௰௰쵞쵞

௰௰ḀḀ
LA VANG TUØNG THÖ

THÖ TÒCH HAÙN NOÂM COÂNG GIAÙO

HOÄI ÑOÀNG TÖÙ GIAÙO

COÁ GIU-SE CHIEÂU

TAÂN SAN vaø TRUYEÀN TÖÛ 1867

|















’































X
TRAÀN KIM VINH
NGUYEÃN HUY HUØNG vaø NGUYEÃN ÑÖÙC QUYÙ
Phieân aâm

LA VANG TUØNG THÖ

LIEÂN ÑOØAN COÂNG GIAÙO VIEÄT NAM
Taïi Hoa Kyø 2002
 Hoäi-ñoàng töù giaùo
Töïa
Traàn Vaên Toaøn

Boán toân-giaùo, hay noùi ñuùng hôn, nhöõng ngöôøi theo boán toân-giaùo hoïp
nhau ñoái-thoaïi, ñoù laø caùi mô öôùc cuûa ngöôøi xöa, vaø cuõng laø nguyeän-voïng cuûa
ngöôøi ngaøy nay.
ÔÛ nöôùc Vieät-nam ta tam giaùo laø di-saûn vaên-hoùa coå-truyeàn. Di-saûn aáy laø
do ngöôøi Trung-hoa tröôùc ñaây ñaõ ñem chia-seû vôùi chuùng ta. Vaø ñoù laø leõ
thöôøng trong cuoäc giao-löu vaên-hoùa giöõa caùc daân-toäc. Trong khi trao ñoåi nhö
theá, vieäc truyeàn-ñaïo hay truyeàn-giaùo coøn coù moät yù nghóa saâu-xa hôn : ngöôøi ta
muoán ñem nieàm tin vaø leõ soáng cuûa mình, nghóa laø nhöõng caùi maø mình cho laø
quí nhaát trong ñôøi, ñeå chia-seû vôùi moïi ngöôøi. Cuõng nhö tröôùc ñaây ñaõ coù caùc vò
cao-taêng, trong tinh-thaàn töï giaùc giaùc tha, ñem Phaät-giaùo töø ngoaøi truyeàn vaøo
Trung-quoác, Vieät-nam vaø caùc nöôùc AÙ-chaâu. Vaø cuõng nhö ngaøy nay, coù nhaø sö
ñöa Phaät-phaùp töø AÙ-chaâu sang giaûng cho ngöôøi phöông taây. Khi caùc giaùo-só
taây-phöông sang truyeàn-giaùo ôû Vieät-nam vaøo ñaàu theá-kyû XVII, thì cuõng theo
moät tinh-thaàn nhö theá. Trong hoaøn caûnh ñoù, noùi ñeán töù giaùo, töùc laø muoán
ñoùng goùp theâm vaøo tam giaùo moät di-saûn khaùc cuõng töø xa ñöa tôùi.
Nhöng khi ñöôïc truyeàn-baù vaøo ñaát Ñaïi-Vieät, ñaïo Thieân-Chuùa khoâng
phaûi nhö laø ñi vaøo vöôøn hoang, vì ngoaøi toân-giaùo daân-gian ra thì töø laâu ñaõ coù
tam giaùo. Ñaïo Phaät luùc ñoù ñaõ coù cô-sôû vöõng-beàn trong daân-gian, vì trong hôn
ba theá-kyû ñaõ ñöôïc caùc trieàu ñaïi Leâ Traàn nhieät-lieät uûng-hoä, naøo laø xaây chuøa,
ñuùc chuoâng, cheùøp kinh, naøo laø caáp ruoäng ñaõt, caáp dieäp-ñoä cho taêng-só. Ñaïo-
giaùo cuõng ñöôïc naâng ñôõ trong thôøi Leâ Traàn, caùc ñaïo-só cuõng ñöôïc xaây quaùn
vaø ñöôïc chöùøc töôùc nhö giôùi taêng-só. Maõi cuoái thôøi nhaø Traàn vaø nhaát laø töø thôøi
nhaø Haäu-Leâ, môùi coù moät soá nho-só leân tieáng chæ trích Phaät giaùo, ví-duï nhö caùc
söû-gia Leâ Vaên Höu, Ngoâ Só Lieân. Chính quyeàn nho-giaùo ñaõ nhieàu laàn coâng-
kích Phaät-giaùo, Ñaïo-giaùo vaø ñoàng boùng trong daân gian, cho raèng ñoù khoâng
phaûi laø chính-ñaïo, nhöng thöôøng chæ kieåm soaùt chöùø khoâng baùch-haïi.
Vaøo thôøi nam baéc phaân-tranh, khi caùc giaùo-só AÂu-chaâu tôùi Vieät-Nam,
chính-quyeàn vaãn suy-toân tö-töôûng Khoång Maïnh, tam cöông nguõ thöôøng, tu teà
trò bình, ñöôïc ñöa ra laøm tieâu-chuaån cho ñôøi soáng caù-nhaân, gia-ñình vaø quoác-
gia. Coøn trong daân-gian thì ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo cuõng vaãn coøn thònh. Trong
hoaøn-caûnh ñoù, caùc giaùo-só ñaïo Thieân-chuùa khoâng theå khoâng noùi ñeán tam giaùo.
Cho neân khi noùi ñeán töù giaùo, töùc laø yù-thöùc ñöôïc choã ñöùng vaø phaàn ñoùng goùp
cuûa mình trong nöôùc Ñaïi-Vieät.
Nhöng choã ñöùng ñoù chöa coù cô-sôû vöõng chaõi nhö tam giaùo, cho neân coù
nhieàu vieäc phaûi laøm. Ñoái vôùi ngöôøì ngoaøi thì phaûi chuù-troïng vaøo vieäc minh-
giaùo, ñem ñaïo mình giaûi-thích cho daân-chuùng coøn ñang theo taát caû caùc toân-
giaùo coå-truyeàn vaø cho chính-quyeàn ñang töïa treân nho-giaùo. Coøn vieäc trong
noäi-boä, coù phaàn quan troïng hôn, laø giaûng-giaûi giaùo-lyù cho daân môùi theo ñaïo,
ñeå hoï bieát ñaïo cuûa mình khaùc caùc toân-giaùo chung quanh ôû choã naøo. Vì leõ coù
ai theo ñaïo naøo maø laïi cöù cho raèng ñaïo aáy laø sai laïc ? cuõng nhö nhaø Phaät thì
ñinh-ninh raèng nhöõng ngöôøi khoâng theo Phaät-phaùp töùc laø ôû trong choã ‘’voâ-
minh’’, nhaø nho thì cuõng cho ñaïo Khoång laø chính ñaïo, traùi ngöôïc laïi vôùi taû-
ñaïo. Ñoù laø leõ ñöông-nhieân, ai cuõng hieåu ñöôïc. Chæ khi naøo coù ngöôøi duøng
quyeàn löïc maø baét ngöôøi khaùc theo hay laø khoâng ñöôïc theo ñaïo naày ñaïo khaùc,
thì môùi laø khoâng ñöông-nhieân.
Vaán-ñeà minh-giaùo laø phaûi bieát laäp-tröôøng cuûa mình nhö theá naøo, vaø bieát
traû lôøi khi ngöôøi khaùc hoûi hay laø baét-beû. Khi bò traùch laø theo ñaïo ngoaïi-quoác,
thì traû lôøi raèng ñaïo laø ñaïo chung cho moïi ngöôøi, vaø tröôùc ñoù thì tam giaùo cuõng
laø töø Trung-quoác vaø AÁn-ñoä du-nhaäp vaøo Vieät-nam. Khi bò nhaø nho gaùn cho caùi
toäi boû rôi cöông-thöôøng, baát chaáp nghóa vua toâi, tình cha con, thì vieát saùch
minh-chöùøng raèng ñaïo Thieân-Chuùa giöõ ñuû caû nhaân nghóa lí trí tín, ñoàng thôøi laäp
ra thuyeát tam phuï, chuû-tröông thôø kính cha meï laø haï-phuï, vua quan laø trung
phuï, vaø thôø phuïng thieân-ñòa chaân Chuùa laø thöôïng phuï. tuy theá ngöôøi theo ñaïo
Thieân-Chuùa cuõng khoâng traùnh ñöôïc thaùi-ñoä tranh-luaän : ngöôøi ta cho mình laø
taû-ñaïo, thì mình cho mình laø chính ñaïo vaø ngöôøi ta laø meâ-tín, laø sai laàm, laø thôø
doâng-daøi.
Neáu cho raèng con ñöôøng mình ñi laø ñöôøng chính, thì dó-nhieân cuõng nghó
raèng nhöõng ngöôøi ñi ñöôøng khaùc taát coù choã sai laàm. Vaøo giöõa theá-kyû XVIII, thì
ôû ñòa-phaän Ñoââng Ñaøng Ngoaøi coù cuoán saùch vieát tay, nhan ñeà laø Tam giaùo chö
voïng. Nghóa laø nhöõng caùi sai laøm cuûa tam-giaùo. Saùch vieát tay, khoâng in ra, chæ
ñeå löu-haønh noäi boä, giuùp cho ngöôøi theo ñaïo giöõ ñuùng laäp-tröôøng, khoâng ñeå
hoï baï caùi gì cuõng tin cuõng laøm, nghóa laø khoâng trôû laïi nhöõng sai laàm maø mình
ñaõ boû. Laäp-tröôøng ñoù ñöôïc trình-baày trong caùc saùch giaùo-lyù, vieát coù heä-thoáng
caån-thaän.
Ai cuõng bieát raèng ñaïo Thieân-Chuùa, veà maët thöïc-haønh, quaû laø coù nhieàu
ñieåm cuõng gioáng nhö trong tam giaùo. Ví duï nhö con ñöôøng xuaát gia vaø neáp
soáng tu haønh beân nhaø Phaät, caùi öôùc voïng tröôøng sinh baát töû cuûa Ñaïo-gia, vaø
luaân-lyù tam cöông nguõ thöôøng trong ñaïo nho. Nhöng trong hoaøn-caûnh noùi
treân, saùch vôû chuù troïng vaøo nhöõng caùi khaùc nhau hôn laø vaøo nhöõng ñieàu
gioáng nhau, thaønh ra khi caên cöù vaøo saùch vôû, ngöôøi ta coù caûm giaùc laø xa laï
ñoái vôùi vaên-hoùa Vieät-nam.
Saùch Hoäi ñoàng töù giaùo cuõng naèm trong khuoân-khoå nhö theá, nhöng ñöôïc
trình-baày theo loái ñoái thoaïi, muoán laáy caùi lyù maø suy xeùøt caùc ñieåm dò-bieät. Chöùø
khoâng ai daïi gì maø vieát saùch khieâu-khích caû nöôùc, trong khi mình chæ laø moät
thieåu-soá, nhaát laø vaøo thôøi bò caám caùch, coù moät ñieàu khoâng maáy ai ñeå yù, laø
ngay töø buoåi ñaàu ñaïo Thieân-Chuùa ñaõ ñöôïc giaûng-giaûi vaø saùch vôû ñaõ ñöôïc vieát
ra ngay baèng tieáng Vieät. Trong khi ñoù thì kinh saùch cuûa tam giaùo ñeàu duøng
chöõ Haùn caû, vaø coøn giöõ nhö theá raát laâu. Ñaàu theá-kyû XVII, coù giaùo-só doøng teân,
ngöôøi YÙ, laø Girolamo Maiorica, ñaõ soïan chöøng boán chuïc cuoán saùch ñaïo, vieát
tay baèng chöõ Noâm, nay chæ coøn hôn chuïc cuoán. Naêm 1651, giaùo-só Alexandre
de Rhodes cho in ôû Roâma saùch giaùo-lyù, teân laø Pheùøp giaûng taùm ngaøy, vieát
baèng tieáng Vieät theo loái chöõ quoác ngöõ, coù ñoái-chieáu tieáng la-tinh. Nhöng cuõng
chæ laø ñeå duøng trong noäi-boä, ñoàng thôøi ñeå giuùp cho caùc giaùo-só môùi tôùi hoïc
tieáng Vieät. Caùc thaày giaûng vaø thaày caû (linh-muïc) Vieät-nam thôøi ñoù ñeàu coù hoïc
chöõ Haùn, chöõ Noâm, cho neân hoï coøn ñoïc theâm ñöôïc moät ít saùch giaùo-lyù vieát
baèng chöõ Haùn, do caùc giaùo-só AÂu-chaâu ñem töø Trung-quoác sang beân ta.
Nhöõng saùch chöõ Haùn ñoù nhieàu khi cuõng laøm taêng uy-tín cho ñaïo Thieân-Chuùa :
Nho-só vaø vua quan ñang troïng ñaïo nho, thaáy saùch ñaïo vieát baèng chöõ thaùnh-
hieàn, thì cuõng coù theå bôùt ñi ñoââi chuùt caùi thieân-kieán raèng caùi thöù ñaïo maø saùch
vôû vieát baèng loái chöõ cuûa ngöôøi taây-di, hay laø baèng thöù chöõ noâm na laø cha
maùch queù, thì chæ laø ñeå gaït loaïi ngu phu ngu phuï maø thoâi.
Saùch Hoäi ñoàng töù giaùo ñöôïc soaïn vaø in ra caû baèng chöõ Haùn laãn chöõ
Noâm, chaéc cuõng coù caùi duïng-yù laø muoán cho ñoäc-giaû bieát ñaây laø truyeän lyù-söï
ñöùng ñaén. Ñöùng ñaén laø vì noù trình-baày moät cuoäc hoäi-ñaøm giöõa boán ñaïi-dieän
cuûa boán toân-giaùo, veà nhöõng vaán-ñeà nhaân-sinh caên baûn : moät laø goác-tích
ngöôøi ta bôûi ñaâu maø ra, hai laø ngöôøi ta thuûa bình-sinh ôû ñôøi laøm sao, ba laø
cöùu-caùnh cuûa con ngöôøi, cheát roài ñi ñaâu. Lyù-söï laø vì noùi truyeän vôùi nhau treân
caên baûn lyù-söï, chöùø khoâng phaûi treân caên baûn voõ-löïc hay uy-quyeàn, nhö coù neâu
leân trong lôøi keát-luaän :’’Lyù giaû nhaân loaïi chi coâng sö (Lyù laø thaày chung caû loaøi
ngöôøi)’’.
Hình-thöùc ñoái-thoaïi laø moät theå vaên quen thuoäc ñoái vôùi ngöôøi AÂu-chaâu,
noù ñaõ xuaát-hieän trong trieát-hoïc Hi-laïp, khi Platon vieát trieát-hoïc baèng theå vaên
ñoái- thoaïi. Noù khaùc haún caùi loái daïy ngaøy xöa (maø baây giôø cuõng vaãn coøn), theo
ñoù oâng thaày noùi thì hoïc-troø phaûi nghe, chöù khoâng ñöôïc caõi lyù, noù khaùc laø vì
nhaän raèng ‘’Lyù giaû nhaân loaïi chi coâng sö’’, maø caùi lyù, thì nhö trieát-gia Phaùp laø
Descartes noùi, ai cuõng coù nhö nhau. Hoäi ñoàng töù giaùo cuõng theo moät theå vaên
nhö theá.
Coù ngöôøi cho raèng ôû beân Trung-quoác vaø beân ta thì tam giaùo hôïp nhaát,
ngöôøi ta toång-hôïp vaø ñoaøn-keát toân-giaùo, chæ coù ñaïo Thieân-Chuùa laø khoâng chòu
nhö theá. Söï thöïc khoâng ñôn-giaûn nhö theá. Moät laø vì giöõa nhaø Nho vaø nhaø Phaät
thì ôû beân Trung-quoác cuõng nhö ôû beân ta, khoâng thieáu gì nhöõng yù-kieán baát
ñoàng, khoâng thieáu gì nhöõng giai-ñoïan tranh-chaáp. Hai laø vì chöa bao giôø coù ai
toång-hôïp tam-giaùo, ñem caùc nieàm thaâm-tín vaø caùc nghi-leã khaùc nhau, laøm
thaønh moät heä-thoáng duy nhaát vaø khoâng coù maâu-thuaãn. Coøn trong daân-gian,
thöôøng thöôøng choã naøo cho laø thieâng thì thôø caû, khoâng phaân-bieät, töø Phaät tieân
thaùnh, Ngoïc-hoaøng, Boàø-taùt, cho ñeán töù phuû coâng ñoàng, vaø coøn nhieàu hôn
nöõa, cho ñeán noãi taùo-quaân, thaùi-döông vaø thaùi-aâm cuõng ñöôïc goïi laø boà-taùt.
Nhöng coù leõ khoâng ai nghó ñeán moät heä-thoáng theo moät caùi nhìn nhaát-quaùn. Coù
leõ chính vì caùi tính-caùch hôïp nhaát cuûa tam giaùo noù loûng-leûo nhö theá, cho neân
moät soá ngöôøi coâng-giaùo Trung-hoa theá-kyû XVII ñaõ ñöa ra chuû-tröông töù giaùo
hôïp nhaát 1, vaø ôû Vieät-nam ngöôøi coâng-giaùo cuõng chuû-tröông nhöõng ngöôøi theo
töù giaùo coù theå hoïp nhau trao ñoåi yù-kieán.
Veà caùch keát-caáu thì saùch Hoäi ñoàng töù giaùo khoâng phaûi laø nhöõng ghi-chuù
cuûa moät vieân thö-kyù vieát toác-kyù, hay laø cuûa maùy ghi-aâm, nhöng laø moät loái daøn-
caûnh. Vì thöïc ra theo nhö hoaøn-caûnh lòch-söû thôøi aáy thì khoâng chaéc gì ñaõ coù

1
Xem : Shenwen Li (Lyù Thaønh Vaên), Strateùgies missionnaires des jeùsuites français en
Nouvelle-France et en Chine au XVII sieøcle, Les Presses de l’Universiteù Laval (Queùbec) et Ed.
L’Harmattan (Paris), 2001, tr 306.
cuoäc hoäi-ñaøm trong hoøa-khí nhö theá, vaø neáu coù thì chöa haún ñaõ dieãn ra ñuùng
nhö caùc chi-tieát noùi trong saùch.
Veà hoaøn-caûnh taïo ra cuoäc hoäi-ñaøm ñoù thì trong cuoán saùch noâm Chaân
ñaïo yeáu lyù quoác ngöõ in naêm 1829, coù keå theâm moät chi-tieát khoâng noùi leân
trong Hoäi ñoàng töù giaùo :’’naêm quí-tî, Tònh-ñoââ-vöông caám ñaïo, daïy baét hai
thaày, moät thaày taây phöông, moät thaày an-nam’’ (tr 129a). naêm quí-tî ñaây laø
naêm 1773. theo nhö caùc thö-töø cuûa caùc giaùo-só göûi veà AÂu-chaâu 2, thì hai thaày
caû (linh-muïc) bò baét ñoù teân laø Jacinto Castaneda, goïi laø Coá Gia, vaø Vincent
Lieâm, goïi laø Coá Lieâm. Coá Gia ñi giuùp cho moät ngöôøi bò beänh naëng saép cheát,
veà thuyeàn nöûa chöøng thì bò moät ngöôøi beân löông toå-chöùøc baét ngaøy 17-7-1773
vaø noäp leâân quan. Quan cho ñoùng cuõi ñeå ñoøi tieàn chuoäc, nhöng giaùo-daân
ngheøo khoâng coù tieàn chuoäc. Sau ñoù laïi baét theâm Coáø Lieâm, cuõng ñoùng cuõi.
Ñeán ngaøy 27-10-1773 thì quan cho giaûi veà kinh. Chöù chuùa Trònh khoâng coù
tröïc-tieáp daïy baét hai thaày. Trong khi thaåm-vaán thì Coá Gia coù ñoïc caùc kinh
trong ñaïo, nhaát laø kinh Tin-kính ñeå giaûi nghóa giaùo-lyù : nhö theá keå laø coù ñoái-
ñaøm ít nhieàu vôùi ngöôøi ngoaïi giaùo. Sau ñoù caùc coá bò caùo laø phaûn-nghòch, bò keát
aùn töû-hình vaø bò traûm-quyeát ngaøy 7-11-1773. Bieán-coá ñoù in saâu vaøo kyù-öùc
ngöôøi coâng-giaùo Baéc-Haø. Nöûa theá-kyû sau, trong Saùch soå sang cheùøp caùc vieäc
vieát taïi Lisboa (Boà-ñaøo-nha) naêm 1822, linh muïc Philipheââ Bænh, khi nhaéc tôùi
naêm 1773, coù vieát :’’(...) vì môùi cheùøm Coá Lieâm Coá Gia doøng oâng thaùnh
Domingo vöøa roàøi’’ (tr 2-3).
Vì theá neáu goïi cuoäc thaåm-vaán tuø-nhaân ñang bò goâng cuøm tuø raïc laø moät
cuoäc hoäi-ñaøm, thì töùc laø noùi cho noù ñeïp, noùi theo nhö lyù-töôûng maø thoâi.
Rieâng veà nhaân-vaät ñöôïc coi laø ñaõ ñöùng ra toå-chöùøc ba ngaøy hoäi-ñaøm, thì
coù chöùøng-côù laø nhaân-vaät aáy coù thöïc, vaø ngöôøi ñöông-thôøi goïi laø ‘’nhaø quan
saùu’’. Trong böùc thö vieát baèng chöõ quoác-ngöõ ôû Traïi Loài ngaøy 9-5-1763, göûi
cho linh-muïc Jean Davoust (sau laøm Giaùm-muïc coi soùc ñòa phaän Taây Ñaøng
Ngoaøi, 1780-1789), thì linh muïc Phanchicoâ Haäu coù vieát nhö sau :’’nhaø quan
saùu laø em chuùùa thöôïng baây giôø, khi chuùa thöôïng ngöï qua laøng traïi, thì nhaø
quan coù leân laïy ñöùc coá, cuøng ôû nhaø ta moät ñeâm moät ngaøy, cuøng laøm thuoác
cho ñöùc coá xôi, khoûi moät ngaøy môùi ngöï ñi chaàu chuùa thöôïng’’ 3. Chuùa thöôïng
luùc ñoù laø Trònh Doanh, maø ñöùc coá laø Giaùm-muïc Neùøez, coi soùc ñòa phaän Taây
Ñaøng Ngoaøi. Nhö theá nhaø quan saùu ñuùng laø chuù chuùa Trònh Saâm, nhö keå
trong saùch Hoäi ñoàng töù giaùo. Theá nhöng trong thö vieát ngaøy 6-6-1763 göûi cho
linh-muïc Hody, thì linh-muïc Bricart baùo tin vò quan ñoù môùi cheát, vaø tröôùc khi
cheát coù xin theo ñaïo Thieân-Chuùa vaø ñöôïc chòu pheùøp thaùnh-taåy 4. Nhö theá dó-
nhieân laø nhaø quan saùu ñoù khoâng theå ñöùng ra toå-chöùøc cuoäc hoäi ñaøm möôøi naêm

2
AMEP (Archives des Missions Etrangeøres de Paris - Vaên-khoá Hoäi Thöa-sai nöôùc ngoaøi taïi
Paris), taäp 690, tr 780-822.
3
AMEP, taäp 690, tr 208.
4
AMEP, taäp 690, tr 230 :’’j’ay manqueù un peu plus haut dans cette lettre cy qu’un prince
gentil (ngoaïi ñaïo) avoit entrepris de faire des meùdecines aø Mgr de Ceùomanie (Neùez) : nous
venons d’apprendre la mort de ce prince, il a eu le bonheur de recevoir le bapteâme eùtant
encore en pleine connaissance (...) Ce prince est le sixieøme freøre du Roy (Chuùa)
actuellement reùgnant. Vous avez deùjaø probablement entendu parler de luy, car il y a grand
nombre d’anneùøes qu’il rend service aux missionnaires. Sa meøre, son eùpouse et ses enfants
sont tous chreùøtiens’’.
sau ñoù ; Nhöng coù ñieàu chaéc, laø vò quan ñoù ñaõ coù ñoáùi-thoaïi nhieàu vôùi caùc linh-
muïc coâng-giaùo.
Vì theá thieát-töôûng caâu truyeän keå trong phaàn môû ñaàu saùch Hoäi ñoàng töù
giaùo laø moät loái daøn caûnh ñeå trình baày cho coù thöù-töï maïch-laïc caùi noäi-dung cuûa
nhöõng cuoäc trao ñoåi yù-kieán thöïc söï ñaõ coù giöõa caùc giaùo-só AÂu-chaâu vaø moät soá
ngöôøi ñang theo, hay laø tröôùc ñaõ theo caùc ñaïo Nho, Laõo, Phaät.
Caàn phaûi noùi theââm raèng saùch aáy laø do ngöôøi theo ñaïo Thieân-Chuùa soïan
ra, cho neân dó-nhieân laø khoâng noùi ñeán nhöõng cuoäc tranh-luaän khoâng ñöa tôùi
keát quaû, maø chæ noùi ñeán nhöõng ngöôøi seõ ñoàng-yù vôùi mình, khoâng nhaéc tôùi
nhöõng phaûn-öùng taøn baïo cuûa vua quan, nhöõng cuoäc thaåm-vaán vaø tra-taán, maø
chæ muoán daøn ra caûnh moät cuoäc hoäi-ñaøm nghieââm-trang, thanh-bình, lyù-töôûng,
ñoàng thôøi trình-baày ñaïo Thieân-Chuùa nhö laø ñaïo hôïp tình, hôïp lyù nhaát. Cuoäc
hoäi-ñaøm ñöa tôùi keát-quaû laïc-quan nhö theá cuõng laø vì chính ngöôøi theo ñaïo
Thieân-Chuùa ñöùng ra daøn caûnh, theo nhö caùch ñaët vaán-ñeà vaø ñöôøng loái suy-
luaän cuûa AÂu-chaâu, hôn nöõa laïi leân tieáng noùi thay cho nhöõng ngöôøi ñaïi-dieän
caùc toân-giaùo khaùc.
Coù theå laø coù nhöõng ñieàu khoâng ñuùng haún nhö loái tö-töôûng cuûa ngöôøi
theo tam giaùo. Nhöng cuõng neân chuù yù raèng vaøo thôøi ñoù, caùc giaùo-só ngoaïi-
quoác hieåu bieát vaø vieát saùch veà tam giaùo, nhieàu hôn laø ngöôøi Vieät theo tam
giaùo hieåu bieát veà ñaïo Thieân-Chuùa. Nhöõng ñieàu hieåu bieát aáy, moät phaàn thì caên
cöù vaøo saùch vôû, moät phaàn thì töïa vaøo nhöõng vieäc quan-saùt ñöôïc trong ñôøi
soáng daân-gian. Hoaøn-caûnh Vieät-nam khaùc xa beân Trung-quoác : vì ngay töø theá-
kyû XVII thì ôû beân ñoù ñaõ coù nhieàu saùch ñaïo maø vua quan cuõng nhö ngöôøi daân
coù hoïc ñeàu ñoïc ñöôïc caû. Coù ngöôøi öng yù xin theo ñaïo, coù ngöôøi thì phi-baùc vaø
vieát thaønh saùch, nhöng phi-baùc coù lyù-söï, toû ra laø hoï ñaõ hieåu bieát khaù nhieàu.
Coøn ôû beân ta thì só-phu ít ngöôøi ñöôïc ñoïc saùch ñaïo vieát baèng chöõ Haùn töø beân
Trung-quoác ñöa sang. Hôn nöõa, caùc saùch ñaïo vieát baèng chöõ noâm hay chöõ
quoác ngöõ, thì maõi cuoái theá-kyû XVIII môùi in ra, cho neân cuõng khoâng coù nhieàu
ngöôøi bieát ñeán, maø coù bieát ñeán thì chöa chaéc ñaõ muoán ñoïc. Cho neân neáu coù
khaù nhieàu ñieàu noùi sai, hieåu laàm veà ñaïo Thieân-Chuùa, thì cuõng deã hieåu.
Trôû laïi caùi öôùc mô gaëp-gôõ ñoái-thoaïi, ta thaáy ngaøy xöa ñaõ khoù thöïc-hieän,
maø ngaøy nay cuõng coøn gaëp nhieàu trôû-ngaïi, khoâng nhöõng laø vì ñoâi khi coù tranh-
chaáp quyeàn-lôïi, maø coøn laø vì khoù hieåu nhau. Nhöõng ngöôøi ñaõ coù chuùt kinh-
nghieäm ñoái-thoaïi, ñoái-thoaïi veà yù-thöùc-heä noùi chung vaø veà toân-giaùo noùi rieââng,
ñeàu nhaän thaáy raèng muoán ñoái-thoaïi cho nghieâm-chænh, caàn phaûi coù ñieàu-kieän
xaõ hoäi thuaän-tieän, töùc laø moät cheá-ñoä daân-chuû, bieát taùch rôøi toân-giaùo ra ngoaøi
chính-trò, khoâng kyø-thò toân-giaùo, maø cuõng khoâng nhaän ñaïo naøo hay yù-thöùc-heä
naøo laøm quoác-giaùo.
Nhöng ai cuõng thaáy laø caàn trao-ñoåi ñoái-thoaïi ñeå xaây-döïng vaø chung
soáng hoøa-bình. Khoâng phaûi ñoái-thoaïi giöõa nhöõng heä-thoáng nhaân-sinh-quan coù
tính-caùch sieâu-hình tröøu-töôïng, maø laø ñoái-thoaïi giöõa nhöõng con ngöôøi coù
nhöõng nhu-caàu vaät-chaát vaø tinh-thaàn nhö nhau, ñeå thoûa-thuaän veà maët thöïc-
haønh. Ngöôøi ta coù theå coù neáp soáng nhö nhau, coù nhöõng leã-nghi gioáng nhau,
nhöng caùi nhaân-sinh-quan ñem laïi cho ñôøi ngöôøi caùi yù nghóa saâu xa cuûa noù laïi
coù theå khaùc nhau, vì caùch nhìn vaø caûm-nghieäm veà vuõ-truï khoâng haún gioáng
nhau, maø lyù-luaän laïi thöôøng theo truyeàn-thoáng lòch-söû vaên-hoùa rieâng cho töøng
mieàn, töøng moân-phaùi. Cho neân phaûi bieát nhaãn-naïi, coâng-phu laém môùi coù theå
ñi saâu vaøo tö-töôûng ngöôøi khaùc. Thieát-töôûng neân baét ñaàu töø choã chia seû
nhöõng noãi lo-aâu vaø nhöõng döï-ñònh chung, coù bieát coäng-taùc ñeå giaûi-quyeát
nhöõng vaán-ñeà cuï-theå, môùi coù theå tín-caån vaøo nhau, roài daàn-daàn môùi hieåu
ñöôïc nhaân-sinh-quan cuûa ngöôøi khaùc, nhö laø ñoäng-löïc vöøa thuùc-ñaåy vöøa ñònh-
höôùng cho haønh-ñoäng, vaø laøm cho noù coù yù-nghóa.
Chöù neáu baét ñaàu ñoái-thoaïi töø nhaân-sinh-quan, thì deã sinh ra caõi-coï voâ-
ích, vì mình chöa hieåu ngay ñöôïc laäp-tröôøng cuûa ngöôøi khaùc, maø laäp-tröôøng
cuûa mình nhieàu khi cuõng coøn lôø-môø.
Chính vì lôø-môø nhö theá, maø trong theá-giôùi naøy coù moät soá ngöôøi, tuy raèng chöa
chòu toán coâng tìm hieåu cho ñích xaùc veà caùc toân-giaùo, cuõng daùm töï xöng mình
ñaõ hieåu heát vaø ñaõ toång-hôïp ñöôïc taát caû caùc toân-giaùo laøm thaønh moät ñaïo phaùp
duy nhaát, vaø khoâng caàn coù ñoái-thoaïi toân-giaùo nöõa.
Nay cho in laïi saùøch Hoäi ñoàng töù giaùo laø ñöa ra moät trang lòch-söû cuûa ñaïo
Thieân-Chuùa ôû Vieät-nam. Dó nhieân laø ngaøy xöa, tröôùc khi coù ñoái-thoaïi lyù-thuyeát,
thì ngöôøi ta ñaõ coù gaëp-gôõ nhau trong cuoäc soáng thöôøng-nhaät roài. Trong saùch
coù nhöõng chöùng-lyù maø ngaøy nay khoâng ai duøng ñeán nöõa, coù nhöõng ñieàu
quan-saùt veà tam giaùo ngaøy xöa maø nay ñaõ coù thay ñoåi, coù nhöõng tín-ñieàu cuûa
ñaïo Thieân-Chuùa ngaøy nay khoâng coøn trình baày vaø giaûi-thích nhö xöa, vì ngoân-
ngöõ, trình ñoä vaên hoùa vaø hoaøn-caûnh lòch-söû ñaõ ñoåi ñi nhieàu. Tuy-nhieân caên-cöùø
vaøo ñoù ta cuõng hieåu ñöôïc roõ hôn trong hoøan-caûnh naøo ngöôøi theo ñaïo Thieân-
Chuùa ñaõ duøng nhöõng phöông-tieän nhö theá naøo, ñeå giaûi-thích nhöõng ñieàu coát-
yeáu trong nieàm tin cuûa mình. Raát coù theå laø noã-löïc ñoái-thoaïi cuûa ngöôøi xöa coøn
coù choã khieám-khuyeát, coù ñieàu baát-caäp, nhöng thieát töôûng cuõng neân ghi laáy caùi
ñieàu-kieän caên baûn, khoâng coù khoâng ñöôïc, töùc laø caùi thieän-chí muoán tìm hieåu
vaø trao ñoåi. nhöng cuõng phaûi coù ai ñoái ñaùp theo tinh-thaàn nhö theá, môùi thöïc söï
coù trao ñoåi, ñoái-thoaïi.

Lambersart, ngaøy 09 thaùng 10 naêm 2002

Traàn Vaên Toaøn

Tieán só trieát hoïc, Cöû nhaân thaàn hoïc
Cöïu giaùo sö Ñaïi hoïc Coâng giaùo Lille (Phaùp)
 PREÙFACE

TRAÀN VAÊN TOAØN

En Extreâme-Orient on a l’habitude de parler de l’uniteù des trois doctrines

ou religions, confucianisme, taoïsme et bouddhisme. Dans un tel contexte
culturel, parler de la rencontre des quatre religions, c’est croire aø la possibiliteù
et meâme la neùcessiteù d’y inteùgrer encore une quatrieøme, la dernieøre venue, le
christianisme. C’est en ce sens qu’au XVIIe sieøcle un groupe de catholiques
chinois ont suggeùreù l’expression l’uniteù des quatre religions. C’est aussi la
meâme conviction qui a animeù les chreùtiens dans le Vietnam du XVIIIe sieøcle.
Sans aller jusqu’aø affirmer l’uniteù des quatre religions, ils souhaitaient
favoriser le dialogue avec les trois religions existantes. Ainsi est neù le livre La
rencontre des quatre religions, reùdigeù et publieù, aø la fois en chinois, langue des
lettreùs de l’eùpoque, et en vietnamien, langue de la masse populaire, sous la
forme de l’eùcriture deùmotique (le noâm), construite sur la base des
ideùogrammes chinois.
Objet d’un souhait du coâteù chreùtien, le dialogue des religions qui,
pendant plus de deux sieøcles, n’a gueøre connu de succeøs, est reconnu
aujourd’hui comme une taâche urgente par ceux qui se soucient de la paix
dans le monde. Ainsi le theùologien catholique suisse, Hans Küng, a conclu
son livre Projet d’eùthique planeùtaire par trois formules : « Pas de cohabitation
humaine sans un ethos planeùtaire des nations ; pas de paix entre les nations
sans paix entre les religions ; pas de paix entre les religions sans dialogue
entre les religions » 5. Il s’agit, en effet, non pas de s’opposer aux autres en se
crispant sur les valeurs dites nationales, mais de s’ouvrir aux valeurs
universelles de l’humaniteù. La Chine en a nagueøre donneù l’exemple, en
adoptant, aø coâteù du confucianisme et le taoïsme neùs en son sein, le
bouddhisme venu de l’Inde, auquel elle a meâme donneù une forme chinoise
originale.
Dans les eùchanges entre les peuples, la transmission des religions
prend un sens tout particulier : on veut partager avec les autres ce qu’on a de
plus preùcieux, c’est-aø-dire sa foi, ses croyances, ses raisons de vivre. C’est
ainsi que des religieux bouddhistes, venus de l’Inde il y a deux milleùnaires,
ont introduit la doctrine de Gautama en Chine, au Vietnam et dans d’autres
pays d’Asie. De meâme, de nos jours, d’autres sont venus d’Asie preâcher aux
Occidentaux l’enseignement de diverses eùcoles bouddhiques. C’est dans le
meâme esprit de partage que des missionnaires europeùens sont envoyeùs en
Asie pour preâcher la religion chreùtienne, neùe elle aussi en Asie, au Proche-

5
Projet d’eùthique planeùtaire, Paris, Seuil, 1991, p. 217.
Orient. Ceci reste vrai malgreù le fait que les pouvoirs politiques de tout bord
cherchent aø se servir de la religion ou du moins la controâler en fonction de
leurs projets. Et l’on voit mal comment assurer la paix civile sans s’accorder,
comme cela a eùteù fait dans des pays occidentaux, sur la distinction entre
politique et religion.
Cependant il n’y a dialogue que s’il y a reùciprociteù. Le christianisme
n’est pas entreù dans le Vietnam du XVIe et du XVIIe sieøcles comme on entre
dans un terrain vierge, puisque, en plus des religions populaires, il existait
deùjaø les trois religions mentionneùes qui, venues de l’eùtranger, y ont pris de
solides racines. De telle sorte que beaucoup consideørent cet heùritage culturel
partageù avec les Chinois et avec bien d’autres peuples comme l’eùleùment
constitutif de l’identiteù vietnamienne. Ainsi le bouddhisme a beùneùficieù,
pendant plus de trois sieøcles, de l’appui sans reùserve du pouvoir royal, sous
les dynasties Leâ et Traàn : construction d’innombrables pagodes, fabrication
des cloches, copie des livres canoniques, dotation de terres et de serfs aø des
communauteùs de moines, etc. Sous ces meâmes dynasties, les religieux taoï
stes ont eùteù aussi favoriseùs par le pouvoir, qui faisait construire leurs temples
et qui leur accordait titres et digniteùs, comme pour les bouddhistes. Ce n’est
que vers la fin de la dynastie des Traàn et surtout sous celle des Leâ
posteùrieurs, aø partir du XVIe sieøcle, que des lettreùs confuceùens, comme les
historiens Leâ Vaên Höu et Ngoâ Só Lieân, se mettaient aø critiquer les largesses
du pouvoir aø l’eùgard du bouddhisme. Le pouvoir devenu confuceùen critiquait aø
maintes reprises le bouddhisme, le taoïsme et le culte chamanique des
meùdiums (ñoàng boùng), consideùreùs comme non orthodoxes, mais il cherchait
plutoât aø les controâler et non aø les perseùcuter. Il va donc de soi que, au niveau
intellectuel, les catholiques cherchaient le dialogue en premier lieu avec les
confucianistes, alors deùtenteurs du pouvoir.
Les missionnaires europeùens sont arriveùs au Vietnam au moment de la
division du pays en deux seigneuries, les Trònh au Nord et les Nguyeãn au
Sud, sous le reøgne fictif des rois Leâ. L’Etat eùtait toujours reùgi par des
principes confuceùens, mais dans la population on pratiquait le bouddhisme et
le taoisme. Il est eùvident que le christianisme devait se situer par rapport aux
trois religions existantes. Ainsi parler des quatre religions, c’est pour les
catholiques prendre conscience de la place qu’ils peuvent avoir dans le pays.
Mais pour avoir une place dans le pays, il y a du travail aø faire. D’une
part, en direction des non-chreùtiens, il faut preùsenter de manieøre
convaincante la voie du christianisme ; d’autre part, en direction des nouveaux
chreùtiens, il faut leur expliquer de manieøre deùtailleùe en quoi consistent la foi et
la pratique chreùtienne et en quoi elles se distinguent de celles des autres
religions traditionnelles. Laø-dessus on a fait remarquer l’intoleùrance des
chreùtiens qui consideørent leur religion comme la seule vraie. Comme si les
bouddhistes ne consideùraient pas comme des ignorants tous ceux qui ne
suivaient pas Bouddha ! Comme si les confucianistes ne consideùraient pas
comme heùteùrodoxes les doctrines autres que le confucianisme ! Comme si
quelqu’un continuait aø pratiquer une religion, qu’il consideøre comme fausse,
erroneùe ! Le probleøme de l’intoleùrance ne se pose vraiment que lorsque l’on
se sert de la force, du pouvoir, pour obliger les autres aø adopter une religion.
Le premier travail est l’apologeùtique. Il faut bien connaître sa propre
position, et savoir reùpondre aø des questions ou des objections. Ainsi aø ceux
qui les accusent d’adopter une religion qui n’est pas de leur pays, les
chreùtiens reùpondent que leur religion est une religion universelle, une religion
pour tous les hommes et non pour un groupe d’hommes, et que les trois
religions traditionnelles ne sont meâme pas neùes au Vietnam, mais sont
venues de l’Inde et de la Chine. A des confucianistes qui les accusent d’avoir
renonceù aø la morale confuceùenne et renieù les liens de fideùliteù et d’affection
envers le souverain et les parents, ils deùmontrent que le christianisme
enseigne toutes les vertus confuceùennes, et en meâme temps les devoirs non
seulement envers le souverain et les parents, mais encore envers Dieu, le
peøre supreâme. C’est le contenu de la doctrine des trois peøres . Dans le
contexte de l’eùpoque les catholiques n’ont pas pu eùviter la poleùmique :
accuseùs d’erreur et d’heùteùrodoxie, ils reùpondaient en s’affirmant comme
orthodoxes, comme ayant la vraie doctrine et consideùraient les autres comme
superstitieux.
Puisque c’est nous qui avons la vraie doctrine, il est eùvident que les
autres sont dans l’erreur. Ainsi au milieu du XVIII sieøcle on voit apparaître au
Vietnam, dans le vicariat apostolique du Tonkin Oriental, un livre manuscrit en
vietnamien romaniseù, intituleù Les erreurs des trois religions 6, dans lequel on
releøve systeùmatiquement ce que le christianisme consideøre comme des
erreurs contenues dans le confucianisme, le taoïsme et le bouddhisme. Ce
manuscrit, reùdigeù sous la forme d’un dialogue entre un lettreù oriental
(confucianiste) et un lettreù occidental (chreùtien) est destineù aø l’instruction des
chreùtiens, pour qu’ils cessent de croire aø n’importe quoi et de faire n’importe
quoi, c’est-aø-dire qu’ils ne reviennent plus aø des erreurs auxquelles ils ont
renonceù aø leur bapteâme. Ce livre donne, dans le contexte de poleùmique, une
impression neùgative des religions traditionnelles. Mais chacun sait que le
christianisme comporte en reùaliteù beaucoup de points communs avec les trois
religions. Par exemple, la vie monastique et l’ideùal de pauvreteù et de non-
attachement chez les religieux bouddhistes, la queâte de l’immortaliteù chez les
taoïstes et le systeøme de la morale confuceùenne. Ici le contexte fait que l’on
parle plus des diffeùrences que des ressemblances.
Le livre Le dialogue des quatre religions est aø situer dans le meâme
contexte. Il n’est pas juste d’y voir une quelconque provocation. Car il faudrait
eâtre totalement inconscient, de la part d’une minoriteù insignifiante et menaceùe
en permanence de perseùcution, pour chercher aø provoquer toute la nation
ainsi que les tenants du pouvoir.
On ne remarque pas assez que les missionnaires catholiques ont deøs
le deùbut utiliseù la langue vietnamienne, la langue du peuple, dans les
preùdications - ce qui va de soi - et dans les livres religieux, alors que dans les
trois religions traditionnelles on utilise des livres en chinois, et cela pendant
treøs longtemps. Ainsi au deùbut du XVIIe sieøcle le missionnaire italien

6
Tam giáo chÜ v†ng, Archives des Missions eùtrangeøres de Paris, AMEP, V-1098.
Girolamo Maiorica a composeù dans l’eùcriture vietnamienne deùmotique, le
noâm, une quarantaine de livres, dont il reste aujourd’hui une douzaine,
conserveùs aø la Bibliotheøque Nationale de Paris. En 1951 le missionnaire
avignonnais Alexandre de Rhodes a fait eùditer aø Rome son cateùchisme
bilingue, latin et vietnamien romaniseù. Tous ces livres eùtaient destineùs aø
l’usage interne dans la communauteù catholique. Quant au cateùchisme
bilingue, il eùtait surtout utile aux nouveaux missionnaires dans l’apprentissage
de la langue du pays.
A l’eùpoque, les cateùchistes et preâtres vietnamiens connaissaient
l’eùcriture chinoise et les deux espeøces d’eùcriture du vietnamien, la deùmotique
et la romaniseùe. Les missionnaires ont aussi apporteù de Chine au Vietnam
quelques livres religieux en chinois. Ceux-ci ont pu probablement donner au
christianisme quelque titre de noblesse aux yeux des lettreùs vietnamiens qui
avaient cette habitude de meùpriser des doctrines qui ne s’eùcrivaient pas dans
la langue des sages chinois.
Si le livre La rencontre des quatre religions a eùteù publieù aø la fois en
vietnamien deùmotique et en chinois, c’est certainement dans le but de
preùsenter le christianisme aux lettreùs confuceùens comme une chose seùrieuse
et raisonnable. Seùrieuse, parce qu’il preùsente la discussion entre les
repreùsentants des quatre religions sur des probleømes importants : d’où vient
l’homme ? comment doit-il vivre ? quel est le but de sa vie ? et que devient-il
apreøs la mort ? Raisonnable, parce que la discussion se fait sur la base, non
pas de la force, le pouvoir ou l’autoriteù, mais de la raison, car « la raison est le
maître universel ».
Le genre litteùraire de dialogue est connu en Europe depuis la plus
haute antiquiteù. Platon l’a utiliseù pour exposer sa penseùe philosophique. Cette
façon de faire exprime la conviction que les hommes sont eùgalement doueùs
de raison et qu’ils doivent dialoguer pour chercher ensemble la veùriteù. C’est
preùciseùment ce genre litteùraire qui a eùteù utiliseù dans La rencontre des quatre
religions. Et c’est une nouveauteù dans cette Asie, habitueùe aø des doctrines
baseùes sur le magister dixit, le maître a dit.
Si l’on preùfeøre parler ici du dialogue et non pas de l’uniteù des trois ou
de quatre religions, c’est parce qu’il ne manque pas de points de deùsaccord
dans la theùorie et des sujets de conflit dans la pratique entre les religions, y
compris entre les trois religions traditionnelles au Vietnam. Personne en Asie
n’a encore fait une syntheøse theùorique, unique et coheùrente, aø partir des
croyances et des rites divers de ces trois religions. Par contre, dans la
population on maintient l’habitude de rendre un culte aø tous les eâtres ou
forces consideùreùs comme puissants, sans faire de distinction entre les
bouddhas, les bodhisattvas, les immortels, les esprits, les sages ou les saints,
et les diviniteùs innombrables du pantheùon du culte chamanique. Mais il s’agit
laø de syncreùtisme et non d’uniteù.
Au sujet de la composition du livre La rencontre des quatre religions,
notons qu’il ne s’agit nullement d’un enregistrement des seùances de
discussion, mais d’une mise en sceøne aø partir d’eùleùments connus. Car dans
les conditions historiques de l’eùpoque on imagine mal la possibiliteù d’un
dialogue aussi poli et aussi pacifique.
Quant aux circonstances du dialogue, on trouve dans le livre Eleùments
de la vraie religion, en langue nationale, eùditeù en noâm (en vietnamien
deùmotique, siniseù) en 1829, un deùtail non mentionneù dans La rencontre des
quatre religions : « En l’an Quí Tî (1773), Tònh-Ñoâ-Vöông deùcreùta la
perseùcution religieuse et ordonna l’arrestation de deux maîtres , l’un
occidental et l’autre vietnamien » (p. 129a). Selon la correspondance des
missionnaires aø destination de l’Europe 7, les deux maîtres (preâtres) arreâteùs
sont Jacinto Castaneda et Vincent Lieâm. Jacinto Castaneda alla administrer
les derniers sacrements aø un mourant ; sur le chemin du retour il tomba dans
un guet-apens monteù par un non-chreùtien et fut arreâteù le 17 juillet 1773. Il fut
livreù au mandarin local, qui le fit enfermer dans une cage dans l’intention
d’obtenir la rançon. Mais les chreùtiens eùtaient trop pauvres pour payer. Peu
apreøs, Vincent Lieâm fut aussi arreâteù et enfermeù dans une cage. C’est au 27
octobre 1773 que le mandarin fit conduire les deux prisonniers aø la capitale.
Cela veut dire que le seigneur Trònh n’a pas directement ordonneù l’arrestation
des deux preâtres. Pendant l’interrogatoire Jacinto Castaneda reùcita quelques
prieøres chreùtiennes et expliqua la doctrine chreùtienne aø partir du Credo. Dans
la suite, les deux preâtres furent condamneùs, comme rebelles, aø la peine
capitale et deùcapiteùs le 7 novembre 1773. Cet eùveùnement a laisseù une
impression profonde dans la meùmoire des chreùtiens du Tonkin. Un demi-
sieøcle plus tard, dans ses notes de voyages (Soå sang cheùp caùc vieäc),
acheveùes en 1822 aø Lisbonne, le preâtre Philippe Bænh eùcrit aø propos de
l’anneùe 1773 : « (…) car les preâtres Castaneda et Lieâm, de l’Ordre de saint
Dominique (dominicains), furent reùcemment deùcapiteùs » (pp. 2-3).
Si l’on appelle rencontre la seùrie des interrogatoires des prisonniers,
c’est un eupheùmisme, sinon une ideùalisation, puisque c’eùtait l’occasion pour
les chreùtiens pour expliquer le contenu de leur foi.
Au sujet du personnage, preùsenteù dans La rencontre des quatre
religions comme l’organisateur de cette rencontre, nous avons des preuves
qu’il a existeù et qu’on l’appelait « le sixieøme mandarin » (nhaø quan saùu). En
effet dans la lettre eùcrite le 9 Mai 1763 aø Traïi Loài et adresseùe aø Jean Davoust
(le futur eùveâque de Ceùram, vicaire apostolique du Tonkin Occidental, 1780-
1789), le preâtre vietnamien François Haäu eùcrit : « Le sixieøme mandarin est le
freøre puîneù du seigneur qui nous gouverne actuellement. Lorsque le seigneur
se rendit au village Traïi, ce mandarin est alleù rendre visite aø notre eùveâque et
est resteù chez nous une nuit et un jour. Il a preùpareù des meùdicaments pour
l’eùveâque. Ce n’est qu’apreøs un jour qu’il est alleù se preùsenter au seigneur » 8.
Il s’agit ici du seigneur Trònh Doanh et de Louis Neùez, eùveâque de Ceùomanie,
vicaire apostolique du Tonkin Occidental (1723-1764). Le mandarin dont il est
question est donc bel et bien l’oncle du seigneur Trònh Saâm, comme il est
mentionneù dans La rencontre des quatre religions. Cependant dans sa lettre
eùcrite le 6 Juin 1763 et adresseùe au preâtre Hody, le missionnaire Bricart
7
AMEP (Archives des Missions Etrangeøres de Paris), vol. 690, pp. 780-822.
8
AMEP, vol. 690, p. 208.
annonce la mort de ce mandarin en ajoutant que ce dernier a, avant sa mort,
demandeù d’eâtre chreùtien et a eùteù baptiseù 9. Ceci veut dire que ce sixieøme
mandarin ne put organiser la rencontre qui eut lieu dix ans plus tard. Ce dont
on peut eâtre sûr, c’est que ce mandarin avait de freùquents dialogues avec des
preâtres. Nous pouvons donc affirmer que les circonstances relateùes dans
l’Introduction de La rencontre des quatre religions est une mise en sceøne, pour
preùsenter dans l’ordre et la coheùrence le contenu des dialogues qui ont eu
lieu reùellement entre les missionnaires occidentaux et un certain nombre de
confucianistes, taoïstes et bouddhistes.
Il faut encore ajouter que ce livre est l’œuvre de catholiques. C’est
pourquoi il n’y est pas question des oppositions violentes, ou des rencontres
infructueuses, mais seulement des rencontres pacifiques deùrouleùes sur la
base des consideùrations rationnelles, par lesquelles le christianisme est
preùsenteù comme conforme aø la raison et au sentiment. La reùussite du
dialogue vient du fait que c’est le chreùtien qui meøne le deùbat et qui parle aø la
place des autres.
Il est treøs possible que les repreùsentants des autres religions auraient
meneù autrement le deùbat et se seraient exprimeùs autrement. Mais il est
important de signaler qu’aø l’eùpoque, les missionnaires occidentaux avaient
appris et compris des trois religions traditionnelles plus et mieux que les
repreùsentants de ces religions n’avaient connu du christianisme. Ce que les
premiers ont connu est baseù aussi bien sur des livres disponibles au pays que
sur des faits observeùs dans la vie quotidienne de la population. La situation
est fort diffeùrente en Chine, car deøs le XVIIe sieøcle il existait plusieurs livres
chreùtiens publieùs en chinois ; parmi les gens instruits qui les lisaient, un petit
nombre devinrent chreùtiens, et d’autres y opposaient des critiques
raisonneùes, et en connaissance de cause. Alors qu’au Vietnam peu
d’intellectuels eùtaient au courant des livres chinois autour du christianisme.
Quant aux livres chreùtiens en vietnamien (en eùcriture noâm ou en eùcriture
romaniseù), ils ne sont eùditeùs qu’aø partir de la fin du XVIIIe sieøcle, et ils ne
devaient pas trop inteùresser les lettreùs qui n’appreùciaient que ce qui eùtait eùcrit
en chinois. C’est pourquoi des erreurs et meùprises qu’ils faisaient souvent sur
le christianisme sont treøs compreùhensibles.
Revenons au deùsir de dialogue. Disons que le dialogue entre les
religions est difficile, hier comme aujourd’hui, et rencontre plusieurs obstacles,
non seulement aø cause de certains conflits d’ordre profane, mais surtout aø
cause des conditions sociales et culturelles.
Aujourd’hui ceux qui ont quelque expeùrience d’un tel dialogue sont
d’accord pour reconnaître que la dialogue ne peut s’eùtablir seùrieusement que
dans une socieùteù deùmocratique, sachant faire la seùparation entre religion et
politique, et, par conseùquent, sachant aø la fois eùviter toute discrimination
9
AMEP, vol 690, p. 230 : « J’ay manqueù un peu plus haut dans cette lettre cy qu’un prince
gentil avoit entrepris de faire des meùdecines aø Mgr de Ceùomanie : nous venons d’apprendre
la mort de ce prince, il a eu le bonheur de recevoir le bapteâme eùtant encore en pleine
connaissance (…) Ce prince est le sixieøme freøre du Roy actuellement reùgnant. Vous avez deùjaø
probablement entendu parler de luy, car il y a grand nombre d’anneùes qu’il rend service aux
missionnaires. Sa meøre, son eùpouse et ses enfants sont tous chreùtiens ».
religieuse et renoncer aø l’eùtablissement d’une religion nationale. C’est dans
les pays occidentaux que ces conditions semblent le mieux reùaliseùes.
Et pourtant le dialogue est neùcessaire pour la coexistence pacifique
entre les hommes. Il s’agit, bien sûr, du dialogue, non pas entre des systeømes
de penseùes, des conceptions du monde aø caracteøre abstrait, mais entre des
hommes qui ont des meâmes besoins mateùriels et spirituels. Les gens peuvent
avoir la meâme manieøre de vivre, les meâmes coutumes et rituels, mais les
conceptions du monde qui donnent la signification profonde aø leur vie peuvent
eâtre treøs diffeùrentes. La raison en est que l’on n’a pas le meâme regard, la
meâme perception sur l’univers. De plus les penseùes et raisonnements qui en
deùcoulent peuvent eâtre diversifieùs selon les traditions historiques et culturelles
propres aø des reùgions ou aø des eùcoles particulieøres.
Il faudrait, pour bien vivre ensemble, savoir partager les souci de
l’existence, les projets pratiques. La collaboration et le dialogue pratique
favorise la confiance et, peu aø peu, la compreùhension de ce qui donne un
sens aø la vie des autres. En revanche, si l’on commence le dialogue de
manieøre theùorique, aø partir des ideùes abstraites, on risque de tomber dans les
disputes inutiles, car les systeømes sont rigides et sans concession.
Le livre La rencontre des quatre religions marque une page de l’histoire
du christianisme au Vietnam, avec sa volonteù de dialogue. Il contient des
raisonnements qu’on n’utilise plus aujourd’hui, des affirmations sur les trois
religions traditionnelles qui ont besoin d’eâtre fortement nuanceùes ou
corrigeùes, car les conditions historiques et culturelles ont changeù. La manieøre
de dialoguer dans le livre peut certes avoir des deùfauts. Mais la bonne volonteù
de dialogue meùrite d’eâtre mise en lumieøre. De toute façon, le livre montre
comment les chreùtiens se sont efforceùs jadis de rendre compte de la foi et
l’espeùrance qui les font vivre.

