Fakultet pravnih nauka

Školska 23

SEMINARSKI RAD

Tema: „Vremensko i prostorno važenje krivičnog zakona“

, Novembar, 2010. Godina

 SADRŽAJ

1. Uvod.............................................................................................................................................1

2. Pojam krivičnog zakona..............................................................................................................2

2.1. Tumačenje krivičnog zakona........................................................................................3

2.2. Analogija u krivičnom pravu........................................................................................5

3.Vremensko važenje krivičnog zakona...........................................................................................6

3.1 Stupanje na snagu krivičnog zakona.............................................................................7

3.2. Prestanak važenja krivičnog zakona.............................................................................7

4. Prostorno važenje krivičnog zakona...........................................................................................10

4.1.Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po teritorijalnom principu........................11

4.2. Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po personalnom pricnipu...........................12

4.3. Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po realnom principu...................................12

4.4. Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po univerzalnom principu..........................13

5.ZAKLJUČAK.............................................................................................................................14

6. LITERATURA...........................................................................................................................15
1. UVOD

Tema mog seminarskog rada je: „ Vremensko i prostorno važenje krivičnog zakona“. U ovom
radu spomenut ću krivični zakon od samog njegovog pojma, tumačenja i analogije u krivičnom
pravu, pa sve do važenja krivičnog zakonodavstva u FBiH po univerzalnom principu.
Osnovni, glavni izvor krivičnog prava, koje se zasniva na načelu zakonitosti krivičnog djela i
kazne, jeste zakon. Najznačajniji izvor krivičnog prava kod nas je krivični zakon ili krivični
zakoni. Na nivou BiH to je krivični zakon BiH, u entitetima KZRS i KZFBiH, a u Brčko
Distriktu - KZ Brčko Distrikta. Pored zakona se kao posredni i dopunski izvori mogu javljati i
drugi pisani propisi. Oni imaju karakter izvora krivičnog zakona samo kada se zakon na njih
poziva, a to su: normativni akti državnih organa, međunarodni ugovori, običajno pravo, sudska
praksa i pravna nauka. Zakon je osnovni i glavni izvor u krivičnom pravu BiH.
Važenje krivičnog zakona znači da je on na snazi i da ga organi pravosuđa primjenjuju, tj. da po
njemu sudovi sude u krivičnim stvarima. Međutim, krivični zakon nije univerzalan, kao ni bilo
koji drugi zakon. On djeluje u određenom vremenu, na određenom prostoru i u odnosu prema
određenim licima. Zbog toga, razlikuje se: vremensko, prostorno i personalno važenje krivičnog
zakona. Pod vremenskim važenjem krivičnog zakona podrazumijeva se važenje određenog
krivičnog zakona s obzirom na vrijeme izvršenja krivičnog djela. Svi krivični zakoni u BiH
predviđaju da se na učinioca krivičnog djela primjenjuje zakon koji je bio na snazi u vrijeme
učinjenja krivičnog djela. Utvrđivanje vremena učinjenja krivičnog djela je faktičko pitanje, a
utvrđivanje vremenskog važenja KZ je pravno pitanje. Pod prostornim važenjem krivičnog
zakonodavstva neke države ili uže teritorijalne jedinice, podrazumijeva se važenje s obzirom na
to da li je neko krivično djelo učinjeno u toj državi odnosno teritorijalnoj jedinici ili izvan nje.
Svaka država svojim vlastitim propisima uređuje pitanja prostornog važenja svog krivičnog
zakonodavstva.

