Arch SEWERYN CHRZANOWSKI

BUDYNKI Z PŁYT
SŁOMIANYCH
I TRZCINOWYCH

W Y D A W N I C T W O „ARKADY"
WARSZAWA 1958
 Opiniodawca
inż. Józef Geniusz

Redaktor naukowy
mgr inż. Andrzej Machalski

SPIS TREŚCI str.

I. Wstęp 5
I I . Materiały używane do produkcji płyt 6
Książka podaje wszystkie wiadomości potrzebne do
samodzielnego wykonywania płyt słomianych i trzci­ I I I . Ręczne prasy „Kubaniec" oraz inż. Berbeka i ich wykonanie 9
nowych oraz ich stosowania do budynku. W szczegól­ I V . Wyrób płyt . . 17
ności omawia ona: materiały do produkcji płyt kon­ V. Zastosowanie płyt w ścianach 25
strukcję ręcznych pras, wyrób płyt, zastosowanie płyt
1. Ściany o szkielecie drewnianym . . . 2 5
do ścian, stropów i krycia dachów, tynkowanie płyt
2. Ściany o szkielecie betonowym 30
i potrzebne do tego zaprawy.
Praca przeznaczona jest dla budujących domy miesz­ 3. Ocieplanie ścian płytami słomianymi 39
kalne i budynki gospodarskie na wsi oraz domki V I . Zastosowanie płyt w stropach 43
jednorodzinne w miastach i miasteczkach, rzemieślni­ V I I . Zastosowanie płyt do krycia dachów 45
ków budowlanych, pracowników wytwórni płyt sło­
V I I I . Tynkowanie płyt i potrzebne do tego zaprawy . . . 51
mianych, instruktorów budownictwa wiejskiego.
I X . Przykład budynku z płyt słomianych 58
X. Ochrona przeciwpożarowa budynków z płyt słomianych . 59

WZSEŁKIE P R A W A ZASTRZEŻONE

Okładkę projektował
Tadeusz Kobyłka

Redaktor techniczny
TADEUSZ K O P Y T

Korektor techniczny
DANUTA PIETRZAK
 I. WSTĘP

Już w pierwszych latach uzyskania niepodległości Polski

po I Wojnie Światowej powstała myśl użytkowania w bu­
downictwie płyt ze słomy jako materiału pomocniczego.
Początki takiego zastosowania słomy, jak się zdaje, zaw­
dzięczamy pszczelarzom, którzy pierwsi ją użyli do budowy
uli, które okazały się trwałe i ciepłe, bowiem sprasowana
lub mo.cno skręcona słoma bardzo dobrze izoluje przed zim­
nem. Pszczele roje osadzone w ulach wykonanych ize słomy
doskonale się czuły, odznaczały się większą produkcją miodu
i bardzo dobrze zimowały (Ks. Brzóska, podręcznik dla pszcze­
larzy).
Zalety słomy jako materiału bardzo „ciepłego" zwróciły na
siebie uwagę świata technicznego i płyty ze słomy poczęły
wchodzić na rynek budowlany jako materiał izolacyjny dla
ocieplenia konstrukcji budowlanych pod nazwą solomitu. Płyty
ze słomy były początkowo i przez cały czas okresu międzywo­
jennego produkowane w kraju wyłącznie sposobem ręcznym
na prasach systemu inż. Berbeka i innych. W krajach sąsied­
nich — Czechosłowacji i Niemczech — na kilka lat przed
II Wojną Światową powstała produkcja płyt, przeważnie
z trzciny sposobem mechanicznym, jednak użytkowanie ich
ograniczało się jedynie do ocieplania konstrukcji budow­
lanych.
Dopiero wyniszczenie lasów w Polsce przez okupanta nie­
mieckiego pobudziło pewne koła techniczne z prof. Francisz­
kiem Piaścikiem na czele do poszukiwania materiałów zdol­
nych zastąpić drewno w budownictwie zwłaszcza wiejskim
i od tego momentu rozpoczyna się (szersza produkcja i wpro-

5
 nego w podobnych warunkach. Jeśli zaś chodzi o ich odpor­
wadzenie płyt słomianych i trzcinowych do budownictwa jako
ność ogniową, to mocno sprasowana słoma i trzcina ze względu
materiału wypełniającego szkielety.
na zawartość w nich około 3% krzemionki są znacznie odpor­
Omawiane płyty są produkowane obecnie zarówno w za­
niejsze na działanie ognia od drewna, a poddane działaniu
kładach produkcyjnych zmechanizowanych, jak i ręcznie i sze­
płomieni nie palą się, a jedynie powierzchnia ich ulega zwę­
roko stosowane do budowy budynków mieszkalnych i gospo­
gleniu, przy czym proces ten natychmiast ustaje po zaprzesta­
darskich oraz poddaszy budynków murowanych.
niu działania ognia.
Koszt wykonania płyt w największej mierze jest zależny
Najprzydatniejsza do produkcji płyt poza trzciną jest prosta
od kosztów robocizny i waha się on w dość dużych granicach
zależnie od kwalifikacji wykonawców. słoma żytnia lub pszenna z omłotu
Przy robociźnie akordowej lub dniówkowej o dużej spraw­ cepem lub szerokomłotną młocar-
ności i pewnym doświadczaniu można śmiało przyjąć 5 m
2 nią na prostą słomę. Taką słomę
płyt na jednego robotnika w ciągu ośmiogodzinnego dnia pracy. należy po omłoceniu zboża oczy­
2
W tym wypadku koszt 1 m płyty o grubości 5 cm kalkuluje ścić z chwastów i potarganych
się jak następuje: ździebeł, a następnie związać
słoma 12 kg w snopy i przechowywać w sta­
drut 0,9 kg nie suchym. Może być także użyta
robocizna 1,6 godz. prosta słoma jęczmienna lub
owsiana, również oczyszczona
z chwastów i związana w snopy.
II. MATERIAŁY UŻYWANE DO PRODUKCJI PŁYT Te ostatnie rodzaje słomy ze
względu na krótkie źdźbła i użyt­
kowanie ich w gospodarstwach
Do wytwarzania płyt sposobem chałupniczym przez robot­
w postaci paszy, są rzadko uży­ Rys. 1. Zgarnianie i układanie
ników niewykwalifikowanych, a zatem również przez samych słomy targanej do wyrobu płyt
wane do wyrobu płyt.
gospodarzy budujących swe domy, służy słoma różnych zbóż
Może też być użyta z dobrym
podstawowych oraz trzcina. Do tego celu może być użyte
wynikiem słoma targana z wymienionych wyżej głównych
nawet sitowie i chwasty, np. łęcina zeschłej dzikiej mimozy.
zbóż, lecz należycie przygotowana. Taką słomę przed zwią­
Za przykład może służyć szopa na materiały budowlane
zaniem w snopy należy nie tylko oczyścić z chwastów, lecz
z dwoma pomieszczeniami mieszkalnymi, wzniesiona podczas
także wyczesać grabkami o drewnianych zębach, zbijając
okupacji niemieckiej w Warszawie, przy ul. Krajowej Rady
wyprostowane, równolegle w ten sposób układana źdźbła
Narodowej (Twardej) 34, zbudowana całkowicie z pokryciem
su nogom w celu uzyskania snopków podobnych do snopów
z płyt wykonanych z sitowia, chwastów i łęcin kartoflanych,
ze słomy prostej (rys. 1).
która przetrwała Powstanie Warszawskie i około 1952 roku
Kłosy słomy zbóż młóconych capami dobrze jest przed uży­
została rozebrana będąc jeszcze w zupełnie dobrym stanie.
ciem poobcinać ze względu na ziarna, które wskutek nie zaw­
Wszystkie wskazane materiały, zwłaszcza słoma zbóż i trzcina,
sze dokładnego omłotu prymitywnymi narzędziami, jakimi
osłonięte tynkiem wapiennym, wapienno — c e m e n t o w y m czy ce-
są cepy, mogą pozostać w kłosach. Z jednej strony mogą być
mentowo-glinianym są nie mniej trwałe od drewna stosowa-

7

niach nie wyprawionych mogą wywołać porastanie powierzchni
płyt. Przy -słomie targanej (spod młocarni) kłosów się nie ob­
cina, licząc się ze znacznie dokładniejszym wypróżnieniem
kłosów z ziaren przez maszynę.
Wszystkie dodatnie cechy właściwe prostej słomie żytniej
ma też trzcina należycie i w odpowiednim czasie zebrana
i przygotowana. Trzcinę ścina się późną jesienią lub na po­
czątku zimy po pierwszych przymrozkach, gdy jest ona już
w stanie martwym i nie zawiera soków i wilgoci, a nie jest
jeszcze potargana i połamana przez wiatry i śniegi. Po ścięciu
trzcinę sortuje się, układa i wiąże w snopki, które należy prze­
chowywać pod dachem w celu dokładnego wysuszenia. - Przy
sortowaniu trzemy należy odrzucić wszystkie łodygi grubsze
od 10 mm w grubszym końcu, gdyż do prasowania płyt na­
daje się tylko trzcina drobna, a im będzie drobniejsza, tym
lepsza. Również należy odrzucić wszystkie źdźbła niedojrzałe
i skruszone. Trzcina jest znacznie bardziej sprężysta od słomy
i wobec tego płyty wykonane z trzciny są znacznie odporniej­
sze na zginanie niż słomiane. Wskutek tej dodatniej cechy są
dobrym materiałem do wykonania powały oraz pokryć da­
chowych i w tych wypadkach mogą z dobrym skutkiem za­
stąpić deski.
Sitowie ma mniej więcej te same cechy co słoma, lecz jest
palne i płyty z niego wykonanie odznaczają się większą wiot-
kością, wobec czego nadają się prawie wyłącznie na elementy
ścienne lub do izolacji cieplnej.
Słoma, trzcina i sitowie, przeznaczone do produkcji płyt,
powinny pochodzić z ostatnich zbiorów i inie mogą być zbut­
wiałe, zwietrzałe, zmierzwione, lecz zupełnie suche, gdyż dobre
płyty mogą być wyprodukowane tylko z dobrych materiałów.
O trwałości słomy i trzciny można sądzić na podstawie do­
tychczasowego użytkowania ich w dawnych, a dziś jeszcze
istniejących budowlach. Jako najlepszy przykład trwałości
słomy i trzciny służą pokrycia dachów, które będąc nie osło­
nięte tynkiem lub innym środkiem narażone na ciągłe zmiany
8 9
atmosferyczne, targane wiatrem, zmaczane deszczem i śnie­
giem i na przemian suszone na słońcu i wietrze, zdolne są
przetrwać w stanie zdatnym do użytku przez 15 lat przeciętnie,
a często są zmieniane dopiero po 25 latach. Z tego można wy­
ciągnąć wniosek, że należycie sprasowane płyty pokryte war­
stwą tynku zachowują swą pełną zdolność i trwałość w kon­
strukcjach zewnętrznych przez co najmniej 50 lat, to jest
tyle czasu co drewno.
Należycie wykonane płyty z wymienionych surowców są
w dostatecznej mierze sztywne, mocne, twarde, sprężyste i za­
liczane są do materiałów ogniochronnych, gdyż nawet będąc
polewane materiałem łatwopalnym po wypaleniu się nastro­
szonych na powierzchni płyty ździebeł tlą się jedynie do czasu
wypalenia się materiału zapalającego, po czym proces tlenia
samoczynnie ustaje. Są one też złym przewodnikiem dźwięków,
wobec czego mogą być używane do izolacji akustycznej.
Tynk wapienny, cementowo-glmiany, a nawet gliniany bar­
dzo dobrze -utrzymuje się ma szorstkiej powierzchni płyty
wskutek dużej przyczepności sprasowanej słomy lub trzciny.
Aby sprasowane płyty utrzymały nadany im kształt, podczas
prasowania wiąże się je drutem. Przy produkcji w prasach
ręcznych używa się drutu 2 mm na wiązadła główne i kla­
merki. Jeśli zamiast klamerek stosujemy zszywanie płyt, wów­
czas do szycia używa się drutu .0,5 mm. Na główne wiązadła
i klamerki używa się drutu ocynkowajnego, koniecznie miękkie­
go. Twardy i sprężysty drut do tego celu nie nadaje się. Drut
cienki do zszywania powinien być wyżarzony („glijowany").
III. RĘCZNE PRASY „KUBANIEC" ORAZ INŻ. BERBEKA
I ICH WYKONANIE
Do prasowania płyt ze słomy, trzciny i innych włóknistych
surowców istnieje kilka rodzajów pras o różnej konstrukcji,
wielkości i wydajności w zależności od rodzaju produkcji.
 Produkcja fabryczna oparta jest na prasach mechanicznych,
dość skomplikowanych, zaopatrzonych .w szereg bloków, kół
zębatych itp. Zdolność produkcyjna tego rodzaju pras wy­
nosi 100 do 300 tysięcy metrów kwadratowych płyt rocznie.
W Polsce istnieje obecnie kilka wytwórni produkujących płyty
z trzciny, między innymi wytwórnia w Mikołajkach i w Nidzie
w woj. olsztyńskim.
W Polsce zagadnienie produkcji i stosowania płyt ze słomy
i trzciny w budownictwie powstało bardzo niedawno i wy­
Rys. 2. Prasa do płyt słomianych typu „Kubaniec"
płynęło głównie z konieczności stosowania jak najdalej idących
oszczędności w użyciu drewna. Jednak szybko wzrastające za­
potrzebowanie na omawiane płyty dla potrzeb budownictwa
wielkomiejskiego zmusiło przemysł do zorganizowania pro­
dukcji przemysłowej płyt, ale wyłącznie z trzciny. Z tego
względu typ prasy ręcznej nie został ostatecznie opracowany,
a kilka istniejących typów ulega stałym ulepszeniom i prze­
róbkom w poszukiwaniu najodpowiedniejszych wymiarów płyt
i konstrukcji prasy. Zasadniczo najodpowiedniejsze są dwa
rodzaje pras ręcznych: prasa typu ,,Kubaniec" oraz prasa typu
inż. Berbeka.
10
Prasa typu „Kubaniec". Prasa ta (rys. 2) jest konstrukcji
radzieckiej i znalazła duże zastosowanie w ZSRR do produkcji
płyt o grubości 10 do 12 cm i długości około 2,0 m. Składa się
ona ze stalowej lub drewnianej podstawy, na której są
umocowane dwie pionowe ramy o wysokości około 1,5 m
1 długości około 3,0 m. Jedna z tych ram jest ruchoma i prze­
suwając ją bliżej lub dalej od ramy stałej nastawia się pożą­
daną grubość prasowanej płyty. Między ramami są ułożone
2 beleczki służące do prasowania nakładanej słomy; są one
połączone z dwoma równoległymi do długości ram dźwig­
niami. Prasą tą są wyrabiane płyty O' wymiarach 1,2 X 2,0 *m
i dowolnej grubości w granicach do 12 cm. U nas ten typ pras
pomimo bezspornych zalet prawie nie jest używany, być może
ze względu na konieczność równoczesnego zatrudnienia 4 do
5 osób.
Prasa inż. Berbeka. Drugim typem prasy ręcznej jest prasa
inż. Berbeka, która po II Wojnie Światowej znajduje dość sze­
rokie zastosowanie.
Pras systemu inż. Berbeka są dwie odmiany, które różnią
się między sobą tylko długością ram i ilością dźwigni. Pierwsza
z nich służy do wyrobu płyt o długości 1,0 m, szerokości do
1,0 mi grubości 3 do 10 cm i zaopatrzona jest w jedną dźwig­
nię układaną prostopadle do ram. Druga zaś odmiana tego
systemu (por. rys. 3) zaopatrzona jest w 2 dźwignie prostopadłe
i można na niej produkować płyty o tej samej grubości i sze­
rokości przy długości 1,6 m. Każda z tych pras składa się,
z następujących zasadniczych części składowych (rys. 3): pod­
stawy, ramy stałej, ramy ruchomej, beleczki dociskającej, jed­
nej lub dwóch dźwigni, łańcuchów stanowiących punkty za­
czepienia dźwigni, -szczeblin. (listew) tworzących formę i dese­
czek o które opierają się dolne warstwy prasowanej słomy.
Ostatnio zostały dokonane próby z bardzo dodatnim wyni­
kiem zastąpienia łańcuchów, które często się urywają i opóź­
niają pracę, zębatymi słupkami. Są one umocowane do stałej
ramy śrubami lub gwoździami i w znacznym stopniu uprosz­
cząją i przyspieszają pracę (rys. 4). W 'ten sposób zastępujemy
11
hamujące pracę łańcuchy, które nie zawsze można nabyć, (rys. 6), a mianowicie jedna stała przymocowana do podstawy
i podłużną "beleczkę w podstawie, do której łańcuchy są umo­ śrubami i usztywniona zastrzałami, druga zaś jest ruchoma i łą­
czy się ze stałą ramą śrubami (dwie śruby u dołu i dwie
u góry) lub odpowiednio wykonanymi i dostosowanymi ha-

