Makarna Fiz

Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden
Yapılandırılması Projesi
Makarna Üretimi Fizibilite Etüdü
Eylül 2010
Bileşen
İş Geliştirme Hizmetleri
Faaliyet • İlgili paydaşlarla, ekipman sağlayıcıları, makarna üretim hattı

üreticileri ile görüşmeler
• Makarna üretimi ve teknolojisi konusunda araştırma yapılması
• Metodolojinin geliştirilmesi
• Ekipman teklifleri alınması
• Analizlerin yapılması
Amaç • Makarna Üretimi Fizibilite Etüdünün Şanlıurfa koşullarına uygun
olarak hazırlanması
Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması projesi, Avrupa Birliği (AB)

tarafından finanse edilen ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
tarafından uygulanan bir teknik destek projesidir. Projenin sözleşme makamı
Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB)’dir. Projenin faydalanıcısı Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı (STB)’dır.
İçindekiler
1 YÖNETİCİ ÖZETİ ......................................................................................................... 5
2 GİRİŞ .......................................................................................................................... 6
3 FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI HAKKINDA............................................................................... 8
4 YATIRIMIN DEĞERLENDİRİLMESİ ............................................................................. 10
4.1 Yatırımın Tanıtımı ............................................................................................. 10
4.2 Yatırım Bölgesinin Tanımı ................................................................................. 12
4.2.1 Coğrafi Yapı ............................................................................................... 12
4.2.2 Nüfus Yapısı ............................................................................................... 13
4.2.3 Sosyal Yapı ................................................................................................. 15
4.2.4 Sağlık.......................................................................................................... 16
4.2.5 Tarım ......................................................................................................... 17
4.2.6 Ticari Durum .............................................................................................. 21
4.2.7 Şanlıurfa’nın Yatırım Potansiyeli ............................................................... 21
4.2.8 Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ................................................................ 27
4.3 Makarna Sektörünün Tanıtımı .......................................................................... 29
4.3.1 Makarnanın Özelikleri ............................................................................... 31
4.3.2 Makarnanın Beslenmedeki Yeri ve Önemi ................................................ 32
4.3.3 Makarnanın Özellikleri ve Sınıflandırılması .............................................. 33
4.3.4 Makarna Ürün Standartları ....................................................................... 34
4.3.5 Makarna Formülasyonları ve Bileşenlerin Özellikleri ................................ 34
4.3.6 Alternatif Makarna tipleri.......................................................................... 34
4.4 Rekabet Analizi ................................................................................................. 39
5 PAZARSAL DEĞERLENDİRME ................................................................................... 41
5.1 Makarna Pazar Analizi ...................................................................................... 41
5.1.1 Dünyada Makarna Üretim ......................................................................... 41
5.1.2 Türkiye’de Makarna Üretim ...................................................................... 43
5.1.3 Dünya Makarna Tüketimi .......................................................................... 48
5.1.4 Makarna tüketiminin yetersizliğinin nedenleri ......................................... 49
5.1.5 Makarna Dış Ticareti ................................................................................. 50
5.1.6 Makarna İhracatı ....................................................................................... 51
5.1.7 Makarna İthalatı ........................................................................................ 58
5.1.8 Türkiye’de Hububat ve Makarnalık Buğdaya Yönelik Uygulanan Tarım
Politikaları ................................................................................................................ 61
5.1.9 TMO’nun Misyonu..................................................................................... 62
5.1.10 Avrupa Birliğinde Hububat Ve Makarnalık Buğdaya Yönelik Uygulanan
Politikalar................................................................................................................. 63
5.1.11 Gümrük Birliğinin Sektöre Etkisi ................................................................ 64
5.1.12 Ambalaj...................................................................................................... 65
5.1.13 Sektörde Yapısal ve Güncel Sorunlar ........................................................ 66
5.1.14 Neler Yapılmalı .......................................................................................... 66
5.2 Hammadde ve Diğer Yardımcı Malzemeler ...................................................... 67
5.2.1 Makarnalık (Durum) Buğday Üretimi ........................................................ 68
5.2.2 Makarnalık buğdayın özellikler ................................................................. 70
Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 2

5.2.3 Makarnalık buğdayda ıslahın önemi ......................................................... 72
5.2.4 Makarnalık İrmiğin Özellikleri ................................................................... 73
5.2.5 Makarna Üretiminde Kullanılacak Suyun Özellikleri ................................. 74
5.2.6 Diğer Bileşenlerin Özellikleri ..................................................................... 75
5.3 Hedef Pazar ve Müşteri Profili .......................................................................... 75
5.3.1 Pazar Büyüklüğü ........................................................................................ 75
5.3.2 Sektörde Kapasite Kullanım Oranları ........................................................ 76
5.3.3 Pazara Giriş ve Pazar Stratejisi .................................................................. 77
6 TEKNİK DEĞERLENDİRME ........................................................................................ 78
6.1 Üretim Teknolojisi ............................................................................................ 78
6.2 Kapasite Seçimi ................................................................................................. 80
6.3 Üretim Akım Şeması ......................................................................................... 81
6.3.1 Hammadde ................................................................................................ 82
6.3.2 Buğdayın Öğütülmesi ................................................................................ 83
6.3.3 Karıştırma .................................................................................................. 84
6.3.4 Ekstrüder İşlemi ......................................................................................... 85
6.3.5 Kurutma ..................................................................................................... 86
6.3.6 Paketleme.................................................................................................. 86
6.4 Makarna hamurunu yoğurma .......................................................................... 87
6.4.1 Yoğurma ve İşlevleri .................................................................................. 87
6.4.2 Yoğurma .................................................................................................... 87
6.4.3 II. Yoğurma ................................................................................................ 88
6.4.4 Vakumda Yoğurma .................................................................................... 88
6.4.5 Yoğurma Makineleri (Karıştırıcılar) ........................................................... 89
6.4.6 Temizlik ve Bakımı ..................................................................................... 89
6.4.7 Kullanımı ve Ayarları.................................................................................. 90
6.4.8 Yoğurma Kontrolleri .................................................................................. 90
6.5 Basınç Uygulayarak, Kalıplarda Şekillendirme .................................................. 90
6.5.1 Makarna Çeşitlerinin Üretiminde Şekillendirme ....................................... 92
6.6 Makarna Üretimi İçin Ön Hazırlıklar ................................................................. 95
6.6.1 Formülasyondaki Bileşenleri Hazırlama .................................................... 95
6.7 Üretim İçin Gerekli Makine ve Parçalar ............................................................ 97
6.7.1 Kısa Makarna Üretimi ................................................................................ 99
6.7.2 Uzun Pasta Hattı ...................................................................................... 100
6.7.3 Makine ve Ekipmanları (Donanım) Hazırlama......................................... 101
6.7.4 Makine Temizlik ve Bakımı ...................................................................... 101
6.7.5 Makine Ekipmanların Kullanımı ve Ayarları ............................................ 102
6.8 Yatırımın Yerinin Analizi.................................................................................. 103
6.9 Kaynakların Değerlendirilmesi ........................................................................ 104
6.9.1 Hammadde .............................................................................................. 104
6.9.2 Ulaşım ...................................................................................................... 105
6.9.3 İşgücü ...................................................................................................... 107
6.9.4 Enerji........................................................................................................ 108
6.9.5 Su ............................................................................................................. 110
6.9.6 Bakım ve Onarım Hizmetlerinin Temini .................................................. 111

6.9.7 Sektörel İşbirliği İmkânları ....................................................................... 112
6.9.8 Çevresel/Emisyon Problemleri ................................................................ 112
6.9.9 Ekonomik Teşvikler.................................................................................. 114
7 FİNANSAL/MALİ DEĞERLENDİRME........................................................................ 115
7.1 Yatırımın Tutarının Hesaplanması .................................................................. 115
7.1.1 Arsa .......................................................................................................... 115
7.1.2 Etüd-Proje................................................................................................ 115
7.1.3 Arazi Düzenlenmesi ................................................................................. 115
7.1.4 İnşaat ve Bina Yatırımları......................................................................... 116
7.1.5 Makine ve Teçhizat Yatırımları ................................................................ 116
7.1.6 Montaj ve montaj işçiliği ......................................................................... 117
7.1.7 Yardımcı Donanımlar ............................................................................... 117
7.1.8 İşletmeye Alma Giderleri ......................................................................... 118
7.1.9 Beklenmeyen ve Diğer Giderler .............................................................. 118
7.1.10 İşletme Sermayesi İhtiyacının Hesaplanması .......................................... 118
7.1.11 Yatırım Yılı Faizi........................................................................................ 119
7.1.12 Toplam Yatırım Tutarı.............................................................................. 119
7.2 İşletme Dönemi Gider Ve Gelirleri.................................................................. 122
7.2.1 İşletme Dönemi Giderleri ........................................................................ 122
7.2.2 İşletme Dönemi Gelirleri ......................................................................... 127
7.3 Projenin Finansmanı ve Finansal Analiz.......................................................... 128
7.3.1 Proforma Gelir Gider Tablosu ................................................................. 128
7.3.2 Nakit Akım Tablosu.................................................................................. 128
7.3.3 Geri Ödeme Süresi .................................................................................. 132
7.3.4 Sermayenin Kârlılığı (Mali Rantabilite) .................................................... 132
7.3.5 Yatırımın Kârlılığı ..................................................................................... 132
7.3.6 Ekonomik Rantabilite .............................................................................. 132
7.3.7 İç Kârlılık Oranı ........................................................................................ 132
7.3.8 Fayda / Maliyet Oranı .............................................................................. 133
7.3.9 Net Bugünkü Değer ................................................................................. 133
7.3.10 Başa-baş Noktası ..................................................................................... 134
8 YÖNETİMSEL DEĞERLENDİRME ............................................................................. 135
8.1 İşletme Yapısı .................................................................................................. 135
8.2 İşletmeci Analizi ve Yönetim Stratejileri ......................................................... 136
9 SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................................. 139
10 KAYNAKÇA ............................................................................................................. 145
11 EKLER ..................................................................................................................... 146
Önemli Uyarı: Bu rapor Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesi kapsamında hazırlanmıştır. Proje
Avrupa Birliği tarafından finanse edilip Birleşmiş Milletler Kalkınma Program tarafından yürütülmektedir. Merkezi
Finans ve İhale Birimi projenin ihale makamıdır. Projenin faydalanıcısı ise Ticaret ve Sanayi Bakanlığıdır. Raporun
içeriği hiçbir şekilde bahsi geçen kurumların görüşlerini yansıtmamaktadır.

1 YÖNETİCİ ÖZETİ
Makarna, dünyada ekmekten sonra en çok tüketilen gıdalardan biridir. Sahip olduğu bu
önemli tüketilme potansiyelin yanında birçok farklı şekilde üretilebilme alternatifine
sahip olması hiç kuşku yok ki onun önemli bir gıda ürünü olma özelliğini
güçlendirmektedir. Teknolojik gelişmeler ile birlikte, yoğun bir iş hayatının getirdiği
yaşam şekli hızlı ve çabuk hazırlanan vesin değerleri yüksek gıda ürünlerinin önemini
daha artırmaktadır. Makarna, bu alanda sayısız alternatifler sunmasıyla kuşkusuz çok
önemli bir yatırım alanı olarak hala kendinden söz ettirebiliyor.
1993 yılında 4,3 kg olan yıllık fert başına tüketim miktarının bugün hâlâ 6 kg’ın altında
olmasının ardında yatan nedenler iyi analiz edilip, zamanın ihtiyacına dönük ürün
segmentasyon planlarıyla birleştirildiğinde hiç kuşku yok ki makarna sektörü çok önemli
gelişmeleri kolayca başarabilecektir. Sektörsel bir çaba ile geliştirilecek pazarlama
stratejilerinin makarna tüketimini artırması, gerek tam kapasiteyle çalışmayan yüksek
kapasite ile çalışacak sektör gerekse dengeli beslenme fırsatı bulacak olan tüketicilerin
yararına olacaktır. Bu konularda özellikle tüketiciyi bilinçlendirici eğitimsel çalışmaların
artırılmasının önemi ortadadır. Türkiye’de hala makarnanın şişmanlatıcı bir besin
olduğunun düşünülmesi, besin değerlerinin yeterince bilinememesi, sos kültürünün
gelişmemiş olması gibi nedenler makarna tüketiminin sahip olduğu potansiyele
ulaşmasını engellemektedir.
Urfa’da kurulacak olan makarna fabrikasının yılda 54.000 ton üretim kapasitesine sahip
olacağı hesap edilmiştir. Bu rakam Gaziantep’te bulunan 7 büyük makarna fabrikasının
yıllık kapasite ortalamasına denktir. Amaçlanan yatırımın benzer bir ölçekli olması mali
analizlerin temel çıkış noktasını oluşturmuştur.
Yapılan hesaplamalar sonucunda toplam yatırım tutarı olan 44.429.949 TL’nin 23.089.847
TL’sini sabit yatırımlar, geriye kalan 11.340.101 TL’si ise işletme sermayesi ihtiyacı ve
işletmeye alma giderini oluşturmaktadır. 39.940.185 TL tutan yatırım tutarının tamamı öz
kaynaklardan oluşmaktadır. Projenin mali ve ekonomik değerlendirilmesi sonucunda elde
edilen veriler Bölüm 7’de detaylı olarak sunulmuştur. Geniş bir çalışma sonucu elde
edilen teknik ve mali bulgular itibariyle makarna üretimi kârlı ve verimli bir yatırım olarak
görünmektedir.
İç Kârlılık Oranı : % 20,0

Sermayenin Kârlılığı : % 16,44
Yatırımın Kârlılığı : % 16,44
Ekonomik Rantabilite : % 6,89
Geri Ödeme Süresi : 3,8 yıl
Fayda /Maliyet Oranı : 2,60
Yatırımın NBD : 71.272.184 TL

2 GİRİŞ
Dünyada yaşanan hızlı ekonomik gelişme; şehirleşme oranında artış, çekirdek aile
yapısının gelişmesi, çalışan kadın sayısındaki artış, tüketim mallarında çeşitlilik, kalite
arayışı ve zamanı daha iyi kullanabilme çabası gibi birçok farklı sosyal alanda da birtakım
değişikliklere yol açmıştır.
Teknolojinin hızla gelişmesi ve günlük hayata da aynı hızla yansıması ve bunun yanında
arta gelen dünya nüfusu gelecekte gıda sektörün yıldızının daha fazla parlamasına
sebep olacağını gösteriyor. Kuşkusuz azalan enerji kaynaklarıyla birlikte ekilebilir
alanlardaki küçülme dünyayı yakın gelecekte hem gıda hem de enerji sektöründe büyük
bir dar boğaza sürükleyecektir. Bilim, bu alanlarda boş durmamakta ve yenilenebilir
alternatif enerji kaynakları kadar farklı gıda ürünlerinin ortaya çıkarılması konusunda
çalışmalar yapmaktadır.
Tüm bu değişikliklerin tüketim ve beslenme alışkanlıklarında yarattığı gelişmeler, raf
ömrü uzun, besinsel anlamda belli bir standartta sahip, çabuk ve kolay hazırlanabilen
ürünlere doğru bir geçişin gerekliliğini de bizlere işaret etmektedir.
İktisadi ve sosyal yapının hala önemli ölçüde tarımsal kaynak potansiyeline bağlı olduğu
Türkiye'de, söz konusu gelişmeler, sanayileşme sürecinin temel taşlarından olan gıda
sanayinin yapısında değişikliklere sebep olmaktadır.
Artık nerdeyse 24 saatin kendilerine yetmediğinden şikâyet edenler günlük
yaşantılarında daha kolay, pratik, kaliteli, besin değeri yüksek ve ekonomik gıdaların
tüketimini de giderek arttırmaktadırlar. Alternatif enerjinin hayat ve doğa kalitesini
arttırmasının bir sonucu olarak daha verimli tarım yapma imkânı ve daha kaliteli besin
üretme imkânı da doğmuş olacaktır. Artık enerji geleceğini yenilenebilir çevre dostu
enerji kaynaklarında, gıda ise kolay, pratik hazırlanabilir besin değeri yüksek, kaliteli
ürünlerde aramaktadır.
İleri işlenmiş diye tabir edilen yani işlem görmüş ve tüketim aşamasının bir adım
öncesine kadar gelmiş ürünler Amerika ve Avrupa’da her geçen gün hızla artan bir ivme
ile tüketime dâhil olmaktadır. Yarı pişmiş olması ve ısıtılarak tüketime hazır hale
gelmeleri, içerikleriyle zenginleştirilmiş olmaları, tüketicisine zaman ve fiyat avantajı
sağlamaları sebebiyle bu türden ürünlere olan talebin giderek artacağı
düşünülmektedir.
Makarna, dünyada ekmekten sonra en çok tüketilen gıdalardan biridir. Makarna sahip
olduğu bu potansiyelin yanında hala birçok farklı şekilde tüketilme alternatifine sahip
olması nedeniyle de potansiyel bir gıda ürünü olarak da günümüzde önemini
korumaktadır. Ülkemizde donmuş gıda veya yemeye hazır ürünlere olan talebin henüz
istenen düzeyde olmamasına rağmen özellikle makarna temelli ürün segmentlerinin
ilerde bu alanlarda alternatif ürünler sunacağını söylemek yanlış olmaz.

Öte yandan Türk insanının beslenmesinde önemli bir yer tutan tahılın tüketim seklinde,
yukarıda sıralanan faktörlerin etkisi ile ekmek gibi geleneksel ürünlerden, alternatif
mamullere doğru bir geçisin yaşanmakta olduğu görülmektedir.
1993 yılında 4,3 kg olan fert başına yıllık makarna tüketim miktarı halen 5,8 kg
civarındadır ve maalesef bu arzu edilen seviyede değildir. Makarna tüketiminin artması
halinde bundan yüksek kapasite ile çalışacak sektör ve dengeli beslenme fırsatı bulacak
olan tüketiciler mutlaka kazançlı çıkacaktır. Ancak bu konuda özellikle tüketiciyi
bilinçlendirici eğitimsel çalışmaların artırılmasının önemi ortadadır. Türkiye’de büyük bir
iç potansiyele sahip olmasına rağmen hâlâ makarnanın şişmanlatıcı bir besin olduğunun
düşünülmesi, besin değerlerinin yeterince bilinememesi, sos kültürünün gelişmemiş
olması gibi nedenler yüzünden makarna tüketiminin maalesef istenilen düzeye
ulaşamamaktadır. Bu sorunun aşılabilmesi için;
• Makarnanın taşıdığı özellikler konusunda tüketicilerin aydınlatılmasının yanında
makarna kalitenin yükseltilmesi de önemli rol oynayacaktır. Makarnanın fazla besleyici
olmadığı ve kilo yaptığına dair yaygın olan inancın kırılması için öncelikle aile içi mutfak
ihtiyaçlarının saptanması ve damak zevklerinin yönlendirilmesinde etkili olan kadınlara
makarnanın enerji veren ancak kilo aldırmayan bir besin olduğunun çeşitli yollarla etkin
bir şekilde anlatılması gerekmektedir.
• Bunun yanı sıra vitaminlerce zenginleştirilmiş ve çocuklara yönelik olarak üretilecek
makarnaların etkili bir reklam kampanyası ile piyasaya sunulması makarna tüketimini
artıracak bir faktördür.
Yapılacak reklam ve tanıtım kampanyaları ile özellikle çocuklar ve gençlerden
başlanarak tüm tüketicilere makarnanın doğru şekilde tanıtılması ve tüketicilerde yaygın
olan yanlış bilgilerin düzeltilerek makarna yemeye teşvik edilmesi amaçlanmalıdır.
• Tüketim artışında etkili olacak bir diğer faktörün ise belirli sayıda ürün alan kişilere
kolay yapılabilir yemek tarifleri içeren kitaplar ve/veya çeşitli hediyelerin verilmesi
düşünülebilir,
• Genelde yoğurt, ketçap v.b. gibi ürünlerle tüketilen makarnaya yönelik Türk
tüketicisinin damak tadına uygun makarna soslarının piyasaya sunulması (makarna
tüketimimin artışıyla birlikte önemli bir pazar potansiyeline sahip olabilecek bir yan
sektörün oluşması da böylece kendiliğinden gerçekleşmiş olacaktır) söz konusu ürüne
olan talebi daha da artıracaktır.
Yukarıdaki tespitler konusunda çok büyük çaba harcanmadığı halde özellikle son 20-30
yıldır makarna sektördeki yatırım çabalarında önemli bir hareketlenme yaşanmıştır. 90'lı
yılların başlarında artan ihracat imkânları ile de birleşince bu hareketlenme daha hızlı
boyutlara ulaşmıştır. Ancak ihracatta yaşanan artışların tek bir pazara bağımlı kalınarak

gerçekleştirilmesi nedeni ile makarna sektörü, ciddi problemlerle karşı karşıya kaldığı
görülmüştür.
İç piyasa kadar önemli bir dış pazar potansiyeline de sahip makarnanın stratejik pazar
planlarıyla ürettiğini satması konusunda büyük bir problem yaşayacağı
düşünülmemektedir.
Bilindiği gibi Türkiye'nin Güney ve Doğu Asya Pasifik ülkeleri ile ekonomik ve ticari
ilişkileri, coğrafi uzaklık ve farklı yönelimler sebebiyle istenilen düzeye ulaşamamıştır.
Ancak makarna sektöründe faaliyet gösteren firmalarımızın, son yıllarda makarna
ürünleri ihracatında yaşanan krizi aşmalarında, bu ürünler açısından cazip pazarlar olarak
ön plana çıkan Güney Kore, Malezya, Filipinler ve Japonya'yı alternatif pazarlar olarak
değerlendirmelerinde yarar görülmektedir.
Hiç kuşku yok ki makarna ihracatının arzu edilen seviyeleri yakalaması için yeni pazarlara
girilmesi kadar, geçmiş dönemlerde bu ürünlerin ihracatında önemli pazar olan ülkelere
yapılacak ihracatın, yeniden eski düzeylerine ulaştırılması yönünde yürütülecek
çalışmalar da büyük önem arz etmektedir.
Makarna sektörün gelişme süreci, mevcut durumu ve geleceğe dönük pazar analizlerin
ele alındığı bu geniş fizibilite çalışması ayrıca detaylı bir mali analizi de potansiyel
yatırımcıların bilgisine sunmaktadır. Hiç kuşku yok ki bu alanda yapılacak yatırımlar için
önemli bir değerlendirme raporu olacak bu çalışma yatırım girişimlerine bir temel teşkil
etmesinin yanında; yöreye uygun yatırım alanları konusunda da bir fikir edinebilmesine
olanak verecektir.
FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI HAKKINDA

Şanlıurfa’nın sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda bulunacağı yerel paydaşlarca
belirlenen ve ekonomik potansiyele sahip olduğu düşünülen makarna üretimi
konusunda üretim yapmanın doğru bir karar olup olmadığını araştırmak ve söz konusu
yatırımın yapılabilirlik düzeyini kapsamlı olarak ortaya çıkarmaktır.
Yapılacak fizibilite çalışmaları, söz konusu yatırım alanlarında uzun vadeli işletme
hedeflerinin değerlendirilmesini, uygun proje kapsamı ve masraflarının ve uygulama
sürelerinin belirlenmesine yardımcı olacaktır.
Ayrıca yatırımın uygulanmasında karşılaşılacak masrafların ve zaman çerçevesinin net
görülmesini sağlayacak, yatırımın teknik ve işletme gereksinimleri üzerine sağladığı
bilgiler nedeniyle risklerin analizi ve yönetimini kolaylaştıracak ve yatırım hedeflerinin
gerçekleştirilmesi için uygulanması gereken özellikler ve işlevleri belirlediği için
yatırımdan en yüksek getirinin elde edilmesi stratejilerinin uygulanmasına temel
oluşturacaktır.
Fizibilite çalışmasında, üretiminin yapılabilirliliği konusu pazar, teknik ve finansal
açılardan incelenirken, bu üretim dalında hâlihazırda uygulanan teknolojiler, optimum
işletme büyüklüğü, kapasitesi, işletme için gerekli olan kaynakların temin edilme yolları,

pazarın varlığı ve potansiyeli, işletmenin sorunsuz işlemesi için gerekli olan toplam
yatırım tutarı ve işletme giderleri gibi konuları gerçekçi bir biçimde analiz edecektir.
Bütün bu incelemeler sonucunda hazırlanacak fizibilite raporu, potansiyel yatırımcılara
hem söz konusu işletmenin hayata geçirilmesinde izlenmesi gereken yolları gösterecek
hem de onların gerçekçi kararlar almasına yardımcı olacaktır.
Bilindiği üzere fizibilite çalışmaları konusunda üzerinde karar kılınmış tek bir evrensel
model yoktur. Bu nedenle buradaki fizibilite çalışmaları da, üzerinde çalışılan konunun
kendine has özel ihtiyaçlarına göre şekillenecektir. Fizibilite çalışmalarında aşağıdaki
aşamaların gerçekleşmesi amaçlanacaktır.
1. Problemin/İhtiyacın belirlenmesi: İhtiyaç, genellikle proje süresince elde edilmiş
bilgilerin ve çalışmaların sonucunda ortaya çıkar ve öncelikle proje paydaşları,
potansiyel yatırımcılar, ilgili kurum ve kuruluş yetkilileri ve benzer sanayi
üyeleriyle yapılan görüşmeler sonunda belirlenir (Fizibilite uzmanların projeye
katıldığı aşamada ihtiyaç çoğunlukla belirlenmiştir).
2. Amacın (fizibilite çalışmalarının hazırlanması) ve o amacı gerçekleştirecek veya
kısıtlayabilecek unsurların belirlenmesi: Bu aşama süresince öncelikle fizibilite
çalışmasından yararlanacak proje paydaşlarıyla, potansiyel yatırımcılarla, ilgili
kurum ve kuruluş yetkilileriyle ve benzer sanayici üyeleriyle özellikli konulara
dönük görüşmeler yapılır. Yatırımın gerçekleşmesi konusunda ihtiyaç duyulacak
sosyal ve ekonomik bilginin temelini oluşturacak sorulara yanıtlar aranır.
3. Fizibilite çalışmasına konu olan alanda pazar, teknik, üretim, finansal ve sosyal
açılardan bilgilerin toplanması: Bu aşamalar süresince öncelikle fizibilite
çalışmasından yararlanacak proje paydaşlarıyla ve potansiyel yatırımcılarla
görüşmelere ilave olarak, üretimin gerçekleşebilirliliği açısından mevcut üretim
alet ve ekipmanların sağlayıcılarının araştırılmasına (kapasitelerinin ve ekonomik
değerlerin belirlenmesi ve tekliflerin alınması amacıyla), benzer üretim yapan
ulusal ve uluslar arası işletmelerin tespit edilmesi (internet, sanayi odaları, ilgili
kamu ve akademik kuruluşlar, kişisel görüşmeler, var olan yazılı kaynaklar vs
aracılığıyla) ve mümkün olduğu ölçüde teknolojilerine ve üretimlerine dönük
bilgiler toplanmasına çalışılır. Uygun teknolojiler ve o teknolojilerin (üretim
hatlarının) sağlayıcıları araştırılıp hatların kurulumu ve fiyatları konusunda ilişkiye
geçilir.
4. Yeni ürün için hâlihazırdaki pazar potansiyeli araştırılıp analiz edilir ve olası pazar
stratejileri konusunda bilgi toplanır; problem çıkaracak konuların analizi, açıklığa
kavuşturulması ve çözümlenmesi üzerine değerlendirmeler yapılır.
5. Üretimde söz konusu olacak hammaddelerin temini konusunda araştırmalar
yapılır.
6. Tesisin kurulması durumunda teknik ve üretim alanlarında gerekli olacak bütün iş
gücünün temini ve ekonomik analizi konusunda çalışmalar yapılacaktır.
7. Makine, alet, ekipman ve inşaat alanında bilgilerin ve tekliflerin
değerlendirilmesi: Kapasite, fiyat, kalite, yedek parça, zamanlı ve ucuz servis
hizmeti gibi ölçüler ışığında toplanan bilgiler ve teklifler değerlendirilir.

8. Pazar, sanayi ve bölgeye dair toplanan bilgiler analiz edilir ve fizibilite çalışmasına
uygun duruma getirilir. Aynı şekilde makine, alet ve diğer girdiler için de en
uygun üretim hattının oluşturulması amacıyla değerlendirmeler yapılıp, karar
verilir.
9. Seçilen en uygun bilgi, belge ve teknik değerlendirmeler kullanılarak fizibilite
çalışması oluşturulur.
3 YATIRIMIN DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1 Yatırımın Tanıtımı

Dünyada tarımın ilk uygulandığı topraklar üzerine kurulu olan Şanlıurfa, bir yandan 2008-
2012 GAP Elem Planı’ndan yararlanırken, bir yandan da ‘AB, Türkiye Katılım Öncesi Mali
İşbirliği Programı’ kapsamında kurulmakta olan 2. Organize Sanayi Bölgesi ile yerli ve
yabancı yatırımcılar için Türkiye’nin en cazip bölgesi olmayı amaçlamaktadır. Bu
beklentinin en önemli ölçüsü kuşkusuz, ‘Şanlıurfa Sanayisi’nin Yeniden
Yapılandırılmasının AB’nin doğrudan destek verdiği önemli bir proje olarak
değerlendirilmesi ve hâlihazırda yapımı devam eden 2. Organize Sanayi Bölgesinin bu
proje kapsamında kuruluyor olmasıdır.
Şanlıurfa özellikle Irak ve Suriye olmak üzere Orta Doğu pazarlarına erişim anlamında
oldukça stratejik bir konumda bulunan bir ilimizdir. İlin sahip olduğu uluslararası
standartlarda kargo havaalanı, kuşkusuz ilde faaliyet gösteren/gösterecek olan firmalara
önemli lojistik avantajlar sunmaya devam edecektir. Doğal kaynaklar bakımından
(toprak, su, güneş ve insan) oldukça zengin olan Şanlıurfa’nın, sanayisinin yeniden
yapılanması sürecinde belki de en çok kalifiye eleman konusunda sıkıntı çekmesi
beklenebilir. Fakat gerek Harran Üniversitesi’nin varlığı gerekse şehrin hava ve kara yolu
ulaşımının yaygınlaşması bu konuda eksik işgücünün pekâlâ sanayisi kısmen daha
gelişmiş illerden veya diğer büyük kentlerden karşılanmasını mümkün kılabilecektir.
OSB’lerin temel kuruluş nedeninin, sürdürülebilir bir sanayisel kalkınmanın geliştirilmesi
ve şekillendirilmesi olduğu göz önüne alındığında söz konusu OSB çalışmalarıyla
Şanlıurfa’da da benzer yatırımların uygulamaya konulmasının planlandığı ortaya
çıkmaktadır. Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Programı’nın Teknik Destek
Bileşeni bu açıdan, Şanlıurfa’nın sosyo-ekonomik kalkınmasını önemli ölçüde olumlu
etkileyecek yatırımların başlatılmasının da önemli bir aracı olacaktır. Bu durum hiç kuşku
yok bir bütünleşmiş (entegre) sanayi kalkınma planının geliştirilmesini gerektirmektedir.
Hazırlanacak plan, OSB’de yer verilecek firmaların belirlenmesinin ve seçiminin temelini
teşkil edeceği gibi ilin ekonomik ve sanayisel kalkınmasına yüksek oranda katkıda
bulunacak yatırım türlerinin seçilmesi için yatırım imkânlarının stratejik bir biçimde
tanıtılmalarını sağlayacaktır.

Hiç kuşku yok ulusal ve yerel kapasitenin arttırılması oldukça önemlidir. Yerel
kapasitelerin arttırılması, projenin olumlu etkilerini garanti altına alırken, ulusal
kapasitenin arttırılması projenin Türkiye’nin diğer bölgelerinde tekrarlanmasının teşviki
anlamında önemli katkılar sunacaktır.
Eylül 2009 ve Mayıs 2010 arasında birçok sektör uzmanının katılımıyla Şanlıurfa Entegre
Sanayi Kalkınma Planı (ESKP) hazırlanmıştır. Bu planın en önemli çıktılarından biri
Şanlıurfa’da yapılabilecek yatırımların belirlenmesidir. Belirlenen bu yatırımlar arasında
kahvaltılık tahıl ve makarna üretimi de bulunmaktadır. Şanlıurfa’nın doğal ve ekonomik
kaynakları göz önüne alındığında sanayisinin yeniden yapılandırılması çalışmaları içinde
potansiyel ürünlerine dayalı sanayinin geliştirilmesi son derece mantıklı bir çaba olarak
değerlendirilmektedir.
İl için potansiyeli olan sanayi dalları değerlendirildiğinde makarna endüstrisi özellikle ön
plana çıkmaktadır. Gerek makarna üretimi konusunda etkili olabilecek yerel kaynakların
varlığı gerekse makarna sektörünün ülke ve dünya pazarında gelecek için umutlar taşıyor
olması bu sektörün ciddi bir yatırım alanı olarak değerlendirilmesine neden olmuştur.
Bugün buğdaydan yapılan sanayi ürünleri içerisinde makarna, üretim miktarı ve
beslenmedeki önemi bakımından ekmekten sonra gelmektedir. Makarnanın bu kadar
yaygın olmasının nedeni kuşkusuz, uzun süre muhafaza edilebilmesi, çeşitliliği, kolayca
hazırlanabiliyor olması, lezzeti, besleyici ve ekonomik bir gıda maddesi olmasıdır.
Makarna üretimi gıda sektörü, un ve unlu mamuller alt sektöründedir. Makarna, Gümrük
Tarife İstatistik Pozisyonunda, 19-02 pozisyon numarasında yer almaktadır. Makarna,
durum buğdayı irmiğinin su ve istenilen zenginleştirici maddelerle karıştırılıp şekil
verdikten sonra kurutulmasıyla elde edilen yarı hazır bir gıda maddesidir. Özellikle sağlık
koşullarında ötürü bugün makarna durum buğdaya olan bağımlılığını da kırmaktadır.
Aynı şekilde özellikle hızlı gelişen teknolojinin insan hayatına getirdiği yoğunluk onların
her zaman daha hızlı ve çabuk hazırlanabilinen, besinsel değerleri de yüksek hazır
gıdalara yönelmelerine neden olmaktadır. Bu yönüyle de makarna farklı ürün
segmentasyonlarının yaratılmasına son derece uygun bir gıda ürünü olarak
değerlendirilmektedir. Glütensiz makarna, yemeye hazır makarna, anlık makarna veya
çok çeşitli sebze özleriyle karıştırılıp zenginleştirilmiş ürünlerin piyasada tanıtılması
kuşkusuz bu sektöre yatırım yapacak yatırımcıların düşünmesi gereken ürün alternatifleri
olabilir.
Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden yapılandırılması projesinin temel hedefine uygun olarak
yapılacak bir makarna üretim fabrikasının; özelde Şanlıurfa’nın genelde ise Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nin sosyal istikrarına ve ekonomik kalkınmasına katkıda bulunacağı gibi
hiç kuşku yok Türkiye’deki bölgeler arasında var olan farklılıkların azaltmasına da olumlu
etki edecektir.

Türkiye’de bulunan makarna fabrikaların büyük bir çoğunluğunun, yüksek teknolojiye
sahip makinelerle üretim yapıyor olması yeni kurulacak tesislerinde benzer düzeyde
kurulmasını gerektirmektedir. Diğer taraftan özellikle dış pazarlarda pay sahibi olan
üreticilerin, son teknolojiye uygun ve bilgisayar destekli bütünleşmiş tesislere sahip
oldukları göz önüne alındığında rekabet koşullarını güçlendirmek için bu türden sektörsel
yatırım düşünen yatırımcıların teknolojik gelişmelerin daima takipçisi ve uygulayıcısı
olması gerekmektedir.
3.2 Yatırım Bölgesinin Tanımı
3.2.1 Coğrafi Yapı

Yatırım bölgesi olarak düşünülen Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin güneyinde
18.765 km²’lik alanı ile Türkiye’nin 7. büyük ilidir. İlin batısında Gaziantep,
kuzeybatısında Adıyaman, kuzeydoğusunda Diyarbakır, doğusunda Mardin illeri ve
güneyinde Suriye Devleti yer almaktadır (Şekil 1).
Deniz seviyesi yüksekliği 518 metre olan Şanlıurfa ilinin idari yönden biri merkez olmak
üzere toplam 11 ilçe, 30 belde ve 1.074 köyü bulunmaktadır.
Şanlıurfa, Suudi Arabistan Platformu'nun kuzey bölümü ile Güneydoğu Toroslar'ın orta
kısmının güney eteklerinde yer alır ve Senklinal ve Antiklinaller arasında geniş ovalara
sahiptir. Şanlıurfa'nın kuzeyinde birçok yükseltiye sahip dağ ve tepeler bulunmaktadır.
Geniş ova ve düzlüklere sahip olan arazisinin; % 60,4’ü plato, % 22’si dağlık, % 16,3’ü ova
ve % 1,3’ü yayla karakteri arz etmektedir. Genellikle düzlüklerin hâkim olduğu topografik
bir özelliğe sahip olan Şanlıurfa ilinin sınırları içinde, tarımsal potansiyeli yüksek Suruç
Ovası, Harran Ovası, Viranşehir-Ceylanpınar Ovası, Halfeti, Hilvan ve Bozova Ovaları gibi
büyük ovalar yer almaktadır. İlin, en önemli dağları Karaca dağ (1.938 m), Arat Dağı (840
m), Nemrut Dağları (800 m), Takır tukur Dağları (801 m), Şebeke Dağları (750 m) ve
Germuş Dağlarıdır (771m).
Fırat Nehri, ilin Adıyaman ve Gaziantep illeri ile sınırını oluşturmakta ve ilin batı ve
kuzeybatısında Karkamış, Birecik ve Atatürk Barajlarının gölleri bulunmaktadır. Atatürk
Barajı ile oluşturulan göl ülkemizin 3. büyük gölüdür.
Karasal iklim özelliklerine sahip olan ilde, yıllık ortalama yağış miktarı 463,1 mm,
ortalama sıcaklık değeri 18,2 derecedir. 2002 yılında en yüksek sıcaklık 43,4 °C en düşük
sıcaklık -5 °C derece olarak tespit edilmiştir.
Şekil 1. Şanlıurfa ili haritası.

3.2.2 Nüfus Yapısı
Nüfus büyüklüğüne göre ilk sırada yer alan Merkez ilçeyi sırasıyla Siverek, Viranşehir,
Suruç, Birecik ve Bozova ilçeleri izlemektedir. Tablo 1, 2000 yılı genel nüfus sayımına
göre nüfusun ilçelere göre dağılımı, kent ve köylerde yaşayan nüfus ve nüfus
yoğunluklarını göstermektedir.
Tablo 1. Nüfusun ilçelere göre dağılımı.

İlçeler Yüzölçümü Nüfus
Toplam Nüfus Kent Nüfusu Köy Nüfusu
Yoğunluğu
(km²)
Merkez ilçe 534.706 385.588 149.118 3.669 (Kişi/km²)
146
Akçakale 77.261 32.114 45.147 691 112
Birecik 74.671 40.054 34.617 790 95
Bozova 65.842 19.848 45.994 1.393 47
Ceylanpınar 67.817 44.258 23.559 2.201 31
Halfeti 34.402 2.766 31636 643 54
Harran 56.258 8.784 47.474 1.054 53
Hilvan 38.411 16.094 22.317 1.136 34
Siverek 224.102 126.820 97.282 4.181 54
Suruç 82.247 44.421 37.826 735 112
Viranşehir 187.705 121.382 66.323 2.272 83
Toplam 1.443.422 842.129 601.293 18.765 77
Kaynak: 2000 Genel Nüfus Sayımı, Şanlıurfa, 2002, DİE.
2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, Şanlıurfa’nın nüfus artış hızı binde 36,55’tir
(Tablo 2). Bu oran, binde 18,34 olan Türkiye ortalamasına göre oldukça yüksektir. Öte
yandan Şanlıurfa, km²’ye 77 kişinin düştüğü bir nüfus yoğunluğu Türkiye genel
ortalamasının altındadır.
1927 Nüfus sayımına göre 207.487 olan Şanlıurfa ilinin nüfusu 2000 yılında 7 kat artışla
1.443.422 olarak belirlenmiştir. Aynı dönem içinde Türkiye nüfusu ise yaklaşık beş kat
artış göstermiştir.
Tablo 2. Nüfus artış hızı (2000).
Bilgiler Türkiye Şanlıurfa

Toplam nüfus 67.844.903 1.443.422
Nüfus artış hızı, 1990-2000, (‰) 18,34 36,55
Nüfus yoğunluğu, (kişi / km²) 88 77
Şehir nüfusu 44.109.336 842.129
Köy nüfusu 23.735.567 601.293
İl ve ilçe merkezi nüfusu, (%) 65,01 58,34
Belde ve köy nüfusu, (%) 34,99 41,66
İlçe sayısı 847 11
Belde ve köy sayısı 37.227 1.104
Belde sayısı 680 30
Köy sayısı 36.557 1.074
Kaynak:2000 Genel Nüfus Sayımı, Şanlıurfa, DİE2002
1960-2000 döneminde Şanlıurfa ilinin nüfus artış hızı incelendiğinde, üç farklı dönem
gözlenmektedir. Nüfus, 1965 yıllına kadar artış, 1970-1980 dönemleri arasında azalma ve
1980 yılından sonra ise tekrar bir artış eğilimi göstermiştir (Tablo 3).
Tablo 3. Yıllara Göre Nüfus Artış Hızı (‰)ç

Yıllar Türkiye Şanlıurfa
1960 28,53 28,7

1965 24,63 22,95
1970 25,19 35,42
1975 25,01 20,86
1980 20,65 1,82
1985 24,88 55,38
1990 21,71 46,16
2000 18,34 36,55
Kaynak:2000 Genel Nüfus Sayımı, Şanlıurfa, DİE 2002
3.2.3 Sosyal Yapı

Sosyal alt yapı, teknik alt yapı ile birlikte bir ilin kalkınma düzeyini gösteren temel
ölçülerden biri olarak değerlendirilir. Sağlıklı ve nitelikli eleman yetiştirme açısından son
derece hayati önem arz eden sosyal alt yapı sektörleri eğitim ve sağlıktır.
Şanlıurfa, eğitim düzeyi az gelişmiş illerden biri olup, 2003 yılı verilerine göre okur-yazar
oranı % 68’dir. Şanlıurfa, eğitim kurumlarının sahip oldukları idari ve teknik imkânlar
bakımından maalesef istenilen düzeye ulaşılamamıştır ve eğitim sıralaması açısından
Türkiye genelinde 78. sırada yer almaktadır. Tablo 4’te görüleceği gibi ilde var olan 2.493
ilk ve orta öğretim okulunda toplam 286.230 öğrenci eğitim görmektedir.
Tablo 4. Eğitim Kurumları, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2003)
Okul öncesi İlköğretim Liseler Toplam
Okul 10 1.357 63 1.430
Öğretmen 106 6.936 1.108 8.150
Öğrenci 2.493 257.2899 26.508 286.230
Kaynak: İl Planlama Müdürlüğü, 2003, Şanlıurfa
Şanlıurfa’daki okullaşma oranları ise Şekil 2’de görülmektedir. Buna göre Şanlıurfa’nın
okullaşma oranı gerek Türkiye gerekse Güneydoğu Anadolu Bölgesinin oldukça
gerisindedir. Şanlıurfa’da ilkokula başlayan her 100 öğrencinin sadece 4,43’ü
Yükseköğretime devam edebilirken bu oran Türkiye genelinde 8,42’ye ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesinde ise 4,99 düzeyine tekabül etmektedir.

Şekil 2: Şanlıurfa Okullaşma Oranı.
100
80
60
%
40
20
0
İlköğretim Lise M es lek ve Teknik Yüksek öğrenim
* Okullaşma oranları, eğitim çağında olup, okula devam edenlerinLise
eğitim çağında olanlara oranıdır.
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Şanlıurfa, DİE, 2001.
25 Kasım 1992 tarihinde kurulan Harran Üniversitesi; 7 fakülte, 12 meslek

yüksekokulu ve 3 enstitü ile hizmet vermektedir. Üniversitenin toplam öğrenci
sayısı 7.384, toplam akademik personel sayısı ise 792'dir.
3.2.4 Sağlık
Sosyal alt yapının önemli unsurlarından diğer bir tanesi olan sağlık sektöründe ise
Şanlıurfa’nın, Bölge ve Türkiye ortalamalarının çok altında sağlık standartlarına sahip
olduğu gözlenmektedir. Şanlıurfa’da 2001 yılı DİE verilerine göre sağlık hizmetleri; Sağlık
Bakanlığına bağlı 12 devlet hastanesi, 65 Sağlık Ocağı, 124 Sağlık Evi ile Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığına bağlı Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi tarafından
yürütülmektedir. İlde bulunan Üniversite Hastanesi ve özel hastaneler sağlık hizmetinin
daha etkin verilmesi açısından önemli katkılar sunmaya başlamışlardır. İldeki sağlık
merkezlerinin toplam yatak sayısı ise 1.364’dir (Tablo 5).

Tablo 5. Sağlık Kuruluşlarında Görev Yapan Sağlık Personelinin Dağılımı (2001).
Adet Yatak Kapasitesi

Sağlık Binası
Devlet 12 1.095
SSK 1 250
Özel 1 19
Sağlık Ocağı 65 -
Sağlık Evi 124 -
Sağlık Personeli
Uzman Dr. 223 -
Pratisyen Dr. 315 -
Diş Doktoru 65 -
Sağlık Memuru 131 -
Hemşire 525 -
Ebe 365 -
Teknisyen 290
Toplam 1.364
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Şanlıurfa, DİE, 2001
Şanlıurfa’nın sağlık göstergeleri maalesef bölge ve Türkiye değerlerinin gerisinde seyir

etmektedir (Tablo 6). On bin kişiye düşen hastane yatak sayısı Şanlıurfa’nın 8,76 iken bu
sayı Türkiye geneli için 23,04’tür. Birçok alanda Türkiye’nin sağlık göstergeleri
Şanlıurfa’nınkinden yaklaşık 3 kat daha fazla görünmektedir.
Tablo 6. Şanlıurfa Sağlık Göstergeleri (2000 yılı).
Diş Doktoru Türkiye G. Doğu Anadolu Şanlıurfa

Bölgesi
On Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 12,70 5,49 4,28
On Bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 2,22 0,52 0,35
On Bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 2,94 1,85 1,86
On Bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Sayısı 23,04 13,26 8,76
Kaynak: DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2003
3.2.5 Tarım
İlin sahip olduğu 1.200.572,50 hektarlık toplam arazinin 960.266,50 hektarı tarımda
kullanılmakta ve tarım sektörü, Şanlıurfa ili ekonomisi içinde, oluşturduğu GSYİH’ya göre
birinci sırada yer almaktadır. 2001 yılında tarım sektörünün, GSYİH’na katkısı sabit
fiyatlarla 705.716 milyon TL (1987 fiyatlarına göre) olarak gerçekleşmiştir. İl, buğday,
arpa, kırmızı mercimek, nohut, antepfıstığı, yaş üzüm ve susam üretiminde önemli bir
konuma sahiptir.
GAP sulama projelerinin devreye girmesi ile birlikte, bitki deseni ve üretiminde beklenen
değişiklikler henüz istenilen düzeyde gerçekleşmemiştir. Soya ve mısır gibi sanayi
potansiyelli ürünler ikinci ürün olarak bitki deseninde yer almaya başlamış olsalar da sulu

alanlardaki üretimin ağırlıklı olarak pamuk bitkisine yönelmiş olması pamuk üretiminde
büyük artışların gerçekleşmesine neden olmuştur. 1995 yılında yaklaşık 277.000 ton olan
kütlü pamuk üretimi 2002 yılında 631.500 tona ulaşmıştır.
Bitki deseninin istenildiği gibi oluşturulmaması konusunda en önemli sorun, potansiyeli

olan alternatif ürünlerin tanıtımı konusunda yapılması gereken tarımsal eğitimin eksikliği
gelmektedir. Çiftçilerin sulu tarım başta olmak üzere diğer tarımsal konularda
bilinçlendirilmesi için çalışmaların hızla yaygınlaştırılması öncelikli bir eylem olarak
değerlendirilmelidir.
GAP ile birlikte sulu tarımın

yaygınlaşması nedeniyle son yıllarda
gelişme gösteren seracılık ve örtü
altı yetiştiricilik konusunda
çalışmaların desteklenmesi
gerekmektedir.
Hayvancılık alanında, Şanlıurfa

bölgesinde küçükbaş hayvancılığın
daha yaygın olduğu
görülmektedir. Buna karşılık
istenilen düzeyde olmasa da
GAP sulama projelerinin devreye girmesi ile birlikte,
bitki deseni ve üretiminde değişiklikler
büyükbaş hayvancılık da her geçen
beklenmektedir. gün hızla gelişmektedir. Arıcılığın
geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
çalışmalarının yanında Atatürk Barajı ve Fırat Nehri’nin balıkçılık konusunda
sunduğu potansiyelin değerlendirilmesiyle kurulan modern balıkçılık tesislerinde az
da olsa balık üretimi yapılmaktadır.
Toplam arazinin % 64,65’ini meydana getiren tarıma elverişli araziler 1.200.572,50

hektar olup, bu arazilerin de % 80’i tarla arazisi olarak kullanılmaktadır. İl arazisi
içerisinde çayır-mera arazisi 234.357 hektar ile % 12,61’lik bir orana ve orman arazisi
15.707 hektar ile % 0,85'lik bir orana sahiptir (Tablo 7).

