ÔÁ ÉÐÔÁÌÅÍÁ

ÁÑÌÁÔÁ
ÔÙÍ ÈÅÙÍ (üðùò ðåñéãñÜöïíôáé óôçí ÉëéÜäá)

ÊÅÉÌÅÍÏ - ÖÙÔÏÃÑÁÖÉÅÓ:
¢í÷çò (Ô×) ËÜæáñçò ÉùÜííçò
Çëåêôñïëüãïò–Çëåêôñïíéêüò Ìç÷áíéêüò
Å.Ì.Ð.

Ç åíôýðùóç ðïõ Ý÷ïõí ïé Üíèñùðïé óôçí åðï÷Þ ìáò ãéá ôçí åîÝëéîç ôïõ ðïëéôé-
óìïý åßíáé üôé áêïëïýèçóå áýîïõóá ðïñåßá. Ðéóôåýåôáé äçëáäÞ üôé ï ðïëéôéóìüò
ÅéóáãùãÞ

îåêßíçóå áðü ôï ìçäÝí êáé ìå áñãÜ, áëëÜ óôáèåñÜ âÞìáôá åîåëß÷èçêå êé Ýöôáóå
óôï õøçëü åðßðåäï ôçò óçìåñéíÞò åðï÷Þò (åéêüíá 1).
Ï Çóßïäïò, áíáöåñüìåíïò ó’áõôÞ ôçí åðï÷Þ ôïõ õøçëïý ðïëéôéóìïý, ôçí ïíïìÜ-
æåé ×ñõóÞ: «Ôï ÷ñõóü ðñþôá ãÝíïò ôùí ëáëïõìÝíùí áíèñþðùí ïé áèÜíáôïé Èåïß
Ýêáíáí, ðïõ Ý÷ïõí óôïí 1⁄4ëõìðï äþìáôá... Æïýóáí Ý÷ïíôáò áíÝãíïéá óôçí øõ÷Þ
÷ùñßò ïëüôåëá êüðïõò êáé ðüíï... Êé üëá ôá êáëÜ ôá åß÷áí êáé êáñðü Ýöåñíå ç
æùïäüôñá ãç ìüíç ôçò ðïëýí êáé Üöèïíï êé áõôïß Þóõ÷ïé ôá Ýñãá ôïõò ìïéñÜæï-
íôáí ìáæß ìå ðïëëÜ áãáèÜ». (¸ñãá êáé ÇìÝñåò, óô. 110 - 121)
Ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ ðïëéôéóìïý ôçò ×ñõóÞò Åðï÷Þò ôçí ôïðïèåôïýóáí ðåñß
ôï 9.500 ð.×., ÷ñïíïëïãßá ðïõ öáßíåôáé íá åðáëçèåýåôáé áðü ðëåßóôá åõñÞìáôá
(áñ÷áéïëïãéêÜ, ãåùëïãéêÜ ê.ô.ë.). «Åóåßò èõìÜóôå ìüíïí Ýíáí êáôáêëõóìü, áí êáé
ðñïçãïõìÝíùò Ýãéíáí ðïëëïß... Åðß ðïëëÝò ãåíéÝò ïé åðéæÞóáíôåò ðÝèáéíáí ÷ùñßò íá
ãíùñßæïõí íá ãñÜöïõí. ÊÜðïôå Óüëùíá, ðñéí ãßíåé ï ìåãÜëïò êáôáêëõóìüò, áõôÞ
ðïõ åßíáé óÞìåñá ç ðïëéôåßá ôùí Áèçíáß-
ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ
ùí Þôáí ðïëý ãåííáßá óôïí ðüëåìï êáé
åîáéñåôéêÜ åõíïìïýìåíç áðü êÜèå Üðï-
øç... Èá óïõ ôá ðù üëá, ôüóïí ãéá ÷Ü-
ñç óïõ, üóï êáé ãéá ÷Üñç ôçò ðïëéôåßáò
óïõ, áëëÜ êõñßùò ãéá ÷Üñç ôçò èåÜò ðïõ
ðñïóôÜôåõóå, áíÜèñåøå êé åêðáßäåõóå
êáé ôïí äéêü óáò êáé ôïí äéêü ìáò ôüðï,
áñ÷ßæïíôáò áðü åóÜò ÷ßëéá ÷ñüíéá ðéï
ðñéí... Ç äéÜñêåéá ôïõ ðïëéôéóìïý ìáò
üðùò ëÝíå ôá éåñÜ ìáò âéâëßá åßíáé ïêôþ
÷éëéÜäåò ÷ñüíéá. Èá óïõ ìéëÞóù åí óõ-
íôïìßá ãéá ôïõò íüìïõò êáé ôá õðÝñï÷á
×ÑÏÍÏÓ Ýñãá ôùí óõìðïëéôþí óïõ ðïõ Ýæçóáí
ðñéí áðü åííÝá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá».
Åéêüíá 1: Ç åíôýðùóç ðïõ Ý÷ïõí ïé óýã÷ñï- Ôá ðáñáðÜíù, ðïõ ôá ëÝãåé óôï Óüëùíá
íïé Üíèñùðïé ãéá ôïí ðïëéôéóìü åßíáé üôé áêï- Ýíáò Áéãýðôéïò éåñÝáò ôïí 5ï áéþíá ð.×, êá-
ëïýèçóå ðïñåßá ãñáììéêþò áýîïõóá. ôÝãñáøå ï ÐëÜôùí óôïí Ôßìáéï (22 - 24).

68 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ. - ÖÅÂ. 2004
 1⁄4ôáí ìéëïýóáí ãéá êáôáêëõóìü, äåí åííïïýóáí âÝâáéá ìéá ðáñáôåôáìÝíç
âñï÷üðôùóç êáé êÜðïéåò ôïðéêÝò ðëçììýñåò. Ôï ìÝãåèïò ôçò êáôáóôñïöÞò Þôáí
ôåñÜóôéï. ÓõíÝâç ìéá ðáñÜëëáîç, äçëáäÞ ìéá áëëáãÞ óôéò ôñï÷éÝò ôùí ïõñáíßùí
óùìÜôùí, ç ïðïßá åß÷å áðïôÝëåóìá ôç óõóôñïöÞ êáé ìåôáâïëÞ ôïõ Üîïíá ðåñé-
óôñïöÞò ôçò ãçò (ÐëÜôùí, Ôßìáéïò, 22 c-d). Ìåôáîý ôùí óõíåðåéþí ôçò êáôáóôñï-
öÞò ðåñéëáìâÜíïíôáí åêðëçêôéêÞò éó÷ýïò, ôá÷ýôçôáò êáé ýøïõò ðáëéññïúêü êýìá,
áðüðëõóç ôùí åýöïñùí ÷ùìÜôùí ôïõ öëïéïý ôçò ãçò, ãåíéêåõìÝíç çöáéóôåéáêÞ
äñáóôçñéüôçôá, åêôåôáìÝíç ðôý÷ùóç ôïõ öëïéïý êé ïñïãåíåôéêÞ äñáóôçñéüôçôá
êé Ýíôïíá çëåêôñïìáãíçôéêÜ öáéíüìåíá. Áðü ôïí êáôáêëõóìü óþèçêáí «ïé âïóêïß
êáé ïé âïõêüëïé óôá âïõíÜ». (Ôßìáéïò, 22 d)
Åêôüò áðü ôïí Ôßìáéï ôïõ ÐëÜôùíïò, ðïëëÝò ó÷åôéêÝò ðëçñïöïñßåò õðÜñ÷ïõí
êáé óôï Ýñãï Êñéôßáò ôïõ éäßïõ, áëëÜ êáé óôç Èåïãïíßá ôïõ Çóéüäïõ, êáèþò êáé
óôïí ÐñïìçèÝá Äåóìþôç ôïõ Áéó÷ýëïõ. Ó÷åôéêÝò ðáñáäüóåéò õðÜñ÷ïõí êáé óå ìõ-
èïëïãßåò ðïëëþí Üëëùí ëáþí óå üëï ôïí êüóìï, ëüãù üìùò ôïõ ìåãÜëïõ ÷ñïíéêïý
âÜèïõò ôçò éóôïñßáò ìáò ìüíï óôçí ÅëëçíéêÞ ìõèïëïãßá äéáôçñåßôáé ç áíÜìíçóç
ü÷é ìüíïí åíüò, áëëÜ ôñéþí êáôáêëõóìþí (Äåõêáëßùíïò, ÄáñäÜíïõ êáé Ùãýãïõ),
÷ùñßò ùóôüóï ìÝ÷ñé óôéãìÞò íá Ý÷åé ðñïóäéïñéóèåß åð’ áêñéâþò êáé ãéá ôïõò ôñåéò
ï ÷ñüíïò ðïõ óõíÝâçóáí.
«ÓõíÝâçóáí êáé èá óõìâïýí ðïëëÝò êáé äéÜöïñåò êáôáóôñïöÝò óôï áíèñþðéíï
ãÝíïò, ïé óçìáíôéêüôåñåò ðñïÞëèáí äéá ðõñüò êáé ýäáôïò, åíþ ïé ìéêñüôåñåò áðü
áìÝôñçôåò Üëëåò áéôßåò». (ÐëÜôùí, Ôßìáéïò 22c)
Ï Çóßïäïò (¸ñãá êáé ÇìÝñåò, óô. 110-201), ìåôÜ ôçí êáôá-
ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ óôñïöÞ ôçò ×ñõóÞò Åðï÷Þò êáé ôïõ ×ñõóïý ÃÝíïõò, ìéëÜåé
ãéá ôï ÁóçìÝíéï ÃÝíïò, ðïõ åîáöáíßóèçêå êé áõôü áðü
ôïí ÷ïëùìÝíï Äßá, ëüãù ôçò áìõáëéÜò êáé ôçò áíüóéáò
ÐÑÙÔÏ ÃÅÍÏÓ
áëáæïíåßáò ôïõ. Ï ðáôÝñáò Æåýò üìùò Ýêáíå ôï ôñß-
(×ÑÕÓÏ) ôï ãÝíïò ôùí áíèñþðùí, ôï ×Üëêéíï, ðïõ åêôüò
×ÑÇÓÇ ÅÐÏ×Ç áðü áëáæïíéêü Þôáí êáé ðïëåìï÷áñÝò êáé, üôáí
êé áõôü ôï óêÝðáóå ç ãç, ôï ôÝôáñôï ÃÝíïò
êáé ìåôÜ ôï ðÝìðôï: «ÌáêÜñé åãþ íá ìçí
Þìïõíá ìå ôïõò ðÝìðôïõò áíèñþðïõò,
ÄÅÕÔÅÑÏ ÃÅÍÏÓ áëëÜ Þ ðñéí íá åß÷á ðåèÜíåé Þ ìåôÜ
íá ãåííéüìïõí, ãéáôß ôþñá ôï ãÝíïò
åßíáé óéäåñÝíéï, þóôå ôçí çìÝñá
ÔÑÉÔÏ ÃÅÍÏÓ äåí èá ðÜøïõí áð’ ôïí êüðï
êáé ôïí ðüíï ïýôå ôç íýêôá
íá óâÞíïõí êé ïé Èåïß èá
ÔÅÔÁÑÔÏ ÃÅÍÏÓ ôïõò äßíïõí âáñéÜ âÜ-
óáíá». (Çóßïäïò,
¸ñãá êáé ÇìÝ-
ÐÅÌÐÔÏ ÃÅÍÏÓ ñåò, óô.174-
(ÓÉÄÅÑÅÍÉÏ) 178)

