RADYOAKTVTE

1
Maddenin en kk paras olan cz
layetecezzada youn bir enerji vardr. Yunan
bilginlerinin iddia ettii gibi bunun
paralanamayaca sylenemez. O da
paralanabilir. Paralannca da ylesine bir
enerji meydana gelir ki Badatn altn
stne getirebilir. Bu, Allahn bir kudret
niandr.
Cabir bin HAYYAN*
(721805)
* Kimya ilminin babas, Trk bilim adam, byk dhi,
Harran niversitesi rektr.
2
Madde, sonsuz denecek lde
paralanabilir.
Nazzam*
(792845)





* slam limi, Basrada dodu, Basrada yaad, hayatnn
son devresini Badatta geirdi.
3
RADYOAKTFLK
Baz atomlarn ekirdeklerindeki kararsz
yapdan dolay kararl hle gelebilmek iin
atomlarn ekirdeklerinden enerji ve/veya
parack frlatmas veya dnmler
gerekletirmesine radyoaktiflik denir.
n / p oran 1,5tan byk veya eit olan
tanecikler ile n / p oran 1den kk
tanecikler radyoaktiftir.

4
Atom numaras 83ten byk olan doal
elementler arasnda radyoaktif olmayan
element yoktur.
83
Bi dhil olmak zere
hepsi radyoaktiftir.
Atom numaras 83ten kk olan
elementler
82
Pb dhil olmak zere
kararldr. Kararl elementlerin sentetik
izotoplar, kararsz (radyoaktif) olabilir.
Radyoaktif taneciklerin ekirdeklerinden
enerji veya parack frlatmalar olayna
ma denir.
5
IIMALAR
1Alfa mas: Atom ekirdeinden 2
ntron ile 2 protonun beraber
frlatlmasdr. Alfa mas yapan atomun
atom numaras 2, ktle numaras 4 azalr.
2Proton mas: Atom ekirdeinden 1
protonun frlatlmasdr. Proton mas
yapan atomun atom numaras 1, ktle
numaras 1 azalr.
6
3Ntron mas: Atom ekirdeinden 1
ntronun frlatlmasdr. Ntron mas
yapan atomun atom numaras deimez,
ktle numaras 1 azalr.
4Beta mas: Atom ekirdeindeki 1
ntronun; proton ve elektrona
dnmesidir. Beta mas yapan atomun
proton says 1 artar, ktle numaras
deimez.
7
5Pozitron mas: Atom ekirdeindeki
1 protonun; ntron ve pozitrona
dnmesidir. Pozitron mas yapan
atomun proton says 1 azalr, ktle
numaras deimez.
Beta ve pozitron malar beta sembolyle
gsterilir. + iareti varsa pozitron, iaret
yoksa veya iareti varsa betadr.
8
6Gama mas: Atom ekirdeinden
fazla enerjinin frlatlmasdr (enerji paketi).
Genelde dier malarla beraber veya
dier malarn sonrasnda gerekleir.
Gama mas yapan atomun atom ve
ktle numaras deimez.
BOMBARDIMAN: Kararl ekirdeklerin
veya radyoaktif ekirdeklerin baz
paracklarla (alfa, beta, ntron gibi)
arptrlmasdr.
9
Elektron yakalama: Baz ekirdekler 1.
yrngelerinden elektron yakalayabilir. Bu
yakalanan elektron, ekirdekteki bir
protonu ntrona dntrr. Elektron,
ekirdek tarafndan yakalannca, onun
boaltt yer, daha yksek enerji
dzeyinden bir elektron tarafndan
doldurulur. Pozitron mas ile elektron
yakalanmasnda ayn olay gerekleir
(protonun ntrona dnmesi). Elektron
yakalamada ekirdekten frlatlan bir
parack yoktur.
10
FSYON (BLNME)
Byk ktleli ekirdeklerin; genelde
birbirine yakn ktledeki iki ekirdee
ayrmasdr. Bu olayda ok byk enerji
aa kar. Nkleer santrallerde bu
reaksiyonlarla enerji retilir. Atom
bombasnda aa kan enerji de,
kontrolsz fisyon sonucundadr.
11
FZYON (BRLEME)
Kk ktleli ekirdeklerin birleerek
byk ktlede ekirdee dnmesidir. Bu
olayda fisyondan ok daha byk enerji
aa kar. Gneteki enerji, fzyon ile
ortaya kar. Hidrojen bombasnda aa
kan enerji de, kontrolsz fzyon
reaksiyonu neticesindedir.
12
FSYON VE FZYON
OLAYLARINDA KULLANILAN
MADDENN NE KADARI
ENERJYE DNR?
Fisyon ve fzyon reaksiyonlar, ktlenin
binde bir, on binde bir gibi ok kk
kesirlerinin enerjiye dnmesi demektir.
Geri kalan ksm baka elemente dnr.

13
YARI MR (YARILANMA
SRES)
Radyoaktif bir maddenin balang
ktlesinin yarsnn malarla bozunmas
iin geen sreye yar mr veya
yarlanma sresi denir.

14
YARILANMA SRES MADDENN
SONRADAN VAR EDLDN
GSTERR
Radyoaktif maddeler yarlanma
sonucunda bitmediine gre bir
balanglar var demektir. ayet madde
ezel olsayd (maddenin balangc
olmasayd) radyoaktif maddeler oktan
bitmi olacakt. Bitmediine gre sonradan
var edilmitir. yleyse madde ezel
deildir.
15
DOAL ATOMLARIN YARI
MR OK YKSEKTR
(RADYASYON TEDBRLER)
Potasyum40 ve karbon14 izotoplarnn
yar mrleri, dier atomlara gre ok
azdr.
Bu azla ramen, rnein; potasyum40
atomunun yar mr, insana zarar
vermeyecek kadar uzundur. Potasyum40
atomlarnn yarsnn bozunmas iin 1,3
milyar yln gemesi gerekmektedir.
16
nsan vcudunda en ok bulunan
radyoaktif izotoplar potasyum40 ve
karbon14 izotoplardr. Dier radyoaktif
izotoplarn yar mr de insana zarar
vermeyecek kadar uzundur.
Potasyum40 atomlarnn yar mrnn
uzun olmas sayesinde, bir hcre ayet
yaasayd 200 senede ancak 1 kez
potasyum40 bozunmasyla kar karya
kalacakt.
17
Bir hcre bu kadar uzun yaamadna
gre, potasyum40 bozunmas ve
izotopun yarlanmasndan dolay
radyasyon yaylmas sz konusu deildir.
18
YARI MR VE MADDEENERJ
LKS
Madde, ka yarlanma geirirse geirsin
belirli bir miktar kalr.
rnein; uranyum bozununca kripton,
baryum, ntron ve enerji meydana gelir.
kan nn ktlesi kadar madde enerjiye
dnmtr.
19
KARARLILIK KUAI
Kabaca n / p oran 1,5tan byk veya
1,5a eit olan tanecikler ile n / p oran
1den kk tanecikler kararszdr. Bunun
dnda kalanlar kararldr.
Kararl elementler; atom numaras 1 ile 82
arasndaki 82 elementtir.

82
Pbden sonraki elementler kararszdr.

20
EKRDENDE NKLEON
BAINA DEN BALANMA
ENERJSNN EN YKSEK
OLDUU ELEMENT: DEMR
Demirin balanma enerjisi en yksektir.
Balanma enerjisinin en yksek oluu,
ileride demir ekirdei paralanabilir
anlamna gelebilir.
21
Yerkrenin ekirdeinde demir vardr.
ekirdekte aaca ait zelliklerin tamam
bulunur.
Gnmzde dnyada yaklak 90 doal
element tespit edilmitir. Element says
114tr.
Demir dnyann ekirdei olduuna gre
acaba demirde de dnyadaki doal
elementlerin tamam var mdr?
22
Magma tabakasndaki yksek scakln,
demirin nkleer reaksiyonundan
kaynakland bilinmektedir. Bu yksek
scaklk, demiri eritmektedir.
Demirde elementlerin ounun getii
bugn kefedilmitir.
te bunlardan dolay ileride demir
ekirdeinin paralanarak eitli
elementlerin elde edilebileceini
syleyebiliriz.
23
RADYOAKTVTEYLE LGL
BAZI NOTLAR
1 Radyoaktif olaylarda ktle enerjiye
dnr.
2 Radyoaktif olaylarda toplam proton
says ve toplam ntron says deiebilir.
Ancak proton ve ntronlarn toplam says
(toplam nkleon says) asla deimez.
3 Herhangi bir d mdahale olmakszn
kendiliinden ma yapan tanecikler doal
radyoaktiftir.
24
4 Radyoaktif zellikler (ma, yar mr,
fisyon vb.) scaklk, basn, bileik
oluturma gibi fiziksel veya kimyasal
etkilerle deimez.
5 Yar mr tm atomlar iin farkldr.
6 Yar mr her bir atomun farkl
izotoplar iin de farkldr.
7 Yar mr uzun olan atomlar, yar mr
ksa olanlara gre daha kararldr.
25
8 Yarlanma hz birim zamanda bozulan
madde miktardr. Dolaysyla hem madde
miktarna hem de ktleye baldr.
9 Genelde fisyon, fzyon ve
bombardman olaylar ekirdek tepkimesi
olarak isimlendirilir.
10 Imalar ise bozunma olarak
isimlendirilir.

