You are on page 1of 35

March, 2011 1

2 KRISTIAN |HALAI

A CHHUNGA THU AWM


1. Rawngbâwl tûra kohna .................................................................... 3
2. Nun nghet - Daniela ......................................................................... 6
3. Depression and Suicide .................................................................... 8
4. Hmangaihna dik ................................................................................ 11
5. |hahnemngaihna au aw ................................................................... 14
6. Bial Conference report ...................................................................... 16
7. Hruaitu chanchin ............................................................................... 19
8. Sex Education ..................................................................................... 21

Editorial ... ... ... ... ... ... ... 1 Hlimthla .. ... ... ... ... ... ... 2
Hringlang tlâng... ... ... ... 22 Rimâwi ... ... ... ... ... ... ... 23
Hrisêlna ... ... ... ... ... ... ... 26 Hriatzauna ... ... ... ... ... ... 28
Kantu ... ... ... ... ... .... .. 30&31 Keimahni ... ... ... ... ... ... . 32
March, 2011 3

Pathian ralthuam
Khawvêla kan awm chhûng hian sum leh pai leh
dinhmun sâng duhna te, hmingthanna te ûm hian
kan hun tam ber hi kan hmang \hin. Hêng zawng
zawng hi nei thei pawh ni ta ila, a bâkah pawh
duhbelh zêlna rilruin kan khat a, nun hahchawlhna tak tak neih a har hle.
Sum leh pai, dinhmun sângte hi kan thlahlel lo tûr kan tihna a ni lova,
eng dinhmunah pawh ding ila Pathian hriatna tak tak kan neih loh chuan
lungawina leh nun hahchawlhna tak tak mihringte hian kan nei thei lo a
ni. Pathian hriatna tak tak neitute chuan eng dinhmuna ding chung
pawhin lungawi zêl an chîng a, an hmaah lungngaihna leh lâwmna alo
thlen pawhin Pathian nên an hmachhawn \hin.
Setana hian ralthuam a nei \ha ve ngawt mai. Hmeichhiat mipat
nawmchenna hmanrua a tawktarh te hi a va han chak kher \hin em! Tangka
sum a hlâwkna leh nawmsakna tûr te hian thil a va tithei êm..!
Thatchhiatna leh inthlahdahna te, mahni inngaihpawimawhna te ruihhlo
hmanga \halaite min beih dân te hi...Hetianga Setana’n hmanraw \ha pui
pui nêna duhtâwka a chêt lai hian keini hi engtinnge kan lo invên ang a,
engtinnge kan beih lêt ang?
Kristiante ralthuam \haber chu sum leh pai te, ropuina lem te, khawvêl
thil meterial lam a ni lova, khawvêl thiamna te leh hausakna te hi a ni hek
lo. Lal Isuan Thlarau thianghlim pêk min tiam kha kan chan phawt chuan
chutah ngei chuan thiltihtheina te, lungawi zêlna te a awm a, chumi
ralthuam ngei hmang chuan Setana hmanrua zawng zawng hi a hneh
theih a ni. Sum leh pai ngah leh Biakin ropui neih te hi Kohhran chakna a
ni kher lo thei, Thlarau Thianghlim zâra tihtak zeta Chanchin |ha hril hi
Kohhran chakna thapui chu a ni zâwk a ni.
Thiamna leh finna te hi Pathian hriatna tak tak tello chuan
hmachhuan tlâk a ni lova, hmanlai a\ang tawhin mi tlawm zawk te
hmanga mi ropui zawkte hneh hi Pathian duhzâwng chu a ni fo a ni.
Chutih rual chuan mifing leh mithiam, Pathian hriatna neitute hlei hlei
hi tûnlai hunah chuan rawngbâwlna kawngah an thawhhlâwk a, an thlen
chin chinah rah duhawm tak tak hmu tûr a awm \hin a ni.
Kawng engkimah, eng dinhmunah pawh ding ila, Pathian hrereng
chungin kan hunte hmang ila, a kuta inkawltir zêl chunga hmalam kan
pan phawt chuan amân min awmpui zêl dâwn a. Chutiang tûr chuan
Pathian ralthuam thlarau thianghlimin i inthuam zêl ang uw
4 KRISTIAN |HALAI

n Rawngbâwlpui duhtak, Kristian |halai Chanchinbu January phêk


hnung bera Open Air Concert-a zaite tihah hian, Bâwngkâwna neihah
khân Bâwngkâwn Bial a\angin Band an zai ve a, chhut hmaih palh
vâng nge hriatsual palh vâng ni ang aw. Ka rawn hriattir nghal e.
— K. Lalrotlinga, Leader, Bawngkawn Branch
I ti dik e. Kan lo chhut hmaih palhah hriatthiam kan dil e.
n Pu Editor, kumthar chibai le.
1. K.|.P. Handbook bung 1-ah khân November 27, 1953 zânah
provisional Committee din a ni, a ti a. A hnuai thu hlawm thumnaah
February 27, 1953 tih a ni leh a, khawi zâwk nge pawm tûr?
— Lawmsangzuala, Lungchhuan Branch
November 27, 1953 hi a dik zâwk chu a ni a, a hnuaia mi hi chhut sual
palh a ni e. K|P chanchin chîk tak tak kan awm zêl a, a lâwmawm. He thu
Kristian |halaiah \um thum kan chhanna a ni.
n Kristian |halai August 2010 thla chhuak a, ‘Mizo \awng hman dân
dik leh dik lo’ tih Upa B. Lalhmunliana ziak kha a \ha ka ti khawp mai.
Amaherawhchu ‘Lal Biakna’, ‘Lalpa |awng\aina’ a rawn ti daih mai kha
Kohhran hruaitu hmasaten Lal Isua zirtîr dân ang diak diak lo deuhin,
Lal Isua zirtir dân paih chuang si lovin a huhova kan hman theih dân
tûr angin an siamrem a, sap\awngin ‘The Lord’s Prayer’ tih a ni a, a
nihna ang taka lehlin chuan ‘Lalpa |awng\aina’ tih chu a ni nameuh
mai. Mahse, kan mi hmasaten Mizo\awngin ‘Lal Biakna’ an lo ti a.
Pathianin a \anpui bawk a, an phuah fuh kher mai. ‘Lal |awng\aina’
chu a ni thei tlat lo. Lalpa kan biak(address) ber tûr a nih avângin ani
chuan ‘Kan Pa’ a tih ve kher kha a ngai tawh lo a ni. Lei leh vâna Lalber
biaa kan \awng\aina a ni. Lalpa Pathian biak nân ber kan hmang a, a
\angkai khawp mai. Lal biakna hmanga kan \awng\ai hi chuan a dang
pawh chhamkual vak lo mah ila a fûnkim hle a ni. Chutiang taka
\awng\aina thu \ha chu a ni.
Kan lo changkângin \awng kan lo duhtui chho zel a, ‘Lal Biakna’
tih mai kan duhtâwk lo a, ‘Lal Isuan min zirtir angin/hmangin ila
\awng\ai ang u’ te kan ti kher a, a fiahin a chiang bîk êm êm a ni. Hetianga
han tihkual hi a thui deuh kan ti a nih chuan ‘Lal Biakna hmangin ilo
\awng\ai ang u tih mai hi a dik a ni. ‘Lal \awng\aina’ ti te-a kan han sawi
mai hi chu a dik thei lo a ni. — C. Lalhmahruaia, Venghnuai. Br.
Kan Kohhran inkhâwm hruaina bu chhuak tharah tihian a inziak -
Inkhâwm hruaituin mipui \awng\ai tûra a sâwmin “Lalpa \awng\aina/
Lal \awng\aina/Lal biakna hmangin i \awng\ai ang u,” tih hi kan tih
tlân dân tûr ni se, inang tlâng thei deuh bera tih hi a \ha e, tiin.
March, 2011 5

Rawngbâwl tûra kohna


(Rom 12 : 3-5)

- Upa Dr. K.C. Vannghaka, Bâwngkâwn

R awngbâwltu tih hi Grik


\awng chuan sawi dân chi
li (4) a awm a, chûngte chu
ka awmna tûra min ruatna a ni
tih kan pawm thiam a \ûl hle.

diakoneo, diakonia, diakonos leh (1) Rawngbâwl tûra kotu chu


diako te an ni a. Hêngte hian Pathian a ni : Thuthlung Hlui
awmze hrang \heuh an nei a, lama rawngbâwl tûra kohte
tûnlai huna Pastor, Kohhran Upa dinhmun han thlîr chuan mak
leh zirtîrtu kan tih ang chi tak tak kan hmu a. Rawlthar
sawina hi a ni. Lal Isua ringtu Josefa chu Aigupta ramah
Kristiante rêng rêng hi awm mai bawiha hralh a ni a, Jail-ahte a
mai thei tumah kan awm lo va, zuk tâng a. A tâwpah Pathian
kan phâk tâwk \heuhva remruat a lo thlen khân a lo
rawngbâwl tûra koh kan ni vek. ropui ta a ni mai a. Tlangvâl
Tumah pawimawh bîk leh Davida lah chu a tleirâwl laia Lal
pawimawh lo bîk kan awm lo. atâna hriak thih ni siin Saula
Kan dinhmun leh kan thawh khân thah tumin kum 40 zet mai
dân a inang lo mai a ni. a veh a. Ralmuang pawhin a
Lalpa hian kan thawh awm awm thei lo va; mahse a hun a
tâwk leh kan tihtheih tûr zawng lo thlen meuh chuan lal ropui
a hre khawp mai. Tling leh fela tak a lo ni ta a. Jeremia lah kha a
kan inngaih lai hian min lo thusawi tumahin an awih duh
thlangin min lo ruat lo fo va, si lo va, khuarkhurumah te an
vuivai maite hi a awl rum rum thlâk thûl a, Pathian lakah pawh
\hin. Tling tâwk leh lâr ve tâwka a vui thei êm êm a, Pathian Thu
kan inngaih lai hian Pathianin hi ka puang dâwn tawh lo,
min ruat mai lo va. Amân hun a Pathianin min bum a ni, tihial
tihah chuan min ko mai \hin a khawpin a thusawi kha engah
ni. Chutih rualin eng chanvo maha ngaih a ni lo va; Thuthlung
mah chelh tum lo mah ila, min Thar lamah pawh zirtîr sâwm leh
ruat miau chuan hnial chi a ni lo pahnihte bâkah tirhkoh dang -
tih Jona chanchinah kan hmu. Chanchin |ha hril tûra Thlarau
Chuvângin, kan chanvo \heuh Thianghlimin a koh kan hmu
hi Pathian min dahna, Pathianin bawk. Mahse an rawngbâwl
6 KRISTIAN |HALAI

