A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

2-31 AΦIEPΩMA
 Παρελθ
ν και παρ
ν. Tο οι-
κονομικο–ιστορικ πλαίσιο του
πιο απομονωμένου νησιού των
B. Σποράδων.
Tου Γιάννη Γ. Bλάικου
 Eθνικ
Θαλάσσιο Πάρκο.
Eνας απ τους σημαντικτε-
ρους βιτοπους της Mεσογείου
απαιτεί σωστή προστασία.
Tου Γιάννη Γ. Bλάικου
 H μεσογειακή φώκια και η
MOm. Oι δραστηριτητες της ε-
ταιρίας στην περιοχή του Θα-
λάσσιου Πάρκου της Aλοννή-
σου.
Tων Bρασίδα Zάβρα και Παναγιώ-
τη Δενδρινού
 Aκαδημία Oμοιοπαθητικής.
 Παραδοσιακή ιατροσοφία.
Θεραπευτικές αγωγές της λαϊ-
κής ιατρικής και πώς εκτελού-
ντο στην παλαιά Aλννησο.
Tου Γεωργίου Aθανασίου
 Eκκλησίες και Mονές. Παλαι-
οχριστιανικά, βυζαντινά και με-
ταβυζαντινά μνημεία.
Tης Aσπασίας Nτίνα
Tο Πατητήρι, λιμάνι του νησιού και κέντρο κάθε δραστηριτητας στην Aλννησο σήμερα (φωτ.: αρχείο M. Tουμπή).
 Aλ
ννησος και «Eρημ
νη-
σα». Σταυροδρμι στον πανάρ-

H αρμονία της Aλοννήσου

χαιο θαλάσσιο δρμο για την
κυριαρχία στο Aιγαίο.
Tης Eυαγγελίας Σκαφιδά
 Tο σπήλαιο Γιούρων. Aνα-
σκαφή με μοναδικά ευρήματα
κατοίκησης στη μεσολιθική πε-
ρίοδο. Πανάρχαιες κοιτίδες πολιτισμού συνυπάρχουν αδιατάραχτα με την άγρια φύση
Tου Δρ. Aδαμάντιου Σάμψων
 Aνασκαφή στον Aγιο Πέτρο. MEXPI τη δεκαετία του ’70, η Aλν- του σπηλαίου στα Γιούρα, φτάνουν φαση του 1986 και στη συνέχεια,
O πρωιμτερος χρονολογικά νησος λείπει απ τη βιτρίνα του του- ακμη μακρύτερα. Xρονολογούν ε- Προεδρικ Διάταγμα του 1992, κήρυ-
οργανωμένος οικισμς του νη- ρισμού, ενώ δίπλα στη Σκιάθο και τη πάλληλα στάδια ανθρώπινης δρα- ξαν μια θαλάσσια έκταση (2.200 τετρ.
σιωτικού Aιγαίου. Σκπελο, ο τουρισμς έχει κάνει ήδη στηριτητας, απ την 9η μέχρι την χιλ.) προστατευμενη.
Tου Nίκου Eυστρατίου τα πρώτα βήματα. Στο διάστημα που 7η χιλιετία π.X. Mεγάλης σημασίας Eτσι δημιουργήθηκε το Eθνικ Θα-
 Tο ναυάγιο της Περιστέρας. μεσολάβησε μέχρι σήμερα, στις άλ- είναι και οι ενάλιες ανασκαφές στη λάσσιο Πάρκο Aλοννήσου B. Σπορά-
Tο μεγαλύτερο εμπορικ πλοίο λες δύο Σποράδες ο τουρισμς πήρε θαλάσσια περιοχή. δων. Πρκειται για το πρώτο στη χώ-
της κλασικής περιδου που έχει
βρεθεί μέχρι σήμερα.
Tης Eλπίδας Xατζηδάκη
 Oινοπαραγωγή και αμφο-
ρείς. Oίνος και εργαστήρια αμ-
φορέων στην αρχαία Iκο και το
διάσταση βιομηχανίας, ενώ στην
Aλννησο κρατήθηκε σε ήμερα επί-
πεδα και το πιο βασικ ελέγχεται α-
ποκλειστικά απ τους ντπιους.
H Aλννησος λοιπν δεν βουλιάζει
απ’ τους τουρίστες. Oμως, ποια άλλα
Eτσι, τις τρεις τελευταίες δεκαε-
Eπιμέλεια αφιερώματος:
K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ
ρα μας και στοχεύει, κυρίως, στην
προστασία της Mεσογειακής Φώκιας.
Σ’ αυτή λοιπν τη γεωγραφική έκτα-
ση, που ορίζεται απ μια αλυσίδα με
25 ερημνησα και βραχονησίδες, συ-
ναντάμε την άγρια φύση να συνυπάρ-
εμπρι τους στον Eύξεινο Π-
ντο.
Tης Aργ. Δουλγέρη–Iντζεσίλογλου
 H ναυπηγική τέχνη. Πώς
δούλευαν οι καραβομαραγκοί
στοιχεία την ξεχωρίζουν απ’ τη Σκιά-
θο και τη Σκπελο;
Στη δεκαετία του ’70, ο αρχαιολ-
γος Δημήτρης Θεοχάρης, θεωρώ-
ντας την περιοχή σπουδαία θέση,
τίες, το νησιώτικο αυτ σύμπλεγμα
κέρδισε το επιστημονικ ενδιαφέ-
ρον και το διατηρεί σταθερ ώς σή-
μερα. Aυτ είναι το ένα στοιχείο.
χει αρμονικά με πανάρχαιες κοιτίδες
πολιτισμού. Aυτά είναι τα δυο ιδιαίτε-
ρα στοιχεία της Aλοννήσου που τονί-
ζουν τη διαφορά της απ’ τις άλλες δυο
Σποράδες: Σκιάθο και Σκπελο.
στην Aλννησο μέχρι τον τελευ-
προχώρησε σε ανασκαφές. O ίδιος Tο Θαλάσσιο Πάρκο Eνώ τα τελευταία χρνια οι επιστη-
δεν πρλαβε. Mετά τον πρωρο χα- μονικές ανακοινώσεις και δημοσιεύ-
ταίο πλεμο. μ του, άλλοι αρχαιολγοι συνέχισαν H θαλάσσια περιοχή της Aλοννή- σεις γύρω απ την Aλννησο πληθαί-
Tου Kώστα Mαυρίκη και ολοκλήρωσαν κάποιες ανασκα- σου θεωρείται, για την άγρια πανίδα νουν, ποτέ ώς σήμερα –απ’ σο γνω-
 H μάστιγα της πειρατείας. φές. Aρχισαν, σταδιακά, να ξεπρο- της, μια απ τις σημαντικτερες της ρίζουμε βέβαια– δεν εκδθηκε διεξο-
Tου Kώστα Mαυρίκη βάλλουν στο φως τεκμήρια ζωής και Mεσογείου. Xώρος με ιδιαίτερο φυ- δική ή έστω, επίτομη ιστορία του νη-
οργανωμένης κατοίκησης στην πε- σικ κάλλος, είναι ο βιτοπος μεγά- σιού. Aυτ το κεν έρχεται να συ-
Eξώφυλλο: Σοκάκι στο Παλη
Xωρι
ριοχή, απ’ το πιο μακριν παρελθν: λης αποικίας της Mεσογειακής Φώ- μπληρώσει το πολυσέλιδο βιβλίο (390
(φωτ.: Π. Δενδριν
ς). τη νεολιθική εποχή. Σήμερα, πλέον η κιας που βρίσκεται ανάμεσα στα α- σελ.) «Aνω Mαγνητών Nήσοι» του
μελέτη των ευρημάτων, με βεβαι- πειλούμενα με εξαφάνιση είδη θηλα- Kώστα Mαυρίκη. Tο βιβλίο, εκδθηκε
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»: τητα ορίζει ως πρωϊμτερο οικισμ στικών. Στη δεκαετία ’70–’80 η υπε- πρσφατα και εξετάζει, σε βάθος και
EΛEYΘEPIA TPAΪOY του νησιωτικού Aιγαίου, το νησάκι ραλίευση έφερε στην περιοχή οικο- με προσοχή, την ιστορία του νησιού
του Aγίου Πέτρου, ενώ τα ευρήματα λογική διαταραχή. Nομαρχιακή απ- απ’ την αρχαιτητα μέχρι σήμερα.

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

 Παρελθν και παρν
Tο οικονομικο–ιστορικ πλαίσιο του πιο απομονωμένου νησιού των B. Σποράδων
Tου Γιάννη Γ. Bλάικου
Oικονομολγου

H AΛONNHΣOΣ είναι το τρίτο κατά

σειράν νησί, μετά τη Σκιάθο και
Σκπελο, και περισστερο απομα-
κρυσμένο απ το Πήλιο. Eίναι ορει-
ν νησί με υπέροχο γεωγραφικ α-
νάγλυφο και πλούσια βλάστηση.
H βλάστησή του συνίσταται κυ-
ρίως απ πεύκο pinus halepensis,
αρι cuercus illex, πουρνάρι
cuercus cossifera, κουμαριά urbus
unedo, καθώς και λη τη μακία και
φρύγανα, χαρακτηριστικά του με-
σογειακού τοπίου.
Eλλείψει άλλου οικονομικού εν-
διαφέροντος πλην της διερευνήσε-
ως υπάρξεως μετάλλων που πραγ-
ματοποιείται με μια γαλλική και μια
γερμανική αποστολή τον 18ο αιώ-
να, το νησί παραμένει ουσιαστικά α-
πομονωμένο, μέχρι πρσφατα.
H οικονομία του διαμορφώνεται
σαν μια καθαρά κλειστή οικονομία
βασισμένη στην κτηνοτροφία, κατά
κύριο λγο, και στη γεωργία για κα-
τανάλωση του νοικοκυριού. Oι δύο
αυτές δραστηριτητες συνεργάζο-
νται αρμονικά υποβοηθώντας η μια
την άλλη. H γεωργική δραστηριτη-
τα βοηθούσε την κτηνοτροφία, κα-
θώς η καλλιέργεια των χωραφιών ε-
ξασφάλιζε σημαντικά αποθέματα Σε ένα νησί με μοναδικ κεφάλαιο τη φυσική ομορφιά, οι δρμοι πρέπει να σχεδιάζονται με βάση την παραγωγική
τροφής για τα ζωντανά, στις ακρο- τους αναγκαιτητα, την οικονομία της γης και την ακεραιτητα της θέας του τοπίου. Διαφορετικά, η οδοποιητική
χωραφιές ή στα υπλοιπα μετά τη δραστηριτητα τραυματίζει βάναυσα το φυσικ περιβάλλον.
συγκομιδή της γεωργικής παραγω-
γής. Eπίσης η κτηνοτροφία εξασφά-
λιζε τη λίπανση των αγρών με μεγά-
λες ποστητες κοπριάς. Mια τέλεια
ανακύκλωση στις βιοποριστικές
δραστηριτητες των κατοίκων.
Mέσα σ’ αυτ το σύστημα οικονο-
μίας, η Aλννησος εξέθρεψε κατά
μέσο ρο 45.000 κεφάλια γίδια ε-
κτς των βοοειδών και των άλλων
υποζυγίων.
Σήμερα εκτρέφονται μλις και
μετά βίας 4.500 κεφάλια και μάλι-
στα με τη συνεπικουρεία εκατοντά-
δων τννων εισαγμενων ζωοτρο-
φών.
Παρατηρούμε λοιπν πως παλιά
οι παραγωγικές δραστηριτητες
δένονταν σε μια αρμονική οικολογι-
κή αλυσίδα που σπάζοντας ένας
κρίκος της κατέρρευσε λη η δομή
της παραγωγής.

Tο καλ κρασί
H Aλννησος –αρχαία Iκος– ανα-
φέρεται στη μυθολογία ως μια απ
τις πιο φημισμένες περιοχές παρα-
γωγής κρασιού. Mάλιστα ο Πηλεύς
–πατέρας του Θεσσαλού Aχιλλέα–
κατέφυγε στη νήσο Iκο –φιλοξενού-
μενος του φίλου του βασιλιά Mλη-
νου– για να περάσει τα τελευταία
χρνια της ζωής του απολαμβάνο-
ντας το καλ κρασί του νησιού. (Στο Mαστροι επισκευάζουν τη σκεπή των Aγίων Aναργύρων. H προστασία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι βασι-
Συνέχεια στην 4η σελίδα κ στοιχείο της αειφρου τουριστικής ανάπτυξης.

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3

Συνέχεια απ την 3η σελίδα
πρσφατα Aρχαιολογικ Συμπσιο
που οργάνωσε η οικολογική και Πο-
λιτιστική Kίνηση Aλοννήσου σε εισή-
γηση του αρχαιολγου Aπστολου
Kαρακατσάνη ανακοινώθηκε και η α-
νακάλυψη του πρώτου επαγγελματι-
κού Oινοποιείου στην Eλλάδα). Eίναι
άγνωστο μως πτε η αμπελουργία
της Aλοννήσου καταστράφηκε και α-
π ποια αιτία. Πολύ πιθαν είναι αυ-
τ να συνέβη ύστερα απ την οθω-
μανική κατάκτηση των νησιών το
1538, απ τον Mπαρμπαρσα. Yπάρ-
χει ένας ρμος ακριβώς μετά το Πα-
τητήρι με το νομα «Pουσούμ για-
λς». «Pουσούμ» στα τούρκικα ση-
μαίνει «δασμς». Φαίνεται λοιπν τι
απ κει γινταν εξαγωγή κρασιού
μέχρι ττε και πληρώνονταν οι σχε-
τικοί δασμοί.
Eν πάση περιπτώσει η αμπελουρ-
γία ύστερα απ απουσία μερικών αι-
ώνων επανέρχεται κατά τη δεκαετία
του 1920.
Mε την αξιλογη εργατικτητα
των κατοίκων, μεγάλες εκτάσεις κα-
λύπτονται απ αμπέλια και έτσι το
κρασί γίνεται και πάλι το κύριο εξα-
γωγικ προϊν.
H θέση που σήμερα βρίσκεται ο οι-
κισμς παίρνει το νομα απ την α-
μπελουργία πατητήρι), αφού εδώ κα-
τασκευάζονται τα πατητήρια των
σταφυλών και οι αποθήκες των κρα-
σιών.
Tην ίδια περίπου εποχή αρχίζει και
η ελαιοκομία για πρώτη φορά χωρίς
την προϊστορία της αμπελουργίας.
O μεγάλος μως σταθμς στην ανά-
πτυξη των δύο αυτών κλάδων της α-
γροτικής οικονομίας θεωρείται η πε-
ρίοδος της γερμανικής κατοχής. H
χαλάρωση ή μάλλον η αδρανοποίη-
ση των νμων προστασίας των δασι-
κών εκτάσεων έδωσε την ευκαιρία
να εκχερσωθούν μεγάλες εκτάσεις
και να φυτευτούν ελιές, αμυγδαλιές
και αμπέλια. H αγροτική οικονομία
αρχίζει να γνωρίζει άνθηση. Mετα-
πολεμικά στην Aλννησο λειτουρ-
γούν έξι λιοτρίβια και το κρασί είναι
ο βασικς συντελεστής του εισοδή-
ματος.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’50
αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για
την αμπελουργία. Mε την πιθανή ει-
σαγωγή κάποιων φυτών «εισάγε-
ται». και η φυλλοξέρα, η οποία προ-
σβάλλει τα αμπέλια, τα οποία κατα-
στρέφονται ολοσχερώς μέσα σε μια
δεκαετία.
Mαζί τους καταστρέφεται και η οι-
κονομία. Oι κάτοικοι, κυρίως οι νέοι,
καταφεύγουν στη μετανάστευση ή
στην ποντοπρα ναυσιπλοΐα. H οικο-
νομία βασίζεται πλέον στην εισαγω-
γή συναλλάγματος. (Tο 1965 ένας
σεισμς καταστρέφει το Παλι Xω-
ρι και οι κάτοικοι μεταφέρονται σε
νέο οικισμ, στο Πατητήρι. Mε τη
μεταφορά σπάει και ο παλις κοινω-
νικς ιστς του χωριού και οι σχέ-
σεις απ κοινωνικές μετατρέπονται
σε διατομικές).
Aλιεία και τουρισμ ς
Aυτ είναι περίπου το οικονομικοϊ-
στορικ πλαίσιο, ταν με το συνάλ-
λαγμα το οποίο εισάγεται ενεργοποι-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
Σεπτέμβριος
1995. Διεθνής
εκδήλωση για
την αειφρο α-
νάπτυξη και
τον οικοτουρι-
σμ με τη συ-
νεργασία της
Euronatur και
της Oικολογι-
κής και Πολιτι-
στικής Kίνησης
Aλοννήσου.
ούνται δύο νέοι οικονομικοί τομείς:
η αλιεία και ο τουρισμς.
Eίναι τα μέσα της δεκαετίας του
’70 που αρχίζουν τα πρώτα δειλά
τουριστικά βήματα. Φιλπονοι και
εργατικοί οι κάτοικοι επενδύουν σε
ενοικιαζμενα δωμάτια και σε ξενο-
δοχεία μικρής οικογενειακής κλίμα-
κας –στο μέγεθος των οικονομικών
τους δυνατοτήτων. H δεκαετία του
’80 χαρακτηρίζεται απ έντονη οικο-
δομική δραστηριτητα, αν και μπο-
ρούμε να πούμε άναρχα και χωρίς
στρατηγικ σχεδιασμ. Tο νησί δεν
παρουσίασε μεγάλο ενδιαφέρον για
ξένους επενδυτές και μεγάλης κλί-
μακας ξενοδοχειακές μονάδες. Eυ-
τυχώς.
Eτσι, διαπιστώνουμε σήμερα με ι-
Aγιος Nικλαος (καθολικ) και Aγιος Παντελεήμονας (παρεκκλήσιο) αριστε- κανοποίηση οι τουριστικές υπηρε-
ρά με εσωτερική επικοινωνία. Kατεδαφίσθηκαν το 1964 απ τον ττε εφημέ- σίες (καταλύματα, ταβέρνες, εστια-
ριο, πως και τσες άλλες σε λη την Eλλάδα, απ παντελή έλλειψη παιδείας τρια, καταστήματα τουριστικών ει-
και σεβασμού προς την ελληνική παράδοση. H σκιτσογράφηση–σύνθεση–α- δών κ.τ.λ.) να είναι οργανωμένες στη
ναπαράσταση είναι του Γ. Aθανασίου με βάση παλαιές φωτογραφίες. βάση τουριστικών επιχειρήσεων οι-
κογενειακού χαρακτήρα που βρίσκο-
νται και ελέγχονται απ τους ντπι-
ους. Aυτ είναι και το μεγάλο πλεο-
νέκτημα που προέκυψε απ την «κα-
θυστέρηση» της τουριστικής «ανά-
πτυξης» της Aλοννήσου. O διευθυ-
ντικς και χι ο βοηθητικς ρλος
τον οποίο διαδραματίζουν οι ντπιοι
στις τουριστικές δραστηριτητες και
η παραμονή του τουριστικού εισοδή-
ματος στον τπο.
Oσον, μως, και αν ο τουρισμς
φαίνεται να είναι η πιο εύκολη και
κερδοφρα δραστηριτητα, άλλο τ-
σο είναι το πιο εύθραυστο και ευπα-
θές προϊν.
H Aλννησος καθιερώθηκε κυρίως
μέσα απ το Θαλάσσιο Πάρκο Aλον-
νήσου B. Σποράδων, κατέχοντας βε-
βαίως και τα πλεονεκτήματα του φυ-
σικού κάλλους και του παρθένου φυ-
σικού τοπίου. Tα στοιχεία αυτά εξάλ-
λου είναι που τη διαφοροποιούν στις
προτιμήσεις αυτών που την επιλέ-
γουν ως τελικ προορισμ, σε σχέση
με άλλα νησιά που μπήκαν νωρίτερα
H κτηνοτροφία ασκείται με τον ίδιο παραδοσιακ τρπο και τα «μαντριά» κα- στην τουριστική «ανάπτυξη» με λες
τασκευάζονται πως πριν απ χιλιάδες χρνια. Oι δεσμοί μως με τη γεωργία αυτές τις αρνητικές συνέπειες που
έχουν σπάσει. σήμερα είναι λίγο πολύ γνωστές σε
 νται νέοι για να αχρηστευθούν «πα-
λιοί» δρμοι ή να κλείσουν, γιατί
ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν ή ποτέ
δεν συντηρήθηκαν. Xωρίς αντίλη-
ψη λειτουργικτητας, χωρίς αίσθη-
ση οικονομίας των φυσικών πρων,
χωρίς επιστημονική γνώση, αλλά με
ρουσφετολογικά και ψηφοθηρικά
κριτήρια.
Oμως είναι απαραίτητο, οι δρά-
σεις αυτές να γίνονται ύστερα απ
προσεκτική και υπεύθυνη μελέτη
και με βάση κάποιες έννοιες ή αρ-
χές, πως της «απορροφητικής ικα-
ντητας του τοπίου». Kαι σαν «α-
πορροφητική ικαντητα του τοπίου
ορίζεται η σχετική ικαντητα της
γης να δέχεται οργανωμένες δρα-
στηριτητες και ακμα να διατηρεί
την ακεραιτητα της ποιτητας της
θέας της», πως γράφει και στο βι-
βλίο του «Προστασία της φύσης και
αρχιτεκτονική του τοπίου» ο καθη-
γητής του AΠΘ Aθανάσιος Xατζη-
στάθης. Ή με βάση την αρχή «χρεί-
αν άμα και κάλλος» (χρησιμτητα
και μαζί ομορφιά) πως γράφει και
πριν απ χίλια οκτακσια χρνια ο
Πλούταρχος, κριτικάροντας το οδι-
κ δίκτυο της περσικής αυτοκρατο-
ρίας. Aσφαλώς σε ένα νησί το οποίο
«προσφέρεται» ως ενιαίο τουριστι-
κ προϊν η ποιτητά του διαμορ-
φώνεται απ «χίλιους δυο» παρά-
γοντες υλικούς ή άυλους και αυτ
εξάλλου είναι που το καθιστά εύ-
θραυστο και ευάλωτο. Aν σταθήκα-
με στην «αναπτυξιακή» μονομανία
της οδοποιίας είναι γιατί αυτή αφή-
νει ανεξίτηλα τα ίχνη της και επη-
ρεάζει αποφασιστικά την εικνα
του. Eίναι ανάγκη η οποιαδήποτε
οργανωμένη δραστηριτητα να συ-
νοδεύεται απ μελέτη περιβαλλο-
ντικών επιπτώσεων. Eίναι ανάγκη
να γίνει χωροταξικ σχέδιο καθορι-
σμού ζωνών ειδικών χρήσεων, να
H Aλννησος και τα γύρω ερημνησα. H Περιστέρα, που χλωρίδα και πανίδα, αποτελεί τον πυρήνα του Eθνικού Θα- γίνει μελέτη τουριστικής χωρητικ-
μεγάλο μέρος της καλύπτεται με ελαιώνες, προστατεύει λάσσιου Πάρκου και απαγορεύεται η προσέγγιση σε οποι- τητας του νησιού, να γίνουν ρυθμί-
την Aλννησο απ τους ανατολικούς ανέμους. H Kυρά Πα- οδήποτε πλωτ μέσο. Eίναι σκεπασμένο με πυκν πευκ-
σεις οικιστικού χαρακτήρα.
ναγιά χρωστάει το νομά της στο ομώνυμο μοναστήρι, το δασος και στις παράκτιες σπηλιές βρίσκει πάλι καταφύγιο
οποίο βρίσκεται κτισμένο στην ανατολική ακτή. Στα Γιού- η φώκια. Aκμη, την άνοιξη έρχεται εδώ και φωλιάζει ένας Eίναι ανάγκη να σταματήσει η
ρα, η βλάστηση είναι περιορισμένη, οι ακτές κρημνώδεις σημαντικς αριθμς γερακιών μαυροπετρίτη. Στα Σκά- προσπέλαση των τροχοφρων δια-
και στις θαλασσινές σπηλιές βρίσκει καταφύγιο η μεσογει- ντζουρα, το νοτιτερο του συμπλέγματος, στα μικρά βρα- κσια τουλάχιστον μέτρα μακριά α-
ακή φώκια, ενώ ψηλά, στα απκρημνα, φωλιάζουν πολλά χνησα γύρω του, φωλιάζει μεγάλος αριθμς αιγαιογλά- π τις παραλίες με τη διαμρφωση
ζευγάρια γερακιών μαυροπετρίτη. Eδώ επιβιώνει και ένα ρων και άλλων θαλασσινών πουλιών. Tο νησιωτικ αυτ ειδικών χώρων υποδοχής. Eίναι α-
σπάνιο είδος αγριοκάτσικου. Στην Ψαθούρα, το βορειτε- σύμπλεγμα παρουσιάζει και αρχαιολογικ ενδιαφέρον. ντιτουριστικ ο λουμενος της
ρο νησί του συμπλέγματος, βρίσκεται ο ομώνυμος φάρος, Ξεκινώντας απ τη νεολιθική εποχή, αντιπροσωπεύονται Aλοννήσου –που πραγματοποιεί μια
κτισμένος τον περασμένο αιώνα. Tο Πιπέρι, πλούσιο σε με αρχαιολογικά ευρήματα λες οι περίοδοι. απ τις βασικτερες απολαύσεις
στο πνεύμα των θερινών του διακο-
λους σοι ασχολούνται με το θέμα ριστών της τοπικής αυτοδιοίκησης H δεύτερη οκταετία ’90–’97 της πών– να βρίσκεται αντιμέτωπος με
αυτ. της τελευταίας δεκαπενταετίας. διαχείρισης της τοπικής αυτοδιοί- τη θέα δεκάδων αυτοκινήτων παρ-
Kατά την οκταετία ’82–’90 οι επι- κησης, ανίκανη να παρακολουθήσει καρισμένων πάνω στο κύμα. Σήμε-
Aπ τύχη και μ νο λογές αυτές κυριαρχούνται απ έ- τις χρηματοδοτικές δυναττητες ρα, που τα κριτήρια επιλογής του
Aν μως η παραμονή και ο έλεγ- να έντονο εργολαβομεταπρατικ που προσφέρει η Eυρωπαϊκή Eνω- τελικού προορισμού του Eυρωπαί-
χος της οικονομίας του τουρισμού πνεύμα και απ τον μεγαλοϊδεατι- ση και αδύναμη να προωθήσει προ- ου και του Eλληνα τουρίστα είναι η
βρίσκονται στα χέρια των ντπιων σμ της δημιουργίας διεθνούς αε- γράμματα μεγάλων και απαραίτη- αναζήτηση του φυσικού παρθένου
απ τύχη και μνο (με λα τα απορ- ροδρομίου σε ένα νησάκι μλις 64 των έργων υποδομής, κατευθύνε- τοπίου και φυσικού περιβάλλοντος
ρέοντα πλεονεκτήματα για το οικο- τετραγωνικά χιλιμετρα. ται απ τον «μεγαλοϊδεατισμ» της μακριά απ τον θρυβο και τις πα-
νομικ επίπεδο των κατοίκων), η α- H πρώτη δραστηριτητα αλλοιώ- κατασκευής «μεγάλου» οδικού δι- ραστάσεις του τεχνοκρατούμενου
ειφορική αξιοποίηση και σταθερο- νει τη φυσιογνωμία της παλιάς χώ- κτύου. Στο νομα κάποιας «αξιο- υλικού πολιτισμού των αστικών κέ-
ποίηση είναι θέμα καθαρά προσε- ρας, ενώ η δεύτερη μαζί με τη σπα- ποίησης», δήθεν γεωργικής, δήθεν ντρων, είναι επιτακτική ανάγκη να
κτικού στρατηγικού σχεδιασμού και τάλη μερικών δεκάδων εκατομμυ- τουριστικής, στήνεται ένα δαιδα- διαφυλαχθούν και να διασωθούν τα
προστασίας των φυσικών πρων. ρίων δραχμών εγκαταλείπει ανα- λώδες οδικ δίκτυο, που θυσιάζο- φυσικά αποθέματα ως το μοναδικ
Δυστυχώς μως η οικονομική ευ- σκαμμένο ένα ολκληρο βουν, νται χωρίς φειδώ και σπαταλώνται κεφάλαιο που διαθέτει το νησί. H
μάρεια και ο γρήγορος και εύκολος τραυματίζοντας βάναυσα το φυσικ χιλιάδες στρέμματα δημσιου χώ- ευφορία της αναπτυξιακής ευδαι-
πλουτισμς δημιούργησαν διαφ- περιβάλλον της περιοχής στην ο- ρου (δεν συμβαίνει μως το ίδιο και μονίας είναι δυνατν να μην κρατή-
ρων ειδών καταναλωτικά πρτυπα ποία άρχισε η «κατασκευή του». για τις ατομικές ιδιοκτησίες) για να σει για πολύ. H λογική του Eγώ πρέ-
και διάφορες «αναπτυξιακές» δια- H οικονομική άνθηση αυξάνει φτάσουν ακμα και σε απομακρυ- πει να αντικατασταθεί με τη λογική
στρεβλώσεις. την κατανάλωση και η κατανάλωση σμένες ή μεμονωμένες περιοχές. του Eμείς. Πριν αναγκαστούμε να
Aυτές εκφράστηκαν και με τις «α- κορυφώνεται, με αιχμή το αυτοκί- Mια έντονη και καταχρηστική ο- πληρώσουμε για λάθη και σκοπιμ-
ναπτυξιακές» επιλογές των διαχει- νητο. δοποιητική δραστηριτητα. Aνοίγο- τητες.

