Shenja

www.revistashenja.
com
Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Editorial:
Uji i milingonës

!"#
$%
&

$%

!

'&
! (

#
)

! !

% *
+, - ./
0

1
!

! 2 *

3

*

1

4

5

%

5

6

7
6 8
9

! ! 2

#

0

*

4
*

0

1
6

2 !

* !
# )

!

%

1

!
*

! 2

!(

6

"

"
%

"
9

"

"

6 8
# )

#

4

0 #8
2

(

2
1
:

% "

! )

!

#!
#

)

#

!

*
,

6 *!

0

2
!

(

!

*

3
) -
<

0

Themeluesit:

2 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 3
www.revistashenja.com

Përmbajtja
TEMA E MUAJIT
6
Shumë sfida e pak zgjidhje - Rizvan SULEJMANI ......................... 16
Matanë mureve të kalasë - Latif MUSTAFA .............................17-20
50
PERSONALITETI I MUAJIT
KRESHNIK SPAHIU një hero i kohës sonë ...............................21-23
EKONOMIA SHQIPTARE
Shqiptarët në ekonomi i bashkon ndarja! - Alban BALA ...........24-26
EKONOMIA MAQEDONI Nga shtyrja deri te
Dilemat hamletiane të ekonomisë së
Maqedonisë- Bilall KASAMI.................................................. 27-30 bojkoti Adem Jashari, komandanti
OPINION ENIS SULSTAROVA
Ka vetëm një zgjidhje, Shqipëri Natyrale - Koço DANAJ ............31-32
Si të kuptohemi më mirë ndërmjet vete?- Nexhat IBRAHIMI......38-41
Nga mamuthi, te Zogu i Zi dhe lepuri - Ervin HATIBI................42-45
legjendar i UÇK-së
Politika shqiptare (në Maqedoni) dhe nusja shtatzënë! ISMAIL SYLA
9
- Ismail SINANI...................................................................46-48 Adem Jashari, me të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin dhe
MARSI SHQIPTAR
Demonstratat e ’81-shit - Marenglen VERLI, Shqipëri...............61-62 shumë anëtarë të familjes së tyre ...
QYTETET SHQIPTARE
54
Aromë orienti në banesat karakteristike të Gjirokastrës .........64-65
GLOBI
Revolucioni nuk është islamik- Olivier ROY.............................66-69 Të kapur në pezhishkën
Revolucionet arabe dhe modeli turk - Besnik SINANI................70-73
ESE e Gruevskit
(Alter)arti urban ose grafitti (sub)kultura - Ali PAJAZITI...........76-77 KIM MEHMETI
Lëkundjet e lavjerrësit - Redi SHEHU......................................78-79
LIBRI
Uragani i diplomacisë turke – në gjuhën shqipe
Revolta e akumuluar ndër
- Lirim GASHI & Nuridin AHMETI............................................82-84 breza
ARSIMI SHQIPTAR
Arsimi jo robotizmit shabllonizmit - Musa KRAJA.....................85-88
ARSIMI MAQEDONI
Shkollimi si në komunizëm - Laura PAPRANIKU.......................88-90
KULTURA MAQEDONI
Kultura e ngujuar në baltën e injorancës- Shkëlzen HALIMI......91-92
12
Intenca e dialogut
SABILE KEÇMEZI-BASHA, KOSOVË
Demonstratata e vitit 1981 do të konsiderohen se ishin
demonstratat më të mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe...
KULTURA SHQIPËRI
Kosovë-Serbi
58
Ekspozohet “drama”e trashëgimisë “Dosja K”,
premierë në Tiranë....................................................................93 SYLË UKSHINI
Tirana bëhet me “Shekspir” Marsi, muaji i grave kineaste............94
KULTURA KOSOVË
Fillon karvani “Agim Deva” Vjen kompleti i veprave te
akademik - Rexhep Qosjes.........................................................95
BOTIME TË REJA.......................................................................96
KULTURA MAQEDONI
Ekspozitë me motive evropiane Laborator i ri për konservim..........97
“Artanët” kremtojnë 25 vjetorin“Karnavali i Bozovcës” –
traditë qindravjeçare................................................................98
ALBANOLOGJI
Dysorët e përftuar nga purizmi - Xhevat LLOSHI....................99-101
42
Nga mamuthi, te Zogu i
Bashkimi i idealistëve shqiptarë
SAFET HYSENI
Në demonstratën e 26 marsit, ku merrnin pjesë gati të gjithë
studentët e UP-së, u vërejtën edhe nxënësit e shkollave të
mesme dhe aty-këtu ...
LETËRSIA SHQIPTARE
Burimi i deformimit të historisë së letërsisë Zi dhe lepuri
Impresum:
shqipe - Milazim KRASNIQI.................................................102-107 ERVIN HATIBI
TRADITA SHQIPTARE
33
Simbolika e disa riteve të Ditës së Verës..............................108-110
HISTORI
Kur historia ndau dy popuj fqinj............................................111-113 Revista “Shenja” është revistë e përmuajshme mbarëkombëtare politike, ekonomike dhe kulturore.
ARKIVI Shqipëri - Kosovë - Maqedoni Boton: Shoqata Qytetare Kulturore “Vizioni M” – Shkup
Organizata kombëtare shqiptare Themelues: Zeqirija Ibrahimi & Afrim Gashi
LIRIA (1946-1952) - Qerim LITA...........................................114-117 Kryeredaktor: Afrim Gashi
YJET SHQIPTARE
ALI KASTRATI askush si ai!..................................................118-119
Pika e parë e rendit të Kolegjiumi redaktues: Ermir Hoxha (Shqipëri), Nada Dosti (Shqipëri), Nuredin Ahmeti (Kosovë), Zeqirija Ibrahimi (Maqedoni)
Redaktor artistik & teknik: Halil Berisha
FEMRA SHQIPTARE
Në vargonjtë e lirisë- Evis HALILI........................................120-121
ditës: integrimet Tirazhi: 5000 kopje
FAQET E LEHTA ................................................................122-126 Brendashqiptare Adresa: rr. Samoilova nr. 6 – 1000 – Shkup, Republika e Maqedonisë
XHABIR AHMETI www.revistashenja.com
e-mail: revistashenja@gmail.com; info@revistashenja.com
4 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 5

TEMA E MUAJIT
REGJISTRIMI I POPULLSISË
2 Deklarimi etnik dhe fetar

2-
time afatshkurtra materiale. Një rol të Regjistrimi me vetëdeklarim i et-
Nga
dorës së parë për ndërrimin e kombë- nisë dhe i fesë së qytetarëve të Sh-
sisë së fesë dhe kombësisë së shumë qipërisë do ta legjitimonte procesin
qytetarëve shqiptarë ka luajtur diskri- e deritanishëm të shkombëtarizimit
minimi dhe përndjekja sistematike që që edhe pse i paligjshëm, është lejuar
kanë pësuar emigrantët ekonomikë të ndodhë në Shqipëri. Padyshim që
shtyrja
shqiptarë në Greqi për shumë vite me zyrtarizmi u intereson interesave
radhë, si edhe praktikat e dhënies së greke për kantonizimin e Shqipërisë
ashtuquajturave “karta të homogjen- dhe realizimin e Projektit të Korfuzit
itetit” nga organet greke për qytetarët për gjoja autonominë e të ashtuqua-
në jug të Shqipërisë. $:(&5 20
Ka pasur një nxitje të hapur nga numrit të pakicës greke me anë të një
vetë Greqia për të realizuar konver- regjistrimi të tillë të gabuar nga shteti
deri te timin në grekë të sa më shumë sh-

qiptarëve dhe kjo dëshmohet nga
pjesëmarrja e konsullatave greke në
këtë proces. Shteti grek vazhdimisht
ka pretenduar se në Shqipëri jetojnë
shqiptar, do t’i jepte besueshmëri
tezës se gjoja shteti dhe shoqëria sh-
qiptare janë shumetnike.
Në kushtet e tanishme të Shqipërisë
vendosja e pyetjes për vetëdeklarimin
bojkoti
deri në 300.000 grekë dhe kjo shifër e e etnisë në pyetësorin e regjistrimit
fantazuar duhej patjetër të mbështetej të popullsisë i tradhton përpjekjet
deri diku nga realiteti në terren. Për- dhe theroritë më shumë se njëshek-
faqësues të shtetit grek janë shpre- ullore të shqiptarëve të krahinave ju-
hur vazhdimisht për ekzistencën e gore për ta mbrojtur atdheun dhe të
“Vorio-Epirit” dhe ata kanë pasur vërtetën përballë pretendimeve sho-
nevojë ta mbështetin projektin e tyre viniste greke. Është një turp që atë që
Shumica dërrmuese e popullit të Shqipërisë e ka identite- ekspansionist me anë të “mbjelljes” së andartët e Vorio-Epirit nuk e arritën
tin e tij kombëtar, të cilin qeveria dhe institucionet e tjera grekëve në treva të Shqipërisë ku nuk me zjarr e hekur dhe me protokolle
ka pasur komunitete historike etnike ndërkombëtare, të lejohet sot që të re-
shtetërore duhet ta mbrojnë e jo ta nëpërkëmbin. Bojkoti greke: krahina e Bregdetit, qytetet e alizohet pjesërisht nga vetë shteti sh-
i regjistrimit të popullsisë do të jetë një akt kombëtar, por Gjirokastrës, Korçës, Beratit etj. qiptar, gjoja në emër të të drejtave të
edhe një akt i qytetarisë përballë një qeverie që e ka har- Shteti shqiptar ka qenë thuajse jo i njeriut! Dhe, kjo vetëm e vetëm sepse
ruar se detyra më e shenjtë dhe më e lartë është mbrojtja pranishëm dhe nuk ka bërë hapa për sot ka qëlluar që shumë shqiptarë
ta frenuar këtë dukuri ku janë kom- # )

e interesave kombëtare dhe e sovranitetit. promentuar dhe korruptuar institu- për bukën e gojës dhe shtetarët tanë
0
) !
0 nuk bëjnë as përpjekjen më të vogël
f Enis SULSTAROVA të zgjedhura shtetërore, atëherë kur ashtu dhe gjykatat. për t’u ngjarë burrave që dikur e bënë
këto të fundit nuk i mbrojnë interesat Alarmet janë dhënë vazhdimisht Shqipërinë! Mirëpo, gjendja nuk do
N

2- 3

kombëtare. nga qytetarë të thjeshtë, politika- të jetë gjithmonë kështu dhe në fakt

-
0
në, deputetë, gazetarë dhe organi- pozita e shqiptarëve në Ballkan ka ni-

!

*
# Regjistrimi në Shqipëri zata joqeveritare, por institucionet sur të forcohet. Prandaj dhe nxitohen

shtetërore nuk kanë mbajtur qën- grekët për të realizuar sa më shpejt
6

*

- Le të marrim rastin e regjistrimit të drim. Sa për të cituar një rast, në prill synimet e tyre në Shqipëri.

"

popullsisë në Shqipëri, ku dhunimi i të vitit 2008 Klubi Kombëtar, një or- Në shkurt 2010 ministri Genc Pollo,

5 -
(

interesit kombëtar duket më hapur. ganizatë joqeveritare, me anë të një i ngarkuar me kryerjen e regjistrimit

!

0
Dihet botërisht se që nga rënia e ko- 0
2
) - të popullsisë, e quante legjendë ur-

!
3

0
munizmit, në krahinat e jugut të qiptarë, u ka kërkuar organeve më bane rrezikun që i vjen sovranitetit të

" *
-
' 6
Shqipërisë ka vepruar një fushatë të larta të shtetit shqiptar që të ndë- vendit nga deklarimi i rremë i etnisë.
*
*

*
sistematike dhe e pandalshme e kon- rhyjnë për frenimin e kësaj dukurie. Pas një viti konsulli grek në Korçë
!
)

-
vertimit në grekë të qytetarëve me Reagimi i tanishëm i zv./Kryetarit të dhe politikanët e pakicës greke në Sh-

* 3 6
* 2 * - 6

- kombësi shqiptare. Në shumicën dër- Këshillit të Lartë të Drejtësisë është qipëri e nxorën të vërtetë “legjendën
!
- 2 !6

- rmuese të rasteve nuk kemi të bëjmë për t’u lavdëruar, por gjithsesi i vonu- urbane”, duke e shpallur hapur se reg-

0

0 ! aspak me ushtrim të lirë të vullnetit ar, ngaqë siç e deklaron edhe ai vetë, jistrimin e etnisë me vetëdeklarim ata
0 ! 6

-

- të qytetarëve, por veprime të tilla dukuria e ndërrimit të kombësisë dhe e kanë kërkuar prej kohësh! Kuptohet

0
janë kryer nën trysninë e shtrëngesës emrave ka marrë përmasa të mëdha. tashmë nga të gjithë se regjistrimi i et-
6 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 7
Tema e muajit Tema e muajit

Të kapur në
nisë me vetëdeklarim është shërbimi i dit do të jenë para një përgjegjësie Ndoshta është rastësi që regjistrimet
pezhishkën e
radhës që institucionet shtetërore sh- të madhe kombëtare dhe historike. e popullsisë në tri shtete të banuara
GRUEVSKIT
qiptare po i bëjnë greqizmit të pjesës Rrallëherë ndodh që fatet e vendit të nga kombi shqiptar po zhvillohen
jugore të vendit. Tani Pollos mund t’i vendosen bashkërisht nga anëtarët e thuajse njëkohësisht. Ndoshta është
U kombit dhe ky është një rast ku trego- një shenjë për të mobilizuar pjesët e
duke i ndryshuar paksa: “Koha po het vullneti i përbashkët. Rrallëherë kombit rreth të njëjtit shqetësim. Më
e tregon se ç’fshihte dinakëria dje”. qëllon që populli ta ushtrojë drejt- .W ./X/

)
5

) 5Y

! ! regjistrimit do të jetë një shans. Dita Z55Y [\ 0

i leverdis qeverisë dhe opozitës që e regjistrimit duhet të kthehet në një shoqatash e lëvizjesh qytetare nga
të përqendrohen në fushatën zgjed- ditë referendumi. Të gjithë ata që
f Kim MEHMETI
hore. Ajo i leverdis qeverisë edhe ndjehen shqiptarë dhe nuk duan ta
0

-
për të fashitur kundërshtimin e fortë pranojnë tjetërsimin e një pjese së at- tave civile dhe qytetarëve shqiptarë
Për të mos u lodhur duke
qytetar që ka ngjallur pyetësori. Tash- !
në shtetet përkatëse që t’u kushtonin
më po reagojnë edhe disa institucione detyrë ta bojkotojnë të gjithë pyetësor- përgjegjësi dhe vëmendje maksimale i përsëritur gjërat që qin-
shtetërore: Gjykata Kushtetuese pritet in në shenjë proteste. Refuzimi për proceseve të regjistrimit të popull- dra herë i kam thënë, e
të japë një vendim lidhur me një ligj t’iu përgjigjur veç dy pyetjeve është
6
- pranoj se nuk e di, porse
shumë të dyshimtë që lejon ndërrimin

*- 55Y []
jam i sigurt se ajo i harx-
e kombësisë me vendim gjykate. Koha zimi për të plotësuar pyetësorin është ^ $_
-
2 !
një akt i pastër politik që tregon se në ur parasysh kontekstet politike dhe hoi të gjitha mundësitë që
për t’u organizuar sa më mirë edhe fund të fundit një qeveri e zgjedhur 02 ! 0
të ndërtohet si një shtet
!
0 nuk mund të vendosë kundër popul- vendet përkatëse duhet që proceset e unitar i qytetarëve të
parti politike që janë shprehur kundër 0 numërimit të popullsisë shqiptare të
barabartë dhe se tani i ka
dy pyetjeve të pyetësorit. Deri tani kri-

) - shprehin gjendjen reale në terren dhe
tikat dhe thirrjet e tyre kanë qenë drej- 0

0
të mos manipulohen në dëm të intere- mbetur ta provojë vetëm

e tjera shtetërore duhet ta mbrojnë e save kombëtare shqiptare”. Qytetarët edhe formulën e shtetit
trysnia nga poshtë do ta detyrojë që të jo ta nëpërkëmbin. Bojkoti i regjis- dhe institucionet shqiptare tani duhet dyetnik. Pastaj u them se
heqë dy pyetjet nga pyetësori. Prandaj trimit të popullsisë do të jetë një akt
!
këto do jenë zgjedhje par-

)
!

-
të lodhur nga shurdhësia e qever- përballë një qeverie që e ka harruar katëse në interes të kombit. Disa e lamentare në të cilat do

se detyra më e shenjtë dhe më e lartë kanë quajnë kombësinë si rastësi me të të fitojë ajo parti shqiptare
pyetësorit të tanishëm do të duhet të është mbrojtja e interesave kombëtare cilën individi vjen në jetë. Kjo i bën ata që do t’i tregojë qartë këtij
kthehen nga populli. dhe e sovranitetit. të gatshëm për ta tregtuar identitetin
populli se si e paramen-
Me bojkotin e regjistrimit të popull- 2
Pyetësorët !
"
6 don “Shqipërinë” e Maqe-
bëjnë asgjë më shumë se sa kanë bërë donisë.
Nëse qeveria vazhdon të këmbën- më parë bashkëkombësit e tyre në Ko- individi tregon ndaj kombit dhe at-
gulë në të sajën dhe një ditë pyetësori i sovë dhe në Maqedoni në rrethana të
"

pandryshuar u paraqitet për plotësim ngjashme kur pushteti kërkonte të ma- për ta kthyer rastësinë në një fat të
! *
-

2 përbashkët.
8 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 9

K
ur më pyesin njerëzit se pse
e maqedonas të vëllazëruar. Por,
nuk shkruaj më shpesh si
ndërkohë, duke menduar se ne nuk
dikur, se pse jam heshtur, u 0
e dimë që vëllezërit janë vëllezër, por
them: “Vallë, a nuk e shih- # |

kuletat kurrë nuk janë motra dhe se
U
" # vëlla i madh quhet ai që e kontrollon

- thesarin e shtëpisë e nuk të pyet si do
më shumë ndjehemi si në shkretëtirë - ta harxhojë atë.

-
# Gazetarëve dhe miqve ua shpjegoj

&
*
se, për ta kuptuar pozitën e BDI-së
Shpesh më pyesin edhe pse nuk ak- #

_ ,

_ *- shohësh pushtetarët shqiptarë që janë
përgjigjem me kundërpyetje: “Vallë,
) *
*
!2-

2

$(
0-

0 ,
2

& 0
*!
se si sillen gjykatat e Gruevskit ndaj

! -
shqiptarëve që morën pjesë në pro-

testat e paradokohshme në Kalanë
"

e Shkupit, të shohësh si dënohet me
w
# w
-

tre vite burg prindi i nënkryetarit të
#{'& *
*

- BDI-së, mbase vetëm sa për t’ia thyer
"
!

boshtin kurrizor një përfaqësuesi më

% # të spikatur e më të guximshëm të shitës të interesave shqiptare, se ai e shtetit dyetnik. Pastaj u them se këto
Ndërsa unë gjithnjë e më pak ndjej
kësaj partie. Dhe, kur të përballesh do popullin e vet mbase më shumë se do jenë zgjedhje parlamentare në të
#

^ me të gjitha këto të vërteta, do arrish gjithë ne të tjerët dhe se në qeverinë 0 2

deri te pyetja e logjikshme: si mund e Gruevskit ai as shet as blen, por # )

t’i mbrojë interesat e popullit një parti vetëm pret ditën fatlume kur Maqe- e paramendon “Shqipërinë” e Maqe-

0 me të arrirat e asaj garniture pushtet- që nuk mund t’i mbrojë as anëtarët e donia do të bëhet anëtare e NATO-së donisë. Mbase, u shpjegoj gazetarëve
" vet partiakë, një parti e cila të vetmen dhe BE-së, ndërsa Gruevski, në anën e miqve, kësaj radhe shqiptarët e kë-
%
# - !*!! që i lejohet ta bëjë është të largojë nga tjetër, ndërton objekte që do ta shëno- tushëm do jenë aq të mençur sa t’i

! *

puna ose të pranojë në punë dhjetëra jnë kohën kur ky kryeministër e sfor- pyesin kryesuesit e partive të tyre se

shqiptarë!? Andaj, u them gazetarëve conte boshtin kurrizor të popullit të në ç’mënyrë do të dalin nga pozita
$
&
- _
* - e miqve: “Ali Ahmeti është viktimë vet duke e asgjësuar shtetin dhe duke vasale përballë sunduesit maqedonas,
pur në pezhishkën e kësaj mendësie,

!
që i kanoset çdo vasali të cilin e mban i frustruar shqiptarët e këtushëm. U në bazë të cilës platforme do të bënin
0 6

nën kontroll sunduesi, të cilit sun- them pra se njerëzit tanë, ata që na koalicione qeverisëse dhe a do pra-

0
-

duesi ia di të gjitha dhe ia kontrollon përfaqësojnë nëpër institucionet më nonin ata të bëheshin zëvendës të kry-

!

!" çdo lëvizje, ndërsa ai – vasali – nuk di të larta shtetërore, nuk duhet emër- eministrave, që të mos fshihen edhe

asgjë lidhur me atë se çka i ka kurdis- tuar gabimisht, por vetëm me emrin më tej pas injorancës së të zgjedhurve
!

*
_- ur sunduesi”. Pastaj i them gazetares e duhur “injorantë politikë”, që nuk të tyre. Por, gazetarët janë kureshtarë
*
*0 |

e miqve se inferioriteti i BDI-së në e kuptojnë se edhe Gruevski e di se e miqtë dinë edhe të të mbivlerësojnë,
) _ $ qeveri është pagë e pashmangshme kjo Maqedoni një ditë do duhet të e më pyesin se çka do të ndodhë nëse
* 6

&
_
që e paguajnë injorantët politikë, injo- veprojë ndryshe. Por, duke e pritur Gruevski vazhdon të ndërtojë kisha e

% 4* rantët që shpeshherë i ngjajnë njeriut atë ditë, ai punon dhe i harxhon edhe përmendore, ndërsa pushtetarët sh-
%

!
6
- që nuk di të lexojë, andaj edhe nuk e paratë e taksapaguesve shqiptarë, me qiptarë edhe më tej mbeten të kënaqur
!
"

- kupton se vallë është duke shkelur çka humbësi dihet që tani dhe nuk me një sekretareshë dhe një veturë

2 _ mbi ndonjë libër të rëndomtë ose mbi ka nevojë të pritet dita e “vëllazërim luksoze. Për çudi, unë nuk ndjehem

* - Kuran e Bibël. bashkimit” që ta kuptosh se cili nga i privilegjuar pse ata më pyesin për

, -

6
Miqtë dhe gazetarët më pyesin edhe vëllezërit do të përballet me humbjen gjërat që i di vetëm Zoti, por sinqer-
inë time për ta përshkruar gjendjen e
!
se çka mendoj lidhur me spekulimet që nuk kompensohet. isht u them: “Nëse ky shtet vazhdon

0

se në një nga takimet mes liderëve Ditëve të fundit gazetarë e miq rrugës që është katandisur, ai do të

$ ./X}& partiakë, i pyetur se çka mendon lid- më lodhën me pyetjet nga është ka- zhbëhet. Dhe, mbase kjo do jetë mer-

$ &
hur me bllokimin e xhiro-llogarive tandisur Maqedonia. Për të mos u ita e vetme me të cilën do mund të
0
_ ~- të televizionit A1 dhe të gazetave lodhur duke i përsëritur gjërat që qin- mburren edhe partitë shqiptare dhe
,
!
“të Ramkovskit”, Ali Ahmeti paska dra herë i kam thënë, e pranoj se nuk mbase atëherë kryesuesit e partive
0

- thënë: “Mirë e kanë, se gazeta ‘Koha e di, porse jam i sigurt se ajo i harx- të këtushme shqiptare sërish do ta

!

e re’ më ka shpallë shitës të interesave hoi të gjitha mundësitë që të ndër- shpallin vetveten heronj e do thonë se

2 shqiptare”. Miqve dhe gazetarëve u tohet si një shtet unitar i qytetarëve e kanë pranuar rolin e vasalit, ngaqë e
_ !

them se është e padrejtë dhe jokor- të barabartë dhe se tani i ka mbetur kanë ditur se ‘perandoria’ një ditë do
0 *
34Y]1(] rekte që Ali Ahmetin ta shpallësh ta provojë vetëm edhe formulën e shkatërrohet”.
10 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 11

ÇËSHTJE SHQIPTARE stabilitetit dhe sigurisë në rajon. Ky rje që të niste dialogu Kosovë-Serbi shtetësisë së Kosovës, pasi pesë ven-
dialog do të kishte për qëllim përpa- dhe, në këtë kuadër, si ndërmjetësues det anëtare të BE-së ende nuk e kanë
INTENCA
rimin e bashkëpunimit, të realizojë kryesor e caktoi diplomatin britanik, njohur Kosovën dhe refuzojnë t’i
progres në rrugën drejt Bashkimit Robert Cooper. Megjithatë me këtë bashkohen konsensusit të shumicës
Evropian dhe ta përmirësojë jetën e dialog duket se nuk do të ketë ndonjë dhe kanë penguar kështu një qën-
njerëzve”, thuhej në rezolutën e ndry- rezultat konkret, pasi që Serbia synon
2 1(]

shuar. që përmes çështjeve teknike, të hyjë jetë në gjendje të ushtrojë trysni mbi
në aranzhime politike për veriun e 1
,

Rezoluta

)
, -
e dialogut
e një entiteti serb si element konsti- pektuar atë, pasi Brukselit i mungon
Megjithëse thuhej se rezoluta e hap tuiv i shtetit të Kosovës, në mënyrë komponenti i detyrimit.
rrugën e një dialogu të ri mes Kos- që ashtu të paralizohet funksionimi i Në anën tjetër Kosova pa liber-
ovës dhe Serbisë, qëndrimi i Beogra- shteti të Kosovës. Dhe, intencë tjetër alizim të vizave dhe si e fundit në
dit zyrtar linte pak për të shpresuar do të ishte që përmes bisedimeve të procesin e Stabilizim Asociimit (ajo
se politika serbe ka gatishmëri për të )
nuk është as afër nënshkrimit të Mar-
Kosovë-Serbi hequr dorë nga planet dhe projektet

hegjemoniste të së kaluarës. Sidomos
pas shpalljes së pavarësisë të Kos-
ovës udhëheqja serbe ka shpërfaqur
qëndrimin i cili demanton deklar-
imin e saj se Serbia donte të ndry-
2

kandidatin për anëtarësim në BE dhe,
njëkohësisht, ta mbajë Kosovën bren-
da sistemit të OKB-së, duke synuar
që Kosova të rrëshqasë drejt të qenit
shtet i dështuar ose “i papërfunduar”
rëveshjes së Stabilizim-Asociimit),
me institucione të brishta, me prob-
lemet e njohura në fushën e sundimit
të ligjit, me shkallë të lartë të kor-
rupsionit dhe, së fundi, me imazhin
e dëmtuar në planin ndërkombëtar
f Sylë UKSHINI
M
ë 10 shtator 2010 Asambleja e shonte mënyrën si ajo tradicionalisht sa më gjatë që të jetë e mundur. për shkak të shkrimeve tejet negative
Përgjithshme e OKB-së miratoi re-

të disa mediumeve ndërkombëtare,
Në çështjen e dialogut Kosovë –Serbi vërehet zolutën për Kosovën, e cila ishte in- ish-Jugosllavi, një ndryshim nga po- Qasjet ndodhet në një pozicion defanziv, për
një nxitim i papërmbajtur i Bashkimit Ev- icuar nga Serbia dhe më pas teksti zicioni i zakonshëm i përdorimit të çka përgjegjësinë e bartin krahas lid-
i saj ishte harmonizuar me përfaqësuesit e BE-së. dhunës. Megjithatë, Beogradi zyrtar Duke pasur parasysh qasjen e der- ershipit vendor, edhe BE-ja, e cila me
ropian dhe i Beogradit zyrtar, pasi përmes

U
,
itanishme të Beogradit ndaj Kosovës, qëndrimin e saj jounik dhe të paqartë
këtij procesi synohet të hapet porta për “Asambleja e Përgjithshme e OKB-së e përshën- 2

0 - respektivisht pretendimet e hapura ka pranuar lojën e Serbisë që Kosova
statusin e kandidatit për Serbinë. Në anën det gatishmërinë e Bashkimit Evropian për ta turat paralele“, përfshirë shërbimin territoriale të shtetit serb ndaj Ko- të trajtohet si një çështje akoma “e
tjetër, Kosova ende nuk e ka katalogun e lehtësuar procesin e dialogut ndërmjet palëve”, inteligjent, përmes të cilave ka pa- sovës dhe veçanërisht përvoja nga papërfunduar”. Në këtë kuadër, edhe
si dhe mbështetej mendimi këshillëdhënës i mundësuar funksionimin normal të negociatat shqiptaro-serbe në të kalu- misioni evropian për sundimin e ligjit
çështjeve të cilat do të dialogohen me palën GJND-së për përputhshmërinë e Deklaratës së institucioneve të shtetit të Kosovës arën, kur asnjëherë nuk pati ujdi, në Kosovë, EULEX, pos premtimeve
serbe dhe pikërisht për këtë nuk asnjë arsye Pavarësisë së Kosovës me të Drejtën Ndërkombë- dhe të misionit të BE-së në Kosovë, mbetet pak për të shpresuar se nga U
të lëshoj pe dhe të nxitohet në këtë dialog. tare. “Procesi i dialogut do të ishte faktor i paqes, EULEX. këto negociata Kosovë-Serbi mund të dhe, në shumë pikëpamje, i ngjason
Në anën tjetër, diplomatë ndërkom- arrihet ndonjë marrëveshje konkrete. UNMIK-ut. Bile, nëse i krahasojmë
bëtarë shpresonin se kjo rezolutë dhe Por, Serbisë i duhet të paktën profor- rrethanat e veprimit, bilanci i mis-
mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare ma të dialogojë me Kosovën pa qenë ionit evropian për sundimin e ligjit
të Drejtësisë do ta detyronin Serbinë ) mbase do të dilte me një bilanc edhe
ta ndryshonte kursin e saj agresiv ndaj të prekshme. Po të ishte ndryshe, BE- më të varfër. Shikuar në këtë dioptri,
Kosovës. Madje, shprehej besimi se ka ja dhe qendrat e tjera ndërkombëtare dialogu i shumëpritur midis Kosovës
ardhur koha që të shikohet përpara të vendosjes do të kërkonin nga Ser- dhe Serbisë, i sponsorizuar nga BE-ja
dhe të ndërtohen marrëdhënie të reja bia respektimin e Planit të Ahtisarit, dhe i mandatuar përmes Rezolutës së
që hapin perspektivën e përmirësimit të cilin ajo e ka refuzuar, ashtu siç Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së
të kushteve të jetës në Kosovë dhe të ishte kërkuar nga Millosheviqi që ta në shtatorin e vitit të kaluar, nuk do
anëtarësimit të rajonit në BE. Në këtë pranonte Marrëveshjen e Rambujesë

2
linjë ambasadori i Britanisë së Madhe si kusht për përfundimin e fushatë konkret për Kosovën. Përkundrazi,
në Kombet e Bashkuara, Mark Lyall ajrore të NATO-s. Në vend të kësaj, Kosova në vend se të fokusohet në
Grant, pati deklaruar se rezoluta e ar- në çdo variant nga ky dialog kërkohet ,

-
ritur me konsensus përbën “një hap të të arrihet një kompromis në llogari limit ekonomik e mirëqenies sociale,
rëndësishëm dhe shumë të mirëprit- të Kosovës, pra nga pala shqiptare, edhe për një kohë do të mbetet peng
$ 2 e cila pas Pakos së Ahtisarit ishte e e agjendave të mëdha nacionale, rreth
një faze të re në marrëdhëniet ndërm- detyruar që në heshtje ta pranonte të cilave në fund do të jetë e detyruar
jet Kosovës dhe Serbisë.” “Planin Gjashtëpikësh” si parakusht të bëjë kompromise të dhimbshme.
Edhe Bashkimi Evropian në për vendosjes e EULEX-it me man- Edhe nga BE-ja nuk ka ndonjë sinjal
konkluzionet për procesin e zgjerimit dat neutral ndaj statusit. Ndërkaq "*
2 -
dhe stabilizim-asociimit bëri thir- BE-ja, duke mos qenë unike rreth sova nga ky dialog, pos ripërsëritjes
12 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 13

së thënieve tepër të përgjithësuara vë Kosovën në një pozicion më infe- edhe komunat e reja të formuara sipas tus special për komunitetin serb. Dhe,
se “dialogu do t’i ndihmojë të dyja rior në raport me Serbisë, e cila krejt Planit të Ahtisarit, duke synuar që në ky kompromis nuk do të arrihej pa
palët që të lëvizin drejt rrugës për hapur angazhohet për zhbërjen e një të ardhme jo të largët të amtutohet bekimin e amerikanëve të cilët janë të
në BE”. Aq më tepër që, nëse çështja shtetit të Kosovës. (ose amputohet) tërësia territoriale vetmit që mund ta bindin lidershipin
e dialogut Kosovë-Serbi mbetet nën Ndërkohë, derisa pala kosovare e dhe shtetërore e Kosovës, synim ky i e Kosovës për të bërë një koncesion të
mentorim (ose monitorim) të BE- ripërsërit refrenin se “nuk do të ketë kahershëm tradicional i qarqeve poli- tillë. Këtë e ka paralajmëruar Christo-
së, atëherë që tani mund të themi se negociata për statusin e Kosovës”, tike dhe akademike serbe. pher Dell, i cili pos që ka ripërsëritur
)
mbetet pikëpyetje e madhe dhe hapë- qëndrimin se SHBA-të do të luajnë një
Nga qëndrimet e deritanishme Beo- sirë e gjerë mes kësaj që deklarohet BE - Vendimet rol konstruktiv dhe të dobishëm në bi-
gradi ka insistuar që Kosovën ta traj- dhe çështjeve të cilat mund të hapen sedimet mes Kosovës dhe Serbisë, ka
tojë si një “shtet të papërfunduar” me ndërkohë me insistimin e Serbisë dhe Në këtë kontekst nuk janë aspak vënë në dukje mundësinë e negociat-
synimin përfundimtar që të realizojë të bashkësisë ndërkombëtare. Pala inkurajues as qëndrimet e BE-së, e ave për veriun dhe për një status tjetër
!

) *
^)
kosovare do të duhej gjithsesi të mos 0
2 ] të serbëve në këtë pjesë të Kosovës.
entitetit serb të dytë në Kosovë, ashtu hiqte dorë nga pozicioni i vitit 2007, Serbi, megjithëse pranon se palët do “Sa i përket veriut, ne e kemi thënë
si në Bosnjë e Hercegovinë që ka kri- që përtej Planit të Ahtisarit nuk mund të trajtohen si të barabarta në dialog, shumë qartë. Së pari, veriu është dhe
juar dhunshëm “Republikën serbe” të ketë më kompromise, edhe për fak- nuk deklarohet qartë se statusi dhe do të mbetet pjesë e Kosovës. Në të
)

tin se pavarësia dhe njohja ndërkom- integriteti territorial i Kosovës nuk njëjtën kohë ne e kuptojmë se kjo pjesë
e veriut të Kosovës. Kërkesat e palës bëtare e shtetit të Kosovës u bë duke mund të jenë pjesë e dialogut. Sado është e ndryshme në disa aspekte nga
serbe në çdo opsion që ofron Prishtina përdorur si referencë dhe argument që një opsion i tillë duket i pamun- pjesa tjetër e Kosovës, pasi ajo ka një
do të jenë pa fund deri sa të mos jetë dokumentin e Ahtisarin dhe shterjen dur, nga deklarimet e zëdhënëses së shumicë serbe”, ka theksuar Dell.
realizuar planimetria strategjike e Be- e të gjitha mundësive për të gjetur një përfaqësueses së lartë për Politikë të Natyrisht, shumë gjëra, përfshirë
ogradit. Jemi të mendimit se apetitet zgjidhje politike me Beogradin. Shi- Jashtme dhe të Sigurisë, lidhur me edhe rrjedhën e negociatave Kosovë-
e Beogradit janë rritur edhe për fak- kuar në këtë linjë, Beogradi nuk ka agjendën e bisedimeve, se “vendimet Serbi, varen nga qëndrimi i qendrave
tin se Prishtina zyrtare ka ndjekur një ndryshuar nga pozicioni i vitit 2007. në Bashkimin Evropiane merren me ndërkombëtare të vendosjes, por në
hap të gabuar në implementimin e Madje, Serbia, e cila deri më tani ka ar- konsensus të të gjitha vendeve të saj fund të fundit, një qëndrim këmbën-
% ^

ritur ta mbajë Kosovën në kategorinë e anëtare”, lë për të nënkuptuar se 5 gulës dhe parimor i palës kosovare
të duhej të ndiqte strategjinë e përm- një çështje akoma “të papërfunduar”, vendet anëtare të BE-së, që nuk e kanë mund të jetë përcaktues, pasi si zgjid-
)
- )
njohur pavarësinë e Kosovës, ia kanë hje dhe kornizë e vetme do të mund

)
reja kur kihet parasysh fakti se deri më imponuar lojën e tyre 22 vendeve të të shërbente Plani i Ahtisarit. Ndërsa
vendbanimet kosovare ku nuk kanë tani Bashkimi Evropian nuk ka shpër- tjera që Kosova të trajtohet edhe më tej
)

-
mundur të veprojnë institucionet ile- faqur një qëndrim unik dhe të qartë si një problem “i hapur”. Ky qëndri- titet politik për serbët në Kosovë, që
) do të duhej t’i qasemi dokumentit të sel e as në Uashington se cila do të rreth statusit të Kosovës, madje ai më mi i paqartë i BE-së është në kundër- përveç Bosnjë e Hercegovinën, ta kon-
tani veriu i Kosovës të bëhet çështje Ahtisarit, i ka dhënë mundësi Serbisë jetë agjenda e bisedimeve midis dy tepër është parë në një pozicion im- shtim me linjën që përfaqëson Grupi trollojë edhe Kosovën, duke provuar
ku dokumenti i Ahtisarit është refu- dhe komunitetit serb që këtë doku- shteteve fqinje, Kosovës dhe Serbisë, ponues prej pesë vendeve evropiane Drejtues Ndërkombëtar, i cili edhe që Beogradi të shpërfaqet si faktor i
zuar plotësisht. Po kështu dinamika ment ta pranojë në mënyrë selektive, respektivisht pse bëhet kaq zhurmë që nuk e kanë njohur shtetin e Kos- në deklaratën nga takimi më i fun- fuqishëm për stabilitetin në rajon, një
e përmbushjes së menjëhershme të vetëm në brendësi të Kosovës, derisa )
- ovës. Kështu BE-ja, në njërën anë, e ka dit në Bruksel nënvizoi se ky dialog primat që e gëzonte në kohën e konf-
dokumentit të Ahtisarit ka qenë e në veri është refuzuar tërësisht, duke kohësisht nuk precizohet se cilat janë pranuar qëndrimin e Serbisë, ndërsa, duhet të jetë „midis dy shteteve të pa- liktit Lindje-Perëndim.
) synuar që atje të nxirren koncesione temat “e vogla” dhe “të mëdha”. Nuk në anën tjetër, Beogradi zyrtar e ka varura dhe sovrane”, duke përsëritur Por, pa marrë parasysh këto in-
hapësirë që komuniteti serb të kërko- shtesë. ,
*
sabotuar misionin evropian në Kos- mbështetjen e plotë për tërësinë ter- tenca të Beogradit ndaj Kosovës dhe
jë më shumë. Pra, në vend se serbët Prandaj, për ta parandaluar këtë, se “veriu është dhe do të mbetet pjesë ovë dhe ka vazhduar me insistimin ritoriale të Kosovës. Po kështu edhe vendeve të tjera fqinje, të gjitha proce-
dhe bashkësia ndërkombëtare të Prishtina duhet t’ua bëjë të qartë e Kosovës“ dhe se “integriteti i Kos- 2

pse në BE deklarativisht shprehet me set politike evropiane dhe ndërkom-
ishin pala që do të kërkonte dhe bënte SHBA-ve dhe BE-së se lëshimet e saj ovës është i paprekshëm”. Veç kësaj, BE. Dhe, pikërisht në këtë sfond duhet entuziazëm për mbështetjen që shpre- bëtare, që nga rënia e Murit të Berlinit
trysni mbi autoritetet shtetërore të
2

- bisedimet nuk mund të jenë teknike, parë edhe nxitimin e Serbisë për të hin Shtetet e Bashkuara të Amerikës e këndej, janë në divergjencë të plotë
Kosovës për përmbushjen e Plani të

2
0
sepse Serbia e trajton Kosovën edhe nisur dialogun me Kosovën, dhe jo si për dialogun që do ta ndihmojë BE- me ideologjitë dhe politikat e vjetra
Ahtisarit, ashtu siç kërkojnë sot sh- dhimbshme me Planin e Ahtisarit dhe më tej si pjesë integrale, domethënë ndonjë vullnet të mirë për të zgjidhur ja mes Prishtinës dhe Beogradit, janë hegjemoniste të Serbisë. Prandaj, edhe
qiptarët dhe ndërkombëtarët nga lëshimeve të tjera që pasuan më vonë. ajo nuk e njeh shtetin e Kosovës dhe, kontestet fqinjësore me Kosovën, ndaj evidente dallimet që ekzistojnë në këtë suksesin e bisedimeve të ardhshme
maqedonasit përmbushjen e Mar- si rrjedhim, nuk do të nënshkruante së cilës nuk ka ndërruar qëllimet, por pikë, por duket se për veriun ka një Kosovë-Serbi duhet trajtuar jo vetëm
rëveshjes së Ohrit edhe dhjetë vite Agjenda asgjë me palën e kosovare që do ta vetëm mënyrat dhe mjetet e veprimit. pajtueshmëri si në Uashington ashtu )

pas nënshkrimit të saj, Prishtina zyr- bënte atë të barabartë në këto nego- Por, Serbia ka edhe një synim – që edhe në Bruksel, gjë që lë të kupto- Beogradi, por gjithsesi duhet bartur
tare me një shpejtësi të pabesueshme Edhe pse kanë kaluar disa muaj ciata. Pra, bisedimet nuk janë teknike, nga temat e teknike të kalohet në te- het se kjo nuk do të kundërshtohet as brenda kontekstit të procesit të integ-
përmbushi pikë për pike dokumentin prej se është miratuar Rezoluta e sepse në raportet Kosovë-Serbi çdo mat politike, respektivisht te bised- nga Prishtina. Shikuar nga deklarimet rimit evropian, që do të nënkuptonte
i cili komunitetit serb i garantonte Asamblesë së Përgjithshme e OKB- gjë është politike dhe, aq më tepër, imet për veriun e Kosovës, ku synohet e zyrtarëve të lartë amerikanë dhe, njëkohësisht anëtarësim të vendeve
privilegje dhe vetëvendosje të madhe, së, të cilën e kanë përkrahur 27 Serbia nuk e njeh shtetin e Kosovës. të çimentohet dhe thellohet ndarja e veçanërisht, nga ambasadori ameri-

,
]
si edhe lidhje vertikale dhe horizon- shtetet e BE-së, asnjëherë nuk është Madje, Bashkimi Evropian nuk është

) kan në Kosovë, Christopher Dell, tjetrit.
tale me Serbinë. Prandaj, pikërisht thënë qartë dhe pa ekuivokë, as në fare neutral, pasi me neutralitetin entitetit autonom serb në veri e të cilit duket e qartë që tani se bilanci i bisedi- (Autori është Drejtor i Arkivit
mungesa e një strategji të qartë se si Prishtinë, as në Beograd, as në Bruk- ndaj statusit të Kosovës, apriori e pastaj do të mund t’i bashkoheshin meve Kosovë-Serbi do të jetë një sta- Shtetëror të Kosovës)
14 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 15

Shumë REFLEKSION
REFLEKSION
sfida
e pak
f Shprehet: Rizvan SULEJMANI,
ligjërues i shkencave politike
zgjidhje
F
atkeqësisht në trevjetorin e pavarësisë së saj Re-
publika e Kosova u ballafaqua me një krizë sa in-
stitucionale, aq edhe politike. Themi institucion-
ale, ngase raporti i forcave politike të dala nga zgjedhjet 2
-
parlamentare dhe orientimet politike të shtruara si plat-

)
forma parazgjedhore në shumë pika ishin kundërshtuese. destabilitet social e ekonomik që më vonë detyrimisht do
Kishim rastin që një numër i subjekteve politike që para të ketë edhe pasoja politike.
përfundimit të fushatës parazgjedhore u deklaruan se Nga ana tjetër, me një qeveri me legjitimitet të limituar,
nuk do të bëjë koalicion me partinë më të madhe, PDK- veçanërisht në kampin shqiptar dhe me një president të
në, kurse disa të tjera u deklaruan se nuk do të hyjnë në kontestuar për afërsi me Rusinë, të futesh në qeveri dhe të
qeveri që do të udhëhiqej nga Kryeministri Hashim Thaçi. 21

Nga çështje politike
Matanë
Megjithatë numrat e mandateve që dolën nga zgjedhjet, sa kriza institucionale. Thjesht PDK-ja duhej të zgjedh
% 2

-
! ) 3 ~ më e reja është se në
in hapësirë për manovrim. Ajo realisht e kishte vetëm një politik janë të ndarë kështu, nuk të mbetet gjë tjetër veçse bisedimet teknike që
opsion të mundësohem – koalicion me partinë Aleanca e të luash lojë me rrezik shumë të lartë. Kjo situatë sado që po mbahen në mes
Re të z. Bexhet Pacolli dhe minoritetet. Ky i fundit që më 2

herët kishte deklaruar se do të marrë pjesë në koalicion Asaj, sipas meje i mbeten dy mundësi për ta zvogëluar Serbisë dhe Kosovës,

)
%

^ 20
asnjëra nga palët
të shtetit. AKR-ja si parti, përveçse kishte një legjitimitet të 2

nuk ka dëshiruar të
vogël që buronte nga zgjedhjet, kryetari i saj u ballafaqua dhe të përgatisë zgjedhje të reja për një kohë të shkurtër
mureve
shohë përfaqësuesit e
edhe me kritika të ashpra nga opinioni publik. dhe të kërkoj legjitimitet më të gjerë. Ekziston edhe një op-
Atë e kontestuan në mënyrë të drejtpërdrejtë si shoqatat
20
- Luginës së Preshevës

,

- itetit ta kompensojë me ndonjë qeveri teknike ose qeveri në këto bisedime.
torit qeveritar e joqeveritar. Me këtë rast dëgjuan tone kri- të koalicionit të gjerë, që do të kishte mandat t’i kryejë bi- Madje, as faktori
tike edhe nga disa anëtarë shumë me peshë të partisë së sedimet me Serbinë dhe pas saj të shkohet në zgjedhje të
ndërkombëtar nuk
z. Thaçi. parakohshme.
%
) - Personalisht nuk besoj se ky raport forcash në parla- ka pa të arsyeshme
të kalasë
rime publike të z. Bexhetit para se të bëhej president i ment dhe qeveri ka mundësi reale për të bërë negociata një gjë të tillë, me
shtetit. E gjendur në këtë situatë, PDK-ja dhe lideri i saj serioze me Serbinë, në çka insiston faktori ndërkombëtarë. gjithë insistimet e
nuk kishin shumë zgjidhje tjetër: o do të duhej të futej në Ky pesimizëm vjen edhe nga deklarimi i Vetëvendosjes se

2

0

-
deputetit të popullit
krizë institucionale pse jo edhe politike, o të pranoheshin
kushtet e AKR-së. Por, çmimi i krizës institucionale ishte rime jashtë institucionale. Riza Halimit, si dhe
shumë i lartë. 6
U 5 shumë përfaqësuesve
Në një vit krize i ekonomisë globale që shumë ashpër 2 të partive tjera.

