NLP

PROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNE

HARRY ADLER

Umiejętność
realizowania
marzeń
Spis treści
Wstęp…2
1. Osiąganie upragnionych celów…4
Przesłanki sukcesu 6
Cztery kroki do sukcesu 7
Założenia NLP 8
Lepsza metoda przyswajania wiedzy 10
Czas na decyzje 11
2. Wyznaczanie celów 13
Zdobywcy i marzyciele 14
Sporządź listę 14
Porządkowanie celów 16
Poznaj samego siebie 20
Zacznij działać 20
3. Rozpoznawanie swojego samopoczucia 20
W jakim jesteś stanie? 21
Oddziaływanie emocji 21
Przejmowanie kontroli nad własnym umysłem 21
Posługiwanie się zmysłami wewnętrznymi 23
Rozpoznawanie własnych preferencji 24
Rozpoznawanie cudzych preferencji 26
Systemy wprowadzające…28
Dostrajanie się do „wewnętrznego obrazu" 29
Decydowanie o własnym samopoczuciu 30
Lista submodalności 31
Stan alfa 32
Zmiana submodalności 32
4. Czy to możliwe? 33
Nawyki myślenia 34
Przekonania na temat samego siebie 34
Przekonania wzmacniające i ograniczające 37
Rozpoznawanie przekonań na temat samego siebie 39
Interpretacja przekonań o samym sobie 39
Katalog przekonań 43
Dobrze wykonane zadanie 44
Jak z działań uczynić przekonania wzmacniające 45
Projekcja premierowa 46
Podejmij zobowiązania 46

1
 5. Marzenia a sukcesy 47
Znaczenie wyobraźni 47
Życzenia i zamiary 48
Automatyczny układ osiągania celów 48
Cele czy marzenia? 50
Zaplanuj działania 50
6. Twoja wewnętrzna drużyna 51
Złożona osobowość 52
Twój wewnętrzny krytyk 53
Zapoznawanie się z wewnętrzną drużyną 54
Posługiwanie się wewnętrzną drużyną 56
7. Kreowanie możliwości wyboru 60
Zmiana kontekstu 60
Punkty widzenia 65
Zręczność językowa 65
Metafory 68
8. Słowa środkiem do celu 71
Słowa mogą być niebezpieczne 71
Zawieranie przymierza ze słowami 75
9. Osiąganie mistrzostwa 76
Wrodzone zdolności 76
Doskonałe działanie 77
Bariery na drodze do sukcesu 77
Fałszywi przyjaciele 78
Poczucie mistrzostwa 79
Powielanie mistrzostwa 80
Strategie mistrzostwa 81
Kotwiczenie 86
10. Stosunki z innymi ludźmi a osiąganie własnych celów 88
Nawiązywanie kontaktu 89
Wykorzystanie technik NLP do celów zawodowych 92
Zastosowanie technik NLP w stosunkach z innymi 92
11. 21-dniowy plan działania 97

Wstęp

Programowanie neurolingwistyczne, zwane w skrócie NLP (ang. Neurolinguistic

Programming) bada postępowanie osób osiągających sukcesy w rozmaitych sferach aktywności
oraz możliwości naśladowania ich sposobu myślenia i zachowania. Obiektem szczególnego
zainteresowania tej dyscypliny jest przebieg procesów myślenia oraz jego oddziaływanie na
zachowania jednostek. NLP uczy, jak myśleć skuteczniej, jak komunikować się z samym sobą i
z otoczeniem, by osiągnąć zamierzone cele Nie jest ono jednak tylko uzupełnieniem teorii
komunikacji, lecz niezwykle praktyczną gałęzią nauki, gdyż przedstawia myślenie i zachowania
wyróżniających się jednostek w postaci modelu, który wszyscy możemy wykorzystać, by
osiągnąć podobne wyniki Większość technik, które opisuję w tej książce, nadaje się do na-
tychmiastowego zastosowania, zatem już podczas lektury będziesz mógł cieszyć się postępami
osiągniętymi w różnych sferach życia, a następnie przystąpisz do budowania własnego sukcesu.
Zaletą programowania neurolingwistycznego jest jego niezwykła elastyczność. Nawet jeżeli
wybrana przez ciebie metoda nie przyniesie natychmiastowych rezultatów, zmienisz dzięki niej
przyjęty sposób postępowania oraz ocenę własnej sytuacji, a w efekcie zrealizujesz wytyczone
2
 cele. Przyswoiwszy sobie kilka podstawowych zasad, będziesz mógł wprowadzić te zmiany
bez trudu. Zrozumiesz własny sposób myślenia oraz odkryjesz oddziaływanie myśli na
zachowania, a tym samym - na swoje osiągnięcia NLP oferuje szereg technik, które sprawią, ze
zmienisz sposób życia i będziesz kształtował je zgodnie z własną wolą.
Programowanie neurolingwistyczne jest nauką, a zarazem sztuką doskonalenia się Jest sztuką,
ponieważ każdemu z nas właściwy jest odrębny i niepowtarzalny sposób myślenia i
postępowania, a wszelkie próby opisania -zwłaszcza uczuć, postaw i przekonań - zawsze są
wysoce subiektywne Jest ono również nauką, chociaż ciągle jeszcze w powijakach, gdyż opiera
się na naukowych metodach identyfikacji wzorców postępowania, które prowadzą do sukcesu.
Historia NLP datuje się od początku lat siedemdziesiątych. Dwóch uczonych John Grinder -
lingwista oraz Richard Bandler - matematyk, psychoterapeuta i informatyk, zainteresowało się
wówczas metodami opracowanymi przez troje psychoterapeutow, którym niezmiennie udawało
się doprowadzić do radykalnych zmian zachowań pacjentów. Byli to dr Milton H. Erickson,
uznawany za jednego z największych hipnoterapeutow wszechczasów, Virginia Satir,
terapeutka rodzinna, usuwająca na pozór nierozwiązywalne problemy w relacjach między
najbliższymi oraz Gregory Bateson, antropolog pochodzący z Wielkiej Brytanii, który
opracował model osiągania wybitnych rezultatów i wywarł wielki wpływ na twórców progra-
mowania neurohngwistycznego - Grindera i Bandlera - w pierwszym okresie ich wspólnej
działalności. Metody opracowane przez tandem Grinder-Bandler znalazły dotychczas
zastosowanie w takich dziedzinach jak sport, biznes, polityka i rozwój jednostki, przyciągając
rzesze naśladowców na całym świecie.
Obszar zastosowań NLP rozciąga się wciąż na nowe sfery życia, sprawiając, ze dziedzina ta
zyskuje coraz większą popularność. Opracowane przez jej twórców pojęcia, głębokie, a
zarazem niezwykle proste, oraz kronika praktycznych osiągnięć umożliwiają dynamiczny
rozwój tej nauki, która dzięki swej przydatności i uniwersalności zaczyna dziś podważać
pozycję klasycznej psychologu. Za sprawą NLP kilka generacji książek na temat pozytywnego
myślenia i rozwoju jednostki znacznie straciło dziś na aktualności.
Mimo że temat jest stosunkowo nowy, nie brak na rynku poświęconej mu literatury Wiele
spośród wydanych dotychczas opracowań opisuje jednak tylko wybrane zagadnienia z tej
dziedziny, toteż nowicjusz może poczuć się zniechęcony po ich lekturze. Wiele podręczników
wyszło spod pióra specjalistów z dziedziny psychoterapii lub hipnoterapii, co odcisnęło
wyraźne piętno na stylu pisania. Naturalną koleją rzeczy programowanie neurolingwistyczne
rozwinęło swój specyficzny żargon, który częściowo odzwierciedla profil wykształcenia jego
twórców (lingwista i psycholog), częściowo zaś służy do wyrażenia pewnych nowych,
specjalistycznych pojęć, które gromadzi każda gałąź wiedzy. Nawet w codziennej rozmowie
praktyk NLP może określić skuteczną technikę mianem „eleganckiej", a mówiąc o stosunkach
międzyludzkich - użyć słowa „taniec".
Czytelnicy nie doczekali się dotychczas rzetelnej literatury popularnonaukowej. Dostępne na
rynku publikacje to w większości albo spłycone, infantylne opracowania albo szczegółowe,
specjalistyczne podręczniki. Mam nadzieję, ze niniejsza książka wypełni tę lukę. Opisuje ona
podstawowe zasady NLP oraz szereg sprawdzonych technik, nadających się do
natychmiastowego zastosowania. W tak niewielkim tomie nie sposób byłoby wyczerpać temat,
z konieczności dokonałem więc selekcji. Kierując się „trzeźwym sceptycyzmem"
wyeliminowałem wszystko, co wydawało się „trudne do przełknięcia" lub „zbyt ciężkie".
Zrezygnowałem na przykład z wszelkich odniesień do hipnoterapii ze względu na mistyczne
konotacje, które może ona wywołać w umysłach niektórych czytelników. Metody „leczenia w
godzinę" z wszelkiego rodzaju fobii (które w istocie pomogły już tysiącom osób) - również nie
zostały uwzględnione, niemniej przedstawiam tu wiele technik zmiany pewnych nawyków oraz
osiągania zamierzonych celów. Wyeliminowałem również techniki wykorzystywane przez
terapeutów, nie nadające się do samodzielnego stosowania. Jeżeli jednak niniejsza książka jest
pierwszą lub jedną z pierwszych pozycji na temat NLP, jaką czytasz, mam nadzieję, ze
3
 realizacja zamieszczonych w niej ćwiczeń pozwoli ci pożytecznie spędzić czas przez
najbliższych kilka miesięcy, a z pewnością wystarczy, byś mógł osiągnąć wyraźne postępy w
dążeniu do celu, nabywaniu pewności siebie i zmianie stylu życia. Czytelnicy, którzy chcą
rozszerzyć swoją wiedzę, znajdą na końcu książki spis proponowanych lektur uzupełniających.
Programowanie neurolingwistyczne - jakie są źródła tej nazwy? Otóż składnik neuro - odnosi
się do neurologicznych procesów widzenia, słyszenia, odczuwania dotykiem, smakiem i
powonieniem, tj. do zmysłów, z których korzystamy w procesie myślenia oraz odbierania
bodźców z otaczającego świata. Cała nasza wiedza oraz to, co określamy mianem świadomości,
dociera do mózgu przez te naturalne okna. Składnik -lingwistyczne świadczy o znaczeniu
elementów językowych zarówno w porozumiewaniu się z innymi, jak i w sposobie
porządkowania własnych myśli. NLP pomaga wykorzystać język codziennej komunikacji do
zmiany sposobu myślenia oraz przyswojenia sobie zachowań prowadzących do sukcesu. Słowo
programowanie oznacza metodę, dzięki której możemy sterować własnymi myślami i
zachowaniami, podobnie jak steruje się komputerem, zadając mu przeprowadzenie określonych
operacji.
Krótko mówiąc, NLP bada, w jaki sposób - za pomocą pięciu zmysłów - filtrujemy bodźce
wysyłane przez otaczający nas świat oraz jak wykorzystujemy te zmysły, zarówno świadomie,
jak i nieświadomie, by osiągnąć pożądane rezultaty Innymi słowy, przedmiotem
zainteresowania NLP jest nasz sposób myślenia, postępowanie bowiem i osiągnięcia
zdeterminowane są właśnie przez te czynniki postrzeganie, wyobraźnię, wzorce przekonań. W
miarę dokonywania nowych odkryć w dziedzinie funkcjonowania mózgu ewoluuje również
NLP, dlatego też każde zawarte tu wyjaśnienie z pewnością wkrótce okaże się niepełne.
Tymczasem jednak można zdefiniować programowanie neurolingwistyczne jako „sztukę i
naukę doskonalenia się".

1. OSIĄGANIE UPRAGNIONYCH CELÓW

Powieściopisarz irlandzki Christy Brown miał władzę tylko w lewej stopie. Urodzony z
porażeniem mózgowym, wymagał stałej opieki Mimo ze nie mówił i nie chodził, zdołał sam
nauczyć się czytać, malować i pisać na maszynie. Na przekor wszystkim przeciwnościom został
wybitnym pisarzem i zdołał osiągnąć to, czego pragnął. Wysiłek przyniósł mu niezależność,
którą tak oto opisał:

Bez przerwy pisałem i pisałem, nieświadom, gdzie się znajduję, godzina za godziną.
Doznawałem wrażenia, że jestem inną osobą. Nie byłem już nieszczęśliwy. Nie
czułem się pokrzywdzony ani zamknięty w odosobnieniu. Byłem wolny, mogłem
myśleć, żyć, tworzyć... Czułem ulgę i ukojenie, mogłem być sobą... I chociaż nie
było mi dane poznać radości tańca, doznałem rozkoszy tworzenia.

Dążenie człowieka do ideału nie zna granic. Doskonałość, którą dostrzegamy u innych -
obojętne, czy budzi w nas zazdrość, podziw czy bałwochwalczą cześć - pociąga nas z
niezrównaną siłą. Ilekroć obserwujemy czyjeś wybitne osiągnięcia, widzimy również cząstkę
samych siebie, tę wyższą lub głębiej ukrytą część swojego „ja", która wydaje się wiedzieć, ze
jest w życiu cos lepszego, do czego należy dążyć. Bez względu na to, co chcemy osiągnąć,
czym się zajmować lub kim być, owa pogoń za ideałem jest zjawiskiem uniwersalnym.
Zagadką natomiast pozostaje, dlaczego niektórzy, jak Christy Brown, mimo wszystkich
przeciwności znajdują to, czego szukają, podczas gdy tylu innym nie udaje się zrealizować
marzeń.
W kulturze Zachodu sukces utożsamiany jest z dobrami materialnymi - atrybutami władzy i

4
 wysokiej pozycji społecznej. Zarazem jednak w programach telewizyjnych i prasie
znajdujemy wiele opowieści o życiu artystów, sportowców czy mężów stanu, których stać na
zaspokojenie każdego kaprysu, a mimo to nie czują się spełnieni. Wielu z nich pomimo
osiągnięcia „sukcesu" popełniło samobójstwo. Z drugiej strony wszyscy znamy kogoś, kto pod
względem stanu posiadania lub zdrowia, cenionego przecież tak wysoko, z pewnością nie jest
człowiekiem sukcesu, pojmowanego według tradycyjnie obowiązujących kryteriów, a jednak
osiągnął pewien stopień zadowolenia, samorealizacji i prawdziwego szczęścia, którego
zazdrościmy. W pewnym sensie osoby takie zrealizowały swoje pragnienia, zajmują się w
życiu tym, co naprawdę daje im satysfakcję.
Wzorem prawdziwego sukcesu są ci, którzy w procesie uczenia się potrafili wznieść się ponad
własne myśli i dostrzec „wielką wizję", zdołali odrzucić schematy myślenia na korzyść innych,
bardziej odpowiednich rozwiązań, dzięki którym mogą zdobyć to, czego pragną. Korzystają oni
z wyzwań, porażek, pozornie nie sprzyjających okoliczności i przypadkowych wydarzeń, by
zrealizować swój twórczy potencjał, osiągnąć mistrzostwo i sukces. O tym właśnie mówi
niniejsza książka jak zdobyć to, do czego dążysz, opanować umiejętności, które pragniesz sobie
przyswoić, i być tym, kim chcesz.
W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pojawiło się wiele książek na temat tzw.
„pozytywnego myślenia" i rozwoju jednostki. Najczęściej sięgały po nie te osoby, którym
sztuka pozytywnego myślenia od dawna nie była obca. Każda kolejna książka lub koncepcja
wzmacniała ich samospełniające się, instynktownie optymistyczne nastawienie. Znacznie mniej
liczni byli czytelnicy, którzy z pewną rezerwą sięgali po owe wyszukane, lecz kuszące recepty
na wszystkie życiowe problemy. W ich wypadku zmiana sposobu myślenia spowodowana
lekturą była krótkotrwała. Wkrótce powracali do zakorzenionych, negatywnych postaw i
przekonań, starannie szufladkując odosobnioną porażkę jako „typową", natomiast starannie
wypracowany sukces jako „przypadek". Po bliższym przyjrzeniu się ówczesnym
autorytatywnym teoriom pozytywnego myślenia znajdujemy w nich jednak więcej retoryki niż
konkretów, a badania, na których je oparto, trudno uznać za spełniające wszelkie wymogi
naukowe.
Od tamtych lat zaszło jednak wiele zmian. Obok zapierających dech osiągnięć w dziedzinie
informatyki, komunikacji i badań kosmicznych dokonano wielu innych ważnych, choć nie tak
spektakularnych odkryć. Badania Rogera Sperry'ego, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie
fizjologii, umożliwiły nowe spojrzenie na sposób funkcjonowania mózgu człowieka Pewne
poglądy, do których specjaliści przywiązani byli od lat, odrzucono wtedy na dobre Na przykład
odkrycie, ze dwie półkule mózgu (ścisłe mówiąc, ich górna część, czyli kora mózgowa)
funkcjonują sprawnie jako dwa niezależne umysły, całkowicie zmieniło nasz sposób
pojmowania mechanizmów rządzących myśleniem i zachowaniami jednostki. Dowody na to, ze
doświadczenia całego życia przechowywane są w mózgu i w każdej chwili można do nich
sięgnąć, zmieniły nasze pojęcia na temat intuicji, pamięci i całego procesu myślenia. A kiedy
dowiedzieliśmy się, ze liczba potencjalnych połączeń neuronalnych w mózgu człowieka jest
większa niż łączna liczba atomów we wszechświecie, zaczęliśmy się zastanawiać, czy możemy
dokonać czegoś więcej za pomocą owej masy „szarych komórek". Krotko mówiąc, wydaje się,
ze wykorzystanie możliwości mózgu pozwoli nam w pełni zrozumieć samych siebie, bliźnich i
całe otoczenie, a także oferuje ogromne, nie zbadane możliwości realizacji dążeń - zdobywania
tego, czego pragniemy.
Programowanie neurolingwistyczne zebrało wiele z tych osiągnięć w spójną całość i jako
pierwsza dziedzina wiedzy przedstawiło gotowe studium optymalnych zachowań jednostki i
komunikacji interpersonalnej. Innymi słowy, wyposażyło nas w naukowe podejście do wysoce
subiektywnego, lecz pasjonującego wszystkich zagadnienia, jakim jest zdobywanie tego, czego
pragniemy. Należy zarazem podkreślić, ze programowanie neurolingwistyczne w niczym nie
przypomina nauk przyrodniczych - istoty ludzkie nigdy nie były idealnym przedmiotem testów
laboratoryjnych, nasze zaś wzorce zachowań, nie mówiąc o sposobach myślenia, nie mieszczą
5
 się w rygorystycznych ramach metody naukowej. Wydaje się, ze mózg człowieka zajmuje
szczególne miejsce w ogólnym porządku świata. Dzięki NLP możemy jednak poznać i opisać
proces myślenia - owego zalążka uczuć, postaw i przekonań, które z kolei tworzą zachowania.
Dyscyplina ta oferuje również usystematyzowane podejście do roli języka w procesie myślenia
i komunikacji międzyludzkiej. Wreszcie, jako jedyna gałąź wiedzy, podsuwa nam schemat, na
podstawie którego możemy stworzyć model optymalnych zachowań i powielać go.
Umiejętności, zdolności, a nawet tzw. „strategie myślenia" można dzielić z innymi. Co jednak
najważniejsze i co najwyraźniej odróżnia NLP od niemal wszystkich gałęzi psychologu i
innych metod terapeutycznych, zajmujących się zachowaniami jednostki, to fakt, ze
programowanie neurolingwistyczne przynosi zauważalne efekty w bardzo krótkim czasie, a
większość zasad i technik można zastosować samodzielnie, bez pomocy terapeuty, doradcy czy
guru.
Niniejsza książka me jest pomyślana jako podręcznik NLP dla laików, lecz jako adresowany do
nich poradnik realizacji dowolnych zamierzeń, natomiast NLP jest dyscypliną, która oferuje
sprawdzone techniki, stawiające osiąganie celów w zasięgu każdego z nas. Nie zajmuje się ona
jałowym rozwazaniem, czy uda nam się osiągnąć cel, nie ucieka się do retoryki i demagogu
Nawiasem mówiąc, nie są one potrzebne, gdyż coraz więcej dowodów na skuteczność NLP
sprawia, ze ludzie różnych zawodów zaczynają dostrzegać korzyści, jakie mogą zeń czerpać.

PRZESŁANKI SUKCESU
Każda istota ludzka obdarzona jest instynktem dążenia do celu. Nie zawsze każe on nam
zmieniać świat lub dokonywać epokowych wynalazków, może być ograniczony do życia
rodzinnego, przydomowego ogrodu lub jakiejś pochłaniającej nas pasji czy zainteresowania.
Wszyscy jednak mamy cele, do których dążymy, chociaż nie zawsze umiemy je sprecyzować, a
nawet rozpoznać Przesłanki te dają o sobie znać, ilekroć jesteśmy świadkami sukcesu innych
Nie dostarczają one gotowego przepisu na sukces - ludzie są przecież tak rózne pod względem
osobowości, talentów i potencjału intelektualnego - stanowią jednak klucz do zrozumienia
sposobu postępowania.
Odczuwamy czasem chęć działania, entuzjazm czy tez pasję - możesz to nazwać, jak chcesz -
które, jak się wydaje, wzbudza w nas jasno określona wizja celu. Mamy silne przekonania na
temat samych siebie, własnych możliwości, osób, wśród których żyjemy. Z tym wszystkim na
ogół związany jest silny system przekonań kulturowych (wartości podstawowe od wieków były
i są do dziś zdumiewająco podobne na całym świecie, w różnych kulturach i religiach).
Zauważamy również, ze osoby, które odnoszą sukcesy, nie tylko znają cel swych dążeń, ale
również wydają się postępować według z góry przygotowanego planu. Ich sposób myślenia
oraz korzystania z zasobów wewnętrznych i zewnętrznych sprawia wrażenie w pełni
uporządkowanego. Dotyczy to wybitnych sportowców, skutecznych menedżerów, artystów,
muzyków i przedstawicieli innych twórczych zawodów. Wszyscy oni wydają się również
obdarzeni specyficzną energią, nie tylko siłą i sprawnością fizyczną, lecz rodzajem energii
wewnętrznej, która pomaga im stawiać czoło przeciwnościom tam, gdzie jednostka przeciętna
dawno złożyłaby broń. Tej energii, podobnie jak przekonań, wyznawanych wartości i wizji
celu, nie przypisujemy cechom genetycznym, wykształceniu czy wychowaniu. Uznajemy ją
raczej za nieodłączną część dążenia do wyznaczonego celu lub realizacji marzenia, którą
wszyscy rozumiemy, gdyż wszyscy stale do czegoś dążymy. Wreszcie, osoby te posiadają
zdolność komunikacji na każdym poziomie i w każdy sposób, konieczny do osiągnięcia celu.
Do identyfikacji cech charakteryzujących ludzi sukcesu nie jest potrzebna odrębna dyscyplina
wiedzy. Tym, co oferuje nam w tej dziedzinie programowanie neurolingwistyczne, jest
możliwość zrozumienia, w jaki sposób określone cechy oddziałują na zachowania. Następnie
wskazuje nam ono, jak opracować własny lub wykorzystać już istniejący model efektywnych
strategii myślenia i zachowania, nie tracąc czasu na próby i błędy. Kiedy poznamy wzorzec
(treść ma znaczenie drugorzędne) zachowań prowadzących do sukcesu, jego osiągnięcie będzie
6
 w zasięgu każdego z nas.

CZTERY KROKI DO SUKCESU

Oto cztery podstawowe kroki, prowadzące do zdobycia tego, czego pragniesz. Są one proste a
zarazem zdumiewająco głębokie. Stanowią podstawę wszelkiego sukcesu, fundament, na
którym opiera się całe programowanie neurolingwistyczne. Jeżeli powziąłeś silne
postanowienie realizacji własnych pragnień, te cztery kroki nawet bez dalszego wsparcia lub
objaśnień wystarczą, byś mógł zmienić swoje życie. Uzupełnione o szczegółowe zasady i tech-
niki, opisane w niniejszej książce, tworzą swoistą „technologię" zdobywania tego, czego
pragniesz.

1. Poznaj swe pragnienia

Zgodnie z założeniami NLP musisz znać cel, który chcesz zrealizować Sukces można osiągnąć
tylko wówczas, gdy zna się cel swych dążeń. Jeżeli nie jesteś szczególnie ambitny lub nie masz
sprecyzowanego celu, sformułowanie go może wydać ci się zabiegiem sztucznym i
wymuszonym. Należy jednak od tego zacząć. Wszyscy mamy pragnienia i marzenia, dotyczące
nas samych lub rodziny, przyjaciół, a nawet większej społeczności. Być może masz jakieś złe
nawyki, które chcesz wykorzenić, bądź podziwiasz u innych jakieś umiejętności czy zdolności,
które sam chciałbyś posiąść. Wszystkie te dążenia mogą stanowić cel w rozumieniu NLP.
Określiwszy go, możesz zacząć skutecznie realizować powzięte zamierzenia. Ta chwila jest
równie dobra na przystąpienie do działania, jak każda inna. W następnym rozdziale poznasz
kilka prostych kryteriów oceny prawidłowości sformułowania celów Ich przejrzyste
zdefiniowanie zapewnia maksimum szans powodzenia.

2. Zacznij działać
Rób to, co twoim zdaniem przyniesie pożądane wyniki. Powyższe stwierdzenie brzmi jak
truizm, jednak wybijające się jednostki zawdzięczają swoje sukcesu podejmowaniu działań, o
których mm tylko mówią lub rozmyślają. Twoje postępowanie może nie przynieść
zamierzonych efektów, zatem wchodzi tu w grę element ryzyka. Nigdy tego jednak nie
sprawdzisz, dopóki nie zaczniesz działać.

3. Naucz się dostrzegać rezultaty własnych działań

Umiejętność ta wymaga tzw. „ostrości postrzegania". Musisz nauczyć się rozpoznawać
zdarzenia będące bezpośrednim następstwem twoich czynów, oceniać, czy podjęte działania
przybliżają cię do zamierzonego wyniku. Musisz również rozpoznawać sygnały i negatywne
informacje zwrotne, które informują, ze zbaczasz z przyjętego kursu. Programowanie
neurolingwistyczne poświęca wiele uwagi badaniu, w jaki sposób odbieramy rozmaite bodźce,
jak je interpretujemy i jak wykorzystujemy zebrane w ten sposób informacje w dalszych
działaniach.

4. Bądź przygotowany na zmianę zachowań, dopóki nie osiągniesz zamierzonego rezultatu

Musisz wsłuchiwać się w sygnały odbierane z otoczenia za pośrednictwem zmysłów i
odpowiednio korygować lub zmieniać postępowanie. Jeżeli nie uda ci się za pierwszym razem,
spróbuj czegoś innego! Czasem będzie to od ciebie wymagać twórczego myślenia, a pomoże ci
w tym niniejsza książka, która proponuje wiele sposobów kreowania nowych postaw i za-
chowań.
Te cztery kroki są tak oczywiste, ze istnieje niebezpieczeństwo, iż całkowicie je zignorujesz i
wyruszysz na poszukiwanie czegoś bardziej złożonego i wymagającego większego wysiłku.
Innym często popełnianym błędem jest pominięcie jednego z etapów, na przykład woli podjęcia
działania, gdy nie jesteś pewien, jakie uzyskasz efekty, lub chęci zmiany zachowań, kiedy wo-
lałbyś raczej pozostać przy znajomym, pozbawionym ryzyka sposobie postępowania. Jeżeli
7
 jednak poświęcisz trochę czasu na obserwowanie osób (włącznie z twoimi dobrymi
znajomymi), które dokonały w życiu czegoś wartościowego, zaczniesz dostrzegać schemat
czterech kroków w każdym osiągniętym przez nie sukcesie. Początkowo podążanie ich siadem
może wymagać od ciebie wysiłku, lecz nic, co w życiu cenne, nie przychodzi samo. Bądź
pewien, ze poniesione nakłady zwrócą się wielokrotnie, sama zaś podroż, podobnie jak w
przypadku rozmaitych dziedzin aktywności, może dostarczyć nie mniejszej satysfakcji niż
dotarcie do miejsca przeznaczenia.

ZAŁOŻENIA NLP
NLP, podobnie jak każda dyscyplina wiedzy, opiera się na określonych zasadach W tym
przypadku są one jednak znacznie bardziej elastyczne niż prawa obowiązujące w naukach
przyrodniczych Należy je uznać nie tyle za bezwzględnie prawdziwe, ile za użyteczne (np.
stwierdzenie, ze na Mazurach zawsze pada, może być niesłuszne, a jednak jest przydatne) Na
początek opiszę kilka wybranych zasad, by dać ci wyobrażenie o całości przedmiotu Reguły te
stanowią również fundament wielu technik, które wkrótce poznasz Samo ich zrozumienie może
przynieść zauważalną zmianę twoich zachowań, jeżeli zastosujesz je w codziennych sytuacjach
Oto najważniejsze z nich:

Mapa nie jest terenem

Każdy z nas postrzega zachodzące wokół zdarzenia za pomocą pięciu zmysłów. Twój sposób
interpretacji bodźców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych uzależniony jest od
doświadczeń życiowych, przez które filtrowane są informacje, docierające do ciebie za
pośrednictwem zmysłów. Co tobie wydaje się dobre, ja mogę uznać za złe; co dla mnie jest
użyteczne, ty możesz odrzucie jako zbędne. Ta indywidualna interpretacja otaczającego świata
jest elementem map myśli, które stanowią rzeczywistość każdego z nas i określają sposób
postrzegania świata oraz świadomość. Twoja mapa jest inna niż moja, widzisz świat inaczej niż
ja. Zarazem żadna z nich me jest odbiciem obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Oznacza to,
że nie stanowią one obrazu świata zewnętrznego; są jedynie jego subiektywnymi
interpretacjami. Należy pogodzić się ze świadomością, ze nigdy nie poznamy samego terenu.
Poruszamy się po nim, korzystając z własnych map, które zawsze pozostaną subiektywne,
choćbyśmy starali się możliwie najprecyzyjniej rejestrować wrażenia odbierane wzrokiem,
słuchem czy dotykiem. Możesz być przekonany, ze terrorysta nie jest bojownikiem o wolność,
ze brawura nie jest bohaterstwem, a Mary nie jest zarozumiała, tylko pewna siebie, jednak moja
mapa może interpretować tę samą obiektywną rzeczywistość zupełnie inaczej. Żaden z nas nie
ma prawa twierdzić, ze jego sposób postrzegania jest obiektywny, po prostu inaczej
interpretujemy te same wydarzenia i sytuacje. Żywimy różne przekonania na temat
niezliczonych wydarzeń dnia codziennego -mamy odmienne mapy tego samego terenu.
Chociaż ta przenośnia może wydawać się banalna, niesie ona niezwykle głębokie implikacje.
Dzięki niej możemy zrozumieć sposób postrzegania świata przez innych, a co za tym idzie,
zdobyć umiejętność sprawnego porozumiewania się z nimi i czerpać z mej ogromne korzyści.
Odkrywszy różnice między mapami innych osób a twoją własną, nie tylko zaoszczędzisz czas i
energię, które strawiłbyś na nieudanych próbach komunikacji, ale także poznasz motywy
działania otaczających cię osób i nauczysz się oddziaływać na nie, by pomogły ci osiągnąć cel.
Czyjeś postępowanie może wydawać się innym niestosowne, dziwne lub nawet nieracjonalne,
lecz w kontekście jego własnego systemu myśli zawsze ma ono sens. Kierując się swym
indywidualnym i bardzo zawężonym obrazem rzeczywistości, podejmujemy najkorzystniejsze
w naszym mniemaniu działania.

U podstaw wszystkich zachowań leżą pozytywne intencje

NLP wprowadza rozróżnienie między zachowaniami a intencjami, między tym, co robimy, a
tym, co chcemy osiągnąć. Za każdym naszym postępkiem kryją się pozytywne intencje, cele,
8
 do których zmierzamy, zawsze mają dla nas wartość, bez względu na to, jak oceniają je inni
Nawet palenie papierosów może wynikać z pozytywnych pobudek, np. z chęci odprężenia się
lub zyskania akceptacji w określonej grupie.
Rozważmy inny przykład: mąż i ojciec, spędzający niewiele czasu z rodziną, może trwać w
przekonaniu, że starając się zarabiać na jej utrzymanie, budować własną karierę i zabezpieczyć
przyszłość najbliższych, działa w ich interesie. Bez względu na to, jak niewłaściwe wyda się
innym jego postępowanie, wynika ono z pozytywnych przesłanek Często sami me jesteśmy
świadomi własnych intencji, które - jak w przypadku palenia - mogą być złożone i sprzeczne.
Odrobina zastanowienia pozwala jednak zidentyfikować pobudki, które nami powodują. Kiedy
zrozumiesz tę zasadę, zdołasz uwolnić się od niepożądanych zachowań. Nie będzie ci do tego
potrzebna silna wola ani jakieś specjalne starania. Wystarczy, że rozpoznasz swe pozytywne
intencje i znajdziesz inny, lepszy sposób ich realizacji, a taki sposób zawsze istnieje.

Możliwość wyboru jest lepsza niż jej brak

Możliwość dokonania wyboru oznacza większą wolność działania oraz więcej szans na
zrealizowanie wytyczonych celów. Programowanie neurolingwistyczne poświęca wiele uwagi
wyszukiwaniu kolejnych możliwości i kreowaniu nowych wariantów. Często zdumiewa nas, ile
dobrych pomysłów przychodzi nam do głowy, kiedy jesteśmy w twórczym stanie ducha. „Na-
tchnienie" może nadejść o każdej porze - kiedy jesteś pod prysznicem, prowadzisz samochód, a
nawet gdy budzisz się w środku nocy. Pozwala nam ono głębiej wejrzeć we własne problemy i
odkryć inne sposoby ich rozwiązania.
Programowanie neurolingwistyczne ujmuje tę kwestię następująco - jedna możliwość to brak
możliwości; dwie - to dylemat, trzy lub więcej możliwości pozwala ci znaleźć najlepszą drogę
do celu. Jeżeli jednak nie wierzysz we własną pomysłowość, w niniejszej książce znajdziesz
opis szeregu technik, dzięki którym uruchomisz nieograniczoną kreatywność mózgu, wyko-
rzystując w tym celu formy wypowiedzi oraz sposób postrzegania sytuacji.

Treść komunikatu określa reakcja odbiorcy

Jeżeli próba komunikacji nie przynosi pożądanego efektu, zazwyczaj instynktownie obwiniamy
osobę, do której adresujemy wypowiedź. „Ona mnie w ogóle nie słucha". „Przecież ma to
napisane czarno na białym". Nawiązując do poprzedniej przenośni możemy powiedzieć, iż
każdy z nas zakłada, ze jego mapa jest taka sama jak mapa jego rozmówcy. Przekaz
odzwierciedla ten błąd w rozumowaniu, nawet jeżeli został sformułowany w sposób możliwie
najprostszy i jednoznaczny. Komunikacja obejmuje nie tylko wypowiedź werbalną, ale także
ton głosu, mimikę i gesty, które zdradzają uczucia, postawę i przekonania mówiącego (tj. jego
własną mapę). Nic zatem dziwnego, ze tyle prób nawiązania porozumienia kończy się
niepowodzeniem.
Zalecane podejście do aktu komunikacji polega na potraktowaniu negatywnej reakcji
rozmówcy jako sygnału, iż należy skorygować postępowanie (jeżeli zachodzi taka potrzeba -
nawet wielokrotnie), by osiągnąć pożądany efekt. Przyjęcie takiego punktu widzenia pozwala
wyeliminować emocje i skoncentrować się na celu komunikacji. Jest to czasochłonna metoda
prób i błędów, nakłada ona zarazem brzemię odpowiedzialności na nadawcę przekazu, jednak
poniesione wysiłki nie będą zmarnowane. Proces komunikacji jest tylko jednym ze środków do
celu; można go zmienić lub zastąpić innym, zgodnie z indywidualnymi potrzebami Jednak
chwila zastanowienia nad sposobem porozumiewania się z innymi jest opłacalną inwestycją,
ponieważ negatywne informacje zwrotne niewątpliwie okażą się w przyszłości przydatne
Zatem bądź gotów na zmiany. Jeżeli pozostaniesz przy dotychczasowych wzorcach
postępowania, będziesz musiał poprzestać na dotychczasowych osiągnięciach!
Stopniowo nabywamy umiejętność skutecznego porozumiewania się z innymi. Uczymy się, co
należy mowie i jak postępować, by osiągnąć pożądane rezultaty. Wkrótce staniemy się
mistrzami sztuki komunikacji i osiągania wyznaczonych celów. Takie podejście do procesu
9
 porozumiewania się z innymi daje nam siłę i zapewnia jeszcze jedną możliwość wyboru, nie
jesteśmy już uzależnieni od zróżnicowanych sposobów postrzegania i przekonań otaczających
nas osób. Wraz z siłą przychodzi jednak odpowiedzialność za podejmowane działania i
osiągnięcie tego, do czego dążymy. Miarą skuteczności komunikacji nie są zatem
wypowiedziane słowa czy wykorzystane środki techniczne, lecz to, czy pożądany efekt został
osiągnięty.

Porażki nie istnieją, są tylko informacje zwrotne

Jeżeli wydarzenia przybierają obrót inny od zaplanowanego, skłonni jesteśmy uznać to za
porażkę. Według NLP, takie nieprzewidziane wydarzenia nie są ani złe, ani dobre, mają one
jedynie walor informacyjny. Jeżeli podczas nauki jazdy przełączasz biegi wywołując zgrzytanie
przekładni, nie oznacza to, że doznałeś porażki jako kierowca, a jedynie, ze w ten szczególny
sposób nauczyłeś się zmieniać biegi. Wyciągnąłeś z tego właściwe wnioski i skorygowałeś
zachowania. Wykorzystałeś odebrany sygnał, czyli informację zwrotną, by osiągnąć lepsze
wyniki. Powyższe rozróżnienie jest niezwykle ważne, poczucie bowiem doznanej porażki
(będące w większym stopniu wrażeniem subiektywnym niż rzeczywistością) i wynikająca z
niego niższa samoocena zawsze wywiera negatywny wpływ na nasze zachowania.
Niepowodzenie lub osiąganie gorszych wyników nabiera cech samospełniającego się,
podświadomego celu. Usunąwszy z własnej mapy pojęcie porażki, otworzysz przed sobą wiele
nowych możliwości. Kiedy inni poddadzą się, ty będziesz nadal szedł naprzód Czy
rozpoznajesz, kogo dotyczą przedstawione poniżej dane biograficzne?

Zbankrutował w wieku 31 lat.

Przegrał w wyborach legislacyjnych w wieku 32 lat.
Ponownie zbankrutował w wieku 34 lat.
Przeżył śmierć ukochanej osoby w wieku 35 lat
Doznał załamania nerwowego w wieku 36 lat
Przegrał wybory w wieku 38 lat.
Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 43 lat.
Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 46 lat.
Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 48 lat
Przegrał w wyborach do Senatu w wieku 55 lat.
Doznał porażki w staraniach o stanowisko wiceprezydenta Stanów
Zjednoczonych w wieku 56 lat.
Przegrał w wyborach do Senatu w wieku 58 lat
Został prezydentem Stanów Zjednoczonych w wieku 60 lat

Człowiekiem tym byt Abraham Lincoln. Nie jest on bynajmniej jedyną historyczną postacią,
która doznała tak wielu „porażek" w drodze do wybitnych osiągnięć. Tomasz Edison po
licznych próbach udoskonalenia żarówki elektrycznej wciąż twierdził „Nie poniosłem porażki.
Odkryłem tylko kolejny sposób niewynalezienia żarówki". Doprawdy w nieskończoność można
by uzupełniać listę wybitnych jednostek, które stosowały w życiu tę zasadę Ilustruje ona
również omówione wyżej cztery kroki do sukcesu. Kierując się nią, przyjmujesz postawę, która
każe ci iść naprzód i wyróżnia z otaczającego tłumu. Uczysz się na każdym błędzie, a tym
samym obracasz każdy uzyskany wynik - nawet najbardziej negatywny lub bolesny - na swoją
korzyść. Zaczynasz rozpoznawać działania najbardziej efektywne i stosownie korygujesz swoje
dążenia zarówno pod względem czasu jak i wysiłku, wkładanego w ich realizację.

LEPSZA METODA PRZYSWAJANIA WIEDZY

Jak mogłeś zauważyć na podstawie powyższych założeń, programowanie neurolingwistyczne
dotyczy uczenia się na podstawie obserwacji otoczenia oraz opierania podejmowanych działań
10
 na zgromadzonej w ten sposób wiedzy. Zasady NLP mają więc równie wiele wspólnego z
nauką - w najszerszym sensie tego słowa- ile z komunikowaniem się i osiąganiem celów.
Przyswajaniu wiedzy powinno nieodłącznie towarzyszyć poczucie przygody, radość i
podniecenie. Powinniśmy uczyć się tak, jak uczą się małe dzieci, nie zaś w sposób, do jakiego
przyzwyczaili nas nauczyciele. Umiejętność spontanicznego, a zarazem efektywnego
przyswajania wiedzy bez pomocy nauczyciela jest jedną z najcenniejszych, jakie oferuje
programowanie neurolingwistyczne.
Osoby zdobywające doskonałość w jakiejś sferze aktywności często nie zdają sobie z niej
sprawy, dopóki nie powie im o tym ktoś postronny. Co więcej, często nie potrafią wyjaśnić, w
jaki sposób osiągają tak znakomite rezultaty Ich sprawność osiągnęła poziom, na którym
działają one nieświadomie. W ostatnich minutach meczu wybitny tenisista może świadomie
myśleć o tym, jaki kierunek chce nadać piłce czy jak uderzy za chwilę przeciwnik lub o ciepłej
kąpieli i wygodnym łóżku; nie będzie natomiast zastanawiał się nad techniką uderzenia czy tez
pracą nóg, które są u niego całkowicie automatyczne. Pozostaje nieświadomy swych
magicznych umiejętności, przykuwających uwagę widzów. Timothv Gallwey miał po stokroć
rację, pisząc w książce The Inner Game of Tennis (Wewnętrzna gra u tenisa), iż gdyby ów
tenisista analizował każdy ruch, prawdopodobnie grałby gorzej, straciłby „rozpęd" i
zaprzepaścił szansę na zwycięstwo. To samo dotyczy każdego z nas, np. kiedy prowadzimy
samochód. Nie zastanawiamy się, jak właściwie to robimy, nie myślimy o sprzęgle, ułożeniu
rąk na kierownicy i szeregu innych czynności, które wykonujemy automatycznie, gdyż
udoskonaliliśmy je do poziomu „kompetencji nieświadomej".
Jeżeli owo nieświadome mistrzostwo jest ostatecznym celem zdobywania każdej umiejętności
lub sprawności, z jakiego poziomu rozpoczynamy naukę'. Początkowo wszyscy jesteśmy na
etapie, który można nazwać nieświadomą ignorancją (w odniesieniu do wiedzy) lub
nieświadomą niekompetencją (w odniesieniu do umiejętności lub sprawności). Innymi słowy,
nie wiemy, czego me umiemy lub czego nie potrafimy zrobić. Zgodnie z pierwszą zasadą NLP,
określony zasób wiedzy lub umiejętności leży poza naszą wewnętrzną mapą świata. Jestem
pewien, ze od czasu do czasu zdarza ci się zetknąć z tematem lub sytuacją, o której istnieniu
wcześniej nie wiedziałeś. W tej właśnie chwili przechodzisz ze stanu błogiej, nieświadomej
ignorancji lub niekompetencji do stanu niekompetencji świadome) Uświadomiłeś sobie, ze
czegoś nie wiesz lub nie potrafisz.
Ilekroć próbujemy przyswoić sobie nowy zasób wiedzy lub zdobyć nową umiejętność - od
pieczenia sufletu czy wymiany koła w samochodzie po naukę obcego języka - uczymy się,
będąc świadomymi własnej niekompetencji. Przyswoiwszy sobie określone wiadomości,
przechodzimy do etapu nauki zwanego kompetencją świadomą. Wiemy wówczas, ze potrafimy
cos zrobić i robimy to dobrze, przynajmniej do pewnego stopnia. Wszyscy dążymy do tego, by
zawrzeć w tej kategorii coraz więcej dziedzin aktywności, od sportu i ogólnego wykształcenia
po kwalifikacje zawodowe i stosunki międzyludzkie.
Ostatni szczebel omawianej drabiny uczenia się z punktu widzenia NLP jest zdecydowanie
najważniejszy. Jest to poziom, na którym nie jesteśmy świadomi posiadanych umiejętności
Możemy wykonywać rozmaite czynności, nie wiedząc dokładnie, jak to robimy, i nie musimy
się nad tym zastanawiać. Nawet światowej klasy specjaliści często nie potrafią wyjaśnić, jak
osiągają swoje sukcesy, uważają, ze przychodzą one same, bez szczególnych starań z ich
strony.
W wysoce świadomy sposób nie możemy myśleć jednocześnie o więcej niż jednej rzeczy,
chociaż jesteśmy w stanie wykonywać nawet pięć czy sześć rożnych czynności naraz. Zatem
wykonując każdą złożoną czynność, od prowadzenia samochodu po jedzenie żeberek (kiedy
siedzimy przy stole, rozmawiamy, me spuszczamy z oka niesfornego dwulatka i słuchamy
wiadomości telewizyjnych), musimy korzystać z pomocy naszego „pilota automatycznego". To
dzięki memu możemy wykonywać rutynowe czynności, jak golenie się, ubieranie lub mycie
okien, myśląc o czymś zupełnie innym. Kiedy ów pilot jest włączony (a wyłączamy go bardzo
11
 rzadko), nie kontrolujemy wszystkiego, co dzieje się wokół nas. W pełni świadomie
angażujemy się zaledwie w jedną lub dwie sprawy, wymagające skupienia uwagi (jak np.
szczególnie ważna teza, jaką chcemy wysunąć w rozmowie, lub nadchodzący boi głowy).
Jedzenie żeberek, kąpiel lub wkładanie brudnej bielizny do pralki należą już do kategorii
kompetencji nieświadomej.
Wykorzystując opisaną wyżej drabinę uczenia się i kilka technik osiągania celów, które oferuje
NLP, możesz odesłać (lub podnieść, w zależności od własnej interpretacji) niemal każdą
umiejętność do poziomu kompetencji nieświadomej. Mózg może w ten sposób osiągnąć niemal
nieograniczoną sprawność. Osoby, które osiągnęły ten szczebel uczenia się, odnoszą sukcesy
jako biznesmeni, potrafią zapamiętać oszałamiającą liczbę danych, w roli wirtuozów
przykuwają uwagę słuchaczy lub piszą 50 książek w ciągu roku Nie uważają tych osiągnięć za
nadzwyczajne - w ogóle o nich nie myślą. Omawiany tryb uczenia się angażuje cały mózg.
zarówno lewą, świadomą półkulę, jak i prawą - nieświadomą, i polega na zastosowaniu
skutecznych strategu myślenia. Zdobywając umiejętności NLP, dążymy do tego, by korzystać z
nich w sposób intuicyjny. Podobnie jak w przypadku innych sprawności, na początku będzie to
od nas wymagać świadomego wysiłku i praktyki.

kompetencja nieświadoma
↑
kompetencja świadoma
↑
niekompetencja świadoma
↑
niekompetencja nieświadoma

Zdarza się, że musimy się czegoś oduczyć – np. skorygować postawę podczas gry w tenisa lub
pozbyć się złych nawyków związanych z prowadzeniem samochodu. Wymaga to cofnięcia się
od kompetencji nieświadomej (etapu, w którym nie myślimy o wykonywanych czynnościach)
do świadomej niekompetencji. Uczenie się od nowa polega na powtórnym przejściu od
świadomej niekompetencji poprzez kompetencję świadomą do kompetencji nieświadomej, przy
czym uzyskujemy więcej możliwości wyboru i wyższy poziom mistrzostwa.
Opisałem wyżej kilka podstawowych zasad NLP, oddziałujących na nasz sposób myślenia,
zachowanie oraz proces uczenia się. W dalszej części książki zapoznamy się również z innymi
regułami. Przedstawię techniki, które pozwolą ci możliwie najefektywniej spożytkować te
proste, ale niezmiernie skuteczne kanony postępowania.
Jednakże osiągnięcie sukcesu zależy tylko od ciebie. W następnych rozdziałach poznasz
sprawdzone metody stosowania opisanych zasad w rozmaitych sferach życia, opracowane na
podstawie obserwacji tysięcy osób, które osiągnęły sukces w różnych dziedzinach. Stanowią
one strategię, która zawsze przynosi rezultaty, jeżeli stosowana jest z pełnym zaangażowaniem.
Decyzja o wprowadzeniu zmian we własnym życiu należy jednak do ciebie. Sam musisz
postanowić, czy chcesz wkroczyć na drogę realizacji celów, które pragniesz osiągnąć. Już czas
zaostrzyć normy, które sobie wyznaczyłeś, czas zmienić ograniczające cię przekonania i
zastosować strategie, które przyniosą rezultaty. Czas podjąć decyzje.

CZAS NA DECYZJE
Dalsze koleje twojego życia określa to, co teraz uważasz za ważne. Decyzje, które podejmiesz,
wyznaczą twoją przyszłość. Jesteś dzisiaj tym, kim jesteś, ponieważ w przeszłości podjąłeś lub
nie podjąłeś określonych postanowień. Osiąganie sukcesu jest przejmowaniem kontroli nad

12
 własnym życiem. Zdobywamy tę kontrolę dzięki działaniom, które z kolei zalezą od podejmo-
wanych przez nas decyzji.
Postanowienie oznacza zobowiązanie się do jego realizacji. Istnieje olbrzymia różnica między
zwykłym zainteresowaniem określoną dziedziną („Chciałbym mieć lub robić to czy owo") a
zaangażowaniem się w dążenie do celu („Zamierzam to zrobić"). Większość ludzi wynajduje
tysiące pretekstów, by usprawiedliwić niezrealizowanie swoich marzeń. Różnica między tobą a
nimi polega me na tym, ze ty wiesz, co i w jaki sposób należy uczynić, lecz na tym, ze
angażujesz się w działanie i wprowadzanie zmian w swoim życiu. Jeżeli chcesz rzucić palenie,
musisz podjąć nieodwołalne postanowienie. Pragnąc nauczyć się obcego języka, musisz
zamienić zainteresowanie w zobowiązanie - musisz zdecydować Wszyscy potrafimy
podejmować decyzje - jest to wrodzona zdolność człowieka - ale nie wszyscy potrafimy je
realizować. Musimy podejmować ich więcej i czymś to każdego dnia, gdyż każda decyzja,
nawet najbłahsza, jest impulsem do działania, które w końcu przynosi rezultaty. Warto
zastosować tę zasadę w praktyce, a kiedy naprawdę postanowisz cos zrobić, będziesz mógł
dokonać niemal wszystkiego, czego zechcesz. Zacznij od decyzji o rzetelnym zastosowaniu
technik, z którymi zapoznasz się w tej książce Postanów, ze zdobędziesz wiedzę i umiejętności,
które umożliwią ci realizację „21-dniowego planu działania". Zadecyduj, iż jedynym kryterium
twojej oceny zaproponowanych technik będzie ich skuteczność.
W następnym rozdziale podejmiesz decyzje dotyczące twoich celów, zarówno doraźnych, jak i
tych, które - odzwierciedlając wyznawane przez ciebie poglądy i system wartości - wpłyną na
całe twoje życie. Będziesz zatem decydować me tylko o tym, co robić, ale również o tym, co
jest dla ciebie ważne, na czym powinieneś się skoncentrować, a co odsunąć na dalszy plan.
Podejmiesz postanowienia dotyczące każdego z aspektów twojego życia.
Na myśl o konieczności podjęcia decyzji wiele osób odczuwa niepokój, obawiając się
popełnienia błędu. Jeżeli zaobserwowałeś u siebie podobną reakcję, powinieneś zacząć od
postanowienia, iż nie będziesz bał się porażek, dasz sobie szansę, mając świadomość, ze sukces
nie jest stuprocentowo pewny. Bezsporne jest jedynie to, ze jeżeli nie zaczniesz działać,
niczego nie osiągniesz. Osoby, które potrafią skutecznie dążyć do celu, zawsze są przygo-
towane na niepowodzenie. Doświadczyła go każda z nich (niektóre nawet wielokrotnie), lecz
słowo „porażka" rzadko gości na ich ustach. Wiedzą, ze od czegoś należy zacząć, że trzeba być
przygotowanym na zmianę wybranej drogi i dążyć do celu wbrew wszystkim przeciwnościom.
Zatem nie bój się podjęcia niewłaściwych decyzji. Znajdziesz się w gronie najlepszych. Teraz
zaś postanów, ze uczynisz pierwsze kroki na drodze do zdobycia tego, czego pragniesz, ucząc
się jasno formułować cele.

2. WYZNACZANIE CELÓW
Pierwszym krokiem do sukcesu jest rozpoznanie własnych pragnień; określenie, co chce się
mieć lub osiągnąć, kim być. Programowanie neurolingwistyczne nie zajmuje się definiowaniem
celów i dążeń - tylko ty możesz zdecydować, czego naprawdę chcesz - lecz pomaga
sprecyzować pragnienia i podsuwa sposoby ich realizacji.
Od dawna wiadomo, ze osoby, które osiągają sukcesy, podporządkowują swoje postępowanie
wyznaczonemu celowi W 1953 roku na Uniwersytecie Yale przeprowadzono eksperyment,
podczas którego zapytano grupę studentów, czy mają szczegółowe, jasno sprecyzowane cele i
gotowy plan ich realizacji Zaledwie trzy procent udzieliło odpowiedzi twierdzącej Dwadzieścia
lat później autorzy odszukali uczestników tego eksperymentu i stwierdzili, ze pod względem
osiągnięć finansowych owe trzy procent studentów było warte więcej niz pozostałe 97 procent
razem wzięte. Tego rodzaju kryterium nie daje pełnego obrazu osiągnięć badanej grupy
13
 (zwłaszcza ze sukcesu nie można mierzyć tylko według stanu posiadania), jednak w wyniku
innych, bardziej subiektywnych pomiarów, np. poziomu zadowolenia czy odczuwanego
szczęścia, te trzy procent również uplasowało się w ścisłej czołówce.
Niektórym osobom wyznaczenie celu sprawia trudność, być może dlatego, ze nigdy się nad nim
nie zastanawiały. Fakt, ze czytasz tę książkę, prawdopodobnie dowodzi, ze nie należysz do tej
grupy Twoje cele mogą mimo to bardziej przypominać życzenia, które z reguły są dość ogólne,
niezbyt poważne i ulegają ciągłym zmianom. Być może me uważasz się za osobę szczególnie
ambitną lub nastawioną na osiąganie celu, lecz może to tylko kwestia naszych odmiennych
sposobów formułowania myśli.
Każda istota ludzka jest superskutecznym mechanizmem osiągania celów Stale realizujemy
setki naszych życiowych „zadań" - takich jak utrzymanie oddechu, tętna i temperatury na
stałym poziomie - zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy. Na szczęście zadania te zapisane są
w programie organizmu Nie wolno nam jednak twierdzić, ze ktoś, kogo określamy jako „ciepłe
kluchy", nie jest zorientowany na cel, tylko na tej podstawie, ze brak mu ambicji i nie definiuje
jasno swych zamierzeń. W stale zmieniającej się rzeczywistości nawet utrzymanie status quo
wymaga wielkiej siły woli i wytrwałości. Prowadzenie tzw. „spokojnego życia" jest -
przynajmniej według moich doświadczeń - szalenie ambitnym celem w dzisiejszym
rozpędzonym świecie.
Większość ludzi uważa, ze cele powinny wiązać się ze światem materialnym. Mogą one jednak
dotyczyć rodziny, zdrowia, uprawiania hobby, sportu lub formy spędzania wolnego czasu. Tego
rodzaju cele mają charakter niematerialny, toteż należy je mierzyć raczej według kryterium
jakościowego niż ilościowego. Jeżeli pragniesz zmienić zawód lub styl życia albo uwolnić się
od przymusu „robienia kariery", stajesz wobec trudniejszego wyzwania niż wspinanie się po
drabinie sukcesu materialnego, a twój cel nie jest mniej wartościowy.

ZDOBYWCY I MARZYCIELE
Nie istnieje jedna, uniwersalna metoda wyznaczania i definiowania celów. Niektórzy działają w
sposób zorganizowany i systematyczny, zapisując wszystkie cele na papierze, a nawet dzieląc
je na krótko-, średnio-i długoterminowe. Niewątpliwie takie osoby w równie logiczny sposób
podchodzą do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji, związanych na przykład ze
zmianą pracy lub miejsca zamieszkania. Inni nie określają swych zamierzeń w sposób
usystematyzowany, a mimo to podporządkowują im swoje działania, mają jasny obraz lub
poczucie tego, co pragną osiągnąć, i są wierni tej wizji. Do tej kategorii należą medaliści
olimpijscy i biznesmeni, ale również każdy, kto potrafi ujrzeć w wyobraźni swój cel, zanim go
osiągnie, np. lepszą posadę, sukces sportowy czy tez nową architekturę ogrodu. Różnica ta
wiąże się ze sposobem myślenia, a zwłaszcza z indywidualnymi predyspozycjami do
wykorzystania jednej z półkul mózgu. Lewa półkula specjalizuje się w świadomym,
szczegółowym, werbalnym myśleniu, zgodnym z zasadami logiki, natomiast prawa półkula
preferuje obrazy i uczucia, wydaje się lekceważyć logikę i postrzega zjawiska bardziej
kompleksowo.
NLP uczy, jak wprząc do pracy obie półkule, by za ich pomocą precyzyjnie formułować cele,
zapewniające maksimum szans na sukces. Jeżeli posiądziesz umiejętność posługiwania się
całym mózgiem, zdobędziesz jedyny w swoim rodzaju, doskonały instrument, dzięki któremu
pogodzisz marzenia ze zdrowym rozsądkiem i odkryjesz swe najgłębsze pragnienia.

SPORZĄDŹ LISTĘ
Przede wszystkim powinieneś sporządzić listę wszystkich swoich pragnień, życzeń, celów,
marzeń, wyników - obojętne, jak je nazwiesz Na tym etapie powinna ona zawierać wszystkie
twoje cele, włącznie z tymi w rodzaju: „A gdyby tak ", „Nie miałbym nic przeciwko temu, zęby
", „Byłoby świetnie, gdyby". Większość z nich później wyeliminujesz, lecz jeśli zachowasz
choć jeden lub dwa, ćwiczenie okaże się warte poświęconego mu czasu. W efekcie rozpoznasz
14
 prawdziwe, motywujące cele, które masz szansę osiągnąć. Jeżeli chcesz, możesz je
pogrupować z jednej strony na cele i życzenia, a z drugiej - według kryterium czasowego - na
krotko-, średnio- i długoterminowe. Do ostatniej kategorii należeć będą wszystkie
najważniejsze cele życiowe, natomiast do pierwszej zaliczysz zamierzenia, które chciałbyś zre-
alizować w przyszłym tygodniu lub do końca miesiąca. Przed przystąpieniem do wyznaczania
celów odpowiedz na następujące pytania.

