Atlas Çanakkale Savaş Alanları Gezi Rehberi

http://groups.google.
com/group/merakediyorum
merakediyorum@googlegroups.com
http://groups.google.com/group/merakediyorum
Anılan Unutulmayacak
1915 senesinde meydana gelen Çanakkale muharebeleri, 1, Dünya
Savaşı ,içerisinde tayin edici öneme sahiptir. Hem Türk hem dünya
tarihinin akışını değiştirmiş; unutulmaz fedakârlıklara sahne olmuş;
büyük insan kayıplarına yol açmıştır.
Türkiye'de 18 Mart 1915 tarihindeki deniz savaşının yıldönümüyle
sembolleşen Çanakkale muharebeleri, esas olarak 25 Nisan 1915'te
Müttefik kuvvetlerin Gelibolu Yarımadası'nda yaptıkları çıkarmalarla
başlar ve 9 Ocak 1916'da aynı kuvvetlerin kıyılarımızı tamamen terk
etmesiyle son bulur. 8.5 ay süren çarpışmalar esas olarak Gelibolu
Yarımadası'nın güney ucundaki Seddülbahir- Alçıtepe- Kerevizdere
üçgeninde ve yine yarımadanın Kuzey Ege sahillerinde,
Kabatape-Conkbayırı-Anafartalar şeridinde cereyan etmiştir.
Bugün aynı coğrafyada, gerek Türk gerek yabancı askerlerin anısına
bir dizi mezarlık, abide, heykel, kitabe bulunmaktadır. Bu rehber
kitapçık, var olan tüm ziyaret noktalarını ve ilgi odağı haline gelmiş
mekânları, hem tarihsel önemi hem de coğrafi konumu açısından
irdelemekte, bunlarla İlgili detaylı bilgiler vermektedir. Büyük
oranda ana karayolları civarında bulunan bu noktaların her birinin
fotoğrafı da, ziyaretçilerin o noktayı tanımaları açısından kitapçığa
eklenmiştir.
Rehberin sonundaki detaylı savaş alanları haritası, ziyaretçilerin hem

konumlarını hem de ziyaret etmek istedikleri noktayı belirlemelerini
sağlayacaktır. Haritadaki her bir nokta numaralandırılmış, bu
numaraların karşılıkları sırasıyla kitapçıkta açıklanmıştır. Dolayısıyla
ziyaretçiler, muharebe alanları üzerinde bir taraftan dolaşırken, diğer
taraftan hem güzergâhlarını belirleyebilecekler hem de gördükleri
mezarlık, abide, kitabe ve heykeller hakkında anında bilgi sahibi
olabileceklerdir. Ziyaretçiler, hem bulundukları mevki hem de savaşın
o alandaki seyri konusunda da dolaylı olarak bilgilendirilecektir.
Haritadaki gerek karayolları gerekse İlgi noktaları, uydu teknolojisi
(GPS) kullanılarak belirlenmiş, saptanmıştır. Mesafeler ve konumlar,
sadece + - 25 metrelik bir yanılma payıyla verilmektedir. Çanakkale
kara muharebelerinin geçtiği bölgede yer alan Türk abide, heykel ve
kitabelerinde, maalesef yıllardır düzeltilemeyen hatalar mevcuttur. Bu
rehber kitapçık, hem ilgili noktalardaki yanlışlara işaret etmekte, hem
de doğru bilgileri vermektedir.
Bu rehber kitapçığın yazarları, Çanakkale muharebe arazilerinin
insani ve tarihi bir meditasyon sahası olduğuna inanır; bu
toprakların hafızasına ve yarattığı bilince güvenir.
Dolayısıyla hangi milletten olursa olsun, düşen bütün askerlerin
anısına saygı olarak; bölgeye gelen ziyaretçilerden de bu ortama
uygun davranmalarını rica ederler.
Yazanlar
Şahin Aldoğan - Gürsel Göncü
1. Akbaş Şehitliği ve Anıtı 50. Lala Baba Mezarlığı

2. Kilye Koyu Ana Tanıtım Merkezi 51. Büyük Kemikli Kitabesi
3. Kocadere Hastane Şehitliği 52. Azmak Mezarlığı
4. Kabatepe Taratma Merkezi 53. Kireçtepe Jandarma Anıtı, Şehitliği ve
5. Kemalyeri Kitabesi Kitabesi
6. Conkbayırı Atatürk Anıtı 54. Yusufçuktepe Kitabeleri
7. Atatürk'ün Saatinin Parçalandığı Yer 55. Küçük Anafarta Topları
8. Conkbayırı Nazif Çakmak Anıtı 56. Yarbay Halid Bey ve
9. Chunuk Bair Yeni Zelanda Ulusal Anıtı Yarbay Ziya Bey Mezarları
10. Chunuk Bair Mezarlığı ve Anıtı 57. Üstğm. Halit Efendi ve Astğm.
11. Conkbayırı Mehmetçik Kitabeleri Ali Rıza Efendi Mezarları
12. Kocaçimentepe Bakı Terası 58. Üstğm. Hasan Tahsin ve Alay
13. The Farm Mezarlığı Müftüsü Mezarları
14. Düztepe Siperleri 59. Atatürk Evi
15. Mesudiye Topu 60. Eceabat Yüzbaşı Şehitliği
16. Baby 700 Mezarlığı 61. Çamburnu Şehitler Anıtı
17. Arıburnu Yarları 62. İsimsiz Topçu Yüzbaşı Şehitliği Ana İkmal Limanı
18. Walkers Ridge Mezarlığı 63. İstihkâm Yüzbaşı Tahir Bey Anıtı
19. The Nek Mezarlığı
20. Mehmet Çavuş Anıtı
21. 57. Piyade Alayı Şehitliği ve Anıtı
64. "Dur Yolcu" Yazısı
65. Kilitbahir Kalesi
66. Namazgah Tabyası
I stanbul-Eceabat ana karayolu üzerinde,
Gelibolu'yu geçtikten 30 km. sonra sağ tarafta
görülen tabela, tali yoldan 200 metre kadar
22. Quinn's Post Mezarlığı 67. Mecidiye Şehitliği ve Anıtı içerideki şehitliği işaret ediyor. Anayolun deniz
23. Yüzbaşı Mehmet Şehitliği 68. Seyit Onbaşı Anıtı tarafında girinti yaptığı ve bugün Sahil Koruma
24. Yarbay Hüseyin Avni Bey Mezarı 69. Havuzlar Şehitliği ve Anıtı Merkezi'nin bulunduğu liman, Akbaş Limanı.
25. Courtney's ve Steel's Post Mezarlığı 70. Mülazımsani Mustafa Efendi Burası Çanakkale muharebeleri sırasında Türk
26. 4th Battalion Parade Ground Mezarlığı Mezarı
birliklerinin ana ikmal noktalarından biriydi.
27. Johnston's Jolly Mezarlığı 71. Salim Mutlu Müzesi
İstanbul'dan gelen gerek asker gerek malzeme,
28. Kırmızısırt Siperleri 72. Çanakkale Savaşları Galerisi
hava karardıktan sonra bu limana çıkarılıyor ve
29. Shell Green Mezarlığı 73. Mareşal Fevzi Çakmak Anıtı
30. Lone Pine Mezarlığı ve Anıtı 74. Kaymakam Hasan Bey Anıtı yine bu noktadan yarımadaya dağıtılıyordu. Akbaş
31. Kanlısırt Kitabesi 75. Çanakkale Şehitler Abidesi Limanı bu özelliğinden dolayı, savaş boyunca Ege
32. Mehmetçiğe Derin Saygı Anıtı 76. Fransız Topları Denizi'nden yapılan aşırtma bombardımanların ve
33. Beach Mezarlığı 77. Fransız Mezarlığı ve Anıtı Müttefik denizaltılarının hedefi oldu. Limanın kara
34. Shrapnel Valley Mezarlığı 78. Skew Bridge Mezarlığı tarafında, yolun sağında kalan ve bugün şehitlik
35. Plugge's Plateau Mezarlığı 79. Redoubt Mezarlığı ve anıtın bulunduğu vadi, aynı zamanda sıhhiye
36. Arıburnu 27. Alay Kitabesi 80. İlk Şehitler Anıtı kuruluşlarının yoğunlaştığı bölgeydi. 6 metre
37. Anzac Koyu 81. Seddülbahir Cephanelik Şehitliği yüksekliğindeki anıt ve hemen yanındaki
38. Anzac Koyu Kitabesi 82. Seddülbahir Kalesi şehitlikte, cepheden yaralı gelip bu seyyar
39. Arıburnu Mezarlığı 83. Doughty-Willy Mezarı hastanelerde şehit olan veya deniz
40. Anzac Tören Alanı 84. Cape Helles Anıtı
bombardımanlarında ölen askerler anılmaktadır.
41. Canterbury Mezarlığı 85. Yahya Çavuş Şehitliği ve Anıtı
Diğer mezarlar ise, şehitliğin hemen arkasındaki
42. No. 2 Outpost Mezarlığı 86. Ertuğrul Tabya
87. V Beach Mezarlığı tepe ve yamaçlarda bulunmaktadır.
43. New Zealand No. 2 Outpost Mezarlığı
44. Embarkation Pier Mezarlığı 88. Lancashire Landing Mezarlığı
45. 7th Field Ambulance Mezarlığı 89. Pink Farm Mezarlığı
46. Damakçılık Bayırı Kitabesi 90. Twelve Tree Copse Mezarlığı ve Anıtı
47. Hill 60 Mezarlığı ve Anıtı 91. Son Ok Anıtı
48. Green Hill Mezarlığı 92. Sargıyeri Şehitliği ve Anıtı
49. Hill 10 Mezarlığı 93. Zığındere Nuri Yamut Anıtı
Gerçek Bir Şehitlik

elibolu Yarımadası Tarihi Milli Park Müdürlüğü
ilye Koyu Ana Tanıtım Merkezi'nden Kabatepe'ye
tarafından 2004 yılında yapımına başlanan ve 18
giden karayolunun, 3. kilometresinde sağ tarafta
Mart 2005 tarihinde açılacak merkez, Çanakkale
görülen işaret, hem Kocadere köyüne hem de
muharebeleriyle ilgili ana enformasyon merkezi olarak
şehitliğe yönlendiriyor. Şehitlik nispeten bozuk tali
tasarlandı. Bölgeye gelen ziyaretçilerin, öncelikle bu
yoldan 1 km. kadar içende. Savaşın ertesinde (1916)
merkeze uğradıktan sonra, gerekli bilgilerle donanmış
oluşturulan çok detaylı Şevki Paşa Haritası'na göre,
olarak muharebe alanlarını ziyaret etmesi bekleniyor.
yarımadada savaş sırasında veya hemen sonrasında
Savaş sırasında Türk birliklerinin ana ikmal
yapılmış 23 orijinal şüheda kabristanı bulunuyor.
noktalarından biri olan Kilye Koyu'nun hemen
Bunlar aradan geçen 90 yıl içerisinde neredeyse
karşısında, İstanbul- Eceabat ana karayoluna 50 metre
tamamen dağılmış, tarlalaştırılmış veya bozulmuş
mesafede ve tarihi yarımadaya giden 2. derece yolun
durumda. Bu şehitlik de onlardan biri. Ayakta kalan
hemen başında bulunan merkez, ziyaretçilerin tam
birkaç baş taşı ve civara yayılmış çok sayıda insan
kullanımına açık ve ücretsiz olacak.
kemiği, savaş sırasında ölen 2000 şehidimize ait.
Bir kompleks olarak inşa edilen Ana Tanıtım
Kocadere Köyü'nün biraz dışındaki şehitlik, savaş
Merkezi'nde, danışma bürolarının yanı sıra, kapalı ve
sırasında 16. Tümen Seyyar Hastanesi ve Şimal Grubu
açık sergi alanları, sinevizyon gösteri salonu, toplantı
Ağır Yaralı Hastanesi'nin bulunduğu bölgeye yapılmış.
salonu, kütüphane ve kafeterya (ücretli) bulunuyor.
Burada yatan şehitlerimizden 1324'ünün kimliği,
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı'na bağlı Gelibolu
gönüllü araştırmacılar ve Gelibolu Tarihi Milli Parkı
Yarımadası Tarihi Milli Park Müdürlüğü, Saros
yetkililerinin ortak çalışmaları sonucu tespit edildi.
Körfezi'ndeki Ece Limanı ile Çanakkale Boğazı'ndaki
Milli park idaresinin "ihya edilecek kabristanlar"
Akbaş iskelesi'ni birleştiren hattın güneyindeki 33 bin
programına aldığı şehitlikte, şu an sadece 400
hektarlık alanda, Eceabat ilçesiyle buna bağlı 8 köyün
şehidimizin adının yazılı olduğu bir cam pano, tabela
(Büyük Anafarta, Küçük Anafarta, Bigalı, Kocadere,
ve bayrak bulunuyor. Kocadere köyü, savaş sırasında
Behramlı, Alçıtepe, Seddülbahir, Kilitbahir) merkezleri,
sıcak çatışma bölgesinin hemen doğusunda kalıyordu
yabancı mezarlık ve anıtlarının bulunduğu sahalar
ve esas olarak Türk kuvvetlerinin lojistik hizmet
hariç, idari yetkili ve sorumlu konumunda.
merkezi konumundaydı.
Anzac'a Güneyden Bakış Mustafa Kemal'in Harp Karargâhı

ilye Tanıtım Merkezi'nden 8 km. sonra,
karayolunun kavşak yaptığı noktada sağ tarafta
bulunan Kabatepe Tanıtma Merkezi 1980'li yıllarda
K abatepe Tanıtma Merkezi'nin arkasından
Conkbayırı'na bağlanan yeni yol, Kemalyeri
mevkiinden geçiyor. Conkbayırı'na gelmeden yolun
yapıldı. Merkezin içindeki müzede, Çanakkale solunda görülen Kemalyeri Kitabesi, Sancaktepe'nin
Savaşı'nda kullanılan çeşitli araçlar, silahlar, parçalar, güney yamacında bulunuyor. Kitabede M. Kemal'in 3
doküman ve eşyalar sergileniyor. Mayıs 1915'te verdiği emrin bir bölümü yer
Büyük çoğunluğu, 2004 yılında vefat eden ve almaktadır: "Benimle beraber burada muharebe eden
kendisinin de Alçıtepe köyünde bir özel müzesi askerler kesinlikle bilmelidir ki, bize verilen namus
bulunan ünlü koleksiyoncu Salim Mutlu'dan alınan görevini eksiksiz yapmak için bir adım geri gitmek
parçalarla oluşturulan müze, 08:00-17:00 saatleri yoktur. Uyku, dinlenme aramanın, bu dinlenmeden
arasında ziyarete açık. Giriş ücretinin tam 1.5 YTL, yalnız bizim değil, bütün milletimizin sonsuza kadar
öğrenci 0.75 YTL olduğu müzenin etrafında, savaşı yoksun kalmasına neden olacağını hepinize
sembolize eden çeşitli heykeller bulunuyor. hatırlatırım." Mustafa Kemal'in 25 Nisan ila 17 Mayıs
Merkezin adını aldığı ve bugün Gökçeada'ya feribot 1915 tarihleri arasındaki karargâhının bulunduğu asıl
seferlerinin yapıldığı Kabatepe Burnu ve limanı, Kemalyeri (Scrubby Knoll) ise, kuzeydoğu
buradan kuş uçuşu 1 km. batıda yer alıyor. istikametinde bu noktaya 70-80 metre mesafedeki
Savaş sırasında 27. Alay 5. Bölük askerleri tarafından yamacın hemen arkasındadır. Yarbay Fahrettin (Altay)
Avustralyalılara karşı savunulan bu kritik mevki çok tarafından, Mustafa Kemal'e ithafen Kemalyeri olarak
kuvvetli şekilde tahkim edilmişti. isimlendirilmiştir. 25 Nisan günü Anzac Koyu'na
1915 Mayıs başında Avustralyalıların başarısız , çıkarma yapan Avustralya öncü birliklerinden bazı
saldırısı dışında sıcak çatışmaya sahne olmadı. timler sabahın erken saatlerinde Kemalyeri'nin 200
Merkezin önündeki platformdan Anzac muharebe metre yakınına kadar ulaşmış, fakat bölgeye intikal
alanlarını, çeşitli abide ve mezarlıkları görmek eden Türk birlikleri karşısında tutunamayarak geri
mümkün. çekilmiştir.
M. Kemal: Tarihi Yapan İnsan Olay Doğru, Yer Yanlış