1
1.Pojam krivičnog zakona

Pod krivičnim zakonom se podrazumijeva skup pravnih propisa kojim se određuju uvjeti za
krivičnu odgovornost, krivična djela i krivične sankcije. Taj skup krivičnih propisa dat je po
jednom redoslijedu koji predstavlja sistem reguliranja instituta. Stoga krivični zakon možemo
odrediti kao sistem krivičnopravnih propisa kojim se određuju uvjeti odgovornosti, krivična djela
i krivične sankcije za čitavu jednu krivičnopravnu oblast.
Krivični zakonik je sistematiziran zbornik svih krivičnopravnih propisa koji čine materijalno
krivično pravo te zemlje, izuzimajući pojedine krivičnopravne odredbe koje se nalaze u
dopunskom i sporednom zakonodavstvu. Ta znači da se krivični zakon i krivični zakonik ne
razlikuju po pravnoj važnosti, već po obimu krivičnopravnog reguliranja, jer dok krivični zakon
regulira jednu krivičnu oblast, dotle krivični zkonik regulira cjelokupnu krivičnopravnu materiju.
Zbog toga se krivični zakonik i naziva kodeksom, odnosno zbornikom svih krivičnih zakona gdje
su propisi sistematizirani po jednom kriterijumu koji odražava i društveni značaj poejdinih
propisa i njihovu logičnu povezanost. Od krivičnog zakona i krivičnog zakonika treba razlikovati
krivično zakonodavstvo koje obuhvata sve krivičnopravne propise jedne zemlje bez obzira da li
spadaju u materijalno, procesno ili izvršno krivično pravo. Po strukturi svi krivični zakoni u
Bosni i Hercegovini sastoje se iz dva dijela: općeg i posebnog.
Opći dio 1predstavlja sistem materijalnih krivičnopravnih propisa kojima se određuju načela
kaznene politike i utvrđuju pojam krivičnog djela, osnov i uvjeti krivične odgovornosti i sistem
krivične sankcije. Propisi sadržani u Općem dijelu krivičnih zakona su dvojake prirode:
deklarativne i konstitutivne. Deklarativne prirode su oni propisi kojima se proklamiraju načela
kaznene politike i druga načela koja su od opće važnosti za cjelokupno krivično zakonodavstvo.
Konstitutivne prirode su oni propisi kojim se ustanovljavaju pojedini opći instituti, određuju
uvjeti krivične odgovornosti i sistem krivičnih sankcija. Posebni dio sadrži propise kojima se
određuju pojedina krivična djela i kazne za učinitelja tih krivičnih djela. To zanči da propisi
Posebnog dijela imaju konstitutivni karakter. Deklarativna norma se ovdje može pojaviti
izuzetno i tada ima ograničeno dejstvo, tj.vezana je za određeno krivično djelo.

1
Petrović B., Jovašević D., „Krivično/Kazneno pravo Bosne i Hercegovine“, Opšti dio,“Pravni fakultet Univerziteta
u Sarajevu, Sarajevo 2005 str.32

2
2.1. Tumačenje krivičnog zakona

Tumačenje krivičnog zakona predstavlja utvrđivanje pravog smisla, sadržaja i obima krivično-
pravne zaštite koji se ostvaruje putem te pravne norme. Postoje uglavnom 3 vrste tumačenja:

1. Prema subjektu ili organu koji tumači zakon;

2. Prema metodu ili naĉinu na koji se zakon tumači;
3. Prema obimu tumačenja.

Prema subjektu koji tumači zakon postoje 3 vrste tumačenja: autentično ili obavezno, sudsko i
doktrinarno.
Prema metodu tumačenja: gramatičko, logičko, sistematsko, komparativno, historijsko. Sva
ova tumačenja služe teološkom ili ciljnom tumačenju.
Prema obimu tumačenje može biti usko ili restriktivno i široko ili ekstenzivno.
Autentično tumačenje potiče od samog zakonodavca i obavezno je za sve državne organe koji
primjenjuju zakon, kao i za građane.
Sudsko tumačenje je tumačenje koje daju sudovi rješavajući konkretne slučajeve. To tumačenje
nije obavezno, odnosno ne može obavezivati u situacijama koje nisu predmet konkretnog
raspravljanja. Mada odluke jednog suda, posebno višeg ne obavezuju niţe sudove, one ipak imaju
značaj jer izražavaju određena pravna shvatanja povodom određenih pitanja.

Doktrinarno tumačenje daju pojedine naučne institucije ili pojedinci u svojim naučnim
radovima. To tumačenje nema obaveznu ulogu, jer se ni jedan sud ne može pozvati na mišljenje
nekog instituta ili katedre, ali je to mišljenje značajno jer unapređuje pravilnu primjenu zakona.

Gramatičko tumačenje predstavlja utvrđivanje smisla zakona na osnovu gramatičkih pravila,

