1.

O definiciji
P
okušaj da se dođe do tačne definicije ekonomske
diplomatije teško da u ovom trenutku može biti
uspješan. Nije dovoljno promišljanje koje bi dalo
prvo definiciju diplomatije, zatim povezanosti ekonomije
i diplomatije, jer ekonomska diplomatija nije jednostavno
spajanje dva pojma - ekonomije i diplomatije, nego novi
višeznačni koncept koji se razumije i prema samoj potrebi onoga koji ga tumači. Ni
određivanje hijerarhijske
nadređenosti ili podređenosti jednog nad drugim od ova
dva pojma nije jasno. Odgovor na pitanje da li se radi o
diplomatiji sa zaokretom prema ekonomiji ili o stavljanju
diplomatskog aparata potpuno u službu ekonomije zavisit
će često od viđenja samog tumača novog pojma. Pored
pojma ekonomske diplomatije, u literaturi se koristi i
pojam komercijalne diplomatije, a ekonomske sankcije
međunarodne zajednice prema nekoj zemlji se, takođe,
smatraju jednim vidom ekonomske diplomatije.
Iako novi pojam sa mnogo aspekata, može se reći da
se pod pojmom ekonomske diplomatije najčešće
podrazumijevaju diplomatske aktivnosti usmjerene
prema unapređenju i zaštiti ekonomskih interesa zemlje,
prvenstveno unapređenjem izvoza i privlačenjem stranih
investicija.
Tradicionalna diplomatska sredstva i mehanizmi se,
dakle, koriste da bi se otvorila nova tržišta za robu vlastite
zemlje, uklonile barijere bilateralnoj trgovini i investicijama, te utvrdila pravila trgovine i
investiranja na
globalnoj razini.
Ekonomska diplomatija - izazov na početku 21.
stoljeća
Pojmom ekonomska diplomatija označavaju se diplomatske aktivnosti usmjerene prema
unapređenju i zaštiti
ekonomskih interesa zemlje. U geopolitičkom poretku dominacije jedne supersile i
uslovima novog ubrzanja procesa
globalizacije sigurnosna pitanja, koja su bila dominantna u periodu konfrontacije
blokova, ustupaju mjesto ekonomskim
pitanjima, što i određuje jaku orijentaciju vanjske politike većine zemalja u ovom pravcu.
Razvoj efikasnog koncepta
ekonomske diplomatije izgleda najprimjereniji pristup uspješnom vođenju vanjske
politike u uslovima kada je neophodno
stalno tražiti kvalitetne strane investitore i nova tržišta za domaće proizvode. Razlike u
veličini i ekonomskoj snazi
zemalja, različitost političkih i ekonomskih sistema, različite karakteristike i sistemi
regulacije tržišta, utjecaće na to da
zemlje razvijaju i različite koncepte ekonomske diplomatije, što nameće različite zahtjeve
i na obrazovanje diplomata
i na smjernice njihovih aktivnosti u inostranstvu. Iako resor vanjske politike ima
dominantnu ulogu u funkcionisanju
ekonomske diplomatije, niz drugih aktivnosti i poslova vezanih za ovaj koncept treba da
obave drugi resori. Resor vanjske politike, između ostalog, obezbjeđuje okvirne uslove za
privrednu saradnju sa drugim zemljama, što povoljniju
poziciju u multilateralno dogovorenom okruženju, te inicira aktivnosti stvaranja pogodne
klime za plasman proizvoda
svoje zemlje na inotržišta i strano investiranje u vlastitu zemlju. Bosna i Hercegovina je
zemlja u tranziciji sa teškim
nasljeđem rata koji opterećava i proces tranzicije i proces ekonomskog razvoja. Poslije
procesa rekonstrukcije za koji
se veže specifičan oblik ekonomske diplomatije sa najmanjim zahtjevima prema
domaćim subjektima koji vode ovaj
proces, jer je on zasnovan na primanju pomoći, pred ekonomskom diplomatijom Bosne i
Hercegovine stoji nova faza,
faza partnerskog odnosa koja je mnogo zahtjevnija prema domaćim subjektima.
102 Aktuelnosti
Mirza Pašić
Decembar 2002. Pravni savjetnik
102 Aktuelnosti
Mirza Pašić2. Težište se pomjera ka ekonomiji
U geopolitičkom poretku dominacije jedne supersile
2
,
u kome je uklonjena ideološka barijera ekonomskim
integracijama, sigurnosna pitanja, koja su bila dominantna u periodu konfrontacije
blokova država u toku