Czy twoje cele są szczegółowe?

Jasno wyraz swoje pragnienia, formułując cele w sposób możliwie najbardziej szczegółowy.
Zadaj sobie pytanie: „Czego dokładnie chcę?" Sporządzając listę celów powinieneś określić
możliwie precyzyjnie, co będziesz widział, słyszał, odczuwał realizując je Zapytaj również: „W
jakiej sytuacji jestem teraz i co musi się zmienić, bym mógł osiągnąć cel" Bądź precyzyjny.
Jeżeli chcesz nauczyć się języka obcego, określ pożądany poziom zaawansowania czy ma to
być kilka okolicznościowych zwrotów, czy znajomość umożliwiająca sprawną komunikację,
obejmująca zasady gramatyki? Określ termin realizacji zamierzenia trzy miesiące, sześć
miesięcy czy rok? Czy zamierzasz uczyć się sam, na kursach wieczorowych, czy jeszcze
inaczej? Zapisywanie będzie na tym etapie pożyteczne, gdyż zmusi cię do precyzyjnego
formułowania myśli. Powinieneś dogłębnie przeanalizować swój cel i zastanowić się, czy nie
kryje się za nim inne, mniej oczywiste pragnienie, które chcesz przy okazji zrealizować.
Czasem pragniemy zdobyć dyplom lub inny niepodważalny dowód odniesionego sukcesu, by
zapewnić sobie uznanie i szacunek. A może potrzebujemy ich, by kontynuować karierę, a przy
okazji zdobyć władzę, wyższą pozycję lub niezależność finansową? Gdy uczciwie to
przemyślisz, być może zechcesz skorygować niektóre cele, by lepiej wyrażały twoje ukryte
dążenia. Możesz także zastąpić je zupełnie nowymi, zapewniającymi większe
prawdopodobieństwo spełnienia owych głębszych pragnień. Dzięki takiej analizie nie tylko
uświadamiasz sobie skryte lub niejasne dążenia, ale również lepiej poznajesz samego siebie.
„Chcę być szczęśliwy" - niewątpliwie jest to ważki cel, jednak nie spełnia on naszych
warunków, gdyż nie jest szczegółowy. Możesz go jednak sprecyzować, zadając sobie inne
pytanie, np. „Co sprawi, ze będę szczęśliwy?” W ten sposób zaczniesz identyfikować cele
możliwe do realizacji, które pomogą ci osiągnąć upragniony stan.
Gromadź informacje dotyczące wyznaczonego celu. Znajduj przyjemność w prowadzeniu
własnych poszukiwań i czytaniu o celu, do którego dążysz. Sprecyzuj swe pragnienia i zacznij
utożsamiać się ze swym celem, wyobraź sobie, ze go osiągnąłeś i... dokonaj tego.

Czy masz bezpośredni wpływ na osiągnięcie celów?

Upewnij się, czy każdy z twoich celów pozostaje pod twoją bezpośrednią kontrolą. Inaczej
mówiąc, powinieneś wyznaczyć je tak, by sukces lub porażka w głównej mierze zależały od
ciebie oraz byś nie mógł znaleźć niczego na swoje usprawiedliwienie, jeżeli plany spełzną na
niczym. Jeżeli np. chcesz zając miejsce własnego szefa, twój sukces w dużym stopniu
uzależniony jest od niego, może zresztą utrzymać się na stanowisku dłużej niż przypuszczasz.
Osiągnięcie takiego celu nie będzie wyłącznie twoją zasługą, lecz wynikiem splotu
okoliczności, za które nie odpowiadasz. Jeżeli jednak pragniesz zdobyć w ciągu roku posadę na
takim samym szczeblu, na jakim pracuje twój szef - nie ograniczając się do jednej firmy ani
nawet branży - wówczas masz nieskończenie większą kontrolę nad realizacją celu. Musisz
zatem jak najprecyzyjniej formułować pragnienia, które w powyższym przykładzie zapewne
bardziej odnoszą się do pozycji, wynagrodzenia i uznania, które zapewnia wyższe stanowisko,
niż do konkretnej posady w konkretnej firmie.
Pewien zakres kontroli jest niezbędny nawet wówczas, gdy twój cel wiąże się z działalnością
zespołową. W takim wypadku powinieneś zaplanować własne osiągnięcia w ramach zespołu,
na przykład w sporcie lub działalności gospodarczej. Jeżeli natomiast cel jest nierozerwalnie
związany z wynikami całej grupy, będziesz pozbawiony kontroli nad jego realizacją, o ile nie
15
 jesteś trenerem lub menedżerem, który decyduje o wszystkich posunięciach i któremu
przypada zarówno słodycz sukcesu, jak i gorycz porażki
Istotą sukcesu nie jest osiąganie celów, lecz osiąganie właściwych celów (z własnego punktu
widzenia). Np. jeżeli pragniesz, by twoje dziecko odniosło sukces (tak sformułowany cel nie
jest szczegółowy i nie masz nad mm kontroli, choćbyś był najlepszym z rodziców), możesz
podzielić go na kilka celów, takich jak łożenie na edukację dziecka, organizowanie ciekawych
wakacji, zaoferowanie pomocy, gdyby dziecko postanowiło rozpocząć karierę przedsiębiorcy.
Tego rodzaju cele pośrednie mogą być w znacznym stopniu skonkretyzowane i pozostawać pod
twoją kontrolą (bardziej niż pod kontrolą twojego dziecka). Sprecyzowanie każdego celu i
ujrzenie go w wyobraźni może być niezwykle motywujące. Zadaj sobie pytanie: „Na czym
polega moja rola w jego realizacji?" Następnie sformułuj nowe zamierzenia, spełniające twoje
pragnienia. Cel w rodzaju: „Chcę, by otaczali mnie ciekawi ludzie" lepiej byłoby sformułować:
„Chcę zawrzeć przyjaźń z ciekawymi ludźmi". Aby sprowadzić rozważania do wymiaru
praktycznego i usytuować siebie w pozycji centralnej, zadaj sobie pytanie „Co zrobię, by
osiągnąć cel" oraz „Od czego powinienem zacząć?"
Dopóki kształtujemy własne życie w taki sposób, ze nasze szczęście zależy od zdarzeń i ludzi,
nad którymi nie mamy kontroli, możemy spodziewać się bólu i rozczarowań. Jeżeli skorygujesz
swoje cele, tak byś to ty odgrywał kluczową rolę, sam zapanujesz nad ich realizacją.

Czy posiadasz niezbędne możliwości?

To pytanie dotyczy możliwości, które możesz wykorzystać w dążeniu do celu, mianowicie
wrodzonych zdolności, zdrowia i siły, czasu, jakim dysponujesz, inteligencji i warunków
fizycznych. Nie zniechęcaj się, spójrz na siebie realistycznie i właściwie oceń swoje
możliwości. Jeżeli na przykład chcesz, by twoje nazwisko figurowało w światowych
rankingach bokserów lub tenisistów w pierwszej dziesiątce, a masz teraz 45 lat, niewątpliwie
będziesz musiał wykreślić ten cel ze swej listy, gdyż obiektywne warunki uniemożliwiają jego
realizację. Jednakże w innych dyscyplinach sportu, a także w wielu innych dziedzinach, wiek
nie stanowi przeszkody. Każdy z nas mógłby mnożyć przykłady osób, które przezwyciężyły
poważne trudności, by zrealizować swoje pragnienia. Nie bądź więc dla siebie zbyt surowy.
Większość z nas dysponuje znacznymi możliwościami, lecz nie mamy nad nimi kontroli, a
temu problemowi możemy wspólnie zaradzić.
O ile to, co zwykliśmy nazywać inteligencją, może być niezbędne do prowadzenia szczególnie
skomplikowanych badań naukowych, jej brak nie zamyka ci drogi do stanowiska dyrektora
naczelnego w wielu przedsiębiorstwach. Dodatkowe możliwości, niezbędne do realizacji
takiego celu, można zazwyczaj zdobyć uczestnicząc w szkoleniach, gromadząc doświadczenia i
wytrwale pracując. Powyższe pytanie odnosi się zatem do możliwości wrodzonych, nie zaś do
tych, które można zdobyć, np. wiedzy lub majątku. Określ swe możliwości i stosownie
skoryguj wyznaczone cele. Może nie zostaniesz nigdy światowej sławy solistą operowym, ale
na pewno możesz śpiewać w amatorskim chórze (pod warunkiem oczywiście, ze jesteś
muzykalny). Jeżeli interesujesz się sportem, a przekroczyłeś już wiek, w którym sportowcy
zazwyczaj kończą karierę, możesz zostać trenerem młodzików lub postarać się o pracę w
administracji lub kierownictwie klubu. To też jest sposób na kontakt ze sportem. Pamiętaj, że
większość z nas raczej nie docenia własnego potencjału, niż ocenia go zbyt wysoko. Bierz
przykład z takich ludzi jak Christy Brown i inni, którzy potrafili znaleźć wewnętrzne zasoby,
otwierające drogę do sukcesu.

Po czym poznasz, ze osiągnąłeś cel?

Twoje cele muszą być nie tylko szczegółowe, ale również wymierne. Dobrze byłoby zatem
uzupełnić każdy z nich o jakiś element, który wyraźnie dostrzeżesz. Jeżeli na przykład uczysz
się języka obcego na licencjonowanym kursie, niewątpliwie otrzymasz świadectwo, które
będzie dowodem realizacji celu. W innych przypadkach sukces może wiązać się ze
16
 zdeponowaniem czeku w banku, zwiedzaniem odległego miasta, udziałem w uroczystej
ceremonii bądź podpisaniem umowy kupna lub sprzedaży domu. Powinieneś wyobrazić sobie
swój cel (robiąc to, zawczasu doznasz satysfakcji z jego osiągnięcia) i odnaleźć jego najbardziej
namacalne elementy, czyniąc go realnym i wymiernym.

Czy cele sformułowane przez ciebie są pozytywne?

Oznacza to, ze powinieneś myśleć o tym, czego pragniesz, nie zaś o tym, czego me chcesz
Celów nie należy wyrażać w formie zdań przeczących (np. „Nie odsprzedam domu" lub „Nie
dopuszczę, by zwolniono mnie z pracy" albo „Nie zostanę pominięty podczas selekcji drużyny
w przyszłym sezonie"). Mózg wydaje się nie odbierać pewnego rodzaju komunikatów. Kiedy
wydajemy mu komendę' „nie przegap samolotu" albo „nie przegap piłki" podczas gry w
krykieta, zachowuje się tak, jakby słyszał wyłącznie słowo „przegap". Każdy cel można
sformułować jako stwierdzenie pozytywne pytając „Co wolałbym w zamian'" lub „Czego
naprawdę chcę?"

Czy cele, do których dążysz, mają właściwy poziom trudności?

Czy twój cel jest satysfakcjonujący, czy może zbyt trudny biorąc pod uwagę posiadane
możliwości? Jeżeli jest zbyt trudny, zapytaj: „Co sprawia, ż nie mogę go osiągnąć?" Będziesz
mógł dzięki temu rozłożyć go na kilka celów cząstkowych, łatwiejszych do realizacji. Ten
proces określany jest mianem „obniżania" celu. Jeżeli natomiast wyznaczyłeś sobie cel zbyt
łatwy, a wskutek tego nie zapewniający ci motywacji, możesz go „podnieść", zwiększając
stopień trudności. Zadaj sobie pytanie: „Jakie znaczenie będzie miało dla mnie osiągnięcie tego
celu?" Następnie podnieś poprzeczkę, na przykład ustalając wcześniejszą datę osiągnięcia tego
samego rezultatu lub rozszerzając cel (czy nie chciałbyś władać płynnie czterema językami
zamiast jednym lub startować w zawodach ogólnokrajowych zamiast regionalnych?), aż stanie
się on wyzwaniem i pobudzi cię do działania.

Na co mogą wpłynąć twoje dążenia?

Wygodnie jest wyznaczać i osiągać cele pozostające w izolacji od innych, jednak może się
zdarzyć, że jeden cel będzie kolidował z innymi lub, co przytrafia się jeszcze częściej, wywrze
negatywny wpływ na inne sfery twego życia. Umieszczenie celu w kontekście całej egzystencji,
stosunków z innymi i z całym otoczeniem zwane jest sprawdzianem konsekwencji. Zdobycie
nowych kwalifikacji może oznaczać poświęcanie wielu godzin dziennie na naukę, co
negatywnie wpłynie na twoje małżeństwo i stosunki rodzinne, obowiązki zawodowe,
zainteresowania, aspiracje towarzyskie i inne relacje zewnętrzne. Zatem radość z osiągnięcia
wąskiego celu będzie częściowo lub całkowicie przyćmiona przez jego szersze, negatywne
konsekwencje. Dlatego tez powinieneś przeprowadzić sprawdzian konsekwencji, dzięki czemu
możesz próbować pogodzie wszystkie swoje cele. W rezultacie możesz zmienić niektóre z nich
lub odłożyć na później, by zapewnić sobie harmonię. Masz przy tym znakomitą okazję, by
właściwie określić swoje priorytety i upewnić się, że pożytkujesz siły i energię w sposób
najlepszy z możliwych. Powinieneś zadać sobie teraz następujące pytania: „Na kogo jeszcze to
wpłynie?", „Co by się stało, gdybym to zdobył5" oraz „Gdybym mógł mieć to już teraz, czy
sięgnąłbym po to?" Jeżeli odpowiadasz „Tak, ale ", prawdopodobnie pojawiają się komplikacje.
Możesz uwzględnić nasuwające się wątpliwości i ponownie skorygować wyznaczony cel.

PORZĄDKOWANIE CELÓW
Na etapie wyznaczania celów możesz uczynić cos jeszcze, by ułatwić sobie ich konsekwentną
realizację. W niniejszym rozdziale zastanowimy się nad stosowanymi przez ciebie metodami.
Nie będziemy zajmować się treścią twoich celów, lecz wzorcami postępowania, według których
starasz się je osiągnąć. Poznasz nowe podejście do tego procesu, oparte na budowaniu sensow-
nej listy celów, osadzonej w kontekście wyznaczonych przez ciebie długookresowych,
17
 „życiowych" zamierzeń oraz twej niepowtarzalnej osobowości, priorytetów i systemu
wartości.

Mieć czy robić''

Dla potrzeb poniższego ćwiczenia uzupełnij listę celów o sześć lub siedem nowych zamierzeń,
tym razem me roztrząsając ich dogłębnie. Zapisz po prostu swe pragnienia. Teraz, zatrzymując
się kolejno nad każdym celem, zadaj sobie następujące pytanie czy chodzi mi o to, by coś
zrobić (na przykład odbyć daleką podróż, zapisać się na kurs, trenować nową dyscyplinę sportu
lub zająć się nowym hobby) czy o to, by coś zdobyć lub mieć (dom, samochód, awans, a może
świadectwo lub nagrodę). Zwróć uwagę na tę różnicę w rozłożeniu akcentów. Użyte słowa
pomogą ci określić, czy poszczególne cele należą do kategorii robić czy mieć/zdobyć. Przejrzyj
swą listę i odpowiednio oznacz te z nich, które kwalifikują się do jedne; z wyżej wymienionych
klas.
Możemy pójść o krok dalej. Czy w twoich dążeniach chodzi o to, by więcej wiedzieć na temat
określonej dziedziny, twojej pracy zawodowej, hobby lub innych zainteresowań czy inaczej
ułoży stosunki z rodziną, przyjaciółmi, kolegami z pracy. Ponownie oznacz wszystkie cele z
twojej listy, które odpowiadają jednej z tych kategorii. Sprawdź na koniec, czy twoje pragnienia
wiążą się z tym, by być szefem, być szczuplejszym, być lepiej zabezpieczonym finansowo, być
zadowolonym? Ostatnia kategoria dotyczy pewnego stanu, który pragniesz osiągnąć, lub
„miejsca", w którym chcesz się znaleźć pod względem fizycznym, umysłowym lub duchowym.
Zapewne możesz już podzielić wszystkie cele między tych pięć kategorii robić, zdobyć/mieć,
wiedzieć, współżyć oraz być. (Tymczasem nie martw się, jeżeli jeden cel pasuje do kilku klas,
np. zdobyć większy dom i tym samym rozwiązać rodzinne problemy). Przyjrzyj się teraz swoim
celom i sprawdź, czy któraś z kategorii wyraźnie dominuje nad innymi. Tego rodzaju domina-
cja, występująca u większości z nas, dostarcza cennych informacji o sposobie kształtowania
własnych celów i pragnień.
Niektórzy troszczą się o swój stan posiadania, to jest o to, by coś zdobyć lub mieć. Osoby o
takim nastawieniu traktują awans zawodowy jako środek prowadzący do tego, by mieć wyższe
wynagrodzenie, lepszy samochód, nowy dom, większe biuro i wygodniejszy fotel Inni pragną
robić. Wkraczanie na nowe obszary aktywności dodaje im skrzydeł, a radość z robienia czegoś
jest dla nich ważniejsza niż korzyści, jakie mogą w rezultacie zdobyć. A co z kategorią
wiedzieć? Czy należysz do tych osób, które muszą dowiedzieć się wszystkiego o jakimś
produkcie lub działalności, zanim podejmą jakiekolwiek zobowiązania? Jeżeli nie,
prawdopodobnie znasz kogoś, kto na przykład przed zakupem nowej wieży stereo będzie z
pasją gromadził wszystkie możliwe informacje na temat sprzętu dostępnego na rynku, zanim
zdecyduje, który model najbardziej mu odpowiada. Ta sama osoba, planując wakacje,
prawdopodobnie spróbuje dowiedzieć się jak najwięcej o celu planowanej podroży, zanim w
nią wyruszy. Tego typu ludzie największą wagę przywiązują do wiedzy i preferencje te są
wyraźnie widoczne na liście ich celów Inni najczęściej użyją słowa „być". Ktoś chce na
przykład uzyskać awans, by być szefem lub być szanowanym, złożyć na koncie okrągłą sumkę,
by być niezależnym; wyjechać na urlop, by być wolnym, uprawiać sport, by być zdrowym.
Jeżeli natomiast na twojej liście często pojawia się rodzina, przyjaciele i znajomi, oznacza to, iż
na pierwszym planie stawiasz relacje z innymi i znajduje to odzwierciedlenie w twoich celach i
pragnieniach.
Być może jedna lub dwie kategorie dominują na twojej liście, lecz prawdopodobnie pojawiły
się na mej wszystkie lub większość z nich.

Co dalej?
Podzieliłeś już swoje cele między pięć kategorii i wiesz, czy jedna z nich dominuje nad innymi.
To, co zrobiłeś, mówi bardzo wiele o tobie, twoich pragnieniach i sposobie ich realizacji.
Wykonaj teraz następujące ćwiczenie wybierz z listy dowolny cel i zadaj sobie pytanie:
18
 „Gdybym go osiągnął, co zrobiłbym dalej?" Zastanów się, do której z pięciu kategorii
kwalifikuje się odpowiedz. Jeżeli na przykład jesteś sprzedawcą, twoim celem może być
zwiększenie obrotów o 50 procent w ciągu sześciu miesięcy (robić). Na pytanie: „Co dalej?"
mógłbyś odpowiedzieć: „Przecież to oczywiste, otrzymam większą prowizję, czyli więcej
pieniędzy" (mieć/zdobyć). Co dalej? „Kupimy większy dom, o jakim zawsze marzyliśmy"
(kolejne mieć). Co dalej? „To by rozwiązało nasze rodzinne problemy" (relacje). Co dalej?
„Sądzę, ze wówczas byłbym zadowolony" (być). Co dalej? „To wszystko. Czego więcej można
chcieć? Byłbym szczęśliwy" (ponownie być).
Ustaliłeś w ten sposób własny cykl pragnień, prowadzący w efekcie do zdobycia tego, czego
naprawdę chcesz. Zwróć uwagę na sekwencję, która pojawiła się w powyższym przykładzie. Po
„robić" nastąpiło „mieć", następnie „współżyć", na końcu zaś wystąpiło „być". Bardzo często w
ramach jednej kategorii istnieje więcej niż jeden cel pośredni zdobyć pieniądze, by zdobyć
samochód, być szanowanym, by być szczęśliwym. Na zakończenie musisz się upewnić, że
zidentyfikowałeś cały cykl pragnień. Wróć do celu wyjściowego. W omówionym przykładzie
było nim zwiększenie obrotów o 50 procent (robić). Zapytaj teraz: „Co jeszcze powinienem
wiedzieć, zrobić, zdobyć, kim powinienem być, z kim nawiązać stosunki, by to osiągnąć'?
Odpowiedź mogłaby brzmieć: „Muszę poszerzyć wiedzę o oferowanym produkcie i odbyć
specjalistyczne szkolenie" (wiedzieć). Ustaliliśmy zatem pełny cykl, który wygląda
następująco:

wiedzieć
zrobić
zdobyć
współżyć
być

Treść życia
NLP nazywa tych pięć kategorii „treścią życia", natomiast twoją indywidualną kombinację, tj
kolejność, w jakiej one występują - „cyklem treści życia". Wybierz teraz kilka kolejnych celów
ze swojej listy i dla każdego z nich zadaj sobie tę samą serię pytań. Po wyczerpaniu wszystkich
„Co dalej?" nie zapomnij wrócić do celu wyjściowego i odpowiedzieć na ostatnie pytanie.
Z poniższego ćwiczenia powinien wyłonić się stały schemat, tj. te same obszary treści życia
ułożone w tej samej kolejności. Może on obejmować trzy, cztery lub wszystkie pięć kategorii,
jak w przedstawionym przykładzie. Określona przez ciebie kolejność może oczywiście różnić
się od cyklu owego sprzedawcy. Są osoby, które nie pragną wiedzieć lub stawiają ten cel na
dalszym planie, dążąc przede wszystkim do tego, by robić odbyć podróż lub zająć się nowym
hobby. Dopiero potem mogą dowiedzieć się czegoś o zwiedzanym kraju lub nowej pasji. Zatem
na pierwszym miejscu pojawi się kategoria „robić", następnie „wiedzieć". Ktoś może dążyć do
ułożenia relacji z innymi po to, by coś zrobić, podczas gdy ktoś inny będzie instynktownie robił
coś po to, by osiągnąć cel związany z relacjami. Kategoria „być"' zazwyczaj pojawia się na
końcu cyklu, gdyż nasze najgłębsze pragnienia częściej dotyczą szczęścia i odnalezienia
własnej tożsamości niż wymiernych korzyści, które kojarzymy z osiąganiem tych stanów.
Jednak każdy z nas jest inny i zdarza się, że „być" w ogolę nie pojawia się na liście.
Wspominając swe dawne osiągnięcia odkryjesz zapewne, iż postępowałeś wówczas według
cyklu życia, który zdefiniowałeś, wykonując powyższe ćwiczenie. Porażki prawdopodobnie
bywały skutkiem odstępstwa od tego schematu. Np. osoby, które najpierw muszą wiedzieć,
odkryją, ze omijając ten etap (kiedy np. ulegają namowom, by cos zrobić lub nabyć,
pozbawione są komfortu uprzedniego zgromadzenia wszystkich możliwych wiadomości na
dany temat), nie osiągają satysfakcjonujących rezultatów.
19
 POZNAJ SAMEGO SIEBIE
Ćwiczenie dotyczące ustalenia treści życia pozwoli ci dowiedzieć się bardzo wiele o sobie
samym. Dzięki niemu będziesz w stanie sprecyzować własne dążenia, nie analizując
poszczególnych celów, lecz cały ich zbiór. Dowiesz się, która kategoria jest dla ciebie
najważniejsza, a tym samym jakie cele na twojej liście zapewnią ci wystarczającą motywację,
byś mógł odnieść ostateczny sukces. Rozpoznasz również cele pośrednie, które musisz zreali-
zować, by wiedzieć, zrobić, zdobyć, być i współżyć z innymi. Być może niektóre z nich
zechcesz wyeliminować, skorygować lub uzupełnić, uwzględniając zgromadzoną wiedzę o
sobie samym. Jeżeli największą wagę przywiązujesz do tego, by mieć, upewnij się, ze w
efekcie każdego działania będziesz miał cos materialnego. Np. odbywając studia (robić),
powinieneś zyskać pewność, że po ich ukończeniu możesz zdobyć świadectwo, starając się
zapracować na awans powinieneś sprawdzić, czy możesz zdobyć jakikolwiek namacalny
dowód odniesionego sukcesu, zaspokajający twoje pragnienia, by zdobyć i mieć.
Jeżeli nie jesteś zadowolony z tego, czego się o sobie dowiedziałeś, wiesz przynajmniej, na
czym powinieneś się skoncentrować. Może chciałbyś być bardziej nastawiony na „być", by
cieszyć się każdą chwilą bez względu na to, czy zawsze możesz mieć lub robić to, co chcesz.
Jeżeli tak jest, powinieneś jeszcze raz przyjrzeć się każdemu celowi. Być może istnieje krótsza
droga, by być tym, kim chcesz być, bez owych zrobić lub zdobyć. W istocie możesz przecież
dążyć do osiągnięcia stanu ducha, który ma więcej wspólnego z twoimi przekonaniami i
uczuciami niż z zewnętrzną realizacją dążeń. Nietrudno strawie całe lata na pogoni za celami,
które nie zapewniają nam tego, czego naprawdę szukamy. Jeżeli sprecyzowałeś swoje cele i
zidentyfikowałeś własny cykl treści życia, wykonałeś wielki krok na drodze do zdobycia tego,
czego pragniesz. Przystąpiłeś do ustalania szczegółowych celów, skorygowałeś je zgodnie z
głosem zdrowego rozsądku i poczuciem realizmu, wreszcie uzgodniłeś je ze swoją osobowością
i priorytetami. Krotko mówiąc, zacząłeś odpowiadać na pytanie „Co się dla mnie naprawdę
liczy'?" Kiedy na nie odpowiesz (a znajdziesz się wtedy w nielicznej grupie szczęśliwców),
będziesz w stanie wykorzystać swoją motywację i możliwości do zdobycia tego, czego
naprawdę pragniesz.

ZACZNIJ DZIAŁAĆ
Przystąp do działania. Zacznij zmieniać myśli w rzeczywistość. Zadaj sobie pytanie: „Co muszę
zrobić już teraz, by osiągnąć cel?" Uczyń pierwszy, najważniejszy krok - zarezerwuj sobie
miejsce na kursie, zadzwoń, kup gazetę - który sprawi, że znajdziesz się na ścieżce prowadzącej
do sukcesu i będziesz realizował wszystkie wyznaczone cele.

3. ROZPOZNAWANIE SWOJEGO SAMOPOCZUCIA

Nasze zachowania i osiągnięcia w dużym stopniu uzależnione są od samopoczucia. Zdarza się,
ze pozornie błahe wydarzenie całkowicie nas obezwładnia, zmniejszając motywację,
koncentrację i skuteczność. Czy odebrałeś kiedyś telefon, który zepsuł ci humor na resztę dnia?
Albo znalazłeś w skrzynce pękatą kopertę, która, jak ci się wówczas wydawało, niszczyła
wszystko, co dotąd osiągnąłeś? Jeszcze bardziej frustrujący jest zły nastrój, który pojawia się
bez przyczyny - po prostu czujesz się ospały i nieszczęśliwy, me wiedząc dlaczego. Są dni,
kiedy nic ci się nie udaje, a przyczyna z reguły sprowadza się do złego samopoczucia. Twoje
umiejętności nie zmniejszyły się przecież w ciągu jednej nocy i nie ma żadnego logicznego
wytłumaczenia nagłej zmiany zachowania. I na odwrót kiedy jesteś szczęśliwy i pozytywnie
nastawiony do życia, możesz dokonywać cudów, a przy tym nic szczególnego nie musi się
wydarzyć, byś czuł się dobrze. Twój stan ducha, czyli samopoczucie, całkowicie uzależniony
20
 jest od twoich emocji i myśli, zwłaszcza tych, które przepływają pod powierzchnią
świadomości. Zatem umiejętność zmiany nastroju, lub przynajmniej pewien zakres kontroli
nad nim, wpłynie na twoje działania i osiągnięcia. Większość z nas „nauczyła się" mnóstwa
sposobów, by czuć się źle, i zaledwie kilku, by czuć się dobrze Teraz jednak możesz nauczyć
się wybierać swoje samopoczucie Jest to bardzo istotna część programu oferowanego przez
NLP.

W JAKIM JESTEŚ STANIE?

Bez względu na to, w jakim jesteśmy nastroju, czyli stanie, staramy się możliwie najskuteczniej
realizować zamierzenia. Innymi słowy, zawsze dążymy do wytyczonych celów, pragniemy
osiągnąć zaplanowane wyniki, nawet, jeśli nasz nastrój utrudnia podejmowanie skutecznych
działań. Ilekroć czujemy się bezradni lub bezsilni, nie udaje nam się osiągnąć zamierzonego
rezultatu. Stan można zdefiniować jako miliony procesów neurologicznych, które w każdej
chwili zachodzą w naszych mózgach. Większość stanów pojawia się bez udziału świadomości.
Odczuwanie frustracji, zazdrości lub zdenerwowania nie jest kwestią przemyślanych decyzji,
jakie podejmujemy przystępując np. do podliczenia rachunków z całego dnia lub podnosząc
słuchawkę telefonu, by do kogoś zadzwonić. Zmiana nastroju pociąga za sobą zmianę całej
fizjologu organizmu, a także zachodzących w mózgu procesów chemicznych. W każdej chwili
jesteśmy w określonym stanie, który oddziałuje na nasze zachowania.
Wystarczy jednak, ze przez chwilę zastanowisz się nad swym obecnym stanem, nazwiesz go i
przeprowadzisz krótki „dialog wewnętrzny", by twoje samopoczucie natychmiast się zmieniło.
Załóżmy, ze jesteś rozgniewany. Twój mózg prawdopodobnie odebrał komunikat, iż zasada lub
norma, którą wysoko cenisz, została przez kogoś naruszona. Zważywszy, ze nasze mapy świata
diametralnie różnią się od siebie (jedna z pierwszych zasad NLP), musimy być przygotowani na
tego typu przypadki. Każdy z nas ukształtowany został przez inne środowisko i inne
doświadczenia i każdy kieruje się innymi intencjami, bez względu na sposób, w jaki próbuje je
zrealizować. Być może inni bezwiednie popełniają uczynki, które tak cię złoszczą. Może zatem
złość wynika z twojego wyboru, by własne normy i zasady stosować również wobec innych
Możesz także złościć się na siebie, lecz w tym przypadku powinieneś rozpoznać reguły, które
złamałeś, i dlatego wprowadziłeś się w ten stan (rozpoznawszy, będziesz mógł ponownie je
przemyśleć).
Często doznajemy rozczarowania, którego źródłem jest poczucie zawodu lub niepowodzenie w
dążeniu do celu, co z kolei może wynikać stąd, ze cel był niewłaściwy lub źle sformułowany.
Zamieszczone w rozdziale 2 ćwiczenie dotyczące przejrzystego formułowania celów pomoże
ci uniknąć takich rozczarowań, natomiast zasada „porażki nie istnieją, są tylko informacje
zwrotne" pozwoli ujrzeć rzeczy w innym świetle. Być może zbyt mocno uzależniłeś się od
innych, a może nie przeprowadziłeś sprawdzianu konsekwencji, który umieściłby to dążenie w
kontekście pozostałych celów i innych sfer twojego życia. Czego może nauczyć cię
rozczarowanie? Może spojrzenia pod innym kątem? A może z tego doświadczenia wyłonią się
inne cele, które lepiej zaspokoją twoje potrzeby? Każde uczucie i nastrój można wyizolować i
przeanalizować w bardziej obiektywnym świetle. Gniew i frustracja w pewnych sytuacjach
mogą być z pożytkiem wykorzystane. Możesz teraz ocenie, czy twój obecny stan dodaje ci sił,
czy raczej obezwładnia, a opierając się na technikach, opisanych w niniejszym rozdziale,
będziesz umiał go wykorzystać.

ODDZIAŁYWANIE EMOCJI
Najczęściej reagujemy na wydarzenia emocjonalnie i irracjonalnie. Rozważmy przykład dwóch
jednakowo wykwalifikowanych pracowników, którzy dowiadują się, ze za pięć minut szef
przyjdzie skontrolować ich pracę George'a natychmiast ogarnia niepokój. Gorączkowo
doszukując się ukrytych zamiarów szefa, spodziewa się najgorszego nagany, przesunięcia na
niższe stanowisko, a nawet zwolnienia z pracy W miarę upływu czasu George zaczyna wpadać
21
 w panikę, wyobraża sobie reakcję rodziny i przyjaciół na wieść, że wyrzucono go z pracy oraz
trudności ze znalezieniem innej posady. Myśl o utracie źródła utrzymania budzi w nim
poczucie zagrożenia i strach. Dookoła fruwają papiery, a na biurku piętrzą się pliki dokumen-
tów, kiedy George niezręcznie tłumaczy, dlaczego pozostaje w tyle za swoim kolegą.
Tymczasem Bili, który pracuje przy sąsiednim biurku, na wiadomość o kontroli cieszy się, ze
szef wykazuje zainteresowanie pracą swoich podwładnych. Oto świetna okazja, by zyskać w
jego oczach uznanie, zadać kilka pytań, może nawet poprosić o podwyżkę Bili oczekuje na
nadejście szefa z rosnącym podnieceniem i radością.
Co się tu wydarzyło? Ten sam zewnętrzny bodziec zmysłowy interpretowany jest przez obu
pracowników zupełnie rożnie. Każdy z nich we właściwy sobie sposób filtruje myśli, więc do
ich mózgów docierają odmienne „komunikaty", tworząc w rezultacie dwa odmienne obrazy
sytuacji. Właśnie ta przefiltrowana interpretacja tworzy nastrój, który diametralnie zmienia
zachowanie obu pracowników, i bez wątpienia nie pozostaje bez wpływu na wyniki kontroli u
każdego z nich.
Zastanówmy się teraz, co działo się z Georgem, kiedy jego mózg podjął to destrukcyjne
myślenie? Mózg wywiera ogromny wpływ na funkcjonowanie wszystkich organów, układów,
tkanek i pojedynczych komórek. Strach, który owładnął Georgem, dotarł do podwzgórza, części
mózgu sterującej licznymi funkcjami organizmu. Podwzgórze natychmiast uruchomiło
wzmożone wydzielanie adrenaliny do krwi. W ciągu ułamka sekundy komunikat o wizycie
szefa zaburzył równowagę w organizmie nieszczęsnego George'a, uruchamiając wydzielanie
niezwykle silnych związków chemicznych. Oskrzela rozwarły się, by umożliwić głębsze
oddychanie Serce zaczęło bić szybciej, a jego skurcze stały się silniejsze. Gwałtownie
podskoczyło ciśnienie krwi. Wzmożone wydzielanie cukru zapewniło dodatkowy zastrzyk
energii. Układ trawienny zamknął się. Podskórne naczynia krwionośne skurczyły się, krew
zaczęła krążyć wolniej (George zbladł). Źrenice rozszerzyły się, by lepiej widzieć. Rozszerzyły
się również naczynia krwionośne w mięśniach, doprowadzając do nich więcej krwi. Nastąpił
skurcz mięśni, co sprawiło, ze George czuł się spięty.
Jeżeli, czytając ten opis identyfikujesz się z Georgem, w twoim organizmie zachodzą w tej
chwili te same procesy, choć z mniejszym natężeniem!. To właśnie jest stres. Jego źródło kryje
się w sposobie oceny zaistniałej sytuacji i procesach zachodzących w mózgu George był w
określonym nastroju, który wywołał radykalną zmianę jego fizjologu i zachowania. Kilka kolej-
nych przeżyć tego rodzaju może nadwerężyć jego zdrowie. Natomiast w dłuższym okresie,
reagując w ten sposób na podobne wydarzenia, George ma duże szansę na zawał.
W pewnych sytuacjach opisane wyżej reakcje mogą być pożyteczne, a nawet potrzebne. Jeżeli
na ciemnej, opustoszałej ulicy zastąpi ci nagle drogę rosły opryszek, wszystkie te zachodzące
błyskawicznie procesy fizjologiczne dodadzą ci sił do walki lub ucieczki. W dzisiejszych
czasach rzadko są one jednak przydatne w sytuacjach, gdzie stawką jest życie. Zamiast nas
chronić, wywołują stres, który oddziałując na cały organizm i układ odpornościowy, prowadzi
do licznych schorzeń psychosomatycznych, uniemożliwiających realizację zamierzeń.
Techniki NLP uczą panowania nad nastrojami i uczuciami, pozwalając nam dokonywać
wyborów. Jezeli uważasz, że gniew pomoże ci osiągnąć zamierzony wynik, możesz świadomie
wprowadzać się w ten stan Wybór należy do ciebie. Większości z nas niejednokrotnie udało się
zmienić nastrój siłą woli. Niektórzy potrafią się rozładować lub poprawiają swoje
samopoczucie za pomocą sobie tylko znanych sztuczek. Inni uciekają się do aktywności fi-
zycznej, jak np. szybki bieg lub mycie samochodu. Takie działania na ogół nie są jednak
zaplanowane, lecz wynikają z braku innych, lepszych sposobów poprawy nastroju Poza tym nie
rozumiemy ich wystarczająco dobrze, by móc je zastosować w odniesieniu do innych,
poważniejszych problemów, przed którymi stawia nas życie. Z pomocą przychodzi NLP, które
proponuje technikę przez jednych znaną lub przeczuwaną, przez innych już stosowaną z po-
zytywnym skutkiem, a teraz postawioną do dyspozycji każdego z nas. Osiągane przez ciebie
wyniki zalezą od podejmowanych działań, które z kolei w dużym stopniu kształtowane są przez
22
 twój nastrój, samopoczucie, ocenę samego siebie i zaistniałej sytuacji. Nad wszystkimi tymi
elementami możesz teraz przejąć kontrolę.
Jakie czynniki wywołują emocje, które w przypadku George'a i Billa były tak skrajnie
odmienne? Jakie procesy zachodzą w naszych umysłach? Aby to zrozumieć, musimy poznać
najpierw własny proces myślenia.

PRZEJMOWANIE KONTROLI NAD WŁASNYM UMYSŁEM

Myśląc o tym, co widzimy, słyszymy i czujemy, posługujemy się w duchu tymi samymi
zmysłami. Doznania George'a i Billa były wewnętrznymi reprezentacjami rzeczywistej sytuacji,
wyrażonymi w formie wrażeń wzrokowych, słuchowych i kinestetycznych, tj
odzwierciedleniem interpretacji zewnętrznego, obiektywnie istniejącego świata. Owe
wewnętrzne wrażenia nazywamy systemami reprezentacji lub modalnościami. Wszystkie
zmysły, włącznie z węchem i smakiem, są wewnętrznie reprezentowane, chociaż zazwyczaj
korzystamy z trzech podstawowych - wzroku, słuchu i dotyku, najczęściej w tej właśnie
kolejności Nie ma zatem nic zaskakującego w tym, ze obrazy, dźwięki i wrażenia dotykowe,
które pojawiły się w umyśle każdego z pracowników, różniły się między sobą. Właśnie ta
różnica była przyczyną ich odmiennych nastrojów.
Każdy z nas preferuje określony zmysł oraz sposób myślenia. Niektórzy przedkładają np.
obrazy nad dźwięki. Gdybym poprosił cię teraz, byś opisał swoje doznania podczas czytania tej
książki, czy najpierw opisałbyś docierające do ciebie bodźce wzrokowe, słuchowe czy
dotykowe? Którym z nich poświęciłbyś najwięcej uwagi? Osoby, określane mianem
„kinestetycznych", są bardzo czułe na wrażenia fizyczne i raczej zaczęłyby swój opis od dotyku
krzesła, na którym siedzą, niż od zgiełku dobiegającego z ulicy lub światła padającego na tę
kartkę. Kluczem do naszych preferencji są dobierane przez nas słowa i zwroty: „Mam jasny
obraz " lub „widzę, co masz na myśli" wskazuje preferencję wzrokową „Słyszę, co mówisz" lub
„to brzmi interesująco" sugeruje preferencję słuchową. Natomiast zdania typu „złapałem sens"
lub „wyczuwam znaczenie" usłyszymy od osób o preferencjach kinestetycznych.
Sposób myślenia z reguły odzwierciedla rzeczywiste preferencje zmysłowe, tj. zmysł, którego
najchętniej używasz w relacjach ze światem zewnętrznym. Jedni z łatwością zapamiętują
twarze (wzrok), podczas gdy inni zachowują w pamięci imiona (zazwyczaj słyszane, słuch).
Jedni lubią przedstawiać problemy w postaci rysunków, diagramów lub symboli, inni wolą je
przedyskutować, co najwyżej notując argumenty za i przeciw, zawsze jednak „słysząc" w
duchu to, co zapisują. Niektórzy są doskonałymi słuchaczami, mm odbierają świat za
pośrednictwem wzroku. Jeszcze mm są wrażliwi na najlżejsze dotknięcie i potrafią „dotykać"
ludzi, posługując się językiem gestów. Podczas zakupów niektórzy z nas zadowalają się tym, co
słyszą, mm chcą wszystko zobaczyć, a jeszcze mm muszą wziąć produkt do ręki, zanim zdecy-
dują, czy chcą go kupie. W rzeczywistości każdy z nas wykorzystuje wszystkie zmysły,
aczkolwiek w rożnym stopniu, preferowanie jednego z nich jest jednak bardzo powszechne.
Być może nigdy wcześnie) nie zastanawiałeś się nad tym i nie znasz swoich preferencji, lecz
już wkrótce będziesz miał okazję je odkryć. Problem polega na tym, ze jesteśmy zbyt zajęci
myśleniem, by o tym pomyśleć! Po prostu myślimy, nie zdając sobie sprawy z samego procesu,
nawet wtedy, gdy robimy to bardzo sprawnie. Jest zatem oczywiste, ze me wiemy również, jak
mysią inni i skłonni jesteśmy zakładać, ze wszyscy myślimy jednakowo, ze te same fakty i
argumenty prowadzą wszystkich do tych samych wniosków. Założenie to jest jednak z gruntu
fałszywe. Zgodnie z tym, czego dowiedzieliśmy się w pierwszym rozdziale, każdy z nas ma
własną mapę rzeczywistości, a jedną z cech odróżniających nas od siebie jest preferowany
sposób myślenia, tj. zmysł, z którego w duchu najchętniej korzystamy.

POSŁUGIWANIE SIĘ ZMYSŁAMI WEWNĘTRZNYMI

Poświęćmy teraz chwilę na krotki eksperyment, dzięki któremu przekonasz się, jak funkcjonują
nasze zmysły wewnętrzne. Przeczytaj uważnie poniższy fragment:
23
 Niespiesznie idziesz pustą plażą Słonce ogrzewa twoją skórę, a pod bosymi stopami czujesz
gorący piasek Z oddali dobiegają dziecięce śmiechy, po chwili rozlega się krzyk krążących
nad głową mew Oślepiony refleksami słońca na wodzie, mrużysz oczy, a monotonny plusk fal
wprawia cię w stan odprężenia. Twoja głowa jest lekka. Twoja skóra odczuwa najlżejszy
powiew bryzy. Na drodze biegnącej wzdłuż plaży rozlega się warkot motocykla.

Aby zrozumieć tych kilka zdań, musiałeś w duchu zobaczyć, usłyszeć i poczuć, stworzone
przez siebie przeżycie, nawet jeśli nie byłeś świadom tego, co w istocie czynisz. W ten właśnie
sposób rozumiemy, a słowa nabierają treści w naszych wewnętrznych doznaniach. Tym razem
byłeś prowadzony przez całe doświadczenie, więc posłużyłeś się zapewne wszystkimi trzema
podstawowymi systemami reprezentacji. Jeden lub dwa z nich mogły sprawiać kłopoty twojej
wyobraźni, podczas gdy ostatni poddał się jej bez trudu, pozwalając ci na tworzenie
najżywszych obrazów.
Kiedy czytasz pasjonującą powieść, w naturalny sposób wykorzystujesz swą zdolność
myślenia, przez cały czas tworząc wewnętrzne obrazy, dźwięki i wrażenia dotykowe, wywołane
słowami. Stopniowo zatracasz świadomość tego, co dzieje się tu? obok, chociaż twoje zmysły
zewnętrzne pracują, a ty czuwasz, zaczynają dominować wewnętrzne systemy reprezentacji.
Twoim światem staje się wewnętrzny, subiektywny świat powieści - przynajmniej na krótką
chwilę. Możemy nazwać to ucieczką z obiektywnej rzeczywistości. Zastanów się jednak nad
następującą rzeczą. Jeżeli autor czytanej właśnie powieści wykazuje silne skłonności
kinestetyczne, tj. myśli i czuje głównie za pośrednictwem wrażeń dotykowych, ty zaś jesteś
wizualistą, wówczas każdy z was nastawiony jest na mną długość fal (w ten sposób zapewne
opisałaby to zjawisko osoba, preferująca zmysł słuchu). W takim przypadku nie zostanie
nawiązany niezbędny kontakt między pisarzem a czytelnikiem. Nie jest temu winien styl
pisania ani nawet talent autora, lecz osobiste preferencje zmysłowe. Powyższe uwagi odnoszą
się również do komunikacji ustnej. Możesz kogoś lubić właśnie dlatego, ze jego sposób
mówienia odpowiada twoim własnym preferencjom. O takiej osobie mówisz być może
„pokrewna dusza". Jeżeli jednak twoje preferencje są odmienne, to nawet wówczas, znając
upodobania innych i wiedząc, jak je wykorzystać, by stworzyć między wami płaszczyznę
porozumienia (korygując własne wypowiedzi i sposób mówienia), będziesz w stanie
kształtować swoje stosunki z innymi zgodnie z własną wolą.

ROZPOZNAWANIE WŁASNYCH PREFERENCJI

Możesz z łatwością sprawdzić swoje preferencje za pomocą poniższego ćwiczenia, które będzie
od ciebie wymagać myślenia wizualnego, słuchowego oraz kinestetycznego. Każdy obraz,
który sobie przypominasz lub wyobrażasz, oceń w skali od 1 do 9. Najwyższa ocena, czyli 9,
oznacza, ze z łatwością odtwarzasz w wyobraźni zadane wrażenie obraz na przykład będzie
bardzo wyrazisty i ostry, dotknięcie zaś odczujesz tak, jakby było ono rzeczywiste Jeżeli
stworzenie jakiejkolwiek reprezentacji wewnętrznej wymaga od ciebie wysiłku, przyznaj sobie
najniższą ocenę, tj. 1. Posłuż się następnie całą skalą, by określić stopień łatwości (wysoka
ocena) lub trudności (niska ocena) wywołania wspomnienia lub wyobrażenia. Nie zatrzymuj się
zbyt długo nad żadnym obrazem, jeżeli potrzebujesz dużo czasu, by odtworzyć w wyobraźni
określone doznanie zmysłowe, oznacza to, ze w tym przypadku powinieneś przyznać sobie
niską ocenę. Nie notuj odpowiedzi, zakreślaj tylko liczby na skali, którą znajdziesz pod tekstem
ćwiczenia. Dla każdej z trzech podstawowych modalności zamieszczono sześć przykładów.

Bodźce wzrokowe
1. Kto z twoich krewnych lub znajomych ma najdłuższe włosy?
2. Przypomnij sobie twarz nauczyciela ze szkolnych lat.
3. Wyobraź sobie cętki na skórze tygrysa.
24
 4. Zobacz kolor drzwi frontowych do twojego domu lub biura.
5. Wyobraź sobie swojego ulubionego artystę, pojawiającego się w telewizji z cylindrem na
głowie.
6. Przywołaj obraz najgrubszej książki, jaką masz w domu

Bodźce słuchowe
1. Usłysz ulubioną melodię
2. Posłuchaj bijących w oddali dzwonów kościelnych
3. Kto z twoich znajomych najciszej mówi?
4. Usłysz dźwięki samochodu uruchamianego w mroźny poranek
5. Przypomnij sobie głos przyjaciela z dzieciństwa
6. Posłuchaj, jak brzmi twój głos pod wodą

Bodźce kinestetyczne
1. Odczuj swoją lewą rękę zanurzoną w lodowatej wodzie
2. Przytrzymaj obiema rękami gładki, szklany przycisk do papieru
3. Pogłaszcz psa lub kota
4. Włóż na nogi mokre skarpetki
5. Wyobraź sobie, ze zeskakujesz z półtorametrowego muru
6. Potocz drogą koło samochodowe

Bodźce wzrokowe
1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Średnia ocena doznań wzrokowych____

Bodźce słuchowe
1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Średnia ocena doznań słuchowych____

Bodźce kinestetyczne
1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Średnia ocena doznań kinestycznych____

25
 Średnią ocenę dla każdego rodzaju doznań obliczamy sumując wszystkie punkty i dzieląc
otrzymany wynik przez sześć. Sprawdź, czy ocena jednej z tych kategorii jest wyraźnie wyższa
lub niższa od pozostałych. Jeżeli chcesz, by była ona dokładniejsza - chociaż jest to tylko twój
subiektywny osąd - sam wymyśl kilka dodatkowych przykładów.

ROZPOZNAWANIE CUDZYCH PREFERENCJI

Możesz z łatwością określić preferowany system reprezentacji innej osoby. Nie dając niczego
po sobie poznać, zwróć uwagę na wszystkie słowa i zwroty, sugerujące preferencję wzrokową,
słuchową lub kinestetyczną. Owe słowa i zwroty, czyli tzw. predykaty, używane są tak często,
ze zazwyczaj nie zwracamy na nie uwagi. Niektóre z nich nabierają jednak sensu dopiero
wówczas, gdy zdamy sobie sprawę, iż używająca ich osoba wyraża w ten sposób swoją
preferencję. Zdanie: „słyszę, co mówisz" wydaje się bardziej sensowne niż „widzę, co masz na
myśli", dopóki nie zdamy sobie sprawy, że nasz rozmówca interpretuje wypowiadane don
słowa za pośrednictwem konstruowanych w myśli obrazów. Zrozumiałe jest dla niego tylko to,
co widzi. Podczas dwudziestominutowej rozmowy może pojawić się wiele takich słów-kluczy
(zwróć uwagę, ze użyłem słowa wizualnego „pojawić się", które zdradza, ze najbardziej
odpowiada mi interpretacja wzrokowa). W przypadku gdy jeden rodzaj zwrotów wyraźnie
dominuje nad innymi, prawdopodobnie mamy do czynienia z preferencją określonego zmysłu.
Może się zdarzyć, ze zauważymy wiele słów i zwrotów, określających wrażenia dwojakiego
rodzaju (np. dotykowe i wzrokowe), natomiast trzeci zmysł będzie rażąco (zauważ, że
ponownie użyłem określenia wizualnego!) nieobecny. Niełatwo uzyskać stuprocentową
pewność co do własnych preferencji na podstawie używanych figur stylistycznych, o ile nie
wykona się tego ćwiczenia wspólnie z mną osobą.

Język
Poniżej znajdziesz listę słów i zwrotów, ilustrujących doznania zmysłowe Ma ona uzmysłowić
ci, jak powszechnie używane są te figury stylistyczne oraz służyć pomocą przy rozpoznawaniu
cudzych preferencji Jeżeli to brzmi zniechęcająco, wkrótce zobaczymy, jak możesz
wykorzystać zdobyte w ten sposób wiadomości, stosując je zarówno do siebie, jak i do innych
Słowa
• Wzrokowe: obraz, kolor, wygląd, wizja, oko, scena, wgląd, perspektywa, ostrość, wyobrażać,
odsłaniać, odzwierciedlać, rozjaśniać, zauważyć, widzieć, świecić, jasny, czarny, ciemny,
mglisty, wyraźny.
• Słuchowe: szum, pogłoski, harmonia, melodia, rytm, dźwięk, długość fal, dzwonie, chrząkać,
dyskutować, opowiadać, powiedzieć, słyszeć, pytać, wołać, komentować, cichy, głuchy, głośny.
• Kinestetyczne: kontakt, waga, nacisk, dotykać, pchać, drapać, ruszać, manipulować, chwytać,
trzeć, lepki, ciepły, zimny, twardy, solidny, ciężki, szorstki, gładki, namacalny
• Węchowe: pachnieć, wąchać, śmierdzieć, wonieć, stęchły, cuchnący, świeży
• Smakowe: smakować, żuć, przełykać, gryźć, słodki, kwaśny, gorzki,
• Neutralne (nie związane ze zmysłami) myśleć, wiedzieć, orientować się, rozumieć, zwracać
uwagę, tłumaczyć, decydować, uczyć się, zmieniać, rozpoznawać, pamiętać, ustalać.
Zwroty
• Wzrokowe „widzę, co masz na myśli", „obejrzyj się za siebie", „pokaz mi", „oko w oko",
„przyjrzyjmy się bliżej", „mgliste pojęcie", „rzucić światło", „wygląda na to, że "
• Słuchowe „to niesłychane", „trzymać język za zębami", „być na cos głuchym", „nadstawie
ucha", „głośno i wyraźnie", „nadawać na tych samych falach"
• Kinestetyczne „gruboskórny", „złapać sens", „odgrzewany argument", „położyć na czymś
rękę", „czuć w kościach", „kiwnąć palcem", „tknąć się czegoś", „być w kontakcie", „zachować
zimną krew"
26
 • Węchowe i smakowe „wywąchać cos", „gorzka pigułka", „cierpka uwaga", „świeży jak
poranek", „kwaśna mina", „gładko przełknąć", „kwestia smaku", „krzywic się na coś".
Powyższy wykaz nie wyczerpuje językowych wskazówek systemu reprezentacji. Jeżeli jedna z
wymienionych kategorii wydaje ci się bliska i wyobrażasz sobie siebie, używającego
należących do niej słów, prawdopodobnie wskazuje ona twoje preferencje.

Język ciała
Słowa i zwroty nie są bynajmniej jedynym kluczem, umożliwiającym identyfikację cudzych
preferencji myślowych. „Wzrokowiec" będzie mówił szybko, z uniesioną głową, a jego głos
przybierze wyższe tony niż głos osoby o preferencjach słuchowych, której wypowiedz jest
rytmiczna, oddech - regularny, a głos - wyraźny i dźwięczny. Ludzie, którzy „mówią do siebie",
często przechylają głowę na jedną stronę, przejmując typową pozycję słuchacza, jakby
rozmawiali z kimś przez telefon. Kinestetycy mówią na ogół wolno, spokojnie, używając
głębszych tonów, z głową pochyloną do przodu Powyższe „zasady" me zawsze okażą się
słuszne, jednak obserwując ludzi i porównując ich postawę i ton głosu do treści wypowiedzi,
zaczniesz zauważać, jak często ujawniają się te zależności. Możemy zatem stwierdzić, iż
oprócz werbalnych wskazówek systemu reprezentacji, czyli predykatów, istnieją również
wskazówki fizjologiczne, zawarte w mimice i gestach

Obrazy tworzone Obrazy przypominane

Dźwięki tworzone Dźwięki przypominane

Odczucia i wrażenia cielesne Dialog wewnętrzny

Schemat ruchów oczu

Ruchy oczu
27
 Kolejnym kluczem, uważanym przez licznych adeptów NLP za najbardziej fascynujący, jest
sposób poruszania oczami podczas myślenia. Gdybym poprosił cię, byś sięgnął pamięcią do
wczesnych lat szkolnych i przypomniał sobie twarz twojej nauczycielki, prawdopodobnie
spojrzałbyś do góry i na lewo. Gdybym poprosił cię teraz, byś przypomniał sobie jej głos lub
dźwięk dzwonka na lekcję, zapewne skierowałbyś wzrok na lewo, tym razem jednak nie
podnosząc go i nie opuszczając. Gdybyś natomiast miał przypomnieć sobie, jak twoje dłonie
odczuwały dotyk pulpitu szkolnej ławki, drabinek w sali gimnastycznej lub jakiekolwiek inne
wrażenie kinestetyczne z przeszłości, bezwiednie spojrzałbyś w dół i na prawo. Rysunek na
stronie 51 ilustruje ruchy oczu, obserwowane u osoby stojącej naprzeciwko ciebie U osób lewo-
ręcznych schemat ten może być odwrócony.
Zróżnicowanie ruchów gałek ocznych związane jest z używaniem rożnych części mózgu w
procesie myślenia. Zjawisko to jest dokładnie zbadane przez naukowców i w literaturze
neurologicznej określane mianem bocznych ruchów oczu. W NLP znane jest ono pod nazwą
wzrokowych wskazówek systemu reprezentacji. Wraz z omówionymi wcześniej wskazówkami
werbalnymi i językiem ciała, pomagają nam one rozpoznać, który zmysł wykorzystywany jest
w procesie myślenia.
Załóżmy, ze musisz zastanowić się nad obrazem, który nie jest przechowywany w twojej
pamięci. Wywołując w myślach fantastyczne lub dziwaczne wizje, które sam konstruujesz,
będziesz prawdopodobnie nadal kierował spojrzenie lekko w gorę, lecz raczej w prawo niż w
lewo. Tworząc dźwięki, np. gdakanie wyimaginowanej kury w rytm twojej ulubionej melodii -
odwrotnie niż w przypadku dźwięków przypominanych - zwrócisz wzrok w prawo, nadal go
jednak nie podnosząc i me opuszczając. Prowadząc natomiast dialog wewnętrzny, ów rodzaj
rozmowy z samym sobą, który większość z nas dobrze zna, poruszamy oczami jeszcze inaczej,
z reguły kierując spojrzenie w dół i w swoją lewą stronę.
W trakcie myślenia możesz oczywiście kierować wzrok, gdzie ci się podoba, a jeżeli
kontrolujesz ruchy oczu, nie musisz trzymać się przedstawionych schematów. Zatem zacznij od
przetestowania ich prawdziwości na innych osobach, oczywiście bez ich wiedzy Podczas zajęć
warsztatowych wybrana osoba proszona jest o przywołanie z pamięci rozmaitych wspomnień i
wyobrażenie sobie pewnych wrażeń. Osoba ta jest oczywiście nieświadoma celu
przeprowadzanego ćwiczenia Podczas krótkiej rozmowy wykonuje ona dosłownie setki ruchów
oczami, zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy i wprawiając obserwatorów w prawdziwe
oszołomienie. Będziesz jednak musiał wypracować sobie własne metody obserwacji, ponieważ
ruchy oczu są bardzo szybkie. Dzieje się tak, ponieważ proces myślenia - zwłaszcza
wzrokowego - przebiega błyskawicznie.
Trudność obserwacji oczu rozmówcy wiąże się jednak nie tylko z szybkością myślenia, ale
również z tym, ze nie zawsze przebiega ono według „logicznego" schematu, co wynika z
indywidualnych preferencji. Na przykład ktoś o silnej preferencji słuchowej prawdopodobnie z
łatwością przypomni sobie nie tylko głos swojego nauczyciela lub przyjaciela z dawnych lat,
ale również konkretne, wypowiadane przez mego słowa. Gdybyśmy poprosili „słuchowca" o
przywołanie z pamięci obrazu tej osoby, najpierw zapewne przypomni sobie dźwięki, a dopiero
potem „przełączy się" na myślenie obrazowe. W podobnym trybie nastąpi przypominanie
wrażeń dotykowych. Innymi słowy, każdy z nas ma swój ulubiony sposób sięgania do
wspomnień zarejestrowanych w pamięci. Konsekwentnie stosujemy preferowany system
myślenia, nawet jeśli prowadzi on nas do celu okrężną drogą. Z ruchów oczu szybko wyłoni się
zatem rzeczywista sekwencja myśli obserwowanej osoby, bez względu na to, czy wydaje się
sprzeczna z poleceniem „wywołaj w myśli obraz". Jeżeli zapytasz następnie: „Co robiłeś,
przywołując to wspomnienie'", niejednokrotnie zrozumiesz sens tych ruchów, a także odkryjesz
powtarzający się, preferowany schemat odczytywania zapisów pamięci.