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5

 Eθνικ Θαλάσσιο Πάρκο
Eνας απ τους σημαντικτερους βιτοπους της Mεσογείου απαιτεί σωστή προστασία
Tου Γιάννη Γ. Bλάικου
Oικονομολγου – Προέδρου της Oικολογικής
και Πολιτιστικής Kίνησης Aλοννήσου

MAΪOΣ του 1976 και το μικρ ψαράδι-

κο του Γιάννη Φλωρούς σαλπάρει α-
π το λιμάνι της Aλοννήσου, με προ-
ορισμ το Πιπέρι. Eπιβάτες του ο dr
της Zωολογίας, Γεωλογίας και Πολι-
τιστικής Aνθρωπολογίας Thomas-
Schultze Westrum και ο cameraman
Kurt Lorenz.
Mοναδικ τους εφδιο μια κινημα-
τογραφική μηχανή 16 mm. O πρώτος
απ τους επιβάτες του και ο καπετά-
νιος του μικρού ψαράδικου δένονται
ήδη με μια φιλία που άρχισε απ το
1957. Eπειτα απ ένα περιπετειώδες
ταξίδι το μικρ ψαράδικο προσεγγί-
ζει στο Πιπέρι. Yστερα απ αναμονή
επτά ωρών, για πρώτη φορά στην ι-
στορία, καταγράφεται σε φιλμ η ει-
κνα μιας μεσογειακής φώκιας. Tο
φιλμ με τίτλο «H ακτή της φώκιας»
θα ολοκληρωθεί, καταγράφοντας χι
μνο τη φώκια, αλλά την άγρια πανί-
δα, τη φυσική ομορφιά και τη ζωή
των ψαράδων της παραδοσιακής πα-
ράκτιας αλιείας.

Mεγάλη αποικία
Tο Aρχιπέλαγος των B. Σποράδων
–πέραν της Aλοννήσου– θεωρείται
μια απ τις σημαντικτερες περιο-
H φώκια στον βιτοπ της. Oποιαδήποτε πολιτική προστασίας πρέπει να στοχεύει στην αρμονική συνύπαρξη της φώ- χές της Mεσογείου για την άγρια πα-
κιας με τους ντπιους ψαράδες. Oπως παλιά (φωτ.: EURONATUR). νίδα, με χωρίς σχεδν ανθρώπινη
παρουσία και μακριά απ κατοικημέ-
νες περιοχές.
Tα είκοσι πέντε (25) μικρά νησάκια
και βραχονησίδες έχουν ανεπανάλη-
πτες φυσικές καλλονές και είναι ο
βιτοπος μιας μεγάλης αποικίας με-
σογειακής φώκιας Monachus
monachus του αιγαιγλαρου Larus
auduini, του μαυροπετρίτη Falcon
eleonora και άλλων σπάνιων και μο-
ναδικών ειδών πουλιών και φυτών.
Δέκα ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ
των οποίων και η Eλλάδα, θα προβά-
λουν την ταινία αυτή, κάνοντας
γνωστή και τη φώκια και την Aλν-
νησο. Στο συνέδριο που οργανώνε-
ται στη Pδο το 1978 απ τον καθη-
γητή Keith Ronald, οι περισστεροι
των συνέδρων βλέπουν για πρώτη
φορά μεσογειακή φώκια, έστω και
σε ταινία.
Tο πανέμορφο αυτ θηλαστικ
–που υπάρχει πριν ακμα ο άνθρω-
πος κατασκευάσει βάρκες– υμνείται
απ τον Oμηρο και ζει αρμονικά με
τους παραδοσιακούς παράκτιους α-
λιείς επί χιλιάδες χρνια.
H θαλάσσια περιοχή των B. Σπορά-
δων δεν είναι μνο ο βιτοπος της
φώκιας, αλλά αποτελεί ταυτχρονα
και την οικονομική βάση για τους
ψαράδες της Aλοννήσου. Oι ψαρά-
δες αυτοί έχουν ζήσει μαζί με τις
φώκιες σε αρμονία επί εκατοντάδες
χρνια, μοιράζοντας τα ίδια βιοπορι-
στικά πεδία.

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

Tο φυσικ τοπίο και η άγρια ζωή αποτελούν τους ανεκτίμητους θησαυρούς του πάρκου (φωτ.: EURONATUR).

Aυτή η συνύπαρξη διατηρήθηκε

και επέζησε μέχρι την εισαγωγή και
χρήση νέας τεχνολογίας στην αλιεία.

Oικολογική διαταραχή
Στο τέλος της δεκαετίας του ’70 –
αρχές της δεκαετίας του ’80 νέα με-
γάλα αλιευτικά σκάφη –τα οποία επι-
δοτούνται απ την Eυρωπαϊκή Eνω-
ση– εισέρχονται στα παραγωγικά
μεν, αλλά περιορισμένα αλιευτικά
πεδία του Aρχιπελάγους. Eτσι, τα
προβλήματα για την οικολογική ι-
σορροπία αρχίζουν απ τη στιγμή
που τα σκάφη αυτά, γνωστά με το -
νομα γρι γρι (ημέρας και νύχτας) κα-
ταφθάνουν, κυρίως απ τη Xαλκιδι-
κή, Θεσσαλονίκη και Kαβάλα, στους
παραδοσιακούς ψαρτοπους της πα-
ράκτιας αλιείας.
H εντατική εκμετάλλευση και υπε-
ραλίευση των βυθών απ τα γρι γρι
οδηγούν συγχρνως στην οικολογι-
κή διατάραξη και στην οικονομική δι-
σπραγία των ντπιων ψαράδων.
Tα σκάφη αυτά είναι αρκετά μεγά-
λα, τεχνολογικά εξοπλισμένα και κα-
ταλαμβάνοντας τα αλιευτικά πεδία
αλιεύουν σε μαζική κλίμακα.
H παραγωγή της ντπιας αλιείας
άρχισε να φθίνει δραματικά. Tα στοι-
χεία παραγωγής της περιδου
1982–1986 είναι χαρακτηριστικά της
παραπάνω πραγματικτητας. Παίρ-
νοντας ενδεικτικά ένα είδος αλιεύ-
ματος –της γπας– η παραγωγή του
αλιευτικού συνεταιρισμού διαμορ-
φώνεται ως ακολούθως για την πα-
ραπάνω περίοδο: 1982: 71.409 κιλά,
1983: 52.481 κιλά, 1984: 35.558 κιλά,
1985: 37.845 κιλά και 1986: 31.156 κι-
λά. «H θάλασσα δεν προλαβαίνει να Tο μοναστήρι της Kυρά Παναγιάς, μετχι της Mονής Mεγίστης Λαύρας του Aγίου Oρους, σε πανοραμική άποψη. O πο-
Συνέχεια στην 8η σελίδα λιτισμς και τα μνημεία αποτελούν αναπσπαστο τμήμα του Θαλάσσιου Πάρκου (φωτ.: EURONATUR).

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7

Συνέχεια απ την 7η σελίδα
αναπληρώσει αυτ που ψαρεύεται
μαζικά» θα διαπιστώσουν και θα δια-
τυπώσουν διά στματος του ττε
προέδρου τους Παύλου Δροσάκη, οι
ψαράδες της Aλοννήσου. Oμοίως οι
δυναττητες διατροφής της φώκιας
ελαττώθηκαν δραστικά.
Aπ αυτ το σημείο και μετά ο κα-
θένας αρχίζει να διαμαρτύρεται.
Oι φώκιες λο και πιο συχνά κατα-
φεύγουν στα δίχτυα των ψαράδων
για να εξασφαλίσουν την τροφή
τους, προξενώντας ζημιές σ’ αυτά.
Eτσι, ο ανταγωνισμς ανάμεσα στις
φώκιες και τους ψαράδες άρχισε, α-
φού η μαζική υπεραλίευση των γρι
γρι οδηγούσε μοιραία σε εξάντληση
των ιχθυαποθεμάτων και συνακ-
λουθα της παραγωγικής δυναττη-
τας του βυθού.

Σε δραστήριους
προστάτες
Mετά την πρταση για τη δημιουρ-
γία του Θαλάσσιου Πάρκου –το ο-
ποίο μπορεί να θεωρηθεί πνευματικ
τέκνο του Thomas–Schultze Westr-
um– ο βασικς σκοπς των περιβαλ-
λοντολγων ήταν να μετατρέψουν
τους «εχθρούς» της φώκιας σε δρα-
στήριους προστάτες αυτής.
Hταν απ την αρχή αντιληπτ τι η
διατήρηση των φυσικών πρων και η
προστασία της φύσης δεν μπορούν
να επιτύχουν χωρίς τη δραστήρια
συμμετοχή του ντπιου πληθυσμού.
Tο Πιπέρι. Eδώ βρίσκεται το κέντρο του Θαλάσσιου Πάρκου. H περιοχή είναι απαγορευμένη για οποιαδήποτε αλιευτι-
Kανείς δεν μπορεί να εκτιμήσει τις ι-
διαίτερες συνθήκες μιας περιοχής
καλύτερα απ αυτούς που ζουν σ’
αυτήν.
Eτσι, απ το 1982 ακμα επιτεύ-
χθηκε μια στενή συνεργασία των πε-
ριβαλλοντολγων και των ψαράδων
του αλιευτικού συνεταιρισμού Aλον-
νήσου με τη διακήρυξη των ψαρά-
δων τι δεν θα «κυνηγούσαν» τις
φώκιες μέχρι να δημιουργηθεί μια
προστατευμενη και ελεύθερη απ H υλοποίηση της νομαρχιακής α-
τα γρι γρι περιοχή στο Aρχιπέλαγος.
Tο Θαλάσσιο Πάρκο εθεωρείτο
μια λύση χι μνο για την προστασία
της φώκιας και των άλλων σπανίων
ειδών, τους πληθυσμούς των οποί-
ων ουδέποτε έθιξαν οι ψαράδες, αλ-
λά και μια προστατευτική ασπίδα για
το εισδημα των ίδιων των ψαρά-
δων, αφού βασικς και κύριος στ-
χος θα ήταν η απομάκρυνση των γρι
γρι απ τους και άκρως ευαίσθητους
βιτοπους.
H πρωταρχική ιδέα του Πάρκου ε-
προτάθη σαν μια συμμαχία ανάμεσα
στην φώκια και τους παραδοσιακούς
παράκτιους αλιείς, οι οποίοι ήταν η
μνη ομάδα ικανή να προστατεύσει
τους πρους για το καλ της φώ-
κιας, αλλά και του δικού τους εισο-
δήματος.
H προστασία των βυθών και των ι-
χθυαποθεμάτων απ τη μαζική υπε-
ραλίευση των γρι γρι εθεωρείτο απ 1985 οι ψαράδες συμμετέχουν με
τους πρώτους στχους της δημιουρ-
γίας του Θαλάσσιου Πάρκου.
Oι ντπιοι ψαράδες θα είχαν το α-
ντισταθμιστικ φελος να συνεχί-
σουν τον παραδοσιακ τρπο παρά-
κτιας αλιείας χωρίς τον αθέμιτο α-
νταγωνισμ της μέσης μαζικής αλιεί-
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
κή δραστηριτητα.
Πρώτοι οι ψαράδες δημιούργησαν
σχέσεις προστασίας της φώκιας. Aυ-
τή η σχέση αποτελεί τη μοναδική εγ-
γύηση επιβίωσής της (φωτ.: EURO-
NATUR).
ας, που τους οδηγεί στον οικονομικ ράκιση ήπιων μορφών εκμετάλλευ-
μαρασμ και παράλληλα στην οικο-
λογική διαταραχή.
Στις διαδικασίες που άρχισαν το
πρωτοπρες προτάσεις ακμη και
εις βάρος των βραχυχρνιων συμφε-
ρντων τους, πως ο περιορισμς
του μήκους των χρησιμοποιούμενων
διχτυών ανά σκάφος, το ελάχιστου
άνοιγμα των «ματιών» (των δι-
χτυών), ο χρνος παραμονής στη θά-
λασσα, ακμη και η παύση αλιείας
κατά τον Mάιο (μήνα Aναπαραγω-
γής) και άλλες.
Στις 31 Aυγούστου 1986 υπογρά-
φεται η πρώτη νομαρχιακή απφαση
για τη δημιουργία του Θ.Π. που εν-
σωματώνονται οι θέσεις των ψαρά-
δων και τα γρι γρι εξοστρακίζονται
πέρα απ τα ριά του.
ποφάσεως και των μετέπειτα υπουρ-
γικών διαταγμάτων ανατίθεται σε
τέσσερις φύλακες –παιδιά ψαρά-
δων– οι οποίοι με συμμετοχή των
ντπιων αλιέων ασκούν τη φύλαξη
του Πάρκου.
Tα θετικά αποτελέσματα ανάκαμ-
ψης των βυθών καταγράφονται και
πάλι στα στοιχεία παραγωγής της ε-
ξαετίας που ακολουθεί. Eτσι, ενδει-
κτικά και πάλι για τη γπα τα στοι-
χεία διαμορφώνονται: 1987: 51.514
κιλά, 1988: 76.943 κιλά, 1989: 139.845
κιλά, 1990: 87.811 κιλά, 1991: 86.751
κιλά και 1992: 280.908 κιλά.
Eύκολα διακρίνει κανείς, πως η
φυσική προστασία μπορεί να συνδε-
θεί αρμονικά με την οικονομική θω-
σης.
Tέλος, τον Mάιο του 1992 και στο
ΦEK 519 δημοσιεύεται το Προεδρικ ρημένη και νεφελώδη υποσχεσιολο-
Διάταγμα για το Θαλάσσιο Πάρκο το
οποίο αντικαθιστά λα τα προηγού-
μενα διατάγματα ετήσιας ισχύος.
Δεν είναι του παρντος ούτε του
πνεύματος του δημοσιεύματος να
προβούμε σε κριτική ανάλυση, γιατί
το Προεδρικ αυτ Διάταγμα δεν
μπορεί να είναι εργαλείο ανάπτυξης
και διαχείρισης του Πάρκου.
Eνδεικτικά θα αναφέρουμε τι ε-
νώ επιβάλλονται αναιτιολγητες και
χωρίς νημα πρσθετες απαγορεύ-
σεις για τους παράκτιους αλιείς επα-
νέρχονται πανηγυρικά τα γρι γρι στο
Πάρκο μέσα απ μια δούρεια διάτα-
ξη, για αλιεία πέραν του ενάμισι ναυ-
τικού μιλίου απ τις ακτές.
Aπουσιάζει εντελώς απ το Π.Δ. το
πνεύμα συμμετοχής του ντπιου
πληθυσμού και αγνοείται παντελώς
ο πολιτισμς των νησιών με τα θαυ-
μάσια και ιστορικά μοναστήρια τους
και άλλα πολιτιστικά μνημεία.
Tο σπουδαιτερο, δεν υπάρχει εν-
σωματωμένη διάταξη για σύσταση
του φορέα διαχείρισης. Aνέλαβε -
μως το YΠEXΩΔE τη ρητή δέσμευση
τι σε λίγους μήνες θα υπογραφταν
δεύτερο Π.Δ. για τον διαχειριστικ
φορέα και το διαχειριστικ σχέδιο.
Oι κάτοικοι και οι φορείς του νησι-
ού σε συνεργασία με τον δήμο Aλον-
νήσου έχουν υποβάλει ολοκληρωμέ-
νες προτάσεις και για τη σύσταση
του φορέα διαχείρισης και για τρο-
ποποιήσεις ορισμένων παράλογων
διατάξεων.
Tο YΠEXΩΔE ουδέποτε απάντησε
σε αυτά. Aρκείται μνον σε μια αφη-
γία και στις διακηρύξεις μελέτης επί
μελετών.
H κωλυσιεργία και η αδιαφορία
διανύουν το έκτο έτος, ήδη. Mέσα
απ’αυτή τη στάση κινδυνεύει η ίδια η
υπσταση το Eθνικού Θαλάσσιου
Πάρκου Aλοννήσου B. Σποράδων.
Mια ιδέα ζητάει τη δικαίωσή της.
H απειλούμενη με εξαφάνιση monachus monachus βρίσκει καταφύγιο σε καλά προφυλαγμένες σπηλιές. Στην περιοχή του Eθνικού Θαλάσσιου Πάρκου έχει ε-
ντοπιστεί ο σημαντικτερος πληθυσμς του είδους στη Mεσγειο (φωτ. Π. Δενδρινς).

H μεσογειακή φώκια και η MOm

Oι δραστηρι τητες της Eταιρίας στην περιοχή του Θαλάσσιου Πάρκου της Aλοννήσου
Tων Bρασίδα Zάβρα H ν
τια και ανατολική πλευρά της Θαλάσσιο Πάρκο. Tο Eθνικ
Θαλάσ- λοσοφία του Πάρκου είναι η προστα-
Προέδρου Δ.Σ. της E.M.Π.M.Φ. Aλοννήσου έχει χαμηλ
και ομαλ
α- σιο Πάρκο Aλοννήσου B. Σποράδων σία του οικοσυστήματος με την πα-
νάγλυφο και σχηματίζει πλήθος απ
είναι το πρώτο θαλάσσιο πάρκο της ράλληλη ορθολογική ανάπτυξη της
Παναγιώτη Δενδρινού θαυμάσιες παραλίες, κυρίως με λε- Eλλάδας. Aλοννήσου (που είναι το μ
νο κατοι-
Bιολγου – Aντιπροέδρου της E.M.Π.M.Φ. πτά β
τσαλα και άμμο. H β
ρεια και Oι σκοποί της ίδρυσης του Eθνι- κημένο νησί του Πάρκου), χωρίς βί-
δυτική πλευρά του νησιού αντίθετα κού Θαλάσσιου Πάρκου είναι κυ- αιες επεμβάσεις. O επισκέπτης της
«Mε το καράβι βγήκαν ττε απ την π- είναι απ
κρημνη με μια άγρια ομορ- ρίως: Aλοννήσου και της περιοχής έχει
λη, εκεί που σμίγουν των Παγασσών της
Mαγνησίας τα ακρογιάλια...»
φιά, αποτέλεσμα του συνδυασμού  H προστασία, διατήρηση και δια- την ευκαιρία για μια εξαίσια παραμο-
Aπολλώνιος ο P
διος, «Aργοναυτικά» των απ
κρημνων ακτών, της άγριας χείριση της φύσης και του τοπίου ως νή με σεβασμ
πάντα στη φύση.
βλάστησης και των καταγάλανων νε- φυσικής κληρονομιάς και πολύτιμου
AKOΛOYΘΩNTAΣ τη ρ
τα των αρ- ρών του Aιγαίου. Tο ν
τιο τμήμα του εθνικού φυσικού π
ρου. H μεσογειακή φώκια
χαίων Aργοναυτών και αφήνοντας νησιού είναι κατάφυτο με εκτεταμέ-  H προστασία εν
ς απ
τους πιο ση-
πίσω μας την αρχαία Iωλκ
(τη σημε- νο δάσος Xαλεπίου Πεύκης (Pinus μαντικούς στη Mεσ
γειο βιοτ
πους
ή Φώκια η Mοναχ ς
ρινή π
λη του B
λου), συναντάμε το halepensis). Σε μερικά σημεία πα- της μεσογειακής φώκιας, η οποία (mοnachus monachus)
πανέμορφο νησιώτικο σύμπλεγμα ρεμβάλονται ελαιώνες και αμπέλια. δυστυχώς βρίσκεται στην κορυφή
των B. Σποράδων. Oι B. Σποράδες ε- Bορει
τερα το έδαφος καλύπτεται του καταλ
γου των ειδών που απει- H Mεσογειακή φώκια ή φώκια η μο-
κτείνονται ανατολικά των ακτών του απ
πυκνή χαμηλή χαρακτηριστική λούνται με εξαφάνιση. ναχ
ς (Mοnachus monachus) είναι
Πηλίου. Προς βορράν με συνθήκες μεσογειακή βλάστηση (μακκία).  H προστασία άλλων σπάνιων ειδών σήμερα το περισσ
τερο απειλούμε-
καλής ορατ
τητας διακρίνονται οι Προς τα β
ρεια και ανατολικά της της χλωρίδας και της πανίδας της νο με εξαφάνιση θαλάσσιο θηλαστι-
τρεις άκρες της Xαλκιδικής χερσο- Aλοννήσου απλώνεται ένας αριθμ
ς περιοχής. κ
στην Eυρώπη και ανάμεσα στα 12
νήσου. N
τια των B. Σποράδων οι α- απ
ακατοίκητα μικρ
τερα νησιά και  H ανάπτυξη της περιοχής, με γνώ- πιο απειλούμενα είδη σε ολ
κληρο
κτές της Eυβοίας, ενώ προς τα ανα- βραχονησίδες. Tα σημαντικ
τερα α- μονα την ορθολογική χρήση των φυ- τον κ
σμο.
τολικά απλώνεται το B. Aιγαίο. π
αυτά είναι η Περιστέρα, οι Δύο σικών π
ρων. Aρχαία ελληνικά νομίσματα έχουν
H Aλ
ννησος είναι το τρίτο στη Aδελφοί, τα Σκάντζουρα, η Kυρά Πα- Πρέπει να τονιστεί
τι το Θαλάσ- την παράστασή της και αποσπάσμα-
σειρά μεγάλο νησί των B. Σποράδων. ναγιά, τα Γιούρα, η Ψαθούρα και το σιο Πάρκο δεν είναι μια κλειστή πε- τα της Oδύσσειας του Oμήρου την
Eχει σχήμα επίμηκες με κατεύθυνση Πιπέρι. H Aλ
ννησος μαζί με τα πα- ριοχή. Eίναι μια εκτεταμένη προστα- περιγράφουν να λιάζεται στις αμ-
απ
N.Δ. προς B.A. Tο νησί έχει μή- ραπάνω ερημονήσια συνθέτουν ένα τευ
μενη περιοχή με έκταση 2.000 μουδιές της Eλλάδας. Kάποτε ζούσε
κος 10,5 ναυτικά μίλια περίπου και νησιώτικο σύμπλεγμα απαράμμιλης Km2 περίπου. Aποτελεί ίσως την πιο σε μεγάλους αριθμούς σε
λη τη Mε-
καταλαμβάνει επιφάνεια περίπου 62 ομορφιάς, γι’ αυτ
και απ
το 1992 η εκτεταμένη προστατευ
μενη θα- σ
γειο, στις β
ρειες ακτές της Aφρι-
τετραγωνικά χιλι
μετρα. περιοχή έχει χαρακτηρισθεί Eθνικ
λάσσια περιοχή στη Mεσ
γειο. H φι- Συνέχεια στην 11η σελίδα

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 9

Kρίνα της θάλασσας στην αμμουδιά της Ψαθούρας.

Mία απ τις πιο σημαντικές δραστηριτητες της MOm είναι και η διάσωση και
περίθαλψη άρρωστων ή ορφανών ατμων μεσογειακής φώκιας. Mία δραστη-
ριτητα που πραγματοποιείται μνο στην Eλλάδα. Kάτω απ αυστηρές κτη-
νιατρικές και υγειονομικές συνθήκες και σε συνεργασία με διεθνή ερευνητι-
κά κέντρα και το υπουργείο Γεωργίας, τα ορφανά φωκάκια περιθάλπονται και
επανεντάσσονται στο φυσικ τους περιβάλλον (φωτ. Π. Δενδρινς).

O σπάνιος αιγαιγλαρος (latus aud-

uinii) φωλιάζει σε βραχονησίδες του
Θαλάσσιου Πάρκου (επάνω και αρι-
στερά, φωτ.: Π. Δενδρινς). Δεξιά,
μαυροπετρίτης (falco eleonorae), έ-
να απά τα σπάνια είδη γερακιού. Tην
άνοιξη εμφανίζεται στις B. Σποράδες
και προς το τέλος του φθινοπώρου
φεύγει για ξεχειμώνιασμα στην πε-
ριοχή της Mαδαγασκάρης (φωτ.: Π.
Δενδρινς).

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

Tο «Oδύσσεια», το ερευνητικ σκάφος της MOm, της Eταιρίας Mελέτης και Προστασίας της Mεσογειακής Φώκιας, είναι το μοναδικ σκάφος στην Eλλάδα που
ανήκει σε ελληνική περιβαλλοντική οργάνωση και απ το 1990 περιπλέει τη θαλάσσια έκταση του Eθνικού Θαλάσσιου Πάρκου. Eίναι επανδρωμένο με βιολ-
γους και τεχνικούς πεδίου και παρακολουθεί σε συνεχή βάση τσο το θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής σο και τον πληθυσμ της monachus monachus.
(φωτ.: Π. Δενδρινς).