~ shihet. Unë nuk i parashoh jetë të gjatë kësaj qeverie. f Latif MUSTAFA
16 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 17

E
dhe pse e vërteta gjendet zonë, gjë që ka shkaktuar një shpopul- bartur të gjitha në gjykatën komunale
jashtë realitetit që e jetojmë, lim pasiv të këtyre trojeve. Me liber- të Vranjës.
shpeshherë mishërimi i fu- alizimin e vizave, që në javët e para u
qishëm me realitetin të bën
] Politika
ta harrosh të njëmendtën dhe të shpie kërkuesve, gjë që ngjalli kureshtjen e
në një gjendje shpirtërore, saqë njeriu shumë mediave evropiane. Gjithë ai Në Republikën e Serbisë janë të

w)

]
regjistruara gjithsej 75 parti politike.
demarkacionit’ në mes të vërtetës dhe

02 % Nga numri i përgjithshëm i tyre, 42
realitetit që e zotëron atë. Kur përdit- Bujanoci dhe Medvegja, komunat më parti politike janë të formuara nga
shmëria bëhet e vërteta e përjetshme të prapambetura në Serbi. Të gjithë pakicat kombëtare që jetojnë në Serbi.
për njeriun, e mira dhe keqja, e drejta donin të iknin në kërkim të një jete më Kështu në Preshevë dhe Bujanoc janë
dhe e padrejta, bëhen të panevojshme të mirë, pa e çarë kokën për kujtesën gjashtë parti politike: Partia për Vep-
për qenien, ajo realizohet vetëm historike. rim Demokratik, Partia Demokratike
përmes të konstantes. Ndryshimi për Shqiptare, Unioni Demokratik i Sh-
qenien është i huaj. Papunësia qiptarëve, Bashkimi Demokratik i
Më 21 maj 2011 bëhen 10 vite që nga Luginës, Lëvizja e Progresit Demokra-
nënshkrimi i Marrëveshjes së Konçu- Faktori kryesor, i cili e ka ngulfa- tik dhe Lëvizja Kombëtare Shqiptare.
lit, e arritur në mes palës shqiptare, tur jetën e shqiptarëve të Luginës së Shqiptarët e Luginës së Preshevës
faktorit ndërkombëtar dhe Beogradit. Preshevës ëshët pa dyshim. Edhe po ashtu përfaqësohen edhe në Kuv-
Kjo marrëveshje e detyroi, UÇPMB-
endin Popullor të Republikës së Ser-
në t’i ulë armët dhe zgjidhjen e prob- përmasime në aspektin infrastruk- bisë përmes deputetit republikan z.
lemeve të shqiptarëve të Luginës së turor, por pa investime ekonomike. Riza Halimi, ish-kryetar i Komunës
Preshevës ta kërkojë përmes rrugëve Burimet jetësore të qytetarëve të kësaj së Preshevës dhe kryetar i Partisë
politike. Por, shqiptarët e kësaj ane ane janë nga punësimi i njerëzve në për Veprim Demokratik. Edhe pse
akoma nuk po mund ta marrin veten administratën komunale, në shkolla, i kontestuar nga disa parti kryesore

*

- polici dhe gjykatë. Burim tjetër i të dhe organizata joqeveritare, deputeti
matosur në mes forcave Serbe dhe ardhurave janë nga mërgimtarët. Pu- 5 [

)
forcave guerile shqiptare. Kështu deri nësia e shqiptarëve është dispropor- pa pengesa deri më sot. Lugina e Pre-
më sot nga faktori ndërkombëtar, si cionale me përqindjen e shqiptarëve shevës disponon edhe me Këshillin më 1 e 2 mars të vitit 1992. 2 ! tuar prej 4-6 nxënësish, për çdo vit
palë ndërmjetësuese dhe garantuese ndaj serbëve në Luginën e Preshevës. e Kuvendarëve të të tria komunave: Nga çështje politike më e reja është të mesme: gjimnazin “Skenderbeu” Ambasada e Republikës së Turqisë
e Marrëveshjes, akoma nuk është bërë Në vend që në polici të Komunës së Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë. Për- se në bisedimet teknike që po mbahen dhe Shkollën e Mesme Teknike “Pre- ofron mundësi për të studiuar edhe
asnjë rivlerësim në terren rreth arritje- Preshevës të ketë 90% policë shqiptarë pos deklaratave, të cilat nga qeveria në mes Serbisë dhe Kosovës, asnjëra sheva”. Ndërkaq Komuna e Bujanocit në qytetet e ndryshme të Turqisë.
ve konkrete të realizimit të të drejtave dhe 10% serbë e romë, në këtë polici e Beogradit janë konsideruar të pal- nga palët nuk ka dëshiruar të shohë X. 2 ! Problemet të cilat shfaqen fushën e
të shqiptarëve të përcaktuar sipas ka 50% serbë dhe 50% shqiptarë dhe igjshme, nuk ka pasur ndonjë rezultat përfaqësuesit e Luginës së Preshevës shkolla të mesme: “Sveti Sava” dhe arsimit janë politizimi i saj nga partitë
Marrëveshjes. Problemet e shumta romë. Në gjykatën komunale, edhe domethënës nga ky këshill i tre kuv- në këto bisedime. Madje, as faktori gjimnazin “Sezai Surroi”. politike shqiptare, si dhe çështja e tek-
sociale dhe ekonomike dhe presioni pse kishte një disproporcion të thek- endeve. ndërkombëtar nuk ka pa të arsyeshme Sa i përket arsimimit në Komunën steve mësimore, që çdo vit shkakton
sistematik nga qeveria e Serbisë e ka suar, tashmë aty nuk punon asnjë sh- Lugina e Preshevës disponon një gjë të tillë, me gjithë insistimet e e Medvegjës, gjendja është më e rën- huti: të mësohet me tekste të Kosovës,
bërë jetën të padurueshme në këtë qiptar, pasi që kompetencat e saj janë edhe me Këshillin Nacional të Sh- deputetit të popullit Riza Halimit, si duar, pasi që nga dyndjet e shumta, sidomos me librat e gjuhës shqipe dhe
qiptarëve, i cili u konstituua në verën dhe shumë përfaqësuesve të partive numri i nxënësve shqiptarë nuk e të historisë, ose me ato të Serbisë. Këtu
e vitit të kaluar nga Partia për Veprim tjera. kalon as 30 sosh. Brenga më e mdhe mund të themi se deri më tash nuk ka
Demokratik e Riza Halimit si parti e Medvegjës është shpërngulja e sh- pasur ndonjë përpjekje serioze nga
<
0
)
Arsimi dhe rinia qiptarëve. Vetëm në vitin 1999-2000 Ambasada e Republikës së Shqipërisë
Këshillit Nacional e përkrahën të gji- nga Medvegja janë shpërngulur 7500 për përafrimin e teksteve që do ta

2
Qyteti më i ri në Serbi është Novi shqiptarë. Sipas shifrave zyrtare, kishin lehtësuar njëjtësimin kulturor

)
- Pazari me një mesatare të moshës Medvegja numëron sot mbi 10.000 e arsimor të shqiptarëve të Luginës së
siderueshme nga të gjitha partitë. Për prej 33 vjet, kurse komuna më e re në banorë, ndërsa numri i banorëve sh- Preshevës me shqiptarët e Kosovës e
ta bojkotuar këtë këshill, tabori i par- Serbi i përket Preshevës me mesatare qiptarë arrin diku mbi 700 banorë. Në të Shqipërisë.
tive opozitare qëndronte në idenë se të prej 29.51 vjet, thuhet në raportin e Medvegjë gjendet Fakulteti Ekonomik
drejtat e shqiptarëve duhet të realizo- Institutit Republikan për Statistika. dhe Juridik, dega e Universitetit të Ni- Diplomat
heshin në saje të ligjeve të kushtetutës Menjëherë pas Preshevës, si komuna shit, Shkolla e Mesme Teknike “Nikol-
që ofron shteti i Serbisë për minoritetet më të reja në Serbi radhiten Tutini, Bu- 4 2 Problemi i mospranimit të diplo-
*! 2
janoca, Sienica, pastaj Priepolja, Stara Nga Lugina e Preshevës çdo vit ma- mave të Republikës së Kosovës nga

6)
3 - Pazova dhe qyteti i Vranjës. Mosha turojnë rreth 1000 nxënës shqiptarë, Ministria e Arsimit në Beograd ka
cional, sipas opozitarëve, në njëfarë mesatare në këto Komuna sillet prej shumica prej të cilëve ia mësyjnë tri bërë që shumë të rinj, pasi që t’i kenë

! , *
30 deri në 38 vjet. kryeqendrave; Prishtinë, Tiranë dhe kryer universitetet, mos të kthehen
për bashkim me Kosovën, i mbajtur Komuna e Preshevës i ka gjith- Tetovë. Përmes një kontigjenti të cak- fare në Preshevë pikërisht për shkak
18 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 19

PERSONALITETI

1

X
$_ _
&^
6
XW
[
XW !

I MUAJIT

XW -
[

X/[

X/
3 * [

X/ 1 - -

X/ - [

6

+
%

+

0
!-
0

0

)

|
%
.// * W #/]

0
0 -
0

3

, -

]7 0 }}

+

%
../// % -
)
0

- %
*0

!

%

# *
*

+
%

<

!
-

! 0

%

%-

*
! -

+
%
6
3 101 vjet burg

%

* 2 PROFIL

! % *

-

- +
%
KRESHNIK

+

%

! +
%-

2 3

$
& 5
Prania e forcave
ushtarake serbe
2
-

2 Ato shtete që
SPAHIU
% *

* -

+

% % 2
+

% nuk kujdesen

*0
1 % 6
$4

& ose që nuk e

-

..//*0 - # ! respektojnë
*0 !
0

! ) kombin dhe
një hero i
!

- ) 3

-
6

X

legjislacionin,

* +
nuk kanë të

%

)
0
- _ 2 %
!

ardhme.

-
0

kohës sonë
1 6 - $_ _
& ]

$1

& |9]

) !
* ! 1
0

X

*
$7|_& *

,

)
! ! _! +, 4

{{{
f Ermir HOXHA
20 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 21
Personaliteti i muajti Personaliteti i muajti

T
ù futesh si pykë lajmeve nëpunësish e gjykatësish pa skrupuj, studimet e larta për Drejtësi pranë vitit 2001. Më pas zgjidhet drejtor i
të barsura me politikë këto

|
4

XX Transparency International Albania,
BISEDË
kohë në Tiranë, nuk është brenda disa ditëve, doli në pah një dhe menjëherë u emërua gjykatës post prej të cilit dorëhiqet në vitin
diçka e lehtë; mos e dhëntë *

U
$* & në Gjykatën e Rrethit Tiranë, ku një .// )
%

Zoti, por veçse një gjëmë e madhe
$*
& 2
vit më vonë mori rolin e n/kryetarit Shqiptar si anëtar i Këshillit të Lartë
mund “ta konkurrojë” zhurmërimën procesin e pritshëm të regjistrimit të _! %X } të Drejtësisë (KLD). Që prej vitit 2007
e liderëve politikë, të cilët ngufasin popullsisë, me deklarim kombësie me radhë, punoi në Universitetin e Kreshnik Spahiu është zgjedhur N/
bashkështetasit e tyre, nganjëherë e feje, në këngën morte të ikjes prej 4
%0
Kryetar i KLD-së me një mandat 5
U <
"¡ 3
X vjeçar.
3 ! + ndodhur nëpër gjykata e regjistra

86 %
të Drejtësisë, i cili një ditë prej ditësh,
0 .//

+ pasur profesionale, ai përfaqëson
i ra fort një kambane të harruar: asaj Spahiu tashmë nuk është një $+& modelin e një zyrtari korrekt, pa
të shkombëtarizimit, mes ca hileve individ: ai është një lëvizje! Një

+ )

ligjore, në një shtet me instanca deri lëvizje, më së pari për ta bërë një shtet 6 3
./// po edhe në atë publike. Racional në

të denjë, prej së cilit do të burojnë
1 4
mendime, i qartë në të shprehur, pa
teprime dhe teatralitete në komunikim
gjykatë më gjykatë në jug të vendit,
duke evidentuar – po tamam një

Po cili është Kreshnik Spahiu?

.//} !
1 0

dhe kumtin të ideve dhe opinioneve,
Kreshnik Spahiu përfaqëson sot një
Spahiu: Ja përse i rashë
2 0

çuditshme në ligjin mbi gjendjen
civile, por dhe prej një aradhe

4
.XX

* % *

( 8! 6

! Z86\ W
personalitet të dëshiruar për atë se
çfarë duhet të rrezatojë një zyrtar ose
shtetar shqiptar.
kambanës së
shkombëtarizimit
Shenja: z. Spahiu, ç`ju ngacmoi dhe sisteme politike të ndryshme.
për të dhënë alarmin në lidhje më Në ndryshim me të gjitha këto pikë-
ndërrimin e kombësisë: vetë akti i pamje, unë e konceptoj një shtet të
disa individëve, papërgjegjshmëria fortë dhe demokratik kur bazohet te
e gjykatësve në procese të tilla apo kombi dhe kushtetuta. Ato shtete që
diçka tej këtyre? nuk kujdesen ose që nuk e respekto-
K. Spahiu: Denoncimi erdhi një ditë jnë kombin dhe legjislacionin, nuk
pasi Nikolas Geixh u bëri thirrje sh-
%
qiptarëve të mos kenë frikë për tù modern duhet të jetë një qasje juridike
deklaruar grekë gjatë regjistrimit të qe të priret drejt këtyre dy faktorëve
popullsisë. Së dyti, ne sapo ishim jetikë si kombi dhe kushtetuta.
njohur me një fenomen në rritje të
kërkesave në gjykata për ndryshim Shenja: Dhe, një pyetje tej pro-
kombësie dhe një sërë parregullsish

në proceset gjyqësore dhe, së treti, rrezikon më së shumti sot në këto
një numër i lartë gjyqtarësh ishin të

shqetësuar për anti-kushtetueshmëri- ishte shpëtimi i saj?
në e një ligji, të cilin prej disa vitesh K. Spahiu: Në këto momente qenien
kishin qenë të detyruar ta zbatonin. shqiptare e rrezikon mungesa e in-
Ndryshimi i kombësisë në konceptin tegritetit qeverisës dhe parimet mbi
e komunitetit të gjyqtarëve është një të cilat funksionojnë sistemet poli-
frymë e gabuar e ligjvënësve, e cila i
" +,
hapi rrugë edhe abuzimit. brenda llojit është shndërruar në
një vullkan shumë të rrezikshëm,
Shenja: Për shumëkënd, ju jeni një ku ethet e pushtetit politik nuk le-
atdhetar a patriot tashmë. Në fakt, jojnë konsolidimin e një shoqërie
cili është koncepti juaj për këto dy të hapur e demokratike. Këtu përf-
cilësime? shihet, natyrisht, edhe mungesa e
K. Spahiu: %
konsolidimit të shtetit juridik në Sh-
studiuar dhe e kam pasion të drejtën qipëri, Kosovë e Maqedoni. Ndërsa
ndërkombëtare. Në të gjithë historinë bashkëjetesa është zëvendësuar nga
e shtetit dhe së drejtës më ka rezultuar urrejtja dhe në dashurinë për at-

,

,

) pushtet.
22 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 23
Ekonomia shqiptare

SHQIPTARE
EKONOMIA
“Në Shqipëri, Kosovë – e

ndoshta deri diku edhe
në Maqedoni, të fitosh
do të thotë vitesh. Prodhimi i begatë i rrushit nga !X
“të fitosh mbi dikë” Rahoveci, perimet e të gjitha llojeve, dhe Kosova po humbin me dashje një
produktet e llojllojshme të bulmetit të seri shansesh reale për ndërtimin e
– jo përkrah të tjerëve. Kosovës – mbeten ende jashtë regjimit një ekonomie komplementare, duke
Kjo është një tjetër e preferencial të bashkëpunimit mes dy mbetur peng të importeve masive dhe
metë e tregjeve tona,

,
*
#
ANALIZË veç e veç e së bashku”

) -
borxhet politike te trau i doganës.
3

N
ë fund të vjeshtës së vitit ovës, sesa nga vizioni dritëshkurtër i
"

*-
të kaluar Top Channel bëri
-

) - jnë palët vendimmarrëse në të dy anët ngritjen e horizontit të bashkëpunimit
SHQIPTARËT
tare po pengonte hyrjen e 2 ekonomik. Edhe pse të dyja vendet e
patates dhe nënprodukteve të saj nga kanë shpallur integrimin europian
Kosova, duke zbatuar një tarifë dog- Shqipëri - Kosovë përparësi sunduese, përsëri tenden-
anore abuzive në kundërshtim deri cat e tregjeve të ndara karakterizojnë
edhe me marrëveshjet ndërkombëtare

vendim-marrjen. Kështu disa muaj
të tregtisë së lirë. Kjo përpjekje bëhej me këtë çështje i kanë rënë shkurt më parë, importuesit e mishit në Ko-
0
2 - duke thënë se “...ekonomitë e të dyja
*

në ekonomi i tuesve vendas, shumica të lidhur me

_
0
-

*

presioni – sipas saj – për të mos cenuar

pothuajse ekonomi agrare dhe shkalla
e industrializimit, ashtu si në të gji-
tha vendet ballkanike, është ende e
ulët…”. Por, ky nuk është shpjegimi i

!

#

atje me mish brazilian. Kjo ndodh
në kushtet kur Kosova shpenzon
W//

-
bashkon ndarja!
imazhin e mirë të bashkëpunimit mes " * -
*

dy vendeve. Edhe njëherë tjetër folk- bit të problemit. Të angazhuar brenda

2 0-
!
importeve. Besnikëria ndaj markave
inë ekonomike. humbur më shumë energji të bindin “ish-jugosllave” ka prodhuar në Kos-
4
palë të treta se nuk kanë ndër mend të ovë një situatë, ku sa më shumë shahet
nga Kosova nuk e kaluan dot as sivjet bashkohen në një shtet të ri – gjithësh-
2

- “buka” e saj.
f Alban BALA
¢(-4]
* W ale drejt një bashkëpunimi normal. Ndërsa BE-ja ka promovuar një
24 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 25
Ekonomia shqiptare

përpara liberalizimit të vizave. Kjo prirje nuk dihet nëse do
të vazhdojë. Në Shqipëri, Kosovë, e ndoshta deri diku edhe
MAQEDONI
EKONOMIA

6
2 $ 2 &
përkrah të tjerëve. Kjo është një e metë tjetër e tregjeve tona,
ANALIZË
veç e veç e së bashku.
Ngjarjet politike në Maqedoni dhe situata jo e favorshme
e shqiptarëve atje ka prodhuar një frenim të arsyeshëm të
shtrirjes së interesave të grupeve ekonomike nga Shqipëria
*
,
3

mesatar në ndërtim – i një grupi miks investitorësh pranë
Strugës, nuk njohu shkëlqimin e pritur të shitjeve. Nisma
të veçuara me mbështetjen e politikës lokale – më shumë
DILEMAT
sërë nismash, që mbështesin bashkëpunimin ndër-rajonal
dhe që favorizojnë investimet prodhuese duke promovuar
sisteme prodhimi që integrojnë tregjet e lëndëve të para e
ndihmëse, Shqipëria dhe Kosova mbesin në këtë rrafsh larg
njëra tjetrës dhe ç’është më e keqja, ato janë dy shtet konkur-
alla-shqiptare sesa pro-shqiptare, nuk përbëjnë një prirje
për marrëdhënie të rëndësishme ekonomike.
,

së sherrit politik në shtëpi, u ka munguar të gjitha grupeve
udhëheqëse në territoret shqiptare deri më sot. Nismat pje-
hamletiane të
ekonomisë së
rente të varfra të një tregu të pasur rajonal, ku kryesojnë )
*
Rumania dhe Serbia. komunikimit ekonomik, kërkojnë gjithashtu instrumente
Në vitin 2007 GTZ-ja zbuloi se Shqipëria kishte një per- 2

0

ceptim dhe shkallë njohjeje më të ulët se fqinjët e saj mbi fa- në këto vende. Kosovarët ama nuk mund të sjellin në Sh-
voret ekonomike të Marrëveshjes së CEFTA-s. Kjo shkallë e qipëri mallra kineze dhe ata sot për sot, hiq produktet e tyre
njohjes ishte rreth 25% më e ulët se ajo e biznesit në Kosovë bujqësore, nuk kanë mallra të tjera të gatshme për eksport.
Maqedonisë
/¤
) Kooperimi mbi incentiva mungon jo se mungon vullneti
studimi, Shqipëria dëshmohej si krejt e papërgatitur për ek- për këtë, por sepse mungojnë incentivat.

2

Traseja e një tregu të përbashkët shqiptar në Ballkan nuk
nga CEFTA. Vetëm 7,4% e kompanive shqiptare dukeshin ka nisur ende as të shestohet, me gjithë teoritë e një rrjeti të
të shqetësuara nga kërkesat për standard ushqimor ose
2

0
standard Bio të produkteve të tyre, përballë 99% të nivelit të të energjisë elektrike, ofrimit të një porti për Kosovën në

6
*¤ ) veri të Shqipërisë apo të rihapjes së rrugës së Arbrit si kor- f Bilall KASAMI
shqetësimi të gjetur në Serbi. ridori lindje perëndim. Shqiptarët kanë sot nevojë për një
Shqipëria madje u shfaq e papërgatitur – më shumë se projekt të ri ekonomik, i cili është gjithëshqiptar, sepse e
krejt mesatarja e bizneseve të rajonit – të sipërmerrte im- !
1(
2

porte domethënëse duke deklaruar pafuqi për të përballuar 2

pagesa në avance të mallrave të importuara. Kjo nënkupton shumë më të avancuar – në shanse dhe në potenciale. Por,
që importuesit shqiptarë në njëfarë mënyre e kanë blerë e njohja e fuqive konkurruese të shqiptarëve lejon sot vetëm
blejnë më shtrenjtë, sepse nuk u përgjigjen dot standardeve leximin e dobësive të (mos)zhvillimit tonë.
2

0 !

- Shqiptarët janë një popullatë e re – që ka shkëlqyer deri
liku. më sot në braktisjen e shkollës dhe të cilësisë së arsimit, janë
një grup etnik tejet aktiv që ka prodhuar shumë para’, por
Shqipëri - Maqedoni pak mirëqenie dhe ca më pak respekt për veten. Ata kanë
ndërtuar një mjedis parapolitik, të cilin e bashkon parimi i
Në këtë dritë mund të lexohen edhe marrëdhëniet e Sh-
,
-
qipërisë me Maqedoninë. Importet intensive të pemëve e iteteve.
perimeve nga Maqedonia deri tani kanë prodhuar frenim Sipërmarrësit shqiptarë – të paktën deri tani – e konsid-
të produktit të brendshëm bujqësor, por jo edhe presion
2

*
negativ për çmimet e aplikuara nga prodhuesit vendas.
2

Edhe pse Maqedonia njihet si një treg i pasur me materiale E fundit – vetëm për nga radha: nëse ne nuk e shohim fu-
ndërtimi, shqiptarët nuk kanë importuar të tilla nga fqinji qinë brenda dimensionit tonë të përbashkët rajonal, ne nuk
juglindor, duke preferuar Greqinë, madje në disa raste edhe kemi asnjë shans për ta matur fuqinë tonë ekonomike dhe
Italinë. Rënia e kohëve të fundit në sektorin e ndërtimit ka as atë politike. Ajo do të shuhet në një mikrotreg, që përditë
sjellë në buzë të falimentimit pjesën kryesore të prodhuesve e më shumë zvogëlohet, sa më shumë rritet konkurenca
të materialeve të ndërtimit në Shqipëri. dhe hapësira e shkëmbimeve të lira. E nëse për të sjellë sot
Komunikimet me Maqedoninë u bënë të rëndësishme nga Kosova në Shqipëri një mall vendas nuk është e lehtë,
për turizmin shqiptar pas hyrjes së Bullgarisë në parad- ta sjellësh atë nga Greqia, Italia apo Danimarka është real-
homën e anëtarëve të BE-së dhe në periudhën e shkurtër isht jo e vështirë. Kjo duhet t’i turpërojë shqiptarët.
26 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 27
Ekonomia Maqedoni Ekonomia Maqedoni

Diversiteti kulturor i Maqedonisë paraqet pasuri, e jo pengesë të zhvillimit pa ndonjë pronar të veçantë, pas pa- njëzetvjeçare të tranzicionit ekono- )
ekonomik. Maqedonasit dhe shqiptarët, si dy etnitete bartëse të sovranitetit të varësimit të Maqedonisë për një pe- mik, ekonomia e Maqedonisë nuk vjet, por të kishin përgatitur një strat-
këtij shteti të përbashkët, paraqesin elementë më shumë komplementarë sesa riudhë të shkurtër pothuajse gjithçka arriti të marrë pamjen e një ekono- egji se si ekonomia e Maqedonisë të
që mund të privatizohej kaloi në pro- mie që është e gatshme për të qenë jetë pjesë përbërëse e ekonomisë
konkurrues të njëri-tjetrit. Kështu duhet të kundrohen edhe gjatë përgatitjes së nësi private. Në anën tjetër, derisa pjesë e tregut të përbashkët europi-

! )
strategjive zhvillimore në nivel nacional. në kuadër të Jugosllavisë ekonomia an. Duke e pasur parasysh faktin se shteti do të ishim pjesë e familjes
e Maqedonisë paraqiste një pjesë të ekonomia e Maqedonisë deri në vitet së madhe evropiane dhe në gjendje
tërësisë ekonomike të Jugosllavisë, e nëntëdhjeta ishte pjesë e një sistemi shumë më të favorshme politike.
M
aqedonia si një shtet në
0

pas pavarësimit, bartësit e privatizi- ekonomik siç ishte Jugosllavia, me
konceptimin e sotëm

" 0 mit pothuajse fare nuk u morën me një politikë më të mençur mendoj se Ardhmëria e ekonomisë
të shteteve ka një të

*
! problematikën e pozicionimit të sis- shumë më lehtë do të përgatitej që së Maqedonisë
kaluar të shkurtër, por solli ndërtimin e një sistemi jo të
6 - temit ekonomik në rrethanat e reja të ishte pjesë e një sistemi ekonomik
interesante. Veçanërisht është intere- qëndrueshëm ekonomik të Maqe- donisë pas viteve të nëntëdhjeta, ballkanike. Siç duket, ata ishin të që do të funksionojë edhe në kuadër Në kuadër të proceseve globale,
sant për analizë e kaluara ekonomike
0

zënë me punë shumë më të rëndë- të Bashkimit Evropian. Sikur bar- për të qenë kapacitetet ekonomike
)

në Maqedoni kryesisht ishin pjesë e ndryshua tërësisht, si në aspekt të sishme për ta – plaçkitjen e kapitalit tësit e privatizimit të mos të ishin të konkurruese në sistemin e ri ekono-
zemër të Ballkanit të trazuar. Në his- tërësisë së kapaciteteve ekonomike pronësisë së kapitalit, ashtu edhe në ) preokupuar me plaçkitjen e kapitalit mik botëror, ato duhet të jenë pjesë
torinë më të re, Maqedonia shtetësinë

7 0

pesë dekada nga të gjithë qytetarët e shoqëror, një proces i cili kryesisht e një tërësie. Në këtë kontekst ka-
+1] *- *

6 -

]7- Maqedonisë. u realizua përmes shkatërrimit dhe pacitetet ekonomike të Maqedonisë

7 4

nia ishte pjesë e një tërësie dhe derisa Gjatë kësaj periudhe gati nënvlerësimit të kapaciteteve ka- duhet të përshtaten me kërkesat e
7 - politikat ekonomike të një ekonomie tregut të përbashkët europian. Sot,
6

2

pas gati njëzet viteve tranzicion,
*

" 1 % mund të konkludojmë se ekonomia

* e Maqedonisë jo që nuk ka ecur para,
parasysh se arsyet për themelimin e 6

- por fatkeqësisht nuk gjendet as në

1
pozitën qe e ka pasur kur doli nga

- 0

6
tërësia e sistemit ekonomik të ish-

- kryhej vetëm në pjesë e procesit të Jugosllavisë.
qiste ndonjë tërësi të qëndrueshme 0*
- Që kjo analizë të mos duket tepër
*

siononin vetëm si një pjesë e tërësisë. abstrakte dhe e pakapshme, do të
shkaku se themelet e Maqedonisë %
bëjmë vetëm një krahasim mes dy re-

rënda, do të ndjeheshin vetëm pas publikave që gjendeshin në margjinat
përvetësuar këtë territor, të cilin ata e 6

7- e ish-shtetit të përbashkët: Sllovenisë

1

7 dhe Maqedonisë. Edhe pse Sllovenia

edhe në kuadër të Jugosllavisë ishte
1 Maqedonia e tranzicionit ndër republikat më të zhvilluara
!
ekonomik (1990-2010) dhe, konform kësaj, kishte sistem më

)
të zhvilluar ekonomik se Maqedonia,
6
Njëzet vite tranzicion për Maqe- ky dallim ekonomik u theksua edhe
Një emër i cili rrënjët e veta do t’i

*
- më shumë në këto njëzet vite tranzi-

*

cion. Dhe, si rezultat i kësaj, derisa
+ 6
)
* Sllovenia në vitin 1990 (si republika
_ ]7 )
e parë që u shkëput nga Jugosllavia)
0

6

kishte një prodhim vendor bruto

për kokë banori prej 8.700,00 dollarë
6

2
analistët e çështjeve ekonomike është amerikanë, Maqedonia po të njëjtin
!
1 3
6
vit kishte një prodhim vendor bruto
të këtyre politikave ekonomike në për kokë banori prej 4.400,00 dol-
çdo qytet të Maqedonisë u ndërtua jo privatizim të kapitalit shoqëror. larë amerikanë. Këtë vit Sllovenia
së paku një kapacitet i industrisë (
!2
-
së tekstilit, ku do të punësoheshin dhimit vendor bruto për kokë banori
! * - plaçkitjes së kapitalit shoqëror, ishte të Maqedonisë. Në vitin 2008 dal-
sisht i përkisnin etnisë maqedonase, !
limi mes këtyre dy republikave, tani
ndërsa në qytetet më të mëdha u in- 5
)
staluan edhe kapacitete të industrisë ishte përqendrimi i kapitalit në disa treguesi ishte shumë më i theksuar.
së rëndë.

Sllovenia kishte një prodhim vendor

nacionaliste të një pjese të popullsisë, bruto për kokë banori më shumë se
28 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 29
Ekonomia Maqedoni

tre herë më të lartë se Maqedonia " !

(Sllovenia – 27.140,00 dollarë ameri-
1(]

"
KRIZA KOMBËTARE
kanë, ndërsa Maqedonia – 8.430,00

)

1(]
OPINION
dollarë amerikanë). Ky indikator

*

)
Ka vetëm

, - anëtarësimi është edhe kontingjenti
nevojat e kësaj analize që më së miri monë ka qenë në dëm të zhvillimit i madh i mërgimtarëve nga Maqe-
! ekonomik.

1(
ndryshme ekonomike: atë të Sllo- (
6
-

0

*

Koço DANAJ

e zhvillimit ekonomik të Maqedon-
ekonomike dhe atë të Maqedonisë si

-

1 (

-
1(]
! *
!

)

*

6

*

-
egji të zhvillimit ekonomik.
Kërkesa për bashkim me
Shqipërinë jo vetëm do
zgjidhë krizën në Kosovë,
një zgjidhje,
Shqipëri
hmja e Maqedonisë vazhdon të mbe- lehtë. Me anëtarësimin e Maqedon-
-

1(] 6

-
6

por do ta ndihmojë edhe

!
-
! * Tiranën të zgjidhë krizën

* e saj. Pasi do ta detyrojë,
6
-
6 - do ta kalojë në plan të dytë

Natyrale
angazhimit të tyre në trasimin e të zhvillimit ekonomik. Maqedo-
luftën e egër për pushtet,
6

!
duke nxjerrë në mënyrë të

!
) detyrueshme diskutimin e
Maqedoninë si tërësi dhe
kërkesës për bashkim.
jo interesat e njërit etnitet
-
karshi etniteteve tjera.

7

]
ekonominë e Maqedon-

-
isë, si një ekonomi e gatitjes së strategjive zhvil-

0
3

*

do të vazhdojmë me dështime
zhvillimit ekonomik, është

jetike anëtarësimi i saj në edhe në atë shoqëror.
1
(
3
30 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 31
Opinion Opinion

PASQYRIME SHQIPTARE
P
ërkundër deklarimeve se gjendja në Kosovë u sta-
bilizua, realiteti tregon të kundërtën. Në Kosovë
po thellohet destabilizimi. Një qeveri me një pa-
kicë shqiptare që mbahet në këmbë nga deputetë
Pika e parë e
serbë dhe që mund të bjerë në çastin kur këta deputetë
të marrin porosi nga Beogradi për t’u tërhequr nga qeve-
ria. Një president që përfaqëson vetëm dy për qind të vo-
tave të shqiptarëve vazhdon të kontestohet në Gjykatën
Kushtetuese dhe që mund të rrëzohet në çastin që bashkë- Xhabir AHMETI
sia ndërkombëtare do ta gjykojë të arsyeshme. Dhe, kjo
për faktin se edhe në Gjykatën Kushtetuese, shqiptarët
janë pakicë. Nga 9 anëtarë, katër janë shqiptarë dhe pesë
janë të huaj. Një EULEX që ndaj statusit të Kosovës vazh-
don të mbajë qëndrim neutral, domethënë se nuk e njeh
pavarësinë e saj dhe që kohët e fundit ka ndërmarrë një

], |9] 3 %
rendit të ditës:
që megjithëse doli forca e parë politike, duket pas daljes
në skenë të Vetëvendosjes me 14 deputetë dhe veçanërisht
pas arrestimit të dytë të Fatmir Limajt, po shkon drejt
ndarjes në dy pjesë. Duke iu referuar realitetit, një territor
i tërë si Veriu i Kosovës vazhdon të jetë nën vartësinë e
%

integrimet
Ky është realiteti politik i Kosovës. Duke i shtuar edhe
realitetin social, ku varfëria vazhdon të thellohet, atë gje-
opolitik ku shqiptarët e Kosovës janë një ishull i izoluar
nga Europa, pasi janë të vetmit që duhet të qarkullojnë me
viza, mund të nxjerrim konkluzionin se deklarimet janë
*
, )

brendashqiptare

, )

diplomatë perëndimorë, janë një mbulesë e dobët, që nuk
e fshehin dot këtë realitet përkeqësues të gjendjes politike
dhe sociale të Kosovës. Një popull, deri dje i shtypur, i
persekutuar, sot përjeton realitet tjetër, atë të shtypësit dhe
persekutorit. Raporti i Dik Martit, arrestimet e dhjetëra
, |9] !

janë disa prej dëshmive të pohimit të sipërthënë. Dhe, në % 1(]

*
,

- dhe të kapur fort pas pushtetit po e çon Kosovën drejt

) shpërthimit, që kur ai të ndodhë, të fajësojë shqiptarët dhe
këta politikanë kanë dalë nga ky popull, janë votuar prej rehabilitojë plotësisht serbët. Duket se në Bruksel ka ako-
) %

ma simpatizantë të Gjorgjeviçit dhe Millosheviçit.
fakti se arrestimet e bëra së fundi, nuk janë për korrup- %
'
8

0

, Kosovë nuk është edhe...edhe. Ajo është vetëm ose...ose.

|9] ,
6- Cila është ajo? Bashkimi me Shqipërinë është e vet-
"%
!

mja zgjidhje që Kosova të kapërcejë krizën ku është
në tërësi. futur. Vetëvendosja, Lëvizja për Bashkim, deputetët
Cila është pasoja? Janë dy: E para kjo situatë te një pjesë
%+%
-
politikanësh që drejtojnë aktualisht Kosovën dhe që kanë tivit të bashkimit mes njëri-tjetrit dhe kërkesës zyrtare për
2

bashkim me Shqipërinë.
të japë pushteti, do të sjellë lëshimet që do t’i vuajë shteti Kërkesa për bashkim me Shqipërinë jo vetëm do zgjid-
dhe populli. hë krizën në Kosovë, por do ta ndihmojë edhe Tiranën të
E dyta do të thellojë pakënaqësinë në shtresa të gjera të
% !

shqiptareve, e cila pakënaqësi do të vazhdojë të thellohet. ! ,

~

!
Aktualisht kjo pakënaqësi po thellohet ndaj EULEX-it, pra të detyrueshme diskutimin e kërkesës për bashkim. Dhe,
ndaj BE-së. E paprekur ka mbetur vetëm SHBA-ja. në fund nuk duhet të harrojmë historinë: në vitin 1912,
Fshehja e realitetit do thellojë pakënaqësinë që nesër Shqipëria natyrale që u shpall në Vlorë nga Ismail Qemali,
mund të shpërthejë me shumë se protestat e deritanishme.

