PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE

Redovne studije

Smer „Poslovna informatika”

Predmet

Osnove teorije sisteam i upravljanja

„Opšte postavke teorije upravljanja”

(seminarski rad)

Predmetni nastavnik
Prof. dr Đuro Mikić

Student
Slađan Stjepanović, student
Index br. 32-09/RIT

1
 SADRŽAJ
- Uvod.....................................................................................................3
- 1. Opšte postavke teorije sistema.........................................................4
- 1.1 Upravljanje sistemima-koncept upravljanja................................5
- 1.2 Komponovanje stanja sistema upravljanja..................................8
- 1.3 Analiza stanja sistema upravljanja..............................................9
- 1.4 Pouzdanost sistema upravljanja.................................................11
- 1.5 Sistem informacije.....................................................................11
- 1.6 Informacije u funkciji programiranja promjene........................13
- Zaključak...........................................................................................14
- Literatura...........................................................................................15

2
 UVOD

U evoluciji upravljačkih postupaka najznačajniju ulogu su

svakako odigrale i nove metode i tehnike koje su omogućile
tehničku podršku ključnih faktora,praćenje njihovih manifestacija i
efikasno reagovanje na šumove i moguće smetnje u sistemu.
Revolucionarne promjene u nauci i tehnologiji omogućavaju da
brojne upravljačke discipline stvaraju drugačiji uzajamni odnos u
pogledu primjene novih naučnih rezultata u oblasti
kibernetike,opšte teorije sistema,dinamike sistema itd.

3
 OPŠTE POSTAVKE TEORIJE UPRAVLJANJA

Brojni pravci i putevi istraživanja problema upravljanja u sistemima

različite prirode ili uočene fizičke analogije,javljaju se kao pokušaji da se
afirmiše naučna teorija upravljanja (upravljačka škola)što je imalo presudan
značaj u stvaranju upravljačkog kapaciteta opšteg (apstraktnog sistema).

O nivou opštosti i apstrakcije teorije upravljanja mišljenja su podjeljena,tako

da jedna grupa autora smatra da ona treba obuhvatiti upravljačke probleme u
bilo kom sistemu.Drugi autori razvijaju ideju njene dekompenzacie koja bi
odgovarala pojedinim klasama sistema,definisani formalnim
aributima(deterministički,stohastički,vremenski,linearni itd.)

Bez obzira na tolerantan odnos i poštovanje različitih škola upravljanja,ipak

se u izradi naučno zasnovanih metodologija savremeni autori orijentišu na
sistemski pristup upravljanju.
Podnjim se podrazumjeva odnos prema relaciji dio-cjelina,gdje važi pravilo
da svaki složeni sistem treba bar misaono podjeliti,a potom indentifikovati i
upravljati afirmativno dinamikom cjeline.

U sistemskom pristupu vjeruje se da je osobine djelova moguće razumjeti

jedino ako je unaprijed poznata dinamika cjeline,što se zasniva na naučnoj
paradigmi da je cjelina primarna,a iz nje se izvlače osobine djelova.Moderna
teorija upravljanja počiva na predpostavci da skup potencijalnih upravljačkih
akcija treba da zadovolji uslov interne i eksterne stabilnosti koja mora da se
apriori utvrdi,i bez mogućnosti revizije i tranzitivnosti.

Još je koncepcijski suptilnije pitanje da se rangiraju i porede upravljačke

opcije s ciljem da se izabere najbolje-optimalno rješenje,jer se tako otvaraju
pitanja binarne logike,preferencije,indiferentnosti,matematike,informatike
itd.u svjetlu prvih rezultata konkretnog upravljačkog zadatka.

Ostvarivanje minimalne razlike između optimalnog i realizovanog programa

u posmatranom vremenskom periodu tj. U=min(Po-Pr) predstavlja
optimalno upravljanje sistema,jer se na osnovu raspoloživih informacija vrši
izbor dejstva u cilju realizacije i ekstremizacije projektovanog cilja.Ako se
informacije ostvarene u procesu upravljanja ne koriste za ostvarivanje
upravljačkog dejstva,tada je riječ o otvorenom sistemu upravljanja,dok ako
4
se takve informacije koriste zaostvarenje upravljačkog dejstva,tada je riječ o
zatvorenim sistemima upravljanja.

