You are on page 1of 7

Ezize Ceferzâde

(Baku,29 Ekim 1921)

Nesir yazan, edebiyatçı, Prof. Dr. Ezize Ca- tip, tetkik ve yayımlayarak girişlerini yazmıştır.
ferzâde Bakû'de doğdu. Orta öğrenimini ta- Azize Caferzâde'nin ilk bedii kitabı, şaire Hur-
mamladıktan sonra, Mehmet Emin Resulzade şitbânu Natevan'ın hayatından alınmış 'Natevan
adına Baku Devlet Üniversitesinin Filoloji Fa- Hakkında Hikâyeler' kitabıdır (1963). Sonraları
kültesini bilirdi. (1945-46) Aksu, Çaparlı Köy Oku- yine tarihî konularda yazılan ve 'Şirvan' genel adı
lunda öğretmen oldu. (1942-44) Cafer Cabbarlı altında bir arada toplanan roman-üçlüsünde (Ve-
stüdyosunda senaryo şubesi başkanı (1944-46), Ti- tene Qayıt-AlemJe Sesim Var Menim-Yad Et
yatro lisesinin müdürü (1947-49), Gıyabi Pedagoji Meni) (1972-1980), Büyük Şair Yeyid Azim Şir-
Enstitüsünde öğretim üyesi, bölüm başkanı (1950- vani'nin tarzı ortaya konulmuştur. 'Bakı-1501'
56), Kamçatka Pedagoji Enstitüsünde Öğretim (1983), 'Anamın Nağıllan' (1982), 'Celaliyye' (1983)
üyesi (1956-57) 1970'de doktora yaptı ve 1974'de 'Sensen Ümidim' (1984), 'Seçilmiş Eserleri' (1987),
profesör oldu. Azerbaycan İlimler Akademisi El 'Çiçeklerim' (1988), Sabır' (1989), 'Elden Ele' (1986)
Yazmaları bölümünde baş uzman ve şube müdürü isimli eserlerindeki konuların da çoğu tarihîdir.
olarak çalıştı (1957-74) 1970 yılından beri, Azer- S.Simirnov'un 'Brest Galası', A.Lîxanov'un,
baycan Devlet Üniversitesinin Azerbaycan Ede- Menim Generalim, povestler kitaplarını rusçadaıı,
biyatı Tarihi ve Folklor kürsülerinde çalışmaktadır. Ş.Reşidov'un, Güçlü Dalga romanını Özbek Türk-
Edebiyat hayalı, 1937 yılında, Edebiyat Ga- çesinden, Sevinç Çokum'un Bizim Diyar, Ahmet
zetesinde yayımlanan 'ezrayıl' hikâyesi ile başladı. Kabaklı'nın Ejderha Başı isimli kitaplarını Türkiye
Ayni zamanlarda, basın hayatında hikâyeler, sos- Türkçesinden çevirmiştir,
yal ve siyasi makalelerle görünmüştür. Fatma Kitapları Rusça ve diğer Türk şivelerinde ya-
Xanım Kemine1 (1971), 'Könül Çırpıntıları' (1972), yımlanmıştır.
Azerbaycan Âşık ve Şair Oadmları' (1974), 'Şir-
van'ın Üç Şairi' (1976), 'Mücrim Kerim Vardam' Önemli Eserleri:
(1978), AbduIIa Padarlı'nın Seçilmiş Şe'rleri' (1979), Nâtevan Hakkında Hekâyeler, Bakı-1963,
'XIX. Asırda Halq Şe'ri Üslubu' (1981), 'Her Bu- Bakı-1501, Bakı-1981, Celaliyye, Bakı-1983, Se-
dacıdan Bir yarpaq' (1983) kitaplarını ilk kere ter- çilmiş Eserleri, Bakı-1987, Sabir, Bakı-1989.
ZEMANENİN İKİNCİ LEYLİSİ
("Alemde sesim var menim" romanından parça)

Dayan ay dost, dayan, derdim var... Axı men keçen dersde ezberletdirdiyi bir nezmi hafizeden
sene demeyi unutmamışam, amma demeye de uşaqlara yazdıracaq idi.
dilim varnur... Bilmirem bu hadiseye sevinimmi? - He, uşaqlar, qelemleri...
Sevinimmi ki, ömrümün yarı yaşına az qalmış şa- Müellimin sözü yarımçıq qaldı. Qefilden12
irim yeniden sevmeye başlayıb, qorxııram "qo- sinif otağına kesif bir qaranhq çÖkdü. Seyid "gün
calıqda yorğalıq1" deyenlerin te'sirile sen de ona tutuldu, nedir?" deve düşünmeye macal tap-
irad tu tasan2, men ise tuta bilmirem, dilim var- mamış, onu artırmadan hayladılar:
mır... axı bu eşqin3, bu gecikmiş mehebbetin kiçik - Ağa, ay Ağa...
farieli tarixçesini bilsen... men her halda inanıram Bu Şirinin - Abdullanın sesi idi.
