1

HRIŠĆANSTVO - ISUS
Današnji čovjek koji traži odgovor na pitanje ko je bio Isus, gdje se rodio i
vaspitao, kakve su bile njegova porodica i okolina, šta je radio, zbog čega je bio
osuđen i razapet, kakav je bio njegov odnos prema jevrejskoj religiji i kulturi -
nailazi na velike teškoće da razluči ono što je stvarno postojalo od onoga što je
oko te ličnosti stvoreno u ljudskoj svijesti. Isusova povijest zapletena je u
kotekst zbivanja dvadeset vijekova hrišćansta i ostaje u sjenci sporova i
teoloških kontroverzija punih nesporazuma i višestrukih značenja. Već u I
v.n.e. oko Isusove ličnosti stvorili su hrišćani, ali i njihovi neprijatelji, mit koji
je u sledećim vijekovima bivao rekonstruisan i sada u svijesti miliona ljudi živi
kao neukloniva prepreka da bi se upoznao istinski čovjek, kakav je stvarno
postojao. Mnogi smatraju vjerovanje u Isusa za uslov vječnog izbavljenja, put
ka savršenstvu, a pod geslom “u ime Isusa” stvarana su velika djela kulture,
požrtvovanja, milosrđa i asketizma. Ali, pod ti geslom vođeni su i bratoubilački
ratovi, pokoravani narodi.
Cijelo hrišćanstvo, u svim svojim varijantama, propovijeda da potiče od Isusa
kao svog osnivača. Za vrijeme Kongresa Svjetskog sinoda crkava u Nju Delhiju
1961.god.198 hrišćan.vjeroispovijesti prihvatile su kao jedinu zajedničku
platformu samo to da “vjeruju u Isusa Hrista kao u svog osnivača i kao u svoj
uzor”. Isusovo ime je danas simbol kojem pripisuju različit sadržaj i značenje.
O životu, djelatnosti i učenju Isusa govore Kanonska jevanđelja, Pisma sv. Pavla
i apostolske priče, zatim i hrišćanski nekaknonski zapisi, kao i neki jevrejski i
rimski zapisi. To su zapisi iz prvog perioda. Kako je vrijeme prolazio i broj
takvih zapisa je rastao. Savremenih dokumenata koji se odnose na zbivanja iz
Isusovog života ima malo, a neka bude rezervu zbog nedostataka, očiglednih
prepravki i nepreciznosti u pogledu hronologije, geografije, topografije.
Dokumenta koja su najbliže opisanim događajima, a koja potiču od
NEHRIŠĆANSKIH autora su:
1. djelo “Starina” jevrejskog istoričara Josifa Flavija (37 g.p.n.e.) u
“Testimonium Flavian” (neki smatraju da je ovaj dio dodat tekstu Starina kraje
3.v.)
2. rimski istoričar Tacit, 2.v.n.e. “Anali” (oko 116.g.) opisuje požar Rima za
Neronovog doba i kaže da je Neron kao krivce poturio hrišćane. Tacit govori o
hrišćanima sa prezirom, smatra ih državinim neprijateljima i praznovjernom
grupom.
3. Svjedočenje Plinija mlađeg (62-114) pretora: “To je neka čudna i do krajnosti
dovedena praznovjerica”.
4. Svjedočenje rimskog istoričara Svetonija (oko 120.g.), “da su za Klaudijeve
vladavine bili istjerani iz Rima Jevreji koji su, huškani od Hrista, izazivali
česte nerede”.
5. Lukijan i Celzi (oko 170-178) tvrde da se “pojavio novi tip ljudi…. U
posljednje vrijeme hrišćani su među Jevrejima našli novog Mojsija koji ih je
pridobio…. Nazivaju ga Božijim sinom”.
 2

