Θεωρήματα με αποδείξεις

1. Αν z1 = α + βi και z 2 = γ + δi είναι δυο μιγαδικοί αριθμοί, τότε:

1. z1 + z 2 = z 1 + z 2
2. z1 − z 2 = z1 − z 2
3. z 1⋅z 2    = z 1⋅z 2
 z1  z1
4.   = .
 z2  z2

Οι ιδιότητες αυτές μπορούν να αποδειχτούν με εκτέλεση των πράξεων. Για παράδειγμα έχουμε:

z1 + z 2 = (α + βi ) + ( γ + δi ) = (α + γ) + ( β + δ )i

= (α + γ ) − ( β + δ )i = (α − βi ) + ( γ − δi ) = z1 + z 2 .

Οι παραπάνω ιδιότητες 1 και 3 ισχύουν και για περισσότερους από δυο μιγαδικούς αριθμούς.
Είναι δηλαδή: z1 + z2 +  + zν = z1 + z2 + + zν και z1 ⋅ z2 ⋅ ... ⋅ zν = z1 ⋅ z2 ⋅ ...⋅ zν .

Ιδιαίτερα, αν είναι z1 = z 2 = ... = z ν = z , τότε η τελευταία ισότητα γίνεται: ( zν ) =( z) ν

2. Αν z1 , z 2 είναι μιγαδικοί αριθμοί, τότε

• | z1 ⋅ z 2 | = | z1 | ⋅ | z 2 |

z1 z
• = 1
z2 z2

Πράγματι, έχουμε:
| z 1 ⋅ z 2 | = | z 1 | ⋅ | z 2 | ⇔ | z1 ⋅ z 2 | 2 = | z1 | 2 ⋅ | z 2 | 2
⇔ ( z1 ⋅ z 2 )( z1 ⋅ z 2 ) = z1 ⋅ z1 ⋅ z 2 ⋅ z 2
⇔ z1 ⋅ z 2 ⋅ z1 ⋅ z 2 = z1 ⋅ z1 ⋅ z 2 ⋅ z 2

και, επειδή η τελευταία ισότητα ισχύει, θα ισχύει και η ισοδύναμη αρχική.

Ανάλογα αποδεικνύεται και η δεύτερη ιδιότητα.

3. Έστω τώρα το πολυώνυμο

P ( x ) = α ν x ν + α ν −1 x ν −1 + + α1 x + α 0 και x 0 ∈ .

Σύμφωνα με τις παραπάνω ιδιότητες έχουμε:

lim P ( x) = lim (α ν x ν + α ν −1 x ν −1 +  + α 0 ) = lim (α ν x ν ) + lim (α ν −1 x ν −1 ) +  + lim α 0

x → x0 x → x0 x → x0 x → x0 x → x0

= α ν lim x ν + α ν −1 lim x ν −1 +  + lim α 0

x → x0 x → x0 x → x0
ν −1
= α ν x + α ν −1 x
ν
0 0 + + α 0 = P ( x 0 ) .
Επομένως,

lim P ( x) = P( x 0 )
x → x0
.
 P( x)
4. Έστω η ρητή συνάρτηση f ( x) = P ( x ) , Q ( x ) πολυώνυμα του x και x 0 ∈ 
Q ( x) , όπου με

Q ( x 0 ) ≠ 0 . Τότε,

lim P ( x)
P ( x ) x → x0 P( x 0 )
lim f ( x) = lim = = .
x → x0 x → x0 Q ( x ) lim Q ( x) Q( x 0 )
x → x0

Επομένως,

P( x) P( x 0 )
lim = , εφόσον
x →x0 Q ( x ) Q( x 0 )
Q( x 0 ) ≠ 0

5. ΘΕΩΡΗΜΑ ενδιάμεσων τιμών

Έστω μια συνάρτηση f, η οποία είναι ορισμένη σε ένα κλειστό διάστημα [α , β ] . Αν:
[α , β ] και
• η f είναι συνεχής στο
f (α ) ≠ f ( β )
•
τότε, για κάθε αριθμό η μεταξύ των f (α ) και f ( β ) υπάρχει ένας, τουλάχιστον x 0 ∈(α , β ) τέτοιος,
ώστε
f (x0 ) = η

ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Ας υποθέσουμε ότι f (α ) < f ( β ) . Τότε θα ισχύει f (α ) < η < f ( β ) (Σχ. 67). Αν θεωρήσουμε τη
συνάρτηση g ( x) = f ( x) −η , x ∈[α, β ] , παρατηρούμε ότι:
[α , β ] και
• η g είναι συνεχής στο
g (α ) g ( β ) <0 ,
•
αφού
g (α ) = f (α ) −η < 0 και g ( β ) = f ( β ) −η > 0 .

Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano, υπάρχει x 0 ∈(α, β ) τέτοιο, ώστε

g ( x 0 ) = f ( x 0 ) − η = 0 , οπότε f ( x 0 ) = η . ■

6. ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σ’ ένα σημείο x 0 , τότε είναι και συνεχής στο σημείο
αυτό.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
f ( x) − f ( x 0 )
Για x ≠ x 0 έχουμε f ( x) − f ( x 0 ) = ⋅ ( x − x0 ) ,
x − x0
οπότε
 f ( x) − f ( x 0 ) 
lim [ f ( x ) − f ( x 0 )] = lim  ⋅ ( x − x 0 )
x →x0 x →x0
 x − x0 
f ( x) − f ( x 0 )
= lim ⋅ lim ( x − x 0 ) = f ′( x 0 ) ⋅ 0 = 0 ,
x →x0 x − x0 x →x0

αφού η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 . Επομένως, xlim f ( x) = f ( x 0 ) , δηλαδή η f είναι συνεχής

→ x0

στο x 0 . ■
7. Εστω η σταθερή συνάρτηση f ( x ) =c , c ∈ . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο ∇ και
ισχύει f ′( x ) = 0 , δηλαδή
(c ) ′ = 0

Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του ∇ , τότε για x ≠ x 0 ισχύει:

f ( x) − f ( x 0 ) c −c
= =0.
x − x0 x − x0
Επομένως,
f ( x) − f ( x 0 )
lim =0 , δηλαδή (c) ′ = 0 . ■
x →x0 x − x0

8. Έστω η συνάρτηση f ( x) = x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο ∇ και ισχύει f ′( x ) =1 ,

δηλαδή
( x) ′ =1

Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του ∇ , τότε για x ≠ x 0 ισχύει:

f ( x) − f ( x 0 ) x − x 0
= =1 .
x − x0 x − x0

Επομένως,
f ( x) − f ( x 0 )
lim = lim 1 = 1 , δηλαδή ( x ) ′ =1 . ■
x →x0 x − x0 x →x0

9. Έστω η συνάρτηση f ( x ) = x ν , ν ∈ −{0, 1} . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο ∇ και

ισχύει f ′( x ) =νx ν −1
, δηλαδή
( x ν ) ′ = νx ν −1

Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του ∇ , τότε για x ≠ x 0 ισχύει:

f ( x) − f ( x 0 ) x ν − x 0ν ( x − x 0 )( x ν −1 + x ν −2 x 0 +  + x 0ν −1 )
= = = x ν −1 + x ν −2 x 0 +  + x 0ν −1 ,
x − x0 x − x0 x − x0

οπότε
f ( x) − f ( x 0 )
lim = lim ( x ν −1 + x ν −2 x 0 +  + x 0ν −1 ) = x 0ν −1 + x 0ν −1 + + x 0ν −1 = νx 0ν −1 , δηλαδή
x →x0 x − x0 x →x0

( x ν ) ′ = νx ν −1 . ■

10. Έστω η συνάρτηση f ( x) = x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο (0,+

∞) και ισχύει
1
f ′( x ) = , δηλαδή
2 x

( x )′ = 1
2 x

Πράγματι, αν x 0 είναι ένα σημείο του (0,+

∞) , τότε για x ≠ x 0 ισχύει:

f ( x) − f ( x 0 )
=
x − x0
=
( x − x0 )( x + x0 )= x − x0
=
1
x − x0 x − x0 (x − x0 ) ( x + x0 ) (x − x0 ) ( x + x0 ) x + x0
,