dân en chuan an dinhmun chu a Chuvângin he rawngbâwl hnaa


awhawm lo kher mai; harsatna min thlangtu chu Pathian a ni a,
chitin rêngin a tlâkbuak a ni ber \ha a tih angin min ruat \hin tih
mai a. Mahse anmahni kotu leh hi kan pawm thiam a ngai hle.
thlangtu kha an hriat chian êm
avângin harsatna leh buaina (2) Pathian chuan rawngbâwl
kârah pawh huai takin Krista tûra a kohte chu a tichak \hin :
Chanchin |ha hi an puang \hin. Thuthlung Hlui hun a\ang
Tûnlai huna rawngbâwltu tawhin Pathian chuan
tam berin harsatna kan tawh fo rawngbâwl tûra a kohte chu
pakhat chu tu koh nge ka nih a, Thlarau Thianghlimin a thuam
tu thlan nge ka nih a, tu tirh nge a, a tichak a, a tihuaisen bawk
ka nih, tih hriat loh hi a ni fo. \hin. |henkhatte phei chu
Kohhrana rawng kan bâwlnaah thilmak tihtheihna, \awng\ai
te hian Thlarau Thianghlim min dam theihnate pawh a pe \hin.
koh chhan ang ni lo leh Lal Isua Vawikhat chu ramthar khaw
rawng bâwl lova mahni pakhata Krismas hmanga kan
\hahnem ngaihnaa thawh vak a kalnaah zankhat chu naupang
awl hle. Kan Kohhrana pakhat hi pum nain a \ap nasa
rawngbâwltu nghet zîngah mai a; anmahni chu Hindu
meuh pawh hian anmahni kotu chhungkua an ni a. A pa
leh ruattu chu an hriat loh avâng mangang chuan ka \hianpa nên
emaw ni dawn ni, hlawh leh eng \awng\aisak tûrin min rawn ko
emaw ham\hatna dang buaipui chawt mai a; kan zuk kal a; kan
leh awmna tûr chungchângah \awng\ai lai chuan a \ap nasa
pawh insawipui te pawh an khawp mai a, kan \awng\ai lai
awm a, vui leh vaina pawh an la laa a dam nghâl mai loh avâng
nei fo \hin ni awmin an sawi. chuan Pathianin a tih dam loh
|halai Pâwlah leh Kohhrana kha ka hlau khawp mai a. Mahse
rawng kan bâwlnaah te pawh kan \awng\ai zawh chuan a \ap
hian khawngaih rawngbâwl zawi tial tial a; rei loteah chuan
hna thawk tûra min kotu a bâng ta a. Damdâwite kan pe
Thlarau Thianghlim duh dân leh a, kan hawsan ta a. A tûka kan
Lal Isua hmangaihna rilru pu hmuh leh pawh chuan engtin
lova mahni lârna tûra thawh hi mah a awm tawh lo va, ka lawm
a awl hle a, chutiang mîte chu khawp mai. Chumi \uma ka thil
chanvo \ha an chelh lovin an hriat chhuah tak chu kan kutah
vuivai fo va. Lalpa tâna thawkte hian damna a awm hran lo va,
erawh chuan lungâwi tak leh min tîrtu Pathian duh dân anga
hlim takin an thawk thei \hin. ka tih hian kan kut leh kan
March, 2011 7
\awng\aina hi a hmang mai a. Lalpa chuan ‘hmeichhe hrin
Chu chu Kohhran Upate chauh zawng zawngah Johana aia ropui
ni lovin |halai hruaitu leh zawk tumah an awm lo’ a ti
rawngbâwltute tân pawh a lo ni (Lk.7:28) Missionary ropui,
tih hi. Chuvângin Paulan Paula pawh khân, ‘Tirhkohte
Timothea hnêna Pathian thilpêk zînga tê ber, a hun lova piang ang,
a dawn chhêm alh zêl tûra a tirhkohva vuah tlâk loh ka ni’ a inti
ngen ang khân (II Tim. 1:6) bawk a (I Kor. 14:8&9). A
keimahni \heuhva Pathianin chanchinah khân chhuan tûr tam
thiltihtheihna a dah hi chhêm tak a nei tih kan hria. Thlarau
alh zêl tûra kan inhlan thar reng Thianghlimin a hman nasatzia
a ngai a. Tichuan Pathianin min pawh kan hria. Paula hi awm ta
hmang reng thei dâwn a lo ni. lo se, khati khawp khân
Chanchin |ha hi a darhzau châk
(3) Mi dangte tâna inpete hi lo mai thei a ni.
Pathianin a hmang \hin : Kan Hetih rual hian kan Lalpa
Bible bu pumpui han chhiar hian chuan mi chapo leh intih lansarh
mi inngaitlâwm, mi dangte tâna tumho erawh a dem hle tih
inpe \hinte hi Lalpa’n a Pharisaite leh lehkhaziaktute
rawngbâwltuah hmang \hin a. chungchâng a sawinaah kan
Thuthlung Thar bu kan chhiar hmu. Keini pawhin mahni
pawhin Baptistu Johana chu mi mâwina leh lârna tûr mai atâna
inngaitlâwm tak mai a ni a. rawngbâwl kan nih chuan rei
Mipuite hnêna simna thu a loteah hnâwlin kan awm ang
tlângaupui lai khân Judate’n, a; inngaihtlâwmna nêna mi
‘Tunge i nih?’ Eliza i ni em? dangte rawngbâwlsaktu kan
Zâwlnei i ni em? tia an zawh nih erawh chuan miten min
pawhin ‘Krista chu ka ni lo, Lalpa chawimâwi nghal mai lo mah
kalkawng tirual rawh u, tia thlalêra se, kan nunah Isua hmêl an
autu aw kha ka ni e’ tiin Krista lo hmu ang a, kan Lalpa ropuia a
k alna tûra atâna a k awng lanna apiangah keini pawh hi
buatsaihtu mai a ni a, a pheikhawk ropuiin kan lang ve mai ang.
hrui phelh tlâk pawh ka ni lo, a ti Chuvângin kan Lal Isuan,
(Joh.1:19-27). Kei chu ni ila ka ‘Tupawh hotua \an duh chu mi
pa hnêna vântirhkohvin ka pian zawng zawng chhiahhlawhah a
tûr thu a lo sawi lawk dân kha awm tûr a ni’ a tih kha hrereng
chapo takin ka sawi ngei ang. ila. Mite rawngbâwlsaktute
Mahse ani chuan a chanchin hi mi langsâr leh hruaitu chu
engmah a sawi duh lo. Khati tak an lo ni \hin tih hi i hre thar
khân inngaitlâwm mah se, kan \heuh ang uw
8 KRISTIAN |HALAI

Nunphung zirna Minister emaw Adviser emawin


a awm a ni.
Daniela te ang a, ram dang a,
Nun nghet - ringlo mîte zînga, mi tlêmte (mi-
nority) ni chung pawha an rinna
DANIELA tilang ngam leh danglam ngam
Bible-ah hian kan hmu nual,
- Upa Zarzokima Khiangte chûngte chu :- Josefa, Nehemia,
Shillong - 21 Estheri & Mordekaia te an ni.
Daniela nun a\anga kan zir
Thuhma : Daniela hi kum 15/16 tûr tlêm lo târlang ila :-
vêl a nihin Babulon sal tân 1. A danglam ngam : Daniela
hmasa ber(605 B.C.) khân hi Pathian duhloh zâwngah ‘Aih’
Babulon-a hruai a ni a. tingam a ni. Khawvêl mîte
Tleirâwlte a nih lai a\angin chuan, khawvêl nên inrem (con-
Pathian rawng a bâwl a ni. form) tûra min tih laiin, Pathian
Ezekiela pawh naupangte ala chuan danglam(transform) tûrin
nih laiin Babulon-ah sal tân \um min ti thung (Rom. 12:2). Dan.
hnihnaah hruai ve a ni a. Kum 1:8-ah chuan, ‘Mahse Daniela
30 vêl mi a nihin Pathian thu a chuan a rilruin lal chaw leh uaiin
tlângau pui \an a ni (Ezek. 1:2,3). in \hin te chuan intihbawlh-
Zâwlnei Jeremia pawh Pathian hlawh loh a tum tlat a’, ... tih a
kohna a dawnin naupang te a la ni chuang a. Tah hian Daniela
(Jer. 1:6). Kum 20 vêla chhût a ni. tumruh zia leh a danglam ngam
Zâwlnei Jeremia te, zia a lang chiang êm êm a ni.
Zephania te, Habakuka te leh Hmân deuh tawh khân Illus-
Ezekiela te hi Daniela dam rual trated Weekly magazine-ah
puite an ni. Mizo \halaite ngainat zâwng
Daniela hian Babulon milian thil pathum a sawi chu -
te zîngah Pathian thuchah a Silai(gun), Guiter(music) leh zu
puang a, hetih lai vêk hian a ti a, ngaihtuah ati thui duh hle.
zâwlnei Ezekiela’n Juda sal Silai ngaina han tih chu a pa hle
tângte zîngah rawng a bâwl a, awm e. Hnam dangte hian
Jeremia’n Jerusalem-ah Pathian hmeichhiat mipatna kawnga
thu rinawm takin dodâlna kârah zalên deuh hian min hmu \hin
a puang bawk. niin a lang a, hei erawh hi chu a
Daniela hi milian duhawm fahran lo a ni.
chhungkuaa mi a a ni(Dan.1:4; K|P member-te zîngah - a
2 Lalte 24:14). Sawrkâr pahnih a hmei apain puipun nikhuaah zu
lal pathum te hnuaiah Prime no lo dawm thei kan awm leh
March, 2011 9
\hin hian, a huna danglam ngam biakna tello a nih a chiang.
lo kan nihzia a tichiang leh \hin. Aienna, dawi, arsi chhûtna leh
Zu chang a ni lova, Bible hian ei milem biakna te hi an syllabus a
leh in theih luattuk pawh hi a nih hmel hle a ni. Hei hi rei tak
sawisel a ni. Amaherawhchu zir mahsela Daniela rinna hi a
fimkhur rawh u...ei puar lutuk nghing chuang lo.
nen, zu ruih nen... in rilru a khat 3. A hmêlma ten a nunah
lutuk hlauh ang a (Lk. 21:34). sawisêl tûr an hrelo : Mi rinawm
Sodom sualna pakhat pawh ei leh mi dik a nih avângin,
puar lutuk a ni(Ezk. 16:49). hlemhlêtna(corruption) lakah a
Daniela’n lal chaw duhsakna a fihlim si a, a Pathian biak dânah
ei duh lo hi Bible-in min hrilh remchâng an zawng ta a, Lal
chiang lo na a, vawksa emaw, thuneihna vervêk taka
an pathian tâna an inthâwina hmangin Daniela chu an âwk ta
thil emaw a nih a rinawm. In ei a ni. Amaherawhchu Pathian
pawhin, in in pawhin, in tih ropuina lan tîrtu a lo ni zâwk.
apiangah pawh Pathian ropuina 4. |awng\ai mi a ni : Nitin vawi
tûr hlîrin ti rawh u(I Kor. 10:31) thum a \awng\ai \hin(Dan. 6:10).
tih ang hi Daniela rilruah a lo Kristiante kan chaklohna ni fo
awm tawh a ni ang. Sa tel lova chu, a bîk takin \halaite’n
thlai chauh rin pawh a \hat tâwk \awng\ai leh Bible zir kan taima
zia Daniela nunah hian a lang a lo hi a ni. Zân meng rei, zîng tho
ni. Bible-a vegetarian kan hmuh tlai kan tam lutuk, hma a sâwn
hmasak ber pawh a ni awm e. theih loh. Zîng thawh hma a,
2. A nun a nghet : Kum tam tak \awng\ai leh Bible zir te hi kan
ringlo mîte zîngah khawsa tih tûr hliah hliah a ni.
mahsela, nghet tak leh huaisen 5. Pathian tân mi ngainatawm
takin a Pathian rinna a chhawm a ni : Pathian thlarauin a
nung reng a, hnungtawlh nân chenchilh bawk avângin
emaw inthlahdah phah nân mumang leh inlârna te hrilhfiah
emaw a hmang chuang lo(Lev. theihna te Pathianin a pe a ni.
6:12; 2Tim.1:5; Juda 24). Thih Tlipna : Pathian kohna chhang
thlengin rinawm takin a rinnaah tur hian kan tlin leh tlinlohna
a ding a ni(Thup. 2:10) Kum 3 lam ai pawhin kan inkauna a
chhûng Babulon finna leh pawimawh zawk. Hman
hriatna zir tûra tih a ni(Dan.1:5). theih(usable), zirtir
Babulon ho hi milem bia, Pathian theih(teachable) leh inkauna/
tak hrelo an ni. Chuvâng chuan inhawnnaavailability) hi a
an culture pawh Pathian tak pawimawh a niw
10 KRISTIAN |HALAI

Manual(DSM)- IV pawh
Depression Clinical Psychologist ten an
hman mêk a ni bawk.
and Suicide Mental Disorder-te (Rilru
lam damlohna) hi hlawm lian
pui pui pahnihah an \hen leh a,
— P/P R. Lalthlengliana, chu chu Psychotic leh Neurotic
Luangmual an ni. Psychotic chu natna nasa
leh khirh, miin a lo vei chuan

