Nguyen Van Minh Phuong Trinh VI Phan Thuong 2002

. .
PHU O NG TRÌNH VI PHÂN

. .
THU Ò NG
Nguyêñ Văn Minh

Lò.i nói d̄â
ù
Phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng là lı̃nh vu..c lâu d̄ò.i cu’a Toán ho.c.
Nói nhu. vâ.y không có nghı̃a là nó “cũ kỹ”, không còn phát triê’n
d̄u.o..c nũ.a, mà trái la.i d̄ây là lı̃nh vu..c phát triê’n râ´t sôi d̄ô.ng cu’a
Toán Ho.c trong suô´t nhiê ` u thâ.p ky’ qua. D ` u này có thê’ hiê’u d̄u.o..c
- iê
` u nôí cu’a Toán ho.c vó.i các lı̃nh vu..c khoa ho.c ú.ng
vı̀ d̄ây là chiêć câ
du.ng khác cũng nhu. là no.i hòa nhâ.p cu’a nhiê ` u lı̃nh vu..c râ´t khác
nhau cu’a chı́nh Toán ho.c. Hiê.n nay o’. nu.ó.c ta có xu hu.ó.ng thu
go.n tên go.i “phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng” thành “phu.o.ng trı̀nh
vi phân”. Cách làm nhu. vâ.y sẽ gây nhiê ` u nhâ ` m lâñ, nhâ´t là cho
các sinh viên. Cân phai phân biê.t ră ng thuâ.t ngũ. “phu.o.ng trı̀nh
` ’ `
vi phân” bao hàm không chı’ phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng mà còn
ca’ phu.o.ng trı̀nh vi phân d̄a.o hàm riêng, mô.t lı̃nh vu..c gâ ` n gũi vó.i
. . . . . .
phu o ng trı̀nh vi phân thu ò ng (và còn rô.ng ló n ho n râ´t nhiê ` u!).
Tâ.p bài gia’ng này tôi biên soa.n và gia’ng cho sinh viên hê. cu’.
nhân khoa ho.c tài năng cu’a D - a.i ho.c Khoa ho.c Tu.. nhiên, D - a.i ho.c
.
Quôć gia Hà nô.i, vó i tham vo.ng khiêm tôń là cung câ´p cho sinh
viên, trong mô.t thò.i gian ha.n chê´ (45 tiê´t ho.c), mô.t hı̀nh dung nào
` lı̃nh vu..c này. D
d̄ó vê - ă.c biê.t, tôi muôń nhâń ma.nh d̄êń các công cu.
d̄ang dùng rô.ng rãi trong nghiên cú.u hiê.n nay. Tâ´t nhiên vó.i mô.t
không gian ha.n chê´ chúng ta chı’ có thê’ chă´t lo.c nhũ.ng ý tu.o’.ng
quan tro.ng nhâ´t và pha’i trı̀nh bày d̄u.o..c mô.t cách xúc tı́ch, d̄o.n
gia’n nhâ´t có thê’ d̄u.o..c. So vó.i các giáo trı̀nh vê ` phu.o.ng trı̀nh vi
phân d̄ã và d̄ang d̄u o. c su’ du.ng o’ Viê.t Nam hiê.n nay, tôi d̄ã d̄u.a
. . . .
vào tâ.p các bài gia’ng này nhũ.ng chu’ d̄ê ` mó.i sau d̄ây:
1. D ` d̄ă.c tru.ng hê. hyperbolic, d̄iê

- i.nh lý Perron vê ` u kiê.n tô
` n ta.i
` n hoàn, gió.i nô.i,
nghiê.m tuâ
- a ta.p bâ´t biêń và ú.ng du.ng trong nghiên cú.u ô’n d̄i.nh,
2. D
` m Maple d̄ê’ tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh vi

` n mê
3. Cách dùng phâ
phân.
I
II Lò.i nói d̄â
ù
Trong khi tôi khá hài lòng vó.i cách trı̀nh bày d̄o.n gia’n hai vâń d̄ê `
` u tiên thı̀ vâń d̄ê
d̄â .
` thú ba còn râ´t lúng túng. D - iê
` u này dê˜ hiê’u
vı̀ kinh nghiê.m còn chu a nhiêu, trong khi “sú c ép” cu’a “Thò.i d̄a.i
. ` .
máy tı́nh” la.i quá ló.n. Tôi tin ră` ng râ´t nhiê ` u ngu.ò.i trong các ba.n
có thê’ làm tô´t viê.c này. D ` u duy nhâ´t tôi lu.u ý các ba.n là câ
- iê `n
’ ’ . . . ’ ` ` ’
phai hiê u d̄u o. c gió i ha.n cua các phân mêm và phai hiê u d̄u o. c ta.i ’ . .
sao.
Tôi hy vo.ng viê.c d̄ánh máy la.i toàn văn bài gia’ng vó.i mô.t sô´
bô’ sung bă` ng phâ ` n mê ` m soa.n tha’o văn ba’n LaTeX này sẽ giúp
các sinh viên, ho.c viên cao ho.c và các cán bô. nghiên cú.u có thêm
tài liê.u tham kha’o, nhâ´t là trong tı̀nh hı̀nh thiêú sách vo’. hiê.n nay.
Theo tôi các bài gia’ng này có thê’ dùng d̄ê’ da.y mô.t chuyên d̄ê `
. . . .
` phu o ng trı̀nh vi phân thu ò ng “nâng cao” cho các ló p cao ho.c
vê .
chuyên vê ` phu.o.ng trı̀nh vi phân và tı́ch phân.
Do thò.i gian có ha.n, mă.c dâ ` u d̄ã râ´t cô´ găńg và d̄ã nhâ.n d̄u.o..c
su.. giúp d̄õ. cu’a nhiê
` u sinh viên trong thò.i gian gia’ng da.y, giáo trı̀nh
chăć còn nhiê ` u thiêú sót câ ` n bô’ sung trong thò.i gian tó.i. Tôi mong
nhâ.n d̄u.o..c nhiê ` u ý kiêń phê bı̀nh cu’a các d̄ô.c gia’ xa gâ ` n.
Hà Nô.i 2002 Nguyêñ Văn Minh

- a.i ho.c Khoa ho.c Tu.. nhiên
D
- a.i ho.c Quôć gia Hà nô.i
D
E-mail: nvminh@netnam.vn
MU
. C LU
.C
1 Lý thuyê´t tô’ng quát 7

1.1. Phu.o.ng trı̀nh vi phân và các d̄i.nh lý tô ` n ta.i và duy
nhâ´t nghiê.m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
` các mô hı̀nh toán ho.c su’. du.ng
1.1.1. Mô.t sô´ vı́ du. vê
. .
phu o ng trı̀nh vi phân . . . . . . . . . . . . . 7
1.1.2. Các d̄i.nh lý tô ` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m . . . . 10
-
1.1.3. Di.nh lý Peano . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.1.4. D - i.nh lý vê
` thác triê’n nghiê.m . . . . . . . . 15
. .
1.2. Phu o ng trı̀nh tuyêń tı́nh tô’ng quát . . . . . . . . . 17
1.2.1. Hê. phu.o.ng trı̀nh bâ.c nhâ´t . . . . . . . . . . 17
1.2.2. Hê. phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t và công
. `
thú c biêń thiên hă ng sô´ . . . . . . . . . . . 22
1.3. Hê. phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ hă` ng sô´ và tuâ
` n hoàn . . 23
1.3.1. Hàm ma trâ.n . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.3.2. Phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ hă` ng sô´ . . . . . . . 26
1.3.3. Phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ tuâ ` n hoàn . . . . . . 30
. . .
1.4. Nghiê.m gió i nô.i cu’a phu o ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t 31
`
1.4.1. Nghiê.m tuân hoàn . . . . . . . . . . . . . . 31
1.4.2. Nghiê.m gió.i nô.i . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.4.3. Các không gian hàm châ´p nhâ.n d̄u.o..c . . . . 35
1.4.4. Nghiê.m gió.i nô.i trên nu’.a tru.c . . . . . . . . 35
1.5. Bài toán biên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.5.1. Bài toán biên thuâ ` n nhâ´t . . . . . . . . . . 36
. .
1.5.2. Phu o ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t . . . . . . . 38
. .
1.6. Phu o ng trı̀nh tuyêń tı́nh bâ.c cao . . . . . . . . . . 39
1.7. Su.. phu. thuô.c liên tu.c theo d̄iê
` u kiê.n ban d̄â` u và theo
tham sô´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2 Các phu.o.ng pháp d̄i.nh lu.o..ng 44

2.1. Mô.t sô´ phu.o.ng pháp tı́ch phân các phu.o.ng trı̀nh vi
phân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
III
IV MU
. C LU
.C
2.1.1. Các phu.o.ng pháp tı́ch phân các ló.p phu.o.ng

trı̀nh thu.ò.ng gă.p . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.1.2. Phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t và phu.o.ng trı̀nh
.
d̄u a vê . .
` d̄u o. c da.ng này . . . . . . . . . . . . 47
. .
2.1.3. Phu o ng trı̀nh tuyêń tı́nh . . . . . . . . . . . 49
2.1.4. Phu.o.ng trı̀nh d̄u.a d̄u.o..c vê ` da.ng phu.o.ng
trı̀nh tuyêń tı́nh . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.1.5. Phu.o.ng trı̀nh Ricati . . . . . . . . . . . . . 52
2.1.6. Phu.o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh . . . . . . 54
2.1.7. Phu.o.ng pháp dùng phâ ` n mê
` m toán ho.c . . 56
. . ´
2.2. Phu o ng pháp tham sô bé . . . . . . . . . . . . . . 61
3 Lý thuyê´t d̄i.nh tı́nh 62

3.1. Lý thuyê´t ô’n d̄i.nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.1.1. Khái niê.m ô’n d̄i.nh theo nghı̃a Lyapunov . . 62
3.1.2. Phu.o.ng pháp thú. nhâ´t Lyapunov . . . . . . 64
3.1.3. Phu.o.ng pháp thú. hai Lyapunov . . . . . . . 67
- a ta.p bâ´t biêń và su.. mâ´t ô’n d̄i.nh . . . . . . . . .
3.2. D 70
3.2.1. Su.. tô` n ta.i cu’a d̄a ta.p bâ´t biêń . . . . . . . . 70
3.2.2. Tı́nh bâ´t biêń cu’a các d̄a ta.p . . . . . . . . 74
3.2.3. D - a ta.p không ô’n d̄i.nh và su.. mâ´t ô’n d̄i.nh
nghiê.m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
3.2.4. Nguyên lý ô’n d̄i.nh thu go.n . . . . . . . . . . 75
4 Phu. Lu.c 77
5 Bài tâ.p 83
- è̂ thi và d̄áp án

6 D 96
Chu.o.ng 1
´T TÔ’NG QUÁT
LÝ THUYÊ
. . - I.NH LÝ
1.1. PHU O NG TRÌNH VI PHÂN VÀ CÁC D
`
TÔN TA ´
. I VÀ DUY NHÂT NGHIÊ
.M
1.1.1. ` các mô hı̀nh toán ho.c su’. du.ng

Mô.t sô´ vı́ du. vê
. .
phu o ng trı̀nh vi phân
` u bài toán cu’a Vâ.t lý , Co. ho.c, Sinh ho.c, ... dâñ d̄êń viê.c
Nhiê
gia’i các phu.o.ng trı̀nh hàm có chú.a vi phân cu’a hàm pha’i tı̀m. D - ê’
minh ho.a chúng ta xét mô.t sô´ vı́ du. quen biê´t sau d̄ây:
ć toán ho.c
Con lă
Vı́ du. 1.1 Xét dao d̄ô.ng cu’a mô.t châ´t d̄iê’m có khôí lu.o..ng m
du.ó.i tác du.ng cu’a lu..c hút.
Chuyê’n d̄ô.ng cu’a con lăć sẽ xa’y ra trong mă.t phă’ng thă’ng
.
d̄ú ng. Go.i l là d̄ô. dài cu’a con lăć, φ(t) là góc lê.ch cu’a con lăć so
vó.i vi. trı́ thă’ng d̄ú.ng ta.i thò.i d̄iê’m t. Khi d̄ó theo các d̄i.nh luâ.t
cu’a co. ho.c ta có phu.o.ng trı̀nh
mlφ(t) + mg sin φ(t) = 0.
Hay là trong da.ng rút go.n
lφ(t) + g sin φ(t) = 0. (1.1)
Nêú d̄ă.t x = φ và y = φ̇, thı̀ trong mă.t phă’ng (x, y) ta d̄u.o..c tru.ò.ng
véc to. sau:
7
8 Chu.o.ng 1. Lý thuyê´t tô’ng quát
Con lac
1.5
1
y
0.5
-1.5 -1 -0.5 0 0.5 1 1.5

x
-0.5
-1
-1.5
- i.nh luâ.t Malthus vê

D ` quâ ` n thê’
Gia’ su’. quâ
` n thê’ d̄u.o..c phân bô´ d̄ê
` u trong không gian, tâ´t ca’
các cá thê’ nhu nhau và các thê´ hê. kê´ tiê´p. Go.i N(t) là sô´ lu.o..ng
.
cu’a chúng ta.i thò.i d̄iê’m t. Khi d̄ó D
- i.nh luâ.t Malthus nói ră` ng
dN(t)
= (B − D)N(t), ∀t ≥ 0, (1.2)
dt
trong d̄ó B là ty’ lê. sinh, D là ty’ lê. chê´t tu.. nhiên.
Mô hı̀nh toán ho.c cu’a quâ ` n thê’ vâ.t săn-mô ì

Gia’ su’. quâ ` n thê’ d̄ang xét gô ` m hai loài, trong d̄ó mô.t loài là
d̄ô.ng vâ.t ăn mô ` i, còn loài kia là mô ` i cho nó. Go.i x(t), y(t) tu.o.ng
ú.ng là sô´ lu.o..ng con mô ` i, vâ.t săn ta.i thò.i d̄iê’m t. Khi d̄ó mô hı̀nh
Volterra cu’a quâ ` n thê’ sẽ d̄u.o..c biê’u diêñ nhu. sau:

ẋ = αx − βxy,
(1.3)
ẏ = kβxy − my,
trong d̄ó α là ty’ lê. tăng tu.. nhiên cu’a x(t) khi không có ke’ săn mô
` i,
. .
tú c là khi y(t) = 0, còn m là ty’ lê. chê´t tu. nhiên cu’a vâ.t săn khi
không có mô ` i. β > 0 là hê. sô´ “tu.o.ng tác” giũ.a hai loài cu’a quâ
`n
- ê’ minh ho.a chúng ta xét hê. sau:
thê’. D

ẋ(t) = x(t)(1 − y(t)),
ẏ(t) = 0, 3y(t)(x(t) − 1).
Chu.o.ng 1. Lý thuyê´t tô’ng quát 9
Ta có thê’ vẽ tru.ò.ng véc to. ú.ng vó.i hê. trên trên mă.t phă’ng (x, y)
nhu. sau (dùng phâ ` n mê
` m Maple):
Lotka-Volterra model
1.5
y
1
0.5
0 0.5 1 1.5 2
x
Trong các mô hı̀nh toán ho.c trên chúng ta d̄ê ` u thâý su.. tham gia
cu’a vi phân các câ´p cu’a hàm â’n φ(t), N(t), x(t), y(t) trong phu.o.ng
trı̀nh mô pho’ng các quá trı̀nh thu..c tê´. Phu.o.ng trı̀nh hàm trong
d̄ó có chú.a ca’ các vi phân cu’a hàm pha’i tı̀m d̄u.o..c go.i là phu.o.ng
trı̀nh vi phân thu.ò.ng. Câ` n chú ý phân biê.t phu.o.ng trı̀nh vi phân
thu.ò.ng vó.i phu.o.ng trı̀nh vi phân d̄a.o hàm riêng. Phu.o.ng trı̀nh vi
phân d̄a.o hàm riêng là phu.o.ng trı̀nh hàm nhiê ` u biêń, có chú.a d̄a.o
hàm riêng cu’a hàm pha’i tı̀m. Viê.c nghiên cú.u phu.o.ng trı̀nh d̄a.o
hàm riêng vı̀ thê´ sẽ khó khăn gâ´p bô.i và d̄òi ho’i pha’i có nhũ.ng
phu.o.ng pháp phú.c ta.p ho.n nhiê ` u. Nhu. vâ.y mô.t phu.o.ng trı̀nh vi
phân thu.ò.ng sẽ có da.ng
F (x, y, y , · · · , y (n) ) = 0, (1.4)
trong d̄ó y(x) là hàm cu’a d̄ôí sô´ thu..c x. Da.ng d̄o.n gia’n ho.n sau
d̄ây
dy(x)
= f(x, y(x)), (1.5)
dx
sẽ d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh d̄ã gia’i ra d̄ôí vó.i d̄a.o hàm. Do mô.t
nguyên nhân là nhiê ` u phu.o.ng pháp và kê´t qua’ kinh d̄iê’n cu’a
phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng xuâ´t xú. tù. co. ho.c cô’ d̄iê’n, nên theo
truyê` n thôńg ngu.ò.i ta hay ký hiê.u biêń thu..c x là t, ám chı’ d̄ó là
thò i d̄iê’m t, còn y = y(t) là tra.ng thái ta.i thò.i d̄iê’m này. D
. - ê’ cho
go.n trong phu.o.ng trı̀nh ngu.ò.i ta sẽ viê´t y thay cho y(t) nêú hiê’u
` m hàm pha’i tı̀m y là hàm cu’a t.
ngâ
Mô.t d̄òi ho’i tu.. nhiên khi nghiên cú.u các mô hı̀nh toán ho.c là su..
pha’n ánh trung thành cu’a chúng các quá trı̀nh thu..c tiêñ. Chă’ng
ha.n, quá trı̀nh tiêń hóa chı’ chuyê’n tù. mô.t tra.ng thái x0 và thò.i
d̄iê’m t0 d̄êń mô.t tra.ng thái x(t) duy nhâ´t vào thò.i d̄iê’m t. Ho.n
nũ.a, nêú x1 khá gâ ` n x0 ta.i thò.i d̄iê’m t0 thı̀ quá trı̀nh sẽ chuyê’n
tra.ng thái này d̄êń y(t) ta.i thò.i d̄iê’m t khá gâ` n vó.i x(t). Nhũ.ng d̄òi
ho’i trên d̄u.o..c go.i là su.. tô
` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m và su.. phu. thuô.c
liên tu.c theo d̄iê ` u. Nhũ.ng d̄iê
` u kiê.n ban d̄â ` u kiê.n này còn d̄u.o..c go.i
văń tă´t là su. thiê´t lâ.p d̄úng d̄ăń cu’a phu.o.ng trı̀nh, hay mô hı̀nh
.
d̄ang xét.
1.1.2. ` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m

Các d̄i.nh lý tô
Xét phu.o.ng trı̀nh vi phân
dx
= f(t, x) (1.6)
dt
` n G := (a, b) × {y ∈ Rn :
trong d̄ó f xác d̄i.nh và liên tu.c trên miê
y − y0 ≤ r}. Cùng vó.i phu.o.ng trı̀nh (1.6) ta xét phu.o.ng trı̀nh

ẋ = f(t, x),
(1.7)
x(t0) = x0,
go.i là Bài toán Cauchy kê´t ho..p vó.i phu.o.ng trı̀nh (1.6).
Nhâ.n xét. Trong bài toán Cauchy (1.7) chúng ta không xác d̄i.nh
rõ trong phu.o.ng trı̀nh d̄â ` u khoa’ng xác d̄i.nh cu’a hàm pha’i tı̀m
x = x(t). Nhu sẽ thâý du ó.i d̄ây, su.. tô
. . ` n ta.i nghiê.m x(t) vó.i t trong
lân câ.n (hai phı́a) cu’a t0 sẽ d̄u.o..c chú.ng minh. D - iê
` u này thê’ hiê.n
“nguyên lý” : biê´t hiê.n ta.i xác d̄i.nh d̄u o. c tu o ng lai và tái ta.o d̄u.o..c
. . . .
quá khú.. Trong râ´t nhiê ` u bài toán khác da.ng trı̀u tu.o..ng, nguyên
lý trên không d̄úng. “Biê´t hiê.n ta.i chı’ có thê’ xác d̄i.nh d̄u.o..c tu.o.ng
lai mà thôi”. Vı̀ vâ.y, bài toán Cauchy tu.o.ng ú.ng nhâ´t thiê´t d̄òi ho’i
t > t0 trong phu.o.ng trı̀nh d̄â ` u.
- .inh lý Tô

D - i.a phu.o.ng
` n ta.i D
- i.nh lý 1.1 Gia’ su’. f là ánh xa. liên tu.c tù. G sang Rn tho’a mãn
D
` u kiê.n sau vó.i mo.i t ∈ (a, b), x, y ∈ B̄η (x0) := {x ∈ Rn :
các d̄iê
x − x0 ≤ η}:
f(t, x) ≤ M1 ; (1.8)

f(t, x) − f(t, y) ≤ M2 x − y, (1.9)
trong d̄ó M1 , M2 là các hă` ng sô´ không phu. thuô.c vào t, x, y. Khi
` n ta.i sô´ δ > 0 (δ = min{η/M1 , 1/M2 }) sao cho vó.i mo.i
d̄ó tô
t0 ∈ (a, b), trong khoa’ng (t0 − δ, t0 + δ) ∩ (a, b) bài toán Cauchy
(1.7) có d̄úng mô.t nghiê.m x = φ(t) tho’a mãn φ(t) − x0 ≤ η.
Chú.ng minh. Xét phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân

t
x(t) = x0 + f(τ, x(τ ))dτ. (1.10)
t0
Dê˜ thâý ră` ng su.. tô

` n ta.i nghiê.m liên tu.c cu’a bài toán (1.7) tu.o.ng
d̄u.o.ng vó.i su.. tô
` n ta.i nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân trên.
Xét không gian C([t0 − δ1 , t0 + δ1], Rn ) gô ` m các ánh xa. liên tu.c tù.
[t0 −δ1, t0 +δ1] vào Rn (δ1 < δ) vó.i chuâ’n f = supt f(t), và hı̀nh
` u d̄óng Sη (x0 ) := {u ∈ C([t0 − δ1 , t0 + δ1 ], Rn ) : supt u(t) − x0 ≤
câ
η}. Xét toán tu’.
t
[Sx(·)](t) := y(t) = x0 + f(τ, x(τ ))dτ, ∀x(·) ∈ Sη (x0). (1.11)
t0
Ta sẽ chú.ng minh S là toán tu’. tác d̄ô.ng trong Sη (x0 ). Thâ.t vâ.y, ánh
` u kiê.n Lipschitz
xa. y(·) liên tu.c vı̀ f liên tu.c theo t, tho’a mãn d̄iê
.
theo x. Ho n nũ a,.
t
sup y(t) − x0 = sup f(τ, x(τ ))dτ
|t−t0 |≤δ1 |t−t0 |≤δ1 t0
≤ M1 δ1
≤ η.
Ngoài ra,
t
Su − Sv = sup f(τ, u(τ )) − f(τ, v(τ ))dτ
|t−t0 |≤δ1 t0
≤ δ1M2 u − v, ∀u, v ∈ Sη (x0). (1.12)
Vı̀ δ1 < δ nên δ1M2 < 1, và do d̄ó S là ánh xa. co trong không
gian mêtric d̄â` y d̄u’ Sη (x0 ). Theo nguyên lý d̄iê’m bâ´t d̄ô.ng Banach,
trong Sη (x0) tô ` n ta.i duy nhâ´t mô.t d̄iê’m bâ´t d̄ô.ng x(·) cu’a toán tu’.
S. D - ó chı́nh là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân (1.10). D - i.nh lý
. . .
d̄u o. c chú ng minh.
- i.nh lý Tô

D ` n ta.i Toàn cu.c
Trong d̄i.nh lý tô ` n ta.i d̄i.a phu.o.ng chúng ta chı’ khă’ng d̄i.nh su.. tô
`n
’
ta.i nghiê.m x(·) trong mô.t lân câ.n cua t0. Nói chung không suy ra
d̄u.o..c su.. tô
` n ta.i trên toàn khoa’ng (a, b). D- ê’ minh ho.a d̄iê
` u này, ta
xét vı́ du. sau:
Vı́ du. 1.2 Xét phu.o.ng trı̀nh
dx
= x2 , t ∈ R, x ∈ R. (1.13)
dt
Trong tru.ò.ng ho..p này rõ ràng a = −∞, b = +∞ và ∀C ∈ R hàm
1
sô´ x(t) = C−t là nghiê.m. Chă’ng ha.n xét bài toán Cauchy kê´t ho..p
vó.i phu.o.ng trı̀nh trên vó.i x0 = 1, t0 = 0. Khi d̄ó x(t) = 1−t 1
là
. .
nghiê.m (d̄i.a phu o ng) cu’a bài toán này. Rõ ràng ră` ng nghiê.m này
không thê’ thác triê’n ra toàn tru.c d̄u.o..c, chă’ng ha.n không thê’ qua
d̄iê’m t = 1. Nguyên nhân cu’a hiê.n tu.o..ng trên là vı̀ nghiê.m bi. “nô’
` u kiê.n nũ.a
” (ra vô ha.n) khi t tiê.m câ.n d̄êń 1. Nêú thêm mô.t sô´ d̄iê
chúng ta sẽ có thê’ chú.ng minh d̄u.o..c su.. tô
` n ta.i nghiê.m trên toàn
cu.c.
- i.nh lý 1.2 Gia’ su’. f : (a, b) × Rn → Rn liên tu.c và tho’a mãn
D
` u kiê.n sau (d̄iê
các d̄iê ` u kiê.n Lipschitz):
f(t, x) ≤ M1 + M0 x, ∀t ∈ (a, b); x ∈ Rn (1.14)

f(t, x) − f(t, y) ≤ M2 x − y, ∀t ∈ (a, b); x, y ∈ Rn . (1.15)
Khi d̄ó vó.i bâ´t kỳ d̄iê’m x0 ∈ Rn , t0 ∈ (a, b) tô

` n ta.i duy nhâ´t mô.t
nghiê.m x = φ(t) cu’a bài toán Cauchy kê´t ho..p vó.i phu.o.ng trı̀nh
(1.6) trên toàn khoa’ng (a, b).
Chú.ng minh. Tru.ó.c hê´t xét tru.ò.ng ho..p −∞ < a < b < ∞.
Xét không gian hàm Y := C((a, b), Rn) gô ` m các ánh xa. liên tu.c và
gió i nô.i tù (a, b) vào R . Trong Y xét toán tu’.
. . n
t
(T x)(t) := y(t) = x0 + f(τ, x(τ ))dτ, ∀t ∈ (a, b); x(·) ∈ Y.
t0
(1.16)
Ta sẽ chú.ng minh T thu..c su.. là mô.t toán tu’. tác d̄ô.ng trong Y .
Thâ.t vâ.y, ta có bâ´t d̄ă’ng thú.c sau:
sup y(t) ≤ x0 + {M1 + M2 x(·)}(b − a) (1.17)

t∈(a,b)
suy ra y(·) gió.i nô.i. Ngoài ra,

t
(T u)(t) − (T v)(t) ≤ f(τ, u(τ )) − f(τ, v(τ ))dτ
t0
t
≤ M2 u(τ ) − v(τ )dτ
t0
≤ M2 |t − t0 |u − v. (1.18)
Tiê´p theo, gia’ su’. t ≥ t0

t
2 2
(T u)(t) − (T v)(t) ≤ M2 (T u)(τ ) − (T v)(τ )dτ
t0
t
2
≤ M2 u − v (τ − t0)dτ
t0
[M2 (t − t0)]2
= u − v, ∀u, v ∈ Y. (1.19)
2!
Tu.o.ng tu.. d̄ôí vó.i t < t0, ta cuôí cùng thu d̄u.o..c
[M2 |t − t0|]2
(T 2u)(t) − (T 2v)(t) ≤ u − v, ∀t ∈ (a, b), u, v ∈ Y.
2!
(1.20)
Tiê´p tu.c quá trı̀nh d̄ánh giá này ta thu d̄u.o..c ∀n ∈ N
[M2 |t − t0|]n
(T n u)(t) − (T n v)(t) ≤ u − v, t ∈ (a, b), u, v ∈ Y.
n!
(1.21)
. [M2 |t−t0 |]n
Do a, b hũ u ha.n, còn dãy n!
→ 0 khi n → ∞, vó i n0 d̄u’ ló.n
.
n0 .
T sẽ là toán tu’ co trong không gian Y . Do d̄ó tô ` n ta.i duy nhâ´t
mô.t d̄iê m bâ´t d̄ô.ng cu’a toán tu’ T . Dê dàng suy ra d̄u.o..c d̄iê’m
’ . n0 ˜
bâ´t d̄ô.ng này cũng là d̄iê’m bâ´t d̄ô.ng duy nhâ´t cu’a T . Nhu. vâ.y
phép chú.ng minh vó.i tru.ò.ng ho..p a, b hũ.u ha.n d̄ã kê´t thúc.
Tru.ò.ng ho..p a hoă.c b vô ha.n. Theo kê´t qua’ d̄ã chú.ng minh o’.
trên thı̀ vó.i mo.i a, b hũ.u ha.n sao cho a < a < b < b trên khoa’ng
(a, b ) luôn tô
` n ta.i và duy nhâ´t nghiê.m. Vâ.y thı̀ bài toán Cauchy
kê´t ho..p vó.i (1.6) luôn có nghiê.m duy nhâ´t trên (a , b). Dê˜ thâý
nghiê.m này có thê’ thác triê’n d̄u.o..c ra vô ha.n vı̀ a , b tùy ý . Phép
chú.ng minh d̄i.nh lý kê´t thúc.
` u kiê.n Lipschitz (1.15) là râ´t quan tro.ng. Vı́ du. du.ó.i d̄ây
- iê
D
. ` u d̄ó
chú ng to’ d̄iê
dx
= x2/3, x ∈ R. (1.22)
dt
` n d̄iê’m t0 = 0, x0 = 0 ta có hai nghiê.m, x(t) ≡ 0 và x(t) = t3.
Gâ
Nhu. vâ.y tı́nh duy nhâ´t nghiê.m bi. phá võ. . Nguyên nhân là gâ
` n 0,
vê´ pha’i không tho’a mãn d̄iê
` u kiê.n Lipschitz.
1.1.3. - i.nh lý Peano

D
` su.. tô
Mu.c này sẽ trı̀nh bày mô.t d̄i.nh lý cô’ d̄iê’n vê ` n ta.i (nói
chung không duy nhâ´t) nghiê.m trong tru ò ng ho. p vê´ pha’i phu.o.ng
. . .
` u kiê.n Lipschitz.
trı̀nh không tho’a mãn d̄iê
- .inh lý Peano) Gia’ su’. f : G := [t0, t0 + a] ×
- i.nh lý 1.3 (D
D
B̄(b; y0) ⊂ R × Rn → Rn là ánh xa. liên tu.c vó.i
sup f(t, x) ≤ M; α := min(a, b/M).

