Univerzitet u Beogradu

Arhitektonski fakultet

Seminar:
Javni prostori i sadržaji

URBANE INTERVECIJE U JAVNIM PROSTORIMA

Javni prostor kao poligon za igru i obrazovanje

Prof. dr Vladan Đokić

Student: Marija Ristić m_2010/123
UVOD

U urbanom planiranju, javni prostor je istorijski opisan kao “otvoren

prostor”, što podrazumeva ulice, parkove, trgove, rekreativna
područja i druge otvorene prostore u državnom vlasništvu, za razliku
od privatnih domena za stanovanje i rad. Međutim, evoluciom oblika
urbanog naselja, javni i polu-javni prostori sa svojim sadržajima se
tretiraju na različite načine, pa se danas, javni prostor definiše, između
ostalog, i kao prostor dostupan javnosti, van javnog domena države.

Predmet ovog rada jeste osvrt na javne prostore, “neočigledna” mesta

kod kojih se prepoznaje određeni karakter, mesta koja su se nedavno
razvila ili su još uvek u razvoju, a koja prevezilaze sterilnosti mnogih
savremenih izgrađenih okruženja. Iako se kod takvih prostora i
projekata namenjeni tim prostorima, zalaže za humaniji pristup
urbanog razvoja, u kojem se podstiče socijalna interakcija, oni se ne
zasnivaju samo na ličnom izrazu umetnika, već se baziraju na
multidisciplinarnom razumevanju funkcionisanja i percepiranja
izgrađenog okruženja, oslanjajući se na teorije i istraživanja iz
psihologije, sociologije, antropologije i urbanog dizajna.

Ovaj rad bavi se analizom projekta Slikarstvo slamova ( eng. Favela

Painting ), kao i identifikaciom određenih smernica koje definišu
značaj ovog projekta i cilj njegovog sprovođenja.

2
Brdo, projekat Slikarstvo slamova, studijski model, 2009.
URBANA RECIKLAŽA_modalitet urbane obnove

Urbana ( eng. urban ) gradski

Reciklaža ( eng. recycle ) ponovo iskoristiti, preraditi

Istraživanje mogućnosti primene efikasnijih metoda urbane obnove,

rezultat je situacije da se različiti gradski prostori, bilo sa
evidentiranim ili samo naslućenim vrednostima, nalaze u
zabrinjavajuće lošem stanju. Veliki je broj danas takvih prostora, u
problematičnom stanju, kako sa stanovišta očuvanja identiteta
lokacije, uređenja gradova, higijene ili gradske ekonomije.

Predmet urbane reciklaže su, dakle, objekti i lokacije u gradovima koje

su iz različitih razloga van upotrebe ili se koriste neprimereno svom
urbanom kontekstu. Drugi osnov da se oni podvrgnu reciklaži je
aktuelno stanje, bilo da su fizički ruinirani ili zapušteni. U oba slučaja,
imaju vrednost koja vremenom nije nestala ( stil, kulturna vrednost,
materijalni trag vremena i sl. ), i nose potencijal koji se kroz primenu
urbane reciklaže aktivira i donosi novi kvalitet. Oni su, i pored fizički
zapuštenog stanja u kome se nalaze, nosioci potencijala koji treba
adekvatnim načinom iskoristiti i aktivirati.

JAVNI PROSTORI_prelazak sa trga u predgrađe

Danas, u Evropi i SAD-ma, izazov urbanog planiranja ne leži više u

centrima starih gradova, već u prigradskim naseljima koja se
nekontrolisano i rapidno razvijaju i rastu. Američki novinar, Joel
Gareau je 1991. godine objavio knjgu u kojoj je prigradska naselja
nazvao gradovi na ivici ( eng. edge cities ). To su najčešće neuređene

3
zajednice sa lošim uslovima života, nedefinisanom gradskom
matricom i strukturom, koja se nekontrolisano širi, bez određenih
smernica kojima bi se okarakterisala tipologija gradskih površina i
prostora.

