PGS.TS.

HOANG XUAN CO

GIRO TRiNH

KINH TE MOl TRUONG

NHA XUAT BAN GIAO D1)C

Ngay nay, cung vm su phat trfln ella· khoa hoc - c6ng ngh¢ dd xud: hi¢n nhilng linh v¥c khoa hoc, mon hoc mai c6 su kit hap kiln thuc ella nhie'u nganh khoa hoc truyen thdng. Kinn te'Tfl6i truang la mot linh v¥e khoa hoc thuoc loai nay, ld ltnh v¥c co s¥ g&n kit eh(it chi" giiia kien thuc kinh tt va moi truang nhdm gidi quyet nhilng vdn de c6 tinh tluJi sf! trong phat triin kinh te va bdo v¢ moi truang, huilng tm phdt triln ben viing.

Kinh te m6i truang dd trd thanh' mon hoc dut;1e gidng dt;ly a nhieu truang d(li hoc, cao ddng ciing nhu a cac Khoa Kinh te'va moi truang tren the' gim va trong nuac.

89 Gido due va D.ao tao, NhJ xudt bdn Guu: due va ca nhan tot rat vui mung gim thieu giao trinh "Kinb tt moi truang" do PGS. TS. Hoang Xudn Co soanthdo tam tai U¢u gidng day, tham khdo cling nhu nghien cUu moi truang trong cac truang th;zi hoc, cao d&ng" va cdc dan vi nghien CUu khac.

Kin chuc milng va cam em PGS. TS. Hoang Kuan Ca da c6' gang hoan thanh va xuat ban duoc m¢t giao trinh co thi dung chung a nhieu truang dai hoc, cao ddng, eac khoa khong chuyen vi linh vf!c kinh re: Chdt luang gido trinh se dU{1c thdm dinh -th6ng qua j kien danh gia cua nhiing nguoi su dung nhung chung t6i tin rcing tai lieu dut;1c bien soan cong phu nay se dong gop kh6ng nhd cho vi¢c giang dq.y va nghien CUll linh v¥c kinh tt moi truang. ,

Ha N¢i, ngay 15 thang 3 nam 2005 THUTRlJONG BO GIAO Dl)C vA vAo T~O GS. TSKH. TrAn van Nhung

3

? ~

MOfJAU

Kinh te moi tnrong la mot Iinh vue moi khong chi rieng a Viet Narn rna con ca tren toan the gioi, Vao nhirng nam cu6i the ky XX, Iinh virc nay moi diroc nhieu nha khoa hoc tap trung nghien ciru va da cho ra dCri nhieu cong trinh 100. Tam quan trong cua kinh t~ moi tnrong th~ hien a hai hu6ng tiep can chfnh : Thtr nhat, nghien CUu ap dung cac cong cu, chfnh sach kinh t~ d~ giai quyet va:n d~ khai thac tai nguyen va baa v¢ moi tnrong ; thu hai, tim each hach toan chi phi, lei ich moi twang trong hach toan kinh te cac du an phat trien, Chfnh vi vay, kinh ternoi tnrong da diroc giang day d mot s6 khoa, tnrong dai hQC va nhieu khoa hoc chuyen de.

Giao trlnh Kinh tl moi truang diroc tnrong Dai hoc Khoa hoc Tu nhien, Dai hoc Qu6c gia Ha Noi nghiern thu lam tai lieu giang day cho ca he dai hQC va sau dai hoc nganh MOi tnrong. Noi dung giao trinh duoc trlnhbay trong 7 clnrong, g6m hai phan chinh :

~ Phan nguyen ,19 chung v~ kinh te baa g6m ba chuang dAu. Do d6i tUCJl1g hoc khongphai la sinh vien chuyen nganh kinh te nen chuang I cung cKp nhii'ng kien tlnrc co ban nhKt v4 kinh te, d~c biet la kinh te vi mo. Chuang IT ~p trung nghien CUll 0 nhiem moi tnrong dum gocdo kinh te, cac huang tiep can, sir dung cong C1,1 kinh te nhamgiam thieu phat thai 0 nhiem, Chuang III trinh bay hu6ng sit dung tai nguyen t6i 1.nJ thea quan di~m kinh t€"mOi tnrong, do la dat cue dai hoa loi nhuan rna khOng lam can kiet tai nguyen rai tao va khai thac triet d~ tai nguyen khong tai tao, song song voi tim kiem tai nguyen thay the va dinh gia tai nguyen hop 19.

- Phan kinh t€ rnoi tnrong irng dung g6m b6n chirong cu6i. Phan nay trlnh bay r6 hem kha nang tip dung cac cong cu kinh te d~ giai quyet mot 56 va:n de moi tnrcng (chirong IV) ; kha nang thu phi 0 nhiem moi tnrong trong dieu·ki$n Viet Nam (chirong V) ; kM nang uoc tfnh, dinh gia tai nguyen moi tnrong (chuong VI) va kinh nghiern tip dung kinh te moi tnrong trong nganh thuy san the gioi (chuong VII).

Do kinh te Viet Nam mci chuyen dOi sang nen kinh te thi tnrong dinh hirong xa hoi chu nghia chua lau nen chua co t6ng ker mang tinh 19 luan va tlnrc tien, Chinh vi vay, noi dung, kien thtrc trinh bay trong giao trlnh chu

4

yeu duoc chat lQC tit cac cong trlnh mroc ngoai, c6 minh hoa them tren co sa nhimg gl dang dien ra a Viet Nam.

Noi dung giao trlnh nay c6 51! k€ thira tir giao trinh cung ten do GS. Le Thac can ; Nguyen Duy H6ng M giang vien chfnh cua tnrong Dai h9C Kinh t€ Qu6c dan va tac gia bien soan, dii dtroc Vien Dai h9C Mcr Ha Noi in tir nam 19961Am tai lieu giang day va thu bang phat tren chuang trinh dao tao ta xa cua DiU tieng n6i Viet Nam. D~ hoan thanh giao trlnh nay, tac gia da: tham gia nhieu khoa h9C ve kinh t€ moi tnrong trong va ngoai nuoc. Ngoai sit dung lam tai lieu giang day a tnrong Dai h9C Khoa h9C TJ! nhien, giao trinh con diroc giang day a tnrong Dai h9C Nong nghiep I, tnrong Dai h9C DOng DO, ...

Tac gia to long biet an su giup do cua Uft d. cac thay co giao, dong nghiep va cac em sinh vien d~ giao trlnh dircc hoan thien, Dac biet, -tac gia chan thanh cam an ThS. Nguyen Phuong Loarr, ThS. Bui Thanh Huyen, ThS. Dam Duy An, ThS. Nguyen Thi Thuy Hang, ThS. Hoang Thi Quy, ... da cung cap tai lieu, sira ban thao va g6p y kien hoan thien giao trinh,

Tac gia chan thanh cam an nhtrng ngiroi da d9C, tham dinh, phan bien giao trinh, cam an Nha xu[ft ban Giao due da giup do xuat ban va phd bien giao trinh,

Trong qua trmh bien soan chac chan khong tranh khoi thieu s61. Tac gia r[ft mong nhan diroc 51! g6p Y cua cac thay co giao, cac ban d6ng nghiep, cac em sinh vien va ban dQC de Ian tai ban sau giao trinh hoan thien han.

TAc GIA

5

Chutmg 1

KINH T~ VI MO vA KINH TE MOl TRUONG

Giao trinh nay duqc bien soan danh cho d6i nrong la sinh vien va ban doc chua d11<;1C h9C qua cac giao trlnh kinh te n6i chung, kinh te vi mo va kinh te! vi mO n6i rieng. Vi vay, phan nay se tom tAt mot s6 noi dung co ban cua kinh te! vi mO giup di sau phan tich nhtrng vfu1 de kinh te moi tnrong lien quan a cac phcin sau.

1.1. TONG QUAN V~ KINH TE HQC VI MO 1.1.1. Kinh tevi rno

Kinh te hoc bao g6m hai b¢ phan quan trong : kinh te vi mo va kinh te vi mO. Hai bo phan nay khong tach biet rna gan ket voi nhau, quy dinh, tlnic dciy Ian nhau va cung gop phan phat trien nen kinh te cua qu6c gia, Khac biet co ban gitra hai be phan nay la quy mo nghien cuu va d6i nrong nghien ciiu, Kinh te vi rno quan tam toi muc tieu phat trien kinh te a quy mo 16n han - quy mo qu6c gia, Ket qua nghien CUu kinh te vi mo se ta tien de, dinh huang va nham cai thien ket qua heat dong cua toan bo ~nenkinh te noi chung va cua nganh kinh te noi rieng. Trong khi do, kinh te vi mo tap trung nghien cuu cac te bao cua nen kinh te va cac vifu de kinh te cu th~. Do la cac ca nhan, cac hang, cac doanh nghiep tham gia va tao nen nen kinh te qu6e gia. Ly thuyet kinh te vi mO se giup ho 11!a chon va quyet dinh ba van de kinh te co bim cho minh nham thu lqi nhuan cao, co suc manh canh -tranh tren thi tnrCmg, d6 lil :

- san xua:t cai gi ?

- san xua:t nhir the' nao ?

- san xuat cho ai ?

De phat tridn kinh tc!, kioh te vi mO piuli dua ra duqc dinh lnrong dung, phai tao duqc dieu kien, hanh lang, moi trubng,... cho kinh te' vi mo phat trien, Ngiree lai, khi kinh te vi mO phat trien, nghia lil cac doanh nghiep, cac te bao hoat d¢ng t6t thl nen kinh tc! vi mo se dat duqc ket qua t6t.

Vi vay, trong quan 19 kinh te' phai giai quyet t6t ca van de kinh te vi me va kinh te vi mo. Neu chi tap trung nghien ctru mot van de se khong nhirng

7

- _ anh huimg tm van d~ kia rna con khOng Mn viing, c6 khi dan tm phat tri~n kinh te lech lac.

Hoat d"ng' kinh te vi rnO hay kinh tt vi rnO d~u ciS tac d~ng tm' mOi tnrong. Nhfi"ng quyet dinh, chfnh sach phat trien qu6cgia siS anh huang tm mOi tnrong vm quy mO Ion, trong khi hoat d~ng cua mot doanh nghiep chi anh huong tm khu V1!c xung quanh trong pham vi hep, Vi vay, de co the nghien CUn cac vlln de kinh te moi tnrong, phai co d. kien thirc ve kinh te vi ~ mO va kinh te vi mo. Song; trong pham vi giao trinh nay, v!n de kinh te vi' mo se diroc xem xet ky hon, lam tien de cho nghien cuu moi tnrong,

Kinh te vi mo la mot men khoa hoc thuoc Iinh V1!c kinh te, la mot mOn - khoa hoc co ban cung cap kien thirc Iy luan va phirong phap kinh te trong quan ly doanh nghiep cua cac nganh kinh te qu6c dan [5]. Doanh nghiep diroc eoi la mot te bao kinh te, Ia d6i nrong se van dung Iy luau kinh te vi mo d~ chon ba van de eo ban cjia rnlnh : san xuat cai gl, san xuat nhu th€ nao va san xuat cho ai,

1.1.2. Nhftng van de kinh te ce bim ella doanh nghi~p

Doanh nghiep la mot don vi kinh doanh hang hoa, dich vu thea nhu cau thi tnrong va xa hoi de dat lqi nhuan t6i da ; dat hieu qua kinh t€, xa hoi cao nhat [5]. Hien tai, eo nhieu each phan loai doanh nghiep : thea kinh te, thea quan ly, thee hlnh tlnrc sa htru ve nr lieu san xuat, thee quy mo, ... De hoat dong t6t, cac cOng ty phai duqc blnh dang trooc phap luat, diroc hoat dong kinh doanh thee eo che thi tnrong duoi su quan Iy cua nha mroc. Hien nay, thtrong t6n tai hai loai cong ty, thirc chat la hai loai doanh nghiep co ban ; do la, cong ty trach nhiem htru han va eOng ty cO phan, SI! khac biet giira hai loai cong ty nay a chO : v6n cua cong ty trach nhiern hiru han phai duoc cac thanh vien dong gop do ngay til khi thanh lap va khOng duoc phat hanh biit ky mot loai chirng khoan nao, Tuy nhien, co the chuyen nlurong phan gop v6n giua cac thanh vien mot each tl! de. Trong cong ty cO phan, v6n dieu I¢ duoc chia thanh nhieu cd phan bang nhau, co gia tri bang menh gia ed phieu, cac cd dOng eo the mua

mot hoac nhieu cd phan bang nhau co gia tri bang menh gia cd phieu, 0 nude ta hien nay, cac doanh nghiep da duoc htnh thanh va di van heat dong thee cac loai hinh tren, Chinh phil cling dang hoan thien dan luat phap, ban hanh Luat Doanh nghiep lam co s6 phap Iy eho heat dong cua cac doanh nghiep.

8

Trong qua trmh hoat dong, doanh nghiep luon phai 19a chon, di d~n quyet dinh nhitng Vtln de co ban sau :

1. Quyer djnh san xuat cai gi ?

C6 nhieu y~u t6 anh huemg toi viec quyet dinh san XUtlt cai gt, cu thi Hi m~t hang gl, dich vu gi, vao ltic nao va s6luqng bao nhieu. Song, yeu t6 anh huang chinh Ia nhu cttu cua xa hOi va kha nang cua doanh nghiep. Nhu CAll cua thi truong d6i voi hang hoa, kha nang tieu thu, kha nang thaoh toan cua thi tnrong la nhirng di~m doanh nghiep dn nam bat. Nghia la, doanh nghiep phai luon nam bat duqc quy luat hoat d¢og cua thi trUCmg, co chinh sach tiep thi t6t, c6 thong tin t6t thi se co quyet dinh dung d~ san xuat cai gl va hieu qua kinh te'se cao. Ttlt nhien, viec 19a chon san xuat cai gl con phu thuoc vao kha nang cua doanh nghiep, d6Ia : dieu kien san xuat, cung ling dich VV, vOn, chi phi san xuat, ...

Nhtr vay, khi 19a chon san xua:t cai gi doanh nghiep phai tfnh toan.va dap Ung duqc dAu vao vOi gia thanh va hrong tieu thu du Ion, gia thi tnrong a rmrc cao. N6i each khac, doanh nghiep phai nam vtrng hoat dong va dt! doan duqc thay d,Oi cung, cau ; suc canh tranh tren thi tnrong di hra chon va quyet dinh san xu At cai gl.

2. Quyet djnh san xud: nhu the' nao ?

That fa, khi quyet dinh sao xuat cai gl,doanh nghiep cling da can nhac tOi viec san xUAt nhu the' nao, Day la bu6'c lira chon cong nghe san xuat sao

. cho gia thanh thAp nhAt. Mu6n vay, c4n quan tam t61 tai nguyen, nhien lieu hoac hang hm\ d4u vao, thiet bi: cOng nghe sao xuat, d¢i ngii lao dong, '" Trong dieu kien hien nay, v«n de hra chon cOng nghe hien dai, dao tao d¢i ngfl cOng nhan, lao d¢ng tanh nghe d6ng vai tro quan trong trong san xuAt ; dam bao chAt hreng san ph!m tOt, du sec canh tranh tren th] tnrong.

3. Quyer djnh san xudt cho ai ?

Cung v6'i haiquyet dinh tren, quyet dinh san xuat cho ai ciing dong vai tro quan trong, 0 day, chung ta c6 thi tach thanh hai quy mO hra chon : quy mO doanh nghiep va quy rno nha mroc. D~ c6 loi nhuan cao, cac doanh nghiep c6 xu huong phuc V1,l tang lop co tien, tAng lop giau, Nghia la, ho chu trong san xuat cac mat hang xa xi pharn, theo mot nham thu loi nhuan nhanh hon la san xuAt m~t hang phuc vu dm s6ng da sO nhan dan lao dong, Vi vay, nha mroc phai thi hien r5 vai tro dieu tie't cua mlnh di hang hoa, dich vu san xuAt ra duoc phan ph6i sao cho vira dam bao kfch thfch san xuat kinh te co

9

hieu qua cao ~ dam 000 cOng bang xi hQi. NhU' v~y. ben canh muc tieu lqi nhuan cao, viec chon d~u ra cho san ph!m phai ke d~n v~ de X8 hoi,

. .

Ba van d~ tren lit ba cau hoi luOn dc}t ra v6i moi quec gia, moi nganh, moi dia phuong, moi doanh nghiep ; nghia la, voi moi nen kinh t€, 'du do la kinh te thi tnrong hay kinh te ke hoach boa tap trung a cac mroc xii hQi chu nghia tnroc day, trong do co Vi~t Nam. Tuy nhien, d~ giai quyet ba van de

, neu tren, rnOi nen kinh t€ co mot each tiep can rieng, Trong nen kinh te thi , ' tnrong, viec hra chon nay khong chi a tarn vi mo rna can a Him vi mo, nghia la, Nha mroc dinh huang, tao I~p hanh lang chinh sach cho viec II!Il: chon can cac doanh nghiep co su hra chon c1,1 thi, Khi kinh t€ thi tnrong hoat dong ret, canh tranh ur do thl viec giai quyet ba van d~ tren mang lai ket qua tot, Nghia la, hang hoa san xuat da dang ve mAu rna, chat lirong t6t. gia thanh hop ly, sue mua Ian va lqi nhuan cao. Trai lai, trong nen kinh t€ k€ 'hoach hoa tap trung, Nha mroc nam vai tro chu dao trong viec giai quyetba van M neu tren. Nha mroc quyet dinh phan Ian viec san xuat mat hang gl, s6 luong bao nhieu, san xuat eho ai. Cac doanh nghiep, cac nha may chi san xuat theo dan d~t hang voi nang hrc rlit han che. VI vay, hang hoa san xua'! ra don dieu ve rnau rna, chat hrong han che, nguOi. mua tuy diroc bir gia nhung it khi hai long voi san pham,

Tu phan tich tren, nay sinh mot van de quan trong la lam the nao d~ lira chon, quyet dinh ba van de do mot each toi uu. V!in de nay phu thuoc nhieu vao trmh d¢ phat trien kinh te . xii hoi, M thong kinh te va vai tro dieu tiel vi mo ding nhu ch€ d¢ chfnh tri cua mOi mroc, Tuy nhien, ve mat khoa hoc, c6 th~ chi ra co sa d~ tien hanh hra chon, quyet dinh ba van d~ kinh te co ban d6 la Iy thuyet hra chon dua tren khai niem chi phi co h¢i.

Khdi niem chi phi CCf h¢i :

Tnroc het, xet kh3. nang, ngu6n hrc cua mbi ngirci, mbi cong ty, moi quoc gia d~ co th~ thirc hien mot cong viec, 0 quy mOIOn, quy mo quoc gia, do ladircng loi va rnuc tieu phat trien ; a quy mo cong ty Iii san xuat hang hoa, dich V1,l va d6i voi tirng ca nhan la nghe nghiep, viec lam. Trang thuc te, ngu6n hrc co gioi han, nen khi sir dung chung vao cong viec nay se khong can kha nang si'r dung cluing vao cong viec khac. Ngu6n lire bao g6m nhieu

loai nhu : v6n, lao dong, thoi gian, nguyen v~t lieu, cong nghe, ... 0 quy rno qu6c gia, mu6n I~p quy hoach phat tri~n kinh te phai nam r6 cac ngu6n lire rninh co, nghia Iii phai dieu tra, nam r6 dieu kien nr nhien, kinh te, xii hoi,

nguon von, nguOn lao dong, kha nang cong nghe, trinh d¢ quan 19, dieu kien qu6c t€, .-.. Khi d6 moi dua fa dUQC chinh sach, muc tieu phat tri~n. Tuy nhien, cac ngu6n h;rc nay c6 gi6i han, VI vay, truck khi dna ra chinh sach cAn phai cosu can nhac, so sanh chting v6i nhirng chinh sach c6 th~ thirc thi khac, Vi du : de chuyen sang huong phat trien kinh te thi tnrong, chung ta phai tit b6 phat trien theo huong kinh t€ tap trung VI n6 khong con phil hop v6i tlnh hlnh hien nay. Ngay ca khi dii ap dung kinh te thi tnrong, van phai tiep tuc nghien cuu, tim nhfmg each thirc phat trien phu hop vm dieu kien thuc te cua moi mroc.

Chi phi co hoi 13. khai niem rong, khi sit dung phai noi r6 chi phi co hoi _ ella d6i nrong nao. Ch~ng han, khi noi den chi phf co hoi cua tai nguyen, ta hieu la loi nhuan rna tai nguyen dem lai chongiroi sir dung la khac nhau.

De hieu f6 han khai niem nay, dum day chung toi trlnh bay 2 vi du (trfch trong [181) :

- Chi phi ca h¢i cua de'lt dai :

Khi danh gia k€ hoach phat trien ella doanh nghiep, phai ucrc tinh chi phi vimg dat rna doanh nghiep sit dung. Gia sit, theo uoc tfnh, doanh nghiep se -sa dung mot nira dien tfch khu dolt hien dang dung lam cong vien. Neu dern ban phan dat nay cho nr nhan se thu diroc 250.000 USD tien mat, Nhung, theo danh gia, loi nhuan rong toan khu dat la 1.000.000 USD, trong do, nira con lai 13. 600.000 USD. De dan gian, ta coi viec tang 1 USD de tang cong quy ciing ta de tang 1 USD loi rrhuan rong, V~y, gia tri ella vung dat rna doanh nghiep sil dung se Ia bao nhieu ? Til bai toan tren cho thay, co 3 d6i nrong rnu6n Slr dung manh dat noi tren : Ngtroi mua dat voi gia 250.000 USD, doanh nghiep va chinh quyen dia phirong Slr dung tam cong vien. De ucrc tinh chi phi eo hoi cua manh dat do khi doanh nghiep Slr dung lam cong vien, co the dua vao gia. tri manh dar khi 2 ngtroi con lai sir dung, Tire la, 250.000 USD se ta gia tr! thap nhat cua manh dat khi ban cho nr nhan, con khi sa dung lam cong vien, gia tri se la 1.000.000 - 600.000 = 400.000 . (USD). Nhir vay, lei nhuan rong bi molt do khong sil dung manh dat lam cong vien se Ia 400.000 USD. Gia tri nay chinh la chi phf co hoi.cua manh dat, chu khong phai Ia giaban nhu moi nguoi vAn hieu.

C hi phi ca hoi cua lao dong :

Xet bai toan su .dung lao dong : Gia sir co mot cong nhan co tay nghe t6t, neu lam viec cho doanh nghiep ho se nhan diroc khoan tien luang mot

11

nam la 11.OOOUSD. Hien nay, nguci cong nhan nay dang lam viec cho mot xi nghiep san xuat dung cu .me mit chai va duoc tra 10.000 USD/nam. Gia sir ngum chu xi nghiep c6 quyen gill nguoi cOng nhan lam viec cho mlnh, khOng cho chuyen sang lam cho doanh nghiep. Day UI. da:u hi¢u th] tnrong C<\lI1h. tranh khong hoan hao VI nguro chu chi coquyen gift nguci cong nhan nay bang each tang luong bang hoac cao han rmrc luang doanh nghiep tnt

o xi nghiep, hang nam ngum cong nhan san xuat duoc 6.000 dung CI,1 mo mit chai vOi gia ban 1.1 3 Usn/l chiec. NglIm chu chi phai chi 1 USD/I rod nut chai cho viec rnua nguyen v~t li~u, khau hao may va quan lY.

Nhu vay, ro rang co it nhat hai nguOi cokha nang su dung ngtIoi cong nhan nay, do la chu xi nghiep san xuat dung cu me mit chai va chu doanh nghiep. V~y, phai danh gia chi phi co hQi cua ngum cOng nhan nay siS lit bao nhieu d6i vOi ehu doanh nghiep, C6 hai each ti€p can chi phi cc hoi :

,each J : Chi phi co hQi cua nguci cOng nhan co the tinh khi tach chi phi cua cac dang tai nguyen khac (nguyen v~t lieu, may moe, quan ly) khoi gia tri san phAm rna ngiroi cong nhan do- lam ra :

Chi phi co h¢i = 6.000 rna nut chai x 3 USn/l chiec - 6.000 rna nut ehai x 1 USD/l chile = 12.000 USD/ngum/nrun.

each 2 : Chi phi co h¢i cua ngum cong nhan Ia rmrc luang hien hircng

va l¢·nhu~ rna nguOi eOng nhan hay mang lai cho xi nghiep :

Chi phi co hQi = 10.000 usn + 2.000 usn => 12.000 USD/nguoi/narn. Chi phi ca h9i baa v¢ moi truang :

~ thily r6 hen chi phi co h<)i cua hoat dong bao v¢ moi tnrong va khil nang Iva Ch(;'10 phuong thuc san xuat, xet vi du sau [19] ;

Gia sir ngum lam VU'On e6 3 phirong an hra chon (I, II, III) de dua ra quyet dinh (bang 1.1).

Tao va Ie la san pham dau ra ; lao d¢ng, dilt dai va thu6c trir sau la dau vao cua cac phirong an. Ro rang, ttl bang 1.1 cho thay, nguoi lam vuon chua tM 11:1'3. chon duqc phirong an thich hop vi con thieu mot s6 du kien, Trong cac phuong an nay, plurong an III cho ra san pharo nhieu hem nhirng lai sit dung dAu vao nhieu hon, V[(n d~ d day la san pham dau ra (tao, le) va cac y€u t6 dAu van (lao dQng, dilt dai, thu6e trir sau) thOng duoc do bang cung mot thu nguyen nen khong the cong trll cac gia tri a bang 1.1 di xet kha nang vuot tr¢i gifta d~u ra va dAu vao. N6i each khac, chung ta khong the

12

t6ng hop cac yeu t6 d~u vao va d~u ra khi cluing chua diroc do cung dun vi. Gia ca se 13. phirong tien giiip chung ta giai quyet van d~ nay, bci VI chting gnip chuyen d6i tat ell cac yeu t6 d~u vao va d~u ra ve cung mot don vi, tit do co th~ t6ng hop J(_I.i.

Bang 1.1. S61i¢u ve cac phuong an hra chon

o'u vao, ra PhU'dng an I PhLtc:ing an II Phltdng an 111
HID (tan) 20 25 30
Le (tan) 30 40 45
LaocQng 2 2,5 3
(ngLtbi. nam)
Bat dal (mau 5 7,5 10
Anh, narn)
Thu6c tril sau 20 22,5 25
(tan) Khi nhan gia diroc cho a bang 1.2 voi s6 hrong tirng yeu t6 (bang 1.1) ta

se diroc gia tri cua cac yeu t6 do doi voi m6i phuong an (bang 1.3). '

Bang 1.2. Gia cac yeu to dau ra va dllu vao

Ky hl~u Gia
HID AP 100 £Itan
LA PR 200 £Itan
Lao dQng MY 1.000 £/ngt.tCIi. nam
.
- £Mt dal AC 500 £/mau Anh
Thu6c trlt sau PT 100 £/tan Ghi chu : £ (bang) - dan V! tien t¢ cua Anh ; 1 mall Anh ~ 0,4 ha.

Tir bang 1.3 cho thay, ngtrci lam vuon se chon phirong an II VI phirong an nay cho loi nhuan (B - C) cao nhat,

Nhir vay, khi biet gia tat d. cac yeu to, co th~ tinh duoc gia cac yell t6 dau vao, dllu ra ella tirng plurong an M so sanh, danh gia va lua chon phirong an thfch hop nhat.

13

VKn d~ d~t ra IA khi -thay dOi gia ca co aflh huOng d~n viec I~ cnon" phucmg an san xuAt hay khOng. ~ tra lUi cau hoi nay. ta xet khai niem gia nrong d6i vA gia tuyet d6i.

Bang 1.3. Gia tri cac yeu t6 thea cac phirong an

Dc," vi PhU'c1ng an I PhU'c1ng an II PhU'c1ng an III
V(AP) £ 2.000 2.500 3.000
V(PR) £ 6.000 8.000 9.000
B £ 8.000 10.500 12.000
V(MY) £ 2.000 2.500 3.000
V(AC) £ 2.500 3.750 5.000
V(PT) £ 2.000 2.250 2.500
C £ 6.500 8.500 10.500
B-C £ 1.500 2.000 1.500 Ghi chou : B : Lei Ich ; C: Chi phi ; B - C : Loi Ich rong (lei nhuan),

Gia tuyet d6i la gia tfnh bang tien cua mot dan vi yeo t6 (bang 1.2). De xet gia tuong d6i. phai chon mot yeu t6 d~u vao hoac d~u ra "lam chudn" va tfnh ty s6 giii giiIa cac y~u t6 con lai vm gia cua yeu t6 duqc chon, vi du :

P(PR) Ufo l1io P(AP) = ... =2. t an le

Vay, thea gia tuyet d6i, 1 tan i~ co th~ dOi diroc 2 Ufn tao, hay gia tri 1 tan le bang gia tri 2 tlin tao. Theo each tinh nay, ta duoc ty l¢ chuyen dOi a bang 1.4.

Ch6 Y : Khi noi gia nrong d6i cua lao dong (bang 1.4) la 10, nghia la, chuyen dOi 1 dan vi lao dong thanh 10 dan vi san pham tao.

Bang 1.4. Gia nrong d6i va ty l¢ chuyen d6i

Tao P(AP)I P(AP) = 1 1AP ddi 0,1 MY
L~ P(PR)/P(AP) = 2 1PRddi 2AP 1 PR ddi 0,2 MY
Lao d¢ng P(MY)/P(AP) = 10 1MY ddi 10AP
Dc1t dai P(AC)/P(AP) = 5 1AC ddi 5AP 1AC d6i 0,5 MY
ThuOc tn:r sau P(PT)/P(AP) = 1 1PTddi 1AP 1PT d6i 0,1 MY 14

Trong tfnh toan, eo the chon Nit ky yeu t6 nao lam "chuan" hoac lam "nen". Trong bang 1.4, ngoai tao, da dira them y€u to lao dong tam "chudn".

- Tnrong hop 1 : Gia tri tuyet d6i cua cac y~u t6 tbay dOi nhung gia nrong doi van gift nguyen (bang 1.4).

Dieu nay co the thay fO khi sit dung d6ng tien khac eo ty gia chuyen d6i nao do d6i voi Mng .bang Anh. Chang han, khi gia tuyet d6i ella cac yeu t6 dAu vao va dliu fa tang len 2 IAn thl gia tri cac yeu t6 do se thay d6i nhir trong bang 1.5

Bang 1.5. Gia tri cac yeu t6 khi gia tuyet d6i tang gap doi

£)dn vi PhU'dng an 1 PhU'dng im 11 Phlldng an 111
V(AP) £ 4.000 5.000 6.000
V(PR) £ 12.000 16.000 18.000
8' £ 1S.000 21.000 24.000
V(MY) £ 4.000 5.000 6.000
V(AC) £ 5.000 7.500 1.000
V(PT) £ 4.000 4.500 5.000
C £ 13.000 17.000 21.000
8'-C £ 3.000 4.000 3.000 Bang 1.6. ~a tri de yeu t6 tfnh thee gia nrong d6i

.Phuong ani PhU'dng an 11 PhU'dng an III
V(AP) AP20 AP25 AP30
V(PR) APSO AP8D AP90
8 AP8D AP105 AP12D
V(MY) AF20 AP25 AP30
V(AC) AP25 ' .. , - - :: - __ . AP37-;5 AP50
V(PT) --'~~' AP25
AP20 AP ~,
,I I .: ~
C APS5 AP85 "T AP105
8-C AP15 M'20 -AP15 Tit ket qua cr bang 1.5 cho thfly, nguoi lam wOn vAn ~h(;m phircng an II.