28
Preferowany sposób przywoływania wspomnień nazywamy systemem wprowadzającym, gdyż
za pomocą wybranego zmysłu wewnętrznego „wprowadza" do świadomości zapisane w
pamięci informacje. System wprowadzający nie musi być jednak tożsamy z systemem
reprezentacji, używanym w świadomym procesie myślenia. Np. możesz być wrażliwy na
bodźce dotykowe i przypominać sobie wakacyjną przygodę za pośrednictwem wywołanych
przez me wrażeń. Zastosowany system reprezentacji potwierdzą użyte przez ciebie słowa i
wykonane gesty. Mimo to przywołując wspomnienia, możesz najpierw posłużyć się obrazem
wzrokowym, a potem dopiero zastąpić go bliższymi ci doznaniami kinestetycznymi. Zatem
wszyscy mamy preferowane systemy reprezentacji oraz systemy wprowadzające, które mogą,
lecz bynajmniej me muszą, być takie same. Jednak większość z nas konsekwentnie stosuje
jeden sposób myślenia Obojętne, czy jesteś prawo- czy leworęczny, i jaki jest preferowany
system reprezentacji, twoje oczy zazwyczaj poruszać się będą według tego samego schematu.
Warto zatem odkryć preferencje własne oraz partnerów, przyjaciół, znajomych, z którymi
spędzasz wiele czasu, gdyż z reguły pozostają one niezmienne.
Zanim zaczniesz przekładać zgromadzoną dotychczas wiedzę na praktyczne korzyści, pobaw
się obserwowaniem i słuchaniem. Rozwiń umiejętność odkrywania sposobu myślenia twoich
rozmówców, odgadywania słów i gestów, które ciepło (zauważ, ze „ciepło" jest predykatem
kinestetycznym) ich do ciebie nastawią. Ten rodzaj kontaktu jest podstawą sprawnej komuni-
kacji, umiejętności wpływania na innych, wreszcie osiągania upragnionych celów.

DOSTRAJANIE SIĘ DO „WEWNĘTRZNEGO OBRAZU"

Omówiliśmy dotychczas podstawowe modalności, stanowiące schematy myślenia, a także
indywidualne preferencje. To jednak nie wystarczy, by zrozumieć, dlaczego tak bardzo różnimy
się między sobą w sposobie odczuwania. Jakie czynniki wywołały np. tak odmienne reakcje
George'a i Billa?
Aby to sprawdzić, wykonaj następujące ćwiczenie. Powróć myślami do czasów, kiedy byłeś w
szczególnie dobrym stanie ducha. Osiągnąłeś wyznaczony cel lub otrzymałeś dobrą wiadomość
i czułeś, ze me ma dla ciebie rzeczy niemożliwych Przywołując z pamięci to przeżycie,
zobaczysz w myślach związane z nim obrazy, usłyszysz dźwięki, nie wyłączając głosów
otaczających cię wówczas ludzi, oraz ponownie przeżyjesz uczucia, tj. twój ówczesny stan
ducha. Zastosuj kolejno trzy podstawowe modalności i wywołaj możliwie najwięcej obrazów,
dźwięków i odczuć. Następnie połącz je ze sobą, by twoje przeżycie było jak najbardziej realne.
W tej właśnie chwili doznasz tych samych uczuć - wzruszenia, dumy, spokoju - jakie
przepełniały cię w przypominanej chwili. Im żywiej odtworzysz w myślach to wspomnienie,
tym wyraźniej zmieni się twój obecny stan. Gdyby ktoś obserwował cię podczas tego
ćwiczenia, z pewnością spostrzegłby wyraźne zmiany w twojej fizjologii. Prawdopodobnie
wyprostujesz się, zmieni się rytm oddechu, wyraz twarzy, a nawet zabarwienie skóry, nie
wspominając o licznych zmianach wewnątrz organizmu, których jednak nie stwierdzi postronny
obserwator. Tymczasem szkodliwe substancje, wydzielające się w organizmie, kiedy jesteś w
złym nastroju, ustąpią miejsca przyjemnie działającym endorfinom.
Powyższe ćwiczenie pozwoliło ci przekonać się, ze wspominanie lub myślenie angażuje te
same zmysły, których używasz do interpretacji otaczającego cię świata. Różnica polega jedynie
na tym, że w pierwszym przypadku bodźce zmysłowe docierają do mózgu niejako od
wewnątrz, a nie przez receptory zewnętrzne. Być może zechcesz dodać do swojej listy również
węch i smak, przypominając sobie wydarzenie, angażujące obydwa te zmysły, które pozwalają
z niezwykłą siłą przywoływać nawet odległe wspomnienia. Przekonałeś się również, ze możesz
zmienić swój stan, a jedynym potrzebnym do tego narzędziem jest myślenie - wspominanie lub
tworzenie wyobrażeń.

29
 DECYDOWANIE O WŁASNYM SAMOPOCZUCIU
Możesz wybrać dowolny stan, który chcesz osiągnąć. Jeżeli pragniesz spokoju i ukojenia,
powinieneś przypomnieć sobie wakacyjne ustronie lub inne miejsce z przeszłości, które kojarzy
ci się z atmosferą spokoju i bezpieczeństwa. Możesz także stworzyć taki azyl w wyobraźni
idealne ustronie, położone w malowniczej okolicy, gdzie zawsze świeci słońce. Wyobrażenie to
zmieni twój stan w tym samym stopniu, co rzeczywiste wspomnienia.
Jeżeli chodzi o reakcję mózgu, myśli stają się dla mego rzeczywistością. Wykorzystane zostały
te same modalności, powstały te same połączenia neuronalne i wystąpiły te same objawy
fizjologiczne. Spróbuj wyobrazić sobie, ze zdobywasz nagrodę lub inne zaszczyty, o których
marzysz, albo ze realizujesz jeden ze swoich najważniejszych celów Jak najdokładniej przeżyj
w duchu to wydarzenie. Mózg człowieka nie odróżnia bodźców zmysłowych, faktycznie
odebranych przez receptory, od konstruowanych przez siebie wyobrażeń. Obydwa rodzaje
doznań są rejestrowane i wykorzystywane w ten sam sposób. Dlatego właśnie, przebudziwszy
się, często przez kilka chwil nie jesteś pewien, czy rzeczywistością są twoje sny, czy tez pokój,
w którym się znajdujesz. Kiedy marzysz, w twoim mózgu zachodzą te same procesy twoim
rzeczywistym światem jest ten, do którego przenosisz się w wyobraźni, a nie nudna sala
konferencyjna, w której fizycznie przebywasz.
Wykonaj teraz jeszcze jedno ćwiczenie. Przywołaj inne wydarzenie z przeszłości, które z
łatwością możesz sobie przypomnieć. Zaczekaj, aż będziesz miał w głowie jego jasny obraz.
Aby tego dokonać, będziesz musiał się odprężyć. Spróbuj teraz powiększyć i rozjaśnić
oglądane obrazy oraz wyregulować ostrość. Jeżeli widzisz siebie, „wejdź do środka", jakbyś
znów uczestniczył w toczących się wypadkach. Spraw następnie, by dźwięki stały się
głośniejsze i wyraźniejsze, przywołaj głosy, które chciałbyś usłyszeć. Obrazy powinny być
trójwymiarowe i większe niż w rzeczywistości. Przybliż wszystkie odległe obiekty Sprawdź
następnie, jak się czujesz. Jeżeli ktoś jest przy tobie, dostrzeże zmiany w twojej fizjologii
Prawdopodobnie czujesz się na wet lepiej niz. wówczas, gdy tylko przywoływałeś
wspomnienia. Przyjemne przeżycia, które dodają nam sił i wiary w siebie, zazwyczaj powracają
w pamięci jako wyraziste i jasne obrazy, ponownie dostarczając miłych wrażeń,
Które z mmi kojarzymy, zwłaszcza gdy oglądamy je tak, jakbyśmy znów w nich uczestniczyli.
Ostatnie rozróżnienie jest niezwykle istotne. Kiedy wyobrażasz sobie siebie w określonej
sytuacji, możesz albo w niej uczestniczyć, albo widzieć siebie jakby z zewnątrz. Te dwa
sposoby widzenia określane są odpowiednio jako zasocjowany i zdysocjowany. Oczywiście w
realnym życiu zawsze patrzymy na świat w pierwszy sposób.
Jeżeli wykonasz więcej takich ćwiczeń, zauważysz, ze przywoływane z pamięci obrazy mogą
być jasne i wyraźne albo zamglone, większe niż w rzeczywistości albo pomniejszone i odległe,
czarno-białe lub kolorowe. Warianty te, przypominające możliwości wyregulowania obrazu na
telewizyjnym ekranie, nazywane są w żargonie NLP submodalnościami. W ten sam sposób
może zmieniać się natężenie i barwa odtwarzanych w myślach dźwięków, a także uczuć.
Obrazy radosnych chwil sprawią, ze poczujesz się szczęśliwy, natomiast przykre wspomnienia
wprawią cię w zły nastrój, jakiego doświadczyłeś w rzeczywistości. Wizje szczęśliwych
wspomnień prawdopodobnie będą zasocjowane, natomiast przywołując z pamięci bolesne,
negatywne doświadczenia, zobaczysz siebie z zewnątrz, nawet z pewnego dystansu. Sprawdź,
czy naprawdę tak jest.
Porównawszy różnice między wspomnieniami lub wyobrażeniami (możesz wyobrażać sobie
również przyszłe wydarzenia) negatywnymi i pozytywnymi, zaczniesz dostrzegać powtarzający
się schemat submodalności. By ująć całą rzecz prościej, inne cechy będą charakteryzować
obrazy przyjemne, inne zaś - niemiłe i bolesne, bez względu na ich szczegółową treść.
Przyjmując taki punkt widzenia możemy zrozumieć, dlaczego ten sam bodziec jedną osobę
wprawia w zachwyt, a inną - w śmiertelne przerażenie. Każdy z nas buduje odmienną
wewnętrzną mapę wydarzenia lub sytuacji, czyli inaczej je postrzega. Ten niepowtarzalny
30
 pakiet submodalności określa nasze reakcje na rozmaite bodźce, nasze poglądy o samych
sobie, postawy, przekonania, zahamowania i fobie.
Tymczasem spróbuj nauczyć się „wchodzić" do wewnętrznego, subiektywnego świata i badać
różnice między submodalnościami. Podobnie jak każdej innej umiejętności, również i tej
będziesz musiał poświęcić trochę czasu, zanim osiągniesz zadowalającą sprawność. Zacznij od
najświeższych wspomnień, które z łatwością możesz przywołać. Rezultaty będą warte
poniesionego wysiłku Następnie powinieneś wykonać kilka ćwiczeń na wspomnienia
negatywne, co umożliwi ci porównanie rożnych cech, czyli submodalności, obydwu rodzajów
obrazów. W przypadku przeżyć bolesnych obrazy bywają pomniejszone, odległe i zamazane, a
dźwięki – niewyraźne. Co zaś najbardziej charakterystyczne - nieprzyjemne skojarzenia mają
na ogol charakter zdysocjowany sam nie bierzesz udziału w toczących się wypadkach,
oglądając je jako postronny obserwator. Niepowtarzalna kombinacja submodalnosci sprawia, ze
określone wyobrażenie jest dla ciebie przyjemne lub bolesne, oraz decyduje o twoim stanie, tj.
samopoczuciu. Tak oto podświadome myśli kształtują nasze nastroje. Poznawszy ten
mechanizm, możesz nauczyć się nim sterować.
Kolejnym etapem jest zmiana submodalnosci. Modyfikując je kolejno, jedną po drugiej, w
rezultacie przekształcisz cały obraz wspomnienia, przyszłego wydarzenia bądź przekonania na
dowolny temat. Rozpoznawszy wzmacniające submodalnosci, tj. powtarzające się cechy
wyobrażeń pozytywnych, musisz jedynie kolejno zastąpić nimi te, które cię ograniczają.
Zamieszczony poniżej wykaz najczęściej spotykanych submodalnosci może być ci w tym
pomocny Jeżeli niektóre z wymienionych cech nie pasują do ciebie lub wydają ci się niemądre,
nie zwracaj na me uwagi. Postaraj się po prostu wychwycić i zanotować jak najwięcej rożnie.

LISTA SUBMODALNOSCI
Wrażenia wzrokowe (obrazy)
Zasocjowane albo zdysocjowane
Kolorowe albo czarno-biale
Rozmieszczenie (np. po prawej albo po lewej stronie, u góry lub u dołu)
Odległość
Jasność
Obramowane albo panoramiczne
Kontury (rozmazane albo ostre)
Kontrast
Ruchome albo nieruchome
Szybkość (szybsze albo wolniejsze niż w rzeczywistości)
Wielkość
Wrażenia słuchowe (dźwięki)
Głośne albo ciche Odległość od źródła dźwięku Słowa albo nieartykułowane dźwięki
Lokalizacja źródła dźwięku
Stereo- albo monofoniczne
Ciągle albo przerywane
Szybkość (szybsze albo wolniejsze niż w rzeczywistości)
Wyraźne albo stłumione
Miękkie albo chrapliwe
Wrażenia kinestetyczne (dotykowe)
Temperatura
Faktura (szorstka albo gładka)
Natężenie
Konsystencja (twarde albo miękkie)
Czas trwania (jak długo trwa określone wrażenie)
Waga (lekkie albo ciężkie)
31
 Kształt
Wykonamy teraz ćwiczenie, ilustrujące sposób rozpoznawania i zmiany submodalności.
Najpierw jednak musimy osiągnąć odpowiedni stan

STAN ALFA
Umysł najefektywniej tworzy wizualizacje wówczas, gdy jesteś zrelaksowany i nie odczuwasz
presji obiektywnej rzeczywistości, która cię otacza. Kiedy zapadamy w sen, mózg jest bardzo
podatny na subiektywną manipulację' przywoływanie wspomnień, tworzenie wyobrażeń,
błądzenie myślami. Charakterystyczną cechą tego stanu, przypominającego sny na jawie, jest
zwolniony rytm fal EEG, znanych jako fale alfa. Chociaż ciało jest zrelaksowane, umysł
pozostaje czujny i podatny na sugestie. Najpierw zatem powinieneś się zrelaksować.
Jedna ze skutecznych technik odprężania się polega na wyobrażaniu sobie malejącego szeregu
liczb Wykonaj podstawowe ćwiczenie relaksacyjne, czując, ze twoje nogi i ręce stają się coraz
cięższe, potem szyja, twarz i powieki. Teraz odlicz od 100 do 1. Oddychaj powoli Kilkakrotnie
powtórz ostatnie liczby 3, 2 i 1, starając się zobaczyć je w wyobraźni. Te trzy cyfry powinny
być niezwykłe; możesz wyobrazić je sobie w jakimś przedziwnym kolorze lub kształcie, bądź
zastosować czcionkę o charakterystycznym kroju. Powinny one również być dynamiczne, w
tym celu mógłbyś wyobrazić sobie, ze zapisujesz je np. na ścianie twojej sypialni lub
wystukujesz na klawiaturze komputera. Postaraj się połączyć wrażenia wzrokowe, słuchowe i
dotykowe. Od tej chwili zawsze będziesz kojarzył te liczby, odmalowane w twoim umyśle w
szczególny sposób, ze stanem głębokiego zrelaksowania, który osiągasz podczas wykonywania
tego ćwiczenia. Przyjmijmy, ze 3 reprezentuje pełne zrelaksowanie fizyczne. Nie wyobrażaj
sobie numeru 3, dopóki nie poczujesz, ze osiągnąłeś ten stan. Numer 2 symbolizuje odprężenie
umysłowe, t.j stan, w którym pozbyłeś się kłopotów i wyeliminowałeś ze świadomości
obiektywne otoczenie. Numer 1 natomiast oznacza stan najgłębszego zrelaksowania, jaki
możesz osiągnąć i w którym realizujesz w wyobraźni swoje cele. Ów zwyczajny, malejący ciąg
liczb to twoje drzwi do świata wewnętrznych, subiektywnych doznań, a włożony w powyższe
ćwiczenie wysiłek opłaci się stokrotnie. Osiągnąwszy senny, lecz w pełni świadomy stan alfa,
będziesz gotów do wykonania ćwiczenia. Upewnij się, ze przez najbliższy czas nikt nie będzie
ci przeszkadzał.

ZMIANA SUBMODALNOŚCI
Zilustrujmy sposób rozpoznawania i zmiany submodalności następującym ćwiczeniem
Wyobraź sobie, ze wybierasz się do potencjalnego pracodawcy na rozmowę kwalifikacyjną.
Załóżmy, ze tego rodzaju sytuacja jest dla ciebie nieprzyjemna i chciałbyś nabrać większej
pewności siebie, by poradzić sobie z mą możliwie najlepiej. Jesteś jednak pełen najgorszych
przeczuć, gdyż - jak sądzisz - dotychczasowe osiągnięcia nie potwierdzają twoich zdolności i
umiejętności. Jeżeli natomiast tego typu przeżycie nie jest dla ciebie trudne, wybierz inne, np.
egzamin, zawieranie nowych znajomości, przeprowadzkę itp., stosując się do niżej podanych
instrukcji. Najskuteczniejsze byłoby przypomnienie sobie rzeczywistej sytuacji, gdyż
przywołany w myślach obraz jest w takim przypadku najbardziej wyrazisty, a źródłem twojego
obecnego złego samopoczucia są prawdopodobnie skojarzenia, jakie nasuwa ci to
wspomnienie.
Spróbuj teraz odtworzyć w myślach tę rozmowę (lub inne trudne przeżycie), skupiając się
kolejno na każdej modalności na obrazach, dźwiękach, odczuciach oraz - jeżeli oddziaływały
wówczas na ciebie i te bodźce - na smakach i zapachach. Jak odczuwasz dotyk krzesła, dywanu
pod podeszwami butów? Wszystkie te wrażenia zarejestrowane są w twojej pamięci Jeżeli, od-
prężywszy się, przez dłuższy czas pozostaniesz w myślach przy tej sytuacji, przypomnisz sobie
zaskakująco wiele szczegółów. Ta część ćwiczenia może być nieprzyjemna, lecz powinieneś
pamiętać, ze może ono na zawsze zmienić twoje podejście do rozmów kwalifikacyjnych, toteż
warto zdecydować się na chwilowe pogorszenie nastroju.
32
 Rozpoznaj możliwie najwięcej submodalności, posługując się w tym celu listą zamieszczoną
na stronach 57-58 Jak brzmią glosy odtworzone w wyobraźni w porównaniu ze słyszanymi na
jawie? Są wyraźne czy stłumione, pogodne czy ponure; słowa wypowiadane są szybciej czy
wolniej? Czy dobiegają do ciebie również inne dźwięki, np. z sąsiedniego pomieszczenia lub z
ulicy? Czy oglądasz siebie z zewnątrz, a jeżeli tak, z jakiej pozycji z góry, z tyłu, z przodu? Czy
widzisz własną postać z oddali, jak gdyby w pomniejszeniu, czy na odwrót? Jakie kolory
dostrzegasz, jaskrawe czy blade? Może widziany przez ciebie obraz jest czarno-biały lub w
kolorze sepii, jak na starej fotografii? Czy jest on mały i płaski, jak na ekranie telewizyjnym,
czy panoramiczny, tj otaczający cię ze wszystkich stron? Zanotuj wszystkie zidentyfikowane
submodalności oraz własne odczucia. Zajmie ci to trochę czasu. Może będziesz musiał
przypomnieć sobie jeszcze jedno przeżycie tego rodzaju, które lepiej utrwaliło się w twojej
pamięci, by dokładniej wyobrazić sobie wszystkie szczegóły.
Powtórz ćwiczenie, tym razem przypominając sobie przyjemną sytuację, w której zachowałeś
przytomność umysłu i pewność siebie (u niektórych osób rozmowa kwalifikacyjna będzie
należała właśnie do tej kategorii). Załóżmy, ze grasz w badmintona i wygrywasz lokalne
zawody. W tym przypadku obrazy mogą być większe i jaśniejsze, dźwięki - głośniejsze i
bardziej wyraźne. Przywołana w myślach wizja może do złudzenia przypominać rzeczywistość.
Rozpoznaj wszystkie różnice między obydwoma obrazami, a następnie zastąp kolejno
wszystkie submodalności, zanotowane w pierwszym ćwiczeniu, tymi, które towarzyszyły
wspomnieniu wygranych zawodów. Ponownie przeżyj w myślach rozmowę kwalifikacyjną,
stosując nowe submodalności. Zwróć uwagę na swe odczucia. Czy dotkliwy niepokój
kandydata na pracownika ustąpił miejsca przyjemnemu podnieceniu zwycięzcy?
Warto zadać sobie trud, którego wymaga to ćwiczenie, gdyż dzięki niemu na zawsze zmienisz
swoje nastawienie do określonego przeżycia. Trenuj wyobraźnię, stosując tzw. rzutowanie w
przyszłość, tj. wymyślając rozmowy kwalifikacyjne z fikcyjnym pracodawcą, by sprawdzić
efekty zmiany submodalności. Ciesz się tą sytuacją, jak radowałbyś się na myśl o spotkaniu z
dawno nie widzianym przyjacielem, spędzeniu wakacji w atrakcyjnej miejscowości lub
uroczystej kolacji. Twoje odczucia związane z rozmową kwalifikacyjną uległy zmianie,
ponieważ zmieniłeś połączenia neuronalne w mózgu, które są ich źródłem. Bądź gotów na
wypróbowanie zdobytej pewności siebie przy pierwszej nadarzającej się okazji. Mógłbyś np.
ubiegać się o posadę, która wydaje się przerastać twoje możliwości, i zobaczyć, co z tego
wymknie.
Dzięki informacjom, zawartym w niniejszym rozdziale, dowiedziałeś się, w jaki sposób
wewnętrzne reprezentacje pięciu zmysłów kształtują uczucia i myśli jednostki oraz poznałeś
wpływ tych uczuć na jej postępowanie i osiągnięcia. Zacząłeś poznawać swój wewnętrzny,
subiektywny świat i uczyć się kształtować go zgodnie z własną wolą. Możesz stopniowo
przejąć kontrolę nad własnym życiem i wykorzystać myśli jako środek realizacji wyznaczonych
celów.

4. Czy to możliwe?
Nasz nastrój zmienia się wielokrotnie w ciągu dnia za sprawą rozmaitych okoliczności,
wydarzeń oraz spotykanych osób. Najdrobniejsza uwaga lub wydarzenie może wprawić nas w
złe samopoczucie. Pogorszenie nastroju często jest chwilowe i szybko wraca nam dobry humor,
gdy spotykamy kogoś miłego, gdy zerkamy na zegarek i stwierdzamy, ze za dziesięć minut
kończymy pracę lub gdy oglądamy ulubiony program telewizyjny. Równie szybko potrafimy
jednak powracać do ponurych rozważań. Uświadomiwszy sobie, ze zmiany nastroju i
zachowania wynikają z myśli, o których treści sami decydujemy (nikt nie może cię
unieszczęśliwić wbrew twej woli), uzyskujemy możliwość wyboru. Możemy określić, jaki stan
ducha ułatwi nam realizację celów oraz jaką postawę powinniśmy zając wobec określonej
sytuacji. Osiągnięcie takiego zakresu władzy nad własnymi uczuciami wymaga treningu i

33
 umiejętności nie większych niż inne złożone czynności, jakie wykonujemy każdego dnia. Nie
posiadłeś jeszcze tej sprawności, lecz rozumiesz już procesy zachodzące w twoim
subiektywnym świecie i dostrzegasz je w nowym świetle. Wiesz, ze samopoczucie nie jest
samowładnym tyranem, dyktującym każdy twój ruch. Zmieniając je świadomie podczas
realizacji ostatniego ćwiczenia, udowodniłeś, ze sprawujesz nad nim kontrolę.

NAWYKI MYŚLENIA
Głęboko zakorzenione uczucia przekształcają się w nawyki myślenia, czyli postawy, które
ograniczają nas w znacznie większym stopniu niż przemijające emocje. Nastawienie
„optymistyczne" albo „pesymistyczne" czy „pozytywne" albo „negatywne" oznacza zajęcie
określonej postawy. Dawno udowodniono, ze spośród dwóch jednakowo wykwalifikowanych i
doświadczonych sprzedawców optymista osiągnie znacznie lepsze wyniki niż jego
pesymistycznie nastawiony kolega. Myślę, ze jest to całkowicie zrozumiałe. Należy jednak
zaznaczyć, iż postawę można zmienić podobnie jak samopoczucie. Jest to kwestią treści
naszych myśli. Zmiana postawy, nawet jeśli nie towarzyszy jej zmiana zachowań lub
podwyższenie umiejętności, może przynieść wymierną poprawę osiąganych wyników.
Eksperyment przeprowadzony z udziałem sprzedawców - optymistów i pesymistów - wykazał
ponadto, ze różnice efektywności między obiema grupami pogłębiają się z upływem czasu. 20-
procentowa przewaga optymistów po roku wzrosła do 50 procent. Innymi słowy, prawo
malejących przychodów zostało w tym przypadku odwrócone i pozytywne nastawienie
przyniosło ciąg sukcesów. W tym samym czasie finansowe wyniki pesymistów stale się pogar-
szały. Sposób myślenia może nam wejść w nawyk tak samo, jak sposób zachowania się
Postawy, które określają postępowanie jednostek i całych społeczeństw nie są niczym więcej
niż nawykami myślowymi, które można zmienić. Należy tylko uświadomić je sobie i
zastosować właściwy trening myśli Lionel Tiger w książce Optimism (Optymizm) twierdzi, ze
zagłady uniknęły te cywilizacje, w których dominował optymistyczny system przekonań. Tego
rodzaju społeczności wierzą we własną przyszłość i nowe, lepsze perspektywy.

PRZEKONANIA NA TEMAT SAMEGO SIEBIE

Naszymi myślami kierują utrwalone w świadomości przekonania i wartości Są one znacznie
stabilniejsze niż ulotne uczucia, a nawet postawy. Te z nich, które decydują o twoich
osiągnięciach, dotyczą twojej opinii o samym sobie, sposobu postrzegania własnej osoby, czy
tez własnego „wewnętrznego wizerunku". Przekonania w rodzaju „jestem do niczego jako
sprzedawca" lub „nie potrafię występować przed licznym audytorium" mogą stanowić trudną
do pokonania przeszkodę na drodze do określonych celów. Jedna pozytywna opinia o sobie, np
• „świetnie sobie radzę w kontaktach z ludźmi" prawdopodobnie jest warta tyle, ile wiele
godzin treningu. Ćwiczenia, które nie są wsparte pozytywnym przekonaniem, mogą jednak
przynieść tylko krótkotrwałe efekty. Jedna negatywna samoocena (np. „gubię się w liczbach")
może natomiast całkowicie zniweczyć wysiłki włożone w naukę i treningi, determinując twoje
osiągnięcia, niczym samospełniająca się przepowiednia. Każdemu przekonaniu na temat
własnej osoby towarzyszy najczęściej kilka opinii szczegółowych, czyli referencji.
Przeświadczenie „świetnie radzę sobie w kontaktach z ludźmi" może być sprecyzowane takimi
przekonaniami jak „potrafię bez trudu nawiązać rozmowę", „czuję się swobodnie w
towarzystwie obcych" lub „jestem w dobrych stosunkach z panem X lub panią Y" Liczba
referencji, wspierających określone przekonanie, decyduje o jego sile.
Na podstawie badań, przeprowadzonych w USA wśród młodzieży szkolnej, wykazano, ze na
osiągane przez uczniów wyniki wpływ ma wpojone im przekonanie na temat koloru własnych
oczu! Wydawało się przy tym bez znaczenia, czy określone przekonanie wmówiła im osoba
darzona autorytetem czy kolega; czy było ono racjonalne i pochodziło ze znanych źródeł, czy
nie. Opinia, w którą wierzymy (a wyznajemy przecież wiele rozmaitych prawd i półprawd),
oddziałuje na każdy aspekt naszego postępowania. Ukształtowane w efekcie przekonania na
34
 temat własnych zachowań (tj. ich interpretacja) wpływa z kolei na przyszłe postępowanie.
Przekonania i działania tworzą nie kończącą się spiralę współzależności.

Twoje wewnętrzne „ja"

Wielu pisarzy, sportowców i biznesmenów zwraca uwagę na wpływ opinii o samym sobie na
podejmowane działania. Niektórzy twierdzą nawet, ze jest to fundamentalny czynnik,
determinujący osiągnięcia jednostki. Dr Maxwell Maltz, specjalista w dziedzinie chirurgu
plastycznej, odkrył, ze u niektórych pacjentów zmiana wyglądu zewnętrznego pociąga za sobą
istotną zmianę osobowości. Zarazem w wielu innych przypadkach nawet radykalna interwencja
o charakterze kosmetycznym me pomagała pacjentom w rozwiązaniu ich prawdziwych
problemów. Nadal postrzegali oni siebie jako osoby brzydkie i nieatrakcyjne. Ich wewnętrzny
obraz samych siebie, tj. przekonania na temat własnej osoby, pozostały nie zmienione. W takich
przypadkach, zamiast korygować urodę, dr Maltz starał się zmienić nastawienie pacjenta do
samego siebie i osiągał znakomite rezultaty. Programowanie neurolingwistyczne oferuje
techniki, dzięki którym możemy zmienić wyznawane przekonania, nie wyłączając tych o
podstawowym znaczeniu, czyli poglądów na temat własnej osoby.

Ścieżki neuronalne
Pamiętaj, ze w mózgu przechowywane są doświadczenia całego życia - obrazy, dźwięki,
smaki, zapachy i odczucia cielesne. Twój sposób postrzegania tych wspomnień tworzy
schematy połączeń neuronalnych (rodzaj przetartych w mózgu ścieżek), które w miarę
użytkowania przeobrażają się w główne szlaki komunikacyjne, a nawet „autostrady". Owe
powtarzające się, wygodne i znajome drogi filtrowania nowych informacji, docierających do
mózgu, stanowią przekonania.
Kiedy mówisz np. „nie mam pamięci do nazwisk", interpretujesz tylko bieżące doświadczenie
(może ostatnio zawiodła cię pamięć), opierając się na utrwalonym w przeszłości sposobie oceny
podobnych sytuacji W pewnym sensie wypowiedz ta jest prawdziwa, ponieważ w nią wierzysz
Z innego punktu widzenia jest ona wyłącznie subiektywną interpretacją „pamięci do nazwisk",
opartą na wcześniejszych doświadczeniach. Ktoś inny mógłby stwierdzić „nie mam pamięci do
twarzy". Obaj dwaj macie własne mapy rzeczywistości, jednak żaden z was nie postrzega
rzeczywistego świata w sposób obiektywny, wszystko, co wiecie i w co wierzycie, zostało
przefiłtrowane przez zmysły. W przeszłości każdy z was skorzystał z innego „połączenia",
które stopniowo przeobraziło się w skuteczny system szybkiego przetwarzania wszelkiego
rodzaju informacji, docierających do was w każdej sekundzie Innymi słowy, każdy z was
ukształtował określone przekonanie. Obiektywny test mógłby wykazać, ze w istocie lepiej
zapamiętujesz imiona, niż twój kolega, który z kolei przypomina sobie twarze z mniejszym
trudem niż ty! Okazuje się, ze przekonania mają niewiele wspólnego z obiektywnymi faktami
Jeżeli jednak fakty potwierdzają przeświadczenie (co zdarza się częściej), zazwyczaj dzieje się
tak za sprawą zachowań potwierdzających przekonanie w samospełniający się sposób.
Zatem twoje przekonania stale filtrują komunikaty pochodzące zarówno z wewnętrznego, jak i
zewnętrznego świata. Wraz z uczuciami decydują one o twoich zachowaniach, działają jednak
głębiej i bardziej konsekwentnie. Nie zdołasz osiągnąć zamierzonych rezultatów, o ile nie będą
one zgodne z twoimi przekonaniami. Podejmowane przez ciebie działania będą odzwierciedle-
niem twoich myśli, tj. aktualnego stanu ducha i wyznawanych poglądów. Jak napisał
Wergiliusz „Mogą, albowiem tak wierzą".

Źródła przekonań
Jakie czynniki kształtują owe przekonania? Jednym z najważniejszych jest środowisko, w
którym dorastaliśmy i które uformowało naszą osobowość Jeżeli od dzieciństwa wpajano ci, że
możesz wiele osiągnąć, prawdopodobnie włączyłeś tę opinię do własnego systemu przekonań i
zawdzięczasz jej swą obecną pozycję. Na nasza obecną ocenę samych siebie wpłynęły równie
35
 role, które odgrywaliśmy w dzieciństwie. Jeżeli w wyobraźni udaje ci się zając miejsce innej
osoby, zaczynasz wierzyć, ze naprawdę możesz się do niej upodobnić. Tysiące
najwybitniejszych sportowców, artystów, biznesmenów upatruje źródeł swych sukcesów w
naśladowaniu bohaterów z dzieciństwa. Nawet wśród surowych opiekunów może znaleźć się
jeden nauczyciel, krewny lub wychowawca, który potrafi wzbudzić w dziecku wiarę w samego
siebie, otwierając przed nim drogę do sukcesów w dorosłym życiu. Trudne warunki egzystencji
nie oznaczają jedynie codziennej walki o przetrwanie. Wiele osób uczy się dzięki nim radzenia
sobie w każdej sytuacji. Zdarza się jednak, ze pozbawiają one młodego człowieka wiary w
przyszłość i możności wyobrażenia sobie lepszego jutra, a jest to największa krzywda, jaką
może wyrządzić otoczenie.
Dr Benjamin Bloom z Uniwersytetu Chicago przeprowadził ankietę wśród młodych
sportowców, muzyków i studentów. Ze zdumieniem odkrył, ze większość z nich nie rozpoczęła
kariery w wyniku objawienia się niezwykłego talentu lub jakichś wrodzonych zdolności. W
okresie dorastania byli oni na ogół darzeni przez dorosłych troskliwą uwagą, dzięki której
nauczyli się wierzyć w siebie. Dopiero później pojawiły się symptomy talentu, a jeżeli był on
ukryty, mógł ujawnić się dzięki systemowi przekonań, ukształtowanemu przez otoczenie
Programowanie neuroligwistyczne rozpoznało i zbadało ten mechanizm. Nasze wrodzone
zdolności są w zasadzie nieograniczone, bez względu na cechy genetyczne. Nauczywszy się
odpowiednio myśleć, możemy odkryć i wykorzystać ten potencjał.
Przekonania są również kształtowane przez splot mniej lub bardziej znaczących okoliczności Z
pewnością były w twoim życiu sytuacje, których nigdy nie zapomnisz. Osoba, która dorastała w
tym samym środowisku, może jednak mieć za sobą zupełnie inne doświadczenia. Tylko jedno z
was mogło mieć szczęście uczyć się pod kierunkiem nauczyciela, który potrafił wzbudzić w
uczniu trwałe zainteresowanie wykładanym przedmiotem, często będące początkiem udanej
kariery zawodowej. Tego rodzaju okoliczności, ważące na dalszym życiu, me są jednak zależne
od naszej woli i mogłoby wydawać się, ze o naszych osiągnięciach decyduje ślepy los.
Na szczęście z punktu widzenia NLP środowisko i okoliczności nie są aż tak istotne. Skoro
nauczyliśmy się zmieniać własne przekonania, me musimy już przywiązywać tak wielkiej wagi
do ich źródeł. Wystarczy nam świadomość, że każdy człowiek, rozpoczynający dorosłe życie,
wyposażony jest w inny zasób subiektywnych przekonań i wyznawanych wartości. Miliardy
bodźców zmysłowych, pochodzących zarówno z otoczenia jak i z naszego wnętrza,
ukształtowało u każdego niepowtarzalną siec połączeń neuronalnych. Nowe wrażenia
zmysłowe są podobne do padającego deszczu, który wypełnia koleiny wyrzeźbione przez
wcześniejsze opady. Owe szlaki wodne w mózgu są właśnie wyznawanymi przez nas
przekonaniami Dzięki powyższym rozważaniom możemy zrozumieć, dlaczego George i Bili z
przykładu opisanego w poprzednim rozdziale odmiennie zareagowali na ten sam komunikat,
odmiennie oceniali samych siebie, inaczej się zachowywali, a w rezultacie osiągnęli rożne
wyniki.
Nie wszystkie nasze doświadczenia mają charakter osobistych przeżyć. Czytamy książki,
oglądamy telewizję i poznajemy inne środowiska, tj. indywidualne mapy innych ludzi.
Jednakże gromadzona wiedza zawsze odbierana jest przez ten sam układ połączeń
neuronalnych, którym posługiwaliśmy się, kiedy na szkolnym boisku ktoś kopnął nas w kostkę
lub gdy czekaliśmy stremowani na swój pierwszy występ podczas szkolnej akademii. Z chwilą
zarejestrowania przez mózg doświadczenia „z drugiej ręki" przestają rożnie się od przeżyć
osobistych. Czasami nie jesteśmy pewni, czy określone wspomnienie dotyczy wydarzeń
rzeczywistych, wyobrażonych czy może przeżyć ze snu. W najlepszym razie przechowywane w
pamięci informacje ulegają zniekształceniu wówczas, gdy przywołujemy wspomnienie i
próbujemy je zmienić. Przypominane wydarzenia mogą być w istocie „wspomnieniami
wspomnień o wspomnieniach". Zatem sytuacje, które nigdy nie odzwierciedlały rzeczywistości
(będąc własną, przefiltrowaną jej reprezentacją), z każdym kolejnym przypomnieniem
odzwierciedlają ją w coraz mniejszym stopniu. Jest rzeczą całkowicie naturalną, ze wypieramy
36
 z pamięci bolesne wydarzenia, natomiast przechowujemy w niej chwile przyjemne, które w
miarę upływu lat nabierają jeszcze większego uroku. Powiedzenie „czas jest najlepszym
lekarzem" odzwierciedla ów sposób zniekształcania wspomnień. Myśli, które towarzyszą nam
podczas czytania książki, słuchania audycji radiowej lub w chwili rozmarzenia, mogą
oddziaływać na ścieżki neuronalne, tworząc nowe lub zmieniając dawne przekonania w wyniku
doświadczeń „pośrednich".
Innym czynnikiem, kształtującym przekonania, są wyniki osiągane w przeszłości, tj.
rzeczywiste osiągnięcia każdego z nas. Jeżeli twoje zvcie było jednym pasmem sukcesów,
utwierdzasz się w przekonaniu, ze osiągnąłeś wysoki poziom umiejętności w wybranej
dziedzinie. Należąc jednak do większości, która oprócz satysfakcji doznała również
rozczarowań, możesz interpretować swoje działania dość rożnie. Oszałamiający sukces,
odniesiony u progu kariery, doświadczony kolega może uznać za „szczęście debiutanta",
niszcząc w ten sposób twoją wiarę w siebie, nawet jeśli była ona oparta na rzeczywistych
osiągnięciach. Dotychczasowe rezultaty naszych wysiłków, nie pozostają zatem bez wpływu na
obecne przekonania Owe rezultaty często kwalifikujemy jako „sukcesy" lub „porażki" Słowa te
są jednak tylko subiektywną interpretacją obiektywnych wyników i nie znajdujemy dla niej
logicznego, racjonalnego wytłumaczenia Nawet największe powodzenie nie skłoni pesymisty
do zmiany negatywnej interpretacji własnych zachowań. Pozbawiony wiary w siebie, będzie
on interpretował sukces jako „fart", nie oczekując kolejnych uśmiechów losu. I na odwrót
osoba o optymistycznym nastawieniu znajdzie najkorzystniejsze dla siebie wytłumaczenie
najdrobniejszego osiągnięcia, me skrępowana samospełniającą się, negatywną samooceną
będzie dążyć do coraz lepszych rezultatów.
Część naszych przekonań mówi o tym, co musi się wydarzyć, aby określone przeżycie sprawiło
nam satysfakcję. Mają one charakter reguł, dyktujących sposób postępowania określony
odpowiedzią na pytanie: „Co powinno się zdarzyć, bym czuł się kochany, wolny, bezpieczny,
zdrowy itp.?" W rzeczywistości możemy doświadczać tych uczuć bez związku z jakimikolwiek
szczególnymi „wydarzeniami", lecz niepotrzebnie i nieracjonalnie ograniczamy tę zdolność,
narzucając sobie pewne wartości lub kryteria. Owe przekonania-reguły („muszę być dobrym
ojcem", „muszę znaleźć lepszą pracę", „muszę zdobyć kwalifikacje") mogą pomagać lub
przeszkadzać w realizacji pragnień. Ograniczające cię przekonanie niemal zawsze pozostaje
poza twoją kontrolą nie możesz uczynić mu zadość, toteż wpędza cię ono w coraz bardziej
ponury nastrój.
NLP proponuje radykalne podejście do tego zagadnienia, polegające na tworzeniu nowych i
odrzuceniu dawnych, niepożądanych przekonań. Sposób funkcjonowania mózgu umożliwia
nam kreowanie w wyobraźni dowolnych przeżyć. Zapewne zdarzyło ci się już zmienić
przekonania. Czy dziesięć lat temu me wierzyłeś w którąś z obecnych opinii o samym sobie?
Czy którekolwiek z wyznawanych wówczas przekonań na temat własnej osoby nie jest dziś
aktualne? Czy zmieniły się twoje poglądy na temat innych rzeczy, osób, miejsc, lub życia w
ogolę? Jesteśmy w stanie modyfikować przekonania, np. w związku ze zmianą środowiska,
okoliczności lub rzeczywistych osiągnięć. Z neurologicznego punktu widzenia zmieniamy
wówczas sposób wewnętrznej reprezentacji określonych zjawisk, obojętnie z jakiego powodu.
Porzucamy dawne, znajome autostrady i przecieramy nowe ścieżki neuronalne. Zdolność ta me
jest jednak instrumentem wykorzystywanym przez nas świadomie, zatem nie mam; nad nią
kontroli. Dla tego tez powinniśmy zidentyfikować przekonania, które będą pobudzać nas do
aktywności, i świadomie je tworzyć, posługując się technikami opisanymi w mniejszym
rozdziale.

PRZEKONANIA WZMACNIAJĄCE I OGRANICZAJĄCE

Nawet najdrobniejsze zmiany podstaw, na których ukształtowały się przekonania, mogą
zaskakująco silnie wpłynąć na zachowania i osiągane rezultaty. Zależność ta wyraźniej
uwidacznia się u dzieci niż dorosłych, ponieważ są one bardziej podatne na sugestię i łatwiej
37
 zmieniają przekonania Jeżeli np. dziecko uwierzy, ze osiąga dobre rezultaty w określonej
dyscyplinie sportowej lub w nauce wybranego przedmiotu, jego wyniki naprawdę się po-
prawią, wzmacniając jego wiarę w siebie i motywując do dalszego wysiłku.
Jak zauważyliśmy, wielu wybitnych sportowców przypisuje swoje obecne sukcesy pewności
siebie lub przekonaniu na temat własnej osoby, ukształtowanemu w dzieciństwie pod wpływem
zachęty ze strony nauczyciela, rodziców lub postaci naśladowanej podczas zabaw w
odgrywanie ról. Tzw. wrodzone zdolności lub talenty, np. odnoszące się do rachowania w
pamięci, doskonałej znajomości ortografii lub gry na instrumentach muzycznych, nie są w pełni
uzasadnione kodem genetycznym, wykształceniem lub ćwiczeniami. Jakiekolwiek są ich
źródła, dzięki NLP możemy przyswoić sobie dowolną umiejętność, jeżeli tylko zrozumiemy
lezące u jej podstaw strategie myślenia. Osoby, które wydają się obdarzone wrodzonymi
zdolnościami, charakteryzuje pewien szczególny sposób myślenia, który można rozszyfrować,
opanować i zastosować dla własnych potrzeb. Jednak bardziej prawdopodobne jest
przypuszczenie, ze określone „uwarunkowania" z dzieciństwa i młodości ukształtowały i
wzmacniały u tych osób pozytywne przekonania o samych sobie, zainteresowania i
zamiłowanie do ćwiczeń, a wreszcie talent, który po latach jawi się jako wrodzony dar Jeśli
wpoimy sobie silne, pozytywne przekonanie na temat własnych możliwości w określonej
dziedzinie (wkrótce poznamy odpowiednie techniki programowania), będziemy znacznie efek-
tywniej wykorzystywać ćwiczenia i doświadczenia.
U niektórych ludzi spotykamy się z autodestrukcyjną samooceną typu „jestem do niczego".
Tego rodzaju opinia skazuje każdą próbę działania na niepowodzenie (jeżeli osoby te w ogóle
podejmują jakiekolwiek wysiłki.) Większość z nas wyznaje jednak zróżnicowane przekonania
na temat samych siebie, obejmujące oceny pozytywne, czyli „wzmacniające", oraz negatywne,
czyli „ograniczające". Mężczyzna, który bardzo nisko ocenia własne możliwości zrobienia
kariery zawodowej i absolutnie nie widzi siebie w roli szefa, organizatora czy przywódcy, może
zarazem być przeświadczony o swych wrodzonych zdolnościach w określonej dyscyplinie
sportowej, kontaktach towarzyskich lub wybranym hobby Innym, równie pospolitym
przykładem może być kobieta przeświadczona o swych wysokich kwalifikacjach zawodowych
(świetnie wywiązująca się z powierzonych jej zadań) i niezadowolona z umiejętności układania
stosunków ze współpracownikami, lub na odwrót. Każdy z nas ma zatem szeroką gamę
przekonań na temat własnych możliwości, obejmujących wszelkie aspekty życia zawodowego,
rodzinnego oraz towarzyskiego. Musimy precyzyjnie zidentyfikować te z nich, które wpływają
na nasze osiągnięcia i zastąpić oceny ograniczające wzmacniającymi.

ROZPOZNAWANIE PRZEKONAŃ NA TEMAT SAMEGO SIEBIE

Pierwszym krokiem do zmiany tego rodzaju przekonań jest rozpoznanie wszystkich ich
aspektów, czyli odkrycie wewnętrznego wizerunku własnej osoby. Powinieneś w tym celu
opisać swój charakter tak, jak sam go widzisz, me zaś tak, jak - twoim zdaniem - oceniają go
inni. Wynotuj cechy charakteru w dowolnej kolejności i pamiętaj, ze lista powinna być długa,
uwzględniająca wszystkie aspekty osobowości, bowiem każdy z nich wpływa na zachowania i
osiągnięcia. Dobrym sposobem rozpoczynania charakterystyki jest zapisywanie pojedynczych
słów, które, jak sądzisz, świetnie do ciebie pasują (np. „uczciwy" lub „niestaranny") lub
krótkich wyrażeń (np. „pewny siebie" lub „o otwartym umyśle") Nie pisz ręką dominującą, tzn.
jeżeli jesteś praworęczny, trzymaj pióro w lewej dłoni, i na odwrót. Możesz ułatwić sobie zada-
nie, pisząc wielkimi literami, wkrótce z pewnością nabierzesz wprawy. Nie zaprzątaj sobie
głowy niestarannym charakterem pisma, przypominającym zapewne dziecięce bazgroły.
Najważniejsze jest to, byś mógł później odczytać każde zanotowane określenie.
Zarówno ręką jak i całą dominującą połową ciała steruje półkula mózgowa usytuowana po
przeciwnej stronie, toteż wykonując to zadanie aktywizujesz nie dominującą, czyli
podświadomą, część mózgu. Lewa półkula odpowiada za logiczne myślenie i posługiwanie się
językiem, prawa - steruje uczuciami i intuicją. Zaproponowana wyżej, niezwykle prosta metoda
38
 umożliwia wejrzenie pod pokłady świadomości i dostrzeżenie cech, których nigdy nie
wynotowałbyś pisząc ręką, używaną, na co dzień, po krótkim namyśle stwierdzisz jednak, ze
rzeczywiście je posiadasz. Pierwsze zanotowane słowa, na poły nieczytelne, prawdopodobnie
odnosić się będą do cech oczywistych, które zapisałbyś również ręką dominującą, jednak w
miarę rozszerzania listy pozwolisz ujawnić się swej podświadomości i odkryjesz nowe rysy
własnego charakteru. Może się zdarzyć, ze niektóre z zapisanych cech będą się wzajemnie
wykluczać, musisz wówczas ocenie siebie uczciwie i wyeliminować fałszywe określenia.
Charakterystyka spisana ręką dominująca często sprawia wrażenie sporządzonej „dla użytku
publicznego" i nie ujawnia skrytych przekonań na temat samego siebie. Jeżeli z takiego opisu
wyłania się obraz osoby „asertywnej", lista cech wynotowanych ręką niedominującą każe nam
ocenie tę samą postać jako „niegrzeczną" a nawet „grubianską". Bliscy znajomi i krewni
potwierdzają zazwyczaj, ze charakterystyka napisana „drugą" ręką jest bliższa prawdy.
Sporządź własną listę cech, przeznaczając na wykonanie tego zadania tyle czasu, ile
potrzebujesz. Przed przystąpieniem do pisania wskazane jest zrelaksowanie się, bowiem
redukując ingerencję lewej, świadomej półkuli mózgowej, głębiej i szczerzej ocenisz własną
osobowość.

INTERPRETACJA PRZEKONAŃ O SAMYM SOBIE

Każde z niżej wymienionych słów można rozwinąć w formułę określonego przekonania
„zapominalski" może oznaczać „nie mam pamięci do nazwisk", natomiast za słowem „zaradny"
może kryć się przekonanie „świetnie radzę sobie sam". Jeżeli nie jesteś w pełni świadom
znaczenia wynotowanych określeń, spróbuj wyrazie każde z nich jednym zdaniem, nadal pisząc
ręką niedominującą. Przekonania odnoszą się czasem do bardzo szczegółowych elementów
złożonej osobowości człowieka i można je rozpoznać tylko wówczas, gdy pobudzi się do
aktywności prawą, podświadomą stronę mózgu. Opinie na temat własnej osoby, które
zapisujemy ręką niedommującą, a następnie rozwijamy i precyzujemy, znacznie lepiej tłumaczą
nasze postępowanie i osiągane rezultaty niż przekonania zarejestrowane w świadomej części
mózgu.
Każdą ze zdefiniowanych ocen możesz teraz poddać krótkiemu testowi, aby sprawdzić, czy
związane z nią submodalnosci są pozytywne czy negatywne. Na początek wybierz przekonanie
pozytywne i wyobraź sobie siebie w sytuacji, do której może się ono odnosić Jeżeli świetnie
sobie radzisz z absorbowaniem uwagi dzieci przez dłuższy czas, np opowiadając im bajki,
wyobraź sobie, ze to robisz, i odczuj satysfakcję z dobrze spełnionego obowiązku. Tego rodzaju
przykład może wiązać się ze słowem „sympatyczny" lub „opiekuńczy", zapisanym na twojej
liście. Aby dobrze wykonać zadanie, musisz zobaczyć szczegóły, np. twarze dzieci, książkę z
bajkami oraz otaczające cię przedmioty. Powinieneś również usłyszeć dźwięki, włącznie z brz-
mieniem własnego głosu oraz doświadczyć wrażeń dotykowych związanych z wykonywaniem
tej czynności, zwiększając w ten sposób intensywność doznań. Innymi słowy, aby obraz stał się
realny, musisz wykorzystać zmysły (wszystkie, jeżeli trzeba), zwłaszcza wzrok, słuch i dotyk.
Podobnie jak przed wszystkimi innymi ćwiczeniami, najpierw musisz się zrelaksować i
wprowadzić mózg w stan alfa. W przeprowadzanych testach możesz posłużyć się rze-
czywistymi wspomnieniami lub wyobrażeniami sytuacji, w których dasz wyraz swym
przekonaniom podejmując stosowne działania.
Teraz przywołaj w myślach obraz, który nie sprawi ci satysfakcji, bowiem będzie ilustrował
przekonanie negatywne wybrane z twojej listy. Załóżmy ze wygłaszasz referat przed
audytorium złożonym z pracowników twojej firmy. Przykład ten może dotyczyć przekonania:
„nie lubię oglądać siebie lub występować w takiej roli", sformułowanego na podstawie
zapisanego przez ciebie określenia „nieśmiały" lub „zamknięty w sobie" I to ćwiczenie spróbuj
wykonać przywołując rzeczywiste wspomnienie lub wyobrażając sobie sytuację, w której
możesz znaleźć się w przyszłości. Nie zapominaj o posługiwaniu się zmysłami, dzięki którym
wyobrażenie zyskuje znamiona rzeczywistego przeżycia.
39
 Doświadczyłeś zatem sytuacji, w których ujawniły się dwa twoje oblicza pozytywne i
negatywne, odzwierciedlające określone przekonania na temat własnej osoby Jeżeli porównasz
teraz submodalności związane z każdą ze scen, zaczniesz dostrzegać między nimi różnice, lecz
nie w treści obydwu scenariuszy (tj. między opowiadaniem dzieciom bajek a wygłaszaniem
referatu przed kolegami z pracy), gdyż te są oczywiste, lecz w charakterze obrazów, dźwięków
i wrażen dotykowych, których doświadczyłeś. Właśnie te różnice są kluczem, otwierającym
przed tobą możliwości podejmowania decyzji i przejęcia kontroli nad własnym losem. Być
może po raz pierwszy w życiu odkryłeś i zrozumiałeś przekonania, sterujące twoim
postępowaniem. Dzięki pozytywnym submodalnościom możesz je teraz samodzielnie
kształtować, podobnie jak uczucia, tworząc nowe i odrzucając dawne, nieprzydatne już oceny.
Możesz rozpoznać i zastosować w praktyce strategię myślenia, która pomoże ci osiągnąć
pożądane rezultaty.

Usprawiedliwianie się
W poprzednim rozdziale dowiedzieliśmy się, ze przekonania jednostki wpływają na jej
działania i same są kształtowane przez te działania czy tez przez ich interpretację. W 1960 roku
przeprowadzono niezwykle znaczący eksperyment z udziałem pacjentów poddanych
chirurgicznemu rozdzieleniu półkul mózgowych (zabiegi tego rodzaju stosowane są w leczeniu
padaczki). Operacja polega na przecięciu ciała modzelowatego (corpus callosum), które łączy
korę obu półkul, umożliwiając komunikację między nimi Uczestnikom eksperymentu pokazano
po dwa rysunki, każdy z nich zarejestrowała jedna półkula mózgowa (przez przeciwległe oko),
a następnie serię innych ilustracji, spośród których należało wybrać kolejne dwie, związane
tematycznie z oglądanymi wcześniej. Lewa półkula jednego z badanych „obejrzała" na rysunku
kurzy pazur, natomiast prawa - ośnieżony dom. Kiedy poproszono tę osobę o wybranie
rysunków wiążących się z pokazanymi przed chwilą, wskazała ona ilustracje przedstawiające
kurczaka oraz szuflę do odgarniania śniegu, czyli dokonała trafnego wyboru. Wybór kurczaka
uzasadniła ona tym, ze na poprzednim rysunku widziała kurzy pazur, jednak wyjaśniając
związek między łopatą do odgarniania śniegu a ośnieżonym domem powiedziała: „Aby
posprzątać kurnik, należy mieć łopatę do odśnieżania" Ta zaskakująca odpowiedź całkowicie
zmieniła nasze poglądy na temat przebiegu procesów myślenia.
Oczywiście podane wyjaśnienie me było prawdziwą przyczyną wyboru łopaty, która wyraźnie
odnosiła się do ośnieżonego domu. Prawa półkula tej osoby nie mogła jednak przekazać
zarejestrowanego obrazu do półkuli lewej, myślącej werbalnie, toteż ta ostatnia, zauważywszy
wybraną ilustrację, wymyśliła wytłumaczenie1 Lewa półkula stworzyła zatem własną
interpretację (według terminologii NLP „usprawiedliwienie") działania. Uczestnik eks-
perymentu nie zdawał sobie sprawy z tego, ze podane przez mego uzasadnienie było sztucznie
sfabrykowane, obydwa skojarzenia wydawały mu się równie naturalne. Fakt, ze podał on tę
interpretację bez namysłu, dowodzi jednak, iż mózg potrafi znaleźć wytłumaczenie dla każdej
sytuacji.
Inne badania potwierdziły odkrycie, iż formułujemy interpretację lub wytłumaczenie własnych
zachowań i stosujemy się do nich w dalszym postępowaniu. Na ogół nie zdradzamy takich
usprawiedliwień innym osobom, a przynajmniej nie mówimy o nich. Przechowujemy je w
świadomości i pozwalamy im kierować dalszymi zachowaniami. Usprawiedliwienia te z reguły
są pozytywne albo negatywne, optymistyczne albo pesymistyczne. Gracz w golfa, który nie
zdołał umieścić piłki w dołku z odległości jednego metra, poszukując dla siebie
optymistycznego usprawiedliwienia mógłby stwierdzić- „To do mnie niepodobne, co za pech",
po czym zapomniałby o tym zdarzeniu uznawszy je za nieistotne. Z kolei pesymistyczne
usprawiedliwienie porażki w meczu tenisowym brzmiałoby zapewne. „Przecież to oczywiste
Backhand zawsze mnie zawodzi". Pani domu, która przygotowała wyśmienite potrawy na cześć
specjalnych gości, mimo usłyszanych komplementów może sformułować negatywną
interpretację całego wieczoru i wszystkich uwag, wypowiedzianych pod jej adresem przez
40
 uczestników spotkania. Mówiąc żargonem NLP, usprawiedliwia się ona ze swojego
zachowania. Jego wspomnienie i towarzyszące mu odczucia zostają w ten sposób utrwalane i
oddziałują na przyszłe działania w sposób pozytywny albo negatywny, w zależności od
charakteru usprawiedliwienia.
Zauważ, że tenisista użył słowa „zawsze", które jest częstym przejawem nieracjonalnego
sposobu myślenia. Zwróć również uwagę, ze usprawiedliwienia obecnych zachowań me muszą
pozostawać w związku z osiąganymi dotychczas wynikami. Wprost przeciwnie pani domu
może cieszyć się opinią niezrównane) kucharki i organizatorki przyjęć, a tenisista mógł mieć na
swym koncie więcej zwycięstw niż jego optymistycznie nastawiony przeciwnik. Problem
polega na tym, że osoba myśląca pozytywnie zapamiętuje najlepsze chwile ze swojego życia,
natomiast osoba myśląca negatywnie - najgorsze. Zatem me fakty wchodzą tu w grę, lecz ich
interpretacja oraz wywołane przez nią samopoczucie, które oddziałuje na przyszłe zachowania.
Nasze indywidualne mapy świata - coraz bardziej szczegółowe w wyniku uzupełniania ich o
kolejne interpretacje rozmaitych zachowań - stają się naszą rzeczywistością.
W dłuższej perspektywie rzeczywiste osiągnięcia jednostki nie odbiegają od sformułowanej
przez nią interpretacji czy oceny własnych działań. Wspomniane na początku rozdziału badania
wyników osiąganych przez optymistów i pesymistów wykazały, ze optymistycznie nastawieni
agenci ubezpieczeniowi realizowali o 20 procent wyższą sprzedaż niż ich koledzy -pesymiści
(dzięki testom psychometrycznym postawy takie jak pesymizm lub optymizm z łatwością
można ocenie), mimo takich samych kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Po roku
optymiści zwiększyli swą przewagę do 57 procent, odnotowując nawet większy wzrost
wyników mierzonych w liczbach bezwzględnych. Ich pozytywne „usprawiedliwienia" nabrały
charakteru samospełniającej się przepowiedni, pomagając zachować wytrwałość, decydującą o
sukcesie w zawodzie sprzedawcy, oraz stan ducha, który każe dążyć do sukcesu mimo
przytrafiających się po drodze porażek. Zatem nasz sposób myślenia o rozmaitych elementach
rzeczywistości, czyli ich interpretacja, zawsze wpływa na nasze przyszłe działania, a tym
samym na osiągnięcia. W ostatecznym rozrachunku „pozytywne usprawiedliwienia", przynoszą
pozytywne rezultaty.

