You are on page 1of 93

E drejta civile

E DREJTA CIVILE

Prof. Dr. Abdulla ALIU

A. PJESA E PËRGJITHSHME E SË DREJTËS CIVILE

Nocioni i së drejtës civile

E drejta civile është degë e veçantë e së drejtës në sistemin tonë juridik. E drejta civile, jo vetëm
që është ndër degët më të vjetra së drejtësisë, por ajo konsiderohet edhe ndër degët më të zhvillu-
ara të saj.
E drejta civile zakonisht përkufizohet si degë pozitive e së drejtës që përfshin tërësinë e dispozi-
tave (rregullave) juridike që rregullojnë marrëdhëniet shoqërore me karakter pasuror ose marrëd-
hëniet shoqërore të cilat, në instancë të fundit, marrin karakter pasuror. Në të drejtën civile më
së shumti gjen shprehje vullneti i lirë i palëve.
E drejta civile sot është një degë e së drejtës që ka një kuptim më të ngushtë në krahasim me atë
që në të kaluarën njihej si e drejta private. Sot me të drejtën civile nënkuptojmë tërësinë e nor-
mave juridike që rregullojnë pjesën e përgjithshme të së drejtës civile, të drejtën sendore, të
drejtën e detyrimeve dhe të drejtën trashëgimore. Të katër këto pjesë e përbëjnë të drejtën tonë
civile.
Njerëzit në mënyrë të pavetëdijshme çdo ditë hyjnë në marrëdhënie juridike-civile, për shembull,
blejnë gazetën, gjë që për të drejtën civile është një kontratë e shitblerjes. Kjo marrëdhënie e
thjeshtë juridike u nënshtrohet normave juridike-civile.
E drejta civile rregullon marrëdhëniet shoqërore me karakter pasuror. Ky rregullim bëhet me
norma të caktuara, të cilat ne i quajmë norma juridike-civile.

Emërtimi i së drejtës civile

Lidhur me emërtimin e së drejtës civile, në literaturën juridike ndeshen dallime. Këto dallime
mbështeten në vetë përmbajtjen e lëndës që trajtohet në këtë disiplinë shkencore dhe juridike. Që
në fillim mund të themi se, për këtë degë të së drejtës, përveç emërtimit e drejta civile, përdoren
edhe emërtimet: e drejta private, si dhe e drejta pasurore.
Shikuar historikisht, edhe pse për nga emërtimi e drejta civile shprehet me fjalë të njëjta, kjo nuk
do të thotë se kuptimi i së drejtës civile ose përmbajtja e saj historikisht është e njëjtë që nga e
drejta romake.
Lidhur me emërtimet e së drejtës civile konsiderojmë se ato kanë qëllimin e përbashkët, por është
vështirë të jenë koncize në nivelin e kërkuar. Emërtimin e drejta civile, në rend të parë, e kemi
akceptuar këtu për shkak të objektit të saj, por edhe për shkak të tradicionalizmit. Me të drejtë
thuhet se juristët që merren me këtë fushë të së drejtës, quhen civilistë. Andaj, emërtimi i kësaj

285
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

fushe është më e drejtë të quhet e drejta civile.

LËNDA , METODA DHE SISTEMI I SË DREJTËS CIVILE

a) Lënda e së drejtës civile

Lënda e së drejtës civile paraqet një çështje të kontestueshme. Kur bëhet fjalë për lëndën e së
drejtës civile nuk ndihmon as vetë fakti se e drejta civile është njëra nga degët më të vjetra dhe më
të përsosura së drejtësisë. E drejta civile studion marrëdhëniet juridike-civile. Pra, ajo përbën një
tërësi normash juridike-civile, me të cilat rregullohen marrëdhëniet shoqërore me karakter
pasuror.
Një vështirësi e posaçme përbën përcaktimi se cili është objekt i normave juridike-civile. Cili rreth
i marrëdhënieve shoqërore është objekt i së drejtës civile? Në literaturë thuhet se e drejta civile
është një tërësi e rregullave juridike, me të cilat rregullohen ato marrëdhënie shoqërore në të cilat
njerëzit hyjnë lidhur me sendet, bërjet ose pasuritë.
Për të drejtën civile nuk është aspak kontestuese se shkëmbimi i vlerave ekonomike dhe të drej-
tave janë objekt i së drejtës civile. Por, një vështirësi për objektin e së drejtës civile paraqet trajtimi
i të drejtave personale, si objekt i së drejtës civile. Kjo do të thotë se kërkohet të bëhet një sak-
tësim se deri ku shtrihen normat e së drejtës civile në rregullimin e çështjeve të karakterit person-
al, sepse në kuadër të së drejtës personale bëjnë pjesë: e drejta familjare, e drejta statusore ku
hyjnë e drejta e nderit, e drejta e integritetit fizik, e drejta e autorit, që ndryshe quhen të drejtat e
personalitetit. Në këtë drejtim, gjithmonë ekziston mundësia që të paraqiten norma që rregullojnë
çështjet e përmendura në më shumë degë të së drejtës.

b) Metodat (parimet) e së drejtës civile

Si çdo degë e së drejtës, ashtu edhe e drejta civile ka metodat (parimet) e saj të rregullimit.
Metodat (parimet) e së drejtës civile tregojnë se, në kuadër të objektit të së drejtës civile, ka
raporte shoqërore me karakter pasuror që kanë karakteristika të përbashkëta.
Nga fillet e së drejtës dihet se fjala metodë do të thotë rruga më e shkurtër për arritjen e një qëlli-
mi të caktuar.
Në teorinë juridike, si metoda (parime) të së drejtës civile zakonisht numërohen katër metoda
(parime), të cilat janë të përbashkëta për tërë objektin e së drejtës civile. Pra, raportet shoqërore
me karakter pasuror që rregullohen me norma të së drejtës civile mbështeten në këto parime të së
drejtës civile. Këto parime të së drejtës civile: barazia e palëve dhe barazia e vullneteve të tyre në
raportin juridiko-civil; iniciativa e lirë e palëve në lidhjen e punëve juridike-civile; sanksioni
pasuror dhe qarkullueshmëria e të drejtave subjektive civile.
Në literaturën juridike disa autorë flasin për metodën e së drejtës civile me katër karakteristikat e
përmendura dhe të bashkuara kumulativisht, quhen karakteristikat e metodës juridike-civile.
Ndërsa grupi tjetër i autorëve karakteristikat e metodës juridike i trajton si parime të së drejtës
civile. Më e qartë është që këto të trajtohen si parime të së drejtës civile, sepse termin parimet e
hasim si në degët tjera të së drejtës, ashtu edhe në institucionet e tjera të së drejtës civile, për
shembull, parimet e servitudave.
Parimi i barazisë së palëve dhe barazisë së vullneteve të tyre është parimi i parë, sipas të cilit palët
në marrëdhënien juridike-civile janë të barabarta dhe vullneti i tyre është i barabartë. Ky parim
nënkupton se në të drejtën civile midis palëve gjithmonë ekziston bashkërendimi i vullneteve të

286
E drejta civile

tyre, çka nuk është karakteristike për të drejtën administrative, ku kemi subordinimin e vullneteve
të palëve. Palët janë të barabarta në çdo marrëdhënie juridike-civile, pa marrë parasysh statuset e
tyre në shoqërinë konkrete. Sa për ilustrim, mund të jepet një shembull ku shihet barazia e palëve,
edhe pse statuset e palëve janë të ndryshme. Një axhustator që duhet të lidh kontratë për vënien e
ngrohjes qendrore në një departament të qeverisë është i barabartë me palën tjetër që mund të
jetë një qeveritar dhe në këtë rast ai nuk mund t’i referohet pozitës publike. Pra, me rastin e lid-
hjes së kontratës palët janë të barabarta dhe vullneti i axhustatorit nuk i nënshtrohet vullnetit të
qeveritarit, por përkundrazi, ndodh harmonizimi i vullneteve të tyre, që shpie në lidhje të kon-
tratës për kryerjen e punëve në atë departament. Barazinë e palëve e parashikojnë edhe legjisla-
cionet pozitive. Te ne këtë e rregullon, në nenin 11 të tij, Ligji i Marrëdhënieve të Detyrimeve i
vitit 1978. Barazia e palëve kërkon kushte të barabarta ekonomiko-shoqërore, sepse, në fakt,
mund të ndodhë që dikush të pranojë lidhjen e një pune juridike, si domosdoshmëri të gjendjes
së tij ekonomike (duke qenë i shtrënguar nga gjendja e tij ekonomike).
Iniciativa e lirë e palëve, të cilën disa e quajnë edhe parimi i dispozitivitetit, nënkupton se krijimi i
marrëdhënies juridike-civile lind në bazë të iniciativës së lirë të palëve, përkatësisht me vullnetin e
lirë të palëve. Autonomia e lirë e vullnetit, e cila manifestohet përmes iniciativës së lirë të palëve,
nënkupton se palët, me vullnetin e vet, krijojnë, ndryshojnë dhe i shuajnë të drejtat e veta subjek-
tive.
Iniciativa e lirë e palëve është e mundur të drejtohet si për zgjedhjen e subjektit (palës kontrak-
tuese), ashtu edhe për zgjedhjen e objektit të marrëdhënies juridike-civile. Kjo do të thotë se pala
kontraktuese vendos vetë se me cilin person do të hyjë në marrëdhënie juridike-civile, gjë që ka
rëndësi të veçantë për shkak se në të drejtën civile nuk ekziston përgjegjësia penale, andaj palët
duhet të jenë shumë të kujdesshme kur vendosin të krijojnë marrëdhënie juridike-civile. Nga kjo
shihet se pala kontraktuese e zgjedh blerësin për të blerë një send, edhe pse sendin e ngjashëm me
cilësi të njëjta e shesin shumë shitës të ndryshëm. Pala kontraktuese, përveç që e zgjedh subejktin
me të cilin hyn në marrëdhënie juridike-civile, ajo është e lirë të zgjedh edhe objektin e marrëd-
hënies juridike-civile. Kjo do të thotë se ajo vendos lirisht se çka do të blejë sot: një televizor, një
frigorifer apo ndonjë send tjetër. Kjo është e drejtë ekskluzive që i përket autonomisë së vullnetit
të tij.
Sanksioni pasuror është parimi i tretë i së drejtës civile. Ky parim nënkupton se, në rastet kur nuk
përmbushet marrëdhënia juridike-civile në pajtim me vullnetet e palëve kontraktuese, atëherë si
masë paraqitet sanksioni pasuror, domethënë goditet masa pasurore e debitorit dhe, jo person-
aliteti, siç ndodh në rastet e tjera. Në të drejtën penale dënimi do të ishte heqja e lirisë, në të
drejtën familjare - shkurorëzimi, ndërsa në të drejtën civile - përmbushja e detyrimit të marrë nga
masa pasurore e debitorit përmes rrugës gjyqësore. Si shembull mund të merret rasti kur dikush
e humb të drejtën e punës për shkak të vonesës së aerotransportuesit. Në këtë rast, personi
përgjegjës nuk do të burgoset, por do të detyrohet të shpërblejë dëmin e shkaktuar për shkak të
mospërmbushjes së detyrimit të lindur mes udhëtarit që ka pësuar dëmin dhe kompanisë aero-
transportuese. Sanksioni pasuror e ruan ekuivalencën midis pjesëmarrësve në marrëdhënien
juridike-civile, pra nëse njërës palë i zvogëlohet masa pasurore ose i shkaktohet një dëm tjetër, ajo
ka të drejtën që nga masa pasurore e palës tjetër t’i shpërblehet dëmi i shkaktuar ose të kërkojë
kthimin e gjendjes fillestare.
Qarkullueshmëria (kalimi) e të drejtave subjektive civile paraqet parimin e katërt të së drejtës
civile. Me qarkullimin juridik të të drejtave civile nënkuptojmë parimin sipas të cilit të drejtat civile
mund të kalojnë nga një subjekt i së drejtës te subjekti tjetër. Pra, të drejtat civile-subjektive janë
të drejta që janë të qarkullueshme. Titullari i së drejtës mund t’i kalojë vetëm ato të drejta subjek-

287
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

tive civile të cilat i ka edhe vetë. Kjo është e njohur që nga e drejta romake, kur thuhej: “Nemo ad
alium plus iuris transferre potest quam ipse possidat”, që do të thotë se “askush nuk mund t’i
kalojë tjetrit më shumë të drejta nga të drejtat që i disponon vetë “ në qarkullimin ekonomik dhe
juridik nga një titullar te tjetri. Këto të drejta qarkullojnë nga një subjekt te tjetri në bazë të ligjit,
marrëveshjeve ose ndonjë titulli tjetër juridik. Kjo do të thotë se pronari të drejtën e vetë të
pronësisë në bazë të ndonjë titulli juridik, për shembull, me kontratë të shitjes ose testament, e
kalon të drejtën e vet te një person tjetër. Në të drejtën civile nuk janë të gjitha të drejtat civile
subjektive të qarkullueshme, si, bie fjala: të drejtat e personalitetit - integriteti trupor. Pra, të
kalueshme, në rend të parë, janë të drejtat sendore, si të drejta absolute subjektive.
Në marrëdhënien juridike-civile, katër parimet e së drejtës civile duhet të shprehen në mënyrë
kumulative, gjë që do të thotë se këto parime nuk mund të ndahen në mënyrë të pavarur. Disa
parime të së drejtës civile, si për shembull, barazia e palëve dhe deklarimi i lirë i vullnetit si dhe
iniciativa e lirë, ekzistojnë edhe në të drejtën familjare (bashkëshortore).
Sanksioni pasuror (pronësor), edhe pse është karakteristik për të drejtën civile, shpeshherë zbato-
het edhe në degë të tjera të së drejtës, kur kërkohet shpërblimi idëmit dhe kjo vjen si rezultat i
ndonjë vepre penale a shkeljeje tjetër administrative. Ndërkaq, qarkullimi i të drejtave është parim
i veçantë, sepse këtë parim nuk e gjejmë në degë të tjera të së drejtës, pra atë e ndeshimvetëm në
të drejtën civile. Barazia e palëve është rrjedhojë e shkëmbimit të vlerave ekuivalente të mallrave,
të cilat vihen në qarkullimin e lirë. Palët duhet të jenë të barabarta dhe të kenë iniciativë të lirë kur
bëjnë kontraktimin e qarkullimit të vlerave me karakter pasuror.

c) Sistemi i së drejtës civile

Lidhur me sistemin e së drejtës civile ekzistojnë dy mënyra tradicionale: sistemi institucional dhe
sistemi pandekt.
- Sipas sistemit institucional, i cili e ka prejardhjen nga juristi i njohur romak Gaji, e drejta civile
ndahet në tri pjesë:
1. Persona (personae);
2. Sende (res) dhe
3. Padi (actiones).
Këtë sistem e përvetësoi edhe Kodi Civil Francez. Ky Kod në pjesën e parë trajton personat,
d.m.th., subjektet e drejtësisë, statusin juridik të tyre, pastaj jetën bashkëshortore dhe familjen,
ndërsa në pjesën e dytë ka për objekt trajtimin e sendeve, përkatësisht të drejtën sendore (pronës-
inë).
Për dallim nga sistemi institucional, ekziston edhe sistemi pandekt, i cili është përvetësuar në të
drejtën gjermane, por, natyrisht, edhe ky sistem rrjedh nga e drejta romake, sepse lidhet drejtpër-
drejt me emrin e Justinianit.
Sipas këtij sistemi, e drejta civile ndahet në katër pjesë:
1. Pjesa (e drejta) sendore;
2. Pjesa (e drejta) e detyrimeve;
3. Pjesa (e drejta) familjare dhe
4. Pjesa (e drejta) e trashëgimit.

Sistemi i së drejtës civile, në përgjithësi, nënkupton tërësinë e dispozitave dhe rregullave juridike
që janë të përbashkëta për të gjitha degët e së drejtës civile. Këtë pjesë ndryshe e quajmë pjesa e

288
E drejta civile

përgjithshme e së drejtës civile ose hyrje në të drejtën civile. Në kuadër të secilës pjesë të së
drejtës civile ekziston tërësia e dispozitave dhe rregullave juridike, që rregullojnë objektin e asaj
dege të së drejtës civile.

d) Institucionet themelore të së drejtës civile

Në të drejtën civile ekzistojnë shumë institute juridike. Me institut juridik nënkuptojmë tërësinë e
normave juridike që rregullojnë një lëmë të caktuar. Dihet se tërësia e instituteve e përbën degën e
së drejtës, ndërsa tërësia e degëve sistemin juridik të një shteti. Institutet themelore në të drejtën
civile konsiderohen: pronësia, që është karakteristikë për të drejtën sendore; kontrata, që është
karakteristikë për të drejtën e detyrimeve, si pjesë e së drejtës civile; testamenti, që është karakter-
istikë për të drejtën trashëgimore, si pjesë e së drejtës civile. Natyrisht, në kuadër të së drejtës
civile ekzistojnë edhe shumë institute dhe nëninstitute, të cilat, në kuadër të librit, do të trajtohen
veç e veç.

BURIMET E SË DREJTËS CIVILE

Burimet e së drejtës civile, së bashku me ato juridike përgjithësisht, shërbejnë si bazë e rëndë-
sishme për caktimin e sistemeve juridike. Duke i njohur burimet e së drejtës mund të njihet edhe
vetë sistemi juridik i një shteti.
Përcaktimi i nocionit të burimeve të së drejtës, në përgjithësi, dhe të së drejtës civile, në veçanti,
është një çështje rreth së cilës janë bërë shqyrtime teorike jo vetëm nga aspekti juridik, por edhe
nga ai filozofik.
Burimet e së drejtës civile janë çështje vazhdimisht të diskutueshme në literaturën juridike, sepse
problemi që ka të bëjë me burimet e së drejtës është gjithashtu i vjetër sa edhe shoqëria humane e
udhëhequr nga e drejta.
Termi burim i së drejtës civile është i dykuptimtë, material dhe formal. Burim i së drejtës nga
aspekti material është “forca” shtetërore, ndërsa aspekti formal nënkupton normat dhe aktet
juridike që e manifestojnë formalisht këtë “forcë” shtetërore.
Ndarja në burime materiale dhe formale është e pakontestueshme në teorinë juridike. Mirëpo, të
kuptuarit e shprehjes në “ kuptimin material” dhe “formal”në teorinë juridike nuk është unik.
Termi “burim i së drejtës, në kuptimin material” karakterizon faktet shoqërore, prej të cilave
vërtet paraqitet, “buron”e drejta, ndërsa “burim të së drejtës, në kuptimin formal” karakterizon
aktin e përgjithshëm juridik, d.m.th., mjetin me të cilin shprehet burimi material i së drejtës.
Në kuptimin material, burimi i së drejtës zakonisht konsiderohet ajo forcë (autoritet) që ka të
drejtë t’i krijojë dhe t’i imponojë ato dhe ky është ai autoritet që është burim i së drejtës. Për të
drejtën e shkruar ky autoritet është vetë organi ligjdhënës kompetent shtetëror.
Sot, kur e drejta e shkruar në shumicën e shteteve është burim formal kryesor, burime të së
drejtës civile janë: Kushtetuta, ligji, konventat ndërkombëtare dhe aktet e tjera më të ulëta se ligji.
Burime plotësuese formale janë: e drejta zakonore, praktika gjyqësore dhe doktrina juridike.
Burimet e së drejtës civile kanë dy kuptime: kuptimin material - që nënkupton forcën krijuese të
së drejtës, përkatësisht faktorët që e lindin, e zhvillojnë dhe e zbatojnë atë të drejtë dhe kuptimin
formal - që nënkupton format dhe mënyrat në të cilat shfaqet e drejta që rregullon marrëdhëniet
juridike-civile.
Burimet e së drejtës civile në shtetet e Evropës me të drejtë kontinentale kanë përafërsisht një
strukturë të njëjtë.

289
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Burimet formale të së drejtës civile përbëjnë formën në të cilën shprehet vullneti i forcës që e kri-
jon të drejtën në një shtet konkret.
Sot si burime formale të pakontestueshme në të gjitha të drejtat civile konsiderohen: ligji dhe e
drejta zakonore, ndërsa burimet e tjera formale, si praktika gjyqësore, doktrina etj., janë objekt
diskutimi i autorëve që merren me studimin e burimeve të së drejtës civile.
Burimet e së drejtës civile zakonisht janë: ligji, e drejta zakonore, praktika gjyqësore dhe doktrina
juridike.

Ligji

Ligji është gjithmonë burim kryesor i së drejtës civile, në çdo kohë dhe në çdo vend ku burim i së
drejtës është e drejta e shkruar. Në rastin tonë, fjala ligj përdoret në kuptimin e gjerë, duke përf-
shirë Kushtetutën, si akt më të lartë juridik të një shteti, pastaj ligjin dhe aktet e tjera nënligjore.
Ligji, në kuptimin e ngushtë, paraqet aktin juridik që nxirret në procedurë të veçantë nga organi
kompetent. Ligjet kanë veprim territorial, kohor dhe personal. Në këtë drejtim shpeshherë shtro-
het pyetja se a mund të ketë ligji veprim prapaveprues. Me Kushtetutë përcaktohet se ligjet kanë
veprim vetëm për të ardhmen, mirëpo lejohet edhe mundësia që, përjashtimisht, ligji të ketë edhe
veprim prapaveprues. Kjo mundësi në shumicën e legjislacioneve mund të relizohet vetëm nëse
ligji i ri është në favor të palës. Veprimi prapaveprues i ligjit, kur bëhet fjalë për të drejtën civile,
duhet të parashikohet shprehimisht në dispozitat kalimtare të ligjit.

E drejta zakonore

E drejta zakonore në të drejtën civile konsiderohet burim i së drejtës civile dhe ky si burim sub-
sidiar, përkatësisht i dorës së dytë. Të gjitha legjislacionet e njohin të drejtën zakonore si burim të
së drejtës civile, për shkak se është e pamundur që ligji apo e drejta e shkruar t’i parashikojë të
gjitha çështjet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet jurudiko-civile.
Me të drejtë zakonore kuptojmë rregullat e sjelljes të cilat përsëriten brez pas brezi, respektohen
nga të gjithë dhe, në fund, i nënshtrohen sanksionit të caktuar.
E drejta zakonore mund të zbatohet si burim i së drejtës civile vetëm në rastet kur mungojnë dis-
pozitat e shkruara, kur e drejta zakonore nuk është në kundërshtim me parimet kushtetuese apo
me moralin shoqëror. Këto kushte qëndrojnë gjithmonë të kumuluara, pra nuk mund të përjash-
tohet ndonjëra prej tyre.

Praktika gjyqësore

Praktika gjyqësore gjithsesi është burim i së drejtës civile, por ajo në skenën juridike është edhe si
burim subsidiar d.m.th., pas ligjit dhe së drejtës zakonore.
Në Kosovë, ku praktika gyqësore është burim i dorës së dytë (subsidiar) i së drejtës civile, gjyqtari
arrin të bëhet një kreator i së drejtës.
Institutet e reja juridike civile të krijuara ndërkohë, së pari gjejnë mbështetje në praktikën
gjyqësore, kurse më vonë përfshihen edhe në ligjet civile.

Doktrina si burim i së drejtës civile

Doktrina juridike, sipas disa autorëve, është burim subsidiar i së drejtës civile. Doktrina juridike

290
E drejta civile

është tërësia e mendimeve (shikimeve) të shfaqura nga shkencëtarët juristë, me të cilat ata shpje-
gojnë ose bëjnë interpretime për dispozitat (rregullat) e së drejtës në punimet e tyre shkencore, në
artikuj të revistave shkencore ose në shënime tjera publike.
Një numër i autorëve thonë se doktrina është vetëm një autoritet dhe nuk pranohet fare si burim i
së drejtës civile, kurse disa të tjerë e trajtojnë si burim joformal të së drejtës.

MARRËDHËNIA JURIDIKE-CIVILE

Marrëdhënie juridike-civile konsiderohet çdo marrëdhënie juridike e mbështetur në normat (rreg-


ullat) e së drejtës civile përmes së cilës palët krijojnë, ndryshojnë ose shuajnë ndonjë të drejtë sub-
jektive. Marrëdhëniet juridike-civile në të gjitha rastet rregullohen me rregulla të së drejtës civile.
Marrëdhënia juridike-civile ka një rëndësi të veçantë në fushën e së drejtës civile. Çdo marrëd-
hënie shoqërore e rregulluar me norma të së drejtës civile ka për qëllim efektin pasuror, andaj
edhe realizimi i të drejtave dhe detyrimeve që krijojnë palët me këtë marrëdhënie juridike-civile
bëhet përmes rrugës juridike. Pra, ato gëzojnë edhe mbrojtjen juridike.
Çdo marrëdhënie juridike-civile ka elementet e saj. Këtu bëjnë pjesë subjektet, objekti dhe të drej-
tat dhe detyrimet, të cilat lindin nga marrëdhënia juridike-civile.
Para se të flasim për elementet e marrëdhënies juridike-civile, do të trajtojmë të drejtën civile në
kuptimin objektiv dhe në kuptimin subjektiv.
E drejta civile, në kuptimin objektiv, është tërësia e normave dhe rregullave juridike, me të cilat
rregullohen marrëdhëniet juridike-civile. Këto norma (rregulla) juridike të karakterit juridiko-civil,
kur rregullojnë një tërësi juridike, si, për shembull, pronësinë, kontratën, paraqesin institutin
juridik. Ndërsa tërësia e normave që rregullojnë institutet e së drejtës civile, paraqesin degën e së
drejtës civile.
E drejta subjektive nënkupton atë të drejtë të cilën individi, përkatësisht subjekti, e nxjerr nga e
drejta objektive. Nuk mund të ekzistojë e drejta subjektive, në qoftë se atë nuk e njeh e drejta
objektive. Nuk mund të bëhet dikush pronar mbi një send, në qoftë se këtë nuk e lejon e drejta
objektive.
E drejta subjektive është një pushtet, i cili përbëhet nga një a më shumë autorizime. Për shembull,
e drejta e pronësisë, si e drejtë subjektive, përbëhet prej tri autorizimeve: autorizimit të përdorimit,
shfrytëzimit dhe të disponimit të sendit.
Në kuadër të së drejtës subjektive, kemi edhe të drejtën e kërkesës, që paraqet mundësinë e real-
izimit të dhunshëm të autorizimit, të cilën e përmban e drejta subjektive. Kërkesa ndryshe quhet
edhe padi në kuptimin material.
Fuqia juridike ekziston atëherë kur nuk ekziston e drejta, së cilës i përgjigjet ndonjë detyrim, por
ekziston mundësia e një personi që, me shprehjen e vullnetit të tij, të ndikoj në lindjen, ndërrimin
ose ndërprerjen e ndonjë të drejte subjektive, p.sh., kur dikush është trashëgimtar, por deklarohet
se heq dorë nga trashëgimi.
Gjendja juridike. - Prej së drejtës subjektive duhet të dallojmë gjithashtu edhe gjendjen juridike.
Gjendje juridike kemi atëherë kur ekziston një tërësi rrethanash juridikisht relevante, të cilat, kur
t’u bashkohet edhe një rrethanë, shndërrohen në të drejtë subjektive. Për shembull, trashëgimtari
testamental deri në vdekjen e testamentlënësit ndodhet në një gjendje juridike dhe, me vdekjen e
tij, fitohet e drejta e trashëgimisë, si e drejtë subjektive në bazë të testamentit.
Në këtë pjesë, ku bëhet fjalë për të drejtën subjektive, duhet të sqarohet edhe ajo se ç’është pozi-
ta ose statusi juridik.
Pozita ose statusi juridik, paraqet një grumbull rrethanash lidhur me një subjekt që ka ndikim në

291
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

realizimin dhe mbrojtjen e të drejtave të tij subjektive.


Gjatë historisë personat fizikë nuk kanë pasur status të njëjtë juridik.

Subjektet e së drejtës

Në të drejtën civile subjektet janë element thelbësor i çdo marrëdhënieje juridike-civile.


Subjekt të së drejtës janë: personat fizikë dhe personat juridikë. Këto subjekte konsiderohen
bartës të të drejtave dhe detyrimeve në një marrëdhënie juridike-civile.

Personi fizik, si subjekt i së drejtës

Çdo person fizik konsiderohet subjekt i së drejtës. Ky subjektivitet fitohet me të lindur. Për këtë
kërkohet që ai të lindë i gjallë, përkatësisht të japë shenja jete dhe të ketë formën e njeriut.
Personi fizik, si subjekt i së drejtës, karakterizohet nga disa zotësi (aftësi) juridike: zotësinë
juridike, zotësinë e veprimit dhe zotësinë e deliktit.
Zotësia juridike është aftësia e personit fizik që të jetë bartës i të drejtave dhe detyrimeve. Kjo
zotësi fitohet nga momenti i lindjes dhe pushon me vdekjen e personit fizik, përkatësisht me
shpalljen e tij për të vdekur.
Personi fizik mund të shpallet për të vdekur nëse plotësohen disa kushte të parashikuara me ligj
dhe ato janë: mungesa nga vendbanimi për një kohë të caktuar dhe të mos dihet se ku ndodhet
dhe a është gjallë, pra supozohet se është i vdekur.
Në të drejtën tonë pozitive mund të shpallet i vdekur: 1) personi për jetën e të cilit gjatë 5 vjetëve
të fundit nuk ka pasuri kurrfarë lajmesh dhe nga lindja e të cilit kanë kaluar 60 vjet; 2) personi për
të cilin gjatë 5 vjetëve të fundit nuk ka pasur kurrfarë lajmesh dhe për të cilin besohet se nuk
është më gjallë; 3) personi që është zhdukur me rastin e fundosjes së ndonjë anieje, në një aksi-
dent komunikacioni, zjarri, vërshimi, tërmeti etj., për jetën e të cilit nuk ka pasur kurrfarë lajmesh
brenda 6 muajsh nga dita e kalimit të rrezikut dhe 4) personi që është zhdukur gjatë luftës lidhur
me ngjarjet e luftës, për jetën e të cilit nuk ka pasur kurrfarë lajmesh brenda një viti, nga dita e
ndërprerjes së armiqësive.
Shpallja për të vdekur bëhet me vendim gjyqësor dhe në bazë të saj hapet trashëgimia. Shpallja e
personit të zhdukur për të vdekur është supozim i rrëzueshëm se personi i shpallur për të vdekur
edhe ka vdekur, që do të thotë se lejohet mundësia që të vërtetohet edhe e kundërta.
Zotësia e veprimit të personave fizikë. - Me zotësi veprimi kuptojmë zotësinë (aftësinë) e veprimit
të personit fizik që të dalë në komunikimin juridik për të krijuar të drejta dhe për të marrë
detyrime në mënyrë të pavarur. Këto të drejta dhe detyrime i krijon si rezultat i moshës madhore.
Në të drejtën tonë personat fizikë, sipas rregullit, bëhen madhorë kur mbushin moshën 18 vjeç
ose me anë të emancipimit, kur fëmija martohet para se të mbushë moshën 18 vjeç. Kjo mund të
bëhet jo më heret se në moshën 16 vjeç. Këta persona barazohen me personat e moshës 18
vjeçare dhe zotësinë për të vepruar nuk e humbasin në rast shkurorëzimi. Martesa duhet të bëhet
me lejen e organit kompetent.
Personat deri në moshën 18 vjeç i quajmë të mitur dhe ata janë të paaftë për të vepruar. Por,
paaftësia e tyre për veprim nuk është e njëjtë. Personat deri në moshën 14 vjeç apo të miturit e
rinj janë kryesisht të paaftë për të vepruar, kurse prej 14 - 18 vjeç ose të miturit më të vjetër janë
të aftë për të vepruar në mënyrë të kufizuar.
Personat madhorë mund të shpallen krejtësisht të paaftë për të vepruar ose pjesërisht të paaftë

292
E drejta civile

për të vepruar.
Zotësia e deliktit është aftësi e personit që të përgjigjet për veprimet e veta - deliktet me masën e
vetë pasurore. Zotësia deliktore e personit fizik, për shkak të deliktit, ekziston nga mosha 14 vjeç.
Personat fizikë deri në moshën 7 vjeç nuk përgjigjen vetë për deliktet e tyre. Ndërkaq, personat
fizikë që nga mosha 7 deri në 14 vjeç, po ashtu, konsiderohen të papërgjegjshëm për deliktet e
tyre me masën e vetë pasurore; bëhet përjashtim kur mund të provohet se personi fizik mbi
moshën 7 vjeç, por më pak se 14 vjeç, ka qenë i aftë për të gjykuar për veprimet e veta të pale-
jueshme.
Personat fizikë kanë disa atribute, me të cilat bëhet identifikimi i tyre. Atributet e personit fizik
janë: emri, vendbanimi dhe vendqëndrimi, shtetësia dhe librat e gjendjes civile.
Emri është shenja e personit fizik, me të cilin bëhet identifikimi i tij. Çdo person fizik ka të
drejtën e emrit. Me fjalën emër nënkuptojmë emrin dhe mbiemrin. Më gjerësisht këto përpuno-
hen në pjesën e së drejtës familjare.
Vendbanimi dhe vendqëndrimi janë atribut i personit fizik për të treguar lidhshmërinë e tij për një
vend që është qendër e tij jetësore. Vendbanimi është vendi në të cilin qytetari është vendosur me
qëllim që të jetojë përgjithmonë. Çdo person fizik mund të ketë vetëm një vendbanim.
Vendqëndrimi është vendi në të cilin personi fizik jeton përkohësisht.
Shtetësia është përkatësia e personit fizik ndaj një bashkësie të caktuar shtetërore. Edhe shteti ka
rëndësi të madhe për realizimin dhe ushtrimin e disa të drejtave civile.
Librat e gjendjes civile. - Ekzistojnë tri lloje të librave civile:
1. Librat amë të të lindurve,
2. Librat amë të të kurorëzuarve dhe
3. Librat amë të të vdekurve.

Personat juridikë, si subjekt të së drejtës

Përveç personave fizik, subjekt të së drejtës janë edhe personat juridikë, që paraqesin krijesa artifi-
ciale në rendin juridik. Se kush konsiderohet person juridik është çështje e rendit juridik të një
shteti. Andaj thuhet se personi juridik është krijesë shoqërore, të cilit rendi juridik ia ka njohur
zotësinë juridike. Pra, rendi juridik i njeh zotësinë që kjo krijesë shoqërore të jetë bartës i të drej-
tave dhe detyrimeve, dhe zotësinë që të krijojë të drejta dhe detyrime si dhe të jetë përgjegjës për
deliktet. Në këtë pjesë gjithmonë mendohet për deliktet civile, sepse këto dallojnë nga deliktet
penale.
Personat juridikë pranohen si subjekt i së drejtës për shkak të domosdoshmërisë së qarkullimit
ekonomik dhe juridik.
Personat juridikë janë grumbull njerëzish që kanë masën pasurore, që kanë organizimin e brend-
shëm, që ushtrojnë veprimtari të caktuar dhe janë të regjistruar ose e kanë të pranuar cilësinë e
subjektit të së drejtës.
Personat juridikë krijohen me regjistrim, në bazë të ligjit ose me paraqitje.
Shoqëritë tregtare, shoqatat e ndryshme, partitë politike etj., bëhen persona juridikë me regjistrim.
Ndërkaq, njësitë e pushtetit lokal fitojnë cilësinë e personit juridik drejtpërsëdrejti nga ligji, kurse
vetë shteti është subjekt juridik me paraqitje, që do të thotë nuk regjistrohet askund.

Zotësia juridike dhe zotësia për të vepruar e personave juridik

Personat juridikë, po ashtu, kanë zotësinë juridike, zotësinë e veprimit dhe zotësinë e deliktit,

293
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

domethënë ata kanë aftësinë për të qenë bartës të të drejtave dhe detyrimeve, aftësinë për të qenë
përgjegjës për veprimet e palejueshme të tyre - deliktet. Për dallim nga personat fizikë, te personat
juridikë këto zotësi fitohen nga momenti i krijimit të personit juridik.
Personat juridikë ushtrojnë veprimtarinë, përkatësisht të drejtat vetëm brenda rrethit për të cilin
janë krijuar. Ndërkaq, personi fizik ka të gjitha të drejtat dhe detyrimet që ia njeh e drejta objek-
tive.

Objekti, si element i marrëdhënies juridike-civile

Objekt i së drejtës civile mund të jetë vetëm ajo që drejtpërdrejt ose tërthorazi mund të shprehet
në vlerë pasurore, përkatësisht në të holla. Objekti i marrëdhënieve juridike-civile është parakusht
për të krijuar një marrëdhënie juridike me të gjitha tiparet.
Objekte të marrëdhënies juridike-civile janë: sendet, veprimet e njerëzve, pasuria dhe vlerat per-
sonale.
Sendet janë objekti më i rëndësishëm i së drejtës civile. Me send, në kuptimin juridiko-civil,
nënkuptojmë atë pjesë materiale të natyrës që mund të vihet re me shqisa, që është i përkufizuar
në hapësirë dhe ekziston fizikisht, si dhe mund të jetë objekt i ndonjë të drejte subjektive.
Nocioni dhe llojet e sendeve trajtohen gjerësisht në pjesën e së drejtës sendore.
Veprimet e njerëzve. - Me veprime të njerëzve krijohen të drejta dhe detyrime. Objekt i këtyre të
drejtave mund të jetë prestimi, të cilin, në bazë të marrëdhënies detyrimore, debitori është i
detyruar ta përmbushë për kreditorin.
Bërja nga veprimet e njerëzve duhet të ketë karakter pasuror, duhet të jetë e mundshme, e
lejueshme nga e drejta dhe e caktueshma. Prestimi, që është objekt i detyrimit, mund të jetë një
dhënie (dare), bërje (facere) ose mosbërje (non-facere). Natyrisht, ai duhet të jetë veprim i njeriut.
Pasuria, gjithashtu, është një kategori e krijuar nga qarkullimi ekonomik dhe, si e tillë, ajo paraqitet
edhe si objekt i së drejtës civile. Personat hyjnë në marrëdhënie ekonomike, pra edhe në marrëd-
hënie juridike-civile, për të krijuar vlera pasurore.
Pasuria mund të përkufizohet si tubim i të drejtave me efekt pasuror, që i përkasin një personi.
Pasuria është tërësi e të mirave që i takojnë një subjekti të caktuar. Pasuria përfshin masën
pasurore e cila përbëhet prej sendeve të caktuara, por ajo në tërësi mund të përqendrohet dhe
shprehet në një send të veçantë, në para.
Me qarkullim ekonomik kalohen prej një personi te tjetri mallra - vlera ekonomike, ndërsa me
qarkullim juridik kalohen të drejtat mbi ato vlera.
Pasuria është jo vetëm kategori ekonomike, por edhe kategori juridike, sepse është e lidhur për
subjekt të caktuar dhe këto të drejta subjektive, si për shembull, pronësia që ka për objekt një
send të caktuar, mund të shndërrohen në para - vlerë pasurore, sepse edhe vetë sendi, si objekt i
së drejtës është masë pasurore.
Pasuria ndahet në aktiv dhe pasiv. Aktivin e përbëjnë të drejtat, pasivin detyrimet.
Karakteristikat e pasurisë janë: identiteti i pasurisë dhe uniteti i pasurisë. Me identitet të pasurisë
nënkuptojmë faktin se pasuria është e lidhur për një person të caktuar. Kjo do të thotë se në
qarkullimin civil-juridik nuk mund të mendohet personi pa pasuri.
Uniteti i pasurisë, si një karakteristikë tjetër, do të thotë se pasuria është unike dhe se subjekti ka
vetëm një pasuri. Pasuria mund të jetë e madhe ose e vogël, por kurrsesi nuk mund të jetë e
ndarë.
Me vdekjen, personi ndahet nga pasuria dhe kjo pasuri kalon te trashëgimtarët, sepse ajo duhet

294
E drejta civile

gjithmonë t’i takojë dikujt.


Vlerat personale janë të lidhura me vetë personin dhe ato i takojnë atij. Në rastin tonë kemi
parasysh vetëm vlerat personale të karakterit pasuror ose vlerat e tilla që, në fund, mund të marrin
karakter pasuror.
Nderi, shëndeti, liria personale, integriteti fizik, shpirtëror dhe moral etj., bëjnë pjesë në grupin e
të drejtave personale pasurore dhe ato nuk mund t’u kalohen personave të tjerë. Kur këto i ceno-
hen, ai ka të drejtë të kërkojë përfitime materiale. Këto konsiderohen të drejta të personalitetit.
Për dallim prej tyre, kemi të drejtat personale që janë rezultat i krijimtarisë shpirtërore të personit,
ku bën pjesë e drejta e pronësisë intelektuale. Pra, e drejta e autorit dhe pronësia industriale
(intelektuale).

Krijimi dhe shuarja e marrëdhënieve juridike-civile

Për krijimin, ndryshimin dhe shuarjen e marrëdhënies juridike-civile janë të domosdoshme faktet
juridike.
Faktet juridike. - Fakt juridik quajmë atë fakt për të cilin e drejta e lidh krijimin, ndryshimin apo
shuarjen e ndonjë marrëdhënie juridike. Me faktet juridike krijohet, ndryshohet ose shuhet e drej-
ta subjektive.
Faktet juridike ndahen në: ngjarje natyrore dhe veprime të njerëzve.
Ngjarjet natyrore konsiderohen fakte juridike, kur e drejta e lidh për atë ngjarje natyrore krijimin,
ndryshimin a shuarjen e ndonjë marrëdhënie juridike-civile. Ngjarjet natyrore mund të jenë të
ndryshme si, për shembull, lindja, vdekja, kalimi i kohës, fatëkeqësitë natyrore, sëmundja psikike
etj.
Veprimet e njerëzve, si fakte juridike, janë shumë më të rëndësishme. Ato ndahen në veprime të
lejuara dhe veprime të palejuara.
Veprimet e lejuara, në fakt, janë punë juridike që shërbejnë si bazë për krijimin e të drejtave dhe
detyrimeve në mbështetje të vullnetit të lirë. Punë juridike konsiderojmë deklarimin e vullnetit të
palëve për krijimin e ndonjë të drejte a detyrimi.
Veprimet e palejueshme ndryshe quhen delikte civile. Me delikte civile i shkaktohet dëm një per-
soni tjetër. Deliktet civile, po ashtu, paraqesin burim të ndonjë detyrimi.
Supozimet dhe fiksionet - Supozimi është fakt juridik për të cilin konkludojmë në bazë të
rrethanave konkrete dhe ky nuk provohet, por merret se është.
Supozimet kanë rëndësi të madhe. Ato janë një mjet shumë i dobishëm i teknikës juridike, sido-
mos të asaj proceso-juridike, p.sh., mirëbesimi i posedimit supozohet.
Prej supozimeve duhet t’i dallojmë fiksionet. Te fiksionet merret se ekziston një fakt që në të
vërtet nuk ekziston ose thuhet se nuk ekziston, edhe pse në të vërtetë ekziston. Kjo bëhet për të
lehtësuar teknikën juridike. P.sh., ekziston fiksioni se fëmija i ngjizur është i lindur, nëse është fjala
për interesat e tij.

Klasifikimi i të drejtave subjektive civile

Në kuadër të së drejtës civile, të drejtat subjektive mund të ndahen në të drejta absolute dhe të
drejta relative.
Për të përcaktuar se cilat janë të drejta absolute dhe cilat janë të drejta relative, duhet të nisemi
nga karakteristikat që i bëjnë të dallohen këto të drejta.
Të drejtat absolute kanë këto karakteristika: a) së drejtës së personit të autorizuar i përgjigjet

295
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

detyrimi i të gjithë personave të tjerë, d.m.th., vepron në erga omnes, b) numri i personave të
detyruar nuk është i caktuar, c) detyrimi i tyre është gjithmonë negativ, d) marrëdhënia e titullarit
ndaj të gjithë personave të tjerë nuk është e konkretizuar, e) këto të drejta nuk parashkruhen, f)
kërkesa lind me shkeljen e së drejtës, g) te të drejtat absolute ekziston e ashtuquajtura e drejtë e
racionit.
Të drejtat relative i kanë këto karakteristika: a) veprojnë inter partes (midis palëve), b) detyrimi
është gjithmonë pozitiv, c) parashkruhen, d) kërkesa lind në të njëjtën kohë me autorizimin etj.

Të drejtat absolute

Të drejtat absolute janë të drejtat sendore, të drejtat personale, të drejtat e personalitetit dhe e
drejta e autorit.

Të drejtat relative

Të drejtat relative janë të drejtat që dalin nga marrëdhëniet e detyrimeve. Te të drejtat relative,
parimisht, gjithmonë ekzistojnë dy palë: kreditori dhe debitori.

Qarkullimi juridik

Me qarkullim juridik nënkuptojmë kalimin e një të drejte prej një subjekti te një subjekt tjetër.
Të drejtat subjektive, që janë të kalueshme, janë të drejta absolute: pronësia, servituda, pengu, etj.
Mjetet e qarkullimit juridik, d.m.th., të drejtat me të cilat bëhet ky kalim, janë të drejta të detyrim-
it. Pra, të drejtat absolute mund t’i shikojmë si detyrime të qarkullimit juridik, kurse punët juridike
si mjete të qarkullimit juridik.
Qarkullimin juridik e mundësojnë punët juridike, të cilat i ndërmarrin subjektet.

Vullneti si fakt juridik për krijimin e punëve juridike

Puna juridike është ajo deklaratë e vullnetit të cilën palët e ndërmarrin me qëllim të krijimit të
ndonjë marrëdhënie juridike-civile. Pra, në atë marrëdhënie juridike vullneti luan rolin më të
madh; ai është aty fakti më i rëndësishëm juridik.
Vullneti, që të prodhojë efekte juridike, duhet të jetë serioz dhe i drejtuar nga diçka që në pikë-
pamje fizike dhe juridike është e mundshme.
Deklarimi i vullnetit mund të bëhet verbalisht, me shkrim ose në mënyrë konkludente. Shenja ose
sjellja me të cilën deklarohet vullneti quhet veprim konkludent, gjë që ndodh shpesh në jetën e
përditshme.

Rëndësia e aktit administrativ në krijimin e punëve juridike

Akti administrativ nuk është një fakt juridik, por ai shpesh i prin marrëdhënies juridike-civile.
Akti administrativ mund të qëndrojë paralel me punën juridike ose t’i paraprijë asaj.