οπότε

lim
x →x 0
f ( x) − f ( x0 )
x − x0
= lim
x →x 0
x+
1
x0
=
1
2 x0
, δηλαδή ( x )′ = 1
.
2 x

Όπως είδαμε στην παράγραφο 3.1 η f ( x) = x δεν είναι παραγωγίσιμη στο 0. ■

11. Έστω συνάρτηση f ( x) =ημ x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο ∇ και ισχύει
f ′( x ) = συν x , δηλαδή

( ημ x ) ′ = συν x

Πράγματι, για κάθε x∈ ∇ και h ≠ 0 ισχύει

f ( x + h) − f ( x ) ημ ( x + h) − ημ x ημ x ⋅ συν h + συν x ⋅ ημ h − ημ x
= =
h h h
(συν h −1) ημ h
= ημ x ⋅ + συν x ⋅ .
h h
Επειδή
ημ h συν h −1
lim =1 και lim =0 ,
h →0 h h →0 h
έχουμε
f ( x + h) − f ( x )
lim = ημ x ⋅ 0 + συν x ⋅1 = συν x . Δηλαδή, (ημ x) ′ = συν x . ■
h →0 h

12. Έστω η συνάρτηση f ( x ) =συν x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο ∇ και ισχύει
f ′( x ) = −ημ x , δηλαδή

(συν x ) ′ = −ημ x

Πράγματι, για κάθε x ∈ ∇ και h ≠ 0 ισχύει:

f ( x + h) − f ( x ) συν ( x + h) − συν x συν x ⋅ συν h − ημ x ⋅ ημ h − συν x

= =
h h h
συν h −1 ημ h
= συν x ⋅ −ημ x ⋅ ,
h h
οπότε
f ( x + h) − f ( x )  συν h −1   ημ h 
lim = lim συν x ⋅  −lim ημ x ⋅ 
h →0 h h →0
 h  h →0  h 

= συν x ⋅ 0 −ημ x ⋅1 = −ημ x . Δηλαδή, (συν x) ′ = −ημ x .

■

13. ΘΕΩΡΗΜΑ 1
Αν οι συναρτήσεις f , g είναι παραγωγίσιμες στο x0 , τότε η συνάρτηση f +g είναι
παραγωγίσιμη στο x 0 και ισχύει:
( f + g ) ′( x 0 ) = f ′( x 0 ) + g ′( x 0 )

ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Για x ≠ x 0 , ισχύει:
( f + g )( x) − ( f + g )( x 0 ) f ( x) + g ( x) − f ( x 0 ) − g ( x 0 ) f ( x) − f ( x 0 ) g ( x) − g ( x 0 )
= = + .
x − x0 x − x0 x − x0 x − x0

Επειδή οι συναρτήσεις f ,g είναι παραγωγίσιμες στο x 0 , έχουμε:

 ( f + g )( x) − ( f + g )( x 0 ) f ( x) − f ( x 0 ) g ( x) − g ( x 0 )
lim = lim + lim = f ′( x 0 ) + g ′( x 0 ),
x →x 0 x − x0 x → x 0 x − x0 x → x 0 x − x0

δηλαδή
( f + g ) ′( x 0 ) = f ′( x 0 ) + g ′( x 0 ) . ■

14. Έστω η συνάρτηση f ( x ) = x −ν , ν ∈ . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο 

* *
και
ισχύει f ′( x ) =−νx −ν −1
, δηλαδή
( x −ν ) ′ =−νx −ν −1
Πράγματι, για κάθε x ∈ *
έχουμε:
′
 1  (1) ′x ν −1( x ν ) ′ − νx ν −1
( x −ν ) ′ =  ν  = ν 2
= 2ν
= −νx −ν −1 . ■
 x  ( x ) x