Rys. 4. Słupek zębaty przymocowany do ramy stałej

a) widok ogólny, b) słupek zębaty, c) koniec dźwigni

cowywane. W czasie prasowania dźwignie opierają się okutymi

blachą końcami o zęby słupków.
Podstawa prasy składa się z dwóch desek podłużnych o gru-
bości 30 mm, do któ­
rych przybija się gwoź­
Rys. 6. Część sprasowanej płyty zabezpieczona szpilkami po odjęciu
dziami dwie poprzeczne
dźwigni i dociskającej beleczki
beleczki 10X10 cm;
między nimi znajduje
kami. Obie ramy są wykonane z krawędziaków 10X10 cm
się beleczika podłużna (poziome części ram) i 5X10 cm (pionowe części ram);
z jednym lub dwoma zaopatrzone są w (szczebliny (listwy) z łat o przekroju
hakami dla umocowania 5 X 6 cm lub 5X8 cm przybijane do ram co 14 cm. Do dolnych
Rys. 5. Podstawa prasy inż. Berfoetka
części ramy stałej pomiędzy jej szczeblinami przymocowane
beleczka i haki są zbędne, jeśli zamiast łańcuchów stosujemy są deseczki przenikające w podobny sposób również przestrze­
zębate beleczki. Na podstawie są wsparte dwie pionowe ramy nie między szczeblinami ramy ruchomej, służące do oparcia

15
spodu płyty w czasie prasowania i przeciągania drutów pio­
nowych.
Do dociskania prasowanej słomy lub trzciny służy beleczka
dociskająca (rys. 7), której grubość powinna być równa grubości
Rys. 7. Deska z rowkiem do przewlekania drutu
(a) i beleczka dociskająca słomę w prasie (b)
płyty. Beleczkę tę wkłada się między ramę stałą a ruchomą
na wierzch nakładanej słomy pomiędzy ramami. W beleczce
dociskającej wycina się wyżłobienia, przez które przeciągane
.są druty pionowe górą po sprasowaniu płyty.
Do prasowania nałożonej słomy służą jedna lub dwie dźwig­
nie najlepiej z twardego drewna; przechodzą one między
szczeblinami obu ram prostopadle do nich i z wierzchu doci­
skającej beleczki. Dźwignie te dla wytworzenia większego na­
cisku powinny mieć długość około 2,0 m. Krótsze ramię dźwigni
uwiązuje się mocnym łańcuchem przymocowanym hakami do
podłużnej beleczki w podstawie, a dłuższe ramię obciąża się
podczas prasowania ciężarem ludzi. Jeśli zamiast łańcuchów
zastosowane są zębate pionowe słupki, to krótsze końce dźwigni
obcięte, jak pokazano na rys. 4, i okute blachą opierane są
o zęby słupków, które są również osłonięte blachą lub taśmą
stalową.
Do utrzymania słomy w stanie ściśniętym w prasie, gdy
płyta nie jest jeszcze związana, służą szpilki z drutu o gru-
16
bpści 4 do 5 mm; szpilki te są zakładane w otwory wywiercone
w tym celu w szczeblinach obu ram, jak pokazano na rys. 3 i 6.
Sposób zazębienia słupka i jego okucia oraz przymocowania
do stałej ramy pokazano na rys. 4.
Śruby, którymi przymocowuje się stałą ramę do podstawy,
a także śruby, którymi skręca się ze sobą stałą i ruchomą
ramę, powinny mieć grubość około 16 mm. Nakrętki („naśrub-
ki") powinny być motylkowe w celu uniknięcia ciągłego ma­
nipulowania kluczami. Wszystkie części prasy należy powlec
karbolineum lub innym środkiem zabezpieczającym prasy przed
gniciem, mając na uwadze, że często będą one przebywać pod
gołym niebem i będąc niezabezpieczone ulegną szybkiemu
zniszczeniu. Części metalowe z wyjątkiem gwintów śrub na­
leży pokryć farbą olejną, gwinty zaś warstwą tłuszczu mine­
ralnego lub w ostatecznym wypadku łoju topionego.
IV. WYRÓB PŁYT
Dla wykonania płyt w prasie jednodźwigniowej potrzebny
jest zespół co najmniej dwóch osób, w dwudźwigniowej zaś —
trzech.
Po ustawieniu prasy i stwierdzeniu, że obie ramy (stała
i ruchoma) są zmontowane zupełnie równolegle do siebie, co
jest bardzo ważnym warunkiem do otrzymania płyt o jedna­
kowej grubości, i że odległość między obu ramami równa jest
grubości płyty, które zamierzamy produkować, pobiera się
garście o średnicy około 10 cm słomy, trzciny lub sitowia
i układa się je między ramy na przemian knowiem 1 ) i kło­
sami. Należy przy tym zapełniać przestrzeń między ramami,
przyklepując słomę dla wyrównania i dociskając ku dołowi
dłoniami oraz pilnie strzec, alby słoma wszędzie nałożona była
równomiernie.
*) Knowie — dolny koniec źdźbła słomy (przyp. red.).
17
 Po nałożeniu w ten sposób słomy lub trzciny do mniej wię­
cej 3/4 wysokości prasy zakłada się beleczkę dociskającą (por.
rys. 7) tak, aby wycięte w niej rowki były zwrócone ku do­
łowi i wypadły pośrodku między szczeblinami. Na beleczkę
dociskającą kładzie się dźwignię (lub dwie dźwignie) w kie­
runku poprzecznym do ram, przesuwając dźwignie między
szczebliny. Krótsze ramię dźwigni uwiązuje się łańcuchami
do podstawy ramy lub zaczepia o jedno z zazębień słupka zę­
batego. Dłuższe zaś ramię obciąża się przy jego końcu cięża­
rem jednej lub dwóch osób i w ten sposób ugniata się ułożoną
w prasie słomę.
Podczas prasowania płyty słoma czy trzcina ugniata się
i następują takie chwile, gdy dłuższy koniec dźwigni opiera
się o ziemię, a znajdujący się pod beleczką dociskającą mate­
riał wcale jeszcze nie został należycie sprasowany. Wówczas
ugniatanie należy przerwać i gdy jedna z osób obciąża koniec
dźwigni, druga zakłada szpilki, przetykając je przez otwory
znajdujące się w listwach ramy ruchomej (por. rys. 6) nad
beleczką dociskającą, przesuwa je przez odpowiednie przeciw­
ległe otwory w szczeblinach ramy stałej i w ten sposób za­
bezpiecza już częściowo ugnieciony materiał przed ponownym
rozluźnieniem. Po dokonaniu tej czynności należy zwolnić
dźwignię i zmniejszyć pętle łańcuchów o tyle, aby ponownie
założone w nie dźwignie były przechylone ku łańcuchom, a ich
dłuższe końce wznosiły się ku górze. Wówczas ponownie
obciąża się dźwignię, z początku lekko. Równocześnie w y j ­
muje się szpilki i w dalszym ciągu ugniata się materiał
w płytę tak długo, aż dźwignie pomimo normalnego ich obcią­
żenia nie dają się więcej obniżyć, a przy nacisku silnie opie­
rają się wysiłkom. Nie należy dźwigni nadmiernie naciskać,
gdyż stawiany opór świadczy o dostatecznym już sprasowaniu
materiału. Niepotrzebne obciążenia mogą wpłynąć na uszko­
dzenie dźwigni, a nawet beleczki dociskającej.
Przy stosowaniu zębatych słupków zamiast łańcuchów prze­
mieszczenie punktów zaczepienia dźwigni znacznie się uprasz­
cza, gdyż nie ma potrzeby skracania pętli łańcuchów, a dźwig-
18
nia zaczepia się o niżej połażone zęby słupka. W prasach dwu-
dźwigniowych przy stosowaniu słupków zębatych również
staje się zbędne zabezpieczenie szpilkami ugniecionej części
płyty od ponownego rozprężenia. Wystarczy gdy jedną dźwig­
nię obciążymy w jej najniższym położeniu, a drugą zaczepimy
o niżej położone zęby słupka zębatego, po czym z kolei należy
obciążyć dźwignię już przełożoną we właściwe nowe położenie,
zwolnić i szybko przełożyć w nowe położenie drugą dźwignię
i od tej chwili w dalszym ciągu prowadzić ugniatanie, aż do
ostatecznego sprasowania płyty.
Jak widać już z tego opisu, przemieszczenie dźwigni przy
zastosowaniu słupków zębatych zamiast łańcuchów zaoszczę­
dza wiele czasu i znacznie upraszcza proces prasowania płyt.
Wskazane jest, aby łańcuchy zastępować słupkami, a końce
dźwigni odpowiednio przyciąć i okuć.
Szpilki należy zakładać w następującej kolejności: najpierw
w skrajnych szczeblinach, później w środkowych, a dopiero
potem we wszystkich pozostałych.
Na rys. 6 pokazany jest fragment prasy z sprasowaną częścią
płyty po założeniu szpilek, usunięciu dźwigni i dociskającej
beleczki.
Po sprasowaniu pierwszej (spodniej) części płyty postępuje
się tak, jak przy zmianie punktów zaczepienia, to jest zabez­
piecza się ugniecioną część szpilkami, usuwa się dźwignię
i dociskającą beleczkę i dokłada ponownie słomę do takiej
wysokości, alby po ponownym ułożeniu na niej dociskającej
beleczki dźwignie mogły swobodnie przejść między beleczką
a górnym wiązaniem ram stałej i ruchomej. Po dołożeniu •
słomy zakłada się ponownie beleczkę dociskającą, a na nią
dźwignię, uwiązuje się je łańcuchami do podstawy lub opiera
o niżej leżące zęby słupka zębatego i ponownie obciąża się
końce dźwigni jak poprzednio, usuwając równocześnie szpilki.
Po sprasowaniu drugiej warstwy trzciny lub słomy zakłada
się ponownie szpilki, odejmując dźwignię i beleczkę, dokłada
słomy i postępuje się w podobny sposób tak długo (3 do 4'
razy), aż płyta osiągnie pożądaną wysokość, która jest szero- Podczas przewlekania odgiętego drutu zagięcia przy podstawie
kością płyty. nieco zniekształcą się, lecz po przewleczeniu go przez żłobki
W dalszych rozważaniach przez wyraz „słoma" należy rozu­ dolnych deseczek prasy pod sprasowaną płytą łatwo już na­
mieć zarówno źdźbła słomy zbóż, jak i trzciny, które przy damy im poprzedni kształt. Drut przecina się i przewleka
produkcji są traktowane jednakowo. Do produkcji chałupni­ obcęgami lub odpowiedniej wielkości płaskimi szczypcami.
czej używa się przeważnie słomy zbóż, gdy jest ona w nad­ Z chwilą przewleczenia grubych (2 mm) drutów wiąże się
miarze; trzcina kalkuluje się zbyt drogo, niemniej jednak do nimi płytę w kierunkach pionowych w takiej samej kolejności,
produkcji przemysłowej stosuje się przeważnie trzcinę. jak były zakładane szpilki, to jest najpierw druty skrajne przy
Normalna szerokość płyty wynosi 1,0 m, mniejsze zaś (węż­ krawędziach płyty, następnie środkowe i w końcu pozostałe.
sze) płyty wykonywane są w wyjątkowych wypadkach, gdy
tego wymagają wymiary szkieletu budynku. Z chwilą gdy
osiągnie się metrową szerokość (wysokość) prasowanej płyty
lub przekroczy się ją, należy założyć szpilki w górne otwory
wykonane w szczeblinach na wysokości równej szerokości
płyty, to jest jednego metra od podstawy. Czyni się to w celu
utrzymania słomy w stanie sprasowanym. Następnie usuwa
się dźwignię i beleczkę dociskającą, aby nie zawadzały przy
wiązaniu, oraz usuwa się nadmiar sprasowanej słomy powyżej
założonych szpilek i przystępuje do związywania płyty dru-
tami.
Drut o grubości około 2 mm należy już uprzednio pociąć
na kawałki odpo­ Rys. 9. Kolejność wiązania Rys. 10. Szycie płyt sło­
wiedniej długości, to płyty drutami pionowymi mianych sposobem skośno-
jest równej podwój­ krzyżowym
nej szerokości płyty
z naddatkiem około Podczas wiązania druty należy jak najmocniej naciągać i po
50 cm (w danym przegięciu jednego końca drutu przez górną krawędź płyty koń­
wypadku ok. 2,5 m) ce mocno ze sobą skręcić (rys. 9).
i wygiąć tak przygo- Po skręceniu wszystkich pionowych wiązadeł szpilki można
Rys. 8. G i ę c i e drutu do wiązania płyt towane kawałki w usunąć i przystąpić do zszywania płyty drutem cienkim (o gru­
słomianych kształcie bardzo wą­
a) gięcie prawidłowe (na szablonie),
bości około 0,5 mm) sposobem skośno-krzyżowym (por. rys. 10)
b) gięcie wadliwe (bez szablonu)
skiej litery „ U " z pod­ lub też przy użyciu jarzemek wykonanych z drutu 1 do 2 mm
stawą 5 cm na przy­ (por. rys. 11). Pierwszy sposób jest nieco uciążliwszy i wymaga
gotowanym wzorniku (rys. 8a). Takie wygięcie drutów przed więcej czasu, drugi zaś jest łatwiejszy i mniej pracochłonny,
ich założeniem ułatwia pracę i pozwoli uniknąć wadliwego łu­ lecz wiązane jarzemkami płyty są nie tak sztywne, jak przy
kowego ugięcia drutów na dolnych krawędziach płyty (rys. 8b). zszywaniu skośno-krzyżowym. Wolbec tego płyty, które są prze-

