T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

KOORDİNAT SİSTEMLERİ

ANKARA 2005
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ii
GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ........................................................................................ 3
1.KOORDİNAT SİSTEMLERİ ................................................................................... 3
1.1. Koordinat Sistemi Tanımı ................................................................................. 3
1.2. Dik Koordinat Sistemi....................................................................................... 3
1.3. Semt Açısı (Açıklık Açısı) ................................................................................ 6
1.4. Kutupsal Koordinat Sistemi .............................................................................. 6
1.5. Dik Koordinat Sistemi İle Kutupsal Koordinat Sistemi Arasındaki Bağıntı .... 7
UYGULAMALAR................................................................................................... 8
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ................................................................................ 9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 10
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ...................................................................................... 12
2.JEODEZİK BİRİM DAİRE VE TEMEL ÖDEVLER............................................ 12
2.1. Jeodezik Birim Daire....................................................................................... 12
2.2. Trigonometrik Fonksiyonların Birim Daire Üzerinde İncelenmesi ................ 13
2.2.1. Alfa Açısı I. Bölge ................................................................................... 15
2.2. Alfa Açısı II. Bölgede ..................................................................................... 15
2.2.3. Alfa Açısı III. Bölge................................................................................. 16
2.2.4. Alfa Açısı IV. Bölge................................................................................. 17
2.3. Açıların Trigonometrik Fonksiyonlarının I. Bölgeye İndirgenmesi ............ 19
2.4. Temel Ödevler................................................................................................. 21
2.4.1. I. Temel Ödev........................................................................................... 21
2.4.2. II. Temel Ödev ......................................................................................... 22
2.4.3. III. Temel Ödev ........................................................................................ 24
2.4.4. IV. Temel Ödev........................................................................................ 25
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .............................................................................. 27
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 29
MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 31
CEVAP ANAHTARI................................................................................................. 32
ÖNERİLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 33
KAYNAKLAR........................................................................................................... 34

i
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 581MSP023
ALAN İnşaat Teknolojisi
DAL/MESLEK Harita Kadastro Teknisyenliği
MODÜLÜN ADI Koordinat Sistemleri
MODÜLÜN TANIMI Koordinat sistemleri ile jeodozik birim daire ve temel ödev
hesaplarının yapılması ile ilgili temel bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Üçgen modülünü başarmak
Koordinat sistemleri ile jeodozik birim daire ve temel ödev
YETERLİK hesaplarını kuralına göre yapmak
Genel Amaç:
Gerekli ortam sağlandığında temel ödev hesaplarını
kuralına uygun olarak yapabileceksiniz.
Amaçlar:
MODÜLÜN AMACI
1- Koordinat sistemlerini kuralına uygun yapabileceksiniz.
2- Jeodozik birim daire ve temel ödev hesaplarını kuralına
uygun yapabileceksiniz.

Ortam: Yapı teknolojisi atölyesi, resim salonu, işletmeler,

EĞİTİM ÖĞRETİM kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı
ORTAMLARI VE Donanım: Bilgisayar, televizyon, DVD, VCD, tepegöz,
DONANIMLARI projeksiyon, hesap makinesi, teodolit veya elektronik
teodolit, reflektör

Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme

soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama,
ÖLÇME VE soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile
DEĞERLENDİRME kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

ii
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili öğrenci,

Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler harita alanında, koordinat sistemleri

ile jeodozik birim daire ve temel ödevlerin hesaplarında sizlere yardımcı olacaktır.

Gelişen teknoloji ile birlikte haritalar bilgisayar ortamında yapılmaktadır. Alacağınız

bu modül bilgisayarla harita yapımında da size büyük kolaylıklar sağlayacaktır. Ayrıca
konuların geometriyle de ilgili olması matematik derslerinde size kolaylıklar sağlayacaktır.

Bu modül sonunda arazideki noktaların konumlarını daha kolay tespit edebileceksiniz.

Noktalar arasındaki bağıntıları, oluşturdukları doğrultuları, bu doğrultular arasındaki açıları
ve doğruların kuzeyle yaptıkları semt açılarını kolayca bulup haritaların çizimine büyük
katkılar sağlayacaksınız.

İnsanların yaşamlarını kolaylaştıracak yol, su, elektrik, kanal, kanalizasyon ve benzeri

projelerin geliştirilmesinde sizlere ne çok ihtiyaç olduğunu alacağınız bu beceriler sonunda
görecek ve mutlu olacaksınız.

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Uygun ortam sağlandığında dik koordinat sistemi ile kutupsal koordinat sistemi
arasındaki bağıntıyı yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

¾ Koordinat sisteminin ne olduğunu araştırınız.

¾ Dik koordinat sisteminin ne olduğunu araştırınız.
¾ Kutupsal koordinat sisteminin ne olduğunu araştırınız.

1. KOORDİNAT SİSTEMLERİ

1.1. Koordinat Sistemi Tanımı

Arazideki noktaların birbirlerine göre durumlarını tespit etmek için kullanılan düzleme
koordinat sistemi denir. Bütün şekiller yatay bir düzlem üzerinde gösterilir. Noktalar uzayda
üç boyutlu bulunur. Noktaların yatay düzlem üzerindeki izdüşümleri ile şekiller meydana
gelir. Şekilleri yatay bir düzlem üzerinde belirlemek için sınır noktalarının saptanması
gerekir. Bunun için de koordinat sistemleri kullanılır.

1.2. Dik Koordinat Sistemi

Arazi üzerinde bulunan noktaların birbirlerine göre durumlarını tespit etmek için,
yatay bir düzlem içinde birbirine dik olan iki doğru kullanılır. Bu doğruların oluşturduğu
sisteme dik koordinat sistemi denir.

Matematikte kullanılan dik koordinat sisteminde sağa ve sola giden eksen X, yukarı ve
aşağı giden eksen Y eksenidir (Şekil 1.1).

Haritacılıkta kullanılan koordinat sisteminde ise sağa ve sola giden eksen y ile
gösterilir ve ordinat ekseni ismini alır. Yukarı ve aşağı giden eksen x ile gösterilir ve apsis
ekseni adını alır (Şekil 1.2). Ordinat ekseni daima doğu-batı, apsis ekseni ise kuzey-güney
istikametlerini gösterir. Apsis ekseni ile ordinat ekseninin kesim noktasına orijin noktası
denir.

3
 Bir noktanın dik koordinat sistemine göre yeri, o noktadan eksenlere çizilen diklerle
belirtilir. Noktanın ordinat eksenine olan uzaklığına apsis, apsis eksenine olan uzaklığına
ordinat denir. Bunların her ikisine birden de o noktanın koordinatları ismi verilir.

