Prvršinski Kop Banjica

1.
Podaci o ležištu mineralnih sirovina pratećim stenama
1.1. Geografski položaj

Ležište rude gvožđa, sa srednjim sadržajem gvožđa 58% nalazi se na području opštine
Bor, katastarska opština Krivelj, na karti Bor sa oznakom lista k.o. Krivelj - 10, razmere 1:1000.
Ležište se nalazi između koordinata:
X= 4 888 100 Y= 7 588 050

X= 4 888 480 Y= 7 588 270
X= 4 888 150 Y= 7 588 380
1.2. Komunikacije, veze i snabdevanje
Na samom budućem eksploatacionim polju i u njegovoj neposrednoj blizini nalazi se

nekoliko lokalnih puteva nižeg reda čije će izmeštanje biti neophodno. Njihova nova trasa data
je na situacionij karti. Preko ležišta prolazi put Gornjane - Majdanpek od koga će se izraditi put
do ležišta dužine m i širine m.
Snabdevanje električnom energijom biće ostvareno podzemnim visokonaponskim vodom
sa glavne trafo stanice PK ,,Veliki Krivelj’’ koja se nalazi 3 km severno od ležišta ,,Banjica’’.
Snabdevanje industrijskom i pijaćom vodom ostvariće se izgradnjom vodovoda od 700 m i
njegovim spajanjem sa vodovodnom mrežom Bor - Veliki Krivelj, severozapadno od ležišta.
Imajući u vidu blizinu okolnih naselja Bora I Krivelja, obezbeđenje radne snage će se vršiti iz
ovih mesta I okoline. Zbog mogućnosti organizovanja prevoza, nije potrebna izgradnja obekata
za smeštaj I rekreaciju radnika.
1.3. Geološki podaci o ležištu i široj okolini
Na osnovu podataka dobijenim istražnim bušenjem, ležište rude gvožđa spada u grupu
ležišta vezanih za intermediarne vulkansko - intruzivne magmatske komplekse.
Radi se o kompaktnom rudnom telu, sočivastog oblika koga sačinjavaju minerali siderit,
magnetit, hematit. Šira okolina rudnog tela sastoji se od andenzita (mlade izlivne stene dioritske
magme). Okolne stene su krečnjaci.
- Tektonika terena
Ležište je nastalo u genetskoj vezi sa matičnim vulkanogeno - intruzivnim kompleksima

dacito - krečnjaka. Prostorni položaj ležišta je regulisan regionalnom zonom razlamanja.
Vulkanogeno - intruzivni kompleks je složene građe formiran u više faza vezanih za ukupnu
magmatsku aktivnost.
- Morfologija ležišta
Ležište je nastalo iz hidrotermalnih rastvora. Sam proces nastanka vezan je za četiri

osnovna stadijuma:
1. Obrazovanje hidrotermalnih rastvora, mobilizacija pojedinih metala iz rudnih izvora i
njihovo prevođenje u rudni rastvor.
2. Prenošenje rudnih komponenti od njihovog izvora do područja u kome se obrazuje
ležište,
3. Međusobni uticaj hidrotermalnih rastvora u sredini kroz koju prolaze,
4. Izdvajanje rudnih komponenti iz rastvora kao posledica promenjenih fizičko-hemijskih
uslova.
Kao izvor rudnih metala javlja se magma iz koje su oni prevođeni u hidrotermalni rastvor.
1
- Hidrogeologija ležišta
Složena geološka građa terena stvarana je tokom duge geološke istorije, postojanje
stena sa različitom strukturnom poroznosti, intenzivna tektonska poremećenost stenskog
masiva i dr. uslovili su složenost hidrogeoloških odnosa u terenima šire okoline Bora. Tokom
istraživanja posebna pažnja posvećena karsnim terenima i u njima prisutnom karstnom tipu
izdani. Utvrđeno je da na terenu nema karstnih izdani i da je priliv vode u granicama
normalnog.
- Istraživanje ležišta
Ležište je istraženo istražnim bušotinama. Bušotine su izrađene u mreži 50x50m,na taj

način dobijeno je 9 poprečnih i 6 uzdužnih profila. Geomehanička ispitivanja izvršena su na
uzorcima koji su dobijeni istražnim bušenjem. Ova ispitivanja podrazumevaju određivanje fizičko
- mehaničkih osobina mineralne sirovine i pratećih stena. Fizičko - mehaničke osobine
mineralne sirovine i pratećih stena date su u tabeli br:1.
Tabela 1: Fizičko - mehaničke osobine mineralne sirovine i pratećih stena
ruda
Br. fizičko mehaničke karakteristike jedinica andezit
oznaka gvožđa
1 zapreminska masa γ t m3 3,4 2,6
2 čvrstoća na pritisak σp MPa 131,8 90,74
3 čvrstoća na istezanje σi MPa 11,58 10,78
4 čvrstoća na smicanje τ Mpa 7,40 9,17
5 kohezija C Mpa 22 17.85
6 ugao unutrašnjeg trenja ϕ о 58 30
7 modul elastičnosti E Mpa 56000 44600
1.4. Obračun rudnih rezervi
1.4.1. Obračun geoloških rezervi

Osnovni princip koji se koristi pri proračunu ja da se kroz rudno telo, koliko je to moguće
po nekom pravilnom rasporedu, najčešće se istražnim bušenjem, postavi potreban broj
paralelnih profila sa poznatim rastojanjem između njih.
U ovom slučaju urađeno je 9 poprečnih profila i 6 uzdužnih profila. Proračun se vrši na sledeći
način:
Najpre se odrede površine poprečnih i uzdužnih profila planimetrom ili brojanjem
kvadratića na papiru sa milimetarskom podelom, a zatim se koristeći zadatu razmeru prevedu u
prirodnu veličinu. Zatim se izračunavaju zapremine blokova, određene profilima i konturama
rudnog tela pomoću obrasca:
1
Vn = ⋅ (Pn + Pn+1 ) ⋅ L
2
gde su:
[ ]
Vn − zapremina rude m 3 ,
Pn + Pn+1 − površine profila koje ograničavaju jedan blok m 2 ,[ ]
L - rastojanje između profila [m] ,
Zapremina bokova se izračunava tako što se površina zadnjeg profila tog boka pomnoži sa
rastojanjem od tog profila do kraja ležišta i podeli sa tri.
2
Kako su rezerve rude sračunate uzdužnih profila 1 580 032 m3 odnosno 5 372 109 t, a
metodom poprečnih profila 1 612 289 m3 odnosno 5 481 783 t , vidi se da se vrednosti razlikuju
za 2,00% što znači da je tačnost zadovoljavajuća. Može se zaključiti da ležište ima 1 612 289
m3 odnosno 5 481 783 t rude.
Proračunate rezerve spadaju u rezerve ,,A’’ i ,,B’’ kategoriju. S obzirom da se eksploatacijom
obuhvata čitavo ležište, projektne rezerve poklapaju se sa geološkim.
Tabela 2: Proračun geoloških rezervi metodom uzdužnih paralelnih profila

γ[t/m
Profili P[m2] Psr L V[m3] 2 Q[t] C [%] Qkk[t]
]
I-I 0
2 325 43 99 975 3.4 339 915 58 197 151
II-II 6 976
11 471 50 573 550 3.4 1 950 070 58 1 131 040
III-III 15 966
12 870 50 643 500 3.4 2 187 900 58 1 268 980
IV-IV 9 773
5 255 50 262 750 3.4 893 350 58 518 140
V-V 736
245 6 1 470 3.4 4 990 58 2 900
VI-VI 0
UKUPNO Σ≈ 1 581 245 5 376 225 1 378 211
Tabela 3: Proračun geoloških rezervi metodom poprečnih paralelnih profila

Profili P[m2] Psr L V[m3] γ[t/m2] Q[t] C [%] Qkk[t]
1-1 0
813 24 19 500 3.4 66 300 58 38 454
2-2 2 439
3 998 50 199 900 3.4 679 660 58 394 202
3-3 5 558
6 036 50 301 800 3.4 1 026 120 58 595 150
4-4 6 514
6 806 50 340 300 3.4 1 157 020 58 671 071
5-5 7 099
6 636 50 331 800 3.4 1 128 120 58 654 310
6-6 6 147
5 153 50 257 650 3.4 876 010 58 508 086
7-7 4 158
2 966 50 148 300 3.4 504 220 58 292 448
8-8 1 774
591 22 13 000 3.4 44 200 58 25 636
9-9 0
UKUPNO Σ≈ 1 612 250 5 481 650 3 179 357
3
1.4.2. Obračun eksploatacionih rezervi
Obračun eksploatacionih rezervi izvršen je metodom poprečnih vertikalnih paralelnih profila. To

su rezerve za koje je tehno-ekonomskom analizom dokazano da se mogu rentabilno
eksploatisati.
Obračun eksploatacionih rezervi izvršen je metodom poprečnih vertikalnih paralelnih
profila dat je u sledećim tabelama:
Tabela 4: Eksploatacione rezerve rude
Br.profila P Psr L V
VB1 0
0 50 0
1-1 0
562 50 28 100
2-2 1 124
3 327 50 166 350
3-3 5 530
5 952 50 297 600
4-4 6 374
6 664 50 333 200
5-5 6 954
6 400 50 320 025
6-6 5 847
4 998 50 240 900
7-7 4 149
2 856 50 142 800
8-8 1 563
521 50 26 050
VB8 0
Ukupno: 1 564 000
Ukupne eksploatacije količine rude u ležištu “Banjica“ iznose 1 564 000 m3.
4
Tabela 5: Eksploatacione količine jalovine
Br.profila P Psr L V
VB0 0
163 50 8 150
0-0 489
3 799 50 189 925
1-1 7 108
10 565 50 528 250
2-2 14 022
12 781 50 639 050
3-3 11 540
10 420 50 521 000
4-4 9 300
8 486 50 424 300
5-5 7 672
6 426 50 321 275
6-6 5 179
3 539 50 176 925
7-7 1 898
1 363 50 68 150
8-8 828
276 50 13 800
VB8 0
Ukupno: 2 891 000
Ukupne količine jalovine iznose 2 891 000 m3.
Ukupne količine iskopina predstavljaju zbir količina rude i jalovine i iznose:

Visk= Vrude + Vjalovine = 1 564 000 + 2 891 000 = 4 455 000 m3
5
2. Tehnički opis
2.1. Otvaranje i razrada
Na osnovu fizičko - mehaničkih osobina mineralne sirovine i jalovine, ugla zaleganja

ležišta, reljefa terena, najadekvatnija je diskontinualna tehnologija otkopavanja. Tehnologija
dobijanja mineralne sirovine kao i jalovine sastoji se iz sledećih radnih operacija:
-Bušenje
-Miniranje
-Utovar bagerom
-Transport masa kamionima
-Odlaganje
-Pomoćne operacije
Raskrivanje ležišta se vrši buldozerom. Smatra se da je ovakav način eksploatacije
ležišta najekonomičniji, s obzirom na date uslove.
Svi objekti koji su neophodni za normalan rad površinskog kopa smešteni su na glavnom
platou koji je predstavljen na situacionoj karti. Plato je izrađen na koti k+340.
Te prateće objekte sačinjavaju:

A. Drobilično postrojenje
B. Upravna zgrada
C. Elektromašinska radionica
D. Skladište maziva
E. Benzinska pumpa
F. Depo za rudu
G. Magacin eksploziva
H. Trafostanica
Eksploatacija ležišta gvožđa iz ovog projektnog zadatka od gornjih najviših etaža ka

donjim - etažno otkopavanje. U tu svrhu neophodno je određenim putevima dopremiti
neophodnu opremu za početak izvođenja radova.
Da bi se došlo do najviše etaže E 420 koristiće se put koji će biti izradjen u tu svrhu i koji
je predstavljen na situacionoj karti. Put će biti dvosmeran širine 12 m, i obzirom na konfiguraciju
terena biće izradjen delimično u useku a delimično i u nasipu. Materijal iz useka biće iskorišćen
za izradu nasipa.
Kop od E420 do E340 je visinski tip kopa. Od nivoa E340 do nivoa E270 kop prelazi u
dubinski deo kopa. Sve niže etaže se otvaraju kosim usecima otvaranja koji će se koristiti i za
unutrašnje puteve, putevi unutar kopa su stacionarni. Putevi su rađeni kako u useku tako i u
nasipu tako da nagib puta ne prelazi 10%, sve raskrsnice su rađene u horizontali.
Otvaranje etaža u visinskom delu kopa vršiće se horizontalnim usecima ili poluusecima i
to odmah sa pristupnog puta. Otvaranje etaža u dubinskom delu kopa vršiće se kosim usecima
otvaranja. Po lokaciji izrade ovi useci su unutrašnji, a po vremenu trajanja su stalni jer će
kasnije služiti kao transportni putevi i veza sa nižom etažom. Prosti su tj. pojedinačni jer otvaraju
samo po jednu etažu, a po obliku poprečnog preseka su trapezasti. Osnovne dimenzije kosog
useka otvaranja su:
i= 10 % - nagib useka koji zavisi od vrste primenjenog transporta,
h= 10 m - visina useka,
b= 12 m - širina useka,
α= 75° - nagib bočnih strana useka.
Zapremina kosog useka Vu može se predstaviti kao zbir zapremina poluprizmi i piramida
koje ga sačinjavaju i nakon sređivanja može se predstaviti kao:
6
Slika 1: Izgled i dimenzije useka otvaranja
Dimenzije horizontalnog useka pripreme su 22x22 m, što znači da je količina matrijala koja se
dobija njegovim otkopavanjem 7 075 m3.
7
2.1.1. Uslovi koje objekti, uređaji i postrojenja u tehnološkom procesu treba
da ispune
Svi uređaji i postrojenja na površinskom kopu moraju pre svega zadovoljiti odgovarajuće
proračunom usvojene kapacitete. Prilikom rada, postrojenja i uređaji moraju zadovoljiti i
pojedine zahteve koji se odnose na zaštitu životne sredine i ergonomske uslove. Svi objekti
moraju zadovoljiti uslove u pogledu predviđenih mera tehničke zaštite. To se pre svega odnosi
na magacin eksploziva i skladište dizel goriva. Ukoliko su svi ovi uslovi ispunjeni, objekti, uređaji
i postrojenja mogu krenuti sa radom.
2.1.2. Lokacija pojedinih objekata i postrojenja i situacioni plan rudnika

Lokacija pojedinih objekata i postrojenja koji su neophodni za normalan rad površinskog
smešteni su na glavnom platou koji je predstavljen na situacionoj karti PK ,,Banjica’’. Plato je
izrađen na koti k+340.
2.2. Tehnologija otkopavanja
2.2.1. Prostorno ograničenje površinskog kopa i odlagališta sa analizama

stabilnosti
2.2.1.1. Proračun ugla završne kosine kopa i analiza stabilnosti kosine

Završni ugao kopa bira se tako da obezbedi što bolju eksploataciju u smislu stabilnosti
kopa, a da se otkopa što manje jalovine.
Kako eksploatacija odmiče u dubinu što je stabilnost kopa manja, sa istim uglom kosine
kopa, zbog većih masa koji opterećuju kosinu kopa. Stoga, da bi se zadržao odgovarajući
stepen sigurnosti, kako se povećava dubina kopa, tako se smanjuje završni ugao kopa.
Stenska masa u kojoj se radi površinski kop su sitnozrne polimineralne eruptivne stene, blokova
veličine 0,3 - 1 m, u kojima dominira silifikovani andezit.
Na osnovu analize stabilnosti kosine utvrđen je ugao β = 70° za koji se postiže faktor sigurnosti
kosine Fs=1,3.
.
2.2.1.2. Utvrđivanje granične dubine kopa
Racionalna dubina kopa predstavlja dubinu na kojoj je cena dobijanja rude manja ili
jednaka ceni dobijanja rude podzemnom eksploatacijom. Ispod te dubine bilo bi ekonomski
neisplativo i ne bi bilo racionalno vršiti otkopavanje površinskim putem. Ta dubina se može
odrediti poznavanjem graničnog koeficijenta, koji zavisi od količine od količine rude i jalovine koji
se otkopavaju, kao i od cene njihovog dobijanja.
Tabela: Količina rude i jalovine i koeficijent raskrivke
Kada je srednji koeficijent raskrivke, koji predstavlja ukupni odnos masa jalovine i rude za
neki nivo, jednak graničnom koeficijentu raskrivke, to znači da ta dubina predstavlja donju
granicu površinskog kopa. Izračunavanjem srednjeg koeficijenta raskrivke za više nivoa može
se doći do zavisnosti koeficijenta raskrivke od nivoa tj.dubine na kojoj se može naći dno kopa.
Odnos priraštaja rude i jalovine za dva nivoa naziva se konturni koeficijent raskrivke:
∆J ∑J
K tre = - trenutni Ksr = - srednji
∆R ∑R
U cilju utvrđivanja granične dubine kopa, a za usvojeni ugao završne kosine kopa, izršen
je proračun renutnih i srednjih koeficijenata razlike za različite dubine kopa, tj. za granične
8
dubine kopa na kotama K+410, K+380, K+350, K+320, K+290, K+270 m. Vrednosti
proračunatih koeficijenata raskrivke date su u sledećoj tabeli.
Tabela 6. Proračun koeficienta raskrivke

3 3 3
RUDA (m ) JALOVINA (m ) OTKRIVKA (m ) KOEF. RASKRIVKE
H
∆R ΣR ∆J ΣJ ∆I ΣI krtr ksr
410 35095 35095 12502 12502 47597 47597 0,356 0,356
380 286119 321124 165886 178388 452005 499602 0,579 0,556
350 414508 735722 486680 665068 901188 1400790 1,174 0,904
320 452967 1188689 606010 1271078 1058977 2459767 1,338 1,069
290 231133 1419822 395944 1667022 627077 3086844 1,713 1,174
260 72336 1492158 777279 2444301 849615 3936459 10,745 1,638
Grafik: Koeficijent otkrivke (trenutni i srednji)
12,000
10,000
8,000
Kr trenutni
6,000
Kr srednji
4,000
2,000
0,000
410 380 350 320 290 260
Na osnovu tabele iscrtan je grafik zavisnosti koeficijenta raskrivke u zavisnosti od dubine

kopa. Na osnovu grafika utvrđena je granična dubina kopa na koti K+270.
2.2.2. Geometrija površinskog kopa sa analizom stabilnosti
2.2.2.1. Parametri završne etaže, visina etaže, ugao kosine etaže, širina zaštitne
berme
h e - visina etaže
α - završni ugao kosine kopa
β - završni ugao etažne kosine
β α
Slika 2: Završni uglovi kosine i etažne kosine
9
Sa slike se mogu videti završni uglovi kosine kopa, etažne kosine kao i širine završne
etažne ravni i visina etaže. Kako je završni ugao kosine kopa određen,treba odrediti ostale
navedene veličine, koje stoje u uzajamnoj zavisnosti.
Širina završne etažne ravni zavisi od dimenzija transportnog sredstva, kojim će etaža biti
servisirana.
Završni ugao etažne kosine zavisi prvenstveno od fizičko - mehaničkih osobina stenske
mase, ali i od izrade kosih bušotina.
Visina etaže zavisi od fizičko - mehaničkih osobina stenske mase, kapaciteta rudnika,
obezbeđenje uslova za siguran rad zaposlenih i primenu mašina, sastav rude (da li je
jednorodna ili raznorodna) i od veličine mašina za utovar. Takođe bitan uticaj visine etaže ima
na iskorišćenje otkopavanja rude, tako što manja visina etaže omogućava bolju iskorišćenje
rude, tako što manja količina rude ostaje u kosinama. Uzevši u obzir navedeno, usvaja se visina
etaže he=10m.
Širina etažnih ravni je određena na osnovu visine etaže, ugla etažne kosine i završnog ugla
kopa. Na osnovu analize stabilnosti i tehničke karakteristike utoverne mehanizacije usvojeno je
visina etaže he=10m i završni ugao etažne kosine β =65o
α z = 42 o
β = 70 o
he = 10 m
he he
= tg α ; = tg β
m x
he 10
m = = = 11 ,1 m
tg α tg42 °
he 10
x = = = 3, 6 m
tg β tg65 °
Slika 3: Određivanje širine etažne ravni
m =b+x
b =m−x
b = 11 ,1 − 3,6 = 7,5 m
2.2.3. Podela rada površinskog kopa na periode eksploatacije