26
ELEKTRONLARDAN ENERJS
DK OLAN MI YOKSA
YKSEK OLAN MI HIZLI DNER?
7 enerji dzeyi vardr. ekirdee en yakn
olan 1. enerji dzeyi, en uzak olan da 7.
enerji dzeyidir.
1. enerji dzeyinden 7. enerji dzeyine
doru enerji dzeylerinin enerjisi fazlalar.
1. enerji dzeyinin enerjisi en az; 7. enerji
dzeyinin enerjisi en oktur.
27
ekirdee yakn elektronlar daha hzl,
ekirdee uzak elektronlar ise daha yava
dnerler.
Herhangi bir atomun st enerji dzeyindeki
elektronlarn enerjisi daha fazladr. Buna
ramen dierlerine gre daha yava
dnerler. Elektronun hz ile enerji
dzeyinin enerjisi ters orantldr; bu iki
konu birbiriyle kartrlmamaldr.
Kimyasal ba, en st dzeydeki
elektronlarn bir ksm ile meydana getirilir.
28
BALANMA ENERJS
(NKLEER ENERJ)
ekirdekteki nkleer enerjinin grevi,
birbirlerini iten pozitif ykl protonlarn bir
arada durmalarn temin etmektir.
Balanma enerjisi denmesi, bu sebepledir.
Einstein, ekirdekteki nkleer enerjiyi
E=mc
2
forml ile aklar. Formldeki m
maddenin ktlesi, c k hz, E ise
enerjidir.
29
Hidrojen dndaki btn atomlarn, bir
tartlan ktlesi bir de hesap edilen ktlesi
vardr. Tartlan ktle, mutlak surette her
zaman daha az kmaktadr. Bu azalan
miktar kadar madde, daha ilk oluumda,
hidrojen hari tm atomlarn ekirdeinde,
enerjiye dnmtr. te bu enerji,
nkleer enerjidir.

30
Nkleer enerji, ekirdek reaksiyonlar,
radyoaktivite, radyoaktif atom, radyasyon,
kararllk kua, kararsz atom gibi
tabirleri konuyu iyi anlamak iin bilmek
gerekir.
In yayan atomlara radyoaktif atom, bu
konuya da radyoaktivite denir.
Atomun ekirdeinde pozitif ykl
protonlar bulunmaktadr.
31
Ayn ykler birbirini iter. ekirdekte birden
fazla proton bulunursa bunlar, pozitif
ykl, yani ayn ykl olduklar iin
birbirlerini iterler.
Hidrojen hari btn atom ekirdeklerinde
birden fazla proton bulunur.
ekirdekteki ntronlar da, protonlarn
birbirlerini itmelerini nleyerek balayc rol
oynar.
32
Bu da protonlar, ntronsuz bir arada
bulunamazlar demektir.
Bunun tersi de sz konusudur; ntronlar
da her zaman protonlara muhtatr. nk
onlar da tek balarna kaldklar zaman 13
dakikada yars bozulmaya urayarak
proton ve elektron kartrlar.
Ntron = Proton + Elektron
Atom ekirdei bydke proton ve
ntron says eit olarak deil, ntron
says daha fazla olacak ekilde artar.
33
Tabii her eye ramen bu artn yine de
bir snr ve ls vardr: Ntron saysnn
proton saysna oran en az 1, en ok da
1,5 olmaldr. ayet ntron saysnn
proton saysna oran bu ly gemise
atom ekirdei kararsz bir durum arz
eder. Bu atomlara kararsz atom denir.
Kararsz bir ekirdek de kendi iinde
meydana gelen radyoaktivite ile kararl
hle kavuur.
34
ekirdeinde 83 ve daha fazla proton
bulunan elementler ne kadar ok ntrona
sahip olurlarsa olsunlar kararszdr. Bu
kadar ok pozitif yk, atom ekirdeinde
devaml tutulamaz. ekirdek klerek
kararl bir duruma der.
En istikrarl atom hidrojen, en istikrarsz
atom ise uranyum atomudur.
Uranyum atomunun protonlar,
bulunduklar yerde srekli grlt ve
infilaklara sebebiyet verir.
35
Onun iin atom bombasnda da temel
unsurlardan biri olarak uranyum
kullanlmaktadr.
Uranyumun atom numaras 92dir. Proton
says da 92 olur. Ntron says ise
23892=146 olur.
Alfa mas yapmak, helyum ekirdei
yaymak demektir.
Alfa mas yapan atomun atom numaras
2, ktle numaras 4 azalr.
36
238
U (Uranyum238) atomu, bir alfa
parac nerederek proton saysn
92den 90a, ntron saysn da 146dan
144e drr. 90 protona 144 ntron biraz
fazladr.
Uranyum bu defa bir beta parac
nereder.
Beta mas elektron yaymaktr. Beta
mas yapan atomun atom numaras 1
artar, ktle numaras ise deimez.
37
Neredilen beta n sonucunda uranyum
ekirdei proton saysn bir arttrr, ntron
saysn deitirmez. Bylece proton says
91 olur, ntron says 144te kalr. Beta
bozunmas srasnda ekirdekteki
ntronlardan biri, proton ve elektrona
paralanmtr.
Ntron Proton + Elektron

38
Proton saysnn her deimesinde farkl
bir element oluur. Bir seri hlinde bu i
devam eder gider. Nihayet uranyum atomu
ekirdei, 82 protonlu ve 124 ntronlu olan
kararl kurun atomu ekirdeine dnr.
Radyoaktif bozunma, yalnz ntronproton
dengesizliinden (ntron saysnn proton
saysna orannn yksekliinden)
kaynaklanmaz.
39
Bazen sadece proton saysnn yksek
oluu da buna sebep olabilir (pozitron
bozunmas).
Pozitron, elektronun zt ikizidir; ktlesi
elektronun ktlesine eittir; her eyi
elektronla ayn, sadece yk farkldr.
Elektronun yk 1, pozitronun yk ise
+1dir. Pozitron bozunmasnda; atom
numaras 1 azalrken, ktle numaras
deimez.
40
ekirdekteki ntronlar, elektrik bakmndan
ykszdr. Yksz olduklar iin bir madde
iinde uzun yol alabilirler. Bu ar paralar,
arlklarna gre sratlenirler. Hzlar, k
hzndan saniyede birka kmye kadar
deiir. Ntronlarn bazlar ok ardr; bu
arlklarndan dolay yle hz
kazanabilirler ki, en kesif maddelerin bile
bir tarafndan girip br tarafndan
kabilirler.
41
Ntronlar bu sratle, 30 cm kalnlndaki
demir ve kurundan bile geebilir. Ancak
atom ekirdeiyle arpmalarnda
enerjilerini kaybederler.
Ku havada ne kadar rahat uuyor veya
balk denizde ne kadar rahat yzyorsa,
ntronlar da o hz sayesinde o kadar rahat
hareket ederler.
42
Bu zellikleri tayan ntronlar, ekirdek
iinde enerjilerini, protonlar bir arada
tutmak iin kullanrlar.
Hidrojen hari btn atom ekirdeklerinde,
mutlaka nkleer enerji bulunur. Hidrojen
atomunun ekirdeinde proton 1 adet
olduundan, hem ntrona hem de nkleer
enerjiye ihtiya yoktur.
43
Einstein, ekirdekteki nkleer enerjiyi
E=mc
2
forml ile aklar. Formldeki m
maddenin ktlesi, c k hz, E ise
enerjidir. Nkleer reaksiyonlarda, atom
numaras ve ktle numaras
korunmaktadr; bu durum ktlenin
korunduu anlamna gelmez. Nkleer
reaksiyonlarda ktle kayb olur.
Hidrojen dndaki btn atomlarn, bir
tartlan ktlesi bir de hesap edilen ktlesi
vardr. Tartlan ktle, mutlak surette her
zaman daha az kmaktadr.
44
Bu azalan miktar kadar madde, daha ilk
oluumda, hidrojen hari tm atomlarn
ekirdeinde, enerjiye dnmtr. te
bu enerji, nkleer enerjidir.
Olay, saatin kurulup braklmas gibi de
deildir: Protonlarn birbirlerini itmemeleri
iin balangta maddenin enerjiye
dnmesiyle balayan grevi, ntronlar
her an srdrmektedirler. Ayrca var etme
her an srmektedir.
45
YALNIZ HDROJEN ATOMUNUN
EKRDENDE NTRON
BULUNMAMASININ SEBEB
Ntronun grevi; birden fazla protonu
bulunan ekirdeklerde, protonlarn
birbirlerini itmesini nlemektir.
Hidrojen atomunun ekirdeinde 1 tane
proton bulunduundan, byle bir grev sz
konusu deildir. Bu nedenle de hidrojen
atomunun ekirdeinde ntron yoktur.
46
PROTON VE NTRON SAYISI,
HANG ATOM
EKRDEKLERNDE ETTR?
Atom numaras ift ve 20ye kadar olan
atomlarda, proton says ile ntron says
birbirine eittir.
47
NTRON SAYISININ; PROTON
SAYISINA GRE DAHA FAZLA
OLACAK EKLDE ARTMASININ,
BELL BR SINIR VE LS VAR
MIDIR?
Atom numaras tek ve 20ye kadar olan
atomlarda ntron says, proton saysndan
bir fazladr. Atom numaras 20den sonra,
ntron saysnn gittike fazlalaarak artt
grlr. Bu artn belli bir snr ve ls
vardr.
48
NTRON SAYISININ PROTON
SAYISINA BLM 1,5U
GEMSE NASIL BR DURUM
ORTAYA IKAR?
Atom numaras 20nin zerindeki atom
ekirdeklerinde; ntron saysnn, proton
saysna gre gittike daha fazlalaarak
art, belli bir snr ve ly geerse
kararszlk balar.
49
EKRDEK KARARLILIIYLA
ATOM KARARLILII
KARITIRILMAMALIDIR
ekirdek kararll ile atom kararll;
farkl hususlardr.
Atom kararllndaki l, soy gaza
benzemedir.
ekirdek kararllndaki l ise, n/p
orannn 1,5tan kk olmasdr. Doal
elementlerde oran 1den kk olmaz.
50
RADYOAKTVTE KONUSUNDA KARARLI
ELEMENT NE DEMEKTR VE
HANGLERDR?
Kararl element; n yaymayan ve
bozunmayan elementtir.
Ntron saysnn proton saysna
blmnn 1,5a kadar olduu elementler
kararl elementlerdir.
Bunlar; atom numaras 1 ile 82 arasndaki
82 elementtir.
1
Hden balar,
83
Bita son
bulur. Sonuncu kararl element
82
Pbdur.
51
KARARSIZ ELEMENTLER
Ktle numaras 206 olan
82
Pbdan sonraki
elementler kararszdr.
n/p oran arttka ve proton says
ykseldike atom ekirdeindeki
kararszln artt grlr.
Kararsz elementlerde n/p oran 1,5tan
byktr.
52
Kararsz doal elementler
83
Bi (bizmut),
84
Po (polonyum),
85
At (astatin),
86
Rn
(radon),
87
Fr (fransiyum),
88
Ra (radyum),
89
Ac (aktinyum),
90
Th (toryum),
91
Pa
(protaktinyum) ve ktle numaras 238 olan
92
U (uranyum)dur.