tj.pravila sintakse tj.pravila o izražavanju misli na određenom jeziku.
Logičko tumačenje predstavlja utvrđivanje smisla zakona na osnovu pravila logike kojima se
određuju zakoni mišljenja i zaključivanja, kao i određivanja i povezivanja pojmova. Tako npr. u
svim slučajevima gdje nije određen posebni minimum kazne ili posebnu maksimum kazne za
određeno krivično djelo, logičkom operacijom zaključujemo da važe opći minimum odnosno
opći maksimum za te vrste kazne
Sistematsko tumačenje je utvrđivanje smisla zakona na osnovu mjesta koje određena
krivičnopravna norma ima u sistemu zakona i na osnovu njenog odnosa sa drugim bliskim ili
3
srodnim normama. Prema tome, tu se pojedini propisi dovode u međusobnu vezu, pa ćak to mogu
biti i ćitave grupe propisa iz istog ili različitih zakona.
Komparativno tumačenje ima 2 oblika: Prvi oblik predstavlja utvrđivanje smisla zakona, tj.
određene krivičnopravne norme na osnovu poređenja istog zakonskog teksta objavljenog na više
autentičnih jezika. Drugi oblik predstavlja utvrđivanje smisla zakona na osnovu upoređivanja
zakona ili određene krivičnopravne norme jedne zemlje za zakonom iil određenom
krivičnopravnom normom u zakonu druge zemlje.
Historijsko tumačenje također ima 2 oblika: Prvi oblik predstavlja utvrđivanje smisla zakona na
osnovu analize uslova i okolnosti njegovog nastanka. Drugim riječima, vrši se utvrđivanje volje
zakonodavca s obzirom na vrijeme kad je zakon donesen. Drugi oblik predstavlja nastojanje da se
iznađe pravi smisao zakona koji odgovara vremenu i okolnostima u kojima se zakon primjenjuje.
Tu se utvrđuje volja zakona. Sve navedene metode tumačenja u funkciji su najvaţnije i osnovne
metode, a to je ciljno tumačenje kada se utvrđuju ocasio legis (povod) i ratio (cilj) određene
krivičnopravne norme.
Prema obimu, tumačenje može da bude usko ili restriktivno i široko ili ekstenzivno.
Sve norme u krivičnom zakonu prezentirane su preko pojmova ili sistema pojmova koje su
izražene kroz riječi ili rečenice. Upotrijebljeni termini nekad u potpunosti precizno određuju neki
pojam, međutim ponekad se upotrijebljenim terminima pojam ne određuje precizno, odnosno
postoji njegovo uže i šire shvaćanje.
Restriktivnim tumačenjem se sužava, a ekstenzivnim proširuje smisao upotrijebljenog termina,
a na taj način se sužava ili proširuje i sadržina krivično-pravne norme. To znači da je tumačenje
po obimu rezultat nesavršenosti jezičkog izražavanja. Oba tumačenja (i uže i šire) određuju
sadržinu norme intra legem u okviru zakonskog propisa i dozvoljeno je u krivičnom pravu jer se
ne protivi načelu legaliteta.
2

2
Simović,Miodrag: Krivično procesno pravo, Pravni fakultet, Srpsko Sarajevo, 2001.godina.str 20-30

4
2.2. Analogija u krivičnom pravu

Analogija se u krivičnom pravu primjenjuje ili kao jedan od načina tumaĉenja zakona, ili kao
jedan od načina stvaranja prava (analogija kao izvor prava).
Analogija kao način tumačenja zakona predstavlja slučaj kada se na osnovu sličnosti rješava
neki konkretan slučaj i to intra legem, tj. u okviru zakona. Takva analogija je dosta slična
ekstenzivnom tumačenju i praktićno predstavlja prelaz između ekstenzivnog tumačenja već
postojećeg teksta i analogije kojom se stvara pravo. Kako se i ekstenzivnim tumačenjem i
analogijom kojom se tumači zakon ostaje u okviru zakonodavčeve misli i volje, može se reći da
nema jasne granice između tih pojmova. Razlika se ogleda u tome što se pri ekstenzivnom
tumačenju ostaje i u okviru upotrijebljenih termina imajući u vidu njihovo šire značenje, dok se
analogija logičkom operacijom utvrđivanja sličnosti na izvjestan naćin udaljava od pravih, čistih
značenja upotrijebljenih izraza, uz nastojanje da se ipak ostane u okviru zakonodavčeve volje.
Kao primjer analognog tumačenja može se navesti fenomen kraće električne energije prvih
decenija 20.vijeka, kada električna energija nije bila u široj upotrebi i kada u krivičnim zakonima
tog vremena nije bila predviđena krađa električne energije. Međutim, kada je električna energija
ušla u širu upotrebu, pojavio se i fenomen njenog nedozvoljenog korištenja, pa koko nije bilo
odgovarajuće odredbe u zakonu, sudovi su elektriĉnu energiju podveli pod pojam pokretne stvari
i na taj način regulirali krađu el.energije kao kraću bilo koje druge stvari. Da bi otklonio
eventualne dileme, i naš zakonodavac je u odredbi čl.136 st.11 istumačio pojam pokretne stvari
kada je rekao da je to i svaka proizvedena ili skupljena energija za davanje svjetlosti, toplote,
kretanja, kao i telefonskih i drugih impulsa.
Analogija kao način stvaranja prava (izvor prava) javlja se onda kad treba riješiti slučajeve
koji nisu regulisani zakonom ili pravnim propisom. U tom smislu postoje 2 vrste te analogije:
1. Zakonska analogija (analogia legis) – kada se konkretni slučaj rješava primjenom zakonskog
propisa koji regulira najsličniji slučaj; 3

2. Pravna analogija (analogia iuris) – postoji kada se konkretan slučaj rješava primjenom pravnih
načela određene grane prava ili ćak primjenom pravnih načela na kojima se zasniva cjelokupni
pravni sistem određene države u određenom vremenu. Analogija kao način stvaranja prava je
ponekad nužna i dozvoljena u nekim drugim granama prava. Međutim, ona ne dolazi u obzir kada
3
Vasiljević Tihomir, Grubač Momčilo: Komentar Zakonika o krivičnom postupku, «Službeniglasnik», Beograd,
2003.godina.