Nhir vay, khi gia tuyet d6i thay d6i, gia urong d6i giil nguyen thi khong anh

15

-,

huang den quyet dinh hra chon cac phuong an cua nguM lam VUC1n. Di~u nay ding duqc chi TO trong bing 1.6 khi gia tri cac yeu to' duqc tinh bang dan vi "tao" chuyen dOitheo gia nrong d6i d bang 104. Cac gia tri d bang 1.6 ding khOng dOi khi gia nrong d6i d bang 1.4 khOng dOi cho du gia tuyet d6i tang hay giam tuy y.

- Tnrong hop 2: Gia tuyet d6i thay dOi lam cho gia tirong d6i thay dOi.

SV thay dOi nay dUQ'c cho trong bang 1.7. k~t qua cac yeu t6tfnh theo bang 1.1 va bang 1.7 duqc trinh bay trong bang 1. 8.

Bang 1.7. Sir thay dOi gia nrong d6i

Gla tuy,t d61 Gia tlld'ng dol Ty I, chuyin d61
Tao 100£ I tan P(AP)I P(AP) = 1
La 150£ llein P(PR)/P(AP) = 1 ,5 1 PR d6i 1 ,SAP
Lao d9n9 7S0£ I ngi.ICJi.nam P(MY)/P(AP) = 7,S 1MY d6i 7,5 AP
Deit dai 100£ I mAu Anh P(AC)/P(AP) = 1 1AC d6i 1AP
Thuoc llil sau 500£ I Ian P(PT)/P(AP) =O,S 1 PT d6i O,SAP Bang 1.8. Gia tri cac yeu to' khi gia nrong d6i thay dOi

f>d'n vi PhllGng an I PhllGng an II - PhllGng an III
V(AP) £ 2.000 2.500 aooo
Y(PR) £ 4.500 6.000 6.7S0
B £ 6.500 8.500 9.750
V(MY) £ 1.S00 1.875 2.2S0
V(AC) £ SOD 7S0 1.000
V(PT) £ 1.000 1.12S 1.2S0
C £ 3.000 3.750 4.S00
8-C £ 3.500 4.750 5.2S0. Til ket qua d bang 1.8 cho thay, ngum lam vuon se khOng chon phuong an II rna chon phirong an III. nghia la, khi gia nrong d6i thay dOi co the lam thay d6i quyet dinh lua chon phirong an san xuat cua ngttoi lam VlIOo.

R5 rang cac yeu to', s6 lieu dii cho trong bang 1.1 la chua duo BOi vi, khi lam woo, ngtroi chu dii dung thu6c trir sau dan t61 0 nhiem rnoi tnrong,

16

VI vay, phai dua them yeu t6 6 nhiem d~ xem xet. Gia sit, bO sung rmrc dQ 6 nhiem duoc do bang chi s6 nao d6 vao bang 1.1, fa c6 bang 1.9 .

. Bang 1.9. 56 lieu c6 tfnh them chi s66 nhiern

PhlId'ng an I ' PhU'c'"9 an II PhltCtng an IU
Tao(t§n) 20 25 30
'L& (t4n) 30 40 45
- Lao (f~mg (ngU'CJi. nam) 2 2,5 3
Dat (fai (mau. narn) 5 7,5 10
Thu6c tret sau (tan) 20 22,5 25
o nhiem (Chi s6) 1 a,s 15 Nhln vao bang 1.9, ta th{y muc dQ 6 nhiem tang nhanh han so v61 rmrc tang thu6c trit silo va chi s6 nay cling duoc coi la yeu t6 dau fa cua heat dong lam viron, Nh1lI1g day Is yeu t6 khong ai mong dqi, v~ ly thuyet can phai loai bO hoac giam thi~u. Neu khong tinh t61 6 nhiem, nguoi lam vuon se chon phuong an san xuat II (bang 1.3. 1.5) hoac phirong an III (bang 1.8). Day la hai phuong an e6 chi s6 6 nhiem nrong irng kha cao 8,5 va 15.

- Xet tnrong hop tinh v61 s6 lieu a bang 1.3, 1.9 va so sanh phuong an da lua chon (phirong an II) v61 phirong an it gay 6 nhic!m hen (phirong an I) :

Bang 1.10. Cac thay dOi gia hi khi giam 6 nhiem tir phuong an II v~ phuong an I

PhltCtng PhU'dng Chinh Gia Chinhl,ch
an I an" I,ch 91a tli
L& 25 20 -5 100£ - 500£
Tao 40 30 -10 200£ - 2000£
6 nhiem 8,5 1 -7,5
Lao d¢ng 2,5 2 + 0,5 1000£ + 500£
eat dal 7,5 5 + 2,5 500£ + 1250£
Thuec trir sau 22,5 20 + 2,5 100£ + 250£
T6ng thay d61 gia tr] - 500£ 17

Tit k~t qua b bang 1.10 cho tnay, khi tit bo plnrong an Il, chon phuong an I thl loi nhuan giam 500f. Noi each knac, di giarn chi s6 0 nhiem tit 8,5 xu6ng I. lqi nhuan cua ngtroi lam viron giam 500f, hay chi phi co hoi ciia viec lam 'giarn chi s60 nhiem tit 8,5 xu6ng con 1 la 500£.

: Khi noi chi phi co h¢i cua heat d¢ng nao do la xf, nghia la, noi rang k~'t qua cua hoat dong d6 se lam giam gia tri cuahoat dong kinh te di xf. Trong vi du tr6ng hoa qua, chi phi lam giam 0 nhiern chfnh la thiet hai thu nhap (dau ra 2.500f trir di mire giam chi phi da.u vao 2.000f). D6 chinh lit do dliu vito dli diroc giai phong khoi hoat dong kinh te b dau do, nen gia tri da.u vao dircc giai phong nay phai lit su bit dAp cho giam gia tri hoa qua dau ra. Nhir vay, chi phi co hoi cua mot hoat dong trong tnrong hop nay la t6ng gia tri cua tat ca cac lac dong cuahoat dong do tinh theo gia hien hanh,

Tir nhUng thao luan tren, chi phi co hoi co the dUQ'C bieu dien dum dang khac, khong nhat thiet lil tien, Chi phi giam thieu 0 nhiern la 500£ (bang 1.10) co .the bieu dien qua lirong tao tuong dirong, Nhu vay, v6i gia tao dli cho lil 100f/l tan thl 500f nrong dirong 5 tan tao. Do do, hoan toan co the noi rang, chi phi co hoi de ngtroi lam vU(m giam 0 nhiern tit 8,5 xu6ng I dan V! la 5 tan tao ; giarn () nhiem bao ham ca viec tang them va mat mat mot s6 yeu t6, nrong dirong 5 uill tao b d!u ra. Trong thuc te, de tien loi va de hieu, chi phi co h¢i dUQ'c tinh bang tien nhieu hon lil qua tao hoac cac thu khac. Neu quan tam den viec giam 0 nhiem do hoat d¢ng cua ngutri ,lam VUOn tit 8,5 xu6ng I, can biet su lien can ,cua viec Hun nay la gttnroc khi tan thanh, benh vue cho viec thirc hien giam 0 nhiem, Neu chi dira vao thay d6i ket qua (bing 1.10) thi chua that hiru Ich, VI lam the nao c6 the so sanh s1,1 giarn san. hrong le xu6ng con 10 tan v6i viec giai ph6ng 2,5 mau Anh dat.

Viec lira chon ke hoach san xuat nell tren thong qua mo ta khong day du cac co hoi tnroc mat cua nguoi lam vuon. Mot each tuyet d6i hoa, gii thiet rang nguoi lam viron khong biet rmrc d¢ 6 nhiem dang tang len do hoat dong cua mlnh, Van de d~t ra la, lieu viec Iva chon k6' hoach san xuat lam vtrem co khac nhau khong neu ong ta nhan bi6't ve tac hai cua 0 nhiern do su Iva chon cua eng ta gay ra. Dieu do phu thuoc vao viec ong ta c6 tinh toan chi phi va loi Ich theo gia gan voi a nhiern hay khong.

Doi voi ngiroi lam YUOo, luc dfiu gia dung de danh gia 0 nhiem la O.

Nhirng thuc te 0 nhiern dii xay ra, dli gay thiet hai, Vttn de d~t ra la, lieu co kha nang trich mot phan den bit cua nguoi gay 0 nniern cho thiet hai moi

18

tnnmg hay khong, Gia sU: ngum larnvuon da gay nhiem bAn dong su6i co chu sa httu ben canh, Thong thirong, nguoi chu sa hOU dong su6i nay khong xac dinh ra la su6i bi 0 nhiem hay khOng. VI vay, khOng the trfch phan den bu ti)' ngum gay 0 nhiem do hoat dong cua ong ta gay nen, Hon nita, d6i v6i ngU'M lam vuon, ~1! phat thai 6 nhiem Hi hoar dong khong miit chi phf va ong ta danh gia la bang 0 khi tinh toan cac gi4 tri, N6i each khac, hau qua 0 nhiem cua mOi each lira chon diroc coi la bang 0 va nhu nhau. Co the thay ngay di~u nay khi ket hop so lieu b bang 1.9, 1.2 va them gia 0 nhiem bang o de tfnh gia tri cho mOi each hra chon (B - C).

Gia sit t6n tai co quan bao ve moi tnrong c6 quyen han rut ra mot phAn kinh phi chi tni cho thiet hai do 0 nhiem rna ngtroi lam vuan phai co trach nhiem nop (chang han duoi dang thue), Gia sit rmrc tni Ht 70£ d6i vci 1 dan

V! chi s60 nhiern. Khi d6, ta dtroc k~t qua nhu bang 1.11. e·

Bang 1.11. Gia tri B - C khi tinh chi phi thiet hai moi tnrong

LIJa chon I LIJa chen II LIJa chon III
B - C (£) 1.430 1.405 450 Theo ket qua nay, nguoi lam viron se chon phuong an I. Viec danh thu€ {) nhiem dii lam giam phat sinh 0 nhiem, Day chinh la diem minh hoa cho van d~ : khi thay dOi gia nrong d6i, nguci san xuat se thay dOi k€ hoach san xuat. Hon nua, ban chilt cua su thay ddi b day ciing chfnh la su tang gia nrong d6i cua () nhiem, thanh phan gay chi phi, se dan t61 giam hrong {) nhiem' phat sinh. Lap luan cua nhtrng - nha kinh t€ d6i v61 viec dung cac phuong an thay the, gia nrong d6i d~t ra cho ngum gay b ntuem de bao dam giam mire () nhiem se diroc trinh bay chi ti€t a cac chirong sau.

Nhir vay, qua vi du tren, chung ta khong chi hieu them ve khai niem chi phi cC1 hQi trong tnrong hop cu the rna con gan diroc van de giam 6 nniem trong qua trinh lira chon phuong an san xUllt.

1.1.3. Cac quy lu~it kinh te cc ban va anh hLto:ng cua chung den 11/3 chenklnh te

a) Quy lutjt khan hilm

Tir lau, cac nha khoa hoc kinh t~ da s6m bao dong tlnh trang khan hiern tai nguyen se dien ra gay gat trong tUC1Dg lai, Hai co sa chinh du bao tlnh trang nay la viec tang dan s6 va tang nhu cau, chat luong s6ng cua con

19

nguci. De dap ting nhu ca.u nay, chac chAn con nguiri phai tang cuong san xuat ra cua cai vat chat. Di~u do dong nghia vm viec tang cirong khai thac tlti nguyen, moi mrong, vOn co han va dang bi khan hiem, can kiet, Do vay, phdi nghiem tuc va cO gang thuc hien t6t nhat viec lua chon giai phap kinh te tOi uu. Khi ~t van d~ hra chon phai luon nho den gim han ella ngu6n hrc, tm su khan hiern va C<p1 kiet cua titi nguyen. Neu cu tiep we san xuat 6 at, khong quan tam den lqi ich cua th€ h~ mai sau thi se d€n hie trai dllt qua tai, con ngum kho dam bao dU<;1c mtrc s6ng cao nhat do minh tao dung diroc. Theo ly thuyet, ca kinh te vi mo Ian kinh te' vi mo d~u lien quan toi su lua chon, vi vay, ngu6n hrc cang khan hiem tht viec hra chon cang kho khan, d~c biet la trong nrong lai. Hien nay, da co dau hieu kha quan hem ve su kiem soat gia tang dan s6, ve thanh tuu cua khoa hoc ky thuat nhirng quy luat khan hiem tai nguyen, khan hiem hang hoa va.n can duoc quan tim trong qua trlnh phat trien ciia tirng qu6c gia noi rieng va cua toan nhan loai noi chung.

b) Quy lu"t l¢ sud! gidm dan

Quy luat nay bieu thi m6i quan he gifra hrong dAu vao va da.u ra cua qua trlnh san xuat. Quy luat nay tbe hien a mot s6 diem sau :

- Trong qua trlnh san xuat, khi mot yeu t6 dAu vao tang con ye'u t6 dAu vao khac han che thl "en met 16c nao do, mire tang san lirong dllu ra se giam di khi tang them mot don vi d4u vao. Chang han, v6i dien tfch nha xuong va nguyen lieu han che, neu mot lao dong lam hop giay, ho phai lam tat ca cac khau : cat, gap, dan va m6i ngay chi lam diroc 10 hop ; .nhimg neu co them mot lao dong va tlnrc hien phan cong lao dong thi m6i ngay 2 nguoi se lam diroc 22 hop. Den day, chua the hien duqe quy luat lei suat giam dan vi tang them mot lao dong, mire tang san Iuong la 12 hop m6i ngay, cao hem mire lam ra khi chi co mot lao dong trong mot ngay, Nhung neu tang them 1 lao dong nii'a thi do ch6 lam chat choi, thiet bi han che, virong vfu nhau nen chi san xuat tang them 11 hop/ngay, neu them ngtroi thtr 4, do tinh trang nguon lire han che nen mire tang urong Ung chi con 9 hop m6i ngay, , .. Khi do, quy luat IQi" suat giam dan bilt dAu the hien.

- Nhieu ngtrei nghi rang, khi tang dong b¢ tKt ca cac nguon hrc va yeu t6 d4u vao, san hrong dau ra se tang nrong img theo ty l¢ nao day. Song thuc te cho thay, de'n mot gi6i han nhat dinh, mire tang san hrong dau ra ding se giam dan, Nguyen nhan co the phu thuoc vao cac yeu t6 khac boc IQ ve sau.

20

c) Quy lu4t chi phi co h~i gia tang

Xet chi phi co h~i cua mot m~t hang trong tnrong hop ngu6n It,tc (v6n, lao d¢ng, nguyen v$t lieu, ... ) han che" - 56 hrong cac m~t hang phru 00,

khongdiroc san xuat de sail x~t m¢t dan vj m~t hang khac. '

Viii

5 M

2 ." , , ,' .. -- .. , , .. __ " , , .. E.,i

o ~--------------------~~------__.

I K Luong thirc

Htnh 1.1. Minh hoa quy luat chi phi co h<>l gia tang

Quy lu~t nay the hien f5 khi ngu6n hrc cua san xuat co giro han. Vi du, vai ngan sach co han, chung ta phSi sit dung d~ san xuat hrong thirc va viii cung ca:p cho nhu can An, mac cua dan. Dua tren cong nghe san xuat. dieu ki~n dft dai va cac ye'u t6 khac, ngum ta da tim dllQ'c m¢t dUUng gi6i han khii nang san xu!t d6i vOi hai mat hang nay. Cac diem tren dUO'ng nay chi fa hrong Il1Ol1g thuc (vai) t6i da san xuat duqc khi c6 dinh san xuit luong thuc (vai) a rmrc nao day.

Gia Slr ban dau toan be) tien deu diroc Slr dung de san xuat hrong thuc (diem K), bay gib, ta bot san xuat luang thuc de san xuilt mot don vi vii (diem H) ; tiep h:1C san xuat them mot don vj viii nua ta se duqc cac diem bieu dien Mn hrot 1ft F, D, B, M (hlnh 1.1). Chi phi co h¢i cho san xuat dan vi vii dau tien 1ft d¢ dai KI, d6 chinh la luong luang thuc hi bat de san xuat don vi vai d6. NEu san xuat them mot dan vi vai nita thl chi phi co h"i cua don vi thii hai Iii HG va cua cac don vi tiep thea se Hi FE, DC, BA. TIt hlnh ve cho thily KI < HG < FE < DC < BA, nghia la, chi phi co hc!i cho san xuat

21

vai ngay mot tang. N6i each khac, muon san 'xult them mQt don vi vii mac, phal by sinh mot lU<;1I1g sin xuat hrong thirc ngay m¢t nhi~u hon, D6 chfnh IA quy luat chi phi co hoi gia tang,

1.2. Sl)' RA £)01 vA PHAT,TRI~N ellA KINH TE MOl TRUONG Kinh t€ hoc la nganh khoa hoc ra den tit lau va dat diroc nhtrng thanh tuu nghien CUu, irng dung to IOn. C6 the n6i, cuoc song cua con ngiroi tren hanh tinh nay c6 diroc nhiing biroc ti€n virct bac va hien dai nhu ngay nay la nho vao nhirng phat kien c6 tfnh quyet dinh cua nganh khoa hoc nay. D€n nay, tuy vAn ton tai nhieu hoc thuyet kinh te khac nhau, song nhiing ket qui nghien ctru theo cac hoc thuyet nay dang duqc tiep U:1C ap dung nham khOng ngirng phat trien nen kinh t€ cua cac quoc gia va toan th€ gim. Nhir vay, voi sl! phat trien kinh t€ dira tren co sa cac hoc thuyet nay, cuoc song cua con ngtroi dang diroc cai thien. Trong qua trlnh nghien CUu, chfnh nhtrng nha kinh t€ di'i som chi ra rang, song song voi phat trien kinh t€ phai chti trong toi bao v¢ moi tnrong, Tuy nhien, mai toi vai chuc nam tra Iai day. mot loat van de moi tnrong voi quy mo khac nhau moi duoc phat hien va nghien cuu mot each khoa hoc. Tnroc day, cac thanh phan moi tnrong cting dii duqc nghien CUu a cac nganh khoa hoc rieng nhir : Sinh v~t hoc (nghien cUu sinh quyen), Khi nrong.hoc (nghien ctiu khf quyen), Dia ly, Dia chat (nghien CUu thach quyen) hay Thuy van hoc (nghien cmi thuy quyen), Hien nay, theo nghien CUu ciia cac nha khoa hQC, nhieu va:n de mOi truong khOng nam tron trong Iinh V\fC nghien c4'u cua motnganh khoa hQC C\! the nao rna co quan h¢ vOi rAt nhieu nganh khac ki ca khoa hoc tl! nhien va xi hQi. Suy thoai cbat luqng moi tnrong song (0 nhiem mOi tnrong, thung tang ozon, gia tang khi nha kinh trong khi quyen, ... ) va suy giam, suy thoai tai nguyen voi cirong dQ cao dang la nhiing va:n de mang tinh toan cau, VI vay, di'i hlnh thanh mot nganh khoa hoc moi nghien ctiu nhtrng van de nay la nganh Khoa hoc moi tnrong. Nhir vay, Khoa hoc rnoi tnrong la nganh moi, dang trong giai doan phat tridn nham phuc vu phat trien rna vAn bao v¢ diroc moi tnrong trai dAt.

Kinh t€ rnoi tnrong duoc xern la phu nganh nam gifta kinh te hQC va khoa hoc moi tnrong. Nghia la, sir dung cac nguyen ly, cong cu kinh te de nghien CUu cac van de moi tnrong va nguoc lai, trong nghien diu, tfnh toan kinh te phai tinh den cac van de ve rnoi tnrong. Nhu vay, cac va:n de d~t ra trong kinh te moi tnrong nam gifra kinh te va cac he tt! nhien nen chung rAt phuc tap va do do ding co the coi kinh te rnOi tnrong nhir la mot phu nganh trung gian gifra cac nganh khoa hoc nr nhien va khoa hoc xii hoi.

22

VI vay, mac du kinh te moitnrong moi diroc ra dai chua lau nhung n6 da duoc phoi thai va th~ hien trong qua trinh phat trien cua kinh te hoc. Co th~ thay ro dieu nay qua [9, 16, 17,20 va 21].

Suy thoai moi tnrong do sir khai thac, bon rut qua mire tai nguyen va 0 nhiern khong phai la van d~ moi me. Nhfmg hoat dong kinh te trong giai doan "kinh thanh" da din den SI! tim pha ritn~ a quy mo Ion, man hoa, xoi mon dat, sa mac hoa a Trung DOng va Nam My. Trong thai th6ng tri cua de qu6c La Ma, dat va ntroc xung quanh thu dO da bi nhiem ban nang ne boi cac chat thai cong nghiep, nong nghiep va sinh hoat. Vao thai c6 Trung Hoa, viec khai thac g6 qua rmrc va tr6ng hia tren ruong bac thang da diroc biet den va nhan thirc tit rat som, khoang 800 nam TCN. Vao nam 1388, Nghi vien Anh da quan tam den van d~ gay 0 nhiern song ngoi va d~ ra rrnrc xu phat nang (20£ d6i voi ngtroi nern sue vat chet, phan sue vat va rae ban xucng muong mang, song ngoi). Tuynhien, tlnh trang nay moi chi mang tfnh cue bo, Ngay nay, van de moi tnrong ngay cang phirc tap hem, pham vi tac dong IOn (quy mo khu virc, toan cau), mire dQ rae dong nghiem trong, anh hucng lau dai va tfeh luy qua nhieu the he.

Thai Trung cd, kinh t6 Chan Au chua phat trien nhanh nhirng "thtrong nghiep" bat dau duoc coi trong, Nhtrng ngtroi thuoc tnrong phai coi trong "thirong nghiep" tin nrong rang, su giau co va quyen lire cua cac dan toe se diroc tang cirong bang each tich luy nhfrng loai tai nguyen thien nhien, do la cac kim Ioai quy, dl;i.c biet la vang, SI! gia tang dan s6 dtroc coi lit dong lire cho strc manh va hanh phuc cua mOi quoc gia.

.Nhimg ngiroi thea tnrong phai coi trong nong nghiep a Phap lai phan bac hoc thuyet coi trong thirong nghiep. H9 cho rang, dat dai vakha nang

. san xuat hrong thirc tit dat dai moi chinh la nen tang cua hanh phuc. Quesnay trong "hoat canh" n6i tieng cua minh da co gang chirng minh rang nong nghiep Ia dong hrc tang tnrong kinh t6 va SI.! giau co. Nhirng nguoi thea tnrong phai "nong nghiep quyet dinh" tin nrong vao vai tro quan trong cua trat tIJ tlf nhien - ia cai rna Thuong de thiet lap d~ phuc V1,l con ngiroi, Do do, chinh quyen hoac bat ky nhom quyen lire nao ciing khong nen can thiep vao.

Adam Smith, nguoi sang I~p kinh te hien dai, tin nrong rang voi bau khong khi tv do hoa thuong mai, su muu cau loi ich ca nhan se gay dirng diroc su phon vinh cho nhan loai ; trong tien trinh phat trien cua xa hoi, nong nghiep se dan duong, nhirng sau do do tlnrong mai va cOng nghiep phat trien nen vai tro cua n6n~ nghiep se bi suy giam. Adam Smith da khong quan tam

23

nhieu t6i s\I' khan hiem tili nguyen tnien nhien, su 0 nhiem hay su gia tang dan s6, VI vay, ong thuoc nhom thieu s6 nhimg. ngtroi lac quan trong 56 nhieu nha kinh te bi quan.

Ngircc lai, Malthus cho rang, suc ep cua viec tang nhanh dan so len dien tich dAt dai gioi han se dAn toi chet doi, va dieu nay duoc xem la nhan t6 cu6i cling ki~m soat dan 56. Ricardo ding co suy nghi tuong nr, eng da chi ra sir suy giam tai nguyen thien nhien do heat dong tang tnrong kinh te chinh la yeu t6 quay tra lai kim ham tang dan s6 va phat trien kinh teo

Cach tiep can cua 1. S. Mill d6i voi van de kim ham dang dtroc tranh cai lil phai dat ra cac diu hoi ve su uoc mu6n, su can thiet cilng nhu kha nang hien thirc cua hoc thuyet ve tang tnrcng kinh teo Theo ong, khOng nhat thiet phai dau tranh cho su phat tritin trong the gici da phat trien, noi rna van de dich thirc ta phan b6 cua cai chu khong phai til tang san xuat. Hem nita, ong khang dinh rang do su tang tnrong lien tuc ch6ng lai trat W cua nr nhien, loai ngiro! cu6i cung buoc phai khuat phuc suc manh cua tu nhien, Hai rmroi bay nam sau khi xuat ban cu6n sach "Nguyen Iy kinh te chinh tri" cua Mill. Jevons da tiep them strc manh cho hoc thuyet nay khi phan tich van de phat tri~n kinh te d6i mat voi su can kiet cua tai nguyen thien nhien, d~c biet la than a Anh - nguon nang lirong chinh cua mroc nay vao thai diem do.

S,! tang dan s6 va han che ve tai nguyen, dieu diroc nhac di nhac lai nhieu trong cac an pham cua da s6 cac nha kinh tf:' hoc cel dien, khong gay an tuong d6i vui cac nha xa hoi hQC. Sisrnondi khong quan tam nhieu den h9C thuyet cua Malthus, trong do, sir tang dan s6 virot qua rmrc chiu dung cua trai dat. Theo ong, khi cong nhan s6ng trong mot xii hoi nr do, t6t dep (hie do chua xuat hien), ho se co nhimg suy xet t6t han ve hoan canh cua minh, se khong ket hon scm va sinh de nhieu, Hodgkin tin chac rang gia tri cua san pham hoan toan do lao dong mang lai, nhirng trong he thong chi'! nghia tu ban dieu do lai diroc coi Ia tu dAt dai, vi vay, cluing da bi cirop giat mot each kinh khung nhat khoi nhirng ngiroi thuc S1! mang lai gia tri cua no - nhiIng cong nhan, Nlnrng nam sau do, Karl Marx diI phat trien quan di~m nay thanh h9C thuyet lao dong. KhOng bi cuon hut boi h9C thuyet Malthus, Marx cho rang tinh trang ban cung hoa cua quan cluing nhan dan khOng phai do suc ep cua dan 56 va han che tai nguyen rna do su danh cap gia tr! thang du lao dong cua tang lap thong tri. Engels cho thay rAng, loi ich do khoa hoc, cong nghe mang lai co th~ la sir phat tri~n manh hem so voi viec gia tang dan 56, nhu vay la thuyet cua Malthus khOng dung.

24

· Marx ly luan rang, S1,1' tang loi nhuan siS xay ra d6i voi linh vue khai thac, nhu khai thac, mo, khai thac da, danh ca, ... do cai tien phirong phap khai thac, che bien. Nhimg do ban ch~t cua h~ thong nr ban Ia khai thac tai nguyen thien nhien thieu than trong, k~ eel khai thac su mau mo cua dat dai nong nghiep nen gop phan day nhanh khung hoang.

Diem khac biet quan trong giila tu nrong Marx va Iy thuyet Ricardo - Malthus ve nguyen nhan va dien bien cua khiing hoang ia : thea tU nrong Marx, s1,1' thieu than trong, thieu thir thach cung voi suy gidm loi fch va gioi han sire mua cua cac tang lap bi ban cimg hoa siS b6p nghet chu nghia nr ban ; con thea Ricardo - Malthus, quy luat suy giam Hii suat cung voi su gia tang dan s6 se kim ham toan b¢ he thong. Thea quan diem cua Malthus va Ricardo, se khong co thay the nao cho sukim ham, con thea quan diem Marx, con co nhieu each khac giai quyet v~n de.

Trong thoi ky tan c6 dien, nhtrng van de nhu tang dan s6, khan hiern tai nguyen, each t~uc xay dung xa hoi, ... vAn diroc d<)t ra va giai quyet, M6i quan tarn chinlt cua cac nha kinh te la tinh toan loi Ich can bien va gia tri cua hang hoa, ke ca hang hoa dua co ban vao tai nguyen thien nhien. Thea quan diem cua cac nha kinh 'te moi tnrong, co hai Iinh vue quan trong can quan tam nghien cuu la : kinh te tai nguyen thien nhien co the can kiet va ngoai ling.

Tir nita dau the ky XIX, J.S.Mill da nhan ra ding, khai mo iii hoat dong khac hoan toan so voi hoar dong nong nghiep, san xuAt cong nghiep va dich Y1:l, boi vi khoang san co the bi C<;lO kiet hoan roan. Khai thac hom nay nghia la lam giam gia tri lei nhuan trong nrong lai va nguoc lai, khai thac ngay mai co nghia lA lam giam l¢ nhuan ciia giai doan hien tai.

Sorley rna rong y nrong nay -bang each nhan mann s1,1' d6i I~p gifra san luong khai mo hien tai va trong nrong lai. Gray la nha kinh te dau tien philo tich va chi ra s1,1' khac bier gifra kinh te khai khoang voi cac nganh khac, Mac du Hoteling thirong diroc cong nhan la ngtroi sang tao cac cong trinh ve IS' thuyet Uti nguyen can kiet nhirng Gray moi Iii ngum phan tich sau van de nay,

Quan tam den cac ngoai ling thea thai gian, Arthur Pigou da thay ro nau qua sau rong cua cac hoat dong thieu than trong do chi tap trung vao hien tai va nrong lai gan. Ong cling da vach ra rang, viec danh gia thap sir can thiep va giai phap trong nrong lai d~ danh dong cac v~n de cap bach ia mot trong nhirng diem yeu co ban nhat cua con nguoi. Do do, la ngtroi duoc uy thac

25

eho mot the he, Pigou thuc giuc chinh phil bao v¢ cho ea the' h¢ hien tai va nrong lai khoi su khai thac thieu than trong cac tai san thien nhien ; cac chinh sach, phuong phap tM chinh ciing nhir Iuat phap phai d\1qc cong khai de bao ve nhiing tai nguyen c6 th~ bi huj hoai, M~c du Pigou mci chi ra tnrong hop rieng, nhung ve sau, du con han ch€, viec ban hanh phap luat bao ve m6i tnrong, cac cong cu kinh te, trong d6 c6 thue moi mrong da dircc sil dung 0 cac mroc phuong TAy. Hien nay, mot ~6 it trong cac phuong phap tai chfnh nhu thu€ moi tnrong van duoc goi 13 thue Pigou.

J.K. Galbraith chi ra rang, phat trien lily l¢ fch la muc lieu quan trong da trcr thanh muc tieu chinh cua xii h¢i nr ban hien dl,li. Do d6, thi¢t hai d6i v(ri moi tnrong cling khong e6 g1 dang ngac nhien, d~c biet khi viec bao v¢ moi tnrong van dum mire uu tien. Galbraith tin tubng rang, dil mong muon, nhimg hinh nhu giam tang tnreng kinh te khong phai Ia giai phap thirc teo Cac chinh tri gia, nha qulin ly, tham chi d. nhiing ngirci e6ng nhan ciing

khong mu6n dieu d6 xay ra. Y urong chap nh<Pl cac ngoai irng moi tnrong bang each xac dinh laihoac tao ra quyen so hG'u tai nguyen v6n ducc coi la khong phai cua rieng ai, hoac danh thue d6i v6i cac tac dong rnoi twang va sau d6 dung thu nhap nay d~ d~n bit cho nan nhan filt kh6 thirc hien, Theo Galbraith, giai phap co tfnh kha thi cao d6i vOi cac v!fn de moi tnrong li. ban hanh lu~t phap th~t chat che d6i v6i cac heat d"ng ga.y hai, sao cho su phat trien sau d6 e6 th~ dtrqc phep tiep tuc thea huang chac chan.