Lambersart (France) le 10 Octobre 2002

Antoine Traàn Vaên Toøan

Dr. Phil. Maitrise en Theùol.
Prof. eùmeùrite de l’Universiteù Catholique de Lille
 CONFERENCE OF FOUR RELIGIONS

The origin of the text you are going to read is wrapped in mystery.
Entitled Hoi Dong Tu Giao Danh Su [Conference of Distinguished Teachers of
Four Religions; some editions drop the Danh Su], it purports to be a record of
a debate among representatives of four religions – the ancient Tam Giao
[Three Religions], that is, Buddhism, Confucianism, and Taoism, and the new
arrival, namely, Christianity. With a deep sense of harmony, ancient Chinese
spoke of the “unity of the three religions,” and with the coming of Christianity
to Asia, seventeenth-century Chinese Catholics expanded the triad into a
quaternity and spoke of the “unity of the four religions.”
When was Hoi Dong Tu Giao written, where, and by whom? Before
answering these baffling questions that may not admit of definitive answers,
there is the matter of the literary scripts in which it was written, and
fortunately, on this we do possess certain knowledge. The text is now
available in three scripts: chu nho [the Chinese script], chu nom [the demotic
script], and chu quoc ngu [the national script].
The preface to the Chinese text, of which a copy of the second edition,
94 pages long, published in 1911, is extant, claims that it is a literal translation
of the chu nom text, with a running commentary added. The translator said
that his name was Damato [Damascene?] Tran and that he produced the
Chinese version during 1887-1888.
Chu nom, that is, the popular or demotic script, was a device invented
by Vietnamese scholars in which Chinese characters are borrowed and
altered to render the meaning of Vietnamese words. Generally, two Chinese
characters are combined, one of which indicates the meaning of the
Vietnamese word, while the other indicates its pronunciation. Sometimes the
Chinese character is left unchanged but is pronounced in the Vietnamese
way. At other times, some new characters are created ex novo out of Chinese
characters to represent symbolically the object referred to. Chu nom originated
perhaps in the seventh century, became widespread in the 13th, and was used
in the 19th-century masterpiece of Vietnamese literature, namely, Nguyen Du’s
epic Kim Van Kieu. Though never recognized as the official script, chu nom,
interestingly enough, was adopted by missionaries in Vietnam. One of them,
the Italian Jesuit Gerolamo Maiorica, is said to have composed some 48
works in this script.
If the Chinese text is a translation of the chu nom text, as is claimed in
its preface, then obviously Conference of Four Religions existed first in the chu
nom. Unfortunately, so far we do not possess any copy of the chu nom older
than the 1911 second-printing edition, 79 pages long, published in Ke So
(near Hanoi). The chu nom text does not contain a preface and a table of
contents.
But was the chu nom text also the original, even before the text in the
chu quoc ngu? This script was devised by Catholic missionaries in the 17th
century by using Roman alphabets and various diacritical marks to transcribe
phonetically the Vietnamese tonal language. It was used by Alexandre de
Rhodes for his Cathechismus pro iis qui volunt suscipere baptismum and his
Dictionarium, both published in Rome in 1651. This script was used in the two
succeeding centuries almost exclusively by and for Christians. In 1898 French
Governor Paul Doumer signed the decree, effective in 1909, mandating the
use of chu quoc ngu in civil service examinations. In 1917 an imperial decree
made this alphabetized script the national script.
With regard to Conference of Four Religions, so far the oldest extant text
in chu quoc ngu was a third-printing edition, 76 pages long, published in Tan
Dinh (in former Saigon) in 1887, which means that the original edition must
have been come out (a few years?) before that. The chu quoc ngu text is not a
literal transliteration of the chu nom text; some expressions have been
omitted; apparently, the translator wanted to modernize its style.
In sum, it is fairly certain that Conference of Four Religions was first
composed in chu nom, certainly (years?) before 1887, then transliterated into
the chu quoc ngu before 1887, and finally translated into Chinese in
1887/1888.
But when did the conference of the four religions take place? In the
preface to the chu quoc ngu text (which is absent in the chu nom text), it is
stated that in the reign of King Canh Hung, of the Le dynasty, Lord Tinh Do
Vuong, of the Trinh clan, that is, Trinh Sam, who ruled in 1767-1782, arrested
two Catholic priests, one an European, the other, a native. His uncle was an
important mandarin whose mother, by the name of Thuong Tram, was a
Catholic. She earnestly urged his son to join the Christian faith. Out of love for
his mother, the mandarin was disposed to acquiesce to her wish, but before
doing so, he wanted to find out which of the four religions was true. So he
called for a conference at his palace during which a Catholic priest, a
Confucian master, a Buddhist monk, and a Taoist bonze would present the
teachings of their respective religions and debate with each other, himself
serving as moderator.
Who were the two Catholic priests arrested during Lord Trinh Sam’s
persecution? A catechism entitled Chan dao yeu ly quoc ngu [Essential
Doctrines of the True Religion in the National Script], published in 1829,
reports that two priests, one European, the other Vietnamese, were arrested
in 1773. According to the letters of missionaries, these two priests were
Jacinto Castaneda and Vincent Liem respectively. Castaneda was captured
by a non-Christian while returning to his boat after visiting the sick on July 17,
1773 and was handed over to the local mandarin who demanded ransom. The
local Christians were too poor to be able to afford the money. A little later,
Vincent Liem was arrested. Both were put in cages and transferred to the
capital on October 27, 1773. Clearly, the lord’s uncle did not have anything to
do with their arrest. Castaneda is reported to have recited during the
interrogations a few prayers and especially the Creed, which he explained to
his captors. There were no doubt questions and answers exchanged between
Castaneda and his captors, but there was no debate or discussion between
him and the representatives of other religions of the kind described by
Conference of Four Religions. Both priests were charged with insubordination,
were condemned to death, and were decapitated on November 11, 1773.
Their martyrdom must have left a deep imprint on the memory of the local
church, so that it was recalled by Philip Binh, a Vietnamese priest living in
Lisbon, in his Sach so sang chep cac viec [Chronicle of Things Past], written in
1882, some 50 years later.
With regard to the mandarin, the uncle of Lord Trinh Sam, historical
records show that he did in fact exist. In a letter written in the national script on
May 9, 1763 to Fr. Jean Davoust (later bishop of the Western Diocese in
North Vietnam), a Vietnamese priest by the name of Francis Hau mentioned
that a mandarin (popularly called “Quan Sau”), who was the uncle of Lord
Trinh Sam, was passing though the priest’s village of Trai Loi in the company
of his nephew. The mandarin is reported in the letter to have visited Bishop
Louis Neùez for a night and a day and to have prepared medicine for him. No
doubt he was the mandarin mentioned in the preface of Conference of Four
Religions.
However, in a letter written on June 6, 1763 to Fr. Hody, Fr. Bricart
reported that this mandarin had just died and had been baptized before his
death. If this is the case, then the mandarin could not have convoked and
presided at the meeting of the four religious representatives some ten years
later, in 1773, even if such a conference had taken place.
In light of these facts and considering the literary genre of the work, it is
fairly certain that the meeting, of which Conference of the Four Religions
purports to be a record, never took place. Rather it was an imaginary meeting,
a literary device common in apologetic literature, employed by Christian
writers to present the truths of Christianity and to rebut the alleged errors of
other religions. Very likely the author lived in the north, most probably near
Hanoi (known as Thang Long at the time), where the memory of the
martyrdom of Castaneda and Vincent Liem still remained fresh and where the
story of an important mandarin well disposed toward Christianity and desirous
to know its truth before committing to it, perhaps out of filial piety toward his
Christian mother, was well known. A century after these events, a Catholic
apologist (very probably a man), combining these two stories, but without a
historian’s scruples for correct dating, constructs a dialogue among the
representatives of the four religions, with Castaneda playing the role of the
Western priest. Indeed, the book presents the Catholic priest representing
Christianity as a Western missionary who had been in China for several years
and now was preaching in Vietnam. Thus he is cast as Jacinto Castaneda,
who was born in Spain in 1743, went to China after his ordination to the
priesthood and stayed there for three years, and came to Vietnam in 1770. To
lend authority to his work, the author places the conference he reports in the
year of 1773, when the two priests were martyred, but when the mandarin
who supposedly convoked the conference had died a decade earlier.
But who is the author of this important, and by the number of its printing
(at least 14 in the chu quoc ngu version by 1959), highly successful and
influential, piece of apologetic literature? Unfortunately, the name of author is
not given anywhere, and one is reduced to making the best educated guess.
He must have been someone highly educated to be able to write in chu nom.
More importantly, to judge from the contents of the work, he must have been
well versed in the doctrines and practices of the tam giao [three religions] and
of Christianity, which is no mean accomplishment, even by today’s standards!
It is highly unlikely that a Catholic layman in the last decades of the nineteenth
century could fit the profile. Very likely, then, the author must have been a
priest.
But was he a foreign missionary or a native cleric? A native cleric is the
more likely candidate, since we do not know of any expatriate missionary in
North Vietnam at that time who could write in chu nom fluently. Whoever that
native priest was, besides being highly educated, he must also have had
some familiarity with previous apologetical works such as Matteo Ricci’s The
True Meaning of the Lord of Heaven and even some Western writings.
Unfortunately, beyond these general observations on the requisite
qualifications of the author, we cannot say anything with any certainty about
his identity.
While we do not know the name of the author, there is little doubt that
he was a clear thinker and writer. Conference of Four Religions is framed as a
three-day meeting, each day with its own theme for debate. The three themes
proposed by the Catholic priest, referred to as “the Western scholar,” a title
reminiscent of Matteo Ricci’s work, are: the origin of the universe and
humanity, the duties incumbent upon human beings, and life after death. The
participants take turns at expounding the beliefs and practices of their
respective religions. Of course, the “Western scholar” has the lion’s share of
conversation, since he has to rebut all the alleged errors of the other three
religions and to defend Christianity against his three opponents. Perhaps,
‘conversation’ is a misnomer, since there is not in the text a true give-and-take
among the participants and no interest in arriving at a common understanding.
Here is not the place to summarize the arguments and counter-
arguments presented with regard to the three themes chosen for discussion.
Christian theology has of course made great strides in understanding the
teachings of the Christian faith with regard to the three themes discussed by
this book since the end of the 19th century, and it is inevitable that some of
things the author of the book took to be Christian teaching are not so viewed
today. Consequently, Conference of Four Religions is no longer a reliable
guide to what the Catholic Church teaches on these three matters today.
Furthermore, and most importantly, interreligious dialogue has replaced
apologetics as it was practiced in the 19th century. Now, dialogue has to take
place as a way of sharing common life with the followers of other religions, as
collaboration in common action to promote justice and peace, as sharing
religious experience in prayer and contemplation, and as theological exchange
for mutual enrichment.
But it would be interesting to examine how well the “Western scholar”
has understood the “Three Religions” and how accurately he has portrayed
them. For it is this aspect that is of greatest interest today. It is no doubt a
formidable task, for it requires not only a firm grasp of what Buddhism,
Confucianism, and Taoism teach on the origin of the universe, ethics, and the
life beyond, but also a historical understanding of the social and religious
situations of 19th-century Vietnam. Whatever the merits of Conference of Four
Religions on these scores, at the very least the work is an eloquent testament
to the fact that by the end of the 19th century Vietnamese Christianity was self-
confident enough to regard itself an equal (and perhaps even superior) partner
in a dialogue with the venerable tam giao, and just as the three imported
religions have become part and parcel of the Vietnamese culture, Christianity,
the latest comer, too, intends to contribute its own spiritual riches to the
national treasure of Vietnam. For this all Vietnamese, irrespective of their
religious affiliations, owe a debt of eternal gratitude to the author of Conference
of Four Religions, whoever he was.

Washington, D.C. 10/20/2002

Peter C. Phan, Ph.D., S.T.D., D.D.
University Professor and Chair of Catholic Social Thought
Georgetown University
Washington, DC 20057
 HOÄI ÑOÀNG TÖÙ GIAÙO DANH SÖ
(BAÛN MOÄC; aán baûn 1867 )

|

’



§

™


HOÄÂI ÑOÀNG TÖÙ GIAÙO DANH SÖ

©

­

Ž

^

]

T

^

,

N

£

"

T

8


4




R

8





�
Thuôû ñôøi Ñöùc vua Leâ laø vua Caûnh Höng, chuùa Trònh laø Tònh Ñoâ Vöông coù baét ñöôïc hai thaøy
y



�


ˆ

T





�


=


$


む







¤



®

M

N

R

P
caû: moät thaøy phöông Taây, moät thaøy boåûn quoác, giam ôû Keû Chôï taïi Khoá Baønh. Khi aáy coù nhaø
v


�


T

L

£


8

4




5


R



S

む



T

Ž










¥



quan Saùu, laø chuù chuùa Tònh Ñoâ Vöông, chöa coù ñaïo, maø meï ngöôøi laø Ñöùc Thöôïng Traâm queâ


t

¹



k



£



む

=

R





Y



む














<

P

v

¦
ôû Caûnh Vieân, Haûi Döông xöù, voán coù ñaïo, thöôøng khuyeân con chòu ñaïo, song le nhaø quan hoà
/

5

z

Œ

む

¼





0



‘

む


P


£

K


z


�


]

む

š

‚
ñoàø chöa bieát ñaïo thaät hö laø döôøng naøo. Laïi thaáy nhaø chuùa suøng thöôïng thaøy tu, baø vaõi, cuøng
1



¥

~

”


W





8


,





°

µ





¥


P



£


"


む






troïng beân phuø thuûy phaùp moân, thì loøng ngöôøi cuõng muoán theo beân nhaø chuùa, cho ra nhaát



8

#

E

T



S

‘

む


Ž








7






;






¤



R
moân thì deã hôn. Nhöng maø laïi thaáy Ñöùc Thöôïng Traâm naêng nhaéc ñeán söï ñaïo; bôûi ngöôøi coù
,

q

む




8


°

`

4

"

/

,

む




R



b

む

P

v




loøng kính meï laém, thì cuõng phaûi chieàu cho baèng loøng meï. Vaäy coù moät ngaøy aáy nhaø quan ñoøi
—



;

d





š

U



"



6

`

¥

0

`




¼

–

x
caùc ñaïo ñeán dinh ngöôøi ñeå noùi leõ ñaïo cho ngöôøi nghe, xem beân naøo phaûi traùi laø laøm sao.
 

R



`



=

.



„

#

む



�

y

`

む

°

む

;

-
Vaäy coù ñaïo Nho, ñaïo Laõo Töû, ñaïo Thích Giaø vaø hai thaøy caû phaûi giam cuõng ñöa ñeán nöõa.

=

Ÿ

P

v

—

e







=

,



1



Œ

µ

z



0

¼



A




Baáy giôø nhaø quan daïy raèng: Voán loøng ta troïng söï thaät, muoán bieát ñaïo naøo laø ñaïo chính ñeå


\



 

—





;

n

8

`



U

G

¼

U

A

D



‚

`


ta phuïng söï. Vaäy caùc ñaïo ñaõ ñeán ñaây, thì phaûi baøn leõ gì laø leõ chính trong ñaïo, cuøng phaûi
š



M

(1b)




$



"



6

p


noùi moät khi moät ngöôøi, cöù thöù töï, cho ta nghe môùi ñöôïc.

]

む

`

*

e





V





Ž


P


v

=





§



6

T





Tröôùc heát Nho só raèng: “Thaân laïy Ñöùc nhaø quan, voán toøng coå dó lai chaúng nhöõng moät nöôùc
P



S

‘





$

¨



む

—





¥



ˆ



2



)



—

´


…
nhaø ta, maø laïi thaäp baùt quoác chö haàu, vaø caùc nöôùc beân phöông ñoâng naøy, caùc ñaáng ñeá




]





*

む

¬

1

む





)

@

–

A



U






"


$
vöông, coâng haàu só thöù, ñeàu troïng ba ñaïo ta naøy, laáy laøm chính ñaïo; coøn söï ñaïo ngoïai quoác
«

,

¼ `

R

G

§

T

¬

™

む



U

0

R



G

Œ

S

`


Hoa Lang, laø dò ñoan chi giaùo. Nhöõng ñieàu doái traù, phi lyù, naøo coù söï gì thaät, maø phaûi baøn
8

U

–

G



/



む

R

Œ

8

P

£




6


6


²


,

�

«
hoûi leõ laøm chi ? Ví baèng ñaïo aáy coù thaät, thì nhaø chuùa ñaõ chaúng caám; nhö phoâ thaøy Hoa

,

)

R

Š



8

x

P

^

R

8

S

–

Q

む

]

P

^



®

.


Lang naøy coù haún hoi thì sao nhaø vua coù baét maø laøm toäi ? AÁy tröôùc nhaø vua ñaõ luaän xöû
&

む




§

,

�

)

U





‚

‘

²




む


¶

D

M

"




töû maáy ngöôøi, raøy phoâ thaøy naøy coøn ñeo thoùi cuõ, laïi thaâu nhaäp khuyeán duï daân ngu, cho neân
‘

`

8

む

R




T



G


0


,

�

«

,

R

U

G

¬

G

µ


➄
laïi phaûi baét giam, coù khoâng nhöng chi; Naøo phoâ thaøy Hoa Lang coù leõ gì , ñeàu gì muoán thöa,


Ž

P

v

}



"

8

‚

➄
ñeå Ñöùc nhaø quan thaåm xeùt cho, thì haõy thöa.

T
*

e




V





Ž


P


v

R

,

q




"


l

*



š






Taây só raèng: Thaân laïy Ñöùc nhaø quan coù loøng roäng thöông cho chuùng toâi ñöôïc noùi söï ñaïo,






"



`

U

8

l

*



\








<

*

む

¬

`
ñeå ngöôøi xeùt cho söï phaûi leõ, thì chuùng toâi ñöôïc troâng ôn laém. Song le toâi thaáy ñieàu Nho
*

š

e

=





§



—

´

…



@

む





–

™

A

8

x
só noùi raèng: Voán toøng coå dó lai, caùc ñaáng ñeá vöông laáy ba ñaïo ta laøm chôn chính, thì sao
(2a)
D






,

む


述

G

t

E


·







¼



…



„



.




†

trong töïa Ñaïi Hoïc raèng: “Töø Phuïc Hy, Thaàn Noâng, Huøynh Ñeá, Nghieâu, Thuaán, Vuõ,
h



…



F



む



q

b

ƒ

§



b

q



0

M

む



R


Thang, Vaên, Voõ keá thieân laäp cöïc dó ñaïo trò thieân haï. Naøo khi aáy ñaõ coù ñaïo
`



=

.



„

#

む

む

¬

=





§





む

¬

6


Œ

L

Nho, ñaïo Laõo töû, ñaïo Thích giaø ñaâu. AÁy ñieàu “voán toøng coå dó lai” ñaõ ra ñieàu chaúng thaät, vì
­



­

k

<

p


R

む



む

S

5
ñôøi Tam Ñaïi veà sau môùi coù ba ñaïo aáy maø chôù.
‚


述


む






¼

A



U



"

$

¼

`

R

G

§

む

 




Cuøng raèng: “ Ba ñaïo ta laø chính ñaïo, coøn ñaïo ngoïai quoác laø dò ñoan chi giaùo.” AÁy vaäy ñaïo
`


8





q



=

.

p

R

1

­

P

N





¦

Š



„
Nho thì ôû nöôùc Loã, ñaïo Laõo töû môùi coù roát ñôøi nhaø Chu, ôû xöù Hoà Quaûng, ñaïo Thích
#



む

q

‘

¥

T

5

8

む



む

6


`





"


$


む


S


x

giaø ôû nöôùc Thieân Truùc beân taây; chôù thì ba ñaïo aáy chaúng phaûi ñaïo ngoïai quoác heát ru? Sao
`

*

¯

述

む





š



む

R

Œ

6

‘

䕌




*

¼



«

ｔ
Nho só nhaän raèng ba ñaïo ta ? Noùi theá aáy coù thaät chaêng ? Laïi goïi chuùng toâi laø ñaïo Hoa Lang:



Œ


*

6


`

¼




«

,


む

6


R



0

¼



«


ｔ



‚
song thaät toâi chaúng phaûi laø ngöôøi Hoa Lang, vaø chaúng coù ñaïo naøo laø ñaïo Hoa Lang, cuøng
6



z



«


ｔ


¼



0

-

=





*

¼

T

*

,

T

4


—



-
chaúng bieát Hoa Lang laø nöôùc naøo nöõa. Voán chuùng toâi laø Taây só Ñaïi taây döông, caùc nöôùc thôø
\


q


£



"
















*


䕌

¼

q

£

G

§

S

¤




*

•

phöôïng Thieân Chuùa, cho neân ñaïo chuùng toâi goïi laø Thieân Chuû chi giaùo. Maø bôûi chuùng toâi öôùc
H

"

q



X





z






q



£


S



-


\


"


­


<







ao cho thieân haï moïi nöôùc bieát ñaïo Thieân Chuùa maø thôø phuïng cho ñôøi sau ñöôïc höôûng
K


(


ž


む


q


-


"





*



P

¥

X



S

䕌

ｔ


¥


)



phöôùc thanh nhaøn treân Thieân ñaøng, cho neân toâi ñeå nhaø queâ ñaát nöôùc maø ñi sang beân naøy,
&

5

7

”

C




8
³

C



™

|



R

,

µ

む



f




thieân sôn vaïn thuûy baát töø lao khoå, baát coá danh lôïi. Moät coù loøng muoán giuùp linh hoàn ngöôøi ta


Ÿ

S






*

䕌(2b)€



P

'

°





…





:

A

p
ñöôïc thoùat maø thoâi. Vaäy toâi ñi qua nöôùc nhaø Minh cuõng ñaõ ôû ñaáy moät ít naêm; ñoïan môùi
ｔ


;





)


=


v

T



•



む



む






–



む





む

S


sang ñeán nöôùc naøy; baáy laâu nhöõng suoâi ngöôïc khuyeân ngöôøi ta laøm söï laønh, laùnh söï döõ. Maø
`

*

述






む

R

Œ

む

,

�

R

Š



x

P

^

R

8

S

–


Nho só raèng: ”Neáu ñaïo aáy coù thaät, vaø phoâ thaøy coù haún hoi, sao nhaø vua coù baét maø laøm
Q

8

¬

む

*

@

–



➄




L

ꂴ

P

^

–

*

6

#






*

toäi ?” thì ñieàu aáy toâi laáy laøm khoù thöa laém vì vieäc nhaø vua laøm, toâi chaúng daùm xeùt. Song toâi
µ

8

`

*

¬

š

M



述





§



—

´


…





¬


[


1



muoán hoûi Nho só ñieàu noùi khi naõy raèng: “Toøng coå dó lai, caùc ñaáng ñeá vöông ñeàu yeâu chuoäng,
@


む





–

A



8

x

­

^




j

o

7

.

䕌

K

'

S



laáy ba ñaïo ta laøm chaùnh ñaïo” thì sao ñôøi vua Taøn Thæ Hoøang nghe lôøi ngöôi Lyù Tö maø ñoát
む

$

`

{

—

む

´

;

­

2



'


…


7





„


#


S


q



heát saùch Nho choân caùc hoïc troø; ñeán ñôøi Ñoâng Haùn, Minh Ñeá nghe ñaïo Thích Giaø maø bieám



`

‘

;

­

P



/


t


7





=


.

S

q



„

#

5


ñaïo Nho; laïi ñeán ñôøi nhaø Toáng, Huy Toâng nghe ñaïo Laõo Töû maø bieám ñaïo Thích Giaø. Chôù
8

む



む

M

0

Œ

M

0



M

0

A

M

0

«

S

´

…



M


thì ba ñaïo aáy, khi naøo thaät, khi naøo hö, khi naøo chaùnh, khi naøo taø, maø ñaáng ñeá vöông khi
[

M

幼

M

む

M

ž

‚

6

–




8

L

U

–

x



`

*

‚

➄


yeâu khi gheùt, khi khen khi cheâ, cuøng caám laøm vaäy, thì vì leõ laøm sao ? Xin Nho só haõy thöa
¬

む

*

ª

➄

¬

T
ñieàu aáy, roài toâi seõ thöa ñieàu kia.

`

*

述









¼


´


…



–

^

“

b



{

—



0

8

q


Nho só raèng: Ngöôøi laø ñaáng ñeá vöông laøm vua cai trò, ngöôøi phaùn daïy theå naøo, thì thieân haï
`






0

z


L

U

–

x
phaûi vaâng cöù, naøo bieát ñöôïc vì leõ laøm sao.

T

*

e









8

%

Q

R




¬

む

e





R

Œ

x

R

6

R
Taây só raèng:
Ñaõ vaäy thì oâng ñöøng coù cöù ñieàu aáy raèng: Neáu ñaïo coù thaät, sao coù caám, sao coù
8



S

–

Q

–

G


䝏(3a)‘

š

述





"


$


¼





M


`


R

baét ngöôøi maø laøm toäi laøm chi. Vaû laïi noùi raèng: “Ñaïo ngoaïi quoác laø nhaát chuûng dò ñoan


U

8

D






*





)
phi lyù” thì trong ñaïo chuùng toâi xeùt theá naøy:


Š




G

=

r

P

G

_


Nhaát vieát: Nhaân chi baûn nguyeân sinh töï haø lai ?


Š




P

V

¤

む

Ÿ

_

²
Nhò vieát: Nhaân chi hieän taïi taïi theá haø nhö ?


Š




G

ˆ

K

&

•

_

®
Tam vieát: Nhaân chi cöùu caùnh töû vaõng haø sôû ?
N

¼

む

¬

N





P

v

む

—

�



R

`

¼



`

R



U


AÁy laø ba ñieàu aáy xin Ñöùc nhaø quan vaø caùc thaøy xeùt coù phaûi laø ñaïo dò ñoan phi lyù
�

(

6


doái traù chaêng ?

=


Ÿ


P


v

述






T

¬

N

`

む

°

R

U

8

D

¢



`

‘
Baáy giôø nhaø quan raèng: Nhöõng ñieàu aáy xem ra cuõng coù lyù, thì trong boán ñaïo, phaûi giaûi
.

む

¬

N
¼



0

"



7



‚

‘



v

¼



¬

5

p



$
nghóa ba ñieàu aáy laø theå naøo cho ta nghe, song haõy giaûi moät buoåi laø moät ñieàu chôù môùi thong
¡








¬



Š




G

=

r

P

G

_



¼

む

x
thaû ñöôïc. Vaäy ñieàu nhaát vieát: Nhaân chi baûn nguyeân sinh töï haø lai laø laøm sao ?

]

む

`

*

‘

d

N

e







D






`


—

$


む

—

`

*

¼

T


Tröôùc heát Nho só giaûi caâu aáy raèng: Trong ñaïo Nho caùc saùch vaø caùc Nho só laø nhöõng
´

V


W


¬


š



N

S

—

述

X



8

¤

M

R

S

む

S

M
ñaáng thaùnh hieàn ñeàu hôïp moät yùù maø daïy raèng: Moïi söï thì bôûi nguõ haønh maø ra; maø khi
M

R

5

`

ž

む

8



®

–



_

䕌

む

s

ƒ

²

.

$

¦

U
nguõ haønh chöa phaân chia ra, thì ôû loïn laøm moät khí, goïi laø Thaùi Cöïc, nhö lôøi saùch Tính Lyù
述


s


ƒ





?


P


£


¬


?

P

ˆ


£



@


ˆ

š

?

P

M

R


raèng: Thaùi Cöïc ñoäng nhi sinh döông, tónh nhi sinh aâm, döông bieán, aâm hôïp nhi sinh nguõ haønh
¼



Œ

”

•

)

L

 

°

¤



_

S

@

f

7

u

²


.

%

¬

laø kim moäc thuûy hoûa thoå, vì vaäy, cuõng bôûi moät khí maø bieán hoùa vaïn vaät nhö lôøi oâng Trình
.

述

7

u

G

j

C



$

y

?

:

¤


…



`

@

s

ƒ

–(3b)
töû raèng: Vaïn vaät chi thæ baát quaù taùn tuï nhi dó. Bôûi ñaáy ñaïo Nho laáy Thaùi Cöïc laøm
³

们



X



S

5
ñaàu coäi reã moïi söï maø chôù.

T

*

e




=

M

_



M

%



8



p

"

;

M

R



G

¤


Taây só raèng: Voán gioáng khí khoâng, khi noù ñoäng thì ñoäng maõi, cho ñeán khi coù söï gì khaùc


"

%

S

`

$

%

‘

8

p





S

M

%



8



p

"

;
ôû ngoøai noù maø ngaên caàm noù laïi, thì môùi thoâi ñoäng; maø khi noù yeân thì yeân maõi cho ñeán
M

R



G

¤



"

%

S

6



%

p



S

5



<

M

³

む
khi coù söï gì khaùc ôû ngoøai noù maø ñaû ñoäng, noù môùi ñoäng maø chôù. Song le khi ñaàu heát,
p

R



_

s

ƒ

8

s

ƒ

R

…

G

S

–

"

%



M

%




môùi coù moät khí Thaùi Cöïc, thì Thaùi Cöïc nhôø ñí gì maø laøm cho noù ñoäng khi noù ñöông an,
‚

–

"

%



M

%





²

.

%

む

.

š

D

I

#


述


}
cuøng laøm cho noù an khi noù ñöông ñoäng nhö lôøi oâng Thieäu töû noùi trong Kinh Dòch raèng: “Voâ
ƒ

G

:

ˆ

む

£



む

 

¤

w



¥


¼


W



`



_

む

8
cöïc chi tieàn aâm haøm döông daõ”. AÁy vaäy bôûi tay ai hay laø pheùp ai phaân hai khí aáy ra
5

述
khoûi nhau
`

*

述




G

~



_

G



&

`

Nho só raèng: Töï nhieân nhò khí chi ñaïo lieàn phaân ra.

T

*

e



%

š

–

 

°

²

š

e



P










P







y


Taây só raèng: OÂng noùi laøm vaäy cuõng nhö noùi raèng: Yeân sinh ra ñoäng, ñoäng sinh ra yeân; laïnh
P




«

む

P




y

ž

P




む

む

P




ž

²

I

#

°



­

sinh ra noùng, noùng sinh ra laïnh; cha sinh ra meï, meï sinh ra cha; nhö Kinh Dòch cuõng moät nôi
š



む

述

ˆ

L

£

G

C

£

L

ˆ

G

—



0

R

¬

G

鼤(4a)^
noùi theå aáy raèng: “AÂm vi döông chi maãu, döông vi aâm chi phuï.” Naøo coù ñieàu gì nghòch tai
E

-

S
hôn nöõa ru ?

`

*

述






_



¬



む

=

G

]

}

Z
Nho só raèng: Nhò khí ñoäng tónh theå aáy, voán töø tröôùc voâ cuøng.

T

*

e




%

¼

`

–

U

u

£

U

S

U

š



む

8

°

²

¸


Taây só raèng: OÂng laø nho giaû, caùch vaät cuøng lyù, maø coøn noùi theå aáy thì cuõng nhö caõi
e


=


B




R

 ³

S



–

x


"


7





L

 



`

S

@
raèng: Voán caùi gaäy coù moät ñaàu maø thoâi, laøm sao cho nghe ñöôïc ? Vì vaäy ñaïo Nho quyeát laáy
s

ƒ

–

³

们



X



8

*

5

-


L

s

ƒ

¼

_




6


`
Thaùi cöïc laøm ñaàu coäi reã moïi söï thì toâi chöa phuïc, vì Thaùi cöïc laø khí khoâng, chaúng phaûi
M


9







R


W

=

G

S

P



X




述

gioáng thieâng lieâng coù pheùp taéc gì maø sinh neân moïi söï ñöôïc

ñaâu.

$



�

W



‘

d

む

述







$

¥





*

R

む

U

.

­




T

Thöù hai thaøy Phaùp sö giaûi caâu aáy raèng: Saùch beân chuùng toâi coù nhieàu leõ roõ raøng laém; Taây
*


µ

z

I





u

8



䕌

‘

D



d


V


s










述
só muoán bieát coäi reã muoân vaät, thì ñaõ toùm laïi trong moät caâu thaùnh Thaùi Thöôïng truyeàn raèng:


P



む

P



む

P



む

P

7

u

む

}

G

~

G

,


“Ñaïo sinh nhöùt, nhöùt sinh nhò, nhò sinn tam, tam sinh vaïn vaät, hö voâ töï nhieân chi ñaïi ñaïo.”




T

*

e



´





³

d

む

¼

…

G

L

´



¼

む

´

A

6

`
Taây só raèng: Chöõ “Ñaïo” ôû ñaàu caâu aáy laø ñí gì ? Vì chöõ “Ñaïo” laø hö töï nhó, chaúng phaûi
¼

u

 

R

S





2



`

R



¥

¼

M

G

¤

8

p

R




laø vaät haèng coù maø ôû moät mình ñöôïc ? phaûi coù ngöôøi hay laø gioáng gì khaùc, thì môùi coù “Ñaïo”
む



"



´

e

q

£

7

u

G



‘

述



P



む(4b)¼

…
aáy ñöôïc, cho neân chöõ raèng: Thieân ñòa vaïn vaät chi ñaïo. Laïi raèng: Ñaïo sinh nhöùt, nhöùt laø ñí
G



¼



¥

¼



¼

%

¤

°

6

R

U

S









2
gì? Nhöùt laø ngöôøi hay laø Nhöùt laø loøai khaùc ? cuõng chaúng coù leõ maø Nhöùt khoâng ôû moät mình


-

‚

述

I

}

,



=

q





む



ž

´

む

¼


む


ñöôïc nöõa, cuøng raèng hö voâ ñaïi ñaïo. Voán thieân haï xöa nay ñaõ hieåu chöõ “hö voâ” laø hö khoâng
X

.


S


U





–


,



–

x


T


�


‚



B

む

¢

;

X

¼
moïi ñaøng, maø coøn ñöôïc laøm “ñaïi ñaïo” laøm sao ? Kìa thaøy haõy xeùt caùi leàu boán coät, tuy laø



K

“

°

`

R



–

p

R

5

1

む

B

む

0

¤


む



G


~
vieäc nhoû moïn, cuõng phaûi coù keû laøm môùi coù; chöa heà thaáy caùi leàu naøo bôûi hö khoâng töï nhieân
S

'








む

ˆ

G

3

X

ꈼ

u

¼




]




厄


む


x

U

#
maø döïng neân ñöôïc ñaâu; phöông chi trôøi ñaát muoân vaät, laø vieäc caû theå döôøng aáy sao coøn daùm
š

¤

む

}

G

~

S



š

–

 

R


`

U

S

7



6

む

—

$
noùi bôûi hö voâ töï nhieân maø neân ! Noùi laøm vaäy coù phaûi leõ vaø nghe ñöôïc chaêng ? AÁy caùc saùch
¥



�

W



¯

む

む

}

G

~

–

´

I



X



8

*

5

-
beân ñaïo thaøy phaùp sö chæ tieáng “Hö voâ töï nhieân” laøm Ñaáng coäi reã moïi söï, thì toâi chöa phuïc.





$


む


�


K


z


‘


d


む





)


D

$











³









˜
Thöù ba thaøy Hoøa thöôïng giaûi caâu aáy theá naøy: Trong saùch Taâm Ñaêng, ñaàu baøi Cöûu Kieáp
š


述


³


]

む

R





Y

¼

む

}

¼

˜

¦

S



Y

む

G
noùi raèng: “Ñaàu tröôùc heát, coù moät hoät söông, laø “Hö voâ”, laø “Phaät taùnh”, maø hoät söông aáy töï
~

v

む

–

む

`





`


B


–

3





`


P


–

X




`


¨
nhieân chia ra laøm ba phaàn: moät phaàn xanh laøm trôøi, moät phaàn vaøng laøm ñaát, moät phaàn traéng
–





=

Ÿ

f








¼

X

j


/


む


`

む

š

‘





B
laøm ngöôøi; baáy giôø hoùa neân moät teân laø Nguyeân Thæ. Ñoïan ba phaàn aáy hôïp laïi neân moät caùi









S

➄




む

‘

f

む

–

¢

む



む

–

3 

む

–

X

tröùng lôùn laém, maø caùi tröùng aáy laïi hoùa ra laøm boán taám; moät taám laøm trôøi, moät taám laøm ñaát,


む

–

ž



む

–

む

S

7



4

³

a

.

¤

む

む

Ž

˜


moät taám laøm cha, moät taám laøm meï, maø vaïn söï maàu nhieäm laï luøng khaùc toû ra Ñöùc Phaät
W(5a)=

}

£



R

む

”

D

$







G





˜



*

‚
pheùp taéc voâ cuøng, ñaõ coù toû töôøng trong saùch Taâm Ñaêng Bí chi baøi Cöûu Kieáp; song toâi haõy


Š





W

a
"

T

*

7

]

む

³

Ž

˜

„

#



f





keå taét moät ít pheùp laï cho Taây só nghe. Tröôùc heát ñaàøu ñöùc Phaät Thích giaø ñaõ hoùa neân
む



�




3

:





f



;

P

¬

3



む

む



w



f
ba möôi saùu töøng trôøi; löôõi ngöôøi ñaõ hoùa neân coät vaøng choáng trôøi; hai chaân vaø hai tay ñaõ hoùa


¢

^

む

3



$

a




f





¯

U

¼

述 $

a

8


neân boán vua treân trôøi; hai xöông söôøn cuït ñaõ hoùa neân hai buït; coøn nhöõng xöông söôøn thì ñaõ
f



む

¯

U

¼

述 $

¤

8



f

鼤

む



�



¯



³

们
hoùa neân ba buït; coøn bao nhieâu xöông khaùc thì ñaõ hoùa neân ba traêm saùu möôi buït; hai ñaàu goái



f


鼤

Ž



¢


¨


­


,

E



f



c


y


S

2

E



f

ñaõ hoùa neân taùm muoân boán nghìn buït; ñaïi traøng ñaõ hoùa neân soâng caû; maø tieåu traøng ñaõ hoùa
鼤

c


µ


‚


む


7


W


a


¤

-



x

š

v

8



Š

=

述

T
neân soâng nhoû; cuøng muoân vaøn pheùp laï khaùc nöõa, song keûo noùi laâu, thì keå taét baáy nhieâu, Taây
*

µ

z

"

む

8

ª

"

`

D

—

$

˜

§
só muoán bieát cho roõ, thì seõ cho xem trong caùc saùch Phaät giaùo.”
T

*

e





T


.


�


š


Œ

¼



a

.



5

8

x

D

$

`

e

Taây só raèng: Nhöõng lôøi thaøy noùi, thaät laø söï laï luøng laém. Chôù thì sao trong saùch Nho raèng:
­

p

P

む



­

P


N


^









:


$





¢

\



b


䝤
“Buït môùi sinh ra ôû ñôøi nhaø Chu, vua Chieâu Vöông, naêm hai möôi boán, thaùng tö, ngaøy moàng
-







q

‘




^

ž

¼

=

¬



む

¼

x

Ÿ

む




¼

Ÿ

“
taùm, ôû nöôùc Thieân Truùc; teân vua cha laø Tònh Phaïn Vöông, meï laø Moâ Da phi, vôï laø Da thò,
a

¼

²

›




¯

¼

%




ª

‚

¼

*

{

 „


#


4

)

˜
thieáp laø Nhö La, teân Phaät laø Ngöõ Ñaït Ña, cuøng laø Nhaãn Nhuïc, hieäu Thích Giaø Maâu Ni Phaät,
S

P

む

3

X

ꈼ

u

¼

Ÿ

5

8(5b)M

„

#

5

P

む

3

X

8


maø sinh ra trôøi ñaát muoân vaät bao giôø? Chôù thì khi Thích giaø chöa sinh ra trôøi ñaát, thì
—

^

­





む

ž

む

­

‚

q



­

N



R

む

S



8

–


caùc vua ñôøi thöôïng coå vaø cha meï Buït cuøng thieân haï ñôøi aáy khoâng coù ñaâu maø ôû thì laøm
x

F

T

…

G

"

’

�

š

–

 

R

š

œ

$

S

R

`

U

S


sao aên nhöõng ñí gì cho soáng ? Thaøy noùi laøm vaäy coù hieäp vôùi saùch ru ? coù phaûi leõ maø
7









6
nghe ñöôïc chaêng ?

`

*

述










6


)





む











U





D

$




Nho só raèng: Ai tin ai chaúng maëc ai; ba chuùng ta cöù leõ ñaõ cheùp trong saùch ñaïo ta
S

š

@

8



0

R

`

.

q




*

S

¸

´

Ÿ

¥



T

*

‘


maø noùi roài thì thoâi; naøo coù phaûi lôøi rieâng chuùng toâi maø caõi ? Baây giôø beân ñaïo Taây só giaûi
d

む

–

x
caâu aáy laøm sao?

$

¢

T

*

‘



)







D

$

V

I



*

R


.

述


g



s


j
Thöù boán taây só giaûi theå naøy: Trong saùch Thaùnh Kinh chuùng toâi coù lôøi raèng: Quyeát sô thaùi thæ
}

q

}

£

}

·

}




u

r

q

£

7

u

_



?

j



}


voâ thieân voâ ñòa voâ thaàn voâ nhaân vaät; phuø thieân ñòa vaïn vaät khí chaát nhi dieäc toøan voâ, ñoäc




G



G

K

G

Ž

H



H



H

]

H

.

H

7

G

£

£
höõu nhaát töï höõu, töï phuùc töï ñöùc chí toân chí thieän chí coâng chí trí chí naêng chi chaân Chuû


P


q


£


·




7

u



P

?



C



#



C



#

8
daõ sinh thieân ñòa thaàn nhaân vaïn vaät nhaát meänh nhi höõu baát taï kì chaát baát höõu kì lao


7

G

む




q


£


W


=


}


£


[


S


µ


'





¸




D

toøan naêng chi hieån daõ. Thieân Chuùa pheùp taéc voâ cuøng, daàu maø muoán döïng neân moïi söï trong



G


°








¤


R

N

4

³








'





¸



D

t

㸼
moät giaây, cuõng ñöôïc; song bôûi coù yù maàu nhieäm, Ngöôøi ñaõ döïng neân moïi söï trong saùu ngaøy,

S

㸼

<

む

p

'



%





°

¼

㸼

$

�


]


8

'





maø ngaøy sau heát môùi döïng neân loøai ngöôøi ta cuõng laø ngaøy thöù saùu; Tröôùc thì döïng neân moät


€







¼

む

ª

‘

'



(6a)

-







¼

E

む



P


ngöôøi nam, ñaët teân laø A-Dong; laïi döïng neân moät ngöôøi nöõ, ñaët teân laø E- vaø ñeå sanh
\






‚

–

㸼

t

む

y

む






"

;

­

む


"


鼤

[



saûn con chaùu, cuøng laøm toå toâng heát caû vaø loøai ngöôøi ta cho ñeán ñôøi ñôøi. Cho neân daàu ai




K

2

T

C

む

°

¤




们


°

¼



%




む

S

む




ai ôû khaép ñoâng taây nam baéc, cuõng bôûi moät coäi reã laø hai oâng baø aáy, maø ra thay
d



"

鼤

$


®


­


R

d

述



k

n

²

¹

G

q

£

,

q

b


thaûy; cho neân saùch Luaän Ngöõ coù caâu raèng: Töù haûi giai huynh ñeä. Töø Thieân Chuùa taïo thieân laäp
£

;

s







�

¨

:

䕌

=

述







む

”

D

T



䕌
ñòa ñeán raøy keå ñaõ haàu saùu ngaøn naêm nay. Baáy nhieâu söï ñaõ keå toû töôøng trong Taây Söû goïi
¼

$


휤



laø saùch Saám Truyeàn.

`

*

述



=

述



�

š

°

¼

.



q



˜

S

5

L

q

£

¼
Nhu só raèng: Baáy nhieâu söï thaøy noùi, cuõng laø lôøi truyeàn kyø maïn luïc maø chôù; vì thieân ñòa laø
n

U

_

G

z



G

~

?

~

0

R



P

む

む

q


£


む

¼

£
giai lyù khí chi trieäu thaønh töï nhieân nhi nhieân, naøo coù ai sanh ra ñaâu ? Thieân Chuùa aáy laø Chuùa
q







,


�

8

む

,

�


Q


む


¬

む

¥


ˆ


2

)

–

G

L
rieâng nöôùc phoâ thaøy thì maëc phoâ thaøy, ñöøng phoâ ñieàu aáy beân phöông ñoâng naøy laøm chi. Vì



R

`

¼

£



y

む

q



7

D

8





°

z

Ÿ


x

G


neáu coù phaûi laø Chuùa chung caû vaø thieân haï vaïn daân, thì ngöôøi ta cuõng bieát. Nhaân sao töï coå
n

U

6

T


¼

6

R



5

む £

N

¼

Ÿ

S

䝏

D

$

M

I
caäp kim, chaúng nhöõng laø chaúng coù ai coi thaáy Chuùa aáy bao giôø, maø laïi trong saùch Nguõ Kinh
—


´


V


¼






6

む

R

む

š

;




q


£


¼


Ÿ


む

8

–
caùc ñaáng thaùnh hieàn ñaõ truyeàn, chaúng heà coù thaáy noùi ñeán teân Thieân Chuùa bao giôø soát, thì laøm
x

N

6

¼

む

˜

²

Ÿ

む

D

–

¦(6b)
sao ? AÁy chaúng laø taïc ngoân hoaëc theá vu daân giaû hoà ?

T

*

述




�

š

q

£

n

U

_

G

z


G


~

?

~


8

x

$
Taây só raèng: Thaøøy noùi trôøi ñaát giai lyù khí chi trieäu thaønh töï nhieân nhi nhieân, thì sao saùch
u

.

¦

­

š

述

£


q


£


§

P

7

u

‘

D

$

2

む

Ÿ

²
Khoång Töû Gia Ngöõ noùi raèng: “Chuû thieân ñòa dó sanh vaïn vaät”; laïi trong saùch Tieåu hoïc Cao ly
=


!



°


述



q



£



P


q



P


£


P





む


=


述


.

D
baûn ñoàng cuõng raèng: “Thieân Chuû sanh thieân, sanh ñòa, sanh nhaân”; aáy baáy nhieâu lôøi trong
$

8

¯

…

G

6

¯

む

”

R

£

P

鼤

3

X



u

S

%

臭

R
saùch thì chæ ñí gì? Chaúng chæ toû töôøng coù Chuùa sinh neân trôøi ñaát muoân vaät ru ? Thöû xem thôï
T

븜



–

P

8



Œ



<



む

븜



–

P



2

S

6

R
kia laáy goã laøm nhaø thì ñöôïc thaät, song le goã taïc laáy goã laøm nhaø moät mình, maø chaúng coù
R

w

R

0

X

¬

む



む



R



7

む

¼

Ÿ

6

\

´

¼

š
nhôø tay thôï naøo soát, ñieàu aáy xöa nay ñaõ coù ai nghe thaáy bao giôø chaêng ? Huoáng loï laø noùi:
U

_



¤



¹
%

S

z



q

£

°

²


.


述


£


P

ˆ

む
“Lyù khí khoâng,bôûi moät söùc noù maø trieäu thaønh thieân ñòa” cuõng nhö lôøi raèng:”Döông sanh aâm,aâm
P

£

¥

¼

3

P

X

む

P

3

‘

3

P

む

X

G

~

?

~


š


–
sanh döông, hay laø trôøi sanh ñaát, ñaát sanh trôøi laïi trôøi sinh ra ñaát, töï nhieân nhi nhieân”; noùi laøm
  8
6

鼤

U




S

´

述

q



£

¼

3

¼

P

X

¼

_

.

R
vaäy, thì chaúng nghòch lyù laém ru ? Chöõ raèng: “Thieân phuù ñòa taùi”, trôøi laø nhaø, ñaát laø neàn. Heã coù
P

8

R

£

®

P

R

3

X

8

R

£

b

3

X

p

š

U

S

5

‘
nhaø thì coù chuû thöûa nhaø, coù trôøi ñaát thì coù Chuùa trò trôøi ñaát, môùi hôïp lyù maø chôù. Laïi
´

述

u

C

G



T

²

➄

们

K

T

X

¼

u

µ

“




6

R

w
chöõ raèng: “Vaät baát töï thaønh”. Kìa nhö caùi coái xay kia, tuy laø vaät nhoû moïn, neáu chaúng nhôø tay




–

8

­

0

%

R

Z

䕌



2



ˆ

G

X




D

3

X


ngöôøi ta laøm, thì ñôøi naøo noù coù quay ñi moät mình ñöôïc ? Phöông chi moïi vieäc trong trôøi ñaát ñaõ




-

Š

W

=

$



厄

N





臭

む

µ

3

Ÿ

E

µ



µ
an baøi cheá ñoä pheùp taéc thöù töï döoøng aáy; ngöôøi ta xem thaáy maët trôøi cao hôn maët traêng, maët


Ÿ

E(7a)_

む

‡

む




む


#


6


X


む




¢



S

P

む


traêng cao hôn khí, khí noåi treân nöôùc, nöôùc chaûy quanh ñaát, ñaát theo boán muøa maø sinh ra
«



K

Œ



8

F

む

³

_

8

F

む


=


µ

3



む


ˆ

㸼
hoa quaû thaûo moäc: nöôùc thì nuoâi toâm caù, khí thì nuoâi muoâng chim; maët trôøi soi saùng ban ngaøy
µ









む


ˆ


,


—





3

K

䕌



‘

`


–


,


㸼


R


M

maët traêng soi saùng ban ñeâm; caùc töøng trôøi xay ñi vaøn laïi, phaân laøm ñeâm ngaøy, coù khi




M

u

M

む

‚

–

´

 

6

む

X

R



8



B



‘

Š

µ

naéng, khi möa, khi gioù, cuøng laøm saám seùt baõo chôùp; ñaát coù töù thì baùt tieát, xuaân haï thu ñoâng,
S

P

む

«



K

Œ

"





F






6


R


´


Y



±



$



^



maø sinh ra hoa quaû thaûo moäc cho ngöôøi ta aên. Neáu chaúng coù Ñaáng Khoân Kheùo caàm quyeàn
む

s


³


8

x

¥







3

K

䕌



䝏

x


¥






¢






ra maùy nhieäm, thì sao hay khieán ñöôïc trôøi xay ñi vaàn laïi, sao hay khieán ñöôïc boán muøa thay


S

6



8

B

 






T

U

_



}

ˆ

}

幼

S





X


ñoåi, maø chaúng loãi thì tieát vaäy thay ? Neáu nhöõng lyù khí khoâng, voâ tri voâ giaùc, maø an baøi moïi


厄

む



S

š

–

 



¼

%

—

5

.

U

S

5

/



%

š


söï döôøng aáy ñöôïc ru ? Noùi laøm vaäy, aét laø oâng suy chöa ñuû leõ maø chôù. Baèng söï oâng noùi
述






R


q


£


8


x


G



n

U

6

む

R



`

む

8

%

`

raèng: “Neáu coù Thieân Chuùa, thì sao töï coå caäp kim chaúng heà coù ai xem thaáy” thì oâng phaûi
z



q


£


¼


´


X


む


·


}


$


}

U

}

9

}

;

S





w


bieát: Thieân Chuùa laø ñaáng raát thuaàn thaàn, voâ hình, voâ töôïng, voâ thinh, voâ khöùu, maø con maét



む

`

む



9



–

x

°

²

M







š

述


%

¢

‚






xaùc thòt xem thaáy söï thieâng lieâng laøm sao; Cuõng nhö khi ngöôøi ta noùi raèng ma quæ cuøng linh
F

S

X



X

R

D



S

%



む

%

¢

‚



F




0


6



hoàn; maø moãi ngöôøi moãi coù trong xaùc, maø oâng ñaõ thaáy ma quæ cuøng linh hoàn theá naøo chaêng ?
¥

¼

R



š

述


¤

6


R


`

む

8

6



R



F

D



S


Hay laø coù ñöôïc noùi raèng bôûi chaúng coù xem thaáy thì chaúng tin coù linh hoàn trong xaùc ru ?
䝏

°

R



6

`

9(7b)

S





°


臭

6

む

²

む

T



E


Laïi cuõng coù söï chaúng phaûi thieâng lieâng, maø ngöôøi ta xem chaúng thaáy, nhö gioù kia ñoäng caây
们

0





臭

む

$

む

¼



0

¥

¼

R



š

述

¤

6

臭

む


coái, naøo ai ñaõ xem thaáy hình gioù laø theå naøo ? hay laø coù ñöôïc noùi raèng bôûi chaúng xem thaáy
$

む

8

6



R

む

S

む

 

6

`







w

臭

む

8

p



述


hình gioù thì chaúng tin coù gioù ru ? AÁy vaäy chaúng phaûi cöù con maét xem thaáy thì môùi tin raèng
R

L

´

述




U

C






[

U

¬

<

む

%

述


x


吜

䕌

D

—
coù, vì chöõ raèng: “Cöù lyù, baát khaû cöù muïc”.Coøn ñieàu sau heát oâng raèng: “Sao xöa nay trong caùc
$


6


む


š


;





q


£


X


む


%

Y


P


D


$


&


む


S



saùch chaúng thaáy noùi ñeán teân Thieân Chuùa soát”; aáy oâng thöôøng ñoïc trong saùch luoân luoân, maø
š


述


6


む

–

x

T

­



F

G

8

2

‰

鼤

"

L






§


noùi raèng chaúng thaáy laøm sao ? Kìa ñôøi Haùn Voõ chi thì meänh Nhaäät Bi taùc vi kim nhaân dó
v

q

£

#

”



´

q

£

む

q


L


S


q

£

G

N


j


む




teá Thieân Chuû; kì haäu höõu töø Thieân Chuû ö thieân trai, maø Thieân Chuû chi xöng dieäc töùc Thöôïng
…

G




°





.

¼

^

む

3

T


I

#

述


€


o






…


6



Ñeá chi hieäu cuõng moät nghóa laø Vua treân trôøi.Kìa Kinh Dòch raèng: “Duy hoøang Thöôïng Ñeá giaùng
T


!



D

䝏

N


@

述


u


w





…





M





ˆ


䝏


²


I

trung vu haï daân”; laïi Chu Thö raèng:”Khaéc töôùng Thöôïng Ñeá suûng tuy töù phöông”; laïi nhö Kinh
–


–


,


ª


述




…



(

–

む

¢



述







…





o




䝏



Thi, Thi Ñaïi Nhaõ raèng:”Thöôïng Ñeá laâm nhöõ”; Thi Chaáp Caïnh raèng: “Thöôïng Ñeá thò hoøang”; laïi
–



U


述


U


む







…







D


G

鼤



–



F


»


述


'








Thi Ñaõng raèng: “Ñaõng ñaõng Thöôïng Ñeá haï daân chi bích”; Thi Thaàn Coâng raèng:”Minh Chieâu




…


§


Q

]





䝏


²

I


#


述


…

·

!

