You are on page 1of 381

NILAI THUPUI 1

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 2

MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN

2011
NILAI LEH BEIHRUAL
THUPUI

‘HUN HNUHNÛNG THU’

Buatsaihtu
Rev. Dr. H. Vânlalauva

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 3

Published by
The Synod Literature & Publication Board
Aizâwl - 796001
Mizoram

Chhut khatna - 2010


Copies - 45,000
©Synod Literature & Publication Board

Typeset by
Synod Literature & Publication Board
&
Printed at
Synod Press
Aizâwl - 796001
Mizoram

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 4

A CHHÛNGA THU AWMTE


1. Chhuahtu Board Thuchâng .......................................... viii
2. Ziaktu Thuhma ................................................................. x
3. Synod Ni Pawimawh (Calendar) ................................. xii
4. Kum 2011 Kohhran Ni bîkte leh thupuite
1) Kum Thar Ni 2011 xiv
2) Zorama Chanchin |ha Thlen Ni xv
3) Harhna Thlen Ni xvi
4) T<mkau Ni (Palm Sunday) xvii
5) Maundy Thursday xix
6) Good Friday xix
7) Easter Sunday xxii
8) Pentikos Pathianni xxiv
9) Rualbanlote Ni xxv
10) Health Sunday & Hospital Sunday xxv
11) Ramthar Ni xxxv
12) Kristian Chh<ngkaw Ni xxxv
13) NEICC |awng\ai Rual Ni xxxvi
14) Khawv>l Sunday School Ni xxxvii
15) Bible Sunday xxxviii
16) Krismas Programme xxxix
17) Kum Hlui thlah z^n xliii
18) Kum Thar Ni - 2011 xliii

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 5

1. Chhuahtu Board Thuchâng .......................................... viii


2. Ziaktu Thuhma ................................................................. x
3. Synod Ni Pawimawh (Calendar) ................................. xii
4. Kum 2011 Kohhran Ni bîkte leh thupuite
1) Kum Thar Ni 2011 xiv
2) Zorama Chanchin |ha Thlen Ni xv
3) Harhna Thlen Ni xvi
4) T<mkau Ni (Palm Sunday) xvii
5) Maundy Thursday xix
6) Good Friday xix
7) Easter Sunday xxii
8) Pentikos Pathianni xxiv
9) Rualbanlote Ni xxv
10) Health Sunday & Hospital Sunday xxv
11) Ramthar Ni xxxv
12) Kristian Chh<ngkaw Ni xxxv
13) NEICC |awng\ai Rual Ni xxxvi
14) Khawv>l Sunday School Ni xxxvii
15) Bible Sunday xxxviii
16) Krismas Programme xxxix
17) Kum Hlui thlah z^n xliii
18) Kum Thar Ni - 2011 xliii

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 6

5. 2011 Nilai Thupuite


January 5 Hun hnuhn<ng awmzia 1
January 12 Thuthlung Hluiin hun hnuhn<ng
thu a zirtîr d^n 5
January 19 Thuthlung Hluiin ‘Lalpa Ni’
a sawi dân 9
January 26 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Amosa sawi dân 13
February 2 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Isaia sawi dân 16
February 9 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Jeremia sawi dân 19
February 16 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Ezekiela sawi dân 23
February 23 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Daniela sawi dân 26
March 2 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Joela leh Malakia te sawi dân 32
March 9 Hun hnuhn<ng thu –
Zâwlnei Zakaria leh Hagaia te sawi dân 35
March 16 Messia beiseina 39
March 23 Thuthlung Hlui hrilhlâwkna
thlen tawh dân 43
March 30 Hun hnuhn<ng thu – Thuthlung
Hlui leh Thuthlung Thar inkâra
an sawi dân 48
April 6 Thuthlung Thar leh Hun hnuhn<ng thu 53

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 7

April 13 Hun hnuhn<ng thu – Chanchin |ha


bu hmasa pathumte sawi dân 58
April 20 Hun hnuhn<ng thu – Johana sawi dân 63
April 27 Hun hnuhn<ng thu – Paula sawi dân 68
May 4 Hun hnuhn<ng thu – Hebrai leh
Huapzo lehkhathawnte sawi dân 74
May 11 Hun hnuhn<ng thu –
Thupuan buin a sawi dân 79
May 18 Thuthlung Tharin ‘Lalpa Nî’ leh
‘Ni hnuhn<ng’ thu a sawi dân 84
May 25 Thihna 86
June 1 Mitthite awm dân 93
June 8 Hremhmun 97
June 15 Vânram 102
June 22 Lal Isua thawhlehna 107
June 29 Thawhlehna hmahruai 111
July 6 Ringtute thawhlehna 114
July 13 Ringlote thawhlehna 119
July 20 Lal Isua lo kal lehna 123
July 27 Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaihna 127
August 3 Hun hnuhn<ng chhinchhiahna
Lal Isua sawi dân 131
August 10 Sakawlh leh a chhinchhiahna 136
August 17 Mi thianghlim lâwr 140
August 24 Ni hnuhn<nga rorêlna 145

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 8

6. Beihrual thupuite
September 1 Ramthar rawngbâwlna chanchin tlângpui 153
September 2 Isua hi missionary ropui a ni 157
September 3 Isuan Chanchin |ha hril tûrin min tîr 161
September 4 Chawhnu - Isua thupêk zawm a \ûl 164
Zan - Chanchin |ha hi kawl
ringawt tûr kan ni lo 164
September 5 Chanchin |ha hrilna hmun 165
September 6 Chanchin |ha Mizoten kan chhawrzia 168
September 7 Chanchin |ha hriltu inbuatsaihna 172
September 8 Awm hmuna Chanchin |ha hril 176
September 9 Kal chhuaka Chanchin |ha hril 179
September 10 India ram Presbyterian Kohhran
Thurin \obul 182
September 11 Chawhnu - Bible leh Thurin 187
Zan - Thurin pawimawhnate 189
September 12 Bible – Rinna leh thiltih tehna
dik lo thei lo 191
September 13 Pathian pakhat chauh biak tûr 195
September 14 Pathian pakhata minung pathum 198
September 15 Mihring, Pathian anpuia siam 202
September 16 Mihring suala tlûk thu 207
September 17 Isua Krista leh a hnathawh 212
September 18 Chawhnu - Ringtute tih tûr I-na 216
Zan - Ringtute tih t<r II-na 218
September 19 Thlarau Thianghlim leh a hnathawh 220
September 20 Krista din chhuah Sakramen-te 225
September 21 Kristian Chhûngkua 230
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 9

September 22 Chhûngkaw Maichâm 234


September 23 Naupang ngaih pawimawh 238
September 24 Nupui pasal zawn dân 242
September 25 Chawhnu - Chh<ngkua hi
Pathian din a ni 247
Zan - Chh<ngkuaa Pathian rawngb^wl 248
September 26 Inneih sâwngbâwl dân 249
September 27 Nupa \an rual a pawimawh 253
September 28 Sum dah \hat (investment) 257
September 29 Buhfai\hâm rawngbâwlna 262
September 30 Beihrual khaikh^wmna leh kh^rna 266
7. 2011 Nilai thupuite
October 5 Ringtute chanvo 267
October 12 Ringlote chan t<r 271
October 19 Kum s^ng ror>l 276
October 26 Krista dod^ltu 282
November 2 Har-Magedon indona 286
November 9 Hun hnuhn<ng thu leh Israel 290
November 16 Inring renga awm 295
November 23 Lal Isua lo kal lehna thurin pawimawhzia 301
November 30 V^nram nun d^n t<r 306
December 7 Hun hnuhn<ng thua zirtîrna him tawk lote 312
December 14 Hun hnuhn<ng leh t<nlai thil awmzia 317
December 21 Hun hnuhn<ng leh Mizote 322
December 28 Ennawnna 327
8. Lehkhabu r^wnte 328
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 10

CHHUAHTU BOARD THUCHANG

Nikumah khân Nilai thupui-ah ‘Bible leh a hrilhfiah d^n’


tih kan zir a. Kuminah hian ‘Hun hnuhn<ng thu,’ Rev. Dr. H.
V^nlalauva ziak kan zir d^wn a ni.
He lehkhabu ziaktu Rev. Dr. H. V^nlalauva hi Pathian
thu, ‘Theology’ a kawt^wp thlenga zir zo a ni a. Aizawl
Theological College-ah Principal hna hun rei tak a thawk a,
Synod Moderator-ah te \angin kum 2009 kh^n Pension-in a
chhuak ta a. Chumi hnuah pawh Serampore College
(University)-ah t<n thlengin zirtîr hna a la thawk ta zêl a ni.
He zirlaibu a ziak pawh hi a rintlâk hlê t<ra ngaih a ni.
Kan thupui, ‘Hun hnuhn<ng thu’ hian Bible pum pui min
fan chhuahpui hial d^wn a. Hun hnuhn<ng thu hi thupui sawi leh
ngaihven hlawh ang reng tak a ni a; ringtu nun sawh nghettu leh
beiseina nung n>na hma lam min thlîrtirtu thu \angkai tak a nih
rualin, hriat fuh loh av^nga mi tam tak rinna lungph<m sawi
nghîngtu leh harsatna ruama hnûk lûttu a ni bawk. Hun hnuhn<nga
thil lo thleng t<r Bible-in a sawi b^k hi hriat kan chak \hîn a,
chu chuan kan rilru a tihbuai ch^ng pawh a awm fo \hîn. Bible-
in a sawi, min hrilh hriat a tum chinah hian lungawi tum ila, kan
tisual lo ber ang.
Kumin Nilai z^n thupuiah hian kan Kohhran Thurinah
pawh kan neih loh, h>ng - Daniela Hapta, sakawlh leh a
chhinchhiahna, mi thianghlim l^wr tih te kan zir tel d^wn a.
Hetianga kan zir av^ng hian kan Kohhranin thurinah kan pawm
tel ta e tihna a ni chuang lo. Amaherawhchu, h>ng thute hi thu
p>nhleh deuh ni mah se, mi \henkhat chuan thupui hla puiah
an nei a, mi eng emaw z^t phei chuan Kohhran duh khawp
lovin, Kohhran chhuahsan n^n an hman phah nghe nghe a ni.
Chuv^ngin hetiang zirtîrna chungch^ngah hian mikhual lova,
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 11

harsatna t^wkte kan \anpui theih n^na zir kan ni tih inhria ila
a \ha ang.
Kumin kan Beihrual thupuiah kan Kohhran thurin s^wm
zir a ni d^wn a. Kohhranhote Pathian kan rinna leh hriatna
kawnga min sawh nghettu leh \anpuitu a nih ngei ka beisei.
Amaherawhchu, heta kan hriat t<r chu Inrinni z^n, Pathianni
chh<n leh z^nah te pawh thupui sawi zauna n>n siam ngh^l
vek a ni a, thupui sawi t<r t^n remch^nga hman mai theih
a ni.
He lehkhabu hi hun hnuhn<ng chungch^nga harsatna neite
t^n \anpuitu \ha tak, Kohhran hote t^n pawh zirlaibu \angkai
tak leh hruaina êng min petu lehkhabu hlu tak a nih ngei ka
beisei. He lehkhabu hi Kohhranho nun ch^wmna \ha tak a nih
theih n^n Lalpan mals^wm rawh se.

(REV. THANGZAUVA)
Editor
Synod Literature & Publication Board

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 12

ZIAKTU THUHMA

Kum 2011-a Nilai Thupui atân Hun Hnuhn<ng Thu thlan


a ni a. Beihrual Thupui atân Ramthar Hapta leh Kristian
Chhûngkaw Hapta chhûnga zir tûr bâkah kan Kohhran (PCI)
Thurin sâwm thlan a ni bawk a. Hêng thupui pawimawh tak
mai Nilai zân leh Beihrual chhûnga zir tûr ziak tûra ruat ka ni
hi lâwmawm ka ti hle a ni.
Kan thupuite hi Kohhran nâwlpui zir ho at^na buatsaih
chu thil awlai lo tak mai a ni a. Hun hnuhn<ng thu phei hi chu
Pathian thu thiamte inhnialna, ngaih dân inkâwlkalh tak takte
lo chhuahna a ni a. Mizo Kristiante zîngah pawh ngaih dân a
inrual tlân lohna lai a ni âwm e. Hêngte avâng hian kum 2011-
a Nilai Zân Thupui kan zir ho tûr buatsaih hi insit a na duh hle.
Kan Kohhran dinna leh Bible zirtîrna dik nia ngaih erawh
tundin hrâm hrâm tum a ni tih Kohhranhoten kan hriat \hain
ka ring. Duhthusâm a tling pha hauh lo vang. Kohhranhote
thlarau nun châwmna atân Pathianin mal a sâwm erawh ka
beisei.
He lehkhabu buatsaihnaah hian Aizâwl Theological
College-a kum sawmhnih dâwn lai ka lo thawhpui Revd.
Chuau\huaman taima takin min enpui (edit) a, a chungah ka
lâwm hle a ni. ATC-a ka thawhpui \hinte, Pi H. Lalpianthangi
te, Upa Lalnuntluanga Colney, Pu H. Rokima leh Ramhlun
North Kohhran Upa, Upa V.L. Zahawma ten lehkhabu leh
mamawh \ûl dangte min ngaihtuahsak avângin an chungah ka
lâwm hle bawk a. Ka thawhna Serampore College Principal
Rev. Dr. Lalchungnungan lehkhabu ziakna hmun leh hun \ha
tak min ngaihtuahsakin, min \anpui nasa hle bawk a, an chungah
ka lâwm hle a ni. Lehkhabu hman tam ber hi Aizâwl
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 13

Theological College leh Serampore College Library-a mite a


ni hlawm a. Hêng College pahniha Library staff-te chungah
pawh lâwmthu ka sawi bawk e.
He lehkhabu chhiartu leh hmangtu zawng zawngten
Pathian thutak hriat fiah nân leh thlarau nunah sâwt phah nân
hmang ngei se tih hi Pathian hnêna ka \awng\aina a ni e.

Dated, Serampore H. Vânlalauva


August 7, 2010 Serampore College

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 14

2 0 11 S Y N O D C A L E N D A R
( * Syn o d O ffi c e c h a w l h n i )

JANUARY 1* Inrinni Kumthar Ni


2–4* Pathianni–Thawhlehni Kumthar chawlh
5 Nilaini Synod Office Hawn Ni
11* Thawhlehni Chanchin |ha Thlen Ni
21–23 Zirt^wpni–Pathianni Bial K|P Inkh^wmpui
26* Nilaini Republic Day

FEBRUARY 11–13 Zirt^wpni–Pathianni Bial Hmeichhe Inkh^wmpui


15 Thawhlehni Mission Board Committee
17 Ningani Synod Finance Committee
20* Pathianni State Day
22 Thawhlehni K|P Day
22–24 Thawhlehni–Ningani Synod Executive Committee

MARCH 4–6 Zirt^wpni–Pathianni Kohhran Hmeichhe


Inkh^wmpui Lian
12–13 Inrinni–Pathianni Central K|P Rorel Inkh^wm

APRIL 4* Thawh\anni Harhna Thlen Ni


15–17 Zirt^wpni–Pathianni Bial Inkh^wmpui
17 Pathianni T<mkau Ni
22* Zirt^wpni Good Friday
24* Pathianni Easter Sunday
25* Thawh\anni Easter Monday

MAY 3 Thawhlehni Mission Board Committee


4 Nilaini PRESCOM Board Committee
10 Thawhlehni Social Front Committee
11 Nilaini Synod Pastoral Committee
12–15 Ningani–Pathianni NEICC Annual Meeting
18–19 Nilaini-Ningani Synod Finance Committee
27 Zirt^wpni SLWF Annual Meeting

JUNE 7–9 Thawhlehni–Ningani Synod Executive Committee


12 Pathianni Pentikos Ni
13* Thawh\anni Whit Monday
15* Nilaini YMA Day
19 Pathianni Rualbanlote Ni
30* Ningani Remna Ni

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 15

JULY 3 Pathianni Health Sunday & Hospital Sunday

AUGUST 15* Thawh\anni Independence Day


31* Nilaini Ramthar Ni

SEPT EMBER BEI HRUA L THLA


1 Ningani Synod Finance Committee
25 Pathianni Kristian Chh<ngkaw Ni

OCTO BER 2* Pathianni Gandhi-a piancham


6–9 Ningani–Pathianni Presbytery Inkh^wmpui
16 Pathianni NEICC |awng\ai rual
17 Thawh\anni PPF Board Committee
18 Thawhlehni PRESCOM Board Committee
19 Nilaini Sunday School Committee
20–21 Ningani–Zirtawpni Mission Board Committee
24 Thawh\anni Theological Education Board
25 Thawhlehni Hospital Board Committee
26 Nilaini Synod Pastoral Committee
27 Ningani Education Board Committee
28 Zirt^wpni SL&PB Committee

NO VEMBER 1 Thawhlehni Social Front Committee


2 Nilaini Synod Music Committee
6 Pathianni Khawvel Sunday School Ni
8–10 Thawhlehni–Ningani Synod Executive Committee
15–17 Thawhlehni–Ningani Synod Finance Committee
26 Inrinni Kohhran Hmeichhe Ni
30 Nilaini Synod Executive Committee

D ECEM BER 1 Ningani Synod Executive Committee


(Budget Session)
2 Zirt^wpni Synod Pastoral Committtee
(P/P Interview)
4 Pathianni Bible Sunday
5 Thawh\anni Synod Pastoral Committee
6 Thawhlehni Synod Nomination Committee
6–11 Thawhlehni–Pathianni Synod Inkh^wmpui
18 Pathianni MSSU Pathian Thu Exam Ni
21–30* Nilaini – Zirt^wpni Krismas chawlh
25* Pathianni Krismas Ni
31* Inrinni Kumt^wp Ni

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 16

KOHHRAN HUN BÎK LEH NI PAWIMAWH


PROGRAMME

January 1 : Inrinni
KUM THAR NI

Chawhma Inkhâwm
Thupui : Zawh ngai loh kawng zawh tûr kan nei
Chhiar tûr : Jos. 3:4

Thupui \hen
1. Kum thar kan hmuh ngai loh kan thleng
2. Bul \an \hat a pawimawh
3. Fîmkhur takin nun hman a \ûl
4. Zawi têa kal dêm dêm a \ûl

Zân Inkhâwm
Thupui : Tûn hi hun lâwmawm a ni
Chhiar tûr : Thuh. 3:2-4; II Kor. 6:1-2

Thupui \hen
1. Hun a inang vek lo
2. Hun thar hi hun lâwmawm a ni
3. Hun thar hi sâwtpui nân hman a \ûl
4. Tûn hi hun lâwmawm a ni

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 17

January 11 : Thawhlehni
CHANCHIN |HA THLEN NI

Khasi rama Welsh Missionary, Rev. William Williams-


a’n kum 1891 March leh April thla chhûng khân Mizoram
rawn tlawhin, ni 30 lai châmin Aizâwl leh a chheh vêlah te
Chanchin |ha rawn hril mah se, kan Kohhran chuan kum
1894 kum tîra Mizorama Chanchin |ha rawn hril tûra lo
chhuak, Arthington Missionary-te pahnih, Pu Buanga leh
Sâpupate Aizâwla an lo thlen ni January 11 hi Chanchin |ha
thlen ni atân a pawm a. Chanchin |ha Jubili lawmna leh
Centenary lawmna pawh January ni 11 hian neih a ni tawh
nghe nghe a. Kumin hi kum 117-na lai a lo ni ta a. Gospel
Centenary kan lawm a\anga chhûtin a kum 17-na a lo tling
hman leh tawh bawk a. He ni lâwmawm tak hi tuipui râl ram
hla taka Kohhran leh Mission pâwlte kal tlanga Chanchin |ha
kan dawn avânga lâwmthu sawina hun atân hman a \ha ang.
Programme hi inkhâwm \um hnih atân siam a ni a. Inkhâwm
\um khat bâk hmang thei lo chuan Tualchhûng Kohhranin \ha
a tih anga siam rem tûr a ni ang.
Chawhma Inkhâwm
Thupui : Chanchin |ha
Chhiar tûr : Isa. 52:7-10; Rom 10:15
Thupui \hen
1. Chanchin |ha hi thil \ha lâwmawm a ni
2. Remna Chanchin |ha a ni
3. Chhandamna Chanchin |ha a ni
4. Kâwlkil thlenga hril darh tûr a ni

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 18

Zân Inkhâwm
Thupui : Chanchin |ha - Thilsiamte thleng phâk
Chhiar tûr : Mk. 16:15; Rom 8:18-22
Thupui \hen
1. Lei leh vâna thil awm tinrêngte hi Pathian siam a ni
2. Mihring sualnain thilsiamte a tikhawlo
3. Chanchin |ha hi thilsiamte chhandamna a ni
4. Thilsiamte hnêna Chanchin |ha hril tûrin min tîr

April 4 : Thawh\anni
HARHNA THLEN NI
Kum 1982 Synod Inkhâwmpuiin a rêl tawh angin
April 4, 1906 hi Mizorama harhna thlen hmasakna ber
nî atân a pawm a. Kum tin April 4-ah hian harhna
thlen champha lawmna inkhâwm buatsaih a ni \hîn.
Tûn \umah hian inkhâwm \um khat atân programme
siam a ni a. Inkhâwm \um khat aia tam hmang thei
Kohhran tân chuan Tualchhûng Kohhranin \ha a tih
anga inkhâwm programme dang chu a ruahman chawp
tûra dah a ni.
Thupui : Harhna dik
Chhiar tûr : Sam 51:1-19
Thupui \hen
1. Harhna dik chu Pathian khawngaihna hnathawh a ni
2. Pathian laka mi sual nih inhriatna min pe
3. Sual huatna leh sim duhna tak tak min neihtîr
4. Thinlung thianghlim neih duhna a siam
5. Thlarau bo veina min neihtîr
6. Pathian fak leh chawimawi châkna leh theihna min pe
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 19

April 17 : Pathianni
TÛMKAU NI

Tûmkau Ni hi kum 1999 Synod Inkhâwmpuiin Kohhran


ni pawimawha hman tûrin a rêl a. He thurêl bawhzui hian
Synod Executive Committee chuan, “Sunday School tibuai
lovin Inkhâwm Programme pakhat siam tel ni rawh se,” tiin a
rêl a (SEC 174:22). Chawhnu Inkhâwmah leh Zân Inkhâwma
hman tûrin Thupui hi siam a ni.
Naupang pual Inkhâwm hi hun khat, Chawhnu Inkh^wm
hun atân siam a ni a. Tualchhûng Kohhranin \ha a tih angin
tihdanglam theih a ni ang. Biak Ina puitlingte nên chhûn leh
zân lamah inkhâwm ho tûr a nih chuan NPSS Department
hrang hrangin hla emaw, châng emaw, sawi rualna hun neih ni
thei se.

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Lalpain a duh a ni
Chhiar tûr : Mk .11:1-11
Thupui \hen
1. Lal Isua chuanna tûr phuar behin a awm
2. Phelh tûrin mi a tîr
3. Lalpa thu tu man an hnial thei lo
4. Lal Isua chawimawi tûrin sual phuarna phelh a ngai
5. Lalpan a duh a ni, kan ti ve ngam dâwn em?

Zân Inkhâwm
Thupui : En teh, i Lal chu
Chhiar tûr : Joh. 12:12-16
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 20

Thupui \hen
1. Isua lalzia hi en chiang tûrin min ko
2. Ran chaw pêkna thlêngah an zalh
3. Sabengtungno chunga chuangin Jerusalem a lût
4. Kraws-a khenbehin a thi
5. Lei leh vân lalber, chawimawi leh fak tlâk a ni

NAUPANG PUAL
Zîng Programme
Zîng kârah tûmkau kengin kawng zawh ni sela. A remchân
dân angin thuchah tawi sawina pawh kawng zawh \antirh leh
a tâwp khârnaah neih ni thei se.
Chawhnu Inkhâwm
|anna : Mk. 11:9,10
Hla sak : ‘Fak r’u, fak r’u’ NHB No. 6
|antu : Mk. 11:1-11
Special Item : Group zai emaw, solo emaw, a remchân
angin
Hla sak : ‘Jerusalem nuten’ NHB No. 46
Thusawi tawi : ‘Isua chu lal a ni’ tih thupui hmangin
sawi ni se
Solo : A thei apiang
Hla sak : ‘Lal Immanuela’ NHB No. 131

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 21

GOOD FRIDAY LEH EASTER SUNDAY


PROGRAMME

April 21 : Ningani zân


MAUNDY THURSDAY ZÂN
Thupui : Zân lungngaihthlâk
Chhiar tûr : Mat. 26:36-39; Lk. 22:44
Thupui \hen
1. Lal Isuan kan mihrinna min \âwmpui
2. A thlan thisen lian tak angin a fâr
3. Nang leh kei min hmangaih vâng a ni
4. A tân kan tuar ve ngam dâwn em?

April 22 : Zirtâwpni
GOOD FRIDAY
Chawhma Inkhâwm
Thupui : Kam khat mahin a chh^ng lo
Chhiar tûr : Mk. 15:1-5
Thupui \hen
1. Lal Isuan khawvêl sualna zawng zawng a phur
2. An hêknate kam khat mahin a chhâng lo
3. Khawvêl damna tûrin thih thlengin a tuar
4. A hniakhnung kan zui ve dâwn em?

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Mahni intidam thei lo
Chhiar tûr : Mat. 27:39-44
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 22

Thupui \hen
1. Lal Isua, mi dangte tidamtu
2. Amah a intidam ve duh lo
3. Thih thlengin a tuar
4. Mite dam nân kan tuar ve dâwn em?

Zân Inkhâwm
Thupui : Kalvari ennawm chu
Chhiar tûr : Lk. 23:44-49
Thupui \hen
1. Lal Isuan thih thlengin a tuar
2. Min hmangaih avânga tuar a ni
3. Ennawm ber – hmangaihtu tuarna
4. A tân eng nge kan tih ve ang?

NAUPANG PUAL
Chawhma Inkhâwm
|anna : Isa. 53:1-3
Hla sak : ‘A mak mang e’ NHB No. 107
|antu : Mat. 27:15-24
Recitation : A thei apiang
Special Item : A remchâng apiang
Hla sak : ‘A saw râltiang tlangah’
NHB No. 103
Thuchah tawi: Isua nge Barabba
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Âw hmangaihna a va mak êm’
NHB No. 106
Bânna : Lalpa \awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 23

Chawhnu Inkhâwm
|anna : Isa. 53:4-6
Hla sak : ‘Isuan min hmangaih ka hria’
NHB No. 52
|antu : Joh. 19:16-24
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Mi lungngaia chu tu nge’
NHB No. 102
Solo : A remchâng apiang
Thuchah tawi: Kan tân Kraws-ah Isua a thi
Hla sak : ‘Zaiin ka hril dâwn’
NHB No. 155
Bânna : Lalpa \awng\aina

April 23 : Inrinni

Zân Inkhâwm
Thupui : Thawhlehna ropui chu an phûm
Chhiar tûr : Joh. 19:38-42

Thupui \hen
1. Hmangaihna avângin Nunna siamtu leh petu a thi
2. Mihring chhiatna khur thûk ber a luh chhuak
3. Thihna thlân thim a nghâk
4. Thawhlehnain thlân thim a chhun êng thuai dâwn

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 24

April 24 : Pathianni
EASTER SUNDAY

Chawhma Inkhâwm
Thupui : A tho leh ta, hetah a awm tawh lo
Chhiar tûr : Mk. 16:1-8
Thupui \hen
1. Thlân a ruak
2. Lal Isuan thihnain thihna a hneh
3. Thihna hnehtu Lalpa leh Chhandamtu a ni
4. Amah angin kan tho ve ang

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Emmau dai reh
Chhiar tûr : Lk. 24:13-35
Thupui \hen
1. Tholeh Isuan Emmau dai reh a pan
2. Sâwmtute hnar ngai lo Lal Isua chu
3. Tholeh Isuan min awmpui

Zân Inkhâwm
Thupui : Isua thawh angin kan tho ve ang
Chhiar tûr : I Kor. 15:20-28
Thupui \hen
1. Lal Isua, thihna ata kaihthawhin a awm
2. Thawhlehna hmahruaitu a ni
3. Amah angin ringtute kaihthawhin kan awm dâwn
4. Thlân thim a kiang a, lungngaihna a bo ta.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 25

NAUPANG PUAL

Chawhma Inkhâwm
|anna : Joh. 11:25
Hla sak : ‘Thlânah a lo awm ta’
KHB No. 232
|antu : Mk. 16:1-8
Recitation : A thei apiang
Special Item : A remchâng apiang
Hla sak : ‘Tunge lo lêng leiah hian’
NHB No. 92
Thuchah tawi: Thihna hnehin a tho
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Rohlu ka nei’ NHB No. 151
Bânna : Lalpa \awng\aina

Chawhnu Inkhâwm
|anna : I Kor. 15:20-22
Hla sak : ‘Mi thianghlimte u’ NHB No.
68
|antu : Lk. 24:13-29
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Pangpâr mawite chu lo \ovin’
NHB No. 19
Thuchah tawi : Hmun khawharah tho leh Isua
a inlâr
Solo : A remchâng apiang
Hla sak : ‘Emmau kawng dai reh’
NHB No. 122
Bânna : Lalpa \awng\aina

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 26

June 12 : Pathianni
PENTIKOS NI
Chawhma Inkhâwm
Thupui : An zain hmun khatah an awm khâwm
Chhiar tûr : Tirh. 2:1-4
Thupui \hen
1. Sualin awm ho thei lovin min tidarh a
2. Thlarau Thianghlimin min hruai khâwm
3. Thlarau Thianghlim hruai ringtu a maltlat lo
4. Kohhran – Thlarau Thianghlim chênna

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Thlarau Thianghlim - Nunna petu
Chhiar tûr : Gen. 1:1,2; Joh. 3:5-8
Thupui \hen
1. Thlarau Thianghlim hi Pathian a ni
2. Engkim siamtu leh nunna petu a ni
3. Thlarau lama nunna thar min petu a ni
4. Min tithianghlimtu a ni

Zân Inkhâwm
Thupui : Thlarau Thianglima khat nun
Chhiar tûr : Tirh. 2:42-47
Thupui \hen
1. Kohhran leh a rawngbâwlna an ngaina
2. Inkhâwm leh thilserh an ngaisâng
3. Pathian an chawimawi
4. An inhmangaih, ka ta bîk a ni an ti lo
5. Mi an hîpin, mi dangten an bula awm an châk
6. Thlarau Thianghlimin kan khat ve em le?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 27

June 19 : Pathianni
RUALBANLOTE NI

Kum 1996 Synod Inkhâwmpui chuan Rualbanlote Ni hman


a rêl a. Synod Executive Committee-in kum tin June Pathianni
vawi thumna hi rualbanlote puala hman tûrin a rêl zui ve leh
a (SEC 157:10). Programme hi inkhâwm \um khat atân siam
a ni a. Tualchhûng Kohhran remchân dân anga Chawhnu
inkhâwmah emaw Zân inkhâwmah emaw hman theih a ni ang.
Thupui : Rualbanlote Lal Isuan a hmangaih
Chhiar tûr : Mat. 25:34-40
Thupui \hen
1. Rualbanlote Lal Isuan a hmangaih
2. He leia Isua aiawhtute an ni
3. Anmahni hmangaih tûrin Kohhranhote min duh
4. Engtin nge kan chhan dâwn?

July 3 : Pathianni
HEALTH SUNDAY LEH
HOSPITAL SUNDAY

Tûn hmaa Phâr Pathianni kan hman \hin kha kum 2004
Synod thu angin Health Sunday tiin thlâk a ni a; January
Pathianni hnuhn<ng berah hman \hin a ni. Kum 2008 Synod
chuan Health Sunday leh Hospital Sunday hi Pathianni vawi
khatah hman ni se tiin a rêl a. A hun atân pawh July Pathianni
hmasa ber hi thlan a ni. Health Sunday thuchah hi Presbyterian
Hospital hotute siam tûra dah a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 28

Chawhnu Inkhâwm
HEALTH SUNDAY PUAL
Thupui : Hris>l n^n ei leh in
Chhiar t<r : I Kor. 10:31; Thuh. 3:13
Mizote hian a tl^ngpui thuah, taksa hris>lna at^na ei t<r
\ha ngaihtuah thiam kawngah hmas^wnna t<r kan la ngah hle.
Taksa t^na hris>l t<r leh chakna pai tam lam aia tui kan tih
z^wng chauh ei \hîn kan ni a. Kan hnam kan la naupan deuh
v^ng pawh a ni ang e. Hemi thuah chuan Vaiho hn>n a\ang
hian zir t<r tam tak kan neiin a lang. Hris>l \ha taka awm kan
duh \heuhvin a rinawm a. Mihring kan nih chh<nga kan thil
neihah chuan hris>lna hi a hlu berte zînga mi a ni ^wm e. Hla
pawhin ‘Dam leh hris>l hi a hlu, l^wm a \<l e,’ a lo ti a.
Hris>lna hlutzia hi a hre chiang apiangin an ngai pawimawh a,
a tichhe thei lakah pawh an inv>ngin, an fîmkhur hle \hîn a ni.
Kan hris>lna vawng \ha t<r leh v>nghim t<r chuan thil
pawimawh tam tak a awm a; ch<ng zînga pawimawh ber tih
theih hial t<r EI leh IN chungch^ng hi kan sawi zui d^wn a
ni. Kan ei leh in hi hris>l n^n a pawimawh >m >m a. Ei leh
in a\ang lo chuan taksa hian hris>lna vawng nungtu t<r chakna
a hmu lo a ni, han ti phawt ila. Kan taksa mamawh t^wk dik
tak kan ei leh in luh loh chuan, natna hrik kai miah lo mah ila,
kan tla chhe d>r thei a ni. Tin, natna do theihnate a tlahniam
thei a, hril>ng lak hlek kai a awl bîk bawk. Eng pawh ni se,
kan mamawh z^wng leh mamawh t^wk ei t<rte lo sawi hmasa
phawt ila.
1. Chakna thahrui petu (Carbohydrates) : Hei hi Mizo
\awnga han dah d^n vak a awm lo va, kan hriat thiam d^n
ber t<r chuan, buh leh b^l te, thlai bulb^l nei, zungpuak lam
chi leh thil thlum, khawizu, kurtai, chini te, thlai rah leh a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 29

hnahah te an awm deuh ber a ni. Ei t<ra han siam a hn^ng


leh ban thei lamte hi an ni deuh ber ang chu. H>ng hi kan upat
d^n azir te, hna kan thawh hah d^n azir tein kan mamawh
t^wk a dang thliah a ni. Mi hris>l \ha, thlan tla zawih zawih
khawpa hna hahthl^k thawk te, sports lama inhmang nasate
t^n chuan ei tam lutuk a hlauhawm l>m lo. Amaherawhchu, a
bîk takin puitling, \han kin tawh, thlan tla khawpa hna thawk
ngai lo; entîr n^n d^wr leh office-a nil>nga \hu chi te, mahni
inchh<ng khura awmpui (chhiahhlawh) neia, hna hahthl^k chin
zawng thawk l>m lova awm theite t^n chuan, thlai rah leh
hnah te b^k zawng khi chu a tlem thei anga (puar lutuk lo) ei
a him ber a ni.
Tin, natna benvawn neite entîr n^n, zunthlum, thisens^ng
te; tin, rit lutuk (over-weight) leh thau lutuk (obesity)-te t^n
chuan mi thiamte r^wna, mahni mamawh t^wk z^t chauh ei
t<r a ni. Tin, chawpui bera kan hman, buhah hian he
carbohydrates hi a tam a; buh rau rauvah pawh buh thar leh
a ban \ha (chhangban te) apiangah a tam a. Chuv^ngin,
zunthlum leh thau lutukte t^n chuan ei tl>m emaw, vaiho chaw
chhum anga a tuihnang thlit fai vek hnu emaw chauh ei t<r a
ni. T<nlaiin doctor-te leh mi \henkhatin ‘chaw ei tl>m chuan
t<r a ni lo’ tih an sawi \hîn. Hei pawh hi a dik d^n leh dik
loh d^n a awm a. Hmawmsawm thlum lam leh alu leh bulb^l
nei chi lamte ei miah lohva lo ei tl>m ve vak chu a \ha lo vang.
Amaherawhchu, zîng leh tlai chawah (buh) chaw ei tam tho
si, chhun lama thei lam ni lo, chhang leh thingpui thlum lamte
puar khawpa ei duh bawk site t^n chuan, chaw tal ei tl>m t<r
a ni.
Mi mal mamawh z^t chiah hi a sawi theih loh va, hna kan
thawh hah d^n emaw, kea kal nasat emaw a nih chuan mi
dang aiin ins<m a \<l lo thei a. Chuv^ngin, mi mal pawhin ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 30

tina kan chakna kan s>n ral d^n azir z>lin kan ei/in z^t t<r
chu his^p \hîn t<r a nih chu. T.V-ah ram changk^nga mite
chaw ei lai kan hmuh pawhin chaw (buh) hi a tel ve a nih
pawhin, puitling bar khat z^t v>l b^k an ei ngai lo va; thei leh
thlai rah leh hnah lam te; tin, bekang leh pa lam a\anga soup
an siamte an eiin, an in duh ber z^wk a ni. H>ngahte hian
thauna petu lam aiin vitamin leh minerals-te an tam a, taksa a
hris>l duh bawk. Tin, carbohydrates awmna chawte hi a t^wk
chauhva eite t^n chuan a \ha >m >m a, rîl a ti hris>l a, chaw
ei a tui duh a, >k siamtu pui ber a ni a; ni tina >k theih hi
hris>l te awm d^n a ni a, a pawimawh >m >m a ni.
2. |han \hattîrtu leh hliam tidam phui hmatu
(Protein): Protein hian chakna thahrui a pe ve tho va; mahse,
carbohydrates ang chuan vawi khata ei tam chi a nih loh
av^ngin chakna a pe tam lo va. Naupang \hang lai leh damlo
fo te, sawngnawi leh upa (tar) lam te hian an mamawh hle a.
Tin, taksa natna do theihna petu \ha tak a ni bawk. H>ng kan
ei t<rahte hian an awm \ha a ni.
a) Artui, bawnghnute, sa, sanghaah te a tam a.
b) Buh leh thlai, bekang, bean leh be lam chi te, chana,
dailuah, theirah leh thei pil sak (nuts) kan tih ang
chi-ah te an awm \ha bawk.
Carbohydrates ang tho kh^n kan kum azirin mamawh t^wk
a inz^t lo va. |hang lai leh nu naupai leh hnute pe lai te, tar lam
thil ei tam thei lote t^n ei uar deuh a \<l hle. Protein han tih hian
chi hrang 20 chuang zet a awm a. An awmna (sources) kan
sawi chi hrang hrangah te khian a dang ve thliah bawk a ni.
Chuv^ngin, hris>l leh \hang \ha t<r chuan, chi hrang hrang ei
kim \hinte a pawimawh hle ang. Tin, sa lam chi ho hi protein
awmna \ha tak an ni a; amaherawhchu, BP sang leh zunthlum
nei te, lung \ha lo (heart problem) neite t^n chuan fîmkhur a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 31

ngai hle. Tute t^n pawh sa leh thau lam hi chu a tlem thei ang
ber ei a him ber. Mi thiamten an chh<t d^n chuan sa r>ng r>ng
hi vawi khatah 100 gms. (artui pum hnih tiat v>l) b^k chu ei loh
t<r a ni. Chuv^ngin, hna hahthlak thawkte t^n lo chuan protein
awm \hatna ni mah se, ei tl>m a him ber a. Sa ni lo, thlai lam
ei uar mai t<r a ni.
Mizotena kan chîn \hin, \um khata ei \euh leh a thei faten
ni tin maia sa ei kan tum ta te hi, hris>lna at^n a hlauhawm
>m av^ngin b^nsan a hun ta hle mai. Tin, thau leh mawm lam
hrim hrim hi hna hahthl^k thawk \hîn l>m lote t^n chuan a
tl>m thei ang ber ei a \ha a. Thau lutuk tawh hnua ins<m leh
te, ch>r leh deuh t<ra \an han l^k \hat leh te hi thil harsa tak
a lo nih tawh av^ngin, naupan lai a\anga ins<m (a t^wk chauhva
ei) a pawimawh >m >m a ni. Ram changk^ngho harsatna
(health problems) an neih ang hi Mizoramah pawh kan nei
ve ta niin a lang a. Chuv^ngin, hris>lna \ha neih kan duh
av^ng leh Kristian kan nihna av^ng pawhin ins<m theih kan
zir ve a hun ta hle a ni. Thlai tharl^m leh thei chi hrang hrangte
hi ins<m ngai l>m lova duh t^wka ei pawi lote an ni a. H>ng
lam te hi ei uar deuh deuh ila, kan hris>lnain a lo \hat phah
z^wk d^wn a ni.
3. Vitamins & Minerals : Mizote zîngah vitamin hi chu
sawi fiah teh chiam a ngai l>m lovin a lang a. Minerals erawh
chu iron, zinc, copper, sulphur, iodine leh a dang te an ni a.
Vitamin awmnaah chuan an awm ve z>l ti phawt ila. Vitamin
& mineral te hian carbohydrates leh protein angin chakna
thahrui min pe lo va; amaherawhchu, thisena tel ve reng t<r
leh, kan taksa p>ng hrang hrangte \ha taka hna an thawh theih
n^n leh natna do theih n^na \angkai tak an ni thung. Taksain
a tl^kchham chuan, natna chi hrang hrang leh piansualna thlenga
neih theih a ni. Chuv^ngin, an awm tamna h>ngte hi ni tin ei
theih tum hr^m t<r a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 32

a) Thei lam chi zawng zawngah; mahse, a tharl^m, vuai


lo a ni t<r a ni.
b) Thlai tharl^m, a rah leh hnah hel ei chi zawng zawng,
entîr n^n, parb^wr, broccoli, an\am chi hrang hrang, zîkhl<m,
celery, lettuce, pardi, l>ngs>r, pudina, chutiang z>lin. Tin, bul
b^wk leh zung puak chi, eg. carrot, an\am bulb^wk, pur<n
leh a dangte. Thisen nei \ha t<r leh natna do theihna nei \ha
t<r chuan hel ei chiho kan sawi tak te hi ei tam hle t<r a ni.
Kan kain tui a tih loh z^wng pawh ni se \hatna pai an nih
av^ngin kan ei \hîn t<r a ni. Tin, sathin, sangha, artui leh
b^wnghnuteahte an awm \ha hle. Amaherawhchu, sawi tawh
ang kh^n zunthlum, thisens^ng (B.P. s^ng) leh thau lutukte
t^n chuan \um khatah artui tiat vel b^k ei loh t<r a ni.
B^wnghnute dak (a kh^r) leh artui chh<ngmu hi thau leh lung
lam \ha lote chuan ei loh t<r a ni a. Tin, artui hi ama rihna
hmun zaa \hena hmun sawmruk (60%) hi thau (fat) rihna a nih
av^ngin h>ng natna leh harsatna bîk neite chuan ei fo loh t<r
a ni a; kan ei duh a nih pawhin a p^wn v^r chauh ei t<r a ni.
Naupang \hang lai leh upa lam natna nei lote t^n chuan
ins<m a ngai l>m lo thung. Eng pawh ni se, kan hris>l \hat
theih n^n thei lam eng chi pawh chi khat tal ni tin ei \hin t<r
a ni. Tin, pum puar nuam lo leh kaw\halo, sant>n te, luak
chhuak \hînte t^n h^tkora (tui pawlh loh) leh nimbu (s>r) tui
s^wr in vat \hin t<r a ni bawk. Thei tui r>ng r>ng hi saidawi<m
(bottle)-a s^wr sa lei ai chuan a tharl^m, s^wr chawp hi a
\ha z^wk daih a ni.
4. In t<r lam chi : Mi thiamte chuan kan taksa zaa
sawmsarih v>l (70%) hi tui a ni e, an lo ti a. Chuv^ngin, kan
taksa hris>l \ha t<r leh taksa bung hrang hrangten \ha taka
hna an thawh theih n^n tui kan mamawh hle tih a hriat theih

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 33

mai ^wm e. Tui thianghlim hi ni khatah puitlingin kan mamawh


z^t nia lang chu 2½ litres vel a ni a. Eng pawh ni se, natna
av^ng te, hmun lum leh v^wt azir te, ni sa hnuaia hna thawk
\hîn kan nih leh nih loh azirtein a danglam ve ang a. Ni tina
kan taksa a\anga tui chhuak ral ang z^t tal hi chu kan in ngei
a \<l a ni. Hetiang hi kan taksa a\anga ni tin a inpaih chhuah
d^n tl^ngpui chu a ni. Zun a\angin 1½ - 2 litres, >k a\angin
200 – 300 mls., vun a\anga thlan leh th^wk chhuah a\angin
700 ml. v>l. Tichuan, a vaia belh kh^wm chuan ni tin 3 litres
v>l kan paih chhuak (hloh) \hîn a ni. Hetiang z^t hi la l<t t<r
chuan, chaw leh chawhmeh a\ang te, thingpui leh thei tui kan
in a\angtein 1 litre vel kan in ang a, a b^k zawng 2 litres v>l
tal tui thianghlim in belh ziah t<r tihna a nih chu. Tin, damdawi
ei lai nei rengte t^n phei chuan in tam a \ul lehzual bawk ang.
Mi tam takin tui in hi harsa kan ti thei a; mahse, zîng
thawh veleh no hnih khat han in phawt ila, minute eng emaw
z^t hnuah han in leh \hîn ila. Chutiang chuan hriat loh k^rah
a in ve \euh theih a. Vawi leh khata in \euh tum mai chu a \<l
l>m lo. Hetiang hian taksa hris>l n^n a \<l a ni tih hriain,
mahni inthunun tum ila; tui h^l hun kher hi nghah loh hr^m t<r
a ni. Tin, z^nah zankhuain tui in l>m lovin kan mu a, zîngah
zun te a lo takin a lo fîr z^wk a, kan mut chh<nga thisen kal
kual a\angin, taksa bung hrang hrangten tui an lo hîp nasa
bawk n>n; zîng k^ra tui in tam hi chu a pawimawh leh zual
a, in tlut tlut ila, zung tlut tlut bawk ila, taksa a hris>l \ha duh
bîk hle a ni. Japan-ho phei chuan tuisik hi natna tam tak
tihdam n^n leh tihn>p leh nawm n^n an hmang nasa \hîn an
ti. Ni tina kan hnathawh leh thawhna hmun boruak azirin kan
sawi tak aia tamte pawh in a \ha hle ang. Tui lawnga in harsa
tite t^n thingpui sen te, thei tui te in tam t<r a ni. H>ngte hian
taksaa bawlhhlawh an paih chhuak chak a, thisen a lo
thianghlim \hîn a, hris>lna at^n an pawimawh takzet a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 34

Awle, ei leh in lam hi chu kan sawi zo s>ng d^wn chuang


lo va, t<nah chuan natna leh dinhmun bîk at^na ei/in d^n t<r
lam lo sawi zui thung ila.
Thisens^ng (Hypertension), B.P. s^ng kan tih mai hi
kan ramah pawh kan buaipui nasa ta viau mai. Kan fîmkhur
hle loh chuan a nei kan tam tial tial d^wn ni pawhin a lang a.
Ngun takin mahni B.P. hre t<rin kan check-tîr \hin a \ha hle
mai. B.P. s^ng nei r>ng r>ng chuan chi-al hi a tl>m thei ang
ber ei t<r a ni. Chawhmeh al p^ngngaia kan ei b^k hi chu liah
belh loh a him ber ang. Chi hian nasa takin B.P. s^ng a tihzual
theih av^ngin, thei kan ei pawhin a tel lova ei te zir ila. Tin,
zun kawng lam at^n a hlauhawm thei bawk a. V<ng \hîn leh
thau lam te phei chuan ei loh tawp chu a \ha lo vang a, a tlem
thei ang ber ei t<r a ni. Tin, pumpui p^n (l^wng) leh cancer-
ahte pawh ei tl>m a him ber a ni.
Chi al ei tam r>ng r>ng chuan lung lam \ha lo (cardio
vascular diseases) an nei duh bawk. Mi thiamten research an
beihnaah chuan ram \henkhat, North California, New Guinea
ram, Solomon Island, North Brazil, Venezuela, North Kenya
te khuan chi an ei tl>m hle a; ni khatah 2 gms. (thirfiante chanve)
v>l chauh an ei a. B.P. s^ng te, kal n^, lung n^ (heart disease)
te nei an tl>m a. Ei tamna ram Japan leh an ram bung pakhat
North Akita province-a mite chuan chi an ei nasat av^ngin
B.P. s^ng av^ngin thluaka thisen z^m chat (stroke) te, kal n^
leh cancer av^nga buaina leh thihna pawh an t^wk tam bîk tih
an hmu chhuak a ni. Ni tina chi kan mammawh z^t chu 5 gms.
(thirfiante khat) v>l a ni. Tin, hemi rual hian B.P. s^ng nei \hînte
chuan >k khal lutuk av^nga san vak te a hlauhawmin, inthiar
n^n pawh a theih hr^m chuan European type commode (\hut
k^nna ang chi)-ah inthiar \hin t<r a ni. Leia \hu chunga san vak
chuan thluak leh kala thisen z^m t> reuh t> t>te an puak keh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 35

thei a; daikalna hmuna lo thi ta maite pawh sawi t<r an awm


nual tawh a, a hlauhawm hle a ni.
Tin, zunthlum (diabetes) neite chuan kan sawi tawh angin
thil thlum, chini, sweets, ice cream, chocolates, kurtai, khawizu
te hi ei loh t<r a ni a. Leia bulb^l nei alu, p^ngb^l, b^l,
k^wlbahra, isk<t bul ang chi te hi ei tl>m t<r chi an ni. Tin,
chaw vawi khata tl>m deuh eia ei zin z^wk t<r a ni bawk.
Tin, lakhuih thei, balhla, l^mkhuang leh thei vawn ro n^na
chini an telhna ang chi r>ng r>ngte pawh ei loh mai a him ber.
Kan ei duh a nih pawhin vawi khatah a tl>m thei ang ber,
balhla a nih pawhin ni khatah a bung b^k ei loh t<r a ni. Tin,
zu leh alchohol telna chi lam r>ng r>ng hian a tihs^n duh >m
av^ngin in miah loh t<r a ni. Tin, artui chh<ngmu leh vawksa,
broiler ar thau tak sa te, sa ti sen \ha ang chite ei loh t<r a
ni a. Sa kan ei ch^k a nih pawhin sa tisa v^r lam chi, sangha
te, arsa, a thau tel lote ei a him deuh ang a. Sa thluak leh sa
kawchh<ngte ei loh bawk t<r a ni. Eng pawh ni se, doctor-
ten an phal ang b^k ei loh leh ei d^n t<r an ruat ang thlapa
ei \hin a \ha ber a ni.
T<nah hian zunthlum leh B.P. s^ng kan nei rih lo a nih
pawhin, hna thawk hah si lo, ei leh in tui reng mai chite phei
chu, kan la \hat lai ngei hian ins<m theih a \<l takzet a, kea
kal nasat (exercise) a pawimawhin a s^wt takzet a. S^p thufing
chuan, ‘Tihdam aiin inv>n a \ha z^wk’ (Prevention is better
than cure) a lo ti a. Chuv^ngin, hris>lna \ha tak kan neih lai
ngei hi, chin t^wk hriata, ins<m hun lai tak a ni tih hriat reng
t<r a ni. A bîk takin thau si, tawi si, 5½ Ft. tling lote t^n phei
chuan, hris>l hlein lang mah ila, zunthlum leh B.P. s^ng te,
lung natna (heart diseases) lam te, kal \ha lote kan hma
maiah a awm reng tih hriat a \<l hle. Chuv^ngin, ins<m theih
leh exercise l^k \hat a pawimawh takzet a ni. Mahni rih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 36

z^wngte hi hriat fo a \ha a; 5 ft. tling lote t^n 50 Kgs. pelh


loh te, 5 – 5½ ft. te t^n 60 Kgs. aia rih loh te, 5½ - 6 ft. te
t^n 65 Kgs. pelh loh t<r a ni. Engti z^wng pawhin thau (over
weight leh obesity) te hi chu a hlauhawm a ni ber mai. Hetih
rual hian hris>l \ha p^ngngai kan nih chuan ei/in \hata, exercise
l^k \hat erawh hris>l n^n a \ha hle thung. Chutichuan, a t^wk
chauhva ei leh in hi hris>lna at^n a lo pawimawh hle a ni tih
leh mi mal tinte hian mahni hris>lna at^n mawh kan phur \heuh
a ni tih i hre reng ang u.

Zân Inkhâwm
HOSPITAL SUNDAY PUAL

Tihdam rawngbâwlna hi a tîr a\angin kan Kohhran


rawngbâwlna pawimawh tak a ni a. Chuvângin, Hospital
Sunday hi kum tin July thla Pathianni hmasa bera hman t<ra
Synod-in a r>l angin 1981 a\ang kh^n ram pumah hman a ni
a (1980 Synod Gen. 2). Kan Kohhran tihdam rawngb^wlna
chanchin inhriattîrna hun pawimawh tak a ni. Report chu
Presbyterian Hospital hotute hnên a\angin a lo kal ang a.
Hospital Sunday inkhâwm thawhlâwm hi Hospital Charity fund
atân pêk tûr a ni.
Thupui : Nat tinrênga nâte a tidam
Chhiar tûr : Mk. 1:29-34
Thupui \hen
1. A tîsa put lai ni-ah khân damloten Isua an pan
2. Nat tinrênga n^te a tidam
3. Kan natnate pawh a tidam thei
4. Damna chang tûrin Isua i pan ang u
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 37

August 31 : Nilaini
RAMTHAR NI

Kum 1972 Synod Inkhâwmpui chuan August 31 hi


Ramthar Ni atân hman \hin ni se tiin a rêl a. A hman dân tûr
hi Tualchhûng Kohhran remchân dân angin nilêngin emaw,
inkhâwm vawi khat emaw neiin hman a ni \hîn a. |um khat
inkhâwm atân chauh programme hi siam a ni a. |um khat aia
tam inkhâwm buatsaih theite chuan Tualchhûng Kohhran
remchân dân anga programme siam belh theih a ni ang.
Thupui : Lal hna i thawk ang u
Chhiar tûr : Ezek. 3:4-9: Mat. 28:16-20; II Tim. 4:6
Thupui \hen
1. Chanchin |ha hril tûrin Lal Isuan min tîr
2. Lal Isua hi lei leh vâna lalber leh thuneitu a ni
3. A ngaithla duh lo hnênah pawh thu âwih taka hril tûr
4. Lal Isuan min awmpui reng a tiam

September 25 : Pathianni
KRISTIAN CHHÛNGKAW NI

Kum 2000 Synod Inkhâwmpui chuan September


Pathianni hnuhn<ng ber hi Kristian chhûngkaw nia hman tûrin
a rêl a. Synod Executive Committee chuan Sunday School
inkhâwm tibuai lova hman ni se a ti bawk a (SEC 180:15).
Chutiang tûr chuan programme hi chawhnu inkhâwm leh zân
inkhâwma hman tûrin buatsaih a ni. Chawhnu inkhâwmah
hian chhûngkaw tin inkhâwm tûra beisei an ni a, a theih chen
chenah chhûngkuain \hut ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 38

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Chhûngkua hi Pathian din a ni
Chhiar tûr : Gen. 1:26 -28; Lk. 2:21-24
Thupui \hen
1. Chhûngkua hi Pathian din a ni.
2. Lal Isua hi chhûngkuaa piang leh seilian a ni.
3. Chhûngkaw hmangin khawvêl chhandam a ni
4. Kristian chhûngkaw din hi ringtu nu leh pa mawh
a ni

Zan Inkhâwm
Thupui : Chhûngkuaa rawngbâwl
Chhiar tûr : Jos. 24:14-15; Tirh. 10:1-2
Thupui \hen
1. Pathianin a rawngbâwl tûrin chhûngkua a din
2. Chhûngkuaa rawngbâwlna - inkhâwm, thilpêk,
\awng\ai leh a dangte
3. Chhûngkuaa rawngbâwl tûrin nu leh pa an
pawimawh
4. Engtin nge hma kan lâk ang?

October 16 : Pathianni
NEICC |AWNG|AI RUAL NI

NEICC (North East India Christian Council) |awng\ai


rual ni, October Pathianni vawi thumna hi Synod Executive
Committee chuan Nilai leh Beihrual Thupui Buah telh ve ni
tawh rawh se a tih angin 2009 a\ang khân telh \an a ni a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 39

(SEC 214:82). Tûn \umah pawh he ni atân hian programme


siam a ni a. Tualchhûng Kohhranin remchâng a tih anga hman
theih a ni ang. Thuchah leh \awng\ai thupui tûrte chu NEICC
Office lam a\anga dawn tûr a ni ang.

Thupui : Pathian Kohhran


Chhiar tûr : Tirh. 20:18; Sam 87:1,2
Thupui \hen
1. Pathian Kohhran, a thisena lei a ni
2. Kohhran pakhat, huapzo Kohhran a ni
3. Khawvêla Pathian kutke, a duhzâwng ti tûra din a ni.
4. Kohhran hna pui ber Chanchin |ha hril
5. Inpumkhatna leh thawh hona \ha kan mamawh

November 6 : Pathianni
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI

Khawv>l Sunday School Ni hi Dr. Bailey-a, Tabernacle


Presbyterian Church, Philadelphia, (USA)-a Kohhran Upa
rawt chhuah a ni a; kum 1910 a\ang kh^n hemi ni hi hman \an
a ni. Mizoram Presbyterian Kohhran chuan kum 1944 a\ang
kh^n he ni hi a hmang \an a. Hemi kum a\ang hian thawhl^wm
pawh l^k kh^wm ngh^l niin 1945 a\angin thupui neia hman
\an a ni bawk. Kum 1949 a\ang kh^n November Pathianni
hmasa berah he ni hi hman a ni ta a; a hma zawng chuan
September thlaah hman \hin a ni. Kum 2000 a\ang kh^n
Puitling leh Naupang lam zir t<r a hranga buatsaih a lo ni ta
a. Hemi kum a\ang vek hian an inkh^wm hrang ta a ni.
Khawvêl Sunday School Ni programme hi MSSU lamin
an siam \hîn a. Puitling leh Naupang inkhâwm programme leh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 40

thupui zir tûr pawh a bîka buatsaih \hin a ni a; chu chu hman
tûr a ni e.

December 4 : Pathianni
BIBLE SUNDAY

Kum 2011 hi Bible Society t^n kum pawimawh tak a ni


a. Kumina Bible Sunday kan hman t<r pawh hi Kohhranhoten
urhs<n leh \hahnemngai taka hmang \heuh t<rin kan inng>n
hmasa a ni.
Sap\awng Bible chhuak hmasa King James Version
chuan a kum 400-na hm>l a lo hmu ta reng mai a. United
Bible Societies chuan chumi denchhen chuan kumin hi Bible
letlingtute kum (Year of the Translators) at^n a puang hial
a ni.
Bible Society of India pawhin a kum 200-na (Bi-
centenary) a hman m>k kh^rna hun pawimawh leh urhs<n tak
chu 21st February kh^n a hmang tawh nghe nghe a. Bible
lehlin, chhut chhuah leh sem darh hna hi Kohhran kuta awm
a nih ang tak hian, mi tin kan \angkai theihna lai apianga
\angkai taka inhmang leh inphal thar z>l t<rin Pathian hmingin
kan inng>n a ni.
Kohhran \henkhatin Pathianni zîng leh z^na thupui neih hi
an duh \hîn a; amaherawhchu, Mizoram Kohhran hrang hrangte
hi kan inkh^wm hun a inang vek lo va, chuv^ng chuan thupui
hi pakhat chauh siam a ni a. Kohhran Inkh^wm tam leh \hat
ber hun at^n hman t<ra beisei a ni e.
Bible Society puala thilp>k l^k kh^wmte chu Branch
Treasurer emaw Tualchh<ng/Local Collector-te hn>nah emaw
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 41

theh luh t<r a ni e.


Thupui : “Mittui tla chunga tuhte chuan hlim takin an
^t ang.
Chhiar t<r : Sam 126:5, 6
1. Chi nung Pathian Thutak theh darh t<r hian
ins>nso a ngai : Buh leh thlai chi tuh n^n hunbi a
awm ang hian Pathian thu theh darhna hun \ha a
awm. Miten an mamawh lai leh an inhawn lai a nih
chuan eng anga ins>nso ngai leh hek, ch^n leh tuar
pawh \<l se, mittui tla chung pawhin a kawltu chuan
a theh darh chu a mawhphurhna a ni.
2. Chi nung chuan rah a chhuah \hîn : A hun leh
hmun dik taka tuh a nih chuan rah hlu tak a chhuah
\hîn. Mamawhtute hn>na Pathian thup>k n^na kan
ins>nsona hian rah a chhuah \hîn. “A buh phalte
kengin hlim takin a lo haw leh ang.”

KRISMAS PROGRAMME

Krismas Programme-ah hian Naupang pual programme


siam a ni a. Hei hi Tualchhûng Kohhranin \ha a tih anga a
kalpui tûr a ni ang.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 42

December 24 : Inrinni zân


KRISMAS DÂWN NI

Zân Inkhâwm
Thupui : Zâwlneite hrilhlâwk Messia
Chhiar tûr : Isa. 9:6,7; 53:1-3; Lk. 1:26-33
Thupui \hen
1. Messia – Hriak thiha pian thu an hrilhlâwk
2. Hriak thih - Lal, puithiam, zâwlnei nihna te a kawp
3. Messia – Pathian Chaka, Chatuan Pa
4. Messia – chhiahhlawh mi dangte tuarsaktu
5. Eng anga ropui Messia nge lo piang tûra chu?

December 25 : Pathianni
KRISMAS NI

Chawhma Inkhâwm
Thupui : Chanchin \ha lâwmawm êm êm
Chhiar tûr : Lk. 2:8-14

Thupui \hen
1. Bethlehem hmun tlâwm takah Chhandamtu a piang ta
2. Ran chaw pêkna thlêngah lei leh vân lal a mu
2. Mi tin tân - chhandamna kawng a hawng
3 Lei leh vânah Pathian ropuina leh remna a lo thleng
4. Chanchin \ha hi i lâwm ang u.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 43

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Bethlehem-ah i kal ang u
Chhiar tûr : Lk. 2:15-20
Thupui \hen
1. Mi rethei, berâmputen Messia pian thu an dawng
2. Chibai bûk tûrin Bethlehem khaw thlengin an kal
3. An berâm kalsanin nausên chibai an bûk ngam
4. Pathian chawimawi leh fak chung zêlin an lo kîr leh
5. Berâmpute angin nausên chibai kan bûk ve thei
ang em?

Zân Inkhâwm
Thupui : Remthu lêng rawh se
Chhiar tûr : Isa. 9:7; Lk. 2:14
Thupui \hen

1. Nausên lo piang hi remna lal a ni


2. Remna lal ran chaw pêkna thlêngah a mu
3. Chungnung bera Pathian ropuina khumtîrtu a ni si
4. A lalzia chhuahna hmunah remna a thleng zêl ang
5. Engtin nge remna kan thlentîr ve dâwn le.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 44

NAUPANG PUAL PROGRAMME

Chawhma Inkhâwm
|anna : Isa. 9:6,7
Hla sak : ‘Ringtu zawng zawngte u’
NHB No. 75
|antu : Lk. 2:8-20
Special Item : Inbuatsaih thei apiang
Hla sak : ‘Khawvêl thim ên tûra chu’
NHB No. 78
(Thawhlâwm khawn leh hlan)
Thupui : Berâmputen chibai an bûk
(Lemchan hmanga entîr theih ni se)
Solo : Zai thei apiang
Hla : ‘A mia’n riang maw, vân mi a lo
piang’ NHB No. 82
Bânna : Lalpa |awng\aina

Chawhnu Inkhâwm
|anna : Joh. 1:14
|anna Hla : ‘Kum sûl liam hnu’ NHB No 84
|antu : Mat. 2:1-12
Special Item : Inbuatsaih thei apiangte
Hla sak : ‘Khawvêl lâwm nân a lo kal a’
NHB No. 71
Thupui : Mi fingten chibai an bûk
(Lemchana entîr theih ni bawk se)
Solo : Naupang zînga a thei apiang
Hla sak : “Chanchin lâwmawm”
NHB No. 80
Bânna : Lalpa \awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 45

December 31 : Inrinni Zân


KUM HLUI THLAH ZÂN
Kumhlui thlah zân hian Kohhran report ngaihthlâk a ni
\hîn a. Kum kal ta chhûnga Kohhran mi leh sa chatuan ram
pan tate sûnna neih a ni bawk \hîn. Programme kimchang chu
Tualchhûng Kohhranin \ha a tih anga a siam tûr a ni ang.

January 1 : Pathianni
KUM THAR NI
Kum thar Programme-ah hian Naupang pual programme
siam a ni a. Kum thar hi Pathianni a nih avângin chawhma leh
chawhnu inkhâwm programme siam a ni. Naupang pual
programme hi Tualchhûng Kohhranin remchâng leh \ha a tih
anga hman tûra siam a ni.

Chawhma Inkhâwm
Thupui : Lalpa zawn chhuah ram
Chhiar tûr : Deut. 11:10-12
Thupui \hen
1. Kan la dai ngai loh kum thar – tlâng leh ruam
2. Aigupta ram ang ni lo, vân ruahtui dawng ram
3. Lalpa zawn chhuah ram - kumtluana a mit fûkna
4. Englai pawhin engkimtithei Pathianin min awmpui
dâwn.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 46

Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Pathian lawm tlâk inhlanna
Chhiar tûr : Rom 12:1,2
Thupui \hen
1. Pathian khawngaihna avânga nung thei chauh kan ni
2. Simna tak tak thinlung pua inhlan thar a \ûl
3. Mahni hmasialna leh chapona hlih thlâk a ngai
4. Krista rilru – inngaihtlâwmna leh hmangaihna thinlung
pua danglam a pawimawh

Zân Inkhâwm
Thupui : Zân hi a ral lek lek tawh a
Chhiar tûr : Rom 13:11-14
Thupui \hen
1. Tûnlai thil awmzia - khawvêl tâwp a hnai
2. Ni tin thla tin kan chatuan hmun kan hnaih zêl
3. Thim thiltih - zu ruih, inngaih, insual, eirûk, etc., kalsan
4. Lal Isuaa inthuama, a nungchang put leh tihlan a hun
5. Chatuan khua lo vâr ta se, kan inpeih ang em?

NAUPANG PUAL
Chawhma Inkhâwm
|anna : Sam 95:1-5
Hla sak : ‘Âw Pathian nang Lalber i ni’
NHB No. 57
|antu : Sam 90:1-12
Special Item : A thei apiang

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 47

|awng\ai : Inhlan tharna \awng\ai hun atân hman


ni se
Hla sak : ‘Âw Lalpa lâwmthu kan hrilh che’
NHB No. 64
(Thawhlâwm khawn leh hlan)
Thuchah tawi : Kan hunte Pathian kuta awm a ni
(Sam 90:1-12)
Solo : A remchâng apiang
Hla sak : ‘I hun tithianghlim la’ NHB. No. 142
Bânna : Lalpa \awng\aina

Chawhnu Inkhâwm
|anna : Sam 100:1,2
Hla sak : ‘Isu zaidam leh nunnêm’
NHB No. 43
|antu : Sam 37:5; Thuf. 3:5,6
Special No. : A thei apiang
Hla sak : ‘Khawvêl sum tinrêng’
NHB No. 143
Thuchah tawi : Kum tharah Lalpa belh tlat tûr
(Sam 37:5; Thuf. 3:5,6)
Solo : A remchâng apiang
Hla sak : ‘Dam lai khawvêlah’ NHB No. 144
Bânna : Lalpa \awng\aina

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 48

January 5

HUN HNUHNÛNG AWMZIA


Chhiar tûr : Rom 13:11-14; I Joh. 2:18-29;
Heb. 10:23-25

Hun hnuhn<ng thu hi Bible zirtîrna a ni a, Kohhran din


\antirh a\angin thurin laipui pawimawh berte zînga mi a ni.
Kohhran thurin puan chhuah chi hrang hrangah a hmâwr
bâwkna atân hman \hin a ni. Hun hnuhn<ng thurin hi beiseina
thurin tih a ni a. He beiseina thurin hi theologian ropui tak
Emil Brunner-a chuan oxygen nên a tehkhin a, “Mihring hi
oxygen tel lova a nung thei lo ang bawkin, ringtute hi hun
hnuhn<ng beiseina thurin tel lo chuan a awm theih loh,” a ti
a ni (Eternal Hope, p.1).
Hun hnuhn<ng thu hi Pathian thu zirna lamah ‘eschatology’
(es-kha-taw-law-ji) tih a ni a. Grik \awng ‘eschaton’ (es-
kha-ton) hun hnuhn<ng tih leh ‘logos’ (thu/zirna) tih a\anga
chher chhuah a ni. Hun hnuhn<ng thu hi hun hnuhn<ng thurin
(Doctrine of the Last Things) tih te, Kristian Beiseina thurin
(Doctrine of the Christian Hope) ti tein sawi a ni. Hun
hnuhn<ng chungchâng sawina a nih avângin thurin zirna bu
hrang hrangah a khârna atân hman a ni tlângpui \hîn. Hei hian
hun hnuhn<ng thurin pawimawhzia a lantîr a. Kristian thurin
chi hrang hrang \hui khâwmtu leh khaikhâwmtu a nihzia târlanna
a ni nghâl bawk.
Hun hnuhn<ng thu hi Thuthlung Hluiah Pathian thutiam
beiseina thu anga kalpui a ni deuh ber. Abrahama hnêna
Pathian thutiam te, Mosia leh Davida hnêna Pathian thutiamte
he leia lo thleng tûra beiseina a ni (Gen. 12:1-3; Exod. 19:1-
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 49

6; II Sam. 7:12-16). Messia beiseina te, sal tânna a\anga


hruai kîr leh beiseina leh Israel hnam tundin leh beiseinate a
huam tel bawk. Thuthlung Thar zirtîrnaah Isua Krista leh a
hnathawhte hi hun hnuhn<ng thu, Pathian thutiamte leh Israel-
te beiseina lo thlen famkimnaa ngaih a ni a. Chutih rual chuan,
Lal Isua Krista lo kal lehna thu te, mitthi thawhlehna leh ni
hnuhn<nga Pathian rorêlna te hi hun hnuhn<ng thu laipui an ni
a. Chhandamna a famkima lo thlen hun, Pathian ram lo thlen
famkim hun tûra ngaih a ni. Hêng bâkah hian thihna te, thlarau
thih theih lohna te, hremhmun leh vânram te hi hun hnuhn<ng
thu pawimawh zualte an ni. Pathian thu zirna huang chhûnga
hun hnuhn<ng thu zirnaah kum sâng rorêl leh a kaihhnawih thil
\henkhatte sawi lan a ni ve \hîn a. Kohhran thurin leh
inzirtîrnaah erawh ngaih pawimawh an hlawh pha meuh lo.
Hun hnuhn<ng thu hi mi mal dinhmun leh pâwlho dinhmun
a\anga thlîr a ni a. Thuthlung Hluiah chuan Israel hnam pum
pui huapa thlîr a ni deuh ber a, mi mal dinhmun a\anga thlîrna
a tel tlêm hle. Thuthlung Thar lamah erawh pâwlho, Kohhran
dinhmun a\anga thlîrna lian hle mah se, Thuthlung Hlui
ngaihtuah chuan mi mal dinhmun ngaihtuaha hun hnuhn<ng
sawina hi a tam hle. Chhandamna chang tûrin mi mal rinnain
kawngro a sû a. Mi tin a chhia emaw a \ha emaw kan thiltih
ang zêla rorêlsak kan nih t<r thu Bible-in min zirtîr a. Hetih
rual hian mi mal rinna leh chhandamna hi Kohhran nunhona
leh rawngbâwlna kal tlang a nih thu Bible-in min zirtîr a. Lal
Isua lo kal leh huna mitthi thawhlehna te leh rorêlnate pawh
mi zawng zawng huap a ni a. Vânram leh hremhmun pawh a
huho thil, a huhova chan tûr a ni. Chuvângin, hetianga mi mal
dinhmun leh pâwlho dinhmun a\anga hun hnuhn<ng thlîrna hi
Bible zirtîrna leh Kohhran zirtîrna a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 50

Hun hnuhn<ng thu sawina hi Bible hmun hrang hrangah


kan hmu a. Nakina thil lo thleng tûr sawina a nih rualin, tûna
thleng mêk leh chan mêk sawina a ni tel bawk. Lal Isuan, “Tu
pawh ka thu hriaa mi tîrtu ring chuan chatuana nunna a nei
tawh, thiam lohvin a awm lo va, thihna ata a chhuak a, nunnaah
a lût ta zâwk a ni…a hun a thleng dâwn ta, tûnah pawh a
thleng tawh mêk,” tiin a sawi a (Joh. 5:24,25). Chatuan nunna
hi tûna chan theih, a famkima chan hun t<r erawh nakin a ni.
Hun hnuhn<ng hian tûna thlarau lam malsâwmna kan chan
mêk leh nakina a famkima kan chan hun tûr a keng tel ve ve
a ni. Thuthlung Hluiah phei chuan hun hnuhn<ng hi he leia a
taka chan tûr beiseina a ni tlângpui a. Nakin thih hnu piah lam
beiseina phei chu sawi tûr a tam lo hle a ni.
Bible-in hun chungchâng a thlîr dân hi hun hnuhn<ng thu
ngaihtuahnaah sawi tel loh theih loh a ni âwm e. Juda-ten hun
hi awm \an ni leh tâwp ni neiin an ngai a. Genesis bua thilsiam
chanchin hian chu ngaih dân chu a târlang fiah hle. Hun hi
Pathian siam leh a kuta awm a nihzia pawh a târlang tel nghâl
bawk a. Hei hi hun hnuhn<ng thu innghahna pawimawh tak a
ni. Grik finna leh sakhaw \henkhat zirtîrnain hun hi a ngai
rawn inher chhuak leh \hîn, bial (cyclical) anga a ngaia kîr leh
\hînin an ngai a. Hmâna kan awm dân ngai ang chiah kha
rawn inher chhuah leh hun awm tûr tein an ngai a ni. He ngaih
dân hi Bible zirtîrna nên a inkalh tlat a ni tih chhinchhiah ila.
Hun hi awm \an ni leh tâwp ni neia Pathian siam a ni a. He
leiah mi tinin dam chhûng hun khat chiah kan nei tih hriain,
khawvêl tâwpa Lal Isua lo kal leh hunah rorêlna hmaa ding
tûrin kan inbuatsaih a ni.
Juda-ten hun hi chi hnih, tûn leh nakin hun tiin an \hen a.
Tûn hun hi hun \ha lo, harsatna leh hrehawmna chi hrang hrangin
a tlâkbuak, hun hrehawm leh hun harsa niin an ngai a. Nakin
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 51

hun erawh thung chu hun rangkachak, Pathian malsâwmna leh


\hatna nasa taka an chen hun tûrah an ngai thung a. Chutianga
nakin hun, malsâwmna an dawnna ni tûr chu khawvêl hunin a
rawn her chhuahpui mai tûr ni lovin, Pathian kut chak tak avâng
chauhva lo thleng tûrin an ngai a ni. He ngaih dân hian hun
hnuhn<ng chungchâng zirtîrna a kaihruai thui hle.
Hun hnuhn<ng awmzia kan sawi tâkte khi khawvêl finna
leh thiamna a\anga thlîrna nên a inkalhna lai sawi tûr tam tak
a awm. Chutih laiin khawvêl tâwp, hun tâwp lo awm t<r hi
tûnlai science thiamna hian thui tak thlâwp chin a nei. Scientist
\henkhatten Pathian thilsiam, ni leh thla leh arsite chen khian
awm \an ni leh tâwp ni nei tûra ngaihna nghet tak an nei ve
a. Râlthuam hlauhawm (nuclear bomb) av^ng leh thilsiam
chunga chhiatna lo thlêng mêk (ecological crisis) an thlîr dân
a\ang ringawt pawhin hun hnuhn<ng lo thleng tûr hrilhlâwktu
anga sawi theih an ni ta hial zâwk a ni.
Kumin kum tluanin hun hnuhn<ng thu kan zir dâwn a.
Bible zirtîrnaa innghat, Kristian thurin laipui a ni tih chhinchhiah
ila. Pathian thu thiam (Reformed theologian) J. Moltmann-a
phei chuan Kristian inzirtîrna zawng zawng hi hun hnuhn<ng
lam hawi, hun hnuhn<ng thua innghat vek niin a ngai a
(Theology of Hope, p.16). Kristianna lungphûm, ringtute
tichaktu leh tinungtu a ni a. Thuthlung Hluia rinnaa fak hlawhte
kha nakin beiseina thurin nghet taka vuantute an ni a. Chutiang
bawkin, Thuthlung Thara ringtu hmasate leh Mizo Kristian
hmasate pawh Lalpa lo kal leh beiseina vawng nung reng
\hînte an ni tih hriat a pawimawh ^wm e.

Sawi ho tûr
Mizo Kristianten hun hnuhn<ng thu kan \hatpui leh \hatpui
lohna laite sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 52

January 12

THUTHLUNG HLUIIN HUN HNUHNÛNG


THU A ZIRTÎR DÂN
Chhiar tûr : Gen. 12:1-3; Exod. 19:1-6; II Sam. 7:12-16

Thuthlung Hlui-ah hian hun hnuhn<ng thu sawina hi awm ve


meuh lovin mi tam takin an ngai \hîn a. A chhan pawh Lal Isua lo
kal lehna thu te, mitthi thawhlehna thu leh ni hnuhn<nga a rorêlna
thute hi sawi a nih meuh loh vâng a ni. Thuthlung Hlui zirtute erawh
chuan a bu tin deuh thawah hian Pathian thutiam kawng hrang
hranga sawina an hmu ve thung a. H>ng Pathian thutiamte hi Israel
fate beisei innghahna a ni a. Thuthlung Thar lama hun hnuhn<ng thu
nên pawh inzawmna nghet tak an nei. Thuthlung Thar hi Thuthlung
Hluia Israel fate beisei Pathian thutiam lo thlen famkimna a ni nghe
nghe a. Chuvângin, hun hnuhn<ng thu hi Thuthlung Thar ang bawkin,
Thuthlung Hlui zirtîrna laipui a ni.
Thuthlung Hluia Israel-te beisei Pathian thutiamte hi thuthlung
tih a ni bawk \hîn tih chhinchiah ila. He thutiam/thuthlungte hian
Abrahama hnêna Pathian thutiam te, Mosia leh Davida hnêna
Pathian thutiam te a huam a. Hêng thutiamte hi hun hnuhn<ng thu
zirnaah Israel-te beisei innghahna ni deuh bîka sawi a ni \hîn a.
Abrahama hnêna Pathian thutiam hi Genesis bung 12:1-3-ah kan
hmu a. Genesis bung 13:14-16; 15:5,18; 17:7,8-ah te leh hmun
dangah te pawh kan hmu bawk. He thutiam hian Abrahama
thlahte hnam ropui taka siam an nih tûr thu te, ram pêk an nih
tûr thu te, a thlah avânga khawvêl hnam tin la thawven tûr thute
a târlang a. Abrahama thlahte ram pêk tûr hi Kanaan ram bâkah
Aigupta lui (Nile) a\anga Euphrates luipui inkâr ram zawng zawng
pawh tela sawi a ni. Hêng thutiamte hi Israel-ten an hnam rochan
tûrah ngaiin, an beisei innghahna a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 53

Mosia hnêna thutiam Sinai thuthlung tia sawi ve bawk hi


Exodus bung 19:1-6-ah kan hmu a. He thutiam hian a târlan
pawimawh tak chu Israel-te Pathian hnam thlan an nih thu a ni
a. A thu an âwiha a thuthlung an pawisak phawt chuan ‘ro thlan
bîk, puithiam chi, hnam thianghlim’ an ni ang a. Chutianga an
awm loh erawh chuan hnam thlan an nihna hi tâwp mai thei niin
a lang. He thutiam hi Deuteronomy bung 4:20; 7:6; 14:2; 26:18-
ah te sawi lan a ni bawk. Davida hnêna Pathian thutiam hi II
Samuela bung 7:12-16-ah kan hmu a. He Davida thutiamah hian
a lalna ram, a thlahte thlenga tihngheha a awm tûr thu kan hmu.
Messia beiseina pawh keng tela ngaih a ni. Bible hmun hrang
hrangah he thutiam sawi lanna hi kan hmu: Sam 89:34,35; Isaia
9:-7; 11;1,2; Jeremia 23:5,6; 30:8,9; 33:14-27; Ezekiela 37:24-
35; Daniela 7:12-14; Hosea 3:4,5; Amosa 9:11; Zakaria 14:4,9
leh a dangte.
H>ng Pathian thutiam kan târlan tâkte hi Israel-te beiseina tiin
mi thiamten an sawi \hîn a. Pathian thu an âwiha, a duhzâwnga an
awm phawt chuan he leilunga an tawn nghâl tûr thilte a ni. Nimahsela,
Pathian thu an âwih loh av^ngin Israel-te beiseina hi Thuthlung Hlui
hunah thlen famkim ahnekin, Israel hnam chu lalram pahnihah \henin
a awm a. An \henawm hnamte awpbehin an awm deuh reng a,
Assuria leh Babulon sawrk^r kuta an tlûkchhiat \um khân, an mi
lian leh mi \ha tam takte sala hruai bovin an awm a. Juda-hote
Babulon sala hruai an nih hnuah phei chuan saltânna laka chhan
chhuah beiseina leh an rama hruai kîr leh an beiseinate chu hun
hnuhn<ng thu laipui ber a lo ni chho ta a. Messia beiseina pawh
an neih len phah a. Sawrk^r chak tak awp behna hnuaia an awm
avângin chung lam \anpuina beiseinain an khat a. Pathian thutiam
an beiseite chhêm alh tûr leh an dinhmun harsa tak kâra
inthlamuanna tûrin khuhhawnna thuziak (apocalyptic literature)
te an lo chîn phah a. Sal tân hnu lama Israel-te beiseina kengtu ber

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 54

pawh a ni zui ta a ni. Khuhhawnna thuziakte hian Israel hnam


vohbîk hnam an nih thu leh nakina hnam dangte chunga lalna chang
pha khawpa tundin an nih hun tûr a thlîr a. Thuthlung Thar hunah
pawh hei hian vawiin thlengin hnuhma a la nei a. Israel-te beiseina
hian keng tel bawk mah se, mi thiam \henkhatten Juda-te nghahfâk
tiin an sawi a. Hei vâng hian Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng thu hi
Israel-te beiseina tih leh Juda-te nghahfâk ti tein an \hen phah
bawk \hîn a ni.
Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng thute hi Reformed theologian
A. A. Hoekema chuan Genesis bung 3:15 thu tlawh chhanin,
Eden huana mihring hmasate tlûk nia chhandamtu pêk tiam
thuthlunga in\an chho niin a sawi a (Hoekema pp. 4f). A sawi
zêlnaah chu thuthlung chu Abrahama hnênah ‘I thlahte avângin
khawvêl hnam tin an la thawveng ang’ (Gen. 12:3; 22:18) tia
puan chhuah a ni leh a; Jakoba hnênah chhandamtu pêk tiam chu
Juda thlaha mi a nih t<r thu puan chhuah leh a ni a (Gen. 49:10);
Davida hnênah phei chuan ‘I rîla rah’ tiin sawi chian lehzual a ni
(II Sam. 7:12-13; cf. Isa. 9:7). Chhandamtu pêk tiam hi lal,
puithiam leh zâwlnei a nih kawp tûr thu te (Deut. 18:15; Sam
110:4; Zak. 9:9), chhiahlawh, mite tâna tuarsaktu tûr a nih thu te
(Isa. 42:1-4; 49:5-7; 53:1ff); Mihring Fapa ti tein sawi a ni bawk
a (Dan. 7:13-14). He chhandamtu pêk tiam thu hi Messiah
beiseina tia sawi \hin a ni a, Peteran ‘khawngaihna lo thleng tûr’
zâwlneiten ngun taka an chhui \hin tiin a sawi nghe nghe a ni (II
Pet. 1:10,11).
Hun hnuhn<ng thu hi Thuthlung Hluiah hian Pathian ram lo
thleng tûr beiseina tiin mi thiam \henkhatten an sawi bawk \hîn a.
Chu beiseina chuan Israel-te chanchin (history) pum pui hi a tuam
chhuak veka ngaih a ni. Thuthlung Thar beiseina Jeremia 31:31,32
hi Thuthlung Hlui thuchah laipui niin an ngai bawk a. Lalpa Ni lo
thleng tûr beiseina hi zàwlneite thuchah laipui a ni a. Hetih rual hian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 55

Israel hnam tundin leh beiseina hian Thuthlung Hlui hi a khuh hneh
hlein an ngai a. He beiseina hi Rev. Lalsâwma chuan, “Israel-ten
an vawng nung reng a, an thlah duh hauh lo,” tiin a sawi a; chu chu
an hnehna thurûk niin a sawi nghe nghe a ni (Kristian Thurin
Zirna, p. 287).
Hun hnuhn<ng thu hi mi mal leh pâwlho huapa ngaihtuah leh
sawi a nih laiin, Thuthlung Hluiah hian mi mal aiin pâwlho
ngaihtuahna a lian bîk hle a. Chutiang bawkin thlarau lam aiin
taksa chhandamna lam ngaih pawimawhna a lian z^wk bawk.
Revd. Chuau\huaman a sawi angin sal tân hun hma lam phei kha
chuan thih hnu piah lam beiseina hi a chau hle a. He leia an dam
chhûnga malsâwmna an dawn tûr bâk an thlîr pha meuh lo
(Calvina Zirtirna leh Mizo Nun, pp.100f). He ngaih dân hi
tûnlai Bible zir mi (scholar) l^r tak Prof. Donald E. Gowan-a
pawhin Thuthlung Hluiin hun hnuhn<ng thu a zirtîr dân
khaikhâwmna atân a hmang nghe nghe a ni. A sawi zêlnaah hun
hnuhn<ng thu hi engkim Pathian kuta awm a nihzia târlanna niin
a ngai a. Chuvângin, hun hnuhn<ng thu hi ringtute tân thlamuanna
thuchah pawimawh tak a ni a. Pathian lam hawi tûr leh a duhzâwng
ti tûra infuihna \ha berah a ngai bawk a ni (Eschatology in the
Old Testament, pp. 123ff.).
H>ng kan sawi tâkte a\ang hian Thuthlung Hluiin hun
hnuhn<ng thu a sawi dân eng emaw chen chu kan hre thei ang
a. Kristiante thlîrna a\angin kim lo hle mah se, hun hnuhn<ng thu
hi Thuthlung Hlui zirtîrna pawimawh tak a ni tih erawh hai rual
a ni lo.

Sawi ho tûr
Thuthlung Hluiin hun hnuhn<ng thu a zirtîrna hlutna nia kan
hriatte sawi ni se; Kristiante thlîrna a\anga a famkim lohna lai nia
kan hriatte sawi tel ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 56

January 19

THUTHLUNG HLUIIN LALPA NI


A SAWI DÂN
Chhiar tûr : Isa. 35:1-10; Amos. 5:18-20; Zeph. 1:14-16

Lalpa Ni tih hi Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng sawina


\awngkam langsâr tak a ni a. Zâwlnei lehkhabuah he nî sawina
hi kan hmu tam hle a ni. Hun hnuhn<ng beiseina puan chhuahna
a ni a, kum zabi pariatna zâwlneite hi a hmang \antua ngaih
an ni. A hmang hmasa bertu nia lang chu zâwlnei Amosa a ni
(Amos. 5:20). Lalpa Ni beiseina lo in\an dân chu hetiang
deuh hi a ni. Davida leh Solomona hnuaiah Israel-te chu lalram
ropui tak an ni a. Mahse, Solomona thih hnu lawkah lalram
a lo in\hen a, hnam chak lo tak, an chheh vêla miten an nawm
an mâka an tihduhdah leh awp beh dinhmunah an ding ta a.
Davida hnuaia an ropui lai hun kha an ngai a; chutiang hun
chu eng tikah emaw Pathianin rawn pe leh tûrah ngaiin chu
hun lo thleng tûr chu ‘LALPA Ni’ (Day of YAHWEH) an ti
ta a. Chu beiseina chu hun lo kal zêlah a \hangin hma a s^wn
zêl a. Israel-te tân hnam dang chunga lal hrawt theihna hun,
an vawk lal lên theihna hun tûra an ngaih a ni.
Hun a lo kal zêl a, Lalpa Ni an beisei dân pawh a \hang
danglam hret hret ve zêl a. Lalpa Ni hi sual hnehna nî, Pathian
chhandamna ropui tak lo thlenna hun ni t<ra ngaih a ni a. A tîra
an beisei dân pângngai, Pathian Jehovan Israel-te a chawikân
hun tûr, malsâwmna a vûr hun tûr nia an ngaih dân kha a kal
zêl bawk a. Isaia bung 35 hi Lalpa Ni an beisei dân puan
chhuahna \ha tak a ni. Pathian ropuina lanna ni, a mite hlimna
leh lâwmna hun duhawm tak, mi rethei leh chanhai te, pianphunga
rualbanlote lama hlimna leh lâwmnaa an khah liamna nî t<r a ni
a; thil siamte pawh an zalên hun tûr niin a lang.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 57

Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh ang khân Juda-ten
hun hi tûn hun leh nakin hun tiin hmun hnihah an \hen phawk
a. Nakin hun lo thlen dâwnah hian hun hrehawm tak lo awm
tûrin an ngai a; chutih lai tak chuan LALPA chu anmahni
chhan chhuak tûra lo kalin ‘Lalpa Ni’ chu a rawn thlentîr
dâwnah an ngai a ni. Tûn hun hi hun \ha lo khârna a nih rualin,
hun thar, nakin hun in\anna anga sawi theih a ni. Lalpa Ni hi
Juda-te ngaih dâna hun rangkachak lo awm tûr hai hawngtu
tûr a ni. Lei thar leh vân thar in\anna tûr ang pawha ngaih
theih a ni bawk. Hetiang taka Israel-ten Lalpa Ni an beisei
dân hi Pu Patea hla hian a tifiah \ha hlein Rev. Lalsâwma
chuan a ngai a:
Ni ropui a lo thleng dâwn ta,
Kan nghah Lal Immanuel,
Sual leh ramhuai tlâwmna ni chu,
Chhandam fate kan zalênna tûr chu.
Kan sawi tâkte kha Israel faten Lalpa Ni an beisei dân
a nih laiin, Israel fate sualna leh khawlohna avângin Lalpa Ni
hi malsâwmna nî, ni hlimawm leh lâwmawm nih ahnekin, ni
\ha lo, Israel-te chunga chhiatna lo thlen hun a nih tûr thu
Zâwlneite lehkhabuah kan hmu thung a ni. Zâwlnei zînga Lalpa
Ni tih \awngkam hmang \antua ngaih Amosa chuan hetiang
hian a sawi a: “Lalpa Ni duhte u, in chung a pik e! Engati nge
Lalpa Ni chu in duh? Êng ni lovin thim a ni zâwk e” tiin
(Amos. 5:18). Lalpa Ni an lo beisei \hin dân chu Amosa hian
a letlingin a rawn sawi ta thung a. Malsâwmna leh chhandamna
nî ni lovin, chhiatna râpthlâk tak lo thlenna nî, Pathian hremna
avânga Israel hnam rûmna nî a ni zâwk dâwn a ni.
Zâwlnei Isaia pawhin Lalpa Ni, malsâwmna leh lâwmna nî
tûr chu sualna leh khawlohna avânga \ahna leh rûmna nî a nih tûr
thu hetiang hian a sawi bawk a ni: “Lalpa Ni chu nasa takin,
thinrimna leh thinurna nasa tak nên a lo thleng dâwn e. Vân arsite
leh chhohreivûngte chuan an êng an chhuah lo vang a; ni chu a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 58

chhuah laiin tihthimin a awm ang a, thla pawhin a >ng chu a >ntîr
dâwn tawh lo a ni… vân khi ka tikhûr ang a, sipaihote Lalpa
thinrim avângin a thinurna nasa tak nî-ah chuan lei pawh hi a
awmnaa hmun sawn dâwrh khawpin tihnghînin a awm ang,” tiin
(Isa. 13:9,10 &13). Lalpa Nia chhiatna lo thleng tûr râpthlâkzia
sawi nân hian vân lam thilte tihkhawloh leh tihchhiata a awm tûr
thu hi zâwlneiten an sawi \hîn a ni. Mihring sualnain vân boruak
leh thil siam dangte a nghawng pawi dân puan chhuahna a ni thei
bawk a. Eng pawh ni se, heta Lalpa Ni lo thlen chhan Isaian a
sawi hi Israel fate chauh ni lovin, Babulon leh an chheh vêl hnam
dangte khawlohna avângte pawh a ni tel bawk âwm e. Chu
chhiatna chuan anmahni pawh a khawih tel vek dâwn a ni.
A chunga zâwlnei Isaia sawi ang deuh bawk khian zâwlnei
Obadia pawin Lalpa Ni hi hnam dang, Edom rama chêng Esauva
thlahte tân chhiatna nî a nih tûr thu a sawi a. Tu mah bâng lovin,
an chungah chhiatna leh boralna lo thlenna nî a ni ang a. Chu nî
chu Obadia chuan Jakoba thlah, Israel fate vânneihna nî ni tûrin
a sawi ve thung a ni. Obadia hian a tîra Israel-ten Lalpa Ni an
beisei dân ang kha a beisei dân a ni. Eng pawh ni se, Lalpa Ni
hi sualna tituten Pathian thinurna an tawng buakna nî, Pathian
hremna râpthlâk tak lo lanna nî tûr a ni. Chumi huna chhiatna
chuan hnam tin a huam vek dâwn a ni.
Zâwlnei Joela pawhin Lalpa nia chhiatna lo thlengin vân
lam a khawih dân tûr hetiang hian a sawi a: “Lalpa Ni chu a
lo thleng mêk a, a hnai tawh si a; thimna leh khaw durna
nî…Vânah leh leiah thilmakte ka hmuhtîr ang a, thisen te, mei
te, meikhu hû te nên. Ni thimah a chang ang a, thla thisenah a
chang ang a, Lalpa ni ropui tak leh râpthlâk chu a lo thlen
hmain,” tiin (Joel. 2:3,31). Mihring sualna leh khawlohna avânga
Pathian hremna hlauhawmzia leh râpthlâkzia sawina a ni a.
Mihring sualna leh khawlohna avânga thil siamte chhiatna bâwiha
an tân thu târlanna \ha tak a ni thei bawk ang. Lalpa Ni hi
zâwlneite thlîrna a\ang chuan a lungngaihthlâk hle \hîn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 59

Lalpa Ni lo thleng tûr râpthlâkzia hi zâwlnei Zephania’n


hetiang hian a sawi bawk a ni: “Lalpa Ni chu râpthlâk tak a
ni; chutah chuan mi chak tak chu a chiau vawng vawng ang.
Chumi nî chu thinurna nî a ni a, mangan leh hrehawmna nî,
chhiatna leh \iauna nî, thimna leh khawdurna nî, chhûm leh
thim chhah mup nî a ni a, kulha hung khawpuite chung leh
khaw kil kulh sângte chungah chuan tawtawrâwt leh râl beih
thâwm rîkna nî a ni e,” tiin (Zeph. 1:14-16). Zâwlnei hrilh
lâwkna thu hian Lalpa Ni hi indona râpthlâk tak lo thlen hun
tûr niin a târlang a. Chu indona avânga tuarna nasa tak lo
thlenna ni tûr chu niin a lang.
Zâwlneiten Lalpa Ni hi a thim lam hawizâwngin an thlîr
deuh vek emaw tih a awl hle. A thimzâwnga an sawi lai hian
a êng lam hawia sawina hi hmuh hmaih lo ila. Isaia chuan
Lalpa Ni hi hun thar thlenna nî, indona awm tawh lohna hun
tûr niin a sawi a (Isa. 2:4), lei thar leh vân thar lo lan hun tûr
niin a sawi bawk a ni. Amosa pawhin in lam leh ram lamah
hausakna hun tûr niin a sawi bawk (Amos. 9:13-15).
Chutichuan, Lalpa Ni hi sualna leh khawlohna avânga
Pathian hremna râpthlâk tak mai lo thlenna nî a nih laiin,
Pathian \ihtute chungah a \hatzia lanna nî a ni tih Thuthlung
Hlui hian a târlang tel ve zêl bawk a. Pathian lalzia, engkim
chunga rorêltu leh thuneitu a nihzia puan chhuahna pawimawh
tak a ni. Lalpa Ni beiseina hi Israel-te thinlungah hian a nghet
hle tih chhinchhiah ila. Hun thar lo thleng tûr hai hawngtu
pawimawh tak niin a lang.