+Y +X
Ordinat

ekseni

apsis
-X +X -Y +Y
Ordinat ekseni

apsis
-Y -X

Şekil 1.1: Matematikte kullanılan Şekil 1.2: Haritacılıkta kullanılan

dik koordinat sistemi dik koordinat sistemi

4
Koordinat sisteminin eksenleri, düzlemi
+X
dört bölüme ayırır. Bu bölümler, + X
ekseninden başlayarak saat ibresinin IV. bölüm I. bölüm
hareketi yönünde 1 den 4 e kadar numara
-Y +Y
verilir. Bölümleri birbirlerinden +X
+X
ayırabilmek için eksenler “ - “ ve “ + “ -Y +Y
şeklinde işaretlenmiştir. Eksenlerin -Y +Y
birbirlerini kestikleri orijin noktasından -X -X
itibaren ordinat ekseninin sağa doğru III. bölüm II. bölüm
giden kısmı pozitif “ + “, sola doğru giden
kısmı negatif “ - “, apsis ekseninin -X
yukarıya doğru giden kısmı pozitif “ + “,
aşağıya giden kısmı negatif “ - “ ile Şekil 1.3: Dik koordinat sisteminde
gösterilir (Şekil 1.3). bölümler ve her bölümde
koordinatların işaretleri

Dik koordinat sisteminde bir noktanın yeri, o noktanın koordinatları ile (Şekil 1.4), noktanın
hangi bölümde olduğu da koordinatlarının işaretleriyle bellidir (Çizelge 1.1)
+X
Çizelge 1.1: Bölümlerde koordinatların
işaretleri
A
Bölüm
I II III IV
Koordinat
Y + + - - Xa
Ya
X + - - + +Y

Şekil 1.4: Bir noktanın koordinat

sistemindeki yeri
Bir doğru, iki noktasının +X
koordinatları ile bellidir. Örneğin, A ve B
noktalarının koordinatları Ya, Xa ile Yb, Xb B
verilmiş ise AB doğrusu, bu noktaların
koordinat sistemindeki yerlerini A
birleştiren doğrudur (Şekil 1.5). Xb
Xa
Ya
+Y
Yb
Şekil 1.5: Bir doğrunun koordinat
sistemindeki yeri
1.3. Semt Açısı (Açıklık Açısı)
+X ekseni kuzeyi gösteren eksendir. +X ekseninden başlayarak saat ibresinin hareketi
yönünde olmak üzere bir doğrunun +X ekseniyle meydana getirdiği açıya o doğrunun semt
açısı denir (Şekil 1.6). AB gibi bir doğrunun A ucundaki semt açısı (AB) şeklinde, B
ucundaki semt açısı ise (BA) şeklinde gösterilir. Genel olarak herhangi bir semt açısından
bahsedildiği zaman bu açı α harfi ile de gösterilir.
+X Şekil 1.6 dan kolayca görüleceği
gibi bir doğrunun bir ucundaki semt açısı
diğer ucundaki semt açısından 200 grad
B farklıdır. Bunu formülle gösterecek
olursak şeklimize göre (AB)+200g=(BA)
(BA)
(AB) veya (BA)-200g=(AB) diyebiliriz. Bir
uçtaki semt açısı diğer uçtakine göre 200
A grad az veya 200 grad çok olabileceği
+Y için, bir doğrunun iki ucundaki semt
açıları genel olarak, (AB) = (BA) ± 200g
formülü ile gösterilir. Semt açısı 0 grad ile
Şekil 1.6: Bir doğrunun iki ucundaki 400 grad arasında değişir.
semt açısı

1.4. Kutupsal Koordinat Sistemi

Düzlemde alınan bir O kutup noktası ve bu noktadan geçen bir OX ekseni bu
koordinat sistemini oluşturur. Kutupsal koordinat sisteminde herhangi bir P noktasının
konumu Şekil 1.7 de görüldüğü gibi P noktasının kutup noktasına olan mesafesi r yarıçap
vektörü ile OP doğru parçasının saat ibresi yönünde yaptığı θ kutup açısı ile belirlenir.
Kısaca O kutup noktası ve P noktasının belirli olması koşulu ile açı ve uzunluk ölçen
herhangi bir ölçü aleti ile ölçülen, θ kutup açısı ve r yarıçap vektörü ikilisi noktanın yerini
belirler.

P
+

θ
O +X

şekil 1.7: Kutupsal koordinat sistemi

6
1.5. Dik Koordinat Sistemi İle Kutupsal Koordinat Sistemi
Arasındaki Bağıntı
Şekil 1.8’e göre P noktasının yeri; dik koordinat sisteminde Yp ve Xp, kutupsal
koordinat sisteminde θ kutup açısı ve r yarıçap vektörü ile belirtilirse her iki koordinat
sistemi arasında;

Yp
sin θ = ⇒ Yp= r⋅sinθ
r

Xp
cos θ = ⇒ Xp= r⋅cosθ eşitlikleri yazılabilir.
r

Bu eşitlikte X, Y dik koordinat sisteminin

+X
başlangıç noktası A kabul edildiğinden,
şekil 1.8 deki AP doğrusunun X ekseni ile
yaptığı θ açısı aynı zamanda (AP) semt P
açısıdır. Buna göre Yp=r⋅sinθ ve
Xp=r⋅cosθ formülleri; r
Xp
θ
Yp=r⋅sin(AP)
+Y
A Yp
Xp=r⋅cos(AP) şeklinde yazılabilir.

Şekil 1.8:

Örnek: Şekil 1.8 deki θ açısı 41g,8442 ve r kutup mesafesi 78,16 m verildiğine göre P
noktasının dik koordinat sistemindeki yerini bulunuz.

Yp= r⋅sinθ=78,16⋅sin41g,8442=47,75 m olur.

Xp= r⋅cosθ =78,16⋅cos41g, 8442=61,88 m olur.

7
UYGULAMALAR
İşlem basamakları Öneriler
¾ Araziye çıkarak koordinatlarını ¾ Pusula ile kuzeyi tespit ederken
bulmak istediğiniz noktaları tespit pusulanın manyetik alanlardan
ediniz. etkilendiğini unutmayınız.
¾ Aleti kurduğunuz ve doğrultu ¾ Aletleri kuralına uygun olarak
oluşturacağınız noktalara A, B gibi kullanınız. Başkalarının kullanmasına
isimler veriniz. izin vermeyiniz.
¾ Bulmak istediğiniz semte göre aleti
nokta üzerine kurunuz (A noktası)
¾ Uygun bir pusula ile kuzey
doğrultusunu belirleyiniz.
¾ Kuzey doğrultusunu belirledikten
sonra açıyı okuyunuz.
¾ Aleti diğer noktaya (B) yönlendirerek
açıyı okuyunuz.
¾ İkinci okuduğunuz açıdan birinci
okuduğunuz açıyı çıkardığınızda aleti
kurduğunuz noktanın semt açısını
bulmuş olursunuz
¾ Diğer noktanın semt açısını
hesaplayarak bulunuz.