Είδαμε, όμως, πιο πριν ότι ( x ν ) ′ = νx ν −1 , για κάθε φυσικό ν >1 . Επομένως, αν κ ∈ −{0, 1} , τότε
( xκ ) ′ = κxκ−1 .
15. Έστω η συνάρτήση f ( x ) =εφ x . Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο
1
 1 =  −{ x | συν x = 0} και ισχύει f ′( x) = , δηλαδή
συν 2 x
1
(εφ x ) ′ =
συν 2 x

Πράγματι, για κάθε x ∈ 1 έχουμε:

′ συν 2 x + ημ 2 x
 ημ x  ( ημ x ) ′συν x −ημ x (συν x ) ′ συν xσυν x +ημ xημ x 1
(εφ x) ′ =   = = = 2
= .
 συν x 
2
συν x 2
συν x συν x συν 2 x
■

16. Η συνάρτηση f ( x) = x α , α ∈ −  είναι παραγωγίσιμη στο (0, +

∞) και ισχύει
f ′( x ) =αx α −1
, δηλαδή
(1)
( x α ) ′ = αx α −1

Πράγματι, αν y = x α = e α ln x και θέσουμε u = α ln x , τότε έχουμε y =e u . Επομένως,

1 α
y ′ = (e u ) ′ = e u ⋅ u ′ = e α ln x ⋅ α ⋅ = x α ⋅ = αx α −1 .
x x

17. Η συνάρτηση f ( x) =α x , α > 0 είναι παραγωγίσιμη στο ∇ και ισχύει f ′( x ) = α x ln α , δηλαδή

(α ) ′ = α ln α
x x

Πράγματι, αν y =α x
=e x ln α
και θέσουμε u = x ln α , τότε έχουμε y =e u . Επομένως,
y ′ = (e u ) ′ = e u ⋅ u ′ = e x ln α ⋅ ln α = α x ln α .

18. Η συνάρτηση f ( x ) = ln | x | , x ∈ *
είναι παραγωγίσιμη στο  *
και ισχύει
1
(ln | x | ) ′ =
x

Πράγματι.
1
— αν x > 0 , τότε (ln | x | ) ′ = (ln x) ′ = , ενώ
x
— αν x < 0 , τότε ln | x | =ln( −x ) , οπότε, αν θέσουμε y =ln( −x ) και u = − x , έχουμε y = ln u .
Επομένως,

(
 1 1 1 1
y ′ = (ln u ) ′ = ⋅u ′ = (−1) = και άρα (ln | x | ) ′ = .
u −x x x
19. ΘΕΩΡΗΜΑ
Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αν
• η f είναι συνεχής στο Δ και
• f ′( x ) = 0 για κάθε ε σ ω τ ε ρ ι κ ό σημείο x του Δ,
τότε η f είναι σταθερή σε όλο το διάστημα Δ.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Αρκεί να αποδείξουμε ότι για οποιαδήποτε x1 , x 2 ∈ Δ ισχύει f ( x1 ) = f ( x 2 ) . Πράγματι

• Αν x1 = x 2 , τότε προφανώς f ( x1 ) = f ( x 2 ) .

• Αν x1 < x 2 , τότε στο διάστημα [ x1 , x 2 ] η f ικανοποιεί τις υποθέσεις του θεωρήματος μέσης
τιμής. Επομένως, υπάρχει ξ ∈( x1 , x 2 ) τέτοιο, ώστε
f ( x 2 ) − f ( x1 )
f ′(ξ ) = . (1)
x 2 − x1

Επειδή το ξ είναι εσωτερικό σημείο του Δ, ισχύει f ′(ξ ) = 0 ,οπότε, λόγω της (1), είναι
f ( x1 ) = f ( x 2 ) . Αν x 2 < x1 , τότε ομοίως αποδεικνύεται ότι f ( x1 ) = f ( x 2 ) . Σε όλες, λοιπόν, τις
περιπτώσεις είναι f ( x1 ) = f ( x 2 ) .