Συνέχεια απ την 9η σελίδα οικολογικής πυραμίδας θεωρείται ρα, η MOm, πιστεύοντας
τι η προ- στην περιοχή της Aλοννήσου – B.
κής, στον Aτλαντικ
και στη Mαύρη δείκτης της υγείας του θαλασσίου στασία του φυσικού μας περιβάλλο- Σποράδων.
Θάλασσα. Σήμερα, λίγες εκατοντά- περιβάλλοντος. ντος πρέπει να αντιμετωπίζεται με  Φύλαξη και δραστική μείωση της
δες ζώα έχουν μείνει στις ακτές του Oι κύριες απειλές για την επιβίωση συνέπεια, συνέχεια, αφοσίωση και παράνομης αλιείας στην ίδια πε-
Aιγαίου και του Iονίου Πελάγους και της μεσογειακής φώκιας είναι οι η- σκληρή δουλειά κατάφερε να δρα ριοχή.
της Mαυριτανίας. θελημένες θανατώσεις, η μείωση συνεχώς, πάνω στους βασικούς άξο-  Συνεχείς και σταθερές γεννή-
Aκ
μα και στις ελληνικές θάλασ- της διαθέσιμης τροφής, η τυχαία νες προτεραιοτήτων που έχουν κατά σεις νέων φωκών καταγράφονται
σες, που φιλοξενούν τους μεγαλύτε- σύλληψη σε αλιευτικά εργαλεία. Eπί- καιρούς τεθεί απ
τη Διεθνή Kοιν
- στην περιοχή των Σποράδων.
ρους πληθυσμούς της, έχουν μειω- σης, οι συνεχείς πιέσεις απ
διάφο- τητα για την προστασία του είδους  Δέκα μικρά φωκάκια που διεσώ-
θεί σημαντικά οι αριθμοί των ζώων ρες ανθρώπινες δραστηρι
τητες αυτού. Oι κύριοι άξονες δραστηριο- θησαν, ενώ ήταν στην περίοδο της
και το είδος απειλείται άμεσα με εξα- (βιομηχανία, ρύπανση, ανεξέλεγκτος τήτων της MOm, είναι: γαλουχίας, παρακολούθησαν το
φάνιση. Διωγμένη απ
τον άνθρωπο τουρισμ
ς), προκαλούν καταστροφή  Eπιστημονική έρευνα του πληθυ- πρ
γραμμα Περίθαλμψης και έξι α-
χρησιμοποιεί πια σαν τ
πους διαμο- των βιοτ
πων της. σμού της monachus monachus. π
αυτά που δεν αντιμετώπιζαν
νής μικρά ακατοίκητα νησιά, απρ
σι- H μεσογειακή φώκια είναι ένα αυ-  Δημιουργία προστατευ
μενων πε- σοβαρά προβλήματα υγείας επα-
τες βραχώδεις ακτές και σπηλιές. στηρά προστατευ
μενο είδος απ
ριοχών. νεντάχθηκαν στο φυσικ
τους πε-
H μεσογειακή φώκια, που είναι απ
την ελληνική νομοθεσία. Tην τελευ-  Φύλαξη και διαχείριση προστατευ- ριβάλλον.
τα μεγαλύτερη είδη φωκών στον κ
- ταία δεκαετία, πολλές προσπάθειες
μενων περιοχών.  218 περιοχές της παράκτιας και
σμο, έχει μήκος γύρω στα 2,5 μέτρα έχουν γίνει στην Eλλάδα για την  Διάσωση και περίθαλψη ορφανών νησιώτικης Eλλάδας έχει επισκε-
και ζυγίζει περίπου 300 κιλά. Tο δέρ- προστασία του
μορφου αυτού ζώου ή τραυματισμένων φωκών. φθεί μέχρι σήμερα η ομάδα του Δι-
μα της καλύπτεται απ
στιλπν
τρί- και τον περιορισμ
των αιτίων που  Eνημέρωση και ευαισθητοποίηση κτύου Συλλογής Πληροφοριών και
χωμα με πιο συνηθισμένα χρώματα προκαλούν τη μείωση των πληθυ- του κοινού. Διάσωσης, ενημερώνοντας τον το-
το γκρίζο ή καφέ στη ράχη με πιο α- σμών του.  Περιβαλλοντική εκπαίδευση στα πικ
πληθυσμ
.
νοιχτ
χρωμη κοιλιά. Tα νεογέννητα Mία απ
τις πιο δραστήριες περι- σχολεία.  Πάνω απ
250.000 επισκέπτες ε-
έχουν μήκος ένα μέτρο και ζυγίζουν βαλλοντικές οργανώσεις στην Eλλά- Oι ενέργειες αυτές πραγματοποι- νημερώθηκαν απ
τους καλοκαιρι-
περίπου 15 κιλά. Tο δέρμα τους κα- δα η MOm/Eταιρία για τη Mελέτη και ούνται απ
μια ομάδα αφοσιωμένων νούς σταθμούς ενημέρωσης, ενώ
λύπτεται με μακρύτερο απ
αυτ
Προστασία της Mεσογειακής Φώ- ανθρώπων διαφ
ρων ειδικοτήτων, περίπου 100.000 παιδιά έχουν πά-
των ενηλίκων, μαύρο τρίχωμα με ένα κιας, δραστηριοποιείται απ
το 1988 βιολ
γων ερευνητών, περιβαλλο- ρει μέρος στην Περιβαλλοντική
άσπρο μπάλωμα στην κοιλιά. H φώ- σε ολ
κληρη την παράκτια και νη- ντολ
γων, τεχνικών πεδίου αλλά και Eκπαίδευση.
κια γεννά ένα συνήθως μικρ
μέσα σιωτική Eλλάδα. πολλών εθελοντών. Mέχρι σήμερα η MOm έχει 4.000
στην περίοδο απ
τον Iούλιο έως τον Oι σκοποί της οργάνωσης είναι η μέλη στην Eλλάδα και το εξωτερι-
Δεκέμβρη. μελέτη της μεσογειακής φώκιας με Mέχρι σήμερα κ
και απ
το 1996, έγινε δεκτή ως
H φώκια μοναχ
ς τρέφεται με μια σκοπ
την απ
κτηση γνώσης για τη αποτελέσματα μέλος της IUCN (Διεθνής Eνωση
μεγάλη ποικιλία ψαριών, καθώς και βιολογία και οικολογία του ζώου και για την Προστασία της Φύσης), του
με χταπ
δια, καλαμάρια κ.ά. Eπειδή η προστασία της με κάθε ν
μιμο μέ-  Δημιουργία του 1ου Eθνικού Θα- μεγαλύτερου παγκ
σμιου οργανι-
η φώκια βρίσκεται στην κορυφή της σο. Aπ
την ίδρυσή της μέχρι σήμε- λάσσιου Πάρκου της χώρας μας, σμού για το περιβάλλον.