Tablo 7. Tarım Alanlarının Kullanım Şekline Göre Dağılımları.
Arazi Kullanım Şekli Miktar ( Ha ) %
Tarla arazisi 960.266,50

Örtü altı tarımı 18,80
Tarımsal arazi kullanım durumu Sebze arazisi 20.705,60
Meyvelik 116.736,30
Zeytinlik 330,30
Nadas ve diğer 92.215,00
Toplam tarım arazisi 1.200.572,50 64,65
Çayır-Mera 234.357,00 12,61
Orman ve fundalık arazisi 15.707,00 0,85
Diğer araziler 418.063,50 22,49
Toplam 1.858.400,00 100
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2003, Şanlıurfa
Tarımsal alanda üzerinde durulması gereken en önemli husus, çiftçi eğitimi ve

toprak kaynaklarının korunması olarak gözükmektedir. Çiftçi eğitimi konusunda
çalışmaların yoğunlaştırılması ve sulama ile ortaya çıkan tuzlulaşma ve çölleşmeye
karşı gerekli tedbirlerin alınması bölgenin üzerinde durması gereken önemli
öncellikleridir.
Şanlıurfa’da, 167.311 hektarı devlet sulaması ve 141.437,40 hektarı halk sulaması olmak
üzere toplam 308.748,40 hektar arazi sulanmaktadır. Buna karşın sulanabilecek toplam
alan 836.000 hektardır.
Sulama, DSİ ve Köy Hizmetleri tarafından inşa edilen gölet ve barajlardan, sondaj
kuyularından, dere ile ırmaklardan elde edilen sularla gerçekleştirilmektedir. İlde en
önemli sulama kaynağı GAP projesi kapsamında Atatürk Barajı Gölü’nden yapılmaktadır.
Şanlıurfa Harran Ovaları’nda daha önceden de var olan tuzluluk ve drenaj (yüksek taban
suyu) problemlerinin boyutları sulu tarımla birlikte artış eğilimine girmiş ve sorunlu alan
miktarı 29.700 hektar civarındadır. Bu alanın 1.512 hektarlık kısmında tuzluluk
problemi bulunmaktadır. Sorun tespit edildikten sonra bu alanlarda gerekli
tedbirlerin alınması için gerekli çalışmalar başlatılmış ve 2002 yılı sonuna kadar
46.802 arazi tesviyesi, 805 sabitleştirilmiş tarla içi yol ve 1.848 kapalı drenaj yapılmıştır.
Yapımı devam eden 6.650 hektar alanda Akçakale-Arıcan 1. Kısım ve 2. Kısım Drenaj
Projelerinde % 40 gerçekleşme sağlanmıştır.
İhale aşamasında olan Arıcan 3. kısım Drenaj Projesi ile 5.700 hektar tarım arazisinde
kapalı drenaj sistemi tesis edilecektir. 15.000 hektar alanı kapsayan drenaj sistemi ise
proje aşamasındadır.

Tuzlulaşma ve drenaj sorunu bulunan alanlardaki sorunların süratle giderilmesi ve
gelecekte bu tür problemlerin yaşanmaması için gerekli desteğin ve ödeneğin
sağlanması önemlidir.
DPT’nin 2000 yılı verilerine göre Şanlıurfa’nın tarımsal üretim değerinin Türkiye içindeki
payı % 2,36 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesinin % 8,14’tür.
2001 yılında Şanlıurfa’da tarla ürünleri üretimi 3.149.005 ton olarak gerçekleşmiştir.
Tarla ürünleri içerisinde birinci sırada 1.876.549 ton ile tahıllar, ikinci sırada 777.892 ton
ile endüstriyel bitkiler yer almaktadır. Tahıllar il ekonomisine 261.834 milyar TL ve
endüstriyel bitkiler 222.249 milyar TL’lik bir katkıda bulunmaktadır (Tablo 8).
Toplam bitkisel üretiminin, Türkiye bitkisel üretimi içindeki payı binde 43,7 gibi bir
değere sahiptir.
Tablo 8. Bitkisel Üretim Değeri (2001).
Türkiye Şanlıurfa
Ürünler Üretim Değer Pazarlanan Üretim Değer Pazarlanan
(Ton) (Milyar TL) (Milyar TL) (Ton) (Milyar TL) (Milyar TL)
Tarla ürünleri 54.192.949 8.903224 6.399.079 3.149.005 556.186 414.785

Tahıllar 29.426.560 4.386.360 2.629.184 1.876.549 261.834 152.203
Baklagiller 1.454.700 809.191 565.441 160.452 67.641 48.568
Endüstriyel bitkiler 13.757.375 1.875.322 1.802.142 777.892 222.249 210.272
Yağlı tohumlar 2.171.314 379.892 354.982 330.249 2.930 2.551
Yumru bitkiler 7.383.000 1.452.456 1.047.328 3.863 1.530 1.190
Sebzeler 21.930.762 5.348.220 4.319.625 662.471 139.608 116.503
Meyveler 13.078.486 5.766.011 4.693.987 89.499 56.177 46.483
Toplam 89.202.197 20.017.457 15.412.693 3.900.975 751.972 577.772
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2001, Şanlıurfa, DİE
Tahıllardan buğday, arpa ve pirinç, endüstriyel bitkilerden pamuk ve mısır, baklagillerden

mercimek ve nohut, yağlı tohumlardan çiğit ve ayçiçeği, yumru bitkilerde ise sarımsak ve
soğan tarımsal üretiminde önemli yer tutmaktadır.
Buğday üretimi Türkiye üretiminin % 5,7, kırmızı mercimek % 32,5, pamuk % 23,7,
sarımsak ise % 2’sini teşkil etmektedir.
Şanlıurfa Tarım İl Müdürlüğünün verilerine göre 2002 yılında 631.500 ton kütlü ve
244.068 ton saf pamuk üretimi gerçekleşmiştir. GAP projesi ile sulu tarıma geçilen
Harran ovalarında, pamuk üretimi son altı yılda % 100 yakın bir artış göstermiştir.

Gıda sanayinde 91 işletme faaliyette bulunmaktadır. Gıda sanayinin sağladığı toplam
istihdam yaklaşık olarak 1.310 kişi olarak belirlenmiştir.
3.2.6 Ticari Durum

Bir sınır ili olan Şanlıurfa’da tarım sektörü, il ekonomisi içinde en önemli iktisadi faaliyet
kolu durumundadır. GSYİH’sı içinde ulaştırma ve haberleşmenin payı % 10,8, sanayi
sektörünün % 9,1 ve ticaret sektörünün % 6,0 iken tarım sektörünün payı % 57,1’dir.
Şanlıurfa’da ticaret hayatına etki eden başlıca kuruluşlar; Merkez ilçe, Birecik ve Siverek
ilçelerinde faaliyet gösteren Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ceylanpınar ve Viranşehir
ajanslarıdır. Bu oda ve ajanslara bağlı toplam 4.091 kayıtlı üye bulunmaktadır.
İl genelinde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren toplam 320 kooperatif bulunmaktadır.
Şanlıurfa’da 2.676 şirket mevcut olup, bunların 43’ü kolektif şirket 288’i anonim şirket ve
2.345’i limited şirkettir.
İl genelindeki ticaret borsalarında işlem gören ürünler; pamuk, fıstık, yağlı tohumlar,
hububat, bakliyat ve mamulleridir.
Şanlıurfa’da 2000 yılı itibariyle ürün bazında gerçekleştirilen ihracat 255 bin dolar olup
ihracat içerisinde iplik en büyük payı almaktadır. İlini ithalat değeri ise 26 milyon dolar
civarındadır. İthalatın yarısı ara mallarından diğer yarısı ise tüketim mallarından
oluşmaktadır.
3.2.7 Şanlıurfa’nın Yatırım Potansiyeli

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kalbinde yer alan Şanlıurfa 2008 – 2012 GAP Eylem
Planı’nın temel faydalanıcılarındandır. Plan çerçevesinde GAP bölgesinde sulanabilir alan
miktarının 2012 itibariyle iki katına çıkacağı bilinmektedir. Bölge Türkiye’de ekonomik
olarak sulanabilir alanların % 20’sini barındırmaktadır. Şanlıurfa sınırları içinde
sulanmakta olan alanın büyüklüğü 208.509 hektar olup 2012 yılında 488.003 hektar’a
çıkarılmasına yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Bu sayede ürün yelpazesinin ve
miktarlarının aynı oranda büyüyeceği tahmin edilmektedir.
Önümüzdeki 3 yıl içinde sulanan arazilerin artırılmasıyla birlikte tarımsal üretimin
artması nedeniyle gıda işleme sektörüne yapılacak yatırımların da artması
beklenmektedir. Bölgede tarımın gelişmesi ve yaygınlaşmasına paralel olarak gıda işleme
ve tarıma dayalı sanayi ile tarımla doğrudan bağlantılı alt sektörlerin büyümesi ve yeni iş
alanlarının açılması öngörülmektedir.
Son aylarda Suriye ile ekonomik ve politik alanlarda meydana gelen olumlu gelişmeler bu
ülke ile en uzun sınırı ve iki adet sınır kapısı bulunan Şanlıurfa’yı, özellikle Suriye’yi
potansiyel yeni bir pazar olarak değerlendiren firmalar açısından, avantajlı bir konuma
getirmiştir. Hemen yakınındaki Ortadoğu pazarı 220 milyar Dolar yıllık ithalat gücü ile

ciddi bir pazardır. Suriye ve Ortadoğu ülkelerine açılacak firmaların Şanlıurfa’da
depolama tesisleri kurmaları, hatta üretimlerinden bir bölümünü bu ile kaydırmaları
operasyonlarını kolaylaştıracaktır. Ayrıca, Şanlıurfa’nın tarımsal ürünler potansiyelinden
yararlanabilecek teknik ve ekonomik kapasiteye sahip olup da Batı’daki tüketici
pazarlarına göreceli olarak uzak olduğunu düşünen firmalar için Ortadoğu pazarı önemli
bir alternatif olarak değerlendirilmektedir.
Şanlıurfa, doğal kaynakları açısından sahip olduğu potansiyelin yanında, gerek yurtiçi
talebi karşılamaya gerekse ihracata yönelik potansiyeli yüksek olan sektörlere ilişkin
yatırımların yapılması için önemli bir il konumunda gözükmektedir. Mali ve doğal
kaynaklarına insan kaynağını yetiştirip, kalifiyeli işgücü haline getirebilecek eğitim
kaynakları da eklendiğinde farklı sektörel talepleri karşılayabilecek önemli bir
potansiyele sahip olduğu daha iyi anlaşılabilinecektir. Özellikle tarıma dayalı sanayinin
gelişmesi adına yatırım potansiyeli olan alanların değerlendirilmesi kuşkusuz yeni
yatırımcılar için Şanlıurfa’yı cazibe merkezi yapacağı gibi ilin kaynaklarının daha verimli
kullanılmasının da yolunu açacaktır.
Şanlıurfa’da gıda sanayinde gerçekleştirilebilecek önemli yatırımların birçoğunun
yapılabilirliliği kuşkusuz il sınırları içinde üretilebilecek tarımsal üretimin potansiyeli ve
ürünlerin yetiştirilebilirliliği dikkate alındığında daha net olarak görülebilmektedir.
Şanlıurfa, iklim ve toprak özellikleri sebebiyle pamuktan, mısır ve buğdaya, sebze ve
çeşitli meyvelerden baklagillere kadar farklı bitki gruplarına ait ürünlerin rahatlıkla
yetişebildiği bir ildir. Şanlıurfa ve yakın çevresinde gerçekleşecek olan tarımsal üretimin
varlığı, tarıma dayalı sanayinin en önemli masraf kalemini oluşturan hammaddenin
temini konusunda bir sorun yaşanmayacağının önemli bir göstergesi olarak
değerlendirilebilinir. Ayrıca bütün bu ürünlere dayalı sanayi tesislerinin kurulmasında
önemli bir teknolojik ölçüt sayılan iklim koşulları da incelendiğinde, Şanlıurfa’nın birçok
tarıma dayalı yatırıma uygun olabileceği görülmektedir.
Seracılığın gelişmesi sonucu günümüzde turfanda da olsa her türlü sebzenin mevsimi
dışında temin edilmesi artık mümkün olmaktadır. Bu tür bir yetiştiricilik
değerlendirildiğinde Şanlıurfa ilinin iklim koşulları nedeniyle seracılık konusunda da
önemli bir potansiyele sahip olduğu görülecektir.
İlin sahip olduğu ulaşım olanakları iç ve dış pazarlara ulaşım konusunda önemli bir
avantaj sağlamaktadır. Üretim için gerekli hammaddenin sürekliliğinin, planlanan üretim
miktarının ve kalitesinin gerçekleşebilmesi için, düşünülmesi gereken sözleşmeli ekim
uygulamasına dönük potansiyelin ve isteğin varlığı yatırım için önemli bir avantajdır.
Bütün bu kaynakların sunduğu potansiyeller değerlendirildiğinde Şanlıurfa bölgesinde
birçok alanda yatırım yapmanın ciddi olarak düşünülmesinin doğru bir girişim olacağı
netleşmektedir.

Yüksek miktarda olan antepfıstığı üretimine karşın, üretilen fıstıkların işlenmesine
yönelik tesislerin hala sınırlı sayıda bulunması yatırım açısından önemli bir sektör olarak
görünmektedir. Mevcut ihtiyacı karşılamak üzere antepfıstığını işlemeye yönelik
tesislerin kurulması kuşkusuz iyi bir yatırım potansiyeli oluşturacaktır.
Yine aynı şekilde üretim
potansiyelleri göz önüne
alındığında farklı
konserve ürünlerinin
yanında reçel, marmelat,
meyve suyu ve
konsantresi üreten
tesislerinin ve her geçen
gün tüketimi hızla
yaygınlaşan kurutulmuş
meyve-sebze tesislerinin
kurulması hiç kuşku yok
cazip yatırım alanları
içinde sayılabilir.
Seracılığın gelişmesiyle birlikte günümüzde turfanda da olsa her türlü
Hâlihazırda geleneksel sebzenin mevsimi dışında temin edilmesi artık mümkün olmaktadır.
metotlarla
değerlendirilmeye çalışılan bu alandaki potansiyelin varlığı göz önüne alındığında bu
türden yatırımların yapılabilirliliği de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Mevsiminde temin edilen meyve sebzelerin muhafaza edilerek, tüketicinin mevsimi
dışında kullanmasına imkân sağlaması açısından donmuş sebze-meyve üretimi
konusunda da Şanlıurfa yöresi oldukça önemli bir potansiyele sahip olabilir.
Özellikle Güneydoğu Anadolu Projesinin devreye girmesinden sonra çok istenilmediği
halde hızla artan pamuk ekimi, Şanlıurfa’da üretilen pamuk miktarı ile çırçır
fabrikalarının sayısını da artmıştır. Bu potansiyel göz önüne alındığında rafine pamuk
yağı tesislerinin kurulması farklı bir potansiyel yatırım alanı olarak yatırımcıların ilgisini
çekebilir. Böylesi bir tesis ilde üretimi artarak devam eden mısır ürününün
değerlendirilebilmesi konusunda da önemli bir işleve sahip olabilir.
Şanlıurfa’da ihracata yönelik tarımsal ve hayvansal ürünlerin hâlihazırda bile yeterli
düzeyde üretildiği görülmektedir. Bu ürünlerden tahıllar 1.876.549 ton, baklagiller
160.452 ton ve yağlı tohumlar 330.249 ton civarında olmaktadır. Söz konusu ürünlerin
modern bir tesis kurularak işlenmesi, paketlenme ve tasniflenmesinin yapılarak iç
tüketime sunulması, ayrıca iyi bir pazar organizasyonu kurulup ihracata yönlenilmesi

durumunda hem üretimin artması hem de bakliyat paketleme ve tasniflemeye yönelik
yatırımlar sayesinde ürünün daha karlı değerlendirilmesi sağlanabilir.
Bütün bu ana yatırım alanlarında kurulacak tesisler hiç kuşku yok ki diğer yan
sektörlerinde hızla yayılmasına imkân sağlayacaktır. Üretilen sebze ve meyvelerin
modern usullerle sarım ve paketleme işlemlerinin yapılması ve gerektiğinde soğuk hava
depolarında muhafaza edilerek uygun pazar şartlarında piyasaya arzı hem üretici hem de
tüketiciyi koruyacağı gibi önemli bir istihdam imkânını da beraberinde getirecektir. Bu
sayede yurt içi talep karşılandıktan sonra fazla mahsulün ihraç edilmesinin de kolayca
mümkün olabileceği düşünülmektedir.
Yine aynı şekilde üretilen ürünlerin ambalajı bugünün dünyasında ürünün satışını direk
olarak etkileyen önemli faktörlerden biri konumuna gelmiştir. Teknolojik gelişmeler
paralelinde bugün her türlü ürün niteliğine uygun bir ambalaj içerisinde tüketiciye
ulaştırılmaktadır. Üreticilerin tüketici talepleri doğrultusunda ürünlerini cazip
ambalajlarla piyasaya sürmek istemeleri bu sektördeki gelişmeleri de beraberinde
getirmiştir.
Ambalaj makinelerine, ülkemizde daha ziyade gıda sanayinde kullanıldığı için gıda
sanayinden büyük oranda talep söz konusudur. Ülkemiz son yıllarda gıda ambalajlamada
önemli gelişmeler kaydetmiş bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak da bugün birçok gıda
evlere ambalajlar içerisinde ulaşmaktadır. Şanlıurfa, konusu ve alt yapısı itibariyle bu tür
yatırımlar için önemli bir avantaj teşkil etmektedir. Bu açıdan, ambalaj makineleri
üretimine yönelik yatırımlar Şanlıurfa’da kolaylıkla gerçekleştirilebilir. Ambalaj
makineleri üretimine yönelik yatırımlar orta ve büyük ölçekli, teknoloji ve sermaye
yoğun yatırımlar oldukları için, yatırım kararına varılması halinde, sektörde en fazla talep
edilen ve talebi yurt dışından karşılanan makine türlerinin tespit edilmesi yararlı
olacaktır.
İlde üretilen tarımsal ve hayvansal kaynaklı ürünlerin korunması amacıyla soğuk hava
depolarının tesisi aynı oranda önemli bir potansiyel yatırım alanı olarak
değerlendirilmektedir. Üretilen et ve süt mamulleri, yumurta ve meyve gibi gıda
maddelerinin uzun süre bozulmadan saklanması ve uygun zamanda pazarlanması
amacıyla bu türden tesislerin yapımı kolayca gerçekleştirilebilir yatırımlar içinde
görülmektedir.
Bugün Türkiye’de güneş enerjisinden faydalanmak için ticari olarak üretilen ürünleri
sıcak su üretmeyi amaçlayan ve genelde su veya antifrizli su dolaşımlı kolektörler olarak
tanımlamak mümkündür. Güneş ışınlarından faydalanmak ve bunlardan enerji elde
etmek, ekonomik olarak güneşlenme süresinin belirli bir seviyenin üzerinde olduğu
yörelerde mümkündür. Şanlıurfa’da, başta konutlar olmak üzere konaklama tesisleri ve
kamu kuruluşlarında su ısıtma güneş kolektörleri ile yapılmaktadır. Çünkü güneş

ışınlarından yararlanarak enerji ihtiyacına katkıda bulunmak için uygulanması kolay,
sistemin teknolojik olarak basit ve ucuz olması gibi özelliklerinden dolayı kullanımı en
yaygın olanı güneş kolektörleridir. Bu özelliklerinden dolayı ilde böyle bir tesisin yatırım
konusu olarak gerçekleştirilebilmesi yatırımın yapılabilirliliği açısından mümkün
görünmektedir.
Belli potansiyele sahip yatırım alanlarının yapılabilirlilik şartlarını uygunluğu kuşkusuz
daha detaylı fizibilite analizleriyle ve ham madde, finansman, yönetim, pazar, pazarlama
ve organizasyon gibi ölçütlere uygunluklarının değerlendirilmesiyle mümkün
olabilecektir.
Finansman teminindeki güçlükler, ham madde teminindeki güçlükler, yönetim güçlüğü,
pazarlama ve organizasyon güçlüğü, var olan iç ve dış pazar imkânlarının incelenmesinin
yanında yatırımın ilgili ölçütlerde ne türden problemlerle karşılaşıp karşılaşılmayacağı da
bu detaylı incelemeler sonucu ortaya çıkacaktır.
Ön araştırma, yerinde yapılan inceleme, bilgi araştırmaları ve ilgili kurum ve kuruluş
yetkilileri ile yapılan görüşmeler sonucu, Şanlıurfa’nın son yıllarda her alanda bir gelişme
sürecine girdiği, hem yöredeki yatırımcılar, hem de diğer bölgelerdeki yatırımcıların
büyük ilgisini çektiği tespit edilmiştir. İlin, tarım, hayvancılık, ticaret ve sanayi alanlarında
gelişme potansiyeline sahip olduğu önemli faktörlerden birisidir. Genel değerlendirme
sonucunda;
İlin potansiyeli yüksek çevre illerden olan Gaziantep ve Diyarbakır ile bağlantısını
sağlayan otoyolların standartları önemli bir avantaj olarak değerlendirilmektedir.
Aynı şekilde Nizip-Birecik-Şanlıurfa ve Akçakale-Şanlıurfa Demiryolunun yatırım
programına alınması önemli oranda ulaşım ve taşımacılık problemini azaltacaktır.
Sosyo-ekonomik gelişmenin temeli olarak teknik alt yapıları düzgün şekilde inşa edilen
Organize Sanayi Bölgesi gibi oluşumlar uygun projeler için önemli potansiyeller
sunmaktadırlar. Sanayinin gelişimini doğrudan etkileyen alt yapı bileşenleri açısından
gelişmekte olan Şanlıurfa küçük sanayici ve esnafın ihtiyacı olan nitelikli işgücünü
yetiştirmek içinde çalışmalarını sürdürmektedir.
Tarımsal çeşitlilik ve verimin artırılması yönünde sulama amaçlı projelerin sürdürülüyor
olması, üretilen ürünlere uygun bir sanayinin bölgede gelişmesini teşvik edici bir rol
oynayacaktır.
İl merkezine 20 km uzaklıktaki Harran Üniversitesi birçok alanda eğitim olanağı
sağlamakta ve özellikle bölge gençlerinin eğitimi konusunda çalışmalar sürdürmektedir.
Üniversitenin varlığının, üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi açısından son derece
olumlu ve geliştirici bir rolü olacaktır.

1999 yılında inşaatına başlanan GAP Uluslararası Havaalanı tamamlanmış ve hizmete
açılmıştır. Şanlıurfa GAP havaalanı 2007 yılından bu yana iç hat yolcu taşımacılığına
hizmet vermektedir. THY İstanbul-Şanlıurfa hattında hafta içi her gün günde 2 sefer,
Anadolujet Ankara-Şanlıurfa hattında hafta içi her gün, hizmet vermektedir.
Havaalanı ağır kargo uçaklarının iniş ve kalkışına imkan sağlayacak şekilde inşa edilmiş
olup havaalanında, tüm ihtiyaçlara cevap verebilecek düzeyde altyapı ve destek birimleri
bulunmaktadır. Havaalanının özellikle kesme çiçek, taze meyve ve sebze ve donmuş
gıdaların dış pazarlara ulaştırılması açısından ihracata katkı sağlaması öngörülmektedir.
Bu kapasitede bir havaalanının olması kuşkusuz insan ve mal taşımacılığı konusunda

ihtiyaç duyulacak açığı kapatmak için önemli bir avantaj olarak değerlendirilmelidir.
İlde yaşanan ekonomik gelişmeler yeni yatırımları ve ihtiyaçları da beraberinde

getirmiştir. 1. Organize Sanayi Bölgesi tamamlanmış ve. 2. Organize Sanayi Bölgesinin alt
yapı çalışmaları önemli ölçüde bitmiş ve bazı alanları sanayicilerin yatırımlarını
yapmalarına uygun hale getirmiştir.
Suriye’nin, Haseki, Rakka ve

Halep illeri ile ortak ve
Türkiye’nin en uzun sınırına
sahip olmasının avantajı
Suriye ile olan vize
uygulamasının kalkmış
olmasından sonra görülmeye
başlamış ve iki ülke
arasındaki sınır ticaretinin
yeniden canlanmaya
başlamıştır.
Çalışmalarının bölge
tarımına önemli ölçüde
GAP sulama projelerinin devreye girmesi ile birlikte bilinçsiz
yararı olacaktır
sulama sonucu tuzlaşma ve çoraklaşma problemleri ortaya
çıkmıştır.
GAP’ın sulama projelerinin
devreye girmesi sonucu beklenen ürün çeşit ve deseninde çeşitlenme, tarımsal girdi
fiyatlarının yüksek olması nedeniyle sağlanamamış olsa da, tarımsal girdiler konusunda
çiftçilere gerekli destek sağlanması durumunda ürün çeşitliliğinin artırılma potansiyeli
yüksektir.

Şanlıurfa için önerilen yatırım konularının hayata geçirilmemeleri için çok büyük engeller
bulunmamaktadır. Kuşkusuz her erken yatırım, hem yatırımcıların kaynaklarının
karlılığını artırması açısından hem de yerel ve ülkesel ekonomiye olumlu katkılar
sağlanması açısından önemli adımlar olacaklardır.
3.2.8 Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)

Söz konusu olan makarna üretim fabrikasının Şanlıurfa’nın 2. OSB’ı içinde yapılacağı
düşünüldüğünde OSB’lerin yatırımcılara sunacağı avantajlardan da bahsetmek
gerekmektedir.
Şanlıurfa Organize Sanayi Bölgesi, şehir merkezine 18 km uzaklıkta ve şehri diğer bölge
illerine bağlayan önemli güzergâhlardan birisi olan Şanlıurfa-Gaziantep karayolu
üzerinde 1. OSB’nin hemen karşısına kurulmaktadır.
Ulaşım güzergâhının hemen yanında olması nedeniyle OSB’den başta Suriye ve Irak
olmak üzere Ortadoğu ülkelerine çok yakın bir konumda olması nedeniyle bu pazarlara
rahatlıkla ulaşabilmek mümkün olmaktadır. Ayrıca Şanlıurfa’ya kadar ilerletilmiş olan
otoyol sayesinde Mersin ve İskenderun limanları ile ülkenin diğer bölgelerine de kısa
sürelerde ulaşılması mümkündür. 2. OSB’nin Mersin Limanına uzaklığı 400 km, Habur
Sınır kapısına uzaklığı 366 km’dir. OSB’nin Habur sınır kapısına bağlantısını
kolaylaştıracak karayolunun inşaatı hızla sürmekte olup, yakın zamanda bitirilmesi
planlanmaktadır. İlimizin Suriye’ye açılan kapısı Akçakale sınır kapısına 53 km
uzaklıktadır.
OSB’nin Akçakale ilçesinden geçmekte olan tren yoluna uzaklığı 50 km’dir. Bununla
birlikte Şanlıurfa’dan geçecek tren yolunun mevcut projenin demiryolunun OSB’ye
bağlantı kurulacak şekilde değiştirilip yatırım programlarına girmesi beklenmektedir. Bu
çerçevede Ulaştırma Bakanlığı Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel
Müdürlüğü çalışmalarını hızlandırmıştır.
Altyapı imkânları açısından incelendiğinde tesis kuruluş yeri olarak düşünülen 2. OSB,
1.176 hektarlık bir alanda kurulmakta olup ilk aşamada 96 hektarlık bölümü için altyapı
geliştirilmektedir. 96 hektarlık bu bölüm 51 parsel olarak tahsise açılacaktır Birinci aşama
için yapılan altyapı inşaat çalışmaları bitirilmiştir.
Arıtma tesisi ise hem 1. OSB hem de 2. OSB’ye hizmet verecek şekilde projelendirilmiş ve
kapasitesi ortalama 165 m3/saat olup maksimum 333 m3/saat’e kadar atık suyun
arıtılmasına imkân verecek şekilde planlanmıştır.

2. OSB’ye halen mevcut kaynaklarla 50 lt/sn su verme kapasitesi bulunmaktadır. OSB’ye
su arzının yeni yapılacak yatırımlarla 2 yıl içinde 600 lt/sn çıkarılması öngörülmektedir.
Elektrik hatları yeraltından gitmekte olup 30 MVA’lık bir güce sahiptir.
3.2.8.1 Organize Sanayi Bölgeleri
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), valilerin başkanlığındaki oluşturulan müteşebbis

heyetlerinin taleplerinin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından uygun görülmesini
takiben 4562 sayılı OSB Kanunu hükümlerine göre kuruluşu gerçekleştirilen, genelde
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın kredi desteği ile yaptırılan veya bazen müteşebbis heyet
imkânlarıyla da yapılan, gerekli alt yapı hizmetleriyle ve sosyal tesisler ve teknoparkların
da yer aldığı, OSB Kanunu hükümlerine göre işletilen, mal ve hizmet üretim bölgeleridir.
Yatırımcıların geçmişte ve günümüzde, yatırımlarını, bulundukları yörelerde kendileri için

uygun buldukları alanlara yapmaları sonucu, imalât sanayi yatırımları, il sınırları
içerisinde çok değişik yerlere dağılmış bir yapılaşma göstermektedir. Bu dağınık
sanayileşme, sadece görsel olarak bir sorun oluşturmayıp, aynı zamanda, tarım alanları
başta olmak üzere, çevreye verdiği zarar, yatırımcılar açısından ise alt yapı eksikliğinin
getirdiği sorunlar yönünden sağlıklı sanayileşmeyi önleyici bir durum arz ettiği için,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından birçok ilimizde OSB’ler tesis edilmiş
bulunmaktadır.
Başta yol, elektrik, su, kanalizasyon, telefon vb. gibi alt yapı imkânları olmak üzere, ucuz
sanayi parseli temin edebilme, sosyal tesisler vb. ile OSB’ler, küçük veya orta ölçekli
yatırım yapacak yatırımcılar için oldukça cazip birer yatırım yerleridir. OSB’lerde,
hâlihazırda uygulanmakta olan genel ve KOBİ devlet desteklerinden diğer yatırım
yerlerinde faaliyette bulunan yatırımlara göre daha yüksek oranlarda yararlanabilme
imkânları da mevcuttur. Ayrıca, 5084 sayılı Kanun ile Kanun kapsamındaki illerde yer
alan ve boş sanayi parseli bulunan OSB’lerden ücretsiz parsel tahsisi uygulaması söz
konusudur.
OSB’ler her türlü yatırıma açık olmayıp, gerek büyüklükleri, gerekse özellikleri
bakımından belirli niteliklere sahip yatırımlara sınırlama getirilmiştir.
Tahsis edilen arsa ile ilgili olarak:
a) Parsel tahsis tarihinden itibaren bir yıl içerisinde gerçekleştirecekleri yatırımlara ait
projeleri OSB müteşebbis heyeti veya yönetimine tasdik ettirerek inşaat ruhsatlarını
almayan

b) Gerçekleştirecekleri yatırımcılar Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde
bahsedilen faaliyetler listesinde yer alan ve bu kapsamda Çevre ve Orman
Bakanlığından yetki almış kuruluşlara hazırlatacakları ÇED raporu sonucunda “ÇED
Olumlu Kararı” veya ÇED ön araştırma raporu sonucunda “Çevresel Etkileri
Önemsizdir” kararı belgesini alamayan
c) Alt yapı inşaatının durumuna göre OSB’nin duyuru tarihinden itibaren;
• İnşaat ruhsatını alarak iki yıl içinde inşaatlarına başlamayan
• İnşaat ruhsatı tarihinden itibaren üç yıl içerisinde üretime geçmeyen
Yatırımcılara yapılan tahsisler, herhangi bir mücbir sebep söz konusu değil ise OSB
müteşebbis heyeti veya yönetimi tarafından iptal edilir.
OSB ve EB’lerde yapılan yatırımlara sağlanan destekler ve EB’lere tanınan muafiyetler

Ekler kısmında daha genişi olarak bulunabilir.
3.3 Makarna Sektörünün Tanıtımı

İlk defa M.Ö. 1700 yıllarında Çin’de
kullanıldığı tahmin edilen makarnanın
1292 yılında Marco Polo tarafından,
bugün makarnanın anavatanı sayılan
İtalya’ya getirildiği sanılmaktadır.
İtalya’da hızla gelişen makarna üretimi
bir süre sonra diğer Avrupa ülkelerine
yayılmıştır. 1789 yılında ABD’ye göç
eden İtalyanlar beraberinde
makarnayı da götürmüşler, böylece
ABD’de de makarna ile tanışmıştır.
Basit bir yapım tekniğine sahip olan
makarna, makarnalık sert buğday
(durum buğdayı) irmiğinin su ile
yoğrulmasından elde edilen hamurun
isteğe göre sade, katkılı veya bazı
maddelerle zenginleştirildikten sonra
değişik şekil ve biçimlerde kesilmesi ve
Çeşnili makarna çeşitleri
kurutulması suretiyle elde edilen bir

gıda maddesidir. Fizibilite çalışmasının ileri bölümlerinde daha detaylı şekilde
incelenecek olan sınıflandırma hususunda makarnalar içeriklerine göre genel olarak üç
grupta toplanırlar.
1) Sade Makarna: Makarna hamuruna herhangi bir katkı maddesi ilave edilmeksizin
üretilen makarnadır.
2) Katkılı Makarna: Makarna hamuruna yumurta, sebze, baklagil unu vb. maddelerin
ilavesi ile elde edilen makarnadır.
3) Zenginleştirilmiş Makarna: Makarna hamuruna mevzuata uygun olarak vitamin ve
mineral madde ilavesiyle elde edilen makarnadır.
Yine aynı şekilde görünüşlerine göre yapılacak sınıflandırmada makarnalar;
• Uzun Makarna: Çubuk, spagetti, yassı spagetti, lazanya vb;
• Kesme Makarna: Tırtıl, burgu, kabuk, boncuk, erişte, fiyonk, kuskus, kalem, mantı vb
• Şehriye: Tel şehriye, arpa şehriye, yıldız şehriye vb. olmak üzere üç grupta toplanırlar.
Makarnanın sahip olması gereken genel özelliklere baktığımız zaman;

• Kendine has renk, koku ve tatta olmalı, yabancı koku ve tadı olmamalı, içinde yabancı
madde ve boya bulunmamalıdır.
• Kirlenmiş, gözle görünür küflü, canlı-cansız kurtlu, böcekli veya bunlara ait izler
olmamalıdır.
• Tuz konulmamalıdır. (Domates katkılı olanda en fazla % 1,5 oranında bir tuz ilavesi
yapılabilir)
• Kaynar damıtık suya atılıp kaynatıldığında en çok 20 dakikada pişmelidir.
• Piştiği anda kaygan ve parlak bir görünümde olmalı ve dağılmamalıdır.
• Kuru madde esasına göre suya geçen madde miktarı en çok %10 olmalıdır.
• Makarna kırıldığında, kesit homojen görünüşte ve lekesiz olmalıdır.
Makarnanın içeriğine baktığımızda içinde özellikle proteinin varlığını görürüz. Özellikle

zenginleştirilmiş makarna çeşitlerinde çeşitli vitaminlerin yanında demir elementi de
belli oranda bulunmaktadır. Tablo 9, çeşitlerine göre makarnaların içeriğine ilişkin içerik
bilgileri vermektedir.
Tablo 9: Tiplerine Göre Makarnaların Çeşitli özellikleri.
Özellikler Sade Katkılı Zenginleştirilmiş
Rutubet (%) en çok 13 13 13

Kül (%, katı maddede) en çok 1.0 1.5 1.0
Protein (%, katı maddede) en az 10.5 11.0 10.5
Tiyamin (vitamin B1) mg/100 gr Aranmaz Aranmaz 0.88-1.10
Riboflavin (vitamin B2) mg/100 gr Aranmaz Aranmaz 0.49-1.37
Niasin (nikotinit Asit) mg/100 gr Aranmaz Aranmaz 5.95-7.50
Demir mg/100 gr Aranmaz Aranmaz 2.90-3.60
Kaynak: Mardin Makarna Üretim Tesisi Fizibilite Raporu, T. Kalkınma Bankası A.S.

Makarna yapısında bulunan karmaşık karbonhidratların hızlı bir şekilde parçalanıp
enerjiye dönüşebilmesi, mineral ve vitamin açısından oldukça zengin olması sebebi ile
önemli bir besin maddesi olarak tanımlanmaktadır. Makarna üretiminde kullanılan
hammaddeler irmik, su, yumurta ve diğer katkı maddeleri olarak sıralanabilir. Makarna
endüstrisinde temel girdi, makarnalık durum buğdayından elde edilen irmiktir. Durum
buğdayı sert ve boynuzumsu bir yapıya sahip olup irmik üretimi için oldukça elverişlidir.
Makarna yapımında bazen sert buğdaylara yumuşak buğdaylar da ilave edilmektedir.
Ancak yumuşak buğday oranı yükseldikçe makarnanın kalitesi azalmaktadır. ABD ve bazı
AB ülkelerinde Triticum Vulgare (ekmeklik buğday) çeşidinin sert taneli olanlarından
üretilen irmik, belirli oranlarda kullanılabilmesine rağmen Türkiye'de makarna
üretiminde sadece Triticum Durum buğdayı irmiğinin kullanılmasına izin verilmektedir.
Son dönemlerde özellikle Avrupa ülkelerinde, soya unu ve pirinç, mısır vb. tahıl unlarının
da makarna yapımında kullanıldığı görülmektedir. Makarna üretimi, DPT sektör
sınıflandırmasına göre İmalat Sanayi alt sektörlerinden Gıda Sanayi sektörü içerisinde,
Un ve Unlu Mamuller alt başlığında yer almaktadır.
Makarna ürünleri, "ekonomik faaliyetlerin uluslararası standart sanayi sınıflamasına
dayalı imalat sanayi madde sınıflaması" Revize III'e göre İmalat Sanayi Kategorisi
içerisinde Gıda Ürünleri ve içecek imalatı ana grubunun Makarna, Şehriye, Kuskus vb.
Unlu Mamullerin İmalatı Sınıfında yer almaktadır. Türkiye'de makarna üretimi, Türk
Standartları Enstitüsü tarafından verilen TS 1620 nolu standart esaslarına uygun olarak
gerçekleştirilmektedir. TS 1620 / Kasım 1989 makarna standardı, 21.04.1991 tarih ve
20849 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmasını takiben mecburi uygulamaya konulmuştur.
Sonraki yıllarda bu standart Tarım ve Köy İsleri Bakanlığı’nın 20 Nisan 1992 tarih 21205
sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 1992-5 ve 11 Ağustos 1992 tarih ve 21312 sayılı Resmi
Gazete'de yayınlanan 1992/26 nolu tebliğleri ile tadil edilmiştir.
Makarna sektörü, Türk gıda sanayisinde kalite bilincinin ilk olarak yerleştiği sektörlerden
birisi olmuştur. Sektörde kalite güvence belgesi alan firma sayısı 1999 yılı itibariyle sekize
ulaşmış olup birçok firmanın da bu yöndeki faaliyetleri devam etmektedir.
Makarna hammaddesi olan Tiriticum durum buğdayından elde edilen irmiğe sade
makarna için su, diğer makarnalar için çeşidine göre uygun maddeler eklenerek
hazırlanmış makarnanın doğal bileşiminin oranları, ortalama değerler olarak şöyledir.
3.3.1 Makarnanın Özelikleri

İdeal makarnanın birçok özelliği olmalıdır. Öncelikle makarna kendine has tat ve kokuda
olmalı ve sahip olması gereken rutubet miktarı en çok % 13 olmalıdır. Tam buğday
makarnasının protein miktarının kuru maddeye oranı en az % 11 civarında olmalıdır.
Sade makarnada kül miktarı kuru maddede en çok % 1 olmalıyken sade ve

zenginleştirilmiş makarnanın protein miktarı kuru maddede en az % 10,5 olmalıdır (Tablo
10).
Tablo 10: 100 gr makarnanın içerdiği besin değerleri.
Temel Elementler % Vitaminler mg İz Elementler mg
Su 0,11-13 A Vitamini 0,06 Sodyum 120,00

Protein 11,5-13,5 B1 Vitamini 0,02 Potasyum 160,00
Karbonhidrat 0,75 B2 Vitamini 0,08 Kalsiyum 20,00
Yağ 0-2,0 Niacin 2,10 Fosfor 200,00
Demir 2,10
Güçlendirilmiş makarnanın protein miktarı ise kuru maddede en az % 15,5 olmalıdır.

Tam buğday makarnasında kül miktarı kuru madde de en çok % 2 civarında olmalıdır.
Sade makarnada suya geçen madde miktarı kuru madde esasına göre en çok % 10
olmalıdır. Sade makarnaya tuz katılmamalıdır. Zenginleştirilmiş makarnaya Tablo 11’de
belirtilen miktarda karışım ve/veya vitamin ve/veya mineral katılabilir.
Tablo 11: Zenginleştirilmiş makarnaya eklenebilecek maddeler ve miktarları.
İlave Edilecek Maddeler Miktar (mg/100 g)

Tiamin (B1 vitamin) 0.88 – 1.10
Riboflavin (B2 vitamin ) 0.37 – 0.49
Niasin (Niasinamid) 5.95 – 7.50
Folik asit 0.20 – 0.26
Demir (Fe) 2.90 – 3.60
Vitamin D 0.75 – 2.25
Kalsiyum 120 – 360
3.3.2 Makarnanın Beslenmedeki Yeri ve Önemi

Makarnanın eski çağlardan beri çeşitli medeniyetlerde kullanıldığına dair izlere
rastlanmaktadır. Her ne kadar akla ilk gelen ülke İtalya olsa da makarnanın ilk olarak
Çinliler tarafından keşfedildiği söylenmektedir. Makarna birçok medeniyetlerce
kullanılmış ve farklı şekillerde üretilmiştir. Makarna önceleri ev yapımı olduğundan ticari
üretimi sınırlı olarak gerçekleşmiştir. 18. yüzyılda makarna üretiminde kullanılabilecek
makinelerin geliştirilmesi ile birlikte ticari olarak fabrikalarda üretilmeye başlanmıştır.
Teknolojinin gelişmesi, yeni metotların kullanılması ile ucuz ve bol üretim olanakları
yakalayan makarna sektörü tüketimin de artışıyla makarna üretimini hızla arttırmıştır.

3.3.3 Makarnanın Özellikleri ve Sınıflandırılması
Makarna üretim yöntemleri sürekli gelişme göstererek, günümüzde modern ve hızlı

makine sistemleri ile gerçekleşmektedir. Geçmiş yıllarda uygulanan kesintili sistem
günümüz teknolojileri ile yerini tamamen sürekli (kontinü) sisteme bırakmıştır. Makarna;
sade, tam buğday, çeşnili, zenginleştirilmiş, güçlendirilmiş, vitamin ve mineral ilaveli
olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya göre;
Sade makarna: Triticum durum buğdayından üretilen irmiğe su katılıp tekniğine uygun
yoğrularak hazırlanan hamurun şekillendirilip kurutulması ile elde edilen bir üründür.
Tam buğday makarnası: Tam buğday irmiğine
su katılıp tekniğine uygun yoğrularak
hazırlanan hamurun şekillendirilip
kurutulması ile elde edilen bir üründür.
Çeşnili makarna: Triticum durum buğday
irmiğinden tekniğine uygun olarak hazırlanan
makarna hamuruna ve/veya kurutulmuş
makarnaya birçok farklı ürünün eklenmesi ile
hazırlanan makarnalardır. En çok kullanılan
ilave ürünler et ve et ürünleri, yumurta, süt
ve süt ürünleri, sebze, baklagil ve unları,
Triticum aestivum ve Triticum compactum
buğday ürünleri dışında diğer tahıl ürünleri ve
lifleri, baharat ile tat vericiler ve
benzerleridir.
Sade makarna çeşitleri
Zenginleştirilmiş makarna: Triticum durum
buğday irmiğinden tekniğine uygun olarak üretilen makarna hamuruna tiamin,
riboflavin, niasin, folik asit, demir karışımı ve/veya D vitamini ve/veya kalsiyum katılarak
şekillendirilip, kurutulmasıyla elde edilen bir üründür.
Güçlendirilmiş makarna: Zenginleştirilmiş makarna için belirlenen vitamin ve
minerallerin üst sınır değerlerine protein katılarak hazırlanan hamurun şekillendirilip
kurutulmasıyla elde edilen bir üründür.
Vitamin ve mineral ilaveli makarna: Triticum durum buğday irmiğinden tekniğine uygun
olarak vitamin ve minerallerin ilave edilmesiyle ortaya çıkan makarna çeşitleridirler.

3.3.4 Makarna Ürün Standartları
Makarna üretim sektöründe, ürün standartlarını belirlemek için, Türk Standartları
Enstitüsü tarafından yayınlanan TS1620 Makarna Standardı tatbik edilmektedir. İhraç
edilecek ürünler konusunda ise ülkelere göre belirlenmiş farklı spesifikasyonlar ve
standartlar üretimde rol oynamaktadır. Ayrıca birçok firma ISO 9000 kalite güvence
sistemleri üzerine çalışmalar ve adaptasyonlar yaparak ISO 9001 ve ISO 9002 kalite
güvence sistem belgesine sahip bulunmaktadırlar.
Diğer taraftan Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve
Denetlenmesine Dair 560 Sayılı KHK” kapsamında gıda maddelerinin tekniğine uygun ve
sıhhi (hijyenik) şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve
pazarlamasını sağlamak üzere hazırlanan ve 16.11.1997 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe
giren “Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği” kapsamında 05.03.2002 tarihinde yayınlanan
Makarna Tebliği (Tebliğ No: 2002/20) ve İrmik Tebliği (Tebliğ No: 2002/21) yürürlüğe
girerek daha önce zorunlu standart olan TSE Makarna ve İrmik Standartlarının yerini
almışlardır.
3.3.5 Makarna Formülasyonları ve Bileşenlerin Özellikleri

Sade makarna üretiminde hammadde olarak sadece irmik ve su kullanılır. Makarnanın
hammaddesi olan irmik, makarnalık buğdaydan (durum buğday) elde edilir. Ayrıca
makarna üretiminde kullanılan diğer yardımcı malzemeler; domates tozu ya da salça,
mineral maddeler, vitamin, ıspanak tozu, pastörize sıvı yumurta ya da pastörize yumurta
tozu, et ve et ürünleri, süt tozu, kepek/ lif, protein gibi yardımcı malzemelerdir. Makarna
hamurunun yoğrulmasında irmiğin nem miktarına göre kullanılacak su miktarı değişiklik
göstermekle beraber ortalama değer 100 kg irmik için 18-30 litre’dir. Üretilecek makarna
miktarına uygun olarak irmik ve su miktarları kabaca hesaplanabilir. Her makarna
üreticisinin kendi formülasyonları vardır. Üretimlerini bu formüllere göre
yapmaktadırlar.
3.3.6 Alternatif Makarna tipleri
3.3.6.1 Glütensiz makarna

Son yıllarda gıda üreticileri çölyak hastalarının beslenme gereksinimlerini karşılayabilmek
için glüten içermeyen gıdaların (ekmek, bisküvi ve makarna) üretimine yönelmişlerdir.
Glütensiz makarna ve erişte üretiminde glüten içermeyen pirinç ve/veya mısır unu
kullanılmaktadır.

Eriştede sıkı yapı eldesi,
yapışkanlığın azalması ve nişastanın
yapıda daha iyi tutulmasını sağlamak
için erişteye gam gibi stabilizörler
ve/veya emülsifiye edici ajanlar da
eklenebilmektedir. Makarna ve
erişte yapımında hammadde olarak
pirinç unu kullanıldığında, bir miktar
nişasta jelatinizasyonuna ihtiyaç
duyulmaktadır. Çünkü pirinç
unundan bütünlük gösteren
(kohesif) homojen bir hamur elde
edilememektedir.
Glüten içermeyen makarnaların
üretiminde 2 aşamalı ısıl işlem
kullanılmaktadır. Bunlar; ekstrüzyon Tat ve renk açısından normal makarnaya çok benzeyen
glütensiz makarnanın üretimi, özellikle tahıl ürünlerini normal
öncesi ilk ısıl işlem ve kurutma insanlar gibi tüketemeyen çölyak hastaları için çok önemlidir.
öncesi ikinci ısıl işlemdir. İlk ısıl
işlemde 1 dakika buhar uygulanarak hamura kohesif bir yapı kazandırılmakta ve kolay
şekil alması sağlanmaktadır. İkinci ısıl işlemde ise makarnanın pişme kalitesini arttırmak
için şekil verilmiş hamura 30 dakika buhar uygulanmaktadır. Bir çalışmada nişasta
jelatinizasyonunun erişte kalitesi üzerine etkisi araştırılmıştır. Bunun için pirinç unu ile
sıcak su karıştırılarak nişasta jelatinize edilmiş, karışıma un ve ılık su ilave edilerek
ağırlıkça % 42-45 su içeren hamur hazırlanmıştır. Hamur yüzeyine buhar uygulanarak
yüzey jelatinizasyonu sağlanmıştır.
Hamur, jelatinize nişastanın homojen dağılımı için karıştırılmış, ekstrüderden geçirilerek
kaynar suya atılmış, pişirme işlemini durdurmak için buzlu suya daldırılıp çıkartılmıştır.
Bu şekilde üretilen pirinç eriştelerinde pişme kaybı çok düşük (% 0.27-0.74), su
absorpsiyonu ise çok yüksek (% 248-296) bulunmuştur. Bu sonuçlar, eriştelerin iyi pişme
kalitesine sahip olduğunu göstermektedir. Bir başka araştırmada, mısır nişastasından
erişte üretiminde gliseril monostearat (GMS) kullanımının etkisi araştırılmıştır. Erişte
üretimi için mısır nişastası (% 95) ile pişmiş mısır nişastası (% 5) karıştırılmıştır. Pişmiş
nişasta, nişastaya 1/7 oranında su katılarak hazırlanmıştır.
Elde edilen hamur ekstrüderden geçirilerek erişte üretilmiş, erişteler kaynar suda
bekletildikten sonra akan su altında tutularak soğutulmuş ve kurutucuda 40 0C'de
kurutulmuştur. Analizler sonucunda GMS katılarak yapılan eriştenin pişme süresinin
fazla olduğu, su absorsiyonu ve pişme kaybının düşük olduğu belirlenmiştir. Bu
eriştelerin tekstür özellikleri incelendiğinde GMS ilavesinin eriştenin sertliğini biraz,

yapışkanlığını, elastikiyetini ve çiğnenebilirliğini ise önemli derecede düşürdüğü
gözlenmiştir.
Farklı jelatinizasyon oranı veya farklı gam ilavesinin pirinç ve mısır unundan yapılan
eriştelerin kalitesine etkisinin incelendiği bir çalışmada, pişme suyuna geçen madde
miktarı ve TOM değeri düşük, su absorsiyonu ve hacim artışı değerleri yüksek, duyusal
değerlendirme puanları yüksek olan iyi kalitede eriştenin ülkemiz kaynakları kullanılarak
üretiminin gerçekleştirilebileceği gözlenmiştir.
Türkiye'de ticari boyutta çölyak hastalarına yönelik sadece ekmek ve bisküvi üretimi
yapılmaktadır. Çölyaklı bireyler için ekmek üretimi sadece Ankara ve İstanbul'da
yapılmakta, ekmeğin bayatlama sürecinin kısa olduğu düşünülürse diğer merkezlerdeki
hastalara iletilememektedir. Bisküvi ise günlük diyette yer almadığından sadece ara
öğünlerde tüketilebilir bir gıdadır. Raf ömrünün uzun olması, dolayısıyla kontrollü bir
şekilde üretiminin yapıldığı merkezden diğer bölgelere iletilebilme olanağı sayesinde
glütensiz makarnanın çölyaklı bireylerin günlük diyetinde önemli bir yer alacağı
3.3.6.1.1 Glüten nedir? Faydaları zararları nelerdir?
Glüten, özellikle buğday gibi tahıllarda bulunan bir protein grubudur. Buğday; başta
çavdar, arpa, yulaf olmak üzere diğer hububat tahılları ile de yakından alakalıdır ve bu
nedenle bu tahıllar da glüten içerirler.
Glüten, hamurun güçlü yapısından

sorumlu olan ve buğdayda bulunan
proteindir. Glüten proteinleri, ekmek
yapımı esnasında oluşan ağsı yapıdan
sorumludur. Yükselme devresinde oluşan
bu yapı çok önemlidir, glütensiz istenilen
yapı oluşamaz ve ekmek mayalanamaz.
Glüten, birçok insan için mide-bağırsak

kanalı yoluyla kolaylıkla sindirilebilen Gıdalar için hayvansal jelâtin (büyük oranda domuz
normal bir proteindir. Fakat bazı kişiler derisinden elde edilir) için en önemli alternatif ürün
E415 Ksantan zamkı (Ksanthan Gum), E440: Pektinler,
glüteni sindiremez. Bu kişiler çölyak E407 Karragenan (Karajenan) ve Glütendir.
hastalığı olarak adlandırılan glüten
toleransı gösteremeyen insanlardır.
Glüten bir seri farklı proteinin karışımıdır ve iki grupta sınıflandırılır bunlar, Prolaminler
ve Glütelinler’dir. Başlıca prolamin proteini olan Gliadin, çölyak hastalığı veya glüten

müsamahasızlığında başlıca problemdir, gliadin antikorları bu hastalıkla alakalı olan
bağışıklık komplekslerinde bulunmaktadır.
Çölyak hastalığına sahip kişiler glüten içeren gıda yediklerinde, bağışıklık sistemleri ince
bağırsağa zarar vererek karşılık verir. Belirli bir biçimde, ince bağırsak zarında bulunan ve
villi olarak adlandırılan küçük parmak benzeri çıkıntılar kaybolur. Oysa besin öğeleri
gıdalardan bu villiler sayesinde kan dolaşımına emilirler. Villiler olmazsa, kişiler yediği
gıdanın miktarıyla alakasız olarak kötü beslenmiş olurlar. Çünkü vücudun kendi bağışıklık
sisteminde hasara neden olur. Çölyak hastalığı otoimmün bozukluk olarak kabul edilir.
Bununla beraber, absorbsiyon bozukluğu olarak da sınıflandırılır çünkü besin elementleri
absorpblanamamaktadır. Çölyak hastalığı, ayrıca çölyak psiloz, tropikal olmayan psiloz ve
glüten-duyarlı enteropati olarak da bilinmektedir. Hastalık ailelerde gözlenen genetik bir
hastalıktır. Bazen hastalık, ameliyattan, hamilelikten, doğumdan, viral enfeksiyondan
veya ciddi duygusal streslerden sonra ilk kez tetiklenir veya aktif hale gelir.
Glüten jelâtinin alternatifidir ve buğday ya da diğer tohumların unları nişastayı ayırmak

için yıkandığı zaman geride kalan dayanıklı, yapışma özelliği olan nitronize bir maddedir
ve tutkal ya da tutkal özellikleri vardır (Marangoz atölyelerinde kaplama işlerinde tutkal
olarak kullanılmaktadır). Bitki âleminden elde edildiği için insan sağlığı için çok yararlıdır.
Jelâtin’in en önemli alternatifidir. Tat, koku ve lezzeti açısından daha iyi olduğu gibi aynı
zamanda ekonomiktir. Ayrıca bitki proteinleri vücut tarafından daha kolay sindirilir. Bu
özelliği nedeniyle bütün insanların sağlık açısından hayvan kaynaklı jelâtin yerine bitki
kaynaklı jelâtini kullanması tavsiye edilmektedir.
3.3.6.1.2 Çölyak hastalığı (glüten müsamahasızlığı) ve buğday alerjisi
Çölyak hastalığı (diğer adı ile çölyak, tropik olmayan sprue (spru), çölyak sprue, glüten
duyarlı enteropatisi), tahıllarda bulunan genelde glütenin bulunduğu bazı protein
zincirlerine karşı oluşan kronik bir reaksiyondur. Bu reaksiyon ince bağırsakta villüslerin
destrüksiyonuna neden olur ve bunun sonunda malabsorbsiyon ortaya çıkar.
Çölyak hastalığında ailesel katkının olduğuna dair bir kısım deliller mevcuttur ve Çölyak
hastalığı tanısı konan kişilerin birinci derece akrabalarında % 5-10 oranında çölyak
gelişebilir. Hastalık her iki cinsiyeti de etkileyebilir ve herhangi bir yaşta başlayabilir;
mesela, kişinin bebekliğinde (tahılları ilk kez alıyor olabilir) ya da daha sonraki hayatında
(öteden beri şahıs tahıllı gıdalar tüketiyor olsa da). Hastalığın başlaması için 2 unsura
gereksinim var gibi gözükmektedir. Birincisi genetik dispisisyum, ikincisi ise diğer
birtakım tetikleyici faktörler. Bu faktörler çevre (buğday ile çok karşılaşma), durumsal
(emoyanel stres durumu) fiziksel (gebelik ya da operasyon) ya da patolojik (vinol
enfeksiyon) olabilir.