[
%
< 1

32 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 33
Opinion Opinion

Dhe, sa zihen e grinden kot liderët
shqiptarë në Tiranë duke humbur

) "
ata duhet t’i përveshin krahët dhe
ta bëjnë e ta shpallin Programin
Mendja ma thotë Kombëtar për zhvillim dhe për
se është koha që in- integrim brendashqiptar, para se
teligjencia ta gjejë të derdhin energji për gjëra të tjera,
të cilat janë aq të parëndësishme
formën t’u bëjë presion në krahasim me këtë program,
politikanëve të sillen përkatësisht me interesat kombëtare.
me përgjegjësi për të Veç kësaj, ata duhet të gjejnë mënyra
ardhmen dhe jo vetëm t’i afrojnë qëndrimet politike të

2
t’i ruajnë ato vlera që politikë të Shqipërisë. Dhe, të gjitha
u arritën në shekullin këto të jenë të shkruara në Programin
njëzet, por të angazho- e integrimeve brendakombëtare,
hen e të krijojnë kushte duke gjetur mënyrën që ato të jenë
të detyrueshme. Vështirë është të
që shteti shqiptar ta realizohet kjo punë, por kur dikush i
shpejtojë ndërtimin del zot udhëheqjes së një partie duhet
e kësaj ngrehine ta ketë parasysh këtë fakt. Në radhë
të parë duhet ta kenë parasysh të
shpirtërore e historike,
gjithë ata që kanë pasur qejf dhe janë
e cila çdo pëllëmbë të bërë burra shteti. Të jesh në ballë të
saj gjeografike e ka të rrjedhës së jetës së një shteti do të thotë
larë me gjak. 20
2 (

2 ! %
integrime kombëtare.
Në Programin Kombëtar duhet
të thuhet qartë se elita politike
I
ntegrime, integrime... Jemi në shqiptare e ka detyrë të qëndrojë
një kohë kur elitat tona politike pranë popullit, të jetojë me popullin,
e kanë bërë shumë të madhe ) #

punën e integrimeve evropiane. ) ! 2

Natyrisht mirë është të integrohemi ndajnë dhe mos të lejojë që të jemi, si
në të ashtuquajturën familje të madhe tash, të fyer nga nëntoka ballkanike
evropiane, por jo me çdo kusht, jo pa historike e ekonomike që do t’i sjellë

0 përgjithshëm të të gjithë shqiptarëve nga goja e pozitës dhe e opozitës dhe nga fryma komuniste e cila e ka

2
0 e ardhmja e shpejtë, por pa e prishur demokratike e ekonomike, se jemi të ndarë thuajse në të gjitha shtetet thuajse asnjëherë se ne shqiptarët, bërë shtratin në qenien tonë, duke
dhe pa një program të hollësishëm ku
0
[1] 34Y3 të çliruar nga paragjykimet dhe ballkanike ku jetojnë si jetojnë, diku me gjithë lëvizjet e pamohueshme na e imponuar kozmopolitizmin dhe
do të vihen në plan të parë interesat por edhe marrëdhëniet e mira me stereotipat ndaj fqinjëve, për dallim më mirë, diku më keq e diku keq e pozitive, vazhdojmë t’i përjetojmë internacionalizmin proletar, duke na
kombëtare shqiptare. Kurrsesi nuk 1(]
' ! 0
më keq. padrejtësitë më të mëdha mbi mbajtur në gëzhojën e psikologjisë
duhet lejuar të shkohet në dëm të dallimet në zhvillimet e traditave, dalë nga shekulli i nëntëmbëdhjetë kurrizin tonë, veçanërisht shqiptarët
)
interesave tona të përgjithshme pa marrë parasysh zhvillimet me antishqiptarizmin e saj që arrin Shqipëria – rolin kryesor 2 mëparshëm.
vetëm për hatër të pikëve për ekonomike e politike në botë, fati ynë shkallën e absurdit. Natyrisht, ne Por, nga Shqipëria zyrtare vetëm
rejtingun e politikanëve ose për shkak është i lidhur me këtë pjesë të botës, nuk duhet t’i dorëzohemi heshtjes Për fat të keq, Shqipëria këtë përsëritet si ndonjë pllakë e prishur Zhgënjimi nga politika
të ndonjë trysnie që vjen nga jashtë. pra me Perëndimin. Mirëpo, kjo nuk kur çohet peshë propaganda serbe detyrim historik ende nuk e ka vënë magnetofoni se do të bashkohemi
Në këtë kohë të turbullirave të mëdha do të thotë se ne duhet të pranojmë e ruse, sepse heshtja do të thotë në agjendën e punëve madhore. në Evropën e bashkuar. Në këtë Populli shqiptar tash, në përgjithësi,
ekonomike në botë, kur shtetet deri gjithçka që na vihet në tabaka nga pranim i të pavërtetave që thuhen Nuk e ka marrë seriozisht si shtyllë pikë demagogjike politikanët tonë është zhgënjyer thellë nga elitat
dje të varfra ngrihen e bëhen viganë gjithkush.
3 kryesore të ekzistencës së shtetit dhe të përçarë skajshmërish bashkohen: )

U
5 Me veprimet dhe me strategjinë të përgjigjemi me argumente të të popullit shqiptar, në përgjithësi. do të qenkemi tok në BE. Pas kësaj institucionet arsimore, kulturore dhe
India, Brazili e ndonjë tjetër duhet tonë kombëtare duhet të japim prova forta përmes gojës së elitave tona Tash elitat e atjeshme politike merren përralle ku takohen e të cilën e shkencore, sepse ato nuk kanë bërë

0
se ne jemi faktor i paqes në këtë anë politike, të ekspertëve të lëmenjve
, ) pëlqejnë, vazhdimisht grinden për thuajse asgjë, për njëzet vjet me radhë
do të shkojmë, kah do t’ia mbajmë, si të Evropës, se nuk jemi siç na paraqet
! 0 për pushtet e vetëm për pushtet. Nuk gjëra qesharake dhe harrojnë zot e pas përmbysjes së komunizmit, në
do të hapim shtigje në kushtet e reja propaganda e fqinjëve, se ne jemi të bashkuar kombëtare rreth interesit të na ka rënë të lexojmë e të dëgjojmë atdhe. drejtim të rrënimit të mureve që na
34 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 35
Opinion Opinion

ndajnë. Deri më tash nuk u bë asnjë ! ! Ulja në një tavolinë # )

0 6
¥

2 perëndimi. Politikanëve tonë as
6
*

për qarkullim të lirë të njerëzve të që u bëhet vonë se kështu vihet në Politikanët tonë nuk gjetën fuqi që U

6
6

, pyetje edhe ekzistenca biologjike e

3 ) ) 8 2

mallrave dhe të vlerave kulturore popullit tonë dhe paraqitet rreziku !

0

Z

e shpirtërore. Shqiptari ende nuk

9

*!

ka mundësi që mallin të cilin e
*
të gjithë ata që mbajnë kolltuqe 6

\

prodhon në Kosovë ta shesë në mjerimi. Nëpër fshatra prej pa
# )

0 *
#

~

]

!Z
\
sot e kësaj dite dyqanet thuajse nuk mbeten pa u martuar sepse djemtë

#

"

1(]
*
#

*

" , shpesh martohen me gra plaka për "
U

6
¥ )

Serbie. Shqiptari nga Shqipëria e ka

U 0

)

0
thuajse të pamundshme të investojë një shteg të ngjashëm: shkojnë dhe

6

2 prej këtyre politikanëve madje për

"

shqiptari nga Maqedonia nuk mund

decenie të tëra nuk çeli një përvojë e 0 " 2

*
#
të pingërojë në tregjet e qyteteve të kështu që të ngjallen oxhaqet e tyre

0

* !
Shqipërisë. Ironia më e madhe është #

~ ! 0

3
0

2
¥

)

4

3

ruajt me xhelozi niveli i odave dhe i

6

%

* ) folklorit. Ata presin që i ashtuquajturi
# !

*
0

botuar në Kosovë a në Maqedoni as më ose tym oxhaku. *
#
0 ¥
0
me qiri nuk e gjen dot.

0

*
*

*
"

*

nuk ka bërë kurrfarë përpjekjesh për

*
#

të gjetur një zgjidhje që disa lëndë $
&

arsimore (në mos të gjitha) të shkojnë

-
0 _
¥

e të mbahen me një program të cilin

4
% %
!
1(
%
0
!
0
*

(
!

4 #
" ¥
një sy teksteve shkollore nga të cilat
¥!

0
0

* )
(

U
!"
shumë më të mira as programet
0
0

shkollore në të cilat nuk theksohet

%
0

:"

shumë media mundohen ta vënë në
! "
bisht të lahutës të kaluarën tonë dhe

gjithë atë që e bën shqiptarin shqiptar.
0

Ne në këto çaste e kemi hall të 0 Z
_

!

1(
madh me neglizhencën e faktorëve - 0
%

0

~

në pyetje këmbimi i nxënësve dhe (
0 ! #
!

% ) \¥
1( !
është i dëshpëruar thellë me Z!
,
autoritetet të cilat na e mbajnë rininë

0
*

)

"
!
1(

* \

është i dëshpëruar me partitë politike
0

pse nuk afrohen me njëra-tjetrën e *
¥

% *
^

0 *

~

që vihen në shërbim të armiqve të

*

0

36 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 37
Opinion

ndryshe e thotë sociologu francez
Robert N. Belah: “Vetëm nëpërmjet
ndjenjës së tragjedisë ka mundësi të mëso-
het diç nga e kaluara”, për të vazhduar
të qortojë duke thënë se “fryma jonë e
sëmurë e kohës sonë nuk ka as raport të
drejtë ndaj të kaluarës as qëndrim korrekt
ndaj të ardhmes”.
Nexhat
IBRAHIMI Ç’është tradita?
Traditë quajmë të gjitha gjerat e
vlefshme për mësim dhe kujtesë që
i kemi zgjedhur nëpërmjet kritereve
bashkëkohore të nacionalitetit dhe
humanitetit. Po ashtu, traditë është
çdo gjë e mirë që është thënë dhe
vepruar, e që është ruajtur e kon-

)
(
“Kush bën apel në emër 02
traditë është çdo gjë nga shkenca,
të qytetërimit për kon-
22
fliktin e qytetërimeve që merret për të konstituuar rend
dhe të kulturave, ai të qëndrueshëm dhe vlera të qën-
është thjesht protagonist drueshme kundrejt kalueshmërisë
ditore dhe “vlerave” boshe. Kjo më së
i barbarizmit. Kush bën
shumti ruhet në traditën e folur, atë të
apel në emër të fesë për gjuhës, e të cilën Martin Hajdegeri e
konflikt me fenë – ai në 2

!
)^ $Tra-
të vërtetë është mohues
të qenë amshueshëm e re”, sepse të men-
i Zotit.”
dosh prapthi është kujtesë dhe të men-
dosh para është shpresë. Nga kujtesa
prapthi kërkojmë të gjitha të vërtetat,
N
ë jetë, sidomos në men- I. Konstanta e parë - Historia të mirat, të bukurat dhe të shenjtën
Si të kuptohemi
talitetin tonë ballkanik, për t’i shërbyer të tashmes se pran-
por edhe më gjerë, ekzis- Trajtimi i historisë në pikëpamje ishme dhe të ardhmes si shpresë.
tojnë disa konstanta të të trajtimit tonë imponon dallimin e Ç’është tradicionalizmi?
cilat paraqiten si pengesa apo bar- rreptë ndërmjet tri nocioneve: të kalu- Tradicionalizëm e quajmë ideologji-
riera për mirëkuptimin, besimin dhe arës, traditës dhe tradicionalizmit. në e cila pasardhësve ua imponon
pajtimin ndërmjet popujve, feve dhe idetë, bindjet, vlerat dhe normat e të
kulturave ekzistuese. Këto konstanta, Ç’është e kaluara? parëve të tyre, pa diskutime dhe pa
respektivisht modele të fuqishme të E kaluara është çdo gjë që ka ndod- kundërshtime, pa marrë parasysh
më mirë
mendimit, besimit dhe mirësjelljes, hur dhe që vetvetiu nuk nënkupton ndryshimet mjedisore apo përvo-
mund të kategorizohen në tre: Tradi- se tërë e kaluara është pozitive dhe e jën e brendshme. Këtë Gj. Shushn-
cionalizmi; mentaliteti autoritar dhe pranueshme për brezin tonë. Prandaj, jiq e quan dhe
(jo)kultura politike, antiintelektualizmi,
2
!"# !#
paragjykimet e mosekzistimi i opinionit

2 suksesshëm”, si me të kaluarën vetjake
kritik. 2 ashtu edhe me popujt dhe kulturat e
Këto konstanta, historiani i njohur me shpresat edhe me pësimet, edhe !%

)
francez Fernan Brodel, do t’i quajë me ngritjet edhe me rëniet, të cilat udhëton prapthi nëpër kohë, duke u
NDËRMJET VETE?
si nocione me jetëgjatësi të madhe. janë pjesë përbërëse të jetës. Mirëpo, ngatërruar me kalimtarët e rastit. Në
Mirëpo, meqë secili nga këto terma ndjenja e humbjes dhe e pësimit histori ky perceptim i botës, d.m.th.
ngërthen në vete thesar të pasur in-

2 kur ideja për vlerën ekskluzive të tra-
terpretimesh, në vazhdim në mënyrë dhe shpresës dhe na shtyn që të kalu- ditës së vet kalon në normë, atëherë
të përmbledhur do të fokusohemi
2
kemi të bëjmë me tradicionalizmin si
vetëm në gjerat më relevante. mënyrë kritike. Këtë mendim diç më ideologji.
38 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 39
Opinion Opinion

II. Konstanta e dytë - Ç’është Ç’është antiintelektualizmi ? it, kurse i dyti bashkëpunoi, sepse “e fetare. Prandaj, nevojitet shumë pak ion të tillë që di të duartrokasë e bër- Me këtë hap ai bënë veprim tradhtie
mentaliteti autoritar? Gjatë historisë kemi pak bashkësi vërteta është e fuqishme sipas qëllimit, motiv për t’i nxitur kundërshtimet *

shoqërore që kanë pasur admirim por e pafuqishme sipas veprimit: prania e

0
- por jo edhe të mendojë e meditojë për grupit. Kjo gjendje, sidomos në Perën-
Brezi i njerëzve që jetoi gjatë shek- e simpati për njerëzit e ideve, edhe saj në botën aktuale duket e rastit.” ale, fetare dhe kulturore. Për këtë ar- çështjet që e preokupojnë e rrethojnë )

ullit XX pjesërisht jetoi në atmosferë pse idetë kanë qenë forca lëvizëse e sye, nëse bota bashkëkohore dëshiron në pikëpamje individuale, grupore, njëpasnjëshme, sikurse: të drejtat e
autoritare familjare e pjesërisht në atë shoqërisë, që përkthyer me gjuhën e Ç’janë paragjykimet? mirëkuptim e pajtim, atëherë duhet por edhe kolektive. Opinioni kritik më femrës, të drejtat e shtazëve, dikur më
autoritare shtetërore, si organizatë përditshme ky fenomen quhet anti- I huaji në sytë e vendorëve zakon- mënjanuar klithmën eskatologjike pa- nuk dëgjohet, por ai sajohet. Realite- vonë edhe të drejtat e njeriut, të drejtat
politike e shoqërisë, e ka të vështirë intelektualizëm3 2 isht shihet si i dyshimtë dhe, natyrisht, liane “Çdo gjë duhet të shkojë nën kokën

2

- , duke harruar të drejtën / të
që brenda natës ta orientojë veten në idesë zakonisht janë kalbur nëpër er- i paragjykuar. Ekzistojnë dyshime e e Krishtit!” (Ef., 1, 19), për të ndërtuar ktuale e shoqërisë por elita pushte- drejtat e Zotit. Kjo harresë, respektiv-
të menduarit dialogues, demokratik rësira burgjesh, deri sa njerëzit e (jo) paragjykime ndaj individit, grupit, ëndrrat biblike në histori, pa pyetur tare e vendit, prandaj edhe opinioni isht mungesa e opinionit kritik )

në aspekt të të përsiaturit, bindjeve idesë kanë madhëruar veten; të parët racës, gjinisë, popullit ose ndaj fesë. "
)
kritik publik në aspektin psikologjik rrëmujë në të gjitha fushat e jetës, si
dhe mirësjelljes. Nëse kjo kategori në pakicë absolute, të dytët në masa Paragjykimi ndaj tjetrit
) është superior, por në aspektin gno-
njerëzish më shumë u beson liderëve të jashtëzakonshme. Elita shoqërore ndryshe nuk mënjanohet assesi, pos Ç’është opinioni kritik? seologjik është i pavlerë. Me rëndësi, përgjithshme nga ana e njeriut shek-
sesa ligjeve, atëherë sërish ekziston përbën 1% të shoqërisë, kurse 99% me njohjen e njëri-tjetrit. Kjo për ar- Numri ose përqindja e atyre që sipas tyre, është të sundohet sipas ullarist.
rreziku që ata t’i bashkëngjiten ndon-

2
sye se paragjykimet nuk janë rezul- mendojnë me kokën e vet është e ulët, vullnetit të pushtetarëve të tyre dhe
jë lideri në gjendje të caktuar politike racore, klasore dhe nacionale, ndërsa tat i njohjes racionale, të qetë dhe të kundrejt atyre që përbëjnë masën pa ndihmën e të vërtetës. Me këtë rast Në vend të përmbylljes
e shoqërore kundër të tjerëve dhe synimi i shumicës nuk është zbulimi i urtë, por rezultat i njohjes emocionale 0
identiteti ndrydhet në dobi të identi- Pengesat e pranishme në shoqëri
atyre që janë ndryshe neve. Për fat të vërtetës, por realizimi i dobisë, siç dhe produktit të emocioneve. Ai, par- të popullsisë, por për fat të keq ata 2 0

)
*! -
të keq, në nënqiellin tonë ballkanik, ndodhë me shtetet agresive. Të urtit agjykimi, është elementi i fortë, stabil
-
2

- ferë defetiste në shpirtrat dhe kokat
edhe pushteti, por edhe opozita, janë e mëvonshëm nuk e ndoqën Sokratin, dhe rezistues në ndryshimet e mar- tat i klasës sunduese, i shtresës së
0

-

0
-
*! ) por Platonin. I pari iu kundërvu shtet- rëdhënieve ndërnjerëzore dhe ndër- 0 *

- tik ndaj ideologjisë që e përvetëson. jeje, të na shtyjë në bindjen se duhet
Konsekuenca e kësaj është se të tillët hequr dorë nga përpjekja për ndry-
nuk mund të udhëheqin dialog e ko- shimin e ideve, bindjeve dhe vlerave
munikim të shëndoshë e të pjekur )
brendashoqëror në fushën e të men-
0
-
duarit, besimit dhe mirësjelljes, sepse tur individët, grupet dhe shoqëritë
ai tjetri dhe ajo ndryshe nuk kuptohet e tëra. Është e qartë se çdo përpjekje
si plotësim e vlerë, por si armiq e për përmirësim asnjëherë nuk do të
kundërshtarë. ketë sukses, por edhe pa përpjekje për
sukses, nuk do të ketë sukses. Prandaj,
III. Konstanta e tretë – (jo)kultu-
!

!-
shimi të bëhet me dituri dhe urtësi.
ra politike, antiintelektualizmi,
Për të pasur sukses reforma e synuar,
paragjykimet dhe opinioni kritik 2 "

Ç’është (jo)kultura politike?

-
Pengesa e tretë për të cilën për- ) 0 2
plasen tentimet e të kuptuarit, bes- si milje politik i saj.
imit dhe pajtimit është (jo)kultura Intelektuali kroat dr. Josip Sabol në
0 ,
)$

rezistuese dhe ekziston vetëm për ose e ardhmja” ndër të tjera shkruan: “...
kundër, sepse të tillët nuk kanë edhe Shenjat e relativizmit, individualizmit,
alternativën e tretë: ndërmjet; në mes; nihilizmit, amoralizmit, hedonizmit,
kompromis. Kjo mundësi e tezës ose materializmit janë aq të fuqishme në
antitezës është e rrezikshme, sepse qytetërimin e tanishëm euro-amerikan,
nuk lë hapësirë për ndërmjetësim, #
për kompromis, por i ashpërson an- po i humb forca jetësore në mënyrë të
tipodet për dhe kundër

ngadalshme, por të sigurt. Kujt i përket
Kjo është periudhë e zhurmaxhinjve % & #' *
në mungesë të të urtëve, periudhë e ! # +
dështakëve në mungesë të njerëzve shkolla, rrugë të qyteteve dhe fshatrave u
prosperues. Nëse burimi i kësaj siguron hapësira për zhvillimin e tyre të
gjendje është injoranca dhe fanatizmi, gjithanshëm harmonik...”.
atëherë rrugëdalja nga kjo gjendje
është edukimi dhe arsimimi. p.s. Poshtëshënimet janë hequr për
shkak të natyrës së revistës.
40 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 41
Opinion Opinion

Nga

¥ 2

! *

¦ *
u rimor për të goditur të djathtët, si të qe ndonjë
shënjues arketipal për korrupsionin politiko-

-

U 0
kronikën, i humbi lidhjet me ndonjë person
konkret të mbiquajtur rastësisht Lepuri dhe me
konsensus u kthye provizorisht në një simbol të
mamuthi,
Ervin HATIBI lidhjes së elitës politike me krimin ekonomik, në
një vegël akuze e sulmi retorik ndaj korrupsionit
të kundërshtarit, kushdo që të ishte ky.
Dimë se kafshët që zgjidhen e stërviten për
2 2
"
" !

nga rrezikshmëria, ashtu edhe për nga pesha. Për
Për të cituar
te Zogu
më tepër, kafshët e sulmit plotësojnë si kategori
vetëm rastet
0!
më flagrante ku pra më tepër të hanë sesa mund t’i hash (përjashto
kafshërimit i këtu zonat ku operon horoskopi kinez); (përjashto
prej liste edhe dashin, që me brirët e insistimin
shkohet deri në në sherr, i jepte emrin një lloj havani me kokë të
skaj, kujtojmë hekurt, përdorur dikur për të shpërthyer porta
si politikanit \ 6 )
!
i Zi dhe
e botuesit të "

ashpër ku palët godasin njëra-tjetrën me lepur.
njohur Nikollë Për ta thënë ndryshe, bile për të thënë se edhe
Lesi me kohë
U

kundërshtarët paraqet dy palë që “godasin me pambuk” njëra-
ia deformuan tjetrën, me të njëjtën gjë të bardhë e të butë.
mbiemrin në
lepuri
***
“Lehësi” e po
ashtu sesi ko- Spektakli ndërpartiak që zëvendëson përballjen
legut të tij, ideologjike, programative midis kampeve, ka

0

Sokol Olldashit, "
vite më parë që konkurron për vëmendje; ndërkaq, ekipeve të
ia çaftësuan

!
U

përkohësisht ofroi vetëm trukun e radhës për më tepër argëtim
F
undi i verës 2010 në Shqipërinë denoncimet, kërcënon se vetëm ai dhe lepujt se dje, por njëkohësisht, duke e stërpropozuar
mbiemrin në e mediave dhe politikës, e pruri duhet të merren me biznes në Shqipëri”, (25-

2

“Oll-delja”. Zodiakun nën shenjën e lepurit. 08-2010/Gazeta 55), etj., etj..
0

Gjithë kjo larmi e gëzueshme, gati dëshiruar parashkollor për debatin publik dhe
të pamundur të mos lexoje tituj të mëdhenj fëminore, që ilustroi gjatë gjithë gushtit e të zbrazin sa mundin nga mprehtësia dukurinë
që merrnin hov në faqe të para, duke iu
)*

e lidhjeve korruptive politikë-biznes, duke e

U Shqipëri, i detyrohet një personazhi nga barazlarguar në të njëjtën maskotë trivialiteti.
të urta të mundshme me lepur të shqipes

Figura e repertorit të folklorit qytetas, rrjedhur
artizanale: “Korrupsioni i lejeve të ndërtimit prej të interesuarve me pseudonimin padashje në kronikën mediatike, funksionalizuar
i fut Edvinit lepurin në bark”, (22-08-2010/ Tan Lep(u)ri, i cili u përfol si i lidhur ,
,

Gazeta 55); “0 #! 1 ! me grupe të politizuara të korrupsionit – dukurisë më të përfolur nga propaganda e
familjen e Kryeministrit”, (26-08-2010/Shqip);

3¦
përditshme, tregon asgjë më shumë se një lloj
“Bogdani-Ramës: Dil nga vrima e lepurit dhe

*
përmbajtje, një lloj hezitimi, një lloj mëshire për
ballafaqohu me akuzat për korrupsion”. (31- nën prozhektorë mediatikë nga zëdhënës veten përmes butësisë në sulmin ndaj tjetrit.
08-2010/ Gazeta 55); “Xhaçka: Berisha, ferra të dy kampeve kryesore partiake, u përdor Figura, krejt duke ndjekur hullinë që i kanë hapur
që fsheh lepurin e korrupsionit”. (26-08-2010/ 2

në shekuj përrallat, vulnerabilizon kundërshtarin,
Gazeta Shqiptare); “Vokshi: Rama frikë nga
)

2
42 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 43
Opinion Opinion

pranuar edhe mbi vete të njëjtën çehre përgjithshëm të koleksionit zoo- foltoret me emblema partiake, se toponimie, që u ul papritmas në së komisarëve të propagandës.
të brishtë vulnerabilizmi. Lepuri politik në ligjërimin e sotëm. ajo çka përcakton gjuhën politike në fushëbetejat partiake për fonde %
0
empatik hyn midis dy supefuqive si Nëse vite më parë kishim në publik vend është rezultat direkt i faunës publike, pasuroi komunikimin midis të kafshëve u kompromentuan edhe
një cak detante kështu, në një parodi mamuthë, merimanga e hiena ose që ata autorizojnë për qarkullim palëve me përmasa të panjohura më tej në funksione ideologjizimi e
shtantazhi MAD (Mutually Assured bisha komuniste, sot me lepurin ose me ligjërimin e tyre normativ, fëminore, lojcake e seksualizante poshtërimi për dekada me radhë dhe
Destruction), veshur me pellushin me lopën matriarkale të korrupsionit institucional. Sa kohë ata citojnë
% " me këtë traditë hymë në kapitalizëm
S(acher)-M(asoch). e kalin, jemi padyshim në një epokë kafshë të buta, s’ka panik në tregje, zakonshëm paternalist, edukativ, e demokraci. Në ligjërimin socialist
të re politike. Zbutja e kafshëve, nuk ia vlen të mbushësh shtëpinë argëtues, performuar para një për shoqërinë kapitalisto-pluraliste,
*** edhe pse e pashoqëruar detyrimisht , 0 publiku që do mbajtur në limitet kjo e fundit ishte një “xhungël” ku
me zbutje toni në debat, shndërrimi
)
%

e politikes, diskutimi mbi zogun mbretëronte “ligji i xhunglës” dhe
Mungesa ulëritëse e kafshëve i tyre në shtëpiake e të padëmshme, fakti se e vetmja kafshë ogurzezë ,
$

&¥

na e bie vetë termin domestikim, që ende po përmendet politikisht pafajësuese e zbutëse edhe te vetë këtë skript në dorë shqiptarët nxituan
kësaj fundvere, patjetër që do të bëjë negativisht, për të shpjeguar ç’ka prej politikanësh në vend është diskutuesit partiakë. Në përmasën #*
Z
përshtypje ndër spektatorët, dhe ja si e ndodhur me politikanët e djeshëm të krokodili, sipas emrit të restorantit ) 1 !
nënvizon këtë mungesë në një artikull ndjeshëm ndaj korrupsionit e krimit frëng ku u takuan nën presion

, një lloj profecie vetëpërmbushëse
shkrimtari e komentatori Kiço Blushi: ekonomik. Përderisa oksimoroni ndërkombëtar dy kryepartiakët
2

egërsinë e kapitalizmit të sotëm
“Ndërsa në Spanjë po diskutohet ndalimi i lepurit zgjidhet për të goditur shqiptarë, që të shtrëngoheshin “ndryshe”, një afri më intime brenda shqiptar, lëvruar rëndshëm nga ish-
me ligj i ndeshjeve tradicionale me dema, korrupsionin e kundërshtarit, e si
)
kastës partiake. $
&\
në Shqipëri po promovohet një sport i vallë ky kundërshtari do jetë kaq U *
%
!
ri, i paparë dhe samëska fantazmagorik: i keq sa mos të të përgjigjet me të një rrezik të huaj e irracional, atë *** gazetareske pak gjë do të ndryshonte
përditë e përnatë po shohim e dëgjojmë njëjtën monedhë, po aq butësisht, siç tradicionalin që vjen prej fuqive të nga ditët e vjetra kur armiku
nëpër ekrane, gazeta e foltore kacafytje edhe ndodhi në fakt me palët që gjatë mëdha, të cilat janë të vetmet që u %

dehumanizohej mes brohoritjesh,
mes lepujsh dhe lepurushësh partiakë të gjithë debatit zgjodhën të shohin po prishin pushtetmbajtësve dekorin e të mundshme dehumanizuese ose kur kafshërohej për ta vrarë pa të
hakërryer si kurrë ndonjëherë. (… ) As lepurin te njëra-tjetra?! idilit ekologjik në vend. nga zhvillime të paparashikuara
% 0
nuk rrihen dhe as nuk zihen për fyti e për metaforike, kampet politike në
*
qimesh lepujt tanë të telekomanduar që *** ***
2 * ¥ i shkohet deri në skaj, kujtojmë
shfaqen në publik me ngulmin të provojnë e kjo që kur nisi loja politike në vend, si politikanit e botuesit të njohur
dhe të na bindin se korrupsionin në këtë Kalimi gjithsesi evolutiv nga % 2
kështu që në asnjë libër historie e në Nikollë Lesi me kohë kundërshtarët
vend e paskan bërë ata vetë, natyrisht jo Mamuthi i Korrupsionit (i premtuar imazheri më paqësor kafshësh për asnjë listë elektorale nuk do të gjeni ia deformuan mbiemrin në “Lehësi”
luanët dhe as ujqërit, d.m.th. shefat e tyre për zhdukje që në emër) te Lopa

dot politikanë me mbiemra të tillë si )
…” Z5 ,
e Lepuri i Korrupsionit nuk është pak viteve më parë midis të majtës % 1 Y " ,

lepuj e lepurushe. 08.09.’10/Gazeta e thënë të tregojë se patjetër edhe dhe të djathtës, mbi një nga ato e Çakalli me shokë, të cilët mbiemra, përkohësisht mbiemrin në “Oll-
Shqiptare) korrupsioni është bërë më i vogël ose çështjet që periodikisht bëjnë gjithë përndryshe popullorë, do të mund të delja”.
Por, ende më domethënës për Komentatori i njohur brenda pak më i butë, po të paktën është bërë më dallimin mes tyre: prishja ose ruajtja gjenden lehtësisht në Facebook ose në %
)
të rrëfyer mungesën e kafshëve të U

familjar dhe aspak i frikshëm. Ajo e një mbikalimi automobilistik çdo numërator telefonik. I pari dhe i spektaklin politik partitë protagoniste
duhura në tropet e politikës së sotme gjithë teknikat klasike në voodoo-n çka mund të kuptojmë pa drojë është te vendi i mbiquajtur Zogu i Zi fundit që prishi rregullin, qe mbreti insistojnë fort në dallimin e qartë
tiranase më duket ky pasazh nga )
si minimum trajektorja nga skenari
4
% Zog, kur shkurtoi mbiemrin Zogolli midis njeriut e shtazës në radhët
kolumnisti Artan Lame: “Saliu vërtet në Shqipëri, që nga kafshërimi i pyllit drejt një mjedisi politik përfaqësues të të dyja kampeve, gjatë e nuk vuajti fare nga kjo, sa kohë që e tyre, duke i mbajtur glosarët të
është mësues i keq, por është nxënës i ) Z6 \
metaforash më pak agresive, më debateve pro a kundër shkatërrimit, ) mbyllur për emra problematikë,
shkëlqyer ama. Kuptoi se, në donte ta Z
6 2 \
pranë qendrave të banuara. e gjetën veten duke u kërkuar aksionit kombëtarizues në gjuhësi gjithë duke mos harruar, me dorën
shihte edhe një herë vehten në pushtet, këtë reduktues/ zhburrërimi (nga Por megjithatë, pasi ka përmendur fundin po ashtu gjithë degëzimeve dhe gjithsesi, paralelja me shpendët tjetër, veterinaren, të provojnë çdo
mund ta bënte vetëm duke lënë mënjanë Anastas në Caci) demonizimi/kripto- edhe “Fermën e Kafshëve”, kuptimore të zogut, për të ndërtuar përfundonte pa dalje në kafazin mundësi për të shartuar gjallesa
kalin e ngordhur të lirive dhe duke i hipur racizmi (Caci i Zi), orientalizimi/ shkrimtari Kiço Blushi i shkon fabula juridike a për shpotitur ¥ Z*
gjithfarë mbi kundërshtarë. Nëse
kalit të furishëm të anti-korrupsionit. As islamizimi si cen (nga Ilir Meta në pranë një përfundimi më kritik: “E oponentin me to. Duke shkërbyer monarkut e subjekteve duhet të jetë sot u ka ardhur ora për të emërtuar
! # # ! 2 Metullah) dhe, patjetër, përgjakja e pra, morali i kësaj fabule me lepura e termat shtëpiake të edukimit kategorik e mitik në radhë të parë,

0 )
për Mamuthin e Korrupsionit, për Cacin kundërshtarit me pak konspiracion lepurushe të politikës është fare i qartë: seksual për të mitur, nuk mundën si ai midis njerëzve, në këtë rast, me
,

+ 3 !+ 3 2! $
&
Z6 2 kur janë kaq të babëzitur, d.m.th. kaq të të mungojnë as dykuptimshmëritë ) \ maksimalisht me përkëdheli e butësi
Kuqe, për dreqin e për të birin. E pra ky e Kuqe). Komentatori ama nënvizon korruptuar lepurushët partiakë, si mund turbulluese në përmendjen e zogut %
Z#\~
kalë që e solli në pushtet në vitin 2005, se, gjithsesi kjo është teknika e vjetër: të fajësohen ujqërit, dhelprat, derrat ose prej politikanëve të përfshirë në sidomos në atë më domethënësen )
# !+ !

##& 7"%89 debate të mediatizuara. Kështu, socialiste, shoqëruar me rritjen e
¥ !
më pas, për t’ju futur nën të, barkut të mamuthë. Ndonëse nuk e përmend Për sa i takon vështrimit formalist nuk do të harrohet dot nënqeshja pandalshme të komunikimit vizual, për këtë rihumanizim të pjesshëm të
lopës së pushtetit dhe për t’ja shtrydhur në artikull lepurin gjëkundi, sërish të spektaklit politik, ujqit nuk na profesionale e një kryetari të thinjur mbi kafshët u testua gjithë imazheria kundërshtarit i do njohur urbanitetit
e ndukur gjinjtë me të dyja duart”. Lame rendit vetë nja dy kafshë të interesojnë këtu; çështja është e partie kur qortoi oponentët në një
* ,
me qerpiç të Tiranës, qytetit ku ndodh
(Lopa e korrupsionit dhe kali i anti- tjera të buta, “kalin” dhe “lopën , emision televiziv live me diçka si, *U politika, i cili ia heq cepat sa herë i
korrupsionit. 29.09.’10/ Shqip) e korrupsionit”, duke dhënë në vetëm me ç’po nxjerrin zyrtarisht “po ju mbeti zogu në gojë, more!”. kukullash, ndërtuar mbi përvojat

vetë të parë dëshmi të ndërrimit të prej kapelave prestidigjiatorët në Debati i qendërzuar mbi një zog e freskëta blegtorale të shumicës e vet rrumbullak.
44 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 45
Opinion Opinion

L
exues i nderuar, ne sh- në kohën e kalimit nga sistemi monist ku mund ta përdorë gjuhën shqipe,
DYFYTYRËSIA POLITIKE qiptarët, të ndarë në troje jemi në atë gjoja demokratik.

-
një fenomen. Për pasojë, ne si Por ndodhi si ndodhi, ky subjekt bëtar… sot shqiptari (i Maqedonisë)
POLITIKA
komb mund të analizohemi përmes shantazheve nga më të ndry- është i diskriminuar në ushtri, polici,
dhe studiohemi në dimensione nga shmet, humbi vrullin e vet, por t’u bankë, administratë, universitet, aka-
më të ndryshmet: politike, ekono- shndërruar vetëm pas disa vitesh në demi, teatër, Kryeministri, Kuvend
mike, shoqërore…, saqë nuk besoj 2 + 0 ] dhe Presidencë…
se dikush tjetër në botë e ka një fat Maqedonisë, një parti recidiv i Partisë Sot, pra, jemi këtu ku jemi falë
Ismail SINANI * § ,
Komuniste. Funksionarët e PPD-së,
)
SHQIPTARE
kësaj radhe do të merrem me ca prob- në të shumtën e rasteve ose të pak- numërua më lart.
leme të shoqërisë shqiptare, të ndër- tën ata që drejtonin partinë, u bënë
lidhura drejtpërdrejtë me lidershipin puthadorët më të mëdhenj të një di- Alternativa!
Nga viti 1991 politik në Maqedoni. Këtë do ta bëj naku siç ishte Kiro Gligorovi.
jo se nuk më intereson pjesa tjetër Kjo ngulfatje e politikës detyrimisht Bashkimi Demokratik për Integ-
e këndej ne shqiptare, por për shkak se ndjej një polli Partinë Demokratike Shqiptare rim (BDI) i Ali Ahmetit ka kohë që
tundemi duke u
(në Maqedoni)
obligim moral të jap vlerësim deter- (PDSH) me në krye Arbën Xhaferi, i e ka harruar qëllimin e paraqitjes në
vënë gjithmonë minues për atë që na ka ndodhur. cili pretendonte se do t’i zgjidhte të skenë. Ky subjekt politik i dalë nga
para akteve të Duke qenë se jetojmë me një pop- gjitha problemet në rrafshin kom- , *
-
ull me të cilin ndajmë ajrin, politika bëtar. Mirëpo, fatkeqësisht premtimet tur t’i mbrojë në politikë shqiptarët
kryera, të cilat shqiptare në Maqedoni është dashur mbetën ëndrra të dëshiruara. Ndaj në nga agresioni pan-sllavist që ua bën
nuk na kanë të jetë shumë më syçelë karshi proce- *

.//X Gruevski përmes projekteve nacion-
dhe nusja
siguruar ndonjë seve politike…, por ja që nuk ka qenë menduar se përgjithmonë i erdhi fun- aliste me karakter sllav. BDI-ja as për
perspektivë të gjithmonë kështu. Nga viti 1991 e di poltronizmit. së afërmi nuk po arrin ta përcaktojë
këndej ne tundemi duke u vënë gjith- Por, ja që kishte qenë gabim. Nga agjendën politike, e cila shqiptarët do
shëndoshë. monë para akteve të kryera, të cilat .//X]
X/ t’i shpinte në rrugë drejt integrimit
nuk na kanë siguruar ndonjë pers- "
.//.].// - europian.
pektivë të shëndoshë. lafaqohen me situata, të cilat në të PDSH-ja, tanimë e Menduh Thaçit,
shtatzënë! Fillimisht ne kishim Partinë për

Prosperitet Demokratik (PPD), e cila
bashkë me Lidhjen Demokratike të
Kosovës, ishin pishtarët e pluralizmit
shumtën e rasteve i kthejnë ata madje

.//X]{
Sot shqiptari i kësaj pjese të tro-
jeve tona, nuk e ka ende të qartë se
e cila aktualisht gjendet në opozitë,
shtiret se mban kursin kombëtar. Ky
formacion politik sillet sikur të gjithë
ne të tjerët kemi ardhur dje nga diku
46 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 47
Opinion
jashtë dhe nuk e dimë se kush është kin e ka “mik shpie!”. Me gjasë kjo iste të kryeministrit. Dhe, pikërisht ky
ose se kush ka qenë. Vetëm 5 vjet më edhe duhet të jetë arsyeja kryesore që njeri e merr guximin që të akuzojë BE-
parë, në rivotimin që u bë në Malësi- në zgjedhjet presidenciale të vitit 2009 në dhe NATO-n për standarde të dy-
në e Sharrit, ku këmba e maqedonasit # W/) - 2
6

%
nuk ka shkelur kurrë, kjo parti për X// )
shihet qartë se që tani, duke u bërë
të ndërtuar raporte më miqësore me Fenomen ky të cilin nuk e kishim parë më “katolik se vetë Papa”, ai synon
VMRO DPMNE-në e Gruevskit, ishte në këto treva që nga koha e Jugosllav- #2

në gjendje të votonte një kandidat isë kur kishim politikanë shqiptar “të

)
maqedonas për deputet vetëm për ndershëm”. nuk do të sjell diçka të veçantë për
inat të Ali Ahmetit! Shembuj si ky ka <! 52Y
3 6 * )
shumë, por ky ishte ndoshta më i miri
)! - vetme politike, e proklamuar deri
0 2
tendon të futet në ambientin politik
^ $ 2 1<]

politik të PDSH-së dhe të liderit të dhe të etablohet në të duke përdorur (Alinë)”. Asgjë më shumë.
)
- teknikat e njëjta. 6
U
tishqiptar e pro maqedonas, Thaçi,
2 në këtë pjesë të Ballkanit është sikur
nga anëtarësia e VMRO-DPMNE-së ) 5
puna e asaj vajzës që e kanë kërkuar
e mori titullin “ e nderit” VOJVODË. Demokratike Kombëtare. Këtë, sipas për nuse. Prindërit e saj e lavdëro-

0 )

-
) ! #

Figurat tjera mirimi që ka për rilindësit shqiptar!? shtëpisë, di ta mjelë lopën, por ka
Por, pikërisht ky “rilindës” në asnjë vetëm një të metë të vogël – ajo kishte D E N T A L C L I N I C
3

!2 paraqitje publike nuk e sheh të ar- qëlluar pak shtatzëne!
“buzëqeshni”
tjera, që na paraqiten si kombëtare. syeshme të merret me politikat anti-
I pari është Imer Selmani, karriera e shqiptare të Gruevskit. Madje, në disa
të cilit është e mbushur përplot me
) PS. Për ta ilustruar këtë që shkrova
deklarata dhe sjellje kontroverse. duke i cilësuar “reformat” e Gruevs- më lart, kërkova në arkiv me qindra
)
4 " kit si të qëlluara dhe me perspektivë
-

) 0 afatgjate! Po ky lider në perspektivë, heshin në një kuadër të bashkuar
e Re, solli në skenë një subjekt, i cili është deklaruar se mbështet kursin e politikanët shqiptarë (të Maqedon-

2)

Gruevskin në mos-zgjidhjen e çështjes isë), por pa përjashtim të gjithë më
afër me politikën maqedonase. Mad- së emrit me Greqinë, që në përkthim dilnin në shoqëri ose me Gruevs-
je, Selmanin pa e detyruar askush, do të thotë se ne shqiptarët duhet të kin ose me Cërvenkovskin. Kërkoj
publikisht pati deklaruar se Gruevs- ngelemi peng i politikave pan-sllav-

+389 70 524 083, +389 76 298 334;
48 6+(1-$0$5635,//
John Kennedy 1/11, 1000 Skopje, Macedonia

13-VJETORI I EPOPESË SË UÇK-SË
SHQIPTAR
ADEM
MARSI
JASHARI,
KOMANDANTI
LEGJENDAR I
UÇK-SË f Ismail SYLA
Adem Jashari, me të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin dhe

shumë anëtarë të familjes së tyre, që gjithsej ishin bërë 58
dëshmorë, në mesin e të cilëve edhe plot gra e fëmijë ranë
që ashtu të shndërrohen në legjenda që do ta paralajmërojnë
lirinë Kosovës. Me rënien e tyre Kosova e mundi frikën dhe
kështu u hapën shtigje të reja të lirisë.
50 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 51
Marsi shqiptar Marsi shqiptar

ANGAZHIMI ILEGAL
A
dem Jashari, u lind më 28 shkoi një grup veprimtarësh për t’i aksioneve të armatosura, nga gjyka- tur dhe gjithnjë kujdestaronte ditë e
nëntor 1955 në Prekaz, ! ta e Qarkut të Prishtinës, këta vep- natë. Prandaj njësia speciale e koman-
Drenicë, komuna e Skën- # ,
- rimtarëve u dënuan me burg në dosëve serbë tërhiqet pas gjysmë ore,
derajt. Ishte djali i tretë i matosur. Në këtë grup bënin pjesë mungesë: njëzet vjet për Adem Jasha-
Në fillim të viteve të sepse anëtarët e familjes Jashari që
Shaban Jasharit dhe Zahide Jasharit. Adem Jashari, i cili i printe grupit, rin, Ilaz Kodrën, Sahit Jasharin, Fadil tetëdhjeta Adem Jashari ishin brenda shtëpisë u kundërpërg-
Ka mbaruar shkollën e mesme tekni- Ilaz Kodra, Sahit Jashari, Fadil Kodra Kodrën, Jakup Nurën, Zenun Kodrën ishte anëtar i organiza- jigjën me zjarr. Ishte ky sulmi i dytë
ke në Skënderaj. I ati, Shabani, pas dhe Murat Jashari. Pas përfundimit të dhe Rexhep Selimin, ndërsa me 10 tave të fshehta patrio- i forcave serbe mbi shtëpinë e Adem
+, ! 1
- ! XX vjet “dënohet” Hashim Thaçi. Por, tike të kohës dhe kishte Jasharit. Në këtë përleshje plagosen
ar mësues në fshatra të Drenicës, por kthehet në Drenicë, i pajisur edhe me kjo nuk e ndaloi aspak Adem Jasharin dy vajza të reja të Jasharëve.