(t,x)∈G
Khi d̄ó Bài toán Cauchy liên kê´t vó.i phu.o.ng trı̀nh (1.6) có trên
d̄oa.n [t0, t0 + α] ı́t nhâ´t mô.t nghiê.m x = x(t).
Chú.ng minh. Ta cho.n δ > 0 và ký hiê.u y0 (t) là ánh xa. ló.p C 1
tù. d̄oa.n [t0 − δ, t0] vào Rn tho’a mãn các d̄iê
` u kiê.n:
y0 (t0) = x0 ,
y0 (t) = f(t0 , x0)
y0 (t) ≤ M,
y0(t) − x0 ≤ b.
Ta d̄i.nh nghı̃a trên d̄oa.n [t0 − δ, t0 + α] ánh xa. yε (t), 0 < ε ≤ δ bă` ng
cách d̄ă.t yε (t) := y0(t) trên d̄oa.n [t0 − δ, t0] và
t
yε (t) = y0 + f(s, yε (s − ε))ds, (1.23)
t0
trên d̄oa.n [t0, t0 + α]. Bă` ng công thú.c này y0(·) d̄u.o..c thác triê’n lên
[t0, t0 + α1], trong d̄ó α1 := min(α, ε), sao cho yε ∈ C 1 trên d̄oa.n
[t0 − δ, t0 + α1 ], và trên d̄ó
yε (t) − x0 ≤ b. (1.24)

Công thú.c (1.23) sẽ d̄u.o..c dùng d̄ê’ thác triê’n ánh xa. yε lên d̄oa.n
[t0 − δ, t0 + α2 ], trong d̄ó α2 := min(α, 2ε). Cú. tiê´p tu.c quá trı̀nh
này ta sẽ thác triê’n d̄u.o..c ánh xa. yε lên d̄oa.n [t0 − δ, t0 + α] sao cho
nó luôn thuô.c ló.p C 1.
Vı̀ yε (t) ≤ M, ho. các ánh xa. yε , 0 < ε ≤ δ, là ho. các ánh xa.
` ng bâ.c, gió.i nô.i d̄ê
` u d̄ô
liên tu.c d̄ê - i.nh lý Arcela-
` u. Thê´ thı̀ theo D
. . ∞
Ascoli tı̀m d̄u o. c mô.t dãy các sô´ {εn }n=1 : εn ↓ 0 sao cho
y(t) = lim yεn (t) (1.25)
n→∞
` u trên [t0 − δ, t0 + α]. Tù. d̄ó suy ra các kê´t luâ.n sau d̄ây:
hô.i tu. d̄ê
` u tó.i f(t, y(t)) khi n → ∞. Vâ.y thı̀
dãy f(t, yεn (t − εn )) hô.i tu. d̄ê
qua gió.i ha.n trong (1.23) sẽ cho ta nghiê.m y(t) cu’a bài toán Cauchy
vó.i các d̄iê
` u kiê.n ban d̄â
` u y(t0) = x0.
Mô.t hê. qua’ quan tro.ng cu’a D - i.nh lý Peano là khă’ng d̄i.ng sau:
Hê. qua’ 1.1 Gia’ su’. f : G ⊂ R × Rn → Rn liên tu.c, trong d̄ó G
là tâ.p mo’. chú.a mô.t tâ.p con compact K. Khi d̄ó tô ` n ta.i hă` ng sô´
α > 0 chı’ phu. thuô.c vào G, K, M sao cho nêú (t0, x0) ∈ K thı̀ bài
toán Cauchy liên kê´t vó.i (1.6) là gia’i d̄u.o..c và mô˜i nghiê.m cu’a nó
xác d̄i.nh trên d̄oa.n |t − t0| ≤ α.
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, ta cho.n chuâ’n (t, x) ∈ R × Rn nhu.
sau: (t, x) := max{|t|, x}, có nghı̃a là hı̀nh câ ` u mo’. là hı̀nh hô.p
mo’ . Không mâ´t tô’ng quát có thê’ coi G là tâ.p mo’. gió.i nô.i. Nêú d̄ă.t
.
a := dist(K, ∂G), trong d̄ó ∂G là biên cu’a G, thı̀ α := min(a, a/M).
Vı̀ K compact nên a luôn tô ` n ta.i hũ.u ha.n.
1.1.4. D- i.nh lý vê

` thác triê’n nghiê.m
Nhu. chúng ta d̄ã thâý o’. mu.c tru.ó.c, su.. tô
` n ta.i nghiê.m cu’a bài
toán Cauchy nói chung có thê’ chı’ là d̄i.a phu.o.ng. Gia’ su’. ta d̄ang
xét phu.o.ng trı̀nh vi phân
dx
= f(t, x), x ∈ Rn (1.26)
dt
trong d̄ó f : G ⊂ R × Rn → Rn liên tu.c, G mo’., và x(·) là mô.t
nghiê.m xác d̄i.nh trong lân câ.n cu’a t0 ∈ R. Câu ho’i d̄ă.t ra là khi
nào x(·) có thê’ thác triê’n d̄u.o..c lên khoa’ng ló.n ho.n nũ.a. Vı̀ G là
mô.t tâ.p mo’. trong R × Rn và f liên tu.c, nên theo D - i.nh lý Peano
nêú x(·) xác d̄i.nh trên mô.t khoa’ng J = [α, β) hay J = (α, β] thı̀ có
thê’ thác triê’n x(·) qua d̄â
` u mút α hoă.c β. Do d̄ó, không mâ´t tô’ng
quát ta coi x(·) d̄ã cho xác d̄i.nh trên khoa’ng mo’. (α, β) nào d̄ó.
- i.nh nghı̃a 1.1 Khoa’ng mo’. J d̄u.o..c go.i là khoa’ng tô
D ` n ta.i cu..c d̄a.i
` phı́a pha’i cu’a x(·) nêú không tô
vê ` n ta.i mô.t khoa’ng mo’. J = (α , β )
vó.i α ≤ α và β < β trên d̄ó x(·) có thê’ thác triê’n lên d̄u.o..c. Tu.o.ng
tu.. d̄i.nh nghı̃a khoa’ng tô ` n ta.i cu..c d̄a.i vê
` phı́a trái. Khoa’ng tô ` n ta.i
. . . .
d̄u o. c go.i là cu. c d̄a.i nêú nó là cu. c d̄a.i d̄ô . ` hai phı́a.
` ng thò i vê
- i.nh lý 1.4 D

D - iê ` n và d̄u’ d̄ê’ J = [α, β) cu’a nghiê.m
` u kiê.n câ
x(·) cu’a (1.26) không là cu..c d̄a.i vê ` n ta.i gió.i ha.n
` bên pha’i là tô
limt↑β x(t) = η và (β, η) ∈ G.
Chú.ng minh. Câ ` n. Rõ ràng.

` n ta.i gió.i ha.n limt↑β x(t) = η và (β, η) ∈ G thı̀ ta có
- u’ : Nêú tô
D
thê’ áp du.ng D- i.nh lý Peano d̄ê’ khă’ng d̄i.nh ră` ng tô
` n ta.i nghiê.m φ(t)
xác d̄i.nh trên khoang I là lân câ.n cua β cua phu.o.ng trı̀nh (1.26)
’ ’ ’
sao cho φ(β) = η. Thê´ thı̀

x(t), t < β
ψ(t) :=
φ(t), t ≥ β
cho ta mô.t thác triê’n vê

` bên pha’i cu’a β.
- i.nh lý 1.5 Gia’ su’. f liên tu.c trên tâ.p mo’. G ⊂ R × Rn vào Rn
D
và x(·) là mô.t nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.26). Khi d̄ó x(·) có thê’
thác triê’n d̄u.o..c lên khoa’ng tô` n ta.i cu..c d̄a.i (ω− , ω+ ). Ho.n nũ.a, nêú
(ω− , ω+ ) là khoa’ng tô ` n ta.i cu..c d̄a.i cu’a x(·) thı̀ x(t) sẽ tiêń tó.i biên
∂G cu’a G khi t tiêń tó.i ω− hoă.c ω+ .
Thác triê’n cu’a x(·) nói chung không duy nhâ´t. Vı̀ vâ.y ω± phu. thuô.c
vào cách cho.n thác triê’n. Khă’ng d̄i.nh “x(t) tiêń tó.i biên ∂G khi
t → ω+ ” có nghı̃a là hoă.c là ω+ = +∞, hoă.c là ω+ < +∞ và khi
t tiêń d̄êń ω+ còn các d̄iê’m (t, x(t)) không bi. chú.a trong mô.t tâ.p
con compact nào cu’a G.
Chú.ng minh. Theo nhâ.n xét trên, ta chı’ xét thác triê’n φ xác
d̄i.nh trên các khoa’ng mo’.. Ta dùng Bô’ d̄ê ` Zorn d̄ê’ chú.ng minh.
Tru.ó.c hê´t gia’ su’. x(·) xác d̄i.nh trên (αx , βx). Ta d̄i.nh nghı̃a tâ.p ho..p
A gô` m các thác triê’n φ cu’a x(·), tú.c là các nghiê.m φ xác d̄i.nh trên
khoa’ng mo’. (αφ , βφ ) sao cho (αx , βx) ⊂ (αφ , βφ) và φ|(αx , βx) = x(·)
Ta d̄u.a ra quan hê. thú. tu.. trong A nhu. sau: φ ≤ ψ nêú và chı’ nêú ψ
là thác triê’n cu’a φ. Rõ ràng mô˜i dây chuyê ` n C, gô
` m φ ≤ ψ ≤ · · · có
` . .
phân tu’ ló n nhâ t. Thâ.t vâ.y ta có thê d̄i.nh nghı̃a J = ∪φ∈C (αφ , βφ)
´ ’
và µ(t) = φ(t) nêú t ∈ (αφ , βφ ). D - i.nh nghı̃a này cho ta câ.n trên cu’a
dây chuyê ` n C. Vâ.y trong A pha’i tô ` n tu’. cu..c d̄a.i. D

` n ta.i phâ - ó chı́nh
.
` u pha’i chú ng minh.
là d̄iê
Tiê´p theo, ta gia’ su’. ră` ng (ω− , ω+ ) là khoa’ng tô ` n ta.i cu..c d̄a.i cu’a
nghiê.m x(·). Ta sẽ chú.ng minh ră` ng x(t) không thê’ bi. chú.a trong
mô.t tâ.p compact con cu’a G vó.i mo.i t d̄u’ gâ ` n vó.i ω+ . Thâ.t vâ.y, gia’
su’. ngu.o..c la.i tô
` n ta.i compact K ⊂ G d̄ê’ (t, x(t)) ∈ K, ∀t ∈ [δ, ω+ ).
.
Nhu vâ.y thı̀ có thê’ trı́ch ra mô.t dãy con (tk , x(tk )), k ∈ N, tk →
ω+ hô.i tu. tó.i mô.t d̄iê’m (ω− , η) ∈ K. Ta chú.ng minh gió.i ha.n
limt→ω+ x(t) = η và khi d̄ó theo D - i.nh lý trên suy ra mâu thuâñ.
Thâ.t vâ.y, go.i
N := sup f(t, x)
(t,x)∈K
Do tı́nh liên tu.c cu’a f sô´ N thu..c su.. hũ.u ha.n. Ta có
x(t) − x(tk ) ≤ sup ẋ(ξ)|t − tk | (1.27)

ξ∈(δ,ω+)
= sup f(ξ, x(ξ))|t − tk | (1.28)

ξ∈(δ,ω+)
≤ N|t − tk | (1.29)
vó.i mo.i t, tk ∈ [δ, ω+ ). Dê˜ dàng chú.ng minh d̄u.o..c theo tiêu chuâ’n
Cauchy thı̀ limt→ω+ x(t) tô ` n ta.i và bă` ng η.
. . Ń TÍNH TÔ’NG QUÁT

1.2. PHU O NG TRÌNH TUYÊ
1.2.1. Hê. phu.o.ng trı̀nh bâ.c nhâ´t

Trong mu.c này ta luôn gia’ thiê´t ră` ng A : (a, b) → Rn×n và f :
(a, b) → Rn là các ánh xa. liên tu.c, trong d̄ó Rn×n ký hiê.u không
gian tâ´t ca’ các ma trâ.n n × n vó.i chuâ’n
B := sup Bx, ∀B ∈ Rn×n .

x≤1

dx
= A(t)x + f(t), x ∈ Rn . (1.30)
dt
Phu.o.ng trı̀nh (1.30) d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh vi phân tuyêń tı́nh
` n nhâ´t. Phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh
không thuâ
vi phân tuyêń tı́nh thuâ
` n nhâ´t
dx
= A(t)x, x ∈ Rn . (1.31)
dt
Áp du.ng D ` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m toàn cu.c cho phu.o.ng
- i.nh lý tô
trı̀nh (1.30) ta sẽ d̄u.o..c:
- i.nh lý 1.6 Gia’ su’. A, f liên tu.c trên (a, b) thı̀ vó.i mo.i t0 ∈
D
(a, b), x0 ∈ Rn bài toán Cauchy

ẋ = A(t)x + f(t)
(1.32)
x(t0) = x0
có duy nhâ´t mô.t nghiê.m xác d̄i.nh trên toàn khoa’ng (a, b).
Chú.ng minh. Lâý [α, β] ⊂ (a, b) bâ´t kỳ . Khi d̄ó do A, f liên
tu.c, các d̄a.i lu.o..ng sau là tô
` n ta.i và hũ.u ha.n
max A(t), max f(t).

α≤t≤β α≤t≤β
Vâ.y trên [α, β] ánh xa. F (t, x) := A(t)x + f(t) tho’a mãn các d̄iê ù
kiê.n cu’a D- i.nh lý tô
` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m toàn cu.c. Do d̄ó bài toán
Cauchy (1.32) sẽ có nghiê.m trên toàn [α, β] và trên d̄ó chı’ có d̄úng
mô.t nghiê.m này. Do tı́nh tùy ý cu’a α, β nên ta có thê’ “mo’. rô.ng”
nghiê.m này lên toàn (a, b) bă` ng cách mo’. rô.ng d̄oa.n [α, β]. D - i.nh lý
. . .
d̄u o. c chú ng minh.
Nhâ.n xét 1.1 Tù. D - .inh lý trên ta thâý d̄ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh tuyêń
tı́nh có thê’ chı’ nói d̄êń nghiê.m xác d̄i.nh trên toàn khoa’ng (a, b).
Du.ó.i d̄ây chúng ta quy u.ó.c khi nói vê ` nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh
. ` các nghiê.m xác d̄i.nh trên khoa’ng cu..c d̄a.i
tuyêń tı́nh tú c là nói vê
(a, b) nêú các d̄iê
` u kiê.n cu’a D- .inh lý trên tho’a mãn.
Phu.o.ng trı̀nh vi phân tuyêń tı́nh thuâ

` n nhâ´t
Bây giò. chúng ta nghiên cú.u các tı́nh châ´t cu’a các nghiê.m phu.o.ng
` n nhâ´t.
trı̀nh thuâ
- i.nh lý 1.7 Gia’ su’. A liên tu.c. Khi d̄ó tâ.p ho..p tâ´t ca’ các nghiê.m
D
cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t lâ.p nên mô.t không gian tuyêń tı́nh n
` u trên tru ò ng sô´ thu..c R.
chiê . .
Chú.ng minh. Go.i N là tâ.p ho..p tâ´t ca’ các nghiê.m cu’a phu.o.ng
trı̀nh (1.31). Gia’ su’. φ, ψ ∈ N , α, β ∈ R. Khi d̄ó
αφ̇(t) = αA(t)φ(t)
= A(t)αφ(t)
β ψ̇(t) = βA(t)ψ(t)
= A(t)βψ(t).
Do d̄ó hàm η(t) := αφ(t) + βψ(t) sẽ là nghiê.m cu’a phu.o.ng
trı̀nh thuâ ` n nhâ´t, tú.c là N là không gian tuyêń tı́nh trên tru.ò.ng
sô´ thu..c R. Bây giò. ta chú.ng minh khă’ng d̄i.nh sau: Nêú φk ∈
N , k = 1, · · · , m là hê. m nghiê.m cu’a (1.31). Khi d̄ó hê. này d̄ô.c
lâ.p tuyêń tı́nh khi và chı’ khi tô ` n ta.i t0 ∈ (a, b) sao cho hê. các
.
vecto φk (t0), ∈ R , k = 1, · · · , m là d̄ô.c lâ.p trong Rn . Thâ.t vâ.y, nêú
n
φk , k = 1, · · · , m là hê. các véc to. phu. thuô.c tuyêń tı́nh trong N ,
thı̀ rõ ràng tù. d̄i.nh nghı̃a suy ra vó.i mo.i t0 ∈ (a, b) hê. các véc to.
φk (t0 ), k = 1, · · · , m là hê. các véc to. phu. thuô.c tuyêń tı́nh trong
Rn . Ta chú.ng minh d̄iê ` u kiê.n d̄u’ bă` ng cách chı’ ra ră` ng nêú tô
` n ta.i
t0 ∈ (a, b) và các sô αk , k = 1, ·
´ · · , m không d̄ô `
` ng nhâ´t bă ng không
sao cho m α
k=1 k φ(t 0 ) = 0 thı̀ m
k=1 kα φ = 0. Nhu.ng d̄iê
` u này suy
. ` n ta.i duy nhâ´t bă` ng cách xét bài toán Cauchy kê´t
ra tù d̄i.nh lý tô
ho. p vó i (1.31), tu.o.ng ú.ng vó.i các d̄iê
. . ` u t0, x0 = 0. Tù.
khă’ng d̄i.nh trên nói riêng suy ra ră` ng dimN = n.
- i.nh nghı̃a 1.2 Gia’ su’. {φk , k = 1, · · · , n} là hê. n nghiê.m d̄ô.c lâ.p
D
tuyêń tı́nh cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.31). Khi d̄ó ma trâ.n vuông có các
cô.t lâ.p bo’.i các véc to. φk cu’a Rn d̄u.o..c go.i là mô.t ma trâ.n co. ba’n
cu’a phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t (1.31).
Dê˜ dàng thâý ră` ng ma trâ.n co. ba’n X(t) bâ´t kỳ tho’a mãn phu.o.ng
trı̀nh vi phân sau d̄ây trong không gian Rn×n
dY
= A(t)Y (t), Y ∈ Rn×n . (1.33)
dt
Ngu.o..c la.i mô.t nghiê.m bâ´t kỳ Y (t) cu’a phu.o.ng trı̀nh ma trâ.n (1.33)
ú.ng vó.i mô.t hê. n nghiê.m cu’a (1.31). D - ê’ Y (t) là ma trâ.n co. ba’n thı̀
` u kiê.n câ
d̄iê ` u ma trâ.n co. ba’n.
` n và d̄u’ là detY (t) = 0. Có thê’ có nhiê
Chúng ta sẽ xét ho. các ma trâ.n co. ba’n sau d̄ây (X(t, s))t,s∈(a,b) d̄u.o..c
d̄i.nh nghı̃a nhu. sau: X(t, s) = X(t)X −1 (s), trong d̄ó X(t) là mô.t
ma trâ.n co. ba’n nào d̄ó. Ta sẽ chú.ng minh ră` ng ho. (X(t, s))t,s∈(a,b)
không phu. thuô.c vào ma trâ.n co. ba’n X(t) bă` ng cách chú.ng minh
mê.nh d̄ê` sau:
` 1.1 Ma trâ.n Y (t) := X(t, s) là nghiê.m cu’a bài toán
Mê.nh d̄ê
Cauchy

Ẏ = A(t)Y
(1.34)
Y (s) = I.
Nhu. d̄ã nhâ.n xét o’. trên Y (t) là mô.t nghiê.m cu’a (1.33). Rõ ràng
Y (s) = X(s, s) = X(s)X −1 (s) = I.
- i.nh nghı̃a 1.3 Ho. các ma trâ.n (X(t, s))t,s∈(a,b) d̄u.o..c go.i là các
D
ma trâ.n Cauchy liên kê´t vó.i phu.o.ng trı̀nh thuâ
` n nhâ´t (1.31).
Tù. d̄i.nh nghı̃a và lâ.p luâ.n o’. trên ta có

` 1.2 Tô
Mê.nh d̄ê ` n ta.i duy nhâ´t ho. hai tham sô´ các ma trâ.n
không suy biê n (X(t, s))t,s∈(a,b) liên kê´t vó.i phu.o.ng trı̀nh thuâ
´ ` n nhâ´t
` u kiê.n sau:
(1.31) tho’a mãn các d̄iê
1. X(t, t) = I, ∀t ∈ (a, b);
2. X(t, s)X(s, r) = X(t, r), ∀t, s, r;
3. Mô.t nghiê.m x(t) bâ´t kỳ cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ

` n nhâ´t (1.31)
tho’a mãn
x(t) = X(t, t0)x(t0), ∀t, t0 ∈ (a, b).
Công thú.c Liouville

Gia’ su’. X(t) là ma trâ.n lâ.p bo’.i hê. n nghiê.m bâ´t kỳ. Trong chú.ng
minh trên ta d̄ã chú.ng minh d̄u.o..c ră` ng detX(t) = 0 ∀t ∈ (a, b) khi
và chı’ khi tô` n ta.i t0 ∈ (a, b) sao cho detX(t0 ) = 0. Thu..c ra khă’ng
d̄i.nh này có thê’ làm ma.nh lên nhiê ` u bă` ng d̄i.nh lý sau:
- i.nh lý 1.8 (Công thú.c Liouville) Gia’ su’. {φ1, · · · , φn } là hê. n
D
nghiê.m cu’a (1.31). Khi d̄ó ma trâ.n X(t) có các cô.t là các véc to.
φ1(t), · · · , φn (t) tho’a mãn
t n
t0 j=1 ajj (ξ)dξ
detX(t) = detX(t0)e , (1.35)
trong d̄ó A(t) = (aij (t)), t0 ∈ (a, b).
Chú.ng minh. Gia’ su’. φk (t) = (φ1k (t), · · · , φnk ) và Xik là phâ `n
´ ` . ’ .
bù d̄a.i sô cu’a phân tu’ φik trong khai triê n d̄i.nh thú c detX(t) theo
cô.t thú. k. Khi d̄ó theo tı́nh châ´t cu’a d̄i.nh thú.c ta có

n
detX(t) = Xik (t)φik (t) (1.36)
i=1
vâ.y
∂
detX = Xik .
∂φik
Ta sẽ su’. du.ng công thú.c vi phân hàm ho..p sau:
g(y1 (t), · · · , ym (t)) ∂

m
ż(t) := = g(y1 (t), · · · , ym(t))ẏk (t).
dt ∂yk
k=1
Rõ ràng det : Rn×n → Rn . Do d̄ó
detX(t) det(φij (t))

=
dt dt
∂det
= φ̇ij (t)
i,j
∂φ ij

= Xij (t)φ̇ij (t)
i,j

n
= Xij (t) aik (t)φkj (t)
i,j k=1
n
= aik (t) Xij (t)φkj (t).
i,k j=1
Theo tı́nh châ´t cu’a d̄i.nh thú.c

n
detX(t), nêú i = k
Xij (t)φkj (t) =
= 0, nêú i = k
j=1
Vâ.y thı̀
d
detX(t) = aii (t)detX(t), ∀t ∈ (a, b). (1.37)
dt i
Dê˜ thâý detX(t) tho’a mãn

ẏ(t) = i aii (t)y(t), ∀t ∈ (a, b)
.
y(t0) = detX(t0)
Dùng tı́nh duy nhâ´t nghiê.m, ta thâý y(t) là hàm sau
t
t0 i aii (s)ds
detX(t) = y(t) = detX(t0 )e .
1.2.2. Hê. phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t và công thú.c
` ng sô´
biêń thiên hă
Gia’ su’. φ0 là mô.t nghiê.m nào d̄ó cu’a phu.o.ng trı̀nh không thuâ
`n
nhâ´t (1.30). Khi d̄ó ta có d̄i.nh lý sau:
- i.nh lý 1.9 Mô.t nghiê.m bâ´t kỳ khác cu’a (1.30) là tô’ng cu’a φ0
D
và mô.t nghiê.m nào d̄ó cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ
` n nhâ´t (1.31).
Chú.ng minh. Gia’ su’. φ(t) là nghiê.m bâ´t kỳ cu’a (1.30). D - ă.t
.
ψ(t) = φ(t) − φ0(t). Bă` ng cách thê´ tru. c tiê´p dê˜ thâý ră` ng ψ(t) là
nghiê.m cu’a (1.30).
Vâ.y thı̀ d̄ê’ tı̀m d̄u.o..c tâ´t ca’ các nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh không
` n nhâ´t, ta chı’ câ
thuâ ` n tı̀m mô.t nghiê.m riêng nào d̄ó và sau d̄ó bài
toán quy vê viê.c tı̀m nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ
` ` n nhâ´t. Mô.t
trong các cách tı̀m nghiê.m riêng cu’a (1.30) là su’ du.ng công thú.c
.
sau:
Công thú.c biêń thiên hă

` ng sô´
Nhu. ta d̄ã biê´t mô.t nghiê.m bâ´t kỳ cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t
’ . . .
` u có thê tı̀m d̄u o. c nêú biê´t mô.t nghiê.m co ba’n X(t). Thâ.t vâ.y,
d̄ê
nghiê.m bâ´t kỳ có da.ng x(t) = X(t)C, trong d̄ó C ∈ Rn là mô.t véc
to. hă` ng nào d̄ó. Ngu.ò.i ta có thê’ bă´t tru.ó.c cách tı̀m nghiê.m cu’a
phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t bă` ng cách coi hă` ng sô´ C = C(t),
.
tú c là “biêń thiên hă` ng sô´ C” thê´ nào d̄ó d̄ê’ y(t) = X(t)C(t) sẽ là
nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t. D - ê’ làm d̄iê
` u này ta
. .
vi phân y(t) và thê´ vào phu o ng trı̀nh thı̀ d̄u o. c . .
ẏ(t) =Ẋ(t)C(t) + X(t)Ċ(t)

=A(t)X(t)C(t) + X(t)Ċ(t)
=A(t)y(t) + X(t)Ċ(t)
=A(t)y(t) + f(t).
t
Do d̄ó X(t)Ċ(t) = f(t). Vâ.y thı̀ C(t) = C1 + t0 X −1 (s)f(s)ds.
Thay vào biê’u thú.c tı̀m y(t) ta có
t
y(t) = X(t)(C1 + X −1 (s)f(s)ds),
t0
trong d̄ó C1 là hă` ng sô´. Nêú có thêm d̄iê

` u kiê.n nào d̄ó thı̀ hă` ng sô´
’ ´
này hoàn toàn xác d̄i.nh. Chăng ha.n, nê u X(t0 ) = I thı̀ C1 = y(t0).
Vâ.y thı̀ ta có
- i.nh lý 1.10 Mô.t nghiê.m bâ´t kỳ cu’a phu.o.ng trı̀nh không thuâ
D `n
.
nhâ´t y(t) luôn tho’a mãn công thú c biêń thiên hă` ng sô´ sau d̄ây:
t
y(t) = X(t, t0)y(t0) + X(t, s)f(s)ds, ∀t, t0 ∈ (a, b). (1.38)
t0
. . ´ ` ´
1.3. . PHU O NG TRÌNH CÓ HÊ
HÊ . SÔ HĂNG SÔ VÀ
TU` ÂN HOÀN
1.3.1. Hàm ma trâ.n

- ê’ nghiên cú.u các phu.o.ng trı̀nh vi phân tuyêń tı́nh có hê. sô´
D
hă` ng sô´ ta sẽ d̄i.nh nghı̃a và nghiên cú.u mô.t sô´ hàm ma trâ.n, trong
d̄ó d̄ă.c biê.t quan tro.ng là hàm eA và LnA.
˜i ma trâ.n
Chuô
∞dãy các ma trâ.n. .Ak ∈ R , k = 1, 2, · · · và chuôi ma

n×n ˜
Xét
trâ.n ˜
k=1 Ak . Chuôi d̄u o. c go . i là hô.i tu. tuyê.t d̄ôi nê u chuô˜i sô´
´ ´
∞ . . .
k=1 Ak < ∞. Tru ò ng ho
k
. p d̄ă.c biê.t khi Ak = ak A , trong d̄ó
ak ∈ C và A ∈ Rn×n ta có thê’ áp du.ng các tiêu chuâ’n hô.i tu. cu’a
chuô˜i lũy thù.a d̄ê’ d̄u.o..c các d̄iê` u kiê.n d̄u’ cho su.. hô.i tu. tuyê.t d̄ôí.
Gia’ su’. hàm sô´ f(z) là mô.t hàm biêń phú.c là tô’ng cu’a chuô˜i lũy
thù.a hô.i tu. tuyê.t d̄ôí vó.i bán kı́nh hô.i tu. r = ∞, tú.c là có da.ng

∞
f(z) = ak z k , (1.39)
k=0
trong d̄ó chuô˜i bên pha’i hô.i tu. tuyê.t d̄ôí vó.i bán kı́nh hô.i tu. r = ∞.
Khi d̄ó ta d̄i.nh nghı̃a hàm f(A) nhu. sau:

∞
f(A) := ak Ak . (1.40)
k=0
` u r = ∞ nên d̄i.nh nghı̃a cu’a

Vı̀ bán kı́nh hô.i tu. cu’a chuô˜i ban d̄â
. ’
ta là ho. p lý, và f(A) là tô ng cua chuô˜i hô.i tu. tuyê.t d̄ôí.
’
∞ k
Vı́ du. 1.4 Vı̀ ez = k=0 zk! có bán kı́nh hô.i tu. r = ∞, vó.i ma
trâ.n A ∈ Rn×n bâ´t kỳ hàm eA luôn d̄u.o..c d̄i.nh nghı̃a, và cho bă` ng
công thú.c
∞
Ak
eA = .
k=0
k!
Dê˜ dàng chú.ng minh d̄u.o..c:

Bô’ d̄ê
` 1.1 Các khă’ ng d̄i.nh sau d̄úng:
1. Nêú f(A), g(A) là các hàm ma trâ.n d̄i.nh nghı̃a theo cách trên
thı̀
f(A)g(A) = g(A)f(A);
2. Gia’ su’. A = SJ S −1, trong d̄ó S là ma trâ.n không suy biêń.
Khi d̄ó
f(A) = Sf(J )S −1 .
Nhâ.n xét 1.2 Viê.c mo’. rô.ng d̄i.nh nghı̃a hàm f(A) cho các ló.p
hàm f(z) có da.ng tô’ng quát ho.n sẽ cho phép nghiên cú.u nhiê ` u vâń
` thú vi. cu’a phu.o.ng trı̀nh vi phân nói chung. Chă’ ng ha.n, nêú
d̄ê
f(z) chı’nh hı̀nh trong miê ` n chú.a tâ.p các giá tri. riêng cu’a A thı̀
f(A) có thê’ d̄i.nh nghı̃a bă` ng công thú.c

1
f(A) = f(λ)(λI − A)−1 dλ, (1.41)
2πi γ
trong d̄ó γ là chu tuyêń d̄óng d̄o.n, d̄i.nh hu.ó.ng du.o.ng trong miê `n
d̄ang xét bao quanh tâ.p các giá tri. riêng cu’a A. Nhăć la.i ră` ng hàm
f : Ω z → (f1 (z), · · · , fN (z)) ∈ CN d̄u.o..c go.i là chı’nh hı̀nh nêú
các hàm to.a d̄ô. fk (z) là chı’nh hı̀nh. Hàm ρ(A) λ → (λI − A)−1 ∈
Cn×n có thê’ chú.ng minh d̄u.o..c là chı’nh hı̀nh theo λ. Do d̄ó tı́ch phân
(1.42), d̄u.o..c hiê’u nhu. là tı́ch phân cu’a da.ng vi phân bâ.c nhâ´t theo
chu tuyêń d̄óng γ sẽ không phu. thuô.c vào cách cho.n cu. thê’ chu
tuyêń γ.
Bô’ d̄ê
` 1.2 Nêú A, B là hai ma trâ.n giao hoán, thı̀ eA+B = eA eB .
Chú.ng minh. Theo d̄i.nh nghı̃a ta có

∞
(A + B)k
A+B
e = .
k=0
k!
Mă.t khác do tı́nh hô.i tu. tuyê.t d̄ôí nên

∞
Ak B j
∞
A B
e e =
k=0
k! j=0 j!
∞
Ak B j
=
n=0
k! j!
j+k=n
∞
1 n! k j
= A B
n=0
n! j+k=n
k!j!