8
 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
Sevgili öğrenciler:

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizin veya arkadaşınızın yaptığı

çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre evet hayır seçeneklerinden uygun
olanı kutucuğa işaretleyiniz.
SORU : Dik koordinat sisteminde yeri belli olan ama herhangi bir engelden dolayı
kutup mesafesi ölçülemeyen bir p noktasının r kutup mesafesini bulunuz.

İŞLEM KONTROL LİSTESİ

Dersin Öğrencinin
Trigonometri
adı
Koordinat sistemlerini kuralına uygun
Amaç Adı soyadı
çözebilme becerisinin ölçülmesi
Konu Koordinat Sistemleri
Sınıfı NU

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR

(Yukarıda verilen ve örnek sorudan yararlanarak)
1
Size verilen soruyu anladınız mı?
2 Arazide noktaları bulabildiniz mi?
3 X ve Y yönündeki mesafeleriN ölçümünü yapabildiniz mi?
4 Ölçümleri kâğıt üzerine geçirebildiniz mi?
5 Çizimden faydalanarak semt açısını bulabildiniz mi?
r kutup mesafesini bulmak için gerekli formülleri
6
biliyormusunuz?
7 Formülü yazabildiniz mi?
8 Formülde verileri yerlerine koyabildiniz mi?
9 Matematiksel işlemi doğru yapabildiniz mi?
10 Doğru sonucu bulabildiniz mi?

Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları

Bu değerlendirme sonucunda eksik olduğunuzu tespit ettiğiniz konuları tekrar ederek

eksikliklerinizi tamamlayınız.
9
 ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki soruların cevaplarını daire içine alınız.

1. Arazi üzerinde bulunan noktaların birbirlerine göre durumlarını tespit etmek için, yatay
bir düzlem içinde birbirine dik olan iki doğru kullanılır. Bu doğruların oluşturduğu
sisteme ………………………..denir. Noktalı yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Dik koordinat sistemi B) Ordinat sistemi C) Orjin D) Apsis sistemi

2. Haritacılıkta kullanılan koordinat sisteminde sağa ve sola giden eksen y ile gösterilir ve
……………. ekseni ismini alır. Noktalı yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Koordinat B) Ordinat C) Orjin D) Apsis

3. Haritacılıkta kullanılan koordinat sisteminde yukarı ve aşağı giden eksen x ile gösterilir
ve ……………. ekseni adını alır. Noktalı yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Koordinat B) Ordinat C) Orjin D) Apsis

4. Noktanın ordinat eksenine olan uzaklığına …………………… denir. Noktalı yere

aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Koordinat B) Ordinat C) Orjin D) Apsis

5. Noktanın apsis eksenine olan uzaklığına …………………….. denir. Noktalı yere

aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Koordinat B) Ordinat C) Orjin D) Apsis

6. +X ekseninden başlayarak saat ibresinin hareketi yönünde olmak üzere bir doğrunun +X
ekseniyle meydana getirdiği açıya o doğrunun ……………………. denir. Noktalı yere
aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Kırılma açısı B) Semt açısı C) Poligon açısı D) +X açısı

10
7.
+X

B
(BA)
(AB)

A
+Y

Şekil 1.9
Şekil 1.9 daki A noktasının (AB) semt açısı bilindiğine göre B noktasının semt açısı
aşağıdakilerden hangisidir?

A) (BA)=(AB)+100g B) (BA)=(AB)+150g
C) (BA)=(AB)+200g D) (BA)=(AB)+300g

8. Şekil 1.10 daki θ açısı 39g,4542 ve r kutup mesafesi 90,21 m verildiğine göre P
noktasının dik koordinat sistemindeki yeri aşağıdakilerden hangisidir?
+X

r
Xp
θ

+Y
A Yp

Şekil 1.10

A)Yp=50,41 m B)Yp=50,40 m C)Yp=51,42 m D)Yp=52,40 m

Xp=70,40 m Xp=71,43 m Xp=72,40 m Xp=73,43 m

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayısını belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

11
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ

Uygun ortam sağlandığında jeodozik birim daire ve temel ödev hesaplarını kuralına
uygun yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

¾ Jeodozik birim dairenin ne olduğunu araştırınız.

¾ Trigonometrik fonksiyonları birim daire üzerinde inceleyiniz.
¾ Açıların trigonometrik fonksiyonlarının birinci bölgeye nasıl indirgendiğini
araştırınız.

2.JEODEZİK BİRİM DAİRE VE TEMEL

ÖDEVLER

2.1. Jeodezik Birim Daire

Düzlemde merkezi dik koordinat sisteminin (X,Y) başlangıç noktasına çakışık ve
yarıçapı “1” birime eşit olan daireye birim daire veya trigonometrik daire denir (Şekil
2.1). Bu dairede açı başlangıcı, yatay eksenden başlayarak saat ibresinin ters yönünde büyür.

Jeodezide ise ölçme aletlerinin açı ölçme bölüm dairelerinde açı başlangıcı saat ibresi
yönünde büyüdüğünden, matematikte kullanılan tüm kuralların değişmemesi için eksenler
yer değiştirilerek jeodezik birim daire oluşturulmuştur (Şekil 2.2).

Jeodezik birim daire biri yatay (Y ekseni) diğeri düşey (X ekseni) iki eksenle dört
bölgeye ayrılır. Bu bölgeler X ekseninden itibaren saat ibresi yönünde I. bölge, II. bölge, III.
bölge, IV. bölge diye numaralanır. Açının başlangıcı +X ekseninden başlamak ve saat ibresi
yönünde hareket etmek üzere α açısı I. bölgede 0-100g, II. bölgede 100g-200g, III. bölgede
200g-300g, IV. bölgede 300g-400g arasında bulunur.

12
 +Y +X

II I IV α I
α
-X o +X -Y o +Y
III IV III II

-Y -X

Şekil 2.1:Trigonometrik birim Şekil 2.2:jeodezik birim

daire daire

2.2. Trigonometrik Fonksiyonların Birim Daire Üzerinde

İncelenmesi
Şekil 2.3 de görüldüğü gibi I. bölgedeki jeodezik birim daire yayı üzerinde alınan bir
C noktası, daire merkezi ile birleştirildiğinde oluşan OC=r=1 doğrusunun, OX ekseniyle
veya OX ekseninden itibaren saat ibresi yönündeki hareketiyle yaptığı açı α dır. Bu açıya
semt açısı denir.