uharebelerin tartışmasız en önemli noktası olan onkbayın zirvesinde, dört adet tarihi top güllesiyle
Conkbayırı, Sarıbayır adını alan tepeler silsilesinin işaretlenen noktada, "10 Ağustos 1915 Tarihinde
stratejik noktasında konumlanıyor. Hem Anzac hem de Atatürk'ün Saatinin Parçalandığı Yer" tabelası
Anafartalar bölgesine hâkim pozisyonunda, 258 metre bulunmaktadır. 10 Ağustos günü yapılan süngü
yüksekliğindeki tepede bulunan bronz Atatürk Anıtı, hücumu sırasında, Mustafa Kemal'in göğsünün sağ
Yeni Zelanda Anıtı'nın tam karşısında. tarafına isabet eden şarapnel parçası, buradaki cep
7 8-9-10 Ağustos tarihlerinde göğüs göğüse saatini kırmış ve böylelikle Paşa, ağır şekilde
vuruşmalara sahne olan Conkbayırı ve civarı, yaralanmaktan kurtulmuştur. Çeşitli kaynaklarda
Çanakkale muharebelerinin sembol mekânlarından aktarılan olay sırasında, Mustafa Kemal'in etrafındaki
biri. 8 Ağustos 1915 tarihinde, tepenin güney kurmaylara "Susun, asker duymasın, morali
yamacını ele geçiren Müttefik kuvvetleri, 10 Ağustos bozulmasın" dediği bilinmektedir. Parçalanan saati,
sabahı Mustafa Kemal'in emrettiği ani ve büyük bir bir anı olarak Ordu Komutanı Liman Von Sanders
süngü saldırısıyla geri atılmıştı. Türkler bu tarihten Paşa almış; Mustafa Kemal'e de kendi saatini hediye
muharebelerin sonuna kadar Conkbayırı'nı elde etmiştir. Bununla beraber olayın geçtiği yerin, anıtın
tuttular. Tepenin Müttefikler tarafından kaybedilişi bulunduğu nokta olması imkânsızdır. Mustafa
-her ne kadar sıcak muharebeler Ağustos sonlarına Kemal'in Müttefik donanma ateşine tamamen açık bir
kadar devam etse de- bu noktadan devamla Boğaz'a noktada bulunması söz konusu değildir. Olay
inerek Türk tabyalarını etkisiz hale getirmek ve Conkbayırı'nın güneydoğusundaki Kördere inişinde,
donanmaya İstanbul yolunu açmak isteyen ana tepeye 50 metrelik mesafede cereyan etmiştir.
planın iflası anlamına geliyordu. Conkbayırı zirvesinin en çok ziyaret edilen yerlerden
Mustafa Kemal'in bu kritik inisiyatifi, muharebelerin biri olması dolayısıyla ve turistik gerekçelerle anıt bu
kaderi üzerinde tayin edici bir rol oynamıştır. noktaya yapılmıştır.
isimli Bir Kahraman 8 Ağustos 1915'in Anısına
T epenin zirvesinde, hemen Atatürk Anıtı'nı

yanında, Üsteğmen Nazif Çakmak Anıtı bulunuyor.
Üsteğmen, Çanakkale muharebeleri sırasında
Z irvedeki büyük ve yukarıya doğru daralan, 20.5
metre yüksekliğindeki taş anıt, Yeni Zelandalılar
tarafından 1925 yılında yapılmıştır. Yarımadadaki en
Conkbayırı ve civarındaki, 9. Tümen'e bağlı 64. büyük Yeni Zelanda anıtıdır. Anıtın üzerinde "Yeni
Piyade Alayı'nda bölük komutanıydı. Aynı zamanda Zelanda Seferi Kuvvetleri'nin Anısına- 8 Ağustos
Mareşal Fevzi Çakmak'ın da küçük kardeşi olan Nazif 1915- Dünyanın En Uzak Ucundan" yazısı
Çakmak, 8 Ağustos günü saldırıya geçen Yeni bulunmaktadır. Ağustos muharebeleri sırasında
Zelanda kuvvetlerine karşı tepeyi savunurken şehit Conkbayırı'na karşı taarruza geçen Yeni Zelanda
oldu. Mezarın üzerinde her ne kadar "burada şehit birlikleri, tepenin güney yamaçlarını işgal etmişlerdi.
oldu" gibi bir ibare varsa da, olayın bu noktadan 70 Özellikle Yarbay William Malone komutasındaki
metre kadar güneyde, bugün çeşmenin ve seyyar Wellington Taburu 8 Ağustos muharebeleri sırasında
satıcıların bulunduğu, 10-15 metrelik no man's land ön safta çarpışmış ve büyük zayiat vermişti.
civarında meydana gelmiş olması çok büyük Aynı gün, Müttefik donanmasının veya topçusunun
olasılıktır. Sembolik mezarlık sonradan ve yine dost ateşiyle ölen Malone, savaş sonrasında Yeni
Conkbayırı'nın bir ilgi alanı olması sebebiyle bu Zelandalıların ulusal kahramanı oldu.
noktaya yapılmıştır. Resmi kayıtlara göre 6-10 Yeni Zelanda birliklerinin ulaşabildikleri en İleri
Ağustos arasında Conkbayırı ve civarındaki Türk noktalar, anıtın yaklaşık 50-60 metre güneyinde,
kuvvetleri 9200 kişilik bir zayiata uğramıştır. bugün Conkbayırı Mehmetçik Kitabeleri'nin
Bunlardan 3 bini şehittir. Aynı süre zarfında Müttefik bulunduğu 261 rakımlı tepenin hemen
kuvvetleri de 12 bin zayiat vermiştir. Bu civarda 70'li kenarlarındadır. Her yıl 25 Nisan Anzac Günü
yılların sonlarına kadar her tarafta görülen insan dolayısıyla düzenlenen anma törenleri arasında, Yeni
kemikleri, siperlerin yeniden İnşası sırasında Zelandalıların Conkbayırı'nda gerçekleştirdikleri tören
toplanmış ve anonim mezarlara gömülmüştür. de bulunmaktadır.
Bütün Ölenler Anılıyor 261 Rakımlı Tepe ve Kader Anı

Ç a n a k k a l e muharebeleri sırasında ölen, mezarı
belli olmayan veya başka bir anıtta isimleri yazılı
olmayan 856 askerin anısına yapılan duvar,
C onkbayırı'nın güney yamacı bitiminden sonra
başlayan ve karayolu kenarındaki 261 rakımlı
tepede, bu bölgedeki vuruşmaları ve Türk askerinin
Conkbayırı'nın doğu yamacında, Kocaçimentepe'ye büyük fedakârlığını yansıtan taş kitabeler bulunuyor.
giden yolun solunda bulunuyor. Duvarda ismi yazılı 5 adet kitabe, Tanrı'ya açılmış dua eden bir eli
olanların büyük bölümü, 6-10 Ağustos muharebeleri sembolize etmektedir.
sırasında bu bölgede ölenlerdir. Wellington Taburu 8o'li yılların ortalarında yapılan kitabelerde,
komutanı Yarbay Malone da bu duvarda Conkbayırı için gerek ilk çıkarma günü olan 25
anılmaktadır. Nisan'da, gerekse Ağustos ayında yapılan
Yolun sağında ise, içerisinde kimliği belli 10, belli muharebelerin özeti verilmekte, Mustafa
olmayan 620 kişinin gömülü olduğu Yeni Zelanda Kemal'in her iki kritik durumda da yaptığı tayin edici
Mezarlığı bulunmaktadır. müdahaleler anlatılmaktadır. Mustafa Kemal'in
10 Ağustos 1915 tarihinde Conkbayırı'nı ele geçiren "Arıburnu Hatıratı"nda 25 Nisan 1915 tarihine ilişkin
Türkler, çarpışmalarda ölen yabancı askerlerin çoğunu naklettiği kritik safha, bu tepenin üzerinde
buraya gömmüş, savaştan sonra ise aynı yer İngiliz gerçekleşmiştir.
Milletler Topluluğu Savaş Mezarları Komisyonu Aynı gün üstün Avustralya kuvvetleri karşısında
(CWGC) tarafından oluşturulan 31 mezarlıktan biri geriye çekilen bazı Türk askerlerini durduran Mustafa
olmuştur. Arazinin doğal dokusuna sadık kalınarak Kemal, bu noktaya yaklaşan düşman öncü birlikleri
yapılan 40 metreye 29 metre ölçülerindeki mezarlıkta, karşısında süngü taktırtıp, siper aldırmış ve bilahere
yine 8 Ağustos muharebeleri sırasında ölen, 17 karşı saldırı emretmiştir. Mustafa Kemal'in ifadesiyle,
yaşındaki er Martin Persson'ın da mezarı var. "savaşı kazandığımız an, işte bu andır".
Savaşın En Yüksek Noktası Süngü Hücumunda Gelen Ölüm

onkbayırı'ndan kuzeydoğu istikametine yönelen
karayolu, yaklaşık 1.5 km. sonra, sola sapan kısa
bir yokuşla Kocaçimentepe'ye (Hill 971) ulaşır. 304
K arayolunun dışında, Conkbayırı'nı güneyinden
aşağıya doğru (denize doğru) inen orman yolu,
Şahinsırtı (Rhododendron Ridge) olarak isimlendirilen
metre yüksekliğindeki tepe, bölgenin en yüksek hatta tekabül ediyor. Conkbayırı'nı zaptetmeye
noktasıdır. Savaş sırasında da bu özelliğinden dolayı çalışan Yeni Zelanda birlikleri, Şahinsırtı üzerinden
Müttefik kuvvetlerin hem ilk çıkarma günü olan 25 tepeye yaklaşmışlardı.
Nisan'da, hem de ikinci büyük çıkarma günü olan 6- Ancak yaya olarak inilebilen orman yolunun 200.
7 Ağustos'ta önemli hedefi olan tepe, tüm saldırılara metresinde, sağ tarafta bulunan tabela bir başka
rağmen ele geçirilememiştir. Kocaçimentepe'nin deniz Müttefik mezarlığını işaretliyor: The Farm Mezarlığı.
tarafında kalan (batı) yamaçları, özellikle 7-8-9 Muharebeler sırasında bu noktada bulunan eski bir
Ağustos günlerinde kanlı çarpışmalara sahne çiftlik kalıntısından dolayı bu ismi alan mevki, Ağıl
olmuştur. Bugün yangın gözetleme istasyonun mevkii olarak biliniyor.
bulunduğu tepedeki platform, ziyaretçilere özellikle 1919 yılında yapılan mezarlıkta, toplam 651 İngiliz ve
Anafarta sahilleri, Anafarta Ovası ve Tuzla Gölü'nden, 1 Yeni Zelandalı asker gömülüdür. Bu bölge Yeni
doğudaki hâkim tepelere kadar uzanan benzersiz bir Zelandalılardan sonra, 9 Ağustos günü İngiliz
muharebe alanları manzarası sunmaktadır. Arıburnu kuvvetleri tarafından teslim alınmıştı. Türk
cephesinin en kuzey ucundaki Kocaçimentepe -daha birliklerinin 10 Ağustos sabahı, çok erken saatte
yüksek olmasına rağmen- hem Anafartalar hem de başlattığı süngü hücumu, bu noktada bulunan İngiliz
Anzac bölgesine hâkim konumdaki Conkbayırı kadar karargâhına kadar ulaşmış, aralarında Tugay
büyük bir stratejik öneme sahip değildir. Bununla Komutanı General Anthony Baldwin'in bulunduğu
birlikte Anafarta savunmasının belkemiği 1000 civarında İngiliz askeri kısa sürede
bu tepe olmuştur. öldürülmüştü.
Conkbayırı'nın Eşiği Gemiden Yadigâr

onkbayırı'ndan aşağıya doğru (güneybatı) inen
yolda, ı km. sonra sağ kolda görülen tabela,
savaş sırasındaki önemli bir pozisyonu işaretliyor.
C onkbayırı'ndan sahile inen karayolunun 1.
km.'sinde sol taraftaki tabela, yaklaşık 40 metre
kadar içeride bulunan Mesudiye Topu'na
Düztepe (Battleship Hill veya Big 700) siperleri. yönlendiriyor. Namlusu tahrip edilmiş durumdaki 15
Muharebeler sırasında ünlü 19. Tümen'in emrine cm.'lik top, 13 Aralık 1914 tarihinde Çanakkale
giren 10. Alay tarafından tutulan bu mevki, esas Boğazı'nın içerisinde, Sarısığlar Koyu'nda batırılan
olarak gözetleme siperleri vazifesi görüyordu. Mesudiye zırhlısından geliyor. Bu tarihte Boğaz'a
Çıkarmanın yapıldığı ilk gün olan 25 Nisan'dan sızan İngiliz B-11 denizaltısı tarafından torpillenen
itibaren sürekli olarak Müttefik donanmasının ağır Mesudiye zırhlısında 35 kişi şehit olmuştu.
topçu ateşine maruz kalan Düztepe'nin önemi, Mesudiye'nin topları, Çanakkale muharebeleri
Conkbayırı'ndan önceki en önemli yükselti başlamadan Ocak 1915'te sökülerek kurtarılmış ve
olmasındadır. Mevki, muharebelerin ilerleyen Boğaz savunması için kara bataryalarında
safhasında bu bakımdan tekrar öne çıkmıştır. konuşlandırılmıştı.
Özellikle ağustos
Buradaki topun Çanakkale Savaşı bittikten sonra bu
ayı muharebeleri sırasında Conkbayırı'na yönelen noktaya getirildiği kesin gibidir. 1919 yılında bölgede
Müttefik birliklerine ilk müdahale, 72. Alay ve 14. araştırma yapan Charles Bean başkanlığındaki
Alay bölükleri tarafından bu noktadan Avustralya Tarih Araştırma Ekibi topu görmüş ve bu
sevkedilmişlerdir. noktanın donanma ateşine açık bir pozisyon
Düztepe, Arıburnu muharebelerinin sürdüğü 8 ay olduğundan hareketle, topun sonradan getirildiğini
boyunca Türk tarafında kaldı. not etmiştir.
Devlerin Buluştuğu Yer Müttefiklerin Son Kalesi

onkbayırı'ndan inen yolda, Düztepe'nin 100 sağıya doğru inen karayolunda, 57. Alay
metre güneyinde, sol taraftaki tabela Baby 700 Şehitliği'ne gelmeden sağ koldaki tabelalar, bir
Mezarlığı'nı gösteriyor. dizi önemli mekâna işaret ediyor. Girilen toprak yol
25 Nisan 1915'teki ilk gün muharebelerinin en 200 metre kadar sonra bittiğinde, "Arıburnu Yarları"
şiddetli mekânı olan Kılıçbayırı (Baby 700), levhası görülüyor.
mezarlığın hemen arkasında yükselmektedir. Anzac Yükseksırt'la (Russel's Top) Serçetepe'nin (Walker's
bölgesinin Conkbayırı'ndan sonra en önemli stratejik Ridge) kesiştiği bu nokta, Avustralyalıların Sfenks
noktası olan Kılıçbayırı'nda, boğuşma derecesine adını taktıkları kaya oluşumu ve aşağıda görülen
varan çarpışmalar yaşanmış; 3. Avustralya Tugayı'nın Arıburnu için benzersiz bir manzara sunuyor.
üstün kuvvetlerine karşı kahramanca savaşan 27. ve Muharebeler sırasında Müttefikler tarafından işgal
57. Alay büyük kayıplar vermiştir, ilk gün birkaç defa edilen bu nokta, "Türk askerleri buradan aşağıya
el değiştiren tepe, son olarak ı6:30'da Türkler uçmuş" veya "Avustralyalılar bu yarlardan tırmanmış"
tarafından kesin olarak ele geçirilmiş ve savaşın şeklindeki karşılıklı asılsız hikayeleriyle de ünlü.
sonuna kadar savunulmuştur. Tepe özellikle, Anayoldan itibaren bu noktaya kadar olan bölge,
Müttefikler'in ana ikmal hattı olan Korku Dere'ye özellikle ağustos ayında şiddetli çarpışmalara
(Monash Valley) hâkim konumu ve Çanakkale sahne oldu.
Boğazı'na inmek isteyen istilacılara Conkbayırı'nı by- 18. ve 64. Türk Alayları tarafından savunulan bölge,
pass etme imkânı tanıması yüzünden önem Müttefik birlikleri tarafından da çok kuvvetli bir
kazanmıştır. Mezarlıkta çoğunluğu Avustralyalı ve şekilde tahkim edilmişti. Yükseksırt'taki bu birliklerin
Yeni Zelandalı, kimliği belli 43, kimliği belirsiz 450 çözülmesi, pratik olarak Müttefikler'in denize
asker yatmaktadır. dökülmesi anlamına gelecekti.
Serçetepeli Yeni Zelandalılar Kahramanlık ve Trajedi
İ
ngilizce adını Yeni Zelandalı tugay komutanı General
H. B. Walker'dan alan Serçetepe üzerindeki
C esarettepe (The Nek) üzerindeki mezarlık, savaş
sırasında uzunluğu sadece 70-80 metreyi bulan
no man's land'in başlangıcında bulunuyor.
mezarlık, savaş sürerken oluşturuldu ve 1919 yılında
Mezarlıkta, 7 Ağustos saldırısında ölen ve sadece 5'i
şimdiki halini aldı. Burada kimlikleri belli 40 Yeni
tanımlanabilmiş 316 Avustralya askeri yatıyor. O
Zelandalı, 12 Avustralyalı ve 1 İngiliz asker yatıyor.
tarihte, Conkbayırı'na karşı başlatılan ana saldırıdan
Ayrıca ismi belirsiz 12 kişi daha bu mezarlıkta gömülü.
dikkatleri uzaklaştırmak isteyen Avustralya birlikleri,
26 asker de sembolik taşlarla anılıyor. Mezarlığın
çok kısa bir süre içerisinde, dört ayrı dalga halinde,
bulunduğu yerdeki siperler, muharebelerin devam
Boyun Noktası'na hâkim Türk siperlerine hücum
ettiği 8 ay boyunca, Yeni Zelanda ve
etmişlerdi. Kuvvetli tutulan Türk siperlerinden gelen
Avustralyalılardan kurulu karma birliklerin komutanı
makineli tüfek ateşi, her seferinde Avustralyalıları
Albay Braund tarafından savunulmuştu.
biçmiş, ölümün kesin olmasına rağmen
19 Mayıs 1915 tarihinde hüsranla sonuçlanan büyük
saldırı sürdürülmüştü.
Türk saldırısı sırasında, bazı öncü birlikler birkaç
defa bu noktaya kadar ulaşmış, fakat her defasında 8. ve 10. Hafif Süvari Alayları tarafından tekrarlanan
bu siperlerin önünde şehit olmuşlardı. bu kahramanca harekâta 600 asker katılmış;
Bundan cesaret alan Yeni Zelandalıların başlattığı bunlardan 234'ü ölmüş, 138'i yaralanmıştı.
karşı saldırı da, Kılıçbayırı'ndan (Baby 700) gelen Bu trajik olay, Peter Weir'in ünlü "Gallipoli" filminin
Türk ateşi karşısında sonuçsuz kalmıştı. final sahnesine de esin kaynağı olmuştur.
Yüksek Ruh "Bir Şey Yapabildim Diyemem Hatırana"