D epression han tih hian


enge a kawh tih mi tam
tak chuan kan hre kher awm lo
tihdam pawh harsa leh khirh, a
vei te chu mi a nileng kan tih ang
te hi an ni ber. Psychotic lâr zual
ve. Depression avâng hian deuh deuh te chu Schizophrenia,
mihring nunah hian chhiatna Manic Depressive Disorder etc.
nasa tak a thleng thei \hin tih an ni a. Neurotic erawh chu
kan hriat a \ha awm e. A hmasa khirh leh nasa ni vak lo, a veite
in Psychologists ten rilru lam pawh mi a nileng ni lem lo, an
natna an thliar hran dân lo thlîr nitin hna pawh buai vak lo, an
hmasa phawt ila. Psychologist- hna pawh \ha taka thawk thei,
te chuan Mental Disorder hi chi mahse mi pangngai ina an
hrang hrang in an \hen a, World buaipui nasat vak loh buaipui
Health Organization ina a \hen a, an chhûngte pawhin an
dân a awm a, chu chu buaipui \hinte hi an ni. A lâr
International Classification of zualte chu Anxiety Disorder-te,
Disorder (ICD) a ni a. Chumi Mood Disorder etc. te an ni.
bâkah chuan American Tûna kan han sawi mêk
Psychiatric Association (APA) Depression pawh hi Neurotic
in a \hen dân a awm leh bawk . kan tihte zînga mi a ni.
Chu chu Diagnostic and Depression hian kan hriat
Statistical Manual(DSM) an ti a, lutuk lem loh leh Depression a
hetiang lo deuhva \henna pawh ni tih pawh kan hriat loh hian
hi hmun \henkhatah chuan a min chîm viau tawh a. Nun
awm bawk awm e. Amaherawh beidawnna kawng hrang hrang
chu he mîte pahnih hi a lâr zual mihring nunah a lo thleng \hin
leh khawvêlah pawh an hman a, hna avângte, ngaihzâwng
tlâng lâwn deuh ber an ni. Tûnah avângte, leh chhûngkaw
hian International Classification innghirnghona avângtein miin
of Disorder(ICD)-10 hi harsatna chi hrang hrang an
Psychiatrist-ten an hmang mêk tawh phah fo mai. Nguina
a ni. Diagnostic and Statistical emaw nguaina emaw a lo thleng
March, 2011 11
\hin, chhan hrang hrang avângin êm êm mai a, hei hian
hlim lohnate, beidawnnate, changkâng taka nun tumnaah
damchhan nei tawh lo nia min hruai lût nasa hle in a lang
inhriatnate a awm \hin. a. Information Technology-ah
Chutiang chu a awm a nih chuan hmasâwnna a chak êm êm a, a
Depression a ni duh hle. Mahni zuan in a zuang dawrh dawrh a
inngaihlutna tlahniamte, zân ni ber mai. Internet kan hmang
mut theih lohte, a hmaa tuina uar hle a, Social Networking
\hin a tui theih tak miah lohte, sites, hêng - Orkut, Facebook,
chaw châkna neihloh te, \hian MySpace, Frenzo etc.te hi
kawm chaklohnate, eng thil \halaite’n kan hmang uar a,
maha concentrate theih nghawng \ha lo keimahni-ah a
lohnate, engtiklai mai pawha thlen tam hle in a lang.
chauh hluah hluah maite hi Mithiamte’n Kum 1982-1994
Depression signs and inkâra piangte hi Generation Y
symptoms chu a ni \hin. tiin a hming an vuah a, anni ho
Depression lo awm chhan hi an changkâng êm êm a, IT
chu a tlângpui kan sawi tawh a, lama hmasâwnna in a chîm tawh
a chunga kan sawi bâk ah khian leh chumi kâra sei lian an nih
thluak lam hnathawh (Body tawh avângin an rilru a danglam
Chemistry) avângte pawhin a zar mai. Kum 1995 - 2002 a piang,
awm thei ve tho tih kan hriat a The Millenial Generation ho ngat
\ha hle bawk awm e. Tûnlaiin phei hi chu danglam tak hi an ni
Mizoramah he thil hian min ringawt mai. Emo culture in a
tihbuai tâk êm avâng leh rûn hi a ni ngawt a. Kawng
Depression-in a ken tel fo \hin engkimah an zei êm êm mai a,
mahni intihhlumna(Suicide) hi an zak vak lo bawk a, hlim tak
a hluar tâk êm avângin leh thawveng taka khawvêl hi
ngaihthah theih a ni ta lo tlat hman an tum a, Globalisation-
mai. |halai zîngah hei hi a hluar in a ken tel thilin an nunah bu a
ta êm êm mai hian rilru a ti na khuar thûk hle bawk a, thil
hle a ni. Kum 2009 chhûng khân chhuak thar apiang neih an tum
mi 62 Mizoramah an intihlum a, zêl a, chu chuan awhna \ha lo-
kum 2010 (Oct. 20 thleng) ah mi ah a hruai lût \hin.
69 an intihlum bawk. A tam ber 20th Century kha Age of
chu \halai an ni tlat mai. Hei hian Anxiety tiin an lo sawi a, hei
ngaih a ti\ha lova, ngaihven a hian mihringte rilru hah tawhzia
ngai ta a ni. a târlang chiang hle rêng a ni.
Kan tûnlai khawvêl hi a Hmasâwnna a nasa telh telh a,
danglamin hmasâwnna a nasa chu hmasâwnna avâng chuan
12 KRISTIAN |HALAI

mihring taksa a hahdam telh lohna a awm ta \hin si a , chaw


telh a, taksa chhûnga awm rilru ei tui lohnate, \hian kawm châk
erawh chu a hah telh telh mai lohnate a lo awm a, zân
thung. Rilru lam hrisêlna kan muttheihlohnate etc. A rei zêl a,
ngaihthah êm êm a, taksa hrisêl enkawl loh chuan Mahni
nei tûr chuan ei leh in \ha nên intihhlumah an tlâk phah fo \hin.
theih tâwp kan chhuah \hin a ni Mental Disorder (Rilru lam
lâwm ni? Rilru hrisêl kan neihna damlohna) pakhat ve mai a ni
tûr erawh chuan engmah kan ti tih erawh chu hriat reng tûr a ni
thung lova, nawmchenna lam thung. Depression chu enkawl
kan uar vak a, chumi nghawng lohva rei tak a awm chuan
chu kan tuar ta ni berin a lang. Suicide a nghawng chhuah \hin
Depression leh Suicide kan avângin mitinin a enkawlna
ramah a hluar ta tlat. Rilru lam kawngah mawhphurhna kan
hrisêlna ngaihpawimawh a \ûl nei a ni. Rilru lam Doctor
thlu ta a nih hi le. Psychiatrist emaw Clinical
Nuam lutuk leh lungkham Psychologist te enkawl tûr
nei miah lo, changkâng thei ang chauhvah kan dah chuan a fuh
ber a khawvêl hman tumna a len lo hle ang le. Khawvêla
êm avângin Fashion chhuak thar Psychiatrist thiam ber berte
apiang neih duhna a awm a, kan pawhin Sakhaw rawngbâwltute
sum neihin a tlin leh tak tak si lo hi Depression enkawl tûrin an
a, nula \henkhat chu top-up man \ha ber a ni an ti tlat. Mizoramah
atân te an in zuar a, chu chuan chuan Kohhrana rawngbâwltu
mahni inngaihhniamna a siam tawh phawt chu hêng rilru lam
\hin. Depression a tâwpah a lo doctorate (Psychiatrist leh
lang ta \hin a ni. A khawvêl thei Psychotherapist-te) tluk thovin
ang ber leh hlim thei tâwpa nun kan \angkai thei a ni tih i hria
chen tumna rilru a lian a, party, ang u. Lal Isua hi kan beiseina a
Birthday lawm,etc tih vêl nihnate fiah taka kan hrilh a,
ringawt buaipui \hin kan beidawngte tân beiseina, chaklo
\hahnem ta deuh a, engtik lai ber tân pawh chakna a ni tih kan
pawha nuam lutuka khawsak hrilh phawt chuan a \angkai hle
reng theih a lo ni lova, pawisate ang le. Midangte ngaihsak ila,
neiin hlim takin awm châng Lal Isuan a hmangaih a ni tih
awm mahse beidawnna thlentu kan hrilh chuan engah nge
a ni fo mai si a, Depression a lo Depression an neih reng ang a,
lang leh mai \hin. Eng anga an intihhlum ang? Chuvângin
nuam pawhin hun hmang ila, a kan mawhphurhna hi hi i hre
tâwpah nuam tih tak tak tawh thar teh ang uw
March, 2011 13
Hmangaihnaah hian a dik
lo a awm ngei ang, chumi avâng
chuan hmangihna dik ti mai
lovin ‘hmangaihna dik tak’ tih
\awngkam a lo chhuah phah hial
— Lalmuanzova Khiangte
rêng a. Phût lêt nei lo
Lunglei, Electric Veng
hmangaihna emaw, vâng awm
lova hmangaihna hi hmangihna

H mangaihna zet hi zawng


a nunrâwng êm êm a,
mahse, khawvêl ti nuamtu a ni
dik tak chu a ni. Kan hmangaihte
chungah hian phût lêt kan nei
\hin tlat. Mihringte chu \hat leh
si. Rilru na taka siamtu a nih laiin \hat inlâwm tawn mai mai kan
kan natna thâwidam nân ni \hin. Chu kan phût lêt chu a
damdâwi \ha tak a ni thung. hlawhtlin loh chuan kan
Thihpui tam tak an awm laiin hmangaih kan tih tluk ni mai lo,
damchhana hmangtu tam tak an a aia nasain kan haw lêt hial
awm si. Hrilhfiah harsa tak a nih \hin. Keimahni nawmna leh
laiin hrilhfiah tuma thu leh hla hlimna kan duh avâng zâwkin
tam tak lo piang a tam si. ‘chuti ang khati ang chuan awm ila,
Khawvêl hi a tihbuai êm êm ti ila, ti se’ tiin kan hmangaih a,
laiin a tel lova khawvêl awm kan hmasial vângin anmahniah
dân tûr chhût ngam a ni si lo. keimahni kan inhmangaih a lo ni.
Beiseina zawng zawng tibotu a Hmasialna hi mahni duh
nih laiin beiseina thar anga awm a ni mai lo va, mahni
lâwmawm tak hringnunah hian duh ang zâwnga mi dangte
a thlen fo \hin thung. awmtîr tumna a ni fo, tih a nih
A bîkin theirâwlte leh nula kha. Pathian thianghlimna
tlangvâlte’n “Ka hmangaih a ni, a a\anga teh hian mihringte hi
tel lo chuan ka hlim thei lo, ka tlei chhe-lai-let-dêr kan ni a,
zo lo...” an tih hian tam zâwk chu, Pathianin min hmangaih hian
‘thil an ngaihtuah chian loh vâng a phût lêt leh chuan tûr
ni’ tiin sawi ta ila pawm lo fê fê keimahniah a awm lo, mahse,
chu kan awm ang. Chumi phût lêt tel miah lova min
hmain hmangaihna dik sawi hmangih avâng hian
hmasa dâwn teh ang. hmangaihna dik a ni. Mother
Teresa khân mi retheite leh
Phût lêt nei lo hmangaihna \awp tak taka kan ngaihte kha
emaw, vâng awm lova duat taka a enkawl khân, pawn
hmangaihna hi hmangihna lam en lovin, amaha
dik tak chu a ni. hmangaihna dik a awm vâng
14 KRISTIAN |HALAI