5
je u pitanju materijalno krivično pravo. Razlog tome je što bi to bilo u suprotnosti sa usvojenim
osnovnim načelom materijalnog krivičnog prava – načelom legaliteta, pa je nedopustivo da se
putem analogije stvaraju nova krivična djela i da se određuju kazne za ta djela.

Prihvatanje analogiae legis i analogiae iuris u krivičnom pravu je u suprotnosti sa načelom

zakonitosti krivičnog djela i kazne. Treba zaključiti da se analogija kao izvor prava kod nas
nikada ne može primijeniti kada je u suprotnosti sa načelom legaliteta, a to je uvijek u slučaju
kada se putem analogije ili stvaraju bića novih krivičnih djela, ili se uspostavljaju nove
pooštravajuće okolnosti prema učiniocu krivičnog djela koje vode primjeni strožije kazne od one
koja je u Zakonu propisana.

3. Vremensko važenje krivičnog zakona

Vremensko važenje je opšte pravno pravilo i jednako se rješava kod svih zakona. Da bi počeo da
važi, svaki zakon prvo treba da bude proglašen, iz čega proizilazi osnovno pravilo da
objavljivanje zakona mora prethoditi njegovom stupanju na snagu. Početak važenja jednog
zakona je dan ili momenat njegovog stupanja na snagu, što može biti eksplicitno određeno u
samom zakonu, ili se primjenjuju opšta pravna pravila o stupanju zakona na snagu.
Naime, prema odredbi čl.4 st.1 KZ FBiH, na učinioca krivičnog djela uvijek se primjenjuje zakon
koji je važio u vrijeme izvršenja djela.
U vezi s tim, kod vremenskog važenja je osnovno pitanje da se utvrdi u kom vremenu važi
određeni krivični zakon, a to pitanje podrazumijeva 2 stvari:

1. Da se utvrdi kad krivični zakon stupa na snagu;

2. Da se utvrdi kad krivični zakon prestaje da važi 4

3.1. Stupanje na snagu krivičnog zakona

4
Kurtović Anita; Tomašević Goran: Osnove kaznenog prava i postupka, Split, 2002.(str. 1-10.)

6
Krivični zakon stupa na snagu na 2 načina:

a) Izričitom zakonskom odredbom koja se nalazi u tekstu samog zakona – redovan naćin;
b) Izričitom odredbom koja se ne nalazi u predmetnom zakonu, već u nekom drugom zakonu koji
pored tog pitanja uređuje i neka druga pitanja – izuzetan naćin, kada su u pitanju veće
krivičnopravne reforme.

Krivični zakon stupa na snagu prećutno kao i svaki drugi zakonski tekst, 8 dana nakon
objavljivanja u službenim novinama, pod uslovom da nema izričite odredbe o njegovom stupanju
na snagu.

3.2. Prestanak važenja krivičnog zakona

Krivični zakon prestaje da važi također izričito i prećutno. Izričito prestaje važiti:
a) Na osnovu zakonskog propisa koji određuje dan prestanka njegovog vaţenja. Pri tome
prestanak važnosti može da bude određen već prilikom donošenja zakona, što znači da je u
takvom slučaju već unaprijed ograničeno vremensko trajanje nekog zakona;
b) Naknadnim propisom kojim se stavlja van snage određeni krivični zakon;

c) Da se generalnom klauzulom, ali izričito, stave van snage svi propisi koji su u suprotnosti sa
odredbama novog zakona.
Prećutno krivični zakon prestaje da važi stupanjem na snagu novog zakona koji na drugačiji
naćin regulira istu materiju. U tom slučaju primjenjuje se pravilo lex posterior derogat legi
priori, tj. kasniji zakon derogira raniji zakon.
Retroaktivno važenje krivičnog zakona
Pitanje retroaktivnog važenja KZ u suštini se svodi na slijedeće: da li se u nekim slučajevima
određeni krivični zakon može primijeniti i na djela koja su učinjena prije njegovog stupanja na
snagu. Dosljedna primjena načela legaliteta iz čl.3 st.2 KZ FBiH iskljućuje mogućnost
retroaktivnog važenja (nikome ne može biti izrečena sankcija za djelo koja prije nego što je
učinjeno zakonom nije bilo propisano kao krivično djelo i za koje zakonom nije bila propisana
krivična sankcija).
Primjena blažeg zakona