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 11

 Aκαδημία Oμοιοπαθητικής
Aποτελεί εστία και πλο παγκσμιας ακτινοβολίας της ομοιοπαθητικής ιατρικής
ΣTHN AΛONNHΣO σήμερα υπάρχει ο
πυρήνας μιας ήπιας θεραπευτικής
με παγκσμια ακτινοβολία. Eίναι αυ-
τς ο πυρήνας που δημιουργήθηκε
απ τον Γιώργο Bυθούλκα και τη
Διεθνή Aκαδημία Kλασικής Oμοιοπα-
θητικής.
O Γιώργος Bυθούλκας έγινε γνω-
στς στο παγκσμιο επιστημονικ
κοιν, χι μνο απ τις μελέτες του
και την αναβάθμιση της ομοιοπαθη-
τικής σε μια σύγχρονη επιστήμη, αλ-
λά και απ μια νέα θεωρητική άποψη
για την ιατρική γενικτερα που τη
διατύπωσε στη διατριβή του με τίτλο
«A New Model for Health and
Disease».
Για τις προσπάθειές του αυτές τι-
μήθηκε στο σουηδικ κοινοβούλιο
με το βραβείο «Right livelihood
Award», γνωστ και ως εναλλακτικ
βραβείο Nμπελ.
Eχει επίσης βραβευθεί επανειλημ-
μένα για το έργο του απ διάφορους
άλλους φορείς, πάντα εκτς Eλλά-
δος.
Tο συγγραφικ έργο του είναι με-
γάλο και έχει μεταφραστεί σε περισ-
στερες απ είκοσι γλώσσες.
Tο έργο του είναι περισστερο
γνωστ στην Aμερική αλλά και στον
ευρωπαϊκ χώρο που διδάσκει τα
τελευταία είκοσι χρνια κυρίως Eυ-
ρωπαίους και Aμερικανούς ομοιοπα-
θητικούς γιατρούς.
Oκτώβριος 1995. Στο προαύλιο της Aκαδημίας Pώσοι ομοιοπαθητικοί του σεμιναρίου του τετραετούς εκπαιδευτικού
Tο 1995 ίδρυσε τη Διεθνή Aκαδη-
προγράμματος. Tο νεκτιστο ειδικά διαμορφωμένο παραδοσιακ κτίριο, που στεγάζεται η Διεθνής Aκαδημία Kλασι-
μία Kλασικής Oμοιοπαθητικής στη κής Oμοιοπαθητικής, βρίσκεται στον Aγιο Aνδρέα, σε μικρή απσταση απ το Πατητήρι, το λιμάνι του νησιού.
νήσο Aλννησο που ζει με τη σύζυ-
γ του. Tο νεκτιστο, ειδικά διαμορ-
Διάφοροι οικονομικοί φορείς έ-
φωμένο παραδοσιακ κτίριο της
χουν ήδη ενδιαφερθεί γι’ αυτ το
Aκαδημίας βρίσκεται στον Aγιο
Θεραπευτικ Kέντρο.
Aνδρέα σε μικρή απσταση απ το
Eνας δεύτερος στχος του είναι
Πατητήρι, το λιμάνι του νησιού. Aπο-
να πείσει τους διάφορους φορείς τι
τελεί εστία και πλο παγκσμιας α-
η Aλννησος, χάρη στη φανταστική
κτινοβολίας της ομοιοπαθητικής ια-
ομορφιά της μπορεί και πρέπει να γί-
τρικής, αφού η αναγνώριση της δι-
νει ένα παγκσμιο οικολογικ σύμ-
δασκαλίας και των συγγραμμάτων
βολο με ήπιες μορφές ενέργειας, ή-
του Γιώργου Bυθουλκά προσελκύ- πιες μορφές ιατρικής και ήπιες μορ-
ουν κάθε χρνο εκατοντάδες ομοιο- φές αλιείας που να συμπεριλαμβά-
παθητικούς γιατρούς απ λο τον νουν το θαλάσσιο πάρκο. Eχει ήδη
κσμο για να παρακολουθήσουν τα καταγράψει με λεπτομέρειες τις
σεμινάριά του στην Kλασική Oμοιο- σκέψεις του για ένα τέτοιο πργραμ-
παθητική. μα και είναι στη διάθεση κάθε φο-
Mεγάλα ιατρικά κέντρα της Eυρώ- ρέα.
πης, πως η Iατρική Aκαδημία της Tον περασμένο Δεκέμβριο ταν
Mσχας, η Iατρική Σχολή της Bν- μετά τη βράβευσή του προσκλήθηκε
νης, αλλά και η Iατρική Σχολή του επίσημα απ την Eυρωπαϊκή Kοιν-
Bερολίνου συνεργάζονται με την τητα, είχε επαφές με τους αξιωμα-
Aκαδημία της Aλοννήσου. O καθηγητής της ομοιοπαθητικής, Γεώργιος Bυθούλκας.
τούχους για την Yγεία αλλά και με
εκπαίδευση Kλασικής Oμοιοπαθητι- αφήνουν ένα σεβαστ ποσ στον τον Eλληνα επίτροπο για την Eνέρ-
Eκπαιδευτικ κής. Eνδεικτικ είναι τι ο αριθμς ντπιο πληθυσμ αλλά και στην γεια κ. Παπουτσή, στον οποίο ανέφε-
των αιτήσεων των σπουδαστών είναι Eλλάδα γενικτερα. ρε εν συντομία τις ιδέες του. O κ.
πργραμμα
Tον Aύγουστο του 1996 άρχισε
στην Aκαδημία ένα τετραετές εκπαι-
δευτικ πργραμμα για ομοιοπαθη-
τικούς γιατρούς με τμήματα σε διά-
φορες γλώσσες (Iταλικά, Γερμανικά,
Pωσικά, Aγγλικά). Aυτ το τετραετές
εκπαιδευτικ πργραμμα αποτελεί
την καλύτερη και πιο ολοκληρωμένη
12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
διαρκώς αυξανμενος και έχει ξεπε-
ράσει ήδη τη χωρητικτητα της σχο-
λής.
Για το νησί η δραστηριτητα της
σχολής είναι ζωτικής σημασίας αφού
οι περίπου 1.500 σπουδαστές και συ-
νοδά μέλη που έρχονται κάθε χρνο
στο νησί, σε περιδους εκτς της
τουριστικής σεζν, υπολογίζεται τι
Στχος του Γ. Bυθούλκα είναι η
δημιουργία ενς Παγκσμιου Kέ-
ντρου Yγείας στην Aλννησο, υψη-
λών προδιαγραφών, που θα προ-
σέρχονται για θεραπεία ασθενείς α-
π την Eυρώπη και την Aμερική και
συγχρνως θα ασκούνται πρακτικά
οι γιατροί που εκπαιδεύονται απ
την Aκαδημία.
Παπουτσής υποσχέθηκε τι θα βοη-
θήσει σο μπορεί σε ένα τέτοιο πρ-
γραμμα.
Hδη ο Γιώργος Bυθούλκας κυκλο-
φορεί στην Aλννησο με το πρώτο
ηλεκτρικ αυτοκίνητο που του δώ-
ρησαν μαθητές του απ την Γερμα-
νία.
K.A.
Πικροδάφνη (νήριον). Παλιά χρησιμοποιήθηκε σαν εκτρωτικ φάρμακο, σε συνδυασμ με πι-
κραγγουριά. Eπίσης η πικροδάφνη, σε συνδυασμ με αλη, χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία
της βλεννρροιας και της συφιλίδας.
Παραδοσιακή ιατροσοφία
Θεραπευτικές αγωγές της λαϊκής ιατρικής και πώς εκτελούντο στην παλαιά Aλννησο
Tου Γεωργίου Aθανασίου
Iατρού
TA ΛIAΔPOMIA (η αρχαία Iκος και χι
Aλννησος πως ονομάσθηκε μετά
την απελευθέρωση (1836), απ ε-
σφαλμένη κατανηση του αποσπά-
σματος των «Γεωγραφικών» του
Στράβωνα) ζούσαν στην απομνωση
πως και πολλά άλλα νησιά του Aι-
γαίου, ακμη και μέχρι πριν απ λίγα
χρνια. H επικοινωνία με τον έξω κ-
σμο ήταν σπάνια και δύσκολη έως
και αδύνατη πολλές φορές. Mνη
παρηγοριά των κατοίκων τα «περά-
σματα» (διαδρομές) των εμπορικών
ιστιοφρων του Aιγαίου. Oμως ταν
αντί για εμπορικά σκάφη, ξεπρβαι-
ναν τα πειρατικά των μπαρμπερίνων,
η αναμενμενη χαρά επικοινωνίας,
γινταν τρμος και συναγερμς για
να μπορέσουν να κρυφτούν στα εν-
δτερα του νησιού αποφεύγοντας
την καταστροφική μανία των πειρα-
τών. Περνούσαν έτσι τα χρνια, οι
γενιές διαδέχονταν η μία την άλλη
μέσα στη μοναξιά και την έλλειψη
του κοινωνικού αγαθού που λέγεται
«παροχή ιατρικών υπηρεσιών». Oυ-
δέποτε ως το 1958–1960 υπήρξε
στην Aλννησο μνιμος γιατρς (το
1958–60 συστήθηκε το Aγροτικ Iα-
τρείο Aλοννήσου). Tην εποχή του
μεσοπολέμου περιδευαν που και
που κατπιν πρσκλησης γιατροί α-
π την γειτονική Σκπελο. Tην επο-
χή του εμφύλιου, πρσφερε τις υπη-
ρεσίες του ένας γιατρς πολιτικς ε-
ξριστος1 ονματι Στέφανος Kολο-
βς, ο οποίος βοήθησε καταστάσεις
και έσωσε ζωές με τα λιγοστά φάρ-
μακα που μπορούσε να έχει. Eπί σει-
ρά ετών την προπολεμική εποχή, αλ-
λά κυρίως την μεταπολεμική, πρ-
σφερε τις υπηρεσίες του στην πατρί-
δα του Λιαδρμια ο Xρήστος Aθανα-
σίου (πατέρας του γράφοντος) ο ο-
ποίος αν και δεν είχε σπουδάσει ια-
τρική, γνώριζε απ μελέτη ιατρικών
βιβλίων και απ εμπειρία, αρκετά
στοιχεία ιατρικής ώστε να ασκεί διά-
φορες ιατρικές πράξεις, πως δια-
νοίξεις αποστημάτων, ανατάξεις κα-
ταγμάτων με γυψονάρθηκα, ανατά-
ξεις εξαρθρημάτων, εξαγωγές δο-
ντιών και ριζών, ύστερα απ τοπική
αναισθησία, ακμη γνώριζε διαγνω-
στική και θεραπευτική πολλών νοση-
μάτων, αποτελώντας έτσι φάρο ελ-
πίδας για τους πάσχοντες κατοίκους
του νησιού. Kάποτε μάλιστα πραγμα-
τοποίησε και ένα δύσκολο τοκετ,
με την μέθοδο της περινεοτομής.
Aτομα χαρισματικά
Eτσι λοιπν τα προηγούμενα χρ-
νια η υγεία λων των κατοίκων, ε-
ξαρτιταν απ την παροχή υπηρε-
σιών υγείας, απ ορισμένα χαρισμα-
τικά άτομα. Aυτά τα χαρισματικά ά-
τομα, εφάρμοζαν θεραπευτικές ε-
μπειρίες αιώνων, τις οποίες μεταλα-
μπάδευαν με πολύ σεβασμ, οι πα-
λιτεροι στους νετερους. Hταν χα-
ρισματικά αυτά τα άτομα γιατί αφε-
νς εφάρμοζαν την Iπποκράτεια ρή-
ση να θεραπεύουν χωρίς να αμείβο-
νται (αναφέρεται στον ρκο του
Iπποκράτη), αφετέρου γιατί είχαν το
ζήλο και τη διάθεση να βοηθούν α-
Mολχα (μαλάχη). Xρησιμοποιείται κυρίως για θερμά επιθέ-
ματα (καταπλάσματα).
νυστερβουλα τον πάσχοντα συνάν-
θρωπ τους.
Θα μπορούσαν να γραφούν χιλιά-
δες λέξεις για την παραδοσιακή ια-
τροσοφία, μως θα αναφέρουμε λί-
γα δείγματα, αυτής της υπέροχης
κληρονομιάς, η οποία αιωρείται ανά-
μεσα στην παράδοση, την επιστημο-
σύνη και την κοινωνική προσφορά.
H πνευμονία
Aρχίζουμε απ μια πολύ συχνή νο-
σολογική ονττητα, η οποία τα πα-
λιτερα χρνια ήταν πολύ συχνή, α-
φενς λγω έλλειψης αντιβιοτικών,
αφετέρου λγω των σκληρών συν-
θηκών εργασίας και διαβίωσης, την
πνευμονία – βρογχοπνευμονία. Σή-
μερα είναι σχετικά σπάνια η εκδήλω-
ση πνευμονίας – βρογχοπνευμονίας,
παλιτερα μως λγω σκληρής ερ-
γασίας στην ύπαιθρο, πολλές φορές
με βροχερ καιρ, χωρίς αδιάβροχο
ιματισμ, λγω έλλειψης μεταφορι-
κών μέσων (βάδιζαν απ δύο έως πέ-
ντε ώρες ημερησίως) καθώς και λ-
γω έντονης κπωσης (ττε δεν ίσχυε
το οχτάωρο εργασίας, αλλά το μερο-
κάματο μετρούσε απ την ανατολή
μέχρι την δύση του ήλιου) ελαττω-
νταν η άμυνα του οργανισμού και η
πνευμονία – βροχοπνευμονία ήταν
ante–portas. Kαι ττε ο σεμνς και
ανυστερβουλος συνεχιστής της
Iπποκράτειας θεραπευτικής, εφάρ-
μοζε τη μία και μοναδική θεραπευτι-
κή αγωγή, τα «υγρά καταπλάσματα»,
τα οποία ήταν επιθέματα (κομπρέ-
σες) απ ένα μάλλινο ύφασμα το ο-
ποίο προηγουμένως είχε εμβαπτι-
KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
σθεί σε αρκετά θερμ νερ, τσο
θερμ, σο που να μη προκαλεί ε-
γκαύματα. Tα επιθέματα αυτά τοπο-
θετούνταν στην ράχη και στο στήθος
του ασθενούς. H αλλαγή του επιθέ-
ματος γινταν κάθε 2–3 λεπτά περί-
που γιατί η θερμοκρασία του χαμή-
λωνε βαθμιαία απ τη στιγμή που ερ-
χταν σε επαφή με το ανθρώπινο
σώμα. Θα διερωτάται εύλογα ο καθέ-
νας «τι είδους θεραπεία ήταν αυτή».
Θεραπεία φιλική
Hταν μια θεραπεία απλυτα φιλική
για τον ανθρώπινο οργανισμ, χωρίς
καμιά τοξικτητα η παρενέργεια. H
τοπική αύξηση της θερμοκρασίας
του σώματος στην περιοχή του θω-
ρακικού κλωβού, είχε τρεις θερα-
πευτικές δράσεις, ήτοι:
α) Mε την αύξηση της θερμοκρα-
σίας του σώματος στην περιοχή αυ-
τή και τη μετάδοσή της στα ενδτε-
ρα (πνεύμονες), επερχταν διάλυση
των πηγμάτων που είχαν καταλάβει
τα βρογχιλια και τις κυψελίες και
στη συνέχεια με το βήχα αποβάλλο-
νταν τα πήγματα υπ μορφή φλεμ-
μάτων.
β) Mε την αύξηση της θερμοκρα-
σίας, αυξανταν η κυκλοφορία του
αίματος και έσπευδαν τοπικά στην
πάσχουσα περιοχή περισστερα α-
μυντικά στοιχεία του αίματος (Λεμ-
φοκύτταρα) με αποτέλεσμα την ε-
παύξηση της άμυνας τοπικά.
γ) Tέλος με την αύξηση της θερμο-
κρασίας του σώματος σε ένα ασθενή
με μια φλεγμονώδη συνδρομή πως
Συνέχεια στην 14η σελίδα
13
Συνέχεια απ τη 13η σελίδα
είναι η πνευμονία - βρογχοπνευμο-
νία έχει άμεση εφαρμογή η «ομοιο-
παθητικη ιατρική»σύμφωνα με το α-
ξίωμα «Similia Similibus Curentur»
δηλ. «τα μοια θεραπεύονται με τα
μοια». Oντως, λοιπν, με τα «υγρά
καταπλάσματα»θεραπεύονταν γρή-
γορα και με ασφάλεια οι πλείστες πε-
ριπτώσεις πνευμονίας – βρογχο-
πνευμονίας μέχρι την εποχή της α-
νακάλυψης και χρήσης των αντιβιω-
τικών, ελάχιστες δε περιπτώσεις εί-
χαν κακή κατάληξη. Kαι σήμερα -
μως που διαθέτουμε ένα τσο ισχυ-
ρ φαρμακευτικ οπλοστάσιο, υπάρ-
χουν περιπτώσεις πνευμονίας που
καταλήγουν.
Ξηρά καταπλάσματα
Eκτς μως απ τα «υγρά κατα-
πλάσματα» χρησιμοποιούσαν και τα
«ξηρά καταπλάσματα» τα οποία ήταν
ευρύτερα διαδεδομένα, χρησιμοποι-
ούμενα για κάθε κρυολγημα, σε α-
ντίθεση με τα «υγρά» τα οποία απο-
τελούσαν επιθετική δραστική θερα-
πεία της πνευμονίας. Tα «ξηρά» λοι-
πν καταπλάσματα εκτελούνταν ως
εξής: Zέσταιναν πίτυρο απ σιτάρι ο-
λικής άλεσης μέσα σε ένα τηγάνι,
πάνω στη φωτιά, χωρίς φυσικά την
προσθήκη κάποιου υγρού. Στη συνέ-
χεια τοποθετούσαν το ζεστ πίτυρο
μέσα σε ειδικά κατασκευασμένα
σακκουλάκια (μάρσιπα) για να μην
σκορπίζει και τοποθετούσαν κατπιν
τα εν λγω σακκουλάκια στο στήθος
και την ράχη του ασθενή. Yπήρχε
πάντα μια προκατάληψη απ την
πλειοντητα, τι τα «υγρά καταπλά-
σματα είναι μεν ωφέλιμα, αλλά εγκυ-
μονούν κινδύνους λγω της υγρτη-
τας, ενώ αντίθετα οι περί τα ιατρο-
σοφικά ασχολούμενοι, τα συνιστούν
χωρίς φβο, ντας απλυτα βάσιμοι
για την χωρίς παρενέργειες ωφελι-
μτητάς τους.
Eνα τρίτο είδος επιθεμάτων ήταν
οι «σιναπισμοί», οι οποίοι αποτελού-
νταν απ ένα βαμβακερ ύφασμα,
στο οποίο άπλωναν ένα μείγμα ζύ-
μης και σπρων σιναπιού (οι σπροι
σιναπιού είναι η πρώτη ύλη για την
παρασκευή μουστάρδας), οι οποίοι
προηγουμένως είχαν υποστεί κατερ-
γασία στο γουδί ώστε να σπάσουν
και να εκκρίνουν το σιναπέλαιο, το
οποίο έχει δράση ερεθιστική πάνω
στο δέρμα. Eτσι με την τοποθέτηση
του «σιναπιού« προκαλούσαν τοπική
υπεραιμία, φλγωση και ερυθρτητα
στην πάσχουσα περιοχή (π.χ. σε
μυαλγίες, διαστρέμματα, ψύξεις
κ.λπ.), οπτε και πάλι με την εφαρμο-
γή της ομοιοπαθητικής επερχταν
βελτίωση ή και ίαση απ το ενοχλητι-
κ σύμπτωμα ή σύνδρομο.
Oι βεντούζες
Συνεχίζουμε με τη βεντούζα, η ο-
ποία ακμη και σήμερα, παρ’ λη την
προδ της αλλοπαθητικής ιατρικής
(δηλαδή της λεγμενης και κλασικής
ιατρικής) χρησιμοποιείται κατά κ-
ρον σε κάθε σύνδρομο που εντοπίζε-
ται στην περιοχή του θωρακικού
κλωβού και θεωρείται σαν κρυολ-
γημα, γρίππη, ψύξη, κ.λπ. H επίσημη
ονομασία της βεντούζας είναι «σι-
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
Iατρικά εργαλεία απ την αρχαία Aλννησο.
κύα», αναφέρεται στο σύγγραμμα
του Iπποκράτη σαν «σικύα άναιμος»
δηλαδή ανέμακτη, σε αντιδιαστολή
απ την «αιματηρά» σικύα, η οποία
στα Λιαδρμια αναφέρεται σαν «κο-
φτή» βεντούζα. Oι βεντούζες λέγο-
νται και «ποτήρια», υπάρχουν οι
φράσεις «κολλάει ποτήρια», «κολλά-
ει βεντούζες». Στην αρχαία εποχή υ-
πήρχε το ρητ «ανήρ δηίω πυρί, χαλ-
κν προσκλλησεν». H τεχνική της
βεντούζας συνίσταται στην θέρμαν-
ση του εσωτερικού της βεντούζας
(ποτηράκι ειδικής κατασκευής ή και
απλ ποτήρι νερού) για τη δημιουρ-
γία υποπίεσης και στη συνέχεια στην
ταχύτατη επαφή με το δέρμα του άρ-
ρωστου, ώστε να προσκολληθεί και
να προκαλέσει ανύψωση – αναρρ-
φηση του δέρματος εντς της βε-
ντούζας και έντονη τοπική υπεραι-
μία. Για να επιτύχει η βεντούζα, πρέ-
πει να είναι προσεκτικς και ταχύς ο
ασκών την ιατροσοφική. Γιατί, αν κα-
τά την διάρκεια της θέρμανσης του
κοίλου της βεντούζας, δεν προσέξει
και θερμάνει με τη φλγα τα χείλη
του ποτηρού – βεντούζας, μπορεί να
προκαλέσει οδυνηρ έγκαυμα, ενώ
αν πάλι είναι αργοκίνητος και καθυ-
στερήσει να προσκολλήσει την βε-
ντούζα στο δέρμα, θα αρχίσει να ψύ-
χεται η βεντούζα και να εισέρχεται
αέρας στο εσωτερικ της, οπτε επί
μη ύπαρξης υποπίεσης, θα είναι αδύ-
νατη, η προσκλλησή της. Oπως
προκύπτει και απ το προαναφερθέν
αρχαίο ρητ, η τεχνική της βεντού-
ζας παραμένει η ίδια ακριβώς
Aπλές και αιματηρές
Eδώ και τρεις χιλιετίες, μνο το
χάλκινο σκεύος αντικαταστάθηκε με
γυάλινο. Oπως προαναφέρουμε οι
βεντούζες διακρίνονται σε αναίμα-
κτες ή απλές (άναιμοι σικύαι) και σε
αιματηρές (κοφτές στην τοπική διά-
λεκτο). Kαι οι μεν απλές, εκτελού-
νται πως είπαμε, ενώ οι αιματηρές
ή «κοφτές» εφαρμζονται με τον ί-
διο τρπο, αλλά η περιοχή του δέρ-
ματος που προσκολλώνται έχει υ-
ποβληθεί προηγουμένως σε σκαρι-
φισμ με βελνι, ή στις μικρές τομές
με ξυράφι, οπτε με την εφαρμογή
της βεντούζας προκαλείται τοπική
αιμορραγία (αφαίμαξη). Σήμερα πλέ-
ον οι αιματηρές βεντούζες έχουν ξε-
χασθεί εντελώς, ευτυχώς βέβαια,
γιατί με την υπάρχουσα παγκσμια
διάδοση των λοιμωδών νοσημάτων
που μεταδίδονται μέσω του αίματος
(διάφορες ηπατίτιδες, AIDS κ.λπ.) θα
υπήρχε μεγάλη εξάπλωση αυτών
των νοσημάτων.
H αιματηρή βεντούζα παλαιτερα,
προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες σε
περιστατικά υπέρτασης, ενώ σε άλλα
περιστατικά ήταν επιβλαβής. Στην υ-
πέρταση μέσω του μηχανισμού αφαί-
μαξης – ελάττωσης γκου κυκλοφο-
ρούντος αίματος, προκαλούσε ελεγ-
χμενη ελάττωση της αρτηριακής
πίεσης. Oταν μως επρκειτο για κά-
ποιο βεβαρημένο περιστατικ, η ηλι-
κιωμένο άτομο, ή άτομο αναιμικ,
μια έντονη αφαίμαξη με «κοφτές»
βεντούζες, απέβαινε μερικές φορές
μοιραία για τη ζωή του ασθενούς.
Aνεμοπύρωμα
Aλλη θεραπευτική αγωγή, ευρύτα-
τα σε χρήση μέχρι πριν απ λίγα χρ-
νια, ήταν η θεραπεία του ερυσιπέλα-
τος. Tο ερυσίπελας ή «ανεμοπύρω-
μα» στην τοπική διάλεκτο, είναι μια
Tο Παλη Xωρι
Aλοννήσου. Φωτο-
γραφία πριν απ τον
σεισμ του ’64. Tο
1958–60 συστάθηκε
το Aγροτικ Iατρείο
στο νησί. Ως ττε η υ-
γεία των κατοίκων ή-
ταν στα χέρια χαρι-
σματικών ατμων, ε-
μπειρικών γιατρών
που εφάρμοζαν θερα-
πευτικές μεθδους
αιώνων. Oι γνώσεις
μεταδίδονταν κληρο-
νομικά, απ γενιά σε
γενιά (φωτ.: αρχείο Γ.
Aθανασίου).
νοσολογική ονττητα αρκετά συχνή
παλιτερα, σπανιτερη σημασία, η ο-
ποία συνίσταται σε μια οξεία εμπύρε-
τη δερματίτιδα, με εντπιση σε οποι-
αδήποτε περιοχή του σώματος. H ε-
ντπιση του ερυσιπέλατος στο πρ-
σωπο, παλιτερα είχε αυξημένη επι-
κινδυντητα και σπανίως ήταν θανα-
τηφρο. Oφείλεται σε μλυνση του
δέρματος απ τον μικροοργανισμ
«στρεπτκοκκος» και σήμερα η θε-
ραπεία του είναι σχετικά εύκολη και
ασφαλής με τα αντιβιωτικά. Παλιτε-
ρα μως που δεν υπήρχαν τα αντι-
βιοτικά, το ερυσίπελας (ετυμολογι-
κώς σημαίνει ερυθρ δέρμα), αποτε-
λούσε μια οδυνηρή και επικίνδυνη
συνδρομή. Για την θεραπεία του λοι-
πν εφάρμοζαν την εξής τεχνική.
Eπαιρναν ένα τηγάνι κεν, το ο-
ποίο θέρμαιναν αρκετά στη φωτιά
της παραστιάς (τζακιού), στη συνέ-
χεια κάλυπταν με ένα κκκινο πανί
την πάσχουσα περιοχή και πλησιάζο-
ντας το τηγάνι αντινοβολούσαν το ε-
ρυσίπελας ή «ανεμοπύρωμα» με
θερμική (υπέρυθρη) ακτινοβολία.
Bλέπουμε και εδώ την εφαρμογή
της αρχής της ομοιοπαθητικής που
διατύπωσε ο Hahnemman δηλαδή
«τα μοια τοις ομοίοις ιώνται» ή λα-
τινιστί «Similia similibus curentur» α-
φού η τοπική φλεγμονή αντιμετωπι-
ζταν με «μοια» δηλαδή θερμική
θεραπεία. Aυτή η θεραπευτική αγω-
γή του ερυσιπέλατος ήταν κατά κα-
ννα αποτελεσματική και ταχεία και
ασφαλώς χωρίς πιθανές φαρμακευ-
τικές παρενέργειες. Eπειδή μως η
μέθοδος θεραπείας ήταν πολύ πα-
λιά, εμπλουτίσθηκε και με παγανιστι-
κά στοιχεία, δηλαδή ταυτχρονα, με
την ακτινοβληση ο λαϊκς θερα-
πευτής, απάγγελλε ενδμυχα και έ-
να εξορκισμ, τον οποίο θεωρούσε
απαραίτητο για την ευνοϊκή έκβαση
της θεραπείας. O εξορκισμς έλεγε
τα εξής: «Eνας ανεμάνθρωπος πήρε
το ανεμοτσέκουρο, πήγε στον ανε-
μμυλο να κψη ανεμξυλα, να βγά-
νη ανεμκλαρα, να κάμη ανεμμα-
ντρο, να πάρη ανεμγιδα, να πάρη α-
νεμοβιδούρα2, να πάρη ανεμοκάζα-
νο, να πάρη ανεμχλιαρα3, ν’ αρμέξη
την ανεμγιδα, να βγάνη τ’ ανεμγα-
λο, να στμπήση4 τ’ ανεμγαλο, να
βγάνη ανεμοβούτυρο, ν’ αλείψη
Aλώνισμα στο Παλη Xωρι. Mέχρι πριν απ λίγα χρνια η Aλννησος, περισστερο απομονωμένη απ τις υπλοιπες Σποράδες, ζούσε στην εγκατάλειψη και
τη στέρηση πως τα ορεινά χωριά στον κορμ της Πίνδου. Eτσι, αποκομμένη στο περιθώριο, διατηρούσε μέχρι πρσφατα πολλά αρχέγονα στοιχεία στην κα-
θημερινή επιβίωση. Oι συνθήκες εργασίας στο ύπαιθρο, σκληρές, χωρίς τις σημερινές ευκολίες και οι άνθρωποι περισστερο έκθετοι στις αρρώστιες (φωτ.:
αρχείο Γ. Aθανασίου).
τον... (ή την...) για την υγειά του (ή
την υγειά της) για τη χαρά του (ή τη
χαρά της).
Eκδριο
Συνεχίζουμε με την εντελώς ξεχα-
σμένη μέθοδο «Bυζικάντι» ή «εκδ-
ριο» κατά την επίσημη ιατρική ορο-
λογία. Oταν υπήρχε κάποια φλεγμο-
νή π.χ. αρθρίτης, τενοντίτης, μυαλ-
γία ή ακμη και σηπτική φλεγμονή -
πως π.χ. η δοθιήνωση, «άνοιγαν» το-
πικά στην πάσχουσα περιοχή, το
«Bυζικάντι» ή εκδριο ως εξής: έ-
παιρναν ένα ρεβίθι και αφού το έ-
βρεχαν, το έδεναν σφιχτά με ένα ε-
πίδεσμο πάνω στην πάσχουσα περιο-
χή. Kάθε μέρα έλυναν την περίδεση
και τοποθετούσαν καινούργιο βρεγ-
μένο ρεβύθι. Yστερα απ λίγα εικο-
σιτετράωρα το βρεγμένο ρεβύθι
προκαλούσε διάβρωση του δέρμα-
τος και λύση της συνεχείας του, δη-
λαδή εκδορά (γι’ αυτ ονομάσθηκε
εκδριο). Σιγά – σιγά το ρεβύθι έ-
μπαινε μέσα στους ιστούς, κάθε φο-
ρά το αντικαθιστούσαν με καινούρ-
γιο και έτσι κρατούσαν μια ανοιχτή
«πύλη» για την έξοδο των «υγρών»
του σώματος. Aυτή η τεχνική είχε
σαν αποτέλεσμα την έκκριση ορώ-
δους υγρού απ το ανθρώπινο σώμα,
το οποίο θεωρούσαν σαν την αιτία
της τοπικής φλεγμονής. Yστερα απ
κάποιο χρονικ διάστημα, αφού λ-
γω της ανάπαυσης πιθανώς επερχ-
ταν ίαση της νσου, αποδιδταν η ία-
ση στον μηχανισμ της εξδου των
τοξικών «υγρών» με το βυζικάντι.
Πάντως δεν αναφέρει η παράδοση,
λως παραδξως βέβαια για κάποια
μλυνση, ελαφριά ή βαριά με το βυ-
ζικάντι, ίσως ο φλοις του ρεβυθιού
διαθέτει κάποιες αντισηπτικές ιδι-
τητες.
Θα συνεχίσουμε με τα ιατροσφια
«ποντικλαδο» και «κηροπάνι», τα ο-
ποία χρησιμοποιούσαν αμφτερα για
παθήσεις του αυτιού. Tο «ποντικλα-
δο» παρασκευαζταν ως εξής: εύρι-
σκαν νεογέννητα ποντικάκια, τα έρι-
χναν μέσα σε ελαιλαδο και τοποθε-
τούσαν το παρασκεύασμα στον ήλιο.
Σε λίγες μέρες το φάρμακο ήταν έ-
τοιμο, τα μωρά ποντικάκια είχαν λιώ-
σει μέσα στο λάδι και έτσι προέκυπτε
ένα κολύριο για φλεγμονώδεις πα-
θήσεις του αυτιού (έξω και μέση ωτί-
τιδα), αποτελεσματικ πως αναφέ-
ρουν σοι το έχουν χρησιμοποιήσει
τα παλιά χρνια.
Tο «κηροπάνι» μως, αποτελεί ε-
πιστημονικτατη ιατρική μέθοδο, α-
βλαβούς καθαρισμού των αυτιών α-
π το βασανιστικ βούιζμα που σχη-
ματίζεται στα αυτιά πολλών ανθρώ-
πων και προκαλεί απφραξη του α-
κουστικού πρου και κώφωση προ-
σωρινή βέβαια. Eπαιρναν λοιπν ένα
κομμάτι ύφασμα διαστάσεων περί-
που 20x20 εκατοστά, το εμπτιζαν
μέσα σε λιωμένο κερί μέλισσας και
το άφηναν να κρυώσει. Kατπιν το
τύλιγαν σχηματίζοντας ένα κώνο, α-
νοιχτ, χωρίς βάση. Tοποθετούσαν
την κορυφή του κώνου μέσα στον α-
κουστικ προ και άναβαν με φλγα
την ανοιχτή βάση του κώνου. Λγω
θέρμανσης του εντς του κώνου αέ-
ρα, επερχταν αραίωση, άρα και υ-
ποπίεση, οπτε ο κώνος επενεργού-
σε σαν βεντούζα, αναρροφώντας το
βύσμα μέσ’ απ τον ακουστικ προ.
Σήμερα, οι ειδικοί γιατροί (ωτορινο-
λαρυγγολγοι) αφαιρούν το βύσμα
εισάγοντας στον ακουστικ προ, έ-
να μικρ σωληνίσκο αναρρφη-
σης.Mε έκπληξη διαπιστώσαμε σε
φαρμακείο της γειτονικής Σκοπέλου,
τι υπάρχουν και σήμερα «κηροπά-
νια», εισαγμενα απ την γειτονική
μας Iταλία με την εμπορική ονομα-
σίασ OTOSAN, των οποίων είναι έν-
θερμοι πελάτες οι Iταλοί τουρίστες.
Γύρισμα του αφαλού
Θα τελειώσουμε αυτή την ανασκ-
πηση της λαϊκής ιατροσοφίας που ε-
φαρμοζταν, αλλά εν πολλοίς εφαρ-
μζεται και σήμερα στα Λιαδρμια,
με το «γύρισμα του αφαλού». Oταν
«λυθεί ο αφαλς», πρέπει ο πάσχων
να ζητήσει να του «γυρίσουν τον α-
KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
φαλ», ακμη πρέπει να επιχειρήσει
και μνος του να τον «γυρίσει», γιατί
σο μένει «λυτς» εκτς του τι
φέρνει άσχημα ενοχλήματα, θεωρεί-
ται κακ για την υγεία.
Tι είναι λοιπν, το «λύσιμο του α-
φαλού»; Eίναι μια κατάσταση έντο-
νης γαστρικής χλησης που οφείλε-
ται συνήθως σε οξεία γαστρίτιδα –
γαστρεντερίτιδα. Tτε, κατά την πα-
ραδοσιακή ιατροσοφία, πρέπει να ε-
φαρμοσθεί το γύρισμα του αφαλού,
το οποίο συνίσταται στην ενσφήνω-
ση στο κοίλωμα του ομφαλού, κάθε-
τα προς το κοιλιακ τοίχωμα, ενς
μικρού ξύλινου άξονα (συνήθως λα-
βή απ σουγιά, ή τεμάχιο καλαμιού)
και στην περιστροφή του ομφαλού
σο αντέχει ο ασθενής.
Πιθανώς, αυτή η σύσπαση των κοι-
λιακών τοιχωμάτων, προκαλεί ελάτ-
τωση των περισταλτικών κινήσεων
του δωδεκαδακτύλου – λεπτού εντέ-
ρου, με αποτέλεσμα την ανακούφιση
του αρρώστου.
Σημειώσεις:
1. Tσο την εποχή του μεσοπολέμου, σο και
μεταπολεμικά, τα Λιαδρμια αποτελούσαν
τπο εξορίας, κυρίως πολιτικών εξορί-
στων.
2. Bιδούρα = το αρμεχτάρι ήτοι δοχείο ξύλινο
για το γάλα.
3. Xλιάρια = τα κουτάλια απ το «κοχλιάρια».
4. Στμπήσει = στουμπήσει, ήτοι χτυπήσει, α-
ναταράξει.
15
O νας της Eυαγγελίστριας στη βραχονησίδα Παππούς. Στο βρειο εσωτερικ αψίδωμα του ναού σώζονται, χαραγμένες σε λιθανάγλυφη πλάκα, οι χρονολο-
γίες 1668 και 1892.
Eκκλησίες και Mονές
Παλαιοχριστιανικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία στην Aλννησο
Tης Aσπασίας Nτίνα
Aρχαιολγου της 7ης Eφορείας
Bυζαντινών Aρχαιοτήτων
H AΛONNHΣOΣ ή Eυώνυμος, το σω-
στ της νομα Λιδρμια ή
Xιλι(ο)δρμια, σύμφωνα με τους Δη-
μητριείς που την περιγράφουν στα
1791 ως ένα νησί «το οποίο δεν είναι
παρά μια ράχι πετρώδης με ολίγους
πεύκους και ελάτια και κέδρους μ-
νο, και με ολίγα κάρπιμα δένδρα· έ-
χει κι ένα χωρι επάνω με εξήντα ε-
βδομήντα σπίτια, περιτειχισμένα μέ-
σα εις ένα τείχος πολλά αδύνατο»
κατοικήθηκε κατά την παλαιοχρι-
στιανική, βυζαντινή και μεταβυζαντι-
νή περίοδο, πως δείχνουν τα μνη-
μεία που περιγράφονται στη συνέ-
χεια.
Tα μνημεία της Aλοννήσου είναι
τα εξής:
Nας του Xριστού (Γεννήσεως
Xριστού).
Eυρίσκεται εις το χωρίον Aλννη-
σος εντς του μεσαιωνικού τείχους.
Eίναι μονοκάμαρος, σταυροειδής εγ-
γεγραμμένος μετά τρούλου βαίνο-
ντος επί κυλινδρικού τυμπάνου, του
συνεπτυγμένου τύπου δηλαδή χωρίς
κίονες. Στην κάτοψη, εξωτερικών
διαστάσεων 8.85X6.65 μ. είναι ένα
ορθογώνιο παραλληλγραμμο, απ
την ανατολική πλευρά του οποίου
16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
μλις εξέχει η ελαφρά καμπύλη της
κγχης του Iερού. H τοιχοποιία είναι
κοινή, οι στέγες και ο τρούλος καλύ-
πτονται με σχιστολιθικές πλάκες. H
είσοδος του ναού είναι απ τα δυτι-
κά. Aλλη είσοδος στο δυτικ τμήμα
του βρειου τοίχου έχει κλειστεί.
Στον δυτικ τοίχο εξωτερικά διακρί-
νονται υποδοχές δοκών, πράγμα που
δηλώνει τι υπήρχε στοά ξυλστεγη.
Tο δάπεδο του ναού καλύπτεται με
πλίνθους. Στο εσωτερικ του ναού
προς τα δυτικά υπάρχει ξύλινος γυ-
ναικωνίτης. Tο τέμπλο, απλ ξυλ-
γλυπτο, με κιονίσκους, κάτω τετρά-
γωνους, άνω κυλινδρικούς, έχει εξέ-
χον επιστύλιο επί του οποίου το Δω-
δεκάορτο. Eίναι καλής νησιώτικης
τέχνης του 17ου αιώνα, μεταφέρθη-
κε δε εις τον Xριστ απ την κατεδα-
φισθείσα εκκλησία του Aγίου Nικο-
λάου. Aξιλογο το βημθυρο με πα-
ραστάσεις σε τρεις ζώνες: 1) Eυαγ-
γελισμς 2) οι προφητάνακτες Δαβίδ
και Σολομών και 3) Iεράρχες.
Aπ τις εικνες που φυλάσσονται
στο να ιδιαίτερο ενδιαφέρον πα-
ρουσιάζουν τρεις των μέσων του
17ου αιώνα, του Xριστού, «O Bασι-
λεύς των Bασιλευντων και Mέγας
Aρχιερεύς», του Aγίου Iωάννου του
Προδρμου και του Aγίου Nικολάου
καθώς και δεκαπέντε του 18ου –
19ου αι.
Στο να υπάρχει και ξύλινος δε-
σποτικς θρνος στις πλευρές του
ερεισίνωτου του οποίου εικονίζεται
ο Xριστς ως Mέγας Aρχιερεύς.
Nας του Aγίου Aθανασίου
Eυρίσκεται πλησίον του προηγου-
μένου. Eίναι μονοκάμαρος νας, ε-
ξωτερικών διαστάσεων 8.65 X 5.78
μ., ξυλστεγος με επικάλυψη απ κε-
ραμίδια βυζαντινού τύπου και ελα-
φρώς εξέχουσα την καμπυλωτή κγ-
χη του Iερού. O βρειος τοίχος εξω-
τερικά κοσμείται με τρία τυφλά αψι-
δώματα. Mε μοιο αψίδωμα κοσμεί-
ται και ο δυτικς τοίχος επί του οποί-
ου διακρίνονται υποδοχές δοκών ξυ-
λστεγης στοάς. Kτίσθηκε την ίδια
περίπου εποχή με τον να του Xρι-
στού (17ος–18ος αι.). Στο ξύλινο τέ-
μπλο του ναού αξιλογες 5 εικνες:
1) Aγιος Xαράλαμπος, 2) H Θεοτκος
MP–ΘY, επιζωγραφισμένη, 3) Iησούς
Xριστς IC–XC «O
ΠANTOKPA/TOP» του έτους 1873
σύμφωνα με επιγραφή, 4) Aγιος Iω-
άννης ο Πρδρομος του 18ου αι., 5)
Aγιος Aθανάσιος Aλεξανδρείας.
Στο να φυλάσσονται και φορητές
εικνες: 1) IC–XC Iησούς Xριστς, 2)
MP–ΘY H Θεοτκος Bρεφοκρατού-
σα στον τύπο της Oδηγήτριας, 3) H
Γεννησις του Xριστού (τέλη 17 αι.
αρχές 18ου αι.), σκαφωτή εικνα, 4)
Aγιος Παντελεήμων, 5) IC–XC Iησούς
O νας του
γες φορητέ
Xριστς στον τύπο του Παντοκράτο-
ρα, 6) MP–ΘY Θεοτκος στον τύπο
της Oδηγήτριας και άλλες δυο εικ-
νες του τέλους του 17ου αρχές 18ου
αι. μεγάλων διαστάσεων (δεσποτι-
κές) η μια του Προφήτη Hλία και η
άλλη Eνθρονης Θεοτκου.
Nας Aγίου Γεωργίου
Eυρίσκεται εντς του χωρίου. Mο-
νκλιτος καμαροσκεπής, με επικά-
λυψη απ σχιστολιθικές πλάκες, ε-
ξωτερικών διαστάσεων 6,85x4.20 μ.
Tο μέρος της στέγης που αντιστοιχεί
στο Iερ είναι κατά 0,35 μ. χαμηλτε-
ρο του υπολοίπου. H κγχη του Iε-
ρού προβάλλει ορθογώνια. Σε μερι-
κά σημεία, που έπεσαν τα εσωτερι-
κά επιχρίσματα, διαπιστώθηκε η ύ-
παρξη τοιχογραφιών. Kατεγράφησαν
οι εξής εικνες: 1) της Θεοτκου, 2)
του Xριστού, «ο Bασιλεύς των Bασι-
λευντων και Mέγας Aρχιερεύς»
(18ου αι.), 3) Tου Aγίου Iωάννου
(18ου αι.), 4) Tου Aγίου Γεωργίου
(σκαφωτή), 17ου – 18ου αι. και 5) ο
Eυαγγελισμς μετά δύο Aγίων εκα-
τέρωθεν και τεσσάρων Iεραρχών κά-
τω (17ου – 18ου αι..).
Nας Aγίου Δημητρίου
Eυρίσκεται εντς του χωρίου. Eί-
ναι μονκλιτος, εξωτερικών διαστά-
σεων 6.80x4.45 μ., σταυρεπίστεγος
με την εγκάρσια καμάρα υψηλτερη.
Συνέχεια στη 18η σελίδα O νας του
υ Aγίου Aθανασίου στο Παλη Xωρι (17ος–18ος αι.). O τοίχος κοσμείται με τρία τυφλά αψιδώματα. Στον να φυλάσσονται αξιλο-
ές εικνες.

Bυζαντινά πινάκια του 12ου αιώνα.

Tο 1970 στο Πελαγονήσι της περιο-
χής Aλοννήσου ανασύρθηκε απ τον
βυθ ναυάγιο βυζαντινού πλοίου. Tο
φορτίο του αποτελούνταν, κυρίως,
απ είδη κεραμικής. Aνάμεσά τους
και εξαιρετικής ποιτητας πινάκια,
που κοσμούνταν με ποικίλες παρα-
υ Xριστού (Γεννήσεως Xριστού) απ ανατολικά. Bρίσκεται στο Παλη Xωρι μέσα στο μεσαιωνικ τείχος. στάσεις.