E.l. Mishal tin tu6ng rang, nguyen vong phat trien nhanh hon, manh hem khong chi e6 hai rna con kh6ng ben vimg. Thuc te, nhieu v~n de moi tnrong da phat sinh tu su phat tridn 6 at, nhirng co th~ sua chua direc sai lam trong qua khu bang each xac l~p quyen so hiiu moi tnrong mot each dan chu.

Baumal va Oates lai cho rang, thay VI tim kiem mot giiii phap hoan hac de giai quyet cac van de moi tnrong con co mot each tiep can khac Ut ban hanh phap luat, cac cong cu tai chfnh a dau va khi nao la hop IY. V6i each tiep can tai chfnh, Baumal va Oates c6 xu hirong sil dung thue' han la tro cap bCri VI thue Ia cong cu hii'u hieu trong viec giam quy mo hoat dong san xuat,

a huong tiep can khac, cac nha kinh t€ thi tnrong bac be bien phap kinh te cung nhu ban hanh phap luat vi ho chu y han den "Ly thuyet Coase". Ly thuyet nay cho rang, khi thira nhan m¢t s6 gia thiet nhilt dinh, mire suy giarn moi tnrong chap nhan duoc se dtrqe dua ra bang chinh su thuong lirong gitra nguoi gay 0 nhiern va ngttOi chiu 0 nhiem, NM.n t6 quyet dinh Is phiii dinh ro quyen sa hiiu d6i voi tai nguyen v6n tnroc d6 thuoc quyen so hiht cong

26

cong. Trong tnrong hop nay, khong yeu cAli hoac han ch€ ve ban chat cua su giao dich dugc tien hanh du do co tM la su "hoi lo" ding nhu den bu. Tinh kha thi cua viec tiep can quyen Sd hii'u tai nguyen d~ giai quyet cac van de mOi tnrong da diroc thao luan, phe phan d nhieu goc d¢. Trang xii hoi cong nghiep hien dai, c6 th~ co nhieu nan nhan va thu pham lien quan toi cac van de moi tnrong Hun cho viec nhan dang van de rat kh6 khan. Tham chi ngay cii khi thu pham va nan nhan diroc xac dinh r6 va.n con kho khan vO cung trong viec thuc hien chien hroc thirong hrong vi c6 nhieu nhom, moi nhom lai cO gang dau tranh thea lnrong rieng, se lam phirc tap "giai phap" len rat nhieu. Han nfra, chi phi thuc hien co the la r6t 100 trong qua trlnh thirong hrong, 0 khfa canh dao duc, rAt kho bao v~ giai phap cua Cease neu nhir nguoi chill hau qua lai la nguoi ngheo nhat cua xa hoi - tnrong hop van thmmg xay ra, bCti vi ngiroi ngheo buoc phai tra khoan chi phi 100 cho nhirng nhom.lien quan co the lire,

Trong so 3 cong C1,l chfnh sach : luat phap, bien phap tai chinh va giai phap thirong luong, cOng cu cu6i cung kh6 thuyet phuc nhat ca ve 19 thuyet va thuc teo Han mra, mot s6 van de moi tnrong cap bach co the xay ra bat ngo nhu thung tang ozon co the tac dong den sire khoe cua hang trieu con nguoi trong nhieu nam toi. Lam the nao M moi chfnh phu thiet lap quyen sO hiru ve Own can duoc bao v~. VOi nhieu van de moi tnrong khac, phai xet xem ai se la ngiroi bi hai trong cac the he nrong lai, va theo sa do cua Coase, ai se la ngiroi dai dien cho cac the h¢ mai sau d~ thdo luan.

Mac du con nhieu han che, tiep can quyen sa htru khOng phai 13. khong co tac dung holm toan, bCti vi no co th~ dat ket qua trong mot s6 tnrong hop, Vi du, trong quan Iy nganh thuy san, quyen sa hii'u da duqc dung lam nen tang cho chfnh sach hai san i:J New Zealand va da thu diroc ket qua kha quan,

Do cac chfnh sach moi tnrong dang diroc d~t ra; ngtroi .lap chinh sach cfing nhu cac nha kinh te dang cO gang hieu m6i quan he mat thiet giii'a ban hanh phap luat, cac bien phap tai chfnh va quyen sO hiru moi tnrong. Pezzey (1989) va Hanley (1990) cho rang, thue moi tnrong la mot ngoai I¢, khac voi quy rae thong thrrong, bOi vi chuang trlnh bao v¢ moi tnrong 0 da s6 cac mroc bi chi ph6i boi ban hanh luat le. Theo nhieu quan diem, dieu nay c6 tM thay d6i trong nrong lai g:'ln khong pha! la do chfnh phil clui 9 tiepthu hay quan tam tdi tac dong moi tnrong rna vi ho can khoan thu de can bang ngan sach va viec bao ve moi tnrong xuat hien nhu mot Iy do d~ danh thue nhieu han.

27

'4> "

.~

Viec khan hiem tai nguyen ngay cang tang lam cho phiic loi cua the h¢ mai sau phu thuoc nhieu vao y chi va kha nang quan ly moi tnrong cua cac ' the he hien tai, Vao dau nhtmg nam 1960, van de nay dil dugc Potter, Christy, Barnett va Morse nghien cuu, ho dil phan tich xu the gia d. dai han d6i v61 cac loai hang hoa quan trong phu thuoc nhieu vao tai nguyen thien nhien. Gia thiet chfnh cua ho la neu gia tang, co nghia la su khan hiern dang a tlnh trang nhirc nhoi, 0 binh dien khac, nhirng phat hien cua ho lai cho thay rang, voi mot hoac hai dieu ngoai l~ nhu g6 chang han, gia co xu the giam mac du tai nguyen dang tro nen khan hiem, M~t khac, nhtmg nghien cuu' nay bieu 1¢ su 10 lang, boi vi, cho du khong ngirng tang san pham dira tren tai nguyen thien nhien, mire s6ng cua the he mai sau co le khong cao hem so vci hien nay vi nhirng tac dong c6 hai cua chat thai len moi tnrong. N6i each khac, van de quyet dinh d6i v6i hanh phuc trong tuong lai khong phei chi la can ki~t tai nguyen rna con la chat hrong moi tnrong,

Tuy nhien, quan diem nay lai khong duoc chia se bai BQ Khai khoang My. Tren co sa trit hrong va i:y l¢ khai thac, B¢ nay da tinh "vong dai tret hrong" d6i voi da s6 hang hoa t61 han v61 ket qua bao dong nhu : trong vong vai thap ky toi, the gici se can kiet cac hang hoa t61 han. M()t nghien CUu khac cua BQ Khai roo My di-ng chi ra ra.ng : co mot s6 dau hieu cua su can kiet hoan toano

Gi6ng nhieu ngiroi knac, Boulding cling duqc truyen cam himg boi cac hinh anh trai dat chup tu khong gian - trai d~t la "phi thuyen" be nho, noi tat ca cac hoat dong kinh te di~n ra va tai nguyen cu6i cungse bi can kiet, Ong de nghi cac chuyen gia kinh te giup dcr thay dbi suy nghi hien tai khoi he tam ly vo tan don gian d~ den voi h¢ tam ly ben virng, DAn s6 va heat dong kinh te tiep tuc tang, su khan hiern tai nguyen va van de chat thai tren "phi thuyen" se tra nen t6i t¢ han. SI! s6ng trong thai ky dai phu thuoc rat nhieu vao su thay dbi ttr nen "kinh te chan bo'' den "kinh te phi thuyen". Nhan loai tnroc het phai co thong tin d1y du dli tir d6, tnroc khi moi SI! d6i moi duoc thirc hien, phai hlnh dung diroc giai phap trong d<lu minh. Neu bay gio cluing ta quen, khong thay d6i he thong tam ly, cluing ta buoc phai thay dbi dttoi ~hfrng dieu kien kh6 khan hen rAt nhieu,

Sau khixuat hien bai bao cua Boulding, nhieu bao cao khac da duoc xuat ban, trong do tac dong cua sutang dan s6 va tang hoat dong kinh te tren the gioi n6i chung da dtroc khao sat, nghien ctru bang cac mo hinh toan h9C trong pham vi phi thuyen - trai d<1"t. Mo hinh dau tien, mo hlnh dong lire h9C

28

h~ th6ng da. duqc dua ra va thirc hien boi Jay Forrester, sir dung t61 43 bien kc!t nOi v61 nhau. Ong ket luan : vi tang tnrong vAn tiep tuc, chat hrong cuoc song se giam luy tien. Tai thai di~m hien nay, chung ta hien dang song trong thOi dai hoang kim, trong d6, tieu chuan cuoc song cao non h~n so v6i thoi gian tnroc va vcri d. sau nay. Tuy nhien, mo hlnh cua eng bi phe phan la gia thiet khong dua tren co sCi thirc te,

Mot nghien CUu khac duoc thuc hien boi cau lac bo Rome, trong do, bang viec su dung tap hop mot s6 cac giii thiet dii lap ra mot mo hinhtrai dat v6i 18 bien. Cung nhir Boulding, cau .lac b¢ nay cho rang, VI trai dat co gici han v~ si't dung dat dai, nguon nang hrong, khoang san va sue tai 6 nhiern nen dn phai han eh€ hoat dong kinh te, dan so va 6 nhiem, HQ ket luan ring, neu khong co su thay dOi nao ve mo hinh kieu mau dii duoc lap eho cac hanh vi kinh te, xii hoi, phat trien kinh te chac chan se bi dirng lai cham nhat la trong the ky XXI, vcri nhiing hau qua bi tham. De xuat cua ho la : su thay d6i manh me loi song hien tai la het sue can thiet de ngan chan nguy eel treo 10 hrng Ci tren dau con em cluing ta trong nrong tal.'

Trong cong trlnh ella Forrester va can lac bo Rome, sue ep dan s6 len dat dai, mroc, khong khf va nganh khai khoang da: diroc xet tren quy rno toan cAu. Cho dU,euoi cung, viec nhln phoi earth toan cau la hiru ich, mo hlnh nay con An chua rat nhieu bien d6i va su phan b6 phirc tap cua dan s6, tai nguyen thien nhien phat sinh boi cac nhan t6 nr nhien, kinh te, xii hoi va chfnh tri. Nhiing mo hlnh nay chua tfnh den yeu t6 con nguci, da dang tv nhien va d. nhiing gl qua dan gian rna chi tap trung van nhiing gl to 100, rnanh me, nhimg chinh the co tham quyen tren toan the' gioi, co the quyet dinh cac chinh sach va thuyet phuc dircc cac doi nrong hop tac, Clarke (1973) cho rang : quan diem va thai d¢ d6i v6i sue ep cua dan s6 toan cau len nguon tai nguyen khan hiern III d~ tai da gay ra su tranh dii rat gay gAt tit nhiing ngtroi hoang mang, so hai cho tm nhUng nguci lac quan thai qua, tit do, gia tr! cua luang tri trbi day tren eel sa uoc muon bao ve moi tnrong, binh On dan s6 va tang tnrong kinh teo

Ngoai nhirng dieu trlnh bay a tren, lich sir phat trien kinh te moi tnrong g6m mot so hoc thuyet, mo hinh kinh te sau day :

1.2.1. M6 hinh kinh te c6 di~n

M6 hlnh kinh te c6 dien la mot mo hinh ra dbi tit rat lau va d~ lai mot gia san tu wang 100 rna cho den nay nhieu van cte d~t ra vAn con dang duoc

29

nghien cuu.tranh luanTrong rno hmh nay, sec manh cua thi tnrong duqc sir dung d~ khuyen khich tang tnrong va dOi mei kinh teo Song, nhiing ngum thee mo hinh nay lai the hi¢~ 51,1 bi quan v~ trien vong phat trien kinh te trong tirong lai. Theo ho, 51,1 phat tri~n kinn te nhir la mot pha tarn thoi giira cac vi tri can bang rna vi trf cu6i cling bieu thi su hoang tan, khong the thay dOi diroc.

Adam Smith (1723 - 1790), mot trong nhtmg nha khoa hoc tieu bieu cho tnrong phai kinh te nay da: dua ra hoc thuyet v~ ban tay vO hlnh, Theo Adam Smith, thi tnrong la noi t6t nha't de thAm dinh hang hoa xii hoi. Thi tnrong tac dong den lei Ich xii hoi, den hanh vi ca nhan d6i voi loi ich chung, nhu la co ban tay vO hinh dieu khien, Trong tnrong hop ly nrong, khi nguoi san xuat va nguoi tieu dung blnh ding ve mat kinh te, thi tnrcng co the phan bO tai nguyen cho nguoi sit dung t6t nhat, Dieu nay da: duoc minh chtrng kha ro rang trong nen kinh te thi tnrong, khi rna tai nguyen co the diroc chuyen giao thong qua thoa thuan giira nhimg ngiroi co each danh gia va sit dung tai nguyen khac nhau. Theo quy luat, thi tnrong se lam viec nay mot each tl,l dong, it t6n kern han nhieu so voi can thiep cua cac cap chinh quyen, Song, M thi tnrong lam viec t6t, Nha mroc chi nen dtrng phia sau, va thuc hien nhirng chirc nang quan trong nhir ban hanh luat phap, bao v¢ to qu6c,giao due, '" Theo Adam Smith, dieu s6ng con d6i voi tien bo kinh te, xa h¢i la su giao dich kinh te,phai diroc chap nhan tren co sa thi tnrong canh tranh W do, Sl,l thanh cong cua phat trien kinh te thee nen kinh te thi tnrong da clurng minh tinh dung da.n cua Iy thuyet kinh te cO dien noi chung va hQC thuyet Adam Smith noi rieng,

pMn Ian cac nha kinh te hoc thuoc tnrong phai kinh te cel dien deu nhan ra rang, trong nen kinh t€ thi truong, hie dAu t6c d¢ phat trien se ra't nhanh nhirng ve sau, t6c d¢ tang tnrong se giam do can ki¢t tai nguyen, do tang din s6 nhanh. Vi vay, ho co cai nhin bi quan ve su phat trien kinh t€ trong tirong lai. Dieu nay da it nhieu xay ra trong thai gian qua nen ngay nay van con khong it nguoi to ra bi quan ve su phat trien kinh te trong tuong lai, Tat nhien con nguoi se co nhiing bien phap khac ph1J.C va bang tri oc sieu viet ella mlnh, chac chan loai nguoi se tim duoc each phat trien rna voin baa ve duoc moi tnrong cho cac the he mai sau.

Trang mot me hlnh phirc tap han, Ricardo ding cho rang rmic tang tnrong kinh ie gjarn dAn trong nrong lai xa Iii do s1,1' khan hiem tai nguyen thien nhien,

30

Sd di co nhirng cai nhln bi quan nhir tren la do trong cac mo hlnh nay chua tfnh den sl! dOi moi cong nghe, VI vay, tong san phAm hang hoa ella mot nganh nao do dugc eoi la co gioi han,

Ve sau, cac nha kinh te cd ditn nhu Jhon Stuart Mill (1806 - '1873) dii dan dl'ln nhan thirc dircc tac dong ella deli moi cong nghe, ella viec lip dung cac tien bi) ky thuat den phat trien kinh teo VI vay, khac vci mot so nha kinh te truck do, ho co cai nhin lac quan hem.

1.2.2. M6 hinh kinh te Mac-xit

Chung ta bier Karl Marx (1819 - 1883) nhu la ngiroi sang l~p chu nghia xii hoi khoa hoc, lanh tu cua giai cap cong nhan va nhan dan lao dong tren toan the gioi, Tuy nhien, ong con la nha khoa hoc kiet xuat. Hoc thuyet kinh te ehinh tri Mac-xft, nguoi sang lap la Karl Marx, dong vai tro quan trong trong nghien ciru kinh te the ky XIX. Karl Marx dii nhan manh tarn quan trong ella ngiroi lao dong va sue lao dong trong san xuat cua cai, hang hoa, Ong dii co gang tlm each eOng thuc hoa mo hinh san xuat hang hoa tong quat. Karl Marx eho ring, xii hoi tu ban se khong tranh khoi sir phan U'ng cua giai cap cong nhan, giai cap tnrc tiep tao ra cua cai nhung lai bi bee lot tham re, Dau tranh giai cap se xay ra trong xa. h¢i tu ban va quyen lire se thuoc ve ngtroi nam duoc nguon lire kinh teo Karl Marx ding du doan rang, he thong tu ban se phai duong dau voi sv suy giarn ty I~ lql nhuan theo thoi gian, voi viec ban cling hoa giai cap cong nhan va su doc quyen. Ong eho rang, tien trien la qua trinh phat trien W nhien, von co trong lich sir loai ngiroi, Thee ong, hinh thai chinh tri cling duqc coi la mot ph40 cua tv nhien, la cai co th~ thay the moi tnrong W nhien. Khi do, tt! nhien ducc con ngiroi tac dong thong qua khoa hoc, ky thuat de bien gia tri von co cua no tr6 thanh gia tri sit dung, Rieng doi voi van de moi tnrong, can neu len cac cau hoi ve nguon goc, ban chat va anh hirong cua thay d6i ky thuat : Lieu tien bo ky thuat co th€ lam diu bot hay lai lam tram trong them su cau thuc cua moi tnrong len kha nang tai san xuat cua xii hoi, Mot cau hoi khac ciing diroc d~t ra la su tien trien cua tai san xuat lieu co phu hop voi he thong xa. h¢i 6n dinh khong.

Thee phan tich cua Karl Marx, h~ thong kinh te tu ban hien dai con thieu su thir thach ve tai san xuat va nhir vay se khong ben virng. M¢t trong nhirng nguyen nhan cua tinh khong ben virng nay la su suy giarn moi tnrong.

Nhftng van de ve quyen hrc kinh te, boc lot vacac qua trlnh khac dien ra trong xli hoi cogiai cap la nguon g6c cua sir tranh chap moi tnrong, Day la

31

dieu khong th~ tranh khoi va la ID¢t trong s6 cac nguyen nhan dAn den sl! that bai cua chu nghia nr ban.

Theo nhan dinh cua Karl Marx, mot mat, cac nha tU ban canh tranh nhau tim ra bien phap tiet kiem lao dong, tang nang suat lao dong va tang tcing gia tri thang du ; mat khac, chinh nhtrng d<h moi cong nghe, ky thuat cling se dua den nhtrng mat mat d6i voi moi truong ve lau dai nhir tang cirong chat thai doc hai vao moi tnrong, su ton luu va tac dong lau dai cua chat thai len cuoc song con ngiroi va cac h~ sinh thai. 6 nhiern moi tnrong, suy giam chat lirong moi tnrong se gay ra nhtrng hau qua khong lirong tnroc duoc, d:]i.c biet gay nen nhieu loai benh nguy hiern va tir vong. Do sl! tac dong khac biet nen chi phi thiet hai do chung gay nen se mang tmh giai cap. Tang lop cong nhan se phai hirng chiu thiet hai do 6 nhiern nhieu hen so vci chu tu ban, ke ca khi lam viec tai cong SCI va hie b nha, Theo Marx, de duy tri va nang cao nang suat lao dong, can phai tang cuong cham soc sire khoe cong nhan va rien luang cua ho phai duoc tra wang xiing voi mire tang loi nhuan va tfch luy ur ban. NhiIng tlnh trang tuong tu nhu Karl Marx du doan dii xay ra trong nen kinh te th] tnrong,

Tren pharn vi the gioi, Karl Marx cling da: chi ra sir lien ket mang tfnh ca'u tnic giua kinh te phirong Bac (cac mroc phat trien) va kinh te phirong Nam (cac mroc dang va cham phat trien). SI! lien ket nay se tac dong can ban den moi tnrong cr phuong Nam. Theo ong, su thay d6i moi tnrong phuong Nam do phai diroc xern xet thong qua phan b6 lai lao dong toan can,

1.2.3. Mo hinh kinh te tan c6 diin vii mo hinh nhan van

M6 hlnh kinh te tan cd dien ra doi vao khoang nam 1870. Trong rno hlnh nay, 1:9 thuyet ve gia tri lao dong diroc phat trien them va gia tri hang hoa khong chi duoc coi la thuoc do cua lao dong rna con la thuoc do rmrc khan hiern hang hoa, Mo hlnh nay xem xet dong thai ca hai khia canh cua thi tnrong. Cac nha phan tich so sanh hrong hang hoa co the cung cap (lirong eung) va luong hang hoa dn co M thoa man nhu cau xii hoi (hrong cau). SI! tac dong qua lai giira cung va cau xac dinh gia thi tnrong can bang ella hang hoa. Hoat dong kinh te se duoc xet nhu ket qua cua rn6i wong lac giira heat dong san xuat (dtroc xac dinh bbi tien bo ky thuat) va sa thfch ella ca. nhan ngtroi mua (phu thuoc vao sir hra chon va thu thap cua ho).

Nlurng nha kinh te tan cd dien ding d3. dtra ra diroc nhUng phucng phap moi de nghien ciru kinh t€ moi tnrong, dang chii y la phuong phap phan tfch

32

bien. Ngoai ra, nhieu di~u tranh dii trong cac mo hlnh kinh te dli diroc giai quyet kha hoan chinh trong giai doan 1870 - 1950.

Cac nha kinh te tan cO di~n dB. co gang. tim ra nhfmg dinh luat chi phoi cac hoat dong kinh te. Trong d6, vai tro cua ca nhan duqc d~ cao, con ngiroi dircc coi la tren het. Ca nhan dircc danh gia thong qua kha nang hoat dong nharn thoa man y' muon, sO tbich cua mlnh v~ ngay ca su rmru cau co tinh feb ky _ cling dircc coi nhu 18. nang cao phtic lei xli hoi. Gia tri kinh te cua hang hoa thi tnrong.Joi Ich moi trltemg (khong dircc dinh gia) va ca su thong cam voi the he nrong lai d~u duqe xac dinh thea lqi nhuan ca. nhan thu duoc,

Mot tieu chuan chi uoc xli hN dB. direc lap la tieu chuan Pareto. Trang thai tt/i UU Pareto fa trang thai, trong do, khong thi lam cho mot cd thi tot len rna kh6ng lam cho mot ca thi khac xdu di. Trong nhftng dieu kien nhat dinh (chang han thong tin 1a hoan hao, khOng c6 ngoai img), moi can bang cua thi tnrong canh tranh d~u la toi Uti Pareto vangiroc lai, moitoi uu Pareto IS. mot can bang canh tranh. Vai tro cua nha mroc diroc coi IS. tac nhan dao duc. Nha mrec chi can thiep vao thi tnrong d~ lam diu S1;I" cang thang khong th~ tranh khoi giii'a 1<;1i ich ca nhan va loi Ich chung.

Cac nha kinh te nhan van cho ring, sa thfch khong phai d dang tinh, d¢c lap va diroc xac dinh bang cling nguon goc phat sinh rna n6 phu thuoc Ian nhau va c6 th~ thay dOi theo thai gian, Do do, y muon, nhu cau khOng th~ phan tfch tach rm nhau, Trong so cac nhu call, rmrc chat 1 trong moi tnrong cao la nhu cau chung cua moi ngtroi. Cac nha kinh te nhan van d~ nghi xem xet nhieu hOO den lqi ich cong cong. Quan di~m kinh te cua ho khong nham thu tieu kinh te'thi tnrong rna nham kiem ch€ va bO sung 4~ dat mire cao hon, De tao nen dQ 6n dinh cua xii h¢i d mnc cao hon trong thOi gian dai can tang cuong su can thiep cua chfnh phil de phan quyen hoat dong kinh te va khuyen khich su phan b6 thu nhap d~u hon,

1.2.4. Kinh tii sau chien -tra~h va van de moi tn/dng

Mot trong nhimg khac biet giua kinh te tan cd di~n va kinh te sau chien tranh 1a van de that nghiep. Neu nhu cac nha kinh te tan cd diin gia thiet Ht co th~ hoat dong a moi mire va cho moi lao dong thi that nghiep lai la van d~ cua kinh te sau chien tranh. Vi vay, trong nhtrng nam 1950, tang tnrong kinh te lai duoc ban den trong cac hoi nghi kinh te va chfnh tri, Tang tnrong kinh te do ddi m6i ky thuat xuat hien nhu tin hieu v~ Sl! phat tridn, tien bt) khong co giai han trong nrong lai.

33

Trong nhiing nam 60 cjia the ky xx, 0 nhiem moi tnrong tro nen nghiem trong va phO bien a nhieu noi. Nhan thuc ve moi twang duqc nang cao trong mot s6 nganh cira xa hoi cong nghiep, lam nay sinh nhtrng y nrong moi tnrong moi, trong do, e6 y nrong muon dimg tang twang kinh te vi n6 gay 0 nhiem, SI! kien nay buoc cac nha kinh te phai xem xet lai y tmmg kinh te trung tam va phai xem xet ca den su khan hiem tai nguyen lien quan toi kha nang sit dung,

Trong thoi ky 1870 - 1970, cac nha kinh te chinh thong tin rang, tang tnrong kinh te siS ben viing vO han, Sau nam 1970, da so cac nha kinh te tiep tuc nghien diu va tinh kha thi (khong lam can kiet tai nguyen) va tCnh thoa dung (khong lam giarn chat hrong cuoc s6ng) cua phat tri~n kinh teo HQ cho ding, neu v~ hanh he thong gia cit mot each c6 hieu qua siS co khii nang dieu tiet hoat dong kinh te b rmrc cao hon rna va.n duy trl diroc chAt hrong moi tnrong xung quanh b rmrc chap nhan diroc.

Hieu rmg can kiet tai nguyen siS diroc chan lai bOi thay dOi ky thuat (k~ ca rai sit dung) va nhtmg thay dOi khac c6 the nang cao chl1t hrong lao dong, Trong d6, tinh ca den viec sit dung tai nguyen khong tai tao c6 chat hrong thap hem.

TU DAm t ~70, nhieu quan tli&n. bio v~ moi tnrong tren pham vi toan the g~Cri c6 xu:t¥ quy tt} li!i.Ki~n thac, kinh.nghiem nghien cau phong phu da ~ ~n cho ra.d~ phunganh kinh tt moi woog v6i nhieu quan di!m khac nhau, so it, theo trUCtng phai xet lai, muon thay dOi c6t loi chuang trmh nghien cau kinh te truyen th6ng d~ day nhanh phat trien kinh te, huang tm mO hlnh tuong tmg vOi xii h¢i khong tang tnrong. MOt s6 nna khoa hoc knac lai chi don thuan thAy kinh te moi tnrong tao co hoi d~ dieu tiet t6t hem h~ th6ng rnoi tnrong, nghia laphat trien kinh te va xa hoi trong pham vi cac mo hlnh kinh te da duoc bien dcli. Quan diem cua cac nha kinh tt! chinh thong van lac quan ve vien canh phat tril~n trong tirong lai, vi thee ho, su khan hiem tai nguyen siS duoc bu dip boi cong nghe tien tien va qua trlnh dieu tiet cua co che thi tnrong,

1.2.5. Mo hinh kinh teth~ che

HQc thuyet kinh te nay co til dau the ky xx. Cac nha kinh te hoc the che chap nhan hoc thuyet tien trien, coi kinh te nhu qua trlnh dong luc hoc, HQ giai thich su thay d6i kinh te - xii hoi dua vim thuyet van hoa quyet dinh, Van hoa b day duqc eoi la phirc he cua cac y nnmg, quan niern va duc tin rna

cac ca the hap thu ducc thong qua S\1 sap d~t th~ che. Thay d6i khoa hoc ky thuat duqc coi la nhan t6 dong lire Hun thay d6i cau true va chtrc nang cua he sinh thai.

sa thich ca nhan, bao g6m ca sa thfch rieng, s6 thieh chung va thay d6i theo thoi gian. Nhu vay, viec sir dung sa thich d~ uac tfnh thiet hai moi tnrong va chi phi moi tnrong se plurc tap hon, Cac van de moi tnrong Iii ket qua Hit yeu cua phat trien kinh te trong nen kinh te cong nghiep tien tien. Cac nha kinh te hQC the che' chap nhan khai niem ve chi phi xa hoi dai voi 0 nhiern va nhan manh co sa sinh thai ciia he kinh teo Vai tro cua Chfnh phu cilng duoc coi la can thiet de kiem soat cac hoat dong hop Hie quoc te hoac dieu dinh giira cac nhom kinh te lien quan.

1.2.6. Me hinh quan IV moi tn.rO:ng mang tinh th] tntdng

Theo ly thuyet Coase, quyen SCi hii'u tai nguyen co tht dung nhir la chfnh sach kiem scat 6 nhiem, Coase (1960) cho rang, voi mot s6 gia thiet da cho, giai phap hieu qua nhat de giai quyet thiet hai moi tnrong 1ft su thoa thuan .giira ngiroi gay 0 nhiern va ngtroi chiu 6 nhiem, nguoi nay co the bu cho nguoi kia theo quyen sCi htru, nghia la neu ngiroi gay 6 nhiem co quyen thi nguoi chiu 6 nhiem co th~ den bu M ho khong gAy 6 nhiern. Con nell ngirci chiu 6 nhiem co quyen thi ngtroi gay 0 nhiem phai den bu eho sir thiet hai do o nhiem gay nen d6i voi ngiroi chiu 6 nhiem. Nhu v~y, trong nen kinh te co quyen s6 htru duoc xac dinh r5 rang va co the chuyen nhirong thl ca nhan va cong ty dircc khuyen khfch sir dung tai nguyen thien nhien vai hieu qua cao nhat. Trong tnrong hop nay, su can thiep cua Chinh phil se kh6ng dong vai tro quan trong, Song, trong thtrc te, 6 nhiem khong chi Ia trieu chtmg cua that bai thi tnrong rna con Iii hien urong phd bien va kh6ng the trann khoi, dbi hoi su can thiep cua Chfnh phu thong qua cong C1,l phap luat va nhtrng bien pnap khuyen khich. v« nguyen tac, mot rrurc 6 nhiern toi uu (hay hieu qua) co the diroc xac dinh theo nhirng gia thiet don gian, song do thieu ngu6n tai lieu nen dieu kien t6i iru nay kh6 sir dung trong thirc teo Thay vao d6, xa hoi dua ra mot mire chap nhan doi voi moi truong xung quanh va Chinh phu se can thiep khi vi pharn tieu chuan nay. Van de d~t ra la lam the' nao M thuc hien dtroc dieu do. Nhieu nha kinh te thich Sll' dung thue (d6i voi mot don vi 0 nhiem) nhung chinh sach kiern soar 0 nhiern hien nay chu yeu dira vao dieu chinh nham giam phat thai 6 nhiern,

Nhir vay, 0 nhiem la khong tranh khoi trong qua trtnh san xuat. Van de la phai xac dinh diroc mire 6 nhiern co the chap nhan, tim diroc bien phap

35

giam thieu thiet hai do 0 nhiem gay ra va· tim kiern cong nghe sach dung trong nrong lai. Giai quyet van d(; nay thong qua cac cong ~lJ. kinh te dang la van de dat ra can phai giai quyet.

