-- , - , , - - ",

D 651; t
T[JF;EJYE BILiMSEL VE IEh"
1035_2279

ı
AEAŞTIRMA EUHU,v1l)
VETERiNERLiE VE HAY VANCILlI< A V
\ .'

\./

TRAKYA BÖLGESi hOŞU LLAR! jÇiN P! UYGUN

BAL ARısı [Apis mellifera L.) GENOTipİNi
BELİRLEME ÇALIŞMALARI

Proje Yürütücü"ü
Yrd. Doç. Dr. Muhsin DoGAROGLU
Trakya Üniversitesi Teki-rdağ Ziraat Fakültesi

Yardımcı Araştırıcı Yardımcı Araştıncı

Ar. Gör. Muhittin ÖZDER Ar. Gör. Cemal POLAT

T, Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi T, li. Te1drdR:! Zirar-q Fakültesi

TEKİRDAG

198G

i
"i
\.
 .- ",---,
D 651; t
rOFiEIYE BiLiMSEL VE ın;,·
1035_2279
AEAŞTıRMA hUHUMU
VETERiNERLiK VE HAY VANCILlK A
CEUBU
0//
t
\/~

TRAEY/, BÖLGESi KOŞU LLr,RI içiN P! LTı'CUN

BAL ARıSı lApis mellifera L.) GENOTipİNİ

BELİRLEME ÇALIŞMALARI

Proje Yürütücüf'Ü
Yrd. DoC, Dr, Muhsin DOGAROGLU
Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi

Yardımcı Araştıncı Yardımcı Araştıncı

Ar, Gör, Muhittin ÖZDER Ar. Gör, Cemal POLAT

T. Ü, Tekirdag ZiraRt Fakültesi

TEKİRDAG

1986

i
"i
\.
 \

ARAŞTlRMA I,UIW:vll'
·VE:Ti'.Hi0lERLİK YE HAY VANCILIK ARASTIRMA

CRUBU
rWijE NO , VHAC - 619

G l/tl5 U/Sb,
Db

TR/\.KYA BÖLGESi KOŞU LLARI içiN EN UYGUN

BAL ARıSı (Apis meltifera L.l GENOTipiNi
BELİRLEME ÇALIŞMALARI

Proje Yürütücüsü
Yrd. Doç. Dr. Muhsin DOeAROeLU
Trakya Üniversitesi Tekirda.ğ Ziraat Fakülte!;;

Yardımcı .f\ra~tırıcı Yardımcı Araştıncı

Ar, Gör, Muhittin ÖZDER Ar. Gör, Cemal POLAT

T. Ü. Tekirdağ Ziraat Fa.kültesi T. Ü, Teldrdag Ziraat Fakültesi

TEKİRDAe

1986
 \

- II -

önsöz
HIlyvancılığ111 di[~er daller ıııda olduğu gibi arıcılıkta da üretim çalışma­
arının yüks ek veriıııli [,enatiplerle yürÜ tülmesi ba şarının temel kurallarından
,irisini oluŞturlJlElktadır. Yüksek verimli genotiplerin sağladığ:ı. bu avantajı de-
:erlsIldiren ileri ülkelerin çol)1 ıslah çalışmalarına büyük önem vermişler ve
ılde ett~"'tleri hibritlerls bal verimi ortalamalarını diğer Ulkelerin ortalamaları
,le karşılaştırılamaya esk düzeye yüksal tmişlerdiı'." Ulkemizde iae oldukça zengin
~oral kaynaklara Ve arı varlığına karşın bu yöndeki çalışmaların yapılmamış 01-
~sı nedeni ile genotip sorunu arıcılığın en önemli sorunlarından birisi olarak
)rtaya" çıkmış bnlunmaktadır. Bu sorunun çözümünde yüksek verimli ana arılarm
"
ıamızlık olarak dışalım yoluyla getirtilmesi olası gibi görUnmekle beraber ülke-
ain koimi varlığ:ı. gözönüne alındığında billlun ekonomiye getireceği yük kolıtylıkla
mlaşılabilmektedir. Ayrıca bu sorunun çö"Umü için yerli ganotiplerimiz gerekli

genetik zenginliğe de sahip bulunma] ':adır.

Ulkemizin ekolojik bakımdan birbirinden oldukça farklı bölgelerden meydana

gelmiş olması nedeni ila ıslahta ele alınacak ganotipler bilgelere göre değişim
göstermektedir. Bunun belirlenebilmesi ;için üzerinde du:rul.an bOJ,ge koşullarında
önemli tUm yerli genotiplerin denenmesinden başka bir yol bulunmamaktadır. Bu
yöntemle bÖlgesel koşullar için en uygun genotipler belirlenebildiği gibi "'9u ge-
notiplerin çeşitli bölgesel koşullardaki performansları veya bir b8şka açıdan

uyum yetenekleri de belirl8nın.iş olmnktadır. Amaca yönelik ilk çalışma Akdaniz ik-
lim koşnllertl için Çukurova bölgesinde. ikincisini OluşturlDl bu proje ise Trekya
böleesi koşullarında yürütülmüştür. Böylece bu iki bÖlge koşulları için saf ola~
rak ele alınabilecek genotipler belirlenebildiği gibi elde edilen parametrelerle
bu bÖlgeler için ıslah proı;rarnları düzenleme olanağı doğmuş bulunırıaktedır.
 - III -

İçİNDEKİLER

Sayfa Ho

GİRİş ve LİTERATÜR ÖZETİ •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 1

MATERYAL ve METOD ••••••••••••••••••••••••••••••••• ı:ı •••••• ~ ••••• o 3
BULGULAR • • • • • • • • • • • • • • • " • • • • • • • • • • 0 • • • • • • • • • • • • 0 • • • 0, • • • • • • • • • • I . 4
1. Yaşama G!.ic!.i 0 • • • • • • • • • • • • • 00 • • • • • • 00.0 • • 0 • • • • • • • • • • • • • • • • 4
2. Kolani Populasyonu Gelişimi • • • • • 1:1 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 5
3. Kuluçka Etkinliği • •• 0 •• 0 •••••••• 0 •• 0 ••••••• 0 •••••••••••• 8
4. Oğul Eğilimi • • • 1:1 • • " . o. cı • • • 1:1 0 0 ' " 1 • • 00" • • 1 • • 0.1:1 cı o •••••••• II
5. Uçuş Etkinliği ••• 0 •••••••••••••••••••••••••• 0 •••••••• 00. II
6. Hll' ç llllık ••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 0 ••••••••• 12
7. Bal Verimi 0.1:1 1:1 cı •• o o cı 1:1 • • • ili cı • o • 1:1 • • • 1:1 • • • • • • 1:1 • • 1:1 • • • • o • • • • • • '. 13
TARTIŞMA • • • • • • • • • • 00 • • • • 0 • • • 0 • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 14
SOHUÇ ve ÖHERİLER • • • o • • • • • • • cı ci cı o •• ı;ı •• o • • • o . . . . . . . cı o • • • • • • • cı • • • • • :.' 16
ÖZET .OO • • • • • • • • • • OO.O • • • O • • • • • O • • ,!) . . . . . . . . . . . . . . . . O • • • ClO • • O • • • • • • 18
S1JMMA.RY •••••••••• cı • • • • • • • • • • o •• o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O •••• ıg

LİTERATÜR LİsTESİ 20
 - IV -

ÇİZELGE LİsTESİ

Sayfa No
Çizelge 1. Grupların Arılı Çerçeve Sayıları Ortalamaları o • • • • • • • 5
Çizelge 2. Arılı Çerçeve Sayıları Toplamlarına Göre Variyana
Analizi Sonuçları IjIO................................... 7
Çizelge ). Grupların Kolani Populasyonu Gelişimi Bakımından Fark-
lılığını Belirlemek Üzere Uygulanan Duncan Testi Sonuç-
ları ••• '••••• 00 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •' . 0 • • • • • • • • • • • • • • • 0 . 7
Çizelge 4. Grupların Kuluçka Alanları Ortalaması •••••••••••••••• 8
Çizelge 5. Kuluçka Alanları Toplamlarına Göre Variyans Anal:j.zi

Çizelge 6. Grupların Kuluçka Etkinliği Bakımından Karşılaşt~ılması

•
Amacı İle Uygulanan Duncan Teati Sonuçları ......"i ...". 10
Çizelge 7. Grupların Oğul Eğilimini Belirlemek Üzere Uygulanan
Variyana Analizi Sonuçları •••••••• ı:ı cı ••• o o o G,"..• 1'....... II
Çizelge 8. Grupların Uçuş Etkinliğini Belirlemek Üzere Uygulanan
Variy~ns .l\.nalizi Sonuçları ...... •• ", •••••'•• cı ••• _0 . . . . . . . .:.1 12
Çizelge 9. Grupların Hırçınlık Açısından KarşılaştırılmaElı İçin
Uygulanan Variyans Analizi Sonuçları ••••••••••••••••• 12
Çizelge 10. Grupların Bal Verimi Açısından Karşılaştırılması İçin
Uygtüanan Variyans Analizi Sonuçları ••••••••••••••••• 13
Çizelge ll. Grupların Bal Verimi Açısından Farklılığını Belirlemek
Üzere Uygulanan Duncan Testi Sonuçları ......... u' . . . ." 13
 - v -

ŞEKİL LİsTESİ
Sayfa No

Şekil 1. Gruplar~ Koloni Populasyonu Gelişimi Bakımından

Yönelimleri ••••••••••••• 0.......................... 6

Şekil 2. Gruplarlon Kuluçka Etkinliği Bakım~dan Yönelimleri,". 9

•
 - VI -

ABSTRAKT

Trakya bölgesi için en uygun bal ar~s~ genotipini belirlemek amao~ ile
TUrkiye'nin en önemli bal arıs~ ~k ve ekotipleri,ana ar~ ve koloni yaşama

giioU, koloni populasyonu gelişimi,_kuluçka etkinliği; oğul,ıığilimi. uçuş -et-

kinliği, h~g=l:ı1ı: ve bal verimi aç~s=dan karşJ.1aşt~J.1mşlard~.'