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 17

Συνέχεια απ τη 16η σελίδα
Oι καμάρες κατέπεσαν και ο ντιος
τοίχος έλαβε ισχυρτατη κλίση προς
τα έξω, ώστε κατέστη αδύνατη η συ-
γκράτησή του. Kατεγράφησαν οι ε-
ξής εικνες: 1) του Xριστού Παντο-
κράτορος, σκαφωτή καλής τέχνης
του 17ου αι., 2) της Zωοδχου Πη-
γής, ομοίως σκαφωτή, 3) του Aγίου
Δημητρίου, ενθρνου, σκαφωτή και
4) του Aγίου Iωάννου του Προδρ-
μου.
Nας Aγίου Nικολάου
O ναΐσκος αυτς μαζί με άλλον -
μοιο του Aγίου Παντελεήμονος, ή-
ταν δίδυμοι, καμαροσκέπαστοι, και
επικοινωνούσαν με δίλοβο τοξωτ
άνοιγμα, στηριζμενο σε μαρμάρινο
παλαιοχριστιανικ αμφικιονίσκο. Στη
θέση των ναΐσκων ανηγέρθη νέος
μεγαλυτέρων διαστάσεων.
Eξι ναΐσκοι, γύρω απ το χωρι:
του Eυαγγελισμού, της Kοιμήσεως,
του Aγίου Iωάννου, των Tαξιαρχών,
του Προφήτου Hλία και της Mετα-
μορφώσεως, είναι μικροί, μονχω-
ροι, μεταγενέστεροι χωρίς ιδιαίτερη
σημασία.
Nας Παναγίας του Bουνού
Eυρίσκεται σε απσταση μιας ώ-
ρας απ το χωρι. Eίναι μονοκάμα-
ρος νας, του ιδίου σταυροειδούς
συνεπτυγμένου τύπου, πως ο προ-
αναφερθείς νας του Xριστού, εξω-
τερικών διαστάσεων 7,20x4,30 μ. H
μνη διαφορά είναι τι η κγχη του
ιερού προβάλλει ορθογώνια. H επι-
κάλυψη των στεγών και του τρούλου
είναι και εδώ με σχιστολιθικές πλά-
κες. O νας της Παναγίας μπορεί να
χρονολογηθεί νωρίτερα απ τους
άλλους, δηλαδή στα μέσα του 17ου
αι. Στη χρονολγηση αυτή συνηγο-
ρεί και ο ζωγραφικς διάκοσμος, αν
και επιζωγραφισμένος, μέρη του ο-
ποίου σώζονται στον τρούλο και στο
ιερ, πως ο Παντοκράτορας περι-
στοιχιζμενος απ δυο Aρχαγγέ-
λους, η Θεοτκος και ο Πρδρομος
–στην β΄ ζώνη του τρούλου– πλαισι-
ούμενοι απ αγγέλους, οι δώδεκα
Προφήτες στο τύμπανο, οι τέσσερις
Eυαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα
και το Oραμα του Πέτρου Aλεξαν-
δρείας στην Πρθεση.
Aπ το ξύλινο τέμπλο του ναού α-
ξιλογες είναι δυο εικνες:
1. Σκαφωτή εικνα του IC–XC Iη-
σού Xριστού στον τύπο του Παντο-
κράτορα και 2. Aγιος Iωάννης ο Πρ-
δρομος. Eχει επιζωγραφίσεις. Aξι-
λογο και το βημθυρο που στο κατώ-
τερο τμήμα του εικονίζονται οι μορ-
φές του Eυαγγελισμού, ενώ στο α-
νώτερο οι προφητάνακτες.
Στο να φυλάσσεται εικνα φορη-
τή της Kοιμήσεως της Θεοτκου κα-
λής διατήρησης.
Aγιος Aνδρέας
Στην ομώνυμη θέση ναΐσκος επ’ ο-
νματι του Aποστλου Aνδρέα κατε-
δαφίστηκε πριν απ τον πλεμο. Σώ-
ζονται τα ερείπια με αρκετά θραύ-
σματα απ παλαιοχριστιανικά αρχι-
τεκτονικά γλυπτά.
I.M. Aγίων Aναργύρων
Eυρίσκεται στη βορειοδυτική
πλευρά του νησιού. Aνήκει στον τύ-
πο του συνεπτυγμένου σταυροει-
δούς με τον τρούλο, το τύμπανο του
οποίου είναι σχετικά χαμηλ. Eξωτε-
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
H Παναγία του Bουνού. Aνατολική ψη πριν απ τους σεισμούς του 1965
(φωτ. αρχείο Γ. Aθανασίου). O νας χρονολογείται στα μέσα του 17ου αιώνα.
Στη χρονολγηση συνηγορεί και ο ζωγραφικς διάκοσμος, μέρη του οποίου
σώζονται στον τρούλο και το ιερ.
ρικά το τύμπανο (στο επίχρισμα) κο-
σμείται με εγχάρακτα φυτικά μοτίβα.
H επικάλυψη των στεγών έγινε με
σχιστολιθικές πλάκες. H κγχη του
ιερού είναι ημικυκλική. H είσοδος
διαμορφώνεται στο δυτικ τοίχο και
πάνω της εσωτερικά και εξωτερικά
σχηματίζεται τυφλ αψίδωμα.
Στον περιβάλλοντα χώρο του ναού
σώζονται λείψανα κτισμάτων (κγχη,
τοίχοι κ.λπ.), τα οποία προφανώς α-
νήκουν στο μονατηριακ συγκρτη-
μα.
Στη θέση Aγιος Πέτρος της Στενής
Bάλλας επί του λφου διατηρούνται
σε ύψος 0,50-2,50 μ. περίπου μέσα
σε πυκνή βλάστηση, τα ερείπια βυζα-
ντινού ναού. Πρκειται για υπολείμ-
ματα μονοκλίτου βασιλικής με νάρ-
θηκα, η οποία απολήγει ανατολικά σε
ημικυκλική κγχη. Στο μέσο του δυ-
τικού τοίχου του νάρθηκα ανοίγεται
είσοδος και απέναντί της δεύτερη
είσοδος οδηγεί στον κυρίως να.
Στη κγχη του ιερού ανοίγεται παρά-
θυρο και 0,35 μ. κάτω του παραθύ-
ρου εξωτερικά ενισχύεται η κγχη
με ημικυκλικ κρηπίδωμα. Oι εσωτε-
ρικές διαστάσεις του κυρίως ναού
είναι 15x9 μ., του νάρθηκα 9X3,20 μ.
και η κγχη του Iερού έχει διάμετρο
3,20 μ. Oι τοίχοι πάχους 0,65 μ. είναι
κατασκευασμένοι απ αργολιθοδο-
μή και αραιή χρήση πλίνθων. Mέσα
στα κρημνίσματα ευρίσκονται θραύ-
σματα κεράμων, πλίνθων και μαρμά-
ρινα αρχιτεκτονικά μέλη: ένα κιον-
κρανο αμφικιονίσκου με ανάγλυ-
φους σταυρούς και δυο απλά τεκτο-
νικά κιονκρανα.
Στη θέση Παγγύρια Aλοννήσου επί
λοφίσκου διατηρούνται λείψανα με-
ταβυζαντινών κτισμάτων (τμήματα
κογχών και τοιχοποιίας). Kαι στη γύ-
ρω περιοχή υπάρχουν διάσπαρτα
κομμάτια πλίνθων και κεράμων.
Bασιλική Aγίου Δημητρίου.
Στο βορειοανατολικ άκρο της
Aλοννήσου και σε ομαλή έκταση,
γνωστή σαν «Aγιος Δημήτριος» υ-
πάρχουν κατεσπαρμένα ερείπια πα-
λαιοχριστιανικών κτιρίων, πως να-
ών, λουτρών, οικιών, κινστερνών, υ-
δραγωγείων, κ.λπ. Mεταξύ αυτών ε-
ντοπίστηκαν τα ερείπια τρικλίτου
παλαιοχριστιανικής βασιλικής, μή-
κους 34,70 μ. και πλάτους 17,30 μ. με
ημικυκλική κγχη Iερού, εσωτερικής
διαμέτρου 4,50 μ. Oι τοίχοι σώζονται
σε ύψος 1,60 μ.
Στον μυχ του Aγίου Πέτρου Kυρά
Παναγιά Πελαγοννήσου Aλοννήσου
ευρίσκονται λείψανα παλαιοχριστια-
νικού κτίσματος. Πρκειται για ερεί-
πια μικρής τρίκλιτης βασιλικής, της
οποίας ο νάρθηκας και το μεγαλύτε-
ρο τμήμα του δυτικού τοίχου έχουν
καταστραφεί απ τη θάλασσα. Tο μή-
κος του κυρίως ναού είναι 11 μ., το
πλάτος του κεντρικού κλίτους 4 μ.
και των πλαγίων 2,20 μ. Προς ανατο-
λάς απολήγει σε πεταλοειδή κγχη
χορδής 3,70 μ. και ακτίνας 2,35 μ.
Eξωτερικά η κγχη έχει τρεις πεσ-
σούς αντιστήριξης. H τοιχοποιία εί-
ναι απ αργολιθοδομή και οι τοίχοι
έχουν πάχος 0,65 μ. Eντς της βασι-
λικής και στη γύρω περιοχή υπάρ-
χουν διάσπαρτα θραύσματα οπτο-
πλίνθων, κεράμων στρωτήρων και
καλυπτήρων και παλαιοχριστιανικά
στρακα.
Στο νησί Πελαγοννήσι της περιο-
χής Aλονήσου ανασύρθηκε στα 1970
απ το βυθ ναυάγιο βυζαντινού
πλοίου του οποίου το φορτίο αποτε-
λούνταν κυρίως απ είδη κεραμικής.
Eξαιρετικής ποιτητας είναι τα πινά-
κια που η εσωτερική τους επιφάνεια
κοσμούνταν με ποικίλες παραστά-
σεις γεωμετρικές, καθώς και απ το
ζωϊκ και θαλάσσιο βασίλειο. Tα πε-
ρισστερα πινάκια είναι εγχάρακτα
εφυαλωμένα χρησιμοποιούνται -
μως και άλλες τεχνικές πως η επι-
πεδγλυφη τεχνική, η γραπτή – χα-
ρακτή και η αποκλειστικά γραπτή. O
χρνος κατασκευής των αγγείων –
που διακσμησή τους είναι έργο
τριών ή τεσσάρων αγγειογράφων –
μπορεί με μεγάλη πιθαντητα να το-
ποθετηθεί μέσα στον 12ο αι. πως
δείχνουν οι συγκρίσεις με παρμοια
έργα άλλων περιοχών.
Στην Kυρά Παναγιά ευρίσκεται και
το Mοναστήρι της Kυρά Παναγιάς,
μετχι της Mονής της Mεγίστης
Λαύρας του Aθω.
Στο νησί Γιούρα Aλοννήσου ευρί-
σκεται ο I.N. Παναγίας Γιουρίτισσας
(Eυαγγελίστριας). Nας μικρών δια-
στάσεων στον τύπο του συνεπτυγ-
μένου σταυροειδούς, είναι επιχρι-
σμένος εσωτερικά και εξωτερικά. H
είσοδος βρίσκεται δυτικά. Aπ την ύ-
παρξη κίονα δυτικά του ναού συμπε-
ραίνεται τι ο νας είχε στοά στα δυ-
τικά. Στο εσωτερικ του ναού διατη-
ρείται ξυλγλυπτο τέμπλο. Στην κο-
ρυφή υπάρχει Σταυρς και λυπηρά
με βάση δρακντων και σε τοξύλλια
εικονίζονται ανά εξι οι Aπστολοι.
Aπ τις δεσποτικές εικνες αναφέ-
ρονται: α) η MP–ΘY η Θεοτκος Bρε-
φοκρατούσα στον τύπο της Oδηγή-
τριας – Σκαφωτή εικνα, β) IC–XC ο
Iησούς Xριστς στον τύπο του Πα-
ντοκράτορα, σκαφωτή εικνα και γ)
ο Eυαγγελισμς της Θεοτκου.
Στο να φυλάσσονται εικνες του
18ου αι. μ.X.: Aγιος Tρύφων, Aγιος
Iωάννης ο Πρδρομος, σκαφωτή ει-
κνα, H εις Aδου Kάθοδος, σκαφωτή
εικνα, Oι Aγιοι Aνάργυροι, σκαφωτή
εικνα, οι Aγιοι Oνούφριος και Iωά-
σαφ, Oι Tρεις Iεράρχες και ο Iησούς
Xριστς «O Παντοκράτωρ».
Στη βραχονησίδα Παππούς Aλον-
νήσου στο κέντρο περίπου ευρίσκε-
ται ο I.N. Eυαγγελίστριας. Eίναι νας
μικρών διαστάσεων. Tοιχοποιία απ
πωρλιθο. Aνήκει στον τύπο του συ-
νεπτυγμένου σταυροειδούς με νάρ-
θηκα στα δυτικά, ο οποίος καλύπτε-
ται με δίρριχτη στέγη απ πλάκες
σχιστολίθου. Bρεια του ναού εξω-
τερικά υπάρχουν 3 στμια πηγαδιών.
Aκμη ένα υπάρχει νοτιοδυτικά του
ναού καθώς και κάτω απ το δάπεδο
του ναού. Tο δάπεδο στρωμένο με
πλίνθους. H είσοδος στο να απ τη
ντια πλευρά του νάρθηκα. Στο εσω-
τερικ, στο βρειο αψίδωμα σώζο-
νται οι χρονολογίες 1668 και 1892
χαραγμένες σε λιθανάγλυφη πλάκα.
Στο νησί Πιπέρι ευρίσκεται το Mο-
ναστήρι της Παναγίας.
Στο νησί Σκάντζουρα στα βορειο-
δυτικά ευρίσκεται το Mοναστήρι της
Eυαγγελίστριας.
Bιβλιογραφία
1. Kωνσταντά – Φιλιππίδη: Γεωγραφία Nεω-
τερική, Bιέννη 1791, Eπανέκδοση, Aθήνα
1970, σελ. 175.
2. Π. Λαζαρίδης, Mεσαιωνικά Θεσσαλίας
και Σποράδων Nήσων A.Δ. 21 (1966) B2
Xρονικά, σελ. 259–263, πιν. 251–254.
3. N. Nικονάνος, Θεσσαλία, A.Δ. 27 (1972)
B2 Xρονικά σελ. 425.
4. X. Kριτζάς, Tο Bυζαντιν Nαυάγιο Πελα-
γοννήσου – Aλοννήσου, A.A.A. τομ. IV
1971 σ. 176–182.
5. Bυζαντινή και Mεταβυζαντινή Tέχνη,
Aθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Eυ-
ρώπης 1985. Kατάλογος. Aθήνα 1986 σελ.
229–243.
 Aλννησος και «Eρημνησα»
Σταυροδρ μι στον πανάρχαιο θαλάσσιο δρ μο για την κυριαρχία στο Aιγαίο
Tης Eυαγγελίας Σκαφιδά
Aρχαιολγου στο Mουσείο Bλου
H AΛONNHΣOΣ με τα γύρω της νη-
σιά βρίσκεται στο πιο νευραλγικ
και στρατηγικ σημείο του θαλάσσι-
ου δρμου που ξεκινά απ το B. Aι-
γαίο και καταλήγει στις Kυκλάδες
και την Kρήτη. O θαλάσσιος αυτς
δρμος, γνωστς ήδη απ την 9η
π.X. χιλιετία, είναι απ τους πιο δύ-
σκολους της Mεσογείου και απαιτεί
άριστες γνώσεις ναυσιπλοΐας και
ναυπηγικής.
Aπ την αρχαιτητα, ο έλεγχος
της ευρύτερης περιοχής της Aλον-
νήσου εξασφαλίζει την πολιτική,
στρατιωτική και οικονομική κυριαρ-
χία στο Aιγαίο. Aπ εδώ περνά απ
τα προϊστορικά χρνια ο εμπορικς
δρμος του οψιανού, των μετάλλων,
του κρασιού, του λαδιού και των άλ-
λων πολύτιμων προϊντων. Oι Mινω-
ίτες έμποροι, επεκτείνοντας την κυ-
ριαρχία τους προς βορρά, ιδρύουν
εμπορικούς σταθμούς στη Σκπελο
και την Aλννησο (Περιήγησις Aνω-
νύμου στ. 580–1). Aυτν το δρμο α-
κολούθησαν οι Aργοναύτες προς
την Mαύρη Θάλασσα για την αναζή-
τηση των μετάλλων, καθώς και οι
Mυκηναίοι της Tρωϊκής εκστρατεί-
ας. Eδώ ληστές και πειρατές εγκαθι-
στούν τα ορμητήριά τους. Στην επο-
χή του σιδήρου οι φημισμένοι Xαλκι-
δείς ναυτικοί στην πορεία τους προς
την Xαλκιδική ιδρύουν αποικίες
στην Aλννησο, στη Σκπελο και τη
Σκιάθο (.π. στ. 586–7). Στα κλασικά
χρνια στην Iκο –τη σημερινή Aλν-
νησο– υπήρχαν δύο πλεις (Σκύλαξ,
Περίπλους, 58. Στράβων, Γεωργ. IX,
c437), για τη δημογραφία, την κοι-
νωνική και πολιτική οργάνωση των
οποίων ελάχιστες πληροφορίες έ-
χουμε στη διάθεσή μας, επειδή οι
γραπτές μαρτυρίες είναι λίγες, απο-
σπασματικές, αντιφατικές και έμμε-
σες και αφορούν κυρίως τις σχέσεις
της περιοχής με τον υπλοιπο κ-
σμο. Στη διήγηση του Σκύλακα, η
Iκος, σε αντιδιαστολή με τα νησιά
Σκιάθο και Σκπελο, δεν φέρεται να
διαθέτει οχυρωμένο ναύσταθμο,
που πιθανν δεν ήταν απαραίτητος,
μια και η ευρύτερη περιοχή ελεγχ-
ταν απ τους πειρατές. H πολιτική
δύναμη της πλης μαρτυρείται απ
την ύπαρξη νομισματοκοπείου. Tα
νομίσματα της Iκου φέρουν την επι-
γραφή IKIΩN και απεικονίζουν τον
Ποσειδώνα, προστάτη των θαλασσι-
νών, με σύμβολά του την τρίαινα και
τα δελφίνια. H οικονομική οργάνω-
ση και οι εμπορικές συναλλαγές της
αρχαίας Iκου με περιοχές του ελλα-
δικού χώρου, απ τη Mαύρη Θάλασ-
σα έως την Aλεξάνδρεια πιστοποι-
ούνται με την εύρεση στις περιοχές
αυτές αμφορέων με την επιγραφή
IKION (BCH, 114, σ. 388). Πολλά
στοιχεία για την πολιτική, οικονομι-
O αείμνηστος Δημήτρης P. Θεοχάρης, πρωτεργάτης της αρχαιολογικής έ-
ρευνας στην Aλννησο και στην ευρύτερη περιοχή της.
κή και κοινωνική οργάνωση της Iκου
θα είχαμε στη διάθεσή μας, εάν δια-
σωζταν το έργο του Φανδημου
Iκιακά, (Στεφ. Bυζ., λ. Iκος, FHGI 87).
H Iκος και η ευρύτερη περιοχή της
είναι ενεργ μέλος της Aθηναϊκής
Συμμαχίας και οι Aθηναίοι στην προ-
σπάθειά τους για διατήρηση της κυ-
ριαρχίας τους στο Aιγαίο εγκαθι-
στούν βάσεις στην περιοχή. O Mα-
κεδνας Φίλιππος B΄, αφού καταλαμ-
βάνει την αρχαία Aλννησο –τη ση-
μερινή Kυρά Παναγιά– εγκαθιστά
στρατιωτική φρουρά εκδιώκοντας
τους πειρατές και ιδρύει την πρώτη
του στρατιωτική βάση στο Aιγαίο
(Δημοσθ. Eπιστ. Φιλίππου, 12–15.
Kατά Φιλίππου, A, 32. Στράβων, ο.π.).
Στα λιμάνια της αρχαίας Iκου, της
Περιστέρας και της Kυρά Παναγιάς
βρίσκουν καταφύγιο στα ελληνιστι-
κά και ρωμαϊκά χρνια εμπορικά
πλοία και στλοι.
Oι Pωμαίοι στην προσπάθειά τους
να ελέγξουν τον πανάρχαιο δρμο,
καταλαμβάνουν την περιοχή το 199
π.X., πολύ πιο νωρίς απ την ηπει-
ρωτική Eλλάδα, ενώ ο Mακεδνας
Φίλιππος E΄,την καταστρέφει στη
διάρκεια των πολέμων εναντίον των
Pωμαίων (T. Liv. Ann. XXXI, 45, II και
28,6). Kατά τον εμφύλιο ρωμαϊκ π-
λεμο ο Aντώνιος, στο πλαίσιο του
παιχνιδιού της εξουσίας, δωρίζει
την περιοχή μαζί με άλλα νησιά του
Aιγαίου στην πλη των Aθηνών με
σκοπ τον προσεταιρισμ της (App.
V, 7). Tην ίδια εποχή η Iκος είναι α-
πλά ένα μεγάλο αγρκτημα που α-
νήκει στο γαιοκτήμονα Yμναιο απ
την Πεπάρηθο, που γίνεται συστη-
ματική και εντατική αμπελοκαλλιέρ-
γεια (Φιλστρατος, Hρωικς,
8,9–10). Για την καθημερινή ζωή και
τις ασχολίες των απλών κατοίκων
του νησιού, χαρακτηριστική η μαρ-
τυρία για τον Θεογένη, έμπορο ναυ-
τικ απ την Iκο, που βρίσκεται στην
Aλεξάνδρεια, συναντά τον Kαλλίμα-
χο, γραμματικ, συγγραφέα και βι-
KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
βλιοθηκάριο της Aλεξανδρινής βι-
βλιοθήκης, του αναφέρει τι περνά
λη του τη ζωή στη θάλασσα και του
διηγείται πως μέχρι τις μέρες του η
Iκος έχει στενές σχέσεις με τη Θεσ-
σαλία και τι επιβιώνουν πανάρχαι-
ες γιορτές, πως εκείνη στη μνήμη
του Πηλέα απ την Iωλκ που πέθα-
νε στην Iκο (Kαλλίμαχος, Aίτια fr.
178, Eυρ. Tρωάδες, στ. 1128 σχ.,
Anth. Gr. VII, 2,9).
H αρχαιολογική
έρευνα και το έργο
του Δ. Θεοχάρη
H Eφορεία Aρχαιοτήτων Bλου α-
π τη δεκαετία του ’60 ανέπτυξε ε-
νεργή δραστηριτητα στην περιοχή
βάζοντας τα θεμέλια της αρχαιολο-
γικής έρευνας, της προστασίας και
της ανάδειξης των αρχαιολογικών
της χώρων, έργο δύσκολο και χρο-
νοβρο, αντιμετωπίζοντας οικονο-
μικές δυσκολίες, την αδιαφορία των
πολιτών και την έλλειψη πολιτιστι-
κής πολιτικής του κράτους. Πρω-
τεργάτης της στρατηγικής της
Aρχαιολογικής Yπηρεσίας υπήρξε ο
αείμνηστος Δ. Θεοχάρης που με τις
πρωτοποριακές του έρευνες τεκμη-
ρίωσε την παρουσία του ανθρώπου
για πρώτη φορά στο Aιγαίο κατά την
Παλαιολιθική και Nεολιθική περίοδο
στη δυτική πλευρά της Aλοννήσου.
Tην εποχή αυτή η στάθμη της θά-
λασσας ήταν χαμηλτερη, τα νησιά
των Bορείων Σποράδων ήταν ενω-
μένα με τη Mαγνησία και μεταξύ
Aλοννήσου και Περιστέρας υπήρχε
πεδιάδα, που στα 100.000 χρνια
περίπου απ σήμερα ζούσαν νομά-
δες κυνηγοί. Nεολιθικές εγκαταστά-
σεις ψαράδων και γεωργοκτηνοτρ-
φων έχουν εντοπισθεί στην Aλννη-
σο στις θέσεις Γλιφά και Στενή Bά-
λα, στην Περιστέρα, Kυρά Παναγιά
και στις γύρω βραχονησίδες. Iχνη
συνεχούς κατοίκησης απ τη Nεολι-
θική εποχή μέχρι και τους βυζαντι-
νούς χρνους υπάρχουν στη νησίδα
M. Kοκκινκαστρο. Στην απέναντι ο-
μώνυμη χερσνησο τοποθετείται η
αρχαία πλη της Iκου, που σώζο-
νται τμήματα της ισχυρτατης οχύ-
ρωσης, των οικοδομημάτων και του
νεκροταφείου της. Aυτή είναι η «βυ-
θισμένη Aτλαντίδα των B. Σπορά-
δων», πως την αποκάλεσε ο αναζη-
τητής της πολιτιστικής ταυττητας
των Aλοννησίων X. Aθανασίου. Oχυ-
ρωμένα πολίσματα κλασικών χρ-
νων έχουν βρεθεί στις θέσεις Kα-
στράκι και Aγ. Iωάννη, του οποίου το
νεκροταφείο είναι στη θέση Kαλιά-
γριες. Στον ρμο Tσουκαλιά και στη
θέση Bαμβακιές επιφανειακές έρευ-
νες πιστοποίησαν την ύπαρξη εκτε-
ταμένων εργαστηριακών εγκατα-
στάσεων κατασκευής αμφορέων για
Συνέχεια στην 20ή σελίδα
19
H αρχαία Iκος στη χερσνησο Kοκκινκαστρο, η «βυθισμένη Aτλαντίδα» των B. Σποράδων (φωτ. E. Σκαφιδά).
Oχυρωμένη εγκατάσταση ελληνιστικής εποχής στα Σκάντζουρα (φωτ. E.
Σκαφιδά).
Συνέχεια απ την 19η σελίδα
την εξαγωγή του ντπιου κρασιού
στα κλασικά και ελληνιστικά χρνια,
ενώ στη θέση Kουμαρραχη επιφα-
νειακά ευρήματα σχετίζονται με την
παραγωγή κρασιού.
Tην ίδια εποχή στα πλατώματα
της Δ. Aλονήσου παρατηρείται με-
γάλος αριθμς αγροτικών εγκατα-
στάσεων, περιοδικά ή ευκαιριακά
κατοικημένων.
Στη θέση Γκαρμπίτσες υπάρχει
κυκλική οχυρωμένη αγροικία κλασι-
κών χρνων, χαρακτηριστική στα
περισστερα νησιά του Aιγαίου, ενώ
στο Kαλαμάκι έπειτα απ πρσφατη
επιφανειακή έρευνα βρέθηκε καμίνι
της ύστερης ρωμαιοκρατίας.
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
Kυρά Παναγιά
(αρχαία Aλ ννησος)
Στην Kυρά Παναγιά εκτς απ το
νεολιθικ οικισμ στον Aγ. Πέτρο έ-
χουν εντοπισθεί δύο οχυρωμένα πο-
λίσματα στα δύο φυσικά λιμάνια του
νησιού, στον Πλανήτη και στον Aγ.
Πέτρο, που κατοικούνται απ τα
κλασικά έως και τα ρωμαϊκά χρνια.
Στην ύπαιθρο του νησιού υπάρχουν
αρκετές αγροτικές εγκαταστάσεις
της ίδιας εποχής.
Σκάντζουρα
Στο νησί Σκάντζουρα – την αρ-
χαία «Σκάνδιρα» – (Πλίνιος, Hist.
H οχυρωμένη πλη της αρχαίας Aλοννήσου στην Kυρά Παναγιά (φωτ. E.
Σκαφιδά).
Nat., IV, XII, 72) στη θέση Kουρούπι
έχει εντοπισθεί οχυρωμένη εγκα-
τάσταση ελληνιστικής εποχής, ενώ
στην ύπαιθρο γύρω απ το παλι
μοναστήρι υπάρχουν ίχνη αγροτι-
κών εγκαταστάσεων ιστορικών
χρνων.
H ίδια ανθρώπινη δραστηριτη-
τα σ’ αυτή την εποχή πιστοποιείται
σε λες τις νησίδες του Aρχιπελά-
γους (Ψαθούρα, Παππούς, Γράμι-
ζα, Kρακας), γεγονς που απο-
δεικνύει τι τα σημερινά «Eρημ-
νησα» στην αρχαιτητα δεν πα-
ρουσίαζαν τη σημερινή δημογρα-
φική και πολιτιστική κρίση, την υ-
ποβάθμιση και ερήμωση της υπαί-
θρου.
Eίναι επιτακτική ανάγκη το υ-
πουργείο Πολιτισμού, το YΠE-
XΩΔE, που ασκεί τον έλεγχο του
Θαλάσσιου Πάρκου και οι τοπικοί
φορείς που γνωρίζουν και ζουν κα-
θημερινά τα προβλήματα της πε-
ριοχής να προχωρήσουν σε λύσεις,
ώστε να διατηρηθεί ο φυσικς και
πολιτιστικς χαρακτήρας αυτής
της περιοχής του Aιγαίου.
H πολιτιστική κληρονομιά, το
φυσικ και ιστορικ περιβάλλον εί-
ναι υπθεση λων μας, δεν διατη-
ρείται και δεν αναδεικνύεται ούτε
με ευχολγια ούτε με ψυχρές νο-
μοθετικές ρυθμίσεις που δεν ε-
φαρμζονται και καταπατούνται
καθημερινά.
 Tο σπήλαιο Γιούρων
Aνασκαφή με μοναδικά ευρήματα κατοίκησης στη μεσολιθική περίοδο
Tου Δρ. Aδαμάντιου Σάμψων
Eφρου Aρχαιοτήτων
TO ΣΠHΛAIO του Kύκλωπα, το μεγα-
λύτερο των Bορείων Σποράδων, βρί-
σκεται στο νησί Γιούρα, το οποίο σή-
μερα είναι ακατοίκητο και ανήκει στα
ερημνησα του Bορείου Aιγαίου.
Aπέχει απο την Aλννησο 16 ναυτικά
μίλια και παρουσιάζει ιδιαίτερο οικο-
λογικ ενδιαφέρον αφού στο τραχύ
και δύσβατο έδαφς του ζει ένα σπά-
νιο είδος αιγάγρου, που σήμερα εί-
ναι υπ προστασία. Oι παλαιτερες
μαρτυρίες που έχουμε για το είδος
αυτ προέρχονται απο περιηγητές
του 16ου και 17ου αιώνα.
Tο νησί είναι αλίμενο, ενώ οι ακτές
του έχουν υποστεί μεγάλη διάβρωση
και είναι κρημνώδεις. Στο εσωτερικ ρο είναι πολύ σπάνια αφού έχει βρε-
του μως διατηρούνται ακμη υπο-
λείμματα δάσους, το οποίο κατα-
στράφηκε απ την εντατική βσκη-
ση, απ πυρκαγιές και απ υλοτμη-
ση τους τελευταίους αιώνες. Tο
σπήλαιο βρίσκεται σε υψμ. 150 μ.
στη ντια πλευρά του νησιού. H εί-
σοδς του που βλέπει προς τη θά-
λασσα είναι πλατιά και οδηγεί σε ευ-
ρύχωρη αίθουσα διαστ. 40X50 μ. πε-
ρίπου και υψ. 15 μ. O διάκοσμος του
σπηλαίου είναι πλουσιτατος αλλά
έχει παύσει απ πολλού χρνου να
αναπτύσσεται. Mετά απ επιφανεια-
κή έρευνα και αφού εντοπίστηκαν
λείψανα εκεί κατοίκησης διαφρων
εποχών αποφασίστηκε να αρχίσει
μια συστηματική ανασκαφή.
Oι ανασκαφές άρχισαν το 1992 και
τελείωσαν το 1995, επεκτάθηκαν δε
κυρίως στην πρώτη αίθουσα πολύ
κοντά στην είσοδο, που υπάρχει
μεγάλη πυκντητα κατοίκησης, ενώ
στο εσωτερικ του η έρευνα δεν α-
πέδωσε παρά λίγα δείγματα χρήσης
κατά την κλασική, ελληνιστική και
ρωμαϊκή περίοδο. Iδιαίτερα οι ρω-
μαϊκοί χρνοι (1ος–2ος μ.X. αι.) αντι-
προσωπεύονται απ πλούσια ευρή-
ματα σε λους τους χώρους του
σπηλαίου, κυρίως λύχνους. Eκ τού-
του συνάγεται τι το έγκοιλο είχε
χρησιμοποιηθεί εντατικά κατά την
περίοδο εκείνη και πιθανώς αποτε-
λούσε ένα ιερ.
Eυρήματα
Eνα μεγάλο μέρος των επιχώσεων
του σπηλαίου χρονολογείται στη νε-
ολιθική περίοδο (6500-4000 π.X.) και
καλύπτει την Aρχαιτερη, μέση και
το πρώιμο τμήμα της Nετερης Nεο-
λιθικής. Hδη απ τα πρωϊμτερα νε-
ολιθικά στρώματα προήλθε γραπτή
κεραμική, η οποία στην επμενη φά-
ση (Mέσα Nεολιθική, αρχές 6ης χι-
λιετίας π.X.) φτάνει σε ύψιστη τελει-
τητα με διακοσμητικά θέματα που
είναι επηρεασμένα απ την υφαντι-
κή ή κεντητική τέχνη της εποχής.
Πρκειται για θραύσματα 20 περίπου
Kεραμική εμπνευσμένη απ την υφαντική. Γραπτή κεραμική συναντάμε στα
πρωιμτερα νεολιθικά στρώματα, αλλά στην επμενη φάση (μέση νεολιθική,
αρχές 6ης χιλιετίας) φθάνει σε ύψιστη τελειτητα.
σφαιρικών κλειστών αγγείων που
βρέθηκαν λα μαζί σε συγκεκριμένο
χώρο του σπηλαίου. Παρμοια δια-
κοσμημένα αγγεία είχαν βρεθεί πα-
λαιτερα στο νεολιθικ οικισμ του
Aγίου Πέτρου της Kυρά - Παναγιάς,
ενώ απουσιάζουν εντελώς απ άλ-
λες περιοχές εκτς των B. Σπορά-
δων. Φαίνεται τι πρκειται για ντ-
πιο εργαστήριο με ιδιαιτερτητες
στη διακσμηση που λειτούργησε
στις B. Σποράδες και αποτελεί ένα α-
π τα κύρια χαρακτηριστικά του «πο-
λιτισμού Γιούρων – Kυρά Παναγιάς».
Στη φάση αυτή υπήρχαν σχέσεις με
τη Θεσσαλία, την Eύβοια και άλλα
νησιά του Aιγαίου καθώς και με την
M. Aσία και τη Bαλκανική. Λεπίδες
πυριτλιθου που είχαν χρησιμοποιη-
θεί ως δρεπάνια δείχνουν τι στο νη-
σί εξασκούνταν κάποιες γεωργικές
δραστηριτητες, παρλο που οι χώ-
ροι για καλλιέργειες είναι πολύ πε-
ριορισμένοι. O ίδιος τύπος εργαλεί-
Aγκίστρια απ οστά ζώων της μεσολιθικής περιδου. Eίναι απ τα ευρήματα
του σπηλαίου του Kύκλωπα, που ξεχωρίζουν γιατί παρμοια δεν έχουν βρε-
θεί αλλού στον ελληνικ χώρο.
ου έχει βρεθεί και σε νεολιθικούς οι-
κισμούς της Θεσσαλίας, σε στρώμα-
τα της Aρχαιτερης και Mέσης Nεο-
λιθικής (7η-6η χιλιετία π.X.) ενώ το
υλικ (πυριτλιθος με μελί απχρω-
ση) έχει άμεσες σχέσεις με την δυτι-
κή Bουλγαρία, που εντοπίζεται η
μοναδική πηγή του.
Στη Nετερη Nεολιθική I (5η χιλιε-
τία π.X.) η χρήση του σπηλαίου έγινε
πιο εντατική και οι άνθρωποι ασχο-
λούνταν περισστερο με την κτηνο-
τροφία, πως έδειξαν οι τεράστιες
ποστητες οστών ζώων. Παράλληλα
υπήρχαν και κυνηγετικές δραστη-
ριτητες.
Mεσολιθική περίοδος
Tο μεγαλύτερο μως ενδιαφέρον
στο σπήλαιο του Kύκλωπα παρουσιά-
ζουν τα βαθύτερα στρώματα, στις
τομές που ανοίχτηκαν κοντά στην εί-
σοδο, τα οποία ανήκουν στη Mεσολι-
KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
θική περίοδο και χρονολογούνται α-
π την 9η μέχρι την 7η χιλιετία π.X.
Πρκειται για επάλληλα δάπεδα κα-
τοίκησης πάνω στα οποία βρέθηκαν
εστίες και υπολείμματα τροφών που
συνίστανται σε εκατοντάδες χιλιά-
δες οστών ζώων, πουλιών και κυρίως
ψαριών. Σε λα τα μεσολιθικά στρώ-
ματα υπήρχαν επίσης τεράστιες πο-
στητες θαλάσσων οστρέων και σα-
λιγκαριών. H παρουσία των τελευ-
ταίων δείχνει συνθήκες υγρασίας,
πράγμα που έχει διαπιστωθεί για την
περίοδο αυτή απ παλαιοκλιματικές
μελέτες.
H Mεσολιθική περίοδος είναι μια
φάση που παρεμβάλλεται ανάμεσα
στην Παλαιολιθική και τη Nεολιθική
και μέχρι σήμερα στον ελληνικ χώ-
θεί μνο στη Θεπετρα Kαλαμπάκας,
στην Aττική και στην Πρσυμνα και
Φράγχθι της Aργολίδας. Για πρώτη
φορά βρίσκεται στο χώρο του Aιγαί-
ου και μάλιστα σε ένα τσο απομο-
νωμένο νησί πως τα Γιούρα.
Ξεχωριστά ευρήματα
Aνάμεσα στα άλλα ευρήματα ξε-
χωρίζουν τα αγκίστρια απ οστ ζώ-
ου (45 περίπου) παρμοια με τα ο-
ποία δεν έχουν βρεθεί πουθενά μέ-
χρι σήμερα στον ελληνικ χώρο.
Πρκειται για αγκίστρια ψαρέματος
διαφρων μεγεθών απ 6 χιλιοστά
μήκος μέχρι 7 εκατοστά. Xαρακτηρι-
στικ είναι τι ουσιαστικά η μορφή
των αγκιστριών δεν έχει αλλάξει μέ-
χρι σήμερα, κάτι που αποδεικνύει τι
είχε προηγηθεί μια μακρά εμπειρία
και είχε δημιουργηθεί μια εξειδίκευ-
ση στον τομέα της αλιείας.
Eπίσης υπάρχουν κοσμήματα απ
στρεο, πεταλίδες που έχουν δια-
σκευασθεί σε κουτάλια καθώς και έ-
να πλήθος απ λίθινα και οστέινα ερ-
γαλεία. Eνα σημαντικ εύρημα ήταν
τμήμα ανθρώπινου κρανίου που βρέ-
θηκε το 1995 στα βαθύτερα στρώμα-
τα της ανασκαφής και χρονολογείται
στην 9η χιλιετία π.X. H μελέτη του α-
π τον ανθρωπολγο N. Πουλιαν έ-
δειξε τι ανήκε σε μία γυναίκα ηλι-
κίας 65–70 χρνων, που θεωρείται
σπάνια περίπτωση αν αναλογισθού-
με τον χαμηλ μέσον ρο θνησιμ-
τητας της εποχής.
Συστηματική αλιεία
Tα μεσολιθικά ευρήματα του σπη-
λαίου του Kύκλωπα αποδεικνύουν -
τι πριν απ 10.000 χρνια οι ένοικοι
του σπηλαίου εκτς απ το κυνήγι
ζώων, κυρίως πτηνών, ασχολούνταν
συστηματικά με τη συλλογή θαλάσ-
σιων οστρέων (πεταλίδες, μύδια) και
με το ψάρεμα. Yπάρχει ένας τερά-
στιος γκος οστών ψαριών, μέσα
στον οποίο η αρχαιοϊχθυολγος J.
Συνέχεια στην 22η σελίδα
21
H δυτική ακτή των Γιούρων. Σε υψμετρο 150 μέτρων βρίσκεται το σπήλαιο του Kύκλωπα, το μεγαλύτερο των B. Σποράδων. Tο σπήλαιο αποτελεί μέχρι στιγ-
μής την αρχαιτερη θέση του νησιωτικού Aιγαίου.
Συνέχεια απ την 21η σελίδα
Powell έχει αναγνωρίσει λα τα είδη
των ψαριών που υπάρχουν σήμερα
στη θαλάσσια περιοχή των Γιούρων.
Eπομένως δεν πρκειται για περι-
στασιακ ψάρεμα αλλά πιθανώς για
συστηματικές και οργανωμένες αλι-
ευτικές αποστολές, κατά τις οποίες
εφαρμζονταν εξελιγμένες τεχνικές
αλιείας, πως δείχνουν τα οστέινα α-
γκίστρια. H εύρεση σκελετών πολύ
μεγάλων ψαριών, κυρίως τοννοει-
δών, δείχνει τι οι ψαράδες της τσο
πρώιμης αυτής περιδου είχαν φτά-
σει και σε προηγμένες τεχνικές ναυ-
σιπλοΐας. Xωρίς ικανά σκάφη δεν θα
ήταν δυνατν να αντιμετωπίσουν τις
άστατες καιρικές συνθήκες και την
επικίνδυνη θάλασσα του Bρειου Aι-
γαίου. Eπίσης η παρουσία σε μεσολι-
θικά στρώματα του σπηλαίου εργα-
λείων οψιανού της Mήλου αποτελεί
μία άλλη σημαντική μαρτυρία για
προηγμένη ναυσιπλοΐα στους χρ-
νους αυτούς. O Πολωνς ειδικς σε
λίθινα εργαλεία J. Kozlowski κατά τη
μελέτη του υλικού των Γιούρων δια-
πίστωσε τι υπάρχουν ομοιτητες
με μικρολιθικά εργαλεία της N.Δ. M.
Aσίας (περιοχής Aττάλειας) και πιθα-
νώς επαφές των χρηστών του σπη-
λαίου των Γιούρων με τους εκεί πλη-
θυσμούς. Παράλληλα ο Tούρκος M.
Ozdogan αναφέρει άμεσες σχέσεις
του υλικού των Γιούρων με την προ-
νεολιθική BΔ M. Aσία.
Δεν αποκλείεται η ειδίκευση των
προϊστορικών πληθυσμών του Bο-
ρείου Aιγαίου στο ψάρεμα να ήταν α-
ποτέλεσμα μιας παράδοσης που η
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
αρχή της ανάγεται στους τελευταί-
ους παλαιολιθικούς χρνους. Στη
Mέση και Aνώτερη Παλαιολιθική
(50.000–10.000 πριν απ σήμερα) λ-
γω της μεγάλης καθδου της θαλάσ-
σιας στάθμης τα νησιά των Σπορά-
δων ήταν ενωμένα με τη Θεσσαλία.
Για τον λγο αυτ στις επιφανεια-
κές έρευνες που διενεργήσαμε τα
τελευταία χρνια σε λα τα ερημο-
νήσια βρέθηκαν λείψανα παλαιολιθι-
κής κατοίκησης. Eίναι πολύ πιθανν
τι στο τέλος της τελευταίας Παγε-
τώδους, ταν σοβαρές γεωλογικές
και κλιματολογικές ανακατατάξεις έ-
λαβαν χώρα στις B. Σποράδες, προϊ-
στορικοί πληθυσμοί εστράφησαν σε
μορφές οικονομίας που είχαν σχέση
με τη θάλασσα, ίσως λγω αφθονίας
της περιοχής σε αλιεύματα, που υ-
πήρχε ακμη μέχρι πρσφατα.
Aξίζει να σημειωθεί τι οι αλιευτι-
κές δραστηριτητες μειώνονται
δραστικά στην Aρχαιτερη και Mέση
Nεολιθική (7η–6η χιλιετία π.X.), κάτι
Oψιανς απ το σπήλαιο του Kύκλωπα. H παρουσία σε μεσολιθικά στρώματα
εργαλείων οψιανού της Mήλου αποτελεί σημαντική μαρτυρία για την προηγ-
μένη ναυσιπλοΐα στους χρνους αυτούς.
που έχει διαπιστωθεί και στον Aγιο
Πέτρο της Kυρά–Παναγιάς. Στη Nε-
τερη Nεολιθική εκτς απ τη μειω-
μένη συλλογή οστρέων η αλιεία φαί-
νεται τι σχεδν δεν υπάρχει.
Eκτς απ τις τροφοπαραγωγικές
αυτές δυναττητες των B. Σπορά-
δων, φαίνεται τι υπήρχαν και άλλοι
λγοι της ανθρώπινης παρουσίας
στο χώρο αυτ ήδη απ τους παλαιο-
λιθικούς χρνους. H αλυσίδα των νη-
σιών των Σποράδων, απ την Ψαθού-
ρα ως τη Σκιάθο, εξυπηρετούσε την
προϊστορική ναυσιπλοΐα και αποτε-
λούσε μια θαλάσσια οδ γι’ αυτούς
που έπλεαν απ την κυρίως Eλλάδα
στη M. Aσία και απ το βρειο Aιγαίο
στο ντιο. Eίναι εξακριβωμένο τι η
ναυσιπλοία γινταν κυρίως μέσω του
Eυβοϊκού κλπου, γιατί έτσι αποφεύ-
γονταν η επικίνδυνη ανοιχτή θάλασ-
σα ανατολικά της Eύβοιας.
Mοναδικτητα
Για λους αυτούς τους λγους
πρέπει να τονιστεί η μοναδικτητα
του σπηλαίου των Γιούρων, το οποίο
αποτελεί την αρχαιτερη μέχρι στιγ-
μής θέση του νησιωτικού Aιγαίου.
H μελέτη των ζωικών καταλοίπων
(οστών ζώων, πουλιών, ψαριών, ο-
στρέων) σο και των φυτικών (κάρ-
βουνα, σπροι φυτών, κκκοι γύ-
ρης), σε συνδυασμ με τη μελέτη
των μεταβολών της θαλάσσιας στάθ-
μης και του παλαιοκλίματος, πρκει-
ται να δώσουν μια ολοκληρωμένη ει-
κνα της κατοίκησης των Γιούρων
στη μεσολιθική και νεολιθική περίο-
δο. Aξίζει να αναφέρουμε οτι χάρη
στους ερευνητές του «Δημκριτου»
Γ. Mανιάτη και Γ. Φακορέλλη χρονο-
λογούνται με C 14 τρία διαφορετικά
οργανικά υλικά (άνθρακας, πεταλί-
δες, χερσαία μαλάκια), κάτι που γίνε-
ται πρώτη φορά στην Eλλάδα και
πρκειται μελλοντικά να αποτελέσει
τη βάση για τις περαιτέρω ραδιοχρο-
νολογήσεις στο χώρο του Aιγαίου.
Bιβλιογραφία
N. Efstration, Agios Petros. A neolithic site in
the Northern Aegean, 1985.
A. Sampson, Excavation at the cave of Cyclope
on Youra, Alonnesos, στο E. Afram – Stern,
Agaische Fruhjeit, Wien 1996.
A. Sampson, La grotte du Cyclope; an abri de
pecheurs prahistoriques?, Archeologia 328
1996, 54.
A. Sampson, The neolithic and mesolithic
occupation of the cave of Cyclope, Youra,
Alonnesos, BSA (υπ έκδοση).
Φακορέλλης Γ. – Γ. Mανιάτης, Oι ραδιοχρο-
νολογήσεις απ το σπήλαιο του Kύκλωπα
και η ανακύκλωσή του 1η C στο Aιγαίο,
στο A. Σάμψων, η αρχαιολογική έρευνα
στις B. Σποράδες (υπ έκδοση).
Aνασκαφή στον Aγιο Πέτρο
O πρωιμτερος χρονολογικά οργανωμένος οικισμς του νησιωτικού Aιγαίου
Tου Nίκου Eυστρατίου
Eπίκουρου Kαθηγητή
Προϊστορικής Aρχαιολογίας AΠΘ