∞
(A + B)n
=
n=0
n!
A+B
= e .
Do d̄ó vó.i mo.i A ∈ Rn×n ho. (etA)t∈R là mô.t nhóm các phép biêń
d̄ô’i tuyêń tı́nh trong Rn .
Gia’ su’. A ∈ Rn×n . Ma trâ.n Ln A ∈ Rn×n d̄u.o..c d̄i.nh nghı̃a là

ma trâ.n sao cho eB = A. Ngay ca’ tru.ò.ng ho..p d̄o.n gia’n nhâ´t chúng
ta cũng thâý su’. tô
` n ta.i cu’a Ln A là không duy nhâ´t. Tuy nhiên ta
sẽ chı’ quan tâm d̄êń su.. tô
` n ta.i cu’a ı́t nhâ´t mô.t ma trâ.n nhu. thê´.
Mê.nh d̄ê ` 1.3 Nêú A không suy biêń thı̀ tô

` n ta.i Ln A.
Chú.ng minh. Có hai cách chú.ng minh. Cách thú. nhâ´t du..a trên
viê.c d̄ú.a vê
` da.ng chuâ’n Jordan. Bài toán quy vê` viê.c chú.ng minh
mô.t ô Jordan có d̄u.ò.ng chéo là các phâ
` n tu’. khác 0 luôn có loga-
rithm. Gia’ su’ J = λEr + Z, trong d̄ó Er là ma trâ.n d̄o.n vi. r × r,
.
Z là ma trâ.n lũy linh Z k = 0, ∀k ≥ r. Khi d̄ó có thê’ chı’ ra

∞
1 Zk
Ln J = Ln λ · Er + (−1)k+1 .
k λ
k=1
Cách khác dùng tı́ch phân phú.c nhu. sau: Cho.n chu tuyêń Jordan
d̄óng d̄i.nh hu.ó.ng du.o.ng bao quanh tâ.p các giá tri. riêng cu’a A
nhu.ng không bao quanh gôć to.a d̄ô.. Khi d̄ó

1
Ln A = Ln λ · (λI − A)−1 dλ, (1.42)
2πi γ
trong d̄ó Ln z = ln |z| + iarg z + 2kπi, k ∈ Z. Nêú ma trâ.n A

không suy biêń thı̀ hàm du.ó.i dâú tı́ch phân (1.42) chı’nh hı̀nh trong
` n gió.i ha.n bo’.i chu tuyêń d̄óng γ.
miê
- i.nh lý 1.11 (D

D - i.nh lý Ánh xa. phô’) Gia’ su’. f(z) là hàm chı’nh
hı̀nh trên mô.t tâ.p ho..p mo’. Ω chú.a σ(A) cu’a mă.t phă’ ng phú.c và
f(A) d̄u.o..c d̄i.nh nghı̃a nhu. trong (1.41). Khi d̄ó
σ(f(A)) = f(σ(A)). (1.43)

Chú.ng minh. Gia’ su’. λ ∈ σ(A). D - ôí vó.i ζ ∈ Ω d̄ă.t

 f (ζ)−f (λ)
 ζ−λ , nêú ζ = λ
g(ζ) =

f (λ), nêú ζ = λ.
Khi d̄ó g chı’nh hı̀nh trên Ω và f(A) − f(λ)I = g(A)(A − λI). Nêú
f(λ) ∈ ρ(f(A)) (trong d̄ó ρ(f(A)) := {z ∈ C : z ∈ σ(A)}), thı̀
f(A) − f(λ)I có ngu.o..c liên tu.c, và do d̄ó (A − λI) cũng vâ.y. D
- iê
ù
.
này mâu thuâñ vó i gia’ thiê´t λ ∈ σ(A). Vâ.y thı̀ f(λ) ∈ σ(f(A)).
Bây giò. gia’ su’. λ ∈ σ(f(A)). Nêú λ ∈ f(σ(A)), thı̀ h(ζ) =
(f(ζ) − λ)−1 là hàm chı’nh hı̀nh trên mô.t lân câ.n nào d̄ó cu’a σ(A),
chă’ng ha.n Ω . Áp du.ng các kê´t qua’ trên cho các hàm chı’nh hı̀nh
trên Ω ta có h(A)(f(A) − λI) = I. D ` u này mâu thuâñ vó.i gia’
- iê
thiê´t λ ∈ σ(f(A)). Vâ.y thı̀ λ ∈ f(σ(A)).
Vı́ du. 1.5 Nêú f(z) = ez ta có σ(eA) = eσ(A) .
Chúng ta sẽ thâý quan hê. trên có vai trò nhu. thê´ nào khi nghiên
cú.u dáng d̄iê.u tiê.m câ.n cu’a nghiê.m trong các mu.c cuôí.
1.3.2. Phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ hă` ng sô´

Ta xét phu.o.ng trı̀nh vi phân tuyêń tı́nh có hê. sô´ hă` ng sô´ sau
dx
= Ax + f(t), (1.44)
dt
trong d̄ó f là hàm liên tu.c trên (a, b). Tru.ó.c hê´t ta xét phu.o.ng
` n nhâ´t
trı̀nh thuâ
dx
= Ax. (1.45)
dt
- i.nh lý 1.12 x(t) = e(t−t0 )A x0 là nghiê.m duy nhâ´t cu’a bài toán
D
Cauchy
ẋ = Ax
x(t0) = x0
Chú.ng minh. Ta chı’ câ

` n chú.ng minh cho tru.ò.ng ho..p t0 = 0.
Thâ.y vâ.y, Ta có
1 [∆tA]k
∞
e∆tA − I
lim = lim
∆t→0 ∆t ∆t→0 ∆t k!
k=1
= A.
Do d̄ó
e(t+∆t)A − etA e∆tA − I

lim = etA lim
∆t→0 ∆t ∆t→0 ∆t
tA
= Ae .
Thê´ thı̀ x(t) = etA x0 là nghiê.m phu.o.ng trı̀nh ẋ(t) = Ax, và x(0) =
x0 .
Nhu. vâ.y ta vù.a chú.ng minh etA là ma trâ.n co. ba’n. Dê˜ thâý mo.i
ma trâ.n co. ba’n khác d̄ê` u nhâ.n d̄u.o..c tù. ma trâ.n này. Ta d̄i nghiên
cú u chi tiê´t ho n câú trúc cu’a ma trâ.n co. ba’n.
. .
- i.nh lý 1.13 Gia’ su’. A = SJ S −1 là da.ng Jordan cu’a ma trâ.n
D
A phú.c, trong d̄ó J = diag(J0 , J1, · · · , Jq ), trong d̄ó Jk có kı́ch cõ.
rk × k vó.i phâ
` n tu’. trên d̄u.ò.ng chéo chı́nh là λp+k . Khi d̄ó
 trk −1 tλp+k 
etλp+k tetλp+k ··· (rk −1)!
e
 etλp+k ··· trk −2 tλp+k 
 0 (rk −2)!
e 
etJk =  .
 ..
.
..
.
..
.
..
. 
0 0 ··· etλp+k
Chú.ng minh. Nêú

 
λ 1 0 ··· 0
0 λ 1 ··· 0
. . . .. .. 
J=
.. .. .. . . = λE + Z
0 0 0 ··· 1
0 0 0 ··· λ
thı̀

m
m m k
(tJ ) = (tλE + tZ) = Cm (tλE)k (tZ)m−k .
k=0
Chú ý d̄êń tı́nh lũy linh cu’a ma trâ.n Z ta sẽ thu d̄u.o..c công thú.c
trong d̄i.nh lý.

ẋ 4 −1 x x
= , ∈ R2 .
ẏ 5 2 y y
Phu.o.ng trı̀nh d̄ă.c tru.ng cu’a các hê. sô´ có da.ng:

4 − λ −1
det = λ2 − 6λ + 13.
5 2−λ
Phu.o.ng trı̀nh này có có nghiê.m λ1 = 3 + 2i, λ2 = 3 − 2i. D - ê’ tiê´p
. . . . 2
tu.c, ta cân coi phu o ng trı̀nh d̄u o. c xét trong C . Vı̀ các sô´ riêng
`
d̄o.n nên tô` n ta.i mô.t co. so’. cu’a C2 gô` m toàn các véc to. riêng s1, s2
d̄ê’ ma trâ.n hê. sô´ có da.ng Jordan. Theo biê’u diêñ trên cu’a hàm eJ ,
trong tru.ò.ng ho..p này
(3+2i)t
tJ −1 e 0
tA
e = Se S = S −1
0 e(3−2i)t
trong d̄ó S là ma trâ.n có các cô.t là s1 , s2. Bây giò. ta d̄i tı̀m s1 , s2.
Theo d̄i.nh nghı̃a

4 −1 s11 s11
= (3 + 2i) ,
5 2 s21 s21
trong d̄ó
s11
s1 = .
s21
Ta sẽ tı̀m d̄u.o..c mô.t nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh trên, ú.ng vó.i mô.t
véc to. riêng là
1
s1 = .
1 − 2i
Nêú bài toán d̄u.o..c xét trong C2 thı̀ ta tiê´p tu.c tı̀m s2 và cuôí cùng
tı̀m d̄u.o..c hê. nghiê.m co. ba’n là

e(3+2i)t s12e(3−2i)t
φ1(t) = , φ2(t) = .
(1 − 2i)e(3+2i)t s22e(3−2i)t
Tuy nhiên, bài toán xuâ´t phát cu’a ta la.i là tı̀m nghiê.m trong R2.
- ê’ làm d̄iê
D ` n thu..c và a’o cu’a φ1 thı̀ d̄u.o..c
` u này, ta tách các phâ

e3tcos 2t e3tsin 2t
φ1(t) = ψ1 (t)+iψ2(t) = +i .
e3t(cos 2t + 2sin 2t) e3t (sin 2t − 2cos 2t)
Rõ ràng
φ̇1 (t) = Aφ1 (t)

ψ̇1(t) + iψ̇2(t) = Aψ1(t) + iAψ2(t).
Do d̄ó ψ1(t), ψ2(t) là hai nghiê.m thu..c. Hai nghiê.m này d̄ô.c lâ.p
tuyêń tı́nh vó.i nhau vı̀ dê˜ thâý s2 = s̄1 là véc to. riêng cu’a A.
Thêm nũ.a φ1(t) và φ2 (t) = φ̄1 (t) lâ.p thành hê. nghiê.m co. ba’n,
tú.c là chúng d̄ô.c lâ.p vó.i nhau. Do d̄ó ψ1 (t) = (φ1 (t) + φ2 (t))/2 và
ψ2 (t) = (φ1(t) − φ2(t))/2i là các hàm d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh.
Vâ.y thı̀ nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄ang xét là

x(t) e3t(C1cos 2t + C2 sin 2t)
= ,
y(t) e3t[(C1 − 2C2 )cos 2t + (2C1 + C2)sin 2t]
trong d̄ó C1, C2 là các hă` ng sô´ thu..c.

ẋ 2 1 x x
= , ∈ R2 .
ẏ −1 4 y y
Gia’i phu.o.ng trı̀nh d̄ă.c tru.ng ta d̄u.o..c nghiê.m bô.i λ1,2 = 3. Ta câ `n
´ . . ´ ’ .
tiê p tu.c tı̀m các véc to d̄ă.c tru ng. Nê u có d̄u hai véc to d̄ă.c tru ng.
d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh thı̀ rõ ràng ma trâ.n A d̄u.a d̄u.o..c vê
` da.ng d̄u.ò.ng
chéo. Khi d̄ó tiêń hành nhu. vı́ du. trên. Tuy nhiên gia’i phu.o.ng trı̀nh
tı̀m véc to. riêng ta có

2 − λ1 1 x
⇐⇒ x = y
−1 4 − λ1 y
Tù. d̄ây suy ra chı’ có thê’ có nhiê ` u nhâ´t mô.t véc to. riêng d̄ô.c lâ.p
tuyêń tı́nh, chă’ng ha.n ta cho.n s1 = (1, 1)T . D - iê
` u này cho thâý
A có da.ng chuâ n tăc Jordan vó i mô.t ô Jordan kı́ch cõ. ló.n ho.n
’ ´ .
1. D- ê’ tı̀m co. so’. riêng trong d̄ó A có da.ng ô Jordan ta pha’i tı̀m
thêm mô.t véc to. nũ.a s2, d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh vó.i s1 tù. phu.o.ng trı̀nh
As2 = λ1 s2 + s1 . Gia’i phu.o.ng trı̀nh này ta d̄u.o..c s2 = (0, 1)T . Vı̀
trong co. so’. s1 , s2 A có da.ng ô Jordan nên ta d̄u.o..c mô.t hê. nghiê.m
co. ba’n

3t 1 3t 1 3t 0
φ1 (t) = e , φ2(t) = te +e ,
1 1 1
và nghiê.m tô’ng quát

x(t) C1e3t + C2 te3t
= .
y(t) C1e3t + C2te3t + C2 e3t
1.3.3. Phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ tuâ

` n hoàn
Trong mu.c này ta xét phu.o.ng trı̀nh
ẋ(t) = A(t)x(t), x ∈ Cn , (1.46)
và
ẏ(t) = B(t)y(t), y ∈ Rn , (1.47)
trong d̄ó A(t), B(t) là các ma trâ.n phú.c (thu..c) liên tu.c và tuâ
` n hoàn
.
theo t chu kỳ ω, tú c là A(t + ω) = A(t); B(t + ω) = B(t), ∀t ∈ R.
Ma trâ.n co. ba’n

- i.nh lý 1.14 (Biê’u diêñ Floquet) Mô˜i ma trâ.n co. ba’n Φ(t) cu’a
D
phu.o.ng trı̀nh (1.46) có thê’ biê’u diêñ d̄u.o..c du.ó.i da.ng
Φ(t) = G(t)etR, ∀t ∈ R, (1.48)
trong d̄ó G : R → Cn×n là kha’ vi, tuâ

` n hoàn chu kỳ ω, R ∈ Cn×n
là ma trâ.n hă` ng.
Chú.ng minh. Xét ma trâ.n X(t) := Φ(t + ω). Theo gia’ thiê´t, vı̀
Φ̇(t + ω) = A(t + ω)Φ(t + ω), ∀t ∈ R

= A(t)Φ(t + ω)
nên X(t) cũng là nghiê.m co. ba’n cu’a (1.46). Do d̄ó tô
` n ta.i ma trâ.n
không suy biêń B sao cho Φ(t + ω) := X(t) = Φ(t)B. Do B là ma
trâ.n không suy biêń phú.c nên tô
` n ta.i ma trâ.n ωR = Ln B, sao cho
eωR = B. D - ă.t G(t) = Φ(t)e−tR, ta có
G(t + ω) = Φ(t + ω)e−(t+ω)R

= Φ(t)Be−tRe−ωR ,
= Φ(t)e−tR, vı̀ Be−tRe−ωR = Be−ωR e−tR
= G(t).
Rõ ràng G(t) kha’ vi theo t và Φ(t) = G(t)etR.

Mô.t hê. qua’ quan tro.ng là kê´t qua’ sau.
Hê. qua’ 1.2 Phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ tuâ ` n hoàn (1.46) luôn có thê’
` . .
dân vê phu o ng trı̀nh có hê. sô hă ng sô ẏ = Ry bă` ng phép d̄ô’i biêń
˜ ´ ` ´
x(t) = G(t)y(t).
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, vı̀ Φ(t) = G(t)etR, nên x(t) := Φ(t)x0
là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh xuâ´t phát. Còn y(t) := etRx0 là nghiê.m
cu’a hê. có hê. sô´ hă` ng sô´ ẏ = Ry. Nêú dùng cách vi phân hı̀nh thú.c
ta có x(t) := G(t)y(t). Vâ.y thı̀
A(t)x(t) = ẋ(t)
= Ġ(t)y(t) + G(t)ẏ(t)
= [Φ̇(t)e−tR − Φ(t)e−tRR]y(t)G(t)ẏ(t)
= A(t)G(t)y(t) − G(t)Ry(t) + G(t)ẏ(t).
Vâ.y thı̀ G(t)ẏ(t) − G(t)Ry(t) = 0. Nhu.ng vı̀ G(t) không suy biêń
nên ẏ(t) = Ry(t).
Gia’ su’. Φ(t, s) là ma trâ.n Cauchy cu’a (1.46). Ngu.ò.i ta go.i M :=
Φ(ω, 0) là ma trâ.n monodromy cu’a (1.46). Tru.ò.ng ho..p phu.o.ng
trı̀nh trong Rn có phú.c ta.p ho.n. Nói chung không khă’ng d̄i.nh d̄u.o..c
su.. tô
` n ta.i R thu..c d̄ê’ M = eR vó.i mo.i ma trâ.n thú.c không suy biêń
cho tru.ó.c M, chă’ng ha.n khi M < 0 trong tru.ò.ng ho..p mô.t chiê ` u.
Tuy vâ.y ngu ò i ta chú ng minh d̄u o. c ră ng nêú B là ma trâ.n thu..c
. . . . . `
không suy biêń thı̀ bao giò. cũng tô ` n ta.i R thu..c R sao cho eR = B 2.
Do vâ.y thay vı̀ xét su.. tô ` n ta.i ma trâ.n G(t) tuâ` n hoàn chu kỳ ω
. ´ . . . .
nhu d̄ôi vó i phu o ng trı̀nh phú c ta xét ma trâ.n H(t) tuâ ` n hoàn chu
ký T = 2ω. Khi d̄ó M là ma trâ.n monodromy cu’a phu.o.ng trı̀nh
2
này. Chúng tôi dành cho d̄ô.c gia’ phát biê’u hê. qua’ trên cho tru.ò.ng
ho..p này.
. ’ . .
1.4. . M GIÓ I NÔ
NGHIÊ . I CUA PHU O NG TRÌNH KHÔNG
THU`
ÂN NHÂ ´T
Trong mu.c này ta sẽ xét su.. tô ` n ta.i nghiê.m gió.i nô.i cu’a phu.o.ng
trı̀nh
dx
= Ax + f(t), t ∈ R, (1.49)
dt
trong d̄ó f là hàm liên tu.c và gió.i nô.i trên R. Tru.ó.c hê´t ta xét su..
` n hoàn chu kỳ ω nêú biê´t tru.ó.c f tuâ
` n ta.i nghiê.m tuâ
tô ` n hoàn vó.i
chu kỳ ω.
1.4.1. ` n hoàn
Nghiê.m tuâ
Ta xét d̄iê ` n và d̄u’ d̄ê’ (1.49) có duy nhâ´t nghiê.m tuâ
` u kiê.n câ `n
hoàn.
- i.nh lý 1.15 D

D - iê ` n và d̄u’ d̄ê’ (1.49) có duy nhâ´t mô.t
` u kiê.n câ
` n hoàn chu kỳ ω vó.i mô˜i hàm f liên tu.c, tuâ
nghiê.m tuâ ` n hoàn chu
. . . .
kỳ ω là 1 ∈ σ(e ), hay tu o ng d̄u o ng, 2πiZ/ω ∩ σ(A) = .
ωA
Chú.ng minh. Câ ` n: gia’ su’. (1.49) có duy nhâ´t nghiê.m tuâ ` n hoàn
.
chu kỳ ω x(t) vó i mô˜i f liên tu.c, tuâ ` n hoàn chu kỳ ω cho tru.ó.c. Ta
sẽ chú.ng minh 1 ∈ σ(eωA ). D - ê’ làm d̄iê ` n chú.ng minh
` u d̄ó ta chı’ câ
. . .
ră` ng vó i mô˜i y ∈ C cho tru ó c tô
n ` n ta.i ı́t nhâ´t mô.t nghiê.m x ∈ Cn
sao cho x − eωA x = y. D - ă.t f(t) := α(t)e(t−ω)A y, trong d̄ó α(t) là
hàm liên tu.c nào d̄ó trên [0, ω] tho’a mãn
ω
α(0) = α(ω) = 0; α(ξ)dξ = 1.
0
Khi d̄ó f có thê’ thác triê’n thành mô.t hàm liên tu.c tuâ
` n hoàn chu
kỳ ω trên toàn R. Theo gia’ thiê´t sẽ tô` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m tuâ
`n
hoàn x(t) vó.i chu kỳ ω. Theo công thú.c biêń thiên hă` ng sô´
x(0) = x(ω)
ω
= e ωA
x(0) + e(ω−ξ)A f(ξ)dξ.
0
Do d̄ó
ω
(I − e ωA
)x(0) = e(ω−ξ)A f(ξ)dξ
0 ω
= e(ω−ξ)A e(ξ−ω)A α(ξ)ydξ
0
= y.
Vâ.y 1 ∈ σ(eωA). Theo d̄i.nh lý ánh xa. phô’ d̄iê ` u kiê.n này tu.o.ng
. . .
d̄u o ng vó i 2πiZ/ω ∩ σ(A) = .
D- u’: Gia’ su’. ngu.o..c la.i 1 ∈ σ(eωA ). Khi d̄ó gia’ su’. f liên tu.c và
` n hoàn chu kỳ ω bâ´t kỳ. Ta d̄ă.t
tuâ
ω
ωA −1
x0 = (I − e ) e(ω−ξ)A f(ξ)dξ.
0
Xét hàm sô´

t
tA
x(t) := e x0 + e(t−ξ)A f(ξ)dξ, t ∈ [0, ω] (1.50)
0
- ây là mô.t nghiê.m cu’a (1.49) trên [0, ω], có tı́nh châ´t x(ω) =
D
x(0) = x0 . D - ă.t y(t) = x(t + ω). Khi d̄ó
ẏ(t) = ẋ(t + ω)
= Ax(t + ω) + f(t + ω)
= Ay(t) + f(t).
Ho.n nũ.a, y(0) = x(ω) = x(0). Do tı́nh duy nhâ´t nghiê.m cu’a bài
toán Cauchy
ż(t) = Az(t) + f(t)
z(0) = x0
ta suy ra y(t) = x(t), tú.c là x(t + ω) = x(t), ∀t. Dê˜ thâý d̄ôí vó.i
` n hoàn y(t) vó.i chu kỳ ω thı̀
mô˜i nghiê.m tuâ
ω
(I − e ωA
)y(0) = e(ω−ξ)A f(ξ)dξ.
0
Vâ.y y(0) = x(0) = x. Do tı́nh duy nhâ´t nghiê.m cu’a bài toán
Cauchy, y(t) = x(t), tú.c là có duy nhâ´t nghiê.m tuâ
` n hoàn chu kỳ
ω.
Chúng ta d̄ã xét phu.o.ng trı̀nh trong Cn . Bài toán tu.o.ng tu.. cho
phu.o.ng trı̀nh trong Rn có thê’ d̄u.o..c xét. Khi d̄ó d̄iê ` u kiê.n 1 ∈ σ(eωA)
. . .
thay bă` ng tı́nh kha’ ngu o. c cu’a ma trâ.n thu. c I −e . D ωA - ôí vó.i phu.o.ng
` n hoàn, nêú phu.o.ng trı̀nh trong Cn thı̀ bă` ng cách
trı̀nh có hê. sô´ tuâ
d̄u.a vê
` phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ hă` ng sô´ ta d̄u.o..c d̄iê
` u kiê.n câ` n và d̄u’
.
là 1 ∈ σ(M), trong d̄ó M là toán tu’ monodromy. D - ôí vó i phu.o.ng
.
trı̀nh thu..c có hê. sô´ tuâ ` n hoàn, cách d̄u.a vê ` phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´
hă` ng sô´ sẽ làm răć rôí thêm vı̀ chı’ biê´t tô
` n ta.i phép dâñ tuâ ` n hoàn
chu kỳ 2ω. Tuy nhiên có thê’ du. a theo cách lý luâ.n trên d̄ê’ chú.ng
.
minh ră` ng d̄iê ` n và d̄u’ là ma trâ.n thu..c I − M kha’ ngu.o..c,
` u kiê.n câ
trong d̄ó M là ma trâ.n monodromy.
1.4.2. Nghiê.m gió.i nô.i

- ê’ nghiên cú.u d̄iê
D ` u kiê.n Perron tru.ó.c hê´t ta xét mô.t kê´t qua’
.
bô’ tro. sau d̄ây.
- i.nh nghı̃a 1.4 Phu.o.ng trı̀nh thuâ

D ` n nhâ´t
ẋ(t) = Ax(t), x(t) ∈ Cn (1.51)
d̄u.o..c go.i là hyperbolic nêú iR ∩ σ(A) = .

Mê.nh d̄ê` 1.4 Nêú phu.o.ng trı̀nh thuâ

` n nhâ´t (1.51) hyperbolic,
` n ta.i mô.t phép chiêú P : C → Cn và các hă` ng sô´ du.o.ng
thı̀ tô n
K, α sao cho
P etA P ≤ Ke−αt , ∀t ≥ 0; (I − P )esA (I − P ) ≤ Keαs , ∀s ≤ 0.

(1.52)
Chú.ng minh. Theo D - i.nh lý Ánh Xa. Phô’ ta thâý σ(eA) không
chú.a vòng tròn d̄o.n vi. và do d̄ó nhu. d̄ã biê´t trong D
- a.i sô´ tuyêń tı́nh
có thê’ chı’ ra phép chiêú P : C → C sao cho C = ImP ⊕ KerP ,
n n n
P eA = eA P và σ(P eA P ) chı́nh là phâ ` n phô’ cu’a eA trong hı̀nh tròn
d̄o.n vi. còn σ((I − P )eA(I − P )) là phâ ` n cu’a σ(eA) nă` m ngoài vòng
. 1
tròn d̄o n vi. .
- i.nh lý 1.16 (D

D - i.nh lý Perron) D - iê ` n và d̄u’ d̄ê’ phu.o.ng
` u kiê.n câ
trı̀nh không thuâ` n nhâ´t (1.49) có nghiê.m duy nhâ´t gió.i nô.i trên
toàn tru.c vó.i mô˜i f gió.i nô.i cho tru.ó.c là iR ∩ σ(A) = .
Chú.ng minh. Câ ` n: Gia’ su’. xf là nghiê.m gió.i nô.i duy nhâ´t vó.i
mô˜i f gió i nô.i cho tru.ó.c. Gia’ su’. f là ω tuâ
. ` n hoàn. Khi d̄ó ta sẽ
.
chú ng minh nghiê.m duy nhâ´t xf cũng ω-tuâ ` n hoàn. Thâ.t vâ.y, d̄ă.t
y(t) = xf (t + ω). Ta có
ẏ(t) = ẋ(t + ω)
= Ax(t + ω) + f(t + ω)
= Ay(t) + f(t).
Vâ.y y(t) cũng là mô.t nghiê.m gió.i nô.i cu’a phu.o.ng trı̀nh không
thuâ ` tı́nh duy nhâ´t nghiê.m gió.i nô.i
` n nhâ´t (1.49). Do gia’ thuyê´t vê
vó.i f cho tru.ó.c nên y(t) = xf (t), hay là xf (t + ω) = xf (t), ∀t, tú.c
- i.nh lý trên 2πiZ/ω∩σ(A) = .
` n hoàn. Vâ.y thı̀ theo D
là xf là ω-tuâ
Do ω tùy ý nên suy ra iR ∩ σ(A) = .
- u’: Vó.i mô˜i hàm f cho tru.ó.c ta lâ.p hàm Gf nhu. sau:
D
t +∞
(t−ξ)A
Gf(t) = Pe P f(ξ)dξ− (I−P )e(t−ξ)A(I−P )f(ξ)dξ, t ∈ R.
−∞ t
(1.53)
1
Phép chiêú
P này có thê’ nhâ.n d̄u.o..c nhò. công thú.c tı́ch phân Riesz sau
1
d̄ây: P = 2πi γ (λI − e ) dλ, trong d̄ó γ chı́nh là d̄u.ò.ng tròn d̄o.n vi. d̄i.nh
A −1
hu.ó.ng du.o.ng. Tı́ch phân này tu.o.ng ú.ng vó.i χ(A) trong d̄ó χ(z) là hàm d̄ă.c
tru.ng cu’a hı̀nh tròn d̄o.n vi..
Theo mê.nh d̄ê` trên su.. hô.i tu. cu’a tı́ch phân trong biê’u thú.c là rõ
ràng. Ngoài ra vi phân tru..c tiê´p ta có Gf(·) là mô.t nghiê.m gió.i
nô.i. Tı́nh duy nhâ´t có thê’ chú.ng minh d̄u.o..c dê˜ dàng bă` ng cách
chı’ ra phu.o.ng trı̀nh thuâ` n nhâ´t chı’ có duy nhâ´t nghiê.m gió.i nô.i là
` m thu.ò.ng.
nghiê.m tâ
Nhâ.n xét 1.3 Ta có các nhâ.n xét sau d̄ây:
1. Toán tu’. G ú.ng mô˜i hàm f gió.i nô.i vó.i nghiê.m gió.i nô.i Gf
d̄u.o..c go.i là toán tu’. Green.
- ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ tuâ
2. D ` n hoàn chu kỳ τ , chúng
ta có thê’ phát biê’u mô.t d̄iê` u kiê.n tu.o.ng tu.. cho toán tu’.
monodromy (tú.c là ánh xa. tuyêń tı́nh xác d̄i.nh bo’.i ma trâ.n
Cauchy X(τ, 0)). Khi d̄ó d̄iê ` u kiê.n sẽ là σ(X(τ, 0)) ∩ {z ∈ C :
|z| = 1} = .
3. Có thê’ chı’ ra pha’n vı́ du. chú.ng to’ ră` ng d̄ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh
` n hoàn các giá tri. riêng cu’a ma trâ.n A(t), ∀t ∈ R
có hê. sô´ tuâ
không d̄óng vai trò gı̀ trong su.. tô ` n ta.i nghiê. m gió.i nô.i cu’a
phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t, cũng nhu. tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a
` n nhâ´t.
hê. thuâ
1.4.3. Các không gian hàm châ´p nhâ.n d̄u.o..c