Koloni populasyonu gelişimi ve kuluçka etkinliğibakJ.m=dan gruplar

Muğla, Trakya, Kafkas ve Anadolu şeklinde s~alanmışlardJ.l:'~ Kolani populasyonu
gelişiminde Muğla 'n= UstUnlUğU Anadolu ve Kaficas' a göra istatistik bakımdan

önemli fakat Trakya'ya göre önemsiz; Trakya'n~ Anadoluya farkl~lı~ önemli

faltat diğer farklılıklar istatistik olarak önemsiz bulunmuştur.

Kuluçka etkinliğinde Muğla diğer tUm gruplardan; Trakya} Anadolu ve Kafkas~

tan istatistik bakJ.mdan farklı bUlunmuştur.

Kafkas, Anadolu, Muğla ve Trakya grup1arın= ortalama bal verimleri

s~ası ile
olarak
- - -
29.971 + 7'.797 ; 24.857 + 8.545 ; 23.171 + 7.721 v", 19.529 + 4.067 kg
belirlenmiştir. Gruplar= istatistik olarak karşılaştırJ.1mas=da
- ise
yalnızca Kafkas Trakya' dan farklı bulunmuştur.
 - VII -

ABSTRACT

Most important honeybae races and ecotypes of Turkey wera comparad on

the quaen and colony survival rata, colony population growth, brood rearing
activ1ty, swarming tandancy, foraging activity, aggrassivanass and honay
yield in order to determina the most suitable honeybee genotype for Thraca
region.
Tha genotype sequances vıara found as Muğla, Thrsca, Cauoasiıın and
Anatolian for oolony population growth and brood raaring activity. Population
groVlth superiority of Muğla was found statistically diffarent from Anatolian
and Cauoasion but insignificant from Thrace; Thraca diffarant from Anatolian
but tha othar diffarences wera found statistically ~ignificant.

Brood rearing superiority of Muğla was found statistioalıy signifioan~

from allother genotypes and alsa Thraoe significantly differant 'from Anato~ian
and Caucasiım.
Mean honey yields of Caucasian, Anatolian, Muğla and Thrace were found
to be 29.971 :!:. 7.797 ; 24.857 :!:. 8.545 ; 23.171 :!:. 7~721 and 19.529 :!:. 4.'067 kg
respectively. But only Caucesian V/as found statistically different from Thrace
ecotype on honey yield.
 - 1 -

GİRİş VE LİTERATÜR' ÖZETİ

Ülkemizde doEi~ik iklim ,jzellikleri r:;österen ve oldukça zengin flora

aynakları igeren çok sayıda ekolojik bölge ile bu bölgelere dağılmıli' 2,5'ın:ı.ı'"

on dolayında bal arısı kolonisi bulurımaldadır. Du kolonilerden oluşan yaklaşık

5.000 tan bal üretimi ile(l) ülkeıni", Dünya ülkeleri sıralamasında önemli bir
er almaletadır. AllCak bu denli zengin kaynaklara karşın, kovan başına düşen

r'Galama bal verimi açısından aı'ıcılığı ileri ülkeler arasında Ülkemizin olduk-
a [;Grilerde kaldıi];ı u;örülnıekt odir. Duna nodon olarak arıcılıkta henUz genotip
ıorununun çözümlenmenıiiJ olması gösterilmektedir (2,3).

Asya kıtasııuıı en eski aı'ıcılık izlerine rastlanaıı üllcemizde bulunan

ıal arısı genotipleri Dlinya' da birgolr araştırıcının dikkatini çeknıiiJ ve ince-
lonuıiş olup (4) gUnlünilzde A.D.D. ve Kanada' da Cizel ve kamu kuruluşlarınca ye-
&iştirilmelete (5), İngiltol'e' de iso Uzun yıllardan beri denenmektedir (6,7).
)ünya' da ekonomik [leEeri yetksek birkaç ırk arasıı,da gösterildiği halde kesin
~ir oıınflul1dırılnıası y"pılınadı2ı için ırle olarale henüz nitelendirilmeyen (8),
ancnk, bazı araştırıcılarca içerişinde farklı ırklaı'ı dahi içerdiği belirti-
1,"ı (6) Anadolu arısı, morfolojik özellikleri bakıınından değerlendirildiğinde
kafkas, nemipas, ttalyaıı, Suriye ve Kıbrıs arıları etkisinde farklı ekolojik
koşullarda farklı yapıda örnekler oluşturmuş bulunmaktadır (2.3,4.9). TUrkiyel
ye İtalyan, Kafkas ve Kamiyol arılaı'mm ithal edildiği konusundaki bildirişe
(ıO) learşJ.ll daha sonraları yapılaıı ara:;ıtırınaların bu görüşU doğrulanıadığı (4)
ve bir başka bildirişte ise Batı Anadolu' da İtalyan arısının ithal edildiği.
fakat elde edilen melezler:Lıı kötü huylu olması nedeniyle de bu işleme son
verildiği bildiret lmeletedir (ll). Du bildirişler Ulkemiz arılarındaki farklı
genotip örneklerinin daha çok doğal etkiler,ıiın sonucu oluşmuş olabileceğini

veya herhangi bir ırlem etkisinde kalmadan doğal seleksiyon sonucu bÖlgesel
koşullara uyınuş ve çok zengin variyasycn göstermesi nedeni ile de tesadü~en
diğer ırklara benzerlik göstermiş olabileceğini gösterıneletedir. Herhangi bir"
coğrafik ırk içerisinde elwtip bulunu!]u ve oluşumu ile ilgili bildirişle:t'

ikinci görüşün daha doğru olabileceğini göstermektedir (8,12,13.14,15,16.17).

, Du nedenle ülkemizde bulunan ve farklı ekolojile koşullara uylll!l sonuou birbi-
rinden gerek morfolojik ve gereIcse fizyolojik olarale farklı özellikler göste-
ren cenotip cruplarıııın ekotip olarak taınmlaııması daha doğru ve yerinde ola-
caktır. Ancale gUnUmlize değil, gelenolcsel olarale lcuzey-do@ı anadolu bölgesinin
arl.ları Kafkas igÜney-doğu Anadolu bölgesinin arıları ise Suri;y'e ırkJ. olarak
 - 2 -

an;ı.ııılalllllJ.ş
ve diğer bütUn yörelerdeki arılar ise Anadolu arJ.8ı olarsk kabul edil-
Lştir. Nitelandirilmesi nasıl yapılırsa yapılsın elde bulunan materyal, içerisinde

ok geniş bir variyasyon bulunması nedeni ile yapılacak J.81ah çalışmaların gen ha-
~zunu oluşturmaktadır (2,3).

Kendi orijinal bölgesinde doğal seleksiyon sonucu oluşan akotipler. arıcı­

~ ekonomik ihtiyacına cevap verebilecek düzeyde olmadıklarından ıslahın sonucu

~ği1 ham maddesidirler (16) görüşü, Anadolu arısı üzerinde yapılan çalışmalar so-
~cu,bunların saf olarak arıcılar için pratik bir değere sahip olmsdığı _ fakat
rgun melezleme sonucu elde edilecek hibritlerinin çok yüksak performans göster-
~leri görüşü (6) ile uyuşmaktadır. Ayrıca ekotiplerin ıslah ~dilmedikleri sürece
eğiştirilmeye mahküm oldukları (8) da dikkste alındığında ülkemiz arılarının ge-

etik zanginliğini korumak amacı ile saf yetiştirilmesi ve ekonomik verim düzeyine
- ,

laşmak amacı ile ırklar, akotipler ve hatlar arası melezlame ile hibrit elde .e~il-

~si kaçınılmaz görülmektedir.