Periodi eksploatacije površinskog kopa deli se na:
- Investicioni period u ovaj period eksploatacije ulazi nabavka odnosno kupovina
opreme, pripremni radovi pre početka otkopavanja i izgradnja puteva koji
omogućavaju početak otkopavanja, ovaj period vremenski traje oko 3,5 god.
- Period normalne eksploatacije je period koji obuhvata period od početka
otkopavanja prve etaže do silaska odnosno otkopavanja i poslednje najniže
projektovane etaže.
- Period likvidacije površinskog kopa, ovaj vremenski period traje od završetka
otkopavanja i poslednje najniže etaže površinskog kopa sve do zatvaranja
rudnika, čije vreme traje oko 1,5god.
2.2.4. Mogući pravci razvoja površinskog kopa u planu i po dubini

donjim - etažno otkopavanje, u tu svrhu neophodno je određenim putevima dopremiti
10
Da bi se došlo do najviše etaže E 420 izrađuje se dvosmerni put od glavnog platoa kako
je prikazano na situacionoj karti. Pošto se deo puta nalazi u nasipu neophodno je vršiti
nasipanje (izrada) puta materijalom koji se dobija izradom useka, a deo materijala uzima iz
pozajmišta materjala koji će se vratiti sa prvom tonom otkopane jalovine.
Jalovina se odvozi na obližnje jalovište.
Kop od E340 ÷ E270 je dubinski tip kopa, sve niže etaže se otvaraju kosim usecima
otvaranja koji će se koristiti i za unutrašnje puteve, putevi unutar kopa su stacionarni. Putevi su
rađeni kako u useku tako i u nasipu tako da nagib puta ne prelazi 10%, sve raskrsnice su
rađene u horizontali.
2.2.5. Proračun količine investicione raskrivke
Investiciona raskrivka je ona količina jalovine koja je potrebna da se odstrani odnosno

otkopa kako bi se došlo do prve tone rude. Pošto ležište isklinjava na površinu terena, potrebno
je otkopati jedan deo jalovine sa etaže E420.
Ukupna količina investicione otkrivke je:
Qi=52445 m3
2.2.6 Mogući kapacitet površinskog kopa

Radni vek kopa se određuje na osnovu proračunati rezervi mineralnih sirovina. Radi
iskorišćenja opreme (bageri, kamioni) treba prilagoditi vek trajanja kopa sa radnim vekom
opreme, ukoliko je o moguće na osnovu postojećih rezervi.
Usvaja se vek trajanja kopa (vek eksploatacije) od 8 god. Godišnji kapacitet računa se
kao količnik ukupne količine mineralne sirovine i veka eksploatacije. Na taj način dobija se
srednji godišnji kapacitet odnosno proizvodnja.
Za mineralnu sirovinu:
Vm.s. = 1564000 m 3
Q m.s. = Vm.s. ⋅ γ m.s. = 1564000 ⋅ 3.4 = 5317600[t ]
Za jalovinu:
Vj. = 2891000 m 3
Q j. = Vj. ⋅ γ j. = 2891000 ⋅ 2.4 = 6938400[t ]
Pošto smo definisali vek eksploatacije površinskog kopa koji iznosi 6 godina možemo
izračunati godišnji kapacitet koji iznosi:
Za ukupnu iskopinu:
Q iu 4455000 m3
Q guk = = = 742500
6 6 god .
-Dnevni kapacitet:
Q guk 742500 m3
Q dne. = = = 2652
n rd. 280 dan.
gde je:
Q dne. − dnevni kapacitet
Q guk − godišnji kapacitet
11
nrd. − broj radnih dana u godini - usvojeno 280 dana
-Smenski kapacitet:
Q god.. 742500 m3
Q sme. = = = 1326
n r.d. ⋅ nr . s. 280 ⋅ 2 sme.
gde je:
Q sme. − smenski kapacitet
Q god.. − godišnji kapacitet
nr.s. − broj radnih smena na dan - usvojeno 2 smene
-Časovni kapacitet:
Q god. 742500 742500 m3
Q čas. = = = = 240
nrd⋅ ⋅ n sm ⋅η h ⋅ nrh. 280 ⋅ 2 ⋅ 0.85 ⋅ 6.5 3094 čas.
gde je:
Q čas. − časovni kapacitet
Q sme. − dnevni kapacitet
η h - stepen iskorišćenja radnog sata – usvojeno 0,85
n r.h. − broj radnih sati u smeni - usvojeno 6,5h
2.2.7. Sistemi eksploatacije i kompleksne mehanizacije sa tehničkim opisom

i proračunom po proizvodnim i tehnloškim procesima
2.2.7.1. Izbor tehnologije otkopavanja

Na osnovu fizičko - mehaničkih osobina mineralne sirovine i jalovine, ugla zaleganja
ležišta, reljefa terena, najadekvatnija je diskontinualna tehnologija otkopavanja. Tehnologija
dobijanja mineralne sirovine kao i jalovine sastoji se iz sledećih radnih operacija:
-Bušenje
-Miniranje
-Utovar bagerom
-Transport masa kamionima
-Odlaganje
-Pomoćne operacije.
Raskrivanje ležišta se vrši buldozerom. Smatra se da je ovakav način eksploatacije

ležišta najekonomičniji, s obzirom na date uslove.
2.2.7.2. Izbor osnovne mehanizacije za bušačko-minerske radove

S obzirom na karakteristike rude i pratećih stena, kao i na osnovu iskustava stečenih
bušenjem minskih bušotina na površinskim kopovima sličnih karakteristika, usvaja se udarno -
rotaciono bušenje.
12
-Izbor prečnika minske bušotine
Izbor prečnika vrši se na sledeći način, po formuli:
db = K⋅D
gde su:
K − koeficijent proporcionalnosti
K = 0,1 za teško drobljive stene
D − dimenzije negabarita
D ≥ 0,75 3 qbk = 0,75 3 1,8 = 0,91
db = 0,1 ⋅ 0,91 = 0,091m
Usvaja se prečnik bušotine db = 103 mm
Na osnovu iskustava stečenim sa sličnim površinskim kopovima i karakteristike koje daju

proizvođači, izabrana je hidraulična samohodna bušilica TAMROCK tipa GATOR.
2.1.7.3 Izbor osnovne utovarne mehanizacije

Kao osnovno sredstvo za utovar na površinskom kopu je bager. Bager se bira na osnovu
godišnjeg kapaciteta rudnika i potrebne zapremine bagerske kašike za ostvarivanje tog
kapaciteta.
Potrebni kapacitet bagera računa se po obrascu:
Qi
Qh = , m3 h
T ⋅ nr.d. ⋅ n r.s.m. ⋅ nr.n. ⋅ ηh. ⋅ n b
4455000
= = 119,99 m 3 h
6 ⋅ 280 ⋅ 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 ⋅ 2
Gde su:
Q i = 4455000 m 3 − zapremina iskopine
T = 6god. − radni vek eksploatacije
nr.d. = 280 − broj radnih dana u godini
n r.h = 6, 5 − broj radnih sati u smeni
nr.s. = 2 − broj radnih smena u toku dana
ηh. = 0,85 − koeficijent vremenskog iskorišćenja
nb=2- broj bagera
K r = 1,4 − koeficijent rastresitosti
K p = 0,85 − koeficijent punjenja kašike
t c = 30 s − vreme trajanja ciklusa
tc ⋅ kr 30 ⋅ 1,4
qb..k. = Q h ⋅ = 119,99 ⋅ = 1,647 m 3
3600 ⋅ k p 3600 ⋅ 0,85
Iz kataloga je biran hidraulični bager ‘’ HITACHI ‘’ tip ZX450-LC sa zapreminom kašike 2,1
m3, koji će se koristiti za utovar rude i jalovine.
13
2.2.7.4. Izbor osnovne transportne mehanizacije
S obzirom na uslove eksploatacije, geometriju kopa, reljef terena i vrstu mineralne
sirovine, a na osnovu iskustva sa sličnim ležištima, primena kamionskog transporta predstavlja
najoptimalnije rešenje. Za izbor kamiona potrebno je na osnovu zapremine bagerske kašike i
pod uslovom da bager sa 4 ÷ 6 kašika napuni kamion, odrediti potrebnu nosivost kamiona i
zapreminu sanduka.
Zapremina korpe kamiona:
Vk = n b.k. ⋅ qbk ⋅ k p = 5 ⋅ 2,1 ⋅ 0,85 = 8,93 m 3 ,gde su:
Vk- zapremina korpe kamiona,

nbk- potreban broj kašika za punjenje kamiona, nbk= 5,
qbk- zapremina bagerske kašike, qbk= 2,1 m3 ,
kp- koeficijent punjenja korpe, kp= 0,85
Potrebna nosivost kamiona:

V ⋅γ
N = k ,t , gde su:
kr
N - nosivost kamiona,
γ - zapreminska masa , γ= 3.4 t/m3
kr - koeficijent rastresitosti, kr= 1,4.
8,93,⋅3,4
N= = 21,69 t
1,4
Iz kataloga je izabran kamion ,,KOMATSU’’ tip HM300-2 sa zapreminom korpe od 12,9m3
2.2.7.5. Izbor načina odlaganja

Način odlaganja se bira na osnovu izabranog transporta. Za kamionski transport
optimalno je buldozersko odlaganje.
Proces odlaganja sastoji se iz istresanja materjala kamiona, planiranje istrešenog
materjala i popravke puta. Kamioni sa otkrivkom se istresaju po ivici odlagališta, pri čemu
najveći deo materjala sleže niz kosinu odlagališta (oko 80%) a preostali deo se planira
buldozerom.
2.2.7.6. Izbor osnovne mehanizacije na odlagalištu

Izbor osnovne mehanizacije na odlagalištu vrši se za najnepovoljniji slučaj, to jest za
najmanju dužinu transporta raskrivke i maksimalni kapacitet na raskrivci koji se ostvaruje pri
radu bagera. Maksimalni mogući kapacitet na raskrivci uzimajući u obzir neravnomernost
utovara je:
Časovni kapacitet jednog bagera
3600 ⋅ k p ⋅ qbk 3600 ⋅ 0,85 ⋅ 2,1 m3
Q hb = = = 153
tc ⋅kr 30 ⋅ 1,4 h
Q 303
Qhj = hu = = 224,44 m3/h, gde su:
k ner 1,35
Qhj - časovni kapacitet na raskrivci,
kner - koeficijent neravnomernosti ( kner = 1,35 ),
Qhu - časovni kapacitet utovara
14
- Količina raskrivke koja se planira buldozerom:
Qobdz = Qhj ⋅ k zp ,
kzp - koeficijent zapunjenosti odlagališta
Koeficijent kzp predstavlja odnos količine raskrivke koja ostaje na površini odlagališta
nakon istresanja kamiona i ukupne količine raskrivke na kamionu. Usvaja se da nakon
istresanja kamiona za planiranje buldozerom ostaje 30 % raskrivke pa je kzp = 0,3.
Qobdz = Qhj ⋅ k zp = 224,44 ⋅ 0,3 = 67,33 m3
Iz kataloga se usvaja buldozer proizvođača.
2.2.7.7. Izbor pomoćne mehanizacije
Izbor pomoćne mehanizacije dat je u sledećoj tabeli:
Tabela 7. Izbor pomoćne mehanizacije

Red.
Oprema Proizvođač Tip Operacija Kom.
br.
Pripremni radovi, izrada
Laka lafena
1 Ingersol Rand CW-IR Ø89 puteva, sekundarno 1
bušilica
miniranje
2 Utovarač Komatsu WA 420-3 Pripremni i pomoćni radovi 1
Pomoćni radovi, održavanje
3 Grejder Komatsu G14 1
puteva
4 Kamion Mercedes 15 - 17 Pripremni i pomoćni radovi 2
Cisterna i pumpa FAP Miniranje
5 10 t 1
za vodu ( FOD i M. Zakić )
5 Cisterna za vodu FAP 10 t Kvašenje puteva 1
7 Terenska vozila Lada Niva 1300 s 2
2.2.8. Otvaranje i razvoj u planu i po dubini

donjim - etažno otkopavanje. U tu svrhu neophodno je određenim putevima dopremiti
Da bi se došlo do najviše etaže E 420 izradjuje se put od glavnog platoa kako je
prikazano na situacionoj karti. U visinskom delu kopa će se sa pristupnog puta odmah izrađivati
usek pripreme etaže za otkopavanje. Usek će se raditi usecanjem. Na njegovoj izradi će se
primenjivati laka lafetna bušilica, za utovar će se koristiti utovarač, a za transport materijala
kamion Mercedes 15-17 nosivosti 17 t i zapremine korpe 8 m3.
Sve niže etaže se otvaraju kosim usecima otvaranja koji će se koristiti i za unutrašnje
puteve. Putevi unutar kopa su stacionarni. Putevi su rađeni kako u useku tako i u nasipu tako
da nagib puta ne prelazi 10%, sve raskrsnice su rađene u horizontali.
U dubinskom delu kopa neophodno je izrađivati i usek otvaranja i usek pripreme. Usek
otvaranja etaže se izrađuje po trasi budućeg puta sa padom od 10% čime se odmah formira i
sam put. Za izradu useka otvaranja primenjuje se utovarač i laka lafetna bušilica. Pri izradi
useka otvaranja utovarač radi kao utovarno transportna mašina, to jest zahvata materijal u
kašiku na dnu useka i transportuje ga do etaže iznad gde se materijal utovara u transportna
sredstva.
15
Maksimalna dužina transporta utovaračem je 150. Obzirom na to da na širini puta sa
dve kolovozne trake od 12 m utovarač može da manevriše bez problema minimalna širina
useka otvaranja je 12 m.
Osnovne dimenzije kosog useka otvaranja su:

i= 10 % - nagib useka,
h= 10 m - visina useka,
b= 12 m - širina useka,
β= 75° - nagib bočnih strana useka.
Zapremina kosog useka Vu može se predstaviti kao zbir zapremina poluprizmi i piramida
koje ga sačinjavaju i nakon sređivanja može se predstaviti kao:
   
2   3 3 2  
b⋅h  1 1  h h 12 ⋅ 10  1 1  103 103
Vuo = ⋅ + + = ⋅ + + + = 7078,87m3
2  i tgβ  3 ⋅ i ⋅ tgβ 3 ⋅ tg 2 β 2  10 tg 75  3 ⋅ 10 ⋅ tg 75 3 ⋅ tg 2 75
   
 100  100  100  100
Dimenzije horizontalnog useka pripreme su 22x22 m, što znači da je količina matrijala koja se
dobija njegovim otkopavanjem 7 075 m3.
2.2.9. Obračun i rebalans mase u ograničenom površinskom kopu i

odlagalištu sa otkopnim gubicima i osiromašenjima
Obračun masa ograničenih površinskim kopom za završni izgled kopa, odnosno količine
iskopine po pojedinim etažama dat je u sledećoj tabeli.
Tabela 8: Količine iskopine po pojedinim etažama
Red.
Etaža Ruda (m3) Jalovina (m3) Ukupna iskopina (m3)
Br.
1 420 - 52 445 52 445
2 410 39 698 109 584 149 282
3 400 82 951 169 527 252 477
4 390 99 372 245 070 344 442
5 380 119 055 339 746 458 802
6 370 135 959 458 214 594 173
7 360 149 137 454 665 603 802
8 350 163 653 412 170 575 823
9 340 162 282 379 850 542132
10 330 149 505 316 177 465 682
11 320 141 525 216 527 357 952
12 310 114 525 144 442 258 967
13 300 61 648 98 528 160 176
14 290 48 630 61 762 110 392
15 280 38 703 26 718 65 421
16 270 24 116 5 094 29 213
Σ 1 530 658 3 490 518 5 021 176
16
Ukupne količine iskopine iznose
Q uk = Q uj + Q ur = 1530658 + 3490518 = 5021176m 3
Korekcija mogućeg kapaciteta kopa
Godišnji kapacitet:
Q 5021176
Q god = uk = = 836863 m3/god
6 6
Q Rgod =
∑ = 1 530658 = 255110 m3/god
R
6 6
Q Jgod =
∑ = 3490518 = 581753 m3/god
J
6 6
Mesečni kapacitet:
Q god 836863
Qmes = = = 69739 m3/mes
12 12
Q Rgod 255110
Q Rmes = = = 21259 m3/mes
12 12
Q Jgod 581753
Q Jmes = = = 48479 m3/mes
12 12
Dnevni kapacitet:
Q god 836863
Qdn = = = 2989 m3/dan
n rd 280
Q Rgod 255110
Q Rdn = = = 911 m3/dan
nrd 280
Q Jgod 581753
Q Jdn = = = 2078 m3/dan
n rd 280
Smenski kapacitet:
Q god 836863
Qsm = = = 1494 m3/sm
n rd ⋅ n rsm 280 ⋅ 2
Časovni kapacitet:
Q god 836863
Qh = = = 270 ,48 m3/h
n rd ⋅ n rsm ⋅ nrh ⋅η rh 280 ⋅ 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85
Otkopni gubici
Pri projektovanju etaže određena količina rude je ostavljena u boku kopa jer bi njeno
otkopavanje zahtevalo otkopavanje dodatnih količina jalovine. Ova ruda predstavlja gubitak iako
se može delimično otkopavati u periodu zatvaranja PK ’’Banjica’’. Pored toga, ruda koja se
nalazi ispod nivoa etaže E - 270 se može predstaviti kao gubitak iako se ona, po otkopavanju
etaže E - 270, može dobiti produbljivanjem kopa.
Gubitak rude se može predstaviti odnosom količina rude zahvaćenih kopom i eksploatacionih
rezervi rude:
17
 Q  1 530658 
g r = 1 − rz  ⋅ 100% = 1 −  ⋅ 100% = 2,13 %
 Qreks   1564000 
Osiromašenje rude
Kako je kontakt rude i jalovine u ležištu oštar moguće je na samom kontaktu rudu
otkopati selektivno tako da se osiromašenje svodi na minimum i ne prelazi 1 %.
Potrebna zapremina odlagališta
Ukupna količina jalovine zahvaćena PK ’’Banjica’’ iznosi 3 490 518 m3. Sleganjem i
nabijanjem rastrešenog materijala na odlagalištu njegova zapremina se smanjuje ali i dalje
ostaje uvećana u odnosu na zapreminu u masivu. Zapremina materijala na odlagalištu uvećana
je za 20 % pa je prema tome potrebna zapremina odlagališta:
Vo = 1,2 · 3 490 518= 4188622 m3
Zapremina projektovanog odlagališta proračunata je metodom vertikalnih paralelnih profila.