9.500 ð.×. (;) 500 ð.×. ×ÑÏÍÏÓ

Åéêüíá 2: Ç åíôýðùóç ðïõ åß÷áí ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò (êé Üëëïé ëáïß) ãéá ôïí ðïëéôéóìü åßíáé üôé
áêïëïýèçóå ðïñåßá öèßíïõóá.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 69
Ôá ÉðôÜìåíá ¢ñìáôá ôùí Èåþí
 ÌåôÜ ôç ìåãÜëç êáôáóôñïöÞ ëïéðüí, óýìöùíá ðÜíôá ìå ôïõò Êëáóóéêïýò, ï
ðïëéôéóìüò Ýðáèå ìåãÜëç êáôáóôñïöÞ, áëëÜ äå ÷Üèçêå åíôåëþò. Ïé Üíèñùðïé ðñï-
óðÜèçóáí íá ôïí áíáóõóôÞóïõí, áëëÜ ìåôáãåíÝóôåñåò ìéêñüôåñåò êáôáóôñïöÝò
ôïõò ãýñéóáí ðïëý ðßóù, ôüóï þóôå íá èåùñïýí ôçí åðï÷Þ ôïõò ùò ôç ÷åéñüôåñç
áð’ üëåò: Áðü ôç ×ñõóÞ Åðï÷Þ êáôÜíôçóáí íá æïõí óôç ÓéäåñÝíéá! ¸ôóé ëïéðüí ïé
áñ÷áßïé åß÷áí ôçí åíôýðùóç üôé ï ðïëéôéóìüò åß÷å áêïëïõèÞóåé ôçí ðôùôéêÞ ðïñåßá
ðïõ öáßíåôáé óôçí åéêüíá 2.
Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ìüíï ôç ×ñõóÞ Åðï÷Þ åß÷áí ùò ðñüôõðï êáé áõôÞ åíÝðíåå
üëåò ôïõò ôéò ðñÜîåéò êáé üëá ôïõò ôá éäáíéêÜ, äéüôé, åêôüò áðü ôçí õøçëÞ êáé ôÝ-
ëåéá åðéóôÞìç êáé ôå÷íïëïãßá ðïõ åß÷å áíáðôýîåé, åß÷å êáôïñèþóåé íá áíôéëçöèåß
üôé óêïðüò ôùí êïéíùíéþí ðñÝðåé íá åßíáé ç åîáóöÜëéóç ôçò ðíåõìáôéêÞò åîåëßîåùò
ôïõ áôüìïõ. Ïé áíôéëÞøåéò áõôÝò äå äéáìïñöþèçêáí ìüíï áðü ôá ðñïáíáöåñèÝíôá
Ýñãá ôïõ Çóéüäïõ êáé ôïõ ÐëÜôùíïò, áëëÜ áðü ôï óýíïëï ôùí ìýèùí ôçò ìõèï-
ëïãßáò ìáò. Óýìöùíá ìå ôï ÓùêñÜôç, ç åîÞãçóç ôùí ìõèïëïãçìÜôùí ÷ñåéÜæåôáé
óêÝøç, ìåãÜëç éêáíüôçôá, õðåñâïëéêü êüðï êáé äéÜèåóç áðñïóäéïñßóôïõ ÷ñüíïõ
(ÐëÜôùí, Öáßäñïò, áðüäïóç Ê. Ãïýíáñç, åêä. ÖÝîç, ó. 20).
Ïé óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò åêôéìïýí åóöáëìÝíá ôï ìýèï ùò ìéá åîùðñáãìáôéêÞ,
äçëáäÞ áíõðüóôáôç, äéÞãçóç ÷ùñßò êáìßá ðñáêôéêÞ ùöÝëåéá. Áóöáëþò, ç èåþ-
ñçóç áõôÞ åßíáé ü÷é ìüíïí åóöáëìÝíç óôç âÜóç ôçò, áëëÜ ôáõôü÷ñïíá áðïôåëåß
ìéá áíôßëçøç ðïõ áðÝ÷åé ðïëý áðü ôçí ðñáãìáôéêüôçôá.
ÌÝ÷ñé ðñéí áðü ìåñéêÜ ÷ñüíéá ßóùò êáé íá åß÷å êÜðïéá ëïãéêÞ ç áðüññéøç ôùí
ìýèùí ùò ðáñáìýèéá. Ðñéí áðü Ýíá ó÷åäüí áéþíá Üñ÷éóáí ïé ðñïóðÜèåéåò ãéá ôçí
êáôáóêåõÞ ôùí ðñþôùí áåñïóêáöþí. Äåí õðÞñ÷áí ôá÷ýðëïá óêÜöç. Ðñéí áðü
ðåíÞíôá ÷ñüíéá äåí õðÞñ÷áí lasers. Ðñéí áðü åëÜ÷éóôá ÷ñüíéá äåí åß÷å áðïêùäéêï-
ðïéçèåß ôï DNA. Åöüóïí äåí õðÞñ÷áí áåñïóêÜöç, ôá Üñìáôá ôùí Èåþí óôçí ÉëéÜäá
ðïõ áíåâïêáôÝâáéíáí óôïí ïõñáíü åêëáìâÜíïíôáí ùò áðïêõÞìáôá ôçò öáíôáóßáò
ôïõ ðïéçôÞ. ÓÞìåñá üìùò, ìå ôç ñáãäáßá ôå÷íïëïãéêÞ åîÝëéîç, åßìáóôå óå èÝóç íá
êÜíïõìå ôá ðñþôá äåéëÜ âÞìáôá ãéá
ôçí êáôáíüçóç ôçò õøçëÞò ôå÷íïëïãßáò
åêåßíçò ôçò ìáêñéíÞò áëëÜ êáé ÷ñõóÞò
ãéá ôçí áíèñùðüôçôá åðï÷Þò.
Óôï ðáñüí Üñèñï èá ãßíåé ìéá ðñï-
óðÜèåéá ðñïóåããßóåùò êáé ôå÷íéêÞò
áíáëýóåùò ôùí ìýèùí ðïõ ðåñéãñÜöåé
ï 1⁄4ìçñïò êé áöïñïýí óôá éðôÜìåíá
Üñìáôá ìå ôá ïðïßá êéíïýíôáí ïé Èåïß
óôçí ÉëéÜäá.

Åéêüíá 3: Ï 1⁄4ìçñïò, ï ðïéçôÞò ðïõ

èåùñåßôáé «ìÝãéóôïí ìÝñïò ôçò ðáéäåßáò»
(ÐëÜôùí, Ðñùôáãüñáò, 339), «åîåðáß-
äåõóå ïëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá» (ÐëÜôùí,
Ðïëéôåßá, 10, 606) êé áðïôåëïýóå «Üñéóôç
éóôïñéêÞ ðçãÞ» óýìöùíá ìå ôï Èïõêõäß-
äç (Á 3,3 êáé Á 10,3 êáé 4).