Yapılacak ıslah çalışmalarında ele alınacak ekotiplerin tüm özelliklerinin
;ilinIDesinin ve variyasyonun dllekate alınmasının zorunluluğu üzerinde önemle durul-

[aktadır (6,14.16.18). Çukurova bölgesi koşullarında ülkemizin önemli ırk ve ako-

~ipleri ile yapılan çalışmada hemen hemen ele alınan tüm özelllitler bakllDındsn ge-
i,iş bir variyasyon gözlenmiş bulunmaktadır (:3)". Bu nedenle 'h'akya bölgesi kOşul­
ları için en uygun genotipin belirlenmesi için yapılacak J.81ah çalıı:ımalarında ele
Qınabilecek ıslah metaryslinin neler Olabileceği konusuna ıı:ıık tutabilmak smaoı

ile bal verimi ve bunu ilgilendiren tüm fizyolojik özellikler bakamından ülkemizin
Inemli coğraflit ırk ve ekotipleri denemeye alınmış bulunmaktadır.
Böylece modeli ne olursa olsun yürütülecek ıslah çalışmalarınde üzerinde
lurulacak özelllitler ile ilgili parametreler elde edilmiı:ı olaoaktır. Ekotiplerin
:endi orijinal bölge koı:ıullarına uygun bir koloni faaliyeti içerisinde bulunacak-
.arı (14,16.17,19) bilindiği halde bütün bölgelerde yapılacak J.81ah çslışmalarında
[enenmeleri, o bölgede yapılacak ıslah çalışmalarına variyaayan zenginliği suna-
~ağından ele alınmaları uygun görülınüı:ıtür. Ayrıca genotip x çevre interaksiY$u
'hçbir zaman önceden bilinemeyeceğinden (8) bir bölgede hangi genotipin daha uy-
rm Olacağınıbelirlemek için o koşullarda denenmesi gerekmaktedir.' Bu gdışma
pelirtilen görüı:ıler ışığında, Trakya bölgesi için en uygun genptipin belirlenmesi
~ınaaı ile uygulanmaya konmuş ve yapılaoak J.81ah galıı:ımalarının baı:ılangıcını oluı:ı­
~uracak ı:ıekilde planlanmıştır.
--
- 3 -

MATERYAL VE METOD

Bu araştırmada
ülkemizin ırk olarak bilinen Anadolu arısı (Apis melliferq
~toliea) ile Kafkas arısı (Apis mellifera eaueasiea) ve Anadolu arasının bir-
irinden oldukça .uzak ve fsrklı ekolojik bölgelerde uyum göstermiş iki ekotipi
lan Trakya ve Muğla arıları farklı gruplar olarak ele alınmışlardır. Böylece ülke-
izin merkezi Anadolu arısı ile kuzey-doğu, gUney-batı ve kuzey-batı bölgelerinin
rıları denemeye alınmış olmaktadır. Gerçekte ülkemizin dört köşesi de farklı ırk

eya ekotiplere sahip olmasına karşın gUney-doğu yöresinin arısı olan Suriye arısı
A-pis mellifera syriaea) gerek İsrail'deki durumu (20) ve gerekse ülkemizdeki çok
UşUk performansı (3) nedeniyle bu denemeye alınmamıştır.

Araştırma materyalini oluşturaoak ırk ve ekotiplere ait koloni gruplarını

~uşturmak üzere yöresinde döllenmiş aynı yaşta ve genç.ana arilar 1985 yılı ilk-
•
(aharında ana kolonilere verilmiş ve 1985 yılı yazında kOlonilerin, verilen ana

~ıların ait Olduğu genotipe dönüşümü sağlanmıştır. Trakya grubuna ait materyalin

ina arıları, 1984 yılında Trakya'nın çeşitli yörelerinden derlenen kolonilerden

1985 yılı bahar aylarında yetiştirilmiş ve doğalolarak dÖllenmişlerdir. Bu grubun
[öresinde döllenmesinden sonra Kafkas ve Anadolu gruplarını Oluşturacak ana arılar
(ürkiye Kalkınma Vakfı'ndan dÖllenmiş olarak getirtHmiştir. Muğla grubunu oluş­
turacak materyal ise Fethiye Arıcılık Üretme İstasyonu'ndan sağlanmıştır. Böyleoe
fenema gruplarının herbiri 15 koloniden oluşmuştur.
1985 yılı sonbaharındabütUn koloniler aynı lokasyonda rastgele dağıtılarak
lerleştirilmiş; koloni populasyonu, kuluçka varlığı, besin madde durumları ve diğer
lüm özellikleri bakımından olabildiğince eşitlenmeye çalışılmış ve deneme başlatil­
,ıştır. Denemenin sonbaharda başlatılmasına karşın uygulanacak testlerle kolonileriı
lağlığını olumsuz yönde etkilememek amacı ile ,rakamların toplanmasına ilkbaherda
)aşlanmıştır.

Koloniler deneme süvesince bölgenin asıl nektar akımını sağlayan ayçiçeği

Helianthus aunuus) alanlarında tutulmuştur. Bir bölge için en uygun genot,ipin
elirlenmesinde yöresel koşullars uygun bir arıcılık izlenoesi uygulama zorunluluğu
ilindiğind~n (21,22) çalışma, tümü ile bölge koşullarına uygun bir izlence içeri-
inde yUrütülmüştür.'
 - 4-
Araştll'mada ele alınan özellikler : Ana arJ. ve kolani yaşama gUoU. kolani
populasyonu gelişimi. kuluçka etkinliği, oğul eğilimi, uçuş etkinliği. hırçJ.Ul:ı.k

ve bal verimidir.

Bir YJ.ll:ı.k deneme sUreci içerisinde ölen ana arJ. seYJ.larından ysrarlımJ.­

larak grupların ana arJ. yaşama gUcU, sönen kolani saYJ.larından yararlanJ.larak da
kolani yaşama gUcÜ belirlenmiştir (3). Grupların istatistik bakJ.mdan karşJ.laştJ.­
rJ.lmasında ise lOıi-Kare bağJ.mSJ.zl:ı.k testi uygulanmJ.ştır (23).

Kolani populasyonu gelişimi her gruptan rasgele seçilen 7'şer kolonide

21 gUn aral:ı.klJ. kontrollerde belirlenen arJ.1J. çerçeve sayılarJ. ile belirlenmiş­

tir 0.22,24.25). KulUllka etkinliğinin belirlenmesi için her gruptan rasgele

5'er kolani seçilmiştir~
Bu kolonilerde 21 gUn aral:ı.klarla kulUllka alanlar]. 01.-
çUlmUş ve PUOHTA yöntemine göre cm oinsinden hesaplanmJ.ştll' (3.2~), Oğul_eği­
2

limi yıl boyunca 1 hafta aral:ı.klarls belirlenen aç:ı.k ve kapalJ. ana arı gözU sayı­
larJ. ile belirlenmiş ve oluşan ana arJ. gözleri her kontrol sonucunda kesiıerek

alJ.nffiJ.ştır (3.27), Uçuş etkinliğinin belirlenmesi için çeşitli zamanlarda fakat

bUtUn kolaniler aynJ. anda olmale Uzere 1 dakikada uçuşa giden arJ. sayJ.larının me-
kanik el sayacJ. ile aayJ.lmasJ. yöntemiyle belirlenmiştir (3.28). Hll'çınlJ.ğın be-
lirlenmesinde çeşitli zamanlarda ve yine bUtUn kolonilere aynJ. anda uygulanmak
üzere 1 dakika süresince eşit ölçUde hazırlanmJ.ş siyah bez toplara sokturma yön-
temi uygulanmJ.ştJ.r (3 p 25 ,29.30). Toplar üzerindeki iğne sayılarJ. hll'çml:ı.k ölçUsU
olarak kullanJ.lmJ.ştır~ Bal verimi, kolonilerin kendi gereksinimleri dJ.şmda bal-
l:ılı:ta depoladJ.klarJ. bal miktarJ. ile belirlenmiştir (3,27). Yaşama gUcU dJ.şındaki
tUm özellikler bakJ.mJ.ndan grupların istatistik bakJ.mdan karşJ.laştll'J.lmasJ. teaadU!
parselleri deneme desenine göre uygulanan varyans analizi ile yapJ.lmJ.ş (23.31).
grupların birbiri ile farklJ.1J.ğının belirlenmesi amscJ. ile Dunoan testi uygulan-
mJ.ştır (31)'.