:

䝏

$

¦

­


Thöôïng Ñeá khí duïng khang nieân”;laïi nhö Kinh Dòch raèng:“Ñeá xuaát vu Chaán”; laïi saùch Gia Ngöõ,
.

%

u

.述

£

¤

q

£

N



…

¼



R

`

ˆ

£



_

}


lôøi oâng Khoång töû raèng: “Chuû teå thieân ñòa”. AÁy Thöôïng Ñeá laø ai, coù phaûi aâm döông nhò khí voâ
ˆ

}

幼

6

¥

¼

6

`



Œ

¼

´


9






む


C


$

z

X




tri voâ giaùc chaêng ? hay laø chaúng phaûi. Thaät laø ñaáng thieâng lieâng saùng laùng thoâng bieát moïi söï,
–

^

y

む(8a)3

%

X

“




む

q



=



ꈼ


"



–



む


laøm vua caû treân trôøi döôùi ñaát, cai quaûn heát thieân haï, xuoáng söï phöôùc cho keû laøm söï laønh,
=





"



–



む

む

`

¦

G

®

r




…

–

む

V

I

xuoáng söï hoïa cho keû laøm söï döõ. AÁy nho gia chi sôû vò Thöôïng Ñeá giaû töùc Thaùnh kinh
G

®

r

q

£



i




P


G


?

C



G

A

䝏






…

k

<
chi sôû vò Thieân Chuû daõ, ñaõn nhaân ñoäc chi nhi baát saùt chi nhó. Vaû teân Thöôïng Ñeá veà sau
G

M

„

#












L



o







…



¼




Ÿ




"

鼤

¥


töø khi Thích giaø baøy ñaët moät teân “Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá” laø ngöôøi theá gian cho neân beân




*


G


…


6


䕌


¼





…


­


述






¯


述


L



o







chuùng toâi töø ñaáy chaúng goïi laø Thöôïng Ñeá, leä raèng ngöôøi ta nhaän raèng Ngoïc Hoøang Thöôïng
…







<

T

´

ˆ

U

–

q



§

}

®

G

`

?

r

#



I
Ñeá chung, song le nhöõng ñaáng tri lyù giaû khæ khaû dó xöng sôû chi dò nhi vò kyø coå kinh
}


®

¼

¦




 

—

$

I



¥ ,

T



6



む







E


voâ sôû taùi hoà. Neáu vaäy caùc saùch Kinh Söû beân Ñaïi taây chaúng thaáy cheùp teân Hy, Noâng,
¼


…



.


8


—


´


.


–

¥

N

°


6




R


^

E






¼
Huyønh Ñeá, Nghieâu, Thuaán thì caùc ñaáng trí giaû beân aáy cuõng chaúng tin coù vua Hy, Noâng, Huøynh
…





.

-

S


む

¼

=

述





‘

k

¬

$



8

–

 
Ñeá, Nghieâu, Thuaán nöõa ru ? AÁy laø baáy nhieâu söï ñaõ giaûi veà ñieàu thöù nhaát thì laøm vaäy.








b



$







‘


¬





Š








G


V


¤

¤

Ÿ

_

²
NGAØY THÖÙ HAI GIAÛI ÑIEÀU NHÒ VIEÁT NHAÂN CHI HIEÄN TAÏI TAÏI THEÁ HAØ NHÖ

¬

)

`

*

‘


述





¥



`

V

u

.

R



-

¬

–







Ñieàu naøy Nho só giaûi raèng: Beân ñaïo Nho, thaùnh Khoång Töû coù truyeàn taùm ñieàu laøm qui moâ ñeå
—





U

u

?

”

ˆ

H

ˆ

H

?

”

N

›

N

›

?

”


daïy ngöôøi ta: “Caùch vaät nhi haäu tri chí, tri chí nhi haäu yù thaønh, yù thaønh nhi haäu taâm
A



A

?

”

 

]

 

]

?

”

¦

ƒ

¦

ƒ

?

”

$

b(8b)$


chính, taâm chính nhi haäu thaân tu, thaân tu nhi haäu gia teà, gia teà nhi haäu quoác trò quoác
b

?

”

q



/


‚


—



`



む




…


‚




·

v

[

t

—


trò nhi haäu thieân haï bình, cuøng daïy phaûi thôø Thöôïng Ñeá, cuøng söï thaàn, teá Luïc toâng, daïy




]

M

Ž

¼

O

.

�

.



—

&



M

a

¼

’

F

—

.


ngöôøi ta tu nguõ ñöùc laø nhaân nghóa leã trí tín daïy giöõ ñaïo nguõ luaân laø quaân thaàn, phuï töû,
r

6

²

¹



.

�
phu phuï, huynh ñeä, baèng höõu.

T

*

8

¥

`

む


´





…


¼


´

厄

0



Taây só hoûi: Beân Nho thôø ñaáng Thöôïng Ñeá laø ñaáng döôøng naøo ?

`

*

述







…


¼

3





6

`

¼

3

B


む





w


臭


む


む

Nhu só raèng: Thöôïng Ñeá laø trôøi, song chaúng phaûi laø trôøi xanh xanh con maét xem thaáy ñaâu,
Œ

¼

W

3

,

3

¼

´



.

¥





¥

“

b

む

D

2

3



thaät laø pheùp trôøi loøng trôøi, laø ñaáng thöôïng trí hay soi xeùt, hay cai trò, ôû trong mình trôøi, con
w



臭

6

む

む

I

#

.

�

¬

.

述

§

$



r

G

q

§

£
maét ta xem chaúng thaáy ñaâu. Kinh Dòch lôøi thaøy Trình töû raèng: “Dó hình theå vò chi thieân, dó Chuû
¤

r

G

…

"

.

述

q

£

G







£

¤

¦

U

述



´

G


teå vò chi ñeá”. Chaâu Töû raèng: “Thieân ñòa chi taâm, taâm thò Chuû teå”. Tính lyù raèng: “Taâm töï töï
…

…

–

q

G

£

¤



L

 



…

¼

q

G

£

¤
Ñeá, Ñeá giaû thieân chi Chuû teå daõ”. Vì vaäy Thöôïng Ñeá laø thieân chi chuû teå.

T

*

述




3

B

)

R

$





S



²


D


$







.

¦

“
Taây só raèng: Trôøi xanh naøøy coù hình theå khoâng maø thoâi, nhö trong saùch Söû cheùp lôøi Hoà Thò
述

_

p

?

L

q

–


C


>









s

む

A

3

¼

_ s

む
raèng: “Khí phuø nhi vi thieân giaû, baát quaù mang mang nhaát thaùi hö nhó “. Trôøi laø khí Thaùi Hö,
 

6

`

¼

u

R

’

6

R

³

6

R



S

x

š



…

¼

,(9a)
vaäy chaúng phaûi laø vaät coù soáng,chaúng coù ñaàu chaúng coù buïng;maø sao noùi Thöôïng Ñeá laø loøng
3



䝏

述


–




‚

3



D

2

3




 


3

嵐

K

䕌



䝏
trôøi. Laïi raèng: “Laøm moät cuøng trôøi, ôû trong mình trôøi” ; neáu vaäy trôøi haèng xay ñi vaàn laïi
6

R

M

Q

²

.

s

む


述


q





°


k


}


•


C


Š

8
chaúng coù khi ñöøng nhö lôøi Thaùi Hoïc raèng: “Thieân vaän tuaàøn hoøan voâ vaõng baát phuïc” thì


…



}

¼

!

¤

X

M

X

`

¢

3

S

K

䕌



䝏

–



‚
Thöôïng Ñeá ñaõ xöng laø Chuùa teå moãi khi moãi phaûi tuøy trôøi maø xay ñi vaàn laïi laøm moät cuøng
3

,

㸼

6

᫬

X

6

R

M

Q

S




R

Œ

<

む

8

6

む



B
trôøi ñeâm ngaøy quanh traùi ñaát chaúng coù khi ñöøng ru, neáu coù thaät theå aáy thì chaúng ra söï xaáu





む

"





S






6


R

3

o

"

8





6

R

­

0
hoå quaùi gôû cho Thöôïng Ñeá ru? Neáu chaúng coù trôøi che cho thì Thöôïng Ñeá chaúng coù nôi naøo
S

む




S

U



G

¼





-




–

 

8

5

£

U

 

š
maø nöông döïa ru, coøn ñí gì laø Thöôïng Ñeá nöõa ? Neáu laøm vaäy thì chöa cuøng lyù vaäy. Noùi






¼


´


9



む




む

む

3

‚



3

K

䕌



䝏

S

5
Thöôïng Ñeá laø ñaáng thieâng lieâng ngöï ñeàn ñaøi treân trôøi, cuøng khieán trôøi xay ñi vaàn laïi maø chôù.
T

«


}






述






!


…

む



.

N


]

š


D


`





*


述
Kìa Hoa Phong Nhaân raèng: “Qui vu ñeá höông”; lôøi Chu Coâng noùi trong thieân Kim Ñaèng raèng:


2




! …



N

6

`

¼

´



…

R


“

む

む


S
“Naõi meänh qui vu ñeá ñình”; aáy chaúng phaûi laø ñaáng Thöôïng Ñeá coù ñeàn ñaøi ngöï ru ?

T

*

䝏

8

述



·

¼



Ÿ

L

–

x

S

`

-
Taây só laïi hoûi raèng: Thaàn laø ai ? nhaân vì laøm sao maø phaûi thôø ?

`

*

述



#

Š

ˆ

£

C

l

r

G

·




Š


§


»

Ž

r

G

·


Nho só raèng: Dòch vieát : “AÂm döông baát traéc vò chi thaàn”; höïu vieát: “Dó coâng ñöùc vò chi thaàn,

§



Q

r

G

·

S

`

-

\

L

R

N

ｄ

·



|

$

¦




]


dó dieäu duïng vò chi thaàn” maø phaûi thôø phuïng vì coù yù caäy thaàn vaâng hoä quoác gia nhaân khang
u



j



²



.



V



u

.


述







D


G


.


q


¢

-

?

¶

G
vaät thaïnh; nhö lôøi thaùnh Khoång Töû raèng: “Vuï daân chi nghóa, kính quæ thaàn nhi vieãn chi,

(9b)r

.


khaû vò trí daõ.

T

*

述








[

·

R

`

¼

´

9



W


=

8

p

|

D

$

$
Taây só raèng: Ví duø thaàn coù phaûi laø ñaáng thieâng lieâng pheùp taéc thì môùi hoä daân baûo quoác




¥

P

`

䕌

·

¼

ˆ

£



_

²

.

¬

.

述

_

G

e

–
ñöôïc; song beân nhaø Nho goïi thaàn laø aâm döông nhò khí, nhö lôøi Trình Töû raèng: “Khí chi thaân giaû
ž

·


{

–

ž

¢

"

.

述

¢

·





_


$

´

む

述


ˆ

_
vi thaàøn, khuaát giaû vi Quæ”. Chaâu Töû raèng: “Quæ thaàøn chæ thò khí”. Saùch Töï Vöïng raèng: ”AÂm khí
7

R

=
L

£

む

_

4

y

=

ž

ˆ

–





_

?

ž



N

=
löu haønh taéc vi Döông; Döông khí ngöng tuï taéc vi AÂm, toång thò nhaát khí nhi vi nhò” . AÁy baáy
述

.

む

む

·



n

r

G

_

}

ˆ

}

む

S



R



-



\
nhieâu lôøi toû ra thaàn nhaát giai vò chi khí voâ tri voâ giaùc maø ta coù neân thôø laïy troâng
ｄ

_

{

e

む



|

"







む

5



む

S

む

¼

-



む
caäy khí khuaát thaân aáy vaâng hoä cho ta ñöôïc söï laønh khoûi söï döõ ru ? AÁy laø thôø laïy hö


S

5

U



v

[

t

¼

<

0

-
khoâng maø chôù. Coøn söï teá Luïc Toâng laø theá naøo nöõa ?
`

*

述





D

I

@



‘

R

i

!

[

t

ꈼ


!


5


6

[

t

¼
Nho só raèng: Trong Kinh Thö truyeàn laïi coù: “Leã vu luïc toâng, voïng vu sôn xuyeân”. Luïc Toâng laø
v

8



v

˜

-



v

‰



v

‹



v





v

”

H



‘


teá thì daõ, teá haøn thöû daõ, teá nhaät daõ, teá nguyeät daõ, teá tinh daõ, teá thuûy haùn daõ laïi
v

5

6

-

M

v

R

N

む

\

$


=

述

´

む





む(10a)
=
teá sôn xuyeân nöõa; khi teá coù yù thôø phuïng taï ôn baáy nhieâu ñaáng aáy, ñaõ soi saùng, xuoáng
_

む

"

q





”
khí laønh cho thieân haï ñöôïc ích.

T

*

述




[

S

µ

3

µ





‚


—




む




�


u

¤


1

む

1


Taây só raèng: Duø maø maët trôøi, maët traêng cuøng caùc ngoâi sao, muoân vaät khaùc, toát laønh troïng
ꈼ


厄



0



む

,

8

°


6


#


幼




œ

%







L

=

述
voïng döôøng naøo maëc loøng, thì cuõng chaúng daùm saùnh baày vôùi loøai ngöôøi ta ñöôïc vì baáy nhieâu


む

¼

u

R

$

<



6

R

む

6

R

ˆ

幼



<

%





む
söï aáy laø vaät coù hình theå khoâng, chaúng coù soáng, chaúng coù tri giaùc, song le loøai ngöôøi ta vöøa
R

$

<

む

R

¦

9




嵐


’


"





´


述









7

u

む
coù hình theå vöøa coù tính thieâng lieâng haèng soáng cho neân chöõ raèng “Nhaân linh ö vaïn vaät ” ; AÁy




¼

´

1



厄

む

䝏


-

\

—

u

む



6


/


2


8

–
ngöôøi ta laø ñaáng troïng voïng döôøng aáy laïi thôø phuïng caùc vaät heøn haï chaúng baèng mình, thì laøm
x


"


`



R



M

-



v

i

A

´



'



=

述



8

p
sao cho phaûi ? Coù moät khi thôø laïy teá leã chính Ñaáng ñaõ döïng neân baáy nhieâu söï thì môùi


p

`

U

S

5
neân môùi phaûi leõ maø chôù.

T

*

䝏

8

述




/



]

M

Ž

む

&

M a

"



8



”

G



Taây só laïi hoûi raèng: Baèng keû tu nguõ ñöùc, vaø giöõ nguõ luaân cho neân thì ñöôïc ích chi ? keû
6

&

R

`

Q

–

x

6
chaúng giöõ coù phaûi toäi laøm sao chaêng ?

`

*

述








·

%

Š









‰

む



む

‰

䝏

)

z

@


Nho só raèng: Töø Thaàøn OÂng vieát: “Thieän höõu thieän baùo, aùc höõu aùc baùo; laïi naøy Thöôïng Thö
述


"





6


G


6


t


"


C





6


G


6


-(10b)
raèng: “Taùc thieän giaùng chi baùch töôøng, taùc baát thieän giaùng chi baùch öông”

T

*

述



R

Œ

²

 

x

°

Y


む


R

む



]

Ž

"

;

œ
Taây só raèng: Neáu coù thaät nhö vaäy, sao cuõng thöôøng thaáy coù nhieàu keû tu ñöùc cho ñeán cheát
S

T

£



e

8

p


0


R

む










‰


む


5

8



‰

;
maø nhöõng khoán khoù vaát vaû maõi ? naøo coù thaáy “thieän höõu thieän baùo” ñaâu ? Chôù thì ai baùo ñeán
¼

Ÿ

p

‰

む



6

¼

¬

š




S
bao giôø môùi baùo, aáy theá chaúng phaûi ñieàu noùi khoâng ru ?
`

*

述










W

む

š



"

;

œ

S

6



”

G

8






Nhu só raèng: Keû ôû hieàn laønh trung hieáu cho ñeán cheát maø chaúng ñöôïc ích chi thì con chaùu
%

ª



S

5
noù seõ ñöôïc maø chôù

T

*

述







/

ž

%

W

む

b

»

+

Ž

S

6



ꈼ

G

;

­


Taây só raèng: Ví baèng cha oâng hieàn laønh, laäp coâng tích ñöùc maø chaúng ñöôïc phuùc chi ñeán ñôøi






ª


`


-

B

w

む

*

p

S

䝏





ꈼ

8

–

x

"

`
con chaùu hoaëc phaûi ñöùa xaáu neát döõ tôïn maõi, maø laïi ñöôïc höôûng phuùc, thì laøm sao cho phaûi
W


]


/


䝏


R



1

w

O

.


š








6


R




0

X

¸
pheùp coâng bình ? Laïi coù keû toát neát , nhaân nghóa, trung tín song chaúng coù con naøo soát, chuùc
む

<

0

L

6

T

¼



む

œ

ꈼ



‰

S

䝏

`

Q

²

.

%

aáy theå naøo ? Vì chaúng nhöõng laø keû aáy hoûng phuùc thieän baùo maø laïi phaûi toäi nhö lôøi oâng
q

.

ž



}

む

”


¼

C



G




8

–

x

5

8



む


Maïnh töû cheâ keû voâ keá haäu keå laø baát hieáu chi nhaân thì laøm sao; chôù thì “thieän aùc höõu
‰

²



¢

$



む

š

–

 

R

Œ

S

む

¤

む



+

Ž

°

6
baùo nhö aûnh tuøy hình” ôû ñaâu ? Noùi laøm vaäy coù thaät ru ? AÁy bôûi ñaâu keû tích ñöùc cuõng chaúng
\



Š



·


ꈼ


䝏



+

む

°


6


뷔






t

Q

¼

¼

述

%
troâng haún söï thöôûng phuùc, laïi keû tích aùc cuõng chaúng lo sôï söï phaït toäi laø bao nhieâu ? Thöû
臭

R


む



`

–

ｔ

U

S

䝏

–

む





U

n

A

8

A

n

«

xem coù nhieàu keû nho giaû cuøng lyù, maø laïi laøm nhieàu söï phi lyù, gaëp chaùnh thì chaùnh, gaëp taø
8

«

6

R

ꈼ

P

&

Q

ꈼ

¼

G



µ




…



2

S(11a)


む
thì taø, chaúng coù lo sanh töû toäi phuùc laø gì, moät muoán cöù tö duïc mình maø thoâi. AÁy
=

述



¤

む

S

む



`


6


R


—

Š

´


0

ª


·

t


"

む
baáy nhieâu söï bôûi ñaâu maø ra ? Ñaïo Nho chaúng coù daïy haún Ñaáng naøo seõ thöôûng phaït cho toû
”

S

5
töôøng maø chôù.

`

*

述




6

`

¤

¬

6

—

"

む

”



¤

¬

R



=

;

ˆ
Nhu só raèng: Chaúng phaûi bôûi ñieàu chaúng daïy cho toû töôøng, moät bôûi ñieàu coù keû baåm thuï aâm
£



_

G

²

&

P

む

W

む




Œ

䝏

R



=

;



_

C

²
döông nhò khí chi thuaän lieàn sanh ra hieàn laønh ngay thaät; laïi coù keû baåm thuï nhò khí baát thuaän
8

P

む

«

’

£

む

む

 

2

3



¨

"



ｔ



む



b


thì sinh ra taø vaïy caøn dôõ. AÁy vaäy meänh trôøi ñaõ phuù cho keû sang keû heøn, keû giaøu keû




.




M



む



む

S



—

–

x


khoù, keû trí keû ngu, keû laønh keû döõ, maø ai daïy laøm sao ñöôïc ?

T

*

述






 

.

¼

述



む



む

n

¤

q


2


¨

"


8

U

Taây só raèng: Ñaõ vaäy, heã bao nhieâu keû laønh keû döõ giai taïi thieân meänh phuù cho, thì coøn
む









む





茤

む

]

 

+

Ž

–

G

-




 

W

P



M
khuyeân ngöôøi ta thieân thieän caûi aùc, tu thaân tích ñöùc laøm chi nöõa ? Neáu vaäy pheùp nhaø nöôùc khi



t




R

Q

8

6

む

%

S

0

R

`

¤

%

–



Q

S

%


traùch phaït keû coù toäi thì chaúng oan noù ru ? Naøo coù phaûi taïi noù laøm neân toäi maø noù chòu
t

"

O

¤

q

2

¨

"

%

=

;

@

_

B

_

鼤

p

f

む

–

 
phaït cho cam, taïi thieân meänh phuù cho noù baåm thuï laáy khí xaáu khí nghòch môùi hoùa ra laøm vaäy,
S

t

%

–

x

²

š

–

 

X

む

¬

.

"

q

2

S

む



d

¤
maø phaït noù laøm sao ? Nhö noùi laøm vaäy, moïi toäi ñeàu ñoå cho thieân meänh maø ra thay thaûy; bôûi
…



む

°


6





»


ꈼ


G



む

°

6

む

`

む



G

S

š

ñaáy keû laønh cuõng chaúng ñöôïc coâng phuùc gì, keû döõ cuõng chaúng maéc phaûi toäi loãi gì ru ? Noùi
<

む

R

`

U


S


7





6(11b)
¤

-


¥

`

R

-

V

0

-

6
theå aáy, coù phaûi leõ maø nghe ñöôïc chaêng ? Sau nöõa beân Nho coù thôø thaùnh naøo nöõa chaêng ?

`

*

述




6


T


P


`


S

䝏

—

^

£

v


^


y


む

q





Nho só raèng: Chaúng nhöõng nhaø Nho maø laïi caùc vua chuùa quan quyeàn caû vaø thieân haï

ˆ


2


)


¬


む
\

v

i


Ž


V


u


.


む








{

-

䕌
phöông ñoâng naøy ñeàu thôø phuïng teá leã ñöùc thaùnh Khoång töû, vaø Töù phoái, Thaäp trieát nöõa; goïi
V


u

.

¼

q



k



G


V


‚


€


V



€





む


,





H


V



thaùnh Khoång töû laø Thieân Tuùng chi thaùnh cuøng Tieân Thaùnh, Tieân Sö vaø Ñaïi thaønh Chí Thaùnh
…



x






L







R

»


1


む


[



I



‚











"

q


Vaên Tuyeân vöông, vì ngöôøi ñaõ coù coâng troïng, doïn Luïc Kinh cuøng truyeàn ñaïo cho thieân haï



む


‚








5

|

"

—

む

+

む

.

む

—

$








ñöôïc hoïc; cuøng xin ngöôøi phuø hoä cho caùc hoïc troø saùng trí, hoïc caùc saùch ngöôøi ñaõ truyeàn,
‚

–

O



–


v


ｔ


1


"





.

—

P



む

u

‡
*

M

p


cuøng thi ñoã ñöôïc laøm quan sang troïng; cho neân heã caùc sinh ñoà, höông coáng, tieán só, khi môùi
–

O

‚





w


`








S

v

i

V


u

.

‚

$





L




thi ñoã cuøng ñöôïc chöùc, phaûi vaøo ñeàn maø teá leã thaùnh Khoång Töû, cuøng taï ôn ngöôøi, vì ñaõ ban
?

"

=

述



1

む
cho baáy nhieâu ôn troïng aáy.

T

*

述




P

`

q

%

u

.



R

»

1



む



$







"



q



Taây só raèng: Nhaø Nho kính oâng Khoång Töû ñaõ coù coâng troïng doïn saùch truyeàn cho thieân haï
む



T


U

] A


8

b

`





<

Y

2


‚








|

"



む


hoïc nhöõng leõ coâng chính, thì thaäm phaûi; song le caàu khaån cuøng ngaøi vaâng hoä cho ñöôïc saùng
o

‚

–

O

8

6




L


^


W


む

k



´

,


f


S




S

%
daï cuøng thi ñoã thì chaúng neân; vì quyeàn pheùp aáy veà moät ñaáng Taïo Hoùa maø thoâi. Maø oâng
u



°

¼




%



8

6

R

W

む

L

%

u

.

p

P

む

­

N
Khoång ngaøi cuõng laø nhaân loaïi daõ thì chaúng coù pheùp aáy; vì oâng Khoång töû môùi sinh ra ñôøi Chu,
^









(12a)








q


䝏


5


2


Ž


ꈼ














vua Linh Vöông, nhò thaäp nhaát nieân, ôû nöôùc Loã, xöù Sôn Ñoâng, phuû Dieãn Chaâu, huyeän Khuùc


©

$



/


%

¼





-


ž

¼

:



”

む

¼

G

“







¼


Phuï, laøng Xöông Bình; oâng laø Löông Phuïc, cha laø Thuùc Löông Hoät, meï laø Nhan Thò; ñaët teân laø
¢





´

¼

u

)

S

¤





む





.

$



s


8


䕌





¼

Khaâu, teân chöõ laø Troïng Ni. Maø bôûi ngöôøi ta thaáy Ngaøi thöôïng trí thoâng thaùi thì goïi Ngaøi laø
q


k


G


V





%


.

‘

�

述

r

.


V






8



述


¢


む



Thieân Tuùng chi thaùnh. Song oâng Töû Haï hoûi raèng:”Phu töû thaùnh dö ?” thì Ngaøi raèng: “Khaâu baùc
む








V


¢


C

ˆ

;


­


鼤


v

^


K

t

p


}


"


¼


…



hoïc ña thöùc; thaùnh Khaâu baát tri”. Ñeán ñôøi nhaø Ñöôøng vua Huyeàn Toâng môùi phong cho laø Vaên
x






‘

;


­


^

X


F


t


º


}


¼

,



H

V



…



x




Tuyeân Vöông; laïi ñeán ñôøi vua Nguyeân Vuõ Toâng gia phong laø Ñaïi thaønh Chí thaùnh Vaên Tuyeân




む



%



u



.




}

Œ

¤







む








8



z

む

¬





Vöông. AÁy oâng Khoång Töû ñaõ xöng thaät, bôûi ngöôøi hoïc laém thì bieát nhieàu ñeàu, song Ngaøi
6

` ¼


V


0

R

W

G

S



|

"



む

o

–

O

む



ꈼ
chaúng phaûi laø thaùnh; naøo coù pheùp gì maø vaâng hoä cho ai saùng daï thi ñoã, vaø ñöôïc phuùùc
5

Q

述
khoûi toäi ñaâu ?

$



�

W



‘

d

む

述









`

&



­

)

8



む

䝏
Thöù hai thaøy Phaùp sö giaûi caâu aáy raèng: Moïi söï ta phaûi giöõ ôû ñôøi naøy, thì ñaõ toùm laïi


d

Ž

V

= .

述

e

L

e

N

e

†

5

G

q



&

=

述


moät caâu ñöùc thaùnh Laõo Töû raèng: “Vaät vi, vaät yù, vaät bieän”, chôù chi thieân haï giöõ baáy nhieâu söï
"


z

8





¬



/




$


¡


s


¬

¼

厄

0
cho loïn, thì moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc bình an, thong thaû, vui söôùng laø döôøng naøo.

T

*

述




�

š

¬

む

8

Ÿ

む

a

.




6

む



L



T

]

Taây só raèng: Thaøy noùi ñieàu aáy thì cao yù laï luøng laém, chaúng hieåu ñöôïc; vì ôû nhöng caû
む

㸼

Q

–

G

X


Œ





$


¡


(


ž












む

"

S

F

vaø ngaøy ñöøng laøm gì soát, thaät ñöôïc thong thaû thanh nhaøn laém, song ai kieám cho maø aên,
D


–

x

"




’


^



£


v


^
Q

–

8

@



5

む

“

b

daân söï laøm sao cho ñöôïc soáng ? Vua chuùa quan quyeàn ñöøng laøm thì laáy ai maø coi soùc, cai trò,

—(12b)b

q



"

/






`




¬

む

¼


e

L

8

x

—

�

T
daïy doã thieân haï cho bình an. Neáu phaûi cöù ñieàu aáy, laø vaät vi, thì sao caùc thaøy nhöõng


{

{

む

•


�


㸼


䕌

€







–

G


x

S

$

む




@

%
khoù nhoïc,chaïy ngöôïc xuoâi ñeâm ngaøy, ñi chöõa ngöôøi ta laøm chi ? Sao maø baûo ñaøo moàmaû oâng
む

ž

む





む



­

%


­

T

x


$





吜

む



x

‘
baø cha meï ngöôøi ta leân, dôøi nôi noï ñoåi nôi kia; sao baûo ngöôøi ta nhöôøng sao ñoåi soá, giaûi
l

|

m

–

G



8

,

�

6





S

䝏

述

e

N

e

†

¼

Q

aùch toáng tai laøm chi ? Theá thì phoâ thaøy chaúng loãi ñaïo ru ? Laïi raèng: Vaät yù, vaät bieän, laø ñöøng
R

む

0

Q

—



…

G

X

š

–

 

x

"

`

U

T

M

u

T

U
coù yù naøo, ñöøng suy xeùt ñí gì soát; noùi laøm vaäy sao cho phaûi leõ ? Kìa gioáng vaät kia coøn
z

臭

8



F

I

8



9

‚

z

M

0



F

8

p

F

6



F
bieát ñoùi thì tìm aên, khaùt thì tìm uoáng, cuøng bieát gioáng naøo neân aên môùi aên, chaúng neân aên
8

Q

䝏

²

M
[



T

U

z

&

P

"

£

%

ˆ

G

%





8


thì ñöøng. Laïi nhö gioáng luïc suùc kia coøn bieát giöõ nhaø cho chuû noù, phöông chi loøai ngöôøi ta thì
R

¦


9




䝏

R



Ž

D

N


z






j


M


Y

S

š


述

e

coù tính thieâng lieâng, laïi coù ñaïo ñöùc trong mình, bieát tam cang nguõ thöôøng, maø noùi raèng: Vaät
む

e

†



8

Q

z



¼

ž

む

Q

z



¼

^

£

Q

z



¼
yù, vaät bieän, theá thì ñöøng bieát ai laø cha meï, ñöøng bieát ai laø vua chuùa, ñöøng bieát ai laø



·





†

®



p


<

0

8

¥

<

む

S



S

š



8

vôï choàng, moät ôû laãn loän chung maõi, gaëp theá naøo thì hay theá aáy maø thoâi ru ? Noùi theá thì
む


¬

む

R


}

"

`



–



S





}


"


%

E

%

籔

‚

—
ba ñieàu aáy coù xöùng cho phaûi ñaïo laøm ngöôøi ru ? moät xöùng cho loøai caây, loøai ñaù cuøng caùc






X

&



む

S

5

L

%

6

R




G

6

R

む

0

‚

6
töôïng goã, töôïng ñaát giöõ ñaïo aáy maø chôù; vì noù chaúng coù vieäc gì,chaúng coù yù naøo, cuøng chaúng
z

…

G

Œ(13a)
bieát ñí gì thaät

T

*

䝏

8




¥

W



R

’

T

X

0

6
Taây só laïi hoûi: Beân Phaùp moân coù thôø nhöõng vò naøo chaêng ?

�

W



述







¥







*

む

\


む


X








¼

X

Ž

V


Thaøy Phaùp sö raèng: Beân ñaïo chuùng toâi thôø phuïng nhieàu vò laém, song nhaát laø vò ñöùc Thaùnh
y

¼

s



=

’


X


^


L



o










X










R






caû laø Thaùi Thöôïng Laõo Quaân, vò vua Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá, vò thaäp nhò Haønh khieån vöông;
S


¸



:



†

v

i

"

1

<

=

Ž

V

y

5

|

"

q



5

maø moãi moät naêm moät laàn teá leã cho troïng theå, xin ñöùc Thaùnh caû phuø hoä cho thieân haï khoûi
¸

む

む



X

む

む

‚

"



P

C

&
moïi söï döõ ñöôïc moïi söï laønh cuøng cho tröôøng sinh baát töû.

T

*

述




%

=

.

p

P

む

幼

­

鼤

N

^











X






\

Taây só raèng: OÂng Laõo Töû môùi sinh ra, saùnh ñôøi nhaø Chu, vua Linh Vöông nguyeân nieân, thaùng


㸼

_

む

ｔ

¦

Š



K




u

A

°

R




¼

=

{

‘

R



hai, ngaøy raèm, ôû xöù Hoà Quaûng, hoï Lyù, teân Troïng Nhó, cuõng coù teân laø Laõo Ñam laïi coù teân
¼

=

’


’





-


隀






S

œ

D


­

鼤

N


q









laø Laõo Quaân, soáng ñöôïc taùm möôi moát tuoåi maø cheát trong ñôøi nhaø Chu Kính Vöông, tam thaäp
M



む

X

L







$



®



­

T

5


鼤

“

述

=

{



†



"
nguõ nieân, ôû ñaát Haøm Quan. Saùch Luaän ngöõ Taây Sôn Chaân thò raèng: “Laõo Ñam, Döông Chaâu,
^



w



븜

む

u

.

’


8

;

­

鼤




£


t



U



@


X



Maëc Ñòch giai döõ Khoång Töû ñoàng thì”; ñeán ñôøi nhaø Toáng Chaân Toâng, Giaùp Daàn nguyeân nieân
…



=

.

p

º

鼤

¼

s



=


’




%

=

.

=

°

¼

ñeá yeát Laõo Töû môùi gia hieäu laø Thaùi Thöôïng Laõo Quaân, Song oâng Laõo töû voán cuõng laø nhaân
%



­

D



°

R

P

R

&

²





0

R

W

G

S

"




loïai ôû ñôøi trung coå, cuõng coù sinh coù töû nhö ngöôøi ta naøo coù pheùp gì maø cho ngöôøi ta
5

Q



ꈼ


–

x



U

X


o

Œ

¼
 (13b)

b





¼

±


khoûi toäi,ñöôïc phuùc laøm sao ñöôïc? Coøn vò Ngoïc Hoøang thaät laø ngöôøi hoï Tröông, teân laø Nghi,
¼



䕌


b



’



む




W



=




’



–





¯

�


’






む


隀




laø chaùu ngöôi Tröông Löông, hoïc pheùp Laõo Quaân laøm chöôùc tieân bay, soáng ñöôïc ba möôi



S

œ


D




む

述



鼤






^


/


t



む





¼


む


b


±



tuoåi maø cheát. Trong ñaïo aáy raèng: Nhaø Toáng vua Huy Toâng naèm chieâm bao thaáy Tröông Nghi
む


^

6


©

;

M

^

뷔

#

む

¼



む

h



&

–

(



}



"
giuùp vua ñaùnh giaëc ñeán khi vua thöùc daäy nghi laø ngöôøi aáy ñaéc ñaïo, lieàn laøm saéc phong cho
b


±



–


L




o







…



む


^


/

t

¼




£


Ÿ


¤


[



röông Nghi laøm Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá. AÁy vua Huy Toâng laø ngöôøi döông theá,bôûi yeâu
b


±

&

}

–

^

y

む

3

=

R

`

U



6




 



M



]



^

Tröông Nghi lieàn phong laøm vua caû treân trôøi, haù coù phaûi leõ ñöôïc chaêng ? Neáu vaäy khi tröôùc
/


t

5


}


䕌



b


±


8


む

3

5

R 

–

^



…

S

䝏


vua Huy Toâng chöa phong ngöôi Tröông Nghi, thì treân trôøi chöa coù ai laøm Thöôïng Ñeá ru ? Vaû
䝏

億

¥

鼤


˜


°

述


L


o


¼






^


}

N






X










laïi nöôùc beân nhaø Phaät cuõng raèng: Ngoïc Hoøang laø con vua Quang Nghieâm, ôû ñaát Dieäu Laïc, vôï
¼


む

‹


}



¤



6



R






M


む





¼


む


X



œ







=





laø Baûo Nguyeät Quang bôûi chaúng coù con, khi naèm chieâm bao thaáy Nguyeân Haäu khieán Laõo
’


む






Q

む

"


む


‹


}



む



8

&



¨

;


:


¤


\


Quaân aüm moät con trai ñöa cho, naøng Nguyeät Quang töùc thì lieàn chòu thai. Ñeán naêm sau, thaùng


㸼

䝤

r

P







Q










¼

L

o

む

¼

.

¥

P

˜

8


gieâng,ngaøy muøng chín, sanh ñöôïc con trai, ñaët teân laø Ngoïc Hoøang, aáy laø lôøi beân nhaø Phaät thì
–

 



D

=

q

—



q



6

む

 0

R




¼





む

¼
laøm vaäy.Song trong baûn ñoà caùc nöôùc thieân haï, chaúng thaáy nöôùc naøo coù teân laø Dieäu Laïc, aáy laø


q

P

˜

S

5

䝏



/ ž

む

[




µ







1

"




8

nöôùc rieâng nhaø Phaät maø chôù. Laïi ví baèng cha meï yeâu con , muoán ñaët teân troïng cho con, thì
&



–

L


o



…

む


3


S

む

N

R

`

U

S


7





6(14a)
ñöôïc laøm Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá treân trôøi ru ? Söï aáy coù phaûi leõ maø nghe ñöôïc chaêng ?
4


-



k



T



R











¼



–


x
Sau nöõa, veà nhöõng thaàn Haønh khieån vöông laø laøm sao ?

W



述



¼

隀



^



む

3

X



:
¼



^

b

む

w

=



Phaùp sö raèng: Laø möôøi hai vua ôû treân trôøi, moãi moät naêm, laø moät vua trò, ñem binh xuoáng haï
e

–



E

–

œ





L

 

`

@

む

‚

P

$

‚

i

u

S

➄
giôùi, laøm oám ñau, laøm cheát ngöôøi ta; vì vaäy phaûi laáy tieàn cuøng vaøng baïc cuøng leã vaät maø tieãn
v


R





p




5
quan Haønh Khieån môùi ñöôïc khoûi.

T

*

述




隀






R



む

¼

N




鼤








U











"






Taây só raèng: Möôøi hai Haønh Khieån aáy laø Chu vöông, Trieäu vöông, Nguïy vöông, Trònh vöông,

































L







q







鼤





…



む
Sôû vöông, Ngoâ vöông, Taàn vöông, Toáng vöông, Teà vöông, Loã vöông, Vieät vöông,lieät vöông aáy
¼

隀





Ÿ







­

鼤

N


}



"


–

^

¨



S



;

­
laø möôøi hai ngöôøi theá gian, xöa ñôøi nhaø Chu phong cho laøm vua chö haàu maø thoâi. Ñeán ñôøi
P



R

䕌


q


t


p





む

䕌

¼

隀



^

R




;


­


鼤
nhaø Toáng, coù ngöôi Maïnh Toâng môùi baøy ra goïi laø möôøi hai vua Haønh khieån. Ñeán ñôøi Leâ
†



Ž



X







R



䕌



"


&



Š


む

�


W






¼


"





鼴
Döông Ñöùc nguyeân nieân coù ngöôi Trònh Thieân Thu vaø thaøy phaùp moân laø Trònh Ñaïo Khieâm,
–


$


6


¸


@


R

む

q







R



Ž



$

む

-





=
laøm saùch Hoàng Lieãu thö, coù veõ ñoà thaäp nhò Haønh khieån in vaøo saùch aáy nöõa. Song baáy
述



Œ

¼




%

A

‚



œ

@

²



¤

0

R

W

=

G


S

$
nhieâu ngöôøi thaät laø nhaân loaïi nhó cuøng ñaõ cheát roài nhö keû khaùc; naøo coù pheùp taéc gì maø caàm
^


P


&


·



t








䝏


䝏




=


述










–

V

y

–
quyeàn sanh töû thöôûng phaït ai ñöôïc ? Vaû laïi neáu baáy nhieâu ngöôøi ñaõ ñöôïc laøm thaùnh caû laøm
^

y

“

b



む

3

x

S

䝏

`

臭

I

む




む

w

=

Ÿ


vua caû cai trò nöôùc treân trôøi, sao maø laïi phaûi ñoùi khaùt theøm laït, ñem binh xuoáng theá gian,












@

M

«

³

む(14b)j

|

‚





む





P


$

§
boùp naën ngöôøi ta, ñeå laáy maâm xoâi, taám thòt loï röôïu cuøng moät ít tieàn giaáy, vaøng baïc giaû

p


u







"


5

“


む


”


む


–

x



む


T


U





®

o

ñoïan môùi chöõa ngöôøi ta cho khoûi taät nguyeàn bònh naõo laøm sao ? AÁy nhöõng caùch theá moïn daï,
F

–

–

 

R


}



"

´


–

^


む


3


6



む


¼


T



¬


6


aên vaët laøm vaäy, coù xöùng ñaùng cho ñaáng laøm vua treân trôøi chaêng ? AÁy laø nhöõng ñieàu chaúng
Œ



"




D

$

述






o





F


£

ƒ

§

Y

·

¯



}

\



thaät, cho neân trong saùch raèng: “Taàn Hoøang, Haùn Vuõ cuøng cöïc dó caàu thaàn tieân lieãu voâ chöùng













’


\





G





�



G

¨

;

{

む



む

?




nghieäm. Toáng Ñaïo Quaân phuïng ñaïo chi caàn, thieát
tieáu chi haäu, thoï nhuïc ö Maïc Baéc, nhi ñaïo
j

C

x


¤

…



=

.

䕌

¼

I

}

G



8



š



dieäc baát vaên, Bôûi ñaáy ñaïo Laõo töû goïi laø “hö voâ chi ñaïo” thì ñaõ hôïp laém.


$

む


�


K


z


‘

d

む

述






¥

˜

§

—





]

M

Ž


Thöù ba thaøy Hoøa Thöôïng giaûi caâu aáy raèng: Beân Phaät giaùo daïy ngöôøi ta tu nguõ ñöùc: moät
¼







¼

&


o

む

¼

*

{

¢

¼

]

Ž

t

¼

&

,

Œ
laø thí cuûa, hai laø giöõ chay, ba laø nhaãn nhuïc, boán laø tu ñöùc, naêm laø giöõ loøng thaät.
‘

/

6

M

む



¼

6

む

P



¼

6

F

‰

隀

む

¼

6

«

吜


Laïi giôùi caám nguõ söï : moät laø caám saùt sinh, hai laø caám aên troäm cöôùp, ba laø caám taø daâm,
¢

¼

6

š

�

t

¼

6

9

|
boán laø caám noùi doái, naêm laø caám uoáng röôïu.

T

*

述






&

む



6

&

=

述

む

ª

·



t



–



x
Taây só raèng: Keû giöõ vaø keû chaúng giöõ baáy nhieâu söï, thì seõ thöôûng phaït laøm sao ?

�



K



z



述





D


[





Ž

˜

„

#







む


·


t


b


Thaøy Hoøa thöôïng raèng: Trong Luïc ñaïo ñöùc Phaät Thích Giaø ñaõ truyeàn söï thöôûng phaït toû

”

6

R

¬

0

Œ

E

-

$



.



](15a)


˜


"

臭

8



–
töôøng, chaúng coù ñieàu naøo thaät
hôn nöõa. Thöù nhöùt heã ai tu ñaïo Phaät cho troïn thì ñöôïc laøm
˜

-

$





&

む

む

6





臭


8



–

^

む

3

$
む



Phaät nöõa; thöù hai keû giöõ böïc keùm chaúng ñöôïc troïn thì ñöôïc laøm vua treân trôøi; thöù ba keû
&

む



む

-

8

"

–

·

$

¢



&

む



む

-

8

M

œ

@
giöõ keùm moät böïc nöõa thì cho laøm thaàn; thöù boán keû giöõ keùm moät böïc nöõa thì khi cheát roài
䝏

億

P

–





¤


$

t



&

む



む

-


8

t





·

ª
laïi nhaäp sinh laøm ngöôøi khaùc; thöù naêm keû giöõ keùm moät böïc nöõa thì phaït neân moät thaàn doâng



6


R


­

S



"



T

䕌






{





$

�



&

む


daøi, chaúng coù nôi maø ôû, cho neân nhöõng ñi khuaáy khuaát ngöôøi ta; thöù saùu keû giöõ keùm moät
む

-

8

`

f

む

M

%

u

8

‚










む

E

-

8



`

böïc nöõa thì phaûi hoùa ra gioáng loaøi vaät caàm thuù coân truøng; keû caøng keùm hôn nöõa thì caøng phaûi


M

む

¡

E

-
neân gioáng xaáu xa hôn nöõa.

T

*

述



²

D

[



R

む

·

t



む

8

*



–

む



む



Taây só raèng: Nhö trong Luïc Ñaïo coù söï thöôûng phaït theá aáy thì toâi laáy laøm söï quaùi gôû laém;
L




ž

む

`

t


³


P


‘


–







¤

S

ª

M



;

䕌




vì neáu cha meï phaûi phaït nhaäp sinh laïi laøm con ngöôøi khaùc, maø hoaëc khi khoù khaên ñi ôû
­


.





`





鼤







%


8

む




6

w

`

ž

む

8

–

x
thueâ möôùn, gaëp phaûi cöûa nhaø con chaùu, noù chöûi ruûa ñaäp ñaùnh laøm phaûi cha meï, thì laøm sao ?
¥

¼

M

%

@




·

w


`


ž

む


6

む

Q

8

a

S

‘




ž


hay laø khi noù laáy vôï choàng laøm phaûi cha meï, chaúng ra toäi loaïn luaân ru ? Laïi neáu cha
む



f

む

%

む

=

8

‚
S

M






–

r

む

?

む

7

む

“
meï ñaõ hoùa ra loaøi muoâng chim caàm thuù, maø khi con chaùu laøm gioã chaïp, gieát traâu boø gaø lôïn,
w

`

ž

む

8

6

む

Q

?

ž

む

S






f

む

–




P

¤

¥

laøm phaûi cha meï thì chaúng maéc toäi gieát cha meï ru ? Neáu ñaõ hoùa ra laøm con nhaø khaùc, hay
¼

%

u

¤

¸

む






°

む

u

む



む

–

ž

む

2

S




—
laø loaøi vaät khaùc, chuùc aáy con chaùu cuõng thôø vaät aáy ngöôøi aáy laøm cha meï mình ru ? Neáu caùc


む

む



f

む(15b)
む

–

 

8

U



D

B

Ž

"







`

–


ngöôøi laønh döõ ñaõ hoùa ra heát laøm vaäy, thì coøn ai trong aâm phuû cho con chaùu phaûi laøm
o

–

む



Q

%



%

š

–

G
-

䝏

䝏

¥

鼤

˜

¥

6

む

む


chay laøm tieáu, chöõa toäi oâng baø oâng vaûi laøm chi nöõa ? Vaû laïi beân nhaø Phaät hay caám söï saùt
P

"

‰

W


x

䝏

`

f

む

%

u

2



?

む



 

T

%



ž

sinh cho nhaët pheùp, keûo laïi phaûi hoùa ra loøai vaät mình ñaõ gieát . AÁy ñaõ vaäy nhöõng oâng baø cha
む

­

む

A

 

­

¼

„

#

]

む

隀




5


R


]

R

T

䕌

ˆ


meï buït, vaø chính thaân buït laø Thích giaø tröôùc ba möôi tuoåi chöa coù tu haønh , nhöõng ñi saên baén,
n

Œ



む


t


む

=

­

‹




む

¸

む

M

ž

む

­

む

A

 

­
thaät ñaõ saùt phaït muoâng chim caày caùo laém laém; chuùc aáy khi cha meï buït vaø chính thaân buït
„

#

œ



8

–

x

°

䝏


f

む

T

M

[



%

u

2




?

㸼
Thích giaø cheát ñoaïn thì laøm sao ? Cuõng laïi hoùa ra gioáng luïc suùc loøai vaät mình ñaõ gieát ngaøy
]

む

S




„

#



`

f

む

<

む

8

U



–

·

–

˜

-

む


tröôùc aáy ru ? Neáu Thích giaø ñaõ phaûi hoùa ra theå aáy thì coøn ai laøm thaàn laøm Phaät nöõa ? AÁy
¼

T

.

む

a

–

 

"



—

`

*

¬

ž

述

˜

–

t

˜

‘

述


laø nhöõng lôøi gôû laï laøm vaäy cho neân caùc Nho só ñeàu cheâ raèng Phaät giaû yeâu ngoân; laïi raèng
`

R

む

}

B

む

G

§


䝏

述



V




G



S



'

…



-
“Dò ñoan hö voâ tòch dieät chi giaùo”; laïi raèng “Phi thaùnh nhaân chi ñaïo”; maø Haùn Minh ñeá tin thôø
­


8

鼤

`

ž

述



3


³

G





‚


述





§


D


7


Ÿ


G


Q

buït thì nhaø Nho cheâ raèng: “Ñaûng aùc chi nhaân”õ; cuøng raèng “Danh giaùo trung vaïn theá chi toäi

む

=

述


¬








Œ


6

U

む

-
nhaân”. AÁy baáy nhieâu ñieàu ñaõ ñaùng, thaät chaúng coøn oan nöõa.





$

¢

T

*

p

‘

d

む

述






M

q

!

p



'




X


¶


%



Thöù boán taây só môùi giaûi caâu aáy raèng: Khi Thieân Chuùa môùi döïng neân nguyeân toå loøai ngöôøi


&

?

"

R



む

š


œ



R

.

む

Y

<

R

X

O



‚


z
ta, lieàn ban cho coù linh hoàn hôïp vôùi xaùc, coù trí saùng khoân ngoan, coù moïi nhaân ñöùc, cuøng bieát
A

´


们




³

X

む

S

-

\

䝏
?

"

A



鼴

む


D

,

X(16a)
chính Ñaáng coäi reã ñaàu moïi söï maø thôø phuïng; laïi ban cho chính ñaïo in vaøo trong loøng, moïi



¬


z





j

M

Y

䕌

¼



¦

§

¤

…



む

¬

z




む
ngöôøi ñeàu bieát tam cöông nguõ thöôøng, goïi laø ñaïo tính giaùo bôûi ñaáy ai ai ñeàu bieát söï laønh


む



ꈼ



む

む

”

‘

?

"

X



¬

R

!

b

D


2


söï döõ, söï phuùc söï toäi toû töôøng. Laïi ban cho moïi ngöôøi ñeàu coù chuû tröông trong mình thay
d



°





w


N



x







µ



4


k


.む

¥

¼

k

.
thaûy. Song cuõng ñeå nhaäm yù thích tình ngöôøi ta, muoán chieàu veà ñöôøng laønh hay laø ñöôøng
む

8

) N

2

5
S



–



ꈼ

8

ª



·



–



む



8
döõ, thì maëc yù mình lieäu; maø ai laøm söï phuùc thì seõ ñöôïc thöôûng, ai laøm söï toäi loãi thì
ª


`


t


¬


む


¤

N

2

µ


6

`

¤





む

<

-

䝏

?

"
seõ phaûi phaït. Ñieàu aáy taïi yù mình muoán, chaúng phaûi taïi ai eùp ñaâu. Sau nöõa, laïi ban cho









°


S

&

¼

}



°


N

K

q

£

!

7

u

G




}
ngöôøi ta Thaäp Giôùi maø giöõ laø: Ñeä nhaát giôùi: Khaâm suøng Thieân Chuû vu vaïn vaät chi thöôïngï; Ñeä


°



G

q

£

™

?

³

ž

N

±

}



°



`

i

G

‰

}

nhò giôùi: Voâ hoâ Thieân Chuû danh nhi thuyeát phaùt hö theä; Ñeä tam giôùi: Thuû xem leã chi nhaâït; Ñeä


°



q

—

C

}
M

°



�





}

[

°



む



«




}
töù giôùi: Hieáu kính phuï maãu; Ñeä nguõ giôùi: Voâ saùt nhaân; Ñeä luïc giôùi: Voâ daâm theâ tha nhaân; Ñeä



°



²

‰

}



°



­

®

}



°





&


«






b


}

thaát giôùi: Voâ thaâu ñaïo; Ñeä baùt giôùi: Voâ voïng vu; Ñeä cöûu giôùi: Voâ nguyeän tha nhaân theâ; Ñeä


°



&

«




t

S

隀

¬

z

む

む

䝏

D





)



¼

q

thaäp giôùi: Voâ nguyeän tha nhaân taøi; Maø möôøi ñieàu raên aáy toùm laïi trong hai söï naøy: Moät laø kính
?

q

!

む

,

む

¹

む

む

む

X

%



¼




[





²

/

2

meán Thieân Chuùa heát loøng heát söùc treân heát moïi loaøi; hai laø thöông yeâu ngöôøi ta nhö baèng mình
 



²



8


·


q


-





K






鼤


8


t


[

£

0

º

†

<
vaäy.Keû thuaän thì thöôûng Thieân ñöôøng chòu phuùc; keû nghòch thì phaït sa ñòa nguïc gia hình. Sau
む

‘












–

”

"





¼



Š

:

<



Š

'

%

heát laïi truyeàn Thaát Qui chæ ñeå laøm ích cho ngöôøi ta; Nhöùt vieát Laõnh taåy; Nhò vieát Kieân chaán;


Š

V








Š

™(16b)
‘

M

Š


¸





[


Š

S





Š

;
Tam vieát Thaùnh theå; Töù vieát Thoáng giaûi, nguõ vieát Phuù chung, luïc vieát Phaåm caáp, thaát vieát Hoân
‹

む

¼






W

8



S



む

"



™



茤

>

W

8

む

¹


phoái. AÁy laø thaát qui, pheùp thì ñeå maø xaù toäi cho keû thoáng hoái caûi quaù; pheùp thì giuùp söùc
"

q



8

œ


6


8

䕌




q


£



maïnh ñaïo, thaø cheát chaúng
thaø boû ñaïo Thieân Chuùa truyeàn.

`

*

述









q



£


°


6


>





V

u


.





L

—



q
Nhu só raèng: Ñaïo Thieân Chuùa cuõng chaúng qua ñaïo thaùnh Khoång Töû ñöôïc; vì caùc nöôùc thieân


¥



ˆ



)


“








V


u


.






8


°


.

…




]



haï beân phöông naøy cöù moät ñaïo thaùnh Khoång Töû truyeàn, thì cuõng ñuû ñeá vöông, coâng haàu,





w



’



’



F



F


—


—


.
.

r

r

6

6

6

k

f

“

$

khanh töôùng, quaân quaân, thaàn thaàn, phuï phuï, töû töû, phu phu, phuï phuï, baùch tính aâu ca, quoác
™

D



0

R

`

䕌

む



q

£

む



0





Ž

V

u

.

R

�
phuù daân an, naøo coù phaûi ñi hoïc ñaïo Thieân Chuùa ñaâu ? Naøo ñaïo ñöùc thaùnh Khoång Töû coù keùm
¬

G

S
ñieàu chi ru ?

T

*

述






%


u


.

¹

u

[

I

"

q



ˆ


)




む


T





Taây só raèng: OÂng Khoång Töû san ñònh luïc kinh cho thieân haï phöông naøy ñöôïc hoïc nhöõng söï
`

U

8

R

»

1

Œ





6



`













´


`


むD



$



述
phaûi leõ, thì coù coâng troïng thaät; song chaúng phaûi ngaøi ñaët neân chöõ Nho ñaâu. Trong saùch raèng:





…



む



…


´


°


6


`





b





S





"

8

D

q


“Thöông Ñeá saùng vaên töï”; cuõng chaúng phaûi ngaøi laäp neân ñaïo maø truyeàn cho thì trong thieân haï
p


z


む

%

`



–

—

´


…





¼







.




†




h



…



F
môùi bieát ñaâu. Thöû xem coå giaû caùc ñaáng ñeá vöông laø Nghieâu, Thuaán, Vuõ, Thang, Vaên, Voõ,
q



¬


む

¼

—

´

V

…

'



S

M

む

5

P

む

%

u

.

8
thieân haï ñeàu khen laø caùc ñaáng thaùnh ñeá minh vöông maø khi aáy chöa sinh ra oâng Khoång Töû thì
—

´

む

“



0

む

$

0

S

§



b

q



Œ

¼





“


caùc ñaáng aáy cöù ñaïo naøo, hoïc saùch naøo maø “dó ñaïo trò thieân haï”, thaät laø ngaøi ñaõ cöù ñaïo
¦

§

q

!(17a)?