VAn de khac dang dtroc quan tam bl iroc lUQ11g chi phi moi tnrong hay gia tri moi tnrong. Day la nhfrng dai hrong kho do, kho tfnh toano Nhieu phucng phap iroc tfnh gia tri moi tnrong bang tien dang diroc ap dung, trong do co each iroc hrong thong qua khao sat su san long tra va san long chap nhan den btl cua cac ca. nhan, Mac du con chua 6n dinh nhirng phtrong phap nay cung da giai quyet duoc nhieu bai toan kinh t€ rnoi tnrong.

Thirc ra, nghien CUu viec danh gia moi tnrong bang tien va.n chua 6n dinh vi con nhieu van de can giai quyet, song bang each nay nhieu bai toan kinh te moi tnrong dii co huang giai quyet,

Nhirng nam gan day, nhieu bien phap quan IS' moi tnrong thong qua cac cong C1,l kinh te da duoc ap dung, song reft kho tim diroc bien phap eo the sir dung diroc trong nhieu hoan canh knac nhau. Noi each khac, phai can eu vao dieu kien cu the de tim bien phap quan IS' thich hop.

Vi vay, kinh te moi tnrong van dang va can duoc tiep tuc nghien cuu,

1.3. MOl QUAN He GIUA He THONG KINH TE vA MOl TRllONG Phil tri~n kinh te Iii. nhiem vu diroc d~t ra nham khong ngirng nang cao

mire song cua nhan loai n6i chung va cira nhan dan trong timg quoc gia noi rieng. V m sl! phat trien vuot bac ve khoa hoc ky thuat, hoat dong kinh te dii san xuat ngay cang nhieu loai san pham chat hrong cao. Cirong d¢, quy me cac hoat dong kinh te dang diroc nang cao, rna rong, tro thanh h~ thong baa quat nhieu mat cua xii hoi, Tuy nhien, h~ thong nay khong th~ hoat dong don It~ rna co moi quan he m~ thiet voi cac h¢ thong khac, trong d6 co he thong moi tnrong. Viec phat hien, lam co quan he giira hai he thong nay la moi quan tam cua nhieu nha khoa hoc kinh te va moi tnrong,

H~ thong moi tnrong duoc hieu 13. moi tnrong tu nhien, bao gom nhieu thanh pharr nhu khi quyen (rnoi tnrcng khong khf), thuy quyen (moi tnrcng mroc) , thach quyen, sinh quyen, '" eo anh hirong den cuoc song cua can ngiroi. Theo nghia rong, he thong moi tnrong co tinh den tai nguyen. Nhir vay, ngoai clnrc nang khong gian song, h¢ thong moi twang eon co hai chirc nang khac gan lien voi he thong kinh te, do Iii :

- Cung cap tai nguyen cho he kinh te;

- Chua va dong hoa chat thai cua h~ kinh teo

36

Viec cung cap tai nguyen cho sl,1' phat trien ngay mot tang cua hoat dong kinh te da va dang lam suy giam, can kiet tai nguyen; doi hoi cluing ta phai nb lire tim kiem phirong thtrc sa dung hop 19, ben viing h(1O.

Viec thai ngay mot nhieu chat thai da dan den 6 nhiern nghiern trong moi tnrong khong khi, mroc, dfit, ... a nhieu noi tren the gi6i, anh huang den chat hrong song ciia con ngtroi.

Dum day, chung ta se phan tich ky hon hai chuc nang nay cua he thong moi tnrong, tit d6 chi ra huang phat trien kinh te sao cho dat hieu qua cao nhung van duy trl, bao v~ duoc rnoi tnrong.

1.3.1. Hoat dQng cua hE} thong kinh te

Qua trinh heat d¢n~ cua he thong kinh te co the diroc bieu dien dan gnin nhu sau:

Trong do, tai nguyen (R) duoc con ngurri khai thac tit he thong moi tnrong ; do la cac loai nguyen, nhien, v~t lieu nhu g6, than da, dau mo, .,. Tai nguyen sau khi khai thac diroc dira vao qua trinh san xuat (P) tao san . pham phuc vu con nguoi, San pham diroc phan ph6i 111U thong den tay nguoi tieu dung va tiep d6la qua trinh tieu thu (C) phuc vu cuoc s6ng con ngiroi,

Nhu v~y, trong he thong kinh te', hinh thanh mot dong nang hrong di tit tai nguyen den san xuat va tieu thu, Qua trinh chuyen dOi nang hrong nay lu6n kern thee xa thai. Ngay trong qua trlnh khai thac tai-nguyen, con ngiroi chi sir dung nhtrng v~t lieu can thiet, phan du thira deu de lai moi tnrong. Vi du : khi khai thac g6 phuc VI;) san xuat giay, cac phe thai nhu la, vo, canh nho, ... deu diroc d~ lai trong rlmg.

Trong qua trinh san xUAt, khong tranh duqc xa thai, trong do co nhieu chat doc hai diroc thai vao moi tnrong. Vi du : khi dot nhien lieu trong san

xuat nhiet dien chay than se thai ra cac chat nlur bui, CO",S02' NO", ... xam nhap van khi quyen, San xuat giAy din rat nhieu mroc M nra nguyen lieu, nau, tAy bot, ... sau do thai ra thuy vue hrong nuoc thai Ian cung cac chat hfru co, hoa chat doc hai, kim loai nang, '" Ngoai ra, nhieu loai chat thai ran khac nhu cac tap chat, xi than, hop chat kim loai, xo soi, rae, '" duoc chon viii xu6ng long dat hoac d6 xu6ng ao, h6, bai thai.

37

Qua trlnh tieu thu san pham cung tha! nhieu loai tapchat nhu vo bao bi, vo d6 hop, thirc an thira, ... vao moi tnrong. Qua trinh thai do hoat dong cua M thong kinh t€ duoc biiu dien tren hinh 1.2.

----_.~ ~ -----.~

~ ~

Minh 1.2. Sa do hoat dong cua h¢ thong kinh t€

Heat dong cua he thong kinh te tuan theo dinh luat thu nhat nhiet dong hoc : nang luong va v~t chat khong mat di va khong tu sinh ra, chi chuyen tir dang nay sang dang khac, Nghia la, t6ng 111(;1I1g cac chat thai til tat ca cac qua trtnh trong h¢ thong kinh te chinh bang 111Q'ng tai nguyen duoc dua vao su dung cho he thong.

Ta co th~ bieu dien bang d~ng thtrc sau :

R ==W=Wr+ Wp+ Wc

0.1)

Trong d6 : R- 1l1Q'11g tM nguyen dua vao sir dung cho he thong kinh teo

W - t6ng luong thai trong qua trinh hoat dong cua h¢ thong.

1.3.2.-Vai t·ra eua h~ thong moi tntesng

a) M6i truang {d nai chua dung chat thai

Toan bo chat thai til hoat dong cua he thong kinh te deu duoc dira vao moi tnrong. Trong do, mot phan nho (r) diroc con ngiroi str dung lai M btl sung cho tai nguyen phuc vu he thong kinh teo

Viec sir dung lai cac chat thai hoan toan phu thuoc vao loai chat thai va kha nang cua con ngiroi, CI,1 the la cong nghe tM str dung. Neu chi phi de Slt dung lai chat thai it hon khai thac tai nguyen moi, con nguoi se san sang Slt dung lai ; ngiroc lai, con nguoi se sir dung ngu6n tai nguyen moi, Nlurng, xet v~ y nghia moi tnrong, con nguoi luon co gang tim moi each sir dung lai cac chat thai, cho du hieu qua kinh te khong Ian lam. VOi cong nghe hien dai, chat thai kim loai da va dang dtroc sir dung lai voi hieu qua kha cao, rae thai hiruco duoc che bien thanh phan vi sinh phuc vu san xuat nong nghiep, ruroc thai duoc xu Iy de sir dung lai, ... Tuy nhien, van con hrong Ian chat thai do

38

fa moi tnrong. Song, moi tnrong co mot kha nang dac biet, do 18. qua trinh d6ng hoa cac chAt thai, bien chAt thai doc hai thanh cac chat it d¢c hai hoac khong doc hai, Ch~ng han, mroc thai chua chai hiiu co' d6 fa song, suoi, ao, h6, ... se duoc pha loang, duoc cac vi sinh v~t phan huy trong dieu kien ky khi hoac thoang khi nen chi trong thoi gian ngan tfnh dQc hai giarn .di nhieu, Vi vay, mot h6 1&0 co th~ chua duqc mot hrong mrcc thai nao dAy rna chat luong mroc h6 van bolo dam sir dung cho nhieu muc dfch khac. Hoac, neu khi thai chua hrong nho bui hoac chat thai dQC hai cung khong anh huang nhieu tm strc khoe cua con nguoi va he sinh thai. Luong chat thai Ion nhat rna moi tnrong co th~ tiep nhan, dong hoa d~ khong anh hirong den sue khoe va muc dich sir dung khac la kha nang dong hoa (A) cua moi tnrong, Tat nhien, khai niem kha nang d6ng hoa cua moi tnrong chi mang tfnh tirong d6i, nghia ta phu thuoc vao muc dich sit dung cua con nguoi. Neu kha nang dong hoa cua moi tnrong (A) 1&0 han hrong thai (W) (W < A), chat hrong moi tnrong luon luon direc dam bao, tai nguyen diroc cai thien (+). Nguoc lai, neu kha nang d6ng hoa cua moi tnrong nho han IUQ'ng thai (W > A), chat hrong _ cua rnoi tnrong se bi s uy giam, gay tac dong xau den tai nguyen (-). Qua trlnh nay diroc bieu dien tren so' do hinh 1.3.

Hlnh 1.3. Moi tnrong - noi chua chat thai

b) M6i truang ta nai cung cdp tai nguyen cho hr thong kinh tt

H~ thong kinh te mu6n hoat dong duoc phai co cac nguyen lieu, nhien lieu dau vao, chung la cac dang tai nguyen lay tit moi truong (R). Tai nguyen co the Ht tai nguyen tai tao dircc (RR) nhir rung, dat, ... hoac tai nguyen khong tai tao diroc (ER) nhir khoang san, dau mo, ...

Tai nguyen tai tao lit loai tai nguyen rna sau khi thu hoach, khai thac van co kha nang phuc h6L Vi du, sau khi chat cay 1&0, cay be lai moe len. rimg

duqc phuc hOi ; hoac sau khi danh bat hop ly, thea thbi gian, san lU'Q'Dg ca a song, hO, bien se tang len. Muc phuc hOi tai nguyen (y) phu thuoc vao loai tai nguyen, di~u kien khi hau, di~u kien dia Iy, mire d¢ va phirong thUe khai thac cung nhieu dieu kien khac,

Viec khai thac tai nguyen tai tao tir he thdng mOi tnrong de phuc V1,l h~ thong kinh t~ dan d~n nhieu M qua c~ duoc xem xet, Neu kha nang phuc hOi tai nguyen (y) 100 hen muc khai thac (h), mOi mrong duoc cili thien. Neu kha nang phuc hOi tai nguyen (y) nh6 hon rmrc khai thac (h), mOi tnrong khong duoccai thien va co the bi suy giam, Hinh 1.4 bieu di~n moi quan h¢ giiIa mire khai thac tai nguyen ven kha nang phuc hoi cuatai nguyen.

Rieng v6i tai nguyen khong c6 kha nang ph1,lc hOi (ER), y luOn luOn bang 0, nen qua trmh khai thac se lam suy gidm tai nguyen (-).

(y = 0; r > 0)

(r > 0)

(+)

Hlnh 1.4. Quan he gitra khai thac va kha nang phuc h6i tai nguyen

c) M6i truang La khong gian song eua con nguili

Khong gian s6ng cua con ngiroi bieu hien qua chat hrong cuoc song. Khi khOng gian do khOng day dll cho yeu cau cua cuoc song, chat luong cua cuoc s6ng bi de doa, Til moi tnrong, con ngum khai thac tai nguyen de san xuat ra cac san pham nham thea man nhu cau dm song cua minh. Ngoai ra, m6i tnrong con dem lai cho con ngum cac gia tri tinh than : canh quan. thoa mai v~ tinh than, nang cao tham my, ... nghia la, moi tnrong da dem lai cho con nguoi nguon phuc IQ'i (U).

Hinh 1.5 bieu dien mOi quan h¢ tOng quat gitta hai he th6ng mOi tnrong va h~ th6ng kinh t~ voi muc dich cu6i cung la dem Iai phuc 19i cho con ngiroi. Tit thai xa XUa, con ngtroi da biet khai thac tai nguyen thien nhien ph\lc_ V1:I. cuoc s6ng cua minh. Song, trong thoi gian d6, can ngiroi chit yeu

40

khai thac cac tai nguyen rni tao duoc va muc khai thac thuong nho hon sue chiu dung ciia mOi tnrong. Vi vay, cac van d~ moi truong nay sinh khOng nghiem trong, Ngay nay. voi s1.J gia tang dan s6, s1.J phat tri~n kinh te d mire d¢ cao nham tao nhieu cua CW, hang hoa cho xli hoi, till nguyen bi khai thac nhieu hon, ch«"t thai sinh ra nhleu hon, mOi tnrOng dang bi suy thoai, Bao ve moi tnrong dang 1a muc tieu het suc quan trong trong thm dai ngay nay .

• --_., .. _ " " ,', ,-. -" .. _-_ " " ", ,' .. ( + ) " " "' " , , , ,-.---',

~ (+){~J

r1 RR I~
I
(-) (+)
11 18
h>y h>y (-)
...
(-)
.'
(+) Hmh 1.5. Quan h¢ giira he thong kinh t~ va moi tnrong [10] 1.4. NEN KINH TE BEN VONG

Ngay ttt the ky XVIII, cac nha kinh te hoc c6 dien dli co cai nhin bi quan ve str phil trien kinh te IAu dai trong nrong lai. Co nhieu 19 do dan den nhan dinh nay nhu tang dan sO, tang nhu cau, tang rmrc song, ... trong hoan canh khan hiem tai nguyen va dieu kien song tren trai dAt vOn hiru han. Ngay nay,

41

mot s6 nguyen nhan khac cung dang de doa kha nang phat tri€n trong nrong lai, do lakhai thac khong hop ly, qua mire phuc hoi lam suy giarn tai nguyen va nan 6 nhiern moi tnrong dang xay ra ngay mot nghiem trong, Nhieu hien nrong khong ai mong mu6n nhu gia tang hieu ling nha kinh, suy giam tang ozon, mira axit tren dien rong dang xay ra tren trai dat cling la m6i 10 chung cua nhan loai, Tat ca nhirng dieu do da buoc Ioai ngiroi phai suy nghi, tim ra huong phat trien rna khong lam anh hirong toi cac the h¢ nrong lai. Khai niem "phat trie'n ben vilng" do nhieu nha khoa hQC de xuat va diroc Uy ban M6i tnrong va Phat trien chinh thirc dira ra vao nam 1987 la lnrong phat trien diroc toan the gioi quan tarn, nghien ciru va thuc hien. Theo do, "nhtmg the M hien tai can dap ling nhu d.u ella minh sao cho khongphuong hai den kha nang dap ling nhu cau cua cac the he urong lai", Noi dung co ban, cac nguyen tAc dam bao cho su phat trien ben vtmg dii diroc trinh bay tai nhieu hoi nghi, trong do, dang chii y la Hoi nghi Lien hop Qu6c ve moi tnrong tai Rio De Janeiro, Brazin va diroc cong b6 trong nhieu c6ng trinh, Giao trinh nay se de cap mot s6 khia canh kinh te lien quan toi phat trien ben vtmg,

1.4.1. Cae nguyen t~e ella nen kinh te phat triltn ben Vlrng

Tir rna hlnh bieu thi m6i quan he gifra moi tnrong va h¢ th6ng kinh te (hinh 1.5) cho thay, de nen kinh te phat trien ben vii'ng phai tuan theo cac nguyen tile co ban sau :

Nguyen Ide 1 : Mac khai thac va sit dung tai ngu yeo tai tao (h) phai I uon nho han rmrc tai tao ella tai nguyen (y), tuc la h < y.

Nguyen tdc 2 : Luon luon duy tri luqng chat thai vao moi tnrong (W) nho han kha nang hap thu (dong h6a) ella moi tnrong (A), nrc la W < A

Thoat nhln, hai nguyen 11ic nay co ve dan gian, d~ ap dung nhimg trong thirc te, rat kho xac dinh mire tang tnrong tai nguyen- tai tao va mire dong hoa chat thai. Ngay ca khi xac dinh diroc cluing thi viec quan ly, dieu hanh he kinh te dap ling hai nguyen uk tren ding gap nhieu kho khan, phirc tap. Tuy nhien, viec uac tioh gan dung rmrc tai tao d6i voi moi loai tai nguyen nhu rirng, thuy san, dong, thuc vat, dit, ... da giup chung ta co guy hoach khai thac, nuoi dirong tai nguyen hop 1y han. Mire dong hoa chat thai d6i voi mot s6 thanh phan rieng ella moi trtrong cung diroc xac dinh d~ eo giai phap han che hrong thai chat 0 nhiem. Vi du, chiing ta co the xac dinh rrurc d(l nhay cam, chiu dung cua cac he sinh thai d6i voi S02 lang dong de co ke hoach han che hrong nhien lieu hoa thach dem d6t.

42

De nen kinh tt! phat trien ben virng, v6n du tm tai nguyen thien nhien phai Iuon dugc duy trl 6n dinh theo thoi gian. D6i voi tai nguyen khong tai tao duoc.khi sir dung h€t phai tim dugc loai tai nguyen khac co the thay the'. Vao nhungnam 60 cua th€ ky XX, neu rmrc khai thac, tieu thu than da duoc sir dung de so sanh mire d¢ phat trien cOng nghiep cua cac mroc, thi ngay nay, con nguoi Iai co xu huang Slr dung nguon nang lirong khac sach hon.

Nhi1ng dilm can ghi nha khi xem xif nen kinh fe' ben vi1ng :

- T8.i nguyen khong tai tao nhu dau mo, than da, khi dot, co the hi can kiet. Do do, con ngiroi phai tim tai nguyen thay the (nhir tr6ng rimg) hoac tim cong nghe Slr dung cac loai nang luong diroc coi la vinh ciru ( nhu nang hrong gio, mat troi, thuy trieu, ... ). V6i trmh dl') khoa hoc, cong nghe phat trien manh me, nhieu -thi€t bi sir dung cac loai nang hrong nay da hien hU'u va ngay cang phat trien nhir pin mat troi, 0 to chay dien, canh quat bien nang hrong gio thanh dien tai noi co suc gio Ion, ... Do la dau hieucho phep clning ta virng tin va tiep sue cho nhUng nghien ctru san hon theo huang nay.

- Con ngiroi co the kiem soat diroc kha nang phuc hoi tai nguyen tai tao (y) va kha nang hap thu cua moi tnrong (A). Hien nay, tren pham vi toan the giro, viec khai thac tai nguyen a mire cao va khong hop Iy dang lam giam kh<l filing. phuc hoi. Tuy nhien, neu chung ta quy hoach, sir dung t6t tai nguyen, ap dung cong nghe khai thac tien tien thi va.n co the nang cao kha nang phuc hoi tai nguyen.

- Nang cao 'trach nhiem cua con ngtrei d6i voi thien nhien, y thirc quan Iy moi tnrong c6 the nang cao vai tro cung cap tai nguyen thien nhien va kha nang hap thu cua moi tnrong,

- Kiem soat mire tang dan s6. DAy 18. yeu t6 rilt quan trong, bOi vi, viec tang dan s6, tang mire s6ng chac chan se tac dong den moi tnrong ngay mot cao hon, Neu tnrec day, van de kiem soat dan sO van con nan giai thi nay, ke' hoach hoa gia dlnh dii thu dugc ket qua dang khich l¢ a nhieu ntroc, Ngay tai Trung Qu6c, nuoc dong dan nhat the' gioi, mire tang dan s6 dii diroc kiem soar den dang ng{lc nhien, a nhieu qu6c gia, ty I¢ tang dan s6 con a IUUC rfit thap, din s6 6n dinh, Day la dau hieu t6t, chimg t6 kha nang 6n dinh din s6 tren pham vi toan the gioi trong nrong lai.

1.4.2. SI! Iva chen

Nang cao mire s6ng cho cac ca nhan trong cong dong la muc tieu cua phat trien, nhirng nang cao mire s6ng lai phu thuoc vao r<1't nhieu yeu t6,

43

trong d6 c6 v6n t8.i nguyen thien nnien va kha nang sir dung tal nguyen mien nhien. VI vay, mu6n cho n~n kinh t~ phat trien ben vtrng, v6n dl,l tm tai nguyen thien nhien phai duqc duy trl On dinh thee thai gian a rmrc ~ao d~y.

Xet kha nang nang cao mire s6ng lien quan tm v6n du tm tai nguyen thien nhien dircc dung trong san xuat, pbtit triin kinh t~. Theo [10], co hai kha nang c6 thi xay ra vOi hai gia thuyet co tfnh C\l'C doan sau :

- Gid thuyet thu nhdt cho rang : DOi \!6i nen kinh t€ c6 rrurc du trO' tal nguyen (KN) thap, muon tang mire song (SOL) phai tang von tai nguyen. Liic nay, von tai nguyen (KN) va mire song (SOL) la hai yeu to h6 tro nhau. M6i quan he nay dtroc bieu dien tren sa dO htnh 1.6. Tit hlnh 1.6 cho thay, Kmin chinh la rrurc du trii tai nguyen toi thieu cho mac s6ng lay lat, con diem L la mac song C\l'C khO hoac chet doi, trng voi mac du trO' tai nguyen bang 0 (mire can kiet).

R5 rang, vita nang cao mac s6ng, vita gia tang von dir trll tai nguyen chi co the dat diroc khi cluing ta song tan tien, tiet kiern, Nghia la, phai chap nhan rrurc song tang cham, cuoc song con kho khan; danh von va nguon hrc d~ nuoi duong tai nguyen. Nhimg bien phap nhir dong cira rirng (khong khai thac), xac dinh han ngach danh bAt ca, giao due, tuyen truyen nep song tiet kiem Iii nhii'ng hoat dong thea hirong nay. Nu6'c ta hien c6 rmrc song'thap, tai nguyen bj chien tranh tan pha va khai thac khong hop ly da bi suy giam den rmrc bao dong. VI vay, muon phat tri€n kinh te IAu dai, chung ta phai tiet kiem sir dung tai nguyen, dong vien nhan dan s6ng tiet kiem nham tirng buoc tang ngu6n du trit tai nguyen, ,

SOL

KN

Minh 1.6. Quan he gi ila mire s6ng va v6n tai nguyen thea gia thuyet thii nhat

Hinh 1.7. Quan h¢ giila mire s6ng va v6n tai nguyen thea gia thuyet tlur hai

44

- Gid thuye't thz( hai cho rang, qua trinh nang cao mire s6ng chi thuc hien dugc khi giam bot von dl,l' trit tai nguyen thien nhien, Hlnh 1. 7 bieu dien quan h¢ gitra v6n tAi nguyen va rmrc song thee gia thuyet nay cho thay,

mu6n moi tnrong t6t len thl rmrc s6ng phai giam xuong. 0 mot sO' mroc, khi von du tm tai nguyen con nhieu, viec nang cao dm song co th~ thirc hien thee kha nang nay. Chang han, a cac mroc eo trit hrong dau mo Ion. tnroc mAt co thi khai thac tai nguyen d~ nang cao dm song, song, ve IAu dai, chac chdn ho phai chon con dirong phat trien khac - sit dung cac ngu6n tai nguyen khac ben virng hem.

Thirc ra, trong su6t qua trlnh phat trien cua m6i quoc gia, khong nhA't thiet chi thee mot gia thuyer rna tuy tirng dieu kien cu the d~ chon huang phat trien hop 19.

D1!a tren hai giii thuyet tren, xet so d6 t6ng quat duqe trlnh bay tren hinh 1.8 bieu thi m6i quan he phirc tap hem gitra v6n du trir tai nguyen va chat 111<;1Og cuoc song, Khi mire s6ng (SOL) dum mire nrong ling voi diem W, tuy thee mire xuar phat rna chon each phat trien M dat den rrurc nay. Chang han, neu dA't nude hien dang 6 tlnh trang rmrc s6ng va trfr hrong tai nguyen thap (img voi diem A hoac B), nen chon huang phat trien thee gia thuyet 1 M dat den diem W ; neu dat nuoc eo rrurc trfr hrong tai nguyen cao (diem V), co the chon phat trien thee gia thuyet 2. Khi rmrc song da dat dtroc mire W, eo hai each 11!a chon mo hinh phat trien :

- Mo hinh hodn ddo : Mu6n nang cao rmrc song (SOL) thl phai danh d6i von du tm tID nguyen thien nhien (KN), tuan th~o gia thuyet thu 2. Nhirng su thay the nay chi a muc gioi han, boi vi ta dii thira nhan Kmin la mire du tnr v6n tai nguyen toi thieu, nen tang mire s6ng tit W se thee duong WXZ.

- M6 hinh phdt triln henvilng : Khi rmrc song dad~.t duqc rrurc SOL" nao do, co the tang rmrc s6ng (SOL) bang each tang hoac gifr nguyen von du trfr tai nguyen 6 rrurc KN*. Neu xiiy ra wang hop giam KN de nang cao SOL ciing chi la tarn thoi. Nhir vay, thee mo hlnh phat trien ben vtmg, quan h¢ gifra mire s6ng (SOL) va von du tm tai nguyen (KN) phai nam trong mien goc vuong PWQ. Diem W voi rmrc s6ng SOL" va mire trit hrong KN" co dac diem gi ? De tnt 1m diu hoi nay. ta xet kha nang phuc hoi tai nguyen. Khi tai nguyen a mire trit hrong thap, neu co sl,l' eo. tai bien hoac riJi ro xay ra lam giam hem nfra trfr hrong thi tai nguyen r{(t kho hoi phuc. Neu a mire trU hrong cao thl khi rui ro xay ra, tai nguyen va.n co kha nang hOi phuc nhanh.

45

Nhir v~y,c6 th~ hieu KN'" la rmrc tm hrong tai nguyen du cao dam bao kha nang hoi phuc khi rui ro xay ra. VAn de nira can d~t ra la xac dinh rrurc KN'" nhu the nao la hop IY. DAy lil van de kh6, nhirng tirng nganh c6 the nr xac dinh mire KN'" cua tai nguyen rna nganh mlnh khai thac. Vi du, c6 the xac dinh KN* cua nganh lam nghiep la ty l~ phu rirng can c6 d~ dam bao chile nang cung cap tai nguyen cho phat trien kinh te, dieu hoa khi hau, dt! trfr mroc cho cac thuy vue, giam Iii lut, ... Trong nganh danh bat hai san, KN~ la trfr hrong ca dii IOn di khi c6 fui ro (nhir dich benh), trft IUQ'I1g ca co thi hoi phuc nhanh chong,

SOL

p

V ung phat trien ben vtrng

y Sa do hoan dao

~

KN

Hlnh 1.8. So do bitiu dien kha nang phat tri~n ben vfrng

Mire song SOL * phai chon du cao, dam bao ngiroi lao dong co sue khoe t6t, co strc sang tao t6t d~ tiep tuc cong cuoc phat trien.

1.4.3. Kha nang duy trl von dl!trLttai nguyen thlen nhlen Nguyen tac co ban cua nen kinh te ben vii'ng la duy tri ngu6n tai nguyen thien nhien, tren co sa do c6 hanh dong, bien phap thirc hien phil hop nhu ;

- Thay the tai nguyen thien nhien (KN) bang tai nguyen nhan tao (KM) :

Dieu nay chi co the dat diroc trong mot chirng muc nao d6. Viec thay the chi co y nghia khi v6n ali nguyen nhan tao (KM) c6 nang suat cao han -so

46

vOi von tai nguyen thien nhien (KN) duqc sir dung d~ tao ra vcn nhan tao do. Tai nguyen thien nhien ngoai chirc nang kinh t€ (cung J,4'p nguyen. nhien lieu) con co chtic nang.nang da_cu¢Csong nhtr dieu hoa khi hau, ngan Iii lut, duy tri cac ngu6n gen .... rna tai nguyen nhan tao khong th~ co duoc. Tai nguyen thien nhien con co chrrc nang quan trong la thirc hien chu trinh sinh dia hoa (chu trinh chuyen hoa C, N, 0, H. S, P trong thien nhien), chirc nang nay tai ngu):'en nhan tao khong the tbay the diroc.

, • Tien bo cong nghe : Tien b¢ cong nghe la mot bien phap nham giam tieu thu tai nguyen thien nhien, dau vao cho he san xuat, dam bao nang cao d<ri song (SOL). Thuc t€ da: chimg minh, nho cong nghe tien tien (cuoc each mang khoa hQC va cong nghe vao nhiing nam 50 cua th€ ky XX), nang suat diroc tang nhanh, giam bat diroc tieu hao nguyen lieu, nhien lieu trong qua trinh hoat dong he thong kinh teo D6ng thoi cling nay sinh mot sO' van de :

- Tien b¢ cong nghe co keo dai mai khong ?

- Cac cong nghe moi co chac chan gay it 0 nhiem khong ?

Tai nguyen khong tai tao se can kiet thea thoi gian, phai chang, den hie nao do, v6n du trii' tai nguyen cho con ngum chi con la tai nguyen tai tao va do do, nhieu ngtroi cho rang cong nghe sinh hoc se la ciru canh cho nhan loai trong viec duy tri va phat trien cuoc song sau nay.

- Kha nang phat trien keo dai : Trang cong cuoc phat trien kinh t€, cac mroc ngheo phu thuoc vao tai nguyen thien nhien - von nIt hanhep - nhieu hon cac mroc giau co nen sl! phat trien cua ho chu yeu phu thuoc vao viec duy trt du trii' von tai nguyen. Song, vi ngheo doi nen ho phai khai thac mot each thieu can nhac nham dam bao cuoc song t6i thieu cua mlnh. Vi v~y, v6n dg tIii' tai nguyen suygiam nhanh chong va khi g~p cac bien cO' ve thien tai, chien tranh, ... ' cac nuac ngheo kh6 khoi phuc tra lai mire phat trien ban dau. Neu von du trirtai nguyen thien nhien Ian se de dang dieu chinh, cang nhieu von du tru tai nguyen thien nhien, cling co kha nang phat trien keo dai vi nhiing rnroc flay co it von nhan tao, cae nuoc chau Phi hien nay dang a trong b6i canh nhu vay.

- Cong bang giifa cac the he : Mot trong nhii'ng Iy do phai duy tri von tai nguyen thien nhien la dam bao tinh cong bang trong str dung von tai nguyen thien nhien giua cac the he, Hem nira, chung ta co the tao diroc von tai nguyen nhan tao (KM) de dang hem nhieu so voi viec tao ra tai nguyen thien nhien (KN).

47

- Y nghia dOi v6i dOi song sinh v~t : Viec duy trt, d1,l' tru tai nguyen thien nhien co y nghia quan trong dOi v6i S1,l' song cua sinh v~t, neu con ngtroi lam giam von du tIii' tai nguyen ciing co nghia Ia da lam mat di noi sinh sOng cua sinh vat, dOi sOng sinh vat b~ de doa.