6. Talmud-u fragmentu “Tanaim Ješua” Isus se pojavljuje kao naozbiljan

čovjek, koji se bavi magijom i vara narod. Bio je to svojevrstan odgovor na
djelatnost hrišćana, koji su propagirali pojavu Isusa kao misiju.
Od HRIŠĆANSKIH zapisa koji govore o Isusu:
1. nekaknonski zapisi “apokrifi”, čiji je broj velik i potiču iz 2.v. (od grčkog
apokripto-tajim), djela su nepoznatih autora. Oni su predstavljali Isusa
kakav je bio u narodnoj uobrazilji sljedećih pokoljenja hrišćana. To su više
poetsko-fantastična djela, ali imaju vrijednost za istoričara, jer iznose proces
formiranja poimanja o Isusu u hrišćanstvu koje se razvija.
2. Kanonski dokumenti, posebno sve četiri jevanđelja, Pavlova pisma,
Apostolske priče. Informacije jevanđelista predstavljaju razne vrste predanja.
Isus u jevanđeljima (Sinoptička jevanđelja i jevanđelje po Jovanu) ima
izvjesne odlike istorijske ličnosti, a kod Pavla je on ličnost stvorena iz
vjerovanja u uskrsnuće iz mrtvih. Elementi Isusovog učenja imaju sporednu
ulogu u jevanđeljima dok je to učenje kod Pavla osnov novog Isusovog lika.
Takođe, Pavlova pisma sadrže kazivanja o Isusu kakva su kružila u
helenskim opštinama 60-tih godina n.e. (sama odrednica –hrišćani- potiče
od grčkog CHRESTOS- mesija, pomazni, a bila je najranije upotrebljena u
antiohijskoj opštini Siriji, tj. među heleniziranim Jevrejima). Jevanđelja
spominju izvjesna zbivanja, ali samo u opštim crtama, a trebalo je da budu
regule vjere i morala za hrišćanske opštine. One su zato KATIHEZA o Isusu
kakva se u tom periodu održavala u hrišć. opštinama, naročito u
Palestinskoj. Jevanđelja imaju apologetski karakter, dokazujući da je Isus
obećani mesija, da je poticao iz roda Davidova, da ga je rodila djevica, da je
ustao iz mrtvih i osnovao Carstvo Božje.
Sinoptička jevanđelja (po Mateju, Marku i Luki) predstavljaju izvjesnu cjelinu i
veoma su bliska jedno drugom. Postavljanje tih jevanđelja u posebne stupce
radi ukazivanja na identičnosti, sličnosti i različitosti nazvano je “sinoptičkim
tabelama”, pa su zbog toga i sama jevanđelja počeli da nazivaju sinoptička. Iz
izlaganja istoričara Euzebija proizilazi da su “isusovi govori” (Logia) koje je
prikupio Matej, ušli u Matejevo jevanđelje bez izmjene a uzgredna Markova
zapisivanja postala su jevanđelja po Marku. Ako, pak , nalazimo izraze i
rečenice pripisivane Isusu, a koje se ne nalaze u Jevanđeljima, onda za njih
kažemo “Agrafa” (nezapisani). Biografski materijal je bio materijal iz predanja i
narastao je tokom vremena. Svaki od autora ovih predanja i redaktora
Kanonskih jevanđelja gradio je Isusovu sliku prema sopstvenom metodu, u
skladu sa ciljem i okolnostima.
Jevanđelje po Mateju prihvaćeno je kao prvo, a glavni događaji u njegovom
opisu jesu: Jovanovo krštenje, Isusove propovijedi u Galileji, sukob sa
farisejima i Sanhedrinon, kao i smrt na krstu. Didaktički materijal ima prevagu
nad istorijskim, a bilo je namijenjeno hrišćanima jevrejskog porijekla.
Autor jevanđelja po Marku nije poznat, a autor se oslonio na usmeno predanje
i zapise. Cijelo ovo jevanđelje, sa malim izuzecima, nalazi se i u Javanđelju po
 3

Mateju. Ovdje je Isus najljudskiji, jer je pisano za već preobraćene pagane.