Tο σύμπλεγμα των B. Σποράδων -

πως φαίνεται και απ τις άλλες αρ-
χαιολογικές αναφορές αυτού του α-
φιερώματος που αναφέρονται στα
προϊστορικά χρνια –η εγκατάσταση
της σπηλιάς των Γιούρων– υπήρξε
μια πολύ σημαντική περιοχή για την
ανασκαφική τεκμηρίωση και κατα-
νηση του χαρακτήρα της οργανω-
μένης ανθρώπινης εγκατάστασης
στο χώρο του νησιωτικού Aιγαίου.
Δεν είναι μνο τα ευρήματα τα οποία
ως αντικείμενα είναι ενδεικτικά της
ανθρώπινης παρουσίας στα νησιά
που χάνεται στα βάθη της προϊστο-
ρίας –8.000 χρνια πριν απ την επο-
χή μας– ούτε οι υποθέσεις για τις υ-
λικές / τεχνολογικές ικαντητες των
προϊστορικών που η γνώση τους ε-
πέτρεψε τη συστηματική εγκατάστα-
ση σ’ ένα τσο ιδιμορφο και απαιτη-
τικ περιβάλλον που προκαλούν
θαυμασμ αλλά κυρίως τα γενικτε-
ρα ζητήματα πολιτισμικής εξέλιξης
τα οποία θίγονται, συζητούνται και
συχνά οδηγούνται σε λύση, μέσα α-
π τέτοιου είδους αρχαιολογικές έ-
ρευνες. Mια άποψη απ την υποβρύχια καταγραφή και μελέτη Aυτ σημαίνει τι μια μελλοντική υποβρύχια ανασκαφή
Πτε εγκαθίστανται οι πρώτοι άν- του βυθισμένου νεολιθικού οικισμού απ την ερευνητι- σ’ αυτ τον μοναδικ πρώιμο νησιωτικ οικισμ του Aι-
θρωποι στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά; κή ομάδα του Cambridge με επικεφαλής τον γνωστ ε- γαίου –που σύμφωνα με λες τις ενδείξεις διατηρείται
Eίναι άραγε η πρώτη αυτή εγκατά- ρευνητή της υποβρύχιας αρχαιολογίας Nick Flemming. σε άριστη κατάσταση– ίσως φέρει στο φως εντυπωσιακά
σταση τσο αργοπορημένη σο υπο- H διερεύνηση των νεολιθικών επιχώσεων στον πυθμένα αντικείμενα, φωτίζοντας πλευρές της καθημερινής ζω-
στηρίζει η έρευνα (Nετερη Nεολιθι- της θάλασσας, σε βάθος που κυμαίνεται απ 4 μέχρι 7 ής της προϊστορικής κοιντητας που συνδέονται με τη
μέτρα, ήταν ιδιαίτερα επίπονη αφού έγινε χωρίς ιδιαίτε- ναυσιπλοΐα σ’ αυτήν την τσο πρώιμη εποχή (αγκυρο-
κή) ή πρέπει κανείς να αναζητήσει ο-
ρο καταδυτικ εξοπλισμ και μνο με τη χρήση ανα- βλια, άγκυρες κ.λπ.). Iσως ακμη μια τέτοια προσπά-
μάδες τροφοσυλλεκτών και κυνη-
πνευστήρα. Eξαιτίας της έλλειψης ρευμάτων στον ρ- θεια αναδείξει και μια άλλη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα
γών (Παλαιολιθική Eποχή) σε κάποια μο, οι υποβρύχιες επιχώσεις βρέθηκαν σχεδν αδιατά- πλευρά της υποβρύχιας έρευνας στην Eλλάδα, που μέ-
νησιά πως δείχνουν πολλά επιφα- ρακτες, πως έδειξαν οι δειγματοληψίες που έγιναν α- χρι σήμερα, δυστυχώς, φαίνεται τι μονοπωλείται απ
νειακά ευρήματα; Ποια μορφή μπο- π διάφορα σημεία του κάνναβου που δημιουργήθηκε. τα ναυάγια.
ρεί να έχει μια αρχική ανθρώπινη ε-
γκατάσταση σε ένα ιδιμορφο νη- – Παναγιάς, ενς ακατοίκητου νησι- νασκαφών. Tο εντυπωσιακ στην πε- είναι πολύ σημαντικ– πως η M.
σιωτικ περιβάλλον και πώς αυτή ού λίγα μίλια βρεια της Aλοννήσου. ρίπτωση του Aγ. Πέτρου είναι τι τα Aσία (Aνατολία) και τα Bαλκάνια, 4.
μπορεί να εξελιχθεί στο χρνο κάτω H σημερινή βέβαια εικνα της περιο- περισστερα απ τα ευρήματα του παιδικές ταφές που βρέθηκαν σε
απ συνθήκες απομονωτισμού; Mπο- χής είναι πολύ διαφορετική απ αυ- οικισμού, αρχιτεκτονικά ή κινητά, κοιλτητες του φυσικού βράχου, 5.
ρεί κανείς να περιμένει φαινμενα τή της 6ης χιλιετίας π.X. στην οποία κατρθωσαν να διατηρηθούν σε πο- μικρά και μεγάλα εργαλεία απ κ-
συντηρητικτητας στην πολιτισμική τοποθετείται η ακμή του οικισμού λύ καλή κατάσταση, χωρίς να επηρε- καλο, πέτρα και πυριτλιθο αλλά κυ-
έκφραση μιας τέτοιας προϊστορικής του Aγ. Πέτρου. Oι αιτίες είναι πολ- αστούν απ το θαλασσιν περιβάλ- ρίως οψιαν που μεταφέρονταν απ
κοιντητας, έλλειψης ανανέωσης ι- λές, με κυριτερες την άνοδο της λον, αν και το βάθος της επίχωσης τη Mήλο, 6. πήλινα αντικείμενα πως
δεών και μια τάση διατήρησης ενς στάθμης της θάλασσας εξαιτίας ευ- δεν ξεπερνούσε το 1,50 μ. υφαντικά βάρη και πολλά εργαλεία
ανεξάρτητου οικοσυστήματος; ρύτερων κλιματολογικών φαινομέ- άγνωστης χρήσης, ίσως σχετιζμενα
Mια τέτοια θέση–κλειδί αποτελεί ο νων και την έντονη σεισμικτητα της Eυρήματα με αλιευτικές δραστηριτητες και
νεολιθικς οικισμς του Aγίου Πέ- περιοχής. Eτσι το σημεριν νησάκι τέλος, 7. υπολείμματα τροφής πως
τρου που εντοπίστηκε πάνω στο μι- αποτελούσε το άκρο ενς ακρωτηρί- Στις ανασκαφές που πραγματοποι- κκαλα εξημερωμένων αιγοπροβά-
κρ ομώνυμο νησάκι απ τον αεί- ου της Kυρά-Παναγιάς στη δυτική ήθηκαν βρέθηκαν: 1. πολλά αρχιτε- των, γουρουνιών, αγελάδων, ψα-
μνηστο καθηγητή Δημήτρη Θεοχάρη πλευρά του οποίου κτίστηκε αμφιθε- κτονικά λείψανα πως λίθινα ορθο- ριών, πουλιών και στρειδιών, που
το 1969, έφορο ττε του Mουσείου ατρικά ένα μικρ χωρι γύρω στο γώνια και αψιδωτά κτίσματα, 2. ση- δείχνουν τι η προϊστορική κοιντη-
του Bλου. O Δ. Θεοχάρης απ την 6.000 π.X. μαντικές ποστητες κεραμικής σε τα του Aγ. Πέτρου είχε μια πλούσια
πρώτη στιγμή διέγνωσε τη σπουδαι- Πρκειται για το ίδιο ακρωτήριο πολλά σχήματα κα διακοσμητικά μο- παραγωγική βάση.
τητα της θέσης και προχώρησε σε που τις επμενες χιλιετίες μετατρά- τίβα (μονχρωμα, εγχάρακτα, γρα-
ανασκαφές (1969–1971), οι οποίες ε- πηκε σε νησί λγω κυρίως της αν- πτά) που δείχνουν σχέσεις της κοι- Yποβρύχια έρευνα
πανελήφθησαν, μετά τον πρωρο δου της θαλάσσιας στάθμης με ένα ντητας με την απέναντι Θεσσαλία,
χαμ του πρωτοπρου ερευνητή ρυθμ που υπολογίζεται σε ένα μέ- αλλά ταυτχρονα περιγράφουν και Iδιαίτερα ενδιαφέρουσα αποδεί-
στις αρχές της δεκαετίας του 1980 τρο κάθε χίλια χρνια. H διαδικασία μια εντελώς ιδιαίτερη πολιτιστική χθηκε και η υποβρύχια έρευνα που
απ τον υπογράφοντα που έκανε και αυτή, πως ήταν φυσικ, βύθισε το παράδοση, 3. πήλινα και λίθινα ειδώ- έγινε στο πλαίσιο της ανασκαφής α-
την τελική δημοσίευση του υλικού μεγαλύτερο μέρος του κατοικημέ- λια, μοναδικά ως προς την τεχνοτρο- π ομάδα αρχαιολγων του Πανεπι-
λίγα χρνια αργτερα*. O Aγ. Πέτρος νου χώρου, αφήνοντας πάνω απ τα πία τους σ’ λο τον ελλαδικ χώρο. στημίου του Cambridge με σκοπ
είναι ένα νησάκι λίγων δεκάδων τε- νερά μνο κάποια σπίτια στην περι- Πολλά απ αυτά φανερώνουν επα- την καταγραφή της συνολικής οικι-
τρ. μετρ. που βρίσκεται στον ομώνυ- φέρεια του οικισμού, τα οποία και α- φές εκτς απ τη Θεσσαλία και με στικής διάταξης του νεολιθικού οικι-
μο ρμο, στη ντια πλευρά της Kυρα ποκαλύφθηκαν στη διάρκεια των α- άλλες μακρινές περιοχές –και αυτ Συνέχεια στην 24η σελίδα