"



S

5


°


²


­


)


z


¼


¼


述





¼
tính giaùo Thieân Chuùa ban cho ngöôøi maø chôù. Cuõng nhö ñôøi naøy bieát laø bao nhieâu nöôùc, bao
述


ˆ


6



R



む



$



%


u



.



°


6


z


%

u

.

¼



S

nhieâu phöông, chaúng coù hoïc saùch oâng Khoång Töû cuõng chaúng bieát oâng Khoång Töû laø ai, maø
°

z




j


M


Y






a





U

8

¤

·

8



R

A




q



cuõng bieát tam cöông nguõ thöôøng, nhaân luaân ñaïo lyù, thì taïi ñaâu ? Thì ñaõ coù chính ñaïo Thieân
!


Ž



D


,


"

X




²


.





~

]

述







G


T


!


Chuùa in vaøo trong loøng cho moïi ngöôøi, nhö lôøi ñaõ daãn tröôùc raèng:“Thöôïng Ñeá giaùng trung vu


D


‚

.

s

.

述





G

,

r

·

む

q

䝏

述

r



¤

q


haï daân”, cuøng lôøi Ñoång töû raèng: “Ñaïo chi ñaïi nguyeân xuaát ö thieân”, laïi raèng: “Phuø ñaïo taïi thieân


}



U

G

\

‘

.



,

む

述

i

G

q

G

P

D

=


u

¯


haï voâ coå kim chi thuø”; laïi lôøi töïa Ñaïi Hoïc raèng: “Caùi töï thieân giaùng sinh daân taéc kyù maïc
C

む

G

§

O

.

�

.



G

¦



䝏

.

%

"

.

述

¦






baát döï chi dó nhaân nghóa leã trí tín chi tính daõ; Laïi lôøi oâng Chaâu töû raèng: “Tíùnh phi höõu
u







\



U

G

¤



0

–

む

=

述

.

む

む



=




vaät, chæ thò nhaát caù ñaïo lyù chi taïi ö ngaõ giaû”ù. AÁy baáy nhieâu lôøi toû ra ñaïo voán ñaõ
R

G

,

q b

£

;

䕌


6



`






p


R

·

S

x

`

*

š

述


coù töø taïo thieân laäp ñòa ñeán nay, chaúng phaûi ñaïo môùi coù ñaâu. Maø sao Nho só noùi raèng:
— 億



¥ ˆ


2


)


億





 V


u


.








š




–



 



6
“Caùc nöôùc beân phöông ñoâng naøy cöù moät ñaïo thaùnh Khoång Töû truyeàn”;noùi laøm vaäy chaúng
}

œ

$


S

䝏

䝏

u

.

G





§



G



—

š



L

1

‚

nghòch vôùi saùch ru? Vaû laïi Khoång töû chi ñaïo nhaát dó quaùn chi moät daïy trung thöù vi troïng cuøng
]

 

ƒ

¦

b

$



­

)

S



S

6

—



"

z

´

0

虌

£


tu thaân, teà gia, trò quoác ôû ñôøi naøy maø thoâi, maø chaúng daïy ai cho bieát ñaáng naøo laø Chaân
£



,



q

£

·




7

u

S

-

\

"



’

Œ

}

£

­

<


Chuû ñaõ taïo thaønh thieân ñòa thaàn nhaân vaïn vaät maø thôø phuïng cho ñöôïc soáng thaät voâ cuøng ñôøi
8



%

u

.



虌






?

:

„

/



q

!(17b)—





"
sau, thì ñaïo oâng Khoång Töû chæ laø nhaân ñaïo nhi dó hó . Baèng ñaïo Thieân Chuùa daïy ngöôøi ta cho
z

´

们

°

�

u

S

-


\


"





K


(



㼄


­

­


む


q


-

bieát Ñaáng coäi reã muoân vaät,maø thôø phuïng cho ñöôïc phuùc thanh nhaøn ñôøi ñôøi treân thieân ñöôøng;
む

¼

A


V





u


¦

G





S

6

1


6



Œ

6



む


”


E
aáy laø chính thaùnh ñaïo, sieâu tính chi ñaïo daõ, maø chaúng troïng chaúng thaät, chaúng toû töôøng hôn



%


u


.


S


Ÿ


x `


*

述







q



!



°

6


>


5


ñaïo oâng Khoång Töû ru ? Nhaân sao Nho só raèng: “Ñaïo Thieân Chuùa cuõng chaúng quaù khoûi ñaïo
%


u


.


š




む

R

Œ

6
oâng Khoång Töû “ ; noùi theá aáy coù thaät chaêng ?

`

*

�

述




¥



T

*

R

-

·

0

¥

虌

V

0

6
Nho só hoûi raèng: Beân ñaïo Taây só coù thôø thaàn naøo hay laø thaùnh naøo chaêng?

T

*

述



R

L

©



M

q

!

,



q

£

R

'



}

x

q

·
Taây só raèng: Coù, vì thuôû xöa khi Thieân Chuùa taïo thaønh thieân ñòa coù döïng neân voâ soá thieân thaàn
`


–




S



S

4

幼


q


!


‚


?


"





q



·






虌

㱔
phaân laøm cöûu phaåm ñeå maø chaàu chöïc Thieân Chuùa, cuøng ban cho moät Thieân thaàn teân laø Lu-
n

む

–

³

“




S


む


=


Ÿ

㱔

n

む

む 2





1


厄


む
xi-phe, laøm ñaàu cai chín phaåm aáy. Baáy giôø Lu-xi-phe thaáy mình ñöôïc sang troïng döôøng aáy
&

P

,


`





µ


む


/


q


!


‚


µ



"



—


q



·


¤


œ


lieàn sinh loøng kieâu ngaïo muoán leân baèng Thieân Chuùa, cuøng muoán cho caùc Thieân thaàn khaùc toân
q

2


–


!


-


M

む



`

q

·

N

2




㱔

n

む


む

8

q
kính mình laøm Chuùa nöõa. Khi aáy moät phaàn thieân thaàn trôû mình theo Lu-xi-phe, töùc thì Thieân
!

t

G


¥


む


‚


T


l

·




%

億

5

q


-


t


[


£


0
Chuùa phaït töôùng nguïy aáy cuøng chuùng thaàn theo noù, ñuoåi khoûi thieân ñöôøng, phaït sa ñòa nguïc,
­
w


q


·


む

L

%



G

む

·

む

·

む

`

鼤

5


S


D


caát chöùc thieân thaàn, bieán vi ma quæ . Töø aáy thaàn laønh thaàn döõ phaân ra khoûi. Maø trong cöûu
S


q


·


む

`

8

&

む

4

幼

q


!

`(18a)
8


$


‰


‹







phaåm thieân thaàn aáy phaàn thì giöõ vieäc chaàu chöïc Thieân Chuùa, phaàn thì caàm nhaät nguyeät tinh
£



"

q



`


8

“






R


=


R



&






‘

Š

µ

|

thaàn soi cho thieân haï phaàn thì cai vieäc haønh phong haønh vuõ, giöõ vieäc xuaân haï thu ñoâng hoä
$

b

D

‚

&

む



Ÿ

S

M

š

q

む

q

·

.

¼

R

N

ｄ


—

quoác trò daân cuøng giöõ heát ngöôøi theá. Maø khi noùi kính thôø thieân thaàn, nghóa laø coù yù caäy caùc
´

む

Y


2


‚


q


!

5

|

"





¸



む

`


S


`




S
ñaáng aáy caàu khaån cuøng Thieân Chuùa phuø hoä cho ta ñöôïc moïi söï laønh phaàn hoàn phaàn xaùc maø



6


R

N

ｄ

—

´

む

/

q

!

뺸


/


む

—

V


8


°


虌

thoâi; chaúng coù yù thôø caùc ñaáng aáy baèng Thieân Chuùa ñaâu. Baèng söï caùc thaùnh, thì cuõng laø nhaân
%



T

S


©


/


P




鼤


¹


ｄ


\


q


£N



ˆ



°







b
loaïi daõ, nhöng maø thuôû bình sinh ñaõ ra söùc thôø phuïng Thieân Chuùa, nghieâm tuaân giôùi qui, laäp
»



R







»


Ž



c





"





む



†


q

!




"

–

む


s
coâng haønh thieän, coâng ñöùc kieâm toøan; cho neân nhieàu laàn Thieân Chuùa ñaõ cho laøm nhieàu daáu,
む

鼤

»


~






1





む


,



q


!





む

M

P

8





む
toû ra coâng nghieäp ngöôøi troïng voïng ñeïp loøng Thieân Chuùa laém, vaø khi sinh thì ñoaïn, ñöôïc leân
q


-





ꈼ


4



Q



q



!





䕌


—

´

む

虌

V

·

 

M

š
thieân ñöôøng chòu phuùc chaàu chöïc Thieân Chuùa. Ta goïi caùc ñaáng aáy laø Thaùnh thaàn. Vaäy khi noùi
q

—

V

.

虌

R

N

ｄ

—

´

む





む

,


q



!



¸


.




kính caùc thaùnh, nghóa laø coù yù caäy caùc ñaáng aáy ñaõ ñöôïc ñeïp loøng Thieân Chuùa moïi ñaøng, xin
Y

$

"





&



"

z

h

Ž

4




–

]


‚





む






q
caàu baàu cho ta ñöôïc giöõ ñaïo cho troïn, ngoõ mai sau ñöôïc laøm baïn cuøng ngöôøi treân nöôùc Thieân
-

む

虌

N

q

ｄ

q

·

—

V

8

–

 
ñöôøng. AÁy laø yù kính thôø thieân thaàn caùc thaùnh thì laøm vaäy.

`

*

述



x

¥




6

T


ｄ

q


·

䝏

T







Ÿ







œ

S
Nhu só raèng: Sao beân ñaïo, chaúng nhöõng thôø thieân thaàn, laïi nhöõng ngöôøi theá gian ñaõ cheát maø
䕌


虌


V


8


°



-

S

¥



-(18b)T


´





·


䝏

«

º

X
goïi laø thaùnh, thì cuõng ñöôïc thôø ? Maø beân ta thôø nhöõng ñaáng linh thaàn, anh huøng haøo kieät


R

»





1





D

­



R

(

º

ˆ

虌


´


D


´


]



ñaõ coù coâng danh troïng voïng trong ñôøi, ñaõ coù saéc gia ban laø thöôïng ñaúng, trung ñaúng toái linh
·


‚


,



,


V


8

¥



‘

6

6

"

-

\

v

i

8

L

U


thaàn, cuøng ñaïi vöông ñaïi thaùnh thì beân ñaïo laïi caám, chaúng cho thôø phuïng teá leã, thì vì leõ
–


x


¥

虌


µ


"








2




1




S



"




む


6


µ
laøm sao? hay laø muoán cho moät ñaïo mình neân troïng voïng maø thoâi, cho neân ghen chaúng muoán
"





¤


-


\

E



2

S
cho ñaïo khaùc thôø phuïng hôn ñaïo mình ru.


T

*

述



6

`

<

む

뺸



虌

L



�



R

œ

Ÿ



z

S


Taây só raèng: Chaúng phaûi theå aáy ñaâu, moät laø vì söï leã ñaõ coù toân ti höõu bieät maø söï
-

\

v

�

虌


ꂴ

X

1

8

ꂴ

む



}

k



q

!

虌

´

H

œ
thôø phuïng teá leã laø vieäc raát troïng, thì vieäc aáy chæ xöùng veà moät Thieân Chuùa, laø Ñaáng chí toân
H


1

}



S



U

—


V


¤


6







幼






œ


´


X


1

む
chí troïng voâ ñoái maø thoâi. Coøn caùc thaùnh khaùc chaúng ñöôïc saùnh baøy vôùi Ñaáng raát troïng aáy
뺸

"



6



v

�

X

0



X

q

!

x

£

Q

R

i

²

.

%
ñaâu, cho neân chaúng ñöôïc teá leã vò naøo thay vì Thieân Chuùa, keûo phaïm toäi tieám leã nhö lôøi oâng
u

.

述

+

Š

G

�

§







…






¼

D

—

·

°

R

·

む


Khoång töû raèng: “Giao xaõ chi leã dó söï Thöôïng Ñeá”; Hai laø trong caùc thaàn cuõng coù thaàn laønh
·

む

R

·




q


R

·


6





q


·

む


=


X


2


む


q
thaàn döõ, coù thaàn ñaùng kính, coù thaàn chaúng ñaùng kính: thaàn laønh voán thính meänh ö Thieân
!


䕌


虌


q


·

8

q

G






·


む


虌




鼤

2


q


!

䕌

Chuùa , goïi laø thieân thaàn, thì kính chi khaû daõ; thaàn döõ laø keû nghòch maïng Thieân Chuùa, goïi
虌

%



8

v

q

G

C






U


—

億

䝏



«

º

X






laø ma quæ thì baõi, kính chi baát khaû daõ. Coøn caùc töôùng anh huøng haøo kieät, ngöôøi ta
Y

š

述



8
む



む

0

虌

R

M

む

,



U

’

S

}

2

虌


thöôøng noùi raèng höõu thì hieån linh hieån öùng laø coù khi leân mieäng keû coøn soáng maø xöng mình laø
億(19a)%

·

T

む

¼




¢

O



$



T





œ

"






臭

töôùng noï thaàn kia. AÁy laø chöôùc quæ taù laáy hình ngöôøi nhöõng keû ñaõ cheát, cho ngöôøi ta xem
む

m

:

8



S

-

%

–

£

–

·

䝏

R

M






6

-

8

%


thaáy nhaõn tieàn thì tin maø thôø noù laøm Chuùa laøm thaàn. Laïi coù khi ñe neáu chaúng thôø thì noù
–


œ





œ


u


む





¤



œ

S

-

"



D

$


–


®


述
laøm cheát ngöôøi, cheát vaät. Nhieàu keû bôûi sôï cheát maø thôø cho neân trong saùch Toång Luaän raèng:
む

D



·

?

k

Z



*

䝏

$



述

G

v

+


“ `

q



G
“Ngöôïc daân söï thaàn nhi haûi noäi hö hao”; laïi saùch Söû raèng: “Töï Thieáu Haïo thò suy, thieân haï chi

w

µ

§

·

w

ª

§



¦

ž





D

[

!

‹

q



ž

G
nhaân töông cuï dó thaàn, töông hoaëc dó quaùi, gia vi vu söû, daân ñoäc vu töï, thieân ñaïo vò chi
2

む

„

む

D





ž

–

 

䝏

%

臭



­

)

.



む

S




tieåu bieán hó ”. AÁy trong Söû ñaõ cheâ laøm vaäy. Laïi thöû xem söï ñôøi naøy, heã ai ai maø ñöôïc
–

v





ｔ


1


]


8


`

–

*

Ž

^

"

む




む

R

»

~

䝏

laøm quan neân sang troïng, tröôùc thì phaûi laøm toâi ñöùc vua cho heát ngay, vaø coù coâng nghieäp; laïi
`

R

(



む

Ž



Ž

^

?

"

8

p



–

v




v

=

述


phaûi coù saéc lònh vaø aán tín ñöùc vua ban cho, thì môùi ñöôïc laøm quan. Neáu thieáu baáy nhieâu söï
S

U


#


}


2

¼

v

む

¼

£

}





‘

y



u

D

–


¥

‚
maø coøn daùm xöng mình laø quan, aáy laø maïo xöng. Neáu laïi caû gan giuïc daân laøm nguïy cuøng
^

む

¼

G

¥


G


©


S

5

ˆ


G





}


2


¼

·

¼

V

Ž

^
vua, aáy laø töôùng nguïy töôùng giaëc maø chôù. Phöông chi keû xöng mình laø thaàn laø thaùnh ñöùc vua
y

む

3

S


6


T


¼


z


q


!


S


6





–


*


䝏


鼤




2
caû treân trôøi, maø chaúng nhöõng laø bieát Thieân Chuùa maø chaúng chòu laøm toâi, laïi nghòch maïng
‚




q




!



T



•


u









q


!


S





œ

q

-

2


T
cuøng Thieân Chuùa, nhöõng xui giuïc ngöôøi ta boû Thieân Chuùa, maø chæ toân kính thôø mình; nhöõng


<

む

R

`

¼

·

Œ

S

む

Œ

¼


t



]

¢

S

5

䝏

述



keû theå aáy coù phaûi laø thaàn thaät ru ? AÁy thaät laø yeâu tinh leä quæ maø chôù. Laïi raèng: Ñaõ
R

(

?

¼



´

]



&



](19b)

 

T

(

N

R

`

¼

(


coù saéc ban laø Thöôïng ñaúng toái linh, thieân coå toái linh. Vaäy nhöõng saéc aáy coù phaûi laø saéc
‚


Ž




q


!


?


"


T

X

N



–

·

V

む

む

3


6


Œ





cuøng aán tín Thieân Chuùa ban cho nhöõng vò aáy ñöôïc laøm thaàn thaùnh ôû treân trôøi chaêng ? Thaät
6

`


む


¼


T


(


^

!

む

­

)

}

"


S

5


 


´

^


!
chaúng phaûi, aáy laø nhöõng saéc vua chuùa ôû ñôøi naøy phong cho maø chôù. Vaäy ñaáng vua chuùa
R

^

“

b



D

8

°

R

^

“

b

む

—
´


·


む





d


L




coù quyeàn cai trò muoân daân, thì cuõng coù quyeàn cai trò heát caùc ñaáng thaàn aáy thay thaûy; vì
=


述


X

¼

億

q

š

F

鼤

^

S


R

·

S

?

"



(

8
baáy nhieâu vò laø töôùng maïnh, trung thaàn nhaø vua maø ngöôøi coù thöôûng maø ban cho ai saéc thì
p

䕌

¼

·

 

—

·

N

]

¼



Ž

^

L





S

h


}


"

<
môùi goïi laø thaàn. Vaäy caùc thaàn aáy tröôùc laø ôn ñöùc vua vì ñaõ thöông maø roäng phong cho, sau
¼

°

R

D

L



{

(

6

·

"

8

p



S



/



q

!

8


laø cuõng nhôø daân vì ñaõ chaïy saéc baùch thaàn cho thì môùi ñöôïc maø thoâi. Baèng söï Thieân Chuùa thì
—


億


む

©

/

P


6


z



¼


´

0

‚


6





-


\



8


§

caùc töôùng aáy thuôû bình sinh chaúng bieát Ngöôøi laø ñaáng naøo, cuøng chaúng chòu thôø phuïng thì raøy
q

£

x

R

¯



—

億

む

–


4


F


x

R

?

(

"

–


·


V



Thieân Chuùa sao coù nhaän laáy caùc töôùng aáy laøm trieàu thaàn; sao coù ban saéc cho laøm thaàn thaùnh;



 



-

\


q


£



x


#


䕌


—

億

む

¼

V


·


S

-

\


neáu vaäy keû thôø phuïng Thieân Chuùa sao daùm goïi caùc töôùng aáy laø thaùnh thaàn maø thôø phuïng
–

x



䝏

R

­ -

·



·

±


·

“


·




·

F

‰

·

F

laøm sao ñöôïc ? Laïi coù nôi thôø thaàn huøm, thaàn khæ, thaàn lôïn, thaàn choù, thaàn aên troäm, thaàn aên



S

=

述


M

む


°




む

3

–

·

む

S


む

T





T


u



maøy, maø baáy nhieâu gioáng aáy cuõng ñöôïc leân trôøi laøm thaàn heát ru ? AÁy nhöõng ngöôøi nhöõng vaät
œ




–

 

R

}



"





v

�

S

Ÿ


x

`

*

µ



T


heøn haï laøm vaäy coù xöùng ñaùng cho ngöôøi ta teá leã ru? Nhaân sao Nho só muoán laáy nhöõng
·

む

T


M


む


S


幼



œ

q


!



œ



´


V






¼



-


thaàn aáy, nhöõng gioáng aáy maø saùnh baøy vôùi Thieân Chuùa, vôùi ñaáng thaùnh nhaân laø keû thôø
\

–

*

q

!


–


x 
(20a)
phuïng, laøm toâi Thieân Chuùa laøm sao ñöôïc ?

`

*

述



T

*

ž

䕌

·



‰

·

F




6



-



x

¥


Nho só raèng: Taây só cheâ nhaïo thaàn keû troäm, thaàn aên maøy, chaúng ñaùng thôø laïy; sao beân ñaïo
’



„

Š

`

®

Q

•



S

œ



6


む





6


B


華

E

6


thôø laïy Gieâ su phaûi luaän toäi ñoùng ñinh maø cheát ? chaúng heøn haï, chaúng xaáu hoå hôn, chaúng


ž

E

S
ñaùng cheâ hôn ru ?

T

*

述







œ

U

œ



–

 

°

R

M

む

む

S



ž

䝏

R
Taây só raèng: Söï chòu cheát caùch heøn haï laøm vaäy, cuõng coù khi ra heøn maø ñaùng cheâ, laïi coù
M



臭

む

Œ

1





む

 

`

臭





œ

¼



む

Ÿ

L

N
khi caøng xem ra thaät troïng voïng ñaùng khen. Vaäy phaûi xem keû chòu cheát laø ai, vaø nhaân vì yù
0

S


`




œ

–

 

8

p

š



む

|




‰

˜

T

`


¸


œ
naøo maø phaûi chòu cheát laøm vaäy, thì môùi noùi ñöôïc. Thí duï: ñöùa troäm cöôùp kia phaûi cheùm cheát
௰


³

む

8

B

華

S



ž

Œ

L

Q



%






`


–

 


µ
beâu ñaàu leân, thì xaáu hoå maø ñaùng cheâ thaät, vì toäi loãi noù ñaõ ñaùng phaûi laøm vaäy; nhöôïc
/


v


G


š


F


T


ª


L









L

|

$

$


c


S



©
baèng quan töôùng trung thaàn kia, hoaëc vì caàn vöông söï, vì hoä quoác baûo thaønh maø quaân giaëc
¸

œ

௰

³

む

8



B

華

む

R



ž

S

Œ

¼



1





q
cheùm gieát beâu ñaàu leân, thì söï xaáu hoå aáy coù ñaùng cheâ ru ? Thaät laø neân troïng voïng ñaùng kính
-

S

5

°



U

む

Ž

!

„

Š

`


•








œ

£

+

–

 
thôø maø chôù. Cuõng moät leõ aáy, Ñöùc Chuùa Gieâ su phaûi ñoùng ñinh chòu cheát khoán naïn laøm vaäy,
R

N

Q

Q

"

y

む

q



8

R



ž

䕌

S

Œ

8

%

5

㼄

む
coù yù chuoäc toäi cho caû vaø thieân haï thì coù ñaùng cheâ nhaïo ru ? Thaät thì oâng chöa hieåu toû
U

む

8

p

š

–

 

S

5
leõ aáy, thì môùi noùi laøm vaäy maø chôù.

�

K

z

š

述










5

z


Q


Q


"

q



¥

¼

Q

Q

"

2

Thaøy Hoøa thöôïng noùi raèng: Chöa bieát chuoäc toäi cho thieân haï hay laø chuoäc toäi cho mình
6

L

©



Ž

˜

„

#

む

Ž

!

„(20b)
Š

¼



䝏

D

Ž

^
chaêng, vì thuôû xöa ñöùc Phaät Thích giaø vaø ñöùc Chuùa Gieâ - su laø hai anh em, ñöùc vua
y

L

o

む

3

P

む

S

Ž

˜

„

#

R

O

E

O

´

む

,


^
caû Ngoïc Hoøang treân trôøi sinh ra; maø ñöùc Phaät Thích giaø coù nhaân haäu töø bi ñeïp loøng vua
ž










–

¯

–

˜





む




ƒ

/

Ž

!

„

Š

¼

D

6
cha laém, neân ñöôïc laøm tieân, laøm Phaät, ñöôïc ngoài toøa sen; baèng ñöùc Chuùa Gieâsu laø em chaúng



<

む

¤

R

¦


む


D



ª



'



"





^


ž

t

³



&



ñöôïc theå aáy, bôûi coù tính hung nghieät thaûm khaéc, cho neân vua cha phaït baét ñaøy xuoáng haï
e

`

®

Q

•







S

œ

む



”



¼


S

x

T

*

}
giôùi, phaûi luaän toäi ñoùng ñinh caâu ruùt maø cheát, aáy söï tích ngöôøi laø theá. Maø sao Taây só xöng
述

Ž

!

„

Š

Q

Q

"

q



8



Œ




S
raèng: Ñöùc Chuùa Gieâsu chuoäc toäi cho thieân haï, thì ñaõ thaät laém ru ?

T

*

述




�

K


z


š

#

7





¸


L


¥


鼤

˜

}


述


L
Taây só raèng: Thaøy Hoøa thöôïng noùi deã nghe laém chuùc ! vì beân nhaø Phaät xöng raèng: Ngoïc
o


¼






^


}


N






X





む

¼

H

‹


}


P


む

L
Hoøang laø con vua Quang Nghieâm ôû ñaát Dieäu Laïc, meï laø Baûo Nguyeät Quang, sinh ra Ngoïc
o



\







㸼



䝤


r


Ÿ


h

む

¼




”

L


o






–

 
Hoøang, thaùng gieâng, ngaøy moàng chín, giôø ngoï. AÁy laø söï tích Ngoïc Hoøang ñaõ cheùp laøm vaäy,
S

x

�

述

¼



䝏

D




Ž

^

y
む

3

5

8

む

3

む


^


b
maø sao thaøy raèng: laø hai anh em con ñöùc vua caû treân trôøi? Chôù thì treân trôøi thieáu vua trò,
S

䝏

`

む



o

L

¼



Ÿ



む

む

–

^

y

む

3

8

¼

:
maø laïi phaûi choïn laáy Ngoïc Hoøang laø ngöôøi theá gian, ñem leân laøm vua caû treân trôøi, thì laø naêm
0


$


0


~



”

–

K

/



„

#

¼




^


8


䝏








naøo, saùch naøo daãn ñeå tích laøm cöù ? Baèng söï Thích giaø laø con vua Tònh Phaïn Vöông ôû nöôùc
q

‘

む

¼

¤

Ÿ

む

P

む


„

#

¼

b

䝤

-

\



­

P

N

^
Thieân Truùc, meï laø Ma Da Phi sinh ra Thích giaø laø ngaøy moàng taùm thaùng tö, ñôøi nhaø Chu, vua





む

$

`





む



–

 

S

x(21a)�



U



S




述



L






Chieâu Vöông. AÁy saùch Nho ñaõ cheùp raønh raønh laøm vaäy, maø sao thaøy coøn quyeát raèng: Ngoïc
o

¼


ž

P

む

„


#

0

-


š

–

 


6

鼤


œ


$


S



5

8
Hoøang laø cha sinh ra Thích Giaø naøo nöõa? Noùi laøm vaäy chaúng nghòch vôùi saùch ru ? Chôù thì
R

む

˜


„


#


¥

¼

L

o


R






œ

8


¬





¼


Ÿ


S
coù maáy Phaät Thích Giaø, hay laø Ngoïc Hoøang coù chung vôï vôùi Tònh Phaïn Vöông bao giôø maø
P





S

む


¬


)


U

š

<

む


ˆ


G


¬

¤
sinh con ru ? AÁy ñieàu naøy coøn noùi theå aáy, phöông chi ñieàu khaùc.

`

*

述



5

8

Ž

!

„

Š

P

む

む



0

S

R

–



»



G
Nho só raèng: Chôù thì ñöùc Chuùa Gieâ su sinh ra ôû nöôùc naøo, maø coù laøm ñöôïc coâng ôn gì,
8



¼

"







む

X

む



R

S



0

<

G

;

y

ˆ


thì aét laø cho moät ít keû ôû ñaát aáây ñöôïc nhôø maø thoâi; naøo can chi ñeán caû phöông
2


)





む

W

<



¤

Ÿ

e

䝏

䝏

¥

)

0

R



z


Ž


!
ñoâng naøy, ñaõ caùch bôø coõi, ñaõ khaùc theá giôùi . Vaû laïi beân naøy, naøo coù ai bieát ñöùc Chuùa
„

Š

¼



0



R



S

x

述



œ

"

y

7

D



5

Q

8


Gieâ-su laø ai, naøo ai coù khieán, maø sao raèng: chòu cheát cho caû vaïn daân ñöôïc khoûi toäi, thì


6

む

¬

�

v




S
theá chaúng ra ñieàu hoang ñöôøng laém ru ?

T

*

述




[

S

Ž

!

„

Š

M

p

G

P

8

む

D





s


Taây só raèng: Daàu maø Ñöùc Chuùa Gieâ-su khi môùi giaùng sinh thì ôû trong nöôùc Giu-dieâu, song
<





R

N

–



]

<

¼

Q

Q

"

�



�

­

-

む

|

²
le Ngaøi ñaõ coù yù laøm ôn caû theå, laø chuoäc toäi cho muoân nöôùc, muoân ñôøi nöõa. Thí duï nhö
µ

3

X

¼

=

Œ

む

¥

2



6

T

¼



"



¥

2

S



䝏
maët trôøi tuy laø voán moïc ôû beân ñoâng, song chaúng nhöõng laø soi cho moät beân ñoâng maø thoâi, laïi
°



む

"

y

¥

T

¥

C

¥

む

-

8



Q

Q

)

°

²

–

 
cuõng soi saùng cho caû beân taây, beân nam, beân baéc nöõa, thì ôn chuoäc toäi naøy cuõng nhö laøm vaäy.

`

*

述








 

—


´


€


¼

G

t

E




·









¼




…






Nho só raèng: Ñaõ vaäy, caùc ñaáng tieân hieàn töø Phuïc Hy, Thaàn Noâng, Huyønh Ñeá, Nghieâu,
.




†



h



…
F

N

]

u

.



¼

…

X( 21b)
,

V

,

W

8

Ž
Thuaán, Vuõ, Thang, Vaên Voõ, Chu Coâng, Khoång Töû, keå laø lieät vò ñaïi thaùnh, ñaïi hieàn, thì ñöùc
!

„

Š

R

Q

Q

"

T

´

V

W
む

-

S
Chuùa Gieâ-su coù chuoäc toäi cho nhöõng ñaáng thaùnh hieàn aáy nöõa ru

T

*

述




R

L

¤

©



%

む



¼

¶

t



y

,


鼤


2


q
Taây só raèng: Coù, vì bôûi thuôû xöa oâng A-dong laø toå toâng ta, caû loøng nghòch meänh Thieân
!

S

F



6

"



%

む

ª

‚

む




➄





¤

%

む

S

P


Chuùa maø aên quaû caám, cho neân oâng A-dong cuøng heát con caùi chaùu chaét bôûi oâng aáy maø sinh
む

°

䕌

¼

J

i



鼤



¥

¤

…

.



む

Ÿ

P

む

¬

む

@


ra, cuõng goïi laø doøng doõi keû nghòch, keû nguïy; bôûi ñaáy heã ai ai thoùat sinh ra ñeàu maéc laáy
Q

䕌

¼

Q

¶

t




6




5

X



˜

吜

_




}

Q

r

.

Š
toäi, goïi laø
toäi toå toâng truyeàn, chaúng ai khoûi soát. Coå ngoân vaân: “Haø nhaân voâ toäi ? ”; Phu töû vieát:
`

Q

む

q

}

®





j

Š


4



G

q

|

G

~

”

`

v

“Hoaïch toäi ö thieân voâ sôû ñaûo daõ”; dieäc vieát: “Taát ñaõi töï thieân höïu chi, nhieân haäu hoïach mieãn”.
L

 



む

°

`

R



£
¦

Ÿ

Q

Q

"

8

p



む

S

5
Vì vaäy ai ai cuõng phaûi nhôø ôn Chuùa Cöùu Theá chuoäc toäi cho, thì môùi ñöôïc roãi maø chôù.

`

*

述









Ž

!

„

Š

¼

!

Œ

q

¼

!

3

X

S

6

R
Nho só raèng: Neáu ñöùc Chuùa Gieâ-su laø Chuùa thaät thieân haï, laø Chuùa trôøi ñaát, maø chaúng coù
W




Q

"



J

;





S


x





‘


`




+




œ

8

p
pheùp tha toäi cho keû phaïm ñeán Ngaøi ñöôïc ru ? Sao Ngaøi laïi phaûi chòu naïn chòu cheát thì môùi
f



Q

S

5

8

W

=

}

£



む

W

=
T



G
ñeàn ñöôïc toäi ru? Chôù thì pheùp taéc voâ cuøng ôû ñaâu ? pheùp taéc nhöõng ñí gì ?


T

*

述


Œ





¼

!

y

3

X






‚


ꈼ


u


W

=

}

£
Taây só raèng: Thaät Ngaøi laø Chuùa caû trôøi ñaát, ngöôøi ta cuøng muoân vaät, pheùp taéc voâ cuøng,
µ


x

8



 


µ



Q

"



む

;(22a)

8

°

#

-




=


¦
muoán sao thì neân vaäy, muoán tha toäi cho keû phaïm ñeán Ngaøi, thì cuõng deã nöõa. Song voán tính
Ž

!

3

X

]

X

A

M

む

Q



&

t


"


]


[


8

p

š

Ž




Ñöùc Chuùa Trôøi raát coâng raát chính, khi thaáy toäi ai lieàn phaït cho coâng thaúng, thì môùi hôïp ñöùc
]

/

}

£


¥


·

t

}

£


䝏

䝏




K

W


]


/




t


"


coâng bình voâ cuøng hay thöôûng phaït voâ cuøng. Vaû laïi neáu cöù pheùp coâng bình moät phaït cho
[

S


6


¦





6


Q





"


8


䝏

6 む


Ž


O

O

}

£


¥
thaúng maø chaúng cöùu laáy, chaúng chuoäc thay cho, thì laïi chaúng hieån ñöùc nhaân töø voâ cuøng, hay



E

¥

t

L

 





`



+



œ



S

f



"

%




thöông hôn hay phaït. Vì vaäy Ngaøi ñaõ phaûi chòu naïn chòu cheát ñeå maø ñeàn thay cho loài ngöôøi ta,
8

p



Ž

,

む

}

£

¥



}

£

6

む

%



R

Q

œ

む

¦
thì môùi veïn ñöùc loøng laønh voâ cuøng, hay thöông voâ cuøng, chaúng boû loïai keû coù toäi cheát hö maát
­

む
ñôøi ñôøi.

`

*

述




=

¦

G

~



む

8

°

[

2

–

]

5

む

R

¼

Ÿ
Nho só raèng: Voán tính töï nhieân ai ai thì cuõng yeâu mình laøm tröôùc, chôù heà coù bao
む



[



¤

E

2

X

䝏

䝏

Ž

!

„

Š

R





R

Q

S




giôø thaáy ai yeâu keû khaùc hôn mình soát. Vaû laïi Ñöùc Chuùa Gieâ-su coù thöông keû coù toäi maø tha
"

%



6

t

8



¼



X

Ž

ꈼ

"

%




U

む

S



䝏



cho noù khoâng, chaúng phaït, thì keå laø ñaõ raát may phuùc cho noù laém. Leõ ñaâu maø Ngaøi laïi chòu
+



œ



"



R

Q

8

¬

む

6



7








S
naïn chòu cheát thay cho keû coù toäi, thì ñieàu aáy chaúng khoù nghe, khoù tin laém ru ?


T

*

述



¬

む



7





°

`

L

¼



X

�

X

a

D

­


Taây só raèng: Ñieàu aáy khoù nghe, khoù tin cuõng phaûi, vì laø söï raát hieám raát laï trong ñôøi; song
%


臭


T


”


D


$


<


0


T

²

^




む

D

R

Q

=

Š

0
thöû xem nhöõng tích trong saùch theå naøo. Kìa nhö vua Nghieâu, thaáy daân coù toäi taéc vieát : “Ngaõ
o

G



^

†

–

Q




C

²



=



¡



?

K

G

^

(22b)
haõm chi daõ”. Vua Vuõ kieán toäi nhaân baát thuaän ñaïo taéc haï xa vaán nhi khaáp chi. Vua Thaønh
h



む


q





`

,

H






8

^

&


F

o

ˆ

³

@

2

–
Thang thaáy thieân haï phaûi ñaïi haïn thaát nieân, thì vua lieàn aên chay goït ñaàu, laáy mình laøm
む

U

S

„



v

i



Z

P

8

^

s

t

む

A

F

む




8

述


muoâng sinh maø kyø ñaûo teáá leã ôû noäi Tang laâm. Vua Thaùi Toâng thaáy saâu aên heát luùa thì raèng:
8

F





B

8

E

Q

F




x

£

D

&

億



➄


¼


P


Š
Thaø aên gan ruoät traãm thì hôn, ñöøng aên luùa keûo khoán daân , lieàn baét laáy caùi hoøang truøng gôùm



N

S

‹

䕌

む

—

^

N

°

¼

´

H



H

o

$


^


·


t
ghieác aáy maø nuoát ñi. AÁy caùc vua aáy cuõng laø ñaáng chí toân chí quyù, caàm quyeàn thöôûng phaït
D



M

む

Q


D


S

U




k

Q

2

F



€



M

む



m

l
trong nöôùc, khi thaáy toäi daân maø coøn qui veà toäi mình, aên naên khoùc loùc; khi thaáy söï tai aùch


+

;


D





8

6

-

鼤

"

D



9


2


&

O





y
cöïc naïn ñeán trong nöôùc, thì chaúng nôõ ñeå cho daân chòu, beøn haï mình xuoáng cam chòu laáy caû
x


£


D

む


=


述


´


°


¼




%



S

U

z




D





厄
keûo khoán daân. AÁy baáy nhieâu ñaáng cuõng laø nhaân loaïi daõ, maø coøn bieát thöông daân söï döôøng
N

"

;

F

5

2


6


P

{



’

P

L

D

–

 


ˆ


G


Ž


!


aáy, cho ñeán noãi lieàu mình chaúng neà tieác söï soáng mình vì daân laøm vaäy ; phöông chi Ñöùc Chuùa
„

Š

¼

´

H



}



H

O

H

む



P

む

y

む

%





S


Gieâ-su laø ñaáng chí toân voâ ñoái, chí nhaân chí mó, ñaõ sinh ra caû vaø loaøi ngöôøi ta maø
6


¥





§

q



/

—

^





]

S
chaúng hay thöông xoùt thieân haï baèng caùc vua ñaõ keå tröôùc ru ?

`

*

述




¬

)

Œ

¼

y



¼

Ž

!

„

Š

p

P

む



­

P
Nho só raèng: Ñieàu naøy thaät laø kyø quaùi, laø Ñöùc Chuùa Gieâ-su môùi sinh ra ôû ñôøi nhaø


^

H

…

¼

­

”

Ÿ

S



Q

Q

"

­





D




む

む

¢
Haùn, vua Ai Ñeá, laø ñôøi haäu theá, maø ñaõ chuoäc toäi cho ñôøi thöôïng coå, trung coå, caùch ba boán
¨

:

]

–

x

(23a)
ngaøn naêm tröôùc laøm sao ñöôïc ?

T

*

述




[

Ž

!

„

Š

p

P

む

­

”

Ÿ


S



µ



Q



"



T
Taây só raèng: Daàu Ñöùc Chuùa Gieâ-su môùi sinh ra ñôøi haäu theá , maø muoán chuoäc cho nhöõng




­








8

°



%

臭

­

鼤

^

q



`

w

^



X

0
ngöôøi ñôøi thöôïng coå, thì cuõng ñöôïc. Thöû xem ñôøi nhaø AÂn, thieân haï phaûi tay vua Truï raát ñoäc
む

“

b

8

£

+

z

¼

厄

0

—

v


^


`


8


`


?


œ


`


8
döõ cai trò, thì khoán naïn bieát laø döôøng naøo: caùc quan quyeàn phaàn thì phaûi gieát cheát, phaàn thì
`

む

$

!

h

z

¼

Ÿ

5

"

­

;

鼤

N


Ž




^

F





|
phaûi giam caàm tuø raïc, bieát bao giôø khoûi, cho ñeán ñôøi nhaø Chu, may ñöôïc vua Voõ vöông khoan
O

,

Š

&



,







!

0

む

8

—

v

]

­

^





$
nhaân ñaïi ñoä, lieàn truyeàn ñaïi xaù môû cöûa tuø nguïc ra thì caùc quan tröôùc ñôøi vua Truï ñaõ caàm
D

む


p



む

5

°



U

む

¤

Q

"






f







=


述
trong aáy môùi ñöôïc ra khoûi, cuõng moät leõ aáy, bôûi toäi cho neân linh hoàn ngöôøi ta baáy nhieâu
­

]


[








D





°

`

w





X

0

む

“

b



$

む
ñôøi tröôùc, daàu thöôïng coå, trung coå, cuõng phaûi tay ma quæ raát ñoäc döõ cai trò buoäc caàm heát



d

;

­

<

Ž

!

„

Š

&

Ÿ


¼


²


^

F



Q

Q

"

q
thay thaûy ñeán ñôøi sau Ñöùc Chuùa Gieâ-su xuoáng theá, laø nhö vua Voõ vöông chuoäc toäi cho thieân


8

¦



f

­

]

む

0

8



p



む

5

む



Ž

!

„

Š


haï thì cöùu linh hoàn ñôøi tröôùc ôû nguïc Laâm-Boâ môùi ñöôïc ra khoûi. AÁy söï Ñöùc Chuùa Gieâ-su
P

む

­

”

Ÿ

S

Q

Q

"

­





8

–

 
sinh ra ñôøi haäu theá maø chuoäc toäi cho ñôøi thöôïng coå thì laøm vaäy.

`

*

述






[

Ž

!

„

Š





+


œ

8

p

R

»

1

p


Nho só raèng: Ví duø Ñöùc Chuùa Gieâ-su ñaõ chòu naïn chòu cheát thì môùi coù coâng troïng môùi ñöôïc
븜

»

¥

>

¼



Q





M

5



+

5

R

»

„

8

0

Q

Q
laáy coâng chuaån quaù laø xaù toäi ñöôïc song khi chöa chòu naïn chöa coù coâng chi thì naøo chuoäc toäi




む

|

²

M

R

µ

3

8

p

R

«

p



む




(23b)M

5
ai ñöôïc. Thí duï nhö khi coù maët trôøi thì môùi coù noùng môùi soi saùng ñöôïc, neáu khi chöa
Rµ

3

8







G

S



む



coù maët trôøi thì laáy ñí gì maø soi saùng ñöôïc.

T

*

述




[



5



+



œ

む

,

T

S



R

»

1




む
Taây só raèng: Duø Ngaøi chöa chòu naïn chòu cheát maëc loøng, nhöng maø ñaõ coù coâng troïng laém, thí
|

鼤

^

M

+


v


億


0

䕌

6

©

8

]


?


^


w

鼤

P

G
duï nhaø vua khi toan sai quan töôùng naøo ñi ñaùnh giaëc thì tröôùc ban quyeàn chöùc, bia vaøng theû
e


Y

P




H




w

R

 ?


^


P




む


v


億


T


5


baïc, göôm vaøng aán baùu, tieän nghi haønh söï, ban quyeàn sinh saùt; AÁy quan töôùng kia chöa vaøo




*

‚



5







d



”



む


,








;

?



·



»


–


 
aùng chieán tröôøng cuøng chöa ñöôïc thaéng traän maëc loøng ñaõ ñöôïc döï ban thöôûng coâng laøm vaäy,
ˆ


G

Ž


!

„

Š

¼

v


億


X


1


}


£


Ž


!


ž



u

"
phöông chi Ñöùc Chuùa Gieâ-su laø quan töôùng raát troïng voâ cuøng, Ñöùc Chuùa Cha ñaõ ñònh cho


&


Ÿ


¦





q



S

6





;


?

·


»


~


}


£


S


S
Ngaøi xuoáng theá cöùu laáy thieân haï maø chaúng ñöôïc döï ban thöôûng coâng nghieäp voâ cuøng ru? Maø
.


R

»

~

}

£


8


6


Q





む


X





X

­



d
S
heã coù coâng nghieäp voâ cuøng thì chaúng chuoäc ñöôïc heát moïi ngöôøi moïi ñôøi thay thaûy ru ?

`

*

述



U



¬

s

~

²

¼



4



む

}






?

P

.

䝏
Nho só raèng: Coøn moät ñeàu thaùi meâ hoaëc, laø baø Ma-ri- a voâ nhaân ñaïo nhi sinh töû. Laïi
述


P





‚

U


²





8

R

U

0



S

む





む

R



む
raèng : sinh ñoïan haõy coøn ñoàng trinh, thì coù leõ naøo ñöôïc ru ? Vaø ngöôøi theå aáy coù ñaùng khen


-

S
ñaùng thôø ru ?
T

*

述




}






?

P

.

¼





む

Œ

T

S

T






?
Taây só raèng:
Voâ nhaân ñaïo nhi sinh töû laø söï khoù hieåu thaät; nhöng maø do nhôn ñaïo nhi
P

0

R

#

む

S

X


¥


'


(24a).

–



£

#

U

j



C

'
sinh, naøo coù deã hieåu ru ? Tuy thoâng minh thöôïng trí giaû duïc cuøng kì lí dieäc tuyeät baát minh,
T

S

¤

L



T






?

P

¼



Y

–

8
6 


@

–

a

‚

nhöng maø bôûi vì söï do nhaân ñaïo nhi sinh laø söï thöôøng kieán thì chaúng ai laáy laøm laï cuøng
¦

8

X



§

ˆ



む

G

U

8

L

}

#



–

C





 


hoà nghi soát, khaû dó tri nan hieåu chi lí nghi vi voâ kì söï giaû baát ñöông daõ; vaäy söï
P






む

T

U

0

°

¤


^

W

q

!



u

–

 


p








¼

sinh con ra do caùch naøo cuõng bôûi quyeàn pheùp Thieân Chuùa ñaõ ñònh laøm vaäy môùi ñöôïc; Ngaøi laø
´





7


q




G

2

.

l

K

³

む


¤







'



3

X
Ñaáng toøan naêng khæ nhaân chi tieåu trí khaû traéc tai. Ñaàu heát, bôûi khoâng Ngaøi döïng neân trôøi ñaát

u

S

6



ž

¼



s

~

²

S

M

¥





š

述



@


nhaân vaät, maø chaúng ai cheâ laø söï thaùi meâ hoaëc, maø khi beân ñaïo ta noùi raèng: “Ngaøi laáy






š

,



4



む

S

'





£

¦

Ÿ

む

'








maùu cöïc saïch trong loøng baø Ma-ri-a maø döïng neân xaùc Chuùa Cöùu Theá vaø döïng neân moät linh


X

V

S

¨

む



む

`

*

#

ž

¼



s

~

²

S

q

!


6
hoàn raát thaùnh maø phoù vaøo xaùc aáy” Nho só daùm cheâ laø söï thaùi meâ hoaëc ru ? Thieân Chuùa chaúng
`

¼


´


W


=


}


£


µ


x



 

S

U





4




む

P


phaûi laø Ñaáng pheùp taéc voâ cuøng, muoán sao neân vaäy ru ? Coøn söï baø Ma-ri-a sinh ñoïan
S

‚

U

²



G

~

¼




Œ





<





q


!


–



R

@
maø haõy coøn ñoàng trinh töï nhieân laø söï khoù thaät, song le vieäc Thieân Chuùa laøm Ngaøi coù laáy
–



G

む

²



µ

3



€


”



S
”



6

«

6

¥

§


laøm khoù gì ñaâu ? Nhö aùnh maët trôøi thaáu qua thuûy tinh maø thuûy tinh chaúng beå chaúng haïi chuùt
0



4



む

P




°

²

–

 

¥

¼

°

²

&

«

P

X

¼

&


naøo ? Baø Ma-ri-a sinh con cuõng nhö laøm vaäy. Hay laø cuõng nhö löûa nung vaøng tuy laø löûa
–

"
P

#







–


"

P

む

¥


¼

*

l


`

0

X

S

䝏

–
laøm cho vaøng chaûy song khoâng laøm cho vaøng hö hay laø hao toån phaàn naøo soát maø laïi laøm
"

P





む

�


む


む

E

P

¼

²



&

¼

(24b)
P

f

¤

W
cho vaøng caøng ra saïch vaø saùng hôn. Vaøng laø ñoàng trinh, löûa laø söï sinh ñeû bôûi pheùp
q





U





`

*



述



<

む

R



む



-

S

8



%
Thieân Chuùa. Coøn söï Nho só traùch raèng: Ngöôøi theå aáy coù ñaùng khen, ñaùng thôø ru ? thì ta thöû
臭

む

­

)



0



–


む

´

^




8

q



U


`


q


1


U
xem ôû ñôøi naøy, ngöôøi naøo ñöôïc laøm meï ñaáng vua chuùa, thì thieân haï coøn phaûi kính troïng, coøn


¼

Ž


o

s

œ


Ž



V


O


Ž



V



C





i �





—

v
toân laø ñöùc hoøang thaùi haäu, ñöùc thaùnh töø, ñöùc thaùnh maãu: ngöôøi thaêng haø ñoaïn caùc quan
U


`




€


q



U

`




-


む

む

´


–

^

š








S

coøn phaûi laâm khoác, thieân haï coøn phaûi tang phuïc. AÁy meï ñaáng laøm vua trong moät nöôùc maø
U

q

1

–

 


ˆ


G


¦


Ÿ


G


V


C


#



む


^

}

~

#
coøn kính troïng laøm vaäy, phöông chi Cöùu Theá chi thaùnh maãu, kyø taâm thuaàn tuùy voâ tí, kyø
Ž





}







ª


q


!


G







L







G

O

¡

S
ñöùc hoøan maõn voâ khuyeát, thöôïng öng Thieân Chuû chi suûng tích, haï vi chuùng nhaân chi töø thò maø
6




q


1



6





-



E


む

^




Ÿ



)

8

–

x
chaúng ñaùng kính troïng, chaúng ñaùng thôø laïy hôn meï vua chuùa theá gian naøy thì laøm sao ?

`

*

8

述




¥



R

—

`

-

´

^




6
Nho só hoûi raèng: Beân ñaïo coù daïy phaûi thôø ñaáng vua chuùa chaêng ?

T

*

述





R

L

D



䕌

¼

´

–

^

ž




$

G

,

—

む

$
Taây só raèng: Coù, vì trong ñaïo goïi laø ñaáng laøm vua vi nhaát quoác chi ñaïi phuï, thò quoác

²



.

L

 

—

—



D



`







)

S

q

-

^



nhaân nhö xích töû, vì vaäy daïy caùc ngöôøi trong nöôùc phaûi laáy naêm söï naøy maø kính thôø vua chuùa
¼



=



q


ž




$

G



=

;

2

X

8

³

C





=
laø, Nhöùt taéc toân kính vi nhöùt quoác chi thöôïng ; nhò taéc thuïï meänh, tuy lao khoå baát töø; tam taéc
-













=





w

u

M

=



š



‰

C




=



phuïc toøøng cung caáp; töù taéc höõu söï töông trôï; nguõ taéc taän trung aân baùo, baát khaû manh taâm
R

F

む

¼

t



k

-(25a)\

´

^




8

–

 
tieám baïn. AÁy laø naêm söï veà thôø phuïng ñaáng vua chuùa thì laøm vaäy.

`

*

䝏

8

述

D



R

—

-

ž

む

¼
<

0

-

6

Nho só laïi hoûi raèng: Trong ñaïo coù daïy thôø cha meï laø theå naøo nöõa chaêng ?

T

*

述




D



V


R


¬


z

$

¢

—




➄

`

h

q

ž

む

¼
Taây só raèng: Trong ñaïo thaùnh coù ñieàu raên thöù boán daïy con caùi phaûi thaûo kính cha meï laø
¬

z

³

む

k

%





8





–




`

–

[



)



S

\


ñieàu raên ñaàu heát veà loaøi ngöôøi ta, thì buoäc keû laøm con phaûi laøm baûy söï naøy ñeå maø phuïng
!

ž

む

¼



=

q

d



=




2







=


\


!




=

{
döôõng cha meï laø: Nhöùt taéc kính uùy; nhò taéc toøøng meänh; tam taéc phuïng döôõng; töù taéc khuaát
*

M

=

&

”

§

�

t

G

[

=

£








L

—

C



む

2

nhaãn; nguõ taéc töû haäu dó leã taùng chi , luïc taéc xaû thí baàøn nhaân vò phuï maãu linh hoàn khaån
䕌

む

q






=

P

—




8





M


o





Y



R

ｄ

む

ƒ

—
kì ö Thieân Chuû; thaát taéc caûm tö chung thì, thuû khaùn phaàn moä, thöôøng haønh kî laïp, truy tö
‰

=

む

¼

[

¬

—




➄

`

q

D

,

む

.

š

‚




–


`


¸
baùo baûn . AÁy laø baûy ñeàu daïy con caùi, phaûi kính trong loøng vaø lôøi noùi, cuøng vieäc laøm, phaûi thaàn
)

u

u

\


!



¤

-

G

8

/

M





€

­

䝏

`

8



k
hoân ñònh tænh, phuïng döôõng ö taïi ñöôøng chi thì; Baèng khi ngöôøi ñaõ qua ñôøi laïi phaûi traû ôn veà
`





む

¼

4

J



Ž

`

P

I

†

”

Y

&

.



"




phaøân linh hoàn, laø chieàu hoâm sôùm mai phaûi ñoïc kinh laàn haït, caøu nguyeän, boá thí cho keû baàøn
b

む

–

—




む

¤

R

N

Y

2

"



む



8

p

臭



‰


tieän vaø laøm caùc vieäc laønh khaùc coù yù caàu khaån cho linh hoàn ngöôøi, thì môùi troïn söï baùo hieáu.
む

¼

W

D



—

-



—





—


¼


q


!


D


—


¼


$




AÁy laø pheùp trong ñaïo daïy thôø tam phuï; thöôïng phuï laø Thieân Chuùa, trung phuï laø quoác vöông,


—

¼

ž

む

8

–

 (25b)
haï phuï laø cha meï, thì laøm vaäy.
`

*

述



¬

‰



¼

š

"

¥

 

L

M

ž

む

œ

8

む

䕌

{

S
Nho só raèng: Ñieàu baùo hieáu laø noùi cho hay vaäy, vì khi cha meï cheát, thì ñem ñi choân saáp
{


­


 


S



0

R

む

v

�

G

む

S

述

-

\


0


R


む


¨
choân ngöûa vaäy maø thoâi; naøo coù thaáy teá leã gì ñaâu maø raèng thôø phuïng ? Naøo coù thaáy muõ

G

む

"

む



-

²



鼤



S

述


‰


gaäy gì ñaâu cho ra tang cheá nhö thoùi nhaø nöôùc, maø raèng: baùo hieáu .

T

*

述




D



—

-



—



R



´


6


/


む


S




v

�
Taây só raèng: Trong ñaïo daïy thôø tam phuï, song coù sai ñaúng chaúng baèng nhau: maø vieäc teá leã
¼

U

-

\

1


<





8

R



´





—





1

<

む

S
laø caùch thôø phuïïng troïng theå nhaát, thì coù moät Ñaáng thöôïng phuï ñaùng vieäc troïng theå aáy maø


 




➄

6

#



ž

む

¼

む



—

–

/




—


む


"



thoâi. Vaäy con caùi chaúng daùm laáy cha meï laø baäc haï phuï laøm baèng thöôïng phuï ñaâu, cho neân
6


#


v


�

䝏

䝏

.

M

R

�

8

R


G



…

=

む

P



む
chaúng daùm teá leã. Vaû laïi heã khi haønh leã, thì coù môøi tö vaên baûn hoäi, sinh ñoà höông
u



v






w


N


%


¨

&


'


;

–

�

R

‡

む

z

A


P
coáng, quan vieân chöùc saéc, xieâm muõ, uûng mieät, ñeán laøm leã coù tieán soïan, phaàn höông, ñoäc



Œ


Š


䕌


+


¼

T




1

<


厄


N


R

}



"

ž

む

S

chuùc, chöôùc töûu, ñieåm traø laø nhöõng vieäc troïng theå döôøng aáy, coù xöùng ñaùng cho cha meï ru ?
T

.