20 21
 znaczone do konstrukcji poziomych, a więc do stropów i pokryć przekłuwa się po obu stronach pionowych drutów po 2 otwory,
dachowych, gdzie sprężystość i sztywność płyt ma specjalne przez które przewleka się na drugą stronę płyty obydwa końce
znaczenie, należy zszywać (usztywniać) skośno — krzyżowo; natOr jarzemka, tak aby grube druty wypadły między końcami
miast do konstrukcji ściennych mogą być używane płyty zszy­ (rys. 11). Następnie za pomocą obcęgów lub płaskich szczyp­
wane jarzemkami. ców mocno dociąga się jarzemko i skręca się ze sobą oba końce
Do zszywania skośno — krzyżowego używany jest drut wyżarzo­ ściągając go jednocze­
ny, a do jarzemek zwykły dość miękki drut ocynkowany lub śnie ku sobie, aby uzy­
w ostatecznym wypadku zwykły drut żelazny. skać jak najsilniejsze
Do szycia płyt sposobem skośno — k r z y ż o w y m drut rozcina naciągnięcie drutów ja­
się na kawałki o długości około 3,0 m i szycie rozpoczyna się rzemka (rys. 11). Na­
od dołu (rys. 10). Drut przewleka się do połowy długości pod stępnie przewleka się
płytą, wykorzystując rowek wycięty w skrajnej deseczce jarzemka w ten sam
(rys. 6). Po wykonaniu szydłem (odpowiedniej długości i gru­ sposób w odległości
bości) ukośnego otworu w płycie od dołu ku górze, tak aby mniej więcej 20 cm jed­
koniec szydła wystawał po drugiej stronie płyty na 10 do 15 cm no od drugiego, licząc
(im więcej wystaje, tym lepiej), przeciągamy drut po wyjęciu od dolnej krawędzi pły­
szydła przez wykonany nim otwór. Następnie przekłuwamy ty.
taki sam otwór z przeciwnej strony płyty i przeciągamy przez Inny sposób wiązania
niego drugi koniec drutu w talki sposób, aby obie połowy drutu jarzemkami polega na
skrzyżowały się mniej więcej w połowie grubości płyty, a oba tym, że pionowe wiąza­
końce wyszły na jednej wysokości od spodu. dła zakłada się równo­
Po wyciągnięciu obydwóch końców drutu i mocnym ich na­ cześnie z nakładaniem
ciągnięciu przekłuwamy w d a l s z y m ciągu w podany sposób słomy do prasy. W tym
2 dalsze ukośne otwory leżące naprzeciwko siebie od dołu ku wypadku pionowe wią­ Rys. 11. Wiązanie płyt słomianych ja­
górze, jak pokazano na rysunku 10, tak aby jednocześnie żące druty zakładane rzemkami
opleść tymi cienkimi drutami pionowe wiązadła z grubego są przed rozpoczęciem
drutu (2 mm). Następnie przeciągamy przez nowe otwory prasowania i ich górne końce przymocowuje się tymczaso­
drut, którym zszywa się płytę. W ten sposób zszywa się płytę wo do górnych wiązań ram stałej i ruchomej za pomocą
od dołu aż do górnej krawędzi wzdłuż każdego pionowego gwoździ i sznurków lub cienkiego 0,5 mm drutu. Po założeniu
drutu grubego, jak na rys. 10. pewnej niewielkiej ilości słomy, z której można sprasować
Szycie jarzemkami jest znacznie prostsze. W tym celu na­ około 15 do 20 cm płyty, zakłada się jarzemka na wszystkie
leży przygotować zawczasu większą ilość jarzemek. Cieńszy pionowe druty. Następnie nakłada się drugą warstwę słomy
drut o grubości około 1 mm rozcina się na kawałki o długości w ilości dostatecznej do sprasowania ponownych 15 do 20 cm
około 30 cm; kawałki te należy zgiąć w połowie długości, jak płyty i znów zakłada się jarzemka. W ten sposób nakładła
szpilki do włosów (rys. 11). Po związaniu płyty grubymi się kolejno słomę i jarzemka na całą wysokość płyty, po czym
(2 mm) drutami pionowymi, na około 10 cm od jej spodu, nałożoną słomę prasuje się w płytę razem z jarzemkami/ Po

22 23
sprasowaniu części płyty odejmuje się dźwignię i bęleczkę
dociskającą, dokłada słomę i nowe jarzemka itd., postępując
tak samo, jak zostało opisane na początku rozdziału o praso­
waniu płyt. Po sprasowaniu płyty ma całą zamierzoną wy­
sokość (szerokość) i założeniu ostatniego rzędu szpilek skręca
się końce pionowych drutów parami z sobą jak na rys. 10
Później skręca się także wystające końce jarzemek, jak podano
w poprzednim ustępie.
Ten ostatni sposób niewątpliwie przyspiesza znacznie wy­
konanie płyty, lecz jarzemka założone nie zawsze w odpo­
wiednich miejscach utrudniają przecinanie płyty wzdłuż i na
ukos.
Po ukończeniu szycia płyt jednym z podanych sposobów
wyrównuje się ich boczne krawędzie przez obcięcie sterczącej
poza ramy prasy słomy za pomocą ostrej kosy i wyjmuje go­
tową płytę z prasy.
Dla wykonania 1 m 2 płyty potrzeba około 15 kg słomy,
0,8 kg drutu grubego 2 mm i 0,10 kg drutu cienkiego 0,5 mm
oraz około 1,5 do 2 godzin pracy robotnika niewykwalifiko­
wanego.
Ponieważ cała powierzchnia płyt wykonywanych ze słomy,
zwłaszcza targanej, jest nastroszona wystającymi i zwisają­
cymi źdźbłami słomy, przeto dla usunięcia ich osmala się
płyty nad ogniem w ten sposób, że wykonane płyty przesuwa
się nad rozpalonym ogniskiem na bardzo krótki okres czasu
nie przekraczający kilku sekund. Wskutek tego wszystkie ster­
czące źdźbła spłoną, a płyty uzyskają gładką powierzchnię,
jakkolwiek nieco osmoloną.
Krzemionka, którą zawiera słoma, nie stwarza dogodnych
warunków dla gnieżdżenia się wszelkiego rodzaju robactwa.
Dla pewniejszego jednak uodpornienia płyt przeciwko wszelkim
owadom zabezpiecza się je przez zamaczanie w przeciągu 10
do 15 minut w rozczynie 4 kg drzewnego popiołu i 1,6 kg szarej
soli kuchennej w 8 litrach wody. Pragnąc równocześnie uod­
pornić płyty przeciwko gniciu dodaje się do przygotowanej
cieczy 3/4 kg fluorku sodowego (sprzedaż w drogeriach i skle-
24
pach z artykułami chemicznymi). Po paru godzinach i kilka­
krotnym wymieszaniu rozczynu można go użyć do impreg­
nacji płyt.
Dla zamaczania płyt należy zbić szczelną skrzynię o wymia­
rach nieco większych niż produkowane płyty (aby płyty zu-.
pełnie swobodnie się zmieściły) i o wysokości 30 do 40 cm.
Płyty wkłada się do skrzyni, zalewa przygotowanym rozczynem
i po 10 do 15 minutach wyjmuje i poddaje suszeniu na wol­
nym powietrzu. Zamiast popiołu i soli można użyć roztworu
3 kg siarczanu miedziowego lub siarczanu żelazowego (sinego
kamienia) rozpuszczonego w 100 litrach wody.
Jakkolwiek impregnacja płyt jest pożądana, to nie jest ona
konieczna i w budynkach wykonanych z płyt słomianych lub
trzcinowych nie poddanych impregnacji, które wykonane zo- '
stały przed około 8 do 10 laty, nie stwierdzono żadnych zmian
lub gnieżdżenia się robactwa.
V. ZASTOSOWANIE PŁYT W ŚCIANACH
1. Ściany o szkielecie drewnianym
Płyty ze słomy mogą być użyte do wypełnienia ścian bu­
dynków mieszkalnych i gospodarskich o konstrukcji szkiele­
towej (ryglowej i słupowej) oraz do ocieplenia ścian każdej
konstrukcji i z każdego materiału.
Dla zastosowania płyt w ścianach budynków mieszkalnych
i gospodarskich, a więc wszelkiego rodzaju spichrzy, stodół,
stajni, chlewów, obór, komórek itp. wykonujemy szkielet
drewniany (rys. 12) tak, jakbyśmy to czynili z zamiarem obicia
go deskami, które w tym wypadku zastępujemy płytami.
Przy wypełnianiu szkieletu płytami jesteśmy skrępowani dłu­
gością płyt, która zwykle nie przekracza 1,6 m, a najwyżej
dwa metry, jeśli takiej długości prasę sobie wykonamy, co
rzadko się zdarza. Ta okoliczność wymagałaby stosowania słu­
pów w odległości 1,5 do 1,6 m jeden od drugiego. Ponieważ
25
Stosowanie słupów nośnych o większym przekroju w tak
małej odległości byłoby nieekonomiczne, trudność tę roz­
wiązuje się przez wprowadzenie pomiędzy słupy nośne — słu­
pów pośrednich. Wskutek tego słupy nośne szkieletu takich
budynków mogą być od siebie oddalone o 3,0 do 3,2 m, licząc
Rys. 13. Fragment szkieletu
Rys. 12. Konstrukcja szkieletu drewnia­ drewnianego z przybitymi
nego — dla jednowarstwowego wypełnie­
łatami dla dwuwarstwowe­
nia płytami go wypełnienia -płytami
od słupa do słupa, co zgadza się z zasadami obowiązującymi
w budownictwie drewnianym i zwyczajami na wsi. Ponieważ
odległość ta jest dwukrotnie większa od długości płyt, zmniej­
szamy ją wprowadzając pomiędzy słupy nośne, po jednym
cieńszym słupie pośrednim (por. rys. 12).
Słup pośredni dla jednowarstwowego wypełnienia może być
wyciosany w żerdzi lub z cienkich krawędziaków o przekroju
8X8 do 10X10 cm i wpuszczony na czop w podwalinę i oczep
z 5 cm odstępem od lica słupów przy stosowaniu płyt o gru­
bości 5 cm lub odstępem 7 do 8 cm przy stosowaniu płyt
o takiej samej grubości; taki sam odstąp należy zachować
od lica podwaliny. Aby nie pogrubiać niepotrzebnie ścian
i stworzyć równą ich płaszczyznę, płyty licuje się z licem słu-
26
pów nośnych. Grubość słupów pośrednich w ścianach obija­
nych dwoma warstwami płyt najczęściej o grubości 5 cm po­
winna być taka sama, jak łat, do których płyty są przybijane,
to jest 4 do 6 cm (rys. 13). Przybijane łaty stosuje się o wy­
miarach 5 X 5 lub 6X6 cm, a nawet 3 X 6 cm i one to, wspól-
nie ze słupami pośrednimi tworzą jakby oddzielny szkielet,
do którego przymocowuje się płyty.
Sposób wypełniania ścian szkieletu drewnianego płytami
ze słomy różni się od innych rodzajów wypełniania szkieletu,
g d y ż wobec małej wewnętrznej spoistości sprasowanej słomy
należy zwrócić baczną uwagę na zabezpieczenie główek gwoż­
dżą przed zbyt głębokim zagłębieniem ich w płytę. Poza tym
ze względu na konieczność oszczędnego użycia materiału, wy­
miary oddzielnych pól szkieletu powinny być dostosowane
do wymiarów płyt, które na prymitywnych prasach mogą być
wyprodukowane.
Wobec tego nie tylko odległość słupów nośnych i pośred­
nich między sobą, lecz również odległości między ryglami,
a też odległości rygli od podwalin (przyciesi) powinny być
takie, alby płyty (słomiane ustawione na podwalinie sięgały
swą górną krawędzią do połowy szerokości rygli, bocznymi
krawędziami zachodziły do połowy słupów pośrednich i mieś­
ciły się pomiędzy słupami nośnymi (rys. 14).
Umieszczając płyty jedna nad drugą można uniknąć przy­
mocowywania ich do rygli, a nawet może się okazać zbyteczne
przybijanie łaty do podwaliny. Zamiast łaty na podwalinie
można zastosować warstwę zaprawy cementowej lub cemen-
towo-wapiennej o grubości około 2 cm, którą narzuca się na
podwalinę i na narzuconej zaprawie osadza się krawędź płyty.
Również umieszczając płyty jedna nad drugą, zamiast przy­
bijania ich do rygli, łączy się je zaprawą cementowo-wapienną
lulb wapienno-gipsową. W tym celu na górną krawędź ustawio­
nej już płyty należy narzucić warstwę zaprawy o grubości
I cm i na tej zaprawie umieścić następną płytę, dociskając
ją ku dołowi tak, aby część zaprawy wycisnęła się ze spoiny.
Ponieważ płyty ze słomy i trzciny mają dużą przyczepność
2T
do zaprawy, wszystkie płyty ułożone w kierunku pionowym
zwiążą się w jedną całość.
Dla lepszego usztywnienia całej części ściany dodatkowo spi­
na się górne płyty z dolnymi za pomocą drewnianych szpilek
o grubości 1,5 do 2 cm i długości 20 om. Aby takie połączenie
Rys. 14. Przymocowanie płyt słomianych Rys. 15. Łączenie płyt
do rygli i słupów pośrednich słomianych szpilkami
uzyskać, wbija się szpilki od góry ku dołowi w kierunku ukoś­
nym, tak aby obie płyty zostały przeszyte wbijanymi szpil­
kami, jak pokazano na rys. 15.
Szpilki należy wbijać parami w odległości 40 do 60 cm para
od pary. Do połączenia płyt metrowej szerokości wystarczą
dwie pary szpilek, do płyt zaś szerokości 1,6 m trzy pary,
a do płyt dwumetrowych 4 pary szpilek na każde połączenie
dwóch płyt ze sobą. Tego rodzaju łączenie płyt ściennych ze
sobą stosuje się w takich wypadkach, gdy poziomych rygli
nie ma (lub poziome spoiny płyt mijają się z ryglami), przy­
mocowanie zaś bocznych krawędzi płyt jedynie gwoździami
byłoby zbyt słabe i niewystarczające. Omawiane łączenie
drewnianymi szpilkami może być stosowane do płyt nie cień­
szych niż 5 cm. Płyty cieńsze od 5 cm należy łączyć z sobą
28
inaczej, związując cienkim drutem górną krawędź dolnej
płyty z dolną krawędzią górnej.
Cementową zaprawę do osadzenia płyt na podwalinie na­
leży wykonać dość tłustą. Najlepiej zmieszać 1 część cementu
luźno odmierzonego wiadrem z 3 wiadrami piasku.
Do łączenia płyt z sobą można stosować zaprawę cemen-
towo-wapienną i to dość chudą, a mianowicie na 1 część ce­
mentu daje się 2 części ciasta wapiennego i 10 części piasku;
jedynie w wypadku prowadzenia robót późną jesienią, gdy
chodzi o szybsze związanie się zaprawy można dać zaprawę
nieco tłustszą, zasobniejszą w cement i wówczas na 1 część
cementu daje się 1 część ciasta wapiennego i 6 części piasku.
Jeżeli w danej miejscowości łatwiej o gips niż o cement lub
taniej się on kalkuluje, można zamiast zaprawy cementowo-
-wapiennej zastosować wapiemno-gipsową. Wtedy na 1 część
wapna daje się 2 części gipsu i 5 części piasku. Posługują(c?
się zaprawą wapienno-gipsową należy pamiętać, że najpierw
należy rozrobić ciasto wapienne wodą, rozmieszać go z pia­
skiem, a gips dodać dopiero bezpośrednio przed samym uży­
ciem zaprawy do łączenia płyt. Łączenie płyt jedną z opisa­
nych zapraw również wpływa na uniknięcie, a w każdym ra­
zie na zmniejszenie pojawienia się drobnych pęknięć na tynku
po otynkowaniu ścian w miejscach złączy (o czym będzie
mowa w następnych rozdziałach).
Płyty o grubości 5 cm należy przymocowywać do łat gwoź­
dziami (rys. 16) nie krótszymi niż 8 do 10 cm Pod główką
pierwszego, na wpół wbitego gwoździa okręca się drut 1 mm.
Następnie tym samym drutem (nie przecinając go) okręca się
wszystkie następne gwoździe, kolejno przeciągając drut od
jednego gwoździa do następnego i okręcając go pod ich głów­
kami. Po okręceniu drutu wokół wszystkich gwoździ, główki
ich dobija się do końca. W celu lepszego dociśnięcia drutu do
płyty i uniknięcia szkodliwego zagłębiania się główek gwoździ
w płytę zaleca się dawać pod każdą główkę gwoździa prosto­
kątną lub okrągłą podkładkę z grubszej blachy (do 1,5 mm)
o średnicy około 3 cm (rys. 17). W razie braku odpowiedniego
29
drutu można zastosować same podkładki, lecz nieco większe — kamieni. Najodpowiedniejszym materiałem do wykonania słu­
z blachy 1 1/2 do 2 mm, szerokości 2 do 3 cm i długości około pów jest niewątpliwie beton lub żelbet. Na podstawie prze­
5 cm (rys. 17). prowadzonych doświadczeń opracowano metody wykonania
słupów w kilku odmianach, które mogą być stosowane w wiej­
skich warunkach przez
robotników niewykwa-
lifikowanych.
Słupy z bloków beto­
nowych buduje się z za­
wczasu wykonanych e-
lementów, na przykład
o wymiarach 35X35 cm
i grubości 20 om. Nada­
ją się one do budynków
średniej wielkości (rys.
18). Bloki na słupy po­
średnie wyrabia się
o odpowiednio mniej­
szych wymiarach (np.
Rys. 16. Przymocowanie płyt sło­ 1 5 X 1 5 lub. 15X20 cm).
mianych do szkieletu drewnia­ Rys. 17. Gwóźdź z pod­ Wszystkie bloki powin­
nego gwoździami i drutem kładką stalową ny mieć wyrobione wy­
żłobienia (wpusty) w
2. Ściany o szkielecie betonowym bocznych swych ścian­
kach, w które po wyko­
Łączenie w jednej konstrukcja elementów o różnej odpor­
naniu słupów wpuszcza
ności na ogień, jak palnego szkieletu drewnianego i ognio-
się łaty lub płyty, je­
chronnego materiału wypełniającego, jakim są płyty słomiane,
żeli wypełnienie jest [
należy uważać za szkodliwe. Dlatego szkielet drewniany można Rys. 18. Szkielet słupowy betonowy dla
Jednowarstwowe (rys.
stosować tylko przy braku materiałów ogniotrwałych i przy wypełnienia ścian płytami słomianymi
18).
posiadaniu zapasu drewna w gospodarstwie. Należy jednak
zawsze dążyć do wykonania budynków z płyt słomianych Skład betonu używanego do wykonania takich bloków za­
w szkielecie odpornym na działanie ognia. leżny jest od wymiarów budowla i jej przeznaczenia, a więc
Szkielety o słupach murowanych z kamienia, a nawet z cegły 1 od obciążenia słupów. Dla niewielkich zwłaszcza wąskich-
nie są zalecane z powodu znacznych wymiarów, jakie takim (do 5 m szerokości) budynków może być stosowany beton
słupom należy nadawać, co przede wszystkim odnosi się do 0 zawartości 235 kg cementu na 1 m3 betonu, co odpowiada