!
- ! )

)6
shpërndarë trakte, përmes %
|9] 2

shëm për pushtuesin serb. Tradita at- # % gjithë njerëzit e interesuar që përmes të cilave kërkohej mobilizi- një fazë të re veprimi në territorin e
dhetare në familjen Jashari ishte kul- sekrete serbe i bien në gjurmë grupit kryengritjes së armatosur ta zgjidhin mi i popullit për çlirim. Ky Drenicës. Në Likoshan më 28 mars
tivuar në çdo kohë dhe nga të gjithë të armatosur dhe policia serbe ia problemin e Kosovës, ishin të in- grup përbëhej nga Adem 1998 ndodh një përleshje midis njësi-
brezat. !
)6 teresuar të kontaktonin personalisht Jashari, Ilaz Kodra, Jakup tit të UÇK-së dhe tri patrullave serbe.
Adem Jashari merr pjesë aktivisht 30 dhjetor 1991 ekspedita policore- me Adem Jasharin, i cili tashmë disa Në këtë përleshje pësojnë katër policë
në demonstratat e viti 1981. Rezist- ushtarake serbe ndërmori aksion për vite po qëndronte në Kosovë në baza
Nura, Sahit Jashari, Hashim serbë. Në shenjë hakmarrjeje policia

0 * ) 4 zënien e grupit, por këta veprimtarë 1 ) , Thaçi, Sami Lushtaku, speciale serbe bëri masakër në Liko-
Nebih Meha kundër forcave poli- nuk ishin armatosur dhe nuk ishin ) - Fadil Kodra etj. Ai do të shan dhe Çirez mbi civilët e pafa-
core jugosllave, la mbresa të thella stërvitur për t’u dorëzuar, siç shpre- shme për t’u rritur dhe për t’u zgje- shquhet edhe në protes- jshëm.
në shpirtin dhe vendosmërinë e Sha- hej vetë Adem Jashari. Adem Jashari, ruar vazhdimisht. tat e fuqishme popullore Sulmet serbe tashmë nuk kishin të
ban, Hamzë e Adem Jasharit, të cilët )
- <

2
- ndalur më. Policia serbe kishte shën-

! ime, Rifati, Hamzë Jashari, Fadil |9] 2

që u bënë në Skënderaj
7 6
dëshmorëve. Të tre Jasharët u betuan Kodra, Ilaz Kodra dhe Sahit Jashari, në Kosovë. Në vitin 1992 në Tiranë shtatorit 1997 në 12 stacione policore. më 1989, në kohën kur u 5 mars 1998 që në orët e hershme for-
para trupit të rënëve, gjegjësisht para

,
"
Adem Jashari bëri përpjekjen e fun- Nga aksionet e armatosura kundër shfuqizua kushtetuta e ca të mëdha të policisë serbe e kishin
4 6 $+,
rrethimin me çdo kusht. Pavarësisht

! forcave policore që kryente UÇK-ja, Kosovës e vitit 1974. mësyrë Prekazin. Një pikë zjarri, e sta-
e nise ti do ta vazhdojmë ne deri në se policia kishte angazhuar numër të 1 pas shtimit të dhunës sistematike të cionuar që herët në lokacionin e fab-
pikën e fundit të gjakut.” madh njerëzish, madje edhe teknikë *
) forcave serbe nëpër Kosovë, kalohet rikës së municionit, që ishte në afërsi
3 2 të rëndë, autoblinda dhe helikopterë, Pas kësaj përpjekje të pasuksesshme, në një fazë tjetër, të ndeshjes së drejt- të shtëpisë së Jasharëve, ishte përfor-
Adem Jashari ishte anëtar i organizat- pas rezistencës së grupit, nuk ar- Adem Jashari do të deklarojë se “i përdrejtë me forcat serbe. Kështu në cuar me mjete të rënda artilerie. Për-
ave të fshehta patriotike të kohës gjallë nga Kosova nuk do të lar- fundin e nëntorit 1997 në Rezallë të forcimet e forcave serbe kishin ardhur
dhe kishte shpërndarë trakte, gohem më”. Prandaj Adem Jasha- 5,*0 -

60
përmes të cilave kërkohej mobi-
Dalja në skenë e UÇK-së ri në shumë vende në Kosovë cisë serbe. Në këtë betejë i ndërpritet dhe Gllogovcit. Sulmi mbi Jasharët
" ! )
rruga kolonës së armatosur rëndë të 2

grup përbëhej nga Adem Jashari, Ndërkaq më 28 nëntor 1997, në var- 3
%
forcave serbe, që e kishin mësyrë një Në shtëpi ndodheshin pothuajse tërë
Ilaz Kodra, Jakup Nura, Sahit rimin e mësuesit Halit Geci nga edhe një strehimore – bunker. sulm në fshatin Vojnik, ku një ditë më anëtarët e familjes. Sulmi mbi Jasharët
Jashari, Hashim Thaçi, Sami Llausha, i vrarë nga forcat serbe që Në muajin prill (5 prill) 1993 në parë patrullat e maskuara të policisë dhe qëndresa heroike e tyre zgjati tri
Lushtaku, Fadil Kodra etj. Ai do
tërhiqeshin pas dështimit dy ditë më shtëpinë e Adem Jasharit është serbe ishin gjuajtur me armë zjarri ditë: prej 5 deri më 7 mars 1998. Kjo

mbajtur një takim i rëndësishëm.

, ,

-
*

parë, UÇK-ja doli publikisht në skenën Përveç pjesëtarëve të formacionit të UÇK-së, Abedin Rexha – Sandoka- ovës njihet me emrin “Epopeja e Ush-
Skënderaj më 1989, në kohën kur politike dhe ushtarake të Kosovës. të armatosur të Adem Jasharit, ni. Në këtë betejë printe Adem Jashari trisë Çlirimtare të Kosovës”. Në këtë
* - Dalja në skenë e UÇK-së bëri që forcat në këtë takim kishte edhe vep- , 6 - betejë ra dëshmor Adem Jashari, me
ovës e vitit 1974. serbe të sigurisë të mos ndjenin më rimtarë politikë. Në këtë takim niqi, Rexhep Selimi, Sylejman Selimi, të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin
Në vitin 1989 u bë shkrirja
siguri në zonën e Drenicës. Ato filluan
* - Ilaz Kodra, Ilaz Dërguti etj. Kjo është dhe shumë anëtarë të familjes së tyre,
e disa grupeve klandestine të cioni ushtarak. Pikërisht në këtë 2
punkte të caktuara dhe me përfor- që gjithsej ishin bërë 58 dëshmorë,
!

barrikadimin në punkte të caktuara 7
UÇK-së, e cila bëri jehonë të madhe cime të veçanta. Por, aq sa fuqizohej në mesin e të cilëve edhe plot gra e
jashtë Kosovës në Lëvizjen Pop- dhe me përforcime të veçanta.
!

në opinionin publik. dhe përhapej struktura e UÇK-së në * )

ullore të Kosovës. Veprimtarët të bëhen në emër të “Ushtrisë së Ndërkaq më 28 nëntor 1997, në terren, po aq shtoheshin edhe përfor- legjenda që do ta paralajmërojnë liri-
+%]
)
# ,
&3
varrimin e mësuesit Halit Geci nga cimet serbe. Provokimet dhe tentim-
6

!
lëvizjes gjithëpopullore dhe të asaj bëri jehonë të madhe – nga shumë Komandant i Ushtrisë së Kosovës të Llausha, i vrarë nga forcat serbe që sulmet e policisë serbe nuk pushuan. e mundi frikën dhe kështu u hapën

% anë të Drenicës kishin ardhur njerëz emërohet Adem Jashari. Sulmet mbi tërhiqeshin pas dështimit dy ditë Policia serbe me njësitet e saj speciale shtigje të reja të lirisë.
së të gjitha institucioneve të Kosovës
#

forcat policore serbe tashmë kishin më parë, UÇK-ja doli publikisht në organizoi një sulm mbi shtëpinë e 6
%
-
më 1990, ideja për t’u organizuar në rezistencës së Prekazit.

! - skenën politike dhe ushtarake të Ko- Jasharëve më 22 janar 1998. Sulmi ovës Adem Jashari është nderuar me
aspektin ushtarak merr një dimen- Pas kësaj përleshjeje me forcat e dinim, zgjerim dhe strukturim të gru- sovës. Dalja në skenë e UÇK-së bëri nisi në orët e hershme të mëngjesit, titullin Hero i Kosovës.
sion të ri nga LPK-ja, e cila atëbotë policisë serbe, tërë grupi i Adem peve të armatosura lidni edhe Ushtria që forcat serbe të sigurisë të mos ishte i rrufeshëm, por hasi në rezist- (Autori është letrar dhe publicist,
ende nuk vepronte krejt publikisht. Jasharit kalon në ilegalitet të plotë Çlirimtare e Kosovës (1993). ndjenin më siguri në zonën e Dren- encën dhe gatishmërinë e madhe të aktualisht këshilltar politik i
6

XX

2 , " Më vonë, më 1997, për shkak të 0 2

familjes Jashari, e cila ishte e përgati- kryeministrit Hashim Thaçi)
52 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 53

dhe kombëtare në Ballkan. Në mënyrë Kërkesat e rinisië
D
emonstratat e 11 marsit ciklike studentët e populli, në forma të
DEMONSTRATAT STUDENTORE të vitit 1981 nuk ishin ras- ndryshme, nëpër dekada shprehën e Në kërkesat e demonstruesve të
tësi në historikun tonë. Ato manifestuan pakënaqësinë e tyre. Dhe, rinisë në pranverën e vitit ’81 dominoi
TË VITIT 1981 kishin një vazhdimësi qysh mbeti i vetmi popull që më së shumti parulla “Kosova – Republikë”. Këtë e
nga orët e para të lëvizjes sonë për liri u ballafaqua me kërkesën legjitime argumentojnë edhe parullat e tjera, siç
Demonstratata
dhe pavarësi kombëtare. Dhe, ato do për liri dhe pavarësi, si një çështje e ishin: “Kosova kosovarëve”, “Duam
Revolta e
e vitit 1981 do të të paraqesin edhe një hallkë të rëndë- )
0
- Republikë”, “Republikë kushtetutë,
sishme në përpjekjet për çlirim të pop- hor të padrejtësive historike. Ata, dy , &$( -
konsiderohen se
ullit shqiptar të Kosovës dhe të viseve dekada para përfundimit të mileniu- murin kombëtar”, “Duam bashkimin
ishin demonstratat të tjera shqiptare nën ish-Jugosllavi. mit që e kemi lënë pas, do të kërkonin e trojeve shqiptare” e të tjera. Këtyre
më të mëdha në Më 11 dhe 26 mars të vitit 1981 vetëm atë që iu takonte – të drejtën e kërkesave të ligjshme të popullit sh-
shpërthyen demonstratat studentore tyre, kërkonin që kjo pjesë e robëru- qiptar udhëheqja jugosllave iu përg-
Gadishullin Ball- të Universitetit të Kosovës. Ishte kjo 2

jigj me dhunë. Këto ngjarje qenë një
akumuluar
kanik dhe në Ev- një revoltë e akumuluar ndër breza kërkesë shteteve të botës do u trokas paralajmërim që shënoi kthesë në his-
shekuj me radhë, duke kaluar nga vep- në ndërgjegje si një vonesë historike. torinë e ideologjisë komuniste dhe, në
ropën Lindore pas rimtaria e organizatave dhe e grupeve Vetëm pesë ditë pas, më 1 e më 2 prill, fund, përmbysjen e saj.
Luftës së Dytë
2
me kërkesat e demonstruesve u soli- Më 2 prill 1981 Beogradi shpalli

) darizua i gjithë populli. Sipas të dhë- gjendjen e jashtëzakonshme në Kos-
Botërore. Në to në brezi u gjakosën, dolën përballë ar- nave zyrtare të asaj kohe, gjatë këtyre ovë dhe ndaloi qarkullimin e mbi dy
forma të ndryshme matës jugosllave vetëm me forcën e demonstratave pati 9 të vrarë dhe 15 të vetave së bashku në vende publike.
shpirtit shqiptar. Rezistenca e tyre u plagosur, ndërsa forcat e policisë serbe 3

2
ndër breza
mori pjesë i gjithë parapriu të gjitha çështjeve të pazgjid- patën 2 të vrarë dhe 17 të plagosur. në ato të mesme dhe në universitet.
populli shqiptar
0
, Demonstratata e vitit 1981 do të kon- Mbylli konviktet e studentëve dhe të
në vitet që pasuan. Rinia shqiptare në siderohen se ishin demonstratat më të nxënësve në Prishtinë. Masa të njëjta u
ish-Jugosllavi zbuloi jo vetëm gjend- mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe ndërmorën edhe në komunat e tjera të
jen kritike të popullit të vet, por edhe
(
+
+, ! Kosovës. Megjithëkëtë, më 2 prill 1981

Botërore. Në to në forma të ndryshme në Prishtinë tërë ditën kishin vazhduar
Sabile Keçmezi BASHA, Kosovë shkallë universale historike njerëzore mori pjesë i gjithë populli shqiptar. demonstratat masive të shqiptarëve.
54 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 55

Po atë ditë demonstratat u organizuan

!
-
edhe në Podujevë, në Gjilan, në Vush- stratat shqiptare të vitit 1981 patën
trri dhe në Mitrovicë. Më 30 prill vazh-

duan në Ferizaj, në Viti, përsëri vazh-
%

duan në Vushtrri dhe në Mitrovicë. wX$5
Më 30 prill u organizuan demonstrata , &
në Deçan dhe në Istog. Me demon-

strata e me protesta u vazhdua përsëri
, <
në Prishtinë edhe më 18 maj 1981. Në

!
to më tepër se 1000 studentë dolën

në oborrin e Qendrës së Studentëve *0
|9Z| 9-
dhe protestuan më shumë se një orë \ *

e gjysmë. Pas kësaj proteste, organet

e pushtetit dhjetë ditë para afatit urd- ato u përdorën vetëm e vetëm që të në Romë, Il Corriere dela Sera, në
) shekullit XX.

hëruan përfundimin e ligjëratave në
2
Milano, Frankfurte Allgemeine Zei-
!
0
4

X

-
Universitet. U ndërpre qarkullimi i masat e mjetet e dhunës që i zbatonin tung, në Gjermani, Ege Telegraph, !
( +, XX
1 -
postës dhe të gjitha lidhjet telefonike. në këto ngjarje. Ndaj “armiqve të në Izmir, Cumhuriyet, në Stamboll, e së Dytë Botërore”. ] +7] 3
Patrullat e policisë dhe ato ushtarake popullit” okupuesi përdori masat më të tjera gazeta turke e italiane, i kanë
)

-
kontrollonin të gjithë kalimtarët dhe drastike: i rrahu, i keqtrajtoi, i torturoi, vëzhguar ngjarjet e Kosovës. Revistat, Proceset gjyqësore e ashtuquajtura “Platformë politike e

"

"
automjetet në komunikacion. Kështu, i arrestoi dhe i dënoi me burg të rëndë sikurse The Economist, në Londër, +7] "
& 4-
" * -
Kosovën e izoluan nga pjesët e tjera të deri në 15 vjet, ndërsa ndaj familjeve të LExpress, në Paris, LEspresso, në

*

ish-Jugosllavisë, duke bërë përpjekje tyre u aplikua edhe masa e izolimit etj. Romë, Die Ëelt, në Frankfurt e të tjera,

-

XX]X/

që të shkëputnin çdo lidhje të saj me kanë botuar artikuj të gjatë mbi ngjar-

^
-
}
botën. Shtypi i huaj për demonstratat jet e Kosovës.

0
X
Ndonëse opinioni ndërkombëtar 2 Më 1981 (në qershor) një gazetë

-

0 X* ) 6
këto demonstrata i cilësoi paqësore, bashkësinë jugosllave, por gjithë Ev- franceze për numrin e të dënuarve * !

)

- X
sepse këto demonstrata kishin karak- ropën. Ngjarjet e zhvilluara në Ko- shkruante : “rreth 1.700 persona janë
$ ]5 &

0 } * ) Sa për ilustrim
ter demokratik, kombëtar e paqësor, sovë shtypi gjerman, ai francez dhe burgosur gjatë trazirave dhe 154 pritet
* të jetojnë në “vëllazërim e bashkim” po japim një statistikë të vrasjeve: më
në Kosovë nga çdo republikë ju- pothuajse e tërë bota demokratike e të gjykohen”. Gazeta tjetër frënge,
|
[ *
3 % * !- XX
X X.]
gosllave vërshuan njësi të shumta perëndimit i trajtuan me një ndjenjë “Liberasion”, mes tjerash, shkruante: 0

+7]

. X]

policësh dhe ushtarakësh. Kundër admirimi. më shumë se 800 veta janë shpallur fa- 3

X}] XW]X X]
demonstruesve duarthatë u përdorën Megjithëse Jugosllavia e kishte jtorë, nga të cilët 400 kanë marrë dën-

!
* ! ^ $

- X/] %

bomba gazi lotsjellës, shkopinj gome e ! 2
! ime që janë në kompetencën e policisë, 0
& $
0
të burgosurve politikë e përbënin per-
kërbaçë, gazra helmuese kimike, armë dalë të huajt në Kosovë, shtypi dhe pra më pak se një vit”. * * " $

0
& 4
X]./ " .¤
zjarri, tanke, helikopterë, autoblinda, gazetarët ndërkombëtarë e ndiqnin Po e përmendim revistën suedeze i vëllezërve Tahir e Nebih Meha nga gjitha tezat e asaj platforme ishin të pa- .X].}".X¤6

, ] vazhdimisht situatën dhe zhvillimin “Tempus”, e cila veç të tjerash, shkru- %
0

-
XX
%
tipit MIG-21”. Në marshin protestues e ngjarjeve në Kosovë. Për fat të keq, ante: “Njerëz të pafajshëm qëllohen

* -
pati të vrarë dhe të plagosur, të arres- e shumta e informatave që jepeshin me armë. Më shumë se 300 veta janë 25
! ! X}]XW"

tuar dhe të arratisur jashtë atdheut në nga shtypi ndërkombëtar bazoheshin * )
- ^

#

-
shtetet perëndimore, atje ku shpreso- në komunikatat zyrtare të agjencisë luar nga forcat e armatosura serbe. 7*_ 8 1 0

!

X]X" -
hej në demokraci. Gati një brez i tërë jugosllave - Tanjug. Këto komuni-
+, ! 1 _ (
[ 6 XX - * " 6

XW¤3 -
*
!
0- kata shpërndaheshin në tërë botën nuk ka ndodhur të jetë përdorur një
X}
!

- qiptarët i përjetuan pothuajse të gjitha
jua në altarin e shenjët të atdheut – për prej agjencive perëndimore, si U.P.I. dhunë e tillë në Jugosllavi kundër një ^ 5~ 6 3 tare tezat e këtilla nuk i përkrahën. *

Kosovën Republikë. (United Press International), Reuters, grupi njerëzish, siç ndodhi në këtë 1 :
-

6

Ndonëse kërkesat që u shtruan në Agence France Presse etj. Megjithatë, rast kundër shqiptarëve. Njerëzit qël-

1

(

demonstrata ishin të drejta, të ligjshme e shumta e gazetave dhe e revistave loheshin nga helikopteri vetëm pse

*

politikë gjatë viteve 1981-1990.
dhe nuk dilnin jashtë kornizave të amerikane, angleze, frënge, gjermane, protestonin kundër politikës së pa-
Kushtetutës së RSFJ-së, megjithatë ato belge, italiane e turke kanë botuar drejtë të regjimit të Beogradit”. Më 27 Tabela 9. Struktura gjinore e të burgosurve politikë gjatë viteve 1981- 1990
u cilësuan si “kundërrevolucionare”, rregullisht informata dhe artikuj mbi prill edhe gazeta gjermane “Frankfurt- Gjinia
ndërsa studentët dhe pjesëmarrësit ngjarjet e Kosovës. The Neë York ter Alemanje” shkruante: “Vrojtues
1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990
u cilësuan “armiq”, “kundërrevolu- Times, The Christian Science Moni- të informuar jugosllavë numrin e të Femra - 7 4 4 6 9 3 9 4 6
cionarë” dhe “irredentistë shqiptarë. tor e të tjera gazeta amerikane, The vrarëve e çonin në minimum , nga 30- Meshkuj 37 284 123 240 120 188 124 132 82 102
Këto emërtime shërbenin si kategori Times, The Financial Times, The Daily 40 veta, dhe të plagosur deri në 1000 Të mitur 18 21 12 - - 17 14 4 7
themelore me të cilat përcaktoheshin, Telegraph të Londrës, Le Figaro, Le veta”, ndërsa gazeta daneze “Arbei-
karakterizoheshin dhe dënoheshin Monde, Le France-Soir, LAurore, të deren” theksonte: “Këto masakra, ku Gjithsej 37 309 148 256 126 197 144 155 90 115
demonstratat dhe demonstruesit dhe Parisit, Le Soir, e Brukselit, Il Tempo, janë vrarë me qindra veta dhe janë (Poshtëshënimet janë hequr për shkak të natyrës së revistës)
56 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 57

30 VITE NGA ’81-SHI
Bashkimi i
idealistëve
shqiptarë dhe kërkesave të studentëve demon-
strues. Demonstrata e 11 marsit, në të
cilën një pjesë e konsiderueshme ishin
studentë nga viset shqiptare të Maqe-
donisë, kësaj klase politike i dha shkas
që këtë revoltë të përgjithshme t’ua për-
shkruante studentëve nga Maqedonia.
) $

)
kushtet”. Kështu masa e studentëve për
herë të parë ishin ndeshur me dhunën
, %

rruga e lirisë është e vështirë dhe me të
papritura, ata vendosën që më 1 prill të
]6

)
që nuk respektohej, se nga këto grupe

2

2

!
vëllezër të një gjaku. Çdo celulë, grup
ose organizatë që formohej në Kosovë
kishte anëtarë dhe veprimtarë që vinin
Në demonstratën e 26 marsit, ku merrnin pjesë gati të gjithë studentët e UP-së, u Për këta studentë ishte një thikë me dy kërkojnë mbështetjen e klasës punëtore nga Maqedonia. Çdo grup ose organi-
vërejtën edhe nxënësit e shkollave të mesme dhe aty-këtu edhe grupe punëtorësh tehe, të cilën do e zbërthejmë më vonë. të Kosovës në lirimin e shokëve dhe ud- zatë që formohej në Maqedoni merrte
nga organizata të ndryshme jo për t’u solidarizuar, por për t’u dhënë mbështetje Organizatorët e demonstratave, edhe hëheqësve të demonstratave. Demon- këshillat ose udhëzimet nga grupet dhe
pse qëllimin e tyre e kishin bërë të di- stratat e 1, 2 dhe 3 prillit nga ana e klasës organizatat që formoheshin në Kosovë.
ideve që buruan nga kjo demonstratë që deri në atë kohë kishte qenë më masivja.
U politike u vlerësuan si armiqësore dhe, Vlerësimet e para politike nga organet
Kësaj radhe lindi edhe ajo që ishte shkruar në programet e organizatave ilegale – të tyre përpara masës së studentëve,
,

^ $

avancimi i Kosovës në Republikë, e cila do bëhej e barabartë me republikat tjera. 2 ! gjithë atyre që solidarizoheshin dhe i

)

qytetit, nuk u pajtuan me etiketat dhe përkrahin ato. Maqedonia për arsye të kushteve të
vlerësimin që solli KEK-u (Këshilli vështira me të cilat përballen ata”.
f Safet HYSENI, Maqedoni Ekzekutiv i Kosovës) dhe KKLKK-ja Ndikimi i Ishte e vërtetë se studentët shqiptarë
(Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komu- demonstratave në Maqedoni nga Maqedonia ishin pjesëmarrës në
nistëve të Kosovës), andaj organizuan demonstrata. Ishte po ashtu e vërtetë se
P
as vitit 1968, kur doli në opin- tushkë ilegale dilnin në opinion duke ) demonstratën e ardhshme, të shpallur Studentët nga Maqedonia, edhe pse ata jetonin në kushte shumë të vështira,
ion mashtrimi i madh që u
,

- për të ndryshuar gjendjen dhe statusin publikisht për mbarë opinionin, atë të

,
!2 siç ishte shumë e vërtetë se vetëm stu-
ishte bërë shqiptarëve, dhe jen në të cilën ndodhet, si dhe detyrat e popullit që kishte arritur në shkallën 26 marsit. Në këtë demonstratë ku mer-
4 ) dentët shqiptarë nga Maqedonia nuk
kur politika e RSFJ-së nisi të që dilnin përpara çdo shqiptari për ta më të ulët të poshtërimit kombëtar, var- rnin pjesë gati të gjithë studentët e UP- shkollë, ata jetonin bodrumeve të lag- merrnin bursa studimi. Por, nuk ishte
ndryshojë duke ua njohur shqiptarëve ndryshuar këtë gjendje. Kosova, e cila * * së u vërejtën edhe nxënësit e shkollave shta të Prishtinës. Por, përherë ishin e vërtetë se ata ishin udhëheqës të një
gjuhën, kulturën, traditën dhe, në disa tani kishte një statut pak më të avan- të mesme dhe aty-këtu edhe grupe pu- të pranishëm në çdo organizim, ashtu demonstrate në mes të Prishtinës, edhe
segmente bëri ndryshime progresive 0
*
Revolta e studentëve nëtorësh nga organizata të ndryshme jo siç ishin të pranishëm edhe në demon- pse çdokush do të dëshironte që të ishte
sa i përket shkollimit dhe përdorimit të *

për t’u solidarizuar, por për t’u dhënë stratat dhe nëpër organizatat dhe gru- njëri nga udhëheqësit. Madje, gjatë asaj
)
*! - Nga pakënaqësia me gjendjen e asaj mbështetje ideve që buruan nga kjo pet ilegale. Studentët nga Maqedonia kohe u dha një informatë shumë e vlef-
që rezistenca shqiptare në të ardhmen pambetjes së përgjithshme në krahasim kohe, më 11 mars të vitit 1981 shpër- demonstratë që deri në atë kohë kishte e pranuan si detyrim kombëtar idenë e shme se bursa e studentëve shqiptarë
të jetë më e pasur me kuadër, më ma- me republikat e tjera dhe Krahinën e thyen demonstratat e para studentore, qenë më masivja. Kësaj radhe lindi edhe demonstratave, andaj në emër të organ- ishte 700 dinarë, ndërsa studentët e
sive dhe më e përgatitur. Kështu men- :

* në të cilat u shpalosën kërkesat e tyre ajo që ishte shkruar në programet e or- izatave dhe grupeve ilegale me shumë qendrave të tjera (në Jugosllavi) mer-
2
*
mbi klasën punëtore të Kosovës, ashtu për kushte dhe barazi me studentët e ganizatave ilegale – avancimi i Kosovës vullnet dhe përkushtim formuan ce- rnin 3.000 dinarë, shumë kjo të cilën
organizata ilegale nga ish-veprimtarë si rëndojnë prangat në duart e robit. vendeve të tjera ose të qendrave tjera. në Republikë, e cila do bëhej e barabar- lula, grupe, madje edhe organizata për nuk e siguronte asnjë i punësuar në Ko-
dhe njëkohësisht edhe idealistë të rinj, Studentët e Universitetit të Kosovës, Ishte kjo demonstrata që zgjoi nga gjumi të me republikat tjera. Demonstrata u ta avancuar çështjen kombëtare dhe sovë. Vlerësimi që dhanë organet më
të cilët rreth vetes tubonin ajkën kom- më vonë Universitetit të Prishtinës, e i thellë klasën politike shqiptare, e cila shpërnda me dhunë nga forcat policore për t’u çliruar nga prangat e robërisë. të larta të Kosovës pati jehonë negative
bëtare me qëllim të avancimit të sta- kishin kuptuar këtë shumë mirë në saje )
- republikane. Gjatë shpërndarjes nga Demonstratat e vitit 1981 jo që u bënë te kjo shtresë, por për të ardhmen dhe
tusit të shqiptarëve si në Kosovë, ashtu të gjendjes së tyre të mjeruar të banimit, shtypjen se ishte e kënaqur me gjend- brutaliteti u lënduan shumë studentë, detyrim kombëtar, por u pranuan si një veprimtarinë ilegale kjo ishte ndikim
edhe në viset e tjera që ishin ndarë nga ushqimit dhe kushteve edukativo-arsi- jen aktuale dhe statusin e shqiptarëve. madje shpejt u mor vesh se policia i ide e përbashkët në rrugën e mëtejme pozitiv. Ajo çka ishte pozitive për këtë
trungu i Shqipërisë Etnike. Këto grupe more. Edhe grupet dhe organizatat il- E gjendur ngushtë, kjo klasë politike kishte burgosur disa liderë të tyre. Ud- 20 shtresë të shoqërisë, ishte fakti se ata
dhe organizata shpeshherë me pam- 0 0
* nuk arriti kurrë të japë vlerësimin hëheqësi i policisë së Kosovës, Mustafa për ndryshime dhe realizim të aspirat- detyroheshin të gjejnë rrugë alternative
!]

- nga studentë, drejtoheshin te kjo klasë adekuat sa i përket problemit shqiptar Sefedini, studentëve demonstrues ua 2 - – ky ishte organizmi i përbashkët i një
58 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 59

, 0 ]
: !

KUSHTRIMI
KUSH
KU SH
HTR
T IM
MI I LIRISË
LIRI
LIR
LIRISË
ISË
Ë SË
SË KOSOVËS
KOSOVË
KOS
KO VË
ËS
0 ]

*

!
]
2

6

*

! ]

,

!
%
!

0

3
]

NË KUJTIM TË ’81-SHIT
6
2

0

0

0

!

6
6
0
2
30 pranvera

frymëzim

]

Ilegaliteti – miqësi e
përjetshme
6
/]
X]
.
4

$/
*! &

]

!

DEMONSTRATAT
e ’81-shit
ª

:

] |9]
!
!% ! 1<]
)

!*

3

!

]

:
"
6

ª
Pavarësisht nga
%

0 - "
%
4 ] 5 2 f Marenglen VERLI, Shqipëri mungesa e situ-

6
^ ! [ 6
]
] atës së favorshme
7

6
U
ndërkombëtare

)
2 ]
[! [!
1 < ]
dhe nga për-
N

7 + ë fund të viteve ’70 zhvillimit teligjencën, por edhe për udhëheqjen
)

^]
% 6 ekonomik të Jugosllavisë i politike shqiptare të Kosovës, statusi i au- dorimi i forcës
5 2[
©%

© "
_ 3 kishte ardhur fundi. Vdekja e
, më të ashpër për
_ *+ 6 ª *
_

J. B. Titos e gjeti Federatën jo Arritja e statusit të republikës shihej si një
mbytjen me dhunë

* ! 6
"U
%] vetëm me borxhe të mëdha, por edhe me domosdoshmëri për të përmirësuar real-

XX

ringjalljen e problemeve nacionale që do isht situatën dhe për të ndaluar thellimin të gjithanshme të

6
0 ta hidhnin në erë një dekadë më vonë. e hendekut midis Kosovës dhe njësive të demonstratave të

)

Pas Plenumit të Brioneve, demonstrat- tjera të Federatës, që ishte produkt i zba- vitit 1981, goditja
!
*
] ave të vitit ’68 dhe Kushtetutës së 1974-ës, timit të politikës shumëvjecare koloniale
që pësuan të gjithë

, shqiptarët e Kosovës kishin punuar për (Në vitin 1981 në fushën e ekonomisë

!
*
të ngritur dhe konsoliduar institucionet llogaritej se të ardhurat për banor në Kos- institucionet në
%
~^

politike, ekonomike, arsimore e kulturore ovë, krahasuar me mesataren federative, Kosovë, një dhunë
.//X

!
] të Krahinës, por pa arritur përfaqësimin kishin zbritur në 28,1% nga rreth 50% e cila do të arrinte
5

proporcional sipas raporteve etnike dhe që kishin qenë në vitin 1947). Pabarazia
kulmet në vitet
as përmirësimin konkret të gjendjes në ekonomike, papunësia e madhe, niveli
:

2 fushat e sipërpërmendura në përmasat që i ulët i jetesës, pengesat e shumanshme 88-99, shqiptarët
2

u ishin premtuar. Pavarësisht nga shumë 2
nuk u tërhoqën
#/]

0 arritje, që kishin ndikuar në forcimin e elementet që e bënë të përgjithshme te nga rruga e tyre.

"*
ndërgjegjes kombëtare, për shumëkënd
2

në Kosovë, veçanërisht për rininë e in- e Republikës Federative, që do t’i jepte
60 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 61
Marsi shqiptar
fund varësisë politike nga Serbia.
Situatën e viteve të ’70-ta e
kontestonin jo vetën shqiptarët.
Të pakënaqur, natyrisht nga një
këndvështrim tjetër, me statusin e

2
Kosova me Kushtetutën e vitit
1974, ishin edhe serbët. Proceset
decentralizuese në Federatë dhe
ato vetadministruese në republikat
e kishin rritur agresivitetin e
nacionalizmit serb, për të cilin zgjidhje
ishte vetëm një Serbi e fortë me çka
)
Pakënaqësitë në të dy krahët e bënë
!

2

XX

)
viti nuk ishin rasti i parë i konfrontimit synimet e veta, ishte e interesuar ta nën goditje u vu çdo aspekt i jetës
+, kërkonte të keqen te “liritë e tepërta” shqiptare.
së Dytë Botërore. Pakënaqësitë dhe që u ishin “dhënë” shqiptarëve Reagimi i shqiptarëve në vitin
vlimet sociale e politike pas fasadës viteve të fundit dhe jo te mungesa 1981 pati jehonë jo të pakët edhe në
së autonomisë së Krahinës ishin e të drejtave të tyre në standardet Europë, e cila u vu në provë lidhur
shfaqur disa herë gjatë viteve të ’60- e nevojshme. Krahas “larjes së me respektimin e parimit të së
’70-ta, më 1968, 1971, 1975 dhe 1979. hesapeve” me shqiptarët në Kosovë e drejtës së barazisë e vetëvendosjes së
Shpërthimi i vitit 1981 ishte vazhdimi më gjerë në Jugosllavi dhe likuidimit popujve e kombeve. Por, ndërkohë
) 0 4
XX politik të elitës kryesore të udhëheqjesqë në perëndim e në lindje ishin të
në Prishtinë nga studentët, si protestë së atëhershme shqiptare krahinore, interesuar për ekzistencën edhe më
sociale, demonstrata paqësore për Beogradi fajësoi edhe Shqipërinë si tej të Jugosllavisë shumëkombëshe,
shkak të dhunës policore, do të
~ )

askush për momentin nuk e
përsëritej e ridimensionuar më 0 2

25 mars dhe më tej në ditët e para injorimin e çështjes së Kosovës.
të prillit, duke përfshirë të gjithë
“IRRENDENTISTËT” E PARË Koha tregoi se, pavarësisht
shtresat e popullsisë shqiptare. nga mungesa e situatës së
Protestat u përhapën në shumë Ende është vështirë të evidentohen favorshme ndërkombëtare dhe
qytete të Kosovës dhe evoluan drejt me saktësi organizatorët e vërtetë të nga përdorimi i forcës më të
kërkesave politike. Nën një larmi demonstratave. Të shumtë ishin ata ashpër për mbytjen me dhunë të
ngjyrash ideologjike, në themel gjithanshme të demonstratave
qëndronte kërkesa “Kosova-
që me këtë rast u dënuan si “irreden- të vitit 1981, goditja që pësuan
Republikë”, bartës të së cilës ishin tistë”, “kundër-revolucionarë” etj. të gjithë institucionet në Kosovë
dhe mbetën në radhë të parë dhe që njëherësh pranuan të mer- deri tek ato kulturore, arsimore,
studentët. rnin përgjegjësinë për demonstratat. madje deri te diskutimi i
Ende është vështirë të evidentohen Me etiketimet e sipërpërmendura simboleve kombëtare ose
me saktësi organizatorët e vërtetë “diferencimi” masiv ideologjik e
të demonstratave. Të shumtë
udhëheqja serbe e jugosllave kri- politik i intelektualëve shqiptarë
ishin ata që me këtë rast u dënuan joi alibinë për të përligjur fillimin e etj., dhunë e cila do të arrinte
si “irredentistë”, “kundër- fushatës së terrorit ndaj shqiptarëve, kulmet në vitet 88-99, shqiptarët
revolucionarë” etj. dhe që njëherësh që nuk do të ndalej më, pa pasur nuk u tërhoqën nga rruga e tyre.
pranuan të merrnin përgjegjësinë nevojë të analizonte shkaqet e vërteta Fryt i përpjekjeve dhe
për demonstratat. Me etiketimet e 20
sipërpërmendura udhëheqja serbe
të demonstratave. të tyre, në një konjukturë UKA KOMERC, str.1 bb,
)

2
*
ndërkombëtare të favorshme
përkrahja publike që Tirana zyrtare ) ! X
Ljubin-Saraj,,1000 Skopje,Macedonia;
ndaj shqiptarëve, që nuk do të ndalej u dha bashkëkombësve pas ngjarjeve shkurt 2008, Republikës së Kosovës, të Tel.: + 389 (0) 2 20 57 700; + 389 (0) 2 20 57 700
më, pa pasur nevojë të analizonte , % njohur deri tani nga 75 vende të botës
shkaqet e vërteta të demonstratave. Shqipërisë dhe Kosovës u ringrit dhe me perspektiva të qarta për të Fax:+389 (0) 2 20 57 800;
Elita politike serbe, për të arritur një “mur Berlini” dhe në Kosovë, ardhmen. E-mail:ukakomerc@hotmail.com; www.ukakomerc.com.mk
62 6+(1-$0$5635,//
Qytetet shqiptare

E
dhe pse banesat karakteristike të Gjirokastrës gati thjesht për të ndenjur.
SHQIPTARE
janë shenjtëruar për veçoritë dhe unikalitetin, në 2 !
-
përshkrimin e tyre janë lënë mënjanë disa detaje, tura e tyre ngjasojnë si dy pika uji me ato të xhamive. Janë
të cilat pa dyshim janë copëza të tërësisë, të mad-
2 !

QYTETET
hështisë që ato bartin e përçojnë. Të kërkosh të ngjashëm derës së çdo ode, me funksion dhomë ndenje ose hajati, një
më Gjirokastrën zor se gjen, veç një sivëllai të saj si Berati. variant i living room-it në anglisht, ndodhet e ngritur deri
Dhe, për fat, të dyja këto qytetet monumentale janë ndër afër gjysmës së lartësisë së odës, vendi i qëndrimit të grave.
trashëgimitë më të qashtra të një tradite e kulture shqip- Y
* 2 3

tare të ngjizur ndër shekuj. Të një tradite e kulture, të ndër- tërësisht në dry, hapësira poshtë platformës së ndenjes ku
thurur me sa e sa elementë të një bote asnjëherë të rehat-
¡

shme, me marrje e dhënie në çdo kohë e në çdo gjë. Ndërsa sipër tyre janë parmakët. Sipas arkitekt Martin
Ndaj, teksa i afrohesh një shtëpie gjirokastrite, aty është Shameti, njohës u traditave osmane të jetesës dhe kulturës
vërtet Gjirokastra, madje mund të thuhet shqiptaria, ndo- shtëpiake, ai stil që haset në odat e ndenjes të Zekatët, por
nëse do shohësh e dallosh shenja e simbole të një epoke dhe te disa banesa të tjera karëkteristike të Gjirokastrës, ka
gjurmëlënëse të sundimit dhe ndikimit otoman, me etikën,

%
)

vjen nga një traditë osmane e gërshetuar me elementë të
Ja, ndalesh para portës hyrëse të shtëpisë së Zekatëve – etikës religjioze. Në ato oda zakonisht priteshin miq, që
Zeko, por më vonë Zekatë, ngaqë siç thotë një prej stërni- mund të ishin burra e gra njëherësh, ku burrat rrinin me
pave të asaj ‘dere’ të madhe, ishin njerëz që jepnin shumë burra e gratë me gra. Duke qenë të tilla – për miq pra – ato
zekat – dhe aty në portik, has në ballë të saj gdhendur në zakonisht quheshin edhe oda ose hajate verore, jo në baza
gur, mbishkrime në osmanisht me germa arabe, zbuku- të stinës siç shpjegon Shameti, por në bazë të asaj se çka

2
3

)

*
-

2
sumoheshin, paraqiteshin dhe në formë afreskesh murale,
qartë të gjithë germat prej ronitjes në vite. ,3
Hyn brenda dhe ndjen aromën e një kohë sa të afërt, aq e mureve janë me të tilla afreske, një atmosferë e ngjashme
1
! 8 2 me ato të xhamive tradicionale, duke shprehur një ndikim
e saj në vitin 1812. Ajo sot nuk është më e banueshme, të besimit në stilin e jetës dhe elementëve estetikë të saj.
por shërben si një muze, ende pa biletë, ku mund të hyjë 6 2

!
çdokush, duke marrë dashamirësisht çelësat e portës nga shqiptare që rishtazi duhet të rinjihen.
një pasardhës “i derës” që jeton aty pranë. Duke iu ngji-
tur shkallëve të gurta brenda, kat pas kati sheh dhoma e
ambiente për çdo funksion të ekzistencës, që nga qilarët
Tek më për mbajtjen dhe ruajtjen e ushqimeve, e deri te hapësir-
madhështorja,
U

Zekatët, bien ose ndenjen. Dhe, duke u ndalur te këto të fundit, has në

"

^
2 % -
në sy vendqë- 2 ¡ * 2 * !
ndrimet e grave – pra vendi në xhami ku rrinë e
në odat tip hajate falen gratë, duke
për gosti me miq e qenë veçmas
REPORTAZH mysafirë, të
burrave, por
ngjashme me
Aromë orienti në mafilet e femrave

nëpër xhami
banesat karakteristike
të Gjirokastrës
f Ermir HOXHA
64 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 65

lamit; kundërshtojnë kryesisht dik- Dhe, vlerat në emër të të cilave bëhen
taturat e korruptuara dhe bëjnë thirrje thirrjet janë universale. Por, ‘demokra-
për demokraci. Kjo nuk do të thotë cia’ për të cilën thirret, nuk është e huaj
se demonstruesit janë shekullarë, dhe në të qëndron edhe ndryshimi prej
por operojnë në një hapësirë politike qasjes së administratës së Bushit për të
GLOBI
shekullare dhe nuk shohin në Islam promovuar demokracinë në Irak më

, )
2003. Ajo nuk funksionoi, sepse i mun-
botë më të mirë. gonte legjitimiteti politik dhe ishte e
ndërlidhur me një ndërhyrje ushta-
Teoritë komplotiste rake. Sot, paradoksalisht, është ulja e

0 1

E njëjta gjë ndodh edhe me ide- Lindjen e Mesme, së bashku me prag-
ologjitë e tjera: protestuesit janë na- matizmin e administratës së Obamës,
0
Z

\ që mundëson një kërkesë amtare dhe
ndërkaq që thirrjet nacionaliste mun- plotësisht legjitime në mënyrë që
gojnë. Tërheq veçanërisht vëmendjen demokracia të shprehet.
braktisja e teorive komplotiste. Shtetet
e Bashkuara dhe Izraeli – ose Franca, Revolta – revolucioni

4

2-
hen më si shkaqet e mjerimit njerëzor Sakaq, revolta nuk është revolucion.
në botën arabe. Sloganet e pan-arabi- Lëvizja e re popullore nuk ka as ud-
zmit po ashtu kanë munguar krejtë- hëheqës, as strukturë, as parti politike,
sisht, edhe pse efekti i kopjes që ndolli mungesa e të cilave do ta vështirësojë
në rrugë egjiptianët dhe jemenasit pas ndërmarrjen e ankorimit të demokra-

4
,
w - cisë në këto vende ish-diktatoriale.
abe’ është një realitet politik. Është e pangjashme që rënia e regji-
Ky brez është pluralist pa dyshim meve të vjetra të sjellë automatikisht
sepse është gjithashtu edhe individu- vendosjen në vend të tyre demokraci
alist. Studimet sociologjike tregojnë liberale, si kundër shpresonte dikur
se ky brez është arsimuar më mirë Uashingtoni se do të ndodhte në Irak.
K
ryengritjet në Afrikën e Ve- se pararendësit, më mirë i informuar Çfarë po ndodh me islamistët, ata
ANALIZË riut dhe Lindjen e Mesme dhe shpesh i lidhur mirë me mënyrat që shohin tek Islami një ideologji
në Europë janë interpretuar moderne të komunikimit, të cilat u , -
sipas një modeli të vjetëru- mundësojnë individëve të ndërlidhen lemet e shoqërisë? Nuk janë zhdukur,
REVOLUCIONI
ar të 30 viteve më parë: revolucionit me njëri-tjetrin pa ndërmjetësimin e por kanë ndryshuar. Më radikalët
islamik iranian të vitit 1979. Komen- partive politike – që gjithsesi janë të mes tyre kanë marrë udhën e xhiha-
tuesit kanë pritur t’i shohin grupet is- ndaluara. Këta të rinj e dinë se regjimet dit ndërkombëtar. Ata janë në mes
lamiste – Vëllezërit Myslimanë dhe të islamiste janë shndërruar në diktat- të shkretëtirës me Al Kaedën në Ma-
ngjashmit e tyre lokalë – ose në krye ura; as Irani e as Arabia Saudite nuk grebin Islamik, në Pakistan ose në
të lëvizjeve, ose në pritje, të gatshëm ushtrojnë ndonjë magjepsje mbi ta. Në periferitë e Londrës. Ata nuk kanë
për të kapur pushtetin. Sakaq, dis- fakt, ata që manifestojnë në Egjipt janë asnjë bazë shoqërore apo politike. Në
nuk është islamik krecioni i Vëllezërve Myslimanë ka

habitur dhe topitur: ku kanë humbur
islamistët?
Le t’i hedhim një vështrim kry-
engritësve. Këtu qartas kemi të bëjmë
me një brez pas-islamist. Për ta, lëvizjet
të njëjtët lloje njerëzish që mbushën
rrugët për të kundërshtuar Mahmut
Amhadinexhadin më 2009. (Për ar-
sye propagandistike, regjimi i Tehe-
ranit është deklaruar në mbështetje të
lëvizjes opozitare në Egjipt, edhe pse
fakt xhihadi global është krejtësisht i
shkëputur nga lëvizjet shoqërore dhe
betejat kombëtare. Al Kaeda mundo-
het ta përfaqësojë veten si pararoja e
umetit !