%

u

.

—

述



&

²



P



G

H



0

M

ž

む

U
Kìa lôøi oâng Khoång töû daïy raèng: Söï töû nhö söï sinh hieáu chi chí daõ. Naøo khi cha meï coøn
’

R

v

�

<

む

¼

Ÿ

S

0

ž

む

M

U

’


R


#



む

む



soáng, coù teá leã theå aáy bao giôø ru ? Naøo cha meï khi coøn soáng coù daùm ngoài treân giöôøng
"


T


P




む



u



¬



"





¤


む

-

=

"

2

F

9

¼

Ÿ

cho nhöõng sinh ñoà, höông coáng böng coã baøn daâng leân quì xuoáng cho mình aên uoáng bao giôø
S


Œ

¼

6

#


む








➄


U

–

<

む

8

x

"

š

´



&


ru ? Thaät laø chaúng daùm ñaâu. Neáu con caùi coøn laøm theå aáy thì sao cho hôïp chöõ “Söï töû
²



P

%







述

q





&

C(26a)²



P

P

C



&
nhö söï sinh”. OÂng Thaønh Trinh traùch raèng: Thieân haï söï töû baát nhö söï sinh,sinh nhi baát söï, töû
=



G

#



:

b

U



¯

¨

D

¦

�

¼

�

%

"

…

]

b
taéc söï chi, kì maäu dó thaäm. Coøn söï aùo muõ trong Gia Leã, laø leã oâng Chaâu Vaên Coâng laäp
む

L

M



Z








"

む



8





¨

N

)

¯

む


X


¼
ra vì khi ngöôøi laøm vieäc hieáu söï cho meï ngöôøi, thì ngöôøi ñoäi muõ aáy, maëc aùo aáy, tuy laø
¯

-

¨

e


.


e





$


0

<


°

¼

k

S



*

¼

v

‡
aùo gai muõ chuoái, daûi chuoái, song hình daùng theå thöùc cuõng laø veà phaåm keû só, laø quan tieán
*

­

j



p

R

³

;
5

2

–

 

0



$

D



b

w

S

G

só ñôøi thy û Toáng, môùi coù ñaàu caân ñaùi cöôùc laøm vaäy; naøo keû thöù daân haï tieän chöùc phaåm gì,
x





億







x





Q

;

Z


² 



8

6

む

R

�

S
sao ñöôïc baét chöôùc ngöôøi, sao ñöôïc duøng khaên daûi nhö ngöôøi; theá thì chaúng ra tieám leã ru ?
"



%

£

]

述

�

=

W



�

=



`



S


%


u


.


°




Cho neân oâng OÂn coâng raèng: Leã taéc phaùp daõ, leã taéc danh phaän daõ. Maø oâng Khoång töû cuõng




¦
k



R

�

-
traùch

Tam Gia veà söï tieám leã nöõa.

`

*

述





 

6

v

�

8

5

Ÿ

x

M

–

"

E

む

«



“

F
Nho só raèng: Ñaõ vaäy chaúng teá leã thì chôù, nhaân sao khi laøm coã baøn roài, xui xuùi cöù aên,
S

6

9

:

;

ž

む

6

G





F

9

œ

X



8

¼



S
maø chaúng ñoaùi nhôù ñeán cha meï, chaúng môøi cuùng ngöôøi aên uoáng vôùi soát, theá thì laø hieáu ru ?

T

*

述




r





F


9




£

Ÿ

8

¯

R





F

"



k


Taây só raèng: Nguyeân söï aên uoáng cuûa döông theá thì chæ coù moät xaùc aên cho ñöôïc khoûe,



’

¼



(

a

G

\



M

(26b)
œ

8



L

M

v



む

w
ñöôïc soáng laø cuûa khaåu phuùc chi phuïng song khi ñaõ cheát thì thoâi, vì nguõ quan ñaõ hö naùt,
M

L



{

®

U

F



G



-

S

H


"






2


L


D

I


nguõ taïng ñaõ huû laïn, coøn aên ñí gì ñöôïc nöõa maø môøi ? Cho neân baøi Tieåu Chuù trong Kinh
–

"

“

Š

µ

—

C

G

む

h

ª

¼


G

C



§

¯

–

;

?

Thi, Chaâu thò vieát:” Nhöôïc phuï maãu chi kí moät, dung maïo chi baát khaû dó phuïc kieán, aâm höôûng
G

C



§

¯

x

X



O



A

º

}

®

\

G



/



>

¼
chi baát khaû dó phuïc vaên, tuy höõu cam chæ khinh noaõn, voâ sôû phuïng chi daõ”. Baèng linh hoàn laø
¦



9





O


’


p


6



¥



C



6


¥





‚


6


む

R


F

9

tính thieâng lieâng haèng soáng, môùi chaúng hay moøn, chaúng hay naùt, cuøng chaúng heà coù aên uoáng


%


Ÿ



)

X

䝏

䝏



>

1

E



ꈼ


7


`






䝏







cuûa döôùi theá gian naøy soát. Vaû laïi linh hoàn troïng hôn xaùc muoân vaïn phaàn, neáu laïi laáy cuûa


r



F

S

M



>

F



む


6


T

¼

6


–

”

G

"


phaøm traàn xaùc aên maø môøi linh hoàn aên, chuùc aáy chaúng nhöõng laø chaúng laøm ích gì cho ngöôøi
k

`



>


S

䝏


?


,




む

²

<

䕌

䕌



 

°



²


ž

む
veà phaàn linh hoàn, maø laïi maát loøng ngöôøi, ra nhö treâu ngöôi,nhaïo ngöôøi vaäy. Cuõng nhö cha meï
U



8

;

q

S




➄

む




O

;

¥

¼

M



む

%



�

S
coøn ñang thì khoûe maïnh maø con caùi ñem côm môùm ñeán,hay laø khi ñaõ giaø nua khuyeát xæ maø
䝏

む




y

s

Z



;


ž

む

F


"









➄

R

,

›
laïi ñem taám mía, baùnh daày khoâ ñeán xin cha meï aên höôûng cho thoûa söï con caùi coù loøng thaønh
q









む


,


ž

む

<

0


M


;

q

S

む




O

‚

M



む

kính ngöôøi, chuùc aáy loøng cha meï theå naøo ? khi khoûe maïnh maø thaáy côm môùm cuøng khi ñaõ giaø
S

む




C

s

Z



R

@

–



)

s

D

,

6

R

븜



む

–

maø thaáy taám mía, baùnh daày khoâ coù laáy laøm thích chí vui trong loøng chaêng? Coù laáy söï aáy laøm



6


む

¼


°





隀

M



U

’

8

°

¼

T









Q

M

hieáu chaêng ? AÁy laø cuõng moät kieáp, khi xaùc coøn soáng thì cuõng laø nhöõng cuûa ngöôøi ñaõ duøng khi
]

S


=

Ÿ

U

@

–

r

ˆ

G

§



k

隀

¤

S

䝏

븜

(27a)
tröôùc, maø baáây giôø coøn laáy laøm buoàn, phöông chi raøy ñaõ veà kieáp khaùc, maø laïi laáy cuûa xaùc
む

F

吜

S


M


>

9

F



–

x

"


heøn aên xöa, maø môøi hoàn thieâng aên höôûng laøm sao cho ñaùng ?
`

*

述




5

8

V

u

.

—



"

²



µ



G

H



む

¼
Nho só raèng: Chôù thì thaùnh Khoång töû daïy: Söï vong nhö söï toàn, hieáu chi chí daõ, aáy laø
–

x

6

`

¼

ž

む

U

’



F

Q



G

8

M



$

Ÿ


laøm sao? Chaúng phaûi laø cha meï coøn soáng ñaõ aên duøng cuûa gì, thì khi ngöôøi taï theá ñoïan,
䝏

`





む

S

\

!



S

�

“

D

S

š

¬

ž

む

6

F
laïi phaûi laáy cuûa aáy maø phuïng döôõng ngöôøi ru? Thaøy cöù ñaâu maø noùi ñieàu cha meï chaúng aên
6


chaúng höôûng ?

T

*

述






/

%

“

¬

む

S

¯

述

`

F

ž

む


M

œ


°


/
Taây só raèng: Ví baèng oâng cöù ñieàu aáy maø nhaän raèng: phaûi nuoâi cha meï khi cheát cuõng baèng
M

’





む

`


\


!











㸼

¼

む

p



-


㸼



p
khi soáng, chuùc aáy phaûi phuïïng döôõng côm nöôùc moät ngaøy laø ba böõa, ít nöõa moät ngaøy hai böõa,
8

p

`

Ÿ

x

M

p

œ

R



F

¼

む




p

]

p

む

@

8

­
thì môùi phaûi. Nhaân sao khi môùi cheát coù thieát ñieän laø ñôm côm böõa toái böõa saùng, roài thì caét
Š

䕌

[

㸼



†

Œ

む

隀

㸼



†

t

隀

㸼



†




quaõng ñi, baûy ngaøy moät laàn ñôm, ba möôi ngaøy moät laàn, naêm möôi ngaøy moät laàn, moät traêm
㸼



†

<

む



:

R



†



ｄ

p

H



p

U

T

㸼

¤

8
ngaøy moäât laàn, sau heát moät naêm coù moät laàn ñoái kò môùi môøi moät böõa; coøn nhöõng ngaøy khaùc thì
ž

む



む

S

F

"

’

%



z

Œ

`

F

ž

む

6

鼤




cha meï laáy ñaâu maø aên cho soáng ? OÂng ñaõ bieát thaät phaûi nuoâi cha meï, chaúng neân ñeå ngöôøi
臭

I

e

8

S

R

Q

8

x



:



†

p

(

;





p

@

8
ñoùi khaùt vaát vaû maø coù toäi, thì sao moät naêm moät laøn môùi nhôù ñeán ngöôøi moät böõa, roài thì
䝏






䕌

<

む

R

š(27b)´



"


²




µ

S


“


む


$

0
laïi toáng ngöôøi ñi ? Theå aáy coù hôïp chöõ söï vong nhö söï toàn ru ? Cöù ñaâu, saùch naøo
—


µ


"





F

8

"
µ



8



<

む

R

䕌

¼



G

H




daïy muoán cho ngöôøi aên thì cho, muoán boû thì boû ? Theå aáy coù goïi laø hieáu chi chí daõ
S

$

–

 

R



K

S


N

%

臭



¥



¥

8



Œ



む


ru ? Saùch laøm vaäy coù neân cöù ru ? AÁy oâng xem hai beân: moät beân thì tin thaät linh hoàn
%



ž

む



k

隀

L

8



6


U

N

䝏

F

Q



£

Ÿ

-




oâng baø cha meï ñaõ veà kieáp khaùc thì thoâi, chaúng coøn trôû laïi aên duøng cuûa döông theá nöõa,
"









6


む




6

G


–

-

S

¥

T



述



む

U

䕌


cho neân con chaùu chaúng ñôm cuùng, chaúng môøi khaán nöõa; maø beân kia tin raèng linh hoàn coøn ñi
k

U

F

9



F



²

©

/

P

む

䝏

R

W



|








–


veà, coøn aên uoáng cuûa nuoâi xaùc nhö thuôû bình sinh vaø laïi coù pheùp vaâng hoä con chaùu, tin laøm
 

S

䝏

‰

6

"

F

9

¥

¼



:

p

"

F

h


p

む

䝏






vaäy maø laïi boû chaúng cho aên uoáng, hay laø moät naêm môùi cho aên moät böõa, roài laïi toáng ngöôøi
䕌



8

¥

0

Œ

¥

0

I

T

.

^

†

述

P

A



&

む



¼


ñi; theá thì beân naøo thaät, beân naøo hö ? Kìa lôøi vua Vuõ raèng: Sinh kyù daõ, töû qui daõ, laø
–

x



¼

M

œ

8



k

¥

む

S



/



む





k

¥


Œ

laøm sao ? AÉt laø khi cheát thì ñaõ veà queâ roài. Maø ví baèng keû laønh ñaõ ñöôïc veà queâ thaät
q


-



4


‡


q



!






ꈼ


s






}


£

む

U

0

U

`

臭





thieân ñöôøng, chaàu chöïc Thieân Chuùa, chòu phuùc vui veû voâ cuøng roài, leõ naøo coøn phaûi ñoùi
i

䕌

q

-

S

䝏



k

鼤

F





p

œ






8

p



%

p


khaùt, boû Thieân ñöôøng maø laïi tìm veà nhaø aên höôûng moät böõa vôùi con chaùu thì môùi ñöôïc no, môùi


p

)

S


U

0


#







X

1


4


‡


q


!







i





(

ñöôïc phæ chí ru ? Leõ naøo daùm boû vieäc raát troïng chaàu chöïc Thieân Chuùa, ñeå choán raát thanh
ž


厄


む

S

N

k

i

r



³
k

"



®






8

@

–

1

E

nhaøn döôøng aáy maø trôû veà choán traøn ai khoå haûi, cho ñöôïc thaêm con chaùu, thì laáy laøm troïng hôn
S

µ


/





む




`


む

$

)

0

R

³

[

µ

•(28a)
s

む

¹
ru ? Nhöôïc baèng keû döõ ñaõ phaûi giam caàm nôi nguïc vónh khoå, daàu muoán öôùc ao heát söùc
"



む

5

…

W

0

S

2
䝏

k



S

"

鼤

.

^

†

š

述

&



cho ñöôïc ra khoûi ñaáy, pheùp naøo maø mình laïi veà ñöôïc ru ? Cho neân lôøi vua Vuõõ noùi raèng: Töû





8



Œ

U



R

W



|






¼

<

0

%

臭

R

む

qui daõ, thì ñaõ thaät . Coøn söï coù pheùp vaâng hoä con chaùu laø theå naøo ? Thöû xem coù nhieàu
ž

む

M

U

¤

-

8








¬




j





8

b

R

S

&

U
cha meï khi coøn taïi ñöôøng thì con chaùu ñeàu ñöôïc thònh söï , ngöôøi thì giaøu coù, ñieàn lieân thieân
5 


8


š





鼤


‡


*


‡


]



…

?

F

?



­

4


maïch, ngöôøi thì thaêng chöùc neân tieán só, quaän coâng, ñöôïc vaên ban voõ ban, ñöôïc toïa trieàu baøn



D

4

‚

む

2

ｔ

;

M

ž

む

{

¬

む

R

む




➄
&

む
vieäc trong trieàu cuøng ra traán xöù; ñeán khi cha meï khuaát nuùi roài coù nhieàu con caùi lieàn ra
£


+


臭

i

$


~




8

¤


w


^

?

む



q

2

㰸



/

khoán naïn ñoùi khaùt thaát nghieäp; keû thì baõi chöùc quyeàn, maát heát dinh cô traán xöù; ví baèng
ž

む

R

9


R


W


=

x


6





|










™

o


j




]

cha meï coù thieâng, coù pheùp taéc sao chaúng vaâng hoä con chaùu ñöôïc phuù quyù thònh söï, tröôùc
¼

"




r


む





‹



2

"

1



6

¥

E

S

<

¼




laø cho ñöôïc gioã chaïp cuùng caáp, töï söï mình cho troïng theå chaúng hay hôn ru ? sau laø ñeå döông



”

Ÿ

6

Z

µ

2

E

-

S

x



"

%

む



;

む




danh ö haäu theá, chaúng nôû maët mình hôn nöõa ru ? Sao ñeå cho noù ra khoù khaên heøn haï, ngöôøi
Ÿ



#

ž

n

6

´

;

ž

む

S

む

¼

Œ

M

ž

む



œ


6


R
theá khinh deå cheâ cöôøi chaúng hoå ñeán cha meï ru ? AÁy laø thaät khi cha meï ñaõ cheát chaúng coù
W





|



E

M

U

’

む

䝏

²

M

U




/


‰

[

む





pheùp vaâng hoä ñöôïc hôn khi coøn soáng ñaâu. Laïi nhö khi coøn ngöôøi, bình nhaät duø thaáy con chaùu
ª

`

E



E

w


¥

¼

X

X

8

°

6

R

W

­

”

"

%

5


hoaëc phaûi ñau buïng,ñau maét,hay laø soát reùt,thì cuõng chaúng coù pheùp caát bònh cho noù khoûi ñöôïc
䝏

R

M



%

—

 む

む

w


2


む

,


°


6


R


W


$

䝏

"
laïi coù khi thaáy noù haáp hoái naèm treân tay mình maëc loøng, cuõng chaúng coù pheùp caàm laïi cho
%

5

œ



\(28b)G

^

Ÿ



.

z



k

隀

¤



|

–

x


noù khoûi cheát ñöôïc; huoáng chi baây giôø ñaõ caùch bieät ñaõ veà kieáp khaùc vaâng hoä laøm sao ñöôïc ?

`

*

䝏

述





Ÿ


x


6


7


¥

¼





œ

む

6

`

¼

ž

む

2
Nho só laïi raèng: Nhaân sao chaúng laïy , hay laø ngöôøi ñaõ
cheát aáy chaúng phaûi laø cha meï mình
-

S
nöõa ru ?

T

*

述




R

`

Œ



L

U

)

¼

š




 





R




`


`
Taây só raèng: Coù phaûi thaät; song vì leõ naøy laø trong nhaân thaân ngöôøi ta coù hai phaàn: phaàn
1



¼



む


ž

7

u

G

]



`

む

む

¼



む

P

)

o
troïng nhaát laø linh hoàn, vi vaïn vaät chi toái linh, phaàn keùm heøn laø xaùc thòt: sinh thoå phaûn
)

 

M

ž

む

U

¤

-




➄

µ



b

む

,

b

q

A

?


‚
thoåø. Vaäy khi cha meï coøn taïi ñöôøng, con caùi muoán laïy toû ra loøng cung kính, yeâu meán cuøng
I



8



°

¼




`

U



M

ž

む



$

Ÿ





¼

`

ƒ


möøng ngöôøi, thì neân, cuõng laø vieäc phaûi leõ; song khi cha meï ñaõ taï theá, linh hoàn laø phaàn cöïc
1



む

5





8

°

²

M



^



l

5

“

む

[





む
troïng ñaõ ra khoûi xaùc ñoaïn , thì cuõng nhö khi ñöùc vua ñaõ ngöï khoûi ñeàn roài, duø xaùc ñang naèm
む



8



M

む

°

²

➄

%




d



^

む





ƒ

む




treân giöôøng, thì xaùc khi aáy cuõng nhö caùi aùo voùc long coån ñöùc vua maëc, song ñaõ côûi ra ñeå


 

吜

䕌
R

v

0

M

Ž

^



む

む

ˆ

"

S

U



4

‡
ñaáy vaäy. Xöa nay coù quan naøo, khi ñöùc vua ñaõ ngöï ra phöông ngoøai maø coøn chæ chaàu chöïc
7

➄

%







S

@

–

`

�

6

¥

¼

²

M

ž

む



w

R
laïy caùi aùo khoâng ñeå ñaáy maø laáy laøm phaûi leã chaêng ? Hay laø nhö khi cha meï ñang giaác nguû
‡

X

¼




➄

R

q

7

‚

む



F

9

む

,

8



°

6

¥

G
meät, tuy laø con caùi coù kính laïy cuøng môøi ngöôøi aên uoáng maëc loøng, thì ngöôøi cuõng chaúng hay gì
X



G

吜

;

䕌

0

R

<



7

ž

む



M



f

g

S



–


soát. Song töø xöa ñeán nay, naøo coù thaáy ai laïy cha meï ñang khi ngöôøi nguû meät maø laáy laøm
 q

S

0(29a)
R

<



G

F

9



<




R

C

u






S

hieáu kính ru naøo coù thaáy ai môøi aên uoáng ñöông côn ngöôøi nguû baát tænh nhaân söï maø


¼



"

ž

む

F

9

S

T

^



/

t


M


`


”

む

R

S


keå laø ñaõ cho cha meï aên uoáng ru ? Kìa vua Toáng Huy Toâng, khi phaûi traän baéc haønh maø
Ÿ

t

¼




h

述

^

/

t

¼

ž



S

6

む

µ

ž

–

x

"



Cao Toâng laø con, nghó raèng: Vua Huy Toâng laø cha ta, maø chaúng thaáy maët cha laøm sao cho an
,



–






&

–

�

i

j



X

鼤

j

䝏

–

�

む



X


‰

loøng keû laøm con ñöôïc, lieàn laøm leã dao baùi ôû ñaát Vieät Chaâu, laïi laøm leã aáy ôû ñaát Thieäu
N


-





†

–

¼

¼

k

o

ž

述

^

Ÿ

t

[

R



M

む

8


Höng nöõa; song nghò giaû laø Hoàng Phaùt Trai cheâ raèng: Vua Cao Toâng duø coù laïy khi aáy thì
°

6



<


q





む


述


R



S

6



M

む

8

°

6


<


q
cuõng chaúng thaáy thieân haï khen raèng coù hieáu, maø chaúng laïy khi aáy thì cuõng chaúng thaáy thieân



ž

述

6


R








^

R

z





Œ

8

6

–



む

…

–



haï cheâ raèng chaúng coù hieáu. Neáu vua coù bieát söï hieáu thaät, thì chaúng laøm söï hö vaên laøm
G

L

^


/


t



`

む

$



<

む

0

R

D

"






<

む

–
chi, vì vua Huy Toâng ñang phaûi giam caàm ôû coõi baéc, naøo coù troâng cho con laïy theå aáy laøm




S



D


"




ꈼ

5

U

0



む



ž

k

5

i

む

S

5

söï hieáu ru ? moät troâng cho con lo lieäu caùch naøo ñeå ñem ñöôïc cha veà khoûi choán aáy maø chôù.
"




8

F

¼

䕌

¦


}

む


^


Ÿ


t




Œ

3



む

…

8

䕌


Cho neân thì thaàn laø ngöôi Hoà Daàn khuyeân vua Cao Toâng : Vuï thaät hieäu khöû hö vaên, thì goïi


�

i

j

–

 

¼



G

む

…

¤

…

š



M

ž

む

€

­




söï leã dao baùi laøm vaäy laø hieáu chi hö vaên . Bôûi ñaáy trong ñaïo, khi cha meï qua ñôøi ñoaïn,



➄

億

ꂴ

P

I

Y



&



‚



–



—

ꂴ

¤





/



む




S



con caùi cöù vieäc ñoïc kinh caøu nguyeän cuøng laøm caùc vieäc khaùc, ñeå giuùp linh hoàn ngöôøi,maø
6

R

–



む

…

¼







む



Š



–

 

L

6



”

G


chaúng coù laøm söï hö vaên laø laïy boùng laïy gioù, laïy quaõng khoâng laøm vaäy, vì chaúng ñöôïc ích gì
"

ž

む(29b)
cho cha meï .

㸼

$



NGAØY THÖÙ HAi

‘

d



Š




G

ˆ

K

&

�

_

®
Giaûi caâu tam vieát nhaân chi cöùu caùnh töû vaõng haø sôû ?

`

*

‘

述



む

š

$

š

_

y

P

_

$

n

む

8

‚

}

`

䝏

.
Nho só giaûi raèng: Thaáy trong saùch noùi: khí tuï sinh, khí taùn vong , döõ caàm thuù voâ dò. Laïi lôøi
%

£

]

述




&

=

$

<

g

s

む

Œ

^

´

#

· 



²

=
oâng OÂn coâng raèng: Nhaân töû taéc hình theå tieâu dieät döõ moäc thaïch ñaúng,kì thaàn phieâu nhö phong
•

䝏

)

¤

述




&

p

C




!

)

Q




!

”



_




!

q
hoûa. Laïi nôi khaùc raèng: Nhaân töû coát nhuïc qui vu thoå, huyeát qui vu thuûy, hoàn khí qui vu thieân.

T

*

述






億

¬

む



¼

œ



8
¸



$

䕌

œ

6

U

む


6
Taây só raèng: Neáu cöù ñieàu aáy, moät laø cheát ñoïan thì moïi söï tan ñi maát; chaúng coøn toäi, chaúng
U

ꈼ



6

R



·




6


R




t




œ
















°


²

む


=


E
coøn phuùc, chaúng coù thöôûng, chaúng coù phaït. Cheát ñoaïn ngöôøi ta cuõng nhö muoâng chim, caây
们

 




む



M

]



º

»

Q

¦

]



=

Ÿ

R

U

S






coái vaäy; chuùc aáy keû khi tröôùc ñaõ gia coâng suaát tính tu ñaïo, baáây giôø coù leõ maø phaøn naøn
L



œ

»

6



”


G


S




L

鼤

x


j






¦


~

y

M

む

vì ñaõ maát coâng chaúng ñöôïc ích gì; maø keû ngoã nghòch, buoâng tuoàng theo tính meâ ñaém, khi aáy
8

I

L

œ

む

8




²





 


}




6

U

W

=

0





·
thì möøng, vì cheát roài thì thoâi. Nhö quaân hoài voâ lònh chaúng coøn pheùp taéc naøo; khoâng söï thöôûng
t

8

5

ꈼ

S



¼

œ



o

C




!

)

む

_




!

q



8

phaït, thì khoûi lo ru ? Hai laø cheát ñoaïn, coát nhuïc qui vu thoå, hoàn khí qui vu thieân theá thì


む

む

0

°






!

q

y



]

O

+

Ž

z

­

む

_

°





ai ai hoàn naøo cuõng ñöôïc qui vu thieân caû; keû tu nhaân tích ñöùc troïn ñôøi hoàn khí cuõng qui
!

q

S



–

¥

–

©

«

吜

‰

˜


?




む



°




!

q

°
vu thieân maø keû laøm nguïy laøm giaëc, taø daâm troäm cöôùp gieát ngöôøi, hoàn cuõng qui vu thieân, cuõng
/

む

S

²



`

*

š

–

 

8

«

¦

q




—


§





µ(30a)
baèng nhau ru ? Nhö ñaïo Nho só noùi laøm vaäy, thì tha hoà thieân haï tung hoøanh, ai muoán
–


<

0

8

む



S

[

む

[

む


8

°



6



P


œ





°

6
laøm theå naøo thì maëc ai ru ? Duø laønh duø döõ thì cuõng chaúng neà , cheát ñoïan cuõng chaúng



L


む





!

q

S

ꈼ

–

G

š

<

む

R

`

U

S

7




6
khuûng, vì hoàn qui
vu thieân maø lo laøm gì. Noùi theå aáy coù phaûi leõ maø nghe ñöôïc chaêng ?

$



�

W



‘

d

む

S

述





¥






*

—

­

<

C

P

C


Thöù hai thaøy Phaùp sö giaûi caâu aáy maø raèng: Beân ñaïo chuùng toâi daïy ñôøi sau baát sanh baát
&


X

‰

|

i








?





L



R



4

{



P



#

&


töû, baïch nhaäït phi thaêng, ñaèng khoâng nhi khöù, vì ñaõ coù baøi tieân döôïc tröôøng sinh toàn kì thieân


C

&
nieân baát töû.

T

*

述







 


Ÿ


x


—


´















i




む


む
Taây só raèng: Neáu vaäy, nhaân sao caùc ñaáng thöôïng coå ñeá vöông ñaõ thaêng haø heát ? AÁy
T


´







v




Y


<


S


x


6











@


む

v

G
nhöõng ñaáng ñeá vöông thieáu söï khoân ngoan, maø sao chaúng tìm ñöôïc baøi thuoác aáy ? thieáu chi
P

e


S

x


6







<

@

む

䝏

²


T








G

—

�




vaøng baïc, maø sao chaúng mua ñöôïc vò thuoác aáy ? Laïi nhö nhöõng ngöôøi ñaõ môøi caùc thaøy chöõa
°



œ

む

6


U


む





0

X


8

–

x


0

¬

C

P

C

&


cuõng ñaõ cheát heát chaúng coøn soùt moät ngöôøi naøo soát , thì laøm sao ? Naøo ñieàu baát sinh baát töû


む
ôû ñaâu ?

�

W



述








ª





6

R

]

Ž

]

¯

"




’


}


ª

M
Thaøy Phaùp sö raèng: Hoaëc ngöôøi ta chaúng coù tu ñöùc tu tieân cho ñöôïc soáng laâu, hoaëc khi


E

6





�

¥

Ÿ

w

S



ª



;

3

q

2

8




L
oám ñau chaúng tìm ñöôïc thaøy hay cao tay maø chöõa, hoaëc ñaõ ñeán kì thieân meänh thì thoâi ; vì



*



”

6

R



2

む( 30b)
chuùng toâi chöõa bònh chaúng coù chöõa meänh ñaâu

T

*

述





む



%



s







=



’



%



b



む



b



±



b



[




Taây só raèng: AÁy oâng Thaùi thöôïng Laõo quaân, oâng Tröông Löông, Tröông Nghi, Tröông Ñaäu,
b



む



b

q


b


—



む


—














s


/


~


E


¬




Tröông Linh, Tröông Loã, Tröông Giaùc vaø caùc sö ñaõ truyeàn ñaïo Thaùi bình Phuø chuù, ñeàu ñaõ
œ

む

5

8

—

%

む

6

R

]

Ž

]

¯

"



’

v

S

¥

¼

6


cheát heát. Chôù thì caùc oâng aáy chaúng coù tu ñöùc tu tieân cho ñöôïc soáng laâu ru ? Hay laø chaúng


�

0

¥


Ÿ

w

S



S

む

—

�

T



む


\


L


o


¼


^

y
gaëp thaøy naøo hay, cao tay maø chöõa ru ? AÁy caùc thaøy nhöõng thôø phuïng Ngoïc Hoøang laø vua caû
む

3


x


6

–


䕌



L



o



億



q



2


"





’


p

x

6




treân trôøi, sao chaúng khaån kì, xin Ngoïc Hoøang ñoåi thieân meâïnh cho ñöôïc soáng maõi ? Sao chaúng
Q





¯


{ 


P





#


&





5


8



@

む





T


duøng baøi tieân döôïc tröôøng sinh toøan kì thieân nieân ? Chôù thì baøi thuoác aáy ñeå chöõa nhöõng ai,
S


6





2

"

’

–

x

š

<

む

R

Œ

S
maø chaúng chöõa mình cho soáng laøm sao ? Noùi theå aáy coù thaät ru ?

�

W



述









.



む

]



0

8





む



.

š

$

,

V
Thaøy Phaùp sö raèng: Heã ai ai tu ñaïo naøo thì tin ñaïo aáy, laáy lôøi trong saùch ñaïi thaùnh




䝏

–

K

–

Œ

8



ꈼ

`

8

¤

q

3

"







0

R


ñaõ truyeàn laïi laøm cöù laøm thaät thì thoâi. Phuùc phaän thì taïi thieân, trôøi cho ai naáy ñöôïc, naøo coù
¤

µ



S



S

�

Q

š

-

0

*

R

b





S

L

8

*
taïi ta muoán laáy maø ñöôïc ru ? Thaøy ñöøng noùi nöõa. Naøo toâi coù laäp neân ñaïo, maø tra hoûi toâi



–

G
laém laøm chi ?



T

*

述








 

G

§


Q

˜


}


¤


�


¥

Ÿ

w


±





p



Taây só raèng: Ñaõ vaäy töø raøy ñöøng khoe khoang bôûi gaëp thaøy hay, cao tay, kheùo chöõa môùi
’


¤

䕌



6



8

œ



z

述(31a)
2

¤

q

8

S
soáng; bôûi ñi ñaïo chaúng chöõa thì cheát. Ñaõ bieát raèng maïng taïi thieân, thì thoâi.

$

む

�


K


z


‘


d

む

述









š

2





R

む

M

S

;

M
Thöù ba thaøy Hoøa thöôïng giaûi caâu aáy raèng: Trong mình ngöôøi ta coù ba gioáng hoàn : ñeán khi
œ



8

·

Y

$

䕌

œ

S

·



8






U

·

S




R


d



cheát ñoïan thì thaàn bì tan ñi maát; maø thaàn xaùc thì theo xaùc, coøn thaàn hoàn, neáu coù röôùc ñöôïc
�



œ



I

$



v



"


p





i



q









P


˜


;


ꈼ




6

thaøy nieäm kinh Baûo Ñöôøng cho, môùi ñöôïc thaêng thieân vaøo nöôùc nhaø Phaät thuï phuùc; chaúng
 


8

£

+

`

[

£

0
vaäy thì khoán naïn phaûi sa ñòa nguïc.

T

*

述




œ

I

$

v

¼

<

0
Taây só raèng: Nieäm kinh Baûo Ñöôøøng laø theå naøo ?

K




z




述







M





む

œ

8

œ

述

˜

¦

‚

˜

¦

‚

‚

む


Hoøa thöôïng raèng: Khi ngöôøi ta rình cheát thì nieäm raèng: Phaät tính hôõi, Phaät tính hôõi, haõy ra
q

r

む

³

5

む






w

W

^

:

,

‚

B



S

h

²

.

š
loã thoùp treân ñaàu, chôù ra cöûa con maét, loã tai, muõi, mieäng cuøng aâm moân maø laïc, nhö lôøi trong
$







述


³


–


q



µ

&

+

q

k

"







i



q







saùch Bí Truyeàn raèng: Ñaàu giaû thieân daõ; nhöôïc töû ñaùo thieân haûi ngoaïi khoâng, thaêng thieân daõ;
µ

·

m



A



K



(


B



C



¯



M

œ



S

™



䕌
nhöôïc xuaát nhaõn, nhó , tò , khaåu, aâm moân, baát thaønh tieân daõ. Khi cheát ñoaïn maø chaân linh ñi
.

8

`

}

2

¼

˜

.

p

5

h



£

0

‚



/

む

+

`

R
ñöôøng, thì phaûi xöng mình laø Phaät töû, môùi khoûi laïc vaøo ñòa nguïc cuøng tam ñoà aùc loä; phaûi coù
(





p



䕌



B




;


‰


¼

3

;





R


E


’


p






saéc Buït môùi ñöôïc ñi caàu AÂâm Khoâng, ñeán suoái Hoøang Tuyeàn, ñeán gieáng coù caây döøa, môùi


€


c


む(31b)
Q

€


‚

G

~


p


;


ƒ



„




[

p

€
ñöôïc qua soâng Ñaøi - Haø, qua ñoø Töï Nhieân , môùi ñeán baõi caùt Tröôøng Sa, môùi qua
0



R



!

;



鼤

¼

B




ngaõ tö coù caàu ñoàng vaùn saét, hieäu laø AÂm Khoâng.
R

…

–

述
Coù keä thô raèng:
’

–

む

む

む

 


Soáng laøm laønh döõ maëc thaân ta


8

˜



~

®

«
Thaùc thì tröø khöû nghieäp gian taø
†



(



I

œ

˜
Chaân linh nhôù laáy kinh nieäm Phaät
[



£

0

䝏



む
Duø vaøo ñòa nguïc laïi ñöôïc ra

T

*

述






¼

¦

9




}


$


}

U

M



š



‚

M

<

5


Taây só raèng: Hoàn laø tính thieâng lieâng, voâ hình, voâ töôïng, khi vaøo trong xaùc cuøng khi lìa khoûi


¼

U

4

³

6


`


¼

6

む

i

0

p




Ÿ

む





 




xaùc laø caùch maàu nhieäm, chaúng phaûi laø chaúng ra cöûa naøo môùi ñöôïc thoaùt ñaâu. Neáu vaäy keû
W

む

O

Ž

M

œ

S

S

6

む

)

q

w

8

[

£

0

S



R

hieàn laønh nhaân ñöùc khi cheát maø hoàn chaúng ra nôi loã maét thì sa ñòa nguïc; maø keû coù
Q



0

む

®

む

y

­

;

3

œ

S

%

む

`

q

r

8



i
toäi loãi ñoäc döõ gian aùc caû ñôøi, ñeán khi cheát, hoàn noù ra phaûi loã thoùp thì ñöôïc thaêng
q

S

š

–

 

R

š

U

]

/

S
thieân ru ? Noùi laøm vaäy coù hôïp leõ coâng bình ru ?

T

*

䝏

述




T



f



[

£

0

`

$

³

£

+

–

 

R

U

Taây só laïi raèng: Nhöõng linh hoàn ñaõ sa ñòa nguïc phaûi chòu hình khoå khoán naïn laøm vaäy, coù leõ
0

¦



"

む

5

6
naøo cöùu ñöôïc cho ra khoûi chaêng ?

�




K




z




述






°

R

ˆ



L

Ž

˜

,

O

,

´

6

µ

"


Thaøy Hoøa Thöôïng raèng: Cuõng coù theå ñöôïc, vì ñöùc Phaät ñaïi töø ñaïi bi , chaúng muoán cho ai
`




£




X

"












む


U


"










5

Q

[


phaûi söï khoán khoù soát, cho neân Ngaøi ñaõ truyeàn nhieàu caùch cho ngöôøi ta ñöôïc khoûi toäi. Duø






‰

6

R

D

&



—



z

む

,



<



R




*

&


ngöôøi ta yeáu ñuoái chaúng coù söùc giöõ ñöôïc caùc söï raên maëc loøng, song le ñaõ coù chuùng toâi giöõ


"






T

*

‚

臭

I

,

B



¯

む

«

.



7

P

I

む

thay cho ngöôøi ta. Taây só haõy xem kinh Ñaïi Thöøa Dieäu Tieân Lieân Hoa. Heã ai naêng ñoïc kinh aáy

8

p

h

¬

i

q

;

ꈼ

䝏

I

C(32a)}




Š



˜

S



P

I
thì môùi ñaéc trí thaêng thieân thuï phuùc; laïi kinh Nam - voâ A di ñaø Phaät maø ai ñoïc kinh
む

8

5

—

む

む
G

^

Ÿ

k

]

‚

5

[

£

0

-

/

T




aáy thì khoûi caùc toäi phaïm töø baây giôø veà tröôùc, cuøng khoûi sa ñòa nguïc nöõa. Baèng nhöõng keû ñaõ
œ

む









R

M




*

–

o

–

む

8



˜



"




*
cheát roài, neáu con chaùu coù môøi chuùng toâi laøm chay laøm tieáu, thì ñöùc Phaät ñaõ cho chuùng toâi
W

«

0

"

—



む

š

む



む
pheùp phaù nguïc cho caùc linh hoàn trong aáy ñöôïc ra.

T

*

述




—



R

む

š

£

0

R



² 

む

6
Taây só raèng: Caùc keû coù toäi trong ñòa nguïc coù ñöôïc nhö vaäy heát chaêng ?

�



K



z



む



述









¬





d

R







#

W


˜


8


Thaøy Hoøa thöôïng thöa raèng: Ñeàu ñöôïc thay thaûy, coù moät keû khinh deå pheùp Phaät, thì Ngaøi
6



S


chaúng tha maø thoâi.

T

*

述




W

«

0

¼

–

x
Taây só raèng: Pheùp phaù nguïc laø laøm sao ?

�




K




z




述







M

–




む

`


F


o


œ


I



Œ

v


む


㸼

Thaøy Hoøa thöôïng raèng: Khi laøm vieäc aáy phaûi aên chay, nieäm kinh, ñôm teá nhieàu ngaøy,


む

%



ž

む

S

㸼

<

む

–

�

«

0

"



む

㸼

€



む


chöõa toäi oâng baø cha meï, maø ngaøy sau heát laøm leã phaù nguïc cho linh hoàn toå tieân ñöôïc ra
L

 

’

¢

;

3

鼤






S



Ž





6


‚

–

¢




¢

¥
Vì vaäy caém boán coät giöõa nhaø, laáy giaáy maø daùn vaây chung quanh, cuøng laøm boán cöûa boán beân,
䝏

–



i



3




–

$

£

0

む

8

v



“

'


¼

隀

^
laïi laøm moät cöûa ôû giöõa, ñaët laøm hình ñòa nguïc, roài thì teá Thaäp Ñieän Minh Vöông laø möôøi vua
“

b

B

Ž

䕌

¼





䝏

v

t

^

&

t

i

¼

2

ˆ





T
cai trò aâm phuû goïi laø Dieâm vöông; laïi teá naêm vua giöõ naêm cöûa laø Ñoâng phöông thanh ñeá, Taây
ˆ





X







C



ˆ











ˆ









D


#


¼





䕌






phöông baïch ñeá, Nam phöông xích ñeá, Baéc phöông haéc ñeá, Trung öông hoàng ñeá, ñi chung
6

む

†(32b)
œ


I


O


®

”

む





!

む

"




ˆ


£





–
quanh ba laàn nieäm kinh, saùi tònh thuûy roài gieo hai ñoàng tieàn cho ñöôïc aâm döông laáy laøm
s

—

^







v

‚



�




�

$



$




«

—



0

"


daáu caùc vua ñaõ chòu söï teá cuøng cuûa leã. Ñoaïn thaøy thöù nhaát caàm gaäy phaù caùc cöûa nguïc cho
—

む

む



む

5

S

�

«

0

)

˜

§







む



”


š


$



¼
caùc hoàn aáy ñöôïc ra khoûi. Maø leã phaù nguïc naøy Phaät giaùo ñaõ truyeàn toû töôøng trong saùch Hoøang
q


F



ñoà Vónh quyeát.

T

*

述




�

š

˜

§



�

む

b

”

Ÿ



x



š


$







Taây só raèng: Thaøy noùi Phaät giaùo truyeàn leã aáy toû töôøng, nhaân sao trong saùch Töù thaäp nhò
J




I



6



む


„


#





.


G


k

�

む

X


S


$





® 述
chöông kinh, chaúng thaáy Thích giaø cheùp lôøi chi veà leã aáy soát maø saùch Ñaêng Taâm raèng:


F



b

L

o

む

.

¼

G



F



p



む

�

む



8

G
Löông Vuõõ Ñeá laäp vi trai hoäi, nghóa laø töø Löông Vuõõ ñeá môùi baøy ra leã aáy. Theá thì töø
„

#

;

^




F









.



む





¨


t



:

p

b

む

�
Thích giaø cho ñeán vua Löông Vuõ Ñeá ñaõ caùch nhau moät ngaøn naêm traêm naêm, môùi laäp ra leã
–


o


–


む





S

«


0


S

�

š

述


˜


§





�

む

b

”
laøm chay laøm hoäi ñeå maø phaù nguïc; maø thaøy noùi raèng : Phaät giaùo truyeàn leã aáy toû töôøng,
¬

む



6

š

䝏

¬

«

0

8

–

x

T

臭

^

£

Ÿ



b

0

ñieàu aáy ñaõ chaúng hôïp. Laïi ñieàu phaù nguïc thì laøm sao ? Kìa xem vua chuùa theá gian laäp nguïc
む

]

w

む

$



R

む

š

む

[



µ

«

R

«





6


ˆ


G

ra tröôùc maét giam caàm keû coù toäi trong aáy duø ai muoán phaù, coù phaù ñöôïc chaêng ? Phöông chi
´


H



H

1

R

W

b



0

3

‘

X

)

¼

i

X

O

�




w
Ñaáng chí toân, chí troïng, coù pheùp laäp neân nguïc giöõa traùi ñaát naøy laø choán raát saâu hieåm, con maét
臭

6

む

S

—



¼




£


Ÿ


R




む

む

䕌

.

0

S

&

«
xem chaúng thaáy; maø caùc sö laø ngöôøi döông theá coù xaùc thòt bieán ñi ñöôøng naøo maø xuoáng phaù
0





䝏


䝏





)



M

—

�

«



¤

䝏

M

«

µ

«

¼

Ÿ
nguïc ñöôïc ? Vaû laïi, aùng naøy ñaõ môøi caùc thaøy phaù, aùng khaùc laïi môøi phaù, muoán phaù bao giôø
8

«

=

Ÿ




む

U

…

G

S

䕌

¼(33a)0


-






 

T



む


thì phaù baáy giôø, chuùc aáy coøn ñí gì maø goïi laø nguïc nöõa ? Neáu vaäy nhöõng linh hoàn
š

む





む

む

8

U

R



š

0

む

S

:

¤






U

trong aáy ñaõ ñöôïc ra heát, thì coøn coù ai trong nguïc aáy, maø naêm khaùc con chaùu coøn chöõa
Q

–

G

-

¥

¼

R

�

0

䝏

K

0

䝏
6
toäi laøm chi nöõa, hay laø coù thaøy naøo laïi xaây nguïc laïi chaêng ?




�




K




z




述






¥





T

*

°


Y


R

–

�

Y

む

«

0

䕌
Thaøy Hoøa thöôïng raèng: Beân ñaïo Taây só cuõng thöôøng coù laøm leã caàu hoàn phaù nguïc ñi



6






S

O

V

”

8

0

R



億

w

0

R



ž

む

°


chung quanh moà maø saùi thaùnh thuûy, thì naøo coù ai baét neùt, naøo coù ai cheâ ? AÁy cuõng moät
»


2


–


8



S

䝏

䕌





¤

–

x
tuoàng, mình laøm thì ñöôïc, maø laïi nhaïo baùng keû khaùc laøm sao ?

T

*

述







*

–

�

Y

む

8

R



6

R

�

«

0

む

 

R
Taây só raèng: Ñaïo chuùng toâi laøm leã caàu hoàn thì coù,song chaúng coù leã phaù nguïc ñaâu. Vaäy coù


$



む



¼



む

む

む

1



`

む

$

š

£

0

8




*
hai thöù linh hoàn, moät laø linh hoàn maéc toäi troïng ñaõ phaûi giam caàm trong ñòa nguïc, thì chuùng toâi
6

#

Y

"

T



む

む

む

L

6

R

U

0

S



5



¼



む
chaúng daùm caàu cho nhöõng linh hoàn aáy ñaâu, vì chaúng coù leõ naøo maø ñöôïc khoûi. Hai laø linh hoàn
む

Q

®

む

U

む

-

5

f

"

.

8

`



む


)

0

°

む



maéc toäi moïn, vaø coøn maéc nôï chöa ñeàn cho ñuû, thì phaûi taïm giam nôi nguïc luyeän hoàn, chuùng
*

R

む

–

�

Y

–

‚

q

!





»

-

む

億


`


t

"

T


toâi coù yù laøm leã caøu khaån cuøng Thieân Chuùa tha thöù coâng nôï, vaø bôùt phaàn phaït cho nhöõng linh
む

­

0



$

む

S



°

²



­
l)

^

!

b

0

む

R

$

!
hoàn nôi nguïc taïm caàm aáy maø thoâi. Cuõng nhö söï ñôøi nay vua chuùa laäp nguïc ra coù thöù tuø
1

む



`

‰

[

0


2

0

9

'

む

¬

&

8

6



[
述

"

!
troïng toäi ñaõ phaûi boû vaøo nguïc ñoâng, nguïc ñoøai, kieân laõm trí töû , thì chaúng ai vaøo keâu cho tuø
む

-

む

(33b)
U

$

!



む

8



L

む

Q

j

¥

¼

む

»

-
aáy nöõa ñaâu; song coøn thöù tuø taïm, giam vaï moïn, vì maéc toäi nheï, hay laø maéc coâng nôï,
8






°

U

R

<

S

{

Q

"

䝏



む

5

む

�




*

Y

む
thì con chaùu cuõng coøn coù theå maø chaïy chuoäc cho laïi ñöôïc ra khoûi. AÁy leã chuùng toâi caàu hoàn
°

²

–

 


0




*

R

#

«

0

²

— 

む
cuõng nhö laøm vaäy: naøo chuùng toâi coù daùm phaù nguïc nhö caùc sö ñaâu ?


`

*

述




む





‘

む

8



T

*

‘

d

む

–

x
Nho só raèng: Ba ñaïo ñaõ giaûi roài, thì ñaïo Taây só giaûi caâu aáy laøm sao ?

$

¢

T

*

‘

述



š






*

—

R

¢



y

む

<

む

䕌

¼


Thöù boán Taây só giaûi raèng: Trong ñaïo chuùng toâi daïy coù boán söï caû thaáy sau heát, goïi laø töù






¼




œ

¥

¼



{



む

¼



£

0

¢

¼



q

-
chung: moät laø söï cheát, hai laø söï phaùn xeùt, ba laø söï ñòa nguïc, boán laø söï thieân ñaøng.
 

]

む



œ

L

¤

む

"

鼤

q

!



{



"

%





¬
Vaäy tröôùc heát: söï cheát; vì bôûi toäi cho neân Thieân Chuùa ñaõ phaùn ñoùan cho loøai ngöôøi ta ñeàu
`


œ


[





´
む


0


Y


±



U


0


む

,


8


°


`


œ

む
phaûi cheát, daàu ai ai, ñaáng baäc naøo, khoân kheùo caùch naøo maëc loøng, thì cuõng phaûi cheát heát,
6



む

5



œ

X

¥

¼



{



¼

.



0

Y

む

‰



[


chaúng ai troán khoûi söï cheát soát. Hai laø söï phaùn xeùt, laø heã ngöôøi naøo vöøa heát hôi ñoaïn, duø


U

む

む




む


,


む


8


V


q


·


=


2


む



む




む

xaùc coøn naèm treân giöôøng maëc loøng , töùc thì thaùnh thieân thaàn boån meänh ñem linh hoàn ngöôøi aáy
;

]




q

!

X

u

±

]

[

S





{



k





—

Q
ñeán tröôùc toøa Thieân Chuùa raát uy nghi coâng thaúng, maø chòu Ngaøi phaùn xeùt veà söï ñaõ tö töôûng

³

š

,

—

.



š

—






–

[

む

[

む

G

R



Y

"
kín nheïm trong loøng, caùc lôøi ñaõ noùi, caùc vieäc ñaõ laøm, duø laønh duø döõ , töø coù tuoåi khoân cho
;

Ÿ

む

¼

述

む

‚ ¼

述

ꈼ

<

む

¬

“


む

y

6

む(34a)


ñeán giôø aáy, bao nhieâu toäi, cuøng bao nhieâu phuùc, saùt saït ñeàu baøy ra caû, chaúng soùt moät söï
G

X

‚

6

 2

S

.

"





-

む

¼



£

0

L

©

,

q
gì soát, cuøng chaúng chöõa mình maø ñoå cho ai ñöôïc nöõa. Ba laø söï ñòa nguïc,vì thuôû taïo thieân
b

£

q


!





'







0

¼

)

X

O

�


`


–

¢





¼
laäp ñòa, Thieân Chuùa ñaõ döïng neân moät nguïc laø nôi raát saâu hieåm song phaân laøm boán taøøng laø:


Š



e



Š

“

®



Š

°

0





Š

F

³





$




nhaát vieát Linh baïc, nhò vieát Haøi sôû, tam vieát Luyeän nguïc, töù vieát Vónh khoå. Taàng thöù nhaát ôû
"

む

む

む

¼

0



む

V

㸼

t

吜

M

P

8



U

`






ngoøai vaø treân heát, laø nguïc linh hoàn thaùnh toå toâng xöa khi sinh thì ñoïan coøn phaûi ôû ñaáy, ñôïi
\


!


¦


Ÿ






$




¼

0

—



む

j

p

P

む

S

œ
M

5


troâng Chuùa Cöùu Theá ; taàng thöù hai laø nguïc caùc linh hoàn treû môùi sinh ra maø cheát khi chöa




W

:

<




$

む

¼

0

む

—



む



R






U

む
ñöôïc chòu pheùp Lónh taåy; taàng thöù ba laø nguïc giam caùc linh hoàn keû coù ñaïo, song coøn maéc
Q

•

む

U

`

む

-

5

f

"

.

8

`





«



°

–

"
toäi moïn, vaø coøn phaûi maéc nôï chöa ñeàn cho ñuû thì phaûi chòu löûa nung ñoát luyeän loïc cho
;

M

˜

む

Q

む

-

8

p



む

5

S

む

q

-




$

¢

¼

0
ñeán khi saïch heát toäi heát nôï thì môùi ñöôïc ra khoûi maø leân Thieân ñöôøng;taàng thöù boán laø nguïc
X
O

む

$

—

%

¢

む

—






N

%

む

\

%

‚

—



'


raát saâu , giam caàm caùc ma quæ vaø caùc keû theo yù noù thôø phuïng noù cuøng caùc keû vong aân



.



6



む




\


q


!



6



&



’



/





{


—


0


)


boäi nghóa, chaúng thôø phuïng Thieân Chuùa, chaúng giöõ luaät giôùi Ngaøøi phaùn daïy. Nguïc naøy ñaày
T



&


‚


&


む

‚


�


む


7


7



£




¤

š


–




S

T
nhöõng löûa sinh löûa dieâm, cuøng muoân muoân vaïn vaïn khoán khoù khaùc hôïp laøm moät maø nhöõng




`

む



$

š

む

8

`





}

£

}



‚

6 ¼

Ÿ

œ
keû ñaõ phaûi giam caàm trong aáy thì phaûi thieâu ñoát voâ cuøng voâ taän , cuøng chaúng bao giôø cheát



"


5



ƒ

£

む

¢

¼

q


-

¼

i

X

ｔ

X

1


X


(


㼄
ñöôïc cho khoûi söï cöïc khoán aáy. Boán laø Thieân ñöôøøng laø choán raát sang raát troïng, raát thanh nhaøn,
X

s



¥

%





ꈼ

Ž(34b)
q


!





'







S


·


—
raát vui veû, goàm no moïi söï phuùc ñöùc Thieân Chuùa ñaõ döïng neân ñeå maø thöôûng caùc
q


·


‚


—


V


€


-

¼


T



M

U

’



­

)



む

\

q

Thieân thaàn cuøng caùc Thaùnh nam nöõ laø nhöõng keû khi coøn soáng ôû ñôøi naøy ñaõ thôø phuïng Thieân
!



&

’


/



"

臭

8

M

œ





む

む

む

む

4

Q

q



Chuùa, ñaõ giöõ luaät giôùi Ngaøi cho troïn, thì khi cheát ñoïan linh hoàn leân treân aáy chaàu chöïc Thieân
!




ꈼ



}

£

む

¼







8

–

 

U






y

む

<

む


Chuùa, höôûng phuùc voâ cuøng. AÁy laø söï töù chung thì laøm vaäy. Coøn moät vieäc caû thaáy sau heát
-

¼

M

q

£

£





q



!


ª

–

"

K

X





œ

G

,

q


nöõa laø khi thieân ñòa cuøng taän , Thieân Chuùa seõ laøm cho khaép moïi ngöôøi ñaõ cheát töø taïo thieân
b

£

"

;

㸼

む

¬

’

䝏

y


d

S

¼

述



む



む

q

.


laäp ñòa cho ñeán ngaøy aáy ñeàu soáng laïi caû thay thaûy maø bao nhieâu keû laønh ôû treân Thieân ñöôøng
ª

&

む

¼

述



む



む



£

0

ª

む



—



む

䝏

`

[
seõ xuoáng vaø bao nhieâu linh hoàn keû döõ ôû ñòa nguïc seõ ra, ñoaïn caùc linh hoàn laïi phaûi vaøo




2


;




)

䕌

¼

’



む

ž

S



{






g





㸼



xaùc cuõ mình, ñeán moät nôi goïi laø ñoàng Giu-ra-phaùt maø chòu phaùn xeùt chung trong moät ngaøy
む

む

8



む



む

む



む

C

1

む

む

q

.

’

v

s



}


aáy; roài thì keû laønh linh hoàn vaø xaùc saùng laùng toát laønh leân Thieân ñöôøng soáâng laâu vui veûû voâ
£



む



む

む



B

¡ £

+

[

£

0



t

­

む

隀

む
cuøng; keû döõ linh hoàn vaø xaùc xaáu xa, khoán naïn, sa ñòa nguïc, chòu phaït ñôøi ñôøi kieáp kieáp.

`

*

š

述





M





š

.



œ



む

8

q

!



{






Nho só noùi raèng: Khi naõy ñaõ noùi: heã ai cheát ñoïan töùc thì Thieân Chuùa ñaõ phaùn xeùt, keû
む



"

む

q

.