Hladnog rata, ustupaju mjesto prvenstveno ekonomskim
pitanjima, što određuje i jaku orijentaciju vanjske politike
većine zemalja u ovom pravcu. Pitanja ekonomske stabilnosti i uspješnosti polako
preuzimaju primat nad pitanjima kontrole atomskog naoružanja, razoružanja, te
popuštanju napetosti, čak i u toj mjeri da su sve prisutnija
uvjerenja da se upravo na ekonomskoj stabilnosti zasniva
politička, pa i vojna stabilnost, a uvodi se i pojam geoekonomije
3
umjesto pojma geopolitike. Za razliku od
autora koji je najavio sukobe civilizacija, još početkom
90-tih godina postoje autori koji predviđaju da će
međunarodni odnosi ići u pravcu konkurencije među
ekonomskim blokovima, a snaga se neće mjeriti vojnim
nego ekonomskim mjerilima
4
Direktna primjena .
ekonomskih modela i insistiranje na apsolutnom monopolu ekonomije u međunarodnim
odnosima čini se
pretjerana, jer međunarodni odnosi nisu slobodno tržište
niti su države profitabilne organizacije, a politička pitanja,
pitanja sigurnosti, saradnja na rješavanju globalnih problema, kao što su klimatske
promjene, siromaštvo,
organizovani kriminal, te kulturna, naučna, pa i sportska
saradnja među nacijama i dalje ostaju važne komponente
međunarodne saradnje. Može se konstatovati da 21. stoljeće, bar na svom početku, donosi
sa novim ubrzanjem
procesa globalizacije jednu kvalitativno novu realnost u
međunarodnim odnosima. U toj realnosti su konfrontirani klasično shvatanje suverenosti
država, sa jedne strane,
neprestano rastuća međuzavisnost država koja se ogleda
u procesima integracija, sa druge strane, te mrežama
unutarregionalnog i međuregionalnog povezivanja koje
slabe državne granice i preferiraju multilateralni pristup
rješavanja problema, a za šta je osnovni motiv ekonomski
prosperitet. Globalizacija donosi velike zahtjeve u pogledu slobodnog protoka ljudi,
dobara, servisa, kapitala i
usluga, a iz liste njenih ekonomskih efekata mogu se
izdvojiti ekspanzija međunarodne trgovine i investicija,
veća međuzavisnost vanjske i unutrašnje politike, ali i loše
posljedice - regionalne monetarne i finansijske krize, te
nepredvidljiv uticaj na ekonomije siromašnih zemalja.
3. Okvir i suština ekonomske diplomatije
Posebno pitanje je način na koji diplomatija ulazi u
ove izazove modernog vremena. Domaće kompanije
mogu gubiti veliki dio novca, jer investicije dolaze u
pitanje zbog toga što man ager ne razumije ili je propustio
da se upozna sa latentnom političkom opozicijom koja je
ključna za realizaciju investicije ili izvoz vlastitih
proizvoda, a zemlja može da gubi velike svote novca na
međunarodnom tržištu, jer njeni trgovački pregovarači ne
razumiju potrebu da se neki politički konflikt treba riješiti
u međusobnim pregovorima. Razvoj koncepta
ekonomske diplomatije i pokretanje procesa
implementacije ovog koncepta izgleda naj primj erenij i
pristup uspješnom vođenju vanjske politike u uslovima
kada je neophodno stalno tražiti kvalitetne strane
investitore i nova tržišta za domaće proizvode, jer se time
obezbjeđuje smanjivanje nezaposlenosti i ekonomski
razvoj vlastite zemlje.
Šta je okvir a šta suština pojma ekonomske diplomatije? U kojoj mjeri i na koji način se
ovaj koncept može
implementirati u svakodnevnom radu i provođenju
vanjske politike?
Kao što se i vanjska politika razlikuje od zemlje do
zemlje, tako se razlikuju koncepti i metode ekonomske
diplomatije svake zemlje. Vanjska politika se obično
bazira na međunarodnom pravu, principu reciprociteta i
nemiješanja u unutrašnje poslove drugih zemalja, ali nju
još uvijek prvenstveno određuju nacionalni interesi samih
zemalja. Na sličan način razlike u veličini i ekonomskoj
snazi zemalja, različitost političkih i ekonomskih sistema,
različite karakteristike i sistemi regulacije tržišta, utjecaće
Aktuelnosti 103
Decembar 2002. Pravni savjetnik
1