- Y nghia cua viec su dung quy vOn thien nhien - 19i ich va chi phi : Cac nha kinh te h9C cho rang, khi khai thac von tai nguyen luon luon keo thee ca chi phi va lqi ich. Giam quy tai nguyen luon nham mor muc dich nao day; vi du, viec pha rimg nhiet d6i III nham muc dich san xua't nong nghiep, Nhu vay, khi lam ,ma't di tai nguyen d~u mang lai lei Ich do su dung vimg da't do. Vi du, khi Slr dung dai dirong hoac khi quyen d~ chua dung chat thai cilng nham mang Iai nhieu Ioi nhuan thay vi phcii dung cac phtrong phap xu 19 khac tOn kern hon, Viec pha huy moi tnrong ciing gay ra nhimg chi phi, VI rot nhieu nguCri cung su dung moi truOng (de ngam canh, giai tri, nghien CUu khoa hoc, ... ).

Oliphi Lgiich

KW

KN

Hlnh 1.9. Quan h~ gitra chi phf, Ioi Ich va quy v6n tai nguyen

Hlnh 1.9 bieu dien loi Ich thu diroc va chi phi khi vOn du tm tai nguyen (KN) duoc duy trl b rmrc nao da'y. True hoanh bi~u thi von dl! trii' tai nguyen thien nhien (KN). True tung chi I¢ feb (B) va chi phi (C) khi khai thac nhung van dam bao von du trfr tai nguyen On dinh, Khi quy von tai nguyen (KN) tang, 19i Ich cilng tang; noi each khac, loi ich thu diroc do sir dung v6n tai nguyen tang. Mat khac, chi phi khai thac va duy tri von tai nguyen (C) cling lang khi von du trii tang.

48

TIr hlnh 1.9 ding eho biet mien gioi han (B - C) cua hai dirong lqi Ich va ehi phi la mien sir dungvon tai nguyen mang lai hieu qua. Mire sa dung tai nguyen KN'" la mire t6i U'U nhat, vi luc nay hieu s6 B - C la 1&1 nh{(t ; tai day, hai tiep tuyen tren hai dirong cong B va C song song v6i nhau.

Cling nhu tnrong hop chon huang phat triin, gia tri KN'" (hinh 1.8) dam bao tfnh an toan d6i vOi tai nguyen khi g~p bat trac, thien tai thi KN'" (hinh 1.9) lai darn bao cho lqi nhuan thu dugc dat mire 100 nhat. Tat nhien, hai gia tri nay co thi khac nhau, nhung nell xac dinh duoc, cluing ta co thi 11!a chon de co KN'" ehung cho ca hai muc dich tren. Mot diim nira can hru y la cac gia tri nay deu co y nghia nrong d6i, nghia la phai hieu n6 trong mot khoang gia tri nao day.

•

ChLlO'ng 2 KINH TE 6 NHIEM

Trong chuang nay, cluing ta se tiep can nghien ciru van de 0 nhiem moi tnrong va tim cac bien phap giam thieu phat thai chat 0 nhiem, giam thieu tac hai do 0 nhiem gay ra dum g6c d¢ nghien ctru kinh te qua ba van de :

~ 0 nhiem moi tnrong diroi g6c d¢ kinh te ;

~ Cac cong C1,l kinh te giai quyet van de moi tnrong ;

~ Tinh toan chi phi thiet hai do 0 nhiern trong hach roan kinh te.

o nhiem mOi tnrong da diroc nghien CUu dum nhieu g6c d¢, dang chu y la kha nang gay hai cua chat 0 nhiern khi ham hrong virot qua gi6i han nao dlly. Suy giam sire khoe cong dong, anh huang xau toi cac h¢ sinh thai, giam san hrong cay tr6ng, vat nuoi, suy thoai tai nguyen 13. nhtmg -bieu hien thiet hai do 0 nhiem gay nen d nhieu noi. Duoi g6e d¢ kinh te, nguoi ta da co gang hrong hoa rmrc thiet hai nay bang dan vi tien t¢ thea nhieu each khac nhau, d~c biet trong danh gia hieu qua kinh te cac du an, giup xem xet du an toan dien han. Mot so phan trong chuang nay dugc trfch trong [1, 4], e6 hieu chinh can thi€t.

2.1. MaC 0 NHI~M T61 U\J

2.1.1. Khiii ni~m va bie'n d6i moi trlldng

Trong qua trmh hoat dong cua con ngtroi nhu : khai thac tai nguyen, san xuat, tieu thu cac san pham, ... va hoat dong cua thien nhien nhir : dong dar, nui lira, bao, lfi,... moi tnrong da b] bien d6i. C6 3 dang bien d6i co ban:

~ 6 nhiem moi tnrong 13. su thay d6i tfnh chat cua moi tnrong, vi pham tieu chuan moi tnrong, Vi du, khong khf b] o nhiem khi thanh phan bi thay d6i, co mui 1<;1, co khi doc, ... virot qua tieu chuan cho phep, lam giam tam nhin.

~ Suy thoai mOi tnrong 13. su thay d6i chat hrong va so luong cua thanh phan rnoi tnrong, gay anh huang xau cho dOi.song con ngtroi va thien nhien.

- Sir co moi tnrong la cac tai bien hoac rui ro trong qua trinh hoat dong ella con nguoi, hoac bien d6i bAt thuong cua thien nhien gay suy thoai rnoi tnrong nghiem trong, Su co moi tnrong c6 the xay ra do : bao lut, han han,

50

dong d!t, sut 10', chay rirng ; sT! c6 ky -thu~t, tim kiem, tham do hay sT! co trong cac 10 phan ling hat nhan,

2.1.2. 6 nhiem nhLlla mQt ngo{li U'ng

Xet v~ mat kinh te, e, nhiem moi tnrong phu thuoc van tac d¢ng cua chat thai, do la hieu iing vat Iy d6i voi sinh v~t nhir thay d6i giong loai, giam slit nang suat sinh hoc ; Iii phan ling cua con ngtroi d6i v6i rae dong do nhu khong hai long, bu6n phien, 10 lang, ban khoan, Co the coi su phan ling cua can ngtroi nhir Iii su giam phuc 1<;1i. Vi du, khi san xuat giay co cac khi thai nhu S02' CO2, H2S, CI, ... e6 mroc thai tan axit HCI, cac chat thai ran nhir bun, voi, sa soi, ... lam chet mot so thuy sinh vat, thay d6i nang suat Ilia, cay trong trong vung, Dan cu trong vung chiu tac d¢ng cua chat thai cling bi suy giam suc khoe, om dau, ...

Cac hien tuong tren diroc goi la ngoai irng, Vay, c6 the dinh nghia ngoai ling la dnh hudng eua mr)t hoat dong xdy ra ben trong mr)t h¢ sdn xud: Len cdc yeu tt/ khac ngoai h¢ san xud: do.

TiT dinh nghia tren, c6 tht! phan chia ra hai loai ngoai ling : ngoai ling tfch eire (ngoai img dirong) nhu hoat d¢ng trong hoa, r6 rang dem lai phuc loi cho con nguoi va ngoai ling tieu eire (ngoai dog Am) nhu cac hoat dong san xuat cong nghiep c6 thai cac chat doc hai, Cac ngoai irng dirong duoc coi Iii loi Ich rna hoat dong kinh te dem lai cho moi tnrong xung quanh, con ngoai irng am la chi phi ngoai irng,

Khi ngoai irng tieu eire gay t60 that phuc loi d6i voi cac tac nhan khac, rna t6n that phuc loi do khong duoc d~n bu thi chinh n6 gay ra chi phi ben ngoai. an hru y la co ngoai irng tieu eire, co 6 nhiem nhirng khong nhat thiet phai loai be no, boi san xuat la tat yeu cua qua trlnh phat trien, vi vay, ngoai trng xay ra la dieu tat nhien, Van d€ Ia ngoai trng den mire nao d€ xli hoi chap nhan diroc.

2.1 .s. Ngoc;ri U'ng toi U'U

Xet moi quan he giira rmrc hoat dong san xua] Q (Q co th~ coi la san hrong cua hoat- dong san xuat) va loi nhuan bien ca nhan ella heat dong san xuat. Ca nhan diroc hieu la nha may hay nganh san xuat, tharn chi he san xuat nao do (sau nay goi chung Ia he san xuAt), vi vay, Iqi nhuan ca nhan chinh Ia loi nhuan rieng ella h¢ do. Tren do thi (hinh 2.1), true hoanh Ox Iii rmrc san xuat Q, true tung Oy bieu thi chi phi hoac loi nhuan, dtrong MNPB

51

bieu til! loi nhuan rong bien ca nhan - lQi nhuan thu duoc khi hoat dong them mot don vi san pham, MEC la chi phi ngoai jmg bien - chi phi xii hoi phai chiu hoac phai tra de khac phuc cac ngoai \ing.

Duong MNPB tren hinh 2.1 duoc xay dung x uat phat tit cong thirc :

MNPB = P - MC. (2.1)

o day : MC la chi phi bien cho viec san xuat ra san phAm gAy 0 nhiern, MC gem co chi phi b{{t bien (c6 dinh) va chi phi kha bien (bien d6i), Pia gia san pham, Trong tnrong hop nay, MC dugc eoi la ty 1~ thuan voi Q va diroc bieu dien bang duong thang, Trong nen kinh te 1ib! tnrong vm canh tranh la hoan hao thi P duoc coi la khOng d6i khi thay dOi mac san xuat, Dti co canh tranh hoan hao, it nhat phai co cac di~u kien sau :

- Co nhieu ngjroi san xuat cung san pharo va khong co ngum san xuat nao co tM quyet dinh gia ca.

- Thong tin v~ san xuA"t va cac thong tin khac phai d1iy du, eOngkhai

(thong tin hoan hac).

- MQi ehi phi phai diroc phan anh trong gia thi tnrong.

- Hang hoa trao d6i tren nguyen Uie e6 the sa hiiU ea nhan.

Voi gia thiet v~ P va MC nhu vay, dtWng MNPB ding Iii dUOng thang nhirng ty I~ nghich vm Q (hlnh 2.1).

Tit hlnh 2.1 cho thay, mire san xuat Qp la mae rna tai do lQi nhuan ca nhan dat t6i da (dien tich OXQp)' Nhung cung tai rmrc hoat dong Qp' chi phi hen ngoai se la IOn nhAt (dien tich OZQp)'

Chi phi X

L<;ri nhuan

Hinh 2.1. Xac dinh mnc 0 nhiem t6i uu

52

Tai mire hoat dong Q"', ta c6 :

MNPB=MEC

(2.2)

Ta se chtrng minh rang, voi rmrc hoat dong nay, Ioi nhuan toan xii hl)i do hoat d¢ng san xuat dua lai Ia lon nhai (dien tich tam giac OXY). Lei nhuan toan xli hol diroc hi~u la hieu gitta 19i nhuan rna he kinh t€ thu duqc va chi phi ngoai 6ng (chi phi ben ngoai),

Tai mtrc hoat dong Q"', loi nhuan do he kinh te thu dtroc chinh la dien tich hlnh thang OQ''yX, con chi phi ngoai Ung a dien tich hlnh ramgiac OO·Y. Vl vay, loi nhuan toan xii hoi Ia dien tich tam giac OYX (hlnh 2.1) Ia loi nhuan 1611 nh!t c6 th~ thu duqc.

Th~t vay, neu hoat dong b mire thap hen 0·, gia su b QI. khi do Ioi nhuan roan xii h¢i thu duqc chi lit dien tich hlnh thang OCRX nho hon so voi dien tich hinh A. Neu hoat d¢ng b mire san hrong cao hon, gia sir a Q2 , lieu san

- xuat them hrong til' Q. den Q2 thi lqi nhuan toan xii hoi se tang len hay giam di so VOl san xua't tai Q. ? Ta co, lei nhuan h¢ kinh te thu duqc khi san xuat them hrong Q·Q2 la dien tfch hlnh thang Q·Q2SY, con chi phi ngoai img la dien tfch hinh thang <tQ2DY - 1611 h<.1D loi nhuan h¢ kinh te thu diroc (dien tfch hlnh thang Q"'Q2SY) mot IUQl1g dung bang dien tich hlnh tam giac SDY. Nhu vay, khi hoat dong b mire Q2> t6ng loi nhuan xli hoi se Ia dien tfch hinh A trir di dien tfch tam giac SDY. Di6u do cho thay, san xuat a rmrc cao han hoac nho h<.1D Q* d6u cho t6ng loi nhuan xli h9i it han so v6i san xmft tai Q".

Xuat phat tir (2.1) va (2.2). tai 0"' ta co :

P - MC :; MEC (2.3)

hay:

P=MC+MEC

{2.4)

Trong do : P la gia san pham, MC + MEC la t6ng chi phi bien do hoat dong gAy ra ngoai irng. TOng chi phi nay goi la chi phi xii hoi bien (MSC).

V{Jy, tai mire hoat dong t6i uu Q. ta co :

MNPB=MEC

P = (MC + MEC) = MSC

(2.5)

Kinh te hoc vi me goi day la di6u kien t6i uu Pareto. Tai mire hoat dong Q. se gay nenngoai Ung t6i uu va 6 nhiem tai rmrc heat dong nay diroc goi la 6 nhiern t6i uu.

53

, 2.1.4. 51! thay d6i cua 0 nhiim

San xuat la tat yeu trong qua trinh phat trien, Theo quy luat nhiet dong hoc, khong ton tai san phdm rna khong kern thea phat thai chat 6 nhiem, Nhir vay, mu6n dat dircc rmrc 0 nhiem bang 0, co nghia la khong c6 hoat dong kinh te la khong phu hop voi xu th€ phat trien.

Co' sa khoa hoc moi tnrong da chi fa rang, moi tnrong c6 ba chirc nang

co' ban, do la :

- MOi tnrong la khong gian s6ng cua con ngiroi.

- MOi tnrong la nguon tai nguyen.

- M6i tnrong la noi chua dung phe thai san xuat va sinh hoat.

Nhc c6 clurc nang thii ba rna moi tnrong co kha nang hap thu, dong hoa chat thai, bien cluing thanh nhimg chat it hoac khong d¢c hai, tham chi ~a co lei neu rmrc thai (W) nho han kha nang hap thu ella moi tnrong. Dieu nay co nghia la, neu mire san xuat Qa nao do urong ling v6i mire thai Wa' rna Wa nho han kha nang hap thu ciia rnoi tnrong thi 6 nhiern vAn chua xay ra.

Chi phi Loi ich

0, :Q* Q
,
, ,
, ,
,
,
Wa W· W Hinh 2.2. Mire san xuat gay 6 nhiem va mire 6 nhiem t6i iru

sa d6 tren hinh 2.2 eho thay, chi khi nao rmrc heat dong 100 han Qa moi xuat hien ngoai lffig va khi do moi co chi phi ben ngoai, Song, vi Qa thuong nho nen khi chon dan V! san hrong Q dll 100 thi Wa rat gan 0 nen cluing ta co the ve dirong MEC xuat phat tit g6c toa do.

Hinh 2.2 cling cho chung ta thay rang, 0 nhiem bang 0 chua phai la t6i iru va 6 nhiem bang 0 khong d6ng nghia v6i hoat dong kinh te bang O.

54

Mtrc hoat dong Q'. Iii rmrc hoar dong kinh t€ t6i 1.fU nen rmrc thai W" nrong img cfing la rmrc th,U t6i U'U. D~ don gian trong qua trtnh nghien ciru, dueng chi phi MEC dircc coi Iii xuat phat til g6c toa d¢ (0).

2.1.5. Ai 18 nglfbi gay 0 nhiim

, Xet mot each khach quan, ngtrci gay 6 nhiem la cac cong ty san xuat, song cfing co th~ lA cac ca nhan nhu ngiroi lai xe gay tieng dong, nguoi dung radio gay tieng on, ... Tonghop cac d6i nrong gAy 6 nhiem va chiu tac dong cua 6 nhiem nhir trong bang 2.1.

Bang 2.1. Ngtroi gay 0 nhiem va nguoi chiu 0 nhiem

NgU'bi gay ngo~i ung Nglloi chlu ngo~i (eng
Cong ty Cong ty
Cong ty Cac ca nhan
cac ca nhan Cong ty
cac ca nhan cac ce nhan
Chfnh phu COng ty
Chfnh phu Cac ca nhan Nguon [10J

Chfnh phu cling diroc eoi nhu mot nhan t6 gay ngoai irng, boi le, chinh phu co th~ gay ra tac dong ngoai iing qua viec ban hanh phap luat va cac quy tAe thieu hoan ehinh. Chinh VI vay, 6 mot s6 mroc, cac ehinh sach, quy hoach phat trien phai diroc danh gia tac dong moi tnrong, goi la danh gia rae dong moi tnrong chien luge.

2.2. ONHI~M T61l1U vA THI TRUONG 2.2.1. Quyen sO hLl'u

Nhu da trinh bay, mire t6i uu xa hoi cua hoat dong san xuat khong trung voi rmrc toi 1.fU ca nhan neu co chi phi ben ngoai. VI vay, van de d~t ra la lam the- nao dat diroc rmrc toi 1.fU xa h¢i cua hoat dong san xuat, Nha kinh t€ hoc Ronald Coase da dira ra y nrong thong qua thi tnrong d~ dat diroc mire hoar dong t6i uu nay.

Quyen sa hfru lien quan den quyen sir dung tai nguyen, moi tnrong va xac l~p quyen lam chu tai nguyen thien nhien. Quyen sir dung tai nguyen

55

duqc gi(ri han trong Iu~t phap ma xi h¢i quydinh, MOi tnrong Ia nguon luc, cho nen n6 lit mot tAi san va c6 quyen sa htru. Quyen sa hihl tai san co the thuoc v~ nr nhan hay cong dong. Khi quyen sa hihl v~ moi tnrong thay dOi, "se dan dc!n s,! thay dOi gi3.i phap thi tnrong de dat mire hoat dong t6i uu.

2.2.2. Kha nang thoa thu~n thong qua tb] tnti:lng va ngo~i emg Neu nhir khOng c6 S1,1' dieu chinh, thi nha san xuat (nguoi gay 0 nhiem) se c6 gAng hoat d¢ng a mec t6i da Qp' bCri Ie tai d6 ho thu duqc lqi nhuan cao nha:t (t6i da hoa loi nhuan), The! nmrng mec hoat dong t6i UU xi h¢i lai la tai di~m Q+. Nhu vay hoat dong cua thi tnrong va muc tieu t6i uu xli hoi knong nrong hop nhau.

Xet hai tnrong hop :

- Truong hap thu nluft : Neu quyen sO hihl moi tnrong thuoc ngum bi 6 nhiem (chang han, nha mroc quy dinh khOng duqc xa thai trong khu virc nao d6), nguoi bi 0 nhiem se khong muon bi () nhiern (du ra:t it), vO hlnh chung ho khOng mu6n c6 hoat dong san xuat, Hay noi each khac, ngiroi san xua:t khOng diroc quyen gay () nhiem (khong c6 ngoai img),

Chi phi

Loi nhuan a

Hloh 2.3. Co sCI thea th'u~n d~ d~t mire Q+

Neu nha san xuat hoat d¢ng v6i san hrong Q nao d6, vi du tai diemQd tren true hoanh (hlnh 2.3). Tai rmrc hoat d¢ng nay da gay ra mot ngoai U'ng (chi phi ben ngoai) c6 dien tfch OcQd' Dieu nay trai voi rnuc dfch cua ngtrci bi 0 nhiem, VI vay, se xay ra s1,1' mac ca (thong qua thi tnrong) giira nguoi gay 6 nhiern va nguoi chiu 0 nhiem, Neu ngum gay 6 nhiem d~n bu cho ngirci chiu 0 nhiem mot khoan chi phi t6i thieu Ian han chi phi ben ngoai do ngoai &tg gay fa (len hon dien tich OCQd)' thl ngum gay 6 nhiem vAn thu duoc loi

56

nhuan rong ea nhan (dien tlch Oabc) 1611 hon nhieu so voi chi phi phdi bo fa d~ den bu cho ngiroi chiu a nhiem. Thoa thuan nhir vay c6 lei cho ca ngum gay 0 nhiem va ngiroi chiu 6 nhiem.

Qua trlnh mac cci nay keo dai, chi dUng lai khi dat duoc mire hoat dong Q*, vi neu san xuat vtrot Q"' thi rmrc den btl se vdQ't rmrc loi nhuan thu diroc tit san xu~t them mot hrong virot Q*.

- Truong hap thu hai : Neu quyen sa htru moi tnrong thuoc nguoi gay a nhiem (chang han, nha mroc cho phep phat thai) thl ho se heat dong b mire Qp vi ho c6 quyen thai fa moi tnrong rna ho duQ'C sa hiiu. V~ rrnrc heat dong t6i da Qp' ngoai trng do heat dong gay fa se rAt 1611 - chi phi ben ngoai 1&1 (dien tfch OiQp).

Vci rmrc hoat dong Qp' ngiroi chiu 6 nhiem ganh chiu chi phi ben ngoai 1&1, vi vay, ho mu6n nha san xuat giam rmrc hoat dong (nha hon Qp). Gia sa, giam heat dong ve mire san hrong Qf (Qp > Qf), lqi nhuan se bi giam mot hrong bang dien tfch Qp£Qf• Nhu vay, se xay fa mac ca giua ngiroi gay 0 nhiem va ngirol chiu 0 nhiem. Neu nguo1 chiu 0 nhiem b6 ra mot khoan chi phi t6i thieu Ian hon lqi nhuan nha san xuat bi thi~t hai do giam rrurc san xuat tir Qp den Qf thi ngtroi san xuat (ngiroi gay 0 nhiem) san sang chap nhan, Dieu d6 loi cho nguiri chiu 0 nhiem, mac du ho bo fa mot khoan chi phi den bu (bang dien tich QfgQp) nhirng lai giam dircc (tranh diroc) chi phi ben ngoai 160 hon fai nnieu (ibQcQp > QygQp). Qua trlnh mac ca nay keo dai, chi dimg lai khi nao dat muc hoat dong t6i uuQ", Q* la di~m t6i uu ve mat xa h¢i.

Nhu v~y, khong can su can thiep cua chinh phu, S\l' thoa thuan gitra ngttOi gay 0 nhiem va ngum chiu 0 nhiem thong qua thi tnrong vAn c6 th~ dat duoc mire heat dong t6i uu Q+. D6 chinh la 19 thuyet Coase.

2.2.3. Phe phs" Iy thuyet Coase

R5 rang, 19 thuyet Coase d6ng vai tro quan trong trong viec dieu chinh 6 nhiem rna khong can su can thiep cua chinh phil. Tuy nhien, trong mot s6 wang hop, 19 thuyet Coase to ra khong thich hop,

- Tnrong hop thu nhAt : Loi nhuan bien ca nhan khi thi tnrong canh tranh hoan hao khac biet so vOi khi canh tranh khong hoan hao.

57

PM.n tren dil phan tich ve ngoai 6ng t6i iru, voi gia thiet thitnrong canh tranh hoan hao, nrc til ;

MNPB=P-MC

nen ta co : MNPB = MEC tai Q~, nghia la, tai d6 P = MSC.(chi phi xii hoi), Khi mac ca tren thi tnrong, MNPB la dirong mac ca cua ben gay 0 nhiern, ciing 13. dirong gioi han d~ quyet dinh den bu cho ngtrei chiu 6 nhiem. Nhimg trong hoan canh canh tranh khong hoan hao, duong mac ca

. khong con la P - MC (khong bang MNPB) ntra, Boi vi, trong canh tranh khong holm hao, dirong loi nhuan bien ca nhan MNPB = MR - MC (MR la doanh thu bien). Liic nay, MR"* P, vi vay, duong cong MNPB = MR - MC khong con dung d~ thoa thuan rura. Khi d6, MNPB = P - MC trong canh tranh hoan hao khac MNPB = MR - MC trong canh tranh khong hoan hao.

- Truong hap thu hai : Tai san trong tnrong hop thoa thuan thtrong 1ft tai san chung, nrc la thoa thuan chung gifra cac mroc, hoac giira dan cluing va nha may dien nguyen tit. Khi d6, rAt kh6 tim diroc dai dien dirng ra d~ thoa thuan,

Trang mot s6 tnrong hop, tuy c6 thoa thuan nhung chi phi de thea thuan Ian hon chi phi diroc den bu nen trong tnrong hop nay, t6i iru nhat lit khong thoa thuan,

- Truong hap thu ba : Ngay ca. khi chi phi giao dich nho hon chi phi duqc den bu, nhung ngirei chiu 6 nhiemchira diroc xac dinh thl dinh ly Coase ciing khong con phu hop, Vi du, trong tnrong hop chon chat thai d¢c hai, ngircigay 6 nhiem diroc xac dinh, nhirng ngiroi chiu 0 nhiem chua ra doi, vi viec chon chill thai sau hang chuc nam moi gay h~ll qua.

- Truong hap thu (U : Tac nhan gay 6 nhiem baa gam nhieu ngu6n. phfa chill 0 nhiem ciing khong xac dinh r5 ; hie nay. can co su can thiep cua Chinh phu,

- Truong hap thu nom: De doa de dircc den bit. Khi quyen tai san thuoc ngtroi gay 6 nhiern, ho nhan diroc su den bit tit phia ngiroi chiu 6 nhiem ; loi dung su den bu nay, mot 56 ngtroi khac co quyen tai san doi hoi diroc den bu, nell khong se san xuat va gay 6 nhiem, mac du tnroc day ho chua bao gio san xuat. Vi du : o mot s6 ruroc co nhtrng vimg dctt co y nghia moi tnrong, nha mroc den bu cho ngtroi sa hiru vung dctt nay d~ ho kh6ng canh tac ; loi dung Sl! den bit d6, mot s6 vung khac ciing doi dtroc den bu, nell kh6ng ho se canh tac, mac du tnroc day ho khongcanh taco

58

2.3. THU~ 6 NHI~M vA 0 NHI~M TOI UU

V~ mat xii hei, hoat dong t6i uu ta tai diem Q*, vi vay, can co nhieu bien phap de dfitt duqc muc tieu d6. Y nrong cua Pigou duC!c trlnh bay dum day ding nham dat duqc rmrc hoat dong t6i uu Q+.

Trong nhieu tnrong hop, can c6 Sl_1 can thiep cua Chinh phu nhu ban, hanh cac quy dinh ve tieu chudn 6 nhiem hoac thue 6 nhiem dua vao mire thiet hai do 0 nhiem gay ra. Mot trong nhirng loai thue d6 goi la thue Pigou, do nha kinb te h9C Pigou (1877 - 1959) de ra. Theo Pigou, danh thue 0 nhiem Ia mot cong cu, mot bien phap nham lam cho chi phi ca nhan bang voi chi phi xii hoi,

Tren thirc the, tat kh6 xac dinh mot rmrc thue Pigou chinh xac, dum day, cluing ta nghien c6'u mire thue Pigou 19 nrong,

2.3.1. Thue Pigou toi LRJ

Nguyen tAc tinh thue Pigou la ai gay 6 nhiem ngiroi d6 chiu thue, thu€ Pigou diroc tfnh tren tirng don VI san pham gay 6 nhiern.

Pigou de ra mot mire thue nhu sau : Mtrc thue 6 nhiem tinh cho moi dan V! san pham gAy 6 nhiem co gia tri bang chi phi ben ngoai do don vi san pham gay 6 nhiem tai rrurc hoat dong t6i UU Q".

Tren hlnh 2.4, mire thue Pigou chinh bang MEC tai mire hoat dong Q*, nghia H, bang gia tri t", Nhu vay, sau khi trir di thue Pigou, dirong loi nhuan bien MNPB se trb thanh (MNPB - t·) la duong loi nhuan bien rom.

Chi phi

L¢ nhuan X

f

Siinluqng

o

Hinh 2.4. Muc thue 6 nhiern

59

That vay, vol" mac thue Pigou t", nha san xuat se di~u chinh mire hoat dong v~ Q+. Vi thue danh vao timg don vi san xuat nen chi khi nao MNPB ' IOn hOO mac thue' thi ngiroi san xuat mill co Hii. Dieu nay chi dat diroc khi san xuat 6 mac Q+. Do do, y nrong danh thue de dat mac hoar dong toi uu diroc thuc hien,

Tren thuc te, xac dinh dircc mire thue toi uu t'" het sire kho khan. Muon xac dinh diroc rmrc thue nay, tnroc het, phai xac dinh diroc mac hoar dong toi uu Q+, sau d6, xac dinh mire thai do heat dong b mac Q* gay ra, dong thoi phai tfnh diroc mac thiet hai (chi phingoai irng) do 6 nhiem gay ra tai

mac heat dong Q+.

2.3.2. Tinh thue Pigou toi uu

V e mat toan hoc, c6 th~ tinh duqc thue Pigou toi uu nhu sau :

GQi NSB la loi nhuan xii h¢i do hoat d¢ng san xuat dem lai, PIa gia ella san pham, Q la mac heat dong hoac mire san hrong (P diroc coi lit khong phu thuoc vao rmrc hoat dong Q), Cia chi phi rieng (chi phi ca nhan) cho hoat dong san xuat (C phu thuoc vao Q, ky hieu C (Q)), EC la chi phi ben ngoai do 0 nhiem gay ra (EC phu thuoc vao Q, ky hieu EC(Q)) tht loi nhuan xii hoi do hoat d(mg san xuat dua 1~ bang doanh thu cua hoat dong gay 0 nhiem trir di t6ng chi phi ca nhan va chi phi ben ngoai,

Taco:

NSB = Q.P - C(Q) - ~C(Q)

(2.6)

Trong do, Q.P 1a doanh thu do hoat dong san xuat dua lai, Muc tieu cua xii hoi Ia toi da hoa lqi nhuan NSB (NSB phu thuoc vao mac hoat dong Q).

D~ tlm eire tri cua (2.6), ta dao ha~ theoQ, sau do cho bang 0, dtroc :

•

dNSB = p_ de _ dEC = 0 (2.7)

dQ dQ dQ

Nhu vay dieu kien can d~ co loi nhuan xii hoi eire dai If. ;

(2.8)

Trong do, SC bang chi phi bien rieng (cua ngiroi san xuat) cong voi chi phi ngoai img, goi la chi phi xii hoi,

Tit (2.8) ta co :

60

p_ dC = dEC

dQ dQ

(2.9)

hay:

dNPB dEC

-~=--

dQ dQ

(2.10)

Trong do, NPB la loi nhuan rong, rieng,

Tit cOng thuc (2.8) cho thay, gia cua san pham (gay ra 0 nhiem) bang chi phi xii h('li tren dan vi san pham d6. Tit (2.10) cho thay, de d~t diroc rmrc t6i uu, loi nhuan rieng (ca nhan) phai bang chi phi ben ngoai do ngoai img gay ra.

Re rang, neu bien s6 Q tien t61 diem Q* ta c6 :

P= dC + dEC ao' ao'

(2.11 )

Nhu tren dii trinh bay, dE? (trong 2.11) chinh lit m uc thue rna Pigou dii dQ

d..t hi I' dEC *

e ra, ng ia a: --* = t

dQ

V ay, gia san pham bang chi phi ca nhan tren dan vi san pham tai rrurc t6i uu Q* cong v61. thue 0 nhiem Pigou :

(2.12)

2.3.3. T,i sao thue 0 nhiim khong duqc sit d!:lng ph6 bien Thu€ 0 nhiem tham gia vao thi tnrong de xac dinh gia tri cua tm nguyen do moi tnrong cung cap nen khi c6 su khan hiern tai nguyen (do dich vu cung cap thay d6i) thl thue c6 the thay d6i.