esarettepe (The Nek) üzerinde, Türk ileri
siperlerinin bitip no man's land'in başladığı
noktadaki anıt, Mehmet Çavuş ve beraberindeki 25
A nayolun üzerindeki en büyük Türk mezarlığı ve
anıtı 1992 yılında inşa edildi, ilk çıkarma günü
57. Alay'ın, mayıs ortasından sonra 64. 18. ve 27.
askerin anısına 1919 yılında yapılmıştır. Alayların siper hattı olan bu mevki, Kılıçbayırı'nın
Savaş sırasında ve hemen sonrasında yapılan dört (Baby 700) güney ucundaki düzlükte (Chessboard)
Türk anıtından, günümüze kadar kısmen yaşayabilen bulunuyor. Efsanevi 57. Alay askerleri anısına yapılan
iki anıttan biridir (diğeri Kireçtepe Jandarma Anıtı). sembolik mezarlıktaki taşlarda ve duvarlarda,
Anıtın sadece kaidesi orijinal olup, üzerindeki taş tesadüfen belirlenen şehit isimleri yazılıdır. Şehitlik
sonradan yenilenmiştir. Müttefik kuvvetlerine direnen içerisinde üç kademeli bir anıt, 108 yaşındayken
Mehmet Çavuş ve askerleri, tepenin Cesarettepe 1994'te vefat etmiş Çanakkale Gazisi Hüseyin
adını almasına da yol açmışlardır. Her ne kadar Kaçmaz'ın heykeli, 57. Alay'ın 25 Nisan'daki karşı
burada şehit olduğu yolunda hikâyeler varsa da, 64. saldırısını anlatan bir rölyef, şadırvan ve açık
Alay'ın bu kahraman çavuşu savaştan sağ çıkmış ve namazgah bulunmaktadır. İlk gün muharebelerinin
kendisine Enver Paşa'nın özel izniyle teğmen rütbesi kaderini tayin eden Mustafa Kemal'e bağlı
verilmiştir. Yozgat'ın (Kırşehir) Çiçekdağ kasabası 57. Alay'ın gerçek şehitliği ise, güneydoğu
Sefalı köyünden Mehmet Çavuş, Çanakkale Savaşı'nın istikametinde, Çataldere içerisinde bugün bir Türk
simge isimlerinden biri; üstü başı kötü diye bayrağının dikili olduğu noktadadır.
madalyasını takmayan yüksek ruhlu bir kahramandı. Son olarak sembolik şehitliğin hemen yanına,
orijinal siper şebekesinin tam üzerine 200 metre
uzunluğunda bir otopark yaptırılmıştır.
En İleri, En Tehlikeli Bombasırtı'ndan Çıkış Yok
5 7. Alay Şehitliği'nin 200 metre aşağısında bulunan

Bombasırtı (Quinn's Post) mevkii ve yol üzerinde
sağ kolda yer alan mezarlık, İngilizce adlarını burayı
5 7. Alay'a bağlı bölüklerden birinin komutanı
olduğu tahmin edilen Yüzbaşı Mehmet'in mezarı,
Quinn's Post Mezarlığı'nın karşısında yer alıyor.
savunan ve burada ölen Avustralyalı bölük komutanı Çanakkale muharebelerinde şehit düşen 248 Türk
Yüzbaşı (Binbaşı) Hugh Quinn'den alıyor. 1919 yılında yüzbaşıdan biri olan Mehmet Bey hakkında bilgi yok.
inşa edilen ve kimliği belli olan 36, olmayan 262 Mezar, Çanakkale Savaşı denince ilk akla
askerin yattığı mezarlık, Korku Dere'nin (Monash gelen, sembol olmuş bir mevkiin içerisinde
Valley) bitişindeki Avustralya ileri siperlerinin bulunuyor: Bombasırtı (Quinn's Post).
bulunduğu yere yapılmış. Muharebeler sırasında karşılıklı siperlerin birbirine en
Çanakkale muharebe coğrafyası içerisinde, fazla yaklaştığı, hatta 8 metreye indiği bu nokta,
savunulması en güç noktalardan biri olan Bombasırtı aynı zamanda karşılıklı kayıpların da had safhaya
ve çevresinde Avustralyalı, Yeni Zelandalı ve İngiliz çıktığı, karşılıklı kahramanlıkların da tarihe yazıldığı
askerler görev yaptı. Mezarlığın bulunduğu nokta, yer. Adını, buradaki kesif bomba muharebelerinden
aynı zamanda Müttefik kuvvetlerin Anzac bölgesinde alan ve 27. Alay'ın cephesi olan Bombasırtı, Mustafa
ilerleyebildikleri en ileri nokta olması bakımından Kemal'in de "Çanakkale muharebesini kazandıran
önemli. Mezarlığın hemen kuzeyindeki küçük sırt buradaki ruhtur" diyerek vurguladığı, unutulmaz
(Dead's Man Ridge- Ölü Adam Sırtı) ise, İngilizce fedakârlıkların yaşandığı bir yer.
ismini, 3 Mayıs günü bu sırt üzerinde öldürülen Bombasırtı aynı zamanda Türk ve Müttefik askerlerin
Müttefik askerlerinin, Türk ateşine açık bir yer birbirlerine sigara, vesaire attıklarının
olmasından dolayı, 8 ay boyunca burada belirtildiği anı ve menkıbelere de
kalması sebebiyle aldı. ev sahipliği yapıyor.
13 Ağustos: Bayramın İlk Günü Merkeztepe Karşısında Yatanlar
Y üzbaşı Mehmet Şehitliği'nden aşağıya doğru inen

anayolda, yine sol taraftaki tabela, Yarbay
Hüseyin Avni Bey'in mezarını işaretliyor. Doğu
İ nmeye devam eden karayolu üzerinde, sağ tarafta
görülen mezarlık, adını bu ileri hattı işgal eden
Avustralyalı Yarbay Courtney ve Binbaşı Steel'den
istikametinde Kesik Dere'ye (Mule Valley) doğru inen alıyor. Müttefik kuvvetleri, çıkarmanın ilk günlerinde
toprak yol, yaklaşık 1 km. sonra mezarın bulunduğu tuttukları bu noktalardan daha ileriye gidemediler.
Zeytinlik mevkiinde (Olive Grove) sona eriyor. Mezarlığın tam karşısında, anayolun diğer tarafında
57. Alay Komutanı Yarbay Hüseyin Avni, 13 Ağustos görülen Merkeztepe (German Officer's Trench)
1915 tarihinde, yakınına düşen bir top mermisi üzerinde de Türk ileri siperleri bulunuyordu.
sonucu şehit olmuştu. Hüseyin Avni Bey, şehit Anzac bölgesinde, özellikle ağustos ayından sonra,
düşmeden iki saat kadar önce yine 57. Alay'dan karşıklı hatların stabilize olması ve siper savaşının
Binbaşı Zeki Bey'le görüşmüş ve kendisine ağırlık kazanmasıyla birlikte başlayan lağım
ailesinden gelen özlem dolu mektuptan, çocuklarının muharebeleri, özellikle bu noktada yoğunlaşmıştı.
bayramda gelip gelmeyeceğini sorduklarından Bugün mezarlığın bulunduğu alan da, söz konusu
bahsetmiştir. Ramazan ayının son günüdür. lağım ve tünel sistemlerinin üzerinde kalmaktadır.
Yarbayın üzerinde fotoğrafının da bulunduğu mezarı, 1919 yılında yapılan mezarlıkta 7 kimliği belirlenmiş,
100-150 metre ileride, Çataldere içerisindeki orijinal 160 belirlenememiş asker yatıyor. Ayrıca konulan
şüheda kabristanındayken, sonradan Tekin Arıburnu sembolik taşlarda ise, bu mezarlıkta gömülü olduğu
tarafından şimdiki noktaya nakledilmiştir. tahmin edilen 58 asker anılıyor.
Mezarda aynı zamanda, çoğunluğu ilk gün Ölenlerin çoğunluğunu, 27 Nisan 1915'te bu noktayı
muharebelerinde şehit düşen 57. Alay askerlerine de almak için savaşan 14. Avustralya Taburu'na bağlı
bir ithaf bulunmaktadır. askerler oluşturuyor.
Mayıs Başında Ölüm Kırmızısırt'ta Barınmak Zor
A nayoldan sağa sapan toprak yolda, 5 dakikalık

yürüme mesafesindesi mezarlık, adını burada
savaşan 4. Avustralya Taburu'ndan alıyor.
C onkbayırı'ndan inen anayol üzerinde,
Avustralyalıların ana mezarlığı ve anıtının
bulunduğu Kanlısırt'a (Lone Pine) gelmeden sol
Muharebeler sırasında yapımına başlanan mezarlık, koldaki mezarlık, adını (bu bölgeye de İngilizce adını
civardaki diğer küçük iki mezarlığın da bu noktaya veren) Avustralyalı topçu subayı Albay George
taşınmasıyla, 1919 yılında inşa edilmiş. Johnston'dan alıyor.
Kömürkuyu Deresi'ne bakan yükselti (Braund's Hill'in Kırmızısırt'ta (Johnston's Jolly) no man's land
güneyi) üzerinde bulunan bu 270 metrekarelik küçük üzerinde, 1919 yılında yapılan ve 294 metrekarelik
mezarlıkta, 6'sının kimliği tespit edilememiş, toplam bir alana yayılan mezarlıkta 144 asker yatmaktadır.
116 asker yatıyor. Bunlardan yalnızca birinin kimliği belirlenebilmiştir.
Burada ölenlerin çoğunluğu, ilk çıkarma günü olan Ayrıca 36 askerin anısına konmuş sembolik taşlar
25 Nisan'dan Haziran ayına kadar bu mevkii tutan ve bulunmaktadır.
özellikle Mayıs başındaki muharebelere katılan Burada gömülü askerlerin büyük çoğunluğunun,
Avustralyalı askerler. Türklerin 19 Mayıs tarihinde gerçekleştirdikleri geniş
Mezarlığın kuzey yamacına adını veren Albay Henry çaplı saldırıda ölenler olduğu tahmin edilmektedir.
MacLaurin'in mezarı da burada. MacLaurin 27 Nisan Çıkarmanın ilk günü Kırmızısırt'ı işgal eden Müttefik
günü, bir Türk keskin nişancısının kurşunuyla kuvvetleri, ertesi gün bu noktadan geri atılmış ve
öldürülmüştü. Türk nişancıları özellikle savaşın takip eden 8 ay boyunca yolun sağ tarafında kalan
başlarında Müttefik subayların korkulu rüyası olmuş; siperlerinden daha ileriye geçememişlerdir.
kısa süre sonra sadece er üniforması giyilmeye Bugün, muharebeler sırasında kazılan siperlerden
başlanmıştı. bazıları halen fark edilebilmektedir.
19 Mayıs ve "Centilmen Düşman" Cephe Gerisinde Kriket

ine Lone Pine Anıtı'na gelmeden, anayol
üzerinde, sağ tarafta görülen tabela
Kırmızısırt'taki Avustralya siperlerini gösteriyor.
L one Pine Mezarlığı'nın girişinden başlayan
toprak yol, yaklaşık 1 km. sonra mezarlığa
ulaşıyor (4x4, bisiklet veya yürüyerek). Muharebeler
Tabelaya yanlışlıkla 125. Alay yazılmış. Sivritepe
sırasında Müttefikler'in topçu yolu olarak kullandığı
üzerinde bulunan siperlerin yanı sıra, yolun diğer
ve direkt sahile inen bu yol, Avustralya hatlarının
tarafında orijinal bir tünel göze çarpıyor. Burası aynı
gerisinde kalan ve sahile yakın konumdaki
zamanda, mayıs sonunda başlayan lağım
Keltepe'nin (Shell Green) kuzeyindeki
muharebelerinin de çetin geçtiği bir mekân.
mezarlıktan geçiyor.
Bölgenin bir özelliği de, 19 Mayıs'taki saldırıda
Oldukça büyük bir alana yayılan mezarlık (2310
yüzlerce Türk askerinin burada şehit düşmüş olması.
metrekare), savaş sırasında civarda oluşturulan
Kötü planlanan, kötü uygulanan ve sonuçta 3000
4 küçük mezarlığın da 1919'da eklenmesiyle
civarında Türk askerinin ölümüne yol açan saldırı,
bugünkü halini almış.
aynı zamanda Kırmızısırt'a da adını vermiştir.
Mezarlıkta 408 Avustralyalı, 1 İngiliz asker
Bu tarihten 5 gün sonra taraflar arasında dokuz
yatmaktadır. Askerlerin büyük çoğunluğu,
saatlik bir ateşkes ilan edilmiş; bu süre zarfında bir
muharebelerin ilk haftalarında güney Anzac
araya gelen Türk ve Avustralyalı askerler, şehit
bölgesinde bulunan birliklerdendir. Türk topçu
olanları açtıkları toplu mezarlara gömmüşlerdir.
ateşine karşı kısmen korunaklı bir mıntıkada
Bu olayla birlikte, özellikle Türk ve Avustralyalı
bulunan bu civarda, özellikle asker sığınakları ve
askerler arasında başlayan "centilmen düşman"
topçu mevzileri mevcuttu. Yine Avustralyalı
ilişkisi savaş sonuna kadar sürmüş, günümüze
askerlerin zaman zaman kriket oynadıkları
kadar taşınmıştır.
alan da burasıdır.
Sahil Kahramanları Sonun Başlangıcı
T ekrar sahil yoluna indikten sonra, biraz ileride bu