ki, sen ona beraet qazandırmasan da, derin irad - Nedi, ay Şirin? - deye o celd13 qapıdan çıxdı. Ba
tulmayacacjsan... o bu eşqin dalınca1* gedende "Her yırda ne ise qeribe bir heyecan var idi, hele heç kes ne
çiçekden bir etir ahb şe'rimi5 bezeyirem6 deyen olduğunu anlamağa macal tapmamış, yer ter-
şairler kimi hereket etmeyib... Onun ilhamı, penmeye başladı. Seyid özünü geri, sinfe teref atdı,
iste'dadı bu "Öteri çiçekler" olmadan da süslü bir lakin Şirinin elleri Ağanın eteklerinden ele yapışmışdı
gelin kimi bezekli olub, üreye yatan olub... o bu ki, onu terpenmeye qoymurdu. Her ikisi tekana
eşqin dalınca gedende amalim da unutmayıb, ba- davam getirmeyib14 yere yuvarlandı. Ağa yeniden
lalarını da... o bu mehebbet çağırışına cavab ve- qalxdi, indi o ne baş verdiyim bilirdi, yegane derdi
rende Ceyrana xeyanet etmeyib, Semanı yaddan çı- sinif İdi, evi, uşaqları, anası ve arvadı da bu an üçün,
xarmayıb, "bir ürekde üç mehebbet ola bilmez" demek olar ki, yadından çıxmışdı, indi onu yalnız
deyeceksen. Amma bu kiçik tarixçeni eşidende bu sinif düşündürürdü, "göresen orada ne oldu?"
insanların şair cjelbinde her birinin öz yeri, öz möv- Orada ise uşaqlar xelfeni!5 dinleyirdiler. Qay-
qeyi olduğunu, birinin o birine esla mane7 ol- daya16 göre müellim çöle çıxan kimi xelfe onun ye-
madığını goreceksen... Meğer Sona yadından çıxıb? rini tutmuş ve şagirdlere müellimin seçdiyi şe'ri
Meğer ömrü uzunu, iller boyu Sonanın "periler oxumağa başlamışdı.
soltanı" adını qelbinde daşıyan, qelemine onun il- Birden güdü bir tekan onun sözünü yarımçıq
hamıyla rövneq8 veren şair, balalarının anasına, kesdi. Şagirdler ne olduğunu anlaya bilmediler.
ömür yoldaşı Ceyrana xeyanet elmişdi? ... Mence, Onlar Ömürlerinde zelzele görmemişdiler. Xelfe ise
menim fikrimce indi de ele... derhal her şeyi başa düşdüi?. Bu zelzele idi...
Eziz dost, men senin elinden tutub keçmişe - Uşaqlar, tez olun bayıra...
qayıtmaq, Şamaxıda baş vermiş 1872-ci ilde ikinci Onun sözleri ağzında qaldı. Uşaqlar xelfenin
zelzelenin töretdiyi9 felaketleri xatırlatmaq is- sesindeki heyecanı duyub onunla birlikde qapıdan
temirem. Onsuz da birinci zelzelenin yaralan hele çöle tökülmeye başladılar.
lazımınca sağalmamışdı, bu zelzele yaranı yara üs- Sinfin içerisi daha da qaranlıqlaşdı... bayırda ise
tünden vurdu Şirvana... Dost ellerden - Bakıdan, itlerin ulaşması, heyvanların böyürüşmesi eşidildi.
Sekiden el tuta bilenler el tutdu... Şirvan ağır gün- - Bu nedi?
ler keçirirdi... Ölenleri torpaq altından çıxarmaq - Ne oldu göresen?
üçün bütün sağ qalan kişi ve qadınlar küçelere tö- -Vay!..
külmüşdü. Dostum, men sene yalnız bu fe- Ne ise çatırdadı. Ne ise uçdu.
laketlerden birini göstermek isteyirem, çünki yal- Seyyid özünü içeri atanacan iş işden keç-
nız onun bilavasite hekayetimize dexli var. Bu mişdi... Uşaqların bir neçesi çöle qaça bilmemişdi.
hadise de mektebde, Seyid Ezintin mektebinde ve Heyete yığılıb heç bir şey anlamadan ağlaşan ve ya
onun yaxınlığında, varlı-halh bir tacir kimi ta- hıçqıran uşaqlar göz yaşlarını balaca yumrut[ları
nınmış Hacı Nurulla kişinin evinde baş vermişdi. ile özlerine yaya-yaya uçulan^18eve baxırdılar.
Hemin gün Ağa dersi bir az vaxtmdan gec Ele bil bu onların mektebxanası deyildi... Tavan
başlamışdı. O, mektebe gelen tanış ziyalıları - ma- uçulmuş, içeriden çıxa bilmeyenler altından
lakani11 mektebdarlarını cjarşılayıb yola salandan qalmışdı. Etrafda da her şey hereketde, uçulmaqda
sonra sinfe girib yazı yazdirmaq üçün hazırhq idi... Ele bil ki, torpaq uzun iller bereketsiz
gördü. Uşaqlara defter, qelem payladın, bu gün qalmaqdan tenge gelib19, tüğyana20 başlamışdı. Ele
bil ki, dağ-

1. yaşlı adama yakışmayan hareket 2. ayıbım söylersin 3. aşkın 4. ardınca 5. şiirimi 6. siislüyorıım 7. mani 8. güzellik 9. meydana getirdiği 10. malakan
tarkatına mensup kimse 11. bölüştürdü 12. aniden 13. süratle 14. ıızaklaşmayıp 15. yardımcı hocayı 16. kaideye 17. anladı 18. harap olan 19. sıkılıp 20.