Trong ú.ng du.ng phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t thu.ò.ng mô ta’ hê.
thôńg, còn f d̄ă.c tru.ng cho ngoa.i lu..c, thu.ò.ng go.i là sô´ ha.ng cu.õ.ng
chê´ (forcing term), hay “d̄â ` u vào” (input). Mô.t bài toán quan tro.ng
sau d̄ây là nô.i dung chı́nh cu’a lý thuyê´t các không gian hàm châ´p
nhâ.n d̄u.o..c.
Bài toán: Gia’ su’. cho tru.ó.c mô.t không gian hàm M. Vó.i d̄iê ` u kiê.n
’ .
nào d̄ă.t lên A d̄ê vó i mô˜i f ∈ M tô ` n ta.i duy nhâ´t mô.t nghiê.m xf
cu’a phu.o.ng trı̀nh không thuâ ` n nhâ´t (1.49) ?
1.4.4. Nghiê.m gió.i nô.i trên nu’.a tru.c

Có thê’ d̄ă.c tru.ng tı́nh hyperbolic cu’a hê. tuyêń tı́nh thuâ
` n nhâ´t
.
qua su. tô` n ta.i (không duy nhâ´t) nghiê.m gió i nô.i trên nu’.a tru.c
.
du o ng vó.i mô˜i hàm cu.õ.ng bách (forcing term) f cho tru.ó.c trên
. .
nu’.a tru.c. Tuy nhiên, viê.c chú.ng minh d̄ă.c tru.ng này khá phú.c ta.p
so vó.i chú.ng minh d̄i.nh lý Perron o’. trên. Gia’ su’. σ(A) ∩ iR = .
` n ta.i phép chiêú P : Rn → Rn sao cho P A = AP , và
Khi d̄ó tô
σ(A|ImP ) = {λ ∈ σ(A) : Reλ < 0},

σ(A|KerP = {λ ∈ σ(A) : Reλ > 0}.
Ta nhăć la.i ră` ng BC(R+, Rn ) := {g : [0, +∞) → Rn liên tu.c và gió.i nô.i}.
- i.nh lý 1.17 Vó.i gia’ thiê´t và ký hiê.u trên, vó.i mo.i f ∈ BC(R+ , Rn )
D
các khă’ ng d̄i.nh sau d̄ây là d̄úng:
1. Phu.o.ng trı̀nh (1.49) có ı́t nhâ´t mô.t nghiê.m gió.i nô.i trên nu’.a
tru.c, cho bo’.i công thú.c:
t +∞
(t−ξ)A
xf (t) = e P f(ξ)dξ− e(t−ξ)A(I−P )f(ξ)dξ, ∀t ∈ R+ ,
0 t
(1.54)
2. Mo.i nghiê.m y(t), t ∈ R+ , gió.i nô.i trên nu’.a tru.c R+ , d̄ê

` u có
da.ng
y(t) = etA y0 + xf (t), y0 ∈ ImP, ∀t ∈ R+ . (1.55)
Chú.ng minh. (1) Du..a vào d̄ánh giá
etAP x ≤ Ne−αt, ∀t ≥ 0, esA (I − P ) ≤ Ne−αs , ∀s ≤ 0
vó.i hai sô´ du.o.ng N, α nào d̄ó xác d̄i.nh tù. A, ta có thê’ chı’ ra ngay
xf là hàm gió.i nô.i. Thu’. tru..c tiê´p suy ra ngay xf là nghiê.m cu’a
(1.49).
(2) Dùng nguyên lý chô ` ng châ´t nghiê.m suy ra hiê.u y(t) − xf (t) =
z(t) là mô.t nghiê.m gió.i nô.i cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t tu.o.ng
.
ú ng. Vâ.y thı̀ z(t) pha’i có da.ng z(t) = e (P z(0) + (I − P )z(0)).
tA
Nêú (I − P )z(0) = 0 thı̀ nghiê.m z(t) không thê’ gió.i nô.i d̄u.o..c. Vâ.y
ta d̄u.o..c d̄iê ` n chú.ng minh.
` u câ
1.5. BÀI TOÁN BIÊN
1.5.1. ` n nhâ´t
Bài toán biên thuâ
Xét phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh
ẋ = P (t)x, (1.56)
trong d̄ó P : (a, b) → Cn×n là hàm giá tri. ma trâ.n liên tu.c. Ta xét
bài toán sau: Tı̀m nghiê.m x(t) cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.56) tho’a mãn
` u kiê.n biên sau d̄ây:
d̄iê
Ax(α) + Bx(β) = 0, (1.57)
trong d̄ó A, B ∈ Rn×n là hai ma trâ.n, và α, β ∈ (a, b) là hai sô´ thu..c
cho tru.ó.c.
Gia’ su’. Φ(t) là ma trâ.n co. ba’n chuâ’n hóa (tú.c là Φ(0) = I, ma
trâ.n d̄o.n vi.) cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.56). Ta sẽ tı̀m nghiê.m trong da.ng
sau
x(t) = Φ(t)C, C ∈ Cn . (1.58)
Tù. d̄iê
` u kiê.n biên suy ra
[A + BΦ(β)]C = 0.
` m thu.ò.ng
Do d̄ó bài toán biên (1.56) và (1.57) có nghiê.m không tâ
khi và chı’ khi
∆ := det[A + BΦ(β)] = 0.
Gia’ su’.
Q = {(t, s) : α ≤ t ≤ β; α ≤ s ≤ β, s = t}.
- i.nh nghı̃a 1.5 Ánh xa. G : Q → Cn×n d̄u.o..c go.i là hàm Green
D
cu’a bài toán biên (1.56) và (1.57) nêú nó tho’a mãn các d̄iê
` u kiê.n
sau:
1.
dG
= P (t)G, ∀t ∈ [α, s), t ∈ (s, β]
dt
2. AG(α, s) + BG(β, s) = 0,
3. G(s + 0, s) − G(s − 0, s) = I , (I là toán tu’. d̄o.n vi.).
Tù. lý thuyê´t hê. phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh ta có thê’ biê’u diêñ G(t, s)
du.ó.i da.ng sau:

Φ(t)S(s), α ≤ t < s,
G(t, s) =
Φ(t)T (s), s < t ≤ β.
` u kiê.n cu’a hàm Green ta có
Theo các d̄iê
AS + BΦ(β)T = 0, Φ(S − T ) = I.
Do d̄ó
S − T = −Φ−1
S(s) = −[A + BΦ(β)]−1BΦ(β)Φ−1(s),
T (s) = {I − [A + BΦ(β)]−1BΦ(β)}Φ−1(s).
Vâ.y thı̀ G(t, s) xác d̄i.nh mô.t cách d̄o.n tri. tù. công thú.c

 −Φ(t)[A + BΦ(β)]−1BΦ(β)Φ−1(s), α ≤ t < s,
G(t, s) =

Φ(t){I − [A + BΦ(β)]−1BΦ(β)}Φ−1(s), s < t ≤ β.
(1.59)
Tù. (1.59) và d̄ă’ng thú.c
dΦ−1
= −Φ−1 P
dt
ta có
dG
= −GP (s),
ds
G(t, t − 0) − G(t, t + 0) = I.
1.5.2. Phu.o.ng trı̀nh không thuâ

` n nhâ´t
` n nhâ´t sau:
Xét bài toán biên không thuâ
ẋ = P (t)x + q(t), t ∈ (a, b) (1.60)
0 = Ax(α) + Bx(β), (1.61)
trong d̄ó q : (a, b) → Cn là hàm liên tu.c cho tru.ó.c.
- i.nh lý 1.18 Nêú ∆ = 0 thı̀ bài toán biên không thuâ
D ` n nhâ´t
(1.60) và (1.61) có nghiê.m duy nhâ´t xác d̄i.nh bă` ng công thú.c
β
x(t) = G(t, s)q(s)ds, (1.62)
α
trong d̄ó G(t, s) là hàm Green cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t (1.56)
và (1.57).
Chú.ng minh. D - ê’ chı’ ra hàm x(t) là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh
(1.60) ta biê’u diêñ hàm này du.ó.i da.ng
t β
x(t) = G(t, s)q(s)ds + G(t, s)q(s)ds,
α t
tù. d̄ó suy ra

t
ẋ(t) = G(t, t − 0)q(t) + P (t)G(t, s)q(s)ds − G(t, t − 0)q(t)
α
β
+ P (t)G(t, s)q(s)ds
t
= P (t)x(t) + q(t).
Tiê´p theo ta có

β β
Ax(α) + Bx(β) = AG(α, s)q(s)ds + BG(β, s)q(s)ds
α α
β
= [AG(α, s) + BG(β, s)]q(s)ds
α
= 0.
Thê´ thı̀ ta d̄ã chú.ng minh d̄u.o..c (1.62) là nghiê.m cu’a (1.60).
Bây giò. ta chú.ng minh tı́nh duy nhâ´t. Gia’ su’. ta có hai nghiê.m
x1 (t) và x2 (t) cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.60) và (1.61). Khi d̄ó ϕ(t) :=
x1 (t) − x2(t) là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t (1.56) và
(1.57). Theo d̄iê ` u kiê.n ∆ = 0 ta có ϕ(t) = 0, ∀t ∈ (a, b).
Nhâ.n xét 1.4 D ` u kiê.n d̄u’ tô’ng quát ho.n d̄iê

- .inh lý trên cho d̄iê ù
.
kiê.n d̄u’ cho su. tô` n ta.i nghiê.m tuâ
` n hoàn trong D - .inh lý 1.15 d̄ã biê´t
.
trong mu.c tru ó c. .
. . Ń TÍNH BÂC CAO

1.6. PHU O NG TRÌNH TUYÊ .
x(n) + p1 (t)x(n−1) + · · · + pn (t)x = q(t), (1.63)
trong d̄ó x = x(t) là hàm vô hu.ó.ng, pk (t), q(t) là hàm liên tu.c trên
khoa’ng (a, b) ⊂ R. Phu.o.ng trı̀nh trên d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh vi
phân tuyêń tı́nh câ´p n.
- ă.t
D
z1(t) = x(t), z2(t) = ẋ2(t), · · · , zn (t) = x(n−1) (t)
ta có
ż(t) = A(t)z(t) + Q(t), t ∈ (a, b), (1.64)
trong d̄ó
   
0 1 0 ··· 0 0 0
0 0 1 ··· 0 0  0
 . .. .. .. .. ..  .
A := 
 .
. . . . . . 
, Q :=  .
 . , (1.65)
0 0 0 ··· 0 1  0
p1 p2 p3 · · · pn−1 pn q
Ma trâ.n da.ng trên cu’a A d̄u.o..c go.i là ma trâ.n Sylvester. Bă` ng cách
d̄u.a phu.o.ng trı̀nh câ´p cao vê ` hê. phu.o.ng trı̀nh bâ.c nhâ´t, vê
` nguyên
tăc thı̀ rõ ràng viê.c gia’i phu o ng trı̀nh bâ.c cao hoàn toàn thu..c hiê.n
´ . .
d̄u.o..c. Tuy vâ.y d̄ôí vó.i hê. phu.o.ng trı̀nh bâ.c nhâ´t có ma trâ.n hê. sô´
da.ng Sylvester, viê.c tı̀m hê. nghiê.m co. ba’n có thuâ.n lo..i ho.n. D - ó
cũng chı́nh là mu.c d̄ı́ch cu’a mu.c này.
` 1.3 Hê. các hàm {tkj eλj t , j = 1, 2, · · · , N}, trong d̄ó kj ∈

Bô’ d̄ê
N, λj ∈ C là hê. các hàm d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh trên R khi và chı’ khi
(kj , λj ) = (km , λm ) vó.i mo.i j = m.
Chú.ng minh. Tru.ó.c hê´t ta chú.ng minh khă’ng d̄i.nh: nêú

N
Pj (t)eλj t = 0, ∀t,
j=1
trong d̄ó Pj (t) là các d̄a thú.c theo t, thı̀ Pj (t) = 0, ∀t, ∀j. Ta sẽ
chú.ng minh bă` ng quy na.p. gia’ su’. vó.i N − 1 công thú.c trên d̄úng.
Ta chia hai vê´ cho eλN t và d̄u.o..c

N −1
Pj (t)e(λj −λN )t + PN (t) ≡ 0.
j=1
` n thı́ch ho..p (bă` ng bâ.c cu’a PN ) ta có

- a.o hàm theo t mô.t sô´ lâ
D

N −1
Qj (t)e(λj−λN )t ≡ 0
j=1
trong d̄ó Qj có bâ.c bă` ng bâ.c cu’a Pj . Theo gia’ thiê´t quy na.p thı̀
Qj (t) ≡ 0. Do d̄ó Pj (t) ≡ 0.
Áp du.ng khă’ng d̄i.nh này vào chú.ng minh bô’ d̄ê ` thı̀ ta d̄u.o..c
ngay d̄iê ` n chú.ng minh.
` u câ
Bây giò. ta xét tru.ò.ng ho..p phu.o.ng trı̀nh có hê. sô´ hă` ng sô´ tú.c
là pj (t) ≡ const. D - ă.t
f(λ) = λn + p1 λn−1 + · · · + pn−1 λ + pn .
- a thú.c f(λ) d̄u.o..c go.i là d̄a thú.c d̄ă.c tru.ng, còn phu.o.ng trı̀nh
D
f(λ) = 0 d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh d̄ă.c tru.ng. Các nghiê.m cu’a
phu.o.ng trı̀nh d̄ă.c tru.ng d̄u.o..c go.i là nghiê.m d̄ă.c tru.ng.
` 1.4 Gia’ su’. λ1 là mô.t nghiê.m d̄ă.c tru.ng bô.i k cu’a phu.o.ng
Bô’ d̄ê
trı̀nh vi phân tuyêń tı́nh bâ.c n có hê. sô´ hă` ng sô´ (1.63). Khi d̄ó
hê. {eλ1t , teλ1t , · · · , tk−1 eλ1t } là hê. k nghiê.m d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh cu’a
phu.o.ng trı̀nh (1.63).
Chú.ng minh. D - ă.t Lu := u(n) + p1 u(n−1) + · · · + pn u. Khi d̄ó dê˜

dàng chú.ng minh d̄u.o..c

m
ν (ν)
L(t em λ1 t
)= Cm f (λ1 )tm−ν eλ1t , 0 ≤ m ≤ k − 1.
ν=1
Vı̀ λ1 là nghiê.m bô.i k nên f(λ) = f (λ) = · · · = f (k−1) (λ1 ) = 0. Do

0 ≤ m ≤ k − 1 nên L(tm eλ1t ) ≡ 0. Áp du.ng bô’ d̄ê ` trên ta thu d̄u.o..c
tı́nh d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh cu’a hê. này.
Hê. qua’ tru..c tiê´p cu’a hai bô’ d̄ê

` trên là d̄i.nh lý sau d̄ây:
- i.nh lý 1.19 Gia’ su’. phu.o.ng trı̀nh d̄ă.c tru.ng có các nghiê.m
D
λ1 , · · · , λl vó.i các bô.i tu.o.ng ú.ng là m1, · · · , ml . Khi d̄ó hê. các
hàm {eλj t , teλj t , · · · , tmj −1 eλj t , j = 1, · · · , l} là hê. nghiê.m co. ba’n
cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.63).
Nhâ.n xét 1.5 Tru.ò.ng ho..p các hê. sô´ thu..c ta có thê’ tı̀m hê. nghiê.m
co. ba’n thu..c nhu. sau: trong d̄i.nh lý trên thay vı̀ cho.n các hàm phú.c
tk eλt, tk eλ̄t ta lâý că.p hàm thu..c sau tk eReλt cos(λt), tk eReλt sin(λt).
. - IÈ̂U KIÊ
1.7. . PHU
SU . THUÔ. C LIÊN TU
. C THEO D .N
`
- ÂU VÀ THEO THAM SÔ
BAN D ´
Trong mu.c này ta gia’ su’. bài toán Cauchy ú.ng vó.i phu.o.ng trı̀nh
dx
= f(t, x, µ), µ ∈ Λ,
dt
trong d̄ó Λ là mô.t tâ.p con mo’. cu’a không gian Rm nào d̄ó, gia’i d̄u.o..c
trên toàn khoa’ng (a, b) vó.i mô˜i µ ∈ Λ. D - ê’ có d̄iê
` u này ta gia’ thiê´t
. -
nhu trong Di.nh lý Tô .
` n ta.i Toàn cu.c, tú c là :
1. f : (a, b) × Rn → Rn liên tu.c theo t, x, µ và Dx f, Dµ f tô

` n ta.i
và liên tu.c;
2. Có các hă` ng sô´ M0 , M1, M2 sao cho:

f(t, x, µ) ≤ M1 + M0 x, ∀t ∈ (a, b); x ∈ Rn ; µ ∈ Λ
f(t, x, µ) − f(t, y, µ) ≤ M2 x − y, ∀t ∈ (a, b); x, y ∈ Rn ; µ ∈ Λ.
Ta sẽ ký hiê.u x = x(t, t0, x0, µ) là nghiê.m cu’a bài toán Cauchy

ẋ(t) = f(t, x, µ), t ∈ (a, b)
(1.66)
x(t0) = x0 .
Bài toán d̄ă.t ra o’. d̄ây là vó.i các d̄iê
` u kiê.n gı̀ nghiê.m x(t, t0, x0, µ)
sẽ phu. thuô.c liên tu.c và kha’ vi theo x0, µ.
Bô’ d̄ê` 1.5 Gia’ su’. X và Y là hai không gian Banach, U là tâ.p con
.
mo’ trong X và J là khoa’ng compăć trong R. Nêú F : J × U → Y
là ánh xa. liên tu.c, ánh xa. ho..p thành x → F (·, x(·)) : C(J, U) →
C(J, U) là liên tu.c. Nêú (t, x) → ∂x∂ k F (t, x) liên tu.c trên J × U vó.i
k = 0, 1, . . . , r, thı̀ ánh xa. ho..p thành thuô.c ló.p C k .
Chú.ng minh. Nêú xn , x ∈ C(J, U) và xn (t) → x(t) d̄ê ` u trên J
.
khi n → ∞ nhu ng F (·, xn(·)) − F (·, x(·))C(J,U ) ≥ ε > 0, sẽ tô `n
ta.i tn ∈ J vó i F (tn, xn (tn )) − F (tn, x(tn )) ≥ ε/2 vó i n d̄u’ ló.n.
. .
Do J compăć, tô ` n ta.i dãy con tnk hô.i tu. tó.i t∗ ∈ J . D - iê
` u này mâu
.
thuâñ vó i gia’ thiê´t vê
` tı́nh liên tu.c cu’a F .
- ôí vó.i 1 ≤ k ≤ r, hàm ∂ kk F tho’a mãn các d̄iê
D ` u kiê.n cu’a tru.ò.ng
∂x
. ` u trên tâ.p {(t, x(t)), t ∈ J nêú x ∈ C(J, U).
ho. p r = 0, và liên tu.c d̄ê
Dùng khai triê’n Taylor cu’a F có thê’ chı’ ra hàm ho..p thuô.c ló.p C r .
- i.nh lý 1.20 Vó.i nhũ.ng gia’ thiê´t liê.t kê trên d̄ôí vó.i hàm f, nêú
D
ký hiê.u x(t, τ, ξ, µ) là nghiê.m cu’a bài toán Cauchy

ẋ = f(t, x, µ)
(1.67)
x(τ ) = ξ,
thı̀ vó.i mô˜i t ∈ J ⊂ (a, b) ánh xa.
Rm × Λ (ξ, µ) → x(t, τ, ξ, µ) ∈ Rn (1.68)
kha’ vi liên tu.c. Các d̄a.o hàm u(t) = Dξ x(t) và v(t) = Dµ x(t) là
các nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh

u̇(t) = Dx f(t, x(t), µ)u(t),
(1.69)
u(τ ) = I,

v̇(t) = Dx f(t, x(t), µ)v(t) + Dµ f(t, x(t), µ),
(1.70)
v(τ ) = 0.
Chú.ng minh. Theo chú.ng minh cu’a D - i.nh lý Tô

` n ta.i Toàn cu.c,
nghiê.m x(t, τ, ξ, µ) là d̄iê’m bâ´t d̄ô.ng cu’a toán tu’ .
t
G(x, ξ, µ)(t) = ξ + f(s, x(s), µ)ds, t ∈ J. (1.71)
τ
` u. Ánh xa. (x, µ) → f(·, x(·), µ) kha’ vi liên tu.c, vı̀

G là ánh xa. co d̄ê
vâ.y G thuô.c ló p C 1 . Do d̄ó d̄iê’m bâ´t d̄ô.ng cũng thuô.c ló.p C 1 .
.
Chu.o.ng 2
. . - I.NH LU.O.
CÁC PHU O NG PHÁP D . NG
´ . .
2.1. . T. .SÔ PHU O NG PHÁP TÍCH PHÂN CÁC
MÔ
PHU O NG TRÌNH VI PHÂN
2.1.1. Các phu.o.ng pháp tı́ch phân các ló.p phu.o.ng trı̀nh
thu.ò.ng gă.p
Mô.t sô´ khái niê.m co. ba’n
Xét phu.o.ng trı̀nh vi phân da.ng
y = f(x, y), (2.1)
trong d̄ó f : G ⊂ R2 → R là hàm liên tu.c cho tru.ó.c.

- i.nh nghı̃a 2.1 Vó.i các ký hiê.u trên ta có các d̄i.nh nghı̃a sau
D
d̄ây:
1. Gia’ su’. trong mô.t miê` n G cu’a mă.t phă’ ng (x, y) nghiê.m cu’a
bài toán Cauchy d̄ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh (2.1) tô ` n ta.i và duy
. .
nhâ´t. Hàm sô´ y = φ(x, C) d̄u o. c go.i là nghiê.m tô’ng quát cu’a
(2.1) trong G nêú trong miê ` n biêń thiên cu’a x, C hàm sô´ này
có d̄a.o hàm riêng liên tu.c theo x và tho’a mãn các d̄iê ` u kiê.n
sau:
(a) ∂φ
∂C
= 0.
(b) Hàm φ(x, C) tho’a mãn (2.1).
2. Nghiê.m riêng là mô.t nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh ta.i mô˜i d̄iê’m
- .inh lý Tô
cu’a nó D ` n ta.i và Duy nhâ´t Nghiê.m tho’a mãn.
3. Nghiê.m kỳ di. là nghiê.m mà ta.i mô˜i d̄iê’m cu’a nó mâ´t tı́nh
duy nhâ´t nghiê.m.
Phu.o.ng trı̀nh có biêń sô´ phân ly

Phu.o.ng trı̀nh không chú.a hàm pha’i tı̀m. - ó là phu.o.ng trı̀nh
D
da.ng
dy
= f(x),
dx
44
Chu.o.ng 2. Các phu.o.ng pháp d̄i.nh lu.o..ng 45
trong d̄ó f là hàm liên tu.c trong mô.t khoa’ng (a, b) nào d̄ó. Rõ ràng
trong tru.ò.ng ho..p này

y(x) = f(ξ)dξ
là nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄ang xét. Nêú (x0 , y0) ∈
G := {a < x < b; −∞ < y < ∞} thı̀ nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh trên
qua d̄iê’m (x0, y0) là
x
y= f(τ )dτ + y0.
x0
Vı́ du. 2.1 Xét phu.o.ng trı̀nh:
dy
= 3x2 . (2.2)
dx
Hàm sô´
y= 3x2 dx + C = x3 + C
là nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄ang xét trong miê
`n
−∞ < x < ∞, −∞ < y < ∞.
Phu.o.ng trı̀nh không có nghiê.m kỳ di. và nghiê.m tho’a mãn d̄iê
ù
` u y(x0) = y0 là
kiê.n ban d̄â
y = y0 + x3 − x30.
Phu.o.ng trı̀nh không chú.a biêń d̄ô.c lâ.p. D

- ó là phu.o.ng trı̀nh có da.ng
dy
= f(y).
dx
Nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh này có da.ng

1
x= dy.
f(y)
dy
= 1 + y 2, (2.3)
dx
46 Chu.o.ng 2. Các phu.o.ng pháp d̄i.nh lu.o..ng
trong d̄ó f(y) xác d̄i.nh và liên tu.c vó.i mo.i y và luôn du.o.ng. Nghiê.m
tho’a mãn d̄iê ` u y(x0) = y0 là
y
du
x − x0 = 2
.
y0 1 + u
Hay là
arctg y − arctg y0 = x − x0 .
trong tru.ò.ng ho..p riêng, nêú x0 = y0 = 0 thı̀ nghiê.m riêng tu.o.ng
ú.ng sẽ là
π π
arctg y = x ⇐⇒ y = tg x, − <x< .
2 2
Phu.o.ng trı̀nh vó.i biêń sô´ phân ly. D
- ó là phu.o.ng trı̀nh có da.ng
X(x)dx + Y (y)dy = 0.
Phu.o.ng trı̀nh này có tı́ch phân tô’ng quát da.ng

X(x)dx + Y (y)dy = C.
Vı́ du. 2.3 Tı̀m tı́ch phân tô’ng quát và tù. d̄ó tı̀m d̄u.ò.ng cong
tı́ch phân d̄i qua (0, 0) cu’a phu.o.ng trı̀nh
xdx + (y + 1)dy = 0.
Tı́ch phân tô’ng quát có da.ng

xdx + (y + 1)dy = C.
Thay x = 0, y = 0 vào biê’u thú.c ta d̄u.o..c C = 0. Vâ.y d̄u.ò.ng cong

tı́ch phân d̄i qua gôć to.a d̄ô. là
x2 + y 2 + 2y = 0.
Phu.o.ng trı̀nh vó.i biêń sô´ phân ly d̄u.o..c. D

- ó là các phu.o.ng trı̀nh có
da.ng
m1 (x)n1(y)dx + m2(x)n2 (y)dy = 0.
- ă.t X(x) = m1 (x)/m2(x); n1(y)/n2 (y) ta d̄u.a vê
D ` d̄u.o..c da.ng d̄ã xét
.
o’ trên.
x(1 + y 2)dx + y(1 + x2 )dy = 0.
Phân ly biêń sô´ ta có
xdx ydy
2
+ = 0.
1+x 1 + y2
Tı́ch phân tô’ng quát có da.ng
(1 + x2)(1 + y 2) = C 2 .
Ta.i gôć to.a d̄ô. hu.ó.ng tru.ò.ng không xác d̄i.nh. Không có d̄u.ò.ng
cong tı́ch phân d̄i qua d̄ó hoă.c gâ ` n tó.i d̄ó.
2.1.2. Phu.o.ng trı̀nh thuâ

` n nhâ´t và phu.o.ng trı̀nh d̄u.a vê
`
. .
d̄u o. c da.ng này
Phu.o.ng trı̀nh thuâ
` n nhâ´t
Hàm f(x, y) d̄u.o..c go.i là thuâ
` n nhâ´t câ´p m nêú vó.i mo.i t
f(tx, ty) = tm f(x, y).
` ng nhâ´t thú.c trên chı’ d̄úng vó.i t > 0 ta nói f là hàm thuâ
Nêú d̄ô `n
. . . . .
nhâ´t du o ng. Tu o ng tu. ta d̄i.nh nghı̃a hàm thuâ . .
` n nhâ´t âm. Phu o ng
trı̀nh
M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0
d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh thuâ` n nhâ´t nêú M, N là các hàm thuâ `n
nhâ´t cùng bâ.c. Phu.o.ng trı̀nh này có thê’ d̄u.a vê ` da.ng
dy y
= φ( ).
dx x
Dùng phép thê´ biêń y = xz ta có thê’ d̄u.a nó vê
` da.ng phu.o.ng trı̀nh
có biêń phân ly.
Vı́ du. 2.5 Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh
(x2 + 2xy − y 2)dx + (y 2 + 2xy − x2)dy = 0,
và tı̀m d̄u.ò.ng cong tı́ch phân d̄i qua d̄iê’m (2, 2).
- ă.t y = zx thı̀ ta có
D
dy = zdx + xdz.
Thê´ vào phu.o.ng trı̀nh trên ta d̄u.o..c
(x2 + 2zx2 − z 2 x2)dx + (z 2 x2 + 2xz − x2)(zdx + xdz) = 0.
Hay là
z 3 + z 2 + z + 1)dx + (z 2 + 2z − 1)xdz = 0.
Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh vó.i biêń phân ly này ta d̄u.o..c
ln |x| − ln |z + 1| + ln |z 2 + 1| = ln |C1 |.
Hay là
x(z 2 + 1)
= C.
z+1
Quay la.i biê’u thú.c cũ ta d̄u.o..c
x2 + y 2
= C.
x+y
- ây là ho. d̄u.ò.ng tròn. Nghiê.m tho’a mãn y(2) = 2 là
D
(x − 1)2 + (y − 1)2 = 0.
Phu.o.ng trı̀nh d̄o.n gia’n d̄u.a d̄u.o..c vê

` phu.o.ng trı̀nh thuâ
`n
nhâ´t
Xét phu.o.ng trı̀nh
dy a 1 x + b 1 y + c1
= f( ).
dx a 2 x + b 2 y + c2
Nêú
a1 b1
det = 0
a2 b2
thı̀ bă` ng phép thê´ x = u + α
y =v+β
trong d̄ó u, v là các biêń mó i, α, β xác d̄i.nh tù. hê. phu.o.ng trı̀nh d̄a.i
.
sô´
a 1 α + b 1 β + c1 = 0
a 2 α + b 2 β + c2 = 0
ta d̄u.a d̄u.o..c vê
` phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t
dv a 1 u + b1 v
= f( ).
du a 2 u + b2 v

(x + y − 2)dx + (x − y + 4)dy = 0.
Phu.o.ng trı̀nh trên có thê’ viê´t la.i nhu. sau:
dy x+y−2
=− .
dx x−y+4
Áp du.ng phép thê´
x = u+α
y = v+β
trong d̄ó α, β d̄u.o..c xác d̄i.nh tù. hê. phu.o.ng trı̀nh

α+β −2 =0
(2.4)
α − β + 4 = 0.
Gia’i phu.o.ng trı̀nh này ta d̄u.o..c
α = −1, β = 3.
Nhu. vâ.y vó.i biêń mó.i u, v ta có phu.o.ng trı̀nh
du u+v
=− .
dv u−v
Hay là
(u + v)du + (u − v)dv = 0.
Gia’i phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t này ta có
u2 + 2uv − v 2 = C.
Thay la.i biê’u diêñ u, v qua x, y ta d̄u.o..c tı́ch phân tô’ng quát
x2 + 2xy − y 2 − 4x + 8y = C.
2.1.3. Phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh

y + p(x)y = q(x).
Da.ng phu.o.ng trı̀nh này chúng ta d̄ã xét khá kỹ trong phâ ` n lý
.
thuyê´t phı́a trên. O’ d̄ây chúng ta chı’ nhâń ma.nh ră` ng tru.ò.ng ho..p
` u có thê’ tı́ch phân d̄u.o..c du.ó.i da.ng
mô.t chiê
x
x x