,

saj kundër shtypjes perëndimore, por
f Olivier ROY Kryengritjet në e mëdha revolucionare të viteve 1970 kjo është një tjetër mënyrë për të larë pa sukses. Al Kaeda rekruton xhi-
Egjipt dhe Tunizi dhe 1980 janë histori e tejkaluar, e cila 6
\ hadistë të rinj, të çrrënjosur, të cilët
i përket brezit të prindërve të tyre. tyre janë besimtarë, por fenë e mba- e kanë shkëputur veten plotësisht
tregojnë se Islami

)
jnë mënjanë kërkesave politike. Në nga familjet dhe bashkësitë e tyre. Al
është tashmë më intereson ideologjia: sloganet e tyre këtë mënyrë lëvizja është ‘shekullare’. Kaeda është e kapur peng pas logjikës
pak i fuqishëm poli- janë pragmatike dhe konkrete: ‘Er- Praktikat fetare janë individualizuar. së ‘propagandës së veprës’ dhe nuk
tikisht, edhe ndërsa hal!’, ndryshe ‘Ik tani!’. Ndryshe nga Mbi të gjitha, njerëzit demonstrojnë është përpjekur asfare të ndërtojë
pararendësit e tyre në Algjeri gjatë për dinjitet dhe respekt, një parullë kjo struktura politike në gjirin e shoqërive
rritet fuqia e tij
viteve 1980, ata nuk i bëjnë apel Is- e cila u shfaq në Algjeri në vitet 1990. myslimane.
66 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 67
Globi Globi

Për vetë faktin se Al Kaeda synon t’i
2

sikurse u dëshmua në ndryshimin ekonomik. Ky mbetet padyshim të drejtën për të zgjedhur një parla- do mund t’i jepte një buxhet më të
përqendrojë veprimet e saj në Perën- e sipër. Rritja e diversitetit të besimit 2 : 6!
zhvillimi më i jashtëzakonshëm në ment. Shkurt, islamistët ose do të madh.
dim ose qëmton ta godasë Perëndimin shkon përtej caqeve të islamit, sikurse në Egjipt dhe në El-Nahda, ‘festën e pamjen e tyre, sepse gjatë viteve 1980
2

2
gjetkë, impakti i saj i vërtetë është është rasti në Algjeri dhe Iran, ku
#
4
: 6!- islamistët bënin thirrje për të mbroj- konvencionale, duke braktisur gjatë Egjipti –ushtria
pothuajsë zero. Është kësisoj e gabuar është vërejtur një valë konvertimesh manë kanë ndryshuar në përgjigjet e tur interesat e klasave të shtypura, procesit çdo pretendim për ta rikon-
të lidhurit e riislamizimit që është në krishterim. tyre ndaj ngjarjeve shqetësuese, në atë për pronësi shtetërore të ekonomisë ceptuar vendin e islamit në moder- Në Egjipt, në të kundërtën e kësaj,
vënë re në botën arabe gjatë 30 viteve Është po ashtu e gabuar të shihen çka shihej si sukses (Revolucioni Isla- dhe për rishpërndarjen e pasurive. nitet ose do të përpiqen ta rimendo- baza shoqërore e regjimit ishte më e
të fundit dhe radikalizimit politik. diktaturat si mbrojtëse të shekul- mik i Iranit) dhe në dështim (shtypjen Sot Vëllezërit Myslimanë në Egjipt i jnë kuptimin e tyre të marrëdhënies madhe dhe ushtria ishte e përfshirë
Nëse shoqëritë arabe janë në pamje të larizmit kundër fanatizmit fetar. Me që u përhap kundër kujtdo). Brezi i miratojnë kundër-reformat bujqësore midis fesë dhe politikës. jo vetëm në shpëtimin e pushtetit
parë më islamike se 30 apo 40 vite me përjashtim të Tunizisë, regjimet au- ri i militantëve i ka nxjerrë mësimet të Mubarakut, të cilat ia kanë kthyer Në Egjipt Vëllezërit Myslimanë politik, por edhe në administrimin e
parë, si shpjegohet mungesa e sllo- toritare në botën arabe nuk i kanë prej tyre, gjithë sikurse veteranët, të pronarëve të drejtën për të rritur do të luajnë një rol qendror në ndry-
2 -
ganeve islamike ndër demonstruesit shekullarizuar shoqëritë, por në të tillë si Rashit Ganuçi, themeluesi i çmimet dhe për të shpunësuar fsha- shimet që priten, për sa kohë që zonin prej saj. Në këtë këndvështrim
e sotëm? Paradoksi i islamizimit është kundërt kanë arritur të rehatohen me El-Nahdës. Ata e kanë kuptuar se tarët qiraxhinj. Aq i plotë ka qenë ky revolta do të mbetet përgjithësisht Egjipti është një vend tipik i botës ar-
se e ka depolitizuar islamin gjerë- një formë neo-fundamentaliste të ri- mëtimi ndaj pushtetit në vigjilje të transformim, sa që islamistët mun- apolitike. Aktualisht jemi ende në abe. Lëvizjet demokratike përmes ra-
sisht. Islamizimi shoqëror dhe kul- islamizimit, nëpërmjet së cilës bëhet
0
, gojnë tashmë krejtësisht në lëvizjet politikën e protestës; nuk jemi ende jonit do t’i kundërvihen kështu lidhje-
turor –mbulesa e kokës ose e fytyrës, thirrje e detyrimit të ligjit të sheriatit, civile, ose drejt diktaturës. Dhe, në vepruese shoqërore në Luginën e në vigjilje të një regjimi të ri. Më tej, ve klienteliste tepër të rrënjosura. A
rritja e numrit të xhamive, lulëzimi i , 0
predikuesve dhe kanaleve televizive që t’i tejkalojë marrëveshjet e ndërli-
myslimane – ka ngjarë pa ndërhyrjen kuara të besnikërive dhe përkatësive
e militantëve islamistë dhe ka hapur në ushtri midis klaneve dhe elitës
në fakt një ‘treg fetar’, monopolin e politike? Në cilën masë regjimet do
të cilit nuk e ka askush. Shkurt, is- të mund t’i përdorin besnikëritë e
lamistët kanë humbur prioritetin e vjetra – midis beduinëve në Jordani
shprehjes fetare në sferën publike, të apo me tributë e Jemenit? Apo, në të
cilën e gëzonin gjatë viteve 1980. kundërtën, a munden vallë grupe të
tilla të bëhen vetë aktorë në një lëvizje
Islami konservator për ndryshime demokratike? Dhe, si
do t’i adaptohet feja situatës së re?
Diktaturat në botën arabe, edhe pse Procesi i ndryshimeve do të jetë
jo në Tunizi, shpesh kanë favorizuar padyshim i gjatë dhe kaotik, por një
një islam konservator i cili është tejet gjë është e sigurt: përjashtimi arabo-
i dukshëm, por jo detyrimisht poli- mysliman ka marrë fund. Ngjarjet e
tik dhe që mbetet tërësisht i preoku- fundit tregojnë ndryshime të thella
puar me kontrollin e moralit publik. në shoqëritë arabe, të cilat kanë qenë
(Mbajtja e mbulesës, për shembull, në rrugë e sipër për një kohë të cak-
është përgjithësuar.) Kjo ka përkuar tuar, por që deri tani janë errësuar

w2# 0
nga optika e shtrembër e qëndrimeve
riislamizimin e individëve më tepër në mungesë të cilitdo diskutim për ,
!

Nilit, ku ka pasur kryengritje të ‘së shoqëritë arabe mbeten përgjithë- perëndimore ndaj Lindjes së Mesme.
se zhvillimin e lëvizjeve shoqërore. natyrën e pushtetit politik. Institu- rënë në kontakt me të tjera forca dhe majtës’, veçanërisht të militantëve sisht konservatore. Shtresat e mesme, " ,

Ajo çka është perceptuar në Perëndim cionet zyrtare myslimane, bazuar në formacione politike. Duke qenë se i sindikalistë. Megjithatë, borgjezimi i që u ngritën pas periudhës së liberal- Egjipt dhe Tunizi është se popujt në
si vala e madhe, e blertë, e riislamizi- teologji konservatore të rreptë, kudo njohin mirë shoqëritë e tyre, ata janë islamistëve është në të njëjtën kohë izmit ekonomik, duan stabilitet poli- këto vende i kanë nxjerrë mësimet
mit, nuk është në fakt veçse një trivi- janë kooptuar nga shteti. Aq efektive të ndërgjegjshëm se ideologjia zë pak edhe një aktiv për demokracinë, tik. Këto të fundit protestojë para së prej historisë së tyre. Islami nuk ka
alizim i islamit: gjithçka është bërë ) * vend ndër to. Ata kanë marrë mësim sepse i shtyn ata drejt pajtimit dhe gjithash kundër natyrës grabitqare marrë fund, kjo është e qartë, as është
islamike, që nga ushqimi i shpejtë e tradicionalë, të trajnuar në Univer- gjithashtu prej shembullit të Turqisë, kompromisit dhe drejt aleancave me të diktaturës. Dhe, këtu krahasimi ‘demokracia liberale’ fundi i historisë,
deri në veshjen e grave. Megjithatë, sitetin e Ezherit në Kajro, nuk kanë ku Rexhep Erdogani dhe AKP-ja forca të tjera politike. Kështu, çështja midis Tunizisë dhe Egjiptit është por duhet së paku të mësohemi ta
format dhe strukturat e devocionit më asgjë për të thënë rreth çështjeve kanë triumfuar në bashkërendimin nuk shtrohet më për të kuptuar nëse ndriçues. Në Tunizi klani i zgjeruar mendojmë Islamin në raport me një
janë individualizuar dhe, kësisoj, kryesore shoqërore dhe politike të e demokracisë, suksesit elektoral, diktaturat janë ose jo barriera më i Ben Aliut i dobësoi të gjithë aleatët kulturë ‘arabo-myslimane’, e cila sot

*
) ditës. Nuk kanë më asgjë për t’i dhu- zhvillimin ekonomik dhe pavarësinë efektive kundër islamizmit; islam- potencialë nëpërmjet refuzimit për të nuk është më e mbyllur në vetvete –

ruar brezit të ri në kërkim të mënyrave kombëtare me promovimin e vler- istët janë bërë ndërkaq lojtarë në lo- ndarë jo vetëm pushtetin, por edhe nëse kështu ka qenë ndonjëherë.
vetërealizim, sikurse egjiptiani Amr të përjetimit të fesë në një botë më të ave, të cilat nëse nuk janë islamike, së jën demokratike. Natyrisht, që ata do pasurinë. Shtresa sipërmarrëse u zh-
Halit, dhe duke e braktisur gjithë in- çlirë. paku janë ‘autentike’. të mundohen të ushtrojnë kontroll vat nga familja në pushtet dhe ush- Përktheu: Nermin Begzade
teresin në utopinë e një shteti islamik. 6 : 6!
mbi moralin publik, por në mungesë
,
2

Brezi i ri i militantëve nuk janë më përkrahës të një modeli të aparatit represiv që ekziston në 2

0 |

Marrë nga:
vlerave fetare dhe nuk kanë asnjë pro- alternativ shoqëror dhe ekonomik. Iran, ose të policisë fetare të modelit ishte e varfër dhe, kësisoj, kishte in- www.neëstatesman.com/
gram politik. Për më tepër, rrymat e Këto zhvillime i kanë ndikuar Vëllezërit janë bërë konservatorë në saudit, do të duhet t’i bëjnë ballë një teres korporatist për ta mirëpritur religion/2011/02/
tjera fetare deri më tani të cilësuara në gjithashtu lëvizjet politike islamiste, aspektin moral dhe liberalë në atë kërkese për liri, e cila nuk e ndalon ardhjen e një regjimi demokratik që egypt-arab-tunisia-islamic
68 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 69
Globi Globi

feministe, u mor nën kontroll nga
LËVIZJET POLITIKE ISLAME pasuesit e Homenit që u kthye më

0 ,
Revolucionet
aleatët e dikurshëm përfshi klerikët

)

2
politike, shoqërore dhe individuale.
Disa nga intelektualët më të njohur
të Lindjes së Mesme, si Fehmi Huejdi
arabe dhe
e të tjerë, kanë vite që ngulin këmbë
se rasti i Iranit dhe shoqëria iraniane
në 1979 ishte shumë më e ndryshme
nga shoqëritë arabe sot. Por, një tjetër
model duket të jetë shumë më rele-
vant në këtë kontekst, ai i Turqisë, ku
modeli turk
në një sistem demokratik gjendet në me këto studime, që në një pjesë të
pushtet një parti me rrënjë islamiste madhe ofrojnë informacionin më të
e udhëhequr nga një lider populist, detajuar në aktivitetin dhe mendimin
Rexhep Tajip Erdoan.
KUSH ËSHTË

"

“VËLLAZËRIA”? deri në vitet ’50–’60, kur në fakt pas
Dilema rreth islamistëve shtypjes nga regjimi ushtarak i Egji-
Vëllazëria në shumë as-
: 6!-
Vëllazëria Myslimane në Egjipt, në transformim të vazhdueshëm qysh nga theme-
!
- manëve kishte mbetur pjesë e histor-
pekte ka kapërcyer kufijtë
tat i ambiguitetit dhe mosnjohjes që isë, por pa të ardhme politike.
limi i saj, duket të jetë fokusuar politikisht në dy shtylla që e bëjnë të ngjajë shumë e një organizate politike,

"

%
Periudha kur shumë nga ud-
me islamistët në pushtet në Turqi: pragmatizëm politik dhe ekonomik i ndërthurur
duke u bërë një shënjues hëheqësit përfunduan në burg dhe
me konservatorizëm social.

9
"
- i shtresave të gjera të

klasës së mesme. Kur regjimit të Naserit ka formësuar një
02 0 !
pjesë të madhe të mendimit rreth kësaj
f Besnik SINANI të jenë demokracitë e reja të Lindjes janë të dedikuara ato ndaj proceseve

2 )
lëvizja u nxor jashtë ligjit
3

së Mesme. Disa arsye përmenden për demokratike. shkrimi. Megjithatë, për disa arsye, nga regjimi i oficerëve të Egjiptit shkruhet edhe 3 @ H
lirë kryesuar nga Naseri,
K
ur Evropa Lindore dhe këtë pasiguri: Vetë Perëndimi nuk Në shumë nga këto shoqëri repre- do të shërbente të fokusoheshim te tarik (Shenjat në rrugë) me autor Se-
Qendrore u përfshi në gëzon të njëjtën siguri si në epokën sioni politik i më shumë se gjysmë Egjipti. Grupi më i rëndësishëm is- ajo ishte organizata me jid Kutb, i cili do konsiderohej prej
valën e transformimeve e optimizmit të viteve 1990, siç e shekulli pavarësie nuk ka lejuar zh-
(: 6! - më shumë anëtarë në disave si traktati intelektual i gjithë
politike që do sillnin rrë- quan atë kohë kolumnisti i Financial villimin e forcave politike, nacion-

-
Egjipt. Sot
zimin e bllokut lindor, shpërbërjen e Times_
5 0

) alizmi arab i artikuluar nga Naser-

vinin më vonë si dhe kontributi më
Bashkimit Sovjetik dhe fundin ide- të fundit “Zero – Sum Future”. Kriza izmi dhe partitë bathiste kanë marrë gjerë dhe Egjipti ka një rol qendror në

ologjik të socializmit si alternativë ekonomike, rënia e momentit uni- fund si ideologji në rajon dhe në

0 - Por, Kutbi nuk bëhet vetëm autori më
ndaj modelit perëndimor, ishte e qartë polar të SHBA-ve, rënia e besimit te këto kushte të vetmet forca politike rore e politike.

1!
+ 0
*

se kush ishte modeli që këto vende modeli i globalizmit që supozohej të të organizuara, edhe pse shpesh në : 6!

( librin The Society of the Muslim Broth- 2

do emulonin: demokraci liberale 2
gjysmë ilegalitet, kanë qenë partitë ka qenë objekt studimi i shumë aka- ers in Egypt: The Rise of an Islamic Mass politik në botë së bashku me Homein-
dhe ekonomi e tregut të lirë. Francis nga arsyet. Por, ka arsye të tjera lokale islamiste ku sigurisht përfaqësuesja demikëve, e megjithatë vepra më e Movement 1928 - 1942, i plotëson disa in dhe Maududin në Pakistan, por
Fukuyama, një studiues i shkencave që lidhen me strukturën sociale speci- kryesore është Vëllazëria Myslimane

nga njohuritë e periudhës së parë
politike në SHBA në atë kohë shkroi 2

+
në Egjipt. Nëse këto forca dalin grupe mbetet The Society of the Muslim Broth- qëkurse pati qasje në të dhe te arkiva )
3 4)
rreth fundit të evolucionit politik të së Mesme. Egjipti ka një shtresë të
2
0
ers e Richard P. Mitchell. Duhet vënë * ]1
*
si manifesti i një martiri potencohet
shprehur si fundi i historisë, ide që mesme profesionale shumë më të arabe, çfarë vizioni politik kanë ato, në dukje se me pak kritika ky tekst
dhe më tepër. Shenjat në Rrugë bëhet

! zhvilluar nga shoqëria me strukturë kush ka qenë natyra e aktivizmit të është pranuar dhe nga udhëheqësit ª ]1
përgjigja ndaj represionit dhe dhu-

model demokracie liberale, tregu të * 2
7- tyre politik, çfarë vizioni kanë këto 6
- nës që është përshkruar me imtësi
2 meni. Mbretëri si Maroku nuk kanë forca në lidhje me marrëdhëniet jet e studiuara në libër nisin me theme- Regjimi ushtarak i Egjiptit drithëruese në librin e aktivistes së
i vetmi model i mundshëm drejt të 2

0 me grupe të tjera politike dhe sho-

[
]1

8
]_
cilit herët a vonë do avancojnë të gji- saudite për ‘të blerë’ stabilitet. Por, qërore? Sigurisht që shumë nga këto
X.

2 në kujtimet e saj Ajam min hajati (Ditë
tha shoqëritë. një pyetje që ngrihet veçanërisht me pyetje ngrihen duke pasur në mend
20 më të rëndësishme politike të rajonit nga Jeta Ime).
Dy dekada më vonë, teksa bota urgjencë këto kohë nga sektorë të eksperiencën e Revolucionit Iranian lirë që morën pushtetin në Egjipt në që ndjek ngritjen politike dhe for- 6
!
vëren valën e revolucioneve që ka ndryshëm të shoqërive arabe, por ku lëvizja popullore me përfshirjen XW.
- mulimin e mendimit politik të një kohe është dashur të përballohet me
përfshirë shoqëritë arabe, modeli nuk dhe në Perëndim, ka të bëjë me rolin e disa grupeve shoqërore që nga Një tjetër plotësim i rëndësishëm
- peshën që marrin idetë e martirit të
është më i qartë për ato që shpresohet e forcave politike islamiste dhe se sa klerikët, komunistët e deri te grupet kohëve të fundit është bërë nga his- qërore në Lindjen e Mesme. Problemi "

70 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 71
Globi Globi

studiuesi francez Gilles Kepel në Aktiviteti politik 0
!

Vëllazërisë se, nëse do ketë demokraci
i islamistëve
IRANI DHE ARABËT

) The Prophet and the Phar- pushtetit. Por, mbi të gjitha, sic vënë 2
(
*

)

aoh, statusi prej martiri i bëri gati të në dukje Shehata dhe Stacher, këta de- *)

* %

) Në vitin 2005, me gjithë ndërhyrjet e putetë treguan në shumë raste se nuk
: Disa nga intelektualët më
0 :
ofronin argumentin për përdorimin zakonshme shtetërore në zgjedhjet në

*

të njohur të Lindjes së * -
e dhunës politike kundër regjimeve Egjipt, 88 anëtarë të Vëllazërisë Mysli-

- Turqia si shembull Mesme, si Fehmi Huvejdi e

-
të Lindjes së Mesme. Përgjigja e mane u bënë anëtarë të parlamentit të drime të pavarura dhe të ndryshme të tjerë, kanë vite që

Vëllazërisë Myslimane, përfshi atë vendit me mbi 450 anëtarë. Sigurisht nga lëvizja pjesë e të cilës janë. «

të vëllait të Kutb, Muhamed Kutb, kjo nuk do sillte transformimin e Diçka tjetër duhet vënë në dukje në
!
ngulin këmbë se rasti i *

-

Shenjat në rrugë është regjimit, por solli, siç vënë në dukje këtë aspekt. Reporterë me eksperiencë
3
Iranit dhe shoqëria irani-

!

%
Samer Shehata i Universitetit George- të rajonit dalluan vunë e Vëllazërisë në

0 ane në 1979 ishte shumë [
]1
2-

toën në SHBA dhe Joshua Stacher në *
*

0
! - më e ndryshme nga sho-

*

burg dhe shkroi Shenjat në rrugë, një artikullin e tyre The Brotherhood Goes *
: - qëritë arabe sot.

tjetër tekst i rëndësishëm u shkrua to Parliament, energjizimin e jetës sindikatës së inxhinierëve e mësuesve.

*

po në burg, nga kreu i atëhershëm i parlamentare në vend dhe aktiviteti Vëllazëria në shumë aspekte ka kapër- " %
-
Lëvizjes, Hasan el-Hudajbi, i titulluar i tyre shërbei si indikues i aktivitetit 0! 2

" )

Du’at la Kudat (Predikues, jo gjykatës) politik të Vëllazërisë Myslimane në duke u bërë një shënjues i shtresave të

0

ditët e sotme. gjera të klasës së mesme. Kur lëvizja u *
" !
" !

bën kritikën esenciale të veprës së Shehata dhe Stacher vënë në dukje
~
20
! %

)

*
0

)
se lëvizja solli seriozitet në një institu- të lirë kryesuar nga Naseri, ajo ishte or-

- 2 %
Maududi. 0

ganizata me më shumë anëtarë në Egji-
: - 4
4

3

Qysh nga ajo kohë vepra e Kutbit solli debate të rëndësishme politike : *

*

+

*
!
do të ruante aurën e veprës së mar- 0 , në pjesën më të madhe të sindikatave *

6 !
.//W

0

tirit dhe do frymëzonte shumë nga pati sukses në ruajtjen e gjykatësve profesionale dhe studentore dhe ka
*
0
-
6

lëvizjet më të rëndësishme radikale

)
shërbyer për vite si e vetmja opozitë

*
*

: 6!- aleanca politike me grupe të tjera politike në një nga regjimet më repre- *0

%
44

-

dhe sollën kulturën e angazhimit me sive në botë. Pyetjes nëse Vëllazëria 0
%
0

*0
e tyre si të butë dhe oportunist. grupe, intelektualë e profesionistë është e dedikuar ndaj demokracisë, i
4 :
(
7
0
Z

Vepra e el-Hudajbit nuk pati asn-
) w- duhet shtuar pyetja nëse demokracia
* !
\

*0 0
jëherë famën e veprës së Kutbit, por nën parlamentare’, një lloj think-tank në Egjipt e më gjerë në rajon është e
*-

u kthye në veprën më jetëgjatë në

"
0 mundur pa Vëllazërinë.
! !

0

-
kuptimin e frymës politike të lëvizjes organizonte takime të deputetëve me %
-

0 2

- onte për diçka të njohur si “dimokrati-
4^

0
angazhimit politik dhe social dhe drime të ndryshme politike dhe fetare, ja el istithna’a” ose demokracia e për- dhe ekonomik i ndërthurur me kon-

larg radikalizmit politik. Kjo solli jo
*

jashtimit, ku pretendohej se islamistët 0

vetëm largimin e radikalëve, por ar-
0
- në Lindjen e Mesme duhen përjashtuar : #
2
:
riti gjer në pikën kur numri dy i El- toheshin dhe të informonin ata për nga pjesëmarrja në procesin demokra-

-
Kaidës deklaroi apostozinë e lëvizjes, varietetin e mendimeve nga komu- tik. Tashmë kjo nuk është mundur,

Përtej politikave partiake
2 0

i deklaroi ata jo-myslimanë dhe trad- niteti akademik dhe profesional. Me

!

* -
htarë. Arsyeja kryesore është se lëviz- U : 2

+
4 5
* : 6!

ja ka vendosur të jetë pjesë e sistemit sollën cilësinë parlamentare në një in- 6

Y~* -
! *

(]
-
:

deron jo legjitim e detyrimisht edhe [
]1

*

pjesëmarjen politike në të e ka kon-

-
0

-
(

4

sideruar jolegjitime. Qëndrimi i gru-

7 Z( ª \

-
:

-
~

meve të Lindjes së Mesme është për-
0

* ]

-
pjekja për t’i rrëzuar ato me dhunë.

*

Ngjarjet e fundit në Lindjen e Mesme

-

% -
treguan njëkohësisht dështimin e
%
43 *

*
+
6
analizës të grupeve si El-Kaida teksa ! *

: Y
020

Vëllazëria Myslimane vazhdon të
* 5!
) * "
4

0 " ) - The failure of political IslamZ

transformimin më të madh politik në

\

(!!

0
*

-

~

-

72 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 73

JAPONIA
TËRMET, CUNAMI
DHE KATASTROFË
NUKLEARE

_ <=

#

#%' '% %/

%>

"#
$
% ]
%\ \\=
# ' *%
/ ''
<=
> > ` | ['%

%'
%`{ |#'
''W%
'

* > '

% - =<
W % [ [
%
[ " $
''W
>/
>% # ' $]/
%[ %
% </= /W'
[\ `} %'
'| #'

[ #^/%

] %
' '
"' $]~< \ #'

% W
= <"^ ' '' ] /%- =<
%

>= %- %`'{%
|#'
_ #' %#
#% >#
/ [^' $] %
%% %#

>%
#

# ][ -
[
% [
\
= - {}#
#
>>' > %[ % #' %#
74 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 75

JETA URBANE
(ALTER)ARTI
ESE
URBAN OSE
f Ali PAJAZITI
GRAFITTI (SUB)
Simbolika e
kësaj nënkulture
avangardiste është
KULTURA me njerëz në të katër anët e botës.
Ky lloj i kulturës ndryshe quhet edhe
" J #, që shënon një lloj të
shkrimeve publike që mund të duken
U

New York: Broken promises/Falsa
Promesas; Kajro: Diktator antik
për shitje!, Amsterdam: Liria jeton
kur shteti vdes!), herëve të tjera
paraqitet në konotacion të dashurisë,
një perspektive për njeriun, për
shoqërinë dhe jetën në përgjithësi.
Simbolika e kësaj nënkulture

*!
) Z-0 \
një frymë e arke-
M
endimtari i shquar dhe

! U Z
U \ daton që nga Greqia dhe Roma 2 e dekonstruksionit (Derrida), një
ologjisë së dijes 22 <
<" U Z2 \ antike. Në kohërat moderne shkrimet (No teeth, mustache, smell like a... rrjet social që bashkon grupime
(Foucault) dhe e Z<
<0\
) ! (mainstream) murale dhe pikturimi, në veçanti bosnian girl! S’dua çamçakëz, dua
! 0
*

ato përmes sprejit ose markerëve, kusurin tim! Ma ruani Jugosllavinë! vendor (“BadBlueBoys”), ashtu edhe
dekonstruksionit ^$!

*
6
!

janë ndër më të popullarizuarit te Ç’hotel i mirë ishte ai! Asnjëherë s’të në atë global (antiglobalistët: Bukë, jo
(Derrida), një rrjet
*

*!
&
*
artin urban mosha adoleshente. J # *{ armë!). Elementet e kësaj sikulture i
social që bashkon [
U

!
dhe arti urban ndërlidhen edhe me po ç’ka s’është kancer! Tallava 20 vjet! gjejmë në çdo skaj të qytetit tonë.
grupime të ndry- !

!

0
* muzikën hip-hop, me # !*- ( }/}^ % 0
*
{ _ 2 Qyteti i së ardhmes, shprehur
$
&

* 4 in, ! *L!#-un, me klishetë *
0{ :
1
U 7

5

shme sociale si në
*!

arti urban

],
*

*
{ si një qyteti i butë Q *U, pjesë
rrafshin vendor

!
antikonusmeriste, antiglobaliste etj. Ultras Forever!). e urbanizmit postmodern, ku
(“BadBlueBoys”),

Z6
\
!
Të tjerë thonë se arti urban ndryshe Disa autorë pohojnë se " HW elementet e ndryshme kulturore
ashtu edhe në atë

!

mund të quhet edhe kundërkulturë # është një oksimoron, se të qëndrojnë si zëra enciklopedikë,

!
! *

ose bllokim kulturor Q* !"U, pra në rend dhe harmoni të plotë
global (antiglo- Z1! 0 70\
2

shkulturim ose dekulturizim, sepse ai jetën e vdekur, dritën e errët... Është mes vete. Qyteti i anarkizuar edhe
balistët: Bukë, jo ! 0
#! bie ndesh me ! #!7 të me rëndësi të theksohet dimensioni në aspekt të porosipërcjelljes nuk
armë!). Elementet !

*

çdo shoqërie, ai synon të çojë përpara estetik ose joestetik i kulturës urbane, është hapësirë e shëndoshë për
e kësaj sikulture i "

"
*!

edhe parulla si 07 !+7 sa ka të bëjë ajo me të bukurën si jetesë, por as “Jo”-ja absolute për

deist-

! *

! ! % (Lexoni më pak, jetoni më gjatë!), por kategori dhe me vlerat si koncept kulturën alternative nuk është
gjejmë në çdo skaj

!
* aksiologjik dhe me antipodin e tyre. zgjidhje. Etika dhe vlerat morale
të qytetit tonë. !

*
Z svastikat... Disa e kanë cilësuar atë si
janë shenjat njohëse të rendit dhe

*
urban
\

shtyp të nëntokës, madje edhe si një 2
shëndetit social. Ato duhet të ruhen
life Z
\
!

* 2 2 të thuhet se ky lloj i ! ! me vigjilencë. Ja kjo është arsyeja pse

"

* *

*

0 ka edhe trupa antisprej, punëtorë që

*
3
e së cilës emërtohen edhe si sulmues

*)

2
*

*

* ose plaçkitës hapësirash Q * madje mund të konsiderohet edhe si tendencioze. Ndërkaq, nga ana tjetër,
] 0

!
! *#U, nganjëherë korrektor i shumë rrjedhave negative janë edhe ata që e vizatojnë simbolin

*
përcjell mesazhe politike (Shkup: sociale, si rebelizëm alternativ. e paqes, zemrën dhe pinguinin

*
! Maqedonia përgjithmonë! Tetovë: _ 2 *
(peace, love and Linux) si çlirues të së

2

1 gjuhë, 1 shtet, 1 komb!, Prishtinë: ose shkrimore, janë shprehje e ardhmes dhe mjete të bashkëjetesës

0

!
!

0 12:44 Time is up, UNMIK go home!,

22

*
76 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 77
Ese Ese

Koha është ajo që në çdo
_"

)
KOHA moment të saj thërret, i 0 2

0

thërret njeriut që ta për-

)

dorë atë jashtë kotësisë

dhe meskinitetit, por,
!

është pikërisht ajo më e

#
! 0

shpërfillura prej tij

!

)

Lëkundjet e
)
*

4
f Redi SHEHU

4

*
0
0

0 !

L
avjerrësi i orës së madhe që
"

*

lavjerrësit
rëndë mbështetet në këndet

*
#
e murit, lëkundet i palodhur

*

!0
i varur dhe i qetë. Ai nuk ka

pse të merakoset, sepse, sa më shumë 2 )

që koha kalon, sa më shumë që ai +

)

tundet, aq më afër pushimi ndodhet ,

4 )
për të. Si një mobilie e palëvizshme
# ) "*

0
! +

qëndron përballë njerëzve të
# )
0! 2

shkujdesur, të cilët indiferentë ndaj

0
lëkundjeve të lavjerrësit, konsumojnë

4

*

kohën. Koha, gjëja më e çmuar 0

%

0

)

:

të papërsëritshme, anashkalohet

3
7
nxitimthi nga përditshmëria kusare * ]

0
e strukur në kthinat e trurit të njeriut 0
2

modern. *
) "

< 0 2

!

9
gjestet e veta. Çdo tundje është U

!

kohë, pasazh i çmuar i përjetësisë,
+

i pakthyeshëm dhe ndoshta i # <

0 7
shpërdorur. Tundet e tundet, por sa )
*

!
)
0
më shumë që tundet aq më pak njeriu

<
2
shkundet.

Nën tingujt shpesh mashtrues të

!
realitetit mendjelehtë, nën sirenën
2
*

"

alarmuese të kurthit material, ai

)

vazhdon të tundet si për të thënë 9
#
0
se përtej gjithçkaje të dukshme dhe
0

kokëfortë, qëndron koha, çasti i

pakthyeshëm dhe i papërsëritshëm, ) 0
!

ai moment aq pak i vlerësuar dhe

0

2 0

6)

lëvizjet e lavjerrësit të cilat vulosin
)

*

pakthyeshmërinë. Sipër qëndron

9

0

ora, matësi i kohës, ndërsa poshtë #
)

lavjerrësi vulos ikjen e saj.

Është nëpërmjet kohës që gjërat
)
# (

ndodhin dhe nëpërmjet saj ato edhe < # "*

nuk ndodhin. Është nëpërmjet kohës ! # #
*
që nuk e kupton se ajo ikën, po ashtu «
!

është nëpërmjet saj që e kupton se
*

)
78 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 79
Ese Ese

BURGOSJA E LEXIMIT Ajo që vërehet ma- karakterizon mendimin në Shqipëri, unike, të padepërtueshme te njëra- rrjedhimisht, shtrembërohet edhe
sivisht në reagimet por edhe nga impulsi i protagonizmit, tjetra. Autorë të tillë, si Foucault, kanë vetë liria e mendimit: “Kush trembet
Ngjyra e
që i bën shumë njerëz të ndjehen kom- vërejtur se çdo tekst, që në momentin të thotë atë që mendon, arrin të mos
e shumta, qoftë në petentë për gjithçka. Kjo shfaqet në të
2
mendojë atë që s’mund ta thotë”.
shtyp, qoftë në blogje,
2

- jetën e vet të pavarur nga autori, duke Në kundërshtim me këtë, dhuna
është në radhë të parë
02- marrë forma të shumta kuptimore, mediatike që ushtron establishmenti
paaftësia e lexuesit jnë çdo ide të shfaqur në opinionin
! ~
*
*!

realitetit gri

2 )!
e vet totalitare në diskursin publik.
për ta kuptuar drejt 2 !
- dobishëm për një diskutim komuni- )

atë çfarë komuniko- tuesit më të thjeshtë të blogjeve on line. kimin publik në Shqipëri, por ajo që dhe shumë studiuesve të tjerë, sipas
het. Përgjithësisht, Në thelb kjo vjen më tepër edhe për
U të cilëve, diktaturat kanë gjithmonë
lexuesi shqiptar ka shkak se shoqëria jonë nuk e vlerëson subjektiviteti i lexuesit shqiptar nuk nevojë për mobilizim dhe tension,
të jetës
mendimin dhe shumica e njerëzve është i kushtëzuar nga vështirësitë e mund të themi se agresiviteti në deba-
prirjen të keqkuptojë priren të besojnë se zgjidhjet gjenden komunikimit që lidhen me tiparet e tin publik shqiptar vjen pikërisht për
çdo iniciativë që rreket gjithmonë në veprimet praktike. Për ndërgjegjes njerëzore, por nga dhuna shkak të veneracionit totalitarist që
të ofrojë mendim kri- ! - ideo-kulturore që i imponohet opin- ende ujit rrënjët tona ideo-kulturore.
tik mbi shoqërinë

!
! ionit nëpërmjet mekanizmave shan- Agresiviteti është mjeti i vetëm për
llafollogji pa vlerë. Në fakt, një gjë e 2

- të kontrolluar mendimin, në kushtet
intelektuale f Ergys MËRTIRI

tillë është karakteristikë e shoqërive
që nuk besojnë te idetë, parimet ose
vlerat dhe ku vlerë kanë vetëm paratë
dhe pushteti. Kjo ndodh te shoqëritë
cimet, skemat ideologjike, sloganet etj.
Subjektiviteti reflektiv

0
,
për t’iu përgjigjur realitetit, trembet
nga çdo alternativë konkurruese.
Për t’ia arritur kësaj, ajo ka nevojë të
K
riza e mendimit mund të kënaqësi dhe që ofrojnë vërtetë qasje audiencës, nuk të lë shumë vend për

! % !
paraqesë rreziqe imagjinare ndaj pub-
thuhet se përbën faktorin me vlerë për t’u trajtuar. Herë pas optimizëm. Në një masë frikshëm të materiale. vjen nga liria e të menduarit, por 0 !

kryesor që pengon zhvil- here në këtë rrjedhë masive të shpër- madhe, terreni i debatit publik, në të Lexuesi shqiptar ka prirjen të mos

!
inkuizicionin kulturor të saj ndaj lirisë
limin e shoqërisë shqiptare. U

) i qaset objektivisht pikëpamjeve me publik të ngurtë dhe përjashtues, që intelektuale. Mendësia totalitare sjell
Vlerat shoqërore dhe orientimet kul- )
#
me çdo ide që ofron një nivel më të të cilat ndeshet, por më tepër t’i qa- përpiqet ta sundojë të gjithë skenën e

turore burojnë në një masë të madhe ngjyrë realitetit gri të jetës intelektuale lartë pjekurie se ajo e vulgaritetit që "*!
! mjet me të cilin mund ta kompensojë

,
- shqiptare. Në të tilla raste nuk mund prodhon në përditshmërinë e vet të gjurmuar elementët armiqësorë
, ,
-
ktuale e një shoqërie për t’iu përgjigjur të mos ndjesh njëfarë çlirimi, për të komunikimi publik në Shqipëri. Ky të fshehura pas ideve të paraqitura. nga kushtëzimi veprues që elitat sun- versitetin, si dhe për t’iu përgjigjur
realiteteve me të cilat përballet, do të mbajtur sadopak frymën nga kaosi që mjedis në përgjithësi nuk duket hiç Ai nuk lexon tekstin, por nëntekstin duese ushtrojnë te lexuesi shqiptar. % !

rëndojë së tepërmi në kompleksitetin të rrethon. Megjithatë, kjo zgjat fare mikpritës ndaj mendimit dhe sho- e hamendësuar, duke u përpjekur të 3 !

- !
-
e problemeve shoqërore. Si rrjedhim, " 2
him sesi ai qëllon me gurë e baltë çdo
2

!
tuar leximet e veta stigmatizuese ndaj
duhet thënë se rrënjët e krizës së sot- dhe ndesh në feedback-un që përcjell ide të re, që del nga kornizat e ngur- pjesë autori. Pothuajse shumica e de- kur nuk pajtohen me një ide, por ata çdo alternative që nuk përputhet me
me shoqërore do të duhet t’i kërkojmë publiku. Në të shumtën e rasteve nuk ta konceptuale ekzistuese. Në këto bateve në media ose e komenteve në nuk mund të mendojnë lirisht për sa konstruktin e saj doktrinar. Si rrje-

) mund të mos vëresh se vlerave të tilla kushte kemi të bëjmë me një realitet, *

! kohë që nuk shkëputen dot nga ske- !

me proceset e zhvillimit shoqëror. u zihet fryma nga balta e përditshme, ku mendimi është kundër mendimit, ! !

mat e imponuara nga një klasë in- kundërta në lexime subjektive që dik-
Në fakt, nuk mund të themi se bur- duke bërë që ato të rrezatojnë shumë duke mbytur edhe ato pak zëra të ideologjike, kulturore ose klanore të telektuale që trashëgon nga regjimi tojnë “armiqtë e popullit”, për t’i vënë
imet intelektuale kanë munguar në pak përreth nga kthjelltësia e tyre. )
)
autorit, edhe kur ai është i panjohur i kaluar, së bashku me pushtetin e pastaj më pas lehtësisht në bankën e
shoqërinë shqiptare. Që në gjenezën Ajo që vlen të konstatohet në të tilla shtigje komunikimi në këtë mjedis 2
U

!

