You are on page 1of 9

DISEÑO Y TRABAJO: PROF.

ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –


PERÚ 980093191.
ESCRITURA DEL QUECHUA CUSCO – COLLAO
Nomenclatura de los fonemas del Quechua Cusco - Collao

Para dar lectura a la nomenclatura de las grafías del alfabeto del Quechua Cusco
-Collao, se agrega la vocal "a" a cada consonante. A continuación se la presenta en
paralelo con la del castellano.

Consonantes Lectura en quechua Lectura en castellano


Ch Cha Che
Chh Chha -
Ch’ ch’a -
H ha (casi ja) Hache
K ka Ka
Kh kha -
K’ k’a -
L la ele
Ll lla elle
M ma eme
N na ene
Ñ ña eñe
P pa pe
Ph pha -
P’ p’a -
Q qa (ja) cu
Qh qha -
Q’ q’a -
R ra ere
S sa ese
T ta te
Th tha -
T’ t’a -
W wa uve doble
Y ya ye

ALFABETO CUSCO- COLLAO

(EJEMPLIFICACIÓN)

El alfabeto Cusco-Collao comprende veinticinco consonantes y tres vocales.

CONSONANTES:

/ch/ Es la consonante oclusiva simple, palatal sorda. Corresponde a la ch

castellana

Ejemplos:

challwa ‘pescado’
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
kachi ‘sal'

/chh/ Consonante oclusiva aspirada, palatal sorda, no tiene sonido correspondiente

en castellano.

Ejemplos:

chhuru ‘pico de ave’

muchhay ‘desgranar’

/ch’/ Consonante oclusiva glotalizada,palatal sorda, tampoco tiene sonido

correspondiente en castellano.

Ejemplos:

ch’uspi ‘mosca’

sach’a ‘planta arbustiva’

/h/ Fricativa glotal sorda. Es algo más suave que la /j/ del español en palabras

como jalar, ajo, junto, etc.

Ejemplos:

hamp’atu ‘sapo’

hatun ‘grande’

/k/ Oclusiva simple, velar sorda. Existe también en castellano.

Ejemplos:

kallpa 'fuerza'

maki 'mano'

/kh/ Oclusiva aspirada, velar sorda. No tiene sonido correspondiente en castellano.

Ejemplos:

khuchi ‘cerdo’

mikhuna ‘comida’

/k’/ Oclusiva glotalizada, velar sorda. No tiene sonido correspondiente en

castellano.

Ejemplos:

k’aki ‘quijada’
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
mawk’a ‘desgastado’

/l/ Lateral alveolar sonora. Se pronuncia como en castellano.

Ejemplos:

lawa 'mazamorra'

kukuli 'tórtola'

/ll/ Palatal, lateral sonora. Tiene su sonido correspondiente en castellano.

Ejemplos:

llaki 'pena'

mallki 'planta'

/m/ Nasal labial sonora, como la m en castellano.

Ejemplos:

maki 'mano'

mama 'madre'

/n/ Nasal alveolar sonora, como en castellano.

Ejemplos:

nina 'fuego'

nanay 'dolor'

/ñ/ Nasal palatal sonora. Es igual que la ñ del castellano.

Ejemplos:

ñawi ‘ojo’

p’asña ‘muchacha’

/p/ Oclusiva simple, labial sorda. Tiene sonido correspondiente en castellano.

Ejemplos:

pichana 'escoba'

pupu 'ombligo'

/ph/ Consonante oclusiva aspirada, labial sorda. No tiene sonido correspondiente

en castellano.

Ejemplos:
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
phukuy ‘soplar’

saphiy ‘enraizar’

/p’/ Oclusiva aspirada, labial sorda. No tiene sonido correspondiente en castellano.

Ejemplos:

p’asña ‘niña’

hamp’atu ‘sapo’

/q/ Oclusiva postvelar sorda.

Ejemplos:

qallu 'lengua'

waqra 'cuerno'

/qh/ Oclusiva aspirada, postvelar sorda. No tiene sonido correspondiente en

castellano.

Ejemplos:

qhali ‘sano’

usqhay ‘rápido’

/q’/ Oclusiva glotalizada, postvelar sorda. No tiene sonido correspondiente en

castellano.

Ejemplos:

q’illu ‘amarillo’

q’isa nido

/r/ Vibrante simple alveolar sonora. La r tiene su equivalente en castellano, como

en las palabras arete, parónimo. En castellano la vibrante simple nunca se

presenta en posición inicial de palabra, lo cual sí ocurre en quechua.

Ejemplos:

rantikuy 'vender'

para 'lluvia'

Sin embargo, al final de las palabras, puede sonar vibrante alveolar múltiple

como la rr en castellano.
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
Ejemplos:

qumir ‘verde’

yawar 'sangre'

/s/ Fricativa alveolar sorda. Tiene sonido equivalente en castellano.

Ejemplos:

sulla 'rocío'

sisi ‘hormiga’

/t/ Oclusiva simple, alveolar sorda. Es el mismo sonido del castellano.

Ejemplos:

tapuy 'preguntar'

tuta 'noche'

/th/ Oclusiva aspirada, alveolar sorda. No tiene sonido correspondiente en

castellano.