Wyuczona bezradność
W 1964 roku na Uniwersytecie Princeton świeżo upieczony absolwent psychologu, dr Martin
Seligman, dokonał niezwykle istotnego odkrycia. Jego koledzy przeprowadzali eksperymenty
polegające na poddawaniu psów łagodnym wstrząsom elektrycznym podczas prób opuszczenia
labiryntu. Po kilku wstrząsach zwierzęta rezygnowały z poszukiwania drogi ucieczki.
Doświadczeni badacze próbowali wyjaśnić to zachowanie naturą psów lub metodą zastosowaną
w eksperymencie, natomiast dr Seligman, mimo ze pracował w laboratorium od niedawna,
wysunął nowatorską tezę o dalekosiężnych skutkach. Stwierdził on mianowicie, ze psy
nauczyły się bezradności. Ich doświadczenia wskazywały, że dalsze próby nie miały szans
powodzenia, zatem rezygnowały. Podobne eksperymenty przeprowadzono następnie z
udziałem ludzi, zastępując wstrząsy elektryczne hałaśliwymi dźwiękami. Rezultaty były
zaskakujące- ludzie, podobnie jak psy, zaprzestawali prób ucieczki, przyjmując tę samą, bierną
postawę. Dalsze badania dowiodły, iż tego rodzaju wyuczony pesymizm można wykorzenić, a
osoby, którym się to udało, nigdy więcej me popadały w stan bezradności. Nasuwa się wniosek,
ze możemy zmieniać utrwalony sposób interpretacji własnych zachowań i formułować nowe
„usprawiedliwienia", które będą sterować naszymi przyszłymi działaniami.
Sehgman zidentyfikował wzorce przekonań, wywołujących owo poczucie bezradności
Pierwszym z nich jest przeświadczenie o trwałości problemów, drugim - o ich nieuniknionym
rozprzestrzenianiu się na inne sfery życia. Optymiści rzadko uznają problemy za
nierozwiązywalne i nigdy nie godzą się na to, by wywierały one paraliżujący wpływ na inne
obszary ich aktywności Panują nad mmi i nie przekładają faktów („nie udało mi się tym
razem") na fałszywe przekonania („nigdy mi się nie udaje"). Po trzecie, nie traktują trudności i
41
 niepowodzeń jako „problemu życiowego" i nie wyciągają z nich wniosków w rodzaju „jestem
do niczego". Zatem, nie ignorując problemów, możemy definiować je bardziej precyzyjnie,
nie przesądzając o ich trwałym, wszechogarniającym i osobistym charakterze.

Samonapędzające się spirale

Jak już mówiliśmy, zachowania oddziałują na przekonania za pośrednictwem naszej
interpretacji własnych działań, stopniowo kształtującej i wzmacniającej określoną samoocenę.
Dzięki NLP możemy nauczyć się przerywać tę irracjonalną i niepowstrzymaną spiralę coraz
bardziej negatywnych przekonań i coraz mniej skutecznych działań, oddziałując na
przekonania, na zachowania, lub na jedne i drugie.
Większością naszych codziennych czynności steruje nawyk, któremu nie towarzyszy świadoma
myśl. Zajęciom nierutynowym poświęcamy więcej uwagi lub refleksji i niemal zawsze możemy
uzasadnić, dlaczego wybraliśmy określony tryb postępowania lub dlaczego w ogóle podjęliśmy
działanie. W obu wypadkach nasz sposób zachowania się, nawet w zwykłych, codziennych
sytuacjach, wynika z wyznawanych przekonań. Rozważmy to na przykładzie czytania książki
Jakie czynności wykonujesz podczas lektury? Niektórzy sporządzają notatki, mm zaznaczają
ważne fragmenty kolorowymi mazakami, jeszcze inni zaginają róg strony, na której przerwali
czytanie. Ktoś bierze książkę do łóżka, a ktoś inny do pociągu, którym dojeżdża do pracy. Jedni
zawsze odkładają przeczytany tom na półkę, natomiast inni zostawiają go w miejscu, gdzie
ostatni raz oddawali się lekturze, aby odnaleźć go tam po wielu godzinach, a nawet dniach
poszukiwań. Niektórzy ustawiają książki na półce w logicznym porządku, inni przechowują je
w nieładzie, nierzadko ustawiając tomy „do góry nogami" lub „do tyłu grzbietem".
Wszystkie wyżej wymienione różnice w zachowaniach odzwierciedlają różnice charakterów, a
ściślej, wyznawanych wartości i przekonań. Ktoś, kto szanuje książki, prawdopodobnie
postępuje tak z określonego powodu, np. z szacunku dla innych czytelników lub dla cudzej
własności. Inna osoba może z kolei mieć określone przyczyny, dla których zagina kartki lub
zapełnia marginesy notatkami. Być może postępuje tak dla wygody, daje upust swej twórczej
inwencji lub kieruje się jakimiś innymi pobudkami. Drobne, pozornie „niewinne" działania
mieszczą się zatem w ramach wyznawanego systemu wartości lub przekonań. Opinie o samym
sobie w rodzaju: „jestem staranny", „nie gubię rzeczy", „jestem zorganizowany", „jestem
niezorganizowany", „jestem uważny, inteligentny, punktualny, troskliwy, niezależny ."
znajdują wyraz w setkach rutynowych czynności, które wykonujemy każdego dnia. Każda z
nich podlega interpretacji i oddziałuje z kolei na nasze poglądy. Mamy swoje własne „katalogi"
usprawiedliwień, obejmujące wszystkie nasze działania, osiągnięcia, porażki oraz codzienny
tryb życia.

Działania przejawem przekonań

Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy z tego, ze wszystkie podejmowane przez nas działania
mieszczą się w ramach określonego systemu przekonań, zastanowienie i analiza własnych
zachowań pozwala jednak odkryć tę zależność. Nawet ktoś, kto szczyci się swym
nieobliczalnym charakterem, prawdopodobnie jest niewolnikiem oceny samego siebie jako
osoby nieprzewidywalnej i tego rodzaju zachowania weszły mu w nawyk. Powyższe
rozważania wiążą się ściśle z założeniem NLP, omówionym w rozdziale 1, zgodnie z którym u
podstaw każdego działania lezą pozytywne intencje. Za wszystkimi czynnościami kryją się
określone przyczyny, nawet jeśli nie są one oczywiste dla osoby, która je wykonuje, nie
wspominając o postronnych obserwatorach.
Działania dają świadectwo przekonaniom i w tych kategoriach są interpretowane, co może
przynosić pozytywne lub negatywne skutki. Powróćmy do przykładu mówiącego o czytaniu
książek i przeanalizujmy postępowanie osoby, która, odrywając się od lektury, niedbale
porzuca książkę i odnajduje ją dopiero wówczas, gdy zechce kontynuować czytanie. Jeżeli
czytelnik ów żywi na swój temat przekonanie w rodzaju „jestem wolny i niezależny, sam
42
 jestem sobie panem, nie jestem drobiazgowy", w ten właśnie sposób (podświadomie)
zinterpretuje on swój postępek i przyporządkuje go temuż przekonaniu. Jeżeli jednak jego głos
wewnętrzny mówi „jestem niedbały", istnieje wielkie prawdopodobieństwo, ze zarówno to, jak
i setki innych działań, dla których nie znajdzie on innego oczywistego wytłumaczenia, zostaną
zaszufladkowane pod tym hasłem, zwiększając siłę jego oddziaływania Jest to zdradliwy
proces, bowiem za sprawą niewiele znaczących postępków możesz stać się arogancki,
zapominalski, opieszały, zawzięty lub nieuważny, każde działanie „pasuje" przecież do
określone] samooceny Im bardziej ugruntowane będą przekonania ograniczające, tym silniej
będą one krępować twoje codzienne działania.

KATALOG PRZEKONAŃ
Działania, podobnie jak przekonania, można usystematyzować według pewnej skali. U „osoby
niedbałej", w miarę kształtowania się i dojrzewania wewnętrznego obrazu samej siebie,
„książka porzucona na podłodze sypialni" zmienia się w „książkę zostawioną na stoliku",
potem w „książkę nie odłożoną na półkę" i wreszcie w „książkę me odłożoną na swoje miejsce
na półce". Jak dziecko, które, stopniowo poznając świat, coraz lepiej rozumie pojęcie „drzewa"
i zalicza do tej kategorii coraz więcej gatunków, bez względu na ich wysokość i budowę, tak i
my szufladkujemy wciąż nowe działania w dobrze znanych i wygodnych przegródkach
katalogu przekonań. Zmiana stylu myślenia nie wymaga rezygnacji z tego pomysłowego
systemu (który zresztą me jest pozbawiony zalet), lecz rozpoznania go i nabycia umiejętności
przenoszenia działań z jednej „szufladki" do innej, ilekroć uznamy to za stosowne Możesz
dowolnie interpretować własne zachowania i wyznawać dowolne poglądy, lecz efektywne
myślenie wymaga efektywnych, wzmacniających przekonań.

Poznawanie własnego katalogu przekonań

Sprawdź słuszność naszych dotychczasowych rozważań na przykładzie własnych doświadczeń.
Przeznacz niezbędną ilość czasu na wykonanie tego zadania Sporządź listę codziennych
czynności, starając się zapisać ich jak najwięcej. Teraz spróbuj znaleźć uzasadnienie każdej z
nich w wyznawanych przekonaniach. Np. możesz zmywać filiżankę natychmiast po wypiciu
kawy, nie czekając do następne) przerwy lub do momentu, gdy pozostałe na dnie osady pokryją
się pleśnią, bądź do wyczerpania zapasu czystych naczyń. Przypuszczalną przyczyną takiego
postępowania jest zamiłowanie do porządku (co sugeruje przekonanie „jestem staranny") lub
obawa przed rozlaniem resztek kawy na biurko („jestem uważny, ostrożny, sumienny, szanuję
własność" itp.). Możesz tłumaczyć je również przestrzeganiem zasad higieny, pragnieniem słu-
żenia kolegom za wzór lub chęcią przerwania pracy i spędzenia kilku chwil na pogawędce z
osobą spotkaną przy umywalce. Być może nieświadomie kierujesz się przekonaniem o treści:
„nie jestem tu potrzebny", „zasługuję na lepszą posadę", „marnuję się w tej pracy" itp. Jeżeli to
ćwiczenie ma przynieść efekty, musisz wykonać je uczciwie.
Liczba czynności, które mógłbyś wymienić, podobnie jak możliwych przekonań, jest niemal
nieograniczona i warto odnotować nawet takie drobiazgi, jak zamykanie lub niezamykame
tubki z pastą do zębów, bowiem i one mogą mieć daleko idące skutki. Porządkując swe
czynności w katalogu przekonań zauważysz, ze najczęściej otwierasz tylko kilka „szufladek"
Możesz również stwierdzić, ze określone zachowanie (np. niezwłoczne notowanie w
kalendarzu każdego zaplanowanego spotkania) wspiera więcej niz jedną opinię (np. „jestem
punktualny", „można na mnie polegać", „jestem sumienny", „jestem zorganizowany").
W miarę wykonywania ćwiczenia mogą przychodzić ci na mysi również inne czynności,
wspierające twoje przekonania o samym sobie. Możesz również uświadomić sobie dzięki nim
inne wyznawane poglądy lub wartości, których wcześniej nie wymieniłeś. Zachowaj kartkę, na
której notowałeś nasuwające ci się uwagi. Przeanalizuj uważnie wszystkie przekonania i
spróbuj określić, które z nich w ostatecznym rozrachunku uważasz za wzmacniające. Pomogą
ci one osiągnąć upragnione cele i zostać tym, kim zawsze chciałeś być. Następnie rozpoznaj
43
 przekonania ograniczające, które uniemożliwiają pełne spożytkowanie twoich możliwości.
Nie odpowiadające ci poglądy możesz zmienić dzięki technice zamiany submodalności, której
istotę zapewne zaczynasz już rozumieć. Polega ona mianowicie na zastosowaniu
submodalności związanych z zachowaniem potwierdzającym przekonanie wzmacniające do
zachowania odzwierciedlającego przekonanie ograniczające. Skoro poznałeś już sposób
oddziaływania przekonań na twoje postępowanie i potrafisz określić, czy są one słuszne,
możesz zadać sobie pytanie: „Czy przekonanie to pomoże mi osiągnąć zamierzone rezultaty?"
Analogicznym testem w odniesieniu do zachowań będzie pytanie: „Czy działanie to jest zgodne
z moimi poglądami?"

DOBRZE WYKONANE ZADANIE

Zaczynasz dostrzegać w nowym świetle wykonywane przez siebie czynności (o których nie
myślisz) oraz wyznawane poglądy (o których prawie nie myślisz), a także ich wzajemne
oddziaływanie. Jesteś zatem przygotowany do wykonania kolejnego, przyjemnego ćwiczenia
Przypomnij sobie dowolne, dobrze wykonane przez ciebie zadanie. Odczuwałeś wówczas
satysfakcję, której wspomnienie i teraz poprawiło twoje samopoczucie. Nie bądź nadmiernie
skromny, przecież każdy z nas należycie wywiązuje się z jakichś obowiązków. Nie chcę przez
to powiedzieć, ze codziennie bijemy rekordy lub próbujemy dorównać najlepszym, lecz ze
przestrzegamy własnych norm, które pozwalają nam czerpać zadowolenie z dobrze wykonanej
pracy. Wykonując to ćwiczenie, najlepiej byłoby posłużyć się wspomnieniem niedawnego
osiągnięcia, którego obraz jest w pamięci bardzo wyrazisty, w razie konieczności można jednak
wykorzystać przeżycia z odleglejszej przeszłości. Przywołaj w wyobraźni to wydarzenie,
przypomnij sobie wykonywane czynności i pozwól, by owładnęło tobą uczucie zadowolenia,
którego wówczas doświadczyłeś.
Teraz zadaj sobie pytanie: „Które moje czyny lub jaki sposób postępowania sprawił mi tyle
satysfakcji?" i zapisz odpowiedz. Zastanów się następnie: „Świadectwem jakiego przekonania
były moje ówczesne uczynki lub osiągnięcia?" Sformułuj to przekonanie.
Przypomnij sobie teraz trzy inne wydarzenia, działania lub osiągnięcia, będące wyrazem tego
samego przekonania. Postaraj się wywołać z pamięci te sytuacje, podczas których inne osoby
obserwowały twoje poczynania, następnie odtwórz w wyobraźni ich przebieg od początku do
końca, ze świadomością, że wprowadzasz w czyn jedno ze swych najważniejszych przekonań.
Czyniąc to, wypowiedz głośno jego treść, np. „Oto osoba kreatywna, pełna inwencji, uważna,
pełna entuzjazmu itp." Spotęguje to siłę wzmacniającego cię przekonania i pozwoli odnieść je
do konkretnych działań, które staną się jego dowodem.
Przypomnij sobie, najżywiej jak potrafisz, szczęśliwe chwile, kiedy osiągałeś satysfakcjonujące
wyniki, postępując w mysi własnych przekonań, przeanalizuj następnie swe uczucia.
Wykonywanie w wyobraźni zadań, z których potrafisz wywiązać się naprawdę dobrze, wzbudzi
w tobie zadowolenie i pewność siebie, potęgując siłę pozytywnej samooceny Przywołując
wspomnienia swoich działań i utożsamiając je z określonymi przekonaniami, świadomie
posługujesz się zachowaniami w celu wywarcia wpływu na twe poglądy o samym sobie, co z
kolei pomaga uwierzyć, że stać cię na jeszcze lepsze wyniki Innymi słowy, wzrasta siła
wzmacniających cię przekonań. Następnie możesz „wyregulować" submodalności, tworząc w
wyobraźni wyraziste obrazy, odzwierciedlające twe najsilniejsze przekonania i najbardziej
motywujące doświadczenia.

JAK Z DZIAŁAŃ UCZYNIĆ PRZEKONANIA WZMACNIAJĄCE

Skoro zamierzamy wykorzystać każde działanie w celu kształtowania pozytywnych,
wzmacniających przekonań oraz realizacji wyznaczonych celów, od czego powinniśmy zacząć?
Większość z nas przyzna, iż brakuje nam tego rodzaju opinii o samych sobie, potrzebujemy
więcej pewności siebie, pozytywnego nastawienia i umiejętności zmiany negatywnych ocen.
Poniżej opisuję niezwykle skuteczna metodę, dzięki której będziesz mógł uzupełnić te braki.
44
 Zastanów się, jakie cechy chciałbyś mieć, choć w głębi duszy wiesz, ze ich me posiadasz Np.
pragniesz być otwarty na wszelkie nowinki i przyswajanie nowych wiadomości, lecz zdajesz
sobie sprawę, ze każda zmiana jest dla ciebie uciążliwa i uczysz się z trudem. Pomysł chwilę i
wybierz jedno własne przekonanie tego rodzaju. Powinno to być przeświadczenie, do którego
przywiązujesz dużą wagę, wpływające na wiele twych zachowań. Następnie odpowiedz na
poniższe pytania.

Czy twoje przekonanie sformułowane jest pozytywnie?

Stwierdzając na przykład „me jestem nieśmiały" określasz cechę, której - twoim zdaniem - nie
posiadasz. Zastąp to zdanie innym, sformułowanym pozytywnie, np. „jestem otwarty w
stosunku do innych". Pozytywne stwierdzenia są szybciej rejestrowane przez podświadomość

Czy jest to twoje przekonanie, czy opinia innych osób?

Zdanie „sądzę, że jestem lubiany" w istocie dotyczy przekonań innych ludzi. Sformułowanie
„wzbudzam sympatię" ma takie samo znaczenie, lecz wyraża twoje przekonanie o samym sobie
i pozostaje pod twoją kontrolą. Zachowania wzbudzające sympatię pozwalają ci przypuszczać z
dużą dozą prawdopodobieństwa, iż jesteś osobą sympatyczną, chociaż zawsze znajdzie się ktoś,
kto nie zgodzi się z tą opinią. Stwierdzenie: „Sądzę, że jestem lubiany" pozbawione jest
elementu, który określam mianem „myślowej wiarygodności". Formułuj przekonania w taki
sposób, byś mógł przyjąć pełną odpowiedzialność za potwierdzenie ich własnym
postępowaniem.

Czy przekonanie to w korzystny dla ciebie sposób oddziałuje na pozostałe sfery życia?
Zastanów się, jaki wpływ może wywrzeć określone przekonanie na twoje cele, plany oraz
wyznawane przez ciebie wartości i poglądy. Musisz zdawać sobie sprawę z każdej sprzeczności
(zwanej również niespójnością) między tym a pozostałymi przekonaniami. Mój znajomy,
przedsiębiorca, wierzył, ze jest w stanie bez reszty poświecić się realizacji dowolnego celu i
osiągnąć go. Pragnął wzmocnić to przekonanie i przełożyć je na kolejne sukcesy. Niestety,
musiał w końcu przyznać, iż nie uwzględniało ono dobra jego rodziny, a w kontekście całego
życia z pewnością me ono powinno kierować jego poczynaniami, by mój znajomy mógł
osiągnąć szczęście. Być może zatem będziesz musiał skorygować lub zmienić swe przekonanie,
aby me zakłócało szerszej harmonii twojego życia oraz egzystencji twoich bliskich.

Czy jest ono dynamiczne czy statyczne?

Przykładem statycznego przekonania może być stwierdzenie: „jestem inteligentny", „można
na mnie polegać" lub „jestem atrakcyjny". Tego rodzaju opinie sformułowane są kategorycznie,
toteż istnieje niebezpieczeństwo, iż jedno drobne potknięcie odbierze im „wiarygodność
myślową", tj. staną się one fałszywe. Każdemu z nas zdarzają się „złe dni", kiedy postępujemy
tak, jakby inteligencja, wiarygodność lub atrakcyjność nie były bynajmniej naszą najmocniejszą
stroną. Bywamy również oceniani na tle innych inteligentny w porównaniu z kim?. Nie sposób
zatem uniknąć sytuacji, w których nasze możliwości wydadzą się innym gorsze od przeciętnej.
Dynamiczne przekonanie mogłoby brzmieć „nabieram pewności siebie", „uczę się coraz
efektywniej", „coraz lepiej wykonuję to lub owo". Francuski psychoterapeuta Emile Coue miał
po stokroć rację, kiedy prawie sto lat temu udzielał swym pacjentom tej oto, dziś już
przysłowiowej porady: „Z każdym dniem i pod każdym względem czuję się coraz lepiej".
Tego rodzaju dynamiczne przekonanie pozostaje prawdziwe mimo nawrotów „choroby",
bowiem pod świadomie wierzymy w me, akceptujemy, nie poszukując ukrytych znaczeń, i
przekładamy na rzeczywiste zachowania. Dzięki tej formie afirmacji możesz od czasu do czasu
„wziąć sobie wolne" oraz - co zasługuje na szczególne podkreślenie - spożytkować negatywne
informacje zwrotne, tj. poprawiać osiągane rezultaty ucząc się nie na sukcesach, lecz na
błędach, a jest to najskuteczniejszy sposób przyswajania wiedzy.
45
 Jakie działania wspierają to przekonanie?
Możesz teraz posunąć się o krok dalej. Mając na uwadze przekonanie, które pragniesz
wzmocnić, wymysł możliwie najwięcej działań, prowadzących do zdobycia pożądanej cechy
lub będących jej świadectwem. Nie musisz ograniczać się do własnych doświadczeń, wyobraź
sobie innych, którzy wy znają tego rodzaju przekonanie i osiągają dzięki memu zadowalające
wyniki. Jak naprawdę postępują te osoby? Wymyśl i zapisz możliwie najwięcej przykładów.
Załóżmy, ze pożądane przez ciebie przekonanie brzmi: „jestem pewny siebie i czuję się
swobodnie w każdym towarzystwie". Możesz dać mu wyraz wieloma działaniami, np.
wygłaszając zaimprowizowane przemówienie, zawierając nowe przyjaźnie podczas
uroczystego zebrania, wydając obiad dla ważnych gości twojej firmy, goszcząc dalekich
krewnych, omawiając delikatny problem z kolegą z pracy, prezentując ofertę firmy poważnemu
klientowi lub pomagając przy organizowaniu szkolnej zabawy. Postaraj się wymyślić możliwie
najwięcej działań odpowiadających nowemu przekonaniu, które pragniesz sobie przyswoić.

PROJEKCJA PREMIEROWA
Wybierz dowolne działanie ze sporządzonej listy i „obejrzyj je" w wyobraźni od początku do
końca, tak jakbyś oglądał film. Obraz powinien być wyraźny, kolorowy i możliwie najbardziej
realistyczny. Na tym etapie wyobrażenie to może dotyczyć innej osoby, o ile nie pamiętasz
żadnych własnych sukcesów, na których mógłbyś się oprzeć. Gdy będziesz gotów, weź udział
w oglądanych wydarzeniach, obsadź siebie w głównej roli i wyobraź sobie, ze sam wykonujesz
zamierzone działania z wprawą i pewnością siebie. Obserwuj sytuację z punktu widzenia jej
uczestnika, a nie widza. Przeanalizuj kolejno obrazy, dźwięki i odczucia (tj modalności, z
którymi zapoznałeś się w poprzednich rozdziałach), a następnie włącz je do wyobrażanej
sytuacji. Obrazy są teraz wyraziste, czujesz, że w życiu potrafisz uczynić to samo, co w
wyobraźni, odczuwasz satysfakcję z własnych umiejętności. Oglądając te obrazy wypowiedz
głośno swoje przekonanie, utwierdź się w nim i daj mu wyraz w działaniach podejmowanych w
wyobraźni.
Poznałeś technikę, którą możesz wypróbować, zastosować i udoskonalić, by przyswoić sobie
każde pozytywne przekonanie. Proces ten jednak dopiero się rozpoczął. Tworząc w myślach
obrazy innych działań z twojej listy, możesz wzmocnić nową samoocenę. Twoim zadaniem jest
zaznajomienie się z wszelkimi rodzajami działań (na razie reprezentowanych tylko przez
procesy elektrochemiczne, zachodzące w mózgu podczas wizualizacji), potwierdzających ową
ocenę, poprzez odegranie w wyobraźni odpowiednich scenariuszy. Wielu ludzi, mających na
swym koncie wybitne osiągnięcia, potwierdza znaczenie tego rodzaju ćwiczeń w ich własnej
karierze. Dla każdego przekonania, które pragniesz sobie wpoić, zastosuj wyżej opisany tryb
postępowania.

PODEJMIJ ZOBOWIĄZANIA
Przed nami ostatni etap, który zapewne wywoła wzmożone wydzielanie adrenaliny w twoim
organizmie. Zdecyduj, kiedy i gdzie urzeczywistnisz swoje wyobrażenia w domu, podczas
spotkania z przyjaciółmi, w pracy, gdziekolwiek nadarzy się pierwsza sposobność Zapisz
podjęte zobowiązania. Jeżeli w pracy regularnie uczestniczysz w naradach, możesz
wykorzystać je w celu ćwiczenia postawy asertywnej, być może będziesz miał wkrótce okazję
wygłosić przemówienie lub dokonać prezentacji handlowej. Zorganizuj sobie nowe formy
spędzania wolnego czasu, zacznij uprawiać sport, zajmij się nowym hobby. Lista powinna być
wystarczająco długa, byś mógł znaleźć na niej przynajmniej kilka działań, które zechcesz
umieścić w swych planach na najbliższą przyszłość. Podejmij zobowiązania i opowiedz o nich
innym Jeżeli odczuwasz tremę, nie przejmuj się; nadal trenuj wyobrażenia, dzięki którym
przystąpisz do rzeczywistych działań z większą pewnością siebie. Poczyń niezbędne
przygotowania i naucz się wszystkiego, co może okazać się przydatne. Wszystkie te kroki będą
46
 warte poniesionego wysiłku, bowiem zaplanowane przez ciebie zmiany odnoszą się nie tylko
do twych najważniejszych zachowań, ale również do fundamentu, na którym są one oparte, tj.
do przekonań na temat samego siebie. W efekcie zmieniasz się na lepsze i to na dobre.
Ćwiczenia te możesz zastosować kolejno do każdego z pożądanych przekonań, a następnie
wykorzystać nowo nabyte umiejętności we wszystkich sferach życia, poczynając od uprawiania
sportu, na karierze zawodowej kończąc, godząc zarazem pracę z życiem rodzinnym,
towarzyskim itp. Uczysz się nadawać znaczenie każdej wykonywanej czynności. Umiesz już
kształtować własne przekonania i stwarzać warunki do realizacji wyznaczonych celów.
Opierając się na kilku zasadach, które omówiliśmy w pierwszym rozdziale, oraz na prostych
faktach neurologicznych, odnoszących się do sposobu funkcjonowania mózgu, nabywasz
umiejętności, dzięki którym możesz zmienić własną osobowość i zdobyć wszystko,
czegokolwiek zapragniesz.

5 Marzenia a sukcesy

Treść marzeń lub wyobrażeń wpływa na rzeczywisty kształt twego życia. Wydaje się, ze
obdarzeni jesteśmy wrodzoną zdolnością tworzenia w myślach map rzeczywistości, do których
następnie dostosowujemy własne postępowanie. Najpierw wyobrażamy sobie, co powinno się
zdarzyć, lub jacy pragniemy być, „przeżywając" swą wewnętrzną rzeczywistość, a dopiero
potem próbujemy realizować ją na jawie. Przeżycia te obejmują obrazy, dźwięki i wrażenia
dotykowe, kojarzone z daną sytuacją, oraz uczucia zadowolenia lub - w wypadku wydarzeń
nieprzyjemnych (negatywne wykorzystanie wyobraźni) –bólu.

ZNACZENIE WYOBRAŹNI
Albert Einstein stwierdził, iż „wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza". Jego teoria względności,
podsumowana równaniem E = mc2, zapoczątkowała epokę marzeń o podróżach kosmicznych,
odbywanych z prędkością światła. Droga do wielu innych przełomowych osiągnięć nauki,
podobnie jak do odkrycia Einsteina, wiodła przez wyobraźnię, chociaż każde z nich poprzedzo-
ne było latami pracy i konsekwentnie podejmowanych wysiłków. Wydaje się, że ci, którzy
skutecznie dążą do wyznaczonych celów lub wyróżniają się w inny sposób, potrafią wyobrazić
sobie własne osiągnięcia, czy tez „przećwiczyć je w myślach" na długo przedtem, zanim
zdołają je urzeczywistnić. Sportowcy bardzo często stosują tego rodzaju trening imaginacyjny
przed startem w zawodach, nierzadko wzorując się w myślach na wybranych „modelach”
zamiast na własnych, wcześniejszych osiągnięciach. Badania dowiodły, że ćwiczenia w
wyobraźni przyczyniają się do poprawy rzeczywistych wyników w nie mniejszym stopniu niż
trening fizyczny. Naukowcy ze zdumieniem stwierdzili, iż w przypadku rzutów wolnych w
koszykówce oraz rzutów lotką, obydwa rodzaje ćwiczeń przynoszą bardzo podobne efekty.
Podobne zjawisko zaobserwowano w dziedzinie sprzedaży oraz w innych sferach działalności
gospodarczej, co potwierdza wpływ wyobraźni na rzeczywiste osiągnięcia.
Każdy z nas obdarzony jest wyobraźnią i stale się nią posługuje. Uporczywie tworzony w
myślach najgorszy scenariusz przyszłej sytuacji prawdopodobnie wpłynie na rzeczywisty
przebieg wydarzeń, ponieważ myśli programują zachowania. Analogicznie, jeżeli lubimy
określoną dyscyplinę sportu lub inną formę aktywności, uprawiamy ją w wyobraźni ku
własnemu zadowoleniu. Wielokrotne wyobrażanie sobie dodaje nam pewności siebie i
umożliwia poprawę wyników osiąganych w rzeczywistości, zależność tę najczęściej
wykorzystujemy jednak w sposób nieświadomy i przypadkowy. Chociaż wszyscy osiągamy
doskonałe wyniki w co najmniej kilku sferach działania, nie potrafimy rozpoznać własnych
umiejętności i zastosować ich w wyobraźni w odmiennych sytuacjach. Zatem w jednej
dziedzinie możemy nisko oceniać własne możliwości, w innej zaś - bardzo wysoko, w obu
47
 przypadkach nie mając do tego jakichkolwiek racjonalnych podstaw. Doceniwszy wpływ
wyobraźni na zachowania, NLP uczy nas posługiwać się tym darem świadomie i
konstruktywnie, umożliwiając osiąganie coraz lepszych wyników w dowolnej dziedzinie.

ŻYCZENIA I ZAMIARY
Wszyscy jesteśmy ukształtowani przez marzenia. Twój dom, samochód, miejsca, w których
bywasz, istniały niegdyś tylko w czyjejś wyobraźni, tj. w mapie rzeczywistości. To samo
dotyczy książek w twojej biblioteczce oraz centrum handlowego na twoim osiedlu Fotel, w
którym siedzisz, zaistniał w czyichś marzeniach na długo przedtem, zanim stał się projektem
naszkicowanym na papierze, a potem realnie istniejącym sprzętem. Tak powstaje wszystko, co
nas otacza. Zatem, aby urzeczywistnić pragnienia, musisz najpierw wprząc do pracy
wyobraźnię. Jakość marzeń decyduje o jakości twojego życia, zatem, wybierając ich treść,
warto zastanowić się i zdecydować się na to, co najlepsze.
Niektóre marzenia nigdy się nie spełniają, pozostając w sferze życzeń. Tworzone na ich
podstawie wyobrażenia są niedorzeczne i nie sposób spożytkować ich do poprawy własnych
osiągnięć. Dzięki technikom, które oferuje NLP, możemy jednak zmieniać życzenia w zamiary,
a fantazje w silne, motywujące pragnienia, możemy nauczyć się kreować właściwe marzenia.

Zmiana życzeń w zamiary

Wykonaj teraz krótkie ćwiczenie. Pomysł o jednym lub dwu życzeniach, tj. o pragnieniach,
które chciałbyś urzeczywistnić, lecz w głębi duszy nie wierzysz, że ci się to uda. Teraz wyobraź
sobie, iż ziściło się każde z nich. Zobacz siebie w sytuacji, która - twoim zdaniem - powinna
towarzyszyć spełnieniu tych życzeń. Tworząc to wyobrażenie stwierdzisz zapewne, ze obrazy,
dźwięki i odczucia są odległe, niewyraźne lub zamglone i w niczym nie przypominają
rzeczywistych doznań. Trudno ci będzie zatrzymać ten obraz dłużej niż przez kilka chwil W ten
oto sposób reprezentowane są w myślach życzenia,, czyli „źle uformowane cele".
Zmień teraz obiekt uwagi i pomyśl o jednym ze swych pragnień lub zamiarów, w których
realizację głęboko wierzysz, o czymś, co jeszcze się me spełniło, lecz potrafisz dokładnie to
sobie wyobrazić i cieszyć się tym obrazem. Związane z tym pragnieniem widoki, dźwięki i
odczucia będą bliskie i wyraźne, tym razem przywołasz je w myślach bez trudu. W ciągu kilku
minut uda ci się doświadczyć nie tylko każdego z wewnętrznych zmysłów, czyli
submodalności, ale również uczucia zadowolenia. Zatem biorąc pod uwagę techniczny aspekt
myślenia, możesz rozróżnić życzenia i zamiary, marzenia złej i dobrej jakości, źle i dobrze
sprecyzowane cele. Pod względem neurologicznym każdy z tych typów reprezentowany jest w
inny sposób, a najczęściej spełniają się te marzenia, których myślowe obrazy są wyraziste i
jasne. Skoro jesteśmy w stanie rozwinąć umiejętność tworzenia wyobrażeń, zarówno w
odniesieniu do poszczególnych submodalności (np. powiększać i rozjaśniać obrazy) jak i do ich
ogólnej natury, możemy zwiększyć swoje szansę na osiągnięcie wyznaczonego celu, a także
wpłynąć na jakość lub stopień jego realizacji.

AUTOMATYCZNY UKŁAD OSIĄGANIA CELÓW

Istoty ludzkie wydają się bezwiednie zdążać ku precyzyjnie wytyczonym celom Przypominają
one systemy naprowadzające, stosowane w urządzeniach cybernetycznych, np. w pociskach
samosterujących czy automatach przemysłowych. Większość tzw. „celów życiowych", jak np.
oddychanie i inne funkcje organizmu, jest w nas zakodowana Podobnie jak termostat utrzymuje
określoną temperaturę żelazka, tak i my stale osiągamy właściwą temperaturę ciała oraz tętno
System ten jest równie skuteczny w odniesieniu do „wyższych" celów, które świadomie
wprowadzamy do jego programu, włącznie z tymi, które sformułowałeś podczas lektury
rozdziału 2. Zmysły stale kontrolują nasze położenie w odniesieniu do wyznaczonego celu,
dostarczając niezbędnych informacji zwrotnych, a potencjał fizyczny i psychiczny stanowi
„napęd", pobudzający nas do korygowania zachowań, aż zaczną one dokładnie odzwierciedlać
48
 pożądany model. Jeżeli jedna metoda me przynosi efektów, stosujemy mną, natomiast błędy -
podobnie jak zbyt silne manewrowanie kierownicą podczas nauki jazdy - przydarzają nam się
coraz rzadziej w miarę zbliżania się do celu, którym może być pożądana umiejętność lub
osiągnięcie. Podczas tego procesu, który moglibyśmy określić jako cybernetyczny czy tez
naprowadzający, nieoczekiwanie mogą nasuwać nam się niezwykle pożyteczne pomysły,
wywołane skojarzeniami z istniejącym celem. Będziemy do niego zmierzać nieustępliwie, pod
warunkiem, ze został on wytyczony precyzyjnie. Na szczęście omawiany proces uczenia się jest
nieświadom} (zagadnienia kompetencji nieświadomej omówiliśmy w rozdziale 1), zatem
musimy się zatroszczyć tylko o jasne wytyczenie celu i zachowanie go w tej postaci, czyli
zaprogramowanie umysłu, by uczynił to, czego nigdy nie zdołalibyśmy osiągnąć świadomie.

Zastosowanie potęgi wyobraźni do realizacji celów

Podczas sporządzania listy celów według instrukcji podanej w rozdziale 2 posłużyłeś się
testami, precyzującymi twoje pragnienia, a polegającymi na uzgodnieniu ich z głosem
zdrowego rozsądku oraz zasadami logiki. Nie stosowałeś sprawdzianów, wymagających
uruchomienia wyobraźni, musiałeś jedynie jasno sformułować swe dążenia. Jeżeli opisanie
słowami któregoś z celów sprawiało ci kłopot, prawdopodobnie należał on do kategorii
„życzen". Takie cele z trudem dają się „ubrać" nie tylko w słowa, ale również w obrazy Jeżeli
zachowanie harmonii między rozmaitymi sferami twojego życia okazuje się problematyczne,
np. realizacja celu sprawia, że zaczynają one ze sobą kolidować lub odczuwasz jakiś niepokój,
prawdopodobnie wchodzi tu w grę pragnienie, którego me uzgodniłeś z własnymi priorytetami.
I w tym przypadku zapewne me uda ci się stworzyć w wyobraźni wyraźnego, realistycznego
obrazu sytuacji, do której dążysz. Jednakże potrafisz już dokonać rozróżnienia między
życzeniami a zamierzeniami, toteż możesz uporządkować cele zapisane na twojej liście według
jakości związanego z mmi wyobrażenia oraz trwałości zapisu w pamięci i wyobraźni. Jeżeli
zdążyłeś zapomnieć, w jaki sposób należy analizować wizje celów, zajrzyj do spisu
submodalnosci na stronie….

Sugestywna wizja celu

Jeżeli pragniesz pominąć etap porównywania charakterystycznych elementów poszczególnych
celów i przejść do wprowadzania rzeczywistych zmian, możesz skorzystać z pewnego skrótu.
Wybierz w tym celu trzy najważniejsze zamierzenia i jasno je sobie wyobraź Obrazy powinny
być duże, kolorowe i ostre, dźwięki - głośne i wyraźne, natomiast wrażenia dotykowe -równie
realne jak na jawie. Jeżeli bierzesz udział w oglądanych wydarzeniach, przeżyj je stawiając się
w roli bezpośredniego uczestnika, a nie postronnego obserwatora. Doświadcz każdej
modalności, tj. wrażeń wzrokowych, słuchowych i dotykowych, wyobraź sobie całą sytuację
jak najbardziej sugestywnie, by do złudzenia przypominała rzeczywistość. Ulegnij nastrojowi,
w jaki wprawia cię to wyobrażenie, i ciesz się nim przez dłuższą chwilę. Wykonując regularnie
powyższe ćwiczenie, nauczysz się szybko i z łatwością przywoływać wizję celu, która z kolei
będzie coraz bardziej realistyczna. W ten sposób tworzysz marzenia wysokiej jakości, ustalasz
cele i uruchamiasz proces przemiany subiektywnych myśli w obiektywną rzeczywistość.
Nauczyłeś się marzyć konstruktywnie i spełniać własne dążenia.

Zmiana słabych celów w silne

Jeżeli jesteś przygotowany do pracy ze wszystkimi celami z twojej listy, możesz przejść do
kolejnego etapu. Twoim zadaniem jest zidentyfikowanie submodalności, reprezentujących
najsilniejsze pragnienia, oraz tych, które kojarzysz z największym zadowoleniem. Określone w
ten sposób submodalności, tj. cechy twojego sposobu myślenia, powinieneś zastosować w
wyobrażeniach odnoszących się do słabszych celów i życzeń. Jeżeli np. obrazy najważniejszych
celów są większe niż w rzeczywistości, w ten właśnie sposób powinieneś wyobrażać sobie
pozostałe, mniej wyraziste cele, aby osiągnąć możliwie najlepsze wyniki. Mały i odległy obraz
49
 powinieneś zatem świadomie powiększać do nadnaturalnych rozmiarów. Gdyby wizje twoich
najsilniejszych pragnień miały charakter panoramy, a nie płaskiego obrazu, ujętego w ramy,
submodalność tę powinieneś stosować we wszystkich tworzonych wyobrażeniach.
Dla ciebie obraz panoramiczny oznacza efektywne myślenie i osiągnięcie celu, znamionuje on
twój model sukcesu. W tym ćwiczeniu odkrywasz własny, subiektywny świat, poznajesz
skuteczne dla siebie strategie myślenia. Obserwując je, możesz wyciągać kolejne wnioski i
osiągać w ten sposób sukces za sukcesem.
Realizując zalecone ćwiczenia możesz zechcieć przedyskutować to zagadnienie z kimś bliskim.
Niewykluczone, ze będziesz zdumiony, dowiedziawszy się, jak myślą inni ludzie.

CELE CZY MARZENIA?

Cele, zapisane na twojej liście, nie muszą być tożsame z marzeniami. Pragnienia, które uznałeś
za niemożliwe do realizacji, zapewne odrzuciłeś lub skorygowałeś, opierając się na podanych
instrukcjach. Cele i marzenia to nie to samo. Pierwsze są po prostu pragnieniami z określonym
terminem realizacji lub kamieniami milowymi na drodze do urzeczywistnienia marzeń, które z
kolei zawsze poprzedzają precyzyjnie wyznaczony i sformułowany cel. Jeśli go osiągniesz,
będziesz marzył o czymś większym i lepszym. Planowanie celów, opisane w rozdziale 2, jest w
głównej mierze funkcją lewej półkuli mózgowej, odpowiedzialnej za logiczne myślenie
Wyobrażenia, którymi zajmujemy się w tej części książki, należą natomiast do kompetencji
prawej półkuli Wykorzystując obie półkule naraz, możemy myśleć w sposób kompleksowy,
skutecznie stymulując rzeczywiste zachowania. Nie pozwól zatem, by logika i trzeźwe
rozumowanie krępowały twe marzenia. Środki do ich realizacji znajdziesz tylko pod
warunkiem, ze będą one wystarczająco silne, by pobudzić cię do działania. Przeszkody nie do
pokonania usuniesz dopiero wówczas, gdy uwierzysz, ze zdołasz urzeczywistnić marzenia, a
oznaką tej wiary jest jasna wizja wyznaczonego celu. Nawet tzw. siłę woli należy koncentrować
na określonych dążeniach, niechaj będzie to dążenie do jasno wytyczonego celu, do marzenia
utrwalonego w twych myślach.
Wyobrażenia oferują schemat poprawy rezultatów osiąganych w dowolnej dziedzinie, jednak
NLP proponuje również techniki opracowane z mysią o konkretnych zastosowaniach. Załóżmy,
ze marzysz o wybitnych osiągnięciach w określonej dyscyplinie sportu lub w innej sferze,
wymagającej szczególnych umiejętności, talentu lub charyzmy, jak w przypadku przemówień
lub wystąpień publicznych. Najpierw wyobraź sobie siebie (w dysocjacji, tj. obserwując się z
zewnątrz) podczas stosownych zajęć, wykonującego je z największą wprawą i swobodą, na
jakie pozwala ci imaginacja. Następnie przećwicz to samo wyobrażenie jako jego bohater (w
asocjacji, tj. obserwując sytuację z punktu widzenia jej uczestnika) i ponownie doznaj
satysfakcji z doskonale wykonanego zadania i wykazania się wszelkimi umiejętnościami, jakich
może ono wymagać. Jeżeli zmiana charakteru wizji ze zdysocjowanego w zasocjowany (tz.n
uczestniczenie w wymyślonej sytuacji) sprawia ci trudność, spróbuj wyobrazić sobie, ze
pierwszy obraz spowija mgła. Kiedy się rozproszy, będziesz już myślał w nowym,
zasocjowanym trybie - spójrz w dół, ujrzyj swe dłonie i stopy.
Teraz pomyśl o kimś, kogo z łatwością możesz wyobrazić sobie podczas wykonywania
czynności, których i ty chciałbyś się nauczyć. Może to być najlepszy specjalista w określonej
dziedzinie widziany niegdyś w telewizji, albo kolega z pracy lub przyjaciel, któremu
zazdrościsz tej umiejętności. Nie ma znaczenia, kto to będzie. Musisz po prostu dokładnie
wyobrazić sobie tę osobę (a me siebie) po mistrzowsku wykonującą tę wymarzoną czynność i
uważnie obserwować jej postępowanie. Czy dostrzegasz elementy, które chciałbyś sobie
przyswoić? Czy jest coś, co mógłbyś udoskonalić? Co odczuwa ta osoba twoim zdaniem? Czy
możesz wyobrazić sobie, ze doświadczasz tych samych wrażeń? Spraw teraz, by obraz
modelowego wykonawcy spowiła mgła. Gdy się rozproszy, zajmij jej miejsce, koryguj własne
zachowania na podstawie obserwacji modela, doznaj odpowiednich odczuć i doprowadź żądaną
umiejętność do najwyższej doskonałości, jaką możesz sobie wyobrazić. Delektuj się przez
50
 chwilę zadowoleniem, które sprawiło ci to przeżycie. W ten oto sposób stworzyłeś efektywne
marzenie, oparte na najlepszych wzorach, z jakich może czerpać twoja wyobraźnia. W miarę
ćwiczeń zacznie ono dorównywać wyrazistością i realistycznością wyobrażeniom tych
czynności, w których osiągnąłeś wysoki poziom umiejętności i wiary we własne siły.

ZAPLANUJ DZIAŁANIA
Powróćmy na chwilę do lewej półkuli mózgowej i skoncentrujmy się na kilku elementach
praktycznych. Pomyśl, kiedy nadarzy się okazja wykonywania czynności, którą wyobrażałeś
sobie przed chwilą, zapisz w dzienniku datę i podejmij zobowiązanie. Jeżeli myślałeś o grze w
golfa, umów się z odpowiednim partnerem. Jeśli obiektem twoich wyobrażeń było
przewodniczenie obradom, dowiedz się, kiedy zwołane zostanie następne zebranie, na którym
będziesz mógł zrealizować swą wizję. Jeżeli czynnością tą było gotowanie, powinieneś
zaplanować przyjęcie, które pozwoli ci wykazać się zdobytymi umiejętnościami. Jeżeli jest to
możliwe, podejmij więcej niż jedno zobowiązanie; stwarzaj okazje do zmiany marzeń w
rzeczywistość. Tego rodzaju zobowiązania są niezwykle ważne, ponieważ w dziedzinach, w
których osiągałeś niezadowalające wyniki, prawdopodobnie utrwaliłeś w wyobraźni negatywny
obraz własnych możliwości. Dlatego tez znajdujesz mniej lub bardziej wiarygodne preteksty,
by usprawiedliwić niepowodzenie w zdobywaniu pożądanych umiejętności. Nadal ćwicz
wyobrażenia, bowiem nie są one cudownym lekarstwem, którego jedna dawka usunie wszystkie
twe braki, lecz nieustającym procesem. Nie ograniczaj się do tych dążeń, które podpowiada ci
rozsądek, np. zachowania dobrej kondycji fizycznej, przestrzegania diety, ciężkiej pracy,
wytrwałości, czytania książek, nawet jeśli dotychczas nie udało ci się ich zrealizować. Bądź
pewny, że od tej chwili podejmowane przez ciebie wysiłki będą znacznie bardzie; efektywne,
ponieważ twój nieświadomy pilot automatyczny otrzymał „program" złożony z odpowiednich
marzeń NLP pomaga realizować wybrane pragnienia ucząc nas zmieniać życzenia w zamiary, a
powierzchowne zainteresowania w życiowe pasje, tym samym umacniając wiarę w siebie i w
możliwość osiągnięcia każdego celu, który traktujemy poważnie. Nawet tak negatywne uczucie
jak zazdrość może być spożytkowane do realizacji własnych dążeń, ktoś, komu zazdrościmy,
świetnie nadaje się, by być modelem w opracowanych przez NLP technikach mistrzostwa. Aby
wiele osiągnąć w życiu, nie musisz być z natury ambitny lub nastawiony na realizację celów.
Twoim punktem wyjścia mogą być ulotne życzenia i źle uformowane pragnienia, musisz tylko
zmienić sposób myślenia o nich, tj. nauczyć się tworzyć właściwe marzenia. Jeżeli natomiast w
twoim charakterze leży systematyczne planowanie celów, ustalanie zadań i sporządzanie list
czynności „do wykonania", możesz uzupełnić to logiczne, rozsądne podejście umiejętnościami,
którymi steruje prawa półkula mózgowa, a które określają ostateczny kształt twoich
rzeczywistych osiągnięć. Nie obawiaj się, ze umiejętności te zamienią cię w marzyciela
(marzyciele nie osiągają godnych uwagi wyników, ponieważ nie potrafią urzeczywistniać
swych fantazji) Jednak chcąc osiągnąć wartościowy cel, nie obędziesz się bez marzeń.

6 Twoja wewnętrzna drużyna

Zapewne nieraz zdarzyło ci się doświadczyć sytuacji, w której odzywał się twój wewnętrzny
głos lub odczucie, podpowiadając ci, jak powinieneś postąpić. Głos ten bywa przyjazny,
zachęcający do działania, najczęściej jednak jest krytyczny, podaje w wątpliwość twoje
możliwości i sprzeciwia się instynktowi, który mówi „potrafię tego dokonać". Możesz powziąć
sympatię lub antypatię do nowo poznanej osoby, nie będąc świadomym, dlaczego tak się dzieje.
Mając na myśli ten rodzaj reakcji mówimy czasem „czuję to przez skórę", „mam takie
przeczucie" lub „to chemia mojego organizmu". Jak dowiedzieliśmy się w rozdziale 4, nasze
przekonania, ukształtowane przez wszelkiego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne,
51
 bywają sprzeczne, nawet najważniejsze opinie na temat własnej osoby nierzadko kolidują ze
sobą. Dążąc do wyznaczonych celów, jesteśmy zatem atakowani przez rożne części własnej
osobowości, tj. przez wewnętrzną „drużynę", która, dobrze nam życząc, może pomoc lub
przeszkodzie w realizacji zamierzeń.

ZŁOŻONA OSOBOWOŚĆ
Zapisując niedominującą ręką przekonania o samym sobie, zgodnie z poleceniem podanym w
rozdziale 4, zapewne zanotowałeś kilka słów lub wyrażeń, określających przeciwstawne cechy,
jakby dwie rożne osoby wypowiadały się w imieniu świadomych i nieświadomych ośrodków
twojego mózgu. Autocharakterystyka, sporządzona przy zastosowaniu tej prostej metody,
wprawia w zdumienie uczestników moich seminariów. Na przykład osoba „bezpośrednia" po
przełożeniu piorą do ręki niedomiującej staje się „arogancka", „powściągliwość" zostaje
nazwana przez dziecięco szczerą, prawą półkulę „zamknięciem w sobie" Bardzo często zdarza
się, ze obie charakterystyki przeczą sobie nawzajem, przeciwstawiając np. bezpośredniość po-
wściągliwości lub zorganizowanie beztrosce.
Owe na pozór kolidujące ze sobą określenia reprezentują rożne aspekty naszej samooceny
Rozwinąwszy je w zdania (nadal zapisywane ręką niedominującą) na ogół stwierdzamy, ze
opisywaliśmy siebie w rożnych sytuacjach lub w rożnych okresach życia, a nawet
odwoływaliśmy się do obrazów z przeszłości, spod wpływu których nie wyzwoliliśmy się do tej
pory Jedno z określeń może np. wyrażać naszą samoocenę w kontekście pracy zawodowej,
podczas gdy w domu lub wśród znajomych postrzegamy siebie zupełnie inaczej. Możemy
uznawać się za „artystów", którymi od czasu do czasu w istocie bywamy, a jednocześnie
przypisywać sobie zmysł praktyczny, również będący częścią naszego charakteru. Technika ta
pozwala odkryć różne sposoby postrzegania samego siebie, a także rożne oblicza własnej
osobowości, które czasami rywalizują ze sobą o prawo do zabrania głosu.
Koncepcja złożonej osobowości jeszcze niedawno zostałaby wyśmiana, dzisiaj jednak
wszystkie dowody wskazują na istnienie różnych „umysłów", funkcjonujących w każdym z
nas. Badania Rogera Sperry nad rozdzielnością mózgu dały początek tzw. teorii dwóch
umysłów, potwierdzonej przez współczesną wiedzę, o całkowicie odmiennych sposobach
funkcjonowania każdej półkuli mózgowej. Lewa, „werbalna" półkula, odpowiada za nasze
zróżnicowane przekonania o sposobach organizowania własnych działań, komunikowania się z
innymi, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji i wydawania krytycznych ocen,
natomiast prawa półkula, myśląca kompleksowo, odsłania poglądy dotyczące posiadanych
zdolności twórczych, ekspresji, uczuć i stosunków z innymi. Sposób myślenia i odczuwania
oraz system przekonań każdego z nas obejmuje tak różnorodne aspekty, ze możemy mowie
wręcz o istnieniu wewnętrznej drużyny, składającej się z wielu naszych oblicz. Każde z nich
uczestniczy w naszych myślach, wypowiedziach i osiągnięciach.
Wszyscy pamiętamy zapewne takie chwile, kiedy postępowaliśmy w sposób zorganizowany i
logiczny, sprawując kontrolę nad swymi poczynaniami, oraz takie, kiedy zachowywaliśmy się
beztrosko, impulsywnie i chaotycznie, niczym małe dzieci. Chociaż owa „drużyna" wydaje się
czasami wymykać nam spod kontroli, doprowadzając do konfliktów, uniemożliwiających kon-
sekwentne dążenie do celu, w istocie wszystkie aspekty naszego „ja" są sprzymierzeńcami
Dobrze nam życzą1 W każdym działaniu przejawia się jakiś składnik osobowości, nawet jeżeli
pozostaje w konflikcie z pozostałymi i nie jesteśmy świadomi jego oddziaływania (W rozdziale
1 sformułowaliśmy założenie, iż „za każdym zachowaniem kryje się pozytywna intencja").
Spotkaliśmy się z tą koncepcją również w rozdziale 2, przeprowadzając test zwany
sprawdzianem konsekwencji. Prawdopodobnie stwierdziłeś, ze niektóre cele kolidują ze sobą,
jakby wyrażały pragnienia różnych osób. Jeden z nich mógł dotyczyć poczucia bezpieczeństwa,
podczas gdy inny zakładał zmiany i niepewność. Cele należy uzgodnić, jeżeli podejmowane
działania mają być spójne i ukierunkowane na ich osiągnięcie. Analizując wszystkie możliwe
konsekwencje realizacji każdego zamierzenia i modyfikując je lub wzajemnie dopasowując,
52
 możemy uwzględnić wszystkie czynniki decydujące o zachowaniu ogólnej harmonii w życiu.
Spróbujemy teraz zrozumieć tę „drużynę", by aktywnie ją spożytkować, zamiast godzić się
tylko na kompromisy.

