Ν.

ΡΟΔΙΤΣΑ

Τά Χρόνια της Κρίσης

Β'

1946-1949

σιδέρης/πειστήρια
ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Είναι σε δλους γνωστό πώς τό Κ.Κ.Ε., άπό την πρώτη στιγμή της
'ίδρυσης του εθεσε σαν στόχο την κατάκτηση της εξουσίας.
"Ακολουθώντας τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία κ αϊ το σοβιετικό
πρότυπο θεώρησε πώς μόνο με μια ένοπλη ίξέγερση μπορούσε νά
πετύχει στύ σκοπό αυτό.
'Αδύναμο στην αρχή δεν ήταν σε θέση νά κάμει πολλά πράγματα.
Νόμισε όμως πώς τοϋ δόθηκε ή ευκαιρία με το Β' Παγκόσμιο πόλεμο,
όπως Ακριβώς ό κομμουνισμός κυριάρχησε στη Ρωσία με τον Α '
Παγκόσμιο. "Ετσι, στη διάρκεια τοϋ πολέμου, έπιχείρησε δυο φορές νά
αποκτήσει τον ελεγχο της χώρας. Τη μια φορά (είναι ό «πρώτος
γύρος»), ενόσω οι Γερμανοί βρίσκονταν ακόμα ιδώ, οι "Ελληνες
κομμουνιστές προσπάθησαν με το Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., πού ελεγχόταν άπ
' αυτούς, νά γίνουν ή μοναδική στρατιωτική δύναμη που θά επαιρνε
στα χέρια τή διακυβέρνηση της χώρας μετά την Αναμενόμενη Απο-
χώρηση των Γερμανών (1942-1944). Δεν τα κατάφεραν δμως τότε. Ό
«δεύτερος γύρος» είναι τό αιματηρό Δεκεμβριανό κίνημα (Δεκέμβριος
1944). 'Αλλά και τότε Απέτυχαν. Μετά Απ' αΰτό, έκαναν τον «τρίτο
γύρο» (1946-1949), που κράτησε τρισήμιση χρόνια και συντάραξε τη
χώρα. Τό Αποτέλεσμα ήταν και πάλι νά ηττηθεί τό Κ.Κ.Ε. και νά τεθεί
έκτος νόμου.
Μετά τή μεταπολίτευση τοϋ 1974, ό'ταν τό Κ.Κ.Ε. μετά άπό
τριάντα περίπου χρόνια νομιμοποιήθηκε και πολλά στελέχη του
γύρισαν άπό τό εξωτερικό στην 'Ελλάδα, παρουσιάστηκε μια έντονη
κίνηση για τή διαφώτιση των γεγονότων της εποχής 1946-1949.
Βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, αφιέρωσαν και άφιερώνουνχιλιάδες
σελάδες κα) κάθε έντυπο, συνήθως άπό τή σκοπιά τής παράταξης στην
οποία ανήκει, προσπαθεί νά παρουσιάσει και νά '-.ξηγήσει όσα τότε
έγιναν. Οί αντιφάσεις δμως καϊ οί άντιθέσεις είναι πολλές.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ A' ΑΠΟ TO 1918 ΩΣ

ΚΑΙ ΤΟ 1947 1. Τό Κ.Κ.Ε. ώς τό 1940

Τό Κ.Κ.Ε. ιδρύθηκε τό 1918 στον Πειραιά, μέ τόν τίτλο
«Σοσιαλιστικόν Έργατικόν Κόμμα Ελλάδος», γιά νά μετονομαστεί
μετά άπό δυο χρόνια ('Απρίλιος 1920) σέ «Κομμουνιστικών»1.
Κατόπιν προσχώρησε στη Γ' Διεθνή κι ετσι αποδέχτηκε τήν
υποχρέωση και τών άλλων κομμουνιστικών κομμάτων, νά θεωρούν,
όπως αναφέρεται στον Ιο δρο της «Κομμουνιστικής Διεθνούς»2, οτι
«ή δικτατορία του προλεταριάτου είναι αναγκαία» και ότι χρέος τών
κομμουνιστών είναι «νά δημιουργήσουν παντού, δίπλα στη νόμιμη
οργάνωση, ενα μυστικό οργανισμό, πού θα είναι ίκανός στήν
κρίσιμη ώρα νά έκτελέσει to καθήκον του πρός τήν επανάσταση»
(δροι 1 και 3). 'Επίσης χρέος τών κομμουνιστών είναι «χωρ ί ς
κ α μ ι ά έ π ι φ ύ λ α ξ η νά υποστηρίζουν όλες τις σοβιετικές
δημοκρατίες στούς άγώνες πού κάνουν εναντίον της
άντεπαναστάσεως», (όρος 14),
Εφαρμόζοντας τό Κ.Κ.Ε. τις δεσμεύσεις αύτές, πού άπόρρεαν
άπό τήν προσχώρηση του στη Γ' Διεθνή, τό 1920 στράφηκε εναντίον
της έθνικής πολιτικής τοϋ ' Ελευθερίου Βενιζέλου. Στήν έφημερίδα «
Εργατικός Άγών» της «Κεντρικής 'Εκτελεστικής 'Επιτροπής για τις
όμάδες τών κομμουνιστών στρατιωτών τοΰ Μετώπου», άναφέρονται
τά άκόλουθα:

—Π—
 «ΆφοΟ ΐόσον καιρό έστρώσαμε της Βαλκανικής, τής Ρωσίας καί
της 'Ανατολής τά βουνά και τούς κάμπους μέ τά κουφάρια μας
και μέ τό σκοτωμένο α'ιμα μας έβάψαμε τό χώμα και τις πέτρες
τους,άφοΰ οί άφέντες πού κυβερνάνε μας δέσανε μέ τις βαριές
αλυσίδες τής όργανωμένης βίας σαβανώνοντας τά σπιτικά μας
μέ τή μαυρίλα της δυστυχίας, έ ρ χ ο ν τ α ι τ ώ ρ α μ έ
τήν απαίσια ικανοποίηση τοΟ
θριάμβου των νά μάςζητήσουνε ψήφο
ευγνωμοσύνης γιά τό μεγάλωμα τή-ς
«Πατρίδος» καί γιά τήν άπελευθέρωση
τ ώ ν « ύ π ο δ ο ύ λ ω ν ά δ ε λ φ ώ ν->. Αύτό έκήρυξε
ό Αϋγουστος, ό μεγάλος αφέντης, δείχνοντας στα χάσκοντα πα-
ράσιτα τής πλουτοκρατίας, πού λέγονται Λαϊκή αντιπροσωπεία,
τά κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α ό ρ ι α τ ή ς « μ ε γ α λ υ ν θ ε ί σ η ς
Ελλάδος» καί τά νευρόσπαστα
χειροκροτήσανεκαΐ χύσανε θερμά
δ ά κ ρ υ α « ε θ ν ι κ ή ς χαρ α ς» (!!!>>
'Αλλά καί ή Κεντρική επιτροπή του Κ.Κ.Ε. 5έ δίστασε νά φωνάξει
παραμονές εκλογών τοΰ 1920, μέ τό έπίσημο «'Εκλογικό
πρόγραμμα», σέ κρίσιμες ώρες γιά τό "Εθνος:
«Κάτω ή έπιστράτευσις. Ζήτω τά Σοβιέτ και ό σοσιαλισμός»
Μ!!4

"Οταν τό 1928, έγινε αρχηγός τοΰ Κ.Κ.Ε. ό Ν. Ζαχαριάδης έγινε στο

κόμμα «ή πλήρης σοβιετοποίηση»5. Συνέπεια αύτής τής τακτικής
ήταν τό Κ.Κ.Ε. νά ταυτιστεί μέ τήν πολιτική τοΰ Στάλιν (τό όρθό: νά
γίνει ύποχείριο) καί νά εγκρίνει τις πολλές έσωκομματικές του
έκκαθαρίσεις τών έτών 1928-1936. "Ετσι, δέν είναι περίεργο τό ότι
τό Κ.Κ.Ε. υιοθέτησε όχι λίγες άντεθνικές θέσεις, όπως φαίνεται άπό
τις ακόλουθες έ π ί σ η μ ε ς διακηρύξεις του:

1924: «"Οσο διαρκεί ή διαίρεση καί ή καταπίεση τής Μακεδονίας

και τής Θράκης, άδυνατοΰμε νά αποφύγουμε εναν ιμπεριαλιστικό
πόλεμο. ΓΓ αύτό καί άγωνιζόμαστε γιά τήν ένοποίηση καί τήν
άνεξαρτησία τών τριών τμημάτων (Σ.Σ. Γιουγκοσλάβικου,

-12-
 Βουλγάρικου, Ελληνικού) τής Μακεδονίας και τής Θράκης»6.
("Εκτακτο Συνέδριο).
1931: «Ή 'Ελλάδα είναι κράτος «ιμπεριαλιστικό», πού κατέκτησε διά
τής βίας ολόκληρες περιοχές κατοικημένες άπό άλλες έθνότητες
(Μακεδονία και Θράκη).... Τό Κ.Κ.Ε. διακηρύττει έν όνόματι
τών βασικών αρχών τοΰ μπολσεβικισμοΰ, γιά τή Μακεδονία καί
τή Θράκη τό σύνθημα τοΰ δικαιώματος τής αυτοδιάθεσης μέχρι
πλήρους άποχιορισμοΰ άπό τό ' Ελληνικό Κράτος, τοΰ
δικαιώματος γιά άνεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη καί υπο-
στηρίζει δραστήρια τήν έπαναστατική πάλη τοϋ πληθυσμοϋ τών
περιφερειών αύτών γιά τήν έθνική τους απελευθέρωση».7
(Κεντρική έπιτροπή).
1934: «Ή υποστήριξη καί ένίσχυση τών έθνικοεπαναστατικών
οργανώσεων τών εθνικών μειονοτήτων καί ή στερέωση τών
δικών του οργανωτικών θέσεων μέσα σ αύτές, δίπλα στήν
καθημερινή του πάλη γιά όλα τά ζητήματα καί τά πιό ελάχιστα,
τών έθνικών μειονοτήτων, πού παλεύουν ένάντια στήν έθνική,
οικονομική καταπίεση τής άστικοτσιφλικάδικης 'Ελλάδας και ή
άναγνώριση στις μειονότητες αύτές τοϋ δικαιώματος τής
αύτοδιάθεσης μέχρι καί τοΰ κρατικού άποχωρισμοΰ, θά έπιτρέψει
στο Κ.Κ.Ε. νά κερδίσει τήν εμπιστοσύνη τών καταπιεζομένων
μειονοτήτων
και νά τις κάνει συμμάχους του προλεταριάτου στήν επερχόμενη
επανάσταση στή χώρα μας. Τό Κ.Κ.Ε. πρέπει νά παλέψει
αποφασιστικά γιά τήν καταπολέμηση τοΰ ελληνικού
μεγαλοεθνισμοϋ και τις εκδηλώσεις του μέσα στις γραμμές του».8 Μέ
τήν κατάλληλη φανερή και μυστική του όμως οργάνωση τό Κ.Κ.Ε.,
εκμεταλλευόμενο τις δύσκολες εθνικές μας καταστάσεις, άπόκτησε
άξιόλογη δύναμη. Αύτό φαίνεται άπό τον άριθμό τών ψήφων, πού
πήρε στις εκλογές άπό τό 1923 ως καί τό 1936:

— 13 —
 1923 -20.000 ψήφοι
»
1926 42.000
1928 14.000 »
»
1932 50.000
»
1933 50.000
1935 99.000 »

1936 73.000 »

Μέ τή δικτατορία τής 4ης Αύγούστου 1936 (Μεταξά), τό Κ.Κ.Ε.

έξαρθρώθηκε. Άπό τά στελέχη του άλλα φυλακίστηκαν, αλλα
δραπέτευσαν στή Ρωσία, άλλα έγιναν καταδότες κι αλλα κατέφυγαν
στήν παρανομία.

2. Τό Κ.Κ.Ε. άπό τό 1940 ώς και τό 1944

Τό 1939 ή Ρωσία είχε ύπογράψει μέ τή Γερμανία τό «Σύμφωνο

φιλίας και μή επιθέσεως» καί οί έλληνες κομμουνιστές
άκολουθώντας τήν πολιτική γραμμή τής Μόσχας, θεωρούσαν τό β'
παγκόσμιο πόλεμο, πού μόλις είχε άρχίσει, σαν ιμπεριαλιστικό.
"Εγραφε χαρακτηριστικά ό παράνομος «Ριζοσπάστης»:
«Οί Άγγλογάλλοι μεγιστάνες πολεμούν γιά τά δικά τους
κεφαλαιοκρατικά καί ιμπεριαλιστικά
συμφέροντα ένάντια σ' ολη τήν ανθρωπότητα, ή όποια μέ τή
σειρά της έχει συμφέρο νά στραφεί σύσσωμη εναντίον τους».9 "Οταν
όμως τό 1940 κηρύχτηκε ό έλληνοϊταλικός πόλεμος, τό Κ.Κ.Ε.
έπρεπε νά λάβει θέση. Μή μπορώντας νά κάνει διαφορετικά καί μή
έχοντας κομματικά συμφέρον νά προκαλέσει τό έθνικό φιλότιμο, ό
φυλακισμένος ήγέτης του Ν. Ζαχαριάδης εδωσεστίς 2.11.1940
-μέσω τής 'Ασφάλειαςεπιστολή, μέ τήν όποια στρεφόταν κατά τών
Ιταλών. Τή γνησιότητά της άναγνώρισε ό ίδιος ό Γεν. Γραμματέας
τοϋ Κ.Κ.Ε. στό Ζ' Συνέδριο τοϋ Κ.Κ.Ε. ('Οκτώβριος 1945) καί τήν
ξαναδημοσίευσε στό «Ριζοσπάστη». Νά ενα άπόσπασμά της:
«Ό φασισμός τοΰ Μουσολίνι χτύπησε τήν 'Ελλάδα πισώπλατα,
δολοφονικά καί ξετσίπωτα μέ σκοπό νά τήν υποδουλώσει καί
έξανδραποδίσει. Σήμερα όλοι οί "Ελληνες παλεύουμε γιά τή
λευτεριά, τήν τιμή, τήν εθνική μας άνεξαρτησία. Ή πάλη θά είναι
δύσκολη καί πολύ σκληρή. Μά ενα έθνος, πού θέλει νά ζήσει,

— 14 —
 πρέπει νά παλεύει άψηφώντας τούς κινδύνους καί τις θυσίες. Ό
λαός τής 'Ελλάδας διεξάγει σήμερα ενα πόλεμο έθνι
κοαπελευθερωτικό ένάντια στό φασισμό τοϋ Μουσολίνι».10
Δέν πέρασε όμως πολύ καιρός καί στις 26.11.1940 μέ νέα επιστολή
του ό Ν. Ζαχαριάδης αλλάζει θέση. Θεωρεί πώς ό πόλεμος
κηρύχτηκε άπό τό Γεώργιο καί τό Μεταξά καί ζητεί Ρωσική
μεσολάβηση γιά σύναψη ειρήνης. "Εγραφε άνάμεσα στά άλλα: «Ή
'Ελλάδα δέν έχει καμιά θέση στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο άνάμεσα
στήν 'Αγγλία καί "Ιτα λία-Γερμανία (...) Οί πολεμικές δυνάμεις τής
'Αγγλίας νά φύγουν όλες άπ' τά χώματα καί τά
νερά τής 'Ελλάδας. Μέ βάση τούς δύο αυτούς όρους νά
ζητήσουμε άμέσως άπό τήν κυβέρνηση τής ΕΣΣΔ νά
μεσολαβήσει γιά νά γίνει έλληνοϊ-ταλ'κή ειρήνη. Αύτό σήμερα
είναι τό μοναδικό έθνικολαϊκό συμφέρο. Καί ή πράξη ϊ χ ε ι
άποδείξει ότι μόνον ή ΕΣΣΔ σήμερα εσωσε τήν είρήνη καί
ουδετερότητα τής Γιουγκοσλαβίας-Βουλγαρίας-Τουρκίας»." Τήν
ιδια τακτική τήρησε τό Κ.Κ.Ε. καί όταν έκδηλώθηκε ή Γερμανική
επίθεση κατά τής χώρας μας. Σ' έκθεση προς τό Βρετανικό
Στρατηγείο τής Μέσης 'Ανατολής, τή Βρετανική Κυβέρνηση καί
τήν 'Ελληνική κυβέρνηση τοϋ Καΐρου αναφέρεται: «'Υπάρχουν
μάλιστα καί ένδείξεις ότι κατεβλήθησαν τότε προσπάθεια! άκόμη
καί σχηματισμού κυβερνήσεως τής άριστεράς προς συνεργασίαν
μέ τήν Γερμανικήν κατοχήν. 'Αλλά αί προσπάθειαι δέν
έπρόλαβαν νά εύωδοθοϋν διότι μετά δίμηνον άπό τής εισόδου
τών Γερμανών {27 Άπριλίου-22 'Ιουνίου 1941) έξεδηλώθη ή
αιφνιδιαστική έπίθεσις τής Γερμανίας κατά τής Ρωσίας, ή όποια
διέλυσε τάς παραισθήσεις».12 'Αλλαγή τής πολιτικής τοϋ Κ.Κ.Ε.
επέφερε μονάχα ή Γερμανική έπίθεση εναντίον τής Ρωσίας,
όποτε καί ή 6η "Ολομέλεια διακήρυξε μέ άπόφασή της τήν
1.7.1941:
«Ό φασισμός καταπατώντας κάθε'ίχνος λευτεριάς μέσα στις
χώρες, όπου έπικράτησε, ύποδούλωσε καί άφάνισε μιά σειρά
άπό άλλες χώρες (..) Μέσα στή βράση τοϋ σημερινού
δεύτερου παγκόσμιου πολέμου ή φασιστική παράταξη
ΧίτλερΜουσολίνι ξαπόλυσε ταυτόχρονα τον άντισοβιετικό

— 15 —
πόλεμο. Ό γερμανικός φασισμός μπλεγμένος στά γρανάζια
τής πολεμικής μηχανής πού ό

— 16 —
 ίδιος έβαλε σέ κίνηση, φόρεσε τώρα τόν μανδύα τοΰ παγκόσμιου
άντισοβιετικοϋ σταυροφόρου γιά νά συντρίψει τή σοβιετική
έξουσία».13 Ή 7η "Ολομέλεια, τό Σεπτέμβριο τοϋ 1941, «καθόριζε
ότι μέ τήν είσοδο τής Σοβιετικής "Ενωσης άλλάζει ό χαρακτήρας
τοΰ πολέμου. Ό πόλεμος είναι προοδευτικός πόλεμος τών λαών
έναντίον στή φασιστική βαρβαρότητα».14 'Ενώ πριν κατηγορούσε
τις άντιγερμανικές χώρες ότι διεξάγουν ιμπεριαλιστικό πόλεμο,
τώρα, μέ τήν είσοδο τής Ε.Σ.Σ,Δ. στον πόλεμο, θεωροϋσε πώς «ή
αντοχή καί ή αποφασιστικότητα τής 'Αγγλίας νά συνεχίσει τόν
πόλεμο καί μετά τήν κατάρρευση τής Γαλλίας, σημειώνει τήν πρώτη
πολεμική άποτυχία τοϋ χιτλερισμού» (απόφαση 8ης
"Ολομέλειας-'Ιανουάριος 1942).1ί Στή διάρκεια τής Κατοχής ή
δράση τοϋ Κ.Κ.Ε. δέν ήταν καθαρά εθνική καί επωφελής. Κύριος
σκοπός του ήταν ή πραγματοποίηση τών άπώτερων στόχων του,
δηλαδή: α) ή μονοπώληση τής έθνικής προσφοράς στά δύσκολα
εκείνα χρόνια καί β) ή άρπαγή τής εξουσίας και ή εγκατάσταση
κομμουνιστικού καθεστώτος, στήν κρίσιμη στιγμή, όταν δηλαδή θ'
άποχωροΰσαν τά γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Τούτο φαίνεται
καθαρά άπό αύτά πού γράφει ό Α, Γληνός στό βιβλίο του «Τί είναι
καί τϊ θέλει τό ΕΑΜ;». Λέει συγκεκριμένα:
«Δέν άρκεΐ νά καταχτηθεί ή λευτεριά, πρέπει καί νά στερεωθεί
καί νά κατοχυρωθεί. Καί αυτό δέν μπορεί νά γίνει αλλιώς, παρά
άν ό λαός κρατήσει στά χέρια του τή λευτεριά του, καί έξασκεϊ
τά κυριαρχικά του δικαιώματα απεριόριστα καί στόν καιρό τής
ειρήνης. Τώρα πού εχασε ό λαός τή λευτεριά του, τώρα
καταλαβαίνει τι σημασία εχει
νά τήν κρατήσει πάντα αύτός στά χέρια του καί νά μην τήν
εμπιστεύεται σ' άλλους,
Αύτό σημαίνει, πώς μόλις διώξει ό λαός τοϋς ξένους
καταχτητές:
α) Θά βγάλει κυβέρνηση άπό τήν ήγεσία τοΰ
έθνικοαπελευθερωτικοΰ παλλαϊκού άγώνα, άπό τά κόμματα
καί τις όμάδες πού θά τόν όδηγήσουνε στήν πάλη καί στή νίκη,
β)Πώς θ άποκατασταθοΰν άμέσως όλες οί λαϊκές
έλευθερίες, ελευθερία τοΰ λόγου, τοΟ τύπου και τής
συγκέντρωσης, καί θά δοθεί γενική άμνηστία.
2
— 17 —
 γ) Πώς άμέσως θά προκηρυχθούν εκλογές γιά συνταχτική
'Εθνοσυνέλευση, πού θά συντάξει τό λαοκρατικό πολίτευμα
τής χώρας, σύμφωνα μέ τήν κυρίαρχη λαϊκή θέληση. Τό
δεύτερο αύτό μέρος τοΰ έθνικοαπελευθερωτικοϋ άγώνα είναι
ή φυσική συνέχεια καί ολοκλήρωση του πρώτου. ' Η
άποκατάσταση καί κατοχύρωση τής έσωτερικής λευτεριάς. Τό
νά δέχεσαι τό πρώτο μέρος καί νά μή δέχεσαι τό δεύτερο,
σημαίνει πώς έπιβου λεύεσαι τή λευτεριά τοϋ λαοϋ καί πώς
θέλεις νά διώξεις τόν ξένο τύραννο γιά νά μπεις έσύ στή θέση
του. Αύτοί είναι οί μόνοι πραγματικοί σκοποί ένός σημερινού
έθνικοαπελευθερωτικοϋ άγώνα, όπως βγαίνουνε μέσα άπό τις
άντικειμενικές συνθήκες καί τήν άληθινή θέληση τοΰ λαοΰ».(6

Καθαρότερα φαίνονται οί σκοποί τοΰ Κ.Κ.Ε. στήν "Έκθεση πού

εστειλε τόν "Ιούνιο τοϋ 1943 ό Γ. Παπανδρέου στό Βρετανικό
Στρατηγείο Μέσης "Ανατολής, στή Βρετανική Κυβέρνηση καί
στήν 'Ελληνική Κυβέρνηση τοΰ Καΐρου. Γράφει έκεΐ σχετικά:
« "Επίστευε τό Κ.Κ.Ε. ότι, όπως ό Α' Παγκόσμιος Πόλεμος εφερε
τόν κομμουνισμόν εις μίαν χώραν, τήν Ρωσίαν, ό δεύτερος έπρεπε
νά τόν επεκτείνει τουλάχιστον εις όλόκληρον τήν Εΰρώπην». Γι'
αύτό άπό τήν περίοδο τής κατοχής προετοίμαζε τήν έπικράτησή
του. Αυτό φαινόταν άπό «τό γεγονός ότι εις τήν ϋπαιθρον τά
άντάρτικα σώματα τοΰ ΕΑΑΣ κατήργουν τάς τοπικάς άρχάς
άκόμη και τήν είρηνοδικειακήν δικαιοσύνην καί έγκαθίστων
«Σοβιέτ», καθώς έπίσης καί άπό τό γεγονός ότι άφώπλιζαν
συστηματικώς τά άλλα έθνικά σώματα διά νά διατηρήσουν τήν
μονοπώλησιν τής υλικής ενόπλου δυνάμεως, τήν όποίαν νά
χρησιμοποιήσουν διά τήν έπιβολήν «τής κυβερνήσεως τοΰ
ΕΑΜ·>, δηλαδή τοΰ κομμού νιστικοΟ κόμματος».
Προχωρεί μάλιστα πιο πέρα ό Γεώργιος Παπανδρέου στήν ιδια
έκθεση καί θέτοντας τό ερώτημα: «Ποία μέσα σχεδιάζουν νά
χρησιμοποιήσουν διά τήν πραγματοποίησιν τών σκοπών των οί
κομμουνιστές;» δίνει τήν άκόλουθη άπάντηση:
«Θά προσπαθήσουν, πρώτον νά καταλάβουν βιαίως τήν
έξουσίαν μετά τήν Κατοχήν, οχι διά νά έπιβάλουν άμέσως τήν
Σοβιετικήν Δημοκρατίαν άλλά διά νά έπιδείξουν τήν υλικήν των

— 18 —
 δύναμιν καί διά νά σχηματίσουν αύτοί τήν Οίκουμενικήν
Κυβέρνησιν καί υπαγορεύσουν τήν σύνθεσίν της κατά τό
συμφέρον των. Θά επιδιώξουν κυρίως νά έπηρεάσουν τήν
σύνθεσιν τοΰ στρατού. «Δέν είμεθα -γράφουν εις τήν τελευταίαν
καταστατικήν των άπόφασινάντίπαλοι τοΰ Στρατού. Θά αξιώ-
σουμε όμως νά τόν ξεκαθαρίσουμε άπό τά φασιστικά αντιλαϊκά
στοιχεία του, ώστε νά μείνουν μόνον τά παιδιά τοΰ Λαού». Καί
φυσικά θά χαρακτηριζουν ώς «άντιλαϊκά» στοιχεία όλα όσα δέν
θά άποδέχωνται τάς διαταγάς των. Εις τό κείμενον πού έστειλαν
πρός τούς αρχηγούς διά τήν συμμετοχήν των είς τήν
Οίκουμενικήν Κυβέρνησιν προσθέτουν ώς βρον «τήν εμπρακτον
και μετά πάσης εύρύτητος ίκανοποίησιν τών εθνικών μας
άγωνιστών. Καϊ βεβαίως δέν ημπορούν μόνον τήν παροχήν τών
δικαιοτάτων ήθικών καί υλικών αμοιβών, άλλα τήν άξίωσιν οπως
πυρήν τού νέου στρατού τής έλευθερουμένης 'Ελλάδος είναι τά
αντάρτικα σώματα ώστε νά διατηρηθεί ή έπαναστατική σύνθεσις
καί πολιτική έξάρτησις τοϋ νέου στρατοϋ άπό τό Κ.Κ,Ε. Τό ΐδιον
βεβαίως θά έπιδιώξουν καί διά τά Σώματα 'Ασφαλείας, Χω-
ροφυλακή καί Άστυνομίαν. Καί εις τήν έξωτερικήν των
πολιτικήν, έπίσης ύπό τό 'ίδιον πνεύμα προσδιορίζουν τήν
πορείαν των. Γράφουν: «Θά κάμουμε τήν 'Ελλάδα πολιτικά καί
οικονομικά άνεξάρτητη άπό κάθε ξένη Ιμπεριαλιστική δύναμη»
-ύπονοούντες φυσικά τήν 'Αγγλίαν. Αύτά είναι τά μέσα μέ τά
όποια σχεδιάζουν χρησιμοποιούντες τόν υπό τής πορείας τοϋ
πολέμου ύπαγορευθέντα μεταβατικόν σταθμόν νά φθάσουν εις
τήν πραγματοποίησιν «τοΰ τελικοΰ των στρατηγικού σκοποΰ», ό
όποιος παραμένει πάντοτε καί μάλιστα «στό συντομώτερο
χρονικό διάστημα» εσωτερικώς μέν ή Σοβιετική Δημοκρατία,
ήτοι δικτατορία τοΰ Κ.Κ.Ε. καί έξωτερικώς ή υπαγωγή τής
"Ελλάδος εις τό Ρωσικόν σύστημα τών Σοβιετικών
Δημοκρατιών».87
Φυσικά, τις μύχιες αύτές επιδιώξεις του, τό Κ.Κ.Ε. φρόντισε,
όπως καί τό ίδιο ομολόγησε, νά μήν τις αποκαλύψει στις «πλατιές
μάζες τοΰ έλληνικοϋ λαοΰ».8 "Ετσι, όργάνωσε to Ε.Α.Μ. ('Εθνικό
'Απελευθερωτικό Μέτωπο καί τό στρατιωτικό σκέλος του Ε.Λ.Α.Σ.
('Εθνικός Λαϊκός 'Απελευθερωτικός Στρατός). Και στήν όλη

— 19 —
δραστηριότητα του άλλοτε στράφηκε μέ λόσσα κατά τοϋ κατακτητή
και άλλοτε τόν άγνόησε προκλητικά. Σπανιότατα επέδειξε
συνεργασία μέ άλλες εθνικές άνταρτικές ομάδες (όπως στό
Γοργοπόταμο στις 25.11.1942). Πρός τό τέλος τής περιόδου τό
Κ.Κ.Ε. προσπάθησε νά έξοντώσει τους άντίθετους πρός τά σχέδιά
του, είτε αΰτοί ήσαν μεμονωμένα πρόσωπα είτε άνταρτικές ομάδες.
' Εκτός άπό τήν τρομοκράτηση τών κατοίκων τής υπαίθρου, διέταξε
τή σφαγή προυχόντων ή κατασυκοφάντησε άλλους, ώστε αύτοί νά
θεωρηθούν σάν προδότες καί νά εκτελεστούν συνήθως μέ
άπάνθρωπο τρόπο. 'Ακόμα καί μέ άνωφελεϊς εκτελέσεις
μεμονωμένων Γερμανών, προκάλεσε άντίποινα τών κατακτητών μέ
συνέπεια πολλοί νά φύγουν στά βουνά και νά ζητήσουν τήν
προστασία τοΰ Ε.Λ.Α.Σ. Τέλος, 5έ δίστασε ν' αναλάβει καί άμεσες
στρατιωτικές επιχειρήσεις έναντίον τοΰ Ε.Δ.Ε.Σ., Ε.Κ.Κ.Α. κλπ.1
'Αλλά καί ή γενικότερη πολιτική TOU Κ.Κ.Ε. QE κρίσιμα εθνικά
θέματα δέν ήταν εκείνη πού επρεπε. "Εβγαλε στήν εθνική μειοδοσία
έδάφη τής Μακεδονίας μας καί τής Θράκης μας. 'Ενδεικτικά τής
θέσεώς του αυτής είναι τά ακόλουθα:
Μέ συμφωνία και συνενοχή τοΰ Κ.Κ.Ε., έγραφε ή
άριθ. Δ. 206/9.5.1943 διαταγή τοϋ Βουλγαρομακεδονικοΰ κομιτάτου
Περλεπέ πρός τή διοίκηση «Κομιτέτ Μακεντόνσκη Μπουλγκάρσκη»
Καστοριάς: «Έντέλλεσθε δπως άδρανήσητε λήψιν μέτρων
άφορώντων εις τήρησιν τάξεως περιφερείας. 'Εντείνατε δίωξιν
'Ελλήνων εθνικιστών μόνον».19 Νέα διαταγή (4372/30.5.1943) του
ίδιου κομιτάτου άνάφερε:
«Ώς προηγουμένως σας άνεκοινώσαμεν πρέπει νά καταβάλητε
προσπαθείας, ώστε νά είσθε έπιφυλακτικοί έναντι τών 'Ιταλών,
ένώ έκ παραλλήλου πρέπει ν' άποφεύγητε πασαν σΰγκρουσιν
μετά τών άνταρτών, διότι κατά τό έτος 1943 θ' άποδειχθή ποΰ θά
κλίνη ή πλάστιγξ, 'Εάν νικήση ό "Αξων, ή Βουλγαρία θά γίνη
μεγάλη καϊ θά συμπεριλάβη όλους τούς άδελφούς. "Αν
νικήσωσιν οΐ Σύμμαχοι, τότε πάλιν ή Βουλγαρία θά γίνη μεγάλη,

1Ό Δημ. Παρτσαλίθης σε τελευταία συνέντευξη του («Κυριακάτικη 'Ελευθεροτυπία-,

6-J-I980) λέει πώς ήταν «λάθος, έγκληματικό λάθος» ή εκτέλεση τοϋ Συνταγματάρχη
Ψαρροϋ καί ή διάλυση τοϋ τμήματος του.

— 20 —
 διότι θά είναι μετά τής μητρός της Ρωσίας καί όλη ή Βαλκανική
θά είναι εις χείρας τών Βουλγάρων. ' Επαναλαμβάνομεν ότι
πρέπει ν' άποφεύγητε πασαν μετά τών άνταρτών σύγκρουσιν.
"Εχει προβλεφθή καϊ διακανονισθή ώστε οί παρά τών άνταρτών
συλλαμβανόμενοι ήμέτεροι νά μή θίγωνται, άλλά νά
συνεργάζονται είλικρινώς. Προσοχή, προσοχή, άπό ήμετέρους
προδότας, διότι άλλως θά έπέλθη μεγάλη εθνική ζημία.
Σημειώσατε καί αποστείλατε καταλόγους τών κυριωτέρων
αντιδραστικών παραγόντων 'Ελλήνων».20
"Οπως άναψέρει τό επίσημο παραπεμπτικό βούλευμα τοΰ
Συμβουλίου τοΰ 'Ελληνικού Γραφείου 'Εγκληματιών πολέμου, στή
διάρκεια τής Βουλγαρικής κατοχής στή Μακεδονία καί Θράκη άπό
τό Μάιο τοΰ 1941 ώς τις 20 'Οκτωβρίου 1944, οί Βούλ-

— 21 —
γαροι καί οί συνεργάτες τους τοΰ Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. διέπραξαν τά
παρακάτω εγκλήματα:

«I) Εκ προμελέτης άπεφάσισαν καί εσκεμμένως έξετέλεσαν

όμαδικάς ανθρωποκτονίας 'Ελλήνων πολιτών, ήτοι 315 εις τήν
πόλιν τής Δράμας, 143 είς Χωριστήν, 102 είς Προσωτσάνην, 130
είς Κύργια, 195 είς Δοξατον, 90 είς Κορμιστήν, 33 είς
Πλατανόβρυσιν, 26 είς Φιλίππους, 14 είς Λευκώνα, 21 είς 1
Αγγίσταν, καί είς λοιπάς πόλεις καί χωρία. 2) Ενήργησαν
συστηματικήν τρομοκρατίαν κατά τών κατοίκων 'Ελλήνων,
φονεύοντες, βασανίζοντες, βιάζοντες. 3) "Υπέβαλλον τους
"Ελληνας πολΐτας είς βασάνους, οίον έκτύπων τούτους ανηλεώς
μέχρις αίματος, κατεθρυμμάτιζον τά άκρα τούτων, έζεύγνυον
τούτους και τούς μετεχειρίζοντο ώς υποζύγια πρός μεταφοράν
διαφόρων βαρών, καταιμάτωνον αυτούς τρυπώντες δι αιχμηρών
όργάνων κλπ. 4) Έγκατέλειπον εσκεμμένος "Ελληνας πολίτας είς
τόν έξ άσιτίας θάνατον άφαιροΟντες είτε όπό μορφήν φορολογίας
είτε αυθαιρέτως πάντα τά πρός τό ζήν άναγκαΐα. ' Εξετόπισαν
χιλιάδας ' Ελλήνων άνευ άποχρώντος λόγου στρατιωτικής
άσφαλείας, 6) Έγκαθείρξαντο χιλιάδας 'Ελλήνων έν φυλακαΐς,
στρατοπέδοις, κρατητηρίοις άνευ άποχρώντος λόγου
στρατιωτικής άσφαλείας, κρατούντες τούτους καί ύπό συνθήκας
άπανθρώπους, άνευ ύδατος καί τροφής καί γυμνούς. 7)
Μετήγαγον είς Βουλγαρίαν "Ελληνας πολίτας διά πιεστικού
τρόπου ασκούντες σωματικήν καί ψυχολογικήν βίαν, ίνα
χρησιμοποιηθώσιν ούτοι είς εργασίας εξυπηρετούσας τάς
άνάγκας τοδ έχθροΰ, ώς καί έχρησιμοποιήθηκαν τφ δντι διά τήν
κατασκευή όδών, όχυρωμάτων κλπ. 8) Κατέβαλον επίμονους
προσπάθειας πρός άλλοίωσιν τοΰ έθνικοΰ φρονήματος καί τής
έθνικής συνθέσεως τών ύπ' αύτών κατεχομένων εδαφών, ήτοι
άπηγόρευσαν τήν χρήσιν τής ελληνικής γλώσσης τήν είς τάς ελλη-
νικός έκκλησίας ένάσκησιν τών θρησκευτικών τών ' Ελλήνων
καθηκόντων, έπέβαλον τήν είς τήν βουλγαρικήν γλώσσαν
άλληλογραφίαν, τήν σύνταξιν τών επιγραφών τών καταστημάτων,
τών επί τών μνημείων τοιούτων καί τήν τών όνομάτων των

— 24 —
μεταβολήν είς βουλγαρικήν κατάληςιν, έπέβαλον όμαδικάς
έκτελέσεις καί έκτοπίσεις 'Ελλήνων πολιτών καί άπάντων τών
'Ελλήνων δημοσίων υπαλλήλων, έγκαταστήσαντες βουλγαρικός
οικογενείας είς δς καί διένειμαν έλληνικάς γαίας κλπ. 9)
Άφήρεσαν βιαίως, διήρπασαν και έλεηλάτησαν ίδιωτικάς
περιουσίας, ήτοι τάς τών 'Ελλήνων πολιτών, ήτοι δημητριακούς
καρπούς, αιγοπρόβατα, ζώα μεγάλα, τιμαλφή, οικιακά έπιπλα καί
σκεύη καί παν κινητόν αύτών. 10) 'Επέβαλον άθεμίτους καί
υπέρογκους εισφοράς καί επιτάξεις, φορολογοΰντες καί
έπιτάσσοντες πασαν κινητήν καί άκίνητον περιουσίαν είς
ποσοστόν φόρου ή έπιτάξεως ισον πρός τήν άξίαν των. Ι ί )
Ήνάγκασαν 'Ελληνίδας διά τής βίας εϊς άσέλγειαν. 12)
Κατέστρεψαν κακοβούλως ιδιοκτησίας 'Ελλήνων, ήτοι
άπετέφρωσαν δι' έμπρησμού χιλιάδας οικιών 'Ελλήνων
πολιτών».n Στό ΙΟο άρθρο τοΰ Συμφωνητικού άνάμεσα στούς
άντιπροσώπους τοΰ Κ.Κ.Ε., τοΰ Βουλγαρικοΰ Στρατού, τοΰ
Ε.Λ.Α.Σ. καί τής Π.Ε.Ε.Α., πού εγινε στις 20.9.1944 στό
Μελισσοχώρι τής Μακεδονίας αναφέρεται:
«Τό Ε.Α.Μ., τό Κ.Κ.Ε. καί ό Ε.Λ.Α.Σ. άναλαμβάνουν νά
σχηματίσουν μίαν Διεθνή Μακεδονίαν μετά τό τέλος τοϋ
πολέμου»,22 Σέ συνέδριο, που εγινε τό 1944 καί πήραν μέρος
εκπρόσωποι τοϋ Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. καϊ τοΰ Σ,Ν.Ο.Φ. (Σλαβικού
'Απελευθερωτικού Μετώπου), καταρτίστηκε σύμφωνο πού
περιλάμβανε τά εξής άντεθνικά: «1. Αί έπαρχίαι Κιλκίς, Παιονίας,
'Αλμωπίας, Γιαννιτσών, 'Εδέσσης, 'Αριδαίας, Φλωρίνης καί
Καστοριάς έκχωροϋνται άπό τό ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ ώς ζώνη δράσεως
τής ΣΝΟΦ.
2. Ή ΣΝΟΦ έχει τφ δικαίωμα νά έπεκτείνει τή ζώνη τής δράσης
της καί σέ άλλες νοτιώτερες επαρχίες, μετά τήν εξασφάλιση
πλήρους κυριαρχίας στις παραπάνω επαρχίες.
3. Ό Βουλγαρικός Στρατός κατοχής τής Μακεδονίας παίρνει τήν
ύποχρέωση νά καταλάβει τά αστικά κέντρα τής Μακεδονίας,
ύστερα άπό τήν άποχώρηση τών Γερμανών καί τήν παράδοση
τούτων (τών κέντρων) είς τάς 'Αρχάς τοΰ ΕΑΜ.

-25-
 4. 'Αποφασίζουν άπό κοινού ΕΑΜ καί ΣΝΟΦ τήν δημιουργία
αυτόνομου Μακεδονικοΰ Κράτους Σοβιετικής
' Ο ρ γ ά ν ω σ η ς , τό όποιο θά ζητήσει νά μπεΐ κάτω άπό τήν
προστασία τής Ρωσίας.
5. Γιά τήν ένίσχυση ΕΑΜ-ΣΝΟΦ αναλαμβάνεται ή ύποχρέωση
τής πλαισίωσης τής Διεθνούς Μεραρχίας πού θά ιδρυθεί στό
Καϊμακτσαλάν άπό Βουλγάρους άξιωματικούς καί ό έφοδιασμός
της μέ πυρομαχικά.
6. Νά φροντίσουν οί Βούλγαροι γιά τήν κατασυκοφάντηση κάθε
δυναμικού εθνικιστικού στοιχείου στις άρχές κατοχής, ώστε νά
μή άναπτυχθεΐ έθνικιστική κίνηση. Καθίερώθη τέλος ή σημαία
τής Σοβ. Δημ. Μακεδονίας ή βουλγαρική τοιαύτη, μέ άντίθετον
φορά χρωμάτων καί μέ άστέρια στό κέντρο.
Διά τόν Βουλγαρικον Στρατόν (Υπογραφή) λοχαγός
ΚΑΛΤΣΕΦ Διά τό ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ (Υπογραφή)
ΤΖΗΜΑΣ23

To Κ.Κ.Ε., όμως, συνεργάζεται και μέ τόν έχθρό, όπως

άποδεικνύουν τά πιο κάτω γεγονότα:
α) Ή άπελευθέρωση άπό τούς Γερμανούς στελεχών του Κ,Κ.Ε.
άπό τις φυλακές τής 'Ακροναυπλίας στις 2.7.1941.34
β) Τό σύμφωνο άνάμεσα στον Ε.Λ.Α.Σ. καί τούς Γερμανούς
τής 30 Μαρτίου 1944 («Μή πυροβολείτε Γερμανούς»)·"
γ) Τό σύμφωνο Ε.Λ.Α.Σ. -Γερμανών τής 1.9.1944 στό Λειβάδι
τής Μακεδονίας. Μ αύτό «ό Ε.Λ.Α.Σ. άναλαμβάνει τήν
ύποχρέωσιν νά μή έμποδίση τήν ΰποχώρησιν τοΰ Γερμανικού
στρατού.»26
Τέλος, τά Δεκεμβριανά (άπό2Δεκεμβρίου 1944), μαρτυρούν
άπό μόνα τους τί καταστροφές προξένησε τό Κ.Κ.Ε. στή χώρα
μας.27 'Αλλά ό τρίτος γύρος πού ακολούθησε (1946-1949) επέφερε
πολύ χειρότερα δεινά.

Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς

1. «Ριζοσπάστης, 12, 13 καί 17 'Απριλίου 1920.

2. Βλέπε έπίσημη Εκδοση τσΟ ΣΕΚΕ (Κ) Η Κομμουνιστική Διεθνής Αθήνα
1921, «Σαράντα χρόνια τοϋ ΚΚΕ» σελ. 55-59.

— 26 —
3. «Σαράντα Χρόνια ιού Κ,Κ.Ε.», σελ. 59-60.
4. «Ριζοσπάστης», 27.9.1920.
5. Κ. Κόκκινος, Τά Χρόνια τής κρίσης, σελ. 21.
6. Εύ, Άβερύκ^Τοσίΐσας, «Φωτιά κοί τσεκούρι», 'Αθήναι 1976, σελ. 33.
7. «Σαράντα Χρόνια roti Κ.Κ.Ε.», 'Αθήνα 1964, σελ. 323.
8. Βλέπε «Σαράντα χρόνια τοΟ Κ.Κ.Ε.», σελ. 363.
9. «Ριζοσπάστης, 13.10.1939.
10. «Σαράντα χρόνια τοϋ Κ.Κ.Ε., 'Αθήνα 1964, σελ. 744. Π. Κ. Κόκκινος, σελ. 41.
12.'Εφημερίδα «Εμπρός» 20.11.1978.
13«Σαράντα Χρόνια τοΰ Κ.Κ.Ε.», 'Αθήνα, 1964, σελ. 466.
14. -Σαράντα Χρόνια τοΰ Κ.Κ.Ε.-, 'Αθήνα, 1964, σελ, 469-470.
15. «Σαράντα Χρόνια τοϋ Κ.Κ.Ε.», 'Αθήνα, 1964 σελ. 471.
16. Δ. Γληνός, «Τι είναι καί τϊ θέλει τό ΕΑΜ·> 'Αθήνα 1944, σελ. 40-41.
17. Έ(ρημ. «Εμπρός», 20.10. 1978.
18. Κ. Κόκκινος, σελ. 82.
19. Κ. Κόκκινος, σελ. 127. .
20. Κ. Κόκκινος, σελ. 127-128.
21. Δ. Γατόπουλος, «'Ιστορία τής Κατοχής»,ΐ.Γ', "Αθήναι,σελ. 10-11.
22. Κ. Κόκκινος, σελ. 198-199.
23. Κ. Κόκκινος, σελ. 157-158.
24. Κ. Κόκκινος, σελ. 61-66.
25. Κ. Κόκκινος, σελ. 171-173.
26. Κ. Κόκκινος, σελ. 195-197.
27. Σύμφωνα μέ Αντικειμενικούς ύπολογισμοΰς στή διάρκεια τόν Δεκεμβριανών:
ΠΡΩΤΟΝ: "Ετίεσαν μαχόμενοι κατά τών κομμουνιστικών δυνάμεων σέ διάφορα
σημεία τής πρωτεύουσας: 474 άξιωματικοί τών 'Ενόπλων Δυνάμεων 2.117 όπλίτες
133 αξιωματικοί τη; Χωροφυλακής 52 άξιωματικοί τής 'Αστυνομίας Πόλεων
4 άξιωματικοί τοϋ Πυροσβεστικοί! Σώματος 143 («αξιωματικοί τής
Χωροφυλακής
39 υπαξιωματικοί τής "Αστυνομίας 382 Χωροφύλακες 140 Αστυφύλακες
5 Πυροσβέστες.
ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Σφαγιάστηκαν μέ τόν πιό άπάνβρωπο τρόπο, μετά άπό έντολες, άλλά
καί γιά προσωπική έκδίκηση, άπό διάφορους κομμουνιστές:
56.373 δτομα, συνολικά, άπο τά όποια ήσαν: 275 Κληρικοί
239 'Εκπαιδευτικοί
120 Γιατροί
264 Συνδικαλιστές
ΟΙ δεκάδες χιλιάδες των άλλων θυμάτων (άδιακρίτως φύλου, ήλικίας καί
έπαγγέλμαχος) ήσαν Ανθρωποι τοΰ λαοΰ. ΤΡΙΤΟΝ; Σύρθηκαν 46.87! άτομα
σάνδμηροι των κομμουνιστών, πολλοί άπό τούς όποιους δέν ξαναγύρισαν. Συνολικά,
of "Ελληνες καϊ οί ' Ελληνίδες πού έχασαν τή ζωή τους στή διάρκεια τοΰ Κόκκινου
Δεκέμβρη, άνέρχονται σέ: 65.000 Εξήντα πέντε χιλιάδες).

— 27 —
Καί όλοι αύτοί Εχασαν τή ζωή τους άπό τούς κομμουνιστές σέ ίνα μονάχα μήνα.
Οί Γερμανοί, ' Ιταλοί καί Βούλγαροι έξετέλεσαν άπό τήν άρχή ώς τό τέλος τής
Κατοχής 68.000 "Ελληνες και είχαν «άρει όμηρους άλλες 88.000. Αϋτά σέ τέσσερα
χρόνια. Οί κομμουνιστές σ' Εναν μονάχα μήνα, τόν Δεκέμβριο τοΰ 1944, σκότωσαν
56.373 ο το μ α καί πήραν ομήρους 46.871 άτομα.... Οί κομμουνιστές (Αρθρογράφοι,
συγγραφείς, στρατιωτικοί καί πολιτικοί ήγέτες) άποκαλοϋν άκόμη καί σήμερα τήν
περίοδο αύτήν «Μεγάλο Δεκέμβρη-!! Κ. Κόκκινος, σελ. 235-236.

— 28 —
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ 1945-1946 Α' ΦΑΣΗ: Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ 3θ\

ΓΥΡΟΥ

1,'Η εσωτερική πολιτική κατάσταση στά

1945-1946

α) Ή συμφωνία τής Βάρκιζας

Στις 30 Δεκεμβρίου 1944 ό αρχιεπίσκοπος 'Αθηνών Δαμασκηνός

άνέλαβε τήν αντιβασιλεία, ένώ στις 3 'Ιανουαρίου 1945, μετά άπό
τήν παραίτηση τοΰ Γ. Παπανδρέου, σχηματιζόταν κυβέρνηση ύπό
τόν Νικόλαο Πλαστήρα.
Στις 12 Φεβρουαρίου 1945, μετά άπό σκληρές διαπραγματεύσεις
δεκαπέντε ήμερων, υπογράφηκε άνάμεσα στήν κυβέρνηση καί τό
Κ.Κ.Ε. ή συμφων ί α τ ή ς Β ά ρ κ ι ζ α ς .
Τό πρακτικό καθόριζε ώς εξής τις αρχές τής Συμφωνίας, γιά τις
οποίες συμφώνησε καί τό Κ.Κ.Ε.: «Ή Κυβερνητική
άντιπροσωπεία εξεδήλωσε κατά τήν σύσκεψιν ταύτην τήν
σταθεράν θέλησιν τής Κυβερνήσεως, όπως άνευ νέας
αιματοχυσίας τερματίση τήν θλιβεράν έσωτερικήν κρίσιν,
άποκαταστήση τήν ένότητα τοΰ Κράτους καί έπαναφέρη τήν
έσωτερικήν καί πολιτικήν ομαλότητα. Ούτω μόνον θά δυνηθή ό
έλληνικός λαός ν' άναλάβη τήν δημιουργικήν προσπάθειαν διά
τήν άνοικοδόμησιν τής χώρας εκ τών έρειπίων, τά όποια σκληροί
άγώνες πρός τούς εξωτερικούς έχθρούς, και ό άδελφοκτόνος
πόλεμος έπεσώρευσαν. "Ινα δέ ή επελθούσα συμφωνία
προσλάβει τόν χαρακτήρα ένός άκαταλύτου ήθικού συμφώνου,
έκφράζοντος τάς έπιταγάς τής πολιτικής συνειδήσεως τοϋ
έλληνικοΰ λαού, ή Κυβερνητική 'Αντιπροσωπεία έζήτησεν όπως
δι' αύτοΰ διακηρυχθή ή σταθερά θέλησις τοϋ έλληνικοϋ λαοΰ διά
τήν άνάπτυξιν έλευθέρας καί ομαλής πολιτικής συνειδήσεως τών
πολιτών, ή ειρηνική διαφώτισις καί διάδοσις πολιτικών ιδεών καί
ό σεβασμός πρός τάς έλευθερίάς, τάς όποιας ό Καταστατικός
χάρτης τοϋ 'Ατλαντικού καί αί άποφάσεις τής Τεχεράνης

— 31 —
 διεκήρυξαν καί ή συνείδησις τών δι' αύτάς άγωνιζομένων
έλευθέρων λαών άπεδέχθη. Κατά τήν διάσκεψιν διεπιστώθη
πλήρης συμφωνία άντιλήψεων τής άντιπροσωπείας τοϋ Ε.Α.Μ.
έπί τών άρχών τούτων»1.
Στις διαπραγματεύσεις γιά τή Συμφωνία τής Βάρκιζας μιλώντας
ό ήγέτης τοΰ Κ.Κ.Ε. καί τοΰ Ε.Λ.Α.Σ., Γ. Σιάντος, έκανε τήν
άκόλουθη δήλωση:
«'Αντιμετωπίζουμε τό πρόβλημα τής ειρήνευσης τής χώρας καί
τής άποκατάστασης τών λαϊκών έλευθεριών. Δηλώνουμε καί
πάλι πώς είμαστε διατεθειμένοι νά συντείνουμε, μέ όλες μας τις
δυνάμεις, στήν πραγματοποίηση αύτοΰ τοΰ σκοπού, πού
αποτελεί άπαραίτητη προϋπόθεση γιά νά μπή ή χώρα στό δρόμο
τής όμαλής δημοκρατικής έξέλιξης, τής άνοικοδόμησης καί τής
προκοπής-'.2 ' Η συμφωνία πρόβλεπε:
«1. 'Αμνηστία γιά όσα άδικήματα είχαν διαπραχτεϊ, έκτος άπό
έκεΐνα τοΰ κοινοΰ ποινικού δικαίου. 2) Πλήρη πολιτική
έλευθερία τοϋ Κ.Κ.Ε. καί τοΰ Ε.Α.Μ. 3) "Αμεση άρση τοΰ
στρατιωτικού νόμου στήν περιοχή τής πρωτεύουσας. Στις άλλες
περιοχές τοΰ κράτους θά ίσχυε μέχρι τήν εγκατάσταση τών
νόμιμων πολιτικών και στρατιωτικών άρχων. 4) Διεξαγωγή
δημοψηφίσματος μέσα σ' ενα χρόνο και στή συνέχεια εκλογή
συντακτικής συνέλευσης. 5) 'Εκκαθάριση τοΰ κρατικοΰ
μηχανισμού άπό όσους συνεργάστηκαν μέ τόν κατακτητή. 6)
'Αποστράτευση τοΰ Ε.Λ.Α.Σ. καϊ παράδοση άπ' αυτούς στις
κρατικές άρχές 41.500 τυφεκίων, 1.050 οπλοπολυβόλων, 650
αυτομάτων, 315 βαρέων πολυβόλων, 55 ομαδικών όλμων, 52
πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων καί 15 συσκευών
άσυρμάτων. 7) 'Απελευθέρωση τών όμήρων πού κρατούσε τό
Ε.Α.Μ.»3.

Τό Κ.Κ.Ε. κατάληξε στή συμφωνία αύτή έπειτα άπό μερικές

διαπιστώσεις, οί σπουδαιότερες άπό τϊς όποιες ήσαν οί ακόλουθες:
I ) ' Η άποτυχία τοΰ Δεκεμβριανού κινήματος 2) ή λιποταξία καί ή
άπειθαρχία πού είχε παρουσιαστεί στους κόλπους τοΰ ΕΑΜ 3) ή
έπιδίωξη νά μην τιμωρηθούν πολλοί άπό τούς ήγέτες του πού
βαρύνονταν μέ άποτρόπαια έγκλήματα τοΰ κοινού ποινικού δικαίου

— 32 —
καί 4) ή άνετη προετοιμασία τοΰ λεγόμενου 3ου γύρου.
Χαρακτηριστικές είναι οί πιό κάτω δηλώσεις, σέ μεταγενέστερο
χρόνο, έπιφανών κομμουνιστών:
«Γιά μας ή συμφωνία τής Βάρκιζας αποτελούσε μιά ύποχώρηση
πού θά μάς έπέτρεπε νά άνασυντάξουμε τις δυνάμεις μας γιά νά
εξαπολύσουμε μιά καινούργια επίθεση» (Ν. Ζαχαριάδης,
Συνέντευξη, 5-8-1950).4
«Ή Βάρκιζα μας έδωσε τή δυνατότητα νά άνασυνταχθοΰμε
καί νά προχωρήσουμε σέ καινούργιο ξεσήκωμα» (Ν. Ζαχαριάδης
5η 'Ολομέλεια 1949).5
« Ή Βάρκιζα άποτελοϋσε μιά υποχώρηση πού θά μας
επέτρεπε νά άνασυντάξουμε τις δυνάμεις μας καί νά
έξαπολύσουμε μιά καινούργια επίθεση. Ήταν δνας απαραίτητος
ελιγμός» (Ν. Ζαχαριάδης; 6η 'Ολομέλεια 1949).6
«Ύστερ άπ' τή στρατιωτική μας ήττα, τό Δεκέμβρη τοΰ 1944,
ή συμφωνία τής Βάρκιζας στάθηκε ενας άπαραίτητος ελιγμός γιά
τήν ανασύνταξη τών λαϊκών δημοκρατικών δυνάμεων.» ("Α-
πόφαση 6ης 'Ολομέλειας 9 'Οκτωβρίου 1949).7 «Χωρίς τήν
πολιτική τής Βάρκιζας δέ μπορούσε νά νοηθεί τρίτος ένοπλος
άγώνας» (Ν. Ζαχαριάδης 5 Αυγούστου 1950).8
«Τό σύνθημα τής ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης μας
διευκόλυνε νά κατακτήσουμε τις μάζες καϊ νά τις πείσουμε γιά
τήν άνάγκη τής καινούργιας έξόρμησης» (Δ. Παρτσαλίδης 7η
'Ολομέλεια 1950).9
«Ή Συμφωνία τής Βάρκιζας θεωρείται ένας ελιγμός σωστός,
ένας έλιγμός άπαραίτητος. "Ενας δλιγμός πού μας έπέτρεψε νά
άναδιοργανωθοΰμε, νά ανασυγκροτηθούμε, νά ξεκινήσουμε τόν
καινούργιο άγώνα». (Δ. Παρτσαλίδης, «Κυριακάτικη
Ελευθεροτυπία» 6.1.1980).
Αξίζει άκόμα νά σημειωθεί πώς ούτε όλα τά όπλα τους
παράδωσαν οί άντάρτες τοΰ Ε.Λ.Α.Σ. οϋτε όλοι οί κομμουνιστές
άποδέχτηκαν όσα συμφωνήθηκαν στή Βάρκιζα. Άνάμεσα σέ όσους
άρνήθηκαν είναι ό "Αρης Βελουχιώτης (Τόν 'Απρίλιο τοΰ 1945
άποκηρύχτηκε ώς «ντεβιασιονιστής», άπό τό Κ.Κ.Ε. καί τόν 'Ιούνιο
τοΰ ίδιου χρόνου έξοντώθηκε άπό τις δυνάμεις τής Εθνοφυλακής)10

3 — 33—
μέ άλλους 4.000 άντάρτες πού φυγοδικούσαν στά βουνά καθώς καί
άλλοι 8.000 πού κατάφυγαν στή Γιουγκοσλαβία καί τή Βουλγαρία,
'Αξίζει νά σημειωθεί πώς τήν 'ίδια εποχή πού οί "Ελληνες
προσπαθούσαν νά λύσουν τό δράμα τους καί κατάληγαν στή
συμφωνία τής Βάρκιζας, οί μεγάλοι νικητές τοΰ Β' Παγκοσμίου
πολέμου ρύθμιζαν μυστικά, ερήμην τών λαών, στή Γιάλτα καί στό
Πότσδαμ τις τύχες τής περιοχής μας καϊ τοΰ κόσμου. Σέ λίγο ή χώρα
μας παρεχωρεΐτο κατά 90% στή σφαίρα επιρροής τής 'Αγγλίας
(ΗΠΑ) καί 10% τής Σοβ. "Ενώσεως!!!!