Budući da deskritivni pristup nema dovoljno kapaciteta da objasni niz

fenomena u izučavanju brojnih pojava,dolazi do afirmacije analitičkog
pristupa koji se sastoji u izdvajanju i proučavanju uopštenih vektorskih
jednačina promjena upravljačkog stanja.

1.1 Upravljanje sistemima –koncept upravljanja

Sistem upravljanja čine upravljački i upravljani djelovi sistema,ali da bi

došlo do promjene mora postojati i izvršni organ koji posjeduje upravljačko
dejstvo ,što se može predstaviti sledećom slikom:

Između upravljanog i upravljačkog organa,kao i izmeđuupravljačkog i

izvršnog organa instaliran je tok informacija.tako da se koncept integralnog
modela upravljanja može predstaviti sledećom slikom:

Upravljanje je izbor akcije kao nosioca promjene,jer gdje nema akcije nema
ni promjene,a gdje nema izbora nema ni adekvatnog upravljanja.

Dakle upravljanje predstavlja izbor dejstva na osnovu raspoloživih

informacija u cilju realizacije postavljenog programa,dok
kibernetsko(optimalno)upravljanje predstavlja minimiziranje odstupanja
5
programiranog djelovanja između optimalnog i realizovanog programa,jer
ekstremizira funkciju cilja.

Da bi se potpuno shvatilo upravljanje sistemom neophodno je uvesti

funkciju procjene koja se može nazvati pokazateljem kvaliteta
upravljanja.Time omogućavamo da se sa dovoljnom tačnošću utvrdi da li je
ponašanje sistema kojim upravljamo zadovoljavajuće ili je uloženo
upravljačko znanje nedovoljno u odnosu na cilj.

Objekt upravljanja se uvijek posmatra u jednoj amfornoj sredini u kojoj je

potrebno profilisati upravljačku artikulaciju sa svim faktorima koji djeluju ili
mogu djelovati na sistem što se može prikazati na sledeći način:

M- uticaj okoline na objekt

X-uticaj okoline
Y'-mnoštvo spoljašnjih dejstava
Y-spoljašnja dejstva koja se koriste u postupku upravljanja(ulazno-
upravljačka dejstva).
Im-informacije o stanju okoline
Io-informacije o objektu upravljanja
Ix-informacije o stanju objekta

U teoriji i praksi upravljanja postoje tri osnovne vrste sistema upravljanja:

otvoreni,zatvoreni i kombinovani.

6
Otvoreni sistem upravljanja

Sistemi u kojima se u postupku upravljanja ne koriste informacije o

vrijednostima izlaznih veličina ostvarenih u toku procesa
upravljanja,nazivaju se otvoreni sistemi upravljanja.

Otvoreni sistem upravljanja podrazumjeva takve objekte kod kojih postoje

radni procesi koji teže da održe jedan konstantan režim ili program odvijanja
radnih operacija,što se može ilustrovati na sledeći način:

Zatvoreni sistem upravljanja

Sistemi u kojima se za formiranje upravljačkih dejstava koriste informacije o

upravljanim(izlaznim) veličinama nazivaju se zatvorenim ili regulacionim
sistemima upravljanja.
Ako na objekt upravljanja spolja djelujeu poremećajna dejstva,može doći do
devijacije u odvijanju procesa.Ako se informacije o nastalim promjenama
poremećajnih dejstaava iz okoline,kao i procjene njihovih uticaja na objekt
ne mogu ustanoviti ili preduhitriti,sistem postaje interan i ulazi u fazu
korektivne nesposobnosti izlaznih veličina.Tada se njihova kompenzacija
mora vršitit mjerenjem izlazne veličine(Ix)i mora se utvrditi njihovo
odstupanje od unaprijed zadate ili očekivane vrijednosti.(Xo).Ovakav vid
upravljanja zove se regulacija ili kontrola.
Kao poslijedica restrikcije takvih informacija,alarmantno se javlja
netolerantno odstupanje od zadate vrijednosti Xo,čijom urgentnom
regulacijom sistem ponovo dovodimo u upravljačku ravnotežu,što se može
pokazati na sledeći način:

7
Medjutim ovaj sistem ima svoje slabosti zato sto moramo sačekati da
poremećajna dejstva iz okoline izvrše svoj negativan uticaj na sistem pa tek
na osnovu izmjene vrijednosti izlazne veliičine možemo vršiti korekciju.