Dadkhah Kamran, Zangeneh Hamid, International Economic
Sanctions:ADidacticAnalysis, http://www. iic.org/ Analy
sisPaper101899.htm, datum preuzimanja: 21. 09. 2002. godine.
2
Huntington P. Samuel, The Lonely Superpower, iz: ForeignAffairs,
mart/april 1999. god.
3
Coolsaet prof. dr Rik, Historical Pattems in Economic Diplomacy
- From Protectionism to Globa\isation. The case of Belgium,
http://www.isanet.org/archive/coolsaet.html, datum preuzimanja: 20.
08. 2002. godine.
4
Ibid.
na to da zemlje razvijaju i različite koncepte ekonomske
diplomatije. Koncept ekonomske diplomatije zemlje će
odrediti činjenica da li se radi o jedinoj supersili na
svijetu, razvijenoj industrijskoj zemlji, zemlji u tranziciji
ili zemljama u razvoju. Iako su’ ciljevi isti: ekonomska
stabilnost i ekonomski prosperitet vlastite zemlje, metode
i načini postizanja tih ciljeva mogu biti suštinski različiti,
što nameće različite zahtjeve i na obrazovanje diplomata
i na smjernice njihovih aktivnosti u inostranstvu.
Iako su danas skoro sve zemlje uključene u sve
oblike bilateralne i multilateralne saradnje, generalno se
može reći da razvijene zemlje svoj koncept ekonomskediplomatije zasnivaju prvenstveno
na djelovanju kroz
multilateralne organizacije: Svjetsku trgovinsku organizaciju (WTO), Svjetsku banku
(WB), Međunarodni monetarni fond, Organizaciju za ekonomsku saradnju i razvoj
(OECD) i druge, dok se ekonomska diplomatija zemalja
u tranziciji i zemalja u razvoju bazira pretežno na
bilateralnoj diplomatiji
5
.
Osnovna karakteristika međunarodnog tržišta danas
je liberalizacija koja omogućava slobodan pristup nacionalnim tržištima. U takvim
uslovima liberalizacije i
uklanjanja barijera na domaćem, kao i na stranim
tržištima mogu preživjeti samo konkurentno najsposobniji. Vlade imaju sve manje
mogućnosti da odgovore
na zahtjeve domaćih poduzetnika i da ih štite na vlastitoj
teritoriji. Medutim, gradeći koncept vlastite ekonomske
diplomatije, vlada može da ohrabri domaće poduzetnike u
nastupu na novim tržištima, a intenzivnim diplomatskim
aktivnostima osigura poziciju vlastitih kompanija na
tržištima na kojima su već prisutne. Osim u uslovima
liberalizacije međunarodnog tržišta, ekonomska
diplomatija ima svoju ulogu i u uslovima zaštitničkog
odnosa prema vlastitim proizvodima bilo drugih država,
bilo ekonomskih blokova, ali sada u smislu uklanjanja
prepreka za nastup domaćih poduzetnika
6
Najčešće su to .
pregovori o smanjenju carina ili njihovom potpunom
uklanjanju putem sporazuma o slobodnoj trgovini ili
pregovori o povećanju kvota za uvoz proizvoda iz vlastite zemlje, ukoliko one postoje.
4. Efikasan koncept ekonomske diplomatije
zahtijeva multidisciplinarni pristup
Resor vanjske politike, pod kojim podrazumijevamo,
prije svega, ministarstvo vanjskih poslova i mrežu
diplomatsko-konzularnih predstavništava, ima dominantnu ulogu u funkcionisanju
ekonomske diplomatije,
međutim, niz drugih aktivnosti i poslova u okviru ovog
koncepta treba da obave drugi resori. Resor vanjskih
poslova vrši promociju prednosti svoje zemlje za sve
oblike ekonomskog angažmana, ali te prednosti, koje
treba da promoviše ekonomska diplomatija, moraju
postojati iz čega slijedi da je ekonomska diplomatija usko
povezana sa ekonomskom politikom jedne zemlje, te da
je za njeno uspješno vođenje potreban multidisciplinarni
pristup u kome je svaki resor podjednako važan. Ekonomska diplomatija mora imati punu
podršku i kooperativnost svih resornih ministarstava u vladi i ostalih
specijalizovanih agencija, jer njen uspjeh zavisi od
zajedničkih napora. Diplomatija može dati sugestije,
inicirati aktivnosti, ali bez obzira na to koliko to želi, ona
sama ne može rješavati probleme iz drugih resora kao što
su npr. poboljšanje zakona iz ekonomske oblasti, pojednostavljivanje procedure