Neu ham thiet hai va chi phi giam nhe 0 nhiem diroc xac dinh thi thue 0

nhiern tr6' nen tOi uu. Tren thirc te, thue la sl! chap nhan, khong phai Hi quy uie.

Thue' 6 nhiem khong diroc sir dung ph6 bien vi : - Thieu sf! dam baa cong bang cua thue' Pigou :

S1! thieu cong bang cua thue' Pigou bieu thi d chi) co khi thue virot qua rmrc thue 0 nhiem Pareto thfch hop, nhirng trong nhirng tnrong hop khac thi thue Iai co the thap han. Trang thai Pareto Ia trang thai t6i uu, rmrc thue' 0

61

nhiem trong trang thai nay ci.ing duoc coi 11'1 t6i uu ; vi v~y, trong thuc te, kh6 xac dinh mire thue' g~n v6i rmrc thue nay.

~ Thieu thong tin vi ham thi¢t hai :

De tfnh thue Pigou dung, it nhat chung ta phai biet diroc dubng chi phi ngoai ling bien MEC.

Theo nhan xet ella nhieu nha kinh te va cac co quan kiem soat 0 nhiem, trong thuc te rat kh6 uac hrong duoc ham thiet hai MEC, vi vay, no rna ra cac kha nang tranh chap ve co so phap ly cua thue va tien phat 0 nhiem. Do d6, y nrong tinh diroc m"t rmrc thue Pigou toi uu ta khong hien thirc.

~ Trang thai qudn lj thay do'i :

Su dieu chinh mire 0 nhiem, nhin chung, d1i c6 tit rAt som, d~c biet a cac niroc phat trien c6 co So' phap ly dua vao Luat Bao v¢ sdc khoe, 0 mot s6 mroc, tit the ky XIX da: co co che kiem soat rnoi tnrong thong qua thanh tra moi tnrong va dua tren tieu chuAn moi tnrong de phat nhftng tnrong hop vi pham,

Nhu vay, thue la mot y nrong moi trong kiem soat 0 nhiem, cai m6i do thirong kh6 diroc chap nhan. Nhieu cau hoi duoc dat ra la bien phap thue co U'U viet hon so voi cac bien phap kiem soat tnrcc day dii lam khOng ? Thue lieu ·c6 dieu chinh thfch hop vOi h~ thong luat phap hien hanh khOng ? Trong khi chuyentiep cac hinh thirc kiero soot 0 nhiem thi chi phf d6 ra sao?

M~c do eon nhieu vfn d~ nhimg thue 0 nhiem n6i rieng, thue moi tnrong n6i chung vAn dang du<;1C ti€p .we nghien cuu va lip dung b nhieu ruroc,

2.4. TI~N PH~T 0 NHI~MVA QUYEN so HUu

Nhu d8.:trlnh bay, rmic hoat dong t6i uu doi vOi xii h¢i 11'1 tai diem Q*. Neu t{nb thue 0 nhiem Pigou thi tai mire hoat dong Qp' nguOi san xullt se thiet thoi vi khi dU'a mac san xuat tit Q + den Qp ph tin lc;ri nhuan ho thu diroc nho hC1l1 phan thue phai nop. Vi vay, ho se khong sin xuai tai mire Qp rna quay tn1 lai voi mire Q+ lil mac t6i uu - dung voi ly thuy6t t6i uu hoa xii hoi. Do do, ogttm gay 0 nhiem cam tUang nhir bi danh thue hai ltin, mot lfin thee nguyen lAc tfnh thu€ Pigou, mot lfin rna'! lei nhuan do gidrn rmrc san xuA"t tit Qp ve Q+ (hinh 2.5).

each giai quyet nhu v~y co cong bang ve mat xii h¢i khong ? Dieu nay hoan toan tuy thuoc vao quan diem ~ quyen so hiiu. Neu nguCri gay 0 nhiem khong co quyen sCI hiru ve rnoi tnrong d~ tJuli thi tien thue' 0 nhiem (dien nch ObdQ+) duqc coi nhu tien phat do sit dung moi .tn.rO"ng cua ngU'Oi khac lil hoan toan hop 19. Neu

62

nguCri gay 0 nhiem c6 quyen sa hilu v~ moi t:n.r?mg thi ho c6 quyen thai. Do do, ti~n JXu:ttilOi vm ho g6m hai phan, mot la mac thue' 0 nhiem danh de'n muc hoar ' d('lng Q*, hai la mec thue do hoat dong tit Q* den Qp la khong hop ly.

Chi phi Lei nhuan

Q

Hlnh 2.5. Mire thu€ 6 nhiem lien quan tci quyen sa hilu

2.5. cAc Bl~N PHAp KINH TE DE GIAM NHe 6 NHI~M

MI,lC tieu cua xii hoi la lam moi each d~ giam nhe mire 6 nhiern, Tit thirc t€ cung nhir ly thuy€t cho thay, co hai bien phap sau day diroc ap dung tuy thuoc vao rmrc 0 nhiem mong muon:

• Bi¢n phap thu nhdt : Dau tu, lap d~t trang thiet bi chong 6 nhiern, xu ly 6 nhiem, R6 rang, neu tang dau nr (chi phi them cho giam 6 nhiem) thi rmrc 6 nhiem siS giam di (hinh 2.6).

Chi phi Lqi nhuan

Hmh 2.6. 6 nhiem t6i iru va chi phi bien ben ngoai

63

Trong do: + Duong MAC: dirong chi phi khac phuc () nhiem (duong chi phi giam nhe () nhiern bien) cho biet mire dtiu nr de giam mot dan vi () nniem a timg rrnrc () nhiem khac nhau.

+ Duong MNPB : duong J¢ nhuan bien

+ Duong MEC: duong chi phi bien ben ngoai,

- Bien phdp tn« hai : Giam rmrc san xuat, Nhu dii trlnh bay, rmrc 0 nhiem gliy ra phu thuoc vao mire hoat dong san xuat Q nen giam mire san xuat cling la giam () nhiem. Tuy nhien, viec giam san hrong Q lai anh huong den loi nhuan ca nhan. Vi vay, d~ 11!3- chon diroc phuong phap hop Iy, can xet them ham Ioi nhuan cua hoat dong san xuat.

Tren hlnh 2.6, ta thay rang, de giam rmrc 0 nhiem tir a den b (b < a) dung bien phap tang chi phi khac phuc 0 nhiem re han ta giam rmrc hoat dong Q, bm VI dirong lei nhuan nam tren dirong chi phi khac phuc 0 nhiem,

- Tnrong hop nay xay ra khi nha mroc dinh ra tieu chuan thai, buoc cac co sO san xuat phai tuan theo, chang han, mac thai 0 nhiem chi diroc 0 rmrc b. Khi do, neu chon phirong an xU ly 0 nhiem, nha may van san xuat b mire san hrong cao va dim bao luong thai 0 nhiem lJ mac thap (rmrc b).

Khi .muc 6 nhiem dat dugc b b, muon giam den c va tiep den 0 (giam tuyet d6i) thl chon 'bien phap giam san luong Q se re hon. Bl:ri VI, luc nay duang lc;ri nhuan nam dum duong chi phi khac phuc 6 nhiern. Tren hlnh 2.6, drnmg mni ten la duong chi phi thap nhat khi dieu tiet () nhiem va diem rna tai do MAC = MEC la diem t6i iru,

Ngay nay, chi phi xU ly () nhiern ve co ban da diroc tinh nhu ehi phi san xuat, tat nhien, hieu qua ella cac giai phap nay con han che nen mot phan chat 0 nhiern van diroc thai ra moi tnrong. Vi vay, cac phirong phap xu ly 0 nhiem hieu qua cao hon van ca.n diroc tiep tuc nghien ciru va irng dung,

2.6. TlEU CHUAN MOl TRUONG, THUEVA TI~N TRQ CAP 2.6.1. Tieu chuin m6i trLtong

Tieu chuan moi tnrong (TCMT) la mot trong cac bien phap can thiep ella Nha mroc nham dieu chinh rmrc () nhiem. Dira tren cac muc tieu ve bao ve moi tnrong, Nha mroc de ra cac TCMT. Tieu chudn rnoi truong la nhii'ng chuan mire, gim han cho phep diroc quy dinh dung lam can cu d~ quan ly moi tnrong, Cac hoat d¢ng san xuat eo tac dong den moi tnrong khong diroc phep virot qua TCMT quy dinh,

Nhu dii trinh bay, () nhiem rnoi tnrong la su thay ddi tfnh chat moi tnrong, vi pham tieu chuan moi tnrong, Nhu vay, chung ta dii dung tieu chuan moi tnrong lam chusn mire d~ danh gia 0 nhiem moi tnrong.

Vi du :

Tieu chudn moi tnrong quy dinh hrong cac hop ch[(t CO2, S02 trong mot don vi. the tfch khOng khi, hay hrong bui 10' lirng tinh ra mg tren 1m3 khOng khf, ". phai nho hen gia tri tieu chuan nao do. Chang han, hrong S02 cr khu dan cir phai nho hen 0,3 mg/rrr' neu tiep xuc trong vong 24h.

o Viet Nam, Nha mroc dii nhieu Ian ban hanh cac TCMT. Cac nganh, cac dia phirong, tuy thee d~c thu cua minh, cung co the ban hanh nhtrng tieu chuan rieng, VI vay, khi ap dung cluing ta phai noi r6 ngu6n goc tieu chuan,

Khi dii quy dinh cac TCMT, co quan kiem soat rnoi tnrong se giarn sat cac hoar dong cua nguoi gay () nhiem, Khi do, ho co quyen phat nhitng ai vi pharn tieu chuan nay, buoc ngiroi gay () nhiem phai xir ly chat thai hoac thay d6i rmrc hoat dong san xuat, Thuc te cho thay, mire phat phai du cao de cac CO' sa khOng dam vi pham tieu chuan, Ngoai ra, phai co bien phap kiem scat

du manh de nhanh chong phat hien nhitng vi pham va kip thoi Xlt IY. 0 nhieu mroc, tuy co he thong tieu chuan moi tnrong nhung he thong kie~ soat yeu kern nen hieu qua cua viec ban hanh tieu chudn rift han che, Vf du, nong d¢ t6i da cac chai trong khoi thai duoc quy dinh trong bo tieu chuan nhirng thiet hi lify mAu tll' 6ng khoi hoac khong co hoac hong hoc thi rat kho kiem soat su tuan thu tieu chuan cua cac Co' sa san xuat.

ve. mat phap ly, dua tren co sa cac tieu chuan moi tnrong de quy dinh fide () nhiem va giam sat rmrc 0 nhiem la hoan toan hop IY. Dieu can chii y la khi dinh ra cac tieu chuan moi tnrong buoc nha san xuat phai dieu chinh rmrc hoat dong thee cluing thi phai xet xem hoat dong do dii toi U'U ve mar kinh te chua. De hieu ro hen dieu nay, cluing ta xet vi du tren hinh 2.7 dum day.

Vid9 :

Theo lieu chuan moi tnrong, mire phat thai chi duqc phep cr WS' nrong ling voi mire hoat dong Qs' Nhirng, nhu dii neu a phan tren, mire heat dong Qs chua phai la t6i iru, VI Q, nho hon Q'" - la rmrc hoat dong t6i iru ve mat xii hoi va diroc dung de xac lap thue Pigou toi uu, Rfi rang, gifta giai phap thue va tieu chudn moi tnrong khong co su an y nhau. V6i rmrc phat P, ngiroi gay 0 nhiem co the dieu chinh mire hoat dong san xuar toi rmrc Qb'

65.

noi mac phat t6ng cong vAn nho hem 19i nhuan rna ho thu diroc. Theo each

,do, nguoi gay 0 nhiem se tfnh toan sao cho hoat dong tm mire rna tien phat khOng vuQt qua 19i nhuan ho thu dircc do tang rmrc heat dong san xuat. Ngay ca viec phat 0 nhiem ding kho khan, boi vi, neu tren mot khu vue cd nhieu nguoi gay 0 nhiem, mOi nguoi gop mot phan thi rAt kho phan biet, DAy cling la han che ella viec phat 0 nhiern dua tren tieu cbudn mOi tnrong, Nhu vay, muon co 51! trung hop giira tieu chuan moi tnrong voi thue Pigou toi iru thi phai tinh roan Hun the' nao di tieu chuan moi tnrong trung voi rmrc phat thai 0 mire heat dong toi uu Q" nrong irng v6i tien phat P*. Do do, dieu ban khoan ella cac nha kinh te la canh giac voi cac tieu chuan moi tnrong,

Chi phi Lei nhuan

p*

Mire 0 nhiem

Hlnh 2.7. Tfnh khong hieu qua ella tieu chuan

2.6.2. Mau thu;}n gilia thue va tieu chuiln moi trtlong

Nhu tren dii trinh bay, trong hai giiti phap can thiep cua Nha nude de dieu chinh 0 nhiem, nguOi. ta thich thue hem tieu chuan moi tnrong (giai phap hra chon) vi giai phap thue it t6n kern han.

Tuy nhien, thue' chua han uu viet han so vCri tieu chuan moi tnrong, Thuc te, su ket hop gijra thue va tieu chuan moi tnrong lii de chap nhan hon ca. D~ hieu ro han dieu nay, ta xet sCI d6 tren hinh 2.8.

66

,.'

Tren hlnh 2.8 la sa dO 0 nhiem co ban vm gia thiet mot s6 yeu t6 chua duqc xac dinh chac chan nhu vi tri chinh xac cua ham loi fch MNPB (duong MNPB phia tren). Neu xac dinh duong MNPB sai thl no phan anh sai gia tri < thuc cua lcfi feh - MNFB (duong MNPB phia dum).

Chi phi Loi nhuan

Q

Q'

Mirchoat dong kinh te

Hinh 2.8. Tuong duong gitfa thue va tieu chuAn

- Xet tnrong hop xac dinh MNPB sai (duemgMNPB sai) rna vAn ngo nhan la dung va gia thiet ,duang MNPB va dirong MEC co cung d¢ doc nrurng trai dau. Khi do, du la thu€ hay tieu chudn moi tnrong deu dAn den h~u qua ra't Ian. S1:1' Iva Ch9D thue hay tieu chuan luc nay khong con y nghia.

That v~y, nguyen tac thue diroc thiet lap tren co sa cO gang dam bao rmrc 0 nhiem t6i UU, do duong MNPB thirc te la sai rna vAn ngo nhan Ia dung nen Nha rnroc ~hi di:lt ra mire thue t nbc han rrurc thue t6i uu t*. Khi nhan ra so ha nay, ngum san xuat se dieu chinh cho san 1 uong tm Q', ( Q' > Q "') nhirng vAn chiu mire thue t nho ban t'" thuc ra't nhieu (t'" la gia tri thue dung khi xac dinh MNPB dung). Ket qua la 6 nhiem rat Ion, rmrc chi phi vtrot troi do 6 nhiem la dien tich hinh bde.

Neu viin dira vao duong MNPB sai, chinh quyen se thiet I~p tieu chuan a rmrc hoat dong tai Q (Q < Q"'), khi do, hao t6n Ioi nhuan do giarn san hrong bang dien tich hinh abc. VI hai tam giac abc va bde bang nhau nen lirachon thue hay lieu chuan la nhu nhau. Nghia la, ca hai tnrong hop nay deu khong dat du<;1C mire tci uu dung va se gay ra mat mat loi nhuan mot hrong nhu nhau.

67

V~y, voi gia thiet dirong chi phi MEC va dirong MNPB c6 dQ doc bang nhau, ta khong c6 su lua chon giita giii phap thue va tieu chuan 6 nhiern.

- Trong mrong hop dirong MEC c6 d¢ doc Ian hon duong MNPB thl giai pnap thue dua den rrurc ton thfi't ton (hlnh 2.9) nen ngiroi ta se lua chon tieu chuan ; ngiroc lai, neu dQ doc cua duang MEC nho han dtrong MNPB thi giii phap tieu chuan dem lai t6n thAt 100 hon nen thue diroc ira thich han. [)i~u nay c6 y nghia rAt IOn khi quyet dinh giai phap nao trong tnrong hop xac dinh cac duong MNPB va MEC khcng chac chan. Khi d¢ doc duong MEC lOO, nghia la, chi phi ngoai trng bien lon, (chang han, chat thai gay hau qua nghiem trong, kh6 giai quyet), tOt nhAt la dung tieu chuan de ngan chan, Ngiroc lai, khi chi phi ngoai irng bien nho, c6 th€ dung thue VI c6 tang them 6 nhiern thl cling de khac phuc hau qua.

Chi phi Lqinhu~n

MEC

o

Q

Q'

Muc hoat dong kinh te

Hinh 2.9. So sanh hieu qua cua viec sir dung thue va tieu chuan khi dl) d6c dirong MNPB nho hon so voi dUCmg MEC

T6m l~, M hra chon giro phap thue hay tieu chuan hop ly, can xac dinh chinh xac ham It;ri nhuan MNPB, ham thiet hai MEC va mire chenh lech d¢ doc gitra cluing,

2.6.3. So sanh chi phi hanh chinh

Viec thuc thi bien phap thue trong kiem soat moi tnrong thirong t6n _ kern. dong thm gap phai si;t' khang cu ella ngiroi gay 6 nhiem neu co sa cua thue dira tren viec do gia tri kinh te ella thiet hai. Chi phi hanh chfnh cua viec

68

danh thue ding khac so v6i chi phi lien quan tm viec dam bao tieu chuan

nhu he thong phat vii ki~m soat, .

Ok nha kinh te' cho clog, ki~m soat cong nghe Iii Ii nhat, tUe la, kiem soot ve ~ thUe, gilfy phep cho cac cOng nghe ducc phep sir dung. Neu ngan cain duqc cong nghe lac hau, gay 0 nhiem nhieu, co th~ true tiep giarn thi~u duqc 0 nhiem,

So sanh nay chi Iii tuang dOl, trong mot s6 tnrong h9P nlnr d6i voi chAt thai d¢c hai thi khong c6 each nao khac Iii ap dung bien phap tieu chuan de cain thai.

2.6.4. Tien ph\! cap giam 0 nhiim

Ti~n phu cap cling la met bien phap nham khuyen khfch ngiroi san xuat Hip d~t cac thiet bi lam giam mire 0 nhiem, Y tirong a day la tra mot khoan tien d~ lam viing tin cho nhtrng ai gay 0 nhiem dum mac bAt buoc nao do.

G9i tien phu cap tinh tren m¢t dan vi gay 0 nhiem la S, muc 0 nhiem t6i da cho phep la W, muc tbai hien tai cua nguoi gay 0 nhiem la M (M < W), ta co :

Tien tn\. phu cap khi do Ia :

Phu cap = S (W - M)

Hinh 2.10 minh hoa ket qua bien phap dung tien phu cap giam 0 nhiem.

D6i voi cong ty, gia cua mot dan vi san pham (P) diroc xac dinh bang dit'!rn thap nhat cua dirong cong chi phi blnh quan (AC). Xet diem A(P.q) (hlnh 2.lOa) Ung v6i rmrcgia bang diem thap nhat cua dirong chi phi trung binh AC va dil~m B(P. Q) (hlnh 2. lOb ) tmg voi dubng cung t6ng hop S, vOi dieu kien gia (P) bang chi phi binh.quan (AC), nghia la, nganh cong nghiep c6 canh tranh hoan hao,

Tnrec khi xern xet hieu qua cu~ tien phu cap, cluing ta nghien ctiu hieu qua cua thu€ d6i vOi m¢t cong ty va mot nganh cOng nghiep, tren co sa Iy luan chung d6 d~ xem xet d6i v6i tien phu cap.

a) Hi~u qud cua thue'doi vOi cong ty va nganh cong nghi~p

Tren hlnh 2. lOa cho thay, khi co thu€ se dAy dirong chi phi binh quan (AC) va chi phf bien (MC) len phia tren, dua den elm bang tarn thm moi - noi rna gia ca hien hanh (P) bang chi phi bien mci nrong irng mire san lirong ql' Nhirng gia ca bay gib se thap han chi phi blnh quan rnoi (AC + thue), do vay, cong ty se ra khoi nganh cong nghiep VI san XU!!t se thua 10, chuyen duimg cung S sang ben trai thanh SI' Dodo, t6n tai mot can bang moi lau han nrong trng v6i PI va QI d6i voi nganh cong nghiep, PI va ql d6i voi cong

69

ty. Dietl do phat trien dung nhu cluing ta mong doi, nghia la giam duqc 0 nhiem do giam san hrong toan nganh cong nghiep,

Oliphi

PI P P2

D.d:u cOng ngh~p

Gia

-r-------

I I

o q2 ql q

San luqng cOng ty

QI Q Q2

San lUQ'Ilg tcan nganh cOng ngh~p

a)

b)

Hinh 2.10. Tac dong cua thue va phu ea:p d6i vai :

a) Hoat d¢ng cua mot cong ty ; b) Hoat d¢ng cua toan nganh cong nghiep,

b) HifU qua eda tUn phl;l c(t'p dbi v{Ji c6ng ty va nganh ctmg nghifp Viec phan deh hieu qua cua tien phu cftp d6i v6i cong ty hay d6i vOi nganh cOng nghiep phuc 4.P va kho khan han d6i vm tnue.

Khi co tien phu cftp se lam thay d6i chi phi bien (MC) cua cong ty. Neu tien phu cAp bang thue, duong cong chi phi bien (MC) se chuyen thanh (MC + phu cap) gi6ng nhu (MC + thue), Dieu do co ve v6 ly, VI tien phu cftp chac chan se thap hon chi phi bien (MC). Song, khong phai nhu vay, VI khi cac cong ty mo rong san XtlAt, ho se mat khoan tien phu ~ap co the nhan dUQ'C do giam 6 nhiern, Mat tien phu cap cling co nghia HI. mat mat tai chfnh nen dirong cong chi phi bien (Me) moi tang (VU'Q'l) len. Nhung dtrong cong chi phi binh quan (AC) d6i v6i cong ty se giam xu6ng thanh duCmg coog (AC - phu cap).

Can bang tarn thoi la noi rna gia P bang chi phi bien moi, nrc la tai Q2. giong nhu phan ung d6i voi thue. Thy nhien, pnan 6ng Iau dai rtit khac nhau. dieu nay duoc giiii thfch nhu sau :

- Trong thai gian ngan, gia P se V1IQ'l qua chi phi binh quan moi (AC - phi cap), do do, nhieu cong ty moi se ra nhap nganh c6ng nghiep VI san xuai co Uti

70

day dirong cong phu cap S sang thanh d~g cong Sz. M¢t the can bang rnoi xuit hien tai (P2' Q2) d6i vm nganh cong nghiep va tai (P2' 'b) d6i vci cong ty. c) Hi~u qua cUa thue, tten tra cap difi v6i 0 nhiem

- Do thue, san hrong nganh cong nghiep giam (Q. < Q) nen 6 nhiem giarn,

- Do phu cap, san hrong nganh cong nghiep tang len (Q2 > Q), do d6, 6

nhiem tang len ~ tham chi, ke ca. khi 6 nhiem doi voi mot cong ty giam nhung vi s6 cong ty tang nen 6 nhiem vAn tang.

Vi v~y,.dilng giai phap tien phu ~Ap lit sir lieu Iinh, n6 tao fa su thay ddi so cong ty (vao, fa tl,l do d6i voi nganh cong nghiep), thay d6i mire hoat dong cua nganh cong nghiep rna muc dich giam 6 nhiem lai khong dat duoc,

2.7. CaTA 6 NHI£M (GlAY PHEP f)UQC THAI)

2;7.1. M9t so khai ni,m

Dung cota (quota) 6 nhiem cG.ng lit bien phap can thiep cua Nha nude nharn dieu chinh mire 6 nhiem. can cu vao mire thai quy dinh cho tirng khu vue, Nha mroc cho phep thai thong qua giAy phep diroc thai, goi lit cota 6 nhiem. Nhu vay, s6 hrong c6ta 6 nhiem se duoc quy dinh, mot ngiroi muon diroc quyen thai phai mua cac cota 6 nhiem va c6 quyen ban Iai cac cota nay cho ngiroi khac neu ho muon duoc thai. Tir do, hlnh thanh thi tnrong cota a nhiem. Hinh 2.11 lit co sa pharr tich thi tnrong cota.

Gia cota

Chi phi

,

S* :

,

p'

o~--------------~--~----~--_.

W· w : Mire 6 nhiem

,

S6 cota

Hmh 2.11. Phan tich thi tnrong cota

71

Ghi chu : - MAC la chi phi lam giarn 0 nhiern (chi phi 0 nhiem) ;

- OQ; la s6 cota t6i da, nrong 6ng voi mac duoc thai t6i da (mac 0 nhiern t6i da) ;

- OQ'" la s6 cOta t6i uu, nrong 6ng voi mac phat thai t6i uu va gia t6i uu la or',

Duong MAC thirc te tra thanh dirong c~ud6i vOi. cora 6 nhiem, nrc la, vci mac thai cho phep va gia cota nao do, buoc ngtroi san xuat phai mua s6 cota nrong 6ng. Nghia la, theo muc dieh t6i iru Pareto, Nha rnroc din phat hanh OQ'" cOta.

Vi dI.1 :

VOi. gia cho phep Pj' ngU'm gay 6 nhiern co the mua OQj cota (OQj giay phep). V6'i quy dinh s6 hrong cota diroc thai, ngtroi san xuat se hra chon giai phap co loi nhat (re nhat) trong hai giai phap :

- M¢t la, mua cota 6 nhiem de dUQ'C thai voi muc thai quy dinh,

- Hai Iii, tang chi phi xu ly d~ giarn mac 6 nhiern thee yeu cau kiem soot

o nhiern.

2.7.2. Cae Iqi ieh eua eota 0 nhiim

a) NguUi gay 6 nhilm c6 thi t61 thiiu hod chi phi do 6 nhilm

DUOng MAC (hlnh 2.12) duqe coi la dUCmg gioi han (duemg nhu cau d6i vOi. cota 0 nhiem). De dam bao t6i ttu xli hoi, Nha mroc phat hanh OQ'" cora o nhiem voi gia pole va phan d~u eho hai ngu6n g~y 6 nhiem. Khi d6, lieu c6 tM t6i thieu hoa chi phi do gay 6 nhiem hay khong ?

Vi chi phi giam 0 nhiem cua nguoi gay 0 nhiem tlnr hai cao han ngtroi gay 6 nhiem tha nhat (dirong MAC; nam tren dirong MACj) nen s6 cota ho phai mua nhieu hon (OQ2 > OQj)' Dieu d6 buoc nguoi gay 6 nhiem phai suy tinh hieu qua cua viec mua cora 6 nhiem. Neu chi phi giam 6 nhiem it t6n kern han mua cota, chac chan ho khong lira chon mua cota 6 nhiem va nguoc lai,

Chung ta biet rang, chi phi giarn nhe 6 nhiem d6i voi cac tac nhan gay 6 nhiem khac nhau se khac nhau, cho nen, se hinh thanh mot thi tnrong mua ban cota 6 nhiem, Ngiroi gay 0 nhiem nao co bien phap giam 6 nhiern n~ han chi phi mua cora 6 nhiem, ho se ban lai cac cota d6 cho ngiroi gAy 6 nhiem

72

khac c6 mec chi phi giam {) nhiem cao. Bang each d6, nguoi gay {) nhiem se. giam chi phi va muc phat thai 0 nhiem,

Gia cota Chi phi

p.

56 cora 6 nhiem

Hinh 2.12. T6i thieu hoa chi phi va co ta 0 nhiem

Xet tnrong hop c1,I th~ tren hinh 2.12. Coi dUCmg MAC la tong hop cua cac nguon gay 6 nhiem rieng biet. Ghi sir, chi co hai nha may (nguon gay 6 nhiem) rieng biet. Theo phan phoi ban dau, mOi nguon diroc mua OQ'=

(OQl + OQ2)!2 cota. Do OQ2 > OQI nen OQI < OQ'< OQ2' Nha may 1 chi can mua OQI cota, neu mua them QIQ' cora nira se bi thiet vi chi phi giam 6 nhiem trong khoang nay thap hen gia cora. Trong khi do, nha may 2 chi duqc mua OQ' cOta nen ho phai xU ly 6 nhiem irng v6i phan cora khong dugc mua Q'Q2 voi chi phi Jan hon gia cota, Hai nha may c6 th~ thirong hrong de chuyen nhueng quyen mua cota nharn giam thieu tOng chi phido phat thai chat 6 nhiem,

VOl. duCmg cong nhu c;iu MAC va gia cota ,p. (hinh 2.12); sau khi chuyen nhuong, ngum thu nhat se mua OQ1 gi"y phep, ngum thti hai mua OQ2 giay phep. Khi do, tOng chi phi' do gay 0 nhiem se, giam d€n mire thap nhat.

Vi du :

Giii Slr, co hai nha may A, B deu dO nuoc thai chua ham hrong BOD cao vao mot ho nuoc, Nha mroccan nhdc va quy€t dinh phat hanh 10 cota, moi cora cho phep thai vao h6 10 tan BOD/nitm voi gia ltrieu dong/leOta va du kien phan deu cho hai nha may.

73

Luong thai, chi phi blnh quan de xiI 19 BOD cua moi nha may nhu sau :

Nha may A Nha may B

Luong thai (t1ln) 80 80

Chi phi xiI 19 trung binh (tri~u/lOt1ln)

1,5

1,1

- Neu m6i nha may mua 5 cota (theo phan phoi) thl chi phf do gay 0 nhiem ella:

+ Nha may A la :

5cOta x l trieu/cota + 0, 15tri¢u/tan x 30 tan = 9,5 trieu + Nha may B la :

5cOta x 1 trieu/cota + 0,11 trieu/tan x 30 tan = 8,3 trieu Tong chi phi cua hai nha may la : 17,8 trieu dong.

- Neu nha may B nhirong quyen mua 3 cota cho nha may A thi chi phi do gily 0 nhiem cua :

+ Nha may A la :

Scota x 1 trieu/cota = 8,0 trieu + Nha may B la :

2cMa x 1 trieu/cota + 0, 11 tri~u/tan x 60 tan = 8,6 trieu

T6ng chi phi cua ca hai nha may chi Ia 16,6 trieu dong, nho hen so voi tnrong hop phan d~u cOta. Di~u d6 cho thay kha nang t6i thieu hoa chi phi 0 nhiem khi Slr dung cOta 0 nhiem,

MOl quan h¢ giila gia cota va quytt d.inh mua cota eua cac eel sa san xu/it :

Trong vi du tren, khi gia cora thap hon chi phi xu 19 trung binh cua d. hai nha may, db co chuyen nhuong thl cu6i cung ca hai nha may deu mua het s6 cota, Nghia Ia, da tan dung dUQ'C het kha nang dong hoa cua moi tnrong. Neu chi phi ella mot nha may nao do thap hen gia cora thl chac chan nha may do khong mua cora. Khi do, co the xay ra tinh trang thira cota, chang to chua tan dung het kha nang dong hoa ella moi tnrong, Chang han, khi chi phi x':lly 0 nhiem cua nha may B chi la 0,9 trieu/IO tan BOD thl nha may B se khong mua 2 cota nen hrong thai chat () nhiem ra he chi hi 80 tin/nam, it hon khanang dong hoa ciia ho ; nghia la, chung ta chua tan dung het kha nang lam sach cua moi tnrong. Vi vay, viec dinh gia cota hop ly phai duoc nghien ciru ky de vira tan dung diroc kha nang dong hoa chat thai cua moi tnrong vira co the giam thieu chi phi phat thai.