20. ΠΟΡΙΣΜΑ
Έστω δυο συναρτήσεις f,g ορισμένες σε ένα διάστημα Δ. Αν
f,g
• οι είναι συνεχείς στο Δ και

• f ′( x ) = g ′( x) για κάθε ε σ ω τ ε ρ ι κ ό σημείο x του Δ,

τότε υπάρχει σταθερά c τέτοια, ώστε για κάθε x ∈ Δ να ισχύει:
f ( x ) = g ( x ) +c

ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Η συνάρτηση f −g είναι συνεχής στο Δ και για κάθε εσωτερικό σημείο x ∈ Δ ισχύει
( f − g ) ′( x) = f ′( x ) − g ′( x) = 0 .
Επομένως, σύμφωνα με το παραπάνω θεώρημα, η συνάρτηση f −g είναι σταθερή στο Δ. Άρα,
υπάρχει σταθερά C τέτοια, ώστε για κάθε x ∈ Δ να ισχύει f ( x ) −g ( x) =c , οπότε
f ( x ) = g ( x ) +c . ■

21. ΘΕΩΡΗΜΑ
Έστω μια συνάρτηση f, η οποία είναι σ υ ν ε χ ή ς σε ένα διάστημα Δ.

• Αν f ′( x ) > 0 σε κάθε ε σ ω τ ε ρ ι κ ό σημείο x του Δ, τότε η f είναι γνησίως αύξουσα σε όλο το

Δ.

• Αν f ′( x ) < 0 σε κάθε ε σ ω τ ε ρ ι κ ό σημείο x του Δ, τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα σε όλο

το Δ.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
f ′( x ) > 0 .
• Αποδεικνύουμε το θεώρημα στην περίπτωση που είναι
Έστω x1 , x 2 ∈ Δ με x1 < x 2 . Θα δείξουμε ότι f ( x1 ) < f ( x 2 ) . Πράγματι, στο διάστημα [ x1 , x 2 ] η
f ικανοποιεί τις προϋποθέσεις του Θ.Μ.Τ. Επομένως, υπάρχει ξ ∈( x1 , x 2 ) τέτοιο, ώστε
f ( x 2 ) − f ( x1 )
f ′(ξ ) = , οπότε έχουμε f ( x 2 ) − f ( x1 ) = f ′(ξ )( x 2 − x1 )
x 2 − x1

Επειδή f ′(ξ ) > 0 και x 2 − x1 > 0 , έχουμε f ( x 2 ) − f ( x1 ) > 0 , οπότε f ( x1 ) < f ( x 2 ) .

• Στην περίπτωση που είναι f ′( x ) < 0 εργαζόμαστε αναλόγως. ■

22. ΘΕΩΡΗΜΑ (Fermat)

Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σ’ ένα διάστημα Δ και x 0 ένα εσωτερικό σημείο του Δ. Αν η f
παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x 0 και είναι παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό, τότε:
f ′( x 0 ) = 0

ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Ας υποθέσουμε ότι η f παρουσιάζει στο x 0 τοπικό μέγιστο. Επειδή το x 0 είναι εσωτερικό σημείο
του Δ και η f παρουσιάζει σ’ αυτό τοπικό μέγιστο, υπάρχει δ > 0 τέτοιο, ώστε
( x 0 − δ, x 0 + δ ) ⊆ Δ και f ( x ) ≤ f ( x 0 ) , για κάθε x ∈ ( x 0 − δ , x 0 + δ ) . (1)
Επειδή, επιπλέον, η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 , ισχύει
f ( x) − f ( x 0 ) f ( x) − f ( x 0 )
f ′( x 0 ) = lim = lim .
x →x0− x − x0 x → x0+ x − x0
Επομένως,
f ( x) − f ( x 0 )
— αν x ∈( x 0 − δ , x 0 ) , τότε, λόγω της (1), θα είναι ≥ 0 , οπότε θα έχουμε
x − x0
f ( x) − f ( x 0 )
f ′( x 0 ) = lim ≥0 (2)
x → x0− x − x0
f ( x) − f ( x 0 )
— αν x ∈( x 0 , x 0 + δ ) , τότε, λόγω της (1), θα είναι ≤ 0 , οπότε θα έχουμε
x − x0
f ( x) − f ( x 0 )
f ′( x 0 ) = lim ≤0. (3)
x → x0+ x − x0

Έτσι, από τις (2) και (3) έχουμε f ′( x 0 ) = 0 .

