UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMSKI FAKULTET

VISOKA POSLOVNA ŠKOLA

ODJELJENJE TRAVNIK

SEMINARSKI RAD:

TEMA:POJAM I OBRAČUN GDP-a

Predmet : Makroekonomija

Profesor: Dr. Sc. Kadrija Hodžić, red. Prof Studenti: Adilović Fahrudin P.Š.

Baručija Ehlimana P.Š 491/09

Baručija Rusmira P.Š 492/09

Habibić Amela P.Š 500/09

Travnik, januar 2011

Sadržaj:

UVOD.........................................................................................................................................3

1. Pojam i definicija GDP-a................................................................................................4

2. Načini (metode) računanja GDP-a..................................................................................5
2.1 GDP kao suma finalnih prodaja proizvoda i usluga (metod izdataka)........................
2.2 GDP kao suma faktorskih dohodaka zarađenih u ekonomskim aktivnostima
(dohodovna strana)................................................................................................
3. Pojam nominalnog i realnog GDP-a...............................................................................
4. GDP deflator...................................................................................................................
5. Pojam potencijalnog i stvarnog GDP-a............................................................................
UVOD
Makroekonomija je grana ekonomije koja se bavi sveukupnom mogućnošću ekonomije, tj.
makroekonomija proučava funkcionisanje i upravljanje ekonomijom u cjelini(globalno).

Također, politička i društvena sudbina zemalja uveliko zavisi o privrednom uspjehu i nijedno
područje ekonomije nije danas važnije za nacionalni uspjeh od njenih makroekonomskih
učinaka.
Ciljevi makroekonomije su:
1. visoka i rastuća razina nacionalnog proizvoda ( tj. realni BDP)
2. visoka zaposlenost
3. stabilna ili sporo rastuća razina cijena,
4. snažna međunarodna razmjena dobara, usluga i kapitala sa stabilnim deviznim tečajem i
ravnotežom izvoza i uvoza.
Cilj ovog seminarskog rada jeste obrada teme : „Pojam i obračun GDP-a“ kao jednog od
najvažnijih makroekonomskoh ciljeva.

Prema metodologiji UN, Svjetske banke i IMF-a vrijednost društvenog proizvoda

(odnosno nacionalnog proizvoda) obuhvata vrijednost proizvodnje svih materijalnih
dobara i usluga koje se realiziraju na tržištu u određenom periodu.1

Mjera ukupnog proizvoda u sistemuu nacionalnih računima je bruto domaći

proizvod, ili skraćeno, BDP (Gross Domestic Product – GDP).

GDP je osnovni makroekonomski pokazatelj i najsveobuhvatnija mjera finalnog

outputa ekonomije (ukupna proizvodnja dobara i usluga) u jednoj državi, za određeni
vremenski period (godinu, ili za kvartal).

Mjerenje GDP je izuzetno važno za ekonomsku teoriju i ekonomsku politiku:

omogućava da izrazimo ekonomski rast, konjukturne cikluse, nezaposlenost, inflaciju i sl.
„Prije nego što je otkriven pojam GDP, bilo je teško ocjeniti stanje privrede. GDP je jedno
od zaista velikih otkrića XX stoljeća.

1. Pojam i definicija društvenog bruto proizvoda (BDP) (GNP)

1
MAKROEKONOMIJA
Bruto domaći proizvod (BDP) se obično definiše za određenu geografsku oblast – najčešće za
državu, ali se može definisati za region, grad ili grupu zemalja.
Pored prostorne odredjenosti BDP se takođe definiše i za vremenski interval, obično godinu
ili kvartal. Bruto domaći proizvod jedne zemlje predstavlja mjeru njene proizvodne aktivnosti.

Postoje tri osnovne definicije BDP-a:

 Definicija 1:
Bruto domaći proizvod je suma neto finalnih prodaja obavljenih na određenoj
teritoriji u definisanom vremenskom periodu.

 Definicija 2:
Bruto domaći proizvod je suma vrijednosti stvorenih na određenoj teritoriji u
definisanom vremenu.

 Definicija 3:
Bruto domaći proizvod je suma faktorskih dohodaka zarađenih u privrednim
aktivnostima na određenoj teritoriji u definisanom vremenu .

Prva od gore tri navedene definicije BDP-a se odnosi na prodaju dobara i usluga kupcima koji
će biti njihovi krajni korisnici. To znači da se u ovu definiciju BDP-a ne uključuje obračun
međufazne prodaje, već samo finalna prodaja zbog toga da bi se izbegao dvostruki obračun.
Međutim izvoz proizvoda i usluga iz zemlje se uvjek smatra finalnom prodajom i kao takav se
uključuje u ovako definisan BDP.