!
3
e kombit shqiptar e deri më sot - për- raste është se, më tepër se burimet e të shurdhuar nga indoktrinimi, pro- ) të menduarit. Në këto kushte mendi-
! ~

jashto këtu periudhën 50-vjeçare ko- mendimit, në krizë janë kanalet e ko- tagonizmi e vulgariteti. Ajo që vëre- Këtu mund të dalim në një prob- mi nuk mund të jetë i lirë për sa kohë ,
-
muniste, ku mendimi ishte burgosur munikimit, si dhe niveli i receptimit het masivisht në reagimet e shumta, lem që është jo pak i mprehtë dhe që !

!
në prangat e një ideologjie të verbër kolektiv të këtyre burimeve. ,
!,
është objekt diskutimi i studiuesve të
) që debati publik të mund të orientojë
ndaj çdo realiteti - ka pasur jo pak
, ~ komunikimit, sociologjisë ose edhe kohë në Shqipëri nuk ka kritikë, por mendimin drejt qasjeve më realiste.

, Pështjellimi intelektual për ta kuptuar drejt atë çfarë komuni- 22
vetë linçim publik. *

, -
problematikën e kohës. Natyrisht, të kohet. Përgjithësisht, lexuesi shqiptar subjektiviteti është diçka normale dhe Një mjedis i tillë nuk mund të jetë sia për t’u marrë vesh në kushtet kur
tillë ka edhe sot, megjithëse produk- Jo vetëm përgjigjet që u jepen opin- ka prirjen të keqkuptojë çdo iniciativë

!
-
*!

- leximet e aktorëve ndaj njëri-tjetrit
tet e tyre humbasin në zallamahinë e ioneve të tilla në shtypin e përdit- që rreket të ofrojë mendim kritik mbi

!- tike. Sipas Giovanni Sartorit, liria e të nuk i përgjigjen pikëpamjeve që ata
përditshme që prodhojnë burimet e shëm, por edhe komentet e lexuesve shoqërinë. Ai priret ta zbresë çdo ide shme që njerëzit t’i kuptojnë gjërat shprehurit parakupton një “atmosferë mbrojnë në të vërtetë. Kjo situatë sjell
mjegullës kulturore që sundon opin- në blogjet dhe faqet e ndryshme ku në vulgaritetin e përditshëm, ku vler- varësisht prej formimit dhe prirjeve sigurie” e cila duhet të jetë e mbrojtur ,

ionin shqiptar.
)- at përthyhen në kanalet e rëndomta ! nga frikësimi ose kërcënimi publik. Ai kuptuar idetë që përplasen në opin-
Në mes të kësaj zhurmënaje vul-

)
të vlerësimit. Edhe idetë më brilante Është e vërtetë se të lexuarit është shprehet se atje ku, nëse shmangesh
,
gare që zbrazet çdo ditë nga burimet , 3 0

2 në një masë të madhe një akt subjek- nga ortodoksia mbizotëruese, të mar- gjetur dhe pranuar ide të reja, që do të
e komunikimit, të ndodh të ndeshësh sheh të receptohen idetë, por dhe Kjo vjen, jo vetëm nga indoktrinimi !

! Z

- mund ta orientojnë shoqërinë shqip-
jo rrallë në shkrime që vërtet të japin agresiviteti që shoqëron reagimet e ideologjik dhe redukcionizmi, që që, siç ka pohuar Bergson-i, janë qenie në), liria e shprehjes ngurtësohet dhe, tare në kahun e duhur.
80 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 81
Libri

RECENSION
URAGANI I
LIBRI
DIPLOMACISË
TURKE – NË
GJUHËN SHQIPE KUSH ËSHTË
AHMET DAVUTOGLU?
Ka lindur më 26 shkurt 1959 në
provincën Tashkent të Konias në
f Blerim REKA Ahmet Davutogllu është fundi, ministër i Jashtëm. Turqi. Është shkencëtar, politikan,
ndër intelektualë e rrallë që
diplomat dhe, aktualisht, ministër
ka provuar të jetë në të dy të veçantë atë nga skema e i Jashtëm i Republikës së Turqisë.
anët e përgjegjësisë, sipas Kisinxherit është se ai edhe
Ai u diplomua Universitetin
modelit të Kisinxherit: atë sot si ministër i Jashtëm i
të intelektualit dhe atë të Turqisë nuk ndalet së shkru- e Bosforit në Fakultetin e
Veprat e tij të përkthyera shtetarit. Kisinxheri i dal- ari. Ekonomisë dhe Shkencave
në më shumë gjuhë
! 2 - + $4 - Politike. Magjistroi dhe
botërore e nxjerrin iste sipas përgjegjësisë që e
- doktoroi po në këtë universitet
Davutogllun si mendimtar, kanë. Për të parin – intelek- tare e Turqisë” në versionin në Institutin e Administratës
tualin – ai shkruante se është origjinal në gjuhën turke
]

Publike dhe Marrëdhënieve
vizionar dhe strateg. Pa e i pavarur, mendjehapur dhe ! 6 ]
tepruar, pas Kisinxherit
)

- kur autori qe emëruar në , 6
Ndërkombëtare.
dhe Bzhezinskit (në vitet e uale si edhe përgjegjësia.
2 0
Ka punuar si ligjërues nëpër
) së fuqisë së shtatë ekono- : ) !
disa universitete, ndërsa ka
gjashtëdhjeta të shekullit të
sepse pasojat janë vetëm për mike evropiane, forcës së
~

% qenë edhe drejtor i Institutit të
kaluar) dhe Fukujamës dhe
)3 ! 34Y]
~1
Z
Marrëdhënieve Ndërkombëtare në
Hungtingtonit (në kalimin e sipas Kisinxherit, përgjegjë- dhe ish-perandorisë pesë \- [

Z
] Universitetin “Beykent”
shekullit të kaluar dhe këtij
shekullore.
) \ ]
I mbiquajtur në disa raste
të tashmit), Davutogllu u shtetarit nuk falen, sepse ato 3
*

)
nuk janë individuale, por me autorin (në Bruksel më *0
4

“Kisinxheri turk”, Ahmet
imponua si strateg i këtij

2 tetor 2009), ku Davutogllu $*
& 0 Davutogllu konsiderohet si
shekulli. Davutogllu i provoi të i fascinoi të gjithë të pran- ] ! ! *
përfaqësues i politikës së re
dyja anët e të qenit në majën
)

4 shumëdimensionale turke. Libri
e elitës turke. Fillimisht, si

(- "

] i tij Stratejik Derinlik (Thellësia
hulumtues shkencor e pro- piane të Politikave, do të më
0
* Strategjike) konsiderohet baza e
fesor universitar, e më pas thoshte se edhe në atë pak Z* )\

*
kësaj politike të re.

"

)
82 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 83
Libri

Hungtingtonit për përplasjen e civi-
lizimeve, po kështu me thellësinë e UNIVERSITETET
) 2
-
SHQIPTAR
ARSIMI
trinën e Fukujamës për fundin e his-
torisë. Ndoshta historia, e kuptuar
ARSIMI
si periudhë e ndarjes bipolare edhe
kishte përfunduar, por në këtë libër
Davutogllu jep përgjigje: çka tash pas
) *
'
6
0 )
^
jo robotizmit
“strategjia e shkallëzuar dhe politi-
kat e baseneve gjeopolitike”, “kthe-
sat strategjike”, pastaj atë të “çelësit
të ekuilibrave ekonomiko-politike
dhe strategjike” ose me konceptin e
“ekuacionit të fuqive euro-aziatike”,
shabllonizmit
e deri te, si shkruan autori, “mar-
rëdhëniet shumëdimensionale me
Unionin Evropian”, Davutogllu jep
Turqia po përjeton transformimin më jnë nëpër Bosfor. shumë përgjigje për këtë botë tonën
të rëndësishëm historik. Nëse do të Megjithatë, Davutogllu nuk u bë ! +, - 5-
më lejohej të bëj një paralele me trans- )" ]
dhimisht, ai e shpjegon edhe poz-
formimin e parë historik të Turqisë të Bosforit, por e tejkaloi këtë portë itën esencialisht të re gjeopolitike të
Karta e Bolonjës është një orientim i do-
Z
2 detare duke hapur horizonte të reja Turqisë, si në basenin, siç shprehet mosdoshëm për t’u zbatuar nga të gjitha
reformën shtetërore të Kemal Atatur- diplomatike për Turqinë. Nga një fak- autori, euro-aziatik, po aq edhe në shkollat e larta, por, kjo nuk do të thotë
\2 )
Z +, basenin ballkanik, pastaj në Lindjen e që ne të mos paraqesim në kurrikulat e
paku në rrafshin diplomatik mbase së Ftohtë shkaku i fqinjësisë strat- Afërt dhe të Mesme, e deri te Lindja
do të jetë e shënuar si “reformë e Da- egjike me Rusinë, por edhe Lindjen e e Largët. shkollave të larta të vendit edhe specifi-
vutogllut”. Afërt), sot Turqia u bë faktor global Në kohën kur në literaturën shken- kat tona në disiplina të veçanta. Kërke-
6 ,

- me një diplomaci pro-aktive. Kritikët core botërore janë rralluar analizat sat e shabllonizuara janë shumë më
pamësia vizionare e Davutogllut e e kësaj diplomacie ofensive turke do strategjike, së paku të kalibrit të tepër se burokratizëm pedagogjik.
bëri sot Turqinë adresë të pakapër- ta vlerësojnë atë si ideator i rikthimit Kisixherit, Brzezinskit, Fukujamës
cyeshme diplomatike kur diskutohet të Perandorisë Osmane, gjë të cilën ose Hungtingtonit, Davutogllu me
për rendin politik ndërkombëtar, kur vetë Davutogllu do ta demantonte këtë libër imponohet si mendimtar f Musa KRAJA
2

0
- vjet në një tubim në Sarajevë. i madh në plejadën e klasikëve të
jetësimin turk në negociatat me Ira- Mirëpo, edhe nëse jo si rikthim per- mendimit teorik të marrëdhënieve
A
nin, për depërtimin e Perëndimit andorak, të gjithë pajtohen se Turqia ndërkombëtare. rsimi, me të cilin është i lidhur drejtpërdrejtë
përmes Ankarasë edhe në destina- po kthehet në skenën ndërkombëtar Pos autorit që me këtë vepër solli çdo qytetar i vendit ose pjesëtar i familjeve të
cionet më të e paarritshme, siç është si njëri nga tetë aktorët kyç globalë së një margaritar në shkencën e mar- )0

*
Siria, pastaj për shkak të mbylljes së bashku me: SHBA-në, UE-në, Kinën, rëdhënieve ndërkombëtare, kjo është 8 )

"

kontestit shekullor me Armeninë, për Japoninë, Rusinë, Indinë dhe Bra- edhe një mirënjohje për shtëpinë

%

-
shkak të ndikimit të saj të shtuar në zilin. Kjo imponohet edhe nga leximi botuese Logos A, e cila me përkthim- "
Evro-Azi, për shkak të kalimit të saj i librit “Thellësia strategjike – pozita

)

Y
në portë kalimi të dy gazësjellësve ndërkombëtare e Turqisë”, sidomos mënyrën më të mirë e përmbylli ku-

")

globalë, atë Nabukos e të Perëndimit, .] ) rorën 20-vjeçare të botimit të veprave 3

0
%
U
libri dhe pjesa e dytë e librit, ku shp- që e tejkalojnë kohën. 0

-
e krahut jugor rus, si edhe kur bise- jegohet transformimi i pozitës gjeop- Pa dyshim Thellësia strategjike e Da-

-
dohet për ndikimin e saj rajonal në olitike të Turqisë pas përfundimit të vutogllut është një vepër e tillë që do

)
Ballkan a në partneritetin global me +, - )
4
*

0
~
Brazilin. Porosia e përgjithshme e librit –

Vizionariteti i Davutogllut e tejkaloi thellësia strategjike – është shumë më (Fjalë rasti në promovimin e librit të
0 6
-
çelësin e Bosforit, si kyç për pozitën tepër se vetëm një analizë studimore. Ahmet DAVUTOGLU: “Thellësia strat-

*
!
gjeostrategjike të Turqisë, dhe ia dha

) egjike, pozita ndërkombëtare e Turqisë”

Turqisë rolin e aktorit global. Nëse në paraprake “Transformimi qytetëri- më 28 janar 2011 në Shkup. Këtu botohet )!
-
antikë thuhej se të gjitha rrugët shpi- mor dhe bota muslimane”, ku Da- me disa shkurtime për shkak të natyrës së * * )

jnë në Romë, sot të gjitha rrugët kalo- 2

revistës)

!-
84 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 85
Arsimi shqiptar Arsimi shqiptar

shërit e dhjetëra anëtarëve të partive

Stambollit, autor i një prej teksteve jitoze. Prandaj këtë gjendje, këto fu-
që janë në vend dhe të atyre që janë !
02
!
të para, në mos i pari në Evropë dhe sha, nuk mund të jenë bazë për En-
ose qëndrojnë indiferentë ndaj par-

!

Azi, në fushë të psikologjisë, sepse ciklopedinë Shqiptare, siç shprehej
tive politike. Prandaj i shohim si të ! -

6 ,
në ish-Perandorinë Osmane po e po një personalitet që është marrë me
rrezikshme tendencat për nxirjen e 2
2 (kur dihet sa shume shtete të sotme këtë punë, por nuk e ka kryer mirë
)* -

përfshinte Perandoria), nuk përfshi- detyrën, sepse i kanë dalë zot fushave
0 - "
* )
-
2
- jo të tyre, duke vënë emra të nderuar

ion shqiptarëve që jetojnë në emigra- %
% 1
- ceptet themelore, siç i paraqet profe- në redaksi, kur ato kanë vite që kanë
0

22
'

) ndërruar jetë. Nuk ekziston fare zëri

*

- drejtimet themelore të pedagogjisë
“Psikologjia e Hasan Tahsinit” janë “Psikologji”. Nuk ekziston fare kolo-
) 3 0

) edhe sot aktuale. Kështu mund të na vertebrale e çdo shkolle në Shq-

0 ] edhe periodizimin e moshave dhe jo rreshtojmë edhe dhjetëra e dhjetëra ipëri dhe në botën tonë, “kurrikula”,
’i lexojmë janë më të pranishme për qindra e
" - shembuj. Atëherë, si do të shkojmë që edhe pse formulohet në mbi njëq-
*
*
- ) * )
- imin e moshave i madhi reformator ne në Europë, si do të integrohemi, ind variante, mund të përmblidhej në
bëtare për testimet e bëra dhe cilësitë
0
^ 02

pa vlerat tona kombëtare, por vetëm tërësinë e përmbajtjes dhe të meto-

" 02 - duke pritur të na thonë e të na sajojnë dave të mësuarit, nuk ekziston “më-
$
% ]& ~
*

lloj-lloj antivlerash, që edhe pse mund suesia” si profesion, siç ekziston me

!*
%
të shfaqen në persona të shkëputur, të drejtë “mjekësia”, te kjo fushë vep-
dëshmitarë si për dobësitë e rënda në *

-
!! - nuk përbejnë karakteristikë për kom- rimtarie e nderuar, ose siç është “eti-
0 - nizmi. Edhe pse arsimi zhvillohet në kolosi i mendimit shoqëror për një bin shqiptar?! për këtë çështje. E quajnë si “mod- ka profesionale në mjekësi”, por nuk

!
%

- < ,

ernizëm” ose më “bashkëkohore” një kemi asnjë shkronjë për “etikën pro-

0

- 2 22 një televizioni shqiptar, privat, në qëndrim të tillë, duke mos ditur se fesionale të mësuesit e pedagogut”,

* - ditën e 7 Marsit, drejtuesja e emis- 2
*
në radhët e të cilëve përfshihen mbi
!

!

-
0
- ionit, një vajzë shumë e kujdesshme tyre intelektuale. W/ )

*

,

- 0!

për punën dhe studimin, në bisedë të Problemet shoqërore, sidomos në
)
sim për formimin edhe arsimimin e
9

lirë më tha se po përgatitej për temën shkencat shoqërore, nuk mund të e tyre, por si mësues e pedagogë të
brezit të ri në të gjitha nivelet. % #
- $6

- & e mbrojtjes së “mikrotezës” së pro- trajtohen pa njohur edhe evoluimin, 2 !
2 *- 0
gramit “Mastër”, mbi marrëdhëniet zhvillimin e tyre historik. Nuk njihet mësues e pedagogë, kryesisht që nuk
Identiteti i arsimimit

me publikun. - Do të paraqes vetëm gjuha pa njohur edhe “gramatikën rrojnë ose ndonjë të njohur, të shk-
shqiptar ) !

literaturë të huaj - më tha -, sepse nuk historike” ose letërsia pa e njohur ruesve, por edhe ato të shplarë, të

-

ka literaturë shqipe për këtë çështje, $
$ 2- sakatosur. Çfarë interesi apo vlerë ka

# *
U
2* - vazhdoi ajo. - Jo, mos u nxito, - i 2

se kur lindi apo kur ndërroi jetë apo
Me gjithë problemet e aplikimit 3

- thashë, - për komunikimin ka një ve- 22 "

në çfarë zonash shërbeu “x personi”

1
-
!

- %* [
4 - për të profesor Xheladin Muratit, në pedagogjia ose psikologjia pa njohur pa qartësuar se ku qëndrojnë meritat

!

Maqedoni, ti merr për referencë atë mendimin pedagogjik botëror dhe atë që evidentohen për t’u portretizuar
*
*
ish-rektor i parë në Universitetin e pjesë që të intereson, referoju, shiko kombëtar. Injorimi i këtyre fushave ai në Fjalor, në çfarë aspektesh është
edhe Profesor Aleksandër Xhuvanin, është cenim i formimit teorik të më- dalluar dhe ka kontribuar për arsimin
i cili nuk i thotë që në titull “mar- suesve të rinj. dhe shkollën shqipe. Personalitetet
rëdhënie me publikun”, por prob- kryesore produktive të këtyre fush-
lemin e trajton në pjesë të veçanta të Fjalori Enciklopedik ave, me botimet e të cilëve studiojnë
) Shqiptar )

-
gjen. Mund të kërkosh te prof. Fuga i dit, nuk përfshihen. Pikërisht ata janë
22
Në vitin 2009-2010 u botua Fjalori që kanë themeluar degë të fakulteteve
huaj, por mos i injoro ato që i ke në Enciklopedik Shqiptar në tre vël- shoqërore në dekadat e fundit dhe
gjuhën e në kombin tënd me dinjitet lime. Një punë e madhe, produkt i sot i drejtojnë nga ana mësimore dhe
dhe jo formalisht. shumë intelektualëve, specialistë të shkencore disa universitete, fakultete
Për psikologjinë e komunikimit fushave përkatëse. U shpenzuan dh- ose departamente etj.
është botuar edhe një libër tjetër, me jetëra e dhjetëra milionë lekë të tak- Duke vazhduar në zërin mbi “ar-
7-8 referenca vetëm të huaja, pa asnjë sapaguesve shqiptarë. Por, në fushat
&
+,
në gjuhën amtare, sikur asnjë nga ko- tona, të pedagogjisë-psikologjisë dhe Dytë Botërore, aty ka vetëm 32 rreshta
losët tanë të rilindjes, të periudhës së të degëzimeve të tyre, mund ta them për atë rritje të arsimit në tëra hallkat
pavarësisë e më vonë, të mos e kenë se edhe po ta quaj mjerane këtë paraq- )
X}W

./X/
trajtuar këtë çështje. Dhe, më e keqja itje, nuk gaboj. Sigurisht që sektor të po kaq vend sa ka për një lloj perime-
se edhe përkthimi nuk ishte në një tërë të paraqitur në Fjalor janë me U 0

dorë, por dukej copa-copa. Pra, kemi dinjitet, por në fushën pedagogjike pikërisht 32 rreshta, sepse për baja-
një injorim vlerash nga një qëndrim e psikologjike është paraqitje jodin- men e lajthinë së bashku janë dy herë
86 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 87

më tepër sa për arsimin mbi 50 vite
në tërë sistemin arsimor. Pa dashur
MAQEDONI
për të bërë sensacion, po lë jashtë
këtyre rreshtave dhjetëra shembuj

ARSIMI
kriteresh, për mediokritet në këto
fusha të rëndësishme. Andaj është
për të ardhur keq kur thuhet se ky
material është bazë për Enciklope-
dinë Shqiptare.
Ne e kemi shumë të domos-
doshme t’i referohemi botës, pat-

! 2
jo duke injoruar vlerat e pakon-
)
që i janë kushtuar me produkte,
që i qëndrojnë kohërave, siç bëj-
DISKRIMINIMI ME SHIFRA
në bota nga e cila ne mësojmë. Ti
Shkollimi si në KOMUNIZËM
referohemi veprës madhore të spe-
cialistëve amerikanë “Kurrikula,
baza, parimet dhe problemet” me
mbi 670 faqe, në të cilën në mbi 50
faqe autorët u shprehin mirënjohje
pedagogëve të shquar evropiane
të cilët kanë qenë bazë frymëzimi
dhe mendimi për ata në Amerikë, dhe Shkencës (MASH) i dha fund evi- Maqedonisht – që të dalin arsyetime nga më paradoksa-
Maqedonia është shteti më paradoksal ku shkol-
duke i nënvizuar me emra që nga dentimit të nxënësve sipas përkatë- mbahen në punë let. Kështu për nxënësit shqiptarë
Komenski, Pestaloci, Herbarti, Kër- limi në gjuhë amtare lejohet me ligj, garantohet me sisë etnike. arsimtarët maqedonas të Idrizovës (një fshat i rrethinës së
shenshtajnëri, Montesori etj, siç i kushtetutë, por pengohet nga institucioni përgjegjës, Në vitin shkollor 2008/2009 regjis- Shkupit), të cilëve nuk u lejohet të
referohemi edhe ne pedagogut të Ministria e Arsimit dhe Shkencës (MASH). Vetëm këtu trimi i nxënësve në klasë të parë nuk Duke e mbajtur të fryrë numrin e mësojnë në gjuhën shqipe nga klasa
madh botëror amerikan Xhon Dju u bë më sipas përkatësisë etnike, por nxënësve në paralelet maqedonase, jo e pestë, MASH-i deklaron se për këtë
e të tjerëve.
hapësirat e shkollave dhe mësimdhënësit sigurohen jo sipas gjuhës në të cilën mësojnë. “Ga- vetëm që deformohet përqindja reale duhet të vendosën Komuna e Gazi Ba-
Karta e Bolonjës është një orien- sipas numrit të nxënësve, por sipas përkatësive etnike. bimi” i 2007-ës nuk do të përsëritej e jomaqedonasve në shtet, por në këtë bës, pasi me decentralizim komunat
tim i domosdoshëm për t’u zbatuar më, por do të vazhdohej me praktikën mënyrë MASH-i i mban aktive edhe janë themeluese të shkollave, në këtë
nga të gjitha shkollat e larta, por, f Laura PAPRANIKU

~ - vendet e punës për mësimdhënësit rast të lejimit të paraleleve. “Neve si
kjo nuk do të thotë që ne të mos nësve sipas gjuhës në të cilën mësojnë maqedonas. Kështu, për shembull, MASH kemi dhënë mendim pozitiv
paraqesim në kurrikulat e shkol-
2
- në shkollën e mesme “Cvetan Di- për hapjen e paraleleve nga klasa e

02- ritjes së nxënësve, sipas paraleleve me ktën 10% nga shkrirja e etniteteve të mov” në Shkup më tepër se gjysma pestë me mësim në gjuhën shqipe në
M
kat tona në disiplina të veçanta. aqedonia është ndër mësim në gjuhën shqipe, përqindja e tjera në paralelet maqedonase. Sipas e nxënësve të paraleleve maqedo- shkollën “Petar Petroviç Njegosh”
Kërkesat e shabllonizuara janë vendet e pakta, në mos shqiptarëve del shumë shkallë më e të dhënave zyrtare për regjistrimin nase janë shqiptarë. Po të ktheheshin dhe tani i mbetet Komunës që, në
shumë më tepër se burokratizëm të vetmet, ku numri i lartë sesa përqindja të cilën e jep Enti e nxënësve, këtë vit në klasë të parë këto paralele me mësim në gjuhën bazë të mundësive, të gjejë formë për
pedagogjik. Ato e ndrydhin dhe nxënësve sipas përkatë- Republikan i Statistikave (ERS). Në janë regjistruar 22.910 nxënës. Prej shqipe, me automatizëm 10-15 profe- t’i hapur ato paralele”, thotë Goran
nëpërkëmbin lirinë akademike në sisë etnike nëpër shkolla mbahet “top bazë të numrit të nxënësve të regjis- tyre, në mësimin që zhvillohet në sorë maqedonas do të dilnin “tepricë Galevski, zëdhënësi i MASH-it.
universitetet tona, aty ku zbatohet secret”. Është shteti më paradoksal ku
2 gjuhën maqedonase janë regjistruar
& 4 Mirëpo, ndryshon puna kur komunat
kurrikula e Kartës së Bolonjës si shkollimi në gjuhë amtare lejohet me gjuhës në të cilën janë regjistruar në 15.154 nxënës ose 66%, në paralelet për këtë lloj “interesi shtetëror” në kërkojnë të hapin paralele me mësim
në shumë vende evropiane. Madje ligj, garantohet me kushtetutë, por
.// .// .¤ * ) me mësim në gjuhën shqipe 6.989 Ohër, Manastir, Prespë, Veles, Pr- në gjuhën shqipe. Atëherë MASH-
tek ne kjo kërkohet me më shumë pengohet nga institucioni përgjegjës, moshës shtatëvjeçare ishin shqiptarë. nxënës ose 30.5% për qind, në pa- ilep ose edhe në rajone të veçanta të i e ndryshon pozicionin dhe bëhet
rigorozitet se edhe në vetë univer- Ministria e Arsimit dhe Shkencës 3

* ) ralelet me mësim në gjuhën turke 697 Shkupit dhe Strugës, ku për shkak pengesë, njësoj si Komuna në rastin
1

2
(MASH) dhe, gjithashtu, shteti, ku moshës gjashtëvjeçare (gjithashtu të nxënës ose 3%, në paralelet me mësim “të interesit shtetëror” nxënësve sh- e Idrizovës. Në fshatin Podgorcë të
Karta e Bolonjës. hapësirat e shkollave dhe mësimd- klasës së parë) në paralelet me mësim në gjuhën serbe 24 nxënës ose 0.1% qiptarë u mohohet e drejta e shkol- Strugës, ku me kërkesë së prindërve

2

hënësit sigurohen jo sipas numrit të në gjuhën shqipe numri i nxënësve dhe në paralelet më mësim në gjuhën limit në gjuhën amtare që në klasë të Komuna dha leje për hapjen e pa-
akademike, mendimin shkencor e nxënësve, por sipas përkatësive et- arriti në 39.7%. Përqindja e maqedo- boshnjake 46 nxënës ose 0.2%. Pra, në parë, edhe pse ligji dhe kushtetuta e raleleve shqiptare në shkollën “Goce
profesional, të cilat si në çdo vend nike. Ka disa vite që në MASH nuk nasve për këtë vit është 54.6% për
) 2

"& ) * 6 []
përbëjnë vlera që duhen marrë në e përpunojnë, të paktën për opinion, grupin e shtatëvjeçarëve dhe 48.4% automatizëm humbin romët (që para Pavarësisht detyrimit të MASH-it aktivizoi Inspektoratin Shtetëror të
konsideratë. numrin e nxënësve sipas kësaj kat- për grupin e gjashtëvjeçarëve. Me një viti përbënin 5.7%), vllehtë dhe të për të siguruar shkollim në gjuhën Arsimit që t’i mbyllin paralelet që u
egorie, ndërsa në bazë të përlloga- këtë vit shkollor, Ministria e Arsimit tjerët (që përbënin mbi 1% të totalit) U hapën prej vitin 2009. Në këtë rast
88 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 89
Arsimi Maqedoni

MASH-i nuk harron se “komunat janë zhvillohet në gjuhën shqipe. Bëhet që në nivel shteti punojnë me nga tre
themeluese të shkollave” – qëndrim U 2
- ndërrime janë në komunat Saraj dhe ATY-KËTU NË MAQEDONI
MAQEDONI
ky me të cilin arsyetohet moshapja nën e Likovës, një në Zajaz dhe një Haraçinë, të mbipopulluara me sh-
KULTURA
e paraleleve shqiptare në Idrizovë të në Osllome. Janë edhe tre shkolla të qiptarë. Të gjitha shkollat në shtet, të
KULTURA
Shkupit. Kështu bëhen të qarta stand- tjera, mirëpo që gravitojnë në fshatra cilat punojnë në tri ndërrime, pa as-
!2 6 [] me shumicë maqedonase, si në Dra- një përjashtim janë shkolla ku mësimi
për shqiptarët: Idrizova dhe Podgor- sllicë të Strugës, Bërvenicë të Tetovës zhvillohet ekskluzivisht në gjuhën
0
! apo Radostushë të Dibrës. Numri i shqipe. Ndërkaq, shkolla e vetme në
mund të ndalohet shkollimi përmes paraleleve shqiptare në këto shkolla Maqedoni që punon me katër ndër-
komunave, MASH-i i përdor këta të është i paktë, një ose dy, kurse shkollat rime, “26 Korriku”, edhe pse ndodhet
fundit si mashë, ndërsa aty ku nuk ku shumica e paraleleve janë shqip- në Komunën e Shutkës, vendbanim
mund të veprohet përmes komunave tare (Likovë, Zajaz dhe Osllome) kanë me shumicë rome, është shkollë ku
e ngujuar
është në gjendje t’i djegë vetë duart e pësuar rënie në numrin e nxënësve mësojnë vetëm nxënës shqiptarë. Nga
veta, vetëm që të pengohet përhapja e për shkak të migrimit të brendshëm të dhënat e grumbulluara nga Minis-
shkollimit në gjuhën shqipe. Prej vitin 1 U tria e Arsimit dhe Shkencës për vitin e
1924 deri në vitin 1945 në Podogorcë vendbanime rurale. Në vendbanimet kaluar shkollor, në kategorinë e shkol-
mësimi zhvillohej vetëm në gjuhën urbane, si Shkupi, Kumanova ose lave me tre ndërrime renditen: SHF
shqipe, ndërsa me ardhjen e sistemit Tetova e Gostivari shkollat punojnë si “Bashkimi” dhe SHF “Goce Dellçev”
komunist mësimi në gjuhën shqipe të ishin kombinate. – Gostivar, SHF “Skënderbeu” –
u ndalua në këtë fshat. Kjo tendencë Kështu 69 shkolla maqedonase, që Haraçinë, SHF “Dituria” – Saraj, SHF
në baltën e
vazhdon sot edhe sot e kësaj dite sikur *)
}¤ !
- “Vëllezërit Ramiz e Hamdi” – Shutkë,
ende të ishim në komunizëm. jnë në një ndërrim, nuk janë vetëm të SHF “Sande Shtejrovski” – Kërçovë,
provincave ose vendbanimeve rurale SHF “8 Shtatori” – Tetovë, si dhe SHF Ajo që duket si më
Ngulfatja maqedonase. Raste të këtilla, madje “26 Korriku” – Shutkë, e cila evidento-
me bollëk, i gjen edhe në vendbanime het si e tillë edhe pse punon me katër
tragjike është kor-
Hapësira për shkollim në gjuhën urbane edhe brenda kryeqytetit. Ko- ndërrime. Në Maqedoni numërohen ruptimi shumë lirë,
shqipe është ngulfatur aq shumë munat Qendër, Kisella Vodë dhe Kar- 2 0 .} përmes financimi
injorancës
6

2 posh kanë nga tri shkolla që punojnë punojnë në dy ndërrime, 76 në një të ca dromca-pro-
pësojnë edhe objektet shkollore. Për- vetëm në një ndërrim. Në komunat ndërrim dhe 7 në tri ndërrime dhe 1
jashto ndonjë shkollë fshati të banuar “Gjorce Petrov”, “Petrovec” dhe në katër ndërrime. Ekstremet e kësaj
jekte që kalojnë pa
2 “Ilinden” të kryeqytetit gjithashtu ndarje u përkasin shqiptarëve. Konk- u vërejtur fare në
të Maqedonisë të cilat punojnë në një ka shkolla që punojnë në një ndër- retisht, të gjitha shkollat me tri dhe opinion, i atyre që
ndërrim u takojnë nxënësve maqedo- rim, kurse në komunat shqiptare të katër nderime u takojnë shqiptarëve, shtiren se janë pro-
nas. Nga 76 shkolla të cilat funksiono- Shkupit as që vjen në shprehje një gjë kurse prej shkollave që punojnë në një
jnë me këtë regjim pune, vetëm në 5 e tillë. Atje madje punohet edhe me ndërrim, që janë jashtëzakonisht pak,
motorët e kulturës
shkolla ose në 6.6% të tyre mësimi tre ndërrime. Dy prej tetë shkollave, janë vetëm 5 nga gjithsej 76. shqiptare
f Shkëlzen HALIMI
90 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 91

Kultura Maqedoni
J
ean-Claude Carrière, një kineast kultura shqiptare do të vazhdojë të
i shquar, në një debat me të
*
2
famshmin Umberto Eco, ndër tranzicionit, duke u përballur me
Ekspozohet “drama”
SHQIPËRI
të tjera në mënyrë decide do një sistem politik të kontrollit (të
KULTURA
të thotë: “Çdo epokë i ka të vërtetat vullnetshëm) psikologjik.
e saja, nga njëra e anë, dhe idiotët Ndërkaq, ajo që duket si më
e famshëm që qëndrojnë në anën
tjetër”.
Po cila është e vërteta e pozitës së
tragjike është korruptimi shumë
2

0 0 0 ]
projekteve që kalojnë pa u vërejtur
e trashëgimisë
kulturës shqiptare në Maqedoni në fare në opinion, i atyre që shtiren se
epokën aktuale, që karakterizohet me janë promotorët e kulturës shqiptare %0

! 0

shumë të panjohura? Pa perspektivë, në njërën anë, por që në anën tjetër e +

|
(
+

e partizuar deri në palcë, e korruptuar plotësojnë përqindjen e nevojshme si 4

"
-

sa s’ta merr mendja, me plagë tash
, $W/ &- W/

%
Y
"
për tash të pashëruara. Është i për t’ua mbyllur gojën të gjithë atyre *

dhimbshëm ky konstatim, mbase ,

0

!
për idiotët që i kontribuojnë kësaj 2

0
3 + !*~ -
gjendjeje, gjithsesi i papranueshëm. meritor të kulturës shqiptare.
*

!
-
Çdo mbrojtje apo arsyetim për ,

shfajësim (shqiptarëve u mungon realizimin e përqindjes së nevojshme +

X
sensi i vetëkritikës) është pa bazë, (po pse shqiptarët të drejtat e tyre

)

i peshojnë me përqindje?), atëherë *

që e tregojnë të kundërtën, se faji ka logjika thotë se nga kultura jonë 4 W/*

"2 nuk do të mbetet as shkronja K.
0

tjetër është i kotë dhe mbi të gjitha i 2

0

+

!
lakuriqësuar. Pra, siç thuhet shpesh të ngjarjeve të përgjithshme ose Ministria e Kulturës, pastaj shfaqje,

ndër popull, nuk e ha pazari.

)

ekspozita e shumë projekte të tjera

Akulturimi i shqiptarëve në partiake, duke pritur ndonjë pozitë të që mbajnë siglën shqiptare, që lart
+

Maqedoni është një proces të cilin lakmueshme, që do t’u sillte të mira poshtë i afrohen përqindjes të cilën

-
e trasojnë vetë shqiptarët, duke u materiale. Të tillët janë frenuesit e e kërkojnë shqiptarët, por që në fakt

fshehur prapa “të vërtetës” së tyre se pamëshirshëm të ngritjes së vlerave ato nuk shihen askund, sepse me 0

fajtor për këtë është “pushteti”. Nëse shpirtërore të shqiptarëve. përjashtim të dy-tre individëve – 3
)
është kështu, atëherë ç’faj ka pushteti Partitë thjeshtë e kanë këputur indin menaxherë seriozë që angazhohen 0
)*
-
për faktin se shqiptarët në Maqedoni e tërësisë së kulturës shqiptare, duke i për prezantimin e vlerave të

kanë më shumë shkrimtarë sesa ndarë artistët në të favorizuar dhe të 2

lexues, se kanë më shumë shtëpi lënë anash. Kjo “prerje cezarike” ka
2
bërë që shpesh të kemi edhe aktivitete
botuese sesa lexues, se në tërë
hapësirën shqiptare (të Maqedonisë)
funksionon vetëm një sallon i librit
(kuptohet, ku shiten vetëm libra).
të dubluara që zhvillohen në të njëjtin
vend dhe në të njëjtën kohë, por
që dallojnë vetëm sipas ngjyrave
bërë asnjë hap, “vajtues” të çështjes
dhe kulturës shqiptare, diletantë që

" 2

me ta.
“Dosja K”,
Fatkeqësisht, akulturimi i shoqërisë partiake. Pra edhe kjo epokë e kulturës
premierë në Tiranë
2

2 Tashmë është e qartë se periudha shqiptare i ka të vërtetat e saj që janë
në të cilat punojnë të dërguarit e e tranzicionit në stabilizimin e më shumë se të hidhura nga njëra e
partive politike dhe që nivelin e vlerave shpirtërore të shqiptarëve në anë, por, siç do të thoshte Jean-Claude
procesit të arsimimit e kanë sjellë Maqedoni nuk është as në gjysmë Carrière, ka edhe idiotët e famshëm
të rrugës. Përkundrazi, duket sikur 3 4
* 2$ &7
:!
-
në pikën më kritike, që fare lehtë që qëndrojnë në ana tjetër.
¢ 7(0:
+!

!
mund të rezultojë me prodhimin e ka ngelur e ngujuar në baltën e Mund të supozojmë se kush janë
injorancës dhe provincializmit.
1
3

$
analfabetëve të rinj, të cilëve, është ata idiotë të kulturës shqiptare në & 6
0

- 3
e kuptueshme, absolutisht do t’u Kuptohet, si injoranca, ashtu edhe Maqedoni. Janë midis nesh. Por, e
provincializmi, i kanë heronjtë e vet, -
2 "
0 7 -$
mungojë ndjenja për kulturën e tyre. vërteta e palëkundur në gjithë këtë &

7*_ -
Sot të paktë janë ata që e dinë se që shfaqen si “shpëtues” të vlerave atmosferë të zymtë është fakti se ata
tona shpirtërore. Shumica e këtyre $0&%
!3 4 Z
1
çfarë është teatri, sepse de fakto teatri veten e shohin ndryshe: si shpëtues
\
*
)

1
në hapësirat shqiptare pothuaj është

dhe kultivues të vlerave shpirtërore
shqip, në të vërtetë nuk mendojnë 3 )

1

një nocion i vdekur në kthetrat e shqiptare. Ngjashëm me segmentet e

_

3

pamëshirshme të politikës ditore. Ata ashtu, nuk mendojnë shqip. Dhe, tjera, edhe kultura shqiptare ka ngelur
duke pasur një ndërtim të këtillë 1 6
2

, #
*! e ngujuar në baltën e injorancës dhe
2
jete kulturës sonë ose janë margjinave mental, është shumë e qartë se përse provincializmit... Fatkeqësisht...
92 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 93

Tirana bëhet me “Shekspir” Fillon karvani “Agim Deva”
KULTURA
KOSOVË
Në ditën e Mësuesit, më 7 mars ka nisur ) * )
Në teatrin e Metropolit në Tiranë në Prishtinë Edicioni i 12-të i Karvanit të ª !

u përurua një sallë e re që mban - ) $ &0 0

2

emrin “Shekpsir”. Kryebashkiaku i
2 ) /

*
Tiranës, Edi Rama, në ceremoninë !
6

e përurimit të kësaj salle të re tha ) 0
% )

se teatri i Metropolit është kthyer * )

2

0 #)
) -
tashmë jo vetëm në teatër të vlerave 0
$
$#
)$ -
dhe talenteve, në një hapësirë të artit "
) 0

/

skenik, por edhe në një hapësirë për )
*

brezat e rinj të aktorëve.

& )

Salla ”Shekspir” ka një kapacitet

-
2

0

prej 350 vendesh, ka 8 lozha, 6 % *
!
0 )-
hyrje, sistem sigurie kundër zjarrit
* )
0

të standardeve më të larta, sistem

* )
shumë të mirë akustik dhe nga të
!
)

6
gjitha anët është e rrethuar me një Londos, që është njëherësh edhe time”, e autorit boshnjak Abdullah *
-
"$®(
&

sistem izolimi, që do t’i neutralizojë drejtor i teatrit Metropol. Sidran. Një vit më vonë teatri i Met-

* ) !

zhurmat dhe do ta ruajë tempera- ! )
)
~

* ) 0
!

turën e brendshme. Ajo është një Premierën e parë zyrtare e pati më e cila u quajt “Çehov”, kësaj radhe

~

sallë e veshur e gjitha me dru, e pa- 6 mars 2008 me shfaqjen “Harvey” me shfaqjen “Kopshti i vishnjave”. ) * )
jisur me të gjithë elementët modernë me regji të Hervin Çulit, e cila u Ndërsa në marsin e vitit 2010 në
- ) 0
të fonisë dhe ndriçimit. Dhe, si për shfaq në sallën e Akademisë së teatrin e Metropolit u përurua edhe

)
të plotësuar dimensionin shek- Arteve të Bukura në Tiranë. Po në salla e dytë “Bodrum” me shfaqjen

spirian të sallës, shfaqja e parë aty këtë sallë janë shfaqur edhe pre- “Playboy i trojeve tona” e autorit ,
.///
0#
ishte pikërisht e famshmja “Romeo mierat “George Dandin” e Molierit John Millington Synge.

* )
dhe Zhuljeta” nën regjinë e Kiço dhe “Në Zvornik kam lënë zemrën 0

,
0

$

Marsi, muaji i grave kineaste

* )
,

*!! !&

) !
Përgjatë gjithë muajit mars Arki-
X/3 )
-
vi Qendror Shtetëror i Filmit timi i kineastes Liri Brahimi me “E
(AQFSH) në Tiranë, me rastin e
8 marsit, ka prezantuar veprat
2 )

dashur nënë Afërdita”, “Monumenti
i natyrës” dhe “Përse kështu”, reali-
zime që u përkasin viteve 1989, 1974
Vjen kompleti i veprave te
gra ndër vite. Ky aktivitet nisi
me shfaqjen e tre dokumentarëve
të kineastes Marianthi Xhako
dhe 1991. Pas saj radhën e prezanti-
mit e kishin veprat e kineastes Vitori
Çeli me “Prite, prite Skënderbenë”
akademik Rexhep Qosjes
(Qemo): “Qyteti i 1000 dritareve” i vitit 1983, “Vajzat e metalurgjisë”, <

%

-
(1959), një dokumentar me të prodhuar në vitin 1977 dhe “Banorë 5~. *

cilën Xhako mbrojti diplomën të rinj buzë Jonit” realizuar më 1976. )
00 5~
në BRSS, pastaj “Reportazh nga 6
) - !

^

!