30 31
mieszaninie, do sporządzenia której daje się 1 część cementu,
2,5 części piasku i 5 części żwiru. Natomiast dla budynków
większych o szerokości ponad 5 m, mieszkalnych parterowych
z użytkowym poddaszem itp., ilość cementu powinna ulec
zwiększeniu do 280 kg cementu na 1 m 3 betonu, co odpowiada
stosunkowi 1 część piasku i 4 części żwiru.
Co do sposobu wykonania bloków, to nie różni się on w ni­
czym od produkcji wszelkich innych elementów tego rodzaju
i najlepiej jest zamówić takie bloki w najbliższej betoniarni,
która wykona je fachowo. Koszt takiego bloku (35X35 cm)
z robocizną, materiałem i zarobkiem przy obecnych cenach
(1958 r.) nie powinien przekroczyć 7 zł.
Słupy z bloków mogą być wykonane na wspólnej podmu­
rówce (por. rys. 18) lub też jako oddzielne filary na własnych
fundamentach z zastosowaniem poziomej izolacji przeciwwil­
gociowej w postaci zaprawy cementowo — glinianej o składzie:
1 część cementu, 2 części gliny średnio tłustej dobrze wymię-
-szanej z wodą o gęstości śmietany czy rzadkiego błota i 4 czę­
ści piasku. Zaprawa o takim stosunku składników dobrze z sobą
wymieszanych może służyć z bardzo dobrym skutkiem do
wykonania całych słupów. W 1955 roku została ona użyta
do budowy piętrowego dużego budynku z bloków glinianych
o stropach DMS w Skawinie pod Krakowem i całkowicie
zdała egzamin. Do wzniesienia słupów można też zastosować
zaprawę wapienno-cementową o składzie 1 część cementu,
2 części wapna, 10 części piasku. Bloki należy układać dokład­
nie do pionu i przestrzegać, aby wyżłobienia wypadły w jednej
pionowej linii.
Stupy w łupinach są również dogodne do wykonania. W wa­
runkach budownictwa wiejskiego często mogą powstać trud­
ności zarówno materiałowe w odniesieniu do stali zbrojeniowej
(żelaza), jak i spowodowane brakiem fachowców żelbetników.
W takiej sytuacji mogą być stosowane słupy betonowe ubijane
na miejscu w zawczasu przygotowanych łupinach betonowych.
Łupiny te muszą mieć obrys słupa z odpowiednimi wyżłobie­
niami, jak było omówione przy wykonaniu bloków, o ścian-
32
kach grubości 3 do 5 cm i wysokości łupin 20 cm. Łupiny
można produkować w podobnie prymitywnych formach drew­
nianych, jak opisane wyżej bloki.
Beton do wykonania łupin może być o składzie: 1 część
cementu i 5 części piasku (lub też 1 część cementu, 2 części
piasku i 4 części żwiru). Przygotowane łupiny, które po zabe­
tonowaniu słupa będą razem z nim stanowiły część konstrukcji
nośnej, zastępują jednocześnie deskowanie i umożliwiają wy­
konanie z ich pomocą betonowych słupów. Słupy wykony­
wane z wymienionych bloków czy łupin powinny mieć bruzdy
o szerokości 6 cm i głębokości 3 do 4 cm, służące do umoco­
wania w nich płyt bezpośrednio czy też za pomocą wpuszcza­
nych w bruzdy łat drewnianych.
Słupy z pustaków Alfa są trzecim rodzajem słupów beto­
nowych. Muruje się je z pustaków żwirobetonowych Alfa,
które dziś można zakupić w każdej większej betoniarni lub
samemu wykonać na placu budowy.
Właśnie z takich pustaków zostały wykonane słupy dla
pewnej obory i stodoły w Marysinie koło Raszyna pod War­
szawą Otwarte szczeliny w bocznych płaszczyznach pustaków
zostały wykorzystane jako bruzdy, w które bezpośrednio zo­
stały wpuszczone płyty o grubości 5 cm. Pomimo tego, że,
Ściany są tak cienkie, obora jest zupełnie ciepła i — jak mówi
w ł a ś c i c i e l — jest cieplejsza od drewnianej, którą poprzednio
posiadał; Filary z pustaków (50X25X25 cm), układane na za­
prawie cementowej 1 :3 zdały egzamin, przetrzymały do dziś
nie jedną burzę i nie wykazują żadnych odkształceń czy rys.
Ściany budynków gospodarskich, przeznaczonych do magazy­
nowania zboża różnego rodzaju, składy, komórki itp., wypełnia
się jedną warstwą płyt .o grubości 5 cm, Również budynki
dla inwentarza żywego mogą być wznoszone o ścianach jedno­
warstwowych, lecz w takim wypadku lepiej jest stosować
płyty o grubości 7 do 8 cm, przy czym należy pamiętać, że sto­
sując płyty takiej grubości należy i bruzdy w słupach odpo­
wiednio poszerzyć.
Sposób osadzenia płyt w bruzdach jest tak prosty, że nie
33
Wymaga specjalnych wyjaśnień (rys. 19). Słupy pośrednie na­
leży cofnąć od lica słupów nośnych tak głęboko, aby płyty
założone w bruzdy słupów nośnych tworzyły równą powierz­
chnię, bez załamań. Na rys. 19 przy stosowaniu płyt 5 cm
cofnięcie od zewnętrz­
nej krawędzi podmu­
rówki i lica słupów noś­
nych wynosi 15 cm i tę
odległość należy uwa­
żać za właściwą, zarów­
no dla płyt 5 cm, jak
też i dla 8 cm. W beto­
nowe słupy .pośrednie
od ich strony zewnętrz­
nej należy podczas be­
tonowania wpuścić kloc­
ki drewniane o wymia­
rach 5X10 cm do poło­
wy grubości słupa, do
których przybija się
gwoździami jedną bocz­
ną krawędź płyty.
Kolejność osadzenia
płyty jest następująca:
R y s . 19. Szkielet s ł u p o w y betonowy z w y ­ najpierw do bruzdy i
pełnieniem ścian p ł y t a m i słomianymi w p u ­ na podmurówkę narzu-
szczonymi j e d n y m k o ń c e m w bruzdy s ł u -
ca się zaprawę cemen­
p o w nośnych
towo - glinianą lub ce-
mentowo-wapienną (a nawet wapienną) mniej więcej do po­
łowy głębokości bruzdy, jak również na podmurówce. W miej­
scu, gdzie mają być osadzone płyty układa się paski papy
o takiej szerokości, aby były szersze od przewidywanej
grubości ścian o 5 do 8 cm. Na tej papie rozściela się 1 do 2-
centymetrową warstwę tej samej zaprawy. Następnie osadza
się na rozścielonej zaprawie płytę i wciska się ją w bruzdę,
34
po czym przybija się gwoździami płytę do klocków osadzanych
w słupie pośrednim. Sąsiednie (płyty w kierunku poziomym,
jak też i pionowym łączy się ze sobą jedną z opisanych po-*
przednio zapraw.
Jeżeli dolne płyty nie są w jednym licu z licem podmurów­
ki, to po ukończeniu ścian należy na zewnętrzną (nie okrytą)
powierzchnię podmurówki narzucić zaprawę cementowo-gli-
nianą lufo cementową. Warstwie zaprawy za pomocą packi
nadaje się spadek, aby odprowadzić ściekającą wodę deszczo­
wą i zabezpieczyć spód płyt przed przenikaniem wilgoci
I gniciem.
Pewną odmianę jednowarstwowego wypełnienia ścian w słu­
pach z łupin lub bloków uzyskuje się przez osadzenie w bruz­
dach filarów listew drewnianych o grubości 4 do 5 cm i. sze­
rokości 6 do 7 cm. Do listew tych przybija się płyty bez wpusz-
czenia ich w bruzdy. Jakkolwiek sposób ten jest nieco droższy
Od poprzedniego, to jednak zyskuje się na zwiększeniu rozpię­
tości przęseł o 10 cm i na łatwiejszej wymianie pojedynczych
płyt w wypadku ich uszkodzenia.
W budynkach mieszkalnych i dla inwentarza żywego należy
Stosować ściany o dwóch warstwach płyt słomianych ze szcze­
lin), powietrzną między nimi lub bez szczeliny. W ścianach
bez szczeliny mamy 2 płyty, które szczelnie do siebie przy-
legają. Pod względem odporności na przenikanie zimna pod­
wójna warstwa 5-centymetrowych płyt słomianych zastępuje
ścianę murowaną z cegły o grubości dwóch cegieł. Jeśli więc
chodzi o warunki cieplne, to szczelina między płytami nie jest
konieczna, a najczęściej jest stosowana jedynie ze względów
konstrukcyjnych.
Wypełnienie dwuwarstwowe z szczeliną wykonuje się w ten
sposób, że do listwy wpuszczonej bruzdy słupów przybija
się płyty słomiane z jednej i drugiej strony (rys. 20), przez
00 powstają między nimi szczeliny o szerokości równej gru­
bości listwy (5 do 6 cm). Dla lepszego usztywnienia warstwy
płyt mogą być lekko powiązane ze sobą drutem w 3 do 4 miej-
scach, a w celu zapobieżenia ugięciu się płyt do wewnątrz
35
szczeliny można zastosować drewniane klocki rozpierające lub
lepiej mocno skręcone powrósła ze słomy o grubości nieco
większej niż szerokość szczeliny (por. rys. 20). Szczeliny mię­
dzy płytami nie wypełnia się żadnym materiałem. Natomiast
w celu niedopuszczenia do krążenia powietrza w przestrzeni
między płytami należy układać w miej­
scach poziomych styków płyt powrósła,
o których była powyżej mowa.
Inny sposób wypełniania przestrzeni
między słupami murowanymi lub betono­
wymi polega na oszczędniejszym użyciu
drewna służącego do umocowania płyt.
Wpuszczane w bruzdy filarów łaty mają
nieekonomiczny przekrój, są zbyt cennym
materiałem drzewnym i nazbyt drogo
kalkulują się w prymitywniej konstrukcji.
Wobec tego można je zastąpić układanym
poziomo między słupami materiałem od­
padowym, a więc deskami-króciakami
grubości do 30 mm lub grubszymi okor-
kami (opiłkami).
Pierwszą deskę umieszcza się na pod­
murówce „na rąb" po zaizolowaniu pod­
Rys. 20. Rozparcie murówki 1 lub 2 warstwami papy. Dłu­
ściany z dwu płyt gość deski powinna być dostateczna, aby
słomianych i podział
jej końce weszły w bruzdy sąsiednich
szczeliny na komory
powietrzne powró­
słupów. Deskę tę umocowuje się w tej
słem słomianym pozycji, zaklinowując ją w bruzdach czym­
kolwiek, a więc na przykład odszczepior-
nymi kawałkami drewna, odpowiedniej wielkości kamykami,
lub zaprawą cementową. Następną deskę umieszcza się w ta­
kiej samej pozycji i w takiej odległości od pierwszej, aby;
górna krawędź pierwszej od dołu płyty ustawionej na pod-
murówce sięgały do osi środkowej linii tej deski. Następnie
przybija się płytę do obu desek w kierunkach poziomych
w taki sam sposób, jak to już zostało omówione poprzednio
36
przy opisie przymocowania płyt do pionowych łat. Tylko dłu
gość gwoździ może być nieco mniejsza, jednak powinna być
wystarczająca, aby gwoździe przeszły nie tylko przez płytę
lecz i przez deskę na wylot. Trzecią deskę umieszcza się znów
tak wysoko, aby odległość między osiami (środkami) desek
równała się wysokości płyt itd., aż się osiągnie wysokość całe;
ściany.
Jeżeli ściana ma być dwuwarstwowa, to drugą warstwę płyt
przybija się z drugiej strony tych samych desek. Szczelin po­
wietrznych, powstałych między warstwami płyt niczym nie
zapełnia się, ani też nie przegradza, gdyż poziome deski sta­
nowią dostateczną przegrodę i same dzielą szczelinę na ko­
mory.
Dla takiego sposobu wypełniania ścian należy bruzdy w słu­
pach wykonać o połowę węższe, to jest około 3 cm. W tym
Wypadku z korzyścią można zastosować słupy wykonane z pu-
staków Alfa, gdyż bruzdy utworzone przez szczeliny znajdu­
jące się w ich bocznych płaszczyznach będą miały potrzebne
wymiary.
Słupy betonowe o stosunkowo niewielkich wymiarach przy
takim wypełnianiu ścian pozostają niczym nie osłonięte, to jest
nie ocieplone. Dlatego są one narażone w zimie na przemarza­
nie i może powstać obawa zbytniego ochładzania się ścian
wewnątrz pomieszczeń, jak też zawilgocenia się samych słu­
pów, a nawet przylegających do nich części ścian. Aby zabez­
pieczyć budynek mieszkalny przed przenikaniem zimna przez
słupy, należy je ocieplić, co można wykonać dwojakim spo-
sobem.
Sposób pierwszy polega na tym, że natychmiast po wyko­
naniu każdego filara, dopóki zaprawa jest jeszcze świeża, przy­
bija się od strony zewnętrznej pasy płyt o szerokości słupów,
które po ukończeniu budynku tynkuje się równocześnie ze
ścianami. Gwoździe powinny być długości 10 cm, aby połą­
czenie płyty ze słupem było trwałe. Przybijać można do co
drugiej spoiny, a na szerokość słupa dać po dwa gwoździe.
Drugi sposób stosuje się, gdy wypełnienie ścian ma być wy-
37
konane bez szczeliny między płytami. W takim wypadku prze­
strzeń pomiędzy bruzdą a zewnętrznym licem słupa nośnego
nie powinna przekraczać grubości płyt. W bruzdy słupów
nośnych wpasowuje się listwy (jak to uwidoczniono na rys. 20)
i do nich przybija się jedną zewnętrzną warstwę płyt, która
licuje się z licem słupów. Drugą war­
stwę płyt przymocowuje się drutem
bezpośrednio do pierwszej w 8 lub 9
miejscach (rys. 21) przeciągając go
przez płyty w miejscach wiązania płyt
drutami 'pionowymi i mocno skręcając
końce. Zewnętrzna warstwa płyt po­
winna zachodzić do połowy grubości
każdego słupa i w ten sposób okryć
go i zabezpieczyć przed przemarzaniem.
Długość produkowanych płyt prawdo­
Rys. 21. Ocieplenie słu­ podobnie nie starczy, aby jedna płytę
pów przy dwuwarstwo­ można było sięgnąć od środka do
w y m wypełnieniu ścian środka sąsiednich słupów. Dlatego ze­
(miejsca przewiązania
wnętrzną warstwę dajemy z dwóch
dwóch płyt ze sobą o-
mniejszych płyt, jak pokazano na
znaczono krzyżykami)
rys. 21.
Należy zaznaczyć, że słupy pośrednie są pożądane tylko
w- tych wypadkach, gdy wznoszone budynki nie mają stropów
(stodoły, szopy, kuźnie itp.); wtedy oczep czy wieniec nie jest
obciążony belkami i całą konstrukcją stropu. W przeciwnym
razie odległości między słupami nośnymi nie powinny prze­
kraczać 1,6 m, a wszystkie słupy powinny być traktowane jako
nośne i odpowiednio do tego wykonane, a ich wymiary (prze­
kroje) nie mogą być mniejsze niż 35X35 cm przy niewielkich
budynkach mieszkalnych typu wiejskiego. Przy większych
budynkach mieszkalnych i gospodarskich niezbędne są obli­
czenia statyczne. * 1 cegły (25 cm) zamiast dwóch cegieł (51 cm) lub też z ka­
Przy takiej konstrukcji ścian zewnętrznych powierzchnia
ścian od strony wewnętrznej zostanie podzielona filarami na
,38
pola o szerokości około 1,6 m. Może to okazać się niedogodne
w użytkowaniu pomieszczeń, toteż nic nie stoi na przeszkodzie,
aby równą płaszczyznę ścian odwrócić od wewnątrz. Wówczas
filary wystąpią w charakterze pilastrów na zewnętrznej po­
wierzchni ściany i powinny być otynkowane na równi ze ścia­
nami. Łaty, do których przybijane są płyty przed otynkowa­
niem, należy obić trzciną, aby wyprawa nie odpadła.
Poza tymi istnieją jeszcze inne rozwiązania wznoszenia ścian
przy zastosowaniu słupów żelbetowych prefabrykowanych, za­
kopywanych do ziemi, lecz ponieważ są one bardziej skompli­
kowane i ich praktyczne zastosowanie wymaga dalszych badań,
nie zostały one omówione w niniejszej broszurce.
3. OCIEPLANIE ŚCIAN PŁYTAMI SŁOMIANYMI
Ściany budynków mieszkalnych i dla inwentarza żywego,
przez źle pojętą oszczędność, a ze szkodą materialną i z u-
szczerbkiem dla zdrowia mieszkańców, prawie zawsze wy­
konywane są na wsi zbyt cienkie. Bezpośrednio powoduje to
przemarzanie ścian w czasie mrozów. W pomieszczeniach
mieszkalnych odczuwa się wtedy chłód i tak zwane wianie
od ścian pomimo silnego, a często zbyt mocnego napalenia
W piecach. Przemarzanie powoduje zawilgocenie ścian z po­
czątku powierzchniowe, a następnie z biegiem miesięcy zimo­
wych sięgające coraz bardziej w głąb ścian, co z kolei przy­
spiesza proces przemarzania i często jest powodem zagrzy­
biania — bardzo szkodliwego dla zdrowia użytkowników.
Nadmiernie opalane piece pękają, drzwiczki paleniskowe wy­
padają i już po paru latach użytkowania piece trzeba prze­
budowywać.
W celu zaoszczędzenia materiałów i uciążliwego a drogiego
Ich transportu stosujemy ocieplenie ścian płytami słomianymi.
Wówczas ściany budynków mieszkalnych i inwentarskich mu­
rowanych mogą być wykonywane z cegły o grubości nawet
mieni o grubości tylko 35 do 40 cm zamiast niezbędnej gru-
bości dochodzącej od 70 do 80 cm i wyżej zależnie od rodzaju
39
kamienia. Również można budować ścianę w 1 pustak „ A L F A " jest wmurować w ściany klocki drewniane. Klocki te, o wiel­
(25 cm) zamiast 1 1/2 pustaka (40 cm). Niedostateczna grubość kości 1/2 cegły lub okrągłe o długości około 15 cm wypiłowane
ścian zostanie bowiem uzupełniona słomianymi płytami- 5 cm są z grubszych okorowanych gałęzi (ok. 8 do 10 cm średnicy),
grubości przybijanymi od wewnątrz lub z zewnątrz budynku. abo żerdzi. Stosujemy zwykle po 4 klocki na 1 m kwadra­
Nawet ściany różnego: rodzaju baraków drewnianych, wy­ towy w miejscach, w których mamy zamiar przymocować
konanych tymczasowo z cienkich desek, mogą być skutecznie
ocieplone płytami słomianymi. Pierwszymi barakami z desek
19 mm ocieplonymi tymi płytami są baraki szkoły i internatu
w Makowie Mazowieckim, z których korzystanie w zimie było
zupełnie niemożliwe z powodu przewiewności i niskiej tem­
peratury poniżej zera panującej wewnątrz pomieszczeń.: Po
obiciu ścian i stropów jedną warstwą płyt słomianych o gru­
bości 5 cm w roku 1947 i wyprawieniu płyt zaprawą wapienną
pomieszczenia stały się zupełnie ciepłe i przytulne. Od tego
czasu setki typowych baraków służące jako tymczasowe po­
mieszczenia mieszkalne w całym kraju zostały ocieplone pły­
tami słomianymi bądź trzcinowymi i nikt z użytkowników
nie skarży się na przemarzanie ścian i chłód w należycie opa­
lonych pomieszczeniach.
P ł y t y do ścian drewnianych przybija się bezpośrednio do
desek gwoździami o długości około 8 cm z podkładkami i owi­
nięciem gwoździ drutem (por. rys. 16); na jedną płytkę wy­
starczy 6 gwoździ. Obijanie ścian i stropów zawilgoconych
starych budynków należy przeprowadzać w jesieni, aby przez
lato budynki dobrze wyschły. Jeżeli chcemy ocieplić budynek
zarażony grzybem, to przedtem należy usunąć wszystkie części
budynku zarażone. Natomiast części zagrożone zagrzybieniem,
to jest znajdujące się w pobliżu miejsc zagrzybianych należy
oczyścić i zapuścić jednym ze środków grzybobójczych. Dopiero Ryg. 22. Przymocowanie płyt słomianych do ścian murowanych
potem można przystąpić do robót ocieplających.
We wznoszonych budynkach murowanych z cegły, pustaków płyty do ścian. W przyszłości do tych klocków przybijamy
lub kamieni płyty mogą być przybijane bezpośrednio do ścian, ocieplające płyty gwoździami o długości około 10 cm.
jeżeli zaprawa spoin nie uległa zupełnemu stwardnieniu W budynkach murowanych starych, ocieplanych po kilku
i gwoździe łatwo wchodzą w spoiny. W tym wypadku gwoździe latach ich użytkowania, gdy gwoździ nie można wbijać
należy wybierać nieco dłuższe (do 10 om). Jeżeli nie mamy W spoiny wskutek ich stwardnienia, należy bezpośrednio przy
zamiaru ocieplać budynku zaraz po ukończeniu ścian, lepiej ścianach umocować listwy o przekroju poprzecznym 4X10 cm