kez deniz tarafında bir kitabe göze çarpıyor.
Küçük Arıburnu'nun üzerindeki küçük tepede,
anakkale muharebeleri deyince ilk akla gelen
yerlerden biri olan koy, yolun deniz tarafındaki
tabela ve hemen yanındaki Türkçe-İngilizce yer
küçük bir birliğin, sadece bir manganın panosuyla belirleniyor. 1985 yılında resmen bu isimle
büyük kahramanlığı naklediliyor. tanımlanan koy, Küçük Arıburnu ve Arıburnu arasında
Avustralyalıların 25 Nisan'da çıkarma yaptığı Anzac kalan şeritte ve 600 metre uzunluğunda. Muharebeler
Koyu ve çevresi sadece 1 Türk bölüğü tarafından sırasında 25 metre genişliğinde olan sahil,
tutulmaktaydı. Bu askerlerin isabetli atışları ve inatçı karayolunun yapımı ve erozyon nedeniyle bugün 3-4
direnişleri, Anzac kuvvetlerini bir süre de olsa metreye inmiş durumda.
yavaşlattı ve gerideki Türk birliklerine altın 25 Nisan 1915 tarihinde, Anzac kuvvetleri sabah
kıymetinde birkaç saat kazandırdı. 04:30'dan itibaren bu koya ve civarına çıkarma yaptı,
5. Ordu Komutanı Liman Von Sanders, genel ilk günün sonunda 16 bin asker karaya çıkmıştı.
savunma stratejisi olarak kıyı şeridini perakende Orijinal plana göre 2 km. daha güneye, Kabatepe'ye
birliklerle tutmayı, esas ana kuvvetleri ise, çıkarma çıkması gereken kuvvetlerin neden bu noktaya çıktığı
yapılan bölgelere kaydırmak üzere geride uzun zaman literatürü meşgul eden bir konu olmuş,
bulundurmayı benimsemişti. Kendisi aynı çeşitli hipotezler (akıntı, Türk dubaları, İngilizlerin
zamanda, özellikle yarımadanın bu bölgesine bir hatası vs.) ortaya atılmıştır. Oysa ki gerek planlarda,
çıkarma yapılacağını öngörmemekte, çok daha gerekse verilen son emirlerde, birliklerin daha kuzeye
kuzeyden, Saros-Bolayır civarından bir saldırı yönelmesi bir opsiyon olarak yer almaktadır. Kaldı ki
geleceğini tahmin etmekteydi. Kabatepe ve civarı, Türk kuvvetlen tarafından çok
25 Nisan günü Kabatepe'den itibaren kuzeye sıkı şekilde korunmaktaydı. Top ateşine karşı
doğru 8 km'lik kıyı şeridini, sadece korunaklı Anzac Koyu, savaşın sonuna kadar Anzac
iki bölük Türk askeri korumaktaydı. birliklerinin ana ikmal merkezi olarak kullanıldı.
Evrensel Dostluk Mesajı Denize Sıfır Ebedi İstirahat

nzac Koyu'nun bitiminde, Arıburnu Mezarlığı'nın
hemen yanındaki kitabe, Atatürk'ün 1934 yılında
yazdığı ve dönemin içişleri bakanı aracılığıyla
A rıburnu üzerinde, Anzac Koyu'nun kuzey ucunda,
denize sıfır hafif meyilli arazi üzerine yapılmış
mezarlık, aynı zamanda 25 Nisan günü Avustralya
duyurduğu, uluslararası üne sahip mesajını kayıklarının karaya ilk değdiği noktaya da tekabül
yansıtıyor: "Bu memleketin toprakları üzerinde ediyor. 151 Avustralyalı, 35 Yeni Zelandalı,
kanlarını döken kahramanlar! Burada dost bir 27 İngiliz ve 1 Maltalı askerin gömülü bulunduğu
vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükûn içinde mezarlıkta, kimliği belirsiz 37 asker de yatıyor.
uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana, koyun Mezarlığa 1926-27 yıllarında da transferler yapılmış.
koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe Muharebeler sürerken yapılan ve 1270 metrekare
gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz! alana yayılan mezarlıkta, 7 Ağustos'ta, Boyun
Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Noktası'ndan (The Nek) başlatılan trajik saldırıda
Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat rahat hayatını kaybeden 8. ve 10. Hafif Süvari Alayı'na
uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta bağlı Avustralyalı askerlerin küçük bir bölümü
canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız bulunuyor. Mezarlıktaki Maltalı asker Guiseppe
olmuşlardır." Mesajın İngilizcesindeki "...There is no Camilleri ise, 1915 Eylül ayında Anzac bölgesine
difference between the Johnnies and Mehmets to us, getirilen ve burada işçi olarak çalıştırılan 200
where they lie side by side here in this country of Maltalı ve 200 Mısırlıdan biri. Mezarlığın bulunduğu
ours... (Memleketimizin topraklarında noktadan itibaren, Anafartalar istikametine doğru
yan yana yatan Mehmetçikleri ve uzanan sahil şeridi ise önce Kuzey Plajı (North
Müttefik askerlerini birbirinden ayırmıyoruz) Beach), daha sonra ise Okyanus Plajı
ibaresi yanlış çeviriden kaynaklanmaktadır. (Ocean Beach) adını alıyor.
25 Nisanlarda, Şafaktan Önce Hâkim Tepelerin Altında
S ahil yolundan kuzeye devam ederken genişleyen

yol ve deniz tarafındaki taş duvarın üzerindeki
Anzac yazısı, Anzac tören alanına gelindiğini
A nzac Tören Alanı'ndan hemen sonra, Anafartalar'a
doğru giden sahil yolu üzerinde, kara tarafındaki
mezarlık, 1919 yılından sonra yapılmış.
belirtiyor. 2002 yılında oluşturulan bu geniş alan, 25 Serçetepe'nin (Walker's Ridge) tabanındaki 276
Nisan 1915'in yıldönümlerinde yarımadaya gelen metrekarelik bir alana inşa edilen mezarlık, burada
binlerce Avustralyalı ve Yeni Zelandalı ziyaretçinin, yatan askerlerin çoğunluğu Canterbury Taburu'na
anma törenlerine rahatlıkla katılabilmesi bağlı olduğu için aynı isimle anılıyor.
maksadıyla yapıldı. Muharebeler sırasında Yeni Zelandalı askerlerin
Yeni alanın yapımından önce, Anzac Günü anma sorumlu olduğu bu yerdeki mezarlık, çevredeki tekil
törenleri, Arıburnu Mezarlığı içinde ve civarında mezarlıkların toplanmasıyla oluşturulmuş.
yapılıyordu. Bu küçük alana binlerce insanın Mezarlıkta 16 kimliği belli, 6 kimliği belirsiz 22 kişi
sığmaması ve mezarlığın giderek tahrip olması gömülüdür. Bu noktadan bakıldığında, özellikle
yüzünden, yeni bir tören alanına ihtiyaç duyuldu. Conkbayırı ve Boyun Noktası'na doğru
Avustralya ve Yeni Zelanda için en önemli ulusal gün mükemmel bir manzara görülür.
kabul edilen 25 Nisan Anzac Günü, kaynağını aynı Mezarlığın tam karşısına denk düşen deniz
tarihte bu kıyılara yapılan çıkarmadan alıyor. Sabah kenarında ise, ilk çıkarma günü kullanılan
gün doğmadan "şafak ayini"yle (dawn service) kayıklardan birinin kalıntısı bulunmaktadır.
başlayan anma törenleri, saygı duruşunun ardından, Yine aynı civarda, sığ suyun içinde,
dönem şarkılarının söylenmesi, şiirlerin okunması, savaştan kalma bir dizi küçük tekne
dualar ve konuşmalarla devam ediyor. kalıntısı da yer almaktadır.
Mahmuzsırt Etekleri Toplu Mezarlık
A nayolun kara tarafında, 50 metre kadar içeride

bulunan mezarlık, Mahmuzsırt'ın (No: 2 Outpost)
eteğine yapılmış. Muharebeler sırasında inşa edilen
S ahil yolundan devam ederken 100 metre sonra
tekrar kara tarafında, ama bu kez hemen yol
kenarındaki mezarlığın da yapımına, yine savaş
mezarlıkta 32 Yeni Zelandalı, 7 Avustralyalı, 3 İngiliz sürerken başlanmış.
bulunmakta. Şapkatepe olarak bilinen küçük tepenin hemen
Kimliği tespit edilemeyen 66 kişiye karşın, ayrıca altında, tek ve uzun bir sıra şeklinde tasarlanan
burada anılan toplam 48 asker mevcuttur, mezarlıkta, kimliği belli 2 ingiliz askeriyle,
ilk çıkarma günü öldürülen Avustralyalı askerlerin bir tanımlanamamış 150 asker yatmaktadır. 13 Yeni
kısmıyla, 30 Mayıs ve ağustos ayı muharebelerinde Zelandalı, 10 İngiliz ve 8 Avustralyalı askerin de
öldürülen kimi Yeni Zelandalı ve İngiliz askerler buraya gömüldüğüne inanılmaktadır. Burada yatanlar
burada buluşmuştur. arasında Anzac birliklerinin şef sıhhiye subayı Albay
Mezarlığın bulunduğu bölge, savaş esnasında Neville Manders de bulunmaktadır. Manders hem ilk
özellikle seyyar hastanelerin ve ağır yaralı tahliye çıkarma günlerinde hem ağustos muharebelerinde,
istasyonlarının bulunduğu bölgeydi. Dolayısıyla bu civarda biriken çok sayıda yaralı Anzac askerini
burada yatanların önemli kısmını, yaralandıktan bir an önce tahliye etmek için büyük çaba
sonra ölenler oluşturmaktadır. göstermiş; fakat kendisi de serseri bir kurşunla
Yeni Zelanda diş kliniği de bu noktada hayatını kaybetmiştir.
bulunmaktaydı. Anzac askerlerinin hatırı sayılır bir Müttefik kuvvetleri 25 Nisan günü yaptıkları
bölümü, kumanyalarının değişmez parçası olan sert çıkarmadan sonra hızla ilerleyeceklerini ve Boğaz'a
bisküviler yüzünden diş problemi yaşamış, sadece 1. ineceklerini düşünmüşler; büyük bir dirençle
Avustralya Tümeni'nden 600 kişi, temmuz ayı karşılaşacaklarını hesap etmemişlerdi. Bu konuda
sonuna kadar savaş dışı kalmış ve yarımadadan önlem alınmaması, sahilde biriken çok sayıda
tahliye edilmişti. yaralının burada saatlerce beklemesini getirmiştir.
Göz Alıcı Bir Mezarlık İngiliz Askeri Çoğunlukta
M ezarlık sahil yolu üzerinde Anzac muharebe

alanlarının bitip Anafartalar muharebe
alanlarının başladığı noktada bulunuyor. Adını ise
E mbarkation Pier Mezarlığı'ndan 500 metre
kadar ileride, yolun sağ tarafında kalan
mezarlık, Arpaören mevkiinin güneyinde
(tahliye iskelesi) 6 Ağustos tarihinde bu noktanın (Walden Point) bulunuyor. Mezarlığın adı,
hemen ilerisindeki kıyıda inşa edilen ve yaralıları muharebelerin artık hız kestiği eylül ayının
tahliye etmek için kullanılan istasyondan alıyor ortalarında yarımadaya gelen,
(su seviyesi, yaralıları taşıyacak teknelerin yanaşması Avustralya 7. Sahra Hastanesi'nden geliyor.
için elverişli olmamış ve iskele kaldırılmıştır). 1919 Bununla birlikte, savaştan sonra yakın küçük
yılından sonra, civardaki diğer küçük mezarlıkların da mezarlıkların buraya taşınmasıyla daha da
buraya transfer edilmesiyle yapılan Embarkation Pier, genişletilen 7th Field Ambulance'ta,
yarımadadaki en yeşil ve göz alıcı mezarlık. Burada ağırlıklı olarak 54. Tümen'e bağlı ve
kimlikleri tespit edilebilmiş sadece 7 Avustralyalı ve eylül-kasım ayları arasındaki, cephenin görece
13 Yeni Zelandalı asker yatıyor. 662 kişinin ise sakin olduğu dönemde öldürülen
kimlikleri bilinmiyor. 262 Müttefik askeri de ayrıca İngiliz askerleri yatıyor.
konulan taşlarda anılıyor. Mezarlıkta bulunanların Mezarlıktaki 433 taştan 130'u İngiliz, 21'i
çoğunluğu 6 Ağustos'taki çarpışmalarda ölen Avustralyalı ve 20'si Yeni Zelandalı askerler için
askerler. Embarkation Pier Mezarlığı'ndan itibaren konmuş. 262 meçhul askerin de bulunduğu
ana sahil yolu içeriye doğru girmeye başlıyor. Yine mezarlıkta, buraya gömüldüğüne inanılan
aynı noktadan ayrılan toprak yol ise, deniz kenarını 207 kişi de anılıyor.
izleyerek 5 km. sonra Küçük Kemikli Burnu
Buradaki Avustralyalı askerlerin çoğunluğu ise
üzerindeki Lala Baba Mezarlığı'na ulaşıyor.
ağustos ayı muharebelerinde hayatını kaybetmiş.
Kocaçimentepe Yolu Bombatepe'de Metreler İçin

nafartalar bölgesinin başlangıcında, içeriye doğru
kıvrılan anayolun 50 metre kadar sağında
bulunan kitabe, Çatlakdere'nin sol yamacına,
A nayoldan devam ederken, Büyük Anafarta köyü
sapağına gelmeden sağ kolda görülen tabela,
yaklaşık 500 metre içeride bulunan mezarlığa
Damakçılık Bayırı'nın kuzeybatısına denk düşüyor. yönlendiriyor. Bombatepe'nin (Hill 60) güneybatı
Kocaçimentepe'yi hedefleyen Müttefik yamacındaki mezarlıkta gömülü 754 kişiden sadece
kuvvetlerinin önündeki önemli bir bağlantı 42'sinin kimlikleri tespit edilebilmiştir.
noktası konumunda olan Damakçılık Bayırı ve Mezarlığın merkezindeki Yeni Zelanda Anıtı'nda ise,
civarı, 9-21 Ağustos tarihleri arasında kanlı Ağustos ve Eylül ayındaki Bombatepe
çarpışmalara sahne olmuştu. Bu muharebelerde muharebelerinde ölen ve mezarı bilinmeyen 182 Yeni
Türkler yaklaşık 2500 kişi, İngilizler 4500 kişi Zelandalı asker anılmaktadır. Türk 7. Tümen'in
civarında zayiat vermişlerdir. cephesi olan Bombatepe, muharebeler sırasında
Kitabenin üzerinde, "Anafartalar şiddetli çarpışmalara sahne olmuş, tepenin batı
Grup Komutanı Mustafa Kemal 7. Tümeni yamaçları Müttefik kuvvetleri tarafından ele
9 Ağustos 1915 günü Damakçılık Bayırı'na taarruz geçirilmişti. Bugün çam ağaçlarıyla örtülü tepe,
ettirerek Anzac Kolordusu'nun 9. İngiliz 1915'te orijinal florasında, en fazla 1 metre
Kolordusu ile işbirliğini ve Kocaçimentepe yüksekliğindeki sık çalılarla kaplıydı. Tepenin önemi,
yönünde belirecek tehlikeyi önledi" hemen batısındaki geniş ovaya hâkim olmasında,
ibaresi yer almaktadır. Anzac ve Suvla bölgeleri arasındaki temel irtibatı
6 Ağustos gecesi 14. Alay'a bağlı birliklerce sağlamasında ve civarında su kaynakları
tutulan tepe, aynı zamanda 150 Türk askerinin de bulunmasında (İngilizler ciddi bir su sıkıntısı
esir düştüğü noktadır. içerisindeydi) yatıyordu.
2. Anafartalar'da Düşenler Softatepe'nin Keskin Nişancıları
G üneye devam eden anayolda, Küçük Anafarta

köyüne giden yol sapağında, sağ kolda bulunan
mezarlık; Mestantepe'nin doğusunda Yeşiltepe'nin
S uvla Ovası'nda, Tuzla Gölü'nü soluna alarak
devam eden yol, batı istikametine, denize doğru
dönerek Büyük Kemikli Burnu'na ilerliyor. Yolun
(Green Hill) güneybatı yamacında yer alıyor. solundaki tabela, Softatepe'nin (Hill 10) hemen
Muharebeler sırasında Türk 12. Tümen'inin sol arkasındaki mezarlığa işaret ediyor.
kanadına denk düşen bu mevki, 7 Ağustos Bu nokta 6 Ağustos'taki ikinci Müttefik çıkarması
akşamı İrlanda birliklerince işgal edilmişti. sırasında, Alman Binbaşı Wilhelm Wilmer
9595 metrekarelik büyük bir alana yayılan komutasındaki Bursa Jandarma Taburu'nun sadece 1
mezarlıkta 775'inin kimliği belli toplam bölüğü tarafından savunulmaktaydı. İngilizler hem
2196 asker yatmaktadır. 1919 yılında, civardaki Türklerin etkili tüfek atışları hem de çeşitli operasyon
diğer küçük mezarlıkların da buraya ve organizasyon bozuklukları yüzünden, ancak ertesi
eklenmesiyle oluşturulan Green Hill'de gün sabah saatlerinde Softatepe'yi ele geçirebildiler.
ağırlıklı olarak bu cephede savaşan Fakat Wilmer komutasındaki Türk askerleri ve
İngilizler yatmaktadır. özellikle keskin nişancılar, kontrollü bir şekilde geri
çekilmişlerdi. Hill 10 Mezarlığı, civardaki tekil veya
Çoğu 2. Anafartalar Savaşı olarak bilinen ve 21
küçük grup mezarların buraya getirilmesiyle,
Ağustos'ta başlayan şiddetli muharebelerde ölen
savaştan sonra 1919 yılında oluşturulmuş. Mezarlıkta
askerler arasında, Churchill'in gözdelerinden
toplam 699 kişi yatıyor. Bunlardan 547'si İngiliz, 2'si
biri olan General Thomas Longford da bulunuyor.
Avustralyalı, 8'i Kanadalı; 150'sinin ise kimliği
Longford, Yusufçuktepe'ye (Scimitar Hill) yapılan
belirsiz. Softatepe daha sonra Müttefik kuvvetler
saldırı sırasında askerlerinin önünde ilerlemiş ve
tarafından sinyal istasyonu ve topçu batarya
tepeden gelen Türk ateşi sonucu, yanındaki
mevkii olarak kullanıldı.
kurmaylarıyla birlikte can vermişti.
Yeni İngiliz Ordusu Savaşa Giriyor 20 Aralık'ta Gittiler
K üçük Kemikli Burnu (Nibrunesi Point) üzerindeki