kabarmaya
lar uçulub dereleri doldurmaq, dereler ucalıb dağ- lahın atası da burdaydı. (.), evden palaz getirilmesini
ların zirvelerine qovuşmaq isteyirdi... Ele bil ki, gözleyirdi ki, uşağı qapısma aparsın ve ara sayxaş
ağaçlar kötükleri üstünde durmaqdan yorulub, olan kimi yudurtdurub13 defn elesin. Bu anda ki-
dincelmek üçün böyrü üstüne yatırdı. Evlerden şinin gözü evvelce görmediyi, belke de oğul fa-
tek-tek tüstü dalınca alov göründü ve yangın baş- riesinin görmeye qoymadiğı bir menzereye salaşdi.
ladı. Yer ise hele de nenni kimi terpenmekde1, yır- Seyyid, şagirdi Salahın başı üstünde çökmüş, dün-
ğalaıımacjda2 idi. Üstünden heç bir ay keçmemiş yanı unutmuş, balasına matem saxlayan ana kimi,
yetim Hüseyn mehz bu yırğalanmaqları xalırlayıb oğlunun cenazesi önünde diz çökmüş ata kimi, is-
mızildayacaqdı3: tekli, ümid beslediyi döyüşçüsü helak olmuş ser-
Zelzele döyül nennidi... kerde16-- kimi me'lul-müşkül durmuşdu. Onun göz-
Ders otağında da yangın başlamışdı. Bu, uşaq- lerinden sessiz süzülen iri-iri göz yaşı deneleri qara
ların sinifde özleri üçün qaladıqları* manqallardan xettinden süzülüb boynunu, ebasınıni? yaxalığım is-
dağılan kömürlerin töretdiyi yangın idi. Seyyid ladırdı. Seyyidin çiyinleri terpenmir, hıçqırmır, bo-
qalxıb özünü sinif otağının qapısma yetirende, ğazı tutulmurdu. Onun gözlerinden axan bu yaşlar
uşaqların çoxu artıq çıxıb, heyetin ortasına cem yaz buludundan süzülen neysan!S kimi aram-aram,
olmuş, qorxudan ağızları açıla qalmışdı. En xır- küleksiz-fırtmasız axırdı, Atanı dehşet bürüdü:
dacalar5 indi hetta ağlaya da bilmirdi. Seyyid qu- Nece? Seyid peyğember övladı, ali-eba nesli ağ-
zusuna canavar daraşmış6 çoban kimi alacalanmış layırü! Bele de iş olar? Göyden niye daş yağmır,
gözlerile uşaqları yoxlamağa başladı. Kim var, kim ilahi? Kişini ele bir qorxu bürüdü ki,., oğul felaketi de
çıxa bilmeyib? Yerin aramsız tekanları ara vermeye bu dehşet qarşısında ona çox xırdai9 göründü...
başladı, nisbi sakitlik çöken kimi bağırtı ve çı- Özünü müellimin yanında yere çırpdı, feryad eledi:
ğırtılar, ağlaşma başlandı. Bunların çoxu arvad ve - Ağa, ceddine qurban olum, ağlama, men
uşaqların sesi idi. Kişiler, cavan oğlanlar ve qızlar duran yerde! Ağa, sene sadağa gedim, sen ağlama!
ise uçuqların7 altında qalanlan çıxarmağa se'y8 Seherimiz bedbext onsuz da virana olub, ağlama,
gösterirdi. Bir-birini, itenlerini, göze gö- ceddüve qurban olum, ağlama! Ağlama, tufan
rünmeyenlerini axtaranların9/ havlayanlarını 0' sesi qopar, Nuh tufanı... Zelzele qalan-qulanı da kün-
alemi bürümüşdü: feye-kun20 eler, ağlama! Salah balan sene qurban
- AyeSaday, hey... olub, ağası cenab Eliekbere qurban gedib, sen ağ-
-Ana, ay ana... lama, başuva donüm/ Ağa!..
- Selme neneni görmedin? Seyyid kişinin az qala çatladığını, qorxudan
- Ay bala, ay Semerrux? böyümüş gözlerini, tutulan sesini görünce evvelce
- Urhan, ay Urhan? teeccüb, sonra da anlayınca teessüf hissile yerinden
Bazardan qaçan kişilerden bir çoxu özlerini qalxdı: "Ay yazıq, bedbext ata!"... Salahın atası qo-
rnekteb ve mollaxanalara yetirmişdi. humları21 ile birlikde cenazeni apardılar; qalan va-
- Ağa kömek lazımdı? lideynler de sağ qalmış iri uşaqlarla birlikde ev-
Ağanın gözlerindeki yaş onun d üş menlerini eşiklerin allından ilkinlerini22 axtaranlara qo-
de qorxudurdu: Ağlayan Seyid idi: Kişiler gelib ça- şuldular23. Az qala ağlını itirmekde olan bir qadm
tanacan, Şirin, iri uşaqlarla ve qonşudan el ye- "Ya baba Senger, itiyimi gönder" deyib deli kimi
tirenlerle birlikde tavan direklerinin altında qalıb özünü gah o, gah da bu uçğuna vururdu...