Poprečni profili odlagališta dati su u prilogu.
Tabela 9.1. Proračun zapremine odlagališta A k+375

Profil P (m2) Psr (m2) L (m) V (m3)
VB1 0
373 50 16 800
0-0 1 120
1 910 50 95 500
1-1 2 700
3 655 50 182 750
2-2 4 610
5 420 50 271 000
3-3 6 230
6 360 50 318 000
4-4 6 490
5 980 50 299 000
5-5 5 470
5 450 50 272 500
6-6 5 430
5 210 50 260 500
7-7 4 990
1 663 20 33 300
VB2 0
UKUPNO 1 750 000
18
Tabela 9.2. Proračun zapremine odlagališta A k+360
VB1 0
37 25 916
2-2 110
473 50 23 625
3-3 835
1 188 50 59 375
4-4 1 540
1 940 50 97 000
5-5 2 340
2 625 50 131 250
6-6 2 910
2 990 50 150 000
7-7 3 070
3 473 50 175 000
8-8 3 875
25 000
1292 20
VB2 0
UKUPNO 665 900
Tabela 9.3. Proračun zapremine odlagališta B k+360

VB1 0
1 500 50 75 000
1-1 3 000
3 145 50 157 250
2-2 3 290
3 920 50 196000
3-3 4 550
4 335 50 216 750
4-4 4 120
3 880 50 194 000
5-5 3 640
3 265 50 163 250
6-6 2 890
2 340 50 117 000
7-7 1 790
44 750
895 50
VB8 0
UKUPNO 1 164 000
19
Tabela 9.4. Proračun zapremine odlagališta B k+340
VB2 0
215 50 10 750
1-1 430
765 50 38 250
2-2 1 100
2 250 50 112 500
3-3 3 400
3 625 50 181 250
4-4 3 850
4 170 50 208 500
5-5 4 490
3 740 50 187 000
6-6 2 990
1 955 50 97 750
7-7 920
460 50 23 000
VB2 0
UKUPNO 859 000
Na osnovu proračuna metodom vertikalnih paralelnih profila zapremina projektovanih

odlagališta iznosi V = 4 380 900 m3 što omogućuje smeštaj ukupne količine jalovine.
2.2.10. Kalendarski plan rudarskih radova
2.2.10.1. Vreme otkopavanja eteža
1) Etaža E420
Qi 52445
nbag = 2 To = = = 15,51
nbag ⋅ Qbag 2 ⋅ 1690,65
Q r = 0 m3 To = 16 dana
Qj = 52 445 m3
Qi = 52 445 m3
2) Etaža E410
39698
nbag = 2 Tor = = 23,48
1 ⋅ 1690,65
109584 − 39698
Qr = 39 698 m3 Toj = 23,44 + = 44,11
2 ⋅ 1690,65
149282
Qj = 109 584 m3 To = = 44,15
3381,3
Qi = 149 282 m3 To = 44 dana
20
3) Etaža E400
82951
nbag = 2 Tor = = 49,06
1 ⋅ 1690,65
169527 − 82951
Qr = 82 951 m3 Toj = 49,06 + = 74,66
2 ⋅ 1690,65
252477
Qj = 169 527 m3 To = = 74,66
3381,3
Qi = 252 477 m3 To = 75 dana
4) Etaža E390
99372
nbag = 2 Tor = = 58,78
1 ⋅ 1690,65
245070 − 99372
Qr = 99 372 m3 Toj = 58,78 + = 101,87
2 ⋅ 1690,65
344442
Qj = 245 070 m To = = 101,87
3381,3
Qi = 344 442 m3 To = 102 dana
5) Etaža E380
119055
nbag = 2 Tor = = 70,42
1690,65
339746 − 119055
Qr = 119 055 m3 Toj = 70,42 + = 135,69
2 ⋅ 1690,65
458802
Qj = 339 746 m3 To = = 135,69
3381,3
Qi = 458 802 m3 To = 136 dana
6) Etaža E370
135959
nbag = 2 Tor = = 80,42
1690,65
458214 − 135959
Qr = 135 959 m3 Toj = 80,42 + = 175,73
3381,3
594173
Qj = 458 214 m3 To = = 175,73
3381,3
Qi = 594 173 m3 To = 176 dana
7) Etaža E360
149137
nbag = 2 Tor = = 88,21
1690,65
454665 − 149137
Qr = 149 137 m3 Toj = 88,21 + = 178,57
3381,3
603802
Qj = 454 665 m3 To = = 178,57
3381,3
Qi = 603 802 m3 To = 179 dana
21
8 ) Etaža E350
163653
nbag = 2 Tor = = 96,79
1690,65
412170 − 163653
Qr = 163 653 m3 Toj = 96,79 + = 170,29
3381,3
575823
Qj = 412 170 m3 To = = 170,29
3220,2
Qi = 575 823 m3 To = 170 dana
9) Etaža E340
162282
nbag = 2 Tor = = 95,98
1690,65
379850 − 162282
Qr = 162 282 m3 Toj = 95,98 + = 160,32
3381,3
542132
Qj = 379 850 m3 To = = 160,33
3381,3
Qi = 542 132 m3 To = 160 dana
10) Etaža E330

149505
nbag = 2 Tor = = 88,43
1690,65
316177 − 149505
Qr = 149 505 m3 Toj = 88,43 + = 137,72
3381,3
465682
Qj = 316 177 m3 To = = 137,72
3381,3
Qi = 465 682 m3 To = 138 dana
11) Etaža E320

141425
nbag = 2 Tor = = 83,65
1690,65
216527 − 141425
Qr = 141 425 m3 Toj = 83,65 + = 105,86
3381,3
357952
Qj = 216 527 m3 To = = 105,86
3381,3
Qi = 357 952 m3 To = 106 dana
12) Etaža E310

114525
nbag = 2 Tor = = 67,74
1690,65
144442 − 114525
Qr = 114 525 m3 Toj = 67,74 + = 76,59
3381,3
258967
Qj = 144 442 m3 To = = 76,59
3381,3
Qi = 258 967 m3 To = 77 dan
22
13) Etaža E300
61648
nbag = 2 Tor = = 36,46
1690,65
98528 − 61648
Qr = 61 648 m3 Toj = 36,46 + = 47,36
3381,3
160176
Qj = 98 528 m3 To = = 47,37
3381,3
Qi = 160 176 m3 To = 47 dana
14) Etaža E290

48630
nbag = 2 Tor = = 28,76
1690,65
61762 − 48630
Qr = 48 630 m3 Toj = 28,76 + = 32,64
3381,3
110392
Qj = 61 762 m3 To = = 32,65
3381,3
Qi = 110 392 m3 To = 33 dana
15) Etaža E280

38703
nbag = 2 Tor = = 22,89
1690,65
26718 − 38703
Qr = 38 703 m3 Toj = 22,89 + = 19,35
3381,3
65421
Qj = 26 718 m3 To = = 19,35
3381,3
Qi = 65 421 m3 To = 20 dana
16) Etaža E270

24116
nbag = 2 Tor = = 14,26
1690,65
5094 − 24116
Qr = 24 116 m3 Toj = 14,26 + = 8,63
3381,3
29213
Qj = 5 094 m3 To = = 8,63
3381,3
Qi = 29 213 m3 To = 9 dana
● Ukupno vreme otkopavanja je:
11
Tou = ∑ Toi =1488 dana
i =1
23
2.2.10.2.Vreme otkopavanja useka otvaranja
Vuo= 7078 m3
Qduc= 488,8 m3/dan
7078
Tuo= = 14,5
488,8
Tuo= 15 dana
Napomena:Proračun se odnosi na jedan usek.
2.2.10.3. Vreme otkopavanja useka pripreme

Vup= 7075 m3
Qduc= 488,8 m3/h
7075
Tup= = 14,5
488,8
Tup= 15 dana
Napomena:Proračun se odnosi na jedan usek.
Kalendarski plan rudarskih radova dat je u prilozima.
2.2.11. Glavna oprema u odnosu na prirodne i tehničke faktore

Sva oprema i mehanizacija na površinskom kopu „Banjica“ birana je tako da može
odoleti svim vremenskim, i uopšte prirodnim prilikama, kao i da zadovolji sve tehničke zahteve
procesa koji obavljaju.
2.2.12 Proračun kapaciteta osnovnih i pomoćnih mašina i uređaja za

bušenje, utovar, transport, odlaganje i odvodnjavanje
- Proračun kapaciteta bušilice
- Usvojeni prečnik bušenja je db= 103 mm.

- Brzina bušenja
Na površinskim kopovima RBB-a za bušenje minskih bušotina se primenjuju bušilice BE
45 R i BE 60 R sa prečnikom bušenja 250 i 300 mm. Maksimalni učinak na bušenju koji je
mogućuje ostvariti primenom ovih bušilica je 26 m’/h, odnosno maksimalna brzina bušenja je
0,43 m/min. Obzirom na to da usvojena bušilica TAMROCK GATOR može da ostvari manju
osnu silu ali i da je tehnički naprednija i izrađuje bušotine manjeg prečnika za brzinu bušenja će
se usvojiti vrednost od Vb= 1 m/min.
- Vreme bušenja jednom šipkom iznosi :

L 4
t 1 = Š = = 4 min
vb 1
lš= 4 m - dužina bušaće šipke.
24
Kako se bušotine izrađuju sa nagibom od 70 o , to će dužina bušotine sa nabušenjem od n=
0,5m biti:
h e = 10 m
β e = 70 o
n = 0,5 m
L b = h e '+ n
he
Lb = +n
sin β e
10
Lb = + 0,5
sin 70
L b = 11,14
L b = 11, m
Slika 4. Parametri bušotine
- Potreban broj šipki za bušenje:
L 11
n bš = b = ≈ 3
lš 4
-Vreme bušenja jedne bušotine:
L 11
t b = b = ≈ 12
Vb 1
- Ukupno vreme potrebno za postavljanje i navrtanje sledeće šipke:
t nu = (nbš − 1) ⋅ t n = (3 − 1) ⋅ 45 = 90 s
tnu= 1,5 min
tn= (30-60) s - vreme navrtanja sledeće šipke,
- Ukupno vreme potrebno za izvlačenje i odvrtanje šipki:

t iu = (nbš − 1) ⋅ t i = (3 − 1) ⋅ 90 = 180 s
tiu= 3 min
tn= (60-120) s - vreme navrtanja sledeće šipke
- Vreme premeštanja i pozicioniranja bušilice:

tpb ≈ 10 min
- Ukupno vreme bušenja jedne bušotine:

T= tb+tnu+tiu+tpb= 11+1,5+3+10= 25,5 min
- Tehnička brzina bušenja:

L 11
Vbteh = b = = 0,43 m’/min
t 25,5
-Eksploataciona brzina bušenja:

Vbe= Vbteh·k1·k2·60= 0,43·0,85·0,80·0,60= 17,54 m’/h
k1= 0,85 - koeficijent obučenosti radnika

k2= 0,80 - koeficijent časovnog iskorišćenja
- Smenski kapacitet bušilice

Q bsm = Vbe ⋅ t sm = 17,54 ⋅ 6,5 = 114 m’/sm
25
- Godišnji kapacitet bušilice:
Q bs. god ' = Q bs. sm ⋅ n rd ⋅ n sm = 114 ⋅ 300 ⋅ 2 = 68,422 m’/god
Po jednom dužnom metru bušotine u proseku se dobija 25 m3 materijala, pa je godišnji

kapacitet bušilice:
Qbs. god= Qbs. god’ · 25 =132600·25= 1710540
Godišnji kapacitet eksploatacije na PK ,, Banjica’’ je m3/god, pa je potreban broj bušilica za

zadovoljenje tog kapaciteta:
Q god 836863
N bs = = = 0,48 kom
Qbs. god .r 1710540
Usvaja se potreban broj bušilica Nbs= 1
- Proračun kapaciteta osnovne utovarne mehanizacije
- Časovni kapacitet bagera HITACHI ZX450LC-3 sa zapreminom kašike od 2,1 m3 je:

3600 ⋅ k p ⋅ qbk 3
Qhb = m /h, gde su:
tc ⋅ kr
Qhb - kapacitet bagera, m3/h
qbk - zapremina bagerske kašike
kp - koeficijent punjenja, kp= 0,85
kr - koeficijent rastresitosti, kr= 1,41
tc - vreme trajanja ciklusa utovara, tc= 30 s
3600 ⋅ 0,85 ⋅ 2,1
Qhb = = 153 m3/h
30 ⋅ 1,4
- Časovni kapacitet utovara je:

Qhu = nb ⋅ Qhb = 2 ⋅ 153 = 306 m3/h
- Smenski kapacitet utovara je:

Qsmu = nb ⋅ Qhb ⋅ n rh ⋅ η rh = 2 ⋅ 153 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 = 1690,65 m3/sm
- Dnevni kapacitet utovara je:

Qdu = n rsm ⋅ Qsmu = 2 ⋅ 1690,65 = 3381,65 m3/dan
- Godišnji kapacitet utovara je:

Q godu = nrd ⋅ Qdu = 280 ⋅ 3381,3 = 946764 m3/god
-Potreban časovni kapacitet utovara s’ obzirom na uvećanje ukupne količine iskopina:
Qhu r =
∑ Ir =
5021176
= 270,48 m3/h
T ⋅ nrd ⋅ n sm ⋅η rh ⋅ nrh 6 ⋅ 280 ⋅ 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85
- Koeficijent rezerve utovara:
Q   306 
f ru =  hu
r
− 1 ⋅ 100% =  − 1 ⋅ 100% = 13,13 %
 Qhu   270,48 
26
- Proračun kapaciteta utovarača KOMATSU WA 420-3 u režimu utovarno - transportne
mašine
- Časovni kapacitet utovarača je:

60 ⋅ q uk ⋅k p
Qhuc = , m3/h, gde su:
kr ⋅ tc
quk = 2,7 m3 - zapremina kašike utovarača,
tc - trajanje ciklusa, min,
L L
tc = + + t u + 2 ⋅ t m + t i , min
1000 ⋅ Vn 1000 ⋅ Vr
60 60
L - dužina transporta, Lmax = 150 m,
Vn - brzina kretanja napred, Vn = 20,5 km/h,
Vr - brzina kretanja nazad, Vr = 11,8 km/h,
tu - vreme utovara, tu = 0,35-0,45 min,
tm - vreme manevara, tm = 0,15-0,25 min,
ti = vreme istovara, ti = 0,10-0,20 min
150 150
tc = + + 0,40 + 2 ⋅ 0,20 + 0,15 = 2,2 min
1000 ⋅ 2,5 1000 ⋅ 11,8
60 60
60 ⋅ q uk ⋅k p 60 ⋅ 2,7 ⋅ 0,9
Qhuc = = = 47 m3/h
kr ⋅ tc 1,41 ⋅ 2,2
- Dnevni kapacitet utovarača je:

Qduc =Q huc ⋅nrsm ⋅ n rh ⋅ η rh = 47 ⋅ 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,8 = 488,8 m3/dan
- Proračun kapaciteta transportne mehanizacije
-Stvarna masa korisnog tereta na kamionu:
5 ⋅ qbk ⋅ k p ⋅ γ r 5 ⋅ 2,1⋅ 0,85 ⋅ 3.4

Na rudi: Qk = = = 21,68 t
kr 1,4
5 ⋅ qbk ⋅ k p ⋅ γ j 5 ⋅ 2,1⋅ 0,85 ⋅ 2,4

Na raskrivci: Qr = = = 15,3 t
kr 1,4
-Vreme utovara kamiona:
t u = t c ⋅ nk = 30 ⋅ 5 = 150 s
-Vreme manevara na utovaru:
t m = 30 s - usvojeno
-Vreme manevara na istovaru i vreme istovara:
t i = 120 s - usvojeno
-Vreme putovanja kamiona:

Za proračun vremena putovanja potrebno je poznavati sledeće podatke:
a) Brzina punog po horizontali 10 km/h
27
b) Brzina punog po usponu 10 km/h
c) Brzina punog po padu 10 km/h
d) Brzina praznog po horizontali 30 km/h
e) Brzina praznog po usponu 20 km/h
f) Brizina praznog po padu 20km/h
Drobilično postrojenje se nalazi na koti k+340, pa se ruda sa nižih etaža transportuje po
usponu, a sa viših etaža po padu. Zbog toga je potrebno izvršiti proračun vožnje za oba slučaja.
Tabela 10: Vreme vožnje punog i praznog kamiona na rudi na trasi E410 – drobilica
Dužina Brzina 3600 ⋅ L

Etapa 3600 · L tv =
L [km] V [km/h] V
1 0,05 10 180 18,0
2 0,1 10 360 36,0
3 0,03 10 108 10,8
4 0,1 10 360 36,0
5 0,03 10 108 10,8
6 0,1 10 360 36,0
7 0,03 10 108 10,8 P
8 0,1 10 360 36,0 U
9 0,03 10 216 10,8 N
10 0,1 10 360 36,0
11 0,03 10 108 10,8
12 0,1 10 360 36,0
13 0,03 10 288 10,8
14 0,1 10 360 36,0
15 0,05 10 180 18,0
15 0,05 30 180 6,0
14 0,1 20 360 18,0
13 0,03 30 288 3,6
12 0,1 20 360 18,0
11 0,03 30 108 3,6
P
10 0,1 20 360 18,0
R
9 0,03 30 216 3,6 A
8 0,1 20 360 18,0 Z
7 0,03 30 108 3,6 A
6 0,1 20 360 18,0 N
5 0,03 30 108 3,6
4 0,1 20 360 18,0
3 0,03 30 108 3,6
2 0,1 20 360 18,0
1 0,05 30 180 6,0
508,8
28
Tabela 11: Vreme vožnje punog i praznog kamiona na rudi na trasi E270 – drobilica
L [km] V [km/h] V
1 0,05 10 180 18,0
2 0,1 10 360 36,0
3 0,03 10 108 10,8
4 0,1 10 360 36,0
5 0,03 10 108 10,8
6 0,1 10 360 36,0
7 0,03 10 108 10,8
8 0,1 10 360 36,0
P
9 0,06 10 216 21,6
10 0,1 10 360 36,0 U
11 0,03 10 108 10,8
12 0,1 10 360 36,0 N
13 0,08 10 288 28,8
14 0,1 10 360 36,0
15 0,05 10 180 18,0
15 0,05 30 180 6,0
14 0,1 20 360 18,0
13 0,08 30 288 9.6
12 0,1 20 360 18,0
11 0,03 30 108 3,6 P
10 0,1 20 360 18,0 R
9 0,06 30 216 7,2 A
8 0,1 20 360 18,0 Z
7 0,03 30 108 3,6 A
6 0,1 20 360 18,0 N
5 0,03 30 108 3,6
4 0,1 20 360 18,0
3 0,03 30 108 3,6
2 0,1 20 360 18,0
1 0,05 30 180 6,0
538,8
29
Tabela 12: Vreme vožnje punog i praznog kamiona na raskrivci na trasi E420 – odlagalište

L [km] V [km/h] V
1 0,05 10 180 18,0
2 0,1 10 360 36,0
3 0,03 10 108 10,8
4 0,1 10 360 36,0
5 0,03 10 108 10,8
6 0,1 10 360 36,0
7 0,03 10 108 10,8
8 0,1 10 360 36,0
9 0,03 10 108 10,8
P
10 0,1 10 360 36,0
U
11 0,03 10 108 10,8 N
12 0,1 10 360 36,0
13 0,03 10 108 10,8
14 0,1 10 360 36,0
15 0,03 10 108 10,8
16 0,1 10 360 36,0
17 0,05 10 180 18,0
18 0,1 10 360 36,0
19 0,03 10 108 10,8
20 0,1 10 360 36,0
20 0,1 20 360 18,0
19 0,03 30 108 3,6
18 0,1 20 360 18,0
17 0,05 30 180 6,0
16 0,1 20 360 18,0
15 0,03 30 108 3,6
14 0,1 20 360 18,0
P
13 0,03 30 108 3,6
R
12 0,1 20 360 18,0
A
11 0,03 30 108 3,6 Z
10 0,1 20 360 18,0 A
9 0,03 30 108 3,6 N
8 0,1 20 360 18,0
7 0,03 30 108 3,6
6 0,1 20 360 18,0
5 0,03 30 108 3,6
4 0,1 20 360 18,0
3 0,03 30 108 3,6
2 0,1 20 360 18,0
1 0,05 30 180 6,0
757,2
30
Tabela 13: Vreme vožnje punog i praznog kamiona na raskrivci na trasi E270 – odlagalište

L [km] V [km/h] V
1 0,05 10 180 18,0
2 0,1 10 360 36,0
3 0,03 10 108 10,8
4 0,1 10 360 36,0
5 0,03 10 108 10,8
6 0,1 10 360 36,0
7 0,03 10 108 10,8
8 0,1 10 360 36,0
9 0,03 10 108 10,8
10 0,1 10 360 36,0 P
11 0,08 10 288 28,8
12 0,1 10 360 36,0 U
13 0,05 10 180 18,0
14 0,1 10 360 36,0 N
15 0,03 10 108 10,8
16 0,1 10 360 36,0
16 0,1 20 360 18,0
15 0,03 30 108 3,6
14 0,1 20 360 18,0
13 0,05 30 180 6,0 P
12 0,1 20 360 18,0
11 0,08 30 288 9,6 R
10 0,1 20 360 18,0
A
9 0,03 30 108 3,6
8 0,1 20 360 18,0
Z
7 0,03 30 108 3,6
6 0,1 20 360 18,0 A
5 0,03 30 144 4,8
4 0,1 20 360 18,0 N
3 0,03 30 108 3,6
2 0,1 20 360 18,0
1 0,05 30 180 6,0
590,4
31
Transport rude u toku eksploatacije visinskog dela kopa
- trajanje kamionskog ciklusa na trasi E-410 drobilica
Tc = tu+tm+tv+ti = 150+30+509+120 = 809 s

Tc = 13,48 min
- broj vožnji u smeni
3600 ⋅ nrh ⋅η rh 3600 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85

Nvsm = = = 24,59
Tc 809
Nvsm = 25
- časovni kapacitet kamiona
3600 ⋅ n rh 3600 ⋅ 0,85

Qkh = ⋅ Qk = ⋅ 21,69 = 82,04 t/h
Tc 809
- smenski kapacitet kamiona
Qksm = N vsm ⋅ Qk = 25 ⋅ 21,69 = 542,25 t/sm
- raspoloživost kamiona:
Zbog kvarova,servisiranja i remonta, kamion je ispravan i na raspolaganju 280 dana u

godini.
- broj radnih smena kamiona u godini:
Nrsmgod = 280 ⋅ n sm = 280 ⋅ 2 = 560
- godišnji kapacitet kamiona
Qkgod = Qksm ⋅ N rsmgod = 542,25 ⋅ 560 = 303660 t/god
- godišnja proizvodnja rudnika

Q Rgod = 867374 t/god
- potreban broj kamiona:

QRgod 867374
N kamr = = = 2,85
Qkgod 303660
Usvaja se Nkamr = 3
32
Transport jalovine u toku eksploatacije visinskog dela kopa
- trajanje kamionskog ciklusa na trasi E-420 odlagalište
Tc = tu+tm+tv+ti = 150+30+758 +120 = 1058 s

Tc = 17,6 min
3600 ⋅ nrh ⋅η rh 3600 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85

Nvsm = = = 18,80
Tc 1058
Nvsm = 18
3600 ⋅ n rh 3600 ⋅ 0,85

Qkh = ⋅ Qk = ⋅ 15,31 = 44,28 t/h
Tc 1058
Qksm = N vsm ⋅ Qk = 18 ⋅ 15,31 = 275.58 t/sm

godini.
Nrsmgod = 280 ⋅ n sm = 280 ⋅ 2 = 560

Q Jgod = 1396207 t/god

Q Jgod 1396207
N kamj = = = 9,04
Qkgod 154325
Usvaja se Nkamr = 9
33
Kapacitet kamionskog transporta na jalovini
Qhktj = N kamj ⋅ Qhk = 9 ⋅ 44,28 = 398,52 t/h
Ukupno potreban broj kamiona u toku eksploatacije visinskog dela kopa je:
Nkamv = Nkamr + Nkamj = 3 + 9 = 12
Zbog eventualnih havarijskih isključenja kamiona u floti treba imati bar jedan kamion
(usvaja se dva kamiona) u rezervi pa je potreban broj kamiona po spisku:
Nkam = 14
S’ obzirom na to da u pojedinim periodima neće biti radova na rudi već će se svi

raspoloživi kapaciteti prebaciti u rad na raskrivci treba proveriti da li flota od 10 kamiona može
da zadovolji kapacitet od dva bagera u radu na raskrivci. Za proračun će se uzeti sedmični
kapacitet dva bagera na raskrivci i sedmični kapacitet kamiona.
- sedmični kapacitet dva bagera na raskrivci
Qbrs = 7 ⋅ Qdu ⋅ γ = 7 ⋅ 3318,3 ⋅ 2,4 = 55747,4
- sedmični kapacitet kamiona
Qksed = 7 ⋅ n rsm ⋅ Qksm = 7 ⋅ 2 ⋅ 275,58 = 3858
- potreban broj kamiona
Qbrs 55747,4
N kam = = = 14,14
Qksed 3858
Zaključuje se da flota od 14 kamiona u stalnom radu i jedan kamion u rezervi može da

zadovolji kapacitet dva bagera u periodima kada se intenziviraju radovi na jalovini.
Transport rude u toku eksploatacije dubinskog dela kopa
- trajanje kamionskog ciklusa na trasi E-270 drobilica
Tc = tu+tm+tv+ti = 150+30+ 539+120 = 839 s

Tc = 13,98 min
3600 ⋅ n rh ⋅η rh 3600 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85

Nvsm = = = 23,71
Tc 839
Nvsm = 23

3600 ⋅ n rh 3600 ⋅ 0,85
Qkh = ⋅ Qk = ⋅ 21,69 = 79,11
Tc 839
34
Qksm = N vsm ⋅ Qk = 23 ⋅ 21,69 = 498,87 t/sm

godini.
Nrsmgod = 280 ⋅ n sm = 280 ⋅ 2 = 560

Q Rgod = 867374 t/god

QRgod 867374
N kamr = = = 3,10
Qkgod 279367
Usvaja se Nkamr = 3
Transport jalovine u toku eksploatacije dubinskog dela kopa
- trajanje kamionskog ciklusa na trasi E-270 odlagalište
Tc = tu+tm+tv+ti = 150+30+ 590+120 = 890 s

Tc = 14,83 min
3600 ⋅ nrh ⋅η rh 3600 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85

Nvsm = = = 22,35
Tc 890
Nvsm = 22
3600 ⋅ n rh 3600 ⋅ 0,85

Qkh = ⋅ Qk = ⋅ 15,31 = 52,63 t/h
Tc 890
Qksm = N vsm ⋅ Qk = 22 ⋅ 15,31 = 336,82 t/sm
35

godini.
Nrsmgod = 280 ⋅ n sm = 280 ⋅ 2 = 560
Qkgod = Qksm ⋅ N rsmgod = 337 ⋅ 560 = 188720 t/god

Q Jgod = 2612058 t/god

Q Jgod 1362607
N kamj = = = 7,22
Qkgod 188720
Usvaja se Nkamr = 8
Ukupno potreban broj kamiona u toku eksploatacije dubinskog dela kopa je:
Nkamv = Nkamr + Nkamj = 8 + 3 = 11
Zbog eventualnih havarijskih isključenja kamiona u floti treba imati bar jedan kamion u
rezervi pa je potreban broj kamiona po spisku:
Nkam = 12
S’ obzirom na to da u pojedinim periodima neće biti radova na rudi već će se svi

raspoloživi kapaciteti prebaciti u rad na raskrivci treba proveriti da li flota od 12 kamiona može
da zadovolji kapacitet od dva bagera u radu na raskrivci. Za proračun će se uzeti sedmični
kapacitet dva bagera na raskrivci i sedmični kapacitet kamiona.
- sedmični kapacitet dva bagera na raskrivci
Qbrs = 7 ⋅ Qdu ⋅ γ = 7 ⋅ 3381,3 ⋅ 2,4 = 56806
- sedmični kapacitet kamiona
Qksed = 7 ⋅ n rsm ⋅ Qksm = 7 ⋅ 2 ⋅ 336,82 = 4715
- potreban broj kamiona
Qbrs 56806
N kam = = = 12.04
Qksed 4715
Zaključuje se da flota od 11 kamiona u stalnom radu i jedan kamion u rezervi može da

zadovolji kapacitet dva bagera u periodima kada se intenziviraju radovi na jalovini.
36
- Proračuna kapaciteta buldozera
3600 ⋅ Vvp ⋅ k v ⋅ k n
Qbdz = , gde su:
Tc
Vvp- zapremina vučne prizme,
kv- koeficijent vremenskog iskorišćenja,
kn- koeficijent nagiba terena,
Tc- vreme trajanja ciklusa.
l p lo
Tc = + + tn + to + t p
V p Vo
lo- dužina odlaganja, lo= 10 m,

lp- dužina povratka, lp= 10 m,
Vo- brzina pri odlaganju, Vo= 1,66 m/s,
Vp- brzina pri povratku, Vp= 2,64 m/s.
10 10
Tc = + + 5 + 2,5 = 17,312
1,66 2,64
3600 ⋅ 3,4 ⋅ 0,82 ⋅ 1
Qbdz = = 579,76 m3/h
17,312
Potreban broj buldozera:

Q 41,78
N bdz = o.bdz = = 0,07 Usvaja se Nbdz= 1.
Qbdz 579,76
Kako je kapacitet buldozera na odlagalištu iskorišćen sa samo 7 % neće se ići na izbor manjeg
buldozera, već će se rad izabranog buldozera tako organizovati da se njegov kapacitet u
potpunosti iskoristi na pomoćnim radovima i na radovima na izradi useka otvaranja i pripreme.
Buldozer će raditi na odlagalištu 4 sata u toku jedne smene, dok će ostatak vremena u toku
dana raditi na drugim poslovima.
37
2.3. Bušenje i miniranje
2.3.1. Bušenje
Bušenje minskih bušotina na PK ,,Banjica’’ obavljaće se primenom rotacione bušilice
TAMROCK tip GATOR sa dizel pogonom i trokonusnom krunom prečnika bušenja 103 mm.
Osnovne karakteristike bušilice su:
- prečnik bušenja 103mm,
- maksimalna osna sila 80 kN,
- broj obrtaja 0-80 min-1,
- obrtni moment 6300 Nm,
- instalisana snaga motora 298 kW,
- dužina bušaće šipke 4 m,
- maksimalna dužina bušenja 31,4 m,
- bušenje pod uglom 45° - 20° napred - nazad
30° levo - desno
Ostale karakteristike bušilice date su u prilogu.
Za bušenje minskih bušotina na pripremnim radovima i na izradi useka, kao i za

sekundarno miniranje koristiće se laka samohodna lafetna bušilica INGERSOL - RAND tip LM-
100 Crawler Drill prečnika bušenja Ø89 mm. Karakteristike ove bušilice date su u prilogu.
2.3.2. Miniranje
- Prečnik eksplozivnog punjenja
Prečnik minske bušotine i samim tim i eksplozivnog punjenja proračunat je na osnovu

dimenzija negabarita i iznosi dep= 103 mm.
- Nagib minskih bušotina
Na PK ,, Banjica’’ bušiće se bušotine po uglom od 70°. Prednosti bušotina pod uglom su:
- bolje iskorišćenje reflektovane energije svih talasa (80% u odnosu na 50% kod vertikalnih
bušotina),
- veća zapremina i površina stenske mase koja se minira,
- linija najmanjeg otpora konstantna je duž cele bušotine pa se samim tim dobija
ujednačeniji granulometrijski sastav odminirane mase,
- stabilnije i ravnije čelo etaže,
- ravan pod etaže,
- manji kraterni efekat na gornjoj ravni etaže,
- manja specifična potrošnja eksploziva.
Osnovni nedostaci su:

- veća dužina bušenja,
- manja brzina bušenja,
- veće zarušavanje bušotina.
38
- Eksploziv
Zbog mogućeg priliva vode u bušotine, za miniranje će se koristiti vodootporni vodoplastični

eksploziv ,,Majdanit 15’’ sledećih karakteristika:
- Nasipna gustina γe= 1,15 kg/dm3,
- Detonaciona brzina D= 3800 m/s,
- Gasna zapremina Vg= 830 dm3/kg,
- Toplota eksplozije c= 3500 kJ/kg,
- Kritični prečnik dkr= 100 mm,
- Minimalni pentolitski pojačnik 360 g.
Specifična potrošnja eksploziva se određuje po formuli V. V. Rževskog:
q = q 0 ⋅ k e ⋅ k u ⋅ k d ⋅ k h ⋅ k sp
(σ p +σi +τ )
qo = k t ⋅ ⋅ 40 ⋅ ρ
100
q0 – specifična potrošnja eksploziva „Amonit Gžv“

kt – koeficijent raspucalosti masiva, kt = 1,2Lo+0,2
Lo – srednja dimenzija bloka u masivu
σp, σi,τ – čvrstoće stene
ρ – gustina stene
4330
ke – koficijent radne sposobnosti eksploziva, ke =
Qe
Qe = c – energija primenjenog eksploziva
0,5
ku – koeficijent stepena drobljivosti stenske mase, ku =
Dsr
Dsr – potreban srednji prečnik odminirane mase
kd – koeficijent punjenja
kh – koeficijent visine etaže
ksp – koeficijent slobodnih površina
Specifična potrošnja eksploziva na rudi je:

ρ = 3,4 daN/cm2
σ p = 1318,0 daN/cm2
σ i = 115,8 daN/cm2
τ = 74,0 daN/cm2
Lo= 2 m
Dsr = 0,2 m
k t = 1,2 ⋅ 2 + 0,2 = 2,6
4330
ke = = 1,24
3500
0,5
ku = = 2,5
0,2
kd = 1, kh = 1, ksp = 1
q o = 2,6 +
(1318 + 115,8 + 74) + 40 ⋅ 3,4 = 153,68 g/m3
100
q e = 153,68 ⋅ 1,24 ⋅ 2,5 ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 1 = 476,40 g/m3
39
Specifična potrošnja eksploziva na raskrivci je:
ρ = 2,4 kg/dm3
σ p = 907,4 daN/cm3
σ i = 107,8 daN/cm3
τ = 91,68 daN/cm3
Lo= 2 m
Dsr = 0,2 m
k t = 1,2 ⋅ 2 + 0,2 = 2,6
4330
ke = = 1,24
3500
0,5
ku = = 2,5
0,2
kd = 1, kh = 1, ksp = 1
q o = 2,6 +
(907,4 + 107,8 + 91,68) + 40 ⋅ 2,4 = 109,67 g/m3
100
q o = 109,67 ⋅ 1,24 ⋅ 2,5 ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 1 = 339,97 g/m3
2.3.3. Geometrija miniranja i šema paljenja

- Geometrija miniranja i šema paljenja
Proračun geometrijskih elemenata miniranja se vrši na osnovu specifične potrošnje eksploziva:
- Linija najmanjeg otpora, W proračunava se po formuli Langeforsa:
π ⋅γ e
W = De ⋅
4⋅q⋅m⋅ f
γ e = 1,15kg / dm 3
De = 103 mm
q – specifična potrošnja eksploziva
m = 1,2 – koeficijent zbliženja
f = 0,87 – koeficijent uklještenja
Na rudi: Na raskrivci:
3,14 ⋅ 1,15 3,14 ⋅ 1,15

W = 103 ⋅ = 4,59 W = 103 ⋅ = 5,19
4 ⋅ 476 ⋅ 1,2 ⋅ 0,87 4 ⋅ 340 ⋅ 1,2 ⋅ 0,87
Usvaja se W = 5 m. Usvaja se W = 5 m.
- Rastojanje između bušotina, A.
he
S obzirom na odnos < 4 , rastojanje između redova bušotina na rudi i raskrivci računa se po
W
obrascu:
40
he + 7W
A= .
8
Na rudi: Na raskrivci:
10 + 7 ⋅ 5 10 + 7 ⋅ 5
A= = 5,6 A= = 5,6
8 8
Usvaja se A = 5,5 m. Usvaja se A = 5,5 m.
- Rastojanje između redova i prvog reda i ivice etaže, B:
Na rudi:
W 5
B= = = 5,32
sin α et sin 70 o
Usvaja se B = 5,5 m.
- Nabušenje, n:
n = 0,85 ⋅ B ⋅ cos 70 o = 0,85 ⋅ 5,5 ⋅ cos 70 o = 1,5
- Dužina čepa, lč:
lč = (20÷40)db= 30 ⋅ 103 = 309mm
- Dužina eksplozivnog punjenja, le:
le = lb – lč =11 – 3,6 = 7,4 m
- Količina eksploziva po metru bušotine, p:

π 2 3,14 2
p = ⋅ De ⋅ γ e = ⋅ (0,103) ⋅ 1,15 ⋅ 10 3 = 9,58kg / m
4 4
- Količina eksploziva koja staje u bušotinu, Qbuš:
Qbus = l e ⋅ p = 7,4 ⋅ 9,58 = 70,89kg
- Količina materijala po bušotini, Vb:
Vb = W ⋅ A ⋅ l b = 5 ⋅ 5,5 ⋅ 11 = 303m 3
- Potrebna količina eksploziva po bušotini, Qepot:
Na rudi:
Q xpot = Vb ⋅ q e = 303 ⋅ 0,476 = 144,228kg
Na raskrivci:
Q xpot = Vb ⋅ q e = 303 ⋅ 0,340 = 103,02kg

Pošto u bušotinu staje 70,89 kg eksploziva, a nama je za miniranje stenske mase
potrebno 144,22 kg na rudi i 103,02 kg na jalovini onda je potrebno proračunati potreban
41
prečnik bušotine za smeštanje ove količine eksploziva uz zadržavanje iste geometrije miniranja.
Potraban prečnik bušotine se računa kao:
Q xpot ⋅ 4 144,2 ⋅ 4
d bp = = = 0,147 m
le ⋅ γ e ⋅ π 7,4 ⋅ 1150 ⋅ 3,14
Usvaja se prečnik bušotine d = 150 mm s tim što će se pri miniranju na rudi dužina čepa
povećati na 4,5 m, a pri miniranju na jalovini dužina čepa će se smanjiti na 3 m.
Slika 5: Geometrijski elementi miniranja
- Potrebne dimenzije bloka za jedno miniranje
Ako se usvoji da se miniranje vrši jednom sedmično, dimenzije bloka potrebne za

zadovoljenje kapaciteta jednog bagera su:
- potrebna zapremina bloka
Vbl = 7 ⋅ Qdnb = 11835m 3
Radijus kopanja bagera je Rkmax = 10,86 m pa je maksimalna širina bloka koji zahvata bager
radnim organom:
Abl = Rk(1+sin35) = 10,86(1+0,57) = 17,1 m
Usvaja se 15 metara
Za ovu širinu bloka potrebna su tri reda bušotina, pa je dužina bloka:
Vbl 11835
l bl = = = 78,9m
Abl ⋅ hE 15 ⋅ 10
-Broj bušotina u redu:
l bl 78,9
Nbr = = = 14,34
A 5,5
Usvaja se Nbr= 14.
42
- Ukupan broj bušotina koje se miniraju:
N bm = 3 ⋅ N br = 3 ⋅ 14 = 42
- Utrošena količina eksploziva za jedno miniranje:
Qx = nbm ⋅ Q xpot
Na rudi: Na jalovini:
Q x = 28 ⋅ 144,22 = 4038,64kg Qe = 24 ⋅ 103,02 = 2472,5kg
- Način iniciranja minskog polja
Za iniciranje minskog polja primenjivaće se kombinacija detonirajućeg štapina i ,,Nonel’’

neelektričnog sistema sa cevčicama. Detonirajući štapin će se primenjivati za glavni minerski
vod, dok će se ,,Nonel’’ sistem koristiti u bušotinama i za aktiviranje minskog polja. Iniciranje će
biti tačkasto, s dna bušotine, primenom pentolitskih pojačnika mase 360 g.
- Interval usporenja
Interval usporenja može se okvirno odrediti na osnovu karakteristika stene kao:

T = K ⋅ A ⋅ W ms, gde su:
K= 1 - za normalno odbacivanje,
W= 5 m - linija najmanjeg otpora,
Ai - koeficijent koji zavisi od karakteristika stene.
Čvrste stene Akustička impedansa Ai

Veoma čvrste 18-24 3
Čvrste 12-18 4
Srednje čvrste 6-12 5
Meke 0,5-6 6-7
T = 1 ⋅ 4 ⋅ 5 = 20 ms
Provera intervala usporenja može se izvršiti kao:
γ 2,4
T = 1,5 ⋅ W ⋅ = 1,5 ⋅ 5 ⋅ = 19,9 ms
qe 0,340
Kako se minsko polje sastoji od 24 eksplozivna punjenja raspoređena u tri reda, i kako
će se jednovremeno inicirati najviše dve bušotine usvaja se standardni interval usporenja T= 25
ms između pojedinačnih detonacija. Ovaj interval će se obezbediti kombinacijom standardnih
milisekundnih detonatora U 450, U 475, U 500 i vanbušotinskih usporivačkih elemenata od 25 i
75 m kako je to prikazano na slici.
43
Slika 6: Šema iniciranja minskog polja i rušenja stenske mase
44
Rušenje stenske mase počinje od slobodne površine po redosledu prikazanom na slici.
Ovakvim rušenjem stvara se slobodna površina eksplozivnim punjenjima u drugom redu i
povećava se efikasnost miniranja. Pojava negabaritnih komada moguća je pri detonaciji prvog
eksplozivnog punjenja zbog postojanja dve slobodne površine, pa se očekuje pojačanje efekata
eksplozije duž linija najmanjeg otpora i moguća pojava većih komada iz zuba bloka. Da bi se
obezbedilo glatko odsecanje bloka po liniji najmanjeg otpora poslednjih bušotina u prvom i
drugom redu buše se dodatne bušotine koje se neće puniti eksplozivom, kako je to prikazano
na slici.
Iniciranje minskog polja je jednostrano. Iniciranje eksplozivnog punjenja u bušotini je
tačkasto, sa dna bušotine, primenom pentolitskih pojačnika mase 360g. Aktiviranje pojačnika
vrši se milisekundnim ,,Nonel’’ sistemom sa cevčicama. Primenjuju se standardni ,,Nonel’’
detonatori sa intervalima usporenja 450, 475 i 500 ms i standardne dužine voda (cevčice) od
15m. Cevčice ,Nonel’’ sistema vezuju se specijalnim konektorima za glavni minerski vod. Glavni
minerski vod je detonatorski štapin sa punjenjem od 15g pentrita po m’. Na glavnom minerskom
vodu se između serija od po tri bušotine postavljaju usporivački elementi sa intervalom
usporenja od 75 ms. Između prvog i drugog reda bušotina postavlja se usporivački element sa
intervalom usporenja od 25 ms. Iniciranje glavnog minerskog voda vrši se ,,Nonel’’ konektorom
UB 0.
2.3.4. Kontrolisano miniranje