7
Utvrđivanje koji je zakon blaži vrši se upoređivanjem u odnosu na konkretno krivično djelo i u
odnosu na konkretnog učinioca. Ne dolazi u obzir apstraktno upoređivanje strogosti starog i
novog zakona. Da bi se utvrdilo koji je zakon blaži za neki konkretan slućaj, nepravilno je uzeti u
obzir samo sankciju koja je propisana za to djelo u starom i novom zakonu, već se moraju uzeti u
obzir svi propisi starog i novog zakona koji dolaze u obzir da budu primijenjeni u konkretnom
slučaju, i to ne izolovano, već posmatrano u cjelini.
Konkretno utvrđivanje koji je zakon blaži vrši se na način da se prvo logičkom operacijom na
učinioca i njegovo krivično djelo primijene propisi koji su bili na snazi u vrijeme izvršenja
krivičnog djela. Zatim se ista logička operacija izvrši i sa propisima koji su na snazi u vrijeme
presuđenja djela i tada se sagleda pravna situacija optuţenog u odnosu na konkretno krivično
djelo. Ako se prilikom upoređivanja nađe da je za učinioca povoljniji npr. novi zakon, tada se na
njega primjenjuju sve odredbe novog zakona koje su aktuelne za konkretan slučaj. Prema tome,
nema djelomiĉčne primjene odredaba starog, a djelomično odredaba novog zakona jer bi to
predstavljalo neki nepostojeći zakon. Samo izuzetno iz razloga pravičnosti moglo bi se dozvoliti
odstupanje od naprijed pomenutog pravila jedinstvene primjene starog i novog zakona.
Kriteriji za utvrđivanje blažeg zakona su slijedeći: 5
1. Uvijek je blaži onaj zakon koji učinjeno djelo ne predviđa kao krivično djelo;

2. Ako je učinjeno djelo i po jednom i po drugom zakonu krivično djelo, blaţi je onaj zakon koji
isključuje krivičnu odgovornost (npr.jedan zakon predviđa nehatni oblik izvršenja djela, a drugi
ne, blaži je onaj zakon koji isključuje odgovornost za djelo učinjeno iz nehata);

3. Ako po oba zakona postoji i krivično djelo i krivična odgovornost, onda je blaži onaj zakon
koji isključuje kažnjivost.

Osnov isključenja kažnjivosti može biti materijalno-pravni kao npr.uticaj određenog ličnog
odnosa ili zastarjelost, a može da bude i mješoviti materijalno-procesno-pravni, kao što je
npr.nedostatak privatne tužbe.

5
www.scribd.com/.../Krivicno-Pravo-Opsti-i-Posebni-Dio-APEIRON

8
4. Ukoliko i po jednom i po drugom zakonu postoji i djelo i odgovornost i kažnjivost, onda je
blaži onaj zakon koji predviđa oslobođenje od kazne, bilo da je to oslobođenje obligatorno ili
fakultativno.

5. Ukoliko se učinilac ne oslobađa od kazne ni po jednom zakonu, onda se uzima da je blaži

zakon onaj po kome treba da se izrekne blaža kazna. Pri tome je uvijek blaža ona kazna koja je
blaža po vrsti (blaži je zatvor od dugotrajnog zatvora).

6. Ako su po oba zakona u pitanju iste vrste kazne, blaži je onaj zakon prema kome se učiniocu
može izreći ta vrsta kazne u manjoj mjeri (kraće trajanje zakona, manji iznos novčane kazne i sl).
Prema tome, treba imati u vidu posebni minimum i posebni maksimum određene vrste kazne, ali i
odredbe koje se odnose na individualizaciju kazne.

7. Ukoliko se upoređuju samo kazne u jednom i drugom zakonu, tada je uvijek blaži onaj zakon
koji predviđa blažu vrstu glavne kazne. Ako su te kazne iste, onda je blaži onaj zakon koji
predviđa niži posebni minimum. Ako su posebni minimumi isti, blaži je onaj zakon koji predviđa
niži poseban maksimum.

8. Ukoliko se po oba zakona na učinioca ima primijeniti ista glavna kazna i po vrsti i po mjeri,
6
blaži je onaj zakon koji ne predviđa primjenu sporednih kazni.

9. Ako oba zakona predviđaju izricanje sporedne kazne, blaži je onaj zakon ćija je sporedna
kazna blaža.
Isti princip primjene blažeg zakona, odnosno retroaktivnog važenja zakona odnosi se i kad su u
pitanju sankcije prema maloljetnicima i mjere bezbjednosti. U svakom slućaju, neprihvatljivo je
da se učinilac krivičnog djela primjenom novog zakona dovede u nepovoljniju situaciju od
situacije u kojoj bi se našao da se na njega primijeni zakon koji je važio u vrijeme izvršenja djela.