Η απόδειξη για τοπικό ελάχιστο είναι ανάλογη. ■

23. ΘΕΩΡΗΜΑ
Έστω f μια συνάρτηση ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αν F είναι μια παράγουσα της f στο Δ, τότε
• όλες οι συναρτήσεις της μορφής

G ( x ) = F ( x ) +c , c∈ ∇,
είναι παράγουσες της f στο Δ και
• κάθε άλλη παράγουσα G της f στο Δ παίρνει τη μορφή

G ( x ) = F ( x ) +c , c∈ ∇.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
• Κάθε συνάρτηση της μορφής G ( x ) = F ( x ) +c , όπου c∈ ∇, , είναι μια παράγουσα της f στο
Δ, αφού
G ′( x) = ( F ( x) + c ) ′ = F ′( x) = f ( x) , για κάθε x ∈ Δ .

• Έστω G είναι μια άλλη παράγουσα της f στο Δ. Τότε για κάθε x ∈ Δ ισχύουν F ′( x ) = f ( x ) και
G ′( x ) = f ( x ) , οπότε

G ′( x ) = F ′( x) , για κάθε x ∈ Δ .

Άρα, σύμφωνα με το πόρισμα της § 2.6, υπάρχει σταθερά c τέτοια, ώστε

G ( x ) = F ( x ) +c , για κάθε x ∈ Δ . ■

24. ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν f είναι μια συνεχής συνάρτηση σε ένα διάστημα Δ και α είναι ένα σημείο του Δ, τότε η συνάρτηση
x
F ( x ) = ∫ f (t ) dt , x ∈ Δ ,
α

είναι μια παράγουσα της f στο Δ. Δηλαδή ισχύει:

′
 x
f (t)dt  x ∈Δ .

∫ a


= f (x) , για κάθε

ΣΧΟΛΙA

• Εποπτικά το συμπέρασμα του παραπάνω θεωρήματος y

προκύπτει (Σχ. 14) ως εξής: 14
y=f (x)
x+h
F ( x +h) −F ( x) = ∫ x
f (t)dt

= Εμβαδόν του χωρίου Ω. f (x)

≈ f (x) ⋅ h , για μικρά h > 0 . F(x)
Άρα, για μικρά h > 0 είναι x
F (x + h) − F (x) O α x β
≈ f (x) ,
h
οπότε
F (x + h) − F (x)
F ′(x) = lim = f (x)
h→0 h

25. ΘΕΩΡΗΜΑ (Θεμελιώδες θεώρημα του ολοκληρωτικού λογισμού)

Έστω f μια συνεχής συνάρτηση σ’ ένα διάστημα [α , β ] . Αν G είναι μια παράγουσα της f στο [α, β ] ,
τότε
β
∫α f (t ) dt = G ( β ) −G (α )

ΑΠΟΔΕΙΞΗ
x
Σύμφωνα με το προηγούμενο θεώρημα, η συνάρτηση F ( x ) = ∫ f (t ) dt είναι μια παράγουσα της f στο

c∈
α

[α , β ] . Επειδή και η G είναι μια παράγουσα της f στο [α , β ] , θα υπάρχει ∇ τέτοιο, ώστε

G ( x ) = F ( x ) +c . (1)

Από την (1), για x = α , έχουμε α

G (α ) = F (α ) + c = ∫ f (t )dt + c = c , οπότε c =G (α ) .
α

Επομένως,
G ( x ) = F ( x ) +G (α ) ,

οπότε, για x = β , έχουμε

β
G ( β ) = F ( β ) +G (α ) = ∫ f (t ) dt +G (α )
α
και άρα
β
∫α f (t )dt = G ( β ) −G (α ) . ■