296
E drejta civile

Punët juridike

Punët juridike paraqesin formën më të shpeshtë të qarkullimit të drejtave subjektive dhe ato kri-
johen, siç u tha, në bazë të deklarimit të vullnetit. Puna juridike, përveç që është e kushtëzuar nga
deklarimi i lirë i vullneti, ajo duhet të ketë edhe qëllimin të cilin dëshirojnë ta arrijnë palët me atë
punë juridike, pastaj bazën juridike, që do të thotë në këtë rast se ka mbështetje juridike për arrit-
jen e qëllimit të vetë punës juridike.
Natyrisht, te çdo punë juridike duhet të ekzistojë edhe vetë objekti i punës juridike, i cili nuk
duhet të ketë të meta juridike a fizike.

Modifikimi i punëve juridike

Punët juridike mund të modifikohen dhe si modifikues të tyre janë: kushti, afati dhe urdhëri.

Kushti

Kushti është një rrethanë e ardhshme e pasigurt, nga paraqitja ose mosparaqitja e së cilës varet
krijimi ose ndërprerja e ndonjë të drejte. Kjo rrethanë mund të jetë e varur nga vullneti i një pale,
kur kushti quhet potestativ dhe mund të mos varet nga vullneti i palëve, kur ai quhet kenzual (?!).
Por, gjithashtu ai mund te varet edhe nga vullneti, edhe nga rasti dhe atëherë kushti është i
përzier.

Afati

Afati është një rrethanë e ardhshme e sigurt ose kalim i caktuar i kohës ose moment i caktuar në
kohë, moment për të cilin është i lidhur krijimi ose ndërprerja e ndonjë të drejte.
Afati dallohet prej kushtit, sepse paraqitja e momentit të kohës tek afati është e sigurt, kurse
paraqitja e ndonjë rrethane te kushti është e pasigurt.
Afati mund të jetë subjektiv dhe objektiv. Subjektiv është ai afat i cili llogaritet prej ditës që është
marrë dijeni për ndonjë rrethanë, ndërsa afati objektiv është ai i cili fillon të rrjedhë nga momenti
kur ka ndodhur ngjarja, përkatësisht nga momenti kur kërkohet mbrojtja e kësaj të drejte.

Urdhëri

Urdhëri (modus) konsiderohet si modifikues i punës juridike dhe ai ekziston te punët juridike
bëmirëse si, për shembull, te dhuratat, testamenti, etj.
Urdhëri është i njëkohshëm me realizimin e punës juridike.

Përfaqësimi

Punët juridike mund të krijohen edhe përmes institutit të përfaqësimit. Përfaqësimi është kryerje e
punëve juridike në emër të tjetërkujt dhe për llogari të tjetërkujt, zakonisht me shpërblim.
Te përfaqësimi, subjektet quhen: përfaqësues dhe i përfaqësuar.
Përfaqësimi mund të jetë: ligjor dhe kontraktues.
Përfaqësuesi ligjor, autorizimin e nxjerr nga vetë ligji, kurse tek afati kontraktues nga i përfaqë-
suari.

297
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Përfaqësues mund të jenë personat e moshës madhore, të aftë për të vepruar.

Ndarja e punëve juridike

Një ndarje tradicionale e punëve juridike është:


1) Punët juridike kauzale dhe abstrakte;
2) Punët formale dhe joformale;
3) Punët midis të gjallëve (inter vivos) dhe në rast vdekjeje (mortis causa)
4) Punët e njëanshme dhe të dyanshme

Punët juridike kauzale dhe abstrakte

Punë juridike kauzale janë ato te të cilat qëllimi i krijimit të punës është i dukshëm nga jashtë, për
shembull, kontrata e shitblerjes, ndërsa punë juridike abstrakte janë ato te të cilat kauza - qëllimi
nuk shihet nga jashtë, për shembull, letrat me vlerë.

Punët juridike formale dhe joformale

Punë juridike formale është ajo për vlefshmërinë e së cilës kërkohet një formë e veçanta nga ligji
ose me kontratë.
Formalizmi i punëve juridike sot më së shpeshti ka të bëjë me formën e shkruar dhe të vërtetuar
nga organi kompetent.
Punë juridike joformale është ajo punë për vlefshmërinë e së cilës nuk kërkohet formë e veçantë.

Punët juridike midis të gjallëve dhe në rast vdekjeje

Punët juridike midis të gjallëve (inter vivos) janë ato punë të cilat veprojnë midis subjekteve të
gjalla dhe me këto kryhet qarkullimi i rregullt juridik.
Punët juridike në rast vdekjeje (mortis causa) janë ato punë të cilat veprojnë në rast të vdekjes së
njërës palë.
Punë juridike midis të gjallëve janë të gjitha kontratat dhe punët tjera juridike që ndërmirren çdo
ditë.
Puna juridike në rast vdekjeje është, për shembull, testamenti.

Punët juridike të njëanshme dhe të dyanshme

Punë juridike të njëanshme janë ato punë për krijimin e të cilave mjafton deklarimi i vullnetit të
njërës palë. Punë juridike të njëanshme janë: premtimi publik, testamenti, etj.
Punët juridike të dyanshme janë ato punë, për krijimin e të cilave nevojitet deklarimi i vullnetit të
dy apo më shumë palëve, si dhe pëlqimi i tyre. Punë më e shpesht juridike e dyanshme është kon-
trata.

298
E drejta civile

Parashkrimi

Parashkrimi është institut juridik që nënkupton se me kalimin e kohës, për shkak të mosushtrimit
të ndonjë të drejte, përkatësisht për shkak të ushtrimit të saj, mund të humbet ose të fitohet e
drejta. Në rastin tonë konkret, mund të ndodhë humbja e kërkesës, përkatësisht e padisë në kupti-
min material.
Nuk parashkruhen të gjitha të drejtat, por vetëm të drejtat e detyrimeve. Kjo do të thotë se të
drejtat absolute nuk parashkruhen.
Parashkrimi mund të jetë shues dhe fitues.
Parashkrimi fitues paraqet fitimin e së drejtës në mënyrë origjinere, në bazë të disa fakteve
juridike, prej të cilave fakt i rëndësishëm është edhe koha. Te parashkrimi, si ai fitues, ashtu edhe
tek ai shues, është e mundur ndëprerja dhe ndalja e rrjedhës së kohës së parashkrimit.

Afatet prekluzive

Krahasa parashkrimit, si mënyrë për humbjen e së drejtës është edhe afati prekluziv. Tek
afati prekluziv nuk humbet vetëm e drejta e kërkesës, por edhe vetë e drejta subjektive.

Pavlefshmëria e punëve juridike

Punët juridike krijohen me qëllim që të jenë të vlefshme dhe në atë mënyrë të prodhojnë efekte
juridike. Mirëpo, mund të ndodhë që puna juridike të konsiderohet e pavlefshme dhe, si e tillë, ajo
nuk mund të prodhojë efekte juridike. Puna juridike, që të jetë e vlefshme duhet të jetë e krijuar
nga vullneti i lirë i palëve, të ketë qëllimin, objektin në pajtim me ligjin.
Varësisht se cili interes cenohet me deklarimin e vullnetit, ai i palëve kontraktuese apo interesi
shtetëror - i përgjithshëm, dallon edhe intensiteti i pavlefshmërisë. Nisur nga kjo, punët juridike të
pavlefshme i ndajmë në punë juridike të nulshme (anulueshme) dhe në punë juridike të
rrëzueshme.
Punë juridike të nulshme (anulueshme) janë ato punë juridike të cilat konsiderohen se nuk janë
lidhur fare, dhe si të tilla nuk prodhojnë efekte juridike nga momenti i krijimit të tyre. Ndërsa,
punët juridike të rrëzueshme janë ato punë juridike të cilat vlejnë derisa pala e interesuar ose
organi tjetër i autorizuar të mos kërkojë pavlefshmërinë e tyre.
Punët juridike të nulshme janë ato punë juridike, të cilat lidhen në kundërshtim me dispozitat
imperative, rendin juridik apo me moralin shoqëror. Në të gjitha këto raste, puna juridike e lidhur
është absolutisht e pavlefshme.
Padia për anulimin e punëve juridike nule (të anulueshme) nuk parashkruhet dhe ajo mund të
paraqitet në çdo kohë. Kjo pjesë më gjerësisht trajtohet te kontratat e pavlefshme.

Punët e rrëzueshme juridike

Punë të rrëzueshme juridike janë ato punë juridike të cilat janë lidhur me lajthim, me mashtrim,
me dhunë, me kërcënim, si dhe nga personat të cilët nuk e kanë zotësinë e plotë për të vepruar.
Në këto raste, deklarimi i vullnetit ka të meta dhe ai nuk është plotësisht i lirë.

299
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Lajthimi

Lajthimi është pasqyrim i gabuar mbi ndonjë element të punës juridike. Lajthimi mund të jetë në
subjekt, objekt dhe në natyrën e punës juridike.

Mashtrimi
Mashtrimi është shkaktim i vetëdijshëm i lajthimit te pala tjetër në punën juridike. Mashtrimi
mund të jetë aktiv dhe pasiv.

Kanosja

Kanosja është paraqitja e mundësisë se do t’i shkaktohet ndonj e keqe atij ose ndonjë anëtari të
familjes së tij, në qoftë se nuk pranon lidhjen e punës juridike.
Kanosja shkakton frikën te pala tjetër kontraktuese. Kanosja duhet të jetë serioze, e mundshme, e
paevitueshme dhe anti e drejtë ( e padrejtë).

Dhuna

Dhuna është të shkaktuarit e vuajtjeve fizike te pjesëmarrësit në punën juridike. Dhuna është akt i
cili zbatohet në momentin e lidhjes së punës juridike.
Punët juridike të lidhura edhe nga persona që nuk kanë mbushur moshën 18 vjeç, por më të
vjetër se 14 vjeç, konsiderohen të rrëzueshme. Ato mund të bëhen të vlefshme nëse më vonë
jepet pëlqimi nga personi i autorizuar apo kur ai arrin moshën madhore.
Punët juridike të lidhura me lajthim, mashtrim, kanosje, dhunë konsiderohen të rrëzueshme, sepse
këto punë, me kalimin e kohës, në qoftë se nuk kundërshtohen nga personat e dëmtuar ose këta
japin pëlqimin ndërkohë për këto punë juridike, ato bëhen punë juridike të vlefshme dhe prodho-
jnë efekte juridike si çdo punë tjetër juridike e vlefshme.
Me rastin e anulimit të punëve juridike, palët kanë të drejtën e restitucionit të kërkesave. Pra,
secila palë merr atë që ka dhënë. Natyrisht, këtu ka edhe përjashtime.

Mohimi i punëve juridike (Actio Pauliana)

Në kuadër të së drejtës civile, është e njohur edhe padia për mohimin e punëve juridike, e cila e
mbron kreditorin nga debitori i pandërgjegjshëm. Padia pauliane është padi e veçantë për
mohimin e punëve juridike. Me këtë padi mund të mohohet vetëm ajo punë juridike, ku debitori
me qëllim e zvogëlon masën e pasurisë, duke synuar mospërmbushjen e detyrimit ndaj kreditorit.
Te kjo padi ekzistojnë tre persona: 1) kreditori, i cili është dëmtuar me punën juridike; 2) debitori,
i cili i ka tjetërsuar pasurinë e vet një personi të tretë, dhe 3) personi i tretë, të cilit debitori i ka
tjetërsuar pasurinë e vet.
Për paraqitjen e kësaj padie duhet të plotësohen disa kushte: a) që kreditori, për arsye të punës së
ndërmarrë juridike të jetë sjellë në situatë të pamundshme për inkasim nga pasuria e mbetur e
debitorit të vet; b) që debitori të ketë qenë me keqbesim dhe c) që personi i tretë të jetë me
keqbesim.

300
E drejta civile

Ushtrimi dhe mbrojtja e të drejtave subjektive civile

Nuk është e mjaftueshme që vetëm të fitohen të drejtat, por kërkohet edhe ushtrimi, përkatësisht
mbrojtja e tyre. Ushtrimin e të drejtave subjektive e bëjnë vetë subjektet e së drejtës dhe ato
quhen titullare të të drejtave subjektive civile. Këto të drejta subjektive civile mund t’i fitojë në
mënyrë derivative ose origjinere. E drejta e tij është që ato t’i ushtrojë gjithmonë në pajtim me të
drejtën objektive.
Nuk lejohet keqpërdorimi i të drejtave subjektive civile. Kjo do të thotë se, duke ushtruar të
drejtën tuaj, nuk mund t’i shkaktoni dëm tjetrit, edhe pse përndryshe do të kishit të drejtë.
Mbrojtja e të drejtave subjektive është e garantuar me aktin më të lartë të çdo shteti dhe kjo bëhet
me padi, e cila i drejtohet organit kompetent - gjykatës. Përjashtimisht, ekziston mundësia që
ndonjë e drejtë subjektive të mbrohet edhe me vetëmbrojtje, për shembull, posedimi.

B. E DREJTA SENDORE

Nocioni i së drejtës sendore

E drejta sendore, si pjesë e së drejtës civile, përfshin tërësinë e normave juridike-civile, përkatë-
sisht të normave juridike-sendore me të cilat rregullohen marrëdhëniet juridike-civile të subjekteve
lidhur me sendet.
Të drejtat sendore, jo vetëm që paraqesin kategori të veçantë të të drejtave subjektive-civile, kra-
has me të drejtat detyrimore dhe trashëgimore, por ato janë me rëndësi të veçantë në çdo sistem
juridik. Të jesh pronar mbi një send do të thotë të kesh të drejtën absolute më të fortën, pushtetin
faktik dhe juridik mbi sendet, qofshin ato të luajtshme apo të paluajtshme. Pra, pronari është tit-
ullar me autorizime të veçanta, p.sh., ka të drejtën e përdorimit, shfrytëzimit dhe të disponimit
mbi sendin e caktuar. Andaj, lirisht mund të thuhet se të drejtat sendore dallojnë nga të drejtat
detyrimore si për nga objekti, ashtu edhe për nga titullari.
Marrëdhënia juridike te të drejtat sendore ekziston midis personave lidhur me sendet e caktuara,
sepse është e pamundur të ekzistojë marrëdhënia person - send.
Tërësia e normave juridike sendore paraqesin të drejtën sendore në kuptimin objektiv. Nga e drej-
ta objektive pastaj subjektet i realizojnë të drejtat e veta subjektive civile lidhur me sendet e caktu-
ara.
E drejta sendore është ajo që përcakton se kujt i takon një send, se çfarë të drejtash ka dikush
mbi një send, se në çfarë kushtesh dhe në çfarë vëllimi e ushtron të drejtën e vet mbi një send.
Titullarët e të drejtave mbi sendet kanë të drejtën subjektive sendore që është e karakterit absolut.
Mund të thuhet se me emërtimin e drejta sendore kuptojmë degën pozitive të së drejtës, e cila
përfshin tërësinë e normave juridike - civile të karakterit juridiko - sendor, me të cilat rregullohen
marrëdhëniet e njerëzve, përkatësisht subjekteve lidhur me sendet e caktuara. Pra, ajo përbën një
tërësi normash që përcaktojnë pushtetin juridik të subjekteve mbi sendet e caktuara.
Të drejtat sendore janë përfaqësues tipikë të të drejtave absolute dhe i kanë të gjitha karakteris-
tikat e të drejtave absolute, duke filluar nga veprimi i erga omnes, deri tek e drejta e racionit.
E drejta sendore është degë pozitive e së drejtës, që rregullon marrëdhëniet midis njerëzve lidhur
me sendet. Këto dispozita (rregulla juridike) përcaktojnë përkatësinë e sendit.
Në të drejtën anglo-saksone nuk haset emërtimi i lëndës si e drejtë sendore, por në të shumtën e
rasteve emërtimi është: Pronësia (e drejta e pronësisë) dhe me këtë formulim juridik nënkuptohet

301
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

edhe ekzistimi i të drejtave të tjera sendore, të cilat i kanë subjektet lidhur me sendin. Autorët me
këtë rast, përveç që trajtojnë të drejtën e pronësisë si institucion themelor i së drejtës sendore, ato
trajtojnë në të njëjtin vend (tekst) edhe të drejtën e servitudave, edhe të drejtën e pengut, por
edhe të drejta të tjera, të cilat ata i konsiderojnë se janë si rezultat i ekzistimit të vetë së drejtës së
pronësisë, përkatësisht të kushtëzuara nga e drejta e pronësisë.

Parimet e së drejtës sendore

Në të drejtën sendore, si edhe në degët e tjera të së drejtës, ekzistojnë parimet në bazë të të cilave
mbështetet e drejta sendore, përkatësisht bëhet rregullimi juridik i marrëdhënieve juridiko -
sendore. Me këto parime, përcaktohet përmbajtja e vetë të drejtave sendore. Normat e së drejtës
sendore gjithmonë duhet t’i kenë parasysh parimet e së drejtës sendore. Këto parime ndihmojnë
të bëhet dallimi i së drejtës sendore nga degët e tjera të së drejtës civile.
Parimet e së drejtës sendore paraqiten si bazë, kriter dhe arsyetim të normave juridiko - sendore.
Në kuadër të së drejtës sendore mund të numërohen shumë parime, mirëpo në këtë rast do t’i
përmendim katër parimet themelore të saj.
Parimet e së drejtës sendore, edhe pse trajtohen veç e veç, ato duhen shikuar si një tërësi, sepse
vetëm ashtu të bashkuara, e kryejnë funksionin e vet në të drejtën sendore.

Parimet e së drejtës sendore janë:


- Parimi i absolutitetit të të drejtave sendore,
- Parimi i kufizimit të numrit të të drejtave sendore (numerus claussus - numërimi taksativ),
- Parimi i publicitetit të të drejtave sendore dhe
- Parimi i specialitetit të të drejtave sendore.

1. Parimi i absolutitetit

Të drejtat subjektive civile ndahen në absolute dhe relative. Të drejta absolute konsiderohen të
drejtat sendore dhe të drejtat personale, ndërsa të drejta relative janë të drejtat që dalin nga mar-
rëdhëniet e detyrimeve. Fakti se të drejtat sendore bëjnë pjesë në grupin e të drejtave subjektive
absolute, ato njëherësh i kanë të gjitha karakteristikat që shoqërojnë të drejtat absolute. Prandaj,
njëri ndër parimet më të rëndësishme të së drejtës sendore është parimi i absolutitetit.
Me parimin e absolutitetit të të drejtave sendore nënkuptojmë faktin se të drejtat sendore janë
përfaqësuesi kryesor i të drejtave absolute, çka do të thotë se janë ato të drejta që veprojnë erga
omnes ndaj të gjithëve. Të drejtat sendore nuk kanë veprim vetëm ndaj një personi të caktuar, por
ato kanë të bëjnë me çdo person i cili në ndonjë mënyrë mund ta pengojnë ushtrimin e së drejtës
subjektive sendore. Në këtë rast nuk ka rëndësi se a ekziston ndonjë marrëdhënie juridike -
sendore midis palëve. Të drejtat sendore kërkohet që të respektohen nga çdokush.
Veprimi erga omnes i të drejtave sendore (pronësisë) nënkupton se numri i personave të cilët
duhet ta respektojnë të drejtën sendore nuk është i caktuar. Te të drejtat sendore detyrimi i këtyre
personave është me karakter negativ. Kjo do të thotë se të gjithë personat që janë të obliguar ta
respektojnë të drejtën sendore nuk duhet të ndërmarrin kurrfarë veprimi ne favor të së drejtës
subjektive të titullarit. Pronësia është absolute, sepse këtu është përfshirë i gjithë pushteti faktik
dhe juridik, i cili mund të ekzistojë mbi një send individualisht të përcaktuar. Pronari, po ashtu, ka
të drejtë që t’i përjashtojë të gjithë të tjerët nga cenimi i paautorizuar mbi sendin që është objekt

302
E drejta civile

pronësie. Kur të jetë cenuar, e drejta subjektive sendore mbrohet me padi, pra pronari ka të
drejtën e kërkesës ndaj çdokujt që ia merr sendin pa ndonjë bazë juridike ose e shqetëson në
ushtrimin e së drejtës së tij mbi atë send.
Të drejtat absolute nuk parashkruhen. Nuk parashkruhet as e drejta e kërkesës. Me kalimin e
kohës dhe me mosushtrimin e së drejtës subjektive absolute, të drejtën absolute ka mundësi ta
fitojë një subjekt tjetër në bazë të posedimit me mirëbesim, nëse këtë e lejon ligji. Në këtë rast,
titullari nuk mund ta kthejë të drejtën e vet subjektive (pronësinë) përmes rrugës gjyqësore, për
shkak se dikush tjetër e ka fituar të drejtën sendore (pronësinë) me anë të parashkrimit fitues.
Mirëpo, në qoftë se personi i paditur, i cili e ka fituar të drejtën e pronësisë me parashkrim fitues
pranon që ta kthej vullnetarisht sendin te pronari, atëherë ish - pronari nuk ka nevojë që përsëri ta
regjistrojë të drejtën e vet në librat publikë. Konsiderohet se pronari vazhdon kontinuitetin e së
drejtës së pronësisë ose të ndonjë të drejte tjetër sendore.
Titullari i së drejtës sendore, në mbështetje të parimit të absolutitetit, del se ka të drejtë që sendin
e vet ta kthejë në çdo kohë dhe kudo që e gjen. Për pronarin nuk është me rëndësi se në çfarë
rruge sendi i tij ndodhet te tjetri. Kjo ndryshe quhet edhe e drejta e racionit. Poseduesi i sendit
mund të jetë posedues edhe me mirëbesim, por nëse nuk e ka fituar pronësinë ai është i obliguar
që ta kthejë sendin te pronari. Pronari e padit personin tek i cili ndodhet sendi i tij. Me padi
pronari kërkon kthimin e sendit në posedimin e tij. Kjo do të thotë se sendin e vet duhet ta kthejë
prej çdokujt.

2. Parimi i numërimit taksativ (numerus claussus)

Te pronësia dhe të drejtat e tjera sendore, për vetë faktin se janë të drejta sendore me karakter
absolut, ekziston detyrimi që të dihet saktësisht se cilat janë ato të drejta dhe kujt i takojnë. Në
legjislacionet e çdo rend juridik parashikohet shprehimisht numri i të drejtave sendore, pronësisë
dhe të drejtave tjera sendore. Në të gjitha rastet pronësia është e drejta kryesore sendore dhe, si e
tillë, ajo është e pashmangshme në çdo sistem juridik. Mirëpo, të drejtat e tjera sendore, që në disa
raste thuhet se burojnë nga e drejta e pronësisë, janë të ndryshme dhe ato duhet në vetë ligjin të
përcaktohen saktësisht, prandaj parimi i kufizimit të numrit të të drejtave sendore konsiderohet si
parim i dytë i të drejtave sendore. Ky parim nënkupton se e drejta (ligji) ka bërë kufizimin e të
drejtave sendore. Ligji cakton llojin e të drejtave sendore, përkatësisht cakton se cilat janë të drej-
tat sendore që veprojnë erga omnes.
Titullarët mund të jenë bartës vetëm të atyre të drejtave sendore që i njeh e drejta pozitive. Ligji
është ai i cili cakton si numrin, ashtu dhe përmbajtjen e tyre.
Numri dhe përmbajtja e të drejtave sendore jo vetëm që caktohet në momentin e nxjerrjes së
ligjit, por kjo bëhet edhe në mënyrë shumë të saktë. Normat që e rregullojnë këtë janë të karak-
terit të detyrueshëm, pra me karakter ius cogens, që do të thotë se palët këto dispozita nuk mund
t’i ndryshojnë ndërkohë me vullnetin e tyre. Shkelja e këtyre dispozitave çon në pavlefshmërinë e
fitimit, ndryshimit apo shuarjes së ndonjë të drejte sendore. Kjo mundëson sigurinë juridike për
qytetarët.

Në të drejtën tonë, përveç pronësisë, si të drejta sendore konsiderohen e drejta e servitudës, e


drejta e pengut, e drejta e ndërtimit dhe barrat sendore. Ky numërim taksativ do të jetë më i qartë
kur të nxirret ligji për të drejtën e pronësisë dhe të drejtat e tjera sendore, siç e kemi rastin e
Sllovenisë e Kroacisë. Mënyrën taksative të numërimit të të drejtave sendore e gjejmë edhe në lit-

303
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

eraturën juridike, në të cilën si të drejta sendore numërohen: 1. E drejta e pronësisë, 2. E drejta e


servitudave, 3. E drejta e pengut, 4. E drejta e barrave sendore dhe 5. E drejta e ndërtimit.
Në literaturën juridike numërimi taksativ i të drejtave sendore - pronësisë dhe të drejtave të tjera
sendore ndryshe quhet edhe parimi i numrit të mbyllur të të drejtave sendore. Caktimi i të drej-
tave sendore në mënyrë taksative nuk do të thotë se nuk mund të ketë edhe të drejta të tjera
sendore, por kjo duhet të bëhet gjithmonë me ligj. Ligji mund të parashikojë edhe të drejta të tjera
sendore. Kjo mundëson që të dihet se cilat dispozita apo rregulla juridike do të vlejnë për fitimin,
ndryshimin dhe shuarjen e të drejtave sendore. Të drejtat sendore nuk janë të përcaktuara njëherë
e përgjithmonë. Numërimi i sipërpërmendur i të drejtave sendore është një përcaktim tradicional.

3. Parimi i publicitetit

Të drejtat sendore janë të drejta të karakterit absolut. Prandaj, është e nevojshme që të gjithë per-
sonat e tretë të dinë se kujt i takon e drejta e caktuar. Pra, personat duhet të dinë se kujt i takon e
drejta, p.sh., pronësia, servituda, pengu, etj.
Parimi i publicitetit, kur bëhet fjalë për sendet e paluajtshme, manifestohet me aktin e regjistrimit
të së drejtës së pronarit a të ndonjë të drejte tjetër sendore në librat publikë. Secili që do mund të
shikojë librat publikë, përkatësisht të marrë verifikime se kush është titullar i asaj paluajtshmërie të
regjistruar në këto libra. Në qoftë se dikush e blen sendin e paluajtshëm pa e vërtetuar të drejtën
e pronësisë në bazë të librave publikë, ai nuk mund t’i referohet mosqenies i informuar. Në këto
raste blerësi i heq të gjitha pasojat juridike lidhur me sendin që është objekt i qarkullimit juridik.
Parimi i publicitetit, kur bëhet fjalë për të drejtat mbi sendet e luajtshme, manifestohet me
ushtrimin e pushtetit faktik mbi sendin. Në këtë rast mjet i publicitetit është posedimi i sendit; për
shembull, poseduesi për çdo ditë e përdor lapsin e njëjtë dhe ne kemi të drejtë të mendojmë se ky
laps është në pronësinë e tij. Parimi i publicitetit realizohet me anë të ushtrimit të posedimit, për
shkak se kur kemi të bëjmë me sende të luajtshme, ato nuk kanë të njëjtën rëndësi si edhe sendet
e paluajtshme. Pasojat juridike, në rast të gabimi, për titullarin e së drejtës së pronësisë nuk janë
me vëllim të njëjtë, pra dallojnë pasojat kur objekt i së drejtës së pronësisë janë sendet e luajt-
shme, nga pasojat kur objekt i saj janë sendet e paluajtshme. Afati i parashkrimit për sendet e lua-
jtshme është shumë më i shkurtër, sesa kur kemi të bëjmë me sende të paluajtshme.
Posedimi jo vetëm që në këtë rast shërben për kalimin e pronësisë mbi sendin e luajtshëm, por ai
është njëkohësisht edhe supozim se poseduesi është edhe pronar i sendit.

4. Parimi i specialitetit (specificitetit)

Me parimin e specialitetit nënkuptojmë faktin se të drejtat sendore konstituohen mbi sendet indi-
vidualisht të përcaktuara. Pra, e drejta e pronësisë ekziston mbi secilin send veç e veç që posedon
pronari. Nëse ka njëqind tavolina, nuk thuhet se është pronar i të gjitha tavolinave, por thuhet se
ka të drejtën e pronësisë mbi secilën tavolinë. Kjo do të thotë se kalimi i së drejtës mbi tavolinën
nga një subjekt në një subjekt tjetër bëhet në mënyrë të individualizuar. Njëqind tavolina, njëqind
të drejta të pronësisë për titullarin.
Të drejtat sendore ekzistojnë vetëm mbi sende individualisht të përcaktuara. Objekti i së drejtës
sendore është gjithmonë saktësisht i përcaktuar.
Parimi i specialitetit nënkupton, përveç sendit individualisht të përcaktuar si objekt, edhe individu-
alizimin e përmbajtjes së së drejtës mbi sendin e caktuar. Në literaturë thuhet shprehimisht se
“objekt i çdo të drejte subjektive juridiko-sendore gjithmonë është ndonjë send i përcaktuar indi-

304
E drejta civile

vidualisht, sendi i pavarur, përkatësisht në qoftë se ligji e lejon, e drejta individuale e përcaktuar e
barazuar me ligjin”.
Subjekti ka aq të drejta pronësie sa ka edhe sende, që mund të jenë objekt i së drejtës së pronë-
sisë. Kjo vlen edhe për të drejtat e tjera sendore që kanë për objekt sendin, për shembull, e drejta
e servitudës.

Burimet e së drejtës sendore

E drejta sendore është degë pozitive e së drejtës që përfshin tërësinë e normave (dispozitave dhe
rregullave) juridike, me të cilat rregullohen marrëdhëniet shoqërore, përkatësisht marrëdhëniet
juridike me karakter juridiko-sendor apo marrëdhëniet midis njerëzve (personave) lidhur me
sendet e caktuara. Prandaj lind pyetja se cilat janë ato burime të së drejtës sendore? Burimet e së
drejtës sendore ndahen në burime në kuptimin material dhe burime në kuptimin formal. Burim
në kuptimin material është ajo forcë që e krijon të drejtën në përgjithësi, pra edhe të drejtën
sendore në veçanti. E drejta krijohet nga vullneti i përfaqësuesve të popullit, të cilët realizojnë
demokracinë indirekte brenda një strukture shtetërore me të drejtë të nxjerrjes së ligjeve të veta.
Ligji, aktet nënligjore, e drejta zakonore janë burime formale të pranuara botërisht. Kjo vlen edhe
për Kosovën. Ndërkaq, praktika gjyqësore dhe doktrina shkencore mbeten një temë e hapur. Kjo
nuk do të thotë se këto nuk janë burim formal subsidiar i së drejtës sendore. Lëmi i së drejtës
sendore është ndër lëmenjtë më pak të rregulluar me ligj, për të mos thënë nuk është i rregulluar
fare. Gjykatat i zbatojnë ligjet, por ato janë të pakta dhe në të shumtën e rasteve vendosin në bazë
të rregullave juridike, të cilat janë ish-dispozita të kodeve dhe ligjeve civile që u zbatuan para dhe
pas Luftës së Dytë Botërore. Mungesa e ligjeve të reja është një pengesë serioze për një zhvillim
normal të marrëdhënieve pronësore dhe marrëdhënieve të tjera me karakter juridiko-sendor.
Burimet e së drejtës sendore, si pjesë e së drejtës civile, janë të përbashkëta me atë që është
mësuar në pjesën e përgjithshme të së drejtës civile.
Ligjet civile, me të cilat rregullohen të drejtat civile, në Kosovë nuk janë nxjerrë ende. Ka disa
akte ligjore që janë burim ligjor: këtu bëjnë pjesë Korniza Kushtetuese për Vetëqeverisje të
Përkohshme të Kosovës, Rregullorja 1999/24 për Ligjin në Fuqi në Kosovë dhe Rregullorja nr.
2000/59 për Ndryshimin e Ligjit në Fuqi në Kosovë. Kjo Rregullore ka bërë të mundur që të
zbatohen të gjitha ligjet, të cilat ishin në fuqi para 23 marsit 1989, çka do të thotë se lejohet kon-
tinuiteti i atyre dispozitave që e kanë rregulluar fushën e së drejtës sendore. Ligji i Aplikueshëm në
Kosovë mundëson rregullimin e marrëdhënieve pronësore si me dispozitat e reja, ashtu edhe me
ato të miratuara në të kaluarën, duke ruajtur kështu një vazhdimësi të rendit juridik. Pra, nuk
mund të thuhet se ekziston vakuumi i burimeve të së drejtës civile. Me Ligjin e Aplikueshëm
hapet mundësia e zbatimit edhe të konventave të ndryshme ndërkombëtare që përmbajnë dispozi-
ta, me të cilat rregullohen çështjet pronësore dhe çështje të tjera nga kjo fushë e së drejtës. Ligji i
Aplikueshëm në Kosovë ka të bëjë me të gjitha dispozitat ekzistuese, po qe se nuk janë të karak-
terit diskriminues. Natyrisht, edhe këtu pranohet hierarkia e burimeve të së drejtës, kështu që në
rend të parë janë rregulloret e nxjerra nga Përfaqësuesi Special i Kombeve të Bashkuara, Ligji i
Aplikueshëm në Kosovë i para 23 Marsit 1989 dhe ligjet e tjera të mëvonshme. Kjo tregon se
edhe me këtë rast e drejta e shkruar është burimi kryesor i së drejtës civile, përkatësisht i së
drejtës me të cilën rregullohet e drejta e pronësisë dhe të drejtat e tjera. Në vendin e dytë burim i
së drejtës civile, pra edhe i asaj sendore, është e drejta zakonore, natyrisht, në qoftë se nuk është
në kundërshtim me rendin juridik dhe kur mungojnë dispozitat e shkruara. Janë të pranishme
edhe burimet e tjera, por në një masë shumë më të vogël. Këtu është fjala për praktikën gjyqësore

305
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

dhe doktrinën juridike. Edhe shtetet me sistem juridik më të kompletuar në fushën e së drejtës së
pronësisë pranojnë praktikën gjyqësore dhe të drejtën zakonore për burime plotësuese të së
drejtës.
Në çdo sistem juridik janë të pranishme një sërë burimesh formale të së drejtës dhe kjo kushtë-
zon parimin hierarkik, sipas të cilit burimi më i lartë është mbi burimin më të ulët, përkatësisht i
larti gjithmonë e përjashton burimin më të ulët. Në këtë drejtim çdokund në botë Kushtetuta
është burimi kryesor, ndërsa të gjitha aktet e tjera i nënshtrohen Kushtetutës. Ligjet ose aktet e
tjera nënligjore nuk bën assesi të jenë në kundërshtim me Kushtetutën. Pas Kushtetutës, në hier-
arkinë e burimeve juridike ndodhen konventat ndërkombëtare. Pastaj vjen ligji, si burim formal i
së drejtës, i cili nxirret nga Parlamenti në procedurë të caktuar. Në Kosovë, pas vitit 1999, aktet
ligjore janë nxjerrë me emërtimin rregullore, ndërsa tani nxirren me emrin ligj, por dekretohen
(fuqizohen) përmes rregulloreve, të cilat i nxjerr Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm
(PSSP) të OKB-ës në Kosovë.

Sendet - Nocioni

Nocioni mbi sendin është një çështje që në të shumtën e rasteve caktohet me ligj, përkatësisht me
kod civil, me rastin e rregullimit të së drejtës së pronësisë. Sendi paraqitet si objekt i së drejtës së
pronësisë dhe të drejtave të tjera sendore. Në Kodin Civil të Republikës së Shqipërisë, në nenin
141 parashikohet: “Send është çdo gjë që mund të përbëjë objekt pronësie ose i së drejtës tjetër
reale”. Kodi juridiko-sendor i Sllovenisë bën përkufizimin, duke thënë: “Sendi është objekt trupor
i pavarur, të cilin njeriu e vë lehtë nën pushtet”. Ndërsa Kodi Civil i Përgjithshëm Austriak thotë:
“Çdo gjë që nuk është njeri, ndërsa shërben për nevojat e njerëzve, quhet send në kuptimin
juridik”, dhe ngjashëm me këtë Kodi Civil i Mbretërisë Serbe parasheikon: “Me emrin send, në
kuptimin e ligjit, kuptohet krejt ajo çka nuk është njeri ose nuk është person dhe shërben për
nevojat e njeriut”. Ligji për Pronësinë dhe të Drejtat e Tjera Sendore i Kroacisë, po ashtu, bën
përkufizimin e sendit, duke thënë: “Sende në kuptimin e këtij ligji janë pjesët trupore të natyrës
ndryshme nga njerëzit, të cilat u shërbejnë njerëzve për t’i përdorur. Merret se janë sende dhe
krejt të tjerat që ligji i barazon me ato”.
Në literaturën juridike sendi përkufizohet edhe në këtë mënyrë: “Në kuptimin civilo - juridik,
send (res), është pjesa materiale e natyrës që gjendet në pushtetin e njeriut dhe mbi të cilin ekzis-
ton e drejta e pronësisë ose ndonjë e drejtë tjetër sendore”; ose: “sende në kuptimin juridik mund
të jenë jo vetëm trupat e ngurtë, por edhe lëngjet e gazet, me kusht që ato të vihen nën sundimin
e njeriut dhe të përdoren prej tij për dobi ekonomike”.
Sendi është një pjesë materiale e natyrës që e plotëson kushtin fizik dhe kushtin shoqëror dhe kjo
nënkupton se “kushti i parë është ai fizik, çka do të thotë se kjo pjesë duhet t’i nënshtrohet
pushtetit të njerëzve dhe, së dyti, është kushti shoqëror, që do të thotë se kjo pjesë e natyrës
njëkohësisht duhet të jetë edhe mall, domethënë, të mund të shkëmbehet dhe të dalë në qarkul-
lim ekonomik”. Në të drejtën civile send është vetëm ai objekt i cili mund të vihet nën pushtetin
fizik të subjektit të së drejtës. Ky send duhet të plotësoj ndonjë nevojë të personave. Nuk kon-
siderohen sende, nëse nuk kanë kurrfarë rëndësie shoqërore. Mirëpo lejohet mundësia që me ligj
të konsiderohet send edhe diçka tjetër nga ajo që u përmend. Sendi është objekt trupor i pavarur,
i cili mund të zotërohet nga njeriu.

306
E drejta civile

Ndarja e sendeve

Në sistemet e ndryshme juridike, ndarja e sendeve bëhet duke u mbështetur në kritere të


ndryshme, andaj në legjislacionet e tyre kanë edhe dallime, kur bëhet fjalë për ndarjen a klasi-
fikimin e sendeve, që janë objekt i së drejtës së pronësisë.
Ndarja e sendeve ka rëndësi të madhe për të drejtën sendore, e cila është degë pozitive e së
drejtës që rregullon marrëdhëniet e subjekteve (personave) lidhur me sendet. Varësisht nga lloji i
sendeve, përcaktohet edhe përmbajtja e të drejtave sendore, kompetenca e gjykatave, mënyra e
fitimit të të drejtave sendore, mbrojtja e të drejtave sendore, shuarja e të drejtave sendore. Sendet
janë objekt i të drejtave sendore dhe pa ekzistimin e sendit nuk ekziston as e drejta, pra nuk ka të
drejtë pronësie.

Sendet e luajtshme dhe të paluajtshme

Sendet janë objekt i marrëdhënies juridike-sendore. Kjo do të thotë se sendet janë objekt i së
drejtës sendore. Në literaturën juridike, për rëndësinë e sendit thuhet se “sendi është objekt i të
drejtave subjektive sendore, ai njëkohësisht është edhe objekt i marrëdhënies juridiko-sendore -
marrëdhënia juridiko-sendore është marrëdhënie shoqërore, marrëdhënie juridike e personave lid-
hur me sendet e caktuara, si objekt i asaj marrëdhënieje” dhe se “është i pamundur çfarëdo
pushteti mbi sendin, nëse nuk ka send. Nuk ekzistojnë të drejta sendore pa objekte”.
Në sendet e paluajtshme bëjnë pjesë: toka dhe të gjitha sendet e ngulitura, përkatësisht të lidhura
për tokën, si, për shembull, ndërtesa dhe sendet e instaluara në ndërtesë. Qëllimi të qëndrojnë
përherë: gypat e ujit, përçuesit e rrymës. Pasojnë sendet e lidhura organikisht me tokën: drunjtë,
pemët, pastaj ekzistojnë edhe sendet të cilat konsiderohen të paluajtshme, edhe pse në fakt janë të
luajtshme; këto ndryshe quhen paluajtshmëria sipas destinimit, kur plotësohen dy kushte të caktu-
ara: pronari t’i ketë futur në paluajtshmëri dhe lidhja të jetë e përhershme.
Disa legjislacione, si, për shembull, ai i Republikës së Shqipërisë numron taksativisht sendet e
paluajtshme dhe thotë: “Janë sende të paluajtshme toka, burimet e rrjedhjet e ujërave, drurët,
ndërtesat, ndërtimet e tjera notuese të lidhura me tokën dhe çdo gjë që është e trupëzuar në
mënyrë të qëndrueshme e të vazhdueshme me tokën ose ndërtesën. Të gjitha sendet e tjera, duke
përfshirë edhe çdo energji tjetër natyrore, janë sende të luajtshme”. Ndërsa në Ligjin për
Pronësinë dhe të Drejtat e Tjera Sendore të Republikës së Kroacisë, për sendet e paluajtshme
thuhet: “Paluajtshmëritë janë ngastra të sipërfaqes tokësore, së bashku me të gjitha ato që janë të
lidhura me tokën përgjithmonë mbi dhe nën sipërfaqe, nëse me ligj nuk është caktuar ndryshe”.
Nocioni i sendit të luajtshëm në të drejtën tonë pozitive nuk është i përcaktuar me ligj, por këtë e
bën teoria juridike, sipas së cilës send i luajtshëm konsiderohet ai send që mund të mbartet prej
një vendi në vendin tjetë,r pa i ndryshuar esencën, ndërsa send i paluajtshëm është ai send i cili
nuk mund të mbartet prej një vendi në tjetrin pa e ndryshuar esencën. Kjo nuk ndodh gjithmonë
kështu, prandaj kërkohet që legjislacioni civil të përcaktojë vetë shprehimisht se cilat sende kon-
siderohen të paluajtshme dhe cilat të luajtshme. Në këtë mënyrë është vepruar në Kodin Civil të
Republikës së Shqipërisë, i cili parashikon shprehimisht se cilat janë sende te paluajtshme, duke
bërë numërimin taksativ të tyre dhe duke i shpallur si sende të luajtshme të gjitha ato sende që
nuk numërohen si sende të paluajtshme. Ligji për Pronësinë dhe të Drejtat e Tjera Sendore i
Kroacisë, sende të luajtshme i konsideron ato të cilat mund të mbarten prej një vendi në një vend
tjetër, por pa iu dëmtuar substanca, ndërsa paluajtshmëritë janë ngastrat e sipërfaqeve tokësore,
së bashku me krejt atë që është e lidhur përherë me tokën në sipërfaqe dhe nën të, po qe se me

307
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

ligj nuk është përcaktuar ndryshe.


Për shkak të rëndësisë që kanë disa sende, duhet të regjistrohen në regjistra të veçantë, prandaj
edhe konsiderohen si sende të paluajtshme; këtu bëjnë pjesë anijet dhe aeroplanët.
Ndarja e sendeve në të luajtshme dhe të paluajtshme është e një rëndësie të veçantë, kur bëhet
fjalë për mënyrën e fitimit të tyre. Fitimi mbi sendet e paluajtshme bëhet vetëm pasi të jenë
shënuar në librat publikë (të tokave), ndërsa kalimi i tyre bëhet vetëm me regjistrim në librat pub-
like, por jo me dorëzim. Po ashtu, varësisht se për cilin send bëhet fjalë, caktohet edhe kompeten-
ca gjyqësore. Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, neni 144, parashikon: “Sendet e paluajtshme
dhe të drejtat reale mbi to regjistrohen në regjistrat e pasurive të paluajtshme”.
Një rëndësi tjetër ka fakti se të gjitha legjislacionet në botë caktojnë kohën e afatit të parashkrimit
fitues apo humbës, varësisht nga lloji i sendit (i luajtshëm apo i paluajtshëm). Njëherësh ekziston
dallimi i objektit të së drejtës së pengut. E drejta e pengut, kur ka për objekt sendin e paluajtshëm,
në kode civile quhet hipotekë. Ndërkaq, kur është fjala për send të luajtshëm, ajo quhet e drejtë
pengu (ose pengu i dorës apo pengu mobiliar). Natyrisht, edhe procedura e shitjes publike dhe
ruajtjes së sendit nuk është e njëjtë kur bëhet fjalë për sendin e laujtshëm apo të paluajtshëm.
E drejta e pronësisë mund të fitohet edhe nga jopronari, por kjo mund të bëhet vetëm mbi sendet
e luajtshme. Kur bëhet fjalë për fitimin me kontratë të së drejtës së pronësisë mbi sendet e palua-
jtshme, atëherë kontrata duhet të jetë gjithmonë e formës së shkruar dhe e vërtetuar te organi
kompetent. Në rast kontesti, vendi i sendit të paluajtshëm e përcakton edhe kompetencën e
gjykatës, ndërsa kur bëhet trashëgimia e sendeve të paluajtshme, duhet patjetër kjo të bëhet në
seancë gjyqësore. Lloji i sendit e përcakton edhe llojin e së drejtës së pengut, sepse kur lihet peng
sendi i luajtshëm, kemi të bëjmë me pengun e dorës, ndërsa kur lihet peng paluajtshmëria, atëherë
kemi të bëjmë me hipotekën.
Në disa raste sendet, edhe pse janë të luajtshme, ato, për nga destinimi, ligji i përcakton si sende
të luajtshme. Në këto raste sendet e luajtshme kërkohet të jenë pronësi e pronarit të sendit të
paluajtshëm. Nuk mundet sendet e luajtshme, edhe pse mund të shërbejnë apo të jenë në lidhje
me sendin e luajtshëm, të konsiderohen paluajtshmëri. Sendi i luajtshëm duhet të shërbejë për
shfrytëzimin e paluajtshmërisë dhe jo për nevojat personale të pronarit.
Një lloj të veçantë të paluajtshmërisë e përbëjnë ato sende që, nga natyra e tyre, janë sende të lua-
jtshme dhe as nuk janë të lidhura ekonomikisht me ndonjë paluajtshmëri. Mirëpo, për shkak të
rëndësisë së tyre të posaçme, ato i nënshtrohen një regjimi juridik të njëjtë me atë të paluajt-
shmërive të vërteta. Këto janë anijet detare dhe aerofluturaket. Sikurse që ekzistojnë paluajtshmëri
nga destinimi, po ashtu ka edhe sende të luajtshme të destinuara; për shembull, nëse dikush i shet
tullat e shtëpisë, të cilën e ka ndërmend ta rrënojë, ato nuk shiten si sende të paluajtshme, por
shiten si sende të luajtshme të destinuara, prandaj si të tilla i njeh edhe e drejta jonë.