92
Uden sonraki elementler sentetiktir.
53
KARARSIZ ELEMENTLERE
KARI NASIL BR NLEM
ALINMITIR?
Kararsz 10 atom; hem evrelerine n
yayar hem de ekirdeklerindeki enerjiyi
dar verir. Bylece kararl duruma
geerler (nkleer reaktrler). Bu
elementlere radyoaktif element, bu olaya
da radyoaktivite denir.
54
DOAL RADYOAKTF
ELEMENTLERN ZARARI VAR
MIDIR?
Her elementin izotoplarnn yzde oranlar
bellidir. Bu oran, dnyann her yerindeki
her bir para ayn element iin deimez.
Doada bulunan bu elementlerin radyoaktif
izotoplarnn etraf radyoaktif olmayan
izotoplarla sarldr. Bu sebeple insana
zarar vermezler.

238
U atomlar,
235
U ile sarldr.
55
ATOM NUMARASI EN BYK
KARARLI ELEMENT: KURUN
Baz kaynaklarda bizmut gemektedir.
Bizmut u ynlerden olamaz:
Bizmutun n/p oran 1,5tan byktr.
Kararsz atom ekirdekleri, bir seri deiim
sonucunda 82 protonlu olan kararl kurun
atomu ekirdeine dnr. Bizmutta
karar klnmaz, kurunda karar klnr.
Kurun radyoaktiviteyi alr, bizmut
radyasyon yayar.
56
KARARSIZ EKRDEKLERDEK
DNM REAKSYONLARI
Ntron Proton + Elektron
Proton + Elektron Ntron
Proton Pozitron + Ntron
Pozitron + Ntron Proton
Pozitron + Elektron Gama n
Gama n Pozitron + Elektron
Denklemler formllerle yazlrsa giren ve
rnlerin, atom ve ktle numaralarnn eit
olduu grlr.
57
ATOM HARBNN MORFNLE
NLENMES
Morfin, atom okundan olan lm nler.
Amerika, Trkiyedeki alkaloit fabrikalarn
senelerce bloke etmi ve morfin
stoklamtr.
58
ATOM BOMBASININ
BULUNDUU LKELER
PAKSTAN
HNDSTAN
N
TRKYE
AMERKA
SRAL
KAZAKSTAN
FRANSA
59
NGLTERE
LBYA*
KUZEY KORE**
GNEY AFRKA***

* 1993 ylnda nkleer silah programna son
verdiini aklad.
** ubat 2005te atom bombasnn olduunu
aklad. Haziran 2008de de atom bombas
kulelerini yktn dnya kamuoyuna televizyon
ekranlarndan gsterdi.
*** 1990da nkleer silah reaktrn sktn
aklad, srail ile beraberdi.
60
FEN VE TEKNK BERABERNDE,
NSANLII DNME LE KALP VE
VCDAN DUYARLILIINI DA
GETRMELDR
Einstein, atom ekirdeindeki sakl nkleer
enerjiyi enerji ihtiyacn karlamada
kullanmay dnrken, atomu bir
canavara kaptrdn ancak Hiroima ve
Nagazakinin yerle bir olmasndan sonra
anlayabilmitir. Alayarak Japonyal bilgin
dostundan zr dilemitir.
61
Bu zr ok ge kalm ve i iten
getikten sonraki bir zrdr.
Nkleer enerjinin, enerji ihtiyacmzn
giderilmesi, aydnlatma, stma, eitli
aralarn ve fabrikalarn altrlmas vb.
yerlerde kullanlnca yararl olaca
malumdur. Ancak nkleer enerji; sorumsuz
ve acmasz dnce sahibi bir ksm Batl
elinde akl ve vicdann kontrolnden
knca, insanln yararna olmam,
zararna olmutur.
62
1945 ylnda Hiroima ve Nagazakiye
atlan atom bombas, byk bir alan
senelerce yaanmaz hle getirmitir.
Japonyada dev ehirlerin yerle bir
olmasna, 80 000i annda olmak zere
300 000den fazla insann lmne sebep
olmutur. Atom bombasnn zararl
radyoaktif etkileri hl devam etmektedir.
Gnmzde de tehdit ve tedbir unsuru
olarak deiik ellerde tutulmaktadr.
63
nsann bir grevi de; maddeye
hkmetmektir, atom ekirdeindeki
nkleer enerjinin ne iin var edildiini idrak
etmektir.
nsann kefettii nkleer enerji; atom
ekirdeinde sakl bulunan ve var olan bir
nkleer enerjidir.
ernobil faciasnn; bizi nkleer enerjiden
vazgeirmek iin bir tertip olduu, kasten
meydana getirildii, suikast olma ihtimali
vardr. Bu yzden, uyank olmaldr.
64
ayia, aldatmaca ve maksatl olan nkleer
kaza riski ile atom bombasndan korkup,
nkleer enerjiden vazgememelidir.
Korkulacak konu; uyuukluk ve tembellik
yapp nkleer santral ve nkleer
laboratuvar kurmamaktr.
Atlan atom bombasnn tahribat ve
ernobildeki nkleer kaza gibi nkleer
enerjinin bir ksm zararlar, bizi nkleer
enerjiden vazgeirmemelidir.
65
ernobil, da szandr. Duyurulmayan
baka szmalar da olmutur.
Faydazarar analizi yapldnda iin
dorusu; insann, nkleer enerjiyi genel
olarak ele almas ve ortaya kan olumsuz
durumlardan bata kendini, sonra da atom
ekirdeinde sakl bulunan nkleer enerjiyi
suiistimal edenleri knamasdr.
Bu nedenle, bilimsel almalarmz
hzlandrarak bir an nce ve zaman
gelince toryum reaktrn kurmalyz.
66
Bu bakmdan insan unsurunun iyi
eitilmesi gerekir.
Akl ve dnce prensipleri zerine
oturtulan fen ve teknik, insanl dnme
ile kalp ve vicdan duyarlln da
beraberinde getirebilmelidir.
67
GNETE HER SANYE 4
MLYON TON MADDE
NKLEER ENERJYE
DNR
Gnete her saniye 564 milyon ton H
(hidrojen) elementi, He (helyum)
elementine dnr.
Bu esnada gne, her saniye ktlesinden
E=mc
2
formlne gre 4 milyon ton
kaybeder.
68
Madde, nkleer enerjiye dnm olur.
Gne enerjisi hlinde dnyamza gelir.
Bu nkleer enerji, gneteki fzyondur.
ekirdek birlemesi veya ekirdek
kaynamas da denir.
Belli bir zaman sonra gneteki hidrojenin
tamam helyum hline dnecektir.
Gne souyarak lecektir. Bu da
dnyadaki hayatn sonu olacaktr.
Her an gnete yeni bir keyfiyet meydana
gelmektedir. Var etmenin her an olduu
gnete apak grlmektedir.
69
URANYUM ELEMENTNDEN
AIA IKAN NKLEER
ENERJ MKTARININ
HESAPLANMASI (LMLERN
ORTAYA IKII)
Uranyumun yakt olarak kullanld bir
fisyon olaynda cereyan eden kanunlardan
rnek verelim: ayet bu kanunlar
konulmasayd ilimler meydana
gelemeyecekti.
70
ok kk bir zaman diliminde ne kadar
zincirleme reaksiyon olaca ve ne kadar
enerji aa kaca bellidir. Byle bir
prensip olmasayd ne atom bombasndan
ne de nkleer santrallerden sz edilebilirdi.
te bu ve benzeri sabit kanunlar
sayesindedir ki fiziin, kimyann,
astronominin sabit birer hakikat
olduundan bahsedilebilmekte ve onlarla
sabit sonulara varlabilmektedir.
71
Her konu gibi bu da icraata perde
olmutur. Zamana tabi olmadan ksa bir
zamanda da olabilirdi. Ancak sebepler
dairesinde u kadar gce sahip olan ve u
kadar bir kuvvetle merkez tarafndan
ekilen ve u kadar merkezka durumu
olan, u kadar hidrojen atomu, u kadar
helyuma dnecektir eklinde baz
prensipler hayatn devam ve ilimlerin
ortaya kmas iin konmutur.
72
EKRDENDE NKLEER
ENERJ BULUNMAYAN TEK
ELEMENT OLMASINA
RAMEN EN BYK ENERJ
KAYNAI: HDROJEN (H
2
)
73
PERYODK CETVELN
LK ELEMENT OLAN
HDROJENE BENZEMEK
(KENDN SIFIRLAMAK)
Atomlardan yalnz hidrojen atomunun
ekirdeinde nkleer enerji (balanma
enerjisi) yoktur. Buna ramen btn
enerjilerin kayna olmutur.
74
Hidrojen hari dier btn atomlarn
ekirdeklerinde nkleer enerji vardr.
Bu enerji, nkleer isminden de
anlalaca gibi ok byk bir enerjidir.
Maddenin enerji karldr, ekirdekte
sakldr.
Atom bombas veya nkleer santrallerde
aa kan enerji, ekirdekte sakl olan bu
enerjinin dar kmasdr.
75
Hidrojen atomunun ekirdeinde yalnz bir
adet proton vardr. Bu sebeple protonlarn
birbirini itmesi sz konusu olamaz. Bundan
dolay da ekirdekte sakl nkleer enerjinin
ekirdekte bulunmas gereksiz bir i
olacaktr.
Zaten abes ve hikmetsizliin ekirdein
iine girmesi dnlemezdi.
Bu nedenle de hidrojen atomunun
ekirdeinde nkleer enerji yoktur.
76
SORU: O hlde gnete hidrojenin
helyuma dnmesinde aa kan enerji,
ekirdekte enerji bulunmadna gre
nereden kmaktadr?
CEVAP: Bu enerji, maddenin enerjiye her
an dntrlmesiyle annda aa kan
enerjidir.
Biz de hidrojen atomunu rnek alp,
kendimizi sfrlayp, etrafmza enerji
kayna olmalyz.
Yok yoksa var olur.
77
EN KK ATOM: Hidrojen
EN BYK ATOM: Uranyum
HDROJENN ENERJS (FZYON),
URANYUMUN ENERJSNDEN (FSYON)
DAHA FAZLADIR.
FZYON GNETEDR, FSYON SE
NKLEER SANTRAL, NKLEER
LABORATUVAR VEYA ATOM
BOMBASINDADIR.
78
EN STKRARLI (KARARLI) ATOM:
Hidrojen