Cos Cotg
+X

400g 0g
A tgα E Tg
sinα C F
D
cotgα
cosα

IV α I
300g 100g Sin
-Y O r=1 B +Y
III II

g
-X 200
Şekil 2.3: Birim daire

13
C noktasından X eksenine dik inilerek D noktası bulunur. Jeodezik birim dairede,
OA=OB=OC=1 birim olduğundan ODC dik üçgeninde;

DC DC
sin α = = = DC
OC 1

OD OD
COSα = = = OD eşitlikleri yazılabilir.
OC 1

DC ve OD uzunlukları r=1 den küçük olduklarından, C noktasının Xc ve Yc

koordinatlarına eşit olurlar. Yani sinα=Yc; cosα=Xc olur. Bu nedenle Y ekseni sinüs ekseni,
X ekseni cosinüs ekseni olarak kabul edilir.

X ekseninin birim daireyi kestiği A noktasından çizilen teğet ile OC doğrultusunun

uzantısını kestiği nokta E olsun. Bu durumda oluşan OAE dik üçgeninde;

AE AE
tgα = = = AE eşitliği yazılır.
OA 1

A noktasından birim daireye çizilen teğet de tanjant ekseni kabul edilir.

Y ekseninin birim daireyi kestiği b noktasından çizilen teğet ile OC doğrultusunun

uzantısını kestiği nokta F olsun. Bu durumda oluşan OBF dik üçgeninde;

BF BF
cot gα = = = BF eşitliği yazılır.
OB 1

B noktasından birim daireye çizilen teğet de cotanjant ekseni olarak kabul edilir.

Şekil 2.3 te görüldüğü gibi tüm trigonometrik fonksiyonlar, jeodezik birim dairede
birer doğru parçası ile temsil edilmektedir. Yani + sin için Y ekseni, + cos için X ekseni
alınmıştır. Aynı şekilde +tg değeri A noktasında, +Y eksenine çizilen paralel üzerinde ve +
cotg değeri ise B noktasından, +X eksenine çizilen paralel üzerinde alınmaktadır. Şekil 2.3 te
görüldüğü gibi trigonometrik fonksiyonlar koordinatlar cinsinden;

sin α = Yc ; cos α = X c ; tgα = YE ; cot gα = X F şeklinde yazılır.

Bu durumda trigonometrik fonksiyonların işaretleri de noktaların koordinatlarının

(Y;X) işaretlerine denk olur.

Jeodezik birim daire üzerindeki dört bölgede, 0g-400g arasında değişen bütün açıların
trigonometrik fonksiyonlarını, birer dar açı fonksiyonu cinsinden ifade edersek trigonometrik
fonksiyonu aranan açı α, yardımcı dar açı Ψ olsun.

14
 Buna göre C noktasının jeodezik birim daire üzerinde bulunduğu dört bölgedeki
trigonometrik fonksiyonların işaretlerinin, noktaların koordinatlarının işaretlerine uygun
olarak nasıl değiştiğini ve Ψ dar açısının fonksiyonu cinsinden nasıl ifade edildiğini
inceleyelim.

2.2.1. Alfa Açısı I. Bölge

0g < α < 100g arasında olur. Bu durumda C, F, E noktalarının YC, XC, YE, XF
koordinatları pozitif (+) işaretli olduklarından, bunlara uygun olarak sinα, cosα, tgα, cotgα
trigonometrik fonksiyonların işaretleri de pozitif olur.

Cos Cotg
+X

400g 0g
A Tg + E Tg
Sin + C F
D α=Ψ ise
Cotg +

sinα= + sinΨ
Cos +

α=Ψ I cosα= + cosΨ

100g Sin tgα= + tgΨ
-Y O r=1 B +Y cotgα= + cotgΨ

Ψ açısı cinsinden ifade

edilir.

-X
Şekil 2.4: Alfa açısı I. bölgede

Bu bölgede α açısının 0g ile 100g arasında alacağı trigonometrik fonksiyonların sınır

değerleri aşağıdaki çizelgede görüldüğü gibidir.

Çizelge 2.1: Alfa açısı I. bölgede

α sinα cosα tgα cotgα
0 0 +1 0 +∞
100 +1 0 +∞ 0

2.2. Alfa Açısı II. Bölgede

100g < α < 200g arasında olur. Bu durumda C, F, E noktalarının YC koordinatı pozitif
(+) XC, YE, XF koordinatları negatif (-) işaretli olduklarından, bunlara uygun olarak sinα
pozitif (+) cosα, tgα, cotgα trigonometrik fonksiyonları negatif (-) olur.

15
 Cos Cotg
+X

E tg - A Tg

α=100g + Ψ ise
sinα= + cosΨ
α cosα= - sinΨ
sin + B 100g Sin tgα= - cotgΨ
-Y O +Y cotgα= - tgΨ
Ψ
cos -

cotg -

II Ψ açısı cinsinden ifade

Ψ edilir.
D
C F

g
-X 200
Şekil 2.5: Alfa açısı II. bölgede

Bu bölgede α açısının 100g ile 200g arasında alacağı trigonometrik fonksiyonların sınır
değerleri aşağıdaki çizelgede görüldüğü gibidir.

Çizelge 2.2: Alfa açısı II. bölgede

α sinα cosα tgα cotgα
100 +1 0 -∞ 0
200 0 -1 0 -∞

Not: α+Ψ=200g ise sinα= sinΨ olur. Birbirlerini 200g’a tamamlayan açıların sinüsleri
de eşit olur.

2.2.3. Alfa Açısı III. Bölge

200g < α < 300g arasında olur. Bu durumda C, F, E noktalarının YC, XC koordinatı
negatif (-) YE, XF koordinatları pozitif (+) işaretli olduklarından, bunlara uygun olarak sinα,
cosα negatif (-) tgα, cotgα trigonometrik fonksiyonları pozitif (+) olur.

16
 Cos Cotg
+X

A Tg + E Tg
F
α=200g + Ψ ise

Cotg +
sinα= - sinΨ
cosα= - cosΨ
300g O tgα= tgΨ
Sin
-Y III α B +Y
cotgα= cotgΨ
Cos -

Ψ Ψ Ψ açısı cinsinden ifade

edilir.
C Sin - D

g
-X 200
Şekil 2.6: Alfa açısı III. bölgede

Bu bölgede α açısının 200g ile 300g arasında alacağı trigonometrik fonksiyonların sınır
değerleri aşağıdaki çizelgede görüldüğü gibidir.