mezarlık, aynı zamanda 9. İngiliz Kolordusu'nun
6 Ağustos 1915 gecesi çıkarma yaptığı yerin
üyük Kemikli Burnu'nun üzerinde, karayolunun
bittiği noktada bulunan kitabede şöyle
yazmaktadır: "1915 yılının 25 Nisan sabahı
yakınında, Lala Baba Tepesi'nin batısında Arıburnu'na, 6-7 Ağustos gecesinde Anafartalar
konumlanıyor. Limanı'na çıkan düşman kuvvetleri, aylar süren
Mezarlığın girişindeki panoda şu sözler yer alıyor. muharebelerden sonra Gelibolu Yarımadası'ndaki
"Suvla Körfezi ve Tuzla Gölü arasındaki kıstakta yer Türk savunmasının geçilemeyeceğini anlayarak 20
alan ve Lata Baba adını taşıyan bu tepecik, 6 Aralık'ta bu cepheleri boşalttı."
Ağustos 1915 tarihinde gece yarısına doğru 6. Kitabenin bulunduğu noktanın hemen doğusundaki
Yorkshire Alayı tarafından zaptedilmiştir. Gazi Baba Tepesi, 7 Ağustos günü çıkarma yapan
Kuvvetle savunulan Lala Baba'ya karşı yapılan bu İngilizlerin temel hedeflen arasındaydı. Buradan
başarılı saldırı, 1914-1918 Savaşı'nda İngiliz ordusu itibaren başlayan ve Karakol Dağı- Kireçtepe silsilesi
tarafından oluşturulan yeni birliklerin ilk harekâtıdır." ile devam eden, Çanakkale muharebelerinin en kuzey
Bununla birlikte, bahsedilen tarihte tepeyi tutan Türk hattında, ağustos ayı içerisinde şiddetli muharebeler
kuvvetleri sadece 1 takım askerle sınırlıdır. Teğmen cereyan etti. Taşlık ve çok zor bir arazi üzerindeki
Saffet komutasındaki bu askerler, esas olarak sahil çarpışmalar, özellikle Türk jandarmasının benzersiz
keşif, emniyet gözetleme postası olarak faaliyet kahramanlıklarıyla doludur. Çıkarmadan sonra İngiliz
göstermekteydi. Bu takım, kontrollü şekilde, 9. Kolordusu'nun ana karargâhı olan Büyük Kemikli
vuruşarak geri çekilmiştir. Burnu ve Suvla Körfezi, İÖ 4. yüzyıla tarihlenen antik
Lala Baba Mezarlığı'nda 216 İngiliz askeri yerleşimlere de ev sahipliği yapmış. Bugün Büyük
yatmaktadır. Bunlardan 53'ünün kimlikleri Kemikli civarında sadece birkaç balıkçı barınağı,
tespit edilememiştir. deniz feneri ve vahşi bir tabiat görülüyor.
Bulutlanan Gerçekler Kuzeyi Kapatan jandarma
B üyük Kemikli Burnu'ndan geri döndükten sonra,

Hill 10 Mezarlığı'nı geçer geçmez sola sapan
yolun başında iki tabela görülür: Azmak Cemetery ve
A zmak Mezarlığı'ndan sonra kuzeydoğu
istikametinde devam eden yol, 3.5 km. sonra
Kireçtepe Jandarma Şehitliği ve Anıtı'na varıyor.
Kireçtepe Jandarma Şehitliği. Sapaktan yaklaşık 1.5 Burası yarımadadaki gerçek şehitliklerden biri. Savaş
km. sonra, sağa ayrılan stabilize yol Azmak sırasında yapılan ve Türk hatlarının gerisinde
Mezarlığı'na çıkıyor. bulunan kabristanda 127., 19., 17., 39. Alaylarla, 11.
Adını hemen batısındaki Azmak Dere'den alan ve 12. Topçu Alaylarında, İstihkam Taburu'nda görev
mezarlık, Küçük Anafarta Ovası'nın da kuzeybatı yaparken şehit düşmüş 5. Tümen askerleriyle,
köşesinde bulunuyor. Bugün mezarlığın bulunduğu Gelibolu Jandarma Taburu'nun kahraman askerleri
noktadan ancak 500 metre kadar doğuya yatıyor. Kimliği belli hiç askerin bulunmadığı
ilerleyebilen Müttefik kuvvetleri, ovaya hâkim mezarlıktaki şehit sayısı da bilinmemektedir. Girişte
pozisyonda bulunan Kavak Tepe ve Tekke Tepe'yi bulunan ve boş mermi kovanlarının üst üste
çok zorlamalarına rağmen ele geçirememişlerdi. konulmasıyla yapılan anıt, muharebeler zamanından
Çeşitli asılsız efsanelere konu edilen meşhur "bulut kalmadır ve önünde Mustafa Kemal'in bulunduğu
hadisesi"nin yaşandığı coğrafya da burasıdır. Norfolk tarihi bir fotoğrafı mevcuttur.
Alayı'na bağlı Sandringham Bölüğü, 12 Ağustos Mezarlığın bitimindeki kitabede ise şu sözler yer
tarihinde başlatılan saldırıda Türk hatlarının gerisine almaktadır: "6/8 Ağustos 1915'te Gelibolu ve Bursa
düşmüş ve 180 askerden bir daha Jandarma Taburlarının kahramanca çarpışan üç
haber alınamamıştı. bölüğü, iki tugay gücüne ulaşan İngiliz kuvvetlerini
Ova aynı zamanda, Kasım 1915'te yaşanan büyük Karakol Dağı ve Kireçtepe'de durdurup, Anafartalar
fırtına ve don alayında, her iki taraftan da yüzlerce Grubu'nun kuzey yanını korumuştur."
askerin ölümüne sahne olmuştur. Özellikle Gelibolu Jandarma Taburu Komutanı Şehit
Azmak Mezarlığı'nda Müttefik askerlerden 1074 Yüzbaşı Kadir Bey, fevkalade kahramanlık
kişinin mezarı bulunuyor. Bunlardan 684'ü isimsizdir. örnekleriyle dolu Kireçtepe'nin sembolü olmuştur.
10 Binlerin Mağlubiyeti Ovalara Yayılan Bir Ses

ireçtepe Jandarma Şehitliği'nden geri dönüp,
anayola kavuşunca; Green Hill Mezarlığı'ndan
sola sapan yol, Yusufçuktepe (Scimitar Hill)
K üçük Anafartalar köyüne doğru devam eden yol,
1 km. sonra Büyük Anafartalar'a giden diğer
yolla birleşiyor. Bu noktadan sağa, güney
üzerinden Küçük Anafartalar köyüne ulaşıyor. 70 istikametine dönülünce, 100 metre kadar sonra,
metre yüksekliğindeki Yusufçuktepe'nin üzerinde, yolun sağ tarafından biraz ileride iki büyük top göze
yolun sol tarafında 3 adet kitabe bulunuyor. 12. Türk çarpıyor. 15 metre arayla duran 21 cm.'lik Krupp
Tümeni'nin merkez cephesi olan bu nokta, marka toplar, muharebeler boyunca bu noktayı
Anafartalar'ın kontrolü açısından son derece önemli korumuş, hem İngilizlere hem de Anzac bölgesine
bir konumda bulunuyordu. rahatlıkla ulaşan menziliyle Avustralyalılara büyük
Müttefik kuvvetleri, var güçleriyle bu noktaya yüklendi. zayiat ve sıkıntı vermişti.
Tepe 8 Ağustos, 9 Ağustos ve 21 Ağustos günleri kısa Toplardan biri neredeyse sağlam durumdayken,
sürelerle İngilizlerin eline geçtiyse de, Albay Mustafa diğeri ağustos muharebeleri sırasında İngilizler
Kemal'in kararlı direnişi ve yönlendirdiği karşı saldırılarla tarafından tahrip edilmiştir, İngiliz öncü kuvvetleri
geri alındı, İngilizlerin 21 Ağustos tarihinde yine 21 Ağustos'taki çarpışmalar sırasında, kısa bir süre
Yusufçuktepe ve İsmailoğlutepe'ye karşı başlattıkları için bu noktaya kadar ilerlemiş, fakat hemen
saldırı, toplam 3 tugay ve 1 tümenlik kuvvetiyle (yaklaşık geri atılmışlardır.
30 bin asker), Çanakkale muharebeleri içerisinde belli bir İngiliz 9. Kolordu'sunun, ilk gün hedefi olan
hedefe yönlendirilen en büyük saldırıdır, İngilizlerin 5300, Küçük Anafarta köyüne en fazla yaklaştığı
Türklerin 2600 zayiat verdiği müthiş muharebe sonucu, pozisyon burasıdır. Krupp topları bugün,
her iki tepe de Türklerde kaldı. Kitabeler de aynı tarihi muharebeler sırasındaki orijinal pozisyonlarını
olayları anlatıyor. korumaktadır.
Sınıf Arkadaşları Yan Yana İsimleri Tepede Yaşıyor

ola devamla gelinen Büyük Anafarta köyünün
girişinde, birbirine çok yakın noktalarda üç ayrı
mezarlık grubu bulunuyor. Köye daha uzak
A nafartalar köyünün girişindeki mezarlıklar
grubunun ortasında, yolun biraz üstünde,
üzeri Osmanlıca yazılı, gayet estetik bir
konumdaki mezarlıkta yan yana iki subay yatıyor. 7. küçük mezar göze çarpmaktadır.
Tümen'e bağlı 20. Alay Komutanı Yarbay Halit Bey'le, Etrafı zincirle çevrili bu mezardaki taş,
21. Alay Komutanı Yarbay Ziya Bey. Halit Bey iki kahraman subayımız
Bombatepe'de, Ziya Bey ise Asmadere civarında 11 için ortak dikilmiştir. Taşın üzerindeki yazı
Ağustos'taki çarpışmalar sırasında öldürüldüler. İki şöyledir: "Arıburnu muharebesinde Halid Rıza
şehit subayımız, sonradan köy mezarlığına Tepesi'nin bilhücum istirdadında (geriye alınışında)
gömülmüşlerdir. Alay komutanları aynı zamanda sınıf ihraz-ı rütbe-i şahadet eden
arkadaşıdır. Muharebeler sırasında şehit olan ve 3. Kolordu Mürettep 4. Alayı Bölük 1'de süvari
Büyük Anafartalar köyü civarında gömülen çok mülazım-ı evveli (üsteğmen)
sayıda Türk askeri bulunmasına rağmen, bunlara dair Amasyalı Halid ve 15. Alay 4. Bölük süvari mülazım-ı
sağlıklı kayıtlar yoktur. 1916 yılında yapılan Şevki sanisi (asteğmen) Ali Rıza Efendilerin ruhlarına
Paşa haritalarında da işaretlenen kimi şüheda fatiha. 17 Mayıs 1331 (30 Mayıs 1915)"
kabristanları, halen ihya edilmeyi beklemektedir. Üsteğmen Halid ve Asteğmen Ali Rıza,
Özellikle ismail Dere, Hacıemin Dere ve Çamtekke ölümlerinden sonra kendi isimleriyle
mevkilerinde orijinal şehitlikler olduğu bilinmektedir. anılacak olan Anzac bölgesindeki
Yine Asmadere civarında şehitlerin topluca Halit Rıza Tepesi (Old No. 3 Outpost) üzerinde,
gömüldüğü bir mezarlık olduğu da gerçektir. 30 Mayıs günü şehit olmuşlardı.
Çanakkale'nin Ruhu
nafartalar köyü girişindeki son ikili mezar da yan
yana bulunuyor. Bunlardan ilki 7. Tümen Topçu
Alayı'ndan Bolulu Üsteğmen Hasan Tahsin. Hasan
B üyük Anafartalar'dan çıkan anayol güneye,
Çanakkale Boğazı'na doğru iniyor. Yaklaşık 8 km.
sonra Bigalı köyüne varılıyor. Yarbay Mustafa Kemal
Tahsin Efendi, Seddülbahir bölgesindeki muharebelere komutasındaki 19. Tümen, 25 Nisan 1915'teki
katılıp yaralandıktan sonra bu bölgeye gelmiş ve 2. çıkarmadan önce, direkt 5. Ordu Komutanlığı'na bağlı
Anafartalar muharebesi sırasında Kayacık Ağılı yedek olarak bu bölgede konuşlanmıştı.
mevkiinde şehit olmuş. Mustafa Kemal 19 Nisan günü Turşunköy dönüşü,
Hasan Tahsin Efendi, kendisiyle aynı gün, aynı tümen karargâhını da bu yöreye aldı. Karargâhın
muharebeler sırasında şehit olan alay müftüsüyle yan kurulduğu yer, bugün köyün biraz dışında, Değirmen
yana yatıyor. Çanakkale muharebeleri sırasında mevkii olarak bilinen yerdir. Bu tarihten sonra,
taburlarda görev yapan imamlarla, alaylarda görev çıkarma gününe kadar 1 hafta Bigalı ve civarında
yapan müftüler, çok önemli birkaç fonksiyonu birden birliklere tatbikatlar yaptıran Mustafa Kemal,
yerine getiriyorlardı. Sürekli olarak eratın içinde bugün Atatürk Evi olarak
bulunan ve maneviyatı yükselten bu insanlar; yeri bilinen evde kalmıştı.
geldiğinde ön saflarda hücuma katılmışlar veya Çeşitli yerel kaynaklar, Mustafa Kemal'in
bozulan askeri çevirerek savunmayı sağlamışlardır. ev sahibi Lütfiye Nine'nin tereyağlı pilavına
Avcı hatlarıyla karargâhlar arasında dolaşan; siper bayıldığını ve evin önünde zaman zaman mızıka
hayatının zorluklarına katlanan; defin, dua, mektup çaldırdığını aktarıyor. 1973 yılında müze
yazma-okuma, yaralılarla konuşma gibi hayati olarak düzenlenen evde, Mustafa Kemal'e
konularla ilgilenen bu insanlar, muharebelerin ait olduğu düşünülen şahsi eşyalar,
unutulmaz figürleridir. üniformalar segileniyor.
İsimsiz Kahraman Balkan Harbi Şehitleri de Anılıyor

arımadanın güney bölgesine yapılacak ziyaret,
Eceabat ilçe merkezinden sahili takip eden bir
Ç amburnu noktasında, sahil yolunun hemen
sağında bulunan ve basamaklardan çıkınca
güzergâh izliyor, ilk durak, ilçe çıkışında bulunan, görülen anıt; Balkan Harbi şehitlerinin yanı sıra,
Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Merkezi Çanakkale şehitlerinin de anısına dikilmiş. 1962
bahçesinin güney ucundaki Yüzbaşı Şehitliği. yılında yapılan anıtın dört bir tarafındaki mermer
Hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan şehit levhalarda çeşitli ibareler yer alıyor.
yüzbaşının mezarı, birkaç kademeli taş blokların Bunlardan birinde "Burada Balkan ve Çanakkale
ortasına yerleştirilmiş. Harplerinde yaralanarak şehit düşen binlerce
Milli park merkezinin içindeki müzede, çeşitli kahraman yatar" yazısı bulunsa da, anıtın
tarihlerdeki muharebelerden kalan değişik ebatta sembolik olma ihtimali daha yüksektir. Etrafı
toplar ve yine çeşitli araç gereçler sergileniyor. demirlerle çevrili, yaklaşık 2.5 metre yüksekliğindeki
Yine aynı alanda, 1827 yılında Sultan 2. Mahmud anıtın bir diğer yüzünde ise Necmettin Halil Onan'ın
tarafından buraya yaptırılan Çamburnu Kalesi'nin meşhur "Dur Yolcu" şiirinden bir kıta
yıkıntılarını görmek mümkün. Çanakkale nakledilmektedir: "Dur Yolcu!/ Bilmeden basıp
muharebeleri sırasında kalenin içinde bir de hastane geçtiğin bu toprak/ Bir devrin battığı yerdir./ Eğil de
bulunuyordu. Mütareke döneminde bu bölgeye gelen kulak ver, bu sakıt yığın/ Bir vatan kalbinin attığı
işgal kuvvetleri askerleri, bu kompleks içindeki yerdir." Anıtın en güzel tarafı, yapımında kullanılan
mekânlarda kalmışlardı. meşhur llgardere taşlarıdır.
Yamaçlar Şehit Mezarı Boğaz'da Sürekli Tehdit