TWÓJ WEWNĘTRZNY KRYTYK

Timothy Gallwey, czołowy brytyjski gracz i trener tenisa, napisał książkę The Inner Gamę of
Tennis (Wewnętrzna gra w tenisa), która zyskała ogromną popularność, a kilka lat później -
The Inner Gamę of Golf (Wewnętrzna gra w golfa). Stosowne przez niego metody treningu w
obydwu dyscyplinach okazały się niezwykle skuteczne, a z programowaniem
neurolingwistycznym łączy je zrozumienie wpływu myślenia na osiągane wyniki. Gallwey nie
był zadowolony z postępów swych podopiecznych, którzy najwyraźniej nie mogli poradzie
sobie z natłokiem uwag, wskazujących popełniane błędy i sposób ich skorygowania. Pewnego
dnia przypadkiem zauważył, iż jeżeli kilka razy zademonstrował uczniom uderzenie, a
następnie kazał im je powtórzyć, powstrzymując się od objaśnień i krytycznych uwag, osiągali
oni znacznie lepsze wyniki niż wówczas, gdy słuchali tradycyjnych instrukcji.Powyższe
spostrzeżenie dotyczyło zarówno nowicjuszy, jak i doświadczonych graczy Wydawało się, ze
analizując wykonywane ruchy, uczniowie grali gorzej niż wówczas, gdy nie „myśleli",
wykonując je tylko lub naśladując, niczym dziecko, które uczy się nowej gry. Dokonawszy tego
odkrycia, trener ograniczył instrukcje do niezbędnego minimum, a wyniki znacznie się
poprawiły.
Gallwey doszedł do wniosku, ze każdy z nas posiada wewnętrzny odpowiednik instruktora czy
tez krytyka, który stale dyktuje sposób postępowania. „Patrz na stopy", „zwolnij trochę", „teraz
przyspiesz", „obserwuj piłkę", „wyreguluj oddech". Ów wewnętrzny krytyk negatywnie
wpływa na osiągane przez nas wyniki w nie mniejszym stopniu niż jakikolwiek „zewnętrzny"
sędzia Gallwey zidentyfikował funkcjonowanie dwóch „jaźni" Jaźń 1 była bystrym i pełnym
dobrym chęci, choć nadmiernie surowym krytykiem, który zawsze przeszkadzał, natomiast jaźń
2 była urodzonym tenisistą, któremu należałoby po prostu pozwolić grac, by ujawnił swój talent
Jaźń 1 sądziła, że jest ekspertem, lecz myliła się. Jaźń 2 była uzdolnionym graczem i znajdowa-
ła przyjemność w uprawianiu tego sportu, lecz mądra i elokwentna jaźń 1 stale przeszkadzała i
onieśmielała ją. Odwracając uwagę jaźni 1, by pozwolić jaźni 2 grać swobodnie, Gallwey
uzyskał nadzwyczajne rezultaty. Następnie zastosował tę samą metodę do nauki gry w golfa i
potwierdził jej skuteczność na własnym przykładzie, opanowując od podstaw tajniki nowej
dyscypliny i szybko osiągając wysoki poziom umiejętności.
Dwie jaźnie, zidentyfikowane przez Gallweya (nie znającego zasad funkcjonowania mózgu ani
najnowszych odkryć w tej dziedzinie) są oczywiście tymi samymi odrębnymi „umysłami",
które odkrył noblista Roger Sperry, prowadząc badania z udziałem pacjentów poddanych
operacji rozdzielenia półkul mózgowych. Krytyczna jaźń 1 odpowiada logicznej, „werbalnej"
półkuli lewej, natomiast dziecięco naturalna, ekspresywna, „niewerbalna" jaźń 2 reprezentuje
półkulę prawą.
Krytyczny „głos wewnętrzny" odzywa się nie tylko podczas uprawiania sportów, bombarduje
on nas swymi uwagami we wszelkiego rodzaju sytuacjach „nigdy ci się to nie uda", „uważaj",
„co mm sobie pomyślą?", „czy pomyślałeś o...?". Czasem taki dialog wewnętrzny dodaje
odwagi („Zrób to, przecież potrafisz" lub „ja im jeszcze pokażę") i pomaga osiągnąć pożądane
wyniki, najczęściej jednak negatywna samoocena blokuje prawdziwe możliwości
Zaimprowizowane przemówienie często udaje nam się o wiele lepiej niż wystąpienie, o którym
zostaliśmy poinformowani ze znacznym wyprzedzeniem. W ostatnim przypadku krytyk
wewnętrzny ma dużo czasu na doradzanie, przeszkadzanie i ostrzeganie drugiej jaźni, którą
zaczyna ogarniać strach. Pamiętasz z pewnością model uczenia się, opisany w rozdziale 1,
zgodnie z którym najwyższy poziom umiejętności osiągamy wówczas, gdy przestajemy być
świadomi własnych kompetencji. Działając pod kierunkiem jaźni 2, nie myślimy świadomie, a
krytyk nie zabiera głosu. Dlatego właśnie, kiedy prowadzisz samochód, twoja lewa półkula
53
 mózgu może słuchać radia, zastanawiać się, co ugotować na obiad lub jak zachować się wobec
rozgniewanego klienta. Podczas gdy jaźń 1 zajęta jest swymi problemami, jaźń 2 jedzie sobie
spokojnie, wykorzystując „kompetencję nieświadomą".
Pewien mój znajomy boleśnie zranił się w nogę, lecz z grzeczności zgodził się rozegrać partię
golfa, na którą wcześniej umówił się z przyjacielem. Noga bardzo mu dokuczała i podczas
meczu me przestawał o mej myśleć, me mogąc się doczekać zakończenia gry i powrotu do
domu. Jakież było jego zdumienie, gdy okazało się, że była to najlepsza partia, jaką
kiedykolwiek rozegrał! Skaleczona noga absorbowała całą jego uwagę, toteż mój znajomy me
„myślał" o grze, dzięki czemu był w stanie osiągnąć tak dobre wyniki.
Chociaż nie zawsze mamy możliwość kształtowania tego rodzaju okoliczności, Timothy
Gallwey bardzo skutecznie stosuje zasadę odwracania świadomej uwagi. Inni sportowcy lub
artyści występujący przed publicznością opracowali własne metody przezwyciężania
krytycznego, lękliwego myślenia lewej półkuli przez kompetentną półkulę prawą. Tego rodzaju
techniki zawsze uwzględniają wyregulowanie oddechu i relaksację (pomagającą wj eliminować
„frasobliwe" myśli lewej półkuli) oraz szczególny rodzaj wizualizacji, czyli - według
terminologii NLP - rzutowanie w przyszłość, o czym była już mowa w tej książce.

ZAPOZNAWANIE SIĘ Z WEWNĘTRZNĄ DRUŻYNĄ

Niewątpliwie znasz owego wewnętrznego krytyka, zidentyfikowanego przez Gallweya i
odpowiedzialnego za większość świadomych myśli, kreowanych przez lewą półkulę. Naszą
osobowość kształtuje również wiele innych składników, których me znamy, ponieważ
oddziałują na naszą podświadomość. Każdy z nich wywiera jednak wpływ na nasze
postępowanie, sterując zachowaniami, które pozornie pozbawione są racjonalnego
uzasadnienia.
Możemy np. bez trudu rozpoznać część siebie, pragnącą uwolnić się od bólu pleców, jednak nie
potrafimy zidentyfikować tej, która się jej sprzeciwia. Być może dzieje się tak, dlatego, ze
chcemy podtrzymać zainteresowanie i troskę ze strony najbliższych, odwlec czekającą pracę,
wykorzystać tę dolegliwość jako pretekst do odrzucenia zaproszenia na spotkanie towarzyskie,
domagać się wygodniejszego fotela, nie wynosić śmieci, nie wstawać rano, by zagotować wodę
na herbatę itp. Każda z tych drugoplanowych korzyści będzie nieświadomie, lecz skutecznie
konkurować ze świadomym celem „chcę uwolnić się od bólu pleców". Intencje te mogą być
mylne, nieracjonalne, a nawet głupie, lecz pewna część naszej osobowości postrzega je jako
pozytywne, ponieważ ich realizacja przyniesie jej korzyść lub zadowolenie. Naturalne dążenia
do doznawania przyjemności i unikania bólu zaczynają ze sobą kolidować, sprawiając, ze nie
możemy powstrzymać się od robienia tego, czego (świadomie) nie chcemy czynić.
Konflikty te przejawiają się w różny sposób, nie tylko w formie niepożądanych nawyków i
wzorców postępowania, ale również w naszych reakcjach na wydarzenia, sytuacje, zadania,
ludzi i wszelkie bodźce, które oddziałują na nas każdego dnia. Przykład dotyczący bólu pleców
mógłby równie dobrze odnosić się do palenia, picia alkoholu, nadmiernego objadania się,
gniewu, obrażania się i innych zachowań, których nie potrafimy racjonalnie, wytłumaczyć,
lecz, za którymi prawdopodobnie kryje się określona drugoplanowa korzyść. Wydaje się zatem
całkowicie logiczne, iż największy wpływ na nasze osiągnięcia mają działania, pozostające
poza kontrolą świadomości; pozostałe są w pełni przewidywalne. Aby wprowadzić zmiany we
własnym życiu, należy rozpoznać te części siebie, które skłaniają nas do niepożądanych, ogra-
niczających zachowań.
Spisując niedominującą ręką wyczerpującą charakterystykę własnej osoby, uczynisz wielki
krok w kierunku zidentyfikowania owych ukrytych części twojego „ja". Zapewne odnajdziesz
ich związek z określonymi sytuacjami lub niepożądanymi zachowaniami. Z reguły udaje nam
się odkryć wiele części siebie. Każdy z nas posiada złożoną osobowość o wielu obliczach,
kierującą się trudną do rozszyfrowania hierarchią przekonań, postaw, uczuć, pragnień i intencji,
które w ten lub inny sposób przejawiają się we wszystkich naszych uczynkach.
54
 NLP oferuje techniki umożliwiające rozpoznanie tych części i rozwiązanie ewentualnych
konfliktów między nimi. Skoro z definicji posługujemy się subiektywnym sposobem
myślenia, tj. prawą półkulą mózgową, skuteczne techniki powinny opierać się raczej na
wszystkich modalnościach wyobraźni niż na trzeźwej logice wypowiedzi. Będziesz zatem
musiał od czasu do czasu trochę „poudawać", by wyzwolić się spod ograniczającego wpływu
racjonalnego myślenia.

Bankiet dla wewnętrznej drużyny

Typowy dla kilku podejść NLP, ogólny charakter poniższej techniki identyfikacji i
porozumiewania się z poszczególnymi częściami siebie, pozwala na dostosowanie jej do
indywidualnych potrzeb.
1. Odpręż się, osiągnij stan alfa i wyobraź sobie przyjemne, dogodne miejsce w plenerze (np. na
słonecznej łące). Niech pojawi się tam stół i sześć krzeseł.
2 Poproś nieświadomą część umysłu o wskazanie dwóch części ciebie, z których jesteś
naprawdę zadowolony. Zaproś je do stołu jako twych gości. Niechaj wyłonią się z
podświadomości te, które przyjdą ci na myśl jako pierwsze Powitaj przybyłych.
3 Teraz poproś nieświadomość o wskazanie dwóch elementów twej osobowości, które uważasz
za praktyczne i pożyteczne Powitaj kolejnych gości i podziękuj im za przybycie.
4 Następnie zwróć się do nieświadomości z prośbą o wskazanie dwóch części twojego „ja",
których szczególnie me lubisz i z których nie jesteś zadowolony. Powitaj ich równie uprzejmie,
jak poprzednich gości. Teraz poproś przybyłych, by kolejno się przedstawili i zapoznali ze
sobą.
5. Zadaj swym gościom pytanie: „Kto z was czuje się najbardziej nie zrozumiany?" Tego,
który odpowie, zapytaj. „Opowiedz o swoich pozytywnych zamiarach. Jakie korzyści pragniesz
mi przynieść?" Wysłuchaj odpowiedzi i zapisz ją, jeśli chcesz. Upewnij się, ze pozostali także
ją zrozumieli i docenili znaczenie tego, co stara się uczynić dla ciebie pierwszy członek
drużyny.
6. Zadaj to samo pytanie pięciu pozostałym gościom: „Kto spośród was czuje się najbardziej
niezrozumiany?" Tego, który odpowie, zapytaj następnie: „Jakie są twoje pozytywne intencje,
jaką korzyść pragniesz dla mnie osiągnąć?" Wysłuchaj odpowiedzi i ponownie upewnij się, ze
pozostali zrozumieli i docenili jej znaczenie.
7. Powtórz ten proces dla pozostałej czwórki, a potem trójki gości.
8. Wysłuchawszy odpowiedzi czterech części siebie, poproś pozostałe dwie, by kolejno
wyjaśniły, jakie dary przynoszą do wspólnego stołu, i zwróć uwagę, czy wszyscy zgromadzeni
rozumieją, na czym polegają zasługi każdej z nich.
9. Obserwuj, jak stół powoli znika, sześcioro członków twej drużyny trzyma się za ręce, a ty
stoisz pośrodku, ciesząc się darami, jakie przynosi ci każdy z nich. Powoli wróć do
rzeczywistości i zwróć uwagę na swe odczucia.
Koncepcja przyjęcia jest metaforą, pomagającą rozszyfrować pewne sekrety prawej półkuli.
Możesz zastosować inny scenariusz, jeśli chcesz, lecz zachowaj zasady tej metody. Zauważ, ze
na każdym etapie rozmowy powinieneś uzyskać akceptację każdego z przybyłych, którzy w ten
sposób poznają nawzajem swoje zasługi. Sposób personifikacji twych gości zależy tylko od
ciebie. Pamiętaj jednak, ze znacznie łatwiej jest nawiązać porozumienie z konkretnymi osobami
niż abstrakcyjnymi symbolami.
Powyższe ćwiczenie wymaga subiektywnych umiejętności, sterowanych prawą półkulą mózgu,
i można ułatwić sobie jego wykonanie za pomocą bardzo prostych środków. Jeżeli nie potrafisz
wyobrazić sobie określonej części siebie, zastanów się, jak mogłaby ona wyglądać, gdybyś
udawał, ze potrafisz. Celem tego ćwiczenia nie jest stworzenie „poprawnego" obrazu lub
reprezentacji, lecz takiego, który umożliwi wam komunikację. Analogicznie, jeżeli me udaje ci
się usłyszeć odpowiedzi, spróbuj wyobrazić sobie, jak mogłaby ona brzmieć, gdybyś nie miał
tych trudności. Stosowanie środków w rodzaju „co by się stało, gdyby" jest jak najbardziej
55
 uzasadnione podczas odkrywania subiektywnego świata. To, co w tej chwili wydaje się
wymuszone i sztuczne stanie się twoja drugą naturą, gdy zawrzesz bliższą znajomość z samym
sobą i nabierzesz zaufania do swojej umiejętności prowadzenia wewnętrznej i zewnętrznej
komunikacji.
Opisana wyżej technika może wpływać na ciebie motywująco i umacniająco, dzięki niej
bowiem zdasz sobie sprawę - być może po raz pierwszy w życiu - że masz oparcie w swojej
wewnętrznej drużynie Zaczniesz dostrzegać w innym świetle „mniej pożądane" części siebie i
odczuwać - w dosłownym sensie tego słowa - jedność swej osobowości.

POSŁUGIWANIE SIĘ WEWNĘTRZNĄ DRUŻYNĄ

Jeżeli odpowiada ci opisana wyżej metoda, możesz spróbować lepiej poznać poszczególne
części siebie W tym celu powinieneś pomyśleć o określonym sposobie zachowania lub nawyku,
który pragniesz wykorzenić, o czymś, co nie przynosi ci pożytku i wolałbyś się od tego
uwolnić. Osiągnij stan alfa i postaraj się nawiązać kontakt z tymi elementami osobowości, które
dążą do własnych pozytywnych celów, oddziałując na twoje postępowanie. Może tu wchodzić
w grę jeden lub kilka z nich- pierwszy z nich będzie generował zachowania, podczas gdy inne
podniosą sprzeciw (podobne obiekcje nasuwa ci świadomość). Możesz posłużyć się
wykorzystywaną już metaforą przyjęcia na świeżym powietrzu lub - skoro znasz schemat tego
ćwiczenia - wymyślić inny scenariusz.
Dzięki poznanej właśnie metodzie możesz rozpoznać swoje ukryte intencje, tak jak w
przykładzie z bólem pleców. Uświadomiwszy sobie owe sprzeczne cele będziesz w stanie
decydować o swym zachowaniu, zamiast pozostawać zdanym na łaskę nawyków, których nie
potrafisz racjonalnie wytłumaczyć Na podstawie zdobytej w ten sposób wiedzy możesz
postanowić, iż nie zmienisz postępowania, nawet jeśli jest ono dalekie od ideału. Możesz także
zastanowić się nad lepszymi sposobami osiągnięcia rezultatów, do których zmierzają twe
niepożądane zachowania. Postaraj się zidentyfikować wiele różnych części siebie, posługując
się w tym celu przykładami rozmaitych zachowań, postaw i przekonań, które chciałbyś
wykorzenić.
Poznawszy sposób myślenia poszczególnych składników własnego „ja", możemy skutecznie
rozwiązywać wszelkiego rodzaju problemy i osiągać najtrudniejsze nawet cele. Najbardziej
złożone spośród nich wymagają jednak zastosowania kilku różnych strategii. Np. będąc na
twórczym etapie określonego działania, możemy mimo to odczuwać potrzebę zorganizowania
go i świadomego, pragmatycznego planowania. Wewnętrzny krytyk, którego Timothy Gallwey
rozpoznał u swych uczniów, w pewnych okolicznościach może być nieocenionym
sprzymierzeńcem. Ileż osób odczuwa wdzięczność wobec swych bliskich, których mitygujące
uwagi i trzeźwa krytyka powstrzymały je przed nieroztropnym posunięciem! Nasz własny,
krytyczny głos wewnętrzny może wprawdzie krępować kreatywność, lecz dzięki niemu mocno
stoimy na ziemi i me pomijamy w naszych decyzjach żadnych ważkich czynników. Należy
więc docenić rolę poszczególnych części osobowości w dążeniu do ogólnych celów, jakich
żadna z nich nie zdołałaby osiągnąć w pojedynkę.
Wyobraź sobie, ze zamierzasz całkowicie zmienić charakter przydomowego ogrodu, lecz twój
budżet i czas są ograniczone Najpierw musisz wykazać się kreatywnością i wyobrazić sobie
przyszły wygląd ogrodu. Następnie powinieneś zmobilizować swe zdolności organizacyjne,
dzięki którym dostosujesz projekt do posiadanych środków. Na każdym etapie musisz jednak
być samokrytyczny, od czasu do czasu występować jako advocatus diaboh i przewidywać
wszelkie trudności, zanim będzie za późno, by im zaradzić. Każdy z tych trzech elementów ma
do odegrania określoną rolę, lecz żaden z nich nie może wiele zdziałać bez pozostałych dwóch
Problem polega na tym, ze owe trzy pożyteczne składniki, które każdy z nas w jakimś stopniu
posiada, często działają przeciw sobie, zamiast wspierać się nawzajem. Twórca wpada w gniew
z powodu ograniczeń narzuconych przez organizatora, który z kolei me może znieść
chwiejności kreatywnych koncepcji, natomiast krytyk, nieustannie irytując obu swych
56
 partnerów, me potrafi zrozumieć, jak można przeoczyć to, co oczywiste. Toczący się konflikt
uniemożliwia podjęcie decyzji i realizację zamierzeń, mimo że obdarzony jesteś wystarczająco
rozwiniętą zdolnością myślenia, by poradzić sobie z tego rodzaju zadaniem.

Twoje zaradne trio

Istnieje metoda, dzięki której możesz skłonić do współdziałania trzy wymienione wyżej
elementy, najpierw jednak musisz sprawdzić, czy wszystkie występują w twojej osobowości
Przypomnij sobie chwile, kiedy byłeś naprawdę kreatywny. Być możesz cecha ta nie ujawnia
się u ciebie stale, lecz każdemu z nas od czasu do czasu nasuwają się inspirujące, efektywne
koncepcje. Przypomnij sobie taki moment i wyraźnie doświadcz wszystkich modalności. Zwróć
uwagę, co odczuwasz, będąc osobą twórczą. Dla potrzeb kolejnego ćwiczenia będzie ona pełnić
rolę kreatywnej części ciebie Teraz zastanów się, kiedy wykonałeś poważne zadanie
organizatorskie Mogło ono wiązać się z wprowadzeniem nowego systemu pracy w biurze,
przeprowadzką, przygotowaniami do ślubu i przyjęcia weselnego, planowaniem wakacji lub
jakąkolwiek inną sytuacją, nad którą w pełni panowałeś. To ty byłeś tym sprawnym i
praktycznym organizatorem. Wreszcie wyobraź sobie siebie jako rozważnego, mądrego i
dalekowzrocznego krytyka, który wprowadza do każdej sytuacji pierwiastek zdrowego
rozsądku i realizmu. Przypomnij sobie siebie w roli rodzica, szefa lub innej osoby obdarzonej
autorytetem. Stworzywszy wyraziste wizje wymienionych przeżyć, zapoznałeś się z
odczuciami, towarzyszącymi każdemu z tych wcieleń. Podczas tworzenia wyobrażeń prawdo-
podobnie zmieniała się również fizjologia twojego organizmu. Spróbuj ponownie doświadczyć
każdej z tych wizji, kolejno odgrywając poszczególne role i doznając wywołanych przez nie
odczuć.
Jesteś teraz przygotowany do rozwiązywania problemów przy pomocy nowych
sprzymierzeńców, tj. twojej wewnętrznej drużyny. Pomyśl o jakimś problemie, którego
dotychczas nie udało ci się rozwiązać, wówczas ćwiczenie to będzie naprawdę pożyteczne.
1. Zrelaksuj się i osiągnij stan alfa, zmień sposób myślenia na kreatywny i wymysł możliwie
najwięcej koncepcji rozwiązania problemu. Nie zwracaj uwagi na to, czy rokują one szansę
powodzenia, czy tez wydają się nierealne; po prostu wysuń kilka dobrych pomysłów.
2. Zmień teraz tryb myślenia na praktyczny, organizacyjny. Pomoże ci w tym zmiana ułożenia
ciała Pozostając w tej samej pozycji, ryzykujesz, iż nie w pełni „przełączysz się" na nowy tryb,
powinieneś zmienić swój stan w jakikolwiek fizyczny sposób. Wyrecytuj krótką dziecięcą
rymowankę, wykonaj kilka tanecznych kroków lub zrób coś innego. Przyjąwszy praktyczną,
organizatorską postawę, poczujesz się nadzwyczaj skuteczny, podobnie jak podczas
poprzedniego ćwiczenia. Będąc w tej roli, powinieneś pomyśleć o wszystkim, co należy
uczynić, aby urzeczywistnić kreatywne koncepcje; o wszystkim, co powinieneś zaplanować i
przygotować, o informacjach, jakie musisz zebrać; ludziach, z pomocy których zechcesz
skorzystać Postaraj się o niczym nie zapomnieć mobilizując cały swój potencjał intelektualny,
który pomagał ci w rzeczywistych sytuacjach
3 Uporządkowałeś już swoje koncepcje i wiesz dokładnie, jak powinieneś postąpić. Zmień tryb
myślenia, tak jak poprzednio, i zajmij stanowisko krytyczne. Możesz usiąść na krześle z
prostym wysokim oparciem, odgrywając rolę sędziego. Teraz zastanów się, jakie trudności
możesz napotkać i określ przyczyny, dla których twoje koncepcje i strategie ich realizacji
mogłyby zakończyć się fiaskiem. Bądź szczery i tak krytyczny, jak tylko potrafisz. Wszystkim,
co pozostało, jest zapewne kilka pomysłów, które przedstawiały się atrakcyjnie, dopóki nie
rozważyłeś ich konsekwencji, oraz kilka praktycznych rozwiązań, które wydawały się
interesujące, dopóki krytyk wewnętrzny nie przystąpił do pracy. Rozpocznij cykl od nowa.
Powróć do kreatywnego stanu i znajdź sposób działania, który pozwoli ci odeprzeć zarzuty i
krytyczne uwagi. Bądź równie kreatywny, jak na początku, lecz tym razem skoncentruj się na
postawionych ci zarzutach. Możesz liczyć, ze nasunie ci się bardzo wiele pomysłów.
57
 5. Po raz kolejny zmień tryb myślenia, by wcielić się w organizatora. Będąc w zasobnym,
niezwykle wydajnym stanie ducha, zastanów się, co należy zrobić, by wprowadzić w życie
najnowsze pomysły.
6 Po raz ostatni pozwól krytykowi przedstawić zastrzeżenia. Prawdopodobnie tym razem będą
one mniej liczne i bardziej szczegółowe.
7 Powróć do kreatywnego stanu i sformułuj pomysły, które usuną ostatnie argumenty
krytyczne itd , dopóki nie rozproszysz wszystkich wątpliwości i me opracujesz praktycznej
koncepcji, która wytrzymałaby próbę krytyki.
Wykorzystując swe wewnętrzne zdolności w każdej z tych dziedzin, działając zespołowo,
osiągnąłeś to, czego żadna z części ciebie nie zrealizowałaby w pojedynkę. (W zwykłych
warunkach krytyk natychmiast odrzuca najlepszy nawet pomysł i nie zgadza się na
poszukiwanie dalszych rozwiązań, uznając całą koncepcję za „nierealną"). Przedstawiona
technika pozwala skutecznie wykorzystać naturalną umiejętność myślenia, właściwą każdemu z
nas.

Myślące kapelusze
Edward de Bono, który zyskał sławę dzięki swej koncepcji „myślenia lateralnego",
wykorzystuje zasadę złożonej osobowości w charakterze środka komunikacji, przydatnego we
wszelkiego rodzaju sytuacjach, me wyłączając spotkań z klientami oraz negocjacji handlowych.
Posługuje się on metaforycznymi „myślącymi kapeluszami" w różnych kolorach,
symbolizujących określony sposób myślenia I tak kapelusz biały jest neutralny i obiektywny,
zajmują go tylko obiektywne fakty i liczby. Czerwony wyraża emocje i przyjmuje intuicyjny
punkt widzenia. Czarny symbolizuje negatywne nastawienie (wyjaśniając, dlaczego określonej
koncepcji nie można zrealizować), natomiast żółty - pozytywny, optymistyczny punkt
widzenia. Zielony kapelusz jest z kolei metaforą twórczej jaźni, z której pomocy korzystałeś
przed chwilą. Ostatni, niebieski kapelusz zajmuje się organizowaniem i kontrolowaniem całości
procesu myślenia, porządkowaniem wszystkich jego elementów. Metaforycznie wkładając na
głowę kapelusz określonego koloru, zaczynasz myśleć w odpowiadającym mu trybie, tak samo
jak wykonując ostatnie ćwiczenie. Podczas zajęć zespołowych lub narad można zwrócić uwagę
uczestników na tego rodzaju zróżnicowanie sposobów myślenia (np. „Włożywszy żółty
kapelusz, przypuszczam, że jest wśród nas zwycięzca"), dzięki czemu każdy może je
uwzględnić w komunikacji z innymi. Powyższa metafora pozwala np. przedstawić oprócz
obiektywnego również intuicyjny pogląd na określone zagadnienie lub skierować myśli
urodzonego optymisty na jego negatywne aspekty. W ten sposób, nie blokując swych emocji,
każdy może wnieść do dyskusji uwagi, które w innym wypadku zostałyby przemilczane.
Opisana metoda nadaje się do zastosowania w pracy zespołowej, kiedy do podjęcia decyzji
niezbędne jest skonfrontowanie różnych sposobów myślenia. Można wykorzystać ją również
jako metaforyczną listę kontrolną, umożliwiającą wzbogacenie myślenia i podejmowanie
efektywniejszych decyzji. Ilekroć jest to konieczne, każdy może włożyć kreatywny kapelusz
lub spojrzeć na określony problem zarówno z optymistycznego, jak i pesymistycznego punktu
widzenia, aby poznać obie te perspektywy, bądź przedstawić swe intuicyjne opinie bez
potrzeby ich logicznego uzasadniania. W ten sposób, podobnie jak w metodzie „przyjęcia dla
wewnętrznej drużyny", doceniamy znaczenie każdego trybu myślenia, a zarazem żaden z nich
nie dominuje nad pozostałymi, bez względu na to, czy jest on logiczny czy intuicyjny,
pozytywny czy negatywny, kreatywny czy praktyczny. Zmieniając metaforyczne kapelusze,
można zastosować odmienny sposób myślenia w sytuacji, w której w innym wypadku zostałby
on uznany za niewystarczająco logiczny lub nie dość zdecydowany. Metoda Edwarda de Bono
ma bardziej ogólny i stereotypowy charakter niż wiele technik NLP, adresowanych do
nieświadomych myśli. Może ona jednak okazać się przydatna w pracy grupowej lub w wypad-
ku, gdy identyfikacja poszczególnych składników twojego „ja" i nawiązanie z nimi
komunikacji sprawia ci trudność.
58
 Poniższy przykład ilustruje zastosowanie metody kapeluszy do rozwiązywania osobistych
problemów. Paul i Janice są małżeństwem od dziesięciu lat .Nie mają dzieci, chociaż każde z
nich pragnie potomstwa. Oboje pracują. Janice uważa, ze matka powinna całkowicie poświęcić
się wychowywaniu dziecka, przynajmniej przez pierwsze dwa lata. Gdyby zdecydowała się
zajść w ciążę, musiałaby zatem zrezygnować z pracy, co oznaczałoby uszczuplenie dochodów
rodziny mniej więcej o połowę oraz kłopoty finansowe, których oboje bardzo się obawiają.
Małżonkowie wkładają najpierw białe kapelusze i podają fakty pobrali się przed dziesięcioma
laty, chcą dziecka, Janice chciałaby sama je wychowywać itp. Następnie zmieniają kapelusze
na czerwone i opisują swe uczucia, nie zwracając uwagi na argumenty „za" i „przeciw" lub na
wymogi logiki. Paul mógłby opowiedzieć, w jakie przygnębienie wprawia go niemożność
zapewnienia rodzinie utrzymania; może niepokoi się, ze nie będzie dobrym ojcem lub ze Janice
nie będzie miała dla niego czasu po przyjściu na świat dziecka; może również obawiać się
zmiany trybu życia. Janice z kolei może zazdrościć przyjaciółkom, którym powodzi się lepiej,
może obawiać się obniżenia standardu życia, mieć wyrzuty sumienia, ponieważ dobra
materialne są dla niej ważniejsze niż dziecko; wreszcie może złościć ją fakt, ze to ona, a nie
Paul, musiałaby zrezygnować z pracy zawodowej.
Włożywszy czarne kapelusze, Paul i Janice rozważają wszystkie negatywne aspekty
rodzicielstwa. „Dlaczego mielibyśmy cokolwiek zmieniać w naszym szczęśliwym i trwałym
związku?" „Jeżeli nasze dochody spadną o połowę, a wydatki wzrosną, nigdy nie rozwiążemy
problemów finansowych". „Kto w tym wieku decydowałby się na dziecko?" „Jeżeli nie wrócisz
do pracy po sześciu miesiącach, twoja kariera będzie skończona". Janice obawia się, ze po
porodzie nie odzyska dziewczęcej figury. Teraz kolej na żółty kapelusz i rozważenie aspektów
pozytywnych. „Rodzina bez dziecka jest niepełna" „Zaopiekuje się nami, gdy będziemy
starzy", „Pomyśl, jacy szczęśliwi będą twoi rodzice",„Jeżeli będzie trzeba, wezmę dodatkowy
etat - dziecko jest tego warte". Kapelusz zielony uruchamia kreatywne myślenie" o tym, co
Janice może zrobić w domu, by zasilić budżet rodzinny; o możliwości podjęcia pracy, w której
mogłaby mieć dziecko przy sobie; o dodatkowej pracy dla Paula, o sposobach obniżenia
kosztów utrzymania, rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej, o której przecież kiedyś
rozmawiali, czyli o podjęciu ryzyka.
Teraz małżonkowie wkładają niebieskie kapelusze i próbują wyciągnąć wnioski ze
wszystkiego, co powiedzieli do tej pory. Zastanawiają się, czy tego rodzaju decyzje powinny
być oparte na intuicji czy logice. Porównują i wazą poglądy optymistyczne i pesymistyczne
Mogą uznać, ze przed podjęciem decyzji powinni rozważyć jeszcze inne fakty lub ze potrzebna
im jest dodatkowa burza mózgów w zielonych kapeluszach, gdyż muszą rozstrzygnąć pewien
niepokojący aspekt czekającej ich decyzji W wyniku takiego postępowania niemal na pewno
podjęte zostanie silne postanowienie, przemyślane i podzielane przez oboje partnerów.
Analizując w ten sposób inne problemy, których dotychczas nie udało ci się rozwikłać, ze
zdumieniem będziesz obserwował nasuwające się rozwiązania. Zdarza się, ze problem znika
przed zakończeniem procesu, tylko dlatego, ze spojrzałeś nań z innego punktu widzenia. Nawet
jeżeli nie przyjdzie ci do głowy żadne rozwiązanie, natura problemu zmieni się nie do poznania
i stwierdzisz, ze potrafisz sobie z nim poradzić. Wykorzystując częściej każdą część siebie, np.
odwołując się do zdolności kreatywnych i rozpoznając w każdej sytuacji glos intuicji,
podnosisz umiejętność myślenia. Nierzadko w połowie drogi okazuje się, ze problem przestał
istnieć, ponieważ zmienił się twój sposób postrzegania. Przedstawiona metoda pozwala zatem
ocenić, które problemy są rzeczywiście problemami, którym potrzebny jest dłuższy okres nie-
świadomej inkubacji, a które wymagają tylko efektywniejszego sposobu myślenia. Zapoznaj się
ze swą wewnętrzną drużyną. Części twojego „ja" zamiast toczyć między sobą spory powinny
pracować dla ciebie i pomóc ci osiągnąć wszystkie wyznaczone cele.

59
 7 Kreowanie możliwości wyboru
Większa liczba możliwości wyboru oznacza szerszy zakres kontroli nad własnym życiem Sami
je kreujemy analizując zjawiska lub sytuacje z rożnych punktów widzenia. Jeden wariant nie
pozwala na dokonanie wyboru, dwa mogą stanowić dylemat, trzy lub więcej możliwości daje
szansę realizacji upragnionych celów NLP opracowało nowe sposoby stymulowania procesów
myślenia, niezbędnych do otwierania nowych możliwości wyboru. Nie przyswoisz sobie dzięki
nim nowych umiejętności - przecież doskonale potrafisz myśleć kreatywnie i kompleksowo -
techniki te pomogą ci jedynie robić to efektywniej.
Nasze reakcje i zachowania uzależnione są od znaczeń, jakie nadajemy sytuacjom lub
wydarzeniom Zmiana sposobu postrzegania określonego zjawiska pociąga za sobą zmianę
przypisywanego mu znaczenia, a co za tym idzie zmianę jego wpływu na nasze postępowanie
Obydwa wymienione czynniki, tj. punkt widzenia i nadane znaczenie, są oczywiście kwestią
indywidualnego wyboru.
Jak już powiedzieliśmy, przyjmując różne punkty widzenia tworzymy możliwości wyboru
Znamy już terminy stosowane w NLP na oznaczenie dwóch sposobów widzenia w asocjacji,
czyli od wewnątrz, jakby własnymi oczami oraz w dysocjacji, czyli z zewnątrz, jakby oczami
innej osoby Zasocjowany sposób widzenia występuje w NLP również pod nazwą pierwszej po-
zycji percepcyjnej Oglądanie sytuacji z punktu widzenia osoby, z którą wchodzimy w
interakcje, znane jest jako druga pozycja percepcyjna. Trzecią pozycję percepcyjna
przyjmujemy wówczas, gdy obie strony określonej interakcji postrzegamy z zewnątrz, patrząc
okiem postronnego obserwatora. Ostatnia z wymienionych pozycji oferuje nieskończenie wiele
możliwości wyboru punktu widzenia Dotychczas omówiliśmy znaczenie wyobrażeń przezywa-
nych „od wewnątrz", w asocjacji, tj. obserwowanych z pierwszej pozycji percepcyjnej. Aby
jednak otworzyć przed sobą nowe perspektywy i tworzyć nowe warianty, musimy nauczyć się
przyjmować również pozostałe pozycje.

ZMIANA KONTEKSTU
Pewna stara, chińska przypowieść taoistyczna opowiada o wieśniaku, mieszkającym w ubogiej
osadzie Inni uważali go za bogacza, ponieważ miał konia, który służył mu do orania pola i
przewożenia ciężkich ładunków. Pewnego dnia koń uciekł. Sąsiedzi lamentowali nad
nieszczęściem, które go spotkało, a on rzekł tylko „być może". Kilka dni później zwierzę
wróciło, przyprowadzając ze sobą dwa dzikie konie Mieszkańcy wioski radowali się
szczęściem sąsiada, który znów odparł „być może" Następnego dnia jego syn próbował dosiąść
jednego z dzikich koni, lecz spadł na ziemię i złamał nogę Wieśniacy wyrażali ojcu
współczucie z powodu tak nieszczęśliwego wypadku, lecz on po raz kolejny rzekł tylko „być
może". Tydzień później w wiosce zjawili się żołnierze, rekrutujący młodych mężczyzn do armii
Syn rolnika z powodu złamania nogi został w domu. Sąsiadom, którzy mówili, ze sprzyja mu
szczęście, odpowiedział „być może".
Znaczenie każdego wydarzenia zależy od jego kontekstu, czyli obramowania Zmiana ramy
odniesień wokół wydarzenia lub wypowiedzi, dokonana w celu nadania im innego znaczenia,
znana jest w NLP jako przeramowanie. Tak pospolite zdarzenie jak dzwoniący telefon może
wprawie w niezadowolenie kogoś, kto przed chwilą usadowił się wygodnie, by obejrzeć swój
ulubiony program telewizyjny, natomiast osoba samotna, która przez cały dzień me zamieniła z
nikim ani słowa, ucieszy się na jego dźwięk Zmiana obramowania, czyli kontekstu, wywołuje
zmianę znaczenia Młoda kobieta, która pracuje na samodzielnym stanowisku i wybiera się
właśnie w pierwszą zagraniczną podroż służbową, wpadnie w rozpacz, gdy zachoruje,
tymczasem dziesięcioletni uczeń ucieszy się na mysi, ze przez kilka dni nie będzie musiał
chodzie do szkoły. Zatem znaczenie określonego wydarzenia zależy od jego kontekstu. Właśnie
kontekst determinuje nasze reakcje i odczucia w znacz nie większym stopniu niż samo

60
 przeżycie.
Możemy również rozważać określone aspekty sytuacji, tj. zawartość przeżycia i w podobny
sposób zmieniać jej znaczenie. W przypadku dziesięcioletniego chłopca może tu wchodzie w
grę wizyta u lekarza, niezbyt przyjemne doświadczenie dla małego pacjenta, lub nieobecność
na szkolnych zawodach sportowych, na które niecierpliwie czekał. Każdy aspekt
doświadczenia, podobnie jak jego kontekst, oddziałuje na przypisywane mu znaczenie Politycy
i specjaliści od reklamy często dokonują przeramownia sytuacji, kierując naszą uwagę na
wybrane wskaźniki statystyczne lub inne cechy, które zmieniają znaczenie, odnosząc się
zarówno do zawartości („nie patrz na cenę, spójrz na ten blask") jak i do kontekstu (poziom
wydatków na inne towary, zmiany poziomu wydatków w czasie, porównania statystyk
międzynarodowych).
Generał armii, który uspokajał żołnierzy mówiąc „nie wycofujemy się, lecz przegrupowujemy",
znał zjawisko przeramowania i jego wpływ na morale wojsk. Dobrze prosperujące branże
gospodarki stale dokonują przeramowania rynków i produktów. Nastręczające kłopotów ścieki
fabryczne mogą po przeramowaniu zmienić się w rentowny produkt uboczny Zarzuty formu-
łowane przez zirytowanego klienta mogą wskazać sposób podniesienia jakości usług. Można
również przeramować własną drogę kariery i perspektywy awansu. Zabieg ten jest równie
prosty jak analizowanie zjawisk w kontekście długoterminowym, dokonywane w celu
zrównoważenia chwilowych niedogodności korzyściami oczekiwanymi w odleglejszym
terminie, szefowie przychodzą i odchodzą, większość problemów, trapiących nas przed rokiem,
dzisiaj nie istnieje, a wielu z nich w ogolę już me pamiętamy.
Nawet nużące dojazdy do pracy można efektywnie przeramować. Czas spędzony w pociągu
można wykorzystać na poszerzenie własnej wiedzy, opanowanie języka obcego, zdobycie
stopnia naukowego, podwyższenie kwalifikacji i przyspieszenie awansu zawodowego,
napisanie książki, zdobycie wiadomości z zakresu nowego hobby lub rozwoju nowych
zainteresowań, medytację, relaks, poznawanie nowych ludzi Mądre spożytkowanie czasu
przeznaczonego na dojazdy do pracy może przynieść wymierne korzyści, natomiast
przeramowanie zmieni twoje podejście do tego zjawiska i sprawi, ze nie będziesz już odczuwał
złości, frustracji lub innych negatywnych emocji, które dotychczas zawsze towarzyszyły ci w
tych chwilach. Czas przejazdów możesz przeramować w inny produktywny sposób i np. podjąć
pracę bliżej miejsca zamieszkania, przeprowadzić się lub wykorzystać czas przejazdu na
drzemkę Wybór należy do ciebie
Przeramowanie uświadamia ci istnienie rożnych wariantów, umożliwiając tym samym
skuteczniejsze sprawowanie kontroli nad własnym życiem. Wychowując trudne dzieci, można z
jego pomocą zdziałać cuda. Nudne lub niewdzięczne zadanie, przyprawione szczyptą
wyobraźni, zmienia się w fascynującą grę. Baśnie pełne są przeramowań, znajdujemy je
zarówno w historii o Brzydkim Kaczątku, jak i o Kopciuszku. Znaczenie ulega zmianie Zmiana
sposobu postrzegania stwarza więcej możliwości wyboru znaczenia niż jakikolwiek inny proces
zamiast znaczeń ograniczających możemy wybierać wzmacniające, zamiast zniechęcających -
motywujące, zamiast bolesnych - przyjemne. Każdy z nas w jakimś stopniu posiada już
umiejętność dokonywania przeramowań, lecz warto ją pielęgnować i posługiwać się nią w
procesie realizacji szczegółowych celów.
Dokonując przeramowania własnych zachowań, możemy zmienić nadawane im znaczenia.
Załóżmy, ze pragniesz przeramować stwierdzenie „Chciałbym przestać czynić". Najpierw
powinieneś zastanowić się, w jakich sytuacjach zachowanie tego rodzaju mogłoby
byćpożyteczne. Jeżeli w rozmowie sprawiasz wrażenie osoby konkretnej i oszczędnej w
słowach, może to okazać się twoim atutem, gdy będziesz musiał odmówić czyjejś nierozsądnej
prośbie. Wielu ludzi zazdrości ci tak bezpośredniego sposobu wyrażania myśli. Skoro
znaczenie zachowań uzależnione jest od ich kontekstu, rozważenie różnych możliwych
kontekstów stwarza bardziej obiektywny obraz sytuacji i zazwyczaj poprawia samopoczucie.
Innym przykładem może być stwierdzenie. „Wpadam w panikę, kiedy otrzymuję jakiekolwiek
61
 polecenie, np. wygłoszenia przemówienia lub odegrania prostej scenki przed grupą widzów"
W takim przypadku mógłbyś zadać sobie pytanie: „Na czym polega pozytywna wartość tego
zachowania5" lub „Jak inaczej mógłbym je opisać?" Jego pozytywny aspekt wiąże się ze
wzmożonym wydzielaniem adrenaliny, która przygotowuje cię do intensywnego wysiłku.
(Tysiące artystów, występujących przed publicznością, zna owo uczucie „łagodnej paniki",
towarzyszące im przed wyjściem na scenę.). Starasz się również skompensować swe braki
staranniej przygotowując się do wystąpienia niż „urodzony" artysta Być może nikt poza tobą
me dostrzega jakichkolwiek usterek w twoim zachowaniu! Jeżeli natomiast tego rodzaju
sytuacje przydarzają ci się rzadko, może w miarę zdobywania doświadczenia nabierzesz
większej pewności siebie. Czy oznacza to, ze jesteś skazany na niepowodzenia, ze w niczym
nie różnisz się od większości ludzi? Czy może, ze powinieneś zapisać się do miejscowego
klubu na interesujące cię zajęcia, zdobyć odrobinę praktyki i nie narażać się więcej na ryzyko?
Wielu prezenterów i artystów scenicznych opracowało na własny użytek drobne sztuczki,
pomagające im przeramować sytuacje, które w innym przypadku napawałyby ich obawą
Pewien sławny mówca wyobrażał sobie, ze słuchacze są nadzy, ktoś inny widział ich
przystrojonych w maskaradowe kapelusze z kolorowego papieru itd. Jeżeli onieśmielają cię
sztywne garnitury, wyobraź sobie publiczność ubraną w znoszone, wytarte dżinsy. Siłą
imaginacji możesz sprawie, ze twoi słuchacze będą chudzi lub otyli, starzy lub młodzi, mogą
nawet zamienić się w małe dzieci, siedzące na wysokich krzesłach. Dzięki doświadczeniu, które
zgromadziłeś ćwicząc wizualizacje, możesz przeramować dosłownie każdą sytuację, a jeśli już
to zrobisz, nigdy nie będziesz postrzegał jej tak jak dawniej. Spróbuj doznać tych samych
odczuć przemawiając do półtorarocznych szkrabów i do grupy poważnych dyrektorów.
Wymyślając i stosując coraz więcej przydatnych obramowań rozmaitych sytuacji, nauczysz się
zachowywać swobodnie i bez lęku nawet w najtrudniejszych okolicznościach.
Wykonaj teraz następujące ćwiczenie przypomnij sobie największą pomyłkę, jaką popełniłeś w
ciągu ostatniego roku. Prawdopodobnie wspomnienie to wprawi cię w negatywny,
nieprzyjemny nastrój, jakiego i wówczas doświadczyłeś. Mogłeś doznać wówczas uczuć
„zapadania się", strachu lub bezradności. Pomyłka ta stała się częścią twojego życia,
wywierającą ograniczający wpływ na dalsze zachowania. Wspominając ją teraz, zastanów się,
czy możesz przeramować jej znaczenie. Spróbuj zmienić jej kontekst, a następnie zawartość
Spójrz na nią pod różnymi kątami, skupiając się kolejno na poszczególnych aspektach. Patrząc
z dzisiejszej perspektywy, możesz potraktować to wydarzenie jako nauczkę, tj wyciągnąć z
niego pożyteczne wnioski, a może już to zrobiłeś. Możesz wzbogacić swe kreatywne koncepcje
o wyobrażone reakcje innych osób na podobny wypadek. Czy każdy uznałby go za wielką
pomyłkę? Czy inni szybciej przeszliby nad nią do porządku, a może postrzegaliby ją w
całkowicie innym świetle? Czy możesz wyciągnąć z niej kolejne, nowe wnioski, zmieniwszy
jej interpretację? Spróbuj „oddzielić się" od swego zachowania, dzięki czemu spojrzysz na nie
bardziej obiektywne, a twoje reakcje staną się mniej emocjonalne Dokonując przeramowania,
możesz zmienić wspomnienie ograniczające we wzmacniające.

Sześciostopniowa technika przeramowania

Poniższą technikę można z powodzeniem zastosować do rozwiązywania wszelkich problemów
związanych z zachowaniami. Jak mieliśmy okazję się przekonać, każde z nich zmierza do
realizacji określonej intencji lub celu, przynajmniej w danym kontekście. Dzięki wyobrażeniom
jesteśmy w stanie zmieniać niepożądane zachowania, możemy jednak nadal kojarzyć z nimi
określone korzyści drugoplanowe. Świadome lub nieświadome intencje, które w takim
przypadku pozostają nie zrealizowane, po pewnym czasie mogą ujawnić się ponownie i zacząć
oddziaływać na nasze postępowanie. Jeżeli na przykład palenie umożliwia komuś odprężenie
się i dodaje pewności siebie, powinien on zaspokoić tę pozytywną intencję w inny, lepszy
sposób. Mimo swojej szkodliwości, negatywne nawyki przynoszą zazwyczaj drugoplanowe
korzyści, które należy wziąć pod uwagę, w przeciwnym razie będziemy przy
62
 nich trwać, jak zresztą przy wszystkim, co robimy w celu doznania przyjemności i uniknięcia
dyskomfortu.
Sześciostopniowa technika przeramowania uwzględnia te okoliczności, identyfikując wszystkie
intencje, kryjące się za niepożądanymi zachowaniami W poprzednim rozdziale zawarliśmy
znajomość ze swą wewnętrzną drużyną, a dzięki ćwiczeniom rozpoznaliśmy intencje każdej
części naszego „ja". Wykonując te zadania, byliśmy zmuszeni do nawiązania komunikacji z sa-
mym sobą i uruchomienia subiektywnego procesu myślenia, sterowanego przez prawą półkulę
mózgu. Zdobyte umiejętności możesz teraz wykorzystać, dokonując przeramowania zgodnie z
instrukcją zawartą w poniższym ćwiczeniu. Jest ono szczególnie skutecznym środkiem trwałej
zmiany niepożądanych zachowań, wielokrotnie sprawdzonym w odniesieniu do palenia,
objadania się, obgryzania paznokci oraz wszelkich innych nawyków, od których wiele osób
pragnie się uwolnić, lecz które wydają się pozostawać poza kontrolą świadomości.
Opisaną niżej metodę należy stosować wspólnie z mną osobą, ponieważ, kiedy zwracamy się
do nieświadomych części siebie, może ona zaobserwować zachodzące u nas zmiany
fizjologiczne, z których sami me zdajemy sobie sprawy. Owe niewerbalne sygnały stanowią
efektywny sposób komunikowania intencji, które w przeciwnym razie pozostałyby nie
ujawnione. Jeżeli jednak zdołałeś zapoznać się ze swą wewnętrzną drużyną, prawdopodobnie i
to ćwiczenie będziesz mógł wykonać samodzielne. Współpraca z przyjacielem lub
współmałżonkiem stwarza wam obojgu okazję do zdobycia ogólnej wiedzy i umiejętności w
zakresie opisywanych technik i czerpania z nich wzajemnych korzyści. Jeżeli natomiast
towarzysząca ci osoba nie jest kimś bliskim, nie musisz wyjawiać zawartości przeramowania,
tj. prawdziwej natury zachowania, które chcesz zmienić, wystarczy symbol, np. X lub Y.
Jednym z elementów omawianej techniki jest uzyskiwanie sygnałów „tak" lub „nie" z wnętrza
własnej osobowości. Rolę tego rodzaju sygnałów mogą odgrywać wszelkie wrażenia
wzrokowe, słuchowe lub kinestetyczne, np. nieokreślone odczucia cielesne, wzrost temperatury
dłoni, dzwonienie w uchu, głos wewnętrzny, widziany w myślach obraz lub zmiana rytmu od-
dychania. Zilustrujmy to, wyobrażając sobie kierowcę ciężarówki, doskonale znającego swój
pojazd. Kierowca ów dostrzega zwykle zmiany ciśnienia powietrza w oponach, szumu silnika,
pracy układu napędowego oraz stanu przewożonego ładunku. Chociaż podczas jazdy z
przyjemnością wdaje się w rozmowę, nieświadomie kontroluje stan samochodu za pomocą
wszystkich modalnosci (łącznie z powonieniem). Dopóki odbierane przez niego sygnały nie
zmieniają się, kierowca nie zdaje sobie z nich sprawy, jednak chwila skupienia i namysłu z
pewnością pozwoliłaby mu rozpoznać je i opisać.
W ten sam sposób możemy interpretować komunikaty, wysyłane przez naszą nieświadomą
jaźń. Czasami bywa to łatwe i sygnały „tak" lub „nie" odbierane są bardzo szybko przez kogoś,
kto np. widzi lub słyszy je w myślach. Partner obserwuje czasami u ćwiczącego skinienia
głowy (wyraźnie oznaczające potwierdzenie lub zaprzeczenie) kilka sekund przed usłyszeniem
odpowiedzi werbalnej. Zmiana wyrazu twarzy lub inne gesty również mogą być dla
obserwatora jednoznaczne. Zapoznaliśmy się z szeroką gamą zmian fizjologicznych, jakie
może wywołać zmiana nastroju. Staraj się samodzielnie śledzić wszystkie procesy, zachodzące
wewnątrz twojego ciała i umysłu. Nikt inny nie może ich zaobserwować, bowiem każdemu z
nas właściwy jest jedyny i niepowtarzalny sposób myślenia. W miarę zdobywania praktyki
poznasz swój wewnętrzny, subiektywny świat równie dobrze, jak zewnętrzną, obiektywną
rzeczywistość. Przed wykonaniem ćwiczenia możesz przeprowadzić test sygnałów, prosząc
części osobowości odpowiedzialne za określone zachowanie o przekazanie kolejno
komunikatów „tak" i „nie", abyś umiał rozróżnić obie te odpowiedzi.
Pomyśl teraz o stale powracającym przeżyciu, utrwalonym nawyku lub zachowaniu, którego
chciałbyś się wyzbyć, lecz nie potrafisz. Następnie uważnie wykonaj sześć poniższych kroków.
1. Rozpoznaj nawyk lub wzorzec zachowania, który chciałbyś zmienić.
2. Nawiąż kontakt z częścią siebie, która jest odpowiedzialna za to zachowanie. Osiągnij
stan alfa i zadaj następujące pytanie nieświadomej części własnej osobowości: „Czy część
63
 mnie, która uruchamia określone zachowanie, zechce komunikować się ze mną (świadomie)?
Teraz poproś tę część o nadanie sygnału intensywniejszego w przypadku odpowiedzi „tak" i
słabszego dla odpowiedzi przeczącej.
3. Oddziel intencje od zachowania. Niepożądane zachowanie jest tylko jednym ze sposobów
realizacji określonej pozytywnej intencji Podziękuj części, z którą nawiązałeś kontakt, za
gotowość do współpracy. Teraz zapytaj, czy zechciałaby ci powiedzieć, co pragnie osiągnąć
uruchamiając określone zachowanie. Otrzymawszy pozytywną odpowiedź, zastanów się, jakie
korzyści przyniosło ci ono dotychczas. Na tym etapie możesz zapisywać uzyskane informacje
Upewnij się również, czy ta część twojej osobowości zgodzi się wypróbować inne zachowanie,
umożliwiające realizację jej intencji.
4. Wymyśl inne zachowania, zapewniające realizację intencji. Niniejszy krok polega na
kreowaniu nowych zachowań, które zaspokoją twoje intencje w takim samym lub większym
stopniu, niż niepożądany sposób postępowania. Musisz zwrócić się o pomoc do swej
kreatywnej części, podobnie jak czyniłeś to w rozdziale 6. Nawiąż z nią kontakt, podziękuj za
gotowość do współpracy i poproś o wymyślenie trzech alternatywnych sposobów zachowania
się, równie dobrych lub lepszych niż ten, który pragniesz wykorzenić Zostaw jej czas do
namysłu po czym zapytaj, czy zechce podzielić się z tobą swymi pomysłami. Jeżeli ktoś ci
towarzyszy, możesz poprosić swą kreatywną część, by po wymyśleniu każdego z trzech
wariantów nadała sygnał informujący go o przebiegu tego procesu. Dowiedziawszy się, ze
przygotowane zostały trzy warianty, poproś o głośne wypowiedzenie ich formuł. Ponownie
możesz zapisać informacje, jakie zgromadziłeś na tym etapie.
5. Poproś część odpowiedzialną za niepożądane zachowanie, by zobowiązała się generować
od tej chwili nowy sposób postępowania. Możesz rozpocząć od pytania, czy trzy nowe
warianty są co najmniej tak skuteczne, jak dawne zachowanie. Jeżeli nie, ponownie zwróć się
do swej kreatywnej części i poproś o nowe koncepcje. Upewnij się teraz, czy część twojej
osobowości, z którą kontaktowałeś się w punkcie 2, zechce podjąć się generowania nowego
typu zachowania w stosownych sytuacjach.
6. Sprawdź konsekwencje. Przeprowadzałeś już tego rodzaju test, precyzując cele według
wskazówek zamieszczonych w rozdziale 2 Zapytaj, czy ja-kas część ciebie zgłasza zastrzeżenia
wobec wyniku negocjacji i poproś ją o poparcie Jeżeli nie uzyskałeś zgody, wróć do pierwszego
etapu, zapraszając sprzeciwiającą się część do udziału w negocjacjach. Poproś kreatywny
składnik twej osobowości o wskazanie sposobu rozwiązania problemu. Na zakończenie zastosuj
rzutowanie w przyszłość. Wyobraź sobie sytuację, która uruchomiłaby dawne zachowanie, lecz
zastąp je w myślach jednym z nowych, które przed chwilą wybrałeś. Następnie przywołaj obraz
innych okoliczności i doświadcz drugiego z przygotowanych wariantów, potem trzeciego.
Każdy krok jest równie ważny i jeżeli nie zrealizujesz któregokolwiek zadania cząstkowego,
będziesz musiał cofnąć się o jeden lub więcej etapów. Z każdą zdobytą umiejętnością wzrasta
jednak twoja ogólna efektywność. Nauczywszy się porozumiewać ze „znajomą" częścią siebie,
np. z krytykiem, możesz wykorzystać tak wyostrzone postrzeganie do nawiązania komunikacji
z pozostałymi składnikami osobowości. Stała „linia komunikacyjna" między tobą a twoim
kreatywnym „ja" pozwoli ci wykorzystać jego oryginalne spojrzenie i twórcze koncepcje w
rozmaitych sytuacjach.
Chociaż powyższa technika odwołuje się do nieświadomości, ujawnione dzięki niej informacje
docierają do świadomych ośrodków w mózgu; jest ona zatem najpotężniejszym środkiem
podnoszenia poziomu samoświadomości. Możesz dzięki niej odkryć przyczyny utrwalonych
zachowań, które świadomie uznajesz za nieprzydatne, niesmaczne, a nawet odrażające, i
przeramować te zachowania, opierając się na rozpoznanych wcześniej pozytywnych intencjach.
Nowy sposób postępowania wyeliminuje negatywne skojarzenia i emocje, związane z dawnym
zachowaniem oraz - co ważniejsze - zapewni ci możliwość wyboru. Nie przestaniesz
zaspokajać swych drugoplanowych intencji (np. zwrócenia na siebie uwagi, ucieczki lub
dostosowania się do innych), lecz będziesz to robił w inny sposób, akceptowany przez twą
64
 świadomą jaźń i dodający ci wiary w siebie. Przeramowanie może zapewnić spójność
działania poszczególnych części ciebie, które dotychczas dążyły do realizacji zróżnicowanych
intencji. Uczyniwszy to wszystko świadomie, możesz przejąć kontrolę nad własnym
postępowaniem.

PUNKTY WIDZENIA
Inna metoda, znana pod nazwą techniki punktów widzenia, służy temu samemu celowi
podsuwając listę kontrolną, ułatwiającą rozwiązywanie problemów, a ponadto wzmaga
elastyczność myślenia.
Problemy dotyczące stosunków z innymi, powszechnie formułujemy jako przekonania, np.
„ona po prostu nie rozumie", „on się nigdy nie zmieni" lub cele, np. „muszę lepiej go poznać".
Powyższe przykłady reprezentują oczywiście punkty widzenia, których gamę możemy
rozszerzyć, budując zdania zawierające poniższe, często używane słowa:

dobrze, źle, mądrze, głupio, lepiej, gorzej, słusznie, niesłusznie.

Używając tych słów, możemy przekształcić pierwszy przykład „ona po prostu me rozumie" i
ujawnić nowe punkty widzenia.

Dobrze, ze nie rozumie, ponieważ mogłaby temu nie sprostać.

Źle, ze nie rozumie, ponieważ niszczy w ten sposób nasz związek Słusznie, ze nie rozumie,
ponieważ nie zna wszystkich faktów.
Niesłusznie, ze nie rozumie, ponieważ za to jej płacą.
Głupio, ze nie rozumie, ponieważ źle na tym wyjdzie.
Mądrze, ze nie rozumie, ponieważ w ten sposób nie może ponosić odpowiedzialności.