β) Οί κυβερνήσεις τών χρόνων αΰτών

'Ενώ θά περίμενε κανείς ότι μέ τή συμφωνία τής Βάρκιζας, ή χώρα

μας θ' άκολουθοΰσε τό δρόμο τής άνοικοδομήσεως, τά πράγματα
ακολούθησαν διαφορετική τροχιά. Άπό τή μιά πλευρά τά πολλά
ερείπια καί ή τρομερή οικονομική κατάσταση άπό τόν πόλεμο καί
άπό τήν άλλη τά άχαλιναγώγητα πάθη, οί άντεκδικήσεις, οί διώξεις
κλπ. δημιούργησαν μιά έκρυθμη πολιτική κατάσταση. Οί
κυβερνήσεις διαδέχονταν ή μιά τήν αλλη, χωρίς καμιά τους νά
μπορεί νά επιτελέσει σπουδαίο εργο καί νά επιλύσει τό οικονομικό
χάος καί νά συναδελψώσει τούς "Ελληνες. "Ετσι, στις 8 'Απριλίου
1945 ή κυβέρνηση Πλαστήρα αντικαταστάθηκε άπό ύπηρεσιακή
κυβέρνηση τοΰ ναύαρχου Πέτρου Βούλγαρη, ή όποια τόν 'Οκτώβριο
παραιτήθηκε γιά νά τή διαδεχτεί τήν 1 Νοεμβρίου 1945 μιά βραχύβια
(20 ήμερων) κυβέρνηση ύπό τόν Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Τότε
ήρθε στήν Αθήνα ό βρετανός υφυπουργός εξωτερικών Μάκ Νήλ, ό
όποιος επιδίωξε εύρύτερο κυβερνητικό σχήμα
(βασιλόφρονες-άντιβασιλικούς). "Ετσι, στις 22 Νοεμβρίου 1945
σχηματίστηκε κυβέρνηση ύπό τόν άρχηγό τών φιλελευθέρων
Θεμιστοκλή Σοφούλη. Ή κυβέρνηση αύτη, μετά τήν αποχώρηση
άρκετών μελών της, κράτησε ώς τις έκλογές συντακτικής Βουλής
πού έγιναν στις 31 Μαρτίου 1946. Οί έκλογές διεξήχθησαν κάτω άπό
τήν εποπτεία συμμαχικής έπιτροπής, στήν όποια μετείχαν
αντιπρόσωποι τών 'Ηνωμένων Πολιτειών, τής Βρετανίας καϊ τής
Γαλλίας. ' Η Σοβιετική "Ενωση, αν καί προσκλήθηκε νά στείλει
αντιπροσώπους της, άρνήθηκε, μέ τή δικαιολογία πώς δέν έπεμβαίνει

3 — 34—
στά εσωτερικά ξένων χωρών. Προφανώς δέν ήθελε νά δημιουργήσει
άνάλογο προηγούμενο γιά τις άλλες Βαλκανικές χώρες, άλλα καί γιά
νά μπορεί άργότερα ν' άμφισβητήσει τό άποτέλεσμα.11 Στις έκλογές
δέν πήραν μέρος (έκαναν άποχή) τό Κ.Κ.Ε. μέ απόφαση τής 7.2.1946
(θά κάνουμε λόγο πιο κάτω γι' αύτή) καί άλλοι πολιτικοί παράγοντες,
όπως ό κ. ΓΚαφαντάρης, ό Έμμ. Τσουδερός, ό Γ. Καρτάλης, ό
Σβώλος, ό Ηλ. Τσιριμώκος κ.ά. Ψήφισαν 1.222.000 άτομα, σέ
σύνολο 1.850.000 έγγεγραμμένων. "Αν υπολογιστεί όμως τό γεγονός
πώς οί έκλογικοί κατάλογοι είχαν συνταχθεί πριν δέκα χρόνια καί
μερικώς μονάχα είχαν άναθεωρηθεΐ (καί έπομένως πολλοί
ψηφοφόροι δέ βρίσκονταν στή ζωή), 100.000 στρατιωτικοί καί
χωροφύλακες (σέ σύνολο 130.000) δέν ψήφισαν γιατί υπηρετούσαν
έξω άπό τήν εκλογική τους περιφέρεια, τό ποσοστό τής αποχής, γιά
πολιτικούς καί φυσιολογικούς λόγους (άρρωστοι, απόντες κλπ.), 5έν
ξεπερνάει τό 25%. Κι αύτό τό ποσοστό ενα 15% μπορεί νά θεωρηθεί
μέ τις πιο πολλές πιθανότητες, σαν πολιτικό ποσοστό άποχής. Σ' αύτό
άλλωστε τό συμπέρασμα κατάληξε καί ή 'Επιτροπή τών ξένων
παρατηρητών, ή γνωστή μέ τό όνομα AMFOGE13.
' Επομένως είναι εντελώς αβάσιμο έκεϊνο πού διακηρύχτηκε άπό
τούς κομμουνιστές, ότι δηλαδή ή άποχή έφθασε στό 50%.
Τις 354 έδρες τής Βουλής τις διαμοιράστηκαν τά κόμματα
πού πήραν μέρος στις έκλογές, ώς έξής:

Κόμματα Ψήφοι % 'Έδρες

1. 'Ηνωμένη Παράταξις
'Εθνικοφρόνων (Συνασπισμός Λαϊκοί),
Έθνικοφιλελευθέρων Σ. Γόνατα,
Μεταρρυθμιστικοϋ τοϋ φιλελεύθε611.000 55,2 206 ρου Άπ, Αλεξανδρή)
2. 'Εθνική Πολιτική "Ενωσις (Συνασπισμός
Βενιζελικών φιλελευθέρων τοΓι Σ. Βενιζέλου,
Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού τοϋ Γ. Παπαν-
δρέου, ' Ενωτικού τοΰ Π. Κανελλό-

— 35 —
 πουλου) 214.000 19,3 68
3. Φιλελεύθεροι (τοϋ Θ. Σοφούλη) 159.500 14,4 48
4. 'Εθνικό Κόμμα 'Ελλάδος
(τοϋ Ν. Ζέρβα) 66.000 6 20
5. Διάφορα άλλα κόμματα
('Εθνικοφρόνων, 'Αγροτικό,
'Ανεξάρτητο!) 58.000 5,1 12

354'J

Στήν ούσία τις έκλογές κέρδισε τό Λαϊκό κόμμα, πού άπό τις
206 έδρες τοΰ συνασπισμού του, πήρε τις 17]. Αξίζει άκόμα νά
σημειωθεί ότι μετά τις έκλογές ό συνασπισμός τής «'Εθνικής
Πολιτικής ' Ενώσεως» διαλύθηκε.
Τό Λαϊκό κόμμα όμως ώς τώρα ήταν ακέφαλο καί τό
διοικούσε τετρεμελής έπιτροπή. "Ετσι, μετά τήν παραίτηση τοΰ
θεμ. Σοφούλη, στις 4 'Απριλίου 1946 σχηματίστηκε προσωρινή
κυβέρνηση ύπό τόν

3 — 36—
Παν. Πουλίτσα, μέ τή συμμετοχή εκπροσώπων τής «'Ηνωμένης
Παρατάξεως Εθνικοφρόνων» καϊ τής «'Εθνικής Πολιτικής
Ενώσεως». Άλλα στις 17 Απριλίου 1946 εξελέγη αρχηγός τοΰ
Λαϊκοΰ κόμματος ό Κων. Τσαλδάρης ό όποιος σχημάτισε πλέον
άμιγή κυβέρνηση άπό τό συνασπισμό του μονάχα.
Ή νέα Βουλή (Δ' Αναθεωρητική Βουλή, όπως όνομάστηκε)
άποφάσισε νά γίνει τήν 1 Σεπτεμβρίου 1946 δημοψήφισμα γιά τό
πολιτειακό (μορφή τοΰ πολιτεύματος). Στό δημοψήφισμα πήραν
μέρος όλα τά κόμματα (δέν ύπήρξε πολιτική άποχή) καί ψήφισαν
1.664.920. Άκ' αύτούς τό 68,3% (1.136.280) ψήφισαν υπέρ τοΰ
βασιλέως, ένώ ΰπέρ τής δημοκρατίας τό 31,5% (524.771). "Ετσι,
στις 29 Σεπτεμβρίου 1946 ό Γεώργιος ό Β' γύρισε στήν 'Ελλάδα.

2. Η στάση τοΰ Κ.Κ.Ε. μετά τή Βάρκιζα

Σημειώνεται πιό πάνω πώς οί ήγέτες τοΰ Κ.Κ.Ε.Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ.

ύπογράφοντας τή συμφωνία τής Βάρκιζας δέν ήσαν ειλικρινείς. Δέν
ένδιαφέρονταν γιά τή στερέωση ενός σωστού δημοκρατικοΰ καθε-
στώτος στή χώρα. άλλ' ήθελαν νά κερδίσουν χρόνο, ώστε νά
προετοιμαστούν κατάλληλα καί, κάνοντας τόν 3ο γύρο, νά
καταλάβουν τήν εξουσία. Γι' αύτό καί πολλοί άπό τούς άντάρτες
κρύβονταν στά βουνά, άλλοι κατάφυγαν στις γειτονικές βαλκανικές
χώρες, ένώ μεγάλος άριθμός όπλων δέν παραδόθηκε στο κράτος.
Ειδικότερα: α) "Ως τό τέλος τοΰ Δεκεμβρίου τοΰ 1945
άνακαλύφθηκαν άπό τις έθνικές δυνάμεις κρυμμένα 41.437
τουφέκια, 810 πολυβόλα, 2010 αυτόματα, 168 βαρείς όλμοι, 137
άντιαρματικά τουφέκια καί 3.534 περίστροφα.14
β)Τό κορυφαίο στέλεχος τοΰ Κ.Κ.Ε. Κ. Καραγιώργης, στό γράμμα
του τής 18 Μαρτίου 1948 πρός τό Ν. Ζαχαριάδη, έγραφε τά έξης
άποκαλυπτικά:
«Είναι δυστύχημα πού ή σημαντική άπόφαση τής ήγεσίας γιά τήν
απόκρυψη τοΰ όπλισμοΰ, δέν συνοδεύτηκε τεχνικά καί άπό τήν
άπόφαση νά βγοΰν στό εξωτερικό και όλοι αύτοί πού τά
έκρυψαν».13 Τελευταία ό Δ. Ιίαρτσαλίδης διακήρυξε:

— 37 —
 «Μετά τή Βάρκιζα δέν παραδώσαμε τά όπλα όλα. Κρατήσαμε
μιά επιφύλαξη γιά νά δοΰμε ποΰ θά πάει όλη αύτή ή κατάσταση στήν
'Ελλάδα. Και ένα μέρος τών όπλων τό κρύψαμε».8'' Παρόλα αΰτά τό
Κ.Κ.Ε. ώς τά τέλη τοΰ 1947, υποκρινόταν πώς είναι νομοταγές
κόμμα. "Οπως γράφει ό Εύαγγ. 'Αβέρωφ, μέ τή συμφωνία τής
Βάρκιζας τό Κ.Κ.Ε. είχε άποκτήσει «καθεστώς νομίμου πολιτικού
κόμματος, μέ τις εφημερίδες του νά κυκλοφορούν ελεύθερα, μέ τά
μέλη του δεκτά στις "Ενοπλες Δυνάμεις καί στις 'Υπηρεσίες
Άσφαλείας (εφόσον, βέβαια, καλύπτονταν άπό τήν άμνηστία).17 Τήν
έντονη δραστηριοποίηση του άνάλαβεό γενικός Γραμματέας του Ν.
Ζαχαριάδης. Τόν εφερε στις 30 Μαΐου 1945 στό άεροδρόμιο τής
'Ελευσίνας ένα βρετανικό αεροπλάνο. «Ό αρχηγός τοΰ Κ.Κ.Ε., πού
πριν πιστευόταν πώς είχε πεθάνει στό Νταχάου, επανερχόταν τώρα
«μέ τήν αίγλη τής μακράς οδύνης καί ξένος πρός κάθε εύθύνη γιά τις
αποτυχίες τοΰ 1944».18

Τόν 'Ιούνιο τού 1945, στή Ι2η 'Ολομέλεια τοΰ Κ.Κ.Ε, φαινόταν
διαλλακτικός. Δήλωσε τότε:
«Ή έξωτερική πολιτική τής 'Ελλάδος έπρεπε νά είναι ρεαλιστική
καί νά κινείται μεταξύ ενός πόλου εύρωπαιοβαλκανικοΰ, μέ
επίκεντρο τή
Σοβιετική Ρωσία, καί ένός πόλου μεσογειακού, μέ έπί κέντρο τήν
Αγγλία».19 Σέ λόγο του όμως στή Θεσσαλονίκη τόν Αδγουστο του
ίδιου χρόνου ήταν επιθετικός, είπε:
«"Αν χρειαστεί, τό ένδοξο θούριο («'Εμπρός Ε.Λ.Α.Σ., γιά τήν
Ελλάδα») θ' αντηχήσει και πάλι στά φαράγγια καϊ στίς κορφές
τών βουνών μας».20
Στό Ζ' συνέδριο τοΰ Κ.Κ.Ε. τόν 'Οκτώβριο τοϋ 1945, δήλωσε πώς
τελικός σκοπός τοΰ κόμματος ήταν: «ή νίκη στήν 'Ελλάδα τής
Λαϊκής Δημοκρατίας (....) καί ή καθιέρωση
μιαςσοσιαλκομμουνιστικής κοινωνίας».21
Τέλος σέ κύριο άρθρο στό «Ριζοσπάστη» τό Δεκέμβριο 1945,
μιλούσε γιά «βρετανική κατοχή» καί, άνάμεσα στά άλλα, έγραφε:
«Τό πρώτο εθνικό αίτημα αύτη τήν ώρα είναι νά φύγουνοί "Αγγλοι.
Ή βρετανική κατοχή ήτανέπί ένα χρόνο τό μόνο εμπόδιο γιά τήν
άνόρθωση τής Χώρας (....) Ό 'Ελληνικός Λαός άντιμετώπισε τόσες

— 38 —
 θύελλες καί κατά τά τελευταία δέκα χρόνια έκαμε τόσες θυσίες γιά
τή λευτεριά του, ώστε δέν θά καταθέσει τά όπλα όσο δένθά εχει
έξασφαλίσει τήν ειρήνη καί τό μέλλον τοΰ τόπου του κατά τόν τρόπο
πού τό καταλαβαίνει ό Λαός».22 Γιά νά υλοποιήσει τά σχέδιά του
αύτά τό Κ.Κ.Ε. έργάζεται άσταμάτητα καί άοκνα. 'Εκμεταλλεύεται
τήν οικονομική δυσπραγία, πού φυσικό είναι νά παρατηρείται μετά
τά τόσων χρόνων δεινά καί ταυτόχρονα καλλιεργεί ένα κλίμα
πολιτικής φοβίας καί τρομοκρατίας, κυρίως στους κατοίκους τής
υπαίθρου. Παράλληλα μέ τήν έντονη κομματική όργάνωση και τήν
κομμουνιστική προπαγάνδα επιδίωξε νά διοργανώσει κομματικούς
του πυρήνες στό στρατό καί άπό αξιωματικούς καί άπό στρατιώτες.23
Στήν προσπάθειά του τό Κ.Κ.Ε. νά κερδίσει χρόνο καί νά
προωθήσει τις επιδιώξεις του πήρε, όπως ε'ίδαμε πιο πάνω, τήν
άπόφαση γιά τήν άποχή άπό τις βουλευτικές έκλογές τής 3! Μαρτίου
τού 1946. "Ηξερε άκόμα, πώς έπειτα άπό τό πρόσφατο όργιο αίματος
τών Δεκεμβριανών, οί μετοχές του στό λαό είχαν μειωθεί. Παρόλα
αυτά, όταν πιο ψύχραιμα άργότερα Εκρινε τήν άποχή. βρήκε πώς δέν
είχε κάνει τή σωστή επιλογή καί απόδωσε τή σχετική άπόφαση στήν
έπιμονή τοϋ Ν. Ζαχαριάδη. Στό «Γράμμα τής Κ.Ε. τοϋ Κ.Κ.Ε. πρός
όλα τά μέλη τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος τής 'Ελλάδος, τό 1956,
άναφέρονται τά ακόλουθα:
Τά κομματικά μέλη πού έκφράζανε τις διαθέσεις τοΰ έλληνικοΰ
λαού, ζητούσαν συμμετοχή στις έκλογές τής 31 τοΰ Μάρτη τοΰ
1946. Ή συμμετοχή στις έκλογές και οί βέβαιες επιτυχίες τοϋ
Ε.Α.Μ. θάδιναν νέα δυνατή ώθηση στό λαϊκό δημοκρατικό
κίνημα. Μέ τήν επιμονή όμως τοΰ σ. Ζαχαριάδη παίρνεται
άπόφαση γιά άποχή μας άπό τις έκλογές, παρ' όλο πού οί
διαθέσεις τών μαζών καί τό συμφέρον τοΰ κινήματος υπαγόρευε
τή συμμετοχή σ αύτές καί ύπήρχε καί εκφρασμένη γνώμη
άδελφών κομμάτων ϋπέρ τής συμμετοχής. Η συμμετοχή στις
έκλογές θά έπέτρεπε στό κόμμα ν' άναπτύξει όλες τις δυνάμεις
τοϋ μαζικού λαϊκοϋ κινήματος καί νά καθορίσει μέ έπιτυχία τήν
παραπέρα πορεία του. Τό σεχταριστικό λάθος τής άποχής είχε
βαρύτατες συνέπειες».24 Πάντως, πολύ πριν άπό τις έκλογές,
καθώς θά

— 39 —
δειχτεί πιό κάτω, στις πρώτες επιχειρήσεις τοϋ 3ου γύρου, τό K.K.Ε..
είχε πάρει τήν άπόφαση γιά τήν ένοπλη άναμέτρηση. Παράλληλα
προσπαθούσε νά επηρεάσει τή διεθνή κοινή γνώμη. Σ' αύτό τό βοή-
θησε πρόθυμα ή Ε.Σ,Σ.Δ. καί οί κομμουνιστικές βαλκανικές χώρες.

3. Ή άπόφαση γιά τόν 3ο γύρο

Ή προκαταρκτική άπόφαση γιά τήν έναρξη τοϋ ένοπλου άγώνα,

πού.κράτησε πάνω άπό τρία χρόνια καί έμεινε γνωστός σάν 3ος
γύρος, πάρθηκε στή βουλγαρική κωμόπολη Πετρίτσι, κοντά στά
ελληνικά σύνορα, οτίς 15 Δεκεμβρίου 1945.25 Σέ σύσκεψη πού έγινε
εκεί, καί πού πήραν μέρος μέλη τοΰ Κ.Κ.Ε. καί Βούγλαροι καί
Γιουγκοσλάβοι άξιωματικοί, ώς έπίσημοι έκπρόσωποι τών Γενικών
'Επιτελείων τών χωρών τους, αποφασίστηκε ή δημιουργία τοΰ
«Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος» (Δ.Σ.Ε.), στον όποιο αμέριστη
θά δινόταν ή βοήθεια άπό τις γειτονικές χώρες. 'Αποστολή του, ή
κατάληψη τής εξουσίας στήν "Ελλάδα.
Ή τελική όμως άπόφαση πάρθηκε άπό τή 2η 'Ολομέλεια τής Κ.Ε.
τοΰ Κ.Κ.Ε. στις 12 Φεβρουαρίου τοΰ 1946. 'Αξιοσημείωτα είναι δύο
πράγματα: α) ' Η άπόφαση αύτη λαμβανόταν λίγο μετά άπό τό λόγο
τοΰ Στάλιν τής 9 Φεβρουαρίου 1946, πού υποστήριξε πώς είναι
άδύνατη ή ειρηνική διεθνής έξέλιξη μέ τό καθεστώς τής
καπιταλιστικής οικονομίας (άρχή ψυχρού πολέμου)26 καί β) πώς τά
επίσημα κομμουνιστικά κείμενα μιλοΰν όχι γιά έναρξη, αλλά γιά
ά ν ά π τ υ ξ η τοΰ ένοπλου άγώνα, πράγμα πού σημαίνει πώς οί
κομμουνιστές ποτέ δέν παραδέχτηκαν πώς σταμάτησαν τόν ένοπλο
άγώνα -άπλώς άνέστειλαν ίσωςκαί, επομένως, οί διακηρύξεις γιά
δημοκρατία, κλπ. ήσαν υποκριτικές. Γράφει χαρακτηριστικά τό 1956
ή Κ.Ε. τοϋ Κ.Κ.Ε. στό περίφημο «Γράμμα» της πρός τά μέλη τοΰ
κόμματος:
«Τό Φλεβάρη τοΰ 1946 ή καθοδήγηση τοΰ κόμματος πήρε στή
2η 'Ολομέλεια τής Κ.Ε. άπόφαση γιά προσανατολισμό πρός τήν
ανάπτυξη τοΰ ένοπλου άγώνα».27
Φυσικά, στήν επίσημη άπόφαση τής 2ης 'Ολομέλειας, πού
άνακοινώθηκε τότε, τίποτα δέν άναφέρεται γιά ένοπλη αναμέτρηση.

3 — 40—
Μερικές μονάχα νύξεις -καί μάλιστα διφορούμενες γίνονται, πού
φυσικά έπρεπε ν άκολουθήσει ό άνταρτοπόλεμος γιά νά γίνουν μέ
σαφήνεια αντιληπτές άπό τόν λαό. 'Αναφέρουμε μερικές
χαρακτηριστικές περικοπές:26

Τό Κ.Κ.Ε. θά «παλαίψει παλλαϊκά, σκληρά, ενωμένα, παλλαϊκά,

αποφασιστικά, όπως στά 1940/45».
«Τό Ε.Α.Μ. πρέπει νά υποστηρίξει, νά βοηθήσει και νά
ένισχύσει κάθε πρωτοβουλία καί προσπάθεια (...). Τό Ε.Α.Μ.
έχει τήν υπέρτατη δημοκρατική λαϊκή ύποχρέωση νά δηλώσει
κατηγορηματικά ότι θ' άντιμετωπίσει' ψύχραιμα, μά καί
αποφασιστικά, κάθε προσπάθεια τής ένωμένης αντίδρασης,
ντόπιας καί ξένης». «Πρώτο βήμα πρός τήν κατεύθυνση αύτη
είναι νά σταματήσει ό λαός μέ τή μαζική λαϊκή αυτοάμυνα του
καί μέ τά "ίδια μέσα πού χρησιμοποιοΰν οί δολοφόνοι του, τήν
ε ξ ο ν τ ω τ ι κ ή τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α».
«Οί λαϊκές οργανώσεις νά παλαίψουν μέ όλα τά μέσα καί νά
δώσουν όλες τις θυσίες». «Στούς έχθρούς μας ν άπαντήσουμε μέ
τά 'ίδια

— 41 —
 σ κ λ η ρ ά μ έ σ α , αποφασιστικά καί μέχρι τή νίκη».
Πρώτη έπιχείρηση θεωρείται ή επίθεση κατά τοΰ Σταθμοΰ
Χωρ/κής Λιτόχωρου Κατερίνης στις 30 Μαρτίου 1946.

4. Ό «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας» (Δ.Σ.Ε.)

α) Ή διοργάνωση του

Ό «Δημοκρατικός στρατός τής Ελλάδας» οργανώθηκε άπό τό Κ.Κ.Ε.

μέ άρκετή έπιτηδειότητα. Πυρήνα του άποτέλεσαν οί 4.000 περίπου
άντάρτες τοΰ Ε.Λ.Α.Σ. πού, μετά τή συμφωνία τής Βάρκιζας, δέν
είχαν καταθέσει τά όπλα, άλλα είχαν καταφύγει σέ όρεινά μέρη.
Πολλοί άπ' αυτούς καταδιώκονταν γιά εγκλήματα κοινοΰ Ποινικού
Δικαίου καί, επομένως, δέν είχαν άμνηστευτεΐ, καί άλλοι ήσαν
φανατικοί κομμουνιστές, πού, κατάλληλα καθοδηγούμενοι άπό τό
κόμμα, θ' άποτελοΰσαν τή βάση γιά τόν έπόμενο γύρο, άφοΰ, όπως
επανειλημμένα άναφέρθηκε, ή Βάρκιζα στήν πραγματικότητα
αποτέλεσε ένα είδος έκεχειρίας γιά τήν άνασύνταξη τών δυνάμεων.
Αύτός ό αριθμός πιστεύεται πώς δρούσε ώς τόν Αύγουστο τοΰ 1946.
Τά πρώτα άνταρτικά τμήματα παρατηρήθηκαν στή Βόρειο 'Ελλάδα,
αποτελούνταν άπό όμάδες τών 200 αντρών καί προέρχονταν κυρίως
άπό στελέχη τοΰ Ε.Λ.Α.Σ. τών περιοχών Νάουσας καί Βόλου.29 Στήν
Πελοπόννησο δρούσαν περίπου 300 άντάρτες, χωρισμένοι σέ 15
όμάδες καί μέ σπουδαιότερο καταφύγιο τόν Ταύγετο. ' Ο επισιτισμός
τους γινόταν άπό όσα άρπαζαν μέ διάφορες έπιθέσεις. "Ηδη άπό τόν
'Ιούνιο τοϋ 1945 είχε άναδιοργανωθεΐ ή λεγόμενη «Έπιμελητεία τοΰ
αντάρτη».30

— 45 —
 Σιγά-σιγά στρατολογήθηκαν καί άλλοι άντάρτες. "Αλλοι άπ'
αυτούς ήσαν ιδεολόγοι, πού πίστευαν πώς μ' αύτό τόν τρόπο θά
πετύχουν τά όνειρά τους, άλλοι ήσαν άφελεϊς, άλλοι διωκόμενοι
καί όχι λίγοι ανήλικοι (16-18 χρόνων).
' Η συνθηματολογία πού χρησιμοποιούσαν στό έργο τους ήταν
αυτή περίπου:
«Βγήκαμε στό βουνό γιά νά προστατευτούμε άπό τούς
μοναρχοφασίστες. 'Αντιδρούμε. Πρέπει νά σώσουμε τό Λαό
άπό τήν καταπίεση πού υπάρχει, άπό τό φασισμό πού
ξαναεγκαταστάθηκε στήν 'Ελλάδα. 'Αρχίζει ό τρίτος γύρος.
Προσέξτε. 'Ελάτε μαζί μας, αύτή τή φορά είμαστε βέβαιοι γιά
τή νίκη».3'
'Αργότερα, ιδίως τό 1948-1949, εφαρμόστηκε ή βίαιη
στρατολογία. Σύμφωνα μέ τούς ύπολογισμούς τών ειδικών
μελετητών, ό Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας» (ΔΣΕ) τόν
'Οκτώβριο του 1946 άριθμοϋσε 6.00Θ άντρες καί τό Δεκέμβριο
τοϋ 1946 8.000 άντρες.32 Τά έπόμενα χρόνια, οπως Θά δούμε
αυξήθηκε μέχρι 28.000-30.000 άντρες περίπου, άφού
άναπληρώνονταν οί χιλιάδες νεκροί καί οί βαριά τραυματίες.
Φυσικά, τόν άριθμό τών άνταρτών μεγάλωναν σιγά-σιγά άπό τά
τέλη τοϋ 1946 καί όσοι έμπαιναν στήν 'Ελλάδα άπό τή
Γιουγκοσλαβία. Πρόκειται γιά 8.000 "Ελληνες άντάρτες, πού
μετά τή συμφωνία τής Βάρκιζας, κατάφυγαν στή Γιουγκοσλαβία.
"Εγκαταστάθηκαν στό στρατόπεδο ΜποΟλκ ε ς, 50 χιλιομ. Β.Δ.
τοϋ Βελιγραδίου καί έκεΐ εκπαιδεύονταν στον άνταρτοπόλεμο,
στά σαμποτάζ καί τή συλλογή πληροφοριών.33 Τό στρατόπεδο
τους μάλιστα είχε επισκεφτεί τό Μάρτιο τοΰ 1946 καί ό Ν.
Ζαχαριάδης. Οί άντάρτες αυτοί άρχισαν νά μπαίνουν στή χώρα
μας σταδιακά άπό τό 1946 καί πρόσφεραν πολλά στόν άγώνα τών
άνταρτών. "Οταν ό άνταρτοπόλεμος βρισκόταν στό κορύφωμά
του, τό Μάρτιο τοΰ 1948, ό Καραγιώργης, καθώς είδαμε πιο
πάνω (σελ. 39), θεώρησε «δυστύχημα», πού δε βγήκαν καί άλλοι
άντάρτες τοΰ Ε.Λ.Α.Σ. στό εξωτερικό μετά τά Δεκεμβριανά.
Γενικά, κατά διαστήματα ό «Δ.Σ.Ε.» είχε στή διάρκεια τοΰ
άνταρτοπόλεμου διαρθρωθεί ώς εξής:·14 Στήν άρχή δροΰσε μέ
βάση ό μ ά δ ε ς άπό 30 ώς 50 άτομα. 'Από τόν 'Ιούνιο τοΰ 1946

3 — 46—
ώς τά τέλη τοΰ 1946 όργανώθηκε σ έ « σ υ γ κ ρ ο τ ή μ α τ
α», Τά άποτελούσαν 2-3 διμοιρίες, άπό 2 όμάδες ή καθεμιά
(συνολικά 50-80 άντάρτες τό κάθε συγκρότημα). 'Από τά τέλη
τοϋ 1946, όταν άρχιζαν νά μπαίνουν στό ελληνικό έδαφος καί
άντάρτες άπό τό Μποΰλκες, σχηματίστηκαν
ύ π α ρ χ η γ ε ΐ α , καί τό καθένα τώρα περιλάμβανε 2-3
συγκροτήματα (οργανωμένα σέ λόχους καί τάγματα). Κάθε δύο
ύπαρχηγεΐα άποτέλεσαν τά Γ ε ν ι κ ά Π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α κ ά
Α ρ χ η γ ε ί α . Στις 28 ' Οκτωβρίου 1946 λίγο μετά τις μάχες
στή Νάουσα-ίδρύθηκε τό «Γ ε ν ι κ ό 'Αρχ η γ ε ί ο τ ο ΰ
Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας».
' Α ρ χ η γ ό ς του τοποθετήθηκε ό Μάρκος Βαφειάδης, γιά τόν
όποιο ό Ε. 'Αβέρωφ στό βιβλίο του «Φωτιά καί Τσεκούρι»
γράφει:
«Γεννημένος στή Μικρά 'Ασία τό 1906, κατέφυγε τό 1923
στήν Κων/λη καί έπειτα στή Θεσσαλονίκη. 'Εργάσθηκε γιά
μερικά χρόνια ώς καπνεργάτης στήν Καβάλα, άλλά άπό τήν
άφιξη του στήν ' Ελλάδα υπήρξε προπάντων ένα δραστήριο
μέλος τοϋ Κ.Κ.Ε. (...). Οί μόνιμοι αξιωματικοί τοΰ
'Επιτελείου τοϋ Ε,Λ.Α.Σ. Μακεδονίας, πού κατά κάποιον
τρόπο ήταν οί δάσκαλοι του στήν τέχνη τοΰ πολέμου,
μιλούσαν γιά τή «στρατιωτική ίδιοφυΐα του» (....). Φάνηκε ώς
ό ενδεδειγμένος 'Αρχηγός τών νέων επαναστατικών ομάδων.
Ό «Στρατηγός Μάρκος» έδειξε άμέσως δτι ήταν
στρατιωτικός ηγέτης».-15
Άπό τή συγκρότηση του Γενικού 'Αρχηγείου θεωρείται πώς
άρχίζει ή β' φάση τοΰ ανταρτοπόλεμου, πού κρατάει ώς τά τέλη τοΰ
1947. Στή φάση αύτη οί άντάρτες δρουν κυρίως κατά «τάγματα» μέ
δύναμη 200-250 άντρών. Στά 1948-1949 {γ' φάση) συγκροτήθηκαν
καί οί λεγόμενες «ελαφρές ταξιαρχίες», πού είχαν τή μορφή τών
άντίστοιχων μονάδων τοΰ τακτικοΰ στρατού.
Ό οπλισμός τοΰ Δ.Σ.Ε. ήταν σημαντικός. "Ενα μέρος τοΰ
όπλισμοΰ του ήταν εκείνος πού είχε άποκρυβεϊ μετά τά
«Δεκεμβριανά» καϊ είχε κατάλληλα συντηρηθεί. Στή διάρκεια όμως
τοΰ άγώνα του εφοδιάστηκε μέ νεότερα, σύγχρονα μέ τήν εποχή
τους, όπλα άπό τήν Ε.Σ,Σ.Δ. καϊ τις άλλες όμόφρονές της βαλκανικές

— 47 —
χώρες (πολυβόλα, όλμοι, άντιαρματικό καί αντιαεροπορικό υλικό
κλπ). Στή διάθεσή του ή 'Αλβανία εϊχε θέσει καί πλοιάρια γιά τή
μεταφορά εφοδίων στή Νότιο 'Ελλάδα καί στά νησιά.
Στό βιβλίο τοΰ Εύ. Άβέρωφ-Τοσίτσα (σελ. 226) υπάρχει ένας
χαρακτηριστικός χάρτης, όπου σημειώνονται τά «Στρατόπεδα
διαμονής καί εκπαιδεύσεως, οί βάσεις ανεφοδιασμού καί οί
κατευθύνσεις διαδρομών» τοΰ Δ.Σ.Ε.» κατά' μήκος τών βορείων
συνόρων μας.

β) Ή βίαιη στρατολογία

'Εκείνοι πού κατατάχτηκαν εθελοντικά στόν «Δημοκρατικό

Στρατό» δέν ήσαν τόσοι πολλοί,

—48 —
 ώστε νά μπορούν νά βγάλουν πέρα νικηφόρα τόν ανταρτοπόλεμο
πού ξεκίνησε τό Κ.Κ.Ε.
ΓΥ αύτό γρήγορα οί κομμουνιστές κατάφυγαν στή μέθοδο τής
βίαιης στρατολογίας όχι μονάχα άνδρων, άλλά καί γυναικών
άκόμα. ' Υπάρχουν πάμπολλες σχετικές μαρτυρίες. 'Εδώ άρκεΐ ν
αναφερθεί μονάχα ή μαρτυρία τοΰ "Αθανασίου Παρτούλα' άπό τό
χωριό Κάρπι τής Μακεδονίας:
«Τόν Νοέμβριον τοΰ 1946 οί άντάρτες είσήλθον είς τό χωρίον του
καί προέβησαν είς βιαίαν στρατολογίαν. Δέκα έκ τών συγχωριανών
του, οί όποιοι ήρνήθησαν νά τοϋς ακολουθήσουν, έ ξ
ετ ε λ έ σ θ η σ α ν ε π ί τ ό π ο υ . Ό Παρτούλας διά νά σωθή
τούς ήκολούθησε».36 ' Υπάρχουν άκόμα καί αρκετές μαρτυρίες πού
μιλάνε γιά άντίδραση τών γονέων πού άλλοι έκρυβαν τά παιδιά
τους όπου μπορούσαν, γιά νά μή τούς τά πάρουν οί άντάρτες, καί
άλλοι μέ κάθε θυσία φυγάδευαν τ' άγόρια καί τά κορίτσια τους στις
πόλεις. 'Επίσης πολλοί άντάρτες, βίαια στρατολογημένοι, όταν
τούς δινόταν ή εύκαιρία δραπέτευαν καί παραδίδονταν στόν εθνικό
στρατό.

Γενικά, μέ τά συνθήματα πού χρησιμοποιούσαν οί εκπρόσωποι

τοΰ Κ.Κ.Ε. («ό μή ών μεθ' ήμών εστί καθ' ήμών) καί μέ τό κλίμα
εκφοβισμού πού δημιούργησαν καί πού συνοδευόταν άπό
έκτελέσεις, άρπαγες υπαρχόντων, βίαιη στρατολογία τών νέων,
κλπ. είχαν κάνει τή ζωή τών κατοίκων τής υπαίθρου αυτόχρημα
τραγική καί εφιαλτική. Ή κατάσταση αύτή δέν ξέφυγε καί τής
προσοχής τών ίδιων τών κομμουνιστών. Τόν 'Οκτώβριο τοΰ 1948 ό
Δημ. Βλαντας σέ μιά σπάνια «κρίση» ειλικρίνειας ομολόγησε:

— 49 —

4
 «"Οπου μπαίνουμε σπάζουμε πόρτες, παίρνουμε καί τήν
τελευταία μπουκιά άπ' τόν φτωχόκοσμο, δέρνουμε κλπ. καί
αναγκάζουμε τόν κόσμο νά κρύβει τά παιδιά του καί νά μας
βρίζει».37

γ) Ή στρατηγική του

Ό ανταρτοπόλεμος εξαπολύθηκε μέ προκαθορισμένο, φυσικά,

σχέδιο, στό όποιο διακρίνονται δύο φάσεις. Στήν πρώτη φάση {ώς
καϊ τό 1946} έγιναν τολμηρές, αιφνιδιαστικές καί συντονισμένες
επιθέσεις κατά άπομονωμένων, κυρίως, ορεινών, Σταθμών
Χωρ/κής. Προφανής σκοπός τους ήταν νά δείξουν τή δυναμική
παρουσία τους κι έτσι νά κάνουν ευκολότερη τήν πολιτική τοϋ
νόμιμου τότε Κ,Κ.Ε. στις εκβιαστικές του άπαιτήσεις, άλλά,
βασικά, μέ τήν προοπτική τοϋ άναμενόμενου σκληρού στρατιωτι-
κού άγώνα νά εξαναγκάσουν τις εθνικές δυνάμεις άσφαλείας νά
συμπτυχτούν στά άστικά κέντρα, ώστε νά μείνει ελεύθερο τό
έδαφος γιά τήν έγκατάσταση βάσεων εφοδιασμού καί εξόρμησης.
Άκόμα, άπό τόν Αύγουστο τοΰ 1946, προσπάθησαν μέ όμάδες
δολιοφθορέων καί ναρκοθέτησαν δημόσιους αυτοκινητόδρομους,
ανατίναξαν γέφυρες κλπ.3ί!. 'Ιδιαίτερα, γιά νά πετύχουν τήν
έλεύθερη επικοινωνία μέ τήν Αλβανία, Γιουγκοσλαβία καί
Βουλγαρία (πού τούς ήταν απαραίτητη γιά τόν άνεφοδιασμό ή γιά
ανάπαυλα τών άντρων), φρόντισαν νά Εκκαθαρίσουν τούς
ορεινούς όγκους τοϋ Καϊμακτσαλάν, Βέρμιου, "Ολύμπου καί
Πίνδου. Στή Στερεά ' Ελλάδα καί τήν Πελοπόννησο φρόντισαν νά
καταλάβουν κι εδώ τούς ορεινούς όγκους γιά νά ενισχύσουν τή
στρατιωτική τους θέση καί κυρίως, γιά νά έχουν τήν εύχέρεια ν'
άσκοΟν επιθέσεις αντιπερισπασμού κι έτσι νά διευκολύνεται ή
δράση τους στή Βόρειο ' Ελλάδα. Φυσικά, πάντα υπήρχε καί ή
τρομοκράτηση τών κατοίκων τής υπαίθρου (εκτελέσεις,
πυρπολήσεις σπιτιών κλπ), ώστε νά μή μπορούν ν' άντιδράσουν.
Στή δεύτερη φάση (άπό τό 1947 καϊ έξής), καθώς θά διαπιστωθεί
άπό τις επόμενες σελίδες τοΰ βιβλίου αύτοΰ, οί άντάρτες επιτέθηκαν
καϊ εναντίον μεγάλων άστικών κέντρων καί έκαναν καί «τακτικές»
μάχες, έγκαταλείποντας τόν άνταρτοπόλεμο. 'Εκτός όμως άπό τήν

— 50 —
«τακτική» αύτή, τήν καθαρά «στρατιωτική», πέρα άπό τήν
οργάνωση εκτεταμένου δικτύου πληροφοριών άπό όλα τά σημεία
τής χώρας, οί ήγέτες τοΰ «Δ.Σ.Ε.» καί μάλιστα ό Μάρκος Βαφειάδης
άπόβλεπαν καί στήν «ιδεολογική» κατάρτιση τών άνταρτών.
"Ετσι πολεμούσαν μέ περισσότερο πείσμα καί, φυσικά, μέ
περισσότερη απόδοση.

δ) Οι «σύνδεσμοι»

Γιά νά παρακολουθεί τις κινήσεις τών εθνικών δυνάμεων κλπ.,

καί επομένως νά πετύχει καλύτερα τούς σκοπούς του, τό Κ.Κ.Ε.
διοργάνωσε καϊ εύρύτατο δίκτυο «πληροφοριών» στήν ύπαιθρο καϊ
στις πόλεις.
Σ αύτή του τήν ενέργεια ενισχύθηκε σέ μεγάλο βαθμό καί άπό
τήν άμνήστευση άπό τή Συμφωνία τής Βάρκιζας καί έπομένως
έλεύθερη κυκλοφορίαπολλών φανατικών κομμουνιστών πού
βαρύνονταν μέ εγκλήματα, καί άπό τό γεγονός ότι ώς τό τέλος τοΰ
1947 τό Κ.Κ.Ε. ήταν νόμιμο και δρούσε ανενόχλητα.
"Ετσι, μέ άπόφαση τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε. τής 17 'Απριλίου 1946
δημιουργήθηκε ή λεγόμενη «Αύτοάμυνα», ή οποία, είχε σάν
αποστολή, έκτός τών άλλων, καί τήν «οργάνωση Κέντρων
πληροφοριών, είς ας ύπήγοντο οί στρατολόγοι, οί καθοδηγηταί, οί
καταδόται, οί τρομοκράται τοΰ 'Εθνικόφρονος πληθυσμού καϊ οί
δολιοφθορεΐς».39
"Ολοι τους, όπως ήταν φυσικό, απόφευγαν νά εμφανίζονται
Ενοπλοι καί δροΰσαν συνωμοτικά.
Τόν Μάιο τοΰ 1948, τό Κ.Κ.Ε. δημιούργησε καί τό θεσμό τών
Π ο λ ι τ ι κ ώ ν ' Ε π ι τ ρ ό π ω ν τών πόλεων καϊ τής
ύπαίθρου. "Αποστολή τους ήταν:40 α) Ή οργάνωση προσβολών
στις πόλεις και στήν ύπαιθρο μέ σκοπό τήν έμμεση ένίσχυση τοϋ
πολεμικού έργου τοΰ «Δημοκρατικού Στρατοΰ».
β) Ή «διαφώτιση» μέ έντυπο ύλικό, κυρίως τών έργατών, καϊ
ή έξώθησή τους σέ μαζικές εξεγέρσεις, μέ σκοπό τήν παράλυση
τής οικονομίας καί τής δημόσιας τάξης.
γ) Ή διάβρωση τών ένοπλων δυνάμεων, δ) ' Η εξασφάλιση
νέων μαχητών, ε) Μέ τούς παρατηρητές τής ύπαίθρου, ή

— 51 —
παρατήρηση τών κινήσεων τών έθνικών στρατιωτικών
τμημάτων.
στ) Ή διάδοση ψευδών πληροφοριών γιά τήν οργάνωση τών
θέσεων, τή δύναμη καί τόν όπλισμό τους καί γιά δήθεν προθέσεις
τους, μέ σκοπό τήν παραπλάνηση τοΰ έθνικοϋ στρατοΰ στις
διάφορες ενέργειες του.
Παρά τή σημαντική προσφορά τών πολιτικών επιτρόπων καί
τών «συνδέσμων» ό Ζαχαριάδης δέν έμεινε εύχαριστημένος. Ή
3η 'Ολομέλεια τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε. έκανε τήν ακόλουθη
εκτίμηση:
«Ή δουλειά τοΰ κομμουνιστών στις πόλεις, τό ξεσήκωμα τοΰ
λαϊκοΰ άγώνα σ αύτές, κ α θ ύσ τ ε ρ ε ϊ... Στις μεγάλες
πόλεις δεκάδες χιλιάδες
όπαδοί μας κρατοΟν μιά λίγο, είτε πολύ παθητική καί δισταχτική
στάση ένώ πολλοί κομμουνιστές καί συμπαθούντες δέν κάνόυν
τίποτε, είτε σχεδόν τίποτε... Είναι περίεργο, ακατανόητο καί
απαράδεχτο νά σκοτώνωνται στις πόλεις όπαδοί μας χωρίς νά
προβάλουν άντίσταση, νά πιάνωνται, ειρηνικά, ένώ ξέρουν ότι θά
εκτελεσθούν».41

5. Ό εθνικός βτρατός

Ή Ελλάδα βγήκε άπό τά Β' Παγκόσμιο πόλεμο αίμάσσουσα καί

καταερειπωμένη. Ό στρατός της ήταν σχεδόν μηδαμινός. Στις άρχές
τοΰ 1945 άριΟμοϋσε 30.000 άντρες, γιά νά φτάσουν στά τέλη τοΰ
ίδιου χρόνου τις 70.000. 'Εξαιτίας όμως τοΰ αύξανόμενου κινδύνου
αυξάνονταν σταθερά κι έτσι στις άρχές τοΰ 1946 οί "Ενοπλες
δυνάμεις τής Χώρας άριθμοϋσαν 92.000, τόν 'Ιούλιο τοΰ 1947
120.000, ένώ στά μέσα τοΰ 1948 αύξήθηκαν σέ 167.000 άντρες.
Άλλα οί εθνικές αύτές δυνάμεις δέν ήταν δυνατόν νά διατεθούν
όλες γιά τήν καταπολέμηση τών άνταρτών καί μάλιστα στή Βόρειο
"Ελλάδα, όπου ό κίνδυνος, καί έπομένως, καί ή άνάγκη τό
άπαιτοϋσαν περισσότερο. "Ενα σημαντικό μέρος τους ήταν
έγκατασπαρμένο στήν Κεντρική 'Ελλάδα καί τήν Πελοπόννησο,
καθώς καί σέ άλλες περιοχές, όπου και έκεΐ υπήρχαν έπιθέσεις τών
άνταρτών γιά άντιπερισπασμό.

— 52 —
 "Αλλο ένα άκόμα μεγάλο μέρος άπό τόν στρατό, πού ανήκε στά
"Οπλα καί τις 'Υπηρεσίες, δέ μποροΰσε νά χρησιμοποιηθεί σέ
επιχειρήσεις άνταρτοπόλεμου. "Αλλωστε κι αύτές οί έμπειροπόλεμες
μονάδες τοΰ στρατοΰ τόν πρώτο καιρό δέν είχαν έξασκηθεϊ στήν
τέχνη τοΰ Ανταρτοπόλεμου και πολλές φορές μάλιστα κάτω άπό
πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Ό στρατός άρχισε νά άποδίδει
άπό τή στιγμή πού ιδρύθηκαν οί Λόχοι 'Ορεινών Καταδρομών
(Λ.Ο.Κ.), πού άποτελοΰνταν άπό θαρραλέους καί
σκληραγωγημένους άντρες, εκπαιδευμένους στήν τέχνη τοϋ
άνταρτοπόλεμου. 'Επίσης, όταν τό J948 ό 'Αμερικανός στρατηγός
Τζέιμς Βάν Φλήτ ανέλαβε τήν διεύθυνση τής Μικτής Στρατιωτικής
άποστολής στή χώρα μας, ή «τακτική» τοϋ στρατοΰ βελτιώθηκε
αισθητά
Ή κατάσταση εξάλλου στή Χωροφυλακή, στήν άρχή, δέν ήταν
ικανοποιητική. Ήταν όλιγάριθμη, χωρίς τήν άναγκαία εκπαίδευση
καί τά άπαιτούμενα γιά τις περιστάσεις ύλικά εφόδια. Γιά ν'
άξιοποιηθεΐ άποτελεσματικά άπό τις 19 Σεπτεμβρίου 1946 υπήχθη
κάτω άπό τις διαταγές τοΰ Στρατοΰ.
Τέλος, ή δημιουργία τών «Μονάδων 'Αμύνης Ύπαίθρου
(Μ.Α.Υ.) συνέβαλε κι αύτή στήν αντιμετώπιση τών άντρων τοϋ
«Δ.Σ.Ε.».
Ό έξοπλισμός τοϋ στρατού στήν άρχή ήταν πολύ περιορισμένος.
"Ελειπε ό άναγκαϊος οπλισμός καί τά άπαραίτητα γιά τήν
αντιμετώπιση ένός άνταρτοπόλεμου μέσα. Οί "Αγγλοι,
άντιμετωπίζοντας οί 'ίδιοι μεγάλη κρίση άπό τις συνέπειες τοϋ Β'
Παγκοσμίου πολέμου καί άπό τή διάλυση τής άπέραντης και
προσοδοφόρου αύτοκρατορίας τους, δέν είχαν τή διάθεση νά
βοηθήσουν. Μονάχα μετά τό «Δόγμα Τροΰμαν» (11,3. 1947) καϊ
τήν 'Αμερικανική στρατιωτική καί οικονομική βοήθεια στή χώρα
μας άλλαξαν τά πράγματα καί ή 'Ελλάδα άπόκτησε κατάλληλο καί
επαρκή εξοπλισμό, ώστε ν άντιμετωπίσει άποτελεσματικά τό
«Δ.Σ.Ε.».
Τέλος, πρέπει νά σημειωθεί καί ό ρόλος τοϋ ναυτικοΰ καϊ τής
αεροπορίας στά κρίσιμα έκεΐνα χρόνια. Τό ναυτικό μετέφερε
στρατεύματα καί εφόδια, διενεργούσε άποβάσεις καϊ βομβαρδισμούς
στόχων καί μέ τις περιπολίες του έμπόδιζε τόν άνεφοδιασμό μέ

— 53 —
στρατιωτικό ύλικό τών παραλίων περιοχών τής Νοτίου 'Ελλάδος
(ιδίως τής Πελοποννήσου καί Θεσσαλίας), ένώ ή άεροπορία μέ τά
άναγνωριστικά άεροπλάνα Επισήμαινε τούς έχθρικούς στόχους καί
μέ τά βομβαρδιστικά της τούς εξουδετέρωνε ή κάλυπτε τις
μαχόμενες δυνάμεις τοϋ εθνικού στρατοΰ. Τό 1946, παρά τή
μειωμένη δράση τών Ενόπλων Δυνάμεων, είχαν 599 νεκρούς καί 350
αιχμαλώτους.42

6. Οί επιχειρήσεις στήν πρώτη φάση

'Εδώ θά γίνει σύντομη άναφορά μέ χρονολογική σειρά στις πιο

σπουδαίες επιχειρήσεις τοϋ 1946, άρχίζοντας άπό τήν
κομμουνιστική επίθεση εναντίον τοϋ Σταθμού Χωροφυλακής τοϋ
Λ ι τ ό χ ω ρ ο υ τής Κατερίνης, τή νύχτα τής 30 Μαρτίου 1946,
παραμονή τών βουλευτικών έκλογών, άπό τις όποιες είχε κηρύξει
άποχή τό Κ.Κ.Ε, Θεωρείται ώς ή «πρώτη πραγματική εκδήλωση τοΰ
άνταρτοπολέμου».43

α) Στό Λιτόχωρο

Βρίσκεται κοντά στή σιδηροδρομική γραμμή

Λάρισας-Θεσσαλονίκης. Τή νύχτα τής 30 Μαρτίου 1946 ή ομάδα
τοϋ καπετάν Μπαρούτα επετέθη κατά τοΰ Σταθμού Χωρ/κής, ό
όποιος παρά τήν άντίσταση πού πρόβαλε, τελικά Εξουδετερώθηκε.
Τότε πολλοί κάτοικοι βρήκαν τό θάνατο καί πολλά σπίτια έγιναν
παρανάλωμα τής φωτιάς. Οί άντάρτες άποχώ-

— 54 —
ρησαν παίρνοντας μαζί τους οπλισμό και διάφορα άλλα
εφόδια.44

β) Στό ακρωτήριο Κίσσαβος

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1946 ή «Άκτοφυλακίς ΑΚ 483»

διαπίστωσε κινήσεις ανταρτών άπό τή θάλασσα κοντά στό
ακρωτήριο τής Στερεάς 'Ελλάδας «Κίσσαβος». Στην
προσπάθεια της νά τούς έμποδίσει δέχθηκε άπό την ξηρά βολές
άπό δλμους και βαριά πυροβόλα, μέ συνέπεια νά εχει τρεις
νεκρούς και δύο τραυματίες.43.

γ) Στό χωριό Άλιάκμων

"Έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου τοϋ 1946.46

δ) Στην Πορσόγιαννη

Βρίσκεται στην "Ηπειρο, κοντά στά 'Αλβανικά σύνορα.

"Οταν στις 19 Σεπτεμβρίου δέχθηκε κομμουνιστική έπίθεση, ό
έκεΐ σταθμός Χωρ/κής πρόβαλε σθεναρή άμυνα άλλα στό
τέλος υπόκυψε. Ό διοικητής του ϋπομοίραρχος Κούρκουλας
σφάχτηκε.·"
ε) Στά Σούρμενα

Βρίσκεται στά έλληνογιουγκοσλαβικά σύνορα και

δέχθηκε έπίθεση στις 20 Σεπτεμβρίου 194648.

στ) Στη Αεσκάτη

Βρίσκεται στό νομό Γρεβενών, κοντά στά ΰρια μέ τούς

νομούς Κοζάνης, Λάρισας και Τρικάλων.

— 60 —
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1946 ανταρτική όμάδα ύπό τον «καπετάν
Υψηλάντη», συνεπικουρούμενη καί από τή ληστοσυμμορία τοΰ
Ζαραλή και ισως και άπό μια συμμορία 'Αλβανών, επετέθη
εναντίον της κωμοπόλεως Δεσκάτη, πού υποστήριζαν
χωροφύλακες και ένας μικρός λόχος στρατού. Την προηγούμενη
νύχτα οί επιδρομείς είχαν κόψει τά σύρματα τοΰ τηλεγράφου και
τοΰ τηλεφώνου τών γύρω χωριών. Οί πολιορκημένοι άφοΰ
αντιστάθηκαν ώς τις 9 μ.μ. έκαναν έξοδο και βγήκαν στά γύρω
υψώματα, άφοΰ είχαν 47 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες και
άγνοούμενους. ' Αξίζει νά σημειωθεί πώς τά σώματα δύο
αξιωματικών βρέθηκαν φοβερά ακρωτηριασμένα. Οί άντάρτες,
πού είχαν μεγάλες απώλειες, άφοΰ δδειασαν τις άποθήκες τής
UNRRA και άρπαξαν οσα τρόφιμα υπήρχαν στήν κωμόπολη,
αποσύρθηκαν στά βουνά.49

ζ ' ) Στη Νάουσα

Ή έπίθεση είχε όργανωθεΐ σέ συνεννόηση μέ κομμουνιστές, πού

ζοϋσαν μέσα στήν πόλη. Στις !! τό βράδυ τής 1 'Οκτωβρίου τοΰ
1946 εργάτες, άφοΰ έκοψαν τά σύρματα τηλεφώνου καϊ
τηλέγραφου τής πόλης, έβαλαν φωτιά σέ σπίτια διαφόρων
έπιφανών κατοίκων και πυροβολοϋσαν δσους έβγαιναν έξω άπ'
αύτά γιά νά σωθούν. Τήνΐδια ώρα όμάδα σαμποτέρ άνατϊναξε τή
γέφυρα, πού σύνδεε τήν πόλη μέ τή Βέροια. Ταυτόχρονα ομάδες
άνταρτών κύκλωσαν ένα λόχο στρατού, πού είχε στρατοπεδεύσει
στά περίχωρα και τόν απέκλεισαν. "Ετσι, άλλες ομάδες άνταρτών
έμπαιναν άνενόχλητες στήν πόλη και μέ πολυβόλα, χειροβομβίδες
και όλμους έπετέθηκαν κατά τοΰ Σταθμού Χωρ/κής. Οί
χωροφύλακες άμύνθηκαν άποτελεσματικά όλη τή νύχτα, όπότε τις
πρωινές ώρες ό πολιορκημένος έξω άπό την πόλη λόχος στρατού
κατόρθωσε νά διασπάσει τόν κλοιό καί νά μπει στή Νάουσα.
Ταυτόχρονη άντεπίθεση τών χωροφυλάκων έβαλε τοΰς αντάρτες
μέσα σέ δυο πυρά, οί όποιοι καταδιωκόμενοι και άπό άλλες στρα-
τιωτικές ενισχύσεις, πού έφτασαν τό πρωί, έφυγαν στά βουνά,
χωρίς νά μπορέσουν νά πάρουν όπλισμό και τρόφιμα. "Οπως
παρατηρήθηκε, ή έπίθεση κατά τής Νάουσας απέτυχε, άλλα

—61 —
άποτελεΐ καί μιά κάποια έπιτυχία τους, άφοΰ οί αντάρτες τόλμησαν
νά έπιτεθοΰν εναντίον μιας σημαντικής πόλης.50

η) Στό Σκρα

Στις 13 Νοεμβρίου 1946 1.000 αντάρτες έπετέθησαν κατά τοΰ

Σκρα, πού βρίσκεται στό νομό Κιλκίς, κοντά στά γιουγκοσλαβικά
σύνορα, καί πού τό ύποστήριζαν δύο διμοιρίες. Οΐ άμυνόμενοι
κράτησαν οκτώ ώρες, άλλά στό τέλος ύπόκυψαν. Οί άντάρτες
προέβησαν σέ απερίγραπτες ωμότητες, εξόντωσαν δσους
απόμειναν άπό τή φρουρά καί δσους τή βοήθησαν. 'Ανάμεσα σ'
αύτούς ήταν καί ή δασκάλα Βασιλική Παπαθανασίου.51

θ) Σε άλλα χωριά τής Μακεδονίας

Τόν Νοέμβριο τοΰ 1946 οΐ άντάρτες, στήν προσπάθεια τους νά

δημιουργήσουν διαβάσεις προς τή Γιουγκοσλαβία, έξόντωσαν τις
φρουρές Χωροφυλακής πού βρίσκονταν στον
'Αρχάγγελο, Ν ώτ ι α, Μάνδαλο, Πλνκάτ
ι Χιονάδων, Β ά θ η Κρουσίων καί Ν υ μ φ α ΐ ο Φλώρινας.52
ι) Στήν Πελοπόννησο

Οί επιθέσεις των άνταρτών, συνοδευόμενες πάντοτε μέ φοβερά

καί άποτρόπαια έγκλήματα ξένα προς την ψυχοσύνθεση τής
συντριπτικής πλειονότητας τοΰ 'Ελληνικού λαοΰ καί απαράδεκτη
γιά την πολιτιστική του παράδοση, ήταν πολλές. Χαρακτηριστικά
άναφέρονται ή τραγωδία τοΰ Βασσαρα, γραφικού χωριού στον
Πάρνωνα, καί ή έπίθεση κατά τοΰ Σταθμού Χωροφυλακής
Παλαιοχωρίου.
Στό Βασσαρα ή έπίθεση έγινε στις 22 Νοεμβρίου 1946.53
"Ισχυρές ένοπλες όμάδες κομμουνιστών ΰπό τόν Πρεκεζέν,
Κωνστανταράκον καί Πανούσην, είσήλθον έντός τοΰ χωρίου
Βασσαρά, Ερποντες δέ καί άνυπόδητοι έπλησίασαν τούς
σκοπούς τοΰ άποσπάσματος ους αιφνιδίασαν. Οί
αίφνιδιασθέντες χωροφύλακες ήμύνθησαν έπι 4ωρον περίπου,
τελικώς δέ έκάμφθησαν καί παρεδόθησαν, έφονεύθησκν επί

3 — 62—
 τόπου τέσσαρες χωροφύλακες μεταξύ των οποίων 6
άποσπασματάρχης Κρητικός Φραγκίσκος, οί δέ ύπόλοιποι δέκα
έξ συνελήφθησαν καί δέκα τρεις έξ αυτών έξετελέσθησαν κατά
τρόπον σκληρόν και άπάνθρωπον έξωθι τοΰ χωρίου Βασσαρα.
Τά πτώματα των εύρέθησαν γυμνά καί παραμορφωμένα άπό τά
βασανιστήρια».54
"Εξάλλου «την 6ην πρωϊνήν τής 3ης Δεκεμβρίου 1946, 200 ένοπλοι
κομμουνισταϊ ύπό τούς Λάτσην, Κονταλώνην, Πρεκεζέν καί
Πανούσην, έπετέθηκαν αΐφνιδιαστικώς κατά τής δυνάμεως
χωροφυλακής Παλαιοχωρίου καί τοΰ έκεΐ διαμένοντος
μεταβατικού άποσπάσματος. Ή προσβληθείσα δύναμις
άνήρχετο είς 60 άνδρας ΰπό τήν διοίκησιν τοΰ 'Ανθυπολοχαγού
Σωτηρίου Φρύδα kch τοΰ ανθυπασπιστού Καταβάτη. Οί
έπιτεθέντες έχρησιμοποίησαν βαρύ όπλισμό έκ πολυβόλων
θέσεων, όλμων καί ταχυβόλων αυτομάτων, έχρησιμοποίησαν δέ
προσέτι καί πολλάς χειροβομβίδας.
Μετά ώριαίαν σκληράν μάχην έφονεύθη ό ήγήτωρ τοΰ
άποσπάσματος ανθυπολοχαγός Σωτήριος Φρύδας έκ Βόλου καί
τό απόσπασμα του εύρεθέν προ ύπερτέρων δυνάμεων διελύθη.
Έκτος τοΰ ανθυπολοχαγού, έφονεύθησαν οί: Κ. Φουρνόδαυλος,
ΰπενωμοτάρ'χης, καί οί χωροφύλακες: Λ, Καψάλης, 'Ανδρέας
Άρναούτης, Σωτήριος Χασιώτης καί Σπύρος Παπαδημητρίου,
έτραυματίσθησαν δέ πολλοί.
Ενισχυτική δύναμις σταλεϊσα έκ Λεωνιδίου, δεν κατώρθωσε νά
φθάση εγκαίρως στό Παλαιοχώρι, καθ' ότι αντιμετώπισε καθ'
όδόν πολλάς ένέδρας».55

ία) Στη Θράκη

Τόν Δεκέμβριο τού 1946, 800 άντάρτες πέρασαν τά βουλγαρικά

σύνορα καί χτύπησαν τις φρουρές στήν Κ υ ρ ι α κ ή καί τόν Κ ό
ρ υ μ β ο.ί(>

ιβ) Στό Φλαμηονράρι Ζαγοριον

Στά τέλη τοΰ καλοκαιριού τοΰ 1946, 6 έλασίτης «Καπετάν

Βασιλάρας» είχε καταλάβει στά όρια 'Ηπείρου καί Μακεδονίας σάν

— 63 —
απόλυτος κύριος εφτά απομονωμένα χωριά, στά όποια δεν υπήρχε
Σταθμός Χωρ/κής. Οί άρχές γιά νά τόν αντιμετωπίζουν όργάνωσαν
μιά διμοιρία άπό ντόπιους μέ έπικε-

3 — 64—
φαλής ντόπιο μόνιμο αξιωματικό. 'Αργότερα όμως ή διμοιρία αύτη
μετακινήθηκε σέ άλλο μέρος. Μετά τά Χριστούγεννα ό διοικητής
Χωρ/κής τοΰ γειτονικού Μέτσοβου ύπομοίραρχος Μούργας
(γνωστός σαν «Λύκος») ειδοποιήθηκε πώς ό Βασιλάρας μέ 20 μόνο
άντρες βρισκόταν στό χωριό Φλαμπουράρι στό 'Ανατολικό Ζαγόρι.
Ό ύπομοίραρχος χωρίς νά διστάσει πήρε ίΟ χωροφύλακες και 20
έθνοφρουρούς και όδοιπορώντας όλη τή νύχτα έφτασε στόν τόπο,
πού τοΰ υπόδειξαν. 'Αλλ' 6 αντίπαλος είχε πάνω άπό 100 άντάρτες, οί
όποιοι επιτέθηκαν κατά των Χωρ/κων καί, άφοΰ σκότωσαν τούς
περισσότερους, αιχμαλώτισαν τούς άλλους. Τότε τούς γύμνωσαν
εντελώς χειμώνα καιρόκαί τούς περιέφεραν σέ τρία χωριά, δίνοντας
έντολή στούς κατοίκους νά τους βρίζουν και νά τούς πετροβολούν.
Στό τρίτο χωριό ό Βασιλάρας άπελευθέρωσε τούς εθνοφύλακες, ένώ
ο! χωροφύλακες τουφεκίστηκαν καί ό Μούργας σφάχτηκε.51

ι γ') Στήν 'Υπάτη

Στις 30 Δεκεμβρίου 1946 εκατό άντάρτες έπιτέθηκαν έναντίον

τοΰ Σταθμού Χωροφυλακής 'Υπάτης, κοντά στή Λαμία. Άπό τούς
δεκαπέντε χωροφύλακες άλλοι σκοτώθηκαν καί άλλοι
τραυματίστηκαν, ενώ άλλων ή τύχη αγνοείται.58

7, 'Εκτελέσεις κληρικών

Οί κομμουνιστές, τόσο εξαιτίας τής θεωρητικής τους

τοποθέτησης έναντίον τής θρησκείας, όσο καί επειδή οί κληρικοί
διαπνέονταν άπό έθνικά φρονήματα, στράφηκαν έναντίον τους.
Πολλοί έ ν ά ρ ε-

5 —65 —

— 65 —
τ ο ι , φ ι λ ή σ υ χ ο ι καί ά θ ώ ο t ιερείς συνελήφθησαν,
βασανίστηκαν καί 164 άπ' αυτούς Εκτελέστηκαν σ' όλη τή διάρκεια
τοΰ άνταρτοπόλεμου.
Οί εκτελέσεις κληρικών είχαν ήδη αρχίσει άπό τόν ΕΛΑΣ και
τούς Βουλγάρους την Κατοχή (19421944) καί συνεχίστηκαν μέ
εντεινόμενο ρυθμό στά 1946-1949. Στη συνέχεια άναφέρουμε
μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις τοΰ 1946:59
Την 1η Αύγουστου σκοτώθηκε μέ χειροβομβίδα ό άρχιμανδρίτης
Βησσαρίων Χαϊδευτός, τής Μητροπόλεως Βεροίας καί Ναούσης.
Στις 9 Σεπτεμβρίου δολοφονήθηκε, ένώ πήγαινε νά δει τό παιδί
του πού φοιτοΰσε στό Γυμνάσιο Γρεβενών, ό έφημέριος τοΰ χωριού
«Δεσπότης» ιερέας Στέργιος Λιόλιος.
Τά μεσάνυχτα τής 14 'Οκτωβρίου συνελήφθη άπό δέκα άντάρτες
ό ιερέας τοΰ χωριού Πρίνος Θεσσαλίας 'Αθανάσιος Παλιούρας. Οί
άντάρτες έσφαξαν τόν φιλήσυχο ιερέα στήν αύλή τοΰ σπιτιού του μέ
τρείς μαχαιριές στό λαιμό, τρεις στό στήθος καί μιά στήν καρδιά.

