SMIJER SANITARNO – EKOLOŠKI

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA STRUČNA PRAKSA

TEMA: DEZINFEKCIJA

MART 2011. GODINE

UVOD
1
Dezinfekcija (Disinfection: dis + lat. inficere - loš, okužen), u najširem smislu predstavlja skup
postupaka kojima se uklanjaju, onesposobljavaju ili uništavaju mikroorganizmi u toj mjeri da
nisu sposobni izazvati infekciju.

Postoje brojne definicije i tumačenja dezinfekcije, kao npr:

"Dezinfekcija je selektivna eleminacija određenih nepoželjnih mikroorganizama djelovanjem
bilo na građu ili metabolizam tih klica bez obzira na njihovo funkcionalno stanje radi
sprečavanja njihova prenosa. Pri tome se ne uništavaju svi mikroorganizmi, nego se njihov broj
djelomično smanjuje do razine kada nisu sposobni oštetiti zdavlje".1

„Dezinfekcijom se smatraju postupci uništavanja patogenih mikroorganizama na površini tijela,

na predmetima, materijalima ili u prostoru“.2

Za postizanje dezinfekcije se koriste dezinficijensi (kemijska sredstva) koja su slabo selektivno

toksična, a imaju germicidno djelovanje. Moramo napomenuti da, pored pojma dezinfekcije u
stručnoj upotrebi je i pojam sanitacije, koja predstavlja primjenu dezinfekcije u javnoj higijeni.
Isto tako, u stručnom smislu treba razlikovati dezinfekciju od pojma sterilizacije pri kojoj se
uništavaju svi mikroorganizmi, dok dezinfekcija u užem smislu predstavlja reduciranje broja
mikroorganizama ispod infektivne doze, odnosno uništavanje ili oslabljivanje patogenih
mikroorganizama izvan tijela domaćina. Ovo se ne odnosi samo na bolničke uvjete nego na
cjelokupni život i rad ljudi. Postupci dezinfekcije ne primjenjuju se samo na tijelo čovjeka,
radne plohe, nego na vodu, vazduh, zemljište, otpadne vode, na sva medija u kojima se
razmnožavaju bakterije čija mjesta mogu biti izvor zaraze.
Dezinfekcija i sterilizacija bile i ostale su značajne za čovječanstvo. Tako su u ranim stoljećima
ljudi umirali u većem broju od epidemija (kolera, ili gripa) više nego od ubistava u ratu. Sve do
početka 20-og stoljeća, znači prije otkrića kemoterapeutike (tretiranje bolesti kemijskim
tvarima, prvenstveno uporaba kemikalija koje uništavaju infekte, a ne štete pacijentu), jedna
teška bakterijska infekcija nije imala bolje šanse za liječenje nego liječenje današnjih tumora.

Prvi koji je prepoznao važnost dezinfekcije i ulogu dezinfekcijski sredstava u bolnicama bio je
Ignaz Semmelweis (1818-1865). Ovaj naučnik u toku svog rada na porodilištu primijetio je da
pranjem ruku i instrumenata sa kloriranom vodom dolazi do smanjenja tadašnje groznice
dojenčadi, koja nastaje od povreda pri porodu. Sedmično se smanjio broj umiranja djece za
90% sa dobivenom groznicom iza poroda.

Robert Koch (1843-1910) je prvi otkrio mikroskopom bakterije uzročnike infektivnih bolesti u
obrisu inficiranih pacijenata te ih in vivo kultivirao. Otkrio je i mnogobrojne bakteriološke
metode za otkrivanje i identifikaciju mikroorganizama.

Max Von Pettenkofer (1818-1901) je prepoznao značenje higijenskog snadbijevanja pitkih i

otpadnih voda te pridonio suzbijanju epidemija i može se smatrati i kao osnivač istraživanja
higijene.