GDP je osnovni makroekonomski pokazatelj i najsveobuhvatnija mjera finalnog

outputa ekonomije (ukupna proizvodnja dobara i usluga) u jednoj državi, za određeni
vremenski period (godinu ili za kvartal). Ovo možemo predstaviti kao najbolju definiciju za
GDP (BDP).

Finalni output predstavlja ukupna proizvodnja dobara i usluga koja se iskazuju imjeri za
određenu geografsku oblast – najčešće za državu, ali može biti definiran i zaodređeni grad,
region ili grupu zemalja poput Europske unije.Obično se iskazuje u US dolarima ($) radi
poređenja, ali se praktikuje i izražavanje GDP u domaćim valutama.

2. Načini (metode) za računanje GDP-a

Mjerenje GDP je izuzetno važno za ekonomsku teoriju i ekonomsku politiku:

omogućava da izrazimo ekonomski rast, konjukturne cikluse, nezaposlenost, inflaciju i sl.
„Prije nego što je otkriven pojam GDP, bilo je teško ocjeniti stanje privrede. GDP «je
jedno od zaista velikih otkrića XX stoljeća. Bez mjerenja ekonomskih agregata kao što su
GDP, makroekonomija bi plivala u moru neorganiziranih podataka“.20 GDP je
«općeprihvaćeni pokazatelj zdravstveno stanja jedne ekonomije» (rast GDP pokazuje
povećavanje ekonomskog blagostanja građana, i obratno, njegovo opadanje ukazuje na
smanjenjenje ovog blagostanja).

GDP mjeri dvije stvari odjednom: ukupne dohotke u jednoj zemlji i ukupne izdatke koje ta zemlja
ima u proizvodnji dobara i usluga (ovo je mogu će zato što je suma svih dohodaka jednaka
ukupnoj potrošnji).

Uobičajeno je navođenje ovih (metoda) izračunavanja GDP:

 GDP kao suma finalnih prodaja proizvoda i usluga (metod izdataka),

 GDP kao suma faktorskih dohodaka (metod dohodaka).

Slika 1.

2.1. GDP kao suma finalnih prodaja proizvoda i usluga (metod izdataka)

a) Uključivanje svih finalnih dobara i usluga

Kao suma finalnih proizvoda i usluga, GDP se iskazuje uključivanjem svih
finalnih dobara i usluga koje potrošači kupuju i troše. Ekonomski subjekti (domaćinstva,
preduzeća i država) troše svoje dohotke na kupovinu ovih dobara, pa se GDP dobija
sabiranjem komponenti svih potrošnji u obračunskom periodu od jedne godine. Kao
finalni izdaci javljaju se: potrošnja, investicije, državni izdaci i neto izvoz (izvoz-uvoz, tj.
Potrošnja stranaca), pa se obračun GDP vrši po slijedećem obrascu:

GDP = C + I + G + NX
pri čemu su:
C = lična potrošnja pojedinaca i domaćinstava (Consumtion),

I = potrošnja preduzeća, tj. domaće investicije (Investment),

G = potrošnja države, tj. državni rashodi (Government spending),

NX = neto izvoz, tj. razlika između izvoza i uvoza (net export).

Iako predstavlja vrijednost svih prodatih proizvoda i usluga u obračunskom

periodu GDP ne treba poistovječivati sa ukupnom vrijednošću ostvarenog prometa
(prodaja), jer se radi samo o finalnim prodajama kupcima koji su krajnji korisnici.
Isključuju se međufazne proizvodnje i intermedijarna dobra da bi se izbjegao dvostruki
obračun.

b) Isključivanje međufaznih prodaja i intermedijarnih dobara (problem

«dvostrukog obračunavanja»)

GDP smo odredili kao ukupnu vrijednost finalnih dobara i usluga, pri čemu je
finalni proizvod onaj koji je proizveden i prodan za potrošnju ili investiranje krajnjem
korisniku. Dakle, isti proizvod ne može dva ili više puta biti uključen u obračun GDP, što
znači da je je nužno isključivanje međufazne prodaje i tzv. intermedijarnih dobara.

Međufazne prodaje su one koji kupuju kupci koji nisu krajnji korisnici nego su to
dalji preprodavci – dileri. Npr. ako automobil kupuje diler koji će ga (pre)prodati, tada bi
isti automobil dva puta obračunali u sumi prodaja koje formiraju GDP: otuda se iz
obračuna GDP mora isključiti prodaja koju po drugi put obavlja diler.
Budući da u obračun GDP ulaze i usluge, na sličan način se iz njegovog obračuna
isključuju one usluge koje koje bi podrazumjevali dvostruki obračun. Npr. u slučaju
usluga prodaja nekretnina u obračun GDP ne ulazi vrijednost nekretnine koja se više puta
preprodaje (tada bi vrijednost iste nekretnina ušla u GDP onoliko puta koliko bi bila
preprodavana a to bi znatno uvećalo sumu GDP-a). Stoga, u GDP ulazi vrijednost
nekretnine prilikom prve prodaje i samo sve slijedeće zarade posrednika u preprodaje te
nekretnine.