ezilmiş uşaqların bir neçesini eşib çixara bil- ... Bütün te'kidlere baxmayaraq Seyyid mekteb
mişdiler, onlar telesirdiler11. Mekteb binasını artıq qabağmdaki meydançadan gelmedi. Adamlar
tüstü bürüyürdü, bina alışıb tamamile yansaydı, uşaqlann lamamile yer altından çıxarıldığma emin
artıq heç keşi xilas12 etmek mümkün olmayacaqdı. olandan sonra qonşıı evlere dağılışdılar. Seyyid de
Odur ki, bunu anlayan uşaqların hamisi, dinmez- Şirinle birlikde Nurulla kişinin evini eşenlere qo-
söylemez, sakil bir qezeb ve inadla yeri eşmekde, şuldu. Nurulla kişinin evi mektebxanaya en yaxın
böyüklere kömek13 elmekde idiler. Yaralanan çox ev idi. Evin taxtapuşu24 ele yatmışdı ki, kömeye
deyildi. Lakin mektebe böyük musibet üz ver- gelenler onun altından heç kesin diri çıxacağına
mişdi, uşaqların içinde en zeki, hazırcavab hesab ümid elmemişdiler. Odur ki, Nurulla kişinin, oğlu
olunan, on yaşda olmasına baxmayaraq, böyük şa- Esedin ve arvadi Nurcahan xanımın cenazesini
girdlerin bele hürmet ve mehebbetini qazanmış, laxta-torpaq ve kerpiç altından çıxarandan sonra
müellimin xüsusi ümidle sevdiyi Salah ölmüşdü. getmişdiler. Burada zeifliyinden güçle ayaq üs-
Direklerden biri uşağın gicgahına14 deymişdi. Sa- tünde duran Ağa ve onu eve aparmağa se'y gös-

1 titremekte 2. sağa sola hareket etmekte 3. homurdanacaktı 4. odun koyup yaktıkları 5. zayıflar 6. hücum etmiş 7. yıkıntıların 8. çaba 0.
arayanların 10. seslenenleri» 11. acele ettiler 12. kurtarmak 13. yardım 14. sakağına 15. yıkattırıp 16. ordu komutanı 17. abasının 1$.
nisan yağmuru İd. önemsiz 20. altüst 21. akrabalarıyla 22. kaybolmuşlarını 23. katıldılar 24. kiremit çatısı
teren vefalı Şirin Abdulla qalmışdı. O, şairin qo- - Sağ ol, Ağa... yesirin olum... Allah...
luna girib yalvarırdı: O, başına hele de ne gekliyini, üstünün ne ve-
- Gedek. Ağa, ceddüve qurban olum. Allah ziyyetde olduğunu bilmirdi, sıyrılmış ellerile
komek eler, qalan-qulanı da çıxardarlar, sen lap üzünü tutub qalxmaq istedi. Şair onun cenazeleri
elden düşmüsen, görmesini islemirdi, qarşisma keçdi...
- Allah kömek eler, Şirin!.. Eler!.. Eleseydi, bir Gelin bir az ezilmişdi, yaraları o qeder de
birinin dalıycan iki zelzele gönderib gözel ve- böyük deyildi, qolu-qıçı sıyrılmışdi, belke ele xeste
tenimizi künfeyekun elemezdi... imiş, hedden ziyade solgun idi. Ayağındaki dizlik'1
- Eseğfer de, Ağa, başuva dönüm, derdünden qan-qeysan olmuşdu, şairin eti ürperdî ve anladı ki,
beden deyirsen... Günahdı.. Minasoltan da, uşaqlar gelin uşaq ziyan eleyib. Her şey yadından çıxdı, baş-
da sen sandan1 nigarandılar2... qalarına kömek edeceyini de unutdu. Bedbext gelini
- Yox... Şirin, gel bir az da kömek eleyek,., celd evlerine yollamaq üçün binagüzarhqi2 eledi:
- Dayı b/urda adam qalmayıb, Ağa!.. - Şirin, kömekleş, yazığı evimize aparaq...
Onun qulağı bayaqdan3 beri güçle eşitdiyi bir Şirin, saçları perişan, cismindeki ezabdan
sesde idi, ele bil kim ise zarıyırdrl.. Evvel ona ele güçle ayaq üste duran gelinin qoltuğuna girdi ve
geldi ki, ses çox uzaqdan - başqa evlerde daş al- Ağagilin evlerine sürükledi.
tında qalanlardan gelir... diqqetle qulaq verdi: Sarabeyim bir nece gün onlarda qaldı, şair ara sa-
- Şirin, bir quaq ver... Deyesen zanltı5 gelir axı... kitleşene kimi gelini evlerinden buraxmadı, he-
Şirin elrafa baxmdı, bir şey görüb-eşitmedi. kimbaşı Mirzememmedden getirdiyi dava-dermam
- Yox, qıubamnı olum, qulağına gelir... anası ve Ceyraran kömeyi ile geline yedirtdi. Sara
- Abdulla, sene devireni evde qalan var... cavan idi. Gene ve sağlam beden öz işini gördü, der-
- Axıkim?., manların kömeyi ile tez özüne gelib gül kimi açılmağa
- Ne bilim... başladı. İndi o, Şirvan debi ile Ağadan yaşınırdıi^
Şirin birden dikeldi: amma heyet-bacada iş-güc gördüyü vaxllarda tez-tez
- He, Ağa, başuva dönüm, düz deyirsen! Baş rastlaşır, gözaltı şaire nezer yetirir, dik üzüne bax-
qanşıqda lap yaddan çıxıb Nurıüla kişinin gelini, mağa heya eleyirdi. Sarabeyim getdikce öz xilaskan
Sara beyim... hesab elediyi seyid-peyğember övladına - Ağaya bağ-
- Di tez ol... landığını, qeyri-ixtiyari bir hissinqjelbinde baş qal-
Onlar yemden evin çökmüş seqfine6 doğru dırdığım duyurdu, o, cavan olsa da uşaq deyildi. Bu
atıldılar. Zarıltı, kiminse felaketde olması, kömek hiss onun varlığına hakim kesilirdi...