BULGULAR

1. Yaşama GUcU

Denemeye Kafkas 14. Muğla 14, Anadolu 13 ve Trakya II kolani ile başlamJ.ş

bulunmaktadır. Bu gruplarda YJ.l boyunca çeşitli nedenlerle ana arJ. ölUm oranlarJ.
Kafkaa'ta % 42.86; Muğla'.da % 42.86; Anadolu'da 5ı 46.15 ve Trakya'da % 36.36
olarak saptanmJ.ştır. YapJ.lan lOıi-Kare BağJ.mSJ.zlJ.ksnalizi sonucu bulunan x 2 = 0.241
değeri· % 5 gUven eşiğinde istatistik bakJ.mdan önemsiz bulunmuştur.
 - 5 -

Aynı gruplarda yıl

boyu koloni ölUmleri açısından yapilan değerlendir­
mede ölUm oranları sırası ile Kafkas'ta % 35.71; Muğla'da % 28~571 Anadolu'da
. % 38.46 ve Trakya'da % 36.36 olarak belirlenmiştir. Yapılan Khi-Kare Bağımeız­
lık analizinde x 2 '" 0.333 olarak belirlenmiş olup, bu değer % 5 gUven eşi­
ğinde önemsizbulunmuştur. Bulgular gerek ana ar;ı. ve gerakse kolani yaşsma' gUoU
bakımından belirlenen olUmlerin gruplara bağımlı olmadığını göstermektedir.

2. Kolani Populasyonu Gelişimi

Kafkas ve Muğla gruplarında 8, Anadolu ve Trakya gruplarında 7 kolon:!.

denemeyi tamamlayabilmiştir. BUtUn gruplardaki kolon:!. sayısını eşitlemek amaoı
ile Kafkas ve Muğla gruplarından rasgele seçilen birer kolani değerlendirme dışı
bırakılmıştır.' Böylece her gruptan 7 adet koloninin 21 gUn aralıklı dönemlerde

oluşturdukları arılı çerçeve sayıları ortalamaları Çizelge l'deı bu ortelam&lara

göre dUzenlenen ergin arı gelişimi yönelinıleri ise Şekil l'de göateri1miştir'~'

Çizelge 1. Grupların Arılı Çerçeve Sayıları Ortalamaları.

Gözlem G R U P L A R (n '" 7)
Tarih:!' Kafkaa Muğla Anadolu Trakya
Xi siC - siC
Xi Xi siC -
Xi si

11.4.1986 7.6 i 0.98 7~4 i 1.72 4.0 i 0.82 4~6 i 1'.13

2.5.:L986 9.7 i 1.60 9.6 i 2.15 5.6 i 1.51 5;~9 i 1.21
23'.5'.1986 13~6 i 2.99 14.6 i 3.60 8.4 i h40 8'~O i 1.63
13.6.1986 15.4 i 4.08 18.4 :!: 3.74 11.4 :!: 2.99 1l'~4 :!: 1'; 99
± 4.20
4.7.1986
25.7.1986
14.1 :!: 4.38
20.3 i 5.71
20.3
23.7
:!: 3.82
:!: 3.15
17.6
22.3 t 3.77
-
16.1 + 3.13
2J1a t 3.24
1S-;Ş.,1986

5.9.1986
13.'4 t 2.44
7.7 :!: 0~95
16.0
8.7
+ 3.00
t 1'.89
13.0
6.7
t 1:.41
t 1.25 4~3
-
12'.6 + 1.99
t 2~21
....
26"9a986 3.9 t 0.69 6.0 :!: 1~73 4.6 :!: 1'.72 2'N t 0.79
17.10.1986 2.6 :!: 1.13 4.0 ± 1.15 2.9 t 0.90 2.,CL ± 0.;;38
 - 6 -

iLC Ili
Iri. i
I.'~."""
. L---
i
ItWlllWIU
: 1-i
25
ii iili
.d !
.:1,
. .' j .

. Tl' LT
:.,
··1 -1
',.11 r, .
"
II i !, rı Lı
20 ıgil4,~,~~~l~ı'~i,ı,
it: :1

, ı;ı ır ,.
I ,i, .1 ';ri
i
i·

ı--ı i:' •
15 1, ;llwı~\4Ij#il-:+i'4i ,'<
, ,?i '

iii"I
iii ıiı : il
'i" '

H
rr.ı iı lı 1111 il! , :i I· i· !! ~ ,:11 iii ıW<i
t:l
.al
ili.
't' , ;1 I i! i !I IllıJl it
,i '
ii i! .ı.ıı.ıı,~.ı.~
'.jl
rr.ı
i
;i

, " ,
i: ~
!: •
. 'i" iHn~ıl1f
~ 10
1." i
l'iI!ilili ,ı: : 1~ i' , !
"
[<1
o>
I,H" iı ,i! 'C'!'!
,.
, 1: . i I,
pot i::
i [il ii
i o>
"'111:
i H
i, rı