Shishtaveci” (1967) dhe “Mjekja

2 0 X/ *)
X.
e fshatit” (1975). Ndërsa më pas të madhes personalitet të kinemasë ¥

! !
0

ishte radha e regjisores Donika ª
2

0
¥

Muçi, që u prezantua nëpërmjet “A, B, C...Zh” prodhuar në vitin 1971, ]

¥

2
$ *
si dhe të Adriana Elinit me dokumen- * 0

Gjeçovi”, prodhim i vitit 1985, $9 ) &
“Qyteti kështjellë” i realizuar në në vitin 1984, si dhe një dokumentar -

0
6

vitin 1990, si dhe dokumentari tjetër kushtuar Kolë Idromenos, re-
X///

tjetër me titull “Mozaikët”, i reali- alizim i viti 1987.
.W/
94 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 95
BOTIME TË REJA

MAQEDONI
Ekspozitë me motive
KULTURA
evropiane
3

_
0

* * 2

$8
6
./X/&
6

1 (

2 % %

1
0
1(]
6
5+ !

6

*

)2

*

!

$«

! (
% $8
6
&
NYSRET PLLANA FËHMI AJVAZI AVDUSH CANAJ ( «
!-

(

“Terrori i Serbisë “Komploti” “Dallëndyshet e
¥

* 2

pushtuese mbi Në këtë libër, përveç tjerash, pasqy-
rohen me argumente dhuna e terrori
gjumit”

*

"
shqiptarët që ka ushtruar Serbia për rreth një
shekull në mënyrë të organizuar
Libri më i ri i Avdush Canajt X///

“Dallëndyshet e gjumit” është i

&
05+
1844-1999” ndaj shqiptarëve, si dhe opinionet strukturuar në formë tregimesh, 4

*!
1 (-

!
6 !] por për nga personazhet që i hasim
0

6

1

Libri “Terrori i Serbisë pushtuese Libri “Komploti”, i studiuesit dhe

) (
- 2

mbi shqiptarët 1844-1999”, i autorit publicistit Fehmi Ajvazi, analizon tematika dhe lidhja stilistikore, ai

<
*% (|
6

Nysret Pllana, përmban një fakto- dhe në mënyrë faktike hedh poshtë mund të lexohet edhe si roman. I
2 !
U

0- mbushur me plot imagjinatë, me
Kosovë për më shumë se një shekull.
06 !
|9] nota të këndshme humori, shkrimtari
1 )

nga Qeveria e Kosovës dhe vjen në
kohën e akuzave të raportit të Dick
dhe krerëve të saj. Përveç anali-
zave dhe sqarimeve të shumta për
ngjarjet në Kosovë dhe përshkrimit

06 !]
na end që nga lindja e protagonistit
të librit, Luçi, për të vazhduar nëpër

) #
Laborator i ri për
6 !]

- me lopën që “ha” çamçakëz, e deri te
ovare për krime ndaj serbëve. Autori

) !

tmerrit të përjetuar në dekada të
ky libër pasqyron edhe opinionet
dhe vlerësimet e politikanëve dhe
drejtueseve të shteteve të ndryshme.
2 *

* ) 6

tregon se si dielli lëpin akullore, bën
konservim
tëra kundër popullit shqiptar nga “Komploti” përbëhet prej 255 faqesh U
Qendra Nacionale për Konservim në Republikën e Maqedonisë promovoi laboratorin kimik dhe vuri
6 ) dhe është i ndarë në 5 pjesë, të cilat qefulli, për ditëlindjen e viçit etj.
*

ª!

0

janë përmbledhur me përkushtim nisen me pasqyrimin e një shekulli Subjekti i tregimit nëpërmjet imagji- * "

-
nga disa autorë dhe janë një doku- dhune e terrori mbi shqiptarët, e natës i heq të gjitha pengesat a muret
*

mentacion shumë i rëndësishëm mandej vazhdojnë me vlerësimet e
*

! ( %

për të dëshmuar gjenocidin serb ndryshme mbi raportin shpifës të ndërmjet tokës dhe trupave qiellorë,

2 -
mbi shqiptarët për gati dy shekuj. 6 !]+ 0 si dhe ndërmjet botës reale dhe asaj
0

Veçmas me interes janë dëshmitë një vepër që paraqet një zë demokra-
% " )!-

!

e krimeve të kryera nga shteti serb tik dhe kritik të argumentuar, të jues ka botuar edhe veprat “Gjeneral

,
*
+ mbështetur te populli i Kosovës, i cili pa epoleta”, “Lepurushi i çokollat- 6
6

)

-
është paraqitur edhe si dëshmi në ! # ave, “Gonxhja nga Jupiteri”, “Zogu ti për herë të parë te ne do të mundësohet përcaktimi i
Gjykatën Ndërkombëtare të Hagës. veta, ta mbrojë lirinë e vet, ta mbrojë
&$ & lashtësisë së artefakteve dhe struktura e pikturave mu-
Pllana për shumë vite ka vuajtur në shtetin e vet dhe demokracinë e vet, $6 !& 3
.//
0 3
burgjet serbe, ndërsa ai njihet edhe si nga një përpjekje aventuriere e një (

:
2$
zëri lirisë. Dikur ishte folës në Radio komploti për të cilin tash jemi shumë

-
“Kosova e lirë”. koshient se ku i ka themelet. &0
*
./XX
Përgatiti: I.V.
96 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 97

Kultura Maqedoni
ALBANOLOGJI
“Artanët”
kremtojnë
25 vjetorin
6! $|
&
-

3 4 "$%
% &

[
*
$
&

.W]

%

X.]
<
)

] 2

!
_ !.W

!

! XX

W
*
.W]"

“Karnavali i Bozovcës” –
traditë qindravjeçare GJUHËSI
Me “Karnavalet e Bozovcës” ose “Vasalicat” banorët e Bozovcës pritën stinën e pranverës. Këtë festë tradicion-
) "

DYSORËT E

10

X .X *
#

) #
*
#

0 %
!

*

4

0

!

PËRFTUAR NGA
me emrin “Karnavalet ilire të Bozovcës”. Më parë
*

!

* 6 4 +0:-
0

në Bozovcë.
Y

PURIZMI

*

tradicionale të Bozovcës.
f Xhevat LLOSHI
98 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 99
Albanologji Albanologji

Veprimtaria për pastrimin e gjuhës shqipe ka arritje të pjesshme. Ka dështuar Nga kjo pikëpamje, nuk do të ishte e term tjetër për këto, që sot shfaqet për çdo autor të cilit i është dashur të
purizmi, madje ai është pengesë për pastrimin e shqipes. Përfundimi i pjesës më të pranueshme, që puna për pastërtinë e rrallë, ka qenë barbarizma. Përgjithë- shkruajë shqip në një fushë ku mun-
madhe të propozimeve për zëvendësimin e huazimeve ka qenë përftimi i dysorëve. gjuhës të nisej nga Budi, siç mendonte

gonte terminologjia. Zgjidhjet në këto
A. Xhuvani dhe si e ka mbështetur E.

- rrethana janë të ndryshme, megjithatë,
Pastrimi i gjuhës shqipe gjatë një shekulli e gjysmë ka sjellë një gjendje të re në + U 1 dhim del se pastërtia ka të bëjë krye- një gjë është e sigurtë: ai është rropatur
gjuhën shqipe, duke e shtuar sinoniminë me dysorë. shqipe po bdarej jo në kuptimin që
për të shkruar një shqipe të pastër, por
po prishej nga pikëpamja e pastër-
nuk ka qenë në gjendje të orientohej
N
ë punimet tona nuk ka një

- tjera
, tisë, porse po humbiste ngaqë nuk
nga terminologjia ndërkombëtare e
përcaktim të qartë për ter- ishtja dhe sllavishtja. E. Çabeji i ka dal- për një qëndrim kundrejt elementëve po lëvrohej prej letrarëve dhe nuk po

fushës, mendonte vetëm me termat e
mat themelorë të përdorur < të quajtur të huaj. Në këtë periudhë mësohej në shkolla. Nuk ka përse të quaj të domosdoshme të vë në dukje, greqishtes dhe kishte ngecur në mod-
në fushën e quajtur pastër- ky leksik, vendës dhe i ardhur, ka qenë kjo ndërgjegje mbështetet vetëm në
U , 5
- elet e saj edhe kur rrekej të bënte diçka
tia e gjuhës. Termat: 7 +2 + brumi i shqipes së vjetër dhe të dallosh një ndjenjë të turbullt, të papërpiktë. )

%
7 + "+

%

) , termave ndërkombëtarë dhe kjo e tr- këtu qëndron edhe e meta e rëndë e
"+7 më shpesh shoqërohen për studimet etimologjike, por jo për
U egon qartë se ka pasur prirje të thek- rilindësve të tjerë, si J. Vretoja, P. N.
me ngarkesë emotive dhe jo me ndonjë

" Me fundin e shek. XVII dhe kalimin 6 ,

- Luarasi e të tjerë, të cilët përpiqeshin
2
0 %
etimologjike dhe nuk kanë të bëjnë me e gjuhës së folur. në shekullin XVIII hyjmë në shqipen të shkruanin pastër shqip, por në të
një farë rregulli, besoj se do të ishte nocionin e pastërtisë së gjuhës shqipe. %

e re. Këtë etapë e shënojnë në mënyrë
U
vërtetë kishin ngecur keq në kthetrat
me vlerë të arrihej një përcaktim i tyre, bëjë me trajtën e shkruar dhe pastaj kjo vendimtare vepra e P. Bogdanit (1685) gjeo-. Përpjekjet e A. Kostallarit për ta e greqishtes.
,

shqipes mesjetare (afërsisht nga shek. !

#) dhe Kuvendi i Arbrit, ndërsa vetë gju-

Pastrimi i shqipes nënkupton edhe
marrëdhënie si terma dhe duke i lid- ª
*
ª:<<\
!

*% ha tashmë do të quhet shqip. Në këtë e rilindësve dhe, të mëpastajme, të A. një nocion tjetër: !
-
hur me shtresimin historik të shqipes. për arsyen se jo vetëm shqipja është në as nuk lind dhe as duhet të diskutohet huazime të reja Xhuvanit e të tjerëve, kanë qenë përp- zimeve. Ky është qëllimi i vërtetë, syn-
% ! - një etapë tjetër, të quajtur arbërishtja, lidhur me gjuhën e folur. Depërtimi
*
* jekje propagandistike për të mbuluar imi përfundimtar i kësaj veprimtarie.
qiptarë gjatë një shekulli ka qenë që të por kanë ndryshuar edhe gjuhët me të në gjuhën e folur i gjetjeve të veprim- mëparshme dhe këto përbëjnë fushën diellin me shoshë. Edhe vlerësimi i saj varet pikërisht
mos cilësoheshin puristë dhe prandaj cilat është në kontakt. Këto janë gre- tarisë për pastërtinë është treguesi për 6U Një dukuri tjetër e lidhur ngushtë
)
e kanë mënjanuar termin purizëm me qishtja e mesme, italishtja dhe gjuhët

*
U Me keqardhje kam vënë re se në pun-
mënyra të ndryshme ose e kanë dënu- sllave të diferencuara, ndërsa nga së suksesit të tyre. Fjala , një
* - të reja ose " !. Fjalëformi- imet tona pikërisht kjo anë thelbësore
ar. Nuk e kanë termin as \ " shek. XV nis edhe kontakti me tur-

im- jve të fundit, por jo më përpara, jo për mi është punë e përhershme në gjuhë dhe më e rëndësishmja kalohet për-
i vitit 1954, as \ "
[ !, ka hyrë në gjuhën e folur dhe shqipen arkaike, të vjetër dhe mesje- dhe është e nevojshme të dallohen 0 %

më 1980, ndonëse \
U
*

- është një shembull i shkëlqyer se jo të tare. U vatra e gjithë kësaj problematike, këtu
" më 1975 e kishte pian, por kundrejt shqipes së vjetër. gjitha përpjekjet shkojnë kot. 8

duhet të përqendrohen gjurmimet
paraqitur. Edhe kur është përfshirë në Ndërkaq, ka hyrë në veprim një fak-
*
ª:<<< U
wU # kur gjuha ecën në rrugën e pasurimit tona me sy shkencor dhe jo te ankesat
!
U tor me peshë vendimtare: shqipja nis Po të synojmë një përpikëri të rreptë për kërkesat e veta. Për shembull,
Z .//..//\U % trajta e shkruar - shkencore, ky njëjtësim nuk qëndron. përmendja e dorëshkrimit të Marko didaktike, që po përsëriten prej një
2
$& e shtron si çështje të ndërgjegjes dhimisht, këto nuk do të përfshihen Fjalë të huaja janë ato njësi, të cilat Boçarit, që F. Pukëvili e çoi në Paris, shekulli e gjysmë dhe që janë fusha
%

- gjuhësore ballafaqimin me gjuhët e në vështrimet për pastërtinë e gjuhës. nuk i përkasin gjuhës shqipe, por për U ! e parapëlqyer e gjithfarë diletantëve
drim i skajshëm dhe veprimtari për arsye të ndryshme përdoren në tekste pastërtinë e gjuhës është thjesht mosn-
ta mbajtur të pastër gjuhën e vet nga shqipe, ndërsa mbeten njësoj të huaja johje shkencore. Kurse N. Veqilharxhi
2 * -
ndikimet, që i quan të huaja. Gjuhëtari për shqipen. Të tilla janë, p.sh. nga lati-

*

_0

nishtja: in vitro, ad literam, per se, idem, dështuar. Është pak e çuditshme kur të realitetit gjuhësor nga ky këndvësh-
për arsye afektive dhe jo funksion- de jure; nga anglishtja: know-how, hi- lexon shkrimet e sotme për punën e trim:
ale; gjuhëtarja ruse O.S. Ahmanova e tech; nga rusishtja: glasnost, perestrojka; )

- #
"

,

nga serbishtja: druzhe; nga kinishtja: sisë dhe në to nuk thuhet qartë se

$

0 - dacibao 3

U )
*!

¥ U % 5]

¥ gabuara. Nuk kemi çfarë të mësojmë "

vlerëson si përkujdes të tepruar. këtë ecuri sot problemet më të mëd-
)

%

Huazim është term i përgjithshëm ha shfaqen me anglishten. Kështu, gjurmë në lëvrimin e shqipes së shkru- ! !

"U

hard-ware dhe L] janë terma të ar, duke nisur që nga titulli “Ëvetar”. ! & '
-
tjetër në gjuhën shqipe. (Këtu po lëmë

U Njëkohësisht ato nuk përfaqësojnë !%
"

"

nuk mund ta parashikojmë se si do të

-
" '

\%! ^

- meve. Për fat të mirë, ai i ka vënë në " "

në cilën gjuhë shqipe? Nënkuptohet endësohen. Prandaj do të dallohen U 0

'
#
atëherë se kemi një fond (të përfy- dhe
U

"
! \U

huaja

greqishtes, nuk ka qenë rasti për hua-
**

e trashëguar nga shqipja arkaike ose % )

N. Veqilharxhi

ilirishtja, si dhe formimet e prejardhu-

nuk e ka pastruar shqipen. Ai ndodhej

!
)*
dhe !
. Një përpara vështirësive të kuptueshme, si
100 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 101


TEKSTET JOLETRARE Për ta përfshirë një tekst në kuadër të letërsisë shqipe, ai domosdoshmërisht duhet
SHQIPTARE
të jetë i shkruar në gjuhën shqipe dhe të jetë tekst origjinal, e jo përkthim nga ndon-
BURIMI I
LETËRSIA
jë gjuhë tjetër dhe të jetë tekst artistik. Kriteri gjuhësor nuk ka pse ngatërrohet me
kriterin etnik.
f Milazim KRASNIQI
DEFORMIMIT L
etërsia shqipe është e doku-
mentuar shumë vonë. Kjo
gjë ka ndodhur për shkak
të mungesës së institucion-
eve shtetërore, fetare e kulturore në
periudhat e gjata të pushtimeve ro-
të reja. Për ta trajtuar një tekst në
kuadër të historisë së letërsisë shqipe,
ai domosdoshmërisht duhet të jetë i
shkruar në gjuhën shqipe, duhet të
jetë tekst origjinal, e jo përkthim nga
ndonjë gjuhë tjetër dhe të jetë tekst
makëve, bizantinëve, bullgarëve e
serbëve, nuk ndodhi ashtu. Edhe pse
në vetë truallin historik të ilirëve/
shqiptarëve, në lokalitete si Durrësi,
Apollonia, Butrinti e në lokalitete të
tjera antike, janë gjetur mbishkrime të
TË HISTORISË make, bizantine, bullgare e serbe.

Tendenca që mungesa e letërsisë të
kompensohet me tekste joletrare, ka
shkaktuar deformimin e historisë
së letërsisë shqipe. Librat e parë në
gjuhën shqipe, të botuar në kuadër të
artistik. Kriteri gjuhësor nuk ka pse
ngatërrohet me kriterin etnik.
Letërsia – paradoksi
Lindja e letërsisë shqipe me vonesë

ndryshme, por ato pa përjashtim janë
ose greke ose latine.
Shkaqet që e penguan kultivimin e
shkrimit në gjuhën ilire/shqipe, janë
të shumta, por ngado që ta marrësh
punën, shkaku kryesor ishte munge-
SË LETËRSISË
Kundërreformës, nuk janë tekste le- të madhe është një paradoks më vete, sa e institucioneve shtetërore, fetare e
trare, prandaj nuk mund të trajtohen kur dihet fakti që shqiptarët dhe kulturore, të cilat do t’i jepnin drejtim
si letërsi, sepse objekti i studimit të paraardhësit e tyre, ilirët, me shekuj edhe kultivimit të kulturës dhe të
historisë së letërsisë duhet të jenë tek- jetuan në fqinjësi direkte me dy pop- letërsisë në gjuhën shqipe. Mungesa e
stet letrare. Për të bërë korrigjimet e ujt që e farkuan njërën nga shtyllat e gjurmëve të shkruara në gjuhën ilire/
pamjes së deformuar të vetë historisë qytetërimit europian, atë greko-ro- shqipe, e aq më pak letërsi artistike
SHQIPE
së letërsisë shqipe, duhet të apliko- make. Në ndonjë rast tjetër, popujt e në këtë gjuhë, në antikë e në Mesjetë,
hen standarde rigoroze shkencore me lashtë që jetuan në të njëjtat territore koincidon me mungesën e institu-
rastin e shkrimit të historisë/historive ose afër njëri tjetrit, sikundër qenë cioneve të tilla, si pasojë e pushti-
sumerët, babilonasit, hititët, asirët, meve të gjata e me tendenca të forta
çifutët, egjiptasit, fenikasit, edhe pse asimiluese. Rolan Barti ka theksuar

se “historia e letërsisë është e mund-
megjithatë ndikuan mbi njëri tjetrin shme vetëm nëse bëhet sociologjike,
që të zhvillohej kultura e shkrimit. nëse interesohet për veprimtarinë
Ndërsa, në rastin e ilirëve/shqiptarëve dhe institucionet, e jo për individët”.
dhe fqinjëve të tyre, grekëve, ro- Prandaj, edhe në rastin e historisë së
102 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 103

Letërsia shqiptare Letërsia shqiptare

letërsisë shqipe, gjetja e shkaqeve për timet pararendëse. Por, meqë shkrimi rimëkëmbjes së Arbërisë në shekullin ata me shumicë ishin të integruar në
mungesën e institucioneve, na afron shqip dhe letërsia shqipe kanë lindur XII e XIII, u dëmtuan nga ekspansioni fenë ortodokse dhe në qytetërimin
edhe te gjetja shkakut themelor për në kohën e sundimit osman, atëherë serb në shekullin XII dhe nga pasojat bizantin. Madje komunitetin e kato-
mungesën e letërsisë në gjuhën sh- duhet të gjendet përgjigje shkencore që shkaktoi Kryqëzata e katërt e vitit likëve shqiptarë, faktikisht nuk e ka
qipe deri në kohën e re. në pyetjen: pse nuk ka pasur shkrime 1204, me pushtimin kryqtar të Ko- prekur as lëvizja e Reformacionit. Ki-
Pohimet e tërthorta që nga ajo e shqipe e letërsi shqipe në periudhat standinopojës. Kjo ngjarje ka pasur sha Katolike e lejoi botimin e ndonjë
Herodotit për alfabetin e pellazgëve pararendëse, të pushtimeve romake, ndikim të jashtëzakonshëm në for- libri fetar në gjuhë shqipe në periud-
e deri te dëshmitë e Brokardit për bizantine, bullgare e serbe mbi ilirët/ cimin e identitetit fetar e kulturor hën e Kundërreformës, në mesin e
alfabetin latin të librave shqip, nuk shqiptarë? serb në territoret veriore shqiptare, shekullit XVI, por më shumë e mo-
duhet të na hutojnë, sepse nuk janë Për këtë rast ia vlen të bëhet një sepse strehimi në Serbi i piktorëve, i tivuar nga përpjekjet për ta frenuar
mbështetur deri sot nga ndonjë përkujtesë e shkurtër, e cila e shpj- )

islamizimin e popullsisë shqiptare.
provë konkrete materiale. Pra, ka egon arsyen e mungesës së lietera- të arratisur nga Kostandinopoja e 6 2
amnezione të mëdha në historinë turës shqipe në ato periudha të gjata pushtuar, mundësoi zhvillimin ek- në gjuhën shqipe në mesin e shekul-
dhe në kulturën tonë. Nga dëshi- % 2- spansiv të kulturës serbe edhe në lit XVI, është tregues i ndikimit që ka
ra për të kompensuar mungesat, luar në pjesën e parë të shekullit III trojet shqiptare. Vetëm pesëmbëd- pasur institucioni i Kishës Katolike
2

para erës sonë dhe i përmbushur me hjetë vjet pas Kryqëzatës së katërt, me politikat e Kundërreformës, mbi
letërsinë tonë dhe për moshën e saj, pushtim të plotë në shekullin e parë 2

komunitetin katolik në botën shqip-
janë bërë në bazë të deklaratave të të erës sonë, la pas vetes shkatërrimin Ndër pasojat e forcimit të shtetit serb tare. Sot për sot nuk është e qartë se
shkëputura e të gojëdhënënave, gjë e qyteteve ilire si Rizoni dhe Scodra, e të kishës serbe janë serbizimi i një cila ka qenë shkalla e organizimit të
)
- shpërbërjen e institucioneve sociale e pjese të popullsisë, serbizimi i topon- kësaj bashkësie dhe të kërkesave të
formuar, mitologjike, të kësaj kulture politike vendëse dhe e hapi procesin e imeve dhe i patronimeve, dyndja e saj për libra shqip, në kohën kur Per-
e të kësaj letërsie. Mirëpo, asnjë lloj romanizimit, i cili e preku identitetin shqiptarëve drejt jugut dhe shkatër- andoria Osmane ishte në kulmin e fu-
deklarate nuk mund të meret si fakt e një pjese të madhe të popullsisë ili- rimi i strukturave të kishës katolike qisë së saj, por vetë fakti që ajo kishte
për një gjykim shkencor, nëse nuk re. Në kushte të këtilla të shpërbrëjes romane. Është e kuptueshme se as në terren kuadro që bënin përkthime
është e mbështetur në fakte konkrete së strukturave vendore dhe të nxitjes në këso rrethanash të pushtimit serb, të teksteve liturgjike, tregon se kishte
të shkruara. Prandaj, kjo praktikë e masive të asimilimit, nuk ka pasur nuk ka qenë e mundshme që të zhvil- më shumë hapësira veprimi se sa
shtyrjes në lashtësi, pa pasur tekste shanse kultivimi i letërsisë në gjuhën lohej gjuha shqipe e as kultura dhe nën sundimet pararendëse bizantine,
të shkruara konkrete, duhet të brak- e ilirëve. Pushtimi bizantin, që e pasoi letërsia në këtë gjuhë. Kjo jetesë e bullgare e serbe.
tiset edhe nga historianët e letërsisë

) gjatë nën pushtimet bizantine, bull- Botimi i Mesharit të Gjon Buzukut
shqipe. Objekti themelor i studimit shkatërroi edhe ato pak struktura që gare e serbe dhe nën juridiksionin e bie pikërisht në periudhën e lëkund-
të historisë së letërsisë janë tekstet e kishin ngelur, duke e integruar pop- kishave ortodokse, e ka amputuar jeve të mëdha fetare e institucionale
shkruara dhe në lidhje me to rrethan- ullsinë ilire në një formacion të madh popullin ilir/shqiptar nga lidhjet poli- në gjirin e popullit shqiptar. Sido-
at dhe faktorët e ndryshëm që kanë shtetëror e fetar, që në esencën e vet tike e kulturore me pjesën tjetër të , 6 _

ushtruar ndikimin e vet mbi tekstet ishte gllabërues. Perandoria Romake Europës, shumë para se të pasonte Buzukut është tërësisht fetare. Nga
dhe autorët e tyre, por gjithnjë duke e Lindjes, e ngritur nga Konstandini i pushtimi osman. ana tjetër, “…përpara të gjithave do
i pasur pikënisje vetë tekstet letrare. Madh, ishte një “strukturë shtetërore të kemi para sysh që, me përjashtim
romake, kulturë greke dhe besim i Lëvizjet kulturore - fetare të ndonjë fraze vetiake t’autorit hed-
Fokusi i studimeve krishterë: këto janë burimet kryesore hur tek-tuk nëpër tekst, ky libër është
kulturore të zhvillimit të Perandorisë Po qe se shihet çështja e mungesës fund e krye një përkthim.” Po sipas
Në rastin e mungesës së teksteve Biznatine. Heqja e ndonjërit prej kë- së letërsisë shqipe nga aspekti i Çabejt, përkthimi ka qenë një kom-
letrare, që është përvoja e pjesës më tyre tre elementeve do ta bënte të lëvizjeve kulturore-fetare në gjithë binim interesant, duke ndërthurur
të madhe të historisë sonë, duhet pamundur kuptimin e kulturës bi- këta shekuj, duket lehtësisht se viset përkthimin nga latinishtja, italishtja
të fokusohemi më gjerësisht në stu- zantine” Inkuadrimi i gjatë në këtë shqiptare nuk kanë qenë të prekura dhe serbokroatishtja, e duke mos u
dimin e atyre periudhave historike strukturë i shumicës së territoreve të esencialisht nga lëvizjet në botën bazuar vetëm në një vepër origjinale.
të pushtimeve, prej të cilave pastaj shqiptarëve, ka pasur pasojat e rënda. latine/katolike. Fjala vjen, Renesansa Meqë kjo është një vepër tërësisht e
do të mund të nxjerrim disa për- Në të vërtetë, nuk e la të kri- karliane nuk ka ndonjë gjurmë në përkthyer, ajo edhe po të ishte vepër
fundime për shkaqet e mosekzistimit jonte as identitet kulturor. Ngjarjet kulturën shqiptare. Humanizmi dhe letrare, nuk do të mund të trajtohej si
të institucioneve dhe të një letërsie sh-

, Renesansa, si lëvizje kulturore dhe ar- vepër origjinale letrare shqipe, veçse
qipe në gjirin e tyre. Studimi i tillë na bizantino-bullgare në shekujt IX-X tistike, nuk kanë dhënë asnjë produkt si një vepër e përkthyer. Ndërsa, në
mundëson që të qartësojmë rrugën e e deri në vitin 1018, kur u insta- në gjuhë shqipe, edhe pse shfaqja Historinë e letërsisë shqipe, shkruan
vështirë të zhvillimit kulturor e letrar lua përfundimisht pushtimi bizan- e asaj lëvizjeje ka qenë disa shekuj se “gjer më sot, libri më i moçëm
dhe arsyet e lindjes së letërsisë shqipe tin, ndarja e kishave në vitin 1054, e para sundimit osman mbi shqiptarët. i letërsisë së njohur në gjuhën sh-
në një realitet historik e shoqëror, si- edhe kryqëzatat e periudhës 1095- Edhe pse në fqinjësi direkte me Itali- qipe, është Meshari i Gjon Buzukut,
kundër ishte ajo nën Perandorinë Os- 1270, shkaktuan shkatërrime të rënda në, që është trualli i Humanizmit dhe i mbaruar së hartuari në vitin 1955”.
mane, ku tradicionalisht mendohet se ekonomike, shoqërore e kulturore i Renesanës, shqiptarët nuk i preku Faktikisht, trajtimi në historinë e
ka pasur më pak liri, se sa në push-
* % ajo lëvizje kulturore e artistike, sepse letërsisë shqipe i përkthimeve të tek-
104 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 105

Letërsia shqiptare Letërsia shqiptare

steve liturgjike si letërsi origjinale sh- vonesat e mëdha të lindjes së letërsisë

!2
2

manipulim me natyrën e teksteve, sakta se çka është letërsia, cila është
Z 2
natyra dhe cili është funksioni i saj,
ekskluzivisht fetare) dhe manipulim statusi i teksteve brenda gjinive dhe
me gjuhën origjinale të tyre (ato janë llojeve dhe historia e tyre, statusi i tek-
tekste të përkthyera e jo origjinale.) steve brenda formacioneve dhe për-
Për këtë arsye, “Meshari” nuk është fundimisht vlera estetike e teksteve.
një vepër artistike, letrare, e cila do Këto duhet të jenë kornizat e hartimit
të mund të konsiderohej si vepra e të historisë/historive të reja të kësaj
parë letrare në gjuhën shqipe. Rrje- letërsie. Vendi që do të zënë autorët
dhimisht, historia e letërsisë shqipe dhe veprat e tyre në pamjen e vërtetë

2 të letërsisë shqipe, duhet të burojnë
Vetë Buzuku pohon se po u bënte një nga respektimi i kritereve shkencore
shërbim besimtarëve për leximin e gjatë studimit të saj, sikundër që peri-
teksteve të shenjta. odizimi duhet të burojë nga përkatë-
sia e teksteve formacioneve të caktu-
Përkthimet fetare ara e jo ashtu si ka qenë deri tash që
periodizimi është bërë “sipas etapave
Edhe veprat e Pjetër Budit janë tek- të historisë së popullit shqiptar.”
ste fetare, të përkthyera në gjuhën
shqipe. Madje edhe poezive të Budit, Shqipja, kushti kryesor
ende nuk u është qartësuar deri në
fund as origjinaliteti e as autorësia e Për ta përfshirë një tekst në kuadër
tyre. “Domethënë, në vetë vjershat e të letërsisë shqipe, ai domosdosh-
Budit, një pjesë janë të atë Palit prej mërisht duhet të jetë i shkruar në
Hasi, një pjesë të përkthyera e të për- gjuhën shqipe dhe të jetë tekst origji-
shtatura nga Budi, e një pjesë të vetë nal, e jo përkthim nga ndonjë gjuhë
Budit” tjetër dhe të jetë tekst artistik. Në këtë
Sa i përket veprës së Pjetër Bogdan- kontekst, edhe qasjet sipas të cilave “
it “Çeta e profetëve”, e cila konsidero- humanistët shqiptarë, ndonëse nuk
het si vepra e parë e shkruar në origji- botuan gjë shqip, kanë kapitullin e
nal në shqipe, megjithëse vetë autori tyre”, duhet të shmangen nga histo-
thotë se e ka shkuar në dy gjuhë, ria e letërsisë shqipe, sepse produkti i
italisht dhe shqip edhe ajo është një tyre nuk është i shkruar në gjuhën sh-
vepër fetare që tematizon jetën dhe qipe. Për ta duhet të gjenden hapësira
misionin e Jezu Krishtit, sipas dog- në histori të veçanta të autorëve me
mës zyrtare kristiano-romane. Vargjet prejardhje shqiptare, që kanë shkruar
që janë në të, janë letërsi, por jo e tërë në gjuhë të huaja. Kriteri gjuhësor
vepra, sikundër pretendohet nga disa literature duhet të kundrohen në prandaj edhe duhet të studiohet e të vetë tekstet e edhe rrethanat historike, kulturore të shqiptarëve. nuk ka pse ngatërrohet me kriterin
studiues të letërsisë shqipe, të cilët kuadër të lëvizjes së Kundërreformës, vlerësohet në korrelacion me to. Në të shoqërore, politike e kulturore në të Megjithatë, pas studimit korrekt etnik. Në të kundërtën, do të vazh-

*

$ 2- përkatësisht të institucionit të Kishës kundërtën, kemi të bëjmë me zhven- cilat është zhvilluar letërsia shqipe. shkencor të këtyre periudhave his- dojë gara për imponimin e autorëve
biblike”, për të fshehur faktin që kjo Katolike Romane, sepse pa lejimin dosjen e kontekstit dhe me deformim- Kjo “amnezi strukturale” nuk mundë- torike dhe të institucioneve për- dhe veprave sipas preferencave të
në të vërtetë nuk është fare letërsi. dhe sponsorizimin e saj ato libra in e natyrës së saj përkatësisht me

2 faqësuese, do të jetë më e qartë rruga
!, , *-
Meqë në historitë e deritashme të nuk do të mund të botoheshin. Rrje- aplikimin e “amnezisë strukturale”, së letërsisë shqipe, e as të shkrimit me e zhvillimit të popullit shqiptar me ,

letërsisë këto veprat fetare të këtyre dhimisht, edhe në këtë rast, po edhe të cilën e emërtoi antropologu Xhek kritere shkencore rigoroze, të një his- gjithë mungesat dhe vonesat e mëd- gara për fabrikimin e tipologjive e pe-
autorëve trajtohen si vepra letrare në në hartimin e çdo historie të letërsisë Gudi, e sipas të cilës e kaluara kujto- torie të letërsisë shqipe. ha. Ndërsa, për të bërë korrigjimet e riodizimeve personale, gara për fab-
gjuhën shqipe, kjo qasje vetvetiu e ka mbi kritere shkencore, duhet të stu- het si të ishte e tashmja përkatësisht E shikuar në sfond të lidhjeve të pamjes së deformuar të vetë historisë rikimin e të ashtuquajturave shkolla
deformuar që në start vetë historinë diohet raporti ndërmjet institucion- vlerësohet me kriteret e të tanishmes. letërsisë me institucionet dhe me së letërsisë shqipe, duhet të apliko- të letërsisë shqipe dhe gara për të
e letërsisë shqipe. Në të vërtetë, “Me- eve shtetërore e fetare dhe veprave e Rrafshimi i veçantive të periudhave vlerësimin brenda një konteksti ko- hen standarde rigoroze shkencore me mbajtur primatin mbi librat e letër-
shari” dhe librat e tjerë fetarë katolikë autorëve konkretë, e të mos vështro- të ndryshme historike dhe vlerësimi i hor, bëhet më e qartë që mungesa e rastin e shkrimit të historisë/historive sisë, jo vetëm për të zhvatur para por
të shekullit XVI e XVII, paraqesin ob- hen veprat dhe autorët si “prodhues tyre me standardet e ideologjisë aktu- letërsisë shqipe në periudha të gjata të reja të letërsisë. Krahas studimit in- edhe për të imponuar një model të
jekt me interes të madh të studimit të vetvetes”. E gjithë historia e letër- ale politike ose kombëtare, është tipari është e lidhur me mungesën e in- terdisiplinar të konteksteve historike, deformuar të njohjes ideologjike dhe
të sociologjisë së fesë katolike dhe sisë, deri në kohët moderne, është e kryesor i historive të letërsisë shqipe stitucioneve shtetërore e fetare të sociale, fetare e kulturore në të cilat fetare përmes letërsisë.
veçmas të gjuhësisë. Por, jo edhe të lidhur me institucionet shtetërore ose që janë shkruar deri sot. Prej pozicion- vetë shqiptarëve ose institucioneve ka jetuar populli ynë, e të cilat kanë p.s. Poshtëshënimet janë hequr për
letërsisë shqipe. Në fakt, vlerat e kësaj fetare dhe me ideologjitë e ndryshme, it të sotëm ideologjik vlerësohen edhe përkrahëse ndaj projekteve fetare e shkaktuar amnezionet kulturore dhe shkak të natyrës së revistës.
106 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 107


NË VORBULLIN E NJË LINDJEJE TË RE
SHQIPTARE
R
ajoni i Dervenit të Shkupit nyje peri, etj. Këtu më poshtë ne po i limet e ndryshme paraqesin vende
shtrihet ndërmjet kryeqen- paraqesim vetëm disa nga këto rite, që shënojnë ndarjen e hapësirës,
Simbolika e drës së Maqedonisë – pa u futur në detaje të shumta, kjo andaj kanë rëndësi të madhe si vlera
TRADITA
Shkupit dhe Tetovës. për shkak të natyrës së kësaj reviste. religjioze dhe së bashku paraqesin
Është i banuar pothuajse krejtësisht simbole të kalimit. Pikërisht për këtë
me popullatë shqiptare. Në këtë ra- Rite me vegjetacion

2

jon është shtresuar material i begat- dy botë vendoset vegjetacion me
disa riteve të
shëm dhe i nduarduarshëm folklor- Në agun e historisë, thotë an- vlerë magjike. Në të vërtetë, po sipas
ik dhe etnologjik, nga i cili veçohet tropologu i njohur anglez Xhems ()
Z!
sidomos cikli i riteve dhe këngëve Frejzer, Evropa ka qenë e mbuluar etj.) shënojnë ndarjen e hapësirës së
të festave popullore kalendarike. Në me pyje të mëdha në të cilat çeltirat shenjtë (sakrale) nga ajo e përdit-
këtë drejtim dallohen, veçmas ato të e shpërndara janë dukur me siguri shmja (profane). Pragu shtëpiak,
Ditës së Verës për të cilat janë të gër- si ujdhesa në oqeanin e gjelbërimit. sipas botëkuptimit tradicional, ka
Ditës së Verës
shetuar një varg elementesh të mag- Jeta në këtë mjedis pyjor ka kushtë- “rojtarët” e vet, hyjni dhe shpirtra
jisë ose religjionit pagan. zuar që bota bimore, e veçanërisht që mbrojnë hyrjen e njerëzve dhe
Dita e Verës në Dervenin e disa drurë të caktuar, të zënë vend demonëve me qëllime jo të mira.
Shkupit, sipas kalendarit popul- të rëndësishëm në religjionin e të Si rrjedhojë e kësaj, sipas besimit
lor, bie pesë javë pas mesit të dim- gjithë popujve evropian. Kjo gjith- pagan, është e tabuizuar ulja apo
rit. Mesi i Dimrit është tre muaj pas sesi se ka të bëjë edhe me paraard- pushimi mbi pragun e derës.
Dita e Verës, në vija të përgjithshme, ka për qëllim të sigurojë, para së Shën Mitrit (8 nëntor), që do të thotë hësit e popullit shqiptar të cilët kanë
gjithash, mbrojte, shëndet, pjellori, fat, përparim, dashuri si për indivi- se ai bie më 8 shkurt, kurse Dita e )
!
Rite me zjarr
din, ashtu edhe për mbarë bashkësinë njerëzore. Verës më 14 mars (me përjashtim të vegjetacionit.
f. Bojanë, ku kjo festë kremtohet një Në këtë kontekst, duke u nisur nga Zjarri zë një vend qendror në
javë më vonë). Para disa vitesh Dita vlerësimi i mësipërm duhet cekur manifestimet që zhvillohen për
f Izaim MURTEZANI e Verës mund të binte në secilën ditë )
këtë festë popullore, gjegjësisht
të javës, kurse tani kremtimi i saj që kanë të bëjnë me vegjetacionin, në Ditën e Verës. Pothuajse në çdo
është i lidhur për një ditë të caktuar, përmes të cilave shënohet, para së shtëpi në mbarim të ditës ose, më
gjegjësisht për ditën e diel. Ndërri- gjithash, kremtimi i ringjalljes së saktësisht, në kapërcyell të ditës
mi i ditës së kremtimit të kësaj feste natyrës, gjegjësisht përsëritja cik- dhe natës, ndizen zjarre të mëdha
popullore ndërlidhet me faktin se në ) *

3
mbi të cilat kërcejnë nga tri herë të

* ) - të riteve që ekzekutohen në trevën gjithë anëtarët e familjes, me ç’ rast
marrësit e manifestimit nuk janë të e Dervenit të Shkupit, është zbuku- ! )

lirë gjatë ditëve të tjera për shkak të rimi i shtëpisë me lloje të ndryshme formulën verbale magjike: “T’ ligat i
obligimeve shkollore, andaj ka mbi- të vegjetacionit që bëhet një ditë lash t’ mairat i mora”. Prania e zjar-
zotëruar bindja se më mirë është që para Ditës së Verës. Në veçanti, vlen rit në manifestimet e Ditës së Verës
dita e kremtes të zhvendoset sesa të të përmendet zbukurimi i pragjeve
2
zhduket. dhe dyerve të shtëpive dhe ahurve 2 ) 0
Ritet e Ditës së Verës në këtë me degë thane, dushku të ri e të mund të interpretohet si akt ngad-
trevë mund të përmblidhen në disa vjetër e kështu me radhë. Sipas hënjimtar me të cilin është “kërcy-
bërthama të caktuara semantike: rite studiuesit të mirënjohur të histor- er”, është djegur e liga dhe me këtë
me vegjetacionin, rite me zjarrin, isë së religjioneve në botë, Mirça janë spastruar nga kjo edhe mani-
rite me vezë, rite me gurë, rite me () !
- festuesit. Loja rreth zjarrit paraqet
108 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 109

Tradita shqiptare

“qarkullim magjik”, qëllimi i të cilit
është vendosja e lidhjes magjike me SHQIPËRIA DHE GREQIA 1912-1914
objektin rreth të cilit luhet edhe bar-
tja e fuqisë së zjarrit te manifestuesit.
HISTORI
Ndezja e zjarrit në kohën kur bashko-
hen dita me natën ngërthen në vetvete
elementin e dëbimit të forcave të liga,
pikërisht në këtë çast kur ato e shtri-
jnë aktivitetin e tyre të natës. Vetitë e
zjarrit për të djegur gjërat e vërteta,
janë bartur, sipas analogjisë, edhe në
këtë rit, sipas të cilit bëhet “djegia” e
forcave të liga që pengojnë mbarëva-
jtjen e punëve si dhe mbrothësinë

)%
ndezura bëhet edhe spastrimi kolek-
tiv i mbarë fshatit nga shpirtrat e ligë
pasi në çdo oborr të çdo shtëpie bëhet
ndezja e zjarreve të këtilla rituale. 2 rosur konsiderohet si mbrojtëse nga
Zjarri, jo vetëm në mitologjinë tonë, Nga kjo rezulton se ngjyrosja e vezës, sëmundjet, fatkeqësitë elementare etj.
por edhe në mitologjinë e popujve të përveç rëndësisë religjioze, ngërthen Thyerja e vezës gjatë riteve të Ditës
tjerë, paraqet mjet të fuqishëm apo- në vete edhe komponentin artistik, së Verës paraqet lindjen ciklike të një
tropeik që i mban në distancë demo- pasi ajo, me këto cilësi konsiderohet faze të re, siç është periudha e verës.
nët dhe e mbron njeriun nga ndikimet si formësim popullor artistik që bart Studiuesi Mirça Eliade nuk e pranon
e tyre kobzeza. Ithtarët e parë të cilët gjurmë që nga koha e paganizmit. interpretimin empiriko-racional se
pranisë së zjarrit ia atribuojnë vetitë Veza ka qenë e pranishme që nga “...veza nuk është (sipas elementit
e sipërpërmendura ose që ndërtojnë koha më e vjetër. Ajo luan rol të mistiko-ritual) simbol i lindjes sipas
teorinë e ashtuquajtur “spastruese” madh në mitologjinë dhe religjionin modelit kozmogonik...”
janë Eduard Uestermaku dhe Eugen e shumë popujve. Miti kozmogonik :
2

~
-
Mogu. )

jalljen, andaj nuk është e ndërlid-
i njohur për shumë popuj të botës: hur me lindjen, por paraqet kthim,
Rite me vezë fenikasit, babilonasit, egjiptianët, përsëritje. Një shpjegim i këtillë
hindusët, japonezë, kinezët, grekët përkon në mënyrë jashtëzakonisht të
Edhe vezët zënë një vend të caktuar etj. Veza është burim dhe simbol i mirë me praninë e saj në këto rite – me
në kuadër të riteve të Ditës së Verës. %

*
2

Me një apo më shumë vezë pajiset të Ditës së Verës është e ndërlidhur e re ciklike si rezultat i ndryshimeve “Interesa poli-
çdo anëtar i familjes, kurse ditën e
diel në mbrëmje bëhet edhe ngjyrosja
e tyre, e përshkruar me vizatime të
me besimin se veza, nga njëra anë
) *
jetës, kurse nga ana tjetër, veza e ngjy-
)

!
të motit.
Përfundim
tike e të dy
kombeve e do që
gjithnjë Greqia
dhe Shqipëria
Kur historia
ndau dy
Cikli i riteve kalendarike popullore,
të jenë miq të
në këtë drejtim edhe Dita e Verës, në
) pandarë. Por
të sigurojë, para së gjithash, mbro- fazat historike
jte, shëndet, pjellori, fat, përparim, që prej një shek-
dashuri si për individin, ashtu edhe
ulli e tëhu do të
popuj fqinj
për mbarë bashkësinë njerëzore. Në
fund duhet theksuar se ritet tradi- nxjerrë shumë
cionale, në këtë kontekst edhe Dita pengime për një
e Verës, ruajnë parimet magjiko-re- marrëveshje të
ligjioze të kontrollit të ndryshimeve
vërtetë”. (Naim
shoqërore, kohore dhe shpirtërore.
%

* Frashëri)
mënyre, vendoset uniteti ndërmjet Ledia Dushku
njeriut dhe natyrës.
110 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 111

Histori Histori

M
arrëdhëniet e Shqipërisë me Greqinë zënë një konsuamuan energji të shumta Ndonëse marrëdhëniet shqipta-
vend të rëndësishëm në historinë e shtetit sh- për të përballuar situatën e “SHTET GREK NË MINIATURË” ro-greke gjatë viteve 1912-1914
qiptar që në krye të herës. Megjithatë ato janë ngarkuar politike, refugjatët qenë përgjithësisht të acaruara, nën
më shumë se kaq, janë marrëdhënie midis dy në nevojë dhe përpjekjen për ndikimin e Fuqive të Mëdha, Sh-
popujve fqinjë, që historia që nga lashtësia herë i ka vendo- Greqia u përpoq që në territoret që
të ndryshuar strukturën fetare qipëria dhe Greqia arritën në maj
sur në krah e herë përballë njëri-tjetrit. Në rrjedhat e zhvil- të Shqipërisë së Jugut. Nën kishte pushtuara në Shqipërinë e të vitit 1914 të vendosnin marrëd-
limeve ballkanike, shqiptarët dhe grekët shpesh herë lanë petkun e garancive për pop- Jugut gjatë Luftës së Parë Ballkanike, hënie diplomatike. Qeveria greke
mënjanë hullinë e kundërthënieve mes tyre, për t’u takuar ullsinë e pretenduar greke të të ndërtonte një “shtet grek në min- njohu homologen e saj shqiptare,
në rrafshin e dashamirësisë së ndërsjellë. Por, marrëd- Shqipërisë së Jugut, Greqia sy- por nuk bëri asnjë deklaratë në të
iaturë”, i gatshëm që në momentin
hëniet mes tyre u kushtëzuan dhe u deformuan nga Ideja
2

0

2
e Madhe, platforma mbi të cilën u mbështet nacionalizmi e duhur të bashkohej me “shtetin
dhe të drejtën e vetëvendosjes shqiptar. Me këtë qëndrim, molla
grek. Që nga viti 1844, ajo u bë boshti i politikës së jashtme së shtetit shqiptar për çështjet e amë”, Greqinë e sherrit në marrëdhëniet shqipta-
)

administrimit të brendshëm. ] % -
!*
8

2 Nga ana tjetër, nën peshën e një poli-
- Së dyti, Greqia u përpoq që në varësisht formalitetit të vendosjes së
e pakapërcyeshme për afrimin shqiptaro-grek. tike diskriminuese u synua të fshihej
territoret që kishte pushtuara në Sh- marrëdhënieve diplomatike, mes dy
Mbështetur në tri shtyllat që modelonin Idenë e Mad- identiteti shqiptar i një pjese të pop-

7 +, % palëve nuk u arrit të vendosej kon-
he: trashëgiminë kulturore e gjuhësore të antikitetit grek; ullsisë ortodokse dhe u morën masa
Ballkanike, të ndërtonte një “shtet takti diplomatik. Rolin e ndërmjetësit
trashëgiminë politike të Perandorisë Bizantine dhe atë të për të ndaluar shprehjen e ndërgjegjes
grek në miniaturë”, i gatshëm që në !
!