Sawi ho tûr
Kan ram leh kan hnam dinhmunte enin Lalpa Ni hi eng ang
nge ni ang a, engti anga a lo thleng ve tûrin nge kan beisei tih
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 60

January 26

HUN HNUHNÛNG THU –


ZÂWLNEI AMOSA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Amos. 1:3-5; 5:18-27; 9:11-15

Zâwlnei Amosa hi Isua pian hma kum zabi 8-na zâwlnei


an tihte zînga mi a ni a. Israel ram hmasâwnna invawrh sân lai
tak, hmâr lamah Jeroboama II-na (786 – 746 B.C.)-in ro a
rêl lai, chhim lamah lal Uzia (783-742 B.C.)-in ro a rêl laia
hmâr lam lalram, Israel rama zâwlnei hnathawk a ni. A thu
hrilh lâwkte hi zâwlneite zîngah chuan ziaka dah hmasak ber
nia ngaih a ni. Mi thiam chi hrang hrangten Amosa bua thuziakte
hi Amosa ziak ngei niin an ring a ni.
Hun hnuhn<ng thu a sawi dânte kan luh chilh hmain,
Amosa chanchin bâkah a hun laia Israel ram leh a chheh vêl
ramte inlaichîn dân te lo târlang hmasa ila. A lehkhabu ziaka
kan hmuh angin, Amosa hi Judai ram chhûng thingtlâng khaw
pakhat Tekoa khaw chhuak a ni a. Jerusalem chhim chhak
lam, Bethlehem khua a\anga mêl nga vêla hlaa awm a ni. Ran
vulha ei zawng mi retheia ngaih a ni. Ziaktu \henkhat chuan
ama ran vulh ni lovin, mi hausa berâm vêngtu niin an ngai nghe
nghe a. Ran vulh bâkah theipui thing (sycamore figs) a enkawl
bawk a ni.
Amosa hian Isua pian hma kum 760 vêl a\angin zâwlnei hna
hi thawk \an tawha ngaih a ni a. Hetih lai hi Israel hnam awp bet
\hîntu leh an hmêlma lian Suria leh Assuria sawrkâr pahnihte
hripui leh \âmin a tihbuai lai a ni a. Chutih avâng chuan Israel
ramin hun râlmuang an tawng lai hun a ni a. Ram pawhin hma a
sâwnin, a hausak lai tak a ni. Hetia hun râlmuang leh hausakna
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 61

an chen lai hian khawtlâng nunhona leh hnam inpumkhatna erawh


chu nasa taka tihchhiatin a awm thung a. Mi hausa leh retheite
inkâr a kak zau hle a. Pathian thinurna tawng baw khawpin mi
lian leh mi hausaten mi retheite an rap bet a. Chutiang dinhmunah
chuan Amosan huaisen takin hun hnuhn<ng thuchah hi a puang
chhuak a ni.
Amosan hun hnuhn<ng thu a sawi hi Israel fate leh an
chheh vêl hnamte chunga Pathian rorêlna lo thlen tûr thu a ni
a. Israel fate chunga Pathian rorêlna lo thleng tûr a hrilh lâwkte
hi hetiang hian hlâwm khâwm theih a ni. Israel fate chu
khawvêla Pathian chhûngte awm chhun ni mah se, an sualna
leh khawlohna nasa tak avângin Pathian hremna an tuar ngei
dâwn a ni. An sualna leh khawlohna hi an mi lian leh mi
hausaten mi rethei rap beta an hnehchhiah te, sum leh paia an
hlemhlêtna te, mipat hmeichhiatna hman khawloh te, hmun
thianghlim tihbawrhbân leh milem biak an chîn te hi a langsâr
zualte an ni a. An suahsualna langsâr tak mai pakhat dang leh
chu rorêltuten dikna an palzût \hîn chu a ni.
Israel fate hi Pathian chhûngte an nih avângin an lakah
Pathianin a phût sângin a thîkthu pawh a chhe zual a ni. Hei
vâng hian, “I Pathian tâwk tûrin inpeih rawh,” ti khawpin
Pathianin Israel fate a vauna puan chhuah a ni a (Amos. 4:12c).
Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh ang khân an sualna
avângin Lalpa Ni an nghahhlelh êm êm pawh Pathian hremna
râpthlâk tak an chunga a thlen hun tûr a nih thu Amosan a
sawi a. “Lalpa Ni chu êng ni lovin, thim a ni zâwk e,” ti
khawpin hun hnuhn<nga Israel-te chunga Pathian rorêlna lo
thlen tûr thu hi puan chhuah a ni (Amos. 5:18).
A chunga kan sawi tâk anga Israel fate chunga Pathian
hremna lo thlen tûr thu Amosan a sawi \umin, hnam dangte
pawh an sualna leh khawlohna avânga Pathian thinurna râpthlâk
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 62

tak an tawng buak tûr thu sawi lan a ni. Amosa buah hian
Israel hnam awp bettu leh hmusita tihrehawmtuten Pathian
hremna an tuar tûr thu kan hmu a. Chûng hnamte chu: Suria,
Philistia, Tura, Edom, Amon leh Arab rama chêng hnamte an
ni. An lal leh an mi liante tihboralin an awm ang a, \henkhat sala
hruaiin an awm ang. Mei hmangin hrem an ni bawk ang a, an
lal inte phei chu a kâng chhe vek dâwn a ni. Hêng Israel
\henawm ramte hrem an nih chhan hi an bawhchhiatna avâng a
ni a. Chûng an bawhchhiatnate chu Israel hnam an hmuhsit leh
tihhrehawm \hin vâng te, milem an biak vâng leh Israel nêna an
thuthlung laka an rinawm loh \hin vângte a ni. An sualna leh
bawhchhiatnate avângin Pathianin a hrem dâwn a ni. Israel chheh
vêl hnamte chunga Pathian hremna lo thleng tûr hi Pathian lalzia,
hnam tin chunga rorêltu a nihzia târlanna pawimawh tak a ni.
Israel fate leh an \henawm ramte chunga hun hnuhn<nga
Pathian hremna lo thlengah hian Israel fate chuan sual an sima,
Pathian lam an hawi leh phawt chuan tihchhiat veka an awm
loh tûr thu Amosa sawi hi a chhinchhiah tlâk hle a. Chutianga
sima a lam an hawi leh phawt chuan an sal tânna hmun ata
hruai kîrin a tungding leh dâwn a ni. ‘Davida bâwkte chim’
chu tundin leh a ni dâwn (Amos. 9:11ff). Hei hi Thuthlung
Hluia chanchin \ha târlanna pawimawh tak pakhat chu a ni a.
Thuthlung Hluiin Pathian khawngaihna a târlan dân a ni a.
Pathian rorêlna râpthlâk tak kârah he beiseina êng hi hmuh
tûr a awm \hîn a. Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng thuchah
lâwmawm tak a ni.

Sawi ho tûr
Amosa hun laia Israel fate dinhmun leh tûnlaia kan dinhmun
inanna lai nia kan hriatte sawi ni se. Hun hnuhn<ngin min nang
ve mêkin kan hria emaw, sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 63

February 2

HUN HNUHNÛNG THU –


ZÂWLNEI ISAIA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Isa. 2:2-5; 9:6,7; 35:1-11

Zâwlnei Isaia bu hi mi thiamten mi pathum kutchhuak niin


an sawi \hîn a. Bung 1-39 hi Isaia pakhatna ziak nia ngaiin,
bung 40-55 hi Isaia pahnihna ziak nia ngaih a ni a. Bung 56-
66 te hi Isaia pathumna ziak nia ngaih a ni. Isaia pakhatna hi
kum zabi 8-na zâwlneite zînga mi a ni a. A thuziak pawh hetih
hun laia ziak hi nia ngaih a ni. Isaia pahnihna hi sal tân hun laia
mi, a thuziakte pawh sal tân laia ziak nia rin a ni a. Isaia
pathumna erawh chu sal tâng chhuah hnu lama mi, a thuziakte
pawh sal tâng chhuah hnua Jerusalem-a ziak nia ngaih a ni.
Hetiang hi Isaia bu ziaktute dinhmun leh an thuziak hun
chungchânga mi thiamte ngaih dân a nih avângin tûn \uma kan
zir tûr pawh hi hlâwm thumah kan \hen dâwn a ni.
Isaia pakhatna hi Amazia fapa a ni a. Fapa pahnih a neih
hnua zâwlnei hna thawk tûra koh a ni. Amosa aia hnung hret,
B.C. 740 lai vêla zâwlnei hna thawk nia ngaih a ni. A hun lai
hian Assuria sawrkâr pawh tûn hma zawng aiin Israel hnam
leh a \henawm ramte lakah a tawrhhlelhawm zual a. Lal ropui
tak tak, Tiglath Pilesar III (B.C. 745 – 727) te, Shalmanesera
V (B.C. 726-722) te, Sargon II (B.C. 721-705) te leh
Sennakeriba (B.C. 704 – 661) te hi Isaia rawngbâwl hun lai
hian Assuria ram awptute an ni. Shalmanesera V lal lai hian
Assuria sipaiten hmâr lam lal ram rawn tichhiain, salah mi tam
tak an hruai bo va. Sennakeriba pawhin Hezekia lal laiin chhim
lam lalram tihchhiat vek tumin a lo thawk bawk a. Hetianga
an hmêlma chak takte beihna an tawh lai hian Israel ram
khawtlang nun pawhin chhiat lam a pan \hîn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 64

Zâwlnei Isaia pakhatna thuziak (Isa. 1-39) hlâwmah hian


hun hnuhn<ng chungchâng sawina chi hrang hrang kan hmu a.
Israel-te chunga Pathian rorêlna a \ha lam leh chhe lama lo thleng
tûrte bâkah khawvêl hnam dangte chunga Pathian rorêlna lo
thlen tûr thu sawina kan hmu bawk a. Chutih kârah chuan hun
hnuhn<nga Messia beiseina thu, a lalna ram lo lan tûr thute kan
hmu bawk a ni.
Israel-te chunga Pathian hremna lo thlen chhan hi Pathian
hawisana milem an biak vâng te, mi rethei an hnehchhiah vâng te,
hlemhlêtna hluar lutuk vângte a ni a. Israel \henawm ramte leh
khawvêl ram dangte chunga Pathian hremna lo thlen chhan nia
lang erawh chu: Israel-te chunga harsatna thlentu an nih vâng te,
an chapo vâng te, Pathian aia ropui zâwk nih an tum vâng te a
ni. Pathian hremna tuar tûr hnamte chu - Babulon, Assuria, Suria,
Philistia, Moab, Edom, Ammon, Tura, Duma leh Arabia te an ni
a. Babulon, Asssuria, Duma leh Arabia ram te hi Amosa buah
sawi lan an ni ve lo va. Assuria leh Babulon te phei chu Israel
hnam chunga chhiatna râpthlâk tak thlentute an ni.
Isaia pakhatna hian Israel-te chunga chhiatna thlentu
hnamte pawh huam telin Pathian lama an hawi kîra, a mite la
ni ve tûra sawina kan hmu a (Isa. 2:1f). Hei hi hun hnuhn<ng
thu Isaian a sawi zînga chhinchhiah tûr pawimawh tak niin a
lang. Isaia hian Lalpa Ni hi a thimzâwng aiin a êngzâwngin a
sawi tam a. Israel hnam tân mai ni lovin, khawvêl huapin
Pathian chhandamna lo lang tûr hi a thlîr a. Messia lo kal tûr
pawh zâwlneite zînga hmu chiang leh hre chiang bera sawi a
ni a. Davida thlaha mi, khawvêl hnam tin leh thil siam tinrêngte
huapa remna lal a nih tûr thu pawh lo sawi lâwktu a ni.
Isaia pahnihna (Isa. 40-55) hi Isaia pakhatna aiin ngaih
dân sakhat \ha zâwk neia ngaih a ni. Sal tân hun laia ziak a nih
avângin hun hnuhn<ng thuchah a sawite hi sal tângte thlamuanna
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 65

lam thu a tam hle. Pathian rorêlna lo thleng tûr pawh a \ha lam
leh thlamuanawm lam a ni a. Sal tângte chhuahna thu leh Israel
hnam tundin lehna thu a \hahnem a. Messia lo kal tûr pawh mi
dangte tuarsaktu a nih thu leh chu tuarna avânga chhandamna
lo lan tûr thu pawh fiah takin kan hmu thei a ni.
Isaia pathumna (Isa. 56-66) hi sal tâng chhuah hnua mi,
a thuziakte pawh Jerusalem kulh leh temple an sak \hat leh
tawh hnu nia ngaih a ni a. Nimahsela, an beisei anga sal tâng
chhuakte dinhmun a \hat loh avâng leh Israel fate inkârah ngei
pawh harsatna chi hrang hrang a tam avângin, Israel-te demna
thu leh an chunga Pathian hremna lo thlen tûr thute kan hmu
tam a. Chutih kârah erawh chuan Pathian, Pa leh Tlantu a nih
thu te (Isa. 63:16; 64:18), an tâna Pathian chhandamna lo
thlen tûr thute leh Jerusalem ropui taka tundin a nih tûr thute
kan hmu bawk a. Chu bâkah Isaia pathumna hian Jerusalem-
a hnam tin chi tinte hruai khâwm an nih tûr thu leh mi zawng
zawngin Pathian ropuina an la hmuh tûr thu a sawi tel a (Isa.
66:1f). Messia beiseina leh a lo lan huna a hnathawh dân tûrte
sawi lan a ni bawk. Isaia pathumna hian lei thar leh vân thar
lo lan tûr thu a sawi tel bawk a ni.
Zâwlnei Isaia buin hun hnuhn<ng thu a sawite hi Israel fate
leh an chheh vêl hnamte chunga Pathian hremna thlen tûr thu a
nih rualin, an chunga Pathian khawngaihna lo thlen tûr thu târlanna
a ni a. Thuthlung Thar lo lan hun tûr sawina a tam hle bawk a.
Chuvângin, Zâwlnei Isaia bu thlîrna a\ang hi chuan hun hnuhn<ng
hi thim ni lovin, êng ni zâwk mahin a lang.

Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng a êngzâwnga thlîr hi Mizo Kristiante hian
kan \hat phah zâwkin kan ring em?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 66

February 9

HUN HNUHNÛNG THU –


ZÂWLNEI JEREMIA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Jer. 2:11-13; 6:16-23; 23:1-6; 31:31-34

Zâwlnei Amosa leh Isaia-ten hun hnuhn<ng an sawi dân


te kan zir tawh a. Tûn \umah hian zâwlnei Jeremian hun
hnuhn<ng thu a sawi dân kan zir ve leh dâwn a ni. Hun
hnuhn<ng thu a sawi dânte kan luh chilh hmain Jeremia chanchin
leh a hun laia Israel-te dinhmun leh an chheh vêl hnamte n>na
an inlaichîn dân te lo thlîr hmasa ila.
Zâwlnei Jeremia hi Ezekiela te nên sal tân hun laia zâwlnei
an ni a. A rawngbâwl \antirh kum hi sal tân hma B.C. 627/
626 vêl nia rin a ni. Puithiam chhûngkuaa mi a ni a, Anathot
khua, Jerusalem hmâr chhak lam hret, mêl sarih vêla hlaa
chêng a ni. Zâwlnei hna thawk tûra kohna a dawn lai hian
tlangvâl a la ni a. Zâwlnei hna a thawh chhûng hi hun harsat
lai tak a ni a. Judai ram chu Babulon awpna hnuaiah a awm
\an a. Babulon laka Juda hruaitu \henkhatte an hel avângin an
mi \ha leh mi lian sâng tam tak \um hnih ngawt Babulon lamah
sala hruaiin an awm a. Sala an hruai \um hnihnaah phei chuan
Babulon lal, Nebukadnezzara leh a sipaiten Jerusalem khawpui
chu temple nên lam an tihchhiatsak nghe nghe a ni. Jeremia hi
sala an hruai zîngah a tel lo nain, a duh lo chung Aigupta
ramah an tlânchhiatpui a, chutah chuan a zu thi ta nghe nghe
a. Aigupta-a an tlânchhiatpui hma hian sala hruai bângte zîngah
huaisen takin Pathian thuchah a tlângaupui \hîn.
Kan sawi tâk angin Jeremian kum 40 dâwn lai zâwlnei
hna a thawh chhûng hi Israel ram hun thim zual lai a ni a.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 67

Zâwlnei hna a thawh tirhin Juda lal \ha tak mai, Josian temple
a thian fai a. Ram leh hnam nun pawh siam \hat tuma \an a
lâk mêk laiin, Carchemish (kar-khe-mis)-a Aigupta nên an
indonaah a thi hlauh mai a. A hnua rorêltuten ram rorêlna an
kalpui \hat theih loh avângin Babulon sawrkâr awpna hnuaiah
kum B.C. 605 a\angin an tlu lût a. Babulon sawrkâr laka an
hel \hin avângin chhiatna nasa zâwk an chungah a thleng a.
Pathian vên khawpui Jerusalem leh a chênna temple nên lam
tihchhiatin a awm ta mai a. Israel-te tân chhiatna vâwrtâwp,
hnam boralnaa ngaih dinhmun an lo tawng ta hial a ni. Sal
tângte tân leh sala hruai bângte tân beidawnthlâk tak a ni.
Chutiang dinhmunah chuan Jeremian hun hnuhn<ng thu hi a
sawi a ni.
Jeremian hun hnuhn<ng thu a sawi hi Amosa leh Isaia te
sawi ang deuh bawk khân, Israel-ten Pathian thu an âwih loh
avânga an chunga chhiatna râpthlâk tak lo thlen tûr thu a ni
deuh ber a. Babulon lal chu Pathianin a mite a hremna hmanrua
a ni a. |ha taka a awpna hnuaia awma, chhiah pawh an tuk
ang apiangte pe tûrin a fuih a. Chutianga awm chu Pathian
duhzâwng a nih thu pawh a sawi nghe nghe a, chu chu an
zawm loh chuan chhiatna nasa zâwk an chunga a thlen tûr thu
pawh a sawi tel bawk \hîn a ni. Pathian duhzâwng a sawite
chu Israel-ten an zawm duh loh avângin chhiatna râpthlâk
zâwk a thleng ta rêng a ni. Juda-te rilru leh ngaihtuahnaah
Jerusalem khawpui leh temple tihchhiat hi hnam mualphona
nasa tak, Pathian hransanna ang hiala ngaih a ni.
Israel fate chunga chhiatna râpthlâk tak lo thlen chhan hi
Jeremian hla thu hmangin hetiang hian a sawi a: “Kei nunna
tuikhur hi min kalsan a, tuikhuah an ker a, tuikhuah khi, tui
tling thei lo tûr chu,” tiin (Jer. 2:13). Israel-ten Aigupta bâwih
ata chhan chhuaktu Lalpa an theihnghilh a, ram an tibawlhhlawh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 68

zo va, rorêltute an hel a, Pathian an hawisan a, Baal milem an


bia a. Mi retheite hmusitin an rap bet bawk a. Hetianga an
suahsualna avâng hian Pathianin hun hnuhn<ngah Israel-te a
hrem a. Jeremia sawi dân phei chuan kum sawmsarih chhûng
sal tâng tûr an ni. Israel-te chunga chhiatna lo thleng hi Pathian
hremna a nih thu Jeremian a sawi uar hle a ni (Jer. 9:10;
10:18; 16:16,17; 21:4ff.
Heti taka Israel fate chunga Pathian rorêlna râpthlâk tak
a thlen lai hian, sima a hnên lama hawi kîr tûrin Jeremian
Israel fate a ngên \hîn a. “Hnungtawlh hmang Israel, lo kîr
rawh,” tiin a âu \hîn a (Jer. 3:12). Sima Pathian lam an hawi
phawt chuan Pathianin an sal tânna hmun ata hruai kîr leh a
tiam a. Israel hnam sâwmte kum za zet liam tawha Assuria
sawrkârin a tihchhiat tawhte pawh sima hawi kîr tûrin a sâwm
a. Jerusalem khawpuia khawvêl hnam zawng zawngte nên
Pathianin hruai khâwm a tum thu pawh Jeremian a sawi nghe
nghe a ni. Chutianga a hruai kîr leh hunah chuan rorêlna \ha
tak hnuaia an awm tûr thu leh Jerusalem khawpui tundin a nih
tûr thute a sawi lâwk bawk a ni.
Pathianin Israel fate tundin leh tûr thu a sawinaah
Thuthlung Thar a siam tûr thu a sawi hi a chhinchhiah tlâk hle.
Jeremia sawi dân chuan Thuthlung Thar chu a hlui ang lovin,
chhûngril lamah Pathian thupêkte dah a ni ang a, an thinlungah
ziak a ni bawk ang. Chutih hunah chuan mi tinin Pathian an
hre \heuh tawh ang a, an sualte pawh ngaihdam a ni tawh ang.
Chu bâkah “Davida tân zâr fel tak ka chhuahsak hun tûr chu
a thleng dâwn tih hi Lalpa thuchhuak a ni,” tih thu a sawi
bawk a (Jer. 23:5). He thu hi Messia lo lan tûr thu sawina a
ni a. Israel faten hrethiam sela, thlamuanawm tak t<r a ni.
Jeremian hun hnuhn<nga hnam dang chunga Pathian
rorêlna lo thleng tûr hi Zâwlnei Amosa leh Isaia te ang bawkin
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 69

a hrilh lâwk a. Chûng hnam dangte chu Israel chheh vêla


hnam chi hrang hrang awmte bâkah ‘hmâr lam lal zawng zawng
te, a hla leh hnaia mi indawt zêlin, lei chunga awm khawvêl
lal ram zawng zawngte chu’ ti hial khawpin a sawi a. Aigupta
mi te, Moab, Ammon, Babulon, Damaska, Elam leh Philistia
chunga Pathian rorêlna lo thleng tûr phei chu a sawi uar hle
a ni.
Hun hnuhn<nga Pathian rorêlna lo thleng hian huam loh
hnam a nei dâwn lo a ni. Hetianga khawvêl hnam zawng
zawng chunga Pathian rorêlna lo thlen tûr thu Jeremian a sawi
rual hian Pathian chhandamnain a huam tel tûr thu, Jerusalem-
a hruai khâwm an nih tûr thu a sawi tel bawk.

Sawi ho tûr
Jeremian Thuthlung Thar Pathianin a siam tûr thu a sawinaa,
“An chhûngrilahte ka thutak ka dah ang a, an thinlungah ka
ziak bawk ang,” a tih awmzia hi eng nge nia kan hriat sawi
ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 70

February 16

HUN HNUHNÛNG THU –


ZÂWLNEI EZEKIELA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Ezek. 7:1-8; 34:11-14; 37:5,6,24-28

Zâwlnei Ezekiela hi zâwlneite zîngah hun hnuhn<ng thu


sawi hnem ber a ni hial âwm e. A thusawi \henkhatte phei chu
hun hnuhn<ng chungchânga Kristiante thurin innghahna atân
hman a ni. Jeremia n>n sal tân hun laia zâwlnei hna thawk an
ni a. Jeremia hi kum thu-ah upa deuh mah se, a rualpui ang
deuhva sawi a ni. An boruak tawn te, an veizâwng leh an
thuchah kalhmang pawh a inhnaih hle a ni. Pathian thu zirna
huang chhûngah Jeremia nên zâwlnei lian (major prophet)
palite zînga chhiar tel an ni a. ‘Zâwlnei lian’ tih hi an lehkhabu
len bîk vâng a ni.
Ezekiela hi puithiam chhûngkuaa pianga seilian a ni a.
Jerusalem-ah a chêng a. Temple-ah puithiam hna zirin a awm
\hîn a. Nupui a nei a, an nupain Babulon-a sal tâng hruai
hmasak ber (B.C. 597) zîngah an tel a, an sal tânna hmunah
a nupui hian a thihsan a ni. Babulon-a kum nga a tân hnuin
z^wlnei hna thawk t<rin Pathian kohna a dawng a. Kum 20
chhûng (B.C. 593-573) vêl zâwlnei hna hi sal tângte zîngah
a thawk hman a ni.
Zâwlnei hna a thawh hun lai hi Israel hnam tlûkchhiat lai
tak a ni. Kum 120 zet liam tawhah khân Israel hnam sâwmte
awmna hmâr lam lalram chu Assuria kutah a tluchhe tawh a.
Chhim lam lalram pawh kum B.C. 605 khân Babulon sawrkâr
awpna hnuaiah an kûn \an a. An laka an hel avângin B.C. 597
khân an lalpa hovin an mi lian leh mi \ha eng emaw zât sala
hruai an ni a. Kum B.C. 587 khân ram awptu atâna Babulon
lalin a dah, Gedalia thah avângin Babulon sipaiten Jerusalem
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 71

chu temple nên lam tichhiain, Juda mi sâng tam tak salah an
hruai leh a. Babulon-a sal tângte hi Persia lal Kura rorêl \antirh
(B.C. 538) lam a\ang khân hruai kîr an ni chauh a ni.
Hetianga Israel hnam tlûk chhiat tûr thu hi kum zabi 8-
naa zâwlneiten hun hnuhn<nga thil thleng tûr angin an lo hrilh
lâwk \hîn a. Ezekiela hi chutianga hrilh lâwkna a taka a lo
thlen dânte hmutu a ni. Zâwlnei hmasate ang bawkin Israel
fate chunga chhiatna lo thleng hi Pathian thu an pawisak loh
avânga hremna niin a ngai. Israel fate bawhchhiatna leh sualna
lian tak chu Baal pathian leh an ram \henawmte pathian biak
an chîn ve vâng niin Ezekielan a sawi a. Hetianga hnam dangte
pathian biakna hi Jerusalem temple-ah la lûtin, temple pawh
tihbawrhbân a lo ni tawh a. Israel hnam tlûk chhiatna thlentu,
Jerusalem leh temple tihchhiata a awmna chhan niin Ezekielan
a sawi a ni. Kum zabi pariatna hun lai ang bawk khân mi
retheite hnehchhiah leh rah beh hi sal tân hun laiah pawh
Israel-te sualna langsâr tak a la ni reng bawk a. Milem pathian
biak an chîn \hin hi an hnam tlûk chhiatna thlentu a ni bawk.
Ezekiela hun hnuhn<ng thuchah pawimawh tak nia ngaih
chu an bawhchhiatna leh khawlohna avângin nasa takin hremna
tuar mah se, Pathianin a kalsan dâwn lo tih hi a ni. An sal tânna
hmun ata Pathianin a hruai kîr leh dâwn. Chutih hunah chuan
Jerusalem khawpui leh temple te din thar lehin, hnam ropui takah
tundin an ni leh dâwn a ni. An dinhmun chhiat lai ber pawhin
Israel-te chu Pathianin a thlahthlam lo. An zînga Pathian \ih mite,
an hnam sualna leh bawhchhiatna avânga lungngaia hrehawm tuar
\hînte chu chhan chhuah an nih tûr thu Ezekielan a puang \hîn a
(Ezek. 9:4f). Chûng mite hnênah chuan thinlung thar pêk an nih
tûr thu pawh a sawi tel bawk a ni (Ezek. 11:17-19).
Zâwlneiten Israel-te an sal tânna hmun ata Pathianin a
hruai kîr tûr thu leh Israel rama ropui taka a tundin leh tûr thu
hi Zâwlneite hun hnunghn<ng thuchah langsâr tak a ni a. Ezekiela
hi he thuchah sawi nasa ber leh sawi tam ber a ni âwm e.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 72

Ezekiela bu tâwp lam bung 13 zet hi Israel-te an hmêlmate laka


chhan chhuah an nih tûr thu leh ropui taka tundin an la nih tûr
thu sawina a ni. Ezekiela bua thuziak \henkhatte hi Daniela bu
ang bawka khuhhawnna thuziak (apocalyptic writings) niin mi
thiamten an sawi a. Inlârna thu mak tak tak leh tehkhinthu leh
entîrnate hmanga ziak a nih avângin a ngial a ngana pawm theih
loh thu tam tak a inzep a ni. Hei vâng hian Ezekielan hun
hnuhn<ng thu a sawite hi zir chian a pawimawh hle.
A thusawi tlângpui hi hetiang hian hlâwm khâwm theih a
ni. Pakhatnaah chuan, Pathianin Israel fate chu an sual avângin
na takin hrem \hîn mah se, an sal tânna ram ata a hruai kîr
leh dâwn. Pahnihnaah, sal tâng kîr lehten Jerusalem an luah
leh ang a, Israel hnam tundin leh a ni ang a (Ezek. 37), an
hmêlma, tihchhiat tumtute pawh Pathianin a dosakin, a hnehsak
dâwn (Ezek. 38,39). Pathumnaah, Jerusalem temple tundin
leh a ni ang a, Pathian biakna pawh \ha taka kalpui leh a ni
ang (Ezek. 40-47). Palinaah, Israel-te tundin an nih hunah
Davida anga berâmpu \ha enkawlin an awm tawh ang (Ezek.
34, 48). Ezekielan hun hnuhn<ng thu a sawite hi khuhhawnna
thuziak a ni tih hriat a pawimawh a. Nakina a taka lo la thleng
tûrte awm bawk mah se, thil thleng tawh leh thleng mêk, Isua
Krista leh a hnathawh kal tlanga a taka kan tawn leh chan
mêkte an ni tih kan hriat a \ha âwm e. Ezekiela hi Thuthlung
Hluia mi mal chungchânga hun hnuhn<ng thu sawi hnem bera
ngaih a ni. Bung 35 thu hi Israel-te tundin leh tûr thu sawina
bâkah thawhlehna thu sawina nia ngaih a ni a. Thinlung thar
pêk thu hi pian thar thu sawinaa ngaih a ni a. Mi mal
chhandamna hi sual simnaa innghat a nih thu pawh Ezekiela
hian a sawi tel bawk a ni (Ezek. 18:21-24).

Sawi ho tûr
Ezekielan hun hnuhn<ng thu a sawite hi a ngial a ngana
pawm ni ta sela, Chanchin |ha nên a inkalhna lai engte nge
ni ang, sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 73

February 23

HUN HNUHNÛNG THU –


ZÂWLNEI DANIELA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Dan. 4:28-32; 7; 9:24-27; 12:1-4

Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh angin Daniela bu hi


Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng thu sawina bu lâr tak a ni.
Mitthi thawhlehna chungchânga Kristiante thurin innghahna
pakhat a ni a. Kum sâng rorêl tuipuituten Thupuan bu nên
innghahna bera an neih a ni. Daniela bu pum pui hi khuhhawnna
bu, inlârna leh mumang te, tehkhin thu leh entîrna te hmanga
Pathian thu sawina bu a ni a. Khuhhawnna thuziak (apocalyptic
writing) kalhmang hi thu tluangtlam pângngaia ziak a nih loh
avângin a ngial a ngana pawm theih lohte a tam a, zir ngun a
ngai hle a ni. Zirlai thupui dang aiin kan sawi sei deuh pawh
a ngai âwm e.
Hun hnuhn<ng thu Danielan a sawite hi kan hriat fiah
theih nân khuhhawnna bu kalhmang tlêm lo târlang hmasa ila.
Khuhhawnna thuziak hi sal tân hun lai a\anga lo in\an tawh a
ni a. A chhuah tam hun lai chu B.C. 200 – A.D. 100 inkâr
kha a ni a, sâp\awngin ‘apocalyptic’ (a-po-ka-lip-tic) tih a
ni a. Grik thumal pahnih apo (hawng) tih leh kalupto (khuh/
chhîn) tih a\anga lâk a ni. Thil inthup laihlanna emaw, puan
chhuahna emaw tihna a ni
. Chutiang chu a awmzia a nih laiin, mumang leh inlârna
te, tehkhin thu leh thu biru hriat thiam harsa tak takte hmanga
ziak a ni a. A ziaktu leh a chhiartu tûra an duhte tân lo chuan
hriat ve mai hleih theih loh khawpa thu biru, thu khuh a ni.
Chutiang thu hriat thiam harsa tak hmang chuan khuhhawnna

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 74

bute hi nakina thil lo thleng tûr leh hun tâwpa rorêlna lo thleng
tûr thute hi ziak a ni.
Khuhhawnna bu ziaktute hi hriat harsa tak an ni, a chhan
chu anmahni tak ni lo, mi hriat lâr tak tu emaw hming pua ziak
an nih \hin vâng a ni. A tlângpuiin khuhhawnna buah hian tûn
hi hun \ha lo a nih laiin, nakin hun erawh thung chu hun \haa
ngaih a ni. Zâwlnei hrilh lâwknate nên pawh inlaichînna a nei
a. A danglamna langsâr tak erawh chu zâwlneiten a ruh langa
thil an sawi laiin, khuhhawnna thuziakah chuan thup chin neiin,
thu khuh takin ziak a ni a. Inlârna leh tehkhin thu hmanga sawi
an uar tlângpui. Hei vâng hian a ngial a ngana khuhhawnna
thuziakte hi pawm vek chi a ni lo.
Daniela bu chhûng thute hi hmânlai a\ang tawhin Daniela
ziak nia pawm a ni a. Mi thiam \henkhat he ngaih dân la
pawmtute hi vawiin thlengin sawi tûr an la awm a. Tûnlai mi
thiam tam berte erawh chuan sal tân hun laia Daniela ziak a
nih an ring lo va. A thuziak kalhmang leh a bu chhûng thute
han zir chianin B.C. 165 vêla Pathian mi tuin emaw Daniela
hming pua a ziak nia rin a ni. Eng pawh ni se, tun \umah hian
Daniela bu chhûng thua hun hnuhn<ng thute hi Daniela sawi
angin kan kalpui mai dâwn a ni.
A hmasa berin Daniela bu tilârtu pakhat, mi \henkhatin
Daniela hapta an tih mai \hin, hapta sawmsarih chungchâng hi
lo thlîr ila. He thu hi Daniela 9:24-27-ah kan hmu a, harsatna
leh hrehawmna hun lo thleng tûr hrilh lâwkna nia ngaih a ni.
Kum sâng rorêl tuipuitute hian Thupuan bua sakawlh leh
hrehawmna hun lo thleng tûr sawinate nên hmer kawpin, hunpui
\henna leh nakina hrehawmna hun râpthlâk tak lo thleng tûr
hrilh lâwkna thu angin an kalpui a. Hei hi Daniela hapta tilârtu
tak pawh a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 75

Chutiang ngaih dân vuantute chuan hapta sawmsarih hi


hapta khat kum khat zêla chhûtin kum 490 (70x7) tihnaah an
ngai a. Hapta sawmsarih chhûnga hapta 62, hriakthiha tihbo
hun thleng kha kum 434 (62x7)-a chhût a ni a. Hapta sarih
tih te, hapta khat tih te leh hapta chanve tihte pawh kum 49
(7x7), kum sarih (7x1), kum thum leh a chanve (7x½) ti tein
an chhût ta zêl a ni. Tichuan, hapta 62 leh hapta sarih belh
khâwm hapta 69, kum 474 (69x7) hun chhûng chu Persia lal
Artezerzian Nehemia hnêna Jerusalem kulh sak \hat phalna a
pêk kum a\anga Isua Krista Kraws-a khenbeh inkâr hun
chhûng sawinaah an bel phawt a. Hapta sawmsarih tlinna tûr
hapta khatna chu Thupuan bung 13-in sakawlh lo lan huna
hrehawmna hun râpthlâk tak lo thleng tûr hmehbelna atân
remchânga hriain, an khêk ta ngar ngar rih a. Chu chuan
programme tlazep a hring chhuak a. Thuthlung Thar hun pum
pui hi programme tla zepah chuan dah a ngai ta a. Kohhran
pawhin zâwlneite hrilh lâwknaa tel lo, programme tla zepa
ngaih a lo hlawh phah ta a ni.
Daniela hapta 70-na hi Daniela hapta buaipuitute ngaih
pawimawh lai tak chu a ni a. A chunga kan sawi lan tawh angin
Thupuan bung 12&13-a sakawlh lo lan huna hrehawmna hun
râpthlâk tak lo thleng tûr nên hmehbel a remchân vâng ni pakhatin
a lang. Thupuan bung 13:5-ah Juda-te chunga sakawlh huangtau
hun chhûng hi thla 42, kum thum leh a chanve ni tûra sawi a
ni a. Thupuan bung 12:6,14-ah hrehawmna râpthlâk tak lo
thlen huna fapa hringtu hmeichhia thuhrûk hun chhûng sawi nân
Daniela 12:7-a mi la chhuakin hun khat leh hunte leh hun chanve
chhûng tihtea sawi a lo awm bawk a. Tichuan, Daniela hapta
sawmsarihna hi nakin kum sâng rorêl hma chiaha sakawlh lan
huna hrehawmna hun râpthlâk tak mai lo thleng tûr hrilh lâwkna
leh chutih hun chhûng chiaha mi thianghlim lâwr (rapture) lo

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 76

awm tûr hrilh lâwknaa ngaih a ni ta a. Hei vâng hian Daniela


buin hapta sawmsarih a sawi hian mi \henkhatte beng a verhin,
ngaihven a hlawh phah ta a ni.
Daniela bu leh Thupuan bute hi khuhhawnna bu an nih thu
leh khuhhawnna bu kalhmang kan sawi tâkte a\ang hian a chunga
hapta sawmsarih tih leh hapta sawmsarih hmehbel tum dânte
khi a fel tâwk lo tih kan hre thei âwm e. Thuthlung Thar Kohhran
programme tla zep ang leka ngaih dân lo awm hian a fel tâwk
lohzia a târlang chiang lehzual a ni. Khuhhawnna bute hi
tihduhdahna leh harsatna kâra Pathian mite tihchakna leh
thlamuanna atâna ziak a ni a. Hun kal tawha Juda-te leh
Kohhranhote thlamuanna thuchah anga hrilhfiah a ni tlângpui a.
Hrehawmna hun leh, hun harsa tak lo thleng mêk leh lo la awm
zêl tûr sawina leh chutih huna kan inthlamuanna tûr pawh a ni
thei e. Nimahsela, a hun bi reizâwng bituk neia hrilhfiah hi chu
Pathian thu hrilhfiah dân leh sawi fiah d^n hris>l lo tak a ni.
Daniela bua hun hnuhn<ng thu kan hmuhte hi thupui
pathuma hlâwm khâwmin lo thlîr zui nghâl ila. A hmasa berin,
Danielan hun hnuhn<ng thu a sawinaah hian a thu laipui chu
Pathian lalzia leh chungnunzia, engkim chunga rorêltu leh
thuneitu a nih thu hi a ni. Pathian hi khawvêl hnam tin leh ram
tin chunga thuneitu leh rorêltu a nihzia Bible bu tin hian an
sawi lang \heuh mai a. Daniela bu hi a lan chian berna pâwl
a ni âwm e.
Daniela leh a \hian pathumte sala an tân hun lai leh a hma
lam deuhvah te khân Assuria sawrkâr te, Aigupta sawrkâr te
leh Babulon sawrkâr te hi khawvêla lalna leh thuneihna neitu,
thiltithei ber bera ngaihte an ni a. An awpna hnuaiah Israel
hnam pawh an kûn châng a awm \hîn a, an hmêlma hlauhawm
ber berte leh tichhetute pawh an ni hlawm bawk a ni. Sal tân

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 77

hun hnuhn<ng lamah Persia lalram te, Grik lalram te leh Rom
lalram te a lo ding ve leh a. Chûng sawrkâr ropui leh thiltithei
ai pawha chak zâwk leh thiltithei zâwk chu Pathian a ni tih
Daniela bu hian a tifiah hle a ni. Ti\iautu tenawm leh sakawlh
te chu eng anga chak leh thiltithei pawh ni se a lalna leh
thuneihna hnuaia awm vek a ni tih Daniela bua hun hnuhn<ng
thu hian fiah takin min hriattîr a. Nebukadnezzara a vaukhânna
thu “Chungnungbera chuan mihringte lalna ram chungah thu a
nei a, a duhsak apiang hnênah a pe \hîn a ni,” (Dan. 4:25,30)
tih thu hian Pathian lalzia leh engkim chunga thuneitu a nihzia
a tifiah hle bawk a. Harsatna leh hrehawmna kâra ringtute
thlamuanna thuchah lâwmawm tak a ni.
A pahnihna atân, Israel hnam tundin leh tûr thu hi Daniela
buah hian thupui langsâr tak a ni bawk. Israel hnam chunga
chhiatna lo thleng hi zâwlneiten an sualna leh khawlohna avâng
a nih thu an sawi \hîn a. Daniela buah pawh hian a sawi dân
a ni. Daniela \awng\ainaah pawh, “Aw Lalpa… I thupêk leh
rorêlnate laka kal pêngin kan sual ta a, dik lo tak leh suaksual
takin kan ti ta a, kan hel ta… Chuvângin, Lalpan thil \ha lo
chu a en reng a, kan chungah a rawn thlentîr ta a ni,” tiin a
sawi a (Dan. 9:4,5,14). Israel fate chu ngaidam tûrin a dîlsak
a: “Aw Lalpa ka ngên a che…I thinurna leh i thinrim chu i
khawpui Jerusalem, i tlâng thianghlim a\ang chuan kîr sela,”
tiin a dîlsak a ni (Dan. 9:16). Daniela \awng\ai chhânna lo
thleng hi Daniela hapta tia kan sawi tawh kha a ni a. Hapta
sawmsarih chhûngin Israel hnam chu tundin a ni dâwn a. Hei
hian Babulon sal tâng hruai kîr an nih thu leh Jerusalem temple
leh kulh siam \hat a nih tûr thu a kâwk thei a. Thuthlung Thar
huna Pathian thutiam lo thlen famkimna, Isua Krista leh a
taksa Kohhran nun leh rawngbâwlna kâwkzâwnga hrilhfiah
theih a ni bawk.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 78

Mitthi thawhlehna thu hi Daniela bua thupui pawimawh


tak dang leh chu a ni. Amah chiah hi Thuthlung Hluia mitthi
thawhlehna thu chiang faka sawitu awm chhun a ni (Dan.
12:2). Thuthlung Hlui hmun dangah mitthi thawhleh tûr thu
sawina a lang tam lo hle a. Chutiang lam hawi deuh erawh chu
Sam 17:15; Joba 19:25-27 leh Ezekiela 37 thute hi an ni a.
Joba 19:25-27 thu hi mitthi thawhleh thu ai mahin Joban a
dam leh hun tûr a thlîr lâwkna niin a lang a. Ezekiela bung 37
thu pawh hi mitthi tak tak thawhlehna aiin Israel-te tundin an
nih tûr thu ruh ro n>na tehkhinna a ni. Revd. Chuau\huama
chuan Juda-te zîngah thawhlehna thurin hi Babulon sal tân hun
laia lo piang chhuak, Thuthlung Hlui hun hnuhn<ng lama nasa
taka lo \hang lian niin a sawi a (Mizo Kristiante leh Hun
Hnuhn<ng Thlîr Dân p. 101). He ngaih dân hi tûn lai mi
thiam tam berte ngaih dân pawh a ni a. Hei vâng hian Daniela
bu ziak hun hi Thuthlung Hlui hun hnuhn<ng lam deuh nia
rinna pawh a tinghet zual a ni. Daniela buin mitthi thawhlehna
thu a sawi hi a ngial a ngana kan pawm dâwn chuan ringtu
chauh ni lovin, ringlote pawh tel ve tûra pawm tûr a ni ang a.
A ruala tho vek tûr kan ni bawkin a lang. Mitthi thawhlehna
hi rorêlnain a zui nghâl bawk a. Chu rorêlna hnu lamah chuan
ringtu leh ringlote chatuanin kan in\hen hlen tak tak dâwn
bawkin a lang. He ngaih dân hi hun hnuhn<ng chungchânga
kan Kohhran dinna nên a inrem hle a ni.

Sawi ho tûr
Daniela Hapta hi engti anga ngaih tûr nge? Hrilhfiahna thu
kan târlan tâkte khi eng angin nge kan ngaih? Kohhran thlarau
nun châwmna atân engti zâwnga kalpui nge \ha bera kan
hriat, sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 79

March 2

HUN HNUHNÛNG THU – ZÂWLNEI


JOELA LEH MALAKIA TE SAWI DÂN
Chhiar tûr : Joel. 2:1-4; 28-32; Mal. 4:1-6

Thuthlung Hluia zâwlneite hi hun hrang hranga mite an ni


hlawm a. Zirlai hmasa lama kan târlan tawh angin a \hen kum
zabi pariatnaa mite an nih laiin, a \hente chu sal tân hma deuh leh
sal tân laia mite an ni a. Tûn \uma hun hnuhn<ng thu kan zir tûr
sawitu zâwlnei pahnihte hi chu Babulon sal tângte chhuah hnu,
Persia hun laia zâwlnei hnathawkte an ni. Hun hnuhn<ng thu an
sawi d^n pawhin inanna lai a nei a. Chuvângin \um khatah hun
hnuhn<ng an sawi dânte hi kan ngaihtuah dâwn a ni.
Zâwlnei Joela hi Pethuela fapa a ni tih Zâwlnei Joela
buah hian kan hmu a. Joela hming pui hi Bible-ah an \hahnem
hle a, sâwm leh pahnih lai an awm a ni. Zâwlnei Joela hi
Jerusalem khuaa awm nia rin a ni a, chu bâk chu a chanchin
sawina a awm lo. A lehkhabu ziak hi sal tân hnu B.C. 400-
350 inkâr vêla ziak nia rin a ni. Zâwlnei Malakia hi a chanchin
sawi tûr a tam lo hle mai bawk a. Tûnlai mi thiam \henkhat
chuan mi mal hming a nih pawh an ring lo hial a; hetih lai hian
\henkhat erawh thung chuan Zâwlnei Hagaia leh Zakaria te
hun hnu lam deuh, Nehemia leh Ezra te hun hma lam deuh sia
zâwlnei rawngbâwl hnathawk niin an ngai a, puithiam hna
kalhmang pawh hre tâwk tak niin an ngai bawk a ni.
Zâwlnei Joela leh Malakia te pahnihin hun hnuhn<ng thu
an sawi uar lai tak chu Lalpa Ni chungchâng hi a ni a. Sal tân
hma leh sal tân hun laia zâwlneite ang bawkin Lalpa Ni chu
Israel hnamten Pathian thu an âwih loh leh an pawisak loh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 80

vânga Pathian chhandamna hun ropui nih ahnekin, Pathian hremna


râpthlâk tak mai lo thlenna nî ni zâwk tûrah an ngai a ni.
Joelan Lalpa Ni chu Israel hnam tân chungpikna nî, an
laka Pathian rorêlna nî a nih tûr thu a sawi a. |âmna râpthlâk
tak thlen hun, ramsa pawh ei tûr tlachhama an \iau zawhna ni,
meia ram thing leh mau kan ral hun, thimna leh khawdurna nî,
hmêlma sipai rualten Israel ram an tihchhiatna hun tûr niin a
sawi a. Chu bâkah, Lalpa Ni râpthlâk tak mai lo thlen ni chuan
vânte nghînga, ni leh thla a thim tûr thu leh arsiten an êng an
thup tûr thu a sawi sawi tel nghe nghe a ni (Joel. 2:1-11).
Lalpa Ni lo thleng tûr chu a chunga kan sawi ang taka
a râpthlâk dâwn avângin nu, a pasal sûna a \ap anga saiip
puan sina \ap vak tûr te, puithiamte pawh saiip puan sina
chiau vak vak tûr te, Zion-a inrâlrinna thu puanga mi zawng
zawng khûr tûrin a au va. “In puan ni lovin, in thinlung thlêr
ula, Lalpa in Pathian lam chu hawi rawh u,” tiin Israel mipuite
sim tûrin a ngên nghe nghe a ni (Joel. 2:13). Zâwlnei Malakia
pawhin zâwlnei Joela ang bawkin Lalpa Ni râpthlâk tûrzia a
sawi a. Israel faten an sualna leh khawlohna avânga chhiatna
râpthlâk tak an tuar tûr thu a sawi a, buhpâwl anga an kan
ral vek tûr thu a sawi bawk a ni (Mal. 4:1).
Zâwlnei Joela leh Malakia-ten Lalpa Ni lo thleng tûr
râpthlâkzia an sawi rualin, Israel fate chu an inlamlêta, Pathian
lam an hawi leh phawt chuan beiseina lâwmawm takin a hmuah
reng thu an sawi uar hle. Zâwlnei Malakia chuan Israel fate
zînga Pathian tâna mi rinawm, a hnêna kîr lehte tân chuan
felna nî a chhuah tûr thu a sawi a. Chu ni ropui lo thlen hmaa
zâwlnei Elija lo lan tûr thu a sawi tel a. “Ngai teh u, ka
tirhkoh ka rawn tîr a, ka hmaah kawng a buatsaih ang,” tiin
a sawi a ni (Mal. 3:1). Zâwlnei Malakia hian thuthlung thar
hun lo lan tûr thute pawh a hmu lâwk a. Israel fate zînga mi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 81

fel, Pathian lama hawi kîrte Chanchin |hain a hmuah reng thu
a sawi uar hle bawk.
Zâwlnei Malakia ang bawkin zâwlnei Joela pawhin Pathian
\ih mi, a hnên lama hawi kîrte chu Chanchin |hain a hmuah
reng thu kawng hrang hrangin a sawi a. Ram hausaknain a vûr
nasat tûr thu leh Lalpan thil ropui tak a tihsak tûr thute a sawi
bâkah, mi zawng zawng chunga thlarau leih a nih tûr thu a
sawi a (Joel. 2:28ff). Lalpa Nia hremna râpthlâk tak lo thleng
tûr lakah pawh chhandamnain a nghah reng tûr thu a sawi tel
bawk a ni.
Zâwlnei Joelan Lalpa Ni lo thlen tûr thu a sawi khi
Thuthlung Thar hlimthla, Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo
thlen tûr thu hrilh lâwkna a ni tih Peteran a nemnghet a. Chu
chuan Thuthlung Thar hi Thuthlung Hluia Pathian thutiamte
thlen famkimna a nihzia pawh a târlang tel nghâl bawk a ni.
Zâwlnei dangte ang bawkin Joela leh Malakia te hian hun
hnuhn<nga Pathian rorêlna hian hnam dangte pawh a huam tel
thu an sawi ve ve a. Israel fate an chheh vêl hnamte awp
behna laka chhan chhuah an nih tûr thu a sawi rualin, chûng
hnamte chu Israel-te laka an suahsualna vânga hrem an nih tûr
thu sawi lan a ni. Hei hian a hma lama kan sawi tawh angin,
Pathian lalzia leh chungnunzia a lantîr a. Pathian Jehova hi
engkimtithei, engkim chunga thuneitu leh rorêltu a nihzia a
târlang a ni.

Sawi ho tûr
Joelan mi zawng zawng chunga thlarau leih a nih tûr thu
a sawi hian Kohhran hi Lalpa Ni lo lanna a nih theih dân leh
Israel dinhmun leh chanvo luahtu a nih theih dân sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 82

March 9

HUN HNUHNÛNG THU – ZÂWLNEI


ZAKARIA LEH HAGAIA TE SAWI DÂN
Chhiar tûr : Zak. 4:6-9; 6:9-15; 14:1-5;
Hag. 2:6-9,15-19

Zâwlnei Zakaria leh Hagaia te pahnih hi Babulon sal tâng


chhuah hnua zâwlnei an ni a; Jerusalem temple din thar leh
tûra mite thinlung chawk harhtu leh tichaktute an ni. Thuthlung
Hluiin hun hnuhn<ng chungchâng a sawi dân zirtuten an ni
pahnih ngaih dân hi hlâwm khat ang deuhva an kalpui \hin
avângin tûn \umah pawh hian kan zir kawp dâwn a ni.
Z^wlnei Zakaria leh Hagaia te pahnih hi Bible-a z^wlnei
tê (minor prophets) sâwm leh pahnih zînga mi, Zâwlnei
Zakaria bu leh Hagaia bute ziaktua ngaih an ni. Zakaria hi a
lehkhabu ziakin a târlan angin Barakia fapa, Idova-a tupa a
ni a. Persia lal Daria lal lai B.C. 520 vêl a\anga zâwlnei
rawngbâwl hna hi thawk \ana ngaih a ni. A pu Idova hi
Nehemia 12:4-a târlan angin sal tâng lo kîr lehte zînga hruaitu,
puithiam chi a ni a. Ezra 5:1 & 6:14-a kan hmuh angin mi \ha
chhûngkua leh rawngbâwltu chhûngkuaa pianga seilian a ni.
B.C. 538-a sal tâng kîr leh hmasate zîngah khân a tel ve a
rinawm.
Hagaia hi a lehkhabuah zâwlnei tih a ni a. Zakaria hun
laia zâwlnei hnathawk ve bawk a ni. B.C. 538-a sal tâng kîr
lehte zînga mi a nih rin a ni. A lehkhabu 2:10-14 thu avâng
hian zirtu \henkhat chuan Zakaria ang bawka puithiam
chhûngkuaa piang leh seilian a nih an ring.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 83

Zakaria leh Hagaia te hian sal tâng kîr lehte leh Jerusalem-
a awmte chu \hahnem ngai takin temple din thar leh tûrin an
fuih a. Temple din thar leh hi hun hnuhn<nga Pathian thutiam,
sal tân hun laia zâwlneiten an lo sawi lâwk \hin tawh kha a ni
a. An thinlung luahtu pawimawh tak pawh a ni rêng a.
Zerubabela hovin sal tâng kîr lehten B.C. 536 a\ang khân hna
pawh an thawk \an a. An chheh vêla mite dodâlna leh an
zînga harsatna eng emaw avângtein an chawlhsan lailâwk a.
Hetih lai hian zâwlnei Zakaria leh Hagaia te hian Pathian hnên
a\anga thu dawngin, \hahnemngai takin temple tundin leh hna
chu a tâwp thlenga thawk tûrin mite an fuihin an ngên \hîn a.
Zâwlnei Zakaria leh Hagaia te rawngbâwlna azârah temple
tundin hna hi B.C. 520 khân thar thawh lehin, Ezra hovin
B.C. 515-ah khân an hlân thei ta a ni.
Temple tundin leh thu hi Zakaria leh Hagaia te pahnih
thuchah laipui a ni a. Temple tundin hna an chawlhsan avângin
Israel faten Pathian malsâwmna dawng thei lova, harsatna chi
hrang hrangte pawh tawh phah dâwnin an hria a. Temple tel
lovin an zîngah Pathian awm lo tûra ngaihna pawh an neiin a
lang. Chuvângin, temple din thar hi an engto ber a ni a, sa zo
ngei tûra mite fuih leh tihchak hi an hna pui ber a ni.
Messia, Krista lo kal tûr thu hi zâwlnei Zakaria leh Hagaia
te hun hnuhn<ng thusawi langsâr tak a ni bawk. Hagaia bu hi
bung hnih chauh a ni nâa, a zâtve deuhthaw hi Messia, Krista
lo kal leh tûr thu sawina a ni a. Davida thlaha mi ni tûra sawi
a ni a. Messia lo lan hunah Israel hnam chauh ni lovin, hnam
tin chi tinte chhandamtu a nih tûr thu târlan a ni a, hnam tinin
an duhzâwng an hmu tawh ang a, inrem tak leh thlamuang
takin an awm ho tawh tûr thu pawh sawi lan a ni.
Zâwlnei Zakarian Messia, Krista lo kal tûr hi a sawi
tam hle. Hagaia sawi ang bawkin Davida thlaha mi ngei a nih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 84

tûr thu a sawi a. Hnam tin zînga inremna thlentîrtu tûr a nih
pawh a sawi a, thuhnuairawlh leh inngaihtlâwmnaa khat a nih
tûr thu pawh a sawi bawk a ni (Zak. 4:6; 9:9). Mi fel leh
hnehtu ropui erawh a ni ang a. Zâwlnei Isaia sawi angin
Messian mite tâna a tuar tûr thu pawh a sawi tel bawk a
(Zak. 12:10; 13:7). Thlarau Thianghlima khat leh hruaia a
awm tûr thu pawh a sawi tel bawk. Messia chu Israel-te tân
chauh ni lovin, hnam tin chi tin t^n a nih thu a sawi tel bawk
a ni (Zak. 12:3).
Zakaria leh Hagaia te hian Lalpa Ni lo thlen tûr thu hi an
thuchah pawimawh tak a ni. Hagaia hian Lalpa Ni chu Pathian
rorêlna leia hnam tin chunga a lo thlen nî, Pathian thiltihtheihna
lan chhuahna hun tûr niin a sawi a. Lei leh vânte tinghîngin,
lalramte tichhiain a s^wi danglam ang a, rorêltute chakna leh
sipai chakna te pawh tihtlâwm a ni ang. Lei leh vâna thuneitu
ber leh lal ber a nihzia lantîrna hun a ni ang a. Chutih hun chu
a mite tân chhandamna lo thlenna nî a ni thung dâwn a ni.
Zakaria hian Lalpa Ni lo thlen dân tûr hi a sawi chipchiar
hle (Zak. 14:1ff). Jerusalem do tûrin hnam zawng zawng an
lo thawk ang a, an la ang a, a chhûnga chêngte an nghaisain,
a \hen sala hruai an ni ang a, a la awm chhunte pawh lâk bo
an ni ang. Chumi hnuah Pathian chhandamna ropui leh mak
tak a lo thleng ang. Lalpa ngei chu lo chhukin, Olive tlângah
a ke a rawn nghat ang a, Israel fate a chhandam ang.
Chhandamna niah hian Jerusalem chawisânin a awm ang a,
Pathian chibai bûk tûrin lei chunga a mite zawng zawng an kal
khâwm ang. Jerusalem dotu hnamte chu hripuia tihboralin an
awm vek dâwn a ni.
Zakarian Lalpa Ni chungchâng a sawi khi khawvêl tâwp
hun sawina niin mi \henkhatten an ngai a. Har-Magedon Indona

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 85

lo awm tûr sawina te, mi thianghlim lâwr thu leh kum sâng
rorêl hun lo awm tûr sawina ni tein an sawi bawk \hîn a ni.
Zakaria leh Hagaia te hian Jerusalem temple din thar leh
hi an hun hnuhn<ng thuchah laipui ber a ni a. Chu hna thawk
tûr chuan sal tâng kîr lehte an fuih a. Temple sak thar leh
hnua Israel-te hnêna Pathian chhandamna Lalpa Ni lo lan hun
tûr hi an engto leh an nghahhlelh tak dang leh chu a ni. Chutih
rual chuan Messia, Krista lo lan tûr thu leh a lalna ram
thlâkhlelhawmzia chu hun hnuhn<ng thuchah an ngaih
pawimawh lai hi ni bawkin a lang.

Sawi ho tûr
Zâwlnei Zakaria leh Hagaia-ten Lalpa Ni an sawi dân hi
zâwlnei dangten Lalpa Ni an sawi dân nên a danglamna lai nia
kan hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 86

March 16

MESSIA BEISEINA
Chhiar tûr : Gen. 3:15; Isa. 9:6,7; Jer. 23:5,6; Dan. 7:27

Zirlai hmasa lamah zâwlneiten Messia an beisei dânte


kan zir tawh a. Messia beiseina hi Thuthlung Hluia hun
hnuhn<ng thu ken pawimawh tak a nih thute pawh kan zir
tawh bawk a. Tûn \umah hian Thuthlung Hluia Juda-ten
Messia an beisei dânte chipchiar deuhva târlan kan tum dâwn
a ni.
Messia tih hi Hebrai \awngkam ‘mëshîah’ a\anga lo kal
a ni a. A awmzia hi ‘hriak thih’ tihna a ni. Grik Bible
(Septuagint/ LXX)-ah Kristos tia lehlin a ni a. Chuta \ang
chuan Mizo Bible-ah ‘Krista’ tia lehlin a lo ni ve leh a. Tichuan,
Messia chu ‘Krista,’ Isua hming pakhat anga hman a lo ni zui
ta a ni. Thuthlung Thara ‘Lalpa’ tih hi Krista kohna atâna
hman a ni a; Thuthlung Hluia ‘LALPA’ tih pawh YAHWEH
(Jehova) koh nâna hman a ni bawk a. Juda-ten YAHWEH
hming hi an zah êm êm a, an lam hreh avânga pumpelh nân
Adonai tiin an chhiar hlauh \hîn a, chumi awmzia chu ‘Lalpa’
tihna a ni. Adonai chu Grik \awngin Kurios tih a ni a, chu
pawh chu ‘Lalpa’ tihna tho a ni.
Messia tih leh Krista tihte ‘hriak thih’ tih leh ‘Lalpa’ titea
a awmzia sawi fiah a nih laiin, Thuthlung Hluia mi pawimawh
chi thum - lal, puithiam leh zâwlneite hriak thih an nih \hin
avângin Messia, Krista nihna hian a keng tela ngaih a ni a.
Bible-in Isua Krista nihna leh a hnathawh a zirtîr dân niin
John Calvin-a’n a sawi \hîn a ni. Hei vâng hian Protestant-
hote Pathian thu hrilhfiahnaah Krista hi lal, puithiam leh zâwlnei
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 87

nih kawpa, chhandamna pawh hêng a nihna pathum hmanga


thawk chhuak angin hrilhfiah \hin a ni. Messia, Isua hi
Chhandamtu tih a ni bawk a. He nihna ropui tak hi Pathian
nihna a ni a. Chuvângin, Messia hi Pathian tihna tluka ngaih
theih ni bawkin a lang.
Messia beiseina hi Thuthlung Hluia Pathian thuchah
innghahna pawimawh tak a ni. Pathian inpuanna thute leh he
leia Pathian ram lo thlen tûr thu hi Messia beiseina nên \hen
hran hleih theih loh khawpin a inlaichînin, a inzawm a. Pathian
thil siam chanchin te, mihring siam leh tlûk thu te, chu tlûkna
leh sualna laka mihring leh thil siam zawng zawngte chhandamna
hi Messia beiseinain a keng a ni. Genesis bung 3:15-a
hmeichhe thlahin rûl lû a vuak thitlin tûr thu te, Genesis bung
12:3-a Abrahama Pathianin a kohna thua ‘I thlah avângin
khawvêl hnam tin an la thawveng ang’ a tih te, Israel hnam a
tundin dân leh enkawl dân te hi Messia beiseina nêna inzawm
vek a ni.
Messia beiseina thu hi Thuthlung Hluiah hian mi thiam
\henkhatte chuan \um 456 lai awmin an ngai a. Zâwlneite
lehkhabuah a tam ber chu târlan a ni a. Hetianga Messia
beiseina thu langsâr zual deuhte chu: Genesis 3:15; 9:27; 12:3;
22:18; 49:8; Deuteronomy 18:18; II Samuela 7:11-16; 23:15;
Sam 2,16,22,40,110; Isaia 2,7,9,11,40,42,49,53; Jeremia
23:5-6; Daniela 7:57; Mika 5:2; Zakaria 12:10-14; Hagaia
2:9; Malakia 3:1; 4:5-6 te hi an ni. Messia hi hming hrang
hrang puttîr a ni a. Chûng zînga a lâr zual deuhte chu
Abrahama chi, Davida fapa, Mihring fapa, Ka fapa, Ka
chhiahhlawh, Ka thlan, Remruattu maka, Pathian chaka, Remna
lal, Chatuan pa tihte hi a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 88

Juda-ten Messia hi lal, Davida thlaha mi, lalram ropui


tak rawn din tûrin an beisei a. Juda-te hnam dang awp
behna laka chhan chhuaktu, an chunga fel tak leh dik taka
rorêltu ni tûrin an beisei a. Hnam dangte chunga lal leh rorêltu
ni tûrin an beisei bawk a ni. A rorêlna chu khawvêla remna
leh muanna tak tak thlentu ni tûrin an beisei a. A lalna leh
rorêlna hnuaiah Juda-te chuan chanvo \ha bîk chan an beisei
a. Khawvêl hnam dangte aia duhsakna pawh dawng bîk
tûrah an inruat a ni.
Hetianga Juda-ten Messia an beisei lai hian, khawvêl sual
tlan tûr leh Pathian lalna tungding tûra a nunna a pêk tûr thu
zâwlnei Isaian a sawi a. Pathian chhiahhlawh, khawvêl sualna
leh khawlohna phurtu, thi khawp hiala kan sualna phurtu tûr
a nih thu a lo hrilh lâwk a ni (Isa. 53;1ff). He tlanna thu hi
Juda-ten hre thiam lo mah se, Thuthlung Hluia Messia beiseina
hian a keng nghet hle a ni.
Juda-ten Messia hi Mosia ai pawha ropui zâwk tûrah an
ngai a. Vântirhkohte ai pawha chungnung zâwk tûra ngaih a
ni bawk. Vawiin thlengin he ngaih dân hi Juda mi fîr hote
ngaih dân leh rin dân a la ni reng. Zâwlneiten hmeichhe pângngai
ve maiin a la pai tûr thu leh khaw narân ve maia pianga,
seilian a nih tûr thu an sawite an hrethiam thei lo va.
Thuhnuairawlh leh inngaitlâwm taka Kraws pu chunga khawvêla
Pathian lalna a tundin tûr thute phei chu Israel mi tam takin
vawiin thlengin an la hrethiam pha lo hle rih a ni.
Israel miten Messia nihna leh a dinhmun hi vawiin thlengin
hrethiam lo mah se, Thuthlung Hluia Messia beiseina hian
inngaitlâwm tak leh thuhnuairawlh taka chhiahhlawh hnuaihnung
tak dinhmun a\anga chhandamna hna a hlen chhuah tûr thu hi
a keng a. Chutih rual chuan Rev. Lalfakzualan a sawi angin,

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 89

Messia chhandamna hnathawh hian dikna leh felnaa rorêltu a


nihzia a lantîr a, a lalram pawh dikna leh felnaa khat, mi rethei
leh chanhaite pawhin dikna an chan theihna hmun, intaina leh
innghirnghona awm lohna hmun a nihzia a lantîr nghâl bawk a
ni (Thuthlung Hlui Hrilhfiahna, pp. 304f).
Thuthlung Hlui Messia beiseina hi thlarau lam thil mai ni
lovin, a taka he khawvêla lo thleng tûr thu sawina a ni a.
Thuthlung Thar zirtîrna êngah Lal Isua Krista leh a chhandamna
hnathawh hi a taksa Kohhran nun leh rawngbâwlnate nên hian
Messia leh a lalram beiseina lo thlen famkimna a ni tih hai rual
a ni âwm lo ve.

Sawi ho tûr
Thuthlung Hluia Messia beiseina lo thlen famkimna hi Lal
Isua leh a hnathawhte bâkah a taksa Kohhran nun leh
rawngbâwlna a nih dânte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 90

March 23

THUTHLUNG HLUI HRILHLÂWKNA


THLEN TAWH DÂN
Chhiar tûr : Mat. 1:23; Lk. 4:16-21; Tirh. 2:14-21;
Heb. 1:1ff

Hun hnuhn<ng chungchânga zâwlnei hrilh lâwkna thute


zirlai hmasa lamah kan zir tawh a. An sualna leh khawlohna
avânga Pathian hremna Israel faten an tuar tûr thu an hrilh
lâwk tam hle a. Pathian hremna râpthlâk tak lo thleng tûr an
sawi zîngah sala an tân tûr thu hi a langsâr ber âwm e. Sima
Pathian lam an hawi kîr leh erawh chuan hruai kîrin an awm
leh dâwn tih an hrilh lâwk bawk a. Messia beiseina leh
Lalpa Ni an beiseina te hi a langsâr hle bawk a. Hêng hrilh
lâwknate hi a lo thlen tawh dânte tûn \umah hian kan thlîr
ho dâwn a ni.
A hmasa berin, Israel fate sala an tân tûr thu hrilh lâwkna
hi lo thlîr ila. Sal tân tûr thu hi zâwlneiten hun hnuhn<ng
chungchâng an hrilh lâwk zînga a langsâr ber a ni hial âwm
e. An sualna leh khawlohna avângin Israel faten Pathian
hrem an tuar tûr thu an tlângaupui \hîn a. Chûng zîngah
chuan an chheh vêl hnam dangten sala an hruai tûr thu hi a
langsâr hle. Hmâr lam lalram leh chhim lam lalram te chu an
chheh vêla sawrk^r chak takte hmanga tihchhiat an ni ang a,
Jerusalem leh temple pawh tihchhiat a la ni ang a, mi ramah
sala hruaiin an la awm dâwn tih zâwlneiten an hrilh lâwk
\hîn. Hêng hrilh lâwkna thute hi Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng
thu langsâr tak a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 91

Zâwlneite hrilh lâwk ang takin Israel fate chungah Pathian


hremna râpthlâk tak a lo thleng ta ngei a. Hmâr lam lalram
chu Assuria sawrkârin B.C. 722/721 khân a tichhia a. Salah
mi tam tak hruai bovin an awm a. He lalram hi a ral hlen ta
a ni. Chhim lam lalram, Juda lalram pawh Babulon sawrkâr
awpna hnuaiah B.C. 605 a\ang khân a awm \an a. B.C. 597
khân Babulon sawrkâr laka rorêltute an hel avângin an mi lian
leh mi \ha tam takte nên Babulon sala hruaiin an awm a. B.C.
587/586 khân Governor Gedalia thah avânga Babulon sipai
rualte Nebukadnezzara hova a siruk laa an lo thawh \um khân
Jerusalem khawpui chu temple nên lam an rawn tichhia a, mi
sâng tam tak Babulon lamah sala hruaiin an awm leh a ni.
Hetianga Israel-te chunga chhiatna râpthlâk tak lo thleng
\hînte khi zâwlneiten hun hnuhn<ng thu an hrilh lâwk \hin
zînga mi a ni a. An hrilh lâwk ang ngeiin a lo thleng ta a ni.
Pathian hremna Israel fate chunga lo thlengte khi an rorêltute
sualna leh khawlohna mai ni lovin, an hnam pum pui sualna leh
khawlohna avâng a ni tih chhinchhiah ila. Israel hnam inphuar
khâwmna hi a nghet hle. Pâwlho tel lovin mi mal a awm thei
lo va, mi mal sualna leh khawlohna a lâk hran theih loh. Mi
mal pakhat sualna hnam pum puiin a tuar phah \hîn a, hnam
pum pui sualna leh khawlohna pawhin mi mal mal a huap vek
bawk a ni. Chuvângin, Israel fate sualna leh khawlohna hi
huho thil a ni a, Pathian hremna pawh an hnam pum puiin an
tuar \hîn a ni.
Sal tân thu ang bawkin, sal tânna hmun ata hruai kîra an
awm leh tûr thu hi hun hnuhn<ng hrilh lâwkna thu pawimawh
tak a ni a. Nehemia leh Ezra buin sal tânna hmun ata hruai kîr
an nih thu hi fiah takin an târlang a. Ezra bu leh Nehemia buah
sal tâng kîr lehte phei chu an hming nên lam târlan a ni a.
Nehemia hovin Jerusalem kulh chhe tawh siam \hat a ni a.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 92

Ezra hovin temple hlanna ropui takin an nei tih kan hre bawk
a. Temple an sak \hat leh thute pawh Ezra bua kan hmuh bâk
Zakaria leh Hagaia hrilh lâwkna thu a\angtein kan hre thei
bawk a ni. Chuvângin, hêng thil thlengte hi zâwlneite hrilh
lâwkna thlen dikna anga sawi loh theih loh a ni.
Sal tâng kîr lehte khi Babulon-a sal tângte kha an ni a.
Babulon-a sal tâng zawng zawngte hruai kîr an ni vek lo tih
erawh chhinchhiah ila. Kum sawmsarih a tlin loh pawhin, a
t^ng rei lo ber pâwl pawh kum sawmli vêl chu tâng hman
tûra ngaih an ni a. Hetih chhûng hian mi eng emaw zât an thi
hmanin a rinawm. Ezekiela te nupa pawh chûng zîngah chuan
an tel âwm e. A la dam \henkhatte leh sal tân laia piang mi
tam tak sal tânna hmuna khawtâng zui ta \hahnem tak an
awm tih Estheri bu a\angin kan hre thei a. Chuvângin, sal
tâng zawng zawngte kha hruai kîr an ni vek lo. Assuria leh
ram danga sala hruai tâkte chanchin phei chu hriat zuina a
awm tawh lo. Babulon-a sal tâng mi tam takte erawh hruai
kîrin an awm ngei a ni tih Bible-in min hrilh a. An sualte
sima Pathian lama hawite hruai kîr an nih tûr thu sawi a nih
\hin avângin, sal tâng zawng zawngte an zavaia hruai kîr leh
ni vek tûra beisei chi a ni lo. Eng pawh ni se, Babulon sal
tângte kîr leh thu hi zâwlneite hrilh lâwkna thlen diknaa ngaih
loh theih loh a ni.
Messia beiseina hi Thuthlung Hluia hrilh lâwkna thu hmasa
ber leh pawimawh ber a tih theih hial âwm e. Zâwlneite hrilh
lâwkna thu pawimawh leh langsâr tak a ni. Zirlai hmasa lamah
te kan târlan tawh angin Messia beiseina hi hmeichhe thlah,
rûl lû la vaw thi tling tûra sawi a ni phawt a. Abrahama
hnênah ‘I thlah’ tih a ni a, Davida hnênah ‘I chi’ tih a ni leh
a. Jakoban ‘Juda thlaha mi’ a nih tûr thu a sawi a. Mosian ‘in
unau zînga mi,’ Israel mi a nih tûr thu a sawi leh a. Zâwlneiten
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 93

chiang lehzualin Bethlehem-a a pian tûr thu te, Pathian fapa


ni mah se chhiahhlawh anga tlâwm tak leh thuhnuairawlh taka
chhandamna hna a thawh tûr thu te an hrilh lâwk bawk a.
Zirlai hmasaa sawi lan tawh angin Messia beiseina Thuthlung
Hluiin a lo hrilh lâwk leh sawi \hin chu Lal Isua Krista leh a
chhandamna hnathawhah hian a thleng famkim vek a ni.
Lalpa Ni beiseina hi Thuthlung Hlui hrilh lâwkna thu
langsâr tak a ni a. Hun hnuhn<ng thu an sawi zînga zâwlneite
sawi tam ber leh ngaih pawimawh ber a ni hial âwm e. Lalpa
Ni hi tûn leh nakin hun in\henna, tûn hun khârtu leh nakin hun
hai hawngtua ngaih a ni a. Chhandamna nî, hun hlimawm leh
hun ropui tak ni tûrin Israel faten an beisei a. Nimahsela, an
sualna leh bawhchhiatna avângin Lalpa Ni chu ni \ha lo, Pathian
hremna râpthlâk tak mai an tuarna ni zâwk tûrin zâwlneiten an
sawi \hîn a. Chutianga Pathian hremna hun chu lalram tlûk
chhiat lai, sal tân hun lai te leh a hnu lamah te pawh an lo
paltlang tawh \hîn a ni. A \ha lam zâwnga Lalpa Ni an beiseina
erawh sawi tûr a tam lo va. Amaherawhchu, Lal Isua Krista
leh a hnathawhte hi Lalpa Ni lo lanna leh a lo thlen famkimna
a ni tih ringtute chuan kan hre \heuh âwm e. Amah Lal Isua
ngeiin, “Hun chu a lo thleng ta a, Pathian ram pawh a lo hnai
ta,” tiin, Lalpa Ni lo thlen thu a lo sawi tawh a (Mk. 1:14).
Petera pawhin Pentikos Nia a sermon \umin Lalpa Ni lo thlen
thu hi fiah takin min hrilh tawh a ni. Lal Isua lo kal leh hunah
phei chuan Lalpa Ni hi a lo thleng famkim tawh dâwn a ni.
Thuthlung Hlui hrilh lâwknate hi Kristiante thlîrna a\ang
chuan thil thleng tawh anga sawi theih deuh vek a ni a. Messia
beiseina leh Lalpa Ni an beiseina bâkah sal tân thu leh sal
tâng chhuah leh thute hi Thuthlung Tharah hian lo thleng famkim
vek tawha ngaih a ni a. Lal Isua Krista leh a chhandamna
hnathawh hi a taksa Kohhran nun leh rawngbâwlnate chen
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 94

hian Thuthlung Hluia hrilh lâwkna lo thlen famkimna a ni. Israel-


te beisei leh nghahfâk thlen dikna a ni bawk tih hria ila. Tûna
lo la thleng famkim lote pawh mitthi thawhlehna leh rorêlna
chenin Krista lo kal leh hunah a famkimin a lo thleng dâwn tih
kan beisei a ni.

Sawi ho tûr
Thuthlung Hlui hrilh lâwkna tûn thlenga la thleng rih lova
kan hriatte sawi ni se. Kristiante thlîrna a\angin chûng hrilh
lâwknate chu engtia ngaih tûr nge tih sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 95

March 30

HUN HNUHNÛNG THU – THUTHLUNG


HLUI LEH THUTHLUNG THAR INKÂRA
AN SAWI DÂN
Chhiar tûr : Dan. 12:1,2; Isa. 35:1-10

Tûn \uma kan zir tûr hi Thuthlung Hlui leh Thuthlung


Thar inkâra hun hnuhn<ng thu an sawi dân tih a ni a.
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâr hi B.C. 200 a\anga
A.D. 100 thleng vêl emaw hi huamtîr a ni tlângpui a. Hetih
hun chhûnga Bible-a pawm ve tâk loh Apokrifa bute leh
lehkhabu dang \henkhattena hun hnuhn<ng thu an sawi dân
kan thlîr dâwn a ni.
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâr hi kum zathum
kâr tla emaw chauh a ni nâa, hun hnuhn<ng chungchângah
ngaih dân leh rin dân thar pian chhuah tam hun lai a ni.
Thuthlung Hlui lamah hun hnuhn<ng thu hi mi mal aiin pâwlho,
huho thil anga kalpui a ni tlângpui a. He leia lo thleng tûr leh
tawn tûr thil anga ngaih a ni tlângpui, thih hnu piah lam thlîrna
a la fiah lo hle. Vânram, hremhmun, chatuan leh thawhlehna
thute hian hmun a chang tlêm hle. Thuthlung Hlui leh Thuthlung
Thar inkârah hêng hun hnuhn<ng thute hian ngaihven a hlawhin,
zirtîrna leh sawi dân tharte a lo chhuak a. Thuthlung Thara
hun hnuhn<ng chungchâng zirtîrna lo buatsaih lâwkna anga
sawi theih a ni.
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkârah hian Juda-te
zîngah sakhaw lam hawi lehkhabu ziak a chhuak thar tam hle.
Hêng lehkhabute hi Bible-ah tel lo mah se, thurin inzirtîrna
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 96

atâna \angkai takte pawh a awm. Chûng lehkhabu chi hrang


hrangten hun hnuhn<ng chungchâng an sawi dânte chu lo thlîr
zui nghâl ila.
A hmasa berin, mihring leh khawvêl chungchâng an sawi
dân lo thlîr ila. Apokrifa bute leh Thuthlung Hlui leh Thuthlung
Thar inkâra thuziakte hian mihring chênna khawvêl hi vân leh
lei hnuai, mitthi khua nêna an inkâra awm niin an ngai a. Lei
hi mihringte chênna a nih laiin, vân chu Pathian leh vân mite
chênna hmuna ngaih a ni a. Lei hnuai, mitthi khua chu mitthite
thlarau chênna hmuna ngaih a ni. Mihring hi taksa leh thlarau,
Pathian kutchhuak ve vea ngaih a ni.
Thihna hi taksa leh thlarau in\hennaa ngaih a ni a. Mihring
chunga thihna lo thleng chungch^ngah hian Thuthlung Hlui leh
Thuthlung Thar inkârah ngaih dân chi hnih a awm. Pakhat
zâwk chu Grik-ho ngaih dâna innghat a ni a. Chu ngaih dân
chuan thlarau chu thi thei lo, awm zêl tûra ngaih a nih laiin,
taksa erawh chu boral hlen tûra ngaih a ni. Ngaih dân pahnihna
chu Juda-te ngaih dâna innghat a ni ve thung a. He leia Pathian
ram lo thlen hunah mitthi thawhlehna awmin, thlarau chauh ni
lovin, taksa pawh tihnuna awm leh tûra beisei a ni. Apokrifa
bute leh thuziak dangte hi khuhhawnna bu rawngkai a tam hle
a. Tûn hun hi hun \ha lo, sual thununna hnuaia awm nia ngaih
a ni a; nakin hun erawh chu hun \ha, engkim Pathian rorêlna
leh thuneihna hnuaia awm tûra ngaih a ni a. Chu hun beiseina
chuan Pathian mite ngaihtuahna a kaihruai hle a ni.
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâra thuziak dangte
leh Apokrifa bute hian Seol chungchâng an sawi hnem hle.
Thuthlung Hluia kan hmuh ang bawkin Seol hi thih hnua mitthi
thlarau awmna hmun, mitthi khua nia sawi a ni a. Lei hnuaia
awm tûra ngaih a ni a; hmun thim, hmun khawhar leh hmun

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 97

reh tak mai nia ngaih a ni. Hremhmun ni chiah si lo, hmun
hlimawm ni bawk si lo a ni.
Thuthlung Hlui buin a sawi dân nêna a danglamna lian tak
chu chawlhlâwkna hmun nia ngaihna lo awm ta hi a ni. Mi
felte thlarau chawlhlâwkna, nakin thawhleh huna an la
chhuahsan tûr nia sawi a ni. Enoka buah Seol hi hmun thumah
\hen a ni a. A hmun khatna chu tui luanna, mi felte chawlhna
hmun a ni a. A dang leh chu an dam laia an sual vânga
hremna la tuar ve lote awmna hmun bîk anga sawi a ni a,
thawhleh hunah sual hremna tuar tûra kaihthawh tûrte an ni.
A pathumna chu an dam laia an sual vânga hremna tuar tawhte
awmna hmun bîk tûra ngaih a ni a. Hêng mite hi chu mitthi
thawhleh hunah pawh hmaih hlen tûr, Seol-a chêng hlen tûra
ngaih an ni.
Mitthi zawng zawngte Seol-a kal vek tûrin an ngai lo.
Adama phei chu a thih khân Seol-a kal lovin Paradis-a kal
nghâla sawi a ni a. Paradis chu vân thumna tih a ni. Joba
pawh a thih khân vâna hruai chhoh nghâl nia sawi a ni. Chu
hmun chu thawhleh hun thlenga an awmna tûra ngaih a ni.
Apokrifa buin vân, Adama leh Joba te awmna hi vântirhkohten
eng lai pawha an vên reng \hin niin an sawi.
Thawhlehna thu hi Apokrifa bute leh Thuziak dangte
thuchah pawimawh tak a ni. Apokrifa bu \henkhatin
thawhlehna hi mi felte leh mi sualte an dam chhûnga Pathian
hremna tuar lote chauh thawhlehna tûr nia an sawi laiin, Enoka
bu te, Mosia khuhhawnna bute leh Ezra bute erawh chuan mi
zawng zawng huapa thawhlehna a nih thu an sawi a. Mi zawng
zawng Adama thlah ni vekin an ngai a, an zavaiin Seol leh
Paradis-a awm zawng zawngte chu Adama chenin mitthite
thawhlehna niah kaihthawha awm vek tûrin an sawi a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 98

Apokrifa bu \henkhatin mitthi kaihthawh tâkte chu he


khawvêla an dam laia an taksa put ang pua tho leh tûr an nih
thu an sawi rualin tihdanglama awm zui nghâla, chatuan ropuinaa
an inthuam nghâl tûr thu an sawi a. Vântirhkohte aia ropui
zâwk leh vân arsi anga êng tûrin an sawi bawk. Baruka buah
phei chuan khawvêl hun tâwpah Messia leh mi fel nung dama
la awmten kum zali rorêlna hun an hman hmasak phawt tûr thu
te, chumi hnua mi felte chuan thihna tem ve leh a, hun thar lo
awm huna mi dangte ruala tho ve leh tûr an nih thu sawi a ni.
Israel hnam tundina a awm leh tûr thu leh, Thuthlung
Hluia zâwlneite hrilhlâwkna a thlen famkim beiseina hi
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâra mi rilru khamtu lian
tak a ni. Enoka bu-ah te, Makabia bu leh Baruka bu-ah te a
lang tam zual a. Israel fate a hnam puma Pathian lam an hawi
tûr thu te, hnam dang hnehchhiahtute chunga Pathian hremna
râpthlâk tak lo thlen tûr thute sawi lan a ni a. Jerusalem-a
Davida lalram din a nih tûr thu te pawh sawi lan a ni. Messia
beiseina thu nên Israel hnam tundin lehna hi sawi a ni bawk.
Messia beiseina hi taksa lama malsâwmna lam hawia
kalpui a ni deuh vek a. A lo lan hun tûr an thlîrnaah pawh
leilung hi tûna a hlâwkna lêt sâng sâwma hlâwk tûrin an sawi
a; grêp kûngpuiah zâr pêng sâng khat awm tûr leh zâr khat
ringawt pawhin rah bâwr sâng khat chhuah tûrin an sawi a ni
(Baruka 29:5-8). Indona leh inhuatna te pawh bo vek tawh
tûra ngaih a ni a. Remna leh muanna tak tak thleng tûrin an
ngai a. Hnam leh hnam inkârah te, mihring leh mihring inkârah
te, mihring leh thilsiam inkârah te leh thilsiam, ramsa leh rannung
inkârah te pawh intihnat awm tawh lo tûra ngaih a ni a.
Lungngaih leh \ahna a bo tawh ang a, mi nung zawng zawngte
Pathian \iha an khawsakhona hun tûr niin an thlîr a ni (Baruka
73:2-74:4; Solomona Hla 17,18).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 99

Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâra thuziak chi hrang


hrangte hian Thuthlung Hluia Israel-te hnêna Pathian thutiamte
thleng famkim tûra beiseina an la thlah lo va. Hetih lai hian
zâwlneite pawhin an hmuh fiah hleih theih loh thih hnu piah
lam ram beiseina a lo êng zual a. Hei hian Thuthlung Thara
thawhlehna thurin hi a kaihruai thui hle niin mi thiamte chuan
an ngai a ni.

Sawi ho tûr
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâra thuziak hrang
hrangin thih hnu piah lam an thlîr dânte hi Kristiante thlîr
dân nên a inanna lai leh a danglamna lai nia kan hriatte
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 100

April 6

THUTHLUNG THAR LEH HUN


HNUHNÛNG THU
Chhiar tûr : Mk. 1:14,15; Heb. 1:1-4; I Joh. 2:18

Thuthlung Hlui huna hun hnuhn<ng thu an sawi dân leh


thlîr dân chi hrang hrangte zirlai hmasa lamah kan thlîr ho
tawh a. Zânin a\ang hian Thuthlung Tharin hun hnuhn<ng thu
a sawi dân leh zirtîr dânte kan ngaihtuah \an dâwn a. T<n
\umah hian Thuthlung Tharin hun hnuhn<ng thu a thlîr dân
leh kalpui dân tlângpui kamkeuna thu ang deuhvin kan
ngaihtuah dâwn a ni.
Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng thu, Pathian thutiam/
thuthlung chungchâng zirlai hmasa lama kan sawite kha kan la
hre reng âwm e. Genesis bung 3:15-a Messia beiseina thu te,
Abrahama hnêna thutiam/thuthlung te, Mosia leh Davida hnêna
thutiamte kha - Pathian thutiam, Israel-te beisei innghahna
pawimawh takte an ni. Hêng thutiamte hi zâwlneite hun
hnuhn<ng hrilhlâwkna thu laipui a ni a. Hêng Pathian thutiam
lo lanna leh lo thlen famkimna hi Lal Isua leh a hnathawhte a
nih thu Thuthlung Thar bu hrang hrangin min kawhhmuh a ni.
Lalpa Ni lo thlen tûr thu leh Messia lo lan huna Israel
hnam tundin leh beiseina te hi Thuthlung Hluia Israel-te beiseina
langsâr tak a ni bawk a, Messia beiseina nên pawh a inzawm
thui hle. He Israel-te beiseina lo thlen famkimna pawh hi Lal
Isua leh a hnathawh bâkah a taksa, Kohhran nun leh
rawngbâwlna a nih thu Thuthlung Thar zirtîrna êng a\angin
kan hre thei bawk a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 101

A chunga kan sawi tâk ang khian Thuthlung Thar pum


pui hi Thuthlung Hluia Pathian thutiam lo lanna leh thlen
famkimna a nih avângin hun hnuhn<ng tia sawi a ni a. Chutiang
bawkin, Isua Krista hi Thuthlung Hluia Pathian thutiam lanna
leh thlen famkimna a nih avângin a nun leh a hnathawh chanchin
hi hun hnuhn<ng thu chu a ni nghâl bawk a ni. Hun hnuhn<ng
thu hi Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inzawm nghehzia leh
inpumkhatzia târlanna pawimawh tak a ni. Isua Krista hi
Pathian thutiam thlen famkimna a nih avângin Bible pum pui
\hui khâwmtu a ni a. Hei hi a hriat chian >m avângin John
Calvin-a chuan Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar bute hi hlut
dân leh pawimawh dân inang khat vek an nih thu a zirtîr uar
hle a ni.
Thuthlung Hluia Pathian thutiamte tihhlawhtlin hi amah
Lal Isua ngei pawhin khawvêla a lo kal chhan leh a
chhandamna hnathawhin a tum a nih thu a sawi a. A
rawngbâwl \an tirha a thusawi hmasak ber pawh, “Hun chu
a lo thleng ta a, Pathian ram pawh a lo hnai ta; sim ula,
Chanchin |ha hi ring rawh u,” tih thu hi a ni (Mk. 1:15). Lal
Isua thusawi hian amah leh a hnathawhte hi hun hnuhn<ng lo
lanna leh lo thlen famkimna a ni tih a târlang a. Baptistu
Johana zawhna, “Lo kal tûra chu i ni nge, mi dang kan la
ngai ang?” (Mat. 11: 3) tih a chhânna thute pawh hi (Mat.
11:4-6) amah leh a hnathawhte hi Pathian thutiam lo thlen
famkimna, hun hnuhn<ng lo thlenna a nih thu a puan chhuahna
a ni tih hai rual a ni lo. Isaia 35-a Lalpa Ni lo thleng tûr
hrilhlâwkna thu nên phei chuan a inrem lehzual a ni.
Thuthlung Hluia Pathian thutiam lo lanna leh a famkimna
chu Lal Isua leh a hnathawhah lantîr a ni tih Nazareth-a Lal
Isua inpuanna thu a\angin kan hmu (Lk. 4:16-22). Amah Lal
Isua ngei pawhin Pathian thu (Isa. 61:1,2) lo thlen famkimna
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 102

a ni tih a nemnghet a, ‘He Pathian Lehkha Thu hi vawiinah


hian in hriatah a lo thleng ta’ a ti zui nghâl nghe nghe a ni
(Lk. 4:21).
Lal Isua Krista leh a hnathawhte hi Pathian ram leh a
thutiam hun hnuhn<nga lo thleng tûra beiseite lo thlen famkimna
a nih avângin Thuthlung Thar hun hi hun hnuhn<ng tia sawi
âwm tak pawh a ni rêng a. Paulan Korinth Kohhran
chungchâng a sawi \umin ‘keini hun tâwp lo thlennate hi’ a ti
a (I Kor. 10:11). Johana pawhin, “Naute u, hun hnuhn<ng
ber chu a ni ta e,” a ti bawk a (I Joh. 2:18). Hebrai
lehkhathawn ziaktu pawhin, “Pathian, hmasânga thlahtute leh
kawng tinrênga zâwlneitea thu lo sawitu khân, hêng ni tâwpah
hian keimahni hnênah a Fapaah chuan thu a sawi ta,” a ti
bawk a ni (Heb. 1:1,2). Hêng thute hian Lal Isua leh a
hnathawhte hi a taksa Kohhran nun leh rawngbâwlnate chen
hian hun tâwp lo thlenna, hun hnuhn<ng lo thlen famkimna a
ni tih a lantîr bawk a ni.
Lal Isua leh a hnathawhte hi mihring khawvêla a taka
Pathian chêtna leh inrawlhna a ni tiin mi thiamten an sawi \hîn.
Thuthlung Hluia Pathian chêtna leh inrawlhna aiin a nasa zâwk
a. Assuria sawrk^r te, Aigupta sawk^r te leh Babulon
sawrk^r te chakna leh thiltihtheihna aia nasa zâwk, sual leh a
thiltihtheihna zawng zawngte min hnehsaktu a ni. Hei hi hriain
Paula chuan, “Pathian kan lama a \an chuan tuin nge min do
thei ang? Ama Fapa ngei pawh zuah lova, kan zaa aia petu
chuan thil zawng zawng pawh a thlâwnin min pe tel lo vang
em ni? Pathian mi thlante chu tuin nge hêk ang? Thiam chantîrtu
kha Pathian a ni si a,” a lo tichhuak hial a ni (Rom 8:31-33).
Thuthlung Thara Kohhranhote kha Pathian chhandamna
leh a thiltihtheihna a taka changtu leh hretute an ni. A chunga

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 103

kan târlan ang khian ‘Pathian kan lama a \an chuan tuin nge
min do thei ang’ (Rom 8:31) tia sakawlh leh a hote laka zâm
hauh lote an ni. Zâwlnei Joelan Thlarau Thianghlim mi zawng
zawng chunga leih tûr a hrihlâwk pawh Pentikos Nia dawngtu
leh changtute an ni bawk a. Lal Isua thupêk anga khawvêl
zawng zawnga Pathian ram thlentîr tuma \hahnemngai taka
Chanchin |ha hriltute an ni. Lal Isua Krista chhandamna
hnathawh leh a taksa Kohhranhote nun leh rawngbâwlna hian
Thuthlung Thar hun hi hun hnuhn<ng, Pathian thutiam lo thlen
famkimna hun a ni tih an târlang fiah hle.
Lal Isua Krista leh a hnathawhte hi, Kohhran nun leh
rawngbâwlnate chen hian hun hnuhn<ng, Israel-te beiseina lo
thlen famkimna a nih laiin, Thuthlung Tharin Lal Isua Krista
chhandamna hnathawh a famkima a lo thlen hun tûr beiseina
min kawhhmuhin min zirtîr tih chhinchhiah ila. Hei hi Kristiante
beiseina (Christian Hope) tia mi thiamten an sawi \hin,
Kohhranhovin hun hnuhn<ng thurin (Doctrine of the Last
Things) an tih \hin chu a ni. He Kristiante beiseina thurin hian
Lal Isua Krista lo kal leh beiseina thu te, mitthi thawhleh
beiseina leh ni hnuhn<nga rorelna thu te a keng tel a. Vânram
leh hremhmun thu te, Pathian ram a famkima a lo thlen tûr thu
leh thilsiam zawng zawng siamthar lehna te pawh a keng tel
bawk a ni. Hêng Kristiante beiseina thurin hi a zavaiin Isua
Krista lo kal lehna hian a khaikhâwm vek a. Thuthlung Thar
zirna lama mi thiamte chuan hun hnuhn<ng beiseina hi Krista
chhandamna hnathawh tihfamkimna niin an sawi a. Rev. Dr.
Vânlalnghâka Râlte phei chuan he khawvêl tâwpa Lal Isua
ropui taka a lo kal leh hunah Pathian ram, Isua Kristaa bul lo
in\an tawh chu a famkimin a thleng dâwn, tiin a sawi zui nghe
nghe a ni (Lal Isua Lo Kal Lehna, pp. 32f).
Lal Isua Krista lo kal leh tûr thu leh chhandamna a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 104

famkima a lo thlen tûr thu hi Tirhkohte leh ringtu hmasate rilru


leh ngaihtuahna luahtu ber a ni a. Thuthlung Thar Kohhran
tinungtu leh tichaktu a ni bawk a. Hêng hun hnuhn<ng thu
Thuthlung Tharin a sawite hi chipchiar deuh zâwkin kan la zir
zui zêl dâwn a ni.