Çizelge 2.3: Alfa açısı III. bölgede

α sinα cosα tgα cotgα
200 0 -1 0 +∞
300 -1 0 +∞ 0

2.2.4. Alfa Açısı IV. Bölge

300g < α < 400g arasında olur. Bu durumda C, F, E noktalarının YC, YE, XF
koordinatları negatif (-), XC koordinatları pozitif (+) işaretli olduklarından, bunlara uygun
olarak sinα, tgα, cotgα negatif (-), cosα trigonometrik fonksiyonları pozitif (+) olur.

17
 Cos Cotg
+X
400g

E tg - A Tg
C sin - D α=300g + Ψ ise
Ψ sinα= - cosΨ
IV
cosα= + sinΨ
cos +

300g Ψ tgα= - cotgΨ

O B Sin
-Y +Y cotgα= - tgΨ
α cotg -
Ψ açısı cinsinden ifade
edilir.
F

-X
Şekil 2.7: Alfa açısı IV. bölgede

Bu bölgede α açısının 300g ile 400g arasında alacağı trigonometrik fonksiyonların sınır
değerleri aşağıdaki tabloda görüldüğü gibidir.

Çizelge 2.4: Alfa açısı IV. bölgede

α sinα cosα tgα cotgα
300 -1 0 -∞ 0
400 0 +1 0 -∞

Sonuç olarak; jeodezik birim dairede hareket eden C noktasının YC, XC koordinat
değerleri
-1 ile +1 arasında, E noktasının YE ve F noktasının XF koordinat değerleri -∞ ile +∞
arasında değişeceğinden, α açısının tüm değerleri için;

¾ -1 ≤ sinα ≤ +1
¾ -1 ≤ cosα ≤ +1
¾ -∞ ≤ tgα ≤ +∞
¾ -∞ ≤ cotgα ≤ +∞ özellikleri geçerli olur.

Not: Bütün bölgelerdeki şekillerde görüldüğü gibi CDO dik üçgeninde CO = r = 1 ise
CD kenarı α açısının sinüsü, OD kenarıda α açısının kosinüsüdür.

Trigonometrik fonksiyonları Ψ dar açısı cinsinden jeodezik birim daire üzerindeki

fonksiyon değerleri ve işaretleri aşağıdaki çizelgede özet olarak verilmiştir.
18
 Çizelge 2.5: Trigonometrik fonksiyonların tüm bölgelerdeki sınır değerleri ve işaretleri
Açı I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge
g g
Trig. Fonk. Ψ=α Ψ = α – 100 Ψ = α – 200 Ψ = α – 300g
Sinα (+) sinΨ (+) cosΨ (-) sinΨ (-) cosΨ
Cosα (+) cosΨ (-) sinΨ (-) cosΨ (+) sinΨ
Tgα =sinα /cosα (+) tgΨ (-) cotgΨ (+) tgΨ (-) cotgΨ
Cotgα =cosα /sinα (+) cotgΨ (-) tgΨ (+) cotgΨ (-) tgΨ

2.3. Açıların Trigonometrik Fonksiyonlarının I. Bölgeye

İndirgenmesi
Çeşitli bölgelerdeki açıların α trigonometrik değerlerinin Ψ dar açısı cinsinden I.
bölgeye indirgenmesi aşağıdaki tablodan yararlanarak bulunabilir.

Çizelge 2.6: Tüm bölgelerdeki açıların I. bölgeye indirgenmesi

Açı IV. Bölge I. Bölge II. Bölge
100g – Ψ 100g + α 200g – Ψ
-α +α
Trig. Fonk. 90o – Ψ o
90 + α 180o – Ψ
sin (-) sinα (+) sinα (+) cosΨ (+) cosα (+) sinΨ
cos (+) cosα (+) cosα (+) sinΨ (-) sinα (-) cosΨ
tg (-) tgα (+) tgα (+) cotgΨ (-) cotgα (-) tgΨ
cotg (-) cotg (+) cotgα (+) tgΨ (-) tgα (-) cotgΨ

Açı III. Bölge IV. Bölge I. Bölge

200g + α 300g – Ψ 300g + α 400g - Ψ 400g + α
o
Trig. Fonk. 180 + α 270o – Ψ o
270 + α 360o - Ψ 360o + α
sin (-) sinα (-) cosΨ (-) cosα (-) sinΨ (+) sinα
cos (-) cosα (-) sinΨ (+) sinα (+) cosΨ (+) cosα
tg (+) tgα (+) cotgΨ (-) cotgα (-) tgΨ (+) tgα
cotg (+) cotgα (+) tgΨ (-) tgα (-) cotgΨ (+) cotgα

Örnek 1: Cos 325g değerini I. bölgedeki bir açı cinsinden bulunuz.

Çözüm:
Çizelge 2.6 ‘da IV. bölgede 300g +α sütununda ve cos satırında +sinα bulunduğundan,

cos325g = cos(300+25)= +sin25g (α =25g) veya

aynı bölgede 400g – Ψ sütununda yine aynı cos satırında + cosΨ bulunduğundan,
cos325g = cos(400-75)= +cos75g (Ψ= 75g) olur.
19
 Örnek 2: α=150g lık açının sin ve cos değerini, dar açıların trigonometrik
fonksiyonunun değeri yardımıyla bulunuz.

Çözüm:
II. bölgede bir açı olduğundan tablo 2.6 da görüldüğü gibi 100g+α sütununda ve sin
satırında +cosα bulunduğundan,

1 2
Sin150g = sin (100+50)= +cos 50g = = = 0,707106 olur.
2 2

Aynı sütunda ve cos satırında ise –sinα bulunduğundan,

−1 − 2
cos150g = cos (100+50) = -sin 50g = = = -0,707106 veya
2 2

II. bölgede, tablo 2.6 da görüldüğü gibi 200g–Ψ sütununda ve sin satırında +sinΨ, cos
satırında –cosΨ bulunduğundan,

2
Sin150g = sin (200-50)= +sin50g = = 0,707106
2

− 2
cos150g = cos (200-50) = -cos50g = = -0,707106 olur.
2

Örnek 3: α=240o lik açının sin ve cos değerini I. bölgeye indirgeyiniz.