Favela ( port. a favela ) straćarska naselja u Brazilu

Pre nego što su nastala prva naselja pod ovim nazivom, siromašno
stanovništvo Brazila je živelo u dalekim predgrađima jer su bili
odbačeni od stanovništva gradova, koji ih nisu prihvatali kao legitiman
deo društva i društvene strukture. Većina modernih straćarskih
naselja javlja se 1970. godina, kada su stanovnici Brazila migrirali iz
sela u gradove, a kako mnogi nisu pronašli mesto za život, završili su u
brazilskim slamovima. Kako su straćarska naselja nastala pod
različitim okolnostima, ali sa sličnim krajnjim rezultatima, termin
favela je postao opšte prihvaćen za svaku siromašnu oblast u Brazilu.
Slamovi se grade uz samu ivicu gradova tako da oni zapravo
predstavljaju njegovu ekstenziju.

4
Trg Cantão, zajednica Santa Marta, Rio de Žaneiro, pre intervencije

FAVELA PAINTING_javni prostor kao poligon za igru i obrazovanje

Kada je slika nova, svet je novi.

Gaston Bachelard, Poetika prostora

Reč je o aktuelnom umetničkom projektu, izraženom kao sadejstvo

likovne umetnosti, arhitekture, urbanizma i aktivizma, kao namerne
akcije u cilju postizanja socijalne, ekonomske i uopšte promene
okruženja. Percepirajući takav prostor mi primamo umetnost i
uspevamo ponovo da otkrijemo naše svakodnevno okruženje.

Prvobitna ideja projekta Slikarstvo slamova, bila je da se naslika čitavo

brdo sa straćarama, koje se nalazi u centru Ria de Žaneira vidljivo svim
stanovnicima i posetiocima. Projekat je prošao kroz, za sada, tri faze,
gde je u prvoj urađena zidna slika Dečak sa zmajem, a u drugoj je
oslikano najozloglašenije straćarsko naselje Vila Cruziero.1 Za sada
poslednja faza ovog projekta, koja je značajna za analizu ovog rada, je
pod nazivom Brdo ( port. O Morro ) i sa njenom realizaciom je
započeto početkom 2010. godine, od strane holandskih umetnika
Jeroen Koolhas-a i Dre Urhahn-a ( Haas i Hahn ), koji zajedno rade od
2005. godine.

Projekat Brdo sproveden je na prostoru trga Cantão, koji se nalazi na

ulazu u zajednicu Santa Marta, u samom srcu Ria de Žaneira. Kroz svoj
umetnički izraz, Haas i Hahn su imali za cilj da inspirišu i pokušali su da
unaprede i poboljšaju način života ljudi u toj zajednici.

1
Navedene faze nisu predmet ovog rada.

5
Trg Cantão, zajednica Santa Marta, Rio de Žaneiro,nakon intervencije

Oko sedam hiljada kvdratnih metara je obuhvaćeno projektom, koji

počinju sa trga Cantão pa se šire uzbrdo pokrivajući trideset i četiri
kuća, nekad straćara a sada već atraktivnih i ispirativnih spomenika
kojima se piše nova stranica istorije Ria.

U projekat je bilo uključeno i lokalno stanovništvo, mladi koji su slikali

svoje kuće u skladu sa unapred utvrđenim obrascem, u cilju da
pretvore svoju zajednicu u umetničko delo epskih razmera u radosnoj
eksploziji boja. Dakle, jedna od osnovnih ideja koja je bila pokretač
projekta jeste motivacija i edukacija mladih, kroz stalnu interakciju
kako među njima tako i u konstantnoj saradnji sa umetnicima.
Vidljivo, radosno naslikano brdo iz centra Ria nastalo je sa idejom da
skrene pažnju sa žalosne socijalne situacije grada a da pri tome izaziva
ponos na dnu socijalne hijerarhije.

Neugledan i zapušten javni prostor koji je voljom i motivaciom mladih

umetnika i lokalnog stanovništva uspeo da oživi, da se aktivira
okupljajući ljude, ne samo pripadnike zajednice Santa Marta i uopšte
grada Ria, već i ljude iz celog sveta. Jednostavnom, ali definisanom
primenom urbane reciklaže, transformaciom postojećih struktura,
stvoren je kulturni identitet jednog odbačenog mesta, koje se svojom
sadašnjom specifičnošću izdvaja kao bitan, pozitivan i svetski poznat
primer urbanih intervencija u javnim prostorima.