ꈼ



む

(35a)
䕌

&


£


0



t

む

Ÿ
laønh ñaõ cho leân Thieân ñöôøng chòu phuùc, keû döõ ñaõ boû xuoáng ñòa nguïc chòu phaït roài. Nhaân
x

´

Ÿ

�

述

ª

R

㸼

q

!

䝏

䕌


K


X




’

䝏

;



)



sao baây giôø thaøy raèng seõ coù ngaøy Thieân Chuùa laïi goïi khaép moïi ngöôøi soáng laïi ñeán moät nôi
S




{








–

x

-


5

8

M

]


q

!


5









S

maø chòu phaùn xeùt chung laøm sao nöõa? Chôù thì khi tröôùc Thieân Chuùa chöa xeùt ñoùan neân ru ?
む

A








–

0

R

`






–

S

`

–

䕌

–

䝏

む

†

臭
AÁy chính vieäc Ngaøi ñaõ laøm, naøo coù phaûi vieäc ai laøm, maø phaûi laøm ñi laøm laïi nhieàu laàn, theâm



G

<

む
vieäc chi theå aáy ?

T

*

述







q

!

–



R

む

む

O

³

L



¼

M

{



†
Taây só raèng: Vieäc Thieân Chuùa laøm ñaõ coù nhieàu yù saâu nhieäm. Vì moät laø khi phaùn xeùt laàn
]

p

R





む



·

¥

¼



t

S





8

U



%

X

)
tröôùc, môùi coù moät linh hoàn chòu thöôûng hay laø chòu phaït maø thoâi, xaùc thì coøn ôû döôùi ñaát naøy.
㸼

む

p

"





’

䝏

¤

L





む

吜



–

]

‚



む




Ngaøy aáy môùi cho xaùc cuõ soáng laïi, bôûi vì xaùc keû laønh xöa ñaõ laøm baïn cuøng linh hoàn ñaõ
–

む








R




む

\


q


£


臭


8

=

Ÿ

"



む

š

œ


laøm nhieàu vieäc ñöùc haïnh, ñaõ thôø phuïng Thieân Chuùa troïn, thì baáy giôø cho linh hoàn hôïp vôùi xaùc,
y

む



¬



·

䝏

¤

L





む

吜



–

]

‚



む



–
caû vaø hai ñeàu chòu thöôûng. Laïi bôûi vì xaùc keû döõ xöa ñaõ laøm baïn cuøng linh hoàn ñaõ laøm


Q



J

Ÿ


V



8

=

Ÿ

䝏

"



š

œ

む

y

む




¬


söï toäi loãi, phaïm vi thaùnh ñaïo, thì baáy giôø laïi cho xaùc hôïp vôùi hoàn, caû vaø hai ñeàu chòu
t

-

p

š


W


]


/



¼

{



†

]



む



む



·

¥
phaït nöõa môùi hôïp pheùp coâng bình. Hai laø phaùn xeùt laàn tröôùc, keû laønh, keû döõ chòu thöôûng hay
¼



t

8

q



�


­


5

b

L

T





む


ꈼ


Ž

0

S



T
laø chòu phaït, thì thieân haï muoân ñôøi chöa toû , vì nhöõng vieäc laønh phuùc ñöùc naøo maø ngöôøi kia


·



厄



む



L

T

Q



B

¡

1

 

<
0

S

(35b)
%

`

t

ñöôïc thöôûng döôøng aáy, vì nhöõng toäi loãi xaáu xa troïng naëng theå naøo maø keû noï phaûi phaït
£

+

–

 

°

²

㸼

•

む

I

0

O

8

鼤

^





む



U

•
khoán naïn laøm vaäy, cuõng nhö ngaøy thi hoäi, caûo naøo ñoã thì nhaø vua ñaõ laáy roài; song coøn quaûi
¯

む

㸼



"

q



臭

む

b

”






O

S


¡

む





む


™



baûng ba ngaøy ñeå cho thieân haï xem thaáy toû töôøng teân ngöôøi ñoã maø ngôïi khen caøng saùng danh
E

-




{



°



U

む

L

M

む

q



�

­


¬

臭

む

—



hôn nöõa. Söï phaùn xeùt cuõng moät leõ aáy; vì khi aáy thieân haï muoân ñôøi ñeàu xem thaáy caùc vieäc
む

ꈼ





む

吜



–



&

 

S


§




·





V


ｔ


1
laønh phuùc ñöùc keû laønh xöa ñaõ laøm, ñaõ giöõ ñaïo neân maø raøy ñöôïc thöôûng neân thaùnh sang troïng
厄


む


8

—



む



y

む

E

-

=

Ÿ

䝏

む

—



0

む

®

吜
döôøng aáy thì caùc keû laønh caøng caû saùng hôn nöõa. Baáy giôø laïi thaáy caùc söï ñoäc döõ gian daâm
«

鼤

む
—

M

Q




¢

X

B

¡

Š





吜



£

"



§


taø nghòch vaø caùc gioáng toäi loãi dô daùy raát xaáu xa, gôùm ghieác keû xöa ñaõ phaïm, cho neân raøy
`

†

³

}

£

–

 

8



む



B

´

£

ƒ

]

µ

q



‚

•


phaûi hình khoå voâ cuøng laøm vaäy , thì keû döõ caøng xaáu hoå khoán cöïc tröôùc maët thieân haï cuøng öôùc:
5

G

R

¬

0

¥

N

&



S 2

œ

䕌

"

む

‚

•

5

G

[

£
chôù chi coù nuùi naøo lôùn lôû xuoáng ñeø laáp mình cheát ñi cho roài, cuøng öôùc: chôù chi sa ñòa
0

"

¬

x

`





B

´

v

S



臭



£

E

-

む

¼



{


nguïc cho choùng, keûo phaûi chòu söï xaáu hoå laâu maø caøng theâm söï khoán hôn nöõa. AÁy laø söï phaùn




8

–

 

む

J

䕌






*




;


]

µ



鼤

v

S



€


xeùt chung thì laøm vaäy. Ba hoâm nay, chuùng toâi ñöôïc ñeán tröôùc maët ñöùc nhaø quan maø trình qua
—

U

š






*

§

 





鼤


v







"

8




*



–


caùc leõ trong ñaïo chuùng toâi, taét vaäy, ñeå ñöùc nhaø quan xeùt thöông cho, thì chuùng toâi laáy laøm


1

V





¤



*


5





�

W

む

š

=

š



"

.

ª
ôn troïng laém. Song bôûi toâi chöa ñöôïc thuoäc leã pheùp vaø noùi tieáng trong nöôùc cho ñuû, hoaëc


M

š

R

¬

G(36a)
6



³



む

$

�

8

]

¼


¨



Ž

鼤

ñang khi noùi coù ñieàu gì chaúng ñöôïc lòch söï, ra thaát leã, thì tröôùc laø troâng ôn ñöùc nhaø
v

1





"

*

©

-

¼

ª

—

�

v



"

L

6

R

¼

Ÿ


quan roäng xeùt thöù cho toâi, sau nöõa laø xin caùc thaøy mieãn traùch cho vì chaúng coù bao giôø ñöôïc


—

�

S

¤



<

)

8

*



–

c

E

`



—

�



億

š


gaëp caùc thaøy maø ñaøm ñaïo theå naøy thì toâi laáy laøm möøng boäi phaàn laém. Caùc thaøy ñaõ cöù trong
$

—

�

*



億

U

$



*

S

š

[

U

¥

0

む

Œ



0

†
saùch caùc thaøy, toâi ñaõ cöù leõ saùch ñaïo toâi maø noùi; duø leõ beân naøo hö thaät, ñaïo naøo chaân
¥

8

R





P

v


–

^

`



`



Š

L

´

述

U

–






nguî thì coù löôïng ñöùc nhaø quan laøm quyeàn hoøanh ñeå phaân thò phuû vì chöõ raèng: “Lí giaû nhaân
%

G

]



’

.

§

U

L

£

«

³

+

‚

U

†

 

´

Ÿ




*


loaïi chi coâng sö, quaân töû dó lí vi chuû, taø thuyeát nan ñaøo lí bieän”. Vaäy baây giôø chuùng toâi




$



Ž

P

v

‚

ª

q

!


5


|










«




Š


¬

xin laïy taï ôn ñöùc nhaø quan cuøng xin Thieân Chuùa phuø hoä ngöôøi ñöôïc tröôøng thoï xuaân thu ñænh
j







*




R

6

ꈼ

Ž

P

v

む

ª

]

—

�

=

䝏



/
thònh ñeå chuùng toâi ñöôïc nhôø hoàng phuùc ñöùc nhaø quan vaø xin giaõ caùc thaøy nghæ laïi ñöôïc bình
‰








*

k



®
ninh tröôøng cöûu ñeå chuùng toâi veà moã sôû.



_
CHUNG TAÁT
 HOÄI ÑOÀNG TÖÙ GIAÙO (QUYEÅN NOÂM LATINH);
(in laàn thöù 14; imprimerie de la mission, 1959)

Töï Tích

Thuôû ñôøi Leâ Caûnh Höng, chuùa Trònh laø Tònh Ñoâ vöông, coù baét ñaëng hai thaøy caû: moät thaøy
phöông taây, moät thaøy boån quoác, giam ôû Keû Chôï, taïi Khoá Baønh.
Khi aáy coù moät quan lôùn, laø chuù chuùa Tònh Ñoâ vöông, chöa coù ñaïo, maø meï ngöôøi laø baø Thöôïng
Traâm, queâ ôû Caûnh Vieân, Haûi Döông xöù, voán coù ñaïo, thöôøng khuyeân con chòu ñaïo, song quan
lôùn chöa bieát ñaïo thaät hö laø theå naøo. Laïi thaáy nhaø chuùa kính vì thaøy chuøa baø vaõi, cuøng chuoäng
beân phuø thuûy phaùp moân, thì loøng cuõng muoán theo beân chuùa, cho ra moät ngoõ cho deã hôn.
Nhöng laïi thaáy baø Thöôïng Traâm naêng nhaéc ñeán söï ñaïo; bôûi ngöôøi coù loøng kính meï laém, thì
cuõng phaûi chìu cho baèng loøng meï.
Vaäy quan lôùn ñoøi caùc thaøy ñaïo ñeán dinh ngöôøi maø noùi leõ ñaïo cho ngöôøi nghe, xem beân naøo
phaûi traùi laø theå naøo. Khi aáy coù thaøy ñaïo Nhu, thaøy ñaïo Laõo töû, thaøy ñaïo Thích ca vaø hai thaøy
caû ñaïo Thieân Chuùa, cuõng ñeàu ñeán ñoù caû.

Baáy giôø quan lôùn daïy raèng:

Voán loøng ta chuoäng söï thaät, muoán bieát ñaïo naøo laø ñaïo chính ñeå ta thôø phöôïng. Vaäy caùc thaøy
ñaïo ñaõ ñeán ñaây, thì phaûi giaûng giaûi leõ gì laø leõ chính trong ñaïo, cuøng phaûi noùi moät khi moät
ngöôøi, cöù thöù töï, cho ta nghe maø xeùt môùi ñaëng.

Tröôùc heát Nhu só raèng:

Thaân laïy quan lôùn, voán töø xöa ñeán nay chaúng nhöõng moät nhaø nöôùc ta, maø laïi 18 nöôùc chö
haàu vaø caùc nöôùc beân phöông ñoâng naøy, caùc ñaáng ñeá vöông, coâng haàu, só thöù, ñeàu chuoäng ba
ñaïo ta, laáy laøm chính ñaïo; coøn ñaïo ngoïai quoác Hoa Lang, laø ñaïo dò ñoan, doái traù, phi lyù, naøo
coù söï gì thaät maø phaûi baøn hoûi laøm chi? Ví baèng ñaïo aáy chôn thaät, thì nhaø chuùa chaúng caám;
nhö phoâ thaøy Hoa Lang ngay laønh, thì sao nhaø vua baét maø laøm toäi ? AÁy tröôùc nhaø vua ñaõ
nhaän xöû töû maáy ngöôøi, raøy phoâ thaøy naøy coøn theo thoùi cuõ, laïi leùn vaøo khuyeân doã daân ngu, cho
neân phaûi baét giam; naøo coù thaïnh chi ? –Vaäy phoâ thaøy Hoa Lang coù leõ gì muoán thöa, ñeå quan
lôùn thaåm xeùt cho, thì haõy thöa.

Taây só raèng:

Thaân laïy quan coù loøng roäng thöông cho chuùng toâi ñaëng noùi söï ñaïo, ñeå ngöôøi xeùt söï phaûi leõ
cho....

..... thì chuùng toâi möøng laém. Song chuùng toâi nghe lôøi Nhu só noùi raèng: ”Voán töø xöa ñeán nay,
caùc ñaáng ñeá vöông laáy ba ñaïo ta laøm chôn chính” thì sao trong töïa Ñaïi hoïc raèng: “Töø vua
Phuïc Hy, Thaàn Noâng, Huyønh ñeá, Nghieâu, Thuaán, Voõ, Thang, Vaên, Voõ, noái traøo leân ngoâi laáy
ñaïo trò daân ?” maø khi aáy chöa coù ñaïo Nhu, ñaïo Laõo töû, ñaïo Thích ca, vì ba ñaïo aáy môùi coù sau
ñôøi nhaø Chaâu. Vaäy caùc vua ñaõ keå tröôùc ñoù laáy ñaïo naøo maø trò thieân haï ? Vaäy lôøi raèng: “Töø xöa
ñeán nay caùc ñaáng ñeá vöông ñeàu laáy ba ñaïo ta laøm chôn chính, ñaõ ra ñeàu chaúng thaät.
Laïi raèng: “Ba ñaïo ta laø chính ñaïo, coøn ñaïo ngoaïi quoác laø ñaïo dò ñoan”. AÁy vaäy ñaïo Nhu thì ôû
nöôùc Loã, ñaïo Laõo töû môùi coù ñôøi nhaø Chaâu, vua Chieâu vöông, ôû xöù Hoà Quaûng, ñaïo Thích Ca ôû
nöôùc Thieân Tröôùc phía taây; chôù thì ba ñaïo aáy chaúng phaûi laø ñaïo ngoaïi quoác sao ? Sao Nhu só
nhìn laáy laøm ba ñaïo mình ? Noùi laøm vaäy coù thaät chaêng ?
Laïi goïi ñaïo chuùng toâi laø ñaïo Hoa Lang; song thaät chuùng toâi chaúng phaûi laø ngöôøi Hoa Lang,
cuøng chaúng coù ñaïo naøo laø ñaïo Hoa Lang, vaø chaúng bieát Hoa Lang laø nöôùc naøo nöõa. Voán
chuùng toâi laø Taây só ñaïi taây döông caùc nöôùc thôø phöôïng Thieân Chuùa; cho neân ñaïo chuùng toâi
goïi laø ñaïo Thieân Chuùa. –Maø bôûi chuùng toâi....

..... öôùc ao cho thieân haï moïi nöôùc bieát ñaïo Thieân Chuùa maø thôø phöôïng cho ñôøi sau ñaëng
höôûng phöôùc thanh nhaøn treân thieân ñaøng, neân chuùng toâi boû queâ nhaø ñaát nöôùc, sang beân naøy,
coù moät yù muoán giuùp linh hoàn ngöôøi ta ñaëng thoùat hình phaït hoûa nguïc, maø laõnh phöôùc thieân
ñaøng maø thoâi. –Vaäy chuùng toâi ñi qua nöôùc nhaø Minh, cuõng ñaõ ôû ñoù moät ít naêm; ñoaïn môùi
sang ñeán nöôùc naøy; baáy laâu nhöõng chaâu löu ñi khuyeân ngöôøi ta laøm laønh laùnh döõ cho ñaëng
phöôùc thaät. –Maø Nhu só raèng: “Neáu ñaïo aáy coù chôn thaät, vaø phoâ thaøy noùi ngay laønh, sao nhaø
vua baét maø laøm toäi?” Vieäc nhaø vua, chuùng toâi chaúng daùm xeùt; song chuùng toâi xin hoûi Nhu só
ñeàu noùi khi naõy raèng: “Voán töø xöa ñeán nay, caùc ñaáng ñeá vöông ñeàu yeâu chuoäng, laáy ba ñaïo
ta laøm chaùnh ñaïo.” thì sao ñôøi vua Taøn thæ Hoøang nghe lôøi ngöôøi Lyù Tö maø ñoát saùch Nhu?
Ñeán ñôøi Ñoâng Haùn, vua Minh ñeá chuoäng ñaïo Thích ca maø cheâ ñaïo Nhu; ñôøi nhaø Toáng, vua
Huy toâng chuoäng ñaïo Laõo töû maø cheâ ñaïo Thích ca. Chôù thì ba ñaïo aáy, khi naøo thaät, khi naøo
giaû, khi naøo chaùnh khi naøo taø, maø ñaáng ñeá vöông khi yeâu khi gheùt , khi khen khi cheâ cuøng
caám ñoùan laøm vaäy, thì leõ laøm sao ? Xin Nhu só haõy giaûi ñeàu aáy, roài chuùng toâi seõ thöa ñeàu kia.

Nhu só raèng:

Ngöôøi laø ñaáng laøm vua cai trò, heã ngöôøi phaùn daïy theá naøo thì thieân haï phaûi vöng cöù, naøo coù
bieát ñaëng vì leõ laøm sao.

Taây só raèng:

Ñaõ vaäy thì oâng ñöøng cöù ñeàu aáy raèng: Neáu ñaïo chôn thaät sao coù caám, sao coù baét ngöôøi maø
laøm toäi laøm chi ? –Laïi noùi raèng: “Ñaïo ngoaïi quoác laø ñaïo dò ñoan phi lyù.” thì trong ñaïo chuùng toâi
xeùt theå naøy: Moät laø xeùt coäi reã ngöôøi ta bôûi ñaâu maø sinh ra; hai laø xeùt ngöôøi ta ôû ñôøi naøy phaûi
laøm theå naøo; ba laø xeùt söï cuøng ngöôøi ta cheát roài ñi ñaâu; Ba ñeàu aáy, xin quan lôùn vaø caùc thaøy
xeùt coù phaûi laø ñaïo dò ñoan phi lyù chaêng ?

Baáy giôø quan lôùn raèng:

Nhöõng ñeàu aáy xem ra cuõng coù lyù, thì trong boán ñaïo phaûi baøn giaûi ba ñeàu aáy laø theå naøo cho ta
nghe, song haõy giaûi moät ngaøy moät ñeàu, môùi coù giôø maø giaûi cho cuøng lyù.

NGAØY THÖÙ NHÖÙT:

Giaûi ñieàu thöù nhöùt, coäi reã ngöôøi ta bôûi ñaâu maø sinh ra

Tröôùc heát Nhu só raèng:

Trong ñaïo Nhu caùc saùch thaùnh hieàn hieäp moät yù maø daïy raèng: Moïi söï thì bôûi nguõ haønh maø ra;
maø khi nguõ haønh chöa chia phaân ra thì ôû loän laøm moät khí , goïi laø Thaùi cöïc, nhö lôøi saùch Taùnh
lyù raèng: Thaùi cöïc ñoäng nhi sinh döông, tònh nhi sinh aâm, döông bieán aâm hieäp nhi sinh nguõ
haønh: kim, moäc, thuûy, hoûa , thoå, nghóa laø Thaùi cöïc, khi ñoäng thì sinh ra döông, khi laëng thì sinh
ra aâm; khí döông tan, khí aâm hieäp maø sinh ra nguõ haønh laø kim, caây, nöôùc, löûa, ñaát. AÁy vaäy,
cuõng bôûi moät khí maø hoaù sinh muoân vaät nhö lôøi Trình töû raèng: Vaïn vaät chi thæ baát quaù taùn tuï
nhi dó, nghóa laø coäi ñaàu muoân vaät thì taïi khí tan ra, roài hieäp laïi maø thoâi. Bôûi ñoù ñaïo Nhu laáy
Thaùi cöïc laøm ñaàu coäi reã moïi söï.

Taây só raèng:

Voán gioáng khí khoâng, noù ñoäng thì ñoäng maõi cho ñeán khi coù söï gì khaùc ôû ngoøai noù maø ngaên
caàm noù laïi thì môùi thoâi ñoäng; maø khi noù an thì noù an maõi cho ñeán khi coù söï gì ôû ngoøai noù maø
...........

..........day ñoäng noù thì noù môùi ñoäng maø chôù. Vaäy khi ñaàu heát coù moät khí Thaùi cöïc, thì Thaùi cöïc
nhôø ñí gì maø laøm cho noù ñoäng khi noù ñang an, cuøng laøm cho noù an ñang khi ñoäng ? Vaäy bôûi
tay ai, hay laø pheùp ai phaân hai khí aáy ra maø khieán ñònh xaây vaàn, thì noù môùi coù khi ñoäng khi
laëng maø chôù. Baèng noù töï nhieân bôûi moät mình noù maø ñoäng laëng, thì chuùng toâi chöa phuïc leõ aáy.

Nhu só raèng:

Töï nhieân nhò khí chi ñaïo lieàn phaân ra; nghóa laø töï nhieân pheùp hai khí aáy lieàn phaân ra

Taây só raèng:

OÂng noùi laøm vaäy cuõng nhö noùi raèng: An sinh ra ñoäng, ñoäng sinh ra an; laïnh sinh ra noùng,
noùng sinh ra laïnh; trôøi sinh ra ñaát, ñaát sinh ra trôøi; ngaøy sinh ra ñeâm, ñeâm sinh ra ngaøy; cha
sinh ra meï, meï sinh ra cha; nhö saùch Kinh Dòch cuõng coù moät nôi theå naøy raèng: “Khí aâm laøm
meï khí döông, khí döông laïi laøm cha khí aâm.” Naøo coù ñieàu gì nghòch tai hôn nöõa sao ?

Nhu só raèng:

Nhò khí ñoäng tònh theå aáy, voán töø tröôùc voâ cuøng, laø hai khí ñoäng laëng theå aáy voán töø xöa ñeán nay
chaúng khi ñöøng.

10

Taây só raèng:

OÂng laø ngöôøi Nhu, caùch vaät cuøng lyù, maø coøn noùi theå aáy, laøm sao nghe cho ñaëng ? Voán khí aâm
khí döông khoâng coù tri giaùc linh minh, leõ naøo maø noø ñoäng laëng maõi töø tröôùc voâ cuøng cho ñaëng
? Vì heã vaät gì khoâng coù tri giaùc, thì noù chaúng heà laøm cho mình noù day ñoäng ñaëng; laïi noù cuõng
khoâng sinh ra mình noù ñaëng nöõa; maø noù töï nhieân ñoäng laëng töø tröôùc voâ cuøng laøm sao ñaëng ?
Noùi laøm vaäy coù phaûi leõ vaø nghe ñaëng chaêng ?

Thaøy Phaùp moân giaûi caâu aáy raèng:

Saùch beân chuùng toâi coù nhieàu leõ roõ raøng laém; Taây só muoán bieát coäi reã muoân vaät, thì ñaõ toùm laïi
trong moät caâu thaùnh Thaùi Thöôïng truyeàn raèng: “Ñaïo sinh nhaât, nhöùt sinh nhò, nhò sinh tam,
tam sinh vaïn vaät, voâ hö töï nhieân chi ñaïi ñaïo, nghóa laø, leõ töï nhieân sinh ra moät, moät sinh ra hai,
hai sinh ra ba, ba sinh ra muoân vaät, töï nhieân hö khoâng laø ñaïo caû.

Taây só raèng:

Chöõ “Ñaïo” ôû ñaàu caâu aáy laø ñí gì ? Vì chöõ “Ñaïo” laø caùi chöõ khoâng, chaúng phaûi laø vaät haèng coù
maø ôû moät mình sao ñaëng ? Phaûi coù ngöôøi hay laø gioáng gì khaùc, thì môùi coù “Ñaïo” aáy ñaëng, cho
............
 11

.........neân chöõ raèng: Thieân ñòa vaïn vaät chi ñaïo, laø, leõ phaûi thuoäc veà trôøi ñaát muoân vaät. -Laïi
raèng: Ñaïo sinh nhöùt, nhöùt aáy laø ñí gì ? Nhöùt laø ngöôøi hay laø loøai khaùc ? cuõng chaúng coù leõ maø
coù nhöùt khoâng moät mình ñaëng nöõa. -Cuøng raèng: Hö voâ ñaïi ñaïo. Voán thieân haï xöa nay ñaõ hieåu
chöõ hö voâ laø troáng khoâng moïi ñaøng, maø coøn laøm ñaëng ñaïo caû laøm sao ? Kìa thaøy haõy xem caùi
leàu boán coät, tuy laø vieäc nhoû moïn, cuõng phaûi coù keû laøm môùi coù; chöa heà thaáy caùi leàu naøo bôûi töï
nhieân hö khoâng maø döïng neân ñaëng; phöông chi trôøi ñaát muoân vaät, laø vieäc caû theå döôøng aáy ! –
Nhö raèng: Ñaïo sinh moät, moät sinh hai, hai sinh ba, ba sinh vaïn vaät. Ba aáy laø gioáng gì ? laøm
caùch naøo maø sinh muoân vaät ? Noùi caøng ngang laøm vaäy, coù phaûi leõ maø nghe ñaëng chaêng ? AÁy
beân ñaïo thaøy Phaùp cöù chæ tieáng laáy hö voâ töï nhieân laøm Ñaáng coäi reã moïi söï, thì chuùng toâi môùi
chòu.

Thaøy Hoøa thöôïng giaûi caâu aáy theá naøy:

Trong saùch Taâm Ñaêng, ñaàu baøi Cöûu Kieáp noùi raèng: “Ñaàu tröôùc heát, coù moät hoät söông, laø hö
voâ, laø Phaät taùnh, maø hoät söông aáy töï nhieân chia ra laøm nhieàu phaàn: moät phaàn xanh laøm trôøi,
moät phaàn vaøng laøm ñaát, moät phaàn traéng laøm ngöôøi; baây giôø hoùa neân moät teân laø
Nguyeân.............

12

..............Thæ. Ñoïan ba phaàn aáy hieäp laïi neân moät caùi tröùng lôùn laém, maø caùi tröùng aáy laïi hoùa ra
laøm boán taám; moät taám laøm trôøi, moät taám laøm ñaát, moät taám laøm cha, moät taám laøm meï”. Maø
muoân söï maàu nhieäm khaùc laï luøng toû ra Phaät pheùp taéc voâ cuøng, ñaõ coù toû töôøng trong saùch
Taâm Ñaêng, ñaàu baøi Cöûu Kieáp; song toâi keå taét moät ít pheùp laï cho Taây só nghe.
Tröôùc heát ñaàu ñöùc Phaät Thích ca ñaõ hoùa neân 36 töøng trôøi; löôõi ngöôøi ñaõ hoùa neân coät vaøng
choáng trôøi; hai chôn vaø hai tay ñaõ hoùa neân boán vua treân trôøi; hai xöông söôøn cuït ñaõ hoùa neân
hai buït; coøn bao nhieâu xöông söôøn thì ñaõ hoùa neân ba buït; coøn caùc xöông khaùc thì hoùa neân
360 buït; hai ñaàu goái ñaõ hoùa neân 83.000 buït; ruoät giaø ñaõ hoùa neân soâng caû; ruoät non ñaõ hoùa
neân soâng nhoû; cuøng muoân vaøn pheùp laï khaùc nöõa, song keûo noùi laâu, thì keå taét baáy nhieâu, Taây
só muoán bieát cho roõ, thì seõ cho xem trong caùc saùch ñaïo Phaät ”

Taây só raèng:

Nhöõng lôøi thaøy noùi, thaät laø dò kyø laém. Chôù thì sao trong saùch Nhu raèng: “Phaät môùi sinh ra ôû ñôøi
nhaø Chaâu, vua Chieâu Vöông naêm 24, thaùng 4, ngaøy moàng 8, ôû nöôùc Thieân Tröôùc; teân vua
cha laø Tònh Phaïn Vöông, meï laø Ma Da thò, vôï laø Na thò, thieáp laø Nhö La, teân Phaät laø Thaùi Ñaùt
Ña, cuøng laø Nhaãn Nhuïc, hieäu Thích Ca Maâu Ni Phaät” maø sinh ra trôøi ñaát muoân vaät bao giôø ?
Chôù chi Thích Ca chöa sinh ra trôøi ñaát, thì caùc vua ñôøi tröôùc, nhö Nghieâu, Thuaán, Thang, Voõ,
vaø cha meï Phaät cuùng thieân haï ñôøi aáy, laáy choã naøo maø ôû, aên nhöõng ñí gì cho soáng ? Thaøy noùi
laøm vaäy coù hieäp vôùi saùch sao ? coù phaûi leõ maø nghe ñaëng chaêng ? Thaät laø ñeàu baøy ñaët, noùi
hoang mang cho chuùng khinh maø phænh ñôøi doái daân, nhö lôøi oâng Haøn Duõ ñaõ ñoaùn veà ñaïo
Phaät theå aáy maø chôù.

Nhu só raèng:

Ai chaúng tin maëc ai; ba ta cöù leõ ñaõ cheùp trong saùch ñaïo ta maø noùi roài thì thoâi; naøo coù phaûi lôøi
rieâng chuùng toâi maø caõi ? Baây giôø beân ñaïo Taây só giaûi caâu aáy laøm sao?

Taây só giaûi theå naøy:

Trong saùch Kinh chuùng toâi coù lôøi raèng: “Thuôû ñaàu heát, khoâng trôøi, khoâng ñaát, khoâng thaàn,
khoâng ngöôøi, khoâng vaät gì , coù moät Ñaáng töï höõu, thieâng lieâng haèng soáng, töï phöôùc, töï ñöùc, raát
troïng laønh, raát coâng bình, raát nhôn töø, raát pheùp taéc, laø Ñ C Trôøi thaät. Ngöôøi phaùn moät lôøi lieàn
coù trôøi, ñaát, thaàn, ngöôøi, cuøng muoân vaät; Ngöôøi chaúng lao taâm, lao löïc, cuøng chaúng duøng
gioáng chi maø döïng neân, moät duøng pheùp

14

.........taéc voâ cuøng maø chôù”. Daàu maø muoán döïng neân moïi söï trong moät giaây, cuõng ñaëng; song
bôûi coù yù maàu nhieäm, Ngöôøi ñaõ döïng neân moïi söï trong saùu ngaøy, maø ngaøy sau heát, laø ngaøy
thöù saùu, môùi döïng neân loøai ngöôøi ta. -Tröôùc döïng neân ngöôøi nam, ñaët teân laø Adong; laïi döïng
neân moät ngöôøi nöõ, ñaët teân laø Evaø ñeå sanh saûn con chaùu, cuøng laøm toå toâng heát caû loøai ngöôøi
ta cho ñeán ñôøi ñôøi. Cho neân daàu ai ai ôû khaép ñoâng taây nam baéc, cuõng bôûi moät coäi reã laø oâng
baø aáy, maø ra thaûy thaûy; cho neân trong saùch raèng: Töù haûi chi noäi giai huynh ñeä daõ, nghóa laø:
ngöôøi trong boán bieån laø anh em vôùi nhau caû, vì laø bôûi moät nguôn toå maø sinh ra. -Töø Thieân
Chuùa taïo thieân laäp ñòa cho ñeán raøy keå ñaõ haàu saùu ngaøn naêm. Baáy nhieâu söï ñaõ keå toû töôøng
trong Taây Söû, goïi laø saùch Saám Truyeàn, raøy coøn coù chöùng roõ raøng ñoù

Nhu só raèng:

Baáy nhieâu chuyeän thaøy noùi, cuõng laø söï laï luøng baøy ñaët maø chôù; vì trôøi ñaát ñeàu taïi lyù khí gaøy
neân töï nhieân nhi nhieân, maø coù ai sanh ra ñaâu ? Thieân Chuùa aáy laø Chuùa rieâng nöôùc phoâ thaøy,
ñöøng khoe ñeàu aáy beân phöông ñoâng naøy laøm chi. Vì neáu coù phaûi laø Chuùa chung caû vaø thieân
haï vaïn daân, thì ngöôøi ta cuõng bieát. Nhôn sao töø xöa ñeán nay, chaúng nhöõng laø chaúng coù ai
thaáy Chuùa bao giôø, maø laïi ..........

15

.........trong saùch Nhu caùc ñaáng thaùnh hieàn ñaõ truyeàn, chaúng heà coù thaáy noùi ñeán Thieân Chuùa
bao giôø soát, thì laøm sao ? AÁy chaúng phaûi laø ñeàu baøy ñaët maø phænh phôø ngöôøi ta sao ?

Taây só raèng:

Thaøøy noùi trôøi ñaát ñeàu taïi lyù khí gaøy neân töï nhieân nhi nhieân, thì sao trong saùch Khoång töû Gia
Ngöõ raèng: Chuùa Thieân ñòa dó sanh vaïn vaät laø Chuùa trôøi ñaát sinh muoân vaät ? Laïi trong saùch
Tieåu hoïc Cao ly cuõng raèng: Thieân Chuùa sanh thieân sanh ñòa sanh nhôn nghóa laø Chuùa Trôøi
sinh trôøi sinh ñaát sinh ngöôøi. AÁy baáy nhieâu lôøi trong saùch chæ ñí gì ? Chaúng chæ toû töôøng coù
Chuùa sinh neân trôøi ñaát muoân vaät sao ? –Thöû xem thôï kia laáy goã laøm nhaø thì ñaëng thaät, song
goã taïo laáy goã laøm nhaø moät mình, chaúng coù nhôø tay thôï naøo soát, ñeàu aáy xöa nay ñaõ coù ai nghe
thaáy bao giôø chaêng ? Huoáng chi noùi lyù khí khoâng, bôûi moät söùc noù maø gaøy döïng trôøi ñaát. cuõng
nhö noùi raèng : Döông sanh aâm, aâm sanh döông, laø trôøi sanh ñaát, ñaát sanh trôøi, noùi laøm vaäy,
thì chaúng nghòch lyù laém sao ?
Chöõ raèng: Thieân phuùc ñòa taûi, laø trôøi che ñaát chôû; vì trôøi laø nhaø, ñaát laø neàn. Heã coù nhaø thì
coù chuû nhaø, coù trôøi ñaát thì coù Chuùa trôøi ñaát, môùi hôïp leõ maø chôù. – Laïi chöõ raèng:

16

Vaät baát töï thaønh, nghóa laø, moãi moät vaät chaúng sinh neân mình ñaëng. Kìa nhö caùi coái xay kia, tuy
laø vaät nhoû moïn, neáu chaúng nhôø tay ngöôøi ta laøm, thì coù ñôøi naøo maø noù quay ñaëng ? Phöông
chi moïi vieäc trong trôøi ñaát, ñaõ coù luaät pheùp lôùp lang thöù töï; neáu chaúng coù Ñaáng naøo pheùp taéc
gaøy döïng, cai trò, söûa sang, laøm sao ñaëng. Vaäy neáu noùi töï nhieân maø coù laøm vaäy, aét laø chaúng
suy cho cuøng leõ maø chôù.

17

Kìa ta xem thaáy maët trôøi cao hôn maët traêng, maët traêng cao hôn khí, khí noåi treân ñaát, nöôùc
chaûy quanh ñaát, ñaát theo boán muøa maø sinh ra hoa quaû thaûo moäc: nöôùc thì nuoâi toâm caù, khí thì
nuoâi muoâng chim; maët trôøi soi saùng ban ngaøy, maët traêng soi saùng ban ñeâm; caùc töøng trôøi xaây
ñi vaøn laïi, phaân laøm ñeâm ngaøy, coù khi naéng, khi möa, khi gioù, cuøng laøm saám seùt baõo buøng, coù
boán muøa taùm tieát, xuaân heø thu ñoâng; ñaát troå sinh hoa quaû thaûo moäc cho ngöôøi ta duøng. – Neáu
khoâng Ñaáng khoân kheùo caàm quôøn ra maùy nhieäm, thì sao khieán ñaëng trôøi xaây ñi vaàn laïi ? Sao
hay khieán ñaëng boán muøa thay ñoåi, maø chaúng loãi thì tieát sao ñaëng ? Caùc ñeàu laøm vaäy, naøo
phaûi laø töï nhieân nhi nhieân sao ? Noùi vaäy, aét laø oâng suy chöa ñuû leõ maø chôù. Baèng söï oâng noùi:
Neáu coù Chuùa, thì sao xöa nay chöa heà coù ai xem thaáy” thì phaûi bieát, Thieân Chuùa laø ñaáng
thuaàn thaàn, voâ hình, voâ töôïng, voâ thinh, voâ xuù, nghóa laø Ñaáng thieâng lieâng, khoâng hình khoâng
töôïng, khoâng tieáng khoâng muøi, maø con maét xaùc thòt xem thaáy sao ñaëng? maø con maét xaùc thòt
xem thaáy sao ñaëng ? Cuõng nhö khi ngöôøi ta noùi ma quæ cuøng linh hoàn; maø moãi ngöôøi moãi coù
linh hoàn trong xaùc, maø oâng ñaõ thaáy ma quæ cuøng linh hoàn chöa ? Hay laø bôûi chaúng xem thaáy
thì chaúng tin coù ma quæ, chaúng tin coù linh hoàn chaêng ? Laïi cuõng coù söï chaúng phaûi thieâng lieâng,
maø ngöôøi ta xem chaúng thaáy, nhö gioù, khi gioù ñoäng caây coái, naøo ai ñaõ thaáy hình gioù theå naøo ?
Chöõ raèng: “Cöù lyù, baát khaû cöù muïc”, laø phaûi cöù leõ maø xeùt, ñöøng cöù theo con maét maø thoâi.
Coøn ñeàu sau heát oâng noùi raèng: “Xöa nay trong caùc saùch chaúng thaáy coù noùi ñeán teân Thieân
Chuùa choã naøo soát”; aáy oâng thöôøng ñoïc saùch luoân, maø noùi chaúng thaáy laøm sao ? Kìa ñôøi Haùn,
Voõ Ñeá maïng Maät Ñeâ taùc vò kim nhôn dó teá Thieân Chuùa; kì haäu höõu töï Thieân Chuùa ö thieân trai,
nghóa laø, ñôøi Haùn, vua Voõ Ñeá daïy ngöôøi Maät Ñeâ laøm ngöôøi vaøng maø teá Thieân Chuùa; ñeán sau
laïi laøm leã caøu cuøng Thieân Chuùa treân trôøi thanh; maø teân Thieân Chuùa laø nhö teân Thöôïng Ñeá, vì
cuøng moät nghóa laø Vua treân trôøi.

18

Kìa saùch Kinh Thô raèng: Duy hoøang Thöôïng Ñeá giaùng trung vu haï daân, laø, coù moät vua caû
treân trôøi ban ñaïo laønh cho daân döôùi theá. - Laïi chaâu thô raèng: Khaéc töôùng Thöôïng Ñeá suûng
tuy töù phöông, nghóa laø, ñaëng giuùp vua trôøi an voã boán phöông. - Laïi trong Kinh Thi Ñaïi Nhaõ
raèng: Thöôïng Ñeá laâm nhöõ, laø, Vua treân trôøi ñoaùi ñeán maøy . - Trong Kinh Thi, thieân Chaáp Caïnh
raèng : Thöôïng Ñeá thò hoøang, nghóa laø, Thöôïng ñeá laø vua caû treân trôøi. - Laïi saùch Kinh thi thieân
Ñaõng raèng: Ñaõng ñaõng Thöôïng Ñeá haï daân chi bích, nghóa laø, Thöôïng Ñeá raát cao troïng laø vua
daân döôùi theá. - Laïi trong thieân Thaàn Coâng raèng: Chieâu Minh Thöôïng Ñeá ngaät döïng khöông
nieân, nghóa laø, Thöôïng Ñeá laø ñaáng cao saùng, ban cho thieân haï ñaëng muøa. - AÁy Thöôïng Ñeá laø
ai, coù phaûi laø aâm döông hai khí khoâng tri giaùc chaêng ? Thaät laø ñaáng thieâng lieâng saùng laùng
thoâng bieát moïi söï laøm vua treân trôøi döôùi ñaát, cai quaûn heát thieân haï, xuoáng phöôùc cho keû laøm
laønh, xuoáng hoïa cho keû laøm döõ. AÁy saùch nhaø Nhu goïi raèng: Thöôïng Ñeá, thì cuõng nhö trong
saùch ñaïo chuùng toâi goïi raèng Ñöùc Chuùa Trôøi. Taïi ngöôøi ñoïc ngoøai mieäng maø khoâng xeùt trong
loøng neân môùi noùi raèng: Khoâng thaáy teân Thieân Chuùa maø chôù. Song nhöõng ngöôøi tri lyù, naøo coù
neân laáy leõ xöng teân khaùc maø noùi raèng .......

19

..........khoâng thaáy noùi ñeán teân Thieân Chuùa trong saùch naøo ? Vì tuy xöng teân khaùc maø nghóa lyù
cuõng vaäy. Nhö trong caùc kinh söû beân Ñaïi Taây chaúng thaáy teân vua Phuïc Hy, Thaàn Noâng,
Huyønh Ñeá, Nghieâu, Thuaán thì caùc ngöôøi tri lyù beân aáy chaúng tin coù vua Phuïc Hy, Thaàn Noâng,
Huøynh Ñeá, Nghieâu, Thuaán sao ? Vì heã nhöõng ñeàu coù thaät, daàu maét ta khoâng xem thaáy maëc
loøng, thì cuõng phaûi tin laø coù thaät maø chôù.

Baáy giôø quan lôùn phaùn ñoùan raèng:

(Ñoïan naøy thaáy chæ coù trong baûn Quoác Ngöõ 1959; Baûn Noâm 1867 khoâng thaáy coù)

Ta nghe boán ñaïo cöù leõ ñaõ cheùp trong saùch ñaïo mình maø noùi theo thöù töï laøm vaäy thì ta hieåu
ñöôïc roõ raøng. Song thaøy Nhu só, thaøy Phaùp sö, thaøy Hoøa thöôïng noùi leõ ñaïo mình roài, maø khi
thaøy Taây só baét leõ noï leõ kia, thì caùc thaøy giaûi khoâng ñaëng cho xuoâi; coøn Nhu só baét beû Taây só
nhieàu leõ maø Taây só giaûi laïi, nghe cuõng thaät thoâng. Vaäy ta ñoùan ñaïo Thieân Chuùa veà ñeàu thöù
nhöùt laø ñaïo thaät, ñaïo chính, chaúng hoà nghi, vì coù leõ maïnh hôn, vaø saùnh so söï lyù, tröng chöùng
saùch vôû chaéc chaén hôn boäi phaàn maø chôù.
 NGAØY THÖÙ HAI

Giaûi ñieàu thöù hai, laø ngöôøi ta ôû ñôøi naøy phaûi laøm theå naøo

Ñieàu naøy Nhu só giaûi raèng:

Trong ñaïo Nhu, thaùnh Khoång Töû coù truyeàn taùm ñeàu laøm qui moâ (khuoân pheùp), maø daïy
ngöôøi ta theå naøy: “Caùch vaät nhi haäu tri chí, tri chí nhi haäu yù thaønh, yù thaønh nhi haäu taâm chính,
taâm chính nhi haäu thaân tu, thaân tu nhi haäu gia teà, gia teà nhi haäu quoác trò, quoác trò nhi haäu bình
thieân haï”, nghóa laø , xeùt vaät roài môùi bieát troïn, bieát troïn roài môùi thaät trong yù, thaät yù roài môùi chính
trong loøng, chính trong loøng roài môùi söûa mình, söûa mình roài môùi söûa nhaø, söûa nhaø roài môùi trò
nöôùc, trò nöôùc roài môùi an thieân haï. -Laïi daïy thôø Thöôïng Ñeá, teá Quæ thaàn, teá Luïc toâng: daïy
ngöôøi ta tu nguõ ñöùc: nhôn nghóa leã trí tín, nghóa laø, thöông yeâu, coâng bình, leã pheùp, khoân
ngoan, ngay thaät; daïy ngöôøi ta giöõ nguõ luaân laø vua toâi thì giöõ ñeàu ngaõi, cha con thì giöõ ñeàu
nhôn, vôï choàng thì coù phaân bieät, anh em thì hoøa thuaän, baïn höõu thì chí tín.

Taây só raèng:

Beân Nhu thôø Thöôïng Ñeá laø ñaáng naøo ?

24

Nhu só raèng:

Thöôïng Ñeá laø trôøi, song chaúng phaûi laû trôøi xanh xanh con maét ta xem thaáy ñaâu, thaät laø pheùp
trôøi, loøng trôøi, laø ñaáng thöôïng trí hay soi xeùt, hay cai trò, ôû trong mình trôøi, con maét ta xem
chaúng thaáy ñaâu. Trong Kinh Dieäc coù lôøi thaøy Trình töû raèng: “Dó hình theå dò chi thieân, dó Chuùa
teå vò chi Ñeá”, nghóa , laø luaän veà hình theå goïi laø trôøi, luaän veà cai trò goïi laø Ñeá. Chaâu Töû raèng:
“Thieân ñòa chi taâm, taâm thò Chuùa teå”, nghóa laø, trôøi ñaát coù loøng, loøng laø Chuùa teå. Saùch Taùnh lyù
raèng: “Taâm töï thò Ñeá, Ñeá daõ thieân chi Chuùa teå”, nghóa laø, chöõ taâm laø ñeá, chöõ ñeá laø Chuùa cai trò
. Vì vaäy thöôïng ñeá laø Chuùa teå treân trôøi.

Taây só raèng:

Trôøi xanh naøøy coù hình theå khoâng maø thoâi, nhö trong saùch Söû cheùp lôøi Hoà Thò raèng: “Khí phuø
nhi vi thieân daõ, baát quaù mang mang nhaát thaùi hö nhó”, nghóa laø, khí noåi leân laøm trôøi, chaúng qua
laø moät khí lôùn hö khoâng muø muø vaäy maø thoâi. Vaäy trôøi laø khí thaùi hö, chaúng phaûi laø vaät coù linh
minh (thieâng saùng) coù soáng laâu, neân chaúng coù ñaàu chaúng coù buïng; maø sao thaøy noùi Thöôïng
ñeá laø loøng trôøi ? Laïi raèng: “Laøm moät cuøng trôøi ôû trong mình trôøi” sao ñaëng ? vì trôøi hay xaây ñi
vaàn laïi, chaúng khi ñöøng nhö saùch Ñaïi Hoïc raèng: “Thieân vaän tuaàn huôøn voâ vaõng baát phuïc”
nghóa laø voøng trôøi xaây.......

22

...... vaàn coù qua coù laïi. Vaäy Thöôïng Ñeá ñaõ xöng laø Chuùa teå coøn phaûi tuøy trôøi maø xaây ñi vaàn laïi
laøm moät cuøng trôøi ñeâm ngaøy quanh traùi ñaát chaúng khi ñöøng, theå aáy thì chaúng laø xaáu hoå quaùi
gôû cho Thöôïng Ñeá sao ? Neáu Thöôïng Ñeá chaúng coù nôi naøo maø nöông döïa, coøn ñí gì laø
Thöôïng Ñeá nöõa sao ? Noùi laøm vaäy thì chöa coâng lyù. - Phaûi noùi Thöôïng Ñeá laø ñaáng thieâng
lieâng ngöï laàu ñaøi toøa treân caùc trôøi, cuøng khieán trôøi xaây ñi vaàn laïi môùi phaûi maø chôù. Kìa Hoa
Phong Nhôn raèng: “Qui vu ñeá höông”, nghóa laø, veà kinh ñoâ vua trôøi. Laïi lôøi Chaâu Coâng noùi
trong thieân Kim Ñaèng raèng: “Naõi maïng qui vu ñeá ñình”, nghóa laø, beøn khieán veà tröôùc saân vua
trôøi ngöï; aáy chaúng phaûi laø Thöôïng ñeá coù ñeàn ñaøi toøa caùc ngöï treân trôøi sao ? – Vaäy oâng noùi
Thöôïng Ñeá loøng trôøi, ôû chung loän laøm moät cuøng trôøi thì chuùng toâi chaúng chòu leõ aáy.

Taây só laïi hoûi raèng:

Quæ thaàn laø ñí gì ? vì laøm sao maø phaûi thôø ?

Nhu só raèng:

Kinh Dòch raèng: “AÂm döông baát traéc vò chi thaàn”; laïi raèng: “Dó coâng ñöùc vò chi quæ thaàn dó dieäu
duïng vò chi quæ thaàn” , nghóa laø, aâm döông saâu nhieäm hieåu khoâng ñaëng, goïi laø quæ thaàn; laïi
raèng : Vì coù coâng ñöùc neân goïi laø quæ thaàn, vì maøu nhieäm neân goïi laø quæ thaàn; ............

23

.........maø phaûi thôø phöôïng vì coù yù caäy quæ thaàn phuø hoä nöôùc nhaø, cho daân an vaät thaïnh; nhö
lôøi thaùnh Khoång Töû raèng: “Vuï daân chi ngaõi, kính quæ thaàn nhi vieãn chi, khaû vò trí daõ” nghóa laø
haõy lo laéng söûa sang vieäc daân söï, coøn Quæ thaàn thì kính thôø maø ñeå ôû xa caùch, aáy laø keû coù trí
vaäy.

Taây só raèng:

Ví baèng Quæ Thaàn laø ñaáng thieâng lieâng pheùp taéc thì môùi giöõ nöôùc giuùp daân ñaëng; song beân
nhaø Nhu goïi Quæ Thaàn laø aâm döông nhò khí, nhö lôøi Trình Töû raèng: “Khí chi thaân daõ vi Thaàn,
khuaát daõ vi Quæ”, nghóa laø, khí giang ra aáy laø Thaàn, khí nhoùm laïi aáy laø Quæ. Chaâu Töû raèng: “Quæ
thaàn chæ thò khí” , nghóa laø, Quæ Thaàn voán laø khí maø thoâi. AÁy baáy nhieâu lôøi giaûi roõ. Quæ thaàn ñeàu
laø khí voâ tri voâ giaùc maø chôù, naøo ta coù neân thôø phöôïng troâng caäy khí voâ tri voâ giaùc aáy phuø hoä
cho ta ñaëng söï laønh khoûi söï döõ sao ? AÁy laø thôø laïy hö khoâng maø chôù.

Nhu só raèng:

Saùch Trung dung raèng: Quæ thaàn chi vi ñöùc kyø thaïnh hæ hoà. Chaâu coâng raèng: Quæ daõ aâm chi
linh daõ. Thaàn daõ döông chi linh daõ, nghóa laø, Quæ thaàn coù coâng ñöùc cuõng nhieàu laém; laïi quæ laø
ñaáng linh veà khí aâm, Thaàn laø ñaáng linh veà khí döông. Cho neân ñaïo Nhu daïy thôø Quæ Thaàn laø
ñaáng linh thieâng coù pheùp taéc, chaúng phaûi laø vaät voâ tri voâ giaùc ñaâu.

24

Taây só raèng:

Voán trong trôøi ñaát thì coù Thaàn, maø Thaàn coù hai thöù: moät laø Thaàn laønh goïi laø Thieân thaàn thì neân
kính thôø; hai laø Thaàn döõ goïi laø Quæ thaàn hay AÙc thaàn, aáy laø quæ ma yeâu quaùi thì chaúng neân kính
thôø, Nhö trong trieàu ñình thì coù quan, maø quan cuõng coù hai thöù moät laø trung goïi laø Trung thaàn,
löông thaàn; hai laø quan nònh goïi laø Gian thaàn, nghòch thaàn. Vaäy daân söï toân kính vöng theo
quan trung löông laø quan ngay laønh thì thaäm phaûi; baèng daân söï toân kính vöng theo quan gian
nònh, laø quan nghòch nguïy thì chaúng neân; vì cuõng phaûi maéc toäi nguïy nghòch vôùi trieàu ñình maø
chôù, Vaäy trong caùc ñình mieãu, ngöôøi ta teá töï thôø laïy quæ thaàn, xin xuoáng phöôùc cho daân, ñöøng
phaù phaùch laøm haïi laøm khoán daân. –Vaû laïi thôø quæ thaàn aáy laø thôø aùc thaàn, aáy thôø quæ ma, laø loaøi
raát döõ, leõ naøo maø coù xuoáng phöôùc cho ai ñaëng ? Noù moät laøm khoán haïi ngöôøi ta maø chôù. Vaäy
nhaø Nhu daïy thôø quæ thaàn, laø aùc thaàn, laø quæ ma, thì toâi chaúng chòu leõ aáy.

Taây só laïi hoûi raèng:

Coøn teá Luïc Toâng laø ñí gì ?

 Nhu só raèng:

Trong Kinh Thô truyeàn raèng: “Leã vu luïc toâng” laø teá saùu thöù: moät laø teá muøa laïnh noùng, hai laø teá
maët trôøi, ba laø teá maët traêng, boán laø teá muøa........

25

....... naéng, naêm laø teá caùc vì sao, saùu laø teá nuùi soâng; maø khi teá laøm vaäy, coù yù thôø phöôïng taï ôn
baáy nhieâu ñaáng aáy, ñaõ soi saùng xuoáng khí laønh cho thieân haï maø chôù.

Taây só raèng:

Vaû chaêng muøa laïnh noùng, maët trôøi, maët traêng, caùc ngoâi sao, möa naéng nuùi soâng, cuøng
muoân söï muoân vaät khaùc, daàu maø noù saùng toát troïng voïng döôøng naøo maëc loøng, thì cuõng
chaúng daùm saùnh baøy vôùi loøai ngöôøi ta ñaëng vì baáy nhieâu söï aáy laø vaät coù hình theå, chaúng coù
söï soáng, chaúng coù tri giaùc: chæ coù moät loøai ngöôøi ta coù hình theå coù tri giaùc: coù tính thieâng lieâng
haèng soáng. Saùch Kinh Thô raèng: “Duy nhôn vi vaïn vaät chi linh”, nghóa laø, coù moät loøai ngöôøi ta
thì thieâng saùng hôn moïi vaät thaûy thaûy. AÁy vaäy loøai ngöôøi ta laø ñaáng troïng voïng thieâng saùng
maø laïi thôø phöôïng caùc vaät thua keùm, heøn haï, chaúng baèng mình, thì sao cho phaûi leõ ? Coù moät
khi thôø phöôïng teá leã chính Ñaáng cao troïng, ñaõ sinh neân baáy nhieâu söï vaät aáy, thì môùi phaûi leõ
maø chôù.

Khi aáy quan lôùn pheâ ñoùan raèng:

Taây só phaân bieät söï teá Quæ Thaàn cuøng teá Luïc Toâng, ta laáy laøm roõ raøng phaûi leõ laém. Bieän phaân
thaàn laønh laø Thieân Thaàn thì neân kính thôø; coøn thaàn döõ laø Quæ thaàn, chaúng neân kính thôø; cuõng
nhö quan trung löông thì daân söï neân kính toân vöng phuïc, coøn quan nguïy nghòch, thì daân söï
chaúng neân toân kính vöng theo, aáy laø ñeàu chaéc thaät roõ raøng. – Laïi tröng chöùng loøai ngöôøi ta quí
troïng hôn muoân vaät thaûy thaûy, chaúng neân thôø laïy nhöõng vaät thua keùm chaúng baèng mình; phaûi
thôø laïy ñaáng cao troïng hôn mình; ñaõ sinh döïng neân baáy nhieâu söï vaät aáy môùi phaûi leõ. “Thöû
ngoân kim du bieän baïch, ngoïc thaïch phaân minh, tuùc phaù thieân coå chi hoaëc” nghóa laø lôøi naøy
vaøng thau roõ bieän, ñaù ngoïc phaân minh, ñaõ ñuû maø phaù söï loãi xöa nay
(Ñoïan naøy thaáy chæ coù trong baûn Quoác Ngöõ 1959; Baûn Noâm 1867 khoâng coù)

Taây só raèng:

Baèng keû tu nguõ ñöùc, vaø giöõ nguõ luaân cho neân, thì ñaëng phöôùc theå naøo ? maø keû chaúng giöõ
thì phaûi toäi phaït theå naøo chaêng ?