Uticaj nekrivičnih (vankrivičnih) propisa na utvrđivanje blažeg zakona

U vezi sa primjenom blažeg zakona postavlja se pitanje kako na utvrđivanje blažeg zakona utiče
izmjena vankrivičnih propisa kojima se upotpunjavaju blanketna bića određenih krivičnih djela.
U tom pogledu postoje 2 shvatanja: Prema prvom shvatanju izmjena vankrivičnopravnih propisa

6
Horvatić, Željko: Kazneno pravo – opći dio, Zagreb, 2003.str.20-26

9
ima uticaja na utvrđivanje blažeg zakona. Prema drugom shvatanju osporava se uticaj izmjene tih
propisa za utvrđivanje blažeg zakona.

Primjena tzv.”međuzakona” pri utvrđivanju blažeg zakona

Postavlja se pitanje da li prilikom utvrđivanja blažeg zakona treba uzeti u obzir samo zakon koji
je važio u vrijeme izvršenja djela i samo zakon koji je važio u vrijeme presude, ili treba uzeti u
obzir i tzv.međuzakone. Međuzakoni su zakoni koji su važili vremenu od prestanka važenja
zakona koji je bio na snazi u vrijeme izvršenja djela, pa do stupanja na snagu zakona koji vaţi u
vrijeme donošenja presude.
Primjena blažeg zakona do donošenja pravosnažne presude
Blaži zakon može se primijeniti sve do donošenja pravosnažne presude. Na pravosnažno
presuđene predmete izmjena krivičnog zakona nema uticaja.

4. Prostorno važenje krivičnog zakona

Kad je u pitanju prostorno važenje nekog krivičnog zakona, za njega su bitna 3 elementa:

1. Državna teritorija na kojoj je krivično djelo učinjeno;

2. Državljanstvo učinioca krivičnog djela;
3. Na ćiju štetu je izvršeno neko krivično djelo.

Imajući u vidu ova 3 elementa, postoje 4 principa prostornog važenja krivičnog zakonodavstva:
1. Teritorijalni
2. Personalni (nacionalni)
3. Realni (zaštitni)
4. Univerzalni (kosmopolitski).

Prema teritorijalnom principu krivični zakon neke zemlje primjenjuje se na sve učinioce
krivičnih djela koja su izvršena na njenoj teritoriji, bez obzira na državljanstvo počinioca i
porijeklo objekta krivičnopravne zaštite.

Prema personalnom principu krivični zakon neke zemlje primjenjuje se isključivo na njene
državljane, pri čemu nije važno gdje je djelo izvršeno.

10
Prema realnom principu krivični zakon neke zemlje primjenjuje se na sve učinioce krivičnih
djela kojima se povređuju, odnosno ugrožavaju pravna dobra te države i njenih građana. Pritom
nije važno da li se pravno zaštićena dobra nalaze u zemlji ili u inostranstvu.
Prema univerzalnom principu, krivični zakon neke zemlje primjenjuje se na sve učinioce
krivičnih djela koji se zateknu na njenoj teritoriji, a na budu ekstradirani. Pritom nije važno gdje
je djelo učinjeno (u zemlji ili inostranstvu), ĉiji je državljanin učinilac, niti kojoj državi ili ćijem
državljaninu pripadaju pravna dobra koja su krivićnim djelom povrijeđena ili ugrožena.
Univerzalni princip u njegovom ćistom obliku je neprimjenjiv jer postoje velike razlike u
savremenim krivičnim zakonodavstvima, a on bi podrazumijevao izjednačeno krivično
zakonodavstvo.
Kako u današnjem trenutku ne postoje međunarodni propisi o prostornom važenju krivičnih
zakonodavstava, to onda svaka država svojim propisima uspostavlja takav režim prostornog
važenja koji najviše odgovara interesima te države, koristeći kombinaciju naprijed navedenih
principa. Pritom se uvažavaju interesi međunarodne zajednice i odnosi sa drugim državama. 7

4.1. Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po teritorijalnom principu

Osnovni princip usvojen u krivičnom zakonodavstvu FBiH je teritorijalni princip, što znači da se
naše krivično zakonodavstvo jednako odnosi na domaće državljane, strance i na lica bez
državljanstva. Prema čl.136 st.1, pod teritorijom FBiH podrazumijevaju se suhozemna teritorija,
obalno more i vodene površine unutar granica FBiH, kao i zračni prostor nad njima. Ovaj princip
dopunjen je sa druga 2 principa: princip zastave broda i princip registracije aviona (čl.130 st.2 i
3) prema kome se brodovi i zrakoplovi sa oznakama FBiH smatraju dijelom teritorije FBiH bez
obzira gdje se nalazili u vrijeme izvršenja krivičnog djela.
Kod ovog principa postoje određeni izuzeci. Takav izuzetak dat je u čl.134 st.1, gdje se kaže: ako
je u slučajevima iz čl.130 ovog Zakona pokrenut, a nije pravosnažno dovršen krivični postupak u
drugoj državi, gonjenje u Federaciji poduzeće se samo uz odobrenje federalnog tužioca.
Izuzetak od primjene teritorijalnog principa postoji i u slučaju koji je predviđen mađunarodnim
pravom, prema kome se domaći zakoni ne mogu primijeniti na šefove stranih država i njihovu
pratnju, na strane diplomatske i konzularne predstavnike i funkcionere određenih međunarodnih
organizacija. Na takva lica primjenjuju se norme međunarodnog javnog prava koje sadrže