70 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ. - ÖÅÂ. 2004
Ôï Ðåñéå÷üìåíï ôçò
ÉëéÜäáò - ÂáóéêÝò
ÐáñáôçñÞóåéò
H IëéÜäá áðïôåëåßôáé áðü 15.692 óôß÷ïõò
äéáéñåìÝíïõò óå 24 ñáøùäßåò ìå èÝìá ôoí
Ôñùéêü Ðüëåìï. Áðü ôá êýñéá ÷áñáêôçñé-
óôéêÜ ôçò IëéÜäáò åßíáé ïé ðáñåìâÜóåéò êáé
ç ìåãÜëç óõììåôï÷Þ ôùí èåþí óôá äñþìåíá.
Ïé èåïß ðáñåìâáßíïõí óôéò äéáöùíßåò ôùí
éó÷õñþí ðñïóþðùí, Üëëïé õðïóôçñßæïõí ôïõò
Á÷áéïýò êé Üëëïé ôïõò Ôñþåò. Áõôü ðïõ Ý÷åé
êáôáöÝñåé íá åðéôý÷åé ï ðïéçôÞò åßíáé ç ìå
áñéóôïôå÷íéêü ôñüðï óõíåýñåóç äýï åðï÷þí.
Ôçò åðï÷Þò ðïõ åîåëßóóåôáé ôï Ýðïò (2ç ÷éëéå-
ôßá ð.×.) êáé ôçò åðï÷Þò ôùí èåþí, ôçò ×ñõóÞò
Åðï÷Þò (10ç ðåñßðïõ ÷éëéåôßá ð.×.).
Ï ðïéçôÞò óôéò ðåñéãñáöÝò ôïõ ÷ñçóé-
ìïéïðïéåß ðÜñá ðïëëÝò ðáñïìïéþóåéò, ôüóï
ãëáöõñÝò êé åðéôõ÷çìÝíåò, þóôå ïñéóìÝíïé
åñåõíçôÝò Ý÷ïõí åêöñÜóåé áìöéâïëßåò áêü-
ìç êáé ãéá ôï áí Þôáí ôõöëüò. Áò äïýìå äýï
ôõ÷áßá ðáñáäåßãìáôá:
«Óôï ìåôáîý ï óôñáôüò Ýôñå÷å íá ìá-
æåõôåß. 1⁄4ðùò åßíáé ôá óìÞíç áðü ðõêíÜ
Åéêüíá 4: Ìõêçíáßïé ðïëåìéóôÝò áðü áñ÷áßï
áããåßï, ìå üëï ôïí åîïðëéóìü ôçò åðï÷Þò
ôïõò (êñÜíç, áóðßäåò ê.ô.ë.).
ìåëßóóéá, ðïõ üëï êáé êáéíïýñãéá âãáß-
íïõí áðü êáìïõöëáñéóìÝíï âñÜ÷ï êáé ôóá-
ìðéÜ-ôóáìðéÜ ðåôïýí åðÜíù óô’ áíïéîéÜôéêá
ëïõëïýäéá êáé ðåôïýí êïðáäéáóôÜ Üëëá åäþ
êé Üëëá åêåß, Ýôóé êé áðü áõôïýò ðëÞèç ðïëëÜ
ðñï÷ùñïýóáí óôç óõãêÝíôñùóç, ïìÜäåò-ïìÜ-
äåò áðü ôá êáñÜâéá êé áðü ôéò óêçíÝò, åìðñüò
áðü ôçí ÷áìçëÞ áêñïãéáëéÜ». (Ië.,  85 - 93)
«1⁄4ðùò öùôéÜ ÷áëÜóôñá áðëþíåôáé óå
áðÝñáíôï äÜóïò óôéò êïñõöÝò êÜðïéïõ âïõ-
íïý êáé ç ëÜìøéò öáßíåôáé áðü ìáêñéÜ, Ýôóé
êé áõôþí ðïõ ðñï÷ùñïýóáí ç ëÜìøç áðü ôïí
èáõìáóôü ôïõò ÷áëêü Ýöôáíå ìÝóá áðü ôïí
áéèÝñá óôïí ïõñáíü». (Éë.,  455 - 459)
Ïé üìïñöåò áõôÝò ðáñïìïéþóåéò áöï-
ñïýí üìùò ìüíï óå ðåñéãñáöÝò ðïõ áíáöÝ-
ñïíôáé óôïõò èíçôïýò. 1⁄4ôáí ïé ðåñéãñáöÝò
áöïñïýí óôïõò èåïýò ôá ðñÜãìáôá åßíáé ôå-
ëåßùò äéáöïñåôéêÜ. Áí ï ðïéçôÞò åß÷å äéÜ-
èåóç íá ãñÜøåé ðáñáìýèéá, ôüôå ìå ôïõò
èåïýò åß÷å ìåãÜëç åõêáéñßá. Ìðïñïýóå íá
ãñÜøåé ðëÞèïò öáíôáóôéêþí ðåñéãñáöþí.
Êé üìùò óôï Ýðïò ãßíåôáé áêñéâþò ôï
áíôßèåôï! 1⁄4ðïôå ãßíïíôáé áíáöïñÝò óôïõò
èíçôïýò õðÜñ÷ïõí ðÜñá ðïëëÝò ëåðôïìÝ-
ñåéåò êé åêôåíåßò ðåñéãñáöÝò. Ïé áíáöïñÝò
üìùò óôïõò èåïýò åßíáé ðïëý ëéôÝò, ÷ùñßò
ðáñïìïéþóåéò, ìåôáöïñÝò êáé ëïéðÜ êáëï-
ëïãéêÜ óôïé÷åßá. Èá ìðïñïýóáìå íá
ðïýìå üôé ïé áíáöïñÝò óôïõò èåïýò åß-
íáé êáôÜ êáíüíá ôçëåãñáöéêÝò! Ìüíïí
áíáöïñÝò ãåãïíüôùí ãßíïíôáé
ìå åëÜ÷éóôåò ëåðôïìÝñåéåò.
Åíôýðùóç åðßóçò ðñïêáëåß
êáé ç áíÜãêç ôùí èåþí ãéá ÷ñÞ-
óç ôå÷íïëïãéêïý åîïðëéóìïý.
Ïé ¸ëëçíåò èåïß äåí Ýêáíáí
èáýìáôá! Ðáíôïý õðÞñ÷áí ïé èåïß,
ðïõèåíÜ üìùò äå óõíÝâáéíå ôßðïôå
ôï õðåñöõóéêü! 1⁄4,ôé êé áí Þèåëáí íá
êÜíïõí, ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôçí áíÜëïãç
óõóêåõÞ! ¹èåëáí íá ãßíïõí áüñáôïé,
Ýðáéñíáí ôçí ðåñéêåöáëáßá, Þèåëáí íá ôá-
îéäåýóïõí, Ýðáéñíáí ôá ÜñìáôÜ ôïõò, êáôÜ
êáíüíá éðôÜìåíá. Ï Ðïóåéäþí, åêôüò áðü
Üñìá, ÷ñçóéìïðïéïýóå êáé èáëÜóóéï óêÜ-
öïò, ï äå ÅñìÞò ðÝäéëá. ÐÜíôá üìùò ÷ñåéÜ-
ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 71
Ôá ÉðôÜìåíá ¢ñìáôá ôùí Èåþí
æïíôáí êÜôé, ðïôÝ äåí Ýêáíáí èáýìáôá,
ðÜíôá åß÷áí áíÜãêç áðü êÜðïéï ìÝóïí.
Êé ï ðïéçôÞò óõíÞèùò äåí ðáñáëåßðåé íá
ìáò åðéóçìáßíåé ôç ÷ñÞóç ôïõ åîïðëéóìïý
êáé íá ìáò ðñïóöÝñåé ðåñéãñáöÝò, áêñé-
âåßò ìåí, áëëÜ ðÜíôá ëéôÝò êáé êõñßùò ìç
áíôÜîéåò ôçò åõêáéñßáò ðïõ ôïõ äßäåôáé
íá äþóåé ðëïýóéåò êé åíôõðùóéáêÝò ðåñé-
ãñáöÝò, üðùò ôï êÜíåé üôáí áíáöÝñåôáé
óå èíçôïýò.
Ìßá áêüìá óçìáíôéêÞ ðáñáôÞñçóç, ðïõ
ðñÝðåé íá ãßíåé, åßíáé üôé ôçí ôå÷íïëïãßá
ôùí Èåþí äåí ôçí Üããéæáí ïé èíçôïß! Óôá
Üñìáôá, ãéá ðáñÜäåéãìá, ðïõ ÷ñçóéìïðïéïý-
óáí ïé Èåïß ãéá ôéò ìåôáêéíÞóåéò ôïõò äåí
Ýìðáéíáí èíçôïß. Ìðïñåß íá Ý÷åé åðéôåõ÷èåß
óôçí IëéÜäá ç áñìïíéêÞ óõíåýñåóç ôùí äýï
êüóìùí, ôïõ êüóìïõ ôùí èåþí êáé ôïõ êü-
óìïõ ôùí èíçôþí, áëëÜ ç ôå÷íïëïãßá ôùí
èåþí áöïñïýóå ìüíïí áõôïýò êé Þôáí áðï-
êëåéóôéêÜ êáé ìüíï ãéá äéêÞ ôïõò ÷ñÞóç!
H IëéÜäá ãñÜöôçêå ìåôÜ ôïí Ôñùéêü
Ðüëåìï, ðïõ Ýëáâå ÷þñá ôçí 2 ç ÷éëéåôßá
ð.×. Ï 1⁄4ìçñïò Ýæçóå åêåßíç ðåñßðïõ ôçí
åðï÷Þ. ¸ôóé, ìðïñïýóå Üíåôá íá ðåñéãñÜ-
øåé ãåãïíüôá ôçò åðï÷Þò ôïõ. Ôá ãåãïíüôá
ôçò ×ñõóÞò Åðï÷Þò óõíÝâçóáí ó÷åäüí ïêôþ
÷éëéåôßåò ðñéí áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ. 1⁄4,ôé ãñÜ-
öåé ãéá åêåßíç ôçí åðï÷Þ, ôï âñÞêå ãñáììÝ-
íï. «ØÜëå ìïõ èåÜ» [«ÌÞíéí Üåéäå èåÜ»],
ëÝåé óôçí áñ÷Þ ôçò IëéÜäáò (Ië., Á 1). «Tïí
Üíôñá ôïí ðïëõìÞ÷áíï ðåò ìïõ èåÜ» [«¢í-
äñá ìïé Ýííåðå ìïýóá ðïëýôñïðïí»], ëÝåé
72 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ. - ÖÅÂ. 2004
óôçí áñ÷Þ ôçò Ïäýóóåéáò (Ïä., Á 1). ÈåÜ
áðïêáëåß ï 1⁄4ìçñïò ôç Ìïýóá. Áðü ôï
Ýñãï ôïõ ðïéçôïý áóöáëþò ðñïêýðôåé üôé
ðåñéãñÜöåé áõôÜ áêñéâþò ðïõ èÝëåé (ðïõ
ôïõ Ýêáíáí åíôýðùóç Þ Ýðñåðå íá äéáóþóåé
ôéò ðëçñïöïñßåò), ÷ùñßò íá ðñïóèÝôåé ôßðï-
ôå äéêü ôïõ, ìå ðëÞñç óåâáóìü óôéò ðçãÝò
ôïõ (óôç Ìïýóá ôïõ).
Ïé ÌåôáêéíÞóåéò ôùí
Èíçôþí
Ôéò ìåôáêéíÞóåéò ðïõ ðåñéãñÜöïíôáé
óôçí IëéÜäá, ôéò äéáêñßíïõìå óå äýï êáôç-
ãïñßåò: óôéò ìåôáêéíÞóåéò ôùí èíçôþí êáé
óôéò ìåôáêéíÞóåéò ôùí Èåþí. 1⁄4óïí áöïñÜ
óôéò ðñþôåò, áõôÝò ãßíïíôáé ìå ôïõò ãíù-
óôïýò, ßäéïõò áíÜ ôéò ÷éëéåôßåò êáé ïéêåßïõò
óôïõò áíèñþðïõò ôñüðïõò. 1⁄4óïí áöïñÜ
óôéò ìåôáêéíÞóåéò ôùí Èåþí, üìùò, áõôÝò
ãßíïíôáé ìå åíôåëþò äéáöïñåôéêïýò ôñü-
ðïõò. Áò ðÜñïõìå üìùò ôá ðñÜãìáôá áðü
ôçí áñ÷Þ îåêéíþíôáò áðü ôéò ìåôáêéíÞóåéò
ôùí èíçôþí.
«Áöïý üëïé óõãêåíôñþèçêáí, êÜèå
ïìÜäá õðü ôéò äéáôáãÝò ôùí áñ÷çãþí
ôçò, ïé Ôñþåò ðñï÷þñçóáí ìå êñáõãÝò
êáé ðÜôáãï óáí ôá ðïõëéÜ, üðùò áêñéâþò
ìðñïóôÜ áðü ôïí ïõñáíü ïé êëáããÝò ôùí
ãåñáíþí îå÷ýíïíôáé ... Ïé Á÷áéïß ùóôüóï
îåêéíïýóáí óéùðçëïß, ìå ôçí åðéèõìßá íá
ðáñáóôÝêåôáé ï Ýíáò óôïí Üëëïí. Êé üðùò
öõóÜ ï íïôéÜò óôéò êïñõöÝò
ôùí âïõíþí êé áðëþíåôáé
êáôá÷íéÜ äõóÜñåóôç óôïõò
âïóêïýò, ãéá ôïõò êëÝöôåò
üìùò êáëýôåñç êé áðü ôç
íýêôá, êé ïé Üíèñùðïé ôüôå
ìðïñïýí íá äïõí ôüóï ìá-
êñéÜ üóï ðåôÜíå ôçí ðÝôñá,
Ýôóé áêñéâþò êÜôù áðü ôá
Åéêüíá 5: ¸öéððïé ðïëåìéóôÝò
óå êïñéíèéáêü áããåßï (ìéá óõíç-
èéóìÝíç ìåôáêßíçóç èíçôþí).
ðüäéá ôïõò, óôïí åñ÷ïìü ôïõò, óçêùíüôáí