zâwk a khâng thil kha tithei chuan mihring hi a lo


niin a lang bawk. intheihnghilh theih
Nupui, pasal, ngaihzâwng (theihnghilh hian hriat tawh
kan zawn hian pâwnlam miah loh lam a kâwk lo va,
landânah kan thlîr hmasa ber fo inthlâkhlelhna leh inngaihna te
\hin a. Pâwnlam lan dâna kan a ti bo thei). Khawhrana awm
mit a tlun vânga ka hmangaih che vânga in\hen ni lovin,
ti ta kan tam viau ang. Chuti ni hmangaihna dik tak a nih loh
lo se, tumân nupui pasal emaw vânga in thlah ta mai kan ni
ngaihzâwng emaw kan zawnin, zâwk awm e. In\hen hlim leh
pitar putar hi ka hmangaih che in\hen hnu deuh chuan ‘Ka \hen
kan ti ngai lo. Hmangaih chhan thei lo, ka theihnghilh thei lo’ te kan
tlâk awm lo hmangaihna hi ti a. Kan theihnghilh nghâl ten
hmangaihna dik a ni a. Keini a dik nâng, mi pangngai kan ni
chuan hmangaih chhan tûr kan nang. Hun hian mihring rilru
zawng a, kan en hmasa fo. natna te a thâwidam mai \hin
Chhan leh vâng neia hmangaih chauh alâwm.
vek kan ni. Kan ngaihzawng kan Hmeichhe dinhmun hi a
hmangaihna te hi an hmai vunah chhe zâwk a ni fo. Mipa tam tak
te hian zuk awm tlat \hin a! hian taksa chauh duh vângin
Hmangaihna chuan a nupuia an duh lêm loh pawh ‘a
dawhthei a, a tâwp thlengin a ber’ ang hialin an kâwm kual
tuar hrâm hrâm \hin. Inhmuh leh
Zahawmna hlan phal loh
inkawm ngeih laia hmangaih
vânga kalsantu tûr che chuan,
ang taka lang hi rei tak awm
a tih chhiat vek hnuah a kalsan
hran hian inphatsanna a lo
dâwn tho tho che.
thleng \hin. A tâwp thlenga tuar
chhuak thei hmangihna an neih \hin. Hmeichhe âtna lai a lo lang
loh vâng a ni thei. Phatsantu lo leh a, a thinlung zawng zawng
zâwk lahin ‘Lêng dang an tam êm’ a lo pe a, a zahawmna pawh a lo
tiin a hmangaihna dawhtheihna hlân phal mai \hin. Laklawh
in a tlin ta bîk \hin lo. vângin mipa tak tak chuan innei
Hmangaihna dik takah chuan mai tûrin thutlûkna an siam thei
awm ho hian hmangaihna a mai a, \henkhat chuan an kalsan
tichak a, awm hran hian vâng vâng \hin. Hmeichhiain a
hmangaihna a ti pung tih a nih zahawmna a hlan phalna hi a
kha. Chutah tak chuan kan hmangaih thûkzia a entîrnaah a
hmangaih kan tih, kan ngai a, zahawmna hlan phal loh
thlâkhlelh êm êm te hi chuan hmangaih lo angah a ngai
khuahmuna kan awm loh rei leh a. Chu chu hriain mipa tam
March, 2011 15
takin sex-a kar chuahna’n an kalsualpui a, chan tâwka
hmang hial \hin a ni. Min duh lungawi ni lo, chan loha
vak lotute tihlâwm nan sex hi lungawi zirtîr an ngai a ni.
hmatheh chi a ni lo. Mipa rilru ‘Ka hmangaih che’ kan tih
put hmang dikah chuan hian kan rilru lamah chuan
hmeichhia hian a thianghlimna duhna nên hian a danglam
hi inneih a, inkutsuih hma chu chiam lo mai thei a ni. Kan
vawng se an duh a, vawn pui hmangaihte hi an hlimna
pawh a duh bawk \hin. zâwk tûr a nih chuan an duh
Hmangaihnain vêngte a ti dâna an awm phal ila, mi dang
khawlo ngai lo a, hei hi an neiha an hlim zâwkna tûr a
hmeichhiain hriatreng tûr a ni nih chuan chu chu kan hlimpui
ang. Zahawmna hlan phal loh ve thei tûr a ni ti pawh an la
vânga kalsantu tûr che chuan, awm lehzel a ni.
a tih chhiat vek hnuah a kalsan Tûna hmangaihna dik lo
dâwn tho tho che. kan tih hian inneihna a hring
Hmangaihna thu mal reng tho ang. Keini erawh chu
hmatheha sex-a kartu che chu kan inven a pawimawh thung.
I hmelma a ni. Hei hi i tân vau Tûna ka phût lêt neih vânga ka
lâwkna a ni. Tah hian mi tam hmangaih hi ka bânsan dâwn
tak an tlu a, an tlu zêl dâwn. em ni tih lam a ni lo. He rilru hi
Hmangaihte neih theih puin, kan nunpui thiam tûr a
loh avânga intihhlum te, ni. “Inneih a rem chuan ka duh
bantlang tate an awm a, hêng ang, a theih loh pawhin
mîte hmangaihna hi a dik hmêl mahni chhiat phah nûn hman
bîk riau \hin. Mahse, anmahni loh tur.” Min duh chuan a
an intih hrehawmna chuan a lâwmawm, duh loh pawn a
neih theih tâk loh khân \ha vek zêl e. Chuvâng chuan
engemaw hrehawmna nei ve se nupui pasala kan duh loh tûr
a duh vâng a ni fo. Pâwl kalsual chu kan tichhia in kan kawp
ang deuh hian an rilru an lo tûr a ni angw

n George Frederick Handel-a kha sum dinhmuna a tlâk chhiat lai


berin siam tharin a awm tlat asin! A pawisa batnate’n lung ina khung
mai tûrin an vau a, ani lah a pangkhing a zeng deuh lehnghâl. Chu hun
khirh ber laiah chuan a inkhung hrang a, ni danga a neih phâk hauh loh
Pathian pâwlna ropui tak a dawng ta a. He hun chhûng hian alâwm a
hla ropui ber ‘Hallelluia Chorus’ hi a phuah a ni.
-Our Daily Bread
16 KRISTIAN |HALAI

kan rilruah nasa takin hna a


thawk a, hausak thut theihna
|hahnemngaihna kawng awm hnai ber leh
au aw awlsam nia kan hriat politics-
ah chuan Zofate chu min zuan
luh tîr ta a. Mahse, nihnuhnunga
— Lalpanliana chanchin \ha hril tûra a tih,
Sailulak Branch Tuipui râl ram hlatak a\anga a
zawn chhuah rama kan
politician-te chuan khelh dik
H mânah Mizo \halaite
zîngah chuan dam
khawchhuah nân hnathawh a
aiin khelh fuh an tum \hin a. Dik
taka rorêl ai chuan thuneihna
ngai tih hriatna chuan nasa fawng vawn rei dân ringawt an
takin hna a thawk \hin a. Mahse buaipui a, chutiang chu kan
tûnlai chhuanah ve zawng nunphung leh kan khawsak
Media hmasâwnna chak tak dân alo nih tâk nuaih siah chuan
chuan tuipui râl a\angin Zofate Missionary tam tak tîr chhuak
nun inhrutrual \ha tak, chungin kan nun a chirî a,
inhungbîkna sadai chu rawn rorêltu leh a rêlsaka te chu in
zuankhûmin, a theihna leh bum tawn kan tum ta suau suau
thiamna zawng zawng a nih ber hi.
hmangin kan inchhûng ngeiah Khawvêl changkânna lah
rawn lûtin, a thil siam chuahte chuan mikhual chelhfuh
chu min rawn zawrh ta mawlh laklawh ang maiin Zoram khaw
mawlh mai a. An felin an fing kilkhâwr ber thlengin min
si, kan ngaisâng ta êm êm a, chamchilh ta tlut tlut mai si a.
anmahni anga nunkhua hman Chu changkânna chuan, ‘I
ve kan châk a, mahse tûn ang mamawh ti sâng rawh, chu chu
dinhmun thleng tûr khuan changkânna a ni, mamawh neih
engtiang takin nge an lo tlêm tlêm chu changkân lohna a ni
thawhrim a, an lo beih nasat tih tlat’ tih chu min zirtîr ta tlut tlut
lam rêng ngaihtuah leh miah si a. Chumi kârah chuan Media
lovin changkân a, hausak ve dân hmangin, ‘Lei tawp rawh, chu chu
kan ngaihtuah ta a. thil \ha neihna a ni mai’ an lo ti ve
Mahse chûng hausakna te chamchi nên. Neih ve tumin
chu chuti maia thâwkkhat thila kawla nichhuak chhiarin sadai
neih mai theih a lo ni si lo. Kan êk kan han ham pherh ngial a,
chhût kan chhût a, thawkhah mahse chûng kan thawhrimna
lem loa neih theih dân awm leh thawh ve te chuan Bazâr-ah
tlata hriatna kan nei ta a. Chuan, hmun a chang pha leh \hin si lo.
March, 2011 17
Chutih laiin sawrkâr sihal fûr tuilian thlîr mai a nih
hnathawk te hlawh lah chu, chuan kan kuang kan nawr lo
\anpuina vehbûr khawn ang tihna a ni thei ang. Zoram
mai a pung thûr thûr a, chu chu siam\hatnaah hian Kristian
sumdâwngten Zoram dinhmun |halaite hian mawhphurhna
tlângpuiah ngaiin an thil sâng tak kan nei a, chu chu kan
zawrhte chu an lâkna rate ngai koah Lalpa’n a nghat si. Kan ram
reng mahse aman an han san ve \ap thawmin Lalpa hnên a thlen
leh dawrh a, tutenge tuar ta? hma leh, ‘sim rawh u’ tia vân
Sawrkar zêm zen ve lo leh mipui khawpui a au hma hian harha
mimir chuan kan tuar ta \hin a puan ven sawi chhin a va hun
ni hi. Tiang hian Zoram mipui tawh êm!
nun hi ala inhrûtrual \ha kan ti ‘Hawh u, I din thar leh ang
em? Tiang zêl hian kal ila kum u’ tihte hi inkhâwmpui
sâwm hnuah chuan tlasik laia thupuia hman a, ngainawm
lipui mawng tluk zeta chiangin taka sawi leh ngaihthlâk mai
a hmuh theih a lawm... midik duhtawk lo hian a takin i lantîr
rahbeh ten an tuar peihloh hun tawh ang u. Kristian |halai
a thleng ang tih hi thil Pâwlte hian Zoramah hian
hlauhawm tak a ni. Lalpa chênna tlâk Lalram i din
Chuti a nih tak siah chuan thar teh ang u. Chutianga hun
kan chênna, kan Zoram hlimawm leh nuam thleng
khawvêl chu tutenge siam \ha thei tûr chuan mahni \heuh
ta ang? Tûnlai khawvêl hi tute rilru kan siamthar a ngai a ni.
khawvêl nge? |halaite Mahni danglam phawt lo leh
khawvêl kan ti a ni lâwm ni? Mi insiamrem hmasa lova, kan
rama kan kum rualpui \halaite nihphung ngai renga kan awm
thiltihte hi kan ngaihtuah ngai a nih chuan a chhe zîngah rau
em? Madras te pawh Chennai rau a chhe ziaawm deuh kan
tia thlâka, Bombay te pawh thlang kan thlang ringawt ang
Mumbai tia thlâktute hi an ram a, chu chuan ram ropui min
\halaite asin an nih. hruai thleng chuang lovang.
Mizo \awngah hian kuanglo Thlalêr ramrovah pawh uluk
nawr tih hi a lâr hle a, a lehlam taka Lalpa hniak hnu chhui
chiah kuang nawr lo tih lam hi thei tûr, Pathian \ih mi, Lalpa
kan ngaihtuah ngai em le? malsâwm ram rim nam kan
Ringtute hian kan kuang hi kan ramah hian an awm ngei ang.
nawr chiah em? Politics leh Hmatiang kan sâwn theih nân
Zoram siam\hatna hi ringlo tute \awng\aina nên Pathian i dâwr
tihtûra kan dah a, Politics hi kan tam deuh deuh ang uw
18 KRISTIAN |HALAI