lı.:ı
,i",-ı
'I! .:ı·
ıt;! . 'ı,,:!"" " c : ' , I ' 'H
, lıı ;:1 iii Iııııı;ıı

, ' "il
..: 1 i i "':' ""'"'1,;;\, ;""1"
I
~~~'~"'" li";,,
iii'~'iiii
"l i"~:ii:l~"",'..'"ili'~ii'''';;~" ';~;:'i'~:~":~ "'~:'I" '*'"
: 1!! :r!~ ::;-: :;:: ::'"' :::: :':i ':;:
5 iii

i' 1'!:"1':1",':11:';"~ '

::-
' 'ii, _"'_ Li

: r I II'.: " i l "'· ,1'· '.'lT".!.f!X17+

"ii' ,
'ii! i
:I!-l ıL iı 1 : 'I',',:. ': i'
m 'ı'''
[:: , : ;I',",.,1.' ""il'ı
l-I!. ""w '1.""F.i+f'
,
'I" , "'."
Ti. ·11" ":j, '. i i '.' ,,: LLL i, •.,.:. 1"" ii ',. I i ' , 1.1, i
'Iliiı,., , i
iii ii
,., t ,
i'ı iiı i """'Iii";;"
;,!:.Jl:..l- Li: '):I:,:.:I::i
H . ""''''''i'
'iil:::!!;:!
'I i ."

i i. :!, " ' ; I iii! . iı! 'i i ': 'L!I} ii,: ..•... ""'ıWI 'm •
. :~L 'iL: .11·: ,n~ '" #lfıml:11HHflTtt
Hmmıl
li i iii :1 ii;: i::
.. ': :i!ilıiıı ı : 1: F":! "';! ,.;'iI:H:i ıi ii!: i .. ;. .'1"1: ;1 l'l'H
., r'

ı· : 1""
'i' ! l'! i;i , I
O
11/4 2/5 23/5 13/6 4/7 25/7 ı5/8 5/9 26/9 17/10
GÖZLElıI TAnİHLERİ (1986)

Şekil.ı.Grupların Kolon! Populasyonu Gelişimi Bakımından Yönelimler:!,,_

 - 7 -

Gözlem yapılabilen sezon boyunca 21 gün aralıklı 10 dönemde kolonilerde

belirlenen arılı çerçeve sayıları toplamlarına variyans analizi uygulanmış 've
bunun sonucunda gruplar kolonıL popuıasyonu gelişimi açısından %.1 güven eşiğinde

farklı bulunmuştur. Uygulanan variyansanalizi sonuçları çizelge 2'de verilmiştir.

Çizelge 2. Arılı Çerçeve Sayıları Toplamlarına GöreVariyans Nnalizi Sonuçları.

:1.
Variyasyon Kaynakları S.D. leT, K.O.
Genel 27 13669.25 -
Gruplar Araeı :ı 6572.97 2190.99* li '
•
Gruplar İçi 24 7096.28 295.68

Gruplar arasındaki fa~klılığı belirlemek için uygulanan Dunoan testi

sonuçlarına göre kolani populasyonu gelişimi açısından Muğla ile Anadolu ve
KafIcas arasındaki fark ~b 1 güven eşiğinde ve Traıcya ile Anadolu arasJ..+ldaki .
fark ise % 5 güven eşiğinde önemli;Kafkas ile Trakya ve Anadolu, Muğla ile
Trakya arasJ.ndaki farlc istatistik olarak önemsiz bulunmuştur ,(Çizalge 3).

Çiı,elge 3. Grupların Kolani Populasyonu Gelişimi Bakıınından Farklılığını'

Belirlemek Üz;ere Uygulanan Duncan Testi Sonuçları.

- - ,
ı
Gruplar Anadolu x = 88,57 Kafkas x = 96.43 Trakya x= 111,29

Muğla
"

ii! =128.71 40.14li LIi 32.28li LIi 17.42

rrakya
it =111.29 22.72 14,86 -

(afkas
::
il: = 96.43

ii LIi) P < 0.01

i 7.86
,

LIi) P<0.05
 - 8 -

3.Kuluçka Etkinliği

Deneme gruplarından rasgele seçilen 5'er koloniden 21 gün aralıklı 10

dönemde belirlenen lruluçka alanları ortalamaları Qizelge 4!te ve bu ortalamala-
ra göre düzenelenen lruluçka etkinliği yönelinileri ise Şekil 2' de göaterilmektedir.

Qizelge 4. Grupların Kuluçka Alanları'ürt,alaınası.

Gözlem Gruplar (n=5}'

Kafkas ıvıuğla Anadolu Trakya
Tarihi
~':!: S x " +
x.,.. S',X
- 4
- + S X-
X - - +- S x-
X

LL. 4 .1986 1113.9 + 598.67 3386.5 +

:: 358.96 1796.2 t 446.35, , 3051.5 :!: 532.06
+ +
2.5.1986 1765.1 - 350.12 3857.7 tı093.88 1883.1 - 361.70, ;3664.5 t 620.30
+
23.5.1986 2484.4 -
680.45 3486.0 :!: 745.31 2263.9 :!: 623.41' 3363.0 :!: 1076.90
13.6.1986 +
3923.7 - 9A2.63 3402.6 :!: 1014.3< 2798.7 :!: 243.26
5514.3 :!: 1722.9
2628.9 :!: 761.58 2996.7 :!: 781.28 '
2536.0 :!: 548.23 2684.9 +~ 354.77
4.7.1986
25.7.1986 2342.3 :!:: 409.80 2346.1 t 674.34 1562.7 +- 214.12 2026.7:!: 137.03
15.8.1986 1407.3 :!: 238.70 1853.6 :!:247.13 608.5 :!: 184.91 1699.9 t 99.74
5.9.1986 +
- 761.37 1193.6 -+ 6 281.1 + 1044.5 t 49.70
555.9 182.4 - 144.22
26.9.1986 44.4.4
+
- 258.50 1074.7 + 428.05 126,2 -.!: 120.62 208,1 :!: 107,64
17.10.1986
ıE
-, - - - - - - -
~) Belirtilen tarihte hiçbir koıonide kuluçkaya raslanmamııştır.
 - 9

d
iı
5000 .F.7lT.±
'i:! :', +'
. ~ ;',
ı '-ri 1-
i L,
,.1: ,-,. .:ı.
:. I,
"ı , i,
l' + '
ii; ii

4000

O
11/4 2/5 23/5 13/6 4/7 25/7 15/8 5/9 26/9 17/10
GÖZLEliI TARİHLERİ (1986)

şekil. 2. Gruplarlon Kuluçim Etkinliği BaleJ.ııı:ı.ndan Yönel:;1'mler1;

 - 10 -

Grupları kolonilerin 21 gün aralıklarla ölçülen kuluçka alan-

oluşturan

ları toplamına uygulanan variyans analizi sonucu, grupların kuluçka etkinliği

açısından % 1 güven sınırları eşiğinde birbirinden istatistik olarak farklı

oldukları belirlenmiş ve variyans analizi sonuçları gizelge 5'te verilmiştir.

gizelge 5. Kuluçka Alanları Toplamlarına Göre Variyans Analizi Sonuçları.

Variyasyon Kaynakları S.D. K.T. K.O.

Genel 19 493ıı0664.0 -
Gruplar arası 3 36 47>41711. 5 121580570.5lflf
Gruplar içi 16 128368952.5 8023059.5

LU!) P <0.01
KUıuçka etkinliği açısından gruplar arasında belirlenen bu farklılığ:ı.n
hangi gruplar arasından kaynaklandığını belirlemek amacı ile uygulanan Duncan

testi sonuçlarına göre Muğla, Anadolu ve Kafkas'tan % 1, Trakya'dan % 5; Trakya

AnadOlU'dan %1, Kafkas'tan % 5 güven eşiğinde farklı bulunmuştur. Kafkas ile
Anadolu gruplarının kuluçka etkinliği açısından birbirinden farkı istatistik
olarak önemli bulunmamıştır (gizelge 6).

gizelge 6. Grupların Kuluçka Etkinliği Bakımından Karşılaştırılması

Amacı ile Uygulanan Duncan Testi Sonuçları.

Gruplar Anadolu Kafkas Trakya

it= 14462.4 it= 16665.8 it= 20541.7
Muğla
- 25708.6
x= ıı246.2lU! 9042.8lU! 5166.9:ıe

Trakya
-
x= 20541.7 6079.3 3875.9
lf
-
Kafkas
- 16665.8
x= 2203.4 - -
:ıe:ıe) P<0.01
:ıe) P(0.05
 - II -

4. Oğul Eğilimi

Her gruptan rasgele seçilen 5'er kolonide deneme aUrasİnce belirlenen

açl-k ve kapall. ana arı gözlerinmtoplanması sonuou elde ed;l.len oğul gözleri
sayıları sırası ile ortalama Trakya'da 104.6 + 85.79 ; Muğla.'da 95.4 + 70.33
-
Kafkas'ta 38.8 t 36.88 ve Anadolu'da 30.4 t 17.90 olarak belirlenmiştir. Grup-
-
lar ortalamalar bakımından farklı bulundukları halde uygulanan variyans analizi
sonuou bu fark istatistik % 5 gUven eşiğinde önemsiz bulunmuştur (Çizelge
bakımdan

7). Ortalamalar arasında önemli gibi görülen farklılığın istatistik olarak önem-
siz bulunuşu, ortalamaların standart hatasının yüksek oluşundan da anlaşılabileceği
gibi gruplar içerismde çok az sayıdaki kolonide belirlenen aşırıderecede yüksek
oğul eğiliminden kaynaklanmıştır. Genel değerlendirmede gruplar arasında bir fark

bulunmamasına karşın herhangi iki grup arasındaki farkın istatistik olarak önemli

olup olmadığını belirlemek üzere uygulanan Duncan testisonucunda da farklılığın

•
önemli olmadığı anlaşılmıştır (P) 0.05).

Çizelge 7. (frupların Oğul Eğilimini Belirlemek Üzere Uygulanan Variyana

Analizi Sonugları.

Variyasyon Kaynakları S.Do KoT o K.O.

(fenel 19 78330.2 -
(fruplar arası 3 21773.8 7257.93
(frupler İçi 16 56556.4 3534.78

P) 0.05
5. Uçuş Etkinliği

Yıl boyunca her gruptan rasgele seçilen 5'er kolonide uygulenan testler
sonucu elde edilen toplam uçan arı sayıları ortalamaları gruplara göre sıraSı ile
1063.6 + 196.13 ; Trakya'da 956.8 + 126.83 i Anadolu'da 940.0 + 51.98 ve
Muğla'da
-
Kafkas'ta 873.2 t 116.55 olarak
-
belirlenmiştir. (förüldüğü gibi Muğla