40 41
wykonane z desek. Długość listew powinna dokładnie odpo­
wiadać wysokości ocieplanego pomieszczenia. Umocowuje się
je w ten sposób, że ich górne i dolne końce opiera się na
podłodze i w stropie i przybija się dodatkowo gwoździami
do podłogi i stropu. Odległość od środka do środka listew po­
winna odpowiadać długości płyt. Do listew tych przybija się
płyty gwoździami, stosując podkładki (pod główki) z bednarki
(rys. 22) lub prowadząc drut 1 mm od gwoździa do gwoździa
zakręcany pod główką (por. rys. 16).
Ponieważ nie zawsze jest łatwo o deski na listwy, a przy
tym materiał drzewny jako deficytowy jest bardzo drogi,
więc można jeszcze wykorzystać bardzo dobrą przyczepność
zapraw do płyt i dla ocieplenia ścian nalepić na nie płyty
na zaprawie. W tym celu murowane ściany należy dokładnie
oczyścić z tynków, jeżeli istniały i wykuć zaprawę z wszy­
stkich spoin przynajmniej na głębokość 1 cm, a w murach
zawilgoconych jak najgłębiej (w każdym razie nie mniej niż
2 cm). Zawilgocone mury osuszyć przez okres letni otwierając
wszystkie okna i drzwi w osuszanych pomieszczeniach, a je­
żeli zajdzie potrzeba, to osuszyć przy pomocy żelaznych pie­
cyków opalanych węglem lub koksem, ustawionych w pobliżu
osuszanych ścian. Gdy ściany będą już zupełnie wysuszone,
należy narzucić na nie tynk z zaprawy szybko wiążącej,
a więc wapienno-gipsowej, cementowej lub cementowo-gli-
nianej (o sporządzaniu tych zapraw będzie mowa w dalszych
naszych rozważaniach) na grubość do 2 cm. Następnie trzeba
wyrównać narzucony tynk tylko łatą bez zacierania jego pac­
kami. Płytę słomianą należy spryskać rzadką zaprawą cemen­
tową 1 : 3 , a nawet mlekiem cementowym i dopóki wyprawa
jest jeszcze w świeżym stanie, przylepić płytę do ściany. Aby
płyta zaraz po przylepieniu nie odpadła i dobrze połączyła się
ze ścianą, powinno się ją podeprzeć przynajmnej jednym za­
strzałem wykonanym z odpowiednio długiego kawałka żer­
dzi, grubszej gałęzi czy kawałka deski — co jest pod ręką.
Zastrzał przytrzymuje płytę jednym końcem, pod który lepiej
jest podłożyć niewielki kawałek deski. Drugi koniec wspiera
42
się o podłogę lub o przeciwległą ścianę. Po 2 do 3 dniach
zastrzały można usunąć, a po 2 do 3 tygodniach ściany z płyt
mogą już być tynkowane, gdyż będą stanowiły z murem nie-
rozdzielną całość.
Z tynkowaniem tych ścian nie należy się śpieszyć, gdyż płyty
słomiane są nieprzewiewne i chociaż zaprawa stwardnieje
w krótkim czasie, to jednak wilgoć nabyta przez mury jod
zaprawy w tym czasie może jeszcze nie wyschnąć.
VI. ZASTOSOWANIE PŁYT W STROPACH
Zamierzając zastosować płyty słomiane do wykonania stro­
pów należy rozstaw belek stropowych dostosować do szero­
kości produkowanych płyt, aby płyty wpuszczone między belki
lub przybijane do nich nie ulegały przykrawaniu, co spowo­
dowałoby straty materiału. Najprostszym rodzajem stropu z za­
stosowaniem płyt słomianych jest strop „nagi", na który skła­
dają się belki stropowe rozstawione co 0,8 do 1,0 m, licząc
między osiami belek, oraz przybite do nich z wierzchu płyty
słomiane o grubości 5 cm. Płyty i belki tynkuje się od spodu
zaprawą wapienną z dodatkiem gipsu lub bez dodatku. Za-
miast polepy, która przy stosowaniu płyt jest do ocieplenia
niee potrzebna, daje się na płytach 2 cm warstwę tynku gli­
nianego. Warstwa ta w razie płonięcia dachu zabezpiecza
płyty od ognia, a jednocześnie razem z płytą i tynkiem od
spodu tworzy dostatecznie grubą warstwę zabezpieczającą po­
mieszczenie przed przenikaniem zimna przez strop.
W stropie tego rodzaju osiowa odległość belek równa 1 m
jest o tyle dogodna, że wówczas mogą być stosowane płyty
produkowane w prasach jednodźwigniowych o długości i sze­
rokości 1,0 m bez przycinania. Przy rozstawieniu belek co
0,8 m można stosować płyty prasowane w prasach dwudźwig-
niowych o długości 1,6 m i przybijane w całości od razu do
trzech belek. Przy każdym innym rozstawieniu belek płyty
muszą być przykrawane, jednak w tym wypadku otrzymane
bezwartościowe odpadki w znacznej mierze wpływają na
43
wzrost kosztów wykonania stropu i jedyną na to radą jest pra­
sowanie płyt o wymiarach dostosowanych do rozstawu belek
stropowych. Strop nagi może być stosowany tylko jako nie­
użytkowy, to jest nie obciążony innym ciężarem poza wagą
płyt i obustronnego ich otynkowania.
Przy wykonywaniu stropu w budynkach gospodarskich dla
poddaszy użytkowych, służących do przechowywania paszy
itp., należy płyty wpuszczać między belki stropowe jako tzw.
Rys. 23. Strop wsuwany półużyt- Rys. 24., Strop z wałków
kowy mianych
wsuwankę, zastępując płytami słomianymi deski ślepego pu­
łapu (rys. 23). W tym celu do bocznych płaszczyzn belek przy­
bija się łaty 4 do 5 cm tak, aby ich dolne płaszczyzny zlico-
wały się z odpowiednimi płaszczyznami belek (rys. 23). Na
przybijanych łatach układa się płyty o grubości 5 cm, a na­
stępnie cały strop od spodu tynkuje się zaprawą wapienną.
Alby tynk trzymał się belek i łat,.należy je przed tynkowaniem
otrzcinować. Płyty po wierzchu tynkuje się zaprawą glinianą
na grubość 2 cm, dla umożliwienia zaś przechowywania paszy
po wierzchu belek przybija się żerdzie o grubości 5 do 8 cm
między którymi pozostawia się szczeliny 3 do 5 cm.
W budynkach mieszkalnych, jeśli zamierzamy wykonać stro­
py „pełne" z podsufitką (podsiębitką)* zamiast desek używa się
na podsufitkę płyty. Płyty słomiane do tego celu wykonywane
są o grubości 3 do 5 cm. Zastępują one w zupełności cienkie
deski używane do podsufitek, przewyższając je wielokrotnie
pod względem wartości cieplnych, jak też i przyczepności za-
44
prawy. Toteż płyt słomianych dla tynków nie trzeba trzci­
no wać, jak to się czyni przy podsufiitce z desek, a przy obli­
czaniu kosztów należy potrącać koszt trzcinowania.
Jeżeli jest mowa o stropach z użyciem słomy, to nie sposób
jest pominąć stropu „wałkowego" (rys. 24). Zamiast ślepego
pułapu i podsufitki z płyt można zalecić do wykonania jeszcze
tańszy, a mający wiele bezspornych zalet strop z wałków
(rys. 24), który zastępuje jednocześnie i ślepy pułap i podsu­
fitkę. Do tego celu należy uprzednio przygotować większą
ilość wałków słomianych (około 7 sztuk na 1 metr bieżący
stropu) wykonanych z żerdzi (równych gałęzi z twardego
drewna w ostatecznym wypadku sosnowych) o grubości 6 do
8 cm, okręconych skręconymi powrósłami ze słomy o grubości
4 do 5 cm. Ponieważ grubość powróseł mniej więcej równa
się grubości łat, na których opierają się wałki między belkami,
więc spód tych wałków licuje się ze spodem belek i po otyn­
sło­ kowaniu belek i wałków od spodu wytworzy się równo płasz­
czyzna sufitu.
Na stropie tego rodzaju nie ma potrzeby układania grubej
polepy, gdyż wałki po okręceniu żerdek powrósłami i opa­
leniu ich nad ogniskiem w celu usunięcia zwisających luźnych
słomek zanurza się na przeciąg 20 do 30 ińlinut w rzadkiej
zaprawie glinianej. W ten sposób nadaje się powale cechy
materiału ogniochronnego, a wałki jednocześnie chronią przed
zimnem i hałasem. Wobec tych właściwości wałków zamiast
polepy wystarczy cienka warstwa zaprawy glinianej, którą
wyrównuje się górną powierzchnię stropu.
VII. ZASTOSOWANIE PŁYT DO KRYCIA DACHÓW
Nachylenie dachu dla płyt słomianych lub trzcinowych,
otynkowanych zaprawą od zewnątrz na podstawie przeprowa­
dzonych doświadczeń, zostało przyjęte na 40°, co odpowiada
nachyleniu 1 :1,25 to jest na każdy metr wysokości dachu przy­
pada nie więcej niż 1,25 m połowy szerokości (rozpiętości)
liczonej między zewnętrznymi ścianami przekrywanego bu-
45
 dynku. Na przykład przy rozpiętości dachu 6 m połowa tej podkładką o grubości 3 cm i długości około 10 do 15 cm. Pod
rozpiętości wynosi 6 : 2 = 3,0 m. Ponieważ na każdy metr wy­ następną (drugą) łatę przybijaną, na płask należy dać pod­
sokości powinno przypaść 1,25 m, przeto Wysokość dachu wy­ kładkę o grubości 3,5 cm lufo kawałek łaty 38X60 mm na
niesie 3,0:1,25 = 2,4 m. Wysokość ta może być większa, płask. Następną trzecią łatę przybija się na rąb, bez podkładki,
lecz nigdy mniejsza; w przeciwnym bowiem razie możemy się a czwartą na płask też
narazić na przeciekanie pokrycia dachowego. bez podkładki. Piątą ła­
Pokrycie dachu jedynie samymi płytami nie ochrania na­ tę przybija się tak jak
leżycie budynku przed wodami opadowymi i należy je trak­ drugą itd. na zmianę
tować jako podkład pod szczelniejszą powłokę z zaprawy ce­ aż do samej kalenicy.
mentowej lub lepiej gliniano-cementowej, o których będzie Przed przystąpieniem
mowa w następnym rozdziale. Niewątpliwie ta ostatnia zapra­ do przybijania łat nale­
wa wobec swej nieprzesiąkliwości i małej podatności na skur­ ży ustalić dokładną od­
cze daje lepsze wyniki niż zaprawa cementowa ze zwykłego ległość między nimi,
cementu portlandzkiego. gdyż na ogół długość
Płyty słomiane o grubości 5 cm układane są dłuższą kra­ krokwi nie jest wielo­
wędzią równolegle do okapu i kalenicy, a źdźbłami prosto­ krotnością długości płyt.
padle do okapu na łatach 38X60 mm, przybijanych do krokwi Wskutek tego w o-
na płask w odległości około 50 cm jedna od drugiej. Przy statniej przykalenicowej
pokrywaniu płytami o długości 1,6 mi zakładzie górnej płyty warstwie może zabrak­
na dolną na 10 om, odległość środka od środka łaty wypadnie nąć kilku centymetrów
dokładnie 50 cm. Przy pokrywaniu płytami 1,0 m długości lub też okaże się nad­
odległość ta zmniejszy się do 45 cm. miar kilku, a nawet kil­
W celu zaoszczędzenia wydatków na drogie łaty możemy kunastu centymetrów. Rys. 25. Łacenie i układ płyt słomianych
zastąpić je podciosanymi żerdziami grubości 6 do 10 cm Ten brak lub nadmiar na dachu