Sawi ho tûr
Lal Isua leh a hnathawhte – hun hnuhn<ng lo thlen famkimna
a nih dân sawi ni se. Isua Krista chhandamna hnathawhte a lo
kal lehna nêna a inzawm dân sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 105

April 13

HUN HNUHNÛNG THU – CHANCHIN |HA


BU HMASA PATHUMTE SAWI DÂN
Chhiar tûr : Mat. 25:31-46; Mk. 13:1-13; Lk. 4:16-21

Chanchin |ha bu hmasa pathum - Matthaia, Marka leh


Luka ziakte hi an ziak dân kalhmangte a inan tlân deuh avângin
mi thiamten Synoptic Gospels (Si-nawp-tik-Gospels) tiin an
sawi \hîn a. Chanchin |ha Johana ziak nên khaikhinin an
thuziak kalhmang leh \awngkamte a danglam deuh avângin a
sawi hranna atân pawh hman a ni.
Chanchin |ha bu pathum Synoptic Gospels zîngah Marka
ziak hi a hmasa bera ngaih a ni a. Matthaia leh Luka te pahnih
hian an thu lâkna atân an hmang niin mi thiamten an ngai a.
Hei hi Chanchin |ha bu pathumte thuziak leh an ziak dân
kalhmang inanna chhan niin an ngai nghe nghe a ni. Luka leh
Matthaia hian Chanchin |ha Marka ziak bâkah thu lâkna
hnâr dang pakhat(Q Source = Quelle) an tih chu an la nei leh
bawk a. Hei vâng hian Luka leh Matthaia ziak hi inang a tam
zual ta a ni.
Chanchin |ha bu pathumte ziak hun hi Neroa huna
Kristianten tihduhdahna an tuar hnu niin mi thiamten an ngai a.
Chanchin |ha Marka ziak hi Jerusalem tihchhiat kum A.D. 70
hma deuhva ziak nia ngaiin, Matthaia leh Luka ziak erawh chu
Jerusalem tihchhiat hnu kum A.D. 70 hnu lama ziak ve ve nia
ngaih a ni. Matthaia ziak hi Luka ziak ai chuan hmasa deuh nia
ngaih a ni. Chanchin |ha bu hmasa pathumte ziak hun inang lo
hian hun hnuhn<ng an sawi dân hrilhfiahna kawngah kori a tu
thui hle.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 106

Chanchin |ha bu hmasa pathumte hian Thuthlung Thar hi


Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng, an beisei lo thlen famkimna
niin an sawi vek a ni. Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh
angin, Marka bung 1:15-ah Lal Isuan, “Hun chu a lo thleng
ta a, Pathian ram pawh a lo hnai ta,” a tih thu kan hmu a.
Luka bung 4:16-21-ah Nazareth-a a inpuannaah Pathian
chhandamna lo thlen famkimna a nih thu a sawi a. Matthaia
bung 11:3-6 leh Luka bung 7:18-23-ah Johana mi tirhte a lo
chhânnaah Israel-te beisei lo thlen famkimna a nih thu a puang
chhuak bawk a. Thuthlung Hluia Pathian thutiam leh zâwlneite
hrilhlâwk thlentîr hi Lal Isua leh a hnathawh lo lan chhan a ni
tih Chanchin |ha bu hmasa pathumte hian fiah takin an târlang
a ni. Matthaia leh Luka te phei chuan Lal Isua hi Abrahama
leh Davida thlah a nihzia chhuiin an târlang a. Isua pian thu an
ziaknaah pawh zâwlneite hrilhlâwkna thute la chhuakin, Messia,
Davida fapa, Israel-te beisei tifamkimtu a nihzia an sawi tel ve
ve a ni (Mat. 1:20,22,23; Lk. 1:76-79).
Lal Isua Krista, Pathian thutiam lo thlen famkimna a nih
thu hi Thuthlung Hluia zâwlneite leh lalte pawhin hmuh leh hriat
an châk, an hmuh leh hriat ve phâk tak loh a nih thu Lal Isuan
a sawi nghe nghe a (Lk. 10:23,24). Thuthlung Hluia Lalpa Ni
an beisei lo lanna a nih thu sawi lan a ni a. Hun hnuhn<nga
Israel-te beisei hi a thleng famkim ve rih lo a nih pawhin, eng
emaw chen Lal Isua khawvêla a lên lai a\anga lo thleng tawha
sawi a ni. Hêng bâkah pawh Chanchin |ha bu pathumte hian
Pathian mite, a mi thlante hi Israel-te chauh an nih bîk tawh loh
thu an târlang fiah hle. Lal Isua pian thu Luka bung 2:10-ah
pawh Chanchin |ha hi mi tin ta tûr a nih thu puan chhuah a ni
a. A tihdam rawngbâwlna pawhin mi zawng zawng a huap a.
A chhandamna hnathawh pawh mi tin huap a nih thu Chanchin
|ha bu pathumten fiah takin an târlang a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 107

Isua Krista nun leh rawngbâwlnaa hun hnuhn<ng lo thlen


thu hi Pathian ram chungchâng an sawi dân a\ang hian a hriat
theih. Thuthlung Hluia Pathian thutiam lo thleng hi Chanchin
|ha bu pathumte hian vânram emaw Pathian ram emaw tiin
an sawi \hîn a, Lal Isua \awngkam a ni nghe nghe. Pathian
duhzâwng tihna hmun, a lalna leh thuneihna lan chhuahna a ni.
Amah Lal Isua ngeiin a zirtîrte beng hriatah “Pathian ram chu
in zîngah a awm a ni,” a ti a (Lk. 17:21). Hei hian Isua Krista
lo lan rualin, Israel-te beisei Pathian ram chu a lo thleng ngei
a ni tih min hriattîr. Damlo a tihdam te, mitthi a kaihthawhte
leh ramhuai a hnawh chhuahte khân hun hnuhn<nga Pathian
ram lo thlen thu a lantîr a ni. Hetih rual hian Pathian ram hi
nakina Lal Isua lo kal leh huna thleng famkim tak tak chauh
tûr a ni tih Chanchin |ha bu pathumte hian min hrilh a. Hun
hnuhn<ng hi Isua Krista nun leh a hnathawhah in\anin, hun
thar hi lo thleng tawh mah se, sualin a la tihbuai theih hun a
la ni a. Tûn hun, hun \ha lo leh hun thar hi a la inbawhthuah
rih a. Chuti chung chuan Pathian ram hi a in\an a. A lo kal
leh hunah a famkimna tak tak a lo thleng dâwn tih Lal Isuan
a sawi \hîn a ni (Mat. 19:27-29).
Lal Isua lo kal lehna thu hi Chanchin |ha bu pathumte
hian an sawi \heuh va. Khawvêl tâwpa a lo kal tûr thu leh a
lo kal lehna chhinchhiahna an sawi dân a inang tlâng hle.
Khuhhawnna thuziak dân kalhmang eng emaw chen zuiin, an
\awngkam hmante pawh an hmang nghe nghe a. Lal Isua
ropuina leh thiltihtheihna nasa tak nêna vân chhûm chunga a
lo kal tûr thu te, a lo kal hmain indona te, \âm te leh hrehawmna
nasa tak lo awm tûr thute sawi a ni a. Krista derte leh ti\iautu
tenawm lo lan tûr thu sawi lan a ni bawk (Lk. 13:26; 21:10;
Mat. 25:30f; Mk. 13:7,14). Lal Isua lo kal leh hun hi ram tina
ringtute hruai khâwm hun a nih rualin, ringloten hremna an

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 108

tuar hun, Setana leh sual thiltihtheihna zawng zawng tihchhiat


hun a nih tûr thu târlan a ni a. Ringlo leh mi sualte chu
hremhmunah paih thlâk an nih tûr thu sawi lan a ni bawk (Mk.
13:27; Mat. 25:12, 41; Mk. 13:32). A lo kal lehna hun leh
nî erawh Pa chauh lo chuan Fapa pawhin a hriat loh thu leh,
inring renga awm a \ûl thu an sawi \heuh hlawm bawk a ni.
Chhandamna hi Chanchin |ha bu pathumten tûna chan
tûr leh nakina a famkima la chan tûr a nih thu an sawi a.
Pathian rama luh anga sawi a ni a (Mat. 21:31; Mk. 12:34).
Chatuan nunna tih \awngkam an hmang lo. Chhandamna hian
taksa leh thlarau chhandamna a huap a, simna a keng tel a,
felna a keng tel bawk a. Hêngte hi Pathian khawngaihna
hnathawh vek a ni a. Tûna chhandamna chan hi nakina chan
tûr nên thuhmun a ni a. Tûn hun hian nakin hun a hril thu
târlan a ni bawk (Mat. 10:33f; Mk. 8:38; Lk. 12:5f).
Chanchin |ha bu pathumte hian Isua Krista thawhleh thu
an ziak \heuh va. Lal Isuan mitthi a kaihthawh thu an ziak
\heuh bawk a. Matthaia phei chuan Lal Isua thawhleh tûka mi
thianghlim kaihthawh thu a ziak tel nghe nghe a ni (Mat. 27:53).
Hetih lai hian Krista lo kal huna mitthi thawhleh tûr thu leh
Krista thawhlehna inkûngkaih dân erawh târlan tel a ni lo.
Mitthite thlarau dinhmun Chanchin |ha bu hmasa pathumte
hian an târlang \heuh va. Mitthi thlarau hian an dam laia an
dinhmun azirin vânram emaw hremhmun emaw an pan nghâl
tûr thu târlan a ni. Hremhmun leh vânram hi hmun bîk neia
sawina lai awm mah se, vânram hi Pathian lalna leh thuneihna,
a miten a awmpuina an dawnna hmun a ni. Hremhmun ve
thung erawh chu Pathian hnuchhawn ram, a khawngaihna leh
hmangaihna tem ve phâk lohna hmun a ni a. Vânram hi hlimna
leh lâwmna hmun a nih laiin, hremhmun erawh chu \ah leh ha

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 109

\hialna, thimna hmun, mei dîl, natna tuarna hmun, hmun khawhar
leh hmun hrehawm bera sawi a ni.

Sawi ho tûrte
Chanchin |ha bu hmasa pathumten hun hnuhn<ng thu an
sawi lan ve loh engte nge nia kan hriat sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 110

April 20

HUN HNUHNÛNG THU –


JOHANA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Joh. 3:18,36; 5:24-29; I Joh. 2:18,28

Chanchin |ha bu hmasa pathumten hun hnuhn<ng thu an


sawi dânte kan thlîr hnuah, zàninah hian Johanan hun hnuhn<ng
thu a sawi dân kan zir dâwn a ni. Chanchin |ha bu lina leh
Johana lehkhathawn pathumte hi mi pakhat kutchhuak a nih
vek loh pawhin, Johana hming pututen emaw an ziak niin a
lang a. Mi thiamten Chanchin |ha bu lina leh Johana
lehkhathawn pakhatna hi chu mi pakhat kutchhuak niin an ring
tlângpui a. Johana lehkhathawn pahnihna leh pathumna erawh
hi chu mi \henkhat chuan mi dang kutchhuak niin an ngai. A
zavai hian a ziaktu hian Grik \awng hmang Kristiante tâna a
ziak nia ngaih a ni a. Kum zabi khatna tâwp lam leh kum zabi
2-na \antirh lai vêla ziak niin mi thiamten an ngai a ni. Eng
pawh ni se, tûn \umah hian Chanchin |ha bu lina leh Johana
lehkhathawn pathumte hi Johana ziak vek angin kan kalpui
dâwn a ni.
Johanan Chanchin |ha bu leh a lehkhathawna a
thuziakahte hian hun hnuhn<ng sawina a tam hle a. A tlângpui
thuin hun hnuhn<ng hi nakin lama lo thleng tûr aiin, tûna thleng
mêk anga sawina a tam zâwk a. Hei hi hun hnuhn<ng
chungchânga Chanchin |ha bu hmasa pathumte laka a
danglamna a ni. Chanchin |ha bu hmasa pathumten Isua Krista
leh a hnathawha Pathian thutiam lo thlen thu leh hun hnuhn<ng
a in\an tawh thute sawi ve bawk mah se, nakina la thleng
famkim tûr a nih thu sawina a tam a. Johana erawh thung
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 111

chuan nakin lama la thleng tûr aiin tûna thleng tawh leh thleng
mêk a nih thu a sawi tam hle a ni.
Chanchin |ha bu hmasa pathum ziaktute ang bawkin
Johanan Israel-te beisei Messia a nih thute a sawi a (Joh.
1:20,25,41; 3:28; 4:25,28; 7:26f; 9:22; 10:24; 11:27). Lal
Isua lo kal leh tûr thu te (Joh. 14:23; 14:18), nakina mitthi
thawhlehna leh rorêlna thu te a sawi a (Joh. 5:28,29; 12:48).
Lal Isua lo kal leh huna khawvêla thil lo thleng tûr chi hrang
hrang Chanchin |ha bu hmasa pathumten an sawite a hmaih
ve hlauh thung a ni. Ropui taka vân chhûm chunga a lo kal tûr
thu te, Krista lo kal lehna rorêlnain a zui tûr thu leh khawvêl
tâwpna a thlen zui nghâl tûr thute a sawi lang lo bawk.
Johanan mitthi thawhlehna thu a sawi tam ve thung a.
Isua Krista chu nunna leh thawhlehna a nih thu te, tu pawh
Isua ring chu thi mah sela, kumkhuaa a nun reng tûr thu sawi
lan a ni a. Mitthiten Pathian fapa aw an hriat avânga thlân ata
an thawh tûr thu sawi lan a ni bawk a. Mitthi tho leh tûrte hi
ringtu chauh ni lovin, ringlote pawh an tel ve tûr thu chiang
takin a sawi a ni. Nunna changa ringtute an thawh laiin, ringlote
leh thil tisualtute chuan thiam loh an chan tûr thu sawi lan a
ni bawk a. Thawhlehna Johana ziaka kan hmuh hi nakina
thawhlehna mai ni lovin, tûna thlarauva nunna a nih thu târlan
a ni bawk.
A hma lama kan sawi tawh angin, Chanchin |ha bu lina
leh Johana lehkhathawnahte hian hun hnuhn<ng hi ringtu nuna
thleng tawh leh thleng mêk anga sawi a ni deuh vek tih theih
a ni. Chanchin |ha bu hmasa pathumte sawi aia uar zâwk leh
chiang zâwkin hun hnuhn<ng lo lan thu leh lo thlen thu hi sawi
a ni. I Johana 2:18-ah phei chuan, “Naute u, hun hnuhn<ng
ber chu a ni ta e. Krista dodâltu a lo kal ang tih in hriat ang

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 112

khân, tûnah pawh Krista dodâltu tam tak an lo chhuak ta.


Chuvâng chuan hun hnuhn<ng ber a ni ta tih kan hria e,” tiin
a sawi a. Tûn huna amah nêna kan inlaichîn dân leh kan awm
dân hian nakina kan dinhmun leh awm dân tûr a hril nghâl vek
a. “Tu pawh Fapa ring chu thiam lohvin a awm lo vang, tu
pawh ring lo chu tûn apangin thiam lohvin an awm,” (Joh.
3:18) tih leh “Tu pawh ka thu hriaa, mi tîrtu ring chuan chatuana
nunnna a nei tawh, thiam lohvin a awm lo va, thihna ata a
chhuak a, nunnaah a lût ta zâwk a ni,” tih thu sawiin, nakina
kan dinhmun hi tûna kan dinhmun leh nihna hian a ken thu a
sawi uar hle a ni.
Chatuan nunna thu hi Johanan hun hnuhn<ng thu a sawina
\awngkam langsâr tak a ni. Chanchin |ha bu hmasa pathumten
chatuan nunna an sawi ve chhunah pawh nakina Lal Isua lo
kal leh huna la chan tûr niin an sawi a. Johana ziakah hi chuan
chatuan nun hi Pathian nun, Krista nun, rinnaa ringtuin a chan
nghâl theih, chatuan thlenga a chan chhunzawm tawh tûra
sawi a ni (Joh. 4:36; 5:29,39; I Joh. 5:12-15).
Johanan hun hnuhn<ng thua a ngaih pawimawh tak pakhat
chu Thlarau Thianghlim lo thlen tûr thu hi a ni. Lal Isuan a
kalsan huna, Thlamuantu Thlarau Thianghlim Pain a rawn tirh
tûr thute sawi lan a ni a. A lo thlen hunah Lal Isua thusawi
zawng zawngte a hriat chhuahtîr tûr thu te, thutaka a hruai luh
tûr thu te, Lal Isua a chawimawi tûr thute pawh sawi lan a ni
a. Sual inhriatna petu, mite Lal Isua rinna kawng kawhhmuhtu
a nih tûr thute sawi lan a ni. Zâwlnei Joelan hun hnuhn<nga
mi zawng zawng chunga thlarau leih a nih tûr thu a sawi a.
Thlarau Thianghlim pâwlna leh a awmpuina chan hi hun
hnuhn<ng chhinchhiahna pawimawh tak niin Johana hian a
ngai a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 113

Johanan hun hnuhn<ng lo thleng tawh leh thleng mêk nia


a sawi laiin, hun hnuhn<ng hi nakin thil, nakina lo awm tûr
pawh a huap tel tih a sawi a. Lal Isua lo kal leh tûr thu phei
chu a sawi chiang ber hial âwm e. “In thinlung mangang suh
se, Pathian in ring e, kei pawh mi ring ve rawh u. Ka pa inah
awmna tam tak a awm a, a awm loh chuan ka hrilh tawh tûr
che u a ni; in tân hmun siamin ka kal dâwn hi. Tin, in tân hmun
ka han siam chuan ka lo kîr leh ang a, ka hnênah ka la ang
che u; ka awmnaah nangni pawh in awm theih nân,” tiin a lo
kal leh tûr thu a sawi a (Joh. 14:1-3). A lehkhathawnah
“Amahah awm reng rawh u; tichuan, amah chu lo inlâr mah
sela, a lo kalin a hmaah zak lovin huai takin kan awm thei
ang,” a ti bawk a ni (I Joh. 2:28).
Johana hi nakin thawhleh huna ringtute awm dân t<r, tho
leh taksa awm dân tûr sawi chiang thiam ber a ni âwm e.
Thawhleh huna awm dân t<r hi Paula pawhin sawi fiah thiam
harsa a ti hle. Johana pawhin a sawi fiah thiam bîk lo nâa, a
sawi dân bâka sawi dân dang a vâng hle a ni. “Duh takte u,
tûnah hian Pathian fate kan ni a, engtin nge kan la awm dâwn
tih erawh chu a la lang rih lo ve; amah a lo inlâr chuan amah
angin kan awm dâwn tih zawng kan hria,” a ti a (I Joh. 3:2).
Hei bâka tholeh taksa awm dân tûr sawi fiahna dang a awm
lo va. Pathian thu thiam ber berte pawhin tholeh taksa sawi
fiah nân Johana \awngkam hi an hman tam ber a ni.
Johanan Lal Isua lo kal hun, hun hnuhn<nga Krista
dodâltu lo kal tûr thu a sawi a (I Joh. 2:18-22; 4:3; II Joh.
7). Krista dodâltu hi Thupuana sakawlh (Thup. 13) te, Paulan
Dân Bawhchhepa a tih te (II Thess. 2:3f ) leh zâwlnei der (II
Pet. 2:1f; Mk. 13:6) te nên hian thuhmuna ngaih theih an ni
a. Hmasâng a\angin mi mal tu emaw nên hmehbel tumna a
awm tawh \hîn a. Johana sawi a\ang hian Krista dodâltu hi mi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 114

pakhata bel hleih theih pawh a ni ^wm lo ve. “Krista dodâltu


tam tak an lo chhuak ta,” tiin a sawi a (I Joh. 2:18). “Krista
dodâltu chu Pa leh Fapa âwih lotu hi a ni,” a ti bawk a (I Joh.
2:22). “Bumtu, Isua Krista chu tîsain a lo kal tih âwih lotute,”
tiin sawi an ni bawk (II Joh. 7). Krista dodâltu chu eng ang
mi pawh ni se, Johana chuan, “Pathian hnên ata in ni a, chûng
chu in ngam tawh e; nangmahnia awma chu khawvêla awma
ai chuan a ropui zâwk avângin,” a ti a ni (I Joh. 4:4).
Mi thiam \henkhatten Lal Isua lo kal leh huna inbuatsaih
dân tûr Johana hian sawi ve meuh lovin an ngai a. Nimahsela,
Johana tluka sawi \ha an awm chuang lo vang. “Amahah
awm reng rawh u,” (I Joh. 2:28) tih thu hi a tawi viau nâa,
hei tluka inbuatsaih dân \ha a awm thei lo. Amaha awm tih
hian Isua Krista nun \âwmpuina te, kawng tinrênga a
duhzâwnga nun leh khawsak a huam vek a. |awng\ai te,
inkhâwm te, Chanchin |ha hril te, mi dang hmangaih leh \anpui
hi a keng vek a. “Tu pawh ama chunga chumi beiseina chu
nei apiangin amah a thianghlim angin an intithianghlim \hîn,”
tiin a sawi bawk a (I Joh. 3:3). Isua Krista anga nun vawn
thianghlim tluka Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaih dân \ha
hi a awm chuang lo. Hêng \awngkam hnih leka inbuatsaih dân
tûr Johanan a sawite hi zâwm thei ila, Lal Isua lo kal leh
hunah zak lovin, hlim takin kan hmuak thei dâwn a ni.

Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng thu Chanchin |ha bu hmasa pathumte sawi
dân leh Johana sawi dânte khaikhin ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 115

April 27

HUN HNUHNÛNG THU –


PAULA SAWI DÂN
Chhiar tûr : I Thess. 4:13-18; I Kor. 15:20-28; Kol. 3:1-4

Tirhkoh Paula hian hun hnuhn<ng thu a sawi tam hle a,


chu chu Kristiante beiseina thurin innghahna pawimawh tak a
ni. Thuthlung Thar bu 27-ah hian Tirhkoh Paula lehkhathawn
hi 13 lai a awm a. Hêng a lehkhathawnahte hian hun hnuhn<ng
thu sawi lohna a nei lo va. Thessalonika khuaa mite hnêna a
lehkhathawnah phei chuan bung tinah a lo kal lehna thu hi a
sawi a. Chutiang khawp chuan Paula hian hun hnuhn<ng thu
hi a ngai pawimawh a ni. A lehkhathawn 13 zînga Kohhran
enkawlna lam lehkhathawn pathum, I & II Timothea leh Tita
te hi tûnlai mi thiam \henkhat zîngah Paula ziak ni lova ngai
awm mah se tûn \uma kan zirlaiah hian hêng lehkhathawn
pathum tel hian Paulan hun hnuhn<ng thu a sawi dânte kan
thlîr dâwn a ni.
Thuthlung Thar Kohhran \iak tîr hian hun hnuhn<nga awm
an ni tih an inhria a. Khawvêl tâwp hun hnai hlein an hria a,
Lal Isua lo kal leh thuai beiseinain an rilru a luah khat a.
Tihduhdahna leh harsatna an tawhna kâra an inthlamuanna
ber pawh a ni. Tirhkoh Paula rilru leh ngaihtuahna phei chu
Lal Isua lo kal leh beiseina hian a luah khat lehzual niin a lang.
Rei rial lova vân a\anga ropui taka a lo kal a beisei a. A
lehkhathawn ziak hmasa lamah phei chuan a dam lai ngeia
tawh hman a beisei hial nghe nghe a ni.
Paulan Pathian thu a kalpui d^n (theology) pum pui hi
Kristian thurin innghahna pawimawh tak a ni a. Protestant
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 116

Kohhranhote phei chuan Paula lehkhathawnte leh a zirtîrnate


hi kan ngaisângin, kan zui thui hle a ni. Hun hnuhn<ng
chungchâng a sawite pawh hi vawiin thlengin kan Kohhran
thurin innghahna pawimawh tak a la ni reng. A tawi thei angin
lo thlîr zui nghâl ila.
Chanchin |ha bu ziaktute ang bawkin Paulan Thuthlung
Hluia hun hnuhn<ng an beisei lo thlen famkimna hi Thuthlung
Thar hi a ni tih a pawm a. Lal Isua Krista leh a hnathawhte
hi Israel-te beisei, Pathian thutiam lo thlen famkimnaah a
pawm a ni (Gal. 3:8,16; Rom 3:21,22; 4:13). Lal Isua hi
Messia a ni tih nghet takin a pawm a. Chuvângin, a
lehkhathawn tinah Isua hming a lamna apiangah Messia a
nihzia lanna tûrin ‘Krista’ tih hi a hmang hrâm zêl a.
Zâwlneiten Messia an hrilhlâwkna thu pawh Lal Isua leh a
hnathawhah a bel zêl a ni.
Johana ang bawkin Paula hian tûn hun hi sual thuhnuaia
awm ni mah se, hun hnuhn<ng ‘hun thar’ a nih thu a sawi \hîn.
A lehkhathawn tin deuh thawah he ngaih dân hi kan hmu a.
Galatia bung 3:13-ah Krista min tuarsak avânga dân ânchhe
lak ata tlan chhuah kan nih thu a sawi a. Galatia bung 5:1-ah
phei chuan, “Bâwih ni lo tûrin Krista chuan min chhuahtîr
kha, chutichuan, ding nghet ula, bâwih nghâwngkawlah chuan
tâng leh tawh suh u,” a ti a. Kolossa bung 1:13-ah thim
thuneihna laka chhandam kan nih thu leh, a Fapa hmangaih
taka rama min kaitîr thu a sawi bawk a. Kolossa bung 3:13f-
ah pawh kan bawhchhiatna zawng zawngte ngaihdam a nih
thu leh, batna lehkha thai bo a nih thu a sawi bawk a. Chu
bâkah, Krista hnêna kaihthawh kan nih tawh thu leh, kan
nunna pawh Krista hnêna thuhrûka a awm thu a sawi a. Krista
lo kal leh huna ama hnêna ropui zînga inlâr tûr kan nih thu a
sawi bawk a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 117

Paula lehkhathawn hian ringtu Kohhranhote hi Pathian


rama lût mêk kan nih thu leh Krista roluahpuitu, chatuan nunna
nei, thiam chang tawh kan nih thu hi \awngkam hrang hrang
hmangin a sawi \hîn a. Rom 8:1,2-ah phei chuan, “Chutichuan,
tûnah zawng Krista Isuaa awmte tân chuan thiam loh chantîrna
rêng a awm tawh lo. Krista Isuaa Nunna Thlarau dân chuan
sualna leh thihna dân ata chu mi tichhuak tawh si a,” a ti a.
A sawi zêlnaah beiseinaa chhandam kan nih tawh thu a sawi
a. Ephesi bung 4:22f-ah leh Kolossa bung 3:10f-ah te mihring
hlui hlîp thlaa, mihring thar, Pathian anpuia siam dinhmuna kan
din mêk thu a sawi a. Ephesi bung 2:6f-ah Krista ruala
kaihthawh kan nih thu te, rinna avânga khawngaihnaa chhandam
kan nih thute a sawi bawk a ni.
Paula hian Krista leh a chhandamna hnathawh avânga
hun thar, hun hnuhn<nga kan din tawh thu hi a zirtîrna laipui
a ni a. Chuvângin, ringtute sawi nân ‘Kristaa awm’ ‘Thlarauva
awm’ tih \awngkamte a hmang \hîn a. II Korinth bung 5:17-
ah phei chuan, “Tu pawh Kristaa a awm chuan thilsiam thar
a lo ni a, thil hluite chu a ral ta a; ngai teh u, a lo thar ta,”
a ti chhuak nghe nghe a ni.
Paulan hun thar, hun hnuhn<nga chhandamna ringtute chan
tûr leh thlarau lam malsâwmna kan chan tûrte hi tûn khawvêl
hun kal mêkah hian a takin kan chang a, a famkimna kan chan
hun tûr erawh chu nakin Lal Isua lo kal leh hunah a ni ang tih
a sawi \hîn a ni. A fapa hmangaih taka rama min kaitîr thu a
sawi laiin (Kol. 1:13), tisa leh thisen hian Pathian ram a luah
thei lo vang a ti a (I Kor. 15:50). Mihring thar, Pathian anpuia
siam, Krista nun a taka \âwmpuitu kan nih thu a sawi laiin
(Eph. 4:22f; Kol. 3:10f), nakina chatuan nunna chang tûr kan
nih thu a sawi a (Gal. 6:8). Chhandam tawh kan nih thu a
sawi laiin (Eph. 2:5ff), kan chhandamna a hnaih thu a sawi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 118

bawk a. Paula hian tûn hun leh nakin hun hi hun thar hnuaiah
khung vek chung siin, chhandamna a famkima a lo lan hun tûr
erawh nakin a ni tih a sawi \hîn a ni.
Nakina chhandamna a famkima kan chan hun tûr hi Paulan
Lal Isua lo kal leh hun tûr a ni tih min hrilh a. Isua lo kal lehna
hi Sâp\awngin ‘second coming’ tih a ni a. He \awngkam hi
Thuthlung Tharah hian hman a ni chiah lo nâin, a anpui Paula
hman \hin chu Grik tawngkam parousia tih hi a ni (I Kor. 15:2;
I Thess. 2:18; 3:13; 5:23; II Thess. 2:1,8,9). Thuthlung Hluia
zâwlneite \awngkam hawhin Paulan ‘Lalpa Ni’ tiin a sawi bawk
a (I Thess. 5:2; II Thess. 2:2). Lalpa Isua Krista Ni, Lalpa
Isua Ni, Krista Ni, Tlanna Ni, Hun tâwp titein a sawi bawk
\hîn a ni (I Kor. 5:5; Phil. 1:6,10,16; Eph. 4:30; I Kor. 1:8).
Lal Isua lo kal lehna hi Thuthlung Hluia Lalpa Ni an beisei dân
nên pawh inlaichînna thui tak a awm rêng a ni. Paula hian
Thuthlung Hluia Pathian thutiam lo thlen famkimna hi Krista leh
a hnathawhte hi a ni tih a pawm rualin, Krista chhandamna
hnathawh a famkima a lo lan chhuahna hun tûr chu Lal Isua lo
kal lehna a nih tûr thu a sawi \hîn a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi Paula hian vawi khat, \um khat
chauh tûr niin a sawi. Mitthi thawhlehna leh rorêlna nên \um
khata indawta awm tûrin a ngai (Phil. 2:10f; I Thess. 4:13-17;
I Kor. 15:23). Mitthi thawhlehna hi Krista chhandamna hnathawh
tihfamkimna angin a ngai a. Krista chhandamna hi mihring taksa
leh thlarau chhandamna a nih avângin taksa thawhlehna hi Paulan
a ngai pawimawh a. Krista thawhlehna nên pawh inzawm tlatin
a ngai a. Krista kaihthawha a awm ang bawkin mitthite pawh
kaihthawha awm tûrin a ngai nghet hle (I Kor. 15:12ff). Thlarau
Thianghlim, ringtute min awmpuitu ngei mai hi thlarau lama min
tinungtu a nih ang bawkin, kan taksa ngei pawh Lal Isua angin
a kaitho dâwn tih a sawi bawk a ni (Rom 8:11). Paula chuan
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 119

mitthite kaihthawha a awm hma pawhin ringtu thite thlarau hi


Lalpa hnênah an awm thu a sawi a. “Kal chhuaha Krista hnêna
awm châkna ka nei,” a ti nghe nghe a ni (Phil. 1:23).
Lal Isua lo kal leh huna rorêlna lo awm tûr thu Paula sawi
dân hi Chanchin |ha ziaktute sawi dân nên a inzûl hle. Mi tin,
ringtu leh ringlote pawh rorêlna hmaah kan ding vek dâwn a,
kan thiltih ang zêla rêlsakin kan awm dâwn a ni (II Kor. 5:10;
Rom 2:5-16; Gal. 6:5,8). Lal Isua thiam min chantîrtu chu
rorêltu a nih miau dâwn avângin ringtute tân chuan thiam loh
channa a awm tawh lo vang a. Ringlote erawh chu chatuan
hremna chang tûrin an chungthu rêlsak an ni ang.
Paulan Rom 11-a Israel-te dinhmun a sawi hi hun
hnuhn<ng thua mi thiamte innialna thlentu a ni. “Israel mi zawng
zawng chhandamin an awm ang,” (11:26) tih thu hi \an chhanin
mi \henkhatin Israel-te hi a hnam puma Isua Krista ringtu nia,
tundin leha awm tûrin an ngaih phah a. Paula theology pum
pui thlîrin he ngaih dân hi pawm a har hle. Chanchin |hain
hnam tin chi tin a huap vek avângin Kristaah Juda leh Jentail
a awm theih tawh lo va. Israel an ni emaw, ni lo emaw, tu
pawh Isua Krista ring apiang chhandamin an awm mai dâwn
a ni. Paulan Kohhran hi Thuthlung Hluia Israel dinhmun luahtu
a nih thu a sawi \hîn a (Phil. 3:3; Gal. 3:29; 4:26; Rom 4:11-
13). Thuthlung Hluia temple dinhmun luahtu pawh Kohhran a
ni tih min hrilh bawk (I Kor. 3:16,17; II Kor. 6:16ff).
Hun hnuhn<ng chungchânga Paula zirtîrna hmaih hauh
loh t<r chu thilsiamte chhandamna thu hi a ni. Krista
chhandamna hnathawh hi sualin a tihchhiat leh tihkhawloh
tawhte tundin leh siam thar lehna a nih avângin, nakin Isua lo
kal leh huna chhandamna a famkima a lo lan hunah thilsiamte
pawhin chhandamna, siam thar lehna an chang ve dâwn tih
Paulan min hrilh a ni (Rom 8:19ff; Eph. 1:22,23; Kol. 1:19,20).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 120

Lal Isua lo kal hma hian Dân bawhchhepa lo lan tûr thu
Paulan a sawi a. He Dân bawhchhepa hi Johanan Krista dodâltu
a tih nên khân thuhmuna ngaih theih a nih laiin, Paulan rorêltu sual
tak, engkim a thuhnuaia dah tum, Setana chakna nêna lo kal tûr
niin a sawi (II Thess. 2:3ff). Lal Isua lo kal hunah Dân
bawhchhepa hi tihboral a ni ang a, sual thiltihtheihna zawng zawng
pawh tihchhiat vek tûr niin a sawi bawk a ni (II Thess. 2:8; I
Thess. 2:19; 4:15; 5:23). Dân bawhchhepa tihboral tûr thu hian
Lal Isua lo kal thlengin khawvêl hi sualna nên a inchiahpiah reng
dâwn tih min hriattîr a. Khawvêl chanchin (history) pawh hi tûna
a kal dân pângngai ang hian a kal zêl d^wn niin a lang.
Chanchin |ha bua kan hmuh ang bawkin, Paulan Lal
Isua lo kal hun leh nî hi tu man an hriat loh tûr thu, zâna
rûkru anga lo thleng tûr a nih thu a sawi a (I Thess. 5:2).
Chutih rual chuan Lal Isua Krista lo kal lehna ropui tûrzia a
sawi uar hle. Mi tin hriat leh hmuh theiha lo kal tûrin a sawi
a, a ropuizia leh thiltihtheihzia lanna hun niin a ngai bawk a
ni (II Thess. 1:7; I Kor. 1:17; I Pet. 1:7,13).
Paulan Lal Isua lo kal leh hun hi a nghâkhlel hle. Pathian
ram a famkima a lo thlen hun, khawvêl ram zawng zawng
Krista leh a lalna hmun a nih vek hun tûr a ni a. Chhandamna
a famkima lo lan hun, thil engkim Pathian lalna leh thuneihna
hnuaia a awm hun tûr a nih avângin ringtute tân nghahhlelh tûr
a ni rêng a ni.

Sawi ho tûr
Paulan hun hnuhn<ng thu a sawi hi Chanchin |ha bu
hmasa pathumte leh Johana sawi dân nên a danglamna lai nia
kan hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 121

May 4

HUN HNUHNÛNG THU – HEBRAI LEH


HUAPZO LEHKHATHAWNTE SAWI DÂN
Chhiar tûr : Heb. 1:1-4; Jak. 5:7-9; II Pet. 3:8-14;
Juda 17-23

Hebrai mite hnêna lehkhathawn leh Huapzo lehkhathawnte


hian hun hnuhn<ng thu pawimawh tak takte an sawi a. Hebrai
lehkhathawn phei chuan, “Pathian, hmasânga thlahtute hnêna
bung tam tak leh kawng tinrênga zâwlneitea thu lo sawitu
khân hêng ni tâwpah hian keimahni hnênah a Fapaah chuan
thu a sawi,” tiin bul a \an a ni (Heb. 1:1). Huapzo
lehkhathawnte pawhin hun hnuhn<ng thu pawimawh tak takte
an sawi a. Thuthlung Thar hun \antirh laia hun hnuhn<ng thu
kan hriatna hnâr pawimawh tak takte an ni hlawm a ni.
Hebrai lehkhathawn hi kum zabi khatna hun laia Juda
Kristiante tâna ziak a ni a. A ziaktu hi hriat chian theih a ni
tawh lo nain, Clement-a te, Apollova te, Barnaba te zînga a
tu ber emaw hi a ziaktu niin an ring. Origen-a erawh chuan,
Hebrai ziaktu chu Pathian chauhvin a hria,” a ti. A ziakna
hmun hriat chian a ni lo va. A ziak hun erawh chu A.D. 70-
95 inkâr vêl a nih rin a ni. Huapzo lehkhathawn pali, Jakoba,
I&II Petera leh Juda lehkhathawnte hi kum zabi khatna tâwp
lama ziak a nih rin a ni bawk a. Juda lehkhathawn phei chu
mi thiam \henkhatten kum zabi hnihna \antirh lama ziak a nih
an ring a ni. Hêng huapzo lehkhathawn ziaktute hi a
lehkhathawn hming putute hi an nih loh pawhin, an zirtîrte
zînga mi emaw, anmahni ngaisângtute emaw nia rin a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 122

Hebrai leh Huapzo lehkhathawnte ziak hun hi Kristianten


tihduhdahna an tuar lai a ni a. Zirtîrna dik lovin Kohhranhote
a tibuai hle bawk \hîn a ni. Hetiang hun harsa tak kârah hian
Hebrai lehkhathawn leh Huapzo lehkhathawnte hi ringtute
thlamuanna atân leh tihchakna tûra ziak niin mi thiamten an
sawi a. Hun hnuhn<ng thu an sawite hi hetih hun laia an
inthlamuanna ber pakhat a ni a. An beisei anga Lal Isua a lo
kal mai lohna chhan inhrilhfiahnate pawh a ni thei bawk.
Hebrai lehkhathawnah hian Chanchin |ha ziaktute leh
Paula ten an lo sawi lan tawh angin Thuthlung Thar hi hun
hnuhn<ng a nih thu sawi a ni a. Lal Isua pawh Messia a nih
thu leh, hun hnuhn<ng lo thlen famkimna a nih thu târlan a ni.
Hebrai ziaktu hian Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inlaichînna
sawi hi a tum pawimawh tak pakhat a ni a. Thuthlung Hlui hi
a chak loh avânga thlâk a ngaih thu leh, Thuthlung Tharin a
thlâk tâk thu a sawi a. William Cox-a’n a sawi angin, Hebrai
lehkhathawnah hian ran thisen chu Isua thisenin a thlâk tâk thu
te, Chawlhni (sabbath) chu Lalpa niin a thlâk thu leh Israel
dinhmun Kohhranin a thlâk tâk thute sawi a ni (Cox, Biblical
Studies in Final Things, p. 10). He thu hian Thuthlung Hluia
Pathian thutiamte lo lanna leh thlen famkimna hi Thuthlung
Thar a nih thu a nemnghet a. Lal Isua Krista leh a hnathawh
hi Thuthlung Hluia Pathian thutiam lo thlen famkimna a nihzia
pawh a nemnghet nghâl bawk a ni.
Hebrai 9:27-ah “Mihring tân vawi khat thih ruat a ni,
chumi hnuah chuan rorêlna a awm ang,” tih thu kan hmu a.
Hei hi mihring dinhmun mai ni lovin, hun awmzia sawi fiahna
a ni nghâl bawk a ni. Grik-hovin hun hi a ngai lo inher chhuak
leh \hîn, bial ang deuhva an lo sawi \hin chu kalhin, bul leh
tâwp nei a nih zâwk thu sawina a ni a. Pâwlho chauh ni lovin,
mi tin tân pawh hian hun hian bul leh tâwp a nei vek a. Tumah
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 123

khawvêlah hian kan piang nawn dâwn lo va. Tûna kan dam
chhûng hun khat bâk hi insiam\hatna hun kan nei lo. Kan dam
chhûng hun vawi khat hian kan thih hnua kan awm dân tûr a
hril a. Chatuana kan awm dân tûr pawh a hril tlang nghâl vek
a ni tih Hebrai ziaktu hian min hriattîr a tum a ni.
Paula ang bawkin Hebrai lehkhathawn ziaktu hian vânram
a ngai ve hle a, vânram ngaihtuahna hian a rilru a luah khat ve
hle niin a lang. Vânram hi Pathian rorêlna, a lalna leh thuneihna
hnuaia awm a ni tih a hria a. ‘Pathian nung khua, vân Jerusalem’
tiin a sawi a (Heb. 12:22). He hmun nuam leh ropui tak mai
hi ringtuten an hrehawmna kârah pawh hre reng tûrin a fuih a.
Chu hmun thleng tawh mi thianghlimten eng lai pawha an thlîr
\hin thu pawh Kohhranhote fuihna atân a hmang nghe nghe a
ni (Heb. 11;13-16; 12:1,2).
Lal Isua lo kal leh a \ûl chhan sawiin, a ropuizia lanna tûr
a nih thu a sawi a. Beisei anga a lo kal lawk lohna chhan chu
mi tam zâwk vânrama a hruai luh theihna tûr niin a sawi (Heb.
2:9,10). Paula ang bawkin ropui taka mi zawng zawng hmuh
theiha a lo kal tûr thu a sawi a. A lo kal hmasak \uma tlâwm
taka a lo kal ang kha ni tawh lovin, ropui takin a lo kal dâwn
a ni (Heb. 9:25).
Jakoba lehkhathawnah hian Lal Isua lo kal lehna thu hi
5:7-9-ah kan hmu a. A sawi tlêm hle nâin Thuthlung Thar
Kohhranin Lal Isua lo kal leh an nghahhlelhzia kan hre thei a.
An beisei anga a lo kal mai loh avângin Kohhranho zîngah
beidawngte pawh an awm hmanin a lang. An zîngah inphunna
leh innghirnghona te pawh a chhuah phah a ni âwm e. Chutiang
an boruak hre chung chuan Jakoba’n Kohhranhote chu
dawhthei taka Lal Isua lo kal lehna nghâk fan fan tûrin a fuih
a. Lal Isua \awngkam, Matthaia bung 24:33 thu leh Marka
bung 13:39 thute ngaihtuah chungin kawngkhâr bul maia awm
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 124

anga ngaia Lal Isua lo kal lehna nghâk fan fan tûrin a fuih a
ni. Hlim tak leh lungrual taka inphun lova nghâk tûrin a fuih
bawk a. Lal Isua hi a lo kal leh hun chuan rorêl tûra lo kal
tûr a nih thu min hriattîr bawk a ni.
Jakoba lehkhathawn hi Palestina ram pâwn lama Juda
Kristian tamna Kohhran hnêna thawn a ni a. “Jakoba, Pathian
leh Lalpa Isua Krista bâwihin, hnam sâwm leh hnam hnih
darhte chu chibai a bûk e,” tia a lehkhathawn bul hi \an a ni
a. Heta ‘hnam sâwm leh hnam hnih’ tih hi Kohhran sawina
\awngkam, Kohhran hi Israel thar, Thuthlung Hluia Israel-te
dinhmun luahtu a nihzia târlanna pawimawh tak a ni.
Petera lehkhathawnah hun hnuhn<ng thu sawina hmun hrang
hrangah kan hmu a (I Pet. 1:5,7,10,20; 4:5-13; 5:1,4; II Pet.
1:11,16,19; 2:4,9; 3:3-10). Petera lehkhathawnte hian hun
hnuhn<ng hi Lal Isua lo kal leh hun, mitthi thawhlehna leh rorêlna
lo awm hun tûr a nih thu min hrilh a. Chhandamna a famkima
chan hun tûr a nih thu pawh a târlang tel bawk a ni. Petera
lehkhathawn ziak hun lai hian ringtute zîngah Lal Isua lo kal leh
ring lo, sawi hnâwmtu, Gnostic Kristiante an awm a. Hei vâng
hian Peteran Lal Isua lo kal leh tûr thu \hahnemngai takin a
sawi a. Hmêl danglamna tlânga a thil hmuh leh hriatte pawh kha
a lo kal lehna tem lâwkna angin a sawi nghe nghe a ni.
A lo kal lawk lohna chhan kawng hnih a sawi tel bawk
a. Pakhatnaah chuan, Pathianin mihringte hun chhût dân angin
a chhût loh thu a sawi a; “Lalpa ngaih chuan ni khat hi kum
sâng khat ang a ni a, kum sâng khat pawh ni khat ang a ni,”
tiin (II Pet. 3:8). A chhan dang leh chu mi zawng zawng
chhandama awma a duh vâng leh a dawhtheihna avâng a nih
thu a sawi bawk a ni (II Pet. 3:9).
Chanchin |ha ziaktute leh Paula ten an sawi ang bawkin
Lal Isua lo kal leh hun tûr hi rûkru anga lo thleng thut thei a nih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 125

thu Petera pawhin a sawi a. Ropui râpthlâk taka a lo kal tûr thu
a sawi a: “Vânte chu nasa taka riin a boral ang a, thil bulte chu
meia em ralin a awm tawh ang a, lei leh a chhûnga hnathawh
awmte hi a kâng ral ang,” tiin (II Pet. 3:10). A lo kal hun tûr
hmuah dân tûr kawng hnih a sawi a. Lal Isua lo kal leh beiseina
avânga nun vawng fel tûrin, bawlhhlawh kai lo leh sawisêl bova
awm tûra taihmâk chhuaha lo hmuak tûrin a hrilh a (II Pet. 3:14).
Hmuah dan tûr dang a sawi leh chu, “Isua Krista khawngaihna
leh hriatnaah \hang lian rawh u,” tih thu hi a ni (II Pet. 3:18).
Juda lehkhathawnah vântirhkoh tlute hun hnuhn<nga
rorêlsak an nih tûr thu kan hmu a. Hêng vântirhkoh tlute hi
Setana leh a hote nia ngaih an ni a, “Vântirhkoh, an tirhkoh
nihna pawm lova, an awmna pângngai kalsan zâwkte chu,” tia
sawi a ni. Lal Isua lo kal leh huna rorêlna ni hnuhn<ngah ring
lo mi sualte n>n hremna râpthlâk tak an tuar dâwn a ni. Juda
hian Lal Isua a lo kal lawk loh avângin Kohhran hmusit leh
nuihsantute an awm thu a sawi a. Chûng mite leh vântirhkoh
tlute hrem tûrin Lal Isua Krista chu a mi sîng khat nên lo kal
tûrin a sawi bawk.
Hebrai leh Huapzo lehkhathawnte hian hun hnuhn<ng lo
thlen thu leh Lal Isua Krista hi hun hnuhn<ng lo thlen famkimna
a nihzia min hriattîr a. Lal Isua Krista lo kal leh beiseina hian
Thuthlung Thar Kohhran rilru leh ngaihtuahna a luah khahzia
pawh kan hre thei bawk a ni. Lal Isua lo kal lehna dawhthei
taka nghâk tûra fuihna thu kan hmu bawk a. A lo kal lehna
atâna Kohhranhote inbuatsaih dân tûr \ha tak takte min
hriattîrin min kawhhmuh hlawm a ni.

Sawi ho tûr
Hebrai lehkhathawn leh Huapzo lehkhathawnten Lal Isua
lo kal lehna atâna inbuatsaih dân tûr an sawite leh an sawi
bâk inbuatsaih dân tûr \ha nia kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 126

May 11

HUN HNUHNÛNG THU –


THUPUAN BUIN A SAWI DÂN
Chhiar tûr : Thup. 1:1-3,7; 22:12,13,17,20

Bible bu 66 zîngah zâwlnei Daniela bu leh Thupuan bu hi


mi thiamten khuhhawnna thuziak (apocalyptic writings) tia
an sawi \hin a ni a. Bible bu dangah khuhhawnna thuziak hi
awm ve bawk mah se, a bu puma khuhhawnna thuziak kan
neihte hi chu hêng lehkhabu pahnihte chauh hi an ni.
Khuhhawnna thuziakte hi hrilhlâwkna thu chi khata ngaih
theih, zâwlneite hrilhlâwkna thu ang deuhva nakina thil lo thleng
tûrte sawina a nih avângin ngaihven leh bengkhawn a hlawh a.
Harsatna leh hrehawm tuarte thlamuanna tûr leh chhel taka
hrehawmna leh harsatnate tuar khawchhuak thei tûra fuihna thu
a tel avângin khuhhawnna bute hi ngaih pawimawh hlawh tlâk
pawh a ni rêng a ni. Khuhhawnna bute hi tehkhin thu leh inlârna
thu emawte hmanga ziak a nih avâng leh, an \awng hmante pawh
\awngkam biru, ngaihsual palh theihte a nih \hin avângin zir ngun
a ngaiin, a sawitu sawi tum ngaihtuah ngun ngai tak a ni.
Chutianga khuhhawnna thu hmanga ziak a ni chung chuan
Thupuan bu hi Kohhran pate hun lai a\ang tawhin
Kohhranhoten an ngaihvenin, an ngaihlu hle \hîn a. Hriat sual
leh kal sualpui theih a ni chungin, Thuthlung Thar bute an
phuah khâwm hun lai pawha Pathian lehkhabua pawm tlâka
Kohhran pate leh Kohhran Inkhâwmpui pawhin a ngaih zui
tâkte zînga mi a ni.
A ziaktu hi hmasâng a\ang tawhin Isua zirtîr Johana nia
ngaih a ni a. Tûnlai mi thiam \henkhatte erawh chuan a thuziak
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 127

kalhmang leh a Grik \awng hmante hi Chanchin |ha bu lina


ziaktu \awngkam hman nên a danglam deuh avângin mi dang
kutchhuak a nih an ring. Eng pawh ni se, Thupuan ziaktu hi Isua
zirtîr a nih loh pawhin, m^rtar huama Isua hnung zuitu rinawm tak
ziak a ni tih a chiang a; chuvângin, a bu hlutna leh pawimawhna
hi engti kawng maha d^l thei a ni lo tih hriat a \ha âwm e.
A ziak hun thuah hian mi thiamte ngaih dân a thuhmun lo
bawk a. |henkhatin Neroa tihduhdahna hun laia ziak a nih an
ring a. |henkhatin kum zabi pakhatna tâwp lama ziak a nih
an ring a. Mizo \awnga Thupuan hrilhfiahna bu siamtu Rev.
Lalbiaktluanga leh Thuthlung Thar zirna bu siamtu Rev. Dr. R.
Chhuanliana leh Rev. L.H. Rawsea te chuan mi thiam tam
berte ngaih dân zuiin A.D. 80-96 inkâra ziak a nih an ring.
Hetih hun lai hi Rom sawrk^r laka Kristian hmasaten
tihduhdahna nasa tak mai an tuar hun lai a ni a. A bu chhûng
thuziak kalhmang leh a thuchahte nên a chunga mi thiamte khi
chuan inrem hlein an ngai a ni.
Kum zabi khatna chanve hma lamah khân Kristianten
tihduhdahna lian tham sawi tûr an tâwk lo va. Zalên takin
Tirhkohte pawhin Chanchin |ha an hril a. Hmun \henkhatah
Paula leh a \hiante khân tihduhdahna leh harsatna tawh châng
nei \hîn mah se, sawrk^r lakah a hranpain harsatna an tâwk
meuh lo. Nero-a hun lai A.D. 64 vêl a\ang erawh kha chuan
Kristianten Rom sawrk^r lakah tihduhdahna leh harsatna an
tâwk \an ta a. Domitian-a hun laiin Pathian anga biak tûra
thupêk chhuah a nih avângin Kristianten tihduhdahna leh
harsatna namên lo an tâwk leh a. A ziaktu ngei pawh hian
tihduhdahna leh harsatna nasa tak a tâwk a. Chutiang
tihduhdahna leh hrehawmna nasa tak mai hnuaia an kûn lai
chuan Kohhran leh ringtute thlamuana, tichak tûrin Thupuan
bu hi Rom thuneitute leh Kristian ni ve lote hriat thiam mai loh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 128

tûrzâwngin, khuhhawnna thuziak kalhmang zuia ziak nia ngaih


a ni. A hun lai Kristiante tân pawh a hlu hle ni tûr a ni. A hnu
thleng pawhin ngaihhlut a hlawh chho ta zêl a.
Thupuan buah hian hun hnuhn<ng thu tam tak ziak a ni a.
Daniela bua thuziakte leh Ezekiela bua khuhhawnna thuziak
\henkhatte lâk chhâwn a ni a. Chanchin |ha bu hmasa pathumah
leh Paula lehkhathawn \henkhata khuhhawnna thuziak kalhmang
zuia Lal Isua lo kal lehna lam hawia thuziakte pawh lâk chhâwn
a ni hlawm nual bawk a ni. Hei vâng hian Thupuan buah hian
hun hnuhn<ng thu chi hrang hrang sawina hmuh tûr a tam hle.
Lal Isua lo kal lehna thu hi Kristian hmasate rilru leh
ngaihtuahna khamtu ber a ni a. Tihduhdahna leh hrehawmna
kârah pawh an inthlamuanna ber a nih avângin Thupuan buah
pawh sawi hmasak ber leh hnuhn<n ber a ni a, a sawi tam
ber pawh a ni âwm e. “Ngai teh u, ani chu chhûmte nên
chuan a lo kal leh thuai dâwn e; mit tinrêngin a hmu ang a, a
chhuntute ngei pawh khân; khawvêla hnam zawng zawngin
amah an \ah bawk ang. A ni, Amen,” (Thup. 1:7). “Ngai teh,
ka lo kal thuai dâwn e; mi tin an thiltih ang zêla pêk tûrin ka
lâwmman ka hnênah a awm a…Hêng thu hriattîrtu hian, “A
ni, ka lo kal thuai dâwn e,” a ti a (Thup. 22:12,20) tiin Thupuan
bu ziaktu hian Lal Isua lo kal leh tûr thu a bul \anna leh
tâwpna atân a hmang a ni.
Thupuan bu ziaktu hian Lal Isua lo kal leh tûr thu a bul
\anna leh tâwpna atâna a hman laiin, a bu chhûng thu tam ber
hi Lal Isua lo kal hmaa hrehawmna hun lo thleng tûr sawina a
ni a. Kohhran pasarih hnêna lehkhathawn hian bung hmasa
pathum a awh a. Chumi zawh bung 4-20 inkâr hi hrehawmna
hun lo thleng tûr te, Sakawlh lo lan tûr thu te, Har-Magedon
Indona lo awm tûr thu te, Krista hova kum sâng rorêl thute
sawina te a ni hlawm a. Hrehawmna hun hi Pathian leh Setana
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 129

indona, Messia leh Dragon indona thu ti tein sawi a ni bawk.


Setana leh a thiltihtheihna tihtlâwm tûr thu leh Krista lalna tundin
hi a thuchah thupui ber anga sawi theih a ni. Hrehawmna hun
hi Pathian rorêlna leh Isua lo kal lehna thuin a zui a. Lei thar
leh vân thar lo lan tûr thuin Thupuan bu hi a hmâwr bâwk a ni.
A chunga thupui chi hrang hrang Thupuan bua kan hmuhte
khi a hranpaa kan la zir dâwn avângin chipchiarin kan sawi
zui rih lo ang a. Amaherawhchu, Thupuan buin hun hnuhn<nga
thil lo awm tûr a sawite khi Kohhran mite zîngah inhnialna
thlentu a nih \hin avâng leh, rinna kawng pênsan khawpa buaipui
an awm \hin avângin, Thupuan bua thuziakte hrilhfiah dân hi
kan zirlai hmâwr bâwkna atân kan hmang dâwn a ni.
Thupuan bua thuziakte hi kawng hrang hrangin an hrilhfiah
\hîn a. Tûnlai mi thiamten hrilhfiah dân hi kawng nga emaw lai
awmin an sawi a. Chûngte chu: nakina thil lo thleng tûr
hrilhlâwkna thu anga hrilhfiahna te, hun kal tawha thil thleng
sawina anga hrilhfiahna te, khawvêl chanchin kal zêl tûr
hrilhlâwkna anga hrilhfiahna te, suangtuahna thil anga hrilhfiahna
te leh inrah behna do lêtna thil anga hrilhfiahnate an ni hlawm
a. Chûng zîngah chuan hêng a hnuaia hrilhfiah dân kawng
hnihte hi kalpui dân tlânglâwn deuh ber niin a lang.
Kum sâng rorêl t uipui hot e (dispensationlist/
premillenialist) hian Thupuan bu hi nakin Lal Isua lo kal hma
deuhva hrehawmna hun lo thleng tûr leh a hnua thil lo awm
tûrte hrilhlâwkna thu anga ngaiin an hrilhfiah a. Chutianga
Thupuan bu hrilhfiahna kalpui hi hrilhfiah dân chi khat (futurist
view) a ni. Chutiang hrilhfiahna kalpuitute chuan a chhûnga
thuziakte hi a ngial a ngana a nih ang dawta kalpui theih niin an
ngai a. Hrehawmna hun, sakawlh thuneihna hun pawh Lal Isua
lo kal hma kum sarih hun chhûnga lo thlenga, Har-Magedon
Indona pawh a tak taka awm tûrin an ngai. Israel hnam tundinna
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 130

leh kum sâng rorêl pawh Jerusalem-a a tak taka lo awm tûrin
an ngai a ni. Rev. Vânlalnghâka Râlte sawi angin, hetianga
Thupuan bu hrilhfiahna hi sakhaw chungchânga mite sawi \haih
hmangte leh chumi lo âwiha sakawlh hlau \hînte pawm dân a
ni (Thupuan Bu leh Sakawlh, p. 24).
Hmasâng a\angin Kohhran ziding kal zêlten Thupuan bu hi
tehkhin thu emaw, entîrna thu emaw anga ngaiin hrilhfiahna hi
an kalpui a. Khuhhawnna thuziak kalhmang zuia ziak a nih
avângin a ngial a ngana pawm chiah an ruat lo. A ziak hun laia
Kristiante thlamuanna leh fuihna atâna ziak, a hun lai dinhmun
mila hrilhfiah \hin tûra ngaih a ni a. A bu chhûnga inlârna thute
hi Rom sawrk^r leh Kohhran inepna thil a pehhêlzâwnga sawina
anga thlîr a ni tlângpui. Chutiang thlîrna leh ngaihtuahna pu
chung chuan hrilhfiahna hi kalpui a ni a. Tûnlai khawvêl dinhmun
kal mêk nên hmehbel remchânna lai awm bawk mah se, hun
kal tawh sawina anga hrilhfiah a ni deuh ber. A thuchah erawh
hi chu hun kal tawha mite tân chauh ni lovin, tûn leh nakin hun
kal zêl atân pawh pawimawh leh \angkai reng tûra ngaih a ni.
Thupuan bu hrilhfiahna kalpui dân chi hrang hrangte khi
a mal khaiin \hat tâwk lohna lai sawi tûr a awm vek. An \an
tlân ngaihna chin a awm. A ziaktu hun lai khawvêl dinhmun
leh Kristiante a rûka thlamuanna leh fuihna atâna ziak a ni tih
erawh kan hriat reng a pawimawh. Chutih rual chuan hun kal
zêl atâna thuchah nung tak min petu leh nakina Kristiante
beiseina lo thleng tûr hrilhlâwkna a ni tih pawh kan hriat reng
a pawimawh bawk ang.

Sawi ho tûr
Thupuan bu hrilhfiah dân dik tâwk lo avânga Kohhranin
harsatna kan tawhte sawi ni se, a siam \hat dân tûr \ha nia
kan hriatte pawh sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 131

May 18

THUTHLUNG THARIN LALPA NI LEH NI


HNUHNÛNG THU A SAWI DÂN
Chhiar tûr : I Thess. 5:2; II Thess. 2:2;
II Pet. 3:10; II Tim. 3:1-9

Thuthlung Hluia Lalpa Ni an ngaih dânte zirlai \antirh


lamah kan zir tawh a. Tûn \umah hian Thuthlung Tharin Lalpa
Ni a ngaih dân leh Ni hnuhn<ng thu a sawi dânte kan zir
dâwn a ni.
Lalpa Ni tih hi Thuthlung Thar bu hrang hrangah hetiang
hian sawi lan a ni a. I Thessalonika bung 5:2-ah “Lalpa Ni
chu zânah rûkru angin a lo thleng dâwn tih nangmahni ngeiin
chiang takin in hre si a,” tiin Paulan a sawi a. He thu hi Krista
lo kal leh hun tûr sawina atân hman a ni. II Thessalonika bung
2:1,2 -ah Dân Bawhchhepa lo lan tûr thu a sawi \umin mi
\henkhatin, “Lalpa Ni a thleng reng tawh,” tia an sawi chu
sawi lan a ni bawk a. Dân Bawhchhepa lo lan hmain Lalpa
Ni a thlen loh tûr thu a sawi zui a. Krista lo kal tûr thu sawina
atân bawk hman a ni a. I Korinth bung 5:5-ah Lal Isua lo kal
lehna kâwk bawkin Lalpa Ni hi hman a ni bawk.
II Petera bung 3:10-ah “Lalpa Ni chu r<kru angin a lo
thleng ngei ang, chumi niah chuan vânte chu nasa taka riin a
boral ang a, thil bulte chu meia em ralin a awm tawh ang a,
lei leh a chhûnga hnathawh awmte hi a kâng ral ang,” tih thu
kan hmu leh a. He thu hi Lal Isua lo kal lehna thu sawina, a
lo kal hun tu ma hriat lâwk theih a nih loh tûr thu sawina a
ni. Lalpa Ni hi Tirhkohte bung 2:20-ah Pentikos nia Petera
sermon-a zâwlnei Joela thusawi a sawi chhâwnnaah kan hmu
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 132

leh a. Joela’n Lalpa Niah mi zawng zawng chunga Thlarau


Thianghlim leih a nih tûr thu a sawi a. Peteran hun thar, hun
hnuhn<ng lo thlen thu sawina atân a hmang ve leh thung a ni.
Lalpa Ni tih hi Paula lehkhathawn \henkhatah Lalpa Isua
nî (II Kor. 1:14) tih te, Lalpa Isua Krista nî (I Kor. 1:8) tih
te, Isua Krista nî (Phil. 1;6) tih te, Krista nî (Phil. 1:10l;
2:16), chumi nî (II Thess. 1:10; II Tim. 1:18) ti tein sawi a ni
bawk a. Hêng \awngkam hrang hrangte hi Lalpa Ni sawina
\awngkam vek a ni a. Isua Krista lo kal lehna sawina atân
hman vek a ni. II Petera bung 3:11,12-ah ‘Pathian nî’ tih
\awngkam chu Lalpa lo kal lehna sawina atân hman a ni a. He
nî vêk hi ‘ni hnuhn<ng’ nên sawi zawm a ni.
Lalpa Ni tih te, Krista nî tih te leh Pathian nî tihte hi Lal
Isua lo kal lehna sawina atân hman a ni tih chhinchhiah ila.
Thuthlung Tharah Paula leh Petera lehkhathawn ziak hun lai
a\ang tawhin Isua hi Kristianten Pathian tak a ni tih an pawm
a. Thuthlung Hluia Pathian Jehova hming lamna atâna an lo
hman \hin Lalpa tih pawh Isua hming atân an hmang tawh \hîn
a ni. Krista tih hi Messia tih nên thuhmun a ni a. Chuvângin,
Lalpa Ni tih te, Krista nî tih te, Lalpa Isua nî tih te leh Pathian
nî tihte hi Lal Isua lo kal lehna sawina veka ngaih tûr a ni.
Thuthlung Tharah hian Lalpa Ni tih hi Lal Isua thawhlehna
nî, Kristianten Pathian biakna nî atâna kan hman sawina atân
hian hman a ni ve bawk a (Tirh. 20:7; I Kor. 16:1). Lal Isua
thawhlehna nî hi Pentikos nî, Thlarau Thianghlim lo thlen nî a
ni bawk a. Genesis bua thil siam chanchin a\anga chhûttu
\henkhatten thil siam lo in\anna ni ang tein an lo sawi bawk
\hîn a. Hei vâng hian Lal Isua thawhlehni, Pathian biakna hun
atâna hman leh Lalpa Ni anga sawi hi a inhmeh hle.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 133

Thuthlung Thara ‘Ni hnuhn<ng’ tih \awngkam hi hun


hnuhn<ng sawina \awngkam a ni a, Krista lo kal lehna sawina
atân bawk hman a ni. II Timothea bung 3:1-ah Paulan ‘ni
hnuhn<ng’ \awngkam hi Lal Isua lo kal leh dâwn huna hun
khirh tak lo awm tûr sawina atân a hmang a. Dân Bawhchhepa
lo lan hun a tih nên thuhmuna sawi theih a ni a. Chanchin |ha
ziaktuten zâwlnei der, Krista der lo lan hun tûr an sawite nên
pawh thuhmuna sawi theih ni bawkin a lang.
Ni hnuhn<ng tih hi Johana lehkhathawna hun hnuhn<ng
tih nên pawh thuhmuna ngaih theih niin a lang a. Krista dodâltu
lo lan hun hi hun hnuhn<ng chhinchhiahnaah Johana hian a
ngai niin a lang. Krista dodâltu hi mi mal pakhat emaw chauh
ni lovin, mi tam tak awm theiin a sawi a (I Joh. 2:18b). A
awmzia pawh Isua Krista tîsaa lo chang tih âwih lote chu
Krista dodâltute tiin a sawi nghe nghe a ni. Eng pawh ni se,
ni hnuhn<ng tih te, hun hnuhn<ng tih te hi Lal Isua lo kal leh
hun sawina atân hman a ni a. Lal Isua hi lo kal leh mai tûra
an ngaih avângin an hun lai khawvêl pawh ni hnuhn<ng, hun
hnuhn<ng chhûngah an khung tel tih hriat a pawimawh bawk
âwm e. Paula leh Tirhkohte rilruah Lal Isua lo kal leh nî
thlengin sualna leh a thiltihtheihnate hian khawvêl hi a la chîm
buai reng dâwn a. Lal Isua lo kal leh huna Pathian ram a
famkima a lo thlen hunah chauh sual leh a theihna zawng
zawngte tihchhiat leh tihbo a ni dâwn tih ni hnuhn<ng leh hun
hnuhn<nga thil thlengte hian min hriattîr a ni.
A chunga kan sawi tâkte a\ang khian Lalpa Ni leh ni
hnuhn<ng hi nakin Lal Isua lo kal leh hun, Pathian ram a
famkima a lo thlen hun tûr sawina a ni tih chhinchhiah ila.
Hêng \awngkamte hi Thuthlung Hluia Lalpa Ni beiseinain a
kaihruaiin, thui tak inzawmna leh inlaichînna pawh neiin mi
thiamten an ngai a ni. Lalpa Ni hi Thuthlung Thar hun,
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 134

Kohhranhoten Thlarau Thianghlim awmpuina leh pâwlna kan


chan hun sawina a nih rualin, nakin Lal Isua lo kal leh hun
sawina atân hman a ni deuh ber a. Ropui taka a lo kal leh
hun, mitthi thawhlehna hun leh ni hnuhn<nga rorêlna hun sawi
nân hman a ni. Thuthlung Hluia an beisei ang bawkin Lalpa Ni
hi Pathian mi, ringtuten chhandamna famkim an chan hun a nih
laiin, ringlote tân \ah leh rûmna nî a ni ve thung dâwn a ni.

Sawi ho tûr
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharin Lalpa Ni an sawi dân
inanna leh a danglamna laite sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 135

May 25

THIHNA
Chhiar tûr : Gen. 2:15-17; 3:17-19; Joba 14:1,2;
Rom 5:12-14; Heb. 9:27

Hun hnuhn<ng thu ngaihtuahnaa hmaih theih hauh loh chu


thihna hi a ni. Pathian thuin thihna hi tu ma pumpelh theih a nih
loh thu min hrilh a. Enoka leh Elija te pahnih tih loh chu thihna
hian mi zawng zawng a huap vek a. Thih hlauhna bâwihah kan
tâng vek a ni. Thihna leh thih hlauhna hi sakhua kai chhuaktu
nia ngaih a ni a. Sakhaw tin hian thihna laka thlamuanna leh
chhandamna kawng a zawng a. Kristianna pawhin thihna laka
chhandamna kawng kawhhmuh hi a tum ber a ni. Lal Isua
chhandamna hnathawh pawh sual vânga thihna leh chu thih
hlauhna laka min chhandam chu a ni.
Mihring thihna hi eng nge nia, engtia lo awm nge? Thihna
hi tâwpna emaw boralna emaw tia sawi a ni \hîn a. Mi a thihin
mi nung a nihna a tâwp a, a taksa pawh rei lo têa \awih nghâl
mai tûr a nih avângin thlâna phûm tûrin emaw, meia hâl ral
tûrin emaw buatsaih a ni \hîn. Mihring finna leh ngaihtuahna
a\ang chuan thihna hi tâwpna emaw boralna emaw tia sawi
âwm r>ng a ni. Amaherawhchu, Pathian thu chuan thihna hi
tâwpna emaw boralna emaw angin a ngai lo. Thuthlung Hluiah
muhîl tia sawi \hin a ni a. Lal Isua pawhin he \awngkam hi
thihna sawina atân a hmang a (Mk. 5:39). Muhîl tih \awngkam
hian thihna hi mihring nun tâwp hlenna emaw, boralna emaw
a nih lohzia a lantîr a ni.
Thihna awmzia sawina \awngkam pawimawh tak mai chu
‘in\henna,’ taksa leh thlarau in\henna hi a ni (Thuf. 12:7; Tirh.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 136

7:59; Jak. 2:26). He \awngkam hi Lal Isuan thihna sawina


atân a hmang nâin, a thawhlehna khân thihna hi hun rei lo tê
atâna taksa leh thlarau in\henna a ni tih min hriattîr a. Krista
thawhlehna azâra mitthite thawhlehna beiseina hian thihna hi
mihring nun tâwp hlenna emaw, boralna emaw ni lovin, hun
eng emawti chhûng atâna in\henna, awm hranna a ni tih min
hriattîr a ni.
Pathian thuin mihring hi taksa leh thlarau tiin a sawi a.
Thuthlung Tharah hian Grik ngaihtuahna zuiin taksa, rilru leh
thlarau ti tea sawi a ni bawk a. Genesis bua mihring siam
thuin a târlan dân chuan mihring hi taksa leh thlarau a ni a.
Juda-te ngaihtuahnaah mihring hi taksa chauh emaw, thlarau
chauh emaw a ni thei lo va. A pahniha a inpumkhata, a inzawm
chauhvin mihring a awm thei a. Chuvângin, Juda-te ngaihtuahna
a\ang chuan mihring hi taksa nei emaw thlarau nei emaw anga
sawi pawh a dik lo va. Taksa leh thlarau hi mihring nihna
kengtu an ni a. A lo in\hen hian thihna a lo awm ta a ni.
Genesis bung 3:19-a bawhchhiatna avânga mihring taksa
leia a kîr leh tûr thu hi thihna, taksa leh thlarau in\henna thu
a ni. Genesis bung 2:17-a “I ei nî la lain i thi ngei tûr a ni,”
tih thua thihna pawh hi ‘in\henna’ kâwka hrilhfiah a ni a.
Taksa leh thlarau in\henna bâkah, Pathian leh mihring in\henna
a kâwk thei bawk. Mihring leh thilsiam inlaichînna tihkhawloh
leh tihchhiat chenin a kâwk thei bawk a ni. Mihring tlûkna
avânga thihna lo awm hi taksa thihna leh thlarau lam thihna
anga sawi theih a ni a. Thlarau lam thihna hi Pathian leh mihring
in\henna, mihringin a nih dân t<r leh a awm dân t<r anga a
awm tâk loh avânga Pathian nêna an inmihranna thu sawina a
ni. Tlûkna avângin Pathian leh mihring chauh ni lovin, mihring
leh mihringte inkâra inmihranna leh in\henna te pawh hi thlarau
thihnain a nghawngte an ni vek a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 137

Thihna awmzia ‘taksa leh thlarau in\henna’ tih thu hian ken
tel a neih chu thlarau thi thei lova ngaihna hi a ni. Grik finna
\henkhatin thlarau thih theih lohna thu an zirtîr a. Hei hian Juda-
te ngaihtuahna pawh eng emaw chen chu a kaihhruai a. Kristiante
Pathian thu kalpui dân pawh a kaihruai thui hlea sawi a ni.
Genesis bung 1:26,27-ah mihring Pathian anpuia siam a nih thu
kan hmu a. Genesis bung 2:7-ah Pathianin mihring taksa a
thâwk khum hnua mi nung a lo nih tâk thu kan hre bawk a.
Hêngte avâng hian mihring thlarau hi thi thei lo tûra ngaihna lian
tak a awm. Taksa pawh Pathian kutchhuak leh siam a nih
avângin boral lo t<ra ngaihtuah theih a ni bawk. Kristiante
rinna innghahna bulpui chu Krista thawhlehnaah a ni.
Thuhriltu bung 3:11-ah Pathianin mihring rilrua chatuan a
dah thu kan hmu a. Mitthi thlarau Seol-a chhuk \henkhatten
nun hlimna an chan thu kan hmu bawk a (Sam 16:10;
49:14,15). Mitthi thawhleh beiseinate pawh Thuthlung Hlui bu
\henkhatah a lo lang \an a (Job. 10:23,27; Sam 17:15; 73:24;
Isa. 26:19; Dan. 12:2). Thuthlung Tharah phei chuan mitthi
thawhleh beiseina a lo ding chhuak fel ta a. Thlarau thi thei
lova ngaihna leh mitthi thawhleh thu hian thihna hi mihring
tâwpna leh boralna ni lovin, hun eng emawti chhûng atâna
in\henna a ni tih a târlang fiah hle a ni.
Eng vângin nge thihna a lo awm? Mihring ngaihtuahna leh
finnate hian mihring hi thi tûr saa piang, kum hlun lo tûrin an
ngai a. Mihring chauh ni lovin, khawvêla nungcha leh thil siam
dangte pawh thi tûr, tâwp hun nei vek tûra ngaih a ni a,
chutiangin kan awmna leilung bâkah, ni leh thla leh arsite chen
khian tâwp hun, boral hun nei vek tûra ngaih a ni. Bible-ah
pawh mihring hi kumhlun lo tûr, ramsate ang bawka boral mai
tûr, rei lo tê chauh dam tûra sawina kan hmu tam hle. Sam
90:10-ah pawh, “Kan dam chhûng kumte chu kum sawmsarih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 138

a ni a, chakna avângin kum sawmriat pawh a ni thei e;


nimahsela, a reina chu thawhrimna leh lungngaihna mai a ni,”
tih thu kan hmu a. Hebrai bung 9:27-ah pawh, “Mihring tân
vawi khat thih ruat a ni,” tih thu kan hmu bawk a. Bible pawh
hian mihring hi thi tûr sa rênga piang, a tîr a\ang rênga kumhlun
lo tûra siam angin a sawi ta mai emaw tih a awl hle.
Bible pum pui zirtîrna kan en erawh chuan mihring hi
Pathian anpuia siam kan nih avângin thi tûr rênga siam kan ni
lo tih kan hre thei a (Gen. 1:26,27). Mihring hmasate tlûkna
avâng chauhva thihna hi mihring chunga lo thleng a ni tih pawh
kan hre thei bawk a ni (Rom 5:12ff; I Kor. 15:55). Augustine-
a leh John Calvin-a te chuan tlûkna hi awm ta lo sela, Pathian
anpuia siam mihringte hian thihna tem lova, chatuan ban tlang
thei tûrin an ngai a. Chutih rual chuan tlûkna leh sualna avâng
chauhva mihring thihna hi lo awm niin an zirtîr a ni. He zirtîrna
hi Bible zirtîrna dik tak niin an hria a. Chuvângin, Sam 90:10
leh Hebrai 9:27-te hi chu mihring nihphung rêng sawina ni lovin,
tlûk hnua mihring dinhmun sawina niin an hrilhfiah a ni. Tlûkna
avâng chauhva thihna lo awm thu hi Paulan a sawi fiah hle a.
Vawiin thlengin Kohhran thurin innghahna pawimawh tak a ni.
Thihna hi tlûkna avânga lo awm a nih avângin a râpthlâk
hle a. Mihring nun tihrehawmtu ber a ni. Thihna tem hma hauh
pawhin thih hlauhna hian mi zawng zawng a fan chhuak vek
a. Paul Tillich-a (Tilika) phei chuan thih hlauhna hi mihring nun
chhûngrila manganna leh buaina reh thei lo awmtîrtu, mihring
nun tikhawlotu ber niin a sawi hial a ni. Thihna leh thih
hlauhna laka min chhandam thei awm chhun hi Pathian Fapa
Lal Isua Krista chauh a ni tih Bible-in min zirtîr a. Pathian
Fapa meuh pawh ni mah se, thihna leh thih hlauhna laka min
chhandam tûrin a thih ve phawt a ngai a. Chu thihna ata chu
kaihthawhin a awm a. A thihna leh thawhlehna azârah chauh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 139

chhandamna, chatuana nunna kan lo nei thei a ni. Thih hlauhna


lakah pawh min chhandam a, ringtute chuan Pu Patea hlain a
sawi angin, ‘Thih luikamah zaiin i hming ka fak ang’ tiin
thihna thlazâr hnuaiah pawh Pathian kan fak thei ta a ni.
Isua Krista zârah thihna hi ringtute tân vânram kawng
hawnna, chatuan ropuina hmuna luhna kawngkhâr a ni. Paulan
“Kei atân zawng nun hi Krista a ni a, thih pawh hlâwkna a
ni…kal chhuaha Krista hnêna awm châkna ka neih avângin,
chu chu a \ha zâwk êm êm si a,” a ti a. Paula testimony
\âwmpui thei hi Mizo Kristiante zîngah sawi tûr an \hahnem
tawh hle âwm e. Thihna hi Bible-in min hrilh angin hun eng
emawti chhûng atâna taksa leh thlarau in\henna a ni a. Chutianga
in\henna chu a lo thlen hunah kan thlarau hi thlamuang takin
taksa thawhlehna nghâkin Krista hnênah a châwl dâwn a. Nakin
Lal Isua lo kal hunah chhandamna famkim changin kaihthawhin
kan awm leh ang a, chutih hunah chuan kan pumin chatuan
ropuinaa lawm luhin kan la awm vek dâwn a ni.
Welsh thurin (Welsh Confession)-in thihna awmzia a sawi
hi a hmâwr bâwkna atân hmang ila: “Thihna hi eng emaw
chhûng atâna taksa leh thlarau in\henna a ni. A bul takah
mihring chu thi tûra ruat ni lo mah sela, sual avângin mi tin thi
tûra ruat an lo ni ta a. ‘Mihring tân vawi khat thih ruat a ni.’
Pathian \ih leh \ih lo, mi tin mai hi thi tûra ruat an lo ni ta a.
Amaherawhchu, Pathian \ihtute chu thih hrehawmna ata Krista
chuan a chhan chhuak a, an thihna chu hlêpah a chantîr a, mi
sualte tân erawh chuan chânna namên lo leh chatuan thihna
kawngkâ a ni thung,” tiin.
Sawi ho tûr
Ringtute tân thihna hi malsâwmna a nih theih dân kawng
hrang hrangte sawi ni se. Thihna laka kan inthlamuan theih
dân kawngte sawi tel ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 140

June 1

MITTHITE AWM DÂN


Chhiar tûr : Job. 10:20-22; Lk. 16:19-31; 23:43,46;
Phil. 1:23; I Pet. 3:19

Mi a thih hian a thlarau chu khawiah nge a awm a, engtin


tak nge a awm tih hi rilrua zawhna awm reng \hîn a ni âwm
e. Joba rilruah pawh he zawhna hi a nung reng a. Seol a thlîr
a, beidawnnain a khat a. ‘Mihring chuan a thlarau a thlah a,
khaw nge a awm tâk? tiin a khum laizâwlah mangangin a au
chhuak a ni (Job. 14:10).
Kan hmangaihte kan \hen ni leh kan thih hun tûr kan
ngaihtuah chângin Joba dinhmunah hian din a awl hle \hîn.
Mitthite taksa awm dân hi chu eng emaw chen kan hria a.
Vaivuta kîr leh rih tûrin thlânah kan phûm a, a \hente chu kan
hâl ral pawh a ni thei e. Mitthi thlarau khân a taksa a chhuahsan
hnuin khawiah nge a awm tâk? A boral ta nge, a muhîl nge,
thlân piah lam chawlhlâwkna hmunah a awm rih nge nia,
vânramah emaw, hremhmunah emaw a kal nghâl tih zawhnate
hi rilrua zawhna awm theite an ni.
Zirlai hmasa lama sawi lan tawh angin mitthite hi thih hnu
hian nunna nei tawh lova, boral nghâl ve mai tûra ngaihna mi
\henkhatin an nei a. Chutiang ngaih dân nei chu khawvêl mi
fing zîngah sawi tûr tam tak an awm. Mihring hi thi tûra siam,
a thlarau pawh a thih ruala thi ve nghâl tûrin an ngai a ni. Thih
hnua mitthite thlarau awm dân tûr hi Thuthlung Hluiah hian a
lang chiang lo hle a. Joba rilru leh ngaihtuahna hi Sam ziak
\henkhat pawhin an \âwmpui a. Sam 30:9-ah “Thi ila, leilâwtah
chhuk ila…vaivutin a fak dâwn che em ni? I thutak hi a hriattîr
dâwn che em ni?” tih thu kan hmu a. Sam 6:5-ah “Thih hnu
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 141

chuan nangmah hriatrengna a awm si lo va; Seol-ah tuin nge


lâwmthu hrilh dâwn che?” tih thu kan hmu bawk a. Thuhriltu
pawhin “Thlân i kalna tûrah chuan…hriatna emaw, finna emaw
a awm lo,” a ti a (Thuh. 9:10). Zâwlnei Isaia pawhin, “Thlân
hian a fak thei si lo che a, thihna hian a chawimawi thei hek
lo che,” a ti bawk a (Isa. 38:18). Hêng thute hian Thuthlung
Hlui huna thlân piah lam thimzia, mitthi thlarau awm dân thua
Pathian mite meuh pawh an bangbo theihzia kan hre thei a ni.
Thuthlung Thara Pathian mite pawh hian thih hnu piah lam
kan hriat dân hi a inchen lo hle. Kohhranhote hriat dân leh
inzirtîr dân pawh a thuhmun hlei thei lo va. |henkhatin mitthite
thlarau hi Lal Isua lo kal leh hma loh chu eng mah hriatna nei
lova muhîl vang vang tûrin an ngai a. Lal Isuan Jaira fanu a
kaihthawh \uma muhîla a sawi kha \an chhan \ha tâwkah an
ngai a (Mat. 9:24). Paulan ‘Kan zain kan muhîl kher lo vang,”
(I Kor. 15:51) a tih leh, “Keini Lalpa lo kal thlenga nunga lo
la awm rengate hian muhîl tawhte chu kan lehkhalh tawp lo
vang,” a tihte pawh \an chhanah an hmang bawk a ni (I Thess.
4:15). Lal Isuan mitthi a kaihthawhte lah khân vânram an fan
thu sawina eng mah hmuh leh hriat tûr a awm loh avângin
mitthite hi Lal Isua lo kal thlenga eng mah hriatna nei lova
muhîla awm rih tûrin an zirtîr a ni. Mi \henkhatin ringlote thlarau
hi boral hlen nghâl tûrin an zirtîr bawk a.
A chunga mitthite thlarau awm dân chungchâng zirtîrna
khi Kohhran ziding pângngai hi chuan hnâwlin, mitthite thlarau
hi hriatna neia nung zui zêlin an ngai a. Chutianga zirtîrna
innghahna pawimawh tak chu Luka bung 17:19-30 thu hi a ni.
He thu hi Lal Isuan mi hausa leh Lazara chanchin a sawina
kha a ni. Mitthite thlarau awm dân sawi fiahna atân innghahna
ber a ni hial âwm e. Thih hnua mi \ha leh mi sual, mi fel leh
mi fel lo, ringtu leh ringlote dinhmun duhawm hleihzia târlanna
fiah tak a ni bawk. He dam chhûnga kan awm dânin thih hnu
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 142

piah lama kan thlarau dinhmun a hril thuizia tûr a hriat theih
a. Ringtu chauh ni lovin, ringlote pawh hriatna neia an awm
zui thu a hriat theih bawk. Mitthite thlarau dinhmun sawina hi
Luka bung 23:43; Tirhkohte Thiltih bung 7:59; II Korinth
bung 5:8; Philippi bung 1:23; Thupuan bung 6:9; 7:9; 20:4-ah
te hian kan hmu bawk. Hêng thute hian ringtute thlarau hi an
thih veleh vânramah Lalpa hnênah an awm tih min hriattîr a ni.
Louis Berkhof-a sawi dânin (Systematic Theology, pp.
686f) Roman Catholic Kohhran hian hun laihâwl (Middle Age)
vêl a\ang khân mitthite thlarau hi mi thianghlim thlarau tlêm tê
tih loh chu sual tlen fai tûr an la neih avângin, vânrama kal nghâl
mai lovin, chawlh lâwkna hmun (purgatory)-ah tihthianghlim
tûra awm rih zet tûrin an ngai a. An sual tlen fai tûr azirin
chawlh lâwkna hmuna an awm reizâwng hi a inchen lo.
Hremhmun bul hnaiah chawlh lâwkna hmun dang pahnih awmin
an ngai bawk a. Pakhat zâwk chu Lal Isua thawhleh tûk thlenga
Thuthlung Hluia mi thianghlimte awmna hmun (Limbus Patrum)
a ni a. He hmun hi Lal Isua thiha mitthi khua a zu tlawh kha niin
an sawi a. He chawlh lâwkna hmuna awm zawng zawngte chu
a zu chhandamin an sawi a ni. Chawlh lâwkna hmun dang leh
chu naupang baptisma chang hman lote awmna hmun (Limbus
Infantum) a ni a. He hmun hi hremhmun meiin a tihhrehawm
phâk loh, vânram êngin a thlen phâk chiah bawk si loh hmun
a ni. He hmunah hian nausên baptisma la chang lote thlarau chu
kumkhuaa awm tûra ngaih an ni âwm e.
A chunga thlarau chawlh lâwkna hmun kan sawi tâkte khi
Reformation hun lai a\ang tawh khân Protestant-hote chuan Bible
zirtîrna kalh nia ngaiin, an lo hnâwl fithla tawh a. A chhan sawi
tûr tam tak a awm. Lal Isua thisen hian kan sual zawng zawng
a tlêng fai a, rinna avânga khawngaihnaa chhandamte thlarau hi
Lalpa hnênah vânrama kal nghâl tûrin Bible-in min zirtîr a. Eng
anga sual pawh ni se, Krista ngaihdamna chang tawhte chu an
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 143

thih dârkâr a\angin Krista hnênah an awm tih Bible-in fiah takin
min hrilh a (Lk. 23:42,43; Phil. 1:23). Thih hnu piah lama insiam
\hatna hun dang awm tûra ngaih hi Bible zirtîrna nên a inkalh tlat
a ni (Heb. 9:27; Gal. 6:7). Chuvângin, he dam chhûnga kan awm
dân hian thih hnua kan awm dân tûr hi a hril avângin, thlarau
chawlh lâwkna thurin hi pawm chi a ni lo (Lk. 17:19ff).
Presbyterian thurin \obul, Wesminster (Was-min-star)
Thurin chuan mitthite thlarau awm d^n hetiang hian a sawi:
“Thih hnuin taksa hi vaivutah kîrin a \awih ral a; an thlarau
erawh chu thih theih lohna sinin a petu Pathian hnênah a kîr
leh nghâl a. Mi felte thlarau, thianghlimnaa tihfamkima awmte
chu vân sâng berah khian lawm luhin an awm a, chutah chuan
ropuina êngah an taksa tlanna famkim chu nghâkin Pathian
hmêl an thlîr a. Mi sualte thlarau erawh chu hremhmunah paih
thlâkin an awm a, chutah chuan hrehawm leh thimna tâwp
khâwkah rorêlna ni ropui atâna khêkin an awm. Hêng hmun
pahnihte bâk hi chu taksa a\anga \hen hran thlarau chan tûr
hmun dang Pathian thuin eng mah a sawi lo,” tiin.
Kohhran thurin leh Bible hian ringtute thlarau hi thih veleh
vânramah an kal nghâl tih min hrilh a. Lal Isua bula mi sual an
khenbeh awmna hmun Paradis kha Isua awmna vânram a ni tih
chhinchhiah ila. Lazara awmna Abrahama ângchhûng pawh kha
Pathian awmna vânram a ni. Paulan kal chhuaha Krista hnêna awm
a châkna hmun pawh mi sual Krista ngaihdamna changte awmna
hmun vânram bawk a ni a. Chu hmunah chuan kan hmangaih kal
tate thlarau kha thlamuang takin an châwl a. Keini pawh eng tikah
emaw chuan kan la kal ve dâwn tih kan beisei a ni.

Sawi ho tûr
Ringtute thlarau vânrama an kal ngei a nih tih Mizo
Kristiante experience a\anga sawi tûr kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 144

June 8

HREMHMUN
Chhiar tûr : Mat. 13:41,42; 25:30,46;
Lk. 16:19-24; Thup. 20:14,15

Mizorama lo chhuak kan missionary hmasate khân Pathian


thu an hrilnaah hremhmun hlauhawmzia an sawi ngun hle a ni
âwm e. An thuhril \henkhat Rev. Dr. Lalsâwma lâk khâwm
zînga mi hi lo thlîr hmasa ila (Kristian Thurin Zirna, p. 307):
“Vânah khian Pathian a awm. Lei hi a siam…Pathian thu âwih
duh lo chu hremhmun meidîlah an paih ang;” “Mihring zawng
zawng thlahtu chu Adama leh Evi an ni…Pathian thu an âwih
lo va, mi sual an lo ni. An thlahte zawng zawng mi sual vek
kan ni a, hremhmunah min paih ang;” “Hremhmuna kan kal
loh nân min chhandam tûrin Pathian chuan a fapa mal neih
chhun a rawn tîr a. A hming pawh Jesu (Isua) a ni;” “Tûnah
hian Pathian thu chu âwih rawh u. Isua chu a \ha a, in sualte
a ngaidam ang…vânah a hruai ang che u;” “Isua a lo kal leh
thuai dâwn a. Khawvêl a tâwp ang, Pathian thu âwih lo chu
hremhmun meidîlah an kal ang,” tiin.
Zosâpte thuhril khi vawiin thlengin Mizo Kristian tam berte
Chanchin |ha dawn leh hril dân a la ni tlângpui âwm e.
Kohhran siam\hat hun laia Protestant Kristiante inzirtîr dân a
ni a. Sâpram harhnain nasa takin a châwi nung \ha lehzual a.
Hei vâng hian Zosâpte pawhin an rawn chhawm lût a. Tûn
thlengin Mizorama Pathian thu kan sawi leh hril hian hremhmun
meidîl hi a kiansan thei rih lo a ni.
Hremhmun hi Bible \awngkam a ni a. Mizo Bible-ah hian
II Petera bung 2:4-ah “Vântirhkohten thil an tihsual lai khân
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 145

hremhmunah a paih a,” tiin, hremhmun hi vântirhkoh tlute


hremna hmun hming atân hman a ni. Hremhmun awmzia leh a
anpui sawina chi hrang hrang a awm a. Chûng zînga langsâr
zualte chu: meidîl (Thup. 20:14,15); rawhtuina mei (Mat.
13:42), tân in (I Pet. 3:19), leilâwt (Lk. 8:31), Gehenna mei
(Mat. 18:9) te hi an ni. Matthaia bung 25:31-ah ‘pâwn lam
thim, \ah leh ha \hialna hmun’ tiin a sawi a. Matthaia bung
25:46-ah ‘kumkhaw hremna’ hmun tia sawi a ni leh a. Luka
16:19-ah chuan ‘mitthi khua’ tih a ni.
A chunga hremhmun sawina \awngkam hrang hrang
a\angte khian hremhmun hi Pathian thu âwih lo, mi sualten
Pathian hremna an tuarna hmun a ni tih kan hre thei. Pathian
hi hmangaihnaa khat, mi sualte chhandam tûra a fapa mal neih
chhun min petu ni mah se, dikna leh felnaa khat Pathian a nih
avângin a thu âwih lote chu hrem lohvin a chhuah dâwn lo va.
Chuvângin, hremhmun hi mi sualte hremna hmun a nih rualin,
Pathian felna leh dikna lan chhuahna hmun a ni.
Chanchin |ha hi Pathian hmangaihna a\ang chauhva
chhuak a ni lo va. ‘Felna leh hmangaih inremin khawvêl
thiam lo hi an fâwp,’ tih hla kan sak ang khân, Pathian felna
leh hmangaihna a\anga chhuak a ni. Pathian dikna leh felnain
Pathian thu âwih lote hrem a phût a. Amaherawhchu,
hmangaihna Pathianin a Fapa Isua Krista kan tâna tuar tûrin
a rawn tîr a. “Ka Pathian, ka Pathian, engah nge min kalsan?”
ti khawpa tuarin hremhmun ata min rawn tlan chhuak ta a.
Chu hmangaihna leh a felna inkawp chu Chanchin |ha hi a ni.
Chuvângin, he Chanchin |ha ngainêpa, hnâwltute chu
hremhmunah paih thlâkin an awm ngei dâwn tih Pathian thuin
min hrilh a. Hei ngei hi kan Missionary-te hnên a\anga kan
dawn Chanchin |ha chu a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 146

Hremhmun hi Mizo pipute thlarau khawvêlah a anpui a


vâng hle. Mitthi khua an ngaih dân nên inan deuhna lai a awm
thei ang emaw! Sakhaw dang zirtîrnaah erawh hremhmun hi
a mikhual lo va. Pathian thu âwih lote hremna hmun niin an
sawi ve tho va. Hmun bîk neia awm nia ring leh ring lo an
awm. Hmun bîk neia sawite chuan lei hnuai lama awmin an
sawi deuh ber. Thlarau sualte awmna hmuna ngaih a ni bawk.
Pathian hnuchhawn ram nia ngaih a ni tlângpui a, meidîl anga
sawi a ni ve a. |henkhat zirtîrnaah ve thung chuan hmun vâwt
hrehawm tak niin an sawi ve thung a ni.
Hremhmun hi Bible-ah Pathian leh mihring inlaichînna lam
kâwka sawina awm bawk mah se, hmun bîk neia sawi a ni
tlângpui a. Lei hnuai lama awm tûra ngaih a ni a. Ramhuai
awmna hmun, Setana leh a hote zawng zawng paih thlâkna
hmun tûra sawi a ni. Hremhmun sawina hming hrang hrangin
a târlan angin, Thuthlung Tharah hremhmun hi mei hmanga
Pathian thu âwih lote hremna hmun, meidîl, mei mit thei lo,
rawhtuina mei ti tea sawi a ni.
Juda-ten hremhmun sawi nân ‘Gehenna’ tih an hmang a.
Hei hi Hebrai \awng Ge-hinnom (Hinnom ruam tihna) a\anga lo
kal a ni a, Grik \awngin ‘Gehenna’ an ti mai a ni. Gehenna hi
bawlhhlawh paih khâwmna hmun, meiin eng lai pawha a kan
reng \hin av^ngin ‘mei mit thei lo’ tia sawi âwm rêng pawh a
ni. Hei vâng hian Gehenna hi Juda-ten hremhmun sawi nân an
hmang a. Lal Isua pawhin Juda-te sawi dân \âwmpuiin
‘Gehenna’ hi hremhmun sawi nân a hmang \hîn a ni.
Grik-hovin ramhuai chênna hmuna an ngaih hi Tartaras
(Tar-ta-ras) an ti a. He \awngkam hi II Petera bung 2:4-ah
kan hmu a, Mizo \awngin ‘hremhmun’ tia lehlin a ni. He Grik
\awngkam hi mei nên inzawmna a nei lo. Hei hian mei nêna

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 147

inzawmna nei lo pawh Pathian thu âwih lote hremna hmun a


awm tih a tilang a. Hmun vâwt hrehawm takte ‘hremhmun’ a
ni ang bawk khân, mei nêna inzawmna nei lo hmunte pawh
Pathian hnuchhawn ram, kalsan ram tawh phawt chu hremhmun
anga ngaih theih a ni tih hriat a \ha âwm e.
Hremhmun hi hmun bîk nei a ni emaw, ni lo emaw, a
awmzia leh nihna kengtu ber hi a chunga kan sawi lan ang
khian Pathian awmpuina dawn phâk lohna, a kalsan leh
hnuchhawn ram a nihna lai hi a ni. Thuthlung Thar bu hrang
hrangin hremhmun a sawite pawh hi chutianga Pathian awm
lohna leh a kalsan nun leh hmun chu ni deuh berin a lang. A
hmangaihna leh \hatna tem phâk lohna hmun, mahni hmasialna
leh chapona avânga hrehawm tinrêng tuarna ram, taksa leh
thlarauva hrehawmna chatuana tuar tûr thu sawina a ni (Mat.
8:12; 13:50; Mk. 9:43,48; Lk. 16:23,28; Thup. 14:10).
Hremhmuna kalte awm rei tûr chen hi Bible zirtîrna êng
a\angin chatuan daih tûr niin a lang. Ringtute vânrama
chatuana an awm ang bawkin, ring lo mi sualte hremhmuna
an awm rei tûr chen hi chatuan ni tûra ngaih a ni.
Amaherawhchu, Bible-a ‘kumkhua’ tih te, ‘chatuan’ tihte hi
a hman dân azirin hun eng emawti chhûng sawina a ni thei
a. Mi \henkhatin Pathian hi hmangaihnaa khat, kan sual tlan
tûra a Fapa min petu a nih avângin chatuana mi sualte
hremhmuna awmtîr chu a mizia leh a nihna nên inkalhin an
hria a. Chu bâkah, suahsual dânte a inchen vek lo va. Setana
leh ramhuaite tuar chen zet mai ama anpuia siam mihringte
han tuartîr chu dikna leh felnaa khat Pathian nihna nên pawh
inmil lova ngaih a ni bawk. Chuvângin, hremhmuna mi sualte
awm rei tûr chen hi chatuan ni lo deuh tûra ngaihna lian tak
a awm (Berkhof, Systematic Theology, p. 736). Bible
zirtîrna a\ang erawh chuan he ngaih dân hi pawm theih a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 148

lo. Pathian rorêlna leh a remruat hi tu ma hnial theih a ni lo


va. Mi sual hremhmuna kalte awm chen tûr hi chatuan a ni
tih hi pawm mai tûr a ni (Mat. 25:46; Mk. 9:43).
Hremhmun hi hmun bîk neia awm a ni emaw, ni lo emaw
a awm ngei a ni tih Bible-in min hrilh a. Meia hremna hmun
a ni emaw, ni lo emaw, mi sual Pathian thu âwih lote hremna
hmun a ni a. Pathian felna leh dikna tihlanna a ni a. Pathian
hmangaihna leh \hatna lantîrtu a ni bawk. Hremhmun hlauhna
hi mi tam tak Pathian lama min hnûk hnaitu leh min hawi
kîrtîrtu, Krista rinna kawnga min kaihruaitu a ni a. Mizo
Kristiante hi a hre chiangtute kan ni. Chanchin |ha hliah
khawpa hremhmun sawi erawh fîmkhur a \ûl a, chutih rual
chuan hremhmun tel lova Chanchin |ha hril hi a khingbai tih
hriat a pawimawh. Lal Isua pawhin hremhmun sawi tel lovin
Chanchin |ha a sawi lo tih chhinchhiah ila. Vânram leh
hremhmun hi an pahnih hian Chanchin |ha hian a keng a, hun
hnuhn<ng beiseina tikimtu an ni.