registracije firme, unutrašnja
sigurnost u zemlji, kvalitet bankarskog sektora i sl.Teško
je, recimo, graditi vanjskopolitičko predstavljanje privrede ukoliko ne postoje domaći
proizvodi koji mogu
izdržati svjetsku konkurenciju, te ukoliko domaća
privreda ne posjeduje osobine dinamičnosti i fleksibilnosti koje omogućavaju
prilagođavanje tokovima na svjetskom tržištu. Osnova za izgradnju ekonomske
diplomatije
zemlje u kojoj postoji slobodno tržište je, u suštini,
inicijativa poduzetnika
8
Dakle, domaći poduzetnik treba .
željeti, a i znati, da ide na svjetsko tržište ili tržište
određenog regiona ili zemlje. Takođe, rizik svog
angažmana na navedenim tržištima može podnijeti
samo poduzetnik, odnosno odgovarajuće osiguravajuće
društvo ili banka koja prati njegov inostrani anganžman.
Ovi subjekti, po logici stvari, imaju i najviše koristi od
takvog angažmana.
Dugoročna strana investicija se može uzeti kao
najbolji primjer potrebe multidisciplinamog pristupa
konceptu ekonomske diplomatije. Dug je put od trenutka
kad diplomata uspije zainteresovati investitora, preko
rješavanja niz praktičnih problema prilikom ulaska
investicije u zemlju do njene uspješne realizacije i što je
najvažnije pitanje ekonomskog opstanka investicije. Pri
tome treba imati na umu da je lanac jak onoliko koliko
je jaka svaka njegova karika. Samo zemlja u kojoj
investitori mogu uspješno poslovati može nastaviti nuditi
pozitivan image za nove investicije. Resor vanjskih
poslova treba da učini strana tržišta transparentnim za
domaće poduzetnike, ali npr. definisanje skupa
informacija potrebnih domaćim poduzetnicima, spada,
5
Ruth David A., Economic Diplomacy, Denver Chamber of
Commerce, Denver, Colorado, august 6, 1996. god.
http://www.state.gov/www/issues/economic/ruthsp2.html, datum
preuzimanja: 10.04.2002. god.
6
Coolsaet prof. dr Rik
7
Pojam poduzetnik treba shvatiti u širem smislukao npr. kompanija
ili business.
8
Ruth David A
Decembar 2002. Pravni savjetnik
ipak, u druge resore, a ne u resor vanjskih poslova.
Kako treba biti procesuirana ili obrađena indikacija
diplomatske misije da postoji šansa da značajan investitor
iz inostranstva sa kapitalom uđe u BiH, odnosno da
postoji šansa da jedan od izvoznih proizvoda može biti
plasiran na tržište neke od zemalja? Da li će ambasada
sve kontakte raditi preko MVP-a ili će ići u direktne
104 Aktuelnosti
Aktuelnosti 105aranžmane sa privrednim komorama, odnosno nadle-
žnim ministarstvima ili čak individualnim kompanijama?
Dobra praksa je formiranje posebne komisije, ili tima ili
komiteta
8
u kome će biti predstavnici MVP-a, MVTEOa, FIPA-e, entiteta, privrednih komora,
univerziteta, pa i
velikih domaćih kompanija koji su veliki izvoznici i
generišu veliki broj radnih mjesta. Dinamika kojom bi se
ovakvo tijelo sastajalo se određuje prema potrebama, a
osnovni zadatak ovakvog tijela jeste da u dinamičnom
okruženju analizira svaki slučaj stranog ulaganja,
odnosno nastupa na stranom tržištu, te daje osnovne
smjernice odgovarajućim subjektima za efikasno obavljanje poslova iz njihove
nadležnosti. Ono bi bilo institucionalizirani mehanizam koji će osigurati
komunikaciju, koordinaciju i saradnju između resornih
ministarstava i ministarstva vanjskih poslova, kao i njihovu saradnju prema privatnom-
poduzetničkom sektoru.
Od stepena važnosti koji se
pridaje ekonomskoj diplomatiji određuje se i osoba koja
će predsjedavatiovim tijelom,
a to može biti sam premijer ili
predsjednik vlade, odnosno
predsjedavajući Vijeća ministara, koji na taj način ima
direktni uvid u postignuti
napredak i rezultate koje
ostvaruje dati koncept. Ovako
visok nivo koordinacionog
tijela osigurava da se aktivnostima vezanim za ekonomsku
diplomatiju daje najviši prioritet. Ponovo se pokazuje
novo lice ekonomske diplomatije koja, osim toga što