Intermedijarna dobra su dobra koja se upotrebljavaju u izradi nekog dobra u

cijelom lancu njegove proizvodnje, a čijim sabiranjem bi se vještački povećao GDP. Radi
se o svim nabavkama (sirovine, međufazni proizvodi, reprodukcioni materijal) koje firma
upotrebljava da bi proizvela svoj finalni proizvod. Npr. u izradi namještaja kao finalnog
proizvoda koristi se drvo, ali, ako bismo sabirali vrijednost drveta u obliku rezane građe,
lesonit-ploča pa sve do gotovog namještaja, mi bismo jednu te istu vrijednost (vrijednost
drveta) sabirali nekoliko puta.

c) GDP kao suma dodatih vrijednosti

Da bismo izbjegli zbrajanje međufaznih proizvoda (sirovina) u toku izrade

finalnih proizvoda koristimo tehniku pribrajanja dodate vrijednosti, koja predstavlja
razliku između vrijednosti prodaje (ukupan prihod) i troškova materijala (sirovina,
poluproizvoda) upotrebljenog za taj proizvod (u najkraćem uključujemo namještaj, ali ne
i rezanu građu, lesonit-ploču, itd.). Preciznije, da bi se izbjeglo dvostruko mjerenje uzima
se u obzir samo vrijednost finalnih dobara i usluga (proizvode koja kupuje krajnji
korisnik) a izostavljaju transakcije intermedijarnim proizvodima (inputi koji se koriste za
dalju proizvodnju), koji se dalje prerađuju ili preprodaju.
Dakle, kada krajnji kupac kupi finalni proizvod, u cijenu će biti uključena ukupna
dodata vrijednost koja se stvara u svim fazama proizvodnog procesa, pa dodata vrijednost
neće biti dvostruko obračunata.

2.2. GDP kao suma faktorskih dohodaka zarađenih u ekonomskim aktivnostima

(dohodovna strana)

Ovaj metod polazi od toga da se za proizvodnju GDP-a koriste faktori

proizvodnje koji se upotrebljavaju unutar jedne zemlje, pri čemu se za upotrebu svakog
od faktora dobija odgovarajući dohodak. Bez dodate vrijednosti ne bi bilo moguće
isplatiti dohotke od faktora proizvodnje (rada, kapitala, zemlje).
Po ovom metodu, GDP se predstavlja kao ukupna suma prihoda/dohodaka svih
faktora proizvodnje (nadnica kao prihoda od plaćenog rada, renti kao prihoda od zemlje i
profita i kamata kao prihoda od kapitala). U ovaj zbir ulazi i dio prihoda koji država
prikuplja u obliku poreza na prodaju (indirektni porezi).
Računica se izvodi sabiranjem:
nadnica ili plata (W = wage),
kamata (i =interest),
renti (R = rent),
profita (Pf = profit),
amortizacije (Dp = depreciation) i
indirektnih poreza (T = taxes), ili kao:

GDP = W + i + R + Pf + Dp + T

Javne usluge su, takođe, dio GDP, iako se u stvari ne prodaju. «Njihova cijena
jednostavno se mjeri troškovima proizvodnje. Npr. usluge javnog obrazovanja ulaze u
GDP kao suma profesorskih plata uvećana za operativne troškove kao što su električna
energija i grijanje, plus troškovi iznajmljivanja prostorija i opreme. Narodna odbrana
ulazi u obračun GDP u formi ukupnih rashoda oružanih snaga

d) Jednakost pristupa

Po sva tri metoda uvijek se dobiva isti iznos GDP-a (eventualno neslaganje –
statistička greška – iznosi do 1 %). Jednakost pristupa može se prikazati na
pojednostavljenom slučaju pekare čiji su jedini troškovi – nadnice (uzimamo hljeb kao
reprezenta svih proizvoda i usluga u društvu). Ako pekara naplaćuje veknu po 1 KM
onda će za 1000 vekni pekara naplatiti 1000 KM, što predstavlja zaradu pekare (u
nadnicama i profitima). Dakle, GDP je jednak po oba pristupa računanja: bilo mjeren kao
tok finalnog proizvoda (1000 KM od prodaje vekni) ili kao tok zarada (1000 KM nadnica
i profita).