Sawi ho tûr
Hremhmun hi tûnlai hunah engti anga sawi fiah nge \ha bera
kan hriat? Hremhmun sawi tel lo hian Chanchin |ha hril hi a sâwt
zâwkin kan hria em?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 149

June 15

VÂNRAM
Chhiar tûr : Joh. 14:1-4; Heb. 11:13-16; 12:28;
Thup. 21:1-4; 22:1-5

Mizo Kristiante tluka vânram ngai leh thlahlel hi khawvêl


ram dangah sawi tûr an tam lo mai thei e! Pathian fakna hla
kan sak leh phuahte hi vânram ngaihna lam hla a tam hle a.
Khawhar chhûngte hnemna atâna kan sak chu sawi loh, kan
\halaite awi tleitu leh an inkhâwmpui tinuam bertu pawh ‘mi
thianghlimte lênna’ vânram ngaih hla te a ni hlawm a. Kan
harhna hlate pawh vânram beiseinain a pawlh hnem hle a.
‘Vânram ngaihtuah hian min tilâwm a’ tih hla hi kan
dinhmun târlanna \ha tak a ni âwm e.
Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh angin Zosâpte hnên
a\anga Chanchin |ha kan dawn leh harhna kan chante hian
Mizo Kristiante thinlungah vânram ngaihna leh hremhmun
hlauhna a tuh nghet hle. Kan chak loh phahna laite sawi tûr
awm bawk mah se, kan \hatpuina hi sawi tûr a tam zâwk mai
thei. Mizorama Kristian pun chakna chhan leh vawiin thlenga
Kohhran nung tak a din theihna chhan pakhat hi kan thinlunga
vânram ngaihna ril tak mai leh hremhmun hlauhna thûk tak
inphûm vâng niin a lang.
Vânram hi Bible-ah ‘vân’ sawina leh Pathian ram sawina
atân hman a ni. Chung lam lei tuamtu boruak leh a piah lama
nî leh thla leh arsite nên ‘vân’ hian a huam vek a. A piah lam
emaw, a chung lam emawa Pathian leh vân mite awmna nia
ngaih, Paulan vân thumna a tih te, Juda-ten vân sâng bera an

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 150

ngaih thleng pawhin vânram hian a huam tel veka ngaih a ni


(Gen. 1:14-18; Job. 37:18; Mat. 5:34; 16:2-3; II Kor. 12:3).
Vânram hi hmun bîk sawina, chung lam kâwka hman a
nih laiin, Pathian ram ang deuh bawkin nihna leh dinhmun
sawina atân pawh hman a ni a. Chanchin |ha Matthaia ziakah
Juda-ten Pathian hming lam an serh avângin Pathian ram hi
vânram tia sawi a ni a. Hmun bîk emaw, vân sawina emaw
aiin, Pathian lalna leh thuneihna kâwka hman a ni a. Vân
Pathian chênna, a lalna leh thuneihna a taka a lanna hmun a
huam tel chungin, he khawvêla Pathian lalna leh thuneihna lo
thlen thu leh thinlung lama Pathian lalna leh thuneihna kâwka
hman a ni a. Pathian awmna te, Pathian awmpui leh kaihruai
nun sawina te pawh a keng tel a ni.
Lal Isuan mi hausa leh Lazara chanchin a sawi \umin,
Lazara thlarau kha Abrahama ang chhûnga awmin sawi a ni
a. Abrahama ang chhûng tih chu Juda-te Pathian thu hrilhfiahna
bu, Talmud an tihah chuan vânram sawina \awngkam atân
hman a ni. Juda-ten Abrahama hming hi an \awng\aiin an lam
ziah \hîn a. An thih hnûah pawh vânram kawngkhâra lo hmuak
tûr leh a chhûnga hruai lût tûrin an beisei a. Chuvângin,
Abrahama ângchhûng tih hi vânram sawina \awngkam pakhata
ngaih a ni.
Lal Isua \awngkam a\ang vêkin vânram hi Paradis tih a
ni tih kan hre bawk (Lk. 23:42). Paradis hi Eden huan sawina
atân pawh hman a ni a. Persia \awngkam ‘pardes’ (huan
mâwi) tih a\anga lâk niin mi thiamte chuan an sawi nghe nghe
a ni. Hmun nuam sawina atân hman a ni. Hmun hring nuam
tak, theirah tui tak tak te leh pangpâr mawi tak takte vulna
ram sawina a ni a. Chu hmunah chuan luipui tui fîm tak mai
leh a kam tuakah ramsate tlatna hlobet hring nuam tak awmna

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 151

hmun a ni. Paradis hi Juda-ten mi felte thlarau chênna hmuna


an ngaih a ni a. Vân Pathian awmna hmun sawina a ni.
Vânram hi Lal Isuan ‘Ka pa in,’ ‘Ka awmna,’ ‘hmun,’ ti
tein a sawi a (Joh. 14:1-3). Hebrai lehkhathawn ziaktu chuan
‘chawlhna hmun’ a ti a (Heb. 4:9), ‘ram \ha lehzual’ (Heb.
11:13-16), ‘Pathian nung khua, vân Jerusalem’ (Heb. 12:22),
‘ram tihnghîn rual loh’ (Heb. 12:28) ti tein a sawi bawk a.
Paulan ‘A Fapa hmangaih taka ram’ a ti a (Kol. 1:13), ‘kuta
sak loh chatuan in nghet’ (II Kor. 5:1) a ti bawk a ni.
Vânram hi Thupuan bung 21:9-22:7 chhûngah ‘khaw
thianghlim’ tih te, ‘Jerusalem thar’ ti tein sawi a ni a. A ropuizia
leh mawizia sawi nân Thupuan ziak hun laia thil hlu leh mawi
ber bera ngaihte hmanga sawi fiah a ni a. Pathian ropuinaa
khat, lunghlu man tam anga êng, zân awm tawh lohna, Pathian
ropuinain a en vêl ram, thil bawlhlawh rêng rêng awm lohna
hmun a ni. A kawtlaiah nunna tui a luang a, a kam tuakah
nunna thing hnam tin damna a awm a. A zau z^wng chu - a
dung, a v^ng leh a s^n z^wng fîng 12000 (fîng
12000x12000x12000) a ni (Thup. 21:16). Heta vânram hi
nakina leia lo la awm tûr, vân a\anga lo chhuak tûr anga sawi
a ni. Thupuan bu hi khuhhawnna bu a nih avângin vânram
chanchin a sawite hi a ngial a ngana pawm a harsa a.
Amaherawhchu, vânram nawmzia leh ropui tûrzia te, Pathian
awmna hmun, sualna leh bawlhhlawh awm lohna hmun
thianghlim leh ropui tak a nihzia erawh hai rual a ni âwm lo
ve.
Kan sawi lan tawh angin, vânram hi hmun bîk nei, chung
lama awm tûra ngaihna a lian hle. A hma lama vânram awmzia
kan sawi tâkte pawh khân chung lam an kâwk deuh vek a.
Hei hi Juda-ten vânram an thlîr dân leh ngaihtuah dân a ni a.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 152

Thuthlung Thar thlîr dân pawh niin a lang. Theologian \henkhat


chuan Isaia 14 thu \an chhanin hmâr arsi piah lama awm ni
tein an ngai a ni.
Tûnlai finna leh thiamna a\anga ngaihtuah chuan chung
lama vânram awm tûr deuh bîka ngaihtuahna hi sawisêl theih
tak a ni. Lei hi a mûm avâng te, ni khata inher chhuak \hîn
leh kum khat chhûnga ni hêl kual \hîn a nih avâng hian khawvêl
hmun hrang hranga miten chung lam kan tih hi a inang lo thei
hle a. |henkhat tân chung lam kan tih hi hnuai lam te pawh
a lo ni thei a. Chu bâkah Pathian ngaih dân leh Pathian awmna
hmun sawi dân te pawh a inthlâk danglam chho mêk a. Hêngte
avâng hian vânram hi khitah ni bîk tawh lovin, khûtah, sâwtah,
hetah tih rawtna te pawh tûnlai Pathian thu ngaihtuahna
khawvêlah a chak ta hle. He lam hawia ngaihtuahna hman ve
deuh pawh a \ha mai thei e.
Vânram hi he khawvêl piah lama Pathian chênna hmun,
nakina keini ringtute pawh kan la kalna tûr hmun nia Pathian
thuin a sawi lai hian, Pathian thu a\ang vêkin he khawvêla
nung damte pawhin kan chan leh kan tem lâwk theih thil a ni
tih hi chhinchhiah ila. Paulan “Keini zawng vân khua leh tui
kan ni si a, vân a\anga min chhandamtu Lal Isua Krista lo kal
tûr chu nghâkhlel takin kan thlîr a ni,” a ti a (Phil. 3:20).
Vânram hi Pathian awmna hmun, a lalna leh a thuneihna lan
chhuahna hmun a nih avângin khawvêlah pawh hmuh theiha lo
lang chhuak tûr a ni. Amaherawhchu, he vânram, Pathian
lalna leh awmpuina hi, thih hnu leh nakin khawvêl tâwp huna
kan awmna tûr vânram lo tem lâwkna chauh a ni tih kan
chhinchhiah a pawimawh âwm e.
Eng pawh ni se, vânram hi khawi hmun pawh ni se,
Pathian awmna hmun, a awmpuina a miten an channa hmun a

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 153

ni a. Sualna leh thihnain a tihbuai theih tawh loh, lungngaihna


leh rûmna, \ahna leh mittui tlâkna awm tawh lohna hmun a ni.
Rev. Lalsâwma chuan ‘vânram hi dâltu awm lova Pathian kan
fak theihna hmun, mi thianghlimte inpâwl khâwmna hmun,
Pathian duhzâwng tiha lâwmna hmun a ni a; thlarau taksa pute
awmna tûr a ni,’ tiin a sawi fiah a (Kristian Thurin Zirna,
pp. 344f). Vânram sawi fiahna \ha tak a ni âwm e. Vânrama
kal theihna kawng awm chhun hi Lal Isua Krista chauh a ni
a (Joh. 14:6). Lal Isua Krista Lalpa leh chhandamtu atâna
pawma, ama zâra chatuan nunna nei tawhte chauhvin vânram
hi kan kai dâwn a ni.

Sawi ho tûr
Tûnlai mite hriat thiam tûrzâwnga vânram awmzia sawi fiah
dân \ha nia kan hriatte sawi ni se; vânram nawmzia leh ropuizia
pawh engtia sawi nge \ha bera kan hriat sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 154

June 22

LAL ISUA THAWHLEHNA


Chhiar tûr : Hlate 2:11,12; Mk. 16:1-8;
Tirh. 2:22-24; I Kor. 15:3-8,12-19

Lal Isua Krista thawhlehna hi Kristian thurin laipui a ni


tih kan hre \heuh âwm e. Hei vâng hian hun hnuhn<ng thu
zirnaah a bîka han luhchilh pawh thil tih âwm tak a ni. Kum
zabi 20-naa German theologian ropui tak pahnih, W.
Pannenberg-a leh Jurgen Moltmann-a te chuan Isua thawhlehna
hi hun hnuhn<ng thurin innghahna pawimawh ber niin an sawi
a. Lal Isua thawhlehna tel lo hian hun hnuhn<ng thurin hi awm
thei lovin an sawi nghe nghe a ni.
Lal Isua Krista thawhleh thu hi Thuthlung Thar bu tinte
hian eng emawti kawng talin an sawi vek a. Chanchin |ha
bute phei chuan chipchiar takin an sawi a. Kraws-a an
khenbeh hnuah a thi fel tawh ngei a nih tih hriat chian hnuah
thuneitute phalna leh remtihnain Arimathai khuaa mi,
Sanhedrin zînga mi Josefa hnênah an hlân a. Anin thlân ruak
tu ma la zalhna ngai lohvah Nikodema n>n an ph<m a;
Mari-te \hianzaho chuan an ph<mna hmun chu an hria a.
Lung lian taka chhin phui tlat chungin an hawsan ta niin
Chanchin |ha ziaktuten an sawi a ni.
Ni thum tûkah thlân ata Lal Isua kaihthawhin a awm. A
phûm lai mit ngeia hmutu, Mari leh a \hiante a ruang rimtui
hnawih tûra zînga thlâna va kalten Lal Isua thawh leh thu hi an
hre hmasa a. An mit ngeiin thlân ruak pawh an hmu a. Petera
leh Johana pawhin thlân ruak hi a chhûnga lûtin an va hmu
bawk a ni. Ni sawmli chhûng a zirtîrte hnênah a inlâr zui nghâl
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 155

a. Thoma phei chu a kut leh a kêa an khenna ser leh a nâka
an chhunna ser a khawihtîr hial a. An man zâna a phatsan
avângin, Petera pawh “Simon, Johana fapa, hêngte ai hian nangin
kei mi hmangaih z^wk em?” tiin zawhna zâwtin a kâwm fâl
nghe nghe a. Hetianga taka Lal Isua thawhlehna hi a hriatpui
avângin Pentikos nia mi sâng tam tak pung khâwmte hnênah
Lal Isua thawhleh thu hi “Pathianin thihna phuarnate chu a
phelhsak a, a kaitho ta,” tiin a tlângaupui nghe nghe a ni.
Lal Isua thawhlehna hi chhandamna hnathawh hlen
chhuahna leh tihfamkimna a nih avângin a pawimawh zual a.
A zirtîrte leh amah zuitute rinna tinungtu leh tifamkimtu a ni.
Moltmann-a’n a sawi angin, Tirhkohten Chanchin |ha an hrilna
apiangah Isua an khenbeha ngei kha Pathianin a kaitho ta tih
hi an thuchah laipui a ni (Theology of Hope, p. 166). Rom
10:9-a “I kain Isua chu Lalpa a ni tih i \an a, mitthi zîng ata
Pathianin a kaitho tih i thinlunga i rin chuan chhandamin i awm
ang,” tih thu hi Paula chauh ni lovin, Tirhkohte leh ringtu
hmasate Pathian thu hril dân a ni. Kohhran hmasate Pathian
thuhril khaikhâwmna hi I Korinth bung 15:3,4 thu hi a ni a:
“Khatia, Krista chu Pathian Lehkha thu ang zêla kan sualte
avânga a thih a, an phûm a, Pathian Lehkha thu ang zêla ni
thum nia kaihthawha a awma, Kiphaa hnêna a lo inlâr te
kha…” tiin Paulan a sawi a. Chuvângin, Lal Isua thawhlehna
hi Chanchin |ha laipui a ni.
Chhandamna thu-ah Lal Isua thawhlehna hi a nun leh a
thihna nên thil pakhat anga inzawm tlat a ni. Mi thiamten ‘Krista
hnathawh’ tia an sawi hian a pian a\anga a thawhleh hnua vân
lâwn thlengin an huamtîr a. Paulan ‘Kraws’ a tih \hin pawh hi
Isua Krista nun leh a hnathawh pum pui, a thawhlehna chen
hian a huam vek a. “Kraws thu chu boral mêkte tân chuan âtna
a ni si a, keini chhandam mêkte tân erawh chuan Pathian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 156

thiltihtheihna a ni zâwk e,” a tih pawh khân Lal Isua thawhlehna


hi a huam tel a ni (I Kor. 1:18). “Chanchin |ha chu ka zahpui
si lo,” (Rom 1:16) a tih pawh khân Isua thawhlehna hi a huam
tel a, a laipui a ni nghe nghe a ni.
A tîra kan sawi tawh ang khân Lal Isua thawhlehna leh
hun hnuhn<ng thu hi \hen hran theih lohva inlaichîn leh inzawm
a ni. Vâna a lâwn \uma vântirhkohvin a zirtîrte a thlamuanna thu
khân Lal Isua thawhlehna leh hun hnuhn<ng inzawm nghehzia
a târlang fiah hle: “Galili rama mite u, engati nge v^n lam ena
in din reng? He Isua in hnên ata vâna hruai chhohva a awm hi
vâna a chho in hmu ang bawk hian amah ngei hi a lo kal leh
ang,” tiin (Tirh. 1:11). Lal Isua lo kal lehna thu hi Kristiante
beiseina innghahna a ni a. A lo kal leh beiseina hian mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlnate a keng tel vek a. Hêng
hun hnuhn<ng thute hi Lal Isua thawhlehna avânga lo awm thei
chauh an ni. Isua thawhlehna tel lovin, a lo kal lehna a awm thei
lo va. Mitthite thawhlehna leh rorêlna te pawh Krista thawhlehna
avânga lo awm thei chauh a ni (Phil. 2:9-11).
Lal Isua thawhlehna leh hun hnuhn<ng inzawm nghehzia hi
Paulan a sawi fiah thiam hle. Mitthi thawhlehna hi Lal Isua
thawhlehna avânga lo awm a nihzia kawng hrang hrangin a sawi
a. Mitthi thawhlehna a awm loh chuan Krista kha kaihthawhin a
awm lo vang (I Kor. 15:13), Krista kaihthawha a awm loh chuan
a thuhril pawh eng mah a nih loh tûr thu leh an rin pawh eng mah
a nih loh tûr thu a sawi a (I Kor. 15:14), chutiang a nih chuan
amah Paula ngei pawh hriatpuitu dawthei a nih tûr thu a sawi hial
nghe nghe a ni (I Kor. 15:15). Isua thawhlehna tel lo chuan hun
hnuhn<ng thu chauh ni lovin, Kristian thurin pum pui hi awmze
nei lovin a ngai bawk a. Amaherawhchu, Isua Krista hi a thawh
leh avângin a sawi ang ngeiin chhandamna tifamkim tûrin a lo kal
leh dâwn a, mitthi thawhlehna pawh a awm ngei dâwn tih a sawi
zui nghâl a ni (I Kor. 15:20).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 157

Lal Isua thawhlehna hian a lo kal tûr thu leh mitthite


thawhlehna a awm tûr thu a târlang a ni mai lo, sual leh a
thiltihtheihna zawng zawng hnehtu leh titlâwmtu, Lalpa leh
Chhandamtu a nihzia mite fiah taka hriattîrin, rinna nung a pe
a. Sual leh a thiltihtheihna hnehtu Lalpa leh Chhandamtu chu he
khawvela Pathian ram a famkima thlentîr t<r leh chhandamna
famkim thlentîr tûrin a lo kal leh ngei dâwn tih beiseina nung a
siamsak bawk a. Chutianga rinna leh beiseina nung neitu
Tirhkohte leh ringtu hmasate chuan engkim chân leh thih pawh
huamin Chanchin |ha an hril a. Hun hnuhn<ng beiseina pawh
thlah lovin thih thlengin an vuan nghet tlat hlawm a ni.
Lal Isua thawhlehna hi thihna aia nunna chungnun zâwkzia
te, sualna aia \hatnain thil a tih theih zâwkzia te, nakin hun lo
awm zêl tûr hi chhiatna leh boralna aia chhandamna hun
lâwmawm, thilsiam zawng zawngte pawh siamtharna hun a nih
zâwkzia min kawhhmuhin, beiseina êng min petu a ni a.
Khawvêl buaina leh harsatna kârah, nuclear râlthuam
hlauhawmin leilung pum pui rawhtuina meia a chantîr
hlauhthâwnawmna kârah pawh beiseina êng min petu awm
chhun a ni. Lal Isua thawhlehna hian, “En teh, thlasik a ral a,
ruahtui a kangin a kiang ta si; leian pangpârte an lo lang a,
sîrva zai vâwr hun a lo thleng a, \huva awrâwl hriat a ni ta,
kan ramah hian,” tiin (Hlate 2:11,12) hma lam beiseina êng
chuai thei lo min chhit ênsak zêl dâwn a ni.

Sawi ho tûr
Lal Isua thawhlehna hian engti ang takin nge Kohhranhote
thinlung a luah khaha, hma lam beiseina hi eng ang chenin nge min
siamsak? Chanchin |ha hrilna kawnga \hahnemngaihna min petu
niin kan hria em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 158

June 29

THAWHLEHNA HMAHRUAI
Chhiar tûr : I Kor. 15:20-28; Rom 5:12; Kol. 1:15-20

Zirlai hmasaah Krista thawhlehna avânga mitthi thawhlehna


a awm tûr thute kan sawi tawh a. Tûn \uma kan thupui hian
chu lam chu min hawipui dâwn a. Mitthi thawhleh beiseina hi
Isua Krista thawhleh avânga lo awm a ni tih thu kan ngaihtuah
dâwn a ni.
Thawhlehna hmahruai tih hi mi thiamte chuan thawhlehna
tiamkamna emaw, chhinchhiahna emaw tiin an sawi fiah a
(The New Bible Interpreter’s Commentary, Vol 10, p.
981). Mittthi thawhlehna a awm dâwn tih chhinchhiahna
emaw, tiamkamna emaw angin a hrilhfiah theih bawk âwm e.
Welsh Thurinah “Krista thawhlehna chuan mi thianghlimte
thawhlehna awm tûr a tichiang a. An hmahruaitu angin a tho
leh a ni,” tia puan chhuah a ni a (Westminster Thurin leh
Welsh Thurin, p. 83). Hei hian thawhlehna hmahruai awmzia
a tifiah thei âwm e.
Kan thupui, ‘thawhlehna hmahruaitu’ tih hi Paula
\awngkam a ni a. Lal Isua thawhlehna hmahruaitu a nih thu hi
I Korinth bung 15:20ff-ah a sawi a. “Mahni hun \heuh zêlah
Krista chu thawhlehna hmahruaitu a ni,” tiin a sawi nghe nghe
a ni (I Kor. 15:23). Paulan Krista thawhlehna hmahruaitu a
nih thu a sawi hi William Barclay-a hrilhfiah dân zuiin sawi
fiah tum ila (The Letters to the Corinthians, pp. 96ff). Kalhlên
kût hi Israel fate Aigupta bâwih ata hruai chhuaha an awm
hriatrengna kût a nih rualin, an p^wl kût a ni bawk a. Israel
ramah March/April thla lai vêl hi an buh seng hun lai a ni a.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 159

Leviticus bung 23:1-11-a kan hmuh angin buh seng hun laia
an lova buhphal khat chu puithiam hnênah an rawn pe hmasa
phawt a. Anin buhphal chu Lalpa hmaah a hlân ang a. Chumi
\um chuan berâmno a pa hâlral atâna hlan tûr a ni a,
chhangphut dip hriaka hmeh leh uain hlan tel tûr a ni bawk.
Chutianga buhphal an hlan hma chuan an buhthar chu ei phal
a ni lo. An hlan hnûah erawh chuan an ei \an thei tawh \hîn
a ni.
A chunga kan sawi anga buh thar hmasa Pathian hnêna
an hlan hnua an ei thei ta ang deuh hian Krista thawhlehna hi
Lal Isua ringtute thawhleh tûr thu leh chatuan nun a famkima
kan chan tûr thu entîrna a ni. Puithiam hnêna an hlan hma
zawng an buh thar an ei thei lo ang bawkin Isua Krita
thawhlehna tel lo chuan mitthi thawhlehna hi a awm thei lo va.
Chatuan nunna pawh amah azâra chan theih chauh a ni. Chu
chatuan nunna a famkima chan theihna kawng chu a thawhlehna
hian min hawnsak bawk a ni.
Isua Krista, thawhlehna hmahruaitu a nih thu hi Adama
leh Krista dinhmun inlaichînna thu hmangin Paulan a sawi fiah
a (Rom 5:12ff). Mi zawng zawng hi Adama thlahte kan nih
avângin Adama sualna chu kan rochungin, a sualnaah kan tel
vek a. Sual hremna pawh tuar vek tûr kan ni. Chutih laiin,
ringtute hi Isua Krista nun \âwmpuitu, a taksa pêngte kan nih
avângin thihna ata kaihthawha a awm ang bawk khân, thihna
ata thlarau lama kaihthawhin kan awm a. Nakin a lo kal leh
hunah phei chuan kan taksa nên kan puma kaihthawhin kan la
awm dâwn bawk a ni. Hei hi Isua Krista ringtute thawhlehna
hmahruaitu a nih dân chu a ni bawk.
Lal Isua thawhlehna hmahruaitu a nihna hi hetiang hian
sawi fiah theih a ni bawk. Lal Isua Krista thihna ata kaithotu
hi Pathian a ni a, Pa Pathian chauh ni lovin, Thlarau Thianghlim
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 160

pawh a ni bawk a. Isua Krista a kaihthawh ang bawkin amah


ringtute pawh Thlarau Thianghlimin min kaitho dâwn tih Paulan
a sawi a (Rom 8:11). Thlarau Thianghlim, Krista hnêna min
hruai thlengtu, a duhzâwng min hriattîrtu leh a duhzâwng ti
tûra ni tin min kaihruaitu ngei hian nakin Lal Isua lo kal leh
hunah amah ang bawkin min la kaitho ve dâwn a ni.
Lal Isua thawhlehna hmahruaitu a nihna hian thlân ata
kaihthawha a awm ang bawkin keini amah ringtute pawh
Thlarau Thianghlimin min kaihthawh hunah, kan pumin, kan
taksa nên min kaitho ve dâwn tih hi chhinchhiah ila. Hei vâng
hian Apostol-te thurin chuan “Taksa thawhlehna ka ring,” a
ti a. Heta taksa tih hi a tîra Grik \awng an hman chu ‘tîsa’
tih a ni nghe nghe a. Kan taksa hi thlarau ang bawkin Pathian
kutchhuak a ni a. Pathian anpuia siam mihring hian thlarau nên
a huam tel ve ve a. Mihring suala a tlûk pawh khân a pahniha
tihkhawlohvin an awm ve ve a ni.
Chuvângin, Krista chhandamna hnathawh hi sualin a
tihkhawloh zawng zawngte tundin lehna leh siamthar lehna a
nih avângin, Lal Isua lo kal leh hunah amah ang bawkin kan
taksa ngei pawh kaihthawhin a awm dâwn a ni. Welsh Thurin-
ah pawh “Mihring pum pui, taksa leh thlarau chu a tlan a…a
thawhlehna azârah ringtu zawng zawngte chu a taksa ropuina
anpuiin thiltihtheihna te, ropuina te leh chhiat theih lohna te
neiin kaihthawh an ni ang,” tih a ni bawk a ni.

Sawi ho tûr
Isua Krista thawhlehna hmahruaitu a nih thu hi sawi fiah dân
\ha zâwk nia kan ngaihte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 161

July 6

RINGTUTE THAWHLEHNA
Chhiar tûr : Eph. 2:5,6; Kol. 3:1,4; Joh. 5:24-29

Lal Isua thawhlehna thu leh thawhlehna hmahruai a nih


thu te kan zir tawh a. Tûn \umah hian ringtute thawhlehna thu
kan thlir ho ve thung dâwn a ni. Nakin Lal Isua lo kal leh
huna mitthi thawhlehna hi Bible-in mi zawng zawng, ringtu leh
ringlote thawhlehna a nih thu min hrilh a. He thawhlehna bâkah
hian ringtu nun hi thlarau lam thihna laka tihnun leh kaihthawh
anga sawi a nih avângin ringtu thawhlehna tia sawi ve fo \hin
a ni. Chuvângin, tûn \uma ringtute thawhlehna thu kan zir tûr
hi kawng hnih, tûna ringtu dinhmun, thlarau lam thihna laka
tihnun a nih thu leh, nakin Lal Isua lo kal leh huna taksaa
thawhlehna kâwkin kan ngaihtuah dâwn a ni.
Johana leh Paula te pahnih hian tûna ringtu nun hi thlarau
lama thawhlehna angin an sawi ve ve a. Johana bung 5:24-ah
hetiang hian ringtu thawhlehna thu kan hmu: “Tu pawh ka thu
hriaa, mi tîrtu ring chuan chatuan nunna a nei tawh, thiam
lohvin a awm lo va, thihna ata a chhuak a, nunnaah a lût ta
zâwk a ni,” tiin. Hei hi ringtu thawhlehna, sualna avânga Pathian
nêna in\hen tawh, Krista zâra Pathian nêna inrem leha, a
duhzâwng ti tûra nun thar lo in\an thu sawina a ni a. He ringtu
dinhmun sawi nân hian thiamchang, thlarau lam thihna ata
chhandam, chatuan nunna nei tawh tiin Johanan a sawi a ni
(Joh. 3:16,18; 6:40,47; 8:51;12:44). A lehkhathawnah chatuan
nun hi Pathian nun, Fapa Isua Kristaa awm, Fapa ringtu leh
neitu apiangte chan tûr a nih thu a sawi a (I Joh. 5:11,12),

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 162

thawhlehna nun, thlarau lam thihna hnehtu, Krista nun


\âwmpuitu apiangten an neih tûr a ni tih a sawi nghe nghe a
ni. Chutichuan, kawng khata ngaihtuahin, thawhlehna hi Lal
Isua ringtute nun sawina a ni a, Chanchin |ha ziaktuten Pathian
rama luh, vânrama luh tia an sawi nên pawh a awmzia thuhmun
a ni.
Johana bung 11:25-ah Lal Isuan ‘thawhlehna leh nunna’
a nih thu a sawi a. Chutih rual chuan, “Tu pawh mi ring chu
thi mah sela a nung reng ang, nung apiangin mi ring chu eng
tikah mah a thi lo vang,” tiin a sawi chhunzawm a. He thu hian
ringtute hi Isua Krista, thawhlehna leh nunna neitute an ni tih
min hriattîr a ni. Lal Isuan thawhlehna a nih thu a sawi hi
thihna hnehtu, thihna chunga thuneitu, sual leh a theihna zawng
zawngte pawh hnehtu leh ngamtu a nihzia târlanna a ni. Chatuan
nun hi Pathian nun sawina a ni a, Krista nun sawina a ni nghâl
bawk a. Chu Pathian nun chu Johanan hmangaihna, kan
mihringpuite hmangaih theihna nun a nih thu a sawi uar hle a
(I Joh. 23:16-4:21; Joh. 13:34). He nun hi sualna leh thihna
hnehtu, thawhlehna nun, chatuan thlenga kan chhawm tûr nunna
a ni.
Paulan ringtu nun thawhlehna nun a nih thu hi a
lehkhathawnah kawng hrang hrangin a sawi \hîn. Rom 8:1,2-
ah “Chutichuan, tûnah zawng Krista Isuaa awmte tân chuan
thiam loh chantîrna rêng a awm tawh lo. Krista Isuaa Nunna
Thlarau dân chuan sualna leh thihna dân ata chu mi tichhuak
tawh si a,” a ti a. Ephesi bung 2:1ff-ah Lal Isua ringtute kan
bawhchhiatna avânga thi kan nih lai pawha Krista ruala tihnun,
kaihthawh kan nih thu a sawi a. Kolossa bung 2:13-ah hetiang
deuh bawk hian ringtute hi Krista ruala kaihthawh, tihnun kan
nih thu a sawi leh a. Kolossa bung 3:1-ah phei chuan,
“Chutichuan, Krista hnêna kaihthawhin in awm ve tawh chuan
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 163

chung lam Pathian ding lama \hu Krista awmnaa thilte chu
zawng rawh u…in thi tawh a, in nunna chu Pathianah chuan
Krista hnênah thuhrûkin a awm tawh si a,” a ti nghe nghe a
ni. Lal Isua lo kal hunah “ama hnênah ropui zîngah in inlâr ve
ang,” a ti zui bawk a ni.
Adama bawhchhiatna avânga mi zawng zawng chunga
thihna lo thlen thu hi Paulan a sawi \hîn a. Juda-te thlîr dân
zuiin, mi zawng zawng hi Adama sualna leh khawlohnain a
tikhawlo vekin a ngai a. Chuvângin, a lehkhathawnah ‘kan
bawhchhiatna avânga thi kan nih lai khân’ tih te, ‘in thi tawh
a’ tih thute hmangin Adama sualna kan rochun avânga thiam
loh chang, Pathian nêna inmihran tawh kan nih thu a sawi
\hîn. “Mi zawng zawngin thil an tisual tawh vek a, Pathian
ropuina an chang zo ta lo,” tiin a sawi bawk a (Rom 3:23).
Rom 5:12-ah phei chuan Adama sualna leh thihnain mi zawng
zawng a fan chhuah vek thu a sawi a ni. Hei vâng hian Paulan
ringtute hi Krista zâra sualna leh thihna laka ‘tihnun’ ‘kaihthawh’
tiin a sawi \hîn a ni. Hei hian ringtu nun hi thawhlehna nun a
nihzia a tichiang hle a, Krista nun a \âwmpui avânga sual leh
thihna hneh thei nun a ni tih pawh Paula hian a sawi bawk \hîn
a ni.
He thawhlehna nun hi ringtuin chatuan thlenga a chhawm
tûr a ni. Paula leh Johana te pahnih hian an hre chiang hle.
Johanan ringtu nun hi chatuan nun tiin a sawi \hîn a. “Pathianin
khawvêl a hmangaih êm êm a, chutichuan a Fapa mal neih
chhun a pe a, amah chu tu pawh a ring apiang an boral loh
va, chatuana nunna an neih zâwk nân,” a ti a (Joh. 3:16). A
lehkhathawn tlâng kawmnaah pawh, “Chatuan nunna in nei tih
in hriat theih nân nangni Pathian Fapa hming ringtute hnênah
hêng thu hi ka ziak a ni,” a ti bawk a (I Joh. 5:13). Tichuan,
ringtu chatuana nunna neitute hi thihnain a tibuai dâwn lo. He
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 164

nunna nên hian an thlarau pawh Krista hnênah a châwl dâwn


a. Nakin Lal Isua lo kal leh hunah he nunna nên vêk hian
kaihthawhin an awm dâwn a ni.
Paulan thihna avânga chatuan nunna kan hloh loh tûrzia
hetiang hian a sawi a: “Krista hmangaihna ata chu tuin nge min
\hen thei ang?” tia zâwtin, amah vêkin, “|hen suh e, chûng
zawng zawngah chuan min hmangaihtu avâng chuan, ropui taka
ngamtu kan ni. Thihna te, nunna te, vântirhkoh te, lalna te…thil
siam dang rêng rêngte pawhin kan Lalpa Krista Isuaa awm
Pathian hmangaihna ata chu mi \hen thei lo vang tih dik takin
ka hria a ni,” a ti a ni (Rom 8:35ff). Johana pawhin nakina
mitthite thawhleh hunah pawh ringtute chatuan nunna nên an
thawhleh tûr thu hetiang hian a sawi bawk a ni: “Hêng hi mak
ti suh u, a hun a thleng dâwn ta, chutih hunah chuan thlâna awm
zawng zawngin a aw an hria ang a, an chhuak vek ang; thil \ha
titute chu nunna changin an tho leh ang a, thil sual titute erawh
chu thiam loh changin an tho leh ang,” tiin (Joh. 5:28,29). Paula
leh Johana te pahnih hian ringtu chatuan nunna nei tawhte thihnain
a tibuai tawh loh thu an sawi a. Nakin a lo kal leh hunah pawh
chatuan nunna changin, kan taksa nên kaihthawhin kan awm
ang a. Chutih hunah chuan chatuan nunna pawh a famkimin kan
chang tawh dâwn a ni.
Lal Isua lo kal leh huna ringtute thawhlehna hi thlarau
thawhlehna mai ni lovin, taksa thawhlehna a ni tih chhinchhiah
ila. Paulan kan taksa kaihthawh a nih t<r thu a sawi a. Tho
leh taksa awm dân tûr pawh sawi fiah a tum a, vân nun rema
tihdanglam a nih tûr thu bâk erawh sawi fiah hleih theih a ni
lo (I Kor. 15:35ff). Johana pawhin sawi fiah a tum a, “Kan
ropuina tûr eng ang nge a la lang rih lo ve, amah a lo inlâr
hunah amah angin kan awm dâwn,” tih bâk chu ani pawhin
sawi fiah dân dang a hre bîk lo niin a lang (I Joh. 3:2).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 165

Tho leh taksa dinhmun te, thih hnu piah lam thlarau
khawvêl dinhmun hi mihring \awngkam hmanga sawi fiah vek
theih a ni lo va. Eng pawh ni se, ringtute thlarau lam thawhlehna
chang tawhte hi kan zavaiin nakin Lal Isua lo kal hunah taksa
nên kan puma kaihthawh kan la ni vek dâwn tih chhinchhiah
ila. Tûna thlarau lam thawhlehna changte hi kan zavaia ropuinaa
lawm luh kan nih vek theih nân kan beisei thurin hi nghet taka
kan vawn a pawimawh hle.

Sawi ho tûr
Ringtute thlarau lama thawhlehna hi nakina Lal Isua Krista lo
kal huna thawhlehna nên a inzawmna lai leh a hranna lai nia kan
hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 166

July 13

RINGLOTE THAWHLEHNA
Chhiar tûr : Dan. 12:2,3; Mat. 25:31-33,41-46;
Joh. 5:28,29

Nakin khawvêl tâwpa Lal Isua lo kal leh huna mitthite


thawhlehna niah ringtute chauh ni lovin, ringlote pawh kaihthawh
an nih tûr thu Pathian thuin a sawi a. Chutih huna ringlote
dinhmun an sawite chu kan Kohhran thurin sawi dânte nên
tûn \umah hian kan ngaihtuah dâwn a ni.
Daniela bung 12:2-ah ringtu leh ringlote thawhleh tûr thu
hetiang hian sawi a ni: “An zînga tam tak lei vaivuta muhîl
tawhte chu an lo \hangharh ang a, \henkhat chatuan nunnah,
\henkhat chatuan zahna leh chatuan hmuhsitawmnaah,” tiin, a
ruala an thawh leh tûr thu kan hmu a. Daniela bu hi khuhhawnna
bu a nih avângin a thuziakte hi a ngial a ngana pawm vek chi-
ah ngaih a ni lo va. Amaherawhchu, thawhlehna thu a sawi hi
mi zawng zawng thawhlehna thurin nemnghehna atân hman a
ni a.
Matthaia bung 25 thua Lal Isuan khawvêl tâwpa rorêlna lo
awm tûr thu a sawi hi mi zawng zawng huapa rorêlna lo awm
tûr thu sawinaa ngaih a nih rualin, mitthi thawhlehnaah pawh
ringlote an tel ve ngei tûr thu sawinaah ruat a ni a. Ringtute nên
a ruala tho tûra ngaih an ni a. Rorêl khârna thu pawh, “Chûng
chu (a vei lam mite) kumkhaw hrehawmnaah an kal ang a, mi
felte erawh chu kumkhaw nunnaah an kal ang,” tih a ni. Heta
Lal Isua thusawi hian ringtute chauh ni lovin, ringlote pawh ni
hnuhn<nga rorêlnaa tel ve tûra kaihthawhin an awm dâwn tih
a târlang a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 167

Johana bung 5:28,29 thu hian ringtu leh ringlote thawhlehna


a ruala a awm tûr thu a sawi chiang hle. He thu hi Lal Isuan
a sawi hmain amah ringtute chu thlarau lam thawhlehna tem
tawh, thihna ata kaihthawh, thiamchang, chatuana nunna nei
tawh an nih thu sawi lan hmasak a ni a. Chumi hnuah mi
zawng zawng thawhlehna lo awm tûr thu hi sawiin, “Chutih
hunah chuan thlâna awm zawng zawngin a aw an hria ang a,
an chhuak vek ang. Thil \ha titute chu nunna changin an tho
leh ang a, thil sual titute chu thiam loh changin an tho leh ang,”
tiin a sawi zui nghâl a ni.
Paula hian a lehkhathawn lamah ringtute thawhlehna thu
chauh sawi niin mi \henkhatin an ngai a. Ringlote thawhlehna
thu hi a sawi lang meuh lova ngaih a ni. Nimahsela, Governor
Felix-a hmaa a thiamthu a sawi \umin “Mi fel leh fel lote
thawhlehna a awm tih Pathian lamah ka beisei,” tiin Lal Isua
lo kal leh huna mi zawng zawng thawhlehna a awm tûr fiah
takin a sawi a ni (Tirh. 24:15).
Thupuan bung 20:13-15-ah mitthite a lian a têin Pathian
lal\hutphah hmaa an din tûr thu sawina kan hmu bawk a.
Hemi \um hian tuifinriat te, thihna leh mitthi khuaten an chhûnga
mitthi awmte a chhuahtîr thute sawi lan a nih hnuah, mi tin an
thiltih ang zêla rorêlsaka an awm tûr thu sawi lan a ni. Chu
bâkah, mitthite a lian a têa rorêlna hmaa dingte hi mi zawng
zawng, ringlote nên lam a huap veka ngaih a ni. An zînga
Nunna bua hming chuang lote meidîla paih a nih thu a sawi
hian ringlote an tel tih a tichiang lehzual a. Chutichuan, Lal
Isua lo kal hunah ringtute chauh ni lovin, ringlote pawh
kaihthawhin an awm dâwn a ni.
Bible zirtîrna zuiin Wesminster Thurin chuan thawhlehna
hi mi zawng zawng, ringtu leh ringlote thawhlehna a nih thu a

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 168

sawi a. Mitthite chu anmahni taksa ngei, nihphung danglam


erawh pua kaihthawh an nih tûr thu a sawi hnuah, “Mi fel lote
taksa chu Krista thiltihtheihnain thiam lo changa kaihthawhin
an awm ang a, mi felte taksa erawh chu Krista thlarauvin
thiam changa kaihthawhin an awm ang,” tiin a sawi a. Welsh
Thurin pawhin, “Nikin niah chuan mitthi zawng zawng, mi fel
leh mi fel lote pawh kaihthawh an ni ang a…Krista chuan mi
fel leh rorêltu thiltithei a nihna angin mi sual zawng zawngte
taksa pawh chatuan zahna, hmuhsitna leh nghaisakna
hmachhawn tûrin a kaitho ang,” tiin a sawi bawk a ni.
Kan Kohhran PCI thurin chuan, “Ni hnuhn<ngah chuan
mitthite chu kaihthawhin an awm ang a, mi zawng zawng Krista
rorêlna \hutphah hmaah an lang ang a, he dam chhûnga an
thiltih \hat leh \hat loh ang zêlin rêlsak an ni ang. Ringlote leh
mi sualte chuan thiam loh changin an sual hremna an tuar
ang,” tiin a sawi a. Ringlote thawhlehna hi kan Kohhran thurinin
a sawi a. Ringtute nên a ruala kaihthawha awm tûr leh rorêlna
hmaah pawh ringtute nên ding tûra ngaih a ni.
Bible-in mi zawng zawng hi mihring hmasate tlûkna leh
khawlohna avângin mi sual, thiam loh chang, chatuana boral
tûr kan nih tih min hrilh a. Lal Isua Krista ringtute erawh chu
thiam chantîra an awm tawh avâng leh chatuan nunna an neih
tawh avângin chatuan nunna neia kaihthawhin an awm dawn
a. Ringlote erawh chu ngaihdamna an chan ve loh avangin,
thiam loh changa kaihthawhin an awm ang a, Krista rorêlna
hmaah pawh thiam loh chang tûr, chatuan hremnaa kal tûrte
an ni.
Thih hnua ringlote dinhmun sawina hi Luka bung 16:19ff-
a mi hausa leh Lazara te chanchinah kan hmu a. Thih hnuah
pawh nâ leh hrehawmte hriat zuina an la nei zui zêl dâwn a.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 169

Hremhmunah na tuarin hrehawm takin an awm zui zêl dâwn


niin a lang. Thuthlung Thar bu hrang hrangah ringloten thih
hnua chatuan hremna an tuar tûr thu kan hmu a (Mat.
25:31,41,46; II Thess. 1:7-10; II Pet. 2:9; Juda 6; Thup.
20:11-15). Kan Kohhran thurin \obul, Westminster leh Welsh
thurin pawhin ringloten chatuana hrehawm an tuar tûr thu hi
an târlang a ni. Khawvêla an damlai hunah mi sualten an sual
man an tuar hman lo a ni thei e. Pathian hi dikna leh felnaa
khat a nih avângin a duh loh zâwng titute hian Krista zara a
ngaihdamna an chan si loh chuan engti kawng mahin Pathian
dikna leh felnain a phût hremna hi an pumpelh dâwn lo a ni.

Sawi ho tûr
Ringtute leh ringlote thawhlehna danglam dân nia kan hriatte
sawi ni se, Lal Isua lo kal huna ringtute a kaihthawh chhan nia
kan hriatte sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 170

July 20

LAL ISUA LO KAL LEHNA


Chhiar tûr : Joh. 14:1-4; Tirh. 1:9-11;
I Thess. 4:13-18; Thup. 22:1,12

Lal Isua lo kal lehna hi Kristian thurin laipui a nih thu


leh hun hnuhn<ng thu khaikhâwmna a nih thute zirlai hmasa
lamah kan sawi lang tawh a. Ringtute tichaktu leh tinungtu
pawimawh tak a ni a. Vawiin thlengin Kohhran thurin
innghahna lungphûm pawimawh tak a ni. Lalpa lo kal lehna
hi Thuthlung Tharah \awngkam hrang hrang, Lalpa Ni, inpuan
chhuahna, hun tâwp, lo kalna (Gk. Parousia) ti tein sawi a
ni a. Lalpa lo kal lehna tih \awngkam tak hi chu kum zabi
pahnihnaa Kohhran pate zînga mi, Justin Martar-a chher
chhuah a ni a. A lo kal lehna \awngkam hrang hrangte
khaikhâwm nân hman zui a ni ta a ni.
Lal Isua lo kal leh beiseina hi Bible zirtîrna a ni a. Amah
Lal Isua ngeiin a lo kal leh tûr thu hi a tisa put lai nî khân a
zirtîrte hnênah a sawi \hîn a (Mat. 24:30; 25:19,31; 26:64;
Joh. 14:1-3). Vâna a lâwn niah pawh Vântirhkohvin “He Isua
in hnên ata vâna hruai chhohva a awm hi, vâna a chho in hmu
ang bawk hian amah ngei hi a lo kal leh ang,” a ti a (Tirh.
1:11). Tirhkohten Lal Isua lo kal leh tûr thu hi an thuhril leh
an lehkhathawnahte an sawi tam hle (Tirh. 3:20,21; Phil. 3:20;
I Thess. 4:15,16; II Thess. 1:7,10; Tit. 2:13; Heb. 9:28; etc).
Paula phei hi chuan a sawi tam lehzual a. Rev. Dr. Vânlalnghâka
Râlte sawi dân phei chuan Thessalonika lehkhathawna bung
tin tâwpa thu hlâwm pawimawh chu Lal Isua lo kal lehna thu
a ni deuh vek a ni (Lalpa Lo kal Lehna, pp.31f).

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 171

Kristian thurin laipui a nih ang takin, Lal Isua lo kal lehna
hi Kohhranin a ngai pawimawh hle. Apostol-te thurinah ‘Mitthi
leh minung rorêlsak tûra a lo kal leh tûr thu’ puan chhuah a ni
a. Nicea thurinah pawh hetiang deuh bawk hian puan chhuah
a ni leh a. Kan Kohhran thurin \obul, Westminster thurinah
“Khawvêl tâwpah mihringte leh vântirkohte rorêlsak tûrin a lo
kal leh ang,” tia puan chhuah a nih bâkah, “A hun leh ni chu
tu ma hriat loh tûra thup,” a nih thu sawi lan a ni. Kan Kohhran
PCI thurin pangana tâwp lamah a thawhlehna thu nên
chhunzawmin, “Pathian ding lamah a han chho va, chutah chuan
a mite tân a dîlsak reng a, chuta \ang chuan mitthite kaitho tûr
leh khawvêl rorêl tûrin a lo kal leh ang,” tia puan chhuah a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi mitthi thawhlehna leh rorêlna
hnuhn<ngte nên indawta lo awm tûra sawi a ni. A lo kal
hmain khawvêl hnam zawng zawng hnêna Chanchin |ha hril
kim a nih tûr thu te, Krista dodâltu (Anti-Christ) lo lan tûr
thu te leh thil mak leh chhinchhiahna chi hrang hrang- indona
te, \âm te, hripui te leh zâwlnei derte an pun tûr thu sawi lan
a ni hlawm a (Mat. 24:14ff; Mk. 13:24ff; Lk. 21:25ff; II
Thess. 2:3f; I Joh. 4:3). Hêngte hi Lal Isua lo kal hun tûr
chhinchhiahna anga sawi \hin a ni.
Mi \henkhatin kum sâng rorêl te, mi thianghlim lâwr te,
hrehawmna hun leh Har-Magedon indona te nên Lal Isua lo
kal lehna hi hun indawt chhâwng ang deuhva lo awm tûrin an
zirtîr a. Hêng kan han sawi tâk thil chi hrang hrangte hi a lo
kal leh hmaa lo awm tûra \henkhatin an sawi laiin, a lo kal
hnua lo awm tûrin \henkhatin an sawi ve thung a. Mi thianghlim
lâwr thu leh kum sâng rorêl thu nêna thil thleng indawta ngaitute
phei chuan Lal Isua lo kal lehna hi \um hnih angin an sawi; lei
thleng lova vân chhûm thleng chauhva a lo kal \um leh kum
sâng rorêl tûra he lei rapa a lo kal \um nên, \um hnih lo kal
tûra ngaih a ni. Hêng thute hi Protestant Kohhran zidinghote
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 172

hi chuan thurin leh zirtîrna laipui atân kan hmang lo tih hriat
a pawimawh âwm e. Bible leh Kohhran thurin sawi angin, Lal
Isua lo kal lehna hi \um khat tûra inzirtîr a ni a, mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<ng rorêlna te nên hun khaihlak awm
lova lo thleng tûra inzirtîr a ni.
A lo kal leh hun tûr hi amah Lal Isuan Pa chauh lo chuan
tu man an hriat loh thu a sawi a. Amah pawhin a hriat loh thu
a sawi lang nghe nghe a ni (Mat. 24:36; Mk. 13:32)). Engtik
hunah pawh lo kal thut thei a nih avângin inring reng tûrin min
hrilh a. Mi \henkhatin Lal Isua lo kal hun tûr hi chhût chhuah
theih niin an ngai a. Thlarau hriattîrna a\anga hriaa inchhâlte
pawh an lo awm fo tawh \hîn a ni. Vawiin thlengin Lal Isua
lo kal hun leh ni chhûttute leh hrilhlâwktuten an la hrilhlâwk
dik lo va, an chhût dik bawk hek lo va. Pa chauh lo chuan
Fapa leh Thlarau Thianghlim pawhin an hriat loh tûr, hriat lo
tum phêt hi Pathian pawisak lohna leh a thu âwih lohna lian
tak a tling a. Lal Isua a lo kal leh dâwn tih erawh nghet taka
rin tûr a ni a, eng hunah pawh lo kal se, lâwm taka hmuak
thei tûra kan inpeih hi a pawimawh ber chu a ni.
Lal Isua lo kal dân tûr Bible-in kawng hrang hranga a
sawite hi a tâwi thei angin hlâwm khâwm dâwn ila. A hmasa
berin, Lal Isua hi amah ngei a lo kal leh dâwn a ni. Mi
\henkhatten Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo thleng kha Lal
Isua lo kal lehna niin an ngai a. Ringtu mi malin Lal Isua a
rinna avânga a nuna danglamna lo thleng te leh, he khawvêla
Pathian ram lo thlengte hi a lo kal lehna angin mi \henkhatin
an sawi bawk \hîn. Hêngte hi Lal Isua lo kal lehna nên
thuhmuna ngaih tûr a ni lo. Pathian thuin amah Lal Isua ngei
mita hmuh theiha a lo kal leh tûr thu min zirtîr tih chhinchhiah
tlat tûr a ni (Tirh. 1:11; I Thess. 4:15-17; Heb. 9:28; Thup.
1:7). Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo thleng kha a lo kal
lehna ni se, Tirhkohten Lal Isua lo kal leh beiseina an nei tawh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 173

lo vang. Chuvângin, Lal Isua hi amah ngei taksa puin, mita


hmuh theihin a lo kal leh dâwn a ni.
Ropui takin, hnehna nên Lal Isua a lo kal leh dâwn (Mk.
23:26; I Thess. 3:13; 4:16; Thup. 19:11ff). A lo kal hmasak
\um khân inngaitlâwm leh rethei takin, tlâwm takin a lo kal a.
A lo kal leh hunah chuan hriat loh theih lohvin, vân chhûm
chungah tawtawrâwt ri nên, vântirhkoh chungnung ber au aw
nên vân a\angin a lo kal dâwn a ni. Heta ‘vân chhûm chung’
‘tawtawrâwt ri’ ‘vântirhkoh chungnung ber aw’ tihte hi Juda-
ten Pathian inpuanna an sawi dân a ni a. Hriat loh theih lohva
a lo kal tûr thu sawi nân Paulan a hmang a ni. Lal Isua lo kal
lehna hi sualna leh a thiltihtheihna a hnehna lantîrna a ni. A tho
leh tih ringhleltuten a hmêl an la hmu dâwn a. Lei leh vâna
thuneihna zawng zawng neitu a nihzia an la hre dâwn a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi mitthi thawhlehna leh rorêlna nêna
a inzawm thu kan hria a. Kan Kohhran thurin hian mitthite
kaihthawh leh mi tin rorêlsak hi a lo kal chhan a nih thu a
puang chhuak a: “Ni hnuhn<ngah chuan mitthite chu
kaihthawhin an awm ang a, mi zawng zawng Krista rorêlna
\hutphah hmaah an lang ang a, he dam chhûnga an thiltih \hat
leh \hat loh ang zêlin rêlsak an ni ang,” tiin. Hei hian Lal Isua
Krista hi mi tin hmuh leh hriat theih tûra Lalpa leh Chhandamtu
a nihzia puan chhuahna a ni. Mitthite kaihthawha an awm
huna, khûp tinrêng a rorêlna hmaa an \hing\hit hunah zet chuan
hmâna Kraws-a an khenbeh kha Lalpa leh Chhandamtu a ni
tih mi tinin kan hre chiang tawh dâwn a ni.
Sawi ho tûr
Lal Isua lo kal lehna hian tûnlai Kohhran mite thinlungah
engti ang taka thûkin nge hmun a neih sawi ho ni se. Lal Isua
lo kal leh beiseina hi Kohhran nun leh rawngbâwlna tichaktu
a nih dânte mi mal experience a\anga sawi tûr nei chuan sawi
ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 174

July 27

LAL ISUA LO KAL LEHNA ATÂNA


INBUATSAIHNA
Chhiar tûr : Mk. 13:32-37; Rom 13:11-14; II Pet. 3:9-18

Lal Isua Krista lo kal lehna atâna inbuatsaih tûra fuihna


thu hi Thuthlung Thar bu hrang hrangah kan hmu a. Rei rial
lova lo kal mai tûra an beisei thu leh a lo kal lehna atâna
inbuatsaih dânte pawh eng emaw chen Bible a\angin kan hre
thei a. Kohhran chanchin a\angte pawhin Lal Isua lo kal lehna
atâna inbuatsaihna chi hrang hrangte pawh sawi tûr eng emaw
zât a awm bawk a. Hêng a\angte hian kan thupui, Lal Isua lo
kal lehna atâna inbuatsaihna thute kan ngaihtuah dâwn a ni.
Thuthlung Thar bu \henkhata Lal Isua lo kal lehna atâna
inbuatsaih tûra fuihna thute hi lo thlîr hmasa ila. Marka bung
13:33-37 thuah a lo kal hun tûr hriat lâwk theih a nih loh thu
leh inring renga awm tûra Lal Isuan a zirtîrte a fuihna thu kan
hmu a. He thu hi Matthaia bung 24:42-44 leh Luka bung
21:36-ah te kan hmu bawk a. Rom bung 13:11-14-ah a lo
kal hun a hnaih tawh avânga inbuatsaih tûra Paulan fuihna thu
a sawi te kan hmu ve leh a. Heta Paula fuihna hi thim thiltihte
paiha, êng thuama inthuam tûra fuihna thu a ni a. Lal Isua
Kristaa inthuam tûra fuihna thu tiin a sawi theih bawk.
Jakoba bung 5:7-9 thuah fuihna thu danglam tak leh tûnlai
huna Kohhranhote kan infuihna atâna \angkai tak tûrte kan
hmu leh a. A lo kal mai rih loh avânga beidawng lo tûr leh
dawhthei taka nghâk tûra fuihna thu a ni a. Insawichhe tawn
lova, lungrual taka rilru hmun khat pua a lo kal lehna nghâk
tûra fuihna a ni. II Petera bung 3:9-18 thu hlâwmah hian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 175

fuihna thu chi hrang hrang kan hmu leh a. Thianghlim taka,
bawlhlawh kai lo leh sawisêl bova awm tûra taihmâk chhuah
tûra fuihna thu kan hmu a. A lo kal lawk lohna chhan, mi
zawng zawng chhandam a duh vâng a nih thu leh, fel tak leh
thianghlim taka nung tûra fuihna thu kan hmu zui nghâl bawk
a ni. I Johana bung 2:28-ah Lal Isua lo kal hunah zak lova
hlim tak leh lâwm taka kan lo hmuah theihna tûrin amaha
awm reng tûra fuihna thu kan hmu bawk a ni.
Hêng fuihna thu chi hrang hrang kan hmuh a\angte hian
Kohhranhoten Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaihna an
kalpui dân hi \awng\ai leh a huhova Pathian biakna neih te,
khawvêla Krista nungchang ang tihlan te, sual laka inthiar
fihlîm leh thil \ha tih te, khawvêla Pathian ram tizau zêl tûra
Chanchin |ha hrilte hi a ni. Hêngte hi a mal malin lo thlîr zui
nghâl ila.
A hmasa berin, inring renga awm tûr a ni. He fuihna hi
Lal Isua \awngkam chhuak a ni a. Zirtîrte chauh ni lovin mi
zawng zawngte min fuihna thu a ni (Mk. 13:37). Inring rengin
awm rawh u tih hian a huam zau hle. A thu ken pawimawh
tak pahnih erawh chu ngaihven leh \awng\ai tihte hi a ni a.
Ngaihven tih hian a lo kal leh t<r thu rilrua vawn reng a k^wk
tel a. An inhmuh nikhuaa Maranatha (Lalpa chu a lo kal
dâwn) ti khawpa an rilru leh an nun luah khahtîr kha ‘ngaihven’
tih hian a kawh langsâr tak a ni âwm e. |awng\ai hi ngaihven
dân pawimawh tak a ni bawk. |awng\ai hi Pathian lalna leh
thuneihna pawmna, khawvêl harsatna leh buaina kârah pawh
Pathian lalna leh thuneihna hnuaia intuk luhna a ni a. |awng\ai
hian fianriala Pathian pâwlna bâkah a huhova Pathian biak a
keng tel bawk. A lo kal lehna thusawi leh ngaihthlâk te, hla
sak ho leh \awng\aihote a huam tel vek a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 176

Kristaa awm reng hi Lal Isua lo kal lehna atâna


inbuatsaihna pawimawh tak a ni bawk. “Amahah awm reng
rawh u,” tih hi Johanan Kohhranhote hnêna Lal Isua lo kal
lehna atân an inbuatsaih dân tûr a sawi a ni a. Isua Kristaa
awm tih hi Thlarauva awm tihte nên a awmzia a thuhmun a.
Lal Isua Krista duhzâwnga nun leh khawsak te, rinawm taka
a hniakhnung zui tihna te a ni a. A nun \^wmpuina a ni nghâl
bawk a. Paulan ‘Lal Isua Krista chuan inthuam ula’ a tih nên
a thuhmun âwm e. Thim thiltih paiha êng thuama inthuam tih
te nên pawh awmze thuhmun nei a ni. Englai pawha Krista
nungchang tihlan hi Kristaa awm, Kristaa inthuam dân chu a
ni a. Peteran ‘khawvêl bawlhhlawh kai lo, sawisêl bova awm’
a tih pawh kha a awmze pawimawh tak a ni thei bawk. Krista
khawngaihna leh hriatnaa \han len tihte pawh kha Paulan
‘Kristaa awm, Lal Isuaa inthuam’ a tih te nên thuhmun a ni a.
Lal Isua lo kal lehna atâna ringtute lo inbuatsaih dân pawimawh
tak an ni vek hlawm a ni.
Sual kalsan leh thil \ha tih hi kan inbuatsaih dân tûr dang
leh chu a ni. Paulan Thessalonika Kohhranhote hnênah, “Sual
tinrêng lakah inthiar fihlîm rawh u,” a ti a (I Thess. 5:22).
Heta sual tinrêng a tih hian mahni hmasialna te, chapona te,
duhâmna te, hlemhlêtna te leh huatnate a huam a. Hêng sualnate
hi chhûngkua leh khawtlâng, ram leh hnam keh chhiatna bul
a ni a. Kohhrana nun leh rawngbâwlna tichhetu a ni bawk a.
Hêng sualna laka inthiar fihlîm hi Lal Isua lo kal lehna hmuah
dân tûr pawimawh tak a ni. Hêng bâkah pawh Paulan
hmangaihna leh thianghlimna vawng nung tûrin a fuih tel bawk
a (I Thess. 3:11-4:12). Hei hi sual kalsan, sual laka inthiar
filhlîm tûr a sawi nên a inzawm a ni.
Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaih dân tûr pawimawh
tak dang leh chu ‘Chanchin |ha hril’ hi a ni. Chanchin |ha
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 177

hril hi Lal Isuan a zirtîrte hnêna a thupêk pawimawh ber a tih


theih hial âwm e. A lo kal lehna chhinchhiahna atân pawh
‘Chanchin |ha hnam zawng zawng hnêna hril hmasak’ tûr thu
hi a ni. Lal Isua hlim tak leh thlamuang taka, zak lova kan
hmuh theihna tûra a thupêk, Chanchin |ha hril hi ngaih
pawimawh tûr a ni.
Chanchin |ha hril hi inring renga kan awm dân tûr a ni
thei bawk a. Kristaa awm, Lal Isuaa inthuam tih pawhin a
kawh pawimawh tak a ni. Peteran Lal Isua Krista \henkhatin
muanga an ruat angin Lalpa chu a thutiam kawngah chuan a
muang lo ve; tu ma boral duh lo va, mi zawng zawng lo sim
duhin, nangmahni lamah a dawhthei a ni zâwk e,” a ti a. Lal
Isua lo kal thuai tûra an duh leh an beisei avângin Tirhkohte
leh Kohhran hmasaten \hahnemngai takin tihduhdahna leh
nêkchêpna kârah pawh huai takin Chanchin |ha an hril a.
Olive tlânga a ke rawn nghah hun tûr pawh ngaihven hman lo
khawpin khawvêl ram tin fang chhuakin Chanchin |ha hrilin
an hmanhlel a ni. Chuvângin, Chanchin |ha hril hi a lo kal
lehna atâna ringtute inbuatsaih dân tûr pawimawh tak a ni.

Sawi ho tûr
Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaih dân tûr kan sawi lan
bâkte engte nge? Mizo Kristiante zînga a lo kal lehna hmuah dân
\ha lo leh fel lova kan hriatte engte nge sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 178

August 3

HUN HNUHNÛNG CHHINCHHIAHNA –


LAL ISUA SAWI DÂN
Chhiar tûr : Mat. 24:15-28; Mk. 13:3-13; Lk. 21:29-38

Hun hnuhn<ng chhinchhiahna Lal Isua sawite hi Chanchin


|ha bu hmasa pathumah kan hmu a. Hêng thute hi mi thiamte
chuan ‘Olive tlânga Lal Isua thusawi’ tiin an sawi \hîn a.
Jerusalem khawpui temple nên lama tihchhiat a nih tûr thu leh
a lo kal leh tûr thu a sawi a inchawhpawlh a. Chûng thil lo
thlen hmaa thil lo awm tûrte a fûn tel hlawm bawk a ni.
Lal Isuan Olive tlânga hêng thu a sawi hma lawk hian a
zirtîrte nên temple an tlawh a. An haw dâwn \êpin a zirtîrte
hn>nah Jerusalem tihchhiata a awm tûr thu leh ‘tihchim lohva
lung intiang rêng rêng a awm loh tûr thu’ a sawi hmasa tê tê
a. Olive tlâng an thlen hnuin a zirtîrten ‘Chûng chu eng tikah
nge a lo awm ang, chûng zawng zawng chu a thlen dâwn
hunah chhinchhiahna eng nge awm ang?” (Mk. 13:4), “I lo
kalna leh khawvêl tâwp chhinchhiahna eng nge ni ang?” tiin an
zâwt a (Mat. 24:3). Chutianga a zirtîrte zawhna a chhânnaah
chuan hun hnuhn<ng chhinchhiahna chi hrang hrangte hi a
sawi lang ta a ni.
Hun hnuhn<ng chhinchhiahnate kan luhchilh hmain
Jerusalem leh temple tihchhiat thu hi sawi hmasa lawk ila. Lal
Isua sawi lâwk angin kum A.D. 70 khân General Titus-hovin
Rom sipaiten Jerusalem khawpui leh temple hi rei tak an hual
beh hnuin an tichhia a. Hemi \um hian Juda historian, Josephus-

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 179

a sawi dân chuan mihring nuai 11 lai an thi a, mi sîng kua leh
sâng sarih vêl zet salah an hruai a ni âwm e. Rom sipaiten
khawpui an hual chhûnga mipui \âmzia an sawi chu, ran êktein
an inhnawh puar a, nu \henkhat phei chuan an fate sa an ei
hial a ni âwm e (Barclay, The Gospel of Mark, p. 362).
Chutiang khawpa chhiatna râpthlâk tak mai lo thlen tûr thu
chu hun hnuhn<ng chhinchhiahna a sawi \um hian Lal Isuan a
sawi tel a. Chuvângin, Jerusalem khawpui leh temple chhiat
tûr thu a sawi hi nakin Lal Isua lo kal leh hun tûr chhinchhiahna
a sawi nên thliar hran thiam a pawimawh. Chutih rual chuan,
Jerusalem chunga chhiatna lo thleng ang bawk hi hun
hnuhn<ngah pawh lo thleng thei a ni tih hriat a \ha ang.
Lal Isuan nakin khawvêl tâwpa a lo kal leh hunah
chhinchhiahna chi hrang hrang lo awm tûr hetiangin a sawi a:
‘indo thu leh indo thuthang in la hria ang,’ ‘hnam hrang leh
ram hrang an indo ang a,’ ‘hmun hrang hrangah \âmte a tla
ang a’ ‘lirte a nghîng ang’ tiin (Mk. 13:7,8; Mat. 24:6,7; Lk.
21:10,11). Chanchin |ha Luka ziakah chuan “lîr nasa takin
a nghîng ang a, hrite a lêng bawk ang,” tih a ni (Lk. 21:11).
Hêng chhinchhiahna kan sawite hi Lal Isuan ‘nau vei \antirhna’
a la ti chauh nghe nghe a ni.
Hun hnuhn<ng chhinchhiahna dang Lal Isuan a sawi leh
chu ama hming avânga ringtuten tihduhdahna leh hrehawm an
tuar tûr thu hi a ni: ‘rorêltute an mantîr dâwn che u a’
‘inkhâwmna inah an vua ang che u a’ ‘hotute leh lalte hmaah
in la ding ang’ tiin (Mat. 24:9; Mk. 13:9; Lk. 21:12). A
chunga târlan bâkah pawh thi khawpa tihduhdahna an tuar tûr
thu te, nu leh pa leh pianpui unaute huat an hlawh tûr thu leh
an kut an tuar tûr thute pawh sawi lan a ni a. Mi zawng zawng
huat an nih tûr thu pawh sawi lan a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 180

Krista der leh zâwlnei derte lo lan tûr sawi tel a ni bawk.
He thu hi Lal Isuan \um hnih ngawt a sawi a. Chûng mite
chuan thil mak leh chhinchhiahna an tih tûr thu leh thlante
meuh pawh an tihder tûr thu a sawi a ni.
A chunga hun hnuhn<ng chhinchhiahna kan târlan tâkte
khi a zirtîrte hnêna Lal Isua sawi, Chanchin |ha bu hmasa
pathuma kan hmuhte an ni hlawm a. Khawvêl chanchin han
thlîr lêtin hun hnuhn<ng chhinchhiahnate khi khawvêla thil thleng
fo tawh \hînte an ni. Indo leh indo thuthang hi eng lai pawhin
hriat tûr a awm reng a, khawvêl puma \âm tlâk hauh loh kum
leh hri lên loh kum hi sawi tûr a vâng hle bawk ang. Krista
hming avânga tihduhdahna pawh hi khawi laiah emaw chuan
tuar an awm reng. Zâwlnei derte leh Krista derte pawh
Tirhkohte hun lai a\ang tawhin Kohhran chawk buaitute an ni
a. Chuvângin, hun hnuhn<ng chhinchhiahna hi Thuthlung Thar
hunah vawiin thlengin hmuh leh hriat tûr a awm reng a ni. Hei
hian tûn hun pawh hi hun hnuhn<ng a ni tih min hriattîr thei
âwm e. Chutih rual chuan, hun hnuhn<ng chhinchhiahnate hi
Lal Isua lo kal leh hunah tûn aia nasa zâwka thleng thei a ni
a. Chutiang hun hmachhawn tûra kan lo inrin lâwk chu ringtute
mawhphurhna a ni.
Hun hnuhn<ng chhinchhiahna Lal Isua sawi pawimawh
tak mai chu “Chanchin |ha hi hnam zawng zawng hnêna hril
hmasak tûr a ni,” tih hi (Mk. 13:10). “He ram Chanchin |ha
hi hnam zawng zawng hriattîrna tûrin khawvêl zawng zawngah
hrilhin a awm ang, chumi zawhah chuan tâwpna chu a thleng
ang,” tiin a sawi bawk a (Mat. 24:14). II Petera bung 3:9-ah
Lal Isua lo kal leh mai lohna chhan hetiang hian sawi fiah a
ni a: “Mi \henkhatin muanga an ruat angin Lalpa chu a thutiam
kawngah chuan a muang lo ve, tu ma boral duh lova, mi
zawng zawng lo sim duhin nangmahni lamah a dawhthei a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 181

zâwk e,” tiin. Khawvêl ram zawng zawnga hnam tinte hnêna
Chanchin |ha hril hmasak thu hi tûnah hian kum zabi khatna
tâwp lam aiin kan hnaih deuh tawh ngei ang a. Chuti chung
chuan khawvêl mihring tlûk leh dingâwn ruk zet zînga a zâtve
pawh tling lo hi a hminga Kristiana inchhâl kan la ni chauh rih
a. Lal Isua lo kal lehna hun kan hnaih lehzual theihna tûrin tûn
aia Chanchin |ha hril kan uar lehzual a \ûl dâwn a ni.
Sual pun tûr thu leh chumi avânga hmangaihna lo dai tûr
thu hi hun hnuhn<ng chhinchhiahna pawimawh tak a ni bawk
(Mat. 24:12). Lal Isuan sual a tih hi mahni hmasialna te,
chapona te, duhâmna te, îtsîkna, huatna, awhna \ha lo te leh
vervêkna te hi a ni a. Hêng hi chhûngril lama sualna, pâwn
lam lang theia sualna chi hrang hrang kai chhuaktute an ni.
Chûng lang theia suahsualnate chu mahni mihringpui hmangaih
loh te, tualthah te, insual te, zu in leh zu ruih te, hur leh inngaih
chîn te, hlemhlêt leh mi rethei hmuhsit leh rah beh te hi a
langsâr zual deuh an ni âwm e. Paula chuan hêng sualnate hi
‘thim thiltih’ tiin a sawi a ni (Rom 13:12f). Tûnlai huna ruihtheih
thil tih leh rawlrâla chêt te hi suahsualna lo pun nasatzia târlanna
remchâng tak a ni thei ang.
Hun hnuhn<nga thil lo thleng tûr Lal Isuan a sawinaah
vân lam thil – ni, thla leh arsite chunga thil danglam tak lo
thlen tûr thu sawi a ni bawk: “Chûng hrehawmna hnuah chuan
nî tihthimin a awm ang a, vâna thiltihtheihna awmte chu tihnghîn
a ni ang,” tiin. Zâwlneiten Lalpa ni lo thleng tûr râpthlâkzia an
sawina \awngkam nên a inhlat lo hle. Hêng thilte hi mi
\henkhatin tlângkâng leh lîrnghîng râpthlâk tak mai, tsunami te
pawh awmtîr thei khawp sawina te, tûnlai râlthuam hlauhawm
(nuclear bomb) leh thilsiam chunga chhiatna lo thleng
(ecological crisis) ten he leilung a tihchhiat tûr sawinaah an
ngai a. Chutiang hun râpthlâk tak chu hun hnuhn<ng
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 182

chhinchhiahna hian a kawha ngaiin, Lal Isua lo kal lehna hi


hnai hlein an hria a ni.
Lal Isuan a lo kal lehna hnaih tawhzia ‘theipui kûngah
hian tehkhin thu zir rawh u,” a ti a (Mk. 13:28). Jerusalem
chhiat tûr thu a sawinaah “Jentail-te ni a kin hma loh zawng
Jerusalem khua chu Jentail-te rah behin a awm ang,” a ti
bawk a. Hêng thu pahnihte hi mi \henkhatin kum A.D. 1948-
a tundin an lo ni leh tâk thu sawinaa ngaiin, Israel hnam tundin
lehna hi hun hnuhn<ng chhinchhiahnaah an ngaih phah a.
Jerusalem-a Lal Isua hova kum sâng khat rorêlna pawh la
awm ngei tûrin an rin phah a ni. Revd. Chuau\huaman hun
hnuhn<ng thu a ziakah theipui kûng hi chiang taka Israel sawina
atâna hman a ni loh thu a sawi a; Jentail-te ni kin thu hi
Jerusalem chhiat tûr thu a sawina a nih avângin Lal Isua lo kal
lehna chhinchhiahna atâna hman a remchân loh thu a sawi
bawk (Hun Hnuhn<ng Thu, pp. 10ff).
Eng pawh ni se, hun hnuhn<ng chhinchhiahna hrang hrangte
leh theipui kûng a\anga tehkhin thu Lal Isuan zir tûr a sawite khi
hun hnuhn<nga ding kan ni tawh tih hriaa, khawvêl hun nipui,
thlasik, fûr leh \hâl lo inher zel kârah hian eng hunah pawh Lal
Isua lo kal thut thei a nihzia târlan hi a tum ber niin a lang. Chutih
avâng chuan a thu tlângkawmnaah pawh “Fîmkhur ula, inring
renga awmin, \awng\ai rawh u, a hun chu in hre si lo va,” a ti
a ni (Mk. 13:33).

Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng chhinchhiahna kan zirna êng a\angin ‘tûn’ hi
hun hnuhn<ng a nih theih dân te sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 183

August 10

SAKAWLH LEH A CHHINCHHIAHNA


Chhiar tûr : Dan. 7:1-8; Thup. 13:1-18; 16:2,10-11;
19:19-21

Sakawlh leh a chhinchhiahna hi Kohhran pate hun lai


(Patristic period) a\ang tawhin Kristiante zîngah a khât tâwkin
buaipui tâwk an awm chho reng a. Kohhran chanchin kal
zêlah tuten emaw an hmêlma leh huatzâwngte sawichhiat nân
leh mahni dinhmun sawh nghehna hmanrua atân te an hmang
\hîn niin a lang a. Mizo Kristiante zîngah pawh buaipui tâwk
eng emaw zât kan awmin, insawi\haih nân takte kan hmang
\hîn a. Sakawlh hlauh vânga Kohhrana tel \ha ngam lo leh
mahni in lum pawh luah ngam lova khawi lai hmun emawa
insaseng tate pawh sawi tûr kan awm hial tawh a. India ram
khua leh tui kan nih anga kan tih tûrte ti ngam lo khawpin
sakawlh hlauhna hian mi \henkhatte a timangang mêk bawk a.
Kohhran sawichhiatna atâna hmang tâwk lah kan bo lo va.
Chuvângin, sakawlh leh a chhinchhiahna hi eng nge, engti anga
ngaih tûr nge tih kan ngaihtuah chian a \ûl hle a ni.
Sakawlh chungchâng hi Thupuan bung 13-ah khuhhawnna
thuziak kalhmang zuiin chipchiar taka sawi a ni. A lo chhuah
dân te, a pianhmang leh a chêt dân te, a thiltihtheihzia leh a
chhinchhiahna te chenin sawi lan a ni. Thupuan bung 16,17
leh 19-ah te a chanchin sawina kan hmu bawk a. Hênga kan
hmuh dân chuan Sakawlh hi pahnih a ni a. A hmasa zâwk chu
lu pasarih leh ki sâwm nei, tuifinriat a\anga lo chhuak a ni a.
A hnuhn<ng zâwk erawh chu berâmno ki ang ki pahnih nei,
khawmual a\anga lo chhuak a ni ve thung a ni. A hmasa zâwk
hmêl lan dân hi sakawlh tih takah keitê ang, a kete erawh
savawm ke ang, a kâ chu sakeibaknei kâ ang neia sawi a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 184

Thupuan buin a sawi zêlnaah, sakawlh chuan a lu


pakhatah thihpui tham hliam a tuar a. A dam leh tâk avânga
mi tam takin zui phah tûr angin sawi a ni. Dragon-in lalna leh
thuneihna a pêk avângin pathian anga leia awm zawng zawngten
chibai an bûk tûr thu sawi a ni bawk. Thla 42, kum thum leh
a chanve chhûng Pathian sawichhiatna hun pêk a nih tûr thu
leh mi thianghlimte a do leh hneh phalsak a nih tûr thu pawh
sawi lan a ni.
Sakawlh pahnihna leh a hnuhn<ng zâwk chanchin hetiang
hian sawi a ni bawk a. Sakawlh hmasa zâwk lim siamin, chu
Sakawlh hmasa zâwk thuneihna hmang chuan mi zawng zawng
chibai a bûktîr ang a. Thilmak tihtheihna neiin, leia awmte bum
nân a hmang bawk ang. An chalah emaw, an kut ding lamah
emaw chhinchhiahna – sakawlh hming emaw, a nambar emaw
a neihtîr tûr thu leh, sakawlh nambar chu 666 a nih thu pawh
sawi lan a ni. Sakawlh leh a hoten hrehawmna hun tâwp lama
Pathian hremna an tuar tûr thu leh, a kâ a\anga thlarau sual
chhuah tûr thu te, zâwlnei – a chhinchhiahna neite nên meidîla
a nung chunga paih thlâk a la nih tûr thu kan hmu bawk a ni.
Thupuan buin sakawlh chanchin a sawi hi Daniela bua sa
chungchâng leh hapta 70 sawina thute behchhana sawi a ang
hle a. Sakawlh chêt dân hi Johana lehkhathawna Krista dodâltu
(I Joh. 2:18,22; 4:3; II Joh. 7) leh Paula lehkhathawna Dân
Bawhchhepa (II Thess. 2:3ff) tih te nên thuhmuna ngaih theih
a ni. Pathian leh a Kohhranhote dodâltu sawina atân hman an
ni deuh ber. Daniela bu leh Chanchin |ha bu hmasa pathuma
‘ti\iautu tenawm’ tihte nên pawh thuhmuna ngaih theih a ni
bawk (Dan. 9:27; Mat. 24:15; Mk. 13:14).
Thupuan bu leh Daniela bute hi sakawlh chanchin chipchiar
deuhva sawinate an ni a. Khuhhawnna bu an ni ve ve a. Zirlai
hmasa lamahte pawh kan sawi lan tawh \hin angin, khuhhawnna
thute hi entîrna leh thu biru inthup hmanga ziak a nih avângin a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 185

ngial a ngana lâk chi a ni lo. Chuvângin, Daniela leh Thupuan


bua sakawlh leh sakawlh lam chi sawina hi Pathian leh a mite
dodâltu, tihchhiat leh tihboral tuma beitute sawina niin mi thiamten
an ngai a. Daniela bua sa palite hi tûn hma lama sawrk^r pali
- Babulon, Persia-Media, Grik leh Rome sawrk^r te hmehbel
an ni tlângpui a. Daniela bung 9:27-a ‘ti\iautu tenawm’ tih pawh
Jerusalem temple tibawrhbângtu, Antiochus Epiphanes-a sawina
niin an ngai bawk a. Thupuan bua sakawlh chanchin kan hmuh
te pawh Rom sawrk^r, Kristiante dodâltu, a bîk deuh tak
pawhin, Thupuan ziak hun laia Rom emperor-te pahnih, Neroa
leh Domitian-a te an hmehbel \hîn a ni.
A chunga mi thiamte ngaih dân kan târlan tâkte pawh khi
a dik vek lo thei e. Kan hriat reng tûr erawh chu sakawlh hi
sual leh a thiltihtheihna, Setana leh a hote, Kohhranhote dodâla
tihchhiat tuma beitute hi ni deuh bera ngaih a ni a. Johana leh
Paula te pawhin Krista dodâltu, Dân Bawhchhepa an tih pawh
kha Lal Isua Krista leh a taksa, Kohhran dodâltute, tihchhiat
tuma beitute an ni. Hun kal tawha Pathian mite leh Kohhran
dodâltute sawina a nih rualin, tûn leh hun lo kal zêl tûrah
pawh Lal Isua leh a Kohhran dodâltute hi sakawlh anga ngaih
tûr ni deuh berin a lang.
Sakawlh chhinchhiahna nambar 666 hi Kohhran hmasa
hun a\ang tawhin buaipui tâwk an awm \hîn a. Mi mal hming
hawrawp tinte a tlukpui nambar neihtîra chawh chhuah tum
a ni a. Rev. Vânlalnghâka Râlte chuan Rom lal Neroa kha
a hming Hebrai \awngin NRWNQSR tia dah chhuah a ni a,
chu hming nambar hlutzâwng chu hetiang hian chhut chhuah
niin a sawi: N=50, R=200, W=6, N=50, Q=100, R=200,
S=60, a zavaia belh khâwm 666 tiin (‘Thupuan leh
Sakawlh’ Didakhe XXXIX, p. 26). A hma lama sawi tawh
ang khân sakawlh lu pakhat chu thihpui tham hliam tuarin a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 186

lo dam leh tih a ni a. Rom lal Nero-a a thih khân thi tak tak
lova Parthia rama kal bo angin thu a thang chiam a; nakina
lo kîr leh tûr niin an ngai a. Domitian-a a lo lal khân Nero-
a nên an nungchang a inan êm avângin Nero-a tho lehah mi
tam takin an ngai a. Chuvângin sakawlh pawh hi Domitian-
a (Nero tho lehah) khân bel a ni ber.
Thupuan Bu Hrilhfiahna ziaktu, Rev. Lalbiaktluangan
sakawlh leh a nambar-te hi Juda-ten mihring Pathiana inchhâl
emaw, Pathian tluka inngai emaw te sawina atân an hmang
\hîn tih a sawi a (Thupuan Hrilhfiahna, pp. 127f; Hun
Hnuhn<ng Thu, pp.10ff). Chutianga Pathian dodâltu leh a
tluka ropui leh thiltitheia inngaite chu sakawlh anga ngaih âwm
tak pawh an ni rêng a ni.
Eng pawh ni se, sakawlh hi a hote nên eng hunah pawh lo
thawk se, Lal Isua Krista ringtute tân hlauh tûr a ni lo tih hriat
reng a pawimawh. Thupuan buah Berâmno nunna bua hming
chuang ve loten an zui tih thu kan hmu a. An hlauh avânga zui
an ang khawp mai. Berâmno Nunna bua hming chuangte tân
chuan chhe tê pawhin hlauh tûr a ni lo. Eng hunah pawh Pathian
dodâltute lakah Kohhran leh ringtu mi malten harsatnate tâwk
\hîn mah ila, sakawlh leh a hote hi an thiltihtheihna zawng zawng
nên Lal Isuan a hneh tawh a, a la hneh zêl dâwn bawk a, nakinah
phei chuan chatuan hremhmunah a la paih thla dâwn a ni. Heti
chunga sakawlh hlauva kan la chi-ai cheu a nih chuan mahni kan
inen fiah a \ûl hle tih hriat a \ha âwm e.

Sawi ho tûr
Mizo Kristiante zîngah sakawlh hmanga insawichhiatna leh
inbumna awm \hîn hi a chhan eng nge nia kan hriat? Engtia
hmalâk nge \ha ber ang?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 187

August 17

MI THIANGHLIM LÂWR
Chhiar tûr : Mat. 24:31; Mk. 13:27; Joh. 14:1-4;
I Thess. 4:13-18; Thup. 5:9,10

Mi thianghlim lâwr tih \awngkam hi Sâp\awngin ‘rapture’


(rap-char) tih a ni a. Bible \awngkam a ni lo nain, Bible
châng chhiar tûr kan târlan tâkte a\anga chher chhuah niin a
lang. Kristiante zîngah sawi hlawh tak ni mah se, Kohhran
ziding pângngai thurinah a hranpa takin sawi a hlawh lo va. Ni
hnuhn<nga mitthite kaitho tûr leh rorêl tûra a lo kal hunah
ringtute chu chatuan ropuinaa lawm luh kan nih tûr thu sawi
a ni a. Heta inkhung bâk thu dangte hi Kohhran ziding pângngai
hi chuan a hranpa takin an buaipui lo. Pathian thu zirna lam
hian hâwl tel ve bawk mah se, Kohhran mi mir inzirtîrna atân
hman a ni meuh lo. Hei vâng hian mi thianghlim lâwr thu kan
ngaihtuah tûr hi Pathian thu zirna huang chhûnga theologian
\henkhatte leh mi \hahnemngaite thuziak behchhanin kan
ngaihtuah dâwn a ni.
Mi thianghlim lâwr thu hi Lal Isua lo kal lehna hmahruai,
lei rawn rap lova vân chhûm thleng chauhva a lo kal leh \uma
ringtute vâna a lâk chhoh tûr thu sawina a ni. Kan sawi lan
tawh angin Matthaia bung 24:31; Marka bung 13:27; Johana
bung 14:3; I Thessalonika bung 4:16,17 thute behchhana chher
chhuah a ni a. Mi thianghlim lâwr tûrte chu ringtu thi tawh,
thlân a\anga kaihthawhte leh nung dama awm tihdanglama
awmte an ni a. Ringtu lâwr tûr zîngah hian Thuthlung Hluia
Pathian mite pawh tel tûra ngaih an ni. Hêng mite hi mi
thianghlim, vâna Krista rorêlna \hutphah hmaa kum sarih awm

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 188

tûrte an ni. Hetih chhûng hian an thiltih \hat dân azirin lâwmman
pawh pêk a ni ang a, Berâmno nupui neihna ruai \hehnaah
pawh tel vek tûra ngaih an ni bawk. Kum sarih chhûng chauh
ni mah se, mi thianglimte chuan beiseina lâwmawm, chatuan
famkimna an chan hun tûra ngaih a ni.
Mi thianghlim lâwr tâkte Krista hova vâna kum sarih an
thang chhûng hi lei lama hun hrehawm tak lo thlen hun, sakawlh
inlulin hun tûra ngaih a ni. Kum sarih chanve, kum thum leh
a chanve hnu lamah phei chuan sakawlh leh a hote awp behna
hnuaia Israel hnam pumin hrehawmna nasa tak an tuar hun
tûra ngaih a ni a. Amaherawhchu, chutiang hrehawmna nasa
tak mai kârah chuan Israel-te a hnam pumin an lo \hangharhin,
Lal Isua an ring ve tawh ang. Kum sarih Daniela hapta 70-
na ral hunah Har-Magedon Indona a lo awm zui nghâl ang a.
Chu indonaah chuan Israel hnam chhan tûrin Lal Isua Krista
chu a mi thianghlimte nên vân ata Jerusalem-a lo chhuka,
sakawlh leh a hote chu Har-Magedon Indonaah rawn titlâwma
Israel hnam rawn tungding tûra beisei a ni. Tichuan, Krista
hova he leia kum sâng rorêlna chu lo in\an nghâl tûra ngaih
a ni bawk.
Mi thianghlim lâwr tûrte hi Kohhranhote zînga thlarauva
piantharna chang, Isua Krista Lalpa leh chhandamtua pawmtute
chauh an nih dâwn avângin Kohhran leh chhûngkuaah in\henna
lo thleng tûra ngaih a ni a (Mat. 24:40; Lk. 17:34). Mi
thianghlim lâwr hnu hian Thlarau Thianghlim awmpuinain he
khawvêl hi \insana, khawngaihna hun hi liam tawh tûra ngaih
a ni. Chutih chhûng chuan, sakawlh inlulin avânga hrehawmna
nasa tak kârah martar huama Isua Krista ringtu eng emaw zât
awm tûra sawi a ni a. Kan sawi lan tawh angin Israel-te phei
chu a hnam puma Isua Krista ring tûra ngaih an ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 189

Mi thianghlim lâwr thu hian Kristian \henkhatte rilru a


kuai hle. Ringtute tân thu lâwmawm, nghahhlelhawm tak a ni.
Mizo Kristiante pawh he thu hian thui tak min kaihhruaina
chin a nei a ni âwm e; kan harhna hla \henkhatte hian he lam
hi an hawi viauvin a lang. Amaherawhchu, mi thianghlim lâwr
thu hi han bih chian chuan Kohhran thurin nên inpersanna lai
a lo nei nual a. Bible zirtîrna laipui nên pawh kal dun theih
lohna lai a nei.
Mi thianghlim lâwr thu zirtîrnaah hian Lal Isua lo kal
lehna hi lei rap lova, vân chhûm thleng chauhva lo kal tûra
sawi a ni. Hemi \um hi mi \henkhatin Lal Isua lo kal lehna ni
lovin an sawi nâa, mitthi thawhlehna, Thuthlung Hlui hun a\anga
ringtute thawhlehna a awm tûr thu sawi a ni bawk si a. Kum
sarih mi thianghlim lâwrhote nêna vâna an awm hnuah leia
kum sâng rorêl tûra lo kal leh tûra sawi leh a ni bawk a. Heti
a nih chuan Lal Isua lo kal lehna hi \um hnih, lei rap lova vân
chhûm thlenga a lo kal lehna leh kum sarih hnua kum sâng
rorêl tûra a lo kal lehna a awm dâwn tihna a ni a. Tin, mi
thianghlim lâwr hian ringtute chauh thawhlehna a ken tel a ngai
a. Mi thianghlim lâwr tûra vân chhûm thlenga a lo kal \um hi
a lo kal lehna (second coming) anga ngaih a nih loh phei
chuan, Lal Isua lo kal hmain mitthi thawhlehna a awm tihna a
ni ang. Hei hian Lal Isua Krista lo kal leh huna mitthi
thawhlehna chungchâng Kohhran inzirtîrna a kalhin a lang.
Chu bâkah, mi thianghlim lâwr thu leh kum sâng rorêl
zirtîrna buaipuitute hian thawhlehna hi \um thum emaw lai
awm tûrin an sawi a. Mi thianghlim lâwr \um bâkah pawh,
kum sâng rorêl in\an dâwnah hrehawmna hun laia martara
thite thawhlehna awm tûrin an sawi a. Kum sâng rorêl hnuah
ringlote thawhlehna a hranpaa awm leh tûrin an sawi bawk a.
Lal Isua lo kal lehna \um hnih leh thawhlehna \um khat aia
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 190

tam awm tûra inzirtîrna hi Kohhran thurin leh Bible zirtîrna


nên sawi rem harsa tak a ni.
Mi thianghlim lâwr thu hian a ken tel langsâr tak pakhat
chu - Israel hnam tundin leh chhandamna thu hi a ni. Mi
thianghlim lâwr thu leh kan la zir tûr kum sâng rorêl thute hi
zirtîrna pakhat ang deuh, lâk hran theih loh a ni a. Sakawlh
avânga hrehawmna hun lo awm thu leh Har-Magedon Indona
te nên pawh a inthlun zawm a. Hêng zirtîrna hian a thuk
ph<m, langsâr tak bawk si chu Kohhran aia Israel hnam ngaih
pawimawhna, Israel hnam nih vânga a hnam puma tundin an
nih tûr thu leh chhandam an nih tûr thu inzirtîrna hi a ni.
Hetiang taka Israel hnam ngaih pawimawhna hi Thuthlung Thar
zirtîrna laipui nên a inkalh a. Chanchin |ha Kohhranhovin kan
hril leh zirtîr dân nên pawh inpersan deuhvin a lang.
Mi thianghlim lâwr hnu, kum sarih - sakawlh inlulin lai,
hrehawmna hun chhûng zawnga Thlarau Thianghlim awmpuinain
he khawvêl kiansan rih tûr anga sawi leh inzirtîrna pawh hi
ngaihtuah chian \ûl tak a ni. He hrehawmna hun chhûngah hian
m^rtar huama Isua Krista ring an awm thute sawi a ni bawk si
a. Israel-te a hnam puma Isua Krista ringtu an nih thute inzirtîr
a ni bawk a. Chutiang a nih chuan, Thlarau Thianghlim awmpuina
leh \anpuina tel lovin martar huam khawpin engtin nge miin Isua
a rin ngam ang a, Israel-ten a hnam pumin Isua an rin theih tehlul
ang? tih zawhna hi sawi fiah ngai tak a ni.
Eng pawh ni se, mi thianghlim lâwr thu a chunga kan
târlan anga a hranpa taka lo awm tûra zirtîrna hi Bible pum
pui zirtîrna leh Kohhran thurin puan chhuah nên sawi rem ngai
tak a ni a. Chutih rual chuan, kan Kohhran thurinin a sawi
angin, ni hnuhn<nga rorêl tûr leh mitthite kaitho tûra Lal Isua
lo kal lehna programme chhûnga ringtute chatuan ropuinaa

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 191

lawmluhna thuah hian, mi thianghlimte chanvo ropuizia hi, Bible


zirtîrna leh Chanchin |ha laipui nêna inremin a awm sa reng
a ni tih i theihnghilh lo vang u.