7
Bačić, Franjo: Kazneno pravo, opći dio, Zagreb, 1998., str. 491. – 519.

11
sankcije kao što je npr.proglašavanje određene javne osobe za personu non grata, gdje joj se
ostavlja određeno vrijeme da napusti zemlju.

4.2. Važenje krivčnog zakonodavstva FBiH po personalnom principu

Personalni princip došao je do izražaja u odredbi čl.132 KZ FBiH, prema kojoj krivično
zakonodavstvo u FBiH važi za državljanina BiH kada na teritoriji BiH ili u inostranstvu učini
koje drugo krivično djelo, osim krivičnih djela iz čl.131 (krivična djela protiv ustavnog poretka
BiH i Federacije). Taj personalni princip naziva se aktivni jer se odnosi na domaće državljane
koji su aktivni u kriminalnom smislu. Za gonjenje u takvim slučajevima zakonodavac u čl.134.
st.2 predviđa posebne uslove, prema kojima će se gonjenje preduzeti samo:
1. Kad se za krivično djelo kažnjava i po zakonu zemlje u kojoj je djelo učinjeno;
2. Da se gonjenje poduzima po zahtjevu oštećenog i je da takav zahtjev podnesen.

4.3. Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po realnom principu

Realni princip sadržan je u odredbama čl.131 i čl.133 st.1 KZ FBiH. Prema odredbi člana 131,
krivično zakonodavstvo u Federaciji važi za svakog ko na teritoriji BiH učini krivična djela iz
čl.137.-152. Kako zakonodavac ne predviđa nikakve posebne uslove za primjenu ove odredbe, za
taj princip koji je obligatorno primaran, važi i odredba čl.135 o uračunavanju pritvora i kazne i u
državi i u inostranstvu. Princip se odnosi na krivična djela protiv ustavnog poretka BiH i
Federacije. Prema čl.133, krivično zakonodavstvo u Federaciji važi i za stranca koji na teritoriji
BiH ili u inostranstvu učini prema njoj ili njenom državljaninu neko drugo krivično djelo osim
djela protiv ustavnog poretka, ako se zatekne na teritoriji FBiH ili bude ekstradiran. Ovo je realni
princip, ali supsidijaran, što znači da do krivičnog gonjenja i primjene domaćeg zakonodavstva
može doći samo uz određene uslove. I u ovom slučaju poštuje se princip identiteta norme, što
znaći da će se gonjenje stranca poduzeti samo kad se za učinjeno djelo kažnjava i po zakonu
zemlje u kojoj je učinjeno i drugo, da će se gonjenje poduzeti po zahtjevu oštećenog i ako je taj
zahtjev podnesen. Iz odredbe čl.133 st.1 vidi se da je naš zakonodavac predvidio i pasivni
personalni princip, jer proteže važenje našeg zakonodavstva na bilo koga ko u inostranstvu izvrši
krivično djelo prema državljaninu FBiH, osim političkih delikata. I u ovom slućaju važi zakonska
obaveza iz čl.135 KZ prema kojoj se pritvor, lišenje slobode u toku ekstradicijskog postupka, kao

12
i kazna koju je ućinilac izdržao po presudi inostranog suda, uračunava u kaznu koju izriće domaći
sud za isto krivično djelo, a ako kazne nisu iste vrste, uračunavanje će se vršiti prema ocjeni suda.

4.4.Važenje krivičnog zakonodavstva FBiH po univerzalnom principu

Univerzalni princip predstavlja izraz međunarodne solidarnosti na planu suzbijanja kriminaliteta.