-
grubu tüm
dönemler ele alındığında uçuş etkinliği balamından son sırayı alan Kafkas grubuna
oranla üstün bulunmasına karşılık uygulanan variyana analizi sonucu grupla~ ara-
sındaki farklılığın istatistik bakımdan önsınli olmadığı (P) 0~05) belirlenmiştir
(Çizelge 8).
 - 12 -

Herhangi iki grup arasındaki farklılığı belirlemek amacı ile uygulanan Duncan
testi sonucunda da hiçbir grubun diğerlerinden istatistik bakımdan önemli bir
farklılık göstermediği saptanmıştır (P 0.05). >
Çizelge 8. Grupların Uçuş Etkinliğin~.Belirlemek Uzere Uygulanan Variyana
Analizi Sonuçları.

Variyasyon Kaynakları S.Do K.T. K.O.

:Genel
Gruplar arası
19 376894.95 -
3 93546.55 31182.18
Gruplar içi 16 283348.40 17709.28

•
6. Hırçınlık

Gruplardan rasgele seçilen 5'er koloniye çeşitli zamanlarda uygulanan

hırçınlık testleri sonucu elde edilen tcplam iğne sayıları ortalamaları grup-

lara göre sırası ile Trakya'da 100.6 t 42.30 ; Muğla'da 99.0 t 31.85 ; Kafkas'ta
66.2 ! 28.01 ve Anadolu'da 61.6 ! 28.47 olarak belirlenmiştir. Grupların ista-
tistik olarak karşılaştırılması için uygulanan variyans analizi sonucu Çizelge
9'dan da anlaşılacağı gibi gruplar arasındaki farklılığ1ll %5
güven aınırları
eşiğinde önemsiz Olduğu saptanmış, uygulanan Duncan testi sonucunda da gruplar-

dan hiç birisinin diğerlerinden istatistik olarak önemli derecede farklı olma-
dığı anlaşılmıştır (P) 0.05).
Çizelge 9. Grupların Hırçınlık Açısından Karşılaştırılması İçin Uygulanan
Variyans Analizi Sonuçları.

Variyasyon Kaynakları S.D. K.T. K.O~

Genel 19 24098.55 -
Gruplar arası 3 6503.35 2167.78
Gruplar içi 16 17595.20 1099.70
 - 13 -

7. Bal Verimi

Her gruptan denemeyi tamamlayan 7'şer koloninin yıl boyu bal verimleri
ortalamaları gruplara göre sırası ile Kaflcas' ta 29~971 :!: 7.797 ı Anadolu'da

-
24.857 + 8.545 i
belirlenmiştir.
Muğla
- -
'da 23.171 + 7.721 ve Trakya 'da 19.529 + 4.067 kg olarak
Uygulanan Variyans analizi sonucu gruplar arasındaki farklılığın

istatistik olarak önemsiz olduğu (P) 0,05) anlaşılmış ve sonuçlar Çlizalge 10'da
verilmiştir.

Çlizelge 10. Grupların Bal Verimi Açısından Karşılaştırılması İçin

Uygulanan Variyans Analizi Sonuçları.

Variyasyon Kaynakları S.D~ Jr.T~ K~O.

Genel
Gruplar arası
27
3
1655.24
395.43
-
131.81
.
Gruplar içi 24 1259.81 52.49

P) 0.05
Uygulanan Variyans analizi sonucu gruplar arasındaki farklılığın istatis-
tik bakımdan önemsiz (P) 0.05) bulunmasına kaı'şılık (Çlizelga 10) grupların birbiri
ile karşılaştırılması amacı ile uygulanan Dunoan testi sonucu Kaflcas grubunun
Trakya grubuna oranla 9& 5 güven eşiğinde istatistJJc olarak daha yUksek bal ver-
diği saptanmıştır (Çlizelge ll). Bu durumda, Kafkas ve Trakya arasında belirlenin
bu farklılıi!i;ın genel variyEmsı etkileyecek düzeyde olmaması nedeni ile uygulanan
variyans analizinde gruplar arasında istatistilc bakJlndan önemli bir farklılık

bul unamamışt:ı.r.

Çlizelge ll. Grupların Bal Verimi Açısından Farklılığıni Beıirlemek

Üzare Uygulanan Duncan Testi Sonuçları.

Trakya Muğla Anadolu

Gruplar
x=19.529 x=23.171 x=24.657
x
Kaflcas i .. 29.971 10. 442 e.600 5,.114

Anadolu x=24~657 5.326 1'.666 -

Muğla x=23.171 3.642 - -
x) P (0.05
 14 -

Gerek ana arı ve gerelrse kolani yaaama gücü baloıııından gJ.'uplar ara-
sında istatistik bakımdan önemli bir farlc bulıUll!l1ımıştır (P) 0,05). I]ule\ll'ova
bÖlGesi koşullarında yürütülen galışmElCla (3) ise ana arı yaşama gücü bakı.­
mından Gruplar arasında istatistiki bakımdan önemli bir fark bulunmamasına

karıjılık, ı;ruplar, lceloni yo"ıama {;üCü baklLundan önemli derecede farlel:ı.

(P <0.01) bul1.u1.nluQlardıro Düz 1\:onu8u çalıı';lElada Kuzey ekolojisi ai'ıla~'ı olan

Kafkas ve L.Iaı'li1Ol'a "ı'ubu yiilca ek bir leoloni ölUm oranı (iG 38.46 ve ~b 43.75)
Göstermişlerdir. Çukurova kogullarında leoloni ölUm oranı bakımıııdan ıG 0.00
değer Gösteren ı.;u81a [~rubıUllUl bu çalışmda 55 28.57 oraıunda kolani ölüm oranı
göstermesi,koloni ölUm oranlarının bir adClptasyon yeteneği olarak ela alına­

bileceğini; aYla arı ölüm oranlarının ise bu amaçla değerlendirilmesinin müııılı:ün

olamayacağını n;östcrıneletedir. Du husus lceloni populasyonunu oluşturan işçi·

arıların ana arılardan elahu çok çevresel leoı:;ullara bağııulılığını da Göster-

mektedir. Ayrıca kuzeyekala j isi orılurı olan Ka:f!eas ve 'frakya arılarının

Güney Anadolu'mııı sıcalc ilcliııı lcoşullarına uyı.ım' .gqsterememeleril1.e karşıllk.

Güneyekolajisi arısı olan MuğIcı arısının kuzeyin sert kış koşullarına uyum
göstermiş, olması ülkewiz arılarının genelde soğuğa karşı adaptasyon yetenele-
lerinin iyi olduc,ıUlu Göstermeldedir. Du durura İngiltere i de yürtittilen çalışma
(6) ile gelişmektedir. Ancak Anadolu arılarının bu çalışmada sağııletan çok
agırı yağış ve namden etleilenliliş olma olasılığı daha yiilesele görUlmelctedir.
](oloni populasyonu rseli:;limi açısınelan gruplaı' arasındaki faı'k ista tis-
-tile olarak onemli (P<O,Ol) bUıullJlluşttu'. Bu değerlendirmede Muğla 1.; Trakya
2.; Ka:f!;:as 3. ve Anadolu 4. sırayı alınıat:ı.r. ,Muğla arısının daha önceki çalış­

ınada (3) da birinci sırtlyı alınası bu ekotipin işçi arılarının ömür uzunluğu
ile veya çerçeveler iLerinde arı yoğunluc,1.lllu diişük tutarak daha fazla ar ılı
çerçeve oluşturmosı ile açılelanabilir.

Gruplar bıluçka üre'Gilıı etkinliği balamından da 55 1 güven eşiğinde ista-

tistJJc olarale farlclı bUllllllUuşlardır. Grupların deneme süresince oluşturdukları

toplam kuluçka mJJdarları bakımından sıralanmoları yine Muğla, Trakya, Kaftas

ve Anadolu şeklinde olmuştur. Grupların lcııluçka miktarlarına koşut bir kolani
populasyonu gelioimi göstermeleri, kuluçke çalışmalarının bütün gruplarda
sa ğlılclı olarak yHrütUldü t,'iinU göstermektedir. Ancak gruplarm dönemlere göre
yönelimlerinin verildiği 1 ve 2 numaralı oekiller incelendiğinde Muğla. ICe:f!cas
ve Anadolu arılarııun benzer bir eğiliııı igersinde olmalarına Icaı'şıllk Trakya
arısının leuluglea eğilimi açısından farklı bir yönelim ig8r~inde olduğu görül-
 - 15 -

mel,tedir. Farkl:ı. ekolojiden gelen ar:ı.l"l'lll benzer bir yönelimle 13/6 döneminde
en üst değeri oluşturmalerıııs lcar,,:ı.l:ı.k Tralcya ar:ı.sıııııı bu performans:ı. göster-
meden 25/7'de hemen heıııan ayın düzeyde populasyomı ula;;ımas:ı. oldukça farlcll.
bir durum oluştlU'malcta chr. Ayr:ı.ca Trakya aı":ı.s:ı. Uuğla ar:ı.s:ı. gibi ilkbaharda
yüksek bir lmluçl,a etkiıllitti göstermektedir. Deneme s:ı.rasıııda gözlenen önemli
bir özellllcte ı.luü;ls ar:ı.s:ı.nııı ayçiçaili döneminde eo:ı.r:ı. deı"ecede pallen depola-
nıas:ı.d:ı.ro Bilindilii gibi bu ekotip kendi lcogullarıııda bu dönemden sonra, pallen
bulamed:ı.ğ:ı. çam alanlarıııde tutulmaktad:ı.r. Bu nedenle lıluğla arl.8l., ayçiçeğiııde

bol bulduğu poleni clepalayarek gem dönemine lıaz:ı.rl:ı.lcl:ı. [~irme eğilimi göstermiş

