Professional Documents
Culture Documents
Prezanimi 2
BURIMET E SË DREJTËS
Burimet materiale dhe formale
• Në shkencën juridike është rregull që të diskutohet për
“burimet e së drejtës”
• Ky diskutim rrjedh nga nevoja e konstatimit të fakteve se
nga buron e drejta;
• Sikurse në shumivën e degëve dhe disiplinave jurdike,
autorët kanë mendime të ndryshme lidhur me përcaktimin
e fakteve se çfarë përmban kuptimi i ndrajës në burime të
së drejtës në kuptimin material dhe atë formal;
• Megjithatë, nëse i shikojmë shumicën e këtyre
botkuptimeve mund të konstatojmë se e burime e së drejës
ndahen në burime
– materiale dhe
– formale;
Çka kondsiderohet burim matrial i së
drejtës?
• Konsiderohet kushtet e jetës materiale ose
shkaqet dhe rrethanat mareriale të cilat kanë
ndikuar dhe ndikojnë në lindjn dhe zhvillimin e
së drejtës;
Çka konsiderohet burim formal i së
drejtës?
• Konsiderohet aktat e përgjithshme nga të cilat burojnë aktet e
posaçme juridike me të cilat rregullohet situata konkrete juridike;
• Të tilla janë:
•
• Kushtetuta,
• Ligji,
• Aktet nën ligjore;
• Kontratat ndërkombëtare;
• Doket dhe uzansat;
• Precedenti gjyqësor;
• Praktika gjyqësore;
• Shkenca juridike
Kushtetuta
Është ligj i veçantë dhe akt më i lartë i një shteti që duhet
dalluar nga ligjet tjera;
– Është akti më i lartë i përgjithshëm që përmban në vete
parimet kryesore dhe normat më të rëndësishme që kanë
të bëjnë me:
» Rregullimin shoqëror – juridik;
» Pushtetin shtetëror;
» Organizimin shtetëror;
» Sistemin ekonomik;
» Çështjen e pronës;
» Etj;
– Në mbështetje të kushtetutës nxjerrën të gjitha Ligjet dhe
aktet tjera;
– Procedura e nxjerrjes është e veçantë dhe zakonisht e
nxjerr Parlamenti i shtetit ose hynë në fuqi në bazë të
Referendumit;
Ligji
• Është burimi kryesor i shkruar i së drejtës;
• Është forma kryesore në bazë të së cilës paraqitet e drejta;
• Ligji zakonisht në kuptimin formal përkufizohet si dispozitë, rregull
ose si normë juridike;
• Ligjin e nxjerrë organi më i lartë i shtetit – Parlamenti, paraprakisht
sipas një procedure të caktuar;
• Hynë në fuqi pas shpallës në Gazetën Zyrtar pas afatit të përcaktuar
Ligjor;
• Ligji mund të shfuqizohet:
– Me nxjerrje të ligjit të ri i cili e rregullon materien e njëjtë – që duhet
shprehimisht të ceket në tekstin Ligjit të ri (obrogatio);
– Ligji mund të plotësohet ose ndryshohet me dispozita të reja
(abrogatio);
• Ligji, gjithashtu është rregull e përgjithshme pasi që nuk nxjerrët
vetëm për një situatë por ai i rregullon të gjitha rastet njësoi;
• Puna krijuese lidhur me shpalljen dhe publikimin e ligjeve quhet
kodifikim;
Aktet nën ligjore;
– Vetëm më ligje është e pamundur që të rregullohet e tërë
jeta shoqërore;
– Andaj, është në tërësi e natyrshme dhe normale që me
akte nën ligjore të rregullohen shumë çështje;
– Këto janë akte me të ulëta se sa aktet ligjore dhe se duhet
të jenë në pajtim të plotë me Ligjin;
– Këto akte nuk i nxjerrë organi më i lartë i shtetit;
– Zakonisht këto akte i nxjerrin organet administrative dhe
gjyqësore;
– Me këto aktet rregullohen problematikat më për së afërmi
dhe detajisht;
– Aktet nënligjore janë:
• Dekterligji;
• Urdhëresa;
• Rregullorja;
• Vendimi;
• Udhëzimi;
– Këto akte i nxjerrin organet ekzekutive, organet e
administratës por edhe bartësit e funksioneve të
caktuara shtetërore të cilët konsiderohen
kompetent në bazë të ligjit;
– Po ashtu sikurse edhe ligji – aktet nënligjore duhet
të publikohen në gazetën zyrtare ose në ndonjë
formë tjetër që të njoftohet publiku i gjerë me to:
Kontratat ndërkombëtare
• Shumë çështje në aspektin juridik ndërmjet të shteteve
mund të rregullohen edhe me kontrata;
• Kontrata mund të jenë bilaterale (dy paleshe) dhe
multilaterale (shumë paleshe);
• Kontrata ndërkombëtare që të fitojë karakterin e