Sendet në qarkullim dhe jashtë qarkullimit

Në çdo sistem juridik ka sende të cilat nuk mund të jenë në qarkullim juridik dhe atëherë
këto nuk trajtohen si sende në kuptimin juridiko-civil. Andaj, lirisht mund të thuhet se për t’u traj-
tuar send, ai duhet të jetë objekt i pronësisë, përkatësisht i ndonjë të drejte tjetër sendore. Kjo do
të thotë se një send i tillë është i kalueshëm nga një titullar te tjetri. Akti i kalimit nga një titullar te
tjetri kushtëzon ndarjen e sendeve në qarkullim dhe sendeve jashtë qarkullimit. Ndarjen e sendeve
në sende në qarkullim dhe jashtë qarkullimit e hasim edhe në të drejtën romake dhe ky dallim
ekziston edhe në të drejtën sendore bashkëkohore.
Në literaturën juridike flitet edhe për aftësinë qarkulluese të sendit dhe thuhet: “Aftësia e sendeve

308
E drejta civile

që të paraqiten si objekte të të drejtave subjektive dhe si objekte të punëve juridike quhet aftësi
qarkulluese e sendeve”.
Sendet të cilat nuk mund të jenë në qarkullimin juridik konsiderohen si të mira të përgjithshme
dhe këto nuk mund të jenë objekt i ndonjë të drejte sendore, sepse janë në funksion të plotësimit
të nevojave të përbashkëta të të gjithë njerëzve. Në këtë grup të sendeve bëjnë pjesë: ajri i lirë në
atmosferë, deti i hapur, lumenjtë etj. Këto janë në funksion të plotësimit të nevojave të të gjithë
njerëzve dhe nuk mund të konstituohet ndonjë e drejtë pronësore a e drejtë tjetër sendore mbi
këto të mira materiale të natyrës. Këto të mira materiale të natyrës i administron shteti, përkatë-
sisht njësia e pushtetit lokal dhe nuk mund të konstituohet ndonjë e drejtë pronësie mbi to.

Pasuritë publike

Në natyrë ekzistojnë disa të mira materiale, mbi të cilat nuk lejohet konstituimi i të drejtave
pronësore.
Të mirat materiale të natyrës që janë në funksion të plotësimit të nevojave të të gjithë personave
ndryshe quhen edhe pasuri publike. Këto përbëjnë grupin më të madh të sendeve jashtë qarkul-
limit.
Pasuri publike konsiderohen pra ato sende që u shërbejnë nevojave të përgjithshme të të gjithë
personave dhe këto janë: deti i hapur, lumenjtë e lundrueshëm, rrugët etj.

Sendet në qarkullim të kufizuar

Në sistemin juridik ku ekziston ekonomia e tregut, qarkullimi i sendeve jo vetëm që duhet të jetë i
lirë, por kërkohet edhe vënia në qarkullim e sendeve pa kurrfarë kufizimi. Mirëpo, kjo nuk është e
mundur të bëhet deri në fund dhe përveç që kemi sende jashtë qarkullimit, ekziston edhe një
tërësi e sendeve të cilat mund të vihen në qarkullim, por në mënyrë shumë të kufizuar.
Qarkullimi i kufizuar i sendeve mund të jetë nga ligji, kur ai ndalon vënien në qarkullim të lirë të
sendit të caktuar. Në legjislacionin slloven parashikohet se objekt “i së drejtës sendore nuk mund
të jetë një send, i cili me ligj është ndaluar të jetë objekt i të drejtave sendore”. Kufizimi mund të
ketë për qëllim aspektin shëndetësor, sigurinë e shtetit dhe të qytetarëve. Në këto raste, sendi
mund të vihet në qarkullim vetëm pasi të sigurohet leja nga organi kompetent. Në qarkullim të
kufizuar sot janë, për shembull, armët, mjetet narkotike, shumica e barnave etj.

Parimi superficies solo cedit

Parimi superficies solo cedit, të cilin e njihte e drejta romake, nënkupton faktin se çdo gjë që
është e ngulitur në tokë i takon pronarit të tokës. Në të drejtën romake nuk ekzistonte ndarja e
pronësisë në toka dhe në ndërtesa. Ky parim i së drejtës romake ka gjetur vend edhe në të gjitha
kodet e shekullit XIX dhe në legjislacionet e mëvonshme.

Sendet e konsumueshme dhe të pakonsumueshme

Në shkencën juridike një ndarje e rëndësishme e sendeve është edhe ndarja në sende të kon-
sumueshme dhe të pakonsumueshme, e cila është një ndarje e sendeve e mbështetur kryesisht në
kuptimin juridiko-civil.
Sendet e konsumueshme janë të gjitha ato sende të cilat konsumohen ose pësojnë zvogëlim të

309
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

dukshëm të vlerës së tyre me një të përdorur. Në literaturën juridike thuhet: “Të konsumueshme
janë ato sende të cilat harxhohen (zhduken) ose që u zvogëlohet dukshëm substanca me një të
përdorur “. Në anën tjetër, sende të pakonsumueshme janë të gjitha ato sende të cilat nuk harxho-
hen me një përdorim. Ato janë të destinuara të përdoren për një kohë më të gjatë.
Sende të konsumueshme janë sendet ushqimore etj. Sende të pakonsumuara konsiderohen toka,
ndërtesat, që janë edhe sende të paluajtshme, por edhe sendet e tjera të luajtshme, të cilat nuk
harxhohen me një të përdorur, për shembull veshmbathja.
Objekt i huasë mund të jetë vetëm sendi i konsumueshëm, ndërsa i huapërdorjes sendi i pakon-
sumueshëm, po ashtu, edhe te servitudat sendore objekt i servitudës mund të jetë vetëm sendi i
pakonsumueshëm.
Rëndësia e ndarjes në sende të konsumueshme dhe të pakonsumueshme lidhet edhe me rastin e
kthimit të sendit. Në rastet kur sendi është i konsumueshëm, nuk mund të kërkohet kthimi i tij,
por nësee është i pakonsumueshëm mund të kërkohet kthimi i tij.

Sendet individuale dhe të shquara sipas gjinisë (gjenerike)

Në literaturën juridike dallojmë edhe ndarjen në sende individualisht të përcaktuara apo sende të
shquara sipas gjinisë.
Sende të shquara sipas cilësisë, koniderohen ato sende të cilat janë unike në gjininë e tyre, për
shembull kali gjok. Sendet e shquara për nga gjinia nuk mund të asgjësohen kurrë, ndërsa ato
individualisht të përcaktuara mund të asgjësohen.

Sendet e zëvendësueshme dhe të pazëvendësueshme

Në shkencën juridike, një ndarje e rëndësishme e sendeve është edhe ndarja në sende të zëvendë-
sueshme dhe sende të pazëvendësueshme.
Send i zëvendësuara është ai në vend të të cilit mund të vijë sendi tjetër i ngjajshëm, me veti të
njëjta dhe me destinim dhe vlerë të njëjtë (sendet e konsumuara dhe ato gjenerike).
Send i zëvendësueshëm konsiderohet ai që mund të zëvendësohet me një send tjetër me cilësi të
njëjta. Në të kundërtën, sendi është i parëndësishëm. Si sende të zëvendësueshme konsiderohen
sendet e përcaktuara sipas gjinisë dhe ato të konsumuara, por në të shumtën e rasteve edhe sendet
e caktuara individualisht, për shembull, palltoja me stof të caktuar zëvendësohet me pallton e të
njëjtit stof. Sende të pazëvendësueshme janë, për shembull, fotografia (piktura) e një artisti, kali
për vrapime me cilësi të veçanta. Sendet e pjestëueshme dhe të papjestëueshme

Sendet të cilat mund të pjesëtohen (ndahen) në pjesë të llojit të njëjtë, pa e humbur vlerën e tyre,
janë sende të pjesëtueshme. Në këtë rast, për përcaktimin se një send është i pjesëtueshëm ose i
papjesëtueshëm, merret si kriter vlera e sendit, pra aspekti ekonomik dhe jo ai fizik. Pjesët e
pjesëtuara në mënyrë proporcionale e ruajnë vlerën e sendit që ka ekzistuar para pjesëtimit.
Sende të pjesëtueshme quhen ato sende që mund të pjesëtohen në sende të njëllojta, pa e humbur
cilësinë dhe vlerën e tyre, kurse të papjesëtueshme janë ato sende që nuk mund të ndahen në
sende të njëllojta, sepse do ta humbisnin cilësinë dhe vlerën e tyre. Kjo ndarje ka rëndësi te
bashkëpronësia dhe detyrimi me shumë debitorë.

310
E drejta civile

Sendet e thjeshta dhe sendet e përbëra


Në të drejtën sendore send i thjeshtë është ai send që paraqet një tërësi natyrale të një gjinie, p.sh.,
një copë stofi, guri, shtylla etj., përkatësisht sendi i thjeshtë është objekti që është i thjeshtë nga
vetë sendi, pjesët e të cilit nuk njihen (duken).
I përbërë, është sendi i cili përbëhet prej shumë pjesësh të ndryshme, p.sh.,një sako.

Sendet kryesore dhe aksesore

Kodet civile dhe literatura juridike e njohin ndarjen në sende kryesore dhe sende aksesore. Send
kryesor quhet ai që, për nga natyra dhe qëllimi, duket se është me rëndësi më të madhe
ekonomike.
Send kryesor konsiderohet ajo pjesë e sendit që përmban në vete karakteristikat e tërë sendit, i cili
mundet të jetë objekt i ndonjë të drejte sendore, ndërsa aksesore quhen pjesët përbërëse pa të
cilat sendi kryesor do të pushonte të ishte me të vërtetë ai që ka qenë.
Send aksesor është ai send (pjesë e sendit) që është në funksion të sendit kryesor. Sendet aksesore
në këtë rast janë ose aksesorë në kuptimin e ngushtë ose pertinencë e sendit kryesor.
Sendet aksesore ndahen në aksesorë, në kuptimin e ngushtë (send i bashkuar fizikisht), dhe në
aksesorë që quhen pertinencë ose përkatësi. Aksesori, në kuptimin e ngushtë, a bashkimi (ndajsht-
esa) është ai send aksesor që ka lidhje fizike me sendin kryesor. Në këtë rast sendi aksesor është
fizikisht i lidhur (i bashkuar) ose i ndajshtuar me sendin kryesor. Si shembull përmendet druri i
mbështetur për muri, trari në mur. Të gjitha këto sende aksesore mund të bëhen edhe sende të
pavarura.
Rëndësia e kësaj ndarjeje qëndron në fitimin e së drejtës së pronësisë mbi sendet; kur kalohet e
drejta, sendi aksesor përfshihet nga të njëjtat rrjedhoja sikurse edhe sendi kryesor; kur konstitui-
mi i ndonjë të drejte tjetër sendore krijohet për sendin kryesor, kjo vlen edhe për sendin aksesor.
Pertinenca është send aksesor i pavarur, i luajtshëm, i përhershëm (çelësi dhe brava), i konstituuar
me vullnetin e pronarit, në pajtim me natyrën e sendit.
Në legjislacionin modern, disa paluajtshmëri konsiderohen pertinencë e sendit kryesor, p.sh., kon-
siderohen pertinencë e pasurisë për veprimtarinë bujqësore: makinat, kafshët, karburantet etj.

Sendet tubë (Universitates rerum)

Në disa raste ekziston mundësia që sendet të paraqiten si tubë sendesh, përkatësisht universitates
rerum. Tubë sendesh kemi atëherë kur përbëhen nga sendet e llojit të njëjtë, përkatësisht sende të
llojeve të ndryshme, por në një vend të caktuar.
Kur bëhet fjalë për tubë sendesh të llojit të njëjtë, si shembull merren librat në bibliotekë etj.
Ndërkaq,kur bëhet fjalë për tubë sendesh të llojeve të ndryshme, por të vendosura në një vend, si
shembull merren depotë e mallit.

Sendet trupore dhe jotrupore

Ndarja në sendet trupore (res cosporales) dhe sendet jotrupore (res incorporales) ekziston që nga
e drejta romake. E drejta pozitive civile e pranon këtë ndarje, për shkak se objekt i së drejtës
sendore janë edhe disa të drejta. Në legjislacionet ku nuk konsiderohen sende vetëm pjesë trupore
të natyrës, ekziston mundësia e njohjes edhe e sendeve jotrupore. Këtë sot e hasim në legjisla-
cionin e Kroacisë, në të cilin, përveç pjesëve trupore të natyrës konsiderohen sende edhe të gjitha

311
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

të tjerat që me ligj janë barazuar me to.

Frytet (Fructus)

Në të drejtën sendore, frytet janë gjithashtu send aksesor dhe deri në ndarjen nga sendi kryesor
janë pronësi e pronarit të sendit kryesor. Frytet janë sende që sendi kryesor i jep periodikisht, por
që janë të destinuara për ndarje.
Frytet natyrore janë sende të cilat i jep sendi, pa e humbur substancën e vet; ketu bëjnë pjesë: fru-
tat e pemëve, bimët, produktet e bagëtive etj.
Kur flitet për frytet natyrore mendohet edhe për të ashtuquajturat fryte artificiale, domethënë,
për sendet që fitohen me punën e njeriut. Nëse ndonjë send jep të ardhura në para, atëherë kemi
të bëjmë me fryte civile, siç janë, për shembull, qiraja mujore, kamata etj.
Frytet civile janë rezultat i ndonjë pune juridike dhe zakonisht janë në para, por lejohet mundësia
që këto të jepen edhe në natyrë.
Deri në momentin e ndarjes (vjeljes), frytet janë pjesë përbërëse të sendit frytdhënës dhe, si të
tilla, i takojnë pronarit të sendit.

Sendi i përbërë sipas destinimit ekonomik

Në qarkullimin juridik ndodh që shumë sende të bashkuara, për shkak të destinimit të tyre unik,
t’i mësojmë si tërësi.
Sendi i përbërë sipas destinimit ekonomik ekziston atëherë kur kemi pjesë të veçanta fizike, të
cilat kanë rëndësi ekonomike vetëm kur janë të bashkuara. Këto sende, edhe pse mund të jenë
objekt i pushtetit fizik, prapëseprapë të ndara nuk kanë rëndësi ekonomike, për shembull, një palë
këpucë, një palë dorëza, një palë çorapa etj.

Paraja dhe letrat me vlerë si send

Në të drejtën sendore, paraja konsiderohet send dhe i ka vetitë e veta të veçanta. Paraja kon-
siderohet send i zëvendësueshëm, i kosnumueshëm, i pjesëtueshëm dhe, sipas gjinisë, send i
shquar. I shquar për nga gjinia do të thotë se ato përcaktohen për nga numri i njësive që i përm-
bajnë bankënotat dhe monetat. Paraja është e zëvendësueshme jo vetëm për llojin e vet, por me të
mund të ndërrohet edhe çdo send tjetër, qoftë i shquar sipas gjinisë apo individualisht.
Paraja është mjet jo vetëm i qarkullimit ekonomik, por edhe i atij juridik, sepse ajo është masë
vlere e sendeve, pa marrë parasysh llojin e tyre.
Paraja si send ka karakter universal, sepse ajo, jo vetëm që zëvendësohet, por shërben edhe për
përcaktimin e vlerës së çdo sendi, pra edhe të atij të individualizuar.

POSEDIMI (POSSESSIO)

1. Noconi

Posedimi, si institut juridik, paraqet një gjendje faktike të mbrojtur nga e drejta pozitive (e zbat-
ueshme). Posedimi nuk konsiderohet e drejtë sendore, por vetëm pushtet faktik (ekonomik) mbi
sendin. Posedimi paraqitet si domosdoshmëri për secilën të drejtë sendore. Mbajtësi (nëdorësi) i

312
E drejta civile

sendit, të gjetur apo të vjedhur a të blerë nga jopronari, edhe pse sillet si pronar i sendit, ai është
vetëm një posedues i thjeshtë, pra, e ka vetëm pushtetin faktik mbi sendin, jo edhe pushtetin
juridik mbi sendin. Pushteti juridik mbi sendin i takon vetëm pronarit të vërtetë. E drejta objek-
tive i njeh pronësinë vetëm pronarit e jo çdo mbajtësi (nëdorësi) të sendit. Posedimi është
pushteti faktik mbi sendin, pa marrë parasysh se ky pushtet ushtrohet në bazë të së drejtës sub-
jektive ose pa bazë juridike dhe pavarësisht nga ajo se poseduesi beson se është i autorizuar ta
ushtrojë atë pushtet faktik.
Mbajtësi i sendit, i cili nuk e gëzon të drejtën e pronësisë, edhe pse sillet ndaj sendit si pronar dhe
nga sendi në posedim i nxjerr dobitë ekonomike njësoj sikurse edhe pronari, prapëseprapë ai nuk
është pronar, aq më pak kur pronari i vërtet, duke u mbështetur në të drejtën e racionit, mund t’ia
marrë në çdo kohë sendin poseduesit jopronar. Në këtë rast bëhet fjalë për posedimin që nuk
korrespondon me të drejtën e pronësisë. Posedimi ndodhet në duart e personit i cili nuk është
pronar dhe kjo e drejtë e pronësisë i takon dikujt tjetër.
Posedimi nuk është asgjë tjetër, përveçse pushtet faktik ndaj sendit. Ky përkufizim i posedimit
është i përbashkët pothuajse për të gjitha legjislacionet. Posedimi, edhe pse nuk është marrëdhënie
juridike pronësore, ai është një kategori juridike dhe ka kuptimin e një institucioni juridik. Kjo
paraqet marrëdhënien faktike të pranuar nga e drejta si posedim.
Posedimi është gjendje faktike e mbrojtur nga e drejta. Posedimi është gjendje faktike që prezu-
mon të drejtën, i cili supozim mund të rrëzohet me provimin e së kundërtës.
Posedimin e sendit e ka çdo person që ushtron drejtpërdrejt pushtetin faktik të sendit dhe ky
quhet posedim i drejtpërdrejt; po ashtu, posedimin e ka edhe personi që e ushtron pushtetin fak-
tik mbi sendin nëpërmjet një personi tjetër, të cilit, në bazë të ndonjë pune juridike, ia ka dhënë
sendin në posedim të drejtëpërdrejtë, për shembull, me kontratë për shfrytëzimin e banesës dhe
në këtë rast posedimi konsiderohet posedim i tërthortë.
Posedimi i tërthortë a indirekt i sendit dallon nga detencioni. Në rast ekzistimi të detencionit,
vullneti për mbajtjen e sendit është për tjetrin dhe jo për vete.
Posedimin e sendit e ka edhe personi që zotërimin e sendit e ushtron nëpërmjet personit tjetër, të
cilit, në bazë të usufruktit, kontratës së shfrytëzimit të banesës, qirasë, ruajtjes, huapërdorjes ose
ndonjë veprimi tjetër juridik, ia ka dhënë sendin në posedim të drejtpërdrejt (posedimi i
tërthortë).
Posedimi, edhe pse gëzon mbrojtje juridike, ainuk konsiderohet e drejtë sendore. Duke pasur
parasysh se posedimi mundëson shfrytëzimin ekonomik të sendit në posedim dhe se ky pushtet
faktik gëzon mbrojtje nga e drejta, prapëseprapë në të drejtën sendore ky pushtet faktik i mbroj-
tur nga e drejta nuk mund të konsiderohet e drejtë sendore. Mbrojtja e posedimit nga gjykatat nuk
nënkupton mbrojtjen e një të drejte subjektive, por mbrohet pushteti faktik i fundit mbi sendin.
Kjo është një domosdoshmëri në çdo sistem juridik, ku ekziston sundimi i së drejtës, i cili nuk
lejon ndryshimin me dhunë të posedimit; në këtë rast kjo është gjendje ekzistuese faktike mbi
sendin e caktuar.

2. Rëndësia e posedimit

Rëndësia e posedimit për të drejtën civile, në përgjithësi, dhe për të drejtën sendore, në veçanti,
është shumë e madhe. Poseduesi i sendit supozohet të jetë pronar ose titullar i ndonjë të drejte
tjetër sendore. Poseduesi i sendit apo i së drejtës, edhe pse ka vetëm pushtetin faktik, ai në një
mënyrë gëzon edhe mbrojtje juridike. Pastaj posedimi, sidomos ai me mirëbesim dhe i ligjshëm,
paraqet fakt juridik që ka ndikim në fitimin e së drejtës së pronësisë a të ndonjë të drejte tjetër,

313
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

përkatësisht mund të shkaktojë shuarjen e ndonjë të drejte sendore të titullarëve të tjerë.


Posedimi kryen funksionin e publicitetit të të drejtave, kur kanë për objekt sende të luajtshme, të
cilat edhe mund të shihen.
Poseduesi, edhe në rastet kur nuk është pronar, mund të përgjigjet për dëmin, duke ushtruar
pushtetin faktik mbi sendin, përkatësisht ai përgjigjet për sendet e rrezikshme në bazë të
përgjegjësisë objektive.

3. Kuptimi modern i posedimit

Kuptimi modern i posedimit kërkon vetëm pushtetin faktik mbi sendin dhe në këtë rast nuk
kërkohet të deklarohet dëshira që sendin ta mbajë si të vetin. Në këtë rast kemi të bëjmë me
botëkuptimin objektiv apo modern të posedimit, sipas të cilit me rëndësi janë sjelljet e poseduesit
ndaj sendit, në bazë të të cilave personi i tretë me arsye mund të përfundojë se dikush është pose-
dues. Sipas këtij botëkuptimi, posedimi i këtij sendi fitohet me vënien e pushtetit faktik mbi
sendin. Sipas kuptimit modern për posedimin, posedimin e ka çdoherë pronari i sendit dhe në
këto raste posedimi është posedim pronësor, mirëpo posedimin e ka edhe kreditori pengmarrës a
qiramarrësi, të cilët sendin e mbajnë si të huajin dhe, në këtë rast, ekziston posedimi përdorues
jopronësor. Edhe posedimi jopronësor gëzon mbrojtje juridike.
Te posedimi përdorues poseduesi, edhe pse e ka në posedim sendin e huaj, ai nga sendi që e
mban nxjerr disa interese të caktuara, të cilat nuk bëhen sipas kërkesës së pronarit të sendit, andaj
këtu faktikisht janë të pranuar dy posedues: poseduesi pronësor, të cilit nuk i kontestohet fare
posedimi, dhe poseduesi faktik, i cili sendin e mban për nevojat e veta, edhe pse ai është i
tjetërkujt. Posedimi pronësor ekziston atëherë kur poseduesi ka edhe pronësinë ose sillet ndaj
sendit si pronar.
Posedim përdorues kemi atëherë kur poseduesi nuk është pronar dhe nuk sillet ndaj sendit si
pronar, për më tepër ai mund t’ia pranoj pronësinë pronarit, por ndaj sendit ushtron disa veprime,
madje për vete dhe në interesin e vet.
Si elemente thelbësore për ekzistimin e posedimit janë zotërimi (corpus possionis) dhe vullneti që
sendin ta mbajë për vete (animus possionis).

Objekti i posedimit

Objekt mund të jenë sendet e luajtshme dhe të paluajtshme, individualisht të përcaktuara. Këtu
bëjnë pjesë edhe frytet e shkëputura. Sendi, për të qenë objekt i posedimit, duhet të dalë në
qarkullimin juridik dhe kjo bëhet me punë juridike.
Pasuritë publike nuk mund të jenë në posedim, përderisa, për nga natyra e tyre, janë të përjashtu-
ara nga qarkullimi civilo - juridik.

Posedimi i së drejtës

Përveç posedimit të sendeve, ekziston edhe posedimi i të drejtave. Kur dikush nuk e ka pushtetin
e plotë faktik ndaj sendit, por vetëm pushtetin e atillë që është përmbajtje e ndonjë të drejte
sendore tjetër, ai ka posedimin e të drejtave. Te ky lloj i posedimit është e drejta, që do të thotë
objekt mund të jetë një e drejtë servitude, e drejta në barrën reale, e drejta e detyrimit, që është
rezultat i ndonjë pune juridike.
Poseduesi i të drejtave është kryerje faktike e përmbajtjes thelbësore të ndonjë të drejte të lidhur

314
E drejta civile

me vullnetin që përmbajtja e asaj të drejte të kryhet për vete, (si e drejtë e tij).
Posedimi ekziston edhe atëherë kur dikush ka të drejtën e kërkesës.

Krijimi dhe shuarja e posedimit

Në të drejtën sendore, rëndësi të veçantë paraqet momenti i konstituimit të ndonjë të drejte


sendore. Posedimi, edhe pse nuk është e drejtë, krijimi i saj lidhet për faktin e caktuar.
Posedimi, i cili paraqet pushtetin faktik mbi sendin, lind (krijohet) me konstituimin e pushtetit
faktik ndaj sendit ose së drejtës, që është objekt i posedimit.
Posedimi, pra, ekziston nga momenti kur poseduesi, i cili mund të jetë person fizik apo juridik, e
vë sendin nën pushtetin fizik të drejtpërdrejtë apo të tërthortë të tij. Poseduesi, zakonisht, është
edhe pronar i sendit, por posedues mund të jetë edhe vjedhësi i sendit, gjetësi i sendit etj., i cili
nga sendi që e ka në posedim nxjerr përfitime ekonomike dhe sillet sikurse sendi është i tij.

Fitimi i posedimit

Posedimi mund të fitohet në dy mënyra: origjinere dhe derivative.


Fitim origjiner i posedimit do të thotë fitim i posedimit pa vullnetin a kundër vullnetit të posedue-
sit të deritanishëm. Në këtë rast, fitimi bëhet pa marrë parasysh paraardhësin. Posedimi mbi
sendet e luajtshme bëhet me marrjen e tyre, ndërsa në sendet e paluajtshme, me fillimin e shfry-
tëzimit të tyre, si, bie fjala, me lëvrimin e tokës bujqësore etj.
Fitimi derivativ është një mënyrë tjetër e fitimit të posedimit dhe do të thotë që fitimi i posedimit
bëhet me vullnetin e poseduesit paraardhës, çka nënkupton kalimin e posedimit nga një posedues
në poseduesin tjetër. Fitimi derivativ bëhet, pra, me dorëzimin e sendit dhe dorëzimi i sendit
nënkupton konstituimin e posedimit.
Dorëzimi i sendit nga një posedues në tjetrin mund të jetë i thjeshtë, kur kemi kalimin e thjeshtë
të sendit në posedim, prej dorës në dorë, por ky dorëzim i sendit mund të jetë edhe i karakterit
simbolik, gjë që do të thotë respektim i disa shenjave (veprimeve) me rastin e dorëzimit të sendit.
Dorëzimi simbolik ekziston, për shembull, kur jepen çelësat e veturës etj.

Kur bëhet fjalë për dorëzimin e sendit në posedim, janë të njohura edhe rastet e dorëzimit vetëm
me deklarimin e vullnetit ( traditio brevi manu), kur mbajtësi i sendit, në bazë të deklarimit të
vullnetit, fiton edhe corpusin + animusin. Bëhet posedues (dorëzimi me dorë të shkurtër).
Te constitutum possessorium poseduesi e humb animusin dhe bëhet detentor. Ky rast ekzsiton
atëherë kur pronari, i cili njëkohësishtë ishte edhe posedues praktik, e shet shtëpinë e vet, në të
cilen banonte dhe bëhet qiraxhi me kontratë të lidhur me blerësin.
Fitmi i posedimit.- Posedimi fitohet me anë të veprimeve juridike, me trashëgim dhe me pushtim.
Posedimi është fituar kur poseduesi krijon pushtetin faktik mbi sendin, qoftë duke e themeluar
me veprim të njëanshëm (fitimi origjener) ose kur ky është bartur ( është kaluar) (fitimi deriva-
tiv).

Bashkëposedimi dhe posedimi i përbashkët

Në të drejtën sendore ekziston institucioni i bashkëpronësisë, prandaj edhe gjendja faktike mund
të paraqitet si bashkëposedim. Posedimi i këtillë është i mundshëm te të gjitha të drejtat që mund
të kenë më shumë titullarë, p.sh., edhe tek e drejta e pronësisë, e servitudës; te bashkëposedimi,

315
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

pushteti faktik i poseduesit ushtrohet sipas pjesëve alikuote etj.


Përveç bashkëposedimit, ekziston edhe posedimi i përbashkët, kur dy e më shumë persona e
ushtrojnë pushtetin faktik mbis sendin dhe nuk dihet vëllimi i ushtrimit të pushtetit faktik derisa
të ndahet sendi i përbashkët në posedim.
Bashkëposedimi ekziston nëse sendin e caktuar,të cilin bashkëposeduesit e përdorin sipas pjesës
alikuote, ai që ka 1/3 e pushtetit faktik e përdor sednin 1 herë në krahasim me atë që ka 2/3 e
pushtetit faktik, i cili e përdor sendin 2 herë më shumë se i pari.
Kur bëhet fjalë për pronësinë e përbashkët, nuk pranohet ushtrimi i pushtetit faktik në mënyrë të
pavarur.

Llojet e posedimit

Posedimi ndahet në disa lloje dhe këto janë:


1. Posedimi i drejtëpërdrejtë dhe posedimi i tërthortë (indirekt);
2. Posedimi i ligjshëm dhe i paligjshëm ;
3. Posedimi i vërtetë dhe jo i vërtetë;
4. Posedimi me mirëbesim dhe me keqbesim.

Posedimi i drejtpërdrejt ekziston atëherë kur personi i drejtpërdrejt ose përmes të autorizuarit e
ushtron pushtetin faktik mbi sendin.
Posedimi i tërthortë ekziston kur personi pushtetin faktik mbi sendin e ushtron përmes personit
tjetër, të cilit në bazë të frytëzimit, kontratës mbi pengun, qiranë, shërbimin, i ka dhënë sendin në
posedim të drejtëperdrejtë; për poseduesin e parë ky lloj posedimi është posedim i tërthortë (indi-
rekt), ndërsa mbajtësi i sendit në bazë të punës juridike e ka posedimin e drejtpërdrejt, por edhe
posedimin e nxjerrë, sepse pushteti faktik i tij buron nga pushteti faktik i atij që e ka kaluar atë
me anë të punës juridike.
Në këto raste personi i tretë është posedues i drejtpërdrejtë, ndersa personi që ka dorëzuar
sendin në posedim te tjetri me anë të punës juridike, p.sh. me kontratë të pengut, është vetëm
posedues i tërthortë.
Te posedimi i tërthortë, kërkohet që sendi të përdoret në bazë të punës juridike dhe ai të kthehet
te poseduesi në posedim të drejtpërdrejtë, pas kalimit të kohës së parashikuar me punën juridike
të lidhur. Qiramarrësi e kthen sendin te qiradhënësi.
Posedimi i ligjshëm është posedim i cili mbështetet mbi një bazë juridike të vlefshme (punët
juridike, vendimet, okupimi ejt.)
Posedimi i paligjshëm është posedim që mbështetet mbi një bazë juridike të pavlefshme.
Emërtimi i posedimit në të ligjshëm dhe të paligjshëm varet nga ekzistimi, përkatësisht mosekzis-
timi i bazës (titullit) juridik të vlefshëm. Kur posedimi e ka bazën juridike të vlefshme, poseduesi
ka mundësi të bëhet edhe pronar përmes institutit të parashkrimit fitues.
Baza juridike duhet të jetë e vlefshme, domethënë të ketë karakter të tillë që të mundësojë edhe
fitimin e pronësisë. Me ligj parashikohet se posedimi është i ligjshëm , nëse ka bazë juridike të
plotëfuqishme të posedimit.
Posedimi i vërtetë është ai që fitohet mbi një bazë të rregullt (në mënyrë të rregullt), me dorëzim
të lejueshëm të sendit në pushtet faktik. Posedimi i vërtetë ose i qetë është ai që nuk është fituar
me vi clam ose precaria, domethënë që nuk është fituar me forcë, mashtrim ose me keqpërdorim
të besimit (p.sh. i jepet libri në përdorim, por poseduesi pastaj nuk e kthen).
Në rastet kur posedimi bëhet me forcë, mashtrim ose keqpërdorimi të besimit, atëherë ai është

316
E drejta civile

posedim jo i vërtetë. Ky lloj posedimi bëhet i vërtetë pas kalimit të kohës, brenda së cilës personi
nga i cili është marrë sendi nuk ka ndërmarrë veprime për ta mbrojtur të drejtën e vet të
posedimit

Posedimi më mirëbesim dhe me keqëbesim

Posedues me mirëbesim është ai që nuk di ose, sipas rrethanave të arsyeshme, nuk duhet të dijë se
sendi që e posedon nuk është i tij. Në bazë të LMTHPJ është përcaktuar se “posedimi është me
mirëbesim, po qe se mbajtësi (nëdorësi) nuk di ose nuk mund të dijë që sendi që e mban nuk
është i tij”.
Posedimi është me mirëbesim kur poseduesi nuk ka ditur ose nuk ishte i detyruar të dinte se
posedimi i tij është i paligjshëm, ndërsa posedimi është me keqbesim kur poseduesi ka ditur ose
duhet ta dinte se posedimi i tij është i paligjshëm, p.sh., kur pushteti faktik krijohet me vjedhje.
Posedues me keqbesim është ai që ka ditur se e posedon pa autorizim sendin e huaj ose sipas
rrethanave ekzistuese ka mundur të përfundojë se në pushtetin e vet faktik e ka sendin e huaj.
Posedues me keqbesim është edhe poseduesi me mirëbesim, pas marrjes së padisë për kthimin e
sendit, me kusht që poseduesi ta humbas kontestin në gjykatë. Pra mirëbesimi ndërpritet në
momentin kur poseduesi merr dijeni se posedimi nuk i takon atij.
Mbajtësi (nëdorësi) i sendit në posedim gjithmonë supozohet të jetë me mirëbesim, përderisa nuk
vërtetohet e kundërta. Poseduesi me keqbesim mund të jetë ligjor (me kontratë) dhe i vërtetë,
sepse është dorëzuar sendi, por me keqbesim, ngase ka ditur se po blente sendin e vjedhur).

Efektet jurdike të posedimit me mirëbesim

Efektet juridike të posedimit me mirëbesim, lidhur me sendet dhe të drejtat, është çështje e legjis-
lacionit.
Sendin faktikisht mund ta disponojë poseduesi me mirëbesim dhe ai për këtë nuk i përgjigjet
askujt. Ndërkaq, poseduesi me keqbesim është përgjegjës edhe për posedimin faktik, pra ai për
veprimet lidhur me sendin në posedim është përgjegjës para poseduesit, përkatësisht para pronar-
it të vërtetë.
Poseduesi i sendit, duke ushtruar pushtetin faktik, mund të bëjë disa lloje të shpenzimeve. Këto
shpenzime mund t’i bëjë si poseduesi me mirëbesim, ashtu edhe poseduesi me keqbesim.
Shpenzimet rreth sendit mund të jenë: shpenzime te domosdoshme, të dobishme dhe të luksit,
pra kemi tri lloje të shpenzimeve.
Me këtë rast duhet te jepet përgjigjja për pyetjen se si kthehen ose si njihen shpenzimet e bëra nga
poseduesi gjatë ushtrimit të posedimit.Për këtë ekziston zgjidhja se poseduesit me mirëbesim,
sikurse edhe atij me keqbesim, u njihen (u shpërblehen) shpenzimet e domosdoshme, nëse ato
kanë bërë që sendi të ruhet (p.sh., barnat për mjekimin e kafshës, shpenzimet për ruajtjen e
shtëpisë nga rrënimi). Shpenzimet e domosdoshme janë ato që bëhen me qëllim që të ruhet sendi
nga shkatërrimi
Shpenzimet e dobishme janë ato shpenzime, të cilat rrisin vlerën e sendit. Poseduesit me mirëbes-
im i pranohen shpenzimet sipas kriterit objektiv, por deri në vlerën që ka investuar. Poseduesit me
keqbesim i njihen shpenzimet sipas kriterit subjektiv, që do të thotë çfarë është fitimi për pronar-
in.
Shpenzimet e luksit janë shpenzime të bëra vetëm për zbukurimin e sendit ose për ta bërë më

317
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

komod atë.
Këto shpenzime nuk i pranohen asnjërit posedues. Poseduesve u njihet e drejta ius tollendi (e
drejta e heqjes). Heqja e sendeve mund të bëhet nese nuk dëmtohet sendi kryesor, p.sh., nuk
mund të hiqen pllakat nga muret, por mund të hiqet një llambadar nga tavani i ndërtesës, (pose-
duesi me keqbesim detyrohet t’i heqë ato, nëse pronari e kërkon këtë).

Efektet juridike lidhur me frytet

Një regjim juridik i veçantë ekziston edhe lidhur me shfrytëzimin e fryteve nga poseduesi.
Posedimi kishte pushtet faktik, por për interes ekonomik, andaj shtrohet pyetja se ç’ bëhet me fry-
tet të cilat i ka mbledhur ose i ka lënë pa u mbledhur poseduesi.
Frytet natyrore dhe ato civile janë produkte që dalin nga sendi frytëdhënës.
Frytet natyrore.- Poseduesi me mirëbesim ka të drejtën e fryteve dhe ai i fiton ato me vjelje dhe
nuk ka përgjegjësi për to, derisa ka ekzistuar posedimi.
Poseduesi me keqbesim nuk bëhet pronar i fryteve dhe ai përgjigjet për tërë kohën që ka qenë në
posedim. Ai përgjigjet si për frytet e fituara, ashtu edhe për frytet që nuk i ka vjelë, gjë që ndryshe
quhet fitim i humbur.
Frytet civile.- Poseduesi i ndërgjegjshëm mbanë frytet civile dhe i kthen ato që i ka mbledhur para
se të arrijnë, (p.sh., e merr qiranë për një vit përpara).
Poseduesi me keqbesim i kthen të gjitha frytet civile si ato të vjela, ashtu edhe ato që i ka lënë pa
i vjelë.

Mbrojtja e posedimit

Mbrojtja e posedimit është një element dallues i vetë posedimit. Mbrojtje juridike gëzon edhe
vjedhësi i sendit.
Posedimi nuk është e drejtë sendore, megjithatë posedimi gëzon mbrojtje juridike. Posedimi është
një gjendje faktike, kurse parim i përgjithshëm juridik që ka rëndësi jo vetëm në të drejtën civile,
por edhe në degët e tjera të drejtësisë, është ai që një gjendje ekzistuese faktike të mbrohet.
Askush nuk mund ta cenojë pushtetin faktik në mënyrë arbitrare, por vetëm me ndihmën e
organeve kompetente. Poseduesi i sendit ka të drejtën e mbrojtje nga shqetësimet (pengimet) ose
nga marrja e sendit nga posedimi.
Vetëmbrojta mund të përdoret në kushtet kur është përgjithsisht e lejueshme vetëndihma.
Çdokush mund ta zbrapsë me forcë sulmin e drejtpërdrejtë të paligjshëm mbi objektin e posedim-
it të vet. Pra poseduesi ka të drejtë për vetëndihmë kundër çdo subjekti të cilit ia ka marrë
sendin, që e shqetëson në mënyrë të kundërligjshme në ushtrimin e posedimit . Për ta përdorur
ndihmën, duhet të plotësohen disa kushte dhe këto janë:
1. Rreziku të jetë i drejtpërdrejtë,
2. Vetëndihma të jetë e nevojshme dhe
3. Veprimi me vetëndihmë t’u përgjigjet rrethanave të rrezikut.
Paditë poseduese ose pasurore kanë ato veçori të përgjithshme të cilat nuk hyjnë në shqyr-
timin e çështjeve juridike nëse poseduesi e ka ose jo edhe të drejtën, themelin juridik të posedimit.
Këto padi e mbrojnë vetëm pushtetin faktik që e ka poseduesi.
Paditë poseduese janë sumare (përmbledhëse), gjë që do të thotë të shkurtëra dhe të shpejta. Kur
vendos për çështjet që kanë të bëjnë me posedimin, Gjykata duhet të veprojë urgjentisht. Ajo
vendos jo me aktgjykim si te konfliktet e tjera civile, por me aktvendim.

318
E drejta civile

Për paraqitjen e padive poseduese, për shkak të sumaritetit (shkurtësisë) të procedurës, përkitazi
me konfliktet poseduese është caktuar një afat i shkurtër. Padia poseduese, qoftë për pengim,
qoftë për rikthim, duhet të paraqiten brenda afatit prej 30 ditësh, nga dita kur paditësi ka marrë
vesh për marrjen e objektit të posedimit. Ekziston edhe afati më i gjerë prekluziv prej një viti.
Nëse paditësi ka marrë vesh për pengim ose marrje pasi ka kaluar një vit, ai nuk mund të
paraqesë padi poseduese. Poseduesi në këto raste paraqet padi për mbrojtje të pronësisë.
Mbrohet çdo posedim, qoftë ai i tërthortë, qoftë i drejtpërdrejtë, me mirëbesim ose me keqbes-
im, i ligjshëm ose i paligjshëm.
Me rastin e vendosjes lidhur me posedimin e kontestuar, gjykata vërteton gjendjen e fundit fak-
tike, pra nuk konstaton pronësinë mbi sendin, sepse ajo mund të bëhet në procedurë tjetër gjyqë-
sore.

E DREJTA E PRONËSISË

Nocioni i pronësisë

E drejta e pronësisë paraqet njërinn ndër institutet juridike më të rëndësishme të së drejtës civile,
në përgjithësi, përkatësisht institutin juridik më të rëndësishëm të së drejtës sendore, në veçanti.
Pronësia trajtohet jo vetëm si e drejtë mbi sendin, por edhe si marrdhënie juridike-pronësore.
Pronësian si institut juridik me ndikim në marrëdhëniet e tjera shoqërore, për shkak të rëndësisë,
është objekt i rregullimit jo vetëm ligjor, por edhe kushtetues. Me kushtetutë garantohet e drejta e
pronësisë.
E drejta e pronësisë zë vend qendror në të drejtën sendore, andaj kjo lëndë emërtohet nga
autorët edhe si Pronësia.
E drejta e pronësisë është e drejtë sendore që përmban autorizime më të gjera me rastin e shfry-
tëzimit dhe disponimit të një sendi. Pronësia, për nga përmbajtja e saj, është e drejtë sendore që
titullarit i garanton pushtetin më të lartë mbi një send. E drejta e pronësisë është e drejtë sendore
e cila titullarit të vet (pronarit) i jep autorizimin më të plotë për çdo pushtet juridik privat, që lejon
rendi juridik dhe që garanton shteti.
Përkufizimi i pronësisë, duke u mbështetur në autorizimet që ka titullari i së drejtës së pronësisë,
është përfshirë në shumicën e kodeve dhe ligjeve civile. E drejta e pronësisë është e drejtë
sendore, e cila bartësit të saj i mundëson posedimin, përdorimin, shfrytëzimin dhe disponimin e
sendit të caktuar brenda kufijve të caktuar me ligj.
Në literaturë si autorizime zakonisht konsiderohen përdorimi, shfrytëzimi dhe disponimi.
Pronësia është pushteti faktik dhe juridik mbi sendin; pronësia është e drejta për të gëzuar dhe
disponuar lirisht sendet, brenda kufijve të caktuar nga ligji. Kjo do të thotë se “edhe me të drejtën
tënde nuk mund të shërbehet në dëm të tjetrit”.
Titullarit të pronësisë i takon e drejta e pronësisë edhe mbi pjesët përbërëse të sendit, si dhe frytet
natyrore që i prodhon sendi, përveç kur kjo u është kaluar të tjerëve.
E drejta e pronësisë është e pakufizuar, përveç me ligj dhe në interes publik. Ky kufizim e ka
bazën në aktin më të lartë të një vendi.
Në kufizimet e veçanta bën pjesë mundësia e shpronësimit të pronës në pronësi, për interes të
përgjithshëm. Kjo bëhet me kompensim (shpërblim) sipas çmimit të tregut. Shpronësimi bëhet
me ligj.

319
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Kufizimi i pronësisë

Në të kaluarën, pronësia (proprietas) ka qenë e pakufizuar dhe është konsideruar hyjnore. Pronari,
e ka pronë jo vetëm tokën, por edhe atë që është mbi dhe nën të. Mirëpo, më vonë bëhen disa
kufizime të pronësisë. Këto kufizime kanë për qëllim që pronari të ushtrojë autorizimet e veta në
mënyrë të caktuar, duke i respektuar edhe nevojat e të tjerëve, që lindin si rezultat i fqinjësisë.