January ni 21-23, 2011 chhûng khân Bial hrang hrangah K|P Conference
neih a ni a, a hnuaia târlan te hi Bial hrang hrang Rorelte a ni. Budget tarlan
loh bialte hi Conference rorel mila bial Committee-in budget a siam \hinte an ni.
Suangpuilawn Bial (Member 719) an hriatlâwk hmasak theih dân tûr
Lamherh Kohhran Biak Inah neiin buatsaih rawh se. (Central)
thupuiah “I Pathian tâwk tûrin inpeih 4. Presbyterian Hospital, Durtlâng-
rawh.” (Amosa 4:12) tih a ni a, Bial ah Bial K|P hmingin Charity
hruaituten thupui hi an sawi a ni. Fund-ah ` 5,000/- pêk ni rawh se
Rorelte : 5. Bial O.B. leh Bial Zaipâwl-ten Branch
1. 2011-2012 Budget `. 38,700/-. tin tlawh chhuak rawh se.
2. 2011 chhûngin Presbyterian 6. Ram puma K|P member kaltate
Hospital, Durtlâng tân \anpuina sûnna hun hi General Conference-
sum pêk ve ni rawh se. ah leh Rorêl Inkhâwmahte hman
3. Kum 2011-ah Bial K|P Half-Year \hin ni rawh se. (Central)
Meet hman ni rawh se. 7. Missionary pathum (3) kan châwm
4. 2011 chhûngin Bial huapin Bible mêk hi Pali(4)-châwm ni tawh
Exam neih ni rawh se. rawh se.
5. ‘Bial huapin Leadership Training
neih ni se, Thurêl General No.2- Sangau Bial (Member 164)
na nên kaikawpin ‘Leadership- Sangau Kohhran Biak Inah
Cum-Bial Meet’ hman nise, a ‘Tihdam i duh em?’ (Joh. 5:6) thupuia
hmunah Vanbâwng Branch ni se. neiin Bial hruaituten thupui hi an sawi
6. Bial hruaitu (O.B) atâna thlan a ni.
chhuah te Post insiam rem dân, a Rorelte :
inchhâwk tlânga kan lo tih \hin hi 1. 2011-2012 Budget `. 32,000/-.
tih tâwp ni rawh se 2. Bial Kohhran Hmeichhia te nên
7. Bial Zaipâwl term kum 1 chhûng Missionary kan inchâwm \âwm hi
atân ni se, rawngbâwl dân tûr chu chhunzawm ni rawh se.
Bial Committee-in lo ngaihtuah se 3. Kum 2012 Bial K|P Conference
\ha kan ti. Speaker atân Central K|P
hruaitute sâwm ni rawh se.
Durtlâng Bial (Member 1309) 4. Kumin chhûngin bial huapin
Durtlâng Kohhran Biak Inah Leadership Training neih ni se.
‘Pathian nêna lên dun (Mika 6:8) tih 5. Bial huapin Bible exam neih ni se.
thupuia neiin Speaker chu Upa R. 6. Kum 2012 K|P General Conference
Lalhmachhuana, Revival Speaker a ni. hi bial huapin kal ni se.
Rorelte :
1. 2011-2012 Budget `.1,50,000/-. Mission Vêng Bial (Member 1940)
2. Bial huapin Work Camp neih ni Tuikhuahtlâng Kohhran Biak Inah
rawh se. neiin thupui chu ‘Isua Sipai \ha’ (II
3. CK|P hruaitu nominate-te hi Tim. 2:3). tih a ni a, Bial hruaituten an
Branch, Bial, CK|P-a an lo inhman sawi a ni.
tawh dân chanchin rorêl palaite’n
March, 2011 19
Rorelte : hi Agenda-a telh kher tawh lovin
1. 2011-2012 Budget `. 1,56,000/-. kum tinin hman \hin nise, a
2. Bial chanchinbu ‘|halai Kantu’ hi hmingah Half Yearly Meet tih ni
chhuah chhunzawm zêl ni rawh se. tawh rawh se.
3. Missionary 3 kan châwm mêk hi 2. Krismas leh kumthar thianghlim
chhunzawm zêl ni rawh se. zâwka hmang tûra inzirtir hi
4. Youth Recreation Centre (YRC) kalpui leh ni rawh se. (Central)
ram Hlimen a mi hi hmalâk zêl a 3. Bial Zaipâwl leh Bial hruaituten
harsa a nih chuan tih tâwp ni sela, Bial chhûng Branch tlawhchhuak
sum khâwl sa zawng zawng hi rawh se.
rawngbâwlna dangah hman ni 4. Member hlate pualin mahni
rawh se. (Central) Branch-ah \awng\ai tlaivâr hun
5. Bial K|P in Bial huapin Solfa Camp inangah neih ni rawh se.
buatsaih rawh se. 5. Youth Recreation Centre atân
6. K|P din ni leh din \an dân hi hmun remchâng dang zawn ni
ennawna chhuichian leh ni rawh rawh se. (Central)
se. (Central) 6. Hlemhlêtnain nghawng \ha lo a
neih leh, chumi laka kan fihlim
Keifâng Bial (Member 889) theih nân CK|P-in zir tûr buatsaih
Keifâng Kohhran Biak Inah Bial Silver rawh se. (Central)
Jubilee lawmna nen January 27-30, 2011 7. Central K|P-in HIV/AIDS
chhûngin an hmang a. Thupui ‘Hma i chungchâng inzirtîrna tûrin hma
sâwn zêl ang u’ (Phil. 3:16) a ni a. Speaker la rawh se. (Central)
atân CK|P a\angin T.Upa Lallianmawia 8. Bial Half Yearly Meet-ah Group
leh Pu Lalramdina Ralte an kal. Committee member chin tân
Rorelte : Seminar neih ni rawh se.
1. 2011-2012 Budget `. 66,218/-. 9. Bial chhûng Branch-te Committee
2. 2011 chhûngin Bial huap K|P Meet hun inang tlânga neih ni rawh se.
neih ni rawh se.
3. 2011 hian Bial huapin Sport Meet Phullên Bial (Member 1066)
neih leh ni rawh se. Phullên Biak Inah January 27-30,
4. Bial huapin zaipâwl Conductor 2011 chhûngin Bial K|P Silver Jubilee
Training neih ni rawh se. nên an hmang a, thupui chu ‘Pathian
5. Bial huapin Blood Donation cum hnaih rawh u’ (Jak. 4:8) a ni a, thupui
Free Clinic neih ni rawh se. hi Rev. K. Lalpiangthara, Leader, CK|P
6. Bial K|P chanchinbu (|halai Kantu) in a sawi. Synod Choir an kal bawk.
chhuah chhunzawm zêl ni se. Rorelte :
7. Bial huapin 2012 chhûngin 1. Bial chhûng Branch tinte zir tûrin
Workcamp neih ni se, kumin Sex Education chungchâng Bial
a\angin budget-ah dah ni se. hruaituten ngaihtuah rawh se.
2. 2012 Bial K|P Conference-ah
Venghlui Bial (Member 1522) Theme song neih ni rawh se.
College Vêng Kohhran Biak Inah 3. 2011 chhûngin Bial chhûng Branch
hmangin thuchah Rev. C. Sangliana, tinte intlawhthelh ni rawh se.
bialtu Pastor in a sawi. 4. 2012 Bial Conference-ah Bible
Rorelte : Quiz neih ni rawh se.
1. Bial Half Year Meet kan hman \hin 5. 2011 chhûng hian Bial hmingin
20 KRISTIAN |HALAI
Presbyterian Hospital, Durtlâng- Fellowship neih dân kawng zawn
ah thilpêk hlan ni rawh se. ni rawh se
6. 2012 Bial Conference thupuiah
‘Rinawmna’ ni se. Republic Vêng Bial (Member 1669)
Republic Vêngthlang Kohhran
Zonuam Bial (Member 816) Biak Inah ‘Malsawmna ni ang che’
Luangmual Vêngthlang Kohhran (Gen. 12:2) thupuia neiin Bial
Biak Inah an hmang a, thupui awm hruaituten thuchah an sawi.
lovin Bial hruaituten thuchah an sawi. Rorelte :
Rorelte : 1. Bial K|P hmingin Presbyterian
1. Kum 2011 chhûng hian Bial K|P Hospital-ah thilpêk pêk ni rawh se.
Meet neih nise. 2. Bial chhûnga Branch te intlawh
2. Bial K|P hmingin Missionary programme Bial K|P in siam rawh se.
pakhat (1) châwm belh ni se. 3. Bial huapin Zu leh Kristiante tih
3. Kum 2011 chhûng hian Bial Sport thupui zir ho ni rawh se.
neih ni se. 4. K|P General Conference Hlabu-
4. Kumin chhûngin bial huap Open ah hian member nâwlpuiin kan
Air Praise & Worship neih ni se. sak tlân theih tûr hlate chauh dah
5. Kumin chhûngin Bial K|P \hin ni rawh se. (Central)
property atân steel almirah leh 5. Bial Zaipâwl member-te hi Bial
Bial Secretary brief-case lei ni se. Inkhâwmpui zawhah ruat thar
6. Budget-ah Pastor Quarters pual \hin ni rawh se.
sum dah ni se. 6. Bial huapin Presbyterian kalphung
zirho ni rawh se.
Lunglei Chanmari Bial (Member 526) 7. Bialin Missionary 3 kan châwm
Farm Vêng Kohhran Biak Inah an mêk hi chhunzawm zêl ni se.
hmang a, thupui nei lovin Bial
hruaituten thuchah an sawi. Kolasib Hmarvêng Bial (Member 644)
Rorelte : Saidan Kohhran Biak Inah ‘Lal Isua
1. 2011-2012 Budget `. 68,000/-. a lokal leh dâwn’ tih thupuia neiin
2. Bial K|P hruaituten kum 2011 Bial hruaituten thuchah an sawi.
chhûngin Bial chhûng Branch-te Rorelte :
tlawhchhuak rawh se. 1. 2011-2012 Budget `. 85,500/-.
3. Kum 2011 chhûngin Bial K|P 2. Bial hmingin Missionary 3 chawm
hmingin Pastor Quarters-ah chhunzawm zêl ni se.
bungrua engemaw dah ni se. 3. Kum 2011 chhûngin Bial K|P Meet
4. Ramthar rawngbâwl nân Bial K|P- neih ni rawh se.
in \anpuina sum pêk ni se. 4. Kum 2011 chhûngin Bial K|P-in
5. |huamluaia mual remchâng laiah Pastor Quarters hungna rawng
Pathian thuziak târ dân kawng hnawih ni rawh se.
zawn ni se. 5. Inneih lawmpuina Citation kan
6. Kum 2011 chhûngin Branch pêk \hin hi Biak Ina pêk dên
intlawhtawn leh ni rawh se. kawng zawn ni rawh se.
7. Kum 2011 chhûngin Ruihhlo do/ 6. Bial huapin Advance Krismas
Awareness Campaign neih ni se. hman ni rawh se.
8. Kum 2011 chhûngin Lunglei 7. Bial K|P hruaituten Bial chhûng
Venglai Bial nên Bial K|P Joint Branch tlawhchhuak rawh se.
March, 2011 21
takin a la thawk a ni.

Hruaitu Rawngbâwlna lamah


pawh phâk ang tâwka tlânchhe

CHANCHIN ngai lo leh mi inpe a ni a. Director


& Conductor - Luangmual Bial
Zaipâwl, Conductor - Shillong
Bial Zaipâwl, Asst. Leader,
— Dr. Samuel Vanlalthlanga
Secretary, Fin. Secretary -
Shillong Bial K|P, Leader, Asstt.
Dr. Samuel Vanlalthlanga, Leader, Asstt. Secretary -
Samu/Samuel tia koh hi Rev. Shillong Branch K|P, Asstt.
Lalramliana leh Pi Lalchawiveli Leader, Secretary - Delhi Mizo
te inkârah January ni 13, 1973 Inkhâwm |halai Pâwl,
khân Churachandpur, Manipur- Committee member - Delhi
ah a lo piang a, pianpui unau Mizo Inkhâwm, Leader, Senior
hmeichhia 3 a nei. Kum 2008 Department - Shillong Kohhran,
March ni 14 khân Venghlui nula Leader , Senior Department -
Rev. R. Vanthangpuia (L) leh Pi Luangmual West Kohhran
Lalchhanhimi te fanu duatlai bâkah rawngbâwlna chanvo
Lalngaihmanawmi (Mami) nên engemaw zât a lo chelh tawh a.
inneiin fapa pahnih an nei a, Tûnah hian President -
tûnah hian Luangmual High NEICCYA, Asstt. Leader -
School Vêng-ah an khawsa mêk Luangmual Pastor Bial K|P,
a, Ft. 5' 6" a sâng Kg 86 a rit a ni. Leader - Luangmual West
Branch K|P, Convener -
Model School, Mission Kohhran Zaipâwl, Secretary -
Vêng, Roseland School, Kohhran Music Committee,
Champhai, Mary Jones School, Kohhran Thuhriltu (Pathianni
Chanmari, Govt. G.M. High chhun leh zan), Asst. Secretary -
School, Champhai-ah te kalin Kristian Chhûngkaw
Shillong College a\angin BA Committee, Leader - Sacrament
(Hons) leh NEHU, Shillong Department leh Kohhran
a\angin MA (History) \ha takin inkhâwm zai hruaitu nihna a
a zo a, M.Phil leh Ph.D hi J.N.U, chelh mêk bawk.
New Delhi a\angin \ha takin a
zo leh a, July ni 17, kum 2007 Khawtlâng lamah pawh
a\ang khân Govt. Aizâwl West theih ang tâwka inhmangin
College-ah Lecturer hna chelhin chanvo engemaw zât a lo chelh
vawiin ni thlengin rinawm tawh \hin a, tûnah hian
22 KRISTIAN |HALAI