Lepiej nie rozumieć niz postępować tak złośliwie, jak ona Gorzej nie rozumieć niz w ogolę nie
słuchać
Zastosowane w powyższym przykładzie słowa wywoławcze dobrze, źle itd. mają ułatwić ci
odnalezienie innych punktów widzenia. Ćwiczenie to wymaga zatem konstruktywnego
posługiwania się językiem, z którego powinieneś uczynić raczej swojego sługę niż pana
Formułując zdania, niczym nie krępuj swej pomysłowości i kreatywności. Przecież zapewne
przewidywalne i standardowe rozwiązanie było już brane pod uwagę i nic to nie przyniosło.
Gdyby zaś jeden lub dwa punkty widzenia wydały ci się zbyt nieprawdopodobne, pomiń je i
przejdź do następnych. Bez względu na to, czy wpadniesz na olśniewające odkrycie, czy tylko
zaczniesz traktować określoną osobę czy zagadnienie mniej emocjonalnie, wykonując
powyższe ćwiczenie rozwijasz elastyczność myślenia oraz uczysz się panowania nad własnymi
przekonaniami i zachowaniami.

ZRĘCZNOŚĆ JĘZYKOWA
Inna technika kreowania możliwości wyboru polega na rozpatrywaniu określonego
stwierdzenia czy problemu pod rożnymi kątami i definiowaniu odpowiednich reakcji Załóżmy,
ze problem sformułowany jest następująco: „Nigdy nie osiągnę pożądanego poziomu
miesięcznej sprzedaży". Podane niżej przykłady reprezentują poszczególne perspektywy, czyli
kategorie odpowiedzi.
• Pozytywny skutek: „Dołóż większych starań w przyszłym miesiącu" lub „Przecież spędzasz
więcej czasu z synami" lub „A może powinienem zapisać się na ten nowy kurs?" Tego rodzaju
odpowiedzi sugerują pozytywny skutek problemu, nawet jeśli wydają się nieprawdopodobne
lub przesadzone. Naszym zamiarem nie było jednak zaproponowanie gotowych rozwiązań, lecz
odnalezienie nowych kątów widzenia i usunięcie hamulców, utrudniających swobodne
myślenie
65
 • Negatywny skutek: „Czyżby twoja kariera wisiała na włosku?" Zdanie sugerujące
pesymistyczne konsekwencje
• Inny skutek „Czy martwisz się, co pomyśli koleżanka z pracy?" lub „Czy to oznacza, ze nie
będziesz miał wolnego weekendu?" Zastanów się nad innymi konsekwencjami.
• Metafora „To tak, jakbym spóźnił się na autobus. Za chwilę nadjedzie następny" lub „Nie ma
tego złego, co by na dobre nie wyszło" lub „Edisonowi me udało się kilkaset razy". Metafora
również nie podsuwa gotowego rozwiązania, lecz wskazuje inny punkt widzenia, który z
łatwością można sobie wyobrazić. Znaczenie określone) metafory i wywołane przez nią skoja-
rzenia będą inne u każdej osoby.
• Zmiana ram czasowych: „Może w przyszłym miesiącu będzie lepiej" lub „Jak przedstawiają
się twoje wyniki za cały rok'"
• Model świata. „Przypuszczam, ze świat jest pełen nie zrealizowanych planów" Tego rodzaju
stwierdzenie nadaje problemowi ogólny, a nawet filozoficzny charakter
• Osobiste wartości i kryteria: „Czy to cię martwi?" lub „Jakie to ma znaczenie?" Zdania te
koncentrują się na osobie, eksponując wyznawane przez nią wartości i przekonania w
odniesieniu do danej sytuacji
• Dalszy rezultat: „Nie jest ważne to, ze nie zrealizowałeś zamierzeń, lecz to, ze się tym
martwisz"
• Przedefiniowanie: „Może taki plan jest nierealny'" lub „Wydajesz się bardzo czuły na
punkcie swoich wyników"
• Uogólnienie: „Czy w innych dziedzinach również doznajesz porażki'" Kroki w górę podnoszą
problem na wyższy, bardziej ogólny poziom. Zapoznamy się z tym zagadnieniem w dalszej
części książki.
• Uszczegółowienie: „Które zamówienia stanowią problem?" lub „Jak zdobywasz swych
najlepszych klientów?" lub „O ile gorsze od zamierzonych będą twoje wyniki?" Kroki w dół,
idąc w przeciwnym kierunku, dzielą problem na coraz bardziej szczegółowe zagadnienia.
• Kontrprzykład: „Czy można pójść naprzód, nie potykając się od czasu do czasu?"
• Pozytywna intencja: „Chciałbyś zapewne, by dobrze ci się powodziło".

Jak mogłeś zauważyć, niektóre z powyższych stwierdzeń zawierają elementy wspólne, lecz
nigdy nie są identyczne. Np. pozytywna intencja (osoby, która definiuje swój problem) oraz
pozytywny skutek mogą być do siebie podobne, lecz każde z tych zdań sformułowane jest z
nieco innego punktu widzenia. Również jedna kategoria odpowiedzi może umożliwiać
spojrzenie pod różnymi kątami; np. można podać nieograniczoną ilość kontrprzykładów lub
metafor, otwierających nowe perspektywy. Powyższa technika daje ci zatem szansę
rozgryzienia problemu, którego nie możesz rozwikłać w żaden inny sposób, stwarzając
jednocześnie więcej możliwości wyboru.
Zapewne stwierdzisz, ze wymyślanie kreatywnych odpowiedzi wymaga określonych
umiejętności i pomysłowości. Podobnie jak każda technika angażująca zdolności twórcze,
również i ta nie oferuje gotowego schematu do naśladowania; nie jest ona oparta na
rozumowaniu właściwym lewej półkuli mózgu. Opisana wyżej metoda, znana jako „zręczność
językowa" (nazwa ta jest aluzją do zręczności dłoni iluzjonisty) pomaga stymulować
kreatywność prawej półkuli.
Przedstawione ćwiczenie, podobnie jak większość zadań proponowanych przez NLP, możesz
wykonać samodzielne lub wspólnie z inną osobą. Nawet jeżeli me nasunie ci się wiele
błyskotliwych koncepcji, będziesz musiał spojrzeć na swój problem pod różnymi kątami, dzięki
czemu prawie na pewno zobaczysz go w innym świetle. W zdumienie wprawi cię własna
pomysłowość, gdy nasuwać się będą sugestię, które dopiero po czasie mogą wydawać się
oczywiste.
Technikę punktów widzenia można zastosować do każdego problemu, zawodowego lub
osobistego, małego lub dużego. Po wprowadzeniu drobnej korekty z łatwością można ją
66
 odnieść do realizacji celów. Problem należy wówczas formułować w następujący sposób' „Nie
mam tego, lecz chcę to zdobyć" lub „Jestem w punkcie x, a chcę być w punkcie y". Technika
punktów widzenia stanowi nie tylko świetną zabawę, ale również skuteczny instrument
wprowadzania zmian we własnym życiu. Niektóre kategorie, np. uogólnienia i metafory, urosły
dziś do rangi samodzielnych metod rozwiązywania problemów i są z powodzeniem stosowane.
Jeżeli me przychodzi ci na myśl żadna odpowiedź, przejdź do kolejnego punktu, później
będziesz mógł ponownie zastanowić się nad poprzednimi. W przypadku niektórych punktów
widzenia dopiero po okresie „nieświadomej inkubacji", zanim nasuną się nam wnikliwe
odpowiedzi

Kroki
Technika kroków opiera się na bardzo prostej zasadzie ogólnej, mianowicie na zmianie stopnia
uszczegółowienia problemu lub przedmiotu Np. myśląc o psach, możemy przenieść się na
bardziej ogólny poziom i skupić na zwierzętach, następnie na wszystkich istotach żywych itd.
aż do całego wszechświata. Ten kierunek myślenia określamy mianem „kroków w górę". Inny
wariant zakłada koncentrowanie się na coraz bardziej szczegółowych aspektach zagadnienia, np
przejście od psów do spanieli, następnie do ich odmiany cockerspaniel i dalej do łap
przedstawicieli tejże odmiany. Możemy również wykonywać kroki w bok, prowadzące np od
psów do kotów lub koni. Jako ze skojarzenia mają charakter subiektywny, ten rodzaj kroków
może zawieść każdego z nas w zupełnie innym kierunku.
Kroki zapewniają stałe odniesienie do zagadnienia wyjściowego, uruchamiając zarazem nowe
skojarzenia i umożliwiając analizowanie go z wielu różnych punktów widzenia. Przypadkowa i
subiektywna natura tej techniki wprowadza myślenie lateralne („okrężne"), pozwalające na
znalezienie dróg wyjścia z określonej sytuacji. Nie wymaga ona wielkiej kreatywności, przypo-
minając raczej towarzyską grę w skojarzenia, jako metoda bardziej instynktowna niż logiczna i
odwołuje się do podświadomej, prawej półkuli mózgu.
Powróćmy do omówionego wyżej przykładu, dotyczącego niemożności zrealizowania
zamierzonego poziomu miesięcznej sprzedaży. Odpowiedź na ten problem, stanowiąca krok w
górę, mogłaby brzmieć" „Czy tego rodzaju porażki zdarzają się często?" lub „Czy nie udaje ci
się zrealizować również innych celów?" lub, jeszcze wyżej, „Życie jest pełne nie
zrealizowanych planów" Krocząc w dół, można zapytać' „O ile gorsze od zamierzonych będą
twoje wyniki'" lub „Które zamówienia stanowią problem?" lub „Czy odwiedziłeś ostatnio
klienta X?" Dzięki krokom w górę nabieramy dystansu do rozpatrywanego problemu (czy
naprawdę jest to kwestia życia lub śmierci?), natomiast zstępując w dół, ogniskujemy uwagę na
szczegółowej kwestii, łatwiejszej do rozwiązania. W obydwu przypadkach udaje nam się wyjść
z impasu. Odpowiedzi mogą przybierać formę stwierdzeń lub pytań, lecz nigdy uwag krytycz-
nych lub gotowych rozwiązań. Z udzielonych odpowiedzi może wyłonić się wiele sposobów
rozwikłania problemu. Osoba, której ten problem dotyczy, powinna wybrać najlepszy i przyjąć
odpowiedzialność za jego realizację
Obszar zastosowań techniki kroków jest niezwykle rozległy. Rozważmy przykład
zdeklarowanej wegetarianki, Sue, oraz Mary - zagorzałej amatorki dań mięsnych. Chociaż w
pracy są najlepszymi koleżankami, podczas posiłków w stołówce zakładowej nie mogą znieść
swojego towarzystwa, tak bardzo każda z nich ceni wybrany sposób odżywiania się.
Podejmując się mediacji między Sue i Mary, możemy zadać im pytanie: „Czy szanujesz prawo
każdego człowieka do posiadania własnych przekonań?" (krok w górę, zmierzający do
skierowania uwagi na wspólną, bardziej ogólną płaszczyznę). Osiągnąwszy porozumienie na
wyższym poziomie, wywołującym mniej emocji, wykonamy krok w dół, by uwzględnić w
rozważaniach drugą stronę: „Czy szanujesz prawo Mary do posiadania własnych poglądów?"
Innym krokiem w górę mogłoby być pytanie „Czy twoje koleżeńskie stosunki z Sue układają
się dobrze?" (kolejny przykład wspólnej płaszczyzny) lub inne, dotyczące np. sportu, hobby lub
zainteresowań, podzielanych przez obie koleżanki Krocząc w bok, zapytamy Mary „Czy wśród
67
 twoich przyjaciół lub członków rodziny jest jeszcze ktoś, kto jada mięso (nie jada mięsa)? Jak
układają się twoje stosunki z tymi osobami?" Następnie uczynimy krok w doł „Czy jadasz wy-
łącznie mięso?" Odpowiedź przypuszczalnie brzmiałaby: „Oczywiście, ze nie Bardzo lubię
sałatki warzywne" Innym krokiem w dół mogłoby być pytanie: „Czy mogłabyś jadać z nią przy
wspólnym stole, np. raz w tygodniu'" lub „Czy przy okazji wspólnych posiłków mogłabyś
mniej ostentacyjnie przestrzegać ulubionej diety?" W rezultacie tego postępowania z pewnością
uda nam się rozwiązać problem; np. w każdy czwartek Sue może jadać wegetariańskie kotlety
w towarzystwie Mary, która zadowoli się wówczas sałatką warzywną. Stosując metodę kroków,
ćwiczymy kreatywność prawej półkuli, lecz posługujemy się w tym celu wygodną, logiczną
strukturą lewej półkuli mózgu.

Odwrócenia
Spośród wszystkich technik, opartych na zastosowaniu zróżnicowanych kątów widzenia,
omówiona niżej metoda posuwa się najdalej, odwracając problem o 180 stopni!
Polega ona na sformułowaniu stwierdzenia przeciwnego i przyjęciu założenia, iż odpowiada
ono rzeczywistości, a następnie zbadaniu wskazanych przez nie nowych możliwości lub dróg
wyjścia. Np. w działalności gospodarczej, w której zastosowanie omawianej techniki przynosi
znakomite efekty, stwierdzeni: „Zajmujemy na rynku czołową pozycję" zostałoby odwrócone
następująco: „Nie zajmujemy na rynku czołowej pozycji". Wyobraź sobie, ze drugie z nich jest
prawdziwe i zastanów się, jakie niesie ono implikacje. Dla wypożyczalni samochodów „Avis",
która pod względem udziałów w rynku ustępowała tylko firmie „Hertz", powyższe zdanie ozna-
czało- „musimy się bardziej starać" i dało początek nowej kampanii marketingowej.
Odwrócenia ułatwiają myślenie radykalne. Technika ta z definicji uniemożliwia wykluczenie z
rozważań jakiegokolwiek wariantu. Obszar jej zastosowań obejmuje nie tylko rozwiązywanie
problemów, ale również poszukiwanie nowych możliwości, toteż prawdziwe stwierdzenia
wyjściowe nie muszą ograniczać się do problemów. Przytoczmy jeszcze jeden przykład, do-
tyczący tanich, jednorazowych długopisów marki „Biro" Stwierdzenie „Wytwarzamy
długopisy" mogłoby zostać odwrócone w zdanie: „Nie wytwarzamy długopisów", podnoszące
kwestię „Co w takim razie wytwarzamy?" Odpowiedz „Małe przedmioty z plastyku, tak tanie,
ze bez żalu wyrzuca się je do śmieci", która definiując produkt pod nowym kątem, może
zasugerować rozszerzenie asortymentu na wiele innych plastykowych wyrobów jednorazowego
użytku i przynieść krociowe zyski. Odwrócenie nie podaje rozwiązań, umożliwia jedynie
wielostronne przemyślenie określonego zagadnienia, w wyniku którego kreatywny umysł
zwraca się ku innym kwestiom i drogom wyjścia.

Odwrócenia kroków
Kolejna metoda łączy zalety tworzenia i analizowania odwróceń z techniką kroków W tym
przypadku odwracamy stwierdzenie wyjściowe oraz punkty widzenia, wskazane przez kolejne
kroki. W tabeli obok zilustrowano możliwy sposób wykorzystania omawianej techniki do
opracowania kampanii marketingowej czekoladek „Maltychocs". Stwierdzenie wyjściowe
brzmi „Czekoladki «Maltychocs» są tuczące".
A efekt tego procesu? Myśl: „«Maltychocs» - czekoladki o mniej tuczącym nadzieniu". Tego
rodzaju spojrzenie prawdopodobnie nie byłoby wynikiem jakiegokolwiek uporządkowanego,
logicznego procesu myślenia. Analizowana wyżej kombinacja dwu technik zapewnia wprost
nieograniczone możliwości formułowania nowych, twórczych koncepcji. Wypróbuj ją,
zastępując zdanie o czekoladkach sformułowaniem własnego problemu.

METAFORY
Jedną z 13 kategorii odpowiedzi podawanych w technice „zręczność językowa" jest metafora.
Prawa półkula mózgu lubi zajmować się obrazami lub historiami i szybko odnajduje ich
wspólne elementy, tworząc skojarzenia. Zastosowanie metafor stymuluje właściwy dla niej tryb
68
 myślenia. Jeżeli potrafisz wyobrazić sobie, ze spóźniłeś się na autobus (jak w metaforze
zacytowanej w rozdziale poświęconym „zręczności językowej"), lecz tracisz tylko 15 minut,
dzielące cię od przyjazdu następnego, łatwiej ci będzie skonstruować w wyobraźni inne,
analogiczne sytuacje. Gdy wyobraźnia podsunie ci inne warianty lub punkty widzenia,
wyjściowe emocjonalnie zabarwione spojrzenie ulegnie zmianie. Twój nowy stan ducha
pozwoli na pojawienie się nowych możliwości i przybliży cię do rozwiązania problemu.
Znana amerykańska firma Du Pont zastosowała omawianą technikę ze znakomitym rezultatem.
Zespół inżynierów tego przedsiębiorstwa pracował nad technologią włókien ognioodpornych,
nadających się do barwienia tradycyjną metodą stosowaną w farbiarniach klientów firmy.
Zwarta struktura włókna, utrudniająca przenikanie barwnika, wydawała się barierą nie do
pokonania, dopóki jeden z członków zespołu nie posłużył się metaforą, pytając „Co sprawia, ze
można wejść do kopalni węgla?" Odpowiedz „Wsporniki, zapobiegające zawaleniu się
stropów" sugerowała sposób zmiany struktury molekularnej włókien, polegający na
„podparciu" ich od wewnątrz. Tak powstał nomex, ogniotrwały materiał produkowany dziś w
szerokiej gamie kolorów.

stwierdzenia i wnioski odwrócenie podniesiona kwestia wnioski

czy możemy sprawić by nasze
czekoladki są są zarazem szkodliwe i składniki wydawały się mniej
szkodliwe czekoladki są zdrowe zdrowe, zależnie od punktu szkodliwe? czy są one takie
widzenia same, jak inne wyroby tego
rodzaju?
jeden kęs tuczy, inny -nie. czy możemy w jakimś stopniu
czekoladki nie są jest to kwestia poczucia zredukować poczucie winy?
czekoladki są tuczące tuczące winy, tj. sposobu
postrzegania...
a gdyby naprawdę nie były? czy możemy zmienić wizerunek
czekoladki
czekoladki czyż nie możemy produktu, opakowanie...?
Maltychocs nie są
Maltychocs są tuczące potraktować tego jako
tuczące
wyzwania?
na jakich atutach możemy się
składniki czekoladek składniki czekoladek oprzeć? czy możemy
które składniki? nadzienie?
Maltychocs są tuczące Maltychocs nie są wykorzystać powszechną walkę
czy możemy coś zmienić?
tuczące z nadwaga do promocji
produktu?
niewiele możemy zrobić, by
zmienić czekoladki. nadzienie
problemu nie stanowi czy powinniśmy zatem
problem stanowi nie jest aż tak tuczące...jest
polewa czekoladowa skupić się na nadzieniu?
polewa czekoladowa mniej tuczące niż w większości
produktów konkurencyjnych.

Budując metafory, można czerpać inspirację z natury. Proste zjawiska przyrodnicze, np.
opadanie liści z drzew jesienią, umożliwiają nowe spojrzenie na każdy niemal problem
zawodowy lub osobisty, o ile pozwolimy wyobraźni na kreowanie subtelnych skojarzeń w
sposób właściwy dzieciom. Przyroda bywa często dobrym źródłem metafor z uwagi na swe
bogactwo i różnorodność Ponadto wszyscy ją znamy, toteż z łatwością możemy się
porozumieć. Stosując omawianą technikę, można również czerpać z rozmaitych gałęzi
gospodarki, dyscyplin sportu, własnego hobby, znanych utworów literackich, dzieł sztuki lub
wydarzeń historycznych. Niezbędne jest jedynie odwrócenie uwagi logicznej, werbalnej lewej
półkuli na wystarczająco długi czas, by umożliwić wizualnej, prawej części mózgu wykorzysta-
nie jej potencjału. Wybór metafor jest nieograniczony, podobnie jak zakres problemów, do
których mogą się one odnosić.
Rozważmy następujące stwierdzenie: „Przestaliśmy dbać o produkt X i spadł nasz udział w

69
 rynku".

Wybrana metafora: Ptaki w locie

Burza mózgów: Patrzą z lotu ptaka... Wybiegają spojrzeniem daleko naprzód... Mają bystry
wzrok.... Czasami przestają machać skrzydłami i tylko szybują się nad ziemią.... Są zmyślnie
skonstruowane.... superwydajne...
Nie marnują energii.... Potrafią oszczędzać siły... Wydają się wiedzieć, dokąd zmierzają
bez względu na odległość od miejsca przeznaczenia.... Dobrze przygotowują się do podroży
Są przygotowane na każdą pogodę...
Spodziewają się, iż dotrą tam, dokąd lecą.... Znają swych wrogów.... Są bezpieczne w stadzie
lecz zawsze kontrolują, co dzieje się wokół nich... Bezmiar przestrzeni pod nimi.... Nie ustają
w locie wykorzystując najlżejsze prądy powietrza Nie walczą z wiatrem lecz wydają się
harmonijnie współdziałać ze środowiskiem.... Zawsze pełne godności w magicznej sztuce
latania.... Utrzymują równowagę, po mistrzowsku panują nad każdym ruchem.... robią to
perfekcyjnie.
Nawet osoba pozbawiona wyobraźni, sterowana lewą półkulą mózgową, powinna być w stanie
wymyślić metaforę, a następnie odnaleźć nowe skojarzenia i ewentualne kierunki dalszych
poszukiwań.
Wybierz dowolną metaforę, lecz bądź przygotowany na kilka nieudanych prób, zanim
wyszukasz nowe punkty widzenia, na których będziesz mógł się oprzeć. Poniżej przytoczono
zaledwie kilka przykładów spośród milionów, które nas otaczają.

Drzewa ronią liście.

Po przypływie następuje odpływ.
Nasiona giną, aby wykiełkować.
Węże są piękne.
W wysokich górach nie ma urodzajnej ziemi.

Omawiając zastosowania metafory musimy zwrócić uwagę na dwa istotne aspekty. Po

pierwsze, nie należy świadomie poszukiwać rozwiązania problemu, lecz pozwolić metaforze
uczynić, co do niej należy. Możesz przedstawić swą propozycję metafory osobie, której dotyczy
analizowany problem. Mając odmienne skojarzenia, nada jej odmienną interpretację, wyko-
rzystując twoją sugestię. Indywidualne reprezentacje każdej metafory są równie
niepowtarzalne, jak nasze wewnętrzne mapy świata.
Po drugie, nie poprzestawaj na pierwszej dobrej koncepcji, jaka ci się nasunie. Wypróbuj kilka
metafor, by przekonać się, czy istnieje lepsze (tańsze, szybsze, wygodniejsze) rozwiązanie.
Lewa półkula zazwyczaj skłonna jest zadowolić się pierwszym racjonalnym wariantem,
podczas gdy myśl kreatywna zawsze wierzy w istnienie efektywniejszych możliwości.
Każdą z wyżej opisanych technik możesz stosować wspólnie z kolegą, przyjacielem,
współmałżonkiem, w grupie lub w pojedynkę. W ostatnim przypadku musisz po prostu
rozważyć problem pod różnymi kątami, zapisując każdą odpowiedź, byś mógł do niej
powrócić. Przypomnij sobie jakąś trudną dla siebie sytuację. Opisz ją krótkim zdaniem, a
następnie zastosuj omówione techniki. Jako ze odwołujesz do swych zdolności twórczych,
drzemiących w prawej półkuli, pamiętaj, iż najlepsze rezultaty osiągniesz odprężywszy się do
stanu alfa. Otrzymałeś do dyspozycji wiele różnorodnych metod. Sprawdź, które z nich są dla
ciebie najskuteczniejsze, posługując się w tym celu rzeczywistymi problemami, przekonaniami,
od których pragniesz się uwolnić, oraz wyznaczonymi celami. Nierzadko zdarza się, ze
pozornie nierozwiązywalny problem znika na długo przed wyczerpaniem środków
zgromadzonych w arsenale NLP.

70
 8 Słowa środkiem do celu

Dobierane przez nas słowa oddziałują na nasz sposób myślenia i odczuwania, a jednocześnie
same pozostają pod jego wpływem. Nasze wypowiedzi wpływają również na innych, podobnie
jak adresowane do nas słowa wzbudzają oddźwięk w nas samych. Trudno byłoby wyobrazić
sobie życie bez werbalnych form porozumiewania się. W pewnych sensie nie moglibyśmy bez
nich nawet myśleć, przynajmniej w sposób świadomy. Rozważając dowolny problem,
używamy rozmaitych zwrotów, np. „Co by się stało, gdyby?" albo „Jeżeli to". Kiedy mówimy
w duchu „Myślę, ze to załatwi sprawę" znamy znaczenie zaimka „to", gdyż przemyśleliśmy go
wcześniej (przy użyciu słów). Wiemy również, co kryje się za lakonicznym zwrotem „załatwi
sprawę", każdy inny sposób wyrażenia zawartej w nim treści będzie wymagał użycia większej
liczby słów. Język jest nie tylko środkiem, dzięki któremu porozumiewamy się z innymi, jest
również częścią procesu myślenia. Wiele osób twierdzi, iż nauka języka obcego wzbogaca
intelektualnie, wydaje się zatem, ze jest on czymś więcej niż tylko narzędziem komunikacji,
jest samym tworzywem myśli.
Sposób budowania wypowiedzi oraz dobór słów dostarcza wielu cennych informacji na temat
samego siebie oraz innych osób. Określenie „zniecierpliwiony" przekazuje do mózgu
komunikat nieco innej treści niż „niespokojny" lub „wyczekujący". Zastąpiwszy słowo
„porażka" innym, oznaczającym uczenie się lub otrzymanie informacji, nie tylko przekazujemy
do mózgu pożyteczny, pozytywny komunikat, ale również unikamy rozpatrywania określonej
sytuacji w wymiarze osobistym („Nie udało mi się, więc jestem do niczego "). Tego rodzaju
zabieg odzwierciedla założenie, iż wynik każdego działania jest tylko sprzężeniem zwrotnym w
procesie osiągania celu.Jeżeli nie jesteśmy w stanie zmienić konotacji powszechnie używanych
słów, powinniśmy przyswoić sobie inny zasób wyrażeń. Możesz więc pozwolić sobie np. być
niezrozumianym, lecz nie odrzuconym, podekscytowanym lub niespokojnym, lecz nigdy
przestraszonym, pobudzonym, lecz nie rozdrażśnionym. Słowa, których używasz, w istocie
wpływają na twoje odczucia.
Jest to prosty i oczywisty sposób zawierania przymierza ze słowami. Zdecyduj, które z nich
najlepiej odpowiadają twoim zróżnicowanym celom, i używaj ich nie tylko zwracając się do
innych, ale również rozmawiając w duchu z samym sobą. W niniejszym rozdziale znajdziesz
opis najważniejszych technik wykorzystania słów do realizacji własnych pragnień. Jeżeli
preferujesz logiczny, werbalny sposób myślenia, a tworzenie wewnętrznej wizji zamierzonego
rezultatu sprawia ci trudność, przedstawione niżej metody powinny zyskać twoja aprobatę.

SŁOWA MOGĄ BYĆ NIEBEZPIECZNE

Traktując naukę skutecznego myślenia jako środek realizacji dążeń, musimy znaleźć w słowach
sprzymierzeńców. Pospolite pojęcia, jak np. „łatwy", „szczęśliwy", „drogi" lub „czerwony" są
myślami, zamkniętymi raz na zawsze w precyzyjnych określeniach Pozostawione samym sobie,
słowa mogą działać przeciwko nam, zarówno w naszych myślach, jak i w kontaktach z innymi.
Wiesz z własnego doświadczenia, jak bardzo mogą ranić, zwłaszcza jezeli pochodzą od drogiej
ci osoby. Ileż związków zniszczyły uszczypliwe wypowiedzi, a raczej nadana im interpretacja?
Nie jest to kwestia struktury języka, lecz sposobu jego używania lub nadużywania. Zdanie
„Jesteś taki sam jak twój ojciec", chociaż absolutnie poprawne pod względem gramatycznym,
stanowi potencjalne źródło nieporozumienia.

Opuszczanie słów
Jak słowa mogą sprawić, ze wszystko idzie na opak? Zastanów się, w jaki sposób posługujemy
się nimi w procesie komunikacji. Przede wszystkim nasze wypowiedzi nie są wyczerpujące.
Odpowiedzią na pytanie: „Jak się sprawuje samochód?" lub „Dlaczego Jane boli ramię?" może
być niewyraźne mruknięcie, kilka zdawkowych słów lub długi, ożywiony wywód. Stosując się
71
 do ogólnie przyjętych norm, najczęściej błąkamy się wśród skrótowych lub niepełnych
przekazów. Innymi słowy, opuszczamy wiele informacji, tj. w naszych komunikatach
występują usunięcia. Być może spodziewamy się, ze słuchacz sam wypełni te luki, lub
uznajemy pominięte elementy za nieistotne. Prawdopodobnie żadnego z tych założeń nie
przyjmujemy świadomie, lecz zawsze istnieje ogromna różnica między tym, co - jak sądzimy -
powiedzieliśmy, a tym, co usłyszał i zrozumiał nasz rozmówca. Powyższe rozważania
nawiązują do omówionego wcześniej zagadnienia subiektywnych map, odzwierciedlających
nasze niepowtarzalne myśli i uczucia, lecz nie będących obiektywną rzeczywistością. Sposób
posługiwania się językiem jest kolejnym elementem, który wyodrębniamy z owych map. Nasze
wypowiedzi nie opisują obiektywnego świata, lecz jego reprezentację.
To jeszcze nie wszystko. Opowiadając o tym, co wiemy, myślimy lub odczuwamy, nie tylko
usuwamy część informacji, ale również stosujemy uproszczenia. W odpowiedzi na pospolite
pytanie: „Jak idzie ci praca'" pomijamy większość aspektów wyczerpującej repliki, a następnie
upraszczamy przekaz, co stwarza niebezpieczeństwo zniekształcenia go Mamy również
skłonności do generalizowania raczej niż przytaczania szczegółów, wyjątków i zastrzeżeń do
naszej wypowiedzi. Reakcja typu „świetnie", „w porządku" lub „okropnie", będąc wygodnym
uproszczeniem i uogólnieniem, prawdopodobnie przybliża do siebie mapę mówiącego i
słuchacza, lecz nie zmniejsza dystansu dzielącego jej od rzeczywistości. Zatem „struktura
głęboka" języka, jak określa się ją w NLP, przejawia się na powierzchni w formie niepełnej,
zniekształconej i uogólnionej. Na szczęście użyte słowa oraz wzorce językowe pozwalają
ustalić, w którym miejscu znaczenie przekazu jest niejasne lub zniekształcone. Następnie
możemy zadać pytania precyzujące wypowiedź. Owe wzorce językowe oraz odnoszące się do
nich pytania znane są jako meta-model, i dotyczą usunięć, zniekształceń oraz generalizacji. Nie
musimy pamiętać, do której kategorii należy określony schemat, ani zapamiętywać
określającego go terminu. Powinniśmy natomiast umieć rozpoznać słowa i proste wzorce
językowe, sygnalizujące nieprawidłowości, oraz przyswoić sobie pytania, precyzujące
znaczenie wypowiedzi.

Uogólnianie
Rozpocznijmy od generalizacji. Zastanów się, jakie słowa mogą wytrącić z równowagi osobę
zazwyczaj myślącą racjonalnie: „Nigdy nie odkładasz rzeczy na miejsce " „Zawsze mówisz to
samo". Uogólnień możemy dokonywać posługując się kategorycznymi, nie dopuszczającymi
wyjątku określeniami, np. „zawsze", „nigdy", „każdy", „wszystko", „nic", znanymi w NLP pod
nazwą kwantyfikatorów ogólnych. Słowa te działają destrukcyjnie, eliminując wszystkie (tj.
większość lub prawie wszystkie - sam widzisz, jak silny jest ten wzorzec) alternatywy i
możliwości wyboru, które zapewniają efektywne myślenie. Prowadzą one do kończenia
rozmów i przyjaźni oraz rozprzestrzeniania się chorób wrzodowych Skuteczną reakcją jest
powtórzenie takiego uniwersalnego słowa w formie pytania: „Nigdy?", „Zawsze?" itp., które
demaskuje jego absurdalność lub, co najmniej, przesadę Podawszy w wątpliwość oparte na nich
stwierdzenie, można drążyć dalej: „W jakich okolicznościach mógłbyś?" albo „Czy
kiedykolwiek zdarzyło mu się przyjść punktualnie?" Zwracaj również uwagę na wypowiedzi, w
których co prawda nie padają kłopotliwe słowa, lecz są one wyraźnie obecne w intencjach
mówiącego. Stwierdzając „Greckie potrawy są tłuste" dajemy do zrozumienia, iż wszystkie
greckie potrawy są tłuste, i dokonujemy generalizacji. Na początek staraj się rozpoznawać po-
wszechnie używane określenia. W miarę nabywania doświadczenia zaczniesz dostrzegać
również ukryte wzorce językowe.
Inny, często stosowany wzorzec obejmuje takie słowa jak- „nie moc", „możliwe" lub
„niemożliwe". Jak często zdarza ci się słyszeć wypowiedzi typu „nie możesz tak postąpić" lub
„to niemożliwe"? Jeżeli ich nie kwestionujemy, stają się one równie ograniczające jak „nigdy"
lub „zawsze". Możemy je sprecyzować, zadając pytania: „Co by się stało, gdybyś tak postąpił?"
lub „Co cię właściwie powstrzymuje?" Rozpoznamy w ten sposób, co jest rzeczywiście
72
 niemożliwe, a co jest typem generalizacji znanym jako modalny operator możliwości.
Dążenie do upragnionych celów wymaga ciągłego dokonywania rzeczy niemożliwych.
Siostrzanym wzorcem wyżej wymienionego typu generalizacji jest modalny operator
konieczności, sygnalizowany m.in. słowami' „powinien", „nie powinien", „musi", „nie wolno",
„trzeba", „nie należy". I w tym przypadku można posłużyć się pytaniem „Co by się stało,
gdybym to zrobił?". Ślady wielu z tych wzorców prowadzą do okresu dzieciństwa i środowiska,
w jakim wychowywała się dana osoba. Często opierają się one na dawno zdezaktualizowanych
normach, które nadal stanowią jednak część używanego przez nią języka oraz sposobu
myślenia. Stwierdzenie: „Nie powinieneś przyjaźnić się z tymi ludźmi" prowokuje pytanie: „Co
by się stało, gdybym się z nimi przyjaźnił?" Kwestionowanie owego kodeksu konieczności nie
jest buntem, lecz rozsądnym sprawdzaniem, czy nie zostały przeoczone inne możliwości.
Zauważ, ze do pytań metamodelu nie należy „dlaczego?" lecz „co?" lub „jak?" Nie rozpatrując
norm moralnych, technika ta bada inne warianty, kreując alternatywne punkty widzenia i wska-
zując więcej wyników możliwych do uzyskania.
Ostatnim typem generalizacji jest tzw. złożona równoważność, polegająca na zestawianiu
dwóch stwierdzeń, jakby miały one identyczne znaczenie Np. „Na pewno jest zmęczona cały
dzień pracowała" albo „Nie uśmiecha się. jest niezadowolony" W powyższych przykładach
całodzienna praca utożsamiona została ze zmęczeniem, natomiast poważna mina - z
niezadowoleniem. Wzorzec ten jest trudniejszy do rozszyfrowania niż „nigdy" lub „nie mogę",
ponieważ brak w nim charakterystycznych słów. Zaproponowany w metamodelu sposób
rozpoznawania go polega na zadaniu pytania: „W jaki sposób A oznacza B?" Zazwyczaj
różnica znaczeń między obydwoma stwierdzeniami jest oczywista, zatem istotą zdobywanej
umiejętności nie jest formułowanie błyskotliwych teorii na temat niewłaściwego posługiwania
się językiem, lecz rozpoznawanie wzorca.

Brak konkretności
Omówiwszy generalizacje, możemy zastanowić się nad usunięciami, tj. wyrażeniami
językowymi, które opuszczamy nie formułując ich wyraźnie. Rozważmy następujące pospolite
stwierdzenie „To kwestia poglądów" Co mianowicie? Zaimek „to" jest niedookreślony. Albo:
„Chcą mnie złapać". Kto chce cię złapać? „Nie przejmuję się tym". Właściwie czym?
Rzeczowniki niedookreślone precyzujemy pytając: „Kto lub co konkretnie'".
Brak konkretności dotyczy nie tylko rzeczowników, podobnie postępujemy z czasownikami
„Zgubił zegarek" - jak go zgubił' „Uderzyła się w ramię" - jak się uderzyła? Liczne czasowniki,
mimo iż określają czynności, mają niewielką wartość informacyjną. Takie słowa jak
„podróżować", „pomagać", „pracować" nie mówią nic o sposobie wykonywania tych
czynności, pozostawiając szczegóły naszym domysłom. Niedookreślone czasowniki precyzuje-
my, pytając „Jak konkretnie..?".
Czasowniki bywają przekształcane w rzeczowniki, np. czasownik „edukować" staje się
„edukacją", a „spełnić" - „spełnieniem" Desygnaty takich rzeczowników nie są namacalne; nie
można włożyć edukacji do pudełka lub zamknąć spełnienia w garażu. Używając zatem tych
form, zwanych nominacjami, w znacznym stopniu pozbawiamy wypowiedź konkretnego
znaczenia. Np. treść słowa „szacunek" może zmieniać się w zależności od tego, kto kogo nim
darzy i jak to okazuje. Język polityki i gospodarki pełen jest nominalizacji, dlatego tez
wywołuje wrażenie nadmiaru słów przy niedostatku znaczenia. Aby zdobyć brakującą
informację, musimy przywrócić nominalizacji formę czasownika i zapytać, kto co robi oraz w
jaki sposób Kto kogo edukuje i jakimi metodami? Zdanie „Ona ma złą pamięć" (nominalizacja)
podnosi kwestię- „Czego nie pamięta (czasownik) i jakie są tego skutki?"

Przeprowadzanie porównań
Rozpoznawanie porównań nie nastręcza trudności, gdyż z reguły występują w nich takie
charakterystyczne słowa jak „lepiej", „najlepiej", „gorzej" lub „źle". Zawsze odnoszą się one do
73
 informacji, która została pominięta w wypowiedzi. Zdanie: „Mógłbyś zrobić to lepiej" nasuwa
pytanie: „Lepiej niż co lub kto?". Czy jesteś porównywany do innej osoby? Do trzyletniego
dziecka czy profesjonalisty? To ogromna różnica. Czy może do siebie samego z określonego
okresu w przeszłości? Jeżeli tak, czy twoje ówczesne osiągnięcie było zdarzeniem
odosobnionym czy jednym z wielu? Innymi słowy, na ile racjonalne i znaczące jest owo
porównanie? Ten sam cykl pytań odnosi się do uwag, jakie często robimy sami o sobie, np.:
„Źle to zrobiłem". Źle w porównaniu z czym lub z kim? Z twoimi czy cudzymi normami?
Odpowiedzi na tego rodzaju pytania dostarczają brakujących informacji, umożliwiających
lepsze zrozumienie wypowiedzi.

Wydawanie sądów
Bliskie porównaniom są sądy. „John nie może kierować pracą dużego biura". Kto sformułował
tę opinię lub sąd i na jakich przesłankach ją oparł? Sądy często zawierają charakterystyczne
słowa, sygnalizujące ten rodzaj wzorca, np.: „oczywiście" lub „niewątpliwie". „Oczywiście ona
ma większe doświadczenie". Dla kogo jest to oczywiste? „Niewątpliwie jest to sprawa dla
prawników". Dla kogo ten sąd lub opinia nie ulega wątpliwości? Poproś o brakujące
informacje: kto wydaje ten osąd i na jakiej podstawie?
Wszystkie rodzaje generalizacji i usunięć często nakładają się na siebie, jeżeli zatem nie
zauważysz wzorca reprezentującego jedną z tych kategorii, może on ujawnić się w innej. Np.
stwierdzenie „John nie może kierować pracą dużego biura" jest modalnym operatorem
możliwości (zdradza to użycie słowa „nie może"), a zarazem sądem, którym bardzo często
bywa również porównanie („Oczywiście ona ma większe doświadczenie.").

Pochopne założenia
Trzecią kategorią wzorców językowych są zniekształcenia, które obejmują dobrze ci znany
język codziennej komunikacji. Czy kiedykolwiek zdarzyło ci się słyszeć uwagi typu: „Nie
jesteś pewien, co?" albo „Nie polubisz jej". Jest to po prostu czytanie w myślach! Tego rodzaju
stwierdzenia miałyby sens tylko wówczas, gdybyśmy rzeczywiście posiadali tę zdolność.
Osoby, posługujące się tym wzorcem, są przekonane, że wiedzą, co myśli lub czuje ich
rozmówca, mimo że nie dysponują dostatecznymi przesłankami na poparcie swych przekonań.
Weźmy następujący przykład: „Był zachwycony, lecz tego nie okazywał". Stale przyjmujemy
podobne założenia, często opierając się na wskazówkach niewerbalnych, które - jak nam się
wydaje - doskonale rozumiemy. Zarówno ten jak i pozostałe powszechne wzorce językowe
zazwyczaj rozpoznajemy w wypowiedziach innych osób na długo przed zaobserwowaniem ich
u samych siebie.
Schemat czytania w myślach jest fascynująco zróżnicowany. Czasem niesłusznie zakładamy, iż
ludzie rzeczywiście posiadają tę zdolność i nasze wypowiedzi odzwierciedlają ten pogląd
„Musiałeś wiedzieć, ze to mi się nie spodoba" albo „Wiedziałeś, ze to mnie wytrąci z
równowagi". Czytanie w myślach oraz wymaganie podobnej zdolności od innych jest klasyczną
receptą na kosmiczną awanturę.
Reakcją na ten wzorzec jest pytanie- „Skąd wiesz?", jak w poniższym przykładzie:
- Mary się mną nie interesuje
- Skąd wiesz, ze się tobą nie interesuje?
- Nigdy nie pyta o moją pracę
Pytanie wywołało inne stwierdzenie, zawierające złożoną równoważność (zaniechanie pytania
o pracę jest równoznaczne z brakiem zainteresowania) oraz kwantyfikator ogólny „nigdy".
Zadając pytanie- „Nigdy?" można umieścić rozmowę w konkretnym kontekście, a następnie
zapytać. „W jaki sposób brak pytań o pracę oznacza brak zainteresowania?". Odpowiedź ujawni
wszelkie fałszywe powiązania między tymi dwoma stwierdzeniami

74
 Mylne rozpoznawanie przyczyn
Innym rodzajem zniekształcenia, blisko spokrewnionym ze złożoną równoważnością, jest ciąg
przyczyna-skutek. Stwierdzenie „Jest szczęśliwsza, od kiedy przeszedł na emeryturę" zakłada,
iż jego „przejście na emeryturę" jest przyczyną jej „szczęścia". Z łatwością można wpaść w tę
pułapkę i dopatrywać się zależności między faktami, które w istocie nie mają ze sobą nic
wspólnego. Tego rodzaju wzorzec wyjaśniamy pytając: „W jaki sposób A powoduje B?"

Presupozycje
Kolejnym pokrewnym wzorcem są presupozycje. Pytanie: „Spotkamy się u ciebie biurze czy u
mnie?" zakłada, iż obie strony wyrażają chęć spotkania, a skoro tak, to w jednym z
wymienionych miejsc „Czy życzy pani sobie czerwony kapelusz czy czarny?" zakłada, ze
„pani" jest zdecydowana na kupno kapelusza. Presupozycje można zakwestionować, pytając
„Co sprawia, ze sądzisz ?"

ZAWIERANIE PRZYMIERZA ZE SŁOWAMI

W jaki sposób zrozumienie opisanych wyżej wzorców może pomoc ci zrealizować pragnienia?
Większość naszych poczynań odnosi się do innych osób, a tzw. ludzie sukcesu wydają się być
mistrzami w sztuce porozumiewania się. Metamodel przenosi komunikację interpersonalną na
inną płaszczyznę i sprawia, ze słowa pracują dla ciebie, a nie przeciwko tobie. Jak zauważyłeś,
każdy wzorzec można wyjaśnić, zadając standardowe pytanie. Nie oznacza to jednak, ze musisz
je wtrącać w każdej rozmowie. Jeżeli tylko rozpoznasz schemat i zakwestionujesz go w myśli,
zmienisz sposób postrzegania określonej sytuacji, własne odczucia oraz zachowanie.
Znając absurdalność, do której mogą prowadzić wzorce językowe, wyzwolisz się spod ich
wpływu, twoje odczucia będą uzależnione od interpretacji, uwzględniającej wszelkie wady
wypowiedzi. Nie będziesz podporządkowywał swojego postępowania zwodniczym
stwierdzeniom, ograniczającym możliwości działania. Ilekroć natrafisz na usunięcie i zechcesz
zebrać więcej informacji, możesz posłużyć się stosownym pytaniem, aby lepiej zrozumieć
komunikat. Nie musisz budować swych poczynań na podstawie nieprawdziwych wypowiedzi,
obojętne, czy są to presupozycje, czytanie w myślach czy błędne powiązania przyczyn i
skutków. Możesz również wyeliminować ze swojego języka puste porównania. Formułując cele
i plany, będziesz instynktownie unikał nominalizacji, dobierając słowa o konkretnym,
motywującym znaczeniu.

Rozmawianie ze sobą
Język wypowiedzi służy nie tylko do porozumiewania się z innymi, umożliwia on również
rozmawianie ze sobą, czyli prowadzenie tzw. dialogu wewnętrznego. Posługujesz się nim
analizując w myślach rozmaite zjawiska oraz precyzując własne odczucia. Ów dialog
wewnętrzny, bardzo zbliżony do języka mówionego, charakteryzuje się tymi samymi co on
wadami, opisanymi przez metamodel. Może zatem wprowadzić cię w błąd w takim samym
stopniu jak wypowiedzi innych osób „Nigdy ci się to nie uda" może być stwierdzeniem, które
powtarzasz w myśli znacznie częściej, niż słyszysz z czyichś ust, prawdopodobnie wierząc
samemu sobie. Wszystkie pytania metamodelu odnoszą się zatem również do dialogu
wewnętrznego.
O ile podczas rozmowy z inną osobą powinieneś zwracać baczną uwagę na ton głosu, by nie
wywołać wrogiej reakcji z jej strony, mówiąc do siebie nie musisz zachowywać takiej
ostrożności. Dzięki metamodelowi nauczysz się precyzować własne myśli, a także jasno
formułować wypowiedzi i skutecznie prowadzić negocjacje.

Rozpoznawanie wzorców
Wykonaj poniższe ćwiczenia.
75
 Przeczytaj wybrany artykuł lub felieton prasowy i znajdź zawarte w nim wzorce
metamodelu. Przejrzyj tekst kilkakrotnie; prawdopodobnie za każdym razem znajdziesz nowe
przykłady. Następnie zanotuj pytania, jakie zadałbyś autorowi lub osobom, których
wypowiedzi zostały zacytowane.
Po drugie, staraj się rozpoznawać te schematy, słuchając rozmów prowadzonych w pracy, w
domu lub wśród przyjaciół. Zaobserwuj, które z nich powtarzają się najczęściej. Na tym etapie
nie rób żadnych głośnych uwag, powinieneś tylko słuchać, rozpoznawać wzorce (nawet jeżeli
nie możesz ich zaklasyfikować do żadnej z kategorii) i formułować w myślach pytania.
Dzięki ćwiczeniom będziesz widział fakty w innym, bardziej obiektywnym świetle,
zdobywając zarazem większą kontrolę nad swymi odczuciami, a tym samym nad
kształtowaniem własnego życia.

9 Osiąganie mistrzostwa
NLP sprawia, że osiągnięcie mistrzostwa lub doskonałości leży w zasięgu każdego z nas.
Możemy dzięki niemu przyswoić sobie i spożytkować sposoby myślenia powszechnie uważane
za genialne. Wszyscy doświadczyliśmy owego „stanu mistrzostwa", ponieważ wykazujemy
przynajmniej jeden rodzaj umiejętności lub zdolności na jakimś polu, które inni są skłonni
uważać za wybitne. Osiągnięcie perfekcji jest zatem możliwe i realne, a zarazem nie wymaga
od nas nowych umiejętności; musimy jedynie jeszcze robić efektywniej to, co robiliśmy
zawsze.

WRODZONE ZDOLNOŚCI
Większość osób obdarzonych wrodzonymi zdolnościami w dowolnej dziedzinie nie zdaje sobie
sprawy z własnej sprawności. Niektórzy z łatwością wykonują w myślach skomplikowane
działania arytmetyczne, stosując sobie tylko znany system sumowania liczb, bez konieczności
zapisywania ich na papierze lub korzystania z kalkulatora. W porównaniu z możliwościami
komputera lub umiejętnościami specjalisty wysokiej klasy, owa zdolność nie wydaje się niczym
niezwykłym, niemniej dla wielu ludzi, którzy nie są w stanie żonglować liczbami w podobny
sposób, pozostaje ona zdumiewającym talentem. Obdarzone nim osoby przejawiają
mistrzostwo wzbudzające zazdrość innych, którzy nierzadko posiadają uzdolnienia w innych
dziedzinach. Załóżmy, że jeden z owych zazdrośników posiada dobrą pamięć muzyczną.
Wysłuchawszy tematu muzycznego, jest w stanie zagrać go na pianinie, niczym za dotknięciem
czarodziejskiej różdżki. W dowolnym czasie odtwarzana z pamięci melodia, uzupełniona
akompaniamentem, wprawia w osłupienie niemuzykalnego słuchacza.
Wokół nas żyje wiele osób, które potrafią bez wysiłku wykonywać tę lub inną czynność. Może
znasz kogoś, kto z łatwością nawiązuje kontakt z dziećmi, absorbując ich uwagę i dostrajając
się do nich w sposób, który dla ciebie pozostanie nieosiągalny nawet po wielu latach nauki. On
lub ona posiada cos, co moglibyśmy nazwać darem. Wyobraź sobie, ze jeden z twoich kolegów
uczy się grać w tenisa stołowego, a po dwóch miesiącach na tabeli rankingowej w waszym
biurze jego nazwisko pojawia się nad twoim (Trenujesz od dziesięciu lat, a teraz kolega
wyprzedził cię o kolejnych dziesięć). Następnie zaczyna trenować inne dyscypliny sportu i w
każdej z nich osiąga znakomite rezultaty Ktoś może z wyjątkową swadą i swobodą wygłaszać
przemówienia, podczas gdy ktoś inny obdarzony jest naturalną zdolnością pisania listów lub
sprawozdań. Jedna osoba potrafi sprawnie zorganizować akcję dobroczynną, inna ma zdolności
do majsterkowania, jeszcze inna - „rękę do kwiatów". W każdym z tych przykładów mamy do
czynienia z przejawami mistrzostwa, wynikającymi ze specyficzenej postawy mentalnej, z
pewnych wewnętrznych procesów, których najczęściej sobie nie uświadamiamy. Ty także
zawdzięczasz im swoje sukcesy - przecież każdy z nas posiada wrodzone zdolności w jednej

76
 lub kilku sferach aktywności.

DOSKONAŁE DZIAŁANIE
Opisane wyżej perfekcyjne działania wykazują kilka wspólnych cech. Po pierwsze, nie
jesteśmy świadomi własnego mistrzostwa. W wypadku tzw. zdolności wrodzonych, np. w
dziedzinie muzyki lub sportu, zazwyczaj z opóźnieniem zdajemy sobie sprawę z tego, ze nie
wszyscy są tacy sami jak my. Nawet medaliści olimpijscy lub inni wybitni przedstawiciele
rozmaitych specjalności mają trudności ze scharakteryzowaniem czynników, jakim
zawdzięczają swe osiągnięcia, a także z uznaniem własnego mistrzostwa, mogliby przypisać je
wytężonej pracy, chociaż nie wydają się dokładać równie usilnych starań jak ich mniej
utalentowani rywale.
Po drugie, przejawiając tego rodzaju doskonałość, w istocie nie podejmujemy wysiłku, z
całkowitą swobodą i pewnością siebie po prostu robimy cos dobrze. Ponownie posłużmy się
przykładem mistrzów sportu, którzy wydają się z łatwością bić rekordy. Osiągnęli oni poziom
kompetencji nieświadomej, toteż dla nich naprawdę jest to łatwe, chociaż nie bardziej niż
rachowanie w myślach lub naprawa piecyka gazowego dla kogoś, kto po mistrzowsku
opanował te czynności. Jest wiele prawdy w powiedzeniu „Im bardziej się starasz, tym gorzej
wychodzi". Oczywiście uświadomienie sobie własnych niedostatków jest częścią procesu
uczenia się, opisanego w rozdziale 1, a „stan mistrzostwa" wymaga osiągnięcia najwyższego
poziomu, tj. kompetencji nieświadomej. Najlepsze rezultaty uzyskuje się wówczas, gdy
wykonywane czynności nie wymagają zaangażowania świadomej uwagi. Jeżeli zaczniesz
analizować procesy zachodzące w twoim umyśle podczas czytania tej książki (co czynisz
efektywnie na poziomie nieświadomym), przyswajanie informacji, tworzenie wewnętrznych
reprezentacji, rozumienie wątków, o których czytasz, będzie przebiegało chaotycznie.
Skupienie świadomej uwagi na jakiejś części tego procesu - od sposobu nadawania znaczenia
znakom graficznym po przekładanie słów i zdań na obrazy i myśli - sprawiłoby, ze owo „łatwe"
zadanie stałoby się niemal niemożliwe. Jednym z sekretów mistrzostwa jest zaprzestanie starań.
Po trzecie, perfekcyjne umiejętności wydają się po części wynikiem stosowania szczególnej
strategii myślenia. Zagadnieniem tym zajmiemy się w dalszej części rozdziału. Rozmawiając z
najwybitniejszymi specjalistami w dowolnej dziedzinie, dyrektorami wielkich firm, wybitnymi
sportowcami czy artystami albo z osobami, które doskonale układają swoje stosunki rodzinne,
odnosimy wrażenie, iż zawdzięczają one swoje sukcesy specyficznemu sposobowi myślenia.
Nawet jeżeli nie zdają sobie sprawy, „jak to robią", posługując się uniwersalnym językiem
modalności myślenia, tj. wzroku, słuchu i dotyku, możemy w krótkiej dyskusji „wydobyć" z
nich strategie, które nieświadomie doprowadzili do perfekcji.
Wreszcie, mistrzostwa nie da się w pełni wytłumaczyć czynnikami pozostającymi poza naszą
kontrolą, np. narodowością, warunkami nauki, cechami genetycznymi lub cechami osobowości.
Każdy z nas osiągnął doskonałość przynajmniej w jednej dziedzinie i posiada potencjał,
umożliwiający uzyskiwanie podobnych wyników w wielu innych sferach. Wszyscy jesteśmy
mistrzami. Lepiej rozumiejąc proces myślenia, możesz sam decydować, w jakim kierunku
pragniesz rozwijać swe zdolności.

BARIERY NA DRODZE DO SUKCESU

Jakie czynniki uniemożliwiają nam osiągnięcie doskonałości? Nieżyjący już Milton H.
Erickson przeprowadził niezwykle znaczące doświadczenie z udziałem olimpijskiej
reprezentacji Stanów Zjednoczonych w strzelaniu z karabinka pneumatycznego. Każdemu z
zawodników zadał proste pytanie „Czy możesz trafić w środek tarczy?" Wszyscy zapytani
odpowiedzieli twierdząco. Kolejne pytanie brzmiało: „Czy możesz trafić w środek tarczy dwa
razy z rzędu?" Zawodnicy ponownie odrzekli „tak", lecz ze znacznie mniejszym przekonaniem.
Kiedy zapytał o trzy strzały, padło kilka odpowiedzi przeczących. Pięć kolejnych trafień przez
większość uznanych zostało za nierealne. Stało się oczywiste, ze żaden z zawodników nie
77
 wierzył w możliwość oddania więcej niż kilku kolejnych strzałów w dziesiątkę. Eksperyment
ten wykazał zaskakujący fakt, iż najlepsi zawodnicy w wybranej dziedzinie sportu wierzą w
osiągnięcie dobrego wyniku, lecz negują możliwość wielokrotnego powtarzania sukcesu. Stają
wobec tej samej bariery przekonań, która nie pozwala nowicjuszowi wierzyć, że w ogóle trafi
do tarczy. W obydwu przypadkach utrwalone przekonanie negatywnie wpływa na rzeczywiste
rezultaty.
Jeżeli potrafisz zrobić coś raz, nie ulega wątpliwości, że jesteś w stanie wielokrotnie powtórzyć
tę czynność. Zatem jeżeli nie możesz złożyć winy za doznane niepowodzenie na przeciwny
wiatr, klątwę przeciwnika lub przedmiot, którym się posługujesz (karabinek, kij golfowy,
urządzenia kuchenne lub cokolwiek innego), istota problemu musi kryć się w twym mózgu; w
sposobie myślenia i wyznawanych przekonaniach. Wniosek ten potwierdzają wyniki
wszystkich znaczących badań. Mistrz świata myśli jak mistrz. Pianista-wirtuoz myśli jak
wirtuoz. Klucz do sukcesu kryje się w umyśle.
Moglibyśmy potępić strzelców za brak wiary w możność wielokrotnego powtarzania celnego
strzału, lecz wszyscy jesteśmy winni wyznawania samo-ograniczających przekonań w różnych
dziedzinach. Każdy z nas pamięta chwile, kiedy jego działania cechowała mistrzowska
biegłość; wszystko się wówczas udawało i możliwość niepowodzenia nie była w ogóle brana
pod uwagę. Innymi słowy, oddaliśmy jeden celny strzał. Jednakże, podobnie jak strzelcy, nie
wierzymy, że możemy wielokrotnie osiągać takie same rezultaty. Dzięki NLP możesz nauczyć
się konsekwencji w działaniu oraz zastosować strategie sukcesu w innych dziedzinach życia.

FAŁSZYWI PRZYJACIELE
Istnieje kilka bardzo powszechnych barier na drodze do sukcesu, tj. sposobów, w jakie
negatywne przekonania przejawiają się w naszych codziennych czynnościach, uniemożliwiając
osiągnięcie mistrzostwa. Paradoksalnie niektóre z nich stosują wobec nas bliscy, kierujący się
dobrymi intencjami, toteż możemy je nazwać „fałszywymi przyjaciółmi".

„Bardziej się staraj"

Z punktu widzenia logiki jest to dobra rada, niestety, nieskuteczna. Okres najintensywniejszego
przyswajania wiedzy przypada na pierwsze lata życia, a uczenie się przebiega najskuteczniej
wówczas, gdy traktujemy je jak zabawę, nieświadomi podejmowania jakichkolwiek starań.
Uczenie się i osiąganie mistrzostwa jest procesem naturalnym. Dorośli, którzy nie umieją
pływać, jeździć na rowerze lub wykonywać innych czynności powszechnie uważanych za
łatwe, z reguły pamiętają przykre doświadczenia z dzieciństwa, kiedy zmuszano ich, by
bardziej się starali, a przede wszystkim zawstydzano, wyśmiewając ich nieudane próby. W tego
rodzaju przypadkach usilne starania nie tylko blokują naturalne uczenie się, ale również wpajają
na całe życie niską ocenę własnych możliwości w określonej dziedzinie. Nie oznacza to, ze
wszelki wysiłek jest niewskazany. Jeżeli jednak podejmowane działania nie przynoszą efektów,
należy spróbować zrobić to inaczej zamiast dokładać coraz bardziej usilnych starań, stosując
nieskuteczne metody. Bardziej oddany przyjaciel mógłby doradzić „Spróbuj czegoś innego".