E DREJTA FQINJËSORE

Nocioni

E drejta fqinjësore është e drejtë e titullarit të paluajtshmërisë që ta përdorë paluajtshërinë e fqinjit


për ushtrimin e plotë të pushtetit të së drejtës së pronësisë së tij. Kjo e drejtë mund të ekzistojë
vetëm midis pronarëve të paluajshmërive fqinje
E drejta fqinjësore është rregullator i kufizimit të së drejtës së pronësisë. Mund të thuhet se në
sistemin juridik me ekonomi të tregut e drejta fqinjësore konsiderohet si kufizuesja kryesore e së
drejtës së pronësisë. Titullari i së drejtës së pronësisë nuk mund ta ushtroj të drejtën e tij, duke e
keqpërdorur atë. Prandaj mund të thuhet se e drejta e fqinjit paraqet një kufizim të rëndësishëm
të pronësisë.
E drejta fqinjësore shtrihet edhe mbi poseduesin e tokës fqinjësore sipas ndonjë baza juridike të
nxjerrë nga pronari.
E drejta fqinjësore si institut juridik, në shumicën e rasteve ei rregulluar me kodet, përkatësisht
ligjet civile, nënkupton autorizime, detyrime dhe ndalesa në ushtrimin e së drejtës së pronësisë
mbi paluajtshmëritë fqinje ose paluajtshmëritë e lidhura mes tyre me hapësinë (ose ndodhen në
afërsi të drejtpërdrejtë).
Kufizimet që dalin nga e drejta fqinjësore, si rregull, janë të ndërsjella, por mund të jenë edhe të
njëanshme.
Të drejtat fqinjësore edhe pse e kanë bazën edhe në vetë ligjin, ato nuk janë të njëjta me servitu-
dat sendore ligjore. E drejta fqinjësore ekziston mbi parimin e reciprocitetit (ndërsjellësisë); kjo e
drejtë nuk regjistrohet dhe nuk lidhet me afat, ndërsa servituda sendore ligjore është e drejtë
sendore; ajo regjistrohet në librat e intabulacionit, ekziston në favor të paluajtshmërisë që është
pasuri dominuese, mund të jetë e përkohshme ose mund të parashkruhet me mosushtrim dhe
mungon reciprociteti me rastin e ushtrimit të servitudës sendore ligjore.
E drejta e pronësisë mund të kufizohet edhe me veprime juridike, domethënë, me vullnetin e
pronarit. Këtu si kufizim mund të quhet kufizimi për sigurimin e kërkesave.

Imisionet

Imisionet paraqiten, po ashtu, si një kufizues i së drejtës së pronësisë në rastet kur ato duhet të
durohen si një e keqe e pashmangshme. Në këtë rast bëhet fjalë për imisionet e lejuara (neni 5 i
LMTHPJ). Imisionet mund të jenë edhe të palejueshme, p.sh., lëshimi i tymit, gazit, avullit, zhur-
mës, ujërat e ndotura etj., në qoftë se këto e pengojnë pronarin e pasurisë fqinjësore.

320
E drejta civile

E DREJTA E PRONËSISË ME MË SHUMË SUBJEKTE

I. Bashkëpronësia

Nocioni.- Në të drejtën tonë është e mundur që një send individualisht i përcaktuar të jetë objekt
edhe i dy e më tepër personave, domethënë, të ketë më shumë subjekte me të drejtë pronësie mbi
të njëjtin send. Kjo mund të paraqitet në formën e bashkëpronësisë dhe pronësisë së përbashkët.
Bashkëpronësia, si institut juridik, ekziston kur dy ose më shumë persona kanë të drejtë pronësie
mbi një send, secili sipas pjesëmarrjes së vet. Me Ligjin për Marrëdhëniet Themelore Juridike-
Pronësore (neni 13) parashikohet: “Disa persona kanë të drejtën e bashkëpronësisë mbi sendin e
papjesëtuar, kur pjesa e secilit prej tyre është caktuar në përpjesëtim me madhësinë (pjesa ideale).
Në qoftë se pjesët e bashkëpronësisë nuk janë caktuar, supozohet se janë të barabarta.
Bartësit e së drejtës së bashkëpronësisë kanë të drejtën e pronësisë mbi sendin në bazë të pjesës
alikuote që e përbëjnë tërësinë e sendit. Pjesa alikuote mund të shprehet me përqindje, p.sh., 10
për qind, 15 për qind ose si 1/3 apo 1/7 etj.
Kur bëhet fjalë për ushtrimin e së drejtës mbi sendin; çdo bashkëpronar e ushtron të drejtën e vet
në bazë të pjesës së vet ideale.
Bashkëpronari mund ta disponojë pjesën e vet pa pëlqimin e bashkëpronarëve të tjerë.
Në rast të shitjes së pjesës së bashkëpronarit mbi të cilën ekziston e drejta e pronësisë,
bashkëpronarët e tjerë kanë të drejtën e parablerjes, vetëm nëse kjo është caktuar me ligj.

1. Fitimi i bashkëpronësisë

Fitimi i bashkëpronësisë mund të bëhet njësoj sikurse edhe fitimi i pronësisë individuale (nga një
subjekt), pra në bazë të punës juridike (kontratës dhe testamentit).
Bashkëpronësia mund të krijohet në bazë të kontratës së shitblerjes, ndërrimit, dhurimit etj. Edhe
këtu vlejnë rregullat si te fitimi i pronësisë në bazë të kontratës. Këtu, dy e më tepër veta e blejnë
një send, p.sh., një veturë.
Fitimi në bazë të vendimit për ndarjen e pasurisë së përbashkët, (p.sh., gjykata vendos se të dy
bashkëshortëve u takon nga 1/2 e pasurisë); fitimi në bazë të parashkrimit fitues, (p.sh., një per-
son e blen pjesën alikuote duke mos e ditur se personi nga i cili e blen atë pjesë nuk ka qenë
bashkëpronar dhe nëse kalon koha e nevojshme); kemi edhe krijimin e bashkëpronësisë pa
pëlqimin e bashkëpronarëve (communio incident), p.sh., me specificatio (përpunimi ose përzierja
e sendeve të pronarëve të ndryshëm).

2. Zgjidhja e bashkëpronësisë

Bashkëpronësia është një institucion juridik që i nënshtrohet zgjidhjes, kur këtë e kërkojnë
bashkëpronarët. Bashkëpronarët mund të merren vesh që të mos lejohet kërkesa për zgjidhjen e
bashkëpronësisë. Kjo marrëveshje nuk ka ndikim te trashëgimtarët e pjesëve të bashkëpronësisë.
Kërkesa për zgjidhjen (ndarjen) e bashkëpronësisë nuk parashkruhet. Pra, ajo mund të paraqitet
në çdo kohë. Natyrisht, kërkesa për ndarjen e bashkëpronësisë nuk do të lejohet në kohën kur
ndarja u sjell dëme të konsiderueshme bashkëpronarëve të tjerë. Kjo zgjat derisa të kalojnë
rrethanat që shkaktojnë dëm të konsiderueshëm për bashkëpronarët e tjerë.
Ndarja e bashkëpronësisë mund të bëhet:

321
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

1. Me marrëveshjen e bashkëpronarëve dhe


2. Në bazë të vendimit gjyqësor të plotfuqishëm për ndarjen e
bashkëpronësisë.
Ndarja e bashkëpronësisë mundëson fitimin e pronësisë individuale në bazë të titullit juridik dhe
modus aquirendi. Titull juridik është marrëveshja e bashkëpronarëve për ndarjen e bashkëpronë-
sisë ose vendimi i gjykatës.
Bashkëpronarët përgjigjen për të metat materiale dhe juridike të pjesës së vet alikuote.

II. Pronësia e përbashkët

Në të drejtën tonë, përveç bashkëpronësisë, ekziston edhe pronësia e përbashkët.


Pronësia e përbashkët është e drejta e pronësisë që e kanë dy ose më shumë persona mbi të
njëjtin send, por ashtu që pjesët e tyre nuk janë të përcaktuara, andaj edhe nuk mund t’i dispono-
jnë ato për aq sa do të zgjasë gjendja e pronësisë së përbashkët. Pjesët nuk janë të caktuara as në
pjesë ideale, as në pjesë reale dhe kjo e dallon atë nga bashkëpronësia, tek e cila dihen pjesët ide-
ale të bashkëpronarëve, të cilët i disponojnë pjesët e veta pavarësisht.
Në literaturë pronësia e përbashkët përkufizohet si vijon: “Pronësia e përbashkët është e drejtë
pronësore e më shumë personave mbi të njëjtin send, sipas pjesëve që nuk janë të caktuara as
realisht, as idealisht, por janë të caktueshme”.
Në të drejtën tonë njihen mjaft raste të pronësisë së përbashkët, por si raste tipike konsiderohen:

1. Pronësia e përbashkët e bashkëshortëve;


2. Pronësia e përbashkët e familjeve të mëdha dhe
3. Pronësia e përbashkët e bashkëtrashëgimtarëve mbi sendet e masës trashëguese.
Pronësia e përbashkët e bashkëshortëve është ajo të cilën bashkëshortët e kanë fituar me punë
gjatë bashkësisë martesore. Kjo pronësi krijohet me punën e ndarë ose të përbashkët të
bashkëshortëve gjatë martesës.
Edhe pronësia e familjeve të mëdha konsiderohet pronësi e përbashkët dhe u nënshtrohet rreg-
ullave të disponimit të pronësisë së përbashkët.
Pronësia e përbashkët e bashkëtrashëgimtarëve ekziston nga momenti i vdekjes së trashëgim-
lënësit deri në dhënien e aktvendimit të trashëgimisë.
Raste të pronësisë së përbashkët, si e drejtë aksesore, kemi te :
- Muret dhe shtyllat në sinor (mezhdë);
- Druri në sinor;
- Shkallët e përbashkëta në ndërtesa;
- Ashensori i ndërtesës, tarraca për tharjen e rrobave, oxhaku i ndërtesës etj..

Pronësia etazhe

Pronësia etazhe është e drejtë pronësore mbi banesën, lokalin afarist ose garazhën, si pjesë e
veçantë e ndërtesës me të cilën në mënyrë të pandashme janë të lidhura të drejtat e caktuara në
pjesët e përbashkëta të ndërtesës dhe në tokën në të cilën është ndërtuar ndërtesa.
Me Ligj (neni 19) parashikohet: “Në rastet dhe në kushtet e caktuara me ligj mund të ekzistojë e
drejta e pronësisë mbi banesën dhe lokalin afarist, si pjesë të veçantë të ndërtesës”.
Pronësia etazhe e ka prejardhjen nga fjala frenge etage – kat; kjo ndryshe quhet pronësi e katit.
Pronësia etazhe fitohet sipas rregullave të përgjithshme që vlejnë për fitimin e së drejtës së pronë-

322
E drejta civile

sisë (me ndërtim, me blerje, me ndërrim, me trashëgim etj.)


Titullari i pronësisë etazhe është i autorizuar t’i disponojë pjesët e veçanta të ndërtesës, si pronar i
vetëm, dhe të ndërmarrë të gjitha veprimet e nevojshme lidhur me sendin e vet (pjesën e vet).
Bartësi i së drejtës së pronësisë etazhe gëzon edhe të drejtat mbi pjesët e përbashkëta të ndërtesës
(dyert e hyrjes, shkallët, oxhaqet, kulmin, bodrumin, kanalizimin, koridoret, muret, ashensorin
etj.). Ndërkaq, mbi tokën në të cilën është ndërtuar ndërtesa, pronarët kanë të drejtën e përdorim-
it të përhershëm.
Pronësia etazhe mund të ekzistojë si mbi ndërtesat në pronësi private, ashtu edhe mbi ato që janë
pronësi shtetërore. Pra, pjesa e veçantë e ndërtesës, e lokalit afarist, mund të jetë pronësi private
ose shtetërore.

E drejta e banimit

E drejta e banimit ishte e drejtë e llojit të veçantë dhe ajo fitohej vetëm mbi ndërtesat e banimit të
pronësisë shoqërore. Kjo e drejtë rregullohej me ligj të veçantë dhe për rregullimin saj ka qenë
kompetente edhe Kosova.
E drejta e banimit është shndërruar në pronësi private ose në pronësi shtetërore. Në Kosovë,
transformimi i së drejtës së banimit në pronësi private (a në të drejtë pronësie) nuk ka përfunduar,
andaj mund të thuhet se në Kosovë ende ekziston e drejta e banimit, si e drejtë e veçantë.

Fitimi dhe humbja e pronësisë

Pronësia është pushtet juridik. Të fitosh pronësinë do të thotë të kesh faktet juridike të cilat i njeh
e drejta objektive, si bazë e këtij pushteti juridik të pronësisë. Pronësia mund të fitohet në dy
mënyra: origjinere dhe derivative. Kjo e fundit ekziston atëherë kur dikush e nxjerrë të drejtën e
vet të pronësisë nga e drejta e paraardhësit, kurse origjinere atëherë kur pronari të drejtën e vet
pronësore nuk e nxjerrë nga e drejta e paraardhësit, por nga faktet e tjera juridike.

Fitimi derivativ i pronësisë

Për fitimin derivativ të pronësisë nevojiten dy momente: baza juridike (iustus titulus) dhe momen-
ti tjetër është modus aquirendi.
Themelimi juridik.- Fitimi derivativ është një kuptimi më i ngushtë sesa themeli juridik, në
përgjithësi. Në kuptimin e gjerë, ajo është çdo normë e së drejtës objektive, në bazë të së cilës nga
disa fakte juridike merret ndonjë e drejtë subjektive. Në kuptimin e kalimit të pronësisë, themeli
juridik është veprim juridik me të cilin dëshirohet të kalohet pronësia mbi një person tjetër.
Prandaj, themeli juridik, në kuptimin e kalimit të pronësisë, mund të jetë veprim i njëanshëm
juridik, siç janë: dhurata, legati, dhe veprimi i dyanshëm - kontrata. Themeli juridik duhet të jetë
veprim i plotëfuqishëm juridik. Përveç kësaj, ky veprim duhet të jetë kauzal (shkakësor), d.m.th.,
duhet ta ketë për qëllim vetë kalimin e sendit.
Mënyra e fitimit.- Në të drejtën romake kjo ka qenë dorëzimi i sendit. Dorëzimi në të drejtën
tonë sot është i ruajtur si mënyrë e fitimit vetëm për sendet e luajtshme. Mënyra e fitimit për
sendet e paluajtshme është regjistrimi në emër të fituesit i së drejtës pronësore në librat e tokës,
kurse në sistemin e tapive dorëzimi i tapisë.
Dorëzimi i sendit.- Nuk nënkupton vetëm një sjellje të thjeshtë të fituesit të së drejtës në raport
hapësinor me sendin, por me të kuptojmë kalimin e posedimit dhe pushtetit faktik ekonomik

323
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Dorëzimi fizik. - Është forma më e shpeshtë e dorëzimit. Sendet e imta dorëzohen prej dorës në
dorë, por kjo nuk është me rëndësi. Me rëndësi është që fituesi të sillet në atë gjendje që të
mundet edhe faktikisht ta disponojë sendin, p.sh., letrat dhe gazetat futen në sandëqe të caktuara.
Shtrohet pyetja se si bëhet dorëzimi i sendit kur bartësi dhe fituesi gjenden në vende të
ndryshme? Ky bëhet në atë mënyrë që bartësi juridik e dërgon mallin dhe ai mall dorëzohet kur të
ketë arritur dërgesa dhe kur fituesi ta ketë marrë atë, përveç kur palët nuk kanë kontraktuar
ndryshe. Nëse palët kontraktojnë që dorëzimi të bëhet, p.sh., me dorëzim me postë, atëherë ai
send dhe ai moment merret si vend dhe moment i dorëzimit.
Dorëzimi fizik e lehtëson veçanërisht dorëzimin simbolik. Ai ekziston atëherë kur nuk dorëzohet
sendi në tërësinë e vet fizike, por shenja, simboli ose një pjesë e sendit që emërton tërë sendin,
për shembull, çelësat e automjetit.
Dorëzimi fiktiv.- Kur sendi fizikisht nuk dorëzohet, por kalohet pushteti ekonomik mbi sendin
me marrëveshje të palëve, atëherë kemi dorëzim fiktiv. Quhet fiktiv për arsye se merret sikur të
jetë bërë me marrëveshje. Rastet me dorëzim fiktiv janë:
Traditio brevi manu, që ekziston atëherë kur sendi, për nga aspekti hapësinor, tanimë gjendet te
fituesi, por ai ndaj sendit ka vetëm pushtet të ngushtë hapësinor, posedim të nxjerrë ose madje e
ka vetëm në dorëzim.
Constitutum possesorium është rast i kundërt nga ai i mësipërm. Ky ekziston atëherë kur
pronari i deritanishëm, bartësi e kalon me marrëveshje mbi fituesin pushtetin më të gjerë,
pushtetin pronësor, mirëpo sendin edhe më tutje e mban në apretenzion hapësinor, por me
pushtet të ngushtë faktik, p.sh., si ruajtës, marrës i huapërdorjes etj.

Kalimi i sendeve pa kalim pronësie

Kalimi i sendeve pa kalim pronësisë ekziston kur shitësi ia dorëzon sendet blerësit, por ai ka
mbajtur pronësinë mbi të deri në pagesën përfundimtare nga ana e blerësit. Në këtë rast blerësi
nuk është pronar derisa të bëhet pagesa definitive. Ai deri në momentin e pagesës definitive e ka
vetëm të drejtën e përdorimit të sendit, pra ai ka posedimin e tërthortë të sendit, ndërsa posed-
imin e drejtpërdrejtë e ka shitësi.

Themeli më i fortë me rastin e kalimit të pronësisë

Nëse shumë persona kanë titullin (themelin) juridik për fitimin e sendit të njëjtë në pronësi, për
shembull, kur dikush sendin e njëjtë ua ka shitur shumë personave. Pronar do të jetë ai të cilit i ka
dorëzuar sendin, pa marrë parasysh se këtë titull e ka fituar i pari, i mesmi apo i fundit, ndërsa
personat e tjerë kanë të drejtën e dëmshpërblimit (nga fitimi ,nëse ka elemente të përgjegjësisë).
Dorëzimi i sendit është fakt juridik, i cili me anë të veprimit juridik ka për pasojë fitimin e pronë-
sisë. Nëse dikush ia dorëzon tjetrit sendin vetëm me dorëzim ose nëse ekziston gabimi përkitazi
me dorëzimin, atëherë ai nuk do të vlejë. Këtu nuk është me rëndësi vetëm fakti fizik i dorëzimit,
por edhe dëshira që pushteti ekzistues ndaj sendit të kalojë mbi fituesin e pronësisë. Prandaj,
dorëzimi është proces juridik. Në të drejtën tonë nuk është veprim i pavarur juridik; ai krijon
veprime të kalimit të pronësisë vetëm nëse është bërë në bazë të titullusit të plotëfuqishëm, në
bazë të veprimit juridik të plotëfuqishëm.

324
E drejta civile

Modus aquirendi për fitimin e pronësisë mbi paluajtshmërinë

Pronësia mbi paluajtshmëritë që tjetërsohen me punë juridike fitohet vetëm atëherë kur ato të
jenë regjistruar në librat publikë. Vetëm dorëzimi fizik i paluajtshmërisë nuk është i mjaftueshëm
dhe nuk është relevant për kalimin e pronësisë.

Fitimi origjiner i pronësisë

Titujt juridikë për fitimin e së drejtës së pronësisë në mënyrë origjinere

Okupimi (Occupatio)

Okupimi është titull juridik për fitimin e pronësisë në mënyrë origjinere. Okupimi do të thotë
marrja e sendeve të askujt (res nullius) në posedim, më dashje që mbi to të themelohet pronësia.
Derisa në të kaluarën, kur kishte sende res nullius okupimi kishte një rol më të madh, sot, me
okupim mund të fitohet e drejta e pronësisë mbi sendet res derelictes (sendet e braktisura). Sende
të braktisura mund të jenë vetëm sendet e luajtshme, sepse nëse sendi i paluajtshëm është i brak-
tisur, ai kalon në pronësi shoqërore.
Me ligj (neni 32) parashikohet: “Mbi sendin e luajtshëm të cilin pronari i tij e ka braktisur, të
drejtën e pronësisë e fiton personi që këtë send e ka marrë në posedim me qëllim që ta përvetëso-
jë (okupimi), po qe se me ligj nuk është caktuar ndryshe. Mbi pasurinë e paluajtshme nuk mund të
fitohet e drejta e pronësisë me okupim”.
Në këtë rast mund të përmendim se send i braktisur konsiderohet ai send nga i cili pronari heq
dorë vullnetarisht nga mbajtja e mëtejshme e tij në pronësi.
Gjetja e thesarit të fshehur

Thesari (Thesarus)

Gjetja e thesarit është titull juridik për fitimin e pronësisë në mënyrë origjinere. Është një titull
juridik i pranuar në të gjitha kodet civile dhe ligjet e tjera që rregullojnë fitimin e pronësisë.
Thesar, në kuptimin e ligjit, konsiderohen paratë, ari, argjendi, guri i çmueshëm dhe sendet e kri-
juara nga metalet e çmueshme, që janë fshehur dhe kanë qëndruar një kohë aq të gjatë saqë
pronari nuk mund t’u dihet.
Pra thesari paraqet vlerë të madhe pasurore, të fshehur dhe së cilës nuk i dihet pronari. Thesar
janë edhe sendet e gjetura, të cilat paraqesin vlerë kulturore dhe, si të tilla, i nenshtrohen regjimit
të posaçëm juridik, p.sh. sendet për muze, arkiva etj.
Kur pronari nuk paraqitet, pronar i sendeve të fshehura që kanë vlerë kulturore bëhet shteti.
Kur kemi të bëjmë me gjetje të thesarit, parimisht, ai ndahet në ppërpjesëtim të caktuar ndërmjet
gjetësit, pronarit të tokës dhe shtetit.

Uzurpimi (Uzurpatio)

Uzurpimi ka ekzistuar në të kaluarën dhe kjo ndodhte kur dikush në mënyrë arbitrare e uzur-
ponte pronësinë shtetërore, me qëllim që ta shndërronte atë në të drejtë pronësie.
Uzurpimet, sot, nuk lejohen dhe me uzurpime nuk mund të fitohet e drejta e pronësisë. Fitimi i
pronësisë me anë të uzurpimit ka qenë i ligjësuar deri më 28 gusht 1954.

325
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Komasacioni

Komasacioni ndodh kur në sipërfaqe të caktuar (hapësirën e komasacionit), nga parcelat


ekzistuese të vogla dhe jo të rregullta , formohet një masë e përgjithshme (masa e komasacionit),
e cila pastaj në formë të numrit më të vogël, por në parcela më të rregullta, u ndahet pronarëve të
njëjtë. Komasacioni është në këtë rast edhe mënyrë për pushimin e pronësisë, por edhe mënyrë
për fitimin e pronësisë në mënyrë origjinere.

Fitimi i pronësisë në bazë të lejes administrative

E drejta e pronësisë mbi sendet që janë në pronësi shtetërore (shtazët e egra, peshqit), fitohet me
anë të lejes administrative.

Fitimi i pronësisë nga jopronari

Parimisht, askush nuk mund të kalojë mbi tjetrin më shumë të drejta sesa ato që i ka vetë. Në ligj
parashikohet mundësia e fitimit të pronësisë nga pronari, si përjashtim, sepse shitësi mund të
shesë edhe sende që nuk i ka në pronësi. Në këto raste duhet të plotësohen disa kushte.
Personi me mirëbesim fiton të drejtën e pronësisë mbi sendin e luajtshëm të marrë me kompen-
sim nga jopronari, i cili, në kuadër të veprimtarisë së vet, vë në qarkullim sende të tilla, dhe të cilit
pronari ia ka dorëzuar sendin në posedim në bazë të punës juridike që nuk paraqet bazë për
fitimin e pronësisë, si dhe në shitje publike.
Fituesi në këto raste duhet të jetë me mirëbesim, sendi të jetë i luajtshëm dhe të jetë paguar vlera
e tij.
Në këto raste, lejohet mundësia që brenda afatit prej jo më shumë se një vit, ish-pronari të
kërkojë kthimin e sendit në pronësi nga blerësi, nëse sendi ka vlerë të veçantë për pronarin e
mëhershëm dhe nëse ai paguan çmimin qarkullues të sendit.
Fitimi i pronësisë nga jopronari është fitim origjiner i pronësisë në bazë të ligjit. Te fitimi origjin-
er, nuk mund të ekzistojë kurrfarë e drejte sendore mbi sendin që është objekt i fitimit të pronë-
sisë.

Parashkrimi fitues

Në të drejtën sendore parshkrimi fitues, i cili ndryshe quhet edhe usucapio, është titull juridik për
fitimin e së drejtës së pronësisë në mënyrë origjinere.
Usucapio është titull i fitimit të pronësisë, duke e mbajtur sendin në posedim për një kohë të cak-
tuar. Pra me kalimin e kësaj kohe, poseduesi me mirëbesim bëhet pronar.
Poseduesi me mirëbesim dhe i ligjshëm i sendit të luajtshëm, mbi të cilin tjetri ka të drejtën e
pronësisë, fiton të drejtën e pronësisë mbi atë send me parashkrim fitues, pas kalimit të kohës
prej 3 vjetësh.
Poseduesi me mirëbesim dhe i ligjshëm i sendit të paluajtshëm, mbi të cilin tjetri ka të drejtën e
pronësisë, fiton të drejtën e pronësisë mbi atë send me parashkrim fitues, pas kalimit të afatit prej
10 vjetësh.
Nëse poseduesi nuk është posedues i kualifikuar, por vetëm posedues me mirëbesim, ai e fiton të
drejtën e pronësisë me parashkrim fitues mbi sendin e luajtshëm pas kalimit të afatit prej 10

326
E drejta civile

vjetësh, kurs mbi sendin e paluajtshëm, pas kalimit të afatit (kohës) prej 20 vjetësh.
Ecja e afatit të parashkrimit fitues parashikohet me ligj, dhe ai fillon të ecën nga momenti kur
mbajtësi hyn në posedim të sendit dhe përfundon me kalimin e ditës së kohës së nevojshme për
parashkrim.
Në kohën e nevojshme për parashkrim llogaritet edhe koha gjatë së cilës paraardhësit e mbajtësit
(nëdorësit) të tanishëm e kanë mbajtur sendin si posedues me mirëbesim dhe të ligjshëm ose si
posedues me mirëbesim.
Kalimi i kohës për parashkrim edhe mund të ndërpritet.
Koha për parashkrim ndërpritet edhe me ngritjen e padisë kundër poseduesit, por vetëm nëse
paditësi ka sukses në padi. Në rast ndërprerje, koha e kaluar nuk llogaritet, çka do të thotë se
koha fillon të ecën prej fillimit, pra duhet të pritet nga fillimi kalimi i kohës së nevojshme për
fitimin e parshkrimit fitues. Përveç ndërprerjes, kemi edhe ndalimin e kohës së parashkrimit
fitues. Mund të marrim anologjikisht ato shkaqe që ekzistojnë për ndaljen e parashkrimit.

Krijimi i sendit të ri

Sendi i ri ekziston kur personi, me material të vet dhe me punën e vet, krijon ndonjë prodhim të
ri, kur ai e fiton pronësinë mbi atë prodhim (send) të tij. Frytet e sendit, po ashtu, janë send i ri
dhe i takojnë pronarit.
Me ligj parashikohet se e drejta e pronësisë mbi sendin e ri do t’i takojë pronarit të sendit, nga
materiali i të cilit, në bazë të punës juridike, sendin e ka punuar personi tjetër.
Sendi i ri krijohet edhe me anë të përpunimit (specificatio). Këtu kemi të bëjmë me bashkimin e
sendit të huaj me punën e huaj, kur krijohet sendi i ri.
Nëse dikush, nga materiali i huaj dhe me punën e vet, ka përpunuar një send të ri, ky i takon atij,
nëse është me mirëbesim dhe nëse vlera e punës është më e madhe se vlera e materialit, mirëpo ai
është i detyruar ta kompensojë vlerën e materialit, por nëse vlerat janë të barabarta, atëherë krijo-
het bashkëpronësia.
Ligji, pra, shprehimisht e njeh fitimin origjiner të pronësisë në bazë të përpunimit.
Nëse personi, i cili me punën e vet dhe me material të huaj, ka krijuar një send të ri, është me
keqbesim, ai nuk mund të bëhet pronar, por në këtë rast pronar bëhet pronari i materialit, ndërsa
përpunuesi mund të kërkojë shpërblimin sipas rregullave për begatim pa shkak.
Bashkimi i paluajtshmërive mund të bëhet ,duke u bashkuar fizikisht ato. Rasti i parë ekziston kur
një pjesë e tokës i bashkëngjitet tokës tjetër, si rezultat i veprimit të rrjedhës së lumit.
Në të drejtën sendore, ky rast i bashkimit të paluajtshmërive quhet avulsio. Ndërkaq, rasti kur
paluajtshmëria bashkohet gradualisht, pa u hetuar, quhet aluvio ose grumbullim.
Pronari i mëhershëm duhet të vazhdojë ushtrimin e pronësisë mbi pjesën e ndarë të tokës,
përndryshe, pas kalimit të afatit prej një viti , sipas ligjit, pronar bëhet pronari i tokës s cilës i
është bashkëngjitur pjesa e ndarë.
Kur uji gradualisht e grumbullon dheun në bregun e dikujt, atëherë dheu i bartur i takon pronarit
të tokës ku është bartur ai.
Ndërtimi në tokën e huaj, - Nëse dikush e ndërton në tokë të huaj ndërtesën nga materiali i vet
apo anasjelltas, atëherë zbatohet parimi se ndërtimi ndan “fatin” e tokës. Pra, ligji e rregullon në
mënyrë të hollësishme këtë çështje, duke parashikuar situata të ndryshme lidhur me atë se kujt i
takon e drejta e pronësisë në rast ndërtimi në tokë të huaj. Kriter merren mirëbesimi, vlera dhe
nevoja për objektin.
Fitimi i pronësisë në ankand.- Blerësi qëi blen një send në ankand publik, nuk nxjerr të drejtën

327
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

nga ana e pronarit të mëparshëm, por nga akti i blerjes në ankandin publik, kjo paraqet fitim
origjiner të së drejtës së pronësisë.

Konfiskimi

Konfiskimi do të thotë marrje e sendeve pa kompensim në bazë të dispozitave penale dhe


administrative dhe kalimi i tyre nga pronësia private në pronësi shtetërore. Konfiskimi gjithmonë
vjen si rezultat i ndonjë vepre penale. Në këtë rast konfiskimi paraqet një mënyrë origjinere të
fitimit të pronësisë shtetërore.

Nacionalizimi

Nacionalizimi, gjithashtu, është kalim i pronës private mbi sendet e caktuara në pronësi
shtetërore. Nacionalizimi është marrje e pasurisë, zakonisht me kompensim, derisa konfiskimi
bëhet pa kompensim.

Shpronësimi (Eksproprijimi)

Shpronësimi është kalim i pronës private në atë shtetërore, në interes të përgjithshëm dhe me
kompensim.
Interesi i përgjithshëm për të cilën mund të bëhet shpronësimi është kuptim mjaft i gjerë. Mirëpo,
sipas një dispozite, shpronësimi mund të bëhet veçanërisht për ndërtimin e hekurudhave, aero-
porteve, urave, rrugëve, etj.
Objekt i shpronësimit janë paluajtshmëritë në pronësi private.
Shpronësimi mund të bëhet në dobi të personave që ushtrojnë veprimtari me interes të
përgjithshëm.

Mbrojtja e pronësisë

E drejta e pronësisë, si e drejtë subjektive e karakterit absolut, gëzon mbrojtje juridike. Mbrojtja e
pronësisë paraqet njërën nga mbrojtjet më të rëndësishme, për të cilën nuk është i interesuar
vetëm individi, titullari i pronësisë, por edhe vetë sistemi juridik (ligjvënës).
Ligjvënësi mbrojtjen e pronësisë e garanton me aktet më të larta shtetërore. Mbrojtja e pronësisë
është me rëndësi të veçantë për çdo rend juridik. Shteti mundëson mbrojtjen e së drejtës së
pronësisë nga çdo shkelje.
Paditë për mbrojtjen e pronësisë, sipas ndarjes tradicionale, janë tri:
- Padia e reivindikimit (Actio reivindicatio);
- Padia publiciane (Actio publiciana);
- Padia negatore (Actio negatoria - padia për pengim, përkatësisht për shqetësim).

Padia e reivindikimit (Actio Reivindicatio)

Padia e reivindikimit është padi e pronarit joposedues kundër poseduesit jopronar, duke kërkuar
nga ky i fundit t’i dorëzojë sendin në posedim ose, siç thuhet në ligj: “Pronari mund të kërkojë
me padi nga mbajtësi (nëdorësi), kthimin e sendit të caktuar në mënyrë individuale”. Pronari

328
E drejta civile

duhet të provojë se mbi sendin, kthimin e të cilit e kërkon, ka të drejtën e pronësisë dhe se sendi
gjendet nën zotërimin faktik të të paditurit.
Pronari vërteton pronësinë e sendit dhe se sendi ndodhet në pushtet faktik të të paditurit.
Me rastin e vendosjes mbi këtë padi, jo vetëm që kthehet sendi, por vërtetohet edhe pronësia, e
cila vlen edhe për rastet e mëvonshme. Aktgjykimi që jepet në bazë të padisë së reivindikimit
vepron edhe ndaj personave të tretë.
Padinë e reivindikimit mund ta paraqesë vetëm pronari i sendit, pronësia e të cilit është zhveshur
vetëm nga posedimi i sendit.
Pronari (paditësi) në padinë e reivindkimit provon pronësinë e tij, ekzistimin e sendit tek i padi-
turi dhe identitetin e sendit të cilin e kërkon nga i padituri.
Nëse pronari e ka fituar të drejtën e pronësisë në mënyrë origjinere, ai duhet të provojë ekzistimin
e titullit juridik, në bazë të të cilit e ka fituar këtë të drejtë, p.sh., occupatio, parashkrimi fitues etj.,
dhe kushtet për plotfuqishmërinë e tij.
Te fitimi derivativ, pronari jo vetëm që e provon pronësinë e vet, por edhe pronësinë e paraard-
hësit të tij.
Mungesa e librave të tokave, tapive a mjeteve të tjera me shkrim e vështirëson provimin e pronë-
sisë së paraardhësve në mënyrë vargore. Prandaj e drejta moderne ka filluar të heq dorë nga ky
lloj i të provuarit të pronësisë, sepse tani mjafton që pronari të provojë pronësinë e tij dhe të
paraardhësit të parë. Në Kosovë më së lehti është të provohet pronësia në bazë të parashkrimit
fitues. Mund të revindikohen vetëm sendet individualisht të përcaktuara.
Kundër padisë së reivindikimit, i padituri mund të paraqesë kundërshtime.
Paditësi ia njeh shpenzimet që ia ka bërë poseduesi (i padituri) lidhur me sendin që është objekt i
kontestit të fituar me padinë e reivindikimit.
Poseduesit me mirëbesim i takojnë shpenzimet e domosdoshme për ruajtjen e sendit; ai nuk
mund të kërkojë kompensim për shpenzimet e dobishme në masën e rritjes së vlerës së sendit.
Nëse me shpenzimet e luksit është rritur vlera e sendit, ai mund të kërkojë kompensim ose, kur
është e mundur, ka të drejtë të marrë zbukurimet.
Poseduesi me keqbesim duhet t’i kthejë të gjitha frytet, të kompensojë vlerën e fryteve të mbled-
hura si dhe të atyre të pambledhura, kompensimin për dëmtimin e sendit, por ka të drejtën e
shpenzimeve të domosdoshme, kurse për sa u përket shpenzimeve të dobishme, kërkohet që ato
të jenë të dobishme personalisht për pronarin; atij nuk i njihen shpenzimet e luksit, por mund t’i
marrë sendet nëse nuk dëmtohet sendi.

Padia Publiciane (Actio Publiciana)

Actio publiciana është padi për kthimin e sendit, të cilin e paraqet poseduesi uzukapient i
mëparshëm kundër poseduesit aktual (të tanishëm).
Në këtë padi provohet themeli më i fortë juridik. Paditësi provon se themeli juridik i tij është më i
fortë se ai i poseduesit.
Me ligj parashikohet që personi i cili ka fituar sendin e caktuar në mënyrë individuale sipas bazës
juridike dhe në mënyrë të ligjshme, por që nuk ka ditur dhe nuk ka mundur të dinte se është bërë
pronar i sendit (pronar i supozuar), ka të drejtë të kërkojë kthimin e tij edhe nga mbajtësi më
mirëbesim, tek i cili gjendet sendi pa bazë juridike ose sipas bazës më të dobët juridike.
Në qoftë se bazat juridike të këtyre personave kanë të njëjtën fuqi, përparësi ka personi tek i cili
gjendet sendi.

329
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

I paditur mund të jetë çdo person që e posedon sendin e paditësit që e trajton veten pronar. I
padituri mund të bëjë prapësim, duke insistuar se është pronar i sendit; ai mund të provojë se e ka
titullin më të fortë se paditësi ose se ky titull juridik është i njëjtë me atë të paditësit, (atëherë ky
bëhet pronar, pasi që e posedon sendin).
Titulli më i fortë nxirret duke vërtetuar së pari se të dy janë posedues të kualifikuar; titull më të
fortë ka ai që mund të provojë paraardhësin e padyshimtë, ndërsa tjetri provon atë të dyshimtin
ose fare nuk mund ta provojë atë. Nëse të dy i provojnë paraardhësit, atëherë të drejtën e ka ai që
e ka paguar sendin (ka dhënë kundërvlerën). Nëse titujt janë të njësoj të fuqishëm, atëherë
pronësia i takon atij që e ka posedimin në momentin kur vendoset për këtë çështje. (Posedimi i
sendit).
Në fund, mund të thuhet se padia publiciana është një variant që shprehet, ka efekt dhe funksion
të ngjashëm me padinë e reivindikimit, por funksionon pavarësisht nga padia e reivindikimit për
mbrojtjen e uzukapientit të prezumuar, i cili në afatin e parashkrimit fitues të prezumuar plotë-
sonte të gjitha kushtet (posedimin e kualifikuar me mirëbesim etj.) dhe synonte që me parashkrim
fitues të fitojë të drejtën e pronësisë, por ndërkohë zhvishet nga posedimi i sendit dhe tani lypet
që, me rastin e kthimit të tij, të provojë të drejtën e vet më të fuqishme, që ka përparësi ndaj të
gjithë të tjerëve me tituj më të dobët, kështu që paditësit i hapet rruga të bëhet pronar i njëmend.

Padia negatore - Actio Negatoria (Padia për pengimin, përkatësisht për shqetësimin e pronësisë)

Me padi mohuese (negatore) pronari - posedues kërkon mbrojtje nga shqetësimet që nuk kanë të
bëjnë më marrjen e sendit. Edhe kjo padi ka të bëjë me mbrojtje të pronësisë. Te padia mohuese
pronari nuk zhvishet nga pushteti faktik mbi sendin e poseduar - ai sendin e ka në posedim.
Veprimet e personave kundër të cilëve parashtrohet padia negatore r pretendojnë fitimin e ndonjë
të drejte mbi sendin e tij ose janë të atilla që në mënyrë të paarsyeshme pengojnë ose kufizojnë
pronarin në ushtrimin e së drejtës së pronësisë.
Sipas ligjit, padia negatore mund të paraqitet “në qoftë se personi i tretë , pa bazë, e trazon
pronarin ose pronarin e supozuar në mënyrë tjetër, e jo me marrjen e sendit. Pronari, përkatë-
sisht pronari i supozuar mund të kërkojë me padi që ky trazim të pushojë”.
Padia negatore e mbron pronarin nga diçka çka është në kontinuitet ose mund te përsëritet, pra,
nuk mbrohet për diçka që ka ndodhur, por që ka kaluar. Paditësi e provon pronësinë, ndërsa i
padituri mund ta vërtetojë (provojë) pretendimin e vet për ndonjë të drejtë mbi sendin e pronarit.
Pronari provon edhe aktin e pengimit të të paditurit.
Padia mohuese nuk mund të përfundojë me sukses në të gjitha rastet, p.sh., në rastin kur pronari
është i detyruar të durojë veprimet e tjetrit, që janë rezultat i përdorimit apo gëzimit të rregullt
(imisio).

Humbja e së drejtës së pronësisë

Varësisht nga ajo nëse e drejta e pronësisë pushon (humbet) vetëm për pronarin e deriatëhershëm
apo shuhet dhe zhduket nga jeta juridike, të gjitha mënyrat e humbjes së pronësisë ndahen në
humbje relative dhe absolute.
Humbje relative të pronësisë kemi atëherë kur ndodh ndërrimi i pronarëve, ashtu që e drejta
pushon vetëm për pronarin e mëparshëm dhe kjo në bazë të vullnetit ose pavarësisht nga vull-
neti.

330
E drejta civile

Humbja absolute e së drejtës së pronësisë ekziston kur e drejta e pronësisë shuhet dhe zhduket
nga jeta juridike, p.sh., kur sendi kalon në pronësi shoqërore ose bëhet res nullius ose shkatërro-
het a humbet individualitetin e vet sendi (krijohet send i ri).
Kalimi i së drejtës së pronësisë me anë të kontratës ose një pune tjetër juridike si dhe braktisja,
paraqesin mënyrë vullnetare të kalimit të pronësisë nga vetë pronari. Nëse e drejta e pronësisë
humbet në bazë të vendimeve të organit kompetent shtetëror ose drejtpërdrejt nga ligji, bëhet
fjalë për humbje të së drejtës së pronësisë kundër vullnetit të pronarit të gjertanishëm.

Të drejtat sendore në sendet e huaja

Në të gjitha sistemet juridike domosdo paraqitet nevoja e ekzistimit të të drejtave subjektive


sendore mbi sendin e vet dhe mbi sendin e huaj. E drejta mbi sendin e vet është e drejta e pronë-
sisë, e cila i bën të mndshme titullarit ta ushtrojë të drejtën e vet në vëllimin më të gjerë të mund-
shëm. Ky pushtet i së drejtës mbi sendin e vet është i njohur që nga e drejta romake si ius utendi,
fruendi dhe abutendi. Me gjithë faktin se ekziston e drejta mbi sendin e vet, kemi edhe të drejtat
subjektive sendore mbi sendin e huaj. Kjo ekziston atëherë kur titullari shfrytëzon për nevojat e
veta ose të sendit të tij sendin e huaj, faktikisht sendin që është në pronësi të dikujt tjetër. Të
drejtat sendore mbi sendin e huaj paraqesin një grup të të drejtave sendore që janë të kufizuara
për nga vëllimi dhe ky pushtet nuk është i barabartë me atë të pronësisë. Të drejtat sendore mbi
sendin e huaj jo vetëm që janë vetvetiu të kufizuara, por ato njëkohësisht paraqesin një kufizim të
së drejtës së pronësisë. Titullari i së drejtës së pronësisë jo vetëm që duhet ta ushtrojë të drejtën e
vet brenda kufijve ligjorë, por duhet t’i respektojë edhe të drejtat e të tjerëve, nëse ata mund të
kenë ndonjë të drejtë mbi sendin e tij.
Në të drejtën tonë pozitive, si të drejta sendore mbi sendin e huaj janë: e drejta e servitudës, e
drejta e pengut, barrat reale, e drejta e ndërtimit.
Të drejtat sendore mbi sendin e huaj bëjnë të mundshmëm përdorimin e sendit të vet sipas des-
tinimit dhe ushtrimin e së drejtës së vet në mënyrë më të lehtë ose rritjen e vlerës së sendit të vet,
duke përdorur sendin e huaj.

E drejta e servitudave (servitutes)

E drejta e servitudave është e drejtë sendore mbi sendin e huaj, e cila titullarit të vet i mundëson
ta shfrytëzojë sendin e tjetrit ose të kërkojë që pronari i sendit të kufizohet në shfrytëzimin e së
drejtës së vet, në interes të titullarit të së drejtës së servitudës. Parimisht, titullari i së drejtës së
servitudës ka autorizime të përdorë sendin e huaj në një vëllim të caktuar.
Në Kosovë, e drejta e servitudave, servitudave sendore, është e rregulluar me Ligjin për
Marrëdhëniet Juridike-Pronësore Themelore të vitit 1980.
Kosova edhe sot e ka të parregulluar çështjen e së drejtës së servitudave personale. Në Ligj jepet
përkufizimi lidhur me servitudën sendore dhe aty thuhet se “servitudë reale është e drejta e
pronarit të një pasurie të paluajtshme (prona sunduese) që për nevojat e kësaj pasurie të paluajt-
shme të kryejë veprime të caktuara në pasurinë e paluajtshme të pronarit tjetër (prona shërbyese)
ose të kërkojë nga pronari i pronës shërbyese që të përmbahet nga kryerja e veprimeve të caktu-
ara që, përndryshe, do të kishte drejtë t’i kryente në pasurinë e vet të paluajtshme”.
Titullari i së drejtës së servitudës është në marrëdhënie të drejtpërdrejtë me titullarin e pronësisë
mbi sendin shërbyes. E drejta e titullarit të servitudës është e drejtë sendore që paraqet një për-
faqësues tipik të së drejtës absolute. Kjo e drejtë, jo vetëm që vepron ndaj pronarit konkret, por

331
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

ajo vepron edhe ndaj të gjithë personave të tretë. Titullari i servitudës mund ta padisë, në rast të
pengimit të ushtrimit të së drejtës së vet, si pronarin, ashtu edhe personat e tjerë, të cilët do ta
pengonin në ndonjë mënyrë në ushtrimin e së drejtës së tij.

Parimet e servitudave

Duke u nisur nga kjo që u tha më lartë, Parimet e së drejtës së servitudave janë:
- Parimi sipas të cilit servituda ka të bëjë me sendin e huaj;
- Parimi sipas të cilit servituda nuk mund të ekzistojë në të vepruar;
- Parimi i restriksionit të servitudës;
- Parimi i pacenueshmërisë së servitudave.

1. Servituda është e drejtë sendore mbi një send të huajin

Parimi se, servituda ka të bëjë me sendin e huaj, i përcakton vendin kësaj të drejte sendore në
grupin e të drejtave sendore mbi sendin e huaj. Shikuar historikisht, gjithmonë është thënë se e
drejta e servitudës mund të ekzistojë vetëm mbi sendin e huaj. Ky kuptim lidhur me këtë parim
ekziston që nga e drejta romake.
Me këtë rast, dëshirojmë të theksojmë se ky parim i së drejtës së servitudës po humbet përmbajt-
jen e vet, për shkak se tani ekzistojnë kode civile dhe ligje të cilat ekzistimin e servitutdës mbi
pasuritë e të një njëjtit pronar e shohin si realitet. Shumë kode lejojnë mundësinë e ekzistimit të
servitudës edhe mbi sendin e vet. Ky përjashtim ka gjasa të zbehë përmbajtjen e së drejtës së
servitudës si e drejtë mbi sendin e huaj. Mirëpo, fakti i mundësisë së konstituimit të servitudës
edhe mbi sendin e vet, kurrsesi nuk do të mund ta përjashtojë të drejtën e servitudës si domos-
doshmëri e ekzistimit të pasurisë shërbyese dhe sunduese të pronarëve të ndryshëm. Nuk është e
mundur që sot këto përjashtime ekzistuese t’ia humbasin servitudës karakterin e së drejtës
sendore mbi sendin e huaj.