1
Prof. dr. sci. Sejdo Ćatović, Prof. dr. sci. Sulejman Kendić, Mr. sci dr. Amra Ćatović, Dr. sci. Muhamed
Kasumović, Sanitarna zdravstvena zaštita, Visoka zdravstvena škola Univerziteta u Bihać, Bihać 2006. godina, str.
240.
2
Pravilnik o načinu obavljanja obavezne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije (''Službene novine FBiH'', broj:
60/06), član 2.
2
Njegovi eksperimenti na primjeru kolere su doveli do saniranja dovodnih sistema za vodu i
kanala za otpadne vode u Minhenu, Hamburgu, Berlinu i Parizu.3

Zadatak dezinfekcije je uništavanje ili ireverzibilno inaktiviranje klica uzročnika bolesti u

kontaminiranim objektima. Cilj dezinfekcije je da se broj uzročnika infekcije na jednoj
površini ili predmetu u toj mjeri reducira, tako da iz toga ne može da proizađe infekcija ili da
se prenosu uzročnici infekcija.

Dezinfekciju sprovode specijalizirane ekipe stručnjaka putem laboratorija koji izabrana

sredstva primjenjuju u koncentraciji i propisanim postupcima proizvođača. Čišćenje (pranje) i
dezinfekcija su najvažniji postupci za sprečavanje nastanka i širenja zaraznih bolesti, nastanka
infekcije, osobito u sadašnjem vremenu kada su kontakti široki i brzi. Sredstva za dezinfekciju
su brojna, pojavljuju se na tržištu pod različitim komercijalnim imenima. Dezinficijensi mogu
biti neutralni, slabo i jako alkalni i kiseli. Njihov sastav ovisi o namjeni za upotrebu (da li je
samo za pranje, kombinirano pranje ili za dezinfekciju).

3
Vidjeti više, Prof. dr. sci. Sejdo Ćatović, Prof. dr. sci. Sulejman Kendić, Mr. sci dr. Amra Ćatović, Dr. sci.
Muhamed Kasumović, Sanitarna zdravstvena zaštita, Visoka zdravstvena škola Univerziteta u Bihać, Bihać 2006.
godina, str. 239.

3
 VRSTE DEZINFEKCIJE

Postoje nekoliko vrsta dezinfekcija, i to:

 Profilaktička odnosno higijenska dezinfekcija koja se provodi u svrhu profilakse

zaraznih bolesti. Provodi se dezinficijensima širokog spektra djelovanja. Ogleda se u
čišćenju, pranju i nanošenju dezinfekcionih sredstava na podne, zidne i radne površine.
Profilaktička dezinfekcija naziva se još i “rutinska”, jer se može sprovoditi
svakodnevno, a može se sprovoditi i periodično, u pravilu dva puta godišnje (jesen i
proljeće), ali i može biti inicirana specifičnim epiziotiološkim prilikama. U sklopu
profilaktičke dezinfekcije su i dezinfekcijske barijere za vozila i ljude na ulazima u
privrednim proizvodnim objektima. Dezinfekcijske barijere su bazeni s otopinom
natrijeve lužine (pH=13-14).

 Tekuća dezinfekcija se provodi tokom trajanja neke zarazne bolesti, odnosno

kada je bolest već prisutna, s ciljem sprečavanja prenošenja i širenja mikroorganizama.
S obzirom da kod ove vrste dezinfekcije već imamo prilično jasno definiranog
uzročnika, uglavnom se provodi ciljano sa odgovarajućim dezinficijensima koji će
uništiti uzročnika.

 Završna ili konačna dezinfekcija se provodi nakon prestanka zaraze. Svrha ove vrste
dezinfekcije je da se osobe koje dolaze u kontakt sa predmetima, priborom i prostorom
ne infeciraju. Nužna je kod kontaktnih zaraznih bolesti koje se suzbijaju po zakonu.
Prekid takvih zaraza može se proglasiti tek nakon što je, između ostalog, provedena
odgovarajuća završna dezinfekcija.

Zakonom o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti F BiH i Pravilnikom o načinu obavljanja

obavezne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije definirana je obavezna preventivna i
protuepidemijska dezinfekcija.