djeluje prema vani, mora djelovati i u okvirima
unutrašnje politike, jer je potrebno osigurati podršku
domaće vlade i resornih ministar-stava, te
organizovanog privatnog sektora za željene aktivnosti.
Nadalje, dobro organizovana komorska mreža sa
vlastitim predstavništvima u inostranstvu nezaobilazan je
element stabilnosti koncepta ekonomske diplomatije, a
održavanje seminara i okruglih stolova i stvaranje
odgovarajuće izvozno orijentisane klime u sopstvenoj
državi, takođe, će dati potrebnu podršku ovom konceptu.
5. Uloga resora vanjskih poslova u konceptu
ekonomske diplomatije
Resor vanjske politike, između ostalog, osigurava
okvirne uslove za privrednu saradnju sa drugim zemljama, što povoljniju poziciju u
multilateralno dogovorenom okruženju, te inicira aktivnosti stvaranja pogodne
klime za plasman proizvoda svoje zemlje na inotržišta
i strano investiranje u vlastitu zemlju.
Svoje djelovanje u okviru provođenja ekonomske
diplomatije diplomatsko-konzularna predstavništva prvenstveno baziraju na promociji
pozitivnog imagea vlastite
zemlje kao pouzdanog partnera, posebno pogodnosti
poslovanja na tržištu zemlje koju predstavljaju, koje
treba biti sigurno i transparentno, te promociji prednosti
koje donose vladine mjere za strane investitore. Resor
vanjskih poslova treba ohrabrivati domaćeg poduzetnika za
njegov nastup na stranim trži-
štima, tako da u okviru ekonomske diplomatije ovaj resor
vodi bilateralne i multilateralne
pregovore u kojima se trudi da
napravi što bolje okvirne uslove
za angažman poduzetnika iz
svoje zemlje. On mora dati svoj
doprinos u kompleksnom procesu pregovaranja i dogovaranja koji prethodi potpisivanju
sporazuma o ekonomskim pitanjima, u kome se moraju prvo
izbalansirati interesi faktora
unutar vlastite države:
proizvođača, davaoca usluga,
uvoznika, izvoznika i potrošača, te sa tako
izbalansiranirn prijedlogom ići na pregovore sa drugom
državom.
Ambasade u okviru ekonomske diplomatije treba
permanento da djeluju prema institucijama i
poduzetnicima države prijema, preduzimajući niz
aktivnosti kao što je propagiranje slobodne trgovine, a
ako je to moguće i obezbjeđivanje povlaštenog pristupa
tržištu te zemlje, imajući u vidu one proizvode iz svoje
zemlje koji su konkurentno sposobni. Ambasade bi
trebale raditi na transparentnosti tržišta pojedinih
Decembar 2002. Pravni savjetnik
Aktuelnosti 105
8
Ruth David A
zemalja, kao i svjetskog tržišta u cjelini, što konkretno
znači da bi trebale biti u mogućnosti pribaviti adekvatne
informacije o tržištu zemlje u kojoj su akreditovani.
Nadalje, ambasada bi morala uočavati ograničenja iprobleme u plasmanu proizvoda iz
svoje zemlje na tržište
zemlje domaćina, odnosno u angažmanu domaćih
poduzetnika u toj zemlji, te, po potrebi, inicirati, u
konsultaciji sa resornim ministarstvima,pokretanje
pregovora sa državom prijema da bi se ta ograničenja ili
umanjila ili potpuno izbjegla. Misije u inostranstvu
moraju biti redovno i kvalitetno informisane o kretanjima
u zemlji. S obzirom na to da direktne strane investicije
sa sobom nose otvaranje novih radnih mjesta, te transfer
tehnologije i znanja, ukoliko dolaze iz najrazvijenijih
zemalja, promovisanje zemlje kao pogodnog mjesta za
investiranje postaje jedan od najvažnijih aspekata
djelovanja diplomata zemalja u tranziciji i zemalja u
razvoju
9
.
Da bi odgovorio ovim zadacima, resor vanjskih
poslova zemlje, kao i njena diplomatsko-konzularna
mreža moraju biti na odgovarajući način kadrovski i
tehnički opremljeni. Diplomatija u eri globalizacije može
odgovoriti svojim zadaćama slijedeći moderne tehnološke tokove, kompjuterizacijom i
umrežavanjem
diplomatskih i konzularnih servisa. Diplomate moraju
biti obučene i uvježbane za ovaj posao. Oni moraju imati,
prije svega, dobre pregovaračke sposobnosti, poznavati