dilemesi Seyid Ezimin qüvvesini özüne qaytardı. ... Şair bu hissi çox tez anladı, özünden qov-
O, otuz beş-otuz yeddi yaşlı kişinin bütün sağlam mağa, uzaqlaşdırmağa cehd eledi... Amma bacara
gücü ile daşları, kesekleri'' götürüb8 atmağa baş- bilmedi, eziz dost, irad tutsan da, tutmasan da,
ladı. Abdulla işledikçe ona baxır ve qelbinde dü- çarem yoxdur. Bir az evvel sene danışmaq is-
şünürdü: "Bax/ bax... masalla, ceddi nece kömek tediyim macera mehz bu idi, men onun üstünden
oldu ey... bayaqdan gücnen ayaq üste dururdu... keçe, senden gizleye bilmezdim. Axı Seyyid özü
Amma bîr de, hele cavandi da axı!.. Ne yaşı var ki, onu "göyden yere enmiş ayeyi-rehmet" ad-
menebaxanda...". landırmış, Sarabeyimle macerasını Necefde başına
Taxla ve perdiler, çiy kerpiç ve daşlar qalaq- gelen bir ehvalatia qarşılaşdırıb, onun dodaqlarını
qalaq^ atılırdı, Abdulla ve şair durmadan el- "Misr nabatına" benzetmiş, çekinmemiş, ismini
leşirdiler. Toz nefeslerini, gözlerini tuturdu, ses gizletmemiş, geline hediyye verdiyi qezellerden bi-
getdikce yovuqlaşırdı: rinde adını bele yazmışdı:
- Ağa, deyesen burdadı... Saradır adın, iki saçın enberi-sara,
Onlar ses gelen semte eyildiler. Toz-torpağın Saçın kimi alemde senin müşki-ter olmaz. Dostum,
allından iri bir taxta qaldırdılar. Sandığın dibinde men bunun Sonaya olan eşq kimi ilahi bir
düşmüş gelini de ele bu xilas elemindi. mehebbet olduğunu da deye bilmerem; çünki
Gelinin solgun, on beş gecelik ay kimi dolu Seyid Ezim Şirvani ne qeder müqeddes xeyallarla
çöhresi, lakin bu solgun üzde daha da qara gö- yaşamış bir insan ve şair olsaydı da, otuz yeddi
rünen çatma qaşları derhal nezere çarpdı. Gözleri yaşında esil kişilik heddine qedem qoymuş bir er
qapah idi. Bir az sonra gözlerini açdı, sıx qara kir- idi. Heyaldan, heyatın insana bexş etdiyi
pikler şana kimi aralandı, bir cüt yaş dolu qara göz ne'metlerden zövq14 ala bilirdi, bunun üçün onun
şairin üzüne zillendi, tanıdı: dodaqlarını islatdı, qedersiz inkişaf etmiş alemi-ruhaniyyesi var idi. Sa-
hıçqırıqla dillendi: rabeyim ise mehebbeti redd edilecek qadınlardan de-
1. yönünden 2. ızdıraplıdırlar 3. eskiden, evvelden 4. inliyordu 5. inilti 6. tavanına 7. toprak parçalarını 8. kaldırıp 9. küme küme 10.