EN STKRARSIZ (KARARSIZ)
ATOM: Uranyum
79
FZYON NN
GEREKLETRLEMEZ?
Fzyon, gnete 15 milyon Cta
gerekleir.
Fzyon iin dnyada 100 milyon Clk
scaklk gerekir. nk, dnyadaki basn
gnetekinden daha dktr.
Bu scakla eriilebilmesi mmkn
deildir.
80
ZENGNLETRLM URANYUM
Uranyumun
235
U ve
238
U olmak zere iki
izotopu vardr.
Uranyum bileiklerinde doal olarak
235
U
izotopu % 0,7 orannda bulunur.
238
U
izotopu ise % 99,3 orannda bulunur.
Nkleer enerji elde edilmesinde uranyum
bileikleri yakt olarak kullanlr.
nce zenginletirme ilemi yaplmaldr.
Nkleer enerji
235
Uten elde edilir.
81
Zenginletirme; uranyum bileiklerindeki %
0,7 olan
235
U izotopu orannn
arttrlmasdr.
Uranyumun nkleer santrallerde yakt
olarak kullanlabilmesi iin, zenginletirme
oran; % 2 % 5 arasnda olmaldr.
Nkleer aratrma laboratuvarlarnda % 80
orannda zenginletirme olmaldr.
Atom bombasnda zenginletirme % 90
orannda olur.
82
DOAL URANYUM BLEKLER
U
3
O
8
(UO
2
+2U
3
O
8
)
UCl
4
UF
6
UCl
6
KUF
5
UO
2
UO
3
UF
5
83
NKLEER ENERJ
SANTRALNN KISIMLARI
Nkleer reaktrlerde balca drt byk
blm vardr.
Fisyon reaktr
Su kazan
Buhar trbini
Jeneratr
84
FSYON (BLNME,
PARALANMA)
Bir atom ekirdeine bir ntron taneciinin
arpmasyla kararsz iki atom ekirdei
oluur. Bu arada tane ntron ve enerji
aa kar. Aa kan ntronlardan her
biri baka bir ekirdee arparak yeni
kararsz ekirdeklerin olumasna ve yeni
ntronlarla enerjinin aa kmasna
sebep olur.
85
Bu olay zincirleme devam eder. Fisyonla
aa kan bu enerji, nkleer reaktrlerin
ve atom bombasnn temelini oluturur.

86
FSYON REAKTRNN
KISIMLARI
Fisyon reaktr, balca drt ksmdan
meydana gelir.
Reaktrn kalbi
Ntron yavalatc
Soutucu
Kontrol ubuklar
87
ATOM BOMBASINDAK FSYON
LE NKLEER REAKTRDEK
FSYONUN FARKI
Atom bombasnda fisyon maddeleri kk
bir hacim iinde toplanmtr ve fisyon
tepkimesi aniden, patlamayla, ykm gc
yksek ve kontrolsz olarak gerekleir.
Nkleer reaktrde ise fisyon tepkimesinin
hz yavalatlmtr. Bylece kontroll bir
ekilde nkleer enerji elde edilmi olur.
88
NKLEER REAKTRN
ALIMA PRENSB
Yavalatlm ve kontroll fisyon
tepkimesiyle s aa kar.
Aa kan s, suyu buharlatrr.
Su buhar, buhar trbinini evirir.
Buhar trbini, jeneratr altrr.
Jeneratrde de, elektrik enerjisi retilir.
89
1 MART 1954 GN BKN ATAL
ZERNDE PATLATILAN
HDROJEN BOMBASI
1 dteryum atomu ekirdei ile 1 trityum
atomu ekirdei birletirilmitir. 1 helyum
atomu ekirdei meydana gelmitir. Bu
arada 1 ntron ve enerji aa kmtr.
Birleme iin gerekli olan 15 milyon Clk
scaklk
235
U izotopunun fisyonundan
salanmtr.
90
NKLEER SANTRAL ATIKLARI
Yanm yakt, 10 sene yksek scaklk ve
basnca dayankl havuzda muhafaza
edilir. Bu suretle radyoaktivitenin % 99u
lm olur.
Kalan % 1i pltonyumdur. Pltonyumun
yar mr 24 000 yldr. Yenilse bile zarar
olmaz. Pltonyum eitli ekillerde
deerlendirilebilir veya depolanabilir.
Pltonyum at, tekrar yakt olarak
kullanlabiliyor; yapay elementtir.
91
SOUTMA SUYU NEDENYLE
NKLEER ENERJYE KARI
IKMAK DORU MUDUR?
Entropi kanunu retisi; aa kan
enerjiyi deerlendirmeyi, en faydal hlde
muhafaza etmeyi ve israf etmemeyi gerekli
klmaktadr. Bu dorudur.
tiraz edenler; su buharnn, suya
dntrlmesi esnasnda kaybolan
enerjiye itiraz etmektedirler.
92
Bu ise (soutma suyu nedeniyle kaybolan
enerji) ihmal edilebilir boyuttadr.
Bu nedenle, bu konuyu bahane ederek
nkleer enerjiye kar kmak yersizdir.
Temennimiz ileride bu israfn da nne
geilmesidir.

93
NKLEER SANTRALN
EVREYE ZARARI YOKTUR
Evde veya i yerinde otururken bile bir
nkleer santralin evreye yayd
radyasyondan 460470 misli daha fazla
radyasyona maruz kalnr. Reaktrn yan
bana oturulsa dahi bu kadar radyasyon
olmaz.
Dnyann her tarafnda uranyum vardr.
94
Uranyum zamanla bozunup radona
dnr veya baka bir element uranyuma
dnr. Radon gaz her yerden geer.
Srekli etki hlindeyiz. Bunlar doal ve
faydal olaylardr.
Kozmik nlarla gelen radyasyon, nkleer
reaktrle gelenden 120 kat daha fazladr.
Nkleer santraller, kaza durumunda
snnca kendi kendini kapatp zincirleme
reaksiyonu kapatacak ekilde
tasarlanmtr.
95
Soutma suyu nedeniyle kaybolan enerji
ve dnyann s dengesinin bozulmas
abartdr ve ihmal edilebilir boyuttadr.
Nkleer kaza riski ve evreye zarar
konusu ve iddialar ya kastldr ya da
cahillie bal abartlardr.
Bu konular bahane ederek nkleer
enerjiye kar kmak bu nedenlerle
yersizdir.
96
NKLEER ENERJYE KMLER
KARI IKIYOR?
Nkleer enerjiye kar olanlar ya nkleer
enerji sorunsaln bilmeyenlerdir ya da
ajanlardr.
ounluu iyi niyetli, drst ve idealist
insanlardan oluan baz kiiler evreye
zarar zannyla nkleer enerjiye kardrlar.
Bunlar nkleer enerjiyi aratrdklarnda,
cahilliklerinden kar km olduklarn
anlarlar.
97
Nkleer enerjiye kar kanlarn ilerinde
aznlk da olsa dnyay yneten petrol
lobisinin iimizdeki ajanlar ile Trkiyenin
birinci snf devlet olmasn istemeyen
evrelerin ajanlar vardr.
Nkleer enerjiye kar kma ii genelde
evre korumas ad altnda
gerekletirilmektedir. evre koruma
kurulularnn ilerine de az da olsa ajanlar
girmitir.
98
Uluslararas Atom Enerji Ajans
(UAEA)
ngilizcesi International Atomic Energy
Agency olup IAEA ksaltmasyla
gsterilmektedir.
Nkleer enerjinin barl amalarla
kullanlmasn ve planlanmasn salamak,
nkleer gvenlik iin gerekli standartlar
hazrlamak amacyla 1957 ylnda
kurulmutur.
99
2005 Nobel Bar dl, Uluslararas
Atom Enerji Ajans (UAEA)nn Msrl
bakan Muhammed El Baradey'e
verilmitir.
Merkezi Avusturyann bakenti
Viyanadadr.
Birlemi Milletler bnyesinde faaliyet
gstermektedir.
100
TRKYE ATOM ENERJS
KURUMU (TAEK)
Trkiye'de nkleer ve radyasyon
gvenliinden sorumludur.
1956 ylnda Ankarada nkleer faaliyetler
yapma yetkisiyle kurulmutur.
Dorudan Babakana bal olan bir devlet
kuruluudur.
Nkleer enerjiyle ilgili aratrma,
dzenleme, denetleme ve alma yapar.
101
ekmece nkleer aratrma ve eitim
merkezi, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu'na
bal olarak stanbul'da Kkekmece
gl kysnda kurulan nkleer aratrma
merkezidir. Ksaca NAEM olarak
adlandrlan bu merkez 1962 ylnda
kurulmutur.
ekmecede bulunan nkleer yakt pilot
tesisi ve iki adet aratrma reaktr
gnmzde atl durumdadr.
102
Gemi yllarda ekmecede tp ve
endstride kullanlmak zere radyoaktif
sentetik izotop retilmitir. Ayrca uranyum
yakt ile ilgili test mahiyetinde aratrma
almalar yaplmtr.
TAEK Bakan, Okay akroludur.
Trkiye Atom Enerjisi Kurumunun gemi
yllardaki Bakan Ahmet Yksel zemre
(19352008) nkleer enerji konusunda
dnya apnda nemli bir isimdir.
103
Profesr Doktor Ahmet Yksel zemrenin
ernobil Komplosu adl kitab
mehurdur.
ABDnin Kresel Nkleer Enerji Ortakl
(Global Nuclear Energy Partnership
GNEP) projesi kapsamnda ABD ve
Trkiye beraber almaktadr.