Bir zamanlar bu hastalık çocukluk çağının doğal seyrinde görülen bir durum olarak
düşünülmüştür. Yakın zamandaki deliller gösteriyor ki son ya da geç çocukluk zamanı
boyunca hastalık belirtilerinin kaybolması hastalığın tamamen geçtiği anlamına gelmiyor.
Kişi sağlıklı görünse de zararın vücutta devam etmesi nedeniyle hayatın ileriki
dönemlerinde ince bağırsakta önemli bozulmalara neden olacak ve önemli besin
ihtiyacından kişiyi mahrum edebilecek gelişmeler gözlemlenmiştir.
3.3.6.2 Hazır makarna (Instant pasta)

Hazır pasta Asya mutfağının vazgeçilmezi olan Noodles ürünleri için uzun zamandır
kullanılan bir üretim şeklidir. Üretim sürecinde benzer metotlarla hazırlanmış pasta
hamuru önceden pişirilmesi ile ayrılır. Üretim, taze ekstrüde makarna hamurunun
buharla pişirilmesi, haşlanmış hamurun ıslaklığının emilmesi, makarna hamur
yüzeyindeki aşırı nemin alınması ve kızartılmaları aşamalarını içerir. İstenilen dokusal
özellikler ve makarna hamurun nem içeriğinin ve işleme koşullarına bağlı olarak elde
edilebilir. Önceden pişmiş makarnalar özellikle sıcak ya da kaynayan suyun makarnanın
üzerine dökülmesi ya da mikrodalga fırınlarda birkaç dakika pişirilmeleriyle hazır hale
gelirler.
Şema 2: Hazır Makarna İmalat Şeması.
İRMİK
KARIŞTIRICI
(Karma, Yoğurma)
SU
ŞEKİLLENDİRME BUHARLA PİŞİRME KURUTMA
SOĞUTUCU
PAKETLEME
Tabak, kap, hatta zarf şeklinde paketler içinde sunulan hazır makarnalar zaman
konusunda sıkıntıları olan çalışan insanlar ve öğrenciler için ideal bir yemek olarak farklı
içerikte tatlandırılmış olarak üretilirler.
Bugünün tüketicileri geleneksel yemek anlayışını adeta yeniden tanımlamaktadırlar.
Yürürken veya giderken (on the go) tüketmeyi alışkanlık haline getiren kuşaklar hızlı bir
şekilde hazırlanabilen ve taşınabilir olan bu türden makarna ürünlerine karşı büyük bir
talep yaratmış durumdadır. Daha önceden pişirilmiş hazır makarnalar kolayca birkaç
dakika içinde kaynar su ile yeniden nemlendirilip yenilir duruma gelmektedir.

Kaliteli bir hazır makarna
yetiştirmenin sırrı, pişirme işinin
yapıldığı buharla pişirme
aşamasının süresinin çok iyi
hesaplanmış ve en uygun
seviyede olup olmamasında
gizlidir. Buhar ile pişirme
teknolojisi kontrollü, sağlıklı ve
enerji tasarrufu gerektiren bir
üretimin gerçekleştirilmesi
anlamına da gelmektedir. Çünkü
her üründe olduğu gibi bu türden
İnstant makarna ya da erişteler bugün milyonlarca
bir üründe de müşterilerin yararı
insanın kullandığı bir makarna yan sektörü
etkili bir optimum edilmiş masraf durumundadır.
sürecinin ne kadar
uygulanabilirliliği ile ilgilidir.
Anlık hazırlanan makarna hatları üstün kaliteli diğer makarna ürünlerini üretme
özellikleri olan makinelerdir. Mutlak temizliği çok önemlidir ve tüm üretim süreci
boyunca temizlikten emin olunmalıdır. Değişken buhar egzozu, pişirmenin üretim
odasına buhar salmadan gerçekleşmesini sağlar. Özel bir temizleme ünitesi her zaman
(üretim aşamasında bile) buhar kayışının temiz kalmasına olanak verir. Yüksek teknoloji
ile geliştirilmiş kurutma makineleri birçok değişik üretim operasyonunda ve yüksek
kalitedeki ürünlerin üretilmesinde oldukça verimli ve etkin işlev görmektedir. Buhar
tüketimi seviyesi çok önemlidir.
Bir kg anlık/hazır makarnanın üretimi için 0,5 ile 0,7 kg arasında bir buhar uygulanması
kaliteli hazır makarna üretiminde oldukça önemli bir faktördür.
3.4 Rekabet Analizi

Fizibilite çalışmaları süresince makarna sanayisi üzerine yapılan pazar analizi
araştırmaları, Türkiye makarna sektörünün dış pazarlarla rahatça rekabet edebilecek
kadar gelişmiş bir sektör olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bunun sürdürülmesi ve
hatta rekabet gücünün arttırılabilmesi için mutlaka sektörün desteklenmesi gerektiği
konusunda ortak bir kanı vardır. Sektöre kaliteli hammadde temini, üretim girdilerinin
düşürülmesi ve dış piyasalarda sektörün önünün açılması gibi konularda verilecek
teşvikler mutlaka ihracat ve istihdam artışı olarak karşılık bulacaktır.
Makarna tüketim miktarında ise Marmara bölgesi en fazla makarnanın tüketildiği bölge
olurken, Doğu Anadolu bölgesi ikinci, Ege bölgesi de üçüncü sırada yer almaktadır. Yıllık

kişi başı makarna tüketimi ise Türkiye için 6 kg. civarındadır. Sektörün, bu rakamı 8-10 kg
civarına çıkarma isteği göz önüne alındığında toplam pazarın önemli bir büyüme
potansiyeline sahip olduğu daha net olarak ortaya çıkmaktadır.
Makarnanın besleyici, ekonomik, sağlıklı olmasının yanında her türlü sosla kolayca uyum
sağlayabilen fonksiyonel bir ürün olması nedeniyle, önemli bir besim maddesi olarak
tüketiminin artmasını beklemek yanlış olmayacaktır. Kuşkusuz makarna tüketiminin
hedeflenen rakamlara ulaşması yalnızca sektör içinde var olan veya sektöre yeni
katılacak üretici firmalar için değil bölgesel kalkınmanın ve kaynakların verimli
kullanılmasının da yararına olacak bir gelişme olacaktır.
Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğüne göre,
Türkiye'nin makarna üretiminin yüzde 40'ını karşılayan Gaziantep'teki firmaların, ürün
çeşitliliğine giderek, daha fazla ihracat yapmayı hedeflemesi gerekmektedir. Yakın bir
gelecekte Gaziantep'in makarna üretimini daha da artarak Türkiye üretiminin yüzde
50'sine ulaşacağı nedeniyle kaliteye önem verilmesi uzmanlarca belirtilmektedir. Bu iki
önemli stratejik öneri Şanlıurfa’da kurulacak olan yatırım içinde kuşkusuz önem arz
edecektir ve bu önerilerin hayata geçirilmeleri kurulacak işletmeye pazar açısından
mutlaka önemli avantajlar sağlayabilir.
Buğdaydan yapılan sanayi ürünleri içerisinde, üretim miktarı ve beslenmedeki önemi
bakımından ekmekten sonra gelen makarnanın, son yıllarda dünyada buğdayın makarna
şeklinde tüketimi, ekmek şeklinde tüketimine oranla artması nedeniyle tüketiminde
önemli artışlar meydana gelmektedir. Makarnanın bu kadar yaygın olmasının nedeni, hiç
kuşkusuz uzun süre muhafaza edilmesi, çeşitliliği, kolayca hazırlanması, lezzeti, besleyici
ve ekonomik bir gıda maddesi olmasından kaynaklanmaktadır.
Sektör analizlerinde ortaya çıkan duruma göre, Türk ekonomisinde önemli bir yere sahip
ve ihracat potansiyelinin de yüksek olmasına rağmen sektörünün önemli sorunlarının da
bulunduğuna gözlenmektedir. Makarna sektörü, diğer birçok sanayi sektörü gibi
kurumsallaşma, nitelikli iş gücü, ham madde temini, enerji maliyetleri, doğal gaz
fiyatlarındaki dalgalanmalar ve finansman sorunları gibi olumsuzluklarla karşı karşıya
bulunmaktadır. Bu sorunların yanı sıra pazarlama ve rekabet sorunu, kar paylarının
düşük olması işletmelerin en önemli sorunları arasında yer almaktadır.
Bu problemlerin yanı sıra verimlilik konusunda da makarna sektörünün ciddi sıkıntılar
çektiği gözlenmektedir. Sektörde, kalitenin artırılması ve verimliliğin sağlanması için
ölçme ve değerlendirme çalışmalarının yapılması hiç kuşku yok ki sektörün öncelikli
yapması gereken çalışmalardan biri olarak önümüzde durmaktadır.
Yine Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğü, Türkiye'de
üretilen makarnalık buğdayın hem yetersiz hem de kalite yönünden istenilen seviyede
olmadığına dikkat çekmektedir. Kalitenin düşük olmasının temel nedenleri, yüksek

verimli, soğuğa ve hastalıklara dayanıklı çeşitlerin ıslahının yeterince yapılmaması,
kalitesiz çeşitlerin üretimden kaldırılmaması, buğday tohumluk üretimine gereken
önemin verilmemesi ve dolayısıyla üreticilerin tohumluklarını periyodik olarak
değerlendirmesidir. Kalitede yaşanan bu olumsuzluklar nedeniyle sektör, ihtiyacı olan
yüksek vasıflı makarnalık buğdayı ithalat yoluyla temin yoluna gitmektedir. Türkiye'de,
makarnalık buğday üretimi yetersiz olmasına karşın, üreticiler ihtiyacı olan buğdayı
dünya fiyatlarının üzerinde temin etmektedir. Ayrıca, ithalata da vergi uygulanmaktadır.
Dünya ticaretinde rakip ülkelerde makarna sektörü büyük teşvikler alırken, yeterli teşvik
alamayan Türk üreticisi, dünya fiyatlarına ayak uyduramamakta ve bunun sunucunda da
ihracatını potansiyel olmasına rağmen istenilen düzeylere çıkaramamaktadır.
Rekabet gücü, Türk makarna sektörünün dış pazarlarda daha fazla yer bulabilmesini
sağlayacak bir takım stratejilerle artırılabilir. Öncelikle dış piyasalara verilen bazı kalitesiz
ürünler, Türk malı imajını bozmaktadır. Türk makarnasının dış pazarlarda daha iyi yer
edinebilmesi ve ihracat imkânlarının artırılabilmesi için firmaların kendi logo ve
markalarıyla ürünlerini ihraç etmelerinin sağlanması gerekmektedir. Bunun için de bu
konuda destek mekanizmalarının iyi çalıştırılması zorunlu görünmektedir. Makarna
üretimi yapan firmaların, ürün çeşitlemesi, yeni ürün geliştirilmesi ve ürün adaptasyonu
üzerinde yaptıkları çalışmalar istenilen düzeyde olmaması da rekabet gücünü oldukça
zayıflatan bir durumdur.
Dış piyasada İtalyan makarnasına oranla daha az tanınan Türk makarnasının rekabet
gücünü artırması acısından araştırma geliştirme (Ar-Ge) ve tanıtım çalışmalarına önem
verilmesi gerekmektedir. Sektör yeterli teşvik almamasına karşın, yeni yatırımlara
yönelik olarak teşvik verilmeye devam etmekte ve tüketimde yeterli artışın
sağlanamaması sonucu sektörde atıl kapasite oluşmaktadırlar. Talebin kapasitenin
altında bulunması nedeniyle firmalar arasında büyük bir rekabet yaşanmakta ve fiyatlar
maliyetler seviyesine düşmektedirler. Atıl kapasite sonucunda ortaya çıkan aşırı rekabet
ortamında fiyatlar maliyetler seviyesine düşmekte bu da firmalar arasında dengesiz bir
rekabet ortamının doğmasına ve sektörün genel anlamda olumsuz etkilenmesine neden
olmaktadır.
PAZARSAL DEĞERLENDİRME
3.5 Makarna Pazar Analizi
3.5.1 Dünyada Makarna Üretim

Makarna ürünlerine olan genel talebin bakıldığında, dünyada istikrarlı bir artışın olduğu
buna rağmen Türkiye’de makarna tüketiminin beklenen düzeye ulaşamadığı
gözlenmektedir. Türkiye’de ilk göze çarpan farklılıklardan birinin de önemli ölçüde
bölgesel farklılıkların varlığıdır. Bunun en önemli sebeplerinden birinin makarna

kültürünün hala tam anlamıyla ülkemizde yerleşmemiş olmasının çok büyük önemi
vardır ve bu yüzden makarna tüketimde beklenen artışlar bir türlü gerçekleşmemiştir.
Tablo 12’de de görüldüğü gibi 2009 yılı Dünya makarna üretimi yaklaşık 11,7 milyon ton
civarındadır. Makarna üretimi birkaç ülkede yoğunlaşmıştır. İtalya 3.161.707 ton ve % 29
pay ile dünyanın en büyük üreticisidir. İtalya’yı % 17 ile ABD % 9 ile Brezilya ve % 7 ile
Rusya Federasyonu izlemektedir. Türkiye, dünya makarna üretiminde 5. sırada olup,
üretimdeki payı % 5,2 civarındadır.
Tablo 12: Dünya makarna üretimi.
Kaynak: UNAFPA
Üretimde ilk sıralarda yer alan ülkelerden İtalya, ABD ve Türkiye ihracata dönük üretim
yaparken, diğer ülkeler genelde kendi piyasa taleplerini karşılamaktadırlar. A.B. ülkeleri,
dünya üretiminin % 39,5 üne sahiptir.
Son yıllarda özellikle Çin, Japonya, Güney Kore ve Hindistan gibi Asya Pasifik ülkelerinde
makarna üretimi, yoğun yurt içi ve bölgesel taleplerin artması nedeniyle önemli ölçüde
artış göstermektedir. 2001 yılında 9,3 milyon ton olan makarna üretimi 2003 yılında 10,5
Ülke Üretim (ton) Ülke Üretim (ton) Ülke Üretim (ton)

İtalya 3.161.707 Polonya 150.000 Guatemala 38.000
A.B.D. 2.000.000 Yunanistan 145.000 Avusturya 37.803
Brezilya 1.000.000 Japonya 144.500 İngiltere 35.000
Rusya 858.400 Şili 139.410 Ekvator 32.000
Türkiye 606.620 Kolombiya 131.270 Slovak 22.000
Mısır 400.000 Tunus 110.000 Kosta Rika 22.000
Venezüella 335.000 Hindistan 100.000 İsveç 20.200
Almanya 305.000 Portekiz 78.000 Ürdün 20.000
Arjantin 291.300 Çek 70.000 Salvador 13.000
Meksika 280.000 Macaristan 65.000 Suriye 9.005
Fransa 252.756 Dominik 65.000 Litvanya 5.976
İspanya 234.643 Romanya 52.600 Panama 4.364
Peru 230.329 İsviçre 49.519 Letonya 1.845
Kanada 170.000 Bolivya 43.000 Estonya 1.400
milyon tona ve 2009 yılında ise 11,7 milyon tona çıkmıştır. Bu yükselen trendin en basit
okuması dünyada makarna ürünlerine olan talep artmaktadır.
Dünya makarna üretiminin kıtalara göre dağılımında da net bir şekilde görüleceği gibi
Avrupa ve Amerika kıtaları makarna üretimi konusunda hemen hemen bütün üretime
sahip bulunmaktadır (Tablo 13).
Tablo 13: Dünya makarna üretiminin kıtalara göre dağılımı (2008).
Kıta Avrupa Amerika Afrika Asya Orta Doğu Avustralya
Bölge AB Diğer Kuzey Orta ve Güney Kuzey Genel Genel Genel

Üretim 37,70 12,3 17,5 25,5 4,1 2,0 0,2 0,4
Toplam 50,0 43,0 4,1 2,0 0,2 0,4

Kaynak: UNAFPA 2009
3.5.2 Türkiye’de Makarna Üretim

Türkiye’de ilk ticari makarna üretimi 1950 yılları öncesinde küçük kapasiteli tesislerde
yapılmaya başlanmıştır. Geleneksel olarak “erişte “ olarak adlandırılan makarna türü
gıda ürünlerinin sanayi olarak Türkiye’ ye girişinin 1922 yılı olduğu söylenmektedir.
İlk makarna tesisi İzmir - Bayraklı’ da
kurulmuş, 1960 yılından sonra ise hızlı bir
şekilde gerek makarna fabrikası sayısında
gerekse üretim kapasitesinde önemli
artışlar olmuştur.
1962 yılında yıllık 33.000 ton olan toplam
kurulu kapasite, 1970’li yıllarda büyük
fabrikaların açılmaya başlamasıyla birlikte
100 bin ton civarına ulaşmıştır. Toplam
üretim rakamları, 1980 yılında yıllık 250
bin ton’a ve ilave fabrikaların sektörde
faaliyet göstermeye başlaması ve var olan
fabrikaların kapasitelerini arttırmaları
sonucu 1993 yılında ise yıllık üretim 530
bin ton gibi oldukça önemli bir düzeye
ulaşmıştır. 1995 yılında 593 bin ton, 1997
Bazı kısa makarna çeşitleri; Kesme, Fettuchine, Burgu
yılında 710 bin ton olan yıllık makarna Kalem, Kelebek ve Rigatoni makarna.
üretimi 1998 yılında toplam 818 bin ton’a
yükselmiştir. 2005 yılı sonu itibariyle kurulu kapasitenin 1 milyon tonu aşmıştır (Tablo
14).
Sektördeki mevcut üretim tesisleri coğrafi olarak makarnalık (durum) buğdayının
yetişme alanları olan Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Batı Anadolu Bölgelerinde
yoğunlaşmaktadır.
Gaziantep ili tek başına Türkiye’nin en önemli makarna üreten şehridir. Türkiye’ de
mevcut üretim kapasitesinin % 39’u Gaziantep ilinde bulunan makarna üreticilerden
karşılanmaktadır. Bölgesel anlamda, en önemli üretim bölgesi ise toplam üretim
kapasitesinin % 43’ünü gerçekleştiren Orta Anadolu bölgesidir. Ege bölgesinin toplam
üretimdeki payı % 18’ler civarındadır.

Tablo 14: Türkiye’deki Makarna Fabrikaları ve üretim kapasiteleri.
Fabrika Adı Bulunduğu İl Üretim Kapasitesi (Ton/gün)

Nuh Ankara 592
Nuh Çankırı 72
Durum Gıda Mersin 320
Beşler Gaziantep 319
Filiz Bolu 305
Kombassan Karaman 260
Piyale Sakarya (Hendek) 200
Pastavilla İzmir 190
Mutlu Gaziantep 190
Beslen Gaziantep 190
Tat Gaziantep 180
Türkmen Çankırı 140
Doğa Gaziantep 120
Selva Konya 110
Sultan Manisa 100
Oba Gaziantep 100
Öğün Gaziantep 95
Berrak Çankırı 85
Narin Hatay 80
Mer Gıda Mardin 72
Doyum Burdur 60
Dost Çorum 50
Yayla Ankara 40
Can Burdur 30
Örnek Gaziantep 15
Tuğ Gıda Kayseri 10
Ece Gaziantep 10
Toplam Kapasite 3.935
Kaynak: Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği, 2008 Endüstri Raporu.
Sektörde dış pazarlarda pay sahibi olan entegre tesislerin yanı sıra, mahalli özellik arz
eden tesislerle birlikte 25 fabrika bulunmaktadır.
Halen 22 fabrika faal olarak çalışmaktadır. 1995 yılında sektörde 2,500 kişi çalışırken,
1997 yılında kurulu kapasitenin ve üretimin artmasının ihracata yönlendirilmiş olması
nedeniyle ve çalışan eleman sayısında yüzde 28,0’lik önemli bir artık gerçekleşmiş ve
toplam çalışan sayısı 3,200’e yükselmiştir. Ancak 1999 ve 2000 yıllarında yaşanan
ekonomik kriz makarna sektörünü de önemli ölçüde etkilemiş ve işçi çıkarmaların
sonucunda toplam istihdam edilen çalışan sayısı 2,000’lere kadar inmiştir. Son
zamanlarda kriz sonrası toparlanan ekonominin yansımaları olarak yeniden artan
istihdam edilen çalışan sayısı sektörde yeniden 3,000 kişi civarına ulaşmıştır. Yapılan
araştırmalara göre sektördeki çalışan sayısının yaklaşık % 10’u yüksek okul mezunudur.
2000 yılı verilerine göre yapılan bir araştırmaya göre sektörün kurulu kapasite
bakımından büyükleri olarak sıralanan firmaların ortalama kapasite kullanım oranları %
60 düzeyindedir. Ancak sektörün diğer firmalarının kapasite kullanım oranları ise

ortalama olarak % 30 seviyesinde bulunmaktadır. Yoğun bir rekabetin yaşandığı sektörde
küçük firmalar, fiyatlarını kırarak pazardan pay alma yoluna gitmektedirler. Buna karşılık
tüketici nezdinde oluşturdukları marka imajını korumak isteyen bazı büyük firmaların ise
değişik markalarla pazara girdikleri ve bu markalar için farklı fiyat politikaları uygulayarak
pazar paylarını korumaya çalıştıkları görülmektedir. Tablo 15, sektördeki firmaların yıllar
itibariyle sahip oldukları yurtiçi pazar payları verilmektedir.
Tablo 15: Türkiye’de Makarna sektöründe bulunan firmaların pazar payları (%).
Yıllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Nuh'un Ankara 26.3 30.4 28.8 28.8 25.4 24.8
Filiz 25.1 23.5 24.6 24,7 22,7 24,1
Piyale 18,3 16,6 15,2 15,4 15,0 12,4
Pastavilla 13,0 11,3 8,1 9,1 8,9 11,3
Oba 7,0 8,0 8,9 5,2 1,9 1,3
Beslen 7,4 7,9 9,5 4,4 4,7 4,3
Diğer 2,8 2,1 4,9 12,4 22,2 21,8
Kaynak: AC Nielsen Zet
Tablodan görüldüğü gibi yurtiçi piyasadaki pazar payları bakımından Nuh'un Ankara, Filiz
ve Piyale'nin sektörde ilk üç sırada yer aldıkları görülmektedir. Firmaların pazar payları
bakımından dikkat çeken önemli bir nokta son yıllarda "diğer" başlığı altında yer alan
üreticilerin oranlarında görülen artıştır. Bu durum, son dönemlerde yaşanan ekonomik
krizlerin etkisi ile diğer birçok tüketim malında da görüldüğü gibi tüketicilerin, ucuz
markaları tercih etme yönünde gösterdikleri eğilimin bir sonucu olduğu
Makarna sektöründeki fabrikaların büyük bir çoğunluğu, yüksek teknolojiye sahip

makinelerle üretim yapmaktadır. Yüksek teknolojiye sahip tesislerde yüksek ısılı kurutma
sistemlerinde üretim gerçekleşmektedir. Sektörde yüksek ısılı tesislerin yanı sıra normal
ve düşük ısılı makinelerle üretim yapan tesisler de mevcuttur. Bu durumdaki küçük
kapasiteli tesisler ise yeni teknoloji ürünü makinelerle üretim yapabilmek için kendilerini
modernize etme gayretleri içindedirler. Diğer taraftan özellikle dış pazarlarda pay sahibi
olan üreticilerin, son teknolojiye uygun ve bilgisayar destekli entegre tesislere sahip
oldukları görülmektedir. Türk makarna fabrikaları teknolojik olarak İtalyan üreticilerle
rekabet edebilecek düzeydedir ve özellikle dış pazarlarda pay sahibi olan üreticiler
bugün tamamen bilgisayar destekli entegre üretim tesislere sahip bulunmaktadırlar.
Türkiye’deki tüm makarna fabrikaları üretimleri için gerekli olan irmiği kendileri
üretmektedir. Avrupa ve ABD üreticilerinde fazlaca yaygın olmayan bu uygulama, Türk
üreticilerine öncelikle maliyetin düşürülmesi, standardizasyonunu geliştirilmesi,
araştırma-geliştirme alanına ve ürünün kalitesinin yükseltmesi çalışmalarına daha çok
pay ayırabilmesini imkân verebilmektedir.

Ülkemizde makarna üretimi yıllar itibariyle artış göstermekle birlikte son yıllarda iç ve dış
talep gelişmeleri sonucu dalgalı bir seyir izlemektedir. Üretimi belirleyen en önemli
unsurların başında kuşkusuz sert durum buğdayının rekoltesi gelmekte ve rekoltenin
düşük olduğu yıllarda ise üretim artış hızı yavaşlamaktadır.
1990’lı yıllara kadar talep üretim artışına paralel bir seyir izlerken bu yıldan sonra ihracat
artışına bağlı olarak üretim yurt içi talepten daha fazla artmıştır. 1985 yılında 217 bin ton
olan makarna üretimi 1990 yılında % 35,9 oranında artarak 295 bin tona, 1995 yılında ise
% 39,3 artışla 411 bin tona ulaşmıştır.
1997 yılında, iç pazarda süper marketlerdeki hızlı gelişim ve perakende gıda ticaretindeki
payların artması, sektörel reklam ve tanıtım faaliyetlerinin başarılı geçmesi, yeni
yatırımların devreye girmesi ve en önemlisi ihracatın 136 bin tona ulaşması sonucu
üretim 455 bin tona ulaşmıştır. 2008 yılı rakamlarına bakıldığında ise toplam yıllık
makarna üretiminin 600 bin tonu geçtiği gözlenmektedir (Tablo 16).
Tablo 16: Türkiye’de Makarna Üretimi.
Yıllar Üretim (Ton) Yıllar Üretim (Ton)
1992 351.000 2001 388.000

1993 347.000 2002 422.000
1994 383.000 2003 438.000
1995 411.000 2004 512.000
1996 415.000 2005 566.303
1997 455.000 2006 614.434
1998 424.000 2007 600.400
1999 372.000 2008 606.620
2000 373.000
1998 ve 1999 yıllarında dünyada yaşanan küresel kriz ve Rusya krizine bağlı olarak
sektörde faaliyet gösteren firmalar özellikle Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu
ülkelerinde büyük pazar kaybına uğramış, ihracattaki azalışa bağlı olarak, üretim bir
önceki yıla göre 31 bin ton azalırken, ihracattaki azalma 42 bin ton olmuştur. Dolayısıyla
1998 yılında da talepteki artış devam etmiştir.
Ambalaj bazında makarna üretimine bakıldığı zaman genel eğilimin paket tercihi
üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Yıllara göre dağılımın karşılaştırılmasında ortaya
çıkan sonuç, toplam makarna üretiminin yaklaşık olarak % 81 civarında bir oranı paket ve
% 19’u ise dökme olarak piyasa arz edilmektedir (Tablo 17).
Tablo 17: Ambalaj Bazında Makarna Üretim Rakamları.
Ambalaj Bazında
Dökme Paket
Yıllar Miktar (Ton) (%) Miktar(Ton) (%)

2000 85.654 23 287.465 77
2001 66.400 17 321.748 83
2002 85.326 20 336.180 80
2003 73.997 17 364.003 83
2004 112.640 22 399.360 78
2005 101.059 18 465.244 82
2006 103.818 17 510.616 83
2007 109.137 18 491.263 82
2008 124.749 21 481.869 79
Makarna üretiminin çeşit bazında nasıl bir dağılım gösterdiğine baktığımızda ise makarna
üreticilerinin genel olarak ortalama % 76 oranında kesme makarna ve % 24 civarında ise
uzun (spagetti) makarna üretimini tercih ettikleri görülmektedir. Bu tercih son yıllarda
uzun makarna lehine değişim göstermekte ve oransal olarak 2008 yılında % 34 civarına
bir uzun makarna üretimin gerçekleştiği gözlenmektedir (Tablo 18).
Tablo 18: Çeşit Bazında Makarna Üretim Rakamları.
Ambalaj Bazında
Spagetti Kesme
Yıllar Miktar (Ton) (%) Miktar (Ton) (%)
1999 60.826 16 311.519 84
2000 85.654 23 287.465 77
2001 66.400 17 321.748 83
2002 85.326 20 336.180 80
2003 94.982 22 343.018 78
2004 107.520 21 404.480 79
2005 179.699 32 386.604 68
2006 192.013 31 422.421 69
2007 173.164 29 427.236 71
2008 205.858 34 400.760 66
1999 yılında iç talepteki artışın devam etmesinin ardından, Türkiye’de 2000 yılının Kasım
ayında başlayan ve 2001 yılında da devam eden ekonomik kriz aşırı rekabet nedeniyle
zor durumda bulunan sektörü olumsuz yönde etkilemiş ve iç talep daralmıştır. 2000 krizi
ile birlikte bazı firmalar üretime ara vermek durumunda kalmışlardır. Bir kısmında
kapasite kullanım oranları % 25’lere kadar düşmüştür.
Firmalar daralan talep karşısında yurt içi talebi canlandırmak için artan maliyetlerine
rağmen fiyat seviyesini aynı tutmaya çalışmış, ayrıca TL’nin aşırı değer kaybı sonucu
ihracat faaliyetlerine önem vererek ihracatlarını artırmışlardır.

Nitekim 2003 yılında üretimde bir önceki yıla nazaran % 10,3, 2004 yılında % 17,0 ve
2005 yılında % 11,0 ve 2006 yılında da % 18,0 artış olmuştur. Sektörün 2005 ve 2006
yılları ihracatı bu tarihlere kadar gerçekleşmiş en yüksek rekor seviyeleridir.
3.5.3 Dünya Makarna Tüketimi

Dünya da kişi başı makarna tüketiminde 28,0 kg ile İtalya ilk sırada yer almaktadır.
İtalya’yı 12,9 kg ile Venezüella ve 11,7 kg ile Tunus izlemektedir (Tablo 19). Türkiye’nin
kişi başına makarna tüketimi 1962 yılında 1,2 iken, 1978 yılında 3,9 kilograma, 1990’lı
yılların başında 4,3 kilograma yükselmiş olup sürekli artış göstererek 2006 yılında fert
başına yıllık tüketim 5,8 kilograma yükselmiştir. Sektörün yeni hedefi fert başına
tüketimini yıllık 8,0 kilograma çıkarmaktır
(Tablo 19).
Tablo 19: Dünyada Fert başına Makarna Tüketimi (Kg/Kişi Yıl).

Tüketim Tüketim
Ülke Ülke
(kg/kişi/Yıi) (kg/kişi/Yıi)
İtalya 28,0 Slovak Cum. 5,0
Venezüella 12.9 Hollanda 4.4
Tunus 11.7 Lituanya 4.4
Yunanistan 10.4 Letonya 4.1
İsviçre 9.7 Dominik Cum. 4.0
A.B.D. 9.0 Avustralya 4.0
İsveç 9.0 İsrail 4.0
Fransa 8.3 Kostorika 3.8
Şili 8.2 Panama 3.8
Peru 7.5 Finlandiya 3.2
Almanya 7.4 Kolombiya 3.0
Arjantin 7.2 Polonya 3.0
Brezilya 6.7 Romanya 2.7
Portekiz 6.7 Meksika 2.7
Macaristan 6.5 Ekvator 2.6
Kanada 6.5 İngiltere 2.5
Çek Cum. 6.0 Guatemala 2.0
Rusya 6.0 Danimarka 2.0
Türkiye 6.0 Libya 2.0
Avusturya 5.6 Japonya 1.7
Belçika-Lüksemburg 5.4 Mısır 1.2
Estonya 5.3 İrlanda 1.0
İspanya 5.0 El Salvador 1.0
Günlük karbonhidrat ihtiyacını ekmekten karşılayan Türk halkı, makarnayı gerek bulgur
ve gerekse pirinç pilavında olduğu gibi ana yemek olarak kabul etmemiştir. Ancak son
yıllarda hızlı nüfus artışı, makarnanın ekonomik olması, pazarlama ve ulaşım
olanaklarının artması, hızlı kentleşme sonucunda çalışan kadınların hazır gıdaları tercih

etmeleri gibi faktörlerden dolayı makarna tüketimi artma eğilimine girmiş ve bu artışın
devam edeceği tahmin edilmektedir. Tablo 20, yıllara göre makarna tüketim rakamlarını
özetlemektedir.
Tablo 20: Türkiye’de Makarna Tüketimi.
Tüketim Tüketim Tüketim Tüketim
Miktarı Miktarı Miktarı Miktarı
Yıl (ton) Yıl (ton) Yıl (ton) Yıl (ton)
1992 291.269 1997 319.011 2001 352.198 2005 403.166

1993 294.144 1998 330.050 2002 372.455 2006 421.230
1994 297.537 1999 344.645 2003 369.550 2007 423.286
1995 299.770 2000 345.770 2004 385.198 2008 430.928
1996 306.106
Makarnanın besleyici değerinin Türk halkı tarafından yeterince bilinmemesi ve ekmeğin

temel gıda olma özelliğinin günümüzde de devam etmesi makarna tüketiminin gelişimi
önünde duran diğer nedenler olarak sıralanabilir. Makarna sektöründe satışların
bölgesel dağılımına bakıldığında ise Marmara bölgesinin öne çıktığı görülmektedir.
Bunun en önemli nedeni olarak diğer bölgelere göre kişi başına düşen gelirin ve
kentleşme oranının yüksekliği gösterilebilir. Tablo 21, sektördeki satışların coğrafi
bölgeler itibariyle dağılımı göstermektedir.
Tablo 21: Makarna sektöründe satışların bölgesel dağılımı.
Bölge Toplam Satış İçindeki Payı (%)
Marmara 35
Ege 19
İç Anadolu 20
Akdeniz 13
Karadeniz 8
Doğu ve Güneydoğu Anadolu 5
Kaynak: AC Nicelsen Zat
3.5.4 Makarna tüketiminin yetersizliğinin nedenleri

Makarna tüketiminin zaman zaman yavaşlama gösterse de sürekli bir artış eğiliminde
olmasının belli başlı nedenleri vardır. Nüfus artışı, gelir artışı, makarnanın ucuz olması,
kentleşme, kolay hazırlanması, pazarlama ve ulaşım olanaklarının daha etkili hale
gelmesi, sanayileşme gibi faktörler artışın ardındaki nedenler olarak sayılabilir.
Ancak bütün bu gelişmelere rağmen dünyadaki eğilimin tersine Türkiye’de makarna
tüketimini arzu edilen seviyeye ulaşamamıştır. Bunun kuşkusuz birçok temel nedenleri
vardır.

Bu faktörlerin başında ekmek, pirinç, bulgur gibi geleneksel ürünlerin tercih edilmesi ve
tüketimlerinin yüksek olması, makarnanın besleyici değerinin yeterince anlatılamamış
olması, tüketicinin kaliteli makarna hakkında yeterince bilgilendirilmemesi, makarna
pişirilmesi konusunda halkın yeterince bilgi sahibi olmaması, sos kültürünün Türk
mutfağında yerleşik olmaması ve üretimde çeşitliliğin olmaması sayılabilir.
Son yıllarda gelişmeyi etkileyen bu faktörlerde önemli değişiklikler olmuş ve tüketim
artma eğilimine girmiştir.
Türkiye'de ilk makarna üretimi, sanayi olarak 1922 yılında başlamıştır. 1980'li yıllarda
makarna fabrikalarının kapasitelerini arttırması ile ülkemiz, dünyada makarna üreten
ülkeler arasında 5. sıraya yükselmiştir. Ancak Türkiye’deki tüketim miktarının hala
istenilen seviyede olmaması nedeniyle makarna üreticileri atıl kapasitelerle çalışmak
zorunda kalmaktadır.
Makarna hem besin değeri yüksek, hem doyurucu hem de vitamin ve mineraller
açısından zengin ve sağlıklı bir besindir. Makarna yapısında bulunan kompleks
karbonhidratların hızlı bir şekilde parçalanıp enerjiye dönüşmesi nedeniyle önemli bir
enerji kaynağıdır. Son zamanlarda çalışan kesimin ve dar gelirli grubun temel gıda
maddesi haline geldiği söylenebilir. Makarna A, B1, B2, vitaminleri, demir, kalsiyum,
fosfor, potasyum ve protein içerir. Yağ ve sodyum oranı düşüktür, kolesterol riski yoktur.
Sağlıklı beslenme için oluşturulmuş ve hangi besin grubunun günlük kaç porsiyon
tüketilmesi gerektiğini anlatan beslenme piramidine göre makarna, en çok tüketilmesi
gereken besin grubunda yer almaktadır.
3.5.5 Makarna Dış Ticareti

Türkiye de 01.01.1989 tarihinden itibaren yürürlüğe giren “Armonize Mal Tanımı ve
Kodlama Sistemi Uluslararası Sözleşmesi”nde yer alan Armonize Sistem
Nomanklatürü’ne göre makarna Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde 1902 pozisyonunda yer
almaktadır (Uluslararası Standart Ticari Sınıflandırmasında ise SITC 0483’te yer
almaktadır). Bu kod temel alınarak içeriklerine göre sınıflandırılmış makarna ürünlerinin
ihracatı sırasında kullanılacak gümrük tarife numaraları belirlenmiştir. Tablo 22, dış
ticarette ürün tanımlarının ülkeden ülkeye farklılık göstermesinin önlenmesi amacıyla
oluşturulan makarna ürünlerinde kullanılan gümrük tarife sistemini detaylı olarak
göstermektedir.
Tablo 22: Makarnalarda Kullanılan Gümrük Tarife Numaraları.
Tarife Numaraları Ürün Çeşitleri
1902 Makarnalar (pişirilmiş veya et ile veya diğer maddeler ile doldurulmuş veya başka şekilde
hazırlanmış olsun olmasın) (Spagetti, macaroni, şehriye, lazanya gnocchi, ravioli, canelloni
gibi); kuskus (hazırlanmış olsun olması)

Pişirilmemiş makarna (dondurulmamış veya başka şekilde hazırlanmamış)
1902.11 Yumurta içerenler

1902.11.00.00.11 Sadece yumurta ve makarnalık buğday (durum buğdayı) unu ve irmiği içerenler
1902.11.00.00.19 Diğerleri
1902.19 Diğerleri
1902.19.10.00.00 Ekmeklik buğday unu veya irmiği içermeyenler
Diğerleri
1902.19.90.00.11 Sebzeli olanlar
1902.19.90.00.12 Sade olanlar
1902.19.90.00.13 Fenilketonüri Hastaları için düşük proteinli makarna
1902.19.90.00.19 Diğerleri
1902.20 Doldurulmuş makarnalar (pişirilmiş veya başka şekilde hazırlanmış olsun olması)
1902.20.10.00.00 Ağırlık itibariyle %20 den fazla balık, yumuşakça, kabuklu hayvan ve diğer su omurgasızları
içerenler
Ağırlık itibariyle %20 den fazla sosis ve benzerlerini, her cins et ve sakatatı içerenler(her
türlü katı yağ dâhil)
1902.20.30.10.00 Et ve sakatat içerenler

1902.20.30.90.00 Diğerleri
Diğerleri
1902.20.91.00.00 Pişirilmiş
1902.20.99.00.00 Diğerleri
1902.30 Diğer makarnalar
1902.30.10.00.00 Kurutulmuş
1902.30.90.00.00 Diğerleri
1902.40 Kuskus
1902.40.10.00.00 Hazırlanmış kuskus
1902.40.90.00.00 Diğerleri
Kaynak T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı
3.5.6 Makarna İhracatı

Birleşmiş Milletler verilerine göre dünya makarna ihracatı 2005 yılında 3,7 milyar dolar
değerinde gerçekleşmiştir. İtalya 1,6 milyar dolar ve % 43 pay ile en büyük ihracatçı
konumundadır. İtalya’yı Çin, Belçika, Güney Kore, ABD, Kanada, Fransa ve Almanya
izlemiştir. 1995 yılında % 3 pay ile dünyanın üçüncü makarna ihracatçısı olan Türkiye,
2004 yılında 14. sıraya gerileyerek pazar payı % 1,3 olarak gerçekleşmiştir.
1996-1997 yıllarında ihracatta ikinci sırada yer alan Türkiye, 2000 yılında 22. sıraya
gerilemiş, pazar payı ise % 0,5 olmuştur. Türkiye 2003 yılında başlayan, 2004 yılında
devam eden ve 2005 yılında gerçekleştirdiği ihracat artışı sonucu tekrar ikinci sıradaki
yerine ulaşmıştır.
Dünyanın en büyük makarna ihracatçısı olan İtalya’da aralarında dondurulmuş gıdaların
da bulunduğu birçok ürünün makarna ile rekabet ediyor olmasına rağmen tüketimi
giderek artmaktadır ve tüketimi istikrarlı bir seyir izlemektedir. Bir ailenin makarna

tüketimi yılda 46 kilogramı aşmakta, tüketim miktarı ailenin gelir seviyesine göre
değişmektedir. Düşük gelirli ailelerde tüketim 69,0 kg iken yüksek gelirli ailelerde bu
rakam 25,7 kilogramdır.
Gelecekte makarna tüketiminin ne olacağı konusunda tahmin yapmak oldukça güçtür.
Buna karşın, ucuz makarna ürünlerinin payı artış göstermesine rağmen değer bazında
makarna pazarının büyüyeceği tahmin edilmektedir. Promosyon, toplam pazar değerin
% 23’ü kadardır.
İtalyan makarna piyasasında birçok firma faaliyet göstermektedir. Barilla, piyasanın
1/3’üne sahipken, De Cecco, Agnesi, Divella, Voiello, La Monisa gibi rakiplerinin her
birinin pazar payı %6,0’nın altındadır. Ancak bazı bölgelerde yerel firmalar piyasanın
büyük bir kısmını kontrol edebilmektedirler. Perakendecilerin sahip olduğu kendilerine
ait markaların payı % 11,0’e ulaşmıştır.
ABD ve AB arasında AB’den ABD’ye makarna ihracatı konusunda 1987 yılında imzalanan
bir anlaşma bulunmaktadır. Söz konusu anlaşmada AB’den ABD’ye yapılan ihracatlarda
ihracat iadelerinin azaltılması maddesi konulmuş olup, ilk başta % 27,5 oranında bir
düşüş öngörülmüştür. Dâhilde İşleme Desteği’ne (IPR) makarna ihracatında izin
verilmektedir. IPR çerçevesinde, topluluk üreticilerine dünya fiyatlarından durum
buğdayı temini garanti edilmektedir. IPR kapsamındaki makarna ihracatı, ihracat
iadesine tabi değildir. İki taraf da AB’nin ABD’ye makarna ihracatını hem IPR hem de
ihracat iadesi kapsamında takip etmekle yükümlüdür. Avrupa Birliği, Ağustos-Ocak ve
Şubat-Temmuz olmak üzere altı aylık periyotlarla her dönem bitiminden 45 gün içinde
makarna ihracatına ait rapor sunmakla yükümlüdür. AB’nin IPR kapsamındaki makarna
ihracatı her altı ay için belirlenen oranın altında kalırsa ihracat iadesindeki indirim
oranının artırılması garanti edilmiştir. Eğer ihracat miktarı anlaşmanın üzerinde
gerçekleşirse bu defa ihracat iadesi oranındaki düşüş azaltılacaktır.
Anlaşma süresince AB’nin ABD’ye makarna ihracatına yeni bir teşvik uygulaması
yasaklanmıştır. Bu kural ihlal edilirse ABD’nin yeni anlaşma yapma veya anlaşmayı
feshetme hakkı bulunmaktadır.
Dünya makarna ticaretini etkileyen faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
• Rekabet, tüketici tercihleri ve teknolojinin küreselleşmesi,
• Hem sanayiler hem de müşteriler arası koordinasyon,
• Bölgesel birleşmelerin (AB, NAFTA, MERCOSUR) payının ticarette artması,
• Gelişmiş ve yeni gelişmekte olan ekonomilerdeki beklenen büyüme,
• Sürdürülebilir büyüme ve bunun çevre üzerindeki etkileri,
• Küreselleşmeye karşı ortaya çıkan gelir, kültür, sağlık, beslenme ve din konularındaki
farklılıklar,
• Tüketicilerin sağlık ve lezzet tercihlerini çok zor değiştirmeleri,

• Dışarıda yeme eğilimi ve gıda hizmet sektöründeki fırsatlar,
• Internet ve e-ticaret.
Tüm bu faktörler aynı zamanda makarna ihracatçıları için daha çok rekabet ve daha az
kar payı anlamına da gelebilmektedir.
Son üç yıl içinde makarna için en büyük pazarlar miktar olarak daralırken diğer
pazarlarda değişme olmamış veya çok az bir artış göstermiştir. Değer bazında ise genel
olarak gerilemiş veya sabit kalmıştır. Büyük markalar pazar payını korurken, özel
markaların pazar payları birçok piyasada artış göstermiştir.
Birçok makarna üreticisi pazarın durumundan memnun değildir. Bunun başlıca
nedenleri; fiyatlardaki düşüş, rakiplerin giderek daha saldırgan hale gelmesi, üretim
kapasitelerindeki artışın devam etmesi ve ihracatın önündeki engellerdir.
Latin Amerika ülkelerinde makarnanın önemi giderek artmaktadır. Söz konusu
ülkelerdeki makarna fabrikaları durum buğdayından çok yumuşak buğdaylardan
makarna üretimi yapmaktadır. Ancak Brezilya hariç bu ülkelerdeki tüketicilerin büyük
kısmı % 100 durum buğdayından üretilen makarnaları tercih etmektedir. Brezilya
makarna üretiminin hemen hemen tamamı yumuşak buğdaylardan üretilmektedir.
Ancak bu ülkede durum buğdayından üretilen makarnalara olan talep giderek
artmaktadır. Ülke 170 milyon nüfusu ile potansiyel bir pazar konumundadır.
Türkiye’de makarna ihracatı ilk kez 1970 yılında 13 ton ile başlamış ve sonraki yıllarda
sürekli artış kaydedilmiştir. 1990’lı yılların başında ihracat hız kazanmış, özellikle 1994
yılında itibaren süratle artarak 1997 yılında 136 bin tona ulaşmıştır. Türkiye bu yıllardaki
ihracatıyla dünya ticaretinde ihracatta İtalya’dan sonra ikinci sırayı almıştır (Tablo 23).
Tablo 23: Türkiye makarna ihracatı.
İhracat İhracat İhracat İhracat

Yıl Yıl Yıl Yıl
(ton) (ton) (ton) (ton)
1992 59.731 1996 108.894 2000 27.350 2004 126.810

1993 52.856 1997 135.989 2001 35.950 2005 163.830
1994 85.463 1998 93.950 2002 49.051 2006 193.205
1995 111.230 1999 25.800 2003 68.450 2007 177.114
2008 175.690
Kaynak:2008 TMSD
Bilindiği üzere uluslar arası pazarlarda rakip ülkelerin ekonomik ve siyasi güçlerini
kullanarak avantajlı bir konumda ihracat yapabildikleri bir gerçektir. Bu çerçevede İtalya,
Fransa, İspanya ve Yunanistan gibi AB üyesi makarna ihracatçıları bu pazarlarda kotasız
ihracat yapabilirken maalesef Türkiye değer kotasıyla sınırlandırılmış durumdadır.