burimit juridik të vendit duhet që të ratifikohet nga
parlamenti i vendit;
• Menjëherë porsa të ratifikohet shërben si burim juridik
vendor fiton fuqinë dhe përparësinë që të zbatohet
para ligjit të vendit;
• Ratifikimin e bënë Kuvendi ose Parlamenti i shtetit;
Doket dhe uzansat
• DOKËT:
– Në kohën e lashtë kur nuk ka ekzistuar e drejta e shkruar,
doket si burim i së drejtës kanë luajtur rol të rëndësishëm
në rregullimin e jetës shoqërore dhe ekonomike;
– Edhe sot e kësaj dite doket konsiderohen burim i së
drejtës por ato radhitën të fundit në listë për kah rëndësia;
– Kjo për faktin se sot në botën moderne jeta shoqërore –
ekonomike është e rregulluar në masë të madhe me
norma juridike;
– Ato në literaturë konsiderohet si jo precize dhe të
papërsosura;
– Në vendet që kanë sistemin juridik Anglo – Sakson ato
ende janë me rëndësi të madhe:
– Në të drejtën tregtare doket kanë rëndësi të madhe;
– Ekziston dallimi më mes të dokeve afariste dhe të drejtës
zakonore:
• E drejta zakonore është normë dhe se
palët janë të vetëdijshme se kanë obligim që
ta zbatojnë dhe të sillen sipas saj;
• Doket afariste zbatohen nga palët në bazë të
vullnetit të tyre dhe në raste të caktuara edhe
në mënyrë të heshtur;
• Doket mund të ndahen edhe sipas territorit,
p.sh:
– Doke të përgjithshme;
– Doke rajonale; dhe
– Doke lokale;
UZANSAT
– Zbatimi vullnetar
– Zbatimi i dhunshëm;
PROCESI I ZBATIMIT TË SË DREJTËS
• Të gjitha normat juridike në një shoqëri të organizuar
nxjerrën në mënyrë që ato të rregullojnë raporte ose
marrëdhënie të caktuara shoqërore;
• Megjithatë, zbatimi i normës juridike është proces i
ndërlikuar dhe që varet nga:
– Veprimet psikike;
– Veprimet mendore;
– Veprimet trupore;
– Veprimet materiale – fizike;
• Të gjitha këto veprime janë të orientuara në arritjen e dy
qëllimeve:
– Që më saktësi të caktohet sjellja të cilën norma e caktuar e
kërkon në rastin konkret; dhe
– Që kjo sjellje të zbatohet;
• Në mënyrë që të mësohet më afër norma dhe
zbatimi i saj duhet kaluar në këto faza:
• Përcaktimin e saktë të përmbajtjes – kuptimit të normës
juridike;
• Gjetjen e kuptimit të normës juridike;
• Caktimin e situatës konkrete në të cilin norma konkrete duhet
të aplikohet;
• Zgjedhjen (vendosjen) e situatës konkrete në të cilën situata
konkrete duhet të aplikohet;
• Urdhrin që duhet dhënë subjekti i cili duhet të kryejë veprimet
të cilat ia cakton norma juridike;
• Duhet dalluar edhe dy veprime të cilat janë të
rëndësishme për çdo subjekt gjatë zbatimit të
normës juridike:
– Çështja faktike e cila që dëshiron të zgjedhën me këtë normë juridike;
– Çështjen juridike që dëshiron t’i zgjedhë norma konkrete;
VEPRIMI I NORMËS JURIDIKE NË HAPSIRË DHE KOHË
• Në bazë të sintezës
– Interpretimi sistematik;
– Interpretimi historik;
– Interpretimi telelogjik – qëllimor;
• Llojet e interpretimit:
• Legal;
• Gjyqësor;
• Shkencor;
MARRDHËNIA JURIDIKE
• Të gjitha marrëdhëniet me anë të te cilave realizohen qëllimet e
aktiviteteve njerëzore i quajmë marrëdhënie shoqërore;
• Këto marrëdhënie shoqërore realizohen nëpërmjet të sjelljes së njerëzve
në bazë të normave juridike;
• Sipas përmbajtjes marrëdhëniet shoqërore i kemi mund të jenë:
– Ekonomike;
– Politike;
– Kulturore;
– Familjare;
– Nga marrëdhënia e punës;
– Etj;
• Interesimi i shtetit për rregullimin e marrëdhënieve juridike me norma
• Sanksionet
• Për realizimin e një marrëdhënie të caktuar juridike është e
domosdoshme ekzistence e një norme të përgjithshme ose të veçantë’
• Marrëdhënia juridike krijohet në pazë të fakteve të cilat si relevante i
pranon norma juridike;
FAKTET JURIDIKE
• Ndodhitë;
• Veprimet juridike;
• Punët juridike;
• Punët e lejuara juridike dhe të palejuara;
E DREJTA OBJEKTIVE DHE E DREJTA SUBJEKTIVE