104
NKLEER ENERJ POLTKAMIZ
Trkiyedeki uranyum ve toryum
rezervlerinin uluslararas trstlerce ele
geirilmeye allabilecei
unutulmamaldr. Nkleer santral ina
etmeye talipmi gibi gzken yerli
firmalardan bazlarnn da yabanclarn
taeronu olabilecei gz ard
edilmemelidir. Yakn gemiimizde, bor
madeninde bu tr durumlar yaanmtr.
105
Belki de bu tr ayak oyunlarndan dolay
nkleer reaktr inas gecikiyordur.
Uranyum ve toryum devlet tarafndan
kartlmaldr ve ilenmelidir. Nkleer
santrali devlet ina etmelidir. Yerli
sermayeye dayal toryum veya uranyum
santrali kurmalyz. Nkleer santral, zel
sektre ilettirilmemelidir; devlet
iletmelidir. Nkleer santral devletin iidir,
zel sektrn ii deildir.
106
Devletin patron olduu gvenilir zel
sektr, kontroll kabul edilebilir.
Uranyum ve toryum Trkiye iin stratejik
neme sahiptir. lkemizi ilerilere
gtrecek kaynaklardandr.

107
NKLEER SANTRAL
31 lkede 449 nkleer santral iletiliyor. 28
nkleer santral hlen ina edilmektedir.
Amerikada 104, Fransada 59,
Japonyada 55 reaktr vardr.
Dnya elektrik talebinin % 16s nkleer
santrallerden karlanyor.
Nkleer santrallerin % 95i gelimi
lkelerdedir.
108
TORYUM VE REAKTR
Gnmzdeki nkleer santrallerin tamam
uranyum yaktyla almaktadr.
nmzdeki yllarda nkleer reaktrlerin
yaktnn toryum olmas iin almalar
srmektedir. Bu konuda sona
yaklalmtr.
Toryum madeni Trkiye iin stratejik
neme sahiptir, lkemizi ilerilere gtrecek
bir kaynaktr.
109
Dnyada bulunan 1 071 000 ton toryumun
789 000 tonu Trkiyededir. Bu miktar,
dnya rezervinin yaklak % 80ine karlk
gelmektedir.
Toryumun nkleer yakt olarak kullanld
nkleer santral, henz dnyada yoktur.
Toryuma dayal nkleer santrallerin
kurulma almalar, deneme
safhasndadr. Dnyada deneyler devam
etmektedir.

110
ABD, Fransa ve Japonyada devam eden
bu almalarda Trk mhendisler de
bulunmaktadr.
Toryumun nkleer yakt olarak
kullanlmas, CERNdeki atom hzlandrma
almalaryla da ilgilidir. 2007 ylnda
Ispartadaki uak kazasnda vefat eden
rahmetli Engin Arkn CERNdeki atom
hzlandrma almalarna katlmasnn
sebebi toryumun nkleer yakt olarak
kullanlmas iindi.
111
Toryum kaynakl yeni nesil santral
kurulmas almalar Trkiyede ekip
hlinde hzla srdrlmektedir.
Ispartadaki uak kazasnda 6 ekip
yesinin vefat etmesine ramen almalar
durmam, ilerlemitir. Ispartadaki toryum
toplantsna giderken uak kazasnda vefat
eden retim yeleri, Boazii ve Dou
niversitesindeki toryum almas yapan
retim yeleriydi.

112
lkemizdeki toryum madeni kaynaklar
EskiehirSivrihisarBeylikahr
Kzlcaren kynde ve Malatyada
HekimhanKulancaktadr.
Toryumun, ileride uranyumun yerini
alacana kesin bir gzle baklmaktadr.
Toryuma, ksaca tor da denmektedir.
Kasten meydana getirilen patlama annda
bile, reaktrn fii ekilecek, her trl
ilem duracak; bu suretle de hibir tehlike
yaanmayacaktr.

113
Toryum, yerli ham madde olduundan ok
nemlidir. Nkleer santral kurulduunda,
da bamllk olmayacaktr. Elimizdeki
toryumun kymetini bilmeliyiz. Gerek
deerinden dk fiyata ve zamanndan
nce satmamalyz. Toryumla alan
reaktrler devreye girdiinde deerinin
artacan unutmamalyz.
Toryum santralleri iletilmee balanrsa,
ernobilin benzeri kastl patlatma
tehlikesi de olmayacaktr.



114
NKLEER REAKTRLERN
BULUNDUU LKELER VE
REAKTR SAYILARI
ABD 104
ALMANYA 18
ARJANTN 2
BELKA 7
BREZLYA 2
BULGARSTAN 4
115
EK CUMHURYET 6
N 10
ERMENSTAN 1
FNLANDYA 4
FRANSA 59
GNEY AFRKA 2
GNEY KORE 20
HNDSTAN 16
HOLLANDA 1
116
NGLTERE 23
SPANYA 9
SVE 11
SVRE 5
JAPONYA 55
KANADA 18
LTVANYA 1
MACARSTAN 4
MEKSKA 2
117
PAKSTAN 2
ROMANYA 2
RUSYA 31
SLOVAKYA 6
SLOVENYA 1
TAYVAN 6
UKRAYNA 15


118
TRKYEDE NKLEER SANTRAL
NA EDLECEK
Trkiyede ilk nkleer santralin Mersin
Akkuyuda inas planlanmtr. 2015
ylnda elektrik retecektir. Ancak baz
aksamalar olmaktadr.
kinci nkleer santralin inas da Sinop
nceburunda planlanmtr.