8. Οί σοβιετικές προσφυγές στον Ο.Η,Ε.

Στήν προσπάθεια του τό κομμουνιστικό μπλόκ νά επεκτείνει,

μέσω τοΰ Κ.Κ.Ε. τήν απόλυτη έπιρροή του καί στήν ' Ελλάδα ή καϊ
νά κερδίσει «μεγαλύτερα κέρδη έπί άλλων πεδίων», δέ δίστασε νά
καταφύγει καί στον Ο.Η.Ε., γιά δήθεν καταπάτηση των
δημοκρατικών θεσμών στήν 'Ελλάδα.
"Ετσι, στις 21 'Ιανουαρίου 1946 ή Σοβιετική "Ενωση προφανώς
σ' ένίσχυση τοΰ Κ.Κ.Ε. καί άφοΰ δύο μέρες γρηγορότερα είχαν
προκηρυχτεί έκλογές γι άναθεωρητική βουλή γιά τις 31-3-1946
πρόσφευγε στό Συμβούλιο 'Ασφαλείας τοϋ'Ο,Η.Ε, καί ζητούσε νά
φύγουν τά βρετανικά στρατεύματα άπό τήν 'Ελλάδα, γιατί υπήρχε
«κίνδυνος γιά τή διεθνή ειρήνη».60
Ό "Ελληνας πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης δήλωσε
όμως αμέσως πώς «τά βρετανικά στρατεύματα ευρίσκονται έν
'Ελλάδι μέ τήν απόλυτον συγκατάθεσιν τής 'ελληνικής κυβερνήσεως
καϊ δρουν έν είλικρινεϊ συνεργασίςι μετ' αύτής».
Παρά τή δήλωση όμως αύτη ή σοβιετική προσφυγή συζητήθηκε
στό Συμβούλιο 'Ασφαλείας στό Λονδίνο άπό τήν 1 ώς και τις 6
Φεβρουαρίου 1946. Τήν 'Ελλάδα στήν άρχή έκπροσώπησε ό
3 — 66—
υπουργός των 'Εξωτερικών I. Σοφιανόπουλος, γνωστός γιά τά
φιλοκομμουνιστικά του αίσθήματα καί ό όποιος έμμεσα συμφώνησε
μέ τούς Σοβιετικούς, υποστηρίζοντας -παρά τις έντολές τής
ελληνικής Κυβερνήσεως-πώς γιά νά μείνουν τά βρετανικά
στρατεύματα στήν ' Ελλάδα, χρειαζόταν ή ομόφωνη συγκατάθεση
έ'λων τών συμμάχων (κι έπομένως καί τής διαμαρτυρόμενης
Ρωσίας). Μετά άπ αύτό ό πρωθυπουργός άπέλυσε τόν I.
Σοφιανόπουλο καί στή θέση του διόρισε τόν Κ. Ρέντη, ό όποιος
έφυγε άμέσως γιά τό Λονδίνο καί έκπροσώπησε τή χώρα μας στις
υπόλοιπες συνεδριάσεις τοΰ Συμβουλίου 'Ασφαλείας.
Τή σοβιετική πρόταση υποστήριξε μέ πρωτοφανές πάθος ό
περιβόητος ' Αντρέι Βισίνσκυ, γνωστός καί άπό τις σταλινικές δίκες
τού 1935. Γιά λογαριασμό τής 'Αγγλίας μίλησε ό υπουργός της έπί
τών 'Εξωτερικών Άνιοΰριν Μπέβιν, 6 όποιος δήλωσε: Μετά τήν
άπελευθέρωση «μία Κυβέρνησις έξ όλων τών κομμάτων
έσχηματίσθη. Συνεφωνήθη ότι, έφ' όσον δεν ύπήρχεν ούτε
άστυνομία, ούτε στρατός, ούτε πολιτική διοίκησις, βρετανικό
στρατεύματα Επρεπε νά μεταβούν είς τή 'Ελλάδα μέ τήν έγκρισιν
τού Στρατάρχου Στάλιν (...-). Ευρισκόμεθα έκεϊ ώς σύμμαχοι καϊ
έγγυηταί, διότι μας έκάλεσεν ή κυβέρνησις τής χώρας. "Αν ή
ελληνική κυβέρνησις δεν μας θέλη, δεν θά παραμείνωμεν».
Τελικά τό Συμβούλιον 'Ασφαλείας ούσιαστικά αγνόησε τή
σοβιετική προσφυγή. 'Ιδού ή άπόφασή του:
«Τό Συμβούλιον έλαβεν ΰπό σημείωσιν τάς γενομένας ΰπό τών
αντιπροσώπων τής Σοβ. 'Ενώσεως, Μεγ. Βρετανίας καί 'Ελλάδος
δηλώσεις, ώς καϊ τάς αναφερθείσας ύπό τών άντιπροσώπων καϊ
άλλων 'Εθνών γνώμας, ώς καί τήν παρουσίαν τών βρετανικών
στρατευμάτων έν 'Ελλάδι. Αί δηλώσεις κατεχωρίσθησαν εις τά
πρακτικά τών συνεδριάσεων τοΰ Συμβουλίου, τό όποιον βεβαιώνει
ότι θεωρεί οϋτω τό ζήτημα ώς τερματισθέν». 'Αλλ' ή κομμουνιστική
πλευρά δεν ήσύχασε. Στις 24 Αύγουστου τού'ίδιου χρόνου, ή «λαϊκή
δημοκρατία» τής Ουκρανίας μιά άπό αυτές πού συγκροτούσαν τήν
Ε.Σ.Σ.Δ. προσφεύγει, πάλι στό Συμβούλιο 'Ασφαλείας τοΰ Ο.Η.Ε.,
κατά τής Μ. Βρετανίας καϊ τής 'Ελλάδας, ύποστηρίζοντας ότι τά
βρετανικά στρατεύματα στή χώρα μας βοηθούσαν τούς «μοναρ-
χικούς» στήν καταδίωξη τών «δημοκρατικών» πολιτών καϊ επιπλέον

— 67 —
 ή 'Ελλάδα δημιουργούσε προκλήσεις κατά μήκος τών συνόρων της
μέ τούς βόρειους γείτονες της. Πρόσθετε μάλιστα ότι τό θέμα τήν
ενδιέφερε ιδιαίτερα γιατί είχε «κοινά σύνορα μέ τά Βαλκάνια....».61
"Ας σημειωθεί πώς τήν Ούκρανική προσφυγή ύποστήριξε έκ μέρους
τής Ρωσίας ό τωρινός υπουργός τών 'Εξωτερικών 'Αντρέι Γκρομύκο.
Ή χώρα μας άντέτεινε ότι, άντίθετα, έκείνη δέχεται

3 — 68—
προκλήσεις άπό τούς γείτονες της. Τελικά, στις 20 Σεπτεμβρίου
1946, μετά άπό αμερικανική πρόταση, τό Συμβούλιο 'Ασφαλείας μέ
ψήφους 9-2 αποφάσισε ν' άποστείλει 'Επιτροπή έπί τόπου, άλλά πού
νά κινείται έλεύθερα καί άπό τις δυο πλευρές τών συνόρων, νά
ερευνήσει πώς έχουν άληθινά τά πράγματα καί νά ύποβάλει τά
πορίσματά της. Ή άπόφαση όμως αύτη δέν πραγματοποιήθηκε γιατί
ή Ε.Σ.Σ.Δ. άσκησε VETO. Προφανώς δέν τή συνέφερε νά πλη-
ροφορηθεί ό κόσμος τί γινόταν στά Παραπέτασμα!

9. Ό ρόλος τών βαλκανικών κομμουνιστικών χωρών

Τό ξεκίνημα καί ή όλη διάρκεια τού άνταρτοπάλεμου έδειξε πώς

δέν ήταν δυνατόν τό μεγάλο αύτό έγχείρημα ν' αρχίσει καί πολύ
περισσότερο νά κρατήσει 3'/2 χρόνια, χωρίς τήν αμέριστη
διπλωματική, υλική καί, σέ μερικές περιπτώσεις, καί στρατιωτική
βοήθεια τών γειτονικών κομμουνιστικών βαλκανικών χωρών καί
ιδιαίτερα τής 'Αλβανίας, τής Γιουγκοσλαβίας καί τής Βουλγαρίας.
Στις 27 'Ιουνίου 1947 υποβλήθηκε στό Συμβούλιο "Ασφαλείας ή
έκθεση τής 'Επιτροπής Έρεύνης πού συγκροτήθηκε άπό τόν ΟΗΕ,
γιά τό 'Ελληνικό ζήτημα. Σύμφωνα μέ τήν έκθεση αυτή, ένα μέρος
τού άποδεικτικού υλικού άναφερόταν καί στά έξης θέματα:

«α) Α ι τ ι ά σ ε ι ς τ ή ς ' Ε λ λ ά δ ο ς π ε ρ ί ε ν ι -
σχύσεως τοΰέν'Ελλάδι ανταρτοπό-
λεμου Οπό τής 'Αλβανίας, Βουλγαρίας
κ α ί Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α ς. Μολονότι οί σύνδεσμοι τών
τριών αύτών κρατών κατ' έπανάληψιν άπέκρουσαν τάς
κατηγορίας αύτάς καί
ήμφισβήτησαν τό κύρος ·τοΰ άποδεικτικοΰ ΰλικοΰ τό όποιον είχε
παρουσιασθή ΰπό τής 'Ελλάδος προς ύποστήριςιν τών κατηγοριών
αύτών, «δέν έφεραν επαρκείς αμέσους αποδείξεις δια νά
άντικρούσουν τό έλληνικόν άποδεικτικόν όλικόν. ' Επί τη βάσει τών
γεγονότων τά όποια έξηκριβώθηκαν υπό τής 'Επιτροπής, προκύπτει
ότι ή Γιουγκοσλαβία καί εις μικρότερον βαθμόν ή 'Αλβανία καί ή
Βουλγαρία είχον ενισχύσει τόν έν "Ελλάδι άνταρτοπόλεμον» (ch. 1,
Sec. A: 4) β ) Αιτιάσεις τής "Ελλάδος

3 — 69—
περίάναμίξεως τών βορείων της
γειτόνων ε ΐ ς τάς έσωτερικάς της
ύποθέσεις καϊ περί προθέσεώς των νά
άποσπάσουν τμήματα τού 'Ελληνικού
εδάφους (Μακεδονία τοΰ Αιγαίου καί
Δ υ τ ι κ ή Θ ρ ά κ η ) . Προσήχθη άποδεικτικόν ύλικόν
ένώπιον τής "Επιτροπής, διά τοΰ οποίου κατεδεικνύετο ότι «ύπήρχε
έν Γιουγκοσλαβία μία όργάνωσις καλουμένη ΝΟΦ ('Εθνικόν
'Απελευθερωτικόν Μέτωπον), είς έκ τών αντικειμενικών σκοπών τής
όποιας ήτο ή άπόσπασις τής ' Ελληνικής Μακεδονίας καί ή
ένσωμάτωσίς της έντός τής Που-γκοσλαβικής 'Ομοσπονδίας ....
Τόσον ό Γιουγκοσλάβος όσον καί ό Βούλγαρος αντιπρόσωπος
ήρνήθησαν τήν άνάμιξιν τής ΝΟΦ είς ενεργείας ώς τάς
άναφερομένας είς τάς έλληνικάς αιτιάσεις. Πάντως, μολονότι
ώρισμένοι έκ τών μαρτύρων κατέθεσαν ότι δέν είχαν ακούσει περί
τοιούτου είδους ενεργειών τής ΝΟΦ, αί άποδείξεις τών σχέσεων τής
ΝΟΦ πρός τό Μακεδονικόν κίνημα ήσαν τόσον πολυάριθμοι, ώστε
όλίγη άμφιβολία νά μείνη έπί τοΰ σημείου αύτοΰ κατά τήν γνώμην
τής "Επιτροπής» (Ch. I, Sec. Β: 5).
γ) Αιτιάσεις τής Ελλάδος περί προκλήσεων
συνοριακών επεισοδίων ύπό τής
"Αλβανίας, Βουλγαρία ς, Γιουγκοσλαβίας
καϊ παρόμοιαι κατηγορίαι κ'
τάτής"Ελλάδοςέκμέρουςτώντριών αυτών
χ ω ρ ώ ν . Ή ' Επιτροπή έλαβεν ΰπό σημείωσιν τάς εκατέρωθεν
κατηγορίας καί κατέληξεν είς τό συμπέρασμα ότι «ό μέγας άριθμός
τών επεισοδίων, αί άλληλοκατηγορίαι καί ή ευκολία μέ τήν οποίαν
αί εκατέρωθεν 'Αρχαϊ μεγαλοποιοΰν μικροεπεισόδια καί τά
μετατρέπουν εις σοβαράς συγκρούσεις συνοδευομένας άπό
άνταλλαγήν πυρών καί αίματοχυσίαν, αποτελούν άπόδειξιν τών
τεταμένων σχέσεων μεταξύ τών χωρών αύτών». δ) "Α λ β α ν ι κ ο ί,
Βουλγαρικοί καί Γιουγκοσλαβικοί
ισχυρισμοί ότι τό σημερινόν καθεστώς τής
'Ελλάδος είναι ΰπεύθυνανδιάτόνέν 'Ελ-
λ ά δ ι έ μ φ ύ λ ι ο ν π ό λ ε μ ο ν. Ή ' Ελληνική κυβέρνησις
ήρνήθη νά παρουσιάση οιανδήποτε άπόδειξιν προς άνατροπήν τών

— 70 —
 ισχυρισμών αύτών, μέ τό έπιχείρημα ότι τυχόν άνάκρισις έπί τού
θέματος αύτοϋ θά έσήμαινε άναποφεύκτως άνάμιξιν είς τά
έσωτερικά τής ' Ελλάδος, πράγμα τό όποιον υπερέβαινε τό πλαίσιον
τών άρμοδιοτήτων τής "Επιτροπής, Κατά συνέπειαν τό ένώπιον τής
"Επιτροπής άποδεικτικόν ΰλικόν ήτο κατ' ανάγκην μονόπλευρον.
Έν πάση περιπτώσει, ή 'Επιτροπή έτόνισε ότι έξ ιδίας πείρας είχε
διαπιστώσει, ότι «υπήρχε έν ' Ελλάδι, καί ιδίως εις τάς 'Αθήνας καί
τήν Θεσσαλονίκην, άρκετή πολιτική ελευθερία, έλευθερία τοΰ
λόγου, τοΰ τύπου καί συνελεύσεως, παρά τάς ανωμάλους
συνθήκας. Πράγματι, άπό τάς τέσσαρας χώρας πού έπεσκέφθη ή
Επιτροπή, μόνον είς τήν ' Ελλάδα ήκουσε «μάρτυρας οί όποιοι
έπέκρινον τήν κυβέρνησιν ή εδέχθη αντιπροσωπείας ελευθέρων
οργανώσεων {...). Πάντως ύπήρχε «μεγάλη ποσότης άποδεικτικού
Ολικού, δια τοΰ όποιου κατεφαίνετο ότι τό ίδιο τό ΕΑΜ είχε
παραβιάσει τούς όρους τής Συμφωνίας τής Βάρκιζας, άφ' ένός δια
τής μή εκτελέσεως τών υποχρεώσεων του περί παραδόσεως τοΰ
οπλισμού του εις τήν κυβέρνησιν καί άφ' έτέρου διά τής
ύποκινήσεως τών οπαδών του νά άποκρύψουν τόν όπλισμόν των
καϊ νά εγκαταλείψουν τήν ' Ελλάδα ή νά μπουν είς τήν
παρανομίαν».62 Άπό τήν έκθεση τής 'Επιτροπής πού άντιμετώπισε
όπωσδήποτε τό θέμα μέ κάποια διπλωματικότητα, φαίνεται καθαρά
ή διασύνδεση τοΰ Κ.Κ.Ε. μέ τις γειτονικές κομμουνιστικές χώρες.
Η διασύνδεση αύτή ομολογήθηκε καί άπό μάρτυρες πού κατέθεσαν
στήνϊδια 'Επιτροπή τοΰ Συμβουλίου Ασφαλείας. Ιδού μερικές
ένορκες καταθέσεις:
- Ό Φ ώ τ ι ο ς Κ ο ν τ ο π ά ν ο ς ή καπετάν Αννίβας,
δημοδιδάσκαλος έκ Δολιανών, τόν Μάρτιον τοΰ 1943 κατετάγη
είς τόν ΕΛΑΣ καί διετέλεσε διοικητής τάγματος. Ούτος
καταθέτει ότι μετά τήν συμφωνίαν τής Βάρκιζας άνεχώρησε δι'
Άλβανίαν. Τό ταξίδιον όμως διηυκόλυναν οί σύνδεσμοι τού
Κ.Κ.Ε., οί όποιοι συνειργάζοντο μέ τάς αλβανικός αρχάς. Είς τά
Τίρανα μάς ύποδέχθη ό Στέφανος Γκραπότσικας, διοικητής τής
άστυνομίας. Τά έξοδα καί τήν διατροφήν κατά τό ταξίδιον
έπλήρωσαν αί άλβανικαί άρχαί. Εις τό Ροΰμπικ μας έξώπλισαν
καί μάς ώργάνωσαν είς στρατιωτικούς σχηματισμούς, τή
φροντίδι πάντοτε τής άλβανικής κυβερνήσεως. Τήν 25 Νοεμ-

— 71—
ψ-

βρίου 1946, μετέβην εις Βελιγράδιον δια

γιουγκοσλαυικοΰ άεροπλάνου, εκείθεν δέ εις Μποΰλκες.
Δια τήν διατροφήν καί λοιπόν έφοδιασμόν,
προσεκολήθημεν εις τήν γιουγκοσλαυικήν σιραχιάν τοΰ
Νόβι-Σάτ. Άπό τοΰ Μαΐου 1946 έλειτούργησεν είς
Μποΰλκες στρατιωτική σχολή ΰπό τό όνομα Σχολή
Στελεχών. ' Ως μαθηταί έγένοντο δεκτοί μέλη τής
ΕΠΟΝ, διακριθέντα διά τήν κομμουνιστικήν δράσιν των.
Αί δύο πρώται τάξεις τής Σχολής έσχημάτισαν δύο
εργατικός ταξιαρχίας, αί όποΐαι μετά τό πέρας τής
έκπαιδεύσεως τών στελεχών των είργάσθησαν είς τήν
ύπό κατασκευήν σιδηροδρομικήν γραμμήν τοΰ Μπρίσκο
Πάβλα Μπάνοβιτς, έν συνεχεία δέ έστάλησαν είς τήν
'Ελλάδα ώς μέλη ένοπλων συμμοριών.
Τό στρατόπεδον τοΰ Μποΰλκες, συνεχίζει ό μάρτυς, τό
έπεσκέφθη, έκτος τοΰ Ζαχαριάδη, ό όποιος μας ώμίλησε διά
μακρών, τονίζων ότι ό 'Ελληνικός Λαός καί τά 80% τοΰ
στρατού ήσαν παρά τό πλευρόν μας, καί διάφοροι
Βούλγαροι καί Γιουγκοσλαύοι άξιωματικοί. "Ολοι όσοι
έτραυματίζοντο κατά τάς μάχας μέ τόν ' Ελληνικόν στρατόν
ή τήν χωροφυλακήν, έστέλλοντο είς τό στρατόπεδον τοΰ
Μποΰλκες προς νοσηλείαν. "Οσοι όμως έτραυματίζοντο
βαρειά, έστέλλοντο είς άλβανικά ή γιουγκοσλαυικά
νοσοκομεία». Ό Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Γ κ ά τ σ ι ο ς άπό τήν
Ζίτσαν τής Ηπείρου, άρτεργάτης καί άνθυπολοχαγός τοΰ
ΕΛΑΣ, μετά τήν Βάρκιζαν εφυγεν είς Άλβανίαν καί
έγκατεστάθη είς τό Ροΰμπικ.
«"Εφοίτησα είς τήν στρατιωτικήνσχολήν τοΰ
Ροΰμπικ, τόν Μάϊον τοΰ 1945, άφηγεΐται ό Γκάτσιος, καί
μέ κατέταξαν εις τήν τρίτην τάξιν, εις τήν οποίαν
έξεπαιδεύοντο αξιωματικοί καί καπε-
ταναΐοι. Ή διδασκαλία καί αί στρατιωτικοί άσκήσεις είς τήν
σχολήν απέβλεπαν είς τό νά μας τονώσουν τά άντιφασιστικά
μας φρονήματα, ώστε νά ύπάγωμεν εΐς τήν 'Ελλάδα καί νά

— 72 —
 έγκαθιδρύσωμεν λαϊκήν δημοκρατίαν». Ό Ε υ σ τ ά θ ι ο ς
Β α λ τ α δ ώ ρ ο ς άπό τήν "Εδεσσαν, σιδηροδρομικός
υπάλληλος υπηρέτησε ώς άνθυπολοχαγός τοΰ ΕΛΑΣ. Μετά
τήν Βάρκιζαν εστάλη Οπό τοΰ Κ,Κ.Ε. είς Γιουγκοσλαυίαν διά
νά έκπαιδευθή καί κατόπιν έν συνεργασία μετά τής Ν.Ο.Φ. νά
άγωνισθή διά τήν αυτονόμηση1 τής 'Ελληνικής Μακεδονίας.
«Τόν Αΰγουστον τοΰ 1945, καταθέτει είς τήν Έπιτροπήν
Έρεύνης, επήγα στήν Γιουγκοσλαυίαν. 'Επέρασα τά σύνορα
μέ μία όμάδα τής ΝΟΦ και έφθάσαμεν είς Μοναστήριον.
Άπό έκεϊ επήρα άδεια νά πάω στό Βελιγράδι. Έκεϊ εΐς μίαν
βίλλαν (TOPEIDER No 28.) έμενεν ό Τζήμας, πρέσβυς τοΰ
ΕΑΜ είς τόν Τίτο. Τόν Φεβρουάριον τοΰ 1946 μέ έκάλεσαν
είς τά Σκόπια. 'Εκεί, παρά τής Κεντρικής 'Επιτροπής, είχε
σχηματισθή επταμελές Γραφεΐον, τό όποιον ώνομάσθη
«Λαϊκόν Μέτωπον» καί είχε σκοπόν τήν όργάνωσιν τοΰ
άγώνος έναντίον τής 'Ελλάδος. Είς τήν σύσκεψιν πού έγινε
ήσαν παρόντες καί δύο άντιπρόσωποι τού γιουγκοσλαυικού
Κράτους. Μεταξύ τών θεμάτων πού συνεζητήθησαν ήσαν
καί τά έξής: 1) Τό Γραφεΐον έπρεπε νά συγκέντρωση καί
όργανώση τούς «πρόσφυγας» εξ 'Ελλάδος σέ «άχτίδες». 2)
Δύο φορές τήν έβδομάδα νά γίνονται διαλέξεις άπό
άντιπροσώπους τής γιουγκοσλαυικής Κυβερνήσεως τής
ΝΟΦ είς τό μέγαρον Ντέλτσεφ, είς τάς όποιας νά τονίζεται ή
σημασία τοΰ άγώνος. 3) "Οτι έπρεπε ολοι νά είναι έτοιμοι,

— 73—
 ώστε όταν έδίδετο τό σύνθημα νά πάνε στην 'Ελλάδα πρός
δράσιν.
Τό πρόγραμμα αύτό έτέθη σέ εφαρμογή και ΰστερα άπό
λίγο καιρό έπεράσαμε τά σύνορα συνοδευόμενοι άπό έναν
άξιωματικόν καί ές στρατιώτας τού γιουγκοσλαυικού
φυλακίου». Ό Μεχμέτ Κοτσινάκο,
Αλβανόςδιατελέσας διοικητής τής Ασφαλείας Τιράνων,
περιέπεσεν εις τήν δυσμένειαν τής Κυβερνήσεως Χότζα καί
λίγο πριν συλληφθή κατέφυγεν είς τήν ' Ελλάδα. 'Εξετασθείς
ώς μάρτυς παρά τής 'Επιτροπής 'Ερεύνης, είπε μεταξύ άλλων
καί τά εξής: «"Ημουν μέλος τοΰ Κομμουνιστικού κόμματος
'Αλβανίας. Τήν 15 'Ιουλίου 1946, είς σύσκεψιν γενομένην έν
τω ύπουργείω 'Εξωτερικών είς Τίρανα, ελήφθη άπόφασις όπως
προμηθεύσωμεν είς τούς "Ελληνας συμμορίτας όπλα καί
πολεμοφόδια ιταλικής καί γερμανικής προελεύσεως. Τό
ύλικόν τούτο παρεδόθη είς τούς "Ελληνας άντάρτας έν
'Αλβανία. "Αν δέν υπήρχε δικτατορία εΐς 'Αλβανίαν καί
ήμποροΰσε ό πληθυσμός νά μιλήση όταν ή 'Επιτροπή θά
μεταβή έκεϊ, άκόμη καϊ τά μικρά παιδιά θά τής έλεγαν ότι τό
ύλικό έστάλη είς τοΰς συμμορίτας...».
Ο Χ ρ ή σ τ ο ς Β ε λ ι α ν ί δ η ς άπό τήν Φλώρινα,
ξυλουργός ύπηρέτησεν είς τό τάγμα τοΰ Γκότσεφ καί κατόπιν
είς τόν ΕΑΑΣ. Τόν "Οκτώβριον τοΰ 1945 μετέβη είς
Γιουγκοσλαυίαν καϊ έκεΐθεν έστάλη είς τήν ' Ελλάδα μέ
συμμορίαν τής ΝΟΦ υπό τόν Σιάπκαν. Ούτος καταθέτει τά
έξης μεταξύ άλλων; «Τόν Σεπτέμβριον τοΰ 1946 ή όμάδα μου
ένισχύθη καϊ μέ άλλας όμάδας έκ Γιουγκοσλαυίας καϊ "Αλβα-
νίας αί όποΐαι μεταφέροντο δι" αυτοκινήτου τήν νύκτα έκ
Μοναστηρίου εΐς Κορυτσά καί κατόπιν είς τό Βάρνικ, οπου
ώπλίζοντο, έκεΐθεν δέ οδηγούμενοι
ΰπό τοΰ διοικητού τοΰ 'Αλβανικού μεθοριακού φυλακίου,
διήρχοντο τά σύνορα παρά τήν Πέτραν Παπαδήμα. "Οταν
είχαμε τραυματίας τοΰς βάζαμε στά μουλάρια τήν νύχτα καί
τούς μεταφέραμε στήν 'Αλβανία, στήν Κορυτσά καί άπό
έκεϊ τούς πήγαιναν στή Σερβία.

— 74—
 ' Α θ α ν ά σ ι ο ς Π α ρ τ ο ύ λ α ς . Εγεννήθηείς τό
χωρίον Κάρπι τό 1916. Γεωργός. Τόν Νοέμβριον τοΰ 1946
οί άντάρται είσήλθον εις τό χωρίον του καί προέβησαν εΐς
βιαίαν στρατολογίαν. Δέκα έκ τών συγχωριανών του, οί
όποιοι ήρνήθησαν νά τούς ακολουθήσουν, έξετελέσθησαν
έπί τόπου. Ό μάρτυς διά νά σωθή τούς ήκολούθησε
ενταχθείς εις τήν συμμορίαν τοΰ καπετάν Μαύρου. Τόν
Δεκέμβριον 1946 έδραπέτευσε καί παρουσιάσθη εις τάς
'Αρχάς.
'Εξεταζόμενος ό τέως συμμορίτης Παρτούλας καταθέτει
καί τά έξης: «Εις τάς 26 Νοεμβρίου τοΰ 1946 μέ τήν
συμμορίαν τοΰ καπετάν Μαύρου, κυκλώσαμε τό χωριό
Μάνδαλος. Πήραμε ό,τι ύπήρχεν. 'Εφορτώσαμε ενδεκα κάρρα
kui έφύγαμε προς τό Πάϊκον καϊ έπειτα προς τά σερβικά
σύνορα μεταξύ τοΰ 'Ελληνικού φυλακίου ύπ' άριθ. 33 καϊ τοΰ
Γιουγκοσλαυϊκοϋ. 'Εμείναμε έκεϊ έπί τρεις ήμερες, κρυμμένοι
διά νά μή μάς βροϋν τά αεροπλάνα. Χάρις όμως εις τούς
Σέρβους είμεθα έξησφαλισμένοι. Αυτοί μάς έπροστάτευαν
άπό τά άεροπλάνα. Κάθε φορά πού τά άεροπλάνα έπλησίαζαν
καί υπήρχε φόβος νά μας ανακαλύψουν, οί Σέρβοι έβαλλαν και
τά ήνάγκαζαν νά απομακρυνθούν. Είς τάς 3 Δεκεμβρίου τά
ζώα όδηγούμενα άπό Σέρβους, μας έφεραν όπλα άγγλικά καϊ
γερμανικά. Είς τούς παλαιούς αντάρτες έδωσαν αύτόματα καί
είς τοϋς νέους χειροβομβίδες. Καί ό μάρτυς καταλήγει:
«Βλέποντας τί
έκαναν οί Σέρβοι, οί όποιοι έδιδαν όπλα είς τοΰς "Ελληνας,
ήγανάκτησα κι έφυγα. Οί άλλοι πού μέ άντελήφθησαν
έφώναξαν: «Είναι φασίστας πού θέλει νά γυρίση. Καθαρίστε
τον». Τότε ερριξα τίς χειροβομβίδες έναντίον τους καί
κατάφερα νά ξεφύγω.»
Ό Δ ε υ κ α λ ί ω ν Φ ι λ ι π π ί δ η ς , έτερος τέως
συμμορίτης άπό τόν Άνδρέαν 'Αλμωπίας, κτηματίας, ύπηρέτησε
είς τά τάγματα Γκότσεφ έν Μακεδονία καί κατόπιν έν Σερβία,
έκεΐθεν δέ τό 1945 άπεστάλη εΐς τήν 'Ελλάδα προς συμμοριακήν

— 75 —
δρασιν. Άργότερον παρεδόθη αύτοβούλως είς τάς 'Ελληνικός
άρχάς. Κατέθεσε:
«Τόν Σεπτέμβριον τοΰ 1944 κατετάγην είς τό Μακεδόνικο
Τάγμα τοΰ ΕΛΑΣ, τό όποιον έτέλει ύπό τήν άρχηγίαν τών
Γκότσεφ καί Ούδρα. Τό τάγμα άποτελεΐτο έξ 600 περίπου
άνδρών καί είχε έδραν εΐς "Ανω Κορυφήν, όπου έμεϊς
έξεπαιδεύθημεν.
Τήν Ι8ην "Οκτωβρίου μετά πορείαν 25 ωρών είσήλθομεν είς
τό Σερβικόν έδαφος. Εΐς τό χωρίον Μρέζισκο παρηλάσαμεν
άδοντες τόν Μακεδονικόν Αύτονομιστικόν "Υμνον, ό δέ
άρχηγός του συγκροτήματος Γκότσε μας ώμίλησεν έκθέσας
τούς λόγους δΓ οϋς κατεφύγαμεν είς Σερβίαν:
Τό Κ.Κ.Ε. καί ό ΕΛΑΣ ύπό τήν πίεσιν τών "Αγγλων δέν
ήμπορούν νά κάμουν φανερόν αύτονομιστικόν αγώνα πρός τό
παρόν. Αΰτό όμως δέν συμφέρει είς ήμάς τούς Σλαυομακεδόνας
καϊ δΓ αΰτό θά συνεχίσωμεν τόν άγώνα μέ τήν βοήθειαν τών
άδελφών μας Σέρβων.
Τόν Νοέμβριον μετεκινήθημεν εΐς Περλεπέν όπου
ώπλίσθημεν μέ όπλα Βουλγαρικής προελεύσεως. Σέρβοι
άξιωματικοί μάς έξεπαίδευσαν είς τόν άνταρτοπόλεμον καί οί
Βούλγαροι Γιάντσης, Ποζαρένκας, Ρούσκας, τών οποίων οί
γονείς ήσαν μέλη

— 76—
 τοΰ Πολιτικού Συμβουλίου τής Όχράνα εις Έδεσσαν, μάς
έδίδασκαν βουλγαρικά, Βραδύτερον μετεφέρθημεν είς
Μοναστήριον όπου τήν 4ην Δεκεμβρίου όλόκληρον τό
Μακεδονικόν συγκρότημα, ήτοι τά τάγματα Εδέσσης,
Φλωρίνης, Καστοριάς συνεκεντρώθησαν είς τό γήπεδον
Μοναστηρίου καί ένώπιον στρατιωτικών καί πολιτικών
Σέρβων βαθμοΰχων ώρκίσθημεν ώς στρατιώται τοΰ Τίτο.
Κατά τούς έκφωνηθέντας ύπό 'Ελλήνων καί Σέρβων
λόγους, ώς καί κατά τόν λόγον τόν όποιον έξεφώνησε μετά
διήμερον ό Διοικητής τής Μεραρχίας Μοναστηρίου, άπό
τοΰ έξώστου τού κτιρίου τής Μεραρχίας, μάς έλέχθη ότι
σκοπός μας ήτο ό άγων διά τήν άνεξαρτησίαν τής
'Ελληνικής Μακεδονίας.
Κατόπιν τό συγκρότημα κατενεμήθη κατά τάγματα είς
διαφόρους πόλεις τής Γιουγκοσλαυίας.
Τό Πάσχα τοΰ 1945 όλο τό σύνταγμα συνεκεντρώθη είς
Σκόπια, έπί τή ευκαιρία τής άλώσεως τοΰ Βερολίνου,
έκάναμε παρέλασιν μαζί μέ τά Σερβικά στρατεύματα καί
κατόπιν μάς ώμίλησεν ό Οΰδρας, ό όποιος μάς είπεν: «Διά
νά μή δίδουμε παρεξηγήσεις, ότι ύπάρχει 'Ελληνικός
Στρατός εΐς τήνΣερβίαν, θά συγχωνευθούμε μέσα στά
σέρβικα στρατεύματα όπου θά είμεθα καμουφλαρισμένοι
καί, όταν έλθη ή ώρα, θά κατεβούμε νά πολεμήσουμε μέ τά
άλλα άδέλφια μας γιά νά ελευθερώσουμε τήν Μακεδονίαν».
"Άλλος μάρτυς, ό Βασίλειος Νοΐτσης ή Καπετάν Νικήτας,
άπό τόν "Αγιον Παντελεήμονα Φλωρίνης, κεραμοποιός και
μέλος τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος, τόν Όκτώβριον 1944
ήκολούθησε είς Σερβίαν τάς αύτονομιστικάς όρδάς τοΰ
Γκότσεφ, έκεΐθεν δέ άπεστάλη εις τήν 'Ελλάδα, διά νά
όργανώση και λάβη μέρος είς τάς αυτονομιστικός συμμορίας,
ώς
Καπετάνιος όλοκλήρου τής περιφερείας Καϊμακτσαλάν.
Μεταξύ τών άλλων είπε:

_77—
 «'Αργότερα 850 άνδρες τοΰ ΕΛΑΣ έσχηματίσαμε τό
Πρώτον Σύνταγμα Μακεδόνων, ύπό τήν άρχηγίαν τοΰ
Γκότσεφ, τό όποιον, κατόπιν συνεννοήσεως Τίτο καί
Γκότσεφ, υπήχθη εΐς τήν σερβικήν Έπιμελητείαν καϊ
ένετάχθη εΐς τόν σερβικόν στρατόν. Τήν 26 'Απριλίου 1945
διετάχθην νά μεταβώ είς Σκόπια, Ίνα λάβω μέρος εΐς
συνέδριον στελεχών. Τούτο έλαβε χώραν τήν 28 'Απριλίου
1945 και παρευρίσκοντο ό Λάζαρος Κουλίσεφ,
Πρωθυπουργός τής Μακεδονίας Βαρδαρίου, ό "Αμπας,
Γραμματεύς τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος Μακεδονίας,
Μίχοβιτς, ώς άντιπρόσωπος τοΰ Τίτο, καί άλλοι, έν συνόλω
20 πρόσωπα, Τόν Ίούνιον 1945 ήλθον είς Καϊμακτσαλάν ό
Καπετάν Πάνος, μέλος τοΰ 'Αρχηγείου Άνταρτών Δυτικής
καί Κεντρικής Μακεδονίας καί ό Καπετάν Κατσώνης καί
μας έφεραν όπλα, προερχόμενα έκ Σερβίας. Συγκεκριμένως
τόν 'Οκτώβριον
1946 ό Κατσώνης μετέβη είς Σερβίαν καί έφερε 100 φορτία
(όλμους, πίατ, τυφέκια). Σημεία εισόδου διά
Γιουγκοσλαυίαν ήσαν ή ήμιονική όδός ή άγουσα άπό τά
Καλύβια Κατσαβοΰ προς Σερβίαν μεταξύ Μπέλλα Γρότα
καϊ Κόζακ καί ή άγουσα άπό Κοτρώνι εις Προφήτην Ήλίαν.
Ή Σερβία ενίσχυσε τόν άγώνα τών συμμοριτών διά
στρατιωτικού ιματισμού καί παντός είδους ύλικοΰ. Τήν 2)
Αυγούστου 1946 έλαβε χώραν έν Γιουγ-
κοσλαυία συμφωνία μεταξύ Κ.Κ.Ε. καί Κ.Κ.Γ. Άπό τό
Καϊμακτσαλάν πέρασαν προς Γιουγκοσλαυίαν δύο άτομα
προερχόμενα έξ Αθηνών διά νά τήν πραγματοποιήσουν.
Κατόπιν τής συμφωνίας αύτής μετεφέρθη έκ Σερβίας τόν
Νοέμβριον 1946 άφθονος όπλισμός, ό όποιος άπεκρύβη είς
άποθήκας καί μάς διενεμήθη μετά τήν 6 'Ιανουαρίου 1947.
'Υπάρχουν, είς Καϊμακτσαλάν καί άλλαχοΰ πολλαί τοιαύται
άποθήκαι περιέχουσαι ίματισμόν, άρβυλα καί όπλα είς άρίστην
κατάστασιν.
Ή Σερβία μάς παρεΐχεν μεγάλην ύποστήριξιν δεχόμενη τούς
τραυματίας είς Στρατιωτικά της Νοσοκομεία. 'Εγώ ό Ίδιος

— 78—
έθεραπεύθην άπό στρατιωτικούς ιατρούς εις Μοναστήριον. Εις
Ραμνασμπόρκ Ρέμμα κατεσκευάσθη άπό ήμας νοσοκομεΐον
ελαφρών τραυματιών. Οί βαρέως τραυματισμένοι, διά τών
όδών τάς οποίας ανέφερα άνωτέρω, μετεφέροντο εΐς Σερβικά
Νοσοκομεία».
Τέλος, ό τέως συμμορίτης Πέτρος Ραμανίδης, άπό τό χωρίον
Πρόβατα Σερρών, καταθέτει, ότι μετά τήν λεηλασίαν τών
ελληνικών φυλακίων Πρασοχωρίου και Άγγίστου τόν
Άπρίλιον 1947 ή συμμορία του διωχθεΐσα Οπό τού 'Εθνικού
στρατού ήναγκάσθη νά είσέλθη εΐς τό βουλγαρικόν έδαφος.
«Συγκεντρωθήκαμε, καταθέτει, περίπου 135 άνδρες εΐς τό
βουλγαρικόν φυλάκιον όπου μάς έδωσαν ψωμί καί μαρμελάδα.
Τρεις Βούλγαροι στρατιώται μάς ώδήγησαν τήν ιδίαν νύκτα είς
τό χωρίον Πέτροβο. Τό απόγευμα τής άλλης ήμέρας μετέβημεν
πεζή είς τό χωρίον Κατοϋντζα καί έκεΐθεν είς Πετρίτσι. Μάς
έδωσαν φανέλλες και έσώβρακα βουλγαρικά καί
έπεβιβάσθημεν είς έμπορικήν άμαξοστοιχίαν διά νά φθάσωμεν
μετά 20 ώρες εις τήν κωμόπολιν Μπιρκοβίτσα, όπου
ώδηγήθημεν είς τό στρατόπεδον. Έκεϊ συνηντήσαμεν καϊ
άλλους 500 "Ελληνες συμμορίτας. Έμείναμεν 10 ήμερες καί
μετά 50 άπό μάς έπεβιβάσθημεν δύο φορτηγών αυτοκινήτων
τήν 3ην πρωϊνήν τής 7ης Μαΐου καί μετεφέρθημεν πλησίον
τών 'Ελληνικών συνόρων, βορειοανατολικώς τοΰ όρους '
Αλή-Μπουντούλ. Έκεϊ μας έδωσαν καινουργή όπλα ιταλικής
κατασκευής, φυσίγγια, αυτόματα, χειροβομβίδες καί, νάρκες,
ώς καί άπό τρεις κουραμάνες τοΰ βουλγάρικου στρατού στόν
καθένα μας. Μετά πορείαν ήμισείας ώρας είσήλθομεν είς τό '
Ελληνικόν έδαφος, όπου έφθάσαμεν νύκτα είς τό Μπόζ-Ντάγκ
καί ήνώθημεν μέ 50 άλλους συμμορίτας. Τό γεγονός όμως δττ
μπήκαμε άπό τήν 'Ελλάδα στήν Βουλγαρία και ότι οί
Βούλγαροι μάς έδωσαν όπλα καί πυρομαχικά καί μάς έστειλαν
πάλιν στήν ' Ελλάδα γιά νά πολεμήσουμε, μοϋ έγέννησαν τήν
βεβαιότητα, ότι ό άγών τόν όποιον έκάναμε έστρέφετο έναν-
τίον τής Πατρίδος μας καί δι" αΰτό άπεφασίσαμε ό

6 — 79 —
 συγχωριανός μου 'Απόστολος 'Αρβανίτης καί εγώ νά
παραδοθούμε»!!63 "Αλλωστε και στήν 'Εφημερίδα «Μπόρμπα»
τοΰ Βελιγραδίου δημοσιεύτηκε στις 3 Νοεμβρίου 1949 τό έξής
σχετικό:
«'Αμέσως μετά τό ψήφισμα τής Κόμινφορμ (σσ: διά τοΰ
όποιου κατηγγέλλετο ό Τίτο), οί ήγέται τοΰ Κ.Κ.Ε.
συνεφώνησαν τυπικώς μέ αΰτό, άλλα έπί έν έτος άπέφυγαν
νά ταχθούν άνοικτά κατά τής Γιουγκοσλαβίας. 'Υπήρχαν
σοβαροί λόγοι δΓ αύτό. Ή Γιουγκοσλαβία ύπεστήριζε τό
άπελευθερωτικό κίνημα τοΰ έλληνικοΰ λαοΰ. "Οταν όμως
άρχισε νά διαγράφεται ή προοπτική τής ήττης, τότε ή ήγεσία
τού Κ.Κ.Ε. έπέρασε άνοικτά είς τήν καμπάνιαν κατά τής
Γιουγκοσλαβίας, διά νά έπιρρίψη είς αύτήν τήν εύθύνην τής
αιματοχυσίας».
Οί χώρες αύτές, λοιπόν, χωρίς νά παύουν νά
έχουν έδαφικές βλέψεις προς τή χώρα μας, ενίσχυαν τό Κ.Κ.Ε.
καϊ δέν παρέλειπαν σέ κάθε εύκαιρία νά κατηγορούν
όργανωμένα τήν 'Ελλάδα πώς κακομεταχειρίζεται δήθεν
όπάρχουσες μειονότητες κλπ, 'Ιδού μερικά δείγματα αύτής τής
συμπεριφοράς τους:
— Τό Μποΰλκες τής Γιουγκοσλαβίας φιλοξένησε μετά τά
Δεκεμβριανά 8.000 άντάρτες.
— Τόΐδιο στρατόπεδο έγινε κέντρο εκπαιδεύσεως καί
άνεφοδιασμοϋ τών πρώτων άνταρτών.
— Τό καλοκαίρι τοΰ 1945 οί εφημερίδες τών Τιράνων, τοΰ
Βελιγραδίου καϊ τής Σόφιας εξαπέλυσαν μιά έντονη
εκστρατεία γιά ανήλεη καταπίεση άνύπαρκτων μειονοτήτων
μωαμεθανών Αλβανών στήν "Ηπειρο και Σλάβων τής Μα-
κεδονίας.44
— Στις ί5 Δεκεμβρίου 1945 στά Πετρίτσι τής Βουλγαρίας
Γιουγκοσλάβοι καί Βούλγαροι αξιωματικοί άποφάσισαν μέ
έκπροσώπους τοΰ Κ.Κ.Ε. τή δημιουργία τοΰ «Δ.Σ.Ε.».
— "Οπως μαρτυρεί τό «Γράμμα» τής Κ.Ε. τού Κ.Κ.Ε. τοΰ 1956
«τά άδελφά κόμματα» τών βαλκανικών κομμουνιστικών
χωρών έδωσαν τις συμβουλές τους στούς έλληνες

— 80 —
 κομμουνιστές σχετικά μέ τή στάση τους στις έκλογές τής
31.3.1946.
— 1Η Ε.Σ.Σ.Δ. μέ τις προσφυγές της στον ΟΗΕ θέλησε νά
έπηρεάσει υπέρ τοΰ Κ.Κ.Ε. τή διεθνή κοινή γνώμη.
— ' Εδάφη τών χωρών αύτών έγιναν κέντρα άνεφοδιασμοϋ καϊ
όρμητήρια κομμουνιστών κατά τά έτη 1946-1949 (βλέπε
σχετικά τό χάρτη τής σελ. 83).
— Εφόδια σέ τρόφιμα, οπλισμό (κυρίως ρωσι-
ρ

6 — 81 —
κής κατασκευής) κλπ. δόθηκαν άφθονα στούς άντάρτες.

—82—
 — "Ολες οί Βαλκανικές κομμουνιστικές χώρες
δέχτηκαν παιδιά, ποϋ αρπάχτηκαν άπό τις εστίες
τους στό «παιδομάζωμα» του J948.
— Βούλγαροι πήραν μέρος τό 1949 στη λεγόμενη
«κυβέρνηση τοΰ Βουνού».
— Λόχος 'Αλβανών, καθώς σημειώνεται πιό κάτω,
πολέμησε στό πλευρό τών άνταρτών στό Βίτσι, τόν
Αύγουστο ί949.
— Τούς τελευταίους μήνες τοΰ 1948 ή Ρουμανία
βοήθησε τούς άντάρτες νοσηλεύοντας στά
νοσοκομεία τούς τραυματίες αντάρτες.®5
'Αλλά καί τά άπομνημονεύματα τού Έμβέρ Χότζα, πού
δημοσιεύτηκαν τελευταία, δέν άφήνουν αμφιβολία γιά
τή βοήθεια. Γράφει ό 'Αλβανός ήγέτης:
«Δέν θέλω νά μιλήσω έδώ γιά τήν διεθνή βοήθεια καί
υποστήριξη πού δώσαμε οτο Κ.Κ. Ε. καί στον έλληνικό
άπελευθερωτικό άγώνα, παρ όλες τις πολύ δύσκολες
συνθήκες όπου βρισκόταν ή χώρα μας πού μόλις είχε
απελευθερωθεί άπό τό ζυγό τών εισβολέων. "Ας έκφρασθοΰν
οί ίδιοι οί "Ελληνες σύντροφοι σχετικά μ' αύτό τό θέμα».66
"Οπως διασώζει ό Ε. Χότζα, αύτό τό αναγνώρισε και ό ίδιος ό
Στάλιν μιλώντας στήν ήγεσία τοΰ Κ.Κ.Ε.: «'Οφείλετε νά πεΐτε
ότι δέν ήσασταν περικυκλωμένοι γιατί είχατε στό πλευρό σας,
στό βορρά, τήν 'Αλβανία και τή Βουλγαρία καί τή Γιουγκοσ-
λαβία καί οί τρεις ύποστήριζαν τόν δίκαιο άγώνα σας. Αύτό
τονίζουμε έμεΐς».67 Καί όλα αΰτά οί κομμουνιστικές χώρες
δέν τά πρόσφεραν όπως υποκριτικά δήλωσαν άπό
συναδελφικό χρέος γιά τούς «άγωνιζόμενους γιά έλευθερία
καί
δημοκρατία». Καθώς θα δειχθεί σέ άλλο κεφάλαιο τοΰ
βιβλίου, πέρα άπό αλλα όφέλη πού προσδοκούσαν ,
άπέβλεπαν καί σέ άνταλλάγματα, πού δέν ήταν τίποτε άλλο,
άπό παραχώρηση ελληνικών έδαφών. 'Απ' αύτά ή 'Ελληνική
Κυβέρνηση άλλα τά'έβλεπε καί άλλα καλά τά προαισθανόταν
καί τά μάντευε. Γι αύτό στις 30 Νοεμβρίου τοΰ 1946

— 83—
κατέθεσε στόν Ο.Β.Ε. προσφυγή έναντίον τής 'Αλβανίας, τής
Γιουγκοσλαβίας καί τής Βουλγαρίας μέ τήν κατηγορία πώς
βοηθούν τούς άντάρτες.68 Ό Διεθνής "Οργανισμός μετά άπό
συζήτηση άποφάσισε τή σύσταση τής «'Επιτροπής Έρεύνης,
γιά τήν'έκθεση τής οποίας έγινε λόγος πιό πάνω, πού θά
ερευνούσε έπί τόπου τήν κατάσταση. Ή Ε.Σ.Σ.Δ.
αναγκαστικά συμφώνησε, γιατί πιθανή άρνηση της θά
σήμαινε στά μάτια τοΰ κόσμου, πώς υιοθετεί τις έλληνικές
καταγγελίες.

Ή επιτροπή τοΰ Ο.Η.Ε., πού τήν αποτελούσαν έντεκα

μέλη-άντιπρόσωποι τών ισάριθμων μελών τοΰ Συμβουλίου
'Ασφαλείας, άρχισε τήν ερευνά της άπό τόν Ιανουάριο τοΰ
1947. 'Επισκέφτηκε τή χώρα μας καί ήρθε σέ έπαφή καί μέ
έκπροσώπους τοΰ Κ.Κ.Ε. άκόμα, όπως επίσης πήγε καί στή
Βουλγαρία, τή Γιουγκοσλαβία καϊ τήν 'Αλβανία. Κατάληξε
στή Γενεύη, όπου στις 23 Μαΐου 1947 εξέδωσε τό πόρισμα
της. Κατά πλειοψηφία (9-2) δέχτηκε πώς οί βόρειοι γείτονες
μας βοήθησαν μέ κάθε μέσο (ύλικό, καταφύγιο, περίθαλψη,
βάσεις, έκπαίδευση, όρμητήρια) τούς μαχόμενους άντάρτες
τού «Λ.Σ.Ε.». Ή Ε.Σ.Σ.Δ καί ή Πολωνία, πού μειοψήφησαν,
θεώρησαν υπεύθυνη τήν έλληνική κυβέρνηση.

—84—
 Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς

1. Τό Κ.Κ.Ε. καϊ ό συμμοριτοπόλεμος, 'Αθήναι 1961, σελ. 5,

2, "0;ιου παραπάνω, σελ. 6.
Γ. Δαφνής, Συνοπτική ιστορία της συγχρόνου 'Ελλάδος, σελ. 189.
4. Α. Τσιγγούνη, «' Η μεταπολεμική ΙΓ Μεραρχία Αθηνών», 'Αθήναι 1966,
σελ. 47.
5. «Πολεμική 'Αρετή τών έλλήνων», σελ. 705. ή. «Πολεμική 'Αρετή ίων
έλλήνων», σελ. 7057. «Η νέο κατάσταση καί τά καθήκοντα μας»-«Σαράντα
χρόνια κλπ», σελ. 580.
8. «Πολεμική 'Αρετή», σελ. 705.
9. «Πολεμική 'Αρετή, σελ. 705.
!0. Ε. 'Αβέρωφ-Τοσίτσας, σελ. 167.
11. Γ. Δάφνης, σελ. 202.
12. Λεπτομερέστερα βλέπε στις σελίδες 213-2)6 του βιβλίου toC Ε. 'Αβέρωφ
κού άναφέραμε πιο πάνω.
13. Γ. Δαφνής, σελ. 203.
14. Γ. Δαφνής, σελ. 190.
15. «Πολεμική 'Αρετή», σελ. 705.
16. «Κυριακάτικη Πρωινή Ελευθεροτυπία», 6.1.1980.
17. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 190. 18. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 201. !9. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 201.
20. Ε. 'Αβέρωφ, σελ 203. 21. Η. 'Αβέρωφ, σελ. 204. 22. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 204.
23. «Πολεμική 'Αρετή», σελ. 693.
24. «Σαράντα χρόνια κλπ», σελ. 645-646,
25. ε. 'Αβέρωφ, σελ, 219,
26. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 208.
27. «Σαράντα Χρόνια κλπ», σελ, 646,
28. «Σαράντα Χρόνια κλπ», σελ. 544, 546, 547 κλπ.
29. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 219.
30. Γ, Δάφνης, σελ. 210.
31. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 221.
32. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 225.
33. Πολεμική-άρετή, σελ. 686.
34. Πολεμική 'Αρετή, σελ. 688 καί 691.
35. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 225, 227.
36. Τό Χρονικό τής αντεθνικής ανταρσίας, "Εκδοση Πανελλη νιου 'Ενώσεως
Χωρ/κής, 'Αθήνα 1947, σελ. 45.
37. Τό Κ.Κ.Ε. και ό συμμοριτοπόλεμος», 'Αθήναι 196!, σελ. 39.
38. «Πολεμική "Αρετή», σελ. 688 καί 691.