Şekil 3: Kıtalara göre Türkiye’nin 2008 Yılı Makarna İhracatı.
AVUSTRALYA BİLİNMEYEN
0,1% ÜLKELER
AMERİKA 0,0%
2,0%
AVRUPA
AFRİKA 9,6%
44,3%
ASYA
43,9%
Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası Makarna Sektör Araştırması
1992 yılında AB’ye yapılan makarna ihracatı 7.800 ton, 1993’te 7.978 ton, 1994 yılında
10.762 ton iken 1996 yılında 2.333 tona gerilemiştir.
Grafik 1: Türkiye’nin Gümrük Birliği sonrası AB ülkelerine makarna ihracatı.
Kaynak:2008 TMSD
Geçen süre içerisinde ihracat tekrar yavaş yavaş yükselmeye başlamış ve 2003 yılında
6.108 tonla değer kotası sınırına ulaşmıştır. Uygulanmakta olan değer kotası nedeniyle
AB’den gelen büyük tonajlı taleplere olumlu yanıt verilememektedir. DTM nezdinde
yapılan vergilerin karşılıklı sıfırlanması ve değer kotasının kaldırılması talebi yetkililer

tarafından AB’ye iletilmiştir. AB ülkeleri makarnada en büyük pazar konumundadır. Zira
yıllık tüketim 2003 yılı itibariyle 3 milyon tonun üzerine çıkmış olup yıllık 800 bin ton
ithalat yapmaktadır. Buradan da görüleceği üzere değer kotasının ve tarım payı adı
altında alınan vergilerin karşılıklı sıfırlanması durumunda AB, Türkiye makarna sektörü
için çok büyük bir pazar durumuna gelecektir. Tablo 24, hâlihazırda Türkiye’nin makarna
ihracat ettiği AB ülkeleriyle ilgili rakamları göstermektedir.
Tablo 24: Makarna İhracatı yaptığımız AB ülkeleri ($).
2004 YILI 2005 YILI 2006 2007 YILI 2008 YILI

Ülkeler Miktar Değer Miktar Değer Mikta Değer Miktar Değer Miktar Değer
Almanya 2.602 1.294.460 4.066 r
2.137.601 4.173 2.219.169 4.830 3.594.464 6.496 7.782.411
Avusturya 69 34.420 250 114.667 233 113.137 274 188.860 394 454.974
Belçika 2.078 919.919 762 388.663 163 83.169 202 142.206 408 459.893
Danimarka 144 57.521 83 41.370 53 26.062 75 41.661 88 106.636
Finlandiya - - - - 12 5.870 - - - -
Fransa 196 81.163 207 86.591 169 90.915 122 87.370 341 389.421
Hollanda 1.234 474.204 1.042 444.022 1.182 701.994 1.130 864.512 - -
İngiltere 799 380.208 600 279.336 627 313.491 511 337.348 718 824.150
İrlanda - - 8 2.780 - - - - - -
İspanya 6 4.710 26 11.303 - - - - 0,4 1.147
İsveç 45 19.792 57 28.450 85 43.362 84 64.791 206 231.912
İtalya 982 387.939 375 140.982 0,3 1.042 - - - -
Lüksemburg - - 11 17.842 12 20.097 - - - -
Portekiz - - 48 18.596 - - 20 16.000 - -
Yunanistan 80 33.393 21 10.813 49 21.709 124 74.672 3 45.979
Romanya - - 148 62366 117 52.478 21 11.631 24 23.566
Bulgaristan - - 76 31207 5 2.846 - - - -
Polonya - - - - 71 27.495 - - - -
Slovakya 19 7.980 - - - - - - - -
Slovenya - - - - - - - - - -
Estonya - - - - - - - - - -
Malta - - - - - - - - - -
Kıbrıs - - - - - - 1.7 1.413 - -
Çek cum. - - - - - - - - - -
Toplam 8.235 3.678.729 7.780 3.816.589 6.951 3.722.836 7.395 5.424.928 8.678 10.320.089
Kaynak:2008 TMSD
Türk makarna sektörü için oldukça önemli bir pazar olan ABD’ye 50 bin ton seviyelerinde
makarna ihracatı yapılırken ABD’nin İtalya ve Türk makarnaları için başlattığı anti-
damping soruşturması sonucu % 48-63 oranlarında anti-damping ve % 9-16 oranlarında
telafi edici vergileri Türk makarnaları için de uygulamaya başlamıştır. Bu yüksek vergiler
karşısında ABD’ye yapılan ihracat 1996 yılı sonrasında durma noktasına gelmiştir (Grafik
2).
Grafik 2: ABD’ye Yapılan Makarna İhracatı.

Kaynak:2008 TMSD
1998 ve 1999 yıllarında bazı üretici firmalar ABD Ticaret Bakanlığı’na müracaat ederek
bu vergilerin kaldırılması talebinde bulunmuşlar ve yapılan inceleme sonucunda dört
firmanın talebi haklı görülerek anti-damping ve telafi edici vergiler indirilmiştir. Bu
olumlu gelişmelere karşın kısa sürede kaybedilen ABD pazarında yeniden yer edinip
ihracatı eski seviyelere çıkarmak zor görünmektedir. Nitekim bu ülkeye 2000 yılında
ihracatımız 11.193 ton, 2001’de 2.093 ton, 2002’de 3.270 ton ve 2003 yılında da 3.847
tona 2005 yılında da 4.038 tona ulaşmıştır.
1998 yılında meydana gelen ekonomik krize kadar Rusya ve BDT sektörümüz ihracatında
çok önemli bir paya sahipti. Özellikle AB ‘de ve ABD’de karşılaştığımız sorunlar
sonucunda ihracat hemen hemen tamamen bu ülkelere yönelmişti. Nitekim sektörün
ihracatında rekor düzeye ulaştığı 1997 yılında yapmış olduğu 136 bin tonluk makarna
ihracatının 122 bin tonu (% 90’ı) Rusya ve BDT’ ye yapılmıştı. Krizle beraber hızla bir
düşüş gerçekleşmiş ve 1998 yılında 76 bin tona düşen ihracat rakamı, 1999 yılında 6.000
tona ve 2.000 yılında ise 1.600 ton gibi çok küçük bir seviyeye düşmüştür. Bu düşüş daha
sonra devam etmiş ve 2003 yılında 85 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu düşüşün önemli
nedenlerinden biri de Rusya Federasyonu’nun kendi makarna sektörüne yeni yatırımlar
yaparak üretim kapasitesini süratle artırması ve kendi kendine yeterli duruma gelmesi
olmuştur.
Tek pazara yönelmenin sıkıntısını ve zararını gören makarna sektörü yaşadığı bu
olumsuzluklar sonucunda yeni pazar arayışlarına yönelmiştir. 2001 yılından itibaren
sektör yeni pazarlar aramaya başlamış ve yoğun çalışmalar sonucu 2001 yılı ihracatı 36
bin ton olarak gerçekleşmiştir. İhracatta gerçekleşen bu rakamın çoğu Gürcistan,
Lübnan, Japonya gibi yeni pazarlara yapılmıştır.

Tekrar yakaladığı yükselme eğilimi ile ihracatına devam eden makarna sektörü, Dubai,
Azerbaycan, BEA gibi Asya ülkeleri yanı sıra birçok Afrika ülkesine de ihracat yapmaya
başlamış, 2002 yılında 49 bin ton, 2003 yılında ise 68 bin tonluk bir makarna ihracatı
gerçekleştirmiştir. 2004 yılında 126 bin ton’a ulaşan makarna ihracatı 2005 yılında
164.413 ton ile en yüksek ihracat rakamına ulaşılmıştır. 2006 yılında ise Türk makarna
üreticilerinin ihracat rakamı 200 bin tonları görmüştür. Tablo 25, 2002 ve 2008 yılları
arasında en fazla ihracat yapılan 5 ülkeye yapılan ihracat miktarını ve değerlerini
göstermektedir. Tablo 25, taleplerinin yıllara göre iniş veya çıkış göstermelerine rağmen
Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, İsrail ve Azerbaycan gibi yakın komşularımızın makarna
sektörü için önemli bir pazar potansiyeline sahip olduklarını göstermektedir
Tablo 25: Türkiye’nin son 7 yılda en fazla ihracat yaptığı ilk 5 ülke.
Yıllar Sıra Ülke Miktar (ton) Değer ($)

1 BAE 16.267 15.552.094
2 Irak 13.182 12.632.750
2008 3 Benin 11.282 11.725.818
4 Japonya 9.546 11.642.532
5 Togo 10.561 10.147.354
1 BAE 20.070 11.387.544
2 Irak 19.270 10.657.522
2007 3 Cibuti 10.320 6.268.394
4 Togo 9.280 5.592.618
5 İsrail 9.013 5.485.868
1 BAE 33.437 13.608.576
2 Irak 18.236 7.546.607
2006 3 Cibuti 12.250 5.243.844
4 İsrail 9.721 4.034.913
5 Togo 9.714 4.125.254
1 BAE 22.537 8.385.635
2 Irak 14.256 5.458.080
2005 3 Cibuti 9.320 3.678.134
4 İsrail 8.295 3.361.258
5 Azerbaycan 6.688 2.814.162
1 BAE 22.391 8.555.095
2 Irak 10.681 3.963.974
2004 3 Cibuti 7.058 2.782.571
4 İsrail 7.593 2.906.408
5 Azerbaycan 6.551 2.688.788
1 Dubai 15.557 5.969.618
2 Irak 4.511 1.732.184
2003 3 Azerbaycan 4.491 1.790.295
4 BAE 4.081 1.534.395
5 ABD 3.848 1.483.544
1 Dubai 7.187 2.501.550
2 Gürcistan 4.119 1.227.289
2002 3 Azerbaycan 3.937 1.403.347
4 ABD 3.270 1.158.682
5 Lübnan 3.031 995.767
Kaynak:2008 TMSD

Türkiye’nin makarna ihracat ettiği ülke sayısına bakıldığında 2000 yılından beri sürekli
artan bir eğilimin olduğu görülecektir. 2000 yılında makarna ihracatı yapılan ülke sayısı
67 iken bu sayı 2006’da 123’e çıkmıştır. 2007 yılında bazı pazarların kaybından sonra bu
sayı 118’e inmiş takip eden yılda (2008) ise küçük bir artış ile sayı 120’ye yükselmiştir.
Türkiye makarnanın dışında irmik ihracatı da yapmaktadır. 2006 yılında 18,823 ton olan
irmik ihracatı 2007 yılında % 39,5 bir artış ile 26,267 tona ulaşmıştır. 2008 yılında çok
küçük bir azalmaya karşın aynı düzeyde bir irmik ihracatı gerçekleşmiştir. Parasal değer
olarak irmik ihracatından gelen değer yaklaşık 34 milyon liradır.
3.5.7 Makarna İthalatı

Birleşmiş Milletlerin verilerine göre; 3,3 milyar dolar olan 2005 yılı dünya makarna
ithalatının % 50’si AB ülkelerine aittir. Ülkeler bazında ise 553 milyon dolar ve % 16,7 pay
ile ABD ilk sırada yer almıştır. ABD’yi % 13,5 ile Almanya, % 10,6 Fransa, % 10 ile
İngiltere, % 8,6 ile Japonya ve % 5,8 ile Kanada izlemiştir (Grafik 3).
Grafik 3: En Çok Makarna İthal Eden Ülkeler (2005).
Kaynak:2008 TMSD
ABD makarna sanayi ticari olarak makarna üretime 1800’lü yılların ortalarında
başlamıştır. 1950 yıllarında bile yaklaşık 450 küçük ölçekli fabrika üretim yapmaktadır.
Ancak 1970’li yıllarda büyük firmalar bölgesel çapta üretim yapmaya başlamıştır. Şu
anda 30 adet büyük ölçekli firma üretim yapmaktadır ve büyük firmalar makarna
piyasasının % 80’ini ellerinde tutmaktadırlar.

ABD’de üreticiler pazar paylarını giderek ithal ürünlere bırakmaktadır. 1993 yılında yurt
içindeki üreticilerin payı % 87 iken 1994 ve 1995 yıllarında sırasıyla % 84 ve % 85’e
gerilemiştir.
ABD’nin İtalya ve Türkiye’den gerçekleştirdiği yumurta içermeyen makarna ithalatı,
1992-1995 yılları arasında % 70’in üzerinde artış göstermiştir. Böylece ülke tüketimindeki
artışın büyük kısmı ithalat ile karşılanmıştır. Aynı dönemde İtalya ve Türkiye’nin ithalat
içindeki payı % 9’dan % 13’ün üzerine çıkmıştır. ABD’li üreticiler bu iki ülkenin makarna
ihracatını sübvanse ettiğini ve ABD piyasasında fiyatları kırarak yerli sanayiye zarar
verdiğini iddia etmişlerdir. Türk makarnasının ABD pazarındaki payı % 1’in altında
olmasına rağmen ABD Uluslararası Ticaret Komisyonu Temmuz 1996 tarihinde ABD
makarna pazarının İtalya ve Türkiye’den ithal edilen makarnalar nedeniyle zarara
uğradığı kararını almıştır. 1995 yılında 50 bin ton dolayında Türkiye’den makarna ithal
eden ABD Türk makarnalarına 1996 Temmuz ayından itibaren % 48-63 oranlarında anti-
damping ve % 9-16 oranlarında da telafi edici verginin alınmasını kararlaştırmıştır.
Kanada makarna ticaretinde net ithalatçı konumundadır. 1990-1995 yılları arasında
ithalatı % 90 oranında artış göstermiştir. ABD, Kanada’nın makarna ithalatında en önemli
ülkedir. Toplam makarna ithalatının ortalama % 40’ı ABD’den gerçekleştirilmektedir.
İthalatında ikinci büyük ülke İtalya’dır. İtalya’nın ithalatı içindeki payı 1980’li yıllarda
artmaya başlamıştır. 1990-1995 yılları arasında İtalya’dan yapılan ithalat % 83 artış
göstermiştir.
Japonya: Dünyanın en büyük beşinci makarna ithalatçısı olan Japonya’nın en büyük
tedarikçisi İtalya iken, 2005 yılında Çin ilk sıraya yükselmiştir. 2005 yılı verilerine göre
toplam makarna ithalatının % 39’u Çin’den, % 30’u ise İtalya’dan yapılmıştır. Diğer
ithalat yaptığı ülkeler Tayland, ABD ve Güney Kore’dir. Japonya’da en çok tanınan İtalyan
markaları Buitoni, Barilla, Spigadoro, Ponte, De Ceccho’dur. 1998 yılından sonra
ABD’den yapılan ithalat büyük oranda artmıştır. Böylece İtalya’nın payı düşüş
göstermiştir. Bunun nedenlerinin en önemlisi, iki büyük Japon makarna üreticisinin
ABD’de üretime başlamış olmalarıdır. 2005 yılında Japonya’nın makarna ithalatı 171.373
ton olarak gerçekleşmiştir. Bunun büyük kısmı spagettiye ait olup, makarna ve yumurta
içeren erişte ithalatı ise çok düşüktür.
İtalyan makarnası, Japonya’da sağlıklı bir gıda olarak tanınmaktadır. Beslenme
uzmanlarının bu görüşü savunması, pazarlama stratejisi olup, tüketimi önemli oranda
artırmıştır. 1993 ve 1997 yılları arasında makarna pazarı, batı ülkelerinden yapılan
yüksek miktarlı ithalatla birlikte on kat büyümüştür. Spagetti, pazarda büyük bir
üstünlüğe sahiptir. Ancak pazardaki büyüme oranı, erişte pazarının gelişmesi ve
Japonların beslenmesinde pirincin önemini koruması nedeniyle yavaş seyretmektedir.

Japonya’da makarna tüketimi hem perakende hem de gıda hizmeti sektöründe artış
göstermektedir. Yerli üreticiler ürünlerinin kalitesini, İtalyan makarnasına yaklaştırmaya
odaklanmış durumdadırlar. Gıda hizmeti sektöründe spagetti satışları artış
göstermektedir. Yerli sanayideki gelişmeye karşın ithal makarnaların satışları daha hızlı
artmaktadır. İthal edilen makarnaların 2/3’ü gıda hizmeti sektöründe kullanılmaktadır.
Spagetti, yerli tüketimin % 80’ini oluşturmakta, diğer makarna çeşitlerinin satışı ise daha
düşük kalmaktadır. Yerli makarna üreticileri değişik makarna çeşitleri geliştirmeye
çalışmaktadır. Kısa makarna çeşitlerinin tüketimi, gıda hizmet sektöründe artış
göstermektedir. Gıda hizmet sektörü perakende pazarındaki gelişmelerin bir göstergesi
olduğu için perakende piyasasında da kısa makarna çeşitlerinin satışında artış
beklenmektedir.
Genel olarak ihracatçı ülke konumunda olan Türkiye’de yapılan makarna ithalatı daha
ziyade lüks tüketime giren mallara yönelik olarak yapılmakta, bu tür ürünler lüks otel ve
lokantalarda tüketilmektedir. Türkiye’nin makarna üretimi tüketim ihtiyacını yeterince
karşılayacak düzeyde olduğundan, çok düşük düzeyde ithalat yapılmaktadır. (Tablo 26).
Tablo 26: Türkiye’nin makarna ithalatı.
Yıl Miktar Yıl Miktar Yıl Miktar Yıl Miktar

(Ton) (Ton) (Ton) (Ton)
1992 139 1997 305 2001 307 2005 663

1993 320 1998 222 2002 305 2006 920
1994 136 1999 309 2003 340 2007 1090
1995 179 2000 299 2004 573 2008 1539
1996 308
Kaynak: TÜİK Verileri
Türkiye’de yaygın olarak üretimi yapılan çeşitlerden ziyade az rastlanan çeşitler ithal
edilmektedir. Tür olarak kurutulmuş sınıfına giren makarnalar ithal edilirken gümrük
tarife cetvelinde “Diğer” kısmına giren makarnalarda yoğunluk gözlenmektedir.
Makarna ithalatında İtalya’nın dünyada olduğu gibi Türkiye’de de üstünlüğü belirgin
olarak görülmektedir. İtalya, Çin ve Tayland dışında hiçbir ülkeden düzenli ithalat
yapılmamakta olup yıldan yıla değişmekle beraber, bir belirgin özellik de Uzakdoğu
mallarının ithalatta ön sıralara çıkmasıdır.
Çin, Güney Kore, Tayland ve Japonya’nın ilk on ülke arasında yer alması, Uzakdoğu
yiyecek kültürünün merak edilmesi ve özellikle lüks lokantalarda bu yörelerin
yiyeceklerine olan talepten kaynaklanmaktadır (Tablo 27).
Tablo 27: Türkiye’nin 2007 - 2008 yılı itibariyle makarna ithalatı yaptığı ülkeler ($).
2007 2008
Ülke Miktar (ton) Değer ($) Miktar (ton) Değer ($)
İtalya 707,56 1.706,69 1.040,01 3.346,28
İsviçre 60,82 311,34 64,18 296,64

Güney Kore Cum. 39,04 261,66 16,10 109,24
Çin Halk Cum. 206,58 206,42 252,28 285,02
Almanya 21,73 92,21 18,70 98,48
Tayland 20,94 54,62 20,87 40,53
Romanya 29,28 32,94 65,24 90,42
Japonya - - 47,03 70,65
Fransa 1,91 7,96 11,61 70,18
İsveç 0,90 2,75 0,45 1,57
A.B.D. 0,30 2,12 0,32 3,79
İngiltere - - 0,92 2,25
İspanya - - 1,08 7,66
Toplam 1.089,06 2.678,72 1.538,77 4.422,71
Kaynak: TÜİK Verileri
3.5.8 Türkiye’de Hububat ve Makarnalık Buğdaya Yönelik Uygulanan Tarım Politikaları
Ülkemizde tarımsal politikalar; a) fiyat müdahaleleri, b) sübvansiyonlar, c) doğal afet

ödemeleri, d) süt teşvik primi ödemeleri, e) bazı yıllarda ödenen destekleme primleri, f)
araştırma, eğitim, yayım ve denetim gibi genel hizmetlerle ilgili kamu faaliyetleri, g)
büyük ölçüde kamu tarafından sürdürülen tarımsal alt yapı yatırımları ve h) yatırım ve
ihracat teşvik gibi araçlarla sürdürülmektedir.
Son yıllarda ise tütünde kota uygulamasına dayalı tazminat, çayda gençleştirmeye
yönelik budama tazminatı, tütün ve pamuk için uygulanan prim sistemi uygulaması
gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, iç pazar fiyatlarının istenilen düzeyde tutulması için hayvansal
ürünler, çay şeker ve hububat gibi ürünlere yüksek ithalat korumaları uygulanmaktadır.
Son yıllarda destekleme alımları kapsamının bütçe harcamalarının azalması ve dünyada
egemen olan liberalleşme eğilimleri yönünde daralması ile tarım politikası
müdahalelerine konu olan ürün sayısı da azalmıştır. Böylelikle tarım ürünleri fiyatlarına
devlet müdahalesinin en aza indirilmesine çalışılmaktadır.
Ayrıca üreticilere doğrudan gelir desteğinin sağlanması, girdi desteklerinin arz fazlası
olan ürünler yerine iç ve dış talebin yoğun olduğu ürünlere yönlendirilmesi de
planlamaktadır. Ancak hububat bu arada makarnalık buğdaylar destekleme kapsamında
kalmışlardır. Makarnalık buğday üreticileri ayrıca gübre sübvansiyonlarından da
yararlanmaktadırlar. Ancak bu sübvansiyonun ürünlere yönelik bir uygulama değil de
genel bir uygulama olması nedeniyle üreticilerin makarnalık buğday üretimine yönelik
olarak teşvik edilmesi söz konusu olmamaktadır.
Türkiye’de müdahalelerin AB’ye göre çok dar kapsamlı olması ve “sanayicinin ihtiyacının
karşılamak amacıyla sert buğday üretimini artıracak önlemler alma “şeklinde bir görüşün
oluşmaması sektörün yaşadığı en önemli problemlerden birisidir.

Üretim politikalarımızda makarnalık buğday ekmeklik buğday gibi değerlendirilmekte,
makarnalık buğdayın üretimi, tüketimi ve sanayide kullanımı konuları üzerinde
durulmamaktadır. Bu nedenle sadece alım garantisi ve destekleme alımının yapılması ile
hedeflere ulaşmak mümkün olamamaktadır. Ayrıca ekmeklik ve makarnalık buğday
fiyatları arasındaki fiyat farkının yeterli olmaması çiftçinin verimi daha yüksek olan
ekmeklik buğdayı tercih etmesine neden olmaktadır.
Avrupa ülkelerinde ekmeklik ve makarnalık buğday fiyat farkı çok daha yüksek olup
buğday ekimi için ayrıca teşvik yapılmaktadır. Ülkemizde böyle bir uygulama yoktur. Bu
nedenle makarnalık buğday üretimi ekmeklik buğdaya göre çok daha yüksek fiyat
vererek desteklenmeli, fiyat destekleme politikalarının yanı sıra sübvansiyon ve kredi
gibi desteklemelerin de yapılması gerekmektedir.
3.5.9 TMO’nun Misyonu
Türkiye’de ilk destekleme 1932 yılında hükümetin buğday ve üzüm piyasasına müdahale
etmesiyle başlamıştır. Destekleme politikasının kapsamı Tarım Satış Kooperatifleri ve
Toprak Mahsulleri Ofisinin faaliyete geçirilmesiyle genişletilmiştir. Destekleme
alımlarıyla görevlendirilen kuruluşların finansman ihtiyacının karşılanması ödemelerin
zamanında yapılması bakımından büyük önem taşımaktadır.
1938 yılında 3491 Sayılı yasa ile kurulan TMO faaliyetlerinde özerk sorumluluğu
sermayesi ile sınırlı ve tüzel kişiliğe sahip bir iktisadi devlet teşekkülüdür. TMO’nun
görevlerinin başında tahıl ürünleri piyasasını düzenleyici önlemler almak, ülkede üretilen
hububatı alıp muhafaza etmek ve alıcı talep ettiğinde satmaktadır. Ayrıca TMO tohum
iyileştirme dağıtım, ilaçlama ile araştırma gibi çeşitli işlevleri yerine getirmekte ekimle ise
ancak Tarım Bakanlığı tarafından kendine görev verildiği takdirde tohumluk dağıtımıyla
ilgilenmektedir. TMO her yıl alacağı buğday miktarlarının tahminlerini de yapmaktadır.
TMO 1988 yılında başlayarak çiftçiye ödediği fiyatlarda en kaliteli ürün için ilan ettiği baş
alım fiyatı sisteminden ortalama kalitede ürüne verilen destekleme alım fiyatına
geçmiştir. Bu sistemde ortalama alım kalitesi üzerindeki ürüne ek prim verirken kalitesi
ortalamanın altında olan üreticinin elindeki ürünleri asgari alım fiyatı ile almaktadır.
TMO ayrıca hasattan önce açıkladığı fiyatları kademeli alım fiyatı sistemine bağlı olarak
genel fiyat artışlarını kısmen karşılayacak biçimde aylık olarak artırmaktadır.
1992 yılında çıkarılan bir kararname ile TMO’nun üreticiden satın aldığı buğday ya da
başka tahılları satın aldığı fiyatın en az % 15 ‘in üzerinde bir fiyatla satma zorunluluğu
getirildi.

Böylelikle özel sektörde TMO’nun yanında piyasaya girerek alıma geçmiş ve TMO’nun
yükü hafifletilmiştir. TMO’nun kullanmadığı siloları özel sektör kiralayarak buğdayı bu
silolarda depolarken, 1996 yılında TMO’nun depolama ve finansman yükü göz önüne
alınmadan buğdayın alım fiyatından satışına olanak sağlandı. 1997 ve 1998 yıllarında
TMO mali sektörü ve tahılı kullanan sanayicileri desteklemek amacıyla alım yapmıştı
3.5.10 Avrupa Birliğinde Hububat Ve Makarnalık Buğdaya Yönelik Uygulanan Politikalar
Topluluk içinde fiyatların yüksek tutulduğu dönemlerde, dünya fiyatlarının düşük

düzeyde kalması ile topluluk üreticisi ithal hububat karşısında aradaki fiyat farkının vergi
(prelevman) olarak kesilmesiyle korunmuştur. Durum buğdayı fiyatları yumuşak buğday
fiyatının üstünde belirlenmekte ve minimum bir üretici fiyatı ile müdahale arasındaki
fark, fark giderici ödeme olarak çiftçiye verilmekteydi.
Hububat ve makarnaya yönelik uygulanan politikaların aynı zamanda çok sayıda ürün
için uygulanması ve Avrupa Birliği ülkelerinin birçok ürün açısından dünyanın en büyük
ihracatçı ülkeleri olması sonucu, dünya piyasaları izlenen bu politikadan olumsuz yönde
etkilenmiştir.
Bu yüzden 1986’da başlayan Uruguay Görüşmelerinin ana konusunu tarım oluşturmuş

ve AB‘nin politikalarını değiştirmeye yönelik baskı kurulmuştur. Bunun neticesinde AB
‘de tarım reform çalışması başlatılmış ve 1992 yılında uygulamaya konulmuştur.
1992 reformunun ana ilkesi, 1988 den itibaren başlatılan iç fiyatlardaki yıllık gerilemeyi
daha yaygın ve etkin hale getirerek, sektörün fiyatlar yoluyla desteklenmesini terk etmek
olarak özetlenebilir.
Ancak, fiyat desteğinden mahrum kalan üreticilerin kendi hallerine bırakılmamaları için
fiyat etkisi olmayan yardımlarla desteklenmelerine devam edilmiştir. Ayrıca ekim
alanlarına el konulması ile üretimin azaltılması da sağlanmıştır. Hububat piyasasına
yönelik düzenlemeler bu ilkeler çerçevesinde oluşturulmakta olup, piyasa
mekanizmasının unsurları şunlardır.
• Telafi edici ödemeler; Fiyat indirimlerinin üreticiler üzerindeki olumsuz etkisini

hafifletmek için ton başına yapılan ödemeler olup, her işletmenin gerçek üretimi
üzerinden değil içinde yer alınan bölgenin ortalama verimleri üzerinden yapılmaktadır.
• Üretim Kontrolü: Her bölge için ekili alan üzerinden yapılacak ödemelerin bir tavanı
vardır. Bu tavan her bölge için 1989-1991 yılları arasında o ürünün ortalama ekim alanı
genişliğine göre belirlenmektedir. Yardım almak için yapılan başvurularda belirtilen

toplam alan bu tavanı aşarsa, yardımlarda aşan miktar her başvuru sahibi için belli
oranda olmak üzere düşürülmektedir
• Ekimden Alıkoyma: Küçük üreticiler hariç yardımdan yararlanmak için başvuran bütün
üreticiler yardımın ön koşulu olarak bir yıl önce ektikleri alanın bir kısmını nadasa
bırakmak zorundadır.
• Müdahale Mekanizması: Müdahale alımları belli bir hububat çeşidinin önemli

miktarda üretildiği bölgeler için söz konusudur.
Ayrıca bunun için belirli kalite özelliği aranmaktadır. Müdahale şekilleri ürünlere göre
değişmekte olup, müdahaleler kasım ayından sonra başlamaktadır. Asgari alım 51 ton
olup, satın alma fiyatı kaliteye göre belirlenmekte ve para mal teslim edildikten sonra
ödenmektedir.
Ülkemizin tarımsal yapısının AT ülkelerinin tarımsal yapısından farklı oluşu, yapısal

sorunların aşılmasına imkân verecek önlemlerin alınamaması, mevzuat uyum
çalışmalarının tamamlanamaması ve bu amaç için gereken kaynağın sağlanamaması gibi
başlıca nedenlerden ötürü Ortak Tarım Politikasına tam uyum sağlanamamıştır.
3.5.11 Gümrük Birliğinin Sektöre Etkisi
1.1.1996 tarihinde Türkiye ile AB arasında gerçekleştirilen Gümrük Birliği çerçevesinde

sanayi ürünlerinin ticaretinde sıfırlanan gümrük vergileri tarım ürünlerinde devam
etmektedir. İşlenmiş tarım ürünlerinin Topluluk ile Türkiye arasındaki ihracat ve
ithalatında alınan vergiler tamamen uygulamadan kaldırılmamış, ancak sanayi payına
uygulanan kısmı kaldırılmıştır. Tarım payına karşılık gelen kısmın vergilendirilmesine ise
devam edilmektedir.
Topluluğa 1994 yılında 10.762 ton makarna ihraç edilirken 1995 yılında bu oran % 47,2
azalarak 5.685 tona, 1996 yılında % 59,0 azalarak 2.333 tona gerilemiştir. 1997 yılında
2.899 ton olan ihracatımız 1998 yılında % 29,7 artışla 3.760 tona, 1999 yılında ise % 4,6
artışla 3.933 tona, 2000 yılında ise % 17,2 artışla 4.608 tona ulaşmıştır. 2001 yılında
makarna ihracatımızda artış sağlanmasına rağmen Birliğe gerçekleştirilen ihracat % 9,6
azalarak 4.167 tona gerilemiştir. Burada özellikle Almanya ve Belçika pazarlarında
yaşanan kayıplar önemli rol oynamıştır. Topluluktan Türkiye’ye yapılan makarna ithalatı
çok az olduğundan, topluluk üyesi ülkeler alınan bu kota kararından etkilenmezken
ülkemiz makarna ihracatçıları bölgeye satışlarımızın artması veya en azından 3.18 milyon
dolarlık 1995 seviyesine gelmesi halinde bile bu karardan önemli ölçüde etkilenecektir.

Öte yandan halen OTP kapsamında Avrupalı üreticilere verilen destekler, Avrupa
makarna pazarının klasik makarna çeşitleri açısından belirli doygunluğa ulaşmış olması ve
özellikle uluslar arası pazarlarda en önemli rakibimiz konumunda olan İtalya’nın üstün
rekabet gücüne sahip olması, ihracatçıların Avrupa pazarında çok daha titiz davranmaları
gerekliliğini ortaya koymaktadır.
AB’nin yıllık makarna tüketimi 3 milyon ton ve Türkiye’nin ise 350 bin ton civarındadır.
Bu açıdan AB’nin makarna ihracatımızda uygulamakta olduğu değer kotasının
kaldırılması ve gümrüklerin karşılıklı indirilmesi konusunda çalışmalar yapılmalıdır.
Ayrıca, gümrüklerdeki denetimlerin artırılması, yerli ürün kalitesinin yükseltilmesi, ürün
çeşitlendirmeye ağırlık verilmesi gerekmektedir.
Makarna sektörü Türk gıda sanayinde kalite bilincinin ilk olarak yerleştiği sektör
olmuştur. Sektörde kalite güvence belgesi alan firma sayısı 1999 yılın da 8, 2000 yılında
11’e, 2002 yılında ise 13 adede ulaşırken birçok firmanın bu yöndeki faaliyetleri devam
etmektedir.
Diğer taraftan Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve

Denetlenmesine dair 560 sayılı KHK” kapsamında, gıda maddelerinin tekniğine uygun ve
sağlıklı şekilde üretim, hazırlama, işleme muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlamasını
sağlamak üzere hazırlanan ve 16.11.1997 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe giren “Türk
Gıda Kodeksi Yönetmeliği” içerisinde irmik ve makarna tebliğleri hazırlanıp
yayınlanmıştır.
5 Mart 2002 tarih ve 24686 sayılı resmi gazetede yayınlanan makarna tebliğinde
makarnanın tekniğine uygun ve sağlıklı şekilde üretim, ambalajlama, muhafaza
depolama, taşıma ve pazarlamasını ağlamak üzere üründe olması gereken özellikler
belirlenmiştir. Sadem makarna üreten işyerleri 1 yıl, sade makarna dışındaki ürünleri
üreten ve satan işyerleri ise 2 yıl içinde tebliğde belirtilen şartlara uymadığında
faaliyetlerine son verilecektir.
3.5.12 Ambalaj
Ülkemizde Makarnalar zorunlu uygulamada bulunan TS 1620 Makarna Standardı’nın ilgili

hükümleri gereğince üretilmekte ve ambalajlanmaktadır (paketleme). Buna göre
makarnanın özel mevzuatında müsaade edilen ve makarnaya kalite açısından olumsuz
tesir etmeyen malzemeler ile ambalajlanması gerekmektedir. Bu ambalajlar yeni, temiz,
kuru ve kokusuz olmalıdır. Ambalajlar net; 5, 10, 25 ve 50 kilogramlık büyük veya 250 gr
350 gr, 500 gramlık ve 1 kg, 1,5 kg, 2,5 kilogramlık küçük ambalajlar şeklinde olmalıdır.

Makarnalar yaygın olarak OPP+CPP ve OPP+PE ambalaj malzemeleri kullanılarak
paketlenmekte ve 500,1000 ve 5000 gramlık perakende paketlerinde piyasaya
sürülmektedir. Makarna ürünlerinin dış ambalajları ise kraft kağıtlar ya da karton kutular
kullanılmak suretiyle yapılmaktadır. OPP: Orient ed Polipropilen, CPP: Cast Polipropilen
ve PE: Polietilen
3.5.13 Sektörde Yapısal ve Güncel Sorunlar

1. Yeterli ve kaliteli hammadde temin edilememesi ve makarnalık buğday alanlarının
ekmeklik buğday çeşitlerinin ekimine ayrılması,
2. Buğday ıslah çalışmalarının yetersiz oluşu ve buğday çeşitlerinin sayısının fazla olması,
3. Makarnalık buğdaylarda dâhili buğday satış fiyatlarının dünya fiyatlarının üstünde
olması, ithalatta yüksek gümrük vergisi uygulaması,
4. Dünya ticaretinde rakip ülkelerde makarna sektörü büyük teşvikler alırken yeterli
teşvik alamayan Türk üreticisinin düşen dünya fiyatlarına ayak uyduramaması ve bunun
sonucu ihracat yapamaması,
5. Sektör yeterli teşvik alamamasına rağmen, mevcut teşviklerin yeni yatırımlara yönelik
olarak verilmesine devam edilmesi ve tüketimde yeterli artışın sağlanamaması sonucu
sektörde oluşan atıl kapasite,
6. Kurulu kapasitenin talepten çok olması aşırı rekabeti beraberinde getirdiğinden iç
piyasada fiyatların maliyetler seviyesine inmesi,
7. İhracatta teşvik uygulamalarının yetersizliği ve sürekli olmaması,
8. Kalitesiz ürünlerin Türk malı olarak dış pazarlara satılması ve Türk makarna imajının
zedelenmesi,
9. Tarım Bakanlığının ve TMO’nun sektörsel temelde uygulama yapmaması ve buğday
alım-satım politikalarının süreklilik arz etmemesi,
10. Atıl kapasite sonucu ortaya çıkan aşırı rekabet ortamında KDV’nin % 8
yükseltilmesi ile kayıt dışı faaliyetlerin artmasıdır.
3.5.14 Neler Yapılmalı
1. Kaliteli buğday üretiminin gerçekleştirilmesi için durum buğdayda tohumluk üretimine

önem verilerek yüksek verimli soğuğa ve hastalıklara dayanıklı çeşitlerin ıslahı yapılmalı,
kalitesiz çeşitler üretimden kaldırılmalıdır. Ayrıca hammadde verimliğinin düşmemesi
için süne ile mücadelenin iyi yapılması da önem taşımaktadır.
2. Tohum ıslahı ve araştırması yapacak çeşit geliştirecek kuruluşlara teşvik verilmeli,

kaliteli tohumluk üreten kuruluşlar desteklenirken tohumluklar çiftçiye cazip şartlarla
dağıtılmalıdır Ayrıca sertifikalı tohumluk uygulamayı zorunlu hale getirilmelidir.

3. Üreticiler her dönemde kolaylıkla yurt içi ve yurt dışından dünya fiyatlarıyla kaliteli
durum buğdayı temin edebilmelidir.
4. ABD’de anti-damping ve telafi edici vergi uygulamalarının kaldırılması konusunda Dış

Ticaret Yetkilileri bilgi ve kaynak sağlamak konusunda çaba göstermelidir.
5. Yeni pazarlar konusunda her türlü yeni pazar geliştirici teşvikler geliştirilmeli bu
ülkelerdeki dış ticaret yetkilileri aktif hale getirilmelidir.
6. Türk makarnasının dış pazarlarda daha iyi yer edinebilmesi ve ihracat imkânlarını
artırabilmesi için firmaların kendi ayırmaç ve markalarıyla ürünlerini ihraç etmeleri
hususunda verilen ihracat teşviklerinin hayata geçirilmesi sağlanmalıdır.
7. KDV oranının % 1’e indirilmesi ile kayıt dışı satışların cazibesini kaybetmesi
sağlanabilecek, böylelikle kurumsallaşmış firmaların mağduriyeti önlenirken, devletin
gelir kayıpları önlenebilecek.
8. İhracatçılar Birliği ve TMO‘nun sanayicileri sıkıntıya sokacak bürokratik engelleri

kaldırması sağlanmalıdır.
9. Makarna sektöründe yüksek oranda atıl kapasite bulunmaktadır. Atıl kapasite

verimliliği, karlılığı ve rekabet edebilirliği olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle
fizibilite çalışmaları yapılmadan, işletme deneyimi olmadan uygun alt yapı kurulmadan
faaliyete başlayan işletmeler sektörde bir yandan kurulu tesisi sayısını artırırken diğer
yandan kapasiteyi azalmaktadır. Yatırım teşvikleri uygulamasına bir dönem ara verilmesi
ve atıl kapasite sorununa çözüm getirilmesi gerekmektedir.
3.6 Hammadde ve Diğer Yardımcı Malzemeler

Gıda sanayi son yıllarda çok önemli yapısal değişim ve dönüşüme uğramıştır. Sözleşmeli
tarıma yönelme, teknolojinin yenilenmesi, kalite sistemlerinin yaygınlaşması ve sektörsel
örgütlenmenin gelişmesi vb. nedenler sektördeki önemli yapısal değişim ve
dönüşümlerdir. Bu değişim ve gelişmelerin getirdiği yeniliklere paralel olarak “Kaliteli,
sürekli, yeterli ve rekabetçi fiyatla hammadde temininde sıkıntılar, gıda güvenliği ile ilgili
sorunlar ve hammadde istatistiklerinin sağlıklı olmaması” tüm gıda sanayisini
ilgilendiren temel hammadde sorunlarıdır.
Hammadde sorunları yanında gıda sektörü içindeki alt sektörlerin kendine özgü
hammadde sorunları da bulunmaktadır. Bu alt sektörlerden makarna ve bulgur sanayi,
durum buğdayı (makarnalık buğday) işleyen ve raf ömrü uzun, tüketime hazır ürünlere

dönüştüren bir imalat sanayi koludur. Ana hammaddesini durum buğdayının
oluşturduğu sektörün gelişimi ile ülke tarımı arasında çok yakın ve doğrudan bir
etkileşim bulunmaktadır.
Durum buğdayı kalitesi iklime, genetik farklılığa, yetiştirme koşullarına ve depo
koşullarına bağlı olarak önemli değişiklikler göstermektedir. Makarna ve bulgur
sanayinde hammaddeye bağlı olarak mamul maddenin de kalitesi değişim
göstermektedir. Arzu edilen kalitede ve yeterli miktarda hammadde üretimi için
sanayiye uygun çeşit ıslahı, uygun yetiştirme tekniklerinin kullanımı, hastalıklarla
mücadele, birincil üretimde gıda güvenliği vb konular gelecekte Türkiye’nin rekabetçi
olabilmesi için üzerinde durulması gereken en önemli konulardır.
Türkiye de 2004 ile 2008 arası TUİK rakamları dikkate alındığında ekmeklik buğday
üretimi 14.525.000 ton ile 17.000.000 ton arasında, durum buğdayı üretimi ise
2.709.000 ton ile 5.000.000 ton arasında değişim göstermiştir. Son 20 yılın rakamları
dikkate alındığında buğday üretimi bazı yıllardaki sapmalar dışında 19 ile 20 milyon ton
arasında değişmektedir. Dünya da her ülkede yetiştirilmeyen durum buğdayı üretiminde
Türkiye, dünyanın en önemli üretici ülkeleri arasında yer almaktadır. Miktar olarak
makarna ve bulgur sektörünün bazı yıllar dışında önemli bir hammadde sıkıntısı
olmamıştır. Fakat Türkiye’de sektörün arzu ettiği kalite ve miktarda sürdürülebilir şekilde
hammadde üretilememektedir. Ülkemizin beslenmesinde çok önemli yeri olan makarna,
bulgur vb sektörlerin hammaddesi olan buğday ile ilgili sorunlara üreten çiftçi sayısı
dikkate alındığında çözüm üretmek tek başına özel sektörün üstesinden geleceği bir
konu değildir.
3.6.1 Makarnalık (Durum) Buğday Üretimi

Türkiye, makarna üretiminin temel hammaddesi olan durum buğdayı üretiminde de
dünyanın en önemli üretici ülkeleri arasında yer almaktadır ve aynı zamanda durum
buğdayının gen merkezlerinden birisidir.
1970’li yıllarda durum buğdayı ekim alanlarının buğday ekim alanları içindeki payı
Güneydoğu’da % 70, Trakya’da % 60, Orta Anadolu’da % 50 ve Ege-Akdeniz’de % 25 iken
bugün bu oran Türkiye genelinde % 8-10’lar seviyesine inmiştir. Üretimde karşılaşılan bu
düşüşün en önemli nedeni uygulanan destekleme politikaları ile ekim alanlarının yüksek
verimli ekmeklik buğday çeşitleri tarafından ele geçirilmesidir. Halen 3 milyon ton olan
durum buğdayı üretiminin % 30-40’ı irmik ve makarna sektörü tarafından
değerlendirilmektedir.
Buğdayın insan gıdası olarak kullanımında makarna, ekmekten sonra ikinci sırada yer
almaktadır. Yaklaşık 550 milyon ton olan dünya buğday üretiminin 28 milyon tonu
durum buğdayıdır. Makarnalık buğdaylar, dünyada belli bölgelerde yetiştirilen ve

ekmeklik buğdaya göre daha yüksek fiyatla alıcı bulan değerli buğdaylardır. Dünya
durum buğdayı üretiminin % 20’si Türkiye’nin de içinde bulunduğu yakın doğu Asya
ülkeleri tarafından gerçekleştirilmektedir (Tablo 28).
Triticum durum buğdayı soğuk ve yarı kurak iklimlerde ve Akdeniz ülkelerinde
yetiştirilmektedir. Türkiye, dünyada Triticum durum buğdayının önemli gen
merkezlerinden biri durumundadır. Durum buğdayı yetiştiren en önemli ülkeler sırasıyla
AB ülkeleri, Kanada, İtalya, ABD, Türkiye ve Suriye’dir.
Tablo 28: Dünya Durum Buğday Üretimi (1000 ton).
Yıllar
Ülkeler 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09
AB (25) 6.900 8.900 8.200 11.400 8.400 9.100 8.400 10.000
İtalya 300 4.300 3.700 5.600 4.600 4.100 4.000 5.200
Fransa 1.300 1.600 1.400 2.100 2.000 2.100 2.000 2.100
İspanya 1.500 1.800 2.100 2.400 700 1.600 1.200 1.200
Kazakistan 2.500 2.600 2.600 2.200 2.400 2.600 3.000 2.600
Meksika 1.100 1.100 900 1.100 1.300 1.900 1.800 2.000
Abd 2.300 2.200 2.600 2.500 2.800 1.500 2.000 2.300
Kanada 3.000 3.900 4.300 5.000 5.900 3.300 3.700 5.500
Suriye 3.100 2.800 3.000 2.500 2.500 2.000 1.800 1.200
Türkiye 3.000 3.000 3.200 3.200 3.200 3.000 2.700 3.000
Diğer 9.900 10.100 12.000 12.500 11.000 12.300 11.100 11.900
Dünya 31.800 34.600 36.800 40.400 37.500 35.700 34.500 38.500
Kaynak: International Grains Council - Nisan 2009 Tahmini
Not: AB Verileri; 2006 Yılı Ve Öncesi 25 Ülke, 2007 Yılından Sonra İse 27 Ülkedir.
Dünyada, makarnalık buğday rekoltesinin düşmesi veya önemli üretimsel farklılıklar en

önemli girdi olması nedeniyle makarna üretiminin maliyetini çok büyük oranda
etkilemektedir.
Üretim özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Orta Anadolu Bölgelerinde ve bir miktar
da Ege Bölgesinde (Denizli-Manisa) yapılmaktadır. Ancak Türkiye de üretilen durum
buğdayı miktar olarak makarna fabrikalarının ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olmakla
birlikte kalite açısından yetersizdir. Türkiye büyük oranda durum ithalatı yaparken bugün
bu oranda daha düşük seviyelerdedir (Tablo 29).
Tablo 29: Türkiye’nin 2000-2008 yılları arasında durum buğday ithalatı ve ihracatı.
Türkiye’nin Durum Buğdayı İthalatı Türkiye’nin Durum Buğdayı İhracatı

Yıl Miktar (Ton) Değer (000 $) Yıl Miktar (Ton) Değer (000$)
2000 817.160 101.014 2000 6.998 1.238

2001 411.726 59.316 2001 5.337 865
2002 54.657 9.580 2002 14.429 2.814
2003 148 55 2003 9.521 1.720
2004 123 46 2004 20.429 5.062
2005 219.565 37.508 2005 26 30
2006 63 77 2006 243.212 40.802
2007 127.785 36.487 2007 13.638 6.387
2008 151.555 85.555 2008 1.800 1.527
Kaynak: TÜİK
Gerek dünya da gerekse Türkiye’de kuraklık ve ekim alanlarının daralması gibi etkenler
buğday fiyatlarını önemli oranda etkilemektedir. Dünya buğday fiyatları, yaz aylarına
girildiğinde yükselişe geçmesi nedeniyle hiç kuşku yok ki yükselen fiyatlar ticaretin
azalmasına da yol açmaktadır. Dünya buğday piyasasında olabilecek her fiyat değişimi
Türkiye’de de hissedilmektedir ve halen dünya fiyatlarının yükselmesi Türkiye fiyatlar ile
arasında olan uçurumların azalmasına ve buğday fiyatlarının dengelenmesini de
beraberinde getirmektedir. Tablo 30, Temmuz 2010 ile Eylül 2010 tarihleri arasında farklı
Ticaret Borsa’larında alınmış No.1 durum buğday fiyatlarını göstermektedir.
Tablo 30: Türkiye’nin 2000-2008 yılları arasında durum buğday ithalatı ve ihracatı.
Borsa Adı Son İşlem En Az En Çok Ortalama Ton

Tarihi
(kg/TL) (kg/TL) (kg/TL) (kg/TL)
Şanlıurfa Ticaret Borsası 17.09.2010 0,64 0,70 0,67 670,00

Konya Ticaret Borsası 17.09.2010 0,58 0,67 0,62 624,05
Çorum Ticaret Borsası 17.09.2010 0,50 0,52 0,51 506,00
Polatlı Ticaret Borsası 16.08.2009 0,66 0,66 0,66 660,00
Karaman Ticaret Borsası 15.07.2010 0,44 0,52 0,48 478,50
Akşehir Ticaret Borsası 19.07.2010 0,46 0,52 0,49 490,00
Ortalama 587,71
Kaynak: Veriler
3.6.2 Makarnalık buğdayın özellikler

Makarnalık buğday (Triticum turgidum L.var. durum), irmik ve makarna kalitesinin
değerlendirilmesinde fiziksel, kimyasal ve organoleptik birtakım yöntemler
kullanılmaktadır. Makarnalık buğdayın makarnalık
kalitesini belirleyen en önemli özellikler; hektolitre,
bin tane ağırlığı, camsı görünümü, protein miktar ve
kalitesi olduğu halde, irmik kalitesinin
değerlendirilmesinde granülasyon, renk,
lipoksigenaz aktivitesi ve özellikle de glüten miktar
ve kalitesi dikkate alınmaktadır. Makarna kalitesi

için de pişmemiş makarnanın fiziksel özellikleri ve pişmiş makarnanın duyusal, kimyasal
ve viskoelastik özellikleri değerlendirilmektedir. Bu kriterlerin tayini için birçok yöntem
geliştirilmiştir.
Fakat günümüze kadar geliştirilen ve yaygın olarak kullanılan analizlerin birçoğu genelde
pahalı, zaman alıcı ve fazla miktarda örnek gerektirdiğinden kalite tayinlerinde
güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Son yıllarda çok az materyal, ucuz ve çok kısa sürede
sonuç veren teknikler üzerinde çalışmalar
Makarnalık sert durum buğdayı ve
yapılmaktadır. ekmeklik un elde edilen kılçıksız ve
yumuşak yazlık buğdaylar.
Makarnalık buğdayın çeşit ve çevre koşullarına
bağlı olarak değişen birçok karakteri vardır. Durum buğdayında kalite; tane, irmik ve
makarnaya uygulanan çeşitli testlerle belirlenmektedir. Bu testlerle belirlenen ölçütler;
öğütme kabiliyeti, protein ve protein kalitesi, renk ve makarna pişme kalitesi ana
başlıkları altında toplanmakta olup, kalite değerlendirmesi genelde bu dört ana özellik
esas alınarak yapılabilmektedir. Bu özelliklere ilişkin kalite parametreleri ve uygulanan
teknikler Tablo 31’da özetlenmiştir.
Tablo 31: Durum buğdayı kalite ölçüleri.
Ögütme Protein ve Protein Renk Makarna Pişme

Kabiliyeti Kalitesi
İrmik öğütmede Spektofotometrik Makarna Yapma

buğdaylara ön bir kabuk Yöntem (deneysel makarna
NIR (Near Infrared
soyma (kepeğin yapım testi)
Reflectance)
uzaklaştırılması) işlemi
uygulanmaktadır.
Bin Tane Ağırlığı Biyokimyasal Testler Hunter ve Minolta Makarna Dokusal

(Elektroforez) Renk Cihazları Özellikleri (Tekstur
Analyzer)
Hektolitre Ağırlığı SDS (Sodyum Dodesil Görüntü Analiz Makarna Pişme Testleri
(Otomatik hektolitre Sülfat) Tekniği (Bilgisayar (Duyusal ve Toplam
ölçüm cihazları) grafik ve görüntü Organik Madde)
işlemleri, video
kamera)
Kül Yas Glüten (Glutograf

Manuel Glüten
Değerlendirmesi)
Camsı görünümlük NIR Reolojik Testler

(Near Infrared (Miksograf ve Farinograf)

Reflectance)
Kaynak: Makarnalık Buğday, İrmik ve Makarnanın Kalite Değerlendirilmesindeki Son Teknikler

Türkiye 10. Gıda Kongresi; 21-23 Mayıs 2008, Erzurum
Kaliteli makarna üretimi için makarnacılık sektöründe, esas olarak kullanılan buğday
Triticum durum buğdayıdır. Makarna bu özel buğdaydan elde edilen irmikle üretilir.
Proteince zengin olan bu durum buğdayının öz miktarı (glüten) yüksek olduğundan irmik
üretimi için oldukça elverişlidir. Makarnalık buğdayların özellikleri şöyledir:
• Kırmızı veya kehribar sarısı renktedir.
• Uzun ve sivri dane yapısına sahiptir.
• Çok sert taneli olup öğütüldüğünde un gibi toza dönüşmez.
• Parlak yüzeye sahiptir.
• İnce kabukludur.
Makarna ve irmik yapımında kullanılacak buğdaylar satın alınırken bazı testlerden

geçirilir. Başlıca testler şunlardır:
• Hektolitre ağırlığı: 1000 tane ağırlığı,
• Protein içeriği: Sert tane miktarı,
• Elek altı analizi (dane büyüklüğü için)
• Diğer hububat oranı (çavdar, arpa, soya, mısır vb)
Buğdayın fiziksel ve kimyasal testler sonucu taşıması gereken değerler şöyledir;

• Hektolitresi 78 kilogramdan fazla (hektolitre: 100 litre),
• 1000 tane ağırlığı 40 gramdan fazla,
• Protein içeriği % 14’den fazla, protein fazla ve ayrıca glüten yapısı kuvvetli,
• Sert tane oranı % 75’den yukarı olmalıdır.
Buğday kalitesi direk elde edilecek irmik kalitesini etkilediği için bu özelliklerin bilinmesi
gereklidir.
3.6.3 Makarnalık buğdayda ıslahın önemi
3.6.3.1 Verim düşüklüğü

Durum buğdayı üretiminin, ekmeklik buğdaya göre daha zahmetli olup uzmanlık
gerektirmesi ve veriminin daha düşük olması nedeniyle son yıllarda ıslah edilen,
hastalıklara dayanıklı, verimi yüksek ve kaliteli ekmeklik buğdaylar üretilmektedir.
Sektörde yaşanan bu sorun izlenecek doğru fiyat politikalarıyla ortadan kalkabilir.