Kombinovani sistem upravljanja

Za realizaciju kombinovanog sistema,u upravljački uređaj sistema

upravljanja dovode se kako informacije o poremećajnim dejstvima(Im)tako i
informacije o egzistentnoj vrijednosti(IX)korištenjem kanala povratne
sprege,kao i vrijednost zahtjevane izlazne veličine(X0),što se može
ilustrovati sledećom slikom:

1.2 Komponovanje stanja sistema upravljanja

Stanje sistema predstavlja n-dimenzionalnu promjenjivu koja u uređenom

nizu sukcesivnih perioda opisuje ponašanje sistema u vremenu,čineći
upravljački posmatrano transformaciju ulaza u izlaze i izlaza u nove ulaze.

8
Veza dijela realnog svijeta sa njegovim ostatkom ostvaruje se kroz razmjenu
tj.kroz ulaze i izlaze sistema koji su doslovno nosioci materije,energije i
ideja i informacija što jednostavno možemo ilustrovati sledećom šemom:

Ulaz predstavlja razmjenu spoljne sredine koja može da se realizuje

zahvaljujući neograničenosti izvora materije,energije, ideja i informacija ili
pod uticajem spoljašnje sredine i sopstvene kontrole.Izlazi su stvarna
reakcija sistema i zavise od ulaznih veličina i stanja sistema,tako da i
proističu iz navedene kombinacije.

Elementi komponovanja sistema mogu se svrstati u dve osnovne grupe

promjenjivih.Prva se odnosi na promjenjive atribute elemenata koji opisuju
stanje sistema u određenom trenutku,a druga na promjenjive koje mjenjaju
vrijednost elemenata stanja.Time je svakom elementu stanja sistema
pridružen bar jedan element njegove promjene koji se nalazi u nekom
ulaznom ili izlaznom toku,tako da se u elementima stanja sistema akumulira
razlika ulaznih i izlaznih promjena.

1.3 Analiza stanja sistema upravljanja

Stanje sistema je funkcija vremena koja daje potpunu informaciju o ponašanj

sistema u datom trenutku i okolnostima,kao i o elementima stanja i o
elementima promjene stanja ,odnosno količini protoka u određenom
intervalu.
Stanje sistema po definiciji čini skup koordinata parametara stanja koji utiču
na ponašanje i promjene u skladu sa prirodom(strukturom) djelovanja
sistema.Brzina promjene stanja sistema zavisi prvenstveno od njihove građe
i varira u širokim granicama,sa određenim prelaznim režimom iz
predhodnog u naredno stanje.

9
Veličina stanja kojih može biti beskonačno mnogo,mogu biti
mjerljive(profit),nemjerljive(imidž),diskretne,tekuće itd.

Analiza stanja apstraktnih sistema se vrši radi sagledavanja mogućih

poboljšanja postojećih ili iznalaženja načina izgrađivanja novih konkretnih
sistema a sastoji se iz sledećih koraka:

 Definisanje pojave kao sistema tj.određivanje

granica,cilja,ulaza,gustine veza u sistemu itd.
 Posmatranje dijela sistema kao crne kutije čije unutrašnje
funkcionisanje u kojem se odvijaju određene operacije i procesi ne
poznajemo.Bijela kutija je analogni model,gdje se između datih
ulaznih i izlaznih veličina može uspostaviti određena zakonitost.Siva
kutija je apstraktna predodžba sistema gdje poznajemo ulaze i izlaze,a
samu strukturu sistema samo dijelimično.
 Definisanje ulaza i izlaza kao veza sa okolinom u vidu
materije,energije,informacija,znanja,novca i ideja.
 Klasifikovanje i utvrđivanje zavisnosti i repertoara ulaznog i izlaznog
vektora utvrđuje se prirodom sistema.

Svaka promjena u sistemu nastaje pod uticajem efekata određenog broja

faktora iz okoline ili iznutra,iz kojih izdvajamo samo one koji bitno utiču
na stanje sistema.Koordinate od kojih zavisi ponašanje sistema,a time i
ostvarenje postavljenog cilja nazivamo ulaznim veličinama,a elemante
kojima su pridružena ulazna dejstva nazivamo izlaznima.Izlazne veličine
predstavljaju odraz ulaznih veličina i stanja sistema,tako da je najčešće
dovoljno posmatrati samo neke koji karakterišu proces za izučavanje
spoljnih i unutrašnjih dejstava sistema.