i wówczas żerdzie grubsze daje się pod dolną krawędź płyt,
a najcieńsze pod górną, łaty zaś średniej grubości pod środek
płyty (rys. 25).
Przyjmując, że pokrycie zostanie wykonane z płyt o dłu­
gości 1,6 m, każdą z płyt opiera się na 4 łatach, z których
co czwarta będzie służyła za oparcie górnej krawędzi dolnej
płyty i dolnej krawędzi górnej płyty (por. rys. 25), założonej
na dolną. Wskutek tego zakładu nachylenie płyt będzie nieco
mniejsze od nachylania krokwi. W celu więc uzyskania
prawidłowego nachylenia wszystkich płyt należy pod pierwszą
płytę dać łatę okapową o wysokości 9 do 10 cm lub też pierw­
szą łatę o przekroju 38X60 mm przybić na rąb i dać pod nią
można uregulować przez
zmniejszenie lub zwiększenie zakładów górnych warstw na
dolne o 2 do 3 cm; nie wpłynie to ujemnie na całość pokrycia,
a pozwoli uniknąć przycinania płyt i strat w cennym mate­
riale.
Po dokładnym ustaleniu odległości między łatami należy
sporządzić wzornik (szablonik) z kawałka łaty, równy usta­
lonej odległości i przykładając go do dolnej przybitej już łaty
układać i przybijać następną.
Na tak przybitych łatach układa się płyty poczynając od
dołu (to jest od okapu) poziomymi warstwami w ten sposób,
aby włókna słomy czy trzciny w płytach leżały nie w poprzek