— 85—
39. 'Αλ. Τσιγγούνης. Ή Μεταπολεμική II Μεραρχία 'Αθηνών
στύ συμμοριτοπόλεμο 1945-1949, "Αθήναι 1966, σελ. 47-48.
40. Βλέπε: Άλ. Τσιγγούνη, σελ. 53 καί Δ. Ζαφειρόπουλος, «Ό
άνΐισυμμοριακός αγώνας», σελ. 3!.
41. «Τό Κ.Κ.Ε. καί ύ συμμοριτοπάλεμος, σελ. 33.
42. Γ. Δαφνής, σελ. 222.
43. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 220.
44. Γ. Δαφνής, σελ. 211.
45. Πολεμική 'Αρετή, σελ, 712.
46. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 221.
47. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 221.
48. Ε. 'Αβέρωφ, σελ, 221.
49. Ε, 'Αβέρωφ, σελ. 221-222, Γ. Δαφνής σελ. 212.
50. Ε, 'Αβέρωφ, σελ, 222-223, Γ. Δαφνής σελ. 212.
51. Γ. Δαφνής, σελ. 212.
52. Γ. Δαφνής, σελ, 212.
53. Δ. Ζαφειρόπουλος, «Ό 'Αντισυμμοριακός Άγών», 'Αθήναι 1956, σελ. 182.
54. -Τό Κ.Κ.Ε. καί ό Συμμοριτοπόλεμος», σελ. 103.
55. «Τό Κ.Κ.Ε. καί ό Συμμοριτοπόλεμος», σελ. 103.
56. Γ. Δαφνής, σελ. 212.
57. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 231.
58. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 253 Γ. Δαφνής σελ. 213.
59. Κ. Βοβολίνης «Ή Εκκλησία είς τόν άγώνα τής έλευθερίας», 'Αθήναι, σελ.
288, 289, 325.
60. Γ. Δαφνής, σελ. 196-198 Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 206.
61. Βλέπε 'Αβέρωφ, σελ, 243-Γ. Δαφνής, σελ. 213.
62. Δ. Κούσουλα, Τό τίμημα τής Έλευθερίας, σελ. 238-240.
63. Τό Χρονικά τής αντεθνικής άνταρσίας, Έκδοση Πανελληνίου 'Ενώσεως
Χωροφυλακής, 'Αθήνα 1947, σελ. 42-49,
64. Ε, 'Αβέρωφ, σελ. 198.
65. Βλέπε: Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 439, σημ. 2.
66. «' Ελευθεροτυπία», 2.1.1980.
67. «'Ελευθεροτυπία», 5.1,1980.
68. Βλέπε σχετικά: Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 248-250. Γ. Δαφνής, σελ. 213-214.

— 86 —
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'

1947

1.'Ατενίζοντας τό 1947

Τό 3947 είναι ένα άπό τά τρομερότερα χρόνια τοΰ

άνταρτοπόλεμου. Παράλληλα κι άπό τις δυο πλευρές πάρθηκαν
σπουδαίες αποφάσεις, πού επρόκειτο νά κλιμακώσουν άκόμα
περισσότερο τίς συγκρούσεις καί πού σημάδευαν ιδιαίτερα τά
κατοπινά γεγονότα. 'Από τήν πλευρά τού Κράτους, ή κατάσταση
αρχίζει νά ξεκαθαρίζει καί νά μπαίνει σέ κάποιο «κανάλι». Σ αύτό
συνέβαλαν τά ακόλουθα: α) τό «Δόγμα Τροΰμαν» καί ή
οικονομική ενίσχυση, που δόθηκε στή Χώρα μας άπό τίς Η.Π.Α.
β) ' Η άπόφαση τής 'Επιτροπής τοΰ ΟΗΕ, πού, καθώς σημειώνεται
πιο πάνω, δικαίωσε τήν έλληνική πλευρά στήν καταγγελία της γιά
τό ρόλο τής Βουλγαρίας, Γιουγκοσλαβίας καϊ 'Αλβανίας, κι έτσι
εξύψωσε τήν 'Ελλάδα στά διεθνές επίπεδο, γ) Ό σχηματισμός
κυβερνήσεως ευρύτερης παραδοχής ύπό τόν γνωστόν δημοκράτη
αρχηγό τών φιλελευθέρων Θεμ. Σοφούλη καί δ) ' Η θέση έκτός
νόμου τού Κ.Κ.Ε., πού ώς τότε άνενόχλητο προπαγάνδιζε κι
ένίσχυε τόν άγώνα τών άνταρτών.
Άπό τήν πλευρά τών άνταρτών ό άγώνας κλιμακώνεται, παρά
τις άντιθέσεις στούς κόλπους τής ήγεσίας τοΰ Κ.Κ.Ε., όπως θά
δοθεί ή ευκαιρία νά γίνει λόγος σέ άλλες σελίδες αύτού τοΰ
βιβλίου. Εΐδικότερα: α) Τό Κ.Κ.Ε. πετάει πιά τό προσωπείο τής
«δημοκρατίας» καί μέ τή Γ' 'Ολομέλεια κηρύσσει φανερά τόν
ανταρτοπόλεμο, β) 'Εντείνεται ή βίαιη στρατολογία κατοίκων τής
υπαίθρου στό ανταρτικό στρατόπεδο, γ) Κορύφωμα τής
κομμουνιστικής άνταρσίας άποτελεΐ ό σχηματισμός τής
λεγόμενης «κυβέρνησης τού Βουνού» στό τέλος τοΰ χρόνου.
Τραχύς πλέον ό άγώνας τά 1947. Πρόκειται γιά καθαρά
όργανωμένες επιχειρήσεις. Οί άντάρτες προσπαθούν νά θέσουν
κάτω άπό τόν έλεγχο τους σημαντικούς
— 89— χώρους, ένώ τό Κράτος,
άνέτοιμο άκόμα ν' αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τήν έπιβολή,
περιορίζεται νά «κρατήσει» τίς κρίσιμες θέσεις καί, σέ
περιορισμένη κλίμακα, οργανώνει έκκαθαριστικές έπιχειρήσεις.

2. Ή εσωτερική πολιτική κατάσταση

"Η Κυβέρνηση τοΰ Κ. Τσαλδάρη, πού είχε προέλθει άπό τίς

έκλογές τοΰ Μαρτίου τού 1946 κρινόταν πώς δέν ήταν ή
ένδεδειγμένη γιά ν' άντιμετωπίσει τόν κίνδυνο γιά τή χώρα πού
είχε άρχίσει νά ενσκήπτει μέ τή βεβαιότητα καί τή μανία ένός
τρομεροΰ φυσικού φαινομένου. Ό σπουδαιότερος λόγος ήταν
πώς ή κυβέρνηση στηριζόταν στήν εμπιστοσύνη ένός
κόμματος, ένώ οί περιστάσεις άπαιτοΰσαν κυβέρνηση πού ν"
απολαμβάνει, εί δυνατόν, τήν εμπιστοσύνη τής συντριπτικής
πλειοψηφίας τοΰ λαού. "Ετσι, όταν ό Τσαλδάρης γύρισε άπό
ταξίδι πού εΐχε κάνει στήν Ούάσιγκτον, παραιτήθηκε, γιά νά
διευκολύνει ευρύτερο κυβερνητικό σχήμα. Άλλα στή φάση
αύτή δέν κατορθώθηκαν καί πολύ σπουδαία πράγματα. Στις 24
'Ιανουαρίου 1947 ορκίστηκε κυβέρνηση ύπό τόν Δημ. Μάξιμο,
στήν όποία μετεΐχαν ή «'Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων»
(οί Λαϊκοί μέ τούς συνεργαζόμενους), οί Φιλελεύθεροι τοΰ
Σοφ. Βενιζέλου, τό Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό τοΰ Γ.
Παπανδρέου, τό Ενωτικό τοΰ Παν. Κανελλόπουλου και τό
Εθνικό τοΰ Ν. Ζέρβα.1 Τήν ί 'Απριλίου 1947 πέθανε ό Βασιλιάς
Γεώργιος Β' καί στό Θρόνο άνέβηκε 6 Παΰλος. Μετά τή δια-
πίστωση πώς ή ευρύτητα τοΰ κυβερνητικού σχήματος δέν ήταν
έκείνη πού έπέβαλαν οί δύσκολοι καιροί, καταβλήθηκε
προσπάθεια καί σχηματίστηκε κυβέρνηση συνεργασίας Λαϊκού
καί Φιλελευθέρων (άλλά τήν υποστήριξαν καϊ άλλα κόμματα)
μέ πρωθυπουργό τόν Θεμιστοκλή Σοφούλη (7 Σεπτεμβρίου
1947).
Πρώτο έργο τής Κυβερνήσεως ήταν νά χορηγεί στούς άντάρτες
άμνηστεία, μέ τόν όρο νά παραδοθούν μέ τόν οπλισμό τους μέσα
σέ δύο μήνες. Μολονότι ή προθεσμία παρατάθηκε, οί άντάρτες
ουσιαστικά δέν άνταποκρίθηκαν στήν έκκληση τοΰ φιλε-
λεύθερου ήγέτη: μονάχα 3.419 άντάρτες (καϊ αΰτοΐ όχι μάχιμοι)

—90—
παραδόθηκαν2. Βέβαια, όπως γράφει ό Ε, 'Αβέρωφ,
«σημειώθηκαν μερικές συμφιλιωτικές χειρονομίες· ή μία, ή
σημαντικότερη έγινε κατά τρόπον άσυνήθη: στό φύλλο τών
Τάιμς τού Λονδίνου τής 10ης Σεπτεμβρίου 1947, έδημοσιεύοντο
αποσπάσματα μιδς επιστολής πού ό Μάρκος είχε άπευθύνει προς
τή μεγάλη άγγλική έφημερίδα καί μέ τήνόποία ύπέβαλλε κατ'
ούσίαν συμβιβαστικές προτάσεις. Δήλωνε ότι πίστευε στήν
κοινοβουλευτική δημοκρατία και τό άπαραβίαστο τών συνόρων,
ζητούσε μιά γενική συμφιλίωση, μιλούσε γιά διάφορους
όρους(...) Ό Σοφούλης δέν θέλησε νά άκούσει τίποτε άπ όλα
αυτά καί καθόριζε σαφώς τή θέση του: δέν ήταν δυνατό νά
γίνουν διαπραγματεύσεις μεταξύ Κυβερνήσεως ή όποία
ενεργούσε βάσει λαϊκής έντολής, και μιδς μειοψηφίας πού
έννοοΰσε νά επιβληθεί μέ τή φωτιά καί μέ τό αίμα. 'Επεσήμανε,
επιπλέον, ότι όλα όσα ζητούσε ό Μάρκος, και πολύ περισσότερα
άκόμη, περιελαμβάνοντο στις προγραμματικές δηλώσεις τής
Κυβερνήσεως ένώπιον τής Βουλής...»3
Άλλα καί τό Κ.Κ,Ε. δέν ήταν ειλικρινές, καθώς έδειχνε ή
άπόφαση τής Γ' 'Ολομέλειας ν' άγωνιστεΐ ένοπλα.
Συνέπεια όλων αύτών τών γεγονότων ήταν νά εφαρμοστεί
σκληρή πολιτική: Ή κυβέρνηση στις 24 Δεκεμβρίου έθεσε έκτος
νόμου τό Κ.Κ.Ε., πού ώς τότε δρούσε έλεύθερα.

3. Ό αμερικανικός παράγοντας

Στή σκληρή κυβερνητική πολιτική άσφαλώς συνέβαλε καί ό

συμμαχικός παράγοντας. "Εβλεπε σαφώς πώς ή εγκατάλειψη
τής 'Ελλάδος έκ μέρους του σήμαινε υποταγή της στό
κομμουνιστικό μπλόκ μέ όλες τίς φοβερές συνέπειες καί γιά τήν
ίδια τή χώρα καί γιά τή δημοκρατική Εύρώπη. Ή Αγγλία, πού
είχε άναλάβει νά βοηθήσει τή χώρα, άνακοίνωσε στις 21
Φεβρουαρίου 1947 πώς ή οικονομική κρίση πού άντιμετώπιζε
δέν τής επέτρεπαν άπό τίς 1 Απριλίου 1947 νά βοηθήσει,
οίκονομικά στήν ανόρθωση. 'Επιπλέον, πάλι γιά λόγους
οικονομίας, ήταν υποχρεωμένη ν' άποσύρει καί τά στρατεύματα

— 91 —
της άπό τήν 'Ελλάδα. Μπροστά σ' αύτή τήν κατάσταση πού
διαμορφωνόταν ή έλληνική κυβέρνηση ζήτησε άμέσως τήν
οικονομική βοήθεια τών Η.Π.Α. Πράγματι, ό τότε πρόεδρος
Τροϋμαν μέ μήνυμα του στό Κογκρέσο ζητούσε στις 12
Μαρτίου 1947 τήν έγκριση νά διαθέσει ένα μεγάλο κονδύλιο γιά
τήν ενίσχυση τής 'Ελλάδος καί τής Τουρκίας. Πρόκειται γιά τό
γνωστό «Δόγμα Τροϋμαν», στό όποιο άναφέρονται μεταξύ
άλλων καί τά έξής:
«... Αύτή ή ϋπαρξις τοΰ 'Ελληνικού Κράτους απειλείται
σήμερον άπό τάς τρομοκρατικός ένεργείας μερικών
χιλιάδων ένόπλων, ύπό κομμουνιστικήν ήγεσίαν, οί όποιοι
άψηφοΰντάς 'Αρχάς... ' Η ' Ελλάς πρέπει νά λάβη βοήθειαν
διά νά γίνει μία αυτοσυντήρητος δημοκρατία σεβόμενη
εαυτή ν...
Αί Ήν. Πολιτεΐαι πρέπει νά προσφέρουν τήν βοήθειαν
αύτήν... Δέν ύπάρχει άλλη χώρα πρός τήν όποίαν δύναται νά
στραφή ή 'Ελλάς... Πιστεύω ότι πρέπει νά άποτελέση
πολιτικήν τών ' Ην. Πολιτειών ή ύποστήριξις έλευθέρων
λαών, οί όποιοι άνθίστανται έναντίον ύποδουλώσεως ύπό
ένόπλων μειονοτήτων ή δΓ έξωτερικών πιέσεων... Πρέπει νά
προβώμεν είς άμεσον καί άποφασιστικήν ένέργειαν... Οί
έλεύθεροι λαοί τής υφηλίου στρέφονται πρός ήμάς διά νά
τούς βοηθήσωμεν νά διατηρήσουν τήν έλευθερίαν των...
...."Ενα μόνον βλέμμα έπί τοΰ χάρτου άρκεΐ διά νά
άντιληφθώμεν ότι ή έπιβίωσις καϊ ή άκεραιότης τοΰ '
Ελληνικού 'Έθνους έχουν σοβαρωτάτην έπίδρασιν έπί ένός
πολύ εύρυτέρου πλαισίου. 'Εάν ή 'Ελλάς τεθή ΰπό τόν
έλεγχον μιας ένοπλου μειοψηφίας, αί συνέπειαι έπί τής
γειτονικής Τουρκίας θά είναι άμεσοι καί σοβαραί. Σύγχυσις
καί άταξία δυνατόν νά έξαπλωθή είς ολόκληρο ν τήν Μέσυν
Άνατολήν ... και ... τούτο θά έχη βαθεΐαν έπίδρασιν έπί τών
χωρών έκείνων τής Εύρώπης αί όποΐαι αγωνίζονται νά
διαφυλάξουν
τήν έλευθερίαν των, ένώ ανορθώνουν τάς έκ τοΰ πολέμου
καταστροφάς....».4 Τό άμερικανικό Κογκρέσο εδωσε τήν
— 92—
έγκρισή του νά διατεθούν 300.000.000 δολλάρια στήν 'Ελλάδα
καί 100.000.000 στήν Τουρκία. Ή σχετική άπόφαση
υπογράφτηκε άπό τόν πρόεδρο Τρούμαν στις 2 Μαΐου 1947.
"Επιπλέον ό αμερικανός υπουργός τών 'Εξωτερικών Τζώρτζ
Μάρσαλ κάλεσε τίς άναπτυγμένες Ευρωπαϊκές χώρες νά
βοηθήσουν μαζί μέ τις ΗΠΑ, οικονομικά τίς καταστραμμένες
χώρες τής γηραιάς 'Ηπείρου νά βροΰν τό προπολεμικό τους
επίπεδο ζ ω ή ς ( Σ χ έ δ ι ο Μ ά ρ σ α λ ) . Σύσκεψη πού
συνήλθε τόν 'Ιούλιο τού 1947 καί άπό τήν όποία απουσίασε ή
Ε.Σ.Σ.Δ. άποφάσισε νά διατεθούν γιά τό σκοπό αύτό μέσα σέ
τέσσερα χρόνια 17 δισεκατομμύρια δολλάρια,
Ή εισροή, λοιπόν, μεγάλης οικονομικής βοήθειας στήν 'Ελλάδα
τής επέτρεψε νά «σταθεί στά πόδια της» καί νά έκσυχρονίσει τό
οπλοστάσιο της, έτσι ώστε σέ λίγο νά είναι σέ θέση ν
άντιμετωπίσει αποτελεσματικά τήν κομμουνιστική ανταρσία.

4·'Απο τήν πλευρά τών άνταρτών

Οί άντάρτες στις άρχές τοΰ 1947 έχουν ετοιμαστεί πυρετωδώς νά

κλιμακώσουν τόν ένοπλο άγώνα τους πού τό Κ.Κ.Ε. έχει άπό τόν
προηγούμενο χρόνο έπίσημα —χωρίς βέβαια ν'
άνακοινωθεΐ—άποφασίσει. Ταυτόχρονα προβαίνουν σέ μερικές
ένέργειες, άπό τίς όποιες άλλες άποσκοποΰν στήν εξασφάλιση
υλικού καί στρατού καί άλλες στήν παραπλάνηση τής διεθνούς
κοινής γνώμης, γιά νά φανούν ότι δήθεν... διώκονται χωρίς ... νά
φταίνε. Σημειώνονται οί σπουδαιότερες: α) Ό Μάρκος
επισκέπτεται τις Βαλκανικές πρωτεύουσες γιά νά έξασφαλίσει
πολεμικό υλικό καϊ νά πετύχει διάφορες διευκολύνσεις. Καθώς
έγραψαν ξένοι συγγραφείς ό αρχηγός τοΰ «Δ.Σ,Ε.» υποσχέθηκε
«β ε λ τ ι ώ σ ε ι ς σ υ ν ό ρ ω ν » κ α ί « κ α θ ε σ τ ώ ς
μ ε ι ο ν ο τ ή τ ω ν » στή Βόρειο 'Ελλάδα,5 β) Τό Κ.Κ.Ε.
άποφασίζει πλέον ν' ανακοινώσει πώς άναλαμβάνει τήν
καθοδήγηση τοΰ άνταρτοπόλεμου. Στις 25 'Ιουνίου 1947, άφοΰ
πριν είχε επισκεφτεί τό Βελιγράδι, τήν Πάργα καί τή Μόσχα, ό
Ν. Ζαχαριάδης δήλωσε στό συνέδριο τοΰ Κ.Κ.Ε. στό Στρα-
σβούργο:

— 93 —
«"Εχουν πληρωθεί όλες οί προϋποθέσεις γιά τή δημιουργία στήν
'Ελλάδα μιας 'Ελεύθερης Κυβέρνησης». Γι αύτό όμως ήταν
απαραίτητη ή «βοήθεια όλων τών Κομμουνιστικών Κομμάτων
γιά νά έπιτευχθει ή τελική νίκη».6 Ή Γ' "Ολομέλεια τής
Κεντρικής 'Επιτροπής τοΰ Κ.Κ.Ε. πού συνήλθε στις 12-15
Σεπτεμβρίου τοΰ 1947 στήν 'Αθήνα συζήτησε τήν «πολιτική
κατάσταση καί τήν πορεία τού έθνικοαπελευθερωτικοΰ
δημοκρατικού άγώνα τού λαού τής 'Ελλάδος». "Ερριξε τότε τό
προσωπείο καί
«καταδίκασε άποφασιστικά όλους τούς δισταγμούς καί τίς
ταλαντεύσεις πού έκδηλώθηκαν άπό μεμονωμένους
κομμουνιστές στή συνεχή και μέχρι τέλους διεξαγωγή τοΰ
λαϊκού καί άπελευθερωτικού άγώνα, δισταγμός καί
ταλαντεύσεις πού δέ συμβιβάζονται μέ τήν Ιδιότητα μέλους
τοΰ Κ.Κ.Ε.»,7
"Οπως αποκαλύφτηκε τελευταία υπήρξαν καί σώφρονες φωνές,
πού θέλησαν νά εμποδίζουν τήν ανάπτυξη τοΰ άνταρτοπόλεμου.
"Ενας άπ' αύτούς πού άντέδρασαν ήταν ό καπετάν Φώτης
Βερμαϊος (λοχαγός Φοίβος Γρηγοριάδης), ό όποιος άποχώρησε
άπό τή σύσκεψη λέγοντας:
«Μήν τραβάτε γιά ένοπλο άγώνα. Είναι καταδικασμένος.
Θά τήν πάθουμε. 'Εγώ δέν θέλω νά είμαι συνυπεύθυνος.8 Άλλα ό
Ζαχαριάδης καί ή Σταλινική ηγεσία τού Κ.Κ.Ε. έμεινε
άνυποχώρητη. 'Ασφαλής εκείνη, ονειρευόταν νίκες καί έξουσία,
χωρίς νά ύπολογίσει τό α'ιμα καί τήν ταλαιπωρία χιλιάδων
άνθρώπων. γ) ' Αναγκαία όμως γιά τή συνέχιση τού
άνταρτοπόλεμου είναι ή ύπαρξη ικανοποιητικού άριθμού ά-
νταρτών. Ό Μάρκος χρειαζόταν, όπως άργότερα έγινε γνωστό,
5Θ.000 άντρες.9 .Παρά καί τή βίαιη όμως στρατολογία (μερικοί
ανεβάζουν τό ποσοστό τών βίαια στρατολογημένων στό 70%)
άντρων καί γυναικών δέ μπόρεσε ποτέ ούτε καν νά προσεγγίσει
τόν άριθμό αΰτό. Κι αύτό όφείλεται στό γεγονός πώς ένας
μεγάλος άριθμός του λιποτακτούσε. "Ετσι, στά τέλη τοΰ 1947 ό
άριθμός του ύπολογίζεται στις 27.840 (Φεβρουάριος 1947:

— 94—
 13.000 'Απρίλιος 1947: J6.000) 'Απ αύτούς οί 3.000 βρίσκονταν
στήν Πελοπόννησο.10
δ) Ένώ τό Κ.Κ.Ε. ανακοίνωσε τίς άποφάσεις γιά τόν άγώνα
(πολλές άπό τίς οποίες ήδη είχε υλοποιήσει σέ μεγάλο βαθμό),
προσπαθούσε νά έμφανιστεΐ στή διεθνή κοινή γνώμη σάν...
διωκόμενο (κι άς σημειωθεί άκόμα δέν είχε τεθεί έκτος νόμου).
Κι αύτό επιχειρούσε νά τό πετύχει μέ δηλώσεις
-άλληλοσυγκρουόμενες πολλές φορές διαφόρων στελεχών του.
'Υπενθυμίζουμε σχετικά τό δημοσίευμα τών Τάϊμς (βλέπε πιό
πάνω σελ. 91). ε)'Αποκορύφωμα στήν δραστηριότητα τών
κομμουνιστών άποτελεϊ τελικά ό σχηματισμός, «κάπου στά
βουνά τ ή ς ' Ε λ λ ά δ ο ς , « Π ρ ο σ ω ρ ι ν ή ς Δ η μ ο -
κ ρ α τ ι κ ή ς Κ υ β έ ρ ν η σ η ς » . Πρωθυπουργός καί
'Υπουργός Στρατιωτικών ήταν ό Μάρκος Βαφειάδης. Ό σκοπός
τοΰ Κ.Κ.Ε. ήταν προφανής. Πέρα άπό τόν ψυχολογικό
άντίχτυπο, άν κατόρθωνε νά έγκατασταθεΐ σέ μια έλληνική
επαρχία κοντά στά σύνορα, όπως λ.χ. στήν έπαρχία Κονίτσης,
θά έδινε τό πρόσχημα στις κομμουνιστικές χώρες γιά διπλω-
ματική άναγνώριση,

5. Οΐ έπιδρομές τών άνταρτών

α) Ό χαρακτήρας τών επιδρομών

"Οπως άναφέρθηκε καί στήν αρχή τοΰ κεφαλαίου αύτοΰ, οί

επιδρομές τών άνταρτών τώρα είναι πιο σ υ ν τ ο ν ι σ μ έ ν ε ς
καί πιό έ ν τ ο ν ε ς , στή Βόρειο 'Ελλάδα, τήν Κεντρική, τήν
Πελοπόννησο καί άκόμα καί τήν Κρήτη καί μερικά νησιά.
Μονάχα στό χρονικό διάστημα άπό τήν 1 Μαρτίου ώς 10
Απριλίου 1947 έκαναν 91 επιδρομές. Ειδικότερα, στό τέλος τοΰ
χρόνου οί άντάρτες επιχειρούν επιθέσεις έναντίον σημαντικών
κωμοπόλεων μέ σκοπό όχι άπλώς νά πάρουν εφόδια καί νά
δημιουργήσουν εντυπώσεις, άλλά καϊ νά τις κρατήσουν. 'Ιδιαίτερα
επισημαίνεται ή κομμουνιστική έπίθεση έναντίον τής
Κ ό ν ι τ σ α ς , πού οΐ κομμουνιστές τήν προόριζαν γιά έδρα τής
«Προσωρινής τους κυβέρνησης». Στήν προσπάθεια τους νά

6 — 95 —
παραλύσουν κάθε άντίδραση τοΰ πληθυσμοΰ τής υπαίθρου
συνέχισαν, συστηματικά πλέον, τόν έκφοβισμό. "Ετσι, τίς
επιδρομές τους οί άντάρτες τις συνόδευαν μέ κάθε είδος άρπαγες
καϊ βιαιότητες. Δέ σεβάστηκαν τις περιουσίες τών κατοίκων τής
ύπαίθρου, άλλά σέ κάθε ευκαιρία Kui κάθε χρεία τους τούς
άρπαξαν τά ζώα τους, τά κτηνοτροφικά καϊ γεωργικά τους
προϊόντα. Άλλά άκολούθησαν πολλά χειρότερα, τά όποια ή
ύπαιθρος δέ γνώρισε ούτε σέ έποχές πού στέναζε κάτω άπό
άλλόφυλους κατακτητές: Αθρόες έκτελέσεις άθώων, σφαγές καί
άκρωτηριασμοί άνυπεράσπιστων γυναικών, γερόντων καϊ
παιδιών, βασανισμοί, βιασμοί, πυρπολήσεις δημοσίων κατα-
στημάτων, κοινωφελών ιδρυμάτων, εκκλησιών, σπιτιών (μέ τούς
ένοικους μέσα σ' αύτά), άκόμα καϊ όλόκληρων χωριών. '
Υπάρχουν περιπτώσεις πού οί άντάρτες στις βίαιες επιδρομές τους
δέ σεβάστηκαν άκόμα ούτε τή ζωή στενών συγγενών καί φίλων
τους. 'Ιδιαίτερα όμως τό μίσος τους εκδηλώθηκε έναντίον τών
δημοσίων ύπαλλήλων, τών κοινοταρχών, τών επιφανών κατοίκων,
καϊ μάλιστα έναντίον τών δασκάλων και τών ιερέων. Μονάχα στά
Γρεβενά τό Μάρτιο τού 1947 σκότωσαν σχεδόν ό λ ο υ ς τ ο ύ ς
ι ε ρ ε ί ς . " Ε τ σ ι , μαρτυρική δέν άπέβη μονάχα ή Ρωσική
'Εκκλησία τοΰ 1917!... Μπροστά σ' αϋτή τήν κατάσταση πολλοί
κάτοικοι πήραν τό δρόμο τής «προσφυγιάς». "Ως τό Μάρτιο τού
1947 οί πρόσφυγες υπολογίζονται στις 400.000, πού πέρα άπό τήν
άνθρώπινη πλευρά είχαν κι άνυπολόγιστες συνέπειες γιά τήν
οικονομία τής χώρας. "Αλλωστε ό κλονισμός της, στά δύσκολα
αύτά χρόνια, ήταν κι ένας άπό τοΰς σκοπούς τοΰ Κ.Κ.Ε.

β) Οί έπιόρομες

Σύμφωνα μέ τά στοιχεία πού υπάρχουν, τό 1945-1947

πραγματοποιήθηκαν άπό τούς άντάρτες:11 502 επιθέσεις έναντίον
στρατιωτικών τμημάτων 599 έπιθέσεις έναντίον πόλεων καί
χωριών 3.351 λεηλασίες

— 96 —
115 ανατινάξεις σιδηροδρομικών γραμμών 125
ανατινάξεις σιδηροδρομικών γεφυρών καί 163
άναχινάξεις οδικών γεφυρών.
Στή συνέχεια αναφέρονται μερικές άπό τίς έπιδρομές αυτές.

Σ τ η Β ο υ β ο ύ σ α τ ή ς ' Η π ε ί ρ ο υ

"Εγινε στις 4.1.1947, μέ πολλούς νεκρούς καί τραυματίες. Οί

άντάρτες έκτέλεσαν κατοίκους, άρπαξαν τρόφιμα καϊ
στρατολόγησαν βίαια πολλούς νέους.

Σ τ ό Σ ο υ φ λ ά ρ ι ο Θ ε σ σ α λ ί α ς

"Εγινε στις 4.1.1947 καί άκολούθησαν πολλές βιαιότητες.

Σ τ ό Μ ε σ ο χ ώ ρ ι τ ή ς Λ α μ ί α ς

"Εγινε στις 4.1.1947. Στήν επιδρομή τους αύτή οί άντάρτες

σκόρπισαν τό θάνατο καί τήν καταστροφή.

Σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή ' Α ρ ι δ α ί α ς

'Επειδή οΐ κάτοικοι ένός χωριού άρνήθηκαν νά

στρατολογηθούν στό άντάρτικο, οί κομμουνιστές στις 12
Φεβρουαρίου 1947 έξετέλεσαν δώδεκα άντρες, εξι γυναίκες καί
δύο βρέφη καϊ τραυμάτισαν άλλους δώδεκα χωρικούς. Άκόμα,
έκαψαν 48 σπίτια. 12
Σ τ ο ν Β ε λ β ε ν δ ό Κ ο ζ ά ν η ς

Στις άρχές Απριλίου τού 1947, οί άντάρτες έπιτέθηκαν

εναντίον τής κωμόπολης αύτής και επιδόθηκαν σέ εμπρησμούς.
"Εκαψαν τά σχολεία, τό Σταθμό Χωρ/κής, τό Ταχυδρομικό
Γραφείο και 40 σπίτια. Μέ τήν πυρκαϊά βρήκαν τό θάνατο έξι
γυναίκες. Οί κάτοικοι έντρομοι κατάφυγαν πρόσφυγες στήν
Κοζάνη.13

Σ τ ό ν Π ά ρ ν ω ν α

—97-
 Οί επιδρομές των άνταρτών παρουσιάζουν ένταση τήν έποχή
αύτη στήν Πελοπόννησο. Στις 23 'Απριλίου τού 1947 στό βουνά
Πάρνωνας τής Λακωνίας οί άντάρτες εξόντωσαν ολοκληρωτικά
ένα λόχο Χωροφυλακής άπό 93 άντρες.14

Σ τ ή Φ λ ώ ρ ι ν α

Ή άκριτική Φλώρινα επανειλημμένα απειλήθηκε άπό τούς

άντάρτες άλλά άντεξε σ' όλες τις επιδρομές. Ή πρώτη έπίθεση
έναντίον της έγινε στις 19 Μαΐου 1947, ή δεύτερη, άπό 1.000
άντάρτες στις 29 Μαΐου καί ή τρίτη στις 31 τοΰ Τδιου μήνα. Και οί
τρεις έπιθέσεις στοίχισαν στούς άντάρτες πολλούς νεκρούς.15

Σ τ ό Κ ι λ κ ί ς

Τίς "ίδιες ημέρες (29-30 Μαΐου 1947) 400 άντάρτες

έπιτέθηκαν κατά τοΰ Κιλκίς, άλλά άποκρούστηκαν.

Σ τ ο ύ ς Μ ε τ α ξ ά δ ε ς τ ο ΰ Έ β ρ ο υ

"Εγινε στις 25 Ιουνίου 1947.

— 98 —
Π ρ ο ς τ ά ' Ι ω ά ν ν ι ν α

Οί αντάρτες εθεσαν στόχο τους ν" άποκτήσουν σέ πρώτη

φάση και ενα τμήμα της Ηπείρου. Όντας έκεΐ ε/καταστημένοι
και ασφαλή έ πι κοινωνία θά είχαν μέ τις βάσεις ανεφοδιασμού
τους στην Άλβανία-καί θά μπορούσαν μέ τις επιθέσεις τους ν'
άσκοΰν περισσότερη πίεση στό κράτος. "Ετσι, τη νύχτα της 13
"Ιουλίου 1947, 3,600 αντάρτες, πού άποτελοΰσαν όχτώ τάγματα
του «Δ.Σ.Ε.», μέ άριστο όπλισμό, πέρασαν τά άλβανικά σύνορα.
Κατέλαβαν τή γέφυρα Μπουραζάνι πού είχε τεράστια
στρατιωτική σημασία, κι άπό κεϊ χωρίστηκαν σέ δύο τμήματα:
Το ένα κατευθύνθηκε προς τήν Κ όν ι τ σ α, όπου μάταια στις 17
τοΰ ίδιου μήνα προσπάθησε νά τήν καταλάβει, και τό άλλο προς
τήν 'Ηπειρωτική πρωτεύουσα, πού άς σημειωθεί είχε έλάχιστο
στρατό. Στις 17 'Ιουλίου είχε φτάσει 22 χιλιόμετρα εξω άπό τά
'Ιωάννινα, οπού όμως και καθηλώθηκε. Χάρη όμως και στήν
αεροπορία, γρήγορα αναγκάστηκε νά υποχωρήσει πρός τήν
Πίνδο, άφοΰ άφησε 107 νεκρούς. Τούς πολλούς τραυματίες οί
άντάρτες τούς πήραν μαζί τους.16

Σ τ α Γ ρ ε β ε ν ά

Οί άντάρτες, ενισχυμένοι και άπό εκείνους πού είχαν μπει

άπό τήν 'Αλβανία, μετά τήν άποτυχημένη έπιδρομή πρός τά
'Ιωάννινα, τώρα 5.000 περίπου άντρες μέ πυροβόλα, στις 3.30' τό
πρωί της 25 'Ιουλίου 1947 προσέβαλαν άπό ολες τις
κατευθύνσεις τά Γρεβενά. Ή ορεινή και απομονωμένη αΰτή
κωμόπολη, πού βρίσκεται κοντά στήν Κοζάνη, σήμερα
πρωτεύουσα τοΰ ομώνυμου νομού, άριθμοϋσε τότε 14.000
κατοίκους, άπό τούς οποίους οί περισσότεροι (8,000) ήσαν
πρόσφυγες τής κομμουνιστικής λαίλαπας, Τό επιθετικό σχέδιο,
εκτός από τϊς καταλήψεις των δημοσίων κτιρίων, πρόβλεπε
ιδιαίτερα τήν αρπαγή εφοδίων και φαρμάκων.

Τά Γρεβενά τις δύσκολες εκείνες ήμερες υποστήριξε μιά δύναμη

άπό 500 στρατιώτες, 100 χωροφύλακες και 50 Μ.Α.Υ. μέ

— 106 —
τέσσερα πυροβόλα, δύο ελαφρά άρματα μάχης καϊ λίγους
όλμους. 'Επικεφαλής ήταν ό αντισυνταγματάρχης Κώστας
Τζανταζής, παλιός πολεμιστής τής Μ. 'Ασίας και τής 'Αλβανίας.

Ό σπουδαίος αυτός αξιωματικός, επειδή φοβόταν αιφνιδιαστική

επίθεση των ανταρτών, εκρυβε έξω άπό τήν πόλη ένα λόχο άπό
120 στρατιώτες, μέ τον όποϊο σκόπευε νά θέσει ανάμεσα σέ δύο
πυρά, τούς υποψήφιους επιδρομείς. Στις 25 'Ιουλίου όμως δεν
αιφνιδιάστηκε όλότελα, γιατί μισή ώρα πριν άπό τήν έπίθεση,
ειδοποιήθηκε σχετικά άπό άνθρώπους του. "Έλαβε τά τελευταία
μέτρα του και ετσι, έκπληκτοι οί άντάρτες, βρήκαν τά πυρά τοΟ
έθνικοΟ στρατοΟ νά τοΰς περιμένουν. Δύο ώρες περίπου μετά,
στίς 5 π.μ., δύο λόχοι στρατού κατάφεραν νά διασπάσουν τον
κλοιό τών πολιορκητών καϊ μαζί μέ τον κρυμμένο λόχο
άντεπιτέθηκαν. 'Εν τω μεταξύ είχαν καταφθάσει καϊ αεροπλάνα,
πού, μόλις φώτιζε, σφυροκοπούσαν τις θέσεις τών ανταρτών.
Στις 10 π.μ. ή επιχείρηση τών κομμουνιστών είχε λήξει οικτρά
μέ 197 νεκρούς καϊ 200 τραυματίες, ένώ άλλοι 300
αιχμαλωτίστηκαν. 'Επίσης στο πεδίο τών συγκρούσεων
έκγατέλειψαν 65 αυτόματα και 150 όπλα. ' Αντίθετα, οί απώλειες
τών εθνικών δυνάμεων ήσαν μικρές.'7
Σ τ ή Θ ρ ά κ η
Τή νύχτα της 30 Ιουλίου 1947 αντάρτες επιτέθηκαν
εναντίον πέντε κωμοπόλεων της Θράκης. Τήν άλλη μέρα (31
Ιουλίου) επιτέθηκαν κατά της 'Αλεξανδρουπόλεως.

Σ τ ή ν Ά ρ ά χ ω β α Β ο ι ω τ ί α ς

Τη νύχτα τής 5ης Αύγουστου 1947 επιτέθηκαν εναντίον

τής Άράχωβας κοντά στούς Δελφούς.

Σ τ ο Σ τ α υ ρ ό

Στις 6 Αύγουστου 1947 διακόσιοι άντάρτες έπιτέθηκαν

κατά τοΰ χωριού Σταυρός. Τήν κατάσταση έσωσε τό

— 107 —
Ναρκαλιευτικό (ΝΑ) 2065 πού μέ τό πυροβολικό του
άνάγκασε τούς επιδρομείς ν' αποσυρθούν μέ βαριές άπώλειες.

Σ τ ή ν Κ ο ρ ι ν θ ί α

Στις 14 Αυγούστου 1947 ενενήντα άντάρτες έπέδραμαν

έναντίον τών χωριών Ερατεινή καϊ Πάνορμος. Τούς
επιτιθέμενους έσωσε τό πλοίο «Άκτοφυλακίς 561».
Σ τ η Ν ά ο υ σ α
Τή νύχτα της 18ης Αύγούστου 1947 οί άνίάρτες
έπιτέθηκαν πάλι έναντίον τής Νάουσας, άλλα
άποκρούστηκαν.

Σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Μ ε τ σ ό β ο υ
Οί άντάρτες, στήν προσπάθεια τους ν' απομονώσουν τήν
"Ηπειρο άπό τή Θεσσαλία, έπιχείρησαν νά
θέσουν κάτω άπό τόν έλεγχό τους, τήν εθνική οδό
Ίωαννίνων-Τρικκάλων. Τό στρατηγικότερο σημεΐομήκους 35
χιλιομέτρωνήταν έκεΐνο τής περιοχής Κ α τ ά ρ α ς-Μ ε τ σ ό β ο
υ, πού φρουροΰσε ό εθνικός στρατός. Ειδικότερα: Τό
δ υ τ ι κ ό άκρο τοΰ τμήματος αύτοΰ, ό π ο υ μ ι ά
μ ε γ ά λ η γέφυρα, προστατευόταν μέ π υ ρ ο β ό λ α ,
άρματα και έ ν α τάγμα, τό κεντρικό
( Κ α τ ά ρ α ) μέ μιά ταξιαρχία τών 1.300 αντρών, υπό τόν
συνταγματάρχη Κ. Δόβα, μέ τέσσερα πυροβόλα, δύο ελαφρά
άρματα μάχης καϊ όλμους (στις 18 Σεπτεμβρίου 1947 ήμερα τής
κομμουνιστικής έπιθέσεως ή ταξιαρχία είχε ενισχυθεί μέ άλλους
500 άντρες) καϊ τό ά ν α τ ολ ι κ ό ( σ τ α υψώματα Καρακόλι,
Τσούμα καϊ Μπούτσουμα Βρύση στό Μέτσοβο) φρουροΰσε τό
584 τάγμα πεζικού ύπό τόν άντισυνταγματάρχη Γ. Παλαντά
ενισχυμένο άπό ένα οΰλαμό όλμων. Οί άντάρτες έπιτέθηκαν στις
18 'Οκτωβρίου, στις 10 τό βράδυ, μ' ένα κύριο σώμα 5.000
ανταρτών, ένώ άλλες 3.000 άπ' αυτούς φύλαγαν τις διαβάσεις.
Νά, σέ γενικές γραμμές, πώς περιγράφει τή μάχη ό Μετσοβίτης

— 108 —
Εΰ. Αβέρωφ-Τοσίτσας στό βιβλίο του «Φωτιά καϊ Τσεκούρι»,
σελ. 299-302.
«Ή επίθεση διήρκεσε, μέ μικρές διακοπές, έννέα ή μέρες και
έννέα νύχτες. Τά κύρια χαρακτηριστικά της ήταν τά
ακόλουθα; — Τήν ίσχυρότερή τους επίθεση οί επιτιθέμενοι
ενήργησαν άπό τήν αύγή τής 19ης μέ δύναμη τριών
ταγμάτων καϊ μιας διλοχίας, έναντίον τών θέσεων τοΰ
τάγματος 584. Ή μάχη συνεχίσθηκε μέ σφοδρότητα καϊ άπό
τά δύο μέρη έπΐ δεκάωρο, καϊ χαλαρώθηκε ελαφρώς τις
άπογευματινές ώρες, χωρίς οί επιτιθέμενοι νά επιτύχουν τήν
εκπόρθηση τών θέσεων τών άμυνομένων, οί όποιοι
έμάχοντο αποφασιστικά καϊ θαρραλέα. Κατά τή διάρκεια τής
ολοήμερης αυτής μάχης, άλλο τάγμα τοΰ Δ.Σ.Ε., καλυπτόμενο
άπό τήν ομίχλη, παρέκαμψε άπό ανατολών τή διάταξη τοΰ 584
τάγματος, και κατέλαβε τό απέναντι, νοτιανατολικά τοΰ
Μετσόβου, χωριό, τό 'Ανήλιο. Άπό έκεΐ προχώρησε πρός τή
χαμηλότερη συνοικία τοΰ Μετσόβου, ή όπΟία δεν έφρουρεΐτο,
καϊ έτσι χωρίς δυσκολία κατέλαβε τή μισή περίπου κωμόπολη.
— Τή νύκτα τής Ι9ης.πρός τήν 20ή έπανελήφθησαν
σφοδρότερες οί επιθέσεις τών έπιτεθεμένων κατά τών θέσεων τοΰ
584 τάγματος στα υψώματα Καρακόλι και Τσούμα, μέ ισχυρά
μέσα πυρός όλμους, πολυβόλα, όπλοπολυβόλα και χειροβομβίδες
καϊ ή μάχη άγρια και άπό τά δύο μέρη σέ όρμή και
άποφασιστικότητα, διήρκεσε πέντε ώρες. Τις πρωινές ώρες οί
έπιτιθεμένοι αναγκάσθηκαν νά υποχωρήσουν στά σημεία άπό τά
όποια είχαν ξεκινήσει (...)
— Άπό τής 21ης ή πίεση έγινε μεγαλύτερη (...)
— Στό Καρακόλι, οί πολιορκημένοι είχαν βρεθεί σέ εξαιρετικά
κρίσιμη κατάσταση, έπειδή άρχιζαν νά στερούνται πυρομαχικών
καϊ τροφίμων, και ή πίεση πού ύφίσταντο ήταν συνεχής καϊ
ισχυρή. Ό ανεφοδιασμός τους έγινε δυνατός όταν δύο ήμερες
καλοκαιρίας (23 και 24) επέτρεψαν στά αεροπλάνα νά
πραγματοποιήσουν πολλές ρίψεις έφοδίων (....)
— ' Η κωμόπολη τοΰ Μετσόβου είχε άνακαταληφθεϊ άλλά είχε
και πάλι έγκαταλειφθεΐ λόγω βολών άπό τό ' Ανήλιο και

— 109 —
έπιθέσεων πού έξαπολύοντο άπό κάτω πρός τά πάνω. Οί
κάτοικοι, άφοΰ αρχικώς είχαν βοηθήσει τό τάγμα, είδαν τά
σχολεία τους νά καίγονται, τά σπίτια τους νά λεηλατούνται, τόν
δήμαρχο τους (Βασίλειο Ζαούση) να αύτοκτονεΐ τήν ώρα πού θά
συνελαμβάνετο, καϊ είχαν ε'ιτε κρυφθεί στά υπόγεια, είτε τραπεΐ
πρός τά υψώματα πού κατείχε τό τάγμα. Ζούσαν στό δάσος ή
μέσα στούς θάμνους, συχνά μέ βροχή, και τό στρατιωτικό τμήμα
έπρεπε κάπως νά τούς βοηθεΐ άπό άπόψεως διατροφής. Αυτό δέν
ένίσχυε βέβαια τήν άμυνα. Ή έννεαήμερος μάχη ήταν μιά σειρά
επιθέσεων καϊ αντεπιθέσεων καϊ ώς έπΐ τό πλείστον, έξαπελύοντο
τή νύκτα, και συχνά τά εγχειρήματα άπό τά δύο μέρη, γίνονταν
άπό τις πιό απρόσιτες τοποθεσίες. Τήν ήμερα γινόταν συνήθως
πυκνή ανταλλαγή πυρών όπλων πεζικού και όλμων. Αύτή υπήρξε
σέ γενικές γραμμές ή μάχη εως τό βράδυ τής ενάτης ήμέρας. Τήν
έπομένη, στις 28, ή πίεση έμειώθη (....) Στις 28, οί ενισχύσεις
αύτές, υποστηριζόμενες και άπό βολές πυροβόλων και όλμων,
έξαπέλυαν ισχυρή έπίθεση κατά τών τμημάτων τού Δ.Σ.Ε. πού
ύπερήσπιζαν τις προσπελάσεις πρός Μέτσοβο.
Ή αντίσταση τους, άγρια στήν άρχή, έξησθένησε πρός τό βράδυ,
γιά νά μετατραπεί τήν έπομένη σέ άμυνα οπισθοφυλακών. Οί
πολιορκητές έσπευδαν νά άποσυρθουν, γιατί κινδύνευαν νά
μετατραπούν σέ πολιορκημένους.

Τήν 30ή 'Οκτωβρίου, έπέτειο τής απελευθερώσεως τής περιοχής

άπό τόν τουρκικό ζυγό, τό 1912, ακούγονταν οί τελευταίοι
πυροβολισμοί. Οί άνδρες τοΰ Μάρκου έξηφανίζοντο
καταδιωκόμενοι άλλα αρνούμενοι τή μάχη. "Εφευγαν γρήγορα,
για νά άναπαυθοΰν σέ μέρος ασφαλές: πέραν ιών συνόρων (...)
Ή απογοήτευση στους κόλπους τοΰ Δ.Σ.Ε. ύπήρξε βαθειά.
"Οπως έγνώσθη άργότερα άπό τό μηνιαίο περιοδικό τοΰ
Στρατού τοΰ Μάρκου Βαφειάδη «Δημοκρατικός Στρατός
'Ελλάδος» (τεύχος "Απριλίου J948), οί διοικητές τών
ταγμάτων κατηγορήθηκαν «γιά έλλειψη φαντασίας και
πρωτοβουλίας». ΓΓ αύτόν τόν λόγο, είπαν οί κριτικοί, «δέν

— 110 —
 μπόρεσαν νά προσαρμόσουν τούς άγώνες στις συνθήκες τής
στιγμής».
Ό Δ.Σ.Ε. είχε χάσει τήν πρώτη αληθινή μάχη τοΰ
άνταρτοπολέμου. Πρώτη γιά τή σημασία ιών άντικειμενικών
της σκοπών, γιά τή διάρκεια της, γιά τόν άριθμό τών άνδρών
πού είχαν συμμετάσχει».

Σ τ ή ν " Ι τ έ α

Στις 23 'Οκτωβρίου 1947 διακόσιοι πενήντα άντάρτες

έπιτέθηκαν έναντίον τής 'Ιτέας. Τή φρουρά της όμως ενίσχυσε
άποτελεσματικά τό ναυτικό.

Σ τ η Μ ο υ ρ γ κ ά ν α

Τό Νοέμβριο τοΰ 1947 οί άντάρτες προσπάθησαν νά θέσουν

κάτω άπό τόν ελεγχό τους τις περιοχές Παγκαίου, Μουργκάνας,
Φιλιατών, Παραμυθιάς και Σουλίου, άλλα δέν τό κατόρθωσαν.
Μονάχα στή Μουργκάνα, κοντά στά σύνορα τής 'Αλβανίας,
κατόρθωσαν νά έγκατασταθούν.

Ή μ ά χ η τ ή ς Κ ό ν ι τ σ α ς "Αμεσος στόχος τοΰ

Κ.Κ.Ε., μετά τό σχηματισμό

τής «Προσωρινής Κυβέρνησης» τοΰ βουνού, ήταν νά
εξασφαλιστεί με κάθε θυσία μέσα στήν ελληνική επικράτεια, μιά
σημαντική πόλη γιά έδρα τους. Μιά τέτοια έπιτυχία και τό ήθικό
τών ανταρτών θά εξύψωνε ακόμα περισσότερο και στις
κομμουνιστικές χώρες, πού εύνοοϋσαν τόν άγώνα τών
συνοδοιπόρων τους γιά τήν κατάκτηση τής εξουσίας, θά έδιναν
τό πρόσχημα νά τήν άναγνωρίσουν επίσημα. "Επελέγη ή άκριτική
Κόνιτσα, πού τότε άριθμοΰσε 5.000 κατοίκους και βρισκόταν
κοντά στ "Αλβανικά σύνορα. "Επειτα ή γεωγραφική της θέση (τά
άπότομα βουνά πού τήν περιβάλλουν άπό βορρά-νότο και
άνατολικά-δυτικά κυλάει ό ποταμός 'Αώος) συνέβαλε
άποφασιστικά στό νά μπορέσουν οΐ άντάρτες νά τή διατηρήσουν,

— 111 —
δν τήν έπαιρναν. Έναντίον, λοιπόν, τής Κόνιτσας στράφηκαν τήν
άλλη ήδη ήμερα άπό τό σχηματισμό τής κυβέρνησης τους οί
κομμουνιστές, ανήμερα τά Χριστούγεννα τοΰ 1947
(ξημερώνοντας 25 Δεκεμβρίου 1947). 'Αλλ' άς έκτεθοΰν τά
σχετικά μέ τή μάχη, όπως τά περιγράφει μέ άντικειμενικότητα,
στό βιβλίο του, Φωτιά και Τσεκούρι», ό Ε. 'Αβέρωφ (σελ.
308-314).
«Άπό αύτη την κατεύθυνση (δηλαδή άπό τόν Άώο), έναντι
τής όποιας δέν υπήρχε καμιά φυσική προστασία, οί άνδρες
του Μάρκου εξαπέλυσαν τήν αιφνιδιαστική τους επίθεση.
Τήν εξαπέλυσαν πρό τής αύγής τής ήμέρας τών Χριστου-
γέννων, τρεις έως τέσσερεις ώρες μετά τή λειτουργία τοΰ
μεσονυκτίου, στις έξι τό πρωί της 25ης Δεκεμβρίου. Οί
άντάρτες κατόρθωσαν νά φθάσουν άπαρατήρητοι μέχρις
αποστάσεως 200-300 μέτρων άπό τόν κατοικημένο χώρο,
άλλα οί σκοποί έσήμαναν εγκαίρως συναγερμό, και πυκνά
πυρά προερχόμενα άπό τά περισσότερα σπίτια
ύπεδέχθησαν τά ανταρτικά τμήματα. Δέν πρόφθασαν έτσι νά
εισχωρήσουν στους δρόμους τής μικρής πόλεως.
Μετά τήν αποτυχία τοΰ αιφνιδιασμού, ή τακτική άλλαξε
αμέσως. ' Η επίθεση γενικεύθηκε, ένας έκπληκτικός αριθμός
όλμων κάθε διαμετρήματος άρχισε νά βάλλει κατά τής πόλεως,
καϊ γιά πρώτη φορά πυροβόλα έβαλλαν κατά τών ισχυρότερων
σημείων της άμύνης.
Πολύ δυτικότερα, στήν πεδιάδα, δύο ισχυροί λόχοι ενισχυμένοι
άπό χωροφύλακες και Μ.Α.Υ., ύπό έναν άξιο διοικητή, τόν
λοχαγό Θεόδωρο Βήτο, φρουρούσαν τή γέφυρα Μπουραζάνι,
κλειδί τών συγκοινωνιών της περιφερείας μέ τήν 'Αλβανία. Οί
δύο λόχοι δέν πρόφθασαν καν νά άμυνθοΰν. Συνετρίβησαν άπό
πυκνότατα πυρά κάθε είδους, τά όποια διήρκεσαν δύο ώρες. Ούτε
ένα αξιωματικός δέν διεσώθη. 'Αρκετοί άνδρες κατόρθωσαν νά
καταφύγουν σέ γειτονικούς λόφους. "Ενας άπό ιούς κυριοτέρους
δρόμους πρός τόν βόρειο γείτονα ήταν εντελώς ελεύθερος. Πρός
βορράν τής κωμοπόλεως, δηλαδή πρός τήν 'Αλβανία, ενας λόχος
τοΰ τάγματος 582, πού βρισκόταν πολύ κοντά στή μεθόριο,

— 112 —
αναγκάσθηκε νά αποσυρθεί βιαστικά. "Ενας δεύτερος λόχος τοΰ
ίδιου τάγματος, έγκατεστημένος λίγο πιο πίσω, τόν ακολούθησε
μετά άπό μικρή αψιμαχία. "Αντιμετώπιζαν, τηρουμένων τών
άναλογιών, «πλημμύρα ανταρτών». Τά άλλα σημεία άνθίσταντο
όλα, άλλα ή πίεση ήταν πολύ ισχυρή. ΤΗ κύκλωση ήταν τόσο
στενή και οί θέσεις τών πολιορκημένων είχαν τόσο περιοριστεί,
ώστε άν ανοιγόταν ενα ρήγμα, όλα μπορούσαν νά τελειώσουν
μέσα σέ δύο ώρες. Πά νά συμπληρωθούν τά άτυχήματα, τό τζιπ
τοΰ Δόβα, πού πήγαινε νά επιθεωρήσει άπειλούμενες θέσεις
προσέκρουσε περί τό μεσημέρι τής πρώτης ημέρας σέ νάρκη καϊ
ό άξιος διοικητής τών πολιορκημένων τραυματίσθηκε σοβαρά.
'Επρόκειτο, χωρίς αμφιβολία, περί έπιθέσεως όλκής καλά
διευθυνομένης καϊ διεξαγόμενης άπό άνδρες πού πολεμούσαν
γενναία. "Αργότερα, έγινε γνωστό ότι τή μάχη διηύθυνε
προσωπικώς ό Μάρκος. Τό Στρατηγείο του ήταν εγκατεστημένο
στήν Καστάνιανη, χαριτωμένο μικρό χωριό βορειοανατολικά
τής Κονίτσης, σέ απόσταση 17 χιλιομέτρων. Ήταν ή πρώτη φορά
πού παραμέριζε τούς ές επαγγέλματος στρατιωτικούς καϊ
κατέβαινε ό ίδιος στό στίβο. Τό σχέδιο ένεργείας είχε πολλά
κοινά σημεία μέ τό σχέδιο τής μάχης τοΰ Μετσόβου,
συμπεριλαμβανομένου τοΰ σχεδίου τής παραπλανήσεως ιού
αντιπάλου.
Γιατί μέ μιά απότομη και ταχεία στροφή τών δυνάμεων πού είχε
συγκεντρώσει στή Μουργκάνα, καϊ μέ άλλες πού μετέφερε άπό
άλλου, λίγο πριν άπό τήν έπίθεση, ό Μάρκος είχε καταλάβει σέ
βάθος όλη τή γύρω άπό τήν Κόνιτσα περιοχή. Πρός νότον, πρός
τά Ιωάννινα, τήν είχε καταλάβει σέ βάθος μεγαλύτερο τών 40
χιλιομέτρων. "Ολα τά στρατηγικά σημεία τής περιοχής, μέ τό
Καλπάκι ώς άξονα τού φράγματος, κατελαμβάνοντο άπό ισχυρές
δυνάμεις. Πλέον τών 10.000 μαχητών έφραζαν τούς δρόμους
πού οδηγούσαν στό πεδίο τής μάχης. Γιά τή μάχη είχε διαθέσει
δύο άπό τις καλύτερες καϊ ενισχυμένες ταξιαρχίες του τή 16η καϊ
τήν 32α συνολικής δυνάμεως 7.000 άνδρών. Είχε διαθέσει
επιπλέον δύο λόχους δολιοφθορέων. δύο πυροβολαρχίες

— 113 —
 ορειβατικού πυροβολικού τών 75, μεγάλο αριθμό όλμων, και γιά
πρώτη φορά αντιαεροπορικά πολυβόλα.
Μετά άπό μιά άνάπαυλα. τό βράδυ τής 25ης Δεκεμβρίου, ή μάχη
έπανελήφθη. άγρια, έως τό πρωί τής 31ης τοΰ μηνός. Δέν είχε
παρά μικρές διακοπές, και, μολονότι στό σύνολο της ήταν
αβέβαιη, οί υπερασπιστές ύπεχρεοΰντο νά ύποχωρήσουν σε
διάφορα σημεία. Πρός τήν πεδιάδα, μιά. όρμητική έπίθεση τών
άνταρτών τούς επέτρεψε νά καταλάβουν τό κάτω μέρος τής
πόλεως. Δέν επετεύχθη ή ανακατάληψη του άπό τούς
ύπερασπιστές, άλλά κατόρθωσαν νά αντιμετωπίσουν τήν
προέλαση τών επιτιθεμένων σέ μιά πρόχειρη γραμμή άμύνης
πού έσχηματίσθη μέσα σέ δαιδάλους στενών δρόμων, Πρός
βορράν, τά τάγματα 582 (εκτός τού λόχου στό Μπουραζάνι) και
584, ύπό τόν ύπερασπιστή τοΰ Μετσόβου στήν προηγούμενη
μάχη 'Αντισυνταγματάρχη Γ. Παλαντά, έκαμαν περιορισμένες
συμπτύξεις, έκάλυπταν τήν πόλη, στις παρυφές της, σέ όλο τό
μήκος της καϊ κατείχαν τό στενόμακρο βραχώδη λόφο τοΰ
Προφήτη 'Ηλία. Ήταν πρός τά έκεϊ, πρός βορράν, τό τελευταίο
προπύργιο τής πόλεως. "Αν έπεφτε τό προπύργιο αύτό, κάθε
άμυνα θά ήταν άδύνατη. Οί ύπερασπιστές τοΰ λόφου
άνθίσταντο, γιατί είχαν πλήρη συνείδηση τής αποστολής των. Ό
διοικητής των. ό Ταγματάρχης Περίδης, -στήν Κατοχή, ενας άπό
τούς καλυτέρους καπεταναίους τοΰ ΕΔΕΣήταν μεταξύ τους, γιά
νά τούς υπενθυμίζει τή σημασία του άγώνος (...) Τόν Δεκέμβριυ
ιοΰ 1947, παρά τήν απίστευτη πίεση αυτών τών αιματηρών
Χριστουγέννων, το άστρο τής Κονίτσης έλαμπε πάντοτε. Μόνο
πού ή λάμψη του ήταν ασταθής (...) "Αν και ή φρουρά
άνθίστατο, ή κατάσταση συχνά φαινόταν απελπιστική. Τή νύκτα
τής 30ής Δεκεμβρίου έπιστεύθη ότι όλα τελειώνουν.
Μέσα στήν πόλη, οί ύπερασπισταϊ κρατούσαν. Τά σπίτια στά
όποια είχαν οχυρωθεί άπεκαλόπτοντο μικρά φρούρια ικανά νά
άντισταθοϋν. 'Αλλά στον γυμνό έπιμήκη λόφο ή κατάσταση
γινόταν άφόρητη. Οί βολές τών πυροβόλων και τών όλμων δέν
ήταν πλέον τό χειρότερο άπό τά κακά, γιατί κώχες τών βράχων
προστάτευαν άρκετό καλά τούς ύπερασπιστές τους. Οί τελευταίοι