 Obavezna preventivna dezinfekcija sprovodi se na osnovu programa mjera zaštite

stanovništva od zaraznih bolesti.4
 Protuepidemijska dezinfekcija obavlja se prilikom pojave kolere, kuge, virusnih
hemoragijskih groznica (Ebola,Lassa,Marburg), bjesnila, difterije, trbušnog tifusa,
dječje paralize, dizenterije, tuberkuloze u zaraznom stadiju, zarazne žutice tipa A i
legionarske bolesti, te drugih zaraznih bolesti ako postoje epidemiološke indikacije.
Obavezna protuepidemijska dezinfekcija obavlja se u toku bolesti odnosno kliconoštva
(dezinfekcija u toku) ili nakon ozdravljenja odnosno smrti bolesnika ili kliconoše
(završna dezinfekcija), a obuhvaća:

- lučevine i izlučine bolesnika ili kliconoše,

- lične i druge predmete iz okoline bolesnika ili kliconoše,
- stambene i druge prostorije u kojima boravi ili je boravio bolesnik ili kliconoša,
- prijevozna sredstva kojima je prevezen bolesnik ili kliconoša odnosno osoba
umrla od određene zarazne bolesti5.

4
Pravilnik o načinu obavljanja obavezne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije (''Službene novine FBiH'', broj:
60/06), članovi 3. i 4.
5
Vidjeti više, Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti F BiH („Službene novine FBiH“, broj 29/05), član 25.
4
 DEZINFEKCIJSKI POSTUPCI (METODE)
Dezinfekcija se sprovodi fizikalnim, mehaničkim i hemijskim postupcima ili metodama.

Tabela 1. Vrste dezinfekcijskih postupaka6

Postupci Sredstva
Fizikalni ■ toplina
■ zračenje
Mehanički ■ čišćenje, taloženje,
■ pranje
■ filtriranje i ventilacija
Hemijski primjena hemijskih
dezinfekcijskih
sredstava

Postoji više faktora koji utječu na izbor adekvatne metode, kao što su:
 vrsta klica,
 rezinstencija (otpornost) i opće stanje klice,
 broj izlaznih klica,
 temperatura,
 vrijeme djelovanja,
 prodornost (vakum, tlak, gas, vlažnost) i
 utjecaji okoline (prljavština, vlažnost, čišćenje).

Mehaničkim metodama djelujemo na mikroorganizme sredstvima čišćenja, taloženja,

struganja, pranja i četkanja, ispiranja vodenim šmrkom, filtriranja i ventilacijom, čime se broj
mikroorganizama smanji i preko 60%. Klasičan primjer upotrebe mehaničke metode nalazimo
u mljekarskoj industriji prilikom uklanjanja mlijeka zasotalog na površinama mljekarskog
pribora.7

Fizikalna dezinfekcija obuhvaća upotrebu sredstava topline (plamen, suha i vlažna toplina),
isušivanje, zračenje isl.

Osnovni postupci fizikalne dezinfekcije su:

 Sterilna filtracija - čiji je cilj uklanjanje mikroorganizama iz tekućeg medija koji se ne

smije zagrijavati niti podrvrgavati visokim temperaturama. Ovaj vid dezinfekcije
primjenjuje se kod pripreme lijekova i cjepiva.
 Dezinfekcija zračenjem - koja se sprovodi ultravioletnim zrakama (UV) i jonizirajućim
zračenjem. UV zrake djeluju na lebdeće mikroorganizme. Kod primjene UV zraka bitna
je za dezinfekciju udaljenost izvora zraka. Što je izvor UV zraka veći manja je
učinkovitost dezinfekcije. Jonizirajuće zračenje upotrebljava se za sterilizaciju
medicinskih instrumenata i pribora (šprice, kateteri, materijali od lateksa, gumene
rukavice, infuzioni pribori i dr.). Za sterilizaciju koriste se beta i gama zrake koje imaju
6
Prof. dr. sci. Sejdo Ćatović, Prof. dr. sci. Sulejman Kendić, Mr. sci dr. Amra Ćatović, Dr. sci. Muhamed Kasumović,
Sanitarna zdravstvena zaštita, Visoka zdravstvena škola Univerziteta u Bihać, Bihać 2006. godina, str. 245.
7
Prof.dr. Silvija Miletić, Mlijeko i mliječni proizvodi, Zagreb 1994. godina, str.80.
5
 prodorni efekat. Objekti koji su izoloženi beta i gama zrakama ne postaju radioaktivni.
Jonizirajuće zračenje koristi se u prehrambenoj industriji za pruduzenje upotrebe
živežnih namernica, pasterizaciju.
 Dezinfekcija toplinom - vrši se postupcima izgaranja, opaljivanja, čišćenja toplom
vodom, kuhanja, pasterizacijom i dezinfekcija parom. Vlažna toplina ima prednost nad
suhom. Vlažna toplina bolje i brže prodire u bakterije.