ðõêíü óýííåöï óêüíçò. Ðïëý ãñÞãïñá äå,
ðåñíïýóáí áðü ôçí ðåäéÜäá.»
(Ië., Ã 1 - 15)
Ïé Ôñþåò ëïéðüí îå÷ýèçêáí ìå
êñáõãÝò êáé ðÜôáãï óáí ôá ðïõëéÜ.
Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðïëý ùñáßá, áêñé-
âÞ êáé áðëÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ ôñüðïõ
ìå ôïí ïðïßï îåêßíçóáí ïé Ôñþåò.
1⁄4óïí áöïñÜ óôïõò Á÷áéïýò, ç
ðåñéãñáöÞ åßíáé áêüìá êáëýôåñç:
1⁄4ôáí áðëþíåôáé êáôá÷íéÜ, ïé Üíèñùðïé
ìðïñïýí íá äïõí ôüóï ìáêñéÜ, üóï ðåôÜíå
ôçí ðÝôñá. ÊÜôù äå áðü ôá ðüäéá ôïõò, óç-
êùíüôáí ðõêíü óýííåöï óêüíçò. Áðïëýôùò
êáôáíïçôü êé áõôü. Ìå äõï - ôñåéò ðáñï-
ìïéþóåéò ï 1⁄4ìçñïò Ý÷åé ðåñéãñÜøåé óáöþò
áõôÞ ôç ìåôáêßíçóç ôùí äýï óôñáôåõìÜôùí,
ç ïðïßá Þôáí ìßá áðëÞ êáé óõíçèéóìÝíç áí-
èñþðéíç ìåôáêßíçóç, üðùò åßíáé êé üëåò ïé
Üëëåò ìåôáêéíÞóåéò ôùí èíçôþí óôçí IëéÜäá.
Áò äïýìå ìåñéêÜ ðáñáäåßãìáôá áêüìç:
«Eßðå üìùò óôïõò Üíôñåò ôïõ íá æÝøïõí
ô’ Üëïãá óôï Üñìá ôïõ êé åêåßíïé õðÜêïõóáí
ìå ðñïèõìßá. Ï Ðñßáìïò áíÝâçêå ðñþôïò
êáé ðÞñå óôá ÷Ýñéá ôïõ ôá ÷áëéíÜñéá, áíÝ-
âçêå äå ðÜíù óôï ðåñßëáìðñï Üñìá ôïõ
êé ï ÁíôÞíùñ êáé êÜèéóå äßðëá ôïõ. ÏäÞ-
ãçóáí ôá ãïñãïðüäáñá ÜëïãÜ ôïõò ìÝóá
áðü ôéò óêáéÝò ðýëåò êáé âãÞêáí óôïí êÜ-
ìðï. 1⁄4ôáí Ýöôáóáí óôéò óõãêåíôñùìÝíåò
óôñáôéÝò, áöïý êáôÝâçêáí áðü ôï éððÞëáôï
Åéêüíá 6: ¢ñìá áðü ôïé÷ïãñáößá ôçò Ðýëïõ.
¢ëëç ìéá óõíçèéóìÝíç ìåôáêßíçóç èíçôþí.
Åéêüíá 7: Ïé ìåôáêéíÞóåéò ôùí Èåþí äå
ãßíïíôáé ìå ôïõò óõíçèéóìÝíïõò óôïõò
èíçôïýò ôñüðïõò. Åäþ áðåéêïíßæåôáé ìéá
ìåôáêßíçóç ôçò ÈÝôéäïò åðÜíù óå éððü-
êáìðï (áðü Ýñãï ôïõ 4ïõ áéþíïò ð.×.).
Üñìá óôç ãç ðïõ ôñÝöåé üëá ôá ðëÜóìáôá,
ðåñðÜôçóáí ãéá ëßãï áíÜìåóá óôïõò Ôñþåò
êáé ôïõò Á÷áéïýò». (Ië., à 259 - 267)
Åäþ Ý÷ïõìå Üñìá, Üëïãá êáé ÷áëéíÜ-
ñéá. Ìßá ôõðéêÞ ìåôáêßíçóç èíçôþí. Êé
áöïý Ýöôáóáí, êáôÝâçêáí áðü ôï Üñìá
êáé ðÞãáí ìå ôá ðüäéá.
Óôïí Ù 181 Ý÷ïõìå ðÜëé Üñìá, áëëÜ áõôÞ
ôç öïñÜ ìå çìéüíïõò: «... èá äéåõèýíåé ôïõò
çìéüíïõò êáé ôçí êáëëßôñï÷ç Üìáîá»
¸íá ôåëåõôáßï ðáñÜäåéãìá ôþñá ìéáò
èáëÜóóéáò ìåôáêéíÞóåùò èíçôþí: «¹ñèáí
ìå ôá èáëáóóüäñïìá ðëïßá».(Ië., Ã 240)
H åðéëïãÞ áõôþí ôùí ðáñáäåéãìÜôùí Ýãéíå
ó÷åäüí ôõ÷áßùò, ìå ìüíï óêïðü íá äþóïõí ìéá
åéêüíá ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ãßíïíôáí
ïé ìåôáêéíÞóåéò ôùí èíçôþí. Ìå ôá ðüäéá, ìå
Üñìáôá ìå Üëïãá Þ çìéüíïõò Þ ìå ðëïßá. Äå
÷ñåéÜæåôáé íá óôáèïýìå ðåñéóóüôåñï ó’ áõôü,
ãéáôß åêåßíï ðïõ Ý÷åé ðåñéóóüôåñï åíäéáöÝñïí
êáé ðñïîåíåß êáôÜðëçîç åßíáé ï ôñüðïò ðïõ
ãßíïíôáí ïé ìåôáêéíÞóåéò ôùí Èåþí.
Ôá ðñÜãìáôá ó’ áõôÝò ôéò ðåñéðôþóåéò åßíáé
ðïëý äéáöïñåôéêÜ. Ïé èåïß äåí ðåñðáôïýóáí,
äåí ðÞãáéíáí ìå Üñìáôá ðÜíù óôç ãç, áëëÜ
ðçäïýóáí áðü ôïí 1⁄4ëõìðï Þ ðåôïýóáí!
ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 73
Ôá ÉðôÜìåíá ¢ñìáôá ôùí Èåþí
Ïé ÌåôáêéíÞóåéò ôùí
Èåþí
H ÈÝôéò, ðïõ Þôáí ç óðïõäáéüôåñç áðü
ôéò ðåíÞíôá áèÜíáôåò Íçñçßäåò, êüñç ôïõ
ÍçñÝá, ìçôÝñá ôïõ Á÷éëëÝá, Þôáí áñãõñü-
ðïäç [áñãõñüðåæá] (Ië., Á 538). H ëÝîç
«áñãõñüðïäç» ðñÝðåé íá åß÷å ìåãÜëç óç-
ìáóßá, ãéáôß åðáíáëáìâÜíåôáé êái óå Üëëá
åäÜöéá ôçò IëéÜäáò, üôáí ï 1⁄4ìçñïò áíáöÝ-
ñåôáé óôç óõãêåêñéìÝíç ÈåÜ, êé ßóùò íá
Ý÷åé êÜðïéá ó÷Ýóç ìå ôéò ìåôáêéíÞóåéò ôçò,
ïé ïðïßåò ãßíïíôáí ðçäþíôáò: «ÐÞäçîå êÜ-
ôù áðü ôï öçìéóìÝíï 1⁄4ëõìðï» (Ië., Ó 616).
«Ðçäþíôáò êáôÝâçêå áðü ôéò êïñõöÝò ôïõ
Ïëýìðïõ» (Ië., Ù 121). «ÐÞäçîå óôá âÜèç
ôçò èÜëáóóáò, áðü ôéò ðëáãéÝò ôïõ áóôñá-
öôåñïý Ïëýìðïõ» (Ië., Á 532).
ÌÝóá óôç èÜëáóóá ðÞäáãå êáé ç ºñéò
(åéêüíá 8), ç ïðïßá äåí Þôáí áñãõñüðïäç,
üðùò ç ÈÝôéò, áëëÜ «áíåìïðüäáñç êáé
ãñÞãïñç» (Ië., Ù 95). H ºñéò, üðùò êé ï
ÅñìÞò, Þôáí áããåëéáöüñïò êõñßùò ôïõ Äéüò
êáé ôçò ¹ñáò. Óôá êëáóóéêÜ ÷ñüíéá ôçí ðá-
ñßóôáíáí öôåñùôÞ, óõìâüëéæå ãåíéêüôåñá ôï
óýíäåóìï áíÜìåóá óôïí ïõñáíü êáé ôç ãç
êé áõôüò Þôáí ï ëüãïò ðïõ óõìâüëéæå êáé
ôï ïõñÜíéï ôüîï. «AíÜìåóá áðü ôç Óáìï-
èñÜêç êáé ôçí ôñá÷éÜ ºìâñï ðÞäçîå ìÝóá
óôï ìáýñï ðÝëáãïò ... ÂñÞêå ôçí ÈÝôéäá óôç
âáèéÜ óðçëéÜ...» Ôçò åßðå üôé ôçí æçôÜåé ï
Æåõò êáé îåêßíçóáí êé ïé äõï ìáæß ãéá íá
ðÜíå íá ôïí óõíáíôÞóïõí. «Ãýño ôïõò ôï
êýìá ôçò èÜëáóóáò ðáñáìÝñéæå êé üðùò áíÝ-
âçêáí óôçí áêôÞ îåêßíçóáí ìå ïñìÞ êáôÜ
ôïí ïõñáíü êáé âñÞêáí ôï ãéï ôïõ Êñüíïõ
ðïõ üëá ôá âëÝðåé êáé ãýño ôïõ êÜèïíôáí
ìáæåìÝíïé üëïé ïé Üëëïé ìáêÜñéïé Èåïß ðïõ
æïõí áéþíéá». (Ië., Ù 77 - 92)
ÄçëáäÞ åäþ äåí Ý÷ïõìå ðçäÞìáôá ìü-
íï áðü ôïí 1⁄4ëõìðï ðñïò ôç èÜëáóóá, ôï
ïðïßï èá ìðïñïýóáìå ßóùò íá èåùñÞóïõìå
öõóéêü, áëëÜ êé áðü ôç èÜëáóóá ðñïò ôïí
ïõñáíü. 1⁄4÷é ðñïò ôïí 1⁄4ëõìðï (ôï üñïò),
áëëÜ ðñïò ôïí ïõñáíü. Ëßãï ðéï êÜôù
üìùò áðü áõôü ôï åäÜöéï, ìüëéò ï Æåõò
74 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ. - ÖÅÂ. 2004
Åéêüíá 8: H èåÜ
ºñéò ìå ðëÞñç åîï-
ðëéóìü.
áíôéêñßæåé ôç ÈÝôéäá ðïõ öèÜíåé, ôçò ëÝåé:
«¹ñèåò óôïí 1⁄4ëõìðï èåÜ ÈÝôéäá» (Ië., Ù
104). Ìá ï 1⁄4ìçñïò ìáò åßðå üôé ïé èåÝò
îåêßíçóáí êáôÜ ôïí ïõñáíü, ü÷é êáôÜ ôïí
1⁄4ëõìðï. Îåêßíçóáí êáôÜ ôïí ïõñáíü, áëëÜ
Ýöôáóáí óôïí 1⁄4ëõìðï. Áò ìçí îåöýãïõìå
üìùò. Ôï ðïý ìðïñåß íá Þôáí ï 1⁄4ëõìðïò
åßíáé Üëëï èÝìá.
Ï 1⁄4ìçñïò, ëïéðüí, ï ïðïßïò ìáò Ý÷åé
óõíçèßóåé óå Üöèïíåò êáé ëåðôïìåñåßò ðå-
ñéãñáöÝò üôáí áíáöÝñåôáé óå èíçôïýò, åäþ
ðïõ ìáò ðáñïõóéÜæåé äýï èåÝò íá ðçäïýí
áðü ôç èÜëáóóá óôïí ïõñáíü, äå ìáò ëÝåé
ôßðïôá. Áðëþò üôé îåêßíçóáí ìå ïñìÞ. Ðïý
åßíáé ïé ùñáßåò ðåñéãñáöÝò ðïõ ìáò Ý÷åé
óõíçèßóåé ãéá ôïõò èíçôïýò; Ôïõ äßäåôáé ìßá
èáõìÜóéá åõêáéñßá íá ðåñéãñÜøåé «ìå ôçí
ðëïýóéá öáíôáóßá ôïõ» ôéò èåÝò ó’ áõôü ôï
åêðëçêôéêü Üëìá, áëëÜ äåí ôï êÜíåé. Èá
ìðïñïýóå, ãéá ðáñÜäåéãìá, íá êÜíåé ôçí
ðáñïìïßùóç üôé ðåôÜ÷ôçêáí ïé èåÝò, üðùò
ðåôÜãåôáé ô’ áãñßìé êáé âïõôÜåé ôï èýìá
ôïõ Þ üðùò ðåôÜãåôáé ôï âÝëïò áðü ôá ÷Ý-
ñéá äõíáôïý ôïîüôç ê.ô.ë. Èá ìðïñïýóå íá
ìáò ðåñéãñÜøåé ðþò áíåìßæáíå ôá ìáëëéÜ
ôïõò Þ ïé öïñåóéÝò ôïõò, üðùò ôéò öýóáãå
ï áÝñáò, êáé Üëëá ðïëëÜ. Ãéáôß ï 1⁄4ìçñïò
óôåñåß áðü ôïí áíáãíþóôç ôçí ðåñéãñáöÞ
ìéáò ðÜñá ðïëý ùñáßáò åéêüíáò; H áðÜíôç-
óç åßíáé üôé ï ðïéçôÞò äåí Ý÷åé êáìßá ó÷Ýóç
ìå ôï óõãêåêñéìÝíï Üëìá ðïõ ðåñéãñÜöåé.
Ôéò ðåñéðÝôåéåò ôùí èíçôþí ôéò ðåñéãñÜöåé
ìå åîáéñåôéêÝò ëåðôïìÝñåéåò êáé âïçèÜåé