2. Servituda nuk mund të jetë në bërje (të ekzistojë në të vepruar)

Me këtë parim nënkuptojmë faktin se pronari i pasurisë shërbyese - pronari i pasurisë i cili është i
ngarkuar me servitudën, duhet vetëm të durojë që titullari i servitutdave të kryejë veprime të cak-
tuara ose duhet të heqë dorë nga kryerja e disa veprimeve, të cilat, përndryshe, do të kishte të
drejtë t’i bënte, si titullar i së drejtës së pronësisë. Pronari i pasurisë shërbyese kurrsesi nuk duhet
të bëjë veprime pozitive në favor të titullarit të servitudave. Si në shumë raste, ashtu edhe këtu,
natyrisht, ky parim bën disa përjashtime. Në disa raste, pronari duhet të mirëmbajë sendin që
është pasuri shërbyese, në mënyrë që servituda të ushtrohet në mënyrë të rregullt. Për shembull,
kur muri është objekt i servitudës, ai duhet ta mirëmbajë atë në gjendje të rregullt dhe të përdor-
shme që të mos ndodh shkatërrimi i tij dhe të shkaktohet kështu shuarja e së drejtës së servitudës
të mbështetjes së ndërtesës në murin e huaj.

3. Parimi i restriksionit të servitudës (Ushtrimi i servitudëst duhet të bëhet me kujdes)

Parimi i ushtrimit me kujdes të servitudës ose, siç quhet ndryshe, parimi i restrikcionit, do të thotë
se titullari i së drejtës së servitudës duhet ta ushtrojë të drejtën e vet në mënyrë që ta ngarkojë a ta

332
E drejta civile

dëmtojë sa më pak tokën shërbyese.


Ky parim nënkupton atë që me rastin e ushtrimit të së drejtës së servitudës, objekti i pronësisë me
të cilin ka të bëjë servituda duhet të kursehet sa më shumë që të jetë e mundur. Këtë parim e për-
punojnë edhe ligjet; kështu, në nenin 50 të Ligjit për Marrëdhëniet Themelore Juridiko-
Pronësore, parashikohet: “Servituda reale ushtrohet ashtu që sa më pak të ngarkohet prona shër-
byese”.
Ushtrimi i së drejtës së servitudëst në mënyrë që pasuria shërbyese të dëmtohet sa më pak hap një
mundësi për të drejtën e titullarit të pasurisë shërbyese në ndërrimin e vendit ku shtrohet e drejta
e servitudës; për shembull, e drejta e kalimit nga një vend në një vend tjetër brenda tokës shër-
byese, ku toka shërbyese dëmtohet më pak, ndërsa për titullarin e së drejtës së servitudës nuk
paraqet ndonjë vështirësi ushtrimi i së drejtës së tij.
Pronari i tokës shërbyese nuk ka të drejtë të ndërmarrë veprime me të cilat do ta vështirësonte
ushtrimin e së drejtës së servitudës sipas përmbajtjes dhe qëllimit për të cilin është konstituuar
ajo. Pronari i pasurisë shërbyese nuk mund ta ndryshojë vendin e ushtrimit të së drejtës së servi-
tudës, për shembull, të kalimit, po qe se krijon vështirësi për titullarin e pasurisë shërbyese.
Ndërrimi i vendit të ushtrimit të servitudës, kur është në interesin e pasurisë shërbyese, pa shkak-
tuar vështirësishë për pasurinë dominuese (sunduese), bëhet me marrëveshjen e pronarëve, por
kur kjo nuk mund të arrihet, atëherë çështja zgjidhet me vendim të gjykatës.

4. Patjetërsueshmëria e pavarur e servitudave (Servitudat janë vetvetiu të patjetërsueshme)


Parimi i patjetërsueshmërisë vetvetiu nënkupton se servitudat nuk mund të tjetërsohen pa tjetër-
simin edhe të vetë pasurisë shërbyese, përkatësisht të pasurisë dominuese. Kjo do të thotë se
servituda gjithmonë ndan fatin e pasurive dhe jo të pronarëve. Kjo sidomos kur bëhet fjalë për
servitudat sendore. Pra, nuk mund të veçohet vetëm e drejta e servitudës që ajo të tjetërsohet
vetvetiu. Kjo do të thotë se të drejtat e servitudave janë të drejta sendore të kufizuara, sepse fati i
tyre në të shumtën e rasteve është i lidhur me fatin e pasurive a personave për të cilët është kri-
juar.
Servitudat kalohen së bashku me tokën shërbyese ose tokën dominuese. Në qoftë se kalohet toka
dominuese, servitudat konsiderohen si pertinencë e tokës sunduese. Ndërkaq, nëse kalohet me
tokën shërbyese, servituda konsiderohet si barrë e tokës shërbyese.

Llojet e servitudave

Servitudat, edhe pse janë një institucion juridik unik, prapëseprapë brenda tyre ekzistojnë lloje të
ndryshme servitudash. Po ashtu, edhe brenda llojeve të servitudave ka nënlloje të tjera.
Si kriter i ndarjes së servitudave merret fakti nëse servituda është krijuar në dobi të pronarit të
përhershëm të një paluajtshmërie apo në dobi të një personi të caktuar. Në qoftë se servituda
është konstituuar në dobi të pronarit të përhershëm të një paluajtshmërie, ajo quhet servitudë
sendore (reale) dhe nëse konstituohet në dobi të një personi të catuar, kjo quhet servitudë person-
ale.
Si servitudat sendore, ashtu edhe servitudat personale janë të shumëllojshme. Te servitudat
sendore nuk ekziston parimi i numrimit taksativ, që do të thotë se servitudat sendore janë të
panumërueshme dhe vazhdimisht krijohen të reja. Këtu kemi ndarjen tradicionale të servitutdave
sendore në servituda fushore dhe urbane. Ndërkaq, kur bëhet fjalë për servitudat personale, atje
ekziston parimi i numrimit taksativ. Servitudat personale janë tri: uzufructus, usus dhe habitatio.
Këto servituda gjithmonë janë të lidhura për një person të caktuar, i cili mund të shërbehet me

333
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

një send, duke kufizuar pronësinë e titullarit të sendit.

Servitudat sendore

Servitudat sendore janë ato në bazë të të cilave pronari i përditshëm i një sendi të paluajtshëm
duhet të durojë që pronari i përditshëm i një sendi tjetër të paluajtshëm të shfrytëzojë, në një kup-
tim, sendin e tij të paluajtshëm ose, në një kuptim, të mos shërbehet në interesin e këtij pronari të
dytë më sendin e vet të paluajtshëm, edhe pse, përndryshe, është i autorizuar ta bëjë këtë. Në
vazhdim do të citojmë përkufizimin ligjor, në të cilin thuhet: “Servituda reale është e drejtë e
pronarit të një pasurie të paluajtshme (prona sunduese) që për nevojat e kësaj pasurie të paluajt-
shëm të kryejë veprime të caktuara në pasurinë e paluajtshme të pronarit tjetër (prona shërbyese)
ose të kërkojë nga pronari i pronës shërbyese që të përmbahet nga kryerja e veprimeve të caktu-
ara, që përndryshe do të kishte të drejtë t’i kryente në pasurinë e vet të paluajtshme”.
Servituda sendore (reale) ka për objekt gjithmonë sendet e paluajtshme dhe, në këtë mënyrë,
parimisht, krijon lidhje të përhershme midis dy sendeve të paluajtshme. Prandaj, edhe te servituda
sendore marrëdhënia juridike ekziston midis pronarëve të përditshëm të dy sendeve të paluajt-
shme. Në këto raste, paluajtshmëria e titullarit të servitudës quhet pasuri (e mirë) dominuese
(praedium dominans), ndërsa paluajtshmëria, mbi të cilën ushtrohet servituda, përkatësisht
pronësia e të cilit është kufizuar me servitudë quhet pasuri (e mirë) shërbyese (praedium serviens).
Paluajtshmëria shërbyese dhe dominuese nuk është e thënë të jenë në fqinjësi.
Servitudat, pronarit të paluajtshmërisë dominuese i lejojnë që, në një mënyrë, ta përdorë paluajt-
shmërinë shërbyese ose ia ndalojnë pronarit të paluajtshmërisë shërbyese që, në një kuptim, ta
përdorë paluajtshmërinë e vet, për shkak të interesit të pronarit të paluajtshmërisë dominuese,
edhe pse ai është i autorizuar ta bëjë këtë si pronar.

Llojet e servitudave sendore

Tradicionalisht, servitudat sendore (reale) ndahen në: servituda tokësore (shprehje më e drejtë
është servitudë fushore - iura praediorum rusticorum) dhe servituda shtëpiake (iura praediorum
urbanorum).

Servitudat tokësore (fushore)

Servitudat tokësore ekzistojnë gjithmonë midis dy tokave. Sipas disa autorëve, “servituda tokësore
është një e drejtë sendore në sendin e huaj, e cila krijohet në dobi të pronarit aktual të tokës dom-
inante, duke e ngarkuar pronarin aktual të tokës shërbyese, me qëllim të shfrytëzimit sa më të
mirë ekonomik, si dhe të shtimit të vlerës së tokës dominante”.
Servitudat tokësore bëjnë pjesë në llojin e servitudave më të vjetra dhe ato i gjejmë në të drejtën
zakonore ose në të drejtën e lashtë të shkruar, pra duke përfshirë edhe Ligjin e Dymbëdhjetë
Tabelave.
Kur bëhet fjalë për servitudat tokësore, që janë një lloj i servitudave tokësore, duhet të thuhet sër-
ish se është e pamundur që të numërohen të gjitha servitudat tokësore, sepse numri i tyre nuk
është caktuar në mënyrë taksative (servitutum numerus non est klausus).
Si servituda më të shpeshta fushore (tokësore) numërohen: servituda e rrugës, servituda e nxjer-
rjes së ujit, servituda e kullotjes së kafshëve në tokën e huaj, servituda e nxjerrjes së rërës, prerjes
së drunjve etj.

334
E drejta civile

Servituda e rrugës mund të jetë disa llojesh.


Servituda e marrjes së ujit nënkupton rastin e marrjes së ujit nga një paluajtshmëri për nevojat e
paluajtshmërisë tjetër.
Në rastet kur ekziston nevoja për kalim, ndërsa mungon servituda e kalimit, atëherë këtë e bën
gjykata dhe në këto raste ky institucion quhet kalim i domosdoshëm. Kalimi i domosdoshëm kri-
johet në dobi të një pronari ose poseduesi aktual të një sendi dominant nëpër sendin shërbyes të
një pronari ose poseduesi tjetër aktual, e me kërkesën e të parit, kur ky nuk ka dalje në rrugën
publike ose kur kjo dalje është e vështirësuar. Në këto raste duhet të plotësohen tri kushte: 1. Të
mos ketë dalje në rrugën publike; 2. Fitimi të jetë më i madh sesa dëmi që do t’i shkaktohet
pasurisë shërbyese dhe 3. Gjithmonë duhet të paguhet kompensimi për dëmin e shkaktuar.
Servitudat fushore është vështirë të parashikohen, mirëpo kjo nuk e përjashton ligjdhënësin që
këto lloje të servitudave t’i rregullojë me ligj dhe, në këtë mënyrë, të zvogëlojë keqkuptimet even-
tuale me rastin e ushtrimit të këtyre servitudave.

Servitudat shtëpiake (urbane)

Lloji i dytë i servitudave sendore janë servitudat shtëpiake, të cilat, po ashtu, janë të pakufizuara
për nga numri. Për çdo legjislacion numërimi i tyre është i pamundur.
Servituda shtëpiak më së shpeshti përkufizohen si vijon: “Servituda shtëpiake është një e drejtë
sendore mbi sendin e huaj, e cila krijohet në dobi të pronarit ose poseduesit aktual të sendit dom-
inant e në ngarkim të pronarit ose të poseduesit aktual të sendit shërbyes, me qëllim të përdorimit
të shtëpisë (ndërtesës dhe tokës ndërtimore)” ose: “servituda shtëpiake ose të qytetit janë ato te të
cilat paluajtshmëri sunduese janë ndërtesat ose toka rreth ndërtesave, ndërsa autorizojnë në ndër-
marrjen e veprimeve të caktuara në paluajtshmërinë e fqinjit si pasuri shërbyese, çka ai është i
detyruar të durojë”.
Servituda shtëpiake më të shpeshta konsiderohen: 1. Servituda e mbështetjes së shtëpisë së vet në
të huajën; 2. E drejta që trarin e vet ta përforcojë në murin e huaj; 3. Dritaren e vet ta hap në
murin e huaj, qoftë për shkak të dritës, qoftë shkak të shikimit; 4. E drejta e kalimit të tymit apo e
gazërave nëpër oxhakun e huaj; 5. E drejta e kalimit të ujërave të ndryshme nëpër tokën e huaj; 6.
Detyrimi që shtëpinë e vet të mos e ndërtojë më tepër në lartësi etj, sepse është e pamundur të
numërohen të gjitha servitudat.
Servitudat shtëpiake, si rezultat i urbanizimit, kanë humbur ose pritet ta humasin rëndësinë që
kishin në të kaluarën, sepse tani, me dispozita pozitive të karakterit juridiko-publik, parashikohen
shumë çështje të cilat dikur ishin objekt i servitudave shtëpiake.
Servitudat sendore, sipas përmbajtjes, ndahen në servituda pozitive dhe negative.
Servitudat pozitive janë të gjitha ato servituda sendore që kanë të bëjnë me të drejtën e pronarit të
sendit dominues që ta përdorë në mënyrë të drejtpërdrejtë sendin shërbyes, duke e detyruar
pronarin e sendit shërbyes që këtë gjë ta durojë. Ndërkaq servitudat negative janë ato servituda te
të cilat pronarit shërbyes i ndalohet të bëjë ndonjë veprim në sendin e vet që do të mund ta ndër-
mirrte në sendin e vet, po të mos ekzistonte servituda.
Një ndarje tjetër e servitudave është ajo e servitudave të dukshme dhe servitudave të padukshme.
Si servituda të dukshme quhen ato të cilat paraqiten si rezultat i veprimeve të jashtme (të duk-
shme), si për shembull, hapja e derës, dritares, shtylla përforcuese etj, kurse servituda të paduk-
shme janë ato të cilat nuk shihen nga jashtë, por ekzistojnë në vetvete, për shembull, ndalimi i
ndërtimit mbi një tokë të caktuar.
Një ndarje tjetër përfshin servitudat kontinuele (vijuese), te të cilat ushtrimi i servitudës bëhet në

335
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

bazë të një veprimi që është ose që mund të jetë vijues, pa pasur nevojë të ndërmerret ndonjë
veprim i ri, për shembull, rrjedhja e ujit, ullukët e strehëve etj; servitudat jo vijuese, ndërkaq, janë
ato te të cilat ushtrimi i kësaj të drejte kërkohet të bëhet vetëm në bazë të ndërmarrjes së ndonjë
veprimi konkret, për shembull, shkuarja për të marrë ujë.

Objekti i servitudave sendore

Servitudat sendore kanë për objekt sendin. Sendi është gjithmonë i paluajtshëm. Kjo paluajt-
shmëri, që është shërbyese, mund të jetë në pronësi të çdokujt. E drejta e servitudës sendore kon-
stituohet në favor të paluajtshmërisë, me qëllim që sendi i paluajtshëm, për të cilin është konstitu-
uar servituda, të shfrytëzohet në mënyrë të plotë,ose në mënyrë më komode.

Subjektet e servitudave sendore

Subjektet e servitudave sendore përcaktohen në bazë të asaj se kush është i autorizuar i së drejtës
së servitudës sendor. I autorizuar gjithmonë është pronari i paluajtshmërisë dominuese. Kur palu-
ajtshmëria dominuese është objekt i më shumë subjekteve, atëherë të aurorizuar janë të gjithë
bashkëpronarët, përkatësisht pronarët e përbashkët. Mbasi dihet se pronar i paluajtshmërive
mund të jenë personat fizikë, personat juridikë dhe shteti, atëherë titullarë të së drejtës së servitu-
dave ose të autorizuar për ushtrimin e së drejtës së servitudës konsiderohen të gjitha subjektet e
përmendura.

Vëllimi i servitudave sendore

Vëllimin e servitudave sendore e përcaktojnë dispozitat ligjore, në shumicën e rasteve rregullat


juridike, por në mungesë të rregullave juridike, zbatohen zakonet lokale.
Vëllimi i servitudav përcaktohet në momentin e konstituimit të saj, andaj kjo më së miri mund të
bëhet me kontratë të themelimit të servitudës.
Për ekzistimin e servitudave është e nevojshme të ekzistojë një dobi ose të paktën një komoditet,
një mundësi e shfrytëzimit komod të pasurisë dominuese. Në të drejtën moderne, pronari i
pasurisë shërbyese mund të kërkojë shuarjen e servitudave, nëse nga ekzistimi i tyre pasuria
dominuese (dominanti). nuk ka më kurrfarë dobie
Me rastin e caktimit të autorizimeve të titullarit të servitudave, pronari i pasurisë dominuese duhet
të mbajë llogari mbi parimin se në kuadrin e vëllimit të servitudave të kursehet sa më tepër
pasuria shërbyese. Nëse kërkohet mirëmbajtja, pronari i pasurisë dominuese duhet ta bëjë këtë.
Pronarit të pasurisë shërbyese nuk i lejohet fare të vështirësojë me veprimet e tij ushtrimin e
servitudave. Ai mund të bëjë transferimin e vendit të ushtrimit të servitudave, ashtu siç i përgjigjet
më së miri, me kusht që të mos e vështirësojë ushtrimin e servitudave (të trensferojë rrugën, kul-
lotat).

Fitimi i servitudave sendore

Në ligj shprehimisht thuhet: “Servituda reale vendoset me veprimin juridik, vendimin e organit
shtetëror dhe me anë të parashkrimit fitues”. Kjo do të thotë se servituda mund të fitohet,
përkatësisht të konstituohet mbi tri baza juridike: me veprim juridik, që në të shumtën e rasteve

336
E drejta civile

janë kontratat; me testament; me vendim të gjykatës, përkatësisht organit shtetëror, domethënë


me aktgjykim të gjykatës, që shërben si titull juridik për fitimin e së drejtës së servitudës dhe në
bazë të këtij vendimi, e drejtat e servitudës regjistrohet në librat publikë; parashkrimi fitues, që
do të thotë se e drejta e servitudës fitohet me kalimin e kohës, duke ushtruar vazhdimisht atë.
Servitudat sendore mund të krijohen edhe për një kohë të caktuar.
Fitimi mund të jetë në mënyrë derivative, (në bazë të punës juridike ose vendimit gjyqësor) ose në
mënyrë origjinere: (me parashkrim fitues). Për fitimin derivativ është e nevojshme të ekzistojë
baza juridike (iustus titulus), e cila më së shpeshti është kontrata dhe mënyra e fitimit (modus
aquirendi), d.m.th., regjistrimi në librat publikë. Servituda nuk fitohet vetëm me kontratë, sepse
kontrata duhet të jetë e përpiluar me shkrim dhe e vërtetuar.
Servitua mund të krijohet edhe në bazë të vendimit gjyqësor me rastin e ndarjes së tokave, kur
me aktgjykim përcaktohet themelimi i saj në një një pjesë të tokë. Fitimi i servitudës në bazë të
vendimit të organit shtetëror ka një kuptim më të gjerë. Kjo do të thotë se, përveç vendimit të
gjykatës, titull juridik për fitimin e servitudës mund të jetë edhe vendimi i ndonjë organi tjetër
shtetëror, p.sh., organit administrativ.
Servituda sendore (reale) fitohet me anë të parashkrimit fitues, kur pronari i pronës sunduese ka
realizuar faktikisht servitudën gjatë kohës prej 20 vjetësh, kurse pronari i tokës shërbyese këtë nuk
e ka kundërshtuar.

Humbja e servitudave sendore

Të drejtat sendore, pra edhe e drejta e servitudës, siç janë fituar, ashtu edhe mund të shuhen.
Me ligj shprehimisht parashikohen rastet kur shuhet e drejta e servitudave sendore.
Servituda sendore (real) pushon, në qoftë se pronari i pronës shërbyese kundërshton ushtrimin e
saj, kurse pronari i pronës sunduese tri vjet rresht nuk e ka ushtruar të drejtën e vet.
Pronari i pronës shërbyese mund të kërkojë që të pushojë e drejta e servitudës real, kur ajo bëhet
e panevojshme për shfrytëzimin e pronës sunduese ose kur nuk ekziston arsyeja për të cilën ajo
është vendosur.
Servituda reale pushon po qe se nuk ushtrohet gjatë kohës së nevojshme për fitimin e saj me anë
të parashkrimit fitues, kur i njëjti person bëhet pronar edhe i pronës sunduese, edhe i pronës
shërbyese ose me shkatërrimin e pronës shërbyese, përkatësisht pronës sunduese”. Nga kjo që u
përmend këtu del se me ligj janë rregulluar vetëm disa raste tipike të shuarjes së servitudave
sendor.
Kushtet që zakonisht çojnë në shuarje të të drejtës të servitudave janë përafërsisht këto:
1. Servituda shuhet me heqjen dorë të titullarit të tokës dominuese;
2. Servituda reale - sendore shuhet me shkatërrimin e tokës dominuese ose tokës shërbyese;
3. Servituda shuhet nëse i njëjti person fiton të drejtën e pronësisë edhe mbi tokën dominuese,
edhe mbi tokën shërbyese;
4. Nëse servituda ka qenë e kontraktuar për kohë të caktuar ajo shuhet me kalimin e kohës;
5. Servituda shuhet nëse përgjithmonë bie fitimi (interesi) për tokën dominuese.

Mbrojtja e servitudave

Servitudat, si të drejta sendore, gëzojnë mbrojtje juridike, andaj edhe legjislacioni pozitiv është
kujdesur që në këtë drejtim të parashikojë mënyrën e mbrojtjes së servitudave. Me ligj parashiko-
het: “Në qoftë se pronari i pronës sunduese pa bazë ndalohet ose pengohet në ushtrimin e servi-

337
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

tudës reale, ai mund të kërkojë me padi që ky ndalim ose pengim të pushojë”.


Për mbrojtjen e së drejtës së servitudave ekziston padia e quajtur padi konfesore (actio confeso-
ria). Këtë padi ka të drejtë ta ngrejë personi i cili ka të drejtën e servitudës ndaj çdo personi të
tretë si dhe ndaj pronarit të paluajtshmërisë shërbyese.
Paditësi duhet të provojë vetëm fitimin e servitudës. Bazë (arsye) për paraqitjen e padisë konfe-
sore mund të jetë ekzistimi i së drejtës së servitudës dhe kontestimi apo pengimi i saj.
Fitmi i servitudës mbi sende të luajtshme provohet me dorëzimin e sendit ose me parashkrim
fitues, kurse mbi sendet e paluajtshme me regjistrim në librat e tokave dhe me parashkrimin
fitues. Për mbrojtjen e servitudave kompetente është gjykata komunale.

Servitudat personale

Servitudat personale janë e drejtë sendore, e cila titullarit të vet i mundëson të shërbehet me
sendin e huaj, duke e kufizuar pronësinë e tij. Servituda personale është i lidhur për një person të
caktuar titullar. Prandaj, servituda personale, në fund të fundit, është i lidhur për kohëzgjatjen e
jetës së titullarit dhe kjo bën që të dallohet nga servitudat sendore. Me vdekjen e titullarit të
servitudës personale, servituda ndërpritet dhe nuk kalon mbi trashëgimtarët. Titullar i servitudës
personale mund të jetë personi fizik dhe personi juridik.
Servituda personale dallon nga ajo sendore, sepse servituda sendore ekziston derisa të ekzistoje
nevoja e sendit (pasurisë) dominues për shfrytëzimin e sendit (pasurisë) shërbyes, ndërsa servituda
personale është e kufizuar në kohë dhe zgjat aq sa zgjat edhe jeta e titullarit të servitudës person-
ale.
Për servitudën personale, në teori jepet edhe ky përkufizim: “Servitudat personale janë të drejta
sendore në sendin e huaj, që e autorizojnë në mënyrë individuale personin e caktuar që në mënyrë
të caktuar të shërbehet me atë send”.
Servitudat personale nuk mund të kalohen mbi persona të tjerë si e drejtë servitudës, çka do të
thotë se servitudat personale nuk trashëgohen.
Servitudat personale janë të karakterit më fleksibil, për shkak se ato mund të konstituohen edhe
në pjesën alikuote të titullarit të së drejtës së pronësisë, çka nuk është rasti te servitudat sendore.
Servitudat personale janë të numëruara në mënyrë taksative dhe ato sot janë vetëm tri: uzufrukti
(usufructus), përdorja (usus) dhe servituda e banimit (habitatio). Këtë ndarje, që njihet nga e drej-
ta romake, e kanë mbështetur të gjitha kodet civile dhe legjislacioni bashkëkohor.
Servitudat personale për titullarë kanë personat fizikë, por mund të jenë edhe personat juridikë.
Objekt i së drejtës së servitudave personale, parimisht, janë sendet e paluajtshme, por ekziston
mundësia, si përjashtim, të jetë edhe sendi i luajtshëm (te servituda personale uzufrukti).

Uzufrukti (Frutgëzimi - Usufructus)

Frutgëzimi është një e drejtë sendore mbi sendin e huaj, në bazë të së cilës titullari ka të drejtën
personale të përdorë sendin e tjetrit dhe të gëzojë frytet e tij më së shumti në të gjallë të vet, duke
mos e cenuar substancën dhe destinimin ekonomik të tij. E drejta e frutgëzimit ose uzufrukti
është e drejtë sendore mbi sendin e huaj, e cila të autorizuarit i njeh të drejtën personale që në
çdo mënyrë (aspekt) të shërbehet me sendin e huaj në pajtim me destinimin dhe duke e ruajtur
esencën e tij. Të gjitha përkufizimet në një mënyrë janë përshkrim i përkufizimit të Paulianit,
sipas të cilit, “Usus fructus est ius alienis rebus utenti fruendi salva rerum substantia”.
Uzufrukti, si servitudë personale, është një e drejtë sendore që i mundëson titullarit shfrytëzimin

338
E drejta civile

më të gjerë të një sendi, pa ia ndryshuar esencën sendit që është objekt i uzufruktit. Titullari i së
drejtës së uzufruktit mund ta përdorë sendin, mund t’i nxjerrë frytet e tij, por nuk mund ta
disponojë esencën e sendit as juridikisht, as faktikisht. Ai faktikisht duhet ta ruajë esencën e
sendit, pra nuk mund ta ndryshojë as përbërjen e tij fizike, as destinimin e tij ekonomik. Sot, nuk
njihen uzufruktet ligjore, por kjo çështje do të rregullohet me ligjet e reja të Kosovës.
Pronësia mbi sendin mbetet gjithmonë te pronari.
Objekti i uzufruktit.- Objekt mund të jetë paluajtshmëria dhe sendet e luajtshme. Sendet mund të
jenë vetëm të përcaktuara individualisht dhe të pakonsumuara.

Të drejtat dhe detyrimet e gëzuesit të fryteve dhe të pronarit

Te servituda e uzufruktit, të gjitha dobitë dhe frytet që i sjell sendi gjatë ushtrimit të uzufruktit, i
përkasin gëzuesit të fryteve (të mbajë, të përdorë dhe të mbledh frytet). Kjo tregon se titullari i
uzufruktit është i përjashtuar nga e drejta e disponimit të sendit. E drejta e pronësisë mbi frytet
fitohet me vjeljen e tyre, domethënë në momentin e ndarjes së sendit nga objekti i uzufruktit. Në
qoftë se sendi krijon të ardhura të jashtëzakonshme, ato, në parim, i takojnë pronarit të sendit.
Titullari i së drejtës së uzufruktit për prodhimin e fryteve që janë objekt i së drejtës së tij, i heq
vetë shpenzimet e prodhimit.
Në rastet kur sendi shkatërrohet rastësisht, për shembull nga fuqia madhore ose për shkak të
vjetërsisë, nuk ekziston detyrimi i përtrirtjes së sendit, por kjo nuk e liron pronarin e sendit që të
mos kryejë as ndreqjet e jashtëzakonshme lidhur me sendin.
Sendi kthehet në gjendjen në të cilën është marrë, duke nënkuptuar amortizimin normal të sendit,
në të gjitha rastet kur ndodh shuarja e uzufruktit. Me rastin e kthimit, frytet e pavjelura i takojnë
pronarit të sendit.
Titullari i së drejtës së uzufruktit, që nënkupton servitudën personale me autoriziume më të gjera,
mund t’i kalojë objektet e uzufruktit me veprime juridike mbi ndonjë person tjetër. Në këtë rast
kalohet ushtrimi i përmbajtjes së të drejtës së uzufruktit, për shembull, jepet me qira toka bujqë-
sore.

Krijimi i uzufruktit

E drejta e uzufruktit, si servitudë personal krijohet, përkatësisht themelohet me ligj, me veprim


juridik (kontratë, testament), si dhe me anë të parashkrimit fitues.
Nuk është kontestuese se, në të shumtën e rasteve, parashikohet që uzufrukti të krijohet me
punën juridike (me kontratë ose testament – me ndarje të masës trashëgimore ndërmjet pasard-
hësve në të gjallë të trashëgimlënësit). Në këto raste, trashëgimlënësi mbi një pasuri të caktuar
konstituon të drejtën e uzufruktit për persona të caktuar ose për veten e tij.
Me rastin e krijimit të servitudës personale - uzufruktit, si dhe te të gjitha të drejtat e tjera sendore
për fitimin e kësaj të drejte, kërkohet ekzistimi i titullit juridik dhe modus aquirendi. Titull juridik
është kontrata ose testamenti, ndërsa modus aquirendi është regjistrimi i kësaj të drejte në librat
publikë.
Uzufrukti mbi një send të paluajtshëm duhet të regjistrohet në regjistrat e pasurive të paluajtshme.
Uzufrukti, si e drejtë e servitudës personale mund të konstituohet edhe për më shumë persona,
pra kur të drejtën e uzufruktit mbi një send të huaj e kanë më shumë persona.

339
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Shuarja e uzufruktit

Uzufrukti, si servitudë personale, siç fitohet, ashtu edhe mund të shuhet. Uzufrukti, si servitudë
personale mund të shuhet njësoj siç shuhen edhe servitudat sendore. Natyrisht, këto dallojnë edhe
për nga kohëzgjatja, sepse kjo servitudë zgjat më së shumti sa zgjat jeta e titullarit. Në Kodin Civil
të Republikës së Shqipërisë, uzufrukti mbaron:
- me vdekjen e uzufruktit ose me mbarimin e personit juridik uzufruktitar,
- me mbarimin e afatit të caktuar në aktin e krijimit,
- me bashkimin e cilësive të pronarit e të uzufruktit në një person të vetëm,
- me shkatërrimin tërësisht ose me humbjen e sendit të dhënë në uzufrukt.
- me mospërdorimin e usufruktit radhazi për 20 vjet”.

E drejta e përdorimit (Usus)

E drejta e përdorimit është e drejtë sendore e një personi, përkatësisht servitudë personale, sipas
së cilës personi ka të drejtë ta përdorë sendin e huaj për plotësimin e nevojave të veta dhe për
nevojat e familjarëve të tij në vëllim të caktuar, duke e ruajtur substancën e sendit.
Në literaturë thuhet se e drejta e përdorimit është servitudë personale me autorizimin e përdorue-
sit që, për nevojat e veta, të shërbehet me sendin e dikujt, sipas destinimit dhe duke ruajtur sub-
stancën e tij.
Kur dihet se e drejta e përdorimit, si edhe servitudat tjera personale, nuk është e rregulluar
me ligj të veçantë, por këto çështje mbështeten në rregulla juridike, edhe këstu do të vihen në
dukje përkufizimet ligjore të disa të drejtave. Në legjislacionin e Republikës së Shqipërisë, përdori-
mi përkufizohet: “Personi që ka një të drejtë thjesht përdorimi mbi një send ,e përdor atë dhe
gëzon frutet e tij në masën që ka nevojë për vete e për familjen e tij”.
E drejta e përdorimit është e vëllimit më të ngushtë se e drejta e uzufruktit dhe kërkohet t’u për-
shtatet nevojave të titullarit në momentin e themelimit të saj. Nëse sendi jep fryte, ai ato nuk
mund t’i marrë, sepse sendin vetëm mund ta përdorë. Prandaj themi se dallimi ndërmjet uzufruk-
tit dhe së drejtës së përdorimit ka të bëjë vetëm me pikëpamjen kuantitative, që do të thotë se tit-
ullari i së drejtës së përdorimit sendin e përdor vetëm për nevojat e veta dhe të anëtarëve të famil-
jes së tij dhe nuk mund të sillet me sendin, siç kishte të drejtë uzufruktari, i cili sendin mund ta
jepte edhe me qira, përkatësisht ta kalonte te të tjerët ushtrimin e përmbajtjes së të drejtës së
uzufruktit.
Tek e drejta e përdorimit, detyrimet e pronarit të sendit janë më të mëdha, që do të thotë se ai i
heq si shpenzimet e rregullta, ashtu edhe ato të jashtëzakonshme. Lidhur me servitudën personale
të së drejtës e përdorimit vlejnë të gjitha ato rregulla të përbashkëta, që vlejnë edhe për të drejtën
e uzufruktit; përjashtim bëjnë ato që kundërshtohen nga përmbajtja e së drejtës së përdorimit.

E drejta e banimit (Habitatio)

E drejta e banimit është një lloj i veçantë i servitudës personale. Edhe kjo servitudë ekziston
vetëm mbi sendin e huaj. E drejta e banimit përkufizohet si servitudë personale me autorizimin
për t’u shërbyer me ndërtesën ose pjesën e ndërtesës së huaj për banim, duke ruajtur substancën e
sendit.
Pra, e drejta e banimit është e drejtë sendore mbi sendin e huaj, i cili shfrytëzohet vetëm për

340
E drejta civile

nevojat e banimit të vetë titullarit, por edhe të anëtarëve të familjes së tij. E drejta e banimit është
një e drejtë që ndërtesa e huaj, banesa ose një pjesë e veçantë e ndërtesës ose e banesës të shfrytë-
zohet për jetesë, për nevojat e bartësit të kësaj të drejteje dhe të anëtarëve të familjes së tij, si dhe
të personave të tjerë të cilët ai i mban (ushqen). Ky është përkufizim ligjor.
Shpenzimet lidhur me mbajtjen e banesës bien mbi pronarin.
Servituda e banimit e autorizon titullarin e vet të përdorë lokalet e huaja për banim, për nevojat e
veta personale, përkatësisht për nevojat e familjes, pa cenuar esencën e vetë sendit shërbyes.
Duke përfunduar lidhur me këtë servitudë, mund të konstatojmë se të gjitha rregullat që janë të
përbashkëta për servitudat personale kanë të bëjnë edhe me këtë servitudë.

Zgjatja e servitudave personale

Servitudat personale zgjasin derisa titullari është gjallë, por mund të zgjasin edhe më pak, nëse
është kontraktuar ashtu.

Mbrojtja e servitudave

Mbrojtja e servitudave personale, sikurse edhe mbrojtja e të drejtave tjera sendore, paraqet një
çështje me rëndësi në të drejtën sendore. Kjo mbrojtje garantohet me ligj. Titullari ka të drejtë që
në çdo kohë të gëzojë mbrojtje juridike. E drejta e padisë ekziston me veprim erga omnes, që do
të thotë se mund të paditet jo vetëm pronari i sendit, por edhe çdo person i tretë që e pengon
ushtrimin e së drejtës së servitudës ose e mohon ekzistimin e së drejtës së servitudës personale.
Servitudat personale mbrohen me padi konfesore (actio confessoria). I paditur mund të jetë jo
vetëm pronari i sendit shërbyes, por edhe çdo person tjetër që pengon realizimin e servitudave.
Bazë e padisë mund të jetë ekzistimi i së drejtës së servitudat dhe kontestimi apo pengimi i saj.

E DREJTA E PENGUT

Nocioni i pengut

E drejta e pengut është e drejtë sendore mbi sendin e huaj, në bazë të së cilës kreditori mund të
realizojë (paguan) kërkesat e veta nga vlera e sendit të lënë peng, (nëse debitori nuk e plotëson
detyrimin e arritur) para debitorëve të tjerë, pa marrë parasysh se në duart e kujt ndodhet sendi i
lënë peng; ose: “Pengu është e drejtë sendore, në bazë të së cilës titullari i tij - pengmarrësi a
kreditori i pengut mund të kërkojë pagesën e kërkesave të tija nga sendet, nëse ata nuk paguhen
brenda afatit të caktuar”.
Neni 63, paragrafi 1 i LMTHJP-së parashikon: “Me qëllim që të sigurohet një kërkesë e cak-
tuar, sendi i paluajtshëm mund të ngarkohet më të drejtën e pengut në dobi të kreditorit (hipote-
ka), i cili është i autorizuar në mënyrën e parashikuar me ligj që të kërkojë arkëtimin e kërkesës së
vet nga vlera e kësaj pasurie të paluajtshme para kreditorëve, të cilët mbi të nuk kanë hipotekë, si
dhe para kreditorëve të cilët hipotekën mbi të e kanë fituar pas tij, pa marrë parasysh ndërrimin e
pronarit të pasurisë së paluajtshme të ngarkuar”. Ligji e rregullon të drejtën e pengut me nenet 61
- 69. Mirëpo, me këtë Ligj rregullohet vetëm e drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme, ndërsa e
drejta e pengut mbi sendet e luajtshme është rregulluar me Ligjin e Marrëdhënieve të Detyrimeve
të vitit 1978.
E drejta e pengut është e drejtë aksesore, sepse si e drejtë kryesore është e drejta e kërkesës. Me

341
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

peng vetëm sigurohet kërkesa e kreditorit. Sigurimi real i kërkesës e forcon kreditorin për realiz-
imin e së drejtës së kërkesës së vet, sepse që në të drejtën romake thuhej: “Plus cautionis in re est,
quam in persona” (Sendi ofron siguri më të madhe sesa njeriu).

LLOJET E SË DREJTËS SË PENGUT

Tradicionalisht, e drejta e pengut ndahet në pengun e dorës, përkatësisht në të drejtën e pengut


mbi sendet e luajtshme dhe mbi hipotekën, përkatësisht e drejta e pengut mbi sendet e paluajt-
shme. Në ndarjen e së drejtës së pengut në peng të dorës (pignus) dhe në hipotekë, si kriter mer-
ret lloji i sendit, përkatësisht objekti që lihet peng, andaj nëse objekti i pengut është send i luajt-
shëm, gjithmonë bëhet fjalë për pengun e dorës. Ndërsa në rastet kur objekti i pengut është sendi
i paluajtshëm, kemi të bëjmë me hipotekën, si e drejtë e pengut. Ky koncept i pengut në të drejtën
bashkëkohore ka pësuar ndryshime. Tani ekziston edhe hipoteka mobilare, që nënkupton të
drejtën e pengut, që e ka për objekt sendin e luajtshëm, por e drejta e pengmarrësit mbi sendin e
luajtshëm regjistrohet në librat publikë njësoj sikur të bëhet fjalë për sende të paluajtshme.
Në këto raste, autorët ndarjen e së drejtës së pengut në peng të dorës dhe në hipotekë e mbësht-
esin në faktin e dorëzimit të sendit. Në këtë rast, i rëndësishëm është fakti se a i dorëzohet sendi
pengmarrësit apo sendi mbetet te debitori. Pra, me rëndësi është posedimi i sendit dhe jo lloji i
sendit që është objekt i posedimit.
Duke u mbështetur në këtë koncept del se pengu i dorës ekziston gjithmonë kur dorëzohet sendi
i lënë peng në posedim të pengmarrësit. Në rastin kur sendi mbetet në posedim të debitorit,
përkatësisht në posedim të pengdhënësit, ndërsa kreditori sigurohet me regjistrimin e së drejtës së
pengut në librat publikë, është fjala për hipotekën. Kjo vlen edhe kur bëhet fjalë për sendet e lua-
jtshme.
Ndarja e pengut, që mbështetet në llojin e sendeve, e humb rëndësinë të cilën e kishte në të kalu-
arën. Në të drejtën bashkëkohore paraqiten raste të reja të pengut, si për shembull, lënia peng e
makinave apo mjeteve të punës, mallit në depo, prodhimit bujqësor, kafshëve, të cilat, edhe pse
janë sende të luajtshme, ato nuk dorëzohen te pengmarrësi, por vetëm regjistrohet e drejta mbi to.
Kjo në disa raste quhet pengu pa posedim ose hipotekë.

NDARJA E SË DREJTËS SË PENGUT SIPAS THEMELIMIT

Lidhur me të drejtën e pengut, kemi edhe një ndarje tjetër, e cila mbështetet në mënyrën e theme-
limit, përkatësisht krijimit të së drejtës së pengut.
Duke u mbështetur në këtë kriter, dallojmë:
1. Të drejtën e pengut të kontraktuar, (në bazë të veprimit juridik),
2. Pengun ligjor dhe
3. Pengun gjyqësor.

E drejta e pengut të kontraktuar

Në të drejtën tonë, e drejta e pengut të kontraktuar bën pjesë në formën më themelore dhe më të
shpeshtë të së drejtës së pengut.E drejta e pengut të kontraktuar është forma më themelore dhe
më e shpeshtë e së drejtës së pengut. Kjo e drejtë krijohet në bazë të kontratës.
Në këtë rast, kontrata është titull juridik për krijimin e së drejtës së pengut, ndërsa dorëzimi i
sendit është modus aquirendi ose mënyrë e fitimit të së drejtës së pengut. Ndërkaq, kur bëhet

342
E drejta civile

fjalë për hipotekën, sendi nuk dorëzohet, por bëhet regjistrimi i së drejtës në librat publikë dhe
kjo paraqet modus aquirend-in. Tek e drejta e pengut, sendi duhet të dorëzohet, përkatësisht të
regjistrohet në librat publikë. Nëse hipoteka nuk është e regjistruar, ajo nuk trajtohet si hipotekë.
Kontrata është e karakterit detyrimor, ndërsa e drejta që krijohet në bazë të kësaj kontrate është e
karakterit sendor dhe, si e tillë, vepron ndaj të gjithëve.
Në rastet kur mungojnë dispozitat pozitive për lidhjen e kontratës së pengut - hipotekës, mund të
shërbehemi me dispozitat të cilat rregullojnë lidhjen e kontratave në përgjithësi, natyrisht, kur nuk
janë në kundërshtim me natyrën e kontratës së pengut.

Pengu ligjor

Në literaturën juridike, edhe pse thuhet pengu ligjor, faktikisht mendohet për të drejtën e pengut
ligjor, për shkak se lënda e së drejtës së pengut quhet peng. Objekti i së drejtës së pengut zakon-
isht janë sendet e paluajtshme, sendet e luajtshme e në disa raste edhe e drejta me karakter
pasuror.
E drejta e pengut ligjor themelohet, “ex lege, në bazë të vetë ligjit ose, më saktë, ajo lind në
momentin kur përmbushen (plotësohen) faktet e parashikuara me vetë dispozitat”.
Tek e drejta e pengut ligjor nuk është i nevojshëm deklarimi i vullnetit të palëve kontraktuese.
Këtë autorët e mbështesin me faktin se “e drejta e pengut ligjor varet nga përmbushja e fakteve të
parashikuara me ligje, gjë që nënkupton se për krijimin e këtij pengu nuk është i nevojshëm pëlqi-
mi i debitorit”.
Një lloj të pengut ligjor e kemi në rastin e vendosjes në hotel, kur të gjitha sendet e luajtshme, të
cilat i ka personi i vendosur, deri në përmbushjen e detyrimit ndaj hotelit, konsiderohen, në bazë
të ligjit, peng. Malli i cili transportohet është objekt pengu ligjor për kërkesën e transportuesit.

Pengu gjyqësor

E drejta e pengut mund të themelohet edhe me vendim të organit shtetëror, përkatësisht organit
gjyqësor. Në këto raste, vendimi i gjykatës paraqet titull juridik për fitimin e së drejtës së pengut.
Konstitutimi i së drejtës së pengut me vendim gjyqësor, si rregull, bëhet në kundërshtim me vull-
netin e debitorit. Këtë lloj pengu ndryshe e quajnë edhe peng të dhunshëm.
Themelimi i pengut me vendim gjyqësor zbatohet vetëm në rastet kur ekziston procedura përm-
baruese, domethënë kur zhvillohet procedurë për përmbushjen e detyrimit nga mjetet e debitorit.
E drejta e pengut gjyqësor mundëson realizimin e kërkesës, e cila ka hyrë në procedurën gjyqësore
në fazën e përmbarimit.

PARIMET E SË DREJTËS SË PENGUT

Në kuadër të së drejtës së pengut, si institucion i së drejtës sendore, ekzistojnë disa parime (karak-
teristika), që janë bazë për konstituimin, jetësimin dhe shuarjen e së drejtës së pengut. Parimet e
së drejtës së pengut duhetnshikuar vetëm si të kumuluara (bashkuara ose përmbledhura) dhe ato
nuk mund ta realizojnë funksionin e vet në mënyrë të pavarur.
Si parime të së drejtës së pengut do të merren në shqyrtim:
Parimi i aksesoritetit të së drejtës së pengut;
Parimi i oficialitetit të së drejtës së pengut;
Parimi i specialitetit;

343
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Parimi i papjesëtueshmërisë së pengut dhe


Parimi i prioritetit.