Sawi ho tûr
Mi thianghlim lâwr thu hian Mizo Kristiante thinlunga hmun
a neih dân sawi ni se. Kan Kohhran thurin nêna a inpersanna lai
awma langte hi engtia ngaih tûr nge, sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 192

August 24

NI HNUHNÛNGA RORÊLNA
Chhiar tûr : Mat. 25:31-46; Phil. 2:9-11;
Heb. 9:27; Thup. 20:11-15

Ni hnuhn<nga rorêlna hi Lal Isua lo kal leh huna mi


zawng zawng a rorêlna \hutphah hmaa rorêlsaka kan awm tûr
thu sawina a ni. He rorêlna leh mitthite kaihthawh hi Lal Isua
lo kal leh chhan a ni a. A chhandamna hnathawh tihfamkimna
a ni a, Pathian ram a famkima a lo thlenna hun tûr a ni bawk
a. Pathian lalna leh thuneihna tundin a nih tûr thu puan chhuahna
a ni tel bawk a ni.
Kohhran pate hun laiin ni hnuhn<nga rorêlna thu hi sawi
chipchiarna emaw, chhui zauna emaw a awm meuh lo. Lal Isua
lo kal leh hunah mitthi thawhlehna leh rorêlna erawh chu awm
ngei tûra ngaih a ni a. Khawvêl tâwpnain zui nghâl tûra ngaih
a ni bawk a. Apostol-te thurinah hetiang hian ni hnuhn<nga
ror>lna thu hi Lal Isua v^nl^wn (ascension) n>na inzawmin
puan chhuah a ni a: “Chuta \angin a lo chhuk leh ang, mi nung
leh mitthi rorêlsak tûrin,” tiin. Nicea thurinah pawh hetiang deuh
bawk hian rorêlna lo awm tûr thu hi puan chhuah a ni. Hun
laihâwl (Middle Age) an tih hun laiin ni hnuhn<nga rorêlna thu
hian ngaihven a hlawh \an a. An ngaih dân tlângpui erawh a
danglam lo. Lal Isua lo kal hunah mi zawng zawng thawhlehna
a awm ang a, rorêlnain a zui nghâl ang a. Chu rorêlna hmaah
chuan ringtute a lian a têin an ding ang a, mi zawng zawng a lian
a têin, ringtu leh ringlote pawh rorêlsakin kan awm vek ang.
Rorêlna ni tâwpah ringtu leh ringlote inkârah chatuana in\henna
pawh awm zui nghâl tûra inzirtîr a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 193

A chunga ni hnuhn<nga rorêlna thu khi Kohhran siam\hat


hun lai khân belhchhah a awm meuh lo. Chuvângin,
Westminster thurin pawhin ni hnuhn<nga rorêlna hi Lal Isua lo
kal leh huna, mitthite kaihthawha an awm hnua awm tûr a nih
thu a sawi a. Vântirhkohte leh mi zawng zawng, ringtu leh
ringlote pawh huap veka rorêlna hi lo awm tûra sawi a ni.
Pathianin ni hnuhn<nga rorêlna a ruat chhan hi ‘thlante chatuan
chhandamna tûra Pathian zahngaihna ropuizia leh hrem tlâk mi
sual leh thu âwih lote thiam loh chantîr nâna a rorêlna dikzia
tihlan nân a ni’ tiin a sawi a. Rorêl zawhah mi felte chatuan
nunnaah an luh tûr thu leh mi sualte erawh chu chatuan hremnaa
paih an nih tûr thu puan chhuah a ni bawk.
Welsh Thurin pawhin ni hnuhn<nga rorêlna lo awm
chhan Westminster thurinin a sawite khi thlâwp chungin, “Isua
Krista chu mi zawng zawng mit hmuhah chatuan ropuina leh
chawimawina neitu a nihzia tilang tûrin Pathianin rorêltu atân
a ruat a ni,” tih thu a sawi tel a. Mi zawng zawng huap,
rorêlna v^wrt^wp a nih thu a sawi bawk a ni. Kan Kohhran
PCI thurinah “Ni hnuhn<ngah chuan mitthite chu kaihthawhin
an awm ang a, mi zawng zawng Krista rorêlna \hutphah
hmaah an lang ang a, he dam chhûnga an thiltih \hat leh \hat
loh ang zêlin rêlsak an ni ang. Ringlote leh mi sualte chuan
thiam loh changin an sual hremna an tuar ang. Krista ringa,
a thu zâwmtute erawh chu a langchanga thiam chantîrin an
awm ang a, ropuinaa lawm luhin an awm ang,” tia puan
chhuah a ni bawk.
Rorêlna ni hnuhn<ng hi theologian \henkhat chuan a taka
lo thleng tûr ni lovin, entîrna emaw tehkhin thu emaw angin an
ngai a. Rorêlna chu eng lai pawha thleng reng, hun hranpa bîk
neia lo thleng tûrin an ngai lo. Kum sâng rorêl tuipuitute
(dispensational premillenialists) chuan rorêlna hi \um thum
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 194

lai awm tûrin an ngai a, chûngte chu - mi thianghlim lâwr \uma


vâna Krista rorêlna te, he leia kum sâng rorêlna leh chumi
hnua mi sualte rorêlsaka an awm hun tûrte an ni.
Ni hnuhn<nga rorêlna hi Bible zirtîrna a nih miau avângin
awm lo thei lova ngaih a ni a. Mi thiamte chuan Bible zirtîrna
a nih bâkah, khawvêl chanchin (history) leh mihringte
dinhmun an ngaihtuahna a\ang pawhin awm lo thei lovin an
ngai a ni. Khawvêla rorêlnate hian dikna leh felna a tungding
tak tak thei lo va. Court rorêlna dik leh \ha bera ngaih
pawhin hrem tûr hrem loh, hrem loh tûr zâwk hrem châng te
an nei fo va. Khawvêl hmun tinah dikna palzût leh rah behin
a awm nasa êm êm reng a. Chuvângin, Pathian dikna leh
felnaa khat, engkim chunga rorêltu hian ni hnuhn<ng rorêlna
a siam hi khawvêl awm dân a\anga thlîr pawhin a tih âwm
taka ngaih a ni.
Lal Isua Krista lo kal leh hunah mitthite kaihthawhin an
awm ang a, rorêlnain a zui nghâl dâwn a ni (Dan. 12:2,3; Joh.
5:28,29; Thup. 20:12,13). Ni hnuhn<nga rorêlna \hutphaha
\hua rorêltu tûr hi Lal Isua a ni ang (Mat. 25:31,32; 28:18;
Joh. 5:27; Tirh. 10:42; 17:31; Phil. 2:9,10; II Tim. 4:1). A
tlanna hnathawh avânga chawimawina a ni a, ringtute tân thiam
loh chan a hlauhawm loh thu leh a tâwpkhâwk thlenga min
chhandam tûrzia a hriat theih nghâl a ni (Mat. 13:41, 42;
24:31; 25:31). Rorêlna \hutphah hmaah mi zawng zawng
rorêlsakin kan awm dâwn a (Mat. 12:36,37; Rom 14:10; II
Kor. 5:190; Thup. 20:12). Vântirhkoh sualhote pawh an
chungchâng rêlsak an ni bawk ang (II Pet. 2:4; Juda 6). Ni
hnuhn<nga rorêlna ni rei tûrzâwng hi ni khat nge, kum sâng
khat nge sawi chian theih a ni lo. Ni khat anga ngaih theih
tûrin, ‘rorêlna nî’ (Mat. 11:22; 12:36), ‘chumi nî’ (Mat. 7:22;
II Thess. 1:10; II Tim. 1:12), thinurna nî (Rom 2:5) titein sawi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 195

a ni a. Thupuan bung 20:4,5-ah kum sâng khat rorêlna awm


tûr thu sawi a ni ve leh bawk a. II Petera bung 3:8-ah Pathian
ngaihin ni khat hi kum sâng khat a ni a, kum sâng khat pawh
ni khat anga ngaih a nih thu kan hmu bawk a ni. Chuvângin,
ni hnuhn<nga rorêlna rei tûrzâwng hi Pathian chauh lo chu he
khawvêlah hian hre lâwk thei kan awm dâwn lo niin a lang.
Rorêlna zawh hunah in\henna a awm zui nghâl dâwn a.
Ringtute chu vânramah chatuan ropuina chang tûra lawm luh
kan nih laiin, ringlote erawh chu Setana leh a hote zawng
zawng nên chatuan hremna hmunah paih thlâk an ni thung ang
(Dan. 12:2; Mat. 25:26; Thup. 20:12ff). Rorêlna ni hnuhn<ng
hian ringtu mi thianghlimte nihlawhzia a tihlan rualin, ringlote
chan tûr chhiatzia leh hrehawmzia a tilang ve thung dâwn a.
Pathian lalzia leh chungnunzia, engkim chunga rorêltu leh
thuneitu a nihzia pawh fiah takin a lang dâwn bawk a ni.

Sawi ho tûr
Ni hnuhn<nga rorêlna hi Pathian lalzia leh chungnunzia tihlanna
a nih dân kawng hrang hrangte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL
THUPUI
BEIHRUAL THUPUI 197

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 198

BEIHRUAL THUPUI - 2011

Beihrual hi kan Kohhran mite thlarau lama intuai tharna


hun pawimawh tak a ni. Mizoram hmâr chan hi Presbytery
pakhat hnuaia kan la awm ho laiin Presbytery Inkhâwmpui rêl
angin ram pumah Beihrual hi kum 1918 a\ang khân neih \an
a ni a. A tîr lamah chuan ring lo, Pathian thu âwih lote ringtua
siamna hun atân hman a ni deuh ber a. Ring thar pawh an pun
phah hle a ni. Kum 1944-a Chanchin |ha Jubili lawm hnu
lamah, Mizorama chêng tam zâwk ringtu kan lo nih tâk hnuah
ring thar siam punna lam aiin, Kohhran sawh ngheh nân leh
ringtute tihsâwtna lam hawia kalpui a lo ni ta a ni.
Kum 1918-a Hmunhmêl\ha khuaa Presbytery Inkhâwmpui
neih \umin Beihrual hi September thlaa neih tûra rêl a ni a.
Kum 1925 Assembly (tûna Synod Inkhâwmpui) pawhin
September thlaa hman tûrin a tinghet zui a, tûn thlengin
September thlaa hman a lo ni zui zêl ta a. Chuvângin,
September thla hi kan Kohhran mite chuan ‘Beihrual thla’ tiin
kan sawi hial \hîn a ni.
Ringtu nun intuai tharna leh rawngbâwlna lam hawia hman
a lo ni tâk hnu hian Beihrual thupuite neiin, zir ho tûra buatsaih
a ni ta a. Nilai zân thupui nên inkawpin a bua chhuah a ni a.
Kum 30 hma lam deuh a\ang tawh khân Beihrual \antirh lam
hi Ramthar lam hawia hman niin, a tâwp lam hi Kristian
chhûngkaw lam hawia hman a lo ni ta bawk a. Ramthar Hapta
leh Kristian Chhûngkaw Hapta tiin Beihrual \anna leh tâwpna
lam hi tih dân phungah kan lo neih hlen ta a ni.
Beihrual hman dân hi ennawn \ûla hriain, Synod
Inkhâwmpuiah te pawh sawi fo \hin a ni a. Kum 2001 Synod
Inkhâwmpui chuan Beihrual hman dân en\hat a rawt a, Synod
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 199
Executive Committee bawhzui tûrin a dah a. SEC-in ngun
taka a zir chiana, a ngaihtuah hnuah Beihrual hman zui zêl dân
tûr hi hetiang hian a rêl ta a ni (SEC 187:29).
1. Beihrual hi September thlaah hmang zêl ila.
2. Tualchhûng Kohhranin remchâng leh \ha a tih angin Biak
In leh in lamah hman pawlh \hin a ni ang.
3. Thupui hi ram pum huapin Synod-in a la siam zêl ang a;
amaherawhchu, a thupui leh Bible châng târlan bâkah a
kaihhruaina thu ziak hi tûna kan hman lai aia tâwi deuh
zâwka siam tûr a ni ang.
4. Mahni Kohhran tâna \angkai leh sâwt zâwka hmang duhte
tân zau zâwka zalênna pêk a ni ang.
5. Kan Kohhran hmalâkna pawimawh– Kristian Chhûngkua,
Ramthar leh Vântlâng nun siam\hatna lam thilte hi
hlamchhiah loh tûr a ni ang.
Kum 2002 Synod Executive Committee thurêl hi Beihrual
hman dân chungchânga kalphung thar kan neih zui tâk hi a ni
a. Chuvângin, he kalphung thar SEC-in a lo rêl ang hi zui kan
tum tlân zêl pawh a \ha ang. Kohhran miten Beihrual hunah
hian kan ngaih dânte sawi chhuahna remchâng kan nei thei hi
a lâwmawm a. Sawihona hun thâwl zâwk an neih theihna tûrin
thupui hawngtute pawhin hun hman rei loh theih hrâm ni se a
duhawm ang.
Beihrual chhûnga kan zir tûr hi a hnuaia târlan ang hian
hlâwm thuma \hen a a ni.
September 1 – 9 Ramthar Hapta
September 10-20 PCI Thurin Sâwm
September 21-30 Kristian Chhûngkaw Hapta
Beihrual hi a bul \an a\angin \awng\ai rualnate hmangin
urhs<n taka tih ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 200

RAMTHAR HAPTA
SEPTEMBER 1 - 9

September 1 : Ningani

BEIHRUAL HAWNNA
RAMTHAR RAWNGBÂWLNA
CHANCHIN TLÂNGPUI
Chhiar tûr: Mat. 28:16-20; Mk. 16:15; Thup. 11:15

Beihrual hun Pathianin min hruai thleng a, zânin a\angin


September ni 9, kâr leh Zirtâwp zân thlengin Ramthar Hapta
kan hmang dâwn a. Ramthar lam hawia thupui chi hrang
hrangte kan zir hmain a bul \an nân leh Beihrual hawnna ni
pah fâwmin Synod Ramthar rawngbâwlna chanchin tlângpui
kan thlîr ho dâwn a ni.
Kan Kohhran ramthar rawngbâwlna hian a kum têlin hma
a sâwn zêl a, a lâwmawm hle. Kum 2009 Synod Mission
Board report-a târlan angin tûnah hian India ram state hrang
hrangah Mission Field 14 neiin, ramthar rawngbâwlna kalpui
mêk a ni a. Chûngte chu: Arunachal East, Arunachal West,
Assam, Barak, Kolkata, Lucknow, Delhi, Jharkhand, Karbi
Anglong, Nepal, Patna, Siliguri, Manipur leh Tripura Mission
Field-te an ni.
Mission Field tinah Kohhran leh Fellowship eng emaw
zât a awm tawh a. Kum 2009 Report-a a lan dânin Mission
Field hrang hrang 14-ah Kohhran 241 a ding tawh a.
Fellowship hi 554 a ding tawh bawk. Ringtu awm zât hi an
vaiin 53141 lai an tling tawh a. Nikum 2009 chhûng khân ring
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 201
thar kan neih zât chu 6,714 lai an ni. Mission field tinte hi
Field Secretary hovin an awm a. Field tinah Pastor bial
vawngtute an awm vek a. Mission field pum puiah Pastor bial
70 a awm. Hêng bialah te hian Pastor bial vawngtu an awm
vek a ni.
A chunga Mission field 14-te bâkah khian ramthar
rawngbâwlna pawimawh tak, Home Mission North leh South
a la awm a. Tûn hma lama hnam dang zînga rawngbâwlna tia
sawi \hin, Mashihi Sangati a awm bawk a. Cachar tlâng ram
pawh ramthar rawngbâwlna huang chhûngah a awm bawk a
ni. Hêngte nêna chhiar phei chuan ramthar rawngbâwlna huang
chhûngah hian ringtu an zavaiin 70,373 lai an tling tawh a.
Kohhran 302 leh Fellowship 754 a ding tawh bawk a, Pastor
bial pawh a vaiin 78 lai a awm tawh a ni.
Kan Kohhran ramthar rawngbâwlnaah hian thawktu chi
hrang hrang, Pastor, Missionary, Field workers \hahnem tak
kan nei a. Hêng bâkah hian a nghet lo (contract)-a thawk
eng emaw zât kan nei bawk a. Tichuan, thawktu kan neih zât
chu Missionary 614, Field workers 512, contract-a thawk
576, an zavaiin 1,702 an ni a. Synod Mission Board Office,
Hindi Bible School leh Missionary Training College-a thawkte
nên thawktu kan neih zawng zawng hi 1,747 lai an tling tawh
a ni. India ram leh khawvêl hmun dangah Kohhran leh Mission
pâwl mal thawktu kan neih zât ang nei hi sawi tûr an tlêm hle.
Pathian awmpuina kan dawng nasa hle a ni. Ramthar
rawngbâwlnaa thawktute hi a tam ber chu Kohhran leh mi
\hahnemngaiten Synod Mission Board kal tlanga an châwmte
an ni. Thawktu châwmtute hi Pastor Bial 64, Kohhran 501,
Kohhran Hmeichhia 110, Bial K|P 109 an awm a. Hêng
bâkah hian mi mal leh pâwlho Missionary châwmtu eng emaw
zât an awm bawk a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 202
H>ng ramthar rawngbâwlna kan kalpui mêk bâkah, India
ram leh khawvêl ram danga Kohhran leh Mission pâwl hrang
hrang 12 te nên ramthar rawngbâwl hna kan thawk ho mêk
bawk a. Chûng zîngah chuan Presbyterian Church in USA (PC
USA) te, Christian Reformed World Mission (CRWM) leh
Church Missionary Society (CMS) te an tel a ni. PCI Assembly
kal tlangin Council for World Mission (CWM) nên khawvêl
hmun hrang hrangah kan thawk dûn mêk bawk a. Hetianga
Kohhran leh Mission pâwlte nêna kan thawh hona azârah China
ramah te, Taiwan ramah te, Cambodia ramah te, Vietnam ramah
te leh Pacific thliarkâr ram hrang hrangah te Chanchin |ha kan
hril mêk bawk a. Hêng kan sawi tâk ramah te hian kan \halai,
nula leh tlangvâl, Chanchin |ha avânga rammu eng emaw zât
an awm a ni. Chanchin |ha min rawn petu Wales ram mite
zîngah pawh Pastor pahnih tirin, rawngbâwlna kan nei bawk.
Ramthar rawngbâwlna, Chanchin |ha hril hna hi \huang
thum – ringlote hnêna \awngka leh lehkha hmanga kan hril
bâkah zirna te, tihdam rawngbâwlna te leh kut themthiamna
hmang tein hma lâk a ni a. India hmârchhak state hrang hranga
kan rawngbâwlnaah hian High School pawh 8 kan nei tawh
a. Kan school-te hi an awmna state chhûnga school \ha ber
pâwla sawi an tling pha vek a. Hei hian ramthar rawngbâwlna
hmalâkna kawngah kori a tu hle a ni.
Kan Kohhran ramthar rawngbâwlna atân hian Kohhran
pawhin sum leh pai kan sêng hnem ta hle. Kum 2009-2010
chhûng khân a vaiin ` 28,89,57,225 sên a ni a. Kan Synod
budget zâtve emaw lai ramthar rawngbâwl nân hian hman ral
a ni. Kum 2010-2011 chhûng atân ` 32,75,76,100 hman tum
a ni bawk.
Pathianin kan kohhran min awmpui nasatzia hi hre reng
ila. Kum 1972 khân ramthar rawngbâwlnaah thawktu 47 emaw
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 203
chauh kan nei a. Kum 1993 Gospel Centenary kan lawm hma
kum khân thawktu 862 kan nei hman a. Kum 15 a liam hnuah
a lêt zetin thawktu kan nei pung a. Ramthar thawhlâwm bîka
kan \han chhoh dân pawh hi hriat ve a \ha âwm e.
Kum 1932-ah ` 26.00
Kum 1942-ah ` 840.00
Kum 1962-ah ` 13,896.00
Kum 1972-ah ` 1,43,203.00
Kum 1982-ah ` 20,93,891.00
Kum 1992-ah ` 2,82,44,896.00
Kum 2002-ah ` 11,57,06,798.00
Kum 2010-ah ` 29,38,64,263.00
Ramthar rawngbâwlna atâna kan sum hmuh leh hman
zozaite hi Kohhran mite inpêkna leh \hahnemngaihna a\anga
lo tling khâwm a ni a. A bul tak zâwk erawh chu mite thinlunga
Pathian hmangaihna hnathawh a ni. Kohhran mite \awng\aina
chhânna leh thawktute inpêkna vâng a ni bawk tih erawh hre
tel ila. Beihrual programme-a Ramthar Hapta kan hman ho
\hin avângte pawh a ni ve ngei ang. Lal Isuan Chanchin |ha
hril tûra thu min pêk hi Kohhranhoten ngai pawimawh deuh
deuh ila (Mat. 28:16-20; Mk. 16:15). Pathian hmangaihna
thinlung pua \awng\aina nên Chanchin |ha hi kan hril theih
chhûng chuan Pathian ram a zau zêl ang a. Khawvêl zawng
zawng hi kan Lalpa leh a Krista Lalna ram a lo ni ta, tiin
hnehna hla kan la sa ngei ang (Thup. 11:15).

Sawi ho t<r
1. Kan Synod ramthar rawngbâwlna târlan loh hmalâkna thar
pawimawhte sawi tûr nei chuan sawi lan ni se.
2. Tualchhûng Kohhranin kan hmalâknate sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 204
September 2 : Zirtâwpni

ISUA HI MISSIONARY ROPUI A NI


Chhiar t<r : Isa. 53:1-4; Joh. 1:14: Phil. 2:5-11

Lal Isua leh a chhandamna hnathawhte hi Kohhranhoten


Chanchin |ha kan hril leh sawi \hinte a nih laiin, z^ninah hian
Isua missionary ropui a nih thu kan ngaihtuah dâwn a ni. Lal
Isua Krista hi sual laka khawvêl chhandam tûra Pathianin a
rawn tirh avâng leh, thi khawp hiala a chhandamna hnathawh
chu a rawn hlen chhuah avângin, missionary ropui han tih
pawh a inhmeh ve hle. Amah ngeiin “Nangin khawvêla kei mi
tîr ang bawk khân kei pawhin anni chu khawvêla ka tirh hi,”
a ti a (Joh. 17:18). Missionary ropui, khawvêla chhandamna
Chanchin |ha min rawn petu a ni. Kan thupui hi kawng thumin
lo ngaihtuah nghâl ila.
Isua hi vân a\anga lo chhuk a ni: Mizo Kristian hla
hmasa ber nia sawi chu “Isua vânah a awm a, khawvêlah
zuk lo kal a” (KHB No. 130) tih hi a ni. Hei hian Isua
Missionary ropui a nihzia min hrilh a ni. Missionary tih hi Mizo
\awng pângngai ang maiin kan hmang tawh a. Ringlote hnêna
Chanchin |ha hriltu sawina atân hman a ni a. He \awngkam
lo lâr \anna hi kum zabi 18 leh 19-na hun laia khawthlang,
Europe leh America rama Protestant Mission pâwl hrang
hrangte avâng a ni a. Asia leh Africa ramah Chanchin |ha hril
tûrin mi sâng tam tak an tîr chhuak a. Chûng an mi tirhte chu
Missionary tih an ni a. Kan rama Chanchin |ha meichher
rawn chhitute pawh kha missionary tia koh an ni. T<n hma
chuan Missionary tih hi Sâpram, tuifinriat râl ram hla tak a\anga
Chanchin |ha hriltu sawi nân hman a ni a. A dawngsawngtu
lam rilru pawhin a tinzâwn deuh \hinte chu an ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 205
Isua hi tuifinriat râl mai pawh ni lo, he khawvêl piah tih
pawhin a la sawi fiah phâk loh, hla phuahtute sawi ang deuhvin
‘vân arsite ênna piah’ vân hla tak a\anga lo chhuk a nih
avângin missionary ropui tih tûr a ni rêng a ni. Lal Isua vân
a\anga a lo chhuk thu hi ringtute thinlungah a inpêkna ropuizia
leh a hmangaihna târlanna a ni a. “Thu chu tîsaah a lo chang
a, kan zîngah a lo awm ta a (Pa fa mal neih ropui angin a
ropuizia kan hmu), khawngaih leh thutakin a khat,” (Joh. 1:14)
tih leh, “Vân a\anga lo chhuk chu ka ni,” (Joh. 6:41) tih thute
hi a inpêkna leh a hmangaihna thûkzia puan chhuahna a ni a.
Missionary ropui a nihzia min hriattîr a ni.
Khawvêl tân a nunna a pe: Lal Isua hi a ropuina hlîpa
mihringa a lo chan mai bâkah, Kraws-a a thihna hian missionary
ropui a nihzia a lantîr a ni. Mizorama missionary lo chhuak
zîngah Rev. F.J. Sandy lo chu Mizorama lu phûm sawi tûr an
awm lo a ni âwm e. Chuti chung chuan kan missionary-te
inpêkna thûkziate kan hriatpuiin, vawiin thlengin Kohhranhoten
kan theihnghilh thei lo a ni. Khawvêl missionary ropui William
Carey-a te, Hudson Taylor-a te leh David Livingstone-a te
kha tuifinriat râl a\anga ram danga kal an nih mai bâkah, an
rawngbâwlna hmunah an nupui leh fanaute natna leh thihnain
a tlâkbuak a, anmahni pawh an rawngbâwlna hmun India ramah
te, China ram leh Africa ramah te an lu phûmin Chanchin |ha
an thih chilh \hak hlawm a. Khawvêlin missionary ropuite
zîngah an chhiar tel lo thei lo a ni.
Khawvêl missionary ropuite ai pawha ropui zâwk chu
Lal Isua hi a ni. Paulan Lal Isua inpêkna thûkzia leh a tuarna
nasatzia a sawi fiah thiam hle: “Mihringte anga lo piangin bâwih
angah a insiam a, amah leh amah a intitlâwm ta zâwk a. Tin,
mihring anga lo awmin a inngaitlâwm a, thi khawp hiala thu
zâwmin a lo awm ta a, Kraws-a thihna ngei chu,” tiin (Phil.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 206
2:7,8). “Amah leh amah a intitlâwm,” tih hi a Pathian ropuina
tiruak leh hlîp hial khawpa a inngaihtlâwmna leh inpêkna sawina
a ni. Engkimtithei Pathian, Lalberte Lalber min chhandam tûra
ran thlêngah a rawn mua, Kraws-a khenbeha lo awm hian
missionary ropui a nihzia a lantîr chiang hle a ni. Missionary
ropuia kan ngaih, Carey-a te, Hudson-a te leh David
Livingstone-a te inpêkna nên a inthûk hleih hle!
Hmangaihna avânga lo kal a ni: Lal Isua hi khawvêl
a hmangaih avânga min chhandam tûra vân a\anga lo chhuk
a ni. “Pathianin khawvêl a hmangaih êm êm a,” (Joh. 3:16) tih
thu hi Pa Pathian sawina mai a ni lo, Pathian pakhata minung
pathumte sawina a ni a. Fapa Lal Isua sawina pawh a ni tih
hria ila. Pa Pathian thu âwih avâng ni mai lovin, amah Lal
Isuan min hmangaih avângin min chhandam tûrin khawvêlah a
lo kal a. Lazara thlânah phei chuan mittui tla khawpin mihringte
min hmangaihzia a lantîr a. Kraws-a a tuar lai pawhin “Ka pa,
anni hi ngaidam rawh, an thiltih hi an hre lo a ni,” ti hial
khawpin mi sualte min hmangaihzia a lantîr a ni. Min hmangaih
avânga vân a\anga lo chhuk a ni tih hre chiangtute chuan
‘Chhandamtu hmangaihna ka hria, hmangaihna mak tak
chu a lo ni’ tih hla te hi an sa kham thei lo rêng a ni!
Chutianga mi sualte hmangaihna avânga lo kal a nih avângin
Lal Isua hi missionary ropui a ni.
Chanchin |ha hi Pathian hmangaihna thu a ni a. Chu
hmangaihna temtute leh dawngtute chuan Chanchin |ha hi an
hril lo thei lo. Nu leh pa hmangaihna hre chiang faten an
chhang lêt lo thei lo angin, Pathian hmangaihna temtu leh
dawngtuten Chanchin |ha hi an hril lo thei lo a ni. Chanchin
|ha hril tûra Lal Isuan a tirhte hi Paula ang bawka ‘Krista
hmangaihna chuan mi tîr lui a ni,” titute an ni (II Kor. 5:14).

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 207
Sawi ho tûr
Lal Isua Missionary ropui a nihna chhan kan sawi lan bâk
kan hriatte sawi ni se. Pathian hmangaihna a\anga inpe ni lo
missionary an awm thei ang em? Awm ni se, Kohhranhoten
engtia hmalâk tûr nge ni ang?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 208
September 3 : Inrinni

ISUAN CHANCHIN |HA HRIL


TÛRIN MIN TÎR
Chhiar tûr : Mat. 28:16-28; Mk. 16:14-18

Lal Isuan Chanchin |ha hril tûra min tirhna hi Matthaia


bung 28:16-28 leh Marka bung 16:14-18-ah te hian kan hmu
a. Matthaia bung 16:16,18 leh Johana bung 17:18 thute pawh
hi a ni bawk a. Hêng bâkah pawh hian Chanchin |ha hril tûra
min tirhna thu hi sawi tûr tam tak a awm. Z^nina kan thupui
hi a hnuaia t^rlan ang hian kawng thumin lo thlîr zui nghâl ila.
Chanchin |ha hi eng nge ni?: Chanchin |ha hi Lal
Isua leh a hnathawhte hmanga Pathianin khawvêl a chhandam
thu hi a ni a. Thuthlung Tharah hian a sawi fiahna \awngkam
chi hrang hrang kan hmu. Chûng zînga \henkhatte chu: Pathian
ram Chanchin |ha (Mk. 1:15), Pathian hmangaihna thu (Joh.
3:16), Chhandamna Chanchin |ha (Eph. 1:13), Khawngaihna
Chanchin |ha (Tirh. 20:24), Remna Chanchin |ha (Eph.
6:15), Sual Ngaihdamna Chanchin |ha (Eph. 1:7; Kol. 1:14),
Tihthianghlimna (I Kor. 6:11), Nunna Thu (Phil. 2:16) tihte hi
an ni hlawm a.
Chanchin |ha sawi fiahna dang pawh chi hrang hrang a
la awm. Pathian leh mihring inremna, chumi azâra mihring leh
mihring inremna leh mihring leh thilsiamte inremna tite pawhin
sawi fiah a ni a. Huapzo Chanchin |ha, sualin a tihkhawloh
mihring leh thilsiam tinrêngte tundin leh siam thar lehna tiin
sawi fiah a ni bawk a. Lal Isua Kristaa Pathian hnathawh
zawng zawng ti pawhin a sawi theih bawk. Mi sualin Isua
Krista rinna avânga khawngaihna kan chan - piantharna te,
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 209
thiam chantîrna te, sual ngaihdamna leh tihthianghlimna te hi a
huam tel vek bawk a. Lal Isua lo kal lehna leh chatuan nun
tûn leh nakina kan chan tûr pawh a huam tel vek a ni.
Lal Isuan engtin nge min tirh?: Lal Isuan Chanchin |ha
hril tûra a \awngkam hmasa ber “Lei leh vâna thuneihna zawng
zawng ka hnênah pêk a ni tawh,” tih thu hi ngaihtuah chian a
\ha hle. Engkim chunga thuneitu, Engkimtithei Pathian a nih thu
puan chhuahna a ni a. Thihna hneha kaihthawh a nih tawh
avângin, hun leh hmunin a dâl thei tawh lo va. Hmun tinrênga
awm thei, Pathian a ni bawk a. Chuvângin, “Kei, kumkhuain,
khawvêl tâwp thleng pawhin in hnênah ka awm zêl ang,” tiin
Chanchin |ha hril tûra a tirhte khawi hmunah pawh awmpui a
tiam a. Engkimtithei, engkim chunga thuneitu leh kumkhuaa khawi
hmunah pawh awmpui zêl min tiamtu chuan Chanchin |ha hril
tûrin min tîr a ni.
Chanchin |ha hril tûrin Lal Isuan tute nge a tirh?:
Lal Isuan Chanchin |ha hril tûra a tirhte chu Kohhrana ringtu
zawng zawng, khawvêl chhandamna atâna a hnathawh, a thihna
leh a thawhlehna hriatpuitu zawng zawngte hi kan ni. Matthaia
bung 28:16-20 leh Marka bung 16:14-18 thute hi a zirtîrte
hnêna Lal Isua thusawi a ni. Hetih hun laia a thihna leh
thawhlehna hriatpuitu awm chhunte an ni a. Khawvêla amah
ringtute leh a hnathawh chhunzawm tûra Kohhran awm chhunte
an ni. Chuvângin, Chanchin |ha hril tûra Lal Isuan a tirhte hi
zirtîrte chauh ni lovin, Kohhranho, khawvêla ringtu zawng
zawng, hman leh tûna mite leh nakina Kohhran lo la awm zêl
tûrte kan ni.
Pathianin mi zawng zawng chhandama awmah leh thutak
hriaah a duh a ni (I Tim. 2:4). Amah Lal Isua pawhin, “Buh
seng tûr a tam hle si a; nimahsela, a thawktute an tlêm;
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 210
chutichuan a buh seng tûra thawktu tûrte tîr tûrin buh neitupa
hnênah chuan ngên rawh u,” a ti a (Mat. 9:37,38). Kan chênna
khawvêl zau takah hian Chanchin |ha hi kan theh darh a \ûl
hle. Tûna khawvêla mihring tlûklehdingâwn ruk zet zîngah
hian a zâtve pawh Kristian kan la ni pha lo va. Hêng ring lo
tlûklehdingâwn li deuhthawte hnênah hian Lal Isua min tirhna
hi ngai pawimawha Kohhranhote hian \hahnem ngai lehzuala
Chanchin |ha kan hril a \ûl hle a ni. Chanchin |ha hi la hre
loten anmahni mai chuan an hre thei lo. Hriltu an awm a ngai
a, an hriat theih tûra Chanchin |ha kan hril a ngai a (Rom
10:14). Chuvângin kohhranhote hian Lal Isua thupêk hi kan
zawm a, khawvêl tâwp thleng pawhin min awmpui a tiam tih
hre chunga huaisen taka Chanchin |ha hi kan hril thuai thuai
a \ûl hle a ni.

Sawi ho tûr
Chanchin |ha awmzia kan sawi tâkte bâkah hian sawi belh
tûr kan hriat engte nge? Kohhranhote hian Chanchin |ha kan
hrilhnaah hian engkim chunga thuneitu, kan missionary-te leh
ringtharte pawh awmpuitu leh enkawltu a nihzia kan hre chiang
tâwk em?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 211
September 4 : Pathianni Chawhnu

ISUA THUPÊK ZAWM A |ÛL


Chhiar tûr : Mat. 9:37,38; Rom 10:14-17

Thupui \hen
1. Khawvêlah Chanchin |ha hre lo mihring an la tam
2. Hrilh an nih loh chuan engtin nge an hriat ang?
3. Chatuan nunna êng thu hi an hriat kan phal lô’m ni?
4. Châwl lovin i thawk zêl ang, Lalpa thupêk zâwmin.

September 4 : Pathianni zân

CHANCHIN |HA HI KAWL RINGAWT TÛR


KAN NI LO
Chhiar tûr : Isa. 60:12; Rom 1:16; I Kor. 9:16

Thupui \hen
1. Chanchin |ha hi Pathian hmangaihna a ni
2. Chanchin |ha hi Pathian thiltihtheihna a ni
3. Chanchin |ha hril loh chu chungpikna a ni
4. Hril duh lo ram leh hnam chu an boral dâwn

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 212
September 5 : Thawh\anni

CHANCHIN |HA HRILNA HMUN


Chhiar tûr : Mk. 16:15; Tirh. 1:7,8

Chanchin |ha hrilna hmun hi sawi dân chi hrang hrang a


awm thei ang. Ringlote awmna hmun luhchilha an hnêna
Chanchin |ha hril hi kan Kohhran ramthar rawngbâwlnain a
tinzâwn pui ber a ni a. Chutianga kan Chanchin |ha hrilna
hmuna ringtharte enkawl leh châwm hna chu kan rawngbâwlna
hian a keng tel bawk a ni.
Ringlote hi Mizoram chhûngah eng emaw zât an la awm
ve reng a. Kan \henawm Manipur, Tripura, Assam leh
Arunachal Pradesh ramah te ringtu an la tlêm êm êm a. India
ram leh a chheh vêl hnaia awm Nepal, Bhutan leh Bangladesh
phei chu a thim lehzual a. Asia ramte kan thlîr phei chuan
Mizo Kristiantena Chanchin |ha kan hrilna tûr hmun ni tûr
âwm hliah hliah a tam hle a ni. Engtia hmalâk tûr nge ni ang
a, kan ramthar rawngbâwlna hi engtia kalpui nge sâwt ber ang
tih ngaihtuah a pawimawh hle.
Eng pawh ni se, Marka bung 16:15 thu leh Tirhkohte
Thiltih bung 1:7,8 thu behchhanin Chanchin |ha kan hrilna tûr
hmun hi hetiang hian lo ngaihtuah ila.
Jerusalem khuaah te, Judai leh Samaria ram khaw
tinah: Chanchin |ha hril tûra Lal Isua thupêk kan sawi hian
Tirhkohte Thiltih bung 1:7,8 thu hi hmaihah a \ang duh khawp
mai. Matthaia bung 28 thu leh Marka bung 16 thu ang hi
chuan kan rilruah a langsâr lo deuh a ni mai thei e. Lal Isuan
hnam tin hnênah Chanchin |ha hril tûr leh khawvêl zawng
zawnga kala thilsiam zawng zawng hnêna Chanchin |ha hril
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 213
tûra thu min pêk rual hian Jerusalem a\anga a tahtawl deuhva
Chanchin |ha hril tûrin thu min pe a ni tih hi chhinchhiah
atân a \ha hle.
Keini Mizorama chêngte tân hian kan Jerusalem te, Judai
leh Samaria te hi khawi hmun leh ramte hi nge ni ve ang tihte
pawh ngaihtuah chiang ila. Kan chhûngkua, kan khua leh kan
ram chhûngahte ring lo mi, Chanchin |ha hrilh ngai an awm
a nih chuan hrilh hmasa tûrin Lal Isuan thu min pe a ni. Kan
\henawm state hnai vai - Cachar phai te, Tripura te leh Manipur
te hi kan Samaria ram, kan kal kân hauh loh tûr a ni tih hre
bawk ila. Chutiang bawkin, Assam leh Arunachal Pradesh
kal kâna India ram leh khawvêl ram dang ngaih pawimawh
viau hi Tirhkohte Thiltih bung 1:7,8 thu nên hian a inmil lo thei
âwm e. Hêng Chanchin |ha hrilna hmun indawt dân kan sawi
hi kan Kohhran ramthar kalphung (policy) nên a la kal dûn
\ha viau rih a. Hei hi thil lâwmawm tak a ni. Nakin zêlah
pawh kan vawn zui zêl a duhawm khawp ang.
Khawvel zawng zawngah: Tirhkohte Thiltih bung 1:8-
ah ‘kâwlkil thleng pawhin ka thuhretute in ni ang,” tih thu kan
hmuh hi, Marka bung 16:15-a ‘khawvêl zawng zawngah kal
ula’ tih thu nên a inhnaih hle. Hnam tina mite zirtîra siam tûr
chuan khawvêl zawng zawnga Chanchin |ha hril hi
tihmâkmawh a ni rêng a. Kâwlkil thlenga Chanchin |ha hril
hi Kohhranhote tih tûr a ni.
Africa khawmualpui Mediterranean tuipui kam chheh vêl
ramte khu Chanchin |ha êngin a thlen hmasakna ram, Kohhran
pate zînga langsâr tak tak, Tertulian-a te, Cyprian-a leh Augustine-
a te seilenna leh rawngbâwlna hmun a ni a. Kohhran pawh a din
nghehna hmasa a ni. Nimahsela, kum zabi 19-naa David
Livingstone-a lo lan hma khân a ram pum pui khu ramthim deuh
vek a ni. Africa rama Chanchin |ha hril khu a hautak hle mai.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 214
Missionary tam ber lu phûmna hmun a ni a. Africa khawthlang
lam phei chuan mingo thlânmual tih hming a pu hial nghe nghe a
ni. Chutiang ram thim su tûr chuan Pathianin m^rtar huama inpe
missionary a lo ngah a, an inpêkna azârah tûnah chuan Africa
ram pawh a êng tawh hle. Khawvêl ram zawng zawngah, kâwlkil
thlenga Chanchin |ha hi hril tûr a ni.
Marka bung 16:15 thua ‘khawvêl zawng zawng’ tih hi mihring
nun khawvêl chi hrang hrang sawina a ni thei bawk tih hre tel ila.
Khawvêl hnam tin nuna khawvêl chi hrang hrang – ei leh bâr
zawnna khawvêl te, politic khawvêl te, zirna khawvêl te, tarte
khawvêl leh nula tlangvâl khawvêl chen hian Chanchin |ha hian
a luh chhuah a ngai a. Chûng khawvêl zawng zawng huam tel
chuan Chanchin |ha hi hril tûr a ni.
Thilsiam zawng zawng hnênah: Chanchin |ha hrilna hmun
hian thilsiam zawng zawngte pawh a huam tel tih kan hriat a
pawimawh. Sualna avânga lei hi ânchhe dawng a nih tâk thu
Bible-in min hrilh a (Gen. 3:17). Mihring sualna leh khawlohnain
thil siamte a tihchhiat nasatzia, rûm leh nau vei na tuar ang hiala
an rûm thu Paula phei chuan a sawi a (Rom 8:19f). Tûnlaia
thilsiam chunga chhiatna lo thleng hi chhiatna râpthlâk tak thlentîrtu
tûr nia ngaiin, khawvêl sawrk^rte pawhin an buaipui hle a. Sum
leh pai tam tak s>ngin hma an la mêk a ni. Thilsiamte nunna leh
mihring nunna hi a inzawm avângin, thilsiamte chunga chhiatna lo
thleng hi ngaihthah theih a ni lo va. Chuvângin, Lal Isua
chhandamna hnathawh hian thilsiamte chhandam hi a huam tel tih
hriaa, thilsiam thleng phâka Chanchin |ha hril hi a hun ta hle.

Sawi ho tûr
Chanchin |ha hrilna hmun thum kan sawi zîngah hian eng
ber hi nge kan Kohhran hian kan ngaihthah nia kan hriat?
Engtia hmalâk tûr nge ni ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 215
September 6 : Thawhlehni

MIZOTEN CHANCHIN |HA KAN


CHHAWRZIA
Chhiar t<r : Isa. 35:1-10; Mat. 11:4-6; Rom 1:16

Mizote hian Chanchin |ha kan dawn avânga kan nihlawhzia


hi kan hre \heuh ang a. Rev. William Williams-a’n Mizoram a
tlawh report a ziakah Mizote dinhmun khawih danglam thei thil
pakhat sawi a nei a. Chu chu, Mizoram pana Tlawng luia an
rawn chhohnaah Mizoram an rawn luh hma deuhvin Mosolman
sakhaw puithiam awmna an paltlang thu a ni. Chu Mosolman
puithiam chu zin veivâkten an ngaihsân thu leh Pathian mi dik
tak nia an ngaih thu a report tel nghe nghe. Kum zabi 19-na
tâwp lam khân Missionary-ten min rawn zawng chhuakin,
Chanchin |ha êng hi hmu hman ta lo ila, kan chanchin (history)
hi a danglam hle mai thei! Kan chheh vêla tlâng mi \henkhatte
ang bawka dinhmun harsa taka ding thei, kan ram pawh kan
\henawm ramte ang bawka sakhaw dang nêna inchiahpiahna
ram a ni lo vang tih sawi ngam har tak a ni.
Chanchin |ha avânga Mizoram hmêl danglamzia leh
Chanchin |ha thlen hnua Mizote dinhmun \hat tâkzia hi keimahni
ngei a hretute kan ni. Zâwlnei Isaian Lalpa Ni lo thlen huna
Israel-te dinhmun duhawmzia tûr a lo hrilhlâwk te, Lal Isuan
Johana zawhna a chhânnaa rethei leh pachhia, piangsual leh
rualbanloten a hnên a\anga malsâwmna nasa tak an dawn thu
a sawi tâkte kha keini Mizote pawh hi chûng malsâwmna
changtu leh dawngtute zîngah chuan kan tel pha ve a ni.
Khawv>lah Mizote tluka Chanchin |ha hi Pathian thiltihtheihna
a nihzia hretu hnam hi an tam lo hle ^wm e. Chanchin |ha
kan chhawrzia hi hetiang hian lo thlîr zui nghâl ila.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 216
Ramhuai hlauhna leh rin dân dik lo laka min chhan
chhuaktu a ni: Mizote hi tûn hma lam kha chuan ramhuai
hlauhnain a phuar beh, ramhuai tlawnna tûra neih
thinglungkhâwnga inthâwina hlân \hînte kan ni. Khawhring hlauh
avânga mahni \henawm khawvêngte nên pawh inhlau leh
inringhlel tawn \hînte kan ni a, rin dân leh puithûna âtthlâk
avânga nun thawpik taka nung \hînte kan ni bawk. Nimahsela,
Chanchin |hain chutiang rin dân leh puithûna âtthlâk lak a\ang
chuan min chhan chhuak a. Ramhuaite min hnawh bosakin,
ramhuai hlauhna lakah min chhan chhuak bawk a. Chutih rual
chuan, Pathian hmangaihnain ramhuai hlauhna thinlung chu a
luah khat a, mite huatna thinlung pawh lainatna leh duhsaknain
a rawn chhûng khat ta bawk a. Chutichuan, Chanchin |ha
avângin, Mizote hi ramhuai hnawt chhuaktu, puithûna leh rin
dân dik lovin a phuar beh hnamte hnêna thutak leh rinna
kawng dik kawhhmuhtu kan lo ni ta a ni.
Mizote hnama min siamtu a ni: Mizote hi hnam anga
min \hui khâwmtu leh min phuar khâwmtu pawimawh tak chu
Chanchin |ha hi a ni. Chanchin |ha lo thlen hma khân khua
leh khua, chi leh chi inhala, indo \hînte kan ni. British sawrk^r
hmangin Mizoram hi rorêlna pakhat hnuaiah awmin, Mission
kal tlangin Chanchin |hain a rawn ên zui nghâl a. Missionary
leh Kohhranten zirna bul rawn \anin, Bible pawh Mizo \awnga
lehlin leh chhut chhuah a ni a. Chu chuan Mizorama chêngte
nasa takin min phuar khâwmin, min tipumkhat a. Kohhran
hian chi leh chi inthliarna a rawn ti bo va. Kohhran huang
chhûngah inthliarna awm lovin kan nung za ho dial dial ta a
ni. Harhna lo thleng khân Mizoram leh pâwn lama Mizo
hnahthlâkte zîngah inunauna leh inpumkhatna a rawn tinghet
zual sauh bawk a. Mission pâwl hrang leh Kohhran pâwl
hrangte awm mah se, Chanchin |ha hian Mizote min
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 217
tipumkhatin hnam khatah min siam a. Tûna Mizote hnama min
siamtu leh Mizoram pawh tûn dinhmun thlentîr theitu pawimawh
tak chu Chanchin |ha hi a ni.
Remna leh muanna siamtu a ni: Mizoram hi Sâpho
rorêlna hnuaia a awm tirh lai khân Mizo lal \henkhatte leh an
mi leh sa \henkhatten helna rilru an la pu lian hle. Chutiang
dinhmunah chuan Chanchin |ha hi Mizo rilru thâwi damtu leh
Sâpho laka kan rilru put dân siam remtu a ni. India hmârchhak
Kohhran chanchin ziaktu Prof. Downs-a pawhin Sâpho hun
lai a\anga remna leh muanna thlentu chu Chanchin |ha a nih
thu a lo sawi fo \hîn a ni. Mizorama politics lo luh \antirha
Mizote zînga inrem lohna boruak chi hrang hrang kârah pawh
Chanchin |ha hi Mizorama inremna thlentu a ni a. Rambuai
laia remna leh muanna thlentu pawh Chanchin |ha bawk hi a
ni. India ram state dangte aia inthlanna thianghlim leh fel fai
deuh zâwk kan neih theih \hinna chhan pawh Chanchin |ha
avâng a ni zêl a. Chuvângin, Chanchin |ha hi Mizo Kristiante
zînga remna leh muanna thlentu a ni.
Zirna bul \antu leh hmasâwnna kawng hawngtu a ni:
A hma lamah te pawh kan târlan tawh angin, Mizorama zirna
bul \antu hi kan Missionary leh Kohhrante an ni. Missionary-
te lo luh hmain Bengali School hmun hnih khatah chuan lo
ding hman mah se Mizoram pum huapa zirna bul \antu tak tak
chu kan Missionary leh Kohhrante an ni. Mizoram chhim leh
hmâr khaw tin deuh thawah Primary school an din a. Kum
1945 vêl a\ang khân thingtlâng khaw lian deuhvah Middle
School-te pawh din a ni a. Hêng Mission leh Kohhran school-
te hi kum 1950 hnu lam thleng khân Mizorama zirna school
awm chhun a ni. Lehkhathiamna mai bâkah, nungchang \hat
leh hrisêlna lam te pawh inzirtîr a ni a. Chanchin |ha hian kan
ram pawh a timawi êm êm a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 218
Hrisêlna leh thianghlimna kawnga hmahruaitu a ni:
A chunga kan sawi lan tâk ang khian Chanchin |ha hi hrisêlna
leh nun thianghlimna min petu a ni. Mission school-ah hrisêlna
leh thianghlimna hi school naupangten an têt tê a\angin an
zirin, a takin an nun chhohpui a. Chu bâkah, Damdawi in leh
Dispensary te hmangin hrisêlna \ha leh nun dân vawn
thianghlimna kawngah theihtâwpin \an an la a. YMA dinin,
khaw tinah bungbêl leh in leh a vêl vawn fai dânte min zirtîr
a. Hêng avâng hian tûn hma lama hrisêl lo leh bâl ber hnama
an ngaih \hin khân tûn dinhmun hi kan lo thleng pha ve thei
ta a ni.
Mizoten Chanchin |ha kan chhawrzia sawi tûr tam tak
a la awm ang. Kan sawi tâkte a\ang khian Mizoten Chanchin
|ha kan chhawrzia kan hre thei ang a. Mizote ang bawka
hnam dangte pawhin an chhawr ve theih nân Chanchin |ha hi
\hahnemngai taka kan hril a pawimawh hle a ni.

Sawi ho tûr
Mizoten Chanchin |ha kan chhawrzia sawi belh tûr kan
neihte engte nge? Tûn ai hian engtin nge kan chhawr \angkai
lehzual theih ang?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 219
September 7 : Nilaini

CHANCHIN |HA HRILTU


INBUATSAIHNA
Chhiar tûr : Ezek. 2:1-3; Joh. 13:34; II Tim. 2:3,4; 4:5

Chanchin |ha hriltuten inbuatsaihna \ha neih a pawimawhzia


kan ngaihtuah ho dâwn a. Thuthlung Hlui hun a\ang tawhin
Pathianin chhandamna hna thawk tûra a kohten inbuatsaihna an
lo nei \ha hle \hîn a. Lal Isua chanchin a\ang leh a zirtîrte a
kaihhruai dân a\angte pawhin Chanchin |ha hril tûra inbuatsaihna
pawimawhzia kan hre thei a ni.
Chanchin |ha hril tûra inbuatsaihna hi kawng hnih, thlarau
lam nuna inbuatsaihna leh taksa lam thila inbuatsaihna tiin a
\hen theih. Chanchin |ha hriltuten hêng inbuatsaihna kawng
hnihte hi a enga mah kan hlamchhiah thei lo. Lal Isuan min tirh
anga khawvêl zawng zawnga hnam tin chi tinte hnêna Chanchin
|ha hril tûr hian thlarau lam leh taksa lama inbuatsaihna \ha
tak kan mamawh. Chipchiar deuh zâwkin lo thlîr zui nghâl ila.
Chhûngril lam thlarau nun inbuatsaihna: Hei hi Krista
nêna kan inzawmna, pâwn lam hmuh theiha Kohhran mi leh
rawngbâwltu kan nihna piah lama, chhûngrila Krista nêna kan
inzawmna tihthar leh tihchak lehzualna a ni. Pathian nêna
inpâwlna \ha taka neih te, a nun \âwmpuina thûk zâwk leh tak
zâwka neih te, Pathian hmangaihna leh mi dangte lainatnaa
khah te pawh a keng tel a. Chutianga kan thlarau lam nun
tihngheh leh tihthar lehna chu Chanchin |ha hriltute hian kan
mamawh tih kan hriat a pawimawh. Lal Isuan a zirtîrte hnêna
a thupêk pawimawh tak chu ‘Inhmangaih ula, keiin ka
hmangaih ang che u hian nangni pawh in hmangaih ula’ tih hi
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 220
a ni a (Joh. 13:34). Paula pawhin a lehkhathawna a sawi fo
\hin chu ‘hmangaihnaah awm rawh u’ tih hi a ni. Hmangaihna
tel lova Chanchin |ha hril hi a sâwt lo va. Paula vêkin
‘dârbenthek ri satliah’ nên a tehkhin a. Lal Isuan Ephesi
Kohhran a demna chhan pawh ‘hmangaihna’ an bânsan vâng
a ni tih kan hmu a ni (Thup. 2:4).
Pathian thua kan inchhûn khah hmasak hi Chanchin |ha
hriltu tân tihmâkmawh a ni. Thuthlung Hluia Pathian
rawngbâwltute leh zâwlneite Pathian nêna an lên dun thu leh
hmun fianriala inpâwlna hun an neih thu te kan hria a. Ezekiela
phei chuan Kebar luikama Pathian kohna a hriat \um khân
lehkhabu zial a kawchhûng khat hial khawpa a ei thu Bible-
ah kan hmu. Zirtîrte pawh kum thum zet Lal Isua bulah awmin,
Pathian thua chhûn khah hmasakin an awm a. Paula pawh a
pianthar hlim khân Jerusalem-a kal nghâl mai lovin, Arabia
ramah kum thum zet inlârna pawh hmu khawpin, Pathian
pâwlna leh Pathian thua inchhûn khahna hun a nei hmasa a ni
(II Kor. 12:1f). Hêng hi hriain kan Kohhran pawhin Sunday
School te, Theological School leh College te, Missionary
Training Centre leh College chenin kan din chho ta zêl a.
Hêngte hi Chanchin |ha hriltute chhûngril lama an thlarau nun
buatsaihna a nih avângin Kohhran pawhin a ngai pawimawh
êm êm reng a ni. Hêng thlarau nun inbuatsaihna hi Thlarau
Thianghlim awmpuina leh tihchakna kan dawnna atâna
inbuatsaihna a ni vek tih kan hriat a pawimawh bawk.
Taksa lama inbuatsaihna: Taksa lama inbuatsaihna hi
Chanchin |ha hriltute tân a pawimawh a. Thlarau lam thil tho
a ni tih kan hriat a \ha. Pathian thu hriltuten thiamna
(educational qualification) \ha an neih hi a \ûl. Pathianin a
rawngbâwltu atân mi mâwl te, lehkhathiam lote pawh a thlang
ve ngei a. Chutih rualin mi thiam Mosia te, Paula te chuan mi
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 221
dangte ai chuan an thawk hlâwk deuhvin a lang. Thuthlung
Hluia zâwlnei \henkhatte pawh kha puithiam chhûngkuaa mi,
an hun laia lehkha ziak leh chhiar thiamte an ni. Thiamna hi
kan inpêk dân azirin rawngbâwlna hmanraw \angkai tak a ni
a. Chuvângin, rawngbâwltu ni tûr hian thiamna hi Kohhranin
a ngai pawimawh a. Protestant Mission pâwl tam zâwkte phei
kha chuan Asia leh Africa rama missionary ni tûrin thiamna
kha a lo ngai pawimawh hle \hîn. Keini Kohhran pawhin
missionary ni tûrin thiamna kan ngaih pawimawh deuh deuh
va, India ram leh ram pâwn lama missionary ni tûrin kan phût
chin tihsân deuh deuh te pawh a la \ûl dâwn a ni.
Kohhran insawh ngheh hi India ram leh a pâwn lama zau
zâwk leh sâwt zâwka Chanchin |ha kan hril zêl theih nân kan
inbuatsaihna tûr pawimawh tak a ni. Chanchin |ha hril hi
Kohhran din chhan a nih thu uar zâwka kan inzirtîra, Chanchin
|ha hril ngai pawimawh tûra Kohhran mite kan infuih nasat
lehzual a \ûl. Thilpêk lamah pawh \an la nasa deuh deuh tûra
kan infuih a \<l a. Kohhranhote hlim taka kan nun hova,
rawng kan bâwl ho theihna tûrin inr>lbâwlna fel tak leh \ha
tak nei tûra \an kan lâk reng a \<l bawk.
Chanchin |ha hril hi ringtute leh Kohhranho tih t<r leh
mawhphurhna a ni tih kan hriat chian a \ûl hle. Tûn hma
a\ang tawh khân Protestant Mission \henkhatten Kohhran
behchhan mûmal nei lovin Chanchin |ha hril hna an thawk
\hîn a. Kohhran chak tâwk loh vâng leh Chanchin |ha hril
an ngaih pawimawh tâwk loh vâng a ni âwm e. Chutih laiin,
kum sawmhnih kal ta chhûng khân kan ramah pawh Kohhrana
mi \hahnemngai \henkhatten Para-Church pâwl hrang hrangte
dina Chanchin |ha hril kan uar sâwt ve ta hle. Kohhran
nung tak, Chanchin |ha hril uar tak Kohhran awmna hmuna
Para-Church lo pung chho zêl hi bih chian a \ûl hle. Eng
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 222
pawh ni se, Chanchin |ha hril hna hi Kohhran tih tûr leh
Kohhran hmalâkna tûr a ni tih hi kan vawn ngheh deuh deuh
a pawimawh a. Sum leh pai tam zâwk ramthar rawngbâwlna
atâna chhûng khâwma, sâwt tak leh awmze nei taka Chanchin
|ha kan hril zêl theih nân Kohhranhote kan inbuatsaih a
pawimawh hle a ni.

Sawi ho tûrte
1. Kan Kohhranin ramthar rawngbâwl hna kan thawhnaah hian
thawktute kan buatsaih dân hi en \hat leh siam \hat ngai
engte nge? Engtia siam \hat leh en \hat tûr nge nia kan hriat?
2. Tûna Para-Church pâwl hrang hrangte Kohhranin kan
thawhpui dân hi en\hat \ûlin kan hria em? Engti zâwnga
kalpui nge \ha ber ang?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 223

September 8 : Ningani

AWM HMUNA CHANCHIN |HA HRIL


Chhiar tûr : I Kor. 12:27-31; Phil. 1:3-5; 4:15,16

Kohhranhovin Chanchin |ha kan hril hian kan aiawha


missionary kan tirh chhuah tih loh chu awm hmuna Chanchin
|ha hril kan ni deuh vek tih kan hriat hmasak a \ha âwm e.
Kohhran leh Mission pâwlten Chanchin |ha hril rawngbâwl
hna kan thawh honaah hian chhûng tin leh mi malte pawhin
awm hmuna thawhlâwm leh thil danga \an kan lo lâk vena hi
kan thupui ‘Awm hmuna Chanchin |ha hril’ tih hian a sawi
tum a ni.
Paula lehkhathawna kan hmuh angin Philippi Kohhranhote
hi an bengvârin, Chanchin |ha hril rawngbâwlnaah \hahnem
an ngai a. Paula tlâkchhamna phuhru tûrin thawhlâwmte
khawnin an thawn \hîn a. An chungah Paula pawh a lâwm hle
tih kan hria a. Chu bâkah, Chanchin |ha huaisen tak leh \ha
taka a hril theihna tûrin an \awng\aisak bawk \hîn a. Hetianga
an tih avâng hian Paulan Philippi Kohhranhote kha amah angin
kal chhuak thei lo mah se, a rawngbâwlnaah an tel ve a ni tih
a hriattîr a. Awm hmunah \angkai tak leh sâwt takin Chanchin
|ha an hril a ni.
Kohhranhote hi Krista taksa kan ni a. Mi mal malte hi
taksa pêng hrang hrang nên Paulan a tehkhin a. Taksa pêng
tinte thawh a inthuhmun lo ang bawkin, Kohhran mite
rawngbâwl dân leh tih theih chin a thuhmun lo. Mahse, taksa
pêng tinte taksa pakhata mi an nih ang leh an hnathawh pawh
taksa pakhat hnathawh a nih angin, Chanchin |ha
rawngbâwlnaah hian Kohhran mite kan tel vek a. Awm hmuna
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 224
Chanchin |ha hril hi a tam berin Chanchin |ha kan hril theih
dân a ni.
Awm hmuna Chanchin |ha kan hrilnaah hian a chunga
kan sawi lan tawh angin thilpêk leh \awng\ai hi kan tih theih
langsâr leh pawimawh ber a ni âwm e. Paula hun lai a\ang
tawha Kohhranhoten Chanchin |ha an hril theihna hmanraw
pawimawh tak a ni. Tuifinriat râl a\anga missionary-ten
Chanchin |ha min rawn hrilh theihna chhan pawh awm hmuna
Kohhran miten thilpêka \an an lâk vâng a ni a. Chutiang thilpêk
hmanga keini Mizote pawh Chanchin |ha hre ve thei chauh
kan ni. Welsh Kohhranin Pu Zosâphluia te a rawn tirh lai khân
Kohhran ramthar thawhlâwm petu tam berin chêng (Pound)
khat bâk pêk tûr an nei lo. Chûng Kohhrana awm hmuna
Chanchin |ha hriltute avânga Pathian khawngaihna dawng ve
phâk chauh kan ni. Awm hmuna Chanchin |ha hril hlutzia leh
ropuizia hi ngaihtuah chian a t<l hle a ni.
|awng\ai hi Chanchin |ha hrilna hmanraw pawimawh
tak a ni. Paulan Philippi Kohhran tân a \awng\ai \hin thu a
sawi a. Philippi Kohhran pawhin an \awng\aisak ve a.
“Engkimah \awng\ai leh dîlin lâwmthu hril tel zêlin, in duhnate
chu Pathian hnênah hriattîrin awm zâwk rawh se,” tiin
\hahnemngai takin a fuih a (Phil. 4:6). Thilpêk bâkah,
in\awng\aisak tawnin Chanchin |ha hril rawngbâwl hna an
thawk ho a ni. |awng\ai hi Kohhran mipuiten Chanchin |ha
kan hril vena hmanraw pawimawh tak a ni a. Kan Missonary-
te tân pawh kan \awng\ai tam hle tawh a. Nasa lehzuala kan
\awng\ai zêl a pawimawh. Kohhranhote \awng\aisakna avângin
missionary tam takin thlarau bote manin harsatna leh thihna
chenin an hnehin, an pumpelh thei a ni.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 225
A chunga thilpêk leh \awng\aina bâkah, kan missionary-
te leh Chanchin |ha rawngbâwlna kawnga thawk rimte laka
duhsakna lantîr hi Kohhranhovin awm hmuna Chanchin |ha
kan hrilna pawimawh tak a ni. Kan missionary leh thawktu
dangte hmun khawhar leh thih mai theihna hmuna rethei taka
awmte hi Kohhranhote hian an rawngbâwlna tichak tûrzâwnga
duhsakna kan lantîr a \ûl a. An thawhna hmuna an chênna in
leh lo chenin a theih anga kan ngaihsak a pawimawh. Ramthara
kan thawktu fate hian zirna kawngah harsatna an tâwk fo \hîn
a. Hêng kawngahte pawh hian Kohhranin kan ngaihsak a
pawimawh hle.
Awm hmuna Chanchin |ha hriltute hian kan nun leh
chêtziaa Chanchin |ha kan hril hi a pawimawh hle bawk a ni.
Chanchin |ha kan hrilna hmun hi tuifinriat râl a la ni pha rih
meuh lo va. Kan nun dân leh khawsak dân min thlîr phâk
rengte hnêna Chanchin |ha hril kan la nih rih avâng hian
Krista thuhretu ni âwm rênga Kohhran mipuite hi kan nun a
pawimawh a. Kan rawngbâwlna kawngah harsatna kan
insiamsak thei a, mite Krista laka hnâr botu kan ni thei tih
hriaa, kan ni tin awm dân leh khawsak dân tinrêngah kan
invên fîmkhur a \ûl hle a ni.

Sawi ho tûr
Awm hmuna Chanchin |ha hril dân kawng hrang hrang
kan sawi bâk sawi belh tûr kan hria em? Awm hmuna Chanchin
|ha hril pawimawhzia kan hriatte eng nge?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 226
September 9 : Zirtâwpni

KAL CHHUAKA CHANCHIN |HA HRIL


Chhiar tûr : Isa. 6:8,9; II Lal. 7:9;
Mat. 28:16-20; Tirh. 13:1-3

Awm hmuna Chanchin |ha hril leh kal chhuaka Chanchin


|ha hril hi Chanchin |ha rawngbâwlnain a ken, lâk hran theih
lohva inzawm tlat a ni tih kan chhinchhiah a pawimawh.
Kohhranhovin Chanchin |ha kan hrilnaah hêng rawngbâwlna
\huang hnih anga lang hi a inzawm a. A pahniha ken kawp loh
chuan Chanchin |ha hril hian awmzia a neih tûr angin a nei
thei lo.
Kal chhuaka Chanchin |ha hril hi rawngbâwltu nghet,
Pastor-te leh Missionary-te rawngbâwlna hi a ni a. Hêng
rawngbâwl hna atân hian Pathianin Isaia leh Jeremia te anga
koh bîk a nei a. Samari kulh kawngka bula phâr sâwmte anga
mi dangte hnêna chanchin lâwmawm hrilh tûr nei, kal chhuak lo
thei lova inhriate an ni a. Chûng miten Pathian kohna an hriatte
chu Kohhranhovin kan hriatpui a. Antiokei Kohhranin an aiawha
Chanchin |ha hril tûra Paula leh Sila te an tîr chhuak ang deuh
khân Kohhranhovin kan tîr chhuak \hîn a ni.
Kal chhuaha Chanchin |ha hril hi a hautak hle a, inpêk
zawh pawh a ngai hle a ni. Mizoram chhûng maiah pawh tûn
hma lam khân Missionary-te leh kan Mizo rawngbâwltu,
Pastor-te leh Tirhkohten harsatna chi hrang hrang, tihdudahna
chenin an lo tuar tawh \hîn a. Tûnlai hun thleng pawhin
Mizoram pâwn lam chu sawi loh, kan ram chhûngah ngei
pawh hian kan missionary-te zîngah m^rtar leh malaria avânga
thite sawi tûr kan la nei reng a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 227
Mizoram pâwn lama rawngbâwl tûr hian mi mal inpêkna
bâkah, kawng hrang hranga inbuatsaihna neih \hat a \ûl hle.
Hindu leh Mosolman te zînga Chanchin |ha hril tûrte an nih
av^ngin sakhaw dang zirtîrna leh a zuitute dinhmun hriat chian
hmasak a pawimawh a. An hnêna Chanchin |ha hril tûrin \awng
zir chawp te a lo ngai a. An hnam nun dân leh khawsak dân
kalphung (culture) te hriat chian a lo \ûl bawk a. Hêng avâng
hian Kohhranhoten missionary leh thawktu dang kan tirh tûrte
hi kan buatsaih uluk pawh a \ûl hle a ni.
Chanchin |ha hril dân thu-ah pawh engti anga hrilh nge
\ha ber ang tih ngaihtuah a pawimawh. |awngkaa hmaichhana
Chanchin |ha va hril (direct evangelism) hi mi tam berin kan
hriat thiam dân a ni âwm e. Kan Kohhran pawhin hei hi kan
ngai pawimawh a, Chanchin |ha hril kan kalpui dân ber pawh
a ni. Kan rawngbâwlna hmun leh a mihring dinhmun azirin
zirna school te, tihdam rawngbâwlna te, thuziak (literature)
te leh kut themthiamna (craft training) hmang te pawhin
Chanchin |ha hril hi kalpui a ngai a. Hêng kan sawi tâkte hi
a enga mah tih theih lohna hmunah pawh thua inbiak hona
(dialogue) leh nun dân leh chêtze hmang talin kan la hril thei
fan tih kan hriat a \ha. Hêng rawngbâwlna hmanraw chi hrang
hrangte hi Kohhranhote pawhin Chanchin |ha hrilna hmanrua
a ni thei vek tih kan pawm tlân a \ha. Thawktute pawhin
Chanchin |ha hrilna hmanraw \angkai a ni tih hriaa, fîmkhur
taka kan hman a pawimawh hle.
Kal chhuaha Chanchin |ha hril hi Lal Isua thupêk a ni tih
kan hriat a pawimawh a. Thupêk min petu Lal Isua hi ‘lei leh
vâna thuneihna zawng zawng neitu’ a ni tih hriat reng a \<l.
Chutih rual chuan, Lal Isua, engkim chunga rorêltu leh thuneitu
hi ramthim, ramthar kan thawhna hmuna kan thlen hma daih
tawha min lo awmpui tûra min lo hmakhalhtu, min thawhpuitu,
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 228
min vêng rengtu, khawvêl tâwp thlenga ‘kan hnêna awm zêl
tûr’ a ni tih pawh kan hre reng tûr a ni.
Lal Isua \awng\aina, “Nangin khawvêla kei mi tîr ang
khân, kei pawhin anni chu khawvêla ka tirh hi,” (Joh. 17:18)
a tih hi Kohhranhoten theihnghilh lo ila. Lal Isua hniakhnung
zuia Chanchin |ha hril hi Kraws kawng a ni tih a tîrtu leh kan
tirha te hian kan vawng reng tûr a ni. Kum 1833 khân West
Africa rama missionary hnathawk tûra inpe Melville B. Cox-
a chu a thlen a\anga thla li-na lekah a thi zui ta mai a. A thih
hmain a \hiante hnênah ‘Africa ram thim lo >n theihna tûr hian
thih huama inpe ngam mi sâng tam lo chhuak se ka va ti êm,”
tiin thei leh thei lovin a \awng chhuak hram a. Amah anga thih
huama inpe an tam phah hle ni tûr a ni. West Africa ram khu
‘mingo thlânmual’ (the white man’s grave) an tih phah ta hial
a. He lai ramah hian tûna ramthar rawngbâwlnaa kan thawhpui
Church Missionary Society (CMS) pawhin kum sâwm hnih
chhûng lekin missionary 53 lai an hloh hman dêr a ni.
Lal Isua hnung zuia thih huama Chanchin |ha hi hril tûr
kan ni. Chutianga kan missionary-te hian Chanchin |ha an
hril theih nân Kohhranhoten nasa taka kan \awng\aipui a ngai
a. Chutianga Chanchin |ha hriltute chu Kohhranhote pawhin
tûn aia nasa zâwka kan ngaihsaka, an thlarau mamawh chauh
ni lovin, an taksa mamawh, an fate zirna thleng pawha kan
ngaihsak hi kan mawhphurhna a ni tih kan hriat a \ûl hle.

Sawi ho tûr
Kal chhuaka Chanchin |ha hriltu, kan missionary-te hi kan
\awng\aipui tam tâwkin, kan ngaihsak \ha tâwkin kan hria em?
Hemi kawnga Kohhranhote \an lâk dân tûrte eng nge?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 229
September 10 : Inrinni

INDIA RAM PRESBYTERIAN KOHHRAN


THURIN |OBUL
Chhiar tûr : Heb. 13:7; II Tim. 2:14-21

Kan Kohhran, India ram Presbyterian Kohhran thurin


kan zir \an dâwn a. Thurin sâwm thlan chhuahte a mal tê têa
kan luhchilh hmain a sawi hawn nân kan Kohhran leh kan
thurin \obul kan thlîr hmasa dâwn a ni.
Kan Kohhran thurin sâwmte hi Nilai Thupuiah kum 1995
khân kan zir tawh a. Kan mi thiamte zînga mi Rev. C. Rosiama
leh Rev. Rosiamliana Tochhawng te chuan kan Kohhran thurin
sâwmte hi \ha takin an sawi fiah a. T<n \um Beihruala kan
Kohhran thurin s^wm zirnaah hian an lehkhabu ziakte hi
innghah n^n kan hmang ber ang. (Rev. C. Rosiama, Nilai leh
Beihrual Thupui, 1995. Rev. Rosiamliana Tochhawng, A
Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian
Church of India, 2007).
Kan Kohhran, India Ram Presbyterian Kohhran hi Welsh
ram Presbyterian Kohhran ramthar rawngbâwlna (Welsh
Calvinistic Methodist Foreign Mission) rah chhuah a ni. Welsh
Mission hian kum 1841 a\ang khân Khasi ramah missionary-
te rawn tîrin Chanchin |ha an hril \an a. An rawngbâwlna
Pathianin mal a sâwm a, ringtharte lo awmin, Kohhran a ding
thuai a. Kum 1866 khân Kohhran s^wm chuang a ding hman
a. Presbytery Inkhâwmpui hmasa ber pawh kum 1867 khân
nei \anin, kum 1895 khân Presbytery panga a ding hman a ni.
Assembly pawh (tûna Synod kan tih hi) kum 1896 khân siamin,
Assembly inkhâwmpui pawh an nei zui nghe nghe a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 230
Khasi ram a\ang hian Welsh Mission ramt har
rawngbâwlna hi Sylhet lamah leh Cachar phai lamah te zâwi
zâwiin tihlen a ni a. Mizoramah pawh kum 1891 khân Shella-
a missionary thawk lai Rev. William Williams chuan Mizoram
rawn tlawhin, thla khat dawn lai Chanchin |ha a rawn hrilh
nghe nghe a ni. Ani hi Mizorama thawk zui nghâl tûrin Welsh
Mission chuan kum 1892 khân a rêl fel diam tawh a; mahse,
a thih tâk hlauh avângin, kum 1897 khân Welsh Mission chuan
Pu Zosâphluia (D.E. Jones) chu Mizorama missionary hna
thawk tûrin a rawn tîr chhuak thei ta chauh a ni.
Sylhet leh Cachar phaiah te leh Mizoramah te Kohhran
a lo din tâk hnu hian Kum 1924-a Khasi-Jaintia Assembly
Inkhâwmpui Mairang-a an neih \umin Phaitual Assembly leh
Lushai (Mizoram) Assembly an siam belh a. Hetia Assembly
pathum a lo awm tâk hnu hian kum 1926 khân Assam Ram
Presbyterian Church Synod (tûna Assembly) hi a lo piang ta
a ni. Hun a lo kal zêl a, kum 1953 khân Synod Inkhâwmpui
Silchar-a neih \umin Assembly leh Synod hming vuah dân hi
Welsh ram Kohhran hman dân mila siam rem a ni; Assembly
tih kha Synod tia thlâk a ni a, chutiang bawkin Synod tih \hin
pawh Assembly tia thlâk fel a lo ni ta bawk.
Kohhran leh ram hmasâwnna avângin hming thlâk a
ngai fo mai. Assam a\anga Meghalaya state leh Mizoram
UT a lo pian hnuah kum 1972 Churachandpur-a Assembly
neih \umin Presbyterian Church in Assam tih \hin kha
Assembly of the Presbyterian Church in North East India
(APCNEI) tia thlâk a lo ni leh a. He hming thar hi kum
sawmhnih kan put hnuah kum 1992 Assembly Inkhâwmpui
Mairang-a neih \umin Mizoram Synod Inkhâwmpui rawtna
angin tûna kan put tâk, Presbyterian Church of India (PCI)
tia thlâk a lo ni leh ta a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 231
Kan Kohhran Presbyterian Church of India Assembly
hnuaiah hian Mizoram Synod bâkah Synod pasarih dang a
awm ta a. Kum 2010 Kohhran inchhiarnaa a lan dânin Synod
pariat chhûngah hian Presbytery 105 a awm a, Pastor Bial
500 a awm bawk a. Tualchhûng Kohhran 2923 leh inkhâwmna
dang (Branch Church & Preaching Station, etc) 771 a
awm bawk a ni. Kohhran mi zawng zawng nuai sâwm leh
pahnih kan tling hial ta a ni.
Kan Kohhran Thurin sâwm hi thurin lama Assembly huapa
kan Kohhran mite inkaihhruaina a ni a. Thurin sâwmte hi
Sâp\awngin ‘Ten Articles of Faith’ tih a ni a, ‘Confession
of Faith’ ti pawhin a sawi theih bawk. Rinna kawnga kan
Kohhran mite kan inhungna behchhanin kan siam a. Chuvângin,
Kohhran thurin hi Bible zirtîrna tlângpui khaikhâwmna anga
ngaih a ni. Bible chungchâng te, Pathian chungchâng te, thilsiam
thu te, mihring suala tlûk thu leh Lal Isua leh a tlanna hnathawh
chungchâng te, Thlarau Thianghlim leh a hnathawh te, sakramen
thu te, ringtute awm dân tûr leh hun hnuhn<ng chungchângah
te Kohhranin Bible zirtîrna a hriatthiam dân leh kalpui dân
puan chhuahna a ni.
Kan Kohhran thurin sâwm hi Presbyterian kan nih angin
Presbyterian thurin bulpui, Westminster thurin leh min hringtu
Welsh Presbyterian Kohhran thurin behchhana siam a ni tih
kan Kohhran Dân bu a\angin kan hre thei a. Kan Kohhran
Dân Bu Thuhmaa târlan angin kum 1924-a kan Dân bu nên
Thurin Sâwm hi tûna kan neih ang hian chhuah a ni hman
tawh. Engtia lo duan chhuah nge tih leh Westminster Thurin
leh Welsh Thurin te nêna khaikhina a tlêm bîk viauna chhan
erawh hi chu record hmuh mai tûr a awm loh avângin sawi
chian a harsa hle. Rev. Rosiamliana Tochhawng sawi dân hi
a sawi fiahna rin tlâk awm chhun a ni âwm e (A Study of the
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 232
Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India,
pp. 19ff). A sawi dân chuan tûna Thurin sâwm leh Dân bu
siam \antirh lai hi India rama Presbyterian Kohhrante leh
Congregational Kohhranten UCNI (United Church of North
India) hming pua inzawm khâwm zai an rêl lai a ni a. Kan
missionary-te leh Kohhran hruaitute pawh he inzawm khâwm
rêl honaah hian telin, UNCI hman tûr Thurin siamnaahte pawh
an tel ve a. UCNI thurin atâna an lo siam chu la chhâwnga
tlêma tidanglamin, kum 1924-a chhuah hmanin tûna kan thurin
sâwm hi an lo buatsaih ta niin a lang.
Kan Kohhran Thurin sâwm hi Dân Bu-ah hian a bul
lamah hian telh chhoh reng \hin a ni. Kum 1924-a D^n bu an
chhuah hnuah vawi sarih ennawna siam \hat a ni tawh a.
Thurin sâwm erawh hi chu Dân Bu ennawn hnuhn<ng ber
\uma a \awngkam pahnih khat tihdanglam bâk chu siam \hat
a awm meuh lo. Dân Bu lama Kohhran sawi fiahna awm hi
Sakramen chungchâng sawina leh ringtute tih tûr sawina laiah
hian belh rawtna chak tak a awm nain, belh a ni ta rih lo
bawk. Thurin siam leh ennawn hi thil awlai lo tak a ni a.
Kohhranah boruak danglam tak, chhiat phahna tûr khawp thil
min nâwktu a awmte a nih ngawt loh chuan a awm sa tihdanglam
hi fîmkhur ngai tak a ni.
Kohhran mite rinna kawnga inkaihhruaina leh inhungna a
nih angin, kan Kohhran thurin sâwm thlan chhuah hi Kohhran
enkawlna atân a \angkai hle. A tâwi hle nâa, Pathian thu
laipui pawimawh zual chu a fûn kim \ha hle a. Chipchiar lutuk
lova, a tlângpui tawi fel deuh taka buatsaih a lo ni hi a \hatna
lai tak pawh a ni âwm e. Kohhran mite pawh kan thurin
huang chhûngah hian kan thâwlin, kan zalên tlâng hle a. A
chhûnga leng lo leh a hungna rawn tâwn puar khawpa che
tawh chin hi chu ngaihtuahawm tak an lo ni tawh \hîn.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 233
A tîr lama kan sawi tawh angin, kan Kohhran (PCI) thurin
sâwmte hi Presbyterian Kohhran thurin bulpui Westminster Thurin
leh min hringtu Welsh Kohhran Thurin behchhana siam a ni a.
Hêng thurin pahnihte hi Kohhran siam \hat hun laia Bible thuneihna
lo tungdingtu, Bible chauh (Sola Scriptura), Rinna chauh (Sola
Fide), Pathian ropuina chauh (Sola Gloria Deo) tih thu hmanga
Kohhran siam \hatna hmahruaitu, John Calvin-a zirtîrna behchhana
siam a ni a. Kan thurin sâwm tluka Bible zirtîrna ngai pawimawh
leh innghahna atâna hman tlâk thurin dang a awm chuang lo tih
kan hriat pawh a \ha hle ang.

Sawi ho tûr
Kan Kohhran thurin sâwm zîngah hian tûnlai kan
Kohhran dinhmun leh kan boruak tawng \hinte ngaihtuahin
belh chhah emaw tihdanglam emaw \ûla hriat kan nei em?
Kohhran mipuiten tûn aia kan thurin sâwmte kan hriat chian
lehzual theih nân engtia hmalâk nge \ha ber ang?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 234
September 11 : Pathianni

Chawhnu inkhâwm

BIBLE LEH THURIN


Chhiar tûr : II Tim. 3:10-17; Heb. 4:12

Kumin Beihrual Thupuiah hian Thurin zir a nih av^ngin


kum dang ang lo deuhvin Pathianni chawhnu leh z^n
inkh^wm thupui kaihhruaina hi siam a ni a. He kaihhruaina
hi thupui sawituten chhiar chhuah kher t<ra ngaih a ni lo
va, an thupui sawi t<r inbuatsaihna \anpuitu t<ra tih a ni.
Thupui \hen
Bible leh Thurin hi thil hrang anga sawi hran theih inzawm
tlat si a ni. Bible chhûng thu hre viau, en lova châng mal sawi
theih tam tak nei; mahse, Thurin kalhmang hre thiam lo a awm
theih a. Chutiang bawkin Thurin hre tak, Bible chhûng thu hre
lêm lo a awm theih bawk. Bible chhûng thu hre tak, Thurin
kalhmang hria an awm bawk a. Chutiang mi chu Pathian thu
thiam kan tihte hi an ni tlângpui a. Bible chhûng thu hria,
thurin pawh hre bawk ni thei vek ila a duhawm hle a ni.
1. Thurin hi Bible zirtîrna lâk tawi a ni: Bible,
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar bute hi Pathian inpuanna
thu ziak a ni a. Pathian leh mihring, mihring leh mihring, mihring
leh thilsiam dang te, thilsiam dangte leh Pathian inkâra thil chi
hrang hrangte hun leh hmun hrang hranga mite kal tlanga sawi
leh puan chhuah a ni a. An thusawite hi a inpawlh nasa êm êm
mai a. Hênga Pathian inpuanna thu chi hrang hrang a\angte
hian a thuchah laipui leh zirtîrna tlângpuite hlâwm chhuakin
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 235
Thurin hi siam chhuah a ni a. Kan Kohhran thurin sâwmte hi
a entîrna \ha tak a ni vek mai.
2. Thurin chu Bible-a innghat a ni: Protestant
Kohhranhote inzirtîrnaah chuan Thurin hi Bible thuchah laipui
leh a zirtîrna lâk tawi a nih bâkah, Bible zirtîrnaa innghat a ni
ngei tûr a ni, tih a ni. Bible-in a sawi loh chu Thurin hian a
sawi lo va. Thurina sawi lan leh puan chhuah rêng rêng chu
Bible zirtîrna a ni vek a. Chuvângin kan thurin puan chhuah,
thu hlâwm (sentence) tinte hi Bible innghahna (reference) nei
lo pakhat mah a awm lo. Bible-a kan hmuh \henkhat zirtîrna
nei lêm lova ngaih te erawh Thurinah telh a ni lo.
3. Thurin hi Bible hrilhfiahna a ni: Bible chhûng thute
hi Kohhran mite tân hriat thiam harsa tam tak a awm. A bu
ziak hnuhn<ng ber pawh kum sâng hnih dâwn lai kal taa
ziakte a nih avângin tûnlai mite tân hriat thiam harsa tûr pawh
a ni rêng a. Hebrai leh Grik \awnga ziak, \awng hrang hranga
lehlin chhâwn a nih avângin Bible chhûng thute hi mi thiam tân
pawh han chhiara hriat thiam mai theih loh tam tak a awm.
Thurin hi Bible zirtîrna leh thuchah laipui, Kohhran mipuiten
kan hriat thiam theih tûra hrilhfiahna a ni. Pa leh Fapa leh
Thlarau Thianghlim chungchângte hi Bible chhiartute tân hriat
thiam harsa tak a ni a. Chutiang bawkin hun hnuhn<ng thute
leh mihring tlûkna chungch^ng thu-ahte hian hriat thiam harsa
tak tak a awm. Kohhran mite hriat tûr pawimawh chin chu
kan thurin hian min hrilhfiahsak a. Kan thurinin a hrilhfiahna
bâk hi chu hrilhfiahna rin tlâk dang a awm chuang lo.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 236
Zân inkhâwm

THURIN PAWIMAWHNATE
Chhiar tûr : II Kor. 13:5; II Joh. 5-11
Kumin Beihrual Thupuiah hian Thurin zir a nih av^ngin
kum dang ang lo deuhvin Pathianni chawhnu leh z^n
inkh^wm thupui kaihhruaina hi siam a ni a. He kaihhruaina
hi thupui sawituten chhiar chhuah kher t<ra ngaih a ni lo
va, an thupui sawi t<r inbuatsaihna \anpuitu t<ra tih a ni.
Thupui \hen
Protestant Kohhran \henkhat Thurin a hranpaa neih \ûl ti
lo an awm a. Bible neih tawh chuan a hranpaa Thurin neih hi
\ûl an ti lo a ni. Hun kal zêlah Kohhran zîngah Bible zirtirna
hriat thiam dân leh pawm duh dân te a lo inang lo va. Chûngte
avânga Kohhran miten harsatna an tawh hnuah meuh chuan a
tlângpui tala Thurin siam chhuah a lo ngai leh \hîn. Mizoram
Baptist Kohhran pawh hian hun rei tak chu Thurin thlan chhuah
an nei lo. Mahse, an Kohhran chhûngah buaina a lo awm a,
chumi hnuah chuan Thurin thlan chhuah an siam ve ta chauh
a ni. A hma lama kan ngaihthlâk tawh angin mi thiam tân
pawh Bible thute hi hriat thiam vek sên a ni lo va. Kohhrana
nun ho leh rawngbâwl ho kan tum chhûng hi chuan Pathian
thua lên tlâk a rual theihna tûrin Thurin neih hi tihmâkmawh a
ni. Thurin pawimawhna hetiang hian lo ngaihtuah ila.
1. Pathian thu hriat a tiawlsam: Bible thuziakah hian
thu hriat thiam harsa tak takte a awm a. A \hente phei chu thu
inkâwlkalh tak takte pawh niin a lang a. Hriat thiam dân leh
pawm dân chi hrang tam tak a awm thei a. Hêng thute hi
Thurin chuan Bible pum pui zirtîrna ngaihtuahin a thuchah leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 237
zirtîrna a hrilhfiah \hîn. Mi mâwl tân pawh awlsam taka hriat
fiah theih tûrin Thurin chuan Bible thu harsate pawh a hrilhfiah
a ni.
2. Zirtîrna dik leh dik lo thliarna a ni: Bible thuziak
hriat thiam dân leh pawm dân hrang tam tak a awm. Mihring
tlûknaa mawhphurhna thute hi Bible bu hrang hrangin a sawi
dân a\angin hriat thiam dân leh pawm dân inang lo awm thei
a ni. Thurin chuan a pum pui thlîrin ‘mihring mawhphurhna’ a
nih thu fiah takin a sawi a. A kalhzâwnga zirtîrna chu zirtîrna
dik lo tih kan hre nghâl thei ta mai \hîn a ni. Baptisma pawh
hi Bible thu \henkhat \anchhanin, hnim khera chan tûra ngai,
puitling chin chauh chantîr tûra ngaite an awm. Thurin chuan
Bible zirtîrna pum pui ngaihtuahin, hnim khera chan tûr a nih
loh thu leh nausênte pawh ringtu nu leh pa kâra piangte
baptisma chantîr theih an nih thu a tichiang a. Chutiang chuan
Thurin hi zirtîrna dik leh dik lo thliar hranna leh hriat theihna
a ni.
3. Kohhran inpumkhat nân leh insawh ngheh nân:
Thurinin Bible zirtîrna a hrilhfiah dân pawmtute chu ngaih dân
leh pawm dân te a inang tlângin, nun ho dân thleng pawhin a
inang tlâng deuh va. An inngainain, an inpumkhat deuh nge
nge a ni. Paulan ‘Lalpa pakhat, rinna hmun khat, baptisma
hmun khat’ a tih ang deuh khân ringtu rau rau pawh Kohhran
awmna thuhmun, thurin pakhat vuan tlâng chu kan inpumkhat
a. Chuvângin, thurin hi Kohhran inpumkhatna siamtu, Kohhran
sawh nghehna pawimawh tak a ni.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 238
September 12 : Thawh\anni

BIBLE – RINNA LEH THILTIH TEHNA


DIK LO THEI LO
Chhiar tûr : Tirh. 17:11; II Tim. 3:16,17

Kan thupui, ‘Bible - rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’
tih thu hi kan Kohhran thurin pakhatnain Bible dinhmun leh
thuneihna a puan chhuahna thu a\anga lâk chhuah a ni. Bible
kan ngaihsânzia leh a thuneihna kan dah chungnunzia a tifiah
hle. Kan thurin bul in\anna a nih avângin sawi sei deuh hlek
pawh a \ha âwm e.
Tûna kan Bible-a Thuthlung Hlui bu 39 leh Thuthlung
Thar bu 27 te hi Westminster Thurin chuan ‘thurin leh nun dân
tehna ni tûra Pathian thâwk khuma ziak a ni’ tiin a sawi a.
Welsh Thurin chuan ‘Pathian thu an ni a, Amah a\anga lo
chhuak, Pathian mi thianghlimte sawi chhâwn a ni. Kan
chhandamna atâna hriat tûr \ûl leh pawimawh, Pathian rilru
leh duhzâwng kimchang tihlanna \ha tâwk leh famkim chu
chûng lehkhabute chuan an keng a ni’ tia a sawi hnuah ‘rinna
leh thu âwihna tehna dik lo thei lo awm chhun an ni’ tiin a
sawi zui nghâl a ni.
Westminster Thurin leh Welsh Thurin te hi John Calvin-
a zirtîrnaa innghat a nih thu kan sawi tawh a. Kum zabi 16-
naa Kohhran siam \hat hun lai leh a hma lam khân Grik
Kohhrante leh Roman Catholic Kohhrante chuan tûna kan
Bible bu 66 bâk hi lehkhabu dang Bible-a pawm tel an nei
a. Chûng zîngah chuan Apokrifa bu 15-te hi a tel nghe nghe
a ni. Chu bâkah Bible thuneihna aiin Kohhran hotu Pope
thuneihna an dah chungnung zâwk bawk a. Kohhran siam \hat
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 239
hun lai leh a hma deuhvah te ngaihdamna lehkha lei leh zawrh
(sale of indulgence) an chîn phah nghe nghe a ni. Luther-a
te, Calvin-a te leh Reformer dangten Apokrifa bu 15 leh bu
dangte hnâwlin, tûna Bible-a bu 66-te chauh hi Pathian thu a
ni tih an pawm a. Bible thuneihna hi Pope thuneihna aia
chungnung zâwk a nih thu an zirtîr bawk a ni. Calvin-a zirtîrna
(theology) kan tih fo pawh hi Bible Pathian thu a nihzia leh
Kohhran hotute thuneihna aia chungnung zâwk, rinna leh thiltih
tehna rin tlâk bera hman tûr a nih thu zirtîrna a ni.
Kohhran siam \hat hun lai hian zirtîrna chi dang, thlarau
mi (spiritualists) mi firfiak \henkhatten Roman Kohhranhote
kal dân an dodâlna lamah Kohhran hotute leh Bible thuneihna
mausâm khawpin chhûngril lama Thlarau hriattîrna an dawn
nia an ngaihte an dah pawimawh a. Rinna kawnga innghahna
tling ber nia ngaiin, Bible ai pawhin innghahna atân an hmang
a ni. Hetih lai hian mi \henkhat, Bible thuneihna dîpd^l khawpa
mihring finna leh ngaihtuahna fîm chawisâng tâwk an awm ve
reng bawk a. Hêng zirtîrna leh ngaih dânte dodâlna ni fâwmin
Bible thuneihna hi Calvin-a leh Reformer dangten thil dang
zawng aia chungnung zâwk a ni tih \hahnemngai takin an zirtîr
\hîn. Tûna kan Bible-a bu 66-te hi Pathian thu, Pathian thâwk
khuma ziak a ni tih leh rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a
ni tih nghet taka pawmin an zirtîr a ni.
Kan thurin pakhatna ‘Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar hi
Pathian thu a ni a’ tih hi Westminster Thurin leh Welsh Thurin
behchhana buatsaih a nih avângin Thuthlung Hlui bu 39 leh
Thuthlung Thar bu 27 sawina a ni tih chhinchhiah ila. Bible bu
66-te a zavaiin Pathian thâwk khum, Pathian thu a ni tih puan
chhuahna leh pawmna a ni nghâl bawk a ni. Calvin-a phei chuan
Bible-a a bu mal tinte hi Thlarau Thianghlim thâwk khuma pêk
a nih bâkah Chanchin |ha, Lal Isua a awm vek avângin an
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 240
hlutna thuhmun vekin a ngai a. Chuvângin, Calvin-a leh a
hnahthlâkte thlîrna a\ang chuan Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar
bute hi Pathian thu a ni lehzual a ni.
Bible - rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo tih thu hi kan
sawi lan deuh thuak tawh angin Kohhran thuneihna aia Bible
thuneihna a chungnun zâwkzia puan chhuahna a ni a. Chu
bâkah chhûngril lama a hranpaa mi malin thlarau hriattîrna a
dawn ai pawha dah chungnun tûr a nih thu puan chhuahna a
ni bawk. Chutiang bawkin, mihring finna leh ngaihtuahna fîm
(reason) ai pawha chhuan zâwk tûr leh dah pawimawh zâwk
tûr a nih thu nemnghehna a ni. Roman Catholic Kohhranin
Pope thuneihna chu dik leh \ha tâwpkhâwk, engkima rin tlâk,
dik lo thei lova an lo ngaih \hin aia Bible thu hi dik leh rin tlâk
zâwk a nih thu puan chhuahna a ni. Kohhran thurin \henkhatah
‘tehna dik lo thei lo’ (infallible rule) tih aiah tehna vâwrtâwp
(supreme rule) tihte hman a ni a. An sawi tum chu rinna leh
thiltih tehna vâwrtâwp emaw, tehna sâng ber emaw a nih thu
sawina a ni.
‘Bible - rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’ tih hi Bible-
a thuziakte dik lo thei lo tihna angin theologian \henkhatten
hrilhfiah an chîng a. Hetiang ngaih dân hi kan Kohhran mi
\henkhatte pawm dân pawh a ni mai thei e. Kan Thurin
pakhatnaa ‘rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’ tih hi Bible
thuziak rêng rêng ‘dik lo’ (inerrant/error) pakhat mah a awm
lo tihna anga ngaih tûr a ni lo. Bible bu 66-a thuziakte hi
\awng hrang hranga lehlin, tûn hma lamah te phei chuan kuta
copy \hin te a ni a. Mihring chak lohna avânga a ziaktute leh
a lehlingtute, lo ziak chhâwng zêltuten an belh emaw, an paih
emaw, an ziak sual palh hrim hrim emawte pawh awm thei a
ni. Hebrai leh Grik \awnga Bible chhiar thei chin tân chuan
hêng hi thil thar a ni lo. Entîr nân: Marka bung 1:1 thuah
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 241
ringawt pawh hian kutziak bu hrang hranga Grik \awnga an
ziak dân inmil lo sâwm chuang târlan tûr a awm a ni. Mizo
\awng Bible chhiar \hînte pawhin hawrawp chhut sual palh
eng emaw zât sawi tûr kan nei ang.
Hetiang hi Bible thuziak awm dân a nih avângin
Westminster Thurin chuan Bible Pathian thu a nih thu a sawi
chiannaah “Thuthlung Hlui, Hebrai \awnga ziak leh Thuthlung
Thar, Grik \awnga ziakte hi Pathian thâwk khum ngei a ni a.
Amah ngeiin eng lai pawhin him takin a enkawlin a vêng zui
a; chuvângin, a rin tlâk a ni,” tiin a sawi a. |awng hrang
hranga Bible lehlinte hi lehlin sual palh te, ziak sual palh te,
ziak chh^wn hmaih leh lo belh palhte awm thei a nih avângin,
‘Pathian thâwk khum’ han tih chu remchâng lova hriatna a
awm em ni ang tih zawhna rilruah a awm thei. Chutiang chu
lo awm palh a nih pawhin Bible Pathian thu a nihna a nêp
chuang lo tih chhinchhiah tlat tûr a ni.
Eng pawh ni se, ‘rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’
tih hi a bu chhûng thuziaka ‘coma’ chena ‘dik lo thei lo’
tih sawina anga ngaih hi kan thurinin a sawi tum a ni lo tih
chhinchhiah ila. Chutih rual chuan, rinna leh thiltih
chungchânga inhnialna zawng zawngah Bible bu 66-a
Pathian thu hi thu tâwp siamna ber atân Kohhranin kan
hmang tûr a ni tihna a ni.