Çözüm:
III. bölgede bir açı olduğundan, tablo 2.6 dan 200+α sütunundan ve sin satırında –
sinα, cos satırında –cosα bulunduğundan,

− 3
Sin 240o=sin(180o+60o)= –sin60o= = –0,866025
2

1
Cos 240o=cos (180o+60o)= –cos60o= – = –0,5 veya
2
III. bölgede tablo 2.6 da görüldüğü gibi 300-ψ sütununda ve sin satırında –cosψ, cos
satırında –sinψ bulunduğundan
− 3
Sin 240o=sin (270o–30o)= –cos 30o= = –0,866025
2
1
Cos 240o=cos (270o–30o)= –sin 30o= – = –0,5
2
20
2.4. Temel Ödevler
Haritacılıkta noktaların yerlerinin tespit edilmesi gerekir. Noktaların yerlerinin tespit
edilmesinde çözülmesi gerekli birkaç problem vardır. Bu problemlere temel ödevler denir.
Temel ödevlerin bilinmesi, ilerideki birçok hesap işlerimizi kolaylaştıracağı için iyice
öğrenilmesi gerekir.

2.4.1. I. Temel Ödev

A noktasının koordinatları ile, bu noktadan B noktasına olan ( AB ) semt açısı ve

AB kenarı veriliyor. B noktasının koordinatlarının hesabı isteniyor.

Verilenler : y a , x a , ( AB ) ve AB
İstenenler : y b =? , xb =?

Şekil 2.8 den kolayca görülebileceği gibi,

y b = y a + ∆y
xb = x a + ∆x olur.
Burada y a ve x a verilmiştir. ∆y ve ∆x bulunabilirse y b ve xb hesaplanabilir. Yine
şekilden veya yukarıdaki eşitlikten görülebileceği gibi
∆y = y b - y a
∆x = xb - x a dır.
∆y ve ∆x i hesaplayabilmek için A ve B noktalarından y ve x eksenlerine
paraleller çizelim. Meydana gelen AKB üçgeni bir dik üçgendir (Şekil 2.9). Bu üçgenin A
noktasındaki açısı ( AB ) semt açısına eşittir. Trigonometriden bildiğimize göre;

+X +X

B K yb-ya B
xb-xa

∆x (AB) ∆x
AB
∆y
A A
xb

∆y
xa xa
ya ya
+Y +Y
yb

Şekil 2.8: Birinci temel ödev Şekil 2.9: Birinci temel ödev

∆y y b − y a ∆x xb − x a
sin( AB) = = , cos( AB) = = olur. Buradan;
AB AB AB AB

21
 AB. sin( AB) = y b − y a , AB. cos( AB) = xb − x a bulunur.
Bu eşitliklerde bulunmak istenen y b ve xb yalnız bırakılacak olursa;
y b = y a + . AB. sin( AB) ve xb = x a + AB. cos( AB) formülleri elde edilmiş olur.

Örnek

verilenler istenenler
y a = 513,77 m y b =?
x a = 397,15 m xb =?
( AB ) = 35g,6917
AB = 142,17 m

Çözüm

Değerler y b = y a + AB .sin ( AB ) ve xb = x a + AB . cos ( AB ) formüllerinde yerine

konursa,

y b = y a + AB . sin ( AB ) = 513,77 +142,17. sin (35 g,6917)

y b = 513,77+ 75,60 = 589,37 m
xb = x a + AB . cos ( AB )= 397,15 + 142,17. cos (35 g,6917)
xb =397.15 + 120,56= 517,71 m bulunur.

2.4.2. II. Temel Ödev

Bir AB doğrusunun A ve B noktalarının koordinatları ( y a , x a , y b , xb ) veriliyor.

A ve B noktalarını birleştiren doğrunun ( AB ) semt açısı ile AB kenar uzunluğunun hesabı
isteniyor.

Bilinenler: y a , x a , y b , xb
İstenenler: ( AB )=? ve AB =?

A ve B noktalarından y ve x eksenlerine birer dik çizecek olursak meydana gelen

AKB dik üçgeninde KB dik kenarının AK dik kenarına oranı ( AB ) semt açısının tanjantını
verir.
yb − ya ∆y
tan ( AB )= =
xb − xa ∆x

Formülden görüldüğü gibi B noktasının koordinatlarından A noktasının koordinatları

çıkarılarak bulunan y b – y a = ∆y farkı xb – x a = ∆x farkına bölünerek ( AB ) semt
açısının tanjant değeri bulunur.

22
 Semt açısının hangi bölümde olduğunu anlamak için ∆y ve ∆x 'lerin işaretlerine
bakmak yeterlidir.
∆y +
Eğer = ise, açı birinci bölümdedir, hesapla bulunan açı aranan semttir.
∆x +
∆y +
= ise, açı ikinci bölümdedir, hesapla bulunan açının 200g dan çıkarılması ile
∆x −
aranan semt elde edilir.
∆y −
= ise, açı üçüncü bölümdedir, hesapla bulunan açıya 200g eklenerek aranan
∆x −
semt elde edilir.
∆y −
= ise açı dördüncü bölümdedir, hesapla bulunan açının 400g dan çıkarılması
∆x +
ile aranan semt elde edilir.

Semt açısı bulunduktan sonra bu açı ve y b − y a = ∆y veya xb − x a = ∆x farkları

yardımı ile AB kenarı hesaplanır. Kenarın hesabında birinci temel ödevde gördüğümüz,

AB. sin( AB) = y b − y a

AB. cos( AB) = xb − x a
formüllerinden faydalanılır. Bu formüllerde sin( AB ) ve cos( AB ) eşitliğin diğer tarafına
alınarak AB kenarının hesap formülleri bulunur.
yb − ya xb − xa
AB = =
sin(AB) cos(AB)

Görüldüğü gibi AB kenarı bir kere ordinatlar farkının sin( AB) ‘ye bölünmesinden, bir
kere de apsisler farkının cos( AB) ’ye bölünmesinden elde edilir. Ancak hesap yapılırken
hassasiyeti artırmak için, apsis ve ordinatlar farkının hangisi büyük ise onunla işlem yapılır.

( AB ) semt açısı 50g ‘dan küçük olduğu zaman ∆x ’ ler ∆y ’ lerden büyük, semt açısı
50g ile 100g arasında bulunduğu zaman ise ∆y ’ ler ∆x ’lerden büyüktür. Buna göre, açı 50g
‘dan küçük ise kosinüsü alınarak ∆x buna bölünür. Açı 50g ile 100g arasında ise sinüsü
alınır ve ∆y buna bölünerek AB kenarı bulunur. 100g dan büyük açılarda 100g çıkarılıp
geriye kalan dar açı ile hesap yapılacağı için yine yukarıda anlatıldığı gibi işlem yapılır.