3.6.3.2 Soğuğa ve kurağa dayanıklılık
Makarnalık buğdaylar ekmeklik buğdaya nazaran soğuk ve kurağa karşı daha duyarlı olup
ekmeklik buğdaylara göre daha geç oluşuma girerler. Ülkemizde bahar dönemindeki 25-
30 °C’nin üzerindeki sıcaklıklar makarnalık buğdaylarda embriyo kırışıklığına yol açarak
verimi % 40 düşürmektedir.
Bu nedenle, soğuğa dayanıklı genotipler belirlenerek bunların melezleme ıslah
programlarına alınmasıyla soğuğa dayanıklı yeni çeşitler geliştirilebilir. Bunun için çok
sayıda melezin farklı kuraklık eğilimleri gösteren bölgelerde düzenlenecek denemelerde
uygun seleksiyon ölçüleri bulunarak test edilmesi gerekmektedir.
3.6.3.3 Kalite
Geçmiş yıllarda makarnalık buğday ıslah programlarında verime ağırlık verilmesi, verimle
ters orantılı olan kaliteyi düşürmüştür. Sanayici tüketicinin istekleri doğrultusunda
oluşturduğu kalite kriterleri doğrultusunda ıslahçının geliştirdiği çeşitleri
laboratuarlarında test ederek seçimini kendisi yaptığı takdirde hem sanayici hem de
tüketici tatminkâr olabilecektir.
3.6.3.4 Islah çalışmalarında sulama yetiştirme tekniklerinin belirlenmesi

Islah edilen makarnalık buğday çeşitleri genellikle doğal yağış koşullarına uygun olarak
geliştirilmiştir. Ülkemizde özellikle GAP Bölgesi gibi sulamaya uygun alanlarda rotasyonla
makarnalık buğday üretiminin yapılabilmesi için sulu koşullarda ekmeklik buğdayla
yarışabilecek ve kaliteli makarnalık buğday çeşitlerinin ıslah edilmesi de gereklidir. Ayrıca
verimi ve kaliteyi önemli düzeyde etkileyen azotlu ve çinko katkılı gübrelerin makarnalık
buğday yetiştiriciliğinde hangi dönemlerde ve miktarlarda kullanılması gibi tekniklerin de
araştırılması gerekmektedir.
3.6.3.5 Makarnalık buğday üretiminde destekleme politikası

Ülkemizde kaliteli makarnalık buğdayın ekim alanı ve ne miktarda üretim yapılacağına
dair politikanın olmaması, sadece alım garantisi ile destekleme alımının yapılması ve
sanayicinin ihtiyacını karşılamak amacıyla makarnalık buğday üretimini artıracak, teşvik
edecek önlemleri içeren politikanın olmaması kaliteli makarnalık buğday üretiminde
karşılaşılan sorunları oluşturmaktadır.
3.6.4 Makarnalık İrmiğin Özellikleri

İrmiğin taşıdığı özellikler, elde edilecek hamur
tipi ve şekli ile kullanılacak makine tipi açısından
önemlidir. Türk Gıda Kodeksi’ne göre irmiğin
özellikleri aşağıdaki gibi olmalıdır;

• Buğday irmiği kendine has tat ve kokuda olmalı,
• Canlı veya cansız böcek ve/veya böcek parçaları içermemeli,
• Buğday irmiğinin rutubet miktarı en çok % 14,5 olmalı,
• Buğday irmiğinde protein miktarı kuru Makarna üretiminde kullanılacak irmik
madde de en az % 10,5 olmalı, 125-530 mikron eleklerin arasında kalan
üründen seçilen ince irmiktir.
• Tam buğday irmiğinde protein miktarı kuru
madde de en az % 11,0 olmalı,
• Buğday irmiğinde kül miktarı kuru madde de en çok % 1,0 olmalı,
• Tam buğday irmiğinde kül miktarı kuru madde de en çok % 2,0 olmalı ve
• Buğday irmiğinde asitlik en çok % 0.05 olmalıdır.
İrmikler iriliklerine göre 3 boya ayrılır:

• İri Boy: 800 - 1120 mikron eleklerin arasında kalan,
• Orta Boy: 450-800 mikron eleklerin arasında kalan,
• İnce Boy: 125-450 mikron eleklerin arasında kalandır.
Makarna üretiminde kullanılacak irmik 125-530 mikron eleklerin arasında kalan üründen
seçilen ince irmiktir. Makarna üretiminde irmik, ara ürün olarak kullanıldığı için, irmiğin
rutubet miktarı konusunda esneklik gösterilebilir.
3.6.5 Makarna Üretiminde Kullanılacak Suyun Özellikleri

Makarna üretiminde kullanılacak su, Türk Gıda Kodeksi’ne uygun, mikrobiyal, fiziksel ve
kimyasal özellikleri bakımından içme suyu kalitesinde olmalıdır. İçme suyu aşağıdaki
özellikleri taşımalıdır:
• Renksiz, kokusuz, berrak olmalıdır.
• Hastalık yapıcı mikroorganizmalar içermemelidir.
• Sağlığa zararlı kimyasal maddeler bulundurmamalıdır.
• Aşındırıcı (ekipmana olumsuz etkisi ) olmamalıdır.
• Yeterli derecede yumuşak olmalıdır.
Makarna hamurunun yoğrulmasında kullanılacak su miktarı; irmiğin iriliğine, öz

miktarına, hamur tipi ve şekline, kullanılan makine tipine ve suyun sıcaklığına göre
değişir. Suyun yumuşaklığı ve sıcaklığı da makarnanın rengi üzerinde olumlu etki yaparak
rengi parlaklaştırır.
İşletmelerde suyun sürekli ve yeterli sağlanması, depolanması, basınç ve sıcaklığının
kontrolü için uygun tesisat bulunmalıdır. Gıda işyerlerinde su; hem gıdaya girdi olarak
hem de temizlik- dezenfeksiyon amaçlı kullanıldığından suyun kaliteli olmasına çok önem

verilmeli ve suyu kontrol edecek bir sistem kurulmalı, ayrıca periyodik testler
tekrarlanmalıdır.
3.6.6 Diğer Bileşenlerin Özellikleri

Farklı makarna ürünleri üretilirken birçok değişik madde makarna hamuruna içerik
olarak ilave edilmektedir. Bu maddelerin belli başlıları şunlardır:
Domates tozu ya da salça: Kurutulmuş domatesin parçalanıp toz haline getirilmesi ya da
taze domatesten uygun yöntemlerle elde edilmiş salçalar kullanılır.
Mineral maddeler: Gıda Kodeksi’nde belirlenen oranlarda demir (Fe) ve kalsiyum (Ca)
gibi elementler ilave edilerek makarnalar zenginleştirilebilir.
Vitamin: Gıda Kodeksi’nde belirlenen oranlarda tiamin (B2), riboflavin (B2), niasin, folik
asit ve D vitamini ilavesi yapılabilmektedir.
Ispanak tozu: Taze ıspanağın yıkanıp, kurutulup toz haline getirilmesi ile elde edilen
ıspanak tozu, makarnanın görünümünü ve tadını oldukça değişik etkilemektedir.
Yumurta: Pastörize edilmiş sıvı yumurta (taze) ya da pastörize yumurta tozu daha çok
noodle ve erişte tarzı makarnalarda kullanılırlar.
Et ve et ürünleri: Tercih edilen et ya da et ürününün kurutulması ile elde edilen
ürünlerdir.
Süt tozu: Sütün suyunun uzaklaştırılması ile elde edilen süt tozu farklı çeşitlerde
kullanılmaktadır.
Kepek ve lif: Çeşitli tahılların unları ve liflerinin ilave edilmesidir.
Baharat ve tat vericiler: Üretimi planlanan ürüne uygun seçilmiş baharat ve tat verici
çeşitlerin makarna üretiminde kullanılmasıdır.
Protein (toz): Soya gibi bitkilerden elde edilmiş proteince zengin bitkisel ürünler
makarnalara ilave edilebilmektedir.
3.7 Hedef Pazar ve Müşteri Profili
3.7.1 Pazar Büyüklüğü

90'lı yılların başlarında makarna ürünlerine özellikle dış pazarlardan gelen taleplerin artış
eğilimine girmesi sonucu sektör, gerek kapasite gerekse de üretim hacmi olarak hızlı bir
gelişme çizgisi göstermiştir. Sektöre yeni giren tesislerin yanı sıra mevcut fabrikaların da
büyük bir çoğunluğu, gerek tevsi gerekse yenileme yatırımlarıyla en son teknoloji ürünü
makine ve teçhizatları devreye sokmuşlardır.

Bunun sonucu olarak makarnada dünya lideri konumunda bulunan İtalya ile üretim
kalitesi konusunda bir farklılık bulunmamaktadır. Ayrıca gelişmiş ülke pazarlarına ihracat
yapmanın getirdiği sonuçlardan biri olarak, bu ülkelere ait çeşitli ürün standartlarının
firmalarca sağlandığı görülmektedir. Ancak sektörde faaliyet gösteren firmaların ürün
çeşitlemesi, yeni ürün geliştirilmesi ve ürün adaptasyonu üzerinde yaptıkları çalışmalar
henüz istenilen düzeyde değildir. Özellikle İtalya’nın çok değişik çeşit ve kalitede dünya
pazarlarına sunduğu ürünlerle rekabet edilebilmesi açısından firmalarımızın Ar-Ge
çalışmalarına önem vermeleri gerektiği sonuç olarak ortaya çıkmaktadır.
Sektörün dış piyasalarda yarattığı kaliteli Türk makarnası imajını devam ettirilebilmesi
için de ithalatçı ülkelerin standartlar yakından takip edilmeli ve üretim o yönde hızlı bir
şekilde düzenlenmelidir. İhracat pazarında rakiplerin teknolojilerinin ve standartlarının
yakından izlenmesinin yanında, sektörel teknik ve yetişmiş eleman gücünü de
güçlendirerek sürekli yeni pazar arayışı içinde olunması pazarın genişletilmesi adına
önemli adımlar olacaktır.
3.7.2 Sektörde Kapasite Kullanım Oranları

Kapasite kullanım oranı düşük de olsa, makarna sektörü iç ve dış talebi karşılayacak
düzeyde üretim gerçekleştirebilmektedir. 2003 yılı itibariyle toplam kapasite yıllık 1
milyon tonu aşmıştır. Üretim kapasitesindeki artışla talepteki artış aynı paralelde
gerçekleşmediğinden kapasite kullanım oranları sürekli düşüş göstermiştir. 1993 yılında
% 72 olan kapasite kullanım oranı 1995 yılında % 69’a, 1997 yılında %65’e inmiş ve 2000
yılında % 41 gibi en düşük seviyesine ulaşmıştır. Ancak 2002 ve 2003 yıllarında sektör
kendini toparlamaya başlamış ve özellikle 2004 ve 2005 yıllarında ihracatta yakalanan
başarılı çizginin 2006 yılında da devam etmesi ve iç piyasanın da canlanmasıyla birlikte
kapasite kullanım oranı yeniden % 60’lar seviyesine çıkmıştır (Grafik 4).
Grafik 4: Yıllar İtibariyle Kapasite Kullanım Oranları.

Kaynak: Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği 2008 Raporu.
3.7.3 Pazara Giriş ve Pazar Stratejisi

Bilindiği üzere makarnalık buğdayın dekara verimi ekmeklik buğdaylara nazaran % 25-30
daha düşüktür ve aynı zamanda üretimi daha zahmetlidir. 1990’lı yılların başına kadar bu
verim düşüklüğünden dolayı hükümetlerce ilan edilen destekleme alım fiyatlarında
makarnalık buğday ve ekmeklik buğday arasındaki değer eşitliği (parite) % 25-30
seviyesini korunmuş ancak daha sonraki yıllarda bu parite daralmaya başlamıştır. 2000’li
yıllara girerken parite % 10’lar seviyesine gelmiş ve 2004 yılı alım döneminde de % 8’e
inmiştir. Bu durum karşısında ekim alanları da gittikçe daralmakta olup önümüzdeki
yıllarda sektörün ithalatla üretimini gerçekleştirme endişesi bulunmaktadır.
1993 yılında 4,3 kg olan yıllık fert başına makarna tüketim miktarı halen 5,8 kg civarında
olmasına rağmen bu da arzu edilen seviyeden çok düşüktür. Makarna tüketiminin
artması halinde bundan yüksek kapasite ile çalışacak sektör ve dengeli beslenme fırsatı
bulacak olan tüketiciler kazançlı çıkacaktır. Ancak makarnanın şişmanlatıcı bir besin
olduğunun düşünülmesi ve besin değerlerinin yeterince bilinememesi ile sos kültürünün
gelişmemiş olması tüketimin artmasını engellemektedir. Bu sorunun aşılabilmesi için;
• Öncelikle makarnanın taşıdığı özellikler konusunda tüketicilerin aydınlatılması ve
kalitenin yükseltilmesi sağlanmalıdır. Makarnanın fazla besleyici olmadığı ve kilo
yaptığına dair yaygın olan inancın kırılması için öncelikle aile içi mutfak ihtiyaçlarının
saptanması ve damak zevklerinin yönlendirilmesinde etkili olan hanımlara makarnanın
enerji veren ancak kilo aldırmayan bir besin olduğunun çeşitli yollarla etkin bir şekilde
anlatılması gerekmektedir.

• Bunun yanı sıra vitaminlerce zenginleştirilmiş ve çocuklara yönelik olarak üretilecek
makarnaların etkili bir reklam kampanyası ile piyasaya sunulması makarna tüketimini
artıracak bir faktördür.
• Yapılacak reklam ve tanıtım kampanyaları ile özellikle çocuklar ve gençlerden
başlayarak tüm tüketicilere makarnanın doğru şekilde tanıtılması ve tüketicilerde yaygın
olan yanlış bilgilerin düzeltilerek makarna yemeye teşvik edilmesi öneli bir pazar
stratejisi olarak değerlendirilmelidir.
• Tüketim artışında etkili olacak bir diğer faktör ise belirli sayıda ürün alan kişilere
yemek tarifleri içeren kitaplar veya çeşitli hediyelerin verilmesi gibi promosyon
çalışmalarının yoğunlaştırılmasını gerektirmektedir.
• Genelde yoğurt, ketçap v.b. gibi ürünlerle tüketilen makarnaya yönelik Türk
tüketicisinin damak tadına uygun makarna soslarının piyasaya sunulması makarna
ürünlerine olan talebi artıracağı gibi sos sektörünün de oluşmasına ve gelişmesine
yardımcı olacaktır.
• Hiç kuşku yok ki makarnalık buğday üretiminde karşılaşılan sorunlar bir an önce
çözüme kavuşturulmalı, makarnalık buğdayın verim miktarı kadar kalitesinin gelişimini
sağlayacak girişimlerde bulunulması gerekmektedir.
4 TEKNİK DEĞERLENDİRME
4.1 Üretim Teknolojisi

Makarna, önceleri evlerde yapılmakta iken 19. yüzyıl başlarında İtalyanlar tarafından
imalatı için basit makineler geliştirilmiştir. 1930'lu yılların başlarında ise önce İtalyanlar,
sonraları da Fransızlar makarna imalatı için otomatik makineler yapmayı başardılar. 1933
yılında Mario ve Guisseppe Braibanti şirketi tarafından geliştirilen otomatik kontini
makarna tesisleri, makarna imalatında önemli bir kilometre taşı olarak gösterilmektedir.
İkinci dünya harbinden sonra ise İsviçre’nin, makarna üretiminde teknikler geliştirdiği
görülür. Günümüzde de İsviçre’nin Bühler firması tarafından üretilen makineler, modern
teknolojiye sahip ve tüm dünyada kabul gören ürünlerin başında gelmektedir.
Buğdayın insan gıdası olarak kullanımında makarna, ekmekten sonra ikinci sırada yer
almaktadır. Yaklaşık 550 milyon ton olan dünya buğday üretiminin 25 milyon tonunu
makarnalık durum buğdayı teşkil etmektedir. Makarnalık buğdaylar, dünyada belirli
bölgelerde yetiştirilen ve ekmeklik buğdaya göre daha yüksek fiyatla alıcı bulan değerli
buğdaylardır. Dünya durum buğdayı üretiminin % 20'si Türkiye'nin de içinde yer aldığı
Yakın Doğu Asya ülkeleri tarafından gerçekleştirilmektedir.

Makarnalık buğdaydan elde edilen hamurun ekmeklik buğdaya oranla mukavemeti daha
fazla ve makarnası daha iyi pişme özelliğine sahiptir. Ayrıca, renginin sarı olması da
değirmenciler tarafından tercih edilen bir özelliktir.
Makarna kalitesini etkileyen faktörlerin başında, irmiğin üretildiği durum buğdayının
kalitesi gelmektedir. Durum buğdayının makarnalık kalitesini ise tanenin fiziksel
özellikleri, endosperm yapısı, protein miktarı, enzim aktivitesi ve pigment içeriği gibi
birçok özelliği belirlemektedir. İrmik parçacık büyüklüğü de makarna kalitesini etkileyen
en önemli faktörlerden birisidir. En iyi kalitede makarna üretimi için un içermeyen, irilik
bakımından homojen olan, orta boyutta, kaliteli irmikler tercih edilmektedir.
Kaliteli makarnanın yüzeyi parlak, pürüzsüz, homojen, kırıldığında kesiti temiz, parlak ve
şeffaftır. Makarnanın üzerindeki çatlaklar üretim hatasından veya uygun teknoloji
kullanılmamasından ileri gelmektedir.
Teknolojik olarak üretim sekline göre iki tip makarna bulunmaktadır. Birinci gruba giren
makarnalar, silindirler arasında açılan hamurun kesilmesi suretiyle üretilen
makarnalardır. Şehriyeler ve fiyonk makarnalar bu yöntem ile üretilmektedir. Diğer
üretim biçiminde ise makarna hamuru, bronz, paslanmaz çelik veya teflon sekil
kalıplarda sıkılmak suretiyle şekillendirilmektedir. Bu yöntemle üretilen makarnalar da
kendi aralarında ikiye ayrılmaktadırlar.
Preste şekillendirilenler: Çubuk seklinde ürünler olup hamurun basınç altında çeşitli çap
ve şekildeki deliklerden geçirilmesi suretiyle elde edilen ürünlerdir. Spagetti ve Noodle
bu teknikle üretilen belli başlı makarna çeşitleridir.
Preste şekillendirilip boru şeklinde üretilenler: Boru şeklinde ürünler olup dış çapı 4-5 mm
veya 10 mm arasında değişen makarna ürünleridir. Çubuk makarnalar bu teknikle
üretilen en önemli makarna türüdür. Bu ürünler, uzun çubuk şeklinde ve içi boş olup bu
açıdan daha ince ve içi dolu olan spagetti türünden ayrılmaktadır.
Makarna yapımında kullanılacak olan buğday irmiğe dönüştürülmeden önce buğday
tanesinin fiziksel yapısı öğütülmeye uygun duruma getirilmektedir. Tavlama olarak
isimlendirilen bu işlem, belli bir sıcaklık derecesinde, belli bir sürede taneye rutubet
verilmesi veya uzaklaştırılmasıdır. Tavlama sonucunda tane içindeki rutubetin dağılımı ve
miktarı değişikliğe uğramaktadır. Günümüz teknolojisi ile makarna üretim yöntemi şöyle
özetlenebilir: Dozajlama ünitesi olarak adlandırılan bölümde irmik ve suyun istenilen
oranlarda ön miksere verilmesi sağlanır.
Ön mikserde irmik ve suyun yüksek hızla karışımı gerçekleştirilir ve oluşan hamur ana
karıştırma teknesine getirilir. Burada artık hamur vakum altındadır ve havası emilerek
oksidatif reaksiyonların gerçekleşmesi engellenir. Bu şekilde irmikteki renk maddelerinin
hava ile bozulması engellenerek parlak sarı rengin korunması sağlanır. Ana karıştırma
teknesinde iyice karışan ve havası alınan hamur, sıkıştırma vidası yardımı ile

şekillendirilmek üzere kafa denilen kısma gider. Sıkıştırma vidası, şekillendirme kafasına
yüksek basınç ile hamuru verir ve burada biçimlendirilen hamur kurutma tünellerine
alınır. Tünellerde ısı ve nemi otomatik olarak ayarlayan hassas kurutucu vasıtası ile
kurutulan hamur, makarna halini alır. Kurutma tünellerinden çıkan makarna, asansör
vasıtasıyla otomatik paketleme makinesine taşınır. Burada makarnalar esas olarak 0,5 kg
ve 5 kilogramlık paketler halinde DPP-IPE lamine malzeme ile ambalajlanır. Kaliteli
makarna, yüksek ısılı kurutma sistemlerinde üretilen makarnadır.
Yüksek ısılı sistemlerde kurutma kabinlerinin ısısı 92oC'ye kadar yükselebilmektedir.
Normal ısılı makineleri kullanan tesislerin üretim hatlarındaki kurutma kabinlerinin ısısı
ise 60-65oC arasındadır.
4.2 Kapasite Seçimi

Tesisin kurulu kapasitesi tam randımanlı çalışması durumunda saatte 7.500 kg kısa
(kesme) ve uzun makarna olarak tanımlanmıştır. Çeşitlere göre kapasite oranları 4.000
kg/saat kısa ve 3.500 kg/saat uzun makarna olarak hesaplanmıştır. Kurulacak yatırımın
olası makarna üretim kapasitesi, makarna üretimi konusunda önemli bir potansiyele
sahip olan Gaziantep bölgesinde bulunan makarna fabrikalarının yıllık kapasitelerinin
analizi ile hesaplanmıştır. Gaziantep bölgesinde yer alan 7 büyük makarna fabrikasının
üretim ortalaması, amaçlanan kapasite hedefi için çıkış noktası olmasına karar
verilmiştir. Kapasite iki hat üzerinden yapılacak üretimle oluşturulacaktır. Böylece aynı
anda birden fazla tip kesme ve uzun makarna üretmek mümkün olabilecektir. Hiç kuşku
yok ki böylesi bir teknik olanağa sahip olunması pazar taleplerini yerinde ve zamanında
karşılama adına şirkete pazar içinde daha hızlı hareket etme imkânını da verecektir.
Tesisin, günde 3 vardiya (24 saat) ve yılda 300 gün çalışması planlanmıştır. Tesis verimi
yine Türkiye genel ortalamasına göre belirlenmiştir ve artarak devam edecek kapasite
verimliliğinin yatırımın 5. yılında % 80’e ulaşması hedeflenmiştir. Bu kapasiteye
ulaşıldığında üretilecek makarnanın yıllık miktarı 43,200 ton olacaktır. Günlük ortalama
üretim kapasitesi ise 144 ton olması hesap edilmiştir. Makarna üretiminde irmik
verimliliği % 95, buğdaydan irmik elde etme oranı ise % 55 olarak hesaplanmıştır.
İrmik altı un, kepek ve Razmol üretimi yan ürünler olarak değerlendirilip gelirler kalemi
altında değerlendirilmişlerdir. Tablo 32, mali analizin temellendirildiği üretim
senaryosunu özetlemektedir.
Tablo 32: Makarna üretimi için gerekli olan kabuller.
Kabuller Tutar/Miktar
Makarna üretim kapasitesi (kg/h) 7.500
Günlük çalışma saati 24
Çalışılan gün sayısı (yılda) 300

Makarna üretim kapasitesi (ton/yıl) 54.000
Buğdaydan irmik elde etme verimi 55%
Buğdaydan irmik altı un elde etme oranı 25%
Buğdaydan kepek elde etme oranı 15%
Buğdaydan razmol elde etme oranı 5%
Makarna üretiminde irmik verimi 95%
Buğday İhtiyacı 103.349
İrmik altı un üretimi 25.837
Kepek üretimi 15.502
Razmol Üretimi 5.167
İrmik üretimi 56.842
İrmik firesi 2.842
Paketleme malzemesi ihtiyacı (ton naylon/yıl) 540
Paketleme malzemesi ihtiyacı (adet mukavva/yıl) 2.160.000
Makarna fiyatı (0,5 kg'lık paketlerde TL/kg) 1,3
Makarna fiyatı (5 kg'lık paketlerde TL/kg) 1,1
Buğday fiyatı ( TL/ton ) 625
İrmik fiyatı ( TL/ton ) 500
İrmik altı un fiyatı ( TL/ton ) 470
Kepek Fiyatı ( TL/ton ) 350
Razmol fiyatı ( TL/ton ) 350
Elektrik fiyatı (TL/kW) 0,15768
Motorin Fiyatı 3,05
4.3 Üretim Akım Şeması

Makarna ürünleri (kuru makarna, spagetti, kuru noodle vb) un, su, yumurta ve bazen de
bazı tercihli içeriklerin karıştırılmasıyla üretilirler. Karıştırılan bütün gerekli içerikler
makarnaya şeklini verecek bir grup kalıp ile donatılmış yüksek kapasiteli bir burgu
ekstrüdere konulur. Ekstrüderden çıkan makarna kurutulur ve pazar için paketlenir. Basit
olarak bir fabrika 6 ana üretim merkezinden meydana gelir. Bunlar; Dozajlama ünitesi,
Yoğurma bölümü, Pres başı (şekillendirme), Ön kurutma, Kurutma ve Ambalajlama
bölümleridir (Şekil 4).
Şekil 4: Kontinü sistem makarna akım şeması.

4.3.1 Hammadde
Makarna ürünleri, genel olarak öğütülmüş buğday, su ve yumurta (sadece bazı özel
ürünlere konulmak üzere) gibi birkaç ana madde içerirler. Makarna üreticileri
makarnanın besinsel değerini veya lezzetini başka şeylerde katabilirler. Bilinen ekmeklik
buğday unu ve farina (mısır) unu da kullanılıyor olsa makarna üreticileri genelde
makarna yapımında öğütülmüş durum buğdayını kullanmaktadırlar. Genelde birçok
makarnanın yapımında 3 tip durum buğdayı (irmik, küçük parçalıklı durum ve durum
unu) kullanılır. İrmik koyu sarı durum buğdayının endosperminin (besidokusu)
öğütülmesinden elde edilen ve % 3’den az un içeren küçük parçalı granüller bir üründür.
En yüksek kaliteli makarna parlak sarı renge sahiptir ve irmik kullanılarak üretilir. Birçok
pasta üreticisi iri veya ince parçacıklar olarak öğütülmüş irmik yerine bir örnek
boyutlardaki parçalardan oluşmuş irmik kullanmayı tercih ederler.
Eğer irmik bir örnek boyutlarda değil ise karışım sırasında daha küçük boyutlardaki
parçacıklar suyu büyük parçalardan daha hızlı içlerine çekecekleri için büyük parçaların
kısmen kuru kalmasına neden olur ki bu da makarna kurutulduğunda yüzeyde beyaz
lekelerin oluşmasına yol açar. Öğütülmüş taneli durum buğdayı yüzde yirmiye kadar un
içermesi nedeniyle üreticiler tarafından tercih edilmese de makarna üretiminde
kullanılır.
Durum unu buğdayı ise genelde noodle (Çin makarnası) yapımında kullanılır. Noodle,
tipik doğal renkli fakat taneli durumdan ya da irmikten yapılmış ürünlere kıyasla fazla
pişirilmeye dayanıksız durum buğdayı unundan üretilir. Farina veya normal buğday
unundan yapılan pasta solgun veya grimsi renkte olup durum buğdaydan yapılan
makarna kadar popular değildir.
Su: Makarna üretiminde kullanılacak su zararlı elementlerden muaf, temiz ve içmeye
uygun olmalıdır. Makarna, pastörize sıcaklığının altında üretilmesinden dolayı kullanılan
suda var olabilecek her türlü bakteriler en son ürün olacak makarnada da aynen ortaya
çıkabilir. Sonuç olarak sadece bakteri sayısının çok düşük olduğu sular kullanılmalıdır.
Yumurta: Yumurta, yumurtalı spagetti veya yumurtalı noddle yapımında eklenir.
Yumurta besinsel kaliteyi ve makarnanın zenginliğini geliştirmek için taze, donmuş, kuru,

sadece sarısı olarak ilave edilir. Yumurtanın oranı ülke tüketici tercihlerine göre
değişebilmektedir. Bu oran ABD’de son ürün makarnanın ağırlığının en azından % 5,5
olmalıdır. Yalnızca düşük bakteri sayısı ihtiva eden pastörize edilmiş makarnalar negatif
Salmonella ve üretimlerinde kullanılan yumurtanın her gramında 10’dan daha az küf ve
maya sporu içerirler. Bazen özel koyu sarı renkli yumurtalar makarna rengini geliştirmek
için makarna hamuruna ilave edilirler.
Opsiyonlu içerikler: Makarnanın lezzetini artırmak için bazen küçük miktarlarda isteğe
bağlı içerikler kullanılabilir. Tuz, kereviz, sarımsak ve defneyaprağı makarnaları gibi bazı
malzemeler çeşnilendirmek için ilave edilebilir. Di-sodyum fosfat pişirme süresini
azaltmak için kullanılabilir. Sakız glüten, gliserin mono-stearate ve yumurta akı gibi diğer
bazı içeriklerde ilave edilebilir. Bütün opsiyonel içerikler paketlerde açık bir şekilde
belirtilmelidir.
Şekil 5: Çubuk Makarna İmalat Şeması.
İRMİK Karıştırıcı PRESSLEME

(Karma, Yoğurma)
SU SALLAMA
1. Tünel
2. Tünel
3. Tünel Soğutucu Paketleme
4.3.2 Buğdayın Öğütülmesi

Durum buğdayın ekmeklik buğdaya göre daha sert çekirdekleri vardır ve öncelikli olarak
makarna yapmak için kullanılır. Buğdaylar irmik, taneli durum ya da durum buğday unu
şeklinde rulo ile öğüten değirmenlerde öğütülürler. İrmik öğütülmesi, orta kalitedeki
(orta boyutlarda taneli) asgari un üretimi maksadıyla yapılan önemli bir süreçtir. Durum
buğdayın üretimi gelenekse buğday üretimi süreciyle aynıdır ve aşağıdaki beş ana
adımdan oluşur:
1. Hububatın alımı ve depolanması,
2. Hububatın temizleme,
3. Tav veya tava getirme,
4. Tahılın un ve yan ürünler için öğütülmesi ve
5. Depolama ve / veya bitmiş ürünün sevkiyatı

1, 2 ve 5. aşamalar esas olarak durum ve un öğütme ile ilişkilidir. 3 ve 4. aşamalar ise
ekmeklik buğday ve durum buğday arasında değişmektedir. Durumun tavlanmasında
buğdayın tavlamasında kullanılan aynı alet ve makineler kullanılır fakat un üretimi
yapmadan orta kalitede ürün arzusu için süre daha kısadır. Fazla tavlanma süresi
endospermi daha yumuşatır ki bu un yapımını daha da kolaylaştırır. Kısa tavlanma süresi
ise endosperm parçalarının üretimini artıracak endospermenin sert yapısının
korunmasını sağlayacaktır.
Tahıl öğütme çekirdeklerin una dönüşmesi işlemini içeren kırılma işlemini içerir. Bir
durum fabrikasında kırma sistemi genellikle en az beş kırma aşamasını içerir ve daha
fazla miktarda un kırılmasından kaçınırken orta kalitede ürün üretimi için gerekli olan
stokun kademeli olarak azaltılmasını sağlar. Kırma sisteminde, çekirdek açılır ve
endosperm kepek ve tohuma ayrılır.
Kırma sistemi, genellikle her biri öncekinden stok çeken dört veya daha fazla oluklu rulo
seti içerir. Her kırma sonrası, endosperm, tohum ve kepek içermeyen karışım ile
endosperm içeren kepek elenmeye başlar. Endosperm içeren kepek sonrasında ikinci
kırma rulosuna gider ve bu işlem endospermin kepekten mümkün olduğunca en iyi
şekilde ayrılmasına kadar tekrar eder.
Azaltma sistemi içindeki rulolar sadece boyutlandırma için kullanılır. Hiç biri un üretmek
için kullanılmaz. Onlar da bir buğday unu fabrikasında orta irili taneleri eşit ve küçük
boyutlara düşüren boyutlandırma ruloları gibi işlemektedirler.
Bir buğday unu fabrikasında boyutlandırma, azaltma rulolarında daha fazla öğütülmeye
tabii tutulacak aynı boyutlarda ürün üretmek için yapılır. Bir makarnalık durum buğday
değirmenin de ise bu boyutlandırma aynı boyutlarda üretilen ürünleri satmak için yapılır.
Bir durum buğdayı değirmenindeki eleme sistemi ekmeklik buğday unu değirmeni
sisteminden temizleyicileri üzerindeki ağır emniyet unsuru yönüyle farklılık gösterir. Kara
elekler yerine, geleneksel elekler daha yaygın olarak kullanılır ve önde temizleyicileri
kaba ayrımları yapmak için kullanılır. Öğütülmüş buğday daha sonra su ve yumurta gibi
diğer malzemelerle karıştırılır.
4.3.3 Karıştırma
Karıştırma operasyonlarında, temiz su öğütülmüş buğday (irmik, durum taneli veya
makarnalık un) ile yaklaşık % 31 nem oranı içeren hamur yapmak için bir karışım
teknesinde karıştırılır. Yumurta ve diğer herhangi opsiyonel içerikler eklenebilir. Özel bir
çift şaft karıştırma bölmesi bir örnek karışım elde etmek için kullanılır. Özel karıştırma
bölmesinin ters dönen milleri hamuru oluşabilecek yuvarlıkları ortadan kaldırmak için iki
farklı yöne çekerler.

Birçok modern makarna preslerine ekstrüzyon öncesinde makarnadan gelecek hava
kabarcıkları uzaklaştırmak için bir vakum bölmesi ile donatılmıştır. Bir vakum ya vakum
bölmesindeki tüm karıştırıcının eklenmesi ya da ekstrüzyondan hemen öncesinde
makarnadan bir emme gerçekleşmesi için uygulanır. Eğer hava ekstrüzyondan önce
çekilmezse makarnanın içinde mekaniksel güçlülüğü azaltacak küçük hava kabarcıklarının
oluşmasına ve son ürünün beyaz ve kireççimsi bir görüntü almasına neden olur.
Şekil 6: Kesme Makarna İmalat Şeması.
İRMİK
Karıştırıcı ÖN KURUTMA KURUTMA
ŞEKİLLENDİRME SALLAMA 1. Tünel
(Karma, Yoğurma)
A
SU
2. Tünel
Soğutucu
Paketleme
4.3.4 Ekstrüder İşlemi

Hamurun karıştırılmasında sonra, sistem ekstrüder işlemine geçer. Ekstrüzyon burgusu
hamuru sadece şekillendirmez aynı zamanda hamurun homojen bir kitle haline gelecek
şekilde yoğrulmasını, ürün oranının kontrol edilmesini ve bitmiş ürünün kalitesini
etkilemektedir.
İnşaat ve ekstrüzyon helezonlarının boyutları donanım imalatçılarına göre değişir. Birçok
modern presler kenarları keskinleştirilmiş ve uzunlukları boyunca tek tip dişleri (artan bir
dişe karşıt olarak) olan burgulara sahiptir. Burgu, hamurun ilerlemesine yardımcı olan ve
burgu ve namlu içi arasındaki sürtünmeyi azaltan bir yivli ekstrüzyon varilin içinde
oturmaktadır. Ekstrüzyon varili, ekstrüzyon süresince üretilen ısıyı dağıtan su soğutma
gömleği ile desteklenmiştir.
Soğutma gömleği ekstrüzyon sıcaklığını yaklaşık 51°C'de sabit tutmaya yardımcı olur.
Eğer hamur çok sıcak ise (74oC’nin üzerinde) makarna yapımı zarar görecektir. Hamurun
ekstrüder boyunca aynı akış oranına sahip olması da önemlidir. Hamurun şekillendirme
aşamasında akış oranında ki değişiklikler makarnanın farklı oranlarda ekstrüder olmasına
neden olacağı için farklı uzunluklarda kesilmesiyle sonuçlanır.
Aynı boyutlarda olmayan ürünler ya ıskartaya alınmalıdır ya da ürünün birim fiyatının
artırmasına neden olacak olsa da yeniden üretilmelidir. Kalıpların iç yüzeyi de ürünün
görünümünü etkileyebilir. Bugüne kadar birçok kalıp diğerleriyle kıyaslandığında
yumuşak özelliklere sahip olan veya sık sık tamir ihtiyacı çıkaran ya da düzenli olarak
değiştirilmesi gereken bronz madeninden yapılmaktaydı. Bugünün kalıpları ise teflon
eklidir ve ekstrüzyon yüzeyine uyacak şekilde geliştirilmişlerdir.

Bütün bu yeni ilaveler kalıpların ömrünü ve makarnanın kalitesini artırmaktadır. Kalıplar
teflon ilaveli kalıpların içinden geçerek ekstrüde olan makarna bronz kalıpların içinden
geçenlere kıyasla çok daha düzgün, gevrek ve güzel bir görüntüye sahiptir.
4.3.5 Kurutma
Kurutma, makarna üretim sürecinde kontrol altına alınması gereken en zor ve kritik
adımdır. Kurutmanın amacı yaklaşık % 31 yüzde düzeyindeki makarna nemini % 12-
13’lere düşürmek ve bu sayede bitmiş ürün sert, bozulmadan ve şeklini koruyacak
şekilde saklanabilmektedir. Birçok makarna kurutma operasyonları öncül bir kurutma
sistemini kullanırlar ve bu makarnaların birbirlerine yapışmasını önlemek için
ekstrüzyondan hemen sonra başlar. Ön kurutma makarnanın dış yüzünü daha
sertleştirirken içerisini yumuşak bırakır.
Son kurutucu ise ürünün üzerinde kalan son nemleri uzaklaştırmak için yapılır. Kurutma
sıcaklığı ve bağıl nem artışları kurutmada önemli faktörlerdir. Makarna dış yüzeyi sıcak
havaya maruz kaldığından beri, makarnanın içinden daha hızlı olarak kururlar ve bu da
makarna yüzeyinden içeriye doğru nem gradyanlarının oluşmasına neden olur. Eğer
kurutma çok hızlı olursa makarna kırılır ve ürüne zayıf bir görünüm ve çok düşük
mekaniksel güç verir.
Kurutma işlemi sırasında veya ürün kurutmaya bırakıldıktan birkaç hafta sonra kırılmalar
oluşabilir. Öte yandan eğer makarna çok yavaş kurur ise üretim sırasında küflenebilir ve
bozulabilir. Bu nedenle kurutma her çeşit ürünün ürün döngüsünün gereksinimlerine
göre ayarlanmalıdır. Eğer kurutma süreci başarılı ise makarna sağlam fakat
büküldüğünde kırılana kadar yeterince esneyebilen bir esnekliğe sahip olur.
4.3.6 Paketleme
Paketleme, ürünün cezp ediciliğinin sergilenmesi, depolama ve nakliye sırasında zarar
görmesini ve pislik bulaşmalarından korumak için yapılır. En önemli paket malzemesi
ürünü nemden koruyucu özelliğe sahip ve otomatik paketleme makinesinde
kullanılabilinen şeffaf materyallerdir. Buna karşın bu tip paketleme malzemelerini
süpermarketlerin raflarına istif etmek zordur. Sonuç olarak birçok üretici makarna
paketlemek için kolay istiflenen, kırılabilir makarna ürünlerine iyi bir koruma sağlayan ve
üzerlerine baskılanan reklamların daha iyi okunmasını sağlayan kutulardan yararlanırlar.

4.4 Makarna hamurunu yoğurma
4.4.1 Yoğurma ve İşlevleri

Burada dozajlama ünitesinde irmik ile su karışımı sağlanmaktadır. Kullanılan su içme
suyu kalitesindedir. Ardından yoğurma işlemleri ve hamur çıkışı detaylandırılmıştır.
Konunun ayrıntıları aşağıda verilmektedir.
Yoğurma işlemi başlarken üretilecek makarna
çeşidine göre dozajlama çalışması yapılır. Bir
önceki konuda belirttiğimiz gibi elde edilecek
makarna çeşidine göre kullanılacak maddelerin
hamura verilmesi iki yöntemle olmaktadır. Ya
tekne üzerinden ya da karıştırmalı tanklarda
eritilerek ilave edilen maddeler dozajlama
ünitesinde hamura verilir.
Değişik makarna çeşitlerinin hazırlanmasında Yoğurma işlemi başlarken üretilecek
kullanılan karıştırma tankları mevcuttur. Bu makarna çeşidine göre dozajlama
tanklarda, üretilecek ürüne göre tartılan çeşni çalışması yapılır.
malzemelerin su ile karışmaları sağlanır. Karışımın hazırlanmasının ardından dozajlama
ünitesine verilerek hamura karıştırılır.
4.4.2 Yoğurma
İşletmede genel olarak 250-450 mikron arası irmik, sisteme silolardan borularla gelir.
Yeni sistemlerde bu işlem havanın etkisiyle gerçekleştirilir. Yoğurmanın ilk aşamasında
karıştırıcıya önce irmik sonra su verilerek işleme başlanır. Böylece hamurun tekne
cidarlarına ve karıştırıcı kollarına yapışması önlenmiş olur.
Teknede birleşen irmik
ve su yatay, düz vidalı
bir karıştırıcı
tarafından yüksek
devirde ve hızla
karıştırılır. İrmik ve su
en az bu karıştırıcıda
kalır. Buradan hemen
ikinci yoğurmaya
geçer. İrmik sıcaklığının
25 ˚C olması yoğurma
aşamasında avantaj
Teknede birleşen irmik ve su yatay, düz vidalı bir karıştırıcı tarafından

yüksek devirde ve hızla karıştırılır.

sağlar. İrmik suyu tamamıyla emer, şişer ve kabarır. Karıştırma teknesinin sonunda
karıştırıcılara dik gelen küçük helezon olgunlaşmış hamuru büyük helezona iletir. Bu
aşamada birinci yoğurma bitmiştir. Yeni sistemler her ne kadar I. ve II. Yoğurmayı çok
hızlı bir şekilde bir arada yapsa da henüz pek çok sistem bu uygulamaya devam
etmektedir. Bu aşamadaki önemli nokta, esas hamur yapımından önce irmiğin su ile iyi
karışmasıdır. Çünkü irmik tanecikleri suyu eşit oranda emmez ise homojen yapıda hamur
elde etmek zorlaşacaktır. Makarnada beyaz benekler gözlenerek kaliteyi olumsuz
etkileyecektir.
4.4.3 II. Yoğurma

II. yoğurma aşamasında hamura istenilen homojen yapı kazandırılır. Burada yeterince
yoğrulan hamur vakumda yoğurma bölümüne geçer. Düzgün ve homojen yapı oluşumu
için temel şartlar şunlardır:
• İrmik tanelerinin boyutlarının olabildiğince birbirine yakın, eşit olması ve
• İrmiğin boyutuna göre suyun emilmesi için gereken uygun süre ve sıcaklığın
sağlanmasıdır
İrmik granüllerinin büyüklükleri değişiklik gösterdiği için her granülün emdiği su farklılık
göstermekte, irmik ıslandığı zaman küçük granüller çabucak suyu emmekte, büyük
granüller ise daha fazla süreye ihtiyaç duymaktadırlar. Hamurun bir kısmının çok yaş,
diğer kısmının kuru kalması ise üretim süresince olumsuzluklara neden olur. Bu nedenle
hamurun yeterince yoğrulması, her irmik granülünün yeterince su emmesi açısından
önemlidir.
Yoğurma sırasında kullanılacak su miktarı, hamurda üretilecek çeşide göre istenen
rutubet miktarına ve kullanılan irmiğin rutubetine göre farklılık gösterebilir, ayrıca suyun
sıcaklığı da yoğurma süresine ve ürün kalitesine etki eden bir diğer etkendir.
4.4.4 Vakumda Yoğurma

Vakumla yoğurmada hamurun havasının alınması makarnaya olumlu özellikler
kazandırır. Havası alınmadan üretilen makarna; yer yer hava boşlukları içeren, beyaz
renkli ve heterojen bir yapıdadır. Vakum ile havası alındıktan sonra, irmik taneleri daha
eşit miktarda ve çabuk su emerek homojen, pürüzsüz, hava boşlukları içermeyen, sarı
renkli bir ürün oluşumunu sağlar. Hamur oluşumu sırasında oksijen, enzimatik aktiviteyi
arttırdığı için değişim, özellikle ürün renginde olmaktadır. Vakum altında yoğurma bu
olumsuzlukları ortadan kaldırır. 1. yoğurma ile başlayan ve vakumda yoğurma ile biten
yoğurma aşamalarında geçen süre toplam olarak 15-20 dakika kadardır. Yeni sistemlerde
hamur yapma süresi 2-3 dakika gibi oldukça kısa sürelere çekilmiştir.

4.4.5 Yoğurma Makineleri (Karıştırıcılar)
Hamur yoğurma makineleri; dozajlama bölümü, I. Yoğurma, 2. Yoğurma ve vakumla
yoğurma bölümlerini içeren bir bütündür.
4.4.6 Temizlik ve Bakımı

Yoğurma makinelerinin temizlik ve bakım planları doğrultusunda temizlik ve bakımları
yapılır. Tekne temizliği için ilk olarak irmik dozajlaması kapatılır. Teknedeki hamur bitene
kadar sistem çalıştırılır. Daha sonra hamur teknesindeki hamur kalıntıları sıyrılır. Spatula
yardımı ile tekne içinden ve balta/palet üzerindeki hamurlar alınır. Kaba temizliği yapılan
bölümler 40˚C’lik ılık su ile silinerek temizlenir ve uygun dezenfektan ile tekne
dezenfekte edilir. Üretime başlarken dezenfektan uygulaması tekrarlanır.
Tekne su tankının temizliği
içinde tanktaki su boşaltılır.
Tankın içi temiz bir sünger ile
iyice temizlenip tüm yüzeyler
dezenfekte edilir. Vakum
bölümündeki vakum sayacı
600-760 mm/Hg aralığında
sabit tutulmaya çalışılmalıdır.
Hamura uygulanan basınç
suyun sıcaklığı ile de ilişkilidir.
Helezon soğutma suyunun
akışı ayarlanarak hamurun
24-26˚C’de tutulması
sağlanır. Bu işlem hamurun
yumuşaklığını-sertliğini
etkiler. Uzun kesim makarna çeşitleri, başta spaghetti olmak üzere,

fettucine linguine, bucati (fırın makarna ) Lazanya vb. dir. En
Helezon temizliğine başlarken
yaygın olanı spaghettidir.
helezon önündeki flanşlar
çıkarılır. Bu işlemin ardından helezonlar çıkarılır. Spatula yardımı ile yapışan hamurlar
temizlenerek, helezonlar temiz su ile silinir. Tüm yüzeyler dezenfektan ile temizlenip
yerine monte edilir. Tekne gurubunun helezon şanzımanları uygun görülen bakım
dönemlerinde gözden geçirilerek gerekli rulman değişimleri, yağ değişimleri ve zincir
değişimleri yapılır.