ôïí áíáãíþóôç ìå ðëÞèïò ðáñïìïéþóåùí.
Ó’ áõôÜ üìùò ðïõ äåí áíáöÝñïíôáé óôçí
åðï÷Þ ôïõ åßíáé ðïëý ðñïóåêôéêüò êáé öåé-
äùëüò óå ðåñéãñáöÝò êáé ðáñïìïéþóåéò êáé
ãéá ü,ôé ãñÜöåé åßíáé ðïëý óßãïõñïò êé åðß
ðëÝïí Ý÷åé ëüãï ðïõ ôï áíáöÝñåé.
Óôç ñáøùäßá Å áíáöÝñåôáé üôé ç Áöñï-
äßôç ÷ñåéÜóôçêå í’ áíÝâåé óôïí 1⁄4ëõìðï áðü
ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò, üðïõ âñéóêüôáí. Åêåß
êïíôÜ, «óôï áñéóôåñü ìÝñïò ôçò ìÜ÷çò âñÞêå
êáèéóìÝíï ôïí ¢ñç, ï ïðïßïò åß÷å ôïõò ãñÞãï-
ñïõò ßððïõò ðåñéêõêëùìÝíïõò áðü ïìß÷ëç.-
ÁãáðçôÝ ìïõ áäåëöÝ, öñüíôéóå ãéá ìÝíá
êáé äþóå ìïõ ôïõò ßððïõò óïõ ãéá íá Ýñèù
óôïí 1⁄4ëõìðï, üðïõ åßíáé ç êáôïéêßá ôùí èå-
þí... ¸ôóé åßðå áìÝóùò äå ó’ áõôÞí ï ¢ñçò,
Ýäùóå ôá ÷ñõóïóôÝöáíá Üëïãá, åêåßíç äå
áíÝâáéíå óôï äßöñï ëõðçìÝíç óôçí êáñäéÜ
ôçò êáé êïíôÜ ó’ áõôÞí áíÝâáéíå êáé ç ºñéò
êé Ýðéáíå ìå ôá ÷Ýñéá ôçò ôá çíßá, ÷ôýðçóå
äå ôïõò ßððïõò ìå ôï ìáóôßãéï ãéá íá ôñÝ÷ïõí
êé åêåßíïé ìå ìåãÜëç ðñïèõìßá ðåôïýóáí [ðå-
ôÝóèçí]. ÁìÝóùò äå Ýðåéôá Ýöôáóáí óôçí
êáôïéêßá ôùí èåþí, óôïí áðüôïìï 1⁄4ëõìðï.
Åêåß óôáìÜôçóå ôïõò ßððïõò ç áíåìïðüäá-
ñç êáé ãñÞãïñç ºñéò, ëýíïíôÜò ôïõò áðü
ôï Üñìá.¸âáëå äå ìðñïóôÜ ôïõò áìâñïóßá
ôñïöÞ». (Ië., Å 355 - 369)
Ðïý íá ðñùôïóôáèïýìå ó’ áõôÞ ôçí åê-
ðëçêôéêÞ áíáöïñÜ; Êáô’ áñ÷Þí, âëÝðïõìå
üôé êé ïé èåïß åß÷áí áíÜãêç áðü ìåôáöïñÜ
êé åðéðëÝïí ÷ñåéÜæïíôáí êÜðïéï ìÝóïí, ðñï-
êåéìÝíïõ íá ìåôáâïýí áðü ôï Ýíá ìÝñïò óôï
Üëëï. Èá ìðïñïýóå íá õðïèÝóåé êáíåßò üôé,
åöüóïí Þôáí èåïß, èá áñêïýóå íá ôï èåëÞ-
óïõí ãéá íá ìåôáâïýí êÜðïõ. Èá ìðïñïý-
óáí íá êÜíïõí Ýíá èáýìá. Ï 1⁄4ìçñïò üìùò
åßíáé êáôçãïñçìáôéêüò. ×ñåéÜæïíôáé Üñìá
ìå ßððïõò. «Äþóå ìïõ ôïõò ßððïõò», ëÝåé ç
Åéêüíá 9: Ç èåÜ Áöñïäßôç åðéóôñÝ-
öåé áðü ôïí 1⁄4ëõìðï ìå ôï éðôÜ-
ìåíï Üñìá ôçò.
Áöñïäßôç, ïé ïðïßïé èá ìðïñïýóáí íá ðÜ-
íå ãñÞãïñá, ßóùò ðïëý ãñÞãïñá, ü÷é üìùò
ðåôþíôáò. Áí èåùñçèïýí öáíôáóéþóåéò,
ôüôå ðñüêåéôáé ãéá áññùóôçìÝíåò öáíôá-
óéþóåéò. Åßíáé äýóêïëï íá öáíôáóèïýìå
Üíèñùðï ôçò åðï÷Þò ôùí Ôñùéêþí, ðÜíù
áðü ôñåéò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá ðñéí óýìöùíá ìå
ôç óõìâáôéêÞ ÷ñïíïëüãçóç, íá öáíôÜæåôáé
ôï ôáîßäé Ôñïßá - 1⁄4ëõìðïò äéÜ áÝñïò. Áí
ðÜëé ç öáíôáóßá ôïõ Þôáí ôüóï æùçñÞ, ãéáôß
äåí ôçí åðåêôåßíåé, þóôå íá ðåñéãñÜøåé êé
Üëëåò ëåðôïìÝñåéåò ôïõ ôáîéäéïý. Ðþò öý-
óáãå ï áÝñáò åêåß åðÜíù, áí óõíÜíôçóáí
ðïõëéÜ, ðüóï øçëÜ Þ êïíôÜ ðåñíïýóáí áðü
ôéò êïñõöÝò êáé Üëëá ðïëëÜ.
ÁëëÜ äåí åßíáé ìüíï áõôü. Ïé ßððïé Þóáí
ðåñéêõêëùìÝíïé áðü ïìß÷ëç. Êáé óå Üëëåò
ìåôáêéíÞóåéò èåþí, ï 1⁄4ìçñïò äåí îå÷íÜåé
íá ìáò åðéóçìÜíåé üôé ïé ßððïé, ðñéí áðü ôçí
áðïãåßùóÞ ôïõò, óêåðÜæïíôáé ìå ïìß÷ëç. Áí
ïé ßððïé ðïõ ðåñéãñÜöïíôáé åäþ åßíáé ôá
óõìðáèÞ ôåôñÜðïäá, ìðïñåß êáìéÜ öïñÜ,
üôáí ôñÝ÷ïõí, íá óçêþíïõí óêüíç, ïðüôå
Åéêüíá 10: ÊÜëõøç óõã÷ñüíïõ «Üñìá-
ôïò» ìå ïìß÷ëç, ðñéí áðü ôçí áðïãåßù-
óÞ ôïõ.
ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 75
Ôá ÉðôÜìåíá ¢ñìáôá ôùí Èåþí
äéêáéïëïãåßôáé ôï «ðåñéêõêëùìÝíïé áðü
ïìß÷ëç», áëëÜ íá óçêþíåôáé óêüíç ðñéí ïé
ßððïé îåêéíÞóïõí, áõôü åßíáé áäéáíüçôï.
Ìéá Üëëç ðáñáôÞñçóç ðïõ èá ìðïñïý-
óáìå íá êÜíïõìå åäþ åßíáé üôé ôï Üñìá äÝí
ôï ïäçãåß ç Áöñïäßôç, áëëÜ ç áíåìïðüäáñç
ºñéò, ïðüôå óõìðåñáßíïõìå üôé äåí ìðïñïý-
óáí üëïé ïé èåïß íá ÷åéñßæïíôáé ôá ÜñìáôÜ
Åéêüíá 12: Ï èåüò ÅñìÞò ìå üëï ôïí ðôçôéêü
ôïõ åîïðëéóìü.
ôïõò, áëëÜ óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò ÷ñåéÜ-
æïíôáí êáé åîåéäéêåõìÝíï ÷åéñéóôÞ.
Áöïý ëïéðüí ïé ßððïé ðÝôáîáí, Ýöôáóáí
óôïí 1⁄4ëõìðï. Ãéáôß îÝ÷áóå Üñá íá ìáò ðåé
ï 1⁄4ìçñïò áí ðñïóãåéþèçêáí ðñþôá; ¹ äå
ìáò ôï ëÝåé, ãéáôß åêåß ðïõ åßíáé ï 1⁄4ëõìðïò,
üôáí öôÜíåéò, äå ÷ñåéÜæåóáé ðñïóãåßùóç;
ÓôáìÜôçóå ëïéðüí ìüëéò Ýöôáóå óôïí 1⁄4ëõ-
ìðï ôïõò ßððïõò ç ºñéò êáé ôïõò Ýäùóå ôç
èåúêÞ ôñïöÞ, ôçí áìâñïóßá. Èá ìðïñïýóå
íá õðïèÝóåé êáíåßò üôé ïé ßððïé êïõñÜóôçêáí
êáé ðåßíáóáí ìåôÜ ôï åíáÝñéï ôáîßäé ôïõò.
ÁëëÜ äåí ôïõò ôÜéóå óáíü ïýôå ôïõò Üöçóå
íá âïóêÞóïõí. Ôïõò Ýäùóå áìâñïóßá. Êáé
76 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ. - ÖÅÂ. 2004
óå Üëëá óçìåßá ôçò IëéÜäáò äåí îå÷íÜåé
ï ðïéçôÞò íá ìáò åðéóçìáßíåé üôé ìåôÜ ôï
ôáîßäé åäüèç óôïõò ßððïõò áìâñïóßá (Ië.,
È 435, Å 776 ê.ô.ë.). Áõôü ìáò êÜíåé íá
õðïèÝóïõìå üôé ðñüêåéôáé ìÜëëïí ãéá áíå-
öïäéáóìü ôïõ óêÜöïõò.
H ëÝîç «áìâñïóßá» ÷ñçóéìïðïéåßôáé
êáé ìå ðïëëÝò Üëëåò óçìáóßåò óôïí 1⁄4ìçñï,
üðùò: áìâñüóéïò ýðíïò (Ië., Â 19), áìâñü-
óéá üíåéñá (Ië., Â 57), áìâñïóßá íýêôá (Éë.,
 57, Ê 41, Ù 363 ê.ô.ë), êÜèå ôé ðïõ áíÞêåé
óôïõò èåïýò [ìáëëéÜ (Ië., Á 529), åíäýìá-
ôá (Ië., Î 177), ðÝäéëá (Ië., Ù 340) ê.ô.ë.],
Ýëáéïí (Ië., Î 171, Ø 186), êáëëõíôéêü (Ië.,
Ç 171, 191), áíôéóçðôéêü (Ië., Ð 670) ê.ô.ë.
Ìå áìâñïóßá ôñÝöïíôáí êáé ïé Èåïß, ôçí
ïðïßá ðñïìçèåõüôáí ï Æåõò áðü ôéò ôñÞñù-
íåò ðåëåéÜäåò (ôá Üãñéá ðåñéóôÝñéá) (Ïä.,
ì 60-63), äçëáäÞ ðñïìÞèåéá áðü áÝñïò! Êé
åäþ ðÜëé éó÷ýåé ç ðáñáôÞñçóç üôé áíåîÜñ-
ôçôá ôçò ÷ñÞóåùò ðïõ Ýêáíáí ïé èåïß óôçí
áìâñïóßá, ðïôÝ äåí Ýðéáóå óôá ÷Ýñéá ôïõ
áìâñïóßá êÜðïéïò èíçôüò!
«Ðåôïýóá üëç ìÝñá», ëÝåé ï ¹öáéóôïò
óôï Á 592. Ôïí åß÷å ðéÜóåé áðü ôï ðüäé ï
Æåõò êáé ôïí åß÷å åêóöåíäïíßóåé Ýîù áðü
ôá èåúêÜ áíÜêôïñá (Ië., Á 591). Áõôü óçìáß-