— 114 —
όμως ήσαν έξηντλημένοι καϊ επρεπε νά άποκρούουν συνεχώς
επιθέσεις τμημάτων, πού συχνά ήταν άνανεωμένα και
άναπαυμένα. Στις 9 ή ώρα, τό βράδυ τής 30ής, μιά άγρια έπίθεση
άπεκρούσθη. Τά μεσάνυκτα, μιά δεύτερη έπίθεση, αγριότερη, καϊ
άκάμπτως πεισματική, κατόρθωσε νά καταλάβει τό τέταρτο
περίπου τοΰ στενόμακρου λόφου -τή νοτία αιχμή τουάλλα ό λόχος
πού τόν υπερασπιζόταν μπόρεσε νά υποχωρήσει καϊ νά ενωθεί μέ
τους άλλους δύο. "Ακριβώς προ της αύγής τής 31 ης, οί άντάρτες
έξόρμησαν πάλι άπό πολλές κατευθύνσεις. 'Υπήρξαν φάσεις καιά
τϊς όποιες ό άγών ήταν μιά άγρια πάλη σώμα μέ σώμα. "Αλλά μέ
τήν ανατολή τοΰ ήλιου οί έπιτιθέμενοι άπεσύρθησαν. Κατόπιν,
έπικράτησε σχετική ηρεμία. Παρετηρεΐτο απλώς άνταλλαγή λίγων
πυρών σέ όλη τήν περιφέρεια. Οί άνδρες διηρωτώντο αν ήταν ή
ήσυχία πού προηγείται τής μεγάλης θυέλλης. Δέν επρόκειτο περί
αύτοϋ. Ήταν ή πρώτη άμφιταλάντευση τοΰ εχθρού: οί ενισχύσεις
πού προχωρούσαν συγκλίνοντας κατά τοΰ σιδηρού κλοιού,
άρχιζαν νά ιόν σπάζουν.
Δύο ήμερες προηγουμένως, είχε πέσει τό Καλπάκι, πού τό είχε
εκπορθήσει ή Σχολή 'Εφέδρων ' Αξιωματικών τής Κερκύρας πού
μετετράπη άπό τή μιά ήμερα στήν άλλη σέ τμήμα κρούσεως,
τμήματα ΛΟΚ, καϊ άνδρες τής VIII Μεραρχίας. Μέ τό Καλπάκι
ελεύθερο, τά τακτικά τμήματα έκάλυπταν έλαφρώς τά πλευρά
τους καϊ προχωρούσαν κατά μήκος τής αμαξωτής όδοϋ
άνατρέποντας κάθε αντίσταση. Τό μηχανικό άκολουθούσε και
κατασκεύαζε πρόχειρες άλλά καλές γέφυρες έπι τών βάθρων τών
παλαιών γεφυρών πού είχαν όλες άνατιναχθεΐ.
'Εν τω μεταξύ, στις 30, μιά διλοχία ύπό τόν Ταγματάρχη Γεώργιο
Λυγεράκη, πού ήταν και αύτός άπό τούς παλαιούς καπεταναίους
τοΰ ΕΔΕΣ, έφθανε στήν Κόνιτσα. Είχε διασχίσει άπόκρημνα
βουνά, είχε περπατήσει μέσα σέ χείμαρρους, καϊ είχε περάσει άπό
μέρη πού εθεωρούντο πρακτικώς άπροσπέλαστα. 'Εβιάζετο ή
διλοχία όχι μόνο γιά λόγους καθήκοντος: ήθελε νά φθάσει πριν
άπό μιά ομάδα ΛΟΚ, πού επιχειρούσε τόΊδιο τόλμημα άπό άλλη
κατεύθυνση. Τά ΛΟΚ, εισήλθαν στήν πόλη νωρίς τό πρωί τής

— 115 —
άλλης. Ή άμυνα τής πόλεως είχε ενισχυθεί πρό τής άφίξεως τών
μεγάλων ενισχύσεων.
Στήν άμυνα τής πόλης συνέβαλε άποφασιστικά καϊ ή άεροπορία,
μέ τις ρίψεις εφοδίων καϊ τις επιθετικές εξορμήσεις. Μεγάλη
έπιτυχία της θεωρείται ή ανατίναξη τών πυροβολείων τών ανταρ-
τών.
Τό ήθικό είχε πάλι παίξει τό ρόλο του. Ή Κόνιτσα είχε σωθεί. Ούτε
καϊ αύτη τή φορά ύπήρχε πόλη ελληνική γιά νά έγκατασταθή ή
«Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση τής Λεύτερης ' Ελλάδας».
Καί, σον να μην έφθανε αύτό, οί ελευθερωτές καϊ οί ύπασπισταϊ
τής Κόνιτσας έπαιρναν τ ή διαταγή νά καταδιώξουν τόν έχθρό. ' Η
καταδίωξη, έγινε, αλλά όχι σέ μεγάλο βάθος. Δέν είχε έννοια καϊ
δέν άξιζε πολλές θυσίες, εφόσον, μέ τή μεθόριο δίπλα τους, οί
άντάρτες μπορούσαν νά άποφύγουν τήν κύκλωση. Θά άπωθούντο
άπλώς καί θά πήγαιναν νά άναπαυθούν καί νά αναδιοργανωθούν
μέ κάθε άσφάλεια. "Αλλωστε, αν ορισμένα τμήματα τοΰ Δ.Σ.Ε.
άπεσύροντο, κάποτε μάλιστα ατάκτως, άλλα πολεμούσαν μέ
πείσμα. Οί διαβάσεις πρός τήν Καστάνιανη, 'έδρα τοΰ Μάρκου,
άμύνοντο ισχυρότατα καί τά πυροβόλα καϊ οί όλμοι τών
άνταρτών ήταν πάντοτε έν πλήρει δράσει.
Ο αντικειμενικός σκοπός τής καταδιώξεως ήταν νά άπαλλάξει μέ
κάθε κίνδυνο τήν Κόνιτσα καί τή γύρω περιφέρεια. Ό σκοπός
επετεύχθη μέσα σέ μιά εβδομάδα καί στις 7 'Ιανουαρίου
άκούονταν οι τελευταίοι πυροβολισμοί. Στό πεδίο τής μάχης
βρέθηκαν 240 άντάρτες νεκροί καϊ 77 βαριά τραυματισμένοι. Οί
συνθήκες επέτρεπαν τήν μεταφορά καί νεκρών καί τραυματιών.
Με βάση τις πληροφορίες π:ολλών αιχμαλώτων, οί απώλειες τού
Δ.Σ.Ε. ύπελογίσθησαν σε 1.300 άνδρες περίπου έκτός μάχης. Οί
άπώλειες τών τακτικών τμημάτων άνήλθαν σέ 513 νεκρούς,
τραυματίες καί άγνοουμένους. Ήταν ή δεύτερη μάχη όλκής πού
έδόθη, άλλά ήταν πολύ πιο έπικίνδυνη γιά τούς έθνικόφρονες,
λόγω τής γειτνιάσεως τών συνόρων και τών μέσων πού είχαν
χρησιμοποιηθεί. Ώς πρός τόν αριθμό τών συμμετασχόντων,
είχε ανέλθει, έπϊ τόπου καϊ στήν περιφέρεια, σέ 38.000 περίπου
άνδρες. "Η κυβερνητική πλευρά, κατά τήν τελική φάση, είχε

— 116 —
ρίξει στή μάχη σέ στρογγυλούς αριθμούς 30.000 άξιωματικούς
καί στρατιώτες, 5.000 έθνοφρουρούς καί περί τούς 1.000
χωροφύλακεςκαίΜ. Α.Υ,, δηλαδή συνολικά 16.000 άνδρες, καί
μέ τούς άνδρες τής ταξιαρχίας τοΰ Δόβα 18.000 περίπου.
Πολλά συμπεράσματα προέκυπταν γιά τις δύο πλευρές (...) Τό
σημαντικότερο ήταν ίσως ότι τό ήθικό καί τό πείσμα τών
άμυνομένων άπεκαλύπτετο γιά νά λεχθεί τό έλάχιστο ίσο πρός
τό πείσμα τών επιτιθεμένων. Τούς τελευταίους, τούς
έβεβαίωναν ότι άπό τήν άλλη πλευρά τοΰ οδοφράγματος
βρισκόταν «ή σαπίλα στήν υπηρεσία τοΰ ιμπεριαλισμού καί
τοΰ ξένου καπιταλισμού».
Οι άντάρτες λοιπόν, μετά άπό δέκα οκτώ μήνες, καϊ τώρα
καλύτερα παρά ποτέ, άντιλαμβάνονταν ότι οί άλλοι
πολεμούσαν, παρά κάθε άντιξοότητα, μέ μεγάλη
άποφασιστικότητα καί μέ τή θυσία της ζωής τους. Πράγμα πού,
στούς καιρούς μας, δέν γίνεται στήν υπηρεσία τών άλλων άλλά
μόνο στήν υπηρεσία τών πεποιθήσεων. Ώς πρός τούς
άμυνομένους, αύτοί έβλεπαν καλύτερα τις άντικειμενικές
δυσκολίες τοΰ άγώνος, άλλά τό ήθικό τους ανήρχετο
κατακορύφως. Τό πνεΰμα τοΰ στρατοΰ τής 'Αλβανίας
άνεγεννατο στον μεταπολεμικό 'Εθνικό Στρατό. Δέν ήταν
άπαραίτητο νά είναι κανείς βέβαιος γιά τή νίκη γιά νά πολέμα
μέχρις εσχάτων. ' Η προγονική πολεμική κραυγή

— 117 —
 «'Ελευθερία ή Θάνατος» είχε ξαναπάρει δλο της τό νόημα».

Στήν πόλη, γιά τήν τιμηθεί ή ήρωϊκή στάση τών κατοίκων της,
άπονεμήθηκετό «' Αριστεΐοάνδρείας».

γ) Ή σταύρωση τοΰ παπα-Σκρέκα

Τό 1947 ό ιερός Κλήρος πρόσφερε, έκτός τών άλλων

κληρικών, κι ένα μάρτυρα, πού υπέστη τόΐδιο μαρτύριο μέ τό
Χριστό. Πρόκειται γιά τόν ϊερέα Γεώργιο Σκρέκα, έφημέριο τοΰ
χωριού Μεγάρχης Τρικκάλων, πού μετά άπό βασανιστήρια,
σ τ α υ ρ ώ θ η κ ε άπό τούς κομμουνιστές ά ν ή μ ε ρ α τ ή
Μεγ ά λ η Π α ρ α σ κ ε υ ή πάνω σ' ένα έλατο, πού είχε σχήμα
Σταυρού. Νά μερικά άποσπάσματα σχετικά μέ τό μαρτύριο του,
άπό τή σχετική εκθεση πόύ υπόβαλε τήν 1η Μαΐου 1947 στήν
'Ιερά Σύνοδο ό Μητροπολίτης Τίκκης Χερουβείμ:
Τήν 27ην Μαρτίου 1947 ό ιερεύς Γεώργιος Σκρέκας
έπληροφορήθη εις τό χωρίον Μεγάρχης, ότι οί
έαμοκομμουνισταί Μεγάρχης έκαμαν συμβούλιον εις ό
άπεφασίσθη νά ιόν απογυμνώσουν άπό παντός περιουσιακού
στοιχείου. "Οντως τήν νύκτα ΐής 27ης πρός τήν 28ην Μαρτίου
μεταβάντες οί λησταντάρται είς τήν οίκίαν του τού άφήρεσαν
... (τά πάντα) ... Μή άρκεσθέντες όμως είς ταΰτα, άφού
έξεκένωσαν τούς σταύλους έκ τών ζώων καί έπεφόρτισαν τόν
πατέρα τοΰ ιερέως καί τόν θείον του ' Αθανάσιον Σκρέκαν νά
συνοδεύσουν τά ζώα εις τό χωρίον Πρόδρομος,
άκολουθούμενοι ύπό δύο ενόπλων ληστανταρτών, ένέκλεισαν
τόν ιερέα Γεώργιον Σκρέκαν έντός ένός έκ τών σταύλων κι
έκεΐ ήρχισαν νά τόν δέρουν άγρίως, ζητοΰντες παρ' αΰτοΰ καί
άλλα χρήματα. Ή πρεσβυτέρα του άκούσασα τάς φωνάς καί
οΐμωγάς τοΰ συζύγου της προσέτρεξε είς τόν Ίσκαριώτην
Άθανάσιον "Ιτσιον, κομμουνιστήν έκ τών σπουδαιότερων
στελεχών τοΰ Κ.Κ.Ε. καί είς άλλα μέλη τής αϋτοαμύνης
Μεγάρχης, εκλιπαρούσα μετά δακρύων τήν άπελευθέρωσιν τοΰ

9 — 118 —
συζύγου της και τήν κατάπαυσιν τοΰ ξυλοκοπήματος. Δυστυχώς,
ό έν λόγω 'Ισκαριώτης καί οί άλλοι δέν ηθέλησαν νά άκούσουν
τήν παράκλησίν της, καί ουδέν έπραξαν ΰπέρ τοΰ συλληφθέντος.
Τήν ιδίαν νύκτα περί τό μεσονύκτιον παρέλαβον τόν ιερέα
Γεώργιον Σκρέκαν αίμύφυρτον, ήμίγυμνον καί άνυπόδητον καί
ώδήγουν τούτον πρός τό χωρίον Γοργογύριον. Ή πρεσβυτέρα
σπεύσασα καϊ πάλιν πρός τόν Ίσκαριώτην "Ιτσιον καί τούς
συντρόφους του παρεκάλεσε τούτους νά υπάγουν μαζύ της είς
Γοργογύριον, διά νά ΐδουν τϊ θ' άπογίνη ό ιερεύς. Μή δυνάμενος ό
"Ιτσιος νά άρνηθή μετά δύο άλλων κομμουνιστών έκ Μεγάρχης,
ήκολούθησαν τήν πρεσβυτεραν μέχρι Γοργογυρίου. "Οταν
έφθασαν εις Γοργογύριον έπεσκέφθησαν τόν άπαχθέντα ιερέα
έκεΐ όπου είχαν τούτον φυλακίσει, καί ό δήθεν ύπερασπιστής του
"Ιτσιος προσεποιεΐτο ότι θέλει δήθεν νά τόν σώση, άλλά δέν
δύναται, ένώ αύτός ήτο ό ήθικός αύτουργός τοΰ όλου δράματος.
Ό μελλοθάνατος έζήτησε τόν ιερέα Γοργογυρίου, όστις καί
μετέβη νά τόνίδη. Ούτος παρεκάλεσεν τόν έπί κεφαλής τών
ληστοσυμμοριτών, όπως άφεθή ό ιερεύς νά έπιστρέψη εις τήν
οϊκογένειάν τού, άλλ' ό άρχιληστής τω άπήντησεν ότι: «άλλοθεν
λαμβάνει διαταγάς καϊ τίποτε δέν δύναται νά κάμη», έζήτησεν
μόνον εν ζεύγος καλτσών δια τόν μελλοθάνατον καί ό ιερεύς
Γοργογυρίου έξεδύθη τις κάλτσες του καί τά έδωκεν, ό δε "Ιτσιος
Ιδωκεν εν παλαιόρασον καί έσκέπασε τήν γυμνότητα τοΰ
μελλοθανάτου. Ή ν βαθυτάτη συγκινήσει καί μετά δακρύων μετ'
ολίγων ήσπάσθη ό μελλοθάνατος τόν παρηγοροϋντα αύτόν
έφημέριον Γοργογυρίου, ειπών μεταξύ άλλων πρός αύτόν ΐά
έξης: «Ό Θεός γνωρίζει τί θ' απογίνω. 'Εάν δια τοΰ μαρτυρίου μέ
καλεϊ πλησίον Του, άς είναι εύλογημένον τό όνομά Του, τό
θέλημα Του άς γίνη». Καί ούτω άπεχωρίσθησαν. Καθ' ήν στιγμήν
τόν άπήγον έκ Γοργογυρίου, ίδών τήν πρεσβυτέραν του
μακρόθεν, τής εϊπεν: «'Εδώ είσαι καί σύ, Παπαδιά; "Ελπιζε είς
τόν Θεόν. 'Εκείνος διευθύνει, ύπομονή». Κατόπιν τόν παρέλαβον
μαζύ των οί έφιπποι λησταντάρται καί ώδήγησαν αύτόν είς τό
χωρίον Τύρναν. Πρός παραπλάνησιν τής πρεσβυτέρας έθεσαν
αύτόν έπϊ ίππου, άναχωρούντες έκ Γοργογυρίου, άλλ' ολίγον

— 119 —
έξωθεν αύτού έπέζευσαν τούτον, ϊνα βαδίση πρός τόν Γολγοθά
του πεζός, διότι όίππος μετ' ολίγον έπέστρεψεν άνευ άναβάτου
είς τό Γοργογύριον. Εις τήν Τύρναν έστάθμευσαν εις τήν οΐκίαν
Καλαμάρα, τοΰ όποιου ή σύζυγος μετέβη νά κάμη "ένα καφέ είς
τόν μελλοθάνατον ιερέα, άλλ εως ότου φέρη τόν καφέ οΐ
άντάρται άπαγαγόντες τόν ιερέα, έφυγαν και ούδένα αΰτη εύρεν
έκεΐ. ' Εκ Τύρνης μετήγαγον τόν ιερέα, έν τή ίδίςι άθλιεστάτη
καταστάσει διατελούντα, είς Ξυλοπάροικον καί εκείθεν είς
Νεραίδοχώριον, έκεΐ δέ φυλακίσαντες τούτον άνά πάσαν ήμέραν
κατεβασάνιζον αύτόν άπό τής 29-3-47 μέχρι τής Μεγάλης
Παρασκευής, όποτε καί έσταύρωσαν αύτόν, επί σταυροειδούς
δένδρου έλάτης, καί δταν έξεψύχησεν έρριψαν αύτόν είς μίαν
χαράδραν, τελείως γυμνόν, σκεπάσαντες το λείψανον μέ κλάδους
καί μέ σωρόν πετρών, μέ τόν σκοπόν νά χαθοΰν τά ίχνη του.
Μόλις όμως άπηλευθερώθη τό Νεραϊδοχώριον, είς έκ τών
άξιωματικών τοΰ Στρατού, ό Νικόλαος Χονδρός, άναζητήσας τό
λείψανον εΰρεν τοΰτο είς ήν κατάστασιν περιγράφομεν.
Προσκαλέσας τόν ιερέα τοΰ Νεραϊδοχωρίου έκήδευσεν αΰτόν
προχείρως έκεΐ, καϊ έθαψεν αύτόν είς Νεραϊδοχώριον.
Άλλ' ό άδελφός τοΰ σταυρωθέντος ιερέως Κωνσταντίνος
Σκρέκας, μεταβάς μέχρι Νεραϊδοχωρίου, άνεκόμισε τό λείψανον
καί μετέφερε τοΰτο είς Τρίκκαλα, όπου τω έγένετο πάνδημος
κηδεία είς ήν συμμετέχομεν καί ήμεϊς έκφωνήσαντες αύτφ λόγον,
λαβόντες ώς θέμα τό τοΰ Παύλου ρητόν .. «'Εγώ γάρ τά στίγματα
τοΰ Κυρίου έντφ σώματι μου βαστάζω».. Άνω 6έ τών 60 Ιερέων
έκ τών χωρίων κατελθόντες, συνώδευσαν μέχρι τοΰ νεκροταφείου
τό λείψανον, βαστάζονες οί ίδιοι τό φέρετρον (...)
Αί κακώσεις τοΰ σώματος τοΰ ιερέως Γεωργίου Σκρέκα ήσαν αί
έξής: Ή κεφαλή Εφερε τρεις όπάς, άνά μίαν είς έκαστον
κρόταφον καί μίαν είς τό μέσον, διότι έκάρφωσαν τό κεφάλι μέ
περόνια. 'Επί τής δεξιάς πλευράς έφερεν μίαν λογχιά. Λόγω ιών
πολλαπλών καταγμάτων, αί χείρες καί οι πόδες ήσαν
κομματιασμένοι καϊ οί οφθαλμοί έξωρυγμένοι... Δέν
παραλείπομεν δέ νά γνωρίσωμεν τή ' Ιερά Συνόδφ, ότι πρόκειται
περί ιερέως, όστις άπετέλει τό σέμνωμα τής ίερωσύνης έν τή

— 120 —
 επαρχία ήμών, διότι ούδεμιάς χριστιανικής αρετής
έστερεϊτο».'8

δ) 'Εκτελέσεις άλλων κληρικών

Τόν ίδιο χρόνο, εκτός άπό τόν παπα-Σκρέκα, μαρτύρησαν και

πολλοί άλλοι κληρικοί, όπως: 19 Στις 20 Μαρτίου συνελήφθη ό
ίερέας Σωτήριος Παπασωτηρίου, εφημέριος Άσπροκκλησιάς
Τρικκάλων. "Οπως γράφει στήν άπό 31-5-47 άναφορά του ό
οικείος Μητροπολίτης,
«Ήδηγήθη είς τό χώρίον Τσαπουρνιά τής επαρχίας Γρεβενών.
Καθ' όδόν έδέρετο άνηλεώς, ότέ μέν διά μαστιγών, ότέ δέ δια
ροπάλου, τέλος δέ του άπέσπασαν τάς τρίχας τής γενειάδος
του τελείως. Είς Τσαπουρνιάν έξηκολούθησαν νά τόν
κακοποιούν, κτυπώντες καί δέροντες τοΰτον, κατόπιν δέ
έθαψαν αύτόν χωρίς νά είναι νεκρός. Μετ' όλίγον τόν
έξέθαψαν καί ήρχισαν πάλιν τά βασανιστήρια, μετά τούτο δέ,
διά δευτέρα ν φοράν τόν έθαψαν ήμιθανή. Τέλος τόν
έξέθαψαν καί πάλιν καί τότε κατέσφαξαν αύτόν διά μαχαίρας
καϊ προχείρως τόν έθαψαν άλλά νεκρόν όντα πλέον».
Τή νύκτα τής 31ης Μαρτίου πρός 1 'Απριλίου έκαψαν ζωντανό
τόν εφημέριο τής Μεγάλης Τάρνας "Εβρου ιερέα Παναγιώτη
Παπακωνσταντίνου ή Παπαδόπουλο.
Στίς 5 'Απριλίου κατακρήμνισαν σέ βαθιά χαράδρα τόν Ιερέα
'Ανδρέα Τσιουβάρα, έφημέριο τού χωριού Μοναχύτιο Γρεβενών.
Στις 9 'Απριλίου θανατώθηκε ό αρχιμανδρίτης Μόδεστος
Άνδρομανάκος, ήγούμενος τής μονής Σταγιάδων Τρικκάλων.
Γράφει σχετικά στήν άναφορά του πρός τήν 'Ιερά Σύνοδο
(31.5.1947) ό Μητροπολίτης Χερουβείμ:
«"Ανθρωπος άνυποκρίτου άρετής, ειλικρινής καί φιλαλήθης,
πνευματικώς κατηρτισμένος, ανίκανος άπό χαρακτήρος ού
μόνον νά διαπράξη, άλλά καί νά σκεφθή τό παραμικρότερον
κακόν, Διά τής διδασκαλίας του έπ' έκκλησίας καί τοΰ
ζωντανού παραδείγματος του, διά τών συμβουλών καί νου-
θεσιών του είς τοΰς χριστιανούς καί διά τής έξομολογήσεως,
ήν τή άδείςι ήμών έξήσκει είς τό χωρία, κατέστη τό

— 126 —
άντικείμενον τοΰ απολύτου σεβασμού τών χριστιανών και μέ
τό ήρεμον ύφος του είχε κατορθώσει πολλούς νά φέρη εις τήν
όδόν τής εύαγγελικής ζωής. Είχομεν τοποθετήσει τούτον
προσωρινώς ώς έφημέριον Μαλακασίου, όπου διέπρεψεν ώς
λειτουργός καί πνευματικός καί κατώρθωσε νά προσέλκυση
είς τό μυστήριον τής έξομολογήσεως όλα τά πέριξ τής μονής
του καί τής έφημερίας του χωρία (...) Τήν νύχτα τής 2ας
'Απριλίου 1947 συνελήφθη έν Μαλακασίω ΰπό τών
άναρχικών καί συνοδεία ώδηγήθη νύκτωρ εις ' Αμπελοχώριον
όπου έφθασεν τήν 7ην π.μ. τής 3ης 'Απριλίου. Είσήλθενείς
τόν ναόν, ήσπάσθη τόν έφημέριον καί έβοήθησεν αύτόν είς
τήν άκολουθίαν τοΰ "Ορθρου. 'Ερωτηθείς παρ' αύτοϋ διατί
συνελήφθη άπήντησεν ότι πρός άνάκρισιν τόν συνοδεύουν
μέχρι Καστανιάς, όπου τό Άρχηγεΐον.
'Εκείθεν ώδηγήθη είς Καστανιάν, όπου εμεινεν είς τήν οίκίαν
τοΰ Στέλιου Κόφφα. 'Ερωτηθείς έν Καστανιά ύπό του
εφημερίου άπήντησεν, ότι και αύτός δέν γνωρίζει τήν αίτίαν
της συλλήψεώς του καί ώς μόνην αίτίαν, νομίζει τήν
παρατήρησιν πού έκαμε είς τούς συμμορίτας νά μή γράφουν

— 127 —
έξωθεν τοΰ ναοΰ. Ήθέλησεν νά τοΰ προσφέρη καφέ, άλλά δέν
εδέχθη καϊ έζήτησεν όλίγον νερόν μόνον. Διενυκτέρευσεν έν
Καστανιά καί ό έφημέριος τοΰ Εδωσεν 6να κλινοσκέπασμα, τήν
δέ έπομένην 4ην 'Απριλίου, ήμέραν Παρασκευήν, τόν
παρέλαβεν ή συνοδεία καί άνεχώρησαν διά τόν Κλεινοβόν,
έκεΐθεν δέ ώδηγήθη είς Καλογριανήν. Τήν ήμέραν τών Βαΐων,
ώς άναφέρει ό έφημέριος Καλογριανης μετέβη είς τόν ναόν.
Έρωτήσας δέ τόν έφημέριον, αν θέλη νά τόν βοηθήση ούτος τόν
εδέχθη πάλιν εύχαρίστως, είπε δέ είς τόν έφημέριον τά εξής:
«Θέλω νά λειτουργήσω διά τελευταίαν φοράν καί νά
κοινωνήσω, διότι δέν ξεύρω έάν θά κοινωνήσω άλλην φοράν,
οδηγούμαι πρός τό μαρτύριον υπό πέντε κομμουνιστών».
Έμοίρασεν τά βάία είς τους χριστιανούς. Περί τό τέλος τής
λειτουργίας έξεφώνησεν λόγο ν συστήσας είς τούς χριστιανούς
άγάπην καί όμόνοιαν, μετά τό τέλος δέ τοΰ λόγου του ήσπάσθη
τόν έφημέριον λέγων: «Είναι ό τελευταίος μου αδελφικός
άσπασμός, Πάτερ Βασίλειε», τοΰτο ήκουσεντό έκκλησίασμα
καί ήρχισαν όλοι νά θρηνούν μετά τών δύο ιερέων. Ό έφημέριος
τόν έπαρηγόρησεν ειπών; «"Ελπιζε εις τόν Θεόν, άδελφέ μου.
Είναι μεγάλος». Μετά τήν λειτουργίαν οί κομμουνισταί
ήθέλησαν νά τόν παραλάβουν αμέσως καί νά φύγουν, άλλά τούς
παρεκάλεσεν ό έφημέριος νά μεταβούν εις τήν οίκίαν του. Τότε
οί δύο κομμουνισταί συνώδευσαν τόν Μόδεστον, κι έκεΐ τούς
προσέφερεν ό έφημέριος ό,τι είχεν. Είς τήν πρεσβυτέραν, ή
Οποί η τούς ήρώτησεν διατϊ συνέλαβον τόν άγιον τοΰτον
άνθρωπον, άπήντησαν, ότι τόν όδηγοΰν διά μίαν άνάκρισιν καί
θά έπιστρέψη. 'Επειδή ήτο κατάκοπος, διότι δι' όλης τής νυκτός
έβάδιζεν πεζός, τοΰ Εδωκε ζώον ό ιερεύς μέχρι Χρυσομηλιάς.
»'Από τήν Χρυσομηλιάν τόν ώδήγησαν είς Περτούλιον, τήν 6ην
'Απριλίου Κυριακήν τών Βαΐων κατά τάς 5 μ.μ., όπου καθ' όδόν
συνηντήθη μετά του εφημερίου Περτουλίου καί τω είπεν ότι
είναι ό ηγούμενος Σταγιάδων καί ότι τόν μεταφέρουν διά
άνάκρισιν είς τό Άρχηγεΐον. Ό ιερεύς Περτουλίου ένεθάρρυνεν
αύτόν, ούτος δέ άπήντησεν, ότι: «εχω τήν συνείδησίν μου
ήρεμον, διότι ούδέν κακόν έπραξα». Μεταξύ τών συνοδευόντων

9 — 128 —
 τούτον ήσαν ό Βασίλειος Στέργιου ή Στυλογιάννης καί Χρ.
Σακαβάρας, κάτοικοι Μαυρελίου. «Τήν ιδίαν έσπέραν έκ
Περτουλίου ώδηγήθη είς Νεραϊδοχώριον. Έν Νεραϊδοχωρίω
τήν Μεγάλην Δευτέραν τό άπόγευμα, 7ην 'Απριλίου, εϊδον
τούτον οί κάτοικοι Νεραϊδοχωρίου όδηγούμενον είς τό
άνακριτήριον τών αναρχικών, σιδηροδέσμιον. Τήν μεθεπιούσαν
9ην 'Απριλίου Μεγάλην Τετάρτην, εθεάθη δεδεμένος μέ
σχοινίον μαζύ μέ άλλους τρεις, οίτινες ήσαν μέ τόν ίδιον
σχοινίον δεδεμένοι, ώς πρόβατα έπί σφαγήν, ώδηγήθησαν δέ είς
τήν θέσιν «Μπαντανίκα» έξωθεν τοΰ Νεραϊδοχωρίου.
»Ό νέος αυτός μάρτυς τοΰ Έθνους καί της 'Εκκλησίας έξετελέσθη
διά σκαπάνης (κοινώς κασμά), άφοϋ πρώτον ποικιλοτρόπως
έβασανϊσθη. Προ τής έκτελέσεώς του τόν άπεγύμνωααν, πρός
καταισχύνην, καϊ άφοϋ διά ποικίλων βασανιστηρίων, μαχαιριών
καί ξυλοκοπημάτων, κατεβασάνισαν τούτον, κατόπιν διά τοΰ
αιχμηρού μέρους τοΰ κασμά έθραυσαν τό κρανίον του και οΰτω
παρεμορφώθη τελείως ή κεφαλή του. Τόν έξετέλεσαν εις μίαν
στάσιν τοΰ σώματος κυρτοειδή και τό σώμα του Κλαβεν μορφήν
κουβαριού. Αΐ κακώσεις όλοκλήρου τοΰ σώματος ήσαν εμφανείς
έκ τού ξυλοδαρμοΰ καί τών μαχαιριών. «Μετά τοΰ Μοδέστου
έξετελέσθη διά βασανιστηρίων καί ό Δημήτριος Ξάνθης,
Άνευρεθέντες υπό τοΰ στρατού, είς ήν θέσιν ανωτέρω
περιγράφομεν, ένεταφιάσθησαν ΰπό τοΰ ιερέως Νεραϊδοχωρίου.,»
Στις 14 'Απριλίου, υπέκυψε άπό τά βασανιστήρια, ό ίερέας Κων.
Σπανός, έφημέριος 'Αγίου Γεωργίου Νεράιδας Ευρυτανίας.
Στις 25 'Απριλίου εκτελέστηκε, μετά άπό βασανιστήρια, ό
έφημέριος Μεγάλου Κεφαλόβρυσου ίερέας Κων/νος
Μαργαρίτης. Στις 4 Μαΐου σφάχθηκε ό ίερέας 'Ισίδωρος
Καβατσίγης ή Κοβατσιάδης, έφημέριος Ά πλια Σιατίστης.
Στις 6 Μαΐου έκτελέστηκε ό ίερέας Ευθύμιος Διάκος, έφημέριος
Παχιάλκυα Κοζάνης. Στις 19 Μαΐου Βούλγαροι άντάρτες
μπήκαν στό χωριό "Αγιος Παντελεήμων 'Αμυνταίου, λήστεψαν
τόν ήλικίας 62 ετών εφημέριο αρχιμανδρίτη Ευάγγελο
Δηλιγιάννη καϊ στή συνέχεια, άφοΰ τόν έσυραν άπό τά γένεια
έξω στό δρόμο, τόν σκότωσαν μέ διάφορα φονικά όργανα' τόν

9 — 129 —
 άφησαν έπΐ τόπου διάτρητο σέ όλα τά μέρη τοΰ σώματος του.
Τόν Μάιο σφάχτηκε ό ίερέας Γεώργιος Καλώστος, έφημέριος
Καστανιάς Φθιώτιδας. Τόν 'Ιούλιο σφάχτηκαν στή
Μουσουνίτσα οί ιερείς Κων/νος Μπούστρας, έφημέριος
'Ανατολής, καί 'Αλέξανδρος Λάγιος, έφημέριος Δάφνης
Φθιώτιδας. Στις 28 Σεπτεμβρίου, θανατώθηκε μετά άπό σκληρά
βασανιστήρια, ό ίερέας Βασίλειος Παπαγεωργίου, έφημέριος
Παναγίας 'Ιερισσού. Σΐίς 6 'Οκτωβρίου μετά άπό βασανιστήρια
ρίχθηκε
σέ χαράδρα 500 μ. τής Ευρυτανίας καϊ βρήκε θάνατο ό πρώην
δάσκαλος ίερέας Χρήστος Κακκαβάς. Στις 7 "Οκτωβρίου
σφάχθηκε ό ίερέας Δημήτριος Κολλάτος, έφημέριος Πυργετοΰ
Λαρίσης. Στις 20 'Οκτωβρίου, σκοτώθηκε μπροστά στήν 'Αγία
Τράπεζα τοΰ ναοΰ τής Θεοτόκου ό έφημέριος Τουρκολέκα
Μεγαλοπόλεως Ιωάννης Πετρόπουλος.

6. Ή αντίδραση τοΰ Κράτους

α) Ή στρατηγική πού Ακολουθήθηκε

Τό Κράτος καϊ τό 1947 περιορίστηκε κυρίως στήν άμυνα. Τήν

τακτική αύτή έπέβαλαν τρεις παράγοντες: α) ' Η έλλειψη
ικανοποιητικού άριθμοΰ στρατού. "Οπως καϊ σέ άλλη σελίδα τοΰ
βιβλίου αύτοΰ άναφέρεται, ό στρατός πού μπορούσε νά χρησιμο-
ποιηθεί γιά έπιχειρήσεις ήταν ολιγάριθμος, Τόν "Απρίλιο τοΰ 1947
άνερχόταν σέ 104.000 άντρες και τόν 'Ιούλιο σέ 120.000. 'Αλλ' άπ'
αύτόν, μόνο τό 58%, δηλαδή 66.780 άντρες ήσαν μάχιμοι, οί
υπόλοιποι άνηκαν σέ υπηρεσίες. Άλλά καϊ άπό τούς μάχιμους
αυτούς δέν ήταν δυνατόν νά χρησιμοποιηθούν όλοι έναντίον τών
άνταρτών. Στόν άνταρτοπόλεμο τοΰ 1947 χρησιμοποιήθηκαν
μόλις 24.800 άντρες, δηλαδή 40 Τάγματα καί 36 Λόχοι 'Ορεινών
Καταδρομών (Λ. Ο. Κ. ρ.
β) "Ο οπλισμός τοΰ στρατού δέν ήταν ό άναγκαϊος οϋτε ποσοτικά
οΰτε ποιοτικά, γ) Ήταν έπιβεβλημένη άνάγκη νά διαφυλαχτοΟν
άπό τούς άντάρτες τά άστικά κέντρα καϊ άλλες στρατηγικές
θέσεις.

— 130 —
Έν τούτοις, όμως, δέν έλειψαν καϊ οί έκκαθαριστικές έπιχειρήσεις,
οί όποιες, όπως ήταν φυσικό, δέν μπορούσαν νά έχουν τό
επιθυμητό άποτέλεσμα. "Επρεπε ό έθνικός στρατός μονάχα στή
Στερεά, τή Θεσσαλία καί τή Βόρειο 'Ελλάδα, ν' εκκαθαρίσει και
μάλιστα χρησιμοποιώντας κι αύτός τό δύσκολο είδος τοΰ
«ανορθόδοξου πολέμου» 26-000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Και γιά
τό' λόγο αύτό δέν έμειναν έπί πολύ στήν ίδια περιοχή. Τή μιά
ήμερα έπρεπε νά βρίσκονται εδώ, ιήν άλλη έκεΐ καί τήν τρίτη
άλλοΰ. Πάντως ή σπουδαιότερη στρατιωτικά έκκαθαριστική
επιχείρηση τής χρονιάς ήταν εκείνη, πού έφερε τό κωδικό όνομα
«Τέρμινους».

β) Ο! επιχειρήσεις Σ τ ά

Β α ρ δ ο ύ σ ι α
Στά Βαρδούσια τής Ρούμελης, στά τέλη τοΰ Μαρτίου, τμήμα
στρατού καταδίωξε σέ βάθος 1.300 άντάρτες. Ό άπολογισμός:
200 άντάρτες νεκροί.

Ή ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Τ έ ρ μ ι ν ο υ ς»21

"Αρχισε στις 9 "Απριλίου καϊ τελείωσε στις 30 τοϋ ίδιου μήνα.

Πήραν μέρος 16.000 άντρες μέ ορειβατικό πυροβολικό καϊ
όλμους kui μέ άεροπορική υποστήριξη. 'Απέβλεπε στόν
έγκλωβισμό καί τή συντριβή τών ανταρτών πού δρούσαν στις
ορεινές περιοχές τής Κεντρικής 'Ελλάδος καί παράλληλα στήν
πτώση τοΰ ήθικοϋ τών ανταρτών. "Ενα τμήμα στρατού ξεκίνησε
άπό τή Λαμία καί μέσω Καρπενησίου κατευθύνθηκε στά βόρεια.
Τό δεύτερο τμήμα ξεκίνησε άπό τήν "Ηπειρο καϊ
Ακολουθώντας τόν 'Αχελώο και τους παραποτάμους του
κατευθύνθηκε ανατολικά.
Τό τρίτο τμήμα ξεκίνησε άπό τή Θεσσαλία και κατευθύνθηκε
δυτικά.
Καί τά τρία συνέκλιναν στό ίδιο σημείο: στήν Πίνδο.

9 — 131 —
Παρόλη τή μαχητικότητα τοΰ στρατού καί μάλιστα κάτω άπό
δύσκολες καιρικές συνθήκες (χιονοθύελλες καί καταιγίδες), δέν
κατορθώθηκε νά εγκλωβιστούν οί άντάρτες.
Ό κύριος όγκος τους είχε διαφύγει. 'Εντούτοις άφησαν 647
νεκρούς (οί 100 πέθαναν άπό τό κρύο), 100 τραυματίες καί 412
αιχμαλώτους.

' Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Ί έ ρ α ξ »

'Επιχειρήθηκε, άπό τήν 1 ώς τις 31 Μαΐου γιά νά έκκαθαριστοΰν οί

περιοχές Καμβουνίων Άντιχασίων Χασίων.

' Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Π ε λ α ρ γ ό ς »

Κράτησε άπο τις 7 ώς τις 15 'Ιουνίου καί απέβλεπε στήν

έκκαθάριση τών περιοχών τής "Οσσας, τοΰ Μαυροβουνίου καί
τοΰ Πηλίου.

' Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Κ ύ κ ν ο ς »

Κράτησε άπό τις 12 ώς τις 30 'Ιουνίου 1947 καί άπέβλεπε στήν

έκκαθάριση τών περιοχών τοΰ 'Ολύμπου καί τών Πιερίων γιά τήν
άπελευθέρωση τής άμαξιτής όδοΰ Κοζάνης-Έλασσόνας-Αάρισας
καί γιά τήν άποκοπή τής όδοΰ άνεφοδιασμοΰ τών ανταρτών μέσω
Καϊμακτσαλάν-Βερμίου-' Ολΰμπου-'Όρθρυος πρός τή Στερεά
'Ελλάδα πού εμενε ανοιχτή καί ελεγχόμενη άπ' αότους.

Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Κ ό ρ . α ξ »

'Απέβλεπε στήν έκκαθάριση τής περιοχής

Γράμμου-Σμόλικα-Βοΐου καί κράτησε άπό τις 8 'Ιουνίου ώς τις
22 'Ιουλίου 1947 καί εξελίχθηκε σέ δύο περιόδους. ,

' Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Τ ί γ ρ ι ς »

'Απέβλεπε στήν έκκαθάριση τής Ρούμελης καί κράτησε άπό τίς 6

ώς τις 12 Σεπτεμβρίου 1947.

— 132 —
" Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « Λ α ί λ α ψ »

Κράτησε άπό τις 19 Σεπτεμβρίου ώς τίς 12 'Οκτωβρίου τοΰ 1947

καί άπέβλεπε στήν έκκαθάριση τής Οίτης, τής Γκιώνης, τών
Βαρδουσίων καί τοΰ Τυμφρηστού.

' Ε π ι χ ε ί ρ η σ η « ' Ε ρ ι ν ύ ς »

Κράτησε άπό τίς 11 Νοεμβρίου ώς τίς 9 Δεκεμβρίου 1947 καί

άπέβλεπε στήν έκκαθάριση τής βόρειας Πίνδου καί τοΰ
Γράμμου.

Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς
1. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 259 κ.κ. -Γ. Δαφνής, σελ. 217.
2. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 288 κ.κ. -Γ. Δαφνής, σκλ, 218.
3. Ε. ' Αβέρωφ, σελ. 292-293.
4. Δ, Κοΰσουλας, σελ. 236.
5. Ε. ' Αβέρωφ, σελ. 251.
ό. Κ, ' Αβέρωφ, σελ. 281-282.
7. «Ριζοσπάστης», 8-10-1947.
8. Κυριακάτικη Πρωινή 'Ελευθεροτυπία, 13-1-1980.
9. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 251.
10. Γ. Δάφνες, σελ. 223Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 256, 273.
11. Γ. Δάφνες, σελ. 223.
12. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 255.
13. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 271.
14. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 280.
15. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 281.
16. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 282-283 καί 519.
17. Πολεμική 'Αρετή, σελ. 712.
18. Κ. Βοβολίνης, σελ. 322-325.
19. Κ. Βοβολίνης, σελ. 327, 322-323,347, 327, 314, 307, 316, 343, 299, 347, 321.
20. Γ. Δάφνης, σελ. 219.
21. Βλέπε: Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 277-281 και Ζαφειρόπουλος, σελ. 213 κ.έ.

10 — 133 —
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'

1948

I. Χρονιά σκληρής πάλης

Τό 1948 είναι ένας κρίσιμος χρόνος καί γιά τίς δύο παρατάξεις.
Τυχόν επιτυχίες ή αποτυχίες προδικάζουν τήν τελική έκβαση. Γιά
τούς άντάρτες ή μή ύπαρξη θεαματικών επιτυχιών οδηγεί στή
διαπίστωση πώς ό χρόνος εργάζεται έναντίον τους. Γιά τίς εθνικές
δυνάμεις ή μή καταστολή τής ανταρσίας βάζει σέ σκέψεις γιά τό
αν θά έπιτευχθεϊ ή υποταγή τους. Γι' αύτό καϊ τό 1948 καί οί δύο
πλευρές παίρνουν σπουδαίες αποφάσεις καϊ έρχονται σέ σκληρές
συγκρούσεις μεταξύ τους.
Οί άντάρτες μέ τήν διπλωματική καί ύλική βοήθεια τών
κομμουνιστικών χωρών κάνουν απεγνωσμένες προσπάθειες νά
έδραιωθουν σέ μιά άκριτική επαρχία καϊ νά δημιουργήσουν
κατάσταση. Δέν τά καταφέρνουν.
' Ο στρατός, μέ τόν σύγχρονο έξοπλισμό του, επιχειρεί νά
έκκαθαρίσει πλήρως τή χώρα, κι αύτός παρά τίς πολλές επιτυχίες
πού έχει στό ενεργητικό του δέν κατορθώνει νά πετύχει απόλυτα
τό στόχο του. Η κομμουνιστική άπειλή συνεχίζει ιδίως στή ΒΔ '
Ελλάδα νά υπάρχει.
Χύνεται καί άπό τούς δύο αντιπάλους πολύ α\μα, χωρίς ή
πλάστιγγα τού πολέμου νά κλίνει άποφασιστικά και τελεσίδικα
πρός τό μέρος κανενός.
2. Άπό την πλευρά τοΰ Κράτους

Ή κυβέρνηση Σοφούλη, παρά τούς έσωτερικούς κλυδωνισμούς

πού ύφίσταται, συνεχίζει νά κατευθύνει τίς ενέργειες τών
'Ενόπλων Δυνάμεων. Τώρα, προστίθεται καϊ ό συμβουλευτικός
ρόλος τοΰ στρατηγού Βαν Φλήτ, άρχηγοΰ τής Αμερικανικής
Στρατιωτικής Αποστολής στήν 'Ελλάδα άπό τίς 24 Φεβρουαρίου
1948.

10 — 137 —
 Οί "Ενοπλες Δυνάμεις, μέ τον ίδιο αριθμό άντρών πού είχαν τό
1947 (135.0Θ0), άλλά έξοπλισμένες καί μέ τή δημιουργία 97
Ταγμάτων 'Εθνοφρουράς (μέ 500 άντρες τό καθένα),
αναλαμβάνουν μιά γιγαντιαία προσπάθεια νά εκκαθαρίσουν τή
χώρα. "Εχουν βάλει ώς στόχο νά άπαλλάξουν ώς τό τέλος τοΰ
χρόνου τή χώρα άπό τή φοβερή αύτη περιπέτεια. Γιά νά
στερήσουν τούς άντάρτες άπό τήν άναγκαστική ένίσχυση τών
κατοίκων τής ύπαίθρου και άπό τούς πληροφοριοδότες τους,
εκκενώνουν πολλά χωριά πού βρίσκονταν κοντά σέ περιοχές
πού είχε στον έλεγχο του ο «Δ.Σ.Ε.» καί τούς φέρνουν στά
πλησιέστερα άστικά κέντρα. Ό άριθμός τους, μαζί μέ τούς πολ-
λούς πού είχαν φύγει άπό μόνοι τους γιά νά γλιτώσουν,
ανέρχεται στΐς 700.000.'
Τό τίμημα όμως γιά τό "Εθνος είναι μεγάλο. Τρομερός
συνωστισμός στις πόλεις καί πολύ μεγάλη οικονομική επίπτωση
(εγκατάλειψη καλλιεργειώνσυντήρηση προσφύγων).
Στό τέλος τοΰ χρόνου ή συστηματική έκκαθάριση τής
Πελοποννήσου καί στή συνέχεια τής ΡούμεληςΚεντρικής
'Ελλάδας αρχίζει ν' άποδίδει τούς άναμενόμενους καρπούς.
3. Αηό τήν πλευρά τών ανταρτών

Ή άπογοήτευση τών κομμουνιστών άπό τή μάχη τής Κόνιτσας

ήταν μεγάλη. Δέ μπόρεσαν ν' άποκτήσουν μιά έδρα γιά τήν
«Προσωρινή Κυβέρνησή» τους, μέ συνέπεια οί γειτονικές
κομμουνιστικές χώρες νά μήν έχουν τό πρόσχημα νά τήν
«αναγνωρίσουν» και νά προπαγανδίσουν διεθνώς. "Ακόμα ό
Μάρκος Βαφειάδης διαπίστωσε πώς ήταν Αδύνατο ν' άναμετρηθεΐ
κατά παράταξη μέ τόν 'Εθνικό στρατό. Γι αυτό πήγε στό
Βελιγράδι καί ζήτησε στρατιωτική βοήθεια καϊ κυρίως
άεροπορική κάλυψη. Δέν τά κατάφερε. Πήρε μονάχα πολεμικό
υλικό (όλμους, όπλα, αντιαρματικά καϊ Αντιαεροπορικά
πυροβόλα κλπ). Ή 'Αλβανία έθεσε στή διάθεσή του καί μερικά
μικρά σκάφη γιά τόν Ανεφοδιασμό μέ όπλα τών ανταρτών τής
Πελοποννήσου. Οί πολύνεκρες μάχες τοΰ 1947 καί ή σκληρή
αναμέτρηση, πού διαφαινόταν, τό 1948, επέβαλαν τήν αύξηση τοΰ

10 — 138 —
άριθμοΰ τών Ανταρτών, καθώς επίσης και τήν εξύψωση τοΰ
ήθικού τους. Ή 4η 'Ολομέλεια τής Κεντρικής 'Επιτροπής τοΰ
Κ.Κ.Ε., πού συνήλθε στις 28-29 "Ιουλίου 1948, στήν άπόφασή
της, άνάμεσα στά άλλα, διαπιστώνει πώς γιά νά μπορέσει νά
καρποφορήσει ό αγώνας του, πρέπει:

«α) Νά αύξήσουμε τή δύναμη του Δ.Σ.Ε. στό διπλάσιο. Τό

Γενικό 'Αρχηγείο πρέπει νά εξασφαλίσει τίς Ετοιμοπόλεμες
και στρατηγικές έφεδρεΐες του. Τό ΠΓ τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ θά
πραγματοποιήσει συγκεκριμένα τό καθήκον αυτό κανονί-
ζοντας ποσό καί χρονικά όρια κατά περιοχές, β) Νά
καλυτερέψουμε τόν έξοπλισμό τοΰ στρατοΰ μας πρώτ' άπ' όλα
μέ πυροβολικό.
γ) Νά βελτιώσουμε τόν επισιτισμό τοΰ στρατού, τήν υπόδηση
καϊ τό ρουχισμό του, δ) Νά δυναμώσουμε τήν πολιτική δουλιά
έτσι πού ό κάθε μαχητής νάναι κάθε μέρα συγχρονισμένος
πολιτικά. Οί αυθαιρεσίες καϊ οί τραμπουκισμοΐ άπό τούς
άνωτέρους πρός τούς κατώτερους πρέπει νά χτυπηθούν
κατακέφαλα. Στήν καλή πολιτική δουλιά βρίσκεται ή πηγή γιά
νά στερεωθεί καί υψωθεί ακόμα πιό πολύ ή πειθαρχία καί γιά
νά λείψουν οί λιποταξίες πού παρουσιάζονται, κυρίως σέ
κείνες τίς -μονάδες, όπου οί Πολιτικοί 'Επίτροποι δέν κάνουν
καλά τή δουλιά τους. ε) Πιο θαρραλέα νά τραβήξουμε
γυναίκες στά μάχιμα τμήματα. Μέ τόν ήρωισμό καϊ τήν
αύτοθυσία τους οί γυναίκες, όπως καί οί σχηματισμοί τής ΔΝΕ
κέρδισαν τιμητική θέση, μέσα στό ΔΣΕ και άποτελοϋν μέσα
στά τμήματα παράγοντα πειθαρχίας, κίνητρο μαχητικότητας
καί υπόδειγμα πολεμικής έπίδοσης».2 Άλλά καί ή 5η
'Ολομέλεια τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε., πού συνήλθε τόν 'Ιανουάριο
τοΰ 1949, νά τί αναφέρει γιά τήν επιστράτευση τών γυναικών
τό 1948: «Στό 1948 έχουμε μιά σοβαρή βελτίωση στή δουλιά
μέσα στις γυναίκες. ' Η γυναίκα έγινε βασικό συστατικό
στοιχείο καί ανεκτίμητος παράγοντας στή ζωή καί δράση τοΰ
ΔΣΕ. Χιλιάδες μαχήτριες πολεμούν ισάξια δίπλα στον άντρα
καϊ πολλές φορές καλύτερα άπ' αύτόν. Τή γυναίκα πρέπει νά

10 — 139 —
 τήν περιβάλουμε μέσα στό ΔΣΕ μέ τήν απαραίτητη άγάπη,
εκτίμηση και σεβασμό, πού όλα αύτά τά κατάχτησε μέ τήν
πάλη καί τό αιμα της καί νά τήν προωθούμε αποφασιστικά
άνάλογα μέ τίς ικανότητες της. Πρέπει νά βοηθήσουμε τήν
ΗΛΕΓ στήν καλή δουλιά πού κάνει καί νά κινητοποιήσουμε
όλες τις έφεδρεΐες πού τό γυναικείο κίνημα έχει γιά τόν άγώνα
μας καί τό ΔΣΕ όπου ή μαχήτρια έγινε παράγοντας δύναμης,
άμιλλας καϊ Ανάπτυξης, παράγοντας Απαραίτητος σήμερα γιά
τό στρατό μας.»3

Αύτό τό χρόνο ή οργάνωση τών ανταρτών, πού ΰπολογίζεται

σέ 22.500, γίνεται σέ «μεραρχίες», καταργείται δηλαδή τό
«'Αρχηγείο περιοχών» καί ή έκπαίδευσή τους γίνεται τέτοια ώστε
νά τοϋς παρέχει τήν ευχέρεια νά συνάπτουν μάχες μέ τακτικό
στρατό. Παράλληλα συντηρούν καί ιππικό (έχουν 500 Ίππους)4.
Τέλος εισάγουν στά τμήματά τους τό θεσμό τού «κομματικού
κομισάριου». Γιά νά απαλύνει τό Κ.Κ.Ε. τό έγκλημα τοΰ
«παιδομαζώματος», γιά τό όποιο θά γίνει λόγος πιο κάτω, καί
παράλληλα γιά νά δημιουργήσει έντυπώσεις στό έξωτερικό, στις
31 Μαΐου 1948 διά τοΰ Μάρκου ζητεί κατάπαυση τών
έχθροπραξιών, χωρίς όμως καί νά εγκαταλείπει τό «έπιθετικό»
ύφος. "Η έλληνική κυβέρνηση έλίχτηκε έπιδέξια; Δεχόταν
συζήτηση γιά τήν κατάπαυση τών εχθροπραξιών, αν
προηγουμένως οί κομμουνιστές επέστρεφαν τά άπαχθέντα παιδιά.
Ό Μάρκος, όπως ήταν επόμενο, σιώπησε...

'Ενώ μέ τις άπειλές καί τίς επιδρομές τους οί άντάρτες άπειλοΰν

τά πάντα, κρίση ξεσπάει στό κομμουνιστικό στρατόπεδο. Στις 28
'Ιουνίου 1948 βλέπει τό φώς τής δημοσιότητας ή διαμάχη
άνάμεσα στον Στάλιν καί τόν Τίτο. Τό Κ.Κ.Ε. βρίσκεται σέ πολύ
δύσκολη θέση. Ό Ζαχαριάδης είναι μέ τό μέρος τής Μόσχας, ένώ
ό Μάρκος συμπαθεί τό Βελιγράδι. Τό κόμμα -τό μόνοδέν παίρνει
θέση. Φοβάται τήν μανία τοΰ Έρυθροΰ Τσάρου, άλλά εχει άνάγκη
καί άπο τή βοήθεια τής Γιουγκοσλαβίας. Παρόλα αυτά ό
Τίτο βοηθάει τούς ελληνες άντάρτες ώς τήν άνοιξη τοΰ 1949.

10 — 140 —
Στό διπλωματικό τομέα ή Σοβιετική "Ενωση δημιουργεί θόρυβο
στον Ο.Η.Ε. Αιτία ή άνακοίνωση τής Βαλκανικής 'Επιτροπής,
πώς οί βόρειοι γείτονες μας βοηθούν, πράγματι, τούς άντάρτες
καί ή πρόταση γιά τή δημιουργία μιας «Διεθνούς Δυνάμεως πού
θά ήλεγχε τά έλληνικά σύνορα». Στις βίαιες συζητήσεις πού
έγιναν στήν Γ' Γενική Συνέλευση τοΰ Ο.Η.Ε. στό Παρίσι
(Σεπτέμβριος Νόεμβριος 1948) ό Ρώσος αντιπρόσωπος, ό
περίφημος Βισίνσκυ γνωστός ώς δημόσιος κατήγορος στις
περίφημες εκκαθαριστικές δίκες τοΰ Στάλιν τοΰ 1935 υποστήριξε
μέ πάθος τούς άντάρτες, χωρίς νά φεισθεΐ... και χυδαιολογιών (!)
γιά όσους υποστήριζαν τήν έλληνική υπόθεση. Παρόλα αΰτά ή
Γενική Συνέλευση, μέ πολύ μεγάλη πλειοψηφία, στίς 9
Νοεμβρίου 1949 έκανε δεκτά τά πορίσματα τής Βαλκανικής
'Επιτροπής καί καταδίκασε τή βοήθεια τών κομμουνιστικών
χωρών πρός τούς άντάρτες.