74

Trong tnrong hop co them ngrim gay 0 nhiem moi vao hoat d¢ng trong nganh cong nghiep, lam cho duang cong cau MAC chuyen sang phai. Neu nha chec trach mu6n duy trl muc d¢ 0 nhiern nhu cti, ho se vA.n gift muc cKp

..

cota 18 S .. nhimg tang gia cOta len. Khi do, ngltm gay 0 nhiem moi se phai

mua eOta 0 nhic!m neu chi phi giam nhe 0 nhiem cua ho eao han ; ngiroc 1~, ho c6 xu huang d~u tit trang thiet bi de giam nhe 0 nhiem. DAy cung 1a uu diem t6i thieu hoa chi phi 0 nhiem cua cota.

Tdc dfing eua thi truang cota d6i WA Nha nuac :

Khi Nha mroc thay nhu cau d6i vm cora 0 nhiern tang len, Nha mroc se phat hanh mot s6 cora moi, dAy duong eong cung dip S* sang phai, Dieu do dan tm su nm nhe mire d¢ kiern scat 0 nhiem, eon goi la hien nrong lam phat o nhiern (lam phat cota).

Nguoc lai, khi Nha mroc thay clin xiet chat tieu chuan cfi, ho co the tham gia vao thi tnrong cora bang each mua lai mot s6 cota 6 nhiem, Khi do, duang cung d6i voi cota S .. se roi sang trai,

Tom lai, he thong cota 0 nhiem me fa kha nang thay d6i tieu chuan thong qua dieu kien hang ngay. Nha mroc tien hanh hoar dong thi tnrong cota 0 nhiem phan nao gi6ng cac ngan hang cluing khoan,

b) Ca h(li khong co nguOi gay 0 nhiim

Neu thira nhan eo thi tnrong cota 0 nhiem thl moi ngum deu co quyen roua ban cOta 0 nhiem do Nha mroc phat hanh. Nhir vay, c6 kha nang xay ra tnrong hop : e6 nh6m ngum nao d6 quan tarn tm viec gidrn 0 nhiem tong cong se mua cac cOta d6 nhung khOng xi thai (khong san x uat) va khong cho phep t6n tai (loai bb) thi tnrong mua ban cOta. ·DAy la gicii phap cua cac nh6m "cue doan" thich kiem soar 0 nhiem thong qua thi tnrong cota,

De duy trl san xusr, Chinh phu co the phan 6ng bang each phat hanh cOta 0 nhiern rom. Vi khong the tiep tuc mua cota 0 nhiem rnai nen cac nhom eire doan nay chi co tM lua chon giai phap van dong Chinh phu phat hanh so hrong cota 0 nhiern it di.

c) Khdc phuc dut!c m(lt so' han che' ella thut 0 nhiim

Nhu da xet l:J phan tren, co noi tieu chuan diroc thiet lap, thu€ diroc sir dung nhung van xay ra rui ro do thu€ bi danh sai. D6i vm cora 0 nhiem, xac dinh tieu chuan va tim co che phat hanh hop ly c6 phan mem dec hon, Mat khac, khi nen kinh te co lam phat thl gia tri cua thue 0 ntrit!m se thay d6i,

75

lam hieu qua cua thue giam di ; hoac khi co su thay d6i ngtroi gay 0 nhiem (so cong ty thay d6i) thi thue cGng phai thay d6i, gay kho khan cho nguoi quan ly trong khi di~u chinh cota de dang han.

Nhu vay, cora dap irng quy luat cung cau, nhirng ciing phai canh giac voi hien nrong lam phap cora 0 nhiem,

2.7.3. H~ thong cota 0 nhiem

Til lIU diem, loi Ich cua cota 0 nhiem rna thj tnrong da hinh thanh nen cac he th6ng cota khac nhau, xuat phat til hinh thirc quan ly moi tnrong do Nha mroc d~ ra, do la:

- H¢ lh(/ng cola theo khu v¥c hi 0 nhiem (APS) :

Theo nguyen tac, khong nhat thiet tat d cac khu VI!C nhan 0 nhiem co cung mot tieu chuan nen trong he APS co nhieu dang cota 0 nhiem cua nhieu diem chiu 0 nhiem khac nhau. Khi do, thi tnrong cota 0 nhiem trc nen rat plnrc tap, boi vi, tai nhirng vung co nhieu diem khac nhau v6i mire 0 nhiem khac nhau se co gia cora khac nhau. Do la kho khan trong kinh doanh cora 0 nhiern,

- H¢ thong cola phdt thai (EPS) dua tren ca sa ngu6n phdt thdi :

H¢ thong nay duatren rmrc d¢ va d~c tfnh nguon phat thai, Vi dl,l : ban cota thea hrong tan than khi d6t phat thili ra S02' CO2, Nhu vay, EPS khong quan tarn tm, tac dong ella nguon phat thai d6i voi noi tiep nhan nen chi co mot thi tnrong cora v& mot gia cota nhir nhau de phat thai 0 vung do. H¢ thong cora BPS dan gian han he thong APS rat nhieu. Tuy nhien, EPS van co mot han che la khong phan biet diroc cac thiet hai ben ngoai khi co nhieu ngu6n thai khac nhau cung tac dong nen gia cola khong xap xi v6i chi phf ben ngoai, vi vay, no khong hieu qua,

.:! .' A ,

2.8. eo £)~C TON THAT MOl TRUONG

2.8.1. Y nghia ella danh gia moi tntdng

Trong phan tnroc, cluing ta da de cap cac phirong phap nham dieu ehinh mire o nhiem la : giiti phap thi tnrong qua y nrong cua Ronald Coase ; giai phap can thiep cua Nha mroc nhir thue, tieu chuan moi tnrong, giay phep diroc thai (cota 0 nhiem),

Giai phap thi truong co hie khong phu hop vi ngoai Ung boc I¢ qua thi tnrong rat kho xac dinh, Giro prop can thiep thuong sir dung trong hai hoan canh sau :

76

1. Khi viec xac dinh 0 nhiem t6i UU g~p nhieu kh6 khan,

2. Khi c6 sl! cO gADg xac dinh rmrc tOi iru,

Trong tnrong hop thtr nhat, khong can xac dinh dtrong cong chi phi do ngoai rmg (MEC). Chung ta xac dinh mot tieu chuan rnoi tnrong dira vao cac chi tieu suc khoe lien quan, r6i tim each t6t nhat de thirc hien tieu chuan nay. Giai phap thue va giay phep (cota ·6 nhiem) la hai giai phap dc)c tnrng cua tnrong hop nay.

Trong tnrong hop tlnr hai, tnroc het, chung ta phai tim mnc tOi tru, r6i troc hrong gAo dung gia tri do de llllp tieu chudn hoac thue. De lam diroc nhu vay, can biet ham Ioi nhuan rieng ciia ngtroi gay 6 nhiem (MNPB). DAy ciing la ly do dauti~n buoc cluing ta c6 gang tim each do dac ton that moi tnrong, tuc la, xac dinh duang cong MEC. Viec danh gia t6n that (thiet hai) moi tnrong bang tien dugc de xuat v6i y tuemg coi tien t¢ lit tlnroc do cac mat mat va loi Ich ve moi tnreng. Cac nha kinh te hoc da cO gang tim kiem mot dan vi do hrong khac de do gia In moi tnrong (t6n that va Ioi feh tho diroc), nhtrng kh6 tim duqe mot don vi nao iru viet hon tien t¢ vi tien t¢ la "vat chi thi" t6t nhat rna chung ta san co.

Gia tri moi tnrong direc do dac dua teen nhtrng nguyen ttic eel ban nhu : loi Ich cong d6ng, cac gia tri dao duc chung, su cong bang nr nhien, ... Tren quan diem d6, cac nha kinh te moi truang tinh duqc gia tri kinh te ella moi tnrong,

Bang 2.2 cho thay sl.! thiet hai v~ rnoi tnrong do 6 nhiem gay nen a Ha Lan. Cac gia tri duqc do bang tien (ty USD). Lam the nao de tinh cac thiet hai tren ? Vcfu de nay se duqc trlnh bay a cac phan san, song ro fang cac con s6 nay cling clnmg to mire thiet hai khongphai la nho.

Bang 2.2. U' ae tinh thiet h~i moi Wang u Ha Lan

6 nhl6m Thi,t hllli tich luy di'n Thi,t hili! narn 1986
nam 1985
o nhi~m kh6ng khi 1,2 - 3 0,5 - 0,8
o nhi~m nl/Oe 0,1- 0,3
Thiet hal do liang 6n 0,5 0,0
Tong c9n9 1,7 - 3,5 0,6 - 1,1 Ngu6n [lOJ

77

2.8.2. sl't d\lng gia tr] kinh te

o tren, chung ta dii tim ra phirong phap tiep can d~ do gia tri kinh te cua moi tnrong, Tuy nhien, nIt kho bieu dien sir quan trong cua chinh sach moi tnrong, bOi vi, nhieu thu nhap (loi Ich) til chinh such moi tnrong th~ hien a chat lirong cuoc song (khong duoc dinh gia tren thi tnrong) hem la su tang san pham cua nen kinh te quoc dan (co tM dinh gia),

Mo: dieu ngau nhien mang tfnh lich sir la mot s6 thu nhap trong phuc loi cua loai ngiroi diroc ghi nhan bang tien trong tai khoan qu6c gia, mot s6 khac lai khong duoc ghi nhan, Dieu do diroc giai thfch nhu sau : cac taj khoan do thu nhap til nganh kinh te, trong do, quyen 56 hiru nr nhan hoac cong dong da diroc xac dinh r6 ; con cac tac dong cua hoat dong kinh te nhu tieng 6n, 6 nhiem mroc, 6 nhiem khong khi, ... khong dircc bi~u hien trong tai khoan vi khong xac dinh duoc gia tri bang tien qua thi tnrong hoac khong xac dinh r6 rang quyen co khong khf sach, yen tinh va mroc sach doi voi cong d6ng. Dieu do con co nghia lit khong co su chuyen giao giua ngiroi gay 6 nhiem va ngiroi chiu 0 nhiem, hoac sir chuyen giao thirc hien thong qua toa an lai khong phai la cac quy dinh thanh toan Quoc gia. Vi vay, loi Ich cua moi tnrong bi giam tren thi tnrong, mu6n danh gia rnoi tnrong phai ghi lai duoc gia tri moi tnrong bang rnoi each co the dtroc,

On! y : D6 moi chiIa uoc lirong thiet hIP do 6 nhiem, van con kha nhieu thiet hop khong de tinh bang tien nen so voi 56 tien uoc tinh diroc chap nhan thi thiet haitlnrc te tlurong vuqt qua u6c tfnh, Hien tai, ngiroi ta dii si't dung nhieu ky thuat'khac nhau d~ tim ra cac con s6 gia tri moi tnrong nen cin than trong trong viec danh gia va sir dung chung. Hang nam, thiet hai moi tnrong do duqc d6i voi kinh te chiern ty l¢ lon, vi du a Hit Lan la tir 0,5 - 0,9% GNP.

Bang 2.3 cho bier str thiet hai d6i v6'i moi tnrong qua uoc lirong a CHLB Dire (1983 - 1985), qua do ciing cho thay con mot s6 kha Ion su thiet hai chua ducc dinh gia,

Voc tinh thiet hai moi tnrong hang narn 6 CHLB Dire khoang tren 100 ty DM (khoang 34 ty USD) ; cac thiet hai nay chu yeu la do 6 nhiern khi, 6 nhiern mroc va tieng 6n. Thier hai do tieng 6n diroc danh gia 6 rmrc cao thong qua viec giam gia ban nha mat dirong, Dieu nay dung d6i voi cac ruroc phat trien phirong Tay ; 6 mot so mroc phtrong Dong, trong d6 co Viet Nam, iroc tinh nay khong con chinh xac. Neu uoc tfnh nay diroc chap nhan thi chi phi do 6 nhiem cua CHLB Due nam 1985 da: len toi 6% GNP.

78

Bang 2.3. U OC tfnh thi~t hai mOi tnrong 0 CHLB Duc

Onhiim TyDM Ty USD .
.. 6 nhi~m khang khf :
- Sue khoe (b~nh ho hc1p) . 2.3 - 5.8 0.8 - 1.9
- Thi~t hai v;\\t cha't (v~t li~u) 2.3 0.8
- Nang nghi~p 0.2 0.1
- Mat riJ'ng 2.3 - 2.9 0.8 - 1.0
~, Gay 1<;1 i rung 2.9 - 5.9 1.0 - 1.8
- NhG'ng thi~t hal khac doi vCli rung 0.3 - 0.5 0.1 - 0.2
- Mat sl,f de chlu 48.0 15.7
.. 6 nhi.§m mlCle:
- Ca mwc nqot 0.3 0.1
- Thi~t hal mfCrc ngam 9.0 2.9
.. Tieng 6n : .
- Tieng 6n noi lam vi~c 3.4 1.1
- Giam gia nha 30.0 9.8
- NhG'ng thi~t hal khac 2.0 0.7
.. T5ng c9n9 : 103.0 33.9 Ngudn [lOJ o My, do co chinh sach moi tnrong dung dAn nen 19i fch do tranh duqc o nhiem khong khf, 0 nhiem nuac len tm 26,5 ty USD, gan bang 1,25% GNP nam 1978 cua mroc nay.

o Costa Rica, tit nam 1970 - 1990, su suy giam (tfnh don) cua rirng, do!t va dan gia siic tuong -ung 4,6 ty USD (theo gia nam 1989), t6'c la, bang khoang 6% GDP cua mroc nay trong thci ky do.

a Indonexia, sl! suy giam (tinh don) cua rirng, do!t va thuy .san tir nam 1971 - I 984 urong irng 96 ty USD (theo gia nam 1989), t6'c la, bang khoang 9% GDP cua mroc nay.

Chung ta can nhan tlurc rang, muc dich cua viec do dac rnoi tnrong bang tien chinh la de xem xet tinh hop ly ve mat kinh te' ella viec dau tu de cai thien moi truong. Chi phi eho moi tnrong nhu vay diroc tinh bang tien va 56 tien doi hoi gan dung voi gia tri tai nguyen diroc tieu dung cho xa hoi.

79

Vi tai nguyen ella cluing ta 11ft khan hiem nen no c6 y nghia quan trong khi lc;ri. Ich thu duoc cua mot chinh sach moi tnrong VU'Qt qua chi phi tirl nguyen. So sanh nay chi co y nghia khi cac lei fch va chi phi dtrqc do tren cung mot dan vi,

Thong thuong, co SCI quan trong de xac dinh loi Ich la cai con nguoi can, la y thich d. nhan, Ciing tir quan niem nay, chung ta thay sCI thfch con ngum se khac nhau. Khi dap irng nguyen vong cua ho thl ho se vui long tni (WTP), mac du, tren tmrc t€, (gia thi tnrong) co thti thap hon. LQi Ich cluing ta thu dircc thong qua khai niem "vui long tra" se virot troi tren gia thi tnrong. Sl_1 virot troi nay goi Ia thang du tieu dung. Ta c6 :

Thunhap tdng s6 (WTP) = Gia thi tnrong + Thang du tieu dung.

2.8.3. lldc tinh gia tr] chi phi I~i ich ella moi tn/bng

Tren hlnh 2.13 chi ra thu nhap rna thi tnrong chap nhan tit gia p". Thu nhap (Ioi Ich) chinh bang gia ca thi tnrong chap nhan nhan voi luong cau, gia tri nay bang dien tfch hinh chu nhat (1). Theo quan diem loi ich U. sir dap irng mong mu6n cua ca nhan (vui long tra), co th€ ca nhan A san long tra mire gia Pa cao han gia p., ca nhan B san long tra vOi gia Pb cao han nfra. N6i each khac, b nhirng mire gia cao hon gia thi tnrong, nguoi ta van sAn sang mua mot hrong hang hoa nao day vi ho biet ro lqi Ich se duqc huimg. Vi du : Co hai m~t hang chat luong nhu nhau nhimg mot mat hang co gia cao hon (do nha may phai lAp d~t h¢ thong xu ly chat thai) van co nhieu khach hang san sang mua vi ho hi~u duqc lqi Ich moi tnrong rna m*t hang nay mang lai, Nhir vay, tho nhap tOng cong d6i voi hang hoa se cao hon nhieu so vOi viec tfnh thee gia thi tnrong.

Gia

Luong hang boa

Hinh 2.13. Duong cAu d6i VOl hang hoa moi tnrong

80

• Tim nhap tOng s6 bang tOng dien tich hlnh chu nhat (1) va hlnh tam giac (2) dum dtrong cau Marshallian (hlnh 2.13). Trong do dien tfch hinh tam giac (2) chinh la thang du tieu dung.

Co sO tnrc giac de do cac gia tri lei Ich bang tien co the bieu dien mot each don gian nhu sao: nhan dan bieu I¢ str ira thich cua rnlnh thong qua viec vui long tni de co cluing. Gia thi tnrong la uac lirong ban dau cua WTP va tOng chi tieu la uac hrong ban dAu cua t6ng loi ich hang hoa, Nhung vi co 51,1' tnt gia cao hen nen tong lei Ich chiing ta can biet chfnh Ia dien tich nam dum dirong cau Marshallian voi thu nhap khong d6i. Ngoai khai niem "vui long tnr ngtroi ta con su dung khai niem "vui long chap nhan" (WTA). Ly thuyet kinh te cho rang, dung khai niem WTP hoac WT A de do loi fch deu dircc ket qua khong. sai khac nhau nhieu. Song, mot s6 .nghien cuu kinh nghiern lai eho thay co su khac biet ro rang giira chung, Chang han, khi hoi nhan dan xem ho se tra bao nhieu de co moi tnrong trong sach (d~ xu Iy 6 nhiem, tho don rae, trong cay xanh, ... ) boac ho chap nhan mire den bu bao nhieu de chap nhan su suy giam moi tnrong, Nhu vay, ta c6 hai phep do loi Ich thu duoc tir viec cai thien moi tnrong va hai phep do mat mal hoac thi¢t hai tit su suy giam moi rnrong, Cac phep do nay bao gom:

- WTP de dam bao loi Ich ;

- WT A de tit choi lqi ich ;

- WTP de ngan chan mat mat;

- WT A de chap nhan mat mat.

Vi du :

Xet each do gia tri cua mot cong vien voi cac chirc nang dieu hoa khi hau, lam san choi, giai trf, ... Gill sU. cong vien rna cua mien phi eho tat d. moi ngum. Nhu vay, phan lqi nhuan tfnh thea gia thi tnrong bang O. Nhtmg ngtroi den cong vien xem d~u diroc hoi neu ban ve v6i mire gia khac nhau, nell mua nhieu IAn, gia Ian sau giam so v6i irut tnroc thl mei nam ho se den e6ng vien may Ian. Chang han, mot nguoi tnllOi cu the nhu sau :

Gia ve van cira (d) S6 Ian van cong vien

10.000 1 IAn

8.000 6.000 5.000

2Mn 31<'in 4 Ian

81

3.000 2.000 1.000

5 Ian 61iin 7 Ian

Ta ve dirong cau cua nguci nay va u6c tfnh duqc tOng lqi Ich qua su san long tra la 35.000d. DAy cling la gia tri u6'c tfnh lqi Ich do cong vien dem lai cho ngtroi nay trong mot nam. Tien hanh hoi v6i nhieu loai d6i nrong khac nhau hay ra vao cong vien, ta c6 th~ u6'c tinh diroc loi Ich tOng cong cua cong vien qua sl! sAn long tnt

Nhu vay, khi nguoi ta nhan fa lqi fch rna hang hoa, dich vu mang lai thl ho c6 th~ sAn long tni d~ c6 n6, k~ ca gia cao han gia thi tnrong, BAng each di~u tra, ngiroi ta e6 th~ ucrc tfnh duqc ea chi phi va lei Ich moi tnrong. D~ ucrc tfnh chi phi, thiet hai moi tnrong phai d~t cau hoi th~t sat chu de moi co th~ tim duqc gia tri cua cluing. Ch~ng han, d~ xac dinh chi phi, thi~t hai do rae thai mang lai neu thu gom, xu ly khong t6t, ta phai d~t cac cau hoi di kh~g dinh nhan biet cua nguiri duqe hoi ve rae thai, tac hai cua rae thai; su can thiet cua thu gom, v~ chuyen va xu Iy rae ; sau do moi hoi mire sAn long tra de thuc hien cac dich vu nay.

MQt di~u can chu y la s6 lieu thu duqc co de') chfnh xac nha:t dinh, khong thi doi hoi chfnh xac tuyet d6i. Nghia la, neu quan niem gia tri acrc tinh chi phf, thiet hai moi truong phai that chinh xac thl khOng ai dam tien hanh xac dinh bang each tlurc neu tren, Tuy nhien, cac con s6 ucrc tfrih nay cho phep ta co cai nhln c1:1 thi han ve chi phi, loi feh, phuc vu nhieu bai toan thirc teo

82

Ch t.fO'I1g 3

KINH T~ TAl NGUYEN

3.1. TAl NGUYEN TAl T~O £>lIQC 3.1.1 Mdd~u '

V~ ban chat, tai nguyen tID tao .<Iugc, con goi la tai nguyen phuc h6i duqc - Ia loai tai nguyen rna tm hrong co the hOi phuc sau khi thu hoach, nghia la, co tM tang hoac giam. Tnr hrong se tang neu co dieu kien thuan IQ'i cho tai nguyen phat trien, ngiroc lai, tai nguyen nay co the tro nen can kiet. Song, chac chan rang, tm hrong co tM tang nhirng khong the virot qua tn! hrong eire dai, tru hrong rna M sinh thai - noi cluing t6n tai - co the chiu dung dirqc. Nhu v~y, su tang tnrong cua mot loai tai nguyen phu thuoc ra:t nhieu vao di~u kien cua he sinh thai rna no t6n tai, Vi du nhu trong moi quan M giii'a hrong thu an thit va con m6i, neu hrong thu rut thit tang qua nhanh, hrong con moi se giam ; den mire nao do, hrong con rn6i khong dap rrng ducc thl hrong con thu se bi giam theo. Nhu vay, g~n nhu co Iirong "din d6i" gitra con thu va con moi trong h~ sinh thai rna chung t6n tai. D6i voi con nguci, neu biet diroc quy luat tang tnrong cua tai nguyen ta co the thu hoach, sir dung chiing mot each hop ly, nghia la, thu hoach rna khong lam can kiet tai nguyen. Chang han, lJ mtrc trtt luong tai nguyen nao day thl con ngiroi bat d:1u thu hoach, va thu hoach voi rmrc vita phai d~ tai nguyen co th€ hoi phuc ; rn¢t thoi gian sau lIP duqc thu hoach, h6i phuc, phat trien, ...

'i Neu thu hoach hop Iy thico the sit dung tai nguyen IAu dai, Ngiroc lai, n~~ thu hoach bat hop 1y, chang han thu hoach v6i ty I¢ vuot qua ty l¢ tang tnrong tai nguyen thi ngu6n tai nguyen se bi suy giam, tham chi bien mat. Ngoaihguyen nhan thu hoach qua rmrc con co nhUn.g nguyen nhan gian tiep khac lam suy giam tai nguyen nhu viec pha buy rnoi tnrong s6ng cua loai nao do. VI vay, van de d~t ra cho chung ta 13. phai tim duoc plnrong thtrc sir dung mot each hop ly, t6i uu ngu6n tai nguyen.

Muon vay, phai nghien ciiu nhimg Iy thuyet co ban co lien quan tm tang tnrong tai nguyen, tim kiem rmrc thu hoach hop ly, dinh ra nhUng chinh sach phu hop bao ve nr nhien, ... Ly thuyet do da duqc trinh bay trong [6, 8, 10, II, 14J va se diroc trinh bay sa bo trong chuong nay. De don gian, ta khong

83

de c~p tm ngu6n tai nguyen "vinh ciru" nhu birc xa mat troi, nang hrong song, thuy trieu, ... rna doi khi cling diroc goi 11'1 tai nguyen tai tao duoc, Chung ta chi tap trung nghien CUu cac loai rieng Ie rna khong xet den rn6i quan M phu thuoc lftn nhau gitra cluing trong M sinh thai. M6i quan he phu thuoc nay tlurong rAt phirc tap; khong chi co rn6i quan he rieng giira mot loai tho an thit veri con rnoi vi chfnh con rn6i lai c6 the la "thii an thit" cua con rn6i khac. N6i nhu v~y khong co nghia la hoan toan khong xet den moi quan h~ phu thuoc nay rna co th~ xet dum dang d1i duoc don.gian hoa.

3.1.2. Illl'CJng cong tang tnldng

Xet mot loai rieng Ie nao dAy (vi du, mot loai cal c6 tru hrong (sinh kh6i) thay d6i thea thot gian (hinh 3.1). Duong co~g nay diroc goi Iii ham logic, cho thay rrnrc tang tnrong sinh khoi theo thoi gian. Diem Xmin Iii rrurc gioi han thap nhat ciia tm hrong loai, neu trir hrong dum rmrc nay thi loai rllt kho h6i phuc va de bi tuyet chiing, neu tru hrong tren mire nay thi so hrong ca th~ cua Ioai se tang khi co dieu kien thuan loi, Luc dau, mac tang tnrong cham, sau do mire tang tnrong nhanh dan va khi dat den mire tru hrong nao do, chung bat dau canh tranh nhau thuc an thl su tang tnrong se bi cham di. Cu6i cung, tm lirong se tiem can dan ve gia tri Xmax nao day, gQi Iii kha nang chtra dung cua he sinh thai d6i voi loai.

Trii" luong (X)

:K.nax

- - - - - - - - - - - - - ... "_ - - -"_ - - - - - - .. - - - - - - - - - ... - - - - - -

Thoi gian Hmh 3.1. Duong cong tang tnrong

SI! thay d6i ty l~ tang mrong (dX/dt) thea X diroc bieu dien tren hlnh 3.2. De dan gian;ta bo qua dean duong cong tit Xmin xu6ng O. Hinh 3.2 ding cho thay, hie dau mac tang tnrong tang dan dat eire dai r6i sau do giam dan. Neu khong co tac dong anh hirong den phat trien thi tnr hrong cua loai

84

se d~t tm gia tri Xmax' Hlnh 3.2 con giiip ta dinh nghia mot khai niem da dugc dung rong rw, do la nang suift cue dai co the dat duqc - la gia tri ty I¢ tang tnrong cue dai 00 dinh (Maximum Sustainable Yield - MSY).

Ty l¢ tang tnreng Cfc)

MSY

~ 4

Xo~--------~--------~---+

x' Xmax Trll' hrong (X)

mob 3.2. Quan h~ gitra muc tang tnrong tai nguyen va triI hrong

Y nghia cua MSY : Neu di~u chinh trU Iuong v~ mire X" r6i thu hoach tai nguyen tai tao nay mot luong nrong U'ng dung bang MSY thl no se t~ tai sinh va co th~ thu hoach mot luong MSY ntta sau mot thm gian. Di~u nay chi co thi xay fa neu cluing ta de tai nguyen nr phuc hoi, Neu mift I nam de phuc h6i thi co the thu hoach 1 Mn/nam, neu mat 20 nam de phuc h6i tht thu hoach 1 Hin trong 20 nam. Vm each thu hoach nay, ta thu duoc san hrong cue dai rna tm hrong 10m luon On dinh d mire X*. Chinh sach thu hoach a MSY khong chac chan la chinh sach quan Iy t6i uu, nhimg y nrong thu hoach d MSY van la quan diem phd bien v~ sir dung t6i uu tai nguyen.

3.1.3. Toc dQ khal thac

X~t mire khai thac hoac mll'c thu hoach d6i v6i ngu6n tM nguyen nham dam bao thu lqi Ich cao nhift rna van bao t6n duqc tai nguyen.

GQi E la ty l¢ thu hoach hoac mec c6 g~g. bang ty- s6 gina hrong thu hoach hang nam H chia cho trit hrong X. nghia 13. :

E = H/X (3.1)

Nhu vay, E cang Ian thi ty I¢ trU luong bi khai thac cang 160.

Ta viet lai (3.1) dum dang :

H = E.X (3.2)

Muc c6 gang d~c tnmg cho khii nang thu hoach loai, hay nguon lire, phirong tien khai thac nhu : tau, thuyen, d6 nghe, lao dong duqc dliu tu eho

85

danh bAt ca hoac xe d~e dung, phirong tien khai thac g6, ... t1ng vm mot rmrc trtr luong nhat dinh, nell tang plurong tien, nguon hrc ta c6 the khai thac duqc hrong tai nguyen IOn hen, nghia la rmrc co gang tang thi thu hoach duoc nhieu hon.

M6i quan he gitta rmrc co gang, tru hrong, thu hoach the hien tren bieu do hinh 3.3. trng voi ty 1¢ thu hoach E ta c6 the xac dinh diroc rmrc thu hoach dam bao cho mire tru luong luon luon 6n dinh, do la noi E.X bang ty l¢ tang . tnrong triI hrong. Khi do, ta diroc mire thu hoach la H* irng voi tru hrong Iuon 6n dinh a rmrc X·. That vay, neu rnuc thu hoach nam ben phai X* doc dubng E.X thl thu hoach IOn hon nang suat co the va trii hrong se giam ; ngiroc lai, neu rmrc thu hoach b ben trai X· thl trii hrong se tang len. That ra, vm rmrc co gAngda cho, khong nhA't thiet phai dqi cho triI hrong dat den mire X· moi khai thac rna co the khai thac ts bat cu mire trii hrong nao, cuoi cung ding dat mire khai thac 6n dinh H* a rmrc tm hrong X*. Clui y rang, H* khong phai la nang suat C1!c dai co the, song r6 rang co the dua ra chfnh sach quan Iy lam tbay d6i ty I¢ thu hoach de nhan duoc MSY.

Tmg tnrong (~)

Thu hoach (H) /E'X

, , , ,

,

,

, , . , ,

H*~~~'------------~~~

Xo~--------------~~----~

X· Xmax Trii tuong (X)

Minh 3.3. Quan he gitta ty 1¢ thu hoach va rmrc tang tnrong tai nguyen

Khi rmrc co gang tang, mire trii hrong 6n dinh X* se tang nhirng rmrc thu hoach H* hie dau tang, dat C1!c dai roi sau do giam dan (hinh 3.3). Trong tnrong hop nay, E trd thanh cong cu quan ly voi mire thu hoach diroc xac dinh bang E.X (hinh 3.3). Nghia la, mu6n trii luong loai 6n dinh a mire cao thi phai giam mire co gang, giam phuong tien, nguon lire khai thac E.

Tom lai, sir dung rmrc co gang E co tM xac dinh diroc mire thu hoach va trii hrong 6n dinh nhimg chua xac dinh diroc rrurc khai thac mong muon.