1. Parimi i aksesoritetit të së drejtës së pengut

E drejta e pengut, si e drejtë sendore mbi sendin e huaj dhe që siguron kërkesën e kreditorit në
raport me debitorin, vetvetiu nënkupton faktin se kjo e drejtë është pasojë e ekzistimit të një mar-
rëdhënieje juridike - civile me karakter detyrimor. Nuk mund të lindë e drejta e pengut, në qoftë
se kësaj nuk i paraprin ekzistimi i marrëdhënies detyrimore midis debitorit dhe kreditorit. Në këtë
rast, pengu, si objekt i së drejtës së pengut, paraqet një mjet për sigurimin e kërkesës së kreditorit.
Detyrimet debitori mund t’i përmbushë edhe pa ekzistimin e së drejtës së pengut. Në këto raste
kemi raportin juridiko - civil midis palëve kontraktuese a palëve në marrëdhënie detyrimore, si
marrëdhënie kryesore, përkatësisht kërkesën e kreditorit, si e drejtë kryesore, ndërsa e drejta e
pengut, që lind për të siguruar kërkesën e kreditorit, është e drejtë e karakterit aksesor.
E drejta e pengut është një e drejtë e varur nga e drejta kryesore, që në këtë rast është e drejta e
kërkesës. Kjo e siguron kërkesën. Nëse kërkesa është e anulueshme, atëherë edhe pengu nuk
mund të qëndrojë. Në të gjitha rastet kur baza e kërkesës ose vetë kërkesa është e pavlefshme
debitori ka të drejtë të kërkojë kthimin e sendit të lënë peng, përkatësisht shlyerjen e regjistrimit të
së drejtës së pengut, e cila ekziston mbi sendin e tij në favor të kreditorit pengmarrës. Kjo
nënkupton shuarjen e së drejtës së pengut pothuajse ex lege, sepse, kur mungon vullneti i kredi-
torit pengmarrës në kthimin ose në shlyerjen e së drejtës së pengut, atëherë këtë e bën gjykata,
duke u respektuar disa kushte të përcaktuara me ligj.
Aksesoriteti i së drejtës së pengut zbatohet sidomos në rastin e trashëgimisë së kërkesës a të vetë
kalimit të së drejtës së kërkesës, me ç’rast kalimi i kërkesës nga një subjekt te një subjekt tjetër,
nuk shuan të drejtën e pengut, por ajo vazhdon të mbetet për sigurimin e kërkesës, pa marrë
parasysh kush është kreditori në këtë rast.
Përjashtim bëjnë rastet e parashkrimit, kur pengmarrësi ka të drejtë të realizoj edhe kërkesën e
parashkruar nga vlera e sendit të lënë peng.
E drejta e pengut e siguron kërkesën, prandaj edhe mund të thuhet se kërkesa juridiko - detyri-
more është e drejtë kryesore, ndërsa e drejta e pengut është e drejtë subjektive aksesore dhe e
varur nga e drejta kryesore.
E drejta e kërkesës, përkatësisht pretendimi i kreditorit duhet të jetë gjithnjë i vlefshëm për t’u
jetësuar edhe vetë e drejta e pengut.
Juridikisht, e drejta e pengut të regjistruar, në rend të parë e hipotekës, nuk shuhet me vetë faktin
e përmbushjes së kërkesës. Por, kërkohet të bëhet shlyerja nga librat publikë, ndërsa e drejta e
pengut do të ekzistoj edhe në rastin kur kërkesa është përmbushur në tërësi.
Me rastin e kalimit të kërkesës së siguruar me peng, e drejta e pengut e ndan fatin e kërkesës.
2. Parimi i oficialitetit

Me parimin e oficialitetit nënkuptojmë faktin se realizimi i së drejtës së pengut apo përmbushja e


së drejtës së kërkesës nga sendi i lënë peng bëhet gjithmonë në rrugë zyrtare; në këtë rast mendo-
het për rrugën gjyqësore. Mirëpo, edhe pse pengmarrësi mund të përmbushë kërkesën e vetë nga
sendi i lënë peng vetëm përmes rrugës gjyqësore, sot ekziston mundësia e përmbushjes së
kërkesës nga sendi i lën peng edhe në rrugën jashtëgjyqësore. Në të drejtën bashkëkohore
parashikohet mundësia e përmbushjes së kërkesës nga sendi i lënë peng, i cili shitet nga një agjen-
ci e profesionalizuar, nga organi i noterisë, bile ka raste kur lejohet edhe shitja e lirë e sendit nga

344
E drejta civile

vetë kreditori.
Është e ditur se në të kaluarën, për realizimin e kërkesës së vet nga vlera e sendit që e ka mbajtur
peng, kreditori duhej t’i drejtohej gjykatës që ajo ta shesë sendin në ankand publik dhe nga çmimi
i sendit të shitur të përmbushë kërkesën e vet, me ç’rast zbatohet parimi i prioritetit të realizimit
të kërkesave. Në parim, ndalohet fitimi i pronësisë nga ana e kreditorit mbi sendin e lënë peng.
Mirëpo, sot, në kushte të caktuara, sendi i lënë peng mund të kalojë në pronësi të kreditorit peng-
marrës. Në të drejtën civile bashkëkohore, kur bëhet fjalë për të drejtën e pengut, vërehet një
anagazhim ligjor në drejtim të mbrojtjes së kreditorëve të siguruar me të drejtën e pengut, gjë që
zakonisht, e vështirëson pozitën e debitorit të ngarkuar me peng. Kjo bëhet me qëllim që të
thjeshtësohet sa më shumë çështja e shndërrimit të pengut në vlerë pasurore dhe në këtë mënyrë
të përmbushen kërkesat e kreditorëve si domosdoshmëri e zhvillimit të papenguar të ekonomisë
së tregut.
Shitja e lirë nuk duhet që të shkojë në dëm të interesave të debitorit. Duhet të ruhet ekuivalenca e
këmbimit të vlerave pasurore.

3. Parimi i specialitetit

Kur është folur për parimet e së drejtës sendore është thënë se e drejta sendore konstituohet mbi
sendin individualisht të përcaktuar. Pra, që të jetë objekt i së drejtës sendore, sendi duhet të jetë i
veçuar nga të tjerët.
Edhe në kuadër të së drejtës së pengut ekziston parimi i specialitetit, çka do të thotë se e drejta e
pengut ekziston, përkatësisht fitohet vetëm në sendin e caktuar, i cili mund të jetë i pengdhënësit
apo personit të tretë dhe e drejta e pengut ekziston vetëm për kërkesën e caktuar. Pra, ky parim
nënkupton se me të drejtën e pengut mund të sigurohet vetëm kërkesa e caktuar e një kreditori (e
jo një numër i pacaktuar ose shumë e pacaktuar) dhe e drejta e pengut mund të ekzistojë vetëm
mbi sendet e caktuara ose mbi shumë sende të individualizuara. Thuhet se “është e palejuar
hipoteka gjenerale”.
Në këtë drejtim thuhet se “individuaalizimi i sendit pengor dhe individualizimi i pretendimit
është një rregull e parimit të specialitetit.
Autorë të ndryshëm shkruajnë se “sendi i lënë peng duhet të jetë in species, përkatësisht se nuk
mund të ekzistohjë e drejta e pengut të përgjithshëm, e cila do të shtrihet mbi pasurinë e
përgjithshme të debitorit pengor”.
Legjislacioni i ri për pengun, siç është rasti me Rregulloren 2001/5 për Pengun mbi Sendet e
Luajtshme, parashikon të ashtuquajturin peng joposedues ose peng të regjistruar dhe krijon bazën
që objekt i së drejtës së pengut të jetë e tërë pasuria e debitorit pengdhënës. Krijohet baza juridike
që tërësia e sendeve të luajtshme të jenë objekt i së drejtës së pengut. Risitë që sjell Rregullorja
kanë të bëjnë edhe me sendet që duhen krijuar në të ardhmen, p.sh., prodhimi i ardhshëm ose të
korrat nga bujqësia.
Peng mund të lihet edhe pjesa bashkëpronësore. Me Rregulloren për Pengun mbi Sendet e
Luajtshme kërkohet shprehimisht: “përcaktimi i përgjithshëm ose specifik i detyrimit të siguruar”,
si dhe “përshkrimi specifik ose i përgjithshëm, i mjaftueshëm për të përcaktuar në mënyrë të
arsyeshme kolateralin, që mund të përfshijë pasurin që do të fitohet nga pengdhënësi pas datës së
marrëveshjes së pengut”.
Legjislacioni i ri për të drejtat e pengut ofron zgjidhje që mundësojnë një qasje më fleksibël për
sigurimin e kërkesave dhe realizimin e së drejtës së pengut. Objekt i pengut kanë mundur të jenë
më shumë sende të caktuara, siç është rasti te pengu i përbashkët.

345
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

4. Parimi i papjesëtueshmërisë së pengut

E drejta e pengut është e papjestëueshme, sepse ajo siguron kërkesën (pretendimin) në


tërësi.
Parimi i papjesëtueshmërisë është edhe objekt i legjislacionit, nga se “pasuria e paluajtshme krijo-
het për sigurimin e pretendimit të kreditorit, si të tërë, deri në shlyerjen e tij të plotë, pa marrë
parasysh pjesëtimin e mëvonshm të sendit të paluajtshëm pengor”.
Parimi i papjesëtueshmërisë së pengut nënkupton faktin se e drejta e pengut, për nga natyra e vet
është e papjesëtueshme. I tërë sendi i lënë peng siguron kërkesën gjersa nuk përmbushet në tërësi.
Pra, pengu siguron tërë kërkesën, kurse sendi i tërë i lënë peng siguron kërkesën.
Nuk mund të lirohet një pjesë e sendit nga pengu, edhe pse vlera e sendit është më e madhe se
kërkesa e siguruar.
Kjo mund të lejohet vetëm në rastet kur ekziston marrëveshja ndërmjet kreditorit pengmarrës
dhe debitorit pengdhënës. Në teorinë juridike ky parim është mjaft aktual dhe përkufizohet:
“Papjesëtueshmëria e së drejtës së pengut ka të bëjë me sigurimin e kërkesës së tërësishme me
pengun si tërësi, duke i përfshirë të gjitha pertinencat e tij”.
Parimi i papjesëtueshmërisë nuk është i varur nga lloji i së drejtës së pengut, por kjo është e lidhur
me përmbushjen në tërësi të kërkesës së kreditorit pengmarrës.
Me Ligjin për Hipotekat të Kosovës nr. 2002/4 ,parashikohet: “Hipoteka e ngastrës do të zbato-
het në të gjithë ngastrën e tokës”. Edhe në këtë rast i tërë sendi lihet peng dhe hipoteka shtrihet
në gjithë ngastrën e tokës. Kjo përfshin edhe ndërtesat që ekzistojnë në ngastrën tokësore, kur e
kanë të njëjtin pronar, sepse thuhet: “Të gjitha ndërtesat ose strukturat e ngritura në ngastrën e
tokës do t’i nënshtrohen tani çdo hipoteke mbi të po qe se kanë të njëjtin pronar apo shfry-
tëzues”.
Nga parimi i papjesëtueshmërisë së të drejtës së pengut del se, nëse ndahet sendi i lënë peng
(hipotekë), atëherë e drejta e pengut (hipoteka) ekziston mbi secilën pjesë të sendit të ndarë. Në
rast se sendi bëhet objekt bashkëpronësie, atëherë e drejta e pengut ekziston në të gjitha pjesët
alikuote të bashkëpronësisë dhe të gjithë janë të detyruar të përmbushin detyrimin në mënyrë
individuale dhe solidare.

5. Parimi i prioritetit

E drejta e pengut ekziston mbi sendin e e caktuar. Një send i caktuar mund të jetë objekt i më
shumë të drejtave të pengut. Sendi bëhet peng për kërkesa të subjekteve të ndryshme, që në këtë
rast janë kreditorët pengmarrës. Kjo paraqet një kumulim (bashkim) të të drejtave të pengut.
Kumulimi i të drejtave të pengut mund të lindë në të njëjtën kohë ose në kohë të ndryshme. Në
këto raste duhet të parashikohet mundësia e radhës së përmbushjes së kërkesave të siguruara me
peng.
Parimi i prioritetit ose i përparësisë kohore, ndihmon në përcaktimin e së drejtës së përparësisë
me rastin e përmbushjes së kërkesave të ndryshme nga sendi i lënë peng. Zgjidhja e përmbushjes
së kërkesave të siguruara me sendin e njëjtë - për kreditorë të ndryshëm, bëhet duke u mbështetur
në parimin e prioritetit të së drejtës së pengut.
Në të drejtën tonë, radhët e prioritetit përcaktohen në bazë të ligjit dhe marrëveshjes së palëve, që
kanë peng objektin e njëjtë për sigurimin e kërkesave të tyre. Prioriteti fitohet nga koha e fitimit të
së drejtës së pengut, sipas parimit: i pari për nga koha, i pari për nga e drejta. Këtë parim e

346
E drejta civile

parashikon edhe Ligji për Hipotekat i Kosovës nr. 2002/4, në nenin 4.5, ku thuhet: “Nëse pasuria
e patundshme është kolateral i disa hipotekave, të drejtat e pengmarrësve do të përcaktohen sipas
momentit të regjistrimit të tyre, përveç nëse nuk parashikohet ndryshe me ligj”.
Me ligj mund të caktohet radha e përparësisë edhe ndryshe nga ajo që është paraparë.
Parimi i prioritetit i mundëson kreditorit pengmarrës që kërkesën e vet ta realizojë në tërësi nga
sendi i shitur, para kreditorëve të tjerë. Nëse të drejtat e pengut janë themeluar njëkohësisht mbi
një objekt të njëjtë, ata janë të radhës së parë që të gjithë. Andaj edhe kërkesat e veta i përm-
bushin në mënyrë proporcionale.
E drejta e pengut e radhës së parë e autorizon kreditorin pengmarrës që i pari të përmbushë
kërkesën e vet dhe kreditorët e tjerë pengmarrës do të përmbushin kërkesat e veta në bazë të rad-
hës së përparësisë nga vlera e mbetur, pasi që të jetë përmbushur kërkesa e kreditorit pengmarrës
të radhës së parë. Radha e përparësisë nënkupton se kreditori i radhës së fundit duhet ta presë
radhën e vet për përmbushjen e kërkesës së vet të siguruar me sendin që është objekt i më shumë
të drejtave të pengut, nga vlera e sendit të shitur, nëse nuk është konsumuar vlera nga kreditorët e
tjerë që kishin të drejtën e përparësisë para tij. E drejta e përmbushjes së kërkesës nuk shuhet,
nëse nuk ka mbetur vlerë (para) nga sendi i shitur.

NDARJA E SË DREJTËS SË PENGUT NË BAZË TË OBJEKTIT

Sipas objektit të së drejtës së pengut, ekzistojnë dy lloje të së drejtës së pengut: e drejta e pengut
të dorës dhe e drejta e pengut të hipotekës.
E drejta e pengut të dorës (pignusi) ekziston gjithmonë kur objekt i së drejtës së pengut është
sendi i luajtshëm. Ndërkaq, konstituimi i së drejtës së pengut mbi sendin e paluajtshëm gjithmonë
e nënkupton hipotekën. Objekt i së drejtës së pengut mund të jetë edhe e drejta me karakter
pasuror.
Në të drejtën bashkëkohore ky kriter i ndarjes së së drejtës së pengut në peng të dorës dhe në
hipotekë, në bazë të sendit të luajtshëm, përkatësisht sendit të paluajtshëm, është duke u tejkaluar.
Si objekt i së drejtës së pengut paraqiten edhe tërësia e sendeve të luajtshme, të cilat nuk dorëzo-
hen te pengmarrësi, por vetëm bëhet regjistrimi i tyre, që ndryshe quhet edhe pengu i regjistruar.
Kjo e ndryshon kuptimin klasik të së drejtës së pengut të dorës, sepse konstituimi i pengut të
dorës mund të bëhet vetëm me dorëzimin e sendit të luajtshëm te pengmarrësi ose te personi
tjetër i autorizuar. Nuk mund të mohohet ekzistimi i së drejtës së pengut mbi të drejtat, si lloj i
veçantë i së drejtës së pengut. Ndërkaq, zbatimi i regjistrave në shumë vende, pra edhe në
Kosovë, për regjistrimin e sendeve të luajtshme të lëna peng, bën të mundur që për sendet e lua-
jtshme të vlejnë rregullat e hipotekës, përkatësisht bëhet fjalë për të ashtuquajturën hipotekë
mobiliare (hipotekë mbi sendet e luajtshme). Lidhur me këtë lloj të pengut thuhet se “hipoteka në
sendet e luajtshme (e drejta e pengut të regjistruar) është e drejtë pengu në sendet e luajtshme, e
cila themelohet pa dorëzimin e pengut në posedim të kreditorit pengmarrës dhe tek e cila kredi-
torit pengmarrës nuk i takon e drejta të posedojë pengun (sendin)”. E drejta regjistrohet në regjis-
trat publikë dhe është përjashtim i konstituimit së drejtës së hipotekës mbi sendet e luajtshme.
Kjo bëhet kur themelohet pengu me kontratë.
Këto rrethana ndikojnë që të ekzistojë një fleksibilitet lidhur me kriterin e së drejtës së pengut.
Mirëpo, kjo ndarje tradicionale mbetet edhe për të ardhmen, derisa të krijohen kushte për një
ndarje të re, në mbështetje të një kriteri krejtësisht të ri. Në Kosovë, e drejta e pengut mbi të drej-
tat është trajtuar në kuadër të rregullimit juridik të pengut mbi sendet e luajtshme, përkatësisht me
Rregulloren nr. 2001/5 për Pengun mbi Pasurinë e Luajtshme.

347
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

E DREJTA E PENGUT MBI SENDET E LUAJTSHME

Pengu i dorës (Pignusi)

E drejta e pengut mbi sendet e luajtshme është lloji më i vjetër i së drejtës së pengut, i cili ka luaj-
tur një rol shumë të rëndësishëm për sigurimin e kërkesave të kreditorëve. Me ekzistimin e pengut
të dorës, kërkesat e debitorëve janë bërë të realizueshme në mënyrë më të lehtë dhe më të
thjeshtë. Shikuar historikisht, e drejta e pengut të dorës përbën një zëvendësim të drejtpërdrejtë të
institucionit të pactum fiducia, që ekzistonte në marrëdhëniet juridiko - civile. Me kalimin e kohës,
përsosen mjetet për sigurimin e kërkesave të kreditorëve dhe, në këtë mënyrë, më vonë paraqitet
edhe e drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme, e cila në literaturë njihet me emrin hipoteka.
Pengu i dorës dhe hipoteka, si lloje të së drejtës së pengut, e realizojnë funksionin e vet në
mënyrë të pavarur.
E drejta e pengut të dorës sot konsiderohet në mënyrë të pakontestueshme si e drejtë sendore
dhe është objekt trajtimi në ligjet që kanë të bëjnë me çështjet pronësore ose rregullohet me ligje
të veçanta.
Në Kosovë, është përmendur disa herë, si ligj i aplikueshëm zbatohet Rregullorja nr. 2001/5 për
Pengun mbi Pasurinë e Luajtshme.
E drejta e pengut të dorës emërtohet duke u mbështetur në sendin e luajtshëm, si objekt i saj, i
cili send dorëzohet te pengmarrësi. Kriteri i përcaktimit të llojit të pengut në bazë të luajt-
shmërisë ose paluajtshmërisë së sendit, nuk është shumë i qëlluar. Lidhur me këtë, edhe në liter-
aturë kontestohet kriteri i luajtshmërisë apo i paluajtshmërisë për përcaktimin e llojit të pengut.
Për këtë, Vedrish shkruan: “Kriteri i luajtshmërisë, përkatësisht paluajtshmërisë, nuk është i vetmi
kriter i mundshëm për dallimin e pignusit dhe hipotekës. Historikisht, nuk është as i arsyeshëm.
Ka sisteme juridike, të cilave u është bashkuar edhe Ligji ynë për Pronësinë, me të cilat dallimi
midis pignusit dhe hipotekës ka të bëjë me atë se a e ka apo nuk e ka kreditori pengor posedimin
e pengut. Nëse pengu ndodhet në posedim të kreditorit, bëhet fjalë për pignusin. Në të
kundërtën, nëse kreditori nuk e ka posedimin e pengut, bëhet fjalë për hipotekën. Kjo nuk e për-
jashton konstatimin se mbi paluajtshmëritë është e mundur vetëm hipoteka, si formë e së drejtës
së pengut.

Fitimi i së drejtës së pengut të dorës

E drejta e pengut të dorës në të drejtën tonë fitohet: (1) në bazë të punës juridike (kontratës, tes-
tamentit), që ndryshe quhet edhe e drejta e pengut vullnetar mbi sendet e luajtshme; (2) në bazë
të vendimit gjyqësor dhe (3) në bazë të ligjit (pengu ligjor). Kjo nuk e përjashton mundësinë e dal-
limeve ekzistuese me rastin e themelimit të së drejtës së pengut të dorës në rrethana të caktuara.
Vendimi gjyqësor, si bazë për krijimin e së drejtës së pengut të dorës, mund të jetë pa vullnetin e
pengdhënësit, por ekziston mundësia që, me marrëveshje të palës në procedurën përmbaruse, të
lidhet marrëveshja për themelimin e pengut, e cila njëkohësisht është edhe titull përmbarues për
përmbushjen e kërkesës së siguruar me këtë lloj pengu.
Subjekti që lë peng sendin e luajtshëm, kërkohet të ketë pushtetin juridik mbi atë send. Kjo do
të thotë se duhet të ketë të drejtën e disponimit të sendit. Pra, duhet të ketë pushtetin e plotë
juridik mbi sendin, të drejtën e pronësisë.

348
E drejta civile

Objekti i pengut të dorës

E drejta e pengut të dorës (pingusi), për t’u konstituuar, natyrisht, duhet ta ketë objektin e saj.
Objekti i së drejtës së pengut të dorës mund të jetë çdo send i luajtshëm që ndodhet në qarkullim
juridik, duke përfshirë edhe pjesën e bashkëpronësisë.
Sendi duhet të jetë individualisht i përcaktuar dhe i pakonsumueshëm. Nëse objekti i sendit do të
ishte send i konsumueshëm, atëherë te pengmarrësin kalon e drejta e pronësisë dhe ai, me rastin e
kthimit të sendit, e kthen sasinë e njëjtë.
Objekti i së drejtës së pengut të dorës mund të jetë edhe e drejta që ka vlerë pasurore. Në liter-
aturë thuhet: “Objekt i së drejtës së pengut mund të jenë ato të drejta nga të cilat mund të përm-
bushet kërkesa e kreditorit. Ato duhet të jenë të drejtat të bartshme, të drejta që kanë vlerë në
para dhe të drejta që nuk janë të lidhura për personalitetin e debitorit pengdhënës. Të drejta të
tilla janë: e drejta e autorit dhe e zbulimit, të drejtat e tjera nga pronësia industriale etj.”
Pengu i dorës ka të bëjë edhe me pertinencat dhe bashkimet e sendeve të luajtshme, nëse palët
nuk janë marrë vesh ndryshe. Për shembull, pengu mbi fotografinë ka të bëjë edhe me kornizën.
Për fitimin e së drejtës së pengut të dorës, përveç titullit juridik, kërkohet edhe dorëzimi i
sendit te pengmarrësi. Kur nuk dorëzohet sendi, nuk kemi të bëjmë me peng të dorës.

Titujt për fitimin e së drejtës së pengut të dorës

Pengu i dorës fitohet në bazë të punës juridike, vendimit gjyqësor dhe ligjit.
E drejta e pengut të dorës, kur ka për titull ndonjë punë juridike, ndryshe quhet edhe fitimi i së
drejtës së pengut të dorës vullnetare.
Puna juridike në këtë rast do të ishte, si rregull, kontrata mbi pengun e dorës, e cila lidhet ndërm-
jet pengmarrësit dhe pengdhënësit. Kontrata duhet t’i plotësojë të gjitha kushtet e parashikuara
me ligj. Përveç kontratës së pengut, si titull juridik paraqitet edhe testamenti.

Vendimi gjyqësor, si titull juridik për fitimin e së drejtës së pengut të dorës

E drejta e pengut të dorës, nëse mbështetet në vendimin gjyqësor, emërtohet si peng gjyqësor. Ky
lloj i pengut themelohet në bazë të vendimit të gjykatës, me të cilin sigurohet kërkesa e kreditorit.
Gjykata këtë lloj të vendimit mund ta japë vetëm në procedurën përmbaruese, pra në bazë të dis-
pozitave të Ligjit për Përmbarimin e Kërkesave Pasurore (të shprehura në para).
Vendimi i gjykatës është gjithmonë titull juridik për fitimin e së drejtës së pengut të dorës dhe
kërkohet që të gjitha sendet që janë objekt i këtij lloj pengu të dorës duhet të regjistrohen në
regjistrin sekuestrues të cilin e mban gjykata.
Sendet e luajtshme, të cilat janë objekt i pengut gjyqësor, mbeten në posedim të debitorit
pengdhënës. Në këtë rast nuk përjashtohet mundësia që këto sende të kalojnë për ruajtje në
gjykatë apo te një person i tretë. Vendimi i gjykatës për themelimin e pengut të dorës ndodh si në
rastin kur zhvillohet procedura për sigurimin e kërkesës, si masë paraprake, ashtu edhe në proce-
durën për përmbarimin mbi sendet e luajtshme për përmbushjen e një detyrimi në para.

Ligji si titull juridik për fitimin e së drejtës së pengut të dorës

Në kuadër të së drejtës së pengut, në disa raste, por jo të shpeshta, edhe ligji paraqitet si titull

349
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

juridik (bazë juridike) për themelimin e së drejtës së pengut të dorës. Këtu është fjala për rastet
kur, me plotësimin e kushteve të caktuara, ligji konsideron se në atë rast ekziston e drejta e pengut
të dorës. Kushtet për këtë lloj të pengut parashikohen me ligj dhe në këto raste për konstituimin e
së drejtës së pengut nuk kërkohet pëlqimi i palëve kontraktuese.
Pengu ligjor zbatohet po qe se janë plotësuar disa prej kritereve që lindin të drejtën e pengut të
dorës, siç janë: ekzistimi i kërkesës së caktuar, sendi që lihet peng duhet të jetë në pronësi të deb-
itorit dhe duhet të jetë në posedim të kreditorit.

Të drejtat dhe detyrimet e pengmarrësit

Me kontratën e pengut lindin të drejta dhe detyrime të ndërsjella si për pengmarrësin, ashtu edhe
për pengdhënësin. Të drejtat e detyrimet për pengmarrësin dhe pengdhënësin lindin edhe me
rastin e krijimit të së drejtës së pengut në bazë të vendimit gjyqësor, përkatësisht në bazë të ligjit.
Marrëdhënia juridike - sendore që konstituon krijimin, ndryshimin a shuarjen e së drejtës së
pengut të dorës, natyrisht, nënkupton një tërësi të drejtash dhe detyrimesh që dalin nga kjo mar-
rëdhënie juridiko - specifike. Të drejtat dhe detyrimet ekzistojnë si për kreditorin pengmarrës,
ashtu edhe për debitorin pengmarrës. Të drejtat e palëve në këtë marrëdhënie juridiko - sendore
kanë veprim të fuqishëm juridik dhe, si të tilla, ato përmbahen në dispozitat të cilat e rregullojnë
institucionin juridik të së drejtës së pengut. Në marrëdhënien juridiko – sendore, në të cilën kon-
stituohet e drejta e pengut, si subjekte paraqiten kreditori pengmarrës, debitori pengdhënës, por
edhe personi i tretë, i cili e lë sendin e vet peng për të siguruar kërkesën e debitorit. Realizmi i së
drejtës së pengut nënkupton edhe kalimin e një kohe të caktuar.
Të drejtat dhe detyrimet në këtë marrëdhënie juridiko - sendore janë të kushtëzuara si për nga
përmbajtja e së drejtë së pengut, ashtu edhe për nga ecja e kohës deri në përmbushjen e kërkesës
apo deri në realizimin e së drejtës së pengut.

Të drejtat e kreditorit pengmarrës

Kreditori pengmarrës gëzon disa të drejta, që dalin nga vetë natyra juridike e së drejtës së pengut.
Këto të drejta e kanë bazën në dispozitat ligjore ose në dispozitat kontraktore. Të drejtat e kredi-
torit pengmarrës, edhe pse janë të ngjashme, nuk janë të njëjta kur është fjala për kreditorin peng-
marrës mbi sendin e luajtshëm dhe kreditorin pengmarrës të sendit të paluajtshëm. Në këtë rast
do të bëhet fjalë për kreditorin pengmarrës të sendeve të luajtshme.
Të drejtat e kreditorit pengmarrës te pengu i dorës mund të numërohen si vijon:
- Pengmarrësi ka të drejtë të kërkojë përmbushjen e detyrimit nga vlera e sendit të lënë peng, që
paraqet të drejtën kryesore të kreditorit pengmarrës;
- Posedimi i sendit të lënë peng;
- E drejta e përparësisë në realizimin e kërkesës;
- Përdorimi dhe mbledhja e fryteve nga sendi i lënë peng, në qoftë se palët janë marrë vesh;
- E drejta për ndërrimin e sendit të lënë peng;
- E drejta e kalimit të së drejtës së pengut;
- E drejta e mbrojtjes - paraqitjes së padisë (vindicatio pignoris) për kthimin e sendit pengor në
posedim të kreditorit dhe
- E drejta e shitjes së dhunshme të sendit.

E drejta e pengmarrësit kreditor për realizimin e kërkesës së vet nga vlera e sendit të lënë peng,

350
E drejta civile

është e drejtë kryesore, sepse nuk do të lind as e drejta e pengut po të mos ekzistonte kjo e drejtë
e pengmarrësit kreditor. E drejta e realizimit të kërkesës nga vlera e sendit të lënë peng nuk mund
të ekzistojë e pavarur nga të drejtat e tjera të kreditorit pengmarrës, kur bëhet fjalë për pengun e
dorës. Kreditori pengmarrës këtë të drejtë të tij mund ta reazliojë vetëm në rastin kur debitori
pengdhënës nuk e përmbush kërkesën e kreditorit në mënyrë të rregullt. Çdo përmbushje e rreg-
ullt e detyrimit ndaj kreditorit e bën të parealizueshme këtë kërkesë të kreditorit.
Kreditori pengmarrës këtë të drejtë të veten mund ta realizoj vetëm duke respektuar parimin e
oficialitetit dhe parimin e prioritetit, si parime që zbatohen drejtpërdrejt për realizimin e kërkesës
së kreditorit pengmarrës përmes vlerës së sendit të lënë peng. Sendi i lënë peng shitet në
ankandin publik, të cilin e organizon gjykata në bazë të kërkesës së kreditorit pengmarrës, pasi të
jetë njoftuar debitori, përkatësisht pengdhënësi. Përjashtimisht, ekziston mundësia që në disa raste
edhe vetë kreditori pengmarrës ta shesë sendin e lënë peng, kur ekziston çmimi i paraparë dhe
kur ekziston marrëveshje me debitorin dhe për këtë pajtohet edhe gjykata. Shitjen e sendit mund
ta bëjë edhe ndonjë organ tjetër i autorizuar për këtë qëllim. Sidomos kur e drejta e pengut kon-
stituohet me kontratë.
Pengmarrësi ka të drejtë ta paguajë borxhin e vet nga vlera e arritur me rastin e shitjes së sendit,
para të gjithë kreditorëve të tjerë. Mënyra e realizimit të kërkesave mbështetet në parimin e prior
tempore potior iure.
- Posedimi i sendit të lënë peng nga ana e kreditorit pengmarrës është e drejtë me rëndësi të
veçantë për kreditorin, sepse posedimi i garanton atij siguri juridike dhe i lehtëson realizimin e
kërkesës të siguruar me peng, në qoftë se ai nuk përmbushet në afatin e caktuar. Posedimi i
sendit të lënë peng, kur bëhet fjalë për pengun e dorës, konstituohet me dorëzimin e sendit te
kreditori pengmarrës ose te personi tjetër që e ruan sendin për përmbushjen e kërkesës së
kreditorit pengmarrës.
Sendi që është objekt i pengut të dorës mund të dorëzohet edhe te personi i tretë, kur është fjala
për lënien e shumëfishtë peng të sendit. Në këto raste posedimi kalon nga pengmarrësi i parë te
poseduesit e ardhshëm (i dyti, i treti etj.), pasi të përmbushet kërkesa e kreditorit të parë pengmar-
rës.

- Të drejtën e përparësisë në realizimin e kërkesës e ka kreditori pengmarrës. Këtë ia mundëson


parimi i përparësisë në realizimin e kërkesave të siguruara me peng. Kreditori pengmarrës e
gëzon këtë të drejtë, po qe se e ka të drejtën e pengut të radhës së parë ose në mbështetje të
ndonjë baze tjetër (me ligj ose me marrëveshje).

- Përdorimi dhe mbledhja e fryteve nga sendi i lënë peng, në qoftë se palët janë marrë vesh, është
e drejtë e kreditorit dhe, në këto raste, kreditori pengmarrës e përdor sendin dhe i mbledh fry-
tet, të cilat i jep sendi i lënë peng. Vlera e fryteve llogaritet në shumën e kërkesës që duhet të
përmbushet.
Tek e drejta e pengut është rregull që pengmarrësi është i detyruar që të mos e përdorë sendin e
lënë peng. Nëse përdoret pa pëlqimin e pengdhënësit, ky ka të drejtë të kërkojë t’i merret sendi i
lënë peng dhe t’i dorëzohet për ruajtje gjykatës ose personit të tretë, kurse shpenzimet i heq peng-
marrësi.
Pengdhënësi dhe pengmarrësi mund të parashikojnë me kontratë të drejtën e përdorimit të sendit
të lënë peng. Mundësia e përdorimit të sendit mund të parashikohet në momentin e lidhjes së
kontratës ose më vonë. Kontrata me të cilën palët merren vesh që pengmarrësi ta përdorë sendin
quhet antihrezë (antichresis).

351
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

- Të drejtën për ndërrimin e sendit të lënë peng e ka kreditori pengmarrës në rastet kur sendi i
lënë peng e humb vlerën e vet, që e ka pasur në momentin e themelimit të së drejtës së pengut. E
drejta e ndërrimit të sendit, që është objekt i pengut, ekziston sidomos kur sendi ka të meta mate-
riale ose juridike dhe me këtë rast kërkon që t’i jepet një send tjetër adekuat si objekt i së drejtës
së pengut. Debitori pengdhënës përgjigjet për të metat e sendit, por vetëm për ato që kanë ekzis-
tuar që në momentin e dorëzimit peng të sendit. Në këto raste do të bëhet zëvendësimi i sendit,
që është objekt i pengut të dorës.

- Të drejtën e kalimit të së drejtës së pengut e ka kreditori pengmarrës dhe kjo do të thotë se ai të


drejtën e vet të pengut, me të cilën e ka të siguruar kërkesën e vet, mund ta kalojë te persona të
tjerë, pa pëlqimin e debitorit. Sa herë që kalohet e drejta e kërkesës së kreditorit, aq herë kalohet
edhe e drejta e pengut për kërkesën e kaluar. Kur e drejta e kërkesës së siguruar me peng kalohet
te personi i tretë, atëherë ndodh themelimi i së drejtës së nënpengut.

- Të drejtën e mbrojtjes - paraqitjes së padisë (vindicatio pignoris) për kthimin e sendit pengor në
posedim të kreditorit pengmarrës, ky e ka kur sendi i del nga posedimi kundër vullnetit të tij.
Kreditori pengmarrës ka të drejtë t’i paraqitet gjykatës me padi për kthimin e sendit të luajtshëm
në posedim me qëllim të ruajtjes së sendit - objekt i së drejtës së pengut. Kreditori pengmarrës ka
mundësi të kërkojë mbrojtje juridike edhe në rastet kur shqetësohet posedimi i tij mbi sendin që
është objekt i së drejtës së pengut.

- Kreditori pengmarrës ka të drejtën e shitjes së dhunshme të sendit. Në raste të caktuara ai ka të


drejtë që sendin e lënë peng ta shesë, nëse sendi fillon të shkatërrohet ose humb nga vlera e vet
për shkaqet që nuk përbëjnë kusht për zëvendësimin e tij. Në këto raste çmimi i shitjes duhet të
ruhet deri në kohën e përmbushjes së kërkesës nga sendi i lënë peng.

Detyrimet e pengmarrësit

Për kreditorin pengmarrës të pengut të dorës si detyrime kryesore janë:


- Ruajtja e sendit të lënë peng;
- Mospërdorimi i sendit dhe
- Kthimi i sendit të lënë peng.

- Ruajtja e sendit të lënë peng është një prej detyrave kryesore të kreditorit pengmarrës. Ai ka për
detyrim që sendin e marrë peng ta ruaj; me një kujdes të veçantë. Kreditori pengmarrës, me rastin
e ruajtjes së sendit, duhet të ketë kujdesin e një niveli më të lartë në krahasim me ruajtjen e
sendeve të veta. Debitori pengdhënës mund të kërkojë nga gjykata t’i merret sendi dhe t’i dorë-
zohet një personi tjetër për ruajtje, në rast se kreditori pengmarrës nuk kujdeset për ruajtjen e
sendit të lënë peng.

- Mospërdorimi i sendit të lënë peng është, po ashtu, detyrë e kreditorit pengmarrës. Kjo është
rregull në marrëdhëniet e së drejtës së pengut. Ruajtja e sendit mund të bëhet në nivel të duhur
vetëm nëse nuk përdoret. Çdo përdorim ndikon në zhvleftësimin e sendit të lënë peng. Kjo rreg-
ull zbatohet vetëm në rastet kur palët nuk janë marrë vesh shprehimisht që kreditori ta përdorë
sendin e lënë peng, sepse kjo është e lejueshme me dispozitat e së drejtës së pengut.

352
E drejta civile

- Kthimi i sendit të lënë peng është njëra ndër detyrat pothuajse kryesore për kreditorin peng-
marrës, sepse kjo përbën rregull në të drejtën e pengut. Sendi lihet peng vetëm për sigurimin e
kërkesës. Qëllimi i debitorit pengdhënës është që sendin e lënë peng, pas kalimit të kohës së cak-
tuar dhe pas përmbushjes së detyrimit në rrugë të rregullt, ta kthej sendin e luajtshëm në posed-
imin e vet dhe në këtë mënyrë të ushtrojë plotësisht të drejtën e pronësisë.
Pagimi i përmbushjes së detyrimit është bazë e mjaftueshme për shuarjen e së drejtës së kërkesës,
e cila është siguruar me peng dhe në këto raste pushon edhe vetë e drejta e pengut, prandaj sendi
i lënë peng duhet të kthehet menjëherë te debitori pengdhënës. E drejta e pengut, si e drejtë
aksesore, e siguron vetëm kërkesën e kreditorit.

TË DREJTAT DHE DETYRIMET E PENGDHËNËSIT

Pengdhënësi - të drejtat dhe detyrimet e tij

Nga kontrata e pengut lindin të drejta dhe detyrime të ndërsjella si për pengmarrësin, ashtu edhe
për pengdhënësin. Të drejtat dhe detyrimet për pengmarrësin dhe pengdhënësin lindin edhe me
rastin e krijimit të së drejtës së pengut në bazë të vendimit gjyqësor, përkatësisht në bazë të ligjit.
Marrëdhënia juridike - sendore që konstituon krijimin, ndryshimin a shuarjen e së drejtës së
pengut të dorës, natyrisht, nënkupton një tërësi të drejtash dhe detyrimesh që dalin nga kjo mar-
rëdhënie juridike specifike. Të drejtat dhe detyrimet ekzistojnë si për kreditorin pengmarrës, ashtu
edhe për debitorin pengmarrës. Të drejtat e palëve në këtë marrëdhënie juridiko - sendore kanë
veprim të fuqishëm juridik dhe, si të tilla, ato përmbahen në dispozitat që rregullojnë institucionin
juridik të së drejtës së pengut. Në marrëdhënien juridiko – sendore, në të cilën konstituohet e
drejta e pengut, si subjekte paraqiten kreditori pengmarrës, debitori pengdhënës, por edhe personi
i tretë, i cili e lë sendin e vet peng për të siguruar kërkesën e debitorit. Realizmi i së drejtës së
pengut nënkupton edhe kalimin e një kohe të caktuar. Ndër të drejtat kryesore për debitorin
pengdhënës, është dorëzimi i sendit që është objekt i së drejtës së pengut. Sendi i luajtshëm i
dorëzohet në posedim kreditorit pengmarrës ose një personi tjetër të autorizuar për ruajtjen e
sendit të lënë peng për sigurimin e kërkesës së kreditorit pengmarrës.
Pra, mund të themi se të drejtat dhe detyrimet në këtë marrëdhënie juridiko - sendore janë të
kushtëzuara si nga përmbajtja e së drejtës së pengut, ashtu edhe nga ecja e kohës deri në përm-
bushjen e kërkesës a deri në realizimin e së drejtës së pengut.
Pengdhënësi ka të drejtë t’ua lërë peng për sigurimin e kërkesave të njëjtin send më shumë per-
sonave - kreditorëve të ndryshëm. Në këtë rast, kreditorët të drejtat e tyre i realizojnë sipas radhës
së përparësisë. Pengmarrësi, i cili e ka konstituuar të drejtën e vet më vonë, mund ta realizojë të
drejtën e vet vetëm pasi t’i realizojnë të drejtat e tyre personat që janë në radhën e përparësisë
para tij. Sendi i lënë peng mund të jetë në dorëmbajtje (nëdorësi) të njërit prej kreditorëve ose te
personi i tretë i cili e dorëmban sendin për të gjithë. Sendi dorëzohet në dorëmbajtje nga i pari tek
i dyti kreditor sipas radhës së përmbushjes së kërkesës së siguruar me peng.

353
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Nga marrëdhënia juridiko – sendore, nga e cila lindin të drejta dhe detyrime në bazë të përmbajt-
jes së të drejtës së pengut, del se ajo që është e drejtë për pengmarrësin është detyrim për
pengdhënësin, kurse ajo që është detyrim për pengdhënësin është e drejtë për pengmarrësin. Në
këtë rast gjithmonë kemi të bëjmë me të drejta dhe detyrime ndërmjet kreditorit dhe debitorit, të
cilat janë në gjendje korelacioni, që do të thotë se çdo herë ajo që është e drejtë për kreditorin
pengmarrës paraqet detyrim për debitorin pengdhënës dhe anasjelltas, ajo që është e drejtë dhe
detyrim për kreditorin pengmarrës është e drejtë për debitorin pengdhënës.
Të drejtat dhe detyrimet e marrëdhënies juridike – sendore, si rezultat i konstituimit të së
drejtës së pengut, u trajtuarn te të drejtat dhe detyrimet e kreditorit pengmarrës, prandaj nuk ka
arsye të elaborohen edhe një hjerë këtu.

Subjektet e së drejtës së pengut të dorës

Në të drejtën sendore subjektet janë supozim i çdo marrëdhënieje juridiko - sendore, pra nuk
mund të merret me mend ekzistimi i një marrëdhënieje juridiko - sendore pa subjekt. Në marrëd-
hënien juridiko - sendore, në të cilën konstituohet e drejta e pengut, subjekte janë gjithmonë kred-
itori pengmarrës dhe debitori pengdhënës. Mirëpo, pengdhënës mund të jetë jo vetëm debitori,
por edhe çdo person i tretë që e lë sendin e vet peng për sigurimin e kërkesës së kreditorit peng-
marrës. Fakti i lënies së sendit peng për sigurimin e kërkesës nuk i humb të drejtën pengdhënësit,
i cili është pronar, ta disponojë sendin e vet. Ta disponojë sendin e vet që i është lënë peng do të
thotë se ai mund ta shesë atë, ta dhurojë, të konstituojë ndonjë të drejtë tjetër sendore mbi të,
duke përfshirë edhe të drejtën e lënies peng përsëri të tij për sigurimin e ndonjë kërkese të re.
Kalimi i së drejtës së pronësisë a vënia e të drejtave të tjera sendore mbi sendin e lënë peng nga
ana e debitorit, nuk i zvogëlon të drejtat e pengmarrësit. Fituesi i ri i së drejtës së pronësisë mbi
sendin që është objekt i së drejtës së pengut e ka fituar të drejtën e pronësisë, por të ngarkuar me
peng, për shkak se ky send i lënë peng nuk mund të kalohet pa kalimin e së drejtës së pengut.
Kreditori pengmarrës është subjekti për të cilin konstituohet e drejta e pengut dhe i cili ka të
drejtë ta realizojë kërkesën e vet nga vlera e sendit të lënë peng. Kreditori pengmarrës në këtë
marrëdhënie juridike ka një rol të rëndësishëm, sepse ai ndodhet në pozitën e kreditorit nga mar-
rëdhënia juridiko-detyrimore dhe kreditorit pengmarrës nga marrëdhënia e së drejtës së pengut.
Ai është bartës i së drejtës së pengut. E drejta e tij vepron ndaj të gjithë personave të tjerë, ka
veprim erga omnes, që do të thotë se vepron si ndaj debitorit nga marrëdhënia e detyrimit, ashtu
edhe ndaj pengdhënësit, si dhe personave të tretë. Në të drejtën e pengut, subjekte janë të gjithë
personat fizikë dhe juridikë, të brendshëm dhe të jashtëm, prandaj thuhet se “ato janë personat
që janë bartës të së drejtës së pronësisë, personat fizikë dhe personat juridikë”. Në këtë marrëd-
hënie juridike debitori është personi që ka për obligim të përmbushë detyrimin e kreditorit nga
masa e vetë pasurore, përkatësisht debitorit pengdhënës, i cili ka lënë sendin e vet për sigurimin e
kërkesës së kreditorit pengmarrës. Mirëpo, nuk është e thënë që gjithmonë debitori pengdhënës të
jetë ai person që është debitor edhe nga marrëdhënia e detyrimit, sepse në raste të caktuara
paraqitet edhe personi i tretë i cili e lë sendin e vet peng për sigurimin e kërkesës së kreditorit
ndaj debitorit nga marrëdhënia e detyrimit. Në këto raste, detyrimi është i debitorit, por nëse nuk
përmbushet në mënyrë të rregullt, atëherë kreditori pengmarrës kërkesën e vet do ta përmbushë
atë nga sendi i lënë peng, i cili është në pronësi të personit të tretë. Personi i tretë mbetet në
raport juridiko - detyrimor me ish-debitorin e raportit juridiko - detyrimor, që është bazë për
paraqitjen e së drejtës së pengut, si e drejtë aksesore.