10
1.4 Pouzdanost sistema upravljanja

Nema potpuno pouzdanih i apsolutno determinisanih sistema upravljanja,ali

je takođe i činjenica da je ta granica pouzdanosti,koja je veoma
fleksibilna,neposredno uslovljena stepenom složenosti sistema.Dakle,što je
sistem kompleksniji to je nepouzdaniji.Ako imamo neki elementarni sistem
upravljanja čiji ulaz može da ima samo dvije vrednosti 0 i 1,i recimo da izlaz
može da uzme 5 vrijednosti,tada pouzdanost sistema upravljanja možemo
posmatrati na sledeći način:

Da bi povećali pouzdanost sistema,tj.njegovu upravljivost napravimo više

podsistema koje povezujemo na razne načine i integrišemo u sistem
upravljanja,što se može prikazati sledećom slikom:

I je srednja vrijednost svih izlaza.

1.5 Sistem informacije

Informacije o budućnosti su se prikupljale još u starom vijeku,što je bilo

objašnjavano proročanstvom kao rezultatom mašte,intuicije i nadahnuća,pa
sve do današnjeg vremena predviđanja koje se zasniva na
podacima,informacijama,i njihovim logičkim povezivanjem sa zakonima
prema kojima funkcioniše sistem.Upravljanje funkcionisanjem sistema i
promjenama uopšte,prvenstveno zavisi od broja i kvaliteta informacija kao
stimulansa čiji je obim potrebno povećati pri donošenju poslovnih
odluka.Povezanost informacija a time i pojava na koje se odnose ubrzano
11
raste po vrsti i trajanju,tako da svaka nova informacija utiče na strukturu
prethodnih veza što znači da ih treba neprestano proizvoditi,ažurirati i
osvježavati u borbi protiv zablude.

Veoma delikatno pitanje je sistematizacija informacija prema pojedinim

kriterijima,odnosno izgradnja koncepcije sistema informacija kao baze
informacionog odnosno poslovnog sistema.U teoriji i praksi kao odgovor na
ova pitanja je formiranje podsistema informacija prema njihovim izvorima
ili prema srodnosti pojava o kojima daju saopštenja.

Primjer strukture podsistema sistema informacija u poslovnom

sistemu,prema S.Marjanoviću dat je sledećom slikom:

Informacije o intervenisanju i intervencijama se odnose na hijerarhijski više

funkcije koje pri operativnom menadžmentu intervenišu nad hijerarhijski
nižim.

12
1.6 Informacije u funkciji programiranja promjene

Informacije kao input svakog sistema daju podsticaj izvjesnoj energiji da

izvrši promjene na materiji koje će omogućiti ostvarivanje postavljenog
cilja.
Osnovni zadatak informacija da obezbjedi kontinuitet efikasnog
funkcionisanja sistema,odnosno omoguće upravljanje iznenađenjima i tako
smanje dezorganizaciju.Zavisnost dezorganizacije od informisanosti
prilagođeno S.Marijanoviću,može se prikazati sledećim dijagramom:

Iz dojagrama se vidi da se dezorganizacija smanjuje samo ako se

informisanost povećava informacijama o pojavi višeg stepena apstrakcije
koje određuju promjene.To znači da granice određuju zakone a zakoni
određuju pravilnost promjene,pravlinosti određuju odnose i povezanost itd.
Tako su na primjer promjene sa činjenicama dozvoljene ako ne izazivaju
nedopuštene promjene u njihovom odnosima,ali ako su te promjene
neizbježne,one su nedopuštene.

13
 ZAKLJUČAK

Uočavanjem promjena u svim oblastima društva ,statističkim je radom lako

zaključiti da su one uticale na ukupan društveni rezultat,tako da su
upravljački bili suočeni sa problemima ovladavanja izvorima poremećaja u
ponašanju sistema .Zato bi odstupanje stvarnih dešavanja od predviđenih ,u
mjeri koja se ne može opravdati samo slučajnim događajima trebao da bude
predmet izučavanja problema upravljanja.

14
 LITERATURA

1) Mikić Đ.,Sistemi –Struktura i upravljanje,Panevropski

univerzitet“Apeiron“,Banja Luka 2007.

15