Sawi ho tûr
Kan Kohhran Thurin pakhatna hi eng angin nge kan
lo pawm \hin? A pawimawhna leh \angkaina zau z^wka
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 242
September 13 : Thawhlehni

PATHIAN PAKHAT CHAUH BIAK TÛR


Chhiar tûr : Exod. 20:1-6; Deut. 6:4,5;
Mk. 12:29; Lk. 4:8; I Tim. 2:5

Kan Kohhran thurinah hian Pathian chungchâng bîk sawina


hi hmun hnih a awm a. Zânina kan zir tûr hi Pathian chungchâng
sawina hmasa zâwk, Pathian ropuizia leh chungnunzia, a \hatzia
leh thianghlimzia te, chatuan mi, danglam ve ngai lo Pathian
pakhat chauh, Thlarau, mahnia awma, hmun tina awm, thlarau
dang leh thil dang laka hrang a nih thu leh, chu Pathian chauh
chu biak tûr a ni tih puan chhuahna a ni. A tâwi hle nâa, a
fûn kim hle a ni.
Pathian nihna ropuizia hi a inpuanna avâng chauhvin kan
hre thei. Leilunga a inpuanna leh a bîka a inpuannate hmangin
mihringte hnênah Pathian a inhriattîr a. Paulan ‘amah inhriattîrna
awm lovin a insiam lo’ (Tirh. 14:17) a tih ang khân, khawvêla
hnam tin chi tinten amah hriatna hi eng emaw chen kan nei
vek a. Calvin-a phei chuan Pathian hriatna (sense of divinity)
hi mi tinin kan pianpui avângin tu mah Pathian hriatna nei lo
kan awm lo, a lo ti hial a ni. Amaherawhchu, mihring hriatna
famkim lo leh tâwp chin nei tân Pathian ropuizia hi hriat chian
phâk rual a ni lo va. A bîka a inpuanna dawngtute tân pawh
a hmangaihna thûkzia, zauzia, seizia, sânzia ringawt pawh hriat
sên a ni lo.
Pathian pakhat chauh a nih thu hi Bible zirtîrna a ni a.
Israel-te leh an thlahtute hnêna a inpuanna a\angin Pathian hi
pakhat chauh a awm tih kan hre thei a ni. Khawvêla hnam tin
chi tinte hian Pathian hriatna eng emaw chen kan neih avângin
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 243
sakhua te neiin, Pathian tak hre lo pawhin Pathian anga biak
an nei vek a. Hei vâng hian Pathian tak ni lo, milem be hnamte
an ni hlawm a. Milem pathiante laka a hranzia leh a danglamzia
sawi nân Bible-in Pathian hi pakhat chauh a ni tih min zirtîr
a. Israel-te leh an thlahtute kha milem biate zînga khawsa \hîn
an ni a. Hnam dangte milem pathian be ve lo tûr leh an
thlahtute Pathian, Aigupta bâwih ata hruai chhuaktu Pathian
Jehova chauh be tûra zirtîr an ni a. Pathian Jehova chauh chu
Pathian tak a nih thu leh, Pathian pakhat chauh awm thu hi
Israel-te sakhaw inzirtîrna laipui a ni. Lal Isua pawhin, “Lalpa
kan Pathian chu Lalpa pakhat chauh a ni a,” a ti a (Mk.
12:29). Chuvângin, Kristiante pawhin Pathian pakhat chauh
awm thu leh amah chauh biak tûr a nih thu hi thurin laipui
berah kan neih nghet êm êm a ni.
‘Amah chauh chu biak t<r,’ tiha Pathian biakin a kawh
chu Pathian pakhat chauh chu min siamtu, kan nunna bulpui
leh kan innghahna ber a ni tih pawmna hi a ni a. A kutchhuak
kan nih anga kan chunga thu neitu leh rorêltu, thilsiam zawng
zawng chunga lalber leh thu neitu ber a nih kan pawmna a ni
bawk. ‘Pathian biak’ tih hi a phu ang ngeia Pathian fak leh
chawimawi leh ropuina a hnêna hlan hi a ni. ‘Amah rin leh
\iha, zaha, a hnêna \awng\aia, a duhzâwng tih leh a duh
lohzâwng paiha, engkima ama tâna inpêk hi Pathian biak chu
a ni’ (Nilai leh Beihrual Thupui, 1995, p.20).
Kan thurina Pathian nihna sawina \awngkamte hi Pathian
ropuizia leh chungnunzia (sovereignty of God) sawina vek a
ni. ‘Amah chu Thlarau, mahnia awma, hmun tina awm,’ tihte
hi sawi fiah phâk loh khawpa ropui leh thûk a nihzia sawina
a ni. Pathian Thlarau a nih thu hi Bible zirtîrna a ni a. Hmuh
theih loh a nih thu sawina bâkah nunna bul leh petu a nihzia
sawina a ni a. Eng mahin a dâl theih loh leh dâl zawh loh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 244
khawpa chak leh thiltithei a nihzia sawina a ni bawk. Mahnia
awm tih hi tu ma siam ni lo, awm \an ni leh tâwp ni nei lo,
ama thu anga awm, engkimtithei a nihzia tihlanna a ni a. Awma
a nihzia puan chhuahna a ni. Hmun tina awm tih hi Thlarau
mahnia awm tih nên inzawm tlat a ni a. A thil siamte awmpuitu
a nihzia sawina bâkah engkimtithei, engkim hria a nihzia puan
chhuahna a ni nghâl bawk.
Thlarau dang zawng zawng leh thil dang rêng rêng laka
hrang si a nihna te hi Pathian ropuizia leh thianghlimzia puan
chhuahna a ni a. Thilsiamte laka a chungnun bîkzia sawina a
ni a. Setana leh thlarau sual laka hrang daih a nih bâkah,
milem pathiante leh an biakna thil zawng zawng laka hrang a
ni a. A anpui thil dang eng mah a awm lohzia sawi fiahna a
ni. Chuvângin, milem pathian siam, a anpui anga sawi hi Pathian
ngaihnêpna a ni.
Pathian mize nei a nih thu leh amah chauh biak tûr a nih
thu hi thil inkawp rem thlap a ni tih chhinchhiah ila. Engkimtithei,
engkim hria, khawikipa awm Pathian hi mize nei, finna te,
thiltihtheihna te, thianghlimna te, dikna te, \hatna te leh
hmangaihna te nei a ni. Chuvângin, Pathian hi thinur thei, lâwm
thei, a mite pâwl thei Pathian a ni a. A duh loh zâwnga awm
\hînte hremtu, a duhzâwng titute lâwmman pêk hmang a ni tih
hriat reng tûr a ni. Pathian hi chatuan mi a ni a, a mizia leh
nihnate hi tâwp chin nei lo, danglam ve ngai lo, chatuana awm
reng tûr a ni. He Pathian pakhat chauh hi biak tûr a ni.

Sawi ho tûr
Pathian nihna ropuizia hriatna hian amah biak leh
chawimawina kawnga min kaihhruai theihzia leh min \anpui
theih dân te kan experience a\angtein sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 245
September 14 : Nilaini

PATHIAN PAKHATA MINUNG PATHUM


Chhiar tûr : Gen. 1:26; Mat. 28:19; II Kor. 13:14

Bible-ah hian Pathian hi Pa a nih thu te, Isua Krista chu


Pathian Fapa a nih thu leh Thlarau Thianghlim pawh Pathian
anga sawina te kan hmu a (Joh. 1:1, 14; 8:54; 14:24,25;
15:26,27; 16:5-11; Rom 8:4-8; 17:1-3; I Kor. 3:17,18; 13:14;
Phil. 2:5ff; Kol. 1:16-18; Heb. 1:1-4). Lal Isua thawhleh hnua
Tirhkohte leh Kohhranhote phei chuan Lal Isua hi Thuthlung
Hluia Pathian Jehova an kohna ‘Lalpa’ tih hming an puttîr a.
Thlarau Thianghlim pawh Pathian tluka ropui leh thiltitheia
ngaih a ni. Chutih laiin Pathian pakhat chauh a nih thu hi nghet
takin an vuan a. Pathian pakhat vuan chung sia, Pa leh Fapa
Isua Krista leh Thlarau Thianghlim Pathian tak ni vek sia rinna
hi sawi fiah \ûl tak a ni a. Kan Kohhran Thurin nambar
pahnihna hi a sawi fiahna a ni tih kan hriat hmasak a \ha ang.
Pathian pakhata minung pathum thu hi Kristian thurin laipui
a ni a. Pathian nihna thuril, chatuan thuril tia an sawi \hin a ni.
Mihring \awnga sawi chhuah thiam hleih theih loh, sawi loh
hleih theih si loh a ni. Bible zirtîrna a nih miau avângin, hriat
thiam harsa hle mah se, sawi fiah tum loh theih a ni lo. Hmasâng
Kohhranin he thurin hi kum zali aia tam mah an chai a. Kohhran
Inkhâwmpui lian (ecumenical council) pawh \um thum zet an
neih phah nghe nghe a ni.
Pathian pakhata minung pathum thu hi Sâp\awngin ‘trinity’
tih a ni a. Latin \awng trinitas a\anga an chher ve leh chhâwn
a ni. Bible-ah he \awngkam ‘trinity’ sawina hi a awm loh avângin
sawisêl a hlawh deuh nâa, Pathian pakhata minung pathum sawi
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 246
nân vawiin thlengin hman zui a lo ni ta a ni. Minung tih \awngkam
hi Sâp\awngin person tih a ni a. Latin \awng persona a\anga
chher chhuah lehchhâwn a ni. Grik \awngin hupostasis tih a ni
ve thung a. Tichuan, person, persona, hupostasis te chu minung
mize hrang nei sawina a ni.
Pathian pakhata mi nung pathumte hi minung mize hrang
neia sawi theih a nih rualin, Pathian pakhat nihna thuhmun leh
inangkhat an nih thu sawi a ni a. Chu an nihna thuhmun leh
angkhat in\âwm tlân chu Sâp\awngin substance tih a ni a,
Latin \awngin substantia tih a ni thung a. Grik \awng erawh
chuan ousia tih a ni. He ousia (<-sia), substantia, substance
hi Mizo \awngin nihna bul thuhmun tia lehlin a ni.
Pathian pakhata minung pathum - Pa leh Fapa leh Thlarau
Thianghlim chu Pathian pakhat, nihna thuhmun in\âwm, chatuan
mi, danglam ngai lo an ni. Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim
hi a mal malin Pathian tak leh Pathian famkim an ni vek a.
Chuti chung chuan Pathian pathum ni lovin, Pathian pakhat
chauh an ni. Pathian nihna (ousia) thuhmun an in\âwm avângin
Pathian pathum ni lovin pakhat an ni. Pathian pakhat ni reng
chungin an mizia (person) erawh sawi hran theih a ni a. Pa
chu fapa hringtu a ni a. Fapa leh Thlarau Thianghlim tîrtu a ni
a, Fapa chu Pain a hrin leh chhandamna hna thawk tûra a tirh
a ni a. Thlarau Thianghlim chu Pa leh Fapa ata lo chhuak,
chhandamna hna thawk chhunzawm tûra Pa leh Fapa tirh a ni.
Chutiang chuan Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim te hi
Pathian nihna (ousia) pakhat in\âwm, minung pathum, mize
sawi hran theih nei an ni.
Pathian pakhata minung pathum - Pa leh Fapa leh Thlarau
Thianghlim awm thu hi Bible zirtîrna a nih avângin pawm loh
theih loh a ni a. He thurin hi kan pawm loh chuan Bible-in Pa
leh Fapa leh Thlarau Thianghlim chungchâng a sawi hi sawi
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 247
fiah dân kawng dang a vâng hle. Pathian pakhat hun hrang
hranga a lan dân angin sawi dâwn ila Bible zirtîrna nên a
inkalh si a. Pathian hi pakhat ni lovin, pathum (tritheism) a
ni ti dâwn ila, Bible zirtîrna kalh a ni bawk si. Trinity hi hre
fiah thiam vek lo mah ila, Bible hi rinna leh thiltih tehna sâng
bera pawmtute tân chuan pawm loh theih loh a ni.
Kan thurinin a sawi angin Pathian pakhata minung pathum,
Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlimte hian Pathian pakhat
nihna (ousia) an in\âwm a, ropuina leh thiltihtheihnaa intluk an
ni tih hi chhinchhiah ila. Pathian nihna (ousia) thuhmun an
in\âwm avângin, an pathum hian a mal malin Pathian tak an ni
vek a. Pathian famkimna pawh anmahniah a mal malin a awm
kim vek a ni. Engkimtithei, engkim hria, hmun tina awm,
danglam ngai lo, chatuan mi an ni vek. Dikna, felna,
thianghlimna leh hmangaihnaa khat an ni vek bawk a. An
pathum hian \hen hran theih lohva hmangaihnaa inzawm leh
inpumkhat tlat an ni thung.
Chutiang khawpa Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlimte
hi an inpumkhata, in inzawm laiin, Pathian pakhata minung
pathum an nih angin, minung hrang, sawi hran theih an ni. Lal
Isuan baptisma a chan \umin, Thlarau chu \hûro anga lo chhukin
a chungah a fû a, vân a\anga awin, “Hei hi ka Fapa duh
tak, ka lawm êm êm chu a ni,” a ti a (Mat. 3:17). He thu
hian Pathian pakhatah minung pathum a awm ngei a ni tih leh
chûng minung pathumte chu minung hrang (hupostasis,
persona, person) an ni tih a tilang a ni. Lal Isua \awngkam
a\angin Pa Pathianin Thlarau Thianghlim a tirh tûr thu te (Joh.
15:26), amah Lal Isua pawhin Thlarau Thianghlim a tirh tûr
thu te kan hmu bawk a (Joh. 15:26). Hêng a\angte hian Pathian
pakhata minung pathum - Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlimte

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 248
hi Pathian pakhat, nihna in\^wm ni mah se, minung hrang,
sawi hran theih an ni tih kan hre thei a ni.
Pathian pakhata minung pathum thurin hi Bible zirtîrna
laipui a nih avângin Kohhran tân a hluin a pawimawh hle tih
chhinchhiah ila. Pathian nihna sawi fiahna a ni a. Pathian nihna
sawi fiah tûr leh hre fiah tûrin he thurin hriat leh pawm hi
tihmâkmawh a ni. Pathian chhandamna thu sawi fiahna a ni
bawk. Bible-in Pathian mihringa a lo chan thu te, Pathian
Fapa Isua Kristan kan tân a tuar leh a thih thu te min zirtîr a.
Pathian pakhata minung pathum awm thu pawm lo tân chuan
hêng thute hi sawi fiah harsa tak a ni. Pathian hmangaihna
awmzia puan chhuahna a ni bawk. Pathian hi hmangaihna a
nihzia leh Kohhranhote pawh hmangaihnaa nunga, rawngbâwl
ve tûr kan ni tih min hriattîrtu a ni.
Trinity thurin hi Pathian nihna rilzia leh mihring tân hriat
fiah kim sên rual loh khawpa ropui a nihzia min hriattîrtu a ni
a; Pathian ropuina hmaa mihring tlâwmzia leh kan hriatna
famkim lohzia min hriat chiantîrtu a ni bawk. Pu Chawngkhupa
hian Trinity rilzia hi a sawi fiah thiam ber mai awm e.
‘Mihring mihrinna hianin,
A ngaihtuah chhuak zo lo va che,
Ka Chhandamtu i thurûk hi!”

Sawi ho tûr
Isua Krista leh Thlarau Thianghlim hi Pathian tak leh
famkim, Pa Pathian nen nihna thuhmun, thiltihtheihna leh
ropuinaa intluk an ni tih hi kan pawm tak zet em? Pathian
pakhata minung Pathum awm thu pawm lovin rinna leh zirtîrna
kawnga harsatna a siam theih dânte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 249
September 15 : Ningani

MIHRING, PATHIAN ANPUIA SIAM


Chhiar tûr : Gen. 1:26,27; Sam 8:4-6; Kol. 3:9-11

Kan Kohhran (PCI) Thurin nambar palinain ‘Lei leh vân


leh a chhûnga thil awm zawng siamtu Pathian chuan mihring
hi, hriatna, felna leh thianghlimnaa Ama anpuiin mipaah leh
hmeichhiaah a siam a. Mi zawng zawng hi bul thuhmun leh
chhûngkaw khata unau anga in\hui khâwm vek kan ni,” tiin
mihring dinhmun ropuizia a sawi a ni.
A thu bul in\anna ‘Lei leh vân leh a chhûnga thil awm
zawng zawng siamtu Pathian’ tih hi Apostol-te Thurin bul
in\anna ‘Engkimtithei Pa Pathian, lei leh vân siamtu chu ka
ring’ tih thu nên thuhmuna ngaih theih a ni. Pathian hi engkim
siamtu, engkim nunna bul leh hnâr a nihzia puan chhuahna a
ni. Khawvêl mi fing (philosopher leh scientist)-hoten lei leh
vâna thil awmte hi Pathian siam ni lovin, anmahnia lo zi chhuak
emaw, thil dangte nêna an inkhawih tawnna a\anga lo awm
chawp ang deuh tein an sawi a. Kan Kohhran Thurin erawh
hi chuan chutiang ngaih dân chu hnâwlin, Bible zirtîrna leh
Calvin-a’n a sawi fiahna zuiin engkim hi Pathian siam leh ama
ropuina atâna siam a nih thu min zirtîr a ni. Grik mi fingte
chuan thil, mita hmuh leh khawih theihte hi sual nêna inzawm
nia an ngaih avângin Pathian kutchhuak ni theiin an ngai lo.
Chu ngaih dân pawh chu Pathian engkim siamtu a nih thu hian
a \hiat nghâl bawk a.
Kan Kohhran Thurin hian mihring, mipa leh hmeichia hi
Pathianin ama anpuia a siam a nih thu fiah takin a sawi a.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 250
Genesis bung 1:26-28; Genesis bung 2:7 leh Sam 8:4-6 thu
behchhana puan chhuah a ni. Genesis bung 1:26-28 thu hi
mihring hi Pathian siam kan nihzia sawina a nih mai bâkah, a
tîra mihring dinhmun ropuizia târlanna a ni. Genesis bung 2-
ah Pathianin mihring hi lei vaivuta a siam a nih thu leh a hnâra
nunna thaw a zuk thâwk luh tâk hnua mi nung a lo nih thu kan
hmu bawk a. Sam 8-nain mihring hi Pathian siam a nih thu a
târlang bawk a. Bible hmun hrang hrangah mihring hi Pathian
kutchhuak kan nih thu sawina kan hmu bawk.
Bible leh Kohhran Thurinin mihring, mipa leh hmeichhia
hi Pathian anpuia siam a nih thu an sawi laiin, kan sawi lan
tawh angin khawvêl finna leh sakhaw \henkhatte erawh chuan
mihring hi Pathian siam a nih an ring lo va. A tîra mihring
nihna leh a dinhmun ropuizia an hre pha lo hle. Khawvêl finna
chi khat Scientific Materialism (science-ti-fic ma-ti-ria-li-zim)
an tih chuan a tîra mihring dinhmun hi a hmu nêp hle.
Evolutionary theory (E-vo-liu-sawn-na-ri thea-ri) pawhin
mihring hi zâwng chi khat a\anga lo piang chhuak niin a ngai
a. Chutianga zâwng a\anga mihring lo pian chhuah hun chhûng
chuan kum rei tak awhin a ngai bawk a ni. Sakhaw \henkhat
Hindu leh Buddhist sakhuate hian mihring thlarau hi Pathian
a\anga chhuak nia an zirtîr laiin, an zînga hnam hnuaihnung
zâwkte chu Pathian a\anga chhuak ni ve lovin an zirtîr a.
Hêng science leh sakhaw dang zirtîrnate hi kalhin, kan thurin
hian a tîra mihring nihna ropuizia min zirtîr a ni.
Mihring, Pathian anpuia siam chungchângah hian hrilhfiah
dân chi hrang hrang erawh a awm a. A hmasa berin Genesis
bung 1:26 thua ‘kan anpui’ tih thu leh ‘keimahni ang’ tih thu
te hi awmze hrang neiin Kohhran pate khân an lo hrilhfiah \hîn
a. An hrilhfiah dân erawh a inang lo. Tertulian-a leh Ireneaus-
a chuan ‘kan anpui’ (image of God) tih hian mita hmuh leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 251
khawih theih taksa pianhmanga Pathian anna kâwkin an
hrilhfiah a. ‘Keimahni ang’ (likeness of God) tih erawh hi chu
thlarau lama Pathian anna kâwkin an lo hrilhfiah \hîn a ni.
Thlarau lam thila Pathian annate chu felna bulpui (original
righteousness) - thianghlimna te, felna te leh hriatna dikte
bâkah chhia leh \ha hriatna te, finna te, ngaihtuahna fîm te leh
\hatna te pawh huam tela hrilhfiah a ni. He hrilhfiahna hi
Kohhran Pate zînga mi, Athanasius-a te, Ambrose-a te leh
John of Damascus-ten an thlâwp laiin, Kohhran pate zînga mi
Origen-a leh Clement of Alexandria te chuan ‘kan anpui’ tih
chu thlarau lam \hatna kâwka hrilhfiah tûr niin an ngai a,
‘keimahni ang’ tih chu rilru lam \hatna sawina kâwkin an
hrilhfiah thung a ni. He hrilhfiahna hi Augustine-a pawhin a
thlâwp nghe nghe a ni.
Kohhran siam\hatnaa sûlsutu Luthera leh Calvin-a te
erawh chuan Pathian anna \huang hnih (image of God leh
likeness of God) kawh hrang neia an lo hrilhfiah \hin la kawpin,
‘kan anpui’ tih leh ‘keimahni ang’ tih thu te hi thil thuhmun,
thlarau lam sawina niin an ngai a. Tichuan, Pathian anna (image/
likeness of God) chuan felna bulpui hi a ken pawimawh tak
niin an hrilhfiah a. Calvin-a phei chuan felna bulpui - felna,
thianghlimna leh hriatna dik bâkah Kohhran pate zînga \henkhat
sawi angin ngaihtuahna fîm, chhia leh \ha hriatna, duh thlan
theihna leh finna te pawh Pathian anna hian huam telin a zirtîr
a. Kan Kohhran Thurin palinain a sawi dân hi Calvin-a ngaih
dân kan tih khi a ni.
Kan Thurin nambar palinaah Pathian anna – hriatna, felna leh
thianghlimna tia sawi lante hi sawi fiah zui nghâl a \ha âwm e. Felna
leh thianghlimna tih te hi felna bulpui an tih \hin te kha an ni a,
hriatna dik pawh keng tel nghâla ngaih a ni. Pathian pêk, chung lam
a\anga mihringin a dawn (supernatural gifts emaw external gifts)
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 252
emaw anga sawi fiah \hin a ni. Suala mihring a tlûk ni a\anga a hloh
t^k, Lal Isua tlanna hnathawh leh Thlarau Thianghlim hnathawh
azâra ringtuten an rin tirh a\anga an dawn leh nia sawi a ni. Pathian
nun, thianghlim leh dik leh \ha sawina \awngkamte an ni.
Hriatna tih hian chhia leh \ha hriatna te, ngaihtuah theihna
te, duhthlan theihna te a keng ve thung a. Mihring pianpui
(natural gift) anga sawi fiah a ni a. Mihring suala a tlûk hnu
pawhin he mihring pianpui hriatna hi chu a bo lo.
Amaherawhchu, tihkhawloh (depraved/corrupted) leh tihnat
(deceased)-in a awm a. John Bunyan-an Indona Thianghlim
tih bua a sawi ang deuh khân chhia leh \ha hriatna te,
ngaihtuahna te leh duhthlan theihna te hi sual bâwih, sual
hmanrua ni hial khawpin an nih tûr ang a ni ta lo va. Mahse,
Thlarau Thianghlimin chhandamna hna a thawh hian hriatna -
chhia leh \ha hriatna te, duhthlan theihna leh ngaihtuahna te
tihnun leh tihchaka lo awmin, Pathian leh mihring inrem lehna
thlentu hmanraw pawimawh tak a lo ni leh ta a ni.
Mihring, Pathian anpuia siam a nih thu hian mihring, mipa
leh hmeichhia te hi Pathian kutchhuak kan nihzia leh Pathian
rinchhana a duhzâwng ti tûra siam kan nihzia a lantîr a. Chutih
rual chuan thil siam dangte laka mihring chungnunzia leh ropui
bîkzia a târlang nghâl bawk a, a tîra mihring dinhmun ropuizia
leh zahawmzia pawh a târlang tel bawk a ni.
Mihring Pathian anpuia siam a nih thu hian mi zawng
zawng hi bul thumun leh unau vek kan ni tih min hriattîr nghâl
a ni. Khawvêla mihringte hi kan zavaiin Pathianin ama anpuia
a siamte kan ni vek a. Mihâng leh mingo, rethei leh hausa,
hnam ropui leh hnuaihnung zawng zawngte pawh kan zain
Pathianin ama anpuia a siamte kan ni. Paula chuan, “Lei chung
zawng zawnga awm tûrin bul hmun khat vekin hnam tin mi a
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 253
siam a, an tân hun bite a ruat a, an awmna rite pawh a
khamsak a,” tiin a sawi (Tirh. 17:26). Sualna leh politics
avângtein mihring zîngah indona te chhuakin, in\henna te lo
awm \hîn mah sela, mihring hi a tîra Pathian anpuia siam, bul
thuhmun, unau vek kan ni tih hi kan Thurin zir hian min hriattîr
a ni.

Sawi ho tûr
Kan Kohhran dinhmun ngaihtuahin, mihring, mipa leh
hmeichhia Pathian anpuia siam kan nih thu hi a pawimawh dân
sawi ni se. Mi zawng zawng bul thuhmun leh unau vek kan nih
thu hi tûnlai kan ram dinhmun ngaihtuahin a pawimawhna nia
kan hriatte sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 254
September 16 : Zirtâwpni

MIHRING SUALA TLÛK THU


Chhiar tûr : Gen. 3:1-19; Rom 3:22,23; 5:12-14

Kan Kohhran Thurin nambar pangana chuan “Mihringte


chuan anmahni duhthu ngeiin Pathian dân an bawhchhia a,
thiamlohna leh chhiatnaah chuan anmahni an inbarh lût ta a,” tiin
mihring, Pathian anpuia siam, suala an tlûk thu a sawi a ni. T<n
\umah hian mihring suala tlûk thu, anmahni duh thu ngeia tlu an
nih thu leh kan tlûkna dinhmun te kan thlîr ho dâwn a ni.
Mihring tlûk thu kan Thurina kan hmuh hi Bible zirtîrna
a ni (Rom 5:12; I Kor. 15:22; I Tim. 2:14). Pathian anpuia
siam mihring hmasa suala an tlu ta mai hi thil mak tak a ni.
Augustine-a chuan Pathianin a siam ni la laa tlu ta nghâl mai
niin a ngai a. John Calvin-a erawh chuan hun kâr tla eng
emaw chen awm tûrah a ngai a. Eng pawh ni se, Genesis
bung 3 thu te, Sam 51 thu leh Paula lehkhathawn a\angtein
mihringin ama duhthu ngeia Pathian thupêk bawhchhiaa, suala
a tlûk thu kan hre thei a. Tlûkna avânga mihringte Pathian
siam chhan anga kan nun lohzia, Pathian duhzâwng tih leh
chawimawi ahn>ka amah dodâltu leh timualphotu kan nih
zâwkziate Bible zirtîrna a\ang leh Kohhran chanchin a\angtein
fiah takin kan hriain kan hmu thei a ni.
A hma lama kan sawi tawh angin, mihring hi Pathian
anpuia siam, felna bulpui leh chhia leh \ha hriatna, finna,
duhthlang thei t<ra zalênna nei a nih avângin Pathian thupêk
hi ama duhthu ngeia bawhchhe thei dinhmunah a ding tih hria
ila. Thlêmtu thlêmna hi mihringin a duhthlanna hmanga hnar
thei leh hnâwl thei a ni. Mahse, Pathian thu pawisa lova suala
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 255
a tlûk tâk avângin, a tlûkna mawh chu amah ngeiin a phurh
a ngai ta a ni. Adama leh Evi khân an sual man chu an phur
ta ngei rêng a (I Tim. 2:14). Pathian thu an bawhchhiat a\angin
inthiam lohnain an khat a (Gen. 3:7,8), Pathian lakah an
inthlahrung a, kumkhaw tlaitluana Pathian nêna inpâwlna nei
tûra siam ni mah se, an lo bihrûksan ta hial zâwk a. Hetiang
taka Pathian laka inthiam lohna an nei hian mahni duhthu ngeia
suala tlu an nihzia a tichiang a. Thlarau lam thihna pawh an
chunga a lo thlen nghâl thu kan hre bawk a ni.
Mihring hi Pathian duhzâwng leh a thupêk zâwm tûra
siam a nih laiin, thlêmtuin chumi kalhz^wng chuan a thlêm a
(Gen. 3:1ff). Hetianga Pathian thu pawisa lo leh bawhchhe
tûra thlêmna hi Lal Isuan a tisa put lai ni khân a tâwk a (Mat.
4:1ff: Mk. 1:12-13; Lk. 4;1ff; Heb. 2:18; 4:15). Mahse, ani
chuan thlêmna a ngamin a hneh a, ‘Pathian anga awma, Pathian
tluka awm chu thil thlâkhlelh hleih theihah a ruat lo va…thi
khawp hiala thu zâwmin a lo awm ta a’ tih thu ang khân (Phil.
2:6-8). Lal Isuan thlêmna a hnar thei ang bawkin Adama leh
Evi te pawh kha Pathian anpuia siam an nih avângin thlêmna
hnar thei dinhmunah an ding a. Mahse, anni pahnih erawh chu
anmahni duhthlanna ngeiin sualah an lo tlu ta z^wk a ni.
Mihring mahni duhthlanna ngeia suala tlûk thu hi ruat lâwk
thurin Calvina’n a zirtîr dân nên inkalh deuhva hriatna a awm
a. Chutih rual chuan, hetianga mihring tlûk thu zirtîrna hi Armenia
zirtîrna zâwk nia ngaih theihna lai a awm. He ngaih dân hi
Calvina zirtîrna hriat chian tâwk loh avâng a ni mai thei. Calvina’n
mihring hi chhia leh \ha hriatna leh duhthlanna neia Pathian
anpuia siam a nih thu a zirtîr uar hle a. Chutih avâng chuan,
mihringte hi anmahni duhthu ngeia Pathian dân bawhchhiaa,
suala tlu ta an nih thu hi Calvina zirtîrna a ni a, ruat lâwk thu
a zirtîr dân nên a inkalh hran lo tih hriat a \ha âwm e.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 256
Mihring tlûk thu a\angin sual hi Pathian thu bawhchhiatna
a ni tih kan hre thei. Hei pawh hi Calvina’n sual awmzia a
sawi fiah dân n>n a thuhmun a ni. Pathian thupêk leh a dân
pawisak lohna tiin a sawi bawk \hîn. Sual hi mahni hmasialna
leh chapona tia sawi fiah a ni bawk \hîn a. Genesis bung thum
thua mihring tlûk thu te, Isaia bung 14-a vântirhkoh tlûk thu
a\angte hian sual hi mahni hmasialna leh chapona a ni tih kan
hre thei. Bible-in mihring khawlohzia leh sualzia a sawinaah
mahni hmasialna leh chapona hi khawlohna leh sualna bul a
nihzia a hriat theih a. Sual bul leh a lan chhuah dân langsâr tak
a ni bawk. Chutianga mahni hmasialna leh chaponain a phuar
nun chu tlûkna dinhmun chu a ni a, chu chu Pathian dân
bawhchhiatna leh a thu pawisak lohna tiin Bible-in min hrilh
bawk (Rom 1:18ff).
Mihring suala a tl<k thu hi nih t<r ang ni pha lo leh awm
d^n t<r anga awm pha lo sawina a ni. Hei hi Bible-in sual a
sawina \awngkam hattah (Heb) leh hamartia (Grik) awmzia
pawh a ni. Mihringte hi Pathian duhzâwng ti tûr leh chawimawi
tûra siam kan nih rualin amah rinchhana nung tûra siam kan
ni bawk. Min siam chhan kalh z^wngin mahni duhzâwng tih
leh mahni inchawimawi thupui berah kan lo neih ta zâwk a.
Pathian rinchhan tûra siamten mahni chakna leh theihna
rinchhana nun kan lo tum ta zâwk bawk a. Chutiang khawpa
chhiatna dinhmunah chuan mihringte hi keimahni duhthuin kan
tlu lût ta a ni. Rom 3:23-a ‘Pathian ropuina chang zo lo’ tih
hi Pathian ropui tûra siam mihringin kan tihlan theih tâk loh thu
leh a leh a linga mahni ropuina tûr ringawt zawnga kan
hmanhlelh tâk zâwk thu sawina a ni.
Mihring tlûkna leh khawlohna dinhmun hi mi zawng zawng
dinhmun a ni tih chhinchhiah ila. Paulan “Mi zawng zawngin
thil an tisual tawh vek a, Pathian ropuina an chang zo ta lo”
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 257
(Rom 3:23) a tih kha kan Kohhran Thurinin mihring tlûkna
dinhmun a sawi fiahna innghahna a ni. Mihring suala tlûk thuah
hian Protestant-hote hian Paula theology hi kan zui deuh ber
a. Calvin-a zirtîrna (total depravity) kan zuina lai tak pawh
a ni. Calvin-a sawi fiah dân ang deuhvin, Adama leh Evi
sualna kan rochung kan tih rualin, keimahni \heuh pawhin an
tihsual ang thovin kan tisualin, kan bawhchhe ve vek tih kan
pawm a. Chuvângin, sualna hian kan nun pum pui hi fan loh
lai rêng nei lo khawpin kan nun hi a chiah hnehin a tikhawlo
a ni. Adama leh Evi te ang bawka chhiatnaa inbarh lût, mahni
hmasialna leh chaponaa khat, thiam loh chang, chatuana boral
tûr, hremna tuar tûr dinhmuna ding vek kan ni tih hi kan
inzirtîr dân leh Bible-in a sawi d^n a ni.
Sualna hian mi zawng zawng a fan chhuah vek avângin,
sual hremna pawh mi zawng zawngin kan tuar vek a. Tlûkna
avânga sualna leh khawlohna kh^n Pathian nêna kan inlaichînna
a tichat a. Chutih rual chuan mihring leh mihring inkâra
inlaichînna a khawih nghâl bawk a, mihring leh thilsiamte
inlaichînna te, Pathian leh thilsiamte inlaichînna chenin a tichhia
a ni. Mihring leh taksa in\henna – thihna a thlen nghâl bawk
a ni. Sualna hian mihring nuna a nghawng chhuah pawi tak
mai chu inthiamlohna (guilt) hi a ni a. Hei hi Pathian leh
mihring inlaichînna tichhetu mai ni lovin, mihringte inkâra
inlaichînna tichhetu pawh a ni. Sualna hian thihna chi hrang
hrang – taksa thihna te, thlarau thihna te, chatuan thihna leh
boralna te a thlen bawk a ni. Chutiang khawpa nasa chuan
mihring tlûkna leh sualna hian Pathian anpuia siam mihring hi
a tichhiain, a nih tûr ang ni pha lovin a awmtîr ta a.
Amaherawhchu, Krista chhandamnain he chhiatna khur ata hi
min rawn la chhuakin, Thlarau Thianghlimin mihring thar, felna
leh thianghlimnaa ama anpuiin min siam thar leh ta a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 258
Sawi ho tûr
Mihring tlûkna dinhmun hi tûnlai \hangtharte hriat thiam
tûrzâwngin engtia sawi fiah nge \ha ber ang. Sualin mi zawng
zawng a fan thu pawh tûnlai \hangtharte ngaihtuahna zâwn
a\anga chiang deuh zâwka sawi fiah dân a awm em?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 259
September 17 : Inrinni

ISUA KRISTA LEH A HNATHAWH


Chhiar tûr : Isa. 53:1-6; Joh. 1:14; 3:16; Rom 8:1,2

Pathian anpuia siam mihring, mahni duhthu ngeia


thiamlohna leh chhiatnaa inbarh lût tate t^n hmangaihna tâwp
nei lo Pathianin a Fapa mal neih chhun Isua Krista, khawvêl
chhandam tûra a rawn tirh thu leh, Lal Isua chhandamna
hnathawh azârah chauh mihring suala tlu tawhte chhandam
kan nih thu kan thlîr ho dâwn a ni.
Kan Kohhran thurin hian Lal Isua Krista hi ‘a chatuan
Fapa mal neih chhun’ tiin a sawi a. Johana bung 1:14 leh 3:16
thu \an chhana he thu hi sawi a ni a. Pathianin mihring leh
thilsiamte a hmangaihzia târlanna a ni a. A hmangaihna thûkzia
leh chu hmangaihna avânga Pathian tuarna nasatzia târlanna a
nih rualin, Lal Isua Krista, Pathian mihringa lo chang a nih thu
târlanna a ni nghâl bawk.
Isua hming leh nihna hi Bible-ah hian sawmnga chuang
zet sawi tûr a awm. Chûng zîngah chuan Krista (Messia) tih
te, Pathian Fapa tih te, Mihring Fapa tih te leh Lalpa tihte hi
hman lâr zual deuhte an ni a. Kan Kohhran Thurinah hian
Mihring Fapa tih chauh lo chu Isua hming leh nihna sawina
atân hman an ni hlawm a. Krista tih hi Grik \awng a ni a,
Hebrai \awnga Messia tih nên thuhmun a ni. A pahnih hian
‘hriak thih’ tihna ve ve a ni a. Juda-ten chhandamtu atâna an
beisei hming a ni a. Lal Isua pawhin Krista, Messia a ni tih
hi a pawm a ni. ‘Pathian Fapa’ tih hi lal leh mi thiltithei,
Pathian nêna inzawmna neite sawina atâna an hman \hin a ni.
‘Isua’ hi Pathian Fapa a ni tihlan nân leh Pathian a nihzia
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 260
tihlanna atân hman a ni bawk. Isua hming bula ‘Lal’ tih hi
Lalpa tih nên thuhmun a ni. Thuthlung Hluia Pathian Jehova
kohna ‘Adonai’ chu Lalpa tihna a ni a. Isua hi Pathian a
nihzia sawina a ni. ‘Mihring Fapa’ tih hi Pathian sawina atân
pawh hman theih tho a nih laiin, Isua chu mihring a nihzia
sawina a ni bawk. Amah (Isua) phei chuan mihring tak a
nihzia sawina atân a hmang deuh bîkin a lang.
Lal Isua hming leh nihnate khian Pathian mihringa lo chang
a nihzia eng emaw chen chu a tilang thei âwm e. Kan Kohhran
thurinah hian Thlarau Thianghlim thiltihtheihnaa nula thianghlim
Marin a pai thu sawi lan a ni a. He thu hi Kohhran pate hun
lai a\anga Isua Krista hi Pathian mihringa lo chang a nih thu
leh sual nei lo a nih thu sawi nân hman a ni. Mari hi mihring
ve bawk a nih avângin mipa tel lovin nau lo pai pawh ni se,
a nau pai Isua chu sual lakah a fihlîm thei dâwn chuang em
ni, tih zawhna awm thei a ni a. Amaherawhchu, Thlarau
Thianghlim thiltihtheihnain sualna a hliahkhuh leh a vênhim
avângin Isua chu sual laka fihlîm a ni.
Pathian mihringa lo chan thu hi Bible zirtîrna a ni a (Joh.
1:14; Phil. 2:5-8), Kristian thurin laipui a ni bawk a. Pathian
thuril a ni a, mihring \awngkama sawi fiah thiam hleih theih loh
khawpa thuril a ni. Grik ngaihtuahna leh Juda-te ngaihtuahnaah
dah rem mai a harsat avângin hun rei tak chhûng inhnialna
siamtu a ni a. Kohhran inkhâwmpui lian (ecumenical council)
pawh \um thum lai an neih phah a. Tûna kan Kohhran thurinin
‘Minung pakhat mize pahnih nei, Pathian tak leh mihring tak
a ni kumkhua ta a ni’ a tih thu ang deuh hian, Isua Krista chu
Pathian mihringa lo chang a nih thu leh Isua Kristaa Pathianna
leh mihrinna a awm dun dân sawi fel a lo ni ta a. Hei hian Lal
Isua Krista leh chhandamna chungchânga kan Kohhran dinna

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 261
hi belh chian dâwl a nihzia leh Kohhran thurin zîktluak dik tak
a nihzia a târlang fiah \ha hle a ni. Chu chu Sâp\awnga
‘Orthodoxy’ emaw ‘Orthodox faith’ emaw an tih \hin hi a ni.
Kum zabi 11-na tâwp lam khân Anselm-a chuan Pathian
mihringa a lo chan chhan sawiin, “Pathian ropuina leh zahawmna
hi Pathian leh mihring ni kawp thei tân chauh tundin a ngaih
vâng a ni, a ti. Mihring sualna hian Pathian ropuina leh
zahawmna a tikhawlovin a tibawrhbâng a. Chu Pathian ropuina
leh zahawmna chu a tikhawlotu mihring ngeiin a tundin a ngai
a. Pathian ropuina leh zahawmna tundin leh chu mihring tih
theih loh, Pathian chauh tih theih a nih tlat bawk si avângin
Pathian chu mihringah a lo chang ta a ni,” a ti. Anselm-a
ngaih dân hian Reformer-hote a kaihruai hle a. A bîk takin
Calvina’n Isua Krista tlanna hnathawh dân a sawi fiahna phei
chu a kaihruai lehzuala ngaih a ni.
Lal Isua chhandamna hnathawh hi kan Kohhran Thurinah
chuan ‘Mi sualte tân Pathian dân chu a zâwm famkim a, Pathianin
dikna a phût hlen chhuak tûr leh mihringte Pathian remtîr tûrin
inthawina tak leh famkim atân a inhlan a, Kraws-ah a thi a,
phûmin a awm a, ni thum niah mitthi zîng ata a tho leh a’ tia puan
chhuah a ni. Hêng thute hi Lal Isua chhandamna hnathawh ‘kan
sual aiawha tuar’ (Substitutionary theory/Judicial theory) anga
sawi fiahna a ni. Chutih rual chuan, a thihna mai ni lo, mihringa
a lo chan a\anga a thihna leh thawhlehna huam vekin, Krista
chhandamna hnathawh hi kan Thurin hian a sawi fiah a ni tih
chhinchhiah ila. Chu bâkah, vâna a lâwn te, tûna Pathian ding
lama a awm thu leh a lo kal lehna thleng hian Krista chhandamna
hnathawh hian a la huam tel vek a ni.
Kan hriat tûr pawimawh dang leh chu, Krista chhandamna
hnathawh hi kan ‘aiawha tuar’ a nih rualin, min tuarsak leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 262
tihsak lai tak chu Anselm-a leh Calvin-a ten Pathian ropuina
leh zahawmna tundinna tûra a diknain a phût, dân zawm
famkim hi a ni an tih hi a ni. Hei hi kan Thurin nambar
panganain Lal Isua chhandamna hnathawh a sawi dân chu a
ni. Mihring tlûkna bul kha dân bawhchhiatna a nih laiin, mihring
chhandamna atâna Krista hnathawh pawimawh tak chu mahni
intiruak vek leh Kraws-a thi khawpa dân zawm famkim hi a
ni. Chutiang bawkin, ringtu nun, Krista anna lama \han lenna
nun pawh hi min tihsak leh tuarsak tawh ringa chawlh hahdam
lam ni lovin, Pathian duhzâwng ngaih pawimawh leh Thlarau
Thianghlim \anpuinaa zawm hrâm hrâm tum lam hi a ni. Pathian
duhzâwng zawm leh tih hrâm hrâm tum hi chhandamna hlawh
chhuahna ni lovin, Krista anna lama ringtu nun \han len dân a
ni. Hei hi Presbyterian leh Reformed Kohhranhote inzirtîrna
leh inkaihruaina pawimawh tak a ni.

Sawi ho tûr
Isua Pathianna leh mihrinna chungchângah hian Mizo
Kristiante zîngah zirtîrna dik lo engte nge awm? Hêng zirtîrna dik
lo hian engtiangin nge an nunah nghawng a neih?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 263
September 18 : Pathianni

Chawhnu inkhâwm
RINGTUTE TIH TÛR I-NA
Chhiar tûr : Tirh. 2:42-47; Jak. 1:22-25; Heb. 10:24,25

Kumin Beihrual Thupuiah hian Thurin zir a nih av^ngin


kum dang ang lo deuhvin Pathianni chawhnu leh z^n
inkh^wm thupui kaihhruaina hi siam a ni a. He kaihhruaina
hi thupui sawituten chhiar chhuah kher t<ra ngaih a ni lo
va, an thupui sawi t<r inbuatsaihna \anpuitu t<ra tih a ni.
Thupui \hen
Kohhran Thurina a hranpa meuhva ringtute tih tûr sawina
hi a tam lo va. Kan Kohhranin kan lo nei hi a vânneihthlâk hle
a ni. Kan Kohhran Thurin nambar 9-naah hian ringtute tih tûr
sâwm leh pakhat lai târlan a ni a. Chûng zînga \henkhat chu
t<n \umah hian kan ngaihtuah ho dâwn a ni.
1. Kohhrana inpâwlho tûra inzawm khâwm: Kohhran
hi ringtute nunhona tûr leh rawngbâwlhona tûra Isua Krista
siam leh din a ni a. Thuthlung Hlui hun a\anga Pathian mite
awm ho leh rawngbâwl dân a ni. Mihring hi Pathian – Pa leh
Fapa leh Thlarau Thianghlim hmangaihnaa an inphuar khâwm
anga nung tûra a tîr a\anga siam kan ni. Chuvângin ringtu nun
hi a mal tlat thei lo. A nun chhûngrila Pathian hmangaihna nun
hian mi dangte nêna nun ho, rawngbâwl ho hi a keng tlat a ni.
Pentikos nia Thlarau Thianghlima khat ringtute an awm ho lo
thei lo ang khân ringtute hi Kohhrana inpâwl ho tûra inzawm
khâwm lo thei lo kan ni. Kohhran hi Krista taksa, Pathian in,
Pathian chhûngte, Thlarau Thianghlim chênna, Thutak ban leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 264
innghahna a ni a. Kohhran hlutna hre lo ringtute chu an inen
fiah a \ûl hle ang.
2. Sakramen leh thil serh dang vawn \hat: Lal Isua
siam sakramen pahnih – Baptisma leh Lalpa Zanriah hi kan
Kohhran thil serh pawimawh tak a ni a. Kohhranhoten Lal
Isuan kan tâna a tuarna kan hriat rengna tûr thil serh
pawimawh a nih rualin, Kohhranhovin Pathian khawngaihna
kan dawnna hmanrua a ni. Krista nêna kan inzawmna
chhinchhiahna leh tihnghehna a ni a, thlarau lam nun châwmna
a ni a. Kohhran dik chhinchhiahna ang hiala an lo sawi \hin
a ni. Sakramen bâkah Kohhran ni pawimawhte hi ringtute
chuan kan ngai pawimawh tûr a ni a. Biak In leh a vêla
Kohhran thil neih chen hian ringtute chu a vawng \hatu leh
enkawltu kan ni tûr a ni.
3. Lalpa Ni serh thianghlim: Thuthlung Hluiah Pathian
miten chawlhni (Sabbath) an serh \hîn a. Kohhranhote erawh
chuan Lal Isua thawhleh ni hi Pathian biak hona nî atân ni serhah
kan nei ta a. Mizoten Pathianni kan ti nghe nghe a. Hei hi a
huhova Pathian kan biakna hun pawimawh tak a ni. Pathian be
tûra kan inkhâwmin hla sak te, \awng\ai leh Pathian thu hril
ngaihthlâkte hi ringtute tih tûr pawimawh tak a ni tih kan hriat a
pawimawh. Inkhâwm hi Pathian hnêna kan duhzâwng kan thlenna
hun leh Bible leh thuhril leh hla sak kal tlanga a duhzâwng kan
hriatna hun pawimawh tak a ni.

Ngaihtuah zui atân


Ringtute zîngah Kohhran leh Biak In hlata awmte hi Kohhran
leh inkhâwmnaa an lo tel ve theihna tûrin eng kawngtein nge \an
kan lâk ang? Sakramen hi tûn aia Kohhran miten kan ngaih
pawimawh theih nân engtia hma lâk nge \ha ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 265
Zân inkhâwm
RINGTUTE TIH TÛR II-NA
Chhiar tûr : Mat. 5:14-16; I Kor. 16:2;
Phil. 1:27; Mk. 16:15-18; I Pet. 1:3-8
Kumin Beihrual Thupuiah hian Thurin zir a nih av^ngin
kum dang ang lo deuhvin Pathianni chawhnu leh z^n
inkh^wm thupui kaihhruaina hi siam a ni a. He kaihhruaina
hi thupui sawituten chhiar chhuah kher t<ra ngaih a ni lo
va, an thupui sawi t<r inbuatsaihna \anpuitu t<ra tih a ni.
Thupui \hen
Chawhnu Inkhâwmah ringtute tih tûr \henkhatte kan ngaithla
tawh a. Z^ninah hian kan Kohhran Thurin sawi angin ringtute
tih tûr \henkhatte kan ngaihtuah chhunzawm dâwn a ni.
1. Pathian hnêna thilpêk: Pathian hnêna thilpêk hi
Pathian biakna hmanraw pawimawh, ringtute tih tûr pawimawh
tak zînga mi a ni. Pathian nihna leh a mizia hian mite tâna
inpêk leh malsâwmna nih hi a keng a. Miin Pathian hmangaihna
thinlung hi a \âwmpui phawt chuan dawngtu ni lovin, petu nih
a châkin, a tum ngei ngei a. Chuvângin, ringtute hi infuih hran
ngai lova thilpêk hi chu theih ang tâwka pe tûr kan ni ringawt
mai a ni. Ringtu, thilpêk nachâng hre lo leh pêk hreh takte kan
awm a nih chuan inen fiah a \ûl hle tihna a ni. A Fapa mal
neih chhun pawh ui lova min petu Pathian hnênah hian a
hmangaihhna chhân lêt nân kan pe lo thei lo va. Chu chu
Kohhranhote nunhona leh rawngbâwlhona hmanraw \angkai
tak a ni.
2. Krista nungchang tihlan: Lal Isua ringtute hi Krista
nun \âwmpuitu kan nih tawh avângin inngaihtlâwmna leh
thuhnuairawlhna nun te hi mi dang nêna kan nunhonaah hian
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 266
tilang \hîn tûr kan ni a. “Keiin ka hmangaih che u ang tak hian
nangni pawh inhmangaih ula,” (Joh. 13:34) a tih anga
inhmangaih tlâng dial dial tûr, ‘kei kei ti lova, nang nang’ ti
liam liam tûr kan ni. Kan politics khawvêlah te, kan eizawnna
khawvêlah te hian Krista nungchang tihlan hi a \ûl tak zet a.
Khawi hmunah pawh Krista nungchang tihlan hi ringtute tih
tûr a ni.
3. Krista ram tizau tûra beih: Chanchin |ha hril hi
Krista ram tizau tûra kan beih dân tûr a ni a. Lal Isuan
Chanchin |ha hril tûrin thu min pe a. Lal Isua zuituten a
thupêk zawm hi kan mawhphurhna a nih avângin, khawvêl
ram zawng zawng hi kan Lalpa lalna ram a nih thuai theihna
tûrin Chanchin |ha kan hril a \ûl a ni. Kal chhuak thei lo
pawhin, thilpêk leh \awng\aiin eng lai pawhin Chanchin |ha
kan hril thei a. Ramthim, ramtharah chauh lo pawh politics
khawvêlah te, ei leh bâr zawnna khawvêlah te Krista ram
tizau tûra bei tûr kan ni.
4. Ropui taka a lo kal lehna hun nghah: Mitthite kaitho
tûr leh rorêl tûrin Lal Isua ropui takin he khawvêlah hian a lo
kal leh dâwn a. Pathian ram a famkima a lo thlen hun tûr a
ni a. Kan chhandamna famkim kan chan hun tûr a ni a. Kan
hmangaih kal tate nêna kan intawh lehna ni tûr a ni bawk a.
Chuvângin, ringtute hian Lal Isua a lo kal leh dâwn tih hriain,
hlim taka hmuak thei tûra lo inrin reng tûr a ni.
Ngaihtuah zui atân
Kan Kohhran mite zîngah thilpêk pêk nachâng hre lo eng
zât nge awma kan rin? Engtia hmalâk tûr nge ni ang? Kan
Kohhran mite hian Lal Isua lo kal lehna beiseina hi tûn hma
lam ai khân kan nei tlêm ta deuhvin kan hria em? Chutiang lo
ni ta se, a chhan eng nge ni ang? Engtia \an lâk tûr nge ni ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 267
September 19 : Thawh\anni

THLARAU THIANGHLIM LEH A


HNATHAWH
Chhiar tûr : Joh. 16:8-11; Rom 8:15;
Gal. 5:22-25; I Joh. 5:13

Kan Kohhran Thurin nambar parukna leh pasarihnaahte


hian Thlarau Thianghlim chu Pa leh Fapaa chhuak a nih thu
leh chhandamna atâna a hnathawh sawinate kan hmu a. Thurin
nambar pathumnaah Pa leh Fapa nên chatuan mi, ropuina leh
thiltihtheihnaa intluk an nih thu kan hmu bawk a. Hêng bâk hi
chu Thlarau Thianglim nihna leh a hnathawh a hranpaa sawina
a awm lo. Kan Thurin sawi dân zui hian Thlarau Thianghlim
leh a hnathawhte kan thlîr ho ang a. A bul \an nân Thlarau
Thianghlim sawina hming hrang hrang Bible-a kan hmuhte
târlang hmasa ila.
Thlarau Thianghlim tih \awngkam hi Thuthlung Hluiah
hmun hnih, Sam 51:11 leh Isaia bung 63:10,11-ah te chauh
hman a ni. Thuthlung Hlui bu hrang hrangah ‘thlarau’ tih te,
‘Pathian thlarau’ tih te, ‘Finna leh Hriat theihna thlarau’ tih te,
‘Hriatna leh Lalpa \ihna thlarau’ tih te, ‘Lalpa Pathian thlarau’
tih te, ‘Remruatna leh Chakna thlarau’ tih te, ‘rorêlna thlarau’
tih te leh ‘Lalpa thlarau’ tih te kan hmu bawk. ‘Thianghlim’ tih
\awngkam hi Thuthlung Hluiah Pathian sawina atân hman \hin
a ni a. Pathian hming nên sawi zawm a ni fo bawk. Thuthlung
Thar bu lamah Thlarau Thianghlim hming hmanna hi a tam hle
laiin, ‘Krista Thlarau’ tih te, ‘Isua thlarau’ tih te leh ‘Fapa
thlarau’ tih te, ‘Chatuan thlarau’ tih te, ‘Khawngaihna thlarau,’
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 268
‘Lalpa Pathian thlarau’ tih te, ‘Nunna thlarau’ tih te, ‘Pathian
Fapa thlarau’ tih te, ‘Pathian nung thlarau’ tih te, ‘ropuina
thlarau’ ti tein sawi a ni bawk \hîn.
Thlarau Thianghlim leh a hnathawh chungchâng hi Kohhran
hmasa hun laia inhnialna pakhat a ni. Pathian aia hnuaihnung
deuh zâwk ni tein an zirtîr a. Thilsiam zînga mi, Fapa ai pawha
hnuaihnung zâwk nia sawi a ni bawk a. Kohhran inkhâwmpuiin
ngun taka a ngaihtuaha an \hial fe hnuah, Thlarau Thianghlim
hi ‘Lalpa, Nunna petu, Pa leh Fapa ata lo chhuak, Pa leh
Fapa nêna angkhata biak leh chawimawi tûr’ tiin Pathian tak
a nihzia a lo nemnghet ta a ni. Pa leh Fapa ata lo chhuak tih
hi AD 381-a Constantinople Inkhâwmpui an neih \uma an
puan chhuah dân tak chu ‘Pa ata lo chhuak’ tih a ni a. A
hnuah ‘Pa leh Fapa ata lo chhuak’ tih zâwk tûr a ni tia
Augustine-a sawi chu rei tak an inhnial hnuah khawthlang
Kohhranin dik zâwka ngaiin kum A.D. 589 Toledo khuaa
Synod Inkhâwmpuia an neih \umin an lo pawm ta a.
Khawchhak Kohhran erawh chuan a tîra an lo pawm dân ‘Pa
ata lo chhuak’ tih hi dik zâwka ngaiin, tûn thlengin an la vuan
zui zêl a ni.
Thlarau Thianghlim, ‘Pa leh Fapa ata lo chhuak chuan’
tih hi Thlarau Thianghlim chu Pathian a nihzia nemnghehna a
ni. Bible-in Thlarau Thianghlim hi chatuan mi (Heb. 9:14),
engkim hria (I Kor. 2:10f; Joh. 14:26; 16:12f), engkimtithei
(Lk. 1:35), khawi kipa awm (Sam 139:7f) a nih thute a sawi
a. Engkim siamtu (Job. 33:4; Sam 104:30), pianthartîrtu (Joh.
3:5), Pathian thuziak thâwk khumtu (II Pet. 1:21; Tirh. 1:16;
28:25), mitthi kaithotu (Rom 8:11) a nih thu a sawi bawk a.
Chuvângin, Thlarau Thianghlim hi Pa leh Fapa ang bawka
Pathian a ni a. Chhandamna pawh hi Krista hnathawh ni mah
se, a taka min chantîrtu chu Thlarau Thianghlim a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 269
Thurin nambar pathumna nemnghehna a ni bawk. Pa leh
Fapa ata lo chhuak a nih avângin Pa leh Fapa nên chatuan
mi, ropuina leh thiltihtheihnaa intluk an ni tih a lantîr chiang
lehzual a. Chu bâkah, Thlarau Thianghlim Pa leh Fapa ata lo
chhuak chuan Pa Pathian duhzâwng leh Fapa duhzâwng a
\âwmpuiin, an duhzâwng leh an thu kalhzâwngin eng mah a
ti dâwn lo tih tihlanna \ha tak a ni bawk. Lal Isuan a tîrtu
Pa duhzâwng chauh tih a tuma a ti \hîn angin, Thlarau
Thianghlim pawhin a tîrtu Pa leh Fapa duhzâwng a ti \hîn
dâwn tih kan hre thei a (Joh. 15:26); Lal Isua zirtîrna kalhin
Thlarau Thianghlimin aw dang a nei thei d^wn lo va, hna a
thawk dâwn bawk hek lo tih kan hmu (Joh. 16:13f).
Thlarau Thianghlim hi kan Kohhran Thurin hian mite
chhandamna changtua siamtu leh, ringtu mi mal nuna Lal Isua
chhandamna hnathawh a taka seng lûttu a nih thu a sawi a.
Hei pawh hi Thlarau Thianghlim chu Pathian a nihzia tihlanna
niin Calvin-a chuan a ngai a ni. Thlarau Thianghlim hnathawh
hi sawi tûr a tam hle. Engkim siamtu leh enkawltu a ni a.
Zâwlneite hnêna thusawitu, Pathian thu thâwk khumtu, a
ziaktute leh a chhiartute awmpuia tichaktu a ni a. Lal Isua -
Mari paitîrtu, a chhandamna hnathawh zawng zawnga
awmpuitu leh hriatpuitu a ni. T<n \umah erawh chuan kan
Thurinin a sawi lan chin, mite chhandamna changtua a siam
dân leh ringtute a awmpuia a kaihhruai thu chauh kan thlîr zui
dâwn a ni.
Thlarau Thianghlimin mite chhandamna changtua a buatsaih
dân kan Thurina kan puan chhuah dân hi a taka ringtu experience
nên pawh a inmil hle. A hmasa berin ‘mite an sualzia leh
chungpikzia a hriat chiantîr a,’ tih a ni a. Hei hi chhandamna
kawng lo inhawn \an dân hi a ni. Mihring suala a tlûk ni a\ang
khân mahni dinhmun hre thei lo leh hmu chiang thei lo khawpin
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 270
khawlohna leh chhiatna dinhmunah a ding a. Thlarau Thianghlim
\anpuina leh tihchakna tel lo chuan mi tu mahin mi sual kan nih
kan hre fiah thei lo va, kan pawm thei lo. Lal Isuan Thlarau
Thianghlim a lo thlen hun chuan ‘sual thuah te, fel thuah te, rorêl
thuah te, khawvêl an thiam loh a hriattîr ang’ (Joh. 16:8) a ti
a. Mi sual nih inhriatna te, chhandamtu mamawha inhriatna te
hi Thlarau Thianghlim hnathawh avâng chauhva lo awm a ni.
Hei hi Calvin-a zirtîr dân pawh a ni. Pathian khawngaihna avânga
mihringte hi chhandam ni thei chauh kan nihzia a lang fiah hle.
Pathian khawngaihnain mihring duhthlanna erawh a palzût ngai
lo va. Mihring duhthlanna kaltlangin hna a thawk a, mihringin a
duha a thlan vânga chhandam ni mai lovin, Pathian khawngaihna
avâng zâwk a ni tih kan Kohhran Thurin nambar parukna hian
a sawi fiah hle a ni.
Thlarau Thianghlim chuan kan sualzia min hriattîr chauh
ni lovin, Krista hriatna kawngah kan rilru a tivâr a, Lal Isua
Krista Lalpa leh chhandamtu a ni tih min hriattîr a, chu bâkah,
sualin a tihkhawloh tawh kan duhthlanna pawh a tichak thar
bawk a ni. |awngkam dangin han sawi ila, Krista zârah Pathian
hmangaihnate min hriat chiantîrin, Lal Isua Krista chu Lalpa
leh chhandamtua pawm thei tûrin min pui a, Thlarau Thianghlim
zârah chauh Lal Isua Krista ringa a chhandamna changtu kan
lo ni thei a ni (I Kor. 12:3; Ezek. 37:1ff; Tirh. 2:36; Thup.
22:17). Thlarau Thianghlimin ringtute chhandamna changtua a
siam thu hian chhandamna hi a tâwp thlengin Pathian
khawngaihna hnathawh a nihzia a târlang fiah hle mai a. Ruat
lâwk thurin nên pawh a inhlat lo hle a ni.
Thlarau Thianghlimin ringtute hi eng lai mahin min thlahthlam
lo, Paulan “Nangmahnia thil \ha ti\antu khân Isua Krista nî thlengin
a tifamkim zêl dâwn,” (Phil. 1:6) a tih ang khân, Thlarau Thianghlim
hi kan thih ni thlenga ringtu mi mal tinte min awmpuia, Krista
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 271
anna kawnga min kaihruaitu a ni. Hei hi tihthianghlimna
(sanctification) tiin sawi a ni a. Kan Kohhran Thurin nambar
pasarihna pum pui hi Thlarau Thianghlimin ringtu nun a tihthianghlim
thu sawina deuh vek a ni. Isua Krista kan rin hian Pathianin mi
felah min pawmin, thiam min chantîr tawh mah sela, mi sual
tihthianghlim ngai kan la ni reng. “In hmânlai awm dân kawnga
mihring hlui bumna châkna anga chhe deuh deuh kha hlîp thla
ula, mihring thar, thutak leh felnaa Pathian anga siam khan inthuam
rawh u,” (Eph. 4:22) tia fuih ngai, sual sim tûr nei reng, Krista
anna – inngaihtlâwmna leh thianghlimna kawnga kan thih ni thlenga
\hang lian chho zêl tûr kan ni. Chutiang kan ni chung chuan,
Thlarau Thianghlim zârah ringtute hian Pathian fa nihna te, chatuan
ropuinate kan chang a. Chhandam nih inhriat chianna lâwmawm
tak pawh kan chang thei bawk a ni.
Thlarau Thianghlimin khawngaihna hna a thawhna
hmanruate hi chhinchhiah a \ha hle. Thu te, Sakramen te,
|awng\aina te hi Thlarau Thianghlimin chhandamna leh
tihthianghlimna (sanctification) te chena kan chan theihna tûra
a hmanruate an ni. ‘Thu te’ tih hi Bible-a Pathian thu hril leh
chhiar leh ngaihthlâk te a huam vek âwm e. Hla leh lâm te
pawh hi tel ve âwm tak a ni! Hêng Thlarau Thianghlim
hmanruate hi Kohhran inkhâwma Pathian kan biak hona thil
a nih avângin hla sak te pawh tel tûrah ngai ila. Eng pawh ni
se, Thlarau Thianghlim hian Kohhran leh a thil serhte hmangin
chhandamna hna a thawk \hîn tih hriat reng a \ha ang.

Sawi ho tûr
Kan Kohhran Thurina ‘Pa leh Fapa ata lo chhuak’ tih thu
hi Mizo Kristiante tâna an pawimawhzia sawi ni se.
Chhandamna chungchânga Thlarau Thianghlim hnathawh
pawimawh kan Thurinin a sawi lan loh sawi t<r kan hria em?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 272
September 20 : Thawhlehni

KRISTA DIN CHHUAH SAKRAMEN-TE


Chhiar tûr : Mat. 28:16-20; Lk. 22:7-20

Kum zabi 16-na, Kohhran siam\hat hun lai a\ang khân


Protestant-hovin Baptisma leh Lalpa Zanriah te chauh hi Krista
din chhuah sakramen niin an ngai a. Westminster Thurin phei
chuan Pathian siam a ti hial nghe nghe a ni. Kan Kohhran
Thurinah Baptisma leh Lalpa Zanriah te hi Krista din chhuah
sakramen-te tiin, a bâk thil serh dang sakramen-a pawm kan
nei lo.
Sakramen hi Thlarau Thianghlimin khawngaihna hna a
thawhnaa a hmanraw pawimawh zînga mi a ni a. Kohhran
dik chhinchhiahnaa ngaih a ni a. A tel lovin Kohhran hi awm
thei lova ngaih a ni \hîn. Kohhran pâwl hrang hrangte
sakramen neih zât leh ngaih pawimawh dân hi a inchen lo
hle. Roman Catholic Kohhranin sakramen pasarih a neih laiin,
Protestant Kohhran zidinghote chuan sakramen pahnih –
Baptisma leh Lalpa Zanriah chauh kan nei a. Salvation Army
leh Quakers-hoten an nei lo thung a ni.
Sakramen hi thil serh sawina atân hman a ni a. Latin
\awnga ‘sacramentum’ tih a\anga lâk a ni. A awmzia hi a bul
takah chuan thubuai neiten court hriatpuia an pawisa dahkham
sawina a ni. Intiamkamna (oath taking) sawina anga hman a
ni bawk. Sipaiten an hotute laka thu âwih tûra intiamkamna
an neih ang deuhvin, Pathian thu âwih tûra intiamkamna a ni.
Chatuan thu ril sawina atân hman a ni bawk. Lalpa Zanriah
leh Baptisma te hi thu âwih tûra intiamkamna leh chatuan thu
ril puan chhuahna a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 273
Calvin-a chuan sakramen hi “Kan rinna chak lo dâwm
kâng tûra Pathianin a thutiam leh duhsakna, kan chhia leh \ha
hriatnaa a rawn nemnghehna pâwn lam hmanruate a ni a, keini
lamah thung chuan amah atâna kan inpêkna tihfiahna leh
târlanna a ni,” tiin a hrilhfiah a (Institutes, IV.14.1). Sakramen
hian Pathian hnêna kan inpêkna, a thu âwih tûra kan intiamna,
a laka thutiam urhsûn kan siamna a ni.
Sakramen hi Lal Isua hriatrengna hmanrua a nih rualin,
Pathian khawngaihna ringtuten kan dawnna hmanrua a ni tih
chhinchhiah ila. Sakramen thil – tui, chhang leh uain te hi thil
narân ve mai an ni nâa, Lal Isuan Pathian khawngaihna leh
\hatna kan dawnna hmanrua atâna a hman leh a thutiam kengtu
atâna a ruat avângin thil narâna ruat theih a ni lo. Tui uaina
chantîrtu, chhang leh sangha tlêm tê mipui sâng nga hrai nâna
malsâwmtu Lal Isuan sakramen thilte hi mal a sâwm avângin
Kohhranhote tân Pathian khawngaihna hmanraw pawimawh
tak a ni tih hi vawn tlat tûr a ni.
Baptisma \awngkam hi Grik \awng baptizo/bapto tih
a\anga lâk a ni a. A awmzia hi tuia sil, tuia thlawr, tuia hnim,
tuia theh tihna a ni. Kan Kohhran thurinah Baptisma hi “Pa
leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga tuia sil a ni,” a ti a.
Hei hi ‘Krista nêna kan inzawmna te, Thlarau Thianghlim zâra
piantharna te leh tihnunna chhinchhiahna leh nemnghehna a ni
a, Lalpa hnêna kan inhlanna thiltih a ni bawk,’ tiin hrilhfiah a
ni a. Baptima awmzia hrilhfiahna \ha tak a ni.
Baptisma hi Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga
chan tûr a ni. Penticostal Kohhran \henkhatin Isua hmingin
baptisma hi an chantîr a. Trinity an rin loh avâng leh Tirhkohte
Thiltih buah Isua hminga baptisma hi chantîr nia a lan vâng a
ni. Tirhkohte Thiltih bua ‘Isua hmingin’ tih hi baptisma chantîrna
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 274
t<ra tih d^n hmang thu phuah sa (formula) a ni lo. Isua
thupêk anga baptisma chang tûr an nih thu leh an chan tâk thu
sawina mai a ni a. Matthaia bung 28:16-a kan hmuh angin
baptisma hi ‘Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga’ chantîr
tûr a ni.
Nausên baptisma hi Thuthlung Thar hun lai a\anga
Kohhranin a kalpui \hin a ni. Pathian ram mi, Lal Isua ringtu
an nih chhinchhiahna a ni. Lal Isuan naupangte pawh Pathian
ram mi an nih thu a sawi a (Lk. 18:15f ; Mat. 16:13f; Mk.
10:13f.). Israel chhûngkaw zînga nausên ni riat leka upa pawh
Pathian mia chhiar tel an ni. Thuthlung Thar huna ringtu nu leh
pa kâra piang nausênte phei chu Pathian mite zînga chhiar tel
ve ngei ngei tûr an ni (I Kor. 7:14).
Nausênte hian Lal Isua ring thei rih lova ngaiin mi
\henkhatin nausên baptisma chantîr hi an sawisêl a. Isua Krista
rinna hi duhthlannaa innghata an ngaih vâng a ni. Rinna hi
Pathian khawngaihnaa innghat a ni. Chu khawngaihna avâng
chuan mi â te, piangsual te pawhin Lal Isua an ring thei a,
nausên - nute rinchhan nachâng hriate hian Lal Isua an rin
theih lohna tûr chhan a awm lo. ‘Nausênte leh hnute hne laite
kâa chhuak chuan fakna i ti\hafamkim ta’ tih a ni zâwk a
(Mat. 21:16). Bible-ah nausênte a hranpaa baptisma chantîr
tûra tihna a awm loh lai hian, baptisma chantîr loh tûra thupêk
emaw, zirtîrna emaw, a hranpain khawiah mah hmuh tûr a
awm lo tih hriat a \ha.
Lalpa Zanriah hi baptisma ang bawkin Lal Isua din
sakramen a ni. Lalpa Zanriah tih hi hming hrang hrang puttîr
a ni a. Chûngte chu: Inpâwlna thianghlim (holy communion),
lâwmthu sawina ruai (eucharist), mystery, mass leh qurbana
tihte a ni. Qurbana tih hi Orthodox Kohhranhote sawi dân a
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 275
ni a. Pathian hnêna thilpêk emaw Pathian hnên a\anga thil
thlâwnpêk an chan entîrna anga sawi fiah a ni. Mass tih hi
Roman Catholic-hote sawi dân a ni a. Latin \awnga Misa tih
a\anga lo kal a ni a, inhlanna (inthawina) tia sawi fiah theih a
ni. Inpâwlna thianghlim tih te, lâwmthu sawina ruai tih leh
Lalpa Zanriah tihte hi Protestant Kohhranhote sawi dân a ni
a. Lalpa Zanriah tih hi kan Kohhran sawi dân deuh ber a ni.
Kan Kohhran thurinah Lalpa Zanriah hi Krista thihna
hriat reng nâna chhang leh uain chan ho hi a ni a,
ringtuten Krista thihnaa hlâwkna an chan chhiahchhiahna
leh nemnghehna a ni tiin a hrilhfiah a. Kohhranhoten Isua
Krista leh a inhlanna kan pawmzia te, kan hlâwkpuizia te, a
rawngbâwl tûra kan inpêk zêlna te, amah kan pâwlna leh mi
dang nêna inpâwlnate entîr nân Lal Isua lo kal leh hma loh
zawng chan ho \hin tûr tih a ni bawk. Lalpa Zanriah sakramen
hi Baptisma sakramen ang bawkin thlarau lama malsâwmna
leh hlâwkna kan chan chhinchhiahna leh nemnghehna a ni.
Krista thihna hriat rengna a ni bawk.
Sakramen pahnih Baptisma leh Lalpa Zanriah te hi
Kohhran thil serh a nih avângin, nemngheh chauhte tih tûra
ruat a ni a. Sakramen pahnihte hi urhsûn taka he thil serh
pawimawh tak hi buatsaih \hin tûr a ni. Lalpa Zanriah sakramen
changtute pawhin rinna taka chang tûra kan inbuatsaih leh kan
inen fiah a ngai a. Rinna taka chang tân thlarau lam malsâwmna
dawn theih a ni tih kan thurin hian min hriattîr a ni.
Sakramen te hi ringtu kan nih chhinchhiahna, Pathian
pawhin a ngaih pawimawh êm êm \hin a ni. Pathian mi nih
chhinchhiahna put hi ringtute nun kawng hruai ngîltu a ni.
Thuthlung Thara baptisma changten Pathian mi an ni tih an
hriat chian phah a. Kohhranah an tlângnel phah a. Mi dangte
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 276
nêna inpawhna leh inunauna siamsaktu pawimawh tak a ni.
Constantine-a te hun lai phei chuan baptisma hi thih thlamuanna
petu a ni.
Paulan “Chu chhang chu in eia, no pawh chu in in apiangin,
a lo kal hma loh zawng Lalpa thihna chu in entîr \hîn a ni si
a,” a ti a (I Kor. 11:26). Sakramen hi Lalpa lo kal lehna
puan chhuahna a ni a, Lalpa lo kal lehna chhinchhiahna leh
nemnghehna pawimawh tak a ni bawk.

Sawi ho tûr
Sakramen \angkaina leh hlâwkna kan chan (experience)
tawhte sawi ni se. Kan Kohhran miten sakramen kan ngaih
pawimawh lehzual theih dân tûr kawngte eng nge ni?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 277

KRISTIAN CHHÛNGKAW HAPTA


September 21 – 30

September 21 : Nilaini

KRISTIAN CHHÛNGKUA
Chhiar tûr : Gen. 1:26-29; Sam 78:7,8; Tirh. 16:31-34

Kum eng emaw zât chu Beihrual apiangin a khâr nân


Kristian Chhûngkaw Hapta hi hman a ni \hîn a. Kuminah
pawh kan Beihrual programme khâr nân kan hmang leh dâwn
a ni. Kristian Chhûngkaw Ni programme tel lovin he Hapta
kan hman chhûng hian inkhâwm vawi kua kan nei thei dâwn
a. A tâwp zânah Beihrual chh<nga kan hun hman pum pui
ennawnna kan nei ang a. A bâk zawng chu thupui thlan bîk
neiin hun kan hmang dâwn a ni.
Kristian Chhûngkaw Hapta in\anna a nih avângin, a
hawnna ni pah fâwmin Kristian chhûngkua sawi fiahna leh a
pawimawhnate kan thlîr ho dâwn a ni. Kristian chhûngkua hi
kan Kohhran Hmeichhiate hmalâkna pawimawh tak a ni a.
Kristian |halai Pâwlte pawhin an theih angin Kristian
chhûngkua dinna kawngah \an an la bawk a. General
Conference-ahte pawh hm^n deuh a\ang tawh kh^n Kristian
chhûngkaw lam hawi paper-te an lo zir ho tawh \hîn a. Ram
pumah Kristian Chhûngkaw Ni te hmangin, Beihrual
programme-ah kum tin Kohhranhovin kan zir reng bawk a.
Kan Kohhran tluka Kristian chhûngkaw din ngai pawimawh
leh hma la nasa Kohhran dang sawi tûr kan hre tam lo hle
âwm e. Kan hmalâknate pawh hi a sâwtin, a \angkai hle tih
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 278
hria ila. Hetiang tak hian Kohhranhote hian \an la lo ta ila, kan
ram leh kan Kohhran hian tûn dinhmun hi a thlen phâk a
rinawm loh. Kan ram hmasâwnna kal zêlah chhûngkua min
rûntu, kan fate chhiatna khura hnûk lût thei hi a tam êm êm
a. Kan sitting room-a kan T.V. kal tlanga thlêmna kan tawh
ringawt pawh hi a hautak tham hle mai. Theihtâwpa Kristian
chhûngkua din tûra \an lâk hi a \ûl tak zet a ni. Kan beisei
leh duhthusâm thleng pha lo mah ila, kan \an lâknate hi a
\angkaiin, a sâwt êm êm a ni tih pawh hriat a \ha hle.
Kristian chhûngkua hi Lal Isua ringtu chhûngkua sawina
ni mai âwm a ni. Ramthara ringthar kan neihna hmuna ringtu
chhûngkua sawi nân kan hmang \hîn rêng a. Sakhaw dang
nêna mi an inpawlhsawpna hmuna Lal Isua ringtu chhûngkua
sawi nân pawh hman a ni ve \hîn. Amaherawhchu, Lal Isua
ringtu chhûngkua ni si, rinna kawnga inthlahdah tak,
chhûngkuaa Pathian biak hona pawh nei ngai lo chhûngkua a
lo awm theih avâng hian ringtu chhûngkua hi tih-Kristian a lo
\ûl hle tih hriat a ni a. Hei vâng hian Kristian chhûngkua hi a
bîk taka awmzia neihtîrin, a dinhmun tûr pawh sawi fiah a ni
tih hre thar leh ila.
Kristian chhûngkua kan tih chu eng ang chhûngkua nge?
Isua Krista lalna leh thuneihna chhûngkua tih hi a sawi fiahna
\ha tak a ni. Kohhran Hmeichhe Inkhâwmpui Lian Committee-
in Kristian Chhûngkaw Kaihhruaina Bu a siamah, Kristian
Chhûngkua hi Pathian \ihtu chhûngkua, in chhûng khur leh
Kohhrana Pathian be ho \hîn leh thilpêk pe \hîn titein sawi
fiah a ni a. Inhmangaih tawn chhûngkua leh mi dangte tâna
malsâwmna ni \hîn chhûngkua tia sawi fiah a ni bawk a.
Pathian thu âwih chhûngkua, rinawm tak leh taima taka
hnathawk \hîn chhûngkua titein sawi fiah a ni bawk. Hêng
sawi fiahna hrang hrangte hi Isua Krista chu Lal leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 279
Chhandamtua pawma, amah beisei leh rin avânga a rawngbâwl
\hîn chhûngkua hi Kristian Chhûngkua chu an ni tia khaikhâwm
a ni.
A chunga Kristian chhûngkua sawi fiahnate khi kan ram
leh kan Kohhran dinhmun ngaihtuahna a\ang leh a taka ringtu
chhûngkuain harsatna kan tawhte hre chunga rawn sawi/chher
chhuah a nih avângin a \ha tâwk hle a ni. Lal Isua Krista
rinnaa nung ho chhûngkua sawina a ni. Khawvêlah hian
Kristian chhûngkua hi suahsualna leh harsatna lakah a fihlîm
bîk lo tih erawh hriat reng tûr a ni a. Kristian chhûngkaw
danglamna erawh chu sualna leh thil \ha lovin a tihbuai châng
pawha Lal Isua hmaa thupha chawia kûn \hînte an ni a.
Harsatna chi hrang hrangin a tlâkbuak châng pawha Lal Isua
bêl hrâm hrâm \hîn chhûngkuate an ni.
Chhûngkua hi mihring siam chawp leh din chawp anga
ngaih a awl hle \hîn a. Kan society-a chhûngkua kan din dân,
inneihna kan sâwngbâwl dân thleng pawh hian mihring remruat
anga din nia ngaih awl tak tûr a ni. Culture leh hnam dân
(customary law) te hian chhûngkaw din leh inrêlbâwlna
kawngah kawngro a su hle mai a. Hnam dang zîngah phei
chuan a nasa lehzual âwm e. Hetianga chhûngkua hi mihring
din leh siam chawp anga a lan theih \hin avângin, Pathian din
leh siam a ni tih hi kan vawn ngheh a pawimawh a. Pathian
din leh siam a nih ang ngeia a lalna leh a duhzâwng tihna
hmuna siam hi Kohhranhoten kan mawhphurhna a ni tih kan
hriata, hma kan lâk nasat deuh deuh a \ûl hle a ni.
Chhûngkua hi Pathian din a nih thu leh chhûngkaw bul
in\anna - inneihna pawh Pathian siam a nih thu hi Bible-in fiah
takin min hrilh (Gen. 1:26,27; 2:18ff; Sam 68:6; Exod. 1:21).
Sualnain a beih leh a luhchilh hmasak ber pawh chhûngkua a
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 280
ni. Khawvêl sualna leh buainate hi chhûngkaw kal tlanga lo
awm a ni tih Bible-in min hrilh bawk a ni. Hei vâng hian Pathian
chhandamna hnathawh zawng zawng pawh chhûngkaw hmang
leh chhûngkuaa in\an a ni deuh vek a. Nova te chhûngkua leh
Abrahama te chhûngkua hmangin Pathianin chhandamna hna a
thawk a. Lal Isua Krista chhandamna pawh chhûngkaw kal
tlang bawka kan dawn a ni.
Chhûngkua hi chhûngkaw campaign-ah te sawrkar tê
ber, damdawi in hnai ber, sikul hmasa ber, Kohhran bul
ber titein sawi a ni fo \hîn a. Khawtlâng leh ram leh hnam
nun siam\hatna bul in\anna a nihzia sawina a ni a. Pathian
thu pawhin a thlîr dân leh a zirtîr dân a ni a. Kohhran bul
ber chhûngkua hi Lal Isua lalna chhûngkua a nih loh chuan
Kohhranhoten kan chak loh phahin kan chhiat phah thei a.
Sikul hmasa ber a \hat miau loh chuan ram leh hnam pawh
a changkâng tak tak thei dâwn lo a ni.
Tlûkna avânga chhûngkua hi khawvêla suahsualna bul lo
in\anna a nih avângin, chhûngkuaa Krista lalna tundin hi ringtu
tinte mawhphurhna a ni tih kan inhriattîr thar leha, Kristian
chhûngkua din tûra nasa lehzuala \an kan lâk hi a \ûl tak
meuh a ni. Kan hma lo lâk tawh te, Beihruala Kristian
Chhûngkaw Hapta kan hmante hi a \angkaizia hre rengin he
Hapta hi hmang thei ila, a lâwmawm ngawt ang.

Sawi ho tûr
Kristian chhûngkaw dinna kawnga kan chhûngkuaa kan
hmalâk dânte inpawh taka sawi ni se. Hmalâk dân tûr \ha nia
kan hriatte pawh sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 281
September 22 : Ningani

CHHÛNGKAW MAICHÂM
Chhiar tûr : Lev. 6:8; Sam 133:1-3: Joh. 4:24

Kristian Chhûngkua, Isua Krista lalna leh thuneihna


chhûngkua awm dân tûr pawimawh tak chu chhûngkuaa
Pathian biak ho \hin hi a ni. Chhûngkuaa Pathian biak hona
hian mahni inchhûng khura chhûng inkhâwm neih bâkah, fianrial
\awng\ai te, Biak Ina Pathian be tûra inkhâwm hote pawh a
huam tel a. T<n \uma kan ngaihtuah ho tûr erawh hi chu
mahni ina chhûng inkhâwm neih leh fianrial \awng\aia Pathian
pâwlna neih hi a ni a. Hei hi kan thupui ‘Chhûngkaw Maichâm’
kan tih hian a kawh leh a sawi tum chu a ni.
Mihring hi Pathianin ama anpuia a siamte kan ni a. Pathian
chawimawi tûr leh a duhzâwng ti tûra siamte kan ni. Chuvângin,
mihring dam chhan ber pawh Pathian chawimawi leh amah
nêna inpâwlna neih \hin hi a ni, tiin Kohhranhote kan inzirtîr
\hîn a. Adama leh Evi pawh kha tlûk hmain Pathian chawimawi
leh amah nêna inpâwl \hîn tûra ngaih an ni. An tlûk nia Pathianin
“Khawiah nge i awm?” tia Adama a kohna leh Adama chhânna
thute hian Pathian nêna lo inpâwl \hîn an ni tih min hriattîr a.
Abela leh Kaina te unau Pathian hnêna thil hlan tûra an kal
thu Bible-in min hrilh a. Tlûk hnu pawha an faten Pathian biak
nachâng an la hriat chuan, tlûk hmaah phei chuan mihring
chhûngkaw hmasate khân chhûngkaw maichâm hi an siam
ngei a rinawm. Pathian anpuia siam, felna, thianghlimna leh
hriatnate nei tân siamtu Pathian hi biak lo theih loh, chawimawi
loh theih loh a ni.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 282
Tlûkna avânga chhûngkaw keh chhiat hnuah pawh Nova
leh Abrahama ten maichâma mei an rawn tinung leh a. Mosia
lo lan hnuah phei chuan chhûngkaw maichâm hi tundin tumna
chak tak a lo awm a. Josua kha a hmahruaitu a ni âwm e.
Chhûngkaw maichâm dinna kawngah Juda-ten \an an la nasa
hle a. Lal Isua seilenna Josefa leh Mari te chhûngkua phei kha
chuan engtiang taka \hain nei \hîn ang maw! “Ka nunin Lalpa
a chawimawi e,” titu chhûngkua hian maichâma mei an tihmit
ve mai mai a rinawm loh hle. An nupaa Pathian thu an âwih
theihzia te khân chhûngkaw maichâm an neih \hatzia a lantîr a
ni. Pathian thu a\angin tlûk hnuah pawh chhûngkaw maichâm
ngaih pawimawh leh tihnun hi Pathian mite mawhphurhna leh
nun dân a ni tih kan hre thei a ni. Isua Krista zâra chhandamna
lo lan hnu hian Pathian biak leh chawimawi hi ringtute nuna bet
tlat, kan tih loh theih loh a ni a. Chu chuan chhûngkaw maichâm
hi a ken tel pawimawh tak a ni.
Chhûngkua hi Pathian din a nih avângin, chhûngkuaa kan
zavaia Pathian hmaa kûn \hin hi ringtute tih tûr a ni. Kan ni
tin eizawnna hnaah nu leh pate kan \ûl \hin avâng leh, fate
pawh ni tin sikul kala an hun tam berte zirna atâna an hman
a ngaih avângin, chhûngkuaa Pathian biakna hun hi kan nei
tam thei lo hle a. Zîng leh tlaiah kan neih theih loh pawhin, ni
khatah vawi khat tal - zîngah emaw, tlai lamah emaw neih tum
hrâm a \ha hle a ni. Ringtu chhûngkua Pathian biak hona nei
\hîn sim hlen ta hi sawi tûr an tam lo hle ang. Eng emaw
rokhawlhna thil avânga neih theih loh châng a awm a nih
pawhin, ni khata vawi khat tal chhûngkuaa Pathian biak hona
neih hrâm tum tûr a ni.
Chhûngkuaa Pathian biak hona hi Biak Ina kan inkhâwma
kan tih ang diak diaka tih tûr a ni kher lo. Pathian biakna thil
- hla sak te, Bible chhiar leh sawi te, \awng\ai te tih kim vek
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 283
a remchâng kher lo vang. Chhûng inkhâwm neih loh phah nân
hman hauh tûr a ni lo. Kan chhûngkaw dinhmun azira chhûng
inkhâwm te hi ruahman thiam a \ûl a. Chhangchhe deuh
chhûngkaw tân hun tawi deuhva hman a \ha a. |awng\ai
pawh naupang hriatthiam theih tûra a tawi thei anga hman
thiam a \ha. Chhûng inkhâwm hruaina bu siamtute hian an
thiam tlâng hle hlawm a. Hmang thei \hîn ila, kan \angkaipui
a rinawm.
Nula tlangvâl awmna chhûngkuaah hna \ûlna avâng te,
Kohhran leh khawtlâng thila inhman tam avângte leh harsatna
eng emaw avângtein chhûngkuaa awm kim loh châng a tam
thei deuh va. Chhûngkua awm kim loh avânga chhûng inkhâwm
hun bawhpelh loh hrâm a \ha. A awm awmin a hunah chuan
neih hrâm hrâm a \ha a. Kohhran inkhâwm pawh tlêm tê
chauh pawhin a hunah chuan kan nei mai a. Kan kim hun
nghâka inkhâwm tûr ni ila, Biak In dâr ri kan hriat lohna chin
hi kan hre phâk tawh lo mai thei a ni. Kim theih a \ha; mahse,
neih loh ai chuan a awm awmin, a hman hmanin a hunah
chuan neih mai a \ha a. Bible chhiar leh \awng\aina chauh
pawh nei ila, chhûng inkhâwm a ni tho tih hriat a \ha.
Chhûng inkhâwmah Bible chhiar leh \awng\ai hi neih ngei
a \ha. Hla pawh sak ho theih chuan duthusâm a ni. Hun neitu
tûr inruat a \ha a, naupangte pawh an tih theih tâwk ti tûra
chanvo pêk tel ve zêl tûr a ni. A theih hrâm chuan chhûngkaw
member-te chanvo inchantîr kim a \ha. |awng\ai hi nu leh pa
tih tûr bîka ngaih tûr a ni lo. Naupangte pawh an thiam anga
\awng\aina hun siamsak fo \hin tûr a ni. |awng\ai hian rilrua
lang zawng zawng chham vek tum tûr a ni lo, mahni mi mal
\awng\ainaa chham chite phei chu chhûng inkhâwmah chham
tel vek a \ûl lêm lo bawk. Chhûngkaw member tu ber emaw
awm \ha duh lo deuh tinzâwna chham khum chiam te hi a \ûl
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 284
lêm lo bawk. Chhûng inkhâwm hi hun bîk deuhte kan siam a
nih loh chuan sermon thlâk vakna hun a ni lo tih hriat a \ha.
Chhûng inkhâwm hi thlarau lam nuna chhûngkua kan
inchâwmna leh kan inkaihhruaina a ni tih hriat reng a \ha a.
Thlarau lam chaw kan kîlhona a ni a. Naupangte Krista hriatna
leh chhandamna kawnga kan kaihhruaina hun \ha a ni. Pathian
biak an zirna \ha tak a ni bawk a. Kohhran kalphung leh
thurin te, Pathian hnêna thilpêk thlenga inzirtîrna hun \ha a ni.
Naupangte chauh ni lovin, puitling tân pawh thlarau nun \han
zêlna leh rawngbâwlna kawnga inchherna hun \ha a ni a,
chhûngkaw inpumkhatna leh inphuar nghehna hmanraw
pawimawh tak a ni bawk. Chhûngkaw maichâm hi khawtlâng
leh ram siam\hatna bul a ni tih hriat reng tûr a ni.
A huhova chhûngkaw inkhâwm neih bâkah, a theih anga
tam finriala Pathian pâwlna neih bawk tûr a ni. Naupangte
pawh mut dâwn leh zîng thawh hlima \awng\ai \hîn tûra
kaihhruai a \ha a. Bible pawh a tam thei anga chhiar tûra
inzirtîr a pawimawh. Nu leh paten finriala Pathian pâwlna hun
tam tâwk neih hi a pawimawh a. Kan chhûngkua kan enkawlna
leh thlarau lama kan kaihruai theihna tûra kan chakna hnâr a
ni tih hriat reng a \ha. Chhûngkaw maichâm hian chhûng
inkhâwm bâkah fianriala Pathian pâwlna neih \hin hi a huam
tel a. Pathian chibai bûkna hi thlarau leh tihtak zeta tih tûr a
ni tih hi vawn reng a \ha.