Geološko-tektonske karakteristike PK ,,Banjica’’, veličina i konstrukcija kopa zahtevaju
obaveznu primenu kontrolisanog miniranja kako bi se sprečilo oslabljenje stenskog masiva u
završnoj kosini kopa. Kao metoda kontrolisanog miniranja primeniće se konturno miniranje
kombinacijom predminiranja (PRESPLITTING) sa linijskim bušenjem.
Pri projektovanju konturnog miniranja treba definisati sledeće parametee:
- prečnici i nagib punih i praznih bušotina,
- dužina konturnog reda bušotina,
- rastojanje konturnog reda bušotina od proizvodnih bušotina, LNO,
- rastojanje između konturnih punih bušotina i rastojanje između konturnih punih i praznih
bušotina,
- dužina konturnih bušotina
- nabušenje konturnih bušotina,
- raspored bušotina, broj redova bušotina,
- vrsta eksploziva,
- konstrukcija punjenja konturnih bušotina,
- zapreminska gustina punjenja, g/cm3,
- podno punjenje, kg/m,
- linearna gustina punjenja, kg/m,
- začepljenje minskih bušotina.
Na površinskim kopovima se sreću prečnici minskih bušotina u rasponu od 75mm do
115mm. Kako je za pripremne radove, izradu useka i sekundarno miniranje usvojena bušilica sa
prečnikom bušenja od 89mm, isti prečnik i bušilica će se primenjivati za konturno miniranje.
- Proračun parametara konturnog miniranja
Proiozvodno miniranje:
Linija najmanjeg otpora W= 5m
Rastojanje između bušotina A= 5,5m
- Linija najmanjeg otpora pri konturnom miniranju, W kz:

Wkz = 0,75 ⋅ W = 0,75⋅ = 3,75 m
Rastojanje između konturnih punih bušotina, akpn:
45
a kpn = 22 ⋅ d ⋅k u ⋅k g , m,
gde su:
d= 89 mm – prečnik konturnih bušotina, m,
ku= 0,85 – koeficijent uklještenosti,
kg= 0,90 – koeficijent geoloških uslova, za delimično raspucali masiv.
a kpn = 22 ⋅ 0,089 ⋅ 0,85 ⋅ 0,90 = 1,497 , m

akpn= 1,5 m
- Rastojanje konturnih punih i konturnih praznih bušotina, akpr:

a kpn
a kpr = = 0,75 , m
2
- Dužina konturnih bušotina, Lk:

h
Lk = E + n kr
sin β
n kr = 10 ⋅ d = 0,89 , m – nabušenje konturnih bušotina
10
Lk = + 0,89 = 11,4 , m
sin 70
- Linijska masa eksplozivnog punjenja, qk

q k = 0,2 ⋅ l puk + 0,3 = 0,2 ⋅ 1,5 + 0,3 = 0,6 , kg/m
lpuk – rastojanje između pukotina
- Eksploziv
AMONEX-1, γ= 1,0 kg/dm3, patrone prečnika 28 mm, q=0,615 kg/m
- Podno punjenje, dužina i masa Lpp, qpp

L pp = (35 − 40 ) ⋅ d = 35 ⋅ 0,089 = 3,1 m
Lpp=3 m
q pp = L pp ⋅ 3 ⋅ q k = 3 ⋅ 3 ⋅ 0,6 = 5,4
AMONEX-1, u patronama prečnika 50 mm, q=1,06 kg/m
- Dužina čepa konturnih bušotina, lčk

l čk = (20 − 40 ) ⋅ d = 30 ⋅ 0,089 = 2,67 m
lčk= 2,7 m
- Dužina eksplozivnog punjenja, Lsp

Lsp= Lk – Lpp – lck = 11,30 – 3 – 2,7 = 5,6 m
- Količina stubnog punjenja, qsp

q sp = Lsp ⋅ q k = 5,6 ⋅ 0,6 = 3,36 kg
- Ukupna količina punjenja po bušotini, Qxkb

Q xkb = q sp + q pp = 5,4 + 3,36 = 8,76 kg
- Interval usporenja između konturnih bušotina, τ
46
Konturne bušotine se usporavaju intervalom usporenja od 25 ms između serija od 5
punih konturnih bušotina.
- Dužina konturnog reda bušotina

Konturni red bušotina duži je za 5.5 m, to jest za jedno rastojanje između bušotina kod
proizvodnog miniranja. Produženje konturnog reda vrši se na stranu suprotnu od strane
iniciranja jednostranog iniciranja.
- Komentar
Konturni red bušotuna se inicira pre proizvodnih redova bušotina ali u sklopu aktiviranja
cele minske serije kako bi se izbegli zastoji u radu i obezbedio kontinuitet proizvodnje.
Slika 7: Konturni red bušotine
47
Slika 8: Šema iniciranja konturnog reda bušotina
- Sekundarno miniranje
Sekundarno miniranje će se vršiti po potrebi, u slučaju pojave negabaritnih komada.

Bušenje minskih bušotina prečnika ø89 mm za sekundarno miniranje vršiće se lakom lafetnom
bušilicom INGERSOL-RAND LM 100 Crawlair. Bušotine se pune patroniranim eksplozivom
,,Nitrol – 1’’ prečnika patrone ø76 mm ’’Miloje Zakić’’ , Kruševac.
2.4. Utovar
Za utovar materijala na PK ,,Banjica’’ primenjivaće se dva bagera HITACHI ZX450LC-3
sa zapreminom kašike od 2,1 m3. Osnovne karakteristike bagera date su u prilogu.
- Maksimalni časovni kapacitet bagera je:
3600 ⋅ k p ⋅ qbk
Qhb = m3/h, gde su:
tc ⋅ kr
Qhb - kapacitet bagera, m3/h
qbk - zapremina bagerske kašike
kp - koeficijent punjenja, kp= 0,85
kr - koeficijent rastresitosti, kr= 1,41
tc - vreme trajanja ciklusa utovara, tc= 30 s
3600 ⋅ 0,85 ⋅ 2,1
Qhb = = 145,71 m3/h
30 ⋅ 1,4
- Časovni kapacitet utovara je:

Qhu = nb ⋅ Qhb = 2 ⋅ 145,71 = 291,42 m3/h
- Smenski kapacitet utovara je:

Qsmu = nb ⋅ Qhb ⋅ n rh ⋅ η rh = 2 ⋅ 154,71 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 = 1610,1 m3/sm
- Dnevni kapacitet utovara je:

Qdu = n rsm ⋅ Qsmu = 2 ⋅ 1610,1 = 3220,2 m3/dan
- Godišnji kapacitet utovara je:

Q godu = nrd ⋅ Qdu = 280 ⋅ 3220,2 = 901656 m3/god
Za pomoćne radove na kopu i izradu useka otvaranja koristiće se utovarač KOMATSU

tip WA 420-3 sa zapreminom kašike od 2,7 m3. Pri izradi useka utvaranja utovarač će se
primenjivati kao utovarno - transportna mašina.
48
2.5. Transport
2.5.1. Vrsta transporta

Imajući u vidu način otkopavanja i utovara, kao najlogičnije i najadekvatnije rešenje
transporta usvaja se kamionski transport. Na osnovu proračuna se usvaja kamion KOMATSU
HD 300-2 nosivosti 27,3 t i sa zapreminom korpe od 12,9 m3.
Osnovne karakteristike kamiona su :
Težina praznog kamiona 24 040 kg
Prednja osovina 13 414 kg
Centralna osovina 5 673
Zadnja osovina 4 953kg
Težina punog kamiona 51 420 kg
Prednja osovina 15 580 kg
Centralna osovina 18 255
Zadnja osovina 17 585 kg
Nosivost 27,3 t
Zapremina korpe 12,9 m3
Maksimalna brzina 58,4 km/h
Radijus okretanja 7,96 m
Snaga motora 379 kW
Dimenzije guma 18.00-33-28PR.
2.5.2 Veličina i kapacitet transporta

Na osnovu proračuna dobijen je smenski kapacitet jednog kamiona na rudi 542 t/sm i na
raskrivci 276 t/sm pri eksploataciji visinskog dela kopa. Godišnji kapacitet transporta na rudi na
rudi je 303 660 t/god, a na jalovini 154 325 t/god.
Pri eksploataciji dubinskog dela kopa smenski kapacitet kamiona na rudi je 499 t/sm, a
na jalovini 337 t/sm. Godišnji kapacitet transporta na rudu je 279 367 t/god, a na jalovini 188
720 t/god.
a Potreban broj kamiona za transport iskopina u toku eksploatacije visinskog dela kopa
je 14, a potreban broj kamiona u toku eksploatacije dubinskog dela kopa je 12.
2.5.3 Šema transportnih puteva ( parametri puteva i transportne trase )
Transportni putevi čine vezu između radilišta i drobilice, odnosno odlagališta i tako su
dimenzionisani da omogućavaju nesmetan i siguran prolaz primenjene mehanizacije. U
zavisnosti od potreba transporta se izrađuju jednosmerni ili dvosmerni putevi.
49
Slika 9: Parametri jednosmernog puta
Šjp = m+e+2x+B m – zaštitni nasip m = 1 m

Šjp= 1 + 1 + 2 ⋅ 1 + 2,9 x – sigurnosno rastojanje x = 1 m
Šjp = 6,9 m e – širina kanala e = 1 m
B – širina kamiona B = 2,9 m
Usvaja se širina jednosmernog puta od 7 m.
Radijus krivine puta sa jednom kolovoznom trakom :

Rkj = Š jp + Ro = 6,9 + 7,95 m =14,85 ≈ 15 m
Slika 10: Parametri dvosmernog puta
Š jp = m + 4 ⋅ x + e + 2 ⋅ B
Š jp = 1 + 4 ⋅ 1 + 1 + 2 ⋅ 2,9 =11,8
Šjp = 12 m
Usvaja se širina dvosmernog puta od 12 m.
Radijus krivine puta sa dve kolovozne trake:

R kd = Š jp + Ro = 11,8 + 7,95 = 19,75 m ≈ 20 m
50
Slika 11. Šema kretanja kamiona pri jednostranom utovaru
2.5.4 Održavanje transportnih sredstava i puteva

Održavanje transportnih sredstava se ogleda u svakodnevnim pregledima koji se vrše pre
početka prve smene i vrše se sitnije intervencije, i u redovnom remontu koji se obavlja jednom
godišnje.
Putevi su stalno izloženi dejstvu vode, snega, oscilacijama temperature i opterećenja, što
postepeno oštećuje put i prouzrokuje narušavanje čvrstoće kolovoza i njegove neravnine.
Naročito štetno utiču podzemne i površinske vode. Podzemne vode omekšavaju puteve
narušavajući nosivost materijala od kog su isti izrađeni, dok površinske vode prouzrokuju
proklizavanje točkova.
Održavanje puteva obuhvata nadzor, tekuće opravke i intervencije: čišćenje puteva od
prosutog materijala, naročito krupnijih komada, blata, snega i leda, posipanje puteva prekrivenih
ledom, prskanje puteva radi obaranja prašine u sušnom letnjem periodu.
Sitnije opravke kolovoza, kao što su zapunjavanje udubljenja i pukotina i profilisanje
etažnih puteva se obavljaju svakodnevno.
51
2.6.Odlaganje jalovine
-Lokacija odlagališta
Jalovina sa PK „Banjica“ odlagaće se na odlagalištu. U ovom delu izražena je jaruga u

morfologiji terena što omogućuje prihvat celokupne količine jalovine.
-Konstrukcija odlagališta
Na odlagalište PK „Banjica“ odlagaće se stenske mase usitnjene miniranjem u procesu
otkopavanja sačinjene isključivo od silifikovanog andezita.
Prilikom odlaganja jalovine na odlagalištu će doći do delimične segregacije materjala u
zavisnosti od granulometrijskog sastava. Krupnije frakcije odvajaće se u nižim delovima
odlagališta dok će se sitnije frakcije zadržati u gornjim delovima odlagališta
Odlaganje počinje sa platoa na K+375 ispunjavanjem depresije po niveleti K+375 do
projektovane granice odlagališta „A k375“. Druga faza odlaganja počinje sa platoa na koti
K+360 ispunjavanjem depresije po niveleti K+360 do projektovane granice odlagališta „A k360“.
Treća faza odlaganja počine sa platoa na K+360 ispunjavanjem depresije po niveleti K+360 do
projektovane granice odlagališta „B k360“. I četvrta faza odlaganja počinje sa platoa na K+340
ispunjavanjem depresije po niveleti K+340 do projektovane granice odlagališta „B k340“.
-Tehnologija odlaganja
Odlaganje jalovine sastoji se u dolasku kamiona na odlagalište,istovaru stenskog
materjala i ravnanju,odnosno buldozersko izguravanju istovarenog stenskog materjala niz
kosinu odlagališta. Istovar stenskog materjala vršiće se na rastojanju od 3 do 10 m od ivice
odlagališta u zavisnosti od visine odlagališta. Pri istovaru materjala na manjem rastojanjima
jedan deo materjala će već pri istovaru skliznuti niz kosinu dok će jedan deo ostati na
odlagališnom platou za buldozersko preguravanje.
Pri buldozerskom planiranju materijala odlagališni plato se formira sa padom od 5-10 ‰
ka ivici platoa u cilju efikasnijeg odlaganja platoa. Na dnu odlagališta nije potrebno postavljati
perforirane cevi za drenažu odlagališta jer će se segregacijom materjala stvoriti sloj krupnozrnih
materjala čija poroznost omogućava nesmetanu drenažu.
52
Slika 12. Šema kretanja kamiona na odlagališnom platou
-Određivanje potrebnog broja buldozera za rad na odlagalištu
Potreban broj buldozera za rad na odlagalištu određen je u okviru proračuna kapaciteta

buldozera i usvojen je jedan buldozer u radu na odlagalištu koji će se, s obzirom na svoj
kapacitet, primenjivati i na pomoćnim radovima.
53
-Provera stabilnosti odlagališta
Podlogu odlagališta čini teren sa izraženom jarugom u morfologiji. Teren je izgrađen od

stenskih masa koje čine dovoljno čvrstu podlogu za formiranje odlagališta. Pregledom terena
ustanovljeno je da nema aluvijalnih naslaga koje bi mogle da izazovu nestabilnost podloge
odlagališta.
Provera stabilnosti kosine odlagališta izvršena je na profilu A-A (prilog) čija je lokacija
prikazana na situacionom planu kopa i odlagališta. Profil je karakterističan i lociran u delu
odlagališta sa najvećom visinom kosine. Kompjuterskim programom za proveru stabilnosti
kosina odlagališta po Bišop metodi dobijen je faktor sigurnosti od Fs=1,30 što je u skladu sa
tehničkim normativima za površinsku eksploataciju.
Dobijena kritična klizna ravan ukazuje da se pomeranje materjala može očekivati samo
kroz odloženu jalovinsku masu,a ne i lom podloge jalovišta.
2.7. Odvodnjavanje i zaštita PK od površinskih voda
2.7.1. Analiza faktora od bitnog uticaja na odvodnjavanje
- Klimatske karakteristike
Klima područja je umereno kontinentalna do planinska. Karakteristike klime su kratka i
topla leta i oštre i duge zime. Prosečna godišnja temperatura iznosi oko 9°C, a vlažnost
vazduha oko 72 %. Maksimalne padavine su u aprilu i maju (do 75 l/m2), a minimalne u julu i
avgustu. Najsnažniji vetrovi su severozapadni i istočni (do 30 m/s).
- Geomorfološke karakteristike
U morfološkom smislu šire područje ležišta pripada brdsko-planinskom tipu.
Najmarkantniji vrhovi su Stralnik (1065 m) na severnoj i Kurgole (705 m) na jugoistočnoj strani
područja. Visina ostalih vrhova ili grebena brda kreće se u rasponu od 300 do 620 metara
nadmorske visine.
Teren je ispresecan velikim brojem jaruga i oštro usečenih dolina, strmih strana sa
velikim padom i intenzivnim procesom erozije.
- Hidrometeorološke karakteristike
U cilju određivanja zakonitosti hidrometeorološki pojava korišćeni su statistički podaci sa
meteorološke stanice ,,Bor’’.
- Padavine
Pregled maksimalnih dnevnih suma padavina u Boru za osmatrani period od 1942-1960
godine dat je u tabeli. Iz pregleda se vidi da dnevne visine padavina mogu biti izuzetno visoke, i
do 70,4 mm/dan čime prevazilaze mesečne padavine za veći broj meseci u godini.
54
Tabela 14: Hidrološke karakteristike područja Bor
Visina padavina
Godina Datum padavina
[mm]
1942 21.VI 36,1
1943 06.IX 31,1
1944 19.X 70,4
1945 14.XI 43,0
1946 05.X 22,9
1947 25.XIII 23,8
1948 22.VI 30,7
1949 14.I 40,3
1950 26.XII 23,3
1951 28.VII 43,7
1952 12.X 35,5
1953 08.I 44,6
1954 05.XI 50,0
1955 27.VII 51,0
1956 13.II 27,0
1957 19.V 54,4
1959 13.VIII 42,8
1960 23.X 48,0
2.7.2. Priliv vode u kop

Budući radovi na PK ,,Banjica’’ biće ugroženi podzemnim i površinskim vodama.
Podzemne vode dospevaju u otkopani prostor kopa sistemom prslina, pukotina i
rasednim kontektima koji nisu ispunjeni zaptivnim materijalom.
Površinske vode dospevaju u otkopani prostor kopa oticanjem sa slivnih površina koje
gravitiraju ka konturi kopa, ili sa slivnih površina unutar same konture kopa.
- Priliv podzemnih voda
Precizni hidrogeološki podaci o količinama podzemnih voda ne postoje jer takva

istraživanja nisu vršena. Za projektovanje odvodnjavanja će se koristiti podaci o prilivu
podzemnih voda u PK ,,Veliki Krivelj’’ koji se nalazi na istom području. Specifični priliv
podzemnih voda u PK ,,Veliki Krivelj’’ je 0,000168 l/min/m2, odnosno u zahvatu se mogu
očekivati podzemne vode u količini od q= 25,8 l/min.
- Priliv površinskih voda
Jedan od najbitnijih faktora koji utiče na odvodnjavanje je priliv površinskih voda u kop.
Da bi se priliv mogao izračunati potrebno je definisati površinu slivnog područja, koeficijent
oticanja, intenzitet, odnosno zakonitost padavina.
Površina slivnog područja određena je vododelnicama i prikazana je na situacionoj karti
kopa. Posmatarajući situacionu kartu dolazi se do zaključka da a području na kome se nalazi
PK “Banjica” postoji samo jedna slivna površina sa koje bi PK mogao biti ugrožen površinskim
vodama. Ta površina iznosi oko 22 500 m2, te će prema njoj biti izradjen zaštitni kanal.
Koeficijent oticanja zavisi od nagiba terena i iznosi c = 0,8.
55
- Zakonitost padavina
Maksimalne visine padavina u koordinatnom sistemu P-T sa logaritamskom podelom

mogu se predstaviti pravilnim linijama čije su jednačine:
log P = log i + m ⋅ log T ,a
odnosno da je visina padavina u funkciji njenog trajanja:
P = i ⋅ T m , mm, gde je:
P – ukupne padavine za vreme T,

i – početni intenzitet padavina u funkciji verovatnoće pojavljivanja za 1 min, 1 čas, 1 dan, 1
mesec,
log Pm − log Pd
m= , gde su:
log Tm − log Td
Pm – maksimalne mesečne padavine,

Pd – maksimalne dnevne padavine,
Tm – trajanje maksimalne mesečne padavine,
Td – trajanje maksimalne dnevne padavine.
56
Slika 13: Zakonitost maksimalne visine padavina od trajanja i verovatnoce pojavljivanja
57
Slika 14: Zavisnost mesečnih visina padavina od verovatnoće pojavljivanja za područje Bor
Za Borsko područje eksponent m je m = 0,2725 pa zavisnost visine padavina od trajanja ima

oblik:
Pn = in ⋅ T 0, 2725 , gde su:

Pn – padavine za različitu verovatnoću pojavljivanja,
in – početni intenzitet padavina u funkciji verovatnoće pojavljivanja,
T – vreme trajanja padavina.
58
Slika 15: Kriva trajanja i histogram učestalosti mesečnih suma padavina područja Bor
Na osnovu krive trajanja i zavisnosti mesečnih visina padavina od verovatnoće

pojavljivanja može se izračunati mesečna visina padavina za različite verovatnoće pojavljivanja:
Pn = P1 − b ⋅ log n , gde su:
59
P1 – mesečna visina padavina sa verovatnoćom pojavljivanja n = 1,
n – verovatnoća pojavljivanja
N
n= ⋅ 12
N0
N – broj kiša određenih intenziteta u toku osmatranog perioda,
N0 - broj meseci osmatranja.
Koeficijent b iznosi:
P0,5 − P2 131 − 90
b= = = 68,1
log 2 − log 0,5 0,30103 + 0,30103
Visina padavina u funkciji verovatnoće iznosi:
Pn = 111 − 68,1 ⋅ log n
Na osnovu utvrđene zavisnosti moguće je izračunati visine padavina i početne

intenzitete padavina za određene verovatnoće:
a) n = 0,1 – desetogodišnja verovatnoća pojavljivanja