Jev.po Marku smatra se za najviše vjerovatno, jer najmanje idealizira predmet
svog kazivanja, Markovi opisi su prirodni i neposredni, ali, isto tako, ne poštuju
opštu istoriju, hronologiju, zbog čega se ni ovo jev. ne može smatrati istorijskim
izvorom.
Jevanđelje po Luki smatra se za najkasnije. Luka zamagljuje odgovornost
Rimljana za Isusovu smrt i svu krivicu pripisuje Jevrejima.
U opisima Isusovog života centralno mjesto zauzimaju tri događaja:
a) javno Isusovo istupanje
b) objavljivanje sopstvene doktrine
c) hapšenje, proces i raspeće
Vremenom su dodavani dopunski opisi, pa je dorađen prolog (istorija Isusovog
djetinjastva) i epilog (priča o posmrtnim zbivanjima). Mnoge autentične riječi
mogle su se sačuvati u literaturi jevanđelja, ali postoji osnovna teškoća da se
one razlikuju od mitova i legendi. Jevanđelja predstavljaju mješavinu raznih
elemenata: sirijskih, persijiskih, grčkih, egipatskih, induskih, a najsnažniji su
jevrejski elementi.
Isusovo rođenje je datirano u 31.g. vlede Augusta Oktavijana u Rimu (31-14),
pa su tu godinu hrišćanski reformatori kalendara uzeli za 1.godinu naše ere.
Tajna Isusovog rođenja i mladosti bila je u prvobitnim opštinama iznošena u
dvije različite verzije. Starija, ubjeđivala je da je Isus sin Davidov. Palestinska
opština vidjela je u Isusu mesiju koji je trbalo da ispuni proročanstva Starog
zavjeta i nade Jevreja. Druga verzija je da je Isus sin Božji koga je rodila djevica
Marija. U najstarijim predanjima, Isus se pojavljuje kao sin zanatlije Josifa:
”Jakov rodi Josifa, Josif, pak zaručen sa Marijom rodi Isusa, zvanog Hristos”.
Činjenica je da je u Starom zavjetu bila gajena ideja da će mesiju roditi djevica,
i da je Luka pronio ovu pobožnu legendu (izraz helenist. shvatanja). Isusovi
roditelji su stanovali u Nazaretu, zbog čega je on bio galilejskog porijekla, ali je
i pored toga bio “iz Davidove kuće” pošto se rodio u Vitlejemu, u Judeji. Postoji
i predanje da se Isus rodio u staji ili pećini, što može predstavljati analogiju u
odnosu na rođenje nekih drugih božanstava u drugim religijama, naročito boga
Mitre (koji je, prema legendi, rođen iz stijene u prisustvu pastira skrivenih u
obližnjoj planini). Slična legenda kruži i oko rođenja induskog boga Krišne, koji
se rodio u štali od matere djevice okružen životinjama, kao i svitom bogova koji
u dlaku podsjećaju na vitlejmske anđele. Takođe, hrišćanski praznik Božić
prihvaćen je tek od polovine IV vijeka i da su upravo toga dana poštovaoci
Mitre svečano proslavljali dolazak na svijet boga-sunca.
Isus je bio ubijeđen da je katastrofa današnjeg svijeta neophodan uslov za
nastanak Mesijanskog carstva. Pošto je vjerovao da je dolazak tog carstva blizo,
on je upozoravao ljude i nagovarao na pokajanje da ne bi bili odbačeni.
Jevrejski bog postajao je sve više univerzalni bog, zbog čega su oslabile njegove
veze sa sopstvenim narodima. A takvo stanje je pogodovalo razvoju ideje o
 4