amburnu'ndan 1 km. sonra, yolun kara tarafında,
yine merdivenlerden çıkılarak ulaşılan isimsiz
Topçu Yüzbaşı Şehitliği bulunuyor. Taş örgü
A nayolun deniz tarafında, tam Değirmenburnu
üzerinde, Deniz Piyade Taburu nizamiyesinin
karşısındaki taş anıt, eski ve yeni top mermileriyle
duvarların ortasında bir mezar yeri var; ama şehit çevrilmiş. Bu anıtta, Çanakkale kara muharebelerinin
yüzbaşıyla ilgili bilgi yok. bütün şiddetiyle sürdüğü 1915 yılı Mayıs'ında,
Değirmenburnu mevkii olarak adlandırılan bu yanındaki 4 erle birlikte Boğaz içerisinde göreve
bölgede, Çanakkale muharebeleri sırasında kolordu giderken, bindiği küçük teknenin mayına çarpması
seyyar hastanesi ve ağır yaralı hastanesi sonucu şehit olan Yüzbaşı Tahir Bey anılmaktadır.
bulunmaktaydı. Cepheye daha yakın sahra Anıtın kitabesinde şöyle denmektedir: "1331 yılında
hastanelerinde tedavi edilemeyenler veya ağır bindiği kayığın mayına çarpıp vazife uğruna şehit
yaralılar bu hastanelere naklediliyordu, olan istihkam Yüzbaşı Tahir'in aziz ruhu şad olsun.
isimsiz Yüzbaşı Şehitliği'nin hemen üzerindeki El Fatiha." Yüzbaşı Tahir Bey'e refakat eden erlerin
yamaçlarda ve civar arazide, yüzlerce Çanakkale akıbeti hakkında herhangi bir bilgi yoktur.
şehidinin yattığı bilinmektedir. Buralarda şehit 25 Nisan'da Çanakkale kara savaşlarının başlaması,
mezarlıkları bulunduğu, etraftaki çok sayıda baş Müttefik donanmasının Boğaz'ı zorlamaktan
taşından anlaşılmaktadır. Fakat gerek askeri vazgeçtiği anlamına gelmiyordu. Dolayısıyla Boğaz'ı
bölgeye çok yakın olması gerekse ciddi savunan tabya ve bataryalar, her an tetikte olmak
araştırma eksikliği dolayısıyla, aradan zorundaydı. Hatta, ağustos muharebelerinde de
geçen 90 sene zarfında herhangi bir çalışma hüsrana uğrayan İngilizler, Boğaz'ı donanmayla
gerçekleştirilmemiştir. yeniden zorlama fikrini tekrar masaya yatırmışlardı.
Kilitbahir Platosu Geçilmez!

eğirmenburnu'nu ve askeriyeyi geçince sağ
taraftaki yamacın üstündeki büyük "Dur Yolcu"
yazısı, Necmettin Halil Onan'ın şiirindeki meşhur kıta,
S ahilden devam eden yol, Boğaz'ın en dar yerine
(1250 metre) ulaşıyor. 1462-63 yılında Fatih
Sultan Mehmed tarafından yaptırılan
bir elinde silah tutan asker ve ateş figürleri görülür. Kilitbahir Kalesi; tam karşısında, Anadolu
Askeri bölge içine yapılmış olan bu çalışma, 1960 yakasındaki Çimenlik Kalesi'yle koordineli bir çalış-
senesinde burada vatani görevini yapan manın ürünüdür ve hem Boğaz'a yakın hâkimiyeti
Seyran Cebi tarafından gerçekleştirilmiştir. Elinde sağlamak hem de İstanbul'a giden tek suyolunu kon-
silah tutan asker figürü de, "asker sigarası"nın trol altında tutmak maksadıyla inşa edilmiştir. Hem
üzerindeki çizimden esinlenilerek yapılmıştır. içkalesi hem işçiliği hem de estetiğiyle benzersizdir.
Yamaçtaki kompozisyon, uzak mesafeden daha Sonradan Kanuni devrinde yapılan Sarı Kule ise,
iyi ve daha güzel gözükmektedir. bugün Çanakkale Savaşı Müzesi olarak hizmet ver-
Yazı ve figürlerin yer aldığı yamaç, Kilitbahir mektedir. Müttefik donanmasının yenilgiye uğradığı
Platosu'nun batı yüzüne tekabül etmektedir. 18 Mart 1915 günü, Türk merkez defansının
Plato, Çanakkale muharebeleri sırasında ortasında yer alan kale, son derece sağlam yapısı
İngilizlerin nihai hedefiydi. Dolayısıyla gerek yüzünden gemi toplarından etkilenmemiştir.
kuzeyde Sarıbayır silsilesi, gerek güneyde Alçıtepe Bununla birlikte, diğer tabya ve bataryaları da etk-
için yapılan kara muharebeleri; sonuçta Kilitbahir ileyen cephane problemi, Kilitbahir
Platosu'na hâkim olmak, bir başka Kalesi toplarını da kısmen sessizleştirmiştir.
deyişle Boğaz'ın efendisi olmak içindi.
Merkez Savunma Queen Elisabeth'in Hedefi Oldu

ilitbahir Kalesi'nden sonra güneye doğru devam
eden sahil yolu üzerinde, deniz tarafında, hâlâ iyi
durumda tabyalar göze çarpıyor. Burası Namazgah
K ilitbahir- Abide istikametinde devam eden sahil
yolu güneybatıya dönerken, kara tarafındaki yük-
seltinin üzerinde Mecidiye Şehitliği ve Anıtı görülür.
Tabyası. 1919 yılında yapılan orijinal şehitlik ise Rumeli
Çanakkale müstahkem mevkii içerisinde yer alan Mecidiye Bataryası'nın hemen yanındaydı.
tabya, 4. Ağır Topçu Alayı bölgesinde, Şehitlikte, 18 Mart günü, bu noktanın yaklaşık 150
2. Ağır Topçu Taburu'nun merkeziydi. metre kadar kuzeyinde bulunan Rumeli Mecidiye
Boğaz savunmasında 4-7-10-11 numara olarak Tabyası'nda şehit olan Ispartalı Ali Çavuş, ivrindili
betirenen bataryalar, Namazgah Tabyası'nda Mehmet, Mustafa oğlu Süleyman ve 13
bulunuyordu. Tabyada toplam 16 adet kıyı topu Türk topçusu yattığı belirtilmektedir.
vardı; bunlardan 2'si uzun, 14'ü kısa menzilli Taş duvarla çevrilmiş mezarlığın ortasına, üzerinde
toplardı. Bunların yanı sıra 2 adet uçaksavar Seyit Onbaşı'nın kabartma resmi bulunan
topu da tabya bünyesine katılmıştı. Namazgah bir anıt oturtulmuştur.
Tabyası 5 Mart 1915 tarihinden itibaren muharebelere 18 Mart muharebeleri sırasında, Müttefik donan-
katıldı. 1892'de modernleştirilen Namazgah, masının amiral gemisi olan Queen Elisabeth tarafın-
Çanakkale savunmasındaki en dan hedef alınan Rumeli Mecidiye Bataryası epey
büyük tabyalardan biriydi. sarsılmış, ama aynı Namazgah Tabyası gibi, tam
18 Mart muharebeleri sırasında isabet anlamıyla susturulamamıştır.
alan tabya, geçici olarak savaş dışı Batarya'nın komutanı Yüzbaşı Hilmi Bey'in mezarı,
kaldıysa da susturulamadı. bugün Edirnekapı Şehitliği'nde bulunmaktadır.
İmkânsızı Başarmak Kerevizdere'de Yaralanıp Şehit Düştüler

ol üzerinde, görülmemesine imkân olmayan eyit Onbaşı heykelinden 2 km. sonra, yolun
heykeliyle Seyit Onbaşı duruyor. Seyit Onbaşı 18 deniz tarafında görülen şehitlik ve anıt,
Mart muharebeleri sırasında Rumeli Mecidiye Havuzlar olarak bilinen mevkidedir.
Bataryası'nda görevliydi. Burada bulunan özellikle Çanakkale Şehitlerine Yardım Derneği
dört adet 24X35'lik uzun menzilli top, son derece tarafından 1961 yılında inşa edilen şehitlikte,
etkiliydi. Seyit Onbaşı bunlardan 3 no'lu topun 21 Haziran 1915'te Kerevizdere'de şehit
başındaydı. Muharebenin kızıştığı anlarda isabet alan düşen 2. Tümen'den Yüzbaşı Kemal Bey,
bataryada, mermileri kaldıran mekanizma zarar gör- 126. Alay Yaveri Selanikli Teğmen İsmail Efendi,
müş, topun faaliyete geçirilmesi neredeyse imkansı- Kırşehirli İbrahim oğlu Hüseyin Çavuş, Nasuh
zlaşmıştı. Seyit Onbaşı, etraftakilerin şaşkın bakışları Onbaşı, Kalecikli İbrahim oğlu Hüseyin,
arasında mermiyi sırtladı ve palangasız olarak topun Eskişehirli Mehmet oğlu Abdurrahman, İnegöllü
kamasına sürdü. Artık iş sadece topu ateşlemeye Mehmet oğlu Mustafa, Ankaralı Kadir oğlu Sadık,
kalmıştı. Bu merminin Ocean zırhlısını vurduğu her Konyalı Mikail oğlu S. Ali ve Çankırılı Elvan oğlu
ne kadar kesin değilse de imkânsız da değildir. İbrahim yatmaktadır. Anıtın üzerinde Yüzbaşı Kemal
Seyit'in kaldırdığı mermi 140 ila 215 kilo arasında Bey'in son verdiği emirden bir alıntı vardır.
olabilir. Yanlışlıkla 215 okka olarak yazılmaktadır Kemal Bey "... hep birlikte şahadete koşalım ki,
(275 kg). Seyit Onbaşı'nın heykeli de hatalı vatan kurtulsun" demektedir.
yapılmıştır. Atatürk'ün ilgisine de mazhar olan 6 metrelik anıtın diğer yüzünde ise, dönemin
Havranlı Seyit Onbaşı, 1930lu yılların sonunda Çanakkale valisinin şehitler için yazdığı
hamallık yaparken vefat etmiştir. bir şiir bulunmaktadır.
Büyük Şehitlikteki Tek Taş Özel Bir İnsan, Özel Bir Müze
am Alçıtepe köyünün girişinde, yol ayrımına
V irajlı sahil yolu Soğandere'den itibaren içeri girer
ve Behramlı köyünü sağda bırakarak devam
ettikten sonra, tekrar güneybatıya dönerek Alçıtepe
gelmeden sol kolda bulunan müze, yarımadadaki
en eski ve en kapsamlı müze. 2004 yılında vefat
köyüne yönelir. Köye gelmeden 3 km. kadar önce, eden bakkal Salim Mutlu'nun kişisel çabalarıyla oluş-
yolun sol tarafında, şu sıralar inşaatı devam etmekte turduğu bu özel müze, gerek Türk gerek
olan bir otopark görülür. Buradan içeriye giren Müttefik askerlerine ait bir dizi araç gereç, silah,
toprak yol, kısmen patikalaşarak yaklaşık 150 metre eşya ve aksesuvarı barındırıyor. Bölgeye gelen yerli
sonra yarımadadaki en büyük orijinal şehitlik alanına yabancı hemen herkesin bildiği, tanıdığı Salim Bey,
çıkıyor. Şahindere olarak bilinen bu bölgeye, yaklaşık yıllarını verdiği koleksiyonunun önemli parçalarını,
2000 kişinin gömüldüğü tahmin ediliyor. yıllar önce Kabatepe Tanıtma Merkezi'ndeki müzeye
Bugün neredeyse tamamı tarlalaşmış olan alanın vermişti. Devletin ilgisizliğine alışmış olan Salim Bey,
ortasındaki çalılık ve hafif eğimli arazide, demir bir müzenin bakım giderlerini de kendisi karşılıyordu.
kafes içerisinde Asteğmen Mustafa Efendi'nin mezarı Ziyaretçilerin para ödemediği, isterlerse bağış yaptık-
bulunuyor. Üzerindeki Osmanlıca yazıdan 18 Eylül ları Çanakkale Savaşı Müzesi, Salim
1915'te şehit olduğu anlaşılan Mustafa Efendi, bu alan- Bey'in ölümünden sonra çocukları tarafından idare
da mezarı tanımlanabilmiş tek şehidimiz. Civarda ediliyor, iki büyük salondan oluşan müzenin giriş
görülen çok sayıda baş taşı, şehitliğin kapladığı alan kapısında, Quinn Elisabeth zırhlısından
hakkında da bir fikir veriyor. atılmış 35'lik bir mermi duruyor.
Muharebelerin Kültürü Alçıtepe Hep Uzakta

Içıtepe köyüne girdikten sonra sola sapınca, Içıtepe köyüne girmeden önce sola ayrılan ve
biraz ilerideki meydanda park yapma yeni yapılan yol, doğu istikametinde Alçıtepe
imkânı var. Meydanın diğer ucunda bulunan zirvesine kadar gidiyor. Bu yola girince ileride
ve Çanakkale Savaşları Galerisi adını taşıyan sağda görülen ve üzerinde küçük bir beyaz yapı
müze, 2004 yılında açıldı. Müzede, muharebelerde seçilen Alçıtepe, 230 metre yüksekliğiyle hemen
kullanılan çeşitli eşya ve silahlardan ziyade kendini belli ediyor. Muharebeler sırasında,
fotoğraflar, canlandırmalar, maketler neredeyse her gün Müttefik donanmasının ağır
sergileniyor, bilgiler veriliyor. ateşine maruz kalan tepe, aynı zamanda Türk ana
Çanakkale Savaşı'nın seyrini, olayların içyüzünü, savunma hattının belkemiğini oluşturuyordu, İngili-
kısacası Çanakkale Savaşı kültürünü ziyaretçilere zler, birinci gün hedefi olan Alçıtepe'ye muharebeler
aktarmayı hedefleyen mekân, muharebelerin boyunca en fazla 3 km. yaklaşabildiler. Alçıtepe'yi
insani yönüyle ilgili örnekleri de yansıtmak soluna alarak devam eden toprak yolda (kışın 4x4) 1
istiyor. Müttefik güçler, 1915 yılında, km. kadar ileride sağ kolda görülen anıt, Mareşal
muharebeler sırasında, bombardıman sonucu Fevzi Çakmak Anıtı. Muharebeler sırasında 5. Kolordu
tamamen yıkıntı haline gelen Alçıtepe komutanı olan Çakmak anısına 1941 yılında dikilmiş
köyünü ele geçirmeyi başaramadılar. bu anıt, sapa ve bozuk yolu nedeniyle, çok nadir
O sıralar Kirte ismini taşıyan Alçıtepe ziyaret ediliyor. Buraya kadar gelen ziyaretçiler için
bugünkü ismini 3 km. doğuda en önemli ve kaçırılmaması gereken fırsat, Alçıtepe
bulunan ve bu bölgedeki savaşların zirvesine çıkarak bölge coğrafyasını
uğruna yapıldığı tepeden alıyor. hissetmek, anlamak.
Kerevizdere'deki Yalnız Şehit Sonsuza Kadar