tradicionalnu diplomatiju, ali posjedovati i specijalistička
znanja o ekonomskoj, posebno makroekonomskoj
analizi, te analizi političkih aspekata niza oblasti.
Diplomata treba da vodi računa o mnogo naizgled
relativno nevažnih činjenica, te da stalno iznalazi nove
mogućnosti za kompanije iz svoje zemlje. Traženje
rješenja u uslovima sukoba interesa u međunarodnom
okruženju je zadaća za jako dobro trenirane diplomate,
jer ovakvi konflikti mogu, pored ekonomskog, imati i
politički, pravni, ekološki, pa i kulturni aspekt.
6. Bosna i Hercegovina od primanja pomoći
prema partnerskom odnosu
Bosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji sa teškim
nasljeđem rata koje opterećava i proces tranzicije i proces
ekonomskog razvoja. Time je i uslovljen koncept rekonstrukcije koji joj je ponuđen
nakon Dejtonskog sporazuma, ne samo u smislu ekonomskog oporavka nego i u
smislu rekonstrukcije multietničkog društvenog tkiva
koje u ovoj zemlji ima tradiciju. Poslije procesa
rekonstrukcije za koji se veže specifičan oblik ekonomske diplomatije sa najmanjim
zahtjevima prema domaćim
subjektima koji vode ovaj proces, jer je on zasnovan na
primanju pomoći, pred ekonomskom diplomatijom
Bosne i Hercegovine stoji nova faza, faza partnerskog
odnosa koja je mnogo zahtjevnija prema domaćim
subjektima. Rekonstrukcija ili pomoć u razvoju primjerena je nerazvijenim zemljama, sa
slabom demokratskom
tradicijom i slabim institucijama, a njena osnovna
karakteristika je visok stepen kontrole pružene pomoći
od donatora, te slabi efekti u pogledu ekonomskog
razvoja zemlje. Sljedeća faza je faza partnerstva koja
podrazumijeva izgrađene institucije sistema koje od
države čine stabilnog partnera koji preuzima svoj dio
odgovornosti izvršavajući preuzete obaveze uredno i na
vrijeme i obezbjeđujući okvirne uslove za stabilan
ekonomski razvoj zemlje, te socijalnu i na njoj zasnovane druge oblike sigurnosti.
Razvoj efikasnog koncepta ekonomske diplomatije
je složena zadaća koja je u Bosni i Hercegovini dodatno
opterećena uslovima karakterističnim za zemlju u
ekonomskoj krizi, koja ima složenu unutrašnju strukturu.
Zato odgovorno prihvatanje ovog izazova pretpostavlja
izgradnju dovoljno visokog stepena unutrašnje koordinacije, ohrabrivanje domaćih
poduzetnika za nastup
na svjetskom tržištu i fokusiranje njihove pažnje na
zemlje i regione na kojima bi mogli imati najviše šanse za
uspjeh. Koncept ekonomske diplomatije nadalje
podrazumjeva podsticanje izvoza, ukazivanje na
pogodnosti stranog investiranja u vlastitu zemlju, što
bolje korištenje pogodnosti koje pruža članstvo u
međunarodnim organizacijama, kao i potpisani
sporazumi u oblasti ekonomije sa drugim zemljama.
Bitan aspekt ekonomske diplomatije naše zemlje je
identifikacija mogućnosti koje proizilaze iz regionalne i
globalne saradnje, te u tom smislu i razvoj saradnje u
regionu Jugoistočne Evrope u pogledu izgradnje
zajedničkog tržišta, koje će biti atraktivno stranim
investitorima i koje treba omogućiti povećanje konkurentnosti vlastite robe, koja u
sljedećoj fazi može izaći na
svjetsko tržište. U ovakvom okruženju poduzetnici stiču
iskustva u djelovanju u slobodnoj trgovinskoj zoni koja
će biti korisna u kasnijem uključivanju u integrisana
tržišta kao što je tržište EU.
Nečinjenje u smislu nepreuzimanja inicijative
razvijanjem i usavršavanjem koncepta ekonomske
diplomatije dovodi ekonomiju i ekonomske resurse
vlastite zemlje u položaj objekta ekonomskih diplomatija
drugih zemalja koje su aktivnije u ovom području. Zato
ekonomska diplomatija i jeste multidisciplinarni izazov
106 Aktuelnosti
Decembar 2002. Pravni savjetnik
8
Nepal's Economic Diplomacy, NepalNet,
http://www.panasia.org.sg/nepalnet/economics/eco_dip.htm.
datum preuzimanja: 20. 08. 2002. godine
za zemlje u tranziciji i zemlje u razvoju na početku novog
stoljeća.