íåé üôé, ìå ôï íüìï ôçò åëåõèÝñáò ðôþóåùò,
ìÝóá óå ëßãá äåõôåñüëåðôá èá åß÷å öôÜóåé
óôïõò ðñüðïäåò ôïõ Ïëýìðïõ. Êé üìùò, ï
¹öáéóôïò ðåôïýóå üëç ìÝñá êáé ôåëéêÜ,
«üôáí ï Þëéïò Ýäõóå, Ýðåóå ìéóïðåèáìÝ-
íïò óôç ËÞìíï». (Ië, 594)
Óôçí áíáöïñÜ ãéá ôïí ¹öáéóôï äåí
ðåñéãñÜöåôáé êÜðïéïò åîïðëéóìüò. 1⁄4ôáí
üìùò ãßíåôáé ëüãïò ãéá ôïí ÅñìÞ (åéêüíá
12), åßìáóôå ðéï ôõ÷åñïß, ãéáôß ï ðïéçôÞò
ìáò ðåñéãñÜöåé ëéôÜ ìåí, üðùò ðÜíôá üôáí
áíáöÝñåôáé óôïõò Èåïýò, óáöþò äå ôïí åîï-
ðëéóìü ôïõ, óôï Ù 340 – 345, üðïõ ï Æåýò
ëÝåé óôïí ÅñìÞ íá ðÜåé óôçí Ôñïßá. «Äåí
ðáñÜêïõóå ï ãñÞãïñïò áããåëéáöüñïò. ÁìÝ-
óùò Ýðåéôá Ýäåóå êÜôù áðü ôá ðüäéá ôïõ
ùñáßá ðÝäéëá, áìâñüóéá, ÷ñõóÜ, ðïõ ôïí
Ýöåñíáí êáé óôçí õãñÞ èÜëáóóá êáé óôçí
áðÝñáíôç îçñÜ óáí ôçí ðíïÞ ôïõ áíÝìïõ...
êñáôþíôáò äå ôç ñÜâäï ðåôïýóå». Êé ç ìå-
ôáêßíçóç áõôÞ ôïõ ÅñìÞ äåí áðïôÝëåóå åîáß-
ñåóç ôïõ êáíüíá, Ýãéíå êé áõôÞ ðåôþíôáò,
áëëÜ ÷ñåéÜóèçêå ðñþôá íá öïñÝóåé ôïí
åîïðëéóìü ôïõ, ðïõ Þôáí ÷ñõóÜ áìâñüóéá
ðÝäéëá ðïõ ôïí Ýöåñíáí êáé óôç èÜëáóóá
êáé óôçí îçñÜ. Äå èá ðñùôïôõðÞóïõìå áí
êÜíïõìå ðÜëé ôçí ðáñáôÞñçóç üôé ðáñ’ üëï
ðïõ ï ÅñìÞò Þôáí Èåüò, ôïõ ÷ñåéáæüôáí êé
áõôïý êÜðïéïò åîïðëéóìüò ãéá íá ðåôÜîåé.
Óôï 0 78 - 83 áíáöÝñåôáé üôé êé ç ÈåÜ
¹ñá ðÝôáîå [äéÝðôáôï] áðü ôï üñïò ºäç
óôïí 1⁄4ëõìðï. Åîïðëéóìüò ôçò ðôÞóåùò
äåí ðåñéãñÜöåôáé, áëëÜ óôï Î 298 - 299
ôçò ëÝåé ï Æåõò: «¹ñá, ôé åðéèõìåßò êáé
óôïí 1⁄4ëõìðï öèÜíåéò; Äå âñßóêïíôáé åäþ
ïé ßððïé êáé ôï Üñìá ðÜíù óôá ïðïßá èá
áíåâåßò». ÄçëáäÞ üôáí ï Æåýò äåí åßäå
ôï Üñìá áðüñçóå ðþò èá ãéíüôáí ç ìåôá-
êßíçóç. Ï 1⁄4ìçñïò åäþ äçëáäÞ èÝëåé íá
ìáò åðéóçìÜíåé üôé áêüìá êé ï Æåýò, ï ðá-
ôÝñáò ôùí Èåþí êáé ôùí áíèñþðùí, êáé ç
óýæõãüò ôïõ, ç ¹ñá, äåí ìðïñïýóáí íá
ìåôáêéíçèïýí ÷ùñßò ôï Üñìá ôïõò.
Óôü Î 225 – 230, üðïõ ðåñéãñÜöåôáé
éðôÜìåíï ôáîßäé ôçò ¹ñáò, äéåõêñéíßæåôáé
üôé «äåí Üããéæå ôç ãç ìå ôá ðüäéá ôçò».
Áðü ü,ôé öáßíåôáé, ïé ßððïé ôùí áñìÜ-
ôùí ôùí Èåþí äåí êáëýðôïíôáé ìå ïìß÷ëç
ìüíï ðñéí áðü ôçí áðïãåßùóç, áëëÜ êáé
êáôÜ ôçí ðñïóãåßùóÞ ôïõò, ãéáôß óôï Å
769 ïé ßððïé ðïõ ìåôÝöåñáí ôçí ¹ñá «ìå
ðñïèõìßá ðåôïýóáí [ðåôÝóèçí] ìåôáîý
ôçò ãçò êáé ôïõ Ýíáóôñïõ ïõñáíïý, üóç
äå Ýêôáóç óôïí áÝñá âëÝðåé ìå ôá ìÜôéá
ôïõ êÜðïéïò Üíäñáò ðïõ êÜèåôáé óå óêï-
ðéÜ, áí Ý÷åé óôñÝøåé ôo âëÝììá ôïõ óôïí
ïßíïðá ðüíôï, ôüóï ìåãÜëá ðçäÞìáôá êÜ-
íïõí ïé ßððïé ôùí Èåþí, ðïõ ÷ëéìéíôñßæïõí
äõíáôÜ. ÁëëÜ üôáí ðëÝïí Ýöôáóáí... Aöïý
ôïõò Ýëõóå áðü ôï Üñìá, Ýñéîå ãýño ôïõò
ðïëý ïìß÷ëç, ï Óéìüåéò äå ôïõò Ýâáëå áì-
âñïóßá ãéÜ íá âüóêïõí» (Ië., Å 768 -777).
Åäþ, åêôüò áðü ôçí ïìß÷ëç ðïõ ðáñáôç-
ñåßôáé êáé êáôÜ ôçí ðñïóãåßùóç êáé ôçí
áìâñïóßá, ðïõ ðÜëé Ýöáãáí ïé ßððïé Ýðåéôá
áðü ôáîßäé, åíäéáöÝñïõóá öáßíåôáé êáé ç
ðåñéãñáöÞ ôùí ðïëý ìåãÜëùí ðçäçìÜôùí
ôùí ßððùí, ïé ïðïßïé, óçìåéùôÝïí, ÷ëéìéíôñß-
æïõí äõíáôÜ. ÄçëáäÞ, ôá Üñìáôá ôùí èåþí
êÜíïõí èüñõâï, ðåôÜíå ðïëý ìáêñéÜ, ðÜíå
êé Ýñ÷ïíôáé ðñïò êáé áðü ôïí ïõñáíü, êáôÜ
ôçí áðïãåßùóç êáé ðñïóãåßùóÞ ôïõò óç-
êþíïõí óêüíç, ìåôÜ ôï ôáîßäé ÷ñåéÜæïíôáé
áíåöïäéáóìü êé åðéðëÝïí óå ïñéóìÝíåò ðå-
ñéðôþóåéò ðåñéãñÜöïíôáé åéäéêïß ÷åéñéóôÝò
(ð.÷. ºñéò) êé åéäéêüò åîïðëéóìüò. Åäþ áíá-
öÝñåôáé êáé åîåéäéêåõìÝíï ðñïóùðéêü ãéá
ôïí áíåöïäéáóìü ôïõ Üñìáôïò, ï Óéìüåéò!
Ï ¢ñçò «áíÝâáéíå ìáæß ìå ôá íÝöç óôïí
áðÝñáíôï ïõñáíü, ãñÞãïñá äå Ýöôáíå óôçí
êáôïéêßá ôùí Èåþí». (Ië., Å 867 - 868)
Ïýôå ç ÈåÜ ÁèçíÜ îÝöåõãå áðü ôïí
êáíüíá: Óôá Ô 351 êáß Ñ 545 «ðÞäçîå êÜôù
áðü ôüí ïõñáíü».
Ôï Ôá÷ýðëïï ôïõ
Ðïóåéäþíïò
Áò åîåôÜóïõìå ôþñá ôçí ðåñßðôùóç ôïõ
Ðïóåéäþíïò. Êé áõôüò ðÝôáãå [ðÝôåóèáé]
(Ië., Í 62), áëëÜ ùò Èåüò ôùí õäÜôùí ðÞãáé-
íå êáé äéÜ èáëÜóóçò. Óôï Í 21 - 38 Ý÷ïõìå
ôçí åõêáéñßá íá äéáâÜóïõìå ìßá åêðëçêôé-
êÞ ðåñéãñáöÞ ìßáò èáëÜóóéáò ìåôáêéíÞóåùò
ôïõ Èåïý: «....Óôéò ÁéãÝò êé åêåß óôá âÜèç ôïý
èáëáóóßïõ êüëðïõ åßíáé êáôáóêåõáóìÝíç ç
ðåñßöçìç êáôïéêßá ôïõ... Åêåß áöïý Þñèå, Ýæå-
øå êÜôù áðü ôï Üñìá äýï ÷áëêïðüäáñïõò
ßððïõò, ðïõ ðåôïýóáí ãñÞãïñá [ùêõðÝôá]
êáé åß÷áí ÷ñõóÞ ÷áßôç, êé áõôüò åöüñåóå
ãýño áðü ôï óþìá ôïõ ÷ñõóü ïðëéóìü êáé
ðÞñå óôï ÷Ýñé ôïõ ÷ñõóü êáëïöôéáãìÝíï
ìáóôßãéï, áíÝâçêå äå óôï Üñìá. Îåêßíçóå
êé Üñ÷éóå íá ôñÝ÷åé åðÜíù óôá êýìáôá...
Åêåßíïé äå ðåôïýóáí ìå ìåãÜëç ôá÷ýôçôá,
þóôå áðü êÜôù äå âñå÷üôáí ï ÷Üëêéíïò
Üîïíáò... ÕðÜñ÷åé êÜðïéï óðÞëáéï ìåãÜëï
óôá âÜèç ôïõ èáëÜóóéïõ êüëðïõ... Åêåß
óôáìÜôçóå ôïõò ßððïõò ï Ðïóåéäþí ðïõ
óåßåé ôç ãç, áöïý ôïõò Ýëõóå áðü ôï Üñìá
êé Ýâáëå ìðñïóôÜ ôïõò áìâñïóßá ãéá íá
ôñþíå óôá ðüäéá ôïõò Ýâáëå ÷ñõóÝò ðÝäåò,
ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 77
Ôá ÉðôÜìåíá ¢ñìáôá ôùí Èåþí
ôåëåßùò áäéÜññçêôåò êáé Üëõôåò, ãéá íá
ðåñéìÝíïõí óõíå÷þò ôçí åðÜíïäï ôïõ êõ-
ñßïõ ôïõò, áõôüò äå ðÞãå óôï óôñáôüðåäï
ôùí Á÷áéþí». (Ië., Í 21 - Í38)
H ðåñéãñáöÞ åßíáé êáôáðëçêôéêÞ. Åäþ
Ý÷ïõìå íá êÜíïõìå ì’ Ýíá ôá÷ýðëïï, ðïõ ðå-
ôïýóå ìå ìåãÜëç ôá÷ýôçôá åðÜíù áðü ôá êý-
ìáôá, þóôå äå âñå÷üôáí ï ÜîïíÜò ôïõ. ºóùò
íá åðñüêåéôï êáé ãéá êÜðïéï åßäïò óêÜöïõò
ôï ïðïßï åß÷å ôç äõíáôüôçôá íá ðçãáßíåé êáé
õðïâñõ÷ßùò, êáèüôé ï Ðïóåéäþí óôáìÜôçóå
ôïõò ßððïõò óôï óðÞëáéï óôá âÜèç ôïõ èá-
ëÜóóéïõ êüëðïõ. Äåí áìÝëçóå âÝâáéá íá
ôïõò åðáíåöïäéÜóåé (ìå áìâñïóßá).