yakınlaşıyordu 11. etek 12. çıkış yolu 13. yüzünü kapardı 14. zevk
yildi. Ona göre de qulaq ver, arabir' esil!2 he- vurur, yandırıb yaxırdı:
kayetimizle yanaşı3 Seyyidin başına gelmiş bu qe- Bu pir könül taze bir ehli-nezer ister,
ziyyeni de sene nağıl eleyim. Daha doğrusu, her- Evvelki keçibdir, bunu ondan beler ister,
denbir, zemane müstebidlerinin atdıqları te'ne -deyib durur, gah periler soltamndan, gah Cey-
daşlarından qelbi qana dönen şairi Sarabeyimin ateşli ramn mehebbetinden imdad isteyirdi, amma
öpüşlerle nece ovundurduğunu4 da bilsen ne olar kî... ha-rayına gelen yox idi:
... Günler gelib keçdi, Sarabeyim evlerinin ye- Göz yaşımı dil, enlere dönderdi qeminden,
rinde yeni bir ev tikdirdi^ bu evvelki teki mektebe Me'Ium olur nexli-murade semer ister. Onun
yaxın, tacir Hacı Nurullanın evi kimi debdebeli, ya- arzuları behre-semer isleyir, bu semer gene bir
raşıc[li6 olmasa da, yer üzünde kimsiz-kimsesiz qal- gelinin dodaqlarından qopub gelen mehebbet
mış Sarabeyim üçün yararlı idi. Gelin tezlikle özünü çağırışı idi, şairi yandırırdı. Üreyi eşq üçün
ele alıb evine köçdü, seliqe-sahman7 yaratdı. Bu uçunurdu16. İndi o, mebebbetin qulu, kölesi idi,
günden sona Minasoltangilden ayağını da çekmedi. ona bir anlıq ele gelirdi ki, eğer mehebbet onu terk
Arabir gelib onlarla görüşür, uşaqlara bayrambq etse, heyati da söner, bu keçmekde olan ömrünün,
alır, bişirdiyi eziz tikeden8 pay getirmeyi de unut- ebedi elinden keçmiş olan gencliyin son hediyyesi,
murdu. Kimsesizlere özünemexsus bir nevazişle isi- ona töhfesidir 17. Eğer itirse, bu eşqi redd etse, göz-
nişen9 Minasoltan, Sarabeyimi de doğma qızı kimi leri ferden, qelbi ilhamdan qalar.,. üreyinin aleşi de
sevmeye başlamışdı. C'eyran da ona yaxın olmuşdu. ebedilik söner, küle çevriler... Bilmeden özünü
Sarabeyim her gelende onu xala adlandıran uşaq- samın ışığına çırpan pervane kimi bu eşqden ziya
larla xeyli evlenir, çıxıb gedirdi. Her defe onun almaq, bu mehebbetin odunda yanmaq hevesi gel-
uşaqları nece bir mehribanlıqla öpdüyünü gören dikçe onun bütün varlığına hakim kesilirdi...
Minasoltanın gözleri yaşarırdı: "Bedbextin balası ... O, Sonanı görüb sevmişdi, lakin qovuşa bil-
qalsaydi, bir parça çöreyi10 var, baxtı açılaydı, yaxşı memişdi... Ceyram görmeden, tanımadan ev-
adama irastn olaydı. İlahi, neyse sen yaxşi adamları lennıişdi, amma ele isinmişdi, ele uyuşmuşdu ki, bu
hemişe qara günlü eleyirsen? Neynemek'2 olar, bir adetkerdeliki8 derin, heyati, ailevi bir bağlılığa,
terefden de tek onun başına gelmeyib ki!.. Elnen ebedi bir qadın - ana mehebbetine çevrilmişdi... Sa-
gelen qara gün toy-bay ramdır deyerler... Şükür xu- rabeyim ise onun hele sevmeden gördüyü, xisletine
daya, gene ne eceb ki, Ağa sesini eşidib, yoxsa yazıq beled olub19 coşğun bir ehtirasla arzuladığı insan
diri gözlü qebre batıbmış...". idi... Sarabeyim onun çox gecikmiş, ömrünün ağır il-
Gelin özü de Ağaya evvel elde ele xilaskar lerinde20 ruhuna qida vermek üçün yolunun üstüne
kimi baxır, burda qaldığı günlerde canü dilden - qismetine çıxmış bir çiçek, güneşli bir gün, işıqlı
evin bütün işlerinde Ceyrana yardım edirdi; lakin bir seher idi... O ne müqeddes bildiyi amalına, ne
çoxsözlülerin "yeqin Ağaya gedecek" sözünü uy- övladlarmın anası kimi derin ehtiram beslediyi Cey-
durmamaları üçün Sarabeyim Ceyranın gözü rana xeyanet elmirdi. Amma istediyinden döne de
önünde çox qala bilmedi. Evi hazır ola-olmaya mü- bilmir, bu heç bir şey teleb etmeyen, temennasız21
veqqeü sığınacağım, ona doğma külfet, ana ne- eşqi redd etmek üçün özünde iqtidar görmürdü. Sa-
vazişi göstermiş aileni terk edib getdi. Ağa birinci rabeyim onu heç bir şey istemeden, heç bir fe-
günlerden, ele gelini torpaqdan çixardığı de- dakarlıq teleb elemeden,' qurban gözlemeden de-
qiqeden heyatın kimi olmuşdu. Saranın şana kir- licesine sevirdi... Sadece bir insan kimi, bir şair kimi
pikleri altındaki yaşlı qara gözleri onun iliklerine onun üçün ölürdü, onu bir baş yoldaşı kimi deyil,
işlemişdi. Odur ki, gelinin evinin tez hasile gelmesi bir arvadın eri kimi deyil, melız bir me'şuqun aşiqi
üçün elinden geleni etmiş, "tez çıxıb getse yax- kimi, Mecnunun Leylası kimi sevir, arzulayırdı... Sa-
şidır" demişdi... lakin her şey eksine oldu... rabeyim onun saqqalında, gicgahlarında gümüş
Sarabeyim onun başından çixmırdı, gelinin na- Ieki22 parlayan ağ tükleri23 de görmürdü,.. Sa-
zende görkemi gözlerini terk etmirdi. Axı niye de rabeyim onun sesini, oxuduğu qezellerin ahengini
elesin?.. Sara bu behaneleri, fürsetleri hardan13 ta- sevirdi... Sarabeyim onun ölgünleşmeye, bu-
pırdı14, bunu bir özü, bir de allahı bilir... O her gün lanmağa başlayan gözlerine fereh getirmek, bu göz-
heç olmasa bir defe, iki defe Ağaya görünürdü... lerde fereh çırağı yandırmaq, sonra da bu çırağın işı-
Şair be'zen bu ani görüşlerin xeyalmı, heqiqetmi ol- ğına isinmek, heraretinden nur almaq isteyirdi.,.