Içıtepe köyünden Abide istikametine inerken,
sola giren yeni asfalt yolun başında "Kaymakam
Hasan Bey Anıtı"nın işareti ve "Girilmez" levhası var.
Y eni asfalt yol, dümdüz devam edildiği takdirde
üst taraftan Şehitler Abidesi'ne bağlanıyor.
Eskihisarlık Burnu üzerine inşa edilerek
Dikkatli bir şekilde sapılan yol, Kerevizdere olarak 1960 yılında açılışı yapılan Abide, Feridun Kip,
bilinen bölgeye bağlanıyor. Burası Türk birliklerinin Doğan Erginbaş ve İsmail Utkular tarafından tasar-
Fransızlara karşı savunduğu coğrafya. Yolun sağ landı. Göz alıcı yalınlığı ve sadeliğiyle sembolleşen
tarafında, çok kanlı çarpışmalara sahne olan 83 Abide, yarımadada şehit düşen
Rakımlı Tepe (Redoute Bouchet) bulunuyor. Biraz Türk askerleri anısına yapıldı.
daha aşağıda, sol kolda ise kısa bir toprak yolla 41.70 metre yüksekliğindeki Abide'nin altında,
bağlanan Kaymakam Hasan Bey Anıtı görülüyor. çeşitli savaş kalıntılarının ve fotoğrafarın
6. Tümen (5 değil) 17. Alay Komutanı Kaymakam sergilendiği bir müze, iç bölümünde ise M. Akif
Hasan Bey anısına yaptırılan anıt, muharebeler Ersoy'un ünlü dizelerinin yazılı olduğu bir levha var.
sırasında Fransızlar tarafından işgal edilen arazi Düzenlemesi 2004 yılında yenilenen; civarına anonim
üzerinde. Yarımadadaki en kanlı ve kesif muhare- ve sembolik mezarlarla, yeni blok heykeller; tavanına
belere sahne olan, yaklaşık 4 km. karelik Kerevizdere mozaik bir ay yıldız; ayaklarına rölyefler eklenen
bölgesinde (Fransız sektörü), Hasan Bey anısına dik- Abide, bugün yarımadada tartışmasız en çok ziyaret
ilmiş ve son olarak fotoğrafta görülen renge boyan- edilen mekân. Abide'nin bulunduğu nokta 25 Nisan
mış anıt dışında herhangi bir levha, kitabe veya bilgi günü İngilizler tarafından işgal edilmiş, hemen
veren pano bulunmuyor. akabinde Fransızlara devredilmişti.
Tahrip Edilmiş Toplar Morto Koyu'na Nazır

ehitler Abidesi'nin yanından sahile inen dik
karayolu üzerinde, sağ koldaki hafif
yükseltinin üzerinde bir top görülüyor. Ayrıca
M orto Koyu üzerindeki Fransız Mezarlığı'na kısa
bir yol bağlanıyor. 1919 yılında, mütareke döne-
minde buraya gelen Senegalli askerler; savaş sırasın-
ağaçların arasında da toplar mevcut. da yapılan 8 ayrı Fransız mezarlığını burada bir araya
Yarımadanın birçok noktasında, gerek arazi getirdiler. Bununla birlikte şimdiki mezarlığın tamam-
içerisinde gerek müze bahçelerinde eski lanması 1926 yılını buldu.
toplar bulunuyor; Fransızların yarımadadaki tek mezarlığı olan bu
ama bunlarla ilgili herhangi alanda 3238 kişi gömülü. Ayrıca yine Fransız
bir envanter bulunmuyor. askerlerine ait kemiklerin topluca gömüldüğü
Çoğu tahrip edilmiş, parçalanmış bu toplar dört ayrı bölüm mevcut. 140 metre
kadar, bunlarla ilgili bilgiler de kırık dökük. uzunluğundaki mezarlığın arka tarafında, ölen tüm
Fransız topları olarak levhalandırılan bu Fransız askerlerinin anısına dikilmiş bir anıt var.
toplarla ilgili da herhangi bir bilgi bulunmuyor. Morto Koyu 25 Nisan günü çıkarma koyu olarak ter-
Topların hemen yanındaki levhada Türkçe, cih edilmemişti; hem Anadolu'daki Türk topçusuna
Fransızca ve İngilizce yazılan cümle şöyle: çok açıktı hem de fazlasıyla sığ ve akıntılı bir nokta-
"Fransızlar cereyan eden muharebelerde bu noktaya daydı. Sadece South Wales Borderers Taburu, şu an
kadar geldiler. Bu topları burada bırakıp geriye Abide'nin önünde bulunan yarlardan çıkarak, bu
döndüler." Gerçekte ise Fransızlar bu noktadan noktayı kontrol altına almıştı. Koyun adı ölümden
içeriye doğru yaklaşık 4 km. ilerlemişlerdi. değil, sakinliğinden gelmektedir.
Gölgede Kalmış Mezarlık Savaşın Tam Ortasında
F ransız Mezarlığı'ndan sonra Seddülbahir'e doğru

devam eden sahil yolu, önce Abide Motel'in
önünden geçer, sonra dönerek anayola bağlanır.
A lçıtepe'ye çıkan anayolda, Skew Bridge'ten 2.5
km. sonra, sol koldaki tahta tabela, Redoubt
Mezarlığı'nı işaretliyor. Yoldan görülmeyen mezarlığa
Alçıtepe'ye doğru dönülünce 50 metre sonra yolun ulaşmak için, toprak yolda 100 m. daha ilerlemek
biraz içerisinde saklı mezarlık görülür. Pek gerekiyor. Mezarlığın adı, bu noktadan da geçen ve
ziyaretçisi olamayan mezarlığın adı, muharebeler tüm cepheyi yatay kesen tahkim edilmiş hattan geliy-
sırasında Kanlıdere üzerinde bulunan eğri or. 8 Mayıs'tan sonra yapılan mezarlık, savaştan
bir köprüden geliyor. sonra 1919 yılında, civardaki altı küçük mezarlığın da
Mezarlıkta 606 kişili gömülü. Bunlardan 124'ü İngiliz, burada birleştirilmesiyle büyüdü. 2027 kişinin
5'i Avustralyalı, 2'si Yeni Zelandalı ve 1'i Hintli. 351 gömülü olduğu mezarlıkta, kimliği belli olanların
kişinin kimliği belirlenebilmiş değil. Mayıs ayındaki 2. oranı yüzde 20'nin altında.
Kirte Muharebesi'nden sonra defin yapılmaya Mezarlığın ortasında görülen ağaç, savaştan yedi yıl
başlanan mezarlığa, 1919 yılında civardaki diğer sonra buraya gelen ve oğulları Eric Duckworth'un
küçük mezarlıklar da eklendi. mezarını bulmayan anne babası tarafından dikilmiş.
Bu mevki, İngilizler tarafından 26 Nisan günü işgal Mezarlık, çiçek ve ağaç çeşitliliği bakımından da çok
edildi ve Müttefikler'in cephe gerisinde, top ateşine zengin, İngilizler, muharebe arazisinin tam ortasında
kapalı güvenli bir bölge olarak kaldı. bulunan bu noktadan itibaren sadece 1 km. ilerleye-
Muharebelerin ilk zamanlarında, hemen mezarlığın bildiler. 3. Kirte Savaşı'ndan sonra az çok stabilize
bulunduğu bölgede Romalılardan kalma 5 adet olan cephe hattı, Müttefikler'in 9 Ocak 1916'da çek-
suterazisi bulunmaktaydı. Bunlar Türk topçusuna ilmelerine kadar da fazla
kerteriz sağladıkları için hemen yıkıldılar. değişikliğe uğramadı.
Patlamada Ölenlerin Anısına Gerçek Bir Mezarlık

nayoldan gelinen Seddülbahir köyü girişinde, yol
ikiye ayrılıyor. Düz devam eden seçenek,
Seddülbahir Kalesi'ne çıkıyor. Kalenin avlusuna
K emen yukarıdaki ilk Şehitler Anıtı'nda anılan
askerler burada yatmaktadır. Anıttan aşağıya
limana doğru çok dik inen yol üzerinde, Seddülbahir
girmeden önce sol tarafta görülen büyük beyaz anıt, Kalesi'nin eski ana girişi yanındaki şehitlik, aynı
Seddülbahir Kalesi'nin bombardımanında ölen zamanda yarımadada, kimliği bilinen ve eşlenebilen
askerler anısına 1986 yılında yaptırılmış. nadir orijinal Türk şehitliklerinden.
Anıt biri kaide, biri taş iki parçadan oluşuyor ve 3 Kasım 1915'te, kalenin bombardımanı ve
üzerinde Müttefik donanmasının Seddülbahir cephaneliğin isabet alması sonucu meydana gelen
kalesine yaptığı hücum anlatılmaktadır: "3 Kasım patlamada ölenler, hemen bu noktada oluşturulan
1914 tarihinde altı yabancı kruvazörün yaklaşık 15 mezara gömülmüşlerdir.
bin metre mesafeden yaptığı bombardıman, kaleye Şehitliğin duvarında patlamada ölen subayların
diğer bütün hücumlardan fazla zarar vermiştir. Bir isimleri yazılı.
top mermisinin cephaneliğe isabet etmesi sonucu Kale Komutanı Yüzbaşı Şevki
büyük bir patlamayla 5 subay ve 81 er yaşamını Kale Komutan Muavini Üsteğmen Cevdet
yitirmiştir" denmektedir. Aynı trajik olayda ölenleri Takım Komutanı Üsteğmen Hasan Pala
anmak amacıyla, son olarak Şehitler Abidesi'nin Takım Komutanı Üsteğmen Rıza
girişine de bir pano asılmış, hemen arkadaki alana Takım Komutanı Teğmen Eşref
şehit sayısı kadar gül dikilmiştir. Ve 81 Kahraman Er
Patlamada Ölenlerin Anısına Gerçek Bir Mezarlık

nayoldan gelinen Seddülbahir köyü girişinde, yol emen yukarıdaki ilk Şehitler Anıtı'nda anılan
ikiye ayrılıyor. Düz devam eden seçenek, İ askerler burada yatmaktadır. Anıttan aşağıya
Seddülbahir Kalesi'ne çıkıyor. Kalenin avlusuna limana doğru çok dik inen yol üzerinde, Seddülbahir
girmeden önce sol tarafta görülen büyük beyaz anıt, Kalesi'nin eski ana girişi yanındaki şehitlik, aynı
Seddülbahir Kalesi'nin bombardımanında ölen zamanda yarımadada, kimliği bilinen ve eşlenebilen
askerler anısına 1986 yılında yaptırılmış. nadir orijinal Türk şehitliklerinden.
Anıt biri kaide, biri taş iki parçadan oluşuyor ve 3 Kasım 1915'te, kalenin bombardımanı ve
üzerinde Müttefik donanmasının Seddülbahir cephaneliğin isabet alması sonucu meydana gelen
kalesine yaptığı hücum anlatılmaktadır: "3 Kasım patlamada ölenler, hemen bu noktada oluşturulan
1914 tarihinde altı yabancı kruvazörün yaklaşık 15 mezara gömülmüşlerdir.
bin metre mesafeden yaptığı bombardıman, kaleye Şehitliğin duvarında patlamada ölen subayların
diğer bütün hücumlardan fazla zarar vermiştir. Bir isimleri yazılı.
top mermisinin cephaneliğe isabet etmesi sonucu Kale Komutanı Yüzbaşı Şevki
büyük bir patlamayla 5 subay ve 81 er yaşamını Kale Komutan Muavini Üsteğmen Cevdet
yitirmiştir" denmektedir. Aynı trajik olayda ölenleri Takım Komutanı Üsteğmen Hasan Pala
anmak amacıyla, son olarak Şehitler Abidesi'nin Takım Komutanı Üsteğmen Rıza
girişine de bir pano asılmış, hemen arkadaki alana Takım Komutanı Teğmen Eşref
şehit sayısı kadar gül dikilmiştir. Ve 81 Kahraman Er
Yıkıldı Ama Ölmedi Silah Kullanmayan Komutan

aleye İlk Şehitler Anıtı'nın yanından girilebiliyor.
Tarihi yapı 1659 tarihinde, Köprülü Mehmet Paşa
zamanında, askeri mimar Mustafa Aga tarafından
K aleden sonra Seddülbahir köyünün girişine
dönülüp, bu kez yukarıya devam eden
ve Yahya Çavuş'u işaret eden yola girince,
yapıldı. Zamanında eski topların bulunduğu kalede, rampanın üzerinde hemen sağ kolda dar
Çanakkale Savaşı öncesi 10 top bulunuyordu. bir toprak yol görülüyor.
Kale önce 3 Kasım 1914'te, sonra 19 Şubat 1915'te ve Büyük su deposuyla da tanımlanan bu nokta, hem
25 Şubat 1915'te ağır şekilde bombalandı. 18 Mart Seddülbahir köyüne hem Ertuğrul Koyu'na hâkim
tarihindeki saldırıdan önce tamamen susturulmuştu. 141 rakımlı tepe. Tepede tek bir mezarlık var.
Müttefik donanması için tehdit teşkil etmeyen kale, 25 Bu aynı zamanda, yarımadadaki tek bireysel
Nisan günü Ertuğrul Koyu'na çıkan İngiliz askerleri için Müttefik mezarı. 26 Nisan günü bu noktayı almak
büyük bir tehlike oluşturuyordu. Yıkıntılara saklanan için askerlerini cesaretlendiren Yarbay
Türk askerleri, karaya çıkan istilacılara büyük zayiat Dougthy- Willy, başından vurularak öldürülmüş
verdirdi; daha doğrusu bu noktada, tam 12 saat ve buraya gömülmüştü. Daha önceden
süreyle karaya bile çıkmalarına izin vermedi. İngilizler Türkiye'de görev yapan ve Türklere büyük
kaleyi ancak ertesi gün kontrol altına alabildiler. Hem sempati besleyen yarbay, çıkarma sırasında da
bu bölge hem de kale, 27 Nisan tarihinden itibaren silah kullanmıyordu. Muharebeler sırasında
Fransızlar tarafından devralındı ve Seddülbahir Kalesi yarımadaya gelen tek kadın, özel izinle
savaş sonuna kadar depo, hastane, yatakhane olarak ve gizlice Doughty-WilIy'nin mezarını
kullanıldı. Kale yakın zamana kadar askeri bölge ziyaret eden sevgilisi, ünlü arkeolog
statüsündeydi. ve istihbaratçı Gertrude Bell'dir.
Anıt Gibi Anıt Sembol Olmuş Kahraman
Y ahya Çavuş'a doğru sola sapan yol, önce

İngilizlerin yarımadadaki büyük anıtı olan Cape
Helles Memorial'dan geçiyor. Anıt, 46 metre
H elles Anıtı'nın aşağısındaki Yahya Çavuş Şehitliği,
Ertuğrul Koyu'nu savunan Türk askerlerini anma
amacıyla yapıldı.
yüksekliğindeki Gözcü Baba Tepesi'nin üzerinde 25 Nisan günü bu bölgeyi savunan 26. Alay'ın 3.
33 metre olarak yükseliyor. Tabur'una bağlı toplam 500 Türk askeri,
Anıtın bu noktaya yapılma nedenlerinden biri, karşılarındaki yaklaşık 3000 kişiye karşı 10 saatten
burasının İngilizlerin hem ilk çıktıkları hem de fazla direnmiş, büyük bir kuvveti savaş dışı bırakarak
en son terk ettikleri, dolayısıyla en uzun süre ve yavaşlatarak, gerideki Türk savunmasına hayati
kaldıkları yer olması. Anıtın dört tarafındaki mermer bir zaman kazandırmıştır,
plakalarda, tüm yarımadada muharebelere katılan İngilizler, Ertuğrul Koyu'ndaki bu gecikmeyi,
bütün Müttefik tümenlerin ve gemilerin adı yazıyor. muharebelerin sonuna kadar telafi edemedi.
Birlik isimleri, bunların savaştıkları istikametlere denk Bu kahraman taburun 10. Bölük'ünden
getirilmiş. Helles Anıtı'nın temel amacı, Çanakkale Yahya Çavuş, bölük komutanının şehit olmasından
muharebelerinde ölen, kaybolan ve mezarı olmayan sonra komutayı ele almış ve 63 arkadaşıyla tarihe
tüm Müttefik askerleri anmak. geçecek bir savunma gerçekleştirmiştir.
Bu askerlerin adları, anıtı çevreleyen duvarlara Yahya Çavuş, 26 Nisan günü, sağ kalan birkaç
tek tek kazınmış. Anıt 1924'te yapıldı. arkadaşıyla birlikte geri çekilmiştir.
Top Değil Ama Kurşun Var Ertuğrul Koyu: Ana Çıkarma

ahya Çavuş'un karşısında, içinde bulunan
Krupp topuyla bilinen Ertuğrul Tabya (Fort
No:ı), Boğaz'ın girişini koruyan beş tabyadan
E rtuğrul Koyu'nun batı ucunda yüksek olmayan bir
tepenin hemen yanındaki V Beach Mezarlığı
kumsala bitişik uzanıyor. Doğu ve batısındaki
biriydi ve bu noktada 24 cm.'lik iki Krupp topu duvarları ılgın ağaçlarıyla çevrili mezarlığın
bulunuyordu. Müttefik bombardımanı 18 Mart'tan alanı 2 bin 45 metrekare. 25 Nisan 1915
önce bu tabyaları etkisiz hale getirmişti. Bununla günü bu kumsala yapılan çıkartma Birinci Royal
birlikte çıkarma günü yapılan bombardımanların Dublin Fusiliers'e ait üç bölük ve River Clyde
bitmesiyle Ertuğrul Tabya'nın yıkıntıları arasında gemisinden çıkan Birinci Royal Munster Fusiliers ile
mevzilenen Türk askerleri -aynı Seddülbahir İkinci Hampshire Regiment tarafından yürütülmüştü.
Kalesi'nde olduğu gibi- koya ayak basan İngilizlerin Fakat kumsalın doğusundaki Seddülbahir
üzerine kurşun yağdırmıştır. 1890'larda inşa edilen Kalesi'nden açılan ateş nedeniyle çok kayıp verildi.
tabyada, üç adet yarıya kadar toprağa gömülmüş Çıkarmanın ilk gününde oluşturulmuş V Beach
cephane bölümü bugün hâlâ ayakta duruyor. Mezarlığı'nda 15 sıra mezar bulunuyor. Bugün
Buradaki Krupp toplarından ise bugün sadece biri mezarlığın hemen her metresini dolduran
kalmıştır. 1915 Şubat ayındaki bombardımandan 696 askerin mezarı var. Ve bunlardan yalnızca
sonra buraya çıkan Cornwallis zırhlısından bir grup 216'sının kimlikleri biliniyor. Ayrıca bu
İngiliz denizci, tabyanın 2. Abdülhamid'in imzasını kumsalda öldüğü sanılan 196 askerin
taşıyan levhasını yerinden sökerek götürmüştür. isimleri de burada anılıyor.
Kahvaltıdan Önce Teke Koyu Topraktan Toprağa
V Beach Mezarlığı'na inilen yoldan tekrar yukarı