Trg Cantão, zajednica Santa Marta, Rio de Žaneiro

Navedeni umetnici, koristili su poseban stvaralački izraz kako bi
stvorili izvanredno delo na neočekivanom mestu i pri tome oživeli
jedan zapušten prostor, za koje se može reći da je bilo predgrađe u
centru grada, a sada u sasvim drugačijem kontekstu identifikuje taj
prostorni okvir, i time menja sliku čitavog grada. Intervencija, koja je

6
 sprovedena, uspela je da se realizuje uz pomoć lokalnog stanovništva
koji su svojom saradnjom upotpunili čitavu ideju urbane reciklaže
ovakvog mesta. Navedeni projekat je transformisao zajednicu,
straćarsko naselje pretvorio u orijentir, turističku atrakciju i najvažnije
od svega, inspirativni spomenik kao suštinsko mesto u slici grada Ria
de Žaneira.

Trg Cantão, zajednica

Santa Marta, Rio de
Žaneiro
ZAKLJUČAK

Jedna od karakteristika koja u potpunosti razgraničava uspešne od

izbegavanih javnih prostora, jeste spektar mogućnosti koji ti prostori

7
 nude kako bi posetiocima pružili iskustvo radosti i zadovoljstva. Neke
od tih prijatnosti se postižu u međusobnoj interakciji sa ljudima, jer
javni prostori trebaju biti definisani tako da međusobno usmeravaju
ljude jedne na druge. Treba takođe imati na umu da boje, njihova
mešovita upotreba, pozitivno utiče na raspoloženje ljudi, pa sim tim
poboljšava sveukupni utisak nekog javnog prostora. Ono što takođe
javne prostore svrstava u uspešne, jeste korišćenje javnih umetničkih
radova. Istorijski gledano, javni umetnički radovi su uglavnom
prikazivni kao monumentalni, obično u čast nekim velikim događajima
ili slavnim ličnostima, mada je takav trijumfalni pristup tome danas
zamenjen popularnijim i često duhovitim prikazima poput skulptura ili
zidnog slikarstva.

Na osnovu izloženog, može se zaključiti da se analizirani primer

svakako može svrstati u uspešne javne prostore koji je intervenciom
određenih smernica urbane obnove, postigao kvalitet, značajan na
svetskom nivou, iako je reč o do skoro neprimetnom urbanom
okruženju. Reciklirane ambijentalne mikroceline istakle su vrednost
prostora, aktivirali ga, stvorili prostorni okvir prijatan za život i time
preuredili ovaj javni prostor u individualno iskustvo. Subverzivan,
duhovit, antiautoritativan pristup tretiranja gradskog okruženja, kao
igrališta ili platna, pokazuje da je moguće proizvesti prostore od
značaja, ne samo za namenjenu ciljnu grupu, već i uopšte za razvoj
idejne arhitektonke i urbanističke misli.

Prikaz scene u faveli

LITERATURA

 Zbornik radova, Komunikacije, Urbano i arhitektonsko nasleđe u III

milenijumu, Perast, septembar 1999.

8
 Henry Shaftoe, Convivial Urban Spaces, Creating Effective Public
Places, London, 2008.
 Stéphane Tonnelat, The sociology of urban public spaces,
Associate Researcher CNRS, CRH-LAVUE, Research Center, Paris
 Gaston Bachelard, Poetika prostora, Kultura, Beograd
 Morton Benson, Englesko – srpskohrvatski rečnik, Prosveta,
Beograd
 http://www.favelapainting.com/
 http://www.favelapainting.com/files/downloads/omorro-
booklet.pdf
 http://www.artreview.com/profiles/blogs/rio-favela-painting-
itself-out
 http://graffart.eu/blog/2010/05/haas-hahn-favela-painting-praca-
cantao-rio-de-janeiro/
 http://www.archdaily.com/62689/favela-painting/