Ekonomska diplomatija: Pozicioniranje u vreme

globalizacije
Piše: mr Dejan Miletić
Veličina slova:   

Savremeni svet je oslikan neprestanim promenama u kojima ključ ekonomskog uspeha leži u

sposobnosti njihovog razumevanja i optimalnom prilagođavanju novonastalom poslovnom

okruženju. Taj novonastali socijetalni ambijent nije ništa drugo do globalizacija. Ako imamo u vidu

da se globalna ekonomija karakteriše visokim nivoom konkurentnosti, otvara se pitanje kako

ekonomski subjekti malih država, kao što je naša, mogu da ostvare zadovoljavajuća tržišna učešća,

odnosno kako mogu da ostvare komparativne prednosti koje bi omogućile adekvatno pozicioniranje

na tržištu? Upravo to pronalaženje “tržišne niše”, kako kaže Piter Draker (Peter Dracker), nije ništa
drugo nego način da se osigura opstanak i kasnije ekonomski rast i razvoj. U tom smislu, naša

istraživanja pokazuju da veoma važnu pozitivnu ulogu može da ima efikasnost i efektivnost

diplomatije, ili preciznije njene ekonomske komponente za koju je sve prihvaćeniji termin –

ekonomska diplomatija.

Diplomatija se u savremenom svetu nalazi na veoma složenim iskušenjima i u neprestanim

transformacijama, pokušavajući da zadrži povlašćeni status i visoki istorijski ugled ključnog aktera

međunarodnih odnosa. Stvari su se značajno iskomplikovale od prestanka “hladnog rata”, jer su se od tada

do danas barijere između država postepeno rušile i nestajale, pa se spontano nametalo pitanje realnih

potreba za diplomatijom u obimu i obliku u kojima je ona bila zastupljena proteklog stoleća. Susreti na vrhu,

“šatl diplomatija”, postojanje samo jedne “super sile” – SAD, nagli tehnološki razvoj i informaciona eksplozija

učinili su da diplomatija iz 20. veka nije tako korisna i funkcionalna kao pre. 

I pored činjenice da svet nije nešto posebno sigurnije mesto nego što je to bio tokom prošlog veka, ipak

treba konstatovati da se oseća značajnije pomeranje težišta u radu diplomatije sa bezbednosno - vojnih i

političkih pitanja na polje ekonomije. Ova tendencija nije samo logična reakcija na promene u okruženju, već

je i neophodan odgovor na potrebe ekonomskih subjekata globalne tržišne arene.

Šta je ekonomska diplomatija?

Ekonomska diplomatija nije novi termin za novu pojavu u razvoju diplomatije. Od renesanse do danas

ekonomska problematika je bila jedan od najužih zadataka diplomatije, uporedo sa političkim i

bezbednosnim aspektima, obezbeđujući preko njih određenu ravnotežu moći. Ekonomska i bezbednosno -

politička diplomatija mogu se posmatrati kao dva povezana DNK lanca koja naizmenično dobijaju prioritet u

zavisnosti od istorijskih okolnosti i okruženja u kojima se države nalaze. 

U međunarodnom sistemu ekonomska diplomatija dobija dodatno na značaju sa ubrzavanjem globalizacije

(misli se pre svega na dodatno jačanje stepena međuzavisnosti između država, kao i integrativnih procesa

na regionalnom i globalnom nivou), i to u uslovima nedostatka adekvatnih pravila i institucija koje postavljaju

okvir nastupa ekonomskih subjekata planetarne tržišne arene. U takvim okolnostima firme se pozivaju na

institucije svojih država kako bi osnažile nastup na svetskom tržištu. Vlade nemaju velikog izbora nego da

podrže aktivnosti preduzeća sa svoje teritorije, jer u suprotnom preduzeća drugih država će iz njihove

pasivnosti izvući korist. Sve ovo nije ništa drugo nego otvorena borba za rast i razvoj ekonomske snage

pojedinih preduzeća, čiji uspeh u krajnjem slučaju predstavlja i uspeh ekonomske politike demokratski
izabranih vlada.

Budući da ekonomska diplomatija ima jasnu istorijsko razvojnu dimenziju, treba konstatovati da je sam

termin relativno novijeg datuma i korene vuče iz francuskog jezika – la diplomatie economique. Veoma brzo

je prihvaćen od strane ruske diplomatije pod tačnim nazivom – ekonomičeskaja diplomatija. Sa druge strane

imamo anglosaksonske varijante, koje koriste termine trgovinska diplomatija (trade diplomacy), komercijalna

diplomatija (comercial diplomacy), mada se u poslednje vreme i kod njih može zapaziti sve šira

zastupljenost termina ekonomska diplomatija. Jasno je da u zavisnosti od prve reči (ekonomska/trgovinska)

postoje i određene razlike u definisanju samog pojma. Trgovinska diplomatija stavlja akcenat na

unapređenje trgovine, dok ekonomska diplomatija predstavlja širi pojam koji se tiče svih ekonomskih

aspekata. 