Στά τέλη τοΟ 1948, άρχίζει νά δρα διαλυτικά στό Κ.Κ.Ε. καί ή
διαφωνία άνάμεσα στον Ζαχαριάδη καί τόν Μάρκο, ώς πρός τήν
στρατιωτική τακτική τών άνταρτών. Άπό τόν Νοέμβριο
αναλαμβάνει ουσιαστικά καθήκοντα στρατιωτικοΰ άρχηγοϋ ό
πρώτος καί όργανώνει έπιθέσεις σύμφωνα μέ τίς άντιλήψεις του
έναντίον σπουδαίων πόλεων (Δεκέμβριος 1948). Τά
αποτελέσματα θά τον απογοητεύσουν. Οί απώλειες τών
άνταρτών στή διάρκεια τοΰ 1948 είναι μεγάλες: 16.662 νεκροί
καί 10.667 αιχμάλωτοι και παραδοθέντες.5 4. Τό παιδομάζωμα

α) Τό σχέδιο τής αρπαγής και ή έκτέλεσή του

Τό Κ.Κ.Ε. ήδη άπό τά τέλη τοΰ 1947 και τις άρχές τοΰ 1948,
πρόβλεπε πώς ό άγώνας του πιθανότατα θά κατάληγε σέ άποτυχία
καί γι' αύτό έλαβε ένα άπάνθρωπο μέτρο, ποΰ οί συνέπειες του
ήσαν πολύ έπιζήμιες γιά τό κράτος καί ώς Ινα σημείο
εξυπηρετούσαν τά σχέδια του γιά τό απώτερο μέλλον. Τό μέτρο
αυτό, τό σκληρό, ήταν τό δεύτερο π α ι δ ο μ ά ζ ω μ α,6 δηλαδή
ή αρπαγή άπό τίς παραμεθόριες περιοχές καί ή μεταφορά στις

10 — 141 —
κομμουνιστικές χώρες παιδιών, κυρίως ήλικίας 11 ώς 15 χρόνων.
Τό τρομερό αύτό μέτρο μονάχα οί άλλόφυλοι καί άλλόπιστοι
Τούρκοι μπορούσαν νά συλλάβουν καί νά εφαρμόσουν. Οί
ά μ ε σ ο ι σ κ ο π ο ί πού επεδίωκε τό Κ.Κ.Ε. μέ τήν ένέργειά
του αύτή ήταν: α) Ή αποδυνάμωση τών ακριτικών περιοχών άπό
μία νέα γενιά, γαλουχημένη μέ τά ελληνοχριστιανικά ιδεώδη β) ή
τρομοκράτηση τών κατοίκων τής ύπαίθρου, ώστε ν' άναγκαστοΰν,
αν δέν προσχωρήσουν στις τάξεις τών ανταρτών, τουλάχιστον νά
μήν άντιδροΰν, ή νά ύποχρεωθοΰν νά καταφύγουν στις πόλεις,
αφήνοντας έτσι ελεύθερο τό πεδίο δράσεως στούς άντάρτες καί,
ταυτόχρονα, δημιουργώντας γιά τό Κράτος ένα τεράστιο
πρόβλημα περιθάλψεώς τους στις πόλεις γ) Ή καταστροφή τής
'Εθνικής οικονομίας. Ή εξάρθρωση τών καλλιεργειών καί ή
καταστροφή τής κτηνοτροφίας, όσο αυτές εξαρτώνται όχι μονάχα
άπό όσα παιδιά αρπάχτηκαν, άλλά καί άπό τή φυγή εκείνων πού
διέτρεχαν τόν κίνδυνο τής άρπαγής καί τών οικογενειών τους,
κατάστρεφε οικονομικά μεγάλες περιοχές. Αύτό, όπως καί ό

10 — 142 —
Ο.Η.Ε. έπεσήμανε, αποκτάει ιδιαίτερη σημασία, άν υπολογιστεί
ότι δέ βρισκόμαστε σέ περίοδο ειρήνης, άλλά π ο λ έ μ ο υ ,
όταν οί περισσότεροι ένήλικες ήσαν στρατιώτες ή είχαν
στρατολογηθεί θεληματικά ή βίαια άντάρτες.
Μ ά α π ώ τ ε ρ ο ς σκοπός ήταν ή δημιουργία φανατικών
κομμουνιστών, πού επιστρέφοντας αργότερα στή χώρα, θά
έξυπηρετοΰσαν τά κομμουνιστικά σχέδια γιά τήν κατάκτηση
τής εξουσίας. Τό παιδομάζωμα έγινε μέ κοινό πρόγραμμα τοΰ
Κ.Κ.Ε. και τών γειτονικών κομμουνιστικών κομμάτων. Κύριος
είσηγητής θεωρείται ό ύπουργός Παιδείας τής «Σερβικής
Δημοκρατίας» τής Γιουγκοσλαβίας Μίτρα Μίτροβιτς Τζίλας. Ή
Ειδική 'Επιτροπή τοΰ Ο.Η.Ε. γράφει γιά τήν προγραμματισμένη
αρπαγή τών παιδιών:
«Σύμφωνα μέ άναφορές, φαίνεται πώς υπάρχει πρόγραμμα
γιά τή μεταφορά τών παιδιών άπό περιοχές τής 'Ελλάδας σέ
ορισμένες βόρειες χώρες κάτω άπό τόν έλεγχο τών άνταρτών,
"Αν καί ή Ειδική 'Επιτροπή δέν ξέρει ποιος έχει τήν
υπευθυνότητα γιά τό σχέδιο, όπως συμπεραίνεται άπό πολλές
ανακοινώσεις ραδιοσταθμών τών κυβερνήσεων αυτών, αύτό
έκτελεΐται μέ τή βοήθεια καί τή συγκατάθεση τών
κυβερνήσεων αύτών.»7
'Αλλά καί ό παλιός κομμουνιστής καί Γενικός 'Επιθεωρητής τοΰ
Παιδομαζώματος Γεώργιος Μανούκας, άνάμεσα στά αλλα,
Εγραφε:
Κατ' άρχήν τό σχέδιον προέβλεπε νά έπεκταθή είς όσον τό
δυνατόν μεγαλύτερον βάθος είς τόν έλληνικόν χώρον, νά
επισημανθούν άνω τών 50.000 θυμάτων, νά καταγραφοΰν καί
νά είναι 'έτοιμα πρός μετακίνησιν πρός ασφαλείς περιοχάς, εξ
ών θά ήτο εύκολος ή προώθησίς των πρός τάς όμόρους
χώρας, άπεφασίσθη δέ νά καταγραφούν τά ήλικίας 3-14 ετών,
πλην όμως τό μέτρον τοΰτο άνετράπη, διότι προέκυψαν
ανυπέρβλητα έμπόδια, όπως: άδέλφια μεγαλύτερα δέ ήθελον
νά άποσπασθοϋν τών μικρότερων και ήναγκάζοντο ενώπιον
τής άρνήσεως ταύτης, νά λαμβάνουν καί νήπια1 άλλά καί

14 — 143—
 μητέρες έθετον ώς όρον νά Ακολουθήσουν μή δεχόμεναι νά
διαχωρισθοΰν τών ενηλίκων τέκνων των, όπότε πολλαί έξ
αυτών έλάμβανον καί τά βρέφη καί τά νήπιά των. Άργότερον
εύρέθησαν έκ τής καταστάσεως αυτής, περί τάς 2.000 νήπια ή
βρέφη».8 "Ετσι, οί κομμουνιστές έχοντας δημιουργήσει ενα
κλίμα έκφοβισμοΰ τών κατοίκων, άλλοτε μέ έκφοβισμούς καί
άλλοτε μέ τή διαβεβαίωση γιά τήν άνεύρεση τών χαμένων
γονέων, ή μέ τό πρόσχημα τής προστασίας και τήν υπόσχεση
τής εύτυχίας, άρπαξαν χιλιάδες παιδιά. ' Η έφαρμογή τοΰ
Αποτρόπαιου μέτρου άρχισε τόν 'Ιανουάριο τοΰ 1948 καί
πρόβλεπε ότι ή συγκέντρωση θά γινόταν σέ χωριά πού
ελέγχονταν άπό τούς άντάρτες, και θά περατωνόταν τά τέλη
Φεβρουαρίου. Ή Αποστολή τους, στις χώρες πού θά τά
δέχονταν, μέ όρισμένα άπό πριν δρομολόγια, μέσω κυρίως
τής 'Αλβανίας, άλλά καί τής Γιουγκοσλαβίας καί τής
Βουλγαρίας, θά άρχιζε τήν 1 Μαρτίου 1948. 'Επίσημα τό
Παιδομάζωμα Αναγγέλθηκε Από τήν «κυβέρνηση» του
Μάρκου Βαφειάδη στις 11 Μαρτίου 1948 άπό τό
ραδιοφωνικό σταθμό τοΰ Βελιγραδίου.
Γενικά, γιά τό πώς συνήθως συγκεντρώνονταν τά παιδιά, γράφει
ό έλβετός δημοσιογράφος Ν. Basseches:
«"Οταν οί άντάρτες φθάσουν είς ένα χωριό, συγκεντρώνουν τούς
κατοίκους, πρός τούς όποιους ενας έξ αυτών αναγγέλλει τήν
άπόφασιν όπως τά παιδιά «μεταφερθούν εις ασφαλή μέρη καί
μακράν τών πολεμικών ζωνών». "Οτι δέ «ευτυχώς τά φιλόξενα
σλαβικά κράτη έδήλωσαν ότι είναι πρόθυμα νά προστατεύσουν
τά άπειλούμενα παιδιά». Συνεπώς οί γονείς όφείλουν έντός δύο
ώρών νά συγκεντρώσουν είς τήν πλατεΐαν τοΰ χωριού τά παιδιά
άπό 7 μέχρι 15 ετών διά νά Αναχωρήσουν».® Άλλ' εδώ δέ θ'
ασχοληθούμε διεξοδικά μέ τό Παιδομάζωμα, μιά καί τό όλο
δράμα εχει παρουσιαστεί σέ άλλο τόμο τών «Πειστηρίων». 'Εδώ,
γιά τήν πληρότητα τοΰ βιβλίου, θά παραθέσουμε: α) Μερικές
χαρακτηριστικές περιπτώσεις άρπαγής παιδιών καί τις
άντιδράσεις τών γονιών τους. β) Μερικά στοιχεία γιά τόν αριθμό
τών άπαχθέντων. γ) Μερικές διαπιστώσεις γιά τήν τύχη τών
άπαχθέντων καί δ) 'Ελάχιστα δείγματα άπό τό διεθνή άντίκτυπο
πού είχε ή έγκληματική αύτη πράξη: α) Χαρακτηριστικές
περιπτώσεις άρπαγής:

10 — 144 —
 — Άπό τό χωριό Σκοπός τής Φλώρινας Αρπάχτηκαν 13-14
παιδιά τήν ώρα πού κοιμώνταν! Γράφει ό Μανούκας: «Τήν
πρωΐαν τής έπομένης, όταν ταύτα ώδηγήθησαν εις τό χωρίον
Άνταρτικόν καί έξυπνησαν, άνεζήτουν τοΰς οικείους των! Τό
περιστατικό έπροξένησε κατάπληξιν καί εις αύτούς τούς
συμμορίτας διά τήν πρωτοτυπίαν του»!
— Οί τρεις οικογένειες (γυναΐκες-παιδιά τών αδελφών
Τσιάγκα άπ τό χωριό Ζέρμα τής Κόνιτσας όδηγήθηκαν στό
παραπέτασμα χωρίς νά γνωρίζουν τίποτε οί τρεις
οικογενειάρχες αδελφοί.
— Στό ίδιο χωριό οί κομμουνιστές κατακρεούργησαν τή
γυναίκα τοΰ δάσκαλου Θωμά Μήτση (ό ίδιος βρισκόταν στήν
Κόνιτσα) καί πήραν στήν Αλβανία
τά παιδιά,μέ τή δικαιολογία πώς έκεΐ θά «συναντήσουν τή μάνα
τους»!
— 'Αρκετοί γονείς έκαναν απεγνωσμένες προσπάθειες νά
κρατήσουν τά παιδιά τους:
Στήν Εκθεση τής Ειδικής 'Επιτροπής τοΰ Ο.Η.Ε. αναφέρεται
σχετικά:
«Σέ μερικά χωριά παιδιά κρύφτηκαν γιά ν' αποφύγουν τήν
εξορία καϊ σέ ένα χωριό στον "Εβρο αναφέρθηκε δτι γονείς
λιθοβόλησαν άντάρτες πού έπαιρναν τά παιδιά τους».10 Ό
Μανούκας άναφέρει πώς στο μικρό χωριουδάκι Μεσόβραχος
στήν Καστοριά (κοντά στήν Καλυβρύση καί τή Διποταμιά),
μιά γριά, ή όποία τόν «φιλοξένησε» ατό οπίτι της κάποιο
βράδυ, είχε κρύψει τό παιδί της, γιά νά μή τής τό άρπάξουν,
μέσα στό σταϋλο,
«Είχε κάμει μεγάλο λάκκο μέσα στή γή κι είχε χωμένο τό παιδί
κάτω άπ' τό παχνί του ζώου. Τό «καταφύγιο», είχε μικρή τρύπα
άπ' τήν οποίαν έπαιρνε άέρα τό παιδί καί άπ' έκεΐ τό τροφοδο-
τούσε όταν έδινε τροφή στά ζώα. "Ετσι δέν φανταζόταν κανείς,
ότι ήμποροϋσε νά είχε άνθρωπο κρυμμένο κάτω άπ τά κόπρανα
τών ζώων, καϊ δέν ήμποροϋσε νά υποψιαστεί τίς κινήσεις της».
'Επειδή όμως καί οί προσπάθειες άποκρύψεως τών παιδιών δέν
ήσαν πάντοτε αποτελεσματικές, άρχισε μιά, χωρίς προηγούμενο,

10 — 145 —
άκάθεκτη φυγή όσων κατοίκων τής ύπαίθρου μπορούσαν πρός τά
άστικά κέντρα. ΤΗταν ό μόνος τρόπος, πού τούς είχε άπομείνει, νά
σωθοΰν. 'Υπέστησαν τήν ταλαιπωρία αύτή τής «εσωτερικής
προσφυγιάς», γιατί ένιωθαν τϊ σήμαινε ν' άποχωριστοϋν γιά πάντα
ζωντανό τό παιδί τους. Χαρακτηριστικά είναι τά όσα γράφει ό Ε.
Ά βέ ρωφ-Τοσί τσας:
«Οί σκηνές πού έγιναν σέ ορισμένα χωριά ήταν
αυτόχρημα τραγικές. Μητέρες, έξαλλες άπό άπελπισία,
έπετίθεντο κατά τών άνταρτών. "Αλλες αγκάλιαζαν τά
παιδιά τους καί δέν τά αποχωρίζονταν παρά όταν
κτυπήματα μέ τόν υποκόπανο τίς έριχναν χάμω. Στις
εύτυχέστερες περιπτώσεις ό γράφων γνωρίζει τρεις οί
γονείς καί τά παιδιά τους έφευγαν τρέχοντας πριν τούς
φθάσουν οί άντάρτες: ήταν προτιμότερο νά φύγουν στά
βουνά καί τούς λόγγους εγκαταλείποντας τά πάντα....»11.

β) Ό αριθμός τών άπαχθέντων

Ό Γ. Μανούκας άναφέρει, πώς τό σχέδιο πρόβλεπε τήν αρπαγή

«άνω τών 50.000» παιδιών, άλλά εξαιτίας τών δυσχερειών δέν
μπόρεσαν νά μετακινήσουν όλον αύτό τόν άριθμό. Οί
'Ελληνικές αρχές, μετά άπό συστηματικές έρευνες, βρήκαν πώς
τά άπαχθέντα παιδιά ξεπερνούν τίς 28.000. Οί κομμουνιστές,
παραποιώντας τήν αλήθεια καί προσπαθώντας ν' άποσείσουν
τήν ελληνική κατηγορία, ύποστήριζαν καί στούς διεθνείς
όργανισμούς καϊ άπό τούς ραδιοφωνικούς σταθμούς τών χωρών
τοΰ παραπετάσματος, πώς ό αριθμός τους άνέρχεται τίς 12.000.
Σύμφωνα μέ μαρτυρία τής Ειδικής 'Επιτροπής τού Ο.Η.Ε.12 α) ό
κομμουνιστικός ραδιοφωνικός σταθμός «'Ελεύθερη "Ελλάδα»
υποστήριξε στις 14-3-1948 «ότι 4.400 παιδιά μεταφέρθηκαν
άπό 59 χωριά τής 'Ελλάδος σέ βορειότερες χώρες», β) Στις 9
'Απριλίου 1948, ό ραδιοσταθμός τοΰ Βελιγραδίου είπε ότι 7.000
"Ελληνόπουλα έφθασαν στήν πόλη αΰτή καί στις 12 "Απριλίου

10 — 146 —
 1948 μετάδωσε ότι 12.000 "Ελληνόπουλα αναμένονται νά
μοιραστούν
στήν 'Αλβανία, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία καϊ Ουγγαρία.
Άλλ' αυτός ό αριθμός άφορα μονάχα τίς πρώτες 510 ημέρες τοΰ
Παιδομαζώματος. Οι κομμουνιστές ήθελαν ν' άποφύγουν τήν
παγκόσμια κατακραυγή καί νά ίσχυρισθοϋν πώς όλα αΰτά τά
παιδιά (12.000) ήσαν παιδιά κομμουνιστικών οικογενειών.
ΌΟ.Η.Ε. όμως, μετά άπό έπίπονες καί πολύμηνες έρευνες τής
Ειδικής 'Επιτροπής γιά τά Βαλκάνια, υπολόγισε τά άπαχθέντα
παιδιά σέ 23.697, άπό τά όποΐα 10.000 βρίσκονταν στή
Γιουγκοσλαβία, 3.801 στή Ρουμανία, 2.001 στήν Αλβανία, 2.660
στή Βουλγαρία, 3.000 στήν Ούγγαρία, και 2.235 στήν
Τσεχοσλοβακία.13
Νεότερη έρευνα τοΰ 1950 τής ίδιας 'Επιτροπής, ύπολόγισε
διασκορπισμένα στις Βαλκανικές χώρες 28.000 παιδιά.'4
Πιό κάτω παρατίθεται πίνακας πού δείχνει τόν άριθμό τών
άπαχθέντων παιδιών κατά Νομούς καί πού βρέθηκαν τό 1950 σέ
παιδουπόλκις τοΰ Παραπετάσματος. Ανέρχονται στις 28,010.15 Θά
πρέπει όμως -σ' 6να γενικότερο άπολογισμό τά θύματα τοΰ
παιδομαζώματος νά υπολογισθούν σε 50.000, δεδομένου ότι
23.000 παιδιά άπήχθησαν, 1517.000 γεννήθηκαν στό
Παραπέτασμα καί 7-8.000 ανήλικοι νεαροί άντάρτες
έκπαιδεύτηκάν συστηματικά στά κομμουνιστικά σχολεία.16

γ) διαπιστώσεις γιά τήν τύχη τους

Τά παιδιά πού Αρπάχτηκαν «γιά νά δοϋν καλές ήμερες»!

ταλαιπωρήθηκαν Αφάνταστα. Μερικά, μέσα στό φοβερό έκεϊνο
χειμώνα; βρήκαν τό θάνατο στό δρόμο, μερικά πέθαναν στις
πιεστικές καί άθλιες
παιδουπόλεις, ενώ άλλα σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν
στό μέτωπο τών επιχειρήσεων, όταν μετά άπό ... εκπαίδευση
στάλθηκαν στήν 'Ελλάδα νά ... πολεμήσουν. Νά μερικές
μαρτυρίες ξένων:
"Ο 'Επίσκοπος CABOT LODGE.

10 — 147 —
 «Πώς τά πήραν τά παιδιά είναι μιά θλιβερή ιστορία. Οί
γονείς δέν τολμούσαν κάν ν' αντιδράσουν... Σέ μακρές
τυραννισμένες γραμμές τά παιδιά τά έσερναν πάνω σέ
χιονισμένα βουνά, ρακένδυτα, άνυπόδητα, παγωμένα.
"Οσα επιζούσαν άπό τις ταλαιπωρίες τά συγκέντρωναν σέ
κοπάδια καί τά μετέφεραν στις χώρες όπου θά
διδάσκονταν πώς νά μισοϋν τόν Λαό τους»,17
Ό "Αγγλος δημοσιογράφος F.A. voiGT:
«Είναι άδύνατο νά πει κανείς μέ βεβαιότητα πόσα παιδιά
έχουν άπαχθεϊ. Μερικά -ίσως πολλάέχουν χαθεί στό
δρόμο, γιατί ή μεταφορά τους ανάμεσα σέ βουνά
περπατώντας, δέν ήταν εύκολη, ιδίως τό χειμώνα. Γιά τοϋς
γονείς ή απαγωγή ένός παιδιού άπό τοΰς κομμουνιστές
είναι χειρότερο κακό κι άπό τό θάνατο άκόμη τοΰ παιδιού.
Ή γενική εικόνα ήταν αφάνταστα τραγική. "Οταν τά
παιδιά τά συγκέντρωναν, τσίριζαν καί οί μητέρες
θρηνούσαν καί ικέτευαν. Κάθε προσπάθεια τους νά
κρατήσουν τά παιδιά βάναυσα Αποκρούονταν. Οί χωρικές
ήσαν τρομοκρατημένες κι ήξεραν πώς κάθε αντίσταση
ήτανε μάταιη».18
Ό RENE ΤΉΕΟ:
«Μεγάλος άριθμός παιδιών, χάθηκε. 'Εκατόν τρεις
θάνατοι σημειώθηκαν σέ παιδιά πού μεταφέρθηκαν στήν
Ρουμανία».,<>
δ) Ό άντίκτυπος

Στις 6-3-ϊ948 ό 'Ελληνικός 'Ερυθρός Σταυρός

διαμαρτυρήθηκε έντονα πρός τόν Ο.Η.Ε., τό Σύνδεσμο Συλλόγων
'Ερυθρών Σταυρών καϊ τή Διεθνή "Ενωση Προστασίας Παιδιών.
Νά τό σχετικό τηλεγράφημα:
«'Ελληνικός 'Ερυθρός Σταυρός διαμαρτύρεται εντόνως δι'
όμαδικήν άπαγωγήν 'Ελληνοπαίδων 4-16 έτών όπό
ανταρτικών συμμοριών τή υποκινήσει έχθρων δρώντων έκτός
τής χώρας καί άποβλέπουσαν είς έξόντωσιν διά θανατώσεως '
Ελληνικής φυλής. Καταγγέλλοντας τό βάρβαρο τούτο μέσον,

10 — 148 —
 άντίθετον πρός ανθρωπιστικός άρχάς, έξαιτούμεθα άμεσον
έπέμβασιν άρμοδίων 'Οργανισμών».

'Επίσης, τήν ίδια ήμερα ό 'Ελληνικός 'Ερυθρός Σταυρός Νεότητος

άπευθύνθηκε τηλεγραφικά στό Σύνδεσμο 'Ερυθρών Σταυρών
Νεότητος στή Γενεύη καί ώς έξής κατάγγειλε τήν άρπαγή τών
παιδιών: «'Ερυθρός Σταυρός 'Ελληνικής Νεότητος θεωρεί
καθήκον του καταγγείλη εις δημοσίαν γνώμην, είρηνικάς
όργανώσεις, τό τρομερόν έγκλημα μαζικής άρπαγής
"Ελληνοπαίδων 4-16 έτών ύπό Ανταρτικών συμμοριών και
μεταφοράς των εις ξένα κράτη. ΣΤΟΠ. Χιλιάδες 'Ελληνικών
οικογενειών βλέπουν άρπαζόμενα βιαίως τά τέκνα των μέ
σκοπόν έξοντώσεως τοΰ 'Ελληνικού γένους εις βόρειον
'Ελλάδα ΣΤΟΠ. Ό 'Ερυθρός Σταυρός "Ελληνικής Νεότητος
έπιμένει είς τό καθήκον συνδέσμου 'Οργανώσεων πρός
προστασίαν τών άθώων παιδιών τά όποια είχον τήν φοβεράν
αύτήν άτυχίαν».
Ή Δ' ' Αναθεωρητική Βουλή τών ' Ελλήνων έκανε στις
5-11-1948 τήν ακόλουθη έκκληση:
« Ή Βουλή τών Ελλήνων διαπιστούσα ότι εφαρμόζεται
συστηματικώς ύπό τών συμμοριτών, πρόγραμμα γενοκτονίας
διά τοΰ παιδομαζώματος καϊ τής ομηρίας. "Οτι ή
σημειουμένη απαγωγή ομήρων είναι αποτέλεσμα ένοπλου
καί ώμής βίας άσκουμένης είς βάρος χηρών καί όρφανών,
τών όποιων οί προστάται έσφάγησαν ύπό τών συμμοριτών.

" Α π ο φ α σ ί ζ ε ι

Διαμαρτύρεται πρός άπαντα τόν πεπολιτισμένον κόσμον καί

είδικώτερον πρός τάς Βουλάς τών έλευθέρων εθνών καί ποιείται
εκκλησιν πρός τόν Ο.Η.Ε. όπως δλθη άρωγός είς τό άνευ
προηγουμένου τούτο δράμα τών ' Ελλήνων καί χωρήση άνευ
αναβολής είς τήν λήψιν πρακτικών καί Αποτελεσματικών
μέτρων, τόσον διά τόν έπαναπατρισμόν τών άπαχθέντων, καθώς
καί διά τόν τερματισμόν τής άνηκούστου ταύτης τραγωδίας». Ή

10 — 149 —
 'Εκκλησία τής 'Ελλάδος μέ εμπνευστή τόν 'Αρχιεπίσκοπο
Σπυρίδωνα, γνωστό γιά τούς εθνικούς του άγώνες άπό τότε πού
ήταν μητροπολίτης "Ιωαννίνων, όρισε τήν 29-12-1949 ώς
«ήμέρα πένθους». Στό σχετικό μήνυμα του Ελεγε ό άείμνηστος
"Ελληνας Πρωθιεράρχης:
«Ή σημερινή έπέτειος τής σφαγής τών νηπίων της Βηθλεέμ
καθωρισθη συμβολικώς ώς ήμέρα 'Εθνικού Πένθους. Άλλά
τό πένθος έμφωλεύει είς τάς καρδίας όλων τών 'Ελλήνων
μονίμως καί σταθερώς καί δέν θά έκριζωθή εκείθεν παρά
μόνον όταν τό άνοσιούργημα έπανορθωθή καί άποδοθώσιν
είς τούς μητρικούς κόλπους τά βαναύσως άπαχθέντα παιδιά
τής "Ελλάδος.
Ό Οικουμενικός Πατριάρχης Άθηναγόρας δήλωσε:
«Μήτηρ Μεγάλη 'Εκκλησία καί ήμεΐς, συνοχή καρδίας
συμμετέχοντας εις όδύνην, βαθύτατον πόνον άδελφής
'Εκκλησίας και εύσεβοϋς ποιμνίου αυτής βιαία παρά πάντα
Ανθρώπινα δίκαια, αρπαγή καί μεταφορά μακράν μητρικής
άγκάλης, έξω όρίων θεοφρουρήτου κράτους συνεχιζόμενη
κατακρατήσει τριών περίπου μυριάδων ελληνοπαίδων,
διάπυρον έκφράζομεν εύχήν όπως θείον βρέφος Βηθλεέμ
καταυγάση τον νουν kui τήν καρδίαν έργατών άπαισίου
εγχειρήματος εις άπόδοσιν έν τάχει άπαχθέντων παιδίων
άποθρηνούσαις οίκογενείαις αύτών».
Ό Πάπας Πίος IB' δήλωσε:
«Θρηνήσωμεν ότι είς τήν Χριστιανικήν Εύρώπην εκατοντάδες
παιδίων άπεσπάσθησαν κατά τήν μικροτέραν των ήλικίαν άπό
τούς κόλπους τών γονέων των καί άπό τά σχολεία τής πατρίδος
των, διά νά μορφωθούν ή μάλλον διά νά παραμορφωθούν άπό
ξένους διδασκάλους, δρώντας κατά διαταγήν ΐεροσύλων
άπαγωγέων».
Ή 'Ακαδημία τών Βρυξελών, διαμαρτυρήθηκε στις
4-4-1950:
«Συνδιαμαρτύρεται μετά τής 'Ακαδημίας 'Αθηνών, τιθεμένη
υπεράνω πάσης ίδέας πολιτικής χροιάς, αναλαμβάνει τό
καθήκον όπως, έντός τών όρίων τής δραστηριότητος αύτής,

10 — 150 —
ΰποστηρίζη πασαν ένέργειαν αποσκοπούσαν είς τήν
άνασύστασιν τών τραγικώς διαμελισθέντων έλληνικών έστιών
καί εις τόν κολασμόν, ώς όφείλεται, τόσον καταφορών, όσον
καί ειδεχθών βιαιοπραγιών έναν-

10 — 151 —
 τίον τών πλέον στοιχειωδών αρχών τοΰ δικαίου καί τοΰ
σεβασμού της ανθρωπινής άξιοπρεπείας». Πέρα άπό τίς
έπίσημες παραστάσεις στον Ο.Η.Ε. τής συντριπτικής
πλειοψηφίας τών κρατών κατά τή συζήτηση τής 'Ελληνικής
προσφυγής, διαμαρτυρήθηκαν μέ δηλώσεις, δημοσιεύματα,
έπιστολή καί τηλεγραφήματα πρός τόν 'Αρχιεπίσκοπο 'Αθηνών
Σπυρίδωνα καί οί πιό κάτω:
Οί ήγέτες τής Αιθιοπίας, 'Αϊτής, Βολιβίας, Γαλλίας, Δανίας,
'Ιράκ, 'Ισλανδίας, 'Ισραήλ, Λιβάνου, Μεξικού, Νορβηγίας,
Σουηδίας, Χιλής καί Φιλιππίνων, οί κυβερνήσεις 'Αϊτής,
Αύστραλίας, Γαλλίας, Καναδά, Ν. Ζηλανδίας, Νικαράγουας,
Νορβηγίας καί Νοτιοαφρικανικής 'Ενώσεως, οί υπουργοί 'Ε-
ξωτερικών Βενεζουέλας, Δομινικανής Δημοκρατίας, 'Ιράν καί
Λιβάνου, οί θρησκευτικοί άρχηγοΐ "Αρχιεπίσκοπος
Κανταβρυγίας, Επίσκοπος Λονδίνου, 'Αρχιεπίσκοπος Οϋψάλας
Σουηδίας, 'Επίσκοπος Νορβηγίας, τό Οικουμενικό Συμβούλιο
τών 'Εκκλησιών, οί άρχιραβίνοι τής 'Ιερουσαλήμ καί τοΰ Λον-
δίνου, ό Πρόεδρος τής Γαλλικής Βουλής, ή Βουλή τών
'Αντιπροσώπων τών Η.Π.Α., οί Δήμαρχοι Παρισίων,
Μασσαλίας και Λυών, τό συμβούλιο τής Γαλλικής
Δημοκρατίας, τό Πανεπιστήμιο τής Λισσαβώνας, ή Χ.Α.Ν., ή
"Ενωση Δανίδων γυναικών, ή 'Εθνική "Ενωση Νορβηγίδων, ή
'Ομοσπονδία Γυναικείων 'ΟργανώσεωνΣουηδίας, ό Γυναικείος
Σύλλογος Μεξικού κ.ά.
Τέλος, μετά άπό έλληνική προσφυγή, ή Γενική Συνέλευση έλαβε
στις 27 Νοεμβρίου 1948, τήν Ακόλουθη απόφαση:
Ή Γενική Συνέλευση συνιστά τήν είς 'Ελλάδα έπιστροφήν τών
' Ελληνοπαίδων, άτινα ευρίσκονται μακράν τών εστιών ίων,
έφ' όσον αύτά τά παιδιά, ό πατήρ ή μήτηρ έν απουσία αύτοΰ ή
αύτής ό πλησιέστερος αύτών συγγενής, εκφράσουν πρός
τοΰτο έπιθυμίαν.
Καλεί όλα τά Μέλη τών "Ηνωμένων 'Εθνών καί άλλα Κράτη
έπί τοΰ εδάφους τών όποιων εύρίσκονται τά παιδιά αυτά, όπως
λάβουν τά άναγκαϊα μέτρα διά τήν έκτέλεσιν τής παρούσης
συστάσεως.

— 152—
 'Επιφορτίζει τόν Γενικόν Γραμματέα, όπως ζητήση άπό τήν
Έπιτροπήν τοΰ Διεθνοΰς Έρυθροΰ Σταυροΰ καϊ άπό τήν
"Ενωσιν τών ' Οργανώσεων 'Ερυθρών Σταυρών καϊ τής
'Ερυθράς 'Ημισελήνου, νά όργανώσουν και νά έξασφαλίσουν
τήν έπαφήν μετά τών 'Εθνικών 'Οργανώσεων τοΰ Έρυθροΰ
Σταυροΰ τών ένδιαφερομένων Κρατών, έπϊ τω σκοπώ όπως
εξουσιοδοτήσουν τάς Έθνικάς 'Οργανώσεις τοΰ Έρυθροΰ
Σταυροΰ, 'ίνα λάβουν είς τά ένδιαφερόμενα Κράτη τά
άναγκαΐα μέτρα διά τήν έφαρμογήν τής παρούσης συστά-
σεως».
5. Δολοφονίες έπιβημων

Τόν Μάιο τοΰ 1948 τόν σημάδεψαν δύο τραγικές δολοφονίες,

έκείνη τοΰ ύπουργοΰ Δικαιοσύνης Χρίστου Λαδά καϊ εκείνη τοΰ
άμερικανοΰ δημοσιογράφου Πω λ Πόλκ'
Ό Πρώτος δολοφονήθηκε τήν πρωτομαγιά -Μ. Σάββατο-στήν
είσοδο τοΰ ναού τοΰ 'Αγίου Γεωργίου Καρύτση στήν 'Αθήνα. Τό
θύμα ήταν σπουδαίος δικηγόρος καϊ άνηκε στή λεγόμενη
αριστερή πτέρυγα τοΰ Κέντρου. Ό δολοφόνος Στρατής
Μουτσογιάννης (ό όποιος δέν εκτελέστηκε καϊ κυκλοφορεί
έλεύθερος σήμερα) δήλωσε πώς ενεργούσε μέ εντολή τοΰ Κ.Κ.Ε.
Τήν ίδια μέρα, στις 10.30' τό βράδυ, ό ραδιοφωνικός σταθμός τών
κομμουνιστών έ π λ ε κ ε τό έγκώμιο τοΰ
δολοφόνου κι έκανε έκκληση στά μέλη
τοΰ κόμματος νά δολοφονήσουν τόν
Πρωθυπουργό καί ορισμένους
υ π ο υ ρ γ ο ύ ς!! 'Αδίστακτα μέτρα αδίστακτων άνθρώπων!!!!
Ό δεύτερος, ό Πόλκ, ήταν δημοσιογράφος τοΰ άμερικανικοΰ
συγκροτήματος «Κολούμπια». Είχε ϊρθει στήν ' Ελλάδα γιά νά
κάνει έρευνα σχετικά μέ τόν Ανταρτοπόλεμο. Συναντήθηκε μέ
έκπρόσωπους τής έλληνικής κυβερνήσεως καί σκόπευε νά
συναντήσει καί τό Μάρκο στά βουνά. 'Εξαφανίστηκε όμως στις 9
Μαΐου 1948 άπό τή Θεσσαλονίκη καϊ στις 17 Μαΐου βρέθηκε τό
πτώμα του έκβρασμένο σέ μιά άκτή τής Μακεδονικής
πρωτεύουσας. Ή δικαστική άρχή αποφάνθηκε πώς ήταν κι αύτό

10 — 153 —
θύμα τοΰ Κ.Κ.Ε. γιά νά μή φέρει ό άτυχος δημοσιογράφος στό
φώς τά συμπεράσματά του (πού ήταν καταπέλτης κατά τοΰ Κ.Κ.),
άλλά και γιά ν' αποδοθεί ό θάνατός του στό κράτος, μέ όλες τϊς
προπαγανδιστικές συνέπειες εναντίον του καί ύπέρ τών άνταρτών.

6. Οί επιδρομές τών άνταρτών

"Οπως και πιο πάνω άναφέρεται, οί άντάρτες βιάζονταν μέσα

στό 1948 νά πετύχουν ένα τελικό ευνοϊκό αποτέλεσμα καϊ γι'
αύτό έντείνουν τίς επιχειρήσεις τους κατά τοΰ Κράτους. Άπό τά
κύρια χαρακτηριστικά είναι ή Ενταση τοΰ ναρκοπόλεμου, πού
ώς συνέπεια, έκτος άπό τά άλλα, είχε καί τό θάνατο πολλών
άμαχων, καθώς καί τήν καταστροφή αύτοκινήτων καϊ
σιδηροδρομικών συρμών. Στά μέσα τοΰ 1948 οί άντάρτες έχουν
καταφέρει νά ελέγχουν τό μεγαλύτερο μέρος άπό τις ορεινές
περιοχές στό εσωτερικό και ολόκληρη τήν παραμεθόριο περιοχή
κατά μήκος τών συνόρων μέ τις κομμουνιστικές χώρες.20 Στό
τέλος τοΰ χρόνου, σύμφωνα μέ τό σχέδιο τοΰ Ζαχαριάδη,
Επιτίθενται καί έναντίον πόλεων τής Β. 'Ελλάδος χωρίς όμως
ουσιαστικά αποτελέσματα. Ακόμα οί κομμουνιστές, όταν
πιέζονται άπό τίς εθνικές δυνάμεις, δέ παραλείπουν νά κάνουν
καί επιδρομές γι άντιπερισπασμό καί γιά ν' ανακουφιστούν οί
πιεζόμενες άπό τό στρατό περιοχές.
Γενικά, μέσα στό 1948 οί άντάρτες Εκαναν τις έξης
έπιδρομές:21
'Επιθέσεις έναντίον στρατ. τμημάτων 706
» » χωριών καί πόλεων 958
Λεηλασίες σέ χωρία 2.415
'Ανατινάξεις σιδηρ. γραμμών 207
γεφυρών 202
» οδικών γεφυρών 217
'Ενδεικτικά, αναφέρονται μερικές άπό τις έπιδρομές αύτές:

Σ τ ή ν Π ά ρ ν η θ α

14 — 154—
 Τή νύχτα τής 5ης Φεβρουαρίου 1948 έκατό περίπου
κομμουνιστές έπιτέθηκαν καί κράτησαν γιά λίγες ώρες τό χωριό
Πόλη στήν Πάρνηθα τής 'Αττικής.22

Σ τ ό Ά σ β ε σ τ ο χ ώ ρ ι θ ε σ/κ η ς

Τή νύχτα τής 9ης πρός 10η Φεβρουαρίου Εξακόσιοι

άντάρτες μ' ενα ορειβατικό πυροβολικό εισέβαλαν στό
'Ασβεστοχώρι κι άρχισαν άπό 'κει νά βάλλουν κατά τής
Θεσσαλονίκης. Καταδιώχτηκαν αμέσως καί μόλις εκατό
διέφυγαν. Οί υπόλοιποι εξοντώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.33

I r s Κ α λ ά β ρ υ τ α

Τήν ίδια έποχή έπιτέθηκαν έναντίον τών Καλαβρύτων, χωρίς

όμως νά μπορέσουν νά κάμψουν τήν άμυνα τής φρουράς. '
Υποχώρησαν μέ πολλές άπώλειες.

Σ τ ή Δ η μ η τ σ ά'ν α

Στις 30 Αύγουστου προσπάθησαν οί άντάρτες νά θέσουν

κάτω άπό τόν έλεγχο τους τήν άρκαδική ιστορική κωμόπολη
Δημητσάνα. Αιφνιδίασαν καί κατάσφαξαν τούς σκοπούς στό
φυλάκιο (παρεκκλήσιο) τής 'Αγίας Παρασκευής, άλλά παρά τίς
προσπάθειες τοΰ «συγκροτήματος τού Μαινάλου», Ενισχυμένου
καί άπό άντάρτες άλλων περιοχών τής Πελοποννήσου,
άναγκάστηκαν ν Αποχωρήσουν μέ πολλές άπώλειες.

Ι ε ρ ι σ σ ό

Στις 8 Σεπτεμβρίου έπιτέθηκαν έναντίον τής 'Ιερισσού στή

Χαλκιδική. Ή φρουρά άμύνθηκε άποτελεσματικά,
συνεπικουρούμενη και άπό τό ΝΑ 2033 τοΰ Πολεμικού Ναυτικού
πού έβαλε έναντίον τών επιδρομέων.24

Σ τ ή ν Κ α σ τ ο ρ ι ά

10 — 155 —
 Τή νύχτα τής Ι9ης Σεπτεμβρίου 1949 ό Μάρκος
επιχείρησε νά καταλάβει τήν Καστοριά, Εδρα τοΰ ΒΓ
Σώματος Στρατοΰ, άλλά απωθήθηκε. 'Εναντίον τής
αμυντικής γραμμής Καστοριάς (θέσεις Μπίκοβικ καί
ΙΙάσκοβο) έπιτέθηκαν οί άντάρτες καί τή νύχτα τής 27ης
Δεκεμβρίου 1948, άλλά και πάλι χωρίς αποτέλεσμα.

ι
| Σ τ ή ν Κ α ρ δ ί τ σ α

Τή νύχτα τής 11ης πρός 12η Δεκεμβρίου πολυάριθμοι

άντάρτες, πλήρως εξοπλισμένοι, έπιτέθηκαν έναντίον τής
Καρδίτσας, όπου έκτος άπό τούς 2.000 κατοίκους, έμεναν
καί 30,000 πρόσφυγες. Οί επιδρομείς κατόρθωσαν νά
εισβάλουν στήν πόλη (μολονότι ή στρατιωτική φρουρά
κράτησε τίς θέσεις της) καί μέσα στις 18 ώρες πού έμειναν
σ' αύτή καί πριν εκδιωχτούν, προέβησαν σέ πλήθος
λεηλασίες καϊ βιαιότητες. Σκότωσαν 37 πολίτες,
τραυμάτισαν 105, ενώ φεύγοντας απήγαγαν 980 πολίτες
(γυναίκες, γιατρούς, δικηγόρους, εμπόρους κλπ). Ακόμα
έκαψαν τό σιδηροδρομικό σταθμό, δυο άλευρόμυλους και
σαράντα σπίτια καί λεηλάτησαν τό νοσοκομείο καί
τετρακόσια πενήντα σπίτια.25

Σ τ ή Ν ά ο υ σ α κ α ί τ ή ν " Ε δ ε σ σ α

Δέκα ήμερες άργότερα, τή νύχτα τής 22ας πρός 23η

Δεκεμβρίου οί άντάρτες έπιτέθηκαν έναντίον τής Νάουσας
καί τής "Εδεσσας. Οί φρουρές όμως τών πόλεων δέν
αιφνιδιάστηκαν καί άντιμετώπισαν άποτελεσματικά τούς
έπιδρομεΐς. Οί άντάρτες είχαν 500 νεκρούς καί 1.000
τραυματίες.2
7. Εκτελέσεις Κληρικών

10 — 156 —
 Καϊ τό 1948 οί κομμουνιστές συνέχισαν τίς Εκτελέσεις
αθώων κληρικών τής ύπαίθρου. Ίδοΰ μερικές ενδεικτικές
περιπτώσεις:57
— Στις 4 Φεβρουαρίου θανατώθηκε μετά άπό φρικτά
βασανιστήρια ό ίερέας "Ανω Κοπάνου Βέροιας 'Αθανάσιος
Πέσος. Τόν ίδιο μήνα σφαγιάστηκε άγρια ό Γεώργιος
Μαγαλιός, έφημέριος τοΰ χωρίου Πρόδρομος τής Ίδιας
περιοχής.
— Στήν περιοχή τής ^Κόνιτσας Εκτελέστηκαν οί ιερείς:
'Αθανάσιος Γεράσης, Εφημέριος τοΰ χωρίου 'Αμάραντος,
επειδή εναντιώθηκε στό «Παιδομάζωμα» καϊ φυγάδευσε 25
νέους, Περικλής Κανάριος, έφημέριος Κάντσικου καϊ
Κων/νος Τσάγγας, έφημέριος Ζέρμας. "Ας σημειωθεί πώς ή
πρεσβυτέρα του καϊ οί κόρες του άπήχθησαν στό
Παραπέτασμα.
— Στή Φθιώτιδα στις 13 'Ιανουαρίου Εκτελέστηκε ό ίερέας
Βασίλειος Δανέλλης.
— Τόν 'Απρίλιο τοΰ 1948 Εκτελέστηκε ό ήλικίας 78 χρόνων
έφημέριος τοΰ χωριοΰ Μικρό Δέρειο Σουφλίου 'Ιωάννης
Γιαννακόπουλος, ό όποιος παλιότερα είχε βασανιστεί και
άπό τοϋς Βουλγάρους.
— Στις 26 Σεπτεμβρίου θανατώθηκε ό ίερέας Χρήστος
Ζησούλης, τής Μητροπόλεως Δημητριάδος.

8. Οί Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις τοΰ στρατοΰ

Ό στρατός τό 1948, ιδίως άπό τόν Φεβρουάριο ώς τον

'Οκτώβριο, έκανε πολύνεκρες επιχειρήσεις, άλλά δέ μπόρεσε νά
Εκκαθαρίσει άποτελεσματικά τις

— 157—
εστίες τών άνταρτών. Οί σπουδαιότερες επιχειρήσεις του είναι;
Μ έ τ ό σ χ έ δ ι ο « Π έ ρ γ α μ ο ς», (28 Φεβρουαρίου 6
Μαρτίου) προσπάθησε νά εκκαθαρίσει τό βουνό Μουργκάνα
στό ελληνοαλβανικά σύνορα, πού τό κατείχαν 1.300-2,000
άντάρτες, άλλά δέν τό κατόρθωσε. Ή νέα έπιχείρηση «Ίέραξ»
(30 Μαρτίου 5 Απριλίου) γιά τόν Ιδιο σκοπό δέν απόδωσε τά
Αναμενόμενα άποτελέσματα.
Τόν Μάρτιο καί τόν 'Απρίλιο ξεκαθαρίστηκαν τό Βέρμιο καί τά
Κρούσια,
Τόν 'Απρίλιο καί τόν Μάιο Αναλήφθηκε προσπάθεια
έκκαθάρισης τής Ρούμελης, όπου δρούσαν 6.000 άντάρτες. Τό
σχέδιο V «Χαραυγή» είχε μερική επιτυχία, άφοΰ είχε ώς
συνέπεια 610 άντάρτες νεκρούς, 310 τραυματίες και 995
αιχμαλώτους. 'Ακόμα καταστράφηκαν πολλές κομμουνιστικές
εγκαταστάσεις καί περιήλθε στά χέρια τοΰ στρατού σημαντικό
πολεμικό ύλικό. Οί "Ενοπλες Δυνάμεις είχαν 202 άντρες έκτος
μάχης καί 27 Αγνοούμενους. Άλλα ή μεγαλύτερη στρατιωτική
έπιχείρηση τής χρονιάς ήταν ή «Κορωνίς» (14 'Ιουνίου 22
Αυγούστου), πού επεδίωκε τήν έκκαθάριση τοΰ Γράμμου.
Θεωρείται ώς «ή μεγαλύτερη, ή δυσκολότερη καί ή πλέον
φονική μάχη έκείνου τοΰ πολέμου»28 άφοϋ είχε ώς συνέπεια τίς
ακόλουθες απώλειες: Ά ν τ ά ρ τ ε ς : νεκροί 2.500,
αιχμάλωτοι λιποτάκτες: 1.053, τραυματίες: πάνω άπό 3.000.
Σ τ ρ α τ ό ς : νεκροί: 792, τραυματίες: 5.085, άγνοούμενοι
70. Στήν έπιχείρηση πήραν μέρος 40.000 στρατός μέ κάλυψη
άεροπορίας και πυροβολικού, ένώ στό Γράμμο υπήρχαν 12.500
άντάρτες, 1500 στό Βίτσι καί 3.000 στά γύρω βουνά. 0 Μάρκος,
πού περίμενε κάποτε αύτήν τήν έπίθεση τοΰ στρατοΰ, είχε
όχυρώaet τήν περιοχή (τά περίφημα λεγόμενα «Άπαρτα
Κάστρα») καί πρόβαλε ισχυρότατη αντίσταση. Μετά άπό
πολλές καταλήψεις καί άνακαταλήψεις διαφόρων στρατηγικών
θέσεων, μετά άπό έπιτυχίες και άποτυχίες καί τών δύο
αντιπάλων, στά τέλη Αύγουστου τοΰ 1948 τά «"Απαρτα
Κάστρα» καϊ ολόκληρο τό συγκρότημα τοϋ Γράμμου είχε
καταληφθεί άπό τό Στρατό. Οί άντάρτες Εγκατέστησαν και

— 162—
οχύρωσαν τήν εδρα τής «Προσωρινής Κυβέρνησης» βορειό-
τερα, στό χωριό Π υ ξ ό ς , κοντά στή λίμνη τής Πρέσπας.
Στις 10 μέ 15 Σεπτεμβρίου καταλήφθηκε καί ή Μουργκάνα
καί οί έκεΐ άντάρτες καταδιώχτηκαν στήν 'Αλβανία. Τό
χειμώνα όμως ξανάρχονταν άπό τή Γιουγκοσλαβία καί
άρχισαν νά καταλαμβάνουν πάλι όχυρές θέσεις (όπως καί σέ
μέρη τοϋ Γράμμου). Στις 6 Σεπτεμβρίου στόν όρμο τοΰ
Φωκιανοΰ 'Αργολικού τό πλοϊο «Πολεμιστής» άνατίναξε
καί βύθισε κομμουνιστικό πετρελαιοκίνητο, κατάφορτο άπό
πολεμικό ύλικό, πού προοριζόταν γιά τούς άντάρτες τής
Πελοποννήσου.
Στό τέλος τοϋ χρόνου 11.000 στρατός (ή 9η Μεραρχία,
ΛΟΚ κ.ά.) ανάλαβε τήν έπιχείρηση εκκαθαρίσεως τής
Πελοποννήσου άπό τούς 4.000 άντάρτες, πού δρούσαν έκεΐ.
Ή έπιχείρηση τελείωσε τόν 'Απρίλιο τοΰ επόμενου χρόνου.
Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς
1. Ε. Αβέρωφ, σελ, 328.
2. «'Εξόρμηση», 1-8-1948.
3. «Δημοκρατικός Στρατός», τεϋχος 2/1949.
4. Πολεμική 'Αρετή, σελ. 663.
5. Γ. Δαφνής, σελ. 225.
6. Βλέπε: Ν. Ροβίτσας, «Τό ΰεύτερο παιδομάζωμα», ϊκδοση Σιδέρη.
7. SUPPLEMENT No. 8 (A/574), σελ. 19-20.
8. Γ. Μανοϋκας, «Παιδομάζωμα», Εκδοση β', "Αθήναι 1969,σελ. 22-23.
9. 'Εφημ. «"Ακρόπολις», 15.6.1948.
10. SUPPLEMENT No. 8 (Α/574), σελ. 31.
Π. Ε. ' Αβέρωφ-Τοσίτσα, «Φωτιά και Τσεκούρι»,έκδ. «'Εστία», 'Αθήνα (976 3.
σελ. 326-327.
12. SUPPLEMENT, No 8 (Α/574), σ. 19.
13. Keesing's contemporary Archives, Decembei 4-11 σελ. 9669, Ligue de
Societe& de la Croix-Rouge: Conseil de gouvcmcus XXIE Sresion-Monte-Carlo
1950, Geneve (Suisse), σελ. 94.
14. Keesing's Contemporary Archives. April 1-8, 1950, σελ. 10624.
15. Γ. Μανοΰκα, «Παιδομάζωμα», εκδ. Β', 'Αθήναι 1969, σελ. 2627.
16. Γ. Μανοΰκα, «Παιδομάζωμα», ίκδ. Β', 'Αθήναι 1969. σελ. 5. Ι7.'Ομιλία του
στή Γερουσία τών Η.Π.Α. 27-2-1950.
18. 'Ελληνική 'Ανταρσία (βλ. Γ. Μανοΰκα; Παιδομάζωμα
εκδ. Β', 'Αθήναι 1969. σελ. 48).

10 — 163 —
19. 'Εφημ. Independence.
20. Πολεμική "Αρετή, σελ. 693.
21. Γ. Δάφνης, σελ, 320.
22. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 320.
23. Γ. Δαφνής, σελ. 223-224.
24. «Πολεμική 'Αρετή-, σελ712.
25. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 406-407.
26. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 407.
27 Κ Βοβολίνης, σελ. 288. 130. 331. 343, 294. 318. 28. Ε.
"Αβέρωφ, σελ. 349.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε'

1949

Ι.'Η αποφασιστική αναμέτρηση

"Αν τό 1948 δημιούργησε κρίσιμη κατάσταση μέ αμφίρροπα

άποτελέσματα, τό 1949, καί μάλιστα τό καλοκαίρι του, είναι ή
έποχή πού οί δυό άντίπαλοι έχοντας συνεγείρει δλες τους τίς
δυνάμεις, έρχονται σέ μιά άποφασιστική σύγκρουση, σ' εναν
ύπέρ πάντων άγώνα, πού θ1 Αποδείκνυε τό νικητή καί θά
όδηγοΰσε, όπως παρατηρήθηκε, στή «λύση τοϋ δράματος».
' Από τή μιά πλευρά τό Κ ρ ά τ ο ς παίρνει πλέον τά τελευταία
άποφασιστικά του μέτρα γιά νά Εξουδετερώσει σέ μιά
τελευταία ίσως ευκαιρία τόν αντίπαλο. Γι' αύτό, καθώς θά
δειχθεί πιο κάτω, σφυρηλατεί πιό πολύ τήν ένότητά του πού
Επισφραγίζεται μέ τό σχηματισμό Κυβερνήσεως 'Εθνικής
Σωτηρίας στηριγμένης σέ ευρύτερη λαϊκή βάση καί
άναλαμβάνει τή μεγάλη έξόρμηση μέ αρχιστράτηγο τόν Άλεξ.
Παπάγο.
Ο ι κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ έ ς συγκεντρώνουν κι αύτοί όλες τους
τις δυνάμεις καί προσπαθούν νά κρατήσουν τά ορεινά οχυρά
τους. Παρά τήν βοήθεια τών γειτονικών κομμουνιστικών
χωρών καί τήν χωρίς προηγούμενο διπλωματική υποστήριξη
άπό τή Σοβιετική "Ενωση, βρίσκονται σέ μειονεκτική θέση. Τό
γεγονός πώς τό 1948 δε μπόρεσαν νά πετύχουν τά θεαματικό
Αποτέλεσμα πού περίμεναν, δημιούργησε Εσωτερική κρίση μέ

— 164—
συνέπεια τήν Αντικατάσταση τοδ Μάρκου Βαφειάδη και άλλες
κομματικές μεταβολές. Δυσμενή Επίπτωση τούς τελευταίους
μήνες είχε καί ή στάση του Τίτο, πού έπαψε τόν ανεφοδιασμό
τών άνταρτών καί εκλεισε τά σύνορα τής χώρας του μέ τήν
'Ελλάδα.
Οί δραματικές καί πολύνεκρες μάχες στό Γράμμο καί στό Βίτσι,
έκριναν τόν πόλεμο. Τό Κ,Κ.Ε. βγήκε νικημένο στρατιωτικά
καί ήθικά.

2. Ή Εσωτερική πολιτική κατάσταση

Τά πολεμικά άποτελέσματα 1948 δημιούργησαν μεγάλο

σκεπτικισμό στούς κυβερνήτες. "Εβλεπαν πώς, παρά τίς
στρατιωτικές Επιτυχίες, τό Κράτος δέν εΐχε μπορέσει έπΐ
δυόμισι χρόνια νά εξουδετερώσει τοΰς άντάρτες τοΰ Κ.Κ.Ε.
"Επιβαλλόταν λοιπόν ή λήψη σοβαρών αποφάσεων.
Π ρ ώ τ η άπ αύτές ήταν ή διεύρυνση τής λαϊκής βάσεως τής
Κυβερνήσεως. Αύτό θά βοηθούσε καϊ δ ι π λ ω μ α τ ι κ ά καί
ή θ ι κ ά τό λαό μας. Διπλωματικά εδειχνε σ' όλο τόν κόσμο
πώς δέν υπήρχε μιά δήθεν «μοναρχοφασιστική κυβέρνηση, πού
καταδίωκε τούς Αντιπάλους της γιά πολιτικά φρονήματα.
Αντίθετα, τόν πόλεμο Εκανε στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α
μιά μ ι κ ρ ή μ ε ι ο ψ η φ ί α , πού μέ ξένη υλική καί ήθική
βοήθεια, καί Αντίθετα μέ τή συντριπτική πλειοψηφία τοϋ λαού
τής 'Ελλάδος Επιχειρούσε νά καταλάβει βίαια τήν Εξουσία.
"Ελεγε χαρακτηριστικά γιά τήν πίστη τών κυβερνώντων στά
δημοκρατικά ιδεώδη στή Βουλή τών 'Ελλήνων στις 3
Φεβρουαρίου 1949 ό τότε υπουργός 'Εθνικής 'Αμύνης καί
αναμφισβήτητος δημοκράτης όπως έδειξε άλλωστε και ή
μετέπειτα πολιτεία του Παναγιώτης Κανελλόπουλος:
«Δηλώ άπό τοϋ έπισήμου τούτου βήματος ότι οί μετέχοντες
τής 'Ελληνικής Κυβερνήσεως έχουν στερεάν καί άκλόνητον
πίστιν πρός τούς δημοκρατικούς καί κοινοβουλευτικούς
θεσμούς καϊ ότι είναι Αποφασισμένοι αύτήν ταύτην τήν
δημοκρατικότητα τών θεσμών νά υψώσουν ώς σημαίαν

10 — 165 —
 κατά τοΰ κομμουνισμού. Θά συνεχίσωμεν τόν άγώνα κατά
τοΰ κομμουνιστοσυμμοριτισμοΰ μέχρι τής νίκης, έν όνόματι
τών δημοκρατικών ιδεωδών».1
ι
Ή θ ι κ ά ή διεύρυνση τής κυβερνήσεως βοηθοΰσε, γιατϊ
έξύψωνε τό ήθικό λαοϋ καϊ στρατοΰ. "Ετσι, στις 20 Ιανουαρίου
1949 σχηματιζόταν Κυβέρνηση 'Εθνικής Σωτηρίας πάλι μέ τόν
Θεμιστοκλή Σοφούλη καϊ Αντιπρόεδρο τόν Άλεξ. Διομήδη. Ή
νέα κυβέρνηση άπολάμβανεν τήν εμπιστοσύνη τής
συντριπτικής πλειοψηφίας τοΰ κοινοβουλίου καϊ μάλιστα τών
δημοκρατικών κομμάτων. Τήν καταψήφισε μονάχα ή "Ακρα
Δεξιά. "Οταν στις 24 'Ιουνίου 1949 πέθανε ό γηραιός πρω-
θυπουργός, ή κυβέρνηση συνέχισε άρραγής τό νικηφόρο έργο
της, μέ πρωθυπουργό τώρα τόν Άλεξ. Διομήδη.

β ) Δ ε ύ τ ε ρ η σημαντική Απόφαση πού συνέβαλε στήν

Αποτελεσματική Αντιμετώπιση τοΰ κινδύνου ήταν ή Ανάθεση
τής Αρχιστρατηγίας στον Αλέξανδρο Παπάγο, τό στρατηγό πού
οδήγησε στή νίκη τής Αλβανίας τό 1940-41. 'Ενωμένος,
όμόψυχος καί αποφασισμένος γιά κάθε θυσία ό στρατός
ρίχτηκε στον άγώνα.
3. Τό στρατηγικό σχέδιο

Ό 'Αλέξανδρος Παπάγος, έχοντας απόλυτη δικαιοδοσία καϊ

ελευθερία κινήσεων ώς πρός τό στρατιωτικό τομέα, άφοϋ
όρισε άρχηγό τοϋ Γ.Ε.Σ. τό στρατηγό Γ. Κοσμά, έθεσε σ'
εφαρμογή τή λεγόμενη τακτική «τών κλοιών και
Εγκλωβισμών».2 Καταδίωξε ό στρατός άδιάκοπα καί χωρίς
άνάπαύλα, ήμέρα καί νύχτα, τούς άντάρτες σέ όλο τό πλάτος
καί βάθος. 'Εντάθηκε καί στις 3 Μαρτίου 1949 ολοκληρώθηκε
ή έκκαθάριση τής Πελοποννήσου, πού είχε ήδη αρχίσει ή 9η
Μεραρχία άπό τις 12 Δεκεμβρίου τοϋ προηγούμενου χρόνου.
Οί Εκκαθαρίσεις συνεχίστηκαν προοδευτικά καί στή Στερεά
Ελλάδα (1 Μαΐου 19 Ιουνίου), μέ συνέπεια οί άντάρτες ν'
άναγκαστοΰν τελικά νά συμπτυχτούν στά ορεινά όχυρά τους

10 — 166 —
στό Γράμμο καί τό Βίτσι. Έναντίον τους έκεΐ Εφαρμόστηκε τό
σχέδιο «Πυρσός» πού Επέφερε τήν Εξουδετέρωσή τους.