ve orij iııal bölcesindoki kogullara uymaya çal:ı.gın:ı.şt:ı.r, Bu durum daha önce yap:ı.­

lan bir araşt:ı.rıııada cla belirtildiği gibi (19) ekotipler hangi koşullara götürü-
lürlerae götüı'UlfJünler uyum gös termiş oldulclarl. yöresel kaşullarıııa uygun bir
eğilim içerisinde bulıuıocal;;:larını 13östeı-'moktodir.

0i3ı-ıl eğilimi aç;:ı.sıııdan gruplar ,u·as:ı.nda bir farkl:ı.l:ı.lc bulunmamas:ı. (p)' 0,05)
daha önce ÇulelU'ova lcogullaı'ıııda yürütülen gal:ı.şma (3) ile uyuşan bir sonuçtur,
Bu durLUn denemeye al:ı.nan bütün g8notiplerin oğı.ıl ecilimiııi önleme çal:ı.şmalarıııa

uyum göstere bileliklerini kon:ı.tlaınaktaclu'o

Uçuı] etkiııli[;i bakDEliıdan /3ruplar arasıııda istatistilc bak:ı.nıdan önemli

bir farkl:ı.l:ı.l: bııllU1ııımn:;ıhr (P) 0.05) o Dalıa önce yapilan çal:ı.şınada (3) yil
boyu uçuş etkinliU;i bakllilıııdan gruplar ı:ıuÜ;ıa. Anadolu, !;larmara ve Ka:flcas ola-
rak s:ı.ralUllli1:ı.ş ve ı:1l'::ılarlllClald fark istati,r~llc olaraıC önemli (P <0,01) bulun-
ınııı;ıtur" [ıyıu
GD lıaıııcıda
Anaale y:i.no c;ono hp ;C QOVl'O il,"t erolcsiyomuıun önomli
(P <0.01) bUllUlUgu göz öntine alıııel:ı.ij;ıııda i'ol'lcl:ı. koşullarda gruplarııı göster-
di[;i i'al'lcl:ı. ocilimiılin nocleni ı:ıııla']:ı.labilınelctedil'o

Gruplar lnrçıııl:ı.lc aç:ı.sıııdan ltara:ı.laşt:ı.l':ı.ld:ı.ğıııda da istatistllc bak:ı.nıdan

önenQi bil' farklil:ı.le bulunmamşhr (P)0.05). Daha önceId çal:ı.şmada (3) gruplar
~~ 1 güven eşidinde birbirinden farkh bııllU1JllUgturo Ancak bu çal:ı.şmacla genatip
x çevre iııteraksiyonı.U1lUl önenıli ç:ı.lcıııas:ı. (P (0.01) ve çeşitli aı'aşt:ı.r:ı.c:ı.ları;a
h:ı.rçıııl:ı.it:ı.n karlilao:ı.le bir davran:ı.a olarak ni telmıdirilmiş olmas:ı. (30, 32) göz
önüne alllld:ı.Cıııda {';l'Uplarııı lıangi koşıılda hu'gııll:ı.lc eij;ilinıleriniıı nas:ı.l olacağ:ı.
konuslUıda /3örü'] bildirmeniıı olanolcs:ı.z OldUGunu göstermektedir.
Bal verimi balc:ı.ınıııclmı gruplarııı s:ı.ralanlila::n !(afkas, Anadolu, Muğla ve
Tmleya geleliııele Olıı\ClSıııa lcsr(jlll Y111n:ı.zca Knfleı:w Grubu Traky€! 'dan istatistllc
ag:ı.clan ;0 5 etiven eşiğiııde farkl:ı. bUlLUımuş"tur, ° lıolde bal verimi ele al:ı.narak
Tralcya bölı:;os:lnde biı" genatil' seçimi yap:ı.ll.rleOll Ka:flcas, Anadolu, ve 1\!uü;la ara-
s:ı.nda biı' seçiIll yop:ı.lur:ıayacaE:ı.; Knfkas ':ı.nolmad:ı.ğ:ı. durumlarda ise bu kez Anadolu,
EUGln ve Trakya Gruplcır:ı. anJsl.ncla da bir farl'l:ı.l:ı.lc clnıad:ı.ğ:ı. görülmektedir. Özetle
 - 16 -

Kafkaa ancak Trakya arısına tercih edilebilir dUzeyde bulunnıu§tur. Daha önce
yüri:itiUen çalışmada (3) Muğla arısı en yüksek bal verimini göstermiş, yaz sonu
. dönemi dışında da Kafkas arısıbunu iZlemiştir. Bu durumda Kafkas arısı için
son derece yabancı bir durum olan yaz sonu aşırı sıcaklar dışında Kafkas'ın
Çukurova Bölgesinde ilcinci olduğu göri:ilmektedir. Bu çalışmada ise Kafkas birinci •.
Muğla ise ikinci sırayı almıştır. Bu durum tUm ekolojiler için saf yetiştirmede
Uzerinde önemle durulması gereken ma teryalin Kaficas ırkı ile Muğla Ekotipi ol-
duğunu göstermektedir.

Araştırma
sonucunda ilgiyi çeken başka bil.' nokta da gerek bu çalışmada
ve gerekse önoeki çalışmada (3) denemenin ytirUtUldi:iği:i koşullara alışkın ekotip-
lerin kendi yörelerinde bal verimi açısından sonunou olmalarıdır. Bu durum
"ekotipler ıslah edilmedikçe değiştirilmeye mahkUmdurlar (8)" görüşünUn doğru­
luğunu da ortaya koymaktadır.

SONUÇ ve ÖNERİLER

Gerek kuluçka üretimi ve gerelese Oluşturabildiği populaayon olçüsU bakJ.-

IDJ.lıdan 3. sırayı alan Kafkas ırkJ.nJ.n istatistile bakıIlldan farklı bulunmamasına

karşın bal üretiminde 1. sırayı alması bu genotipin zengin kaynaklardan daha

çok yararlanabildiğini veya dil UZlliıluğu (16) nedeni ile ayçiçeğine daha çok
uyum gösterebildiğini ifade etmektedir. Ayrıca koloni populasyonunun ytiksel-
tilmesi durumunda bu grubun daha yüksek bal verebileceği (33) kolaylıkla anla-
şılabilmektedir. Bu özellileten yararlanılarak saf yetiştirme konusunda aeçile-
bilecek genatipin Kafkas arı ırkı olması gerekmektedir.
Ancak saf yetiştirmede uygulanacak seleksiyoııda ele aıınacak özellik
doğrudan bal verimi olmamalıdır. Çünkü bal veriminin kalıtJ.m derecesi 0,23 dü-
zeyinde yani oldukça dUşük bulunmuş ve çok learmaşJ.k bir özellik olanak nite-
lendirilmiştir (8). Bunun yerine kalıtJ.m derecesi daha yüksek olan kuluçka Ure-
timi ele alınarak populasyon düzeyi yükseltilebilir ve böylece kafkas grubunda
bal verimi arttırılabilir. Ancak herhangibir populasyanda seleksiyon uzun süre
uygulanır ve alcrabalı yetiştirme darecesi düşUk dUzeyde tutuluraa başarılı ol-
maktadır (8, 17).
Bu nedenle saf yetiştirme ve seleksiyon ile elde edilecek başarı dUzayi
sınırlı Olacağından genotipik yapıyı iyileştirecek çalı§mal~r daha çok hibrit
oluşumu üzerinde yoğunlaşmalıdır. Hibrit oluşumu gerek ırklar arası ve gerekse
akraba hatlar arası melezleme ile elde edilebilmektedir (7.8,12.15,16,33,34)';'
Anadolu arısında yapılan melezlemaler sonucunda da çok yüksek b:j.r döl verimi
eJ.de ediJ.ııı1u ııulwuııuldüdır (G). YUjlıluıı \lUlı(jıııul"rdu ırklar urUCı molozJ.omo-
lerden çok ekotipler ve akraba hatlar arası melezlemelarden daha iyi sonuçlar
alınmış bulunmaktadır (13,16).
 - 17 -

Akraba hatların OlU(jWllU sıreısında :c el eles iyon renk ve huy gibi birey-
lerde ortaya ç:ı.]wn ve kalitatif olan lwralcterlere göre yapılmalıdU' (35).
Hibrit oluştUllu il}in melezlenacak hatlar bu karaleterler bakımından birbiı'inin

toım tersi olınoılıdıı'. Örneğin siyah x sarı ; uzun boylu x kısa boylu;
iyi huylu x leötU huylu Gibi (33). Akroıba hı:ıtlar orası melezlemade hetarosis_
GörUlmeyen durwıüarda ise "Tok '.I!a:ı'oıflı Seıekoiyon" {Recurrent Seleetion)
yöntemi uygulaıuııalıdU' (17).
 - 18 -

ÖZET
Trakya Bölgesi koşulları için en uygun bal arısı genotipinin belirlen-
mesi amacı ile yürütiilen bu çalışmada, Kafleas (Apis mellifera caucasica) ve
Anadolu (Apis mellifera anatalica) ırkları ile Anadolu ırkının Muğla ve Trakya
ekotipleri ana arı ve kolani yaşama giicii, le alani populasyonu gelişimi, knluçka
etkinliği, oğul eğilimi, uçuş etkinliği, hırçınlDe ve bal verimi açısından

karşılaştırılmışlardır.

Genotip gruplarının ana arı ve kolani yaşama giicii, oğul eğilimi, uçuş

etkinliği ve hırçınllli bakımındım aralarındaki fark istatistik bakımdan önemsiz

(P) 0.05) bulunmuştur.

Koloni populasyonu gelişimi ve kuluçka etkinliği bakımından gruplar.

Muğla, Trakya, Kafleas ve Anadolu şeklinde sıralanmışlardır. Kolani populasyonu
gelişiminde Muğla 'nın iistiinliiği.i Anadolu ve Kaflcas 'a göre istatistik balcımdan

önemli (P (0.01) fakat Trakya'ya göre önemsiz ep) 0.05);, Trakya'nın AnadOlu'ya
farklılığı önemli (P (0.05) fakat diğer farklılDelar istatistikolarak önemsiz
bulunmuştur (P> 0.05). Kuluçıka etkinliğinde Muğla 'nın farkı diğer tUm gruplar-