3. Pojam nominalnog i relnog GDP

Ukoliko vrijednost finalnih proizvoda i usluga koji ulaze u obračun GDP izrazili u
tekućim, tržišnim cijenama dobivamo nominalni GDP.
 U tom slučaju bismo sve količine finalnih proizvode i sve pružene usluge u toku godine dana
pomnožili sa odgovarajućim cijenama koje su važeće u momentu prodaje i dobili GDP u
tekućim cijenama, odnosno nominalni GDP.

Za razliku od nominalnog GDP koji koristi tekuće prodajne cijene, realni GDP se
obračunava pomoću cijena iz zadate bazne godine (mjeseca), što znači da koristi
konstantne cijene. Pošto na realni GDP ne utiču promjene cijena, promjene realnog GDP
odražavju samo promjene proizvedenih količina. Zbog toga i kažemo da je realni GDP
mjera proizvodnje dobara i usluga u jednoj zemlji.

Slika 2. Primjer realnog GDP-a za Bosnu i Hercegovinu

Slika 3. Nominalni GDP za zemlje Evrope

4. GDP deflator
Realni GDP dobijamo tako što nominalni GDP podijelimo indeksom cijena (koji
nazivamo deflator GDP) u postupku koji označavano kao deflacioniranje.

Realni GDP=Nominalni GDP : Deflator GDP

Slika 4. Obrazac za izračunavanje GDP deflatora

Deflator GDP = index cijena kojim se vrši korekcija novčane vrijednosti svih roba i
usluga koje ulaze u sastav GDP usljed promjena cijena.
Primjena deflatora omogućava da se izoluju promjene u realnom outputu roba i usluga u
ekonomiji.

Pošto nominalni GDP i realni GDP moraju biti isti u baznoj godini, GDP deflator
za baznu godinu uvijek iznosi 100. Za naredne godine GDP deflator izražava promjenu
nominalnog GDP-a (promjenu nastalu usljed promjene tekućih cijena) u odnosu na baznu
godinu.

Ovaj indeks cijena je «ponderisana prosječna cijena, koji se određuje kao

ponderisani prosjek cijena svih roba u GDP, s ponderom svakog dobra koji je jednak
njegovoj postotnoj važnosti u ukupnom GDP.»

Prostije rečeno: za neku veličinu GDP ustanovi se indeks 100 (bazna godina).
Potom se za svaku veličinu nominalnog GDP odrede indeksi maloprodajnih cijena (npr.
110, ukoliko je u nekoj narednoj godini porast cijena u odnosu na baznu godinu iznosio
10 %, ili 95, ukoliko su prosječne cijene bile za 5 % manje u odnosu na baznu godinu).
Nominalni GDP se podijeli sa indeksom cijena i pomnoži sa 100 da bi se dobio realni
GDP.

5. Pojam potencijalnog i stvarnog GDP-a

Potencijalni GDP (potencijalni proizvod) predstavlja maksimalni nivo
proizvodnje koju nacionalna ekonomija može proizvesti.
Drukčije kazano: ukupne mogućnosti proizvodnje jedne zemlje (stanje pune zaposlenosti,
odnosno punog korištenja faktora proizvodnje) izražavaju potencijalni GDP.

Potencijalni GDP je dugoročni trend realnog GDP i predstavlja dugoročne

proizvodne mogućnosti koju nacionalna ekonomija može ostvariti uz održavanje stabilnih
cijena. Potencijalni proizvod određen je:
 raspoloživošću faktora proizvodnje (radnoj snazi, kapitalu, prirodnim resursima itd.),
 efikasnošću kojom se ovi faktori kombiniraju (razvoj tehnologije, dostignuti nivo
preduzetništva, obrazovanje i sl.).

Stvarni GDP je obično manji od potencijalnog GDP-a. Razlika između Potencijalnog i

stvarnog GDP-a naziva se GDP jaz (GDP gap). Veliki GDP jaz znači da ekonomija zemlje
djeluje unutar granica svojih proizvodnih mogućnosti, i da zaostaje u ekonomskom rastu.
Društvo efikasno iskorištava svoje faktore proizvodnje samo ako je stvarni GDP na nivou
potencijalnog. Ako je stvarni GDP manji od potencijalnog, to znači da su faktori proizvodnje
dijelom nezaposleni (niskorišćeni), a dio potencijalnog GDP zauvijek izgubljen.
Prije pola stoljeća, nobelovac Samuelson je ovo stanje označio „zločinom ekonomske
efikasnosti“.

Slika 5. Primjer Potencijalnog i Stvarnog GDP-a