Ejemplos:

thaniy ‘calmar’

llanthu ‘sombra’

/t’/ Oclusiva glotalizada, alveolar sorda. No tiene sonido correspondiente en

castellano.

Ejemplos:

t’aqsay ‘lavar’

llant’a ‘leña’

/w/ Semiconsonante labial sonora. Como la u del español (en palabras como

hueco, continua, causa, etc.). En quechua no existe la secuencia /wu/.

Ejemplos:

wata 'año'

suwa 'ladrón'
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
/y/ Semiconsonante palatal sonora. Es como la y del español en yema, mayo, o la

i en paisano.

Ejemplos:

yupay 'contar'

mayu 'río'

Las semiconsonates /w/ y /y/ comparten características de las consonantes y

las vocales. Tienen articulación de vocal pero nunca son centro o núcleo

silábico.

EN RELACIÓN A LAS VOCALES: En la lengua quechua se considera solamente tres

vocales al momento de escribir; pero al momento de hablar se consideradas las cinco

conocidas por todos nosotros.

Clave:

 Al escribir: a, i, u.

 Al momento de leer y hablar: a, e, i, o, u


DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.

ALFABETO GENERAL DEL QUECHUA

Es el conjunto de las grafías comunes a todo el quechua, elaborado a partir del


alfabeto del quechua genérico recomendado por la Comisión de Alto Nivel. El
alfabeto general quechua se basa en criterios de orden fonológico y práctico.
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
Alfabeto Alfabeto
Castellano Quechua oficial Alfabeto Básico Cusco-Collao
a a a anka (‘aguila’), aycha (‘carne’),
b - -
c - -
ch ch, ch chaki (‘pie’), kachi (‘sal’)
- chh chh chhulli (‘gripe’), chhaspa (‘escama’)
- ch' ch’ ‘ch’aki (‘seco’), much’ay (‘besar’)
d - -
e - -
f - -
g - -
h h h hampi (‘remedio’), huk (‘uno’)
i i i inti (‘sol’), ichu (‘paja’)
j - -
k k, k kunka (‘cuello’), ukuku (‘oso’), kukuli (‘tórtola’)
- kh kh khipu (‘nudo’), mikhuy (‘comer’)
- k' k’ k’aspi (‘palo’), hak’u (‘harina’)
l l l lawa (‘mazamorra’), chala (‘trueque’)
ll ll ll llaqta (‘pueblo’), allqu (‘perro’)
m m m maki (‘mano’), ima (‘qué’)
n n n nina (‘fuego’), kunan (‘ahora’)
ñ ñ ñ ñañu (‘delgado’), añas (‘zorrino’), ñawi (ojo)
-
o - p piki (‘pulga’), tapuy (‘preguntar’)
p ph phiña (‘enojado’), raphi (‘hoja’)
p ph p’
- p' q qallu (‘lengua’), qaqa (‘roca’)
- q qh qhari (‘varón’), aqha (‘chicha’)
q qh q’
- q' r rimay (‘hablar’), ruray (‘hacer’)
r r s samay (‘descansar’), usa (‘piojo’)
s s t tawa (‘cuatro’), tuta (‘noche’)
t t th thuta (‘polilla’), lluthu (‘perdíz’)
- th, t’ t’ika (‘flor’), ñit’iy (‘aplastar’)
- t' u uchu (‘ají’), unquy (‘enfermedad’)
u u -
v - w wasi (‘casa’), wawa (‘bebe’)
w w -
x - y yana (‘negro’) , yuyay (‘recordar’)
y y -
z -

LECTURAS EN QUECHUA PARA EL AFIANZAMIENTO


K’ita uwihamanta
DISEÑO Y TRABAJO: PROF. ROGELIO ESPERILLA ALVARES – CUSCO –
PERÚ 980093191.
Huk p’unchawsi Leonidascha uwihata urquman qatisqa. Hisnaspas huk k’ita uwiha
muyaman ayqirikuspa qhiparqusqa. Chaysi uwihaqa waaa waaa nispa khuyayta
waqaspa purisqa. Chayllamansi huk machua atuqqa uwihata mikhuyta munasqa.
Ichaqa, Leonidaschaqa chay k’ita uwihata tarisquspas warak’anwan suq’aspa
manadanman taripachipusqa.
Chaymanta pachas Leonidaschaqa allinta qhawaspa uwihanta michipusqa.

MACHU WAYRAMANTA
(VIENTO DE VIEJOS)

Hukpis mana mamayuq, mana tayatayuq irqi kasqa, chaysi irqiqa sach’a sach’a
wayk’upi pichinkukunata mikhunanpaq sipikuspa purisqa.

Huk millay machulawan tuparquspas, irqiqa sinchita mancharikusqa. Aswanqa


nisqa:
- Allin p¡unchaw kachun taytáy.
Machuqa ninsi:
- Taytáy, taytáy niwankitaq chauqa wasiyman hamuy, hinaspa wasiyman ripusun –
nispa.

Chaysi machuqa, irqita q’ipirikuspa wasinman ripusqa. Ichaqa, chay machuqa


machu wayras kasqa, hinataqsi irqichapa kawsayninta qichupusqa.

Pallaq: ROGELIO E. ALVARES.

Profesor Bilingüe: ROGELIO ESPERILLA ALVARES


LIMA – CUSCO –PERÚ. MÓVIL. 980093191.

You might also like