posrednicima-mesijama, koji su imali da ispune prazninu nastalu između

bogova i čovjeka. U takvoj atmosferi istupao je Isus iz Galileje, koji je pod
uticajem sopstvenih vjerskih preživljavanja i prihvatanja krštenja u Jordanu
okupio oko sebe grupu učenika i zajedno sa njima započeo djelatnost putujećeg
propovjednika. Istupajući protiv vjerskog formalizma, širio je princip
unutrašnje religioznosti, zasnovane na neposrednom odnosu čovjeka prema
bogu. Inače, u tom periodu, među Jevrejima su istupali mnogi ljudi kao
vjersko-društvene vođe koje su neki smatrali za mesije, proroke ili vjerske
reformatore. Zato pretpostavku o istorijskom postojanju Isusa treba tretirati
kao ozbiljnu i opravdanu hipotezu, a ne kao utvrđenu činjenicu.
Hrišćansvto je izraslo iz društvenih, vjerskih, političkih, ekonomskih i
kulturnih uslova ondašnjeg svijeta. U I v.n.e. (63 p.n.e.) Palestina je postala
rimska provincija i prvo je dobila autonomiju pod upravom namjesnika.
Funkciju senata vršio je Sanhedrin, sa 71 članom, a koji se sastojao od tri
grupe: sadukejska (najviše sveštenstvo, sastavljeno od bogate rodovske
aristokratije, dugo vremena imali stalnu vlast, oslanjali se na okupatorsku
vlast, na priznaju sudbinu, zato ljdudi imaju slobodnu volju, nailazili na otpor
naroda), farisejska (znalci Zavjeta, pravnici, strpljivo podnose rimsku
vladavinu, gajili su usmeno predanje i nametali ljudima mnogo obaveza koje se
nisu nalazile u Mojsijevu Zakoniku, sve se zbiva voljom Božjom i po naređenju
sudbine, radi zajedničkog dobra mnogo paze na jedinstvo, ovaj svijet je svijet
satane, bili su protiv prihvatanja tuđih uticaja, a posebno helenizma, stvorili su
životne forme koje su ih čuvale od uticaja spoljnog svijeta, bili su diktatori i u
vjerskom i u političkom smislu, ali ih narod prihvata kao “čiste”). Postojali su i
eseni, manje brojne grupe, uglavnom asketskih tendencija, sa vlestitom
vjersko-društvenom doktorinom. Među njima su bili sveštenici “poznavaoci
Pisma”, Isus je bio učitelj-rabin i simpatizer esenskih grupa, a u narodu su
najveći uticaj imali upravo oni. To su postizali pomoću ličnog uticaja i
svojevrsnog ličnog harizmata. U duhu propisa Zakonika, kojeg su fariseji
nametnuli narodu, izvjesne kategorije ljudi stavljene si van društv. događanja i
tretirani sa prezirom (pastiri, carinici, tkači, brice, grobari, mornari, bakalini,
ljekari, mesari). U ovim krugovima postojalo je naročito pogodno tlo za razvoj
apokaliptičkih tendencija. Ti ljudi nisu prihvatali farisejsku interpretaciju Tore
(siromašni i prezreni AM-HA-AREC-ljudi), pa nisu davali propisani desetak i
nisu se pridržavali naredbi o očišćenju, postu i suboti. Nema sumnje da je Isus
bio porijeklom iz kruga tog stanovništva i zastupnik njegovih interesa. Želio ih
je osloboditi farisejskog i sadukejskog jarma, ali nije htio da istupa kao politički
vođa. Centar njegovog djelovanja je Galileja, koja je vrlo dugo bila otvorena za
tuđe uticaje i vladare, koji su tamo naseljavali svoje robove, vojnike i činovnike,
praveći tako mješavinu rasa i narodnosti. Tu je djelovala i partija radikalnih
zelota, koji su se odlikovali nacionalnim fanatizmom, spramni na borbu protiv
svake vlasti. Dakle, jevrejski narod je teško snosio i tuđinsku vlast, a sirotinja
iskorištavanje domaće aristokratije.
Isus je dobro poznavao vjerovanje svojih zemljaka i znao je da očekuju mesiju,
ali je bio svjestan da u ondašnjoj situaciji oružana akcija protiv Rimljana ne bi
 5