354
E drejta civile

Shuarja e së drejtës së pengut mbi sendet e luajtshme

E drejta e pengut, si çdo e drejtë tjetër sendore, edhe shuhet. Me të drejtë thuhet se “ato lindin,
qëndrojnë, por edhe shuhen”. Shuarja e së drejtës së pengut ndodh kur të jenë plotësuar kushtet
e parashikuara me ligj, përkatësisht me titull juridik për konstituimin e së drejtës së pengut.
Lindjen e së drejtës së pengut e kushtëzojnë arsye të caktuara, shmangia e të cilave, po ashtu,
çon në shuarjen e saj.
Me Rregulloren 2001/5 për Pengun mbi Pasurinë e Luajtshme, po ashtu janë, parashikuar
kushtet e shuarjes (mbarimit) të së drejtës së pengut. Kjo parashikohet në neni 17.4, në të cilin
thuhet se pengu përfundon kur:

- pengdhënësi dhe pengmarrësi bien dakord për këtë;


- detyrimi i siguruar është përmbushur ose ka pushuar së ekzistuari;
- kolaterali (duke përfshirë çdo të ardhur të pagueshme nga polica e sigurimit) pushon së ekzis-
tuari;
- kolaterali ndryshohet ose kombinohet me një send ose të drejtë tjetër në mënyrë të tillë që ai
pushon së ekzistuari në formë të identifikueshme ose të ndarë;
- kolaterali bëhet pjesë e një sendi ose e një të drejte tjetër në mënyrë të tillë që pasuria e lënë
peng dhe sendi ose e drejta tjetër bëhen të transferueshme si një zë i vetëm;
- kolaterali bëhet pronë e pengmarrësit;
- në rastin e një pengu posedimor, përfundon posedimi i kolateralit nga pengmarrësi;
- detyrimi i siguruar me peng transferohet, por transferimi nuk shtrihet mbi pengun;
- një palë e tretë fiton titull mbi kolateralin sipas neneve 13.2 ose 14 të kësaj Rregulloreje ose
- një palë e tretë fiton titull mbi kolateralin pas riposedimit të tij, (ose rikthimit vullnetar) dhe
tjetërsimit nga pengmarrësi sipas nenit 20 të kësaj Rregulloreje.
Ndërkaq në legjislacionin kroat numërohen këto kushte: shkatërrimi i sendit, heqja dorë nga ana
e kreditorit, kalimi i kohës dhe paraqitja e kushtit të shkëputjes, ndërprerja e kërkesës së siguruar.
Në legjislacionin e Maqedonisë numërohen këto kushte: humbja e posedimit të sendit të lënë
peng, kryerja e detyrimeve nga ana e debitorit pengdhënës (shuarja e kërkesës), heqja dorë nga
mjeti për sigurimin, bashkimin e kreditorit pengmarrës dhe debitorit pengdhënës në një person,
shkatërrimi i objektit të pengut, shitja e sendit të lënë peng për realizimin e së drejtës së pengut,
heqja e njëanshme dorë nga kontrata mbi pengun në kushtet e parashikuara me ligjin (që rregul-
lon të drejtën e pengut të dorës) dhe ligje të tjera, zgjidhja me marrëveshje e kontratës mbi pen-
gun, përtrirtja dhe kalimi i kohës së caktuar.
- Kur shuhet e drejta e kërkesës së siguruar me peng, gjithmonë ndodh edhe shuarja e së drejtës
së pengut. Me shuarjen e kërkesës, nuk ekziston mundësia e vazhdimit të qëndrimit të së drejtës
së pengut. Këtë e kushtëzon natyra juridike e së drejtës së pengut, që ndër të tjera është e drejtë
aksesore. Pra, nuk është me rëndësi se për cilat shkaqe shuhet e drejta e kërkesës; me rëndësi
është që ajo më nuk ekziston. Përmbushja e kërkesës mund të bëhet në mënyrë të rregullt nga
pengdhënësi ose konsiderohet se është shuar nga ndonjë shkak tjetër i parashikuar me ligj.
Dispozitat ligjore parashohin se me shuarjen e kërkesës, kreditori pengdhënës duhet t’ia kthejë
sendin debitorit pengdhënës, i cili shërbente si objekt pengu deri në momentin e përmbushjes së
kërkesës (pretendimit). Përmbushja e kërkesës nuk është e vetmja mënyrë që çon në shuarje të
kërkesës; ka edhe shkaqe të tjera që çojnë në shuarje të saj.
- Me shkatërrimin e sendit të lënë peng, po ashtu, ndodh shuarja e së drejtës së pengut.
Shkatërrimi i sendit të lënë peng në të gjitha legjislacionet parashikohet si kusht për shuarjen e së

355
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

drejtës së pengut. Në qoftë se sendi i shkatërruar përtrihet, atëherë vazhdon ekzistimi i së drejtës
së pengut. Në qoftë se sendi ka qenë i siguruar, atëherë vlera pasurore shërben si mjet për sig-
urimin e kërkesës, përkatësisht kërkesa do të përmbushet nga kjo vlerë pasurore.

- Kur pengmarrësi heq dorë nga e drejta e pengut, kjo përbën një mënyrë të pavarur të shuarjes
së së drejtës së pengut, sepse e drejta e pengut, si edhe të gjitha të drejtave të tjera subjektive,
mund të shuhet me heqje dorë nga ushtrimi i saj. Në këtë rast, kreditori heq dorë vullnetarisht
nga e drejta e pengut, edhe pse pretendimi i tij nuk është shuar, përkatësisht ekziston edhe më
tutje. Shuarja e së drejtës së pengut nuk nënkupton edhe shuarjen e së drejtës së kërkesës.
Akti i heqjes dorë nga e drejta e pengut, kur bëhet fjalë për sende të luajtshme shprehet përmes
kthimit të sendit te debitori pengmarrës, me arsyetimin se heq dorë nga e drejta e pengut. Heqja
dorë mund të manifestohet edhe në ndonjë formë tjetër, e cila është karakteristike për vendin e
caktuar, domethënë kjo ndodh në bazë të zakoneve lokale.

- Me kalimin e kohës, (nëse ka qenë e caktuar), po ashtu, shuhet e drejta e pengut. Kjo ndodh në
rastet kur e drejta e pengut është konstituuar për një kohë të caktuar dhe, me kalimin e kësaj
kohe, mund të çojë në shuarje të së drejtës së pengut.

- Me konsolidim (kur pengmarrësi bëhet pronar i sendit të lënë peng) ndodh shuarja e së drejtës
së pengut. Në këto raste kreditori pengmarrës bëhet pronar i sendit mbi të cilin të drejtën e
pronësisë e kishte debitori pengdhënës. Me rastin e konsolidimit, pengmarrësi dhe pengdhënësi
bëhen një person i njëjtë. Dhe në këtë mënyrë sendi i vetë kreditorit pengdhënës nuk lejohet të
jetë objekt i së drejtës së pengut kur vetë kreditori është edhe titullar i së drejtës së pronësisë mbi
sendin, edhe titullar i së drejtës së pengut. E drejta e pengut mund të qëndrojë vetëm si e drejtë
sendore mbi sendin e huaj, por kurrsesi mbi sendin e vet. Prandaj, kjo vetvetiu përbën bazë për
shuarjen e së drejtës së pengut.

- Me konfuzion, (kur kërkesa dhe borxhi bashkohen në një person), shkaktohet shuarja e së
drejtës së pengut. Këhtu, në këtë marrëdhënie juridike - detyrimore debitori pengdhënës bëhet
edhe kreditor pengmarrës në kërkesën të cilën e ka të siguruar me peng. Konfuzioni është i cilë-
sisë së kreditorit dhe debitorit në një person.

- Me shitjen publike të sendit të lënë peng, pason shuarja e së drejtës së pengut. E drejta e pengut
ka për qëllim realizimin e së drejtës së kërkesës nga vlera e sendit të lënë peng, i cili shitet. Shitja
ka karakteri publik dhe, zakonisht, ky është ankandi, të cilin e organizon organi kompetent (gjyka-
ta, agjencia e autorizuar).
Në literaturë thuhet se “e rëndësishme është të dihet e të theksohet se shitja e sendit pen-
gor me rrugë gjyqësore shpie në shuarjen e së drejtës së pengut për të gjithë, si për kreditorin e
parë, ashtu edhe për të tjerët, që sipas radhës vijnë pas”.

- Me marrëveshjen e palëve mund të shuhet e drejta e pengut. Gjithmonë kur palët merren vesh,
mund ndodh shuarja e së drejtës së pengut. Palët mund të merren vesh për këtë vetëm në rastet
kur ekziston pengu vullnetar.

- Me humbje të posedimit, po ashtu, shuhet e drejta e pengut. Pengu i dorës mund të konstituo-
het vetëm me dorëzimin e sendit te kreditori pengmarrës ose te personi tjetër i cili e mban sendin

356
E drejta civile

për kreditorin pengmarrës. Humbje të posedimit, si shkak për shuarjen e së drejtës së pengut,
kemi atëherë kur kreditori në asnjë mënyrë nuk mund të llogaritë për sendin e lënë peng. Kjo do
të thotë se nuk çon në shuarje të së drejtës së pengut çdo humbje e posedimit.

Mbrojtja e së drejtës së pengut

E drejta e pengut, si e drejtë sendore, gëzon mbrojtje juridike. Kreditori pengmarrës ka të drejtë
të paraqesë padi për mbrojtjen e së drejtës së vet si ndaj debitorit pengdhënës, ashtu edhe ndaj
personave të tretë të cilët mund t’ia pengojnë të drejtën e pengut. Kreditori pengmarrës mund të
pengohet, sidomos me rastin e realizimit të së drejtës së pengut nga vlera e sendit të lënë peng.
Në literaturë thuhet se padia për mbrojtjen e së drejtës së pengut të dorës është padi pengore
(actio pigneratitia).
Padia pengore, si padi me të cilën mbrohet një e drejtë sendore - e drejta e pengut, nuk
parashkruhet, ngaqë e drejta e përmbushjes së kërkesës është e mundur, edhe pas parashkrimit të
saj. Kreditori pengmarrës shitjen e sendit të lënë peng mund ta kërkojë edhe pas parashkrimit të
kërkesës së tij. Ai, sendin që është objekt i pengut e ka në posedim. E drejta e kreditorit pengmar-
rës jo vetëm që ka të bëjë me debitorin pengdhënës personal, por ajo ka të bëjë edhe me
pengdhënësin i cili e jep sendin për sigurimin e përmbushjes së detyrimit të debitorit.
Kreditori pengmarrës mund të zhvishet nga posedimi i sendit nga ndonjë person i tretë dhe në
këtë rast ai ka të drejtën e racionit dhe të drejtën të kërkojë kthimin e sendit në posedim, pa
marrë parasysh se te kush ndodhet ai. Padia me të cilën kërkohet kthimi i sendit në posedim
quhet vindicatio pignoris. Në literaturë për padinë pignusore thuhet se: “është një padi e tillë me
të cilën kreditori pengmarrës ka të drejtë të mbrojë të drejtën e tij të pengut, si të drejtë sendore
mbi sendin e huaj pengor nga çdo i tretë dhe të kërkoj nga debitori pengdhënës pronar (debitori
personal ose debitori sendor) që të durojë realizimin e pretendimit të tij nga vlera e sendit pengor
me shitjen e tij”.
Kreditori pengmarrës ka të drejtë të paraqesë edhe padi të tjera, të cilat janë të njohura për mbro-
jtjen e të drejtave sendore, bie fjala, padinë për pengim posedimi.

Kaucioni

Objekti i së drejtës së pengut duhet të jetë sendi individualisht i përcaktuar, i cili mund të jetë në
qarkullimin juridik dhe i pakonsumueshëm. Në qoftë se lihet peng një send i konsumueshëm,
atëherë kjo nuk mund të jetë e drejtë pengu në kuptimin juridik, por ky lloj pengu quhet peng jo i
rregullt. Në këto raste sendi që është i konsumueshëm kalon në pronësi të të ashtuquajturit peng-
marrës. Kjo mundësi ekziston në rastet kur lihen të hollat si objekt për sigurimin e ndonjë pre-
tendimi.
Në këto raste e drejta e pengut quhet kaucion. Kjo është e njëjtë si te pengu i dorës, me dallimin
se te pengu objekt është sendi, kurse te kaucioni të hollat ose letrat me vlerë. Personi që ka marrë
kaucion mund ta ndal për vete vetëm vlerën e kërkesës së vet. Në këtë rast, detyrimi i debitorit
duhet të ndodhë në të ardhmen. Pra, në momentin e lidhjes së marrëveshjes ende nuk është sak-
tësuar detyrimi (pretendimi), gjë që do të thotë se nuk dihet cila është kërkesa në rastin konkret.

E drejta e pengut mbi të drejtat

Objekt i së drejtës së pengut, përveç sendit, mund të jetë edhe e drejta. Edhe e drejta e pengut

357
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

mbi të drejtat lind në bazë të veprimit juridik, vendimit gjyqësor dhe ligjit. Pra, baza juridike për
fitimin e së drejtës së pengut mbi të drejtat janë të ngjashme me ato për fitimin e së drejtës së
pengut mbi sendet e luajtshme.
E drejta e pengut mbi të drejtat ekziston kur pengdhënësi, në vend të sendit, lë peng ndonjë të
drejtë kërkese të veten që e ka ndaj një personi të tretë ose ndonjë të drejtë tjetër. E drejta duhet
të jetë e karakterit pasuror, pra e drejtë e cila shprehet në para, si, për shembull, e drejta e autorit,
për të qenë ajo e pavarur dhe e kalueshme. Si të drejta që mund të jenë objekt i së drejtës së
pengut quhen: e drejta e kërkesës, e drejta e autorit, të drejtat nga pronësia industriale, e drejta e
pengut etj., por nuk mund të jenë objekt i së drejtës së pengut mbi të drejtat: servitudat personale,
sendore, të drejtat statusore etj.
Kur objekt i së drejtës së pengut është e drejta, konsiderohet se kemi të bëjmë me të drejtën e
pengut që ka për objekt sende të luajtshme.
Kërkesat duhet të jenë të tjetërsueshme, përkatësisht të kalueshme. Edhe tek e drejta e pengut
mbi të drejtat duhet të ekzistojë kontrata e pengut, e cila është titull juridik për fitimin e së
drejtës së pengut. Me këtë kontratë pengdhënësi detyrohet që mbi pengmarrësin të kalojë ndonjë
kërkesë të veten, të cilën pengmarrësi mund ta realizojë nëse pengdhënësi nuk e paguan borxhin e
vet. Tek e drejta e pengut mbi të drejtat, zakonisht, ekzistojnë tre persona: pengmarrësi (kredi-
tori), pengdhënësi, (që është borxhli ndaj pengmarrësit dhe njëherësh kreditor i kërkesës së lënë
peng).

E DREJTA E PENGUT MBI SENDET E PALUAJTSHME (HIPOTEKA)

Në të drejtën sendore, përveç së drejtës së pengut mbi sendet e luajtshme dhe mbi të drejtat,
ekziston edhe e drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme, që njihet me emërtimin hipoteka. Në
çdo rast kur objekt i së drejtës së pengut është paluajtshmëria, kjo quhet hipotekë. Në teorinë
juridike hipoteka është e drejtë sendore, e drejtë sendore mbi sendin e huaj, e drejtë sendore mbi
sendin e huaj të paluajtshëm.
Hipoteka është e drejtë pengu mbi sendet e paluajtshme te të cilat lënia peng bëhet me regjistrim-
in e së drejtës së kreditorit në librat publikë (librat e tokave apo intabulacionit - librat të cilat i
mban gjykata për këtë qëllim), ndërsa paluajtshmëria e ngarkuar me hipotekë, edhe pas lënies së
paluajtshmërisë peng, mbetet në posedim të debitorit.
E drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme (hipoteka) fitohet me regjistrim në librat publikë dhe
kjo mjafton për t’u siguruar kërkesa e kreditorit.
Në çdo sistem juridik, ku ekziston ekonomia e tregut, një vend shumë të rëdësishëm ka edhe
hipoteka, e cila mundëson sigurimin e kërkesave të kreditorëve. Hipoteka, si instititut juridik,
mundëson një zhvillim normal të ekonomisë, duke krijuar kushte për investime të sigurta. Të
gjithë kreditorët e siguruar me hipotekë ndihen më të sigurtë, sepse u krijohet baza për përm-
bushjen e kërkesave të veta nga debitorët e tyre. Hipoteka si për kreditorët kudo në botë, ashtu
edhe te ne është një ndër mjetet juridike më të rendësishme për sigurimin e kredisë, përkatësisht
kreditorëve u ofron siguri se do t’i kthejnë mjetet e veta, në qoftë se debitori vjen në gjendje që
nga pasuria tjeter e vet nuk mund ta kthejë borxhin në afatin e caktuar, përkatësisht në mënyrë të
rregullt.
Hipoteka, krahas pengut të dorës (pignusit), në teorinë juridike dhe në të drejtën njihet si e drejtë
sendore mbi sendin e huaj me emrin e drejta e pengut.
Hipoteka - e drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme paraqet një institucion juridik të rregulluar
me dispozita pozitive, përkatësisht rregulla juridike.

358
E drejta civile

Në çdo sistem juridik, ku njihet e drejta e pronësisë, titullarët e të drejtave kanë dy lloje të drej-
tash: të drejtën mbi sendin e vet (pronësia) dhe të drejtat mbi sendin e huaj (hipoteka, servitudat
etj.). Pra, edhe hipoteka është e drejtë sendore mbi sendin e huaj, për të cilën vlejnë dispozitat a
rregullat që janë të përbashkëta për të gjitha të drejtat sendore mbi sendin e huaj.
Me këtë rast do të paraqesim disa përkufizime lidhur me të drejtën e pengut, në përgjithësi, dhe
hipotekën, në veçanti.
E drejta e pengut është e drejtë sendore (reale) mbi sendin e huaj, në bazë të cilës kreditori peng-
marrës mundet të realizojë (paguan) kërkesat e veta nga vlera e sendit të lënë peng, (nëse debitori
nuk e plotëson detyrimin e arritur) para kreditorëve të tjerë, pa marrë parasysh se në duart e kujt
ndodhet sendi i lënë peng.
Me rastin e përkufizimit të hipotekës shumë gjëra janë të njëjta, për shkak se e drejta e hipotekës
është e drejtë sendore mbi sendin e huaj, kur objekt është sendi i paluajtshëm, sendi i lënë peng
mbetet në posedim të pengdhënësit, siguron kërkesën e kreditorit, në rast se debitori nuk e përm-
bush detyrimin e vet në afatin e caktuar dhe, për fitimin e kësaj të drejte, përveçse kërkohet baza
juridike, duhet të bëhet edhe regjistrimi i kësaj të drejte në librat publikë.
E drejta e zbatueshme në Kosovë e parashikon institutin e hipotekës në Ligjin për Hipotekat nr.
2002/4, i cili rregullon vetëm hipoteka e kontraktuar dhe në nenin 63, paragrafi 1 të Ligjit për
Marrëdhëniet Themelore Pronësore -Juridike, në të cilin thuhet: “Me qëllim që të sigurohet
kërkesa e caktuar, sendi i paluajtshëm mund të ngarkohet më të drejtën e pengut në dobi të kredi-
torit (hipoteka), i cili është i autorizuar në mënyrën e parashikuar me ligj që të kërkojë arkëtimin e
kërkesës së vet nga vlera e kësaj pasurie të paluajtshme para kreditorëve, të cilët mbi të nuk kanë
hipotekë, si dhe para kreditorëve të cilët hipotekën mbi të e kanë fituar pas tij, pa marrë parasysh
ndërrimin e pronarit të pasurisë së paluajtshme të ngarkuar”. Ligji rregullon të drejtën e pengut
me nenet 61 - 69. Ky Ligj ka pasur për qëllim të rregullojë vetëm bazat e së drejtës së pengut mbi
sendet e paluajtshme (hipotekën). Në Kosovë, përveç ligjeve të përmendura, ligj i zbatueshëm
është edhe Rregullorja e UNMIK-ut për Pengun mbi Pasurinë e Luajtshme, nr. 2001/5, datë 7
shkurt 2001, dhe dispozitat e tjera që gjenden në Ligjin për Marrëdhëniet e Detyrimeve, në Ligjin
e Procedurës së Përmbarimit etj.
Hipoteka është e drejtë sendore mbi sendin e huaj të paluajtshëm - e drejtë e kreditorit, i cili është
i autorizuar që në mënyrën e parashikuar me ligj të kërkojë përmbushjen e kërkesës së vet nga
vlera e paluajtshmërisë së lënë peng para kreditorëve të tjerë, të cilët hipotekën mbi sendin e
njëjtë të paluajtshëm e kanë fituar pas tij, pa marrë parasysh ndryshimin eventual të pronarit të
paluajtshmërisë të ngarkuar me hipotekë.
Kreditori nga marrëdhënia e detyrimit, kërkesën e vet mund ta realizojë edhe pa ekzistimin e së
drejtës së hipotekës, mirëpo kur nuk ekziston hipoteka, kreditori është më pak i sigurt se do të
realizohet kërkesa e tij. Në rastet kur mungon hipoteka, edhe sikur të shitet në tërësi pasuria e
debitorit, ekziston rreziku se nuk do të mund të realizohet në tërësi kërkesa e kreditorit. Mirëpo,
sikur kreditori të ketë të drejtën e pengut mbi ndonjë send të debitorit, ai do të ketë mundësi që
nga sendi i lënë peng të realizojë kërkesën e vet para të gjithë kreditorëve të tjerë, pa marrë
parasyshë se kreditorët tjerë do të mbesin pa i realizuar kërkesat e veta ndaj debitorit.
Sendi i paluajtshëm mund të lihet hipotekë pa marrë parasyshë se a bëhet fjalë për tokën apo
ndërtesën.
Në rregullimin më të ri juridik të hipotekës ndryshon qendrimi në lidhje me objektin e hipotekës.
Në kohën më të re njihet edhe një lloj pengu i ri, që është pengu i regjistruar, tek i cili nuk kërko-
het dorëzimi i sendit, edhe pse objekt është sendi i luajtshëm, por kërkohet regjistrimi në regjistrin
publik. Ky regjistrim i së drejtës mbi sendet e luajtshme është i ngjashëm me të drejtën e

359
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

hipotekës, andaj disa autorë pengun e regjistruar e quajnë hipotekë mobiliare. Edhe për këtë lloj
pengu për shumë çështje zbatohen dispozitat që e rregullojnë hipotekën. Mendojmë se e drejta e
hipotekës nuk duhet të rregullohet në mënyrë parciale, por ajo duhet të rregullohet me Ligjin për
Pronësinë dhe të drejtat e tjera sendore ose me Kod Civil apo ndoshta me një Ligj të plotë për të
Drejtën e Pengut mbi sendet e paluajtshme, i cili do të përfshinte të gjitha mënyrat e fitimit të
hipotekës. Kjo do të ndihmonte për të bërë një dallim të qartë të këtij instituti juridik si në aspek-
tin teorik, ashtu dhe në atë praktik. Rregullorja e miratuar për të Drejtën e Pengut (nr. 2001/5)
dhe Ligji për Hipotekat (nr. 2002/4) nuk janë aq koncizë sa kërkohet për rregullimin e së drejtës
së pengut, si e drejtë sendore.
Sendi i paluajtshëm mund të lihet hipotekë për kërkesën e kreditorit, i cili nga kjo e drejtë është i
autorizuar që, në kushtet dhe mënyrën e parashikuar me ligj ose me një akt tjetër juridik, të kërko-
jë dhe të realizojë përmbushjen e kërkesës së vet nga vlera e sendit të lënë peng dhe përmbushjen
e kërkesës ta bëjë para kreditorëve të tjerë, të cilët nuk e kanë të drejtën e hipotekës mbi atë send,
si edhe para kreditorëve të tjerë, të cilët të drejtën e hipotekës mbi sendin që është objekt i
hipotekës e kanë fituar pas tij, pa marrë parasyshë ndërrimin e pronarit të sendit të paluajtshëm të
lënë hipotekë.
E drejta e hipotekës shtrihet në tërë sendin e paluajtshëm të lënë peng, duke përfshirë edhe frytet
që i përmban ai derisa ato nuk ndahen nga sendi që është objekt i hipotekës, si dhe mbi pjesët e
tjera përbërëse dhe aksesorët e sendit të ngarkuar me hipotekë.
E drejta e hipotekës, si e drejtë sendore mbi sendin e huaj të paluajtshëm, dallohet nga të drejtat e
tjera sendore. E drejta e pronësisë dhe të drejtat e tjera sendore mbi sendin e huaj, e autorizojnë
titullarin që ta shfrytëzojë dhe ta përdorë sendin në mënyrë të tërë, (e drejta e pronësisë si e drejtë
sendore mbi sendin e vet), të pjesshme, (uzufrukti si servitut personal në sendin e huaj) dhe vetë
përdorimin (te servitudat sendore). Objekti i së drejtës së hipotekës mbetet gjithmonë në posed-
imin e pronarit. Për kreditorin mjafton konstituimi i së drejtës së hipotekës, e cila bëhet me
veprim juridik, me vendim të organit shtetëror ose në bazë të ligjit dhe me regjistrimin e saj në
librat publikë.
Në të kaluarën kodet kanë njohur mundësinë e lënies së paluajtshmërisë peng dhe kalimin e saj te
pengmarrësi. Kreditori e ka marrë paluajtshmërinë e debitorit në dorëmbajtje, për të siguruar
kërkesën. Në këto raste, kreditori e përdor paluajtshmërinë e lënë peng, gjë që do të thotë se ai i
merr edhe frytet që i jep sendi dhe këto llogariten në shumën e detyrimit, përkatësisht në shumën
e kërkesës së kreditorit. Në këtë mënyrë zvogëlohet masa e detyrimit të debitorit. Këtë mundësi të
lënies peng të paluajtshmërisë me kalimin e saj në posedimin e kreditorit, e ka njohur edhe e drej-
ta zakonore shqiptare.
Në të drejtën bashkëkohore kemi rastin që, për sigurimin e kërkesës, paluajtshmëria kalon në
pronësi të kreditorit, me kusht që e drejta e pronësisë mbi sendin e lënë peng të shlyhet nga
regjistrat publikë në momentin e përmbushjes së kërkesës, e cila është siguruar në këtë mënyrë.
Kjo ndryshe quhet pronësia fiduciare, të cilën e njohin disa legjislacione. Në këtë mënyrë, e drejta
e kërkesës përforcohet në një shkallë më të lartë, por dobësohet pozita e debitorit, i cili e lë
sendin peng dhe duhet ta kthej përsëri pronësinë e vet.
Në legjislacion nuk është i ndaluar dorëzimi i sendit në posedim te pengmarrësi edhe në rastin e
hipotekës, andaj, në qoftë se palët merren vesh, pengmarrësi mund ta përdorë paluajtshmërinë e
lënë peng.
Hipoteka, si e drejtë sendore, ekziston mbi sendin e huaj dhe kjo e bën të jetë me karakter
aksesor - të dorës së dytë, sepse kërkesa e kreditorit është e drejtë kryesore, ndërsa tek e drejta e
pronësisë ius utendi, fruendi dhe abutendi janë të drejta të pavarura. Prandaj themi se hipoteka,

360
E drejta civile

edhe pse është e drejtë sendore, ajo prapëseprapë dallohet nga të drejtat e tjera sendore.

Objekti i hipotekës

Objekt i hipotekës është sendi i paluajtshëm. Sendi i paluajtshëm mund të jetë objekt i hipotekës
vetëm nëse ndodhet në qarkullim juridik, pra mund të jetë objekt i ndonjë të drejte sendore dhe
mund të shndërrohet në vlerë pasurore. Paluajtshmëria, për t’u bërë objekt i së drejtës së
hipotekës, jo vetëm që duhet të jetë në qarkullimin juridik, por ajo duhet të jetë e individualizuar.
Në këto raste duhet të plotësohen kushtet, të cilat i nënshtrohen parimit të specificitetit të të drej-
tave sendore. Sendi i ardhshëm nuk mund të jetë objekt i hipotekës. Në ligj thuhet se hipoteka ka
të bëjë me tërë sendin, me frytet e tij, derisa nuk janë të ndara, si dhe me pjesët e tjera përbërëse
dhe aksesore të tij.
Në disa raste mund të ndodhë që një hipotekë të ketë të bëjë edhe me më shumë paluajtshmëri.
Kjo quhet hipotekë e përbashkët. Në këto raste, e drejta e hipotekës është e regjistruar mbi të
gjitha paluajtshmëritë veç e veç, por duke i paraqitur si një send të përbashkët. Kur regjistrohe,t e
drejta evidencohet se është hipotekë e përbashkët.
Objekt i hipotekës mund të jetë edhe pjesa ideale mbi sendin e paluajtshëm. Në këto raste hipote-
ka shtrihet mbi tërë sipërfaqen e sendit. Sendet përbërëse ose pertinencat, po ashtu, janë objekt i
hipotekës, derisa qëndrojnë të lidhura me sendin e paluajtshëm.
Objekti i hipotekës është i lidhur për kërkesën deri në përmbushjen e saj. Përjashtimisht, në
kushtet e parashikuara me ligj, mund të ndodhë edhe zëvendësimi i objektit të hipotekës.

Ndarja e hipotekës (pengut mbi sendet e paluajtshme) sipas themelimit

Për nga mënyra e themelimit, hipoteka mund të jetë:


- Hipoteka e kontraktuar (në bazë të punës juridike);
- Hipoteka ligjore dhe
- Hipoteka gjyqësore.

Hipoteka e kontraktuar

E drejta e pengut, kur bëhet në bazë të kontratës (me veprim juridik), ka karakter vullnetar dhe
ekzistojnë shumë ngjashmëri ndërmjet rastit të pengut të dorës dhe hipotekës.
Hipoteka e kontraktuar është ai lloj i hipotekës, e cila krijohet me kontratën e hipotekës lidhur
mes kreditorit pengmarrës (hipotekues) dhe debitorit pengdhënës (ose pronarit të sendit, i cili e lë
sendin peng për detyrimin e debitorit), në formën me shkrim, sipas së cilës debitori (ose ndonjë i
tretë) detyrohet të lejojë që kreditori hipotekues të regjistrojë të drejtën e vet të pengut
(hipotekën) në librat publikë, si ngarkesë (barrë) mbi sendin e caktuar, ndërsa kreditori obligohet
t’i mundësojë debitorit shlyrejen e hipotekës nga libri publik.
Për fitimin e së drejtës së hipotekës nuk mjafton vetëm ius tus titulus, por gjithmonë kërkohet
edhe modus aquirendi - regjistrimi në librat publikë.
Paluajtshmërinë mund ta lërë hipotekë vetëm pronari; nëse mbi paluajtshmërinë ka më shumë
pronarë (bashkëpronarët), të gjithë ata duhet të vendosin për lënien hipotekë të sendit. Pjesa ide-
ale e paluajtshmërisë mbi paluajtshmërinë e caktuar bëhet hipotekë vetëm me pëlqimin e
bashkëpronarit.
Kontrata e hipotekës bëhet në formën me shkrim, në mënyrën e cila kërkohet për titullin juridik

361
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

për regjistrimin e së drejtës mbi paluajtshmëritë në librat publikë. Kontrata e hipotekës nuk
mund të lidhet dhe as të trajtohet si e plotfuqishme, në qoftë se i mungon titulli juridik që ka kri-
juar kërkesën e kreditorit, e cila sigurohet me hipotekë. Në këtë rast, si kontratë për lindjen e mar-
rëdhënies detyrimore midis kreditorit dhe debitorit, që kushtëzon lindjen e detyrimit, i cili duhet
të sigurohet me hipotekë, mund të jetë kontrata për dhënien e kredisë, kontrata e huasë, kontrata
për qiranë afatgjatë etj. Në disa raste, kontrata me të cilën krijohet detyrimi, mund të përmbajë
edhe vetë marrëveshjen për konstituimin e hipotekës për sigurimin e kredisë nga kontrata krye-
sore. Në këto raste, marrëveshja për hipotekën, si pjesë e kontratës, konsiderohet si klauzulë e
kontratës, e cila krijon bazë për lindjen e kërkesës së kreditorit.
Hipoteka mund të themelohet edhe me ndonjë veprim tjetër juridik, kur konsiderohet hipotekë
vullnetare, si, bie fjala, kur titull juridik është ndonjë testament në formë të legatit. Në këto raste,
nëse qëllimi është të themelohet hipoteka, atëherë ky titull juridik është i njëjtë me kontratën, si
titull juridik, dhe çdo gjë që vlen për hipotekën e kontraktuar, natyrisht, do të vlejë edhe për
hipotekën vullnetare në bazë të ndonjë veprimi tjetër juridik.
Kontrata për hipotekën, përveç që duhet të përmbajë subjektet, kauzën (qëllimin), që nënkupton
sigurimin e kërkesës me hipotekë, duhet shprehimisht të përmbajë edhe detyrimin e debitorit që
t’i mundësojë kreditorit regjistrimin e së drejtës së tij në librat publikë.

Hipoteka ligjore

Hipoteka ligjore ekziston gjithmonë kur ajo themelohet drejtpërsëdrejti nga ligji. Në këto raste
vetë ligji paraqitet si titull juridik për fitimin e së drejtës së hipotekës. Hipoteka ligjore themelohet
në momentin kur paraqiten kushtet e parashikuara me ligj. Konsiderohet hipotekë ligjore, sepse
ajo nuk është as hipotekë e kontraktuar, as hipotekë gjyqësore. Kjo ka të bëjë në të gjitha rastet
kur vetë ligji shprehimisht parashikon krijimin (themelimin) e hipotekës ligjore.
E gjithë ajo që është thënë me rastin e trajtimit të pengut ligjor, në parim, vlen edhe për theme-
limin e hipotekës ligjore.

Hipoteka gjyqësore

Hipoteka gjyqësore ekziston atëherë kur themelohet me vendim të gjykatës. Në raste të caktuara,
duke u mbështetur në Ligjin e Përmbarimit të Kërkesave, gjykata e përmbarimit mund ta caktojë
hipotekën dhe kjo është hipotekë e dhunshme për sigurimin e kërkesës, e cila duhet të përm-
bushet në procedurën e përmbarimit.
Në të drejtën pozitive ekziston mundësia që hipoteka gjyqësore të jetë vullnetare, edhe pse ajo
bëhet në gjykatën e përmbarimit. Në këto raste marrëveshja për hipotekën mund të bëhet edhe
para gjykatës, në formë procesverbali gjyqësor. Me këtë marrëveshje të bërë para gjykatës në
formë procesverbali, palët e marrëdhënies detyrimore merren vesh për të lënë peng (hipotekë)
paluajtshmërinë dhe për të siguruar kështu kërkesën e caktuar në procedurën e sigurimit të
kërkesës në para.
Themelimi i hipotekave, si rregull, bëhet gjithmonë me anë të kontratës për hipotekën, kurse
themelimi i saj në bazë të vendimit gjyqësor, përkatësisht ligjit, ndodh më rallë.

362
E drejta civile

Parimet e së drejtës së pengut (hipotekës)mbi sendet e paluajtshme

Në kuadër të së drejtës së pengut (hipotekës) mbi sendet e paluajtshme, janë të njohura parimet,
të cilat janë të përbashkëta edhe për të drejtën e pengut mbi sendet e luajtshme.
Parimet janë:
Parimi i aksesoritetit të së drejtës së pengut;
Parimi i oficialitetit të së drejtës së pengut;
Parimi i specialitetit
Parimi i papjesëtueshmërisë së pengut dhe
Parimi i prioritetit.

Parimi i aksesoritetit

Hipoteka është e drejtë sendore me karakter aksesor, sepse krijimi, zgjatja dhe shuarja e saj varet
nga ekzistimi i kërkesës, e cila sigurohet me hipotekë. Kjo e drejtë sendore varet nga ekzistimi i
vetë marrëdhënies detyrimore, kur ekziston detyrimi i caktuar i debitorit ndaj kreditorit.
Kërkesa që e ka bazën në marrëdhënien e detyrimit mes kreditorit dhe debitorit është e drejtë
subjektive kryesore, ndërsa hipoteka është e drejtë subjektive aksesore dhe e varur. Kërkesa është
supozim i ekzistimit të vetë hipotekës. Pa kërkesë nuk ka hipotekë. Kur kërkesa është e
pavleshme, debitori ka të drejtë që të kërkojë edhe shlyerjen e hipotekës nga librat publikë.
Ndërkaq, nëse ndodh shuarja e hipotekës para se të përmbushet kërkesa, nuk shuhet edhe kërkesa
e kreditorit, por ajo mbetet detyrim i debitorit ndaj kreditorit. Kalimi i hipotekës mund të bëhet
vetëm me kalimin edhe te vetë kërkesës. Aksesoriteti i hipotekës humbet në rastin kur kërkesa
parashkruhet, por ekzistimi i hipotekës e bën të mundur edhe (......) të kërkesës së parashkruar.
Hipoteka ekziston edhe pas përmbushjes së detyrimit (borxhit), derisa nuk bëhet shlyerja e
hipotekës nga librat publikë.
Hipoteka është e drejtë e varur nga e drejta kryesore dhe në këtë rast kjo është e drejta e
kërkesës. Hipoteka e siguron kërkesën e kreditorit.Nëse kërkesa është e anulueshme, atëherë edhe
hipoteka nuk mund të qëndrojë. Përjashtim bë rasti i parashkrimit, kur pengmarrësi ka të drejtë
të realizojë edhe kërkesën e parashkruar nga vlera e sendit të lënë në hipotekë. Parimi i
aksesoritetit është i përbashkët për të drejtën e pengut në përgjithësi.

Parimi i oficialitetit

Pengmarrësi mundet të përmbushë kërkesën e vet nga sendi i lënë peng vetëm përmes rrugës
gjyqësore. Që ta realizojë kërkesën e vet nga vlera e sendit të lënë në hipotekë, kreditori duhet t’i
drejtohet gjykatës që ajo ta shesë sendin në ankand publik. Në litreaturën e re juridike kërkohet të
bëhet thjeshtësimi i procedurës për përmbushjen e këresës nga sendi i lënë në hipotekë.Andaj në
disa legjislacione lejohet që shitja publike e sendit të mos jetë vetëm kompetencë e gjykatës, por
edhe e ndonjë organi tjetër, siç është noteria, por shkohet edhe më larg që edhe vetë kreditor të
mund ta shesë sendin dhe nga çmimi i shitjes ta përmbushë kërkesën e vet.
Ndalohet fitimi i pronësisë nga ana e kreditorit mbi sendin e lënë peng, por në të drejtën mod-
erne lejohet fitimi i pronësisë mbi sendin e lënë peng. Ka raste kur lejohet shitja e lirë, nëse është
në interes të debitorit.

363
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Parimi i specialitetit

Ky parim nënkupton: 1. Se me hipotekë mund të sigurohet vetëm kërkesa e caktuar e kreditorit


(e jo një numër i pacaktuar ose një shumë e pacaktuar) dhe 2.Hipoteka mund të ekzistojë vetëm
mbi sendet individualisht të përcaktuara. Sot, edhe te ky parim njeh disa përjashtime.
Objekt i hipotekës mund të jenë një a më shumë sende individualisht të përcaktuara. Pra, hipote-
ka nuk mund të krijohet në mënyrë të përgjithësuar mbi të gjithë pasurinë e debitorit.
Sendi i paluajtëshëm, i përcaktuar individualisht, i cili mund të shëndrohet në vlerë monetare,
mund të jetë objekt i hipotekës. Kjo vlen edhe për pjesët ideale të paluajtëshmërisë.

Parimi i papjesëtueshmërisë së hipotekës

Parimi i papjesëtueshmërisë së hipotekës nënkupton që hipoteka, për nga natyra e vet, është e
papjesëtueshme. Ky parim do të thotë se tërë sendi i lënë peng siguron kërkesën, gjersa ajo nuk
përmbushet në tërësi. Pra, hipoteka siguron tërë kërkesën, kurse sendi i tërë i lënë në hipotekë
siguron kërkesën.
Lidhur me parimin e papjesëtueshmërisë së hipotekës ekziston edhe dispozita ligjore, në të cilën
thuhet: “Pasuria e paluajtshme e lënë peng në tërësi siguron kërkesën e kreditorit deri në shlyerjen
e plotë të kësaj kërkese, pa marrë parasysh pjesëtimin e mëvonshëm të pasurisë së paluajtshme
(pandashmëria e hipotekës)”.
Nuk mund të lirohet një pjesë e sendit nga hipoteka, edhe pse vlera e sendit është më e madhe se
kërkesa e siguruar. Edhe ky parim në të drejtën moderne ka pësuar ndryshime dhe lejon mundës-
inë që, në bazë të marrëveshjës së palëve kontaktuese, të lirohet një pjesë e sendit të lënë
hipotekë, në qoftëse ndërkohë është përmbushur një pjesë e kërkesës së kreditorit.
Nuk ekziston mundësia të kalohet hipoteka mbi një send tjetër të paluajtëshëm të pengdhënësit.
Nëse ndodh ndërrimi i objektit të hipotekës, kjo do të thotë se është shuar e drejta e hipotekës
mbi sendin e mëparshëm dhe është krijuar një hipotekë e re mbi objektin e hipotekës, për të sigu-
ruar kërkesën e njëjtë të kreditorit.
Në të drejtën tonë mund të ekzistojë kalimi i hipotekës mbi një send tjetër vetëm në rastin kur
kemi përtritjen e sendit të shkatërruar, i cili ka qenë objekt hipoteke.
Qarkullueshmëria e hipotekës nënkupton faktin se hipoteka mund të kalohet, por vetëm bashkë
me kalimin edhe të kërkesës; hipoteka trashëgohet, por së bashku me kërkesën. Pra hipoteka nuk
mund të qëndrojë në mënyrë të pavarur nga kërkesa.
Hipoteka mund të lihet hipotekë për kreditorin tjetër dhe kjo në të drejtën tonë quhet mbi-
hipotekë. Për këtë veprim juridik nuk kërkohet pëlqimi i debitorit. Natyrisht, në këto raste lindin
disa të drejta për debitorin.
Hipoteka është e drejtë pengu mbi sendet e paluajtshme te të cilat lënia peng bëhet me regjistrim-
in e së drejtës së kreditorit në librat publikë (librat e intabulacionit), ndërsa paluajtshmëria e
ngarkuar me hipoteka mbetet në posedim të debitorit. Te hipoteka, kreditori e fiton të dejtën e
pengut me regjistrim në librat publikë dhe kjo mjafton për t’u siguruar kërkesa. Hipoteka është
një mënyrë e rregullt e lënies peng të paluajtshmërive.
Me Ligjin për Hipotekat të Kosovës nr. 2002/4 parashikohet se “hipoteka e ngastrës do të zbato-
het në të gjithë ngastrën e tokës”. Edhe në këtë rast i tërë sendi lihet peng dhe hipoteka shtrihet
në gjithë ngastrën e tokës. Kjo përfshin edhe ndërtesat që ekzistojnë në ngastrën tokësore kur e
kanë të njëjtin pronar, sepse thuhet se “të gjitha ndërtesat ose strukturat e ngritura në ngastrën e
tokës do t’i nënshtrohen tani çdo hipoteke në të, po qe se kanë të njëjtin pronar apo shfrytëzues”.

364
E drejta civile

Parimi i prioritetit

Parimi i prioritetit është njëri ndër parimet e së drejtës së pengut mbi sendet e paluajtshme, që do
të thotë se titullari i kësaj të drejte sendore ka të drejtë të realizojë kërkesën e vet para kreditorëve
të tjerë, të cilët e kanë konstituuar të drejtën e hipotekës pas tij ose nuk kanë fare të drejtë
hipoteke.
E drejta e hipotekës ekziston mbi një paluajtshmëri të caktuar. Një paluajtshmëri e caktuar njëko-
hësisht mund të jetë objekt i më shumë të drejtave të hipotekës. Sendi i paluajtshëm lihet peng
për kërkesa të subjekteve të ndryshme, që në këtë rast janë kreditorët pengmarrës. Në këtë rast
bëhet fjalë për bashkimin e të drejtave të hipotekës. Bashkimi i të drejtave të hipotekës mund të
lind në të njëjtën kohë ose në kohë të ndryshme. Në këto raste duhet të parashikohet mundësia e
radhës së përmbushjes së kërkesave të siguruara me hipotekë.
Parimi i prioritetit ose i përparësisë kohore ndihmon në përcaktimin e së drejtës së përparësisë me
rastin e përmbushjes së kërkesave të ndryshme nga sendi i lënë peng. Zgjidhja e përmbushjes së
kërkesave të siguruara me sendin e njëjtë - për kreditorë të ndryshëm, bëhet duke u mbështetur
në parimin e prioritetit të së drejtës së hipotekës.
Në të drejtën tonë, radhët e prioritetit përcaktohen në bazë të ligjit dhe marrëveshjes së palëve që
kanë objektin e njëjtë peng për sigurimin e kërkesave të tyre. Prioriteti fitohet nga koha e fitimit të
së drejtës pengut, sipas parimit: i pari për nga koha, i pari për nga e drejta. Këtë parim e
parashikon edhe Ligji për Hipotekat i Kosovës nr. 2002/4, në nenin 4.5, në të cilin thuhet: “Nëse
pasuria e patundshme është kolateral i disa hipotekave, të drejtat e pengmarrësve do të përcakto-
hen sipas momentit të regjistrimit të tyre, përveç nëse nuk parashikohet ndryshe me ligj”.
Me ligj mund të caktohet radha e përparësisë edhe ndryshe nga ajo që parashikohe zakonisht.
Parimi i prioritetit i mundëson kreditorit pengmarrës që kërkesën e vet ta realizojë në tërësi nga
sendi i shitur, para kreditorëve të tjerë. Nëse të drejtat e hipotekave janë themeluar njëkohësisht
mbi një objekt të njëjtë, kreditorët janë të radhës së parë të gjithë. Andaj edhe kërkesat e tyre të
siguruara me hipotekë përmbushen në mënyrë proporcionale. Mënyra proporcionale e përmbush-
jes së kërkesave nënkupton që vlera e fituar nga shitja e sendit të lënë peng të ndahet nga të
gjithë kreditorët në përpjestim të njëjtë me vlerën e kërkesave të tyre, gjë që do të thotë se secili
merr përqindjen e njëjtë në lartësinë e kërkesës së tij.
E drejta e pengut e radhës së parë e autorizon kreditorin hipotekues që i pari të përmbushë
kërkesën e vet dhe kreditorët e tjerë hipotekues do të përmbushin kërkesat e veta në bazë të rad-
hës së përparësisë nga vlera e mbetur, pasi që të jetë përmbushur kërkesa e kreditorit hipotekues
të radhës së parë. Radhë e përparësisë quhet ajo kur kreditori i radhës së fundit duhet ta presë
radhën e vet për përmbushjen e kërkesës së vet të siguruar me sendin që është objekt i më shumë
të drejtave të hipotekave, nga vlera e sendit të shitur, nëse nuk është konsumuar vlera nga kredi-
torët e tjerë që kishin të drejtën e përparësisë para tij. E drejta e përmbushjes së kërkesës nuk
shuhet edhe po të mos ketë mbetur vlerë pasurore (para) nga sendi i shitur. Kreditori hipotekues
në këtë rast barazohet me kreditorët që nuk kanë fare të drejtën e hipotekës dhe ai mund t’i drej-
tohet gjykatës për përmbushjen e kërkesës së vet nga masa pasurore e debitorit.