Hemijska dezinfekcija je ubijanje ili inaktivacija patogenih mikroorganizama hemijskim

sredstvima.

Hemijska dezinfekcija ovisi o vrsti dezinficijensa koji se primjenjuje, svojstvima i vrsti

mikroorganizma i uvjetima okoline.

Uslovi za dezinfekciono sredstvo:

 Djeluje na što veći broj mikroorganizama

 Djeluje u svim sredinama
 Djeluje brzo i u malim koncentracijama
 Dobro se rastvara u vodi
 Nema neprijatan miris
 Stabilan je
 Nije otrovan za životinje i ljude
 Ne šteti predmete koji se tretiraju
 Nije skup i da je lako transportabilan

Hemijski dezinficijensi upotrebljavaju se kao:

 tekućina,
 plinovi ili aerosoli.

Razlikuju se tri mehanizma dijelovanja dezinfekcionih sredstva i to:

1. Denaturacija proteina
2. Sinteza staničnog zida
3. Oštećenje citoplazmatske opne
4. Blokiranje enzimskih sustava

Mehanizam djelovanja hemijskih dezinfekcionih sredstava

Denaturacija proteina:
-Kiseline i baze
Stanični zid:
-Aldehidi
Citoplazmatska membrana:
-Kvarterne amonijeve baze,fenoli,bigvanidi(kloroheksidin i oktenidin)
Nukleinske kiseline:
-Boje,peroksidi,hlorni preparati
Enzimi ili proteini:
6
 -Metalni ioni i oksidirajuća sredstva

Kiseline HCl, H2SO4 su vrlo dobri dezinficijensi, ali korodiraju. Organske

kiseline, poput octene se koriste u prehrambenoj industriji.Za gljivične infekcije
upotrebljavaju se salicilna, benzojeva kiselina.
Lužine ili baze koriste se za grubu dezinfekciju onečišćenih površina GAŠENI
KREČ - Ca(OH)2, MASNA (KAUSTIČNA) SODA – NaOH, SODA – Na2CO3
su izrazito dobri virucidi. Uz to posjeduju dobru sposobnost odmašćivanja.
Najčešće se upotrebljava 2-5% natrijeva lužina (NaOH). Ukoliko želimo uništiti spore
bakterija onda ćemo primijeniti 30% NaOH i to kroz dulje vrijeme.
Aldehyde-i (R-CH=O) su dezinficijensi širokog spektra, ali sporo djeluju. Formalin
je 40% otopina formaldehida (plina), gluteldehid... Toksični su pa se gotovo ne
upotrebljavaju.
Fenoli (phenol – ciklički ugljikovodik) od kojih je najpoznatija karbolna kiselina, su
ekološki neprihvatljivi. Temperatura je inhibitor za brže djelovanje.Ne koriste se na
dječijim odjelima i osoblje koje ga koristi obavezno se preporučuje damoraju nositi
zaštitne rukavice jer se brzo resorbira kroz kožu i mogu dovesti do kronične
toksičnosti.
Alkoholi su vrlo dobri dezinficijensi.Spadaju u brzo dijelujuće dezificijense, koriste
se najčešće za dezinfekciju ruku. Lako ih inaktivira prisutnost organskih tvari,
upotrebljavaju se relativno na čistim i suhim predmetima i površinama, djeluju brzo,
brzo hlape i relativno su skupi.U pravilu se rabi etilni i izopropilni alkohol. Djelovanje
izopropilnog alkohola je jače.
Propiten-glikol i trietilen-glikol su izrazito jaki dezinficijensi ukoliko se upotrebe kao
aerosol.
Etilni oksid u plinovitom stanju duboko prodire u materijale. Djeluje germicid-no.
Upotrebljava se u sterilizaciji.
Kationi, anioni i amfoterni spojevi su površinske djelotvorne tvari razrijeđeni u
otopinama i imaju djelovanje ovlaživanja,emulgovanja i detergenata. Od kationa se
rabe kvarterni amonijevi spojevi; (Omnisan, Cetavlon; NH 4+) koji imaju germicidno
djelovanje. Anionski spojevi su topivi i u vodi i u masti. A amfoterne površinske
djelotvorne tvari koriste se za dezinfekciju kože, instrumenata, zidova, podova...
Halogeni elementi. Djelotvornost je ovisna o koncentraciji. Od halogenih elemenata
(F, Cl, Br, I i At) za dezinfekciju široku uporabu imaju Hlor i jod (Cl i I). Hlor je otrovan i
korozivan gas koristi se za dezinfekciju vode i otpadnih voda. Hlor je jak oksidans jer
ima sposobnost vezanja elektrona i vrlo brzo reaguje.
Od anorganskih spojeva hlora najpoznatji dezinficijensi su hipoklorit, npr. Ca-
hypochlorite (CaOCl). Hipohloriti su dezificijensi koji sadrže hlor i imaju širok spektar
upotrebe gdje je potrebna mikrobiološka čistoća.
Oksidacijska sredstva. Kalijev permanganat nema odveč široku primjenu. Vodikov
peroksid (H2O2) je dobar dezinficijens. Istovremeno je ekološki vrlo prihvatljiv; nema
rezidua.