dovela do slobode (“ko se mača maša, od mača gine”, “Zlom ne vraćaj zlo”).
Mesijaskom carstvu će prethoditi kataklizma kosmičkih razmjera. Vjerovao ja
da mu je Bog povjerio posebnu misiju, koju treba da ispuni bez obzira na
posljedice. Propovijedanje o nagradi za patnje, makar ona uslijedila tek na
drugom svijetu, privukla je robove i sirotinju Rimskog carstva. Samo carstvo
nebesko ima vrijednost. On je svojim učenicima naređivao da se lišavaju onoga
što je zemaljsko i prolazno. Zabranjivao im je da imaju “srebra i zlata”, nije im
dozvoljavao nikakvu naknadu, jer su “badava uzeli i treba badava da daju”.
Prema unutrašnjoj i intimnoj vezi sa Bogom sve ostalo je prolazno i
bezvrijedno. On okuplja sve ponižene i prezrene. Oholi će biti odbačeni. Nema
od Boga izabranih. Ima samo ljudi koji zaslužuju da budu izbavljeni ili
kažnjeni. Tamo gdje nailazi na nevjerovanje ili protivljenje biva nepopustljiv,
nagao, čak i osvetoljubiv. Tako se neke moralne pouke pripisivane Isusu u
jevanđeljima ne mogu međisobno uskladiti (npr. jednom Isus govori da donosi
mir svijetu, a drugi put mač). Pa ipak, Isus je ušao u istoriju prije svega kao
veliki moralist: načelo ljubavi premo bližnjem, opraštanja uvreda, ljubavi prema
neprijatelju, nepravda se manje-više podnosi, a ne iskorjenjuje, vrijednost tihog,
požrtvovanog rada. Zato religija u Isusovom učenju ima, prije svega, moralni
karakter, gdje suštinska vrijednost jeste moralna djelatnost. Unutrašnja
religioznost se vrši bez posredstva institucija i svešteničke hijerarhije. Simbol je
čovjeka koji se nije kolebao da istupi u odbranu pravičnosti. Bio je ubijeđen da
je pomazanik. Po mišljenju Renana, Isus ima da zahvali za svoj izuzetan
autoritet visokim vrlinama svoje ličnosti.
Isus se našao prvo među učenicima Jovana Krstitelja primajući krštenje “radi
oproštaja grijehova”. Tokom vremena Isus je došao u otvoreni sukob i sa
farisejima i sa sadukejima, koji su ga optužili za huljenje i varanje naroda.
Sinagoga u Kafarnaumu bila je nekoliko mjeseci mjesto njegovih predavanja.
Već nekoliko puta htjeli su da ga kamenuju. Da bi ga spasili, njegova mati i
braća tvrdili su izaslanicima iz Jerusalima da je lud. Mnogi su ga napustili, a
samo mali broj učenika ostaje s njim. Krije se u mnogim mjestima. Konačna
odluka Sanhedrina bila je smrtna presuda za Isusa (“bolje je da jedan čovjek
pogine za narod, nego da pogine cijeli narod”). Hapšenje je izvršio rimski
komadant dvora u Jerusalimu, u Gestimanskom vrtu. Pontije Pilat ga je osudio
na smrt razapinjanjem na krst,što je tada bila uobičajena kazna u Rimskom
carstvu.
Na kraju je pobijedilo gledište da je Isus bio univerzalni mesija, a vjera u njegov
mesijanizam postala ja kamen-temeljac svih hrišćanskih raligija. Pokušaj
reforme judaizma, kojega se Isus prihvatio, nije značio želju za potpunim
raskidanjem sa njima. Tek su njegovi učenici (apostoli), poslije njegove smrti,
formulisali doktorinu koja je značila odstupanje od judaizma. Isusova smrt je
učvrstila hrišć. opštine pa su se proširile i postale bogate. Upravnici opština
nazivaju se nadzornici (biskupi), stariji (prezbiteri), a đakoni su niže
sveštenstvo. Stare imovinske jednakosti postepeno nestaju. Već krajem II.
v.p.n.e. sve su se hrišć. opštine ujedinile u zajednicu, na čelu sa rimskim
biskupom (kasnije nazvan papa). Tako je nastala jaka vjerska organizacija-
 6

hrišćanska crkva, čiji je imetak sve više rastao. Rimski vlastodršci nikako nisu
mogli prihvatiti tvrdnju “svi su ljudi jednaki”, pa su počeli progoni hrišćana
(Neron). Car Dioklecijan (284-305) je bio posljednji koji je u hrišćanskoj crkvi
vidio opasnost po državnu vlast. Car Konstantin (306-337) je Milanskim
ediktom 313.g. proglasio hrišćansku religiju ravnopravnom sa ostalim
religijama. Vrlo brzo će ona postati državna vjera koju će morati ispovijedati svi
stanovnici rimskog carstva. Javrejski propisi su sve više kritikovani, a jevrejska
nacija je predstavljana kao naročito opasna. Otada je hrišćanstvo sve više
postajalo paganskim hrišćanstvom, a sa propašću jevrejske države postalo je
potpuno suprotno jevrejstvu. Dok su prvi hrišćani bili jevrejski rodoljubi i
neprijatlji svega tuđinskog, dotle su pagani-hrišćani mržnji protiv Jevreja
dodali poštovanje Rima i carske vlasti.