dan (P(o.oı); Trakya'nın farkı Anadolu (P(o.oı) ve Kaflcas'tan (P(0.05) ista-
tistik bakımdan önemli bulunmuştur.

Kaflcas, Anadolu, Iıluğla ve Trakya gruplarının ortalama bal verimleri sırası

ile 29.911 :t 7.797 ; 24.857 :t 8.545 ; 23.171 :t 7.721 ve 19.529 :!: 4~067 kg olarak
belirlenmiştir. Grupların istatistik olarak karşılaştırılmasında ise yalnızca

Kafleas'ın Trakya'dan farkı istatistik bakınıdan önemli bulunmuştur (P (0.05).

 - 19 -

SUJılldARY

SONIE IHVESTIGATIONS ON TIIE DETBRldINATION OF THE MOST SUITABLE

HONEYIlEE GEHOTYFE FOR TIlRACE cmmITIOllS.

This s"cudy was eondueted on the most important Turkish Bee raees
and eeotypes in order to determine the most suitable honeybee genotype"
for Tlu'aeG region. Caueasian (Apis mellifera eaueasiea) and Anatolian
-
(Apis mellifera anatoliea) bee racos and I'.luğla and Thraee eeotypes of
Anatolian ıvere eompared on the fallawing eharaeteristies : queen and
eolony survival rate,eolony population growth,brood rearing aetivity,
swarming tendency,foı'aging aetivity,aggressiveness and honey yield.
Differenees between all of the groups were found statistically insigni-
ficant (P)0.05) ~n the queen and colony survival rate,swarming tendeney,
foraging acti~ity and aggressiveness.
'Ehe genotype sequenees were found as Muğla,Thraee,Caueasian

and Anatolian for eolony population growth and brood rearing activity.
Population groVlth superiority of muğla was found statistieally different
(p(o.oı) from Anatolian and Caueasian but insignificant from Thraee
(P)0.05);Tııraee different from Aııatalian (P(0.05) but the other diffe-
rences were found staUstieally insignifieant (P)0.05).
Brood rearing superiority of !:iuğla was found statistieal1y
signifieant from allother genotypes (P<O.Ol) and also Thraoe signifi-
eantly different from JUıatolian (P<O.OI) and Caueasian (P(0.05).
Bean honey yields of Caueasian,Amıtolian,J:iuij;la and Thraee

- -
were found to be 29.971 +7.797 ; 24.857 + 8.545 ; 23.171 + 7.721 and
- . -
19.529 ;!:. 4.067 kg respeetively.nut only Caueasian was found statistieally
differen"c from Tlıraee ecotype on honey yield ( P(O.05).
 - 20 -

LİTERATÜR LİsTESİ

1.D.İ.E.Tar~m İstatistikleri Özeti,1984.

2. Pekel ,E. ,DoğaroğlU ,M. ,Ar~c~b.kta Verim Deneme Çal~()ın"lar~.TUrkiye

I.,L":ı,.~':.Ll~k !COIY;;l'8:;:~,Aııka~a. (Tebliğ) ,1980.

3.Doğaroğlu, M., PSkel,E.,TUrkiye'ds Yetiştirilen Önemli A.t'l. Irk ve

Tiplerinin "çuırurova Bölgesi" lCoşullar~nda Performanslar= lCarş~laşt:ı..r:ı.l­

maa~.Q.Q.Zinaat ~.Y~11~G~,13(3-4)46-60,1982.

4. Bodenhelimer ,F. S. , 'fürkiye 'de Dal Ar~s~ .!.!:. Ar~c~l~k lIakkwda Etüdler.
(Studies on the Iloney Bee and Beekeeping in Turkey).Ankara Merkez Zirai Mü-
cadele Ells • Numune Matbaas~. İstanbuL. 179 S. ,1942.

5.Root,A.I.,The ~ ~ ~ 2! ~ Culture.The A.I.Root Company.

Medina,Ohio,U.S.A.563 pp.1975.

6.Adam,B.,An Evaluation of the Various Races-Continued.~.~ 1=

107(6)214-215,218.19 67.
7.Adam,B.,lleekeeping at lluckfast Abbey.British Dee Publications Ltd.
England.87 pp.1980.

8. Ruttner,F. ,rilethods of Breeding Honeybees : Intra-Raciaı Selection or

Inter-Racial lIybrids ? ~ Y/orld,49 (2)66-72,1968.
9.Settar,A.,Ege Bölgesi ~ Tipleri .!.!:. Gezsinci Ar~c~l~k Üzerinde
Araşt~rmalar.Ege Bölge Zirai Araşt~rnıa Ens.ldenemen,İzıuir. (Doktora Tezi),1983.

10.Örsan,F.A.,Pratik Ar~c~l~le,İstanbul,İnk~lap Kitabevi,1938.

11.Adam,B.,In Search of the Best Strains of Bees:Concluding jour.neys.
~ Y/orld,45:70-83,1964.
12.Adam,B.,~ World,35(1)4-13,1954.
13.Rothenbulıler,W.C. ,Genetics and Breeding of the Honey Bee.~ •.lli!:ır..

~,3:161-180.1958.
14. Louveaux,j • ,Ecotype in Honey Bees.mı Intem. BeeleeeRing Congr.
IWnich ,499 -501,1969.
15. Ruttner,l!'. ,Intraracial Selection of Race-Hybrid Breeding of Honey
Bees.~.~ 1.108(10)394-396,1968.
16.Ruttner,F. ,Races of Bees.The ~ ~ 2 Honey ~.Ed. by Dadant
and Sons.iIaıuilton,Illinois,19-38,1975.

17. Cale,G.}!. ,Rothenbulıler,'il.c. ,Genetics and Breeding of the Honey

Bee.'I!lle ~ and the Honey ~Ed.By Dadant and Sons.llamilton,Illinoia,
 - 21 -

157 -184,1975.

18.Adam,B.,In Search of the Best Strains of Bees:Suplementary jour-

ney to Asia Minor,1973.~ Vlorld,5S(2)57-66,1977.

19.Louveaux,j.,Les Modalites de l'adaptation des Abeilles (Apis

mellUera L. )au !,lilieu NatureL.Annls. Abeille,9(4):)23-350,l966.

20. Blum,R. , Beekeeping in Israel.d1!!!.~:1:,. ,91(9):378-379,1951.

2l.Nelson,n.L. ,jay,S.C. ,Population Growth and Honey Yield Studies

of Package Bee Colonies in Manitoba.ILColonies Initiated wHh Four Package
Sizes on One Date.lilani toba Entomologist, 6: 17 -22 ,1972.

22.Sachs,II.G.,Walterer,A.,AbschlieBender Bericht liber die Vergleich-

ende Prüfwlg von ~ier Zuchtlinien aus dem Landesverband,~.I~cer.Südwest­

deutsch,I~eer ,17 (9) : 261-265,1965.

23.DLizgüneşfj .,İstatistik Prensipleri ve l'iietodlarJ..E.Ü.MatbaasJ.,

İzmir,1963.

24.Lensky,Y. ,Golan,Y.,I1ol1cybec Populations and Honey Production

During Drought Years in a subtropical Climate.Scripta lfierosolyminata.
Publ.of the !Iebrew University,jarusalem,xvııı,27-42,1966.

25.Rothenbuhler,W.C. ,Further Analysis of Committee's Data on the

Drazilimı Dee.!!EJ..~:1:,. ,114(4) :120,1974.
26.Presnaye,j.,Lensky,Y.,Methades d'Appreciatian des Surfaces de
Couvain Dans les Calanies d'Abeiııes.~.Abeille,4(4):369-376,1961.

27.Lensky,Y. ,Seifert,ı!. ,The Effect of Volume,Ventilation and

Overheating of Bee Calonies on the Canstruatian of Swarming Queen Cups.
Comparative Diochemistry fill!! Physiolagy.Series A,1979.
28. Ericlesal1,E. Il. ,!diller,ıı. Il. ,Sileleema ,D. j • ,A Method of separating
and !;lonitaring Haneybee Pliglıt Activity at the Hive Entrance.:1:,.Apic.lli!.!!..
14(3/4):119-125,1975.

29.stort,A.C.,Genetic Study of Aggressiveness in TYla Subspecies of

Apis mellifera in Brazil.I. Same Tests to Measure Aggressiveness.:1:,.Apio • .lli!.!:ı..
13(1):33-38,1974.

30. Start ,.il. C. ,Genetic Study of Aggressiveness in .TYla Subspecies of

Apis mellifera in Brazil.II.Time at Which the FiI'St Sting Reached a Leather
Ball ,:1:,. Apic • .lli!.!:ı.. ,14 (3/4) : 171-175,1975.
 - 22 -

3L.Yurtsever,N. ,Deneysel İstatistik l:!etodlar.T.C.Tarım Orman ve

/

Köyişleri Bakanlığı ,Köy Hiz. Gıı.l'Zd. ,'~op. ve GUbre Arş. Ens.li1d. Yayınları. Y.No:

121,623 S.,1984.

32.johnson,L.K. ,Hubbel,S.P. ,Aggression and CompetHion Among Sting-

less Bees: ]'ield Studies. Ecoloe:y. 55 (1): 120-127.

33.Roberts,W.C.,liIackensen,O.,Breeding Improved Honey Bees.IV.Inbred

and Hybrid Bees.~.~ ~.91(10)418-421,1951.

34.Hober'Gs,11.C. ,Development of Hybrid Bee Breeding in the United

States.~ jCKI st lni.Apic.~.226-229,1967.
35.1'.ıoeller,}'. E. ,Development .2.f. Hybr1d Honey ~. U.S.D.A.Production

Reoearch Report No.168,1976.