P0,1 = 111 − 68,1 ⋅ log 0,1 = 179,1 mm/mes
P0,1 179,1
i0,1 = 0 , 2725
= = 9,77 mm/min
T 43200 0, 2725
b) n = 0,05 – dvatesetogodišnja verovatnoća pojavljivanja

P0,05 = 111 − 68,1 ⋅ log 0,05 = 199,6 mm/mes
199,6
i0,05 = = 10,83 mm/min
18,33
c) n = 0,02 – pedesetogodišnja verovatnoća pojavljivanja

P0,02 = 111 − 68,1 ⋅ log 0,02 = 226,7 mm=mes
226,7
i0,02 = = 12,43 mm/min
18,33
d) n = 0,01 – stogodišnja verovatnoća pojavljivanja

P0,01 = 111 − 68,1 ⋅ log 0,01 = 247,2 mm/mes
247,2
i0,01 = = 13,49 mm/min
18,33
e) n = 0,001 – hiljadugodišnja verovatnoća pojavljivanja

P0, 001 = 111 − 68,1 ⋅ log 0,001 = 315,5 mm/mes
i0,001 = 17,21 mm/min
60
- Definisanje kriterijuma za dimenzionisanje kapaciteta hidrotehničkih objekata
Prema utvrđenom veku i važnosti objekata, svi hidrotehnički objekti dimenzionišu se

prema Pravilniku o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju na pedesetogodišnje
vode.Vreme i intenzitet padavina nisu definisani, ali, zbog toga što predstavljaju najveću
opasnost po kopove, za projektovanje hidrotehničkih objekata na PK ,,Banjica’’ usvojiće se
vreme trajanja padavina od T = 30 min.
- Utvrđivanje mogućih količina voda sa slivnih površina van granica kopa
Zahvaljujući položaju ležišta pri vrhu grebena Kmpa Satuli, površina slivnog područja
čije vode mogu ugroziti kop je relativno mala i iznosi P = 22 500 m2 = 0,0225 km2.
Mogući priliv vode sa ove površine arčuna se kao:
Q = 1000 ⋅ c ⋅ P ⋅ is , gde su:
c = 0,8 – koeficijent oticanja,

is - srednji maksimalni intenzitet padavina (mm/min) za T = 30 min
i s 0,02 = i0,02 ⋅ T m−1 = 12,43 ⋅ 30 −0.7275 = 1,047 mm/min
Q = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,0225 ⋅ 1,047 = 18,846 m3/min.
- Utvrđivanje mogućih količina padavina povremenih površinskih voda u konturi kopa

koje će se odstranjivati gravitaciono
Sav atmosferski talog koji padne u konturu kopa u visinskom delo kopa odstranjivaće se
gravitaciono, slivanjem u etažne kanale i sprovođenjem do glavnog vodosabirnika sa
taložnikom. Mogući priliv vode proračunava se za površinu projekcije kosine visinskog dela
kopa koja iznosi P = 105 780 m2 = 0,10578 km2.
Mogući priliv površinskih voda u visinski deo kopa je:
Q = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,10578 ⋅ 1,047 = 88,60 m3/min
- Utvrđivanje mogućih količina povremenih površinskih voda u konturi dubinskog dela

kopa koje će se odstranjivati pumpama
Voda iz dubinskog dela kopa slevaće se gravitaciono do stalnih vodosabornnika koji će

biti izrađeni na etažama E - 300 i E – 270 iz kojih će se prepumpavati i vodosabirnike iznad i
konačno, do glavnog vodosabirnika na nivou K+330.
- Priliv vode u konturi dubinskog dela kopa između K+330 i K+300.
Površina slivnog dela je P = 30 806 m2 = 0,0308 km2, pa je priliv vode:
Q = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,0308 ⋅ 1,047 = 25,79 m3/min.
- Priliv vode u konturi dubinskog dela kopa između K+300 i K+270.
Površina slivnog dela je P = 14 591 m2 = 0,0146 km2 , pa je rpiliv vode:
Q = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,0146 ⋅ 1,047 = 12,23 m3/min
61
2.7.3. Način odvodnjavanja sa proračunom osnovnih parametara
- Dimenzionisanje hidrotehničkih objekata zaštite i sistema odvodnjavanja
Kako je samo ležište pozicionirano pri samom vrhu grebena Kmpa Satuli konfiguracija
terena je takva da se atmosferski talog uglavnom udaljava od kopa, a ka kopu gravitiraju vode
sa površine od samo 25 000 m2. Zaštita kopa od prodiranja ovih površinskih voda u otkopani
prostor izvršiće se kanalom trapeznog poprečnog preseka kako je to prikazano na situacionoj
karti kopa. Površinske vode koje se dovode do vodosabirnika nisu hemijski kontaminirane tako
da će se iz vodosabirnika prelivati u korito Kriveljske reke. S’ obzirom na to da će voda iz kanala
i dubinskih delova kopa biti zamuljena usled spiranja materijala sa površine neophodno je u
okviru glavnog vodosabirnika predvideti taložnik.
Glavni vodosabirnik treba da obezbedi prihvat površinskih voda sa slivnih površina van
konture kopa, vode koje se gravitacijski odstranjuju iz visinskog dela kopa i vode iz dubinskog
dela kopa. Kapacitet vodosabirnika treba tako dimenzionisati da za najnepovoljniji slučaj (radovi
na najnižoj etaži – maksimalna slivna površina ) može da obezbedi osmočasovni priliv vode.
Stalni vodosabirnici za odvodnjavanje dubinskog dela kopa izrađuju se na etažama E –
300 i E – 270. Dimenzionišu se tako da mogu da obezbede prihvat osmočasovnig priliva vode.
Odstranjivanje vode iz dubinskog dela kopa vrši se prepumpavanjem vode iz nižih u više
vodosabirnike i konačno u glavni vodosabirnik i taložnik odakle se voda sprovodi u korito
Kriveljske reke. Za ispumpavanje vode iz vodosabirnika priminjuju se potapajuće muljne pupme,
a cevovodi će biti plastični.
Da bi se obezbedilo neometano oticanje vode sa etaža u visinskom delu kopa, kao i
slivanje voda u vodosabirnike u dubinskom delu kopa zaštitnu bermu etaže treba raditi sa
padom od 2 ‰ ka kosini. Uz samu kosinu se na etaži izrađuju etažni kanali sa generalnim
padom od 2 ‰.
- Proračun i dimenzionisanje zaštitnog kanala
Zahvaljujući položaju ležišta pri vrhu grebena Kmpa Satuli, površina slivnog područja
čije vode mogu ugroziti kop je relativno mala i iznosi P = 25 000 m2 = 0,025 km2.
Mogući priliv vode sa ove površine računa se kao:
Q = 1000 ⋅ c ⋅ P ⋅ is , gde su:
c = 0,8 – koeficijent oticanja,

is - srednji maksimalni intenzitet padavina (mm/min) za T = 30 min
i s 0,02 = i0,02 ⋅ T m−1 = 12,43 ⋅ 30 −0.7275 = 1,047 mm/min
Q = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,025 ⋅ 1,047 = 20,94 m3/min.
Mogući priliv vode je:
Qm = 0,349 m3/s
Kanal će biti trouglastog poprečnog preseka i odvodiće vodu sa slivne površine do

glavnog vodosabirnika i taložnika na K+330. Kanal će se izrađivati buldozerom (tiltdozer) u dva
prohoda kako bi se dobio potreban oblik kanala. Kanal se mora dimenzionisati tako da ne dođe
do taloženja čestica, da ima oblik najpovoljniji sa hidrauličkog aspekta, da bude u mogućnosti
da primi maksimalni priliv vode za vreme trajanja kiše od 30 minuta.
62
Slika 16: Poprečni presek odvodnog kanala
1) Površina poprečnog preseka kanala
b ⋅ h 2,15 ⋅ 0,5
F= = = 0,53 m2
2 2
2) Okvašenin obim kanala:
U = 2 ⋅ a = 2 ⋅ 1,19 = 2,38 m
3) Hidraulički radijus kanala:
F 0,53
R= = = 0,224 m
U 2,38
4) Koeficijent protoka:
87 ⋅ R 87 ⋅ 0,224
cb = = = 20,86 ,
ρ+ R 1,5 + 0,224
ρ – koeficijent hrapavosti neobloženog kanala, ρ = 1,5
5) Brzina strujanja vode:
w = cb ⋅ R ⋅ i = 20,86 ⋅ 0,224 ⋅ 0,06 = 2,41 m/s,

cb – koeficijent protoka po Bazinu,
R – hidraulički radijus kanala, m
i – nagib kanala (za deonicu sa najmanjim padom), %
6) Propusna moć kanala:
Qk = F ⋅ w = 0,53 ⋅ 2,41 = 1,27 m3/s,

F – površina poprečnog preseka kanala,
w – brzina strujanja vode
7) Koeficijent sigurnosti:
Qk 1,27
k sk = = = 12,13
Qm 0,349
63
- Proračun glavnog vodosabirnika
Glavni vodosabirnik ima funkciju da prikupi sve vode koje se u toku osmočasovnog
perioda gravitacijski slivaju iz visinskog dela kopa, vode koje se obodnim kanalom skupljaju sa
slivne površine van konture kopa i vode koje se ispumpavaju iz dubinskog dela kopa. Dodatna
funkcija koju treba predvideti za vodosabirnik je i taloženje krupnih čestica materijala koje voda
spira sa terena i nosi sa sobom kako bi se voda mogla preliti u korito Kriveljske reke bez
mehaničkih nečistoća.
Imajući u vidu kratak vek eksploatacije PK ’’Banjica’’, glavni vodosabirnik će se izrađivati
odmah sa konačnim dimenzijama koje omogućavaju prihvat osmočasovnog priliva svih voda u
najnepovoljnijem slučaju (rad na najnićoj etaži, maksimalna slivna površina i maksimalni priliv
vode). Međutim, zbog kratkog eksploatacionog perioda rudnika mora se voditi računa o
troškovima odvodnjavanja pa će se vodosabirnik dimenzionisati za vode sa verovatnoćom
pojavljivanja padavina od 20 godina, tj. za n = 0,05 i to za srednji mesečni intenzitet padavina
(is0,05).
i s = i0, 05 ⋅ T m −1
P0, 05 199,6
i0,05 = = = 10,89mm / min
T m
43200 0, 2725
i s 0, 05 = 10,89 ⋅ 43200 −0,7275
i s 0, 05 = 0,00464mm / min
Osmočasovni priliv voda iz dubinskog dela kopa za ukupnu slivnu površinu P = 105 780 m2 =
0,10578 km2 je:
Qv = 1000 ⋅ γ ⋅ P ⋅ i s 0, 05 ⋅ T
Qv = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,10578 ⋅ 0,00464 ⋅ 480
Qv = 188.47 m 3
Količina podzemnih voda za osmočasovni priliv iz dubinskog dela kopa će biti:
Q pv = q v ⋅ T = 0,045398 ⋅ 480 = 21,79 , m3
Potrebni kapacitet glavnog vodosabirnika je:
Qgv = Qv + Qpv = 188,47 + 21,79 = 210 m3.
Tehnički opis glavnog vodosabirnika
Vodosabirnik će imati izgled kao na slici. Imaće prilazni deo sa dnom pod nagibom od
15 % i glavni deo sa ravnim dnom. Kapacitet vodosabirnika će biti 210 m3. Dubina
vodosabirnika u delu sa ravnim dnom je H = 3 m, a poprečni presek je trapeznog oblika sa
uglom bočnih strana od 60°. U skladu sa tehničkim karakteristikama opreme, širina dna
vodosabirnika je 5,5 m.
64
Proračun dimenzija vodosabirnika za potrebni kpacitet:
- zapremina silaznog dela:

b⋅ H 2 H3
Vvk = + = 114,60 m3
2tgβ 3tgα ⋅ tgβ
- zapremina ravnog dela vodosabirnika:

Vvr = Vv − Vvk = 210 − 114,6 = 95,4 m3
- dužina dela vodosabirnika sa ravnim dnom:

Vvr 95,4
Lr = = = 5,56 m
b+c 5,5 + 8,24
H ⋅ 2,5
2 2
- ukupna dužina vodosabirnika:

H
Lvu = Lk + Lr + = 20 + 7,30 + 1,73 = 27,29 m
tgα
Na osnovu sračunatih elemenata glavni vodosabirnik će imati sledeće dimenzije:
- dubina H=3m
- širina dna b = 5,5 m
- širina gornjeg dela c = 8,96 m
- dužina silaznog dela Lk = 20 m
- nagib silaznog dela p = 15 %
- dužina ravnog dela Lr = 5,56 m
- ugao bočnih strana α = 60°
Slika 17: Izgled i dimenzije glavnog vodosabirnika sa taložnikom
65
- Proračun stalnog vodosabirnika na E – 300
Stalni vodosabirnik na E – 300 ima funkciju da prikupi sve vode koje se u toku
osmočasovnog perioda gravitacijski slivaju iz dubinskog dela kopa između eteža E – 330 i E –
300 i vode koje se ispumpavaju iz dubinskog dela kopa između etaža E – 300 i E – 270. Imajući
u vidu kratak vek eksploatacije, vodosabirnik će se izgrađivati odmah sa konačnim dimenzijama
koje omogućavaju prihvat osmočasovnog priliva svih voda.
i s = i0,05 ⋅ T m −1
P0, 05 199,6
i0,05 = = = 10,89mm / min
T m
43200 0, 2725
i s 0, 05 = 10,89 ⋅ 43200 −0,7275
i s 0, 05 = 0,00464mm / min
Osmočasovni priliv voda iz dubinskog dela kopaza ukupnu slivnu površinu P = 30 806 m2 =
0,0308 km2 je:
Qv = 1000 ⋅ γ ⋅ P ⋅ is 0, 05 ⋅ T
Qv = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,0308 ⋅ 0,00464 ⋅ 480 = 54,87 m 3
Količina podzemnih voda za osmočasovni priliv iz dubinskog dela kopa će biti:
Q pv = q v ⋅ T = 0,0146 ⋅ 480 = 7,008 , m3

Qgv = Qv + Qpv = 55 + 7 = 62 m3.
Tehnički opis vodosabirnika na E – 300
Vodosabirnik će se izrađivati pod nagibom od 20 %. Maksimalna dubina vodosabirnika

je 3 m, a poprečni presek je trapeznog oblika sa uglom bočnih strana od 60°. U skladu sa
tehničkim karakteristikama opreme, širina dna vodosabirnika je 5,5 m.
Proračun dimenzija vodosabirnika za potrebni kapacitet
- zapremina silaznog dela:

b⋅H 2 H3
Vvk = + = 150 m3
2tgβ 3tgα ⋅ tgβ
- ukupna dužina vodosabirnika:

H
Lvu = Lk + = 15 + 1,73 = 16,73 m
tgα
Na osnovu sračunatih elemenata glavni vodosabirnik će imati sledeće dimenzije:
- dubina H=3m
- širina dna b = 5,5 m
- širina gornjeg dela c = 8,96 m
- dužina silaznog dela Lk = 15 m
- nagib silaznog dela p = 20 %
- ugao bočnih strana α = 60°
66
Slika 18: Izgled i dimenzije vodosabirnika na E – 290
Proračun stalnog vodosabirnika na E – 270
Stalni vodosabirnik na E – 270 ima funkciju da prikupi sve vode koje se u toku
osmočasovnog perioda gravitacijski slivaju iz dubinskog dela kopa između eteža E – 300 i E –
270. Imajući u vidu kratak vek eksploatacije, vodosabirnik će se izgrađivati odmah sa konačnim
dimenzijama koje omogućavaju prihvat osmočasovnog priliva svih voda.
i s = i0,05 ⋅ T m −1
P0, 05 199,6
i0,05 = = = 10,89mm / min
T m
43200 0, 2725
i s 0, 05 = 10,89 ⋅ 43200 −0,7275
i s 0, 05 = 0,00464mm / min
Osmočasovni priliv voda iz dubinskog dela kopaza ukupnu slivnu površinu P = 14591 m2 =
0,0146 km2 je:
Qv = 1000 ⋅ γ ⋅ P ⋅ is 0,05 ⋅ T
Qv = 1000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,0146 ⋅ 0,00464 ⋅ 480 = 26m 3
Qgv = Qv + Qpv = 26 + 13 = 39 m3.

67
Izbor pumpnog agregata
Pumpe za ispumpavanje vode iz vodosabirnika u dubinskom delu kopa se tako biraju da

osmočasovni priliv vode ispumpaju za 24 h. S’ obzirom na to da se u dubinskom delu kopa
izrađuju dva vodosabirnika na etažama E – 300 i E – 270 potrebne su dve pumpe čija je visina
pumpanja najmanja 40 m.
1) Izbor pumpnog agregata za vodosabirnik na E – 300

- Visina pumpanja hp = 40 m
- Potrebni kapacitet
Q gv 62
Qp = = = 2,58 m3/h
24 24
Na osnovu potrebnog kapaciteta i visine pumpanja usvaja se pumpa FLYGHT CP 450-HT.
1) Izbor pumpnog agregata za vodosabirnik na E – 270

- Visina pumpanja hp = 30 m
- Potrebni kapacitet
Q gv 39
Qp = = = 1,63 m3/h
24 24
Na osnovu potrebnog kapaciteta i visine pumpanja usvaja se pumpa FLYGHT CP 450-HT.
2.7.4 Uređenje zemljišta za lokaciju objekata za odvodnjavanje
Radovi koji prethode izradi objekata za odvodnjavanje odnose se na prethodno

uređivanje zemljišta na kome će sami objekti biti locirani. Ovi radovi se pre svega odnose na
uklanjanje visokog rastinja, ukoliko ono postoji, kao i rastresitog sloja humusa po obodu
površinskog kopa gde će biti locirani obodni kanali i vodosabirnici. Na mestu gde će biti locirana
pumpna stanica treba izvršiti i poravnavanje terena.
68
2.8. Snabdevanje pogonskom energijom
2.8.1. Obrazloženi podaci o usvojenoj energiji

Imajući u vidu usvojenu mehanizaciju koja radi na bušenju, utovaru, transportu i
odlaganju, kao osnovna pogonska energija usvojeno je dizel gorivo. Za potrebe snabdevanja
mehanizacije, biće izrađena benzinska pumpa i magacin benzina koji će moći da primi
sedmičnu zalihu dizel goriva. Lokacija pumpe i magacina data je na situacionom planu rudnika
.
Za potrebe drobilišnog i pumpnog postrojenja usvaja se električna energija kao pogonska.
2.8.2. Podaci o snabdevanju električnom energijom – prikaz postojeće

elektroenergetske mreže
U blizini eksploatacionog polja rudnika prolazi dalekovod sa naponom od 10.000V, tako
da će on biti izvor snabdevanja rudnika električnom energijom. Pored dalekovoda će biti
izgrađena trafo stanica u kojoj će se napon snižavati na 600 V koliko je potrebno za rad
visokonaponskih potrošača. Od trafo stanice će se električna energija dovesti podzemnim
visokonaponskim vodom. Na platou k+340 će se izgraditi trafo stanica za snižavanje napona na
220 V za snabdevanje niskonaponskih potrošača.
2.8.3. Proračun potrebne snage izvora za napajanje

Potrebna snaga izvora za napajanje dobija se na osnovu bilansa potrebnih količina
električne energije sa specifikacijom potrošača. Specifikacija potrošača data je u sledećoj
tabeli:
Tabela 15: specifikacija niskonaponskih potrošača

Instalirana Dnevna
Napon
Potrošači snaga nrh (h) N (kom) potrošnja
(V)
(kW) (kW)
Drobilišno
Kontrola 5 220 24 1 120
postrojenje
Osvetljenje 0,1 220 10 400 400
Pomoćni
Kontrola 10 220 24 1 240
objekti
Ostalo 100 220 8 1 800
Pumpna Kontrola 10 220 24 1 240
stanica Osvetljenje 0,5 220 10 20 100
Radilišta Osvetljenje 0,5 220 10 30 150
Odlagalište Osvetljenje 0,5 220 10 30 150
Tabela 16: specifikacija visokonaponskih potrošača