Sawi ho tûr
Chhûngkaw maichâm kan neih tûr anga kan neih theih
lohna chhante sawi ni se. Ringtu chhûngkuaten chhûngkaw
maichâm \ha taka kan neih theihna tûra nu leh pa mawhphurhna
chi hrang hrangte sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 285
September 23 : Zirtâwpni

NAUPANG NGAIH PAWIMAWH


Chhiar tûr : Deut. 6:1,2; Sam 127:3; Thuf. 22:6
Lk. 2:40; Mk. 10:14; II Tim. 1:5

Kristian chhûngkuaah naupangten ngaih pawimawh an


hlawh hle. ‘Chhûngkaw Maichâm’ tih thupui kan ngaihtuahnaah
pawh naupangin ngaih pawimawh an hlawhzia kan hre \heuh
âwm e. Hetiang taka naupang ngaih pawimawh an nih chhan
hi Bible leh Kohhran chanchin a\angin kan thlîr dâwn a ni.
Bible-a Sam ziaktu chuan naupangte hi ‘Lalpa laka kan
rochan,’ ‘a lâwmman min pêk’ tiin a sawi a (Sam 127:3). A
awmzia chu nu leh paten kan fate kan ta anga kan lo ngaih hi
Pathian ta, kan kawl tûr leh kan enkawl tûra min pêk zâwk
a lo ni, tih hi a ni. Bible-in mihring hi Pathian siam a ni tih min
hrilh a. Sam ziaktu’n a sawi angin, nu leh pa kâra piang
zawng zawngte nunna pawh Pathian a\anga chhuak vek a ni
tih min hrilh a ni. Chuvângin, naupangte hi Pathian ta an nih
avângin ngaih pawimawh an ngai a. Eng emaw hun chhûng
atâna min kawl hawhtîr mai an ni tih pawh nu leh paten kan
hriat a pawimawh.
Thuthlung Hlui hunah Israel-ten naupang an ngaihsak
hle. Nausên lo piang hlimte an bual faiin, puanin \ha takin an
tuam \hîn. Mipa an nih chuan ni riat niin serh an tansak a,
Thutiam fate zîngah chhiar tel an lo ni ta a. Pathian \ih
chhûngkuaa piang naupangte phei chu Samuela ang khân an
nu leh paten Pathian tan an serh hrang a (I Sam. 1:28). An
hriatpui lohva thil an tihsual hlauvin hâlral thilhlante an pualin
an hlân a (Job. 1:5). Hun kal tawha Pathianin a lo enkawl
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 286
dân zawng zawng an fate an hrilh a (Exod. 12:14; 13:8).
Pathian thupêk an zawm tûr Dânte an hrilh bawk \hîn a ni
(Deut. 6:1,2; Thuf. 22:6).
Lal Isua hun lai pawh kh^n Juda naupangte chuan
\awng\aina thu Shema (Deut. 6:4,5) an tih chu en lova sawi
thei khawpin zirtîrna an dawng \ha a ni. Isuan thlêmna a tawh
\uma Pathian thu inhmeh tak tak a sawite pawh kha a naupan
laia a lo vawnte a nih rin a ni. Sakhuana thil chauh ni lovin,
khawvêl finna leh thiamna chi hrang hrang, thal kah dân te,
virvawm hman dân leh ranrual enkawl dân chenin an zir a.
Chutiang khawp chuan Israel-ten naupang an lo ngai pawimawh
a. Lal Isua pawh ‘a lo seilian deuh deuh va, a lo chak telh telh
a, finin a khat ta a’ tia Lukan a lo sawi kha sawi âwm tak a
lo ni.
Naupangte Lal Isuan a ngaih pawimawhzia Chanchin |ha
bu ziaktuten min hrilh bawk a. A zirtîrte khân a ngaih
pawimawhzia hre lovin an lo hnar a. Lal Isuan “Pathian ram
chu hetiang mite ta a ni si a,” tiin, a hnêna kaltîr tûrin thu a
pe ta zâwk a (Mk. 10:14). A lo kuangkuahin, mal a sâwm a
ni. Lal Isua tisaa lo channa khân mihring dinhmun zawng zawng
a rawn hrût chhuak a. Nausên leh naupang dinhmun
hrehawmzia, khawvêl sualnain a tihhrehawmzia te a takin a
rawn chanpui a. Damlo a tihdam zîngah leh mitthi a kaihthawh
zîngah pawh naupangte an tel a ni. Hei vâng hian Lal Isuan
naupangte a hmangaihin, a dah pawimawh êm êm a. Hetiang
taka a ngaih pawimawh avâng hian naupangte hi ringtute hian
kan ngai pawimawh ve lo thei lo va. Lal Isua hmangaih leh
ngaih pawimawhte hi Kohhranho pawhin kan ngai pawimawh
ve t<r a ni.
Thuthlung Thar Kohhranin naupang an ngaih pawimawhzia
hi Paula lehkhathawn a\angin kan hre thei. Ephesi bung 6:1-
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 287
ah naupangte fuihna thu kan hmu a. An paten ngaihsak tûra
a fuihna thu kan hmu bawk a. Chutiang bawkin Kolossa bung
3:20-ah pawh “Naupangte u, engkimah in nu leh in pate thu
zâwm rawh u, chu chu Lalpaah chuan a lâwmawm si a,” tia
naupangte a fuihna thu kan hmu bawk a ni. Kolossa leh Ephesi
lehkhathawnte hi Kohhran hnêna thawn a ni ve ve a. Hêng
Kohhranah hian naupangte an tel ve tih a hriat theih nghâl a.
Timothea anga an naupan lai a\anga Pathian thua châwm leh
kaihhruai, baptisma pawh chang tawhte an niin a lang.
Nausên baptisma chantîr hi chiang taka sawi lan ni lo
mah se, Timothea leh naupang dangte Kohhrana an tel ve
avângin a tîr a\angin Kohhran hian a lo kalpui tawh a nih a
rinawm hle. Kornelia te chhûngkua leh Phillipi tâng vêngtu
chhûngkua te zîngah khân naupangte awmin, an chhûngkuaa
baptisma an chan \um khân naupang, an fate pawhin chang
ve ngei tûra ngaih a ni (Tirh. 10:48; 16:31). Kum zabi
pahnihnaa Kohhranhoten nausên baptisma an chantîr thu phei
chu Kohhran Pa Ireneaus-a khân a lehkhabuah a lo
chhinchhiah a. Vawiin thlengin Kohhran tam ber hian kan
kalpui zui ta zêl a. Kohhranin naupang a ngaih pawimawhzia
tihlanna \ha tak a ni.
Kohhran rawngbâwltu ropui leh duhawm tak takte hi
naupan laia Kohhran leh nu leh paten Pathian thua an lo enkawl
leh châwmte an ni. Kohhran pate zînga huhâng ngah bera
ngaih, Augustine-a hi a naupan têt a\anga a nu Monica-in
nasa taka beidawng hauh lova a \awng\aisak \hin a ni. John
Calvin-a pawh a nuin a dam reipui lo nâa, a têt laia Pathian
thu a lo hrilh \hin, hmun thianghlim a tlawh \umte pawha a
hruai \hin a ni. John Wesley-a te unau pawh a nuin nasa taka
a \awng\aisak \hinte an ni a. Thuhriltu ropui, D.L. Moody-a
phei chuan, “Ka nuin min enkawl dân ang hian mi nute hian
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 288
an fate enkawl ve sela chuan lung in hi a awm a \ûl lo vang,”
tiin a sawi a. Kohhran leh nu leh paten naupang an ngaih
pawimawhna hian mi mal nun chauh ni lovin, Kohhran a
tichakin, khawvêl pawh a tihlimin a tinuam a ni.
Kan Ko hhr an hi naupang ngaihsak leh ngaih
pawimawhna kawngah a duai lo hle. Kan rama zirna school
kum sawmruk dâwn lai Kohhranin a lo enkawl tawh a. Hei
hian Kohhranin naupang a ngaih pawimawhzia a lantîr a.
Nausên, ding leh vei hre hrang hauh lote pawh baptisma
chantîrin, Kohhrana seng luh an ni a. Sunday School an kal
theih tirh a\anga an puitlin thlengin Kohhranin Pathian thuin
a châwm bawk a. Khawvêl boruak chi hrang hrangin min
chîmna kârah, media leh thil \ha to tinrêngin min rawn rûnna
kârah hian tûn aia naupangte kan ngaihsak deuh deuh a \ûl
tih erawh kan hriat reng a pawimawh hle.
Khawvêl pawh naupang ngaih pawimawhna lamah a
\hangharh sâwt hle. India ramah meuh pawh naupangte an
zalên sâwt hle a. Naupang kum 14 hnuai lam phei chu a
thlâwna zirna pêk vêk tûr an nih bâkah, an zirlaibu leh
chawchhûn thlengin ngaihtuahsak an ni a. Kut thlâk an tuar
khap a ni ta bawk a. Damdawi enkawlna thleng pawhin
naupangten ngaih pawimawh an hlawh a ni. Hêngte hi Chanchin
|ha ênna zâr a la ni pha zêl tih kan hriat a \ha âwm e.

Sawi ho tûr
Naupang ngaihsakna kawnga Kohhranhoten \an kan lâk
tharna tûrte sawi ni se. Tlâwmngai pâwlte leh sawrk^r nêna
kan thawh dun a sâwtna lai tûrte pawh sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 289
September 24 : Inrinni

NUPUI PASAL ZAWN DÂN


Chhiar tûr : Gen. 2:18-25; Gen. 24:1-9;
Mat. 1:20; II Kor. 6:14-16; Heb. 13:1-6

Kristian chhûngkaw dinna kawngah nupui pasal zawn dân


hi rahbi pawimawh ber a tih theih hial âwm e. Nupui pasal
zawn dâna kan fîmkhur loh avângin chhûngkaw keh chhia a
tamin, Kristian chhûngkaw din a harsat phah a. Nupui pasal
zawn dân hi dikin, inneihna hi hlawhtling sela, chu chuan
Kristian chhûngkaw din a tiawlsam ngei ang
Nupui pasal inzawnna kawngah inngaihzâwnna hi kori tu
ber a ni âwm e. Tûnlaia nula leh tlangvâl inneite hi inngaizâwng
saa inneite kan ni hlawm deuh vek a. Tûn hma lama nu leh
paten an biak remsak chawpa inneihna ang kha tûnlaiah hian
sawi tûr a tam ta lo hle. Hetianga inngaizâwnga nupui pasala
inneite kan nih avâng hian inneih tak tak hmaa lo inpûk lâwk,
Biak In hawng lova innei erawh kan tam phah ve thung a.
Innei zaa sawmruk aia tam mah hi chutianga nupui pasala
inneite chu an la ni tih K|P General Conference apianga an
report a\angin a hriat theih a ni.
A chunga kan sawi anga inneih hun nghâk zo lova
inngaihzâwnna avânga nupui pasala invuante zîngah chhûngkua
din \ha hlei thei lo eng emaw zât sawi tûr an awm.
Inngaizâwnga duh taka innei, ‘ka rin a lo ang lo êm a ni’ tih
chhuanlama nupa in\hen kan Kohhran huang chhûngah pawh
an \hahnem tawh hle. Chhûngkaw keh chhiatna thlentu, Kristian
chhûngkaw din kawnga harsatna min siamtu a nih avângin
inngaihzâwnna hmanga nupui pasal kan innei \hîn hi bih chian
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 290
a \ûl hle a. Nulât tlangvâl leh mipat hmeichhiatna (sex) kan en
dân tûr leh kan hman dân tûr thlengin ngaihtuah chian a
pawimawh hle a ni.
Kristian chhûngkaw \ha tak kan din theihna tûrin, nupui
pasal zawn kawngah inneihna hi Pathianin mihringte awm dân
tûra a ruat a ni tih kan chian hmasak a pawimawh. Genesis
bung 1:26,27-in a sawi dân phei chuan Pathianin ama anpuiin
mihring a siamte chu, mipa leh hmeichhia, nupui pasala invuana,
pumkhata awm dûn nghâl tûra siamte an ni. “Chi thlaha lo
pungin, leilung hi luah khat ula,” tih thu hian a tîr a\anga nupaa
awm dun nghâl tûrin a siam tih min hriattîr a ni. Genesis bung
2:18-25 thu erawh hi chuan mipa leh hmeichhia a ruala siam
lovin, mipa a siam hmasa phawt a. “Mihring amah chauhva
awm hi a \ha lo ve, amah \anpuitu tûr a kawppui âwm mi ka
siamsak teh ang,” tiin mipa nâkruk pakhat phawisakin
hmeichhia a siam a. “Hei zet chu ka ruh ang ruh neia, ka tîsa
ang tîsa nei ngei chu a ni,” tiin mipain hmeichhia chu a nupuiah
a vuan ta tih kan hmu a ni.
Genesis bua mihring siam thu hian inneihna hi a tîra
mihringte awm dân tûra Pathian ruat a ni tih min hriattîr a. Hei
vâng hian nula tlangvâl, Kohhran leh ram dâna nupui pasal nei
rual chin chuan nupui pasal zawn hi Pathian duhzâwng leh a
remruat a ni tih hi vawn ngheh tlat tûr a ni. Inneihna hi mihringte
siam chawp, khawvêl thil riauva hriatna hi dah bo tûr a ni a,
thil zahthlâka ngaih tûr a ni lo. Nupui pasal duh leh zawng tih
hriat lutuka awm erawh a mawi lo va. Ngaihzâwng pawh nei
ngam lo khawpa kimki lutuka awm lah a \ha chuang hek lo.
A mawi tâwka awm thiam a \ûl a. Pathian râwn chunga kan
kawppui âwm mi zawn hi zahthlâka lâk tûr a ni lo. Inneihna
hi mipa leh hmeichhia pumkhata insiamna a ni tih hi vawn tlat
tûr a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 291
Mipa leh hmeichhe inkâra induhna leh inngaihzâwnna awm
hi a hranpain sual a ni lo, Pathianin mihringte awm dân tûra
a ruat a ni. Rev. Vânlalzuata sawi angin, ‘Pathian thilpêk, kan
thinlunga a dah a ni’ (I Inah Hâwng Rawh, p.15). He nun
inhîp tawnna hi inneih hma, nulât tlangvâl lai thil mai a ni lo,
nupa inkawp rem takte kârah phei chuan thih ni thlenga nupa
nun phuar nghettu a ni. Hmêl induhna leh tîsa inhîp tawnna
satliah mai a ni lo va, nun chhûngril inhîp tawnna a ni a.
Adaman Evi a hmuh \uma “Hei zet chu ka ruh ang ruh neia,
ka tîsa ang tîsa nei ngei chu a ni,” a tih anga thinlung taka nun
inzawmna a ni. Chuvângin, mipa leh hmeichhe inkâra
inngaihzâwnna leh nun inhîp tawnna hi nupui pasal zawnna
atân hman \angkai thiam a pawimawh a. Hman sual leh hman
khawloh a awlsam avângin, fîmkhur erawh a \ûl hle a ni.
A chunga kan sawi anga kan ngaihzâwngte leh min
ngaizâwngtute eng ang mize pu nge an nih tih inhriat chian
tawn tum tûr a ni. Nupa tam tak in\hen lehte hi mizia inhre
chiang tawn hmasa lova an inneih vâng a ni. America rama
nupa tuak sâng hnihte hnênah inneih hi a bula \an \hat leh ni
thei se, tûna an kawppuite chu an nei duh leh ang em tih an
zâwt a. Zaa sawmsarih chuan ‘duh lo vang’ tiin an chhâng a
ni âwm e. A chhan ber nia ngaih chu mizia inhre chiang hmasa
lova an inneih vâng a ni. Kan nupui pasal atâna kan duhte
lakah kan mizia leh nihna lantîr ngam tum tûr a ni a, kawppui
atâna kan duhte pawh an nungchang hriat chian tum tûr a ni.
Kawppui tûrte nêna inhriat chian tumna kawngah mizia
inhriat chianna piah lam erawh thlen loh tûr a ni a. Sâpho
\henkhat tih dân anga inneih hmaa mipa leh hmeichhia awm
dun hi pumpelh tûr a ni. Mipat hmeichhiatna (sex) hi inneihna
huang chhûng chauhva hman tûra Pathian min pêk a ni.
Inneihna huang chhûnga hman a nih hian a thianghlim a, nupa
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 292
inkârah inhmangaihna leh inpumkhatna thlentu a ni a. A pâwn
lama hman a nih chuan inneihna tichhetu a ni tih hriat reng
tûr a ni.
Nupui pasal zawnna kawngah Abrahaman Isaka nupui a
zawnsak ang deuhvin, Kristian chhûngkua min dinpui thei tûr
zawn hmuh hrâm tum tûr a ni a. Hmêl ringawt ena nupui pasal
zawn loh tûr a ni a; hmêl te, nihna leh dinhmun te aiin
nungchang ngaih pawimawh zâwk a \ha. Eng ang mi pawh ni
se min hmangaihtu leh kan hmangaihte ni thei sela. Inneih
thutiam tihtak zeta chhampui theih ngei mi ni se a \ha. A
tlângpuiin mipa chu nupui fanau kilkawia kaihhruai thei tûra
rilru fel leh vengva ni thei sela; hmeichhia pawh mipa thu
âwiha, in leh lo vawng fel thei tûr ni se (Nilai leh Beihrual
Thupui, 1995, p. 175).
Nupui pasal zawnna kawngah hian mahnia thu pawtchat
mai lovin, Pathian leh nu leh pate râwn nachâng hriat a
pawimawh. Pathian hnênah Adama a pêk ang bawka kan
kawppui tûr min petu tûr a ni tih hriaa, \awng\aia dîl hmasak
tûr a ni. Chutiang deuh bawkin, kan nu leh pate hi min enkawltu
tûra Pathian min pêkte an nih avângin kan ngaihzâwngte leh
min ngaizâwngtute pawh zêp hauh lova hrilh \hin tûr a ni.
Pathian min pêk tûr pawh kan nu leh pate hmanga hriat tum
tûr a ni. Abrahama phei chuan a fapa Isaka nupui kha a
zawnsak a ni. Hei hi Thuthlung Hlui hun a\anga Israel-te lo tih
dân a ni. Chutiang chu kan pi leh pu, kan nu leh pate nupui
pasal lo inzawn \hin dân kha a ni.
Chuvângin, Kristian chhûngkua kan dinpui theih tûr
kawppui \ha kan neih theihna tûrin Pathian kan râwn ang a,
nu leh pate hriatpuiin kan zawng ang a. Kohhran hriatpuiin

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 293
Biak In hawng ngeia inneihna buatsaih kan tum bawk ang
a. Chutianga kan tih theih chuan “Hei zet chu…” tiin kan
nupui pasal tûr dik takte nên Kristian chhûngkua kan din
theih a rinawm.

Sawi ho tûr
Kristian chhûngkaw din tûra nupui pasal zawn fîmkhur
a \ûlzia sawi ni se. Kan thupuia kan sawi lan loh nupui pasal
zawn dân \ha leh \ha lo nia kan hriatte sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 294
September 25 : Pathianni

KRISTIAN CHHÛNGKAW NI
September 25

Kum 2000 Synod Inkhâwmpui chuan September


Pathianni hnuhn<ng ber hi Kristian chhûngkaw nia hman tûrin
a rel a. Synod Executive Committee chuan Sunday School
inkhâwm tibuai lova hman ni se a ti bawk a (SEC180:15).
Chutiang tûr chuan programme hi chawhnu inkhâwm leh zân
inkhâwma hman tûrin buatsaih a ni. Chawhnu inkhâwmah
hian chhûngkaw tin inkhâwm tûra beisei an ni a, a theih chen
chenah chhûngkuain \hut ni bawk se. Chh<ngkuaa zai thei
emaw, unauva zai thei emaw an awm chuan a l^wmawm hle
ang. Programme hi uluk taka siam ni se.

Chawhnu Inkhâwm

CHHÛNGKUA HI PATHIAN DIN A NI


Chhiar t<r : Gen. 1:26-28; Lk. 2:21-24

Thupui \hen
1. Chhûngkua hi Pathian din a ni.
2. Lal Isua hi chhûngkuaa piang leh seilian a ni.
3. Chhûngkaw hmangin khawvêl chhandam a ni
4. Kristian chhûngkaw din hi ringtu nu leh pa mawh a ni

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 295

Zân Inkhâwm

CHHÛNGKUAA RAWNGBÂWL
Chhiar t<r : Jos. 24:14,15; Tirh. 10:1,2

Thupui \hen
1. Pathianin a rawngbâwl tûrin chhûngkua a din
2. Chhûngkuaa rawngbâwlna – inkhâwm, thilpêk,
\awng\ai leh a dangte
3. Chhûngkuaa rawngbâwl tûrin nu leh pa an
pawimawh
4. Engtin nge hma kan lâk ang?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 296
September 26 : Thawh\anni

INNEIH SÂWNGBÂWL DÂN


Chhiar tûr : Joh. 2:1-11; Heb. 13:4

Inneihna hi mihringte awm dân tûra Pathian ruat a ni tih


kan thupui zir tawhah te sawi lan a ni a. Hei vâng hian inneihna
hian Thuthlung Hlui hun a\ang tawhin ngaih pawimawh a hlawh
a. Inneih chungchâng dân te pawh awmze nei leh fel taka siam
a ni. Thuthlung Thar hunah phei chuan an la urhsûn lehzual a.
Kana khuaa inneihnaa Lal Isua a tel \um ang deuh khân inneih
lawmpuitu pawh an \hahnemin, ni khat mai lo deuh, kâr khat
lai an lâwm \hîn. Zânah inneihna leh a lawmna ruai te an
buatsaih \hîn a, a hautakin, buaina tûr a tam ve hlein a rinawm.
Inneihna hi Lal Isuan a ngai pawimawh. A zirtîrnaah
mihring phuahchawp ni lovin, Pathian din leh siam a nih thu
kan hmu a, mipa leh hmeichhe inkârah chauh inneihna hi awm
tûr a ni tih a nemmghet a. “Pathianin a zawm tawh chu mihringin
\hen suh se,” ti hial khawpin, inneihna hi Lal Isuan a dah
pawimawh a ni (Mat. 19:5; Mk. 10:7). Kohhran pawhin
inneihna hi a ngai pawimawh a. Mihringte awm d^n tûra Pathian
ruat a ni tih a pawm a. Paula phei chuan Kohhran
rawngbâwltute chu nupui pakhat chauh nei tûrin a ti a (I Tim.
3:2). Nupui nei lo ni mah se, nu leh pa inlaichînna thûkzia hi
hriain Isua Krista leh Kohhran inlaichînna nên a tehkhin nghe
nghe a ni (Eph. 5:33). Kohhranin a ngaihhluin, a ngai
pawimawh a. Hebrai bung 13:4-ah ‘mi zawng zawng zîngah
inneih hi chawimawiin awm sela’ tih thu kan hmu a. Hei hi
inneihna Kohhranin a hriatpui thu târlanna a ni ang.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 297
Kohhranin inneihna a sâwngbâwl \hin dân erawh chu
Kohhran chanchinah sawi tûr a tam lo hle. Kum zabi khatna
tâwp lam khân Kohhranin inneihna hi a hriatpuiin, inneih
thuchhamte pawh an buatsaih \hîn tih hriat a ni a. Kum zabi
palina hun a\ang kha chuan Kohhran hotuten nupa tuak tharte
an ina lên chilhin mal an sâwm \hîn a. Kum zabi pariatna tâwp
lam a\ang khân sawrk^r hotute hriatpuiin ram pumah Kohhran
kal tlang lova inneih hi khap a ni. Inneihna hian ngaih pawimawh
a hlawh deuh deuh va. Roman Catholic Kohhran chuan kum
zabi 13-na a\ang phei chuan sakramen pasarih zîngah an lo
telh ta hial a ni. Inneihna hi ngai pawimawh hle mah sela,
Protestant-hote erawh chuan sakramen-ah an chhiar tel ve lo.
Kan ramah Kristianna a lo luh tirh a\angin Kohhranin
inneihna hi a ngai pawimawhin a la urhsûn hle. Kohhran mite
chu Kohhran Dân thianghlima innei vek tûra zirtîr leh kaihhruai
kan ni a. Pastor leh Upa zînga inneihna kawltîr bîkte chauh
lo chuan innei tûrte kut insuihtîr âwih a ni lo. Registration fel
taka vawngin, Inneih Certificate te siamin, inneihna hi urhsûn
taka buatsaih leh kalpui a ni. Inneihna atâna Kohhranin a phût
erawh a tlêm hle. Inneihna Certificate man bâk hi chu innei
chhûngkuate a\anga sênso ngai ang chi Kohhranin phût dang
eng mah a nei lo. Inneite chuan an inneih a\anga thla khat ral
hmain sawrk^rah an in-register vek t<r a ni.
Inneihna sâwngbâwl vêl dân hi hnam dân nêna kalpui a
ni a. Biak In lama Kohhranin inneihna kan buatsaih dân leh
kalpui dânte pawh hi Sâpho leh kan Mizo hnam tih dân te kan
chawhpawlh tam hle. Kan incheina te, kan din dân leh \hut
dân te, zungbun kan inbuntîr dân chen hian Sâpho tih dân kan
zui thui hle a, danglamna hret erawh kan nei. Man leh mual
thu-ah kan Mizo hnam dân kan zui tlângpui a. Kan ram
dinhmun changkân dân azir zêlin inneihna leh inneih sâwngbâwl
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 298
dân te pawh kan kalpui a. Kum 50 hma lamah te kha chuan
inneih hi mahni lawina Biak In khera tih tûra ngaih a ni lêm
lo. Pastor awmna leh a bial fanna khuaa Biak Inah te pawh
a remchân dân anga inneih hi buatsaih a ni. Inneih kawr leh
puan tel lo hian kan nu leh pa tam zâwkte kha an lo innei a.
Tûnlaia inneih tiropuitua ngaih Camera leh Video-a thlalâkte
phei hi chu kan chînna a la rei lo hle.
Inneih hi chhûngkaw thil a nih avâng hian, inneite
chhûngkaw dinhmun azirin a sâwngbâwl dân pawh kalpui a ni
a. Kohhran erawh chuan Kohhran pum pui ngaihtuahin a
rualkhai thei ang bera kalpui \ha a ti a. Kaihhruaina te pawh
a tlângpuiin a zam \hîn a. Hei hian thui tak min hrût rualna
chin a nei a, zawm tlân theih hrâm atân pawh a \ha hle a ni.
Inneih sâwngbâwl dân tûr Synod Executive Committee-
in a zam hi Kohhran miten kan hriat tlân a \ha a. A tlângpui
lo thlîr ila. Innei tûrte chuan mahni awmna tualchhûng Kohhran
Committee-ah an dîl hmasa tûr a ni. Inneih ni ruat hi Pastor
leh Kohhran hruaitute râwn hmasaka tih tûr a ni a. Hei hi
Kohhran leh Pastor programme te nên a insut buai loh nân thil
\ûl tak a ni. Sâwmna hi a hautak loh theih dân tûr ngaihtuahin
Biak Ina puan mai \haa hriat a ni bawk a. Inneih inkhâwm hi
Kohhran inkhâwm a nih avângin Inneihtîrtu tûr hriatpuia siam
tûra tih a ni. Man hlan leh man\ang sem hi kan hnam dân a
ni a. Urhsûn taka tih leh Mizo kalphung pângngai taka tih a
\ha a, thleng tlawr zuanzâwnga man\ang eitute zawn a \ha lo.
Incheina hi mahni dinhmun nêna mawi tâwka inchei a \ha
bawk. Hautak tak leh hleihluak taka tih loh hrâm a \ha.
Inneih nia pangpâr khawi leh thlalâkte hi ram pumah kan
chîng ta hlawm a. Pangpâr hi Biak Ina a khâwina hmun bâka
khawi loh a \ha a. Thlalâk pawh inneihtîrtu hriatpui chauhva
inkhâwm urhsûnna tibo lo tûra tih tûr a ni. Zungbun hi tûnlai
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 299
hian mipa pawh hmeichhiain buntîr an awm \an a. Mipain
hmeichhia a buntîr bâk hi chu tih loh ni se tih hi kan kohhran
inkaihhruaina a ni. |hian hi pakhat ve ve an nei \hîn a, hei hi
tih dân nghet a ni ta. |hian man leh Lâwichal man hi inpêk a
nih pawhin man\ang aia tam chu pêk loh tûra ngaih a ni.
Inneih lawm te, thuam chhawm te hi inneih tihautak thei thil a
ni a. Chhûngkaw tam tak phurrit siamsaktu a nih avângin a
hautak lo thei ang bera tih a \ha bawk.
Inneihtîrtute pawh hian Inneih Inkhâwm kaihhruaina hi
zâwm mai sela, mahni phuahchawp leh thil dang telh chiam hi
chîn loh tûr a ni. Thu phuah sa awm ang ang hman hian
mawihnai takin a tih theih a, mahni irâwm chhuak ni âwm taka
phuah chhuah tum hian a tibuarchuar mah mah zâwk \hîn. Thu
chham tûr pawh en lova thu chhamtîr ai chuan en ngeia zahawm
taka chhamtîr hi a khûn zâwk.
Inneih hi mihring hun pui a nih av^ngin a ropui thei ang
bera lawm duhna hi kan nei \heuh va. Chhûngkaw neinung
deuh tân chuan hautak deuhva han lawm pawh a phu viau thei
e. Kohhran pum pui dinhmun ngaihtuahin a nei deuhte pawh
insûm thiam a \ha a. Chutih rual chuan, a neinungte tih dân
thîk lova, mahni dinhmun leh phâk tâwka inneih sâwngbâwl
ngam hi a pawimawh a, hei hi Kohhran mite kan infuihna leh
kan inzirtîrna a ni.

Sawi ho tûr
Inneih sâwngbâwl hi tûn aia \ha zâwka kalpui dân tûr kan
hriatte sawi ni se. Inneih kan sâwngbâwl dân hi Kristian
chhûngkaw dinna kawnga harsatna siamtu a nih theihna awmin
kan hria em?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 300

September 27 : Thawhlehni

NUPA |AN RUAL A PAWIMAWH


Chhiar tûr : Gen. 27:1-17,41; Eph. 5:22,33; Kol. 3:18,19

Nupa \anrual a pawimawh thu t<n \umah hian kan


ngaihtuah dâwn a. Kristian chhûngkaw din leh enkawlna
kawngah nupa \anrual a ngai a. |anrual \hat hle pawhin
Kristian chhûngkaw din hi huphurhawm tak a la ni a. Nu
emaw pa emaw a tu emaw zâwk inthlahdah kan awm chuan
hlawhtlin a har hle dâwn tihna a ni. Chhûngkaw \ha leh entawn
tlâkte hi nupa \anrualna chhûngkua a ni a. Chhûngkaw keh
chhiate hi nupa \anrual lohna chhûngkuate an ni.
Bible-ah an fate chungchânga nupa \angrual lo chanchin
kan hmu a. Isaka a tar tawh hnu, a mit pawh a del tawh hnu
khân a fapa upa zâwk Esauva malsâwm tûrin a inbuatsaih a. A
nupui Rebeki nên an chhûngkaw enkawlna kawnga an \anrual
lohzia a lo lang a. Esauvan a pa chaw tui tak siamsak tuma a
ramvah hlânin, a nu Rebeki remruatnain a nau Jakoba’n a
malsâwmna dawn tûr a lo dawn khalh hman a. An chhûngkuain
a keh chhiat phah a. Chhûngkuaah \ahna leh rûmna, thisen
chhuah duh khawpa unau piang hmun inhuatna leh inhmêlmaknain
ro a rêl zui nghâl a. Chu chhûngkaw keh chiatna avânga inhuatna
chuan chhuan tam a daih a. Vawiin thlengin Isaka te nupa
\anrual lohna hian nghawng \ha lo a la nei zui ta zêl a ni.
Isaka te nupa \anrual lohnain nghawng \ha lo a neih laiin,
Josefa te nupa \anrualna erawh chuan khawvêl tidanglam thei
khawpin nghawng \ha a nei ve thung a ni. Josefa leh Mari te
chhûngkua hi Pathian mihringa a lo channa tlâk ni thei khawpa
nupa \anrualna chhûngkua a ni. Mari a rai tih hre chunga Josefan
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 301
hmangaih taka a pawm zui zêl thei khân an inhmangaihzia leh
\anrualzia a tilang. Mari nau neih hun tawh, an pa te khaw lama
an han inzui hnak hnak maite khân an \anrualzia a lantîr a. Chu
bâkah, Aigupta rama nausên Isua an zu tlân bopui mawlh mai
kha fanau enkawlna kawnga an \anrualzia tilangtu a ni. Mari leh
Josefa dinhmunah han indintîr chhin ila, an \anrualzia kan hre
chiang lehzual âwm e. Josefa hi Isua puitlin hnu khân a dam rei
tawh lo a ni mai thei. An nupaa an dam dun chhûnga an
\anrualna erawh chuan rah a chhuah \ha hle. Lal Isua unau
Jakoba leh Juda-te pawh Thuthlung Thar Kohhran hotu, an
thuziakte pawh vawiin thlenga kan thlarau nun châwmna leh
kaihhruaina atâna kan hmante an ni.
Chhûngkaw din leh enkawl hi nu leh pa mawhphurhna a
ni. Bible-in a sawi angin, pa hi chhûngkaw hotu ber a ni a,
nu hi a \anpuitu, pa lo thlâwp tlattu tûr a ni. Hei hi Israel hnam
chhûngkaw inenkawl dân leh inkaihhruai dân a ni. Pa hi
chhûngkaw puithiam a ni nghâl bawk a. Nova anga chhûngkaw
chhandamna lawng tuktu tûr a ni a. Abrahama anga Pathian
kohna lama a chhûngte hruai thlengtu tûr a ni. Josua anga
sualna leh thlêmna chi hrang hrang kârah pawh ‘Kei leh ka
chhûngte erawh hi zawngin Lalpa rawng a nia kan bâwl ni”
ti ngam pa nih tûr a ni bawk. Pa mawhphurhna hian nupui leh
fanau châwm te, enkawl leh vênhim te pawh a keng tel a. Pa
dinhmun hi intihlalna a ni lo va, nupui fanaute duat taka
enkawla, châwm leh vênhimna a ni. Pa mawhphurhna hi a
hautak a, ngaihtuahna \ha put leh taihmâk a ngai hle a ni.
Nu hi chhûngkaw enkawlna kawnga pa ber \anpuitu a nih
angin, pain a mawhphurhna \ha taka a hlen chhuah theihna tûra
lo thlâwp zar zartu tûr a ni. Nu hian hmeichhia a nihna hi a hriat
chiana, \angkai taka a hman thiam a pawimawh. Nute hi fa
hringtu, fate lainatna leh hmangaihna pawh pa aia nei ngah deuh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 302
zâwka ngaih an ni hial \hîn a. Fa hringtu an nih angin in lama
fate enkawl leh kilkawi kawnga pasalte \anpui hi nu mawhphurhna
pawimawh tak a ni. Kohhran chanchinah pawh Kristian nu \ha
leh chhuanawmte chu Augustine-a nu Monica-i anga beidawng
lova fate \awng\aisak \hîn, Moody-a nu anga in chhûngkhura
fate enkawla kilkawi \hîn nute hi an ni.
‘Nupa \angrual’ chu nu ber leh pa berin an mawhphurhnate
\ha taka hlen chhuah tuma beih leh tih hi a ni. Kristian chhûngkua
din tûr hian nupa \anrual a pawimawh a. Pa hian chhûngkuaa
hotu ber kan nihna anga kan mawhphurhna rinawm leh \ha taka
kan hlen chhuah a ngai. Nu pawhin chhûngkaw inrêlbâwlna leh
inenkawlna kawnga a mawhphurhna a hriata rinawm taka a tih
a ngai a. Fanau enkawlna kawngah phei chuan nu hian mawh
a phur zual a ni. Hetianga kan mawhphurhna \ha taka kan tih
hian chhûngkua a lo zahawmin, Kristian chhûngkaw \ha tak a
lo ni thei dâwn a ni.
Chhûngkua hi ‘sawrk^r tê ber’ tih a ni \hîn. Hei hi ngaihtuah
chian a pawimawh khawp mai. Sawrk^r kalhmang hi chhûngkua
hian a takin a keng a. Rorêltu ber hriat theih loh khawpa sawrk^r
dêldûl chu ramin a tlâk hniam phah ang deuh hian, chhûngkuaa
sawrk^rna fel lo hian nghawng a nei chhe thei hle tih hriat a \ha.
Chhûngkuaah pain sawrk^rna an chan loh hian nu fel hle mah
se, a zahawm tûr angin a zahawm lo va, a nih tûr ang a ni pha
lo. Pa ber a chak lo deuh a nih pawhin nu fing leh fel chuan pa
thuneihna an tungding hrâm hrâm \hîn a. Chhûngkua pawhin a
\hatpuiin, a zahawm phah deuh nge nge \hîn a ni.
Chhûngkaw insawrk^rna fel taka vawng chungin
chhûngkua kan enkawlna kawngah nupa \an dun a \ûl. Eng lai
pawha chh<ngkaw maich^m hi tihnun dun reng tûr a ni a.
Pâwn lamah eizawnna leh rawngbâwlna thila tu emaw zâwk
chhuah a \ûl châng pawhin in luah lumtu, fate lo kilkawitu tûr
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 303
insiam hrâm a \ha. Ram buai tirh lai khân khaw pakhatah
chhiatna râpthlâk deuh mai a thleng a. Nupa tuak khat fa
pasarih lai nei tawhte hi thlarau lam rawngbâwlna thilah an
inhriat thiam loh avângin an intitlân a. Chumi zân chuan an fate
pahnih kum ruk mi leh kum li mi an bo ta daih mai a. Pain a
nu hnên lama awmah a ngai a, nuin a pa hnêna awmah a ngai
ve bawk si a. An bo tih khawtlângin an hriatpui meuh chuan
zawn hmuh rual a ni tawh lo. Tûn thlengin an awmna chin hriat
lohvin an bo hlen ta a ni. Zan khat lek \anrual loh pawh fate
bo hlen theihna a lo ni reng tih hi hriat reng tûr a ni.
Chhûngkuaa kan rawngbâwlna - Pathian ram thilpêk,
buhfai\ham, Kohhran hnatlâng, etc. te hi nupaa lungrual taka
kan inhriatpuia, kan thawh tlân a pawimawh. Fanau enkawlna
chungchângahte thukhat vuaa engkim kan tih dun a \ûl a.
Isaka leh Rebeki te anga fa duat bîk neih te, inthlim leh inbum
te chîn ve hauh tûr a ni lo. Nupa inkârah inhnial leh inkamkhat
chângte a awm lo thei lo va. Mahse, fate hriata inhauh leh
inkamkhat hi pumpelh tum hrâm tûr a ni. Nupa \anrual loh leh
intihthiam loh hi fate leh chhûngkua maiin an tuar lo. Ram leh
hnam chhiatna thlentu a ni. Chutiang bawkin, nupa \anrualna
hian chhûngkua a tinuamin, a tizahawm a. Kan Kohhran
chhûngkuaah pawh chhûngkaw rethei leh berh ve tak \hînte
nupa \anrualna av^nga chhûngkaw zahawm, khawtlâng,
Kohhran leh ram tân pawha chhenfâkawm tak chhûngkua
sawi tûr tam tak an awm. Nupa \anrual hian lei hrehawm tak
hi vânram nuam takah a chantîr thei tih hi hriat reng tûr a ni.
Sawi ho tûr
Chhûngkaw enkawlna kawnga nupa \anrual theih lohna
chhan nia kan hriatte engte nge, engtia siam\hat tûr nge ni ang?
Nupa \anrual lohnain a chhezâwnga nghawng a neih leh nupa
\anrualnain a \hazâwnga nghawng a neihte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 304
September 28 : Nilaini

SUM DAH |HAT (INVESTMENT)


Chhiar t<r : Thuf. 13:11; Thuh. 5:10-14;
Mat. 6:19-21; I Tim. 6:9,10; II Pet. 2:3

Kumin Beihrual programme-ah hian kum danga kan zir


ngai loh sum dah \hat (Investment) chungchâng kan zir tel
dâwn a. Kan ram boruak min chîmtu avâng hian Kohhranhoten
kan sâwtpui beiseiin he thupui hi kan ngaihtuah ho dâwn a ni.
Sum dah \hat (investment) awmzia hi sum leh paite
peipunna tûra eng emaw atâna hman emaw, khawiah emaw
pung nei t<ra dah hi a ni. Sum dah punna chi hrang hrang a
awm a. Tûn \umah hi chuan a pung beiseia pawisa fai dahna
chungchâng kan thlûr bing ang. Ram changkâng zâwkten an
neih ang, a pung awma pawisa dah theihna Bank leh Financial
Institutions (Fi-nan-sial In-sti-tiu-sawns) eng emaw zât kan
ramah kan lo nei ve ta a. Hetih lai hian sawrk^r phalna nei lo,
rin tlâk loh leh belh chian dâwl lo eng emaw zât a lo chhuak
ve mêk bawk a ni tih kan hriat a \ûl hle. Khawvêla kan awm
chhûng hian sum leh pai hi kan hnualsuat ngawt thei lo va.
Pathian rawngbâwlna atân leh Chanchin |ha kan hrilna atân
hmanraw \angkai a nih avâng hian kan thupui hi ngaihtuah a
\ûl hle a ni.
Sum khâwl leh peipun \ûl chhan: Sum khâwl leh peipun
hi Pathian thu a ni (Thuf. 10:5; I Kor. 16:1,2; II Kor. 12:14).
Thawhrimnaa khâwl phei chu a pung dâwn tih kan hmu a
(Thuf. 13:11). Pathian aia sum leh pai lungkhama, buaipui
bera neih te, sawrk^r phal chin bâk leh mi nunna tichhe thei
khawpa chêt erawh chu Bible zirtîrna kalh a ni thung. Hmuh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 305
leh lâk luh apiang hman zawh nghâla, harsatna a lo thlen huna
mi dang ban buai chiam mai hi ringtute nun dân tûr a ni lo.
Kan phâk tâwk leh theih ang tâwka a \ûl hun atâna lo inkhâwl
khâwm leh peipun hi Pathian duhzâwng a ni (Mat. 25:14-3-
; Lk. 19:11-27). Hetiang ti tûr hian thawhrim erawh chu a
ngai hle tih hriat tûr a ni.
Sum dah \hatna hmun him (Bank/Financial
Institution): Sum dah \hatna him leh \ha ber nia lang chu
sawrk^r phalna nei thlapa din Bank leh Financial Institution te
hi a ni a. Hêngahte hian kan sum khâwlte hi dah thei ila a
himin a \ha ber ang. Mi tam tak chuan dah tûr nei tam t^wk
lova kan inhriat avângin kan inthlahrung a, hei hi thil pawi tak
a ni. Sawrk^rin hêng pawisa dahna in a siam chhan hi India
khua leh tui mi dik takten a pung awma sum kan dah theih
nân a ni. Puitling chinte phei chu pawisa dahna in Bank-ahte
hian pawisa dahtîr vek hi a tum a. Dah tûr nei lo mi rethei leh
harsate pawhin an dah ve theihna tûrin Zero Balance Account
emaw No Frills Account an tihte a ruahman hial zâwk a ni.
Mamawh huna loan la duh tân Bank-a pawisa lo dah hi a
pawimawh, duhsak an hlawh a, pawisa pûk a tiawlsam a ni.
Mite pawisa la khâwma, loan lo pêk chîngte an awm a.
Hetiang hi Reserve Bank of India (RBI) phalna tel lo chuan
tih hauh loh tûr a ni. Kan ramah RBI phalna leh hriatpuia sum
dah \hatna dik leh him kan neihte chu hêngte hi an ni:
State Bank of India (SBI)
Mizoram Rural Bank (MRB)
Mizoram Co-operative Apex Bank
Mizoram Urban Co-operative (MUCO) Bank
United Commercial Bank
Vijaya Bank
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 306
Central Bank of India
Axis Bank
United Bank of India
IDBI Bank
Punjab National Bank
ICICI Bank
Bank of Baroda
Syndicate Bank
Kan hriat reng tûr pawimawh tak pakhat chu hêng Bank-
te hian a pung sâng tak an pe ngai lo va; mahse, a him ve
thung a ni. Chu bâkah a pung zât tûr fel fai takin a hriat theih
nghâl vek a ni. A chunga Bank hrang hrangte bâkah khian
sum dah \hatna Financial Institution hrang hrang, hêng UTI
Mutual Fund, Bajaj Allianz, Birla Sun Life, LIC Market
Plus, ICICI Prudential Reliance, Tata AIG leh SBI
Mutual Fund te hi a awm leh a. RBI phalna leh hriatpuia
dinte an ni hlawm a. Sum dah \hatna \ha tak an ni hlawm vek
a, a pung pawh \ha tûra ngaih a ni. Kan hriat tûr erawh chu
stock/share market azira a pung (interest/rate) hi danglam
\hîn a nih avângin Bank-a dah angin hriat lâwk a harsa deuh.
Loan (a pung awma sum pûk): A chunga Bank leh
Financial Institution hrang hrangte khi dân ang thlapa mipui
chhawr \angkai tûra din a ni a. Pawisa dahna atân chauh ni
lo, mipui dâwm kânna tûra din a ni. Bank leh pawisa dah
\hatna dangte hian sum dah \hatute hnêna a pung an pêk
chhuah tûr aia sâng zâwk hmu tûrin mipui mamawhte hnênah
sum an pe chhuak ve leh \hîn a. Chutiang chu tûna loan kan
sawi tûr hi a ni. Hetiang hi mi \henkhatin Pathian thu kalh ni
tein kan ngai a ni âwm e. Khua leh tui ham\hatna tûra sawrk^r
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 307
hmalâkna a ni a. A pung bithliah pawh hi Bank tlûk chhiat
lohna tûr ngaihtuah chung leh mipui dinhmun harsat dânte
ngaihtuah rân chunga tih \hin a ni. Bible hian mipui harsat
dânte ngaihtuah lova hlâwkna duh ngawr ngawr avânga uchuak
taka a pung ûma an pûktîr hi a duh loh chu a ni a. Bank leh
sum dah \hatna in hrang hrangten dân anga pawisa an pûktîr
hi mipui chawikânna a nih avângin Pathian thu nên a inkalh lo
tih hria ila. Sum pûk rulh \hat duh loh erawh chu Bible-in a
dem tih chhinchhiah a \ha.
Sum dah \hat chungchânga fîmkhurna tûr:
Mizoramah sawrk^r phalna nei lo Bank leh Financial Institution
lem a lo chhuak \hahnem ta hle. A \hente phei chu T.V. leh
Chanchinbuahte an inpho lang ngam hial a. Chiahpuam ang
deuh kha a ni a, fîmkhur a ngai hle. Thawhrimna tel hauh lova
hausak tum leh dâwta sumdâwn hi Pathian huatzâwng tak a
ni. Chutiang mite chu rinna kalsanin lungngaihna ruamah an tlu
lût \hîn a ni (I Tim. 6:9,10). Hetianga bum hmang an tam
chuan bum theih kan tam tihna a ni a. Sum leh pai chungchânga
buma ka awm fo a nih chuan inen fiah a ngai hle a ni. Hetianga
dâwta mite buma sumdâwn hi dân bawhchhiatna a ni a; RBI
hian a khap tlat a ni. State \henkhatah chuan Dân (Usurious
Money Lending Bill/Act) te siamin hma an la a ni âwm e. Eng
pawh ni se, hêng sum dah \hatna him lo, dân lo anga pawisaa
sumdâwn theihna lakah hian mipui kan fîmkhur a \ûl a.
Kohhran mite chu hêng lakah hian invên fîmkhur hrâm hrâm
a \ha. Kohhran phei chuan dâwr tûr an ni lo va, an hnên
a\ang hian Biak In sakna tûr, etc., sum pawh pûk loh tûr a
ni. Kan Kohhran mite zîngah sawrk^r phalna nei lo leh dân
lo anga sum peipung \hînte kan awm a nih chuan sim tum
bawk ila. Chutichuan, sawrk^r phalna leh hriatpuia din Bank

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 308
leh Financial Institution hrang hrangahte chauh kan sum khâwl
chhunte hi dah i tum hrâm hrâm zâwk ang u.
A tâwpna atân, Bank leh Financial Institution him leh
\haa sum dah \hat thu kan sawi rual hian kan theihnghilh hauh
loh tûr chu sum dah \hatna him leh \ha ber chu vâna dah hi
a ni (Mat. 6:9-12). Lal Isuan vâna sum dah \hat a sawi awmzia
hi mi rethei leh harsate \anpui \hin te, Pathian ram zauna tûra
a tam thei ang ber pêkte hi ringtuten kan sum dah dân tûr \ha
ber, chatuana awm tûr vâna ro kan khâwl khâwm theih dân
kawng awm chhun a ni tih i chhinchhiah bawk ang u.

Sawi ho tûr
Sum leh pai chungchânga buma kan awm fona chhan hi
eng nge nia kan hriat? Kan rama pawisaa sumdâwnna him
lo tibo tûr hian engtia \an lâk nge \ha ber ang?

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 309
September 29 : Ningani

BUHFAI|HÂM RAWNGBÂWLNA
Chhiar tûr : Sam 116:12,13; Mal. 3:6-12; Tirh. 10:1,2

Buhfai\hâm hi Kristian chhûngkaw rawngbâwlna pawimawh


tak a ni tih kan hre \heuh âwm e. Thilpêk rawngbâwlna chi
khat, langsâr lo tak leh tlâwm tak, \angkai tak leh hlu tak si a
ni. Chhûngkaw tin tih theih, mi lian leh mi tê, mi hausa leh rethei
chhûngkua te pawhin kan tih theih rawngbâwlna \angkai tak a
ni a. Tar leh naupang tân pawh harsa lo taka tih theih, nu leh
nula leh naupangte tân a khawn khâwm chenin rawngbâwlna
pawimawh êm êm si a ni. He thilpêk rawngbâwlna lo awm hi
kan Kohhran v^nneihna ropui tak a ni.
Chhûngkaw tin rawngbâwl theihna a ni: Buhfai\hâm
hi chaw chhum apianga kan chaw chhum tûr kan suah hran
a\anga vei hnih khat emaw lek Lalpa puala kan dah hran \hin
hi a ni a. A \hâmtu tân pawh uihawm tham lo tê a ni a. Mi
rethei inhlawhfa chawp tân pawh chaw chhum apianga vei
hnih khat emaw lek dah hran hi thil harsa niin a lang lo. Hei
vâng hian chhûngkaw tinin he rawngbâwlna hi kan ti thei a.
Mizo zîngah hi chuan a \hatzia leh a \angkaizia hre lo kan
awm âwm lo ve. Kohhran pâwl hrang hrangte pawhin an
chîng deuh vek tawh a. Kan Kohhran chhûngkuaah phei chuan
buhfai\hâm bêl nei lo hi ka tlêm hle tawhin a rinawm. Aizâwl
khawpuia Pastor bial 14 huam chhûngah phei hi chuan
buhfai\hâm bêl nei lo chhûngkua pakhat mah an awm lo va.
Kristian chhûngkaw tehnaa ti\ha \hîn, Khawdungsei Pastor
bial chhûngah phei chuan buhfai \hâm ve lo chhûngkua an
awm lohna hi a rei ta hle mai!
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 310
A lo zîk chhuah \an dân: Buhfai\hâm hi Khasi Kohhran
a\anga Pathian malsâwmna kan dawn hlu tak a ni. Pi Zosâphluii
leh Khasi hmeichhe rawngbâwltu duhawm tak mai, Pi Siniboni
ten Mission Vêng Biak In sakna atân kum 1910 vêla an zu
châwk chhuah niin an sawi a. Kohhranin rawngbâwlna sum
hnâr \ha takah a hmang zui a. Kum 1914 a\ang khân Hmeichhe
Tirhkoh (Bible Women) châwmna atân an hmang \an a. Kum
1949 a\angin Pathian ram sumah chhûng lûtin, Kohhran
rawngbâwlna hrang hrang atân hman a lo ni ta a ni.
Kohhran sum hnâr \ha tak a ni: Tûnah hian kan Synod
sum hnâr pawimawh tak a ni. Kum 2009 khân buhfai\hâm
a\anga kan hmuh zawng zawng belh khâwm hi
` 6,08,84,586.00 zet a ni. Tûna kan Synod sum Pastoral
Ministry atân bîka kan thawh 22% aia tam mah hi buhfai\hâm
a\anga kan hmuh hi a ni a. Ramthar thawhlâwmte nêna kan
Synod sum hmuh zawng zawng belh khâwm pawhin 12% aia
tam mah hi buhfai\hâm a\anga kan hmuh a ni. Buhfai\hâm
rawngbâwlna \angkaizia hi hetiang hian kan ngaihtuah tawh
\hîn emaw. Synod Budget bua a lan dânin, kum 2009-2010
chhûnga Synod rawngbâwlna pawimawh, ATC te, Hospital,
Communication, Rescue Home, Hmangaihna In te enkawlna
atâna Synod sumpui a\anga pêk chhuah zât belh khâwm kha
a vaiin Rs. 6,06,60,400/- a ni a (Synod Budget, 2010-2011,
p. 12). Buhfai\hâma sum tling khâwm khân a tum zo hle tihna
a nih chu. Buhfai\hâm rawngbâwlna hi a lo ropuiin a \angkai
tak zet a ni.
Kohhran Hmeichhe hmalâkna pawimawh a ni:
Buhfai\hâm rawngbâwlna hi Kohhran Hmeichhiate hmalâkna
pawimawh tak a ni. Hmeichhe Tirhkohte châwm nân hman a
nih rualin, anni Hmeichhe Tirkohte kha a tîr lama chhûngkaw
rawngbâwlna pawimawh tak a nihzia theh darhtu pawimawh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 311
takte an ni. Hmeichhe Tirhkoh awm tawh loh hnuah pawh
Kohhran Hmeichhiaten hma chak takin an la zui zêl a. A
enkawl hna pawh hi Tualchhûng Kohhran a\anga Synod
thlengin Kohhran Hmeichhiate kutah dah a ni a. Pi Zosâphluii
te haw hnuah pawh kan missionary Pi Zaii leh Teii ten ram
pum huapin he buhfai\hâm rawngbâwl hna hi an enkawl a.
Anni awm tawh loh hnuah pawh Pi Malsâwmi te, Pi Zomuani
te leh Kohhran Hmeichhe Inkhâwmpui Lian Committee-in
\hahnemngai takin tûn thlengin an la enkawl zui zêl a ni.
Rawngbâwlna tlâwm tak anga lang, sawisêlna leh sawichhiatna
kâra zawi zawia lo \hang chho zêl a ni.
Kohhran pum pui rawngbâwlna a ni: Hetianga kan
Kohhran Hmeichhiate hmalâkna a nih avâng hian buhfai\hâm
hi Kohhran pum pui rawngbâwlna a ni tih mi tam takin kan
hre chiang lo deuh \hîn. A tîr tê a\angin buhfai\hâm
rawngbâwlna hi Kohhranin a hriatpui a. Bial Inkhâwmpui leh
Synod pawh hian vawiin thlengin Buhfai\hâm ziaktu hi a
hranpain a ruat a, inkhâwmpui palai ni sa zîngah an tel chho
ngar ngar a. Kan Kohhran inenkawlna kalphungah chuan hei
hian buhfai\hâm hi Kohhran pum pui rawngbâwlna a nihzia a
lantîr a ni. Kan pastor-te hi tûn hma a\angin buhfai\hâm
campaigner \angkai takte an la ni z>l a. Kohhran Hmeichhiate
hmalâkna pawimawh tak a nih rualin, Kohhran pum pui,
chhûngkaw tinte a tê ber thlenga kan rawngbâwlna in\âwm a
ni tih hi kan hriat a pawimawh hle a ni.
A hlutna leh \angkaina: Buhfai\hâm rawngbâwlna hi
Pi Zomuanin a sawi angin, Kohhran sum hnâr mai ni lovin,
Kohhran mite, a lian a têa min tipumkhattu a ni a.
Rawngbâwlna châwl ve ngai lo, khawchhia leh curfew pawhin
a dan ve theih loh, pension pawh awm lo rawngbâwlna a ni
a. Rawngbâwlna awlsam leh mâwl tak, naupangte leh mi mâwl
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 312
berte pawhin kan tih ve theih rawngbâwlna a ni. Mi rethei leh
harsa ber tân pawh hek phah lutuk lo, chaw chhum phai phah
si lova rawngbâwlna a ni a. Chutih rualin mi harsa zâwkte
chhawmdâwltu \ha tak a ni Chhûngkaw tinin Pathian kan
pâwlna, Pathian nêna kan inzawmna siamtu leh tinghettu a ni
a (Buhfai\h^m Centenary Souvenir, 2010, p. 29). Kan
chhûngkuaah Lal Isua a lo tel ve tih kan hriat theihna
pawihmawh tak a ni bawk. Hêng bâkah pawh buhfai\hâm
hlutzia hi sawi tûr tam tak a la awm âwm e.
Buhfai\hâm rawngbâwlna hi Pathian rawngbâwlna hlu leh
\angkai tak a ni tih hrereng ila. A pawisa tling khâwm tam
hlutna ai mahin he rawngbâwlnaa chhûng tinte inpêkna te, he
rawngbâwlna avânga kan lâwmna leh hlimna te hi a hluin a
ropui zâwk mah âwm e. Buhfai\hâm rawngbâwlna hi awm ta
lo se, tûn ang hian inpumkhatna leh thawh hona \ha hi
Kohhranhote hian kan nei pha kher lo vang. Kohhran
hmeichhiate chauh ni lovin, chhûng tinte pawh kan khua a har
khawp ang le! Buhfai\hâm rawngbâwlna hlu tak Pathianin min
pêk avâng hian chhûng tinte hian Pathian hnênah lâwmthu i
sawi fo \hîn ang u.

Sawi ho tûr
Buhfai\hâm rawngbâwlna leh Kristian chhûngkua
inzawmna leh inlaichînna te sawi ni se. Buhfai\hâm
rawngbâwlna hi tûn aia \angkai zâwka chhûngkaw tinin kan
kalpui dân tûrte sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 313
September 30 : Zirtâwpni

BEIHRUAL KHAIKHÂWMNA LEH


KHÂRNA

Beihrual kan lo hmang zo dâwn ta a. Tualchhûng


Kohhranin \ha a tih angin programme pawh siam ni se. A
theih chuan Beihrual khaikhâwm nân report emaw, sawi hona
hmangin emaw Kohhranin Beihrual kan hman dân tlângpui
thlîr lêt ni se.
Beihrual khârna atân a remchân chuan \awng\ai rual
neih ni se. Kan \awng\ainaah lâwmthu sawina te, thupha
châwina te, inhlan tharna te, Pathian hruaina te dîla \awng\ai
ni thei se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 314
October 5

RINGTUTE CHANVO
Chhiar tûr : Mk. 10:27-31; Joh. 3:16-18;
I Kor. 15:42-44; II Tim. 4:6-8,18;
Thup. 21:2-7

Kan thupui, ‘Ringtute chanvo’ tih hi Lal Isua lo kal leh


huna ringtute dinhmun sawina a ni tih kan hriat hmasak a
pawimawh âwm e. Zirlai hmasa lamah Lal Isua lo kal leh thu
te, mitthi thawhlehna thu te leh ni hnuhn<nga rorêlna thute kan
zir tawh a. Hêng hun hnuhn<ng thurin kan zir tawh a\angte
hian ringtute chanvo leh an dinhmun ropui tûrziate kan hre
nual tawh a. Tûn \umah hian chipchiar deuh zâwkin kan thlîr
ho d^wn a ni.
A hmasa berin Eden huana kan hloh tawh, Pathian anna
Isua Krista zâra kan neih leh tâk hi Lal Isua lo kal leh hunah
a kimin kan nei dâwn a ni. Mihring hmasa, Adama leh Evi te
pahnih suala an tlûk hmaa an nihna leh dinhmun ropuizia Bible-
in kawng hrang hrangin a sawi a. Genesis bung 1:26f-ah Pathian
anpuia, anmahni ang taka siam an nih thu kan hmu a. Pathian
nên an lêng d<nin, an inpâwl \hîn tih kan hre thei bawk a (Gen.
3:8f). Kohhran Paten an lo sawi \hin angin, felna bulpui -
thianghlimna te, felna te, hriatna dik te pêk an nih avâng leh
ngaihtuahna te, chhia leh \ha hriatna te, duhthlan theihna leh
\hatna te neia siam an nih avângin Pathian nêna lêng dûn thei,
thil siamte aia chungnung zâwk dinhmuna ding an ni. Tlûk hmaa
mihring dinhmun ropuizia hi Sam phuahtu chuan, “Ani chu
Pathian aia hnuai deuh chauhvin i siam a, ropuina leh
chawimawina i khumtîr si a,” a ti nghe nghe a ni (Sam 8:5,6).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 315
A chunga kan sawi tâk mihring nihna leh a dinhmun ropui
tak mai khi anmahni duhthu ngeia suala an lo tlûk tâk avângin
mihring hmasate leh an thlahte zawng zawngin kan chang ve
pha ta lo va (Gen. 3:14ff; Rom 3:23). Tlûkna avângin Pathian
anna kengtu, felna bulpui – thianghlimna, felna leh hriatna dikte
phei chu kan hloh va. Ngaihtuah theihna, chhia leh \ha hriatna
leh duhthlan theihna te pawh tihkhawlohvin a awm a. Mihring,
Pathian anpuia siam kha mahni hmasialna, chapona leh
duhâmnain kan lo khat zo va. Chutiang khawlohna leh chhiatna
dinhmunah chuan kan intâl lût ta a. “|ha famkim, finnaa khat,
mawina tinrêng” neia siam mihringte kha a siamtu dotu,
timualphotu a lo ni ta zâwk a ni (Ezek. 28:11).
A chunga kan sawi sualna khur ata khi Lal Isuan min
chhandam a, Thlarau Thiaghlimin Pathian anna kan hloh tawh
felna bulpuite kan nunah seng lûtin, kan ngaihtuahna te, chhia
leh \ha hriatna leh duhthlan theihnate tichak thar lehin min
tinung leh ta a. Chatuan nunna neiin, Krista anna lamah kan
lo \hanglian thei ta a. Khawvêl sualna kârah ‘mihring hlui
bumna châkna anga chhe deuh deuh’ hlîp thlain ‘mihring thar,
thutak, felna leh thianghlimnaa Pathian anga siam khân’ thuamin
kan lo awm leh ta a. Amaherawhchu, he khawvêla kan awm
chhûngin ringtu tu mah sual laka fihlîm kan awm lo. Chatuan
nun nei tawh, mihring thar, Pathian anna nei ni mah ila, kan
thih ni thlengin thlarau mi bera ngaihte chenin tihthianghlim
ngaia awm tûrte kan ni. Amaherawhchu, Lal Isua lo kal leh
hunah erawh chuan tih\hat famkimin kan awm tawh dâwn a
ni. Chu dinhmun aia \ha zâwk ringtute chanvo dang hi sawi
tûr a vâng hle ang.
Kan Kohhran (PCI) thurin nambar 10-naah Lal Isua lo
kal huna ni hnuhn<ng rorêlnaah ‘chatuan ropuinaa lawm luh’
kan nih tûr thu puan chhuah a ni a. A tîra Pathian anpuia
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 316
siam, sualna leh khawlohnaa intâl lûta, Pathian anna – felna
bulpui hloh khawpa chhiatna bâwiha tâng tawh hnu, Krista
chhandamna azâra kan chanvo ropui tûrzia hi sawi fiah hleih
theih a ni lo va. A sawi fiah teuh deuh bera ngaih Johana
pawhin, “Kan ropuina tûr eng ang nge a la lang rih lo ve.
Amah a lo inlâr hunah amah angin kan awm dâwn tih zawng
kan hria,” a ti ngam hrâm a ni (I Joh. 3:2). Chatuana Krista
hmêl entu leh hmutu dinhmun pawh hi a ropui tawh tehlul nên,
amah Krista anna neia, a thianghlimna, felna leh hmangaihnate
a famkima kan \âwmpui hun tûr ngaihtuah hian hei tluka ringtu
chanvo ropui hi a awm chuang lo vang.
Bible-in ringtute chanvo min hrilh kan sawi hmaih hauh
loh tûr pakhat chu, kan thil tih\hat ang zêla lâwmman pêk kan
nih tûr thu hi a ni (Lk. 6:35; I Kor. 3:8-15; Gal. 6:7; Heb.
10:35; II Pet. 2:13; Thup. 22:12). Hebrai bung 11:6-ah phei
chuan “Pathian hnêna lo kal chuanin, ani chu a awm a ni tih
leh a zawngtute hnêna lâwmman pêk hmang a ni tih rin tûr a
ni,” tih kan hmu. Hêng lâwmmante hi lallukhum tia sawi a ni
a. Pathian hi dikna leh felnaa khat a nih ang takin mi tin an
thiltih dân azirin a rêlsak dâwn a. Vântlâng hriat lohva a rûka
a duhzâwng titute, Krista avânga tihduhdahna leh hrehawm
tuarte leh rinawm tak leh taima taka Chanchin |ha hriltuten
lâwmman an la hmu dâwn a ni.
Lâwmman dawn tûr chi hrang hrang Bible-ah hian kan
hmu a. Chûngte chu: Lallukhum chhe thei lo (I Kor. 9:25-27),
felna lallukhum (II Tim. 4:8), lâwmna lallukhum (I Thess.
2:19,20), ropuina lallukhum (I Pet. 5:1-4) leh nunna lallukhum
(Thup. 3:20) ti tein sawi a ni a. Nunna lallukhum leh felna
lallukhum te hi martar-te hnêna lâwmman pêk tûr ni deuh
bera ngaih an ni. Lallukhum ropuina hi a thilah ni lovin, a petu
avânga ropui leh ngaihsânawm a ni a. Pathian nêna ringtute
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 317
inlaichînna tihnghehna leh kan rawngbâwlna beitham takte
hriatpuina leh chawimawina a ni. Hei hi lâwmman hlutna lai
tak chu a ni. Lâwmman chi hrang hrangte hi lei leh vâna
rorêltu leh thuneitu sâng ber, Lal berte lalber hnên a\anga
dawn tûr a nih avângin, khawvêla lâwmman ropui bera an
ngaih Nobel Prize ai pawha ropui leh hlu zâwk a ni tih
chhinchhiah ila.

Sawi ho tûr
Ringtute chanvo ropuizia kan sawi bâk eng engte nge
sawi t<r kan hriat? Lallukhum hi tûnlai mite rilrua a tlâk dân
eng ang nge nia kan hriat?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 318
October 12

RINGLOTE CHAN TÛR


Chhiar tûr : Mat. 25:41-46; Joh. 3:18; 5:28,29
Rom 1:18ff; 5:12; Thup. 21:8

Lal Isua lo kal leh huna ringtute chanvo ropuizia leh


duhawmzia kâr kal ta lamah kan ngaihtuah tawh a. T<n \umah
hian ringlote chan t<r leh an dinhmun chhiatzia leh râpthlâkzia
kan ngaihtuah ve thung dâwn a ni. Ringlote hi sualna leh
khawlohnaa khat, thiam loh chang, boral tûr, kumkhaw hremna
te, zahna leh chatuan hmuhsitawmna tuar tûr, meidîla paih
tûrte an ni (Dan. 12:2; Mat 25:46; Joh. 3:16; Thup. 21:8).
Mihring hi a tîrah Pathian anpuia siam ni mah ila, kan
thlahtute, Adama leh Evi-ten mahni duh thu ngeia Pathian dân
an bawhchhiat avângin thiam lohna leh chhiatnaah an inbarh
lût tawh a. Pathian rinchhana, a duhzâwng ti tûra siam khân
Pathian tluka ropui nih tumin a lakah an hel a. An nih loh tûr
ang niin, an awm dân loh tûr angin an lo awm ta a. Chu sualna
leh khawlohna avâng chuan khawvêlah thihna a lo lût a, sualna
leh thihna chuan mi zawng zawng a fan chhuak vek a (Rom
3:23; 5:12f). Thihna leh khawlohna dinhmun ata chhuahna
tûrin a Fapa Isua Krista zârah Pathianin chhandamna kawng
a buatsaih a. Lal Isua ringlote erawh chu thiam loh chang,
chatuan hremna tuar tûrte an ni.
Lal Isua ringlote hi Paulan Pathian thu âwih lo, Pathian
chawimawi duh lote an nih thu a sawi a (Rom 1:18ff). Finga
inngai; mahse, mi â lo ni si, thutak fel lo taka dâltu, Pathian
ropuina pawh rannung lema chantîrtute mai an nih thu a sawi
a. Hêng an sualna leh khawlohna avâng hian Pathianin a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 319
hawisan a. Ring lo, Pathian hawisan tawhte nun chu ‘fel lohna
zawng zawng te, sualna zawng zawngt e, duhâmna zawng
zawngtein a khat a; îtsîkna te, tualthahna te inhauna te, bumna
te leh nungchang \hat lohna tein an khat a’ tiin a sawi a (Rom
1:29). Chûng ring lo sualna leh khawlohnaa khatte chu ‘thi zia
rêng an ni’ a ti zui nghe nghe a ni (Rom 1:32).
A chunga kan sawi tâk, ringlote dinhmun khi mihring
tungchhova kal zawng zawngte dinhmun a ni tih Bible a\angin
kan hre thei a. Protestant-hote phei chuan thurin laipuiah kan
nei nghe nghe a ni. Keini ringtute pawh hi Lal Isua kan rin
hma khân ringlote dinhmunah hian kan ding vek a. Lal Isua
rinna azâra Pathian khawngaihna av^ng chauhva sual thiam
lohna leh thihna laka chhandam kan ni. Ringlote hian Pathian
khawngaihna an chan ve loh avângin ‘tûn apangin thiam loh
changin an awm a’ (Joh. 3:18). Lal Isuan mi hausa leh Lazara
chanchin a sawinaah phei chuan ringlote hi an thih veleh
hremhmuna kal nghâl tûr an ni (Lk. 17:18f).
Ringlote hi an dam laiin thil \ha te pawh dawngin, ringtute
aia dinhmun \ha zâwka ding angin lang mah se, an nun chhûngril
chu mahni hmasialna te, chapona leh duhâmnain a
tihhrehawmzia leh a tihretheihzia Bible-ah a lang chiang hle a
(Sam 73:2ff). Nakin hun atâna an hmabâk thimzia, ‘hlobet
anga ah thlûka’ an awm tûr thu leh ‘hnim hring anga vuai’
nghâl mai tûr an nih thute Bible-ah kan hmu bawk (Sam 37:2;
90:6). Lal Isua lo kal leh hunah pawh thiam loh changa
kaihthawh tûr an ni a (Joh. 5:29). Ringtute chatuan ropuinaa
lawm luh an nih laiin, ringlote chu kumkhaw hremna, zahna leh
chatuan hmuhsitawmna hmunah an kal thung dâwn a ni (Dan.
12:2; Mat. 25:46; Joh. 5:29). Thupuan bung 21:8 -ah phei
chuan nakin rorêlna niah mei leh kâta kâng dîla la paih tûr an
nih thu a sawi nghe nghe.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 320
Ringlote dinhmun kan sawi lan tâkte khi Kohhran pate
hun lai a\ang tawha Kohhran pawm dân leh zirtîr dân a ni a.
Kan Kohhran thurin \obul, Westminster thurinin thih hnua
mihringte awm d^n leh thawhlehna chungchâng a puan
chhuahnaah ringlote thlarau chu ‘hremhmunah paih thlâkin an
awm a, chutah chuan hrehawm leh thimna tâwpkhâwkah rorêlna
ni ropui atâna khêkin an awm’ tih a ni a. Mitthite kaihthawh
hunah pawh ‘mi sualte taksa chu Krista thiltihtheihnain thiam
loh changa kaihthawhin an awm ang’ tih a ni bawk. Ni
hnuhn<nga rorêlna niah ringlote chu ‘chatuan hremnaah paih
thlâkin an awm anga…chatuan boralnaa hremin an awm ang’
tih a ni bawk.
A chunga ringlote chan t<r leh dinhmun Bible leh Kohhran
zirtîrnate khi hnial kalhtute an awm reng. Khawvêl finna chi
hrang hrangte hian thih hnu piah lam beiseina hi an hre ve lo
va. Chuvângin, thihna hi mihring tâwp hlenna tûra ngaiin, thih
hnu piah lama ringtute leh ringlote dinhmun Kohhran thurin leh
Bible zirtîrnate hi an hnial a. An hnialna thu lehlam (opposite)
hi hnialtu dangten Kristiante zirtîrna kalhzâwngin an dinpui ve
bawk a. Chûng mite chuan mitthite thlarau hian nunna la nei
chhunzawm zêla, an zaa chhandamna changa vânram kal vek
tûrin an ngai a. Thih hnua chatuan hremna tuar tûra inzirtîrna
hi Chanchin |ha nêna inkalha ngaite an ni. Kohhran pate hun
lai a\angin he ngaih dân vuantute hi an awm ve fo \hîn rêng
a ni. Thih hnuah ring lo thlarauten an dinhmun siam\hat leh
theihna hun nei tûra ngai an awm bawk a. Chûng mite chuan
Pathian hi hmangaihna leh felnaa khat a nih av^ngin Lal Isua
Krista rin leh theihna hun siamsak lovin mi tu mah Pathianin
chatuan hremna a tuartîr an ring lo a ni.
Ringlote hi nunna nei tawh lova, kumkhuaa boral hlen
tûra ngaih dân nei zîngah theologian \henkhatte leh Kohhran
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 321
pâwl \henkhatte sawi tûr an awm a. Chûng mite chuan Johana
bung 3:16 hi innghahna atân an hmang a. ‘Tu pawh a ring
apiang an boral lohva,’ tih thua ‘boral’ tih hi ringlote tâwp
hlenna tûr sawina kâwkin an ngai a ni. Hremhmun sawina
‘meidîl’ ‘mei leh kât’ ‘kumkhaw mei’ tihte hi a taka awm
tûrah an ngai lo. Chu bâkah, Bible hmun hrang hranga ‘mi tin
an thiltih ang z>la r>lsak’ thu hi \an chhana hmangin, ringlote
n>n ang khata chatuana hremna tuar vek tûra ngaih theih niin
an hre lo bawk.
Ringlote chungchânga Bible zirtîrna leh Kohhran inzirtîrna
kalhzâwnga ngaih dân hrang hrang kan târlante khi Bible leh
Kohhran aia khawvêl finna dah chungnung leh ngai pawimawh
zâwkte thlîr dân a ni tih hria ila. Ringloten thih hnu piah lam
thlenga hremna an tuar tûr hi sakhaw \henkhat zirtîrnaah pawh
a intuh nghet hle. Kristiante inzirtîrnaah phei chuan a intuh
nghet lehzual a. Pathian hi hmangaihnaa khat ni mah se, dikna
leh felnaa khat a nih bawk si av^ngin ring lo leh mi sualte
hrem lohvin a chhuah dâwn lo tih kan hriat reng a pawimawh
a. Kan Kohhran (PCI) thurin hmâwr bâwknaa ni hnuhn<nga
rorêlna chungchângah pawh “Ringlote leh mi sualte chuan thiam
loh changin, an sual hremna an tuar ang” tiin kan puang chhuak
a ni.
Ringlote dinhmun hi Bible sawi ang taka chhia leh râpthlâk
a nih avângin, Pathian meuh pawh a awm hle hle thei lo. ‘Tu
pawh a ring apiang an boral lohva, chatuana nunna an neih
zâwk nân’ he khawvêlah a Fapa Isua Krista a rawn tîr a
(Joh. 3:16). Lal Isua pawhin ringlote dinhmun leh chan t<r
chhiatzia hriain a thisenin min rawn tlan a. A tlanna hnathawh
avânga mi zawng zawng chhandama kan awm theihna t<rin
“Khawvêl zawng zawngah kal ula, thilsiam zawng zawng
hnênah chuan Chanchin |ha hril rawh u” tiin Kohhranhote leh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 322
ringtute thu min pe a (Mk. 16:15). Krista rilru \âwmpuitute
leh Pathian thinlung ang pu, ringtute tân ringlote chan t<r
chhiatzia hi haider theih a ni lo. Chuvângin, ringlote chan t<r
chhiatzia kan zir tâkte hi Chanchin |ha hrilhna kawnga
\hahnemngaihna min petu ni thei se a lâwmawm ngawt ang.

Sawi ho tûr
Ringlote dinhmun leh an chan t<r chhiatzia hriat chian hi
Chanchin |ha hrilh kawnga \hahnemngaihna min petu a nih
theih dân sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 323
October 19

KUM SÂNG RORÊL


Chhiar tûr : Thup. 20:1-6

Kum sâng rorêl thu hi Thupuan bung 20:1-6 ah kan hmu


a. Hei bâk hi chu Bible bu dangah sawi lan a ni lo va. Heti
a ni chung hian kum zabi 20-na hun chhûng khân hun
hnuhn<ng thu ngaihtuahna khawvêlah sawi leh ngaihven a
hlawh hle. Mizo Kristiante zîngah pawh kum sâng rorêl hian
kum 1920 vêl a\ang tawh khân ngaihven a hlawhin, tuipui
leh buaipui tâwk an awm chho reng \hîn a ni. Kohhran thurin
leh zirtîrna kawngpui erawh hi chuan vawiin thlengin a la
hrût tel meuh lo va. Seminar leh Pathian thua inkawm
khâwmna programme-a kan zir leh sawi ho bâk hi chu a
hranpain Kohhranin a buaipui zui meuh lo. Tûn \um hi thupuia
nei meuhva Kohhran mi mir zir t<ra kan \hehna hmasa a ni
mai thei e.
Kum sâng rorêl thu sawi lâr hmasa bertua an sawi \hin
chu kum zabi hnihnaa Kohhran pate zînga mi Ireneaus (Ai-ri-
nias-a) a ni a. A ngaih dân chuan ni ruk chhûnga Pathianin lei
leh vân a siam av^ngin Lal Isua lo kal leh hmain khawvêl hi
tûna a awm ang hian kum sângruk a awm ang a. Kum
sângrukna tâwpah Krista dodâltute lo chhuakin, tihduhdahna
nasa tak a lo awm ang. Chumi hnuah, Krista a lo kal leh ang
a, mitthite a rawn kaitho ang a, Krista daldâltu leh sual
thiltihtheihna te titlâwmin, kum sâng khat chhûng he leiah hian
Pathian ram din a ni ang. Chumi zawhah rorêlna hnuhn<ng a
awm ang a, ringtute chu chatuanin Pathian hnênah an awm
tawh dawn a ni. Ireneaus-a’n kum sâng ror>l hi he leia a

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 324
hranpaa lo thleng tûrin a sawi a. Kum sâng rorêl tûra a lo
kal hun hian Jerusalem tundin leh a nih tûr thu te, leiin rah
nasa tak a chhuah tûr thu te, remna leh muanna famkim he
khawvêla a lo thlen tûr thu leh tlansate zawng zawng an awm
khâwm tûr thu a sawi bawk a ni.
Hetiang hian Ireneaus hian lo sawi mah se, Kohhran pate
zînga mi Origen-a leh Augustine-a te chuan he ngaih dân hi
kalhin, kum sâng rorêl hi a hranpaa lo awm tûrin an ngai lo
va. Origen-a chuan Kristianna \hang zêl leh hmasâwn zêl hian
kum sâng rorêl hi a nghawng chhuah tûr niin a ngai a.
Augustine-a pawhin khawvêla Kohhran din \antirh a\anga kum
sâng rorêl hi in\an tawhin a ngai bawk a ni. Chutiang chu
Kohhran pate zînga \henkhat ngaih dân a nih avângin, Apostol-
te thurinah sawi lan a hlawh lo va. Kum zabi lina hun laia
Nicea thurin an puan chhuahah pawh a lang pha lo va. Kohhran
siam\hat hun laia Protestant thurin leh zirtîrna lo zam chhuaktu,
Luther-a leh Calvin-a te pawhin kum sâng rorêl thu hi Kohhran
thurin leh inzirtîrnaah telh tûrah an ngai lo. Chuvângin, kum
sâng rorêl hi Protestant-ho zîngah tuipui leh buaipui tâwkte
awm \hîn mah se, Kohhran thurin leh zirtîrna hian a keng tel
meuh lo a ni. Presbyterian Kohhran thurin lam ziaktute chuan,
“Miin kum s^ng ror>l thu hi, a Kristianna kawnga chak phah
leh hl^wk phah n^na a hman chuan a pawi kan tihsak lo va.
Miin an rin duh loh pawhin pawi kan ti l>m lo,” tiin an sawi.
Eng pawh ni se, kum sâng rorêl hi khawvêl hmun hrang
hranga Kristiante zîngah tuipui leh ngaihven tâwk an awm
reng a. Pathian thu zirna huang chhûngah pawh ngaih dân leh
kalpui dânte a inan loh avângin inhnialna a awm ve reng bawk
a. Hetih kârah hian kum sâng rorêl chungchânga ngaih dân chi
hrang hrangte hi a tlângpuiin chi thuma hlâwm khâwm a ni a.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 325
Hêng ngaih dân chi thum hi tûn \umah hian a tawi thei anga
thlîr zui kan tum dâwn a ni.
A hmasa berin, he leia a hranpa ngata Isua Krista hova
kum sâng rorêl lo awm tûra zirtîrna hi lo thlîr zui nghâl ila. He
zirtîrna hi Sâp\awngin ‘premillennialism’ (pri-mil-le-nia-li-zim))
tih a ni a. |awngkam pahnih ‘pre’ (pri) ‘hma’ tihna leh
‘millennium’ (mil-le-niam) ‘sâng’ tihna a\angtea chher a ni. A
thu awmzia hian ‘kum sâng rorêl hmain Lal Isua a lo kal leh
ang’ tih thu a keng a. Chutiang ngaih dân neitute chu he leia
Isua hova a hring a hrâna kum sâng rorêl a awm ringtute
(premillennialist) tiin an vuah a. An ngaih dân leh zirtîrna
pawh ‘premillennialism’ tia vuah a ni. Kum sâng rorêl
chungchângah ngaih dân leh zirtîrna dangte awm ve bawk
mah se, he zirtîrna ‘premillennialism’ hi kum sâng rorêl tih
hian a kawh deuh ber \hin chu a ni.
He zirtîrna ‘premillennialism’ bul tumtua ngaih hi a chunga
kan sawi lan tawh angin Kohhran pate zînga mi Ireneus a ni
a. Ireneus-a ngaih dân belhchhah hian kum sâng rorêl lo awm
tûr zirtîrna chi dang deuh ‘dispensational premillennialism’ (dis-
pen-se-saw-nal pri-mil-le-nia-li-zim) an tih chu a awm bawk
a. A bul tumtu deuh bera ngaih chu J.N. Darby leh a \huihruaite
a ni a. A tilârtu takte erawh chu C.I. Scofield-a te, Clarence
Larkin-a te leh mi dangte an ni. Anni zirtîr dân hi Mizo
Kristianten kum sâng rorêl zirtîrna kan hriat leh sawi ve \hin
pawh hi niin a lang.
Scofield-a leh Larkin-a te chuan, Adama siam \antirha
suala an tlûk hma a\anga in\anin hunpui \hen (dispensation)
chi hrang hrang pasarih awm tûrin an sawi a. Hunpui \hen
parukna, khawngaihna hun tâwpah hunpui \hen pasarihna lo
thleng tûrin an ngai a. Chu hunpui \hen pasarihna chu kum

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 326
sâng rorêl an tih hi a ni. Scofield-a leh Larkin-a te hian Lal
Isua lo kal lehna hi \um hnih angin an sawi a. A lo kal lehna
hmasa zâwkah mi thianghlim lâwr (rapture) a awm ang a,
chuta \anga kum sarih hnuah kum sâng rorêl tûrin Lal Isua lo
kal leh tûrin an ngai a ni.
Scofield-a te ngaih dân chuan, kum sâng rorêl lo thlen
hma hian hnam tin hnênah Chanchin |ha hi hrilh kim a ni tawh
ang. Mi thianghlim lâwr hun a\angin sakawlh (Krista dodâltu)
a lo lang ang a, kum sarih chhûng hrehawmna hunin a zui
nghâl ang. Hetih hun chhûng hian Israel-te pawh a hnam pumin
an inlamlêt ang a, Isua Krista an ring ve tawh ang. Kum sarih
ral dâwn hunah Sakawlh leh a hoten Israel hnam tihchimih
tumin Harmaggedon indona an chawk chhuak ang a. Lal Isua
vân ata mi thianghlimte nên lo chhukin, sakawlh leh a hote an
rawn titlâwm ang a, martarte thawhlehna a awm bawk ang a.
Tichuan, Jerusalem-ah Lal Isua hova kum sâng rorêl pawh lo
in\an zui ve nghâl tûrin an ngai a ni.
Kum sâng rorêl hi Juda-te nghahfâk, Israel hnam tundin
hun tûra ngaih a ni a, zâwlneite hrilhlâwk angin Davida lalram
pawh tundin a ni bawk ang. Jerusalem temple pawh din thar
leh a ni ang a. Temple inthawinate pawh tihthar leh a ni ang.
Kum sâng lalram din tûra Lal Isua a lo kal \um hian sakawlh
leh zâwlnei derte chu man khâwmin, meidîla paih an ni ang a.
Setana pawh kum sângkhat atân phuar a ni ang a, eng mah
ti thei tawh lova leilâwta khârkhipin a awm ang. Khawvêl
pum pui hi Isua Krisa lalram a ni vek tawh ang a, remna leh
muanna famkim a takin a thleng ang a. Leilung hausakna pawh
nasa taka chen hun tûra ngaih a ni. Kum sâng rorêl zawhah
ringlote kaihthawhin an awm ang a, Setana hovin meidîla paih
tûra rorêlsakin an awm ang. Lei thar leh vân thar lo lang tûra
ngaih a ni bawk.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 327
Kum sâng rorêl chungchânga ngaih dân dang awm leh
chu, ‘postmillennialism’ (paws-mil-le-nia-li-zim) tia sawi a ni
a. Premillennialism hi kum sâng rorêl hmain Lal Isua lo kal leh
tûra sawina a ni a. Postmillennialism erawh chu kum sâng
rorêl hnuah Lal Isua a lo kal ang tia sawina angin hrilhfiah
theih a ni. He ngaih dân chhûngah hian ngaih dân siper sawi
tûr awm nual mah se, a tlângpuiin he ngaih dân pawmtute hian
Scofield-a leh Larkin-a te sawi dân khi an hnâwl ve thung a.
Israel hnam tundin lehna an sawi ang khi an pawmpui thei lo
bawk. Kum sâng rorêl hi sawi ve bawk mah se, Jerusalem-
a a hring a hrâna rorêlna awm tûrin an ngai lo. Isua Krista
ringtute nun ram sawina ni zâwka ngaih a ni a. Chanchin |ha
hian khawvêl hi zawi zawia fana hneh zêl tûrin an ngai a.
Nakin Krista lo kal leh hunah phei chuan khawvêl ram zawng
zawng hi Chanchin |hain fan chhuak veka, Krista lalna ram
la ni vek tûrin an beisei a. Remna leh muanna pawh pung
deuh deuh tûra beisei a ni. Mita hmuh theiha ropui taka Lal
Isua Krista lo kal tûrin an beisei a. Mitthi thawhlehna leh ni
hnuhn<nga rorêlnain zui nghâl tûra sawi a ni.
Kum sâng rorêl thu thlîr dân dang pathumna chu
Sâp\awngin Amillennialism tih a ni a. Mizo\awnga lehlin dâwn
chuan kum sâng rorêl pawm lo zirtîrna tihna a ni a;
Premillennialist-hoten kum sâng rorêl thu an zirtîrna
thlauhthlâkna a ni. He ngaih dân hi chher thar a ni lo va, a tîr
a\anga Kohhran inzirtîrna pângngai anga ngaih theih a ni.
Thlarauva rorêlna anga sawi theih a ni a. Kum sângkhat Setana
phuar thu pawh thlarau lama Setana phuar a nih thu, ringtute
laka thuneihna a neih tawh loh thu sawina anga hrilhfiah a ni.
A chunga postmillennialism nên a danglamna lai sawi tûr a
tlêm hle. Kum sâng rorêl hi he leia a hranpaa lo awm tûrin an
ngai lo. Mi thianghlim lâwr thu te, Israel hnam pum lamlêt thu

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 328
te, Davida lalram tundin thu te, Jerusalem temple din thar leh
thu te leh he leia hmun bîk neia kum sâng rorêl beiseinate hi
amellinnialist-hoten Bible zirtîrna laipuiah an ngai lo va. Chutih
rual chuan, Kohhran din tirh a\ang tawhin he leiah Pathian
ram lo thleng tawha, Pathian lalna pawh tundina awm zêl tûr
leh zau zâwka lo lang chhuak zêl tûrin an ngai. Lal Isua lo kal
leh hma loh chuan sualna hi awm reng tûrin an ngai a. A lo
kal leh hunah Pathian ram leh chhandamna a famkima lo thleng
tûrin an ngai a ni.
Kum sâng rorêl chungchânga ngaih dân chi hrang hrang
kan târlante khi khawthlang Sâpram lama kum zabi sawmhnihna
hun chhûnga an chher chhuah leh sawi dân tlângpui khai
khâwmna ni a. Khing ngaih dân chi thum chhûngah khian
ngaih dân siper sawi tûr eng emaw zât a la awm bawk.
Eng pawh ni se, kum sâng rorêl thu hi Bible zirtîrna laipui
a ni lo tih hria ila. Dispensational Premillennialism kan tih tâk
phei khi chu Thupuan bung 20:1-6 thua innghat a ni. Rev. Dr.
Lalsâwman a sawi angin (Kristian Thurin Zirna, p.366),
Thupuan bung 20 thu hi Thuthlung Tharah hian a mal tlat a.
Daniela bu leh Apokrifa bute nên a inkawp a. Khuhhawnna
thuchah kalhmang zuia ziak, a ngial a ngana pawm theih loh,
zirtîrna fiah lo tak a nih avângin Kohhran thurin leh inzirtîrnaah
hmun a nei lo tih hriat a pawimawh hle.

Sawi ho tûr
Ngaih dân hrang hrang kan târlan tâkte khi engtia kalpui
nge \ha bera kan hriat? Eng angin nge kum s^ng ror>l thu hian
Kristiante rilru a luah?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 329
October 26

KRISTA DODÂLTU
Chhiar tûr : I Joh. 2:18-23; 4:1-7; II Joh. 7

Krista dodâltu tih thu hi Johana Lehkhathawn pakhatna


leh pahnihnaah kan hmu a. Sâp\awngin ‘Anti-Christ’ tih a ni
a. Krista dodâltu emaw Krista dinhmun luah tuma beitute
emaw tiin a awmzia a sawi fiah theih âwm e. Johana
lehkhathawnah hian ‘Krista dodâltu’ tih leh ‘Krista dodâltu
tam tak’ tia sawi a ni a (I Joh. 2:18). Hei hian Krista dodâltu
hi pakhat mai ni lovin, pakhat aia tam an awm tih a kâwk thei
âwm e.
Krista dodâltu tih hi Johana sawi dân chuan hun hnuhn<ng
chhinchhiahna, hun hnuhn<nga thil lo awm tûra sawi a ni.
Mihring pângngai ve bawk, Kohhran zînga mi, rawngbâwltute
zîngah pawh tel vea ngaih theih a ni a, Kohhran chhuahsan
tate sawina pawh ni thei bawkin a lang. I Johana bung 2:23-
ah Krista dodâltu hi ‘Fapa âwih lotu’ tia sawi a ni a. Isua
Krista Pathian Fapa a nih pawm lote an ni tih a hriat theih.
A chunga ‘Krista dodâltu’ sawi fiahna thu khian Thuthlung
Thar hun laia Gnostic-hote kha Krista dodâltua ngaih an ni tih
a tichiang a. I Johana bung 4:1-3 thuah Krista dodâltute
chungchâng sawina hetiang hian kan hmu a: “He miah hian
Pathian Thlarau chu in hria ang; thlarau eng pawh Isua Krista
tisaah a lo chang tih \an chu Pathian laka mi a ni; thlarau eng
pawh Isua \an lo chu Pathian laka mi a ni lo ve; chu chu
Krista dodâltu thlarau, lo kal tûr in hriata kha a ni e; tûnah
pawh khawvêlah a awm tawh reng,” a ti a. Heta Isua Krista
\an lo, tîsaah a lo chang tih pawm lote hi Gnostic-hote an ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 330
a. Johana lehkhathawn pahnihna ch^ng sarihah phei chuan
Gnostic-hote hi Krista dodâltu tia a sawi bâkah, bumtu tiin a
sawi hial nghe nghe a ni.
Khuhhawnna bute hian Pathian dodâltu, Messia dodâltu
ni bawk tute emaw thiltithei tak leh chak tak mai an lo chhuah
thu an sawi a. Zâwlnei Ezekiela buah ‘Goga leh Magoga’ tia
sawi a ni a. Pathian mite tân ngam loh tûr leh hneh rual loh
tûr khawpa tamin sawi an ni a. Daniela buah te, Thupuan
buah te Pathian dodâltu, a mite pawh hrehawm tuartîra,
tihchhiat tumtu sakawlh nia sawi a ni. Hêng khuhhawnna bua
Pathian dodâltu, a mite hrehawmna leh harsatna thlentute hi
‘Krista dodâltu’ tia Johana sawi nên hian a inhnaih hle a, an
danglamna laite sawi tûr awm bawk mah se, mi thiam tam
takin thuhmunah an ngai a ni.
Paula lehkhathawnah ‘Dân Bawhchhepa’ lo lan tûr thu
sawina kan hmu a (II Thess. 2:3-10). ‘Boral Fapa’ tiin a sawi
bawk a. Krista leh a Kohhran dodâltu sawina atâna hman an
ni a. Lalpa ni lo thlen huna lo lang tûrin a sawi a. Pathian leh
sakhua zawng zawng dodâltu, an chunga awm tum tlat, Pathian
ina \hu a, Pathian aiawhtu anga a inlulin tûr thu a sawi nghe
nghe a ni. Johanan Krista dodâltu a tih nên thuhmuna ngaih
theih ni bawkin a lang.
Marka bung 13:14 leh Matthaia bung 24:18-a Jerusalem
chhiat tûr thu sawinaah ‘ti\iautu tenawm’ ti thu kan hmu a. He
\awngkam hi B.C. 164-a Makkabia hun laia temple
tibawrhbângtu, Grik lal Antiochus Epiphanes sawina niin ngaih
a ni a. Chanchin |ha bu hmasa pahnihah te hian râwng taka
Jerusalem khawpui, temple nên lama tichhetu, Juda mi tam
tak thattu leh sala mi tam tak hruai botu, Rom thuneitute a bîk
deuh pawhin General Titus kawhtîr theih a ni a. Krista der tih

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 331
te, zâwlnei der tihte pawh Krista dodâltu tia sawi theih a ni
bawk. Chanchin |ha bu hmasa pahniha ‘Krista der’ ‘zâwlnei
der’ tihte nên pawh Krista dodâltu tih hi thuhmuna ngaih theih
ni bawkin a lang.
Krista dodâltu hi hun hnuhn<nga Pathian mite chunga
harsatna leh hrehawmna rawn thlentu t<ra ngaih a ni tih Johana
lehkhathawn a\angin kan hre thei a. Sakawlh te, ti\iautu tenawm
te leh Dân bawhchhepa te nên pawh thuhmuna ngaih theih a
ni a. Chutih rual chuan, Krista dodâltu hi Kohhran leh ringtute
chunga harsatna thlentu, rinna kawng pên bosantîr tûra beitu
nia ngaihna a lian hle a ni.
Kohhran chanchin kan en chuan Kohhran leh ringtute
nasa taka tiduhdahtu, Rom lal – Nero-a te, Domitian-a te leh
Caligula-a te kha Krista dodâltu niin an lo puh tawh \hîn a.
Kohhran siam\hat hun lai khân Luther-a leh Calvin-a te meuh
pawhin Pope te kha Krista dodâltuah an ngai ve hial a. Kum
zabi 20-na hun chhûng khân sakawlh leh Krista dodâltua puh
an \hahnem hman hle. Indopui pahnihna tichhuaktua ngaih
Hitlera kha Krista dodâltua an puh \hin a ni a. Communist-
hote pawh mi tam takin Krista dodâltute niin an ngai a. Mi
\henkhatin tûnlaia Europe ram eng emaw z^t inzawm khâwm
(European Economic Community) hi sakawlh leh Krista
dodâltu niin an puh bawk a. Kristiante zîngah WCC hi
sakhawlh leh Krista dodâltua ngai vawiin thlengin an la awm
reng bawk.
Krista dodâltu hi mi mal an ni emaw, pâwlho an ni emaw,
Kohhran leh ringtute chunga harsatna thlentu sual leh a
thiltihtheihna sawina atân hman a ni a. Rinna kawnga harsatna
min siamsaktu, mi \henkhatte rinna kawng pên bosantîrtu -
sual leh a thiltihtheihnate sawina a ni thei bawk.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 332
Krista dodâltu hi eng anga chak leh thiltithei pawh ni
sela, lei leh vâna thuneitu Krista ringtute tân hlauh tûr a ni lo.
Mizo Kristiante zîngah Krista dodâltu leh sakawlh hlauh
avânga Kohhrana tel \ha ngam lo te, ram leh hnam inenkawlna
dân pawh pawisa hlei thei lova insaseng hial kan awm \hînte
hi a pawi hle a. Lei leh vâna thuneitu, engkim chunga rorêltu
leh thuneitu ringtute kan nih tak zet chuan kan hlau tûr a ni lo
va. A lo lan hunah pawh Krista chakna ringa huaisen taka lo
hmachhawn tûr kan ni zâwk e (Rom 8:29).