Åéêüíá 13: Ï èåüò Ðïóåéäþí ìå ôï èáëÜóóéï Üñìá ôïõ.

Åðßëïãïò
Åêáôïììýñéá Üíèñùðïé óå üëï ôïí êüóìï ðïõ Ý÷ïõí äéáâÜóåé, ìåëåôÞóåé Þ
åñåõíÞóåé ôá ÏìçñéêÜ ¸ðç êáé ôçí õðüëïéðç ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá êÜíïõí Ýíá ìå-
ãÜëï ëÜèïò: Èåùñïýí ôéò ðÜóçò öýóåùò ôå÷íïëïãéêÝò áíáöïñÝò ôçò ìõèïëïãéêÞò
(×ñõóÞò) Åðï÷Þò ùò öáíôáóôéêÝò éóôïñßåò êáé ðáñáìýèéá.
Ïé ðëçñïöïñßåò üìùò ðïõ ðåñéÝ÷ïíôáé óôá áñ÷áßá ìáò êåßìåíá, åîåôáæüìåíåò
õðü ôï ðñßóìá ôçò óýã÷ñïíçò ôå÷íïëïãßáò, öáßíïíôáé óçìáíôéêüôáôåò êé áðïëý-
ôùò áêñéâåßò êáé, üóï ðñï÷ùñåß ç áñ÷áéïëïãéêÞ Ýñåõíá, åðáëçèåýïíôáé óõíå÷þò
ìå áíÜëïãá åõñÞìáôá.
Ç åðéóôçìïíéêÞ áíÜëõóç ôùí áñ÷áßùí êåéìÝíùí ðïõ Ý÷ïõí äéáóùèåß êé Ý÷ïõí
öèÜóåé ìÝ÷ñé åìÜò äåí åßíáé ìüíïí êáèÞêïí ìáò, áëëÜ èá áðïâåß åîáéñåôéêÜ åðù-
öåëÞò óå üëïõò ìáò. Åßíáé íôñïðÞ êé áíïçóßá ìáò åìåßò ïé êëçñïíüìïé ôïõò íá
ôá áãíïïýìå Þ íá ôá ðåñéöñïíïýìå.