4.4.7 Kullanımı ve Ayarları
İrmik özelliklerine göre su miktarı ayarlanır. Sisteme irmik ve su verilerek işleme başlanır.
Oluşan hamurun sertliği pres öncesi basınç manometresi ile kontrol edilir. Burada
hamurun sertliği üretilecek ürüne ve pres tipine göre ayarlanır. Basınç ve vakum
metrelerin kalibrasyonu, kalibrasyon planına göre akredite kuruluşlarca yapılır.
4.4.8 Yoğurma Kontrolleri

Yoğurma işleminde, öncelikle irmik ve suyun sisteme girişi kontrol edilmelidir. Sistem
akışı sağlıyorsa, üretilecek ürüne uygun hamur kalitesini yakalamak için helezon
üzerindeki basınç değerlerinden hamurun sertliği kontrol edilir. Basınç manometresi
ürün tipine göre -120 bar olarak ayarlanır ve düzenli olarak izlenir. Yüksek basınçta
beyazlıklar ve boy farkları, düşük basınçta ise boy farkları ve şekil bozuklukları görülür.
Üretimi yapılacak ürünün özelliğine uygun basınç değeri presteki basınç
manometresinden izlenir. Pres ilk defa çalıştırılıp hamur yoğrulduğunda helezondan kirli
hamur gelebilir. Bu gibi durumlarda hamur helezondan alınarak hurda olarak ayrılır.
Temiz hamur gelinceye kadar bu işleme devam edilir. Vakum ve basınç kontrolleri
makarnanın rengi açısından önem taşımaktadır. Düşük vakum değerlerinde de
makarnanın renginde sarıdan beyaza kaymalar gözlenebilir. Bu nedenle vakum
metredeki göstergenin değeri düzenli olarak kontrol edilir. Bu değerin minimum 600
mm/Hg olması sağlanır.
4.5 Basınç Uygulayarak, Kalıplarda Şekillendirme

Kalıp ile şekillendirmede, vakumla havası alınan ve homojen bir yapı kazandırılmış olan
hamur, helezon yardımı ile pres başına (kafalara) belli bir basınç ile taşınır. Tüm
makarnalarda işlem böyledir. Helezon, hamuru döndürüp iten vida şeklinde bir yapıdır.
Dış yüzeyini çevreleyen bir silindir vardır. Vidanın dönüşü, hamuru pres kafasına
yerleştirilmiş kalıba doğru iter. Hamura uygulanan bu basınç, onun kalıptaki boşluğa
gitmesini sağlar ve istenilen ürünün şekli oluşur. Uygulanacak basınç miktarı ve süresi,
elde edilecek ürüne bağlı olarak değişiklik gösterir. Basınç değeri şekil oluşumunda
oldukça önemlidir.
Uygulanacak basınç değeri ve süresini etkileyen faktörler vardır. Bunlar:
• Hamurun karakteri,
• Hamurun sıcaklığı,
• Hamurun kıvamı,
• Kullanılacak kalıp ve
• Verilecek şekildir.

Hamurun yapısı, son üründe kaliteyi etkileyeceği için bu durumlar göz önünde
bulundurularak hamura basınç ayarı yapılır. İstenilen ayar tutturulamazsa, makarna
rengi beyaz, şekli bozuk, kötü bir ürün olarak ortaya çıkar. Üretimi yapılacak makarna
şekli ve hamurun yapısı basınç değerini değiştirir.
İrmiğin sertliği, fiziksel ve kimyasal özellikleri hamur kıvamını etkiler. İrmiğin yapısına ve
şeklin özelliğine uygun basınç değeri belirlenmelidir. Üretime yeni başlandığında hamur
yumuşak olabilir. Hamura, irmik ya da su verilerek hamur kıvamı ayarlanır. Bu ayarlama
yapılırken çıkan hamur kullanılmaz. Çıkan ilk hamur hurda olarak ayrılır. Pres
çalıştırıldığında, helezonlardan kalıba hamur gelmektedir. Hamurun gelişi sırasında
sürtünmeden dolayı ısı artışı olur. Oluşan ısının etkisi yapıda olumsuzluklara yol açar.
Olumsuzlukları önlemek ve sıcaklığı sabit tutmak için silindir dış çeperi, su ceketi ile
donatılmıştır. Su, sürekli helezon ceketinde dolaşarak helezonu soğutur. Hamur
şekillenme aşamasında hamur sıcaklığı 40–55 ˚C’ ye kadar çıkabilir. Bazı makarna tipleri
için basınç değerleri;
• Fiyonk vb. 30–100 bar
• Kesmeler 50–135 bar
• Spagetti 80–135 bar olarak ifade edilebilir.
Uygun hamur kıvamı ve basınç değeri sağlandığında, makarnanın şekli istenilen

özelliklerde olacaktır. Makarnaya şeklini, kalıp ya da formadaki kartuş (insert-fişek)
denilen yapı vermektedir. Farklı özelliklerdeki kartuşlar ile yüzlerce değişik makarna
çeşidi üretilir. Üretilecek makarna şekline ve üretim yöntemine göre uygun kartuşu
içeren kalıp, kalıp filtresi ile kalıp çemberine alınır. Kalıp çemberi ile beraber pres başına
yerleştirilir. Uygun kıvamdaki makarna hamuru, şekle göre ayarlanan basınç değerinde
pres başına basılarak makarna hamuruna şekil kazandırılmış olur. Basınç ile yönlendirilen
makarna hamuruna, makarnanın çeşidine göre değişik üretim yöntemleri uygulanır. Bu
yöntemlerin özelliklerine göre yapılabilecek sınıflandırma şöyledir.
• Uzun ( Uzun kesme) makarnalar
• Kesme makarnalar
• Uzun boyutlu kesme makarnalar
• Kısa boyutlu kesme makarnalar
• Levha kesme makarnalar
• Şehriyeler
Bu gruplandırma tüm makarnaların üretim şekilleri ile ilgili detaylar göz önünde
bulundurularak oluşturulmuştur.

4.5.1 Makarna Çeşitlerinin Üretiminde Şekillendirme
Makarna üretiminde çeşitliliğin baş mimarı makarna şekilleridir. Temelde aynı yöntemle
üretilirler ancak detaylardaki farklar şekil zenginliğini yaratır.
Pres başına gelen hamur, pres başına yerleştirilmiş değişik kalıplar aracılığıyla farklı
şekillere bürünür. Pres başına kalıpların yerleştirilmesinde, öncelikle kalıp dış çemberi
içine filtre yerleştirilmelidir. Filtrenin ardından kartuşları takılmış kalıp, çemberindeki
yerine oturtulmalıdır. Kalıbın yerleşmesiyle kazandırılmak istenilen şekle uygun olarak
uzun kesme, kesme makarna üretimi gerçekleşir. Şekil oluşumundan sonra yapışma
riskini ortadan kaldırmak ve şekillerin korunması için presten çıkıp şeklini almış
makarnaların ve hamuru kesen bıçağın üzerine sıcak hava üflenir.
4.5.1.1 Uzun Makarnalarda Şekillendirme

Uzun kesim makarna çeşitleri, başta spagetti olmak üzere, linguine, fettucine, bucati
(fırın makarna ) Lazanya vb.dir. En yaygın olanı spagettidir. Uzun makarnalar, diğer
çeşitlere göre farklı yapıdaki kalıplar ile preslenerek üretilir. Uzun makarnalar için
kullanılan kalıp dikdörtgen şekilli uzun kalıplardır. Uzun kalıplar ise uzun makarnaların
üretiminde kullanılan kalıplardır. Bu uzun kalıpların kartuşundan çıkan makarna hamuru
metal bir askıya alınır ve
kesilerek taşıma sistemine
aktarılır (yapısal özellikleri
nedeniyle şekillendirme
sonrası taşınma ve kurutma
işlemleri açısından kolaylık
olması amacıyla) .
Hamur askıya alındığında
kabaca kesim yapılır, daha
sonra kurutmaya girmeden
bıçaklarla uç kısımları tekrar
kesilerek boy ayarı yapılır.
Uzun makarnalarda son
boylama kurutma sonrasında,
paketleme sırasında yapılır.
Uzun kesme makarnalarda
hamurun, askıya alınmasının
nedeni, şeklini aldıktan sonra,
makarnaların birbirine
yapışmasını önlemek ve
Deliksiz uzun, uzun oval ve düz kesim dikdörtgen biçimli
makarna örnekleri

kurutmanın başarılı olmasını sağlamaktır. Uzun makarnalar için kullanılan kalıp
dikdörtgen şekilli uzun kalıplardır. Dolayısıyla uzun makarnanın üretim hattı da askı
sistemine uygun olarak düzenlenmiştir. Uzun makarnalarda çok değişik çeşitler vardır.
Bu çeşitlerin çapları, uzunlukları, genişlikleri, kalınlıkları, tek ya da iki kenarlarında kıvrım
olup olmaması üreticinin tercihine kalmıştır, ancak genel satış potansiyeli olan ticari
şekiller de vardır.
Uzun makarnalarda bir sınıflandırma yapmak istersek;
• Deliksiz uzun: Spagetti
• Delikli uzun: Bucati – fırın makarna
• Uzun oval: Linguine
• Düz kesimli dikdörtgen biçimli: Fettucine
• Düz biçimli kenarı kıvrımlı: Lazanya vb olarak sınıflandırabiliriz.
Uzun makarnalarda şekiller çap ya da genişliklerine göre oldukça farklı görüntüler verir.
Üretimi yapılacak şeklin istenilen niteliklerde olması için, şeklin özelliğine uygun yapıdaki
kartuş seçilmelidir. Kartuşların aralıkları istenilen şeklin kalınlığı ile doğru orantılıdır.
Kartuşlar, makarna hamurunun geçmesine uygun aralığa sahip özelliktedir. Bir kez daha
belirtmek gerekirse uzun makarnaların üretimindeki en belirgin fark, kalıbının uzunluğu
ve makarnanın kurutmaya aktarılma sistemidir.
4.5.1.2 Kesme Makarnalarda Şekillendirme

Kesme makarnalarda şekillendirme işlemleri boyut ve yönteme göre değişiklik gösterir.
Buna göre uzun ve kısa boyutlu kesme makarnalar, şehriyeler ve levha makarnaları bu
grup içinde yer alır. Kesme makarnaların üretimleri uzun makarnadan farklıdır. Belirgin
fark kalıp yapısından ve taşımadan kaynaklanmaktadır. Diğer açılardan mantık ve
uygulama aynıdır.
4.5.1.2.1 Uzun Boyutlu Kesme Makarnalarda Şekillendirme
Uzun boyutlu kesme makarnalarda makarna hamuru, belli bir basınç ile kalıp başına
gelir. Burada verilmek istenen şekle uygun kartuşların takıldığı kalıp yerleştirilmiştir.
Kalıptan geçen hamur şeklini alarak kesilir. Oluşan şekillerin bozulmaması için bu
aşamada makarnanın üzerine sıcak hava üflenir. Uzun boyutlu kesme makarnalarda
kesme işlemi burada tamamlanmıştır. Kesme makarnalarda çeşitliliğin artmasının nedeni
de bu aşamada gerçekleşir. Çünkü aynı kalıpla şekillenen makarna hamuru bile kesme
sırasında bıçak hızının etkisi ile değişik bir yapı oluşturur. Şekil, boyut olarak farklı olduğu
için görüntü de değişiktir.
Kesme makarnaların uzun boyutlu, kısa boyutlu olmaları daha önce de belirtildiği gibi
kesme işlemi ile ilgilidir.

Hamur kalıptan çıktığı anda kalıp altında bulunan bıçaklar hamuru keserek boyutunu
belirler. Bu süreçte bıçak ne kadar hızlı dönerse boyut o kadar kısa, bıçak ne kadar yavaş
dönerse boyut o kadar uzun olur. Böylelikle makarnanın boyu belirlenir. Uzun boyutlu
kesme makarna çeşitleri; burgu, ince uzun, kalem, dirsek, taç vb.dir. Kesme makarna
çeşitlerinden bu örnekleri resimlerde görebilirsiniz.
Kesme işleminden
sonra şekillenen
hamur tarabotta
denilen ön kurutma
sistemine geçer.
Kalıptan çıkıp kesilen Makarna çeşitler: Renkli fantezi burgu, renkli fantezi kalem ve boncuk
makarnanın makarna.
tarabottaya geçişi aktarma aparatları ile olur. Bu malzemeler ürünün, sistem dışına
çıkmasını önleyecek düzenekte, huni görevi yapan malzemelerdir.
4.5.1.2.2 Kısa Boyutlu Kesme Makarnalarda Şekillendirme
Bu makarnaların üretimi uzun boyutlu kesme ile aynıdır. Bazı kısa boyutlu kesme
makarna çeşitleri, uzun boyutlu makarnada kullanılan ve aynı kalıptan çıkan hamurun,
hızlı bıçak devri ile kesilmesi sonucu oluşur. Uzun boyutlu kesme makarnaların boyutu
bıçağın yavaş dönmesi sonucu uzun kalmaktadır. Bazı çeşitlerin şekli de, makarna
hamurunun, kendine has yapısına uygun seçilmiş kartuş içeren kalıplardan geçip bıçak ile
kesilmesi sonucu olur.
Kısa boyutlu kesme
makarnalara örnek olarak orta
kesme (yüksük), boncuk,
bamya, midye, orta uzun vb.
verilebilir.
4.5.1.3 Levha/Stampa Kesme

Makarnalarda Şekillendirme
Makarna hamurunun
şekillendirilmesindeki farklı
yöntemlerden biri Stampa /levha makarna çeşitleri: Stampa/levha makarna
levha/stampa kesme üretim yönteminde hamurun bir kısmı kullanılmadığı için,
tekrar hamura karıştırılmak üzere kullanıma yönlendirilir.
makarnadır. Levha ya da
stampa (kalıba çekme) olarak adlandırılması, makarna hamurunun bir kalıp başından
geçerek çarşaf gibi açıldıktan sonra hamurun levha oluşturması ve oluşan levha halindeki
hamurun inceltilerek stampa diye adlandırılan bölümde şekil almasıdır.

Makarna hamuru bu bölüme belli bir basınç ile gelir ve kalıba girer. Kalıp hamurun
yayılmasını sağlar ve basınç etkisiyle de hamur aşağı doğru akar. Aşağı doğru akmakta
olan hamur, yayma aparatı ile açılarak silindir üzerine alınır.
Silindir taşıyıcılarla yoluna devam eden hamur iki silindir arasında inceltilir. Kalınlığı
ayarlanan hamur, stampaya akışı sağlayan son silindir üzerinden aşağı doğru geçer.
Stampa iki birimden oluşur. Aşağı inmekte olan levha halindeki hamur stampanın arka
birimince öne, diğer stampa birimine doğru itilir ve kesimi yapılarak şeklini alır. Kesim
anında alt ve üst pimler (dakikada 200–250 kez açılıp kapanarak) makarna hamurunu
ortadan sıkıştırılarak şekli tamamlar. Makarna hamuru son silindirden aşağı inerken
makarna hamurunun üzerine silindir üzerindeki bir boru yardımı ile sıcak hava üflenir.
Sıcak hava, hamurun daha düzgün şekil almasını sağlar.
Stampa/levha makarna örnekleri fiyonk ve kelebek çeşitleridir. Stampa/levha makarna
üretim yönteminde hamurun bir kısmı kullanılmadığı için, tekrar hamura karıştırılmak
üzere kullanıma yönlendirilir. Hamur şekillenmesi sırasında stampanın arasında kalan
makarna hamuru miktarı oldukça fazladır. Bu hamur taşıma sistemleri (havanın itici
gücü) ile hamur teknesine geri yönlendirilir.
4.6 Makarna Üretimi İçin Ön Hazırlıklar

Makarna bir gıda maddesi olduğu için; gıda güvenliğinin sağlanması açısından, gıda ile
temasta bulunan tüm madde ve malzemelerin, teknik ve hijyenik tüm özelliklerinin
uygun olması gerekir. Bu amaçla yapılması gerekenler Türk Gıda Kodeksi’nde; Gıda
Üretim ve Satış Yerlerinin Taşıması Gereken Özellikler Tebliği’nde belirtilmiştir. Bu
çerçevede üretim planlanıp yönlendirilmektedir.
4.6.1 Formülasyondaki Bileşenleri Hazırlama

Sade makarna üretiminde, hamurun gösterdiği basınç değerine göre irmik miktarı ve su
miktarı ayarlanır. Çalışma düzenine göre irmik uygun silodan ilgili hatta verilir üzerine su
beslenerek hamur yoğrulmaya başlanır. Kontinü sistemde irmik ve su miktarı tartılıp
hamur yoğurma işlemi yapılmaz. Çünkü kontinü sistem sürekli akışı olan bir sistemdir.
Üretim, stoklar belirlenerek haftalık ya da makineler durana kadar devam eder. Ancak
depodaki irmik miktarının yeterli olması sağlanarak harcanacak su miktarı belirlenebilir.
Sade makarnaların üretiminde kullanılacak su miktarının irmiğin nem miktarına göre
değişiklik gösterdiğini daha önce belirtmiştik. Bu nedenle su miktarını belirlemek için
geliştirilmiş basit bir formül vardır. İrmik nemi makarna üretimi için % 13-15 arasında
olabilir. Bu irmik ile hazırlanan makarna hamurunun içinde % 28-35 su bulunmalıdır.
( Hamur Nemi – İrmik Nemi ) x 100

100 kg irmik için gerekli su miktarı = ----------------------------------------------
( 100 – Hamur Nemi )

Örnek: 1 ton ( 1.000 kg ) % 14 nem değerinde irmikten hazırlanacak % 32 nem değerine
sahip makarna hamuru için gerekli olacak su miktarının hesaplanması için öncelikle
formüldeki gibi 100 kg irmikten yoğrulacak hamur için gerekli su miktarını bulmak
gerekecektir.
(Hamur Nemi-İrmiğin Nemi) X 100
= ------------------------------------------------
( 100 – Hamur Nemi)
(32-14) x 100
= ---------------------
(100-32)
1800
= -----------
68
100 kg için gerekli su miktarı 26,47 litredir. 1 ton irmikten hazırlanacak %32 nem
değerinde makarna hamuru için gerekli olan su miktarı ise (1.000 x 26,47)/100 işleminin
sonucu olarak 264,70 litre olarak hesaplanır.
Tam buğday makarnası, çeşnili makarna, zenginleştirilmiş makarna, güçlendirilmiş
makarna, vitamin ve mineral ilaveli makarna çeşitleri üretim aşamasında işletmeler,
üretimini yapacakları ürün çeşidine göre kendi formülasyonlarını hazırlarlar. Üretim
planında belirlenerek hazırlanması istenilen çeşnili makarna için, kullanılacak
malzemeler depolardan, Türk Gıda Kodeksi’ndeki oranlara uygun olarak tartılıp alınır.
Depodan malzeme alınırken malzemenin etiket bilgileri, son kullanma tarihi dikkatle
kontrol edilir.
Makarna çeşidi üretiminde yardımcı malzemeler ürüne iki şekilde eklenmektedir:
• Tekne üzerindeki dozajlama sistemleri ile direkt irmiğin üzerine eklenmesi
• İrmik tekneye alındıktan sonra suda eritilmiş karışımın tekneye beslenmesi
Bu iki yöntemden biri seçilerek makarna hamuru hazırlanır. Makarna çeşitlerinin
üretiminde yardımcı malzemeler, suda eritilerek kullanılacaksa, tartılan malzemelerin
karıştırma tankına alınarak suda tamamen çözülmesi sağlanır.
UYGULAMA FAALİYETİ

4.7 Üretim İçin Gerekli Makine ve Parçalar
Bugünün makarna üretim tesislerinde
tam otomasyonlu, her aşamasının
bilgisayar sistemi kontrolünde modern
makine ve teknolojiler kullanılmaktadır.
Makinelerin bu denli ileri teknolojilerle
kuşanmış olması rekabet edilebilirlik
oranının ve kalitenin yüksek olmasını,
dolayısı ile daha iyi hizmet verebilme
imkânını da beraberinde getirmiştir.
Kurulması planlanan olası fabrikanın
üretim tesisleri, en modern makine ve Makarna üretim hattı: düzenli bakımları sorumlu
teçhizatlarla donatılmış olmalı, kişiler tarafından işletme talimatlarına uygun olarak
kullanılacak yeni üretim sistemleriyle yapılmalıdır.
hem sektöre önderlik edebilecek hem
de atık madde oranını "0"a indirerek, çevre dostu bir tesis olacaktır.
Tablo 33: Makarna üretimi için gerekli makine ve parçaların listesi
Makine ve Parçaları Adet

Besleme Kanalı
Extruder Artırma Haznesi 2
Yüksek Basınç - Küçük Filtre 4
Küçük Santrifüjlü Vantilatör 4
Seviye Sondaları 2
Ekseni Üzerinde Dönen Hazne Deşarj Halatı 2
Tüp Vidalı Helezon 1
Ağırlık Oluğu 2
Aspirasyon Havalandırma 2
Uzun Makarna Kuru-Ürün
Basınçlı Pnömatik Taşıma Hattı 1
Aspirasyon Nakli 1
Yüksek Basınç-Büyük Filtre 1
Levha Form 1
Hava Kapatma Vanası 1
Aspirasyon Havalandırma 1
Yüksek Basınçlı Radyan Vantilatörü 1
Üfleyici Hava Ara Bölmesi 1
Sıkı Üfleme Paketi 1
Basınç Pnömatik Taşıma Hattı 1
Kısa Makarna Üretim Hattı
Mini Diferansiyel Ağırlık Sistemi (Tartı) 2
Su Dozajlama Sistemi 1

Çift Vida Polymatik Pres 1
Pres Hazne Çerçevesi 1
Kesim Montaj - İki Başlı 1
Vakum Pompa 2
Çalkalamalı Ön Kurutma 1
Tekne Asansör 1
Kısa Makarna Kayış Kurutucu 1
Kayış Soğutucu 1
İklim Kontrol 1
Kısa Makarna Hattı Kontrol Sistemi 1
Kısa Makarnaları İçin Ara Depo
Vibro - KANAL 1
Çoklu Deşarj Tekne Asansör 1
Kısa Makarna Ara Depolama 1
Dağıtım Kayışı 8
Bantlı Konveyör 2
Titreşimli Ekran 2
Çoklu Deşarj Tekne Asansör 2
Kısa Makarna Depolama Kontrol Sistemi 1
Kısa Makarna Hat Ek Donanım
Kısa Makarna Kalıpları 8
Yedek Parçalar 1
Uzun Makarna Hattı
Mini Diferansiyel Ağırlık Sistemi - Tartı 2
Su Dozajlama Sistemi 1
Çift Vida Polymatık Pres 1
Pres Haznesi Çerçeve 1
Vakum Pompa 2
Yayıcı 1
Uzun Makarna Kurutma Hattı 1
Sırık İstifleyici 1
Sırık Dönüş Konveyör 1
Uzun Makarna Hattı Sırıklar 1
Tekli Kesme Makinesi 1
İklim Kontrol 1
Uzun Makarna Hattı Kontrol Sistemi 1
Uzun Makarna Hattı Ek Donanımlar
Uzun Makarna Kalıpları -4 Sırık 3
Kalıp Yıkama Makinesi Kısa ve Uzun Makarna 1
Yedek Parçalar 1
Elektrik Montaj
Kısa Makarna Hattı Elektrik Montaj 1
Uzun Makarna Hattı Elektrik Montaj 1

Elektrik Montajı Özel Aletler 1
Termal Montaj
Klima Evaporatör 1
Kısa Makarna Hattı Termal Distribütör 1
Uzun Makarna Hattı Termal Montaj
Uzun Makarna Hattı Termal Distribütör 1
Genişleme Teknesi "Pnömatik" 1
Kontrol Kutusu "Pnömatik" 1
Orta Tekne "Pnömatik" 1
Diferansiyel Basınç Regülâtörü 1
Denetleme Montaj Ve Başlama
Denetleme Montaj Ve Başlama 1
4.7.1 Kısa Makarna Üretimi
4.7.1.1 Hammadde İşleme

Doz Ayarlayıcı: Devamlı üretim sürecinden un, irmik
ve buğday dış kabuğu gibi ürünleri doğru bir şekilde
ölçer usulüne göre ayarlar. Aynı zamanda akan
ürünlerin hacimlerini ölçen bir alet ile
desteklenmiştir. Bu fonksiyonda, diferansiyel bir
ölçek belirli bir malzeme akışının kapasitesini ve
ağırlığını ölçmektedir.
4.7.1.2 Hamur Hazırlama Ve Şekillendirme

Makarna presi: Makarna presi özellikle yüksek
kaliteli makarna üretimi için üretim hattının bir
parçasıdır. Durum, sert veya yumuşak buğday, mısır
ve pirinç gibi çok geniş hammaddelerden çok farklı
makarna türlerini üretmek için kullanılan bir
makinedir. Müşteri isteklerine göre değişik boyut ve
kapasitede olabilirler.
4.7.1.3 Kurutma
Silkelemeli Ön Kurutucu: silkelemeli ön kurutma
kısa makarna ürünlerinin stoklarda ve kurutucuda
yapışmaması için kullanılır. Bu kurutucu
makarnaların taşınması ve ana kurutma süreci için yüzde 6’lık bir kurutma
gerçekleştirebilir.

Yoğun kurutma etkisi güçlü ve düzenli
vantilasyon işlemiyle sağlanmaktadır.
Optimize edilmiş panelleri düşük enerji
harcanmasını sağlayan çok iyi ısı yalıtımına
sahiptir.
Kısa Makarna Kurutucu: İstenilen düzeyde
bir kurutmayı sağlayacak esnekliğe ve sabit
zamanlama sistemine sahiptir.
Kayışlı kurutucu: Farklı sayı ve genişlikte
kayışlara sahiptir. Bu hatlar üretici firmanın
üretmek istediği makarna tip ve türüne göre
düzenlenir. Hızlı ve güvenli bir şekilde
gerekli yerlerine müdahale edebilinecek
şekilde dizayn edilmişlerdir.
Kayışlı Soğutucu: Kayış soğutucu kısa makarnaların bir silo içinde stoklanmasından önce
kurutulmaları için kullanılır. Net bir şekilde kurutuculardan ayrıdır. İklim kontrolü
mümkündür ve enerji tüketimi çok düşük tutulabilmektedir. Makarna kurutma sırasında
Makarna soğutma sırasında kontrol edilen bir hava aspirasyon eksozu düşük bir çiylik
noktası oluşturur.
4.7.2 Uzun Pasta Hattı

Yüksek kaliteli ürünler için etkinliği ve esnekliği yüksektir. Sert veya yumuşak buğday,
mısır ve pirinç üretiminde kullanılabilir ve çok farklı tip ve türde makarna üretimi
gerçekleştirebilir.

Uzun makarna soğutucu: Uzun makarna soğutucusu kuru pasta ürünlerinin istiflenmeye
girmeden önce kurutulması işleminde kullanılırlar. Nemlendirme bölgesinden
ayrılmışlardır.
Bunun anlamı ortam iklimi en ideal şekilde kontrol edilebilir ve enerji tüketimi düşük
seviyede tutulabilir. Kontrol edilen hava aspirasyonu eksozu makarna soğutma işlemi
sırasında düşük çiy seviyesi temin eder. Su giriş sıcaklığı çiy sıcaklık noktasının altına
inmeyen bir şekilde kontrol edilir Bu işlem hiçbir problem yaratmadan hijyenik bir
soğutma işlemi gerçekleştirir. Soğutucunun alt bölümü etkili bir temizliğe imkân verir.
Otomatik çiy noktası izleme hiç yoğunlaşma olmadan en iyi soğutma performansı sağlar.
Uzun makarna istifleyici: Üretim sürecinde,

istifleme makinesinin her bir bağlama
sistemi belirli ihtiyaçlara gerekli göre
paketleme işleminin adapte edilmesine
olanak sağlamaktadır. Gelişmiş bir
havalandırma sistemi istifleyiciye sürekli
ideal bir iklim sağlayarak optimum hava
sirkülâsyonun oluşmasını sağlar.
İstifleyici bir merkezi modüler ilkesine

dayandığı için müşterilerin özel ihtiyaçlarını
karşılamak için üretim hattına kombine
edilebilir. Herhangi bir ürüne göre
ayarlanabilme özelliğine sahiptir. Ayrı
sürücüler, istifleyicinin çeşitli aşamalarının
kontrolünü sağlayabilirler. İstifleyicinin
içindeki ideal hava, düzenli iklim şartların olmasını sağlar.
4.7.3 Makine ve Ekipmanları (Donanım) Hazırlama

Makine ve ekipmanların (donanım), üretim öncesinde ve üretim sonrasında temizlik ve
bakımlarının son derece dikkatli yapılması gerekmektedir. Gerekli bütün ayarlar sorumlu
kişiler tarafından işletme talimatlarına uygun olarak yapılır.
4.7.4 Makine Temizlik ve Bakımı

Makarna fabrikalarında makinelerin genel temizlik ve bakımı üretimin durduğu
zamanlarda yapılmaktadır. Bu işlem işletmenin planlamaları doğrultusunda
gerçekleştirilir.
Temizlik; emici sistemler, gerektiğinde basınçlı hava, su ve uygun dezenfektan maddeler
ile yapılmaktadır. Makinelerin bakımı konusunda da yapılması gereken işlemleri ilgili
birimler bakım talimatları doğrultusunda gerçekleştirir. Bakım sırasında, ürüne yabancı

madde karışmasını önlemek için gerekli tedbirler alınmalıdır. Vida, tornavida vb.
malzeme kesinlikle açıkta - ortada bırakılmamalıdır. Bakım sonrasında da ürün için risk
yaratacak tüm malzemeler ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Bakım sonrası temizlik ve
dezenfeksiyon yapılarak üretime başlanır.
Temizlik planları doğrultusunda gıda maddelerinin işlendiği ortamdaki zemin, kanal ve
rögarlar, malzemeler, alet ve ekipmanlar ile duvarlar iyice temizlenmeli, temizlendikten
hemen sonra olabildiğince çabuk kurutulmalıdır. Temizlikte kullanılan malzeme
yıpranmış ve kirli olmamalıdır. Bu noktalara dikkat edilerek temizlik işlemleri
uygulanmalıdır.
Gıda üretimi yapılan işyerlerinde su, deterjan ve/veya dezenfektan ve bunların çözeltileri
aracılığı ile işletmenin, malzeme, alet, ekipmanın temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi
sırasında, gıda maddesinin kirlenmesini engelleyecek önlemler alınmalıdır.
İş yerindeki bütün alanların temizlenmesinin yanı sıra kritik alanların, malzeme alet ve
ekipmanın, temizlik ve dezenfeksiyon şekli ve sıklığını yapacağı hijyen kontrol
programları ile planlamalıdır. Bu programlar ilgili yerlere asılmalıdır.
Gerekli aşamalardaki temizlik işlemleri üretim öncesi ve üretim sonrası tekrarlanmalıdır.
Üretim yeni başlayacağı zaman, ekipmana çalışma talimatları doğrultusunda temizlik
yapılarak işe başlanmalıdır.
4.7.5 Makine Ekipmanların Kullanımı ve Ayarları

Gıda ve gıda katkı maddeleri üretimi yapan tüm iş yerlerinde olması gerektiği gibi
makarna üretimde de kullanılan tüm alet ve ekipman sağlığa uygun malzemeden, kolay
ve iyi temizlenebilir, pürüzsüz ve herhangi bir sağlık sorunu yaratacak bir bulaşmaya yol
açmayacak şekilde olmalıdır. Bunlar daima temiz bulundurulmalı ve uygun olanlar
gerektiğinde dezenfekte edilmelidir. Tüm
malzeme, alet ve ekipman ısı, buhar, asit,
alkali ve tuz gibi maddelere dayanıklı
olmalıdır. Malzemelerin uygunluğu ve
kontrolleri ile hazırlanmaları, işletmelerde
makinelere özgü talimatlarla
gerçekleştirilir.
Üretim aşamasına yeni başlanacak
durumlarda silolardan başlayarak tüm
aşamaların işlerliği gözden geçirilir.
Değirmende, irmiğin beslendiği irmik
silolarının kapağı açılarak silo kenarlarında
biriken irmik ve tozları aşağıya indirilir,
Gerek buğdayın gerekse irmikin saklanması ve
depolanması için kullanılacak siloların kapasite
ve teknolojisi önemlidir.

ardından silo tamamen boşaltılır. Silo içinde ve kenarlardaki tüm ölü noktalarda hiç irmik
ve toz kalmaması sağlanır.
İrmik silolarının bulunduğu alandaki kablo kanalları, irmik silolarının üstleri, pencere
kenarlarındaki tozlar temizlenir. İrmik konveyör, asansör (elevatör) gibi aktarma
organları ile taşınıyor ise, konveyör ve elevatörün kapakları açılır, ölü noktalar da dâhil
içinde hiç irmik kalmayacak şekilde temizlenir.
İrmik eleklerinde yırtık, delik olup olmadığını kontrol edilerek yırtık, delik varsa eleklerin
değiştirilmesi sağlanır. İrmik siloları da dâhil olmak üzere üretim alanlarında ki fırça,
kürek vb. temizlik ekipmanlarının belirlenen yerlerinde olması sağlanır
Makarna üretiminde kullanılan makine ve ekipmanların çalıştırılması ve ayarlarına
yönelik işleyiş, işletmelerin çalışma talimatlarında belirtilerek detaylı anlatılmalıdır.
4.8 Yatırımın Yerinin Analizi

Yatırım yeri seçimi, en az yatırım konusu seçimi kadar üzerinde durulması gerekli bir
konudur. Yer seçiminde birçok faktörün birlikte göz önüne alınması ve bu faktörlerin
çoğunun mümkün olduğu kadar olumlu kılacak bir bölge, il ve arsanın tespit edilmesi
oldukça önemli olduğundan, yer seçimi, yatırımcıların yatırımın başlangıcında yerine
getirmeleri gereken zor bir görevdir.
Yatırım yeri seçiminde iki aşama söz konusudur:
• Uygun bölgenin veya ilin seçilmesidir.
• İl sınırları içerisinde uygun arsanın seçilmesidir.
Yatırımcılarca, yatırım yeri olarak önce bölge veya illerin seçiminde, daha sonra arsa
seçiminde göz önüne alınması gereken temel hususlar aşağıda belirtilmiştir:
• Pazar
• Hammadde, yardımcı madde ve diğer girdilerin bulunabilirliği
• Ulaşım durumu, enerji ve su temin imkânları
• İşgücü temin imkânları
• Devlet destekleri veya kısıtlamalar
• Yedek parça, servis, bakım ve onarım hizmetlerinin temin edilebilirliği
• Sektörsel işbirliği imkânları
• İnsan sağlığı ve çevre güvenliği ile ilgili şartlar
• Arsanın özellikleri
Bir yatırımın hayata geçirilmesi için yatırımcılar tarafından yapılması gerekli ilk ve en
önemli iş, yapacakları yatırımların sektörde faaliyet gösteren işletmelere karşı belirli bir
rekabet üstünlüğü sağlaması ve pazar payı elde edebilmesi için yatırımın en düşük

üretim ve satış maliyetleri ile faaliyet gösterilebileceği bir yörede
gerçekleştirilebilmesidir. Bu noktaların ışığında Şanlıurfa ili yatırım yeri olma açısından
makarna üretim yatırımı için öncelikle uygun bir il olarak değerlendirilebilir.
Şanlıurfa’da yapılacak yatırımın, 2. OSB sınırları içinde yapılması göz önüne alındığında,
düşünülen yöre veya yerin üretim ve satış maliyetlerini asgarî seviyelere çekebilecek
özelliklere sahip olduğu gözlenmektedir. Birçok yeni yatırımda olduğu gibi kurulması
düşünülen makarna fabrikasının da üretim maliyetlerini, hammadde, enerji, işçilik
giderleri gibi temel üretim giderleri ile ulaşım, dağıtım ve reklam gibi pazarlama
giderlerini bölgesel avantajlarla ilişkilendirmek önemli olacaktır.
Makarna üretiminde, hammaddenin en büyük masraf kalemini oluşturduğu göz önüne
alındığında, gerek işletme maliyetlerinin en düşük seviyelerde tutulabilmesi gerekse
buna bağlı olarak verimliğin ve kârın artırılması için, düşünülen yatırımın mümkün
olduğu kadar hammadde ve yardımcı madde kaynaklarının ucuz ve bol bulunduğu
bölgede kurulması çok önemlidir. Aynı şekilde enerji ve su ile buhar ve basınçlı hava vb.
gibi yardımcı giderlerin ucuz temin edilebileceği ve aynı zamanda ucuz ücretle kalifiye
işçi bulunabileceği de göz önüne alınması gerek diğer işletme faktörleridir.
Şanlıurfa bölgesine baktığımızda yukarıda sayılan hususların tamamının ve en ucuz
şekilde temin edileceğini söylemek mümkün olmayabilir. Gerçekte hiçbir bölge ve
yatırım için her şeyin bir arada olduğu bir mükemmeliyeti beklemek de doğru olmaz.
Diğer komşu il ve ilçelerde bir veya birkaç girdi daha ucuz iken başka girdiler daha pahalı
olabilir. Bu bakımdan yatırımcılar, makarna üretiminde söz konusu olan girdilerin hepsini
birlikte asgarî kılan bölge ve illeri tespit edecek bir plan çerçevesinde işletmeyi
yürütmelidirler.
4.9 Kaynakların Değerlendirilmesi

Kaynaklar, bütün hammadde, yardımcı madde ve benzeri girdi olarak kullanılan
maddeleri, işgücünü, enerjiyi ve finansal durumu içeren ve yatırımlarda önemli gider
kalemlerin arasında yer alan önemli birikimler olarak değerlendirilirler. Bu açıdan,
kaynakların sürekli ve ucuz olarak temin edilebilmesi yanında onların taşıma ve
depolama maliyetlerinin de düşük olması yatırım için oldukça önemli faktörlerdir.
4.9.1 Hammadde
Yatırım yeri seçiminde kaynaklar bakımından dikkate alınması gerekli ilk kriter
hammaddelerin sürekli olarak temin edilebileceği bir yörenin seçilmesi olmalıdır.
Hammaddelerin sürekli olarak temin edilebilmesi, hammaddelerin teminindeki bir
aksama, önemli miktarda hammadde stoku yapmadan çalışan yatırımlar için telafisi zor
problemler oluşturacağı için oldukça önemlidir.

Yatırımların hammadde kaynaklarına yakınlıkları, özellikle kolay bozulan veya
depolanmaları sırasında özellikleri değişebilen hammaddeler durumunda daha da bir
önem kazanmaktadır.
Yatırım yeri seçiminde hammadde ve yardımcı maddeler yönünden dikkate alınması
gereken bir diğer kriter de depolama maliyetidir. İşletmelerde üretimin sürdürülebilmesi
açısından belirli miktarlarda hammadde ve yardımcı maddelerin depolanması gereklidir.
Depolanacak hammadde ve yardımcı madde miktarları, günlük üretim için gereken
miktar, nakliye süresi, hammadde veya yardımcı maddelerin piyasada bulunabilirliği gibi
değişik birçok etkene bağlıdır. Üretimin sürdürülmesi için depolanması gerekli olan
hammadde ve yardımcı madde miktarları ve sürelerinin yatırımcılar tarafından çok iyi
öngörülmesi gereklidir.
Depolanması gereken hammadde ve yardımcı madde miktarları ve depolama süreleri ise
işletmelere ilâve üretim maliyetleri getirmektedir. Bu bakımdan, yatırım yeri seçiminde
asgarî miktarda hammadde ve yardımcı madde depolanması gerekecek yöre
belirlenmelidir.
Yukarıda açıklandığı gibi, üretim giderleri içerisinde hammadde ve yardımcı madde
giderlerini asgarî seviyelerde tutmak açısından, yatırımların hammadde ve yardımcı
madde kaynaklarına mümkün olduğu kadar yakın yerlerde yapılması oldukça önemlidir.
Makarnanın en önemli girdisi olan durum buğdayın Şanlıurfa bölgesinde yetiştiriliyor
olması ve diğer yetiştirilen bölgelere yakın olması önemli orada maliyeti etkileyecek bir
avantajdır. Bu açıdan önemle değerlendirilmesi gereken bir diğer bir avantaj ise ucuz
hammadde temin edilebilecek noktalara yakınlıktır. Zira hammadde fiyatları arasındaki
fark, aynı hammaddeyi kullanan işletmeler arasında ucuz hammadde temin edebilene
avantaj sağlayan çok önemli bir ölçüttür. Fiyatları bakımından alternatif olabilecek ikinci
veya üçüncü hammadde temin kaynakları da bölgede makarna sektörünün yerleşmiş
olmasında dolayı rahatça sağlanabilinecek durumdadır.
Yapılan mali analizlerde kurulacak olası işletmenin sermaye ihtiyacının fazla olduğu bir
diğer alanda hammaddelerin fabrika taşınması sorunudur. Taşıma maliyeti olarak
adlandıracağımız bu masraf kaleminin düzeyi hiç kuşku yok ki hammadde kaynağına olan
uzaklığı veya yakınlığı ile doğrudan ilişkilidir. Bu durum, oldukça fazla miktarlarda
hammadde kullanılacağı göz önüne alındığında çok daha önemli bir faktör olarak
karşımıza çıkmaktadır.
4.9.2 Ulaşım
Ulaşım imkânları, gerek hammadde ve yardımcı maddelerin temini yönünden, gerekse
üretilen ürünlerin pazarlara ulaştırılması yönünden yatırım yerini belirlemede oldukça
önemli rol oynayan bir faktördür. Yatırım yerini belirlemede ulaşım açısından dikkate

alınması gereken en önemli ölçütler, yatırım yerinin ulaşım yollarına yakınlığı ile o
yöredeki ulaşım imkânlarının çeşitliliğidir.
Hammadde ve yardımcı maddelerin temini açısından yatırım yerinin ulaşım yollarına
yakınlığının önemi, bir önceki hammadde bölümünde ayrıntılı olarak belirtilmiştir.
Yatırım yerinin hammadde kaynaklarına yakınlığı konusunda önceki bölümde belirtilen
ölçütler, aynı zamanda üretilen ürünün pazara ulaştırılması yönünden de dikkate
alınması gerekli kriterlerdir.
Yatırım yeri, pazarlara ve hammadde kaynaklarına mümkün olduğu kadar yakın
seçilmelidir. Bununla birlikte, bu iki ölçütün aynı anda uygun olması daima mümkün
olmayabilir.
Yatırım yeri seçiminde dikkate alınması gereken etkenler, düşünülen yatırımda
kullanılacak olan hammadde ile üretilecek ürün miktarlarıdır. Bilindiği gibi birçok
yatırımda kullanılan hammadde kaba ve hacimli olması bakımından oldukça fazla taşıma
maliyeti gerektirmektedir. Buna karşın, genelde ürünler ise daha az hacimli olduğundan
taşıma maliyetleri hammaddelere göre daha düşüktür. Bu bakımdan fazla miktarda
hammadde kullanılması gereken yatırımlarda yatırım yeri olarak mümkün olduğu kadar
hammadde kaynaklarına yakın yerler seçilmelidir. Yatırımda birden fazla pazara yönelik
ürün veya ürünlerin üretilmesinin düşünülmesi durumunda ise yatırım yerinin
hammadde kaynakları kadar hedef pazarlara ekonomik problem yaratmayacak kadar
yakınlıkta olması gerekir.
Yatırım yeri seçiminde, yatırım için gereken hammadde ve üretilecek ürün miktarları
dikkate alınarak, hammadde giderlerini daha az, dağıtım giderlerini ise daha fazla
artırıyorsa pazara yakın olan konum, dağıtım giderlerini daha az, hammadde giderlerini
ise daha fazla artırıyorsa hammadde kaynaklarına yakın konum yatırım yeri olarak
seçilmelidir.
Yatırım yerine karar verilirken ulaşım bakımından dikkate alınması gerekli bir başka
husus ise yörede demir, deniz ve havayolu gibi karayoluna alternatif ulaşım imkânlarının
olup olmadığıdır.
Ülkemizde karayolu, en yoğun kullanılan ulaşım imkânı olmakla birlikte, aynı zamanda
pahalı bir ulaşım imkânıdır. Buna karşın, hammadde veya ürün nakliyesindeki giderlerin
mümkün olduğu kadar düşük olması üretim maliyetini yatırım lehine etkileyeceğinden,
daha ucuz ulaşım imkânlarının mevcut olması ve değerlendirilmesi gerekli zorunluluktur.
Yatırım için seçilecek yörede, karayolu ile birlikte en azından demiryolu ile taşıma
imkânlarının da bulunmasına dikkat edilmelidir. Aynı şekilde, havayolu taşıma imkânları
ise göz önüne alınması gereken diğer alternatiflerdir.
Şanlıurfa ilinde ulaşım kara yolu, hava yolu ve demir yolu ile sağlanmaktadır. Karayolu

ağının toplam uzunluğu 1.135 kilometredir. Bunun; 569 kilometresi devlet yolu, 566
kilometresi ise il yoludur. Toplam yol ağının 972 kilometresi asfalt, 106 kilometresi
stabilizedir.
Ulaştırma alanında, GAP Uluslararası Havaalanı inşaatı devam etmektedir. İlin
gelişmesine önemli katkı sağlayacak olan projenin, fiziki gerçekleşmesi % 62
seviyesindedir.
137 kilometre uzunluğundaki Gaziantep-Şanlıurfa Otoyolunun il sınırları içerisindeki
Birecik-Suruç kesimi (41,1 km) % 65, Suruç-Şanlıurfa kesimi (37 km) % 40 fiziki
gerçekleşme ile devam etmektedir.
Toplam köy yolu ağının uzunluğu 7.796 kilometredir. Bunun; 1.669 kilometresi asfalt,
3.392 kilometresi stabilize, 1.967 kilometresi tesviye ve 668 kilometresi ham yoldur. Köy
yollarının asfalt oranı % 23 seviyesindedir. 137 mezranın dışında tüm köy ve mezraların
yolu bulunmaktadır. Karayollarının türlerine göre dağılımları Tablo 34 ‘de verilmiştir.
Tablo 34: Karayollarının Türlerine Göre Dağılımları.
Yolun Türü Uzunluğu (km)
Devlet Yolları 569 (asfalt)

İl yolu 566 (asfalt)
Köy yolları 7.796
Asfalt 1.669
Stabilize 3.392
Tesviye 1.967
Ham 688
Kaynak: Karayolları Şube Şefliği, 2003, Şanlıurfa.
İl sınırları içerisinden Haydarpaşa-Nusaybin demir yolu geçmektedir. Demir yolu

uzunluğu 221 km olup il sınırları içerisinde Suriye sınırına paralel bulunmaktadır. 3
istasyonda yolcu ve nakliye hizmeti verilmektedir.
İlde karayolu ve havayolu ulaşımının yanında demiryolu ulaşımına da önem
verilmelidir. 2002 yılı yatırım programından çıkarılan Nizip-Birecik-Şanlıurfa Demir
yolu yeniden yatırım programına dâhil edilerek ihale edilmeli, Akçakale-Şanlıurfa
demir yolu yatırım programına alınmalıdır.
4.9.3 İşgücü
Bir yatırım için sermaye ve hammadde temini kadar önemli bir husus, üretimi
gerçekleştirecek istenilen özelliklere sahip kalifiye işgücünün teminidir. Teknolojinin
gelişmesi sonucu, geçmişte yoğun işgücüne ihtiyaç duyan birçok yatırım, günümüzde
otomasyonun da yardımıyla üretimin tamamen otomatik vasıtalarla yapılması sebebiyle
yoğun işgücüne ihtiyaç duymamaktadır. Bununla birlikte, üretim ne kadar otomatik

makinelerle yapılıyor olsa da nitelikli veya niteliksiz her türden işgücü, yatırımların asla
vazgeçilmez unsuru durumundadır.
İşgücünün niteliği, düşünülen yatırım konusuyla yakından ilgili olduğundan, yatırım yeri
tespiti aşamasında yörede istenilen niteliklerdeki işgücünün temin edilip edilemeyeceği
mutlaka göz önüne alınmalıdır. Burada dikkate alınması gereken hususlar, işgücünün
yörede mevcudiyeti kadar, personel taşıma maliyetlerini asgarî seviyede tutabilmek
açısından seçilen yatırım yerinin sanayi bölgelerinde olmakla birlikte yerleşim yerlerine
yeterince yakın olmasıdır.
Özellikle yüksek niteliklerde işgücü gerektiren yatırımların bu türden işgücünün sürekli
temin edilebileceği yörelerde gerçekleştirilmesi, üretim sırasında herhangi bir şekilde
personel sıkıntısı yaşamamak açısından oldukça büyük önem arz etmektedir.
2000 genel nüfus sayımına göre 1.443.422 olan İl nüfusunun 429.431’i iktisaden faaldir
ve bu da toplam nüfusun yaklaşık % 29,7’sidir.
Şanlıurfa’da iktisadi olarak faal nüfus, il ekonomisinde önemli bir ağırlığı olan tarım
sektöründe yoğunlaşmıştır ve iktisadi olarak faal nüfusun % 72 gibi çok büyük bir
çoğunluğu bu sektörde faaliyet göstermektedir. İlde iktisadi olarak faal nüfus hizmet
sektöründe % 20,6 sanayi sektöründe % 3 olarak dağılmaktadır. Tablo 35, ekonomik
faaliyete göre istihdam edilen nüfusun 2000 yılı verilerine göre sanayisel dağılımını
göstermektedir.
Tablo 35: Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfus.
Yıllar Tarım Sanayi İnşaat Hizmet Diğer Toplam
1980 151.309 7.776 5.774 40.956 8.247 214.062