Executive Committee Member, pawhin a chaw ei hi a tui deuh


Luangmual Branch YMA nihna reng mai a ni.
a chelh mêk bawk.
Infiamna lamah chuan
Pu Samu-a hian mihring Football leh Badminton hi
huat zâwng a nei hran lo va, mi nuam a ti hle a, a vânglai
rinawmte erawh a ngaihsâng chuan a lo khêl ve nasa tawh
hle thung. A nupui neih ni leh a \hin hle. India ram hmarchhak
fa neih ni chu a hun tawna a hlim state Sikkim tih loh chu a
ber hun niin vannneihthlâk tlawh vek tawh a, Mumbai tih
takin lungngaih ber ni han sawi loh India ram khawpui dang
mai tûr a la nei lo. pawh a lo tlawh kual nual
tawh bawk a ni.
KHB No. 261 “Isua neih ka
duh zâwk” tih hi a hla duh ber Pu Samu-a hi pa zaidam,
niin Johana 3:16 hi a Bible châng pa inngaitlâwm leh pa titi
duh ber a ni bawk. thiam tak, kawm nuam tak mai
a ni a, a bula awm tawh phawt
Zai leh Academic Discussion- chu a kawm ngeih nghâl thei
te hi a nuam tihzâwng tak a ni a, zêl a ni. Amah biak duhna i nei
ei leh in lamah chuan chakai tih a nih chuan 9436362173 ah dial
loh chu ei theih loh a nei hran lo la aw dam takin a lo chhâwn
va, a vanneih a siamin engtik lai ang chew

BIBLE SCHOOL HRIATTIRNA


Presbyterian Bible School, Mission Vêng, Aizâwl-ah Session
22-na atân Certificate in Theology (C.Th) Admission hawn a ni a. Dîl
duhte tân a hnuaia târlan hi hriat tûr a ni e.
Admission Form : Office hun chhûngin a lam theih.
Dil hun chhûng : May 9, 2011 (Thawh\anni) tlai dâr 3:00 thleng.
Dîl thei chin : Class VII passed, kum 16 chin, Kohhran dân
chhûnga awm.
Interview : May 11, 2011 (Nilaini) zîng dâr 10:00
Class \an hun : May 13, 2011 (Zirtâwpni)
Zir hun chhûng : May - August, 2011
Stipend : Zirlai hnênah thlatin Rs. 300/- pêk a ni. Hostel a
awm lo.
Rev. V. Lawmkima
Principal, Presbyterian Bible School,
Ph - 2317343/9436352792
March, 2011 23
Nula leh tlangvâl \henkhat
chuan, “Vawikhat hmanin a rai
theih em ni?” an ti hu hu fo.
Hawlh pawlh... Theih tehrêng mai. Hmeichhe

S ex hi inneihna huang
chhûngah, kawppuite
nên, mâwi tak leh thianghlim
chi leh mipa chi an intawn hun
kha a fuh chuan vawi khat
pawh ni se a rai theih.
taka hman tûr a ni. Kawppuite ni
lo hmanpui hi uirena tenawm a Min hmangaih chuan...
ni. ‘Lawng sûlhnu leh pa sûlhnu ‘Min hmangaih chuan ka tân
a hriat hran theih loh’ tih fiamthu i inphal vek tûr alâwm’ tia
hi dawt a ni. Engemawti takin a thlem thlûk theih nula an va tam
hnu a chhui theih ziah. Hawlh em! An inpumpêk hnua
pawlh nun zawng a thianghlim hmangaihna tlan zui tûr nei ta
thei ngang lo a ni. Pa ber nula si lo nun beidawng leh rilru nâ
ngaiin a nupui hnêna natna an awm zui \euh \hin.
\ihbaiawm a khilai tâk an tam a Hmangaihna hi kan chhuang
nia. Natna chi hrang hrang hlur a, mi kar nân tak kan hmang
inkaichhâwn theihna leh rilru ta \hin a. Hmangaihna hming
lama harsatna thlentu uirena hi kan tichhia. Sex hi hmangaihna
thihna khawp sual a ni. Inngaite tehfung a ni lo. Hmangaihna
leh uirete chu Pathianin a chuan a hmangaih takte chu a
ngaihtuah dâwn si a. zah a, a thianghlimna a vawn
\hatsak duh \hin. A kar \ang
A rai theih em ni? \ang ngai lo. Hmangaihte tâna

P athianin sex
inthlahchhawn nân a
hi

siam a. Chi inthlah chhâwng thei


kan pêk theih hlu ber chu kan
thianghlimna hi a ni a. Inneih
zâna hawn atân kan present chu
lo tûr, mipa leh mipa te, kan fûn \ha reng tûr a ni. Kan
hmeichhia leh hmeichhiate leh neih duh hauh loh tûr tihchhiat
ramsate nêna hman hi Pathianin hi a sual thlâk. Inneih hmaa sex
sex thianghlim lo a tih zînga mi hmanpui tumtu che chuan a
a ni. Thuthlung Hlui lamah phei hmangaih lo che tih hre rawh. A
chuan hetiang mi hi tihhlum dil ngut ngut che pawhin a tisa
nghâl tûr a ti tawp. Tûn hnai mai châkna hrikthlâk lailâwkna leh
khân America rama state intihtheih zuina bak a dil lo che
pakhat, Massachussets-ah chuan tih hria ang che. Hmangaihna
mawngkawhurte inneih theihna chu a dawhthei a, a thianghlim
dân an pass mauh mai. Engtia bawk si aw
ngaih tûr nge ni le? (Source : K|P Handbook)
24 KRISTIAN |HALAI

Thlalêr ro tak maiah hian Cactus(pangpâr hlîngnei chi) kûng pakhat hi a awm
a. Engvânginnge chu hmun thlalêr, tûma tlawhpawhlohnaah chuan a awm tlat
bîk le?, tiin a ngaihtuah \hin a. |angkaina a neilo hlein a inhre bawk a.
‘Engmah ti lovin nilêngin helai hmunah hian ka awm tawp a, engnge ka
\angkaina? Thlalêra hnim \o zîngah hian ka nalh lo ber lenghâl. Ka \angte hi a
chhah \elh \ulhin hling ka nei lehnghâl a. Ka hnahte lah a feiin a nâl zuak mai
bawk a. Ka taksate hi a chhahin a bawk \ek \uk a, khualzin veivâkte tân daihlim
ka chhuahsak thei ve lo va. Ei tûr rah tuihnai hlui tûr pawh ka nei hek lo, tiin a
inngaihtuah \hin a. A ni telin a \hang chhe tulh tulh mai bawk a.
Chhûnah chuan muvanlaite’n an thlawh kân a, ‘Engtinnge ka nun hi ka
hman \angkai ve ang?’ tiin muvanlai rawn thlâwk delh delhte chu a lo au a.
Mahse, hria awm pawhin a lang lo. Zânah thla a rawn êng a, thla hnênah pawh
chuan a lo zâwt leh a. Mehse, thla pawh chuan chhân zai a rêl chuang lo. Thlalêr
chu a chhun eng ruih mai a, a \angkai bîk êm êm mai a ni.
Chutihlai chuan laikîng pakhat hi muangchângin a rawn vâk phei a. A mei
hmangin thlalêr vaivutah chuan ziarâng mâwi tak a rawn siam pah zêl a. A bul
a lo thlen chuan Cactus chuan, ‘Engtinnge nangni ang hian midang tân ka
\angkai ve theih ang?,’ tiin a lo zâwt leh a. Laikîng chuan nuihzat êm êm hian,
‘Nang hi zawng \angkaina i nei ve lo a nih hi. Vâna muvanlai thlâwkte chu a
hmutu tân hmuhnawm an tling a, thla(moon) pawh he thlalêr tân malsâwmna
hnâr a ni. Zânah kawng min êntu a ni a, kan duhna hmun min thlentîr \hintu
a ni. Kei laikîng takngial pawh hian ka mei hmangin mite hmuhnawm tih tûr
ziarâng ka thai \hin asin,’ a tih khum chiam mai a. Cactus tâna lungngaihna
belhchhahtu mai a lo ni.
Kum te a lo vei a, cactus kûng pawh chu alo upa ve tial tial a, hun a nei tam
tawh lo tih a inhria a. Beidawng êm êm hian, ‘Lalpa, mîte tân \angkaina ka nei
ve rêng rêng lo. Ka damchhûng zawngin thil \ha tih ve ka duh \hin. Mahse, ka
thei ve lo, ka hun lah a liam a ni ruai tawh si. Min ngaidam ang che,’ a ti a.
Chutia a \awng mawlh mawlh lai chuan a chhîpah chuan pangpâr mâwi êm êm
mai hi a rawn pâr chhuak a. Chutiang ang rêng rênga pangpâr mâwi leh rimtui
chu thlalêrah chuan a la awm ngai lo. A rimtui êm avâng chuan phêngphehlep
ten an bâwm luih luih reng a. Amah ngaihsak ngailo ho pawhin a hlutzia an
sawi châmchi ta hlawm a.
Cactus chuan aw-rî a hria a, ‘Hun rei tak chhûng i nghak a, i nghak chhuak
ta. Thinlung fel, thil \ha tih duhna nei tlat chuan ka ropuina a puangchhuakin
midangte tân malsawmna a thlen ngei ngei \hin, tiinw
March, 2011 25
nnn R I M AWI leh hriat belh tûr kan la ngah hle.
|halaiten Piano/Keyboard a
MUSIC A K|P TE Biak In zaihruai awlsam riauva
hriatna te, hun reilote chhûng
HMASAWNNA TUR zira thiam viau theih a kan ngai
tlat te leh kan basangam lutuk
— H. Lalthazuala(Puia) te pawh hi a \hatna chen awm
Synod Music Instructor mahse, kan la hriatchian loh
Chanmari West. Aizawl lutuk vâng a ni ber mai!
Hnamdang lakah pawh

K um sâwm kal ta mai han


chhuikîra Mizo \halaite
music-a kan dinhmun leh tûn
zahpuiawm lêm lo tûr a hruai
thiam tûr te, a nihna tûr ang
taka hmet/tum(play) thiam tûr
hun hmân mêka kan dinhmun chuan a reilo berah kum hnih
han khaikhin pawn a a\anga kum nga tal chu regular
danglamin, thiamna zâwng leh taka zir ve a ngai tlat! Kan hriat
hmanraw neih zâwnga chhût tlêmna leh thiam tak tak lohna
pawn hma kan sâwn hle mai. hian min tithlamuang mai mai
Amaherawhchu, tûn hun hman a ni.
mêkah hian a hmangtu thiamna A tlângpuiin Kohhran
tak tak ai chuan, a hmanraw neih Biak In-a Piano/ Keyboard-a
\hat leh \hat lovah kan zaihruaitu, hmettu za zêla
intlânsiak ta mah mah niin a sawmthum (100/30) vêl hi chu
hriat theih. A pawimawh ber music note leh solfa pawh chhiar
zâwkah chuan a hmangtu thiam mumal lo kan ni a. Za zêla
thiamna tak tak lam hi a \ul sawmruk (100/60) vêl hi chu
hmasa zâwk reng fo. music note, solfa leh chords te
Tûna Mizo \halaite music a pawh chhiarthiam inti, inring
kan dinhmun han bihchian tak tawk êm êm kan ni bawk. Mahse
tak hian hmasâwnna tûr kan kan hmeh dân, kan hruai dân
van ngah êm! Thil tam tak sawi kalphung(style) erawh chu a dik
tûr awm kârah, hêng a hnuaia lo tlat! Malzai (solo) rem ang
ngaihpawimawh zual te hi tâwi vekin kan hmet/kan hruai ta mai
tê tê in inbihchiang teh ang. a, hei tak hi paih a, hmathar lâk
a \ul! Hnam upa zâwk, hnampui