4. Ή κρίση στό αντίπαλο στρατόπεδο

Ή μή εύνοϊκή γιά τούς κομμουνιστές Εκβαση τοϋ

άνταρτοπόλεμου τό 1948, τούς δημιούργησε πολλά
προβλήματα. Κατάλαβαν πώς ό χρόνος πια δούλευε έναντίον
τους. Χαρακτηριστικό είναι τό περιεχόμενο τής άκόφασης τής
5ης "Ολομέλειας τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε., πού συνήλθε στις 30
καί 31 'Ιανουαρίου 1949, στό Γράμμο. Έκεΐ, ανάμεσα στά
άλλα, Αναφέρονταν καί τά έξης γενικά «καθήκοντα»:
12. Στον τομέα τής άνάπτυξης καί τής βελτίωσης τοΰ ΔΣΕ,
τά καθήκοντα πού μπαίνουν μπροστά μας είναι:
α) Νά Εξασφαλίσουμε κατά περιοχή, Μεραρχία
καί Γενικό 'Αρχηγείο, τίς έφεδρεΐες πού προβλέπει τό σχέδιό
μας. 'Οποιαδήποτε καθυστέρηση στό σημείο αύτό θάχει τίς
συνέπειες πού είχε και στό 1948. ' Η αξία τού κάθε πολιτικού
καί στρατιωτικού ήγέτη καί του κάθε στελέχους μας θά κριθεί
μέ βάση τήν άνταπόκρισή του στό κύριο αύτό καθήκον,
β) Νά Ανεβάζουμε τήν ήθικοπολιτική στάθμη τοΰ ΔΣΕ
βελτιώνοντας διαρκώς τούς δεσμούς του μέ τό λαό καϊ
ξεριζώνοντας κάθε ύπερβασία σέ βάρος του. Πρέπει νά
χτυπήσουμε κατακέφαλα τό πλιάτσικο πού άτιμάζει τό μαχητή
πού τό κάνει. Πρέπει νά χτυπήσουμε κάθε εξίσωση μεγαλοβιο-
μήχανου καί έπαγγελματοβιοτέχνη όταν κάνουμε κατασχέσεις
στις πόλεις. Τήν περιουσία τοΰ έπαγγελματία καί βιοτέχνη δέν
επιτρέπεται νά τή θίγουμε σέ καμιά περίπτωση. 'Απ' τά λαϊκά
αϋτά στρώματα πρέπει νά εισπράττουμε μόνον τήν έθνική
εισφορά. Πρέπει στις πόλεις νά άποφεύγουμε τίς άσκοπες
καταστροφές. Τά καθήκοντα αύτά πέφτουν κυρίως στούς ΠΕ.
Ό θεσμός αύτός πέτυχε, δικαιώθηκε άπ' τή ζωή καϊ πρέπει νά
τόν στερεώσουμε παραπέρα.
γ) 'Αδιάκοπη, συστηματική, έπίμονη πολιτικοστρατιωτική
βελτίωση τών στελεχών καί τοΰ στρατοΰ μας. Κατάχτηση τής

10 — 167 —
σταλινικής πολεμικής έπιστήμης. Συνεχής πολιτικός
συγχρονισμός, σωστός πάντοτε στρατηγικός προσανατολισμός
όλόκληρου τοΰ στρατού, ήγετών, στελεχών, μαχητών καί
μαχητριών. 'Αποφασιστική βελτίωση στον τομέα τής ταχτικής
όπου ύπάρχουν σήμερα οί κύριες άδυναμίες μας, όπως έδειξαν
οΐ επιχειρήσεις στήν "Εδεσσα, Σοφάδες, Μπίκοβικ. Πρέπει νά
μάθουμε νά Εξασφαλίζουμε τήν άπαραίτητη υπεροχή
δυνάμεων καϊ τήν Αναγκαία συγκέντρωση πυρός, όπου κάθε
φορά τή χρειαζόμαστε γιά νά πετυχαίνουμε τούς
Αντικειμενικούς μας σκοπούς. Πρέπει νά μάθουμε νά
παίρνουμε μά καϊ νά κρατάμε τις πόλεις. Οί μάχες στή Νάουσα
καί στό Καρπενήσι δεΐςαν καθαρά ότι οί σκοποί μας αύτοϊ είναι
πραγματοποιήσιμοι, φτάνει εμείς νά ξεπεράσουμε αποφασι-
στικά τίς Αδυναμίες πού δείξαμε στις μάχες τής Έδεσσας,
Άρδέας! Σοφάδων, κλπ. στόν τομέα τής όργάνωσης και
διεύθυνσης τών Επιχειρήσεων, δ) ΝΑ εξασφαλίσουμε τόν
Απαραίτητο εφοδιασμό τοϋ ΔΣΕ σέ όλα τΑ είδη καί ύλικά. Νά
τοΰ Εξασφαλίσουμε τήν Αναγκαία δύναμη πυρός.
ε) Νά στερεώσουμε τήν πειθαρχία. Νά Εξασφαλίσουμε τήν
Απόλυτη Εκτέλεση τής διαταγής. Νά Αποκλείσουμε
οποιοδήποτε τραμπουκισμό άπ' τά πάνω πρός τά κάτω. Νά
στερεώσουμε καί ξαπλώσουμε τήν Εσωτερική δημοκρατική
ζωή στό ΔΣΕ μέ βάση τή δημοκρατική συνέλευση, όπου ό κάθε
μαχητής καί μαχήτρια θά μπορεί νά Αναπτύσσει τήν άνώτερη
πρωτοβουλία γιά τό καλό τοϋ ΔΣΕ καί νά κριτικάρει και
διορθώνει όλα όσα Εμποδίζουν τή βελτίωση καί άνάπτυξή
του.3
Ειδικότερα, τά σπουδαιότερα προβλήματα ήσαν α) ή
Ελάττωση τοϋ άριθμοΰ τών άνταρτών (ήδη πολλοί άπ' αύτούς
είχαν σκοτωθεί σέ πολύνεκρες μάχες τοϋ 1948 καϊ τών άρχών
τοΟ 1949, β) τό πεσμένο ήθικό τών άνταρτών, πού έβλεπαν ότι
ώς τώρα δέν κατάφεραν τίποτε καϊ ήδη κινδυνεύουν νά χάσουν
τόν άγώνα, καί γ) οί τεταμένες σχέσεις άνάμεσα στούς ήγέτες
τους.
Γιά νά καλύψει τίς Ανάγκες του σέ άντρες τό Κ.Κ.Ε.

10 — 168 —
συνέχισε τή στρατολογία νέων και γυναικών. 'Υπολογίζεται
οτι τό 1949 στρατολογήθηκαν βίαια 6.006 άντάρτες.4 'Ακόμα
μεταφέρθηκαν άπό τήν παιδόπολη «Φάτσανος» τής Ούγγαρίας
παιδιά τοΰ «παιδομαζώματος», ήλικίας 15-16 χρόνων καί
ρίχτηκαν στον πόλεμο. Άπ' αΰτά άλλα βρήκαν τό θάνατο κι
άλλα αιχμαλωτίστηκαν άπό τό στρατό.5 Σέ πρόσφατα
«Άπομνημονεύματά» του κι αύτός ό Αλβανός ήγέτης Έμβέρ
Χότζα παρατήρησε:
' Υποδείξαμε στούς "Ελληνες συντρόφους μας ότι ό
Αντάρτικος στρατός τους πρέπει κατά πρώτο λόγο νά
συνδεθεί με τόν λαό άπό τόν όποιο εχει Απομακρυνθεί. »6

Ό Γιουγκοσλάβος συγγραφέας Ντ. Κλιάκιτς, γράφει πώς σέ

άναφορά τοϋ υπαρχηγού τοϋ Μ. Βαφειάδη, Κικίτσα, πού έχει
στή διάθεσή του, αναφέρονται καί τά έξής σημαντικά:
Στις 15 'Ιανουαρίου, οί άντάρτες μπήκαν στήν Φλώρινα. Στις
πόλεις πού καταλάμβανε ό ΔΣΕ, οί πολιτικοί κομισάριοι
προσπαθούσαν νά στρατεύσουν άνδρες γιά νά συμπληρωθούν
οί μονάδες. Άλλά στήν Πελοπόννησο, στήν Θεσσαλία καί
στήν Ρούμελη, ή προσπάθεια αύτή δέν είχε Επιτυχία, ισως
έπειδή ό ΔΣΕ είχε μεγάλες άπώλειες, γεγονός πού έπιδροΰσε
στό ήθικό τοΰ πληθυσμοΰ. Οί νεοφώτιστοι καί άπειροι νεαροί
άντάρτες μαζικά σκοτώνονταν.7 Τό ήθικό τών Ανταρτών τό
Κ.Κ.Ε. προσπάθησε νά το έξυψώσει μέ επιθέσεις έναντίον
στρατιωτικών στόχων, χωριών καί πόλεων, καθώς καί μέ
μεγαλόστομες διακηρύξεις γιά δήθεν «Ανακωχή» (στά δικά
του βέβαια μέτρα). Στις 27 'Ιανουαρίου 1949 ό ραδιοφωνικός
σταθμός τής «Προσωρινής Δημοκρατικής
Κυβέρνησης Λεύτερης Ελλάδας» άπό τό Βελιγράδι
έξέπεμπε:
«Προτείνουμε:
1. Νά Αποχωρήσουν άπό τήν 'Ελλάδα άμέσως όλες οί
ξένες στρατιωτικές δυνάμεις, όλες οί ξένες Αποστολές,
νά σταματήση κάθε ξένη Ιμπεριαλιστική έπέμβαση στή
Χώρα μας, νά άκυρωθοϋν όλες οί συμβάσεις καί οί

10 — 169 —
 συμφωνίες πού θίγουν τήν ίσοτιμία καί Ανεξαρτησία τής
πατρίδας.
2. Νά γίνη άμέσως Ανακωχή. Οί Αντίπαλοι στρατοί θά
κρατήσουν τις θέσεις πού κατέχουν σήμερα.
3. Νά δοθή άμέσως γενική άμνηστία χωρίς κανένα
περιορισμό, νά Αποκατασταθούν άμέσως όλες οί
πολιτικές, συνδικαλιστικές καί λαϊκές ελευθερίες, νά
δοθή πραγματική ισοτιμία σέ όλες τίς έθνικές
μειονότητες.
4. Νά Αρχίσουν άμέσως διαπραγματεύσεις γιά νά
σχηματιστή Κυβέρνηση δεκτή καί άπό τά δύο μέρη. Ή
Κυβέρνηση αύτη νά έφαρμόση τή συμφωνία καϊ μέσα σέ
δύο μήνες νά κάνη ελεύθερες εκλογές, όπου ό λαός θά
άποφανθή τελεσίδικα καί κυριαρχικά γιά τό ποιός θέλει
νά τόν κυβερνήση καϊ πώς θέλει νά κυβερνηθή. Αύτές
είναι οί προτάσεις μας».8
Ή κυβερνητική Απάντηση δόθηκε, έμμεσα, μέ τίς
προγραμματικές δηλώσεις τής κυβέρνησης Σοφούλη στή
Βουλή στις 2 Φεβρουαρίου 1949:
«Ό εθνικός Αγων κατά τοϋ συμμοριτισμοϋ θά ένταθή είς
τό έπακρον, μέ τήν πεποίθησιν έπΐ τής τελικής νίκης, ήτις
ΘΑ έπαναφέρη τήν είρήνην, τήν γαλήνην καί τήν
όμόνοιαν μεταξύ τοΰ ' Ελληνικού Λαού».9
Οί Εσωτερικές διαμάχες γιά τό ποιος φταίει γιά τό ότι ό «ΔΣΕ»
δέν κατορθώνει νά κερδίσει τόν πόλεμο και οί άλλες
Αντιζηλίες, έφεραν τήν καθαίρεση τοΰ στρατηγού Μάρκου
Βαφειάδη καί τήν άνάληψη τής ήγεσίας άπό τόν Ν. Ζαχαριάδη
καϊ στή συνέχεια τό σχηματισμό «έλληνοβουλγαρικής
κυβέρνησης». Ειδικότερα, ήδη άπό τό Νοέμβριο τοΰ 1948, ό Ν.
Ζαχαριάδης είχε ούσιαστικά παραμερίσει τό Μάρκο και είχε
αύτός άναλάβει τή στρατιωτική ήγεσία τοΰ άντάρτικου. Ο ίδιος
κατεύθυνε καί τίς Επιχειρήσεις έναντίον τής Νάουσας, τοΰ
Καρπενησίου καϊ τής Φλώρινας. Η διαφορά Ανάμεσα στους
δύο κομμουνιστές ήταν πώς ό Ζαχαριάδης πίστευε στή νίκη τών
άνταρτών μέ «τακτικές» μάχες, ένώ ό Μάρκος Βαφειάδης πώς

10 — 170 —
οί δυνατότητες τών άνταρτών ήταν μόνο ή διενέργεια
«παρτιζάνικων» επιδρομών. Νίκη μέ «τακτικό» Ανταρτικό
στρατό καϊ κατάληψη τής έξουσίας μπορούσε νά γίνει μόνο μέ
τή στρατιωτική Ενίσχυση τών κομμουνιστικών χωρών. Κατά τά
Επίσημα Αρχεία τοΰ Φόρεϊν "Οφις, πού δημοσιεύονται
τελευταία, «ή διαμάχη άντανακλά Επίσης τήν βαθιά διαφωνία
μεταξύ τών Εκπαιδευμένων στή Μόσχα κομμουνιστών κι
αύτών πού δεν είναι διατεθειμένοι νά θυσιάσουν τά Ελληνικά
Εθνικά συμφέροντα στό βωμό τών σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν
σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν . Ή διαφωνούσα ομάδα μπορεί έτσι νά
θεωρηθεί σάν εχθρική κομμουνιστική α'ίρεση, ΤιτοΙκοϋ
τύπου».10
Άλλ' ή γνώμη τοΰ Βαφειάδη ό Έμβερ Χότζα τόν χαρακτηρίζει
«καλό κομμουνιστή καί ικανό διοικητή»" δέν Επικράτησε. Ό
Ζαχαριάδης ήταν ισχυρότερος. Ή Επίσημη Απόφαση για τήν
Αντικατάσταση τοΰ Μάρκου πάρθηκε άπό τή 5η "Ολομέλεια
τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε. στις 31 'Ιανουαρίου 1949 και επίσημα
ανακοινώθηκε άπό τόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τής «Προσωρινής
Κυβέρνησης» στις 4 Φεβρουαρίου 1949. Νά τό σχετικό
κείμενο, όπου μάλιστα υποκριτικά γίνεται λόγος γιά «βαριά
άρρώστια, τών άπομακρυνομένων:
«Ή Πέμπτη 'Ολομέλεια τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε., παίρνοντας ύπ
όψη της ότι πολλούς μήνες οί σύντροφοι Χρύσα Χατζή
βασιλείου καϊ Μάρκος Βαφειάδης ήταν βαριά άρρωστοι καί
δέν μποροΰσαν ν1 άνταποκριθοΰν στά καθήκοντα πού τούς
είχε άναθέσει ή Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε., Αποφάσισε ομόφωνα νά
τούς άπαλλάξη άπό κάθε κομματική δουλειά.
«Λεύτερη 'Ελλάδα, Γράμμος, 31 Γενάρη 1949».la 'Ακόμα, μετά
τρεις ήμερες, κατηγόρησε ώς «όπορτουνιστές» (καιροσκόπους)
καί Απομάκρυνε έξι άπό τούς σπουδαιότερους άρχηγούς τών
άνταρτών, όπως τόν Κικίτσα, τό Γιαννούλη κ.ά. Μάλιστα ή
Απόφαση τής 'Ολομέλειας Ανάφερε καί τΑ Ακόλουθα, πού
δείχνουν σέ ποιο σημείο είχαν φτάσει οί ενδοκομματικές έριδες
στήν Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε.

10 — 171 —
 «Βασικός έχθρός καί κίνδυνος μέσα στό Κ.Κ.Ε. στά 1948
στάθηκε ό όπορτουνισμός. Λίπλα στις δεξιές καί
όπορτουνιστικές θεωρίες ότι ό μσναρχοφασισμός
κατόρθωσε νά πετύχει μιά σχετική πολιτικοστρατιωτική
σταθεροποίηση, καί ότι κατά συνέπεια ό άγώνας μας δέν
έχει προοπτική και πρέπει νά περιοριστούμε σέ παρτιζάνικη
δράση ώσότου μάς σώσει μιά «ένοπλη βοήθεια άπ έξω»,
θεωρίες πού δείχνουν σπάσιμο Απέναντι στις δυσκολίες καί
συνθηκολόγηση μπροστά στόν εχθρό, έχουμε άπό Ανώτατα
κομματικά στελέχη εκδηλώσεις οπορτουνισμού στήν
πράξη, Εκδηλώσεις κάμψης καί λιποψυχίας μπροστά στά
προβλήματα τής ένοπλης πάλης, καθώς επίσης άπό άλλα
άνώτατα στελέχη προσπάθεια νά ξεπεραστούν οί δυσκολίες
μέ τραμπουκισμούς καί σακαρακίστικες μέθοδες, πράγμα
πού φέρνει σέ άντιθέσεις μέ τό λαό καί γίνεται στοιχείο
ελάττωσης τής μαχητικής άπόδοσης καί επίδοσης τοΰ ΔΣΕ
(...)
Τά ήγετικά στελέχη επηρεάστηκαν καί υπέκυψαν σέ ξένες
μικροαστικές καί Αντιδραστικές επιρροές, πού μεταφέρουν
στό κόμμα τήν ιδεολογία τής υποταγής στον έχθρό καί
όδηγοϋν κατ' εύθείαν στήν προδοσία. Τό κόμμα χτύπησε
Αποφασιστικά τό συνθηκολόγο όπορτουνισμό μέσα στις
γραμμές του καί ή δίχως κανένα συμβιβασμό έξοντωτική
πάλη ενάντια στις πανικόβλητες όπορτουνιστικές
Εκδηλώσεις άποτελεί Αποφασιστικό παράγοντα γιά τή νίκη.
Ή 4η ολομέλεια ύπόδειξε, σάν ενα σταθερό παράγοντα γιά
νά ξαναβροΰν τά στελέχη μας πού παραστράτησαν άπ' τό
σωστό δρόμο τή στενή σύνδεση μέ τή βάση, τήν υπερνίκηση
τής άπομάκρυνσης, τής Απόστασης Απ' τή βάση».13

Τήν προεδρία τής «Κυβέρνησης» Ανάλαβε ό I. ' Ιωαννίδης, πού

άπό πολλούς κομμουνιστές θεωρείται ώς ό «κακός δαίμονας
τοΰ Κ.Κ.Ε.»14 και ώς «υπεύθυνος γιά τίς σφαγές χιλιάδων
όμήρων τοΰ Δεκεμβριανού κινήματος στήν περιοχή τής Ατ-
τικής."

10 — 172 —
Τόν διαδέχτηκε κατόπιν ό ίδιος ό Ζαχαριάδης, ΑλλΑ κι αύτός
τήν Εγκατάλειψε γιά νά τήν Αναλάβει, άνάμεσα στις 30
Μαρτίου μέ 5 'Απριλίου 1949 ό Δ. Παρτσαλίδης. Ό Ζαχαριάδης
διατήρησε τά καθήκοντα τοΰ Γεν. Γραμματέα τοΰ Κ.Κ.Ε. καί
τοϋ Προέδρου τοΰ Πολεμικοΰ Συμβουλίου. Γιά τήν
«κυβέρνηση» αυτή, παρατηρεί ό Ε. 'Αβέρωφ:
«Τό Εκπληκτικό όμως ήταν άλλο; τρεις Βούλγαροι
κατελάμβαναν θέσεις πρώτης γραμμής: ό Πάσκαλ
Μιτρόφσκυ, Πρόεδρος τοΰ ΝΟΦ (δηλαδή, τοΰ
«Σλαβομακεδονικοΰ Μετώπου 'Εθνικής
'Απελευθερώσεως»), άναλάμβανε τό 'Υπουργείο
'Επισιτισμού, ό Στάβρο Γκότσειρ, τοΰ ΝΟΦ, όριζόταν
Διευθυντής Μειονοτήτων στό 'Υπουργείο 'Εσωτερικών καί
ό Βαββέλη Κότσιεφ γινόταν τακτικό μέλος τοΰ 'Ανωτάτου
Πολεμικού Συμβουλίου»."1

Φυσικά, ή υποστήριξη αυτή δέν ήταν χωρίς άνταλλάγματα.

Καθώς θά δοΰμε σέ άλλο κεφάλαιο, ήδη ή 5η 'Ολομέλεια
υποστήριξε τή δημιουργία μιας «Ανεξάρτητης Μακεδονίας».
Αύτό -έθνικό ξεπούλημα, βέβαια κάθε άλλο παρά μπορούσε νά
εξυψώσει τό Κ.Κ.Ε. στό εσωτερικό τής χώρας. 'Αντίθετα,
άνοιγε τά μάτια καί τών άφελών ακόμα...

"Ολη αύτή ή κατάσταση έκανε άκόμα πιο βαριά τήν

ατμόσφαιρα στήν ήγεσία τοΰ Κ.Κ.Ε. Χαρακτηριστικές είναι οί
μετριοπαθείς προτάσεις τής «Προσωρινής Κυβέρνησης», πού
έγιναν στις 30 Μαΐου 1949 καί πού ζητούσαν διεξαγωγή
έκλογών ύπό τόν έλεγχο τοϋ Ο.Η.Ε. Ή ελληνική κυβέρνηση
θεωρούσε όμως ώς Απαραίτητη προϋπόθεση τήν κατάθεση
τών όπλων άπό τούς άντάρτες.

Τά πράγματα γιά τόν Ζαχαριάδη δυσκόλεψαν άκόμα

περισσότερο, όταν στις 10 'Ιουλίου 1949 ό Τίτο Ανακοίνωσε
πώς κλείνει τά έλληνογιουγκοσλαβικά σύνορα.
5. Οί έπιδρομές τών άνταρτών

10 — 173 —
Άπό τις έπιδρομές τών άνταρτών τοΰ 1949 άλλες είχαν
χαρακτήρα αντιπερισπασμού καϊ Ανακούφισης τών στόχων
πού δέχονταν επιθέσεις τοΰ στρατοΰ, άλλες Απέβλεπαν
Απλώς στήν τόνωση τοΰ ήθικοΰ τών Ανταρτών καϊ άλλες
σκόπευαν Αποφασιστικά στό νά πάρουν σημαντικές πόλεις
καί νά εγκατασταθούν έκεΐ. Γενικά, οί άντάρτες τό 1949
έκαναν: 250 επιθέσεις έναντίον στρατιωτικών τμημάτων, 278
έπιθέσεις έναντίον χωριών καί πόλεων, 121 άνατινάξεις
σιδηροδρομικών γραμμών, 67 ανατινάξεις σιδηροδρομικών
γεφυρών καϊ 53 άνατινάξεις οδικών γεφυρών.17 Άπό τϊς
έπιθέσεις αύτές οί πιό σημαντικές έγιναν μέσα στό διάστημα
Ινα μήνα: 11 ' Ιανουαρίου-11 Φεβρουαρίου 1949.

Σ τ ή Ν ά ο υ σ α

Στις 11 'Ιανουαρίου 1949 τέσσερις ταξιαρχίες έπετέθησαν

έναντίον τής πόλης, πού τήν υποστήριζαν 460 άντρες. Μετά
άπό γενναία άμυνα ή φρουρά Εξουδετερώθηκε γιά ν'
άκολουθήσουν πρωτοφανείς βιαιότητες έκ μέρους τών
Επιδρομέων. Στϊς τέσσερις ήμερες πού κράτησαν τήν πόλη
λεηλάτησαν καί πυρπόλησαν σπίτια, τράπεζες, δημόσια
κτίρια καί Εργοστάσια καϊ πήραν μαζί τους τρόφιμα καϊ
φαρμακευτικό υλικό. 'Επίσης Απήγαγαν 409 άντρες καϊ 210
γυναίκες, Ενώ λίγο πριν Εγκαταλείψουν τή Νάουσα σκό-
τωσαν στήν κεντρική πλατεία τό Δήμαρχο Νικόλαο
Θεοφίλου.16.
Σ τ ό Κ α ρ π ε ν ή σ ι

Τή νύχτα της 19 'Ιανουαρίου 1949 5.000 άντάρτες μέ

επικεφαλής τούς «ταξίαρχους» Γιώτη (Χ. Φλωράκη) και
Διαμαντή ( ................... ) έπετέθησαν έναντίον τοΰ Καρ-
πενησίου πού τό υποστήριζαν 1400 άντρες. Ή έπίθεση
άπέβλεπε στό νά δημιουργήσει αντιπερισπασμό καί ν'

10 — 174 —
άνακουφιστεΐ ή Πελοπόννησος άπό τις Εκκαθαριστικές
επιχειρήσεις τοΰ στρατοΰ. Ή φρουρά άντεξε ώς τό πρωί τής
21 'Ιανουαρίου, όποτε καί εξουδετερώθηκε. Κι εδώ
ακολούθησαν οί βιαιότητες τής Νάουσας. Άκόμα 1300
άντρες καί γυναίκες Επιστρατεύτηκαν στά βουνά. Οί
δυσμενείς καιρικές συνθήκες (βροχές, χιόνια), ή
ναρκοθέτηση τών όδών, ή ανατίναξη τών γεφυρών πού
συνέδεαν τήν περιοχή καί οί ενέδρες, καθυστέρησαν τήν
ανακατάληψη τής πόλεως άπό τό στρατό, μέ συνέπεια οί
άντάρτες νά μείνουν στό Καρπενήσι δεκαοχτώ ήμερες.
Ό Άλ. Παπάγος, πού μόλις είχε αναλάβει τήν άρχιστρατηγία
τών Ένοπλων Δυνάμεων τής χώρας, χωρίς νά μετακινήσει
στρατό άπό τήν Πελοπόννησο, παρά μονάχα τό στρατηγό Θ.
Τσακαλώτο — στον όποιο καί ανάθεσε τήν αρχηγία τοΰ Α'
Σώματος Στρατοΰ — Ενήργησε, παρά τήν κακοκαιρία,
αντεπίθεση στις 9 Φεβρουαρίου 1949, μέ συνέπεια μέσα σέ
τέσσερις ήμερες ν' άνακαταλάβει τήν πόλη καί τήν
περιοχή.1".

Σ τ ό Λ ε ω ν ί δ ι ο Κ υ ν ο υ ρ ί α ς

Στις 21 'Ιανουαρίου 1949 πολλές ομάδες άνταρτών

(συνολικά γύρω στούς 1000 άνδρες) έπέδραμαν έναντίον τοΰ
Λεωνιδίου καί άρπαξαν τρόφιμα καί άλλα χρειώδη. Δέ
χάρηκαν όμως γιά πολύ τό κατόρθωμά τους. Τήν άλλη μέρα
καταδιώχτηκαν άπό τις εθνικές δυνάμεις καϊ άφησαν 250
νεκρούς.20 Στήν έπιχείρηση τής σωτηρίας τής πόλης
συνέβαλε Αποφασιστικά καϊ τό πολεμικό ναυτικό μας μέ to
Ν.Α.219021.

Σ τ ή Σ τ ρ α τ ο ν ί κ η

Στις 10 Φεβρουαρίου 1949 άντάρτες έπιτέθηκαν έναντίον

τής κωμόπολης Στρατονίκη στό νομό Χαλκιδικής. Ή φρουρά
άμύνθηκε μέ έπιτυχία καϊ σ' αύτό συνέβαλε καϊ ό

10 — 175 —
αποτελεσματικός βομβαρδισμός τών κομμουνιστικών
θέσεων άπό τό Ναρκαλιευτικό (ΝΑ) 2Ι56.22

Σ τ ή Φ λ ώ ρ ι ν α

Τή νύχτα τής 11 πρός 12 Φεβρουαρίου 1949, ένα μόνο μήνα

μετά τό Καρπενήσι, πέντε ταξιαρχίες άνταρτών μέ λόχους
δολιοφθορέων, ιππικό, μπαζοόκας καϊ είκοσι πυροβόλα τών 75
και 105 χιλιοστών κτύπησαν τήν ακριτική Φλώρινα. Τήν
έπίθεση είχε σχεδιάσει ό Ιδιος ό Πρόεδρος τοΰ Πολεμικού
Συμβουλίου τοΰ «Δ.Σ.Ε.» Ν. Ζαχαριάδης, ό όποιος μάλιστα
τήν προόριζε καϊ γιά έδρα του. Ή εκτέλεση τής έπιχείρησης
ανατέθηκε στον καπετάν Γούσια, ένα άπό τούς
σπουδαιότερους καπετάνιους τού ΕΛΑΣ και θανάσιμο εχθρό
τού Μάρκου Βαφειάδη, πού στήν πολιτική του ζωή ήταν
«μπαλωματής». Τήν πόλη υποστήριζαν δύο μεραρχίες
στρατού ύπό τόν στρατηγό Νικόλαο Παπαδόπουλο ή Παππού.
Παρά τίς πρώτες τους επιτυχίες οί αντάρτες (τό πρωί τής 12
Φεβρουαρίου είχαν καταλάβει τρία προκεχωρημένα φυλάκια
πρός Β., δύο πρός Ν. καί είχαν
κάνει καϊ μερικές διεισδύσεις στήν πόλη), δέν μπόρεσαν νά
τήν καταλάβουν. Ό Παππούς μέ ισχυρή και σύγχρονη άπό
πολλά σημεία αντεπίθεση τοΰ στρατοΰ άνακατάλαβε στις 12
Φεβρουαρίου τά φυλάκια πού είχε χάσει καί ώς τό άπόγευμα
είχε αιχμαλωτίσει καϊ 200 άντάρτες άπό έκείνους πού είχαν
εισβάλει στήν πόλη. Νέα άντεπίθεση τών άνταρτών δέν
άλλαξε τήν κατάσταση υπέρ αύτών. 'Αντίθετα στρατιωτικές
ένισχύσεις πού κατέφτασαν, δράση τής άεροπορίας καί
ταυτόχρονες επιθέσεις άντιπερισπασμοΰ τοΰ στρατοΰ στό
Βίτσι, άνάγκασαν τούς άντάρτες ν' άποσυρθοΰν. "Αλλοι άπ
αύτούς κατάφυγαν στήν 'Αλβανία, άλλοι στή Γιουγκοσλαβία
καϊ άλλοι στό καταφύγιο τοϋ Γράμμου. Οί άπώλειές τους
ήσαν μεγάλες. Στή μάχη βρέθηκαν 783 νεκροί, ένώ 6
πραγματικός αριθμός πρέπει νά ανέβει στούς 1000. Άκόμα
ύπολογίζεται πώς είχαν 1.500 τραυματίες (πού τούς πήραν

14 — 176—
μαζί τους πέρα άπό ιά σύνορα), ένώ 350 αιχμαλωτίστηκαν.
Κρίνοντας τή μάχη στή Φλώρινα ό Ε. 'Αβέρωφ γράφει:
«Ή μαζική έπίθεση κατά πόλεων στοίχιζε άκριβά. ' Η
Φλώρινα επρόκειτο νά είναι ή τελευταία έπιχείρηση αΰτοΰ
τοϋ είδους. Οί οιωνοί δέν ήταν καλοί ώς πρός τή
στρατιωτική τέχνη τοϋ Ζαχαριάδη. Θά γίνονταν πολύ
χειρότεροι».^

Σ τ ό ν Γ ρ ά μ μ ο

Τόν Απρίλιο τοϋ 1949 μιά άριστα εκπαιδευμένη καί

εξοπλισμένη μέ νεότατο σοβιετικό πολεμικό μεραρχία
άνταρτών επετέθη κατά τοΰ Γράμμου Άπό ενα
παρατηρητήριο, μάλιστα, τών άνταρτών ό Γάλλος ποιητής
Πώλ Έλυάρ ζήτησε άπό τούς στρατιώτες μιλώντας άπό
διακόσια μενάφωνανά αυτομολήσουν πρός τούς άντάρτες,
χωρίς νά φοβηθούν χίποτε. Μά ή πρόσκληση δέν είχε
κανένα άποτέλεσμα. Οί άντάρτες κατόρθωσαν όμως ν'
ανακαταλάβουν σπουδαίες θέσεις στήν περιοχή, τίς όποιες
καϊ διατήρησαν γιά αρκετό καιρό.24

Στό Νέο Πετρίτσι καϊ τούς

Μεταξάδ ε ς

Τό Μάιο τοΰ 1949 οί άντάρτες έκαναν Επιτυχείς έπιδρομές

σέ κωμοπόλεις καί χωριά, πού βρίσκονταν κοντά στήν
έλληνοβουλγαρική μεθόριο. "Ετσι, στις 5 Μαΐου έπιτέθηκαν
στό Ν έ ο Π ε τ ρ ί τ σ ι καί στις 15 Μαΐου στους
Μεταξάδες.25

Σ τ ό Σ τ ρ α τ ώ ν ι ο

Στις 6 'Ιουνίου 1949, άντάρτες έπιτέθηκαν έναντίον τοΰ

Στρατωνίου τής 'Αρναίας Χαλκιδικής. Στήν επιτυχή
απόκρουση τών επιδρομέων, έκτός άπό τή φρουρά, συνέβαλε
καί τό Ν.Α. 2065.26

14 — 177—
6.'Εκτελέσεις Κληρικών

Ο κλήρος τής έπαρχίας ύπήρξε κι αΰτή τή χρονιά ό στόχος

τής εξοντωτικής μανίας τών κομμουνιστών. Πολλοί κληρικοί
συνελήφθησαν καϊ βασανίστηκαν, ένώ άρκετοί άπ" αυτούς
έκτελέστηκαν.
Νά δύο-τρεΐς περιπτώσεις:27
Στις 4 "Απριλίου 1949 Εκτελέστηκε ό Εφημέριος
τής Όξυάς Κονίτσης Χρήστος Ζούκης.
Στις 10 'Απριλίου 1949 σκοτώθηκε άπό νάρκη, πού είχε
τοποθετηθεί κάτω άπό τήν 'Αγία Τράπεζα ό ίερέας
'Αναστάσιος Καφαντάρης τής Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδας
καί Φαρσάλων. Στις 13 'Ιουνίου 1949 εκτελέστηκε ό ίερέας
Στέφανος Χατζηφωτιάδης ή Τρασανίδης, τής Μητροπόλεως
Σιδηροκάστρου.

7. Οί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις τοΰ στρατοΰ

'Αναφέρθηκε προηγουμένως ποιο ήταν τό στρατηγικό σχέδιο

τών κυβερνητικών δυνάμεων. Οί Εκκαθαριστικές
έπιχειρήσεις άρχισαν άπό τήν Πελοπόννησο. 'Εφαρμόστηκε
τό στρατιωτικό σχέδιο «Περιστερά» (άπό 12 Δεκεμβρίου
1948 ώς τίς 31 Μαρτίου 1949) καί ώς τίς άρχές 'Απριλίου
Εξουδετερώθηκε άπό τήν 9η Μεραρχία ή έκεΐ κομμουνιστική
ανταρσία. Οί αρχηγοί Εξοντώθηκαν, ένώ 2040 άντάρτες
βρήκαν τό θάνατο καί άλλοι 1799 λιποτάκτησαν πρός τίς
κυβερνητικές δυνάμεις ή αίχμαλωτίστηκαν. 'Εκκαθαριστικές
Επιχειρήσεις γίνονταν παράλληλα και στή Στερεά 'Ελλάδα
καί τή Θεσσαλία. Οί άντάρτικες δυνάμεις τοΰ Διαμαντή καί
τοΰ Γιώτη, μετά τήν ανακατάληψη τοΰ Καρπενησίου άπό τό
στρατό, καταδιώχτηκαν Επί σαράντα ήμερες εως ότου
Εφτασαν καϊ κρύφτηκαν στήν Πίνδο. Στις 6 Μαρτίου 1949
κοντά στήν Καρδίτσα Εξουδετερώθηκε όλόκληρο σχεδόν τό
ιππικό τών άνταρτών (250 νεκροί),28
Ή τελική όμως έκκαθάριση τής Κεντρικής 'Ελλάδας έγινε άπό
τό Α' Σώμα Στρατοΰ ί>πό τόν στρατηγό Τσακαλώτυ, Άπό τίς

— 178—
4 Μαΐου ώς τις 1 Αύγουστου 1949 Εφαρμόστηκε τό σχέδιο
«Πύραυλος», στό όποιο πήραν μέρος 50.000 στρατιώτες. Τό
«χτένισμα» αύτό στοίχισε στούς άντάρτες 1059 νεκρούς, 2558
αιχμαλώτους καί 1021 λιποτάκτες.29 Τό τίμημα ομως δέν ήταν
άσήμαντο καί γιά τίς έθνικές δυνάμεις. Μέσα σέ τρεις μήνες
(άπό τίς 20 Ιανουαρίου ώς τίς 20 ' Απριλίου 1949) οί νεκροί
καί οι τραυματίες έφτασαν σέ 4.332 αξιωματικούς καί
στρατιώτες.30 Οί άπώλειες τών άνταρτών σ αύτό τά διάστημα
(μαζί μέ έκεϊνες τής Πελοποννήσου) ήσαν τρομακτικές: 6.225
νεκροί καί 8.011 αιχμάλωτοι καί λιποτάκτες.3' Μνημονεύουμε
εδώ Ενδεικτικά καί τήν έκκαθάριση τής περιοχής
Σάμου-'Ικαρίας άπό τό στρατό καί τό Ν .Α. 2229 (10 Μαρτίου
1945).32 Γενικότερα, οί άπώλειες τών άνταρτών όλο τό 1949
(συμπεριλαμβανομένων καϊ Εκείνων τής συγκρούσεως στά
Γράμμο καί τό Βίτσι) ανήλθαν σέ 11.946 νεκρούς καί 8.681
αιχμαλώτους καί λιποτάκτες.33

8. Η τελική πάλη στό Γράμμο καί τό Βίτσι

'Αφού ξεκαθαρίστηκαν τά Εδάφη τής Πελοποννήσου, τής

Στερεάς 'Ελλάδος καί τής Θεσσαλίας, οί έθνικές δυνάμεις, σέ
μιά αμείλικτη καί χωρίς διακοπή καταδίωξη (γιά νά μή
προλάβουν «ν' ανασάνουν» οί αντίπαλοι) στράφηκαν
έναντίον ιών όχυρών τους καταφυγίων στό Γράμμο καί τό
Βίτσι.
"Ετσι, στίς άρχες "Ιουλίου 1949 ξεκαθαρίστηκε τό γειτονικό
Καϊμακτσαλάν, όπου βρίσκονταν 1.300 άντάρτες. Πάνω άπό
400 Εξοντώθηκαν, Ενώ οί υπόλοιποι κατάφυγαν στή
Γιουγκοσλαβία, όπου καϊ Αφοπλίστηκαν.
Άπό τις 2 ώς τις 30 Αύγουστου 1949 εφαρμόστηκε τό σχέδιο
«Πυρσός», σέ τρεις φάσεις. Στήν Α' φάση (2-8 Αύγουστου)
προβλεπόταν π αρ α π λ α ν η τ ι κ ή έ π ι χ ε ί ρ η σ η
κ α τ ά τ ο ύ Γ ρ ά μ μ ο υ . Σκοπός ήταν νά νομίσουν οί
κομμουνιστές ότι αύτός είναι ό κύριος στόχος τών
κυβερνητικών δυνάμεων καί ν άποσύρουν δυνάμεις άπό τό

10 — 179 —
 Βίτσι. Στή β' φάση (10-16 Αυγούστου) προβλεπόταν
Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις στό Β ί τ σ ι καί στήν Γ' φάση
(24-30 Αύγούστου) επιχειρήσεις στό Γ ρ ά μ μ ο . Ή
εφαρμογή τοΰ σχεδίου άνατέθηκε στήν Α' Στρατιά ΰπό τόν
άντιστράτηγο Κ. Βεντήρη. (Α' Σώμα: Τσακαλώτος, Β' Σώμα:
Μανιδάκης, Γ' Σώμα: Γρηγορόπουλος), μέ πλήρη Εξοπλισμό
καϊ αεροπορική κάλυψη. Οί άντάρτες στό Γράμμο καί στό
Βίτσι είχαν πάνω άπό 12 χιλιάδες άντρες. Οί πιθανότεροι
άριθμοί είναι: 7.000 στό Βίτσι, 5.000 στό Γράμμο, ένώ κοντά
βρίσκονταν (μέσα στά Αλβανικά σύνορα όμως)34 Εφεδρείες
άπό 2.500 θεραπευμένους τραυματίες. Είχαν στή διάθεσή
τους σύγχρονο οπλισμό Από όλμους καί αντιαρματικά (Α/Α)
καί Αντιαρματικά (Α/Τ) πυροβόλα. Τό πολεμικό συμβούλιο
τοΰ «Δ.Σ.Ε.», Ασφαλισμένο Εκείνο στήν Αλβανία, μολονότι
έβλεπε τήν τρομερή θύελλα νά ξεσπάει κατεπάνω τών
άνταρτών, απαιτούσε άπό τούς δύστυχους μαχητές του
«άμυνα Επί τόπου, χωρίς τήν παραμικρή ιδέα εγκαταλείψεως
θέσεως». Μάλιστα ό "Εμβέρ Χότζα στά «Απομνημονεύματα
του» αναφέρει τό συλλογισμό τους: «"Οπως καί νά έχουν τά
πράγματα, ό Δημοκρατικός Στρατός 'Ελλάδας βαδίζοντας άπό
ήττα σέ ήττα υποχρεώθηκε νά υποχωρήσει καί νά πάρει
θέση στήν περιοχή τοϋ Βίτσι και τοϋ Γράμμου (...)
Σκεφτόντουσαν: «Τό Βίτσι είναι κατά τόν καλύτερο τρόπο
όχυρωμένο και άπόρθητο, άν ό Εχθρός μας επιτεθεί έδώ, θά
ύπογράψει τή θανατική του καταδίκη. Τό Βίτσι θά γίνει ό
τάφος τοΰ μοναρχοφασισμοϋ. Καί όμως ό Εχθρός
υποχρεώθηκε νά Εξαπολύσει αύτή τήν έπίθεση γιατί δέν είχε
άλλη διέξοδο, είναι στό χείλος τής άβύσσου (...) Παρ' όλα αύτά
λίγο πριν τήν τελευταία έπίθεση τοΰ έχθροϋ πληροφορήσαμε
τούς "Ελληνες συντρόφους ότι ή έφοδος θά Ελάμβανε χώρα
στις 10 Αυγούστου στό Βίτσι καί όχι στό Γράμμο. Αύτή ή
πληροφορία Επέτρεπε στούς "Ελληνες συντρόφους νά μήν
«πιαστούν στόν ϋπνο». Μά άκόμα καί μετά άπό αύτό,
Εξακολουθούσαν νά πιστεύουν ότι τό καίριο κτύπημα θά
δινόταν στό Γράμμο. Κατά τή γνώμη τους, είτε ό Εχθρός

— 180—
 κτύπαγε στό Βίτσι, ειτε στό Γράμμο, ήταν τό ίδιο. Σκεφτό-
ντουσαν: «Αύτό δέν άλλάζει τίποτα γιά μάς. "Εχουμε πάρει
όλα τά άναγκαϊα μέτρα τόσο γιά τό Βίτσι όσο καί γιά τό
Γράμμο. Τό Βίτσι είναι άπόρθητο, όχυρωμένο στόν υπέρτατο
βαθμό, όλες οί γραμμές άπ όπου ό Εχθρός μπορούσε νά διαβεί
είχαν γίνει άδιάβατες. Ό εχθρός δέν είναι σέ θέση νά μεταφέρει
τούς βαριούς οπλισμούς του άπ αύτή τή ζώνη, ή νίκη θά μάς
άνήκει».35 Μέ τήν Επιχείρηση «Πυρσός Α'» καταλήφθηκαν τά
οχυρά σημεία 1425 καί 1356. "Εμειναν Εκτός μάχης 583
Αξιωματικοί καί στρατιώτες. Ή Επιχείρηση «Πυρσός Β'» στό
Βίτσι (πού είχε έκταση 300 τετραγωνικά χιλιόμετρα) άρχισε
στις 10 Αύγούστου, ένώ μαίνονταν άκόμα στό Γράμμο. Μέ
Επιθέσεις άπό πολλά σημεία, μετά άπό σκληρές καί
πολύνεκρες μάχες στήν Τσούκα καϊ τό Λέσιτς, Εξου-
δετερώθηκε ή άντίσταση τών ανταρτών πού τό υποστήριζαν.
"Αξίζει νά σημειωθεί πώς μέ τό μέρος τών άνταρτών
πολέμησε καϊ Ενας λόχος 'Αλβανών (βρέθηκαν 20 νεκροί
'Αλβανοί στρατιώτες). Πολλοί άπό τούς άντάρτες βρήκαν τό
θάνατο (J182 νεκροί καί άλλοι τόσοι τραυματίες), ένώ
μεγάλος άριθμός τους κατάφυγε στήν 'Αλβανία. Στά χέρια τών
έθνικών δυνάμεων περιήλθε βαρύ πολεμικό ύλικό. Ή νίκη στό
Βίτσι ουσιαστικά εκρινε τήν Εκβαση τοϋ άνταρτοπόλεμου.
Μέ τήν έπιχείρηση «Πυρσός Γ'» στό Γράμμο όπου πάλι χωρίς
νά υπολογίζει τό αιμα τών άνταρτών, ό Ζαχαριάδης με τό
«Πολεμικό του Συμβούλιο άπό τό 'Αλβανικό έδαφος, πρόβαλε
μάταιη κι αδικαιολόγητη άντίσταση καταλήφθηκαν οί όχυρές
θέσεις Κόντρα, Πολίγκα, Μανόπυλο, Σλήμνιτσα, Καλύβια,
Κατσαρά, Τσάρνο, Ότόριτσι, Γκάση κ.ά., πού, σέ μιά
Απεγνωσμένη προσπάθεια ύποστήριξαν 5.0Θ0 άντάρτες πού
είχαν συρρεύσει άπό όλα τά γειτονικά μέρη.
Ό απολογισμός γιά τούς άντάρτες ήταν αύτόχρημα τρομερός:
992 νεκροί, 1.000 αιχμάλωτοι καί λιποτάκτες, 1.500
τραυματίες. Ό στρατός είχε 1795 άντρες έκτος μάχης. Γράφει
σχετικά μέ τίς μάχες αύτές ό Έμβέμ Χότζα:

10 — 181 —
 «Ό Νίκος Ζαχαριάδης μοϋ έδήλωσε ότι τό Βίτσι έπεσε άπό
λάθος ένός συγκεκριμένου διοικητή». Αύτός δέν διέθεσε τό
τάγμα του στόν τομέα τοϋ μετώπου πού τοϋ ήταν
ύποδεδειγμένο καί αύτός ό 'ίδιος δέν βρέθηκε στό πεδίο τών
μαχών. Ήταν λοιπόν αύτός ό διοικητής, κατά τή γνώμη του,
ή αιτία τής ήττας τοϋ Βίτσι καί γι' αύτό μου είπε «έχουμε
πάρει μέτρα, και τόν έχουμε καταδικάσει». Ό σύντροφος
Νίκος εδινε εδώ μία εξήγηση πολύ απλοϊκή γιά μιά τόσο
βαριά ήττα (...) "Ολη ή υποχώρηση τών στρατευμάτων τοϋ
Γράμμου μέ μιά εξαίρεση, εγινε μέσα στήν άταξία, όπως σ'
αύτή τοϋ Βίτσι. Στρατιώτες καϊ διοικητές τοϋ δημοκρατικού
στρατοΰ ψιθύριζαν μεταξύ τους γιά δ,τι άφοροΰσε τήν
εσφαλμένη άμυντική τακτική πού εφαρμόστηκε στό
Γράμμο. Ό σύντροφος Ζαχαριάδης μάς τό Επιβεβαίωσε ό
"ίδιος».
Μέ τις επιχειρήσεις τοϋ Αύγούστου τοΰ 1949 ό
Ανταρτοπόλεμος ουσιαστικά είχε λήξει μέ τήν πλήρει ήττα
τών κομμουνιστών. Ή εκατόμβη κι άπό τά δύο μέρη ήταν
μεγάλη στόν φοβερό αύτό Αϋγουστο: α) 'Εθνικός στρατός:
3.960 άντρες έκτος μάχης, β) Άντάρτες; 2.280 νεκροί, 3.000
τραυματίες καί 1632 αιχμάλωτοι.
Οί άντάρτες, πού επέζησαν μετά τή λήξη τοΰ
άνταρτοπόλεμου, υπολογίζεται πώς τό φθινόπωρο τοϋ 1949
ανέρχονταν σέ 16.000. Άπ" αύτούς 8.000 κατάφυγαν στήν
'Αλβανία,37 5.000 στή Γιουγκοσλαβία καί 3.000 στή
Βουλγαρία. "Οσοι δέν κατόρθω-

" Αναφέρει σχετικά ή Έμβέρ Χότζα: «Οί "Ελληνες σύντροφοι δέν ήταν
ρεαλιστές. Πολλοί φυγάδες, μεταξύ τους πολλοί δημοκρατικοί πολεμιστές σέ
δτακτη φυγή, ήταν ίιποχρεωμένοι να άνασυνταχθοΰν στό δικό μας έδαφος. Τί
μπορούσαμε νά κάνουμε; τούς υποδεχθήκαμε καί τούς έγκαταστήσαμε σέ
καθορισμένους χώρους (...) 'Αργότερα ό Ζαχαριάδης Ισχυρίσθηκε «δτι οί μόνοι
πού είχαν δεχτεί τούς "Ελληνες φυγάδες ήταν ο ί ' Αλβανοί, ένώ οί
Γιουγκοσλάβοι, όχι μόνο δέν τούς έπέτρεψαν νά περάσουν στό έόαφός τους,

— 182—
άλλά καί τούς κτύπησαν πισώπλατα. Μπορεί καί νά μήν ήταν έτσι. Δέν
ξέρουμε νά τό ποϋμε μέ βεβαιότητα». ('Ελευθεροτυπία, 3.1.1980).
σαν νά φύγουν στις κομμουνιστικές χώρες είτε παραδόθηκαν
είτε περιπλανώμενοι εδώ κι έκεΐ ώς τό τέλος τοϋ χρόνου
έξοντώθηκαν.

9. Ή αναγνώριση τής ήττας

To Κ.Κ.Ε., μετά τή συντριβή του στό Βίτσι καί στό Γράμμο,

κατάλαβε πιά πώς έχασε καί τόν τρίτο γύρο. Μολονότι τό
παραδέχθηκε μέσα του, έντούτοις... έψαχνε γιά φραστικά
σχήματα γιά νά τήν παραδεχτεί καί δημόσια. Στις 16
'Οκτωβρίου 1949 μέ διάγγελμα τής «Προσωρινής
Δημοκρατικής Κυβέρνησης» δήλωνε ύποκριτικά καί
εξαπατώντας, τούς άπαδούς του, πώς αύτό διέκοψε τόν πόλεμο
γιά νά ... μή καταστρέψει τή Χώρα. "Ελεγε χαρακτηριστικά:
«Οί άνταρτικες δυνάμεις είχαν διακόψει τίς επιχειρήσεις καί
σταμάτησαν τόν άγώνα γιά νά άποφευχθεϊ όλοκληρωτικός
αφανισμός τής ' Ελλάδας».
Παράλληλα όμως δέν άφηνε τούς ... λεονταρισμούς. Στό
διάγγελμα τοϋ «Γενικού Άρχηχείου» στις 28 'Οκτωβρίου τοϋ
1949, αναφέρονταν:
«Οί κύριες δυνάμεις τοϋ Δ.Σ.Ε. σταμάτησαν τίς πολεμικές
επιχειρήσεις. Αύτό όμως δέν σημαίνει συνθηκολόγηση καί
υποταγή. Δέν σημαίνει ότι κατέθεσαν τά όπλα. Ό πόλεμος
σταμάτησε, ύ άνταρτοπόλεμος συνεχίζεται».38 Παρόλα όμως
αυτά, στήν απόφαση τής 6ης 'Ολομέλειας τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε.
(9 'Οκτωβρίου 1949) μπορεί κανείς νά διακρίνει τήν
Α ν α γ ν ώ ρ ι σ η τής ήττας καί τήν πικρία:
Τό κόμμα, όργανώνοντας καί καθοδηγώντας τήν νέα
ένοπλη πάλη χάραξε τή μοναδική σωστή γραμμή τής
δημιουργίας λαϊκού στρατοΰ μέ σκοπό τήν ανατροπή τοϋ
μοναρχοφασισμοΰ. Επεξεργάστηκε ταχτική σωστοΰ
συνδυασμοΰ τοϋ πολέμου ταχτικοΰ στρατοΰ μέ τόν
παρτιζάνικο πόλεμο. "Ανοιξε πόλεμο ενάντια στόν

10 — 183 —
 οπορτουνισμό, πού συνθηκολογούσε μπροστά στις δυσκο-
λίες, διαπίστωνε σταθεροποίηση τοΰ μοναρχοφασισμοΰ,
Αδυναμία τοΰ ΔΣΕ νά νικήσει χωρίς εξωτερική ένοπλη
στρατιωτική βοήθεια καί ζητούσε, ουσιαστικά, τή διάλυση
τοΰ λαϊκοϋ μας στρατοΰ (...) Τήν έκβαση τής φετεινής
Αναμέτρησης μέ τόν έχθρό καθόρισε τό γεγονός ότι τό
κόμμα, μ έ σ α σ έ σ υ ν θ ή κ ε ς π ο ύ ο ί δυσκο-
λίες γιά τόν άγώνα μας μεγάλωναν
έξ αιτίας κυρίως τής προδοσίας τοΰ
Τίτο, (έκμετάλλευση τής τιτοϊκής προδοσίας άπό τούς
Αμερικάνους, περισσότερη επιμονή τους νά κρατήσουν τό
προγεφύρωμα τους στήν ' Ελλάδα, μεγαλύτερη ενίσχυση
στό μοναρχοφασισμό κλπ), δέ μπόρεσε νά λύσει τό βασικό
πρόβλημα τών εφεδρειών τοΰ ΔΣΕ καϊ τοΰ Εφοδιασμού τών
τμημάτων του τής κεντρικής και Νότιας 'Ελλάδας, δέν
κατάφερε νά σπάσει τήν κατάσταση πού δημιούργησε ό
μοναρχοφασισμός στις πόλεις, γιά νά εξασφαλίσει νέες
δυνάμεις στό ΔΣΕ καί γιά νά συνδυάσει 'ένα γερό μαζικό
κίνημα στις πόλεις μέ τόν πόλεμο τοΰ ΔΣΕ στά βουνά.»39

Τέλος, τό Πολιτικό Γραφείο τής Κ.Ε. τοΰ Κ.Κ.Ε., μέ άπόφασή

του στις 11.11.1949, άλλαξε τροπάριο, μιλοϋσε γιά όπλα τών
Αγροτών καϊ «άλλα τινά»: «Τά όπλα πού κρατοΰν σήμερα οί
εξοπλισμένοι Αγρότες Οά στραφούν ενάντια στούς
Εκμεταλλευτές καί θά ενωθούν μέ τίς δυνάμεις μας».40
Σημειώσεις

1. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 414.

2. «Πολεμική 'Αρετή», σελ. 695.
3 «Δημοκρατικός στρατός 2, τ.2/1949.
4. Γ. Δαφνής, σ. 228.
5. Ν. Ροδίτσας, σ. 57.
6. «'Ελευθεροτυπία» 4.J. 1980.
7. «'Ακρόπολις», 8.12.1979.
8. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 413.
9. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 414.

14 — 184—
10. «Κυριακάτικη "Ελευθεροτυπία» 13.1.1980,
11. «'Ελευθεροτυπία» 2.1.80.
12. Ε. Αβέρωφ, σελ. 415.
13. «Δημοκρατικός στρατός», τεϋχος 2/1949. !4.'Επισχολή tot) Λευτέρη
Χασάπη «Κυριακάτικη 'Ελευθεροτυπία» 18.11.1979.
15. «Ακρόπολις» 8.12,79.
16. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 435.
17. Γ. Κοσμά, 'Ελληνικοί Πόλεμοι, σελ. 309-310.
18. Γ. Ααφνής, σελ. 226 Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 409.
19. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 425 -Γ. Λαφνής, σελ. 226.
20. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 423.
21. «Πολεμική 'Αρετή», σελ. 712,
22. «Πολεμική 'Αρετή», σελ. 712.
23. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 429.
24. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 433.
25. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 440.
26. «Πολεμική 'Αρετή» σελ. 712. 21. Κ. Βοβολίνης: σελ. 331, 320,
311.
28. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 432.
29. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 438.
30. Ε. ' Αβέρωφ, <3(Χ. 434.
31. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 434.
32. «Πολεμική 'Αρετή··, σελ. 712.
33. Γ. Δαφνής, σελ. 228.
34. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 442.
35. «'Ελευθεροτυπία» 3-1-1980.
36. «'Ελευθεροτυπία». 3-1-1980.
37. Ε. 'Αβέρωφ, «Πολεμική Αρετή», σελ. 463.
38. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 464.
39. «Σαράντα χρόνια κλπ» σελ. 580-581.
40. Ε. Άβέρωιρ, σελ. 464.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤΟ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΡΑΜΑΤΟΣ

Ό Ανταρτοπόλεμος, στά τριάμισι χρόνια πού κράτησε, είχε
τρομακτικές συνέπειες γιά τή χώρα μας, χειρότερες άπό
εκείνες τοΰ πολέμου τοΰ 1940-1941 καί τής Κατοχής.
Πέρα άπό τήν Εξαψη τών παθών κλπ. οί Απώλειες ήταν
τρομερές σέ ανθρώπινες ζωές καί υλικές φθορές. 'Επίσης
ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα καί καθυστέρησε γιά πολλά
χρόνια ή άποκατάσταση τών ζημιών άπό τήν Κατοχή καί

— 185 —
γενικά ή όλη οίκονομικοπνευματική ανάπτυξη τής Χώρας.
Τώρα τό "Εθνος είχε ν' άνορθώσει ένα σωρό έρείπια πού
προκάλεσε ή ξενική Κατοχή καί ό Ανταρτοπόλεμος. 'Αλλ' ας
δειχθεί λεπτομερέστεραόάπολογισμόςτοΰ δράματος.

I/O Έβνικός στρατός

Οί πιθανότεροι άριθμοί, μέ βάση στοιχεία παρμένα άπό τις

υπάρχουσες στή διάθεσή μας πηγές, είναι: α) "Ενοπλες
Δυνάμεις
Νεκροί αξιωματικοί καί οπλίτες 15.969

"Ή 'Αεροπορία είχε νεκρούς 36 χειριστές άξιωματικούς καϊ 6

υπαξιωματικούς ιπτάμενους, καϊ 37 Αξιωματικούς χειριστές τραυματίες.
("Εκθεσηύποπτεράρχου 'Αναγνωστόπουλου. Ε. 'Αβέρωφ, σελ. 521.
Τραυματίες αξιωματικοί καί οπλίτες 37.557
'Αγνοούμενοι 2.001 β) Χωροφυλακή:
Νεκροί Αξιωματικοί καί οπλίτες 1.515
Τραυματίες αξιωματικοί καί όπλίτες 2.239
'Αγνοούμενοι 159

2. Οί Άντάρτες

Νεκροί πού βρέθηκαν στά πεδία των μαχών 36.839

'Υπολογιζόμενο σύνολο νεκρών 50.000
Τραυματίες: ό αριθμός τους δέν είναι δυνατό νά υπολογιστεί,
άλλά είναι πολύ μεγάλος.