23
 +X
K yb-ya B
xb-xa

(AB) AB
xb
A
xa
ya
+Y
yb

Şekil 2.10: İkinci temel ödev

Örnek
Verilenler İstenenler
y b = 902,34 m xb = 4142,06 m ( AB )=? AB =?
y a = 816,42 m x a = 4018,25 m

Çözüm
yb − ya ∆y
tan ( AB )= = eşitliğinden,
xb − xa ∆x

yb − ya ∆y 85,92
tan ( AB )= = = = tan(AB) = 0,693967 buradan,
xb − xa ∆x 123,81

( AB )= 38g,6215 bulunur.

yb − ya xb − xa
AB = = eşitliğinden,
sin(AB) cos(AB)

yb − ya xb − xa 85,92 123,81
AB = = = = = 150,70 m bulunur.
sin(AB) cos(AB) sin 38 ,6215 cos a38 g ,6215
g

2.4.3. III. Temel Ödev

Bir AB doğrusunun semt açısı ve bu doğru ile diğer bir BP doğrusu arasındaki β açısı
veriliyor. BP doğrusunun semt açısı isteniyor.

24
 +X +X
A A

(BA)
β (BP)
(BP)
β
B P B P
(BA)
+Y +Y

Şekil 2.11 Şekil 2.12

Şekil 2.11 den kolayca görüldüğü gibi ( BP) = ( BA) + β dır (1. örnek). Ancak Şekil
2.12’de ( BA ) semti ile β açısının toplamı 400g’ dan büyük olmaktadır. Bir açıya 400g ilave
edildiğinde veya çıkarıldığında o açının değeri değişmeyeceğinden 400g dan büyük çıkan
açılardan 400g çıkarılarak ( BP ) semt açısı bulunur (2.örnek).

( BA ) semt açısı yerine ( AB ) semt açısı verilmiş ise ( BA )=( AB )±200 olduğu için
yukarıdaki formülde ( BA ) nın değeri yerine konulacak olursa ( BP )=( AB )+ β ±200g
bulunur ( 3. örnek).

Örnekler
1 2 3

Verilenler Verilenler Verilenler

( BA ) = 49 g,6555 ( BA ) = 350 g,4356 ( AB ) = 150 g,4356
β = 46 g,5332 β = 110 g,6754 β = 110 g,6754
istenen İstenen İstenen
( BP ) =? ( BP ) =? ( BP ) =?

Çözüm Çözüm Çözüm

( BP ) = ( BA )+ β ( BP ) =( BA )+ β ( BP ) = ( AB )+ β ± 200
( BP )= 49,6555 + 46,5332 ( BP ) =350,4356 + 110,6754 ( BP ) =150,4356+110,6754-200
( BP )= 96 g,1887 bulunur. ( BP ) =461,1110 >400 ( BP )=261,1110–200
( BP ) =461,1110 – 400 ( BP )=61 g,1110 bulunur.
g
( BP ) = 61 ,1110 bulunur.

2.4.4. IV. Temel Ödev

A, B, P gibi üç noktanın koordinatları veriliyor. Bu noktaları birleştiren doğrular

arasındaki β açısı isteniyor.

25
 +X +X
A A

(BA)
β (BP)
(BP)
β
B P B P
(BA)
+Y +Y

Şekil 2.13 Şekil 2.14

Şekil 2.13’ te görüldüğü gibi (BP)-(BA)=β’dır. Şekil 2.14’ te (BP)<(BA) olduğu için
(BP)=400g+(BP) olarak düşünülmelidir. O zaman yine 400g+(BP) - (BA)=β olur.

A, B, P noktalarının koordinatları verildiğine göre (BP) ve (BA) semtleri ikinci temel

ödeve göre hesaplanabilir. Hesaplanan semtlerin β açısı elde edilir.

Örnekler

1 2 3

Verilenler Verilenler Verilenler

(BA) = 49 g,6555 (BA) = 350 g,4356 (AB) = 150 g,4356

(BP)= 96 g,1887 (BP)= 61 g,1110 (BP)= 61,1110g

İstenen İstenen İstenen

β=? β=? β=?

Çözüm Çözüm Çözüm

(BP)= (BA)+ β (BP)= (BA)+ β (BP)= (AB)+ β ± 200

(BP)-(BA)=β 400g+(BP) - (BA)=β (BP)-(AB) ±200=β
β=(BP)-(BA) β=400g+(BP) - (BA) β=(BP)-(AB) ±-200
β=96,1887-49,6555 β=400+61,1110-350,4356 β= 200 +61,111-150,4356
β= 46 g,5332 bulunur. β= 110 g,6754 bulunur. β= 110 g,6754 bulunur.

26
 DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
ÖLÇEĞİ
Sevgili öğrenciler:

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizin veya arkadaşınızın yaptığı

çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre evet hayır seçeneklerinden uygun
olanı kutucuğa işaretleyiniz.

İŞLEM KONTROL LİSTESİ

Dersin Öğrencinin
Trigonometri
adı
Jeodezik birim daire ve temel ödev
Amaç hesaplarını kuralına uygun çözebilme Adı soyadı
becerisinin ölçülmesi
Konu Jeodezik Birim Daire ve Temel Ödevler
Sınıfı Nu

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR

(Temel ödev konusunda)
1
Size verilen soruyu anladınız mı?
2 Şekil üzerinde nerenin hesaplanacağını buldunuz mu?

3 B noktası koordinat formüllerini çıkartabildiniz mi?

4 Yapacağınız sadeleştirmeleri görebildiniz mi?

5 I. temel ödev formülünü çıkartabildiniz mi?

6 Formülü yazabildiniz mi?

7 Formülde verileri yerlerine koyabildiniz mi?

8 Matematiksel işlemi doğru yapabildiniz mi?

9 Doğru sonucu bulabildiniz mi?

Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları

Bu değerlendirme sonucunda eksik olduğunuzu tespit ettiğiniz konuları tekrar ederek

eksikliklerinizi tamamlayınız.

27
UYGULAMALAR

İşlem basamakları Öneriler

¾ Daha önce arazide ölçümü yapılmış

poligon noktalarını gösteren bir kanava
temin ediniz.
¾ Kanava üzerindeki ölçülerden ¾ Seçeceğiniz kanava tüm temel
yararlanarak temel ödevlerin hesapları ödevlerin hesaplarını yapmanıza
yapınız. yardımcı olacak bir kanava olmalıdır
¾ Yaptığınız hesaplarla kanava
üzerindeki ölçüleri karşılaştırarak
hesabın doğruluğunu test ediniz.

28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki soruların doğru cevaplarını daire içine alınız.