„Bądź perfekcyjny "

Wiele negatywnych przekonań wywodzi się z uwarunkowań społecznych, które każą nam
dążyć do perfekcji. Musimy mieć doskonałą sylwetkę, doskonałą pracę, doskonały dom i
doskonałe małżeństwo, próbujemy zatem osiągnąć ideał, który uznalibyśmy za nierealny,
gdybyśmy tylko zastanowili się nad nim przez chwilę. Mimo to steruje on naszymi działaniami
i przekonaniami, uniemożliwiając wyznaczanie i osiąganie innych, realistycznych celów.
Sukces i mistrzostwo nie są, w odróżnieniu od perfekcji, miejscem, do którego dążymy, lecz
podróżą. Nigdy nie przestajemy się uczyć oraz popełniać błędy. Przeprowadzając test
precyzujący cele, opisany w rozdziale 2, możesz zdemaskować tego rodzaju fałszywe
przekonania i nie ograniczać własnych możliwości.
78
 „Zrób mu przyjemność"
Powyższa rada, podobnie jak wielu innych fałszywych przyjaciół, prawdopodobnie pochodzi
od „autorytetu" osoby, instytucji, kodeksu wartości, toteż wydaje się nie do zakwestionowania
Jednak i ona nie jest prawdziwa ani pomocna w realizacji celów. Ileż razy słyszałeś (lub
mówiłeś sobie). „Cokolwiek robię lub mówię, on jest zawsze niezadowolony"? Opierając
dążenia do sukcesów na tego rodzaju niesłusznej przesłance (czyli podejmując coraz bardziej
usilne starania), odsłaniasz jej fałsz. Zadowolenie innej osoby może być pożądanym skutkiem
osiągnięcia własnego celu oraz elementem sprawdzianu konsekwencji, opisanego w rozdziale
drugim, lecz nie jest ono drogą prowadzącą do mistrzostwa.

„Pospiesz się"
I ta rada wywodzi się z okresu dzieciństwa, kiedy byliśmy sterowani przez dorosłych. „Idź
szybciej", „biegnij szybciej", „czytaj szybciej", a w dorosłym życiu „skończ pisać ten list i
wyślij go szybko". Jest ona inną formą podejmowania bardziej usilnych starań, tj. „logiczną"
metodą lewej półkuli stosowaną w celu uwolnienia się od wnikliwości prawej części mózgu.
Kiedy gonią cię terminy i czujesz, ze tracisz grunt pod nogami, uwaga „pospiesz się" jest
ostatnią, jakiej potrzebujesz, może ona skutecznie zablokować mózg „Zwolnij, odpręż się,
przecież musi być jakiś sposób " - rada tego typu znacznie skuteczniej pomoże ci znaleźć
dostęp do zasobów umysłu. Wiedząc, dokąd zmierzasz, i stosując właściwe strategie, będziesz
osiągał wyznaczone cele w najlepszym stylu i najkrótszym czasie. Opóźnienia spowodowane
przez popełnione pomyłki oraz korektę trybu postępowania, opartą na informacjach zwrotnych,
stanowią nieodłączną część drogi do sukcesu. Proces osiągania go nie przebiega wskutek tego
wolniej, w dążeniu kierunek jest ważniejszy od tempa.

„Bądź silny"
Nie okazuj słabości, walcz, włącz się do współzawodnictwa - tego typu rady również nie
wywołują zamierzonego skutku Siła fizyczna (a czasem nawet postawa macho) jest ceniona
niezwykle wysoko w naszym społeczeństwie. W pracy i w domu powinniśmy przejawiać dobrą
formę, bez względu na samopoczucie. W rzeczywistości większość wybitnych osiągnięć
angażuje siłę innego typu, swego rodzaju prężność ducha i umysłu, która pozwala prze-
zwyciężać przeszkody mimo nie najlepszej kondycji fizycznej. Paradoksem jest, iż ta
wewnętrzna moc jest bardziej związana z poczuciem spokoju, spójności i pokory, niż z taką
siłą, przy której upiera się ów dobrze nam życzący przyjaciel. Zawarty w mózgu potencjał
sprawia, iż zastąpiwszy siłę mądrością, możemy osiągać dowolne cele. Szczery przyjaciel
doradziłby: „Bądź zaangażowany, czujny i elastyczny".
Przedstawione wcześniej bariery zazwyczaj przybierają postać głosu wewnętrznego, owego
duchowego dialogu, który przeprowadzamy ze sobą, by zmusić się do skuteczniejszego
działania, chociaż ich źródłem są niewątpliwie upomnienia, które często słyszeliśmy w
przeszłości. Podobnie jak rzeczywistych przyjaciół, również owych „doradców" możesz
dobierać według własnej woli, a także zrywać z nimi kontakty. Masz możliwość wyboru i
możesz sam sprawdzić, czy „fałszywi przyjaciele" ułatwiają ci czy utrudniają osiąganie celów.

POCZUCIE MISTRZOSTWA
Przeanalizujmy teraz kwestię twojego wrodzonego, choć zapewne uśpionego mistrzostwa.
Pamiętaj, iż osoby, które osiągnęły doskonałość w jakiejś dziedzinie, nie są jej świadome,
nawet jeżeli ich biegłość jest oczywista dla wszystkich wokół Rozważmy tak pospolitą
umiejętność, jak zawiązywanie sznurowadeł. Rzadko przychodzi nam na mysi, ze jest to
niezwykle złożona czynność, jeżeli jednak obserwowałeś kiedyś dziecko, zazdrośnie przygląda-
jące się, jak jego nieco starszy kolega nonszalancko demonstruje swe umiejętności w dziedzinie
sznurowania butów, wiesz, jak wygląda mistrzostwo z zewnątrz. Spróbuj przekonać kogoś, kto
79
 nie potrafi pływać lub jeździe na rowerze, ze jest to łatwe; „każdy to potrafi, trzeba tylko
spróbować", a zaczniesz rozumieć, na czym ono polega. Połowa naszego społeczeństwa może
świetnie radzie sobie z majsterkowaniem, mimo to ta nieświadoma sprawność wydaje się
pozostałym niemal nadludzka.
Jeżeli nie przekonały cię zaprezentowane przykłady, pomyśl o czynnościach, które wykonujesz
w ciągu dnia. Niczego nie pomijaj, golenia, parzenia kawy, prowadzenia samochodu,
odprowadzania dzieci do szkoły lub przeczytania powieści w ciągu kilku wieczorów Następnie
spróbuj zauważyć niepojętą złożoność tego, czego dokonałeś, setki skoordynowanych ruchów
mięśni, przemian chemicznych w organizmie, sprawność manualną, dzięki którym możesz np.
przejechać wiele kilometrów, nieświadom, ze prowadzisz samochód, myśląc o czymś zupełnie
innym lub rozmawiając z towarzyszem podróży. Albo przenieś się myślami w przeszłość
Umiejętność chodzenia nie straciła nic ze swego znaczenia tylko dlatego, ze nie pamiętasz
owych tysięcy „nieudanych" ruchów, których zwieńczeniem były pierwsze, chwiejne kroki.
Musiałeś podjąć milion prób nawiązania porozumienia w ojczystym języku, byś mógł dzisiaj
swobodnie rozmawiać, nieświadom ogromu wysiłku włożonego w zdobycie tej sprawności. Nie
wspominając już o obsłudze magnetowidu i innych czynnościach.
Mistrzostwo jest zatem uniwersalne. I oczywiście przejawia się w relacjach z innymi, którzy z
takim samym podziwem przyglądają się, jak demonstrujesz swe wyjątkowe uzdolnienia lub
umiejętności, z jakim ty obserwujesz przejawy doskonałości innych. Powyższe stwierdzenie
dotyczy zarówno tego samego rodzaju umiejętności (np. różnych poziomów zaawansowania w
określonym rzemiośle, grze na instrumentach muzycznych, sporcie lub uniwersalnych
sprawnościach, np. prowadzeniu samochodu), jak i odmiennych dziedzin. W pierwszym
przypadku prawdopodobnie przyglądasz się czyjejś sprawności w taki sam sposób, w jaki
absolutny nowicjusz patrzy na ciebie, natomiast w drugim zdumiewa cię całkowicie obca
umiejętność. Pod innymi względami mistrzostwo ma jednak charakter osobisty i
niepowtarzalny. Pewne czynności wykonujesz w jedyny, tylko sobie właściwy sposób.
Zastanów się chwilę i przypomnij sobie działanie lub wydarzenie, w którym zademonstrowałeś
swą biegłość, doznając zarazem poczucia absolutnej pewności siebie. Bez wysiłku osiągnąłeś
wówczas doskonałość.
Teraz ponownie przeżyj to doświadczenie z możliwie największą intensywnością. Posłuż się
technikami stosowanymi w poprzednich ćwiczeniach, skupiając się kolejno na wszystkich
modalnościach: wzroku, słuchu, dotyku. Zanotuj submodalności, korzystając w razie potrzeby z
listy zamieszczonej na stronach 57-58. W szczególności spróbuj przywołać dominujące
wówczas doznanie, mogło nim być poczucie lekkości, „ściskanie w dołku" itp. Następnie określ
dziedzinę życia, w której chciałbyś zyskać więcej pewności siebie. Dla potrzeb ćwiczenia nie
musisz wybierać sfery, w której czujesz się „beznadziejnie", lecz tę, w której możesz osiągnąć
postępy i - co jest najbardziej wskazane - którą będziesz miał okazję zajmować się w
przyszłości. Dokonawszy wyboru, odtwórz w wyobraźni związane z nią doświadczenie.
Porównaj submodalności właściwe stanom mistrzostwa i „przeciętności". Nie spiesz się, masz
przecież dużo czasu, odpręż się i wprowadź w stan alfa, który ułatwia tworzenie wyobrażeń i
obserwowanie różnic.

POWIELANIE MISTRZOSTWA
Kolejnym etapem jest przenoszenie submodalności ze stanu mistrzostwa do sytuacji, którą
pragniesz zmienić. Jeżeli obrazy pierwszego wspomnienia są większe i jaśniejsze, należy nadać
te same cechy wyobrażeniu czynności, w której chcesz osiągnąć postępy. Wizja mistrzostwa
często bywa zasocjowana (tzn. obserwujesz sytuację z punktu widzenia jej uczestnika),
natomiast przeciętności - zdysocjowana; nie wolno ci zapomnieć o skorygowaniu tego aspektu
doświadczenia. Przeanalizuj kolejne submodalności i usuń wszystkie różnice, stosując
skuteczny, mistrzowski wzorzec. Na zakończenie, doznając ponownie sytuacji, którą pragniesz
zmienić, przywołaj odczucia, wszelkie submodalności kinestetyczne, które zidentyfikowałeś i
80
 dobrze poznałeś podczas odczuwania stanu mistrzostwa.
Co począć, gdy przywołane z pamięci doskonałe zachowania nie są satysfakcjonujące,
zwłaszcza w porównaniu z osiągnięciami innych? Poza kreowaniem wizji własnych
doświadczeń możesz wyobrazić sobie kogoś innego, nawet wysokiej klasy specjalistę, którego
widziałeś tylko w telewizji, wykonującego określone czynności. W takim wypadku musisz
zmobilizować całą potęgę wyobraźni. Czyniąc to, nadaj tworzonym obrazom charakter
zasocjowany, tj. postaw się na miejscu wybranej osoby i postępuj tak jak ona, doświadczając
tych samych wrażeń.
Opisaną wyżej technikę modelowania można zastosować również w odniesieniu do dziedzin, w
których pragniesz podwyższyć swe umiejętności. I w tym przypadku poza zmianą
submodalności możesz wyobrazić sobie inną osobę i stworzyć odpowiednią, zasocjowaną
wizję. Wyobrażenia, w których zajmujesz miejsce innej osoby, mogą przynieść istotne zmiany,
nawet jeżeli nie posiadłeś w wysokim stopniu umiejętności sterowania submodalnościami.
Podstawowe techniki, omówione w niniejszym rozdziale, możesz stosować zawsze, gdy
pragniesz skojarzyć lepszy stan umysłu z określonym rodzajem działalności. Jeżeli
identyfikacja submodalności, które powinieneś zmienić, nastręcza ci trudności, możesz wybrać
wydarzenia lub działania wywołujące skrajnie odmienne odczucia. Np. typ aktywności, która
wzbudza w tobie wręcz obawę i której wspomnienie jest nieprzyjemne, zapewnia większe
prawdopodobieństwo zaobserwowania innych submodalności. W takim przypadku obraz
zapewne będzie zamglony, odległy, może nawet czarno-biały, całkowicie odmienny od ostrych,
barwnych wizji doświadczeń mistrzowskich.
Przyczyną obawy, jaką odczuwasz na samą myśl o wykonywaniu określonych czynności, jest
kombinacja submodalności w każdym z trzech podstawowych systemów reprezentacji.
Zmieniając je, zmienisz również swoje odczucia, a co za tym idzie - osiągnięcia. Przedmiot
obawy, tj. konkretny rodzaj aktywności lub umiejętności, nie tłumaczy związanych z nią
odczuć, czyli stanu umysłu oraz oceny własnych możliwości - te wynikają raczej z in-
dywidualnych, niepowtarzalnych skojarzeń z miejscem, osobą, czynnością lub wspomnieniem.
Zatem podstawowym źródłem zróżnicowania naszych osiągnięć w poszczególnych
dyscyplinach jest odmienny sposób postrzegania ich; innymi słowy, nie jest nim treść
określonego rodzaju umiejętności lub działania, lecz utrwalony wzorzec myślenia.
Jeżeli bez trudu rozpoznajesz różnice między submodalnościami odpowiadającymi
poszczególnym wspomnieniom, możesz stopniowo przekształcać swe postępowanie, np.
rozpoczynając od osiągania mistrzostwa w dziedzinach, w których zdobyłeś już stosunkowo
wysoki poziom umiejętności, budować na nim kolejne sukcesy. Stosując zalecane techniki krok
po kroku, ułatwiasz sobie zastosowanie nowego typu zachowań w praktyce. Jeżeli np.
regularnie przewodniczysz obradom określonego zespołu lub przedstawiasz miesięczne
sprawozdania, będziesz mógł sprawdzić swe mistrzostwo w znajomym otoczeniu. Następnie
możesz podjąć inne, trudniejsze wyzwania Zatem jak najszybciej zastosuj wszystkie metody w
codziennych sytuacjach życiowych.

STRATEGIE MISTRZOSTWA
Jednym z czynników mistrzostwa, które zdefiniowaliśmy na początku rozdziału, jest
umiejętność naśladowania strategu myślenia stosowanej przez wybitne jednostki. Składnikami
każdej z owych strategu są modalności, które występują w technikach NLP i do których
odwołujemy się, by wytłumaczyć różnice między ludźmi i między zachowaniami
Rozpoznaliśmy już modalności, a następnie submodalności, musimy teraz określić kolejność, w
jakiej one występują. Sekwencja submodalności ma decydujące znaczenie dla powodzenia
zastosowanej strategu To samo dotyczy słów. Zdania „Mam książkę w ręce" i „Mam rękę w
książce" mają całkowicie odmienne treści, a różnica między nimi przejawia się jedynie w
składni, czyli w pozycji słów w głębokiej strukturze zdania
Zobrazujmy te rozważania na przykładzie przyrządzania potraw. Możesz mieć wszystkie
81
 potrzebne składniki we właściwych ilościach, jeżeli jednak nie połączysz ich ze sobą i nie
wykonasz wskazanych czynności w odpowiedniej kolejności, rezultat może być opłakany.
NLP poświęca zatem wiele uwagi strategiom stosowanym przez wybijające się jednostki
zarówno w ich aspekcie zewnętrznym (co robią i w jakiej kolejności), jak i wewnętrznym (w
jaki sposób myślą i w jakiej kolejności przebiegają procesy myślenia). Sekret mistrzostwa,
osiągniętego w dowolnej dziedzinie, kryje się w strategii. Powtarzając ją, niezmiennie
osiągamy te same rezultaty. Modelowanie i naśladowanie skutecznych strategu innych osób
pozwala na uzyskanie podobnych wyników. Zatem aby zmienić własne zachowania, a tym
samym osiągnięcia, musimy rozpocząć od szczegółowego zdefiniowania ich.
Powyższa koncepcja rewolucjonizuje dotychczasowe poglądy na rozwój jednostki. Wybrany
przez nas „mistrz" mógł spędzić wiele lat na wytężonej pracy, nieświadom strategu, jakie
opracował przez ten czas. Dzięki NLP jesteśmy w stanie określić model myślenia i zachowań
tej osoby, a następnie osiągnąć podobne wyniki w znacznie szybszym tempie. Oczywiście nie
uda nam się natychmiast wypracować niezbędnej koordynacji ruchów lub zdobyć innej
pożądanej sprawności, lecz prawdopodobnie zajmie nam to tylko niewielki ułamek czasu, który
pochłonęło pierwotne opracowanie mistrzowskiej strategu. Gdyby mistrzostwo było szyfrem do
sejfu, musiałbyś poznać właściwe cyfry i ustalić ich kolejność. Gdy ci się to uda, będziesz mógł
z niego korzystać, kiedy zechcesz. Strategia jest kluczem, dzięki któremu zrealizujesz swe
pragnienia.
Każdy z nas ma własne strategie wykonywania automatycznych czynności. Osiągając wybitne
rezultaty, mistrzowie niezmiernie rzadko zdają sobie sprawę z własnego sposobu myślenia
Często nie znają tych procesów (systemu reprezentacji i jego submodalności) w
wystarczającym stopniu, by mogli przekazać innym składniki i sekwencję swych skutecznych
strategu. Tego rodzaju szyfry zostaną jednak wkrótce złamane. Już dziś możemy wykorzystać
strategię poprawnego pisania. Wykazano, iż w pewnych sferach (m.in. wyżej wspomnianego
bezbłędnego pisania) osiąganie mistrzostwa zawsze przebiega według tego samego schematu
Innymi słowy, wszystkie osoby, które osiągnęły doskonałość w tej dziedzinie, stosują ściśle
określoną strategię. Tu naśladowanie jej zawsze prowadzi do zmniejszenia liczby popełnianych
błędów ortograficznych.

Strategia poprawnego pisania

Jakiego odkrycia dokonało zatem NLP w sferze poprawnego pisania? Kluczem do omawianej
umiejętności jest wzrokowe zapamiętywanie słów. Nie obejmuje ona reprezentacji
kinestetycznej, polegającej na „odczuwaniu" ich, chociaż, o czym się niebawem przekonamy,
zmysł dotyku również bierze udział w omawianym procesie. Wymowa wielu słów nie odbiega
od ich pisowni, zatem moglibyśmy oczekiwać od osoby myślącej słuchowo, iż nie będzie ona
popełniać błędów ortograficznych. Istnieje jednak wiele takich, których brzmienie niewiele
mówi o pisowni, toteż opierając się na wrażeniach słuchowych, moglibyśmy tylko utrudnić
sobie zadanie Strategia poprawnego pisania musi obejmować metodę zapamiętywania „formy"
każdego słowa Najskuteczniejszą z nich jest ujrzenie w myślach poprawnie napisanego wyrazu
(nieco w górze z lewej strony przed „oczami umysłu") i zachowanie tego obrazu. Kiedy
ponownie je zobaczysz, będzie ono „wyglądać prawidłowo" lub, gdyby zawierało błąd, będzie
„razić cię". Wszyscy przebadani mistrzowie ortografii stosują określoną formę wizualizacji,
zazwyczaj patrząc do góry lub przed siebie, jak gdyby chcieli przywołać obraz danego wyrazu,
a następnie opuszczając wzrok, aby potwierdzić (kinestetycznie), że jest on poprawny.
Omawianą strategię wizualizacji przetestowano na studentach Uniwersytetu Moncton w New
Brunswick w Kanadzie polecając im zapisanie nonsensownych słów, z którymi nie zetknęli się
nigdy wcześniej. Część studentów poproszono, by zwizualizowali słowa patrząc do góry i na
lewo. Liczba popełnionych przez nich błędów natychmiast spadła o 20 procent. Wyniki grupy,
która dokonywała wizualizacji kierując spojrzenie w dowolnym kierunku, poprawiły się
zaledwie o 10 procent. U studentów, którzy mieli zapamiętać pisownię w sposób, do jakiego
82
 przywykli, nie odnotowano żadnych zmian. Bardzo interesujące były natomiast rezultaty
grupy badanych, którzy - zgodnie z instrukcją - wizualizowali słowa patrząc w dół i na prawo
(ta pozycja oczu odpowiada kinestetycznemu systemowi reprezentacji). Liczba popełnionych
przez nich błędów wzrosła. Powyższą strategię zastosowano z doskonałym rezultatem wobec
dzieci określanych powszechnie mianem dyslektycznych.
Jeżeli pragniesz poprawić swe umiejętności w dziedzinie ortografii, powinieneś zastosować
następującą strategię:

• Pomyśl o czymś dobrze znanym i przyjemnym.

• Przez kilka sekund przypatruj się wyrazowi, który chcesz zapamiętać.
• Odwróć wzrok, patrząc w górę i na lewo. Zwizualizuj ten wyraz tak dokładnie, jakbyś go
pisał.
• Ponownie przypatrz się wybranemu wyrazowi, odnajdując błędy, które popełniłeś w
wyobraźni. Powtarzaj powyższe kroki, dopóki nie uda ci się zapamiętać poprawnej pisowni.
• Aby sprawdzić wyniki, po krótkiej przerwie ponownie go zwizualizuj i zapisz.
• Jeszcze raz przypatrz się temu wyrazowi i napisz go od końca. Pozytywny wynik ostatniego
testu potwierdzi, iż stosujesz najlepszą, wizualną strategię (nie sposób zapisać wspak słowa
zapamiętanego fonetycznie).

Powyższa strategia stanowi fundament, na którym możesz oprzeć własne metody skutecznego i
szybkiego zapamiętywania pisowni. Staraj się posługiwać submodalnościami, które są dla
ciebie najbardziej efektywne, np. wyobrażając sobie wyrazy w ulubionym kolorze lub kroju
liter. Aby lepiej utrwalić w pamięci wyjątkowo trudne wyrazy, potraktuj je w szczególny spo-
sób, np. stosując znajome tło, którym może być np. ściana w przedpokoju twojego mieszkania.
Dziel długie słowa na fragmenty składające się z jednej lub dwu sylab.
Jeżeli będziesz stosował powyższą podstawową technikę, zapamiętanie pisowni dowolnego
wyrazu zajmie ci najwyżej minutę, a prawdopodobnie zaledwie kilka sekund. Powtarzając
ćwiczenie po półgodzinnej przerwie, natychmiast go sobie przypomnisz. Jeżeli nie, wystarczy
jedna dodatkowa wizualizacja, w której skorygujesz ewentualny błąd, abyś mógł przypomnieć
sobie ów wyraz nawet po dłuższym czasie zawsze wówczas, gdy będzie ci on potrzebny.
Skuteczne strategie nigdy nie zawodzą, o ile są rzetelnie stosowane. W wypadku pisowni ich
przydatność jest wprost proporcjonalna do długości i trudności słów. Większość wyrazów nie
jest szczególnie długa i trudna, zatem dzięki opisanej technice można zapamiętać je szybko i
skutecznie. Większość z nas wielokrotnie popełnia te same błędy (stosując nieskuteczne
strategie), zatem opanowanie pisowni nie wydaje się trudnym przedsięwzięciem. W typowych
przypadkach wymaga ono raczej tygodnia niż roku. Pamiętaj, że nabywając wprawy w
stosowaniu omówionej strategii, będziesz posługiwał się nią coraz szybciej i efektywniej. Jeżeli
sceptycznie zapatrujesz się na jej skuteczność, znajdź w słowniku jakiś trudny wyraz, utrwal go
w pamięci i przypominaj sobie, ilekroć zwątpisz w swą umiejętność poprawnego pisania.
Zastosuj również rzutowanie w przyszłość w odniesieniu do nowej sprawności, wyobrażając
sobie siebie w roli mistrza ortografii. Podniesiesz w ten sposób swą samoocenę, która w
przeciwnym razie mogłaby zniweczyć pierwsze odniesione sukcesy1.

Inne strategie mistrzostwa

Strategie mistrzostwa rozpoznano również dla innych dziedzin o podstawowym znaczeniu, np.
zapamiętywania lub kreatywności. Osoby szczycące się niezawodną pamięcią zazwyczaj
stosują wyobrażenia wzrokowe, podobnie jak mistrzowie poprawnego pisania. Rozwijaniu
umiejętności zapamiętywania poświęcono bardzo wiele książek, zatem nie będę próbował
uzupełniać opisanych w nich teorii". Pragnę jedynie stwierdzić, nie analizując szczegółów

1
Polecamy książki Harry Loray'na: Sekrety superpamięci i Superpamięć dla uczących się, (przyp.red.).
83
 indywidualnych technik, iż większość podstawowych strategii może być wykorzystana przez
każdego z nas i przynieść niemal natychmiastową poprawę.
Innym stałym czynnikiem modelowania mistrzostwa jest wysoko rozwinięta umiejętność
wykorzystywania wszystkich systemów reprezentacji i swobodnego „przełączania się" z
jednego w drugi. Dzięki niej (odnosi się to zwłaszcza do zapamiętywania), kombinacja
modalności (tj. widzenia, słyszenia i odczuwania określonego przeżycia) pozostawia w mózgu
trwałe wspomnienie. Np. warunkiem mistrzostwa w sferze muzyki jest oczywiście doskonały
słuch, pewne jego aspekty wiążą się jednak z rozwiniętymi umiejętnościami wizualnymi,
zarazem nie istnieje w tej sferze górny pułap możliwości. Wspomnienia rzeczywistych
wydarzeń zawsze angażują kilka modalności. Nie przypominamy ich sobie, jakbyśmy byli głusi
lub niewidomi, ograniczając się do jednego lub dwu zmysłów. Zatem, bez względu na to, który
system reprezentacji preferujesz, powinieneś rozwijać wszystkie podstawowe modalności
myślenia, byś mógł naśladować wszelkie strategie.
W innych przypadkach strategie mistrzostwa mają bardziej indywidualny charakter. Dwaj
„mistrzowie" mogą posługiwać się odmiennymi wzorcami, pozostającymi w związku z ich
własnymi preferencjami. Możesz zatem wybrać model, który bardziej ci odpowiada.
Najważniejsze jest to, by nie stosować jednej strategu do rozwiązywania wszystkich
problemów, lecz szukać coraz efektywniejszych metod postępowania.
Zafascynowała mnie strategia pewnego młodego człowieka, twierdzącego, iż jedyną rzeczą,
jaką potrafi robić naprawdę dobrze, jest codzienne wstawanie z łóżka w doskonałym nastroju i
pełnej gotowości do wszelkiego rodzaju działań. Weterani pozytywnego myślenia z zapartym
tchem słuchali, jak mężczyzna relacjonował swą strategię krok po kroku Z jego słów wynikało,
iż pierwszym wrażeniem, które docierało do jego świadomości po przebudzeniu, były dźwięki
śpiew ptaków lub uliczny gwar. Na tym etapie, nie wstając z łóżka i nie otwierając oczu,
wyobrażał sobie wydarzenia nadchodzącego dnia. Koncentrował się na jednym rodzaju zajęć,
który sprawiał mu największą przyjemność - przypominam sobie, ze mężczyzna ów był
zapalonym rowerzystą i pływakiem. Wykonywał w wyobraźni ulubione czynności, aż osiągał
etap, w którym musiał wstać z łóżka, ponieważ nie mógł się doczekać rozpoczęcia zajęć, nawet
jeżeli zaplanował je na później. Do tej chwili nie otwierał oczu. Kiedy tworzone przez niego
wyobrażenie osiągało punkt kulminacyjny i me był w stanie dłużej czekać, dosłownie
wyskakiwał z łóżka, aby rozpocząć kolejny dzień w doskonałym humorze i z poczuciem swych
nieograniczonych możliwości.
Jakaś dociekliwa słuchaczka zapytała go, co począłby, gdyby w planach na nadchodzący dzień
me miał żadnych fascynujących zajęć, które mogłyby wprowadzić go w tak dobry nastrój.
Odpowiedz była naiwna i pragmatyczna, lecz można by ją cytować w podręcznikach NLP:
nigdy do tego me doszło, ponieważ ów mężczyzna na każdy dzień planował wystarczająco
motywujące zajęcia lub wymyślał je przed wstaniem z łóżka. Wydaje się zatem, ze poranne
chandry są skutkiem niewłaściwej strategu. Nawiasem mówiąc, strategie zasypiania lub
osiągania pełnej wydajności natychmiast po zakończeniu przerwy na lunch są równie skuteczne
i możliwe do naśladowania.

Symboliczny zapis strategii mistrzostwa

NLP opracowało ogólne ramy, oparte na funkcjach trzech podstawowych zmysłów (wzroku,
słuchu i dotyku) umożliwiające przedstawienie dowolnej strategii w przejrzystej, powszechnie
zrozumiałej formie. W tym celu musimy znać nie tylko najważniejsze systemy reprezentacji,
ale również wiedzieć, czy określony zmysł ma charakter zewnętrzny (doznawanie „realnych"
bodźców) czy wewnętrzny (wewnętrznej reprezentacji tych doznań). I tak symbol Wz oznacza
wrażenia wzrokowe zewnętrzne, odnoszące się na przykład do strategii obejmującej
obserwowanie innej osoby, odbywającej trening sportowy lub demonstrującej technikę
szydełkowania. Ww tj. wrażenia wzrokowe wewnętrzne, oznaczają obrazy tworzone w myślach,
np. wizje wyrazów, przywoływane podczas nauki poprawnego pisania. SZ symbolizuje
84
 wrażenia słuchowe zewnętrzne, natomiast Sw - słuchowe wewnętrzne, w przypadku dialogu
lub głosu wewnętrznego oznaczane literami Sdw. Kz to wrażenia kinestetyczne zewnętrzne, do
których należy np. odczucie tej książki w twej dłoni lub ból głowy. Symbolem Kw posłużysz się
wyobrażając sobie, że głaszczesz kota lub fruwasz.
Jak wcześniej wspomniano, czynnikiem decydującym o niepowtarzalności strategii jest ich
składnia, czyli kolejność, w jakiej następują po sobie poszczególne reprezentacje. Strategię
„wstawania z łóżka w doskonałym nastroju", stosowaną przez opisanego wyżej szczęśliwego
rowerzystę, można zapisać w następujący sposób: Sz, Ww, Kw: wrażenia słuchowe zewnętrzne,
tj. śpiew ptaków lub uliczny gwar; wzrokowe wewnętrzne, tj. wizje wydarzeń nadchodzącego
dnia, tworzone z zamkniętymi oczami; oraz kinestetyczne wewnętrzne, tj. odczuwanie
przyjemnych doznań, włącznie z kontaktem skóry z wodą podczas pływania lub wiatrem
owiewającym twarz podczas jazdy na rowerze. U owego rowerzysty mogłoby również pojawić
się Sw, jako że przypominam sobie, iż widział i odczytywał listę zajęć zaplanowanych na
nadchodzący dzień, a potrzebował zapewne wszystkich trzech zmysłów, by zapewnić sobie tak
silną motywację. Mistrzowie ortografii najczęściej stosują schemat Wz, Ww, Kw, przypatrując
się wyrazowi, odtwarzając w myśli jego obraz, a następnie „wyczuwając", czy jest napisany
poprawnie.
Spróbuj rozpoznać i zakodować kilka własnych strategii. Być może zechcesz uwzględnić w
nich motywację, zwłaszcza jej siłę i źródła, np. wypowiedź, która poruszyła cię do głębi, lub
skierowane do ciebie słowa zachęty. Niektóre osoby za potężny środek stymulacji uważają
muzykę. A może motywowało cię coś, co widziałeś lub czytałeś albo obejrzany film? Co
wydarzyło się potem? Jakie procesy zaszły w twym wnętrzu? Czy ze stanem umotywowania
kojarzysz jakieś konkretne odczucie, a może obraz celu, do którego dążysz? Analizując własne
strategie, spróbuj uchwycić powtarzające się schematy. Może zechcesz zdefiniować swe
strategie doznawania strachu, samotności, frustracji lub innych dobrze znanych ci nastrojów -
przecież świetnie je opanowałeś, osiągasz te stany wcale się o to nie starając. Powinieneś
jednak przeznaczyć też trochę czasu na rozpoznanie swego stanu mistrzowskiego, ponieważ
będzie on kluczem do osiągania wspaniałych wyników w innych dziedzinach, nawet jeśli
skorzystasz również z modeli zewnętrznych.

Szczegółowa identyfikacja strategii mistrzostwa

Dla kilku dziedzin, w tym dla poprawnego pisania, rozpoznano uniwersalne strategie
mistrzostwa. Możemy jednak dowiedzieć się o nich znacznie więcej analizując te strategie na
poziomie submodalności. Poznaliśmy już czynniki mistrzostwa w zakresie ortografii (skuteczne
w każdym przypadku); spróbujmy teraz poznać strategię stosowaną przez najlepszych.
Wiedząc, iż najefektywniejszym systemem reprezentacji jest wizualizacja, zastanówmy się,
jakie submodalności, tj. strategie szczegółowe, umożliwiają osiągnięcie prawdziwie
mistrzowskich wyników. Odkryjemy je postępując tak samo, jak twórcy NLP, tj. poszukując
doskonałości wokół siebie i naśladując ją, zarówno z aspekcie zewnętrznym, jak i
wewnętrznym. Szczegółowe strategie można odkryć dla wszelkich rodzajów aktywności, nie
wyłączając strzelania, przygotowywania kolacji dla ośmiu osób i poprawnego pisania.
W wypadku szczęśliwego rowerzysty musielibyśmy poznać submodalności oraz kolejność, w
jakiej następują po sobie poszczególne elementy jego strategii.

• Co się wydarzyło, gdy usłyszał dźwięki dobiegające z zewnątrz?

• Czy odbierał świadomie inne odgłosy?
• Czy pojawiły się jakiekolwiek dźwięki wewnętrzne lub dialog wewnętrzny?
• Jakie doznanie wewnętrzne nastąpiło potem?
• Czy proces ten był uruchamiany przez plan dnia, np. kartkę kalendarza lub listę czynności?
• Czy rejestrował dźwięki, np. wypowiedziane głośno słowa, czy tylko obrazy?
• Czy obrazy czekających go wydarzeń pojawiały się w porządku chronologicznym, według
85
 stopnia przyjemności lub uciążliwości, według nadawanego im znaczenia?
• Jakie submodalności towarzyszyły każdemu wyobrażonemu wydarzeniu (obrazy duże, małe,
zasocjowane, zdysocjowane, wyraźne, zamazane, kolorowe czy czarno-białe)?
• Na czym polegały różnice między obrazem motywującym a pozostałymi wizjami?
• Czy rowerzysta mógł spowodować, że wydarzenie (np. przejażdżka rowerowa lub
zaplanowane na wieczór spotkanie z przyjacielem) było motywujące, odpowiednio kreując jego
wyobrażenie?
• Jaki charakter miały submodalności kinestetyczne: wewnętrzny czy zewnętrzny?
• Czy podczas tego procesu dobiegały z zewnątrz inne odgłosy, czy rowerzysta tuż po
przebudzeniu przestał być ich świadom?
• Ile czasu poświęcał swej strategii każdego ranka?

Zadając takie proste pytania, można odkryć najbardziej złożone i po mistrzowsku opracowane
strategie. Należy poznać możliwie najwięcej szczegółów, ułatwiają one bowiem modelowanie
strategii oraz naśladowanie określonego stanu lub umiejętności.
Liczenie w myślach należy do podobnej kategorii, co poprawne pisanie, ponieważ wymaga
stosowania wyobrażeń wizualnych, zwiększających zdolność zapamiętywania. I ta sprawność
jest jednak kształtowana przez zróżnicowane indywidualne strategie mistrzostwa. Jeden z
uczestników zajęć seminaryjnych, który osiągnął w tej dziedzinie niezwykłą biegłość, opowie-
dział mi, jak to robi. Widział wszystkie cyfry, niczym maleńkie, jarzące się neony, w lewej,
górnej części pola widzenia. Każda liczba miała inny kolor: „łatwe" przybierały jasne, żywe
barwy, natomiast „trudne", np. liczby pierwsze - monotonne i mdłe. Chociaż opis ów wydawał
mi się nieco dziwny, przedstawiał konsekwentną, absolutnie skuteczną strategię, której autor
twierdził z przekonaniem, iż jest ona „bardzo łatwa" w stosowaniu i „mógłby nauczyć jej
każdego".
Modelowanie mistrzostwa należy do najważniejszych zdobyczy NLP na polu osiągania
doskonałości, a proponowane przez nie techniki można spożytkować w każdej bez wyjątku
sferze aktywności.

KOTWICZENIE
Kotwiczenie jest techniką, którą można zastosować w połączeniu z opisanymi już metodami
osiągania mistrzostwa, aby wywrzeć silniejszy wpływ na własne zachowania.
Stany ducha, o czym dobrze wiesz, mogą zmieniać się bardzo szybko, zazwyczaj wskutek
oddziaływania bodźców zewnętrznych. Np. dźwięk dzwonka może uruchomić emocje
kojarzące się z końcem lekcji w szkole lub alarmem pożarowym. Dzwonek do drzwi może
wzbudzić uczucie radości lub strachu, w zależności od tego, czyjej wizyty oczekujesz. W NLP
bodziec, który uruchamia określony stan psychiczny, nazywany jest kotwicą. Znając systemy
reprezentacji, możesz wyobrazić sobie wiele kotwic, angażujących wszystkie pięć zmysłów.
Znajomy zapach może wywołać wspomnienie z dzieciństwa, podobny skutek może wywrzeć
fotografia, usłyszana melodia lub ton głosu.
Kotwice są tak powszechne, iż nie zwracamy na nie uwagi, a przede wszystkim nie zdajemy
sobie sprawy ze sposobu, w jaki stale na nas oddziałują, zmieniając z minuty na minutę nasz
stan ducha i fizjologię całego organizmu. Posługują się nimi nadawcy reklam, którzy
ustanawiają kotwice w formie marek produktów, wpadających w ucho melodii, obrazów lub
symboli. Podobnie jak inne cechy sposobu myślenia, kotwice ułatwiają przetrwanie, czerwone
światło oznacza, ze należy się zatrzymać, woń dymu informuje o pożarze. Wiele z nich dawno
utraciło swą przydatność, a mimo to nadal uruchamia nasze nieświadome reakcje. Ucząc się
ustanawiać nowe kotwice, możemy skutecznie spożytkować ten rodzaj automatycznego
myślenia.

86
 Ustanawianie kotwic
Pomyślmy najpierw o kilku prostych kotwicach, czyli bodźcach, które pomogą nam osiągnąć
pożądany stan. Mogą one angażować dowolny z pięciu zmysłów, jednak najłatwiej
wykorzystać do tego celu trzy podstawowe, tj. wzrok, słuch i dotyk Np. obraz czerwonego
światła prawdopodobnie uruchomi skojarzenie z nakazem zatrzymania się. Kotwice słuchowe
otaczają nas ze wszystkich stron, najczęściej bywają zawarte w rzeczywistym lub wyobra-
żonym brzmieniu słów. Kiedy mówisz sobie „uważaj", koncentrujesz się, stajesz się czujny i
rozważny. W rzeczywistości nie musisz słyszeć tego słowa czy widzieć czerwonego światła,
gdyż bodźce odebrane przez zmysły wewnętrzne uruchamiają tę samą reakcję. Splatając ręce w
geście wyczekiwania stosujesz kotwicę kinestetyczną lub czuciową Przyglądając się drobnym,
rytualnym czynnościom, wykonywanym przez sportowców tuz przed startem w zawodach,
zauważysz, jak różnorodne bywają stosowane przez ludzi kotwice.
Ponieważ będziemy się nimi posługiwać, ilekroć odczujemy potrzebę wywołania określonego
stanu umysłu, muszą one być dyskretne, innymi słowy, nie mogą być oczywiste dla innych.
(Przejęte od goryli uderzanie się obiema rękami w piersi może wzbudzać poczucie dominacji,
jeżeli jednak współpracownicy zaobserwują ten gest, twoja dalsza kariera może stanąć pod
znakiem zapytania!). Kotwica musi również być jednoznacznie przyporządkowana
określonemu celowi. Oznacza to, ze nie należy wykorzystywać w tym charakterze gestów
wykonywanych wielokrotnie w ciągu dnia. Np. uniesiony do góry kciuk lub znak koła
uczyniony przez złączenie kciuka z palcem wskazującym mogą być idealnym bodźcem,
uruchamiającym pozytywne nastroje, lecz nie będą one jednoznacznie przyporządkowane kon-
kretnemu stanowi mistrzostwa, który pragniesz wywołać.
Wymyśl teraz trzy bodźce, angażujące po jednej z trzech głównych modalności. Kotwicą
wzrokową może być dowolny obraz, który kojarzysz z określonym stanem umysłu, np.
wybrany obiekt z twojej wizji mistrzostwa. Kotwicą słuchową mogłoby być słowo, które
najlepiej ilustruje pożądany stan, np. „pewność siebie" lub „spokój". W charakterze kotwicy
kinestetycznej możesz wykorzystać rzeczywisty bodziec czuciowy, np. dotknięcie kciukiem
wskazującego lub środkowego palca - gest zarówno dyskretny, jak i nie stosowany
powszechnie. Jednak równie dobrze może nią być podkurczenie palców lewej stopy lub
podrapanie się w kark.
Aby nadać wybranym bodźcom charakter kotwic, przywołaj w wyobraźni doświadczenie
mistrzostwa, rozwijając je aż do punktu kulminacyjnego, w którym wszystkie modalności są
silnie zaznaczone i doznajesz ogólnego poczucia doskonałości. Wkraczając w tę fazę, zastosuj
wszystkie trzy kotwice - jednocześnie lub jedną szybko po drugiej. Wypowiedz wybrane słowo
lub słowa, zobacz obraz i wykonaj zaplanowany gest. Owe trzy bodźce zostały w ten sposób
skojarzone z doświadczeniem mistrzostwa. Jeżeli nie jesteś pewien, czy wystarczająco
intensywnie przeżyłeś to wyobrażenie lub nie zastosowałeś kotwic we właściwym momencie,
powtórz ćwiczenie. Kolejne wizualizacje wzmocnią skojarzenie kotwic z określonym stanem
ducha.

Rzutowanie w przyszłość
Wykorzystajmy teraz opisaną wyżej technikę. Przeżyj w wyobraźni przyszłą sytuację, w której
zechcesz przywołać swój stan mistrzostwa Ćwiczenie w wyobraźni wydarzeń z przyszłości
określane jest mianem rzutowania w przyszłość (zetknęliśmy się już z tym terminem).
Zwizualizuj czynność, którą pragniesz wykonywać lepiej, lecz tym razem zwróć uwagę na
bodźce wywołujące poczucie niemożności, lęku, świadomości własnych ograniczonych
możliwości i wszelkie hamujące cię doznania. Taką rolę może pełnić wkroczenie na scenę,
wejście do gabinetu szefa, czyjś głos, powstanie z miejsca, by wygłosić referat, bądź inny
czynnik, który zazwyczaj bezpośrednio poprzedza wykonanie określonej czynności, paraliżując
cię emocjonalnie.
Rozpoznawszy ten bodziec (będący w istocie skuteczną kotwicą negatywną), ponownie przeżyj
87
 w wyobraźni wybraną scenę i zastosuj wszystkie trzy kotwice mistrzostwa, dzięki którym w
jednej chwili przywołasz pożądany stan.
Powyższe ćwiczenie wykonaj kilkakrotnie. Twoje emocje zapewne ulegną natychmiastowej
zmianie, ponieważ zostały bezpośrednio skojarzone z wcześniejszym, silnym wyobrażeniem i
wywołanymi przez nie odczuciami. Jeżeli towarzyszy ci inna osoba, zaobserwuje u ciebie
zmiany fizjologu, odzwierciedlające nowy stan umysłu. Możesz spróbować zmienić kolejność
kotwic lub zastosować je jednocześnie. Niewykluczone, iż jedna z nich (np. kinestetyczna) w
zupełności wystarczy, byś natychmiast osiągnął pożądany efekt.
Ostatnim etapem jest oczywiście zastosowanie opisanych technik w praktyce. Postaraj się
znaleźć sposobność do spożytkowania kotwic. Ilekroć odbierzesz jakiś negatywny bodziec,
przywołaj na pomoc kotwice mistrzostwa i ciesz się stanem ducha, który sam wybrałeś Próbuj
osiągać doskonałość w każdej sferze aktywności i zaobserwuj, jak zmieni się wówczas twoje
życie.
Kotwiczenie przynosi niemal natychmiastowe efekty, toteż należy do najpotężniejszych technik
Ingerując w utrwalone wzorce zachowań może tez wywoływać sporo zamieszania, o ile nie
będziesz stosował tej techniki w rozsądny, wyważony sposób, stopniowo doskonaląc swe
subiektywne umiejętności w miarę doświadczania coraz większych, obiektywnych sukcesów.
Kotwice są szczególnie przydatne wówczas, gdy nagle musisz skorzystać z określonych
zasobów. W takich sytuacjach powinieneś jedynie zachować świadomość negatywnego bodźca,
który sygnalizuje pojawiające się problemy. Następnie możesz wykorzystać pozytywne
kotwice, które wybrałeś, przećwiczywszy uprzednio w myślach swoje stany mistrzostwa.

Kotwiczenie zasobów
Tzw. kotwiczenie zasobów odnosi się do kotwic kojarzonych z rozmaitymi zasobami
emocjonalnymi, np. pewnością siebie, spokojem, kreatywnością, asertywnością itp. Aby je
ustanowić, musisz przypomnieć sobie i odtworzyć w myślach sytuacje, w których towarzyszyły
ci te stany umysłu, stosując inną kotwicę dla każdego rodzaju zasobów. W ten sposób uzyskasz
do nich dostęp, ilekroć będą ci potrzebne.
NLP opracowało również szereg innych technik, obejmujących wykorzystanie kotwic. Niektóre
z nich służą do leczenia fobii i nie powinieneś zajmować się nimi, dopóki nie przyswoisz sobie
podstawowych umiejętności i nie odniesiesz kilku sukcesów. Inne metody są z kolei pomyślane
jako element terapii prowadzonej przez specjalistę i nie nadają się do samodzielnego
stosowania. Jednak już teraz dysponujesz szeroką gamą umiejętności, dzięki którym możesz
wprowadzić w swym życiu zasadnicze zmiany, przejmując nad nim większą kontrolę oraz
zyskując nowe możliwości wyboru i znacznie więcej szans na osiągnięcie upragnionych celów.

10 Stosunki z innymi ludźmi a osiąganie własnych celów

Jedno z omówionych w rozdziale 1 założeń NLP brzmi: „Treść komunikatu określa reakcja
odbiorcy". Obojętne, w jaki sposób porozumiewamy się z innymi - za pomocą wypowiedzi
ustnej, pisemnej czy języka gestów - zawsze robimy to w określonym celu, pragniemy np.
przekazać informację, ostrzec, wywrzeć wrażenie lub rozbawić drugą osobę. Jeżeli osiągamy
zamierzony rezultat, komunikacja jest skuteczna, bez względu na to, jak niekonwencjonalnymi
lub pozornie nieodpowiednimi środkami posłużyliśmy się w tym akcie. Jeżeli natomiast reakcja
odbiorcy jest inna od zamierzonej, próba porozumienia zakończyła się fiaskiem. Nadawcy
reklam oraz specjaliści z dziedziny public relations doskonale znają tę zasadę, ponosząc
nakłady na komunikację, pragną uzyskać w zamian wymierne efekty. Bez względu na to, jak
jednoznacznie i przejrzyście sformułowany jest przekaz (pisemny czy ustny), prawdziwym
sprawdzianem jego skuteczności jest osiągnięty wynik.
88
 NAWIĄZYWANIE KONTAKTU
Umiejętność efektywnego komunikowania się oznacza umiejętność osiągania zamierzonych
rezultatów lub celów poprzez oddziaływanie na innych.
Powyższe stwierdzenie odzwierciedla najważniejszy aspekt tego, co NLP określa mianem
kontaktu. Wzajemne zrozumienie i szacunek sprawia, ze komunikacja może być ograniczona
do minimum, nie tracąc na skuteczności. Dwie osoby, między którymi istnieje kontakt, stojąc w
przeciwległych kątach zatłoczonego pomieszczenia, jednym krótkim spojrzeniem mogą
przekazywać sobie skuteczne komunikaty. Natomiast brak kontaktu sprawia, ze dyrektor, który
tłumaczy pracownikom przyczyny planowanych zwolnień, nie osiągnie zamierzonego rezultatu,
choćby najstaranniej dobierał słowa, uzupełniając je wystudiowanymi gestami i posiłkując się
drogim sprzętem audiowizualnym.
Między kontaktem a komunikacją istnieje ścisła współzależność. Jedna wypowiedź może
ustanowić więź, która z kolei ułatwia zrozumienie następnych przekazów. W pewnych
przypadkach komunikat może jednak wywołać u drugiej osoby negatywne uczucia, a nawet
zerwać kontakt, nie wystarczy zatem rozważne dobieranie słów, sposobu wypowiedzi i
towarzyszących jej gestów. Jedynym sprawdzianem skuteczności komunikacji jest uzyskany
wynik.
Omówiliśmy wcześniej jeden istotny czynnik kontaktu, mianowicie wspólne preferencje co do
systemu reprezentacji. Np. „wzrokowiec" znacznie lepiej będzie radził sobie w rozmowie z
innym wzrokowcem niż z osobą o preferencjach kinestetycznych. Pomyślnie będą się układać
stosunki między dwiema osobami preferującymi zmysł słuchu, cechującymi się zapewne
podobną, wrodzoną umiejętnością słuchania, a także jednakowym tempem i przejrzystością
wypowiedzi. Jednakże kontakt można nawiązać również z osobą o odmiennych preferencjach,
rozpoznając je i „odzwierciedlając" jej reakcje fizjologiczne.

Odzwierciedlanie
Odzwierciedlanie jest zjawiskiem niezwykle powszechnym. Przyglądając się dwóm osobom
pochłoniętym rozmową, często zauważamy, ze sylwetka jednej z nich jest lustrzanym odbiciem
drugiej. Obie przyjmują tę samą pozę, pochylając się do przodu lub do tyłu, splatając ręce na
karku lub opierając łokcie na biurku, i nie zdają sobie z tego sprawy, odzwierciedlenie bowiem
jest nieświadomym, naturalnym sposobem wyrażania kontaktu. Może ono obejmować również
sposób wypowiedzi, intonację i ton głosu, rytm oddychania i inne cechy fizjologiczne.
Zastanawiające wydaje się to, ze dwie osoby, między którymi istnieje kontakt, nie muszą mieć
wspólnych zainteresowań, a jeżeli tak się dzieje, nie muszą być co do nich jednomyślne.
Kontakt wynika raczej ze wspólnego sposobu myślenia i odczuwania niż treści myśli lub treści
komunikacji. Odzwierciedlanie jest jednak umiejętnością, którą można opanować, specjaliści z
tej dziedziny nie kryją, iż zawdzięczają swą sprawność treningom. Odzwierciedlając w
naturalny sposób gesty osoby, z którą rozmawiasz, możesz stworzyć wrażenie kontaktu, który
mógłby zaistnieć między wami w przypadku jednakowych preferencji co do sposobu myślenia
Skuteczni negocjatorzy i sprzedawcy często przejawiają tę umiejętność.
Omawiana technika posuwa się jednak znacznie dalej Jak wiemy, język ciała może ułatwić lub
utrudnić komunikację. Osoba, która siedzi odchylona do tyłu, z rękami splecionymi na
piersiach i skrzyżowanymi nogami, zazwyczaj nie jest nastawiona przychylnie; nie ma zamiaru
nawiązać kontaktu, co potwierdzają jej gesty. Natomiast ktoś, kto pochyla się do przodu, jest
ożywiony i patrzy na ciebie z uwagą, prawdopodobnie przyjął otwarte, pozytywne nastawienie.
Mechanicznie odzwierciedlając język gestów nie wywrzemy zatem wpływu na klienta i nie
zawrzemy transakcji. Skoro jednak skłonność do przejmowania sposobu zachowania innej
osoby ma charakter nieświadomy, możemy z rozmysłem wywoływać zmiany w fizjologii
naszego rozmówcy, a tym samym w jego nastawieniu, stosując „pozytywne" gesty, tempo
wypowiedzi i ton głosu, które będzie on bezwiednie naśladował.
89
 Dopasowanie i prowadzenie
Wyobraź sobie, że próbujesz uspokoić kogoś, kto jest bardzo rozgniewany, mówi głośno,
podniesionym tonem. Dążąc do nawiązania kontaktu, zapewne dopasujesz do niego swoją
szybkość wypowiedzi i skalę głosu, by „stać się takim jak on" i wykazać w ten sposób, że
rozumiesz jego emocje. Spokojna, cicha wypowiedź prawdopodobnie nie dotarłaby do tej
osoby, gdyż w stanie silnego wzburzenia nie reagujemy bezpośrednio na odmienny tryb i ton
komunikacji. Jeżeli jednak będziesz stopniowo obniżał ton głosu i zmniejszał tempo
wypowiedzi, twój rozmówca zacznie nieświadomie dopasowywać się do ciebie, stając się taki
jak ty. Jeszcze bardziej redukując szybkość mówienia i intensywność ruchów sprawisz, że i on
zacznie zachowywać się, a tym samym myśleć, bardziej racjonalnie. Osiągnąłeś zatem
zamierzony cel, doprowadziwszy osobę do stanu, w którym może ona logicznie rozumować, a
zwłaszcza zrozumieć komunikat, który starasz się jej przekazać. Może to wydawać się
niewiarygodne, ale ta metoda naprawdę jest skuteczna.
Jeżeli nigdy dotąd nie zetknąłeś się z omawianą techniką, powinieneś ją wypróbować. Wybierz
sytuację, w której zechcesz zmienić stan emocjonalny drugiej osoby lub sprawić, by zaczęła
ona uważnie słuchać twych słów. Sekret tej umiejętności polega na powstrzymaniu się od
przybierania postawy „pana sytuacji" oraz oczekiwaniu, aż partner odzwierciedli najdrobniejszy
twój gest, zanim wykonasz następny. Omawiana technika określana jest terminem dopasowania
i prowadzenia. Wiele osób, które wydają się posiadać wrodzony dar komunikacji,
nieświadomie stosuje ją przez cały czas. Ty również możesz ją spożytkować w swoich
kontaktach z innymi.

WYKORZYSTANIE TECHNIK NLP DO CELÓW ZAWODOWYCH

Naprawdę skuteczna komunikacja wymaga kilku umiejętności. Preferowany sposób myślenia
rozpoznajemy ma podstawie doboru słów i zwrotów (np. „widzę, co masz na myśli" lub
„słyszę, co mówisz"), szeregu reakcji fizjologicznych oraz wzrokowych wskazówek systemu
reprezentacji. Zatem odzwierciedlanie można stosować w połączeniu z odpowiednimi słowami,
gestami oraz obserwacją ruchów oczu rozmówcy.

Sprzedaż
Co NLP może zaoferować sprzedawcom? Zakładając, że ustaliłeś preferowany system
reprezentacji potencjalnego klienta, zastanówmy się, co powinieneś zrobić lub powiedzieć, by
wpłynąć na jego decyzje. Możesz rozpocząć od włączenia do własnego języka słów i zwrotów,
które pasują do jego sposobu myślenia. Jeżeli pragniesz sprzedać polisę ubezpieczeniową
osobie o preferencjach kinestetycznych, mógłbyś użyć następujących sformułowań: „Proszę
sobie wyobrazić, co by pan czuł, gdyby...", „Jestem przekonany, że uchwycił pan znaczenie...",
„Chciałbym jeszcze dotknąć kwestii...". Nawet gdyby tego typu stwierdzenia wydawały ci się
nienaturalne, a ich oddziaływanie - wątpliwe, możesz dzięki nim osiągnąć zdumiewające
rezultaty. Posługując się nimi, mówisz językiem twojego klienta. Na tobie sprawiają one
wrażenie wymuszonych lub dziwnych tylko dlatego, że twoje preferencje są odmienne i
instynktownie używasz innych zwrotów. Świadomie dobierając wypowiedzi, wielokrotnie
apelujesz do kinestetycznego sposobu myślenia twojego klienta. Poruszając temat urlopu, na
jaki będzie go stać, gdy nadejdzie termin wypłaty ubezpieczenia, nadal będziesz mówił raczej o
związanych z nim odczuciach, niż o widokach i dźwiękach, które opisujesz, by rozbudzić
wyobraźnię osób o innych preferencjach. Używając sformułowań nie przystających do sposobu
myślenia potencjalnego nabywcy, nie tylko tracisz cenny czas, ale możesz osiągnąć skutek od-
wrotny od zamierzonego, wypowiedzi bowiem postrzegane jako „obce" zazwyczaj zostają
odrzucone.
Posuń swą kinestetyczną prezentację o krok dalej i pozwól klientowi odczuć dotyk
błyszczących broszur, zamiast kazać mu patrzeć na nie z daleka i słuchać twego głosu.
90
 Przyjazne położenie ręki na jego ramieniu może rozstrzygnąć o zawarciu transakcji - podczas
gdy osoba preferująca inny system reprezentacji wskutek takiego gestu zechce pozbyć się
ciebie jak najszybciej! Jeżeli sprzedajesz dom, pozwól kinestetycznemu nabywcy obejść go
dookoła we własnym tempie i odczuć jego klimat. Nie przerywaj jego skupienia żadnymi
bodźcami słuchowymi, np. słowami. Aby zachęcić klienta, zwróć jego uwagę na gładko
wypolerowaną mahoniową balustradę, mięsiste runo dywanu, wliczonego w cenę, lub na
fakturę kamiennego kominka. Ale przede wszystkim pozwól mu zatrzymać się na chwilę przy
każdym nowym odczuciu. Ustal preferowany przez klienta sposób myślenia i posłuż się nim w
celu nawiązania kontaktu i sfinalizowania sprzedaży.
Ćwiczenie w wyobraźni przyszłych zachowań, zwane rzutowaniem w przyszłość, jest kolejną
techniką NLP, wykorzystywaną przez sprzedawców, lecz równie skuteczną we wszystkich
sytuacjach, w których pragniesz nakłonić kogoś do podjęcia określonego działania. Będąc
sprzedawcą, przeprowadzisz w wyobraźni prezentację handlową i zwizualizujesz wynik, który
pragniesz osiągnąć Wielokrotnie powtarzane wyobrażenie utrwali wspomnienie sukcesu,
dodające ci wiary we własne siły, która często decyduje o ostatecznym sukcesie.
Przeprowadzone badania dostarczają licznych i przekonujących dowodów na radykalną
poprawę wyników sprzedaży wskutek zastosowania wyżej omówionych metod.
Dzięki technikom NLP możemy również skorygować głęboko zakorzenioną, negatywną
samoocenę, a także powielać doskonałe zachowania w różnych sytuacjach lub kopiować
mistrzostwo innego „modela" (np. najlepszego sprzedawcy w firmie). Ponownie przejrzyj
metody zmiany kontekstu oraz przekonań na temat samego siebie, opisane w rozdziałach 41 7, i
zacznij stosować je w sprzedaży oraz wywieraniu wpływu na innych.
Drugie, bardziej pragmatyczne podejście do omawianej dziedziny zakłada, ze sprzedaż
sprowadza się do odpierania zarzutów. Jeżeli tak jest rzeczywiście, należy znaleźć kreatywną
odpowiedź na każde zastrzeżenie. Wymaga to „przeramowania" pytania lub kwestii,
umożliwiającego znalezienie innego punktu widzenia, omijającego wysunięty zarzut. Techniki
„zręczność językowa" oraz „punkty widzenia", omówione w rozdziale 7, wskazują wiele
możliwości rozwikłania pozornie nierozwiązywalnych problemów lub odpowiedzi na krytyczne
uwagi Jeżeli jesteś sprzedawcą, definicję problemu możesz zastąpić wysuniętym zarzutem, a
następnie zastosować zróżnicowane punkty widzenia Wybierz te, które wydają ci się najlepsze,
i w razie potrzeby zacznij uwzględniać je w swych prezentacjach. Metamodel, zajmujący się
oddziaływaniem słów na zachowania jednostki, pozwala na dokonanie podobnego
przeramowania („Nie stać mnie na taki wydatek". „A gdyby było pana stać, czy wówczas
byłby pan zainteresowany?" Po tych słowach wyjaśniasz klientowi, jak mógłby gospodarować
swym budżetem i ile byłby w stanie zaoszczędzić na innych wydatkach.)