119
NKLEER SANTRALLER
NEREDE NA EDLMELDR?
Nkleer santraller ina edilirken soutma
suyu ihtiyac yznden deniz kenar, gl
kenar veya nehir kenarna kurulma
mecburiyeti vardr.
120
RADYASYONU VCUTTAN
ATMAK N: KURUN
Kurun geni bir kapta eritilip insann
etrafnda gezdirilir.
Daha sonra suya dklr.
Suya dkldnde kan sesten sonra
kurun dalmadysa, kle hlinde
kaldysa radyasyon yoktur. Sama tanesi
gibi daldysa radyasyon var demektir.
Ayn ileme, kurun dalmayncaya kadar
devam edilir.
121
RADYASYONU VCUTTAN
ATMAK N GEREKL OLAN
BALICA K GIDA
Kimyon
Limon
122
Geiger (Gayger) Sayac,
Elektroskop
Radyoaktif maddeler geiger (gayger)
sayac ile tespit edilir.
Radyoaktif maddelerin aktivitesi
elektroskop ile llr.
123
NAZZAMIN PARTKL
TEORS LE LGL 1213 ASIR
NCEK KEF
Atom teorisini ilk ortaya koyan Yunan
bilginleri maddenin en kk parasnn
atom olduunu sylerken bir slam limi
olan Nazzam, maddenin sonsuz denecek
lde paralanabileceini sylemi ve
gnmzn ilim adamlarndan biri gibi
konumutur.
124
Bugnn partikl teorisi perspektifinden
atom alt paracklar dnlerek bu
meseleye bakldnda Nazzamn 1213
asr nce, ok derin eyler sylemi
olduu iddia edilebilir.
125
NAZZAM MADDE, SONSUZ
DENECEK LDE
PARALANABLR. DEMEKLE
NELER SYLEMTR?
1. Atomun paralanabileceini belirtmitir.
2. Atom alt paracklara iarette
bulunmutur.
3. Maddenin bir balangtan itibaren var
olduunu ifade etmitir.
4. Yar mrden sz ettii dnlebilir.
126
ESR VE ENERJ
Atomlarn yap ta birdir. Proton, ntron
ve elektronun farkl adetlerinin bir araya
gelmesiyle farkl atomlar ortaya kar.
Bunun gibi proton, ntron, elektron ve
dier atom alt paracklar da ayn yap
tann farkl adetlerinin bir araya
gelmesiyle ortaya kar. Buz ile su
buharnn birlemesinden su oluabilir.
Bunun gibi atom iinde de birleme,
dnm ve eitlik gerektiinde olur.
127
Bu birleme, dnm ve eitlikler
ekirdek tepkimesidir. Bu durum bize hem
esir maddesinin enerji ile ilgili olduunu
ispat eder. Hem de atomdaki taneciklerin
yap tann ayn olduu konusunda fikir
verir.
Bu birleme, dnm ve eitliklerden
bazlar unlardr:
Proton + Elektron Ntron
Ntron Proton + Elektron
128
Esirde tabir caiz ise byk bir enerji
olduu dnlyor.
Kandiller bir zaman zeytinya ile yaklr.
Sonra petrol ve elektrik enerjisi devreye
girer. Petroln devrinin bitmesi yakn
grnyor. Yer ve gk hazinelerinin
stndeki perdenin kalkaca ve yeni
enerji kaynaklarnn alaca bir dnem
beklenmektedir. O dnemin ulam
vastalar temiz enerjiyle veya enerjiye bile
lzum grlmeden alacaktr.
129
KUARK ADIYLA BLNEN
ATOM ALTI PARACIKLAR VE
NKLEER KUVVET
Kuarklar; proton ve ntronlar olutururlar.
Kuark ad verilen partikller de iftler
hlindedir: Yukar kuarkaa kuark, st
kuarkalt kuark, tuhaf (garip) kuarktlsm
kuark.
130
Kuarklar; hem elektromanyetik kuvvet,
zayf kuvvet ve nkleer kuvvetin ortaya
kmasna sebeptir hem de bunlarn
etkilerini duyarlar.
Kuarklar belki de esirdir.
131
MADDENN ZIT E (ANT
MADDE) VE ENERJ
Bildiimiz atoma karlk olarak ekirdei
negatif, elektronu pozitif (pozitron) olan
atomlar da vardr. Bu atomlardan oluan
madde; maddenin zt ei veya anti madde
olarak adlandrlr.
Sebepler dnyasnda her eyin ift
yaratlm olmasn, anti madde ile evren
baznda da grm oluyoruz.
132
Madde, enerjinin younlam ekli olarak
da tarif edilebilir ve tekrar enerjiye
dnebilir.
Fisyon ve fzyon reaksiyonlarnda,
ktlenin binde bir, on binde bir gibi ok
kk bir ksm enerjiye dnr. Geri
kalan ksmndan ise baka element oluur.
Anti madde, kuantum mekaniinin en srl
konularndandr.
Dnyada anti madde yoktur.
133
Anti maddenin varl CERNde tanecik
hzlandrclarda ortaya konulmutur. Atom
alt paracklarn k hzna yakn hzda
paralanmasyla CERNde ok kk
miktarda bir grnp bir kaybolan anti
madde ispatlanmtr.
Anti madde baz yldz sistemlerinde
bulunmaktadr.
Evren var edildiinde, eit miktarda madde
ve anti maddenin yaratld tahmin
edilmektedir.
134
ANT MADDE NN BR
GRNP BR
KAYBOLUYORDU? (DNYADA
ANT MADDE NEDEN YOKTUR?)
Beta bozunmasnda, ntron protona
dnr ve darya bir elektron ile bir anti
ntrino denilen tanecik nerolunur.
Ntron Proton + Elektron + Anti ntrino
Baz nadir izotoplarda ise ift beta
bozunmas grlr.
135
ift beta bozunmasnda, ntronlarn ikisi
birden ayn anda bozunur. ki protona
dnr. Bu esnada iki elektron ile iki anti
ntrino yaylr.
ift beta bozunmasnn farkl bir
versiyonunda ise anti ntrino olumaz.
Beta bozunmasnda darya bir anti
ntrino neredilir. ift beta bozunmasnda
ise darya iki anti ntrino neredilir. Bu;
bir ntronda bir anti ntrino bulunduu
anlamna gelir.
2Ntron 2Proton + 2Elektron
136
ift beta bozunmasnn farkl versiyonunda
oluan anti ntrino ekirdekten dar
kamadan, ekirdekteki bir baka ntron
tarafndan absorbe edilir. Bizim bunu
gzlemimiz, anti ntrinonun bir grnp bir
kaybolmas eklinde olur. Buna, anti
ntrinonun gizlenmesi de diyebiliriz.
Dnyada anti maddenin olmay, anti
maddenin gizlenmesinden dolay olabilir.
ayet byleyse; ntronun yapsnda
gizlenmi anti ntrino maddenin temel
paracklar arasnda ayr bir yer alacaktr.
137
Anti madde, tanecikler arasnda mstakil
olarak mevcut deildir.
Anti madde, evrenin balangcnda yksek
scaklk artlarnda mevcuttu.
138
DNYADA NN ANT MADDE
YOKTUR?
Anti madde ile madde birbirine temas
ettiinde her ikisi de byk bir enerji aa
kararak ortadan kaybolurlar.
Madde ile anti madde karlatnda;
maddenin %100 enerjiye dnr. Bu,
patlayan bir hidrojen bombasnn
braktnn, 143 kat fazla enerji demektir.
ayet dnyada anti maddenin gizlenmesi
olmasayd, dnya olmayacakt.
139
ELEKTRON LE POZTRON
BRBRNN ANT MADDESDR
Elektron ve pozitron arasndaki temas
neticesinde, 511000 elektron volt (eV) gibi
enerjiye sahip gama nlar meydana
gelir.
e elektron, V ise volt demektir. eV elektron
volt olarak okunur. Baz kitaplarda elektro
volt olarak gemektedir. Dorusu elektron
volttur.
140
Gama n, enerjisi en yksek ndr.
Elektronun (madde) atom numaras 1,
ktle atom numaras 0dr. Pozitronun (anti
madde) atom numaras +1, ktle atom
numaras 0dr.
kisini topladmzda atom numaras da
ktle atom numaras da 0 olan gama n
oluur ve enerji aa kar.

141
KARANLIK ENERJ VE
KARANLIK MADDE
Bilinmeyen % 96nn; % 70i karanlk
enerji, % 20si ise karanlk maddedir.
Evrendeki maddenin sadece % 4nn ne
olduu bilinmektedir.
Varln gzlemlediimiz ksm; btnne
gre ok az, ufak bir parasdr.
142
FOTON (IIK PARACII),
GNETEK ENERJY
DNYAYA TAIR
Foton, evrenin en hzl paracdr.
Ktlesiz ve elektrike ykszdr. Saniyede
300 milyon km yol alr.
Fotonun grevi, gneteki enerjiyi
dnyaya tamaktr.
Elektromanyetizmann taycsdr.
Elektrik ykl paracklar zerine etkir.
143
FOTON GNEN
MERKEZNDE VAR EDLR
lk var edildii yer, gnein merkezidir.
Gnein merkezindeki scaklk 15 milyon
Ctr.
Gnein merkezinde var edilen her bir
foton ilk bata yksek enerjiye sahiptir.
Fotonlar gnein merkezindeki
arpmalar sonucunda sour. Bylece
farkl zellikte, dk enerjili birok deiik
foton meydana gelir.
144
Gneten kan foton, yaklak 8,5
dakikada dnyaya ular.
Foton eitlerinden zararl olanlar,
dnyamza ulaamaz. Ozon tabakas,
bunlar tutmakla grevlidir.
Gnete fzyon sonucu 4 adet hidrojen
ekirdeinden, 1 adet helyum ekirdei
oluur ve 2 adet pozitron meydana gelir.
Bylece her saniye 564 milyon ton H
(hidrojen) elementi, He (helyum)
elementine dnm olur.
145
Bu dnm esnasnda gne, her saniye
ktlesinden E=mc
2
formlne gre 4
milyon ton kaybeder.
Bu azalan ktle enerjiye dntrlr.
Gne enerjisi hlinde dnyamza gelir.
Foton ve ntrinolar da bylece meydana
gelir.
Foton ad verilen paracklara da atom alt
parack denebilir. Fotonlar eitlidir.
146
NTRNO VE ENERJ
Ntrino atom alt paracklardandr.
Ntrino da; fotonlar gibi, gnete,
hidrojenin helyuma dnmesi annda,
maddenin enerji karl olarak meydana
gelir.
147
EKRDEK KUVVET, GLUON
(GULON) TARAFINDAN
TAINIR
Atomun yapsnda gluon ad verilen
parack da belirlenmitir.
iddetli ekirdek kuvveti, gluon diye bilinen
sekiz parack tarafndan tanr.
Ktlesiz ve elektrik ykszdr.
Elektromanyetik kuvvet ve zayf kuvvete
kar duyarszdr.
148
TAKYON (TACHYON) VE
ENERJ
Takyon, Latincede ok hzl demektir.
Takyonlar ktan hzl, ktlesi eksi,
boyutlar sfrdan kk olan atom alt
paracklardr.
Takyonlarn kefi, enerjinin ktan hzl
gidebileceini gstermitir.