7
 Per-kiseline (kisik je jednovalentan) su kiseline kojima je dodan jedan kisikov atom.
Tako smo dobili par dobrih dezinficijensa: per-mravlja, per-octena, per-propionska
kiselina. U reakciji O- ion biva otpušten i oksidira. Per kiseline su važne za dezinfekciju
gnoja.

Izotop kisika, ozon (O3) ima dobra svojstva za dezinfekciju vode. Međutim je problem
određivanje tačne koncentarcije.

Boje – razlikujemo tri tipa boja s antimikrobnim učinkom: akridine, trifeniletane i kinone
i njihov djelovanje je je uglavnom na gram pozitivne i negativne bakterije dok kinoni su
poznati fungicidi u poljoprivredi.

Svojstva idealnog dezificijensa:

-široki spektar

- brzo djelovanje

- otpornost prema djelovanju različitih čimbenika okoline

- netoksičnost

- topivost

- neškodljivost za okolinu

Svojstva idealnog dezificijensa:

Kompatibilnost sa površinom:

- ne bi smio korodirati instrumente niti metalne površine,

niti štetiti matrijalima kao što su tkanina, guma, plastika....

Rezidualno djelovanje:

- trebao bi ostaviti antimikrobni film na tretiranim površinama

Jednostavnost za upotrebu

Ekonomičnost

Zaključak

Dezinfekcija je po definiciji odstranjivanje neželjenih i opasnih mikroorganizama s

pojedinih površina. Dezinfekcijom se ponekad ne odstrane nužno svi mikroorganizmi

8
te se savršeniji oblik dezinfekcije, kada se unište svi organizmi, naziva se
sterilizacijom. 

Postoje brojne definicije dezinfekcije u suštini dezinfekcija je je metoda uništavanje

nepoželjnih mikroorganizama do te razine kada nisu sposobni da oštete zdravlje. Na
tržištu postoje razni dezinficijensi njihov sastav ovisi o namjeni za upotrebu.
Rezistencija se, u pravilu, javlja zbog primjene nižih koncentracija dezinficijensa, a ponekad i
zbog nedostatne zbog nedostatne doze. Česta je pojava da jedna vrsta dezinficijensa
inaktivira drugu.

Zašto je uopće potrebno dezinficirati ili sterilizirati određene površine ili predmete?
Mikroorganizmi koji se vrlo lako i brzo namnože, mogu predstavljati velik zdravstveni
rizik, budući da uzrokuju brojne infekcije ili oboljenja. Iz tog razloga bitno je površine u
kućanstvu, kao i odjeću te sve površine s kojima dolazimo u kontakt držati što čišćima.

Savršena dezinfekcija, ili sterilizacija, rijetko kada se može postići, budući da su za to

potrebne visoke temperature ili, najčešće, više ili manje štetne kemikalije.
Dezinfekcijska sredstva koja koristimo u svakodnevnom životu, kompromis su između
ekološke prihvatljivosti, zdravstvene prihvatljivosti i efikasnosti.