Prezentacje
Jednym z celów zawodowych, jakie można osiągnąć dzięki technikom NLP, jest skuteczne i
przekonujące zachowanie się w roli uczestnika lub przewodniczącego dowolnego zebrania.
Opracowane przez tę dyscyplinę metody odnoszą się również do prezentacji handlowych lub
wygłaszania przemówień, zarówno przed licznym audytorium, jak i wąskim gronem słuchaczy
Oczywiście między tymi dwiema sytuacjami istnieją różnice. Przemawiając do tłumu, nie
będziesz w stanie rozpoznać indywidualnych preferencji dotyczących sposobu myślenia (i
niewielki przyniosłoby to pożytek), toteż aby przykuć uwagę większości słuchaczy na możliwie
najdłuższy czas, użyjesz zróżnicowanych wypowiedzi, obejmujących wszystkie trzy
podstawowe modalności. Zawodowi mówcy doskonale o tym wiedzą, dlatego tez przeplatają
wyrażenia charakterystyczne dla wzrokowego i słuchowego trybu myślenia. Znacznie mniej
osób zdaje sobie sprawę z tego, ze należy używać bogatego zestawu bodźców zmysłowych, nie
ograniczając się do słów odzwierciedlających system reprezentacji preferowany przez samego
mówcę. Drobny przedmiot przekazany słuchaczom w celu zilustrowania określonej tezy, coś,
czego można dotknąć i obrócić w dłoniach, może zdziałać cuda jako środek przykuwania uwagi
91
 osób myślących kinestetycznie.
Znajomość metamodelu jest atutem w sytuacji, kiedy musisz sprawnie myśleć stojąc przed
słuchaczami. Najtrudniejsze pytania, w tym kwestionowanie atrakcyjności oferty, mieszczą się
w ramach jego standardowych wzorców Np. „To się nigdy nie sprawdziło " (nigdy?), „To
oczywiste " (oczywiste dla kogo?). Stosując tego typu zabiegi, potraktujesz swych poten-
cjalnych klientów uprzejmie, a jednocześnie ostatnie słowo będzie należało do ciebie. W
Wielkiej Brytanii lęk przed wystąpieniami publicznymi jest bardzo rozpowszechniony, można
go jednak zwalczyć bez trudu, stosując techniki NLP, umożliwiające przeramowanie własnej
samooceny oraz ćwiczenie w wyobraźni pożądanych zachowań na długo przed wystąpieniem
wobec rzeczywistych słuchaczy.

ZASTOSOWANIE TECHNIK NLP W STOSUNKACH Z INNYMI

Techniki odnoszące się do wykonywania zawodu sprzedawcy, uczestnictwa w zebraniach i
prezentacji oferty handlowej można zastosować zawsze wówczas, gdy próbujemy nakłonić inną
osobę do określonego zachowania, poczynając od uzyskania zwrotu pieniędzy za odniesione do
sklepu towary po zachęcenie dzieci do posprzątania zabawek. Większość naszych problemów
wydaje się dotyczyć stosunków z innymi. Rozważmy pospolity przypadek współpracy z osobą,
która „działa ci na nerwy". Nigdy nie nawiązałbyś z nią znajomości, gdybyś nie byt do tego
zmuszony. Niestety, twój zawód wymaga utrzymywania kontaktów z tą osobą. W jaki sposób
NLP może pomóc w rozwiązaniu tego rodzaju problemu?
Mógłbyś rozpocząć od zastosowania w praktyce założeń omówionych w rozdziale 1. Pamiętaj,
że każdy z was posiada odmienną mapę, interpretując otoczenie w sobie tylko właściwy sposób
i inaczej rozkładając akcenty. Twój współpracownik może przywiązywać wagę do czegoś, co
ty uważasz za błahe, i na odwrót - twoje priorytety mogą wydawać się prawie nieobecne w jego
myślach. Zrozumienie, że żaden z was nie zna obiektywnej rzeczywistości, lecz widzi ją w
ograniczony i przefiltrowany sposób, może być lekcją pokory. Roszczenie pretensji do
znajomości obiektywnych faktów i prawa do ich oceny jest nie tylko pozbawione racji, ale
również nieprzydatne; nie osiągniesz w ten sposób zamierzonych rezultatów. Skuteczna
komunikacja nie polega na stosowaniu decydujących argumentów, lecz na zrozumieniu mapy
drugiej osoby i nawiązaniu w ten sposób owocnego kontaktu.
Powyższe stwierdzenie nawiązuje do założenia, iż w komunikacji liczy się wynik. Jeżeli ktoś
może wywrzeć negatywny wpływ na twój stan ducha i wytyczone cele (a nawet na twą karierę),
a komunikacja nie przynosi pożądanych rezultatów, należy rozpoznać system myślenia
preferowany przez tę osobę. Pracownik pewnej firmy, zatrudniony na kierowniczym
stanowisku, stale popadał w konflikt ze swoją szefową. Ukończywszy kurs NLP, nagle zdał
sobie sprawę, że oboje mówili różnymi językami. Kilka słów wypowiedzianych przez szefową
w dniu, kiedy mężczyzna ów powrócił do pracy, podpowiedziało mu, że preferuje ona
kinestetyczny sposób myślenia. Kilka dni później, podczas dyskusji nad ważnym
sprawozdaniem, które obojgu napsuło wcześniej wiele krwi, starał się unikać
charakterystycznych dla siebie wyrażeń „wzrokowych" („Czy nie widzi pani tego w ten
sposób"? „To wygląda dobrze."), zastępując je słowami, często używanymi przez szefową:
„Potrafię lepiej uchwycić całość", „ten akapit odczuwa się znacznie lepiej", „co by pan czuł,
gdyby... ?" Ponadto mówił wolniej, gdyż dotychczasowe tempo jego wypowiedzi najwyraźniej
irytowało szefową. Znalazł wyjście z impasu komunikacyjnego, uświadamiając sobie, że ludzie
interpretują to samo zjawisko w różny sposób. Zacznij zatem rozpoznawać preferowane
systemy reprezentacji innych osób i spożytkuj tę wiedzę w każdym akcie komunikacji i w
każdego rodzaju stosunkach.

Rozpoznawanie preferencji co do „treści życia"

Moje doświadczenia dowodzą, iż problemy we wzajemnych stosunkach bywają również
skutkiem odmiennych preferencji co do kategorii „robić", „mieć", „być", „wiedzieć" i
92
 „współżyć", omówionych w rozdziale 2. W twoim otoczeniu mogą być osoby, które są
zadowolone tylko wówczas, gdy wszyscy wokół coś „robią". Nawet jeśli twoje sprawy służ-
bowe są załatwione i zgromadziłeś wszystkie niezbędne informacje, twój współpracownik
może stwierdzić, że nic nie robisz. Nietrudno ulec frustracji, wiedząc, iż owo „robić" nie jest
najważniejsze, lub że potrzebujesz więcej danych (wiedzieć) albo dodatkowych funduszy
(zdobyć), pracowników, maszyn itp. By zadowolić tę osobę, czasem wystarczą pozorowane
działania, które mogą procentować poprawą waszych wzajemnych stosunków.
Jeżeli zatem zgadzasz się na drobną zmianę procedury lub systemu pracy, „zrób" coś, np.
zacznij przerzucać fiszki w kartotece lub napisz sprawozdanie. Przejaw jakąś formę działania,
co może przynieść niespodziewane efekty. Odpowiadając w ten sposób na oczekiwania
współpracownika, możesz np. podnieść swe umiejętności w zakresie organizacji pracy.
Obserwując zachowania, wypowiedzi oraz przyczyny irytacji twych kolegów, wkrótce rozpo-
znasz ich preferencje: „Dlaczego nie zrobiłeś tego do tej pory?", „Czy jeszcze nie zdobyłeś
nowego zaworu?", „Czy nadal nie wiemy, kto produkuje ten artykuł?", „Zapytałeś Charliego,
czy nie ma nic przeciwko temu? (współżyć), „Będę zadowolony, gdy to wyślemy".
Nieuzasadnione animozje i wrogość między tobą a kolegą z pracy mogą wynikać również z
odmiennych preferencji w zakresie sekwencji treści życia. „Dlaczego siedzi bezczynnie, dopóki
nie otrzyma wszystkich informacji? Pracując w tym tempie z pewnością przegramy z
konkurencją." Bywają one tłem problemów we wzajemnych stosunkach znacznie częściej niż
różnice kulturowe, społeczne lub rozbieżne poglądy polityczne. Poznawszy ten aspekt
indywidualnych map rzeczywistości, możemy wykorzystać zgromadzoną wiedzę, by poprawić
stosunki z innymi i zrealizować pożądane cele.

Układanie stosunków z innymi

Przeramowanie jest uniwersalną metodą kreowania możliwości wyboru, skuteczną również w
sferze stosunków interpersonalnych. Czy możesz znaleźć kontekst, w którym zachowanie
twoich kolegów byłoby możliwe do zaakceptowania, a nawet godne pochwały? Czy oprócz
złych istnieją również pozytywne aspekty waszych wzajemnych relacji (np. „Mark jest
nieznośny, ale z nim zawsze wiesz, na czym stoisz"). Spróbuj zmienić kontekst, by ujrzeć
sytuację w innym świetle: „Widuję go zaledwie raz w tygodniu, więc nie muszę zaprzątać sobie
tym uwagi".
Jeżeli irytuje cię konkretna cecha lub sposób zachowania określonej osoby, np. ton głosu lub
szczególny sposób mówienia, zwizualizuj waszą ostatnią rozmowę zmieniając jedną lub dwie
submodalności. Mógłbyś rozpocząć od zastąpienia głosu męskiego kobiecym lub odwrotnie,
chyba że bardziej inspiruje cię np. Kaczor Donald. Możesz również wyobrazić sobie, iż osoba
ta ma około 30 cm wzrostu, i zaobserwować, jak zmieni się wówczas jej oddziaływanie na
ciebie. Zastąpiwszy wszystkie negatywne submodalności wzmacniającymi, zapożyczonymi z
spotkania z kimś, kogo szanujesz i z kim utrzymujesz życzliwe stosunki, możesz całkowicie
przeobrazić charakter waszych wzajemnych relacji. Ilekroć odbierzesz bodziec zmieniający
twój stan (może nim być ów szczególny sposób mówienia lub odgłos kroków tej osoby,
zbliżających się do drzwi twojego pokoju) zastosuj opracowaną zawczasu kotwicę, która
pozwoli ci zapanować nad własnymi odczuciami.
Postępując w ten sposób, możesz kształtować swe stosunki z innymi według własnej woli,
dostrzegając zarazem wszelkie merytoryczne problemy (jeżeli takie występują) w nowym,
bardziej obiektywnym świetle. Najważniejsze jest jednak to, iż od tej chwili relacje z określoną
osobą nie będą ci przeszkadzać, lecz pomagać w osiąganiu celów. Spróbuj dowolnie zmienić
submodalności stosując rzutowanie w przyszłość. Powtarzaj w myślach wyobrażenie
nadchodzącego spotkania, aż przestanie ono uruchamiać dotychczasowe reakcje. Kilka tego
rodzaju „prób" sprawi, iż przeprogramujesz swój umysł i przy najbliższej okazji odegrasz nową
rolę z niezachwianą pewnością siebie.
Nie zapominaj o tym, czego nauczył cię metamodel. Osoby uważane powszechnie za asertywne
93
 lub apodyktyczne często posługują się jego wzorcami, zastawiając na ciebie pułapki
Wielokrotnie w nie wpadłszy, zaczniesz odczuwać dyskomfort w rozmowie z nimi i
negatywnie oceniać całość waszych relacji. Staraj się rozpoznawać utarte schematy językowe i
traktuj je stosownie do ich rzeczywistej wartości, zamiast reagować emocjonalnie na każde
nieuzasadnione słowo czy stwierdzenie Sformułowanie w myślach właściwego pytania
całkowicie odmieni twój stan ducha (zapewniając ci zrozumienie i opanowanie sytuacji), dzięki
czemu będziesz mógł zacząć zadawać je głośno, przeobrażając charakter wzajemnych
stosunków Kiedy zadasz około dziesięciu uprzejmych pytań metamodelu, twój kolega czy szef
z pewnością zacznie darzyć cię większym szacunkiem, bez względu na to, czy wzrośnie
również jego sympatia do ciebie. Zastosowanie omówionych wcześniej technik
harmonizowania sposobu myślenia, odzwierciedlania oraz dopasowania i prowadzenia sprawi
natomiast, ze będziesz zarówno szanowany, jak i lubiany. Powyższe metody stanowią
niezwykle skuteczne środki zmiany twojego wizerunku w oczach innych osób, nieświadomych
stosowanych przez ciebie zabiegów.
Rozpatrywane zasady dotyczą wszelkiego typu relacji. Jeżeli w twoim życiu najbardziej liczą
się stosunki rodzinne i towarzyskie, natomiast do spraw zawodowych przywiązujesz mniejszą
wagę, proponowana metoda może okazać się przydatna w odniesieniu do wąskiego grona
rodziny i przyjaciół. W otoczeniu każdego z nas jest jednak ktoś, kto w znacznym stopniu
oddziałuje na nasze życie, wpływając na skuteczność w dążeniu do celów, oraz kilka osób o
znaczeniu drugoplanowym. Warto zatem uporządkować tych kilka istotnych relacji, które
najsilniej wpływają na nasze uczucia i osiągnięcia.

Stosunki z partnerem
Chociaż zazwyczaj żywimy niezachwiane przekonanie o doskonałej znajomości charakteru
własnej żony lub męża, każdy spór ujawnia różnice między naszymi indywidualnymi mapami
rzeczywistości, nierzadko równie głębokie jak w przypadku osób spotykanych w pracy. Ich
źródłem są wielokrotnie już wspomniane odmienne preferencje w zakresie sposobu myślenia.
Czy któreś z poniższych zdań wydaje ci się znajome?
— Kocham cię, skarbie — oświadcza mąż wróciwszy do domu
— Nie kochasz mnie — odpowiada żona.
— O czym ty mówisz? — pyta zaskoczony.
— Słowa nic nie kosztują. Już od dawna nie przynosisz mi kwiatów, nigdy razem nie
wychodzimy, nigdy nie patrzysz na mnie tak jak dawniej
— Co to znaczy: „nie patrzę na ciebie"? Mówię ci, że cię kocham.
Między małżonkami nabrzmiewa konflikt. Ona pragnie widzieć przejawy miłości To, co słyszy,
nie ma dla mej znaczenia, bez względu na przejrzystość komunikatu, sformułowanego przez
myślącego słuchowo męża.
Przypatrzmy się teraz małżeństwu o odwrotnym układzie preferencji. Mąż okazuje żonie miłość
w sposób wizualny, obsypując ją kwiatami i upominkami, zapraszając do restauracji i na
koncerty, zwracając uwagę na stroje.
Pewnego dnia żona stwierdza — Nie kochasz mnie.
Mąż zostaje wytrącony z równowagi: — Jak możesz tak mówić? Spójrz, jakie zapewniłem ci
warunki (wskazując ręką pokój) A te wszystkie miejsca, które zobaczyłaś podczas naszych
zagranicznych podróży? Czy nie widzisz, że cię kocham?
— Ale nigdy mi tego nie mówisz. Nigdy nie słyszę od ciebie tych słów
— Kocham cię — wrzeszczy mąż, aż słychać go dwie ulice dalej. Nietrudno przewidzieć, jak
bezcelowe będą kolejne próby porozumienia w przypadku tego typu niezgodności.
Wyobraźmy sobie kolejną niedobraną parę o klasycznym układzie modalności, t.j
kinestetycznego mężczyznę i kobietę o preferencjach wzrokowych. Mąż wraca do domu i
przytula żonę
— Nie dotykaj mnie — wrzeszczy żona — zawsze się na mnie rzucasz. Tylko to potrafisz robić
94
 Dlaczego nie możemy razem wyjść i rozerwać się, jak inne małżeństwa. Popatrz na mnie,
zanim mnie dotkniesz.
O ile rozumie się sposób myślenia partnera, drobna korekta zachowania pozwala na poprawę
sytuacji. Najczęściej jednak małżonkowie nie są świadomi prawdziwej przyczyny owej
niemożności porozumienia się, która prawdopodobnie przejawiłaby się również w związku z
inną osobą.
Dlaczego tego rodzaju sytuacje zdarzają się w bliskich związkach, w których
spodziewalibyśmy się po każdym z partnerów znajomości preferencji drugiej strony? W
przypadku miłości romantycznej oddziaływanie tych preferencji bywa spotęgowane, najlżejsze
dotknięcie, szczególne spojrzenie lub ton głosu mogą uruchomić nieproporcjonalnie silną
reakcję. Obserwowanie tego rodzaju związków jest doprawdy poglądową lekcją potęgi
odzwierciedlania, harmonizowania systemów reprezentacji i innych technik NLP. Nie należy
jednak zapominać, że miłość romantyczną charakteryzują pewne wyjątkowe cechy.
W pierwszej fazie, kiedy zakochujemy się, z reguły używamy wszystkich trzech modalności,
pragnąc zadowolić i zrozumieć drugą stronę, toteż indywidualne preferencje pozostają ukryte
Mąż patrzył dawniej na żonę w szczególny sposób i kupował jej kwiaty i obejmował czule i
mówił słowa, które sprawiały jej przyjemność. W miarę przygasania miłości romantycznej
każda ze stron powraca do preferowanego sposobu myślenia, który uważała za najważniejszy
dla obojga, ponieważ był on najważniejszy dla niej. Jeżeli między dwojgiem partnerów istnieje
tego typu dysharmonia i żadne z nich nie rozumie jej prawdziwej natury, nawiązany w
pierwszej fazie kontakt nie ma szans przetrwania.
Nie oznacza to bynajmniej, że każdy człowiek posługuje się tylko jednym systemem
reprezentacji. Wprost przeciwnie, używamy wszystkich modalności, lecz jedną z nich wyraźnie
preferujemy. Zatem o ile chcielibyśmy, by partner mówił, ze kocha, i okazywał to, istnieje tylko
jedna forma okazania tych uczuć, stanowiąca szyfr do naszych indywidualnych preferencji i
sprawiająca, iż czujemy się bezgranicznie kochani.
Zwykłe odzwierciedlanie, obejmujące kontakt wzrokowy, gesty, dotknięcia, poszanowanie
„przestrzeni osobistej", ton głosu i szybkość mówienia, pozwoliłoby uniknąć wielu małżeńskich
problemów. Delikatne dopasowanie i prowadzenie umożliwiłoby wówczas niemal każdą
pożądaną zmianę stanu, zwłaszcza gdyby zabiegom tym towarzyszyły słowa zgodne z
preferencjami partnera.
NLP oferuje skuteczne strategie we wszelkiego rodzaju sytuacjach, nie wyłączając
romantycznej miłości. Wykonując poniższe ćwiczenie, możesz rozpoznać własną strategię.
Najkorzystniej byłoby pracować wspólnie z inną osobą, ponieważ język gestów zazwyczaj
dostarcza informacji szybszych i dokładniejszych niż świadome, werbalne odpowiedzi. Możesz
jednak wykonać to zadanie samodzielnie, zwłaszcza jeśli nauczyłeś się precyzyjnie rozpozna-
wać submodalności kreowanych wizji.
Po pierwsze, spróbuj przypomnieć sobie konkretną sytuację, kiedy czułeś się bezgranicznie
kochany. Powróć do tej chwili i przeżyj ją ponownie, doznając tego samego uczucia (w razie
potrzeby możesz osiągnąć stan alfa i wykonać to ćwiczenie tak jak inne, wymagające
przywołania wspomnień).
Odpowiedz na poniższe pytania. Abyś doświadczył tak głębokiego uczucia miłości, partner
musi okazać je poprzez:

Bodźce wzrokowe:
• kupując ci prezenty?
• zapraszając cię np. do restauracji, na koncerty etc.?
• patrząc na ciebie w określony sposób?
(Osoba, która towarzyszy ci podczas wykonywania tego ćwiczenia, powinna uważnie
obserwować wszelkie sygnały potwierdzenia, np. lekkie skinienia głowy lub zmianę wyrazu
twarzy, poprzedzające odpowiedź werbalną )
95
 Bodźce słuchowe
• mówiąc w określony sposób, że cię kocha?

Bodźce kinestetyczne
• dotykając cię w określony sposób?

Jeżeli pracujesz wspólnie z inną osobą, możesz powtórnie odpowiedzieć werbalnie na

powyższe pytania, zapoznawszy bowiem się z sygnałami języka gestów, będzie ona mogła
sprawdzić, które z nich stanowią najbardziej stanowcze potwierdzenie. Możesz również
przypomnieć sobie inne doświadczenia z przeszłości, dostarczające kolejnych przykładów
twojej strategu, i porównać wyniki obydwu ćwiczeń. Opierając się na zgromadzonej wiedzy,
wywołaj teraz submodalności dla każdego z systemów reprezentacji, wzrokowego, słuchowego
i kinestetycznego. Zapytaj: „Jak konkretnie? Okaż, powiedz, zademonstruj". Rozpoznaj te
cechy wymienionych bodźców, które mają dla ciebie największe znaczenie.
W rozdziale 9 dowiedzieliśmy się, ze odkrywanie strategu polega na identyfikacji modalnosci i
submodalności określonego stanu lub przeżycia, a także ich „składni", tj. kolejności. Najpierw
mogłeś odebrać bodziec wzrokowy wewnętrzny, który ustąpił miejsca wewnętrznej, słuchowej
reprezentacji w formie dialogu wewnętrznego, po której z kolei odczułeś wewnętrzne ciepło,
przyjemność, spokój lub cokolwiek innego, z właściwymi tym doznaniom submodalnościami.
Powyższą strategię możemy zapisać w następujący sposób Wz (wrażenia wzrokowe
zewnętrzne), Sdw (słuchowe - dialog wewnętrzny), Kw (kinestetyczne wewnętrzne). Oczywiście
może ona obejmować więcej elementów, które razem stanowią skuteczną strategię doznawania
określonego stanu lub przeżycia, w tym przypadku - kochania i bycia kochanym.
Niewiele osób naprawdę wywiera istotny wpływ na nasze życie, a więc bez większego trudu
można rozszyfrować ich strategie. W tym celu podczas każdego spotkania lub rozmowy należy
uważnie obserwować ich zachowanie (np. ruchy oczu, wskazujące rodzaj konstruowanej
reprezentacji). Znajomość oraz poszanowanie strategu myślenia innych zapewni ci przewagę
decydującą o powodzeniu w komunikacji z bliskimi oraz trwałość szczęśliwego związku.

Rozumienie różnic osobowości

Strategie myślenia obejmują jeszcze jeden aspekt, ułatwiający kształtowanie stosunków z
innymi. Niektóre z nich funkcjonują na wyższym i bardziej uniwersalnym poziomie niż
poprawne pisanie lub zapamiętywanie, są zarazem ściślej powiązane z tym, co moglibyśmy
określić mianem różnic osobowości Np. niektóre osoby przede wszystkim zauważają
podobieństwa, podczas gdy inne zwracają uwagę na różnice. Ich postawę można nazwać od-
powiednio nastawieniem na zgodność lub na niezgodność. Robiąc zakupy, przedstawiciele
pierwszej z wymienionych kategorii będą wybierać znane i wypróbowane produkty, podczas
gdy osoby nastawione na niezgodność będą szukać nowych i oryginalnych artykułów. Strategia
ta funkcjonuje w taki sam sposób, jak każdy wzorzec myślenia, jest to utrwalony nawykiem
schemat postrzegania, który uformował w mózgu szerokie „autostrady" neuronalne Tego
rodzaju strategia wyższego rzędu (lub „makrostrategia") jest generalizacją, ponieważ jednak
łatwo ją rozpoznać, może ona być cennym środkiem, umożliwiającym zrozumienie drugiej
osoby, nawet przypadkowego klienta, i nawiązanie kontaktu.
Na jakie inne podstawowe strategie powinniśmy zwrócić uwagę' Jedna z nich dotyczy
uwzględniania poglądów innych osób albo ferowania wyroków opartych na własnej,
wewnętrznej argumentacji Ludzie, którzy kierują się osobistymi kryteriami, nie zwracając
uwagi na myśli lub uczucia innych, na ogół nie odnoszą sukcesów w przedsięwzięciach o
charakterze usługowym, gdzie nacisk musi być położony na zaspokajanie wymagań na-
rzuconych z zewnątrz Jedna ze znanych mi firm stosowała procedurę rekrutacji pracowników,
polegającą na tym, ze każdy z kandydatów kolejno stawał przed pozostałymi i odpowiadał na
96
 zadawane przez nich pytania. Niektóre osoby absolutnie nie były zainteresowane rolą członka
audytorium, bardziej koncentrując się na sobie i własnym wystąpieniu niż na konkurentach.
Tymczasem kandydatów oceniano na podstawie ich zachowania w roli słuchaczy, pozwalało
bowiem ono stwierdzić, w jakim stopniu dostosowują się do wymagań zewnętrznych i jaką
wagę przywiązują do opinii innych.
Osobom o silnym systemie wartości wewnętrznych mogłyby odpowiadać zawody nie
wymagające utrzymywania bliskich stosunków z innymi, np. rewidenta lub kontrolera jakości,
którym nie wolno ulegać subiektywnym wrażeniom. Obecnie dominują jednak stanowiska
pracy, na których wymaga się zogniskowania uwagi na ludziach. Zapewne mógłbyś
zaklasyfikować większość swych kolegów z pracy do wymienionych kategorii. Kolejne
rozróżnienie strategu opiera się na stosowaniu wewnętrznego albo zewnętrznego układu
odniesień do oceny własnych osiągnięć. Niektóre osoby bywają zadowolone z dobrze
wykonanej pracy, a ich satysfakcja pochodzi „z wewnątrz". Inni potrzebują zewnętrznych
dowodów uznania, np. poklepania po plecach, świadectwa lub awansu.
Jeszcze jedno kryterium rozróżniania strategu dotyczy rodzaju motywacji, tj. dążenia do
przyjemności albo unikania bólu. Każdy z nas w podstawowym zakresie postrzega ból i
przyjemność w ten sam sposób, kierując się ku drugiej i starając omijać pierwszy, jednak
zdarza się, ze jedna z tych tendencji wyraźnie dominuje. Zatem niektóre osoby będą
ogniskować cele i motywy na zapobieganiu utracie pracy, odkładaniu pieniędzy na czarną go-
dzinę, oszczędzaniu energii i paliwa i unikaniu niepowodzeń. Inni natomiast przyjmą bardziej
pozytywne nastawienie, sprawdzając nowe rozwiązania i czerpiąc możliwie najwięcej
przyjemności z wszelkiego typu sytuacji.
Ostatnia z makrostrategii odnosi się do możliwości albo konieczności jako źródła motywacji
Niektórzy wykonują to, co powinni lub muszą, podczas gdy inni robią to, co - jak sądzą - mogą
lub potrafią. Powyższe rozróżnienie występuje również w metamodelu w formie modalnych
operatorów możliwości i modalnych operatorów konieczności. Dwa wymienione sposoby
myślenia posługują się odrębnymi językami. Podobnie jak wszystkie cechy osobowości
człowieka, i te strategie bywają mniej lub bardziej przydatne, w zależności od kontekstu.
Zawód, który wymusza ścisłe przestrzeganie określonych norm i zasad, będzie odpowiadał
osobie motywowanej koniecznością, natomiast do wykonania zadań wymagających
kreatywności i inicjatywy lepiej będzie się nadawał ktoś, kto myśli w kategoriach możliwości.
Ludzie zawsze będą częścią twoich dążeń oraz czynnikiem ogólnej harmonii, od której zależy
ostateczny sukces. Otrzymałeś do dyspozycji szereg technik, dzięki którym możesz nawiązać z
nimi kontakt ułatwiający osiąganie zamierzonych celów.

11 21-dniowy plan działania

Programowanie neurolingwistyczne jest niezwykle praktyczną dyscypliną wiedzy, znajdującą
coraz szersze zastosowanie w kontekście życia osobistego i zawodowego. Zasady NLP odnoszą
się do wszystkich aspektów ludzkiej egzystencji i każdy z nas może spożytkować proste
techniki, oferowane przez tę naukę. Bez trudu można opanować je samodzielnie, toteż nie
musisz korzystać z pomocy nauczycieli czy uczęszczać na zorganizowane kursy. Uczenie się
polega na podejmowaniu działań NLP stale się rozwija i ewoluuje, by zaspokoić potrzeby ludzi
w sferze rozwoju osobowości, umiejętności komunikowania się oraz wszechstronnej
efektywności Ucząc się i stosując nabytą wiedzę w praktyce, ty również przyczyniasz się do
rozwoju tej dyscypliny nauki czy - jak kto woli – sztuki. Podstawowe pytanie, zadawane przez
NLP, brzmi. „Czy ta metoda jest skuteczna?" Jeżeli nie, należy zapytać- „Czy mogę coś
zmienić, by zaczęła przynosić efekty?"
W niniejszej książce opisałem wiele praktycznych technik i ćwiczeń Być może wypróbowałeś

97
 już kilka z nich lub nawet wszystkie. Mogłeś również przeczytać całość z zamiarem realizacji
ćwiczeń po zakończeniu lektury, kiedy lepiej zrozumiesz naturę NLP. Teraz proponuję
wykonanie szeregu prostych czynności, które w 21 dni przeprowadzą cię przez główne techniki
NLP, wymagając działania, a nie przeglądania książki, chociaż w razie potrzeby możesz
powrocie do tekstu, by przypomnieć sobie potrzebne metody. Opracowany przeze mnie plan
nie jest bynajmniej wyczerpujący, lecz nie widzę powodu, dla którego me mógłbyś dzięki
memu podnieść jakości swego życia i umiejętności osiągania celów. Trzy tygodnie me wydają
się długim okresem w porównaniu z utrwalanymi przez całe życie nawykami i przekonaniami
na temat samego siebie
Jeżeli wykonałeś już jakieś ćwiczenie zamieszczone w 21-dniowym planie działania, powtórz
je, zmieniając sytuację, w której chciałbyś poprawić swoje działania. Wiedzę i umiejętności
zawsze można podnieść na wyższy poziom. Jeżeli np. po raz drugi sporządzasz listę celów,
przewidzianą na pierwszy dzień 1, porównaj ją z poprzednią wersją i sprawdź, czy po
przyswojeniu sobie pozostałej części materiału wprowadziłeś jakieś zmiany.
Zaproponowany plan jest bardzo elastyczny. Jeżeli np. uważasz, ze ćwiczenia przypadające na
sobotę lub niedzielę lepiej byłoby wykonać w dniu roboczym, zmień kolejność działań.
Większość osób, które praktykują NLP, uważa je za zabawę. Nie musisz narzucać sobie
surowej dyscypliny, by przebrnąć przez uciążliwy program, wystarczy ci dziecięca ciekawość,
chęć samodoskonalenia i odwaga dokonywania zmian. Pierwszym i najważniejszym krokiem
jest postanowienie realizacji zalecanych działań. Ponieważ jednak wszyscy jesteśmy
niewolnikami dotychczasowych nawyków i stylu życia, możesz więc potrzebować kotwicy,
przypominającej o podjętym zobowiązaniu. Możesz wykorzystać w tym celu liczbę 21,
dowolne słowo lub symbol, bezpośrednio kojarzące się z twoim planem, umieszczone na
lustrze w łazience, na desce rozdzielczej w samochodzie lub naklejone na okładce twojego
kalendarza - sam wiesz najlepiej, jaki sposób jest dla ciebie najskuteczniejszy.

Dzień 1
• Sporządź listę celów i skoryguj je, zadając pytania wymienione w rozdziale 2.
• Czy są one szczegółowe?
• Czy masz nad nimi bezpośrednią kontrolę?
• Czy dysponujesz zasobami niezbędnymi do ich realizacji?
• Po czym poznasz, że osiągnąłeś wyznaczone cele?
• Czy są one wyrażone pozytywnie?
• Czy charakteryzują się właściwym stopniem trudności?
• Na co i na kogo jeszcze mogą wpłynąć twoje cele?

Dzień 2
• Uporządkuj cele z listy, wykonując ćwiczenie dotyczące cyklu treści życia, opisane na
stronach 34-38. Zaklasyfikuj je odpowiednio do kategorii „wiedzieć", „robić", „zdobyć/mieć",
„współżyć" oraz „być", a następnie ustal własny cykl, posługując się przedstawioną metodą.
• Znajdź czas na ćwiczenie relaksacyjne i przywołanie przyjemnych wspomnień.

Dzień 3
• Posługując się niedominującą ręką, zapisz cechy, które najlepiej cię charakteryzują, zgodnie z
objaśnieniami na stronie 70.
• Wybierz jeden negatywny wizerunek samego siebie i wyraź go jednym, przejrzystym
zdaniem.
• Zdefiniuj nowe przekonanie, którym chcesz zastąpić dawne.
• Wyobraź sobie siebie w roli osoby, którą pragniesz być, postępującego w myśl pozytywnego
przekonania.
• Stwórz możliwie najbardziej wyraziste wyobrażenie osoby, którą pragniesz być, w razie
98
 potrzeby wzorując się na zachowaniach postaci „modelowych".

Dzień 4
Rozpoznawanie submodalności jest podstawową techniką, nadającą się do wykorzystania w
wielu sytuacjach.
• Zrelaksuj się osiągając stan alfa, zgodnie z objaśnieniami na stronie 58. Przeznacz dużo czasu
na wykonanie tego ćwiczenia, upewniwszy się wcześniej, że nikt nie będzie ci przeszkadzał.
• Wybierz dwa wyraźne wspomnienia: pierwsze - przyjemne, dotyczące sytuacji, kiedy
osiągnąłeś doskonałe wyniki lub mistrzostwo w wykonywanych czynnościach; drugie -
przykre, związane ze złymi rezultatami, które wprawiły cię w złość, gniew lub zażenowanie.
• Prześledź wszystkie modalności: widzenie, słyszenie i odczuwanie, identyfikując możliwie
najwięcej submodalności. Posłuż się listą zamieszczoną na stronach ....

Dzień 5
• Wykonaj kilka dodatkowych ćwiczeń na rozpoznawanie submodalności, tym razem kreując
wizje innego rodzaju przeżyć (z życia zawodowego, towarzyskiego i osobistego).
• Staraj się rozpoznać możliwie najwięcej submodalności, zwracając uwagę, które z nich
towarzyszą pozytywnym, przyjemnym doświadczeniom, a które - przykrym i negatywnym.
• Zaobserwuj jednocześnie, czy jedną z modalności przypominasz sobie z większą łatwością niż
pozostałe (np. szybciej odtwarzasz w myślach obrazy niż dźwięki), czy może jedna z trzech
podstawowych sprawia ci szczególne trudności.
• Po zakończeniu każdej sesji sporządź notatki, które wykorzystasz w ciągu kolejnych dni.

Dzień 6
• Zbliżając się do końca pierwszego tygodnia dokonaj wymiany submodalności między
przyjemnymi a przykrymi wspomnieniami, zastępując ograniczające wzmacniającymi. Nie
zmieniaj treści wyobrażeń, lecz cechy submodalności.
• W miarę powtarzania wyrazistych wizji w mózgu powstają kolejne „nagrania" oraz wzrasta
prawdopodobieństwo ich „odtworzenia" w rzeczywistości.
• Na zakończenie przywołaj negatywne wspomnienie, noszące wszystkie znamiona myślenia
pozytywnego, i zaobserwuj swe odczucia.

Dzień 7
• Spróbuj dziś wymienić submodalności własnego wizerunku, wybranego z listy sporządzonej
w trzecim dniu. Wyobraź sobie siebie takim, jakim chciałbyś się widzieć.
• Ponownie prześledź to wyobrażenie, tym razem włączając do niego wszystkie pozytywne
submodalności, zanotowane w piątym dniu na podstawie wizualizacji przyjemnych
doświadczeń.
• Możesz również przenieść submodalności pozytywnego wizerunku własnego osoby w jednej
sferze życia do innej dziedziny. Np. jeżeli uważasz się za dobrego organizatora, wyobraź sobie
siebie w tej roli, przywołując dawne osiągnięcie związane z wykorzystaniem tych umiejętności.
Następnie zastosuj submodalności tak skonstruowanego obrazu do pożądanego wizerunku
własnej osoby w sferze, z której nie jesteś zadowolony.
• Zrób dzisiaj coś innego! Pojedź do pracy inną trasą, przestaw meble w mieszkaniu, zmień
jakiś od dawna utrwalony nawyk.

Dzień 8
• Poćwicz relaksowanie się i osiąganie stanu alfa. Posłuż się metodą odliczania oraz tworzenia
skojarzeń z liczbami 3, 2 i 1, zgodnie z objaśnieniami na stronie 58.
• Obserwuj otaczających cię ludzi, rozpoznając stosowane przez nich makrostrategie. Zwróć
uwagę, czy dążą oni do przyjemności, czy starają się unikać bólu? Stosują wewnętrzny czy ze-
99
 wnętrzny układ odniesień? Identyfikuj te powszechne strategie, korzystając z informacji
zawartych w rozdziale 10. Następnie, opierając się zgromadzonej wiedzy, zastanów się, w jaki
sposób możesz nawiązać kontakt z tymi osobami.

Dzień 9
• Wprowadź dzisiaj drobną odmianę. Znajdź listy, sprawozdania lub inne teksty, które sam
napisałeś, i przeczytaj je, zwracając uwagę na słowa i zwroty, sugerujące preferowany sposób
myślenia (wzrokowy, słuchowy lub kinestetyczny).
• Wykonaj to samo ćwiczenie, analizując kilka stron powieści lub dowolnego tekstu, który
ostatnio czytałeś. Zastanów się, czy możesz określić system reprezentacji preferowany przez
autora.
• Zaglądając do rozdziału 3, przypomnij sobie kilka typowych słów i zwrotów,
odzwierciedlających każdą z preferencji.
• Odlicz od 50 do 1. Jest to skuteczny sposób rozładowania stresu.

Dzień 10
• Pozostań dziś przy ćwiczeniach językowych, koncentrując się na słuchaniu, w pracy i
wszędzie, gdziekolwiek kontaktujesz się z ludźmi.
• Zwracaj uwagę na wyrażenia, słowa i figury językowe, wskazujące określony sposób
myślenia, i rejestruj je w pamięci.
• Od tej chwili będziesz zauważał więcej tego typu wyrażeń, dziwiąc się, że wcześniej nie
zwracałeś na nie uwagi. Opanowujesz umiejętność rozpoznawania stylu myślenia i możesz ją
spożytkować w celu nawiązania lepszego kontaktu z innymi.
• Będąc w domu, znajdź czas na odliczenie od 100 do 1 i rozkoszuj się pozostawaniem przy
numerze 1 tak długo, jak pozwolą ci na to okoliczności.
• Uczyń swój stan numer 2 głębszym, przypominając sobie kojącą scenę, zapewniającą uczucie
spokoju i przyjemności; może nią być rzeczywiste wspomnienie z urlopu lub bezpieczne
schronienie, które pamiętasz z dzieciństwa. Będzie to twoje „specjalne miejsce".
• Wybierz „najlepszy" obraz i zacznij kojarzyć go ze „specjalnym" numerem dwa.
• Uczysz się w ten sposób wywoływać stan alfa na każde żądanie.

Dzień 11
• Dzisiaj nadal będziesz słuchał, ale również uważnie obserwował. Spróbuj odnaleźć związek
między językiem słów i gestów.
• Zwróć uwagę na szybkość mówienia osoby, z którą rozmawiasz. Zaobserwuj, czy unika ona
jakichkolwiek dotknięć, czy chętnie posiłkuje się nimi, czy potrzebuje czasu do namysłu, czy
ma gotową odpowiedź przed wysłuchaniem pytania.
• Powyższe zadanie wymaga ogromnej zdolności obserwacji, która jest niezwykle cenną
sprawnością sama w sobie, zwłaszcza gdy starasz się dopasować różnorodne gesty do
wypowiadanych słów.
• Odlicz od 50 do 1.
• Ćwiczenie to nie jest czasochłonne, jednak upewnij się, że nikt nie będzie ci przeszkadzał
podczas jego wykonywania, byś mógł osiągnąć pełną koncentrację.
• Ćwiczenia relaksacyjne nastrajają do snu, jeśli zatem zaplanowałeś na później jakieś zajęcia,
nastaw budzik.

Dzień 12
• Dzisiaj będziesz obserwował oczy! Uczestnicząc w rozmowie lub przysłuchując się innym,
zwracaj uwagę na ruchy oczu mówiącego.
• Odnajdź powtarzające się schematy, np. u osób poproszonych o przypomnienie sobie
przeszłego wydarzenia lub wyobrażenie przyszłych sytuacji (Gdyby jednak...?).
100
 • Oswoiwszy się z obserwowaniem ruchów oczu i ich szybkością, spróbuj powiązać je z
modalnościami. Np. zadawszy pytanie typu: „Kiedy ostatnio widziałeś Johna?" Powinieneś
spostrzec ruch oczu wskazujący wzrokowy system reprezentacji (spojrzenie w górę i na lewo).
• W razie potrzeby przypomnij sobie znaczenie ruchów oczu, oglądając ilustrację na stronie 51.
Jeżeli je pamiętasz, staraj się odgadnąć na ich podstawie modalność stosowaną przez
mówiącego.
• Pomyśl o jednej lub dwóch konkretnych rzeczach, które chciałbyś wykonać lub osiągnąć.
• Odlicz od 50 do 1.
• Trzykrotnie powtarzając i wizualizując numer 2, przenieś się w swoje „specjalne miejsce".
• Odprężywszy się psychicznie i fizycznie, „zobacz" swój specjalny numer 1; zwizualizuj
osiągnięte cele i ciesz się wykonywaniem czynności oraz doznawaniem uczuć związanych z
twoim sukcesem.
• Powróć do obiektywnego świata, licząc od 1 do 5.
• Zatrzymaj się na numerze 3 i uświadom sobie, iż dochodząc do liczby 5 będziesz „całkowicie
rozbudzony i w dobrym nastroju -lepszym niż poprzednio".

Dzień 13
• Dzisiejszy dzień poświęć na słuchanie słów i zwrotów, odzwierciedlających wzorce
metamodelu.
• Zapewne zechcesz odświeżyć swą pamięć, zaglądając do rozdziału 8 i przypomnieć sobie
możliwie najwięcej wzorców. Prawdopodobnie nie uda ci się zapamiętać wszystkich, toteż
potraktuj ten dzień jako etap wstępny.
• Zacznij od tych, które uważasz za najłatwiejsze do zapamiętania. Tymczasem wystarczą
kwantyfikatory ogólne („nigdy", „zawsze" itp.), modalne operatory możliwości („nie może",
„niemożliwe") oraz modalne operatory konieczności („powinien", „nie powinien", „musi", „nie
wolno"). Mógłbyś również zwrócić uwagę na złożoną równoważność, np. „Nie uśmiecha się...
nie bawi się dobrze.", w której jedno stwierdzenie uznane zostaje za równoznaczne z innym.
• Nie zaprzątaj sobie głowy terminami NLP, określającymi poszczególne wzorce językowe,
lecz staraj się je rozpoznawać.
• Na razie nie zadawaj głośno pytań, kwestionujących określone słowa i stwierdzenia (bez
względu na to, jak wydają ci się nieracjonalne lub absurdalne), możesz jednak formułować je w
myślach.
• Znajdź chwilę na odliczenie od 10 do 1.
• Jeżeli skrócone odliczanie nie przynosi efektów, odlicz od 50 lub od 100 do 1.
• Wkrótce zaczniesz kojarzyć kilka ostatnich cyfr ze zrelaksowanym, subiektywnym stanem
umysłu; będziesz wówczas mógł zrezygnować z poprzedzających je liczb.
• Umieść w swoim „specjalnym miejscu" dwa szerokie ekrany.
• Na jednym z nich będziesz oglądał obecne sytuacje lub problemy (nadaj mu niebieskie
obramowanie).
• Na drugim ekranie, usytuowanym po twojej lewej stronie, obejrzysz rozwiązanie tej sytuacji
lub problemu (obraz osiągniętego celu lub zmienionego przekonania). Nadaj mu białe
obramowanie. Od tej chwili określony kolor ramy będziesz kojarzył z problemem lub jego
rozwiązaniem, sytuacją negatywną lub pozytywną.
• Sprawdź funkcjonowanie ekranów, konstruując wizję wybranego celu. W niebieskich ramach
„wyświetl" obecną sytuację, w białych - pożądany stan rzeczy. Błyskawicznie przenoś
spojrzenie z jednego obrazu na drugi, by dostrzec różnice między nimi.

Dzień 14
• Nadal ćwicz rozpoznawanie wzorców metamodelu, lecz postaraj się uwzględnić wszystkie
schematy, opisane w rozdziale 8, np. zwracając uwagę na wypowiedzi świadczące o tym, iż
mówiący przypisuje sobie zdolność czytania w twoich myślach.
101
 • W miarę poznawania powtarzających się wzorców, obserwuj, jak oddziałuje na ciebie ich
nowa interpretacja. Czy oceniasz je bardziej obiektywnie i mniej emocjonalnie? Czy masz
poczucie panowania nad sobą i sytuacją, w której się znalazłeś?
• Opierając się na zaproponowanych standardowych wzorcach, zacznij głośno zadawać pytania,
czyniąc to uprzejmie i dyskretnie.
• Zaobserwuj wpływ twojego postępowania na stosunki z innymi.
• Spożytkuj zdobyte umiejętności w celu wprowadzenia kilku zmian.
• Zwizualizuj trzy najważniejsze przekonania na temat własnej osoby, które pragniesz zmienić,
i wymień submodalności, jak czyniłeś to w dniu szóstym i siódmym.
• Wkomponuj powyższe wizje w ćwiczenie z odliczaniem, po wizycie w twoim „specjalnym
miejscu" i chwili delektowania się jego klimatem.
• Tym razem nie używaj ekranów, zwizualizuj jedynie pożądane cele, uwzględniając wszystkie
rozpoznane dotychczas pozytywne submodalności.
• Spraw, aby to przeżycie było realne, jakbyś naprawdę stawał się inną osobą. Doznaj odczuć
towarzyszących wykonywaniu wyobrażonych czynności.
• Pomyśl, kiedy nadarzy się sposobność zastosowania w praktyce nowych zachowań lub
działań, które zwizualizowałeś.
• Jeżeli już znasz stosowne sytuacje, które zaistnieją w najbliższej przyszłości, skoncentruj się
na nich, wykonując rzutowanie w przyszłość.
• Jeżeli musisz sam stworzyć okazje do wykorzystania nowych umiejętności, już dziś poczyń
odpowiednie kroki.

Dzień 15
• Określ trzy najważniejsze trapiące cię problemy lub kwestie i opisz je prostymi zadaniami.
• Posługując się techniką „zręczność językowa", opisaną na stronach 115-120, zastosuj 13
różnych podejść do każdego problemu.
• Wyobraź sobie, że problemy te dotyczą innej osoby i odpowiadasz na nie jako konsultant lub
doradca.
• Notuj wszystkie nasuwające ci się nowe punkty widzenia lub koncepcje.
• Najkorzystniej byłoby wykonać to ćwiczenie wspólnie z przyjacielem lub partnerem, łatwiej
bowiem wówczas o bardziej kreatywne odpowiedzi. Pracując razem, moglibyście kolejno
proponować sobie nawzajem nowe punkty widzenia.
• Powinieneś zarezerwować czas na wykonanie powyższego zadania, np. podczas przerwy w
pracy lub po powrocie do domu.
• Przez cały dzień, ilekroć usłyszysz negatywne stwierdzenie, ćwicz w myślach odpowiedzi,
opierając się na wzorcach „zręczności językowej". Podobnie jak w przypadku metamodelu,
zapewne nie uda ci się zapamiętać wszystkich 13 podejść, skoncentruj się więc na kilku
wybranych, które uważasz za najłatwiejsze do zapamiętania i zastosowania.
• Postaraj się codziennie przeznaczać trochę czasu na relaksujące odliczanie i odkrywanie
własnych myśli.
• Będzie to musiało wejść ci w nawyk, jeżeli oczekujesz długoterminowych korzyści, np.
rozładowania stresu i nabrania dystansu do toczących się wypadków. Pora, kiedy leżysz w
łóżku przed zaśnięciem, byłaby najbardziej odpowiednia.
• Jeżeli stwierdzisz, że podczas wizualizacji zawsze zasypiasz, wykonuj to ćwiczenie po
przebudzeniu się i porannej toalecie.
• Zajmie ci ono nie więcej niż 15-20 minut, toteż warto przestawić budzik, by uczynić z niego
codzienną, rutynową czynność.

Dzień 16
• Najważniejszym ćwiczeniem na dzisiaj są „punkty widzenia", omówione na stronach 114—
115.
102
 • Technika ta jest krótsza od poprzedniej, możesz zatem zastosować dowolną liczbę
osobistych problemów, by sprawdzić, czy uda ci się rzucić na nie nowe światło.
• Nie staraj się szukać mądrze brzmiących, gotowych rozwiązań; pozwól się prowadzić
„punktom widzenia".
• Czasami odpowiedź pojawia się niczym olśnienie nazajutrz, a nawet po kilku dniach. Nigdy
nie należy starać się zbyt usilnie.
• Podczas dzisiejszego odliczania wykorzystaj umiejętność kreowania wyobrażeń do zmiany
zakorzenionego nawyku, od którego pragniesz się uwolnić.
• Zastosuj metodę kotwiczenia, objaśnioną na stronie 149. Możesz ponownie przeczytać
stosowny fragment, by przypomnieć sobie tę technikę.
• Jeżeli wykonujesz to ćwiczenie rano, przez cały dzień obserwuj bodźce, sygnalizujące
konieczność zastosowania kotwic.
• Jeżeli przeznaczyłeś na nie godziny wieczorne, wykonaj powyższe zadanie następnego dnia.

Dzień 17
• Nadal ćwicz kotwiczenie, lecz zamiast koncentrować się na niepożądanym nawyku zastosuj
dzisiaj jeden lub kilka rodzajów wzmacniających cię zasobów (np. pewność siebie, spokój,
asertywność lub kreatywność).
• Dla każdego typu zasobów zastosuj inną kotwicę, zgodnie z objaśnieniami ze strony 152.
• Wykorzystaj ćwiczenie relaksacyjne do wykonania niezbędnych wizualizacji.
• Ilekroć odbierzesz sygnał ostrzegawczy, posłuż się wybraną wczoraj kotwicą do zwalczania
niepożądanego nawyku.

Dzień 18
• Strzeż się fałszywych przyjaciół: „bardziej się staraj", „bądź perfekcyjny", „zrób mu
przyjemność", „pośpiesz się", „bądź silny". Zwróć uwagę, czy słyszysz wokół siebie tego
rodzaju rady.
• W dzisiejszych wyobrażeniach skoncentruj się na osiąganiu mistrzowskiej biegłości w
czynnościach, które opanowałeś tylko w stopniu dostatecznym, np. w określonej dziedzinie
sportu, rzemiośle etc. lub w tych, które wykonujesz od czasu do czasu w ramach obowiązków
zawodowych.
• Przypomnij sobie technikę osiągania stanu mistrzostwa, zaglądając do rozdziału 9.
• Podejmij zobowiązanie o wykorzystaniu najbliższej sposobności do zastosowania mistrzostwa
w praktyce.
• Wprowadź dzisiaj jakieś urozmaicenie do codziennej rutyny. Zrób coś, „co zupełnie do ciebie
nie pasuje" i zaobserwuj, jak uczynek ten wpłynie na twoją ocenę zjawisk i ludzi.

Dzień 19
• Program na dziś przewiduje odrobinę rozrywki podczas odzwierciedlania, opisanego na
stronie 155.
• Wystrzegaj się tików i innych osobliwych manier, których naśladowanie mogłoby być dla
twojego rozmówcy krępujące. W miarę możliwości kopiuj język gestów i obserwuj wpływ
swego zachowania na kontakt.
• Przypatruj się zachowaniom innych osób podczas rozmów i zwróć uwagę, jak powszechnym
zabiegiem jest odzwierciedlanie.
• Nabierając pewności siebie w dyskretnym odzwierciedlaniu, możesz podjąć próbę
zastosowania techniki „dopasowanie i prowadzenie". Gdybyś mógł spożytkować ją w ramach
swych regularnych, interpersonalnych funkcji zawodowych, np. sprzedaży, negocjacji lub
dyscyplinowania załogi, przekonałbyś się, jakie korzyści przynoszą obydwie wymienione
wyżej metody.
• Poświęć tym ćwiczeniom dzisiejsze wyobrażenia, rzutując w przyszłość sytuacje
103
 interpersonalne (obejmujące odzwierciedlanie, dopasowanie i prowadzenie) i osiąganie
pożądanych wyników.
• Zastanów się, w jakie nowe rodzaje aktywności mógłbyś się zaangażować, by wzmocnić swą
nową samoocenę i ułatwić osiągnięcie celów.
• Mógłbyś np. zapisać się do miejscowego klubu, zaabonować czasopismo, uprawiać nową
dyscyplinę sportu lub hobby, czytać co tydzień jedną książkę, uczyć się języka obcego etc.
• Wybierz wzmacniający typ aktywności i poczyń odpowiednie kroki, by już dziś się w nią
zaangażować.

Dzień 20
• Bądź czujny, obserwuj toczące się wypadki z większą świadomością, niż kiedykolwiek
dotychczas.
• Posługuj się wszystkimi pięcioma zmysłami: słuchaj wypowiedzi; obserwuj język gestów;
staraj się odczuwać to samo, co inni; rozpoznawaj nowe dźwięki, na które nigdy przedtem nie
zwracałeś uwagi, dostrzegaj zjawiska, których nie byłeś świadom.
• Podczas odliczania sprawdź, jak daleko możesz cofnąć się myślami i przywoływać wyraźne
wspomnienia.
• Określ, które szczegóły przeżytego w przeszłości stanu mistrzostwa pojawiają się w twoich
wizjach.
• Szukaj submodalności, których dotąd nie dostrzegałeś.

Dzień 21
• Osiągnij stan alfa.
• Posłuż się następnie znaną afirmacją: „Każdego dnia i pod każdym względem staję się coraz
lepszy".
• Powtarzaj ją, licząc od 1 do 5, kiedy opuszczasz stan alfa.
• Zastanów się na kilkoma innymi dynamicznymi przekonaniami (objaśnienia zawarte są na
stronie 81) i uczyń je swymi afirmacjami na cały dzisiejszy dzień.
• Kiedy poczujesz się spięty, odlicz szybko od 5 do 1, by natychmiast się odprężyć i osiągnąć
stan alfa.
• Stosuj powyższą technikę, ilekroć będzie ci potrzebna. Nie tylko o całe lata przedłuży ci ona
życie, ale również zapewni lepszy stan umysłu na co dzień.
• Znajdź miejsce, w którym możesz być sam na sam ze swymi myślami, otwórz dziennik i
zanotuj, czego się nauczyłeś w ciągu kilku ostatnich tygodni; opisz zmiany w twym myśleniu,
zachowaniu i podstawowym systemie wartości.
• Które cele uważasz dzisiaj za najważniejsze w życiu?
• Których przekonań o samym sobie nie wyznawałeś trzy tygodnie temu?
• Sporządź listę działań na przyszłość.
• Zastanów się, gdzie pragniesz być i co robić podczas nadchodzących tygodni, miesięcy i lat.
• Zapisz cele, które będziesz musiał osiągnąć, oraz niezbędne działania.
• Opracowałeś w ten sposób własny plan osiągnięcia mistrzostwa i sukcesu. Jesteś architektem i
budowniczym swego życia, więc sam musisz zdecydować, czego pragniesz. Nauka i sztuka
programowania neurolingwistycznego pomoże ci urzeczywistnić te dążenia.

104
 Tytuł oryginału
Neurolinguistic programming. The New Art and Science of Gettmg What You Want.
Przekład
Barbara Moryń
Projekt okładki
Piotr Horodyński (mediaLab)
Redakcja
Małgorzata Gołąb
Korekta
Dorota Rossowska
Układ typograficzny i łamanie
Przemysław Skowroński
Druk okładki
Drukarnia Print Extra
Druk i oprawa
Wojskowa Drukarnia w Lodzi
Copyright © 1994 by Dr Harry Adler
Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo „Ravi" 1997
ISBN 83-85997-62-8 Wydanie I, Łódź 1997
Wydawmctwo „Rav”'
93-578 Łódź ul Wróblewskiego 26
tel (0-42) 40-25-06 tel /tax (0-42) 40-25-07

105