149
MADDE NAKL OLMASI N
ZAFYET
(RLATVTE=GRELLK)
TEORSNNN GEERLLN
YTRMES M GEREKR?
Cisimlerin hareket ettikleri ynde
boylarndan kaybedeceklerini ve k
hzna eriince de yok olacaklarn
belirtmitik.
150
Einsteinn izafiyet teorisine gre ise, k
hzna erien bir cismin ktlesi sonsuz
oluyordu. Gnmzde byle olmad
ortaya kmtr. Ik hznn almasyla,
ktlenin sonsuz olmad ispat edilmitir.
151
PROF. DR. PAUL DRAC
(19021984) VE UCUZ
ENERJ RETM
Prof. Dr. Paul Dirac, fizik profesrdr.
Prof. Dr. Paul Dirac, esir maddesinin kabul
edilmesi sonucunda ilm grlerde yeni
deiiklikler olacan ve ucuz enerji
retiminde faydalar elde edileceini
belirtmitir.
152
Prof. Dr. Paul Dirac, her yan kaplayan ve
hareket eden bir tanecik denizinden sz
etmitir.
Prof. Dr. Paul Dirac, 1933'te Schrdinger
ile beraber Nobel Fizik dl almtr.
153
DR. FRANK M. MENO (1934
.) VE ENERJ
Pittsburgh niversitesi'nden Dr. Frank M.
Meno adl bilim adamnn esir maddesiyle
ilgili hipotezi vardr. Dr. Meno, esir
zerindeki almalarna 1961 ylnda
balamtr. 1990 ylnda Kanada'da
"Physics Essays" isimli uluslararas bir
dergide esirle ilgili yazs yaymlanmtr.
154
Dr. Meno'nun teorisine gre; gyron
(jayron) denilen atom alt parack esir
maddesinin temelini tekil eder. Gyron
kresel deildir. ki ucu sivri ve ortas dar
bir kalem eklindedir. Kinatta her ey bu
maddeden ve bu maddenin dinamiinden
ibarettir. Bir adet atomda yaklak 1020
gyron vardr. Dolaysyla evrenin en kk
parac gyrondur. Dr. Menoya gre;
esirin uygulama alanlar ileride; telepati,
dnce ak, iletiim, enerji kontrol,
tbbi tedavi gibi alanlar olacaktr.
155
ESRLE LGL KEF VE
BULULAR, ENERJ
PROBLEMNN
ZLMESNDE YENLK
GETRECEKTR
Kimyaclar ve fizikiler esir maddesine
zel bir nem vermelidirler. Esirle ilgili
keif ve bulular, enerji probleminin
zlmesinde yenilik getirecektir.
156
Yerlerin ve gklerin insanlk iin btn
hazinelerini amas belki de bu yolla
olacaktr...
157
SENTETK RADYOAKTF
ZOTOPLARIN KULLANIMI
Sentetik izotoplar, radyoaktiftir. Belirli bir
dozaj geerse, kansere sebep olur.

Radyoaktif olan
60
Co sentetik izotopu,
ambalajl gdalarn nlanmasnda
kullanlr. Inlamadaki radyoaktif madde
belirli bir limiti geerse, alet otomatik
olarak durur. Bu amala eskiden
60
Cs de
kullanlrd, kanser riski fazla olduundan
artk kullanlmamaktadr.
158
Radyoaktif olan
14
C sentetik izotopu
eskiden, aalarn ve fosillerin yann
tayininde kullanlrd. Bulunan sonularn
yanl olduu belirlendiinden gnmzde
terk edilmitir. Gvenilir bir metot olmad
aa kmtr.

99
Tc,
201
Tl,
67
Ga,
111
In,
123
I sentetik
izotoplar da radyoaktiftir ve sintigrafi
ekimlerinde kullanlr.

131
I ve
60
Co sentetik izotoplar da
radyoaktiftir, kanser tedavisinde kullanlr.
159
Sentetik izotoplar bilimde hibir ekilde ve
hibir alanda kullanlmamaldr. diyen ilim
adamlar oktur.
Kanserden ld. denilen hastalarn ou
kanserden deil, kanser ilalarnn yan
etkisinden lmektedir.
Sentetik izotop vb. ilalarla son derece
riskli olan kanser tedavi yollar
denenmektedir. Gelecekte bir ksm
antikorlarn retilmesiyle kanser
tedavisinde daha baarl olunacaktr.
160
Radyoaktif sentetik izotoplarn ve
radyoaktif nlarn kansere kar kullanm
nmzdeki gnlerde terk edilecektir.
Bylece hastalar gnmzn kanser
ilalarnn lmcl bile olabilen yan
etkisinden kurtulacak ve zarar
grmeyeceklerdir. Kanser hastal,
insanln korkulu ryas olmaktan
kacaktr.
161
TRK MLLET URANYUM ELEMENT
GBDR
Uranyum, elementlerin sonuncusudur.
Trk milleti de dnyada kyamete kadar
insanla hizmet edecek milletlerin
sonuncusudur. Sonuncusu olduuna gre
eskideki durumunu tekrar kazanacak, belki
de geecektir.
Uranyum doallarn sonuncusudur. Trk
milleti de uranyum gibi doaldr; samimidir,
yapmack deildir, sunilii sevmez.
162
Elementler iinde uranyumun, milletler
iinde de Trk milletinin an ycedir.
Uranyum gibi, Trk milleti de enerjisini
etrafna verir.
Uranyum, balanma enerjisi en yksek
olan elementlerdendir. Trk milletinin de
fertler arasndaki irtibat ve diyalou
kuvvetlidir. Ancak demir kadar deildir.
Zaten ban kuvvetlilii, biraz da
zayflktan kaynaklanr.
163
Uranyum ekirdeinin verdii enerjinin
nkleer reaktr veya nkleer
laboratuvardaki enerji olmas iin kontrol
edilmesi art vardr. Ntronun ekirdee
arpmas ve ekirdein kontroll
dalmasyla enerji verir. Kontrolsz olan
atom bombasndaki enerjidir. Trk milleti
de d etkiyle paralanr. Paralanmas
ayn anda enerji vermek demektir.
Paralanmas zincirleme devam eder. Bu
nedenle kontroln iyi yaplmas gerekir.
Trk milleti asker millettir.
164
Trk milleti akll ve zekidir. Kalplerinden
hrmet ve merhamet ksa, akl ve
zekalar onlar, dehetli ve acmasz hle
getirir ve idareleri mmkn olmaz.
Trk milleti, Mslmanlar iinde en ok
nfusa sahip stn bir rktr. Dnyann her
tarafnda olan Trkler, Mslmandr.
Dier rklar gibi Mslman olan ve
olmayan olarak iki ksma ayrlmamtr.
Nerede Trk topluluu varsa
Mslmandr.
165
Bir eyin en iyisi bozulunca en kts olur;
bunun gibi Mslmanlktan kan veya
Mslman olmayan Trkler, Trklkten
dahi kmlardr (Macarlar gibi). Hlbuki
kk rklarda bile, hem Mslman hem
de gayrimslim vardr. Bu nedenle biz
Trkler, atom bombas olma riskimiz
olduundan, zellikle ok dikkat etmeliyiz.
Baz Trk kabileleri eski zamanda
yanlarna bir ksm baka kabileleri
beraber alarak ka defa Avrupay
hercmer etmilerdir.
166
Fransz ihtilali ile gelien hrriyetin
arkasndan sosyalistlik dodu. Sosyalistlik
komnistlie inklap etti. Komnistlik;
insani ve ahlaki kurallar dinlemediinden,
anaristlik meyvesini verdi. Anaristlik
fikrinin tam yeri ise dnyann yedi
harikasndan birisi olan in seddinin
yaplmasna sebep olan bir ksm Mool ve
Krgz Trk kabileleridir.
Bu bilgiler nda, Trk milletini
karalamaya girmemelidir.
167
Hercmerce neden olan topluluklar aslen
Trk deildirler.
zellikle Moollar, Trkler ile
irtibatlandrlmtr.
Anadolu, memerriakdamdr; daha nceleri
ok farkl topluluklarn gelip getii yaam
yeridir.
Trk milleti, izole edilmedii takdirde;
gkten gelen ualarla, her zaman infilak
eder ve dnyann deiik yerlerinde
kendini hissettirir.
168
Trk milletini izole eden unsurlar; ondaki
hak, hukuk, adalet, temkin, bakalarn
rahatsz etmeme, hrmet, merhamet,
birleen su damlalar gibi olma vb. stn
hasletlerdir. Uranyumun,
235
U ve
238
U
olmak zere iki izotopu vardr. Nkleer
enerji
235
Uten elde edilir. Uranyum
bileiinde % 0,7
235
U izotopu, % 99,3
orannda ise
238
U izotopu bulunur. Tm
uranyum bileiklerinde
235
U izotopunun
etraf,
238
U izotopu ile izole edilmitir.
169
Gnmzde uranyumun ktye
kullanlmasna kar, tm insanln tepkisi
vardr; bu baka meseledir. Trk milleti,
uranyum elementi gibi olduunu
bildiinden tr, baka bir deyimle
kendini tandndan dolay, kuru grltye
pabu brakmamaktadr. Kalbin gayesi,
mahededir. Mahede; feraset, basiret,
sezgi, sezi, altnc his, kalp gz akl,
ilhama mazhar olma gibi meziyetlerle
kendini belli eder.
170
Bu stn meziyetlerin %90 Trk milletine
verilmitir; %10u ise dier rklara
datlmtr. Aslnda herkes potansiyel
olarak buna ak var edilmitir. Bu yolda;
peygamberler, doruluktan amayan akl,
kusursuz kalp ve temiz duygu/dnce
tayan kalp sahipleri bata olmak zere
Trkler vardr. Bu baar, mevhibeiilahiye
olarak verilen bir baardr; kendimizden
bilmemeliyiz.
171
Btn dnya Trk milletinin vatandr. Trk
milleti, gittii her yeri vatan bilir. Hem
sahip olduu gzellikleri oralara gtrr
hem de gittii yerlerden alacan alr.
Bununla beraber ana vatan bakadr.
Vatan, ok nemlidir. Vatan sevgisi
imandandr. Vatan olmayann, tm dnya
vatan olamaz. Bu nedenle; krmz
izgiler, mutlak anlamda hibir zaman
kalkmaz.