1. Düzlemde merkezi dik koordinat sisteminin (X,Y) başlangıç noktasına çakışık ve

yarıçapı “1” birime eşit olan daireye ………………………………denir. Noktalı yere
aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) koordinat B) birim daire C) orjin D) apsis

2. Cos 350g değerini I. bölgedeki açı cinsi aşağıdakilerden hangisidir?.

A) α=50g B) α=40g C) α=60g D) α=50g

ψ=60g ψ=50g ψ=40g ψ=50g

3. A noktasının koordinatları y a =1050,00 m, x a =1300,00 m ve AB = 850,00 m,

( AB )=83g,1500 olarak ölçülmüştür. Bu değerlere göre y b ve xb koordinatları
aşağıdakilerden hangisidir?

A) y b =1870,40 m B) y b =1870,56 m C) y b =1873,45 m D) y b =1860,40 m

xb =1522,36 m xb =1522,46 m xb =1525,53 m xb =1512,36 m

4. A ve B noktalarının koordinatları y a =5000,00 m, y b =5219,51 m, x a =5000,00 m,

xb =6077,87 m olarak verildiğine göre (AB) semt açısı ve AB uzunluğu aşağıdakilerden
hangisidir?

A) (AB)=12 g,7980 B) (AB)=12 g,7800 C) (AB)=12 g,7900 D) (AB)=12 g,7955

AB=1100,36 m AB=1100,50 m AB=1100,00 m AB=1110,46 m

5. A ve B noktalarının koordinatları y a =5000,00 m, y b =5744,86 m, x a =5000,00 m,

xb =4424,47 m olarak verildiğine göre (AB) semt açısı ve AB uzunluğu aşağıdakilerden
hangisidir?

A) (AB)=141 g,8800 B) (AB)=141 g,8590 C) (AB)=141 g,8850 D) (AB)=141 g,7800

AB=941,30 m AB=941,50 m AB=942,30 m AB=941,40 m

29
6. A ve B noktalarının koordinatları y a =5000,00 m, y b =4576,97m, x a =5000,00 m,
xb =5791,44 m olarak verildiğine göre (AB) semt açısı ve AB uzunluğu aşağıdakilerden
hangisidir?

A) (AB)=368 g 7302 B) (AB)=368 g,7502 C) (AB)=369 g,7502 D)(AB)=369 g,7302

AB=896,40 m AB=897,40 m AB=897,50 m AB=896,50 m

7. Bir AB doğrusunun semt açısı (AB)=39,1881g ve bu doğru ile diğer bir BA doğrusu
arasındaki β açısı β =54 g,5338 olarak verildiğine göre BP doğrusunun semt açısı (BP)
aşağıdakilerden hangisidir?

A) (BP)=92 g,7219 B) (BP)=92 g,7230 C) (BP)=93 g,7230 D) (BP)= 93 g,7219

8. Bir AB doğrusunun semt açısı (AB)= 365,1921g ve bu doğru ile diğer bir BA doğrusu
arasındaki β açısı β =120,1218g olarak verildiğine göre BP doğrusunun semt açısı (BP)
aşağıdakilerden hangisidir?

A) (BP)=85 g ,3039 B) (BP)= 85 g,3139 C) (BP)=85 g 3150 D) (BP)= 85 g,3040

9. Bir BP doğrusunun semt açısı (BP)=89,1641g ve bu doğru ile diğer bir BA doğrusunun
semt açısı (BA)=27,1891g olarak verildiğine göre bu doğruların arasındaki β açısı
aşağıdakilerden hangisidir?

A) β =60 g ,9750 B) β =61 g,9650 C) β =61 g,9750 D) β =60 g,9760

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi
değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla
ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz.

30
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
Öğretmeniniz, modüldeki faaliyetleriniz ve araştırma çalışmalarınız sonunda
kazandığınız bilgi ve becerilerinizi ölçme araçlarıyla ölçerek sizin modül ile ilgili
durumunuzu değerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir.

Öğretmeninizin arazide göstermiş olduğu noktaların ölçümünü basit bir şekilde

yapınız. Ölçüm sonucuna göre şekli çiziniz. Ortaya çıkan şekilde problemi çözmeye
çalışınız. ( 1. 2. modül değerlendirme testlerine göre )

PERFORMANS TESTİ
Dersin adı Trigonometri Öğrencinin
Gerekli ortam sağlandığında temel
Amaç ödev hesaplarını kuralına uygun olarak Adı soyadı
yapabileceksiniz.
Arazide verilen iki noktanın
Konu uzaklığını koordinat sisteminden Sınıf No
yararlanarak bulmak.
Başlangıç saati
Zaman Bitiş saati
Toplam süre
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ EVET HAYIR
1 Noktaları arazide tespit edebildiniz mi?
Engelden dolayı ölçülemeyen iki noktanın uzaklığını
2
bulmak için koordinat sistemini kurdunuz mu?
3 Ölçümleri doğru yaptınız mı?
4 İstenilen şekli kağıt üzerine çıkarabildiniz mi?
5 Ortaya çıkan şekli anladınız mı?
6 Temel ödev kurallarını biliyor musunuz?
7 Bu formülleri yazabildiniz mi?
8 Bilinenleri formülde yerine koydunuz mu?
9 Matematiksel işlemleri doğru yapabildiniz mi?
10 İşlem sonucu doğru mu?
Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları

Not: Zümre öğretmenler kararı ile farklı performans testi uygulanabilir.

31
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARI
ÖĞRENME FAALİYETİ- 1’İN CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar
1- a
2- b
3- d
4- d
5- b
6- b
7- c
8- d

ÖĞRENME FAALİYETİ 2’İN CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar
1- b
2- d
3- a
4- c
5- a
6- b
7- d
8- b
9- c

32
 ÖNERİLEN KAYNAKLAR

ÖNERİLEN KAYNAKLAR
Belediyelerin harita kadastro müdürlükleri, iller bankası, özel harita büroları, Internet
siteleri.

33
 KAYNAKLAR

KAYNAKLAR
¾ ERKAN Hüseyin, Kadastro Tekniği, TMMOB Yayını, Ankara, 1991
¾ ERSOY Dr. Nihat, Trigonometri, S.H.Ç.E.K. Basımevi, Ankara, 2001
¾ İŞÖZEN Ekrem, Tatbiki Topografya, Kısmet Matbaası, Adana, 1976
¾ ÖZGEN M. Gündoğdu, Topografya, İTÜ Matbaası, İstanbul, 1984
¾ SONGU Celal, Ölçme Bilgisi, Cilt 1–2, Birsen Yayın Evi, İstanbul, 1981

34