Nhu só raèng:

Töø Thaàn OÂng vieát: “Thieän höõu thieän baùo, aùc höõu aùc baùo, nghóa laø, laønh coù traû laønh, döõ coù
traû döõ”; laïi saùch Thöôïng Thô raèng: “Taùc thieän giaùng chi baù töôøng taùc baát thieän giaùng chi baù
öông”, nghóa laø, keû laøm laønh thì xuoáng cho traêm ñeàu laønh, keû laøm döõ thì xuoáng cho traêm ñeàu
döõ.

Taây só raèng:

Neáu laøm vaäy, sao cuõng thöôøng thaáy ôû ñôøi naøy coù nhieàu keû tu ñöùc cho ñeán cheát maø nhöõng
phaûi gian nan khoán khoù maõi ? naøo coù thaáy Thieän höõu thieän baùo ñaâu ? Chôù thì ai baùo maø ñeán
bao giôø môùi baùo, theá aáy chaúng phaûi lôøi noùi khoâng khoâng sao ?

27
 Nhu só raèng:

Keû ôû ñôøi hieàn laønh ngay thaûo cho ñeán cheát maø chaúng ñaëng thieân baùo thì con chaùu noù seõ
ñaëng maø chôù.

Taây só raèng:

Ví baèng cha oâng hieàn laønh, laäp coâng tích ñöùc, maø chaúng ñaëng phöôùc gì, thì ñeán ñôøi con chaùu,
hoaëc phaûi ñöùa xaáu neát döõ daèn maõi, maø noù laïi ñaëng höôûng phöôùc, thì laøm sao cho phaûi pheùp
coâng bình ? – Laïi coù keû neát na, nhôn ngaõi, trung tín song chaúng coù con naøo soát, chuùc aáy theå
naøo ? Vì chaúng nhöõng laø keû aáy ñaõ hoûng phöôùc thieän baùo maø laïi phaûi toäi; chôù thì caâu “thieän aùc
höõu baùo nhö aûnh tuøy hình”, laø, döõ laønh coù traû nhö boùng theo hình thì ôû ñaâu ? Noùi laøm vaäy coù
thaät sao ? AÁy bôûi ñaâu keû tích ñöùc cuõng chaúng troâng haún söï höôûng phöôùc, laïi keû laøm döõ cuõng
chaúng lo sôï söï phaït toäi laø bao nhieâu ? Haõy xem coù nhieàu keû thoâng minh cuøng lyù, laïi laøm nhieàu
söï phi lyù, gaëp chaùnh thì chaùnh, gaëp taø thì taø, chaúng lo sanh töû toäi phöôùc laø gì, moät muoán theo
tö duïc mình maø thoâi. AÁy baáy nhieâu söï aáy bôûi ñaâu maø ra ? Thaät bôûi ñaïo Nhu chaúng daïy haún
Ñaáng naøo thöôûng phaït cho toû töôøng chaéc chaén maø chôù.

Nhu só raèng:

Chaúng phaûi bôûi ñeàu chaúng daïy cho toû töôøng, moät bôûi ñeàu coù “baåm thoï”, laø, laõnh chòu hai .......

28

......khí aâm döông thuaän lieàn sanh ra hieàn laønh ngay thaät; laïi coù keû baåm thoï aâm döông hai khí
chaúng thuaän lieàn sanh ra taø vaïy gian döõ. AÁy vaäy maïng trôøi ñaõ phuù cho coù keû sang keû heøn, keû
giaøu keû khoù, keû döõ keû laønh, keû trí keû ngu, keû thaùnh keû phaøm, maø ai daïy laøm cho ñaëng ?

Taây só raèng:

Ñaõ vaäy, heã bao nhieâu keû laønh keû döõ ñeàu taïi thieân maïng phuù cho, thì coøn khuyeân ngöôøi ta
caûi döõ veà laønh, söûa mình tu ñöùc laøm chi nöõa ? neáu vaäy pheùp nhaø nöôùc khi traùch phaït keû coù toäi
thì chaúng oan sao ? Naøo coù phaûi taïi noù laøm neân toäi maø noù chòu phaït cho cam, vì laø taïi thieân
maïng phuù cho noù baåm thoï laáy khí xaáu khí nghòch môùi hoùa ra laøm vaäy, maø phaït noù laøm sao ?
nhö noùi laøm vaäy, moïi toäi ñeàu ñoå cho thieân maïng maø ra thaûy thaûy; bôûi ñoù keû laøm laønh cuõng
chaúng ñaëng coâng phöôùc gì, keû laøm döõ cuõng chaúng maéc toäi vaï gì sao ? Noùi theå aáy, coù phaûi leõ
maø nghe ñaëng chaêng ? – Sau nöõa beân Nhu só coù thôø thaùnh naøo nöõa chaêng ?

Nhu só raèng:

Chaúng nhöõng nhaø Nhu, maø laïi caùc vua chuùa quan quyeàn caû vaø thieân haï phöông ñoâng naøy
ñeàu thôø phöôïng ñöùc thaùnh Khoång töû, vaø Töù phoái, Thaäp trieát, laø boán thaùnh, möôøi hieàn; goïi
thaùnh Khoång töû laø Thieân ÖÙng chi thaùnh, nghóa laø thaùnh trôøi sai, vaø phong laø Ñaïi Thaùnh chí
Thaùnh Vaên Tuyeân vöông, nghóa laø, vua Vaên Tuyeân raát troïng raát thaùnh , vì ngöôøi ñaõ coù coâng
troïng, doïn Luïc Kinh laø Kinh Dieäc, Kinh Thô, Kinh Thi, Kinh Leã, Kinh Nhaïc, Kinh Xuaân Thu,
truyeàn ñaïo cho thieân haï ñaëng hoïc; laïi xin ngöôøi phuø hoä cho caùc hoïc troø ñaëng saùng trí, hoïc
caùc saùch ngöôøi ñaõ truyeàn, cuøng thi ñoã ñaëng laøm quan sang troïng; cho neân heã caùc sanh ñoà,
höông coáng, taán só, khi ñoã cuøng ñaëng leân chöùc, phaûi vaøo ñeàn Tö Vaên maø teá leã thaùnh Khoång
Töû, cuøng taï ôn ngöôøi, vì ñaõ ban cho baáy nhieâu ôn troïng aáy.

Taây só raèng:

Nhaø Nhu kính oâng Khoång Töû laø ñaáng dueä trí thoâng minh, ñaõ coù coâng doïn saùch truyeàn cho
thieân haï hoïc nhöõng leõ coâng chính, thì thaäm phaûi; thì thaäm phaûi; song caøu khaån cuøng ngöôøi
vöng hoä cho ñaëng saùng daï cuøng thi ñoã thì chaúng neân; vì quyeàn pheùp aáy veà moät Ñaáng Taïo
Hoùa maø thoâi. Maø oâng Khoång cuõng laø ngöôøi ta, aét chaúng coù pheùp troïng aáy: vì oâng Khoång môùi
sanh ñôøi nhaø Chaâu, vua Linh Vöông, naêm thöù hai möôi moát, ôû nöôùc Loã, xöù Sôn Ñoâng, phuû
Doõan Chaâu, huyeän Khuùc Phuï, laøng Xöông Bình; oâng laø Löông Phuïc, cha laø Thuùc Löông Hoäi,
meï laø..........

30

.......... Nhan Thò; ñaët teân laø Khöu, teân chöõ laø Troïng Ni. Maø bôûi ngöôøi ta thaáy ngöôøi thoâng minh
dueä trí thì goïi raèng ngöôøi thaùnh trôøi sanh. Song khi oâng Töû Coáng hoûi raèng: Thaøy coù phaûi laø
ñaáng thaùnh chaêng? thì ngöôøi raèng: “Ngaõ baùc hoïc ña thöùc, thaùnh ngaõ baát caûm”, nghóa laø, ta
hoïc nhieàu bieát nhieàu, coøn ñaáng thaùnh thì ta chaúng daùm ñaâu. -Ñeán ñôøi nhaø Ñaøng, vua Huyeàn
Toâng môùi phong laø Vaên Tuyeân Vöông; laïi ñeán ñôøi vua Nguyeân Voõ Toâng gia phong laø Ñaïi
Thaùnh Chí thaùnh Vaên Tuyeân Vöông. AÁy oâng Khoång Töû ñaõ xöng thaät, bôûi ngöôøi hoïc nhieàu thì
bieát nhieàu ñeàu song ngöôøi chaúng phaûi laø thaùnh; naøo coù pheùp gì maø vöng hoä cho ai saùng daï
thi ñoã, vaø ñaëng phöôùc khoûi toäi ñaâu ? AÁy vaäy caùc vua döôùi theá coù pheùp phong cho ngöôøi ta
laøm quan quyeàn döôùi theá, chaúng coù pheùp phong cho ai laøm thaùnh ñaâu.

Thaøy Phaùp sö giaûi caâu aáy raèng:

Moïi söï ta phaûi giöõ ôû ñôøi naøy, thì ñaõ toùm laïi moät caâu ñöùc Laõo Töû raèng: “Vaät vi, vaät yù, vaät
bieän”, laø chôù laøm gì, chôù coù yù gì, chôù phaân bieän; chôù chi thieân haï giöõ baáy nhieâu söï cho troïn,
thì moïi ngöôøi ñaëng bình an, thong thaû, vui söôùng laø döôøng naøo!

31

Taây só raèng:

Thaøy noùi ñeàu aáy thì cao trí laï luøng laém, chaúng hieåu ñaëng; vì ôû nhöng caû ngaøy ñöøng laøm söï gì
soát, thaät thì ñaëng thong thaû thanh nhaøn laém, song ai kieám cho maø aên, daân söï laøm sao cho
ñaëng soáng ? Vua chuùa quan quyeàn ñöøng laøm thì laáy ai maø coi soùc, cai trò daïy doã thieân haï cho
bình an ? Neáu phaûi cöù ñeàu aáy, laø vaät vi, thì sao caùc thaøy chòu khoù nhoïc, chaïy ngöôïc xuoâi ñeâm
ngaøy, ñi chöõa ngöôøi ta laøm chi ? Sao maø baûo ñaøo moà ñaøo maû oâng baø cha meï ngöôøi ta leân, dôøi
nôi noï ñoåi nôi kia; sao baûo ngöôøi ta nhöôøng choã ñoåi soá, giaûi aùch toáng tai laøm chi ? Chôù thì phoâ
thaøy cuõng loãi ñaïo laém sao ?

Toâi thaáy trong saùch Nhu cheâ vieäc aáy raèng:

Ñòa lyù tieân sanh quaùn thuyeát thoâng,
Chæ nam, chæ baéc, chæ taây ñoâng,
Theá gian quaû höõu vöông haàu ñòa,
Haø baát tieân möu taùng naõi oâng ?
nghóa laø thaøy
Ñòa lyù quen tuoàng noùi höôùng khoâng,
Chæ nam chæ baéc chæ taây ñoâng,
Döôùi theá choã naøo ñaát vöông töôùng,
Sao thaøy chaúng ñeå taùng cha oâng?
(ñoïan naøy khoâng thaáy trong caùc baûn Noâm vaø Nho)

Laïi raèng: Vaät yù, vaät bieän, laø ñöøng coù yù naøo, ñöøng coù suy xeùt ñí gì soát; noùi laøm vaäy thì sao
cho phaûi leõ? Kìa gioáng vaät kia ñoùi coøn bieát tìm aên, khaùt thì tìm uoáng, cuøng bieát gioáng naøo neân
aên môùi aên, chaúng neân aên thì ñöøng. Laïi nhö gioáng luïc suùc kia coøn bieát giöõ nhaø cho chuû,
phöông chi loøai ngöôøi coù tính thieâng lieâng, laïi coù ñaïo ñöùc trong mình, bieát tam cang
nguõ...........
 32

......... thöôøng, vua laø gieàng toâi, cha laø gieàng con, choàng laø gieàng vôï; (nhôn ngaõi leã trí tín ñaõ
giaûi tröôùc) maø daïy raèng: Vaät yù, vaät bieän, theá thì ñöøng bieát ai laø cha meï, ñöøng bieát ai laø vua
chuùa, ñöøng bieát ai laø vôï choàng, moät ôû loän laïo chung maõi, gaëp theá naøo thì hay theá aáy maø thoâi
sao ? Ba ñeàu aáy coù xöùng cho loøai loøai ngöôøi sao ? moät xöùng cho loøai ñaù, loøai caây, töôïng goã
giöõ ñaïo aáy maø chôù; vì noù chaúng coù laøm gì, chaúng coù yù naøo, cuõng chaúng bieát ñí gì chuùc; Thaøy
noùi vaäy thì toâi chaúng chòu leõ aáy.
Taây só hoûi Phaùp moân coù thôø vò naøo nöõa chaêng ?

Thaøy Phaùp moân raèng:

Beân ñaïo chuùng toâi thôø phöôïng nhieàu vò laêm, nhöùt laø vò ñöùc thaùnh caû, laø Thaùi Thöôïng Laõo
Quaân, vò vua Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá, vò thaäp nhò Haønh khieån vöông; maø moãi moät naêm moät
laøn teá leã troïng theå, xin ñöùc thaùnh caû phuø hoä cho thieân haï khoûi moïi söï döõ ñaëng moïi söï laønh
cuøng cho tröôøng sanh baát töû, nghóa laø soáng laâu chaúng cheát.

Taây só raèng:

OÂng Laõo Töû môùi sinh thì nhaø Chaâu, vua Linh Vöông naêm thöù nhöùt, thaùng hai, ngaøy raèm, ôû xöù
Hoà Quaûng, hoï Lyù, teân Troïng Nhó, cuõng coù teân laø Laõo Ñam vaø Laõo Quaân, soáng ñaëng taùm möôi
moát tuoåi maø cheát trong ñôøi nhaø Chaâu......

33

..... vua Kænh Vöông, naêm thöù ba möôi laêm, ôû ñaát Haøm Quan. Saùch Luaän ngöõ Taây Sôn Chôn
thò raèng: Laõo Ñam, Döông Chaâu, Maëc Ñòch giai döõ Khoång Töû ñoàng thì, nghóa laø, ngöôøi Laõo
Ñam, ngöôøi Döông Chaâu, ngöôøi Maëc Ñòch laø nhöõng ngöôøi sinh moät ñôøi cuøng Khoång Töû. -Ñeán
ñôøi nhaø Toáng, vua Chôn Toâng, naêm Giaùp Daøn laø naêm thöù nhöùt, vua vieáng moà Laõo Töû môùi gia
hieäu laø Thaùi Thöôïng Laõo Quaân, - Song oâng Laõo töû voán cuõng laø ngöôøi ôû ñôøi nhaø Chaâu, cuõng
chaúng coù coâng nghieäp gì vôùi ngöôøi thieân haï; naøo coù pheùp gì maø cho ngöôøi ta khoûi toäi ñaëng
phöôùc sao?
Coøn vò Ngoïc Hoøang, thaät laø ngöôøi hoï Tröông, teân laø Nghi, laø chaùu Tröông Löông, hoïc pheùp
Laõo Quaân laøm chöôùc tieân bay, soáng ñaëng ba möôi tuoåi maø cheát. Trong ñaïo aáy raèng: Nhaø
Toáng, vua Huy Toâng naèm chieâm bao thaáy Tröông Nghi giuùp vua ñaùnh giaëc: ñeán khi vua thöùc
daäy ngôø laø ngöôøi aáy coù pheùp taéc, lieàn phong cho Tröông Nghi laøm Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá.
AÁy vua Huy Toâng laø ngöôøi döông theá, bôûi yeâu Tröông Nghi, lieàn phong cho laøm vua caû treân
trôøi, haù coù phaûi leõ ñaëng chaêng ? Neáu vaäy tröôùc khi vua Hy Toâng chöa phong ngöôi Tröông
Nghi, thì treân trôøi chöa coù ai laøm Thöôïng Ñeá sao ? -Vaû laïi saùch beân nhaø Phaät cuõng raèng:
Ngoïc Hoøang laø con vua Quang Nghieâm, ôû ñaát Dieäu Laïc, vôï laø Böûu Nguyeät.......

34

......... Quang bôûi chaúng coù con, khi naèm chieâm bao thaáy Nguyeân Haäu khieán Laõo Quaân aüm
moät con trai ñöa cho naøng Nguyeät Quang, töùc thì lieàn chòu thai. Ñeán naêm sau, thaùng gieâng,
ngaøy muøng chín, sanh ñaëng con trai, ñaët teân laø Ngoïc Hoøang, aáy laø lôøi beân nhaø Phaät thì laøm
vaäy. Song trong baûn ñoà caùc nöôùc thieân haï, chaúng thaáy nöôùc naøo coù teân Dieäu Laïc, aáy laø nöôùc
rieâng nhaø Phaät maø chôù. Laïi ví baèng cha meï yeâu con , muoán ñaët teân troïng cho con, thì ñaëng
laøm Ngoïc Hoøang Thöôïng Ñeá treân trôøi sao ? Söï aáy coù phaûi leõ maø nghe ñaëng chaêng ? Sau
nöõa, veà nhöõng thaàn Haønh khieån vöông laø laøm sao ?

Phaùp sö raèng:

Möôøi hai vua ôû treân trôøi, moãi moät naêm, laø moät vua trò, ñem binh xuoáng haï giaùi, laø döôùi theá, laøm
oám ñau, laøm cheát ngöôøi ta; vì vaäy phaûi laáy tieàn cuøng vaøng baïc vaø leã vaät, döng cho Haønh
Khieån Vöông môùi khoûi.
 Taây só raèng:

Möôøi hai Haønh Khieån aáy laø Chaâu vöông, Trieäu vöông, Nguïy vöông, Trònh vöông, Sôû vöông,
Ngoâ vöông, Taøn vöông, Toáng vöông, Teà vöông, Loã vöông, Vieät vöông, Lieät vöông aáy laø möôøi
hai vua chö haàu maø thoâi, cuõng laø ngöôøi theá gian, ñôøi nhaø Chaâu ñaõ phong cho laøm vua. Ñeán
ñôøi nhaø Toáng, coù ngöôøi Maïnh...........

35

.......... Toâng môùi baøy ra goïi laø möôøi hai vua Haønh Khieån. Ñeán ñôøi nhaø Leâ vua Döông Ñöùc naêm
ñaàu, coù ngöôøi Trònh Thieân Thu vaø thaøy phaùp moân laø Trònh Ñaïo Khieâm, laøm saùch Hoàng Lieâu,
coù veõ ñoà hình möôøi hai vua aáy vaøo saùch nöõa. Song baáy nhieâu ngöôøi aáy cuõng laø ngöôøi theá, coù
sanh coù töû nhö keû khaùc; naøo coù pheùp taéc gì maø caàm quyeàn sanh töû thöôûng phaït ai ñaëng ? –
Vaû laïi neáu baáy nhieâu ngöôøi ñaõ ñaëng laøm thaùnh caû, laøm vua caû cai trò nöôùc treân trôøi, sao maø laïi
phaûi ñoùi khaùt theøm laït, ñem binh xuoáng theá gian, eùp naën ngöôøi ta, ñeå laáy maâm xoâi, taám thòt,
gheø röôïu cuøng moät ít tieàn baïc, ñoïan môùi chöõa ngöôøi ta khoûi taät nguyeàn bònh hoaïn laøm sao?
AÁy laø nhöõng caùch theá moïn daï aên vaët laøm vaäy, coù xöùng ñaùng cho vua treân trôøi chaêng ? AÁy laø
nhöõng ñeàu chaúng thaät, cho neân trong saùch Söû raèng: Taøn Hoøang, Haùn Voõ cuøng cöïc dó caøu
thaàn tieân, lieãu voâ chöùng nghieäm; nghóa laø vua Taøn Hoøang vaø vua Haùn Voõ , heát loøng heát söùc
tìm kieám thaàn tieân, maø khoâng ích chi caû. Toáng Ñaïo Quaân phuïng ñaïo chi caøu, thuyeát tieáu chi
haäu, thoï nhuïc ö Maïc Baéc, nhi ñaïo dieäc baát vaên, nghóa laø vua Toáng Ñaïo Quaân heát loøng giöõ
ñaïo Laõo Töû, laøm chay ñaët teá raát troïng theå, maø ñeán khi giaëc baét ñaëng vua aáy, ñem veà laøm sæ
nhuïc taïi ñaát Maïc Baéc, cuõng chaúng nghe ñaïo Laõo Töû phuø hoä chi. Bôûi ñoù cho neân ñaïo Laõo Töû
goïi laø hö voâ chi giaùo thì haïp laém.

36

Thaøy Hoøa Thöôïng giaûi caâu aáy raèng:

Beân Phaät giaùo daïy ngöôøi ta tu nguõ ñöùc: moät laø thí cuûa, hai laø giöõ chay, ba laø chòu nhuïc, boán
laø tu ñöùc, naêm laø giöõ loøng thaät. Laïi giaùi caám naêm ñeàu: moät laø caám saùt sanh, hai laø caám aên
troäm cöôùp, ba laø caám taø daâm, boán laø caám noùi doái, naêm laø caám uoáng röôïu.

Taây só raèng:

Keû giöõ vaø keû chaúng giöõ baáy nhieâu söï, thì seõ thöôûng phaït laøm sao ?

Thaøy Hoøa thöôïng raèng:

Trong luïc ñaïo ñöùc Phaät Thích Ca ñaõ truyeàn söï thöôûng phaït toû töôøng, chaúng coù ñeàu naøo thaät
hôn nöõa. Thöù nhöùt heã ai giöõ ñaïo Phaät cho troïn thì ñaëng laøm Phaät nöõa; thöù hai keû giöõ böïc
keùm, chaúng ñaëng troïn, thì ñaëng laøm vua treân trôøi; thöù ba keû giöõ moät böïc keùm nöõa thì cho laøm
thaàn; thöù boán keû giöõ moät böïc keùm hôn nöõa thì khi cheát roài laïi nhaäp sanh ngöôøi khaùc; thöù naêm
keû giöõ keùm moät böïc nöõa thì phaûi hoùa ra moät thaàn doâng daøi, chaúng coù nôi maø ôû, nhöõng ñi
khuaáy khoûa ngöôøi ta; thöù saùu keû giöõ keùm moät böïc nöõa thì hoùa ra loài caàm thuù coân truøng; keû
giöõ caøng keùm hôn nöõa, thì caøng phaûi neân gioáng xaáu xa hôn nöõa.

37

Taây só raèng:

Nhö trong luïc ñaïo coù söï thöôûng phaït theå aáy thì toâi laáy laøm söï quaùi gôû laém; vì neáu cha meï phaûi
phaït nhaäp sanh laïi laøm con ngöôøi khaùc, maø hoaëc khi khoù khaên ñi ôû thueâ möôùn, gaëp phaûi cöûa
nhaø con chaùu, noù chöûi ruûa ñaäp ñaùnh phaûi cha meï, thì laøm sao? hay laø noù laáy vôï choàng laøm
phaûi cha meï, chaúng ra toäi loaïn luaân sao? Laïi neáu cha meï ñaõ hoùa ra loaøi muoâng chim caàm
thuù, maø khi con chaùu gioã chaïp gieát traâu boø gaø lôïn, laøm phaûi cha meï, thì chaúng maéc toäi gieát
cha meï sao ? Neáu ñaõ hoùa ra laøm con nhaø khaùc, hay laø loaøi vaät khaùc, chuùc aáy con chaùu cuõng
thôø vaät aáy, ngöôøi aáy laøm cha meï mình sao ? Neáu caùc ngöôøi laønh döõ ñaõ hoùa ra heát laøm vaäy,
thì coøn ai trong aâm phuû ? Chôù con chaùu laøm chay laøm tieáu, chöõa toäi oâng baø oâng vaûi laøm chi
nöõa ? – Vaû laïi beân nhaø Phaät hay caám saùt sanh cho nhaët pheùp, keûo laïi hoùa ra loøai vaät mình ñaõ
gieát . AÁy vaäy nhöõng oâng baø cha meï buït, vaø chính thaân buït laø Thích Ca tröôùc ba möôi tuoåi
chöa coù tu haønh , nhöõng ñi saên baén, thaät ñaõ gieát muoâng chim caøy caùo nhieàu laém: chuùc aáy khi
cha meï buït vaø chính buït Thích Ca cheát ñoaïn, thì laøm sao ? Cuõng laïi hoùa ra gioáng luïc suùc loøai
vaät mình ñaõ gieát ngaøy tröôùc aáy sao ? Neáu Thích Ca ñaõ hoùa theå aáy thì ai laøm thaàn laøm Phaät
nöõa ? AÁy laø nhöõng lôøi quaùi gôû, cho neân caùc Nhu só cheâ raèng..........

38

......... “Phaät giaû yeâu ngoân”, nghóa laø, ñaïo Phaät noùi quaùi gôû; laïi raèng: “Dò ñoan tòch dieät chi
giaùo”, nghóa laø, ñaïo dò ñoan hö khoâng laøm haïi kín ñaùo. Maø Haùn Minh Ñeá tin thôø ñaïo Phaät thì
nhaø Nhu cheâ raèng: “Ñaûng aùc chi nhôn” nghóa laø ngöôøi theo phe döõ; laïi raèng: “Danh giaùo trung
vaïn theá chi toäi nhôn”, nghóa laø, ngöôøi coù toäi muoân ñôøi trong haøng danh giaùo. AÁy baáy nhieâu lôøi
ñaõ ñaùng thaät, chaúng coù oan ñaâu.

Taây só giaûi caâu aáy raèng:

Khi Chuùa môùi döïng neân nguôn toå loøai ngöôøi ta, lieàn ban cho coù linh hoàn hieäp vôùi xaùc, coù trí
khoân ngoan, coù moïi nhôn ñöùc, cuøng bieát chính Ñaáng coäi reã ñaàu moïi söï maø thôø phöôïng. Laïi
ban cho chính ñaïo in vaøo trong loøng, moïi ngöôøi ñeàu bieát tam cang nguõ thöôøng, goïi laø ñaïo
taùnh giaùo, laø, ñaïo töï nhieân. Bôûi ñoù cho neân, ai ai ñeàu bieát söï laønh söï döõ, söï phöôùc söï toäi, toû
töôøng. Laïi ban cho moïi ngöôøi coù söï thong thaû trong mình thaûy thaûy. Song cuõng ñeå nhaèm yù
thích tình ngöôøi ta, muoán chòu veà ñaøng laønh hay laø ñaøng döõ, thì maéc yù mình lieäu; maø ai laøm
vieäc phöôùc ñöùc thì seõ ñaëng thöôûng, ai laøm söï toäi loãi thì seû phaûi phaït. Ñeàu aáy taïi yù mình muoán,
chaúng phaûi taïi ai eùp ñaâu. -Sau nöõa, laïi ban cho ngöôøi ta möôøi ñieàu raên maø giöõ, laø, Ñeä nhaát
giaùi: khaâm suøng...........

39

......... Thieân Chuùa ö vaïn höõu thò thöôøng nghóa laø ñieàu raên thöù nhaát daïy kính chuoäng moät Ñöùc
Chuùa Trôøi treân heát moïi söï; Ñeä nhò giaùi: Voâ hoâ Thieân Chuùa thaùnh danh dó phaùt hö theä, thöù hai,
chôù laáy teân Ñöùc Chuùa Trôøi maø theà doái; Ñeä tam giaùi: Thuû chieâm leã chi nhöït, thöù ba, giöõ ngaøy
Chuùa nhöït; Ñeä töù giaùi: Hieáu chi phuï maãu, thöù boán thaûo kính cha meï; Ñeä nguõ giaùi: voâ saùt
nhôn, thöù naêm chôù gieát ngöôøi; Ñeä luïc giaùi: Voâ haønh taø daâm, thöù saùu chôù laøm taø daâm; Ñeä thaát
giaùi: Voâ du ñaïo, thöù baûy chôù aên troäm cöôùp; Ñeä baùt giaùi: Voâ voïng chöùng, thöù taùm chôù boû vaï
cho ngöôøi; Ñeä cöûu giaùi: Voâ nguyeän tha nhôn chi theâ, thöù chín chôù muoán vôï choàng ngöôøi; Ñeä
thaäp giaùi: Voâ tham tha nhôn chi taøi, thöù möôøi, chôù tham cuûa ngöôøi; - Maø möôøi ñeàu raên aáy toùm
laïi trong hai söï naøy: Moät laø kính meán Thieân Chuùa heát loøng heát söùc treân heát moïi söï; hai laø
thöông yeâu ngöôøi ta nhö mình vaäy. Keû tuaân giöõ thì thöôûng thieân ñaøng höôûng; keû chaúng tuaân
phaûi phaït hoûa nguïc gia hình, - Sau laïi truyeàn Thaát qui laø baûy pheùp chæ ñeå laøm ích cho ngöôøi
ta; Nhöùt vieát Thaùnh taåy, moät laø pheùp Röûa toäi; Nhò vieát Kieân chaán, hai laø pheùp Theâm söùc; Tam
vieát Thaùnh theå, ba laø pheùp Mình Thaùnh Chuùa; Töù vieát Caùo giaûi, boán laø pheùp Giaûi toäi; Nguõ vieát
Chung phuø, naêm laø pheùp Xöùc daàu thaùnh; Luïc vieát Phaåm caáp, saùu laø pheùp Truyeàn chöùc
Thaùnh;

40

Thaát vieát Hoân phoái, baûy laø pheùp Hoân phoái. AÁy laø thaát qui, pheùp thì tha toäi cho keû thoáng hoái caûi
quaù; pheùp thì giuùp cho maïnh ñaïo, thaø cheát chaúng thaø boû ñaïo Thieân Chuùa truyeàn; coù pheùp thì
ñeå giuùp söùc maïnh phaàn hoàn; coù pheùp thì ñeå giuùp keû lieät cho ñaëng cheát laønh; coù pheùp thì ñeå
phong chöùc quôøn cho caùc ñaáng laøm thaøy; coù pheùp thì ñeå ban cho ngöôøi nam ngöôøi nöõ ñaëng
phoái hieäp cuøng nhau maø sinh ra loøai ngöôøi ta.
 Nhu só raèng:

Ñaïo Thieân Chuùa cuõng chaúng qua ñaïo thaùnh Khoång Töû; vì caùc nöôùc thieân haï beân phöông naøy
cöù moät ñaïo thaùnh Khoång Töû truyeàn, thì cuõng ñuû ñeá vöông, coâng haàu, khanh töôùng, quaân
quaân, thaàn thaàn, phuï phuï, töû töû, phu phu, phuï phuï, baù taùnh aâu ca, quoác phuù daân an, nghóa laø
vua cho phaûi vua, toâi cho phaûi toâi, cha cho phaûi cha, con cho phaûi con, choàng cho phaûi choàng,
vôï cho phaûi vôï, traêm hoï ca ngôïi, nöôùc giaøu daân an, naøo coù phaûi ñi hoïc ñaïo Thieân Chuùa ñaâu ?
Naøo ñaïo ñöùc Khoång Töû coù keùm gì ñaâu ?

Taây só raèng:

OÂng Khoång Töû saùn ñònh luïc kinh laø söûa ñònh saùu kinh cho thieân haï phöông naøy ñaëng hoïc
nhöõng söï phaûi leõ, thì coù coâng troïng thaät; song chaúng phaûi ngöôøi ñaët neân chöõ Nhu ñaâu.

41

Trong saùch raèng: Thöông Ñeá saùn vaên töï, laø vua Thöông Ñeá taïo laäp chöõ Nhu; laïi saùch Luïc
Kinh cuõng chaúng phaûi cuûa rieâng ngöôøi laäp ra thì thieân haï môùi bieát ñaâu. Haõy xem caùc vua ñôøi
xöa khi chöa coù Khoång Töû sinh ra nhö Nghieâu, Thuaán, Voõ, Thang, Vaên, Voõ, thieân haï ñeàu
khen laø thaùnh ñeá minh vöông, laø vua thaùnh vua saùng, thì caùc ñaáng aáy cöù ñaïo naøo, hoïc saùch
naøo maø dó ñaïo trò thieân haï? Thaät laø caùc ñaáng aáy ñaõ cöù ñaïo töï nhieân Thieân Chuùa ban cho
ngöôøi maø chôù. Cuõng nhö ñôøi naøy bieát laø bao nhieâu nöôùc, bao nhieâu phöông, chaúng coù hoïc
saùch oâng Khoång Töû cuøng chaúng bieát oâng Khoång Töû laø ai, maø cuõng bieát tam cang nguõ thöôøng,
nhôn luaân ñaïo lyù, thì taïi ñaâu ? Thaät bôûi ñaõ coù chính ñaïo thieân Chuùa in vaøo loøng moïi ngöôøi,
nhö lôøi ñaõ daãn tröôùc raèng “Duy Hoøang Thöôïng Ñeá giaùng trung vu haï daân”, nghóa laø, coù moät
vua treân trôøi ban ñaïo laønh xuoáng cho daân; cuøng lôøi oâng Ñoång Töû raèng: “Ñaïo chi ñaïi nguyeân
xuaát ö thieân”, laø goác tích ñaïo bôûi trôøi maø xuoáng, laïi raèng: “Phuø ñaïo taïi thieân haï voâ coå kim chi
thuø”; nghóa laø ñaïo ôû trong thieân haï töø xöa ñeán nay khoâng coù khaùc gì; laïi lôøi töïa Ñaïi Hoïc raèng:
“Caùi töï thieân giaùng sinh daân, taéc kyù maïc baát döõ chi aùi nhaân nghóa leã trí tín chi taùnh daõ”, nghóa
laø, vì töø trôøi ñaõ sinh ra daân, thì lieàn phuù cho coù tính nhôn ngaõi leã ..........

42

.........trí tín. Laïi lôøi oâng Chaâu Töû raèng: “Taùnh phi höõu vaät, chæ thò nhaát caù ñaïo lyù chi laïi ö ngaõ
daõ”, laø tính chaúng phaûi laø vaät gì, song voán laø ñaïo lyù ôû trong mình ta maø chôù.
AÁy baáy nhieâu lôøi toû ra ñaïo voán ñaõ coù töø taïo thieân laäp ñòa ñeán raøy, chaúng phaûi laø ñaïo môùi ñaâu.
Maø sau Nhu só noùi raèng: Caùc nöôùc beân phöông ñoâng naøy cöù moät ñaïo Khoång Töû truyeàn; noùi
laøm vaäy chaúng nghòch saùch sao ? Coù lôøi Taêng töû raèng: “Phu töû chi ñaïo trung thöù nhi dó hó ”,
nghóa laø, ñaïo Khoång Töû daïy trung, thöù, hai ñeàu aáy maø thoâi: (trung laø heát loøng, thöù laø muoán
cho mình theå naøo thì muoán cho ngöôøi theå aáy) cuøng daïy tu thaân, teà gia, trò quoác ôû ñôøi naøy, laø,
daïy söûa mình, an nhaø, trò nöôùc maø chaúng daïy ai cho bieát ñaáng naøo laø chôn Chuùa ñaõ döïng
neân trôøi ñaát, thaàn, ngöôøi muoân vaät, maø thôø phöôïng cho ñaëng soáng thaät voâ cuøng ñôøi sau, thì
ñaïo Khoång Töû chæ laø nhôn ñaïo maø thoâi. – Maø ñaïo Thieân Chuùa daïy ngöôøi ta cho bieát Ñaáng coäi
reã, maø thôø phöôïng cho ñaëng soáng thaät voâ cuøng ñôøi sau; aáy laø thaùnh ñaïo sieâu thaùnh chi giaùo,
nghóa laø, ñaïo thaùnh cuøng laø ñaïo cao quaù taùnh töï nhieân, maø chaúng troïng chaúng toû töôøng hôn
ñaïo Khoång Töû sao? Nhôn sao Nhu só raèng: Ñaïo Thieân Chuùa cuõng chaúng quaù khoûi khoûi ñaïo
Khoång Töû; noùi theá aáy coù thaät chaêng ?

43

Nhu só raèng:

Beân ñaïo Taây só coù thôø thaàn naøo hay laø thaùnh naøo chaêng?

Taây só raèng:
Coù, vì thuôû xöa khi Thieân Chuùa döïng neân trôøi ñaát, coù döïng neân voâ soá thieân thaàn thieâng lieâng
voâ hình, phaân laøm chín phaåm ñeå maø chaàu chöïc Thieân Chuùa, cuøng cho moät Thieân thaàn teânnlaø
Luxiphe, laøm ñaàu cai chín phaåm aáy. Baáy giôø Luxiphe thaáy mình ñaëng sang troïng döôøng aáy thì
sinh loøng kieâu ngaïo muoán leân baèng Thieân Chuùa, cuøng muoán cho caùc Thieân thaàn toân kính
mình laøm Chuùa nöõa. Khi aáy moät phaàn thieân thaàn trôû loøng theo Luxiphe, töùc thì Thieân Chuùa
phaït thaàn nguïy aáy cuøng thaàn theo noù, ñuoåi khoûi thieân ñaøng, phaït sa hoûa nguïc, caát chöùc thieân
thaàn, bieán laøm quæ thaàn. Töø aáy thaàn laønh thaàn döõ phaân ra khoûi nhau.
Maø trong chín phaåm thieân thaàn aáy phaàn thì giöõ vieäc chaàu chöïc Thieân Chuùa, phaàn thì caàm maët
trôøi maët traêng vaø caùc ngoâi sao soi saùng cho thieân haï. Maø khi noùi kính thôø thieân thaàn, nghóa laø
coù yù caäy caùc ñaáng aáy caàu cuøng Thieân Chuùa phuø hoä cho ta ñaëng moïi söï laønh phaàn hoàn phaàn
xaùc maø thoâi; chaúng coù thôø phöôïng teá leã caùc ñaáng aáy baèng Thieân Chuùa ñaâu.

44

Baèng söï caùc thaùnh, thì cuõng laø ngöôøi ta, nhöng maø thuôû coøn soáng ñaõ heát loøng thôø phöôïng
Thieân Chuùa, giöõ ñieàu raên nghieâm nhaët, laøm vieäc laønh phöôùc ñöùc ñaõ troïn coâng; cho neân ñaõ
ghe phen Thieân Chuùa ñaõ cho laøm nhieàu daáu, toû ra coâng nghieäp ngöôøi troïng voïng ñeïp loøng
Thieân Chuùa laém, vaø khi sinh thì ñoaïn, thì ñaëng leân thieân ñaøng höôûng phuùc chaàu chöïc Thieân
Chuùa, ta goïi caùc ñaáng aáy laø Thaùnh. Vaäy khi noùi kính caùc thaùnh, nghóa laø coù yù caäy caùc ñaáng aáy
ñaõ ñöôïc ñeïp loøng Thieân Chuùa moïi ñaøng, xin caàu baàu cho cho ta ñaëng giöõ ñaïo cho troïn, ngoõ
mai sau ñaëng laøm baïn cuøng ngöôøi treân nöôùc Thieân ñaøng. AÁy laø yù kính thôø thieân thaàn caùc
thaùnh thì laøm vaäy.

Nhu só raèng:

Sao beân ñaïo, chaúng nhöõng thôø thieân thaàn, laïi nhöõng ngöôøi ñaõ cheát goïi laø thaùnh, thì cuõng
ñaëng thôø ? Maø beân chuùng toâi kính nhöõng ñaáng linh thaàn anh huøng haøo kieät ñaõ coù coâng danh
troïng voïng trong ñôøi ñaõ coù saéc gia ban laø thöôïng ñaúng, trung ñaúng toái linh thaàn, cuøng ñaïi
vöông ñaïi thaùnh nghóa laø ñaõ phong cho keû aáy laøm thaàn raát linh thính, coù böïc nhöùt, böïc nhì
cuõng laøm vua caû thaùnh caû; thì beân ñaïo laïi caám, chaúng cho thôø phöôïng teá leã, thì laøm sao? hay
laø muoán cho moät ñaïo mình neân sang troïng maø thoâi, cho neân ghen chaúng muoán cho ñaïo khaùc
thôø phöôïng hôn ñaïo mình.

45

Taây só raèng:

Chaúng phaûi theå aáy ñaâu, moät laø vì söï ñaõ coù toân ti ñaúng caáp, laø cao thaáp caùc böïc, maø söï thôø
phöôïng teá leã laø vieäc raát troïng, thì vieäc aáy chæ xöùng veà moät Thieân Chuùa, laø Ñaáng chí toân voâ ñoái
maø thoâi. Coøn caùc thaùnh khaùc chaúng ñaëng saùnh baøy vôùi Ñaáng raát troïng aáy ñaâu, cho neân
chaúng ñaëng teá leã vò naøo thay vì Thieân Chuùa, keûo phaïm toäi tieám leã nhö lôøi oâng Khoång töû raèng:
“Giao xaõ chi leã sôû dó söï Thöôïng Ñeá”, nghóa laø, leã giao leã xaõ thì ñeå thôø moät ñaáng Thöôïng Ñeá. –
Hai laø vì trong caùc thaàn cuõng coù thaàn laønh thaàn döõ, coù thaàn ñaùng kính, coù thaàn chaúng ñaùng
kính: thaàn laønh voán vöng lònh Thieân Chuùa, goïi laø thieân thaàn, thì ñaùng kính; thaàn döõ laø keû
nghòch maïng Thieân Chuùa, goïi laø quæ thaàn, thì chaúng neân kính ñaâu. –Coøn caùc töôùng anh huøng
haøo kieät, ngöôøi ta thöôøng noùi raèng: khi thì hieån hieän ra beà ngoài hoaëc duøng mieäng keû coøn soáng
maø xöng mình laø töôùng (19a)noï thaàn kia. –AÁy laø chöôùc ma quæ möôïn laáy teân keû ñaõ cheát, cho
ngöôøi ta tin maø thôø laøm Chuùa laøm thaàn. Laïi thôø laøm vaäy, coù yù sôï haõi maø thôø; vì chaúng thôø thì e
seõ phaûi cheát ngöôøi, cheát vaät maø chôù. Neân saùch Söû raèng: Töï Thieáu Haïo thò suy, thieân haï chi
nhôn töông cuï dó thaàn, töông hoaëc dó quaùi, gia vi vu söû, daân ñoäc vu töï, thieân ñaïo vi chi tieåu
bieán hó”, nghóa laø, töø khi vua Hieáu Haïo suy, ngöôøi thieân haï laáy vieäc quæ thaàn maø nhaùt nhau,

46
laáy vieäc yeâu quaùi maø phænh nhau, moãi nhaø ñeàu laøm saùch boùng chaøng, cho neân daân söï ñeàu
loïan trong vieäc teá töï, ñaïo trôøi dôøi ñoåi vì côù aáy. AÁy vaäy trong söû ñaõ cheâ laøm vaäy.
Laïi thöû xem ñôøi naøy, heã ai ñaëng laøm quan neân sang troïng, tröôùc thì laøm toâi ñöùc vua cho heát
loøng ngay, vaø coù coâng nghieäp; laïi phaûi coù saéc lònh vaø aán tín ñöùc vua ban cho, thì môùi ñaëng
laøm quan. Neáu thieáu baáy nhieâu söï coøn daùm xöng mình laø quan, aáy laø maïo xöng. Neáu laïi caû
gan giuïc daân laøm nguïy cuøng vua, aáy laø töôùng nguïy töôùng giaëc maø chôù. Phöông chi keû xöng
mình laø thaàn laø thaùnh ñöùc vua caû treân trôøi, maø chaúng nhöõng laø chaúng laøm toâi Thieân Chuùa,
nhöõng xui giuïc ngöôøi ta boû Thieân Chuùa,maø chæ toân kính thôø mình; nhöõng keû theå aáy coù phaûi laø
thaàn thaät sao ? AÁy thaät laø yeâu tinh ma quæ maø chôù. –Laïi raèng: Ñaõ coù saéc ban cho laø Thöôïng
ñaúng toái linh, thieân coå toái (19b)linh, laø raát linh treân heát, raát linh ngaøn ñôøi. Vaäy nhöõng saéc aáy coù
phaûi saéc cuøng aán tín Thieân Chuùa ban cho nhöõng vò aáy ñaëng laøm thaàn thaùnh ôû treân trôøi chaêng
? Thaät chaúng phaûi, aáy laø nhöõng saéc vua chuùa ôû ñôøi naøy phong cho maø chôù. Vaäy ñaáng vua
chuùa coù quôøn cai trò muoân daân, thì cuõng coù quôøn cai trò heát caùc thaàn hay sao ? Voán caùc ñaáng
aáy, thuôû bình sinh, ñaõ chaúng nhìn Thieân Chuùa, chaúng thôø phöôïng toân phuïc Thieân Chuùa,
thì.....

47

ñaõ ra nguïy nghòch cuøng Thieân Chuùa; khi cheát ñoïan, aét Thieân Chuùa chaúng nhìn caùc ñaáng aáy,
huoáng löïa laø ban saéc cho laøm thaàn laøm thaùnh sao ? Daàu caùc vua theá gian coù phong cho caùc
ñaáng aáy laøm thaùnh laøm thaàn maëc loøng, cuõng chaúng cöôùp ñöôïc pheùp coâng thaúng Thieân Chuùa.
Neáu vaäy, keû thôø phöôïng Thieân Chuùa goïi caùc ñaáng aáy laø thaùnh thaàn maø thôø phöôïng laøm sao
ñaëng ? – Laïi coù nôi thôø thaàn huøm, thaàn khæ, thaàn raén thaàn choù, thaàn keû troäm, thaàn aên maøy,
baáy nhieâu gioáng aáy cuõng ñaëng leân trôøi laøm thaàn heát sao ? AÁy nhöõng ngöôøi nhöõng vaät laøm vaäy
coù xöùng ñaùng cho ta teá leã sao? Nhôn sao Nhu só muoán laáy nhöõng thaàn aáy maø saùnh vôùi Thieân
Chuùa, vôùi ñaáng thaùnh nhôn laø keû thôø phöôïng laøm toâi Thieân Chuùa troïn ñôøi laøm sao ñaëng ?

Nhu só raèng:

Taây só cheâ nhaïo thaàn keû troäm, thaàn aên maøy, chaúng ñaùng thôø laïy; sao beân ñaïo thôø laïy Gieâsu
phaûi luaän toäi ñoùng ñinh maø cheát ? chaúng heøn haï, chaúng xaáu hôn, chaúng ñaùng cheâ hôn sao ?

Taây só raèng:

Söï chòu cheát caùch heøn haï laøm vaäy, cuõng coù khi ra heøn ñaùng cheâ; laïi coù khi caøng ra troïng
voïng ñaùng khen. Vaäy phaûi xem keû chòu cheát aáy.....

48

......laø ai, vaø nhôn vì yù naøo maø chòu cheát laøm vaäy, thì môùi noùi ñaëng. Ví duï: ñöùa troäm cöôùp kia
phaûi cheát cheùm beâu ñaàu leân, thì xaáu hoå ñaùng cheâ thaät, vì toäi loãi noù ñaõ ñaùng phaûi laøm vaäy;
nhöôïc baèng quan töôùng trung thaán kia, hoaëc vì lo vieäc vua, giuùp nöôùc, giöõ thaønh, maø quaân
giaëc cheùm gieát beâu ñaàu leân, thì söï xaáu hoå coù ñaùng cheâ sao ? Thaät laø neân troïng voïng ñaùng
kính thôø maø chôù. Cuõng moät leõ aáy, Ñöùc Chuùa Gieâsu chòu ñoùng ñinh chòu cheát khoán naïn laøm
vaäy, coù yù chuoäc toäi cho caû vaø thieân haï thì coù ñaùng cheâ nhaïo sao ? Thaät thì oâng chöa hieåu toû
leõ aáy, thì noùi laøm vaäy maø chôù.

Thaøy Hoøa thöôïng raèng:

Chöa bieát chuoäc toäi cho thieân haï hay laø chuoäc toäi cho mình; vì thuôû xöa, ñöùc Phaät Thích ca vaø
ñöùc Chuùa Gieâ su laø hai anh em, ñöùc vua caû Ngoïc Hoøang treân trôøi sinh ra; maø ñöùc Phaät Thích
ca coù nhôn haäu töø bi ñeïp loøng vua cha laém, neân ñaëng laøm tieân laøm Phaät ñaùng ngoài toøa sen;
baèng ñöùc Chuùa Gieâsu laø em chaúng ñaëng theå aáy, bôûi coù tính hung döõ ñoäc ñòa, cho neân vua
cha phaït ñaøy xuoáng haï giôùi, phaûi luaän toäi ñoùng ñinh thaäp töï maø cheát, aáy laø söï tích ngöôøi laøm
vaäy. Maø sao Taây só xöng raèng: Ñöùc Chuùa Gieâsu chuoäc toäi cho thieân haï, thì ñaõ thaät laém sao ?
 49

Taây só raèng:

Thaøy Hoøa thöôïng noùi nghe deã laém chuùc ! vì beân nhaø Phaät xöng raèng: Ngoïc Hoøang laø con vua
Quang Nghieâm ôû ñaát Dòu Laïc, meï laø Böûu Nguyeät Quang, sinh ra Ngoïc Hoøang, thaùng gieâng,
ngaøy moàng chín, giôø ngoï. AÁy laø söï tích Ngoïc Hoøang ñaõ cheùp laøm vaäy, maø sao thaøy raèng: laø
hai con ñöùc vua treân trôøi? Chôù thì treân trôøi thieáu vua trò, maø phaûi choïn laáy Ngoïc Hoøang laø
ngöôøi theá gian, ñem leân laøm vua caû treân trôøi, thì naêm naøo, saùch naøo cheùp tích aáy ? Coøn Thích
ca laø con vua Tònh Phaïn Vöông ôû nöôùc Thieân Tröôùc, meï laø Ma Da Thò, sinh ra Thích Ca laø
ngaøy moàng taùm thaùng tö, ñôøi nhaø Chaâu, vua Chieâu Vöông. AÁy saùch Nhu ñaõ cheùp roõ raøng laøm
vaäy, maø sao thaøy coøn quyeát raèng: Ngoïc Hoøang laø cha sinh ra Thích Ca naøo nöõa? Noùi laøm vaäy
chaúng nghòch vôùi saùch sao ? Chôù thì coù maáy Phaät Thích ca, hay laø Ngoïc Hoøang coù chung vôï
vôùi Tònh Phaïn Vöông maø sinh ra con sao ? AÁy ñeàu naøy coøn noùi theå aáy, huoáng chi coøn noùi ñeàu
khaùc. Coù lôøi trong saùch Söû raèng: Phuïng Phaät chi caån, xaù thí chi ña, voâ dó du ö Löông Voõ;
nhieân taéc ngaï töû ö Ñaïi thaønh, nhi Phaät baát chi cöùu; nghóa laø, thôø Phaät heát loøng, cuùng thí raát
nhieàu, khoâng ai hôn vua Löông Voõ Ñeá; nhöng maø vua aáy cheát ñoùi ñaát Ñaïi Thaønh, maø Phaät
cuõng chaúng cöùu. AÁy laø vieäc toû töôøng ai ai cuõng bieát.

50

Nhu só raèng:

Chôù thì Gieâsu sinh ra ôû nöôùc naøo, maø coù laøm ñaëng coâng ôn gì, thì aét laø cho moät ít keû ôû nöôùc
aây ñaëng nhôø maø thoâi; naøo can chi ñeán caû phöông ñoâng naøy, ñaõ caùch bôø coõi, laïi khaùc theá giôùi .
Vaû laïi beân naøy, naøo coù ai bieát Gieâsu laø ai, naøo coù ai khieán, maø sao raèng: chòu cheát cho muoân
daân ñaëng khoûi toäi, theá chaúng ra ñeàu hoang ñaøng laém sao ?

Taây só raèng:

Daàu maø Ñöùc Gieâsu khi môùi giaùng sinh ôû trong nöôùc Giudeâu, song ngöôøi ñaõ coù yù laøm ôn caû
theå, laø chuoäc toäi cho muoân nöôùc muoân ñôøi nöõa. Nhö maët trôøi voán moïc ôû phöông ñoâng, song
chaúng nhöõng laø soi cho moät phöông ñoâng, maø laïi cuõng soi saùng caû beân taây, beân nam, beân
baéc nöõa, thì ôn chuoäc toäi naøy cuõng nhö laøm vaäy.

Nhu só raèng:

Ñaõ vaäy, caùc ñaáng töø Phuïc Hy, Thaàn Noâng, Huyønh Ñeá, Nghieâu, Thuaán, Voõ Thang, Vaên Voõ,
Chaâu Coâng, Khoång Töû, keå laø lieät vò ñaïi thaùnh, ñaïi hieàn, laø caùc vò thaùnh hieàn caû, thì Gieâsu coù
chuoäc toäi cho nhöõng ñaáng aáy chaêng ?

51

Taây só raèng:

Coù, bôûi vì thuôû xöa oâng Adong laø toå loøai ngöôøi, caû loøng nghòch maïng Thieân Chuùa maø aên traùi
caám, cho neân oâng Adong cuøng heát thaûy con caùi chaùu chaét bôûi oâng aáy sinh ra, cuõng goïi laø
doøng doõi keû nghòch, keû nguïy; bôûi ñoù heã ai thoùat sinh ra ñeàu maéc laáy toäi, goïi laø toäi toå toâng
truyeàn, chaúng khoûi soát. Nhö lôøi Kinh Dieäc raèng: Taát ñaõi töï thieân höõu chí, nhieân haäu hoïach
mieãn, nghóa laø, phaûi ñôïi treân trôøi tha cho môùi khoûi. Vì vaäy ai ai cuõng phaûi nhôø ôn Chuùa Cöùu
Theá chuoäc cho, thì môùi ñaëng roãi maø chôù.

Nhu só raèng:
Neáu Gieâsu laø Chuùa thaät thieân haï, laø Chuùa trôøi ñaát, maø chaúng coù pheùp tha toäi cho keû phaïm
ñeán ngöôøi ñaëng sao ? Sao ngöôøi phaûi chòu naïn chòu cheát thì môùi ñeàn ñaëng toäi ? Chôù thì pheùp
taéc voâ cuøng ôû ñaâu ? pheùp taéc voâ cuøng laøm nhöõng söï gì ?

Taây só raèng:

Thaät Ngöôøi laø Chuùa caû trôøi ñaát, ngöôøi ta cuøng muoân vaät, pheùp taéc voâ cuøng, muoán sao thì neân
vaäy, muoán tha toäi cho keû phaïm ñeán ngöôøi, thì cuõng ñaëng. Song boån tính Ñöùc Chuùa Trôøi raát
coâng chaùnh, thaáy toäi thì ñeàu phaït cho coâng thaúng, thì môùi hieäp ñöùc coâng bình, phaït
cho............

52

...........thaúng maø chaúng cöùu laáy, chaúng chuoäc toäi cho, thì laïi chaúng toû ñöùc nhôn töø voâ cuøng,
hay thöông hôn hay phaït. Vì vaäy Ngöôøi ñaõ muoán chòu naïn chòu cheát ñeå maø ñeàn toäi cho caû vaø
loài ngöôøi ta, thì môùi veïn ñöùc loøng laønh voâ cuøng, hay thöông voâ cuøng, chaúng boû loài keû coù toäi
cheát hö maát ñôøi ñôøi.

Nhu só raèng:

Voán tính töï nhieân ai ai cuõng yeâu mình tröôùc, chôù heà thaáy ai yeâu keû khaùc hôn mình bao giôø. Vaû
laïi neáu Ñöùc Chuùa Gieâsu coù thöông keû coù toäi maø tha cho noù, thì keå laø may phöôùc cho noù laém.
Leõ ñaâu maø chòu naïn chòu cheát ñeàn cho keû coù toäi, thì ñeàu aáy chaúng khoù nghe, khoù hieåu laém
sao ?