172
Bizim milliyetimiz, dinimizle et ile kemik
gibi birlemitir; ayrlmalar mmkn
deildir. Ayrrsak mahvoluruz.
Trk milleti, tarihte mefahiri ok bir millettir.
Trk milletinin slamiyetten nceki
vnlecek her eyi slamiyet defterine
gemitir.
Trk milleti, byk insaniyetin
bayraktardr. Dnyada en mukaddes ve
en muhterem bir mevkii kazanmlardr.
173
Trk milleti fen ve sanat, mana ile
yourarak ileri gittii gibi ileride de
gidecektir. Hakiki medeniyete sarlarak
insanla rehber yine olacaktr. Trk
milleti, tarihinin ahadetiyle cihana btn
gzellikleri neretmitir. Eski alarda
cihangir Asyada kahraman Trk askerleri
ve Trk milleti 1000 sene insanla hizmet
etmitir. 500 senedir yatyoruz;
uyanmalyz; gaflet ve uykuyu
brakmalyz. Ancak bylece hakiki
medeniyet inkiaf edecektir.
174
Vahet ve gaflete dmemek iin birleen
su damlalar gibi olmalyz. Dnyay
kirlerden temizlemeliyiz.
175
Albert Einstein
(Elbrt Aynsstayn)n Hayat
(18791955)
1905 ylnda izafiyet (rlativite=grelilik)
teorisini ortaya koydu.
1921de Nobel dl ald.
Yapay einsteinium elementine Albert
Einsteindan dolay bu isim verilmitir.
Einsteinium elementinin atom numaras
99dur ve Es sembolyle gsterilir.
176
Einstein atomu bir canavara kaptrdn
ancak Hiroima ve Nagazakinin yerle bir
olmasndan sonra anlayabilmitir. Nkleer
enerji, Batllarn elinde akl ve vicdann
kontrolnden kt iin Japonyada dev
ehirlerin yerle bir olmasna, binlerce
insann lmesine sebep olmutur.
Gnmzde de atom bombas, tehdit ve
tedbir unsuru olarak deiik ellerde
tutulmaktadr.
177
Bu bakmdan insan unsurunun iyi
eitilmesi gerekir. Akl ve dnce
prensipleri zerine oturtulan fen ve teknik;
beraberinde, insanl dnme ile kalp ve
vicdan duyarlln da getirebilmelidir.
Maddenin dalga zellii ile ilgili sper
sicim teorisi veya uluslar aras ismiyle
superstring teorisi 1915 ylnda Einstein
tarafndan kefedilen bir teoridir.
178
Albert Einstein (Elbrt Aynsstayn)n
Mehur Olmu Szleri
Dinsiz ilim kr, ilimsiz din de topaldr.
(limsiz din topal, dinsiz ilim ise krdr.)

Albert Einstein
179
Allah zar atmyor. Buna ikna oldum.
Albert Einstein


Kinatn yaratcsna olan inan, ilmi
aratrmann en kuvvetli ve en asil
muharrik (tahrik eden, harekete geiren)
gcdr."
Albert Einstein
180
FSYON KONUSUNDA
DORU BLGLER
LK ORTAYA KOYAN
TRK BLGN
CABR BN HAYYANIN
HAYATI
181
Kimyann babas Cabir bin
Hayyandr.
Britannica Ansiklopedisi
182
CABR BN HAYYAN (721805)
Horasanda dodu. Kufede vefat etti.
Kimya ilminin babasdr. Trk bilim
adamdr. Byk dhidir. Dnemin en
byk ilim merkezlerinden Harran
niversitesinin rektrdr. Ad Latinceye
Geber diye gemitir.
Cabir bin Hayyann bata kimya olmak
zere tp, fizik, astronomi, matematik,
felsefe ve eitim alanlarnda ok hizmetleri
olmutur.
183
Bunlarn iinde phe yok ki en nemlisi
atomla ilgili buluudur. Yunanl bilginler
maddenin en kk parasna,
blnemeyen en kk parack anlamna
gelen atom demilerdi. slam bilginleri, bu
kelimeyi o zamann bilim dili olan
Arapaya evirirken cz layetecezza
dediler. Cz layetecezzann dier ad
cz ferttir. Hem atom hem de molekl
yerine kullanlabilir.
184
Cabir bin Hayyan ise Yunanllarn atomun
paralanamayaca yolundaki teorilerine
kar kt. Bu konuda gerek mahiyeti
asrlar sonra anlalabilecek farkl gr
ortaya koydu.
Gnmz dnyasnda, atomla ilgili ilk
almalarn ngiliz kimyager John Dalton
(17661844) tarafndan yapld,
uranyumun ekirdeinin paralanabilecei
fikrinin de 1944 Nobel Kimya dl sahibi
Alman kimyac Otto Hahn (18791968)
tarafndan ortaya atld fikri yaygndr.
185
Hlbuki onlardan 1000 yl nce yaam
olan Mslman kimyac Cabir Bin
Hayyann aadaki szleri asrmzn ilim
adamlarn dahi hayrete drecek
mahiyettedir: Maddenin en kk paras
olan cz layetecezzada youn bir enerji
vardr. Yunan bilginlerinin iddia ettii gibi
bunun paralanamayaca sylenemez. O
da paralanabilir. Paralannca da
ylesine bir enerji meydana gelir ki
Badatn altn stne getirebilir. Bu,
Allahn bir kudret niandr.
186
Cabir de simyaclar gibi kalay, kurun,
demir ve bakrdan altn elde edilebileceini
dnyordu. Ancak bunun yolunun
atomlarn kontrol altnda paralanp
deerlerinin deitirilmesiyle olacan
belirtmekteydi.
Gnmzde nkleer laboratuvarlarda
kontroll ekirdek reaksiyonlaryla yeni
yapay elementler veya mevcut
elementlerin yapay izotopu elde
edilmektedir.
187
leride altn da elde edilebilir. Simyaclar,
fiziksel veya kimyasal yolla elementleri
altna evirmek istedikleri iin bouna
urayorlard. Yine kontrolsz ekirdek
reaksiyonlarnn atom bombas olduu da
bilinmektedir. Cabir, ok eski yllarda
btn bunlardan sz etmiti.
Cabir, Lavoisierden nce Lavoisier
kanununu (ktlenin korunumu kanunu)
ifade etmitir.
188
Cabir bin Hayyan, Lavoisierden nce
Lavoisier kanununu (ktlenin korunumu
kanunu) ifade etmitir. Newtondan nce
Newton kanununu (yer ekimi kanunu)
aklamtr. Gay Lussacdan nce Gay
Lussac kanunundan (gazlarda basn
scaklk ilikisi kanunu) bahsetmitir.
Gne enerjisinden faydalanma rn
amtr.
Kimya ilminin hem teorik hem de pratik
alanda byk geliimine sebep olmutur.
Cabirin en bariz vasf deneyciliidir.
189
Modern kimya laboratuvarn ilk kuran
kiidir. Cabirin kimyadaki dier
hizmetlerini yle sralayabiliriz:
HCl formlyle gsterilen hidroklorik asidi
(tuz ruhu) elde etmitir.
HNO
3
formlyle gsterilen nitrik asidi
(kezzap) elde etmitir.
1 hacim deriik HCl ile 3 hacim deriik
HNO
3
karmndan oluan kral suyunu
kefetmitir. Gnmzde de btn
dnyada kuyumculukta kullanlmaktadr.
190
Altn, yalnz kral suyuyla kimyasal
reaksiyona girer; baka hibir elementle
reaksiyona girmez. Kral suyu, hem altnn
saf olup olmadnn anlalmasnda hem
de altn alamlarndaki altnn yzde
bileim miktarnn bulunmasnda kullanlr.
Altnn saflnn belirlenmesi ve
sahteciliin nlenmesinde bugn de
kullanlan en yaygn yoldur.
191
retilen asitler sayesinde, hem Cabir bin
Hayyan hem de gnmze kadar btn
kimyaclar baz metal bileiklerini elde
edebildiler.
George Sarton (Corc Srtn), Fen Bilimleri
Tarihine Giri adl nemli almasnda
750 ile 800 yllar arasndaki dnemin en
nemli ilim adam olarak Cabir bin
Hayyann adn vermitir.

192
Cabirin elde ettii baz bileikler unlardr:
ap (KAlSO
4
), niadr (NH
4
Cl), gm
nitrat (AgNO
3
) vb.
Cabir kristalizasyon, szme, eritme,
buharlatrma, sblimletirme, damtma,
zme vb. metotlar gelitirdi veya kimya
ilmine kazandrd.
Bir ksm tabirler vardr ki Cabir ve dier
kimyaclar sayesinde Bat dillerine
gemitir. Bunlardan bir ksm unlardr:
193
Alcohol (Arapa asl el kuhl)
Alkali ( Arapa asl el kali)
Kimya (Arapa asl kimie)
Alembic (Arapa asl el imbik)
Grlyor ki Cabir, gnmzn modern
ilminin dayanm olduu gzlem ve deney
metotlarn, asrlarca nce kullanmtr.
194
RADYOAKTVTE LE LGL
SOSYAL ALANDA
KULLANILAN KMYA KELME
VE DEYMLER
Radyoaktif etki: kinci dereceden etki.
Alfa, beta, gama etki: Alfa etki en kuvvetli
etki, beta etki daha zayf etki, gama etki
ise en zayf etkidir.
195