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23


Συνέχεια απ την 23η σελίδα
σμού –συμπεριλαμβανομένου και
του βυθισμένου τμήματς του–, της
αναγνώρισης της γεωλογικής δυνα-
μικής της περιοχής (σεισμικτητα, ε-
πίδραση κυμάτων, αλλαγές της θα-
λάσσιας στάθμης) και την κατανηση
του χαρακτήρα της εγκατάστασης
(εποχική, μνιμη). Aκμη έγινε και
μια πετυχημένη προσπάθεια διερεύ-
νησης, ανασκαφικά, των υποθαλάσ-
σιων αρχαιολογικών επιχώσεων του
οικισμού με στχο να εξακριβωθεί ο
βαθμς διατήρησης των βυθισμένων
νεολιθικών επιχώσεων, η θέση των
ευρημάτων και τελικά η προοπτική
μιας μελλοντικής υποβρύχιας ανα-
σκαφής.
Πρωιμτερος οικισμς
H συνολική εκτίμηση των ερευνών
και ευρημάτων στον νεολιθικ οικι-
σμ του Aγ. Πέτρου περιγράφουν
μια ακμαία ανθρώπινη εγκατάσταση
του μέσου της 6ης χιλιετίας π.X., του
τέλους δηλαδή της λεγμενης Πρώι-
μης Nεολιθικής περιδου.
Πρκειται για τον πρωιμτερο
χρονολογικά οργανωμένο οικισμ
του αιγαιακού χώρου, αν εξαιρέσει
κανείς τον νεολιθικ οικισμ της
Kνωσού στην Kρήτη (που εξαιτίας
του μεγέθους της δεν αποτελεί ένα
τυπικ νησιωτικ παράδειγμα), και
τη σπηλιά των Γιούρων που πιθαν-
τατα η εγκατάσταση είναι εποχική
και δεν συνιστά οργανωμένο οικι-
σμ. Oλα δείχνουν τι ο Aγ. Πέτρος
είναι μια μνιμη νησιωτική εγκατά-
σταση λίγων δεκάδων οικογενειών
που αποκαλύπτει με τον πιο ολοκλη-
24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997
ρωμένο τρπο τα κυρίαρχα χαρακτη-
ριστικά αυτού που θα μπορούσε να
ονομαστεί νησιωτικς αιγαιοπελαγί-
τικος πολιτισμικς χώρος. Eίναι μια
περιοχή που φαίνεται τι μέσα απ ί-
σως παλαιτερα δίκτυα επικοινω-
Aρχιτεκτονικά λείψανα πάνω στο νησάκι του Aγ. Πέτρου. Tα κτίσματα που α-
ποκαλύφθηκαν ήταν κυρίως ορθογώνια και φτιαγμένα απ επιλεγμένες πέ-
τρες και βράχους. Yπολογίζεται τι το τμήμα που βρίσκεται σήμερα πάνω στο
νησάκι και ανασκάφηκε ανήκει στην περιφέρεια του οικισμού, αφού το κύριο
τμήμα του είναι σήμερα βυθισμένο εξαιτίας των ευστατικών αλλαγών. Mπορεί
ακμη να διακρίνει κανείς και το συνολικ βάθος της νεολιθικής επίχωσης.
νιών και ανταλλαγών (Παλαιολιθικά
χρνια) είχε κατορθώσει να διαμορ-
φώσει ένα ξεχωριστ πολιτιστικ
στίγμα με χαρακτηριστικά έντονης
οικονομικής δραστηριτητας (γεωρ-
γία, κτηνοτροφία, ψάρεμα) επικοινω-
Tο νησάκι του Aγίου Πέτρου,
προφυλαγμένο απ λους
τους καιρούς, στον ομώνυμο
ρμο της Kυρά Παναγιάς (λή-
ψη απ BA). Διακρίνεται το μι-
κρ νησί Φαγκρού και αχνά
στο βάθος το βρειο άκρο της
Aλοννήσου. Γεωμορφολογικές
έρευνες έδειξαν τι στα χρ-
νια της νεολιθικής εποχής το
νησάκι αποτελούσε την άκρη
ενς μικρού ακρωτηρίου της
Kυρά Παναγιάς, στην κατωφέ-
ρεια του οποίου αναπτυσσταν
ο οικισμς του Aγ. Πέτρου.
Aλλες μικροπεριβαλλοντικές
μελέτες (κατεύθυνση ανέμων
σε λη τη διάρκεια του χρ-
νου, κυματισμς κ.λπ.) απέδει-
ξαν τι η επιλογή της τοποθε-
σίας για την ίδρυση του μνι-
μου νεολιθικού οικισμού τα
χρνια εκείνα δεν ήταν τυχαία,
αφού ο ρμος αυτς αποτε-
λούσε ένα απ τα ασφαλέστε-
ρα ναυτικά καταφύγια στην πε-
ριοχή των B. Σποράδων. Mια
τέτοια διαπίστωση είναι πολύ
σημαντική, αφού εντάσσει την
ανθρώπινη παρουσία στην πε-
ριοχή σε ένα ευρύτερο πλαίσιο
συνθηκών που επικρατούσαν
στο Aιγαίο 8.000 χρνια πριν α-
π σήμερα, με κύριο χαρακτη-
ριστικ τη ναυσιπλοΐα, η οποία
ίσως δεν ήταν ευκαιριακή αλλά
οργανωμένη και συστηματική
και ανταποκρινταν σε συγκε-
κριμένες κοινωνικοοικονομι-
κές απαιτήσεις.
νίας (ναυσιπλοΐα) και ανταλλαγών
(διακίνηση προϊντων, «ανταλλάξι-
μων» υλικών πως ο οψιανς) με γει-
τονικές (Θεσσαλία) ή και πιο μακρι-
νές (Aνατολία, Bαλκάνια) γεωγραφι-
κές περιοχές. Πρκειται για μια εικ-
να, που σο αχνή και αν είναι ακμη,
εξαιτίας των λιγοστών αρχαιολογι-
κών ευρημάτων, αρχίζει σιγά – σιγά
να διαγράφεται με χαρακτηριστικά
δυναμικά, τα οποία δεν θα πρέπει
κανείς να υποτιμά.
H εικνα μιας ολοκληρωμένης νη-
σιωτικής νεολιθικής κοιντητας που
προσφέρουν η θέση και τα ευρήματα
του Aγ. Πέτρου –λ.χ. η τοποθεσία
της, η ιδιαίτερη κεραμική παράδοση
και η πρωττυπη, για λη την Eλλά-
δα, ειδωλοπλαστική– οδήγησε τελι-
κά τους αρχαιολγους στον ορισμ
ενς ξεχωριστού «πολιτιστικού κύ-
κλου» που πέρασε στην ελληνική και
διεθνή βιβλιογραφία ως «Πολιτισμς
του Aγ. Πέτρου» και ο οποίος σήμε-
ρα, ιδιαίτερα μετά τα σημαντικτατα
ευρήματα της λεγμενης σπηλιάς
του Kύκλωπα στο διπλαν νησία των
Γιούρων –με τα οποία έχει άμεση
σχέση– έρχεται να επιβεβαιώσει ε-
ντυπωσιακά τον κεντρικ ρλο των
B. Σποράδων στις γενικτερες εξελί-
ξεις του ελλαδικού χώρου στα σημα-
ντικά χρνια της εμφάνισης των
πρώτων οργανωμένων γεωργοκτη-
νοτροφικών κοινοτήτων στη νοτιοα-
νατολική Eυρώπη.
Bιβλιογραφικές αναφορές
* N. Efstratiou, 1985. Agios Petros A.
Neolithic Site in Northern Sporades. Aegean
Relationships During the 6th Millennium BC.
BAR, Oxford.
Tο ναυάγιο της Περιστέρας
Tο μεγαλύτερο εμπορικ
πλοίο της κλασικής περι
δου που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα
Tης Eλπίδας Xατζηδάκη
Aρχαιολγου της Eφορείας Eναλίων Aρχαιοτήτων
BPIΣKOMAΣTE στο τελευταίο τέταρ-
το του 5ου π.X. αιώνα, μία ταραγμέ-
νη περίοδο κατά την οποία ο Kλασσι-
κς Πολιτισμς υφίσταται μεγάλες
αλλαγές.
H Aθήνα του Περικλή, ύστερα απ
27 έτη πλεμο με την Σπάρτη, τελικά
ηττάται. Tαυτχρονα, ο Σωκράτης
διδάσκει φιλοσοφία στον Πλάτωνα
και τον Ξενοφώντα, ο Θουκιδίδης
γράφει την Iστορία του Πελοποννη-
σιακού Πολέμου, ο Aριστοφάνης την
Λυσιστράτη, ο Σοφοκλής τον Oιδί-
που επί Kολωνώ και ο Eυρυπίδης τις
Bάκχες. Στην Aκρπολη κατασκευά-
ζεται ο παράξενος σε ομορφιά ιωνι-
κς νας, το Eρεχθείον με τις Kα-
ρυάτιδες και ο Nας της Aθηνάς Nί-
κης με τα πανέμορφα γλυπτά της Nί-
κης στη ζωοφρο, ενώ αντίθετα η
αγγειογραφία εικονίζει λυπηρές
σκηνές αποχωρισμού επάνω σε λυ-
κήθους της τεχνικής του άσπρου
φντου.
Tο κέντρο λων των παραπάνω α-
ριστουργημάτων ήταν η Aθήνα, η ο-
ποία παρ’ λη την ήττα της, εξακο-
λουθούσε να ηγείται του Kλασσικού
κσμου, χι μνο στις τέχνες αλλά
και στην οικονομία. H Aθήνα ήταν η
κυρίαρχος ναυτική δύναμη στη Mε-
σγειο και το εμπρι της εξαπλώνε-
το μέχρι τη Pωσία και τη Mαύρη Θά-
λασσα που εξήγαγε μερικά απ τα
κομψτερα κεραμικά σκεύη καθημε-
ρινής χρήσης.
Aδιατάραχτο
Eνα τεκμήριο αυτής της εμπορι-
κής υπερδύναμης ανακαλύφθηκε
πρσφατα στο βυθ της μικρής νησί-
δας της Περιστέρας Aλοννήσου, με
τον εντοπισμ ενς κλασικού εμπο-
ρικού πλοίου, πολύ μεγαλύτερο απ
αυτά που έχουν βρεθεί μέχρι σήμε-
ρα. Tο πλοίο έκειτο μεγαλπρεπα
στο βάθος των 30 μέτρων και το
φορτίο του φαινταν αδιατάραχτο
σαν κάποιος να το είχε ακουμπήσει
προσεχτικά στο βυθ της θάλασσας.
O χρνος και τα θαλάσσια ρεύματα
δεν το επηρέασαν παρά ελάχιστα.
Aντίθετα το κάλυψαν με άμμο και
διαφύλαξαν το μυστικ του για 2500
περίπου χρνια.
Tο πλοίο βυθίστηκε μεταξύ του
425 και 415 π.X. και μετέφερε εμπ-
ρευμα κρασιού απ τις οινοπαραγω-
γικές περιοχές της Bρειας Eλλά-
δος, πως η Mένδη στη Xαλκιδική
και τα νησιά των Σποράδων, Σκπε-
λος και Aλννησος.
H Eφορεία Eναλίων Aρχαιοτήτων
υπ τη διεύθυνση της υπογραφμε-
νης ερεύνησε το ναυάγιο τα καλο-
καίρια του 1992 και 1993. Aρχικά έγι-
νε μια πλήρης φωτογραφική τεκμη-
ρίωση και τοπογραφική αποτύπωση
της υφιστάμενης κατάστασης του
ναυαγίου με δυο μεθδους φωτο-
γραμμετρίας. Mετά το πέρας της α-
ποτύπωσης το ναυάγιο διαιρέθηκε
με κάναβο σε 72 τετράγωνα το κάθε
ένα διαστάσεων 2x2 μέτρα. Aκολού-
θησαν ανασκαφικές εργασίες με α-
ναρροφητήρα σε 2 μνο απ τα τε-
τράγωνα, δηλαδή σε 8 τ.μ. απ τα
288 τ.μ.
Eυρήματα μοναδικά
Παρ’ λη τη μικρή επιφάνεια ανα-
σκαφής, τα ευρήματα υπήρξαν πολ-
λαπλά και μοναδικά σε σημείο που ε-
ντυπωσίασε τον επιστημονικ κσμο
και αποτέλεσε το βασικ άρθρο των
επιστημονικών σελίδων της εφημε-
ρίδας New York Times. Συνοπτικά το
βυθισμένο πλοίο είχε μήκος περίπου
30 μ., πλάτος 10 μ. και επιφανειακά
μετρήθηκαν 1.000 εμπορικοί αμφο-
ρείς οίνου. Mετά την αφαίρεση της
επιφανειακής στρώσης των αμφορέ-
ων, ακολούθησε και δεύτερη και τρί-
τη στρώση. Στο τελευταίο στρώμα
βρέθηκε και ανελκύσθηκε μεγάλη
ποστητα μελαμβαφούς κεραμεικής
πως κύλικες με εμπίεστες και εγχά-
ρακτες διακοσμήσεις, επιτραπέζια
πινάκια, αγγεία πσεως οίνου, λυ-
χνάρια, χάλκινα σκεύη και πολλά άλ-
λα θραύσματα αγγείων καθημερινής
χρήσης. Tα ευρήματα αυτά ανήκαν
σε σκεύη συμποσίου και διατηρού-
νται σε άριστη κατάσταση, σχεδν -
πως πριν απ 2.500 χρνια. H θαυμά-
σια τεχνική και το στιλπν μαύρο
χρώμα τους φανέρωνε την αθηναϊκή
τους ταυττητα.H ανασκαφή σταμά-
τησε στο επίπεδο του έρματος του
πλοίου και ενώ είχαν εντοπισθεί τα
πρώτα μαδέρια του ξύλινου σκαριού
της με την προοπτική να συνεχισθεί
και τα επμενα έτη.
Συμπεράσματα
Tα συμπεράσματα που βγήκαν α-
π τις δύο αυτές ανασκαφικές πε-
ριδους αναθεωρούν τις προηγού-
μενες απψεις σχετικά με την αρ-
χαία ναυπηγική. H ιδιαιτερτητα
του συγκεκριμένου ναυαγίου έγκει-
ται στο μέγεθς του, το οποίο είναι
σχεδν διπλάσιο απ αυτ των μέ-
χρι σήμερα γνωστών φορτηγίδων.
Tα πλοία της ίδιας περιδου που έ-
χουν ανασκαφεί στις Iταλία, Kύπρο
και Iσραήλ δεν ξεπερνούν τα
15–16,5 μ. και δεν μετέφεραν φορ-
τίο άνω των 75 τννων. Aυτ οδήγη-
σε τους μελετητές πλοίων να συ-
μπεράνουν τι οι μεγάλες φορτηγί-
δες ήταν άγνωστες στους αρχαίους
Eλληνες και τι ναυπηγήθηκαν μ-
νο απ τους Pωμαίους 300 χρνια
αργτερα.
Tο πλοίο της Περιστέρας αποκά-
λυψε απ τα πρώτα κιλας 8 τ.μ., -
τι εδώ έχουμε μία διαφορετική μέ-
θοδο ναυπηγικής άγνωστη μέχρι
σήμερα, την οποία εγνώριζαν οι
Aθηναίοι ήδη απ τους κλασικούς
χρνους και που υιοθετήθηκε πολύ
αργτερα απ τους Pωμαίους.
Mνο η φαντασία μπορεί απ εδώ
KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
Kύλικας με εμπίε-
στες διακοσμή-
σεις. Aνασύρθηκε
άθικτος απ το
μεγάλο ναυάγιο
της Περιστέρας.
Eνας μελαμβα-
φής λύχνος απ
τα πολλαπλά ευ-
ρήματα του βυθι-
σμένου πλοίου.
και έπειτα να λειτουργήσει για το τι
αναμένεται να βρεθεί στα υπλοιπα
280 τ.μ. του ναυαγίου, το οποίο με-
τέφερε πάνω απ 4.000 αμφορείς
και είχε εκτπισμα άνω των 120 τν-
νων. Tι άλλο εμπρευμα εκτς οί-
νου, θα μπορούσε να μετέφερε ένα
πλούσιο Aθηναϊκ πλοίο ενς στ-
λου που σχεδν μονοπολούσε το ε-
μπριο και τη ναυτιλία στο Aιγαίο
την εποχή του Πελοποννησιακού
Πολέμου; Tι είδους σκάφος ήταν
Kέρκουρος, Oλκάς, Kέλης ή Λέμβος;
Πώς βυθίστηκε, ήταν πειραματική
ενέργεια ή υπερβολικ βάρος σε
συνδυασμ με καιρικά φαινμενα
που το οδήγησαν στον υγρ τάφο;
Tέλος σε ποια οικονομική κατά-
σταση βρισκταν η εμπορική ναυτι-
λία την εποχή που η Eλλάδα αλλη-
λοσπαράσετο;
H ανασκαφή του γνωστού αυτού
ναυαγίου, του οποίου η φήμη έφθα-
σε απ τη Pωσία μέχρι την Aμερική,
σταμάτησε, μνο μετά απ 2 χρνια
έρευνας. Δυστυχώς, επικράτησαν
δυνάμεις πέραν της λογικής και έ-
τσι η ανασκαφή δεν συνεχίστηκε
μετά το 1993 με την προβολή δικαι-
ολογιών, οι οποίες δεν ευσταθούν
σε καμιά κριτική σκέψη.
25
Πλήθος αμφορέων οίνου απ τη Mένδη Xαλκιδικής και τα νησιά των B. Σποράδων στον βυθ της θάλασσας. Tο ναυάγιο εντοπίσθηκε σε βάθος 30 μέτρων και
το φορτίο φαινταν αδιατάραχτο, πως στη φωτογραφία.

Mία σειρά αγγείων απ το κλασικ ναυάγιο της Περιστέρας. Aνήκαν σε σκεύη συμποσίου και ανασύρθηκαν στη διάρκεια της ανασκαφής.

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

Oινοπαραγωγή και αμφορείς
Oίνος και εργαστήρια αμφορέων στην αρχαία Iκο και το εμπρι τους στον Eύξεινο Πντο
Tης Aργ. Δουλγέρη–Iντζεσίλογλου
Aρχαιολγου του Aρχαιολογικού Mουσείου Bλου

H NHΣOΣ IKOΣ (η σημερινή Aλννη-

σος) ήταν γνωστή στην αρχαιτητα
για την αμπελοκαλλιέργεια και για
την οινοπαραγωγή της, πως και οι
γειτονικές της νήσοι Σκίαθος (που
διατήρησε το αρχαίο της νομα) και
Πεπάρηθος (η σημερινή Σκπελος).
Mάλιστα η τελευταία κατείχε τα σκή-
πτρα αυτής της δραστηριτητας
στην περιοχή των Bορείων Σπορά-
δων, πως τουλάχιστον αποδεικνύ-
ουν πολλά αρχαία λογοτεχνικά κεί-
μενα, ελληνικά και λατινικά, αλλά και
τα υπλοιπα μέχρι στιγμής δεδομένα
της έρευνας. Aπ τον Ψευδο–Δημο-
σθένη («Προς την Λακρίτου παρα-
γραφήν», XXXV, 35) κερδίζουμε μια
σπουδαία πληροφορία για την ύπαρ-
ξη εξαγωγικού εμπορίου οίνου προς
τον Eύξεινο Πντο απ ορισμένες
πλεις και νήσους συμμάχους των
Aθηνών, ανάμεσα στις οποίες μνη-
μονεύεται και η Πεπάρηθος. Ωστ-
σο, σύμφωνα με αρχαιολογικές κυ-
ρίως ενδείξεις, φαίνεται τι και η
Iκος συμμετείχε ενεργά σε αυτή τη
δραστηριτητα της εξαγωγής οίνου, Διάσπαρτα θραύσματα αμφορέων στον ρμο «Tσουκαλιά» Aλοννήσου. Aποψη απ NΔ της θέσης του εργαστηρίου κα-
τσο προς τις αρχαίες πλεις του τασκευής αμφορέων.
Eυξείνου Πντου σο και προς άλ-
σία «Tσουκαλιά» ή «Tσκαλιά του για- μεγάλη έκταση και πυκντητα, σχε- οινοπαραγωγικά κέντρα της αρχαι-
λες περιοχές του αρχαίου κσμου.
λ» (σύμφωνα με το γλωσσικ ιδίω- δν δίπλα στη θάλασσα, δημιουργώ- τητας, πως η Θάσος, η Pδος, η
H μνη γραπτή μαρτυρία, που μας
μα των Aλοννησίων), στη NΔ πλευρά ντας μια τεράστια μάζα που συνεχί- Kνίδος. Στην περιοχή μως των Bο-
κάνει γνωστή την ύπαρξη εκτεταμέ-
της νήσου, σε απσταση τριών χιλιο- ζεται προς τα NA, προς το εστερικ ρείων Σποράδων μνο οι αμφορείς
νης αμπελοκαλλιέργειας στην Iκο, α-
μέτρων περίπου απ τις δύο σημα- της μικρής κοιλάδας, σχηματίζοντας της Iκου φέρουν σφραγίσματα που
νήκει στην ψιμη αρχαιτητα (τέλος
ντικές αρχαίες πλεις, τη μια στη μικρούς λοφίσκους, καλυμμένους δηλώνουν την προέλευσή τους και
2ου – αρχές 3ου αιώνα μ.X.) και δια-
χερσνησο «Kοκκινκαστρο» και την σήμερα με πυκνούς θάμνους. O - κατά συνέπεια την προέλευση του
σώζεται απ το Φιλστρατο στο έργο
άλλη στη θέση «Aγ. Iωάννης», κοντά γκος αυτς των σπασμένων αμφορέ- οίνου, και μάλιστα αποτέλεσαν το
του «Hρωικς» (8, 9–10). O συγγρα-
στο παλι χωρι της Aλοννήσου. Eνα ων προέρχεται απ τους «αποθέτες» πιο σημαντικ στοιχείο για την ταύτι-
φέας αυτς παραθέτει μια διήγηση
δεύτερο εργαστήριο κατασκευής του εργαστηρίου, δηλαδή τους χώ- ση του αρχαίου ονματος της νήσου.
για τον Yμναιο, έναν Πεπαρήθιο α-
μπελουργ, που κατείχε μνος του αμφορέων, καθώς και ένας κεραμι- ρους απρριψης των αποτυχημένων
ολκληρη τη νήσο Iκο, που καλ- κς κλίβανος, εντοπίστηκαν πρ- προϊντων, εκείνων που στη διάρ- Tύποι αμφορέων
λιεργούσε αμπέλια. Kαθώς έσκαβε, σφατα στην περιοχή «Kαλαμάκια», κεια της κατασκευής ή του ψησίμα-
στην ανατολική παραλία της νήσου, τς τους στον κλίβανο παρουσίασαν Στη νήσο Σκπελο (την αρχαία Πε-
λοιπν, ο Yμναιος στο αμπέλι του, πάρηθο), εντοπίστηκαν τρία εργα-
βρήκε έναν αρχαιτερο τάφο, μέσα σε απταση πέντε περίπου χιλιομέ- κάποιο ελάττωμα, που τους έκανε α-
τρων βορείως της χερσονήσου του κατάλληλους για χρήση. Aλλά χαρα- στήρια κατασκευής αμφορέων, που
στον οποίο κοίτονταν «δωδεκάπη- παρουσιάζουν την ίδια περίπου εικ-
χυς νεκρς» που στο κρανίο του φώ- «Kοκκινοκάστρου». Oι μελλοντικές κτηριστικά ίχνη, πως υπολείμματα
έρευνες ίσως μας επιφυλάσσουν και τοίχων και κατασκευών, μάζες καμέ- να, πως το εργαστήριο στα «Tσου-
λιαζε ένα φίδι... H πληροφορία του καλιά» της Aλοννήσου. H μελέτη των
Φιλστρατου, αν και έμμεση, τονίζει άλλες ενδιαφέρουσες ανακαλύ- νου πηλού, αποτελούν σοβαρή έν-
ψεις... δειξη τι στον ίδιο χώρο υπήρχαν και τμημάτων των αμφορέων που συ-
ακριβώς τη σημασία της Iκου για την γκεντρώθηκαν απ τα τέσσερα ερ-
αμπελοκαλλιέργεια. Aκμη και την ε- Στα εργαστήρια κατασκευής αμ- οι υπλοιπες εγκαταστάσεις του ερ-
φορέων της Iκου δεν έχουν πραγμα- γαστηρίου, καθώς και οι κεραμικοί γαστήρια των δύο νήσων είχε ως α-
ποχή εκείνη, που φαίνεται τι δεν υ- ποτέλεσμα την αναγνώριση και την
πήρχαν στο νησί οργανωμένες π- τοποιηθεί μέχρι τώρα ανασκαφές. Oι κλίβανοι. Eλάχιστα είναι τα στρακα,
πληροφορίες και τα πρώτα συμπερά- δηλαδή τα τμήματα αγγείων άλλων αποκατάσταση των τύπων των τοπι-
λεις, που ίσως την είχαν εγκαταλεί- κών αμφορέων, που ήταν παρμοιας
ψει οι κάτοικοί της, εξακολουθούσε σματα αντλούνται απ προσεκτική σχημάτων, εκτς των αμφορέων και
παρατήρηση των επιφανειακών εν- λίγα επίσης τα κεραμίδια στέγης και μορφής τσο στην Πεπάρηθο σο
να αποτελεί τπο παραγωγής στα- και στην Iκο και δεν διέφεραν ούτε
φυλιών και προφανώς οίνου, έστω δείξεων και μετά απ περισυλλογή τα άλλου είδους μικροευρήματα. Aυ-
και μελέτη ορισμένων ευρημάτων τ το πλήθος των αποτυχημένων αμ- ως προς το είδος του πορτοκαλ-
και αν τη δραστηριτητα αυτή την α- χρωμου πηλού απ τον οποίο πλά-
σκούσε κάποιος ξένος... που είναι διάσπαρτα στην επιφάνεια φορέων μας δίνει μια μικρή μνο ι-
του εδάφους. δέα της τεράστιας παραγωγής που στηκαν.
Tο εργαστήριο στον ρμο «Tσου- θα προερχταν απ το εργαστήριο Tύπος I: Eίναι ο κυριτερος τύπος
Eργαστήρια αμφορέων καλιά» αποτελεί την πιο γνωστή και αυτ, ένα απ τα πολλά που θα υ- με τα πολυπληθέστερα δείγματα. Ψι-
Tα αρχαιολογικά στοιχεία μως εί- χαρακτηριστική περίπτωση, που αξί- πήρχαν στην αρχαία Iκο. Tο σημαντι- λλιγνος, ύψους 0,80 μ. - 0,90 μ., με
ναι σαφέστερα σε ,τι αφορά την κα- ζει να περιγράψουμε με περισστε- κ είναι τι στα «Tσουκαλιά» βρέθη- μέγιστη διάμετρο κοιλίας γύρω στα
τασκευή αμφορέων για την εξαγωγή ρες λεπτομέρειες. H εικνα που α- καν μερικά σφραγίσματα πάνω σε 0,30 μ. και χωρητικτητα που κυμαί-
οίνου απ την Iκο. Hδη πριν απ με- ντικρύζει κανείς μλις φθάσει εκεί, λαβές αμφορέων, που φέρουν την ε- νεται απ 16 έως 20 λίτρα, έχει πολύ
ρικές δεκαετίες ήταν γνωστή η ύ- είναι πολύ εντυπωσιακή. Aμέτρητα πιγραφή IKION, δηλαδή «προϊν της χαρακτηριστικ ψηλ κυλινδρικ
παρξη ενς αρχαίου κεραμικού ερ- τμήματα οξυπύθμενων αμφορέων, Iκου». Παρμοια σφραγίσματα είναι λαιμ και μεγάλο αμφικωνικ «κομ-
γστηρίου που παρήγαγε αμφορείς, μικρά και μεγάλα, χείλη, λαιμοί, λα- πολύ συνηθισμένα σε λαβές αμφο- βίο», στο οποίο καταλήγει το μακρύ
στον ρμο με την εύγλωττη ονομα- βές, πδια, βρίσκονται διάσπαρτα σε ρέων που προέρχονται απ μεγάλα Συνέχεια στην 28η σελίδα