Taây só raèng:

Ñeàu aáy khoù nghe, khoù hieåu cuõng phaûi, vì laø söï raát hieám raát laï trong ñôøi; song thöû xem nhöõng
tích trong saùch theå naøo. Kìa vua Nghieâu, khi thaáy keû coù toäi thì noùi raèng: Ngaõ haõm chi daõ. laø
traãm laøm cho noù maéc toäi. Voõ vöông kieán toäi nhôn taéc haï xa vaán nhi khaáp chi, vua Voõ vöông
thaáy ngöôøi toäi, thì xuoáng xe hoûi maø khoùc. Vua Thaønh Thang thaáy thieân haï laâm phaûi ñaïi haïn
möôøi naêm, thì vua lieàn aên chay caét toùc, boù mình laøm vaät hy sinh, laø cuûa teá leã; laïi laáy saùu toäi
traùch mình, döng mình teá leã ôû ..............

53

......noäi Tang laâm. Vua Toâng thaáy saâu aên heát luùa thì raèng: Thaø bay aên gan ruoät traãm, chaúng
thaø aên heát luùa laø cuûa nuoâi daân soáng,” lieàn baét laáy con saâu keo gôùm ghieác aáy maø nuoát ñi. – AÁy
caùc vua laø ñaáng raát cao raát troïng, caàm quôøn thöôûng phaït trong nöôùc, khi thaáy toäi daân maø coøn
nhìn laø toäi mình, ñau ñôùn sa nöôùc maét; khi thaáy söï tai cöïc ñeán trong daân, thì chaúng nôõ ñeå cho
daân chòu, beøn haï mình xuoáng cam chòu laáy caû keûo khoán daân.
AÁy baáy nhieâu ñaáng cuõng laø ngöôøi ta, maø coøn bieát thöông daân söï döôøng aáy, cho ñeán ñoãi
chaúng tieác söï soáng mình laøm vaäy; huoáng chi Ñöùc Chuùa Gieâsu laø Ñaáng chí toân voâ ñoái, chí
nhôn chí mó, ñaõ sinh ra caû vaø loài ngöôøi ta maø chaúng hay thöông xoùt thieân haï baèng caùc vua ñaõ
keå tröôùc naøy sao ?

Nhu só raèng:

Ñeàu naøy thaät laø kyø quaùi, laø Ñöùc Chuùa Gieâsu môùi sinh ra ñôøi nhaø Haùn, vua Ai Ñeá, laø ñôøi haäu
theá, maø ñaõ chuoäc toäi cho ngöôøi thöôïng coå caùch ba boán ngaøn naêm tröôùc laøm sao ñaëng ?

Taây só raèng:

Daàu Ñöùc Chuùa Gieâsu môùi sinh ra ñôøi haäu theá , maø muoán chuoäc toäi cho nhöõng ngöôøi ñôøi
thöôïng coå, thì cuõng ñaëng. Haõy xem ñôøi nhaø Thöông, thieân haï phaûi tay vua Truï raát döõ tôïn........
 54

.........cai trò, thì khoán naïn bieát laø ngaøn naøo: caùc quan quyeàn phaàn thì phaûi cheát, phaàn thì phaûi
giam caàm tuø raïc, bieát bao giôø khoûi, cho ñeán ñôøi nhaø Chaâu, may ñöôïc vua Voõ vöông khoan
nhôn ñaïi ñoä, lieàn truyeàn ñaïi xaù môû cöûa tuø ra thì caùc quan tröôùc ñôøi vua Truï caàm trong aáy
ñaëng ra khoûi, cuõng moät leõ aáy, bôûi toäi cho neân linh hoàn ngöôøi ta baáy nhieâu ñôøi tröôùc daàu
thöôïng coå, trung coå, cuõng phaûi tay ma quæ raát ñoäc döõ cai trò buoäc caàm heát thaûy ñeán ñôøi Ñöùc
Chuùa Gieâsu xuoáng theá, laø nhö vua Voõ vöông phaù tröø pheùp ma quæ maø cöùu thieân haï khoûi voøng
toäi loãi, naøo coù khoù gì ?

Nhu só raèng:

Coøn moät ñeàu thaùi meâ hoaëc, laø raát meâ muoäi, laø baø Maria voâ nhôn ñaïo nhi sanh töû, laø chaúng
theo thoùi thöôøng maø sinh con. Laïi raèng : sanh ñoïan haõy coøn ñoàng trinh, thì leõ naøo ñaëng sao ?
Vaø ngöôøi theå aáy coù ñaùng khen ñaùng thôø sao?

Taây só raèng:

Voâ nhôn ñaïo nhi sanh töû laø ñeàu khoù hieåu thaät; nhöng maø do nhôn ñaïo nhi sanh, laø, theo thoùi
thöôøng maø sinh con, naøo coù deã hieåu sao ? Daàu cho ñaáng raát thoâng thaùi theå naøo, bieát cho thaáu
leõ aáy cuõng chaúng ñaëng. Maø bôûi vì söï theo thoùi thöôøng maø sinh con laø vieäc thöôøng thaáy, daàu
ngöôøi ta chaúng hieåu, song chaúng laáy laøm laï...........

55

............gì; coøn chaúng theo thoùi thöông maø sinh con, ngöôøi ta cuõng chaúng hieåu, maø bôûi vieäc
khoâng thöôøng thaáy, thì laáy laøm laï; vaäy söï do nhôn ñaïo nhi sanh, hay laø söï baát do nhôn ñaïo
nhi sanh, caû hai ñeàu aáy chaúng ai hieåu ñaëng, daàu cha meï sinh con cuõng chaúng hieåu ñaëng, Vaäy
söï sinh con daàu caùch naøo maëc loøng cuõng bôûi pheùp Chuùa ñaõ phaùn ñònh laøm vaäy, môùi goïi
Ngöôøi laø Ñaáng khoân ngoan voâ cuøng, pheùp taéc voâ cuøng; coù leõ naøo trí moïn ngöôøi ta thaáu hieåu
ñaëng ñaâu ? Ñaàu heát, bôûi khoâng Ngöôøi döïng neân trôøi ñaát nhaân vaät, maø chaúng ai cheâ laø söï traùi
meâ hoaëc, song ñaïo ta noùi raèng: Ngöôøi duøng maùu cöïc saïch trong loøng baø Maria maø döïng neân
Chuùa cöùu theá, Nhu só daùm cheâ laø söï thaùi meâ hoaëc sao ? Thieân Chuùa chaúng phaûi laø Ñaáng
pheùp taéc voâ cuøng, muoán sao neân vaäy sao ? – Coøn söï baø Maria sinh con maø haõy coøn ñoàng
trinh , laø vieäc Thieân Chuùa laøm khoù gì ñaâu ? Nhö yeáng saùng maët trôøi thaáu qua bình thuûy tinh
maø bình thuûy tinh chaúng beå chaúng haïi chuùt naøo ? Baø Maria sinh con cuõng nhö laøm vaäy. – Hay
laø nhö löûa nung vaøng khoâng laøm cho vaøng caøng ra saïch vaø saùng hôn. Vaøng laø ñoàng trinh, löûa
laø söï sinh ñeû bôûi pheùp Chuùa. – Coøn söï Nhu só traùch raèng: Ngöôøi theå aáy ñaùng khen, ñaùng kính
thôø sao ? thì haõy xem ôû ñôøi naøy, ngöôøi..............

56

............naøo ñaëng laøm meï ñaáng vua chuùa, thieân haï coøn phaûi kính chuoäng, coøn toân laø ñöùc
hoøang thaùi haäu, ñöùc thaùnh töø, ñöùc thaùnh maãu: ngöôøi thaêng haø laø cheát ñoïan, caùc quan vaø daân
söï coøn phaûi tang phuïc. Huoáng chi Cöùu Theá chi thaùnh maãu kyø laâm thuaàn tuûy voâ tì, kyø ñöùc toøan
maõn voâ khuyeát, thöôïng öng thieân Chuùa chi suûng tích, haï vi chuùng nhôn chi töø thò, nghóa laø Meï
Chuùa Cöùu Theá laø Ñaáng raát thaùnh, loøng ngöôøi raát trong saïch chaúng ñuùng boïn nhô, Ngöôøi goàm
no caùc nhôn ñöùc, treân thì ñaëng thieân Chuùa ban ôn cho, döôùi thì laøm cho moïi ngöôøi ñaëng caäy
nhôø maø chaúng ñaùng kính chuoäng chaúng ñaëng thôø laïy hôn meï vua chuùa theá gian naøy thì laøm
sao ?

Nhu só raèng:

Beân ñaïo coù daïy thôø phöôïng ñaáng laøm vua chuùa chaêng ?
 Taây só raèng:

Coù, vì trong ñaïo goïi ñaáng laøm vua vi nhaát quoác chi ñaïi phuï, thò quoác nhö xích töû, nghóa laø ,
moät ñaáng cha caû trong nöôùc coi soùc moïi ngöôøi nhö con. Vì vaäy daïy caùc ngöôøi trong nöôùc phaûi
laáy naêm söï naøy maø kính thôø vua chuùa laø, Nhöùt taéc toân kính vi nhöùt quoác chi thöôïng, nghóa laø
tröôùc phaûi toân kính laøm beà treân caû trong nöôùc; nhò taéc............

57

.............. thoï maïng, tuy lao khoå baát töø , hai laø phaûi vöng lònh ngöôøi daïy, daàu khoù nhoïc cuõng
chaúng töø; tam taéc phuï tuøng cuùng caáp, ba laø phuïc chòu xaâu thueá; töù taéc höõu söï töông trôï, boán
laø khi coù vieäc thì saün loøng giuùp ñôõ; nguõ taéc taän trung baùo aân, naêm laø heát loøng traû ôn chôù khaù
moáng loøng nguïy nghòch. AÁy laø naêm söï veà thôø phöôïng ñaáng vua chuùa thì laøm vaäy.

Nhu só raèng:

Trong ñaïo coù daïy thôø cha meï laø theå naøo nöõa chaêng ?

Taây só raèng:

Trong ñaïo thaùnh coù ñieàu raên con caùi phaûi thaûo kính cha meï; thì buoäc keû laøm con phaûi laøm baûy
söï naøy maø phöôïng döôõng cha meï. Nhöùt taéc kænh uùy, moät laø sôï; nhò taéc tuøng maïng, hai laø vöng
lôøi; tam taéc phöôïng döôõng, ba laø döôõng nuoâi, töù taéc khuaát nhaãn, boá laø nnín nhòn, nguõ taéc töû
haäu dó leã taùng chi, naêm laø khi cheát phaûi choân theo pheùp Hoäi Thaùnh; luïc taéc xaù thí baàn nhôn vò
phuï maãu linh hoàn khaån kì ö Thieân Chuùa, saùu laø boá thí cho keû khoù khaên maø caàu cuøng Chuùa
cho linh hoàn cha meï; thaát taéc caûm töù chung thì, thöôøng vò phuï maãu hieàn kính thaát leã; baûy laø
troïn ñôøi caùm nhôù, haèng phaûi caàu hoàn xin leã cho cha meï. AÁy laø baûy ñeàu daïy con caùi, phaûi sôùm
vieáng toái thaêm, maø phöôïng döôõng cha meï, khi coøn................

58

...............soáng vaø khi qua ñôøi. AÁy laø pheùp ñaïo daïy thôø tam phuï; haï phuï laø cha meï, trung phuï
laø ñaáng laøm vua, thöôïng phuï laø Thieân Chuùa thì laøm vaäy.

Nhu só raèng:

Ñeàu noùi baùo hieáu laø noùi cho ai vaäy, vì khi cha meï cheát, thì ñem ñi choân saáp choân ngöûa vaäy
maø thoâi; naøo thaáy teá leã gì ñaâu maø raèng phöôïng döôõng ? Naøo coù thaáy maõo gaäy chi ñaâu cho ra
tang cheá, maø raèng: baùo hieáu ?

Taây só raèng:

Trong ñaïo daïy thôø tam phuï, song sai ñaúng chaúng baèng nhau: maø vieäc teá leã laø caùch thôø
phöôïng troïng theå nhöùt, thì coù moät Ñaáng thöôïng phuï ñaùng vieäc troïng theå aáy maø thoâi. Vaäy con
caùi chaúng daùm toân cha meï, laø baäc haï phuï, leân baèng thöôïng phuï, cho neân chaúng daùm teá leã,
Vaû laïi khi haønh leã, thì coù môøi tö vaên boån hoäi, sanh ñoà höông coáng, quan vieân chöùc saéc, maëc
ñaïi maõo, hia taát, döng côm, ñoát höông, ñoïc lôøi chuùc vaên, roùt röôïu pha traø, Laøm nhöõng vieäc
troïng theå döôøng aáy, coù xöùng cho cha meï ngoài maø chòu sao ? Kìa lôøi oâng Khoång töû daïy raèng:
Söï töû nhö söï sanh hieáu chi chí daõ, nghóa laø, thôø khi cheát nhö thôø khi soáng, aáy laø raát thaûo. Naøo
khi cha meï coøn soáng, coù daùm ngoài treân giöôøng cho sanh ñoà, höông coáng quì xuoáng maø döng
................

59

...............cho mình aên uoáng bao giôø ñaâu ? OÂng Thaønh Trinh traùch raèng: Thieân haï söï töû baát
nhö söï sanh, sanh nhi baát söï töû taéc söï chi, kì maäu dó thaäm, nghóa laø, ngöôøi thieân haï thôø khi
cheát chaúng nhö thôø khi soáng, khi coøn soáng chaúng thôø, ñeán khi cheát môùi thôø, thì thaät sai laøm
ñaõ laém.- Coøn söï maõo gaäy trong saùch Gia Leã, laø leã oâng Chaâu Vaên Coâng laäp ra. Khi ngöôøi laøm
leã hieáu söï cho cha meï ngöôøi, thì ngöôøi maëc aùo aáy, ñoäi maõo aáy, tuy laø aùo gai maõo chuoái maëc
loøng, song hình daïng theå thöùc cuõng veà phaåm keû taán só ñôøi nhaø Toáng, môùi coù ñaàu caân daûi ñeán
goùt laøm vaäy; naøo keû thöù daân chöùc phaåm gì, sao ñaëng baét chöôùc ngöôøi maø duøng caân ñai theå
thöùc aáy, thì chaúng phaûi laø tieám leã sao ? Cho neân oâng OÂn coâng raèng: Leã taéc phaùp daõ, leã taéc
danh phaän daõ, nghóa laø, leã laø pheùp, leã laø theo danh phaän vaäy. Maø oâng Khoång töû cuõng traùch hoï
Tam Gia veà söï tieám leã raèng: Heà thuû ö Tam Gia chi ñöôøng, nghóa laø, nhöõng leã pheùp aáy laøm
trong nhaø hoï Tam Gia, naøo coù nghóa lyù gì ñaâu ?

Nhu só raèng:

Ñaõ vaäy chaúng teá leã thì chôù, nhôn sao khi doïn coã baøn roài, xuùi xuùi cöù aên, maø chaúng ñoaùi nhôù
cha meï, chaúng môøi cuøng ngöôøi aên uoáng vôùi, theá thì laøm vaäy coù hieáu sao ?

60

Taây só raèng:

Voán ngöôøi ta aên uoáng cuûa döông theá cho ñaëng khoûe ñaëng soáng, nhöng maø khi ñaõ cheát thì
thoâi, vì nguõ quan ñaõ hö naùt, nguõ taïng ñaõ raõ rôøi, coøn aên gì ñaëng nöõa maø môøi ? Cho neân trong
tieåu chuù Kinh Thi, Chaâu thò vieát: Phuï maãu kì moät, dung maïo baát khaû dó phuïc kieán, aâm höôûng
baát khaû phuïc vaên, tuy höõu cam chæ khinh noaõn, dieäc voâ sôû phuïng chi daõ, nghóa laø khi cha meï
ñaõ cheát roài, thì hình töôïng chaúng coøn thaáy ñaëng, tieáng taêm chaúng coøn nghe ñaëng, daàu coù
nhöõng vaät aên ngon ngoït, ñoà maëc nheï aám, cuõng chaúng coù leõ maø döng cho cha meï nöõa. Coøn
linh hoàn laø tính thieâng lieâng haèng soáng, chaúng hay moøn chaúng hay naùt, cuõng chaúng aên uoáng
cuûa theá gian naøy ñaëng. Vaû laïi linh hoàn troïng hôn xaùc muoân phaàn, neáu laïi laáy cuûa phaøm traøn
xaùc aên maø môøi linh hoàn aên, thì chaúng nhöõng laø chaúng laøm ích gì, maø laïi ra nhö treâu choïc
nhaïo cöôøi cha meï vaäy. Cuõng nhö khi cha meï ñaõ giaø nua raêng ruïng maø con laïi ñem khuùc mía,
baùnh khoâ ñeán môøi cha meï aên, thì cha meï coù aáy laøm toaïi loøng chaêng ? Coù laáy söï aáy laøm hieáu
chaêng ? AÁy laø cuõng moät caùch khi xaùc coøn soáng, cuõng laø moät caùch khi xaùc coøn soáng, cuõng laø
moät cuûa aên ngöôøi ñaõ duøng khi tröôùc, song khi giaø nua raêng ruïng chaúng coøn söùc duøng ñaëng
nöõa, maø thaáy con caùi ñem cuûa aáy ñeán, coøn laáy laøm buoàn, huoáng chi raøy ñaõ veà kieáp khaùc, maø
con caùi coøn laáy cuûa xaùc............

61

............heøn aên xöa, môøi linh hoàn thieâng lieâng aên höôûng laøm sao cho ñaùng ? Cha meï coù leõ naøo
laáy söï aáy laøm hieáu sao ?

Nhu só raèng:

Chôù thì oâng Khoång töû daïy söï vong nhö söï toàn, hieáu chi chí daõ, laø, thôø cheát nhö thôø soáng, aáy
laø ñeàu raát hieáu, thì laøm sao ? Chaúng phaûi laø cha meï coøn soáng ñaõ duøng cuûa gì, thì khi ngöôøi taï
theá ñoïan, laïi phaûi laáy cuûa aáy maø phöôïng döôõng sao? Thaøy cöù ñaâu maø noùi ñeàu cha meï chaúng
höôûng ?

Taây só raèng:

Ví baèng oâng cöù ñeàu aáy maø raèng: phaûi nuoâi cha meï khi cheát cuõng baèng khi soáng, chuùc aáy phaûi
phöôïïng döôõng côm nöôùc moät ngaøy laø ba böõa, ít nöõa laø moät ngaøy hai böõa, thì môùi phaûi. Nhôn
sao khi môùi cheát coù ñaët teá ñôm côm böõa toái böõa saùng, roài thì caùch khoûan ra, baûy ngaøy moät laàn
ñôm, ba möôi ngaøy moät laàn, sau heát moät naêm môùi môøi moät böõa; coøn nhöõng ngaøy khaùc thì cha
meï laáy ñaâu maø aên cho soáng ? OÂng ñaõ bieát thaät phaûi nuoái cha meï, chaúng neân ñeå cho ngöôøi
ñoùi khaùt maø coù toäi, maø sao moät naêm môùi nhôù ñeán ngöôøi moät böõa, roài laïi ñöa ngöôøi ñi ? Theå
aáy coù hieäp chöõ söï töû nhö söï sanh sao ? Saùch naøo daïy muoán cho ngöôøi aên thì cho, muoán boû
thì boû ? Theå aáy coù goïi laø hieáu chi chí daõ chaêng ? Saùch laøm vaäy coù neân cöù chaêng ?

62

AÁy oâng xem hai beân: moät beân thì tin thaät linh hoàn oâng baø cha meï ñaõ veà kieáp khaùc thì thoâi,
chaúng coøn trôû laïi aên cuûa döông theá nöõa, cho neân con chaùu chaúng ñôm quaûi, chaúng môøi khaån
nöõa; maø beân kia tin raèng linh hoàn coøn veà aên uoáng nhö thuôû bình sanh, laïi coù pheùp phuø hoä cho
con chaùu, tin laøm vaäy maø laïi boû chaúng cho aên uoáng, hay laø moät naêm môùi cho aên moät böõa, roài
laïi ñöa ñi; vaäy thì beân naøo thaät, beân naøo hö ? – Kìa lôøi vua Haï Voõ raèng: Sanh kyù daõ, töû quy
daõ, laø laøm sao ? Nghóa laø, soáng laø taïm gôûi, thaùc laø veà queâ. Ví baèng keû laønh ñaõ ñaëng veà queâ
thaät thieân ñaøng, chaàu chöïc Thieân Chuùa, ñaëng phöôùc voâ cuøng, leõ naøo coøn phaûi ñoùi khaùt, tìm
veà nhaø aên höôûng vôùi con chaùu moät böõa, môùi ñaëng phæ chí sao ? Leõ naøo daùm boû vieäc raát troïng
chaàu chöïc Thieân Chuùa, ñeå choán raát thanh nhaøn theå aáy maø veà choán traàn ai khoå haûi, cho ñaëng
aên uoáng vôùi con chaùu, thì laáy laøm troïng hôn sao ? Nhöôïc baèng keû döõ ñaõ phaûi giam caàm nôi
nguïc ñôøi ñôøi, daàu muoán öôùc ao heát söùc cho ñaëng ra khoûi ñoù maø veà, pheùp naøo maø mình veà
ñaëng sao ? Cho neân lôøi vua Haï Voõ raèng: Töû qui daõ, thì laø thaät laém. Coøn veà söï phuø hoä cho con
chaùu thì khi cheát roài cuõng nhö khi coøn soáng, con chaùu hoaëc phaûi ñau buïng, hoaëc phaûi ñau
maét, hoaëc phaûi noùng reùt, thì cuõng chaúng .............

63

.........coù pheùp caát bònh aáy cho noù khoûi ñau ñaëng; laïi coù khi thaáy noù haáp hoái naèm treân tay mình
maëc loøng, cuõng chaúng coù pheùp gì caàm laïi cho noù khoûi cheát ñaëng; huoáng chi baây giôø ñaõ veà
kieáp khaùc maø phuø hoä laøm sao cho ñaëng ?

Nhu só raèng:

Nhôn sao chaúng laïy cha meï, hay laø cha meï ñaõ cheát chaúng phaûi laø cha meï mình nöõa sao ?

Taây só raèng:

Phaûi bieát trong mình ngöôøi ta coù hai phaàn: phaàn troïng hôn laø linh hoàn, vi vaïn chi toái linh, laø raát
thieâng hôn muoân vaät: phaàn keùm hôn laø xaùc thòt: sanh thoå phaûn thoå, laø, sanh ra bôûi ñaát roài trôû
veà ñaát. Vaäy khi cha meï coøn soáng, con caùi muoán laïy maø toû ra loøng cung kính, meán yeâu cuøng
möøng ngöôøi, thì neân, cuõng laø vieäc phaûi leõ: song khi cha meï ñaõ taï theá, thì linh hoàn laø phaàn cöïc
troïng ñaõ ra khoûi xaùc ñoaïn , cuõng nhö ñöùc vua ñaõ ngöï ra khoûi ñeàn roài, daàu xaùc ñang naèm treân
giöôøng, thì xaùc cuõng nhö aùo long caàu ñöùc vua maëc, ñaõ coåi ra ñeå ñoù vaäy. Xöa nay coù quan
naøo, khi ñöùc vua ñaõ ngöï ra ngoøai maø coøn chaàu chöïc laïy caùi aùo khoâng ñeå ñoù, coù laáy laøm phaûi
leõ chaêng ? Hay laø, khi cha meï ñang giaác nguû meâ, con caùi coù kính laïy cuøng môøi ngöôøi aên uoáng
maëc loøng, thì ngöôøi cuõng chaúng hay gì soát. Song töø xöa ñeán nay, naøo coù thaáy ai...............

64

............. laïy cha meï ñang khi ngöôøi nguû meâ maø laáy laøm hieáu kính sao ? Naøo coù thaáy ai môøi
ngöôøi aên uoáng ñöôøng luùc nguû baát tænh nhôn söï maø keå raèng : ñaõ cho cha meï aên uoáng sao ?
Kìa vua Toáng Huy Toâng, khi bò ngöôøi nöôùc Kim baét ñem veà phöông baéc, maø oâng Cao Toâng laø
con, ngöôøi raèng: Vua Huy Toâng laø cha, caùch maët ôû coõi baéc, thì con an loøng sao ñaëng ? lieàn
laøm leã voïng baùi ôû ñaát Vieäc Chaâu, laïi laøm leã aáy ôû ñaát Thieäu Höng nöõa; maø oâng Huyønh Phaùt
Trai cheâ traùch: Vua Cao Toâng khi aáy daàu coù laïy voïng, cuõng chaúng ai khen raèng: coù thaûo cuøng
cha; daàu khoâng laïy cuõng chaúng ai cheâ raèng: khoâng thaûo cuøng cha. Neáu vua bieát söï thaûo cho
thaät, thì chaúng laøm vieäc hö vaên theå aáy laøm chi, vì vua Huy Toâng ñang phaûi giam caàm ôû coõi
baéc, naøo coù troâng cho con laïy theå aáy ñaâu ? moät troâng cho con lieäu caùch naøo maø ñem cha veà
khoûi choán aáy maø chôù. Cho neân thò thaàn laø Hoà Dieãn khuyeân vua Cao Toâng : Vuï thaät hieäu khöû
hö vaên, laø lo vieäc thaät maø ñem cha veà, ñöøng laøm vieäc hö vaên laøm chi.Bôûi ñoù trong ñaïo, khi
cha meï qua ñôøi ñoaïn, con cöù vieäc ñoïc kinh caøu nguyeän cuøng laøm nhieàu vieäc laønh khaùc, ñeå
giuùp linh hoàn ngöôøi, maø chaúng coù laøm söï hö vaên laø laïy boùng laïy gioù, laïy khoûan khoâng laøm
vaäy, vì chaúng ñaëng ích gì cho cha meï ñaâu.

65

Khi aáy quan lôùn môùi phaùn ñoaùn raèng: (Ñoïan naøy chæ coù trong baûn Quoác Ngöõ Latinh; baûn
Noâm khoâng coù)

Thaøy Nhu só daïy thôø thaùnh Khoång töû ôû nöôùc Loã, vaø Töù Phoái Thaát Trieát; thaøy Hoøa Thöôïng daïy
thôø Phaät Thích Ca ôû nöôùc Thieân Tröôùc vaø caùc buït; thaøy Phaùp sö daïy thôø Laõo Quaân ôû xöù Hoà
Quaûng, cuøng 12 vua Haønh Khieån; coøn thaøy Taây só daïy thôø Thieân Chuùa laø ñaáng döïng neân trôøi
ñaát thaàn ngöôøi muoân vaät; vaø thôø phöôïng Ñaáng cöùu chuoäc loài ngöôøi ta cho ñaëng soáng ñôøi ñôøi;
laïi thöù nhöùt daïy thôø thöôïng phuï laø Thieân Chuùa, caàm quôøn sanh töû thöôûng phaït muoân daân
muoân nöôùc ñôøi naøy vaø ñôøi sau chaúng cuøng; thöù hai daïy thôø trung phuï laø ñaáng laøm vua, caàm
quôøn sanh töû thöôûng phaït ôû ñôøi naøy trong caû vaø nöôùc; thöù ba daïy thôø haï phuï laø cha meï laø
ñaáng sanh thaønh döôõng duïc con caùi, cuøng laøm beà treân moät nhaø. Nhöõng leõ ñaõ noùi cuøng nhöõng
tích kinh saùch ñaõ tröng thì ta cuõng ñaõ nghe roõ raøng . Song leõ thaøy Taây só noùi thì ta laáy laøm
vöõng chaéc hôn leõ ba thaøy ñaõ noùi tröôùc, cho neân trong ñeàu thöù hai laø Ngöôøi ta ôû ñôøi naøy phaûi
laøm theå naøo, thì ta ñoùan ñaïo Thieân Chuùa phaûi leõ hôn vaø vöõng hôn moïi ñaøng.

66

NGAØY THÖÙ BA

Giaûi ñieàu thöù ba, laø söï sau cuøng heát, ngöôøi ta cheát roài ñi ñaâu ?

Nhu só raèng:

Voán loøai ngöôøi ta, trong saùch coù noùi: khí tuï taéc sanh, khí taùng taéc töû, döõ caàm thuù voâ dò, nghóa
laø, loài ngöôøi ta, khí nhoùm laïi thì soáng, khí tan ra thì cheát, chaúng khaùc chi caàm thuù vaäy. Laïi oâng
OÂn coâng raèng: Nhôn töû taéc hình theå tieâu dieät döõ thaûo moäc ñaúng, kì thaàn phieâu nhö phong hoûa,
nghóa laø, ngöôøi ta cheát thì hình theå tieâu maát cuõng nhö coû caây vaäy, coøn thaàn hoàn thì bay ñi nhö
gioù nhö löûa vaäy.Laïi nôi khaùc raèng: Nhôn töû coát nhuïc qui vu thoå, huyeát qui vu thuûy, hoàn khí qui
vu thieân, nghóa laø ngöôøi ta cheát, xöông thòt trôû veà ñaát, maùu trôû veà nöôùc, hoàn khí trôû veà trôøi.

Taây só raèng:

Cöù nhö ñeàu aáy, khi cheát ñoïan thì moïi söï tan ñi maát; chaúng coøn toäi, chaúng coøn phöôùc, chaúng
coøn thöôûng chaúng coøn phaït; cheát ñoaïn ngöôøi ta cuõng nhö muoâng chim, caây coái vaäy; chuùc aáy
keû khi tröôùc ñaõ gia coâng söûa taùnh tu ñaïo, baây giôø seõ phaàn naøn vì ñaõ maát coâng chaúng ích gì;
maø keû ngoã nghòch, luoâng tuoàng theo tính meâ ñaém, khi aáy vui möøng, vì cheát roài thì thoâi. Nhö
quaân ñi chieán traän veà khoâng thöôûng khoâng phaït, thì coøn ai lo thaéng baïi laøm chi ? Laïi raèng:
cheát ñoaïn, coát nhuïc qui vu thoå, hoàn khí qui vu thieân caû. Vaäy keû tu nhôn tích ñöùc troïn ñôøi hoàn
khí cuõng veà trôøi; keû laøm nguïy laøm giaëc, taø daâm troäm cöôùp gieát ngöôøi, hoàn khí cuõng veà trôøi
baèng nhau. Nhu ñaïo Nhu só noùi laøm vaäy, thì ñeå maëc thieân haï tung hoaønh, ai muoán laøm theå
naøo thì neân theå aáy sao ? Daàu laønh döõ cuõng chaaúng heà chi, cheát ñoïan cuõng chaúng sôï chi, vì ai
ai cuõng veà trôøi caû. Noùi theå aáy coù phaûi leõ maø nghe ñaëng chaêng ?

Thaøy Phaùp sö giaûi caâu aáy raèng:

Beân ñaïo chuùng toâi daïy ñôøi sau baát sanh baát töû, baïch nhöït phi thaêng, ñaèng khoâng nhi khöù,
nghóa laø, chaúng soáng chaúng cheát, ban ngaøy bay leân treân khoâng maø ñi, vì ñaõ coù baøi thieân döôïc
tröôøng sinh toàn kì thieân nieân baát töû laø, coù baøi thuoác thaàn linh troïn soáng ngaøn ñôøi chaúng cheát.

Taây só raèng:
Neáu vaäy, nhôn sao caùc ñaáng thöôïng coå, ñeá vöông, ñaõ thaêng haø heát? AÁy nhöõng ñaáng vua.......

68

........ thieáu chi söï khoân ngoan, maø sao chaúng tìm ñaëng baøi thuoác aáy ? thieáu chi vaøng baïc, maø
sao chaúng mua ñaëng baøi thuoác aáy ? Laïi nhöõng ngöôøi ñaõ môøi caùc thaøy chöõa cuõng ñaõ cheát heát
chaúng coøn soùt moät ngöôøi, thì laøm sao ? Naøo ñeàu baát sinh baát töû ôû ñaâu ?

Thaøy Phaùp sö raèng:

Hoaëc ngöôøi ta chaúng tu ñöùc tu tieân cho ñaëng soáng laâu, hoaëc khi oám ñau chaúng tìm ñöôïc thaøy
hay cao tay maø chöõa, hoaëc ñaõ ñeán khi maïng trôû ñònh maø thoâi; vì chuùng toâi chöõa bònh chaúng
coù chöõa maïng ñaâu.

Taây só raèng:

Kìa oâng Thaùi thöôïng Laõo quaân, Tröông Löông, Tröông Nghi, Tröông Böûu, Tröông Ñaäu,
Tröông Lònh, Tröông Loã, Tröông Giaùc vaø caùc sö ñaõ truyeàn ñaïo thaùi bình buøa chuù, ñeàu ñaõ cheát
heát. Chôù thì caùc oâng aáy chaúng coù tu ñöùc tu tieân cho ñaëng soáng laâu sao ? Hay laø chaúng gaëp
thaøy naøo hay cao tay maø chöõa sao ? AÁy caùc thaøy nhöõng thôø phöôïng Ngoïc Hoøang, sao chaúng
caøu khaån Ngoïc Hoøang ñoåi thieân maïng cho ñaëng soáng laâu maõi ? Sao chaúng duøng baøi thuoác
tieân döôïc tröôøng sinh baát töû ? Chôù thì baøi thuoác aáy ñeå cho ai, maø chaúng chöõa laáy mình cho
ñaëng soáng laâu, thì laøm sao ? Noùi theå aáy coù phaûi leõ maø nghe ñaëng chaêng ?

69

Thaøy Phaùp moân raèng:

Heã ai tu ñaïo naøo thì tin ñaïo naáy, laáy lôøi trong saùch ñaïi thaùnh ñaõ truyeàn laïi laøm cöù laøm thaät thì
thoâi, Phöôùc phaän thì taïi trôøi, trôøi cho ai naáy ñaëng, naøo coù taïi ta muoán maø ñaëng sao ? Thaøy
ñöøng noùi nöõa. Naøo coù phaûi toâi ñaõ laäp neân ñaïo, maø tra toâi laém laøm chi ?

Taây só raèng:

Ñaõ vaäy töø naøy ñöøng khoe bôûi gaëp thaøy hay cao tay kheùo chöõa môùi soáng; bôûi chaúng gaëp thaøy
hay cao tay kheùo chöõa thì cheát. Ñaõ bieát raèng maïng taïi trôøi, thì thoâi.

Thaøy Hoøa thöôïng giaûi caâu aáy raèng:

Trong mình ngöôøi ta coù ba gioáng: ñeán khi cheát ñoïan, da tan ñi maát; xaùc thòt xöông cuõng tan ñi
nöõa; coøn thaàn hoàn, neáu coù röôùc thaøy nieäm kinh baûo ñaøng cho, môùi ñaëng thaêng thieân vaøo nöôùc
Phaät höôûng phöôùc; chaúng vaäy thì phaûi sa hoûa nguïc khoán naïn.

Taây só raèng:

Nieäm kinh baûo ñaøng laø theå naøo ?

70

Thaøy Hoøa thöôïng raèng:

Khi ngöôøi ta gaàn cheát thì nieäm raèng: Phaät taùnh hôõi, Phaät taùnh hoãi haõy ra loã choùp treân ñaàu chôù
ra cöûa con maét, loã tai, muõi, mieäng cuøng aâm moân maø laïc, nhö lôøi trong saùch Bí truyeàn raèng:
Ñaàu daõ thieân daõ; nhöôïc töû ñaùo thieân haûi ngoaïi khoâng, thaêng thieân daõ; nhöôïc xuaát nhaõn nhó tò
khaåu aâm moân, baát thaønh tieân daõ, nghóa laø ñaàu laø trôøi, baèng cheát maø ra choán bieån trôøi ngoøai
khoâng, thì laø leân trôøi; baèng ra nôi con maét, loã tai, loã muõi, mieäng, aâm moân, thì thaúng neân tieân.
Vaäy thì cheát ñoaïn maø linh hoàn ñi ñaøng, thì phaûi xöng mình laø con Phaät, môùi khoûi vaøo hoûa
nguïc cuøng ba neûo ñaøng döõ; phaûi coù saéc Phaät môùi ñaëng ñi caàu aâm khoâng, ñeán suoái Huyønh
Tuyeàn, ñeán gieáng coù caây döøa, môùi ñaëng qua soâng Ñaøi Haø, qua ñoø Töï Nhieân , môùi ñeán baõi caùt
Tröôøng Sa, môùi qua ngaõ tö coù caàu ñoàng vaùn saét hieäu laø AÂm Khoâng. Coù keä thô raèng:

Soáng thì laønh döõ maëc thaân ta

Thaùc thì tröø khöû nghieäp gian taø
Chôn tình nhôù laáy kinh nieäm Phaät
Daàu vaøo hoûa nguïc laïi ñaëng ra

Taây só raèng:

Linh hoàn laø tính thieâng lieâng, khoâng hình, khoâng töôïng, khi vaøo trong xaùc cuøng khi ra khoûi xaùc

71

laø caùch maàu nhieäm, chaúng phaûi ra cöûa naøo môùi khoûi ñaâu. Neáu vaäy keû hieàn laønh nhôn ñöùc khi
cheát maø hoàn chaúng ra nôi choùp; thì sa hoûa nguïc; maø keû toäi loãi ñoäc döõ gian taø caû ñôøi, ñeán khi
cheát, linh hoàn noù ra nhaèm nôi loã choùp thì ñaëng thaêng thieân sao ? Noùi vaäy coù hieäp leõ coâng bình
sao ?

Taây só laïi hoûi raèng:

Nhöõng linh hoàn sa hoûa nguïc ñaõ phaûi chòu hình khoå khoán naïn laøm vaäy, coù leõ naøo cöùu ñaëng
cho ra khoûi chaêng ?

Thaøy Hoøa Thöôïng raèng:

Cuõng coù theá ñaëng, vì ñöùc Phaät raát nhôn laønh, chaúng muoán cho ai phaûi khoán naïn, cho neân
ngöôøi ñaõ truyeàn nhieàu caùch cho ngöôøi ta khoûi toäi. Daàu ngöôøi ta yeáu ñuoái chaúng coù söùc giöõ
ñaëng caùc söï ngöôøi raên maëc loøng, song ñaõ coù chuùng toâi giöõ theá cho ngöôøi ta. Taây só haõy xem
kinh Ñaïi Thöøa Dieäu Tieân Lieân Hoa. Heã ai ñoïc kinh aáy thì môùi ñaëng leân trôøi höôûng phöôùc ai ai
ñoïc kinh Nam voâ A di ñaø Phaät thì khoûi caùc toäi töø baây giôø veà tröôùc, cuøng khoûi sa hoûa nguïc nöõa.
Baèng nhöõng keû ñaõ cheát roài, neáu con chaùu coù röôùc chuùng toâi laøm chay laøm tieáu, thì ñöùc Phaät
ñaõ cho chuùng toâi pheùp phaù nguïc cho caùc linh hoàn trong aáy ñaëng ra,

72

Taây só raèng:

Caùc keû coù toäi trong hoûa nguïc coù ñaëng ra nhö vaäy heát chaêng ?

Thaøy Hoøa thöôïng raèng:

Ñeàu ñaëng thaûy thaûy, coù moät keû khinh deå pheùp Phaät, thì ngöôøi chaúng tha maø thoâi

Taây só raèng:

Pheùp phaù nguïc laø laøm sao ?

Thaøy Hoøa thöôïng raèng:

Keû laøm vieäc aáy phaûi aên chay, nieäm kinh, ñôm teá nhieàu ngaøy, chöõa toäi oâng baø cha meï, maø
ngaøy sau heát laøm leã phaù nguïc cho linh hoàn toå tieân ñaëng ra, Vì vaäy caém boán coät giöõa nhaø, laáy
giaáy maø daùn xung quanh, cuøng laøm boán cöûa boán beân, laïi laøm moät cöûa ôû giöõa, ñaët hình hoûa
nguïc, roài thì teá Thaäp Ñieän Dieâm Vöông laø möôøi vua cai trò aâm phuû; laïi teá naêm vua ôû naêm cöûa,
Ñoâng phöông thanh ñeá, Taây phöông baïch ñeá, Nam phöông xích ñeá, Baéc phöông haéc ñeá,
Trung phöông huyønh ñeá, ñi xung quanh ba laøn, nieäm kinh röôùi linh thuûy roài gieo hai ñoàng tieàn
laáy saáp ngöûa, laøm daáu caùc vua ñaõ chòu söï teá cuùng leã. Ñoaïn thaøy thöù nhöùt caàm gaäy phaù caùc
cöûa nguïc cho caùc hoàn trong aáy ñaëng ra khoûi. Maø leã phaù nguïc naøy ñaïo Phaät ñaõ truyeàn toû
töôøng trong saùch Huyønh ñoà Vónh quyeát.

73

Taây só raèng:

Thaøy noùi ñaïo Phaät truyeàn leã naøy toû töôøng, nhôn sao trong saùch kinh boán möôi hai chöông,
chaúng thaáy Thích Ca cheùp lôøi gì veà leã aáy soát maø saùch Ñaêng Taâm raèng: Löông Voõ Ñeá laäp vi
trai hoäi, laø töø Löông Voõ ñeá baøy ra leã aáy. Theá thì töø Thích Ca cho ñeán Löông Voõ Ñeá ñaõ caùch
nhau 1500 naêm, môùi laäp ra leã laøm chay laøm hoäi ñeå maø phaù nguïc; maø thaøy noùi raèng : Phaät
giaùo truyeàn leã naøy toû töôøng thì ñeàu aáy ñaõ chaúng hieäp
Laïi ñeàu phaù nguïc laø laøm sao ? Kìa xem vua chuùa theá gian laäp nguïc ra giam caàm keû coù toäi,
daàu ai muoán phaù, coù phaù ñaëng chaêng ? Phöông chi Ñaáng pheùp taéc voâ cuøng laäp nguïc giöõa traùi
ñaát naøy laø choán raát saâu hieåm, con maét xem chaúng thaáy; maø caùc thaøy cuõng laø ngöôøi theá gian
coù xaùc thòt bieát ñi ñaøng naøo maø xuoáng phaù nguïc ñaëng ? Vaû laïi, ñaùm naøy ñaõ coù môøi thaøy phaù,
ñaùm khaùc laïi môøi phaù, muoán phaù khi naøo thì phaù, chuùc aáy coøn ñí gì maø goïi laø nguïc nöõa? Neáu
vaäy nhöõng linh hoàn trong aáy ñaõ ñaëng ra heát, thì coøn ai ôû trong nguïc aáy, maø naêm khaùc con
chaùu coøn laøm chay chöõa toäi laøm chi nöõa, hay laø coù thaøy naøo laïi xaây nguïc laïi chaêng ?

74

Thaøy Hoøa thöôïng raèng:

Beân ñaïo Taây só cuõng thöôøng coù laøm leã caøu hoàn phaù nguïc ñi xoâng quanh moà raûy nöôùc thaùnh,
thì naøo ai baét neùt, naøo ai cheâ ñeàu aáy ? Cuõng moät ñeàu mình laøm thì ñaëng, maø nhaïo baùn keû
khaùc laøm sao ?

Taây só raèng:

Trong ñaïo chuùng toâi laøm leã caøu hoàn thì coù, song chaúng coù leã phaù nguïc ñaâu. Vaäy coù hai thöù
linh hoàn, moät laø linh hoàn maéc toäi troïng ñaõ giam caàm trong hoûa nguïc, thì chuùng toâi chaúng daùm
caøu cho nhöõng linh hoàn aáy ñaâu, vì chaúng coù leõ naøo maø ñaëng khoûi. Hai laø linh hoàn maéc toäi
nheï, hay laø ñeàn chöa ñuû, maø phaûi giam caàm trong luyeän khoå, thì chuùng toâi coù yù laøm leã caøu
khaån cuøng Thieân Chuùa thöù tha, bôùt phaàn phaït cho nhöõng linh hoàn nôi nguïc taïm aáy maø thoâi.
Cuõng nhö söï ñôøi nay vua chuùa laäp nguïc ra coù thöù tuø troïng toäi ñaõ phaûi boû vaøo nguïc khaùm
ñöôøng, giam caàm cho ñeán cheát, thì chaúng ai vaøo keâu cho tuø aáy nöõa ñaâu. Coøn thöù tuø taïm,
giam vaï moïn vì maéc toäi nheï, hay laø maéc coâng nôï traû chöa ñuû, thì con chaùu coù theá chaïy chuoäc
cho laïi ñaëng ra khoûi. AÁy leã chuùng toâi caøu hoàn cuõng nhö laøm vaäy: naøo chuùng toâi coù daùm phaù
nguïc nhö caùc thaøy ñaâu ?

75

Nhu só raèng:

Ba ñaïo ñaõ giaûi roài, thì ñaïo Taây só giaûi caâu aáy laøm sao ?

Taây só raèng:
Trong ñaïo chuùng toâi daïy boán ñeàu caû theå sau heát, goïi laø töù chung: moät laø söï cheát, hai laø söï
phaùn xeùt, ba laø hoûa nguïc, boán laø thieân ñaøng.
Vaäy tröôùc heát söï cheát, bôûi toäi toå toâng, neân Chuùa ñaõ ñoùan ñònh cho loøai ngöôøi ta phaûi cheát, daàu
ai ai, ñaáng böïc naøo, daàu khoân kheùo theå naøo maëc loøng, thì cuõng chaúng ai khoûi ñaëng. Hai laø söï
phaùn xeùt, laø heã ngöôøi naøo khi taét hôi vöøa ñoaïn, daàu xaùc coøn naèm treân giöôøng, töùc thì thaùnh
thieân thaàn boån maïng ñem linh hoàn ngöôøi aáy ñeán tröôùc toøa Thieân Chuùa raát oai nghi coâng
thaúng, chòu Ngöôøi phaùn xeùt veà moïi vieäc mình; nhöõng söï tö töôûng kín nhieäm trong loøng, moïi lôøi
ñaõ noùi, moïi vieäc ñaõ laøm daàu laønh daàu döõ , töø khi coù trí khoân cho ñeán khi aáy, bao nhieâu toäi, bao
nhieâu phöôùc, thaûy thaûy ñeàu baøy ra heát chaúng soùt söï gì caû, cuõng chaúng chöõa loãi mình maø ñoå
cho ai ñaëng; moãi moät ngöôøi ñeàu phaûi gaùnh laáy cuûa mình laø nhöõng vieäc laønh döõ, ñaõ laøm khi
coøn soáng,

76

Ba laø Hoûa nguïc, vì thuôû taïo thieân laäp ñòa, Chuøa ñaõ döïng neân treân choán aáy caùch xa nöôùc
Thieân ñaøng, song phaân laøm boán töøng; moät laø Laâm boâ, hai laø Haøi sôû, ba laø Luyeän nguïc, boán laø
nguïc Vónh khoå. Laâm boâ laø töøng ôû ngoøai vaø ôû treân heát, laø nôi linh hoàn caùc thaùnh toå toâng xöa khi
sinh thì ñoïan coøn phaûi ôû ñoù, ñôïi troâng Chuùa Cöùu Theá ra ñôøi chuoäc toäi cho thieân haï, ñoaïn caùc
thaùnh aáy môùi ñaëng leân Thieân ñaøng; Haøi sôû laø nôi nhöõng linh hoàn con treû môùi sinh ra maø cheát
khi chöa ñaëng chòu pheùp röûa toäi; Luyeän nguïc laø nôi giam caàm cuûa linh hoàn keû coù ñaïo, khi
cheát hoaëc coøn maéc toäi nheï, hoaëc ñeàn toäi troïng chöa ñuû, thì phaûi chòu löûa nung ñoát cho ñeán khi
saïch heát toäi vaï môùi ñaëng ra khoûi ñoù maø leân Thieân ñaøng; nguïc Vónh khoå laø nôi raát saâu hieåm,
giam caàm caùc ma quæ vaø caùc keû vong aân boäi nghóa, chaúng thôø phöôïng Thieân Chuùa, chaúng giöõ
luaät pheùp Ngöôøi raên daïy. Nguïc naøy nhöõng löûa sinh löûa dieâm, cuøng muoân muoân vaøn vaøn hình
khoå raát khoán naïn voâ cuøng. Nhöõng keû bò giam caàm trong aáy phaûithieâu ñoát ñôøi ñôøi, cuõng chaúng
heà coù bao giôø cheát ñaëng cho khoûi söï khoán aáy. Boán laø Thieân ñaøng laø choán raát sang raát troïng,
raát thanh nhaøn, raát vui veû, goàm no moïi söï phöôùc ñöùc, Thieân Chuùa ñaõ döïng neân ñeå thöôûng
caùc Thieân thaàn cuøng caùc Thaùnh nam nöõ laø nhöõng ngöôøi khi coøn soáng ôû ñôøi

77

naøy ñaõ thôø phöôïng Thieân Chuùa vaø giöõ luaät Ngöôøi cho troïn, thì khi cheát ñoïan linh hoàn leân treân
aáy chaàu chöïc Thieân Chuùa, höôûng phöôùc voâ cuøng. AÁy laø töù chung thì laøm vaäy.
Coøn vieäc caû theå sau heát nöõa laø khi thieân ñòa cuøng taän laø ngaøy taän theá, thì Thieân Chuùa cho moïi
ngöôøi ñaõ cheát töø taïo thieân laäp ñòa cho ñeán ngaøy aáy ñeàu soáng laïi thay thaûy: nhöõng linh hoàn keû
laønh ôû thieân ñaøng, nhöõng linh hoàn keû döõ ôû hoûa nguïc, ñeàu phaûi nhaäp vaøo xaùc cuõ mình, töïu
ñeán moät nôi goïi laø ñoàng Gioâ sa phaùt maø chòu phaùn xeùt chung trong moät khi aáy; ñoïan linh hoàn
vaø xaùc keû laønh leân thieân ñaøng saùng laùng toát laønh, vui veû voâ cuøng; coøn linh hoàn vaø xaùc keû döõ
phaûi phaït xuoáng hoûa nguïc khoán naïn ñôøi ñôøi kieáp kieáp.

Nhu só raèng:

Khi naõy ñaõ noùi: heã ai cheát ñoïan thì Thieân Chuùa ñaõ phaùn xeùt, keû laønh cho leân Thieân ñaøng
höôûng phöôùc, keû döõ boû xuoáng hoûa nguïc chòu phaït roài. Nhôn sao thaøy laïi noùi raèng seõ coù ngaøy
Thieân Chuùa laïi goïi laïi khaép moïi ngöôøi soáng laïi, ñeán moät nôi maø chòu phaùn xeùt laøm sao nöõa ?
Chôù thì tröôùc khi Thieân Chuùa chöa xeùt ñoùan neân sao ? AÁy chính vieäc Ngöôøi ñaõ laøm, naøo coù
phaûi vieäc ai laøm, maø phaûi laøm ñi laøm laïi nhieàu laàn, theâm vieäc theå aáy laøm chi ?

78

Taây só raèng:

Vieäc Thieân Chuùa laøm thì coù nhieàu yù saâu nhieäm. Vì moät laø khi phaùn xeùt laàn tröôùc, môùi coù moät
linh hoàn ñaëng höôûng phöôùc hay laø chòu phaït maø thoâi, xaùc thì coøn ôû döôùi ñaát naøy. Ngaøy aáy môùi
cho xaùc cuõ soáng laïi, vì xaùc keû laønh xöa ñaõ giuùp linh hoàn laøm nhieàu vieäc phöôùc ñöùc, ñaõ thôø
phöôïng Thieân Chuùa heát loøng, thì baây giôø cho linh hoàn hieäp vôùi xaùc, caû vaø hai ñeàu ñaëng
thöôûng. Laïi xaùc keû döõ xöa cuõng ñaõ giuùp linh hoàn laøm vieäc toäi loãi, chaúng thôø phöôïng Thieân
Chuùa cho neân, thì baây giôø laïi cho xaùc hieäp vôùi linh hoàn, caû vaø hai ñeàu chòu phaït; laøm vaäy môùi
hôïp pheùp coâng bình. Hai laø phaùn xeùt laàn tröôùc, keû laønh, keû döõ ñaëng thöôûng hay laø chòu phaït,
thì thieân haï chöa bieát roõ, vì vieäc laønh phöôùc ñöùc naøo maø ngöôøi kia ñaëng thöôûng döôøng aáy, vì
nhöõng toäi loãi xaáu xa naøo maø keû noï phaûi phaït döôøng aáy, laàn naøy thì caû vaø thieân haï muoân ñôøi
ñaëng roõ bieát Chuùa laø ñaáng coâng bình voâ cuøng; vì keû laøm vieäc laønh phöôùc ñöùc, khi ôû ñôøi naøy,
nhöõng chòu ngöôøi ta khinh deå nhaïo baùng, baét bôù laøm khoán cöïc chaúng khi ñöøng maø khi aáy
ñaëng phaàn thöôûng vui veû thanh nhaøn thì caøng theâm sang troïng saùng laùng cho keû laønh hôn; laïi
keû döõ khi coøn soáng ôû ñôøi naøy laøm nhöõng vieäc gian daâm taø nghòch, phaïm toäi loãi xaáu xa oâ ueá,
neân khi aáy phaûi hình khoå; thì caøng theâm xaáu hoå khoán cöïc cho keû döõ hôn. AÁy laø yù Thieân Chuùa
ñònh coù ngaøy phaùn xeùt chung thì laøm vaäy.

Trong ba ngaøy nay, chuùng toâi ñeán tröôùc maët quan maø trình qua caùc leõ trong ñaïo chuùng toâi taét
vaäy, ñeå quan lôùn xeùt cho, thì chuùng toâi laáy laøm ôn troïng laém. Song bôûi chuùng toâi chöa thuoäc
tieáng noùi cuøng leã pheùp trong nöôùc cho ñuû, hoaëc ñang khi noùi coù ñeàu gì chaúng lòch söï ra thaát leã
thì tröôùc laø xin quan lôùn roäng xeùt thöù tha cho chuùng toâi, sau xin caùc thaøy mieãn chaáp vì chaúng
coù maáy khi ñaëng gaëp caùc thaøy maø ñaøm ñaïo theå aáy. Vaäy caùc thaøy ñaõ cöù trong saùch caùc thaøy,
toâi ñaõ cöù leõ saùch ñaïo toâi maø noùi; daàu ñaïo beân naøo chôn giaû, thì ñeå maëc löôïng quan lôùn quyeàn
hoøanh caân xeùt cho.

Baáy giôø quan lôùn môùi phaùn ñoùan raèng:

Trong ñeàu thöù ba, laø söï sau cuøng heát, ngöôøi ta cheát roài ñi ñaâu, coù leõ thaøy Nhu só, thaøy Hoøa
thöôïng, thaøy Phaùp sö noùi thì ta cuøng ñaõ coù nghe nhieàu laàn, maø thaät trong loøng ta chöa bieát
theå aáy laø nhaèm hay laø chaúng nhaèm; coøn söï Taây só noùi boán söï sau, laø ngöôøi ta sinh

80

ra roài phaûi cheát, cheát roài phaûi chòu phaùn xeùt, phaùn xeùt roài keû laønh ñaëng thöôûng leân thieân ñaøng,
keû döõ phaûi phaït xuoáng hoûa nguïc; leõ aáy raát coâng bình chính tröïc, chaúng coøn nghi hoaëc ñaëng
nöõa. Nhö vua trò nöôùc , neáu chaúng duøng pheùp coâng bình, duøng quôøn thöôûng phaït thì trò nöôùc
laøm sao ñaëng ? Huoáng chi Thieân Chuùa ñaõ sinh neân trôøi ñaát thaàn ngöôøi muoân vaät ñôøi ñôøi; neáu
chaúng duøng pheùp coâng bình, chaúng duøng quôøn thöôûng phaït keû laønh döõ thì cai trò laøm sao
ñaëng ? AÁy laø leõ nhaõn tieàn phaûi coù nhö vaäy chaúêng sai, cho neân trong ñeáu thöù ba naøy, ta ñoùan
ñaïo Thieân Chuùa daïy phaûi roõ raøng chaéc thaät hôn caùc ñaïo thaûy thaûy. Laïi ta ñaõ bieát roõ söï thaät ôû
ñaâu thì ta cuõng tin töôûng noi giöõ theo ñoù cho ñeán cuøng.

CHUNG