U tom smislu trgovinska diplomatija, prema zvaničnom tumačenju State Departmanta, podrazumeva

aktivnosti države na promociji i zaštiti interesa firmi na međunarodnom planu, pregovore sa vladama i

firmama u čijim zemljama matične kompanije posluju, mere predupređivanja mogućih ekonomskih konflikata

na domaćem i međunarodnom planu, prikupljanje informacija, kao i globalnu promociju izvoznih interesa

preko diplomatskog aparata, a sve to uz neposrednu saradnju sa domaćim kompanijama.

Što se tiče ekonomske diplomatije, ona se može sagledati sa dva nivoa. Jedan je ekonomska diplomatija u

širem smislu i ona je sveobuhvatnija i tiče se svih subjekata jednog društva koji učestvuju u jačanju

ekonomske konkurentnosti jedne zemlje diplomatskim metodama, a druga je definicija ekonomske

diplomatije u užem smislu i ona se tiče ekskluzivnih aktivnosti Ministarstva inostranih poslova u odbrani

ekonomskih interesa svoje zemlje.

Ekonomska diplomatija u Srbiji

Kompleksnost istorijskog trenutka i, realno gledano, veoma nepovoljna ekonomska situacija u kojoj se nalazi

naša zemlja nameće potrebu za ubrzavanjem integrativnih procesa, kako bi se u uslovima pojačane

međuzavisnosti sa visoko razvijenim zemljama ostvarilo snažnije ubrzanje razvoja, i to pre svega u

ekonomskoj sferi. U tom smislu, proces integracije naše zemlje u EU predstavlja za našu privredu jednu od

najizglednijih šansi. Do sada se on odvijao uglavnom na političkom nivou, tako da se stekao utisak da je on i

najbitniji. Međutim, iskustva evropskih zemalja u tranziciji koje su postigle članstvo u EU pokazuju da je

jednako važno, ako ne i važnije (bar prema mišljenju autora), ostvariti značajan napredak u privredi, bez
koga ova integracija nije moguća.

Za ostvarenje značajnog ekonomskog napretka potrebno je neprestano jačanje konkurentnosti naše

privrede, što je jedini delotvoran put ka povećanju izvoza. Iskustva razvijenih zemalja pokazuju da za

uspešnost svojih izvoznih potencijala jednim značajnim delom mogu da zahvale visoko profesionalnoj i

kvalitetnoj ekonomskoj diplomatiji. Imajući to u vidu pokušavamo da ukažemo na potrebu za popunjavanjem

ove praznine koja je očigledna, ukoliko se posmatra podrška države aktuelnim i potencijalnim izvoznicima. 

Dilema u vezi sa tim da li država treba da pomogne svojim preduzećima u nastupu na evropskom i

svetskom tržištu gotovo da i ne postoji ili, preciznije rečeno, ne bi trebalo da postoji. Jedina prava dilema

jeste kako obezbediti potrebna sredstva za podršku i koji su potezi koje treba povlačiti u višestepenom

procesu promocije naše privrede na sve zahtevnijem svetskom tržištu.

Činjenica da je diplomatija Srbije veoma slaba, pocepana, ispolitizovana, birokratizovana i nedovoljno

osposobljena za podršku našoj privredi može da bude razlog za odlaganje razvoja ekonomske diplomatije,

ali sigurno nije opravdanje. Na njen značaj za zemlje koje su na putu evropskih integracija najslikovitije

upućuje primer Slovenije i veoma dinamične aktivnosti njenih diplomatskih predstavnika, ali i kompletne

državne infrastrukture, kada su ekonomski interesi te zemlje u pitanju. 

Ne shvatiti budućnost čovečanstva, ne odgovoriti na izazove i promene koje ta budućnost nosi značilo bi

odreći se budućnosti svog naroda i svoje zemlje. Da se to ne bi dogodilo naša diplomatija bi trebalo da

preuzme na sebe istorijsku ulogu u otklanjanju prepreka koje otežavaju put preporoda našeg naroda i

zemlje.

U ostalom, ako i ima kakvih dilema u vezi sa određenim političkim pitanjima budućeg razvoja Srbije, na polju

ekonomskog razvoja ne bi smelo da bude nikakvih nedoumica, jer uspeh u ekonomiji predstavlja sine qua

non opstanka našeg naroda, hteli mi to da prihvatimo ili ne. U tom smislu ma koliko napora i sredstava da

uložimo u ekonomski razvoj, nije uzalud. 

Da li smo spremni za skok u evropsku maticu pokazaće vreme, ali jedno je nesumnjivo: ukoliko ne uspemo

da pronađemo optimalan put kako bismo pomogli sami sebi, ne možemo očekivati spas od drugih.