Sawi ho tûr
Tute hi nge dod^ltu nia kan hriat? Engtin nge huaisen
takin kan hmachhawn ang?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 333
November 2

HAR-MAGEDON INDONA
Chhiar tûr : Thup. 16:12-16; 19:11-21

Har-Magedon Indona hi Thupuan bung 16 leh bung 19-


ah te hian kan hmu a. Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh
kum sâng rorêl thu te, sakawlh leh hrehawmna hun lo thlen
thute nên \hen hran hleih theih loha inzawma ngaih a ni. Hêng
thute hi Thupuan Buah hian ziak ni mah se, Kohhran thurin leh
inzirtîrna hian a hrût tel loh zînga mi a ni. Kum sâng rorêl
tuipuihote (dispensationalist/premillennialist) erawh chuan
kum sâng rorêl in\anna leh Lal Isua lo kal lehna nêna an thlun
zawm avângin an ngai pawimawh hle thung a ni.
A chunga kan sawi lan tâk ang khian Har-Magedon
Indona hi Thupuan bung 16:12-16 leh 19:11-21 thute
behchhana sawi a ni a. Kum sâng ror>ltua an sawi sakawlh
leh a hote zawng zawng Lal Isuan a rawn hnehna hun a ni a.
Lal Isua leh Setana indona hnuhn<ng ber nia sawi a ni bawk.
Har-Magedon tih hi Hebrai \awngkam pahnih ‘Har’ leh
‘Megiddo’ kaih kawp, Grik \awnga an ziak dân a\anga chher
chhuah a ni a. ‘Har’ chu ‘tlâng’ tihna a ni a, ‘Megiddo’ chu
Israel rama hmun pakhat, Jezreel phaizâwl thlang lama awm
a ni a. Israel rama indona hmun hmingthang ber pâwl a ni a;
he hmunah hian vawi tam tak an indo tawh \hîn. Chuvângin
Thupuan ziaktu pawh hian Israel rama indona hmun hmingthang
ber pakhat chu hun hnuhn<nga indona lo awm t<r nia a ngaih
hming atân hmangin ‘Har-Magedon Indona’ tih hi a phuah
chhuak a ni ang.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 334
Megiddo hmun hmingthang tak hi Isua seilenna khua
Nazareth a\angin mêl 18-a hla a ni a. Mediterranean tuipui
a\angin mêl 25 vêla hla a ni. A awmna bula Esdraelon (Jezreel)
phaizâwl tlâng kâr kal khân pawimawh tak a ni a; kan sawi
tawh angin indona hmun hmingthang tak a ni a. Kum 1917 leh
1948-ah pawh khân indona hmun pawimawh tak a ni. Debori
sipai hotu Barak-a’n Kanan lalpa Sisera leh a sipaihote a
thahna hmun a ni a (Ror. 5:19-20)). Lal Ahazia chu Jehu-a’n
a hliam hnuah he lai hmunah hian a thi a (II Lal. 9:27). Juda
lal Josia pawh Aigupta lal Neko-a nên he laiah hian indovin
a thih phah bawk (II Lal. 23:39f). Khawvêl mi ropui Aigupta
lal Thut-mose-a te, Napoleon-a te leh British General Allenby
te chuan Megiddo kal khân hi hmang \angkaiin an hmêlmate
an lo hneh tawh a ni.
Har-Magedon indona hi hrehawmna hun a lo thlen huna
sakawlh leh a thurualpuite chawh chhuah tûra ngaih a ni a
(Thup. 16:14). Israel-te hi sakawlh hian thu a thlunpui hmasa
tê tê phawt ang a. Kum thum leh a chanve hnuah an thuthlun
chu bawhchhiain, tihchimit tumin lei lalte leh khawvêla awm
zawng zawngte hruai khâwmin Har-Magedon Indona atân hian
a inpuahchah \an ang, Indona a chhuah tak tak hun erawh chu
hrehawmna hun kum sarih ral dâwn lam nia ngaih a ni (D.
Penticost, Things to Come, p. 350).
Har-Magedon Indona lo awm tûrah hian Europe ram
inzawm khâwm (European Economic Community) hote khu a
meizang hlaptu ber nia an rin av^ngin sakawlh nia puh tâwkte
pawh an awm (P.C. Biaksiama, Hun Hnuhn<ng Hrilhfiahna,
pp. 198ff). Arab ram zawng zawngte, Africa ram hrang
hrangte, Russia leh a sangawi zâwnpuite, China leh a sangawi
zâwnpuite pawh tel ve vek tûrin an ngai a ni (Ibid., D.
Penticost, p. 350).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 335
Khawvêl ram hrang hranga sipai rualte Israel hnam nuai
chimih tuma fuan khâwm tamzia tûr chu Edom ram thlenga
luah khat deuh mup tûra ngaih an ni. Israel sipaite theihtâwpin
lo \ang ve mah se, mi tam tak an thih bâkah Jerusalem pawh
sakawlh leh a thurualpuite kutah a awm ang a. Chutih hunah
chuan, Lal Isua vân a\angin a mi thianghlimte nên rawn thawk
thlain, Israel-te an rawn dopui ang a. Sakawlh leh a sipai rual
zawng zawngte rawn titlâwmin, an râlthuam zawng zawngte
pawh an rawn tihchhiatsak vek ang a. Chumi hnuah meidîlah
paih thlâkin an awm dâwn a ni (Thup. 19:19f). Har-Magedon
Indona chu a tâwp ang a, hetih rual hian Israel hnam tundinin
an awm dâwn ta a ni. Olive tlângah Lal Isua lo chhukin,
Jerusalem-ah a lal\hutthlêng a rawn hûng ang a, a hovin kum
sâng rorêl chu in\an nghâl tûrin an ngai a ni.
Har-Magedon Indona hi sakawlh chawh chhuah anga
sawi a nih rualin, a tichhuaktu bul ber ngaih chu Setana a ni
a. A hun a tâwp dâwn tih hriain a theihna zawng zawng
hmangin he indona atân hian a che vêla sawi a ni a. Sakawlh
leh a hote pawh hi a chakna leh thiltihtheihnaa thuam niin an
ngai a. Indonaa an tlâwm hnuah sakawlh leh zâwlnei derte
meidîla an paih rualin, Setana pawh kum sâng khat chhûng
atân leilâwtah kharkhip nghâl tûra sawi a ni (Thup. 20:1-3).
Chuvângin, Har-Magedon Indona hi Lal Isua leh Setana
indona hnuhn<ng ber niin an sawi bawk \hîn.
Har-Magedon indona hi Thupuan leh Daniela bute bâkah,
Ezekiela bung 38 & 39 te, zâwlnei Zakaria bung 12-14 te leh
zâwlnei dang lehkhabua khuhhawnna thuziak \henkhatte
behchhana sawi a ni a. Bible thu innghahna atâna hmante hian
Har-Magedon indona hi an sawi tum a ni rêng em tih zir chian
ngai tak niin a lang a. Chu bâkah, sakawlh leh a thurualpui

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 336
hnam, indonaa tel tûrte hi Bible-in a sawi ramte nên hian a
inmil em tih pawh zawhna lian tak a tling a ni.
Thupuan leh Daniela bute hi khuhhawnna thuziak, inlârna
thu, entîrna leh thu biru tak takte hmanga ziak a nih avângin
a ngial a ngana lâk chi a ni lo tih kan sawi tawh \hîn a.
Ezekiela bung 38 & 39 pawh chutiang deuh bawk chu a ni.
Hêng khuhhawnna thuziakte hi a ziak hun laia Pathian mite
thlamuanna leh fuihna atâna ziak, hun kal tawh mila ziak a ni
a. Chuvângin, nakin Har-Magedon Indona lo awm tûr sawina
anga bel hi tûnlai mi thiamte hi chuan Pathian thu hrilfiah dân
\ha lo leh him lo niin an ngai a ni.
Har-Magedon Indona hi a ngial a ngana pawm chi a nih
loh thu kan sawi rualin, kan chhinchhiah tûr pawimawh tak
erawh chu hnehna hi Pathian kuta awm a nihzia te, Setana leh
a thiltihtheihna zawng zawngte pawh a rorêlna leh thuhnuaia
awm vek a nihzia entîrna a ni tih hi a ni. Nakin hun chauh ni
lovin, tûn kan hun tawng lai mêkah pawh hnehna hi Pathian
ta a nihzia te, sual leh a thiltihtheihna zawng zawng pawh Lal
Isuan min hnehsak vek thei a ni tih Har-Magedon Indona hian
a entîr a ni. He thu a\ang hian Lal Isua Krista ringtute hi
sakawlh hlauva tlânchhiaa, Kohhran leh ram inenkawlna dânte
pawisa hlei thei lo khawpa thlabâra awm tûr kan ni lo tihte
hriat chhuah phah nân hmang thei ila a tihzia khawp ang.

Sawi ho tûr
Har-Magedon Indona hi engti angin nge kan lo ngaihtuah
ve \hin? He thu a\anga kan zir chhuah tûr kan târlan bâk khi
engte nge sawi t<r kan neih?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 337
November 9

HUN HNUHNÛNG THU LEH ISRAEL


Chhiar tûr : Rom 11:25-32; Heb. 10:11-14,23-25

Israel-te hnêna Pathian thutiam Thuthlung Thara tihfamkim


a nih thu leh Isua Krista leh a hnathawhte Pathian thutiam lo
thlen famkimna a nih thu zirlai hmasa lamahte kan sawi lang
tawh \hîn a. Thuthlung Hluia Israel-te ang bawka Thuthlung
Thara Kohhranhote hi Pathian mite, Pathian ram lo thlenna
atâna Pathian kutke leh hmanrua kan nih thu kan sawi lante
pawh kan la hre reng âwm e. Chutih rual chuan kan thupui zir
tawhahte khân Lal Isua lo kal leh huna Israel hnam tundin leh
beiseina te, Thuthlung Hluia Pathian thutiamte an chunga a
taka lo thleng famkim t<ra zirtîrna chak tak awm thute pawh
kan la hre reng ang a. Hêng kan han sawi lan ngaih dân
pahnihte hi hun hnuhn<ng zirtîrnaah hian sawi chian \ûl tak
niin a lang. Chuvângin, t<n \umah hian hun hnuhn<ng thu
zirtîrnaa Israel-te dinhmun hi chipchiar deuh zâwkin kan thlîr
ho dâwn a ni.
Mi \henkhat ngaihtuahnaah Israel-te hi Pathian vohbîk
hnam la ni zêl tûra ngaihna hi a reh thei lo va. Abrahama
hnêna a thutiam te, Mosia leh Davida hnêna a thutiamte kha
Thuthlung Thar hunah pawh Israel hnam bil chungah a taka
lo la thleng tûra beiseina nghet tak mi \henkhat thinlungah a
awm reng a. Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh angin,
Scofield-a leh Larkin-a te pahnih phei kha chu kum zabi 20-
na tîr lama he zirtîrna ziaka vawrh darh nasa berte zîngah an
tel phâk âwm e. Revd. Chuau\huaman a sawi angin, kum
1909-a chhuak Scofield Reference Bible-a a note ziakte

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 338
phei chu mi tam takin Bible tluk thawthângin an pawm a
(Calvin-a Zirtirna…p, 198). Mizo Kristiante pawhin kum
sâng rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrnate kan hriatna hnâr
pawimawh tak a ni.
A chunga kan sawi tâk beiseina leh zirtîrnate avâng khian
hun hnuhn<ng thu hi Israel tundin lehna lam hawiin chak taka
kalpui a ni a. Thupuan leh Daniela bute pawh nakina Israel
hnam tundin lehna tûr tinzâwna hrilhfiahin, innghahna berah
hman a lo ni ta bawk a. Thuthlung Thar bu dangten an sawi
loh, kum sâng rorêl thute thupui berah an lo neih phah ta hial
a ni. Kohhran aiin Israel hnam ngaih pawimawhna a lian a.
Kohhran leh a rawngbâwlnate hi Thuthlung Hlui huna zâwlneite
pawhin an hriatpui loh, Thuthlung Thar huna programme tlazep
ang leka ngaihna te pawh a lo piang chhuak a. Lal Isua lo kal
leh chhan ber pawh Israel hnam tundin leh hi a ni ta ber emaw
tih theih khawpin, Israel hnam ngaih pawimawhna hian hun
hnuhn<ng thu hi a chiah hneh a ni.
Theologian lâr tak pakhat, Prof. Henry Thiessen-a chuan
Israel hnam tundin leh beiseina hi Paula zirtîrna niin a ngai a
(Lectures on Systematic Theology, p. 357). Rom 11:26-a
“Israel mi zawng zawng chhandamin an awm ang,” tia sawi hi
Israel hnam tundin leh an nih tûr thu sawina angin a hrilhfiah
a. A sawi zêlnaah Lal Isua lo kal leh huna Israel mi zawng
zawng hruai khâwm an nih tûr thu te, a hnam puma Lal Isua
an la rin tûr thu te a sawi a. Chutianga Israel hnam hi tundin
leh an nih hnuah kum sâng rorêl in\an tûr a nih thu a sawi a
ni. Reformed theologian, Berkhof-a pawhin kum sâng rorêl
tuipuitu (dispensationalist/premillenialist) \henkhatten Lal
Isua lo kal leh chhan hi Israel hnam tundin lehna t<r ni bera
an ngaih thu a sawi (Systematic Theology, p.710). Kum
sâng lalram a din huna Jerusalem-a Krista lal\huthlêng hûn an
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 339
beisei thu te, Zion tlânga temple din thar tûr thu leh inthâwinate
pawh Thuthlung Hlui hun lai ang bawka tihthar leh a nih tûr
thu an sawite pawh a târlang tel bawk a ni.
A chunga kan târlan tâkte khi Scofield-a leh Larkin-a te
pahnih bâkah, kum sâng rorêl tuipuituten hun hnuhn<ng thu
leh Israel dinhmun an thlîr dân tlângpui a ni a. Hei vâng hian
Lal Isuan Pathian ram a la din rih lovin an ngai a. Zâwlneite
hrilhlâwk anga Pathian ram a din theih loh avânga Kohhran hi
din ta mai niin an ngai nghet hle bawk a. Lal Isua lo kal leh
an nghahhlelhna chhan ber pawh Israel hnam tundin leh hi niin
a lang. He ngaih dân hi Mizo Kristiante zîngah pawh a lâr thar
sâwt leh ta hle.
‘Hun hnuhn<ng thua Israel hnam ngaih pawimawhna lian
tak awm hi ngaihtuah chian a \ûl hle. Mi thianghlim lâwr thu
te, hrehawmna hun lo thleng tûr te, Har-Magedon Indona te,
sakawlh leh Krista dodâltute, kum sâng rorêl thute hi eng
vânga tuipui leh ngaihven \hîn nge kan nih? Bible zirtîrna laipui
leh Chanchin |ha nên a inremin kan hria em? Israel hnam
tundin lehna tinzâwna Bible zirtîrna kalpui hi Pathian thu kalpui
dân dik a ni thei em tih zawhnate hi ngun taka kan ngaihtuah
a pawimawh hle.
Hun hnuhn<nga Israel hnam tundin leh beiseituten Rom
bung 9-11 thu hi an \an chhan langsâr tak a ni a. Rom 11:26
thu phei hi chuan sawi a hlawh hle a ni. He lai thua Paulan
Israel dinhmun a sawi hi Rom lehkhathawna Paula thuchah
pum pui a\anga thlîr loh chuan hriat fuh loh theih a ni rêng a.
Paulan a lehkhathawna a thuchah laipui ber chu Chanchin
|ha mi zawng zawng huap a nih thu leh, Lal Isua Krista ring
apiangte chhandam an nih thu hi a ni a. Abrahama fa, roluahtu
dik takte chu tîsa lama Abrahama thlah Juda-te ni lovin, Lal

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 340
Isua ringtu mi tu pawh an nih thu uar takin a zirtîr a. Chanchin
|ha hian Juda-te leh Jentail-te a thliar hran lohzia, a ring
apiangte tân Pathian thiltihtheihna a nih thu hi Paula thuchah
laipui a ni a. Rom 11:26 -a “Israel mi zawng zawng chhandamin
an awm ang,” tih thu hi Israel mi nih vâng ringawta Pathian
khawngaihna dawng tûr ni lovin, amah anga Israel mi dangte
pawh Isua Krista an rin phawt chuan chhandam an nih tûr thu
sawina mai a ni.
Lal Isua lo kal hmasak \um, a tîsa put lai nia Israel miten
an lo hnar avâng leh an sim duh loh avânga Lal Isuan zâwlneite
hrilhlâwk anga Pathian ram din lova, Kohhran din chawp ta
mai ang deuhva zirtîrna hi Bible zirtîrna kalh a ni tih kan hriat
a pawimawh bawk. Lal Isua zirtîrte leh amah zuitu hmasate
kha Juda mi an ni deuh vek zâwk a. Pentikos nia Jerusalem
Kohhran member tam ber pawh Juda mi, Israel mite an ni.
Chuvângin temple leh sunagog inkhâwmnate pawh ringtu
hmasaten an thlah mai lo. Hei hian ringtu hmasate zîngah Juda
mi an \hathnem zâwkzia a tifiah thei hle.
Kohhran hi Pathian ram lo thlenna hmasa a ni tih hre
chiang bawk ila. Pathian mi thlan te, Pathian chhûng te, Israel
dinhmun luahtu dik tak a ni tih hi Thuthlung Thar zirtîrna hian
a nemnghet bawk a ni. Rom bung 4:11,17-a Paulan ringtu
zawng zawng pa Abrahama a nih thu a sawi khân a tifiah hle
bawk a ni. Chuvângin, Israel mite hnam anga tundin leh thu
zirtîrna hi Bible zirtîrna laipui nên a inpersan tih hriat a
pawimawh hle. Israel tundin leh thu zirtîrna hian temple sak
thar leh te, Thuthlung Hluia inthawina tihthar leh thute a keng
tel dâwn a nih ngat phei chuan, Israel tundin leh beiseina hi
Chanchin |ha huang pâwn lam thila ngaih tûr niin a lang
(Heb. 10:11f).

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 341
A chunga kan sawi lan tâkte a\ang khian hun hnuhn<nga
Israel hnam tundin leh beiseina rilru pua inzirtîrna hi, lung kuai
tak thil pawh ni se, kan ngaihtuah chian a hun hle. Lal Isua lo
kal lehna chhan ber anga zirtîrna hian kan Kohhran thurin a
kalh a. Kan Kohhran thurinah ‘mitthi kaitho tûr leh khawvêl
rorêl tûrin a lo kal leh ang’ tia puan chhuah a ni a. Hei hi Lal
Isua lo kal lehna chhan Bible-in min zirtîr dân a ni. Thupuan
bu tih lovah chuan Israel-te hnam anga tundin leh an nih tûr
thu hi Thuthlung Tharah hmuh tûr a vâng hle. Chanchin |ha
hian Juda-te nghahfâk piah lam ram min hruai thleng tawh a.
Kristiante beiseina thurin pawh Juda sakhuain a thlen phâk
loh chatuan ram min hruai thlengtu a ni (Heb. 10:23).
Chuvângin, Israel-te a hnam anga tundin beiseina rilru pu
chunga hun hnuhn<ng thu zirtîrna lakah hian Kohhran mite
kan invên fîmkhur a pawimawh hle.

Sawi ho tûr
Israel hnam tundin lehna lam hawizâwnga hun hnuhn<ng
thu inzirtîrna hian kan Kohhranah eng angin nge hmun a khuar
nghet tawha kan hriat? Hêng zirtîrnate lakah hian Kohhran
mite engtianga inkaihhruai nge \ha bera kan hriat?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 342
November 16

INRING RENGA AWM


Chhiar t<r : Mk. 13:32-37; Mat. 24:36-44;
I Thess. 5:1-11

Lal Isuan a lo kal leh tûr thu a sawi \umin a hun leh ni,
Pa chauh lo chuan Fapa pawhin a hriat loh thu a sawi a. An
inrin loh laia a rawn nan lohna tûrin inring renga awma, a lo
kal hun nghâk tûrin a zirtîrte a chah ngun hle a ni (Mat. 24:36;
Mk. 13:34).
Zirlai hmasa lamah Lal Isua lo kal tûr thu leh inring renga
awm tûr kan nih thute kan thlîr ho tawh a. Thuthlung Thar bu
tin deuh thâw hian Lal Isua lo kal tûr thu leh inring renga awm
a \ûl thu hi an sawi deuh vek a. Chuvângin, t<n \umah hian
inring renga awm a \ûl chhan leh inring renga awm dân tûr
kan thlîr ho leh dâwn a ni.
Eng vângin nge Lal Isuan a zirtîrte inring renga awm tûra
a tih? A zirtîrten Lal Isua lo kal leh tûr hi hriat tumin beisei
mah sela, a lo kal hun leh ni Pa chauh lo chuan, tu man an hre
lâwk dâwn lo va. Eng hunah pawh lo kal sela, thlamuang tak
leh hlim taka an lo hmuaha, an intawh theihna tûrin ngaihvena,
inring renga awm tûrin Lal Isuan a zirtîrte a chah a ni.
Inring renga awm tûra a zirtîrte a hrilh \um hian mi, a in
kalsan a, a bâwihte hnathawh tûr pea ram hla taka zin, an
inrin loh hlâna lo haw phut tûr angin a intehkhin a. A lo kal
leh hun tûr hi thang âwk anga lo thleng phut thei a nih thu a
sawi bawk a (Lk. 21:34). In neitupa hriat loh hlâna rûkru lo
kal angin a lo kal hun tûr hi hriat hriat lâwk theih a nih lohzia
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 343
a sawi bawk a ni (Mat. 24:43). Lal Isua lo kal leh tûr thu hi
hre mah ila, rûkru anga rin loh hlâna lo kal thei, thang âwk
anga lo thleng phut thei, ram hla taka zin eng hun pawha haw
thut thei ang a nih avângin, inring renga ngaihven a \ûl tih a
tehkhin thute hian a tifiah hle a ni.
Lal Isuan Pa chauh lo chuan a lo kal hun leh ni tu man
an hre dâwn lo a ti chung hian, a lo kal hun leh ni hre lâwk
thei leh sawi thei apui an \hahnem tawh hle. Sâpram lamah
pawh Kum 1844, October 3-ah lo kal tûr tein an sawi lâwk
a. Kum 2006, June ni 6-a lo kal tûra sawi lâwk te pawh a
awm a. Mizo Kristiante zîngah pawh a lo kal hun tûr hriat
lâwk châkna a lian hle \hin. Kum 2000 a rawn inher chhuah
dawn lai te khân a hun leh ni sawi lâwk thuak thuak an
\hahnem hman hle a nih kha! Lal Isua lo kal leh hun leh ni hi
hriat lâwk theih a ni lo va. Daniela hapta hmanga chhût dik
chi pawh a ni lo. Pathian chauh lo chuan tu man Lal Isua lo
kal leh hun leh ni hi chhût chhuah theih leh hriat lâwk theih a
nih loh avângin, Lal Isuan ‘inring renga awm’ tûrin min chah
a ni tih kan hriat reng a pawimawh.
A zirtîrte inring renga awm tûra a hrilh \um hian a lo kal
lehna hi Nova dam laia thil awm dân nên tehkhinin, ei leh in
bâkah nupui pasal an inneih tûr thute pawh sawi lan a ni a
(Mat. 24:40,41). Lo leh buh râwt sawmna hmuna pakhat lâk
bo a nih laia pakhat hnutchhiah an nih tûr thu te a sawi bawk
a. Mi ram hla taka zin nên a intehkhinnaah pawh a bâwihte
an thawh tûr a pêk \heuh thu, \henkhat chuan dam chhûng
khawsaknain rilru a luah khah tûr thute a sawi bawk a. Hêng
Lal Isua thusawi a\angte hian a lo kal leh ni thlengin khawvêl
hi a pângngaiin a inher chho zêl dâwn tih a hriat theih a. A lo
kal leh ni hi \henkhat tân chuan inneih ni a ni ang a, \henkhat
t^n buh vuak ni emaw, buh an tuh \an ni emaw te pawh a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 344
thei ang. Phai lama lehkha zir tûra kan fate kan thlah liam zân
te pawh a ni mai thei bawk. Chutianga kan ni tin nun leh
khawsak dân a pângngaia a inher chhoh mêk lai chuan eng
hunah pawh ropui takin mi zawng zawng hriat theihin Lal Isua
a lo kal leh dâwn a ni. Hlim tak leh thlamuang taka ‘Lo kal
ta che, Lalpa Isu’ ti thei tûrin Lal Isuan min duh a ni.
Lal Isua lo kal leh chhan hi kan Kohhran thurin chuan
‘mitthi leh minung rorêlsak tûrin’ tiin a sawi a. Hei hi Bible
zirtîrna a ni. Hebrai bung 9:27-ah ‘mihring tân vawi khat thih
ruat a ni, chumi hnuah rorêlna a awm ang’ tih a ni. Pathian
thuin thih hnuah insiam\hatna hun kan neih tawh loh tûr thu
min hrilh a. Kan dam chhûnga kan awm dân hian chatuana
kan dinhmun a hril nghâl thu pawh min hrilh bawk a ni. Kan
dam laiin Lal Isua lo kal leh hman lo pawh ni se, kan dam
chhûng rei lo têa kan awm dân hian kan chatuan dinhmun tûr
a hril avâng leh, kan thih hun ni leh dârkâr hi kan hriat lâwk
theih loh avâng te pawh hian Lal Isuan ‘inring renga awm’
tûrin min chah ni bawkin a lang.
Engtiangin nge ‘inring rengin’ kan awm ang? Lal Isua lo
kal leh hun tûr hi engti kawnga lo ngaihven tûr nge? Marka
bung 13:33-ah Lal Isuan “Fîmkhur ula, inring renga awmin,
\awng\ai rawh u,” a tih thu kan hmu a. Luka bung 21:36-ah
“Mihring fapa hmaa ding tlâka ruat in nih theihna tûrin eng lai
pawhin \awng\ai chungin ngaihven rawh u,” a ti bawk a. Hêng
Lal Isua thusawi a\angte hian \awng\ai hi kan inrin dân tûr leh
kan lo hmuah dân tûr a ni tih kan hre nghâl thei a ni. |awng\ai
hi Pathian nêna kan inpâwlna leh kan inzawmna a ni a. A
ropuizia leh \hatzia kan pawmna leh amah rinchhan lova nung
thei lo leh eng mah ti thei lo kan ni tih kan puan chhuahna a
ni. Hetianga kan rinna puan chhuahna a nih rual hian, kan
rinna tihchakna leh tihnghehna a ni nghâl bawk. |awng\ai hi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 345
Lal Isua nun \âwmpuina tak tak a ni. Chuvângin, \awng\ai hi
Lal Isua lo kal leh beiseina kan thinlunga chhêm alhtu, rinna
leh beiseina nung min petu a nih avângin, inring renga kan
awm theihna pawimawh tak a ni.
Lal Isuan ‘\awng\ai rawh u’ a tih hian a huhova \awng\ai
leh a huhova Pathian biak a huamin, a keng tel tih hria ila. A
huhova Pathian be tûra infuihna thu pawh a ni thei bawk.
Inrinni zân inkhâwm hi Kohhran \awng\ai inkhâwm hun a ni
a. |awng\ai tûra kan inkhâwmin hla sak te, Bible chhiar te
leh sawite a tel \hîn ang deuh hi a ni.
Chuvângin, ‘\awng\ai rawh u’ tih hi \awng\ai bâkah, hla
sak te, Pathian thuhril leh thilpêk chenin a huam tel a. Hêng
Pathian biakna thilte hi \awng\aina ang bawkin, Pathian kan
pâwlna, a ropuizia leh \hatzia puan chhuahna a ni. Lalpa zanriah
sakramen \heh phei hi chu ‘Lal Isua a lo kal leh dâwn’ tih
Kohhranhote kan inhrilh thar lehna hmanraw pawimawh tak a
ni. Chuvângin, Kohhran inkhâwmnaa tel te, chhûng inkhâwm
\ha taka neih te leh a huhova Pathian biak hona neih \hin hi
‘inring renga’ kan awm dân tûr a ni.
Lal Isuan inring renga awm tûra a fuihna \awngkam
“fîmkhur ula’ tih thu hi ngaihtuah chian a \ûl hle bawk. Luka
bung 21:34-ah “Fîmkhur rawh u, chutilochuan, ei puar lutuk
nên, zu ruih nên, dam chhûng khawsak ngaihtuah nên, in rilru
a khat hlauh dah ang e,” tiin a sawi nghe nghe a. He thu hian
ringtu kan nih ang taka ei leh in chena kan ni tin nun vawn
thianghlim a pawimawhzia min hriattîr a. Suahsualna chi hrang
hrang laka inthiar fihlîm hi kan fîmkhur dân tûr a ni tih pawh
min hriattîr nghâl bawk a ni. Matthaia bung 24:37-ah Lal
Isuan a lo kal lehna chu Nova dam laia thil awm dân n>n a
tehkhin thu kan sawi lang tawh a. Nova anga Pathian \ihna

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 346
vawn ngheh tlat te, tûnlai khawvêl bawlhhlawhna laka invawn
thianghlim hi kan fîmkhurna tûr a ni tih kan hre thei bawk.
Paulan ‘chhûna awm angin mâwi takin i awm ang u…in tisa
châkna puitlin tûrin eng mah insiam suh u’ a tih thu khân kan
fîmkhur dân tûr min kawhhmuh \ha hle a ni (Rom 13:11f).
Inring renga awm dân tûr pawimawh tak dang leh chu mi
rethei leh chanhaite chunga ngilneih leh \hat chhuah hi a ni.
Matthaia bung 25:31-46 thuah Berâm leh Kêl tehkhin thu
hmangin Lal Isuan a lo kal leh huna rorêlna thu a sawi a. He
tehkhin thu hmanga Lal Isuan a zirtîrte hnêna thuchah a pêk
leh inring renga awm dân tûr a kawhhmuh chu “Hêng ka unau
tê berte zînga mi pakhat chunga in tih chu ka chunga ti in ni”
(Mat. 25:40). “Hêng mi tê berte zînga mi pakhat chunga in ti
lo chu ka chunga ti lo in ni,” tih thute hi a ni (Mat. 25:45).
A ding lama miten ‘mi tê,’ mi rethei leh chanhaite’ laka \hat
an chhuah kha ‘inring renga awm dân’ tûr a ni tih an hre
chhuak har hle, rorêlna niah an hre chauh a ni. Ringtu tam
takte dinhmun pawh a ni thei âwm e. Min rûl lêt ve thei hauh
lo tûrte laka \hat chhuah hi a awlai lo khawp mai. Mahse, Lal
Isuan hêng mi retheite laka \hat chhuah hi ‘inring renga’ awm
dân tûr min kawhhmuh d^n a ni.
Zirlai hmasa lamahte pawh kan sawi lan fo tawh angin,
Chanchin |ha hril hi ‘inring renga’ Kohhran leh ringtute awm
dân tûra Lal Isua min kawhhmuh a ni tih hre nawn leh ila.
Chanchin |ha hril hi Lal Isua thupêk pawimawh ber a ni a.
A lo kal lawk lohna chhan pawh Chanchin |ha la hre lo an
la tam êm vâng a ni tih Peteran a sawi a (II Pet. 3:8).
Chuvângin, Lal Isua lo kal hunah kut ruaka kan tawh loh nân,
Chanchin |ha hril hi tihmâkmawh a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 347
Khawvêl hmun hrang hrangah Lal Isua lo kal leh hun
atâna inring renga awm dân tûr hre chiang lo leh thiam lo sawi
tûr an \hahnem hle. Hmasâng Kohhran hun lai a\ang tawhin
mahni inchhûng khur chhuahsana hmun hrana inkhuar hrang,
an beisei anga an hmuah hlawhtlin loh avânga inthlahdah zui
sawi tûr an \hahnem hle. Mizo Kristiante zîngah pawh chutiang
mi chu sawi tûr eng emaw zât an awm tawh a. Chuvângin, a
chunga inring renga awm dân tûr Pathian thuin min hrilhte khi
kan ngaihtuah zui a \ûl hle ang.

Sawi ho tûr
Kan sawi lan bâk ‘inring renga awm dân’ tûr \ha nia kan
hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 348
November 23

LAL ISUA LO KAL LEHNA THURIN


PAWIMAWHZIA
Chhiar tûr : Rom 13:11-14; Tita 2:11-13; I Pet. 1:13-15

Lal Isua lo kal lehna hi hun hnuhn<ng thurin laipui a ni tia


kan sawi kha kan la hre reng âwm e. Mitthi thawhlehna leh
ni hnuhn<nga rorêlna te nên hian \hen hran hleih theih lohvin
a inzawm a. T<n \uma kan zir tûrah pawh hian hmer kawp
loh theih lohna lai a awm dâwn a ni.
Lal Isua lo kal lehna thurin pawimawhzia hian kan nun a
khawih dân a\angte leh Kohhanho nun leh rawngbâwlna a
khawih dân a\angtein kan hre thei âwm e. A \ha lo zâwnga
mi mal nun leh pâwlho nun a khawihna laite sawi tûr awm ve
bawk \hin mah se, a \ha lama nghawng a neih hi sawi tûr a
tam z^wk hle a. Thuthlung Thar bu tin deuh thawah hian Lal
Isua lo kal leh beiseinain Kohhran nun a khawih dân leh he
beiseina hi vawng nung reng tûra infuihna thu kan hmu tam hle
a ni.
Thuthlung Thar zirtîrna êng a\angin Lal Isua lo kal lehna
thurin pawimawhzia hi lo thlîr zui nghâl ila. A hmasa berin,
nun thianghlimna kawnga ringtute tichaktu leh \anpuitu a ni.
Rom 13:11-14 thuah Paulan Lal Isua lo kal lehna a hnaih
tawh avânga thim thiltihte paiha êng thuama inthuam tûra a
fuihna thu kan hmu a. Thim thiltih hi tisa châkna \ha lo – zu
in leh zu ruih te, hur leh inngaih chîn te, insual leh inîtsîk te a
nih thu a sawi a. Hêng sualna laka inthiar fihlîm hi Lal Isua lo
kal leh beiseinain a ken tel pawimawh tak a ni tih Paulan min

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 349
hriattîr a ni. Amah vêkin Tita bung 2:11-13 thuah “Beiseina
lâwmawm - kan Pathian ropui tak chhandamtu Isua Krista
ropuina inlârna chu – nghâkin, Pathian ngaihsak lohna leh
khawvêl châknate bânsanin, tûnlai khawvêlah hian insûm leh
fel tak leh Pathian ngaihsakin kan awm tûr a ni tih min zirtîr
a,” a ti a. Lal Isua lo kal lehna thurin hi ‘beiseina lâwmawm’
thianghlimna kawnga min \anpuitu leh min tichaktu a nihzia a
sawi ning thei lo a ni.
Petera pawhin Lal Isua lo kal lehna hi ringtute hnêna
khawngaihna te, thuâwihna te, insûmtheihna leh thianghlimna
thlentu a nih thu a sawi a (I Pet. 1:13-15). A lo kal lehna
beiseina avângin ‘bawlhlawh kai lo leh sawisêl bovin thlamuang
taka in awm a hmuh theih nân che u taihmâk chhuah rawh’ tiin
a sawi bawk a (II Pet. 3:14). Johana pawhin Lal Isua lo kal
lehna hi Krista anna lama min tichaktu, ‘amah a thianghlim
anga’ thianghlim ve châkna te, duhna leh tumna min petu a nih
thu a sawi bawk a ni (I Joh. 3:3).
Lal Isua lo kal lehna hi ‘Chanchin |ha hril rawngbâwlna’
kawnga Kohhran leh ringtu mi mal tichaktu leh taihmâkna
leh \hahnemngaihna nasa zâwk min neihtîrtu a ni. Mizorama
Missionary lo chhuak hmasa, Pu Buanga leh Sâpupa te pahnih
rawn tîrtu, Robert Arthington-a kha Lal Isua lo kal lehna
beisei leh nghâkhlel berte zînga mi a ni ang. Lal Isua lo kal
hun hnai tawh hlein a hria a. Pu Buanga sawi dânin, a
missionary tirh chhuahten mi tam zâwk hnêna Chanchin |ha
an hril theihna tûrin thla li aia tam hmun khata awm zui lo
tûrin a chah a. Pu Buanga te \hian dûn Mizorama kum thum
dâwn lai an awm thu a hriatin a lungawi lo hle, Arthington
Mission hnuaia an thawh zui zêl lohna chhan pakhat niin Pu
Buangan a sawi (Pu Buanga’s Letter to Rev. C.E. Wilson,
dated March 23, 1916).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 350
Lal Isuan a lo kal leh hmaa hnam tin hnêna Chanchin |ha
hril kim hmasak a nih tûr thu a sawi a (Mk. 13:10; Mat.
24:14). A zirtîrten a lo kal lehna an beisei hnaihzia leh martar
huama Chanchin |ha hril rawngbâwl hna an thawh nasatzia te
kan hre bawk a. Hei hian Lal Isua Krista lo kal leh beiseina
leh Chanchin |ha hril rawngbâwl hna a inzawm nghehzia a
târlang fiah hle. Timothea hnêna Paulan Chanchin |ha
\hahnemngai taka hriltute hnêna felna lallukhum pêk a nih tûr
a sawi te (II Tim. 4:6-8), Lal Isua lo kal leh hma loh chu
Chanchin |ha hril tûra Lal Isua thupêk pawm tlat tûra thupêk
khauh tak a pêk thute hian (I Tim. 6:14), Lal Isua lo kal leh
beiseina hi Chanchin |ha hril tûra Lal Isua thupêk hlen chhuah
theihna thurûk a ni tih min hriattîr bawk a ni.
Lal Isua lo kal leh beiseina hi Kohhran leh ringtute tân
thlamuanna duhawm tak a ni. Lal Isuan a zirtîrte a
thlamuanna atân a hmang a, “In thinlung mangang suh se,
Pathian in ring e, kei pawh mi ring ve rawh u…in tân hmun
ka han siam chuan ka lo kîr leh ang a, ka hnênah ka la ang
che u,” tiin (Joh. 14:1,2). Ni rei lo têah a zirtîrte Lal Isuan
a kalsan dâwn a, an thlaphâna an mangan lohna tûrin a lo
kal lehna thu hian a thlamuan a ni. Thessalonika Kohhranhoten
ringtu kal hmasate dinhmun an ngaihtuahin, thlamuan ngai
khawpin an mangang a. Tihduhdahna leh nêkchêpna kârah
an khua a har hle \hîn. Thih hnu piah lam ram awm dân tûr
ngaihtuahnain an rilru a tihrehawmin, a timangang bawk a ni
mai thei e. Paulan Lal Isua ropui taka vân chhûm chunga a
lo kal leh tûr thu hrilhin, “hêng thute hian inthlamuan tawn
rawh u” a ti a ni (I Thess. 4:18).
A lo kal leh beiseina leh rinna hi ringtute nun inlaichînna
tinghettu leh phuar nghettu a ni. Thuthlung Thar hun laia ringtuten
Lal Isua lo kal beiseina an neih lenzia leh a lo kal thuai an beisei
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 351
dânte kan hria a. Chanchin |ha bu an ziak lawk lohna chhan
pawh Lal Isua lo kal leh an rin hnaih vâng leh an beiseina a
nasat vâng niin mi thiamten an sawi \hîn a. Hetiang taka Lal
Isua lo kal leh rinna hian Kohhran nun a phuar khâwmin, an
inpumkhatna pawh a tinghet hle a ni. Jakoba chuan Lal Isua lo
kal a hnaih tawh avângin inphun lo leh inhau lova chhel taka
awm tûrin Kohhranhote a fuih a (Jak. 5:7f). Chuvângin, Lal
Isua lo kal leh beiseina thurin hi dawhtheihna te, lungawina te
leh inhriatthiamnate thlentu a ni a. Ni tina eizawnna hna thawhna
kawnga chhelna te, taihmâkna te, rinawmna te min petu a ni
bawk a. He khawvêl hrehawmna leh harsatna tinrêng kârah
pawh Lal Isua lo kal lehna leh Pathian ram a famkima lo thleng
tûr beiseina hi dawhtheihna leh lungâwina nasa tak min siamsaktu
a ni a. Hei vâng hian chhan chhuah thu sawitu (Liberation
theologian) \henkhat chuan mi rethei te chhan chhuahna kawng
dâltu niin an ngaih phah hial zâwk a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi Krista chhandamna hnathawh
tihfamkimna leh Pathian ram a famkima a lo thlenna tûr a nih
avângin a pawimawh a. Pathian lalzia leh engkim chunga rorêltu
leh thuneitu a nihzia mi tinrêngte mithmuh leh benghriata
târlanna tûr a nih av^ngin a pawimawh êm êm a ni. Lal Isua
Krista chhandamna hnathawh hi tlûkna avânga sualin a tihchhiat
leh tihkhawlohte tundin lehna a ni. Lal Isua lo kal hma chuan
mihring chhandamna pawh a la famkim thei rih lo va. He
khawvêl leh thilsiamte pawh chhiatna bâwih ata an chhuak
zalên thei rih dâwn lo va. Lal Isua a lo kal hunah chauh,
mitthite kaihthawhin an awm ang a, rorêlnain a zui nghâl ang
a. Chutih hunah chuan chhandamna famkim kan changin, sualin
a tihkhawloh, lei leh vân leh a chhûnga thilsiamte pawh chhiatna
bâwih ata chhuakin, Pathian fate zalênna ropui chu an chang
ve dâwn a ni (Rom 8:18; Kol. 1:19,20).

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 352
Lal Isua lo kal hunah chhandamna tihfamkima a awm
rualin, Pathian ram pawh a famkimin a lo thleng dâwn a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi Pathian lalzia leh engkim chunga rorêltu
leh thuneitu a nihzia lanna niin mi thiamten an sawi \hin a. Lal
Isua thawhlehnain Pathian ropuizia leh thiltihtheihzia a lantîr
ang bawkin, mitthi zawng zawng a kaihthawh tûr thu hian
Pathian lalzia leh thiltihtheihzia a tilang a. Chumi hnuah Krista
\hutphah hmaa a lian a têa rorêlsak kan nih tûr thu hian Pathian
chu dikna leh felnaa khat a nihzia a lantîr a ni.
Ni hnuhn<nga rorêlna a awm hunah dikna hi kawtlaiah a
let mai mai tawh lo vang. Rorêlna dik chu lui angin a luang
tawh zâwk ang a, felna pawh Lal Isua lo kal hunah chuan
luipui kang ngai lo angin a luang tawh dâwn a ni (Amos.
5:24). He lei rorêlna hmaa tualthat leh zu zuar hremna pumpelh
\hînte khân Krista rorêlna hmaah hremna an pumpelh thei
tawh lo vang a; amaherawhchu, Krista ringtu, an retheihna
avânga hnehchhiah leh awpbeha awm \hînte chu hlimin an âu
chhuak ve thung tawh ang. Lal Isua lo kal lehna hi chhandamna
a famkima lo thlen hun, Pathian lalna leh rorêlna a famkima
tundinna hun, tlûkna avânga sualin a tihkhawloh tawh zawng
zawngte siam \hat lehna hun a nih avângin, harsatna kârah
pawh Kohhranhote hi beiseina nung min petu a ni a. Chuvângin,
Kohhranhoten Lalpa lo kal lehna thurin hi nghet taka kan
vawn a pawimawh tak zet a ni.

Sawi ho tûr
Lal Isua lo kal lehna t<ra inbuatsaih a pawimawhzia engtin
nge kan inzirtîr ang?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 353
November 30

VÂNRAM NUN DÂN TÛR


Chhiar tûr : Mat. 11:28; Joh. 13:34; Phil. 2:5-8;
I Joh. 3:2

Vânram nun dân tûr zânina kan ngaihtuah tûr hi zirlai


hmasa lama ‘Ringtu Chanvo’ tih nên a danglamna a tlêm hle
âwm e. Nakin thih hnu piah lama ringtute vânrama an nun dân
tûr sawina a nih rualin, tûna he leia ringtute nun dân leh awm
dân sawina pawh a ni tel lo thei lo va. Eng pawh ni se, hun
hnuhn<ng thu zir kan nih avângin nakin thih hnu piah lam leh
khawvêl tâwpa ringtute vânrama kan nun dân tûr lam thlîrin
kan thupui hi kan ngaihtuah dâwn a ni.
Sadukai-ten thawhlehna chungchâng an zawhna leh Lal
Isuan a chhânna thu a\angin vânram nun dân tûr ngaihtuahna
hi a inan loh theihzia kan hre thei âwm e. Sadukai-hote chuan
thawhlehna awm an ring lo va, Pharisai-hote ngaih dân chuan
nakin thawhleh hunah kan taksa pângngai hi thawhpuia, kan
hmêl ngai pawh la pua, nupui pasalte pawh la innei zui zêl
tûrin an ngai a ni.
Vânram nun dân tûr hi he leia mihring khawsak dân leh
ngaihtuahna mil hian sakhaw zirtîrna hian a kalpui niin a lang.
Insual hrât tak hnam sakhaw inzirtîrnaah vânram hi insualna
leh inbeihna hmun la ni zêl tûra ngaih a ni a. America rama
ramvah hrât tak mai hnamte chuan vânram hi duh tâwka an
ramvah theihna tûr hmun niin an ngaihtuah a. Mizo pi leh pute
pawhin pialrâl nun dân tûr kha an khawsak dân milin an
ngaihtuah ve niin a lang. Hêng vânram nun dân tûr ngaih dân
hrang hrangte hi Lal Isua zirtîrna nên a inang lo hle. Lal Isuan
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 354
vânramah nupui pasal an inneih loh tûr thu a sawi a. Thihna
a awm loh tûr thu leh vântirhkoh tluka ringtute an awm tûr thu
a sawi a ni (Mat. 22:23ff; Mk. 12:18f; Lk. 20:34f).
Bible zirtîrna êngah vânram nun dân t<r hi kawng hrang
hrangin a sawi theih a. T<n \umah hian kawng thum emaw
chauh târlan kan tum dâwn a ni. Vânram hi Pathian awmna
hmun, a lalna leh thuneihna lan chhuahna hmun a ni a. A
hmangaihna leh \hatna a miten chatuana an chênna hmun a ni.
Bible hian Pathian hi hmangaihnaa khat, hmangaih Pathian a
ni tih min hrilh a. Johana phei chuan Pathian hi hmangaihna a
ni tiin a sawi hial nghe nghe a ni (I Joh. 3:8). Pa leh Fapa leh
Thlarau Thianghlim pawh hmangaihnaa khat, hmangaihnain a
phuar khâwm tlatte an ni. A chhandamna hnathawh pawh
hmangaihna a\anga chhuak a ni a. Lei leh vâna a thilsiamte leh
a enkawlna hna chenin hmangaihna a\anga chhuak vek a ni.
Chutiang taka Pathian hi hmangaihnaa khat a nih avângin
mihringte hi amah hmangaih tûr leh kan mihringpuite nên pawh
inhmangaih tawn thei tûrin min siam a. A tîra Pathian min
siam dân ang tak khân awm thei ni ila, vânram nun dân kan
lo zâwm dâwn a lo ni reng a ni. Chuvângin, vânram nun dân
tûr hi Pathian hmangaihna leh kan mihringpuite nêna
hmangaihnaa inphuar khâwm hi a ni tih kan hriat hmasak a
pawimawh âwm e.
Thuthlung Hlui hun a\anga thupêk ropui ber leh a dawttu
chu Pathian hmangaih leh kan mihringpuite hmangaih hi a ni tih
Lal Isuan a sawi a (Mk. 12:29-31). Johanan Pathian hmangaih
leh kan mihringpuite hmangaih hi \hen hran hleih theih loh
khawpa inzawm a nih thu a sawi a. “Tu pawhin Pathian a
hmangaih chuan a unau pawh a hmangaih bawk tûr a ni,” a
ti nghe nghe a ni (I Joh. 4:21). Pathian hi hmangaihna a nih
avâng leh hmangahna hi a laka chhuak a nih avângin, Paula
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 355
pawhin, “Hmangaihna hi eng tikah mah a reh lo
vang…chutichuan, hêng pathum rinna te, beiseina te,
hmangaihna te hi a awm reng ang,” tiin, vân thlenga hmangaihna
hi kan chhawm zêl tûr a nih thu a sawi a (I Kor. 13:8). Hei
vâng hian Lal Isua pawhin “Thupêk thar ka pêk che u hi,
inhmangaih ula, keiin ka hmangaih ang tak che u hian nangni
pawh inhmangaih ula. In inhmangaih chuan mi zawng zawngin
ka zirtîrte in ni tih chumiah chuan an hria ang,” a ti nghe nghe
a (Joh. 13:34). He thupêk thar leh thupêk ropui ber pahnih
Lal Isua sawite hi ringtuten vân thlenga an nun dân t<r leh
awm dân tûr a ni a. Paulan hmangaihna hi vân thlenga kan
chhawm tûr, eng tikah mah reh lo tûr a nih thu a lo sawi bawk
a. Chuvângin, hmangaihna hrui vuana Krista rilru pua awm ho
dial dial hi vânram awm dân tûr a ni.
Reformed theologian ropui tak Emil Brunner-a chuan
Kristiante beiseina thu a sawinaah Pathian chawimawi leh a
ropuina tihlan hi vânram nun dân tûr a nih thu a sawi a (Eternal
Hope, p. 85). Hei hi Bible-in vânram nun dân tûr a sawi
pawimawh dang leh chu a ni. Zâwlnei Isaian Pathian kohna a
dawn \um khân Pathian lal\hutthlênga \hu seraphim-ten ‘a
thianghlim e, a thianghlim e, a thianghlim e’ tia an chawimawi
lai a hmu a (Isa. 6:3). Rev. Liangkhaian “Thisen, thisen, thisen
tiin, bâng lovin kan zai ang,” a tih ang deuh khân, vân miten
Pathian an chawimawi \hîn a nih a rinawm. Thupuan bung 4
leh bung 5-ah vân miten Berâmno an fak thu kan hmu bawk
a. Mipui chhiar sên lohten tûmkau kenga Berâmno an fak leh
chawimawi thu pawh kan hmu bawk a ni (Thup. 6:9f). Pathian
fak leh chawimawi hi vânram nun dân tûr a ni tih Bible hian
min kawhhmuh a ni.
Westminster Thuinchhângah ‘Pathianin mihring a siam
chhan chu amah fak leh chawimawi hi a ni e,’ tiin a sawi a.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 356
Mihring chauh ni lovin lei leh vâna thilsiamte pawh hi Pathian
chawimawina atâna siam a nih thu Bible-in min hrilh a ni. Sam
ziaktu phei chuan “Vânte khian Pathian ropuizia chu a hriattîr
a, boruak zau tak khian a kutchhuak chu a lantîr \hîn,” tiin a
sawi nghe nghe a (Sam 19:1). Lal Isua chhandamna hnathawh
zawng zawng pawh hi Pathian chawimawina tûr a ni a. Ringtute
hi a tîra Pathian fak leh chawimawi tûra siam kan nih ang
bawk khân, chhandam kan nih chhan hi Pathian fak leh
chawimawi hi a ni a. Kan âwkâ chauh ni lovin, Marin a sawi
anga, ‘kan nuna’ Pathian chawimawi tûr kan ni. Emil Brunner-
a vêkin Pathian duhzâwng tih hi Pathian chawimawina a nih
thu a sawi a (ibid.,). Lal Isuan ‘Nangin thil tih t<r mi p>k kha
ka ti zo va, khawv>lah ka chawimawi tawh a che’ tiin a Pa
duhz^wng tih kha Pa chawimawi d^n a nih thu a sawi (Joh.
17:4). Lal Isuan “I duhzâwng vâna an tih angin leia min ti
rawh se,” (Mat. 6:10) tia \awng\ai dân tûr a zirtîr ang khân,
vân mite nun dân tûr hi Pathian duhzâwng tia, kumkhuaa fak
leh chawimawi hi a ni.
Vânram nun dân tûr hi hahchawlhna a ni. Lal Isuan,
“Nangni thawkrim leh phurrit phur zawng zawngte u, ka hnênah
lo kal ula, keiman ka chawlhtîr ang che u,” a tih khân, Lal
Isua zui hi vân thlen thlenga hahchawlhna a ni tih min hriattîr
a. Thupuan bung 14:13-ah “T<n hnuah chuan mitthi, Lalpaa
thite chu an eng a thâwl ang; Thlarauvin, a ni, an thawhrimnate
chu an chawlhsan tawh ang,” tih thu kan hmu bawk a ni.
Vânram nun dân hahchawlhna a nih thu hi kawng thumin
ngaihtuah theih a ni. A hmasa berin, hahchawlhna nun hi he
khawvêla thawhrimna te, hrehawmna leh harsatna tinrêng laka
hahchawlhna a ni. Taksaa thawhrimna laka hahchawlh
thlâkhlelhawmzia hi thawkrimte tân lo chuan a hlutzia hriat a
har mai thei e. Mi retheite hnêmtu ber chu he vânram,
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 357
hahchawlhna nun ram hi a ni. Tûn hma lam deuhva America
rama Negro-hote hla duh ber pakhat chu “Nakin vânram kan
thlen hun chuan nang leh kei hian pheikhawk bun tûr kan nei
ve tawh ang a, Pathian fate zawng zawngin pheikhawk bun
tûr kan la nei vek dâwn,” tih hla hi a ni. Lung \hîl hmun sa
tak mai kâra ke khi tiar tuar chunga ni tla vanvuaia la pâr ena
thawkrimten an thlâkhlelh êm êm chu, vânrama pheikhawk an
bun ve hun tûr chu a ni. Mi rethei, thawkrim leh phurrit phurte
tân vânram hi thawhrimna ata hahchawlhna a ni.
Hahchawlhna dang leh chu Lalpaa thite hahchawlhna,
Pathian tâna an thawhrimnate an chawlhsan tawh tûr thu hi a ni.
Lalpaa thiten an thawhrimna an chawlhsan tûr thu a sawi zawhah
“An thiltihte chuan a rawn zui ve dâwn si a,” tih thu kan hmu
tel a (Thup. 14:13). Hei hi ringtute an thawhrimna avânga
lâwmman pêk an nih tûr sawina a ni. An dam laia Krista avânga
martarte leh thawkrimte chuan vânramah hahchawlhna leh
chawimawina lallukhum an khum dâwn a ni. Thupuan bung
21:4-ah “An mit ata mittui zawng zawng a hru fai ang a, thihna
a awm leh thei tawh lo vang a; lungngaih te, \ah te, nat te pawh
a awm tawh hek lo vang,” tiin Lalpaa thi, ringtute hahchawlhna
thu a sawi a. Chuvângin, vânram kan thlen hunah Krista avânga
thawkrimten felna lallukhum an chang ang a. Natna leh thihna
te, lungngaih leh \ah te tuar tawh lovin, kan hmangaihte nên
chatuanin hlimna hla kan sa ho tawh ang.
Vânram nun dân tûr hahchawlhna dang leh chu sual phurrit
laka thlarau nun hahchawlhna hi a ni. Sualna - mahni hmasialna
leh chapona phurrit phurin he leiah hian ringtute pawh kan
rûm \hîn a. Sualnain hmun an chan ve tawh lohna vânram kan
thlen hunah erawh chuan kan phurrit zawng zawng a tla fai
vek tawh ang a, Krista rilru - inngaihtlâwmna leh

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 358
thuhnuairawlhna te, hmangaihna leh lainatna thinlung puin thlarau
hahchawlhna nuam kan chang hlen tawh dâwn a ni.
Sawi ho tûr
V^nram nun d^n t<r kan sawi lan b^k engte nge?
T<nlai mite rilru mil leh hriat thiam theih t<rin engtin nge
kan sawi ang?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 359
December 7

HUN HNUHNÛNG THUA ZIRTÎRNA HIM


TÂWK LOTE
Chhiar t<r : I Tim. 2:15-19; Tita 2:1,7-8; I Pet. 4:11

Hun hnuhn<ng thu kan lo zir zo dâwn hnai ta a. Thupui


hrang hrang kan zir tawh a\angte khân Bible-in hun hnuhn<ng
thu a sawi dân leh Kohhran thurinin a puan chhuah dânte eng
emaw chen kan hre thei âwm e. Chutih rual chuan hun
hnuhn<ng thu hi thu harsa tak, sawi fiah leh dawnsawn thiam
pawh awlai lo tak a nih dân te pawh kan hria ang a. Hêngte
avâng hian hmasâng a\ang tawhin hun hnuhn<ng thu hi inhnialna
chawk chhuaktu a ni ve \hin a. Zirtîrna dik lo leh him lo pawh
a chhuah ve fo \hinna a ni. Mizo Kristiante zîngah pawh hun
hnuhn<ng thu kalsual phah nâna hmang sawi tûr kan \hahnem
ta hle. Chuvângin, kan thupui zir tûr hi kan ngaihtuah chian a
pawimawh hle ang.
Hun hnuhn<ng thua zirtîrna him lo langsâr tak mai chu a
lo kal lehna thurin phatsanna hi a ni. Tirhkohte leh ringtu
hmasaten Lal Isua lo kal lehna nghâkhlel taka an thlîr lai khân
“A lo kal lehna thutiam chu khawiah nge? Siam tirh ata engkim
a awm pângngaiin a la awm zêl alâwm?” (II Pet. 3:4) tia Lal
Isua lo kal leh ring lo, pawm hauh lo ringtute eng emaw zât
an awm a ni. Hêng mite hi Grik finnain an ngaihtuahna a
kaihhruai ‘Gnostics’ an tihhote an ni hlawm a. Hun hnuhn<ng
thua zirtîrna him lo satliah mai pawh ni lo, zirtîrna dik lo tia
sawi ngei ngei tûr chi a ni. Gnostic-hoten Lal Isua lo kal lehna
mai ni lovin, mihring taka a lo chan thu pawh an pawm lo (I
Joh. 4:3). Chuvângin, ringtu hmasate zînga Gnostic zirtîrna

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 360
pawmtute chuan Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo thleng
kha Lal Isua lo kal lehnaah an ngai a. Chu bâkah, mi malin
Krista a zawmna leh a hnêna a inpuanna hi a lo kal lehnaah
an bel a. A hranpaa Lal Isua lo kal lehna hi awm tûrah an
ngai lo.
Lal Isua lo kal leh ring loten a lo kal leh huna mitthi
thawhlehna leh rorêlna lo awm tûr hi an pawm thei lo bawk.
A \ûlna leh pawimawhna a hre lo va. Mitthi thawhlehna te, ni
hnuhn<nga rorêlna leh Lal Isua lo kal lehna te hi thil inzawm
tlat a nih avângin, Lal Isua lo kal lehna phatsantute tân mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlna thu hi pawm theih a ni
lo rêng a ni. Anni ngaih chuan Lal Isua ringtute chu thlarau
Thianghlim zârah Pathian lamah tihnun leh kaihthawhin kan
awm tawh a. Chatuan nun, vân nun tem tawh kan ni a. Pathian
hmaa thiam chang kan ni tawh bawk a. Chuvângin, anni ngaih
chuan a hranpaa awm leh tûr chi-ah an ngai lo.
Chu bâkah, Grik finnain taksa hi sual nêna inzawm thlarau
tân in nia a ngaih, chatuan thil ni lova a dah a ni a. Lal Isua
chhandamnain a huam tel tûrah an ngai lo. Chuvângin, chutiang
Grik finnain a kaihhruai ringtute chuan mitthi thawhlehna hi an
hrethiam thei lo va, an pawm thei lo va. Ringtu thlarau tihnuna
awm hi thawhlehna chu ni tawh maiin an ngai a (II Tim. 2:15-
19). Ni hnuhn<nga rorêlna pawh thleng tawhin an ngai a.
Ringtu thiam chang tawhte tân pawimawhna leh hlutna neiin
an hre lo.
A chunga hun hnuhn<ng thua zirtîrna dik lo kan sawi
lan tâkte khian Mizo Kristiante zîngah bu an khuar ve a.
Kohhran nâwlpuiin Lal Isua lo kal lehna thu te, mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlna lo thleng tûrte nghâkhlel
taka kan thlîr mêk lai hian, Mizorama harhna lo thlen tirh

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 361
lam kum 1913 vêl a\ang tawh khân Mizo Kristiante zîngah
Lal Isua lo kal leh tawha ngai tlatte an awm a. Gnostic
Kristiante ang deuh bawkin, harhna lo thlennaa Thlarau
hnathawh lo thleng hi Isua lo kal lehnaa ngaiin, a lo kal leh
lehna dang awm \ûlin an hre lo a ni. Chutih rual chuan Isua
neih hi thawhlehnaah an ngai nghet êm êm bawk a. He zirtîrna
hi mi hrang hrangin rawn paw chhuakin, Mizo Kristiante hi
min chîm deuh renga sawi theih a ni. Hetiang hun hnuhn<ng
thua zirtîrna dik lo leh him lo hi Bible zirtîrna kalh a ni tih
kan chhinchhiah a pawimawh a. Johana phei chuan ‘Krista
dodâltu’ a ti hial a (I Joh. 4:3). Paula pawhin Pathian zah lo,
Setana hnêna pêk tûr a ti a ni (I Tim. 1:20).
Zirlai hmasa lamahte kan sawi lan tawh angin kum sâng
rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrna hian zirtîrna him tâwk lo
ken tel a nei nual bawk. Chûng zîngah chuan Thuthlung Hlui
zâwlneite hrilhlâwk anga Israel hnam tundin leh tûra ngaih d^n
chak tak awm hi a ni. He ngaih d^n hi kum sâng rorêl leh a
kaihhnawih – mi thianghlim lâwr thu te, hrehawmna nasa tak
hun leh Har-Magedon Indona chungchânga zirtîrna rawn irh
chhuahna bul niin a lang. A him lohna chu Thuthlung Thar hi
Thuthlung Hluia Israel-te hnêna Pathian thutiam leh zâwlneite
hrilhlâwk lo thlen famkimna a nih thu an pawm lo va. Kohhran
leh a rawngbâwlna hi Thuthlung Hlui zâwlneite hrilhlâwknaa
lang lo nia ngaiin, programme tlazep ang lekah an chantîr a.
Hei hian Israel hnam aia Kohhran an dah hniamzia leh an
ngaih pawimawh tâwk lohzia a tichiang hle. Kohhran hi Israel-
te dinhmun luahtu a ni tih an pawm lo bawk a. Hêng a\angte
hian kum sâng rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrna hi bih chian
\ûl tak a ni tih a hriat theih.
Chu bâkah, kum sâng rorêl thu leh a kaihhnawih kan
sawi lan tâkte khi khuhhawnna bu leh thuziak \an chhana
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 362
chher chhuah a ni hlawm a. Daniela bu leh Thupuan bute
hi an innghahna pui ber a ni a. Ezekiela bu leh Bible bu
danga khuhhawnna thuziakte an hmang nasa hle bawk a.
Hêng lehkhabua thuziakte hi a ngial a nganin an pawm
tlângpui a, inzirtîrna atân pawh an hmang zui nghâl niin a
lang. Hetianga Pathian thu an hrilhfiah dân leh kalpui dân
pawh hi bihchian a \ûl hle. Bible bu pum puiah kum sâng
rorêl thu hi Thupuan bung 20-ah chauh sawi lan a ni a. Hun
hnuhn<ng thurin laipui ber anga kalpui hi Bible zirtîrna
kalpui dân him leh \ha a ni lo.
Kum sâng rorêl huna Jerusalem temple din thar leh t<ra
inzirtîrna te, temple-a inthâwina te pawh Thuthlung Hlui hun
lai anga tihthar leh tûra zirtîrnate phei hi chu Chanchin |ha
nên a inkalh a. Temple-a inthâwinate tihthar a nih chuan Lal
Isua tlanna hnathawh leh Chanchin |ha hi eng mah lovah an
chantîr tihna anga ngaih theih niin a lang. Israel hnam heti taka
ngaih pawimawhna hi Juda rilru leh ngaihtuahna a\anga chhuak
a ni a. Bible leh Kohhran thurin a\angin zirtîrna him lo tak niin
a lang.
Kum sâng rorêl leh a kaihnawih zirtîrna hian Lal Isua lo
kal lehna hi \um khat mai ni lovin \um hnih angin a kalpui a.
Mi thianghlim lâwr \uma lei rap lova vân chhûm thlenga a lo
kal \um leh Har-Magedon indona titâwp tûr leh kum sâng
rorêl tûra a lo kal \um nên, a pahnihin Lal Isua lo kal lehna
hi \um hnih anga sawi lan a ni a. Mitthi thawhlehna phei chu
mi thianghlim lâwr \uma ringtute thawhlehna bâkah kum sâng
rorêl \antirha martarte thawhlehna leh kum sâng rorêl zawha
ringlote thawhlehna te nên, \um thum lai mai sawi lan a ni a.
Kohhran thurin leh zirtîrna hian Lal Isua lo kal lehna te, mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlna te hi \um khata a indawta
lo thleng tûr angin a kalpui a. Mitthi thawhlehna chi thum awm
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 363
tûr thu leh Lal Isua lo kal lehna \um hnih lai awm tûra zirtîrna
hi Kohhran zirtîrna nên sawi rem ngai tak a ni bawk.
Hun hnuhn<ng thua zirtîrna dik lo leh him tâwk lote khi
vawiin thlenga Kohhranhote min chîmtu an nih avângin kan
ngaihvena, a laka Kohhranhote kan invên fîmkhur a pawimawh
hle. Rev. Lals^wman a sawi angin, kum sâng lalram
chungchâng zirtîrna hi Mizo Kristiante zînga zirtîrna pênhleh
(Apocalyptic sects) eng emaw zât lo irh chhuahna bul a ni a.
(Kristian Thurin Zirna, p. 313). He zirtîrna avâng hian mi eng
emaw zâtin Kohhran an chhuahsan phahin, India ram khua leh
tui \ha ni thei lo khawpin mi \henkhatte phei chu a tibuaiin, a
tichi-ai a. A \hente phei chuan Mizo nihna leh Kristianna
pawh hnualsuatin, an thlauhthlâk phah a, Chanchin |ha pawh
an hnâwl phah hial ta a ni. Chuvângin, hun hnuhn<ng
chungchânga zirtîrna dik lo leh him lo lakah hian Kohhranhote
kan invên fîmkhur a \ûl hle.

Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng thua zirtîrna him lo kan sawi tâkte khi eng
angin nge kan ngaih? Hêng zirtîrna him lo lakah Kohhranhote
engtin nge kan inv>n ang?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 364
December 14

HUN HNUHNÛNG LEH


TÛNLAI THIL AWMZIA
Chhiar tûr : Rom 13:11-14; II Pet. 3:11-13; Mk. 13:24

Hun hnuhn<nga khawvêla thil lo thleng tûr chi hrang


hrangte Bible-ah sawi lan a ni a. Chanchin |ha bu hmasa
pathuma kan hmuh angin, Lal Isuan a lo kal hmaa indo leh
indo thuthang an hriat tûr thu a sawi bâkah hri, \âm leh lîrnghîng
lo awm tûr thute a sawi a. Ni leh thla a ên tawh loh tûr thu
te, arsite an tlâk tûr thu te leh vân thiltihtheihna tihnghîn a nih
tûr thute chenin a sawi a ni.
Thuthlung Hluia zâwlneiten hun hnuhn<nga Lalpa Ni lo
thleng tûr an sawinaah chhiatna chi hrang hrang lo thlen tûr
thu an sawi \hîn. Amosa phei chuan “Lalpa Ni chu êng ni
lovin, thim a ni dâwn lo vem ni?” a ti chhuak hial nghe nghe
a ni (Amos. 5:19). Joela pawhin “Ni thimah a chang ang a,
thla thisenah a chang ang a, Lalpa Ni ropui tak leh hmingthang
tak chu a lo thlen hmain” a ti bawk a ni (Joel. 2:31).
A chunga Lal Isua thusawite leh zâwlneite thusawite
khi ngaihtuah chungin, Paulan “Tûnlai thil awmzia in hriat
avâng leh muhîlte thawh harh a hun tawh tak zet a ni tih in
hriat avângin chu chu ka sawi a ni” (Rom 13:11) tiin, Lal
Isua lo kal leh a hnaih tawhzia a sawi a, hlim taka an tawh
theih n^n \ha taka inbuatsaih tûrin a fuih a. Pathian thuin
hun hnuhn<nga thil thleng tûr a sawite leh Paulan ‘tûnlai
thil awmzia’ a sawina \awngkam hi hawhin, kan thupui hi
kan thlîr zui nghâl dâwn a ni.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 365
Zirlai hmasa lamah hun hnuhn<ng chhinchhiahna chi hrang
hrangte kan zir tawh a. Chuvângin, t<n \umah hian khawvêl
tâwpna thlentîr thei mai dâwna khawvêl mi fingte pawhin an
ngaih, thuneitu leh rorêltute lu pawh tihai \hîntu thil pahnih
emaw chauh kan luhchilh deuh bîk dâwn a ni.
A hmasain, râlthuam hlauhawm ‘nuclear râlthuam’ avânga
khawvêla chhiatna râpthlâk lo thlen hlauhna thu hi lo thlîr ila.
Nuclear râlthuam hlauhawm avânga chhiatna lo thleng tûr hi J.
Moltmann-a chuan ‘Nuclear râlthuam avânga khawvêl tâwp
hun” (Nuclear End – Time) tiin a sawi a. Nuclear râlthuam
hmanga indona lo awm hun tûr hi khawvêl tâwp nî ni theiin
a ngai a ni.
Indopui 2-na tâwp dâwna Atom bomb siam chhuah a lo
nih a\ang khân, râlthuam hlauhawm ‘nuclear râlthuam’ chi hrang
hrang hi khawvêl sawrk^r lian leh thil tithei zual pangaten
siamin, an kawl reng tawh a. Hun eng emawti chhûng sawrk^r
lian zual panga emaw lekin an siam leh kawl \hin kha tûnah
hian sawrk^r sawmhnih dâwn laiin nuclear râlthuam hi an
siamin, an lo kawl ta a. Chûng zîngah chuan Israel pawh a tel
a, India leh Pakistan pawh an tel tawh bawk a ni. Nuclear
râlthuam neih tumin Mosolman ram \henkhatte pawhin \an an
la mêk a. Iran leh Syria phei chuan rei lo têah he râlthuam
hlauhawm hi an neih ve theih mai rin a ni.
Nuclear râlthuam hlauhawmzia hi sawi t<r tam tak a awm
ang. A tîra atom bomb an siam chhuah hmasak ber Japan
khawpui pahnih, Hiroshima leh Nagasaki khawpuia an thlâk
ringawt pawh Indopui Pahnihna titâwp nghâl thei khawpin a
chak a ni. Tûnlaia nuclear râlthuam phei hi chu a lêt tam takin
a chak lehnghâl a. Tûna nuclear râlthuam neih sate hi eng
emaw avângin tihpuah ni ta hlawm sela, khawvêl pum pui hi
sawi hleih theih loh khawpa nasaa chhe vek tûra ngaih a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 366
Chutiang khawpa râlthuam hlauhawm chu mihring, mahni
hmasialna leh chaponaa khat kutah hian a awm a. Eng tikah
emaw chuan a kawltu mihringte hian insûm theih loh hun an
la neiin, hmeh puah hun an la neih ngei a rinawm a. Lal Isua
lo kal leh hma hian khawvêl hi a chhe vek hman ang tih
hlauhthâwnawm tak a ni. Hetianga chhiat rup theihna dinhmuna
khawvêl hi a din tâk avâng hian scientist-hote leh sawrkar
hotute hi khawvêl tâwp hnaih tawhzia hre chiangtute an lo ni
zâwk mah a. Atomb bomb hmu chhuaktu Albert Einstein-a
phei kha chuan ‘khawvêl hi a chhiat mai lohna tûrin, mihring
ngaihtuahna hi thlâk danglam a \ûl ber” a ti chhuak hial a ni
(Moltmann, The Coming of God, p. 204)
Pathian thu a\angin nuclear râlthuam hi khawvêl tâwpna
atâna Pathian hmanrua a ni thei mai ang em tih zawhna hi
ngaihtuah theih tak a ni. Lal Isuan a lo kal leh huna ni leh thla
a ên loh tûr thu te, vân tihnghîn a nih tûr thu a sawi te leh,
Lalpa Ni lo thlen hun tûr zâwlneiten an sawi te han ngaihtuahin,
nuclear râlthuam hmang hian khawvêl tâwpna hi Pathianin a
thlentîr thei a ni. Reformed Theologian Moltmann-a meuh
pawhin, khawvêl chhiatna hi Pathian kutah chauh a awm emaw
kan tih laiin, mihring kutah pawh a lo awm reng a ni, a tih
phah hial a ni (Ibid). Engkim hi Pathian rorêlna leh thuneihna
hnuaiah a awm tih erawh theihnghilh loh tûr a ni ang.
Chawngzawng pakhat pawh a thu lova tlâktîr remti lotu,
Engkimtithei Pathian thu lovin tu man nuclear bomb tihpuahna
an hmet puak lo vang tih kan ring tlat tûr a ni a. Chutih rual
chuan, khawvêl hi Pathianin \ûl a tih hunah a titâwp mai thei
tih hi hriat reng bawk tûr a ni.
Nuclear râlthuam ang bawka khawvêl chhiatna thlentîr
theitu dang leh chu tûnlaia thilsiam chunga chhiatna thleng
mêk (ecological crisis/enviromental cririsis) hi a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 367
Moltmann-a chuan ‘thilsiamte chhiatna avânga khawvêl tâwp
hun’ (Ecological End Time) tiin a sawi a ni.
Indona râlthuam hlauhawm siam chhuah avâng te, thilsiam
lama hmasawnna chi hrang hrang (industrial, scientific,
technological) leh mihring ei leh bâr lama hmasâwnna chi hrang
hrang hian thilsiamte chungah chhiatna a thlentîr nasa êm êm
reng a. Vân boruak leh tuifinriat te pawh chhiatnain a nang vêl
mêk a. Hêng chhiatna lo thleng avâng hian tûn hma lama la hriat
ngai loh chhiatna hmahruai - vân boruak pawh thu te, chhim
tâwp leh hmâr tâwpa vûr tlangte leh tlâng sâng chhîpa vûr tuiral
\an tâk thute hian khawvêl hi a \hâwng nasa ta hle a. Nakin
lawka tuifinriat tui chîm chin (Ocean level) lo sâng chho avânga
pil mai t<r khawpui leh thliarkâra chêngte tân phei chuan a
manganthlâk \an hle tawh a. Kan \henawm ram \henkhat,
Bangladesh leh Assam phaitual hmun \henkhat a rawn chîm
hun tûr hi Mizoram tân pawh thil lungngaih thlâk tak a ni. Dîl
leh luipui \henkhat a kangchat a. Phaitual tuichhunchhuahte a
kangchat \an mêk bawk a. Mihring duhâmna leh chin tâwk neih
lohna avângin ramngaw lah an chereu sâwtin, ramsa \henkhatte
an mang \an mêk bawk a. Leilung ata ramsa lianpui Dinosaur
(Dai-no-sawr) an mang hlen ta ang maia, ramsa mang hlen tûr
hi an la tam hle dâwn a ni.
Thilsiam dangte leh mihring nunna te hi a inzawm nghehzia
Bible a\angin kan hre thei. Pathianin thing leh mau leh ramsate
a siam zawh hnua a tâwpa mihring a siam thu hian thilsiam
dangte tel lova mihring hi nung thei kan nih bîk lohzia, mihring
nunna leh thilsiamte nunna a inzawm nghehzia min hriattîr a ni.
Natna leh nuclear indona avângin thi vek lo pawh ni teh rêng
ila, thing leh mau leh ramsate an rêm hun chu mihring tâwp
hun tûr, rêm hun tûr a ni thei tho dâwn a ni. Nuclear indona
hi vawi leh khata chhiat rupna thlentu tûr a nih laiin, thilsiamte
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 368
chunga chhiatna hi zâwi zâwia thleng tûr, nuclear indona aia
pawha mihring tân control harsa zâwk a ni a. Cancer leh
AIDS natna mihringin kan thihpui ang deuha khawvêl mihringin
kan la chhiatpui tûr niin mi thiamte chuan an ngai a ni.
Pathian thuin thilsiam chunga chhiatna lo thleng tûr hi a
hai lo. Mihring sualna hnathawh a nihzia pawh Genesis bung
thum thua mihring tlûkna thu khân a lo târlang tawh a. Mihring
sualna - chapona, mahni hmasialna leh duhâmna avânga
thilsiamte chhiatna bâwihah an tân thu leh nauvei na tuar ang
maia rûm ve ang hialin Paula phei chuan a sawi a ni. Heti
taka thilsiamte mihring sualnain a tihkhawloh avâng hian Lal
Isua chhandamna pawhin thilsiamte chhandamna hi a keng tel
a. Paula vêkin Lal Isua Krista kraws hi lei leh vâna thilsiam
zawng zawngte infâwk khâwmna leh inremna a nih thu a lo
sawi tawh a (Kol. 1:19,20). Lal Isua pawhin, “Khawvêl zawng
zawngah kal ula, thilsiam zawng zawng hnênah chuan Chanchin
|ha hi hril rawh u,” a ti bawk a ni.
Eng pawh ni se, thilsiamte chunga chhiatna lo thleng hi
mihring leh khawvêl chhiatna thlen thei a ni tih hre reng ila.
Chutiang bawkin, nuclear indona pawhin eng hunah pawh
khawvêla chhiat rupna a thlen thei bawk a ni. Pathian kutah
khawvêl leh kan nunna hi a awm tih hre chungin, hêng tûnlai
thil awmzia kan hriatte hi Pathian hnaih phah nân hmang thei
ila a duhawm hle ang.

Sawi ho tûr
Tûnlai thil awmzia kan sawi pahnihte b^kah hian Lal Isua
lo kal hnaih tawhzia chhinchhiahna thil dang kan hriatte sawi
ni se. H>ng khawv>l chhiatna thlentîr theitute lakah hian
Kohhranin engtia hmal^k nge \ha ber ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 369
December 21

HUN HNUHNÛNG LEH MIZOTE


Chhiar tûr : Isa. 52:10; Heb. 1:1; 10:23

Rev. William Williams-a’n kum 1891 March leh April


thlaa ni sawmthum lai Chanchin |ha hrila Mizoram a rawn
tlawh \um khân a thinlunga Pathian thu nung reng awm chu,
“He ram Chanchin |ha hi hnam zawng zawng hriattîrna tûrin
khawvêl zawng zawngah hrilhin a awm ang; chumi zawhah
chuan tâwpna chu a lo thleng ang,” tih thu hi a ni (Mat.
24:14). Khasi rama a haw hnua Wales ram lama report a zu
pêk \umin a sawi tel nghe nghe a. “Keini Chanchin |ha hre
si, Ênna hmu tate hian; Chatuan nunna êng thu hi an hriat kan
phal lâwm ni” tiin Welsh Kohhranin Mizoramah Chanchin |ha
meichher chhi êng ngei se a duhzia a târlang zui a ni.
Rev. William Williams-a’n min rawn tlawh hun lai khân
Mizoram hi ram dang miten an la tlawh pawh loh ram thim
tak mai a la ni a. Rev. Williams-a kalpui Scottish Upa Aitken-
a pawhin Mizoram an thlîr vêl a, “Africa khawmualpui ang
bawka thim a la nih hi,” a ti chhuak nghe nghe. Khatih hun
laia kan pipute kha hnam mâwl bera an chhiar an la ni rêng
a. Mihring pawh a sîng bia chhiar tham lek an la ni. Ziak leh
chhiar thiam sawi tûr pawh awm lo khawpin an la mâwl a.
Taksa thila an pachhiat ang bawkin, thlarau lam thilah pawh
an pachhia a. Ramhuai hlauhnain an khat a. Hma lam thlîrna
leh beiseina an la nei chau hle a ni. Khawvêl lo awm \an dân
thawnthu an nei ve a, a tâwp hun tûr thlîrna erawh sawi tûr
an nei meuh lo. Natna leh thihna hian an nun ram a tibuai
thei hle. Thihna hi mihring tâwp hlenna angin an ngai lo va,

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 370
mitthite thlarau dinhmun an hriat phâk chin erawh a
thlâkhlelhawm loh hle.
Mizo piputen mitthite thlarau awmna t<r hmun pahnih –
mitthi khua leh Pialrâl awmin an ring a. Pialrâl hi faisa ringa
nuamsa deuha awm theihna hmun, thangchhuah nu leh pate
chauh kalna tûrah an ngai a. A bâk zawng chu Mitthi khuaa
kal vek tûra ngaih an ni. Mitthi khuaah hian an dam laia an
khawsak dân ang deuhvin, nupui pasal pawh la inneih zui
theih tûrah an ngai. Hnate pawh thawka, in leh lote pawh nei
tûra ngaih an ni. An thil neihte erawh chu an dam laia an thil
neihte nêna khaikhin chuan a nêp hlei hle, a lem ang deuha
ngaih theih vek a ni. Mizo pi leh puten thih hnu piah lam
khawvêl an thlîr dân hi nêp hlein lang mah se, Thuthlung Hlui
hun laia thih hnu piah lam thlîr dân nên erawh a inhlat lo.
Saltân hmaa Seol ngaih dân nêna khaikhin phei chuan kan
pipute thlîr dân kha \ha deuh zâwka ngaih theih a ni.
A chunga kan sawi tâkte khi kan pi puten Chanchin |ha
an hriat hmaa taksa lama an dinhmun tlângpui leh hun hnuhn<ng
an thlîr dân a ni a. Kum zabi 19-na tâwp dâwn \êpah khawvêl
tâwp dâwn \êpa an ngaih hun tawhah Welsh Mission leh
Arthington Mission hmangin Pathianin Chanchin |ha min rawn
pe a. Mitthi khua leh pialrâl aia nuam zâwk vânram a lo lang
a. Mi rethei leh chak lo ber tân pawh Lal Isua rin chuan luh
mai theihna leh kai mai theihna a lo ni reng mai bawk a. Chu
bâkah, anmahni hruai tûra ropui tak maia vân a\anga Lal Isua
lo kal tûr an hriat \antirh laia an thinlung lâwmzia tûr kha,
keini \hangtharhote hi chuan kan hriat thiampui phâk lo hle
ang le! Harhna thupui ber a lo ni \hin te kha a mak lo va.
Vânram ngaih hla pawh lo phuah hnem tûr rêng an lo ni!
A chunga kan sawi tâk ang khian Mizo Kristiante hi
Chanchin |ha kan hriat \antirh a\angin hun hnuhn<ng thu hian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 371
min chiah hneh hlein a lang. Mizorama missionary lo chhuakte
kha kum zabi 19-naa Sâpram harhna (evangelical
movement)-in a hrual leh a châwmhote an ni hlawm a. Welsh
ram harhna ngaisâng takte an ni hlawm a. Hrehmun leh vânram
awm ring nghet tak mai, Lal Isua lo kal leh beiseina nghet
taka vuantute an ni.
Rev. William Williams-a thinlung luahtu Matthaia bung
24:14 a nih dân a\ang ringawt pawhin Welsh Kohhran leh
Mission khân Lal Isua lo kal lehna an ring hnai hle tih a hriat
theih a. Pu Buanga te \hian dûn rawn tîrtu Robert Arthington-
a phei kha chu Lal Isua lo kal leh nghâkhlel ber pâwl zînga
mi a ni. Hei vâng hian Missionary-te khân hun hnuhn<ng
beiseina hi a tîr a\angin Mizote thinlungah an tuh nghet a. Lal
Isua - mitthite kaitho tûr leh rorêl tûra a lo kal leh tûr thu te,
ni hnuhn<nga mi zawng zawng kaihthawh kan nih tûr thu leh
rorêlna \hutphah hmaa kan la din tûr thute fiah takin a tîr
a\angin min lo zirtîr a. ‘A lo kalin, A lo kalin, a lungmawi
lâwr tûrin,’ tih hla hmang tein, a lian a têin Lal Isua lo kal
tûr thu hi kan Missionary-te khân min zirtîrin, kan thinlungah
an tuh nghet hle a ni.
Harhna \um hnihna (1913) leh \um thumna (1919) te
khân Lal Isua lo kal lehna hi thupui berah neihin, Mizo
Kristiante thinlungah a rawn chhêm alh nasa hle tih harhna
chanchin a\angin kan hre thei a. Kum 1919 harhna phei kha
chuan hun hnuhn<ng beiseina hi a rawn chhêm alh nasa lehzual
a. Nakin beiseina lam hla \ha tak tak a rawn kai chhuak
bawk a. Revd. Chuau\huaman a sawi angin, hêng harhna hlate
hian pialrâl tih \awngkam pawh a ti-kristianin, vânram sawina
atân hman \an a lo ni ta hial a. Tûnlaia Pathian thu zirnaa
mahni hman zia (culture) hmanga Pathian thu sawi leh zirtîr

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 372
ngaih pawimawhna (contextual theology) bul \antu a lo ni
thei hial a ni (Calvin-a leh Mizo Nun, p.106 ).
Kum 1919-a harhna \um thumnain Mizo Kristiante
thinlunga hun hnuhn<ng beiseina a chhêm alhsak nasat lai
takin, NEIG Mission kal tlangin Mizo Kristian \henkhatten
kum sâng rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrnate kan hmêlhriat
\an a. Heta \ang hian Mizo Kristiante zîngah kum sâng rorêl
tuipui leh lunglênpui tâwk an awm chho ta reng a ni. Israel
hnam ngaihsânna leh Israel mi nih ve châkna te pawh a chawk
chhuak nasa zual a. Kum sâng lalram ngaihna boruak a\anga
irh chhuak zirtîrna chi hrang hrang, Kohhran thurin leh inzirtîrna
nêna inkâwlkalh tak tak eng emaw zat a lo chhuah phah ta a
ni. Kan rama zirtîrna dik lo av^nga Kohhran chhuahsan zîngah
hian kum s^ng ror>l zirtîrna av^nga chhuak an tam ber hial
^wm e. Vawiin thlenga Mizo nihna leh Kristianna thlauhthla
khawpa Israel mi nih duhna leh châkna lo sosâng chho zêl
pawh hi kum sâng rorêl tuipuina nên inzawmna neiin a lang.
Kum sâng rorêl leh a kaihnawih zirtîrna tuipui tâwkte
awmin, he zirtîrna avânga rinna kawnga harsatna tâwkte sawi
tûr awm bawk \hîn mah se, Mizo Kristian tam ber hian hun
hnuhn<ng chungchânga Kohhran thurin leh zirtîrnate kan zui
\ha hlein a lang. Missionary-te pawhin Theological School leh
Sunday School te \ha taka min neihpuiin, Bible leh Kohhran
thurinte a chîn chhuakin min zirtîr a. Hêngte hi Kohhran mipuiten
hun hnuhn<ng chungchânga Kohhran thurin leh zirtîrna kan la
zui \hat phahna chhan a ni. Chutih rual chuan hun hnuhn<ng
thu hian Kohhranhote thinlungah hmun a chang tam hle zêlin
a lang. Hmasâwnna chi hrang hrangin min chîm fê tawh hnu
pawhin nakin beiseina leh vânram ngaih hlate hi kan hla sak
tam pâwl a la ni reng a. Kan \halaite thlarau nun awih tleina
hla tam tak hi vân lam ngaihna leh nakin hun beiseina hlate a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 373
ni hlawm a. Harhna lam hla tam tak pawh hi hun hnuhn<ng
beiseinain a pawlh tam hle a ni.
Kan sawi tâkte a\ang khian hun hnuhn<ng thuin Mizo
Kristiante a phuar ngheh dân a hriat theih âwm e. Mizo
Kristianna bul \antu kan mission te leh kan missionary-te kha
hun hnuhn<ng beiseina nung nghet taka vuantute an ni a.
Chanchin |ha leh Kristianna an rawn ken hi Mizote tân
beiseina nung min siamsaktu a ni. Harhnain hun hnuhn<ng
beiseina hi nasa takin min chhêm alhsak a. Vawiin thlengin
Mizo Kristiante hi hun hnuhn<ng beiseinain a awih tlei leh
châwm lente kan ni a. Kan hrehawm ber lai pawha kan
inthlamuanna ber a la ni reng bawk. Petek phah nân leh pên
bo phah nâna hmang tâwkte awm bawk \hîn mah se, Mizo
Kristiante hian ‘Lal hna i thawk ang u, Lalpa lo kal thlengin’
tia kan beisei thurin hi nghet taka vuan chung zêlin Chanchin
|ha kan hril zêl dâwn a ni.

Sawi ho tûr
Mizo Kristianten hun hnuhn<ng thute hi thlarau lam nunah
kan sâwtpuiin kan inhria em? Tûn aia kan sâwtpui lehzual
theih nân engti kawnga hmalâk t<r nge ni ang?

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 374
December 28
ENNAWNNA

Hun hnuhn<ng thu kan zir t^k a\anga sawi chhuah duh kan
neih apiangte sawi n^n hman ni se.
Emaw
Kohhranin \ha a tih anga hman ni se.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 375

LEHKHABU LEH THUZIAK DANG


RÂWNTE

Bavink, Hermon. The Last Things: Hope for This World and
the Next. Grand Rapids: Baker Books, 1996
Biaksiama, P.C. Hun Hnuhn<ng Hrilhlâwkna. Aiz^wl: Lal\hai,
1999.
Biederwolf, William E. The Second Coming Commentary.
Grand Rapids: Baker Book House, 1985
Bock, Darrell L (ed). Three Views on the Millennium and
Beyond. Secunderabad: OM books, 1999
Brunner, Emil. Eternal Hope .Trans. Harold Knight. Philadelphia:
The Westminster Press, 1954.
Buhfai\hâm Centenary Souvenir. Aizâwl: Presbyterian Hmeichhe
Inkhâwmpui Lian, 2010.
Bultmann, Rudolf. History and Eschatology. Edinburgh: The
University Press, 1957.
Chhiatni |hatni Kaihhruaina. Aizâwl: Mizoram Presbyterian
Kohhran, 2009.
Chhuanliana R & Rawsea, LH. Thuthlung Thar Zirna.Aizâwl:
ATC, 2006.
Chuau\huama. “Hun Hnuhn<ng Chungchâng” A paper
presented in a Seminar dated 9.11.1990.
Chuau\huama. “Mizo Kristiante Hun Hnuhn<ng Thlir D^n” in
Calvina leh Mizo Nun, Ed. C. Lalhlira. Aizâwl: CSC, 2002,
pp.98 – 127.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 376

Chuau\huama, 2002 Nilai leh Beihrual Thupui. Aizâwl: SLPB,


2001.
Cox, William E. Amillennialism Today. Phillipsburgh :
Presbyterian and Reformed Pub. Co., 1966
Cox, William E. Biblical Studies in Final Things. Phillipsburgh
: Presbyterian and Reformed Pub. Co., 1966.
Crouch, Leon. An Introduction to Eschatology. Ft. Worth :
Star Bible Publications, nd.
Eichrodt, Walther. Theology of the Old Testament, Vol I.
London : SCM Press Ltd., 1961.
Erickson, Millard J. Contemporary Options in Eschatology: A
Study of the Millennium. Grand Rapids: Baker Book
House, 1977.
Gowan, Donald E. Eschatology in the Old Testament.
Edinburgh: T & T Clark, 1987.
Gundry, Robert H. A Survey of the New Testament. Grand
Rapids: Zondervan Pub. House, 1981.
Hall, Francis J. Hall. Eschatology Indexes. London: Longmans,
Green & Co., 1922.
Heim, Karl. The World: Its Creation and Consummation.
Edinburgh: Oliver and Boyd, 1962
Henry, George, S. The Westminster Confession for Today.
London: SCM Press Ltd., 1960.
Heron, Alasdair I.C. A Century of Protestant Theology.
Lutterworth Press, 1980.
Hoekema, Anthony A. The Bible and the Future. Grand Rapids:
William B. Eerdmans Pub. Co., 1979
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 377

Hinson, David F. Theology of the Old Testament. Delhi: ISPCK,


1990.
India Ram Presbyterian Kohhran Dân Bu. Aizâwl : SLPB,
2005.
Jewett, P. “Eschatology” in The Zondervan Pictorial
Encyclopaedia of the Bible, Vol. 2., Ed. Merrill C. Terry
et al., Grand Rapids: Regency Reference Library, 1976.
pp.342 – 358.
Kane, J. Herbert. A Concise History of the Christian World
Mission. Grand Rapids: Baker Book House, 1994.
Kelly, Anthony. Eschatology and Hope. New York: Orbis
Books, 1970
Kristian Chhûngkaw Kaihhruaina. Aizâwl: Central Committee,
Mizoram Presbyterian Kohhran Hmeichhe Inkhâwmpui Lian,
2002.
Ladd, George Eldon. A Theology of the New Testament.
London: Lutterworth Press, 1974.
Ladd, George Eldon. “Eschatology” in The International
Standard Bible Encyclopaedia, Vol 2. Ed. Geoffrey
Bromiley et al. Exter: The Paternoster Press, 1982.
Lalbiaktluanga. Thupuan Hrilhfiahna. Aizâwl: Synod Bookroom,
1977
Lalfakzuala & Lallâwmzuala K. Thuthlung Hlui Zirna. Aizâwl:
ATC, 2004.
Lalfakzuala. Thuthlung Hlui Zirchianna. Aizâwl: SLPB, 2007.
Lalfakzuala. Thuthlung Hluia Israelte Chanchin. Aizâwl: Lois Bet,
2007.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 378

Lalhlira, C. (Ed). Calvina Zirtirna leh Mizo Nun. Aiz^wl: CSC,


2002.
Lalsawma. Kristian Thurin Zirna. Aiz^wl: SLPB, 1998.
Liangkhaia. Pathian Thu Tluantling. Aizâwl: LTL Publications,
2009
Lalthanmawia R, “Mizorama Pathian Thu Buaipui Langsâr Zualte”
Kum Za Mêl Lung Ed. Vânlalnghâka Râlte. Aizâwl: ATC,
2007, pp. 128-135.
Mckenzie, John L. A Theology of the Old Testament. New
York: Geoffrey Chapman, 1974.
Miller, Donald G. The Nature and Mission of the Church.
Richmond: John Knox Press, 1966.
Mizoram Presbyterian Kohhran Hmeichhe Report (Jan –Dec
2009). Aizâwl: 2010.
Moltmann, Jurgen. Theology of Hope. London: SCM Press
Ltd., 1967.
Moltmann, Jurgen. The Coming of God: Christian Eschatology.
Mineapolis: Fortres Press, 2001.
Moltmann, Jurgen. Experiences of God. Philadelphia: Fortress
Press, 1980.
Nieklsburg, George W.E. “Eschatology: Early Jewish Literature”
in The Anchor Bible Dictionary. Vol. 2. Ed. David Noel
Freedman. New York: Doubleday, 1992, pp.579-593.
Pentecost, J. Dwight. A Study in Biblical Exchatology.
Secunderabad: OM Books, 1999
Pathil, K & Veliath, D. An Introduction to Theology. Bangalore:
Theological Publications in India, 2003.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 379

Petersen, David L. “Eschatology” in The Anchor Bible


Dictionary. Vol. 2. Ed. David Noel Freedman. New York:
Doubleday, 1992, pp. 575 – 579.
“Pu Buanga (J.H. Lorrain)’s Letter to Rev. C.E. Wilson,” dated
March 23, 1916.
Rosiama, C. Nilai leh Beihrual, 1995. Aizâwl: SPB, 1994.
Rosiamliana Tochhawng. A Study of the Ten Articles of Faith
of the Presbyterian Church of India. Delhi: ISPCK, 2007.
Rosiamliana Tochhawng & Vânlalauva, H. Kristian Theology.
Aizâwl: ATC, 2004.
Shaw, Robert. An Exposition of the Westminster Confession
of Faith. Fearn: Christian Focus Publications,, 1992.
Schwarz, Hans. Eschatology. Grand Rapids: William B. Eerdmns
Pub. Co., 2000.
Shires, Henry M. The Eschatology of Paul. Philadelphia: The
Westminster Press, 1990.
Synod Ramthar Rawngbâwl Hna Kaihhruaina. Aizâwl: Synod
Mission Board, 2009.
Thiessen, Henry Clarence. Lectures in Systematic Theology.
Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Pub. Co., 1981.
Torrance, Thomas F. Space, Time and Resurrection. Edinburgh:
T&T Clark, 1976.
Vânlalchhuanga An zirtirnate Vol I & II..Aizâwl: Gosen Press,
1985.
Vânlalchhûnga. Kum Zabi Pariatna Zâwlneite. Aizâwl: SLPB,
2009.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 380

Vânlalchhûnga. Marvellous Mission. Aizâwl: Shalom Publications,


2007.
Vânlalnghâka Râlte (ed) Kum Za Mêl Lung. Aizâwl: ATC,
2007.
Vânlalnghâka Râlte. “Lal Isua Lo kal Lehna” in Leitan Pastor
Bial Inkhâwmpui Minutes, 2010. Aizâwl: LPBI, 2010
pp.30-43.
Vânlalnghâka Râlte. “Thupuan Bu leh Sakawlh” Didakhe
(XXXIX) 2010: 21-29.
Vânlalauva, H. Ezekiela. Aizâwl: SLPB, 2005.
Vânlalauva, H. Doctrine of God. Delhi: ISPCK, 2007
Vânlalthlana. Doctrine of Grace. Delhi: ISPCK, 2010.
Vânlalzuata. I Inah Hâwng Rawh. Aizâwl: 3J Enterprise (Pvt
Ltd), 2002.
Vânlalzuata. Kristian Chhûngkua. Aizâwl: SLPB, 2003.
Westminster Thurin leh Welsh Thurin. Aizâwl: CSC, 2003.

www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 381

www.mizoramsynod.org

You might also like