− x p(τ )dτ p(s)ds
y=e 0 y0 + q(τ )e x0 .
x0
Vı́ du. 2.7 Tı̀m nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh
dy 2x
− y = 0,
dx 1 + x2
và d̄u.ò.ng cong tı́ch phân d̄i qua d̄iê’m (1, 2). Theo công thú.c trên
ta có nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh là

2xdx
y = Cexp( ) = Cexp(ln(1 + x2 )) = C(1 + x2).
1 + x2
Do d̄ó nghiê.m d̄i qua d̄iê’m (1, 2) là

x
2τ dτ
y = 2exp( 2
) = 1 + x2 .
1 1 + τ
2.1.4. Phu.o.ng trı̀nh d̄u.a d̄u.o..c vê

` da.ng phu.o.ng trı̀nh
tuyêń tı́nh
Phu.o.ng trı̀nh Becnuli
- ó là phu.o.ng trı̀nh có da.ng sau:
D
y + p(x)y = q(x)y α, (2.5)
trong d̄ó p(x), q(x) là các hàm liên tu.c trên khoa’ng (a, b) và α là
các sô´ thu..c bâ´t kỳ khác 0 và 1 (vı̀ nêú α = 1 thı̀ (2.5) tro’. thành
phu.o.ng trı̀nh có biêń sô´ phân ly, còn nêú α = 0 thı̀ phu.o.ng trı̀nh
(2.5) tro’. thành phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh). Phu.o.ng trı̀nh (2.5) d̄u.a
d̄u.o..c vê
` phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh bă` ng phép thê´ biêń y −α+1 = z,
trong d̄ó z là hàm pha’i tı̀m. Nêú α > 0 thı̀ phu.o.ng trı̀nh (2.5) có
nghiê.m y(x) ≡ 0. D - ây là nghiê.m riêng nêú α > 1, và là nghiê.m kỳ
di. nêú 0 < α < 1.
Vı́ du. 2.8 Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh sau:

x √
y + y = x y.
1 − x2
- ây là phu.o.ng trı̀nh Becnuli vó.i α = 1/2. Bă` ng cách d̄ă.t
D
√
z = y 1−α = y
ta d̄u.o..c
x 1
z + z = x.
2(1 − x )
2 2
Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh này ta d̄u.o..c

√ 1
z = C 1 − x2 − (1 − x2).
4
3
Vâ.y ta có
√ √ 1
y = C 1 − x2 − (1 − x2)
4
3
. .
là tı́ch phân tô’ng quát cu’a phu o ng trı̀nh xuâ´t phát.
Phu.o.ng trı̀nh D
- acbu
- ó là phu.o.ng trı̀nh da.ng
D
M(x, y)dx + N(x, y)dy + P (x, y)(xdy − ydx) = 0, (2.6)
trong d̄ó M, N là các hàm thuâ ` n nhâ´t câ´p m, còn P là hàm thuâ
`n
’ .
nhâ´t câ´p l (l = m − 1). O d̄ây mô.t trong hai hàm M, N có thê’
` ng nhâ´t bă` ng không. Nêú N ≡ 0, bă` ng phép thê´ biêń
d̄ô
y = zx
ta d̄u.a d̄u.o..c phu.o.ng trı̀nh D ` phu.o.ng trı̀nh Becnuli vó.i hàm

- ácbu vê
pha’i tı̀m x và biêń d̄ô.c lâ.p z.
Vı́ du. 2.9 Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh sau:
xdx + ydy + x(xdy − ydx) = 0.
- ây là phu.o.ng trı̀nh D

D - ă.t y = zx, ta d̄u.a phu.o.ng trı̀nh trên
- ácbu. D
` da.ng
vê
(1 + z 2 )dx + (xz + x2)dz = 0.
Hay là
dx z 1
+ x = − x2 .
dz 1 + z 2 1 + z2
- ây là phu.o.ng trı̀nh Becnuli vó.i α = 2. Tı́ch phân tô’ng quát cu’a
D
nó có da.ng
1 √
= C 1 + z 2 + z.
x
Thay z = y/x ta d̄u o. c tı́ch phân tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh ban
. .
` u là
d̄â
C x2 + y 2 + y − 1 = 0.
2.1.5. Phu.o.ng trı̀nh Ricati

Phu.o.ng trı̀nh có da.ng
dy
= P (x)y 2 + Q(x)y + R(x)
dx
d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh Ricati. Ta sẽ gia’ thiê´t P, Q, R xác d̄i.nh
và liên tu.c trong khoa’ng (a, b). Nói chung không pha’i nghiê.m nào
cu’a phu.o.ng trı̀nh này cũng thác triê’n d̄u.o..c lên toàn khoa’ng (a, b).
Phu.o.ng trı̀nh Ricati nói chung không tı́ch phân d̄u.o..c bă` ng câ ù
. . ´ ´ . .
phu o ng. Tuy nhiên nê u biê t d̄u o. c mô.t nghiê.m y1 ta có thê dùng ’
phép thê´
1
y = y1 +
z
. . .
d̄ê’ d̄u a phu o ng trı̀nh này vê ` da.ng tuyêń tı́nh.
Du.ó.i d̄ây là mô.t sô´ da.ng d̄ă.c biê.t cu’a phu.o.ng trı̀nh Ricati mà
ta có thê’ tı̀m d̄u.o..c mô.t sô´ nghiê.m riêng.
Nêú phu.o.ng trı̀nh có da.ng
B C
y = Ay 2 + y + 2,
x x
trong d̄ó A, B, C là các hă` ng sô´ và (B + 1)2 > 4AC, thı̀ nó có
nghiê.m riêng
a
y1 = ,
x
trong d̄ó hă` ng sô´ a d̄u.o..c xác d̄i.nh bă` ng cách thay vào phu.o.ng trı̀nh
xuâ´t phát. Do d̄ó bă` ng phép thê´ tiê´p theo y = z/x ta d̄u.a d̄u.o..c
phu.o.ng trı̀nh vê ` da.ng phu.o.ng trı̀nh vó.i biêń sô´ phân ly.
- ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh Ricati da.ng
D
ay 2 y
y = + +c
x 2x
ta d̄u.a vê
` da.ng phu.o.ng trı̀nh vó.i biêń sô´ phân ly bă` ng phép thê´
biêń √
y = z x,
và do d̄ó có thê’ tı́ch phân d̄u.o..c bă` ng câ
` u phu.o.ng.
Vı́ du. 2.10 Tı̀m nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh
y = −y 2 + x2 + 1.
Dê˜ thâý y1 = x là nghiê.m riêng cu’a phu.o.ng trı̀nh. D

- ă.t
1
y =x+
z
. . . ` da.ng
ta d̄u a phu o ng trı̀nh vê
z − 2xz = 1.
Do d̄ó có tı́ch phân tô’ng quát

x2 2
z = e (C + e−x dx).
Tro’. la.i biêń cũ ta d̄u.o..c

2
e−x
y = x+ .
C + e−x2 dx
1 1
y = y2 + 2 .
2 2x
. .
Ta tı̀m nghiê.m riêng du ó i da.ng
a
y1 = .
x
Thay vào phu.o.ng trı̀nh d̄ê’ tı̀m a ta d̄u.o..c
a2 + 2a + 1 = 0.
Gia’i ra ta d̄u.o..c a = −1. Áp du.ng phép thê´
1 1
y=− +
x z
ta d̄u.a d̄u.o..c phu.o.ng trı̀nh vê
` da.ng tuyêń tı́nh
1 1
z − = − .
z 2
Gia’i phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh này ta d̄u.o..c
x
z = (C − ln |x|).
2
.
Tro’ la.i biêń cũ ta có
1 2
y=− + .
x x(C − ln |x|)
2.1.6. Phu.o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh

Phu.o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh
M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0
trên miê` n G ⊂ R2 d̄u.o..c go.i là phu.o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh
nêú tô
` n ta.i mô.t hàm sô´ U kha’ vi trên G sao cho
dU(x, y) = M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0.
` n d̄o.n liên thı̀ d̄iê

Nêú G là miê ` n và d̄u’ d̄ê’ có hàm U tho’a
` u kiê.n câ
.
mãn d̄ă’ng thú c trên là
∂M ∂N
= . (2.7)
∂y ∂x
Có thê’ xây du..ng tı́ch phân tô’ng quát tù. tı́ch phân da.ng sau d̄ây
(nói chung sẽ phu. thuô.c vào miê` n G)
x y
M(x, y)dx + N(x0 , y)dy = C
x0 y0
hoă.c
x y
M(x, y0 )dx + N(x, y)dy = C.
x0 y0
Thù.a sô´ tı́ch phân

Nêú (2.7) không tho’a mãn ta có thê’ tı̀m mô.t hàm sô´ µ(x, y)
sao cho nhân nó vó.i hai vê´ ta d̄u.o..c mô.t phu.o.ng trı̀nh vi phân
hoàn chı’nh. Hàm sô´ nhu. thê´ d̄u.o..c go.i là thù.a sô´ tı́ch phân. Nhũ.ng
tru.ò.ng ho..p d̄ă.c biê.t sau d̄ây viê.c tı̀m thù.a sô´ tı́ch phân có thê’ chı’
ra dê˜ dàng. Nêú
∂M
∂y
− ∂N
∂x

= ψ(x) ⇒ µ(x) = e φ(x)dx
,
N
∂M
∂y
− ∂N
∂x

= ψ(y) ⇒ µ(y) = e φ(y)dy
.
−M

(3x2 + 6xy 2)dx + (6x2 y + 4y 3)dy = 0.
Ta có
∂M ∂N
= = 12xy.
∂y ∂x
Do d̄ó áp du.ng lý luâ.n trên ta có tı̀m tı́ch phân tô’ng quát bă` ng
x3 + 3x2 y 2 + y 4 = C.
Vı́ du. 2.13 Cho phu.o.ng trı̀nh
1 y2 x2 1
[ − ]dx + [ − ]dy = 0.
x (x − y)2 (x − y)2 y
Dê˜ thâý d̄ây là phu.o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh. Áp du.ng lý luâ.n
trên vó.i (x0, y0 ) = (1, 2) ta có
x y
1 y2 x2 1
[ − ]dx + [ − ]dy = C
1 x (x − y) 2
2 (x − y)
2 y
là tı́ch phân tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh. D - o.n gia’n biê’u thú.c bă` ng
cách tı́nh các tı́ch phân trên ta d̄u.o..c
x xy
ln + = C.
y x−y
(1 − x2 y)dx + x2 (y − x)dy = 0.
Tı́nh các d̄a.o hàm riêng tu.o.ng ú.ng ta có
∂M ∂N
= −x2 , = 2xy − 3x2 .
∂y ∂x
Rõ ràng d̄ây không pha’i là phu o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh. Xét
.
∂M
∂y
− ∂N
∂x −x2 − 2xy + 3x2 2
= = − := ϕ(x).
N x (y − x)
2 x
.
Vâ.y ta có thù a sô´ tı́ch phân sau

1
µ(x) = exp( ϕ(x)dx) = 2 .
x
Nhân vào hai vê´ thù a sô´ tı́ch phân trên ta sẽ tı̀m d̄u.o..c tı́ch phân
.
tô’ng quát cu’a phu.o.ng trı̀nh là
1 y2
− − xy + = C.
x 2
Ngoài ra phu.o.ng trı̀nh trên có nghiê.m riêng x = 0.
2.1.7. Phu.o.ng pháp dùng phâ ` n mê ` m toán ho.c

Phu.o.ng pháp này ngày nay râ´t d̄u.o..c u.a chuô.ng vı̀ nó tiê´t kiê.m
thò.i gian. Maple và Mathematica là các phâ ` n mê` m hiê.n nay d̄u.o..c
su’ du.ng rô.ng rãi. Du ó i d̄ây chúng ta làm quen vó.i phâ
. . . ` n mê
` m toán
ho.c Maple V. Vê . . .
` nguyên tăć nó xây du. ng trên các phu o ng pháp
tı́ch phân d̄ã xét o’. trên. Dùng phâ ` n mê` m này cho phép ta tı́ch
phân không nhũ ng các phu o ng trı̀nh thông thu.ò.ng o’. trên bă` ng sô´
. . .
mà còn có thê’ bă` ng biê’u thú.c toán ho.c, vẽ tru.ò.ng các hu.ó.ng, bú.c
tranh pha cu’a các hê. 2 và 3 chiê ` u. Phâ ` n thu..c hành này d̄òi ho’i
chúng ta pha’i có thêm nhiê ` u vı́ du. và d̄o.c thêm cách su’. du.ng phâ`n
`
mêm.
Vı́ du. 2.15 Ta xét vı́ du. sau: Tı̀m nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh:
y (x) + 5y (x) + 6y(x) = 0, vó.i d̄iê

` u kiê.n y(0) = 0; y (0) = 1.
> restart;
> with(DEtools);
[DEnormal, DEplot, DEplot3d , Dchangevar , PDEchangecoords,

PDEplot, autonomous, convertAlg , convertsys , dfieldplot ,
indicialeq, phaseportrait, reduceOrder, regularsp,
translate, untranslate, varparam]
> diff_eq1 := D(D(y))(x) + 5*D(y)(x) + 6*y(x) = 0;

diff eq1 := (D(2) )(y)(x) + 5 D(y)(x) + 6 y(x) = 0
> init_con := y(0)=0, D(y)(0)=1;

init con := y(0) = 0, D(y)(0) = 1
> dsolve( {diff_eq1, init_con} , {y(x)} );

y(x) = −e(−3 x) + e(−2 x)
` thi. nghiê.m phu.o.ng trı̀nh trên ta có thê’ làm

Nêú muôń vẽ d̄ô
nhu. sau:
> restart;
> with(DEtools);
[DEnormal, DEplot, DEplot3d , Dchangevar , PDEchangecoords,

PDEplot, autonomous , convertAlg , convertsys, dfieldplot ,
indicialeq , phaseportrait, reduceOrder, regularsp,
translate, untranslate, varparam]
> diff_eq1 := D(D(y))(x) + 5*D(y)(x) + 6*y(x) = 0;

diff eq1 := (D(2) )(y)(x) + 5 D(y)(x) + 6 y(x) = 0
> init_con := y(0)=0, D(y)(0)=1;

init con := y(0) = 0, D(y)(0) = 1
> dsolve( {diff_eq1, init_con} , {y(x)} );

y(x) = −e(−3 x) + e(−2 x)
> solution := dsolve( {diff_eq1, init_con}, {y(x)} );

solution := y(x) = −e(−3 x) + e(−2 x)
> expr := subs(solution, y(x));

expr := −e(−3 x) + e(−2 x)
> plot( expr, x=0..5, axes=BOXED, title=‘Graph‘ );
Graph of the solution
0.14
0.12
0.1
0.08
0.06
0.04
0.02
0
1 2 3 4 5
x
- ê’ vẽ tru.ò.ng các hu.ó.ng cu’a mô.t phu.o.ng trı̀nh vi phân y = y 2
D
ta có thê’ làm nhu. sau:
> dfieldplot(diff(y(x),x)=(y(x))^2,y(x), x=-3..3,y=-3..2,\

title=‘truong huong‘,color=(y(x))^2);
truong huong
y(x)
1
x
-3 -2 -1 1 2 3
0
-1
-2
-3
Vı́ du. 2.16 Vẽ chân dung pha cu’a phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây:
y = −y − x2
> with(DEtools):
phaseportrait(diff(y(x),x)=-y(x)-x^2,y(x),x=-1..2.5,
[[y(0)=0],[y(0)=1],[y(0)=-1]],\
title=‘Asymptotic solution‘,colour=magenta,
linecolor=[black,black,black]);
Asymptotic solution
2
y(x)
-1 -0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5

x
-1
-2
-3
Nhâ.n xét 2.1 Nhı̀n chung vó.i phâ ` n mê

` m Maple, viê.c tı́ch phân
các phu o ng trı̀nh vi phân tro’ nên nhe. nhàng ho.n râ´t nhiê
. . . ` u. Tuy
` . ` . ´
nhiên cũng cân lu u ý ră ng nhu thê không có nghı̃a là viê.c ho.c cách
tı́ch phân theo nghı̃a “cô’ d̄iê’n” là không câ - iê
` n thiê´t. D ` u này d̄ă.c
. .
biê.t có ý nghı̃a khi chúng ta pha’i xu’ lý nhũ ng bài toán mà phâ `n
` . ’ ’ ´ ’
mêm này cho lò i giai không thoa mãn lăm. Chă ng ha.n, khi xét
phu.o.ng trı̀nh
ẍ + 2x = sin t, t ∈ R, (2.8)
áp du.ng phu.o.ng pháp hê. sô´ bâ´t d̄i.nh ta có thê’ tı̀m mô.t nghiê.m
riêng mô.t cách dê˜ dàng x1(t) = sin t. Và do d̄ó nghiê.m tô’ng quát
sẽ là √ √
x(t) = C1 sin 2t + C2 cos 2t + sin t.
Chi tiê´t xem phâ
` n d̄áp án d̄ê
` thi (6.1). Trong khi d̄ó nêú ta dùng
Maple V d̄ê’ tı́ch phân, chă’ ng ha.n
> dsolve(diff(x(t),t$2)+2*x(t)= sin (t), x(t));
1 √ √
x(t) = − cos( 2 t) sin(( 2 − 1) t)
2
1 √ √ √
− cos( 2 t) sin(( 2 − 1) t) 2
4
1 √ √
+ cos( 2 t) sin(( 2 + 1) t)
2
1 √ √ √
− cos( 2 t) sin(( 2 + 1) t) 2
4
1 √ √
− sin( 2 t) cos(( 2 + 1) t)
2
1 √ √ √
+ sin( 2 t) cos(( 2 + 1) t) 2
4
1 √ √
+ sin( 2 t) cos(( 2 − 1) t)
2
1 √ √ √
+ sin( 2 t) cos(( 2 − 1) t) 2
4 √ √
+ C1 cos( 2 t) + C2 sin( 2 t)
Nhâ.n xét 2.2 D - ê’ gia’i các phu.o.ng trı̀nh vi phân da.ng không chı́nh
` n pha’i d̄u.a chúng vê
tăć ta câ ` da.ng chı́nh tăć. Vı́ du. tı̀m nghiê.m
’ . .
tô ng quát cu’a phu o ng trı̀nh
xdx − (y + x)dx = 0.
> dsolve(diff(y(x),x)=1+(y(x)/x),{y(x)});
y(x) = x ln(x) + x C1
Vı́ du. 2.17 Tı̀m nghiê.m tô’ng quát cu’a hê.

y = −y − 2z
(2.9)
z = 3y + 4z.
Gia’i:
> sys := diff(y(x),x)=-y(x)-2*z(x),

diff(z(x),x)=3*y(x)+4*z(x): fcns := {y(x), z(x)}:
dsolve({sys}, fcns);
{y(x) = 3 C1 ex − 2 C1 e(2 x) − 2 C2 e(2 x)

+ 2 C2 ex , z(x) = 3 C1 e(2 x) − 3 C1 ex
− 2 C2 ex + 3 C2 e(2 x) }
Kê´t qua’

y(x) = (3C1 + 2C2 )ex − 2(C1 + C2)e(2x),
z(x) = −(3C1 + 2C2 )ex + 3(C2 + C1)e(2x)
- ă.t C1 := 3C1 + 2C2 ; C2 = C1 + C2 ta d̄u.o..c
D

y(x) = C1 ex + 2C2 e2x ,
z(x) = −C1 ex + 3C2 e2x .
D- ê’ tı̀m nghiê.m cu’a (2.9) vó.i d̄iê ` u y(0) = −1, z(0) =
.
1, ta gia’i nhu sau.
> sys := diff(y(x),x)=-y(x)-2*z(x),

diff(z(x),x)=3*y(x)+4*z(x): fcns := {y(x), z(x)}:
dsolve({sys,y(0)=-1,z(0)=1}, fcns);
Kê´t qua’

z(x) = ex ,
y(x) = −ex
. . ´ BÉ
2.2. PHU O NG PHÁP THAM SÔ

dx
= f(t, x, µ), x ∈ Rn , µ ∈ Λ ⊂ Rk (2.10)
dt
Gia’ su’. phu.o.ng trı̀nh trên tho’a mãn các d̄iê ` u kiê.n cu’a D- i.nh lý tô
`n
ta.i duy nhâ´t nghiê.m toàn cu.c trên mô.t miê ` n (t, x) ∈ [a, b] × Ω ⊂
.
R × R . Nêú f phu. thuô.c tro n câ´p k theo (x, µ) thı̀ x(t, x0, µ) sẽ
n
phu. thuô.c tro.n câ´p k theo µ. Nêú f phu. thuô.c gia’i tı́ch theo (x, µ)
thı̀ x(t, x0, µ) sẽ phu. thuô.c gia’i tı́ch theo µ. Xét biê’u diêñ
x(t, µ) = v0 (t) + µv1 (t) + µ2 v2 (t) + · · · ,
trong d̄ó ta gia’ thiê´t 0 < |µ| < ε khá bé µ ∈ R. Thay biê’u thú.c
này vào phu.o.ng trı̀nh ta lâ ` n lu.o..t gia’i và tı́nh d̄u.o..c v0, v1, v2, · · ·.
Vı́ du. 2.18 Khai triê’n nghiê.m x(t, µ) cu’a phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây:
1
ẋ = x2 + 2µ , x(1) = −1.
t
Gia’i. Dă.t x(t, µ) = v0(t) + µv1 (t) + µ2 v2 (t) + · · ·. Ta có
-

 v̇0 = v02, v0(1) = −1
v̇ = 2v0 v1 + 2t , v( 1) = 0
 1
v̇2 = 2v0 v2 + v12, v2(1) = 0.
Gia’i hê. trên ta d̄u.o..c

 v0 (t) = − 1t
v1 (t) = 1 − t12

v2 (t) = 3t − 2t + 3t82 − t13 .
Vâ.y
1 1 t 2 8 1
x(t, µ) = − + µ(1 − 2 ) + µ2 ( − + 2 − 3 ) + o(µ2 )
t t 3 t 3t t
Vı́ du. 2.19 Tı́nh xâ´p xı’ d̄êń o(µ ) nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh ẍ +
2
3x = 2 sin t + µx2 .
- ă.t x(t, µ) = v0(t) + µv1 (t) + µ2 v2 (t) + · · ·. Ta có
Gia’i. D

 v0(t) = sin t
v̈1 + 3v1 = cos2 t ⇒ v1(t) = 16 − 12 cos2t

v̈2 + 3v2 = 2cost sin 2t = sin t + sin 3t ⇒ v2 (t) = 12 sin t − 16 sin 3t.
Vâ.y
1 1 1 1
x(t, µ) = sin t + µ( − cos2t) + µ2 ( sin t − sin 3t) + o(µ2 ).
6 2 2 6
Chu.o.ng 3
´T D
LÝ THUYÊ - I.NH TÍNH
3.1. ´T Ô’N D
LÝ THUYÊ - I.NH
3.1.1. Khái niê.m ô’n d̄i.nh theo nghı̃a Lyapunov

Tru.ó.c hê´t ta d̄i.nh nghı̃a tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a mô.t nghiê.m x(t) xác
d̄i.nh trên [t0, +∞) cu’a phu.o.ng trı̀nh
ẋ(t) = f(t, x). (3.1)
Nói chung các hê. d̄u.o..c xét sau này chı’ d̄u.o..c gia’ thiê´t liên tu.c và
có d̄a.o hàm nói chung không gió.i nô.i. Vı̀ vâ.y, su.. tô` n ta.i nghiê.m
. .
` pha’i xem xét d̄ôí vó i tù ng bài toán cu. thê’.
trên toàn cu.c là vâń d̄ê
- i.nh nghı̃a 3.1 Nghiê.m x(t) d̄u.o..c go.i là ô’n d̄i.nh trên khoa’ng
D
[t0, ∞) nêú
1. Vó.i mô˜i ε > 0 tô` n ta.i δ = δ(ε) > 0 sao cho bâ´t kỳ nghiê.m
x̄(t) cua (3.1) tho’a mãn bâ´t d̄ă’ ng thú.c x̄(t0) − x(t0) < δ
’
` n ta.i trên [t0, ∞) và thô’a mãn x̄(t) − x(t) < ε, ∀t > t0.
tô
2. Nêú ngoài ra nghiê.m x̄(t) tho’a mãn limt→∞ x̄(t) − x(t) = 0

thı̀ ta nói x̄(t) ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.
Vı́ du. 3.1 1. Xét phu.o.ng trı̀nh ẋ = 0. Nghiê.m x(t) ≡ 0 là ô’n
d̄i.nh nhu.ng không ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.
2. Nghiê.m x(t) ≡ 0 cu’a phu.o.ng trı̀nh ẋ = −x ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.

` u có da.ng x̄(t) = x̄(0)e−t .
Thâ.t vâ.y, mô.t nghiê.m bâ´t kỳ khác d̄ê
Do d̄ó dê˜ dàng chı’ ra d̄u.o..c su.. ô’n d̄i.nh cu’a nghiê.m 0.
3. Nghiê.m x(t) ≡ 0 cu’a phu.o.ng trı̀nh ẋ = x2 không ô’n d̄i.nh.

` u này suy ra tù. nhâ.n xét sau: vó.i mo.i c > 0, x(t) =
- iê
D
c/(1 − ct) là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh trên vó.i d̄iê
` u kiê.n ban
d̄âu x(0) = c. Tuy nhiên nghiê.m trên không thê thác triê’n
` ’
qua t = 1/c d̄u.o..c vı̀ nó tiêń ra vô ha.n ta.i d̄ây.
62
Chu.o.ng 3. Lý thuyê´t d̄i.nh tı́nh 63
Tru.ò.ng ho..p phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh ta có d̄ă.c tru.ng sau d̄ây.
ẋ = A(t)x, (3.2)
trong d̄ó A(t) là hàm giá tri. ma trâ.n liên tu.c theo t ∈ [t0, ∞). Theo
` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh,
` u kiê.n tô
d̄iê
mo.i nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh này luôn thác triê’n d̄u.o..c mô.t cách
duy nhâ´t lên toàn [t0, ∞).
- i.nh lý 3.1 Vó.i các gia’ thiê´t và ký hiê.u o’. trên các khă’ ng d̄i.nh
D
sau d̄ây d̄úng:
1. Nghiê.m bâ´t kỳ x(t) cu’a (3.2) ô’n d̄i.nh (ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n) khi
và chı’ khi nghiê.m x(t) ≡ 0 ô’n d̄i.nh (ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n);
2. Nghiê.m x(t) ≡ 0 cu’a (3.2) ô’n d̄i.nh khi và chı’ khi ma trâ.n co.
` u gió.i nô.i trên [t0, ∞);
ba’n X(t) bâ´t kỳ d̄ê
3. Nghiê.m x(t) ≡ 0 cu’a (3.2) ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n khi và chı’ khi
d̄ôí vó.i ma trâ.n co. ba’n bâ´t kỳ X(t) thı̀
lim X(t) = 0. (3.3)

t→∞
Chú.ng minh. (i). Rõ ràng nêú x̄(t), x(t) là hai nghiê.m cu’a (3.2)
thı̀ x̄(t) − x(t) = y(t) cũng là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh này. Dê˜
thâý tù. d̄ây su.. tu.o.ng d̄u.o.ng cu’a các khái niê.m ô’n d̄i.nh cu’a nghiê.m
bâ´t kỳ vó.i nghiê.m không.
(ii) Nêú có ma trâ.n nghiê.m co. ba’n gió.i nô.i thı̀ suy ra ngay tı́nh
ô’n d̄i.nh. Vı̀ vâ.y ta chı’ chú.ng minh d̄iê ` u ngu.o..c la.i. Nêú nghiê.m
không ô’n d̄i.nh thı̀ có mô.t ma trâ.n nghiê.m co. ba’n ô’n d̄i.nh. Theo gia’
` n ta.i δ > 0 sao cho nêú x(t0) < δ thı̀ x(t) ≤ 1, ∀t > t0.
thiê´t tô
Vâ.y thı̀ vó.i ma trâ.n nghiê.m co. ba’n X(t) sao cho X(0) = I ta có
X(t) = sup X(t)x

x≤1
1
= sup X(t)x
δ x≤δ
1
≤ .
δ
Tù. d̄i.nh nghı̃a cu’a ma trâ.n co. ba’n suy ra ma trâ.n co. ba’n bâ´t kỳ
cũng gió.i nô.i.
(iii) Nêú (3.3) d̄úng thı̀ dê˜ suy ra ngay tı́nh ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.
Ta chı’ chú.ng minh d̄iê ` u ngu.o..c la.i. Gia’ su’. ma trâ.n co. ba’n X(t)
64 Chu.o.ng 3. Lý thuyê´t d̄i.nh tı́nh
lâ.p bo’.i n nghiêm d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh x1(t), · · · , xn (t). Khi d̄ó không
mâ´t tô’ng quát coi xk (t0) d̄u’ nho’ d̄ê’ vó.i mo.i ε > 0 cho tru.ó.c tô `n
.
ta.i T > 0 sao cho ∀t > T, k = 1, · · · , n, xk (t) < ε. Tù d̄ây suy ra
limt→∞ X(t) = 0. Mo.i ma trâ.n co. ba’n khác có thê’ nhâ.n d̄u.o..c tù.
X(t) bă` ng mô.t phép nhân vó.i mô.t ma trâ.n hă` ng không suy biêń,
nên cũng có tı́nh tu.o.ng tu...
Nhâ.n xét 3.1 D - ôí vó.i hê. tuyêń tı́nh nhu. ta d̄ã thâý su.. ô’n d̄i.nh
cu’a nghiê.m bâ´t kỳ tu.o.ng d̄u.o.ng su.. ô’n d̄i.nh cu’a nghiê.m không. Do
d̄ó d̄ôí vó.i hê. tuyêń tı́nh d̄ôi khi ngu.ò.i ta nói d̄êń su.. ô’n d̄i.nh chung
mà không nói d̄êń nghiê.m cu. thê’ nào.
3.1.2. Phu.o.ng pháp thú. nhâ´t Lyapunov

Bây giò. ta xét tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a nghiê.m x(t) cu’a phu.o.ng trı̀nh
ẋ = f(x), x ∈ U ⊂ Rn , (3.4)
trong d̄ó U là tâ.p mo’. nào d̄ó cu’a Rn . Phu.o.ng pháp thú. nhâ´t
Lyapunov là phu.o.ng pháp nghiên cú.u tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a x(t) du..a
vào các thông tin sô´ mũ Lyapunov cu’a hê. tuyêń tı́nh hóa do.c theo
nghiê.m x(t) cho tru.ó.c d̄ê’ nghiên cú.u tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a chı́nh hê.
` u. Khái niê.m sô´ mũ Lyapunov, trong tru.ò.ng ho..p d̄o.n gia’n
ban d̄â
nhâ´t, d̄u.o..c xây du..ng nhu. sau (tâ´t nhiên d̄ôí vó.i nhũ.ng hê. tô’ng
quát ho.n d̄i.nh nghı̃a sẽ pha’i mo’. rô.ng ho.n nhiê` u).
- i.nh nghı̃a 3.2 Sô´ mũ Lyapunov cu’a hê.
D
ẋ = Ax, x ∈ Rn (3.5)
d̄u.o..c d̄i.nh nghı̃a là các phâ