Instaliran Dnevna
Napon
Potrošači a snaga nrh (h) N (kom) potrošn
(V)
(kW) ja (kW)
Drobilišno
postrojenj Pogonski motori 200 600 10 1 2000
e
Pumpna
Pogonski motori 40,5 600 10 5 2300
stanica
69
2.8.4. Specifikacija i karakteristike pojedinih transformatorskih stanica
visokonaponskih potrošača
Visokonaponski potrošači na površinskom kopu „Banjica” su pre svega drobilišno

postrojenje, trakasti transporter i pumpna stanica. Za njihov rad potreban je napon od 600V.
Obzirom da je dalekovod koji prolazi preko eksploatacionog polja pod naponom od 10000V i
imajući u vidu potrebu njegovog izmeštanja, pored nove trase dalekovoda biće izrađena
trafostanica koja će napon od 10000V oboriti na 600V. Lokacija ove trafostanice data je na
situacionom planu rudnika.
2.8.5. Podaci o lokaciji i karakteristikama rudničke visokonaponske mreže

Distribucija električne energije od trafostanice do visokonaponskih potrošača vršiće se
visokonaponskim kablovima. Postavljanje ove visokonaponske mreže obaviće se po obodu
eksploatacionog polja, a zbog jednostavnosti postavljanja izvešće se kao podzemna
visokonaponska mreža.
2.8.6. Podaci o lokaciji i karakteristikama pojedinih transformatorskih stanica i o

sistemu niskonaponske mreže
Za potrebe niskonaponskih potrošača električne energije biće izrađena trafostanica koja
će napon od 600V oboriti na 220V. Lokacija ove trafostanice data je na situacionom planu
rudnika. Od ove trafostanice će se, posebnom niskonaponskom mrežom, električna energija
distribuirati do potrošača. Ova mreža može biti postavljena iznad zemlje, za razliku od
visokonaponske.
2.9. Snabdevanje industrijskom i pitkom vodom

Uzimajući u obzir udaljenost okolnih naselja, za snabdevanje površinskog kopa
industrijskom vodom i vodom za piće, biće izgrađen određeni broj bunara kojim će se zadovoljiti
potrebne količine industrijske i pijaće vode.
2.10. Zaštita atmosfere

Kao osnovna mera zaštite atmosfere sprovodi se otprašivanje, tj. sprečavanje
emitovanja prašine u atmosferu kod procesa bušenja minskih bušotina, transporta materijala,
odlaganja i prerade materijala u drobilani. Obaranje prašine prilikom bušenja vrši se
postavljanjem kupole iznad bušotine, dok se kod transporta i manjim delom kod odlaganja vrši
kvašenje puteva i ravni odlagališta. U drobilišnom postrojenju se u svrhu zaštite atmosfere
postavljaju usisnici sa filterima kojima se vrši otprašivanje.
2.11 Rekultivacija
Pod rekultivacijom se podrazumeva kompleks tehničkih mera predviđenih za gajenje
određenih poljoprivrednih kultura na ranije angažovanom zemljištu.
Tehničke mere rekultivacije se preduzimaju u cilju vraćanja angažovanog zemljišta u
prvobitno stanje. Biotehnička rekultivacija obuhvata kompleks agrotehničkih mera usmerenih na
uspostavljanje i poboljšanje strukture zemljišta, kao i pošumljavanje ili uzgajanje drugih
agrokultura. Tehničke mere preduzimaju same rudarske organizacije koje se bave
eksploatacijom mineralne sirovine, a odnose se na izdvajanje i skladiranje gornjeg sloja
70
(humusa), selektivno formiranje odlagališta, planiranje i pokrivanje površinskog dela slojem
humusa, melioracione i druge mere. Ako otkrivka koja se odlaže, sadrži raznorodne slojeve, za
najefikasniju primenu biološke rekultivacije je potrebno selektivno odlaganje ili raspoređivanje
nepovoljnih slojeva na dubine od 1,5 do 3m od površine odlagališta.
Ukupna debljina plodnog sloja za rekultivaciju iznosi od 0,9 do 2,2m i to: gornji sloj
minimalne debljine 0,9m – za gajenje žita ili višegodišnje trave i debljine 1,5-2,2m – za voćnjake
ili šumsko drveće.
Značajan zadatak rekultivacije je najpovoljnije raspoređivanje slojeva, tj. pravilno
određivanje redosleda i moćnosti slojeva sa različitim svojstvima i najbolji sastav poslednjeg
sloja.
Proces rekultivacije se sastoji iz tri dela:
1).Tehnička rekultivacija – podrazumeva selektivno otkopavanje i odlaganje, planiranje,
zapunjavanje i promenu nagiba terena:
1. Uređenje zemljišta – obuhvata melioraciju i obradu površine;
2. Revegetacija, odnosno pošumljavanje i zasađivanje.
U slučaju rudnika „Banjica” tehnička rekultivacija obuhvata skidanje humusnog pokrivača
i njegovo odlaganje na posebno odlagalište do ulaska u završnu fazu eksploatacije kada će se
tim masama prekinuti odlagalište u sloju debljine 0,5m, da bi se na taj način dobile površine
pogodne za formiranje pašnjaka.
Etažne ravni otkopa biće takođe zasute slojem humusa debljine 0,5-1m i pošumljene
listopadnim i zimzelenim vrstama drveća. Etažne kosine će biti zasute slojem humusa debljine
0,3-0,5m i zasađene šibljem i niskim rastinjem.
2.12 Signalizacija i automatizacija

Signalizacija predstavlja jednu od mera sigurnosti na površinskom kopu i ogleda se u
tome što olakšava i obezbeđuje normalan tok pojedinih procesa. To se pre svega odnosi na
regulisanje saobraćaja, da tako kažemo, na određenim delovima transportnih trasa. Takođe,
jedna od bitnih uloga signalizacije je olakšavanje rada kamiona na odlaganju materijala zbog
slabe preglednosti. Zbog toga na odlagalištu mora postojati signalista koji će navoditi kamion u
pravu poziciju za istovar, a istovremeno obezbedi maksimalnu sigurnost za vozača i kamion.
Zbog načina na koji funkcionišu pojedini procesi na površinskom kopu se ne mogu
automatizovati. Takve operacije su bušenje i miniranje, utovar, transport i odlaganje. Procesi
koji se mogu do neke granice automatizovati su odvodnjavanje i usitnjavanje.
Kod odvodnjavanja se automatizuje režim uključivanja i isključivanja pumpnih agregata
u zavisnosti od nivoa vode u vodosabirniku.
Proces drobljenja se automatizuje takođe u skladu sa količinom materijala u prihvatnom
bunkeru.
71
3.Dinamika otkopavanja rude i jalovine
Dinamika otkopavanja rude i odlaganja jalovine data je tabelarno sa pregledom

otkopavanja etaža po godinama i količinama rude na svakoj etaži i pregledom odlaganja po
godinama i po odlagalištima sa količinama jalovine u rastrešenom stanju.
Tabela 17: Dinamika otkopavanja rude

Godina Etaža R (m3) γ (t/m3) R (t)
420 0 3,4 0
410 39 698 3,4 134 973
2010
400 82 951 3,4 282 033

390 99 372 3,4 337 865
222 021 3,4 754 871
380 119 055 3,4 404 788
2011
370 135 959 3,4 462 260

255 014 3,4 867 048
360 149 137 3,4 507 066
2012
350 163 653 3,4 556 420

312 790 3,4 1 063 486
340 162 282 3,4 551 759
2013
330 149 505 3,4 508 317

311 787 3,4 1 060 076
320 141 425 3,4 480 844
2014
310 114 525 3,4 389 386

255 950 3,4 870 230
300 61 647 3,4 209 603
290 48 630 3,4 165 341
2015
280 38 703 3,4 131 591

270 24 116 3,4 81 994
173 097 3,4 588 530
72
Tabela 18. Dinamika odlaganja jalovine
Zapremina Ukupna količina

Količina jalovine na
Odlagalište odlagališta jalovine za godinu Godina
Etaža odlagalištu (m3)
(m3) (m3)
420 52 445
410 109 584 576 626 2011
400 169 527
„A k 375“ 1 750 000 390 245 070
380 339 746
797 960 2012
370 458 214
360 454 665
866 835 2013
350 412 170
„A k360“ 666 000
340 379 850
696 026 2014
330 316 176
„B k360“ 1 164 000 320 216 527
360 969 2015
310 144 442
300 98 527
290 61 762
„B k340“ 859 000 192 100 2016
280 26 717
270 5 094
4.Specifikacija radne snage

Tabela 19. Specifikacija radne snage po fazama tehnološkog procesa
Operacija VSS VŠS SSS VKV KV NKV UKUPNO

Bušenje - - 2 - 2 2 6
Miniranje 1 - 2 1 - 2 6
Utovar - - 4 - 2 2 8
Transport - - 22 - - - 22
Odlaganje - - - 2 - 4 6
Drobljenje - 1 2 - - 2 5
Pomoćne
- -
Operacije 2 2 2 2 8
Ostalo 1 1 - - 2 2 6
UKUPNO 2 2 34 5 8 16 67
Zbog godišnjih odmora,bolovanja i drugih neplanskih odsustava broj radnika se uvećava

za 10% pa je potreban broj radnika po spisku 74.
73
5. Određivanje normativa za sve faze tehnološkog procesa
5.1 Normativi bušenja

Bušilica je opremljena Diesel motorom snage 298 kW koji obezbeđuje svu potrebnu
energiju za rad kompresora i hidro pumpi. Specifična potrošnja goriva bušilice je q = 175 g/kWh.
- Broj radnih sati bušilice na dan:

n rh.dan = n sm ⋅ nrh ⋅η rh = 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 = 11,05 rh/dan
- Normativ dizel goriva:

P ⋅ nrh.dan ⋅ q 298 ⋅ 11,05 ⋅ 175
ng = = = 0,186 kg/t
Qrdan 3,097
- Normativi bušaćih kruna:
Prema podacima iz kataloga proizvođača, jedna kruna može da izbuši 5000 dužnih
metara bušotine. Prema tome, normativ kruna je:
∑I  1
 ⋅  5487140  1
 V  5000  ⋅
 b   429  500
n kr = = = 0,00001 kom/t
∑ R ⋅γ r 800200 ⋅ 3,4
- Bušaće šipke:
Iskustveno se zna da jedna šipka buši 15000 dužnih metara bušotine, pa je normativ
šipki:
n 0,00001
nš = k = = 0,000003 kom/t
3 3
5.2 Normativi miniranja

- Normativ eksploziva:
Vr ⋅ q r + V j ⋅ q j 1795418 ⋅ 0,3457 + 7463027 ⋅ 0,3779

ne = = = 0,479 kg/t
Vr ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
- Detonirajući štapin:
Za jedan blok koji se minira potrebno je 260 m detonirajućeg štapina. U jednom
bloku ima nbuš = 32 bušotine, a zapremina materijala koja se dobija po jednoj bušotini je Vb =
429 m3. Ukupna zapremina bloka koja se minira je Vbl = 13728 m3.
Normativi detonirajućeg štapina:
∑ I ⋅ 260 9258445
⋅ 260
Vbl
n ds = = 13728 = 0,024 m/t
∑ R ⋅γ r 1795418 ⋅ 3,4
74
- Detonatori NONEL U 450
Za jedan blok koji se minira potrebno je 12 NONEL U 450 detonatora pa je
normativ:
∑ I ⋅ 12 9258445
⋅ 12
Vbl 13728 8093
nU 450 = = = = 0,00113 kom/t
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4 7181672
normativ:
∑ I ⋅ 10 9258445
⋅ 10
Vbl 13728
nU 475 = = = 0,00094 kom/t
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
normativ:
∑ I ⋅ 10 91258445
⋅ 10
Vbl 13728
nU 500 = = = 0,00094
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
- Konektori NONEL UB 0
Za jedan blok koji se minira potreban je 1 NONEL UB 0 konektor pa je normativ:
∑ I ⋅ 1 91258445
⋅1
Vbl 13728
nUBO = = = 0,000094 kom/t
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
- Usporivači 75 ms
Za jedan blok koji se minira potrebno je 10 usporivača od 75 ms pa je normativ:
∑ I ⋅ 10 91258445
⋅ 10
Vbl 13728
nU 75 = = = 0,00094 kom/t
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
- Usporivači 25 ms
Za jedan blok koji se minira potrebno je 1 usporivača od 25 ms pa je normativ:
∑ I ⋅10 91258445
⋅1
V
nU 25 = bl = 13728 = 0,000094 kom/t
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
- Pentolitski pojačnik
U jednom bloku ima nbuš = 32 bušotine i u svaku se stavlja po jedan pentolitski
pojačnik od 360 g pa je normativ:
∑ I ⋅ 32 91258445
⋅ 32
Vbl 13728
n PP 360 = = = 0,0296 kom/t
∑ R ⋅ γ r 1795418 ⋅ 3,4
75
5.3 Normativi utovara
Bager Hitachi ZX450LC-3
- Dizel gorivo:
Pogonski blok bagera čini Diesel motor snage 260 kW. Specifična potrošnja goriva je
q = 200 g/kWh.
Broj radnih sati bagera dnevno:

n rh.dan = n sm ⋅ nrh ⋅η rh = 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 = 11,05 rh/dan
Normativ goriva:
P ⋅ n rh.dan ⋅ q g 260 ⋅ 11,05 ⋅ 0,200
ng = = = 0,186 kg/T
Qrdan 3097
- Ulje i mazivo:
Potrošnja ulja i maziva iznosi 6% od potrošnje goriva:

num = 0,06 ⋅ n g = 0,06 ⋅ 0,186 = 0,011 kg/t
- Hidro ulje:
Zapremina hidrauličkog sistema je 640 l. Promena ulja se vrši na svakih godinu

dana pa je:
Vhs 560
n hu = = = 0,00065 l/t
Qrgod 867374
- Zubi bagerske kašike:
Kašika ima 5 zuba koji traju dva meseca dvosmenskog rada. Za godinu dana se promeni
6 kompleta, tj. 30 zuba pa je:
30 30
nz = = = 0,00003 kom/t
Qrgod 867374
Utovarač KOMATSU WA 420-3
-Dizel gorivo
Pogonski blok utovarača čini dizel motor snage 140 kW. Specifična potrošnja goriva je
q=200g/kW.
Broj radnih sati bagera dnevno:
n rh.dan = n sm ⋅ n rh ⋅η rh = 2 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 = 11,05 rh/dan
Normativ goriva:
P ⋅ n rh.dan ⋅ q g 140 ⋅ 11,05 ⋅ 0,200
ng = = = 0,09 kg/T
Qrdan 3097
76
- Ulje i mazivo:
Potrošnja ulja i maziva iznosi 6% od potrošnje goriva:

num = 0,06 ⋅ n g = 0,06 ⋅ 0,09 = 0.0054 kg/t
- Hidro ulje:
Zapremina hidrauličkog sistema je 270 l. Promena ulja se vrši jednom godišnje pa je:
V 270
n hu = hs = = 0,0003 l/t
Qrgod 867374
- Zubi bagerske kašike:
Kašika ima 8 zuba koji traju dva meseca dvosmenskog rada. Za godinu dana se promeni
6 kompleta, tj. 48 zuba pa je:
48 48
nz = = = 0,00006 kom/t
Qrgod 867374
-Gume:
Jedna garnitura guma 26.5-25 (4gume) traje 2000÷3000 moto sati . Usvaja se vreme trajanja
guma 2500
tg = 2500 sati vožnje. Za godinu dana kamion promeni nkg kompleta guma:
n ⋅η ⋅ n ⋅ n 6,5 ⋅ 0,80 ⋅ 2 ⋅ 300
n kg = rh rh sm rd = = 1,248
tg 2500
Normativ guma:
4 ⋅ n kg 4 ⋅ 1,248
n guma = = = 0,000008 kom/t
Qrgod 867374
5.4 Normativi transporta

- Dizel gorivo:
Snaga Diesel motora kamiona je 246 kW, a specifična potrošnja goriva je qg = 195
g/kWh.
Normativ goriva:
P ⋅ nrh ⋅ n sm ⋅η rh ⋅ nrd ⋅ q g 246 ⋅ 6,5 ⋅ 2 ⋅ 0,85 ⋅ 280 ⋅ 195
ng = = = 0,24 kg/t
Qrgod 867374
- Ulje i mazivo:
Potrošnja ulja i maziva je 3% od potrošnje goriva pa je:

num = 0,03 ⋅ n g = 0,03 ⋅ 0,24 = 0,0072 kg/t
77
-Gume:
Jedna garnitura guma18.00-33-28PR (2+4) traje 2 000÷3 000 moto sati . Usvaja se
vreme trajanja guma 2 500sati Za godinu dana kamion promeni nkg kompleta guma:
n ⋅η ⋅ n ⋅ n 6,5 ⋅ 0,85 ⋅ 2 ⋅ 280
n kg = rh rh sm rd = = 1,248
tg 2500
Normativ guma:
6 ⋅ nkg 6 ⋅ 1,248
n guma = = = 0,0000122 kom/t
Qrgod 867374
5.5 Normativi odlaganja
- Dizel gorivo:
Snaga motora buldozera je 113 kW, a specifična potrošnja goriva je 185 g/kwh. Buldozer
radi 4h dnevno na odlagalištu i 7 h dnevno na ostalim poslovima, pa je ukupno vreme rada
buldozera11h na dan.
Normativ goriva:
P ⋅ q ⋅ n rh ⋅η rh ⋅ nrd 113 ⋅ 0,185 ⋅ 11 ⋅ 0,85 ⋅ 280
ng = = = 0,09 kg/god
Qrgod 867374
- Ulje i mazivo:
Potrošnja ulja i maziva je 5% od ukupne potrošnje goriva:

num = 0,05 · ng = 0,0045 kg/t
5.6 Normativi pomoćnih operacija
Miniranje
Pogon kamiona i uređaja na njemu se ostvaruje Diesel motorom snage 124 kw i specifične
potrošnje goriva 170 g/kwh.
Kamion radi jednom nedeljno u trajanju od 6 sati.
Normativ goriva:
P ⋅ q ⋅ n rh ⋅ η rh ⋅ n rsed 124 ⋅ 0,170 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 ⋅ 4

ng = = = 0,008 kg/t
Qrgod 72281
Potrošnja ulja i maziva je 5% od ukupne potrošnje goriva:
num = 0,05 · ng = 0,0004 kg/t
Jedna garnitura guma (2+4) traje 5000 moto sati pa je:
6 ⋅ n rh ⋅η rh ⋅ nrsed 6 ⋅ 6,5 ⋅ 0,85 ⋅ 4

ng = = = 0,0000006 kom/t
t g ⋅ Qrgod 5000 ⋅ 72281
78
Sekundarno miniranje
Specifična potrošnja eksploziva za sekundarno miniranje iznosi 700 g/m3. Usvaja se da

ukupna količina negabaritnih komada ne prelazi 0,5% od ukupne količine iskopina pa je:
0,005 ⋅ ∑ I ⋅ q 0,005 ⋅ 9258445 ⋅ 0,700

ne = = = 0,0045 kg/t
∑ R ⋅γ r 1795418 ⋅ 4
Čišćenje puteva, kanala i etaža
Snaga motora grejdera je 125kw, a specifična potrošnja goriva je 170 g/t. Grejder radi
3h efektivno u toku dana:
P ⋅ q ⋅ n rh ⋅ η rh ⋅ n rd 125 ⋅ 0,170 ⋅ 3 ⋅ 0,85 ⋅ 300

ng = = = 0,025 kg/t
Qrgod 867374
Potrošnja ulja i maziva je 5% od potrošnje goriva pa je:
num = 0,05 · ng = 0,00125 kg/t
Usvaja se potrošnja guma nguma = 0,000006 kom/t.
6.Mere tehničke zaštite
6.1 Uvod
Opasnosti i štetnosti koje predstavljaju rizik rada radnika pri izvršavanju radnih zadataka
treba svesti na najmanju moguću meru u svim fazama procesa proizvodnje i težiti ka
humanizaciji rada odnosno poboljšanju uslova rada, sprečavanju povreda na radu, smanjenju
zaprašenosti, buke i vibracije i dr, a što je princip i cilj zaštite na radu.
6.2 Tehnička zaštita