86

Tren hinh 3Aa trinh bay each xac dinh mtrc thu hoach dam bao tJit hrong 10ID On dinh, ky hieu la Ho, HI. H2, '" theo mire c6 gang nrong rmg Eo. Ejo E2, ••• Hinh 3.4b bi~u dien m6i quan h¢ gitra hai yeu t6 nay. dang duong cong bieu dien sg phu thuoc cUa muc thu hoach H vao mire c6 gang E c6 - dang gao gi6ng sg phu thuoc tY l¢ tang tnWng vao trii' luong 10M.

X,H

x

a)

H

b)

I I I

• ,

I I I

o I

o 0,

H2 oH):~

~~--~----~--~:--_'--~------.

Muc e6 gang (E)

mob 3.4. Quan h¢ giua nang suA"t va mtrc c6 giing 3.1.4. Chi phi va thu nh,p

a) C,!c 4{U hoa l(li nhUljn

Ta c6 the de dang chuyen duong cong c6 gang - thu hoach (hlnh 3.4b) sang bieu dien chi phi va thu nhap (hlnh 3.5). Gia thi€t ~g mac c6 gang chi la nnan t6 cua san hrong, khi d6 t6ng chi phi TC se bang mac c6 gAng nhan v6i gia cua n6 hay ty gia tien cong hien hanh W (bao g6m ea v6n, thiet bi, thuyen danh ca, ... ).

De dan gian, ta gia thiet ty gia tien cong W la hang s6 : -

TC = W.E (3.3)

87

gia san phAm thu hoach dugc cfing khOng dOi va bang P, ta co tOng thu nhap 1R tit thu hoach tai nguyen 18. :

1R=P.H

(3.4)

Hlnh 3.5 chi ra m6i quan he giiia thu nhap, chi phf va mire c6 gang. Vi P va W diroc coi la hang s6 nen dang dU'Ong cong tdng thu nhap se gi6ng dang dU'Cmg cong nita durn. hlnh 3.4. Ham tOng chi phi Ia tuyen tfnh va d¢ nghieng cua duong TC la ty gia tien cong hay gia cho m¢t don vi c6 gang, Dar hai duong cong chi phi va thu nhap len cung d6 thi co th.! xac dinh diroc rmrc c6 gang En rna tai do thu nhap tm chi phf c6 gia tri Ian nhat, trrc la R - C = max (hinh 3 .. 5a).

Chi phi, thu nhap

Miic c6 gang (E)

Hi.oh 3.58. Cucdai hoa lqi feb

Chi phi va thu nhap bien

MC=dC/dE=W

En E

Hi.nh 3.Sb. Cac di~u kien bien

Cung co th~ xac dinh dU'<;1c mire En bang each sir dung duong cong chi phf bien va thu nhap bien, ben vi, lqi nhuan se cue dai khi thu nhap bien bang

88

chi phi bien (hinh 3.5b). Nhu vay, di~m En c6 th~ xac dinh nhu gia tri tai diem cAt cua duemg thu nhap bien MR va duemg chi phi bien Me. MC bieu thi d(l d6c cua duemg cong chi phi, MC = dC/dE = W ; MR la d(l d6c cua dUC1ng cong thu nhap, MR = dR/dE. Thu nhap bien bang chi phi bien tai

HpROF• EpROF va d6 la dieu kien de co loi nhuan eire dai.

M¢t s6 chu Y khi de cap t6i va'n de eire dai hoa l<;li nhuan :

- Quyen lam chu tai nguyen phai diroc xac dinh r6 rang. neu khong, loi nhuan c6 the bi suy giam.

. - Diem eire dai loi nhuan khong trung v6i diem c6 MSY - diem thu hoach 100 nha't c6 the. Thuong Eprof nam a phfa trai cua gia tri E co MSY (hlnh 3.6).

- R6 rang. gia tri cua su cO gang (tien cOng trong vf du dang xet) co the tang len ra't cao den nbi duong cong TC narn tren dubng cong TR tai moi diem. nghia la, kh6ng the khai thac tM nguyen nay. M~t khac, gi<i co the bang 0, khi d6, dubng cong TC trung v6i true hoanh va MSY 5e trung v6i c1!C dai loi nhuan.

Thu nhap, Chi phi

o~----~----~----~~~----+

M6'c cli gang (E)

Hinh 3.6. &1 d6 cue dai h6a 1<,1i nhuan

- CJ!c dai hoa loi nhuan khOng dAn den tuyet chimg cac toai nhu lap luan cua mot 56 nguCri ve mau thuiln giua'khai thac va bao ve,

- 0 day, ta chua xet vai tro cua thoi gian VI n6 se lam van de phirc tap them. N6i each khac, de xac dinh cl!c dai lqi nhuan, ta coi he s6 chiet khau cua ngiroi chu tai nguyen bang 0.

89

Vi du :

Gia str e6 mot h6 16'0, noi heat dong danh bat ea dang dien ra. Quyen danh bib ca diroc giao eho mot cong ty va cong ty nay mu6n xac dinh rrurc danh bat, mtrc tn! hrong 6n dinh cling nhu nguon lire (mite e6 gang) d€ dam bao thu diroc loi nhuan eve dai, Cac chuyen gia sinh hoc dii xac dinh dircc quan he gifra ty l¢ tang tnrong va tru hrong nhir trong bang 3.1.

. .

Bang 3.1. Quan he giifa rmrc tang tnrong va tm hrong ea

TT Truhtqng Mltc tAng tntdng TT Tru Ill'qng Mlic tang tntdng
X (tan) (tan/nAm) X (tan) (tan/nam)
1 50 29 11 550 149
2 100 54 12 600 144
3 150 77 13 650 137
4 200 96 14 700 126
5 250 113 15 750 113
6 300 126 16 800 96
7 350 137 17 850 77
8 400 144 18 900 54
9 450 149 19 950 29
10 500 150 20 1000 0 Tit s6 lieu bang 3. 1, c6 th~ ve duoc deS thi tren hlnh 3.7. Ve cac dirong thu hoach H = E.X len d6 thi voi cac gia tri rmrc c6 gang khac nhau, ta diroc m6i quan M giira mire thu hoach 6n dinh va mire e6 gang tren bang 3.2.

Bang 3.2. Quan he giua mite thu hoach 6n dinh va mite e6 gang

E(%) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
H (T/nam) 0 46 83 113 133 146 150 146 133 113 83 46 Tit so lieu being 3.2, ta xay dung diroc d6 thi tren hlnh 3:8. Neu gia ban ca trung btnh la 1 trieu d6ng mot tan (tr/t) thl de dang chuyen d6i hlnh 3.7 thanh hlnh 3.8 bieu dien t6ng doanh thu thee mite e6 gang. Neu eoi t6ng chi phi phu thuoc tuyen tinh vao mire e6 gang voi gia tri W trong cong thirc (3.3) la 3 trieu eho mot phan tram mite e6 gang va dua len deS thi hinh 3.9 ta

se tim duqe En:::::: 21 %.

90

160
140
'i'
• 120
..e:
I:
! 100
u
,6 80
.5
u 60
I:
S
~ 40
~
20
0
0 ---- .. ---'-.-~----,.--- ------~-I

I I

I I

i ;

, . ,

200

400

600

800

1000

1200

TrQ' hn;mg X (IAn)

Hlnh 3.7. Quan he giiJa mile tang tnr6ng va ttil' hrqng

160 140 120 100

=~ ofE 80

<11.>01

.8~ 60

.....

.,s!::- 40

~

o

10

20

30

40

Hlnh 3.8. Quan h¢ giita mec thu hoach 60 diiih va mile e6 gang

Ttr rmrc En nay, tren co sa s61i~u-cho t~n bang 3.3. d~ dang t1m dtrgc

cac gia tri nrong tmg :

- Mac thu hoach 6n dinh : 146 tAn/nAm ;

- Mac tru lirong 6n dinh : 583 t5n ;

- Doanh thu : TR = 146 trieu dong/nam ;

- Tong chi phi: TC = 3 x 25 = 75 trieu dong/nam ;

_ Loi nhuan : TR - TC = 146 - 75 = 71 trieu d6ng/narn - Hi loi nhuan too nhat co the thu dU'Q'C.

91

S. 180
~ 160
1f 140
'C>
'C 120
=
..... 100
:s
:s 80
Q, 60
:s
'"' 40
.£
.!O! 20
3' 0
0 TC

60

70

M(re co gAng %

Hlnh 3.9. Quan he gitra t6ng doanh thu, chi phi va rrurc c6 gang

Bang 3.3. Mci quan he giira rmrc co gang vm mac tra lirong X·, rrurc thu hoach H va loi Ich ttr viec thu hoach

M((c co gAng (%) X· (tan) Mac thu hoach Lqi Ich (doanh thu)
H(tan/nlm) (tri~u dong/nim)
0 0 0 0
5 917 46 46
10 833 83 83
15 750 113 113
20 667 133 133
25 583 146 146
-30 500 150 150
35 417 146 146
40 333 133 133
45 250 113 113
50 167 83 83
55 83 46 46
60 0 a a b) Gidi philp meT cita va quye'n seT huu cong c(mg

Nghien cuu giai phap cue dai hoa 1<Ji nhuan cho thay ; Loi nhuan IOn si cu6n hut nhieu ngttai moi lao vao khai thac tai nguyen. Tuy nhien, neu toai bo tai nguyen do met ngiroi chu quan Iy thi nhirng nguoi moise kh6ng tlu

92

tien hanh .khai thac duqc nhir cac khu rimg thuoc quyen sdhihl cua mot dia chii hoac quyen danh ca tren mot khiic song chi thuoc quyen Sd hihl·cua mot ca nhan 118.0 d6 .. Song, c6 mot 56 tai nguyen khOng thuoc quyen sa hiiu cua mot ca nhan nao rna thuoc quyen sa hiJu cua ~p the, mot cong dong hoac mot quoc gia, tharn chi ella roan c~u nhir quyen danh ca. tren vung bien.

Trong tnrong hop nay. ta dira vao mot giiii phap, goi la giai phap rna cira. C6 the nhan thay, neu Ioi Ich tir khai thac 10<;1i tai nguyen nao do nho hon loi Ich trung binh thi nhiing ngtroi khai thac c6 xu huang chuyen sang cong viec khac cho thu nhap cao hem, con khi khai thac tai nguyen cho lqi fch cao thi ho se tharn gia khai thac. Nhu vay, lqi ich se bi chia s6 va cuoi cung nhfrng ngtroi khai thac chi nhan diroc mire loi Ich trung blnh,

Nhu vay, voi giai phap rna cira thl :

- Tnr lirong se nho hOO so voi tnrong hop cue dai hoa lei nhuan va ty I¢

thu hoach ciing thip hon. .

- SI! tuyet chung, nhln chung, se khong nhat thiet xiiy ra nhu nhieu nha moi tnrong du tinh. Su tuyet chung chi xay ra tai Emax (hlnh 3.6). Khi do, tru luong tien toi 0 hoac mire thu hoach luon vuot qua rmrc tang tnrong tl! nhien thl thu hoach se khong diroc lau ben,

Chung ta can phan biet khai niem rna cira va sa hihI cOng cong, Mb cira nghia ia khOng co chu sa hfru tai nguyen va cira luOn rna cho moi nguoi, khOng gi6'i han dOi v6i. nhimg nguai moi mu6n khai thac, sa hiru cong cong lA tai nguyen do mot 56 nhom nguoi xac dinh, coo goi la cong d6ng hay dan toe lam chu, Chi trong pharn vi cong dong mci co rna cira, nghia la, chi thanh vien cong dong mal co the sit dung tai nguyen.

Xet tnrong hop sa hfru cong dOng, trong do co s6 it nguUi khai thac tai nguyen va nhimg ngtrci khac khong khai thac, Trong tnrong hop nay •. giai phap eire dai loi ich se co y nghia xii h¢i neutfnh cagia tri duytrl tai nguyen. G9i chi phf ngoai tmg t6ng c<)og la TEC, ta co chi phi xii h¢i TSC = TC + TEC, Khi d6, t6i U'U xii h<)i dircc xac dinh qua gia tri cue dai cua hieu TR va TSC, do chlnh la rmrc c6 gang xii hoi.

Ngoai ra, ta c6 thi dua them ngoai img vao, khi d6 :

- Tnr luqng t6i U'U se cao han khi xet eire dai hoa lei nhuan tinh so vm eire dai hoa lqi nhuan don thuan.

- Neu chi phi ngoai rrng qua Ion, tai nguyen se dircc quan ly mQt each t6i U'U khi tu n6 dat tm can bang 11! nhien,

93

- Dua vao chi phi xii h¢i van chua dap U'ng mong mu6n c6 nang su~t C1,1'C

dai 6n dinh (MSY). '

DtWi .i.1a.y trmh bay klt qua m¢t s6 mO hlnh phirc tap hon khi tfnh den thm. gian va xet h~ s6 chie't giam s. BAng nhtrng each tiep can khac nhau da thu duqc cong thee xac dinh di~u kien dat C\l'C dai gia tri 19i Ich hien tai tit khai thac tai nguyen.

F'(X)- C'(X)F(X) =s p-c(x)

Trong d6 : + F(X) Ia ty I~ tang tnrbng trU hrong,

+ C(X) la chi phi thu hoach.

+ PIa gia tainguyen, duqc coi la hang s6.

Bien d6i (3.5) ve dang :-

F'(X)[P-C(X)]-C'(X)F(X)= s[p-C(x)J (3.6)

(3.5)

Vi phan bifu thuc F(X)[P-C(X)] thea X ta duqc :

~ {[f-C(X)]F(X)}=[p-C(X)]F'(X)-F(X)C'(X)

- -.

Klt bgp v6i .bi~u !bac (3.6), ta c6 thi vi~ :

d~ {[p-C(X)]F(X)} = s[p-C(X)]

(3.7)

Trong trang thai dirng (trang thai 6n dinh), ty I~ thu hoach H{t) bang ty l~ tai san xuar F(X). Han: ntta, thay H(t) vao (3.7) ta diroc bic!u tlurc [P - C(X)]H(t) chinh la rmrc 19i tuc cho thue hoac 19i Ich chju dung duqc tai mire tnt hrong X. Ky hieu lQ'i nnuan chiu dung diroc la R(X), ta c6 :

hay:

d~ R(X) =s[p-C(X)] ! dR = p-C(x)

s dX

(3.8)

(3.9)

Phuong trmh (3.8) mot IAn nil'a neu len quy tac eo ban sir dung t6i uu tai nguyen tai tao, D6 la, thu nhap bien tnrc tiep tiI viec tang thu hoach tai nguyen hien tai phai bang gia tri 1Q'i tuc cho thue bi m~t trong tuong lai do su thay d6i, tinh tai cung thai diem.

94

Phuong trlnh (3.5) diroc dua ra v6i gia thiet gia tai nguyen dil bier va khong dOi. Neu gia ta ham cua thci gian, ta eo : P = P(t) va phirong trinh (3.5) tra thanh :

F'(X)-C'(X)F(X)=s- dP/dt

. P

(3.10)

Nguyen nhan dAn den thay dOi gia theo thoi gian la Sl! thay dOi nhu cau trong khi cac yeu t6 khac giil nguyen,

De; dan gian, ta coi chi phi thu hoach bang 0, nghia ta C(X) = 0, do do C'(X) = 0, khi d6 (3.10) c6 dang :

F'(X)=s- dP£dt -1-F'(X)+ dP£dt =s (3.11)

Phuong trlnh (3.11) cho thay : m cue d~i hoa gia tri loi fch hien tai, nang suAt bien cua tai nguyen cong vOi muc tang v6n thu diroc do su tang gia phai bang h"¢ s6 chiet giam.

GQi gia tri tril I uong thoa man (3.11) 18. rmrc tnil uong t6j UU, ky hieu 18.

Xopt, ta rut ra hai quy tac sau :

1. Neu tIii' hrong ban dl1.u Xini < Xopt' nen dau tu vao tai nguyen d~ phat trien.

2. Neu Xini > Xopt, khong nen dau nr vao tai nguyen, nghia la, khai thac tai nguyen cho den khi tril hrong dat gia tri Xopl'

TOng hop cac ket qua nghien CU'U WO, ta co :

1. Til' phirong trlnh (3.8) cho thay : NEus = 0 -1- dR/dX = 0 va R d<;lt cue dai. MQt thu nhap nao d6 v~ sau do viec giam thu hoach hien tai se keo dai mai mlii, vl chu tm nguyen khong thay dOi (s= 0), tt'rc la, Sl! hy sinh hien tai luon luon co gia tri trong nrong lai,

2. Khi s -1- 00, R Sl! dan toi 0. Qua trinh boat d¢ng vOl h¢ sochiet giam s qua 16n gi6ng voi giai phap rna cira, khi do, lqi tuc cho thue bi suy giam,

3. Neu s duong va htru han va coi dR/dX giam tuyen ttnh theo X thl til h'inh 3.10 c6 thi xac dinh hrong ca thi t6i- tIU X*. Vi C(X) giam thea X (nghia la tril hrong cang IOn thi thu hoach ding d~ va cang re) nen ham s[P - C(X)] se tang thea X. Til plnrong trlnh (3.8) cho thay, X* diroc xac dinh tai diim cat cua hai ham tren, Han mia, X* e6 the bien d6i do thay d6i:

95

~ TrO' IJJqI_lg tOi uu tha:p nt!u h¢.s6chi~tgicim·cang cao.

, - Tril h:rc;nig t6i tru thap neu chi phi cho m~t dan vi thu hoach cang thap. - Tm hrong t6i uu thap nell gia dan vi cang cao.

R

dX/dR

"""""")Tiie dong cua viec tang s

,/", . hoac P hoac giam C(X)

"

~".~ .. ",

O~--------------~~------__.

X· Tru hrong (X)

Minh 3.10. Xac dinh trfr luong tai nguyen t6i uu 4. Tit phirong trlnh:

F'(X)- C'(X)F(X) =

P-C(X) S

~F'(X)_= s khiC'(X) = o (kh6ng phu thuoc vao d¢ 100 tru luqng).

Y nghia ella F(X) :

Xet tai gia tri Xc nao d6 va di~m X. du gan n6, ta c6 th~ bieu dien :

F'(XO)::: F(XI)-F(XO) Xl -XO

Trong d6, tit s6 bieu dien SI! thay dOi ella s6 gia ty l¢ tang tnrong tit rmrc Xc den mire Xl' mau s6 li. s6 gia tru luong. Nhir vay, F'(X) chfnh lit ty l¢ phan tram thay d6i so hrong ca th~ sau mot khoang thoi gian, con goi la ty l¢ hoan tra rieng hoac san pham bien ella tai nguyen .

Vay, phuong trinh (3.5) cho thay : Neu chi phi khong phu thuoc vao dq 16'n tru hrong thi tm hrong t6i uu dat diroc khi ty l¢ hoan tra rieng bang h~ s6 chiet giam s. Tit d6 cho thay, F'(X) = 0 tai noi nang suat eire dai c6 th~ dat diroc (MSY). N6i each khac, MSY lit chlnh sach t6i au khi :

- Chi phi khong phu thuoc vao d¢ 16'n tnr hrong.

- H¢ s6 chiet giam bang O.

96

Ngoai fa, neu chi phiphu thuoc van dQ 1&1 tm hrong thi ty I¢ hoan tnl. rieng nho hon he s6 chiet giarn vi C'(X) rnang gia tri am.

5. Khi chon h¢ s6 chiet giam cao (luon virot qua rmrc san pham bien) thl chu tai nguyen co xu hirong thu hoach nhanh de tranh tac dong cua h¢ s6 chiet giam den thu nhap, Dieu nay se lam giam nhanh tm hrong, dan den can kiet tai nguyen tai tao.

3.2. SI!TUY~T CHUNG cAc LoAI 3.2.1. NhU'ng van de chung

Nhin chung, su tuyet chung cua cac loai co the do nguyen nhan nr nhien hoac do con ngiroi gay nen. (1 day, ta chi xet tai nguyen nhan thu hai. Cac loai co nguy CC1 tuyet chung la cac loai co 9 nghia kinh te cao, song s6 hrong lai it, di,'ic bier khi cluing la d6i tirong thu hoach tu do (thu hoach rna cira), MQt 19 do khac cung dAn den tuyet chung cac loai lit dieu kien &n dinh cua loai khOng diroc bao dam, noi each khac, ty I~ thu hoach virot qua 16c dt) hoi phuc. Dieu nay xay fa khi ta chi nhln thay IQi Ich tnroc mit rna khong tinh den loi ich lau dai, Ty I¢ chiet giam cao ci1ng de doa cac ngu6n tai nguyen, dac biet la d6i voi cac loai co toe d¢ tang tnrong cham nhu ca voi.

Cac nha khoa hoc l1ac tinh, rnoi nam tren trai cHt co khoang 1.000 den 10.000 loai bi tuyet chung (tinh den nam 1990) va trong nrong lai con cao han nii'a.M~c du do chi lit con s6 udc tinh song cling cho thay mire do tOn thai nghiem trong cua cac loai, Thirong cac loai bi tuyet chung do :

- Khai thac khong dam baotfnh lau ben:

- MOi tnrong s6ng bi pha huy hoac thay d6i.

MOi tnrcng s6ng bi pha huy hoac thay d&i .la mot trong nhtmg nguyen nhan quan trong can duoc quail tam. Trong nhieu tnrong hop, tuy con ngiroi khong tnrc tiep khai thac cac loai nhirng hoat dong cua con nguei da'ph3.hu-Y moi tnrong s6ng cua cluing nhir : rut nude a vung dat ngap, pha huy rirng nhiet dai Am, 0 nhiern moi tnrong, nhap cac IOJ;l.i gi6ng ngoai lai, ...

S!! thay d6i so hrong ca the cua mot so loai co nguy CC1 tuyet chung diroc trinh bay tren bang 3.4. Tir bang nay cho thay, sc Iuong ca the mot so loai da giarn nhanh, co loai chi con mot vai tram, tham chi vai chuc ca the. Tit cu6i nhfrng nam 70 d:iu nhirng nam 80, doco hoat dong bao ve nen so hrong mot s6 loai khOng tiep tuc giarn trong vai thap ky gan day.

97

Bang 3-.4. 56 Iuong ca th~ cua mot s6 loa! c6 nguy co va dang bi de doa tuyet chung

Ham VolChiu TO glte H6vung Ruavung Gorila Khivang Chim cAt
Phi den Bengan Kemp nul du6is6e Maurit
1947 40.000
1960 450
1968 600
1969 90.000
1970 5.000.000
1972 1.827
1973 6
1975 250
1"977 2.484 13
1978 200
_ ..
1979 1.300.000 15.000 750
1982 1.300.000 15.000 2.000
1983 1.300.000 15.000 2.000 300 200 15 Ngu6n [lOJ

Con ngttOi. phai chiu trach nniem ·ve su tuyet chung cua m"t s6 loai, Tuy nhien, nhieu ngum lap luan rang con ngtrci Hl chua te, cac loai chi de phuc vu con nguoi, vi vay, viec mar mot sc loai khong dang phai quan tarn. DUm day la mot s6 quan diem khac nhau :

- Nhieu ngirci thay dircc loi feh true tiep cua mot so loai nhung chua nhan thirc duoc gia tri cua loai khac. Vi du : Mot loai chim quy co the khong cho loi Ich ve thirc pham, song khi nghien CUll chung, cac nha khoa hoc thu duoc nhieu kinh nghiem ve nr nhien va hinh anh cua chung diroc chieu tren cac chuong trlnh truyen hinh dem lai gia tri thirong thrrc, hieu biet cho ngum xem.

- Thirc te, nhieu loai thu6c quy diroc che tll' cac loai hoang dai ; Song, mot s6 ngtroi cho rang viee dung cac loai thu6c do cung mang tfnh may rui. VAn de lit Slr dung nhu the nao d~ vita co thu6c Slr dung vira bao t6n diroc cac loai, Dieu nrong tir cilng xay ra khi khai thac mot s6 loai quy hiern de Slr dung vao cac muc dfch khac nhau, tham chi lam hang trang sue, xa xi pharn.

98

- Cay, con hoang dai la ngu6n gen quy de lai tao gi6ng phuc Y\I can nguoi. Ngu6n gen nay khOng chi duoc sit dung tai chb rna con duoc Ung dung rong rai. Nhu vay, so luong loai giam co nghia la giam da dang ngu6n gen, giam kha nang ~ai tao cac loai cho nang S0<1t cao, chat hrong t6t va chong chiu dm;1C sau benh.

- Nhieu chec nang phuc vu cuoc s6ng cua cac loai va.n chua diroc nghien cd'll va biet her, Nhieu chirc nang chua the hieu r6 hie nay nhirng co the phat huy tac dung trong nrong lai.

Nhfmg van d~ neu tren khOng ngoai muc dich bao ve cac loai nham phuc Y\I con nguoi. MQt loai bi mat di se khong tM hoi phuc lai duqc va loai ngrrei phai co trach nhiem voi di~u do.

3.2.2. Ghii phap mGt ella va sl!tuy~t chung cac loai

Nhu phan tren da neu, rna cira nhln chung khOng da.n den tuyet chung cac loai, song no lam tang rui ro d6i vai su tuyet chung, Dieu do co thi thay khi so sanh tru lirong khai thac trong tnrong hop mo cira lam tcu hrong giarn xu6ng thap hOO so voi tnrong hop sa hihl ur nhan ..

Phl100g trlnh mo ta tang tnrong ca the duoc Slr dung rong rai la phuong trlnh logic hay con goi la mo hinh Verhulst co dang :

~~ =F(X)=rX(l-~)

(3.12)

Trong d6 : K la sec clura, ria ty l¢ tang t:ntOng nrong Ung cua luong ca tM. Trir ca hai ve (3.12) cho mot hrong bang ty l¢ thu hoach va coi ty l¢ thu , hoach.bangmec tang tnrong tnrhrong ca th~ (trang thai 6n dinh) ta duqc :

, dX (X)'

--EX=rX 1-- -EX=O

dt K

(3.13)

Phuong trinhlogic nay mo tit thanh phan sinhhoc cua mO hinh sir dung tai nguyen e6 the tal tao, Neu coi rna cira la dung- thl tircac chuang tnroc co the rut ra thanh phan kinh te cua mo hlnh dang :

TR - TC = PEX* - CE = 0 (3.14)

Tir (3.14) suy ra:

X* =C P

(3.15)

Trong do, X* la Iuong ca the can bang.

99

Ket hop (3.15) va (3.13) ta duoc :

E=r(l-p~)

Ttr (3.16) cho thay : Neu C > PK thl E < 0, hic la tai nguyen khong bi khai thac, Chi phi khai thac cao se duy trt diroc tai nguyen. Ngiroc lai, chi phi thap co tht! lam tai nguyen can kiet. Vi du, tir phirong trinh (3.15) cho thay : Khi C = ° thl X· = 0, trii hrong ca th~ cu6i cung se bang O.

Nhu vay, ty l¢ chi phf/gia ca (CIP) cang thap thi hrong ca the trong tnrong hop rno cira cang nho. Ngoai ra, neu gia virot chi phi xay ra khi ca the d mire thap thl S\I tuyet chung the hien r5 trong dieu kien md cira,

3.2.3. C'lc d~i hoa (<<;Ii nhu~n va 5'1 tuy,t chung

(3.16)

Xet tnrong hop ngiroi chu duy nhat tim kiem gia tri lqi nhuan eire dai, Theo (3.5):

F'{X)- C'(X)F(X) =

p -C(X) s

- Neu C'(X) = 0 (chi phi khOng phu thuoc vao trtt hrong) thi F'(X) = s, nghia la ty 1~ tang tnrong phai bang ty I¢ chiet giam.

-'N!!u s > F'(X), nguoi chu tai nguyen c6 xu huang lam giam tru luong tm 0 do ty l~ hoan tra tai san nho han so v(ri chi" phi co hoi cua v6n.

3.2.4. Nguyen nhan din den 5'1 tuy,t chung

- Chi phi de thu hoach cac loai qua thap trong khi gia san pham lai cao, luang 6ng v6i P» C(X) va x nho, san voi lay nga la mot vi du .

• R~ s6 chiet giam cua ngiroi san ba.t, dac biet ia ngl1m san trorn c6 xu huang tang cao. Truong hop nay irng v6i dieu kien s> F'(X), ngl10i san bat khong co loi nhieu khi giam mire thu hoach d~ du trtt cac loai cho wong lai.

Hai nguyen nhan tren k€t hop lai se thuc dAy qua trlnh tuyet chung nhanh bon .

• Dieu kien Sd hiru cong cong va rna cira tam tang kha nang tuyet chung, Chinh Vi vay, cac chuyen gia cho rang nguy co tuyet chung cac loai cao nhat la a vung rimg lim nhiet dm. Nguyen nhan nay g6m ba d~c diem chinh :

- Thu hoach loai nay c6 tM dan den tuyet cluing mot loai khac.

100

- Do c6 nhieu loai nen y nghia thi tnrong hoac gia c6 th~ dft thap nen viec bao ton khOng duoc chu y. M~t khac, neu dieu kien song cua chung c6 gia tri, con ngiroi se khai thac, Neu khai thac trang d~ lAy gO hoac dot rirng d€ lay da't lam nuong ray thi cac loai song trong rung se bi de doa, Nhu vay, neu loai khOng co gia tri thl bao v¢ moi tnrong song cling khong c6 gia tri,

- Mot so loai mat di, mot so loai khac sir dung chung lam thtrc an cling se dan dan mat theo.

Vay, ngay ca d6i voi tai nguyen tai tao diroc, neu khOng khai thac hop 19 thl tai nguyen van c6 th~ bi can kiet, cac loai va.n c6 the bi tuyet chung,

3.2.5. Tai nguyen co th~ can ki~t (tai nguyen khong tcii tac) D6i voi tai nguyen c6 the tai tao, ngtroi ta da: tim duqc nang suat co the chiu dung ducc, nghia la, khi thu hoach luong nho hon hoac bang nang suAt nay thl tn1' hrong tai nguyen se khong bi can kiet, Song, d6i voi tai nguyen can kiet thi khong the noi tm nang suat co the chiu dung duoc rna phai nghien CUll cluing iJ khia canh khac,

a) Nguyen tdc co ban su dung tai nguyen kh6ng tdi tao

Xuat phat tir phuong trinh (3.11) d6i v6i tai nguyen tai tao diroc va coi chi phf thu hoach bang 0, ta co :

F'(X)+ dP / dt ;::: s P

V6i tai nguyen khOng tai tao thl F'(X) = 0, khl d6 ta co:

dP/dt

----.--'~ s

P -

(3.17)

Phuong- trlnh (3.17) chi ra nguyen tac kinh te co bim khi sir dung t~i 'nguyen can 'ki¢t, d6la : Tai nguyen duoc khai thac sao cho ty l¢ tang gia cua 'ui nguyen khai thac bang h¢ so cniet giam,

Phuong trtnh (3.17) thuong diroc goi lil quy tlie Hotelling do Harold Hotelling dua ra nam 1931. C6 thi bi€u dien (3.17) duoi dang khac :

PI = Poest (3.18)

Trong do : Po lil gia tri tai thoi diem ban d!iu, P, la gia tri tai thOi diem t. Quy luat tren duoc nit ra khi gia thiet chi phi thu hoach C(X) = 0.

Xet tnrong hop C(X)-::t:. 0 va gia thiet C(X) = C = const. Trong tnrong hop nay ta phai sir dung phtrong trinh day du hen c6 dang :

101