78 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ. - ÖÅÂ. 2004
 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

• Ãéá êÜèå Üíèñùðï

 ÏìÞñïõ, ÉëéÜò êáé Ïäýóóåéá.
 Çóéüäïõ, Èåïãïíßá êáé ¸ñãá êáé ÇìÝñåò.

• Ãéá êÜèå âéâëéïèÞêç

 Äéüäùñïõ Óéêåëéþôïõ, ÉóôïñéêÞ ÂéâëéïèÞêç.
 Áðïëëüäùñïõ, ÂéâëéïèÞêç.
 Óôïâáßïõ, Áíèïëüãéï.

• Ãéá ôá ÏìçñéêÜ Ýðç

 Ã. Êùíóôáíôéíßäç, ÏìçñéêÞ Èåïëïãßá, Åë. ÓêÝøéò, 1995.
 Ã. ÃåùñãáëÜ, ¸ñåõíåò Ãýñù áðü ôïí 1⁄4ìçñï - Ôüôå.
 Æ.Ðåôñßäç, Ïäýóóåéá, Ìßá ÍáõôéêÞ Åðïðïéßá ðñïúóôïñéêþí ÅëëÞíùí óôçí Áìå-
ñéêÞ, 1994.

• Ãéá ôç ×ñõóÞ Åðï÷Þ

 ÐëÜôùíïò, Ôßìáéïò êáé Êñéôßáò.
 Î. Ëßâá, Ç ÁéãéÞò, 1963.
 Ð. ÊáìðáíÜêçò, Ç ðñï ôïõ Êáôáêëõóìïý Óõãêïéíùíßá ôùí äýï Êüóìùí äéá ôçò
Áôëáíôßäáò, ÅêÜôç, 1996.
 Ð. Ìáñßíç, Ï Ðñïêáôáêëõóìéáßïò Ðïëéôéóìüò, ÍÝá ÈÝóéò, 1998.

• ÐåñéïäéêÜ
 Äáõëüò: Ôåý÷ç 235, 236, 239, 244, 247.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 79
Ôá ÉðôÜìåíá ¢ñìáôá ôùí Èåþí