` n thu..c cu’a các sô´ riêng cu’a ma trâ.n A.
Nhu. vâ.y, nêú tı́nh ca’ bô.i thı̀ hê. có hê. sô´ hă` ng sô´ trong Rn có ca’
tha’y n sô´ mũ Lyapunov. Ý nghı̃a cu’a sô´ mũ Lyapunov thê’ hiê.n
trong d̄i.nh lý sau:
- i.nh lý 3.2 Các khă’ ng d̄i.nh sau d̄ây d̄úng:
D
1. Hê. (3.5) ô’n d̄i.nh khi và chı’ khi tâ´t ca’ các sô´ mũ Lyapunov
cu’a hê. không du.o.ng và d̄ôí vó.i các sô´ mũ Lyapunov bă` ng
không các sô´ riêng tu.o.ng ú.ng có các ô Jordan da.ng d̄o.n, tú.c
là các ô Jordan có kı́ch cõ. 1 × 1 mà thôi;
2. Hê. (3.5) ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n khi và chı’ khi tâ´t ca’ các sô´ mũ
Lyapunov cu’a hê. âm.
Chú.ng minh. D - i.nh lý d̄u.o..c suy ra tù. d̄i.nh lý trên và câú trúc
cu’a ma trâ.n co. ba’n etA khi biê´t da.ng Jordan J cu’a A. Thâ.t vâ.y,
ta có thê’ xét tru.ó.c hê´t hê. phú.c, tú.c là hê. (3.5) vó.i x ∈ Cn . Khi d̄ó
` n ta.i ma trâ.n không suy biêń P sao cho P AP −1 = J . Do d̄ó tı́nh
tô
gió.i nô.i cu’a etA (hay limt→∞ etA = 0) tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i tı́nh gió.i
nô.i cu’a etJ (hay limt→∞ etJ = 0). Tù. d̄ây ta nhâ.n d̄u.o..c các tiêu
chuâ’n nêu trên. Nêú A là ma trâ.n thu..c và x ∈ Rn ta xét phu.o.ng
trı̀nh phú.c ż = Az, z ∈ Cn . Ta chı’ câ ` n chú.ng minh tı́nh tu.o.ng
d̄u o ng cu’a khái niê.m ô’n d̄i.nh d̄ôí vó i hai phu.o.ng trı̀nh theo x và z
. . .
là d̄u.o..c. Tru.ó.c hê´t ta chú.ng minh ră` ng nêú hê. thu..c (theo x ∈ Rn )
ô’n d̄i.nh hoă.c ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n thı̀ hê. theo z ∈ Cn cũng vâ.y. D - iê
ù
.
này hiê’n nhiên vı̀ hê. các nghiê.m thu. c d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh trên R
cũng d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh trên C. Do d̄ó nêú hê. thu..c ô’n d̄i.nh (ô’n
d̄i.nh tiê.m câ.n) thı̀ hê. phú.c cũng vâ.y. Ngu.o..c la.i, hê. nghiê.m thu..c
cũng là các nghiê.m riêng cu’a hê. phú.c nên nêú hê. phú.c ô’n d̄i.nh thı̀
tâ´t nhiên các nghiê.m thu..c cũng vâ.y.
- ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh (3.4) ta nói x0 là d̄iê’m kỳ di. nêú f(x0 ) = 0.
D
- i.nh lý 3.3 (Linearized Stability Principle) Gia’ su’. f(·) kha’ vi
D
liên tu.c trong mô.t lân câ.n nào d̄ó cu’a d̄iê’m kỳ di. x0 ∈ U ⊂ Rn
sao cho Df(x0 ) có các phâ ` n thu..c âm. Khi d̄ó d̄iê’m kỳ di. này là ô’n
d̄i.nh theo Lyapunov.
Tru.ó.c hê´t ta chú.ng minh cho tru.ò.ng ho..p sau:

- i.nh lý 3.4 Gia’ su’. f(·) ta.i d̄iê’m kỳ di. 0 ∈ Rn tho’a mãn f(x) =
D
Ax + g(x), trong d̄ó A có các phâ ` n thu..c âm và g tho’a mãn d̄iê
ù
.
kiê.n Lipschitz toàn cu.c theo x tú c là
g(x) − g(y) ≤ εx − y , ∀x, y ∈ Rn ,
vó.i hê. sô´ ε d̄u’ nho’. Khi d̄ó d̄iê’m kỳ di. này là ô’n d̄i.nh theo Lya-
punov.
Chú.ng minh. Tru.ó.c hê´t ta thâý hê. trên luôn tho’a mãn các d̄iê ù
` n ta.i và duy nhâ´t nghiê.m trên toàn cu.c và mô.t nghiê.m bâ´t
kiê.n tô
kỳ luôn thác triê’n d̄u.o..c lên R mô.t cách duy nhâ´t. Gia’ su’. x(t) là
mô.t nghiê.m nào d̄ó. Du..a vào câú trúc ma trâ.n mũ etA có thê’ chı’
ra các hă` ng sô´ du.o.ng N, , α sao cho e(t−s)A ≤ Ne−α(t−s) , ∀t ≥ s.
- ă.t h(t) = g(x(t)). Áp du.ng công thú.c biêń thiên hă` ng sô´ ta có
D
t
(t−s)A
x(t) = e x(s) + e(t−ξ)A h(ξ)dξ, ∀t ≥ s.
s
Vâ.y thı̀
t
−(α(t−s)
x(t) ≤ Ne x(s) + εNe−α(t−ξ)x(ξ)dξ, ∀t ≥ s.
s
- ă.t v(t) = eαtx(t) ta có v(t) ≥ 0 tho’a mãn bâ´t d̄ă’ng thú.c sau
D
t
v(t) ≤ C + K v(ξ)dξ, ∀t ≥ s. (3.6)
s
Vâ.y thı̀ theo bâ´t d̄ă’ng thú.c Gronwall
v(t) ≤ CeK(t−s). (3.7)
Tù. d̄ây ta có
eαtx(t) ≤ Neαs x(s)eεN (t−s), ∀t ≥ s

x(t) ≤ Ne(α−εN )(t−s)x(s), ∀t ≥ s.
Tiê´p theo, tı́nh ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n cu’a nghiê.m x(t) ≡ 0 dê˜ dàng suy
ra khi ta cho.n ε < α/N.
Bây giò. ta chú.ng minh D - i.nh lý 3.3. Tru.ó.c hê´t không mâ´t tô’ng
quát ta coi x0 = 0. D - ê’ làm d̄iê
` u này ta d̄ă.t

f(x) − Df(0)x, nêú x ≤ r
f0(x) := (3.8)
f(r xx
) − Df(0)(r x x
), nêú x > r,
trong d̄ó r > 0 là mô.t hă` ng sô´ d̄u’ nho’ cho tru.ó.c mà ta sẽ cho.n sau.
Ta sẽ cho.n r > 0 d̄u’ nho’ d̄ê’ f kha’ vi trong lân câ.n {x < r} cu’a
d̄iê’m kỳ di. 0. Thêm nũ.a, vı̀ các sô´ mũ Lyapunov cu’a Df(0) âm
` n ta.i các sô´ du.o.ng N, α sao cho etA ≤ Ne−α(t−s) , ∀t ≥ s.
nên tô
Do tı́nh liên tu.c cu’a Df(x) ta.i mô.t lân câ.n cu’a 0, có thê’ cho.n r d̄u’
nho’ d̄ê’
ε := sup Df(x) − Df(0) < α/N. (3.9)
x≤2r
Vó.i cách d̄i.nh nghı̃a cu’a f0 ta có thê’ chú.ng minh ră` ng
f0 (x) − f0(y) ≤ εx − y, ∀x, y ∈ Rn . (3.10)
Thâ.t vâ.y, nêú x, y cùng nă` m trong hı̀nh câ ` u B(0, r) hoă.c cùng nă` m
` u này hiê’n nhiên theo D
ngoài thı̀ d̄iê - i.nh lý sô´ gia gió.i nô.i. Tru.ò.ng
ho..p, còn la.i gia’ su’. x ∈ B(0, r) và y ∈ B(0, r). Khi d̄ó có thê’ tı̀m
d̄u.o..c d̄iê’m z trên d̄oa.n thă’ng nôí x vó.i y d̄ê’ y = r. Chú ý ră` ng
x − y = x − z + z − y. Bây gıò. áp du.ng D - i.nh lý sô´ gia gió.i
nô.i cho f ta.i x, z, y ta thu d̄u.o..c d̄ánh giá trên. Xét phu.o.ng trı̀nh
ẋ = Df(0)x + f0 (x) (3.11)
Rõ ràng phu.o.ng trı̀nh này tho’a mãn các d̄iê ` u kiê.n cu’a D- i.nh lý 3.4.
. .
Ho n nũ a, nêú x(t) là nghiê.m cu’a (3.11) sao cho x(t) ∈ B(0, r), ∀t ≥
0 thı̀ x(t) cũng là nghiê.m cu’a (3.4). Do tı́nh ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n cu’a
nghiê.m không cu’a (3.11) nghiê.m bâ´t kỳ xuâ´t phát trong mô.t lân
câ.n d̄u’ nho’ cu’a 0 d̄ê ` u lu.u la.i và dâ ` n d̄êń 0 do d̄ó nó cũng là nghiê.m
.
cu’a (3.4). Nhu vâ.y ta d̄ã chı’ ra ră` ng mo.i nghiê.m cu’a (3.4) xuâ´t
phát tù. lân câ.n d̄u’ bé cu’a 0 sẽ có thác triê’n duy nhâ´t lên toàn
khoa’ng [0, ∞) và hô.i tu. tó.i 0 vó.i câ´p sô´ mũ. Nói riêng, nghiê.m 0
cu’a (3.4) ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.
Nhâ.n xét 3.2 D - ôí vó.i hê. phu.o.ng trı̀nh không ôtônôm ẋ = A(t)x,
t ≥ t0 ta d̄u.a vào khái niê.m ô’n d̄i.nh mũ nhu. sau: Hê. d̄ang xét
d̄u.o..c go.i là ô’n d̄i.nh mũ nêú tô ` n ta.i các sô´ du.o.ng N, α sao cho nêú
X(t, s) là ma trâ.n Cauchy cu’a hê. này thı̀ bâ´t d̄ă’ ng thú.c sau d̄ây
d̄úng:
X(t, s) ≤ Ne−α(t−s) , ∀t ≥ s ≥ t0.
Viê.c xét tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a nghiê.m bâ´t kỳ x(t) cu’a phu.o.ng trı̀nh
(3.4) dâñ d̄êń viê.c xét phu.o.ng trı̀nh ẏ(t) = Df(x(t))y(t). Chúng
tôi dành cho d̄ô.c gia’ tu.. phát biê’u và chú.ng minh nguyên lý tuyêń
tı́nh hóa ô’n d̄i.nh cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.4) d̄ôí vó.i nghiê.m x(t), su’.
du.ng khái niê.m ô’n d̄i.nh mũ và tı́nh Lipschitz cu’a phâ ` n du.. Nhu.
vâ.y ngay mô.t bài toán ôtônôm cũng dâñ d̄êń xét tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a
hê. không ôtônôm. D - ôí vó.i các hê. không ôtônôm có nhiê ` u khái niê.m
ô’n d̄i.nh khác nhau và d̄ă.c biê.t không có các liên hê. giũ.a tı́nh ô’n
d̄i.nh vó.i các sô´ riêng cu’a các ma trâ.n A(t). D - iê
` u này làm cho viê.c
nghiên cú u các hê. không ôtônôm thu. c su. tro nên khó khăn ho.n
. . . ’.
nhiê` u. Trong phâ ` n phu. lu.c chúng ta có thê’ tham kha’o mô.t thuâ.t
toán d̄ê xét xem khi nào mô.t d̄a thú.c có các phâ
’ ` n thu..c âm.
3.1.3. Phu.o.ng pháp thú. hai Lyapunov

Mô.t phu.o.ng pháp khác nghiên cú.u ô’n d̄i.nh không kém phâ `n
´ . . . ´ ’ .
lý thú xuâ t phát tù nhũ ng bài toán thu. c tê cua co ho.c, vâ.t lý và
sinh ho.c,.... Phu.o.ng pháp này còn d̄u.o..c go.i là phu.o.ng pháp hàm
Lyapunov. Chúng ta sẽ d̄i.nh nghı̃a khái niê.m này nhu. sau. Cho
phu.o.ng trı̀nh
ẋ = f(x), x ∈ W ⊂ Rn , t ∈ [t0, ∞), (3.12)
trong d̄ó W là tâ.p mo’. nào d̄ó cu’a Rn còn f kha’ vi liên tu.c trên
miê` n này. Gia’ su’. cho tru.ó.c hàm V : W → R kha’ vi trên W . Ta
d̄i.nh nghı̃a hàm V̇ : W → R bă` ng công thú.c
V̇ (x) = DV (x)f(x), ∀x ∈ W. (3.13)
V̇ d̄u.o..c go.i là d̄a.o hàm cu’a V do.c theo hu.ó.ng cu’a tru.ò.ng véc to.
f(x). Ý tu.o’.ng chı́nh cu’a phu.o.ng pháp thú. hai Lyapunov d̄u.o..c thê’
hiê.n trong d̄i.nh lý sau:
- i.nh lý 3.5 Gia’ su’. x0 ∈ W là mô.t d̄iê’m cân bă` ng cu’a tru.ò.ng
D
véc to. f(x), tú.c là f(x0 ) = 0. Gia’ su’. tiê´p theo V : W → R là hàm
liên tu.c trên lân câ.n U cu’a x0 và kha’ vi trên U\{x0} sao cho:
1. V (x ) = 0, và V (x) > 0 vó.i x = x ∈ U;
0 0
2. V̇ (x) ≤ 0 vó.i x ∈ U\{x0 }.

Khi d̄ó x(t) ≡ x0 là nghiê.m ô’n d̄i.nh. Ngoài ra nêú
3. V̇ (x) < 0 vó.i mo.i x ∈ U\{x0 }
thı̀ x(t) ≡ x0 là d̄iê’m cân bă` ng ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.
Chú.ng minh. Ta gia’ su’. có hàm V tho’a mãn các d̄iê ` u kiê.n 1., 2.,
ta sẽ chú ng minh x0 là d̄iê’m cân bă` ng ô’n d̄i.nh. Gia’ su’. δ là mô.t sô´
.
du.o.ng d̄u’ bé sao cho hı̀nh câ ` u d̄óng B̄(x0, δ) ⊂ U. Rõ ràng mă.t câ ù
S(x0, δ) := {x ∈ U : x = δ} là tâ.p compact. Ta go.i α là giá tri.
cu..c tiê’u cu’a V trên S(x0, δ). Do d̄iê ` u kiê.n 1. ta có α > 0. Ta d̄i.nh
nghı̃a U1 := {x ∈ B(x0, δ) : V (x) < α}. Khi d̄ó không có nghiê.m
nào xuâ´t phát tù. mô.t d̄iê’m trong U1 la.i có thê’ gă.p S(x0 , δ) vı̀ hàm
V không tăng trên các d̄u.ò.ng cong nghiê.m. Thâ.t vâ.y, nêú x(t) là
mô.t nghiê.m thı̀
dV (x(t)) dx(t)
= DV (x(t))
dt dt
= DV (x(t))f(x(t)
= V̇ (x(t)) ≤ 0.
Vâ.y mô˜i nghiê.m xuâ´t phát tù. mô.t d̄iê’m trong U1 pha’i thác triê’n
d̄u.o..c lên toàn nu’.a tru.c theo D
- i.nh lý Thác triê’n nghiê.m. D- iê
` u trên
còn chú ng to’ mo.i nghiê.m xuâ´t phát trong U1 không bao giò. rò.i
.
kho’i B(x0, δ), tú.c là tra.ng thái cân bă` ng là ô’n d̄i.nh.
Gia’ su’. tiê´p theo hàm V tho’a mãn thêm d̄iê ` u kiê.n 3. ta sẽ chú.ng
minh x(t) ≡ x0 là tra.ng thái cân bă` ng ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n. Xét
mô.t nghiê.m bâ´t kỳ x(t) xuâ´t phát tù. U1 \{x0}. Ta sẽ chú.ng minh
limt→∞ x(t) = x0 . Gia’ su’. trái la.i, khi d̄ó sẽ tô ` n ta.i dãy tn → ∞ sao
cho x(tn ) → z0 = x0 . Go.i z(t) là nghiê.m xuâ´t phát tù. z0 . Khi d̄ó
V (z(t)) < V (z0) vó.i mo.i t > 0. Cô´ d̄i.nh mô.t t̄ > 0. Tù. tı́nh phu.
thuô.c liên tu.c theo d̄iê ` u, nêú y0 khá gâ` n z0 thı̀ nghiê.m
´ .
y(t) xuâ t phát tù y0 có tı́nh châ t V (y(t̄)) < V (z0). Nêú cho.n n d̄u’
´
ló.n thı̀ x(tn ) := y0 sẽ d̄u’ gâ` n z0 và khi d̄ó nghiê.m y(t) xuâ´t phát
tù x(tn ) sẽ có tı́nh châ´t nêu trên. Bây giò. su’. du.ng tı́nh ôtônôm cu’a
.
phu.o.ng trı̀nh và tı́nh duy nhâ´t nghiê.m ta có y(t) = x(tn +t), ∀t > 0.
Vâ.y thı̀ V (x(tn + t̄)) < V (z0 ). Do tı́nh gia’m thu..c su.. cu’a hàm V do.c
các quỹ d̄a.o mô˜i nghiê.m d̄iê` u này mâu thuâñ vı̀ V (z0) < V (x(t)).
Vâ.y limt→∞ x(t) = x0 .
- i.nh nghı̃a 3.3 Các hàm sô´ tho’a mãn các d̄iê
D ` u kiê.n 1., 2., và 3.,
. .
trong d̄i.nh lý trên d̄u o. c go.i là các hàm Lyapunov.
Vı́ du. 3.2 Xét mô hı̀nh toán ho.c cu’a con lăć dao d̄ô.ng du.ó.i tác
du.ng cu’a tro.ng lu..c vó.i ma sát:
k 1
θ = − θ − sinθ (3.14)
l l
Ta go.i E là năng lu.o..ng toàn phâ
` n cu’a hê.. Khi d̄ó
1
E = d̄ô.ng năng + thê´ năng = ml( lω 2 + 1 − cosθ),
2
trong d̄ó ω := θ. Tı́nh d̄a.o hàm cu’a E do.c theo tru.ò.ng véc to. ta
có Ė = −kl2ω 2 . Vâ.y Ė ≤ 0 và Ė = 0 ta.i gôć to.a d̄ô. cu’a mă.t phă’ng
pha {(θ, ω)} nên d̄ây là hàm Lyapunov cu’a hê. ú.ng vó.i d̄iê’m cân
bă` ng là gôć to.a d̄ô.. Ho.n nũ.a d̄iê’m gôć to.a d̄ô. là ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n.
3.2. - a ta.p bâ´t biêń và su.. mâ´t ô’n d̄i.nh

D
Chúng ta la.i xét phu.o.ng trı̀nh
ẋ = f(x), f : W → Rn (3.15)
vó.i gia’ thiê´t f kha’ vi liên tu.c. Nhu. d̄ã xét o’. mu.c tru.ó.c tı́nh ô’n
d̄i.nh cu’a hê. ta.i lân câ.n cu’a x0 d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i các tı́nh châ´t
cu’a phâ ` n tuyêń tı́nh ta.i d̄iê’m này. Trong mu.c này ta sẽ xem xét
tru ò ng ho..p khi các d̄iê
. . ` tı́nh âm cu’a các sô´ mũ d̄ă.c tru.ng
` u kiê.n vê
Lyapunov cu’a hê. tuyêń tı́nh ta.i mô.t d̄iê’m cân bă` ng x0 bi. phá võ..
- ê’ nghiên cú.u chi tiê´t dáng d̄iê.u cu’a hê. trong tru.ò.ng ho..p này,
D
tru.ó.c hê´t ta câ
` n d̄u.a vào mô.t loa.t các khái niê.m mó.i. Chúng ta sẽ
chı’ xét khái niê.m các d̄a ta.p ló.p C k trong Rn vó.i mô.t sô´ tı́nh châ´t
nhâ´t d̄i.nh mà không nghiên cú.u tru.ò.ng ho..p tô’ng quát. Vâ.y thı̀ ta
có d̄i.nh nghı̃a sau d̄ây:
- i.nh nghı̃a 3.4 Mô.t tâ.p ho..p M ⊂ Rn d̄u.o..c go.i là mô.t d̄a ta.p m
D
` u ló.p C k nêú ta.i mô˜i d̄iê’m x0 ∈ M tô
chiê ` n ta.i mô.t lân câ.n mo’.
U(x0) trong Rn và mô.t vi phôi φ ∈ C k tù. U(x0 ) lên Rm × Rn−m
sao cho φ(U(x0 ) ∩ M) = Rm × {0}. (Chı́nh xác ho.n ta nói M là
d̄a ta.p con m chiê ` u cu’a Rn )
Vı́ du.3.3 ` u S n−1 := {x = (x1, · · · , xn ) ∈ Rn :

- Mă.t câ
n 2
k=1 xk
` u ló.p C ∞ .
= 1} là mô.t d̄a ta.p n − 1 chiê
- Gia’ su’. ψ : Rm → Rn−m là ánh xa. ló.p C k . Xét
Γ(ψ) := {(x, y) ∈ Rn : y = ψ(x)}.
Thâ.t vâ.y ta xét ánh xa. φ : Rn → Rn d̄i.nh nghı̃a nhu. sau:

(x, y) → φ(x, y) = (x, ψ(x) − y). Dê˜ thâý φ là song ánh và
φ ∈ C k . Áp du.ng d̄i.nh lý hàm ngu.o..c cho ánh xa. ló.p C k ta
d̄u.o..c tı́nh tro.n ló.p C k cu’a ánh xa. ngu.o..c φ−1 , tú.c là φ là vi
phôi ló.p C k . D
- ă.c biê.t φ−1 (Γ(ψ)) = Rm × {0}.
3.2.1. Su.. tô

` n ta.i cu’a d̄a ta.p bâ´t biêń
Trong mu.c này chúng ta sẽ chú.ng minh su.. tô ` n ta.i d̄a ta.p bâ´t
. .
biêń, có thê’ biê’u diêñ du ó i da.ng d̄ô
` thi. cu’a các hàm sô´ tho’a mãn
`
d̄iêu kiê.n Lipschitz.
- ê’ cho tiê.n ta gia’ su’. f(0) = 0 và Df(0) := A có các sô´ riêng có
D
phâ` n thu..c khác không, chă’ng ha.n m sô´ riêng có phâ ` n thu..c du.o.ng
` n thu..c âm. Khi d̄ó có mô.t

(tı́nh ca’ bô.i) và n − m sô´ riêng có phâ
phép chiêú (thu..c) P : Rn → Rn sao cho AP = P A và σ(A|ImP ) =
σ(A) ∩ {z ∈ C : Rez < 0}, σ(A|KerP ) = σ(A) ∩ {z ∈ C : Rez > 0}.
Ho.n nũ.a tô
` n ta.i các sô´ du.o.ng K, α sao cho
etA P x ≤ Ke−αt P x, ∀t ≥ 0, x ∈ Rn , (3.16)

e (I − P )x ≤ Ke (I − P )x, ∀t ≤ 0, x ∈ R . (3.17)
tA αt n
- i.nh nghı̃a 3.5 Vó.i η ∈ R ta d̄i.nh nghı̃a các không gian d̄i.nh
D
chuâ’n sau d̄ây
BC(R+ , Rn ) = {f ∈ C(R+ , Rn )| sup f(t) < ∞}, f = sup f(t),

t∈R+ t∈R+
BC(R− , R ) = {f ∈ C(R− , R )| sup f(t) < ∞}, f = sup f(t),

n n
t∈R− t∈R−
−ηt
BC (R+ , R ) = {f ∈ C(R+ , R )| sup e
η n n
f(t) < ∞}, fη = sup e−ηt f(t),
t∈R+ t∈R+
−ηt
BC (R− , R ) = {f ∈ C(R− , R )| sup e
η n n
f(t) < ∞}, fη = sup e−ηt f(t).
t∈R− t∈R−
Có thê’ dê˜ dàng kiê’m tra d̄u.o..c các không gian trên là các không
` y d̄u’, hay nói cách khác d̄ó là các không gian Banach.
gian d̄â
Ta sẽ xét các toán tu’. sau d̄ây tác d̄ô.ng trong các không gian
nêu trên.
t +∞
(t−ξ)A
(Ks f)(t) = e P f(ξ)dξ − e(t−ξ)A(I − P )f(ξ)dξ,(3.18)
0 t t
t
(t−ξ)A
(Ku f)(t) = e (I − P )f(ξ)dξ + e(t−ξ)A P f(ξ)dξ. (3.19)
0 −∞
Ta có bô’ d̄ê

` sau
` 3.1 Vó.i các gia’ thiê´t và ký hiê.u trên, các khă’ ng d̄i.nh sau
Bô’ d̄ê
là d̄úng:
1. Vó.i mo.i η ∈ (−α, α) (3.18) xác d̄i.nh mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh
gió.i nô.i trong BC η (R+ , Rn ), f → Ks f. Ks f là nghiê.m duy
nhâ´t cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.49) vó.i d̄iê
` u kiê.n P ((Ks f)(0)) = 0.
2. Vó.i mo.i η ∈ (−α, α) (3.19) xác d̄i.nh mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh
gió.i nô.i trong BC η (R− , Rn ), f → Ku f. Ku f là nghiê.m duy
nhâ´t cu’a phu.o.ng trı̀nh (1.49) vó.i d̄iê
` u kiê.n (I −P )((Kuf)(0))
= 0.
Chú.ng minh. Chúng ta sẽ chú.ng minh khă’ng d̄i.nh thú. hai.
Khă’ng d̄i.nh thú. nhâ´t d̄u.o..c chú.ng minh tu.o.ng tu... Ta có
t
−ηt −ηt
e (Ku f)(t) ≤ e ( e(t−ξ)A (I − P )f(ξ)dξ
0
t
+ e(t−ξ)A P f(ξ)dξ)
−∞
t t
(−α−η)(t−ξ)
≤ Kfη (− e dξ + e(α−η)(t−ξ)dξ
0 −∞
1 1
≤ Kfη ( + ).
α+η α−η
Tù. d̄ây suy ra Ku là toán tu’. tuyêń tı́nh gió.i nô.i, và d̄ă.c biê.t
K K
Ku η ≤ + . (3.20)
α+η α−η
Xét phu.o.ng trı̀nh vi phân sau

ẋ = Ax + r(x), (3.21)
` A nhu. trên, ta gia’ su’. r tho’a mãn:
trong d̄ó ngoài gia’ thiê´t vê
sup r(x) < ε
x∈Rn
Lip(r) < ε,
trong d̄ó Lip(r) là hê. sô´ Lipschitz cu’a r, d̄i.nh nghı̃a nhu. sau:
Lip(r) = inf{L ≥ 0|r(x) − r(y) ≤ Lx − y, ∀x, y ∈ Rn }.
Ta d̄i.nh nghı̃a toán tu’. (thu.ò.ng d̄u.o..c go.i là toán tu’. Nemystky)
R : BC(R− , Rn ) → BC(R− , Rn ), w → Rw sao cho R(w)(t) =
r(w(t)), ∀t ∈ R− . Tiê´p theo ta d̄u.a vào toán tu’. G : BC(R−, Rn ) ×
KerP → BC(R− , Rn ) d̄i.nh nghı̃a nhu. sau:
G(w, φ)(t) = etA φ + Ku (R(w))(t), (3.22)
vó.i mo.i t ∈ R− , w ∈ BC(R− , Rn ), φ ∈ KerP .
- i.nh lý 3.6 (D
D - a ta.p không ô’n d̄i.nh liên tu.c Lipschitz). Vó.i các
ký hiê.u và gia’ thiê´t trên, nêú ε d̄u’ bé (xem (3.26)), vó.i mo.i φ ∈
KerP tô ` n ta.i duy nhâ´t wφ ∈ BC(R− , Rn ) sao cho
G(wφ , φ) = wφ . (3.23)
Ho.n nũ.a wφ liên tu.c Lipschitz theo φ.
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, ta chı’ câ ` n kiê’m tra d̄iê

` u kiê.n ánh xa.
. .
co d̄ôí vó i toán tu’ G(·, φ). Ta có
sup G(v, φ)(t) − G(w, φ)(t) ≤ Ku (R(v) − R(w) (3.24)

t∈R−
K K
≤ ε( + )v − w, (3.25)
α α
vó.i mo.i v, w ∈ BC(R− , Rn ). Do d̄ó nêú
K
q := 2ε( ) < 1, (3.26)
α
thı̀ G(·, φ) là ánh xa. co trong BC(R− , Rn ). Theo D - i.nh lý D
- iê’m Bâ´t
- ô.ng Banach, tô
D ` n ta.i duy nhâ´t wφ sao cho G(wφ , φ) = wφ . Bây giò.
ta d̄i chú.ng minh su.. liên tu.c Lipschitz cu’a wφ theo φ. Thâ.t vâ.y
wφ − wψ = G(wφ , φ) − G(wψ , ψ)

≤ εKu wφ − wψ + Kφ − ψ.
Vâ.y thı̀
K
wφ − wψ ≤ φ − ψ, ∀φ, ψ ∈ KerP, (3.27)
1−q
tú.c là wφ liên tu.c Lipschitz theo φ.
- i.nh nghı̃a 3.6 D

D - ò̂ thi. cu’a ánh xa. U : KerP → ImP , φ →
P (wφ (0)) d̄u o. c go.i là d̄a ta.p không ô’n d̄i.nh cu’a phu.o.ng trı̀nh
. .
(3.21), và d̄u.o..c ký hiê.u là W u .
Vı̀ ánh xa. φ → wφ liên tu.c Lipschitz, rõ ràng U cũng liên tu.c
Lipschitz. Tù. biê’u thú.c d̄i.nh nghı̃a wφ ta thâý ngay
0
wφ (0) = φ + eξA P R(wφ )(ξ)dξ. (3.28)
−∞
Vâ.y nên 0
P wφ (0) = eξA P R(wφ )(ξ)dξ.
−∞
Do d̄ó d̄a ta.p ô’n d̄i.nh thu..c châ´t là
W u = {wφ (0), φ ∈ KerP }. (3.29)