1985 210.812 9.074 10.362 55.573 1.596 287.417
1990 249.226 12.905 18.259 67.527 1.895 349.812
2000 312.613 14.893 12.481 88.546 898 429.431
% dağılımı 72 3 2 20,6 0,2 100
Kaynak: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı Sonuçları, Şanlıurfa, DİE.
4.9.4 Enerji
Başta elektrik enerjisi olmak üzere enerji, üretimin gerçekleştirilmesi için kullanılması
mutlaka gerekli olan önemli bir girdidir. Yatırımlarda kullanılacak enerjinin türü ve
miktarı, her şeyden önce yatırımın türüne bağlı olacaktır. Kullanılan enerjinin türünde ve
miktarında etkili olan diğer kriterler ise yatırımda kullanılacak üretim teknolojisi, üretilen
ürün veya ürünlerin üretim miktarı olacaktır.
Yatırımlarda yaygın olarak kullanılan enerji kaynakları, başta üretim dışında aydınlatma,
büro araçlarının çalıştırılması vb. gibi amaçlarla da kullanılan elektrik enerjisi olmak

üzere katı, sıvı ve gaz yakıtlardır.
Sadece üretimde değil, aydınlatma vb. gibi amaçlarla üretim dışında da yoğun olarak
kullanılan elektrik enerjisini her yörede temin etmek mümkündür. Yatırım yerinin şehir
merkezleri veya elektrik dağıtım hatlarından uzak olması durumunda, dağıtım
hatlarından yatırım yerine kadar ilâve hat çekilerek elektrik enerjisi temin edilebilir.
Bununla birlikte, bu gibi masraflar işletmelere ilâve yükler getirmektedir. Bu açıdan,
yatırım yeri olarak elektrik enerjisini mümkün olduğu kadar herhangi bir ek masraf
gerekmeksizin doğrudan dağıtım hatlarından temin edilebileceği bir noktada
seçilmesinde yarar vardır.
Bugün için özel sektör de elektrik enerjisi üretip satabilmektedir. Elektrik enerjisi üreten
özel firmalarca satılan elektrik fiyatları yörelere göre değişiklik göstermektedir.
İşletmenin OSB kapsamı içinde kurulacağı düşünüldüğünden bazı teşvik kanunları
kapsamındaki belirli yörelerde ve OSB’lerde daha ucuz elektrik kullanımı söz konusudur.
Ucuz elektrik enerjisi kullanmak bakımından yatırım için o türden yöreler tercih
edilebilir.
Elektrik enerjisinin ulusal şebekeden temin edilerek kullanılabilmesi yanında yatırım
bünyesinde de üretilmesi mümkündür. Bazı yatırımcılar yatırımlarında kullandıkları
elektrik enerjisini kendileri üretme yoluna gitmektedirler. Yukarıda bahsedilen enerji
yoğun sektörlerde faaliyet göstermesi plânlanan yatırımlar kadar, fazla miktarlarda
enerji kullanması söz konusu diğer yatırımlarda da kullanılacak elektrik enerjisi, katı, sıvı
veya gaz yakıtlardan biri kullanılarak, yatırım bünyesinde kurulacak santralde üretilme
yoluna gidilebilir. Bu gibi durumlarda, söz konusu enerji girdilerinin ekonomik olarak
temin edileceği yerlerin yatırım yeri olarak seçilmesinde yarar söz konusudur.
Yatırım bünyesinde kurulacak elektrik üretim santralinde kullanılacak yakıtın türü,
kullanılması düşünülen yakıtın sürekli temin edilebilirliğine ve fiyatlarına oldukça
bağlıdır. Bu tür santrallerde elektrik enerjisi üretiminde katı yakıtlardan genellikle düşük
kalorili linyit, sıvı yakıtlardan motorin ve fuel-oil, gaz yakıtlardan ise LPG ve doğal gaz
kullanılmaktadır. Bu konuda kullanılabilecek en ucuz ve en temiz yakıt ise doğalgazdır.
Başta linyit kömürü ile taş kömürü olmak üzere, benzin, motorin, fuel-oil, LPG ve
doğalgaz yatırımlarda kullanılan diğer enerji kaynaklarıdır. Bu enerji kaynakları, yukarıda
da belirtildiği gibi elektrik enerjisi üretiminde kullanılabildiği gibi, işletme için gereken
sıcak su veya buharın üretiminde veya doğrudan hammaddelerin ürüne
dönüştürülmesinde de kullanılmaktadır. Bu noktada yapılması gereken, yatırımda hangi
türden enerji kaynağının kullanılabileceğine karar vermek ve sürekli ve ucuz olarak temin
edilebileceği yeri tespit ederek yatırım yerine buna göre karar vermektir
Yatırımda birden fazla enerji kaynağını kullanabilme imkânlarının mevcut olması
durumunda, fiyat, taşıma, depolama gibi gider kalemleri de dikkate alınarak enerji

maliyetlerinin en düşük seviyelerde olmasını sağlayacak yakıtın seçilmesi kadar, çevreye
en az zarar verecek yakıtın seçilmesine de özen gösterilmelidir.
4.9.5 Su
Su, yatırımlarda personelin günlük ihtiyaçları, soğutma, buhar üretimi, yıkama vb. gibi
amaçlarla kullanıldığı gibi, makarna üretimi gibi yatırımlarda üretim aşamasında
doğrudan bir üretim girdisi olarak da kullanılmaktadır. Suyun doğrudan bir girdi olarak
kullanıldığı yatırımlarda çok miktarda su temini gereklidir.
Gerçekleştirilmesi düşünülen yatırımın oldukça çok miktarda su gerektirmesi sebebiyle
yatırımın kullanılabilir özelliklere sahip bir su kaynağı yakınında veya işletme için gerekli
miktarda suyun temin edilebileceği bir bölgede kurulması, ucuz ve sürekli su temin
etmek açısından oldukça önemlidir.
İşletme için gerekecek su miktarının şehir şebeke suyundan ekonomik olarak
karşılanmasının mümkün olmadığı durumlarda, akarsu veya göllere yakın bölgeler bu
amaçla düşünülebilecek en uygun bölgelerdir.
İşletmenin ihtiyacını karşılamak amacıyla bir başka su temin yolu da kuyu açmaktır. Bu
sebeple yatırıma su temin etmek için belirli bir seviyede su çıkması muhtemel bölgelerin
tespiti gerekir. Bu bölgeler genellikle taban suyu kuvvetli bölgeler olabileceği gibi, düşük
seviyeli, geçirimsiz araziler de olabilir. Taban suyu, aynı zamanda ağaçlar, bitkiler vb. için
de gerekli olduğundan, yatırım yeri için seçilen yerdeki su miktarının, işletmede
kullanılacak su sebebiyle ağaçlar ile bitkisel üretimi olumsuz olarak etkilemesine yol
açmayacak bollukta olmasına özellikle dikkat edilmelidir.
Doğal kaynakların su kaynağı olarak kullanılması söz konusu ise, kaynağın debisi ile yaz
ve kış aylarında debideki değişiklik önem kazanmaktadır. Ülkemizde birçok göl ve
akarsuyun debisi veya miktarında özellikle de yaz aylarında önemli azalma veya eksilme
söz konusu olduğu için bu kaynakların kullanılmasının düşünüldüğü yatırımlarda belirli
miktarda suyun depolanması da gerekebilir.
Yatırım için gerekli olan su, akarsu, göl ve kuyu gibi doğal kaynaklar dışında yörenin şehir
suyu şebekelerinden de temin edilebilir. Bu gibi durumda üzerinde durulması gerekli en
önemli konu suyun maliyetidir. Kullanılacak su miktarının fazla olmaması ve fiyatının
ekonomik olması durumunda şehir suyu şebekesinden temin edilecek su, pH’sı, ihtiva
ettiği iyon seviyesi, katı madde muhtevasının düşüklüğü, yosun ihtiva etmemesi vb. gibi
birçok açıdan yatırımlarda kullanılabilecek en güvenilir su olacaktır.
Makarna sektörü için suyun kaynağı ve ekonomik olması gibi hususlar yanında dikkate
alınması gerekli en önemli husus, suyun özellikleri ve bu bakımdan işletmede kullanılıp
kullanılamayacağıdır. Su çok iyi bir çözücü olması sebebiyle, geçtiği yerlerdeki mineralleri
çözmüş olabileceğinden fazla miktarlarda değişik mineraller ile birlikte, yosun, katı

madde vb. ihtiva etmesi yanında asidik veya bazik özellik kazanmış olabilir. Bu durum ise
suyun kullanımı üzerinde oldukça etkilidir.
Suyun asidik veya bazik özelliklere sahip olması, metalleri oksitleyerek paslandırma
özelliğini artırdığından işletmelerdeki metalik malzemeleri etkilemesi açısından,
mineralleri ihtiva etmesi durumunda ise bünyesindeki minerallerin üretilecek olan
makarna ürünlerinin bileşimi üzerine bozucu etki yapması açısından istenmeyen birer
özelliktir. Bu özellikler, ilâve işlemlerle giderilebilir olmakla birlikte yapılan her işlem su
maliyetinin artması demektir.
Boruları tıkaması, kazan vb. gibi kapların cidarlarını kaplayarak ısı aktarımını
engellenmesi ve bunun bir sonucu olarak da özellikle bakım ve onarım giderlerini
artırması, enerji giderlerini yükseltmesi gibi birçok sebeple kireç, suda bulunması
istenmeyen en önemli yabancı maddedir. İşletmeye gerekli su için kaynakların tespiti
sırasında bu noktanın da dikkate alınması önemlidir. İşletmede kullanılabilecek
özelliklerde alternatif su kaynaklarının bulunması durumunda, toplam maliyeti asgarî
kılacak kaynağa yakın bölgenin yatırım yeri seçilmesi gereklidir.
4.9.6 Bakım ve Onarım Hizmetlerinin Temini

Yatırım yerine karar verilirken dikkate alınması gereken bir başka önemli husus, yörede
üretim hatlarında kullanılan çeşitli makine ve teçhizatın yedek parçalarının temin edilip
edilemeyeceği, gerekli servis ve bakım hizmetlerinin alınıp alınamayacağı, herhangi bir
tadilat veya onarım gerekmesi halinde ise bu onarımın yaptırılıp yaptırılamayacağıdır.
Yatırımlarda, üretim hatlarında, en basitinden en karmaşığına kadar, değişik özelliklerde
çeşitli makine ve donanımlar kullanılmaktadır. Teknolojinin gelişmesi paralelinde
imalâtta kullanılan makine ve donanımlar giderek daha da karmaşık bir yapı
kazanmaktadır.
Bu durum, makine ve donanımların bakım ve onarımı konusunda bilgi ve beceri sahibi
kişilere olan ihtiyacı daha da artırmaktadır. Bu sebeple, gelişmiş yöreler hariç birçok
yörede, gerekli yedek parçaların temini, servis ve bakım hizmetlerinin verilmesi ve
arızalanan makine ve teçhizatın onarımın yerinde yaptırılabilmesi daha da
güçleşmektedir. Yedek parçaların gerektiğinde yöre dışından temini mümkündür. Buna
karşın, servis, bakım ve onarım hizmetlerinin yatırımın bulunduğu yörede veriliyor
olması gereklidir. Zira üretim hattında kullanılan makine ve teçhizat diğer makine ve
teçhizatla entegre olarak çalışmakta olduğundan, üretime ara verilerek bakım veya
onarım yapılacak makine veya teçhizatın üretim hattından sökülmesi, başka bir yöreye
nakledilmesi, bakım veya onarım yapıldıktan sonra tekrar geri getirilerek yerine monte
edilmesi gibi bir uygulama daima ve ekonomik olarak mümkün değildir. Bu açıdan,
yatırım yerinin seçilmesinde bu gibi hususların dikkate alınması oldukça önemlidir.

Yatırım yeri seçilirken, kullanılacak makine ve donanımlar dikkate alınarak bakım ve
onarım hizmetlerinin verildiği yörelere yakın bir yörenin seçilmesi, bakım ve onarım için
ayrılacak süreyi asgarîye indirebilecek ve üretime ara vermeyi mümkün olduğu kadar
önleyecektir.
4.9.7 Sektörel İşbirliği İmkânları

Bugün için birçok sektör, gerek girdiler, gerekse hizmetler bakımından birbirine oldukça
bağımlı durumdadır. Üretimde kullanılan hammaddeler, bazı yatırımlar için sadece
doğadan temin edilebilirken, bazı yatırımlar için ise başka işletmeler tarafından üretilen
yarı ürünler veya nihai ürünler olabilmektedir.
Basınçlı gazlar, boya, ambalâj, vida, cıvata, vb. gibi üretimde yardımcı madde olarak
kullanılan maddelerin büyük bir çoğunluğu sanayi ürünü olduğu için mutlaka diğer
işletmelerden tedarik edilmesi gerekecektir.
Benzer olarak bazı yatırımlarda üretim için değişik hizmetlerin de temin edilmesi
gerekecektir. Söz konusu hizmetler, temizlik, güvenlik vb. gibi işgücüne dayalı hizmetler
olabildiği gibi, muhasebe, reklam, danışmanlık ve eğitim hizmetleri gibi uzmanlığa dayalı
hizmetler olabilir.
Yukarıda sayılan söz konusu zorunluluklar, yatırımcıların diğer işletmelerle ve sektörlerle
yakın işbirliğini gerektirmektedir. Bu açıdan düşünülen yatırım için gerekli girdilerin ve
hizmetlerin temin edileceği sektörlerin yatırım düşünülen yöreden temin edilebilmesi
önemlidir. Bu bakımdan yatırımcılar, yatırım yeri seçimi sırasında bu hususu da dikkate
almalıdır.
4.9.8 Çevresel/Emisyon Problemleri

Diğer sanayi dalları gibi gıda sanayi de çevre üzerinde olumsuz etkiler yapmaktadır. Gıda
sanayinde de üretim sırasında katı, sıvı ve gaz atıklar ortaya çıkmaktadır. Bu maddelerin
miktarının azaltılması, bunların bir kısmının geri kazanımı ve atık su arıtımı gibi konular
devamlı gıda sanayinin gündemindedir. Bu açıdan bakıldığında gıda sanayi içinde
makarna sektörünün çevre üzerine olumsuz etkisi yok denecek kadar azdır. Mevcut
durum şu şekilde özetlenebilir.
Buğday yıkamada kullanılan su önemli bir atık oluşturmayıp, direkt olarak tarımsal
sulamada kullanılacak niteliktedir. Ayrıca gelişmiş ülkelerde buğdaya yıkama
uygulamadan, direkt olarak tavlama ve öğütmeye geçilmektedir. Türkiye’de bu sisteme
geçilme durumunda atık su problemi tamamen çözülecektir.
Değirmende irmik üretilirken elde edilen kepek ve benzeri yan ürünler hayvan yemi
olarak değerlendirilmektedir. Öğütmeden önce temizleme aşamasında buğdaydan
ayrılan yabancı maddelerin bir kısmı (diğer hububat taneleri, yabancı ot tohumları)

hayvan beslenmesinde kullanılabilir. Temizleme aşamasında ortaya çıkan hububat tozu
gibi maddeler siklon ve filtre sistemleri yardımıyla toplanıp büyük ölçüde hayvan
beslemesinde kullanılabilmektedir. Taş, toprak vs. ise çevre kirliliği yaratmadan tekrar
doğaya aktarılabilir.
Makarna tüketiciye ulaştıktan sonra ortaya çıkabilecek en önemli atık makarna ambalaj
materyali olup; mevcut ambalaj materyalinin giderek daha çevre dostu materyalle
değiştirilmesi bu soruna çözüm getirebilir. Cari mevzuat açısından proje için ÇED-
Çevresel Etki Değerlendirme veya Ön ÇED Raporu hazırlanması gerekmemektedir.
Hava emisyonu pasta üretiminde birçok farklı kaynaktan oluşabilir. Partiküller madde
emisyonları daha çok katı kullanma ve karışımlarda ortaya çıkmaktadır. Partiküller
madde emisyonları hammadde karıştırma ve dağıtma işlemlerinin sonucu olarak ortaya
çıkarlar.
Makarna üretimini için partiküller madde emisyonu ham içeriklerin karıştırılması
şeklinde buğday öğütülmesi sırasında ve belki paketleme sırasında olabilir. Makarna
üretiminde emisyon, paketleme sırasında ve hammaddelerin karışımı sırasında olduğu
gibi buğday öğütme işlemi sırasında da ortaya çıkabilir. Emisyon kaynakları, sisteme
hammadde alımı dökme yükleme, öğütme, temizlik, ön temizlik gibi işlemlerle
ilişkilendirilir.
Un değirmenlerinde bez filtreler yoğun olarak kullanılmaktadır. Fakat değirmen
operasyonu sırasındaki birçok işlem için bu araçları kullanmak gerektirmeyebilir. Islak
temizleyiciler yüksek nem içeren gaz akışlarının olduğu yerlerde ıslak temizleyiciler
kullanılabilir.
Yatırımı gerçekleştirme süreci, yatırım hazırlıklarının tamamlanmasından sonra fabrika
inşaatı ile başlayıp, makine ve teçhizatın monte edilmesi, elektrik, su, kanalizasyon,
telefon vb. gibi bağlantıların yapılması ile fabrikanın üretime hazır hâle gelmesine kadar
devam eden süreçtir.
Bir hayli uzun olan bu süreç içerisinde yatırımcılar tarafından yerine getirilmesi gerekli
birçok iş ve işlem mevcuttur. Yatırımcılar, bu süreçte bir taraftan fabrika inşaatlarını
devam ettirirken bir taraftan da gerçekleştirdikleri yatırımın özelliğine göre ilgili
mercilerden lisans veya ön izin, fabrika inşaatlarının tamamlanarak işletmeye alma
sürecine geçme aşamasında ise üretim izni almak zorundadırlar.
Yatırımcıların bu süreçte yerine getirmeleri gereken işlemler, ÇED, lisans veya ön izin
alınması gereken bir yatırım ise ÇED, lisans veya ön izinlerin alınması ile ilgili işlemler,
aksi takdirde fabrika inşaatlarına başlamak için gereken işlemlerdir.
ÇED, lisans veya ön izin alınması gereken konularda herhangi bir yatırım yapan
yatırımcıların fabrika inşaatlarına başlamadan önce, mutlaka ÇED, lisans ve ön izinler ile

ilgili işlemleri sonuçlandırarak, ÇED, lisans veya ön izinleri almaları, inşaatlarının, ya da
yatırımlarının yarım kalmaması açısından oldukça önemlidir.
Yatırımcının fabrika inşaatlarına başlayabilmesi için inşaat projelerini ilgili mercilere
tasdik ettirerek inşaat izni almaları, ayrıca inşaat sürecince de gerekli prosedürlerin
yerine getirilmesi de gereklidir.
İzin, ruhsat veya lisans alınması gereken hususlar; ağırlıklı olarak toplum sağlığı ve
güvenliği ile ilgilidir. Bununla birlikte, izin, ruhsat veya lisans alınması, sağlıklı işleyen bir
piyasa oluşturmak açısından da gereklidir. Bu sebeple, ön izin veya lisans alınması
gereken sektör ve ürün sayıları her geçen gün artış göstermektedir.
Üretim için izin ve lisans alınması gereken sektörlerin başında gıda sanayi gelmektedir.
İzin, ruhsat ve lisans alma iş ve işlemleri, değişik kamu kurum ve kuruluşunun görev
sahasına girmektedir.
Yatırımcıın izin, ruhsat ve lisans alma noktasında; öncelikle yatırımlarının ÇED kapsamına
girmesi durumunda ÇED olumlu veya ÇED gerekli değildir belgesi alması gerekiyor.
Yatırımlarda katı, sıvı ve/veya gaz atık söz konusu veya atıkların işlenmesi vb. gibi çevre
ile ilgili konularda izin almak için Çevre ve Orman Bakanlığı nezdinde gerekli işlemleri
gerçekleştirmesi gerekmektedir.
Ayrıca bitkisel yağların toplanması ve geri dönüştürülmesi, pil ve akü üretimi ve geri
dönüşüm, ambalaj malzemeleri üretimi ve geri dönüşümü ile ilgili lisans, izin ve
ruhsatların da Çevre ve Orman Bakanlığından alınması gereklidir.
Yine bu kapsamda yatırımlarının gayrı sıhhi müessese (GSM) kapsamına girmesi
durumunda GSM ruhsatlarının alınması konusunda belediyeler veya Valilikler nezdinde
gerekli işlemleri yaptırmaları da gerekecektir.
Gıda maddeleri, içme suları ve mineralli sular, gübre ve ziraat aletleri üretimi ile ilgili izin
ve lisansların verilmesi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ilaç kan ürünleri ve tıbbî gereçleri,
kozmetik ve oyuncak üretimi ile ilgili izin ve lisansların verilmesi ise Sağlık Bakanlığı’nın
görev sahasına girmektedir.
Yatırımların tamamlanarak işletmeye açılma aşamasında, elektrik, su, doğalgaz, telefon
vb. gibi bağlantıların yapılması için ilgili idareler nezdinde yapılacak işlemler de bu
süreçte yerine getirilmesi gerekli işlemler arasında yer almaktadır.
4.9.9 Ekonomik Teşvikler

1980’li yıllardan itibaren sektörde yer alan küçük kapasiteli tesisler yerini fabrikalara
bırakmıştır. Sektöre verilen teşviklerle fabrikalar kapasitelerini artırırken diğer ülkelerle
rekabet edebilecek modernizasyonu da sağlamışlardır. Ancak yeni fabrikaların
kurulmasına yönelik verilen teşvikler zamanla sektörde atıl kapasitenin oluşmasına

neden olmuştur. Sektöre 1997 yılında 15.113 milyar TL. Tutarında teşvik verilirken 554
kişiye iş imkânı tanınmıştır. 1998 yılında verilen teşvikler % 69,4 artışla 25.594 milyar TL
olarak gerçekleşmiştir. Kurulu kapasitenin yıllar itibariyle artış göstermesiyle sektöre
yönelik verilen teşvik tutarında 1999 yılından itibaren azalma yaşanmış, 1999 yılında
3.298 milyar TL.’ye gerileyen yatırım tutarı, 2000 yılında % 61,2 oranında azalarak 1.280
milyar TL. Seviyesine kadar inmiştir (Tablo 36).
Tablo 36: Sektöre verilen yatırım teşvikleri
Yıl Belge Toplam Yatırım Döviz İhtiyacı İstihdam Artışı

Sayısı (Milyar TL) ($) (Kişi)
1997 12 15,113 65.531 554
1998 11 25,594 52.555 1.052
1999 3 3,298 3.091 154
2000 2 1,280 1.771 100
1999 yılından itibaren Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği, yetkililere atıl kapasitenin
büyüklüğünü müteaddit toplantılar ve görüşmelerde dile getirmiş, yeni yatırım
teşviklerinin durdurulmasını, sadece modernizasyon, yenileme, araştırma-geliştirme ve
kalite düzeltmeye yönelik teşviklerin verilmesini talep etmiş, sonuçta sektörün talebinde
haklı olduğu görülerek 2001 yılından itibaren yeni yatırım teşviki verilmesi
durdurulmuştur.
5 FİNANSAL/MALİ DEĞERLENDİRME
5.1 Yatırımın Tutarının Hesaplanması
5.1.1 Arsa
Yatırım için ihtiyaç duyulan 30.000 m2 arazinin, m2 birim fiyatı 16 TL ile 480.000 TL’ye
satın alınacağı kabul edilmiştir.
5.1.2 Etüd-Proje
Kurulacak olan fabrika ile ilgili gerekli resmi izinlerin alınması, statik, mimari, mekanik ve
elektrik uygulama projelerini, jeolojik ve sismik etüd raporlarının, harita – teknik
uygulama sorumluluğu belgesinin hazırlanması ve ruhsat işleri için 150.000 TL harcama
yapılacağı öngörülmüştür.
5.1.3 Arazi Düzenlenmesi

Yatırımın yapılacağı arazinin düzenlenmesi için 50.000 TL harcama yapılacağı
öngörülmüştür.

5.1.4 İnşaat ve Bina Yatırımları
Yaklaşık 5.000 m2 kapalı alana sahip olacak olan yatırım için ihtiyaç duyulan binaların
ayrıntılı dökümü aşağıdaki tabloda verilmiştir. İnşaat yatırımlarının maliyeti hesaplanırken
“Mimarlık Ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak 2010 Yılı Yapı
Yaklaşık Birim Maliyetleri Hakkında Tebliğ”den yararlanılmıştır (Tablo 37).
Tablo 37: İnşaat ve Bina Yatırımları.

Yatırım Kalemleri Tutar (TL)
Ana Fabrika Binası (3500 m2) 966.000
Yardımcı Fabrika Binaları (100 m2'lik Kazan Dairesi, kulübeler, vb.) 55.200
Mamul Madde Deposu (1000 m2) 127.000
İdari Bina (199,69 m2) 89.461
Hizmet Binası (144 m2) 64.512
İnşaat ve Bina Yatırımları 1.302.173
5.1.5 Makine ve Teçhizat Yatırımları

Makarna fabrikası için gerekli olan makine ve teçhizat listesi aşağıda verilmiştir. Proje
kapsamındaki makine ve teçhizata ait proforma faturalar ve teknik özellikler ekte
sunulmuştur. Ayrıca nakliye, sigorta ve gümrükleme giderleri toplam makine tutarının
yaklaşık %1’i kadar hesaplanmıştır
(Tablo 38). Tablo 38: Makine ve Teçhizat Yatırımları.
Kalem Tutar (TL)
A-Makarna Üretim Hattı 19.653.435
Besleme Kanalı 135.000
Uzun makarna Kuru Ürün hat 127.500
Kısa makarna Kapasite: 4000 kg/s 7.102.500
Kısa makarna ara depo 720.000
Kısa makarna hattı Ek Donanım 232.500
Uzun makarna hattı kapasite: 3500 kg/s 8.925.000
Uzun makarna hattı Ek Donanım 240.000
Elektrik sistem kuruluşu 420.000
Termal sistem kuruluşu 442.500
Denetleme, Montaj ve Başlama 1.155.000
Paketleme Sistemi 153.435
B-Diğerleri 1.157.359
Buhar Kazanı ve Komple Ekipmanları 105.000
Arıtma Tesisi -
-Reverse Osmosis Sistemi 174.472
Trafo (1000kW) 47.961
Jeneratör (500kVA) 95.250
Aspiratör 6.273
Silo (Buğday için) 38.600
Su Silosu (1000 m3) 41.804
Kamyon Kantarı 20.000
Diğer Ekipman ve Araçlar 30.000

Laboratuar Malzemeleri 50.000
Montaj Giderleri 548.000
Toplam 20.810.794
5.1.6 Montaj ve montaj işçiliği

Montaj ve işçilik giderleri tablosu ise Tablo 38 ve 40’de verilmiştir. Makine ve teçhizata
ilişkin proforma fatura ve teknik açıklamalar ekte verilmiştir
Tablo 39: Montaj Giderleri.
Gider Kalemleri Tutar (TL)
Montaj Malzemesi (Elektrik Malzemesi, Borular, vb.) 200.000

Supervisor Konaklama Giderleri 36.000
Yemek Giderleri 15.000
Ulaşım (Servis) 9.000
Personel Giderleri 288.000
Toplam 548.000
* Montajın 12 ay süreceği varsayılmıştır.
Tablo 40: Montaj Personel Çizelgesi.
Personel Birim Brüt Toplam Aylık Toplam Yıllık Maaş

Personel Niteliği
Sayısı Maaş (TL) Maaş (TL) (TL)
Elektrik Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000

Makine Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000
Makinist 2 1.500 3.000 36.000
Ustabaşı 3 1.500 4.500 54.000
Kaynak Ustası 3 1.500 4.500 54.000
Vasıfsız İşçi 10 800 8.000 96.000
Toplam 20 - 24000 288.000
5.1.7 Yardımcı Donanımlar

İşletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için personelin kullanacağı yardımcı donanımlara
ihtiyaç duyulacaktır. Bu donanımlarla ilgili detaylı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Yardımcı donanımlar için 270.800 TL harcama yapılacağı öngörülmüştür (Tablo 41).
Tablo 41: Yardımcı Donanım Giderleri.

Yardımcı Donanımlar Tutar (TL)
Ofis Mobilyaları 30.000
Bilgisayarlar ve Elektronik Cihazlar 30.000

Bilgisayar Yazılımları 15.000
Toplam 75.000
5.1.8 İşletmeye Alma Giderleri

İşletmeye alma giderleri montajı yapılan makine ve teçhizatın işleyişini kontrol
aşamasında ortaya çıkabilecek giderleri kapsar. Ayarlama, deneme üretimi gibi
aşamalarda kullanılacak hammadde, enerji, işçilik vb. masrafları kapsamak üzere
8.590.809 TL harcama yapılacağı öngörülmüştür. İşletmeye alma giderlerini oluşturan
kalemleri yıllık işletme giderleri tablosunda ayrıntılı olarak görebilirsiniz. İşletmeye alma
döneminde işletme, tam kapasitesinin % 10’u kadar hammadde işleyeceği karşılığında %
5’i kadar ürün elde edeceği kabul edilmiştir.
5.1.9 Beklenmeyen ve Diğer Giderler

Yatırım için beklenmeyen ve diğer giderler olarak inşaat, makine teçhizat ve yardımcı
donanım yatırımları toplamının % 1’i olan 221.880 TL harcama yapılacağı öngörülmüştür.
5.1.10 İşletme Sermayesi İhtiyacının Hesaplanması

İşletme sermayesi ihtiyacı, nakit akışı sağlanıncaya kadar işletmecinin elinde bulunması
gereken döner sermaye miktarıdır. İşletme sermayesi ihtiyacı hesaplanırken işletmenin
üç aylık giderleri esas alınmıştır. Üç aylık gider öngörüsü tamamen makarna sektörünün
vade çalışma esaslarına göre belirlenmiştir. İşletme bu süre sonunda giderlerini
gelirleriyle karşılama imkânına kavuşacaktır. İşletme sermayesi ihtiyacının 12.749.292 TL
olacağı öngörülmüş ve ayrıntıları aşağıdaki Tablo 42’da verilmiştir.
Tablo 42: İşletme Sermayesi İhtiyacı.
İşletme Sermayesi
İşletme Sermayesi İhtiyacı Kalemleri Süre
İhtiyacı (TL)
Hammadde Giderleri 3 Ay 10.496.411

Personel Giderleri 3 Ay 182.033
Ambalaj Giderleri 3 Ay 71.955
Ar-ge Giderleri 3 Ay 22.376
Tanıtım ve Pazarlama Giderleri 3 Ay 223.763
Akaryakıt Giderleri 3 Ay 8.703
Genel Yönetim Giderleri 3 Ay 13.000
Enerji Giderleri 3 Ay 74.071
Haberleşme Giderleri 3 Ay 17.213
Sigorta ve Nakliye Giderleri 3 Ay 1.558.367
Bakım Onarım Giderleri 3 Ay 56.525
Seyahat Giderleri 3 Ay 11.188
Temsil ve Ağırlama Giderleri 3 Ay 11.188

Sertifikasyon Giderleri 3 Ay 2.500
Toplam 12.749.292
5.1.11 Yatırım Yılı Faizi

Yatırım için yabancı kaynak kullanılmayacağından faiz ödemesi olmayacaktır.
5.1.12 Toplam Yatırım Tutarı

Etüt-proje giderleri, arazi düzenleme giderleri, inşaat ve bina yatırımları, makine ve
teçhizat yatırımları, yardımcı donanımlar, işletmeye alma giderleri, işletme sermayesi
ihtiyacı, beklenmeyen ve diğer giderlerden oluşan yatırım tutarı için 44.429.949 TL’lik bir
bütçe ayrılmıştır. Projenin toplam yatırım tutarı konusundaki bilgiler toplu halde
aşağıdaki Tablo 43’de özetlenmiş bulunmaktadır.
Tablo 43: Yatırım Tutarının Hesaplanması.
Yatırımlar Tutar (TL)
Etüt ve Proje Giderleri 150.000
Arsa Bedeli 480.000
Arazi Düzenleme Giderleri 50.000
İnşaat ve Bina Yatırımları 1.302.173
Ana Fabrika Binası (3500 m2) 966.000
Yardımcı Fabrika Binaları (100 m2'lik Kazan Dairesi, kulübeler, vb.) 55.200
Mamul Madde Deposu (1000 m2) 127.000
İdari Bina (199,69 m2) 89.461
Hizmet Binası (144 m2) 64.512
Fabrika Ana Makine ve Teçhizat Giderleri 20.810.794
A-Makarna Üretim Hattı (Paketleme Dahil) 19.653.435
Besleme Kanalı 135.000
Uzun makarna Kuru Ürün hat 127.500
Kısa makarna Kapasite: 4000 kg/s 7.102.500
Kısa makarna ara depo 720.000
Kısa makarna hattı Ek Donanım 232.500
Uzun makarna hattı kapasite: 3500 kg/s 8.925.000
Uzun makarna hattı Ek Donanım 240.000
Elektrik sistem kuruluşu 420.000
Termal sistem kuruluşu 442.500
Denetleme, Montaj ve Başlama 1.155.000
Paketleme Sistemi 153.435
B-Diğerleri 1.157.359
Buhar Kazanı ve Komple Ekipmanları 105.000
Arıtma Tesisi -
Reverse Osmosis Sistemi 174.472
Trafo (1000kW) 47.961
Jeneratör (500kVA) 95.250
Aspiratör 6.273

Silo (Buğday için) 38.600
Su Silosu (1000 m3) 41.804
Kamyon Kantarı 20.000
Diğer Ekipman ve Araçlar 30.000
Laboratuar Malzemeleri 50.000
Montaj Giderleri 548.000
Yardımcı Donanımlar 75.000
Ofis Mobilyaları 30.000
Bilgisayarlar ve Elektronik Cihazlar 30.000
Bilgisayar Yazılımları 15.000
Beklenmeyen Ve Diğer Giderler 221.880
Sabit Yatırım Tutarı 23.089.847
İşletmeye Alma Giderleri 8.590.809
İşletme Sermayesi İhtiyacı 12.749.292
Yatırım Dönemi Faizi -
Toplam Yatırım Tutarı 44.429.949

Tablo 44: Uygulama Programı (Termin Planı).
Şuba Nisa Mayı Hazir Tem Ağus Kası Aralı
Ocak t Mart n s an muz tos Eylül Ekim m k
10. 11. 12.
Yapılacak İşler 1. Ay 2. Ay 3. Ay 4. Ay 5. Ay 6. Ay 7. Ay 8. Ay 9. Ay Ay Ay Ay
Etüd ve Proje X - - - - - - - - - - -
Makine Teçhizat Siparişi
Verilmesi - X X - - - - - - - - -
Personel Alımı ve Eğitimi - - X X X X X X X X X X
Makine Teçhizatın İşletmeye
Getirilmesi - - X X X X - - - - - -
Binaların Tamamlanması - - X X X - - - - - - -
Makine Teçhizatın Montajı - - X X X X X X X X X X
Tanıtım Faaliyetleri - - - - - - - X X X X X
Deneme Üretimi - - - - - - - - - X X X
Hammadde Tedariki - - - - - - - - - X X X
Sertifikasyon - - - - - - - - X X X X
Üretime Başlama - - - - - - - - - - - X
Dağıtım ve Pazarlama
Faaliyetlerinin Başlaması - - - - - - - - - X X X
5.2 İşletme Dönemi Gider Ve Gelirleri
Sanayi üretimi yapılacak olan bu işletmede çeşitli masraflar yapılacaktır. Bunlardan bir
kısmı üretim hacmine bağlı olan değişen masraflardır. Hammadde masrafları buna
örnektir. Üretilen makarna miktarı az ise hammadde sarfiyatı da az olur. Diğer masraf
grubu ise sabit masraflardır. Daimi personelin ücreti sözleşme ile belirlendikten sonra
sabitlenmiş olur. 25 bin ton makarna da üretilse, 50 bin ton makarna da üretilse aynı
ücretler ödenecektir. Değişen masraflar iş hacmi ile ilgili olduğundan öncelikle üretim
miktarını belirlemekte fayda vardır. Fabrikanın yılda 54.000 Ton üretim kapasitesi
olacaktır. Ancak çalışmamızda kapasite kullanım oranı aşamalı olarak %80 olacağı
öngörülmüştür. Aşağıdaki bölümde hesaplanan tüm gelir ve giderler hedeflenen bu
rakamlara göre yapılmıştır.
5.2.1 İşletme Dönemi Giderleri
5.2.1.1 Hammadde Giderleri

Sanayi işletmelerinde en önemli masraf unsuru hammadde giderleridir. İşletme
üreteceği ürünler için hammadde ihtiyacını belirlemiştir. Hammaddelerin tamamı İç
Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde rahatça bulunabilecektir. Yatırımın
yapılacağı 2011 yılında sadece deneme için kullanılacak hammadde alınacaktır. Tam
kapasitede ise yaklaşık 64.593.301 TL tutarında hammadde ihtiyacı hesaplanmıştır.
Aşağıdaki tabloda kapasite kullanım oranı (KKO) dikkate alınmadan tam kapasitede
hammadde ihtiyacı hesaplanmıştır. Hedeflenen KKO oranı ile ilgili çizelge İşletme
giderleri tablosunda detaylı bir şekilde gösterilmiştir.
Tablo 45: Makarna Hammadde Maliyetleri.

Kapasite/Verim/İhtiyaç Ton ve TL
Makarna Üretim Kapasitesi (Yıl/ton) 54.000 Ton
Buğdaydan irmik elde etme verimi 55% / 54.000 Ton 98.182
Makarna üretiminde irmik verimi 95% / 98.182 Ton 103.349
Buğday İhtiyacı(Yıl/Ton) 103.349 Ton * 625 TL 64.593.301
5.2.1.2 Personel ve İşçilik Giderleri

Fabrikada toplam 57 kişi istihdam edilecektir. Personel giderleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler
aşağıdaki tabloda belirtilmiştir (Tablo 46).
Tablo 46: Personel ve İşçilik Giderleri.
Aylık Birim Toplam Aylık Yıllık Personel Giderleri

Personel (Niteliği) Sayı
Brüt Maaş Maaş (TL) Toplamı (TL)
Genel Müdür 1 5.000 5.000 60.000
Pazarlama Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Üretim Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Kalite Kontrol Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Endüstri Mühendisi 1 2.500 2.500 30.000
Gıda Mühendisleri 1 2.000 2.000 24.000
Ziraat Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000
Satın Alma Görevlisi 1 2.000 2.000 24.000
Muhasebe Şefi 1 2.000 2.000 24.000
Diğer Yardımcı Elemanlar* 2 1.500 3.000 36.000
Bilgi İşlem Sorumlusu 1 1.500 1.500 18.000
Ustabaşı 3 1.500 4.500 54.000
Teknisyenler 3 1.250 3.750 45.000
Muhasebe Görevlisi 1 1.000 1.000 12.000
Sekreter 2 1.000 2.000 24.000
Ambar Memuru 1 1.000 1.000 12.000
Kantar Memuru 1 1.000 1.000 12.000
Forklift Operatörleri 2 1.000 2.000 24.000
Şöförler 3 1.000 3.000 36.000
Yemekhane Görevlisi 1 800 800 9.600
Hizmetli 1 800 800 9.600
Güvenlik Görevlileri 3 800 2.400 28.800
Vasıfsız İşçiler 22 800 17.600 211.200
Toplam 57 - 75.850 910.200
5.2.1.3 İşletme Genel Yönetim Giderleri

İşletmede kırtasiye, noter gibi giderlerin karşılanması için tam kapasitede 80.000 TL’lik bir
tutar öngörülmüştür.
5.2.1.4 Ambalaj Giderleri

İşletme üreteceği 25.200 ton makarnanın % 75’ini 0,5 kilogramlık, % 25’ini ise 5
kilogramlık paketlerle piyasaya sunacaktır. Üretilecek bu makarna için paketleme,
etiketleme, kutulara yerleştirme masrafı olarak tam kapasitede 442.800 TL gider

5.2.1.5 Sigorta ve Nakliye Giderleri
İşletme toptancılara ürün dağıtımını anlaşacağı nakliye firmalarının araçlarıyla yapılacağı
için, hammadde temin ederken veya bölge depolarına ürün gönderirken nakliye ve
sigorta masrafları bu gider kalemi içinde değerlendirilmiştir. Bunun dışında işletme
fabrikasıyla birlikte tüm varlıkları da sigortalanması gerekmektedir. İşletmenin sigorta ve
nakliye masraflarının yılda 9.589.952 TL tutacağı öngörülmektedir.
5.2.1.6 Tanıtım ve Pazarlama Giderleri

Ürünlerin tanıtımı ve pazarlaması için tam kapasitede makarna satış tutarının % 2’si olan
1.377.000 TL’lik harcama yapılacağı öngörülmüştür. Bu rakam belli düzeyde televizyon
reklam giderlerini de kapsayacaktır.
5.2.1.7 Enerji Giderleri

İşletmede kullanılacak enerji harcamalarının tam kapasitede 455.821 TL olacağı
öngörülmüştür. İşletmenin ihtiyaç duyduğu suyun artezyen kuyularından karşılanacağı
düşünüldüğünden, su gideri de kullanılan elektrik enerjisi içinde hesaplanmıştır.
İşletmede harcanacak akaryakıt gideri olarak tam kapasitede 53.558 TL harcama

yapılacağı öngörülmüştür (Tablo 47).
Tablo 47: Enerji tüketim Giderleri Tablosu.

Yıllık
Yakıt Cinsi Birim Fiyat (TL) Yıllık Tüketim Toplam
Gider (TL)
Elektrik Enerjisi 0,15768 TL/kW 2.890.800 kW 455.821
Akaryakıt (Jenaratör ve kiralık araçlar için)** 3,05 TL/lt 17.560 lt 53.558
Toplam 509.379
5.2.1.8 AR-GE Giderleri

İşletmenin ürün kalitesini standart tutması ve ürün çeşitliliğini geliştirmesi konusunda
AR-GE çalışmalarını sürdürmesi gerekmektedir. Üretim sürecinde de sürekli iyileştirmeler
yapmaya çalışacaktır. Kalite kontrol ve araştırma geliştirme faaliyetleri için işletmenin
tam kapasitede satış tutarının % 0,2’si olan 137.700 TL harcama yapılacağı
5.2.1.9 Haberleşme Giderleri

İşletmenin sahadaki elemanları ve üst düzey yöneticileri sürekli iletişim araçlarını
kullanacaklardır. Haberleşme masrafı olarak işletmenin yılda yapacağı makarna satış
tutarının % 0,1’i kabul edilmiştir. Buna göre işletmenin tüm haberleşme giderlerinin yılda
68.850 TL olacağı öngörülmüştür.

5.2.1.10 Seyahat Giderleri
İşletmenin seyahat harcamalarının tam kapasitede 68.850 TL olacağı öngörülmüştür.
5.2.1.11 Temsil ve Ağırlama Giderleri

İşletmenin yıl boyunca yapacağı temsil ve ağırlama harcamalarının tam kapasitede
68.850 TL olacağı öngörülmektedir.
5.2.1.12 Sertifikasyon Giderleri

İşletmenin faaliyet gösterebilmesi için HACCP, ISO9001, ISO9002, ISO14001 ve ISO22000
gibi sertifikalara ihtiyacı olacaktır. Bu sertifikaları alabilmek için yılda yaklaşık 10.000 TL
harcama yapılacağı öngörülmektedir.
5.2.1.13 Amortismanlar ve Tamir Bakım

İşletmenin bina yatırımlarının ve makine teçhizat varlıklarına ait amortismanların ve
bakım onarım masraflarının hesaplanmasıyla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Makine ekipman yatırımlarının amortismanı 10 yıl olduğundan 11. yıldan
itibaren amortismanda büyük bir düşüş gözükecektir (Tablo 48).
Tablo 48: Amortisman Hesabı.

Amortisman Amortismana Tabi Amortisman Bakım
Oranı Değer (TL) Tutarı (TL) Onarım (TL)
Bina Varlığı 0,04 1.502.173 60.087 15.022
Alet Ekipman Varlığı 0,1 21.107.674 2.110.767 211.077
Toplam 2.170.854 226.098
Bina yatırımları toplamının % 1’i ile makine teçhizat tutarı toplamının %1’inin bakım ve
onarım gideri olacağı tahmin edilerek 2012 yılı ve sonrası için 226.098 TL olarak yıllık
işletme giderleri tablosuna dâhil edilmiştir.
Yıllık işletme giderleri toplam olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. Beklenildiği üzere
toplam işletme giderleri içerisinde en büyük payı hammadde giderleri oluşturmaktadır.
Diğer en önemli masraf unsurları ambalajlama, personel ve tanıtım pazarlama olarak
gözükmektedir.