çıkıp, Ertuğrul Tabya ve Helles Anıtı'nı geride
bıraktıktıktan sonra, anayola geri dönülüyor.
L ancashire Landing'den sonra dolanarak kuzeye
dönen yol, 4 km. sonra Pink Farm Mezarlığı'na
varıyor. Anayolun sağında tabelayı takip edince,
Köyün aksi yöne devam edildiğinde 1 km. 30 metrelik toprak yol mezarlığa varıyor.
sonra mezarlığa geliniyor. Mezarlık, İngiliz Muharebeler sırasında Sotiri Çiftliği adını taşıyan
kuvvetlerinin 25 Nisan'da çıkarma yaptığı Teke bu mevki, kendine has killi, kırmızımtırak
Koyu'na hâkim noktada yapılmış ve adını buraya toprağıyla fark ediliyor. Mezarlığın adı da buradan
çıkarma yapan Lancashire Fusilliers Alayı'ndan alıyor. geliyor. Zığındere muharebelerinden sonra
Burada 1253 asker yatıyor. Bunlardan sadece temmuz ayında, İngilizler için güvenli bir nokta
135'inin kimliği belirlenememiş durumda. Mezarlıkta haline gelen Pink Farm, hem ana ikmal
ayrıca, ikmal hizmetlerinde çalışan Zion Katır sahası hem de yaralıların toplanma merkezi
Birliği'nden Yahudi isimler de var. Bu birlik aynı olarak işlev gördü.
zamanda, 2 bin yıl sonra savaş amacıyla kurulan ilk Eşzamanlı, mezarlık olarak da kullanılmaya
Yahudi birliği.Teke Koyu'na yapılan çıkarma, Türk başlanan Pink Farm, kısa sürede civardaki
kuvvetlerinin büyük direnciyle karşılaşmış; 6 İngiliz 6 küçük mezarlığı da bünyesine alarak büyüdü.
askeri, ateş altındaki olağanüstü kahramanlıkları Burada yatan toplam 602 askerden 250'sinin
nedeniyle, en yüksek nişan olan Victoria Cross'a (VC) kimliği belirsiz. Kimliği belirlenemeyen
layık görülmüştür. Olay, literatüre "kahvaltıdan önce askerlerin taşları, mezarlığın üst
6 VC" olarak geçmiştir. kısmında bulunuyor.
12 Çam Korusu Son Ok Anıtı
K arayolu, ormanlık araziden geçerken Zığındere'yi

sol tarafta bırakıyor ve kuzeydoğu istikametinde
Twelve Tree Copse Mezarlığı'na yöneliyor. Mezarlık
K arayolu 1 km. sonra Alçıtepe'nin öbür tarafına
çıkıyor. Köy tarafına değil, sola döndükten
sonra, 300 metre ilende, yolun solunda görülen
adını, muharebeler sırasında burada bulunan 12 çam anıt Son Ok Anıtı.
ağacından alıyor. 1919 yılında burada birleştirilen 3 metre yüksekliğindeki anıt 1948'de yapılmış.
küçük mezarlıklarla birlikte, Twelve Tree Copse'un Anıt, 3. Kirte Muharebesi'nde ölenleri anmak
alanı 8500 metrekareye çıkmış. Mezarlıkta 3359 amacıyla inşa edilmiş. Anıtın hemen yanında da
asker yatıyor. Bunlardan 1313'ü İngiliz, 12'si sayısı belli olmayan şehitler yattığı belirtilmektedir.
Avustralyalı, 8o'i Yeni Zelandalı, 1'i Hintli, 1'i Seylanlı. 4-6 Haziran 1915 tarihinde meydana gelen 3. Kirte
1953 kişinin kimliği belirlenememiş. Mezarlık içinde Muharebesi sonrasında, Müttefik güçlerin Alçıtepe'yi
ayrıca bir Yeni Zelanda Anıtı bulunuyor. Anıtta 2. zaptetme düşünceleri pratik olarak sona erdi.
Kirte Savaşı'nda ve ağustos ayında bu cephede ölen Bu muharebede 7000'e yakın zayiat veren Fransız ve
Yeni Zelandalı askerler anılıyor. Muharebeler İngilizler, bu tarihten sonra cephe hücumlarından
sırasında yıkılan çam ağaçlarının yerine, mezarlık vazgeçtiler ve daha pozisyonel ve bölgesel taarruz
oluşturulurken yenileri dikilmiş. Mezarlık aynı planları uygulamaya başladılar.
zamanda muharebeler sırasındaki İngiliz cephe 3. Kirte Muharebesi'nde Türkler de 5 bin civarında
hattının üzerinde bulunuyor. zayiat verdi.
Zığındere'nin Sonundu Şehitlerin Anısına

on Ok'tan sonra Nuri Yamut'a giden yol
üzerinde, 500 metre kadar sonra, yolun
aniden derinleştiği noktada bulunan şehitlik,
S on ziyaret noktası olan anıt, Sargıyeri
Şehitliği'ndan 2 km. uzaklıkta, karayolunun
bitiminde yer alıyor. 1943 yılında, bölgedeki 2.
Zığındere Kolordu Komutanı tarafından Zığındere'de şehit
muharebelerinde ölen askerlerin anısına yapılmış düşen Türk askerlerine ithafen yaptırılan anıt, yine
sembolik bir şehitliktir. onun adını taşıyor, İngilizlerin Fusilier Bluff olarak
Şehitliğin girişindeki panoda, Müttefik adlandırdıkları bu nokta, aynı zamanda en ileri
donanmasının 28 Haziran günü bu noktayı nasıl Müttefik ilerleme noktası, iki taraf arasındaki cephe
bombaladığından hareketle çeşitli iddialar dile hattı buradan başlıyor ve güneydoğuya doğru inerek
getirilmektedir. Muharebeler sırasında yaralı Kerevizdere ağzında sonlanıyordu. Anıtın bulunduğu
sargı yerleri ve sıhhi yardım istasyonlarının mevkii tutan İngilizlerle, hemen karşısındaki
bulunduğu bu mevkide, düşman ateşiyle ölen Zığmdere'nin kolu Keçidere'yi tutan Türk askerleri
2. ve 7. Tümen askerlerinin şehit olduğu arasındaki mesafe 60 metreye kadar iniyordu. Bu dar
anlatılmaktadır. ara bölge, lağım muharebelerinin yoğunlaştığı yerdir.
Şehitliğin içindeki anıt da Kemal Bey'in Cephenin bu kısmında 28 Haziran- 5 Temmuz tarihleri
anısına dikilmiştir. Uzmanlara göre gerek arasında yaşanan Zığındere muharebeleri belirleyici
şehitlikle ilgili anlatılanlar olmuş, 14 bin Türk askeri ölmüş ya da savaş dışı
gerekse verilen rakamlar şüphe götürür. kalmış; ama İngilizlerin ilerleyişini durdurmuştur.
3. Köklere Hastane Şehitliği, 4. Kabatepe Tanıtma

Merkezi, 5. Kemalyeri Kitabesi, 6. Conkbayırı
Atatürk Anıtı, 7. Atatürk'ün Saatinin Kırıldığı Yer,
8. Conkbayırı Nazif Çakmak Anıtı, 9. Chunuk Bair
Yeni Zelanda Ulusal Anıtı, 10. Chunuk Bair Mezarlığı
ve Anıtı, 11. Conkbayırı Mehmetçik Kitabeleri,
12. Kocaçimentepe Bakı Terası, 13. The Farm
Mezarlığı, 14. Düztepe Siperleri, 15. Mesudiye Topu,
16. Baby 700 Mezarlığı, 17. Arıburnu Yarları,
18. Walker's Ridge Mezarlığı, 19. The Nek Mezarlığı,
20. Mehmet Çavuş Anıtı, 21. 57. Piyade Alayı
Şehitliği ve Anıtı, 22. Quinn's Post Mezarlığı,
23. Yüzbaşı Mehmet Şehitliği, 24. Yarbay Hüseyin
Avni Bey Mezarı, 25. Courtney's ve Steel's Post
Mezarlığı, 26. 4th Battalion Parade Ground
Mezarlığı, 27. Johnston's Jolly Mezarlığı,
28. Kırmızısırt Siperleri, 29. Shell Green Mezarlığı,
30. Lone Pine Mezarlığı ve Anıtı, 31. Kanlısırt
Kitabesi, 32. Mehmetçiğe Derin Saygı Anıtı,
33. Beach Mezarlığı, 34. Shrapnel Valley Mezarlığı,
35. Plugge's Plateau Mezarlığı, 36. Arıburnu
27. Alay Kitabesi, 37. Anzac Koyu, 38. Anzac Koyu
Kitabesi, 39. Arıburriu Mezarlığı, 40. Anzac Tören
Alanı, 41. Canterbury Mezarlığı, 42. No. 2 Outpost
Mezarlığı, 43. New Zealand No.2 Outpost Mezarlığı,
44. Embarkation Pier Mezarlığı
KAYNAKLAR
Phil Taylor and Pam Cupper, Gallipoli -a Battle- Field Guide, Kangaroo
Press, 1989. 45. 7th Field Ambulance Mezarlığı, 46. Damakçılık
Bayırı Kitabesi, 47. Hill 60 Mezarlığı ve Anıtı, 48.
Mas and Mrs. Holt, Battlefield Guide Gallipoli,
Green Hill M e z a r l ı ğ ı , 49. Hill 10 Mezarlığı, 50. Lala
Leo Cooper, 2000
Baba Mezarlığı, 51. Büyük Kemikli Kitabesi,
Ekrem Boz, Adım Adım Çanakkale Savaş Alanları, 52. Azmak Mezarlığı, 53. Kireçtepe Jandarma Anıtı,
Olay Gazetesi, 1998. Şehitliği ve Kitabesi, 54. Yusufçuktepe Kitabeleri,
55. Küçük Anafarta Topları, 56. Yarbay Halit Bey ve
Gelibolu Yarımadası Barış Parkı Uluslararası Fikir ve Tasarım Yarışması
Katalogu. Yarbay Ziya Bey Mezarlığı, 57. Üstğm. Halid Efendi
ve Astğm. Ali Rıza Efendi Mezarları, 58. Üstğm.
Hasan Tahsin ve Alay Müftüsü Mezarları
53

Atlas Çanakkale Savaş Alanları Gezi Rehberi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Atlas Çanakkale Savaş Alanları Gezi Rehberi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

http://groups.google.

Rehberin sonundaki detaylı savaş alanları haritası, ziyaretçilerin hem

1. Akbaş Şehitliği ve Anıtı 50. Lala Baba Mezarlığı

Gerçek Bir Şehitlik

Anzac'a Güneyden Bakış Mustafa Kemal'in Harp Karargâhı

M. Kemal: Tarihi Yapan İnsan Olay Doğru, Yer Yanlış

isimli Bir Kahraman 8 Ağustos 1915'in Anısına

T epenin zirvesinde, hemen Atatürk Anıtı'nı

Bütün Ölenler Anılıyor 261 Rakımlı Tepe ve Kader Anı

Savaşın En Yüksek Noktası Süngü Hücumunda Gelen Ölüm

Conkbayırı'nın Eşiği Gemiden Yadigâr

Devlerin Buluştuğu Yer Müttefiklerin Son Kalesi

Serçetepeli Yeni Zelandalılar Kahramanlık ve Trajedi

Yüksek Ruh "Bir Şey Yapabildim Diyemem Hatırana"

En İleri, En Tehlikeli Bombasırtı'ndan Çıkış Yok

5 7. Alay Şehitliği'nin 200 metre aşağısında bulunan

13 Ağustos: Bayramın İlk Günü Merkeztepe Karşısında Yatanlar

Y üzbaşı Mehmet Şehitliği'nden aşağıya doğru inen

Mayıs Başında Ölüm Kırmızısırt'ta Barınmak Zor

A nayoldan sağa sapan toprak yolda, 5 dakikalık

19 Mayıs ve "Centilmen Düşman" Cephe Gerisinde Kriket

Sahil Kahramanları Sonun Başlangıcı

T ekrar sahil yoluna indikten sonra, biraz ileride bu

Evrensel Dostluk Mesajı Denize Sıfır Ebedi İstirahat

25 Nisanlarda, Şafaktan Önce Hâkim Tepelerin Altında

S ahil yolundan kuzeye devam ederken genişleyen

Mahmuzsırt Etekleri Toplu Mezarlık

A nayolun kara tarafında, 50 metre kadar içeride

Göz Alıcı Bir Mezarlık İngiliz Askeri Çoğunlukta

M ezarlık sahil yolu üzerinde Anzac muharebe

Kocaçimentepe Yolu Bombatepe'de Metreler İçin

2. Anafartalar'da Düşenler Softatepe'nin Keskin Nişancıları

G üneye devam eden anayolda, Küçük Anafarta

Yeni İngiliz Ordusu Savaşa Giriyor 20 Aralık'ta Gittiler

K üçük Kemikli Burnu (Nibrunesi Point) üzerindeki

Bulutlanan Gerçekler Kuzeyi Kapatan jandarma

B üyük Kemikli Burnu'ndan geri döndükten sonra,

10 Binlerin Mağlubiyeti Ovalara Yayılan Bir Ses

Sınıf Arkadaşları Yan Yana İsimleri Tepede Yaşıyor

İsimsiz Kahraman Balkan Harbi Şehitleri de Anılıyor

Yamaçlar Şehit Mezarı Boğaz'da Sürekli Tehdit

Kilitbahir Platosu Geçilmez!

Merkez Savunma Queen Elisabeth'in Hedefi Oldu

İmkânsızı Başarmak Kerevizdere'de Yaralanıp Şehit Düştüler

Muharebelerin Kültürü Alçıtepe Hep Uzakta

Kerevizdere'deki Yalnız Şehit Sonsuza Kadar

Tahrip Edilmiş Toplar Morto Koyu'na Nazır

Gölgede Kalmış Mezarlık Savaşın Tam Ortasında

F ransız Mezarlığı'ndan sonra Seddülbahir'e doğru

Patlamada Ölenlerin Anısına Gerçek Bir Mezarlık

Patlamada Ölenlerin Anısına Gerçek Bir Mezarlık

Yıkıldı Ama Ölmedi Silah Kullanmayan Komutan

Anıt Gibi Anıt Sembol Olmuş Kahraman

Y ahya Çavuş'a doğru sola sapan yol, önce

Top Değil Ama Kurşun Var Ertuğrul Koyu: Ana Çıkarma

Kahvaltıdan Önce Teke Koyu Topraktan Toprağa

V Beach Mezarlığı'na inilen yoldan tekrar yukarı

12 Çam Korusu Son Ok Anıtı

K arayolu, ormanlık araziden geçerken Zığındere'yi

Zığındere'nin Sonundu Şehitlerin Anısına

3. Köklere Hastane Şehitliği, 4. Kabatepe Tanıtma

You might also like