3.2.2. Tı́nh bâ´t biêń cu’a các d̄a ta.p

Vó.i các gia’ thiê´t nêu trên d̄ôí vó.i phu.o.ng trı̀nh (3.21) các d̄iê
ù
’ - ` . . ’
kiê.n cua Di.nh lý tôn ta.i nghiê.m trên toàn cu.c d̄u o. c thoa mãn. Dă.t-
S(t)x là nghiê.m bài toán Cauchy

ẋ(t) = Ax(t) + r(x(t))
(3.30)
x(0) = x, x ∈ Rn .
Khi d̄ó do các hê. sô´ A, r cu’a phu.o.ng trı̀nh không phu. thuô.c vào
t, ta có thê’ chú.ng minh dê˜ dàng tı́nh châ´t nhóm sau d̄ây cu’a ho.
(S(t))t∈R, S(t)S(s) = S(t + s), ∀t, s ∈ R. Ho.n nũ.a, tù. d̄i.nh lý tô `n
.
ta.i duy nhâ´t nghiê.m và su. phu. thuô.c liên tu.c theo d̄iê ` u kiê.n ban
` u suy ra vó.i mo.i t ∈ R ánh xa. S(t) : Rn → Rn là d̄ô
d̄â ` ng phôi
. . . −1
(tú c là S(t) và ánh xa. ngu o. c S (t) liên tu.c). Tóm la.i ta có mô.t
nhóm mô.t tham sô´ các d̄ô ` ng phôi (S(t))t∈R. Nêú r thuô.c ló.p C k ,
theo D ` su.. thuô.c kha’ vi theo d̄iê
- i.nh lý vê ` u kiê.n ban d̄â ` u, (S(t))t∈R
. k
sẽ là nhóm mô.t tham sô´ các vi phôi ló p C . Theo truyê ` n thôńg,
mô˜i nhóm mô.t tham sô´ các vi phôi ló.p C k d̄u.o..c go.i là mô.t hê. d̄ô.ng
lu..c ló.p C k .
- i.nh nghı̃a 3.7 D
D - a ta.p M d̄u.o..c go.i là bâ´t biêń d̄ôí vó.i hê. d̄ô.ng
lu..c (S(t))t∈R nêú S(t)M = M, ∀t ∈ R.
- i.nh lý 3.7 D

D - a ta.p không ô’n d̄i.nh W u bâ´t biêń d̄ôí vó.i hê. d̄ô.ng
lu..c (S(t))t∈R.
Chú.ng minh. Vó.i các ký hiê.u trên rõ ràng wφ là nghiê.m cu’a
phu.o.ng trı̀nh (3.21) trên (−∞, 0]. Tù. Bô’ D - è̂ 3.1 có thê’ chı’ ra ră` ng
mô.t nghiê.m bâ´t kỳ x(t) cu’a (3.21) gió i nô.i trên (−∞, 0] tu.o.ng ú.ng
.
vói wψ , trong d̄ó
0
ψ = e (I − P )x(0) +
tA
e−ηA P r(x(η))dη. (3.31)
−∞
Do d̄ó có thê’ d̄i.nh nghı̃a W u nhu. là tâ.p ho..p các giá tri. ban d̄â ù
x(0) cua các nghiê.m gió i nô.i trên (−∞, 0]. Gia su τ ∈ R cho tru ó.c
’ . ’ ’. .
bâ´t kỳ. Chú ý ră` ng vó.i gia’ thiê´t cu’a d̄i.nh lý D
- i.nh lý Tô
` n Ta.i Toàn
’ . . . .
Cu.c có thê áp du.ng d̄u o. c cho phu o ng trı̀nh d̄ang xét. Do d̄ó có
thê’ coi W u nhu. là tâ.p ho..p các giá tri. ban d̄â ` u x(0) cu’a tâ´t ca’ các
. .
nghiê.m x(·) gió i nô.i trên (−∞, 2|τ |]. Gia’ su’ x0 ∈ W u và x0 = x(0),
trong d̄ó x(·) là nghiê.m (duy nhâ´t) gió.i nô.i trên (−∞, 2|τ |]. Do
phu.o.ng trı̀nh d̄ang xét là ôtônôm, dê˜ thâý y(·) := x(τ + ·) cũng
là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄ang xét gió.i nô.i trên (−∞, 0]. Theo
d̄i.nh nghı̃a ta có S(τ )x0 = x(τ ) = y(0), do d̄ó cũng là mô.t d̄iê’m
trên W u . Tù. d̄ó suy ra S(τ )W u ⊂ W u . Tu.o.ng tu.. d̄ôí vó.i τ = −τ
ta có S(−τ )W u ⊂ W u . Vâ.y thı̀ S(τ )W u = W u , ∀τ ∈ R.
Tu.o.ng tu.. ta có thê’ chú.ng minh su.. tô
` n ta.i cu’a d̄a ta.p ô’n d̄i.nh
´ ´ ´
và tı́nh bâ t biê n cu’a nó. Chi tiê t dành cho d̄ô.c gia’. Ngoài ra, chúng
tôi cũng dành cho d̄ô.c gia’ tu.. phát biê’u da.ng d̄i.a phu.o.ng cu’a d̄a
ta.p bâ´t biêń, dùng kỹ thuâ.t că´t dán tru.ò.ng véc to. ta.i lân câ.n mô.t
d̄iê’m kỳ di. nhu. chúng ta d̄ã làm trong mu.c ô’n d̄i.nh theo Lyapunov.
3.2.3. - a ta.p không ô’n d̄i.nh và su.. mâ´t ô’n d̄i.nh nghiê.m
D
` u ú.ng du.ng trong viê.c nghiên cú. các
- a ta.p bâ´t biêń có râ´t nhiê
D
hê. phi tuyêń. Du ó i d̄ây chúng ta sẽ làm quen vó.i mô.t ú.ng du.ng
. .
d̄o.n gia’n cu’a d̄a ta.p không ô’n d̄i.nh.
- i.nh lý 3.8 Vó.i các gia’ thiê´t nhu. mu.c tru.ó.c d̄ôí vó.i phu.o.ng
D
trı̀nh (3.21). Ho.n nũ.a gia’ su’. KerP = {0} và ε khá bé. Khi d̄ó
d̄iê’m cân bă` ng 0 là không ô’n d̄i.nh theo Lyapunov.
Chú.ng minh. Rõ ràng W u tô ` n ta.i và khác trôńg. Khi ε > 0
d̄u’ bé thı̀ W d̄u o. c biê u diên nhu. là d̄ô
u . . ’ ˜ ` thi. cu’a mô.t hàm h :
KerP → ImP liên tu.c Lipschitz vó.i hê. sô´ Lipschitz δ d̄u’ nho’.
Gia’ su’. W u x0 = (φ, h(φ) và x(t) là nghiê.m cu’a (3.21) sao cho
x(0) = x0. Do tı́nh bâ´t biêń cu’a W u , ta có x(t) = (I − P )x(t) +
h((I − P )x(t)), ∀t ∈ R.
- ă.t y(t) = (I − P )x(t) ta có phu.o.ng trı̀nh theo y nhu. sau:
D
ẏ(t) = Ay + (I − P )r(y + h(y)). (3.32)
Vó.i ε > 0 d̄u’ bé thı̀ hê. sô´ Lipschitz cu’a hàm (I − P )r(y + h(y)) d̄u’
bé theo y. Vâ.y theo tiêu chuâ’n d̄ã biê´t nghiê.m y sẽ tiêń ra vô ha.n
khi t → +∞. Do d̄ó x(t) không thê’ tiêń tó.i 0 khi t → +∞.
3.2.4. Nguyên lý ô’n d̄i.nh thu go.n

Ta xét phu.o.ng trı̀nh (3.21) trong tru.ò.ng ho..p tô’ng quát khi phâ
`n
´
tuyê n tı́nh không hyperbolic. Khi d̄ó tâ.p các giá tri. riêng σ(A) có
thê’ tách thành ho..p rò.i nhau cu’a hai tâ.p ho..p σ1 và σ2 nhu. sau:
σ1 := {λ ∈ σ(A) : %λ < 0}, σ2 := {λ ∈ σ(A) : %λ ≥ 0}.
Go.i Q là phép chiêú Rn → Rn giao hoán vó.i A sao cho σ(A|I mQ) =
σ1 , σ(A|KerQ = σ2 . Vı̀ d̄ây là các tâ.p ho..p hũ.u ha.n nên max{%λ, λ ∈
σ1 } = δ1 < 0. Cho.n η = δ1 ta có thê’ chú.ng minh d̄i.nh lý sau:
- i.nh lý 3.9 (D

D -a ta.p tâm-không ô’n d̄i.nh). Vó.i các ký hiê.u và
gia’ thiê´t trên, nêú ε d̄u’ bé , vó.i mo.i φ ∈ KerQ tô` n ta.i duy nhâ´t
wφ ∈ BC η (R− , Rn ) sao cho
G(wφ , φ) = wφ . (3.33)
Ho.n nũ.a wφ liên tu.c Lipschitz theo φ.
Phu.o.ng pháp chú.ng minh nhu. phu.o.ng pháp chú.ng minh D

- .inh
lý 3.6.
- i.nh nghı̃a 3.8 Tâ.p ho..p W cu := {wφ (0), φ ∈ KerQ} d̄u.o..c go.i
D
là d̄a ta.p tâm-không ô’n d̄i.nh cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.21).
D ` u khác nhau duy nhâ´t là ta thu d̄u.o..c d̄a ta.p W cu gô
- iê ` m các d̄iê’m
` u cu’a tâ´t ca’ nghiê.m x(t) sao cho sup e x(t). Nhu. vâ.y,
ban d̄â −ηt
t∈R
mô.t nghiê.m xuâ´t phát trên W cu khi t → −∞ có thê’ ra vô cùng và
cũng có thê’ gió.i nô.i. Nguyên lý thu go.n ô’n d̄i.nh phát biê’u ră` ng
tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄u.o..c quyê´t d̄i.nh bo’.i tı́nh ô’n d̄i.nh
cu’a các nghiê.m trên d̄a ta.p W cu . Cu. thê’ ta có d̄i.nh lý sau:
- i.nh lý 3.10 Vó.i các gia’ thiê´t nhu. trong D
D - .inh lý 3.9, d̄iê’m 0 là
d̄iê’m cân bă` ng ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n cu’a hê. (3.21) khi và chı’ khi d̄iê’m
0 là d̄iê’m cân bă` ng ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n cu’a hê.
ẏ = Ay + (I − Q)r(y + g(y)), y ∈ KerQ, (3.34)

trong d̄ó W cu = gr(g), g : KerQ → ImQ là ánh xa. liên tu.c Lips-
chitz.
Chú.ng minh. Thu..c ra chı’ câ ` n chú.ng minh d̄iê ` u kiê.n d̄u’. Tiê´p
.
theo ta sẽ chı’ chú ng minh limt→+∞ x(t) = 0. Do tı́nh bâ´t biêń cu’a
W cu , nêú d̄ă.t z = Qx, y = (I − Q)x và d̄a ta.p ô’n d̄i.nh W s = gr(h),
trong d̄ó h : ImQ → KerQ có hê. sô´ Lipschitz d̄u’ nho’ ta có thê’
chú.ng minh ră` ng

lim [Qx(t) + h(Qx(t))] = 0
 t→+∞
lim x(t) = 0 ⇐⇒
t→+∞  lim [(I − Q)x(t) + g((I − Q)x(t))] = 0.
t→+∞
- ă.t y(t) = (I − Q)x(t) và z(t) = Qx(t). Rõ ràng ż = Az + Qr(z +

D
h(z)) và y tho’a mãn phu.o.ng trı̀nh (3.34). Do hê. sô´ Lipschitz cu’a r
d̄u’ nho’ và σ(A|ImQ) = σ1 nên z(t) ô’n d̄i.nh mũ. Tù. d̄ó suy ra tı́nh
ô’n d̄i.nh cu’a x(t) tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a y.
Chu.o.ng 4
PHU
. LU
.C
Bâ´t d̄ă’ ng thú.c Gronwall
- i.nh lý 4.1 Cho hàm sô´ liên tu.c không âm u : [a, b] → R tho’a
D
mãn t
u(t) ≤ C + Ku(ξ)dξ, ∀t ∈ [a, b],
a
trong d̄ó C, K ≥ 0. Chú.ng minh ră` ng
u(t) ≤ CeK(t−a), ∀t ∈ [a, b], (bâ´t d̄ă’ ng thú.c Gronwall)
Chú.ng minh. Gia’ su’. C > 0. D

- ă.t
t
V (t) := C + Ku(ξ)dξ, t ∈ [a, b].
a
Khi d̄ó ta ta có
u(t) ≤ V (t), 0 < C ≤ V (t) ∀t ∈ [a, b].
Tiê´p theo ta có
V (t) = Ku(t) ≤ KV (t) ∀t ∈ [a, b].
Do d̄ó, vı̀ V (t) > 0, V (t)/V (t) ≤ K và V (a) = 0,

t
V (t) ≤ Ce a
Kdξ
= CeK(t−a), ∀t ∈ [a, b].
Su’. du.ng u(t) ≤ V (t) ta thu d̄u.o..c bâ´t d̄ă’ng thú.c Gronwall.
Nêú C = 0 thı̀ du..a vào chú.ng minh trên ta có thê’ chı’ ra
0 ≤ u(t) ≤ C eK(t−a), ∀t ∈ [a, b],
` n d̄êń 0 ta suy ra d̄u.o..c u(t) ≡ 0

trong d̄ó C > 0 bâ´t kỳ. Cho C dâ
.
vó i mo.i t ∈ [a, b].
77
78 Chu.o.ng 4. Phu. Lu.c
- i.nh lý Banach vê

D ` d̄iê’m bâ´t d̄ô.ng
` y d̄u’ và ánh xa. co.

Không gian mê-tric d̄â
- i.nh nghı̃a 4.1 Mô.t că.p (X, d) gô
D ` m mô.t tâ.p ho..p X và mô.t ánh
xa. d : X × X → [0, +∞) tho’a mãn các d̄iê ` u kiê.n sau:
1. d(x, y) = 0 nêú và chı’ nêú x = y,
2. d(x, y) = d(y, x), ∀x, y ∈ X,
3. d(x, z) ≤ d(x, y) + d(y, z), ∀x, y, z ∈ X,
d̄u.o..c go.i là mô.t không gian mê tric.
Các că.p sau d̄ây là các không gian mê tric thu.ò.ng gă.p
n
1. (Rn , d1 ) vó.i d1 (x, y) := k=1 (xk − yk ) , trong d̄ó x =
2
(x1, . . . , xn ), y = (y1 , . . . , yn );
2. (C([a, b], Rn), d2 ), vó.i d2 (f, g) := supt∈[a,b] f(t) − g(t);
- i.nh nghı̃a 4.2 Không gian mê tric (X, d) d̄u.o..c go.i là d̄â
D ` y d̄u’
nêú mô.t dãy Cauchy {xn } ⊂ X luôn chú.a mô.t dãy con hô.i tu. tó.i
mô.t phâ` n tu’. x̄ ∈ X.
Các không gian mê tric nêu trên d̄ê ` u là các không gian mê tric d̄â `y
’ . ’ . . .
d̄u vó i các chuâ n tu o ng ú ng.
- i.nh nghı̃a 4.3 Ánh xa. T : X → X, trong d̄ó (X, d) là mô.t không
D
gian mê tric cho tru.ó.c, d̄u.o..c go.i là ánh xa. co, nêú tô ` n ta.i hă` ng sô´
q ∈ (0, 1) sao d(T x, T y) ≤ d(x, y), ∀x, y ∈ X.
- i.nh lý 4.2 (D
D - i.nh lý Banach vê ` D - ıê’m bâ´t d̄ô.ng cu’a Ánh xa. co)
Mô˜i ánh xa. co T trong mô.t không gian mê tric d̄â ` y d̄u’ (X, d) có
’ . ` n ta.i duy nhâ´t x0 ∈ X sao cho
d̄úng mô.t d̄iê m bâ´t d̄ô.ng, tú c là tô
T x0 = x0 .
- .inh lý Arcela-Ascoli

D
Ho. các hàm sô´ fα ∈ C([a, b], Rn), α ∈ I d̄u.o..c go.i là gió.i nô.i d̄ê` u nêú
` n ta.i sô´ 0 < M < +∞ sao cho fα (t) ≤ M, ∀α ∈ I, t ∈ [a, b].
tô
Ho. {fα , α ∈ I} d̄u.o..c go.i là liên tu.c d̄ê ` u d̄ô
` ng bâ.c nêú mo.i ε > 0
` n ta.i δ > 0 (chı’ phu. thuô.c vào ε) sao cho nêú |t − t| < δ,
` u tô
d̄ê
t, t ∈ [a, b], thı̀ fα (t) − fα (t) < ε, ∀α ∈ I.
- i.nh lý 4.3 (D
D - i.nh lý Arcela-Ascoli) D - iê ` n và d̄u’ d̄ê’ ho.
` u kiê.n câ
. .
các hàm {fα, α ∈ I} là compact tu o ng d̄ôí trong (C([a, b], Rn), d2 )
là ho. này gió.i nô.i d̄ê
` u và liên tu.c d̄ê
` u d̄ô
` ng bâ.c.
Chu.o.ng 4. Phu. Lu.c 79
Bài toán Routh-Hurwitz
Nhu. d̄ã biê´t mô.t phu.o.ng trı̀nh vi phân tuyêń tı́nh bâ.c n
a0x(n) + a1x(n−1) + · · · + an x = 0, (4.1)
hoă.c mô.t hê. tuyêń tı́nh

ẋ = Ax, (4.2)
ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n khi và chı’ khi tâ´t ca’ các nghiê.m cu’a d̄a thú.c d̄ă.c
tru.ng
f(z) = a0z n + a1z n−1 + · · · + an , (4.3)
hay
f(z) = det(A − zI), (4.4)
có các phâ` n thu..c âm. Nhu. vâ.y d̄ă.t ra mô.t bài toán là xác d̄i.nh
xem có bao nhiêu không d̄iê’m cu’a mô.t d̄a thú.c cho tru.ó.c có các
` n thu..c âm.
phâ
Du.ó.i d̄ây chúng ta sẽ xét mô.t phu.o.ng pháp do Routh và Hurwitz
phát triê’n.
Chı’ sô´ cu’a mô.t hàm hũ.u ty’

Gia’ su’. R(x) là hàm thu..c hũ.u ty’. Chı’ sô´ cu’a hàm R(x) trên mô.t
khoa’ng mo’. (a, b), d̄u.o..c ký hiê.u bă` ng IabR(x), là hiê.u cu’a sô´ lâ`n
. .
R(x) nha’y tù −∞ lên +∞ vó i sô´ lâ .
` n nó nha’y tù +∞ d̄êń −∞ khi
x tăng tù. a d̄êń b.
Chă’ng ha.n, nêú P (x) là mô.t d̄a thú.c thu..c và P (x) là d̄a.o hàm
cu’a nó, khi d̄ó Iab[P (x)/P (x)] bă` ng sô´ các không d̄iê’m phân biê.t
cu’a d̄a thú.c P (x) giũ.a a và b bo’.i vı̀ ta.i mô.t không d̄iê’m thu..c bâ´t
kỳ cu’a P (x), thu.o.ng P (x)/P (x) nha’y tù. −∞ lên +∞.
Rõ ràng nêú a < c < b thı̀
Iab R(x) = Iac R(x) + Icb R(x) + µc , (4.5)
trong d̄ó

 1, nêú R(x) nha’y tù. − ∞ lên + ∞
µc = −1, nêú R(x) nha’y tù. + ∞ xuôńg − ∞

0, trong các tru.ò.ng ho..p còn la.i.
Nêú hàm hũ.u ty’ S(x) không có không d̄iê’m và cũng chă’ng có cu..c
d̄iê’m trong khoa’ng (a, b), thı̀
IabR(x)S(x) = sgna<x<b S(x).IabR(x). (4.6)
Ngoài ra ta có
1
Iab R(x) + Iab[1/R(x)] = [sgnR(b − 0) − sgnR(a + 0)]. (4.7)
2
Chı’ sô´ cu’a mô.t hàm hũ.u ty’ trên mô.t khoa’ng bâ´t kỳ có thê’ d̄u.o..c
tı́nh toán bă` ng mô.t sô´ hũ.u ha.n các phép toán hũ.u ty’ nhò. D- i.nh lý
. . . .
Sturm. Mô.t dãy P0 , · · · , Ps các d̄a thú c thu. c d̄u o. c go.i là mô.t dãy
Sturm trên d̄oa.n d̄óng [a, b] nêú
1. Pi (ξ) = 0 kéo theo Pi−1 (ξ)Pi+1 (ξ) ≤ 0 và Pi−1 (ξ)Pi (ξ) = 0
kéo theo Pi+1 (ξ) = 0 vó.i a ≤ ξ ≤ b,
2. Ps khác không trên [a, b].
- i.nh lý 4.4 (D

D - .inh lý Sturm) If P0 , · · · , Ps là mô.t dãy Sturm trên
` u không pha’i là các không d̄iê’m cu’a P0 ,
[a, b] và nêú ca’ a lâñ b d̄ê
thı̀
Iab [P1(x)/P0 (x)] = v(a) − v(b), (4.8)
trong d̄ó v(x) là sô´ lâ` n d̄ô’i dâú trong dãy P0 (x), · · · , Ps sau khi bo’
d̄i tâ´t ca’ các sô´ ha.ng suy biêń trong dãy.
Nêú ta ký hiê.u V [λ0, λ1 , · · · , λs ] là sô´ lâ

` n d̄ô’i dâú trong dãy
. .
λ0 , · · · , λs , ta d̄u o. c
- i.nh lý 4.5 Gia’ su’. P0 (x), P1(x) là các d̄a thú.c thu..c vó.i ∂(P1) ≤
D
∂(P0) (∂(P ) ký hiê.u bâ.c cu’a d̄a thú.c P ) và gia’ su’.
Pk (x) = Rk xnk + · · · (Rk = 0; k = 0, 1, · · · , s)
là các d̄a thú.c nhâ.n d̄u.o..c bă` ng cách áp du.ng thuâ.t toán Euclid d̄ôí
vó.i u.ó.c chung ló.n nhâ´t cu’a P0 và P1 , vó.i phâ ` n du. âm. Khi d̄ó
+∞
I−∞ [P1(x)/P0 (x)] = V [(−1)n0 R0 , · · · , (−1)ns Rs ] − V [R0 , · · · , Rs ].
Các tiêu chuâ’n ô’n d̄i.nh d̄ôí vó.i d̄a thú.c phú.c
Gia’ su’.
f(z) = a0z n + · · · + an (a0 = 0) (4.9)
là mô.t d̄a thú.c vó.i các hê. sô´ phú.c. Ta sẽ xác d̄i.nh xem có bao
nhiêu không d̄iê’m cu’a f(z) nă` m trong mă.t phă’ng %z < 0.
Chu.o.ng 4. Phu. Lu.c 81
Gia’ su’. ră` ng f(z) không có các nghiê.m thuâ

` n a’o và
f(z) = a0(z − ζ1 )(z − ζ2 ) · · · (z − ζn ) (4.10)
là phân tı́ch thành nhân tu’. tuyêń tı́nh cu’a f(z). Khi z chuyê’n d̄ô.ng
do.c tru.c a’o tù. −i∞ d̄êń i∞, arg(z − ζk ) tăng hoă.c gia’m mô.t lu.o..ng
bă` ng π tùy thuô.c vào ζk nă` m trong mă.t phă’ng trái hay pha’i. Do
d̄ó d̄ô. tăng thu..c su.. ∆ cu’a argf(z) d̄u.o..c cho bo’.i
∆ = (p − q)π,
trong d̄ó p và q ký hiê.u sô´ không d̄iê’m cu’a f(z) trong các nu’a mă.t
phă’ng trái và pha’i tu.o.ng ú.ng, nghiê.m bô.i d̄u.o..c tı́nh theo bô.i cu’a
chúng. Vı̀ n = p + q ta có q = (n − ∆/π)/2. Do d̄ó kê´t qua’ sau
d̄úng
- i.nh lý 4.6 (Nguyên lý argument) Gia’ su’. f(z) là mô.t d̄a thú.c
D
bâ.c n không có nghiê.m thuâ` n a’o, và gia’ su’. ∆ ký hiê.u d̄ô. gia tăng
cu’a argf(z) khi z chuyê’n d̄ô.ng do.c theo tru.c a’o tù. −i∞ d̄êń i∞.
Khi d̄ó sô´ không d̄iê’m cu’a f(z) trong nu’.a mă.t phă’ ng pha’i là (n −
∆/π)/2.
- ă.t
D
in f(−z) = P0 (z) + iP1 (z),
trong d̄ó P0 (z) và P1 (z) là các d̄a thú.c thu..c d̄u.o..c xác d̄i.nh mô.t
cách duy nhâ´t. Ít nhâ´t mô.t trong hai d̄a thú.c có bâ.c bă` ng n.
- i.nh lý 4.7 Gia’ su’. f(z) là mô.t d̄a thú.c hê. sô´ phú.c bâ.c n có hê.
D
` n a’o và gia’ su’. P0 (z), P1 (z) là các d̄a thú.c thu..c d̄i.nh
sô´ không thuâ
nghı̃a nhu. trên. Nêú f(z) không có nghiê.m thuâ ` n a’o, khi d̄ó sô´ các
’ ’. ’
nghiê.m cua nó trong nu a mă.t phă ng phai là’
1 +∞
(n − I−∞ [P0 /P1 ]).
2
Các tiêu chuâ’n ô’n d̄i.nh d̄ôí vó.i d̄a thú.c thu..c
Xét d̄a thú.c thu..c
f(z) = a0 z n + · · · + an (a0 = 0). (4.11)
Khi d̄ó
P0 (z) = a0z n − a2z n−2 + · · · ,

P1 (z) = a1z n−1 − a3z n−3 + · · · .
Các d̄a thú.c Pk (z) luân phiên chăñ rô ` i le’. Các hê. sô´ cu’a các d̄a
. . . .
thú c Pk (z) d̄u o. c xác d̄i.nh bo’ i thuâ.t toán sau:
Ta viê´t ra các hê. sô´ cu’a các lũy thù.a le’ và chăñ cu’a x thành các
hàng khác nhau:
a0 a2 a4 · · ·
.
a1 a3 a5 · · ·
Lâ.p dòng thú. ba bă` ng cách “nhân chéo”:
a2 − (a0/a1 )a3, a4 − (a0/a1 )a5, a6 − (a0/a1 )a7, ···.
Lâ.p hàng thú. tu. bă` ng cách thu..c hiê.n phép tı́nh tu.o.ng tu.. d̄ôí vó.i
hai dòng cuôí và cú. tiê´p tu.c nhu. thê´. Quá trı̀nh này có thê’ tiê´p tu.c
chù.ng nào sô´ ha.ng cao nhâ´t trong hàng tru.ó.c khác không. Ba’ng
các hê. sô´ lâ.p nhu. trên d̄u.o..c go.i là so. d̄ô
` Routh. Mô.t so. d̄ô
` Routh
` y d̄u’ gô
d̄â ` m n + 1 hàng. Các phâ ` n tu’.
R0 = a0 , R1 = a1, R2 = a2 − (a0/a1 )a3 · · ·
` u tiên cu’a so. d̄ô

trong cô.t d̄â ` này là các sô´ ha.ng cao nhâ´t cu’a các
.
d̄a thú c P0 (z), P1(z), P2 (z), · · ·. Do d̄ó ta có
- i.nh lý 4.8 Tâ´t ca’ các nghiê.m cu’a f(z) có phâ
D ` n thu..c âm nêú
và chı’ nêú so. d̄ô
` Routh d̄â
` y d̄u’ tô ` n tu’. trên cô.t thú.
` n ta.i và các phâ
nhâ´t có cùng mô.t dâú.
- i.nh lý 4.9 Nêú so. d̄ô

D ` Routh d̄â
` y d̄u’ tô
` n ta.i, khi d̄ó f(z) không
có nghiê.m thuâ ` n a’o và sô´ các nghiê.m nă m trong nu’.a mă.t phă’ ng
`
` n d̄ô’i dâú trong dãy các phâ
pha’i bă` ng sô´ lâ ` n tu’. trên cô.t thú. nhâ´t.
Chu.o.ng 5
BÀI TÂ
.P
Phu.o.ng trı̀nh có biêń sô´ phân ly

Tı́ch phân các phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây:
1√
1. y = 1+ x
.
√
2. y = 1 − x2 .
3. y = x2ex .
4. y = x cos x.
5. y = 2ex cos x.
6. y = sh x.
7. y = sin x cos 3x.

1
8. y = x2 −1
.
ln x
9. y = x
.
ex
10. y = x
.
11. y = ey .
12. y = y 2(1 + y 2)2 .
13. y = e−y .
14. y = y + 1.
15. y = cos2 y.
16. y = sin y.
17. y = ky n .
18. y = y 3 + 1.
1
19. y = 1 + y2
.
83
84 Chu.o.ng 5. Bài tâ.p
20. y = cotg y.
√
21. y = y y.
22. y = (x + y)2.
23. y = x + y + 1.
24. y = ln y.
25. y = (4x + y − 1)2 .
Tı́ch phân các phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây và tı̀m d̄u.ò.ng cong tı́ch phân
d̄i qua d̄iê’m M(x0 , y0) tu.o.ng ú.ng cho tru.ó.c nêú có:
2
1. y = 2xe−x ; M(0, 1).
2. y = − x12 ; M(1, 1), M(−1, 1).
3. y = √1 ; M(1, 1).
2 x−1
2
4. y = e−x ; M(0, 0).
5. y = −y 2; M(0, 1).
6. y = y − 1; M(1, 1).

7. y = 4y 2 − 1; M(0, 12 ).
Nghiên cú.u tru.ò.ng các hu.ó.ng cu’a các phu.o.ng trı̀nh vi phân tu.o.ng
ú.ng.
1. y = −y.
2. y = y 2 .
3. y = 1 + y 2.
4. y = y1 .
√
5. y = 2 y.

6. y = 2 |y|.
2
7. y = 3y 3 .
8. y = ey .
Chu.o.ng 5. Bài tâ.p 85
9. y = −y 2 − 2xy − x2 .
Tı̀m nghiê.m cu’a các phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân sau d̄ây:
1. x + 2x3 )dx + y + 2y 3 )dy = 0.
2. √ dx
1−x2
+ √ dy 2 .
1−y
3. 2x2 yy + y 2 = 2.
4. y = ex−y .
√
5. y =
y
x
.
6. y = cos(y − x).
Phu.o.ng trı̀nh thuâ ` n nhâ´t

. .
Gia’i các phu o ng trı̀nh sau:
1. (x − y)dx + (x + y)dy = 0.
2. (y 2 − 2xy)dx + x2dy = 0.
3. y 2 + x2 y = xyy .
4. xy − y = xtg yx .
√
5. (y + xy)dx = xdy.
6. (2x − 4y + 6)dx + (x + y − 3)dy = 0.
7. (x + 4y)y = 2x + 3y − 5.
8. x3(y − x) = y 2.