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 27

Συνέχεια απ την 27η σελίδα
πδι. Tα επιμέρους στοιχεία των αμ-
φορέων αυτού του τύπου, και ιδιαί-
τερα η μορφή του «κομβίου», πα-
ρουσιάζουν ορισμένες διαφοροποιή-
σεις που μπορούν να ερμηνευθούν
ως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κα-
θενς απ τα τέσσερα εργαστήρια.
Συγκεκριμένα, στο εργαστήριο της
Iκου, στα «Tσουκαλιά», οι αμφορείς
γενικά είναι πιο χονδροειδείς σε σύ-
γκριση με τους μοιους πεπαρηθια-
κούς. Tο «κομβίο» τους είναι πιο
φαρδύ στο κάτω μέρος, με μια κοιλ-
τητα πολύ μεγαλύτερη σε διάμετρο,
αλλά πιο ρηχή.
Tύπος II: O τύπος αυτς αντιπρο-
σωπεύεται απ λίγα παραδείγματα.
Eχει κοντ λαιμ και μεγάλο ωοει-
δές σώμα, ύψους περίπου 0,70 μ., με
μέγιστη διάμετρο κοιλίας γύρω στα
0,35 μ., χωρίς πδι. Στο κάτω μέρος
της κοιλίας υπάρχει κολλημένο ένα
αμφικωνικ «κομβίο» μοιας μορ-
φής με εκείνο των αμφορέων του
τύπου I.
Για τη χρονολγηση των αμφορέ-
ων υπάρχουν ορισμένα ανασκαφικά
δεδομένα και άλλου είδους στοιχεία
που τους τοποθετούν χρονικά στην
κλασική και στην πρώιμη ελληνιστική
περίοδο, κυρίως στον 4ο αιώνα π.X.
Πρέπει να σημειώσουμε τι με το
χρονολογικ αυτ πλαίσιο συμφωνεί
και η φιλολογική παράδοση που ανα-
φέρεται στον πεπαρήθιο οίνο.
Λειτουργία
Aμφορέας Πεπαρήθου και Iκου, τύπος I (αριστερά). Ψιλλιγνος, με χωρητικτητα που κυμαίνεται απ 16 έως 20 λίτρα,
είναι ο κυριτερος τύπος με τα πολυπληθέστερα δείγματα. Δεξιά, αμφορέας Πεπαρήθου και Iκου, τύπος II. O τύπος
αυτς, ωοειδής, αντιπροσωπεύεται απ λίγα παραδείγματα.
Για τη δραστηριτητα και τον τρ- τύπο «Solocha II» των αμφορέων
πο λειτουργίας των εργαστηρίων κα- του Eυξείνου Πντου. Mε μια απλή
τασκευής αμφορέων, τη διαδικασία σύγκριση της μορφής, των διαστά-
παραγωγής και «εμφιάλωσης» του σεων, της σύστασης και του χρώμα-
οίνου και την λη οργάνωση της ε- τος του πηλού των αμφορέων των
μπορίας του, ειδικά για την περίπτω- δύο ομάδων διαπιστώνεται η απ-
ση της Iκου, αλλά και των άλλων νή- λυτη ομοιτητά τους, που πιστοποι-
σων των Bορείων Σποράδων, δεν έ- ήθηκε και με εργαστηριακές αναλύ-
χουν γίνει ακμη ειδικές μελέτες. σεις αντίστοιχων δειγμάτων. Πιθα-
Aπ τα λίγα μέχρι στιγμής δεδομένα νή, επίσης, είναι και η ταύτιση του
που διαθέτουμε, φαίνεται τι η δρα- τύπου II των τοπικών αμφορέων με
στηριτητα αυτή αναπτυσσταν μα- την ομάδα «Solocha I» του Eυξεί-
κριά απ τα αστικά κέντρα, προφα- νου Πντου.
νώς μως μέσα στη «χώρα» τους, Eκτς απ την ομοιτητα των αμ-
δηλαδή στη ζωτική περιοχή τους. φορέων και την ύπαρξη ενσφράγι-
Eπιλέγονταν κατάλληλες τοποθε- στων λαβών απ την Iκο, η σύμπτω-
σίες, κατά καννα μικρές κλειστές ση της χρονολγησης των δύο συ-
εύφορες κοιλάδες, που υπήρχε δυ- νλων στον 4ο αιώνα π.X. επαλη-
ναττητα καλλιέργειας της αμπέλου θεύει χωρίς καμιά αμφιβολία την
και ταυτχρονα δημιουργίας εγκα- πληροφορία του Ψευδο–Δημοσθέ-
ταστάσεων παραγωγής και αποθή- νη για το εμπριο του οίνου απ την
κευσης οίνου, αλλά και κατασκευής Σφράγισμα σε λαβή αμφορέα απ τον ρμο «Tσουκαλιά» της Aλοννήσου. Φέ- περιοχή των Bορείων Σποράδων
των απαραίτητων για την εξαγωγή ρει την επιγραφή IKION, δηλαδή «προϊν της Iκου». προς τον Eύξεινο Πντο.
των αμφορέων. Eτσι η αρχαιολογική έρευνα έκα-
H φρτωση των γεμάτων με οίνο χονται απ το εργαστήριο στα τον Eύξεινο Πντο ένα σημαντικ νε την αρχή και έπιασε την άκρη του
αμφορέων στα πλοία πρέπει να γιν- «Tσουκαλιά» της Aλοννήσου. Tέτοι- σύνολο αμφορέων που ονομάστηκε «μίτου» που οδηγεί, μέσα απ το
ταν στον ίδιο τον τπο παραγωγής, ες λαβές βρέθηκαν κυρίως στις ελ- «της Solocha», απ τον τπο εύρε- λαβύρινθο των θαλάσσιων δρμων,
για το λγο αυτ οι επιλεγμενες το- ληνικές αποικίες του Eυξείνου Π- σής του σε τύμβο (Kurgane), στην στα λιμάνια που δέχονταν και γεύο-
ποθεσίες ήταν γενικά παραθαλάσ- ντου, αλλά και στην Aθήνα, στην περιοχή της Nικπολης στην Oυ- νταν τον ίκιο οίνο, πως και τον πε-
σιες και ευλίμενες. Eπρκειτο δηλα- Πέλλα, στην Aλεξάνδρεια και αποτε- κρανία. Διακρίνονται δύο ομάδες παρήθιο και ίσως το σκιάθιο.
δή, κατά πάσα πιθαντητα, για οργα- λούν ελάχιστες, βέβαια, πλην μως αμφορέων: μια μεγαλύτερη (Solo- H συνέχισή της με βάση τα νέα δε-
νωμένα «κτήματα», που συγκε- σαφείς ενδείξεις του εύρους των ε- cha II) και μια μικρτερη (Solocha I). δομένα ασφαλώς θα πλουτίσει τον
ντρώνονταν λες οι επί μέρους εξει- ξαγωγών του οίνου της Iκου. Oμως, H κατασκευή των αμφορέων αυτών εμπορικ χάρτη της αρχαιτητας με
δικευμένες δραστηριτητες που α- ο τύπος των τοπικών αμφορέων ανα- τοποθετείται χρονικά στο πρώτο μι- νέα κέντρα κατανάλωσης του πολύ-
φορούσαν τον πραγματικά προσοδο- γνωρίστηκε πολύ πρσφατα και δ- σ του 4ου αιώνα π.X. κατά την επι- τιμου μεθυστικού χυμού που αντλεί-
φρο και στην αρχαιτητα παραγω- θηκε έτσι η δυναττητα να λυθούν κρατέστερη άποψη, αλλά ο τπος το απ την καρποφρα γη των νή-
γικ τομέα του οίνου. ορισμένα επιστημονικά προβλήματα προέλευσής τους, παρά τις επανει- σων των Bορείων Σποράδων.
H παρουσία αμφορέων απ την Iκο που απασχολούσαν την έρευνα εδώ λημμένες αππειρες ταύτισης, πα-
σε άλλες περιοχές του αρχαίου κ- και εκατ περίπου χρνια. ρέμενε ένα αίνιγμα. Mετά την ανα- Bασική βιβλιογραφία
A. Doulgeri–Intzesiloglou et Y. Garlan, Vin et
σμου είναι ήδη γνωστή απ σποραδι-
κά ευρήματα ενσφράγιστων λαβών
που φέρουν την επιγραφή IKION και
Στον Eύξεινο Πντο
Συγκεκριμένα, ήδη στις αρχές
γνώριση των τύπων των αμφορέων
της Πεπαρήθου και της Iκου ήταν
πλέον πολύ εύκολη η ταύτιση του
amphores de Péparéthos et d’ Ikos και M.
Picon, Origine d’ amphores du groupe dit
«Solocha II», trouvées en Russie, στο BCH,
είναι μοιες με εκείνες που προέρ- του 20ού αιώνα ήταν γνωστ απ τοπικού νησιώτικου τύπου I με τον CXIV (1990), I (Etudes), σελ. 361–393.

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

 H ναυπηγική τέχνη
Πώς δούλευαν οι καραβομαραγκοί στην Aλννησο μέχρι τον τελευταίο πλεμο
Tου Kώστα Mαυρίκη Δεκαετία του ’50.
Σκαρί του X. Aθα-
H AΛONNHΣOΣ απ την αρχαιτητα νασίου στο οικ-
έως σήμερα ήταν ένα νησί με πλού- πεδο του Γ. Kυ-
σια ναυτική ιστορία. H απομονωμένη ριαζή στο Πατητή-
θέση της και η θάλασσα που έπρεπε ρι. Tο σκάφος αυ-
να δαμαστεί ανάγκασε τους αρχαί- τ πουλήθηκε σε
ους Iκιους να γίνουν καταξιωμένοι Σκυριαν καπετά-
ναυτικοί. Aργτερα ήρθε και η ανά- νιο (φωτ.: X. Aθα-
νασίου).
γκη του εμπορίου που έστρεψε πολ-
λούς κατοίκους να ταξιδεύουν σε -
λα τα μήκη κι πλάτη του ττε γνω-
στού κσμου, μεταφέροντας τον πε-
ρίφημο «Iκιον οίνο». Φυσικ ήταν να
δημιουργηθεί ένας δεσμς με τη θά-
λασσα που αποτυπώνεται ακμη και
στο αρχαίο νμισμα της Iκου (αρχαί-
ας Aλοννήσου).
Στο νμισμά της υπάρχει απ τη
μια η ψη του Ποσειδώνα και απ
την άλλη δελφίνια δεξιά κι αριστερά
μιας τρίαινας. Eπακλουθο αυτής
της σχέσης ήταν η δημιουργία απ
αρχαιοτάτων χρνων της ναυπηγι-
κής τέχνης. Tα αρχαία ναυπηγεία
γυμν μάτι υπολγιζαν τις κλίσεις, του ναυπηγείου. Eκεί τα παραλάμ- O καραβομαραγκς χτυπούσε τρεις
του νησιού βρίσκονταν στη θέση
τις αποστάσεις και το ύψος. βαναν οι πριονιστές. Eνας πάνω κι έ- φορές το πρυμναίο ποδσταμο με το
Kοκκινκαστρο. Eκεί υπήρχε και η ο-
νας κάτω έβγαζαν πολλές σανίδες 2 σκεπάρνι του κι εύχονταν καλά ταξί-
μώνυμη αρχαία πλη. Aναρίθμητα H διαδικασία πντων κι έδρες. H Aλννησος είχε δια. Στη συνέχεια ο παπάς το ευλο-
χάλκινα καρφιά ναυπηγικής χρήσης
πολύ καλούς πριονιστές με σταθερ γούσε κι ταν τελείωνε πέταγαν στη
υπάρχουν σκορπισμένα σ’ αυτή τη Συνηθισμένοι τποι που οι καρα- χέρι και καλή απδοση. Aπ αυτούς θάλασσα τον καραβομαραγκ και τον
θέση και έρχονται στην επιφάνεια έ- βαμαραγκοί της Aλοννήσου κατα- παραλάμβανε τα κατεργασμένα ξύ- ιδιοκτήτη. Mετά ακολουθούσε γλέντι
πειτα απ νεροποντή. Yπάρχουν α- σκεύαζαν τα έργα τους ήταν το Πα- λα ο καραβομαραγκς με τους βοη- και οι συγχωριανοί έραιναν το σκά-
ναφορές αρχαίων συγγραφέων που τητήρι, το Pσουμ και η Bτση. Aφού θούς του, τα διρθωνε, έβγαζε τις φος με νομίσματα και εύχονταν.
αναφέρουν πως διάφοροι στλοι, έστηναν τη μαρίνα και τα ποδσταμα λιψάδες και τα κάρφωνε. Oταν το Tη δεκαετία του ’30 κατασκευάζε-
κυρίως ο αθηναϊκς, ξεχειμώνιαζαν ερχταν ο παπάς και ευλογούσε την σκαρί ήταν έτοιμο το άλειφαν με ζε- ται στο Πατητήρι το το 14μετρο
και συντηρούνταν στο νησί. Aργτε- ολοκλήρωση του πλεούμενου. Mετά στ ρετσίνι ή καυτ λίπος φώκιας «Eυαγγελίστρια» του B. Tσουκανά.
ρα οι διάφοροι κατακτητές που πέ- άρχιζε μια αδιάκοπη κίνηση πολλών που ττε αφθονούσε στα μέρη μας. Aκολουθεί το 13μ. του Xρήστου Π.
ρασαν απ την Aλννησο Mακεδ- εργατών κάτω απ την επίβλεψη του Tο ρετσίνι το έβγαζαν απ δαδιά Aυτά ήταν τα πιο μεγάλα. Συγχρ-
νες, Pωμαίοι, Bυζαντινοί, Eνετοί α- καραβομαραγκού και πολλές φορές με τη μέθοδο του βρασίματος. Tις νως κατασκευάζονται πολυάριθμα
νακάλυψαν την σπουδαιτητα των του ιδιοκτήτη που το παράγγελνε. φώκιες τις έβρισκαν σε ακτές ή σε μικρτερα. Πριν απ το 1940 ο Π.
δέντρων της στη ναυπηγική. Tα πεύ-
Στο δάσος εργάτες έκοβαν απ σπηλιές να κοιμούνται και με τσε- Bλάικος κατασκευάζει μνος του το
κα της υπερέχουν έναντι άλλων πε-
τον Aύγουστο μέχρι τα Xριστούγεν- κούρι της σκτωναν. Tο δέρμα το έ- 12μετρο σκάφος του με το οποίο κα-
ριοχών στην περιεκτικτητα ρητίνης
να τα πεύκα για να μην έχουν χυμ παιρναν για τσαρούχια και το λίπος τά τον πλεμο έσωσε πολλούς ε-
που τους δίνουν μακροζωία και ελα-
Aλλοι εργάτες με ζώα (μουλάρια – για να στεγανοποιούν τα ίσαλα. Aφού γκλωβισμένους συμμάχους. Eνας
στικτητα. Eπί Tουρκοκρατίας τα νη-
γαϊδούρια) τα κουβαλούσαν σέρνο- το σκάφος ήταν έτοιμο, το μετέφε-
σιά μας περιήλθαν στον Kαπουδάν Συνέχεια στην 30ή σελίδα
ντάς τα απ το δάσος ώς το χώρο ραν στη θάλασσα και το καθέλκυαν.
Πασά (αρχηγ του στλου της Yψη-
λής Πύλης). Eνας απ τους λγους
ήταν τα ναυπηγεία των νησιών και τα
πευκοδάση. Tα πρωτεία αναλαμβά-
νουν τα δύο μεγάλα νησιά Σκπελος
και Σκιάθος. H Aλννησος έμεινε πί-
σω λγω του μικρού πληθυσμού της
και της απμακρης θέσης της. Mετά
την απελευθέρωσή της το νέο κύμα
ανάπτυξης του νεοσύστατου ελληνι-
κού κράτους αναβίωσε στο νησί τη
ναυπηγική. Mεγάλα σκάφη δεν κατα-
σκευάστηκαν. Aπ 14 μέτρα και κάτω
έγιναν πολλά, τα οποία ακμη ταξι-
δεύουν στη θάλασσα του Aιγαίου.
Bασική βοήθεια πρσφεραν οι κα-
ραβομαραγκοί της Σκοπέλου απ
τους οποίους οι Aλοννήσιοι διδάσκο-
νταν τα μυστικά της πανάρχαιας τέ-
χνης. Στην αρχή τα σκάφη γίνονταν
απ’ αυτούς σε ναυπηγεία της Aλον-
νήσου. Aργτερα οι δικοί μας έμα-
θαν και άρχισαν μνοι τους να στή-
νουν το σκαρί, να βγάζουν το χνάρι, O μεγάλος φάρος της νήσου Ψαθούρας. Kατασκευάστηκε και λειτουργεί απ την τελευταία δεκαετία του περασμέ-
να φτιάχνουν το δύσκολο πλωρι και νου αιώνα. Kαθώς η Aλννησος βρισκταν σε θέση στρατηγική του θαλάσσιου δρμου στο Aιγαίο, οι κάτοικοι διατη-
πρυμναίο τμήμα του σκάφους. Mε ρούσαν σταθερούς δεσμούς με το υγρ στοιχείο, και βέβαια με τη ναυπηγική.

KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 29

Σχέδιο σκαριού του X. Aθανασίου. Xαράχτηκε πάνω σε σανίδα (1,20 mx20 cm) το 1945. Kάτω, λεπτομέρεια του σχεδίου.

Συνέχεια απ την 29η σελίδα

άλλος σχεδιαστής καραβομαραγκς
ο X. Aθανασίου κατασκευάζει με μα-
θηματικούς υπολογισμούς και πείρα
συνολικά 6 τρεχαντήρια που ακμη
βρίσκονται. Σε ναυπηγείο της B-
τσης ο E. Aναγνώστου για εμπριο
κρασιών φτιάχνει μεγάλο πέραμα.
Στο ίδιο μέρος αναδεικνύεται και ο
E. Kαλογιάννης με το δικ του 12με-
τρο. O πλεμος σταματάει τις εργα-
σίες γιατί τα σκάφη επιτάσσονται α-
π τον γερμανικ στρατ. Tέτοια πε-
ρίπτωση ήταν η ναυπήγηση του
«Στέλλα» O Γ. Aλεξίου με σχέδια X.
Aθανασίου άρχισε το 1940 στην πε- H κρίση του επαγγέλματος οδήγησε τον παλι ναυπηγ K. Kαλογιάννη (επάνω) στην κατασκευή ομοιωμάτων απ αι-
ριοχή Pσουμ. Tις εργασίας τους πα- γαιοπελαγίτικα σκαριά. Mετέδωσε μως τα μυστικά της τέχνης του στα εγγνια του (φωτ.: K. Mαυρίκης).
ρακολουθούσαν οι Γερμανοί και συ-
νεχώς ρώταγαν πτε θα τελειώσει.
Aυτ το γεγονς και η έλλειψη των
απαιτούμενων αγαθών σταμάτησαν
για μια πενταετία τη ναυπήγηση. Λ-
γω έλλειψης καρφιών χρησιμοποιού-
νταν για να καρφωθεί το «Στέλλα»
σκουριασμένη αλυσίδα που κοβταν
στα δύο ή σφυρηλατούνταν. Mετά
τον πλεμο οι αυξανμενες εμπορι-
κές ανάγκες δημιούργησαν συντε-
χνίες καραβομαραγκών. O Γ. Aλεξί-
ου κατασκευάζει συνολικά 6 σκάφη,
τον ίδιο αριθμ φτάνει και ο K. Kαλο-
γιάννης. Yπάρχουν και άλλοι μεμο-
νωμένοι που απ μεράκι κατασκευά-
ζουν για τον εαυτ τους σκάφη.
Σήμερα εν ενεργεία υπάρχουν δυο
παλιοί καραβομαραγκοί. Mάλιστα ο
ένας, ο K. Kαλογιάννης, δημιούργη-
σε μια οικογενειακή συντεχνία και
μετέδωσε τα μυστικά της τέχνης
που χάνεται στα νεαρά του εγγνια.
Tα εγγνια παρ’ τι στην Aλννησο
υπάρχει ένας ξύλινος στλος περί-
που 200 σκαφών, το επάγγελμα περ-
νά κρίση. Παραγγελίες για καινούρ-
για σκάφη δεν έχουν κι αναγκάστη-
καν να αλλάξουν επάγγελμα· άρχι-
σαν να φτιάχνουν μινιατούρες με
θαυμάσια αποτελέσματα.

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997

 H μάστιγα της πειρατείας
Aκατάπαυστη ήταν η δράση των πειρατών στη θαλάσσια περιοχή της Aλοννήσου
Tου Kώστα Mαυρίκη
O XΩPOΣ των B. Σποράδων ήταν ιδα-
νικς για πειρατικές επιδρομές και
λημέρια. Tο σύμπλεγμα που σχηματί-
ζει η Aλννησος με τα γύρω ερημ-
νησα της ήταν σημαντικ σταυρο-
δρμι σε λη τη διάρκεια της ελληνι-
κής ναυτικής ιστορίας. Hταν φυσικ
ένα απ τα αρχαιτερα επαγγέλματα
να βρει προσοδοφρο έδαφος και να
αναπτυχθεί σε ανεξέλεγκτο βαθμ.
Tα νησιά μας προσέφεραν τσο άρι-
στο καταφύγιο σο και εύκολη λεία
απ τα χιλιάδες εμπορικά σκάφη που
συνεχώς διέπλεαν τους αιώνιους
θαλάσσιους δρμους. Tην αρχαία ε-
ποχή εμφανίστηκαν οι Iκιοι Δώλωτες
που για μεγάλο χρονικ διάστημα ή-
ταν ο φβος κι τρμος των ττε ναυ-
τικών. O Mίνωας με το πανίσχυρο
ναυτικ του φτάνει ώς την περιοχή
μας και για να ελέγχει το εμπριο και
τις αποικίες αναγκάζεται να τους κα-
ταστείλει. Mε την παρακμή της Mι-
νωικής θαλασσοκρατίας ξαναενερ-
γοποιούνται και κλείνουν σχεδν τε-
λείως τις συναλλαγές της Aθήνας
και των άλλων πλεων με τις πλού-
σιες βρειες περιοχές. Kατά το τέ-
λος των αρχαϊκών χρνων οι Aθηναί-
οι στέλνουν τον στρατηγ Kίμωνα
που καταφέρνει με τη σειρά του να
καθαρίσει το καρκίνωμά τους απ τα
μέρη μας.
H ηρεμία μως δεν κράτησε για
πολύ και ξαναεπανέρχονται με μεγά-
λη δραστηριτητα. Eκτοτε ώς την ε-
ποχή του Oθωνα οι δύστυχοι πργο-
νοί μας είχαν μάθει να συμβιώνουν
με τον φβο της πειρατείας.
Kατά το τέλος των κλασικών χρ-
νων εκφωνείται ο «περί Aλοννήσου
λγος του Δημοσθένη ή του Hγήσι-
που» που αναφέρεται στον πειρατή
Σώστρατο που είχε καταλάβει την
αρχαία Aλννησο (σημερινή Kυρα-
παναγιά) ο Φίλιππος ο B΄ στον A΄ Φι-
λιππικ του λγο αναφέρεται στην α-
νακατάληψη του νησιού απ τους
πειρατές. Στη συνέχεια με τη βία α-
νακαταλαμβάνει την Aλννησο κι κά-
νει επίθεση στην Σκπελο επειδή
βοήθησε τον Σώστρατο.
Mεγάλες πλεις κράτη με διάφορα
προσχήματα επιδίδονται σε πειρατι-
κές επιδρομές στις B. Σποράδες.
Aφού τις λεηλατούν τις κάνουν βά-
σεις τους για επιθέσεις και λαφυρα-
γωγία στην απέναντι πλούσια στεριά
της Eύβοιας, Θεσσαλίας κι Mακεδο-
νίας. Tέτοιοι στλοι ήταν του Aττα-
λου του A΄ το 209 π.X., του Aντίοχου
του Γ΄ το 192 π.X. και του Mιθριδάτη
του Πντου το 88 π.X. Aκολουθούν
οι Kιλίκιοι πειρατές (76 – 67 π.X.) που
αναγκάζουν την Pώμη να επέμβει
δυναμικά. Aργτερα, κατά την πα-
ρακμή του Bυζαντινού κράτους η κα-
τάσταση γίνεται απελπιστική. Oι συ-
νεχμενες επιδρομές τους ανάγκα-
σαν σε εγκατάλειψη των παραθα-
λάσσιων πλεων και τον εγκλωβισμ
τους σε μικρά κάστρα. Kάθε μορφή
εμπορίου και προδου σβήνει κι οι
πληθυσμοί του πέφτουν σε δυσμέ-
νεια. Aποκορύφωση ήταν το 1538, το
πέρασμα του Xουρεδεΐν Bαρβαρσα
με την ολοκληρωτική σφαγή κι ερή-
μωση των νησιών μας. H Aλννησος
ξανακατοικήθηκε στο τέλος του
16ου αιώνα. Λγω της συνεχμενης
πειρατικής αναρχίας στο Aιγαίο τα
νησιά δεν αναπτύχθηκαν πληθυσμια-
κά κι οι κάτοικοι παρέμειναν ανθρώ-
πινα ράκη για να μην προσελκύουν
τις ορέξεις των κάθε εθνικτητας
πειρατή. Kατά την ελληνική επανά-
σταση μεγάλες ομάδες της ενδοχώ-
ρας καταφεύγουν εκεί ως διωκμε-
νοι πρσφυγες. Tο μεγάλο πρβλη-
μα επισιτισμού τους η αναρχία στα
πολιτικά πράγματα τους οδηγούν
στην ληστοπειρατία. Kατά το 1827 η
κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώ-
ρητο. Σκάφος ελληνικ και ξένο έπα-
ψε να περνά απ το Aιγαίο. Aυτ το
έτος συνολικά 80 σκάφη ληστεύτη-
καν στα μέρη μας. Tο νομα που επί-
σημα δίνεται αυτή την εποχή είναι
«Δαιμονονήσοι», ή «Kλεπτοφωλεαί».
Yστερα απ σπαρακτικές εκκλή-
σεις προς τον Kαποδίστρια οι Aλον-
νήσιοι δημογέροντες εκφράζουν τις
αγωνίες των άμοιρων προγνων μας
μέσα απ συνεχμενα έγγραφά τους
προς τον κυβερνήτη. Πιεζμενος απ’
αυτά και τις μεγάλες δυνάμεις που
ήθελαν ελεύθερες εμπορικές δίοδοι
στέλνει τον ναύαρχο Mιαούλη για να
ξεκαθαρίσει την κατάσταση. Aυτς
έρχεται με τον Kανάρη στις B. Σπο-
ράδες και τους καταφέρνει γερ
πλήγμα. Aργτερα αναγκάζεται ο
Kαποδίστριας να ξανααναλάβει δεύ-
τερη επιχείρηση ξεκαθαρίσματος μια
Tο Πελαγονήσι και η Aλννησος σε χαλκογραφία 14x10 εκ., 1683, του Γάλλου και συνεχώς αναβίωνε. Mετά τη βα-
μηχανικού A. M. Mallet. Aυτή την περίοδο η Aλννησος βρίσκεται σε παρακ- σιλεία του Oθωνα υπήρχαν σποραδι-
μή λγω της πειρατικής δράσης (φωτ.: «Xάρτες και χαρτογράφοι του Aιγαίου κά κρούσματα πως περιγράφει έ-
Πελάγους», εκδ. OΛKOΣ, 1985). ντονα ο Fiedler και ο Ross.
O πρώτος παραλίγο να πέσει θύμα
πειρατείας, το 1835 στα Σκάτζουρα
κι ο δεύτερος περιγράφει την επί-
σκεψη του βασιλιά Oθωνα στο Πιπέρι
που φοβούνται για συνεργασία κα-
λογέρων πειρατών. Aναφορά για
Tο 1538 πέρασε απ την τους πειρατές της Aλοννήσου και
της Περιστέρας κάνει και ο Wace. Oι
Aλννησο ο διαβητος
Bαρβαρσσα. Mε σφαγή σχετικές παραδσεις στην Aλννησο
αφανίστηκε λος ο πλη- είναι τσο έντονες που κάθε υπερή-
θυσμς. Tο νησί ερήμωσε λικας να ξέρει κάποια ιστορία για τη
και ξανακατοικήθηκε δράση τους, για κρυμμένους θησαυ-
προς το τέλος του 16ου ρούς για τις περιπέτειες των ντ-
αι. Σύμφωνα με μια εκδο- πιων πληθυσμών. Eπίσης πολλά είναι
χή, ττε καταστράφηκε ο- και τα τοπωνύμια με ονματα ξακου-
ριστικά η αμπελουργία στών πειρατών και των θυμάτων
και ως λογικ επμενο η τους. Σήμερα η άλλοτε τραγωδία
παραγωγή κρασιού, εξα- των προγνων μας για μας είναι μια
γωγικού προϊντος αιώ- λαϊκή παράδοση που μεταφέρεται α-
νων. Eμεινε μνο η ανά- π γενιά σε γενιά.
μνηση της φημισμένης
περιοχής στην παραγωγή
Στην ολοκλήρωση του αφιερώματος συνέ-
κρασιού και ένας δύσκο-
βαλαν οι: Kώστας Mαυρίκης, Γιάννης Γ.
λος γρίφος, που γυρεύει Bλάικος και η Mom, Eταιρία Mελέτης και
τεκμήρια επιβεβαίωσης Προστασίας της MεσογειακήςΦώκιας.
απ τους αρχαιολγους.
KYPIAKH 31 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 31