Fitimi i hipotekës

E drejta e hipotekës, si e drejtë sendore mbi sendin e huaj të paluajtshëm, fitohet në mënyrë të
njëjtë si edhe të drejtat e tjera sendore mbi sendet e paluajtshme. Për fitimin e hipotekës kërkohet

365
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

titulli juridik (veprimi juridik) dhe mënyra e fitimit (modus aquirendi). Në këtë rast, titull juridik
është kontrata, përkatësisht një veprim juridik tjetër i vlefshëm për të qenë titull për themelimin e
së drejtës së hipotekës. Përveç kontratës, titull juridik për fitimin e hipotekës në mënyrë vullnetare
mund të jetë edhe dispozita e legut, prandaj thuhet: “mund të jetë edhe çdo punë tjetër juridike e
drejtuar kah qëllimi i njëjtë, për shembull dispozita mbi legun dhe ngjashëm me qëllimin e njëjtë,
dhe e drejta e pengut mbi paluajtshmërinë që do të ishte themeluar në këtë bazë juridike do të
ishte hipotekë vullnetare, por jo kontraktuese”.
Kontrata, është titull juridik (bazë juridike). Titulli juridik duhet të jetë gjithmonë i vlefshëm për të
krijuar të drejtën e hipotekës. Nëse titulli juridik nuk është i vlefshëm juridikisht, atëherë nuk
mund të lindë as vetë e drejta e hipotekës.
Regjistrimi paraqet mënyrën e fitimit të hipotekës (modus aquirendi). Regjistrimi bëhet në librat
publikë ose në librat të cilat i mban gjykata, por kohët e fundit lejohet edhe mundësia që
regjistrimi të bëhet edhe pranë agjencive të specializuara për regjistrimin dhe realizimin e së
drejtës së hipotekës.
Për t’u krijuar hipoteka, duhet të ekzistojë pronësia mbi sendin, që nuk është e thënë ky të jetë
gjithmonë debitori, dhe pëlqimi i pronarit për lejimin e themelimit të hipotekës mbi sendin e tij.
Hipoteka, si e drejtë sendore, ka efekt juridik, por gjithmonë kur të plotësohen kushtet e caktuara
me ligj; për këtë në literaturë, si kushte të domosdoshme, numërohen: regjistrimi i hipotekës në
librat e tokave, i bërë në bazë të punës juridike të vlefshme, që është kontrata e hipotekës dhe
pronari i sendit që ka aftësi ta ngarkoj sendin me hipotekë.

Hipoteka e përbashkët

Sigurimi i kërkesës së kreditorit hipotekues ka për objekt një paluajtshmëri të caktuar, e cila me
tërësinë e vet e siguron kërkesën e kreditorit, në qoftë se debitori nuk e përmbush kërkesën e
kreditorit brenda afatit të caktuar. Mirëpo, për sigurimin e një kërkese të kreditorit hipotekues
mund të themelohet hipoteka mbi disa sende të paluajtshme dhe kjo quhet hipotekë e përbashkët
ose hipotekë simultane.
Kërkesa përmbushet në mënyrë të përpjesëtueshme nga vlera e të gjitha paluajtshmërive. Kjo do
të thotë se kërkesa e kreditorit hipotekues përmbushet, duke i shitur të gjitha sendet e paluajt-
shme, që janë objekt i hipotekës, nga vlera e të cilave përmbushet kërkesa e debitorit hipotekues
të radhës së parë. Kjo mënyrë e përmbushjes së kërkesës bëhet me qëllim që të mos keqësohet
pozita e kreditorëve të tjerë hipotekues. Kreditori hipotekues, në rastet kur ekziston hipoteka e
përbashkët, ka të drejtë të zgjedhë se a do ta përmbushë sendin nga të gjitha sendet e lëna peng
apo nga njëri prej sendeve të paluajtshme të lëna hipotekë. Kreditori hipotekues, në këto raste,
vetë vendos, përkatësisht përcaktohet se cili send i lënë peng ose cilat sende a të gjitha sendet e
lëna peng do të jenë objekt i shitjes për përmbushjen e kërkesës së tij. Kur objekt i hipotekës janë
tërësi sendesh që paraqiten si një send për fitimin e së drejtës, kërkohet që të regjistrohet e drejta
e hipotekës për secilin send, duke e regjistruar edhe faktin se paluajtshmëria është objekt i
hipotekës së përbashkët.

Të drejtat e kreditorit hipotekues

Kreditori hipotekues, si titullar i së drejtës së hipotekës, ka disa autorizime, përkatësisht të drejta


që dalin nga vetë përmbajtja e së drejtës së hipotekës, si e drejtë subjektive absolute. Të drejtat më
të rëndësishme të kreditorit hipotekues janë:

366
E drejta civile

- E drejta e realizimit të kërkesës nga vlera e sendit hipotekues;


- E drejta e përparësisë në realizimin (arkëtimin) e kërkesës;
- E drejta që të mos lejojë zvogëlimin e vlerës së sendit hipotekues;
- E drejta e kalimit të hipotekës;
- E drejta e mbrojtjes së së drejtës së hipotekës;
- Kreditori ka të drejtë të kundërshtojë veprimet e debitorit pengëdhënës
.me të cilat zvogëlohet vlera e sendit të lënë peng dhe kështu rreziko het
përmbushja e kërkesës së kreditorit.

- E drejta e realizimit të kërkesës nga vlera e sendit hipotekues. Kjo e drejtë do të thotë që kredi-
tori hipotekues ka si autorizim kryesor realizimin e së drejtës së vet hipotekuese, pra kërkesa e tij
e siguruar me hipotekë të përmbushet nga vlera e paluajtshmërisë së lënë hipotekë. Kreditori
hipotekues, me rastin e realizimit të kërkesës së vet nga vlera e paluajtshmërisë së lënë peng,
duhet ta respektojë parimin e oficialitetit të së drejtës së pengut. Kjo do të thotë se ai duhet të
kërkojë shitjen publike të sendit hipotekues me anë të gjykatës. Kur bëhet fjalë për përmbushjen e
së drejtës së kërkesës nga paluajtshmëria e lënë peng, atëherë kërkesa që sendi të shitet në ankand
publik dhe të organizuar nga gjykata është shumë më e fuqishme sesa në raste kur objekti i
pengut është sendi i luajtshëm.
E drejta e kreditorit që ta përmbushë kërkesën e vet të siguruar me hipotekë mund të realizohet
në bazë të kërkesës së vet drejtuar gjykatës, por edhe në rastet kur të tjerët kërkojnë përmbushjen
e kërkesave të tyre dhe, në këtë mënyrë, nga shitja e sendit të lënë peng ,edhe ky mund të përm-
bushë kërkesën e vet.

- E drejta e përparësisë në realizimin (arkëtimin) e kërkesës. Me rastin e përmbushjes së kërkesës


së kreditorit hipotekues kërkohet edhe përcaktimi i përparësisë a i radhës për realizimin e kërke-
save të siguruara me hipotekë. Në të drejtën është rregull që kërkesat e siguruara me hipotekë të
realizohen gjithmonë para kërkesave të cilat nuk janë të siguruara me hipotekë. Mirëpo, në rastet
kur më shumë hipotekues i kanë të siguruara kërkesat e veta me sendin e paluajtshëm, i cili është
objekt i disa të drejtave hipotekuese, kërkohet të dihet radha e përparësisë në përmbushjen e
kërkesave të siguruara me hipotekë.
Radha e përparësisë në realizimin e kërkesave të siguruara ka një rëndësi të madhe, për shkak se
kreditorët hipotekues janë të detyruar të durojnë përmbushjen e kërkesës së kreditorit hipotekues
të radhës së parë dhe pastaj t’i përmbushin kërkesat e veta dhe ato sipas radhës së përparësisë që
kanë. Në këto raste ekziston mundësia që të mbetet pa u përmbushur kërkesa e vet nga vlera e
sendit të lënë peng. Radha e përparësisë, edhe pse është e përcaktuar me ligj, legjislacioni e rezer-
von të drejtën duke i dhënë përparësi përmbushjes së ndonjë kërkese tjetër dhe kjo ekziston në
legjislacion. Në këto raste, nuk varet e drejta e përparësisë nga momenti i themelimit të së drejtës
së hipotekës, por nga vetë norma me të cilën ligji përcakton radhën e përmbushjes së kërkesave të
caktuara. Radha e përparësisë mund të ndryshojë edhe me marrëveshjen e palëve kontraktuese.

- E drejta që të mos lejojë zvogëlimin e vlerës së sendit hipotekues. - E drejta e kreditorit


hipotekues që të mos lejojë zvogëlimin e vlerës së sendit të lënë peng nënkupton faktin se kredi-
tori ka të drejtë të kërkojë nga debitori, përkatësisht pronari i sendit të lënë peng, që të mos e
zvogëlojë vlerën e sendit i cili është objekt i hipotekës. Në ligj parashikohet: “Në qoftë se debitori
hipotekues zvogëlon vlerën e pasurisë së paluajtshme të ngarkuar me hipotekë ose në mënyrë
tjetër keqëson gjendjen e saj, kreditori hipotekues mund të kërkojë që gjykata të urdhërojë deb-

367
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

itorin hipotekues që të përmbahet nga veprimet e kvtilla, e po qe se ai këtë nuk e bën, mund të
kërkojë arkëtimin e dhunshëm të kërkesës së siguruar me hipotekë edhe para se të arrijë afati i
kërkesës”.
Në këto raste, kreditori hipotekues ka të drejtë të kërkojë nga gjykata që debitori hipotekues të
përmbahet nga veprimet me të cilat zvogëlohet vlera e sendit, dhe, në këtë mënyrë, t’i bëhet e
pamundur kreditorit përmbushja e kërkesës nga sendi i lënë peng. Kreditori hipotekues ka interes
që ta pengojë debitorin hipotekues në veprimet me të cilat ndikon në zvogëlimin e vlerës së palu-
ajtshmërisë që është objekt i hipotekës. Në rastet kur debitori hipotekues nuk përfill kërkesën e
kreditorit hipotekues dhe vazhdon me ndërmarrjen e veprimeve të cilat dukshëm e zvogëlojnë
vlerën e sendit, atëherë kreditori hipotekues ka të drejtë të kërkojë përmbushjen e kërkesës së vet
nga vlera e sendit të lënë peng edhe para afatit, domethënë, para se të kaloj koha brenda së cilës
debitori është i detyruar ta përmbushë detyrimin e vet. Kreditori hipotekues në këtë rast i drejto-
het me kërkesë gjykatës, e cila është e autorizuar të bëjë shitjen publike të sendit të lënë peng, të
cilit i zvogëlohet vlera nga veprimet e debitorit.

- E drejta e kalimit të hipotekës. - Kreditori hipotekues, po ashtu, ka të drejtë që ta kalojë të


drejtën e hipotekës mbi një subjekt tjetër. Në dispozitë shprehimisht parashikohet që “hipoteka
mund të bartet në tjetrin vetëm bashkë me bartjen e kërkesës që me këtë hipotekë është siguru-
ar”. Kreditori hipotekues mund të vendosë hipotekën mbi hipotekën ekzistuese në dobi të per-
sonit të tretë dhe pa pëlqimin e debitorit hipotekues (mbihipoteka). Në këtë rast, personi i tretë
fiton të drejtën e pengut mbi kërkesën e kreditorit hipotekues dhe mbi hipotekën që e sigoron atë
kërkesë.
Në rastet kur kalohet vetëm kërkesa e jo edhe hipoteka, kjo duhet të parashikohet shprehimisht.
Në ligj parashikohet: “Hipoteka mund të bartet në tjetrin vetëm bashkë me bartjen e kërkesës që
me këtë hipotekë është siguruar”.

- E drejta e mbrojtjes së së drejtës së hipotekës. - Titullari i së drejtës së hipotekës gëzon mbrojt-


jen e së drejtës së vet, sikurse edhe çdo titullar tjetër i së drejtës sendore. Kjo do të thotë se, në
rast se i mohohet e drejta e pengut ose i cenohet ndonjë e drejtë tjetër lidhur me të drejtën e
pengut, ai ka të drejtë t’i drejtohet gjykatës me padi për mbrojtjen e së drejtës së hipotekës. Kjo
është njësoj sikurse edhe te rasti i mbrojtjes së së drejtës së pengut të dorës, përkatësisht i mbro-
jtjes së së drejtës së pengut, në përgjithësi. Ajo që është thënë për mbrojtjen e së drejtës së
pengut, në përgjithësi, vlen edhe për mbrojtjen e së drejtës së hipotekës, në veçanti.

- Kreditori ka të drejtë të kundërshtojë veprimet e debitorit pengëdhënës, me të cilat zvogëlohet


vlera e sendit të lënë peng. Ky zvogëlim i vlerës së sendit rrezikon përmbushjen e kërkesës së
kreditorit nga sendi i lënë hipotekë. Në këto raste, ligji e autorizon kreditorin hipotekues që të
ndërmarrë veprime të caktuara, me të cilat i mbron interesat e veta. Kreditori hipotekues ka të
drejtë të kërkojë prej gjykatës që të ndërpriten veprimet e debitorit hipotekues, me të cilat
zvogëlohet e vlera e sendit të lënë hipotekë.
Ligji parashikon: “Në qoftë se debitori hipotekues zvogëlon vlerën e pasurisë së paluajtshme të
ngarkuar me hipotekë ose në mënyrë tjetër keqëson gjendjen e saj, kreditori hipotekues mund të
kërkojë që gjykata të urdhëroj debitorin hipotekues që të përmbahet nga veprimet e këtilla, e po
qe se ai këtë nuk e bën, mund të kërkojë arkëtimin e dhunshëm të kërkesës së siguruar me
hipotekë edhe para se të arrijë afati i kërkesës”.
Nëse prejardhja e zvogëlon vlerën e paluajtshmërisë, duke e dëmtuar atë, ose me veprimet e veta i

368
E drejta civile

sjell në një mënyrë tjetër në rrezik interesat e kreditorit hipotekues, ky ka të drejtë që, përmes
gjykatës, të kërkojë që pengdhënësi të mos veprojë më kështu ose, nëse kjo nuk ndihmon, të
kërkojë administrimin e dhunshëm – sekuestrimin e paluajtshmërisë.

Të drejtat e pronarit të sendit të lënë hipotekë

Sendi i paluajtshëm i cili është objekt i hipotekës mund të jetë në pronësi të debitorit, por mund
të jetë edhe në pronësi të personit të tretë, i cili e lë sendin e paluajtshëm peng për përmbushjen e
kërkesës së kreditorit, në qoftë se debitori nuk e përmbush detyrimin e vet në mënyrë të rregullt.
Për kreditorin hipotekues nuk është me rëndësi të veçantë se cili person është pronar i sendit, por
me rëndësi është që ai të mund ta regjistrojë të drejtën e vet, hipotekën, në librat publikë. E drejta
e regjistrimit nuk mund të bëhet pa pëlqimin e pronarit të sendit. Andaj, pa marrë parasysh se
kush është pronar i sendit, del se ekziston deklarimi i vullnetit dhe dhënia e pëlqimit që nga sendi
i paluajtshëm i lënë hipotekë të përmbushet kërkesa e kreditorit hipotekues.
Pronari i sendit të paluajtshëm ka të drejta të caktuara mbi sendin që e ka në pronësi, por të
ngarkuar me hipotekë. Dhe këto të drejta zakonisht janë:

- Përdorimi i sendit dhe mbledhja e fryteve dhe


- E drejta e disponimit të sendit të lënë hipotekë.

- Përdorimi i sendit dhe mbledhja e fryteve. - është e drejtë e pronarit të sendit të lënë hipotekë.
Kjo e drejtë nënkupton faktin se pronari ka të drejtë ta përdorë endin e vet në mënyrë të rregullt.
Kjo e drejtë e përdorimit të tij është e lidhur për kohën në të cilën duhet të realizohet kërkesa e
kreditorit hipotekues. Në momentin kur kërkesa e kreditorit duhet të përmbushet nga vlera e
paluajtshmërisë së lënë peng, humb edhe e drejta e përdorimit të sendit nga pronari. E drejta e
përdorimit humbet në momentin kur sendi sekuestrohet, përkatësisht shitet në ankandin publik.
-E drejta e disponimit me sendin e lënë hipotekë.- Pronari i sendit të lënë hipotekë jo vetëm që
ka të drejtën e përdorimit të sendit, por atij i lejohet edhe disponimi i lirë i sendit të vet të
ngarkuar me hipotekë. E drejta e disponimit realizohet nga ana e pronarit të sendit (debitorit a
personit të tretë) në mënyrë të plotë. Pronari i sendit ka të drejtë që sendin e ngarkuar me
hipotekë ta shesë, ta dhurojë, ta ngarkojë me hipotekë të re, ta japë me qira etj. Në rastet kur
sendi shitet, pronari i ri (blerësi) e fiton të drejtën e pronësisë mbi sendin e ngarkuar me hipotekë,
mirëpo ai nuk mund ta përjashtojë ekzistimin e hipotekës. Në këto raste, sendi i paluajtshëm i
ngarkuar me hipotekë në çdo kohë siguron kërkesën e kreditorit hipotekues. Kjo do të thotë se
për kreditorin hipotekues nuk është me rëndësi kush është pronar, por me rëndësi është ekzistimi
i sendit të paluajtshëm, i cili siguron kërkesën e kreditorit hipotekues. Pronari i ri e ka fituar të
drejtën e pronësisë mbi sendin, por këtë lloj pronësie e ka të ngarkuar me barrën e hipotekës.
Pronari i ri nuk mund ta ndalojë marrjen e sendit për përmbushjen e kërkesës së kreditorit
hipotekues dhe atë sipas radhëve të përparësisë, nëse ka më shumë kreditorë hipotekues.

Shuarja e hipotekës

Hipoteka si e drejtë sendore mbi sendin e huaj, e cila e autorizon titullarin që nga paluajtshmëria
e lënë peng të përmbushë kërkesën e vet me shitjen e sendit në rrugë gjyqësore, mundet edhe të

369
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

shuhet. Shuarja mund të jetë jo vetëm pas përmbushjes së kërkesës që është rregull, por edhe
para përmbushjes së kërkesës së kreditorit hipotekues, si, për shembull:
- kur debitori hipotekues paguan kërkesën e siguruar me hipotekë;
- kur kreditori hipotekues heq dorë nga hipoteka me deklaratë me shkrim të dhënë para organit
shtetëror kompetent që mban librin publikë, në të cilin është regjistruar hipoteka;
- kur pasuria e paluajtshme e ngarkuar me hipotekë ka kaluar në pronësi shoqërore;
- kur i njëjti person është bërë bartës i së drejtës së pronësisë dhe bartës i hipotekës mbi të
njëjtën pasuri të paluajtshme dhe
- kur shkatërrohet pasuria e paluajtshme e ngarkuar me hipotekë, po qe se nuk përtërihet.
Me këtë rast ofrojmë edhe zgjidhjen e Ligjit për Hipotekat nr. 2002/4 i Kosovës, i cili lidhur me
shuarjen e hipotekës me regjistrim, në nenin 8 parashikon: “Hipoteka shuhet pas regjistrimit të
lirimit të saj nga pengmarrësi në pajtim me këtë ligj”. Ky ligj nuk i numëron në mënyrë taksative
rastet që çojnë në shuarje të hipotekës. Këtu flitet vetëm për regjistrimin e lirimit të hipotekës, si
kusht për shuarjen e saj. Duke folur për kërkesën në bazë të së cilës bëhet regjistrimi i lirimit, ligji
përmend përmbushjen e detyrimit, si bazë për paraqitjen e kërkesës për shlyerjen e së drejtës së
hipotekës nga librat (regjistrat) publikë.
Sipas kësaj pjese, shuarja e kërkesës me parashkrim nuk shkakton edhe shuarjen e hipotekës. E
drejta e hipotekës ekziston edhe në rastin e parashkrimit të kërkesës së kreditorit hipotekues. Në
këto raste debitori hipotekues nuk ka të drejtë të kërkojë shuarjen apo shlyerjen e regjistrimit të
hipotekës nga librat publikë. E drejta e kërkesës, e cila në fakt është padia në kuptimin material,
po qe se parashkruhet, ajo nuk mund të realizohet përmes rrugës gjyqësore. Kjo do të thotë se
nuk mund të përdoret dhuna juridike (detyrimi nga gjykata) për realizimin e kërkesës. Mirëpo, kur
bëhet fjala për kërkesat e siguruara me hipotekë, ekziston edhe përjashtimi. Në këto raste, në
qoftë se hipoteka është e regjistruar, debitori hipotekues nuk ka të drejtë të kërkojë shlyerjen e
hipotekës nga librat publikë, pa e përmbushur kërkesën e kreditorit. Në këto raste, kreditori është
i autorizuar ta realizojë edhe kërkesën e parashkruar me shitjen e sendit të lënë peng dhe nga kjo
vlerë pasurore ta përmbushë kërkesën e vet. Edhe në këto raste shitja bëhet në rrugë gjyqësore,
përkatësisht në një rrugë tjetër të parashikuar me ligj.

E drejta e mbajtjes (Ius retentionis)

E drejta e retencionit është e drejtë e kreditorit që, për kërkesën e vet të arritur, të mbajë sendin e
debitorit që i është gjetur në duar dhe, pasi ta njofojë me kohë debitorin për qëllimin e vet, të bëjë
arkëtimin nga vlera e sendit që mban.

Dy autorizime:
- të drejtën e mbajtjes dhe
- të drejtën e realizimit të kërkesës nga vlera e sendit.

Dallimi midis pengut dhe vetë nocionit qëndron në atë se sendi bëhet peng me qëllim dhe me
dëshirën e debitorit që të paguhet kërkesa. Te retencioni nuk ekziston pëlqimi dhe kjo e drejtë kri-
johet pasi të arrijë kërkesa.
E drejta e retencionit ka të bëjë me sendet e luajtshme dhe të paluajtshme.
Nuk ekziston e drejta e mbajtjes, nëse posedimi mbi sendin krijohet në mënyrë të paluajtshme:
- kur sendi del nga debitori pa vullnetin e tij;
- kur i është dhënë sendi kreditorit për ruajtje;

370
E drejta civile

- kur i është dhënë sendi për huapërdorje.


Sendi mund të mbahet derisa të plotësohet detyrimi.
Debitori mnd ta kthejë sendin e vet, nëse garantohet se do të paguhet kërkesa:
- kur sendi i nevojitet shumë,
- kur e ka vlerën shumë më të madhe se kërkesa.

E drejta e parablerjes

E drejta e parablerjes e autorizon një person, (personin që e ka të drejtën e parablerjes), që të


kërkojë nga pronari, kur ai vendos ta shesë sendin, t’ia ofrojë atë para të gjithë blerësve të tjerë
dhe nëse pronari nuk vepron kështu, por ia shet sendin personit të tretë. E drejta e parablerjes e
autorizon parablerësin të kërkojë që sendi t’i dorëzohet me çmim dhe në kushtet sipas të cilave
është lidhur kontrata e shitblerjes.
Kjo e drejtë ka dy pjesë:
- Parablerjen dhe
- Kthimin e sendit për ta blerë.
E drejta e parablerjes mund të jetë ligjore dhe e kontraktuar; ajo mund të themelohet edhe me
testament.
E drejta e parablerjes ligjore ekziston në të gjitha rastet kur këtë ligji e parashikon shprehimisht,
p.sh., e drejta e parablerjes së pjesëve të bashkëpronësisë.
E drejta e parablerjes kontraktuese.- Me pajtimin e vullnetit të palëve mund të parashikohet e
drejta e parablerjes.
Dallimi.- E drejta ligjore vepron ndaj të gjithëve, si ndaj blerësit me keqëbesim, ashtu edhe ndaj
atij me mirëbesim.
E drejta e parablerjes ligjore.- Nuk mund të kalohet as me veprime juridike. Zgjatja e saj është e
pacaktuar. E drejta e parablerjes së kontraktuar mund të zgjasë më së shumti pesë vjet.
Të drejtat e parablerjes ligjore askush nuk mund t’i përjashtojë me kontratë.

Regjistrat e tokave

Evidencimi i paluajtshmërive dhe i të drejtave mbi to është e kushtëzuar nga niveli i zhvillimit
ekonomik dhe shkalla e qytetërimit të një shoqërie të organizuar. Mbajtja e regjistrave tokësorë
është rezultat i një përpjekjeje shumëvjeçare dhe i kalimit nëpër faza të ndryshme të zhvillimit të
qytetërimit.
Regjistrat tokësorë janë libra publikë, në të cilat regjistrohen sendet e paluajtshme dhe të drejtat
që kanë të bëjnë me ato paluajtshmëri. Evidenca e të drejtave mbi paluajtshmëritë ka rëndësi të
veçantë për vetë qytetarët, por edhe për shtetin.
Mbajtja e shënimeve mbi paluajtshmëritë në çdo rend juridik ka për qëllim që personave të cilët
interesohen për to, t’u mundësohet të kenë dijeni të saktë mbi pozitën, shtrirjen e paluajtshmërisë,
llojin dhe kualitetin e tokës, ndërtesën e cila gjindet mbi atë tokë, si dhe mbi të drejtat që ekzisto-
jnë mbi atë paluajtshmëri.
Kur u fol për fitimin e së drejtës së pronësisë mbi sendet, u tha se për t’u fituar e drejta e pronë-
sisë mbi sendet e paluajtshme, përveç kontratës së shitblerjes a ndonjë titulli tjetër juridik,
kërkoet që kjo e drejtë edhe të regjistrohet në librat e tokës. Këtu nuk mjafton vetëm posedimi,

371
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

përkatësisht mbajtja e sendit pa e regjistruar të drejtën mbi sendin e paluajtshëm.


Zgjidhjet e ndryshme që kanë shtetet, me gjithë dallimet ekzistuese, mund të përmblidhen në tri
sisteme të regjistrave të tokave:
- Sistemi australian (Torensit);
- Sistemi francez dhe
- Sistemi austriako - gjerman i librave të tokave.
Sistemi australian. - Sipas këtij sistemi, personi i interesuar i siguron të gjitha provat në bazë të të
cilave pastaj i lejohet regjistrimi nga organi kompetent.
Dokumenti përmban supozimin e parrëzueshëm se personi i shënuar në të është pronar i asaj
paluajtshmërie dhe se mbi atë paluajtshmëri nuk ekzistojnë bazëa të tjera, pos atyre të shënuara
(regjistruara).
Regjistrimi ka karakter konstituiv, pra e drejta fitohet në momentin e regjistrimit.
Në rast gabimi, nuk mundet të kthehet sendi i paluajtshëm mbi të cilin është fituar e drejta e
pronësisë; ai ka të drejtën e shpërblimit të dëmit.
Sistemi francez. - Këtu kemi përmbledhjen e kontratave të vërtetuara dhe të dokumenteve të tjera
mbi kalimin e paluajtshmërisë. Këto kontrata tani veprojnë edhe ndaj personave të tjerë (person-
ave të tretë).
Në bazë të këtij sistemi, e drejta e pronësisë kalohet me kontratë dhe kalimi i kryer vetëm pub-
likohet.
Ky sistem ndryshe quhet edhe sistem transkripcionesh e inskripcionesh (përmbledhje kontratash
dhe dokumentesh të vërtetuara mbi kalimin e paluajtshmërive).
Sistemi austriako – gjerman.- Ky sistem ka për bazë matjen e përgjithshme - matjen kadastrale,
para së gjithash, matjen gjeografike të tokës.

Kadastri i tokave

Librat e rregullimit modern të tokave kanë për bazë kadastrin e tokave.


Detyra e kadastrit është evidenca mbi tokën e cila përmban të dhëna mbi pozitën, formën dhe
sipërfaqen e parcelave tokësore, mbi mënyrën e shfrytëzimit (kulturën), prodhimin dhe shfrytëz-
imin. Të dhënat kadastrale shërbejnë si bazë për rregullimin e librave të tokave.
Kadastrat i mbajnë organet administrative të kuvendeve komunale.
Kadastri ka rëndësi faktike për evidencën e paluajtshmërive, ndërsa libri i tokës ka karakter të evi-
dencës juridike.
Në Kosovë ka ekzistuar evidenca kadastrale, por nuk kanë ekzistuar librat e tokave. Në vend të
librave të tokave, ka ekzistuar sistemi i tapive.

Sistemi i tapive

Sistemi i tapive është mënyrë e veçantë e regjistrimit të paluajtshmërive dhe të drejtave mbi këto
paluajtshmëri.
Sistemi i tapive për evidencimin e të drejtave mbi paluajtshmëritë është trashëgimi e sistemit
otoman. Në shekullin XIX, Turqia u detyrua të bëjë reforma ne legjislacion dhe bëri revidimin e
defterëve duke nxjerrë: Ligjin e Ramazanit (Ligji i tokave) në vitin 1858; Ligjin për Dokumentet e
Tapisë (1860), Ligjin për Tapitë e Tokave Vakëfe etj. Në kohën e Turqisë bëhet regjistrimi i tokave
me emrin defteri atik; regjistrimi është reviduar dhe është plotësuar çdo tri vjet, dhe kjo ka ndod-
hur regullisht.

372
E drejta civile

Sistemi i tapive, edhe pse është i mbështetur në ligjet e Perandorisë Osmane, më saktësisht në
Ligjin për Tapitë të vitit 1858 dhe më vonë në Ligjin për Dhënien e Tapisë të vitit 1931.
Sistemi i tapive nuk duhet të ekzistojë në të ardhmen. Ky sistem duhet të zëvendësohet me regjis-
trat tokësore (publike), përkatësisht me regjistrat për regjistrimin e paluajtshmërive dhe të të drej-
tave mbi këto paluajtshmëri. Kjo duhet të bëhet për shkak se Kosova duhet të ketë një sistem të
librave të tokave, përkatësisht të regjistrave publikë, kompatibilë me shtetet e tjera të Evropës dhe
të rajonit. Sistemi i tapive është i mangët, sepse këtu regjistrohet vetëm e drejta e pronësisë.

Tapia

Në sistemin e tapive, regjistrimi i së drejtës së pronësisë mbi paluajtshmëritë bëhet duke i lëshuar
individit (subjekteve) dokumentin me emrin tapi.
Tapia është dokument publik me karakter relativ, sepse krijon supozimin e rrëzueshëm se personi
i shënuar në tapi është pronar i paluajtshmërisë. Tapia është dokument publik për të drejtën e
pronësisë mbi një paluajtshmëri, të cilën e lëshon organi kompetent komunal, ndërsa e vërteton
gjykata komunale e vendit ku ndodhet paluajtshmëria.
Procedura për nxjerrjen e tapisë dhe vërtetimin e saj ka qenë mjaft e vështirë. Në kohën e
Perandorisë Osmane, tapitë janë lëshuar në Stamboll dhe procedura jo vetëm që ka qenë e
vështirë, por ajo ka qenë edhe e shtrenjtë. Kjo ka bërë që një numër i konsiderueshëm të mos
kenë tapi si provë për të drejtën e pronësisë. Ligji për Dhënien e tapive, i vitit 1931, ka
parashikuar kushte të veçanta për lëshimin e tapisë, duke kërkuar që të dhënat mbi paluajt-
shmërinë të bëhen në bazë të matjes kadastrale, përkatësisht duke dalë në vendin e ngjarjes dhe
kjo ka kushtuar. Për popullsinë e varfër kjo ka qenë procedurë e shtrenjtë. Në lëshimin e tapisë
një rol të rëndësishëm e kanë edhe fqinjët, të cilët duhet të pajtohen, përkatësisht të mos kundër-
shtojnë. Këtë e bëjnë me nënshkrimet e tyre. Në rast dyshimi, kërkuesi i tapisë udhëzohet që të
drejtën e vet ta vërtetojë në procedurë gjyqësore.
Tapia ka karakter relativ, d.m.th., supozimin e rrëzueshëm se e drejta e pronësisë i takon personit
të shënuar në tapi, nëse nuk vërtetohet ndryshe. Tapia, me kalimin e kohës, merr forcë absolute
dhe, pas kësaj kohe, nuk lejohet vërtetimi i saktësisë së tapisë. Ky afat është 10 (dhjetë) vite, që do
të thotë se poseduesit të tapisë, pas kalimit të afatit 10 vjeçar, nuk mund t’i kontestohet e drejta.
Tapia e nxjerrë një herë, ka veprim konstitutiv. Me të drejtë thuhet se dhënia e tapisë është
mënyra ligjore e kalimit të së drejtës mbi paluajtshmërinë dhe e drejta kalon në momentin e
dhënies së saj.
Sistemi i tapive sot nuk është i vlefshëm as në Kosovë.

Librat e intabulacionit

Në librat e intabulacionit shënohen të drejtat tjera, me përjashtim të pronësisë. Regjistrohet


hipoteka dhe ka karakter konstitutiv, regjistrohet e drejta e servitudave. Librat e intabulacionit i
mbajnë gjykatat komunale (themelore).

Ligji i aplikueshëm për regjistrimin e të drejtave mbi paluajtshmëritë në Kosovë

Në Kosovë për regjistrimin e të drejtave sendore mbi paluajtshmëritë është në fuqi Ligji nr.

373
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

2002/05 për Themelimin e një Regjistri për të Drejtat mbi Pronën e Paluajtshme dhe Ligji për
Ndryshimet dhe Plotësimet në Ligjin nr. 2002/5 mbi Themelimin e një Regjistri për të Drejtat
mbi Pronën e paluajtshme.
Ligji aktual sjell risi në legjislacionin e marrëdhënieve pronësore. Me këtë ligj bëhet i mundur
regjistrimi i të drejtave sendore mbi paluajtshmëritë. Ky ligj i ri njëkohësisht e braktis, përkatësisht
e zëvendëson sistemin tradicional të tapive, sepse ky sistem ishte në fuqi në Kosovë. Në të
ardhmen nuk do të ekzistojë sistemi i tapive dhe as librat e intabulacionit.
Legjislacioni kosovar, për herë të parë në historinë e vet ,pasurohet me një akt juridik, me të cilin
regjistrohen të drejtat sendore mbi paluajtshmëritë. Tërësia e dispozitave të përmbledhura në
Ligjin nr. 2002/5 për Themelimin e Regjistrit të të Drejtave të Pronës së Paluajtshme dhe Ligjin
nr. 2003/13 mbi Ndryshimet dhe Plotësimet e Ligjit nr. 2002/5 mbi Themelimin e Regjistrit të
Drejtave në Pronën e Paluajtshme, të nxjerra nga Kuvendi i Kosovës, jo vetëm që do të krijojë një
siguri juridike për regjistrimin e të drejtave mbi pronën e paluajtshme, por, në të njëjtën kohë, do
të ndihmojnë edhe në qarkullimin e të drejtave sendore në mënyrë efikase.
Ligji i ri do të mundësojë realizimin e parimit të publicitetit të të drejtave sendore, pra jo vetëm të
së drejtës së pronësisë, por edhe të të drejtave të tjera. Regjistri i cili do të themelohet në bazë të
këtij Ligji ka karakter publik.
Të drejtat të cilat do të regjistrohen janë: pronësia, servituda, pengu (hipoteka), barrat sendore
(reale) dhe e drejta e ndërtimit.

C. E DREJTA TRASHËGIMORE

Të kuptuarit e së drejtës trashëgimore, njësoj sikur edhe i shumë degëve të tjera të së drejtës,
mund të bëhet nga vështrimi i kësaj dege përmes prizmit objektiv dhe subjektiv.
Në kuptimin objektiv, të drejtën trashëgimore mund ta përkufizojmë si rregullim juridik i kalimit
të pasurisë nga trashëgimlënësi mbi trashëgimtarët.
Kuptimi subjektiv i së drejtës trashëgimore qëndron në autorizimin e një personi që të trashëgojë
pasurinë e një personi tjetër, pas vdekjes së tij.

Nocionet themelore të së drejtës trashëgimore


Nocionet themelore, mbi të cilat ngrihen dhe shpjegohen marrëdhëniet trashëgimore, janë:
trashëgimi i pasurisë trashëgimore, pasuria trashëgimore (hereditas), trashëgimtari (heres),
trashëgimlënësi (decuius) dhe baza juridike e trashëgimit (iustus titulus).
Trashëgimi i pasurisë është e drejtë subjektive e trashëgimit.
Pasuria trashëgimore është pasuria që trashëgohet në rastin e vdekjes së një personi.
Trashëgimtari është personi tek i cili kalon pasuria trashëgimore.
Trashëgimlënësi është personi për shkak të vdekjes së të cilit bëhet trashëgimi, përkatësisht pa
vdekjen e të cilit nuk do të bëhej trashëgimi.
Baza juridike e trashëgimit është një fakt juridik a një grumbull faktesh që i bëjnë të mundur një
personi të caktuar për të fituar autorizimin për trashëgim.

Kushtet themelore për trashëgim

Për të qenë i mundur realizimi i trashëgimit, kërkohet të plotësohen disa kushte themelore, pa të

374
E drejta civile

cilat trashëgimi do të ishte i pamundur. Këto kushte themelore janë:


- vdekja e trashëgimlënësit;
- ekzistimi i trashëgimtarit dhe
- baza e referimit ndaj trashëgimit.
Disa autorë përmendin edhe ekzistimin e pasurisë trashëgimore, si njërin prej kushteve themelore
për trashëgimi.

Vdekja e trashëgimlënësit
Pa vdekjen e personit të caktuar nuk mund të ketë trashëgim.
Vdekja duhet të jetë faktike, përkatësisht të pushojnë të gjitha funksionet jetësore të njeriut. Ligji
për Trashëgimin i Kosovoë (LTK) i vitit 1974 e njeh vetëm vdekjen natyrore, ndërsa nuk i njeh
vdekjen klinike dhe vdekjen civile.
Vdekja dokumentohet me certifikatën nga amza e të vdekurve (aktvdekje). Dokumentimi mund të
bëhet edhe përmes formave të tjera, siç është raporti i gjykatës.
Çdo person i vdekur fizikisht paraqitet si trashëgimlënës.

Ekzistimi i trashëgimtarit

Mundësia e realizimit të trashëgimit është e varur edhe nga ekzistimi i trashëgimtarit.


Si trashëgimtarë mund të jenë personat fizikë dhe juridikë, përkatësisht çdo person fizik që është
subjekt i së drejtës, si dhe prsoni juridik, por vetëm në bazë të testamentit.
Për të qenë trashëgimtar, personi fizik duhe të pasjetojë.

Baza e referimit ndaj trashëgimit

Që të fitohet e drejta për të trashëguar një masë të caktuar të pasurisë në rastin e vdekjes së një
personi, ekzistojnë dy baza esenciale juridike, mbi të cilat mund të fitohet ajo: ligji dhe testamenti.
Por, një bazë tjetër juridike e referimit ndaj trashëgimit, e njohur nga disa sisteme juridike,
veçanërisht në të kaluarën, është edhe kontrata.
Sidoqoftë, Ligji për Trashëgimin i Kosovës (LTK) i vitit 1974 i njeh si baza të referimit ndaj
trashëgimit vetëm: ligjin dhe testamentin.
Ndonëse për një person ekziston mundësia që të trashëgojë përmes cilësdo nga këto dy baza
juridike të referimit ndaj trashëgimit, megjithatë, shpesh është theksuar përparësia e testamentit në
raport me ligjin. Kjo për faktin se trashëgimi në bazë të ligjit konsiderohet vetëm në rastet: a) kur
nuk ka testament; b) kur testamenti është i pavlefshëm; c) po qe se me testament nuk është caktu-
ar trashëgimtari universal, por vetëm ai singular dhe ç) kur personi i caktuar me testament për
trashëgim nuk është i gjallë, ka hequr dorë nga trashëgimi, është i paaftë dhe/ose është i padenjë
për trashëgim.

Pasuria trashëgimore

Pasuria trashëgimore përbëhet nga pasuria bruto dhe pasuria neto.


Pasuria bruto përbëhet prej: aktivit, që përfshin një tërësi të drejtash sendore (pronësia, pengu,
hipoteka, servituda, etj.) dhe të drejtat kërkesore nga kontrata të ndryshme; pasivit, i cili përbëhet
prej detyrimeve nga kontratat e ndryshme, shpenzimet e varrimit, shpenzimet e regjistrimit dhe
vlerësimit të pasurisë.

375
DORACAKU PËR PËRGATITJEN E PROVIMIT TË JURISPRUDENCËS

Pasuria neto, ndërkaq, fitohet kur bëhet spastrimi i llogaritjeve ndërmjet pasivit dhe aktivit dhe
pasuria që mbetet nga kjo përbën pasurinë neto trashëgimore.

Paaftësia dhe padenjësia për trashëgim

Paaftësia për trashëgim është një mënyrë e përgjithshme e marrjes së cilësisë së trashëgimtarit.
Ndërkaq, padenjësia për trashëgim është mënyrë individuale e marrjes së cilësisë së trashëgimtarit.
Rrethanat që e shkaktojnë paaftësinë për trashëgim janë objektive dhe nuk lidhen me fajin,
përderisa te padenjësia për trashëgim janë subjektive, lidhen me fajin.
Paaftësinë për trashëgim nuk mund ta falë trashëgimlënësi, kurse padenjësinë për trashëgim mund
ta falë trashëgimlënësi.

Sistemet e renditjes së të afërmve në rendet ligjore të trashëgimit

Sisteme të vendeve të ndryshme marrin në konsideratë fakte të shumta dhe të llojllojshme për
përcaktimin e rendit ligjor të trashëgimit, duke përfshirë gjininë, martesën, bashkësinë jashtë-
martesore, jetën e përbashkët me trashëgimlënësin, llojin e sendeve që kanë të bëjnë me pasurinë
trashëgimore, ushqimin e trashëgimlënësit, seksin e trashëgimlënësit, radhën e lindjes etj., ose
duke kombinuar midis tyre ndonjërin prej këtyre fakteve. Sidoqoftë, martesës dhe gjinisë u është
dhënë një rol i posaçëm në këtë rast.
Kështu, katër sisteme të renditjes së të afërmve në rendet ligjore të trashëgimit janë kualifikuar në
këtë mënyrë:
- sistemi i bashkësisë së gjakut;
- sistemi i shkallës së gjinisë;
- sistemi i afërsisë së gjinisë dhe
- sistemi parentelar.
Sistemi i bashkësisë së gjakut merr për bazë sasinë e gjakut të përbashkët të të afërmit në raport
me trashëgimlënësin (fëmijët 50 për qind, nipërit dhe mbesat 25 për qind, stërnipërit e stërmbesat
12,5 për qind, etj.).
Sistemi i shkallës së gjinisë merr si bazë për përcaktimin e renditjes së të afërmve në rendet
ligjore, distancën e shkallës së gjinisë me trashëgimlënësin. Sipas këtij sistemi, kushëriri më i afërt
e përjashton nga trashëgimi kushëririn më të largët.
Sistemi i afërsisë së gjinisë e konsideron si bazë për renditjen e të afërmve në rendet ligjore,
afërsinë ndërmjet trashëgimtarit dhe trashëgimlënësit. Me këtë rast shikohet nëse trashëgimtari
është i paslindur, i paralindur apo kushëri anësor.
Ndërsa sistemi parentelar merr për bazë të paralindurin e përbashkët (kryeprindin). Sipas këtij sis-
temi, kushërinjtë që rrjedhin nga një kryeprind i përbashkët e përbëjnë parantelen apo brezin e
caktuar. Ndërmjet këtyre brezave vlen parimi i ekskluzivitetit. Thënë më thjesht, në bazë të këtij
sistemi bëhet grumbullimi i të afërmve nëpër breza dhe brezi më i afërt e përjashton brezin më të
largët.

376
E drejta civile

Literatura:

Aliu, A.: Burimet e së drejtës civile në Kosovë. Prishtinë, 1999.


Galgano, F.: E Drejta Private. Tiranë, 1999.
Gams, A: Bazat e së Drejtes Reale. Prishtinë, 1978.
Statovci, E.: Marrëdhëniet pronësoro-juridike në sendet e paluajtshme në KSA të Kosovës.
Prishtinë, 1977.
Statovci, E.: Mbrojtja e Pronësisë: studim komparativ. Prishtinë, 1980.
Statovci, E.: Pronësia, origjina dhe zhvillimi (studim komparativ). Prishtinë, 1983
Statovci, E.: E drejta e servitudave. Prishtinë, 1985.
Shehu, A.: Pronësia. Tiranë, 2000.
Gavella, N., Josipovic T., Gliha I., Belaj V., Stipkovic Z.: Stvarno pravo. Zagreb, 1998.

Kodet dhe ligjet


Kodi Civil i Francës i vitit 1804.
Kodi Civil Gjerman i vitit 1900.
Kodi Civil i Austrisë i vitit 1811.
Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë i vitit 1994.
Ligji mbi marëdhëniet pronësore - juridike i vitit 1980.
Ligji nr. 2002/5 për Themelimin e Regjistrit të të Drejtave të Pronës së Paluajtshme
Ligjin nr. 2003/13 mbi Ndryshimet dhe Plotësimet e Ligjit nr. 2002/5 mbi Themelimin e
Regjistrit të Drejtave në Pronën e paluajtshme
Rregullorja nr. 2000/5 mbi Pengun në sendet e luajtshme
Ligji për hipotekën

377

You might also like