Prema odredbi čl.133 st.2, krivično zakonodavstvo u FBiH važi i za stranca koji prema stranoj
državi ili prema strancu ućini u inostranstvu krivično djelo za koje se po zakonu te države može
izreći zatvor od 5 godina ili teža kazna, kad se zatekne na teritoriji Federacije. U takvom slućaju
sud ne može izreći težu kaznu od kazne koja je propisana zakonom zemlje u kojoj je krivićno
djelo učinjeno, ako našim zakonom nije drugaćije određeno. Iz ove odredbe vidljivo je da je za
primjenu univerzalnog principa nužno da se radi o relativno težim krivićnim djelima.
Pored navedenih ogranićenja, zakonodavac u odredbi čl.134 st.2 takođe predviđa posebne uvjete
za gonjenje takvih učinilaca. Kao i kod personalnog i realnog supsidijarnog principa,
zakonodavac i u ovom slućaju zahtijeva ispunjenje principa identiteta norme, jer kaže da će se
gonjenje kod nas poduzeti samo onda kada se za to krivično djelo kažnjava i po zakonu zemlje u
kojoj je to djelo učinjeno. Međutim, zakonodavac propisuje da se i u takvom slućaju gonjenje kod
nas neće poduzeti ako se po zakonu te zemlje gdje je djelo ućinjeno gonjenje poduzima po
zahtjevu oštećenog, a takav zahtjev nije podnesen.
U odredbi ĉl.134 st.3 predviđen je izuzetak od univerzalnog principa, gdje se kaže da se gonjenje
u FBiH može poduzeti bez obzira na zakon zemlje u kojoj je djelo učinjeno, ako je djelo u
vrijeme izvršenja smatrano krivićnim djelom po međunarodnom pravu. 8

5. Zaključak

Zakon je osnovni i glavni izvor u krivičnom pravu BiH. Krivična djela i krivične sankcije mogu
biti određene samo zakonom. Osnovni izvor krivičnog prava je krivični zakon.
Kao i drugi zakoni tako i krivicni zakon stupa na snagu onog dana kada je to njime izričito
propisano.To moze biti duže ili kraće vrijeme od dana donošenja zakona. Ukoliko nije izričito
propisan dan stupanja na snagu krivičnog zakona,važi opšte pravilo tj,zakon stupa na snagu
osmog dana od dana objavljivanja u službenom glasilu.U krivičnom pravu postoje određene
8
www.pravst.hr/.../blog_dodfile_nastavni_program_iz_kolegija_kazeno_pravo_2008_09

13
specifičnosti vezane za vremensko važenje krivičnog zakona. Pravilo koje te odredbe sadrže su
da se na učinioca krivičnog djela primjenjuje zakon koji je važio u vrijeme izvršenja krivičnog
djela,nužna je posljedica važenja načela zakonitosti. Predviđen je jedan važan izuzetak od tog
opšteg pravila. Rijeć je o obaveznoj retroaktivnoj primjeni zakona koji je blazi za učinioca.
Pravila o prostornom važenju krivičnog zakonodavstva rješavaju pitanje ćije će krivično
zakonodavstvo u konkretnom slućaju biti primijenjeno tj.da li zakonodavstvo jedne ili druge
države.Svaka država teži tome da primijeni sopstveno krivično zakonodavstvo onda kada za to
ima interesa.Taj interes postoji kada je krivično djelo učinio njen držvljanin i kada je krivično
djelo učinjeno protiv njenih interesa ili protiv njenog državljanina.Stoga se u krivičnom pravu
primjenjuju ćetiri principa koji to objezbedjuju: teritorijalni, personalni, realni(zaštitni) i
univerzalni princip. Kod prostornog važenja krivičnog zakona bitno je spomenuti i Princip
zastupničke jurisdikcije - ovaj princip predstavlja izuzetak od teritorijalnog principa koji nam
omogućava odricanje od prava kažnjavanja i njegovo prenošenje državi u kojoj (stranac) učinilac,
koji je djelo izvršio na našoj teritoriji, ima prebivalište. Riječ je o slučajevima za koje naša
država, odnosno država mjesta izvršenja djela nema interesa za vođenje krivičnog postupka ili je
očigledno da bi vođenje postupka i izvršenje kazne bilo cjelishodnije i svrsishodnije u zemlji
prebivališta učinioca djela.

6. Literatura

Knjige:

1.Petrović B., Jovašević D., „Krivično/Kazneno pravo Bosne i Hercegovine“, Opšti dio,“Pravni
fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 2005 str.32

2. Simović,Miodrag: Krivično procesno pravo, Pravni fakultet, Srpsko Sarajevo, 2001.godina.str

20-30

14
 3.Vasiljević Tihomir, Grubač Momčilo: Komentar Zakonika o krivičnom postupku,
«Službeniglasnik», Beograd, 2003.godina.

4. Kurtović Anita; Tomašević Goran: Osnove kaznenog prava i postupka, Split, 2002.(str. 1-10.)
5. Horvatić, Željko: Kazneno pravo – opći dio, Zagreb, 2003.str.20-26

6. Bačić, Franjo: Kazneno pravo, opći dio, Zagreb, 1998., str. 491. – 519.

Internet:

1. www.pravst.hr/.../blog_dodfile_nastavni_program_iz_kolegija_kazeno_pravo_2008_09

2. www.scribd.com/.../Krivicno-Pravo-Opsti-i-Posebni-Dio-APEIRON

15