duğunu da unudur, be'zen hansının15 xeyal, han- Sarabeyim onu her gün olmasa arabir, zaman-
sının arzu ve ya hanginin heqiqet olduğunu ayırd zaman görmek, şe'rlerini dinlemek, mehriban el-
eleye de bilmirdi. Arzular onun da qelbini qo- lerinin yumşaq temasını saçlarında duymaq üçün
uçunurdu... Ondan çörek, palları teleb etmirdi, ede

1. bazen 2. .ısıl 3. birlikte 4 sakinleştirdiğini 5. yaptırdı 6. alımlı 7. intizam S. yiyecekten 0. bağlanan 10. ekmeği 11. rast 12. ne yapmak 13.
nereden 14. bulurdu 15. hangisinin 16. çırpınırdı 17. armağanıdır 18. alışkanlık edinme 10. aşina olup 20. yıllarında 21. agkı 22. gibi 23. saçları
de bilmezdi. O, şairin evinde bir nece gün ya- Bir kebuter17 qesdine güya iki seyyaddır...
şamışdı... tavanasız2 olduğunu da yaxşı bilirdi... Kümeye18 gel, periler soltanı! Bu qız, bu gelin
- Büirem, hamisini bilirem, özümünkü özüme ne devir, kime qesd edir, senin mehebbetine, Cey-
çatar, ömrüm-günüm! Evi tezeden? tikende olub- rana sedaqetime, ya öz cavanlığına? Axı men heç
qalanımızı daş-torpağın altından çıxarıb Şirin qar- onun tayı-tuşu'i1-1 da deyilem... Men handa, o
dag özüme qaytarıb. Başqaları kimi debbelemeyib4, handa?" Anıma şairin üreyi durmur, bu fettan göz-
bir canım var, besimdi,.. ler onu çekib aparır, derin, şebiyolda 1 (1 İlin en
- Hemişe bir canın qalmayacaq ki... uzun ve qaranhq gecesi - 21 dekabr20) kimi qara
- Qalacaq, gözümün İşığı... Teki sen sağ ol... saçlar onu ahu kimi tora salır21, üreyim' ovlayır,
- Yeri düşer, başqasına gedersen... axı ea- imanını elinden alırdı...
vansan hele.., İndi Saranın mehebbeli evvel elde ona Nevalın
- Allah elemesin, sene gelen mene gelsin, ele ani, tez yanıb, tez de sönen eşqinin ehtirasını xa-
deme, Ağa!.. Min ömrüm olsa, bir günüve qurban tırlatmışdı. Lakin az sonra şair bu mehebbetin de-
verrem, uf da demerem!.. rinliyine, qızın qelbinde derin-derin bir yara aç-
O, yumru ellerinin totııq5 barmaqları ile ke- dığına inandı, inandığı kimi de dehşete geldi... Bu
leğayısının6 heşyesini sığallayir7, gözlerini de bu mehebbet Saranın qelbinden silinmeyecekdi, bu nıe-
heşyeye dikib şairin suallarına cavab verir, qelbinde hebbet Saranın felaketi idi, şexsi felakeli... Sa-
düşünürdü: "Evini de görmüşem, eşiyini de, ta- rabeyim, bu eşqi dünyada heç bir şeye de-
vanına da beledem8... Mene senden heç ne gerek yişmeyecek, ebedi ere getmeyecek, heç kese könül
deyil... yaşa!., ömrün uzun olsun!.. Sene dünyada vermeyecekdi... O, diri gözlü, bile-bile özünü ölüme
qezadan heç bir sedeme deymesin... yaşa... tekçe, meliklim edirdi... Bu şairin xeyalında beleydi... Hem
herdenbir9 gel, ezizim, gözümün işığı! Arabir gel, de ölüme niye? Sara özü ise bu eşqi analıq me-
amma gel... İsli'0 nefesinden isinim, şirin qezellerini hebbetinden de üstün tutmuş, özünü ebedi ten-
eşidim, o güçlü qollarının İslisini duyum...". halığa meliktim etmişdi. Sarabeyim onun xeyalı,
- Men hamisini bilirem, Ağa, men bilirem ki, şe'rlerinin şöhreti ile yaşayırdı... Yox, ona ele gelirdi
sen meni almazsan, Ceyran kimi canın üstüne ev ki, o özü üçün heç ne istemir, Iekee22 onun üçün ya-
lenmezsen... şayır, o bu dünyaya gelib ki, Ağaya birce parça se-
- Bes onda... adet versin, onun ferehsiz günlerini bezesin, üreyim
- Ne isteyirsen? Tekçe mehebbetini, gizlin- cavanlaşdırsın, üzünü güldürsün... Ona daha ne la-
gizlin olsa da, oğrun-oğrun11 olsa da... Herden- zımdır ki?.. Bundan höyük seadeli Sara tesevvür
herden seni görmek isleyirem, görmesem öllem... ede bilmirdi... Şair arabir ehtirasın qarsalayan23
Senden ne gedir ki, Ağa... ne gedir menim gedir. alovlarından24 ayrılır, Sarabeyimi qorumağa, şer dil-
-Ele deme... lere düşmekden sağındırmağa cehd gösterir, neyese
- Bes nece deyim?., demircin ki, başqa kab- se'y eleyirdi... Lakin artıq Sarabeyim onu eşitmeye
layılar kimi, qırmızısaqqal baqqallar kimi, mollalar qadir deyildi, seadetinden mest idi, Sara...