-
Kishës Ortodokse, viset e Shqipërisë së Poshtme u përf- kombëtare shqiptare aty.
momentin e duhur të bashkohej me e Mëdha.
shinë në programin e pretendimeve kombëtare greke. Kjo “shtetin amë”, Greqinë. Nëpërmjet
përligjej me faktin se në antikitet në ato territore kishin * 7
lulëzuar koloni helene, të cilat kishin përdorur gjuhën dhe në Epir të Veriut, politika greke synoi
kulturën greke. Më vonë këto territore ishin administruar )

nga Perandoria Bizantine dhe kishin në përbërje të tyre
2 ) *

popullsi ortodokse, që në Perandorinë Osmane varej nga si territor i veçantë dhe i pavarur
Patrikana e Stambollit.
% -
Problemi kryesor në marrëdhëniet shqiptaro-greke në !

vitet 1912-1914 mbeti territori i Shqipërisë së Poshtme, i cili një aktivitet të ngjeshur diplomatik
pretendohej nga grekët nën konotacionin

Epir i Veriut. Ky përcaktim u përdor si
)
dhe kancelarive të Fuqive të Mëdha.
transplantim i ambicieve territoriale greke, përpoq ta arrinte në dy mënyra:
SHQIPËRIA E POSHTME - Së pari, të dëmtonte procesin
Takimet e tyre manifestuan një këm-

2 -

jetar me atë politik aktual. Miti i Epirit grek shtetformues te shqiptarët, duke
hequr dorë nga territoret e pushtu-
u imponua në tavolinat e politikëbërjes ev- Problemi kryesor në mar- u përpjekur të pengonte unitetin e
¥ "
-
ropiane me anën e një propagande inten- rëdhëniet shqiptaro-greke klasës politike shqiptare duke nxi- 2 ]
sive e të kahershme nga ana e diplomacisë në vitet 1912-1914 mbeti tur rivalitetin ndërmjet politikanëve
të Egjeut dhe pse jo edhe për të ndry-
greke, e cila gjeti terren për shkak të njohjes shqiptarë dhe ndihmuar ata që i
territori i Shqipërisë së premtonin Shqipërinë e Jugut; të
2

*-
,
0 +
)

,
Poshtme, i cili preten- promovonte nëpërmjet një aktiviteti
%-
0
pozicionin gjeopolitik të Mbretërisë Greke dohej nga grekët nën
,

Aktiviteti i ngjeshur diplomatik u
apo për sharmin që ushtronte historia dhe konotacionin Epir i Veriut. e shqiptarëve për vetëqeverisje; ta plotësua nga politika e administratës
kultura e Greqisë antike, Fuqitë e Mëdha Ky përcaktim u përdor si paraqiste Shqipërinë si një vend në
greke në territoret e pushtuara të Sh-
treguan një mirëkuptim e tolerancë jo të anarki duke nxitur e mbështetur tur-
transplantim i ambicieve qipërisë së Jugut. “Miradministrimi”
zakonshme karshi kapriçove dhe këmbën-

¥
,
territoriale greke, duke i tyre mori rëndësi të veçantë, për
guljes së vazhdueshme të Athinës. për turbullira fetare dhe për mizori
faktin, se një reagim progrek i popull-
Fakti që Greqia pretendoi territoret bashkuar një term gjeo- të kryera nga myslimanët kundër të
sisë atje, përforconte karakterin grek
jugore shqiptare ndikoi negativisht në grafik mesjetar me atë krishterëve. Këtu ajo diti të përdorte

U
0

marrëdhëniet shqiptaro-greke. Ndonëse shumë mirë dobësinë e shtetit të por-
politik aktual. $" :](& %
shtetarët e lartë grekë deklaronin se ishin salindur shqiptar, pa lënë mënjanë
e ndjekur në terren synoi të plotë-
të interesuar për themelimin e një shteti edhe situatën e mjeruar kulturore
sonte atë që nuk kishte arritur dot
shqiptar, të cilin e konsideronin një mik dhe ekonomike të shqiptarëve. Me
diplomacia, jetësimin e shkëputjes.
të sinqertë dhe aleat të domosdoshëm, ata qëndrimin që Greqia mbajti ndaj të
:

*

*

2 ashtuquajturës Lëvizje Vorio Epirote dhe tërheqjes së ush-
e shtetit shqiptar. Në përpjekje për të aneksuar territoret trisë nga Shqipëria e Jugut, ajo nuk e njohu sovranitetin e terrenit e cila synoi të nxiste forcimin
) [ ]" _ !

shtetit shqiptar dhe e vuri elementin politik shqiptar nën e elementit grek ose progrek në Sh-

) 0
një trysni të përshkallëzuar e të pandërprerë. Qeveritë sh- qipërinë e Jugut dhe të mbështeste re-

)

qiptare, veçanërisht ajo në kohën e Vidit, u angazhuan dhe
) _

112 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 113


het edhe takimi i dytë se përkundër faktit
në këtë përbërje: Sad- se të gjithë ata ishin
Z
bulimi i organizatës ilegale udin Gjura, Ismail Sei- anëtarë të NDSH-së,
shqiptare, të njohur me ti, Sherif Kazazi, Gani për çështje strategjike
emrin NDSH (organizata Luma, Shani Mina dhe vendosën që organiza-
Nacional Demokratike Sh- Xhavit Xhemaili. Këtu ta e re të mos njihet si
ARKIVI
qiptare) dhe menjëherë më pas arres- U - NDSH, por si “LIRIA”.
timi i drejtuesve të saj (korrik 1946), din Gjura, i cili nga Ndër vendimet e tjera
e nxiti inteligjencën e atëhershme të pranishmit kërkoi më të rëndësishme
shqiptare në Maqedoni që të men- që në atë mbledhje duhet përmendur fak-
dojë seriozisht për rithemelimin e një të sillet vendimi për- t4BEVEJO(KVSB tin se, me insistimin e
organizate tjetër shqiptare, selia e së fundimtar për themelimin e organi- Gjurës, nuk u zgjodh kryetar i organi-
cilës, për shkaqe sigurie, nga Shkupi zatës, e cila si qëllim primar do ta ketë zatës, por vetëm Kryesia Qendrore
do të kalonte në Tetovë. Nismëtarët e “organizimin e popullsisë shqiptare prej pesë anëtarëve, ndërsa u për-
kësaj ideje kombëtare ishin: Sadudin për përmbysjen e regjimit komunist caktuan edhe pesë sektorë dhe po aq
Gjura, Sherif Kazazi, Shani Mina dhe dhe për bashkimin e Maqedonisë përgjegjës. Kështu Sadudin Gjura do
Gani Luma, që të katërt mësues nga perëndimore më Shqipërinë.” Më tej, të udhëhiqte me sektorin organizativ,
NË SHIRITIN Tetova. Në fakt, ata gjatë verës së vitit ai vuri në dukje se “drejtuesit krye- Xhavit Xhemaili me sektorin politik,
E KOHËS 1946 qëndronin në Shkup, në kursin sorë të organizatës” do të jenë vetë Gani Luma me sektorin e propagan-
pedagogjik për mësues, por të irrituar ata, andaj në të ardhmen e afërt “atë *
2-
për burgosjen e drejtuesve të KQ të do të duhej ta zgjeronin edhe me pra- nancave dhe Shani Mina me sektorin
NDSH-së në Shkup, pjesa dërmuese nimin e anëtarëve të rinj”. Në fund të ushtarak.
e të cilëve ishin mësues dhe njëkohë- U ^$3,
sisht miq të ngushtë të tyre, si: Azem )

- 'PSNBFWFQSJNJU
Marana, Mahmut Dumani, Hasan Bi- ci perëndimore, e jo për Shqipërinë
lalli, Jonuz Balla, Xhevair Shaqiri etj., e Enver Hoxhës”. Me qëndrimin e Mbështetur në vendimet e marra
vendosën të ndërmarrin një aktivitet Gjurës u pajtuan të gjithë të pranish- drejtuesit e organizatës me një ku-
Organizata me qëllim të themelimit të një organi-

zate ilegale shqiptare, e cila do të an-
gazhohej për “bashkimin e tokave të
pushtuara shqiptare nga Jugosllavia
komuniste me Shqipërinë”. Kjo ide
rrodhi, siç do të deklaroje Sadudin
mit, me çka vendoset të themelohet jdes të veçantë shqyrtuan mundësinë
organizata. Duhet të vëmë në dukje se cilët persona mund t’i përfshinë
/%"3+"&%&5:3"7&
në organizatë, diskutuan edhe për
formën e funksionimit dhe vendosën
që veprimtaria e tyre të zhvillohet

)
f Qerim LITA
kombëtare
Gjura para organeve të hetuesisë, për /E¯SWFOEJNFUFUKFSBN¯ formë nuk ishte e re, sepse më herët
shkak se “burgosja e drejtuesve të or- ajo ishte përdor edhe nga NDSH-ja,
U¯S¯OE¯TJTINFEVIFU
ganizatës Nacional Demokratike Sh- gjithmonë duke e pasur parasysh
qiptare” për ta “përbënte një grusht të Q¯SNFOEVSGBLUJOTF NF parimin e fshehtësisë së lartë. Në
rëndë kundër interesave kombëtare JOTJTUJNJOF(KVS¯T OVL treshin e parë të organizatës u përf-
Sadudin Gjura: shqiptare” nga ana e regjimit komu- V[HKPEILSZFUBSJPSHBOJ-
6 3 2
“Ne luftojmë
shqiptare
nist jugosllav. [BU¯T QPSWFU¯N,SZF- Ismail Seiti, si dhe rrobaqepësi Hysen
për krijimin e TJB2FOESPSFQSFKQFT¯ Xhaferi, që të tre nga Tetova. Duhet të
një Shqipërie 5BLJNJO¯4ILVQ vëmë në dukje se për shkaqe objektive
BO¯UBS¯WF OE¯STBVQ¯S- dhe subjektive, zgjerimi i organiza-
me demokraci DBLUVBOFEIFQFT¯TFL-
Takimin e parë këta veprimtarë të tës gjatë vitit 1946 nuk shkonte sipas
perëndimore, e jo kauzës shqiptare e mbajtën në prag të UPS¯EIFQPBRQ¯SHKFHK¯T planit të paraparë. Në rrethana të tilla
LIRIA
për Shqipërinë e mbarimit të kursit, në parkun e qytet- ,¯TIUV4BEVEJO(KVSBEP Sadudin Gjura, i cili për nga aktiviteti
Enver Hoxhës” it të Shkupit, në të cilin do të para- U¯VEI¯IJRUFNFTFLUPSJO

2
qiteshin idetë e para për organizatën, X}
*)

-
e cila si qëllim primar do ta kishte PSHBOJ[BUJW 9IBWJU9IF- izatë Hysni Abdullaun, mësues nga
,

NBJMJNFTFLUPSJOQPMJUJL

)
komunist jugosllav, përkatësisht të (BOJ-VNBNFTFLUPSJOF formojë një qendër të organizatës për
)
3 QSPQBHBOE¯T 4IFSJG,B[B[J rrethinën e Tetovës. Dy veprimtarët
(1946-1952) katër mësuesve të sipërpërmendur,

mori pjesë edhe Xhavit Xhemaili, i cili
në atë kohë ishte student në Shkup.
Disa ditë më pas në Tetovë, përkatë-
sisht në shtëpinë e Ismail Seitit, mba-
NFTFLUPSJOFmOBODBWF
EIF4IBOJ.JOBNFTFL-
UPSJOVTIUBSBL
e shquar të çështjes kombëtare arri-
tën marrëveshje që aktiviteti i Sadu-
din Gjurës të përqendrohet në pjesën
juglindore nga rruga Shkup-Tetovë,
ndërsa Hysen Abdullau të përqen-
114 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 115

Arkivi Arkivi

tin e Shkupit e përbënin nxënësit e “..ndaj atyre që edhe pas tre ditëve
ARRESTIMET E VITIT 1951
normales, si: Sabri Ramizi, Abdyl nuk do të pranojnë, të hapet hetuesi
Ibraimi, Isa Saliu, Besim Rusi, ndërsa me të vetmin qëllim që më vonë,
Në dhjetor të vitit 1951 më vonë edhe Nexhat Idrizi nga Ga- ,
-
shërbimi sekret maqe- 4 3 <
- zohen në gjyq.”
donas ndërmori edhe
8

Osmani dhe Izmit Kamberi.
një aksion tjetër kundër
mësuesve shqiptarë, pje- Vendimet e gjyqit
Të dhënat nga arkivi
sa dërmuese e të cilëve Me 31 maj të vitit 1952 Gjyqi i
ishin anëtarë të organi- 1
Qarkut në Gostivar solli këtë ven-
zatës ilegale “LIRIA”, me 1948 drejtuesit e organizatës “LIRIA” dim: “I akuzuari SADUDIN AB-
çka përfundimisht erdhi hartuan një strategji të re të veprimit, DULLA GJURA dënohet me 14
0 *
^ \)
2
deri te zbulimi i saj. Në i zonave të organizatës dhe emërimi të drejtave qytetare në kohëzgjatje
mesin e të arrestuarve, i përgjegjësve të tyre; b) përgjegjësi i prej 3 vjet për vepra penale nga neni
krahas Sadudin Gjurës (ai

)
- XX 2 X

X/W 2
qe arrestuar shumë më

)
*
.

XX/ 2 X
+%¥

i akuzuari RAMI RUZHDI SABRIU
herët, përkatësisht më

*
-
X/

24 shkurt 1951 dhe, në
¥0\
*0 2 !
mungesë faktesh, mbahej
në kohëzgjatje prej 3 vjet për vepra
në paraburgim – ndaj tij zonave bëhet gojarisht ose nëpërmjet

XX 2 .
qe përdorur një dhunë e * ¥ "\ "

XX/ 2 X

organizatës brenda mundësive duhet

X +%¥ :(1<
tepruar), ishin edhe: Ab-
)
AHMET VEBIU – me 7 vjet burg
dyselam Skenderi, Izmit

)¥\ *
2
*
një aksion tjetër kundër mësuesve ata dispononin me të dhëna se kanë
Bajrami, Xhemail Beqiri,

*
"
0
shqiptarë, pjesa dërmuese e të cilëve qenë aktiv në organizatën “LIRIA”. qytetare në kohëzgjatje prej 2 vjet për
Vebi Lushi, Hysni Abdul- shumë personalitete me ndikim, në
0
X] * ishin anëtarë të organizatës ilegale Të dyshuarit ishin: Sherif Kazazi,

XX 2
lau, Sabri Ramizi, Jusuf radhë të parë mësues, studentë dhe
*

“LIRIA”, me çka përfundimisht er- Gani Luma, Hysen Xhaferi, Murat .

XX/ 2 X

nxënës të shkollave të mesme; dh) një periudhe të gjatë të organizatës dhi deri te zbulimi i saj. < 3 2 6 <

X
+%¥ 6|-
Selimi, Resul Sulejmani pa u vërejtur nga ana e shërbimeve Në mesin e të arrestuarve, kra- Abdyl Qerimi, Raif Sadiku, Avzi RAT RAIF ISAKU – me 9 vjet burg
dhe Ibraim Zeqiri. të organizatës, drejtuesit e saj, si dhe

has Sadudin Gjurës (ai qe arrestuar Bajrami, Qazim Ismaili, Mulla Jahja
2
drohet në pjesën veriperëndimore. anëtarësia e gjerë, duhet të zhvil-

, *
shumë më herët, përkatësisht më 24 Sadiku, Abdulla Gjura, Adem Eju- qytetare në kohëzgjatje prej 3 vjet
Së shpejti Abdullau e themelon një lojnë agjitacion te masa e përgjith- i dërgonte KQ të LKM-së (Komiteti shkurt 1951 dhe, në mungesë fak- pi, Mulla Ramadan Durmishi, Idriz për vepra penale nga neni 117 para-

0
) *
! 0
Qendror i Lidhjes së Komunistëve të tesh, mbahej në paraburgim – ndaj 3 8) 5 6 _
2 X

XX/ 2 X

*

)
6
\
0 " )

\ + Z
_ \6 * -

X
+%¥
< (
* 4 0 nacional, por pa u thirrur në emër të thuhej: “Në punën e rregullt të saj ishin edhe: Abdyselam Skenderi, niqi, Abdulla Ibraimi, Besim Rusi, IZMIT SHAIN BAJRAMI dënohet
Njëkohësisht, në Malësinë e Sharit organizatës.
4 - Izmit Bajrami, Xhemail Beqiri, Vebi < 3 23~ < XX
2
Sadudin Gjura themeloi një treshë Mbështetur në pikat e sipërpërmen- 2

Lushi, Hysni Abdullau, Sabri Rami- Avni Serveti, Izmit Kamberi, Sha- të të drejtave qytetare në kohëzgjatje
tjetër, në përbërje: Mulla Jahja Sadiku, dura, u caktuan gjashtë zona strat- anëtarëve të kësaj organizate (rreth 20 zi, Jusuf Selimi, Resul Sulejmani dhe ban Shemsiu, Muzafer Gjura, Hazir prej 3 vjet për vepra penale nga neni
* 0 egjike të organizatës dhe u emëru-
\ 2- Ibraim Zeqiri. Abdyraim Gjura, Ismet Ramadani, XX 2.

X/W 2.
i grupit, Adem Ejupi, kryetar i Këshil- an përgjegjësit e tyre për ato zona. mit, e as gjatë veprimtarisë së tyre si Në lidhje me arrestimin e kë- Sait Osmani, Beadin Nebiu, Sheap nga LP dhe i akuzuari ABDYSELAM
lit Vendor për Shipkovicë dhe Mulla Kështu në zonën e Shkupit u caktua bashkëpunëtorë nuk kanë dhënë as- tyre veprimtarëve, shërbimi sekret Nebiu, Ismal Ismani, Bajram Gjura, SKENDER BEJTULLAU dënohet me
5
* : 5

4 0 një të dhënë për organizatën. Përkun- i Tetovës nëpërmjet një shkrese i
2< [ 8 vjet e gjashtë muaj burg të rëndë
Gjatë viteve 1948-1949 organizata [!

5"0
! propozonte Sekretariatit Repub- Muhameti, Ali Çaushi, Ajet Ajeti, për vepra penale nga neni 117 para-
“LIRIA” u shtri edhe në territoret Jahja Sadiku, në zonën e Negotinës së përpunojnë ndonjë anëtarë të organi- likan të PB të RS të Maqedonisë, që Etem Tairi, Izmit Kamberi, Shani 2.

XX/ 2.

_ Gostivarit, Mahmut Agai, në zonën e zatës, ata e tradhtonin detyrën e tyre ndaj këtyre dhjetë të arrestuarve 6
526% X/W 2.
+%&
3
4 Gostivarit, Gani Luma dhe në zonën dhe në këtë mënyrë në një masë të të zhvillohet një proces gjyqësorë i Lidhur me këta në shkresë thuhet Në fund duhet theksuar se numri
0 *
!- e Dibrës, përgjegjës u zgjodh Besim madhe e vështirësonin veprimtarinë përshpejtuar, sepse sipas vlerësimit që të formohen ekipe me nga 2-3 i të arrestuarve e të dënuarve të or-
sisht ishin mësues, student, nxënës të Rusi. ) $ *
policë dhe një inspektor dhe, në ganizatës “LIRIA” vazhdonte për
shkollave të mesme dhe intelektualë * për likuidimin e kësaj organizate.” do të likuidohej me sukses kjo or- bashkëpunim me shërbimin sekret, çdo ditë të rritej, ashtu që sipas disa
të tjerë. Kështu në komitetin e Gosti- ato zakonisht dërgoheshin në raste ganizatë dhe ndikimi i saj” në masë. të kryheshin arrestime hap pas hapi të dhënave arkivore, deri në vitin
*
^8) 5 urgjente, ndërsa shkruheshin në tre Shërbimi sekret maqedonas Në shkresë më tej thuhej se, krahas dhe, duke e shfrytëzuar ligjin, të XW *
.//

Vebi Lushi, Gani Luma (mësues i ar- * *
këtyre dhjetë të arrestuarve, do të mbahen deri në tre ditë nëpër stacio- cilët zakonisht u dënuan për “vep-
dhur nga Luma), Mahmut Agai dhe 0 * "
Në dhjetor të vitit 1951 shërbimi ndërmerren masa ndëshkuese edhe net policore. rimtari armiqësore kundër shtetit e
6 *
3 - 4 ! " " -

ndaj 45 personave të tjerë, për të cilët Më tej në letër propozohej që popullit”.
116 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 117

YJET SHQIPTARE

SPORTI SHQIPTAR pesha e viteve, mund të quhej Baca famshme e Shallvareve. Tregon se si
Ali, ndërsa për nga fama si boksier u ndesh me ushtarë italianë e me ish-
mund të quhej dhe “Muhamed Ali” kampionin e Italisë në boks, Mario
ALI – Kastrati. Dhe, nuk përfundon këtu,

sepse ai ka qenë dhe një “poliglot” në
sport, duke ushtruar veç boksit, edhe
mundjen e peshëngritjen si sportist
e trajner, por dhe në sporte të tjera,
Deniska, se si u morr në skuadër prej
tyre, pastaj përballja me gjermanët në

2

! [* 7
2

25 *
KASTRATI
si noti. Numëron 65 tituj kampion Dishnicën, të cilën edhe pse e mundi

)
me nock-aut duke e detyruar të
mban dhe titullin kampion i Europës kurohej 3 muaj në spital, tregon se si
si peshëngritës në stilin “shtytje çdo ditë, i çonte racionin e ushqimeve
me një dorë” – një disiplinë që sot ) %
nuk ekziston më – duke mbajtur një ) )

rekord të pathyer deri më tani, prej 71

2
askush si ai!
kg.. Pas një morie titujsh e medaljesh, ashtu si kampion absolut.
pret tashmë të dekorohet dhe me Më 1953 do t’i japë fund
titullin e lartë “Nderi i Kombit”. protagonizimit si sportist, për
Edhe pse në një moshë të thyer, ai tù angazhuar si trajner në të tria

* ) disiplinat, duke korrë suksese ta
Numëron 65 tituj kampion gjithsej në karrierën e tij, në Stamboll. Në kryeqendrën e një jashtëzakonshme me shpalljen
ndërkohë që mban dhe titullin kampion i Europës perandorie ai arriti në perëndim të saj, rregullisht kampion të ekipeve që
si peshëngritës në stilin “shtytje me një dorë” – një kur ishte veçse një foshnje 7-ditëshe, drejtonte në klubin “Partizani”. Por,
disiplinë që sot nuk ekziston më – duke mbajtur një me prindër që po largoheshin nga po kaq me emër të madh ishte dhe
Presheva prej mizorive serbe. Më pas,
*

)
rekord të pathyer deri më tani në prag të adoleshencës, kthehet së paralele në sport, duke qenë “bluza e
si dhe një zell të gatuar me plot bashku më familjen në Tiranë, pas bardhë” e të gjitha ekipeve kombëtare
Me doktor Aliun mund ta energji për tù shërbyer njerëzve me
U
në specialitetin si masazhator. Këtë
takohesh lehtë: të gjithë e njohin * % për vitet e para, kur së bashku me *
)

dhe të gjithë e dinë se ku jeton e se është doktor Ali Kastrati, një prej )

dhe tani, në prag të nëntëdhjetave,

) 3 *
)
si djalë Tirane, duke mësuar dhe me të njëjtin zell, pasion dhe energji,
prag të nëntëdhjetave, ai ende ruan )

shqipen, njëherësh angazhohet që vetëm ai mund t’i ketë, si askush
një freski rinore në komunikim, %

me aktivitete sportive te fusha e tjetër! (E.H)
PASAPORTA E TRIUMFIT - Fitues i 3 medaljeve të arta në spartakiadat kombëtare si trajner

- Si boksier ka zhvilluar rreth 300 përballje, mes tyre 20 ndërkombëtare, duke
- Lindur më 20 gusht 1922 në Coroticë, Preshevë fituar 18 prej tyre
- Si sportist – 4 herë Kampion Kombëtar në boks, 5 herë në mundje dhe një - Ka vendosur 20 rekorde kombëtare në peshëngritje dhe mban rekordin e
herë në peshëngritje. pathyer prej 71 kg. si kampion i Europës në stilin “shtytje me një dorë”
- Si trajner – 15 herë Kampion Kombëtar në boks, 16 herë në mundje dhe 15 - Mban titullin e lartë “Nderi i Sportit Shqiptar”
herë në peshëngritje - Është dekoruar me medaljen e Artë “Naim Frashëri”, me urdhrin “Naim
- Fitues i të gjitha kupave të Republikës në mundje, boks e peshëngritje si Frashëri” të klasit të dytë; është nderuar gjithashtu me medaljen e “Trimërisë”,
trajner i Partizanit “Çlirimit” e “Punës”.
- Tashmë pritet t’i jepet dhe titulli i lartë “Nderi i Kombit”
118 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 119

tikanëve shqiptarë. Pozita e ulët e fem-
8 MARSI – DITA E GRUAS
SHQIPTARE
rës shqiptare, e vendosur me shekuj
dhe për çka kanë ndikuar rrethanat,
Në vargonjtë
para se gjithash, mentaliteti i cili në
fakt edhe ka të bëjë me patriarka-
FEMRA
lizmin ose me vendosjen e meshku-

jve në pozita më të fuqishme dhe më
prioritare, mund të thuhet se nuk ka
ndryshuar, përveçse në sasi”, thotë
deputetja. Politikane të tjera pohojnë
e lirisë
se shqiptarët janë pak më me vonesë
në çështjen e pozicionit të femrës në
majat e pushtetit sesa pala tjetër. Për
shkak të trysninë që ka ushtruar tra-
dita e edukimi në frymën që “femra
duhet të jetë e nënshtruar ndaj burrit”
janë edhe paragjykimet gjinore ato që
statistikat zyrtare flasin në disfavor të gjinisë më të dobët. Sipas një e kanë detyruar femrën që të mos ndi-
prej hulumtimeve më të fundit, numri i femrave të punësuara në ,

t+P[FmOB5PQBMMJ të ketë gjithnjë e më pak vetëbesim. t'MPSB,BESJV
përgjithësi është në më pak se 30 për qind
deputetja Ermira Mehmeti-Devaja. Kreshova. Sipas saj, mund të thuhet se
Diskriminimi nis nga familja
f Evis HALILI Për deputeten, femrat në politikën emancipimi vetëm sa ka nisur, ndërsa
dhe vendimmarrjen e BDI-së janë barazia gjinore është shumë larg prak-
( !

faktor serioz dhe i vlerësuar, ndërsa tikumit. Nëse në zonat e thella malore
disfavor të gjinisë më të dobët. Sipas
P
as sloganeve për për- Në karrigen e pushtetit ulen mospërfaqësimi gjinor në përbërjen gjendja është e mjerueshme, edhe në
një prej hulumtimeve më të fundit,
faqësimin e drejtë gjinor dhe “të fortët” aktuale të ekzekutivit, sado që mund qytete nuk ka ndonjë progres të duk-
numri i femrave të punësuara në
emancipimin, femra shqip- të jetë një lëshim, nuk është tragjedi shëm.
përgjithësi është në më pak se 30 për
tare në Maqedoni vazhdon Gjatë viteve të kaluara në kolltukun e madhe, sepse ajo që ka rëndësi më “Nëse 38 për qind e të punësuarve
qind. Kryetarja e Forumit të Gruas nga
të mbetet peng i një shoqërie me e ministrit a kryetarit të komunës të madhe është që të dëgjohet dhe janë femra, imagjinoni sesa i vogël
Tetova dhe njëra prej aktivisteve vet-
paragjykime, sa patriarkale po aq gjithnjë janë ulur meshkuj, duke i të konsiderohet opinioni i tyre, e jo është numri i femrave shqiptare. Ajo
erane në këtë fushë, Xhane Kreshova,
dhe tradicionale. Si në jetën e përdit- shndërruar këto poste në ekskluziv- * 2- nuk e ka pozitën që duhet ta ketë as në
thotë se femra shqiptare është shumë
shme, ashtu edhe në politikë, pozi- itete të gjinisë më të fortë. Mungojnë rativ në radhët e ministrave. Deputet- politikë. Në pushtetin lokal nuk është
larg asaj që do të duhej të ishte. Por,
cionimi i femrës shqiptare lë shumë ambiciet ose partitë shqiptare janë në ja e Demokracisë së Re, Flora Kadriu, e përfaqësuar, as në poste drejtuese,
sipas saj, gjendja më e mjerueshme
për të dëshiruar. Pas imponimit që duart e patriarkalëve të cilët e kanë të është më kritike. Sipas saj, përveç rri- as edhe në listat zgjedhore ku një në
është nëpër zonat rurale, aty ku femrat
solli Ligji për mundësi të barabarta, vështirë që të shohin një femër të po- tjes së numrit të femrave në politikë, tre persona duhet të jetë femra dhe
jetojnë nën peshën e patriarkalizmit e
ku partitë politike ishin të detyru- zicionuar lart në hierarkinë e pushtet- pozicioni i saj nuk ka ndryshuar thu- kjo normativë ligjore shpeshherë nuk
dokeve tradicionale. “Aty është edhe
ara që të rrisnin kuotat dhe numrin it?! Pozicionimi i femrës në postet * - ,

respektohet, andaj roli i saj është sim-
situata më e rëndë, ku siç thuhet gruaja
e femrave në listat zgjedhore, par- ,

)

bolik”, vëren Kreshova. Sipas saj, edhe
pret që burri ta lëvizë këmbën”, vëren
agjykimet vazhdojnë të mbajnë peng ose edhe pushtetit lokal duhet të jetë si bashkëpartiakët e tyre, për shkak pse nuk mungojnë shoqatat që në
gjininë tjetër. Në Maqedoni ende nuk jo simbolik, por një përfaqësim me të gjinisë të cilës fokus të aktivitetit kanë
e kemi një Anxhela Merkel e Hillari

0 4

i përkasin, vëren femrën, në këtë drejtim

72
4 shumë politikane pas të cilave qën- Kadriu. ato për vite me radhë
( 4 6 4
dron një karrierë relativisht e gjatë “Dhe kjo është nuk kanë dhënë rezul-
të pushtetshme të cilat udhëheqin me dhe e suksesshme në politikë. Secila arsyeja që shumë tatet e duhura. Sipas
sukses institucionet brenda vendit, prej tyre insiston se partia që përfaqë- politikane të zonja regjistrave zyrtarë të
por edhe diplomacinë jashtë vendit son është ajo që vendosi standarde të cilat do të ishin statistikave, gjatë vitit të
!! 0

dhe kualitete të reja të përfaqësimit të denja për të qenë kaluar numri i femrave
për drejtimin e tyre nga femrat janë ai të femrës në politikë. Për shembull, në poste kyçe, nuk e që kanë diplomuar është
i zëvendësministres në MASH, Lindi-
1
<
- t9IBOF,SFTIPWB kanë këtë mundësi. më i madh se i meshku-
ta Qazimi, si dhe ai i ish-drejtoreshës grim janë të bindur se nëse në poli- Jo se mungon krea- jve, ndërsa më shumë
<
4 tikëbërjen shqiptare në vitet e 90-ta qiptar që përfaqësimit të femrës i dha tiviteti, ambiciet femra janë të punësu-
dhe Shpirtërore të Shqiptarëve, Mi- ishte rezervuar një pozicion kryesisht ! ,
ara në sektorin e shën-
[~ 0
% [
- simbolik për femrën shqiptare dhe model po mundohen të ndiqet nga të detësisë dhe mbrojtjes
toi edhe si kandidate për presidente të asnjë vend i vetëm në Parlament, ata gjitha partitë shqiptare në Maqedoni, që mungon është sociale, me mbi 72 për
vendit, ndërkohë që aktualisht mban pretendojnë se e thyen këtë barrierë që duan të promovohen si moderne emancipimi i pjesës qind, ndërsa më pak ak-
postin e nënkryetares së kësaj partie. duke u bërë i pari subjekt politik sh- dhe progresiste, thotë ndër të tjera mashkullore të poli- tive janë në ndërtim.
t&SNJSB.FINFUJ%FWBKB
120 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 121


FAQET E LEHTA
TEKNOLOGJI
Më mirë pa
bukë se pa
Sipas të dhënave të fundit të publikuara nga vetë themeluesi i Facebook-ut, Mark

Zuckerberg, numri i përdoruesve të këtij rrjeti social arrin deri në 600 milionë.
Numër mahnitës dhe potencial i madh për përdorim i cili mund të shërbejë shumë t.BSL;VDLFSCFSH
në mirëqenien botërore.
ale. Moskomentimi i postimit shumë mirëqenien botërore. Në anën tjetër bëjë me realitetin dhe me mungesën
f Rromir IMAMI lehtë mund të shndërrohet në shkas 2 e bukës, jo si koncept abstrakt, por si
për prishjen e marrëdhënieve të mia teknologjike, ka më tepër se 1.2 mil- )(
me ndonjë shok të cilin më tepër e ta- iardë njerëz që nuk e përdorin Face- të komentoj postime të llojit të këtillë:
N

2
% &
0

2 !
- )

koj virtualisht sesa realisht. Gjithçka book-un. Ata kanë hall tjetër që nuk “Më mirë Zoti me na lanë pa bukë,
/ -
!

~- unë desha të bëj është ta përdori Face- është virtual si halli jonë, por që ka të sesa pa Facebook”!

U
- !
! book-un si mjet për të komunikuar në

$ &
mënyrë më ekonomike me shoqërinë

- 6

-
* *
time. Ja që nuk jam ekonomist i mirë

0

dhe ky hap më doli më i shtrenjtë nga
*
3

- pikëpamja e kohës që duhet kaluar që

*

*

bukës

ta dëshmoj praninë time virtuale.

{ |

~ 0

~

*

Përfundimisht mund të them se,

*

-¢(1YY 9 sipas të dhënave të fundit të pub-

! -

~ U '
likuara nga vetë themeluesi i Face-

U
^$

- book-ut, Mark Zuckerberg, numri i
¥
U $&
-
)0

Z \ - U libër
' "

3 deri në 600 milionë. Numër mahnitës
*
U

w #

2
dhe potencial i madh për përdorim
bukë

"
- i cili mund të shërbejë shumë në
122 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 123


Faqet e lehta
IPHONE 5:
shfaqet një foto
e aparatit
¯© © % .]

* ~
© ©
© ® 1
¢
* ©

-
00] ©
*
©
© 6© ©

© © ©
*

% Z% .\©

*

©

%]

W © © ©

© 3© *

©

© © ©

© ©
©© ©

© ©
© © © © ©©
©
%
© ©

© ©©
©

© ©
©

¯©©©©
©

© 2]

©
©
©©0
©©
©
©
6©
_
© * ©

©

*
© %
W^

©
Z\

© ©

© ©
© %
]
%]
©
©

03©
©©©©©
©
]

©
3©$©&©
©©©©2© !
©

© ©©©
©©©
©
©©
© ©!
*!©©©©

©
)
Marrw nga : www.digital.it

Përgatiti: Nada Dosti
124 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 125

Faqet e lehta
FAKULTETET

Portokalli: një aleat i SHKENCA JURIDIKE
mirë kundër plakjes SHKENCA EKONOMIKE
©

©©

©
¢
©
SHKENCA FILOLOGJIKE
©
©© © ©

0 ©© © %
©

©
©
!©
©
©©
©

© ©
© © DETEKTIV DHE SIGURI
!©© *

©0
7
*¢
0 3

SHKENCA POLITIKE,
3 _!" ]]]9*9
`{#|}``
DIPLOMACI DHE GAZETARI

ADN-ja e qelizave – TEKNOLOGJIT INFORMATIKE
DHE T KOMUNIKIMIT
e ndrequr nga ilaçet
DIZAJN DHE MULTIMEDIA
kundër epilepsisë
©
© 3 0 ©© ©
© © ©
©
© "©
SPORT DHE MENAXHIM I SPORTIT

©©© ©©

©
0
%© ©
!©
©©
©!©©©©

©
©©2

©
©© ~
©© 6 ©
©
©
©©
© ©
© %©
" ©©
,©© ©
!'
©
©©
©
0© ©
< !©©
©
©©
3 ©
©

© 5 0
0 -
!*
,©

}~ |}``9
]]]9*9
Frutat e pyllit kundër

Parkinsonit
©[ 0©1
Z [1\
©
©©
* !
©©

©
©%

©
}/¤ ! © ©©
}.X /

©
.. ! ©©
©©©©*
|©
©

© ©
" 6 ©* !
©"
©

©©
©
* !©
!©

©
Z\

© !* !
©©©

! (
©©©©
© ©
"
©

0

©
!
©*
©
©
©
©
! ©)
!©©
©

©© ©©©© ©©
©©©©
MË SHUMË INFORMATA NË
3 _!" ]]]9*9
` |}`` WWW.FON.EDU.MK

126 6+(1-$0$5635,// OSE NË 02/2 44 5512755
6+(1-$0$5635,//
128 6+(1-$0$5635,//

Shenja

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shenja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.revistashenja.

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

deri te timin në grekë të sa më shumë sh-

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

 #      

* 6 

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Kosovë-Serbi hequr dorë nga planet dhe projektet

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Po cili është Kreshnik Spahiu?

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

“Në Shqipëri, Kosovë – e

në ekonomi i tuesve vendas, shumica të lidhur me

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

  *      

     0 

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

    

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

shtatzënë! Fillimisht ne kishim Partinë për

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Adem Jashari, me të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin dhe

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

!   

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

 0    ]

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Aromë orienti në mafilet e femrave

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

shekullare dhe nuk shohin në Islam promovuar demokracinë në Irak më

nuk është islamik krecioni i Vëllezërve Myslimanë ka

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

 përgjigja ndaj represionit dhe dhu-

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

     2-

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

intelektuale f Ergys MËRTIRI

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

Shqipëri - Kosovë - Maqedoni

#

* 6

*

0

!

0 ]

përgjigja ndaj represionit dhe dhu-

2-

100 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 101

102 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 103

104 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 105

106 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 107

108 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 109

110 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 111

) [ ]" _ !

112 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 113

114 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 115

116 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 117

120 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 121

122 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 123

124 6+(1-$0$5635,// 6+(1-$0$5635,// 125