9. 2xy + y = y 2 x − x2 y 2.
10. 2x3 y = y(2x3 − y 2).
11. xy = y − xey/x .
12. Vó.i nhũ.ng α, β nào phu.o.ng trı̀nh y = axα + by β dâñ d̄u.o..c

` da.ng phu.o.ng trı̀nh thuâ
vê ` n nhâ´t nhò. phép thê´ biêń y = z m
?
13. Gia’ su’. k0 là nghiê.m phu.o.ng trı̀nh f(k) = k. Hãy chı’ ra ră` ng
(a) Nêú f (k0 ) < 1, thı̀ không mô.t nghiê.m nào cu’a phu.o.ng
trı̀nh y = f(y/x) tiê´p xúc vó.i d̄u.ò.ng thă’ng y = k0 x ta.i
gôć to.a d̄ô. ;
(b) Nêú f (k ) > 1, thı̀ d̄u.ò.ng thă’ng này tiê´p xúc vó.i vô
0
ha.n các nghiê.m.
Phu.o.ng trı̀nh bâ.c nhâ´t
Gia’i các phu.o.ng trı̀nh sau:
1. xy − 2y = 2x4 .
2. 2x(x2 + y)dx = dy.
3. (sin2 y + x cotg y)y = 1.
4. (2x + y)dy = ydx + 4 ln ydy.
5. y = y/(3x − y 2 ).
6. y + 2y = y 2 ex.
7. (2x + 1)y = 4x + 2y.
8. (xy + ex)dx − xdy = 0.
9. y = x(y − x cos x).
10. (xy − 1)lnx = 2y.
11. (2ey − x)y = 1.
12. (1 − 2xy)y = y(y − 1).
13. (x + 1)(y + y 2) = −y.
14. xy 2y = x2 + y 3.
Bă` ng phép thê´ biêń hoă.c vi phân, hãy dâñ các phu.o.ng trı̀nh sau
` da.ng tuyêń tı́nh
d̄ây vê
1. xdx = (x2 − 2y + 1)dy.
2. (x + 1)(yy − 1) = y 2 .
3. x(ey − y ) = 2.
x
4. y(x) = 0 y(t)dt + x + 1.
x x
5. 0 (x − t)y(t)dt = 2x + 0 y(t)dt.
6. (x2 − 1)y sin y + 2x cos y = 2x − 2x3 .
Bă` ng cách cho.n nghiê.m riêng, hãy d̄u.a các phu.o.ng trı̀nh Riccati
du.ó.i d̄ây vê
` da.ng phu.o.ng trı̀nh Bernoulli và gia’i chúng
1. x2y + xy + x2 y 2 = 4.
2. xy − (2x + 1)y + y 2 = −x2.
3. y − 2xy + y 2 = 5 − x2.
4. Tı̀m quỹ d̄a.o tru..c giao vó.i ho. d̄u.ò.ng cong y = Cex + x + 1.
Các bài tâ.p lý thuyê´t khác
1. Tı̀m các nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh
y sin 2x = 2(y + cos x)
gió.i nô.i khi x → π/2.

` n hoàn cu’a phu.o.ng trı̀nh
2. Tı̀m nghiê.m tuâ
y = 2y cos2 x − sin x.
3. Gia’ su’. trong phu.o.ng trı̀nh vi phân

dx
+ a(t)x = f(t), t ∈ [0, +∞),
dt
hàm sô´ a(t) tho’a mãn a(t) ≥ c > 0, ∀t ∈ [0, +∞) và
limt→+∞ f(t) = 0. Chú.ng minh ră` ng mo.i nghiê.m cu’a phu.o.ng
` u tiêń tó.i 0 khi t → ∞.
trı̀nh này d̄ê
Phu.o.ng trı̀nh vi phân hoàn chı’nh
Hãy thu’. xem các phu.o.ng trı̀nh du.ó.i d̄ây là các phu.o.ng trı̀nh vi
phân hoàn chı’nh không.
1. 2xydx + (x2 − y 2)dy = 0.
2. (2 − 9xy 2 )xdx + (4y 2 − 6x3 )ydy = 0.

3. e−y dx − (2y + xe−y )dy = 0.

y3
4. 3x2(1 + lny)dx = (2y − x
)dy.
Gia’i các phu.o.ng trı̀nh sau bă` ng phu.o.ng pháp nhân tu’. tı́ch phân
hoă.c thê´ biêń
1. (x2 + y 2 + x)dx + ydy = 0.
2. x2 + y 2 + y)dy − xdx = 0.

3. ydy = (xdy + ydx) 1 + y 2 .
4. y 2dx + (ex − y)dy = 0.

5. x(ln y + 2 ln x − 1)dy = 2ydx.
6. 2x3y 2 − y)dx + (2x2 y 3 − x)dy = 0.
7. ydx − xdy = 2x3 tg yx dx.
Su.. tô
` n ta.i và duy nhâ´t nghiê.m
Hãy chı’ ra mô.t khoa’ng trên d̄ó nghiê.m vó.i các d̄iê
` u kiê.n ban
` u sau d̄ây tô
d̄â ` n ta.i:
1. y = x + y 2 , y(0) = 0.
2. y = 2y 2 − x, y(1) = 1.
3. dx
dt
= y 2, dy
dt
= x2, x(0) = 1, y(0) = 2.
Su’. du.ng d̄iê
` u kiê.n d̄u’ vê
` tı́nh duy nhâ´t nghiê.m hãy tı̀m trên mă.t
phăng x, y miên, trên d̄ó qua mô˜i d̄iê’m có duy nhâ´t mô.t nghiê.m
’ `
cu’a phu.o.ng trı̀nh du.ó.i d̄ây d̄i qua.
1. y = 2xy + y 2.
√
2. (x − 2)y = y − x.
3. (y − x)y = y ln x.
4. y = 1 + tg y.

5. xy = y + y 2 − x2.
Vó.i nhũ.ng giá tri. ban d̄â ` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m các phu.o.ng
` u nào tô
trı̀nh sau:

1. y = (y − 1) y3.
√
2. (x + 1)y = y + y.
3. dx
dt
= y 3 + ln(t + 1),
.
x dy
dt
= (y − t)1/3
Các bài tâ.p lý thuyê´t khác.
1. Gia’ su’. f(x, y) liên tu.c theo (x, y) và vó.i mô˜i x cô´ d̄i.nh f(x, y)
không tăng khi y tăng. Chú.ng minh ră` ng nêú hai nghiê.m cu’a
phu.o.ng trı̀nh y = f(x, y) tho’a mãn cùng mô.t d̄iê ` u kiê.n ban
` u y(x0) = y0 , thı̀ chúng trùng nhau.
d̄â
- ôí vó.i các phu.o.ng trı̀nh sau chú.ng minh ră` ng nghiê.m vó.i
2. D
d̄iê ` u y(x0) = y0 tô
` n ta.i trên [x0, +∞):
(a) y = x3 − y 3 .
(b) y = xy + e−y .
3. Gia’ su’. trên toàn mă.t phă’ng (x, y) hàm f(x, y) và fy (x, y) liên
tu.c và fy (x, y) ≤ k(x), trong d̄ó hàm k(x) là hàm liên tu.c.
Chú.ng minh ră` ng nghiê.m phu.o.ng trı̀nh y = f(x, y) vó.i d̄iê ù
` u y(x0) = y0 tô
kiê.n ban d̄â ` n ta.i trên toàn khoa’ng [x0, +∞).
Phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh có hê. sô´ hă

` ng sô´
Gia’i các phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây:
1. y − 6y + 9y = xe3x + e3x cos 2x.
2. y + y − 2y = 0.
3. y − 2y = 0.
4. y − 4y + 5y = 0.
5. 4y + y + y = 0.
6. y − 3y + 2y = 0.
7. y − 2y − 3y = e4x.
8. y − 3y + 2y = sin x.
9. y + 3y − 4y = e−4x + xe−x .
10. y − 4y + 8y = e2x + sin 2x.
11. y − 9y = e3x cos x.
12. y + y = xsinx.
13. y − 5y = 3x2 + sin 5x.
14. y (5) + 8y + 16y = 0.
15. y (4) + 4y + 3y = 0.
16. y + y = xex.
17. y − 3y + 2y = xcosx.
Hãy tı̀m nghiê.m riêng cu’a các phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây:
1. y − 2y + 2y = ex + x cos x.
2. y − 8y + 20y = 5xe4x sin 2x.
3. y + 7y + 10y = xe−2x cos 5x.
4. y − 2y + y = 2xex + +ex sin 2x.
5. y − 4y + 3y = x2 + xe2x.
6. y − 4y + 5y = e2x sin2 x.
7. y + 3y + 2y = (x + ex ) sin x.
8. y + 4y = sh x. sin 2x.
Hãy tı̀m nghiê.m cu’a các phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây tho’a mãn các d̄iê
ù
` u tu.o.ng ú.ng:
kiê.n ban d̄â
1. y − 2y + y = 0; y(2) = 1, y (2) = −2.
2. y + y = 4ex , y(0) = 4, y (0) = −3.
3. y − 2y = 2ex , y(1) = −1, y (1) = 0.
4. y − y = 0, y(0) = 3, y (0) = −1, y (0) = 1.
5. y (4) + y = 2cosx, y(0) = −2, y (0) = 1, y (0) = y (0) = 0.

Các bài tâ.p lý thuyê´t khác
1. Vó.i nhũ.ng a, b nào tâ´t ca’ các nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh y +
ay + by = 0 gió.i nô.i trên toàn tru.c sô´ ?
2. Vó.i nhũ.ng a, b nào tâ´t ca’ các nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh y +
ay + by = 0 tiêń tó.i 0 khi x → +∞ ?
3. Vó.i nhũ.ng a, b nào có ı́t nhâ´t mô.t nghiê.m cu’a nghiê.m cu’a
phu.o.ng trı̀nh y + ay + by = 0 tiêń tó.i 0 khi x → +∞ ?
4. vó.i nhũ.ng k, ω nào phu.o.ng trı̀nh y + k 2 y = sinωt có ı́t nhâ´t

` n hoàn ?
mô.t nghiê.m tuâ
5. Cho phu.o.ng trı̀nh
y + ay + by = f(t),
ho.n nũ.a |f(t)| ≤ m, ∀t ∈ (−∞, +∞), còn các nghiê.m cu’a

phu.o.ng trı̀nh d̄ă.c tru.ng λ2 < λ1 < 0. Tı̀m nghiê.m gió.i nô.i
trên toàn tru.c. Hãy chı’ ra ră` ng tâ´t ca’ các nghiê.m còn la.i tiê.m
câ.n d̄êń nghiê.m này khi t → +∞. Chú.ng to’ ră` ng nêú ngoài
ra f tuâ ` n hoàn, thı̀ nghiê.m gió.i nô.i duy nhâ´t nói trên cũng
tuâ` n hoàn.
Phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh có hê. sô´ biêń thiên
Trong các bài toán du.ó.i d̄ây hãy tı̀m nghiê.m tô’ng quát cu’a các
phu.o.ng trı̀nh d̄ã cho khi biê´t các nghiê.m riêng cu’a chúng. Trong
các bài tâ.p các nghiê.m riêng không d̄u.o..c chı’ ra có thê’ tı̀m chúng
trong da.ng y1 = eax, hoă.c da.ng y1 = xn + axn−1 + bxn−2 + . . . .
1. (2x + 1)y + 4xy − 4y = 0.
2. x2y(x + 1)y − 2y = 0; y1 = 1 + x1 .
3. xy − (2x + 1)y + (x + 1)y = 0.

ex
4. xy + 2y − xy = 0; y1 = x
.
5. x(x − 1)y − xy + y = 0.
6. (ex + 1)y − 2y − ex y = 0; y1 = ex − 1.
7. x2y ln x − xy + y = 0.
8. y − y tg x + 2y = 0; y1 = sin x.
9. (x2 − 1)y + (x − 3)y − y = 0.
10. xy − (x + 1)y − 2(x − 1)y = 0.

2
11. y + 4xy + (4x2 + 2)y = 0; y1 = eax .
12. (x2 + 1)y − 2y = 0.
13. xy − y − xy + y = 0; y1 = x, y2 = ex .
Trong các phu.o.ng trı̀nh du.ó.i d̄ây bă` ng phép thê´ biêń tuyêń tı́nh
hàm pha’i tı̀m y = a(x)z hãy khu’. các sô´ ha.ng d̄a.o hàm bâ.c nhâ´t.
1. x2y − 2xy + (x2 + 2)y = 0.
2. x2y − 4xy + (6 − x2 )y = 0.
3. (1 + x2)y + 4xy + 2y = 0.
4. x2y + 2x2 y + (x2 − 2)y = 0.
5. xy + y + xy = 0.
Các bài toán lý thuyê´t khác
1. Chú.ng minh ră` ng tı’ sô´ cu’a hai nghiê.m d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh
bâ´t kı̀ cu’a phu.o.ng trı̀nh y + p(x)y + q(x)y = 0 (vó.i các hê.
sô´ biêń thiên) không thê’ có các d̄iê’m cu..c d̄a.i d̄i.a phu.o.ng.
2. Chú.ng minh ră` ng trong tru.ò.ng ho..p q(x) > 0 d̄ôí vó.i nghiê.m
bâ´t kỳ cu’a phu.o.ng trı̀nh y + q(x)y = 0 ty’ sô´ y (x)/y(x) là
gia’m khi x tăng trong khoa’ng, mà trên d̄ó y(x) = 0.
3. Chú.ng minh ră` ng trong tru.ò.ng ho..p q(x) ≤ 0 tâ´t ca’ các
nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh y + q(x)y = 0 vó.i các d̄iê
` u kiê.n
` u du o ng y(x0) > 0, y (x0) > 0 sẽ vân còn du o.ng vó.i
ban d̄â . . ˜ .
mo.i x > x0.
4. Chú.ng minh ră` ng nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh y − x2y = 0 vó.i

` u y(0) = 1, y (0) = 0 là hàm chăñ du.o.ng.
d̄iê
Hê. phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh có hê. sô´ hă` ng sô´
. .
Tı́ch phân các phu o ng trı̀nh sau d̄ây và dùng Maple kiê’m tra
kê´t qua’ :
1.
ẋ −3 2 x
= .
ẏ −2 1 y
2.
ẋ 1 −1 x
= .
ẏ −4 1 y
3.
ẋ 2 1 x
= .
ẏ 3 4 y
4.
ẋ 1 1 x
= .
ẏ 3 −2 y
5.
ẋ 3 −1 x
= .
ẏ 4 −1 y
6.     
ẋ 1 −1 1 x
 ẏ  =  1 1 −1   y  .
ż 2 −1 0 z
7.     
ẋ 2 1 0 x
 ẏ  =  1 3 −1   y  .
ż −1 2 3 z
8.     
ẋ 4 −1 −1 x
 ẏ  =  1 2 −1   y  .
ż 1 −1 2 z
9.     
ẋ 2 −1 −1 x
 ẏ  =  2 −1 −2   y  .
ż −1 1 2 z
Gia’i các hê. phu.o.ng trı̀nh không thuâ

` n nhâ´t sau d̄ây:
1.
ẋ = y + 2et
.
ẏ = x + t3
2.
ẋ = 4x + y − e2t
.
ẏ = y − 2x
3.
ẋ = x + 2y
.
ẏ = x − 5 sin t
4.
ẋ = x − y + 2 sin t
.
ẏ = 2x − y
5.
ẋ = y − 5 cos t
.
ẏ = 2x + y
6.
ẋ = 2x − y
.
ẏ = 2y − x − 5et sin t
Ô’n d̄i.nh
Nghiên cú.u tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a nghiê.m không cu’a các phu.o.ng
trı̀nh du.ó.i d̄ây bă` ng phu.o.ng pháp thú. nhâ´t Lyapunov
1.
ẋ = 2xy − x + y
.
ẏ = 5x4 + y 3 + 2x − 3y
2.
ẋ = x2 + y 2 − 2x
.
ẏ = 3x2 − x + 3y
3.
ẋ = ln(4y + e−3x
.
ẏ = 2y − 1 + 3 (1 − 6x)
4.
ẋ = ln 3ey −
√ 2 cos x) .
ẏ = 2ex − 3 8 + 12y
Tı̀m tâ´t ca’ các tra.ng thái cân bă` ng và nghiên cú.u tı́nh ô’n d̄i.nh cu’a
chúng
1.
ẋ = y − x2 − x
.
ẏ = 3x − x2 − y
2.
ẋ = y
.
ẏ = sin(x + y)
3.
ey − ex
ẋ =
.
ẏ = 3x + y 2 − 2
Chu.o.ng 6
- È̂ THI VÀ D

D - ÁP ÁN
- è̂ thi phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng

D
Bài Sô´ 1:
1. Hãy phát biê’u và chú.ng minh d̄i.nh lý tô
` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m
trên toàn cu.c cu’a phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng ẋ = f(t, x),
trong d̄ó f : (a, b) × Rn → Rn .
2. Hãy phát biê’u d̄i.nh lý Peano (không câ ` n chú.ng minh) vê` su..
. . . .
` n ta.i nghiê.m cu’a phu o ng trı̀nh vi phân thu ò ng ẋ = f(t, x).
tô
Bài sô´ 2:
1. Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh sau:
(x2 + 2xy − y 2 )dx + (y 2 + 2xy − x2)dy = 0;
2. Chú.ng minh ră` ng phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây có duy nhâ´t mô.t
` n hoàn chu kỳ 2π và hãy tı̀m nghiê.m tuâ
nghiê.m tuâ ` n hoàn
này:
ẍ + 2x = sin t, x ∈ R;
3. Chú.ng to’ ră` ng phu.o.ng trı̀nh du.ó.i d̄ây không có nghiê.m tuâ
`n
hoàn:
ẍ + x = sin t x ∈ R.
Bài sô´ 3:
1. Hãy phát biê’u và chú.ng minh nguyên lý tuyêń tı́nh hóa ô’n
d̄i.nh cu’a phu.o.ng pháp thú. nhâ´t cu’a Lyapunov nghiên cú.u
ô’n d̄i.nh.
2. Hãy xét xem nghiê.m x(t) ≡ 0 cu’a phu.o.ng trı̀nh sau
√
ẋ = 1 + 4y − ex+y
ẏ = sin x + ln (1 − 4y)
có ô’n d̄i.nh theo Lyapunov hay không.
96
Chu.o.ng 6. D
- è̂ thi và d̄áp án 97
- è̂ thi phu.o.ng trı̀nh vi phân

- áp án D
D
Bài sô´ 1: 2,5 d̄iê’m
Bài sô´ 2: 4,5 d̄iê’m

1. Tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh sau:
(x2 + 2xy − y 2)dx + (y 2 + 2xy − x2)dy = 0;
Gia’i:
- ă.t y = zx sau d̄ó thê´ vào phu.o.ng trı̀nh d̄ê’ gia’i: 1 d̄iê’m.
D
Tı̀m ra kê´t qua’ chı́nh xác: 0,5 d̄iê’m.
2. Chú.ng minh ră` ng phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây có duy nhâ´t mô.t
` n hoàn chu kỳ 2π và hãy tı̀m nghiê.m tuâ
nghiê.m tuâ ` n hoàn
này:
ẍ + 2x = sint, x ∈ R; (6.1)
Gia’i:
Xét phu.o.ng trı̀nh√d̄ă.c tru.ng √ λ2 + 2 = 0 suy ra có 2 nghiê.m
.
d̄ă.c tru ng λ1 = i 2, λ2 = −i 2. Áp du.ng d̄i.nh lý vê ` su.. tô
`n
ta.i nghiê.m tuâ` n√hoàn √ suy ra có duy nhâ´t nghiê.m tuâ ` n hoàn
chu kỳ 2π vı̀ {i 2, −i 2} ∩ iZ = : 1 d̄iê m . ’
- ă.t x(t) = acost+bsint thay vào phu.o.ng trı̀nh d̄ê’ tı̀m nghiê.m
D
tuâ` n hoàn ta sẽ d̄u.o..c x(t) = sint. Phâ ` n này: 0,5 d̄iê’m.
3. Chú.ng to’ ră` ng phu.o.ng trı̀nh du.ó.i d̄ây không có nghiê.m tuâ `n
hoàn:
ẍ + x = sin t x ∈ R.
Gia’i:
Chı’ ra ră` ng phu.o.ng trı̀nh có nghiê.m riêng x(t) = − 12 t.cos t :
0,5 d̄iê’m
Chı’ ra ră` ng phu.o.ng trı̀nh thuâ ` m toàn các hàm gió.i
` n nhâ´t gô
nô.i nên nghiê.m bâ´t kỳ cu’a phu.o.ng trı̀nh không thuâ` n nhâ´t
.
không gió i nô.i: 1 d̄iê’m.
Bài sô´ 3: 3,0 d̄iê’m.
1. Hãy phát biê’u và chú.ng minh nguyên lý tuyêń tı́nh hóa ô’n
d̄i.nh cu’a phu.o.ng pháp thú. nhâ´t cu’a Lyapunov nghiên cú.u
ô’n d̄i.nh. Gia’i:
98 Chu.o.ng 6. D
- è̂ thi và d̄áp án
- i.nh lý 6.1 Gia’ su’. f(·) kha’ vi liên tu.c trong mô.t lân câ.n
D
nào d̄ó cu’a d̄iê’m kỳ di. x0 ∈ U ⊂ Rn sao cho Df(x0 ) có
` n thu..c âm. Khi d̄ó d̄iê’m kỳ di. này là ô’n d̄i.nh theo
các phâ
Lyapunov.
Phát biê’u d̄úng: 0,5 d̄iê’m.

Tru.ó.c hê´t chú.ng minh cho tru.ò.ng ho..p sau: 1 d̄iê’m:
- i.nh lý 6.2 Gia’ su’. f(·) ta.i d̄iê’m kỳ di. 0 ∈ Rn tho’a mãn
D
f(x) = Ax + g(x), trong d̄ó A có các phâ ` n thu..c âm và g tho’a
` u kiê.n Lipschitz toàn cu.c theo x tú.c là
mãn d̄iê
g(x) − g(y) ≤ εx − y , ∀x, y ∈ Rn ,
vó.i hê. sô´ ε d̄u’ nho’. Khi d̄ó d̄iê’m kỳ di. này là ô’n d̄i.nh theo
Lyapunov.
Áp du.ng d̄ê’ chú.ng minh d̄i.nh lý xuâ´t phát: 0,5 d̄iê’m.
2. Hãy xét xem nghiê.m (x(t), y(t)) ≡ 0 cu’a phu.o.ng trı̀nh sau
√
ẋ = 1 + 4y − ex+y
ẏ = sin x + ln (1 − 4y)
có ô’n d̄i.nh theo Lyapunov hay không.

Gia’i:
Tı́nh d̄u.o..c nghiê.m d̄ă.c tru.ng: 0,5 d̄iê’m
Xác d̄i.nh d̄u.o..c nghiê.m không là nghiê.m ô’n d̄i.nh tiê.m câ.n: 1
d̄iê’m.
Tài liê.u tham kha’o
1. Yu. N. Bibikov: Giáo trı̀nh phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.ò.ng. Nhà xuâ´t
ba’n “Vishaya Skola”. Matsco.va 1991. (Tiêńg Nga).
2. W.A. Coppel: Dichotomies in Stability Theory, Lecture Notes in

Math. vol. 629. Springer- Verlag. Berlin - New York 1978.
3. O. Diekmann, S. van Gils, S.M. Verduyn Lunel, H-O. Walther: Delay

Equations. Springer-Verlag. Berlin - New York 1995.
4. Hoàng Hũ.u D - u.ò.ng, Võ D

- ú.c Tôn, Nguyêñ Thê´ Hoàn : Phu.o.ng trı̀nh
vi phân, Tâ.p I,II. Nhà xuâ´t ba’n D- a.i ho.c và Trung ho.c Chuyên nghiê.p.
Hà Nô.i 1970.
5. K.J. Engel, R. Nagel: One-parameter semigroups for linear evolution

equations. Springer, Berlin, 1999.
6. J.K. Hale, S.M. Verduyn Lunel: Introduction to Functional Differen-

tial Equations. Springer-Verlag. Berlin - New York 1993.
7. Ph. Hartman: Ordinary Differential Equations. John Wiley and Sons.

New York-London-Sydney 1964.
8. Y. Hino, T. Naito, Nguyen Van Minh, J.S. Shin: Almost periodic so-
lutions of differential equations in Banach spaces. Taylor and Francis.
London - New York 2002.
9. M.W. Hirsch, S. Smale: Differential equations, dynamical systems,

and linear algebra. Pure and Applied Mathematics, Vol. 60. Aca-
demic Press. New York-London, 1974.
10. Nguyêñ Thê´ Hoàn, Trâ` n Văn Nhung: Bài tâ.p phu.o.ng trı̀nh vi phân.
- a.i ho.c và Trung ho.c Chuyên nghiê.p. Hà Nô.i 1979.
Nhà xuâ´t ba’n D
11. S. Murakami: Mo’. d̄â ` u. Khoa Toán ú.ng du.ng,

` u gia’i tı́ch vô ha.n chiê
- a.i ho.c Khoa Ho.c Okayama. Okayama 2002. (Tiêńg Nhâ.t).
D
12. I.G. Petrovskii: Các bài gia’ng vê ` lý thuyê´t phu.o.ng trı̀nh vi phân
thu ò ng. Nhà xuâ´t ba’n “Nauka”. Matsco.va 1970. (Tiêńg Nga).
. .
99
100 Tài liê.u tham kha’o
13. J. Prüss: Evolutionary integral equations and applications.

Birkhäuser. Basel, 1993.
14. J. Wu: Theory and Applications of Partial Functional Differential

Equations. Applied Math. Sci. 119. Springer-Verlag. Berlin- New
York, 1996.

Nguyen Van Minh Phuong Trinh VI Phan Thuong 2002

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nguyen Van Minh Phuong Trinh VI Phan Thuong 2002

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

. .

PHU O NG TRÌNH VI PHÂN

Nguyê˜n Văn Minh

1. D ` d̄ă.c tru.ng hê. hyperbolic, d̄iê

` m Maple d̄ê’ tı́ch phân phu.o.ng trı̀nh vi

Hà Nô.i 2002 Nguyê˜n Văn Minh

1 Lý thuyê´t tô’ng quát 7

2 Các phu.o.ng pháp d̄i.nh lu.o..ng 44

2.1.1. Các phu.o.ng pháp tı́ch phân các ló.p phu.o.ng

3 Lý thuyê´t d̄i.nh tı́nh 62

- `ê thi và d̄áp án

1.1.1. ` các mô hı̀nh toán ho.c su’. du.ng

mlφ(t) + mg sin φ(t) = 0.

Hay là trong da.ng rút go.n

lφ(t) + g sin φ(t) = 0. (1.1)

-1.5 -1 -0.5 0 0.5 1 1.5

- i.nh luâ.t Malthus vê

Mô hı̀nh toán ho.c cu’a quâ ` n thê’ vâ.t săn-mô `i

F (x, y, y , · · · , y (n) ) = 0, (1.4)

1.1.2. ` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m

- .inh lý Tô

f(t, x) ≤ M1 ; (1.8)

Chú.ng minh. Xét phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân

Dê˜ thâ´y ră` ng su.. tô

- i.nh lý Tô

Vı́ du. 1.2 Xét phu.o.ng trı̀nh

f(t, x) ≤ M1 + M0 x, ∀t ∈ (a, b); x ∈ Rn (1.14)

Khi d̄ó vó.i bâ´t kỳ d̄iê’m x0 ∈ Rn , t0 ∈ (a, b) tô

sup y(t) ≤ x0 + {M1 + M2 x(·)}(b − a) (1.17)

suy ra y(·) gió.i nô.i. Ngoài ra,

Tiê´p theo, gia’ su’. t ≥ t0

Vı́ du. 1.3 Xét phu.o.ng trı̀nh

1.1.3. - i.nh lý Peano

sup f(t, x) ≤ M; α := min(a, b/M).

yε (t) − x0 ≤ b. (1.24)

1.1.4. D- i.nh lý vê

- i.nh lý 1.4 D

Chú.ng minh. Câ ` n. Rõ ràng.

cho ta mô.t thác triê’n vê

dây chuyê ` n C. Vâ.y trong A pha’i tô ` n tu’. cu..c d̄a.i. D

x(t) − x(tk ) ≤ sup ẋ(ξ)|t − tk | (1.27)

= sup f(ξ, x(ξ))|t − tk | (1.28)

. . ´N TÍNH TÔ’NG QUÁT

1.2.1. Hê. phu.o.ng trı̀nh bâ.c nhâ´t

B := sup Bx, ∀B ∈ Rn×n .

Xét phu.o.ng trı̀nh vi phân

max A(t), max f(t).

Phu.o.ng trı̀nh vi phân tuyê´n tı́nh thuâ

Tù. d̄i.nh nghı̃a và lâ.p luâ.n o’. trên ta có

1. X(t, t) = I, ∀t ∈ (a, b);

2. X(t, s)X(s, r) = X(t, r), ∀t, s, r;

3. Mô.t nghiê.m x(t) bâ´t kỳ cu’a phu.o.ng trı̀nh thuâ

x(t) = X(t, t0)x(t0), ∀t, t0 ∈ (a, b).

Công thú.c Liouville

trong d̄ó A(t) = (aij (t)), t0 ∈ (a, b).

g(y1 (t), · · · , ym (t))  ∂

Rõ ràng det : Rn×n → Rn . Do d̄ó

detX(t) det(φij (t))

Theo tı́nh châ´t cu’a d̄i.nh thú.c

Dê˜ thâ´y detX(t) tho’a mãn

Công thú.c biê´n thiên hă

ẏ(t) =Ẋ(t)C(t) + X(t)Ċ(t)

trong d̄ó C1 là hă` ng sô´. Nê´u có thêm d̄iê

f(t, x) ≤ M1 ; (1.8)

f(t, x) ≤ M1 + M0 x, ∀t ∈ (a, b); x ∈ Rn (1.14)

sup y(t) ≤ x0 + {M1 + M2 x(·)}(b − a) (1.17)

sup f(t, x) ≤ M; α := min(a, b/M).

yε (t) − x0 ≤ b. (1.24)

x(t) − x(tk ) ≤ sup ẋ(ξ)|t − tk | (1.27)

= sup f(ξ, x(ξ))|t − tk | (1.28)

B := sup Bx, ∀B ∈ Rn×n .

max A(t), max f(t).

g(y1 (t), · · · , ym (t)) ∂

d̄u.o..c go.i là hyperbolic nê´u iR ∩ σ(A) = .

P etA P ≤ Ke−αt , ∀t ≥ 0; (I − P )esA (I − P ) ≤ Keαs , ∀s ≤ 0.

etAP x ≤ Ne−αt, ∀t ≥ 0, esA (I − P ) ≤ Ne−αs , ∀s ≤ 0

` u. Ánh xa. (x, µ) → f(·, x(·), µ) kha’ vi liên tu.c, vı̀