kimi meni siğe ele'12, ikimci arvad kimi al; yox, Hele ölenlerin ili olmamışdı... Sarabeyim hele
Allah elemesin, men senin öyüne narazılıq sal- qaradan çıxmamışdı. Eynindeki25 qara paltar onu
maqdansa ölmeyime razıyam, ancaq... ancaq her- daha da gözel gösterse de Şirvan xanımlarının sev-
denbir gel, bundan Ceyran bacıma ne ziyan var? mediyi bu reng, şairin de xeyalında mehz nehs bir
- Heç ne ziyanı... şey idi, Hüseyni qara idi, o bu qara rengi heç sev-
- Qoy o heç bilmesin de... men ele elerem ki... mezdi... Saranın qara libasda daha da ağ görünen
- Bir ersin bez alıb dünyanın ağzın bağlarsan? simasını qem1i bir keder bürümüşdü. O, arabir
- Ne deyerler mene deyerler... Sene ki, bir pey- hezin-hezin ah çekir, kim bilir belke de fitnekar
ğamı yoxdu. Ağa, men arvad leçeyimle13 seni tu- qelbinde özünü şairin coşğıın ağuşunda görür,
turam, sen kişi papağınla meni tutmayacaqsanmı? belke de bu qara matemin onu sevdiyi şairin quca
"Bu ne danışır, ilahi, bele de iş olarını?" bilmek 26 imkanından mehrum etdiyi üçün ah
Saranın gözlerinde ele bir yalvarış, ele bir nale, çekir, nifret edirdi.
feryad var idi ki, şair bu gözlerden keçe bilmirdi... Saranın qelbini duysa-duysa bir şair duya bi-
Bu gözleri bir göyerçin14 ovlamağa15 çıxmış iki ov- lerdi, lakin o da nedense bu gün qara rengli köy-
benzedirdi: nek27 altından qabarıq sinenin içinde gizlenmiş
Qesdi-can eyler o fettan gözlerin, bidaddir, üreyin çırpıntılarını ele bil ki, duymurdu, ahlar
1. giyim 2. parasız 3. yeniden 4. sözünden dönmemiş 5. tombul 6. renkli baş örtüsün ün 7. okşuyor 8. aşinayım ". zaman zaman 10. sıcak,
samimi 11. gizli gizli 12. imam nikahıyla evlen 13. kadın halimle 14. güvercin 15. avlamaya 16. avcıya 17. güvercin 18. yardıma 19. akranı
20. aralık 21. tuzağa düşürür 22. sadece 23. yakan 24. alevlerinden 25. sırtındaki 26. kucaklayabilmek 27. gömlek
onu yandırırdı: - Sara, - dedi, - qelemdanı4 beri ver!
Sarabeyim quş kimi yerinden qalxıb taxçaya5
Ey meh, sene bu ahi-demadem ne üçündür? yaxınlaşdı, zerxara6 perdeni qaldırdı, bala
Ayineyi-dilde kederü qem ne üçündür? müocriden şairin bele balları üçün hazırladığı
qe-lemdanla bayazı7 çıxartdı ve celd getirib onun
Batdın gene bextim kimi bilmem ne qeraye, qar-şısmaq|oydu. Şair bir anlığa, dünyanı, bütün
Ourban sene, bu şiveyi-matem ne üçündür? qayğılarmı unudub yazmağa başladı...
... İş getdikce yoğunuyur8, Ağa bu qayim dü-
Dünyaye gelen getmek üçündür, bu ne qemdir? yünleri açıb xilas ola bilinirdi. Ana, belke hele Cey-
Bir fîkr ele, bu xilqeli-alem ne üçündür? ran da ne ise duyur, dostları tez-lez "qeybe çe-
kilmesiniy", meclislerde görünmemesini ona
Seyyid, eğer ol şem'e senin yanmadı könlün, andırırdılar. Hamı eyhamla ne ise bir hadise baş
Bes perdeyî-çeşminde olan nem ne üçündür? verdiyini söyleyir, deyişmesine işare vururdular^1.
Amma hele ki, beç kes esil heqiqeti bilinir, qaranlıq
O, qelbinde hezin-hezin hıçqıran, yalvaran bu qııyuya daş alırdılar.
misralan yazıya köçürmeli1, yîyesine2 tapşirmalı,3 Ele bu zaman Ağa müveqqeti de olsa seherden
onun derdine ne qeder de derinden şerik ol- gelmeyi lazım bildi. Onsuz da Şirvan yollan onu çox
duğunu bildirmeli idi: rahat qoymayib, hemişe diyar-diyar gezdirib. Baxaq
görek seferi indi hayanadır?

"1. geçirmeli 2. sahibine 3. göndermeli 4. kalemliği 5. duvardaki


oyuğa 6. ipekli kumaştan 7. şiir kitabını 8. büyüyor 9. ruhi alemlere
dalmasını 10. hatırlatırlardı 11. ne tarafadır?

You might also like