46 47
połaci dachowej, lecz w kierunku jej spadku, czyli od kalenicy
ku okapowi — podobnie jak się kryje strzechę słomianą.
Pierwszą warstwę płyt należy nasunąć 5 do 6 cm poniżej
końca krokwi, aby deski przybite do czoła krokwi wypadły
pod płytą. Płyty w pionowych warstwach łączy się na styk
(do czoła). Dla lepszego uszczelnienia pokrycia lepiej jest
pokryć ich podłużne
krawędzie cienką war­
stwą lepiku lub zapra­
wy.
Lepszym środkiem u-
szczelniającym są war­
kocze o grubości 2 do
3 cm lekko skręcone
z wyczesków konopnych,
Rys. 26. Uszczelnienie styków p ł $ | słomia­ lub lnianych, a wreszcie
nych paskami z papy targanej słomy zbóż.
Po skręceniu zamacza
się je w lepiku, zaprawie, a nawet w zawiesinie glinianej
i wkłada się między styki płyt jako uszczelnienie. Zamiast
tych środków zostały dokonane próby zakładania pomiędzy
krawędzie płyt pasków papy załamanych w kształcie litery V
(rys. 26). W tym celu rozcina się papę smołową (lepiej asfal­
tową) na paski o szerokości 12 do 15 cm i długości równej
długości płyt (1,6 m). Następnie zgina się je, jak pokazano
na rys. 26 i wkłada między płyty przed dociśnięciem jednej'
płyty do sąsiedniej; odgięte zaś górne paski rozkłada się na
sąsiednich płytach tak, aby przylegały do nich jak najszczel-
niej.
Ponieważ wskutek ogrzewania promieniami słonecznymi
oraz pod działaniem zmian atmosferycznych paski papy wich­
rują się i paczą, nie należy pozostawiać ich przez dłuższy czas
bez osłony. Dlatego należy zaraz po ułożeniu części dachu
(a najdalej następnego dnia) powierzchnię ułożonego dachu
wraz z paskami otynkować jedną z opisanych zapraw.
48
Płyty przybija się tylko do dolnej i górnej łaty gwoździami
0 długości 15 cm, tak aby gwoździe przeszły przez obie płyty
założone jedna na drugą. Ze względu na wysoki koszt długich
i stosunkowo grubych gwoździ (26 sztuk w 1 kg) oszczędniej­
sze rozwiązania umocowania płyt na dachu znajdziemy uwią-
zując płyty do łat ocynkowanym drutem
2 mm, jak pokazano na rys. 27.
Każdą następną górną warstwę płyt
układa się podobnie, przy czym ich dolne
krawędzie powinny być nasunięte na
dolną warstwę około 8 do 10 cm i obie
płyty przymocowuje się do łat gwoździa­
mi lub drutem. Kalenicę przykrywa się
w teń sposób, że górne krawędzie przy-
kalenicowych warstw powinny stykać się
na grzbiecie kalenicy. W tym celu płyty
ostatnich warstw, jeżeli zachodzi koniecz­
ność 'zwężenia ich przez obcięcie, powinny
być bardzo dokładnie przycięte i dopaso­
wane, a po ułożeniu ich na dachu związane
z sobą drutem. Dla osiągnięcia większej Rys. 27. Umocowanie
szczelności w tym połączeniu należy w sty­ do łaty dwóch warstw
ki przeciwległych płyt przed zaciśnięciem płyt słomianych zało­
ułożyć osmołowane lub mocno prze- żonych górna na dolną
pojone gliną cienkie warkocze z paździerzy lub miękkiej
słomy.
Po ułożeniu płyt całą powierzchnię dachu należy otynkować
zaprawą. Warstwa tynku powinna być jak najcieńsza, aby nie
obciążała niepotrzebnie dachu. Tynk daje się grubości 1 do
1 1/2 cm, to jest t y l e tylko, aby wyrównał powierzchnię płyt.
Do tynku przykleja się na lepiku papę smołową lub asfaltową
w jednej lub dwu warstwach (podobnie jak to się czyni na pod­
kładzie z desek lub betonowym).
Ostatnio prowadzone są próby przyklejania papy do płyt
przed ułożeniem ich na dachu na grubej warstwie lepiku,
który zastępuje tynk. Papę nalepia się na całą płytę, przy
49
czym na jednej bocznej krawędzi płyty i jednej dolnej nale­
piona papa zwisa poza krawędzie płyty na 5 cm po to, aby
po ułożeniu na dachu zwisające paski papy założyć na są­
siednią boczną płytę. W tym wypadku płyty na dachu układa
się bez zakładania górnych warstw na dolne; wszystkie p ł y t y
w warstwach pionowych i poziomych przylegają do siebie,
tworząc równą płaszczyznę dachu. Ponieważ ten sposób krycia
znajduje się w trakcie doświadczeń, więc nie należy go trak­
tować jako zalecenie, ia jedynie jako wzmiankę zasługującą
na uwagę.
Każdy z podanych sposobów odnosi się jedynie do dachów
jedno- lub dwuspadkowych. Każdy inny kształt dachu zu­
pełnie nie nadaje się do krycia go płytami ze słomy lub trzciny.
Wypełnienie szczytów jednospadkowych i dwuspadkowych
dachów powoduje pewną trudność ukośnego przycinania płyt
i ich dopasowania do istniejącego spadku dachu. Aby uniknąć
niedokładności oraz strat w materiale, należy przygotować
szczegółowy rysunek całego szczytu i jego podziału na sekcje
dostosowane do rozmiarów płyt. Poza tym należy wykonać
trójkątny wzornik (szablon) z cienkich desek o nachyleniu
równym nachyleniu dachu. Szablon ten przykłada się do płyty
ułożonej na podłodze lub równym klepisku. Wzdłuż najdłuższej
deski zakłada się jarzemka takie, jakich używamy do zszywa­
nia płyt z drutu 2 mm, przewlekając każde jarzemko przez
płytę. Jarzemka zakłada się w dwóch równoległych liniach
odległych od siebie 6 do 10 cm. Końce jarzemek wychodzące
po przeciwnej stronie płyty skręca się mocno z sobą, obejmu-'
jąc i łącząc każdą parę pionowych drutów znajdujących się
po przeciwległych stronach płyty. Po skręceniu wszystkich
jarzemek rozcina się kolejno pionowe druty wiążące płytę
wzdłuż linii biegnącej między dwoma ukośnymi liniami świeżo
założonych jarzemek z obu stron płyty (rys. 28). Przecięte
końce drutów odgina się ku stronie zewnętrznej w kształcie
haczyków. Haczyki te mają zadanie lepszego zespolenia pio­
nowych drutów z jarzemkami i zapobieżenia ześlizgiwaniu
się jarzemek z drutów wiążących.
50
Z chwilą wykonania haczyków na wszystkich drutach płytę
rozcina się na dwie trójkątne części przeznaczone do wypeł­
nienia szczytów wzdłuż nachylenia krokwi.
Przybijanie płyt do szkieletu szczytu w niczym nie różni
się od wypełniania ścian. Dla zachowania cech budownictwa
regionalnego oraz w celu
ochrony ścian szczytowych
przed kroplami zacinają­
cego deszczu oddziela się
szczyty od ścian deską
okapową. Deska ta może
być wykonana z płyt trzci­
nowych lub słomianych o
wyprawionej powierzchni. Rys. 28. Sposób rozcinania płyt sło­
W celu umocowania okapu mianych dla szczytów
przybija się do skrajnej AB — miejsce rozcięcia płyt
belki stropowej lub mur-
łata trójkątne klocki drewniane (jak to często się czyni dla
pokrycia okapów deskami), na których układa się i przybija
płyty-
VIII. TYNKOWANIE PŁYT I POTRZEBNE DO TEGO
ZAPRAWY
Tynk (wyprawa) jest to ochronna powłoka z zapraw pokry-
wająca powierzchnie ścian, stropów itp. i nadająca im este­
tyczny wygląd oraz ułatwiająca utrzymanie czystości w po­
mieszczeniach. Aby tynk spełnił swoje zadanie, musi być wy­
konany umiejętnie i bardzo starannie, gdyż wszelkie uszko­
dzenia stają się łatwo widoczne. Przyczyn uszkodzeń jest bar­
dzo wiele (na przykład: wady materiału używanego do za­
prawy, zmiany temperatury, ugięcia i paczenie się płyt itp.).
Zależnie od rodzaju użytkowania budynku płyty słomiane lub
trzcinowe mogą być tynkowane zaprawą glinianą, wapienną,
51
 wapienno-gipsową lub zaprawą z gliny z dodaniem cementu.
Grubość tynku na płytach nie powinna przekraczać 1,5 do 2 cm.
Najprostszą formę tynków stanowią następujące tynki jed­
nowarstwowe :
1. Tynk surowy „rapówka". Wykonanie tego tynku polega
na równomiernym obrzuceniu kielnią powierzchni jedną z ni­
żej podanych zapraw. Tynk surowy stosuje się w budynkach
gospodarskich, na strychach, na ścianach szczytowych i na
innych elementach budynku nie wymagających gładkiej po­
wierzchni.
2. Tynk surowy z zagładzeniem od ręki kielnią. Powierzchnia
takiego tynku jest bardziej szczelna niż narzuconego kielnią
bez wygładzenia.
3. Tynk surowy ściągany łatą lub packą. Zamiast wygła­
dzenia kielnią nierówności ściąga się łatą tynkarską lub packą
z miękkiego drewna.
4. Tynk surowy pędzlowany. W celu uzyskania gładkiej po­
wierzchni tynk surowy po ściągnięciu łatą lub packą dodat­
kowo pędzlu je się (zwilża się) rzadką zaprawą z równoczesnym
zacieraniem drewnianą packą.
Zaprawę glinianą do robót murowych i tynkowych sporzą­
dza się z gliny przez dodanie do niej piasku i zarobienie mie­
szaniny wodą w takiej ilości, aby w rezultacie powstało ciasto
0 odpowiedniej gęstości (gęstego błota). Zaprawa tego rodzaju
nie jest dostatecznie trwała ani mocna i nie jest też odporna
na wilgoć. Nie należy też używać jej do tynkowania powierz­
chni zewnętrznych, wykonanych z płyt słomianych. Natomiast
ze względu na szorstką powierzchnię płyt i na dużą przy­
czepność zaprawy glinianej do płyt można nią tynkować ściany
wewnętrzne w budynkach gospodarskich drugorzędnych, jak
szopy, kurniki, a nawet kuźnie i warsztaty.
Do tynkowania ścian zewnętrznych i stropów z płyt słomia­
nych może być natomiast użyta zaprawa gliniano-wapienna.
Zaprawa ta po wyschnięciu i stwardnieniu zewnętrznie niczym
się nie różni ed wapiennej. Chociaż nie jest ona tak trwała
1 mocna jak wapienna, jednak ze względu na oszczędność ma-
-56
teriałów i niski koszt może zastąpić zaprawę wapienną. W skład
tej zaprawy wchodzą następujące składniki: 1 wiadro wapna
gaszonego dołowanego co najmniej przez 12 tygodni, 3 wiadra
ostrego piasku drobnoziarnistego, 3 wiadra gliny tłustej,
1 wiadro kro wieńca i 2 wiadra plew żytnich, jęczmiennych
lub pszennych. Po dokładnym wymieszaniu wymienionych
składników z sobą zarabia się je taką ilością wody, aby tnie
występowała ona z masy, a zaprawa nabrała struktury średnio
gęstego błota o jednolitym wyglądzie.
Płyty tynkuje się zaprawą w ten sposób, że najpierw obrzuca
się nią warstwę grubości 1 do 1 1/2 cm. Dopiero po paru dniach,
gdy narzucona warstwa nieco przyschnie i stężeje, wygładza
się ją drewnianymi packami, opryskując wygładzane po­
wierzchnie tą samą zaprawą, lecz nieco rozcieńczoną wodą
z dodaniem paru garści krowieńca lub krwi bydlęcej.
W razie braku wapna można zastosować wyprawę o nastę­
pującym składzie:
1 wiadro gliny tłustej,
1 wiadro piasku,
1/2 kg mąki żytniej sparzonej,
albo też:
2 wiadra gliny,
1/2 wiadra krwi bydlęcej,
1 wiadro plew lub 1/2 wiadra sieczki ze słomy.
Tymi zaprawami tynkuje się płyty podobnie, jak podano
poprzednio, do grubości 2 cm.
Zaprawy z gliny wymieszanej z piaskiem i niewielką ilością
cementu stanowią odrębny ich rodzaj i jako materiał wiążący
i służący do wykonania tynków zupełnie nowy wymagają
szerszego omówienia.
Glinę odpowiednio tłustą, lecz nie iłowatą, zarobioną wodą
do gęstości śmietany, którą w tym stanie nazywamy zawiesiną
glinianą, miesza się z cementem i piaskiem w różnych pro­
porcjach, odpowiednio do przeznaczenia. Po stwardnieniu za­
prawa ta stanowi zupełnie nowy materiał całkowicie różniący
się od składników, z których został wykonany i odznaczający
53
się cennymi właściwościami. Mianowicie przy odpowiednio do­
branych składnikach i ich wzajemnym stosunku ilościowym
nie ustępuje co do mocy i trwałości zaprawom wapiennym
i wapienno-cementowym, a nawet je przewyższa. Jest ponadto
prawie nieprzesiąkliwa, bardzo ekonomiczna i niewrażliwa na
skurcze, wskutek czego podczas twardnienia można uniknąć
pojawienia się rys (siatkowania powierzchni) i pęknięć. Proces
wiązania i twardnienia przebiega tak szybko, że w wielu wy­
padkach już po kilku dniach zaprawa, a nawet wykonane
z niej wyroby są zupełnie stwardniałe. » korytem, którym spuszcza się zawiesinę do dołu. W dole ze
Największą uwagę należy poświęcić jakości gliny i wyko­
naniu z niej zawiesiny. Glina powinna być wolna od zanie­
czyszczeń organicznych, to jest trawy świeżej lub suchej,
korzonków roślin, trzasek, 'wiórów itp. i innych szkodliwych
domieszek, a zawartość piasku nie powinna przekraczać 20%.
Jednym słowem glina powinna być takiej jakości, jaką używa
się do wyrobu cegły. Przy większych budowlach, względnie
zespołach stawianych budynków glinę należy zbadać labora­
toryjnie.
Glinę przed użyciem do budowy należy uprzednio poddać
wymoczeniu. W tym celu wykopuje się dół o głębokości około
1,0 m i wymiarach zależnych od potrzeb i zapełnia się go do
połowy głębokości świeżo wykopaną gliną, którą zalewa się
wodą. W tym stanie glina powinna pozostać przynajmniej
jedną dobę. W moczonej glinie dobrze jest wykonać dziury
zaostrzonymi drągami dla 'ułatwienia dostępu wody do gliny.
Zawiesinę glinianą rozrabia się bądź to przy pomocy me­
chanicznych mieszadeł, bądź ręcznie w skrzyniach drewnia­
nych. Najlepiej do tego celu nadają się betoniarki. Dobrze
rozmoczona glina już po 2 do 3 minutach rozrabiania przez
wolnospadową betoniarkę przeobraża się w zawiesinę o nale­
żytym rozdrobnieniu i wymieszaniu z wodą.
Ręcznie sporządza się zawiesinę glinianą w skrzyni o wy­
miarach około 2,0X3,0 m i 40 do 50 cm głębokości. Glinę wy­
moczoną w dole nakłada się do skrzyni i zalewa wodą o obję­
tości nieco mniejszej od objętości gliny, po czym zarabia się
54
glinę wodą i miesza w skrzyni za pomocą murarskiej gracy
lub żelaznych grabi, aż do uzyskania rzadkiej masy o gęstości
śmietany zwanej zawiesiną. Otwór spustowy skrzyni powinien
być zaopatrzony w siatkę drucianą o oczkach 8 do 10 mm