ΠBiak In-a Piano/Key


Board hmanga zaihruai :
Mizoram Kohhran Biak In-
zâwk, music lo hre hmasa leh
thiam hmasa zâwk ten, Zoram
Kohhran Biak In tam zâwka kan
a keyboard hetiang khawpa zai hruai piano/ keyboard hmeh
hmang nasa tawh si hian zir tûr ang hi chuan Biak In-ah piano/
26 KRISTIAN |HALAI

keyboard an hmet ngai lo. A zâwkte hi chuan kan ngam


kalhmang laia hi hriatchian a zir lutuk ta mah mah, kan huaisen
chian hmasak a \ul mang e. Tin, mah mah, kan risk nasa lutuk ta
za zêla sawm (100/10) vêl hi deuhin a lang. Harmonise hmaa
music note, solfa etc,chhiar hriattûr leh thiam hmasak tûr
thiam mai chu sawi loh,a tam tak hre hmasa leh thiam
hmeh(play) dân tûr tak leh dik hmasa lo hian kan ti ve pawp ta
thlap a hmet/hruai thei kan ni zel mai! Han belhchiana phuai
thung. Hetianga hmang thei tûr fê fê leh dik tawklo tam tak
leh piano/keyboard hmeta zai hmuh tûr sawi tûr a awm. Hla
hruai thei tûr chuan zir nasat a harmonise-tu nih duh ve hrim
ngai a, harsat pawh a harsa rêng hrim avânga ti ve tawp zêl ho
a ni. Biak In-a zai hruaina bîkah hian, kan hla leh hla thlûk \ha,
chuan mahni mâwi tih zâwng, ro atâna tling tûr leh hlutna tûr
duh dân leh ngaih dâna phuah an tichhe deuh \hin.Kan thlen
kual, hmeh kual mai mai chi a ni chin a\ang hian \an ila ang u.
lo. A solfa inziak ang thlapa
hmeh mai tur a ni.
Chutiang a nih si chuan,
Biak In-a mipui zaihruai nân
Ž Zaipâwl hruaitu /
Conduc tor lam : Tûn
dinhmun han thlîr hian zaipâwl
engtiang takin nge Piano/ Key- conductor ten \anlâk kan ngai
board chu hmeh (play) tûr? ta hle mai! Music hriatna leh
Enge kan tih dâna dik lo paih tûr thiamna tak takah te, a hmanrua
leh \anlâk dân tûr tih lam chu hman thiam kawngah te \an ila
ziah sên a ni lo a, a zirna hmun ang u. Music hriatna nei mumal
lamah kan luhchilh a ngai ta a ni. lo, thiamna nei tak tak lo leh in-
strument pakhat tal thiam taka

• Solfa hla phuahtu/


Siamtu/ Harmonise tu
lam : Mizoram \halaite zîngah
hmang thei lo tân chuan
Zaipâwl conductor \ha tak nih a
har khawp ang. Conductor chu
hla phuah thiam tak tak mi kan musician ni tel thei se
tam ta hle, an hla pawh duhthusam a ni. Tin, Kohhran
Pathianin a hman êm êm, kan Zaipâwl, Bial Zaipâwl leh thlan
hlimpui tak hla mâwi leh \ha tak bîk zaipâwl rêng rêng kan zai
tak a tam ta hle bawk. Mahse, dânphung leh music kalphung
solfa hla harmonise \hintute inang tlâng ta vek mai te hi con-
lam erawh chuan \anlâk kan ductor \anlakna tûr a ni.
ngai hle mai! Kan inpêkna leh Chubâkah, kan solfa vai dân te
tumna lam erawh chu leh kan vai chhan tepawh hi
ngaihsânawm tak a ni. A tam bihchiana hmathar la a
March, 2011 27
hmasâwn tûra ke pên tak tak a te hian Lalpa kan fak tak tak
\ul ta bawk. Zaipâwl conductor theihna hmanrua chu music hi
te hian mi zai dân leh tih dân a ni. Music thiam miah lo tân
ngawt ring lova, style thar nei phei chuan vânram chu a nuam
tûra \anlâka luhchilh a ngai ta famkim kher lo ang. Kohhran
hle mai! Sawi tûr tam tak awm hruaitu hmasa Martin Luthera
mahse, kim lo taka kan târlan te chuan- music hriatna leh thiamna nei
hi hmathar lâk nân K|P ten i miahlo chu Kohhran rawngbâwltu ni
hmang ang u.. tlâk a ni lo a ti hial a ni. Chuvângin,
A tâwp berah chuan, mu- Kohhran leh Music hi engtiklai
sic hi he khawvêl atân mai ni lo, pawha inkawp tlat, lâk hran
vân thlenga kan chhawm zêl tûr theih loh a nih avângin K|P te
awm chhun a ni tih Bible hian music-a hmasawn turin \an
a\angin kan hmu. K|P member ila zêl ang uw

SYNOD BOOKROOM BOOK NEWS


(Synod Bookroom lehkhabu thar \henkhatte)

1. Rorelna Dik : India ram hi dân rorelna ram a ni a. Dan hriatloh hi


chhuanlam a tling lo. Ringtute pawh he India dân hian min phuar vek a,
rorêltute thua awm hi Bible zirtîrna a ni bawk. Mimal chanvo leh dikna
humhalhna leh sawrkâr dân bawhchhiate hrem theihna leh theih lohna dân
chi hrang hrang, Laldinpuia Tlau ziah, a man `. 50/-
2. Beiseina Mittui : He lehkhabuah hian hausakna, retheihna, rinawmna,
phatsanna, inbumna, phiarrûkna, hmangaihna der leh hmangaihna dik,
beidawnna leh beiseina bâkah engkim a chuang! Samson Thanruma buatsaih
a ni a, a `. 250/- man a ni.
3. Chuailo 2 : Pangpâr mâwi tak chu chuai mahse a hun takah a ngaitein a vul leh
mai a. Mihring erawh chu keimahni hunah, keimahni hmun ngeiah kan vul a, kan liam
hlen \hin. Liam hlen ve tho tûr, R.L Thanmawia chuan liam hlen ve lo tûr thu leh hla
mâwi tak tak min hnutchhiah e, a man `. 80/-
4. Dâri Pasal : Thlirna hrang hrang a\anga mi kutchhuak inthlirsak thiam hi Mizote’n
kan mamawh ve ta hle mai. Mizo zînga thuziak mi, khaw hrang \hah, nupui hminga
‘Dâri’ nei \hiau mi pathum; Zîkpuii Pa, L. Keivom leh Rev. Lerthansung te thuziak
faksêl chunga an ziah dik loh laite thur chhuaka dik nia a hriat dan R. Lalthazuala’n (Dâri
pasal ve tho) a rawn pholanna bu hi lehkhabu chîkmite \hian a tling. A man `. 150/-
5. Barak Obama chanchin : Ram ropui America president 44-na leh America
mihàngte zîng a\anga USA President nihna dinhmun sâng tak chelh hmasa bertu,
‘Nobel Peace Prize’ chawimawina hial dawngtu chanchin chipchiar, Kenneth
Chawngliana buatsaih chu a lo chhuak ta. A man `.150/-
7. Sulhnu Hliam : Nula hmêltha chungchuang Baby chu chin hriatlohin a
khuangcher bo a. A bialpa chu nikhaw hre lovin, mi â ang maiin a awm bawk a.
Hnamdang lakah pawh a hmêl chhuan tham Baby chu engtia bo nge? A bialpa chuan
a ât hlen phah dâwn em? Nula hmêl\ha leh duhawm chu a hmêl\hatna chuan thang
hlauhawm lutukah a hnûklût zâwk em ni? Samson Thanruma buatsaih `. 70/- man.
28 KRISTIAN |HALAI

HRISELNA nnnn theihin a lo awm ta mai a ni.


Tichuan aids natna vei dân
AIDS natna tlângpui chu engpawh a ni thei
ta a ni.
A tîrah chuan insawisêlna nei

K hawvêla natna hlauhawm


ber pakhat chauh sawi tûr
ni ta se, AIDS natna hi chhânna
lovin Aids hrik an pai a, mi
dangah an thehdarh \hin. A
hnuah chuan taksa hmun hrang
dik a ni ang. Engvângin nge hrangah ‘bê’ (gland) a lo vûng
Cancer te, TB te, Khawsikpui te a. An chak lo a, an nguai a, chhan
aia a hlauhawm? Natna dang malman tûr awm lovin an chau
rêng rêng chuan enkawlna hluah hluah \hin. |henkhat
damdâwi a nei vek a, Aids natna chuan khawsik reh har tak an nei
erawh hi chuan damna atân a. Kâ leh ka chhûng pân te, chaw
damdâwi tak tak ala nei lo a ni. ei tui lo leh chaw ei thei lo, luak
Aids natna leh a hrik an te, kaw\ha lo te, an lo nei \hin.
hmuhchhuahna hi kum 1981 Ril a\anga thisen chhuak te, lu
kum kha a ni a. Mahse kum tam na tak te, vun na sup sup te,
tak kaltawha a chhan hriatloha natna hrik dang inrawlh avânga
thîte thisen vûra an vawn \hat thluaka khawsik lût te,
te chu an han test-in Aids hrik mitdelna te, a thlen thei. Damlo
an pai tih finfiah a ni a. Eng hun tân vuna pân dam thei lo leh pân
a\anga mihringte hian vei leh lo pung zêl chu a ngaih-
thihpui \an kan nih tih hi chhân mawhawm zual \hin.
thiam a harsa a. A tîr berah Naupangin an vei chuan, nute
chuan ngaw kâra zawng rualin a\anga an kai a ni ber a, naute
an vei phawt a, engtin emaw chu a \hang \ha thei lo a, natna
mihringin kan vei ve chauh a ni. do theihna a tlahniam a, thluak
Aids natna kan tih hming lam a khawih a, taksa leh rilru
awmzia hi Acquired Immuno lamah rualban lo an ni a. Mi ang
Deficiency Syndrome a ni a. A hrâm pawh ni se, tual an chai thei
awmtîrtu hrik hi virus, Human tih vêlah Aids natna avângin an
Immunodeficiency Virus(HIV) thi tho tho dâwn bawk a ni.
a ni. Kan hriat angin virus natna Engtia inkai chhâwn nge ?
avângin mi an thi vak vak ngai A vei te thisen leh taksa
lo. Aids natnaah erawh chuan tuihnâng a\angin inkai a ni ber a.
he virus hian natna dotheihna a Inpâwlna a\angin a inkai theih
tih chhiat vek avângin, taksa a, inchiuna hriau thianghlim lo
kulhpui kha vên lohin a awm ta a\angin a inkai theih bawk. Aids
a. Natna hrik eng tân pawh hneh vei rêng rêng za zêla 85 chu
March, 2011 29
Drugs Addict leh mihur an ni. khat ena \ha pawh ni se, vei lo-
Damlo thisen inpêk a\angin a pawm theih a ni lo.
a kai theih a. I taksaah pem An inpuan duh loh avângin
chhete pawh awm se, Aids hrik emaw, hriat loh vângin emaw
pai thisenin buak ta se, Aids i kai Aids hrik pai ten nupui pasal nei
chhawng thei tihna a ni. ta se, a veitu leh a khingpui leh
Aids hrikpai nu hnên a\angin a fate tam zâwk chu Aids natna
naute pianghlimin a kai theih a. hian a suat vek thei a ni. Pathian
Kuta inchibai a\ang leh Aids vei hre loa, nawmchenna, mipat
\hutna hnua \hut a\angin a kai theih hmeichhiatna leh zu leh sa leh
loh a. Infawh(kaa infawh) a\ang drugs lama tlân te hian an
chuan a inkai theih dân a awm. taksaah leh hrisêlna thuah natna
Taksaa Aids hrik HIV a awm hlauhawm tak Aids natna an kai
hian an damlo nghâl mai lo a. theih avâng hian America rama
Hrisêl tak angin an awm a. Hei thuhriltu \henkhat chuan
hi he natna thehdarhna hun ‘Pathian hremna’ natnaah an
remchâng tak a nih avângin ngai hial a. Chu êm chu a ni lo
Aids hrik pai te hi Aids vei \antîr thei e. Kristian nun pângngai,
an ni a, fîmkhur a \ha hle. thianghlim taka nungte tân Aids
Aids hrik HIV pai leh pai loh natna vei hi a hlauhawm hran lo a.
hi thisen exam-a fiah theih a ni ‘Uire suh’ tih thupêk zâwm \hin
a, amaherawhchu kai a\anga tute chuan he khawvêl leh
thla thum chhûngin exam-naah khawvêl lo la awm tûr atân
a la positive hman lo \hin a, hei malsâwmna thuahhnih an dawng
hi ‘window period’ an ti a. Vawi dâwn a ni. (Source : Hriselna Lamtluang)

SMTC HRIATTIRNA
Synod Multipurpose Training Centre, Mission Vengthlang,
Aizawl-ah Certificate in Computer Application Course(6 month)
training-na hawn a ni leh dawn a. Application Form chu Office hun
chhungin Office-ah lamin a hnuaia hming ziak hnenah hian Kohhran
lehkha nen thehluh tur a ni.
Dilna thehluh ni hnuhnung : March ni 21, 2011
Screening tset leh interview : SMTC, Mission Vengthlang, Aizawl
neihna hmun
Screening test neih hun : March ni 22, 2011 (Thawhlehni) 10:30a.m.
Interview hun : March ni 24, 2011 (Ningani) 11:00a.m.
Class \an hun : April ni 5, 2011 (Thawhlehni) 9:30a.m.
Dil thei chin : HSLC Passed
Rev. Lalrinnunga
Programme Director, SMTC
30 KRISTIAN |HALAI

Hriatzauna

PATHIAN HMANGAIHNA ROPUIZIA


Sualna khur thûk berah

K an hringnun zinkawng –
khâm leh suar, biboh leh
\itoh tak tak, ruahthimpui leh \o
pawh tlu tawhin kan
mihringpuite thlauhthlâk leh
hnualsuat pawh lo ni tawh mah
thlipui a rawn thawh vûk vûk ila “Pathian hmangaihna ropui”
laite, dam chhûng ropuina lem chuan min thlahthlam ve lova.
thlîr a, rilru hah leh beidawng, Min zawng zêl a, min kalsan
lungngai leh mal êm êma kan lovin min ûmzui zêl zâwk \hin.
inhriat châng te hian Chu “hmangaihna ropuizia”
innghahchhan tlâk, hmangaih hmutute chuan thlamuanna
leh lainat tâwpchin nei lova min sawi hleih theihloh an nei a.
kuangkuah tlattu a awm reng tih “Vuina tûr rêng alo awm lo,” tiin
hi kan theihnghilh leh mai \hin. an nitin hunbi an chhiar \hin.
Chu nun chu an tlanbosan phal
tawh lova, a chenin an chen \hin
a ni. Pathian chu lo tlânbosan
lehin, lo tlûkbosan ta tehrêng
\hin mah ila, a “hmangaihna”
erawh a chuai ve chuang hauh
lova, nitin a zual zêl zâwk \hin.
A thûkin a ril a, sawifiah theih a
ni lova, a chana chan a, a neiha
neih chi a ni.