3. Ό Άμαχος πληθυσμός

Πολίτες, πού εκτελέστηκαν 4.123

' Ιερείς, πού Εκτελέστηκαν 165
Πολίτες πού σκοτώθηκαν άπό νάρκες 931
Πολίτες πού άπήχθησαν 20.000

— 194—
Παιδιά πού άπήχθησαν 28.000
Πρόσφυγες-άστεγοι 750.000

4,'Επιχειρήσεις ανταρτών

Εισβολές σέ οικισμούς2,030 Βολές όπλων καί οικισμών

(περίπου)3.150 'Επιθέσεις κατά καταυλισμών στρατού καί
χωροφυλακής1.446 Βολές βαρέων ή μέσων όπλων κατά
καταυλισμών στρατοΰ καί χωροφυλακής 510
5. Καταστροφές άπό άντάρτες
Λεηλασίες σέ χωριά καί πόλεις 7.690
Καταστροφές όδικών γεφυρών 476
Καταστροφές σιδηροδρομικών γραμμών 525
Καταστροφές σιδηροδρ. γεφυρών 330
Καταστροφές Εκκλησιών 50
Καταστροφές σχολικών κτιρίων (ολικά
ή μερικά) 139
Ζημιές σπιτιών 100.000

6. 'Υπολογισμός καταστροφών σέ δραχμές

Σύμφωνα μέ υπολογισμούς τοϋ 'Υπουργείου Συντονισμού

(1950-51) ό υπολογισμός τών καταστροφών σέ δραχμές
είναι ό άκόλουθος:

Γεωργικά μηχανήματα καί Προϊόντα άξιας 2.500,000,000

Κτηνοτροφικά προϊόντα ζώο
Δάση, δασικά προϊόντα, ξυλεία
Εργοστάσια, τεχνικό μέσα κλπ.
Γέφυρες, σιδηρ. γραμμές, αυτοκίνητα κλπ.
Οικοδομές, τρόφιμα κλπ.
Οικοδομικές καί άγροτικές έγκαταστάσεις
Ιργατβν
- 2.000.000.000
- 700.000.000
» 300.000.000
» ' 210.000.000
» [.S00.0a0.000
»4.000.000.000 Δαπάνες γιο συντήρηση προσφύγων, καταπολέμηση άνταρτών καί άπό τήν εγκα
» 3.500.000.000

ϊύνολο 14.710.000.000

10 — 195 —
"Αν οί καταστροφές ύπολογιστοϋν σέ δολλάρια αγο-
ραστικής άξίας τοΰ 1949 (τότε τό δολλάριο είχε 15 δρχ.),
τότε ανέρχονται σέ 900 Εκατομμύρια δολλάρια.

— 196—
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ'

Η ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ Κ.Κ.Ε.

1. 'Υπακοή στά ξένα κομμουνιστικά κελεύσματα

' Εκτός άπό αύτή τήν ι δ ι α τ ή ν ε ξ α π ό λ υ σ η τ ο ϋ
Α ν τ α ρ τ ο π ό λ ε μ ο υ , τό Κ.Κ.Ε. μειοδότησε κατά τή
διάρκεια τών ετών 1945-1949 σέ πολλά έθνικά μας θέματα. '
Η ήγεσία του Ακολούθησε μοιρολατρική καί άδιαμαρτύρητα
τακτική δούλου υποταγμένου τυφλά στις άπαιτήσεις και τά
κελεύσματα τών γειτονικών κομμουνιστικών κομμάτων, πού
απέβλεπαν σέ Ιδιοτελείς σκοπούς και πού ήταν και κείνα
όργανα τού Κ.Κ. τής Σοβιετικής "Ενωσης. Άκόμα κι αύτή ή
έπιστροφή τοϋ Γενικού Γραμματέα Ν. Ζαχαριάδη άπό τή
Γερμανία στήν ' Ελλάδα μετά τή λήξη τοϋ Β' Παγκόσμιου
Πολέμου μέ άγγλικό-συμμαχικό τότε ΑεροπλΑνο
θεωρήθηκε προδοσία τοΰ κομμουνιστικού κινήματος.
"Οπως, πρόσφατα Αποκαλύφτηκε,' ό Ζαχαριάδης
χρειάστηκε ν' Απολογηθεί γιά τήν ένέργειά του αύτή
άργότερα ένώπιον τοΰ ίδιου τοΰ Στάλιν καί μπροστά στούς
Μαλένκωφ, Μολότωφ, Έμβέρ Χότζα και άλλους
σημαίνοντες κομμουνιστές!!!!
Αλλά καί τήν «κριτική » τοΰ Έμβέρ Χότζα καί τοΰ Στάλιν
γιά τόν Ανταρτοπόλεμο έπρεπε νά δεχτούν άδιαμαρτύρητα
οί έλληνες κομμουνιστές. Σέ τελευταία συνέντευξή του τό
σπουδαίο κομμουνιστικό στέλεχος Μήτσος Παρτσαλίδης
άποκάλυψε:
« Έ ν πάση περιπτώσει, δμως, ό Στάλιν μάς είπε αυτά.
Καϊ όπως έκείνη τήν έποχή ήταν γενικά τέτοια ή
νοοτροπία μαςκ ρ ί ν α μ ε πώς πρέπ ε ι ν ά έ χ ε ι
δ ί κ ι ο ό Σ τ ά λ ι ν κ α ί ό χ ι έ μ ε ΐ ς».2
Καί χαρακτηριστικά τοΰ φόβου πού αισθάνονταν οί Ελληνες
κομμουνιστές μπροστά στό Στάλιν είναι καί έκεΐνα, πού

10 — 197 —
ένευσε ό Πατερούλης μετά τή συνάντηση αύτή, όπως μάς τά
διασώζει ό Έμβέρ Χότζα: «Σηκώθηκε καί άφοΰ έσφιξε τό
χέρι τοΰ καθένα, κατευθύνθηκε πρός.τήν πόρτα. Ήταν μιά
μακρυά σάλα και τή στιγμή πού φθάναμε στήν έξω πόρτα, ό
Στάλιν μάς φώναξε:
— Μιά στιγμή, σύντροφοι. Φιληθείτε σύντροφε Χότζα
καί σύντροφε Ζαχαριάδη. Έφιληθήκαμε. "Οταν βρέθηκε
εξω ό Παρτσαλίδης πρόσθεσε:
—Ό Στάλιν δέν έχει δμοιό του. Συμπεριφέρθηκε μαζί μας
σαν ενας πατέρας. Τώρα όλα έχουν ξεκαθαρίσει».3 Έπρεπε
νά πεθάνει ό Στάλιν, ν αποδιωχτούν οί διάδοχοι του άπό τήν
έξουσία καί νά άρχίσει ή «άποσταλινοποίηση» τοΰ
Κροΰτσεφ {! 956), γιά νά μπορέσει τό Κ.Κ.Ε. νά δεΐ καί μέ
άλλο μάτι τις ένέργειές του κατά τή διάρκεια τοΰ
ανταρτοπόλεμου. Χειρότερο δμως άπ' όλα αύτά ήταν τό
ξεπούλημα ελληνικών εδαφών, πού ύποσχόταν στούς
βόρειους γείτονες μας τό Κ.Κ.Ε., μετά τήν έπικράτησή του,
γιά άντάλλαγμα τής βοήθειας πού τοΰ πρόσφεραν στήν
ένοπλη ανταρσία του.
Γενικά, ή ξενοδουλεία τών ηγητόρων τοΰ Κ.Κ.Ε. στή Ρωσία
φαίνεται καί άπό τις πιο κάτω δηλώσεις τους στό Συνέδριο
τοΰ Κόμματος τό 1950:
— ']. Ιωαννίδης: «' Η θέση τοΰ καθενός μας, στό
Κόμμα είναι συνάρτηση τής τοποθέτησής του έναντι τής
Σοβιετικής "Ενωσης». — Βλαντάς: «Είμαστε οί
στρατιώτες τής μεγάλης στρατιάς τοΰ Στάλιν. "Οπου
όδηγεί ό Στάλιν, έκεΐ είναι ή νίκη βέβαιη».

2. Στό Βορειοηπειρωτικό

Μετά τή λήξη τοΰ Β' Παγκοσμίου πολέμου, ή 'Ελλάδα, έκτος

άπό τά Δωδεκάνησα καί τήν Κύπρο, ζήτησε νά τής
παραχωρηθεί καί ή Βόρειος "Ηπειρος, πού ό ακμαίος καί σέ
συντριπτική πλειοψηφία πληθυσμός της ήταν Ελληνικός. Τό
Κ.Κ.Ε., άντί νά ταχθεί κι αύτό ύπέρ τών εθνικών μας δικαίων

10 — 198 —
είχε... Αντιρρήσεις. Αύτό διαπιστώνεται άπό τις ακόλουθες
Αποδείξεις. Στή συνέντευξή του στήν «Κυριακάτικη Πρωινή
'Ελευθεροτυπία» τής 6-1-1980 ό Παρτσαλίδης αναφέρει:
(Ό Ζαχαριάδης) «μετά τό γυρισμό του στήν ' Ελλάδα, σέ μιά
σύσκεψη τοΰ Πολιτικού Γραφείου τοϋ Κ.Κ.Ε., έβαλε
πραγματικά τό θέμα τής Β. 'Ηπείρου ό Ζαχαριάδης. Είπε ότι
σέ περίπτωση πού θά γινότα^μια εισβολή στή Βόρειο
"Ηπειρο άπό τήν Ελληνική πλευρά Εμείς, τό Κ.Κ.Ε., θά
διατυπώσουμε τή διαφωνία μας. Θά δηλώσουμε ότι δέν
συμφωνούμε. ' Αλλά, άν Εγκριθεί ή αύτονομία τής Βορ.
Ηπείρου άπό τήν πλειοψηφία τοΰ Ελληνικού πολιτικού
κόσμου Εμείς θά πειθαρχήσουμε». 'Αλλά καί στό «Γράμμα»
τοΰ Κ.Κ.Ε. τό 1956 άναφερεται ή άποψη αύτή τοΰ Κ.Κ.Ε.
τοΰ 'Ιουνίου τοΰ 1945:
«"Αν ή δημοκρατική πλειοψηφία Αποφάσιζε εισβολή
τοϋ Ελληνικού στρατοΰ στή Βόρεια "Ηπει-
ρο, τό Κ.Κ.Ε. θά διατύπωνε τϊς Αντιρρήσεις του, μά θά
πειθαρχούσε».4 Ό Έμβέρ Χότζα, πού ή χώρα του Αλβανία
θιγόταν άπό τήν Απελευθέρωση τής Β. 'Ηπείρου, δέ θεώ-
ρησε... Αρκούντως ικανοποιητική τή στάση τοϋ Ζαχαριάδη
καί γι αύτό τοΰ ζήτησε ν' άναθεωρήσει τό λάθος του, πού
τόλμησε έστω καί νά συζητήσει θέμα Β. 'Ηπείρου, 'Αναφέρει
σχετικά στά «'Απομνημονεύματα» του:
« Ο σύντροφος Ζαχαριάδης έδήλωσε μεταξύ τών άλλων:
"Αν τα άλλα δημοκρατικά κόμματα ζητήσουν τήν
αυτονομία τής «Β. Ηπείρου», τό Κ.Κ.Ε. θά συμφωνήσει
μαζί τους(!) 'Αμέσως τό κόμμα Ανοιχτά διαμαρτυρήθηκε
και προειδοποίησε ότι θά στρεφόταν Αποφασιστικά
ένάντια σέ τέτοιες Απόψεις.
Μετά Απ' αύτό τό γεγονός, προσκαλέσαμε νά μάς
συναντήσει ό σύντροφος Νίκος Ζαχαριάδης καί τοϋ
έκανα αύστηρή κριτική, θεωρώντας τή δήλωσή του σάν
μιά άντιμαρξιστική συμπεριφορά καί εχθρική πρός τήν
'Αλβανία. Τοϋ είπα όρθάκοφτΑ ότι ή «Βόρεια "Ηπειρος»
ήταν Αλβανικό έδαφος και δέν θά γινόταν ποτέ έλληνικό.

10 — 199 —
 Επιθυμώ νά τονίσω μ αύτή τήν εύκαιρία ότι ό σύντροφος
Νίκος Ζαχαριάδης Αναγνώρισε τό λάθος του,
παραδέχθηκε ότι σοβαρά εσφαλε άπό αύτή τήν άποψη καί
υποσχέθηκε νά διορθώσει τό λάθος του».5
'Αλλ' όχι μονάχα ό Ν. Ζαχαριάδης, άλλά καί οί άλλοι
κομμουνιστές Αναθεώρησαν τήν «ελληνική» του άποψη (τό
ότι δηλαδή δέν θά είχαν «Αντιρρήσεις» αν τό έθνος μας
απελευθέρωνε τή Β. "Ηπειρο). Καί τήν άναθεώρησαν έπϊ τό
ά ν τ ε θ ν ι κ ό τ ε ρ ο: Στό «Γράμμα» τοΰ Τ956 τό Κ.Κ.Ε.
Αναφέρεται: «Δέν Επιτρέπεται ν αφήσουμε Απαρατήρητη τή
σ ω β ι ν ι σ τ ι κ ή του δήλωση μέ τή Λαϊκή Δημοκρατία
τής 'Αλβανίας (...) Ή Απόφαση αύτή τοϋ Π.Γ. πού Αποτελεί
στίγμα για τήν ιστορία τοϋ Κ.Κ.Ε. καταδικάστηκε Ανοιχτά
Από τόν τόπο μας μόνο τό 1950».6
Ό Παρτσαλίδης στή συνέντευξή του, πού προαναφέρθηκε,
είπε: «Τό Πολιτικό Γραφείο, δυστυχώς, άκριτα Αποδέχτηκε
αύτήν τήν άποψη (τοϋ Ζαχαριάδη). Φυσικά ή άποψη αύτή
κάθε άλλο παρά σωστή είναι. 'Αργότερα, ό Ζαχαριάδης
πραγματικά έκανε αύτοκριτική γι' αύτό τό πράγμα».

3,'Ανεξάρτητη Μακεδονία

Τό Κ.Κ.Ε. κατά τά χρόνια αύτά δέ δίστασε ν' αναγνωρίσει

τήν ύπαρξη «σλαβομακεδονικοϋ λαοϋ» καί νά ταχτεί υπέρ
μιας «άνεξάρτητης» Μακεδονίας, πού δέ μπορούσε,
μελλοντικά, παρά νά πέσει στά νύχια τών βορείων γειτόνων
μας. Κι αύτό, όταν στό 1.500.000 τών ελλήνων κατοίκων τοϋ
μεγάλου αύτοϋ τμήματος ιής χώρας μας, μονάχα τό 1/100
μιλούσε σλαβικές διαλέκτους.7
Ή προδοτική αύτή συμπεριφορά τοϋ Κ.Κ.Ε. δέν
Επιβεβαιώνεται μονάχα άπό τήν συμμετοχή Βουλγάρων
στήν «Προσωρινή Κυβέρνηση» του, άλλά καϊ άπό τις πιο
κάτω Επίσημες κομμουνιστικές μαρτυρίες, γιά τίς όποιες δέ
χρειάζονται σχολιασμοί: Ή 4η 'Ολομέλεια τής Κεντρικής
'Επιτροπής τού Κ.Κ.Ε. ('Ιούνιος 1948), στό άρθρο 8 τής

10 — 200 —
Απόφασης της «ύπογραμμίζει τήν Εξαιρετική συμβολή, πού
ό σ λ α β ο μ α κ ε δ ο ν ι κ ό ς λ α ό ς προσφέρει στό
κοινό εργο τής λευτεριάς. Ή συμμετοχή τοϋ σλαβο-
μακεδονικοϋ λαοϋ στόν Απελευθερωτικό άγώνα είναι
παλλαϊκή καί όλοκληρωτική. Μέ τήν πάλη του αύτή ό
σλαβομακεδόνικος λαός ανοικοδομεί στέρεα τή λεύτερη,
ισότιμη ζωή του, κατοχυρώνει καί εξασφαλίζει μέ τό α'ιμα
τών παιδιών καί κοριτσιών του τό λαϊκοδημοκρατικό μέλλον
του».8. Ή 5η 'Ολομέλεια ('Ιανουάριος 1949} στήν άπόφασή
της, ανάμεσα στά άλλα, άναφέρει: «Στή Βόρεια ' Ελλάδα ό
μακεδονικός (σλαβομακεδόνικος) λαός τάδοσε όλα γιά τόν
άγώνα καί πολεμά μέ μιά όλοκλήρωση ήρωισμοϋ καί
αύτοθυσίας πού προκαλούν τά θαυμασμό. Λέν πρέπει νά
υπάρχει καμιά άμφιβολία ότι σάν άποτέλεσμα τής νίκης τοΰ
ΔΣΕ και τής λαϊκής Επανάστασης ό μακεδόνικος λαός θά
βρει τήν πλήρη έθνική άποκατάστασή του έτσι όπως τή θέλει
ό ίδιος, προσφέροντας σήμερα το αιμα του γιά νά τήν
άποχτήσει. Οί μακεδόνες κομμουνιστές στέκονται πάντα
Επικεφαλής στήν πάλη τοΰ λαοΰ τους. Ταυτόχρονα οί
μακεδόνες κομμουνιστές πρέπει νά προσέξουν τίς
διασπαστικές καί διαλυτικές Ενέργειες πού ξενοκίνητα
σωβινιστικά καί αντιδραστικά στοιχεία αναπτύσσουν, γιά νά
διασπάσουν τήν Ενότητα άνάμεσα στό μακεδόνικο
(σλαβομακεδόνικο) καί ιόν ελληνικό λαό, διάσπαση πού
μόνο τόν κοινό του Εχθρό, τό μοναρχοφασισμό καί τόν
άμερικανοαγγλικό ιμπεριαλισμό, θά ωφελήσει. Παράλληλα
τό Κ.Κ.Ε. πρέπει ριζικά νά βγάλει άπ' τή μέση όλα τά
Εμπόδια, νά χτυπήσει όλες τίς μεγαλοελλαδίτικες
σωβινιστικΕς Εκδηλώσεις καί τά έργα πού προκαλούν
δυσαρέσκεια καί δυσφορία μέσα στό μακεδόνικο λαό καί
ετσι βοηθοΰν τούς διασπαστές στήν προδοτική δράση τους,
Ενισχύουν τό έργο τής άντίδρασης. Ό σλαβομακεδόνικος καί
Ελληνικός λαός μόνον Ενωμένοι μπόροΰν νά νικήσουν.
Διασπασμένοι μόνον ήττες μποροΰν νά πάθουν. Γι αύτό ή
 Ενότητα στήν πάλη τών δύο λαών πρέπει νά φυλάγεται σαν
κόρη οφθαλμού καϊ νά ενισχύεται καί νά δυναμώνει σταθερά
καί καθημερινά». Στό Δάρκωφ τής ' Οστράβας τής
Τσεχοσλοβακίας οί ...Βούλγαροι δάσκαλοι τήν έςής ιστορία
καί γεωγραφία μάθαιναν στά παιδιά τοϋ Παιδομαζώματος:
«Ή μεγάλη Βουλγαρία περιλάμβανε δύο νότιους νομούς: τόν
νομό Μ α κ ε δ ο ν ί α ς καί τόν νομό Θ ρ ά κ η ς , καί
βρεχόταν άπό τή Μεσόγειο.10 Τό Κ.Κ.Ε. στό «Γράμμα» του
τού 1956 άναφέρει: «Ό Δ.Σ.Ε. μέ τήν καθοδήγηση τοϋ
Κ.Κ.Ε. πολέμησε ήρωικά πάνω άπό δύο χρόνια. "Ελληνες
καί Μ α κ ε δ ό ν ε ς έχυσαν τό α\μα τους γιά τή
λευτεριά».11

Σημειώσεις

1. «'Ελευθεροτυπία-, 5.1.1980.
2. -Κυριακάτικη Πρωινή 'Ελευθεροτυπία» 6.1.1980.
3. -'Ελευθεροτυπία», 5.1.1980.
4. «Σαράντα Χρόνια», σελ. 645.
5. «"Ελευθεροτυπία», 2.1.1980.
6. «Σαράντα Xpiiviu, σελ. 645,
7. Ε. "Αβέρωφ, σελ. 423.
8. «Σαράντα Χρόνια», σελ. 565.
9. «Σαράντα χρόνια», σελ. 577.
10. Ν. Ροδίτσας: «Τό δεύτερο παιδομάζωμα», σελ. 77,
11. «Σαράντα χρόνια», σελ. 646.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η'

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑ ΤΟΝ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟ

(ή Η ΩΡΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ)

1, Οί έρμηνεϊες γιά τήν ήττα

Τριάντα χρόνια τώρα μετά τόν άνταρτοπόλεμο, όλες οί

πλευρές προσπαθούν νά βρουν τί ήταν εκείνο, πού όδήγησε

— 202—
 στήν ήττα των κομμουνιστών καί τή νίκη τών 'Εθνικών
δυνάμεων. Πολλές άπόψεις διατυπώθηκαν:
Οί κομμουνιστές στήν άρχή άπόδωσαν τήν ήττα τους στό
κλείσιμο τών συνόρων άπό τόν Τίτο καϊ τή ί λήξη τοΰ Ανεφοδιασμού
τους άπό τή Γιουγκοσλα
βία. Αύτό άλλωστε διατυπώθηκε καί στήν Απόφαση τής 6ης
"Ολομέλειας τοΰ Κ.Κ.Ε. τοΰ 1949. Αύτό όμως δέν είναι
Ακριβές. Μάλιστα, όπως γράφει ό Γιουγκοσλάβος
Ντράγκιαν Κλιάκιτσ στό βιβλίο του γιά τό Μάρκο
Βαφειάδη,
«ή γιουγκοσλαβική κυβέρνηση έχει Επανειλημμένα καί
μέ όργή Απορρίψει τις κατηγορίες αύτές».'
'Αλλά καί ό στρατηγός τοΰ «Δ.Σ.Ε.» Κίκιτσας, όπως
φαίνεται άπό τό ίδιο βιβλίο, Αρνείται νά δεχτεί τήν έκδοχή
αύτή. 'Αναφέρει πώς ό Ζαχαριάδης, «μέ χιλιάδες
τεχνάσματα καϊ συκοφαντικές επινοήσεις προσπάθησε νά
ξεπλύνη άπό τόν εαυτό του τήν εύθύνη, κατηγορώντας
άλλους καί πρώτα-
πρώτα τή Γιουγκοσλαβία». Καί λέει στήν συνέχεια ό
Κίκιτσας: «Ιδιαίτερα βρώμικος ήταν ό ισχυρισμός τοΰ
Ζαχαριάδη γιά τήν «μαχαιριά στήν πλάτη» πού δήθεν
έδωσαν στόν ΔΣΕ οί γιουγκοσλαβικές παραμεθόριες
μονάδες. 'Αναμφίβολα, τό πολιτικό κλίμα τοϋ Σταλινισμού,
πού Επικρατούσε τότε στά άδελφικά κόμματα, ήταν ευνοϊκό
στοιχείο γιά τόν Ζαχαριάδη γιά νά κατασκευάζει τέτοιες
τερατώδεις συκοφαντίες. Άλλά ό Ζαχαριάδης, παρ' όλα
αύτά, δέν μπόρεσε νά βγάλη άπό τόν Εαυτό του καί άπό τό
πολιτικό γραφείο τής κεντρικής έπιτροπής τοΰ Κ.Κ.Ε., τό
βαρύ φορτίο τής ευθύνης γιά τήν συντριβή τοϋ κινήματός
μας καϊ τοΰ στρατοΰ».3 Σοβαρή έξέταση τών γεγονότων

14 — 206—
 πείθει κάθε καλοπροαίρετο μελετητή, πώς ή στάση τής
Γιουγκοσλαβίας άλλαξε ούσιαστικά μετά τήν άνοιξη τοΰ
1949, όταν ή Πελοπόννησος είχε έκκαθαριστεΐ όλοσχερώς
καί ή νίκη τών έθνικών δυνάμεων ήταν βέβαιη. "Επειτα, τούς
άντάρτες βοηθούσαν σταθερά ή Αλβανία καϊ ή
Γιουγκοσλαβία. Τό μόνο πού μπορεί νά πει κανείς είναι πώς
ή κρίση Στάλιν Τίτο ε π ι τ ά χ υ ν ε τήν ήττα τών
άνταρτών. Αίτια τής ήττας θεωρήθηκε άπό τούς
κομμουνιστές άργότερα ή τακτική τοϋ Ζαχαριάδη καί τών
άμεσων συνεργατών του Μπαρτζώτα, Βλαντά κ.ά., οϊ όποιοι
μάλιστα τό 1950 καθειρέθηκαν άπό τό κόμμα. Ό Ζαχαριάδης
κατηγορήθηκε γιά καταπίεση τών συνεργατών του, γιά
λαθεμένη τακτική στόν άγώνα, γιά κακή του προετοιμασία,
γιά Απομάκρυνση άπό τούς Εργαζόμενους κλπ.
Γιά τήν τρομερή καταπίεση πού έπικρατοΰσε στό
«δημοκρατικό» Κ.Κ.Ε. ανάμεσα στά στελέχη γράφει ό
Λευτέρης Χασάπης, ενας άπό τούς κρατούμενους
κομμουνιστές τής «Ακροναυπλίας»:
«Στήν 'Ακροναυπλία ή ίωαννίδικη ήγεσία είχε κόψει τήν
φωνή τών συντρόφων. Δέν τολμούσε κανείς νάχει γνώμη γιά
τά στελέχη πού διόριζε ό ' Ιωαννίδης. Νά κρίνει καί νά
καταγγείλει τήν τυχόν Ανάρμοστη διαγωγή τους σάν
κομμουνιστές καί προπάντων σάν στελέχη τού κόμματος».3
Άλλά καί γιά τή συμπεριφορά τοϋ Ν. Ζαχαριάδη Απέναντι
στό Μ. Βαφειάδη (μέ τόν όποιο είχαν διαφορές έπί τής
τακτικής τού άνταρτοπολέμου) γράφει ό ίδιος Λ. Χασάπης:
«Τά προσωπικά τοϋ Μάρκου γιά τή συμπεριφορά τοϋ
Ζαχαριάδη άπέναντί του τά βρίσκει μικροπαρεξηγήσεις
κι ότι «κακώς κάνει ό Μάρκος νά τά συνδέει μέ τήν
πολιτική γραμμή τοϋ κόμματος». Μά οί προσωπικές
διαφορές καί ή πίκα τοϋ Ζαχαριάδη ένάντιά του
προέρχονταν άπό τίς διαφορές τους γιά τή γραμμή τοΰ
κόμματος, γιά τόν άγώνα τοΰ ΔΣΕ. Δέν τσακώθηκαν γιά
τΑ σύνορα τών χωραφιών τους. "Επειτα ή τραμπούκικη

10 — 207 —
 συμπεριφορά τοΰ Ζαχαριάδη νά ξ,ευτιλίζει καϊ νά ταπει-
νώνει τό Μάρκο μπροστά στούς άξιωματικούς, νά τόν
βρίζει χυδαία καί νά τοΰ κάνει καί τόν παλικαρά. «"Αν
νομίζεις πώς είσαι παλικαράς, είμαι κι έγώ παλικαράς».
Δέν έχει καί πολιτικό χαρακτήρα αύτή ή συμπεριφορά νά
ξευτιλίζει τόν Αρχηγό τοΰ ΔΣΕ μέσα στήν βράση τοϋ
άγώνα!! Πώς θ' Ανταποκριθεί αύτός ό άρχηγός τών
άνταρτών στά καθήκοντά του; Μέ τί έμπιστοσύνη θά
πειθαρχήσουν οί μαχητές σ' εναν ταπεινωμένο καί
ξευτιλισμένο Από τό Ζαχαριάδη; Κάποιον σκοπό
έπιδίωκε ό Ζαχαριάδης μέ τόν Εξευτελισμό τών βασικών
στελεχών. Δηλαδή αυτούς πού διόριζε ρ Ίδιος σέ θέσεις
ήγετικές. "Οπως τόν Ίωαννίδη Αφοΰ τοΰ φορτώνει ένα
σωρό Αδυναμίες κι έλλείψεις (Ακατατόπιστος πολιτικά,
αγράμματος, ανίκανος νά μάθει μιά ξένη γλώσσα, οσες
φορές άρχισε νά μάθει ρωσικά, ή άλλη γλώσσα, τά
παράτησε στή μέση καί μέ προσωπικές άδυναμίες, δίχως
βέβαια νά τις όνομάζει κι όλα αύτά τ Απαλύνει μέ τό
«στηρίζεται μόνο στή φυσική του έξυπνάδα».

' Ο Μ. Βαφειάδης διώχτηκε άνηλεώς, παρά τήν

άποκατάστασή του τό 1956 (τό 1961 αποκλείστηκε πάλι άπό
τό So Συνέδριο «λόγω τής όξύτητος τής κριτικής του».
Γράφει χαρακτηριστικά ό Κλιάκιτσ: «Ή Πολίχνη πού ζει ό
Βαφειάδης στή Σιβηρία, μέ μηνιαία σύνταξη 140 ρουβλίων,
έπιλέχτηκε νά είναι πολύ μακριά (περίπου 900 χιλιόμετρα
άπό όποιαδήποτε Ελληνική παροικία στή Σοβιετική "Ενωση
(...)
Ό στρατηγός Μάρκος δέν έλαβε στό παρελθόν ποτέ αδεία
νά βγεΐ έξω άπό τή Σοβιετική "Ενωση δήλωσε ό εκδότης τοΰ
βιβλίου. Τό 1969, ή σορός τοΰ άδελφοΰ του πού πέθανε, στήν
Πράγα, κρατήθηκε σέ ψυγείο γιά δέκα μέρες Αναμένοντας
τήν άφιξη τοΰ Μάρκου γιά τήν κηδεία, άλλά οί σοβιετικές
άρχές δέν τοϋ επέτρεψαν νά ταξιδέψει στήν
Τσεχοσλοβακία». Οί κατηγορίες («ή κριτική») κατά τοΰ

— 208—
 Ζαχαριάδη γιά λαθεμένη στρατηγική (σύναψη «τακτικών
μαχών»), διατυπώθηκε άπό τόν Έμβέρ Χότζα άμέσως μετά
τή λήξη τοΰ Ανταρτοπόλεμου. Γράφει σχετικά στά
«Απομνημονεύματα» του ό 'Αλβανός κομμουνιστής ήγέτης:
«'Υπήρξε λοιπόν ΑνΑμεσα στΑ δύο ,κόμματά μας μιά
διαφωνία αρχής πάνω σ2 αύτό τό ζήτημα επίσης.
Βασιζόμενοι πάνω στήν Εμπειρία τής δικής μας
έθνικοαπελευθερωτικής πάλης Εκτιμούμε ότι ό ελληνικός
δημοκρατικός άγώνας δέν επρεπε νά γίνει ενας ταχτικός
πόλεμος, άλλά νά διαφυλάξει τόν χαρακτή ρα τοΰ
παρτιζάνικου πολέμου, μέ τις μεγαλύτερων ή μικρότερων
διαστάσεων μονάδες του (...)
Άπό τή μεριά μας, νομίζαμε ότι αύτός ό παρτιζάνικος
πόλεμος έπρεπε νά πολεμήσει σύμφωνα μέ τήν
παρτιζάνικη ταχτική, όπως μάς τό διδάσκουν οί δάσκαλοι
μας Μάρξ, "Ενγκελς, Λένιν καί Στάλιν.
Πώς λοιπόν μπορούμε νά άποκαλέσουμε ταχτικό στρατό
αύτή τήν ένωση τών Αντάρτικων δυνάμεων πού
οργάνωσε τό ΚΚΕ σέ μία εποχή πού δέν είχαν ούτε τά
άναγκαΐα στελέχη, ούτε τάνκς, ούτε άεροπλάνα, ούτε
πυροβολικό, ούτε διαβιβάσεις, ούτε ρουχισμό, ούτε
τρόφιμα, ούτε άκόμα τά άπαραίτητα ελαφριά όπλα;
Πιστεύουμε ότι αύτές οί Απόψεις τών 'Ελλήνων
συντρόφων δέν είναι σωστές. Ή ηγεσία τοΰ Κ.Κ.Ε.
χαρακτηρίζοντας τή συγκρότηση τών άνταρτών, ταχτικό
στρατό, ικανό, κατ' αύτή, γιά «τήν πολεμική στρατηγική
καϊ ταχτική ένός ταχτικού στρατοΰ» στρατηγική καϊ
ταχτική οί όποιες τελικά ποτέ δέν Εφαρμόσθηκαν), ούτε
μάλιστα σκέφθηκε σοβαρά καϊ μαρξιστικά τόν τρόπο μέ

2 Η νέα ήγεσία τοΰ Κ.Κ.Ε. τό 1956 (6η Πλατιά ' Ολομέλεια)

βρήκε κι αύτή τΑ «λΑθη» πού έγιναν. Νά μερικά
χαρακτηριστικά άποσπάσματα άπό τήν «Ά-

14 — 209—
 τόν όποιο αύτός ό στρατός θά μπορούσε νά
Ανεφοδιασθεί».4
νακοίνωση» καϊ τό περίφημο «Γράμμα» πρός όλα τά μέλη
τοΰ κόμματος:
«Ή 'Ολομέλεια διαπίστωσε ότι ή καθοδήγηση τοΰ
κόμματος καί πρώτ' άπ" όλα ό γενικός γραμματέας τής ΚΕ
τοΰ ΚΚΕ σ, Ζαχαριάδης κάνουν σοβαρά πολιτικά λάθη
σεχταριστικοί) χαρακτήρα. Τά λάθη αυτά έξηγοΰνται σέ
σημαντικό βαθμό άπό τό γεγονός ότι ίσαμε τελευταία δέν
ξεσκεπάστηκε καί δέν κριτικαρίστηκε όπως έπρεπε ή
λαθεμένη άριστερίστικη πολιτική τοΰ σ. Ζαχαριάδη στήν
περίοδο τοϋ άγώνα τοΰ ελληνικού λαοϋ 1946-1949. Ό σ.
Ζαχαριάδης, άντί ν' άναλύσει κριτικά τή δράση τοϋ
κόμματος σ' αύτή τήν περίοδο, νά κάνει εκτίμηση τών
λαθών του καί νά βγάλει σωστά συμπεράσματα γιά τό
μέλλον, προσπάθησε μέ κάθε τρόπο, διαστρεβλώνοντας
τά γεγονότα, νά δικαιολογήσει τή λαθεμένη του γραμμή,
νά μειώσει τή σημασία τών λαθών πού έκανε ό "ίδιος
προσωπικά καί ή καθοδήγηση τοΰ κόμματος. 'Επί πλέον ό
σ. Ζαχαριάδης καί κατοπινά συνέχισε έπίπονα νά
υπερασπίζει τή σεχταριστική γραμμή καί προσπαθούσε
νά τήν επιβάλει στό κόμμα. "Ολα αυτά
άποπροσανατόλιζαν τό κόμμα, τό εμπόδιζαν νά χαράξει
σωστή πολιτική γραμμή καί ταχτική, πού ν Ανταποκρί-
νεται στή σημερινή κατάσταση τής χώρας, καί φρενάρανε
τή συσπείρωση όλων τών πατριωτικών δυνάμεων τοΰ
έλληνικοΰ λαοϋ, στήν πάλη γιά μιά άνεξάρτητη
δημοκρατική 'Ελλάδα. »Τά σοβαρά πολιτικά λάθη πού
έκανε ή καθοδήγηση τοΰ κόμματος συνδέονται μέ τό
γεγονός ότι πολλά χρόνια τώρα σπουδαιότατα ζητήματα
τής πολιτικής καί τής ταχτικής τοΰ κόμματος δέν τά
συζητούσε καί δέν τά Επεξεργαζόταν ή Κεντρική

— 210—
'Επιτροπή τοΰ ΚΚΕ σάν συλλογικό καθοδηγητικό όργανο
τοΰ κόμματος, ένώ άποφάσεις πάνω σέ πολλά σπουδαιότατα
ζητήματα τις έπαιρνε έξ όνόματος τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ μιά
μικρή ομάδα με Επικεφαλής τό σ. Ζαχαριάδη. "Ολα αΰτά
έμείωναν τό ρόλο τής Κεντρικής 'Επιτροπής σάν συλ-
λογικού καθοδηγητή τοΰ κόμματος, έπνιγαν τήν
πρωτοβουλία και τή δραστηριότητα τής μάζας τών μελών
τοΰ κόμματος, ύπόσκαπταν τήν εσωκομματική δημοκρατία,
έμπόδιζαν τήν άνάπτυξη τής κριτικής καί αυτοκριτικής,
παρεμπόδιζαν τήν άνάπτυξη τών καθοδηγητικών στελεχών
καϊ τή συσπείρωσή του.
Γιά τά σοβαρά πολιτικά λάθη πού Ικανέ ό σ. Ζαχαριάδης καί
γιά τή συστηματική άπό μέρους του παραβίαση τών άρχων
τής Εσωκομματικής δημοκρατίας, ή 'Ολομέλεια έκρινε
απαραίτητο νά τόν καθαιρέσει άπό γενικό Γραμματέα τής
ΚΕ τοΰ ΚΚΕ καϊ νά τόν βγάλει άπ' τό Πολιτικό Γραφείο. "Η
'Ολομέλεια διαπίστωσε επίσης ότι γιά τήν κατάσταση πού
δημιουργήθηκε στό κόμμα μαζί μέ τό σ. Ζαχαριάδη, σοβαρή
εύθύνη έχουν καϊ τ' άλλα μέλη τοΰ Πολιτικοΰ Γραφείου καί
ιδιαίτερα ό σ. Μπαρτζιώτας. Η 'Ολομέλεια καθαίρεσε τό σ.
Μπαρτζιώτα άπό τή θέση τοϋ γραμματέα τής KF. καϊ τόν
έβγαλε προσωρινά άπό τό Πολιτικό Γραφείο. (Ή
ανακοίνωση).5 «Μιλώντας γιά τις λαθεμένες θέσεις τοΰ σ.
Ζαχαριάδη σ' αύτή τήν περίοδο δεν Επιτρέπεται ν'
αφήσουμε απαρατήρητη τή σωβινιστική του δήλωση γιά τή
Λαϊκή Δημοκρατία τής 'Αλβανίας. Στήν απόφαση τοΰ ΠΓ
τής ΚΕ τοΰ ΚΚΕ πού γράφτηκε άπ' τόν σ. Ζαχαριάδη τόν
'Ιούνη 1945 τονίζεται: «"Αν ή δημοκρατική πλειοψηφία
αποφάσιζε εισβολή τοΟ Ελληνικού στρατοΰ στή Βόρεια
"Ηπειρο, τό ΚΚΕ θά διατύπωνε τίς άντιρήσεις του μά θά
πειθαρχούσε. Ή απόφαση αύτή τοΰ ΠΓ πού άποτελεΐ στίγμα
γιά τήν ιστορία τοϋ ΚΚΕ καταδικάστηκε ανοιχτά άπό τόν
τύπο μας μόνο τό 1950.
' Η δράση τής καθοδήγησης τοϋ κόμματος με' Επικεφαλής
τό σ. Ζαχαριάδη χαρακτηρίζεται άπό άντιφατικότητα,

10 — 211 —
 ταλαντεύσεις καί μιά σειρά χοντροκομμένα πολιτικά λάθη.
Μετά τή Βάρκιζα οί κομμουνιστές καί ό λαός
ανασυγκροτούσαν τίς δυνάμεις τους. Τό κόμμα είχε
τεράστια επιρροή στήν πόλη καί στό χωριό, Τά κομματικά
μέλη πού εκφράζανε τίς διαθέσεις τοΰ Ελληνικού λαοϋ
ζητούσανε συμμετοχή στις Εκλογές τής 31 τοϋ Μάρτη τοϋ
1946. Ή συμμετοχή στις έκλογές καί οί βέβαιες Επιτυχίες
τοΰ Ε.Α.Μ. θάδιναν νέα δυνατή ώθηση στό λαϊκό
δημοκρατικό κίνημα. Με τήν Επιμονή όμως τοΰ σ.
Ζαχαριάδη παίρνεται άπόφαση γιά αποχή μας άπό τίς
Εκλογές, παρ" όλο πού οί διαθέσεις τών μαζών καί τό
συμφέρον τοϋ κινήματος υπαγόρευε τή συμμετοχή σ'
αϋτές καί υπήρχε καί έκφρασμένη γνώμη άδελφών
κομμάτων ύπε'ρ της συμμετοχής. Ή συμμετοχή στις
έκλογές θά Επέτρεπε στό κόμμα ν αναπτύξει όλες τις
δυνάμεις τοΰ μαζικού λαϊκοϋ κινήματος καί νά καθορίσει
μ' Επιτυχία τήν παραπέρα πορεία του. Τό σεχταριστικό
λάθος τής άποχής είχε βαρύτατες συνέπειες σ" όλη τήν
παραπέρα Εξέλιξη τοϋ λαϊκού κινήματος. Άπό τό άλλο
μέρος, ύστερα άπό μερικούς μήνες σέ πολύ λιγότερα
ευνοϊκές συνθήκες, όταν ή Επιρροή τού κόμματος είχε
Ελαττωθεί, ή καθοδήγηση τοϋ κόμματος αποφασίζει τή
συμμετοχή στό δημοψήφισμα πού εδωσε τή δυνατότητα
στήν αντίδραση νά διαφημίσει τό «δημοκρατικό» χαρακτήρα
τοΰ δημοψηφίσματος. "Ετσι οί ενέργειες τής καθοδήγησης
τοϋ κόμματος έκεΐνο τόν καιρό έριχναν νερό στό μύλο τών
αντιδραστικών δυνάμεων.
Τό Φλεβάρη τοΰ 1946 ή καθοδήγηση τοϋ κόμματος πήρε στή
2η ' Ολομέλεια τής ΚΕ απόφαση γιά προσανατολισμό πρός
τήν άνάπτυξη τοΰ ένοπλου άγώνα. ' Ωστόσο ή καθοδήγηση
τοΰ κόμματος δέν Επαιρνε κανένα πραχτικό μέτρο γιά τήν
πραγματοποίηση αύτής τής άπόφασης.
Δεκαπέντε όλάκερους μήνες οί κομματικές όργανώσεις δέν
είχαν σαφή προσανατολισμό και περίμεναν οδηγίες γιά

10 — 212 —
άνάπτυξη τοΰ ένοπλου άγώνα. ' Ο άγώνας αύτός άρχισε νά
διεξάγεται σέ κάπως σημαντική κλίμακα μόλις στό δεύτερο
Εξάμηνο τοΰ 1947, δηλαδή 15 μήνες μετά τήν άπόφαση τής
3ης ' Ολομέλειας τής ΚΕ, Ενώ ή άπόφαση γιά τόν ένοπλο
άγώνα δέν μπορούσε νά μή γίνει γνωστή στόν Εχθρό. Σ' αύτό
τό διάστημα οί μοναρχοφασίστες κατόρθωσαν μέ τή βοήθεια
τών άγγλων καταχτητών νά στερεώσουν τίς θέσεις τους, νά
δημιουργήσουν κρατικό μηχανισμό και σημαντικές ένοπλες
δυνάμεις. Τόν ίδιο καιρό μέ τήν τρομοκρατία πού άρχισε στή
χώρα οί δυνάμεις τοΰ κομμουνιστικού κόμματος
Εξασθένισαν σημαντικά, Οί δημοκρατικές μαζικές
όργανώσεις, πού ήταν στήριγμα τοΰ κόμματος, χτυπήθηκαν
καί διαλύθηκαν πράγμα πού όδήγησε στήν παραπέρα μείωση
τής Επιρροής μέσα στις μάζες. "Ετσι οί συνθήκες γιά τή
διεξαγωγή τοΰ ένοπλου άγώνα σέ σύγκριση μέ το 1946
άλλαξαν ούσιώδικα καί όχι πρός όφελος τού κόμματος. ' Ο
ΔΙΕ μέ ΐήν καθοδήγηση τοΰ ΚΚΕ πολέμησε ήρωικά πάνω
άπό δυο χρόνια. "Ελληνες καί μακεδόνες έχυσαν τό αιμα
τους γιά τή λευτεριά καί τό καλό τοΰ λαοϋ. 'Ωστόσο ή έκβαση
τοϋ άγώνα ήταν προδικασμένη όχι μόνο γιατί ή καθοδήγηση
τοΰ κόμματος δέν είχε καθαρό σκοπό καϊ μέ τίς Αντιφάσεις
καί τίς ταλαντεύσεις της, μέ τήν έλλειψη προπαρασκευής τοϋ
άγώνα άφησε καί πέρασε αχρησιμοποίητη ή περίοδος τοΰ
19461947, άλλά καί γιατί μέ τή σεχταριστική της πολιτική
διευκόλυνε τό σχέδιο τοΰ έχθροΰ γιά τήν άπομόνωση τοΰ
κόμματος άπό τις μάζες τών Εργαζομένων. Ή σεχταριστική
αύτή πολιτική Εκδηλώνεται στήν παραγνώριση τών
συμμάχων μας τοΰ ΕΑΜ, στό σχηματισμό μονοκομματικής
κυβέρνησης άπό κομμουνιστές στήν περιοχή τής 'Ελεύθερης
'Ελλάδας τό Δεκέμβρη τοΰ 1947, πού ξεκινούσε άπό τήν
άντίληψη πώς ό ένοπλος αγώνας 1946-1947 δέν ήταν
άντιιμπεριαλιστικός, έθνικοαπελευθερωτικός καί
δημοκρατικός αγώνας άλλά σοσιαλιστική Επανάσταση.
"Οταν Εληξε ό ένοπλος άγώνας, μπροστά στό ΚΚΕ μπήκε τό

10 — 213 —
καθήκον νά αναλύσει βαθιά καί κριτικά όλη τή δράση του
τής τελευταίας περιόδου, Τό καθήκον όμως αύτό δέν είχε
Εκπληρωθεί μέχρι τήν 6η 'Ολομέλεια τής ΚΕ καϊ τής ΚΕ τοΰ
ΚΚΕ (τό «Γράμμα»)·4
Ιτήν περίοδο τής προετοιμασίας καί στήν πορεία τής
διεξαγωγής τοΰ ένοπλου άγώνα ή σεχταριστική πολιτική τής
καθοδήγησης Εκδηλώνεται στό ότι δέν πήρε σχεδόν κανένα
μέτρο γιά τήν Ενωση καί συσπείρωση τών πατριωτικών
δυνάμεων. Αύτό έχει άμμεση σχέση και με' τήν εκτίμηση του
χαρακτήρα τοΰ διεξαγόμενου ένοπλου άγώνα. Αύτόν τόν
άγώνα, πού μπορούσε να έχει έπιτυχία μόνο σάν
άντιιμπεριαλιστικός έθνικοαπελευθερωτικός δημοκρατικός,
ό Ζαχαριάδης τόν θεωρούσε σοσιαλιστική έπανάσταση. Ή
σεχταριστική αύτή πολιτική βρήκε τήν έκφραση της στήν
παραγνώριση καί υποτίμηση τών συμμάχων τοΰ Ε.A.M., στό
σχηματισμό μονοκομματικής κυβέρνησης τό Δεκέμβρη τοΰ
1947, στήν άλλαγή τής θέσης τοΰ κόμματος στσ μακεδονικό
ζήτημα κλπ.
Ή λαθεμένη άριστερίστικη αύτή πολιτική είχε σάν
αποτέλεσμα τήν Α π ο μ ό ν ω σ η τ ο ϋ κόμμ α τ ο ς
ά π ό τ ι ς π λ α τ ι έ ς μ ά ζ ε ς καί τήν ήττα τού
προοδευτικού-δημοκρατικοΰ κινήματος τό 1949».7
"Αλλοι υποστηρίζουν πώς ή συμφωνία ΣτάλινΤσώρτσιλ
κλπ. γιά -σφαίρες επιρροήςμετά τό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο,
πού άφηνε τήν 'Ελλάδα στήν έπιρροή των "Αγγλων, έπαιξε
άποφασιστικό ρόλο στήν καταστολή τής κομμουνιστικής
εξέγερσης.8 'Εκείνο όμως πού έπαιξε σοβαρά σπουδαίο ρόλο
στήν ευτυχή γιά τό "Εθνος και τή Δημοκρατία έκβαση τοΰ
Ανταρτοπόλεμου καί μπορεί νά θεωρηθεί ή βασική αιτία τής
νίκης, είναι ή ένότητα τής συντριπτικής πλειοψηφίας τοϋ
'Ελληνικού λαού, πού ήταν άντίθετη στό Κ.Κ.Ε. Τό
Κομμουνιστικό κόμμα δεν άποτελεΐ παρά μιά πολύ μικρή
μειοψηφία. Μολονότι τό Κ.Κ.Ε. προσπάθησε νά φτάσει ενα
στρατό 50.000 άντρων, δέν τό κατόρθωσε ποτέ. Στήν πιό

14 — 214—
καλή του στιγμή δέν ξεπέρασε τίς 30.000 άνδρες, άπο τούς
οποίους πολλοί ήσαν Ανήλικοι, γυναίκες και βίαια
στρατολογημένοι. "Αν το 1948 ό «Δ.Σ.Ε.» ήταν στρατιωτικά
ισχυρός, όσο ήθελε ό Μάρκος, θά μπορούσε ίσως νά
έκβιάσει μιά κάποια «συμβιβαστική» λύση. Τά πράγματα
Απόδειξαν ότι βρισκόταν μακριά άπό τό λαϊκό καϊ έθνικό
αίσθημα. Στήν νίκη τών εθνικών δυνάμεων, βέβαια, έκτος
άπό τήν ομοψυχία τής μεγάλης πλειοψηφίας τοΰ λαοϋ μας
συνέβαλε άποφασιστικά καϊ ό άρτιος στρατιωτικός
εξοπλισμός άπό τίς ΗΠΑ, μέ ισχυρή μάλιστα καί
Αποτελεσματική πολεμική αεροπορία.

2. Ή σημερινή γνώμη τών κομμουνιστών

Τώρα αρκετοί κομμουνιστές έχουν «μεταμεληθεϊ» γιά τό

ξεκίνημα τοΰ Ανταρτοπόλεμου. Δήλωσε τελευταία
Απερίφραστα ό Δημ. Παρτσαλίδης:
«Έπρεπε νά περάσουμε αύτά που περάσαμε, νά πάθουμε
αΰτά πού πάθαμε μέ τόν έμφύλιο πόλεμο. Γιατί δέν έπρεπε,
σέ καμιά περίπτωση νά φτάσουμε έμεΐς στόν έμφύλιο
πόλεμο, όσο καί αν άλλοι έσπρωχναν σ' αύτόν, έμεΐς δέν
έπρεπε νά άφήσουμε νά όδηγηθοΰμε στήν γενική ένοπλη
σύγκρουση. Έπρεπε νά περάσουμε, λοιπόν, αύτά πού
περάσαμε, γιά νά δοΰμε μπροστά μας».9 Εντούτοις ύπάρχουν
καί οί «δογματικοί» κομμουνιστές. Δέ θά επισημανθεί πάλι
εδώ ή έθνική μειοδοσία γιά τή Βόρειο "Ηπειρο, γιά τήν όποία
έγινε λόγος πιό πάνω. Μερικά δμως σημεία μιας πρόσφατης
συνέντευξης τοϋ Γενικού Γραμματέα τοΰ Κ.Κ.Ε. Χαρίλαου
Φλωράκη (καπετάν Γιώτη τοΰ ανταρτοπόλεμου) πρός τους
ξένους άνταποκριτές, ή όποία μάλιστα δημοσιεύτηκε
«περικομμένη» στό δημοσιογραφικό όργανο τοΰ κόμματος,
τό «Ριζοσπάστη», είναι ιδιαίτερα Εντυπωσιακή, Αφού
μεταξύ τών άλλων κάνει λίγο καί γιά «περιποιήσεις που
προσέφεραν τά Κράτη της 'Ανατ. Εύρώπης στις χιλιάδες των

10 — 215 —
 'Ελληνοπαίδων κατά τό παιδομάζωμα, ποι3 άπήχθησαν γιά
νά γλιτώσουν άπό τον 'Εθνικό Στρατό»!!!10

Σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς

1. «Πρωινή, 17.) 1.1979.

2. «Ακρόπολη», 8.12.1979.
3. «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 18.II.1979,
4. «' Ελευθεροτυπία», 2.1.1980.
5. «Σαράντα χρόνια», σελ. 641-642.
6. «Σαράντα χρόνια κλπ», σελ. 645-646.
7. «Σαράντα χρόνια», σελ. 718.
8. «Πρωινή», 17.11.1979.
9. «Κυριακάτικη Πρωινή 'Ελευθεροτυπία», 6.1,1980,
10. «Βρα&υνή». 30.12.1978.

14 — 216—
 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Στό βιβλίο αύτό, δπως καϊ στά άλλα τής σειράς «πει-
στήρια», δεν εκτίθενται προσωπικές εκτιμήσεις καί κρίσεις
σχετικά με τον ανταρτοπόλεμο τοϋ 1946-49. Παρατίθενται
απλώς τά γεγονότα καί τά λοιπά στοιχεία πού συνδέονται μέ
τήν περίοδο εκείνη καϊ μένει πλέον στόν Αναγνώστη νά βγάλει
τά συμπεράσματα του γιά δσα έγιναν τότε και γιά τό μέγεθος
τής συμφοράς πού προκλήθηκε στή χώρα άπό τήν
κομμουνιστική Ανταρσία.
'Ωστόσο πρέπει νά σημειωθεί εδώ οτι ένας Αντικειμενικός
και Αμερόληπτος μελετητής τών γεγονότων εκείνων δύσκολα
μπορεί νά Αγνοήσει τό σαφή στόχο τοΰ Κ.Κ.Ε. νά καταλάβει μέ
τή βία τήν εξουσία καί νά έπιβάλχι στή χώρα τόν
κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό. Γιά τήν επίτευξη τοϋ στόχου
του αύτοΰ προετοίμασε καϊ πραγματοποίησε τον «τρίτο γύρο»,
τήν έθνοκτόνο εκείνη σύγκρουση γιά τήν όποία βαρύνεται
εξολοκλήρου.
Μπορεί τό Κ.Κ.Ε. με τή γνωστή καϊ προσφιλή του μέθοδο
τής λ,εγόμενης «αυτοκριτικής» νά θέλει νά ερμηνεύει τήν
Αποτυχία στις επιδιώξεις του εκείνες ώς λάθος τακτικής τής
ηγεσίας του. Ή ερμηνεία πού δίνει είναι μονόπλευρη,
υποκειμενική. Τό βασικό είναι ό'τι ό λαός, στόν όποιο θέλησε
νά έπιβάλει τή δικτατορία τον, έχει συνηθίσει νά ζει έλεύθερος
καί νά υπερασπίζεται τήν ελευθερία του μέ κάθε θυσία και
Αποτελεσματικά. "Ολοι δσοι Αγνόησαν τή θέληση τοϋ
'Ελληνικού λαοϋ νά ζει ελεύθερος ηττήθηκαν. Τό Ίδιο έπαθε
καί τό Κ.Κ.Ε. τό 1946-49.

10 — 219 —
 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σελ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ......................................................................... 9

ΚΕΦ. Α
Άπό τό 1818 ώς καί τό 1944
1. Τό Κ.Κ.Ε. ώς τό 1940 ..................................................... 11
2. Τό Κ.Κ.Ε. άπό τό 1940 ώς καί τό 1944 ......................... 14

ΚΕΦ, Β Η ΑΡΧΗ
ΤΟΥ 3ου ΓΥΡΟΥ (ΤΑ
ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ 1945-1946)
1. Ή έσωτερική πολιτική κατάσταση στά 1945-1946 29
α. Ή συμφωνία τής Βάρκιζας .............................................. 29
|3. Οί κυβερνήσεις τών χρόνων αΰτών ............................... 33
2. Ή ............................. στάση τοΰ Κ.Κ.Ε. μετά τή Βάρκιζα
36
3. Ή ............................................. άπόφαση γιά ιόν 3ο γύρο
40
4. Ό ............................................................ «Δημοκρατικός
Στρατός» (Δ.Σ.Ε.) ........................................... ................... 42
α. Ή διοργάνωση του .......................................................... 42
β. Ή βίαιη στρατολογία ....................................................... 45
γ." Η στρατηγική του ............................................................................. 47
S. Οί «σύνδεσμοι» .............................................................. 48
5. Ό ................................................ 'Εθνικός στρατός .......
................................................... 50
6. Οί επιχειρήσεις στήν πρώτη φάπη ................................. 52
7. Οί έκτελέσεις Κληρικών ................................................ 58
8. Οι σοβιετικές προσφυγές στον Ο.Η.Ε ............................. 59
9. Ό ρόλος τών Βαλκανικών κομμουνιστικών χωρών 62

ΚΕΦ. Γ'
1947
[.'Ατενίζοντας τό 1947 ........................................................ 81
2. Ή εσωτερική πολιτική κατάσταση .................................. 82

10 — 221 —
 3. Ό
άμερικανικός παράγοντας ......................................... 84
4. ' .................................................................... Από τήν
πλευρά τών άνταρτών ....................................... . . . . . . : . . 8 6
5. Οί έπιδρομές τών άνταρτών ............................................ 89
α. Ό χαρακτήρας τών Επιδρομών ........ .......................... 89
β. 01 έπιδρομές ............................................................... 90
γ. Ή σταύρωση του παπα-Σκρέκα ................................. 108
ό Εκτελέσεις άλλων Κληρικών ........................ . ........... Π2
6. Ή άντίδραση τοϋ Κράτους .............................................. 117
α . ' Η στρατηγική ιτοϋ Ακολουθήθηκε ......................... 117
β. Οί Επιχειρήσεις ......................................................... 118

ΚΕΦ. Δ'
1948
1. Χρονιά σκληρής πάλης ................................................ 123
2. Άπό τήν πλευρά τοϋ Κράτους ...................................... . 124
3. Άπό ........................................... τ ή ν πλευρά τών
άνταρτών ............................................... .......................... 125
4. Τό παιδομάζωμα .......................... . ............................. 129
α. Τό σχέδιο τής άρπαγής καί ή έκτέλεσή το; 129
β. Ό άριθμός τών άπαχθέντων ...................................... 134
γ. Διαπιστώσεις γιά τήν τύχη τους ............................... 135
5. Ό αντίκτυπος ............................................................ 137
5. Δολοφονίες επισήμων ......................... . .................... . ............... 141
6. Οί έπιδρομές ιών ανταρτών ........ ................................. 142
7. 'Εκτελέσεις ................................. Κληρικών
.................................................... . 146
8. Οί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις τοϋ στρατοΰ .. 146

ΚΕΦ. Ε'
1949
Ι . Ή αποφασιστική αναμέτρηση ...................................... 151
2. Ή έσωτερική πολιτική κατάσταση ................................. 152
3. Τό στρατηγικό σχέδιο ................................................... 154
4. Ή κρίση στό αντίπαλο στρατόπεδο ............................... [54
5. Οι έπιδρομές τών άνταρτών ......................................... 163

— 222—
6. 'Εκτελέσεις
Κληρικών ............................................................. 167
7. Οί Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις τοϋ στρατοΰ .. 168
8. Η
τελική πάλη στό Γράμμο καί τό Βίτσι ..................... 169
9. Ή άναγνώριση τής ήττας ............................................... 174
ΚΕΦ. Σ Τ Ο ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
Ι."Ο 'Εθνικός στρατός ........................................................................ 179
2. Οί άντάρτες .................................................................. 180
3. Ό αμαχος πληθυσμός ........ ............................................ 180
4. 'Επιχειρήσεις άνταρτών .................. . ........ .. ................ 180
5. Καταστροφές άπό άντάρτες .............................. . ......................... 181
6. "Υπολογισμός
καταστροφών σέ δραχμές ................... 181

ΚΕΦ. Ζ'
Η ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ Κ.Κ.Ε.
1. 'Υπακοή στά ξένα κομμουνιστικά κελεύσματα ..
183
2. Στό Βορειοηπειρωτικό ..................................................................... 185
3. 'Ανεξάρτητη ...... Μακεδονία ......................................
187

ΚΕΦ. Η'
Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟ
1. Οί Ερμηνείες γιά τήν ήττα ................................................................ 191
2. Ή σημερινή γνώμη τών κομμουνιστών .......................... 202

10 — 223 —