z zasuwą osłaniającą siatkę od wewnątrz i zamykającą otwór
spustowy, jak w skrzyni służącej do gaszenia wapna. W odleg­
łości 2,0 do 3,0 m od skrzyni wykopuje się jeden lub dwa doły
1,5 m szerokości około 3,0 do 3,5 m długości i około 75 <cm
głębokości. Każdy z dołów łączy się ze skrzynią drewnianym
spuszczonej rzadkiej zawiesiny wydzielają się i osiadają na
dnie cięższe, zbyteczne zanieczyszczenia mineralne. Tak przy­
gotowaną zawiesinę glinianą wybiera się w końcu przeciw­
ległym od koryta.
Aby zawiesinę dokładnie oczyścić z wszelkich niepożąda­
nych drobnych domieszek mineralnych, umieszcza się nad
dołem u wylotu koryta siatkę drucianą o oczkach 2 do 4 mm,
przez którą zawiesina spływa do dołu, drobne zaś kamyczki
i grubszy piasek pozostają na sicie. Korzystnie jest przedzielić
dół cienką, poprzeczną ścianką z desek, opołów, kawałków
cegieł itp. na wysokość 60 do 65 cm na dwie nierówne części
(tak zwane komory). Część mniejsza, do której trafia zawie­
sina z koryta, będzie służyła jako osadnik, w którym osiądą
grubsze ziarna piasku i wszelkiego rodzaju .nierozpuszczalny
szlam, czysta zaś zawiesina przez poprzeczną ściankę przeleje
się do większej komory, stanowiącej właściwy zasobnik. Aby
zachować jednolitą gęstość (konsystencję) zawiesiny w zasob­
niku, należy ją co parę godzin wymieszać wiosłem, gracą lub
grabiami. Jeżeli roboty trwają dłuższy okres czasu, to co kilka
dni należy po wybraniu zawiesiny oczyścić dno osadnika i za­
sobnika ze znajdujących się na dnie zanieczyszczeń.
Utrzymanie zawiesiny w odpowiedniej gęstości jest rzeczą
bardzo ważną. Powinna ona stale posiadać gęstość śmietany
o ciężarze objętościowym około 1400 kg/m3, czyli dziesięcio-
litrowe wiadro tej zawiesiny powinno ważyć około 14 kg
(oprócz wagi samego wiadra). Stopień gęstości mierzy się spe-
55
 cjalnym stożkiem blaszanym, zwanym stożkiem pomiarowym
Nowikowa. Na drobnych budowach wystarczy kontrola gęsto­
ści przez ważenie zawiesiny w naczyniu o znanej pojemności,
Mając tak wykonaną zawiesinę można przystąpić do przygo­
towania zaprawy cementowo — glinianej. W tym celu do foli
(skrzyni murarskiej) wlewa się zawiesinę, do której dosypuje
się odpowiednią ilość cementu portlandzkiego „250". Oba te
składniki bardzo dokładnie miesza się ze sobą dolewając w razie
potrzeby tyle wody, aby jej już nie dodawać po dosypaniu
piasku. Po stwierdzeniu, że mieszanina ma jednolity kolor
bez plam i smug, dosypuje się stopniowo określoną ilość piasku
mieszając wciąż zaprawę, aż do otrzymania masy o jednolitej
strukturze. Należy nie zapominać, że przygotowana zaprawą
powinna być zużyta w ciągu dwóch godzin, a w dnie upalne
nawet w ciągu jednej godziny od dodania cementu do zawie­
siny, gdyż po upływie tego czasu rozpoczyna się wiązanie za­
prawy.
Zależnie od przeznaczenia zaprawy i jakości gliny zmienia
się ilość składników, to jest cementu, zawiesiny i piasku, któ­
rych stosunek przy zachowaniu powyższej kolejności przedsta­
wia się następująco:
Do tynkowania ścian zewnętrznych od strony zewnętrznej
na 1 część cementu bierze się 1 część zawiesiny i 6 części pia­
sku (to jest 1 : 1 : 6 ) można też przyjąć skład zaprawy 1 :1,5 : 8
albo 1 : 2 : 9 (zaprawa nr 1).
Do tynkowania ścian wewnątrz stosuje się słabsze zaprawy,
a mianowicie: 1 : 2 : 1 0 lub 1 : 2 : 14 albo 1 : 3 : 1 6 (zaprawy nr 2).
Do tynkowania pokrycia dachu z płyt słomianych należy
stosować zaprawę mocniejszą: 1 : 0,5 : 2,5 albo 1 : 0,5 : 3, albo
1 : 1 : 4 lub 1 : 2 : 5 (zaprawa nr 3), z których za najstosow­
niejsze należy uważać te dwie ostatnie (to jest 1 :1 :4 i 1 : 2 :5),
gdyż przy zaprawach tłustych zachodzi obawa pojawienia się,
bardzo szkodliwych, prawie niewidocznych rys na powierzchni
dachu wskutek skurczów zaprawy o dużej zawartości cementu.
Zaprawa gliniano-cementowa ma cenną właściwość bardzo
szybkiego twardnienia i przy odpowiednich warunkach atmo-
56
sferycznych już po dwóch dniach można ją uważać za wy­
starczająco stwardniałą. Wykonane z niej tynki mogą być za­
cierane już po kilku godzinach. Aby zaprawa nie spływała
po obrzuceniu nią płyt, powinna być dostatecznie gęsta.
Do spajania płyt ze sobą, jak również płyt ze słupami, należy
używać jedną z zapraw nr 1.
Jakkolwiek płyty ze słomy i trzciny mają dostatecznie
szorstką powierzchnię i przyczepność zaprawy do nich jest
bardzo duża, to jednak zdarzają się wypadki pojawienia się
drobnych rys na powierzchni tynków, przeważnie wzdłuż linii
połączenia płyt z sobą, a nawet odpadania kawałków tynków
zewnętrznych i to od strony południowej.
Przyczyną pękania zwykle bywa wykonywanie tynków zew­
nętrznych w dni upalne lub w czasie silnych wiatrów. Otóż
tynki zewnętrzne należy wykonywać w dnie pochmurne. Tynki
gliniano — cementowe należy chronić od słońca i wiatru przy­
najmniej przez jedną dobę, tynki innych rodzajów przez kilka
dni, aż należycie wyschną. Inną przyczyną pikania tynków
i to na płytach trzcinowych jest niestaranne sortowanie trzciny,
co ma miejsce zwłaszcza w zakładach masowej produkcji.
Niedojrzałe źdźbła trzciny na powierzchni płyt z biegiem czasu
wysychają, zmniejszają swą objętość i oddzielają się od tynku,
powodując pojawienie się rys, wtedy nawet kawałki tynków
mogą całkowicie odspoić się.
Aby temu przeciwdziałać, należy trzcinę dokładnie sorto­
wać. Jeżeli korzysta się z płyt kupionych, to ich powierzchnię
należy dokładnie przejrzeć i usunąć z powierzchni wszystkie
niedojrzałe (najczęściej zielone) źdźbła przez ich wyłamanie^
Pojawienie się rys wzdłuż linii styków płyt z sobą, jeśli
chodzi o tynki wewnętrzne, jest nieszkodliwe. Natomiast na
zewnętrznej stronie ścian zewnętrznych należy pękaniu płyt
przeciwdziałać przez łączenie płyt ze sobą (zarówno ściennych
jak i dachowych) zaprawą gliniano-cementową, która jest
mało podatna na skurcz i spaja płyty w jedną organiczną
całość.
Jeżeli zalecanego spajania płyt z sobą z jakich bądź powodów
57
 nie stosuje się, to wszystkie styki płyt można zabezpieczyć
siatką metalową, którą wiąże się do płyt za pomocą cienkiego
wyżarzonego drutu. Takie zabezpieczenie jest jednak dość
kłopotliwe i w warunkach wiejskich nie zawsze dostępne.
IX. PRZYKŁAD BUDYNKU Z PŁYT SŁOMIANYCH
Jednym z trafniejszych przykładów zastosowania płyt ze
słomy może służyć budynek remizy dla maszyn i narzędzi
rolniczych GOM, wzniesiony w Nadarzynie pod Warszawą
v 1949 roku (rys. 29). Budynek ten do dziś nie nosi żadnych
Rys. 29. Budynek wykonany z zastoso­
waniem płyt słomianych
oznak „starzenia się" i jest w takim prawie stanie, w jakim
był zaraz po ukończeniu. Szkielet drewniany tego budynku
został obity płytami od strony zewnętrznej. Płyty otynkowano
zaprawą wapienną, dach pokryto płytami, które otynkowano
znacznie później. W tym czasie pomimo kilkakrotnych silnych
deszczów dach przed tynkowaniem przeciekał w dwóch miej­
scach wskutek powichrowania się pasków papy założonej mię­
dzy płytami. Po otynkowaniu powierzchni bez nalepienia papy
zacieki zniknęły.
58
X. OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA BUDYNKÓW Z PŁYT
SŁOMIANYCH
Płyty wykonane ze słomy i trzciny osłonięte tynkiem są
wystarczająco odporne na działanie ognia. Wytrzymują one
temperaturę 700° C w ciągu 1/2 godziny.
Dotychczas obowiązująca ustawa budowlana rozróżnia bu­
dynki ogniotrwałe i nieogniotrwałe. Płyty słomiane zostały
zaliczone do materiałów palnych, tak jak wszelkie materiały
drzewne.
Budynki, których ściany zewnętrzne i nośne wewnętrzne są
wykonane z płyt ze słomy i trzciny, nawet osłonięte tynkiem,
są zaliczone w ustawie do nieogniotrwałych. Stropy z płyt są
traktowane przez ustawę budowlaną jako palne; natomiast
pokrycia dachowe z płyt słomianych osłoniętych papą albo
tynkiem zalicza się do pokryć niepalnych. Należy jednak mieć
na uwadze, że jedynie materiał ścian zewnętrznych i nośnych
wewnętrznych oraz pokrycie dachu stanowi w myśl przepisów
ustawy budowlanej o zaliczeniu budynku do ogniotrwałych
lub nieogniotrwałych. Z tego wynika, że w budynku ognio­
trwałym ściany wewnętrzne nienośne, stropy i dachy mogą
być wykonane z płyt otynkowanych lub pokrytych papą.
Przy stawianiu budynków nieogniotrwałych należy prze­
strzegać zachowania odległości od sąsiednich zabudowań i gra­
nic sąsiadów. A więc przy zabudowie wiejskiej odległość od
granic sąsiadów powinna wynosić najmniej 6 m, a od wszel­
kich innych budynków na tej samej działce 12 m.
Gdy zbyt szczupłe wymiary działki budowlanej uniemożli­
wiają wzniesienie nieogniotrwałego budynku w przepisowej
odległości od budynków sąsiednich i zachodzi potrzeba prze­
sunięcia go na samą granicę sąsiada lub zbudowania go w od­
ległości mniejszej od 3 m od sąsiedniego budynku na tej samej
działce, wolno to uczynić za zezwoleniem władz budowlanych
pod warunkiem zabezpieczenia stawianego budynku murem
przeciwpożarowym. Mur przeciwpożarowy powinien być wy­
konany z materiałów ogniotrwałych, a więc z cegły palonej
59
 0 grubości najmniej 25 cm, kamieni (z wyjątkiem wapieni) lub
betonu, czy elementów betonowych prefabrykowanych. Do tego
celu nie może być użyty beton wapienny (w którym materia­
łem wiążącym jest wapno), a także nie wolno używać cegły
wapienno-piaskowej („silikatowej").
Dla ochrony osiedli przed przenoszeniem się ognia z sąsied­
nich działek 'zaleca się Jtażdą działkę budowlaną osłaniać drze­
wami przez zasadzenie na granicach działki drzew liściastych
w odległości najwyżej 5 m jedno od drugiego.
Dla lepszego zabezpieczenia płyt przed ogniem, który może
zagrażać w czasie pożaru od sąsiednich budynków, i dla ochrony
przed szkodliwymi wpływami atmosferycznymi należy je zaw­
sze otynkować zaprawą chociażby glinianą.
W nieogniotrwałych budynkach nie wolno przechowywać
nafty i innych materiałów łatwopalnych. Jeżeli płyty nie są
od strony wewnętrznej otynkowane, nie należy dłużej ponad
1 dobę przechowywać w takich pomieszczeniach wapna palo­
nego złożonego luzem. Również w takich budynkach nie mogą
być umieszczane kuźnie i warsztaty lub wytwórnie o otwartych
ogniskach.
Co do wewnętrznych urządzeń, to przepisy przeciwpożarowe
traktują konstrukcje z płyt na równi z konstrukcjami z drewna.
A więc pieców ogrzewalnych, kuchennych i wszelkich pale­
nisk nie wolno stawiać bezpośrednio przy ścianach z płyt, lecz
powinny być one umieszczane w pewnej odległości od ścian,
a mianowicie od ścian otynkowanych najmniej 15 cm, a od
nieotynkowanych 25 cm. Również piece, kuchnie i kominy
stawiane w otworach ścian z płyt powinny być oddzielone
od krawędzi ścian murem' przynajmniej w 1/2 cegły.
Wszelkiego rodzaju piecyki i kuchenki żelazne nie wykła­
dane wewnątrz cegłą powinny być ustawiane w odległości
nie mniejszej niż 25 cm od ścian z płyt słomianych otynko­
wanych i 50 cm od nieotynkowanych. Przed paleniskami pie­
ców i kuchen podłoga drewniana powinna być osłonięta ka­
wałkiem blachy 40X50 cm lub innym ogniotrwałym mate­
riałem. Piece i kuchnie należy łączyć z kominami rurami ka-
60
mionkowymi, żeliwnymi lub z 2 mm blachy o wewnętrznej
średnicy 15 cm. Rury łączące piece i kuchnie z przewodami
kominowymi powinny być oddalone najmniej o 25 cm od
otynkowanych palnych części budynku, a od nieotynkowanych
o 50 cm. Przy przepuszczaniu rur przez ściany luib stropy z ma­
teriałów palnych pomiędzy ścianą a rurą powinna być zało­
żona izolacja z materiałów niepalnych. Grubość warstwy izo­
lacyjnej powinna być co najmniej na 1 cegłę (25 cm). Kolana
rur powinny być zaopatrzone w szczelnie zamykane drzwiczki
wycierowe. Piece, kuchnie i inne paleniska oraz otwory wy-
cierowe nie mogą być umieszczane pod schodami.
Na strychach i poddaszach nie wolno łączyć pieców i kuchen
z kominami za pomocą tak zwanych „świnek" lub „leżaków*'.
Połączenia takie powinny być wykonywane ukośnie pod kątem
najmniej 60° do poziomu. W budynkach mających dach po­
kryty materiałem niepalnym wysokość komina nie może być
mniejsza niż 30 cm nad połacią dachową z tym warunkiem,
aby odległość górnej krawędzi komina od połaci w kierunku
poziomym wynosiła najmniej 1 m. Natomiast przy pokryciu
palnym najmniejsza wysokość od kalenicy (nie od połaci da­
chowej) powinna wynosić 60 cm. Nawet przy pokryciu nie­
palnym należy kominy wznosić 15 do 20 cm powyżej kalenicy
dla zapewnienia dobrego ciągu.
Kominy na poddaszach i strychach powinny być na całej
wysokości otynkowane, a przynajmniej obrzucone (orapowane)
zaprawą i pobielone.
Na strychach budynków mieszkalnych nie wolno przecho­
wywać materiałów palnych, słomy, siana, mebli itp.
 Czytelnicy, (którzy chcieliby pogłębić swoje wiadomości z zakresu
budownictwa wiejskiego z płyt słomianych i trzcinowych, mogą prze­
czytać następujące prace:

Meu-ś W., Witebski Z., Wiater W . : Poradnik murarza wiejskiego. B A ,

Warszawa 1956.
Olczak S., Jędrejek W., Wiater W . : Poradnik cieśli wiejskiego. B A ,
Warszawa 1957.
Sawaszyński J.: Ochrona przed pożarami w budownictwie. Szczecin,
1949.
Witebski Ż.: Miejscowe materiały budowlane. B A . Warszawa 1957.