Kan Kristian Hlabu No. 43-


na, Pathian rawngbâwltu ropui
Frederick Martin Lehman-a hla
phuah “Pathian hmangaihna
ropuizia (The love of God)” tih
Frederick Martin Lehman(1868-1953) hla hi Pathian hmangaihna
March, 2011 31
ropuizia, thûkzia leh zauzia A chang tawp berna,
sawifiah chiang bertu pakhat a Could we with ink the ocean fill,
ni awm e. “The World’s Best And were the skies of parchment
Hymns” an tih “Fakna hla \ha made, Were every stalk on earth a
thlankhâwm” zîngah pawh quill, And every man a scribe by
khawvêlin an hla duh ber trade, ...a han tih phei hi chuan
pakhat a ni. Kristian hlabu-a Pathian hmangaihna zauzia hi a
hlate zîngah hian a \ha ber chu a puang chiang hle a ni. Khawvêla
tih theih hauh lovanga, a rilzia tuifinriata tui zawng zawngte
erawh hi chu belhchian dâwl tak pen-tuiah changin, thing kûng
a ni. Mizo \awnga letlingtu Upa zâr zawng zawngte chu
Dr. L.N. Tluanga hian kum 1933 ziakfung (quill)-ah hmang vek
daih tawha a lehlin kha a ni na dâwn ila, a ziah hnem theih tûr
a, a letling nalh viau mai, zia te, kan chung lam vân zau
hetiangin:- lutuk, tâwpchin neilo pawh chu
lehkha phêk-ah chang hialin,
The love of God is greater far than khawvêl mihring zawng zawng
tongue or pen can ever tell; hian “Pathian hmangaihna thu”
It goes beyond the highest star, and chu ziak ta ila……
reaches to the lowest hell.
The guilty pair, bowed down with To write the love of God above Would
care. God gave his Son to win; drain the ocean dry;
His erring child He reconciled, and Nor could the scroll contain the
pardoned from this sin. whole, Tho stretched from sky to sky.
O love of God how rich and pure! ‘A hmangaihna’ thu hi puan
how measureless and strong! sên a ni lo; kan ziak sêng hek
It shall forever more endure. The lovang. Ziak dâwn pawh ni ila
saint’s and angels song! tuifianriat-a tuite a kang ang a,
When years of time shall pass away, eng anga lehkha phêk hlai pawh
and earthly thrones and kingdoms nise ziahna-in a daih dâwn lo,
fall, When men who here refuse to puan sen chi a ni lova, puan
pray, On rocks and hills and moun- zawh rual alo ni lo. Pathian
tains call, hmangaihna hi alo va ropuiin alo
God’s love so sure shall still endure, va thûk tak em! tih hi a ni mai.
All measureless and strong; Chuti khawpa “Pathian
Redeeming grace to Adam’s race The hmangaihna ropuizia” chu I hmu
saint’s and angels song. ve tawhin i nei ve tawh em le??
A va ropui em!!! Amenw
32 KRISTIAN |HALAI

KANTU
Sihphir Vêngthar Br. &
Mêlthum Br.

SIHPHIR VENGTHAR Group Budget, Inhlawhna,


Lehkha Ip sem, Inkhâwm

S ihphîr Vêngthar
Branch, ka kan a, anni hi
October 31, 1971-a ding \an anni a,
Thawhlawm, K|P RCC Building
luah hawh tîr man a\angtein sum
an tuak \hin.
tûnah hian member mipa 398 leh Kohhran kal tlangin Mission-
hmeichhia 193 lai mai awmin, ary paruk(6) an châwm mêk a, an
theihtawp chhuahin Pathian branch member mi panga(5) lai
rawng an bâwl \hin. An branch mai Missionary in an chhuah mêk
inrelbâwlna atân Sub-Committee bâkah kumin hian Missionary
hrang hrang, Programme, Evan- pakhat(1)an branch a\ang hian a
gelical Cell, Media, Decoration, chhuak leh tawh bawk.
Property, Refreshment, Faith Kristian |halai hi kuminah
Promise sub committee te siamin copy 70 an la mêk a, copy 1 hi mem-
an branch hmalâkna leh ber 8.2 in inchhiar \awm ang an ni.
rawngbâwlna atân an \angkai hle. An branch a Sub- Committee
A tlângpuiin thawh\an zânah pakhat Evangelical Cell
hian member 139 vêl an inkhâwm hmalâkna Pathianin mal a sâwm
\hin a, za zêlah 23.14 percent a, member ten harhtharna an
inkhâwm \hin ang an ni. chang nasa hle a, K|P inkhâwm
Thawh\an zân hian Sermon, Shar- leh Kohhran inkhâwm pawh a
ing, Short Sermon Variety nawm phah hle. An member mi
Programme te an hmang \hin a, pathum(3) in Presbyterian Bible
tin tûn thlengin Kohhran Zaipâwl School-ah C.Th an passed thar
nung leh thiamtak mai an nei thei bawk. Sound system `. 71,826/-
a, Kohhran Zaipâwlah hian mem- man lai mai an lei thar
ber 50 awmin, Kohhran hun bawk.Nikum khan kumpuam
pawimawh bâkah K|P bawhzuina atan Ruihhlo ngaite
programme hrang hrangah an zai pual camping hlawhtling tak an
thei zêl \hin a, kârkhatah \um hnih nei thei bawk.
Thawhleh zân leh Pathianni tlai An Branch in Lungrual leh
hian hla an zir \hin. Sum an tuak hlim taka Pathian rawng an bawl
dân tlângpui chu, Faith Promise, tlang thei hi an lâwm hle a niw
March, 2011 33
MELTHUM BRANCH Group budget-te hi an sum
tuakna bulpui ber a ni. Faith
Promise bîkah hian Branch O.B.
K um 1955 October khân an
ding \an a, tûnah hian
member mipa 210 leh hmeichhia
te hian a hranin Budget an intuk
a, inhlawhna bâkah mahni
104 an vaiin 314 an awm a. remchàn angin an
Hlimen bialah an awm mêk a ni. thawhkhâwm \hin. Committee
Kumin hian member te Group member-te pawhin member
thumah in\henin Group te hi dangte aia sângin budget an
Branch chakna bulpui ber an ni intuk bawk \hin a ni.
a, kum khat chhûngin budget Kohhran leh K|P mamawh
\um hnih nei \hinin an budget Sound System lam pawh
te hi an khûm hial \hin a ni. changtlung tak an nei a, ti
October 11, 2005 khân changtlung zêl tûr pawhin
Branch Golden Jubilee ropui hmachhawp an neih belh zêl a,
takin an lo lâwm tawh a, Branch hetiang lama harsatna awm thei
member te inlungrual leh hlim chu pumpelh an tum hle.
tak an ni. Branch thla thar Central K|P a\anga tihtur
Committee apiangin Com- awmte \ha taka ti thei zêlin
mittee member ten buhfai hlawkthlâk an ti \hin hle.
keng khawmin mi harsa Kristian |halai chanchinbu hi
zâwkte an pe \hin a, nikum-ah 33 lain kumin hian
zawngchangtlâk an ti hle. copy 55 an la a, hma an sawn hle.
Lal Isua hnung zuia Kum tâwpah hnatlâng kim,
Chanchin |ha puandarh hi an Branch Committee kalkim te
ngaihpawimawh ber a ni a, an hnênah lawmpuina thilpêk an
member a\angin mi pali Mis- pe \hin a, hêng bâkah hian an
sionary atân chhuak tawhin member kum sawmthum
tûnah hian Missionary pariat an chunglam leh kum sawmhnih
châwm mêk bawk a ni. hnuailam, member pumpuia
An Branch hian a hranin active ber te thlang chhuakin
Budget an nei ngai lova, an sum lawmpuina thilpêk an inpe \hin
hmuh ang ang hi \ûl leh a. Krismas-ah mi harsate an
mamawhah an hmang mai \hin \anpui \hin bawk.
a ni. An sum hmuhna hrang Hruaitute leh member-te an
hrangte chu Inkhâwm inpawh tlan êm avângin
thawhlâwm, Committee mem- thawhhona \ha tak nên hlim leh
ber leh member-te Faith Prom- lâwm taka Pathian rawngbâwl
ise, neihthil/thiamthil hna thawk \hin an nihna hi an
thehkhâwm, hnatlâng leh entawntlâk hlew
34 KRISTIAN |HALAI

Keimahni

n February ni 2, 2011 (Nilaini) khân PYF Central Committee


Meeting Shillong-ah neih a ni a, Pu Vanlalfinga, Fin. Secretary,
CK|P chu Committee Member a nih angin a kal a, thu pawimawh
tak tak an rel a ni.
n February ni 10, 2011 (Ningani) khân R. Lalmalsawma,
Bethlehem Vêng (Synod Choir Member) chuan Bethlehem
Kohhran Biak In-ah Lalmuanpuii Hnamte, Bethlehem Vêngthlang
chu Kohhran Dân Thianghlimin a nei. Kan lawmpui a, fanau
malsâwmna an dawn ngei theih nân duhsakna kan hlan e.
n Synod Choir rawngbâwlna :
(1) Chanmari West Branch : Ni 6 January, 2011 (Ningani)-ah
Chanmari West Branch Silver Jubilee hmanpuiin vawikhat
zaiin hla pahnih (2) an rem a ni.
(2) Muallungthu Bial : Ni 14 January, 2011 (Zirtâwpni) zânah
Muallungthu Bial Silver Jubilee lâwmna K|P pual programme
an hmanpui a, \um hnih zaiin hla pali (4) an rem.
(3) Phullen Bial : Ni 29-30 January, 2011 khân Phullen Kohhran
Biak In-ah Phullen Bial K|P Conference leh Silver Jubilee
hmanpuiin an kal a, \um li zaiah hla pakua (9) an rem a ni.
(4) Tuikual Kohhran : February ni 5, 2011 (Inrinni) zânah Tuikual
Kohhran Golden Jubilee lâwmna inkhâwm an hmanpui a, \um
hnih zaiah hla pathum (3) an rem.
(5) Bethlehem Kohhran : February ni 10. 2011 (Ningani) khân
Bethlehem Kohhran Biak In-ah R. Lalmalsawma Synod Choir
Member nupui neihah hla pakhat an rem.
n Branch ding thar : Lawngtlai Chanmari Bial chhungah August
ni 29. 2010 khan Saizawh ‘E’ Branch a ding thar a, Ni 3 Feb., 2011
khan registration fee an rawn pe. Member mipa 14 hmeichhia 6, an
vaiin mi 20 an ni.
Ramhlun Bial chhûngah January ni 3, 2011 (Thawh\anni) zân
khân Ramhlun Vêngchung Branch a ding thar a. Ni 1.2..2011-ah
registration tih a ni a, Member mipa 137, hmeichhia 93, an vaiin
230 an awm a ni.
March, 2011 35

You might also like