U cilju potpune sigurnosti svake faze rada u tehnološkom procesu proizvodnje rude i
jalovine i eliminisanju štetnih uticaja radne sredine i opasnosti od povreda pri kretanju i
rukovanju mehanizacijom na površinskom kopu „Kraku Kalafir“, moraju se primenjivati važeći
zakoni, pravilnici i standardi, a posebno:
- Zakon o rudarstvu;
- Zakon o zaštiti na radu;
- Zakon o zaštiti od požara;
- Zakon o zaštiti životne sredine;
- Zakon o osnovama bezbednosti i saobraćaja na putevima;
- Pravilnik o tehničkim normativima za površinsku ekspoataciju ležišta mineralnih sirovina;
79
- Pravilnik o tehničkim normativima pri rukovanju eksplozivnim srestvima i miniranju u
rudarstvu.
Pored ovih opisa, koji regulišu postupak rada, nužno je i poštovanje drugih mera zažtite
nadalje navedenih:
- da se ekspoatacija rude i jalovine odvija po dotičnom Projektu;
- da tehnički rukovodilac uz saglasnost službe zaštite na radu izda pismena uputstva o
načinu rada i merama zaštite na radu za mehanizaciju koja se koristi, kao i odgovarajuće
uputsvo za police mina sa posebnim osvrtom na način rada s obzirom na neposrednu
blizinu železničke pruge i da se ista uruče rukovaocima i paliocima mina uz potpis;
- da mehanizacijom rukuju za to stručno osposobljena lica, dok vozači teških vozila moraju
da imaju važeću vozačku dozvolu;
- da svaka mašina u procesu proizvodnje mora imati knjigu primopredaje odnosno dnevnik
rada u koji se upisuje stanje mašine pre početka rada, zapažanja u toku rada i sanje
mašine na kraju smene;
- besposlenim licima dozvoljen je pristup na Kopu samo uz odobrenje, a na prilaznim
mestima na granici zone opasnosti postaviti table upozorenja o zabrane pristupa Kopu;
- za ostvarivanje povoljnih uslova rada i efikasnije zaštite na radu u svim fazama rada
tehnološkog procesa proizvodnje, lični doprinos svakog radnika je od velike važnosti.
Stoga je radnik u obavezi:

- da svoje radne zadatke obavlja sa punom pažnjom radi obezbedjenja svog života i
zdravlja, kao i zaštite ostalih radnika i sredstava rada;
- da se pridržava propisanih mera zaštite na radu i da se stara o sprovodjenu i
unapredjivanju zaštite na radu;
- da se služi sredstvima zaštite, da ih namenski koristi, da pažljivo rukuje sa njima i da ih
odžava u ispravnom stanju;
- da prijavi zapažene nedostatke, kvarove i druge pojave u toku rada, a koje bi mogle da
ugroze bezbednost radnika na radu;
- da upotpunjava i usavršava znanje iz oblasti zaštite na radu;
- da prijavi nesreću na poslu, da pruži pomoć povredjenom radniku i da učestvuje u
spašavanju kod nesreća na poslu;
- da rukovaoci mehanizacije vode knjigu primopredaje-dnevnika rada u koju unose stanje
mašine na početku smene, u toku rada i na kravu smene, a potvrdjuju svojim potpisom,
dok radnici sa održavanja u dnevnik rada upisuju vrstu opravke i vreme otklanjanja kvara,
a što overavaju svojim potpisom.
6.3 Lična zaštita
U cilju otklanjanja štetnog uticaja radne sredine, sprečavanja profesionalnih oboljenja i

povreda radnika na radu, kao posledica zaprašenosti, klimatskih prilika, buke, vibracije i dr.,
u cilju zaštite tela odnosno organa za disanje, sluha, očiju, ruke, itd., a u skladu sa
zakonskim obavezama, radnicima se daju lična zaštitna sredstva u zavisnosti od uslova
rada, stepena opasnosti i štetnosti na radnom mestu.
Vrsta, rok trajanja način korišćenja ličnih zaštitnih sredstva od strane radnika regulišu se
internim Pravilnikom o ličnim zaštitnim sredstvima.
6.4 Protiv-požarna zaštita
Zaštitu od požara regulisati internim Pravilnikom preduzeća za protiv-požarnu zaštitu uz

učešće zaposlenih i obezbedjenje potrebnih sredstava i uredjaja za sprečavanje i gašenje
početnih požara. Za svu mehanizaciju u neposrednoj proizvodnji, koja radi na dizel gorivo i
benzin kao i za elektro mašine, predvideti dovoljan broj protiv-požarnih aparata.
80
Svi radnici, a posebno rukovaoci mehanizacije, moraju biti obučeni iz zaštite od požara, a
naročito o pravilnom korišćenju protiv-požarnih aparata koji su postavljeni na mašinama.
Svakodnevno kontrolisanje brojnog stanja i ispravnosti protv-požarnih aparata vrše sami
rukovaoci mehanizacije, a svaki kvar ili nedostatak prijavljuju odgovarnim licima zaštite od
požara ili neposrednim rukovodiocima.
6.5 Mere zaštite pri bušenju
Za dobro i sighurno rukovanje udarno-rotacionom bušilicom potrebno je stručno i brižljivo

rukovanje od strane rukovaoca bušilice. Bušač obavlja ustaljene operacije pri radu sa bušilicom
i to: pregled ili provera pri stupanja na bušilicu, pregled nakon stupanja na bušilicu, obavlja
startovanje i zaustavljanje bušilice, vrši pokretanje bušilice po etaži i dovodi bušilicu na nivo.
Bušač je odgovoran za bušenje primarnih bušotina prema projektovanoj geometriji, redovno
održavanje i svakodnevno podmazivanje.
Bušač je u obavezi da obavi sledeće:
- po dolasku do bušilice pregleda stanje etaže na kojoj se nalazi bušilica, kao i stanje nižih
i viših etaža;
- traži da se plato za bušenje na etaži poravna;
- vizuelno vrši pregled donjeg stroja bušilice, posebno sistema za putovanje i sistema za
otprašivanje;
- po stupanju na bušilicu kontroliše nivo ulja u reduktorima i hidrauličnom sistemu,
ispravnost sistema za putovanje, ispravnost rashladnog sistema, ispravnost sistema za
podmazivanje, stanje katarke sa bušaćim priborom idr.;
- pri bušenju prvog reda minskih bušotina prema ivici etaže, bušilicu postavlja tako da
njena duža osa bude približno normalna na ivicu etaže, a hidraulična stopa da se nalaze
najmanje na 5 m od ivice etaže;
- dovodi bušilicu u horizontalni položaj pri minimalnoj visini;
- režim bušenja u različitim stenskim sredinama podešava da se uvek ide sa dozvoljenim
odnosnom rotacije i osovinskog pritiska, kako bi se dobio najbolji stepen prodornosti
bušaćeg pribora;
- pre početka, a i po završetku bušenja minske bušotine proverava ispravnost „konusa“
bušaće krune i iste čisti od nalepljenog materijala;
- po završetku bušenja minske bušotine, a pre vadjenju bušaćih šipki iz bušotine, pustiti da
se bušaće šipke okreću, vazduh ne isklučivati, jer se time izbegava mogućnost
zaglavljivanja istih u bušotini;
- podignuti zavese za prašinu i spustiti bušilicu na gusenice;
- radi povećanja stabilnosti prilikom kretanja na usponu, treba uvek ići zadnjim delom
bušilice napred;
- da bi se povećala stabilnost prilikom kretanja na nizbrdici, treba uvek ići prednjim delom
bušilice napred;
- na više mesta na bušilici mora biti obeležen radni broj, a i postavljene table o zabrani
zadržavanja u radnom krugu bušilice;
- bušač je obavezan da vodi evidentni karton bušilice;
- za vreme miniranja bušilicu treba skloniti na sigurno mesto i okrenuti je zadnjhim delom
prema minskoj seriji.
6.6 Mere zaštite pri miniranju
U sklopu potpunog sagledavanja stanja terena u kome se vrši eksploatacija, a u cilju

preventivnih mera zaštite, mora se imati dokumentacija o dotičnom terenu i to:
- petrografski sastav;
- tektonika;
- geološki profili;
- uticaj inženjersko-geoloških karaktreristika terena na uvedene parametre miniranja.
81
Operacijom miniranja, iako je glavni cilj usitnjavanje stenske mase do odredjene
granulacije, moraju se ostvariti još i manja seizmička dejstva, manji vazdušni udar, što manje
razletanje komada, manju zaprašenost i manje otrovno i zagušljivo dejstvo gasovitih
produkata eksplozije.
Rukovanje eksplozivnim sredstvima i miniranje mogu vršiti stručno osposobljena lica.
Početak i završetak minirskih radova moraju se pravovremeno objaviti predvidjenim
postupkom i signalnim sredstvima.
Table sa vremenskim rasporedom miniranja i signalima za obaveštavanje o miniranju
treba postaviti na glavnim prilaznim putevima Površenskog kopa.
U minskom polju mogu se zadržati lica koja su angažovana na miniranje. Sva ostala lica
moraju se udaljiti iz minskog polja. Takodje, treba vidno obeležiti minsko polje,
prekontrolisati udaljenost mehanizacije od minske serije i preduzetni druge mere za sigurno
miniranje.
Odgovorno lice za svaku minsku seriju pravi skicu i na licu mesta utvrdjuje:
- broj, raspored i dubina minskih bušotina;
- vrstu eksplozivnih sredestava, pribor i alat za miniranje;
- vrstu sredstva za iniciranje i paljenje mina;
- potrebnu količinu eksploziva za svaku minsku bušotinu;
- način začepljivanja minskih bušotina;
- način iniciranja i redosled paljenja.
Pri radu se pojčnicima detonacije (busterima) treba uraditi sledeće:
- očistiti ušće bušotine, a posebno ukloniti ili obrušti u bušotinu labave i viseće komade
stenske mase;
- iseći detonirajući štapin potrebne dužine;
- kalem sa detonirajućim štapinom udaljiti od minske bušotine;
- vezati pojačnike detonirajućim štapinom i iste pažljivo spuštati u minske bušotine, ali tako
dakada su bušotine suve oni vise na o,5 m, a kada su mokre na 1 m od dna same
bušotine;
- kod samog punjenja bušotine, vozilo sa eksplozivnom smešom, zbog sigurnosti, treba
bidi što više udaljeno od bušotine, crevo za punjenje se sme biti povijeno ili ukršteno i da
se kod istakanja spusti što više u bušotinu kako bi se smanjila visina padanja eksplozivne
smeše.
Pri pojavi bilo kakvih smetnji na minskoj sreiji (eksplozivnoj smeši, vozilu i dr.) rad treba
prekinuti dok se nastala anomalija ne otkloni.
Za zaštitu radnika pri samom aktiviranju minske serije, od razletajućih komada stena i
vazdušnog udara, moraju postojati sigurni prirodni ili veštački zakloni.
Posle završenog aktiviranja minske serije, radnici koji su izvršili paljenje moraju ostati u
zaklonima sve dok se nastali gasovi i prašina ne razrede. Ostalim radnicima na radilištu
dozvoljen je pristup tek pošto lica koja su izvršila paljenje izvrše pregled radilišta i konstatuju
bezbedan nastavak radova.
Akoneko minsko punjenje nije aktivirano ili se u to posumnja, onda se u zaklonu mora
sačekati još najmanje 20 min.
Neeksplodirano minsko punjenje palilac mina vidno obeležava i preduzima mere za njegovo
uništavanje.
O neaktiviranom minskom punjenju mora se voditi evidencija u „knjizi zatajenih mina“ i to sa
opisom položaja minske bušotine i načinom njenog onesposobljavanja ili uklanjanja.
Sve dok se neeksplodirana minska bušotina ne uništi, ne smeju se u blizini izvoditi bilo kakvi
radovi koji se ne odnose na uništavanje iste.
Neeksplodirane-zatajene mine smeju se uništiti prema uputstvu o upotrebi i uništavanju
eksplozivnih sredstava.
O vakom masovnom miniranju mora se voditi dnevnik miniranja sa skicom minskog polja,
geodetskim planovima i geološkim profilima, brojem minskih bušotina, njihovom ukupnom
dužinom, vrstom i količinom eksploziva po bušotinama, i sva utrošena eksplozivna sredstva,
odnosno tačna evidencija upotrebljenog eksplozivnog materijala.
82
6.7 Mere zaštite pri utovaru
Bagerista je odgovoran za kvalitet rudarskih radova pri utovaru, odnosno za niveletu etažne
radni, siguran rad bagera i njegovo redovno smensko održavanje.
Bagerista je u obavezi da:
- prati stanje radne etaže, kao i stanje nižih i viših etaža zbog sigurnosti bagera;
- na početku smene, vizuelno pregleda stanje kašike, proverava ispravnost sistema za
putovanje i okretanje, ispravnost kočnica, ispravnost sistema za podmazivanje i dr., i
nakon veeravanja u ispravnost bagera za rad počinje sa radom;
- zvučnim signalom objavljuje početak rada bagera, dopušta parkiranje kamiona za utovar
kao i polazak punih kamiona;
- istresanje materijala iz kašike u kamion vrši sa najmanje moguće visine, ali tako da
otvoreno dno kašike ne udara u korpu vozila;
- kašikom bagera, bilo ona puna ili prazna, ne prelazi iznad kabinme vozila;
- ne vrši bočno potiskivanje kašikom kod sklanjanja megabaritnih komada stenske mase,
ili iste razbija kašikom, kao i da ne vrši stresanje nalepljenog materijala na kašiku
trzanjem ili udaranjem dna kašike o kašiku;
- bagerom radi po pšoravnatoj etaži, a bilo koja kretanja-putovanje sme vršiti po
poravnatom terenu;
- kod putovanja, kašiku podigne najmanje 1,5 m iznad zemlje, dok kod uspona kašiku
okrene nazad. A kod pada kašiku okrene napred;
- spusti kašiku bagera na zemlju prilikom bilo kakavog prekida rada ili za vreme opravke,
čišćenja, podmazivanja;
- bagerom ne izvodi radove za koje nije predvidjen;
- ne vrši kpanje bagerom na etažama čija je visina veća od maksimalne visine kopanja,
kao i da ne radi bagerom u zonama sklonim klizanju i obršavanju.
Unutrašnjost bagera, kao i radna zona bagera moraju biti dovoljno osvetljeni.
Za vreme miniranja bager se mora skloniti na sigurno mesto i okrenuti zadnji deo prema
minskoj seriji.
Na bageru mora biti vidno obeležen radni borj i postavljene table o zabrani zadržavanja u
radnom krugu bagera.
6.8 Mere zaštite pri transportu
Radnički putevi, bilo da su stalni ili privremeni, koji služe za transportukorisne mineralne
sirovine i jalovine od mesta otkopavanja do istovarnih mesta, moraju imati čvrstu podlogu i
moraju se stalno održavati kako bi odgovarali svojoj nameni i zatevima bezbednosti saobraćaja.
Rudnički putevi na spoljnoj ivici moraju imati zaštitne pojaseve-bedeme od čvrstog materijala
visine min. 1 m radi sprečavanja pada kamiona niz kosinu.
Kolovozna traka rudničkih puteva treba da bude uvek ravna i čista. U sušnim periodima kada
na putevima ima prašine, treba ih prskati vodom, dok u zimskom peridou puteve treba čistiti od
snega i leda, a posipati ih solju ili peskom u cilju sprečavanja zaledjivanja.
Stalni rudnički putevi, u cilju odvodnjavanja, moraju imati nagib u poprečnom preseku i
vodovodni kanal duž unutrašnje ivice po čitavoj dužini.
Noću, po magli i danima sa intenzivnim padavinama i vejavicom zabranjeno je uključivanje u
rad vozila sa neispravnim srvetlima, već u takvim uslovima treba držati upaljena svetla kako pri
vožnji tako i pri stajanju.
83
PRILOZI:
Prilog 1 -Poprečni geološki profili ležišta
Prilog 2 -Uzdužni geološki profili ležišta
Prilog 3 -Tehničke karakteristike utovarača KOMATSU WA 420-3
Prilog 4 -Tehničke karakteristike bagera HITACHI ZX450LC-3
Prilog 5 -Tehničke karakteristike kamiona KOMATSU HM 300-2
Prilog 6 -Tehničke karakteristike buldozera KOMATSU D 41 E-6
Prilog 7 -Etažne karte
Prilog 8 -Poprečni profili odlagališta
Prilog 9 -Trasa pristupnog puta sa E – 340 do E - 420
Prilog 10 -Situacioni plan PK ’’Banjica’’
84

Prvršinski Kop Banjica

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prvršinski Kop Banjica

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

Podaci o ležištu mineralnih sirovina pratećim stenama

1.1. Geografski položaj

X= 4 888 100 Y= 7 588 050

1.2. Komunikacije, veze i snabdevanje

Na samom budućem eksploatacionim polju i u njegovoj neposrednoj blizini nalazi se

1.3. Geološki podaci o ležištu i široj okolini

Ležište je nastalo u genetskoj vezi sa matičnim vulkanogeno - intruzivnim kompleksima

Ležište je nastalo iz hidrotermalnih rastvora. Sam proces nastanka vezan je za četiri

Ležište je istraženo istražnim bušotinama. Bušotine su izrađene u mreži 50x50m,na taj

Tabela 1: Fizičko - mehaničke osobine mineralne sirovine i pratećih stena

1.4. Obračun rudnih rezervi

1.4.1. Obračun geoloških rezervi

Tabela 2: Proračun geoloških rezervi metodom uzdužnih paralelnih profila

UKUPNO Σ≈ 1 581 245 5 376 225 1 378 211

Tabela 3: Proračun geoloških rezervi metodom poprečnih paralelnih profila

UKUPNO Σ≈ 1 612 250 5 481 650 3 179 357

Obračun eksploatacionih rezervi izvršen je metodom poprečnih vertikalnih paralelnih profila. To

Tabela 4: Eksploatacione rezerve rude

Ukupno: 1 564 000

Ukupne količine jalovine iznose 2 891 000 m3.

Ukupne količine iskopina predstavljaju zbir količina rude i jalovine i iznose:

Na osnovu fizičko - mehaničkih osobina mineralne sirovine i jalovine, ugla zaleganja

Te prateće objekte sačinjavaju:

Eksploatacija ležišta gvožđa iz ovog projektnog zadatka od gornjih najviših etaža ka

2.1.2. Lokacija pojedinih objekata i postrojenja i situacioni plan rudnika

2.2. Tehnologija otkopavanja

2.2.1. Prostorno ograničenje površinskog kopa i odlagališta sa analizama

2.2.1.1. Proračun ugla završne kosine kopa i analiza stabilnosti kosine

Tabela 6. Proračun koeficienta raskrivke

Grafik: Koeficijent otkrivke (trenutni i srednji)

Na osnovu tabele iscrtan je grafik zavisnosti koeficijenta raskrivke u zavisnosti od dubine

2.2.2. Geometrija površinskog kopa sa analizom stabilnosti

2.2.3. Podela rada površinskog kopa na periode eksploatacije

2.2.4. Mogući pravci razvoja površinskog kopa u planu i po dubini

Eksploatacija ležišta gvožđa iz ovog projektnog zadatka od gornjih najviših etaža ka

2.2.5. Proračun količine investicione raskrivke

Investiciona raskrivka je ona količina jalovine koja je potrebna da se odstrani odnosno

2.2.6 Mogući kapacitet površinskog kopa

2.2.7. Sistemi eksploatacije i kompleksne mehanizacije sa tehničkim opisom

2.2.7.1. Izbor tehnologije otkopavanja

Raskrivanje ležišta se vrši buldozerom. Smatra se da je ovakav način eksploatacije

2.2.7.2. Izbor osnovne mehanizacije za bušačko-minerske radove

Izbor prečnika vrši se na sledeći način, po formuli:

Na osnovu iskustava stečenim sa sličnim površinskim kopovima i karakteristike koje daju

2.1.7.3 Izbor osnovne utovarne mehanizacije

Zapremina korpe kamiona:

Vk = n b.k. ⋅ qbk ⋅ k p = 5 ⋅ 2,1 ⋅ 0,85 = 8,93 m 3 ,gde su:

Vk- zapremina korpe kamiona,

Potrebna nosivost kamiona:

Iz kataloga je izabran kamion ,,KOMATSU’’ tip HM300-2 sa zapreminom korpe od 12,9m3

2.2.7.5. Izbor načina odlaganja

2.2.7.6. Izbor osnovne mehanizacije na odlagalištu

Iz kataloga se usvaja buldozer proizvođača.

2.2.7.7. Izbor pomoćne mehanizacije

Izbor pomoćne mehanizacije dat je u sledećoj tabeli:

Tabela 7. Izbor pomoćne mehanizacije

2.2.8. Otvaranje i razvoj u planu i po dubini

Osnovne dimenzije kosog useka otvaranja su:

2.2.9. Obračun i rebalans mase u ograničenom površinskom kopu i

Tabela 8: Količine iskopine po pojedinim etažama

Korekcija mogućeg kapaciteta kopa

Potrebna zapremina odlagališta