Tablo 49: Yıllık İşletme Giderleri.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Yatırım
Yılı 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Kapasite Kullanım
10% 65% 70% 75% 80% 80% 80% 80% 80% 80%
Oranı
6.459.3 41.985.6 45.215.3 48.444.9 51.674.6 51.674.6 51.674.6 51.674.6 51.674.6 51.674.6
Hammadde Giderleri 30 46 11 76 41 41 41 41 41 41
Personel Giderleri
(Fabrika) 247.020 728.130 754.140 780.150 806.160 806.160 806.160 806.160 806.160 806.160
Ambalaj Giderleri 44.280 287.820 309.960 332.100 354.240 354.240 354.240 354.240 354.240 354.240
Ar-ge Giderleri 34.425 89.505 96.390 103.275 110.160 110.160 110.160 110.160 110.160 110.160
Tanıtım ve Pazarlama 1.032.75 1.101.60 1.101.60 1.101.60 1.101.60 1.101.60 1.101.60
Giderleri 688.500 895.050 963.900 0 0 0 0 0 0 0
Akaryakıt Giderleri 10.712 34.813 37.491 40.169 42.846 42.846 42.846 42.846 42.846 42.846
Genel Yönetim
Giderleri 40.000 52.000 56.000 60.000 64.000 64.000 64.000 64.000 64.000 64.000
Enerji Giderleri 45.582 296.284 319.075 341.866 364.657 364.657 364.657 364.657 364.657 364.657
Haberleşme Giderleri 34.425 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850
Sigorta ve Nakliye 6.233.46 6.712.96 7.192.46 7.671.96 7.671.96 7.671.96 7.671.96 7.671.96 7.671.96
Giderleri 958.995 9 7 4 2 2 2 2 2 2
Bakım Onarım
Giderleri - 226.098 226.098 226.098 226.098 226.098 226.098 226.098 226.098 226.098
Seyahat Giderleri 13.770 44.753 48.195 51.638 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080
Temsil ve Ağırlama
Giderleri 13.770 44.753 48.195 51.638 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080
Sertifikasyon
Giderleri - 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000
TOPLAM CARİ 8.590.8 50.997.1 54.866.5 58.735.9 62.605.3 62.605.3 62.605.3 62.605.3 62.605.3 62.605.3
GİDERLER 09 70 72 73 75 75 75 75 75 75
2.170.8 2.170.85 2.170.85 2.170.85 2.170.85 2.170.85 2.170.85 2.170.85 2.170.85 2.170.85
Amortisman Giderleri 54 4 4 4 4 4 4 4 4 4
10.761. 53.168.0 57.037.4 60.906.8 64.776.2 64.776.2 64.776.2 64.776.2 64.776.2 64.776.2
GENEL TOPLAM 663 24 26 28 29 29 29 29 29 29
5.2.2 İşletme Dönemi Gelirleri
Kurulacak olan işletmenin gelir tahminleri aşağıda açıklanmıştır. Gelir kaynaklarını
makarna satışı ve yan ürünlerin satışı oluşturmaktadır.
5.2.2.1 Makarna Satış Gelirleri

İşletme bu proje kapsamında % 80’lik KKO ile 43.200 ton makarna üretecektir. Bu ürünler
0,5 ve 5 kilogramlık paketlere doldurularak satılacaktır. Tablo 50, tam kapasite olan
54.000 tonluk üretimde iki tip ürünün fiyatları ve bu ürünlerden elde edilen toplam
gelirlerin olduğu tablo bulunmaktadır.
Tablo 50: Makarna Satış Gelirleri (KKO dikkate alınmamıştır).
Üretim Üretim Satış Fiyatı Toplam Satış

Gelir Kalemleri
Oranı Miktarı (ton) (TL/kg) Gelirleri (TL)
0,5 kg'lık Makarna Satış Gelirleri 75% 40.500 1,3 52.650.000

5 kg'lık Makarna Satış Gelirleri 25% 13.500 1,2 16.200.000
Toplam - 54.000 - 68.850.000
5.2.2.2 Yan Ürünler Satış Gelirleri

Üretim sürecinde elde edilen yan ürünlerin miktarı ve satışlarında da ilave olarak
20.799.043 TL’lik bir gelir beklenmektedir. Tablo 51’de özetlenen yan ürünler satış
geliriyle birlikte toplam gelir 89.649.043 TL olacaktır.
Tablo 51: Makarna Yan Ürünler Satış Gelirleri (KKO dikkate alınmamıştır).
Üretim Miktarı Birim Satış Fiyatı Toplam Satış

Gelir Kalemleri
(ton) (TL/ton) Gelirleri (TL)
İrmik 2.842 500 1.421.053 TL
İrmik Altı Un 25.837 470 12.143.541 TL
Kepek 15.502 350 5.425.837 TL
Razmol 5.167 350 1.808.612 TL
Toplam - - 20.799.043 TL
5.3 Projenin Finansmanı ve Finansal Analiz
40.180.185 TL olan yatırım tutarının tamamı öz kaynaklar ile karşılanacaktır.
5.3.1 Proforma Gelir Gider Tablosu

Proforma gelir gider tablosu daha önceki bölümlerde açıklanmış verilerin
birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Yatırım yılı olan 2011 yılında deneme üretimi için
8.590.809 TL gider hesaplanmış olup, üretim sonucu elde edilen ürünlerin en az yarısının
satılacağı, geriye kalan yarısının ise ekonomik getirisinin olmayacağı düşünülmüştür.
Yatırım tablosunda bulunan işletme sermayesi ihtiyacı ve işletmeye alma giderleri,
proforma gelir gider tablosunun gider kısmına tekrar yazıldığından dolayı başlangıçtaki
işletme sermayesi ihtiyacı satırına toplanarak yazılmıştır. Hesaplanan kanuni kardan % 20
kurumlar vergisi düşülerek vergi sonrası kar bulunmuştur. Tablo 52 incelendiğinde
işletmenin her yıl kar elde ettiği görülmektedir.
5.3.2 Nakit Akım Tablosu

İşletmelerin başarısını etkileyen en önemli faktörlerden birisi nakit akışlarıdır.
Faaliyetlerin etkin bir şekilde ve zamanında yürütülebilmesi büyük ölçüde nakit akışlarına
bağlıdır. İşletme yöneticilerinin nakit durumunu önceden görerek zamanında gerekli
önlemleri alması için nakit akım tabloları düzenlenir. Kurulacak olan işletmenin yıllara
göre nakit akışları aşağıdaki tabloda verilmiş bulunmaktadır. Hesaplama sırasında sabit
yatırımların yıpranma nedeniyle değer kaybedecekleri ve 25. yılda başlangıçtaki
değerlerinin % 40’ı kadar bir hurda değerine sahip olacakları varsayılmıştır. Tablo 53’ün
incelenmesi sonucu işletmenin nakit sıkıntısı çekmeksizin faaliyetlerini sürdürebileceği
anlaşılmaktadır. Birinci yıldan itibaren net nakit akışı pozitif olarak devam etmektedir.
Tablo 52: Proforma Gelir-Gider Tablosu.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Açıklamalar/Yıllar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
5.522.58.271 62.754 67.236 71.719 71.719 71.719 71.719 71.719 71.719
1. İŞLETME GELİRLERİ 404 .878 .330 .782 .234 .234 .234 .234 .234 .234
0,5 kg'lık Makarna Satış 2.632. 34.222 36.855 39.487 42.120 42.120 42.120 42.120 42.120 42.120
Gelirleri 500 .500 .000 .500 .000 .000 .000 .000 .000 .000
5 kg'lık Makarna Satış 810.00 10.530 11.340 12.150 12.960 12.960 12.960 12.960 12.960 12.960
Gelirleri 0 .000 .000 .000 .000 .000 .000 .000 .000 .000
142.10923.68 994.73 1.065. 1.136. 1.136. 1.136. 1.136. 1.136. 1.136.
İrmik Satış Gelirleri 5 4 7 789 842 842 842 842 842 842
1.214. 7.893. 8.500. 9.107. 9.714. 9.714. 9.714. 9.714. 9.714. 9.714.
İrmik Altı Un Satış Gelirleri 354 301 478 656 833 833 833 833 833 833
542.58 3.526. 3.798. 4.069. 4.340. 4.340. 4.340. 4.340. 4.340. 4.340.
Kepek Satış Gelirleri 4 794 086 378 670 670 670 670 670 670
180.86 1.175. 1.266. 1.356. 1.446. 1.446. 1.446. 1.446. 1.446. 1.446.
Razmol Satış Gelirleri 1 598 029 459 890 890 890 890 890 890
8.590.50.997 54.866 58.735 62.605 62.605 62.605 62.605 62.605 62.605
2. İŞLETME GİDERLERİ 809 .170 .572 .973 .375 .375 .375 .375 .375 .375
6.459.41.985 45.215 48.444 51.674 51.674 51.674 51.674 51.674 51.674
Hammadde Giderleri 330 .646 .311 .976 .641 .641 .641 .641 .641 .641
247.02728.13 754.14 780.15 806.16 806.16 806.16 806.16 806.16 806.16
Personel Giderleri 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
287.82 309.96 332.10 354.24 354.24 354.24 354.24 354.24 354.24
Ambalaj Giderleri 44.280 0 0 0 0 0 0 0 0 0
103.27 110.16 110.16 110.16 110.16 110.16 110.16
AR-GE Giderleri 34.425 89.505 96.390 5 0 0 0 0 0 0
Tanıtım ve Pazarlama 688.50 895.05 963.90 1.032. 1.101. 1.101. 1.101. 1.101. 1.101. 1.101.
Giderleri 0 0 0 750 600 600 600 600 600 600
Akaryakıt Giderleri 10.712 34.813 37.491 40.169 42.846 42.846 42.846 42.846 42.846 42.846
Genel Yönetim Giderleri 40.000 52.000 56.000 60.000 64.000 64.000 64.000 64.000 64.000 64.000
296.28 319.07 341.86 364.65 364.65 364.65 364.65 364.65 364.65
Enerji Giderleri 45.582 4 5 6 7 7 7 7 7 7
Haberleşme Giderleri 34.425 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850 68.850
958.99 6.233. 6.712. 7.192. 7.671. 7.671. 7.671. 7.671. 7.671. 7.671.
Sigorta ve Nakliye Giderleri 5 469 967 464 962 962 962 962 962 962
226.09 226.09 226.09 226.09 226.09 226.09 226.09 226.09 226.09
Bakım Onarım Giderleri - 8 8 8 8 8 8 8 8 8
Seyahat Giderleri 13.770 44.753 48.195 51.638 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080
Temsil ve Ağırlama 13.770 44.753 48.195 51.638 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080 55.080
Giderleri
Sertifikasyon Giderleri - 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000
-
3.068. 7.274. 7.887. 8.500. 9.113. 9.113. 9.113. 9.113. 9.113. 9.113.
3.PROJE KARI (1-2) 405 708 759 809 860 860 860 860 860 860
Tablo 53: Nakit Akım Tablosu. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170. 2.170.
4.AMORTİSMANLAR 854 854 854 854 854 854 854 854 854 854
5.FAİZ ÖDEMELERİ - - - - - - - - - -
-
5.239.
5.103. 5.716. 6.329. 6.943. 6.943. 6.943. 6.943. 6.943. 6.943.
6. KANUNİ KAR(3-4-5) 259
854 904 955 005 005 005 005 005 005
7. ZARAR MAHSUBU -
- 0 0 0 0 0 - - -
8. KURUMLAR VERGİSİ 5.103. 5.716. 6.329. 6.943. 6.943. 6.943. 6.943. 6.943. 6.943.
MATRAHI (6+7) - 854 904 955 005 005 005 005 005 005
1.020. 1.143. 1.265. 1.388. 1.388. 1.388. 1.388. 1.388. 1.388.
9. KURUMLAR VERGİSİ - 771 381 991 601 601 601 601 601 601
-
10. VERGİ SONRASI KAR (6- 5.239. 4.083. 4.573. 5.063. 5.554. 5.554. 5.554. 5.554. 5.554. 5.554.
9) 259 083 523 964 404 404 404 404 404 404
11. NET NAKİT GİRİŞLERİ 18.271 6.253. 6.744. 7.234. 7.725. 7.725. 7.725. 7.725. 7.725. 7.725.
(4+10+İş. Ser. İh.) .697 937 378 818 259 259 259 259 259 259
İşletme Dönemi
Açıklamalar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
A- NAKİT
GİRİŞLERİ
1. Öz kaynaklar 4.429.949 - - - - - - - -
2. Kredi - - - - - - - - -
-
3. Proje Karı 3.068.4057.274.708 7.887.759 8.500.809 9.113.860 9.113.860 9.113.860 9.113.860 9.113.860
4. Hurda Değer
5. İşletme
Sermayesi İhtiyacı 21.340.102
6. Yılbaşı Eldeki
Nakit - 18.271.697 24.525.634 31.270.012 38.504.830 46.230.089 53.955.347 61.680.606 69.405.864
NAKİT GİRİŞLERİ
TOPLAMI 62.701.646 25.546.405 32.413.393 39.770.821 47.618.690 55.343.948 63.069.207 70.794.465 78.519.724
B- NAKİT
ÇIKIŞLARI
1. Sabit Yatırım 23.089.847 - - - - - - - -

2. İşletme
Sermayesi İhtiyacı 21.340.102
3. Faiz ve
Komisyon
Ödemeleri - - - - - - - - -
4. Borç(Anapara)
Ödemeleri - - - - - - - - -
5. Vergiler - 1.020.771 1.143.381 1.265.991 1.388.601 1.388.601 1.388.601 1.388.601 1.388.601

NAKİT ÇIKIŞLARI
TOPLAMI 44.429.949 1.020.771 1.143.381 1.265.991 1.388.601 1.388.601 1.388.601 1.388.601 1.388.601
C- YILSONU
ELDEKİ NAKİT
(A-B) 18.271.697 24.525.634 31.270.012 38.504.830 46.230.089 53.955.347 61.680.606 69.405.864 77.131.123

Projenin teknik ve ekonomik sonuçları bu şekilde ayrıntılı olarak ortaya konmuş
bulunmaktadır. Bundan sonra yapılacak işlem mali değerlendirmelerdir. Bu bağlamda
öncelikle geri ödeme süresi ele alınacak daha sonra sermayenin kârlılığı, yatırımın
kârlılığı, ekonomik rantabilite, iç kârlılık oranı, fayda maliyet oranı ve net bugünkü değer
hesaplanacaktır.
5.3.3 Geri Ödeme Süresi

Geri ödeme süresi, projeden sağlanan kârla başlangıçtaki yatırımın karşılandığı süredir.
Yatırımın ne kadar sürede kendisini finanse edeceğini bulmaya yarar. Amortisman
bedelleri de finansmanda kullanıldığından kâra eklenerek “kullanılabilir imkânlar”
bulunur. Yatırım tutarı kullanılabilir imkânlara bölünerek geri ödeme süresi hesaplanır.
Projede normal bir yılın karı ve amortismanlar göz önünde bulundurularak projenin geri
ödeme süresi 3,8 yıl olarak hesaplanmıştır. Geri ödeme süresi üretime başlanan 2012 yılı
itibariyle hesaplanmıştır.
5.3.4 Sermayenin Kârlılığı (Mali Rantabilite)

Sermayenin karlılığı, yıllık net kârın öz sermayeye oranlanmasıyla bulunur. Proje gelir ve
giderlerinin sabit hale geldiği yıl itibariyle elde edilen net kâr öz sermayeye bölünerek %
16,44 bulunmuştur.
5.3.5 Yatırımın Kârlılığı

Yatırımın kârlılığı, yıllık net kârın toplam yatırıma oranlanmasıyla bulunur. Kredi
kullandırılmadığından sermayenin karlılığı ile aynı çıkmaktadır. Proje gelir ve giderlerinin
sabit hale geldiği yıl itibariyle elde edilen net kâr yatırım tutarına bölünerek % 16,44
bulunmuştur.
5.3.6 Ekonomik Rantabilite

Faiz ve vergiden önceki kârın toplam yatırıma bölünmesi sonucunda bulunan ekonomik
rantabilite işletmenin başarısını gösteren en önemli ölçütlerden birisidir. Belirtilen
şekilde yapılan hesaplamalar sonucu ekonomik rantabilite proje gelir ve giderlerinin
sabit hale geldiği yıl itibari ile % 6,89 bulunmuştur.
5.3.7 İç Kârlılık Oranı

İç kârlılık oranı nakit girişlerin bugünkü değerinin nakit çıkışlarının bugünkü değerine eşit
olduğu indirgeme oranıdır. Önceki tablolardaki net kâr verilerinden yararlanılarak
44.429.949 TL tutarındaki yatırım sermayesi için iç kârlılık oranı hesaplanmıştır. Bu
hesaplamada yatırımın ekonomik ömrünün 25 yıl olduğu varsayılmış ve Excel
programındaki hazır fonksiyon (IRR) kullanılarak iç kârlılık oranı % 20 bulunmuştur.
Sektörsel Fizibilite Analizi – Makarna Üretimi 132

5.3.8 Fayda / Maliyet Oranı
Bir projenin Fayda Maliyet Oranı (FMO) projenin gelecekte sağlayacağı nakit girişlerin
bugünkü değerinin, projenin gerektirdiği ilk nakit çıkışlarına oranlanması sonucu elde
edilir. Bu projenin fayda / maliyet oranı 2,60 bulunmuştur.
5.3.9 Net Bugünkü Değer

Bir yatırım projesinin net bugünkü değeri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı
nakit girişlerinin önceden belirlenen % 5’lik bir ıskonto oranı üzerinden bugüne
indirgenmiş değerleri toplamı ile yatırımın gerektirdiği nakit çıkışlarının bugünkü değeri
arasındaki farktır. Bu projenin net bugünkü değeri 71.272.184 TL bulunmuştur (Tablo
54).
Tablo 54: Mali Değerlendirme Tablosu.
Sermaye Yatırım Ekonomik
Yatırım Net Nakit
Yıllar Karlılığı Karlılığı Rantabilite NBD
Harcamaları Girişleri
(%) (%) (%)
2011 44.429.949 18.271.697 41,12 41,12 -2,95 17.401.616
2012 6.253.937 14,08 14,08 6,53 5.672.506
2013 6.744.378 15,18 15,18 5,83 5.826.047
2014 7.234.818 16,28 16,28 6,36 5.952.103
2015 7.725.259 17,39 17,39 6,89 6.052.942
2016 7.725.259 17,39 17,39 6,89 5.764.707
2017 7.725.259 17,39 17,39 6,89 5.490.197
2018 7.725.259 17,39 17,39 6,89 5.228.759
2019 7.725.259 17,39 17,39 6,89 4.979.771
2020 7.725.259 17,39 17,39 6,89 4.742.639
2021 7.303.105 16,44 16,44 6,89 4.269.974
2022 7.303.105 16,44 16,44 6,89 4.066.642
2023 7.303.105 16,44 16,44 6,89 3.872.993
2024 7.303.105 16,44 16,44 6,89 3.688.564
2025 7.303.105 16,44 16,44 6,89 3.512.918
2026 7.303.105 16,44 16,44 6,89 3.345.637
2027 7.303.105 16,44 16,44 6,89 3.186.321
2028 7.303.105 16,44 16,44 6,89 3.034.591
2029 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.890.087
2030 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.752.464
2031 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.621.394
2031 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.496.566
2031 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.377.681
2031 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.264.459
2031 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.156.627
2031 7.303.105 16,44 16,44 6,89 2.053.931
TOPLAM 165.190.537 115.702.133
İç Karlılık Oranı 20%
Geri Ödeme Süresi 3,8
71.272.184
Yatırımın NBD TL
F/M Oranı 2,60

5.3.10 Başa-baş Noktası
Maliyetler, faaliyet hacmi, satış fiyatları ve kâr arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Başa-
baş noktası, toplam gelirlerin toplam giderlere eşit olduğu faaliyet düzeyi (satış hacmi)
olarak tanımlanır. Diğer bir deyişle başa-baş noktası, kâr ya da zararın sıfır olduğu
noktadır. Buna göre işletmenin başa-baş noktası % 10’dan biraz az bir noktada
gerçekleşecek bir kapasite oranını göstermektedir.
Grafik 5: Başa-baş Noktası Grafiği.
8. Beş Yıllık Kalkınma Planına göre makarna üretim maliyetlerinin en büyük kalemini
%54,5’lik oranla üretimin temel hammaddesi olan makarnalık buğday oluşturmaktadır.
Dolayısıyla, dünya da ve Türkiye de makarnalık buğday fiyatlarındaki değişmeler
makarna sanayicilerinin maliyetlerine doğrudan ve güçlü olarak yansımaktadır (Tablo
55).

Tablo 55: İrmik / Makarna Maliyet Kombinasyonu.
Girdiler İrmik (%) Makarna (%)

Makarnalık Buğday 88 -
İşçilik 2 5
Elektrik 3 3
Amortisman 3 -
Yardımcı Servis 4 4
İrmik - 62
Isıtma - 1
Ambalaj - 5
Amortisman - 8
Satış Giderleri - 8
Finansman - 4
Toplam 100 100
Kaynak: 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Makarna Sanayi Özel İhtisas Raporu
6 YÖNETİMSEL DEĞERLENDİRME
6.1 İşletme Yapısı
Günümüzde şirketlerin en önemli ihtiyaçlarından biri yeterli insan kaynaklarına sahip
olabilmektir. İşletme personeli fabrika çalışanları ve dağıtım pazarlama grubu olarak iki
kümeye ayırmaktadır. Fabrika personeli olarak gerekli beyaz yakalı personelin Gaziantep,
İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi makarna sektörünün ve gıda üretiminin yaygın olduğu
şehirlerde, mavi yakalı personelin ise yöre il ve ilçelerden bulunabilineceği tahmin
edilmektedir. Dağıtım pazarlama bölümü için ise aynı şekilde dağıtım stratejisine uygun
olarak bulunulan ilden veya diğer illerden personel temin edilerek oluşturulabilir. Tablo
56, olası şirket personeli ile ilgili personel tablosunu göstermektedir.
Tablo 56: Olası Fabrika Personel Tablosu.
Aylık Birim Toplam Aylık Toplam Yıllık

Personel (Niteliği) Sayı
Brüt Maaş Maaş (TL) Maaş (TL)
Genel Müdür 1 5.000 5.000 60.000
Pazarlama Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Üretim Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Kalite Kontrol Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Endüstri Mühendisi 1 2.500 2.500 30.000
Gıda Mühendisleri 1 2.000 2.000 24.000
Ziraat Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000
Satın Alma Görevlisi 1 2.000 2.000 24.000
Muhasebe Şefi 1 2.000 2.000 24.000
Diğer Yardımcı Elemanlar* 2 1.500 3.000 36.000
Bilgi İşlem Sorumlusu 1 1.500 1.500 18.000
Ustabaşı 3 1.500 4.500 54.000
Teknisyenler 3 1.250 3.750 45.000
Muhasebe Görevlisi 1 1.000 1.000 12.000
Sekreter 2 1.000 2.000 24.000

Ambar Memuru 1 1.000 1.000 12.000
Kantar Memuru 1 1.000 1.000 12.000
Forklift Operatörleri 2 1.000 2.000 24.000
Şöförler 3 1.000 3.000 36.000
Yemekhane Görevlisi 1 800 800 9.600
Hizmetli 1 800 800 9.600
Güvenlik Görevlileri 3 800 2.400 28.800
Vasıfsız İşçiler 22 800 17.600 211.200
Toplam 57 - 75.850 910.200
6.2 İşletmeci Analizi ve Yönetim Stratejileri

Yönetim yöntemlerinin genel olarak bölgenin sosyo-kültürel yapısına özgü
örgütlenmesinin kuruluş için sağlıklı olacağı düşünülmektedir. Var olan bilgi birikiminin
üzerine, yerel kültürlerle uyumlu çalışan “örgütlenme ve yönetim” yapısı, kuşkusuz
bölgenin sosyolojik yapısı göz önüne alındığında daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır.
Böylece bölge kültürünün getirebileceği sorunları zamanla aşılarak yatırımın işgücü
açısından verimliliği sağlanmış olacaktır. Yönetim uygulamalarını etkileyen faktörler
genel olarak din ve kültür, karar verme sistemleri, üretim sistemleri, sürekli gelişme
anlayışı ve bölgeye özgü insan kaynakları yönetimi uygulamaları şeklinde analiz edilebilir.
Dinin yaşam içindeki etkinliğinin ve kültürel yapının iyi analizi, Japonya’nın ekonomik ve
siyasi gelişmesini tamamlamasına benzer bir stratejinin bölgede uygulanmasının
kurulacak işletmenin etkin ve verimli olması açısından önemli olacağını göstermektedir.
Bölgedeki insanlar üzerinde dinin ve geleneksel kültürel normlarının önemli etkisi olduğu
yadsınamaz. Şanlıurfa’nın dinsel yapısını oluşturan temel inançlar ayrıntılı olarak
incelendiğinde; insanların sosyal ve ekonomik hayatına etkilerinin ne denli büyük olduğu
görülebilir. Japonya’nın özellikle ikinci dünya savaşından sonra hızla batılı ülkelerin
teknolojik gelişimini takip ve taklit ederek kalkınmaya çalışırken kendi kültürel geçmişini
özenle geleceğe taşımasına benzer bir planlama Şanlıurfa sanayisinin yapılandırılması
içinde kullanılabilir. Bu şekilde Şanlıurfa’nın başarısı yalnızca Batı kaynaklı öğrenme
süreci ile sınırlanmadığı gibi ekonomisinin gücü, yerel kültüre özgü örgütleme ve
yönetim yöntemlerini gerçekleştirmesinden de kaynaklanmış olacaktır.
Karar Verme Sistemi ve Kalite Çemberleri, Geleneksel yönetimin tersine işletmenin

geleceğini ilgilendiren kararlar grup halinde alınmalı ve alınan kararlar herkes tarafından
desteklenmelidir. Yönetimsel ve işletme dair bir karar alınacağında, bu karardan
etkilenecek herkesin görüşünün alınması takım ruhunun gelişimi açısından önemli
olacaktır. Bu konuda uygulanan en bilinen yöntemlerden biri alttan üste dolaştırılan
öneri belgesidir. Herkesin okuyup, imzaladığı belgelerin sonucu ortak bir karar alınmış
olmasının etkisi işin yapılma sürecinde pozitif rol oynar.

Karar vermenin geleneksel yolu “Ringi sistemi”dir. Kararın alınmasından etkilenecek
çalışanlar, karar sürecinde yer alırlar. Ringi sisteminde “ringi formu” denilen bir form
işletmenin her kademesinde dolaştırılmaktadır. Karara, karardan etkilenecek herkesin
katılmış olması, kararın uygulamaya geçirilmesini kolaylaştıracak ve sonuca en kısa
zamanda ulaşılmasını sağlayacaktır. Yani, karar bir kere alındı mı ilgili tüm personel
projenin gerçekleşmesinden kendini sorumlu tutacaktır. Ringi sisteminin en önemli
dezavantajlarından biri, sürecin yavaş işlemesidir. Ancak bu uzun karar verme işleminin
değerler, inançlar ve felsefe üzerindeki bir fikir birliği çerçevesinde yapılıyor olacağı
unutulmamalıdır. Böylece ortak karar verilirken, her karara çok sayıda insanın katılması
sağlanmış olacaktır ki bu da farklı bir ülkede yeni bir sektörün daha sağlıklı oluşturulması
için önemli bir yaklaşım olacaktır
Kalite çemberleri, katılmalı yönetim biçimi bir unsuru ve uzantısı olarak ortaya çıkmıştır
ve yeni bir işletmenin daha etkin bir yönetim sistemi oluşturmasına katkı sağlayacak bir
yönetimsel taktik olarak değerlendirilir.
Özellikle 1950’li yıllarda Japonya’da Amerikan modeli olan kalite kontrol teknikleri temel
alınarak üretimle ilgili sorunların çözümlenmesi amacına yönelik olarak oluşturulmuştur.
Kalite çemberleri genel olarak; işletmelerde yapılan faaliyetlerle ilgili olarak karşılaşılan
sorunların çalışanlar ve konuyla ilgili olanlar tarafından tartışıldığı ve çözüme yönelik
önerilerin geliştirildiği birimlerdir. Kalite çemberleri, aynı birimde çalışan ve ortak
profesyonel uğraşılara sahip beş ile on gönüllüden oluşan homojen ve süreklilik arz eden
küçük çalışma gruplarıdır.
Kalite çemberleri aynı zamanda “çalışanların yaptıkları işle ilgili çeşitli problemlerin
kaynaklarını ve nedenlerini birlikte çalışarak ve periyodik toplantılar yaparak araştıran,
bulan, çözen ve tepe yönetimine rapor eden gönüllü kişilerden oluşan bir topluluk”
olarak da değerlendirilebilinir. Grup, üyelerinin çalışmalarında karşılaştıkları kalite,
güvenlik, verimlilik, çalışma koşulları gibi sorunlardan seçtiklerini incelemek ve çözümler
üretmek üzere düzenli olarak toplanabilirler. Üyeler belirli sorun çözme yöntemleri ile
sorunlarına çözüm önerileri hazırlarlar, bu önerilerin geçerliliklerini belirlerler ve üst
yönetime periyodik olarak bunları sunar ve sonuçları izlerler.
Kalite çemberlerinin yaygın ve popüler olmalarının temel nedeni; fonksiyonel

olmalarıdır. Çemberlerin temel görevleri koordinasyon ve üretim sorunlarını
yöneticilerle birlikte ekip olarak belirlemek ve çözmektir. Kalite çemberlerinin iki yönlü
yararı bulunmaktadır. Birincisi, sosyal düzeyle ilgilidir. Çemberler, kişiye fikirlerini ifade
edebilme ve kendi işiyle ilgili sorunları bizzat çözme olanağını vererek personelin işletme
yaşamına katılmasını kolaylaştırmaktadır. İkincisi, ekonomik düzeyle ilgilidir. Çemberler
işletmedeki tüm beyinleri harekete geçirmeye olanak vererek performansın da
iyileşmesini kolaylaştırabilirler. Böylece kalitesizliğin azalmasına katkıda da bulunmuş
olurlar.

Üretim Sistemleri, tam zamanında üretim olarak ifade edebilecek sistemlerini de içine
alan, kalite çemberleri ile sürekli gelişme mantığı ile beslenen ve araştırma geliştirme
faaliyetleri ile devam eden bir yapı olarak nitelendirilebilir. İşletmelerinin başarısının
temelinde üretim sistemlerindeki özgün ve verimlilik odaklı anlayış vardır.
Tam Zamanında Üretim (TZÜ) Sistemi; üretim için gerekli olan stokların gerektiği anda
ihtiyaç noktasında bulunmasını sağlayan ve sıfır stoku hedefleyen bir stok yönetim
sistemidir. TZÜ, üretim faaliyetlerini ve üretimi, istenilen miktarda, istenilen kalitede ve
istenilen zamanda üretmeyi sağlayan bir üretim sistemidir. TZÜ’nün başarılı bir şekilde
uygulanmasında, tam zamanında tedarik, tedarikçi kalite düzeyleri, çok fonksiyonlu
işgücü, küçük sorun çözme grupları ve eğitimi, günlük çizelgeleme, tekrarlı ana çizelge,
önleyici bakım ve fabrika içi yerleşim faaliyetleri önemli katkılar sağlayacaktır. TZÜ
sisteminin genel amaçları şu şekilde sıralanabilir:
• Hatalı ürün sayısını sıfıra indirmek,

• Ön hazırlık süresini sıfıra indirmek,
• Stok düzeylerini sıfıra indirmek,
• Taşıma süresini sıfıra indirmek,
• Tezgâhların bozulmasından doğabilecek aksaklıkları önlemek.
Yalın düşünce; “yalın bir üretim sistemine, yalın bir şirkete, yalın bir değer zincirine
ulaşma” düşüncesidir. Yalın düşüncenin amacı, yönetimin ilgi merkezini değiştirerek,
değerin “israf”tan elimine edilmesini sağlamak, organizasyonlar, teknolojiler, sabit
kıymetler yerine, kaynakların üretimini ve ürünü etkileyecek çalışmalara odaklanmak ve
israflardan arınarak zenginliği yakalamaktır.
Bir üretimin temel amacı düşük maliyetli, kaynakları çok daha tasarruflu kullanabilecek,
müşteri tatmininin en üst düzeyde hedef olarak belirlendiği, üretim ve sipariş yerine
getirme süreleri kısa, başta stok olmak üzere her türlü israftan ve katma değer katkısı
olmayan unsurlardan arınmış bir sistem geliştirmek ve uygulamaktır. Yalın üretim;
yapısında gereksiz hiçbir unsur taşımayan ve hata, maliyet, stok, işçilik, geliştirme süreci,
üretim alanı, fire, müşteri memnuniyetsizliği gibi unsurların en aza indirgendiği üretim
sistemi olarak tanımlanır. Yalın üretimi karakterize eden altı başarı faktörü vardır.
Bunlar; proje yöneticisi, ekip çalışması, bilgi kültürü, tedarikçilerle entegrasyon,
eşzamanlı mühendislik ve tüketici oryantasyonudur.
Geliştirilen yalın üretim; emek-sanat bağımlı ve seri üretimin avantajlarını birleştirerek

yüksek maliyetten kaçınmayı sağlar. Yalın üretimde; çok çeşitli ürünler üretmek için
kuruluşun her düzeyinde çok yönlü eğitilmiş işçi ekipleri çalışır ve yüksek düzeyde
esnekliği olan teknoloji kullanılır. Yalın üretim “yalın”dır, çünkü seri üretimle
kıyaslandığında her şeyin daha azını kullanır. Ayrıca yerinde ihtiyaç duyulan stokların

yarısından çok daha azının bulundurulmasını gerektirir, çok daha az bozuk mal çıkar ve
daha fazla ve gittikçe de artan çeşitlilikte ürünler üretir.
Günümüzde yalın üretim sistemi; işletmelerin rekabet gücünün korunmasında ve

artırılmasında kullandıkları en temel dinamik araçlardan birisi olması nedeniyle
kurulacak yeni yatırımda uygulanmasının yararına inanılmaktadır.
Sürekli Gelişme: Japon şirket kültüründe Dontotsu adı verilen “en iyinin en iyisi”ni
bulmaya çalışma ve bunu organizasyona uyarlama faaliyetleri günümüzde işletmelerde
yaygın bir biçimde kullanılan Benchmarking tekniğinin temelini teşkil etmektedir. Başarılı
şirketleri ve organizasyonları tanıyarak bunlardan yeni şeyler öğrenme ve bunları
uygulama organizasyonda başarı ve performans düzeyinin yükseltilmesi için büyük önem
taşımaktadır. Bununla birlikte “en iyinin en iyisini” bulma çabalarının Japon işletme
anlayışında ‘Sürekli Gelişme-Kaizen’ yaklaşımıyla uygulandığı görülmektedir.
Kaizen, Japonca değişim (kai) ve iyi (zen) kelimelerinden oluşur, sürekli gelişme
anlamında kullanılmaktadır. Sürekli gelişme ve sürekli yeniliği sağlayarak, sıfır hatalı
üretimle sürekli iyileştirme sağlanarak mükemmele ulaşmayı hedeflemektedir. Japon
şirketlerinde sürekli iyileştirme ve mükemmele yolculuk bir yönetim ve liderlik tarzı
olduğu kadar aynı zamanda bir yaşam stili olarak kendini göstermektedir. Bu bağlamda
Kaizen olgusunun hayata geçirilmeden önce bireyin öncelikle kendi hayatında bunu
yaşayarak uygulaması gerekli olmaktadır. Bu noktada Kaizen sadece teorik bir
uygulamayı değil aynı zamanda uygulayarak yaşamayı da öngören bir yönetim sistemidir.
Yukarda incelemeye çalışılan yönetim prensiplere göre şekillenen bir fabrika yönetiminin
bölgesel farklılıklar da göz önüne alındığında yönetimsel açıdan daha başarılı olabileceği
7 SONUÇ VE ÖNERİLER
1991 yılında 11 fabrikayla faaliyetini sürdüren makarna sektöründe 1995 yılı sonunda
fabrika sayısı 16, kurulu kapasite de 593 bin ton/yıl iken 2003 yılı sonunda fabrika sayısı
27’yi ve kurulu kapasite de yıllık 1 milyon tonu aşmıştır.
Köyden kentlere hızlı bir göç olacağı düşünülerek, insanların kendi makarnalarını yapma
alışkanlıklarını bırakacakları, giderek fabrika ürünü makarna kullanacakları, aynı
makarnaların köylere kadar ulaşmasından dolayı benzer sonuçların köylerde de
görüleceği beklentileri, makarna tüketiminin artmasına yol açacağı tahminlerini de
beraberinde getirmiştir. Verilen yatırım teşvikleri ile makarna sektöründe hızlı bir yatırım
süreci yaşanmıştır. Buna rağmen tüketim artışı beklentilerin çok altında kalmıştır.
Ülkemizde üretilen makarnalık buğday hem yetersiz hem de kalite yönünden istenilen
seviyede değildir. Kalitenin düşük olmasının temel nedenleri, yüksek verimli, soğuğa ve
hastalıklara dayanıklı çeşitlerin ıslahının yeterince yapılmaması, kalitesiz çeşitlerin

üretimden kaldırılmaması, buğday tohumluk üretimine gereken önemin verilmemesi ve
dolayısıyla üreticilerin tohumluklarını periyodik olarak değiştirmemeleridir.
Kalitede yaşanan bu olumsuzluklar nedeniyle sektör ihtiyacı olan yüksek vasıflı
makarnalık buğdayı ithalat yoluyla temin yoluna gitmektedir. Ülkemizde makarnalık
buğday üretimi yetersiz olmasına karşın üreticiler ihtiyacı olan buğdayı dünya fiyatlarının
üzerinde temin etmektedir. Ayrıca ithalata da vergi uygulanmaktadır.
Dünya ticaretinde rakip ülkelerde makarna sektörü büyük teşvikler alırken yeterli teşvik
alamayan Türk üreticisi düşen dünya fiyatlarına ayak uyduramamakta ve bunun
sonucunda ihracat yapamamaktadır. 2005 yılı itibariyle 1 milyon bin ton üretim
kapasitesi, 382 bin ton talep ve 164 bin ton ihracat rakamları göz önüne alındığında 454
bin tonluk atıl kapasite bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Sektör yeterli teşvik almamasına
karşın yeni yatırımlara yönelik olarak teşvik verilmeye devam etmekte ve tüketimde
yeterli artışın sağlanamaması sonucu sektörde atıl kapasite oluşmaktadır. Talebin
kapasitenin altında bulunması nedeniyle firmalar arasında büyük bir rekabet yaşanmakta
ve fiyatlar maliyetler seviyesine düşmektedir. Atıl kapasite sonucunda ortaya çıkan aşırı
rekabet ortamında KDV’nin de % 8’e yükseltilmesiyle birlikte kayıt dışı faaliyetler artış
göstermiştir. KDV oranının % 1’e indirilmesi, kayıt dışı satışların cazibesini kaybetmesini
sağlayacak, böylece kurumsallaşmış firmaların mağduriyeti önlenirken, devletin gelir
kaybının önüne geçilecektir.
Dış piyasalara verilen bazı kalitesiz ürünler Türk malı imajını bozmaktadır. Türk
makarnasının dış pazarlarda daha iyi yer edinebilmesi ve ihracat imkanlarının
artırılabilmesi için firmaların kendi logo ve markalarıyla ürünlerini ihraç etmelerinin
sağlanması için bu konuda destek mekanizmaları iyi çalıştırılmalıdır.
Makarna üretimi yapan firmaların ürün çeşitlemesi, yeni ürün geliştirilmesi ve ürün
adaptasyonu üzerinde yaptıkları çalışmalar istenilen düzeyde değildir. Dış piyasada
İtalyan makarnasına oranla daha az tanınan Türk makarnasının rekabet gücünü artırması
açısından AR-GE ve tanıtım çalışmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Katma değeri
yüksek olan makarnanın Türkiye’de üretimini yapan kuruluşların büyük bir kısmı ileri
teknoloji kullanmakta olup tamamı özel sektör firmalarıdır.
Üretim için istenilen kalitede ve nitelikte durum buğdayının düzenli olarak

sağlanamaması sektörün en önemli problemlerinden biridir. Bunun nedenleri:
• Bu güne kadar yapılan bitki ıslah çalışmaları devlet sektöründeki kuruluşlar tarafından
yapılmış olup, yetersiz görülen sanayici-ıslahçı işbirliği nedeniyle sanayicinin istediği
yöndeki ıslah çalışmalarının fazlasıyla başarılamamış ve elde edilen çeşitlerin kalite
düzeyi de istenilen doğrultuda gerçekleştirilememiştir.

• Makarnalık buğday ıslahı programı sanayicinin istediği kalite ölçütlerine göre yapıldığı
takdirde, gerek fiziksel gerekse kimyasal kalite ölçütlerinde istenen düzeylere ulaşılması
mümkün olacağı yeterince dikkate alınmamıştır.
• Durum buğdayı üretiminin, ekmeklik buğdaya göre daha zahmetli olup uzmanlık
gerektirmesi ve veriminin daha düşük olması nedeniyle son yıllarda ıslah edilen,
hastalıklara dayanıklı, verimi yüksek ve kaliteli ekmeklik buğday çeşitlerine yönenilmiştir.
Sektörde yaşanan bu sorun izlenecek doğru fiyat politikalarıyla ortadan kalkabilecektir.
• Makarnalık buğdaylar ekmeklik buğdaya nazaran soğuk ve kurağa karşı daha duyarlı
olup ekmeklik buğdaylara göre daha geç oluşuma girerler. Bu nedenle, soğuğa dayanıklı
genotipler belirlenerek bunların melezleme ıslah programlarına alınmasıyla soğuğa
dayanıklı yeni çeşitler geliştirilebilir. Bunun için çok sayıda melezin farklı kuraklık
eğilimleri gösteren bölgelerde düzenlenecek denemelerde uygun seleksiyon ölçütleri
bulunarak test edilmesi yeterince yapılmamıştır.
• Geçmiş yıllarda makarnalık buğday ıslah programlarında verime ağırlık verilmesi,
verimle ters orantılı olan kaliteyi düşürmüştür. Sanayici tüketicinin isteklerine göre
oluşturduğu kalite ölçütlerini göz önüne alarak ıslahçının geliştirdiği çeşitleri
laboratuarlarında test ederek seçimini kendisi yapmadığı için hem sanayici hem de
tüketicinin tatminkâr olacağı çeşitler piyasaya girememiştir.
• Islah edilen makarnalık buğday çeşitleri genellikle doğal yağış koşullarına uygun olarak
geliştirilmiştir. Ülkemizde özellikle GAP Bölgesi gibi sulamaya uygun alanlarda rotasyonla
makarnalık buğday üretiminin yapılabilmesi için sulu koşullarda ekmeklik buğday ile
yarışabilecek ve kaliteli makarnalık buğday çeşitlerinin ıslah edilmesi gereklidir. Ayrıca
verimi ve kaliteyi önemli düzeyde etkileyen azotlu ve çinko katkılı gübrelerin makarnalık
buğday yetiştiriciliğinde hangi dönemlerde ve miktarlarda kullanılması gibi tekniklerin de
araştırılması gerekmektedir.
Ülkemizde kaliteli makarnalık buğdayın ekim alanı ve ne miktarda üretim yapılacağına
dair politikanın olmaması, sadece alım garantisi ile destekleme alımının yapılması ve
sanayicinin ihtiyacını karşılamak amacıyla makarnalık buğday üretimini artıracak, teşvik
edecek önlemleri içeren politikanın olmaması kaliteli makarnalık buğday üretiminde
karşılaşılan diğer bir sorunu oluşturmaktadır.
Bilindiği üzere makarnalık buğdayın dekara verimi ekmeklik buğdaylara nazaran % 25-30
daha düşüktür ve aynı zamanda üretimi daha zahmetlidir. 1990’lı yılların başına kadar bu
verim düşüklüğünden dolayı hükümetlerce ilan edilen destekleme alım fiyatlarında
makarnalık buğday ve ekmeklik buğday arasındaki parite % 25-30 seviyesini korumuş
ancak daha sonraki yıllarda bu parite daralmaya başlamıştır. 2000’li yıllara girerken
parite % 10’lar seviyesine gelmiş ve 2004 yılı alım döneminde de % 8’e inmiştir. Bu
durum karşısında ekim alanları da gittikçe daralmakta olup önümüzdeki yıllarda sektörün
ithalatla üretimini gerçekleştirme endişesi bulunmaktadır.

Türkiye'nin Güney ve Doğu Asya Pasifik ülkeleri ile ekonomik ve ticari ilişkileri, coğrafi
uzaklık ve farklı yönelimler sebebiyle istenilen düzeye ulaşamamıştır. Ancak makarna
sanayinde faaliyet gösteren firmalarımızın, son yıllarda makarna ürünleri ihracatında
yaşanan krizi asmalarında, bu ürünler açısından cazip pazarlar olarak ön plana çıkan G.
Kore, Malezya, Filipinler ve Japonya'yı alternatif pazarlar olarak değerlendirmelerinde
yarar görülmektedir.
Makarna ihracatımızın arzu edilen seviyeleri yakalaması için yeni pazarlara girilmesi
kadar, geçmiş dönemlerde bu ürünlerin ihracatında önemli pazarlar olan ülkelere
yapılacak ihracatın, yeniden eski düzeylerine ulaştırılması yönünde yürütülecek
çalışmalar da büyük önem arz etmektedir.
Bu kapsamda makarna ihracatında en büyük rakip olan İtalya'nın bu pazarlarda sağlamış
olduğu üstün rekabet gücü ve Avrupa makarna pazarının klasik makarna çeşitleri
açısından belirli bir doygunluğa ulaşmış olması Avrupa Birliği pazarında önceki yıllarda
gerçekleştirilen ihracat düzeyinin yeniden yakalanmasının günümüz koşullarında zor
olduğuna işaret etmektedir.
Diğer taraftan ABD pazarında uygulamaya konulan anti damping ve telafi edici vergi
uygulamalarına karsı 4 firmanın yaptığı başvurular etkisini göstermiş ve 3 firma için anti
damping uygulaması kaldırılmıştır. Ancak buğdayda verilen teşvik ve Türk Eximbank
kaynaklı kredi kullanılması nedeniyle ABD tarafından Türk makarnası için % 8-12 arasında
değişen oranlarda düzenleyici vergi alınmasına devam edilmektedir. Türk firmalarının bu
konuda da girişimlerinin olduğu ve kısa bir süre içerisinde sonuç alınmasının beklenildiği
ifade edilmektedir. Ancak ABD'ne yapılan makarna ihracatının 6 yıla yakın bir süredir
kesilmiş olduğu göz önüne alındığında, bu pazarda eski ihracat düzeyinin yakalanmasının
uzun zaman alacağı görülmektedir.
1997 yılında 111.850 ton makarna ihracatı gerçekleştirilen Rusya pazarında ise ofset
(mahsup) yoluyla ihracatın denenmesi gerektiği ifade edilmektedir. Ancak bunun için de
makarna sektörüne göre Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın ilgisi ve desteğine ihtiyaç
bulunmaktadır.
Diğer yandan Rusya gibi iç talepte büyük dalgalanmaların yaşandığı ve küçük miktarlarda
mal alımlarının fazla olduğu ülkelerde, bu miktarlardaki talepleri de karşılayabilecek
şekilde firmalarımızın bir araya gelerek ortak gıda depoları açmaları önerilmektedir. Bu
tür oluşumlar makarna firmalarımıza aynı zamanda yerinde stok tutma olanağı da
sağlayacaktır. Makarna ihracatımızın arzu edilen seviyelere çıkarılmasında, dünya
üretiminde ve ticaretinde lider durumda bulunan İtalya'nın tecrübelerinden ve
stratejilerinden yararlanılması, ihracatçılarımıza olumlu katkılar sağlayacağı
İtalya tek basına, miktar bazında dünya ihracatının % 65'ini gerçekleştirmek suretiyle,
uzun yıllardır en önemli ihracatçı ülke konumunu korumaktadır. Bu açıdan İtalya,
geleneksel pazarlarımızda dahi en önemli rakip ülke olarak karşımıza çıkmaktadır. İtalya,
makarna kültürünün ve endüstrisinin yerleşik yapısı, akılcı uluslararası pazarlama
stratejileri ve güçlü makarna ürünleri imajı ile dünyanın birçok ülkesinin makarna
pazarını elinde tutmaktadır. İtalya'nın uluslararası pazarlarda ön plana çıkardığı Akdeniz
mutfağının sağlıklı ve besleyici özellikleri, kaliteli ve markalı ürünler ile toplam ülke
imajını birleştiren pazarlama stratejileri örnek olarak alınmalıdır.
Ayrıca gerekli şartlar oluştuğunda, en azından pazarlara giriş aşamasında, İtalyan
makarna üreticileri ile Join-venture gibi bir takım ortak yatırım imkânları da
zorlanmalıdır.
Diğer yandan firmaların mevcut ve hedef pazarlarda düzenlenen fuarlara katılması veya
temsilcilikler açmak suretiyle alıcılarla yüz yüze görüşme imkânlarını da geliştirmesi
gerekmektedir.
Son yıllarda farklı şekillerde ve değişik yollarla işlenmiş makarna çeşitlerine olan dünya
talebinin artmakta olduğu görülmektedir. Bu açıdan üretici firmalarımızın hedef
pazarlardaki tüketicilerin tercih ve istekleri doğrultusunda AR-GE çalışmalarına ağırlık
vermeleri ve bu doğrultuda farklı şekil ve içerikli yeni ürünleri pazara sunmaları
önemlidir.
İhracatta yaşanan sıkıntıların yanı sıra yurtiçi tüketimin de istenilen düzeyde
bulunmaması, sektörün yaşadığı atıl kapasite sorunun diğer önemli bir nedeni olarak
görülmektedir. Kişi başına tüketim miktarının dünya makarna üretiminde söz sahibi
ülkelerle kıyaslandığında, düşük bir düzeyde bulunduğu görülmektedir. Türkiye'de kişi
basına düşen makarna tüketiminin yıllar itibariyle artmakta olduğu gözlenilmekte ise de
6 kg civarında bulunan kişi başına tüketim düzeyi, iç piyasanın firmalar açısından yeterli
büyüklüğe ulaşmasını engellemektedir.
Türkiye'de makarna tüketiminin yavaş artmasında, makarnalık sos kültürünün çok
gelişmemiş olmasının önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Örneğin dünyada
makarna ve benzeri ürünlerin en çok tüketildiği ülke olan İtalya'da çok değişik sosların
kullanılması, kişi başına düşen tüketim rakamlarını yükselten nedenlerin başında
gelmektedir. Bu amaçla Türk insanının damak zevkine uygun hazır sosların üretiminin
yaygınlaştırılması amacıyla gerekirse sektörün büyük firmalarının, bu konuda ortak bir
yatırıma gitmelerinin uygun olacağı düşünülmektedir.
Ayrıca halkın sağlıklı beslenme konusundaki bilinçlenmesine bağlı olarak makarna
ürünleri tüketiminde de bazı özel çeşitlerin öne çıkacağı öngörüsü yapılmaktadır. Bu
nedenle çeşitli vitaminlerle desteklenmiş, diyet ve kepekli, glütensiz vb. yeni ürünlerin
üretiminin yaygınlaştırılmasının, yurtiçi talep üzerinde olumlu bir katkı yapması
beklenebilir.
Bugün Türk makarna sanayisinin, sahip olduğu bilgi birikimi, kullandığı modern teknoloji
ve ürettiği üstün kalitedeki ürünlerle rakiplerine göre üretimden kaynaklanan herhangi
bir eksikliğinin olmadığı gözlenmiştir. Ancak kaliteli, yeterli miktarda ve uygun fiyatlarla

makarnalık buğdayın temin edilmesi hususunda dönemsel olarak sıkıntılarla
karşılaşılabilmektedir.
Bilindiği gibi makarnalık durum buğdayının orijini Anadolu'dur. Ancak zaman içerisinde
çeşitli faktörlerin etkisi ile ülkemizdeki durum buğdayı üretiminin gerilediğini
görülmektedir. 1970'li yıllarda toplam buğday üretiminin %30'unu makarnalık buğdaylar
teşkil ederken, bugün bu oran %10'lar düzeyindedir. Ekmeklik ve makarnalık buğday
fiyatları arasındaki farkın yeterli olmaması, makarnalık buğday üretiminin daha çok
uzmanlık ve itina gerektirmesi, ekmeklik buğdayın daha az gübre kullanımına gerek
duyması, hasat ve harman kayıplarının daha az olması, başka bir deyişle veriminin daha
yüksek olması, çiftçinin ekmeklik buğday ekimini tercih etmesinde etkili olmaktadır.
Ayrıca üretilen makarnalık buğdayın kalitesi de arzu edilen seviyede değildir. Kalitenin
düşük olmasının nedenleri ise yüksek verimli, soğuğa ve hastalıklara dayanıklı çeşitlerin
ıslahının yeterince yapılmaması, kalitesiz çeşitlerin üretimden kaldırılmaması, tohumluk
buğday üretimine gereken önemin verilmemesi ve dolayısıyla üreticilerin tohumluklarını
periyodik olarak değiştirememeleridir. Bu nedenle tohum ıslahı ve araştırması yapacak,
çeşit geliştirecek kuruluşlara teşvikler verilmeli, kaliteli tohumluk üreten kuruluşlar
desteklenmelidir. Kaliteli tohum kullanımını özendirmek bakımından çiftçiler eğitilerek,
bu tohumluklar cazip şartlarla dağıtılmalıdır. Makarna üretim maliyetlerinin % 54,5'ini,
üretimin temel hammaddesi olan makarnalık buğday oluşturmaktadır. Bu bakımdan
makarnalık buğday fiyatlarındaki değişimler makarna sanayicilerinin maliyetlerine
doğrudan yansımaktadır. Türkiye'de makarnalık buğdaylar için açıklanan destekleme
alım fiyatlarının dünya fiyatlarına göre yüksek tutulması ve ithal edilen makarnalık
buğdaya yüksek vergi uygulanması pahalı hammadde sorununu ortaya çıkarmaktadır.
Ancak son yıllarda Dahilde İşleme İzin Belgesi kapsamında makarna ihracatçılarımıza
dünya fiyatları üzerinden makarnalık buğday alımı imkanının sağlanması, bu sorunun
hafiflemesine sebep olmuştur. Türk makarna sanayinin dış pazarlardaki rekabet gücünün
korunması bakımından bu uygulamanın devamı önemlidir.
Sektör yetkililerinin bu konudaki diğer beklentileri ise üreticilerin de içinde yer aldığı bir
fiyat izleme ve tespit grubunun (durum buğdayı bordu) kurulması ve fiyatların uzun
süreli bağlantılara imkân verecek şekilde belli sürelerde sabit kalmasının sağlanması
şeklinde sıralanabilir. 90'lı yılların başlarında makarna ürünlerine özellikle dış
pazarlardan gelen taleplerin artış eğilimine girmesi sonucu sektör, gerek kapasite
gerekse de üretim hacmi olarak hızlı bir gelişme çizgisi göstermiştir.
Sektöre yeni giren tesislerin yanı sıra mevcut fabrikaların da büyük bir çoğunluğu, gerek
tevsi gerekse yenileme yatırımlarıyla en son teknoloji ürünü makine ve teçhizatları
devreye sokmuşlardır. Bunun sonucu olarak makarnada dünya lideri konumunda
bulunan İtalya ile üretim kalitesi konusunda bir farklılık bulunmamaktadır. Ayrıca
gelişmiş ülke pazarlarına ihracat yapmanın getirdiği sonuçlardan biri olarak, bu ülkelere
ait çeşitli ürün standartlarının firmalarca sağlandığı görülmektedir. Ancak sektörde

faaliyet gösteren firmaların ürün çeşitlemesi, yeni ürün geliştirilmesi ve ürün
adaptasyonu üzerinde yaptıkları çalışmalar istenilen düzeyde değildir. Özellikle İtalya'nın
çok değişik çeşit ve kalitede dünya pazarlarına sunduğu ürünlerle rekabet edilebilmesi
açısından firmalarımızın AR-GE çalışmalarına önem vermeleri gereği ortaya çıkmaktadır.
Sektörün dış piyasalarda yarattığı kaliteli Türk makarnası imajını devam ettirilebilmesi
için de ithalatçı ülkelerdeki değişebilecek standartlar yakından takip edilmeli ve üretim o
yönde düzenlenmelidir. Aynı zamanda rakip ülkelerin teknolojileri ve standartları
yakından izlenmeli, sektör teknik ve yetişmiş eleman gücünü de artırarak sürekli yeni
pazar arayışı içinde olunmalıdır.
8 KAYNAKÇA
• Türkiye Makarna Sektörü 2008 Yılı Raporu. Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği,
2009, İstanbul.
• Makarna Üretim Tesisi Sanayi Profili. T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi
Araştırma ve Geliştirme Genel. Müdürlüğü. 1997, Ankara.
• Makarna Sektör Araştırması. Türkiye Kalkınma Bankası AŞ, Araştırma Müdürlüğü,
2001, Ankara.
• Makarna Üretimi Ön Fizibilite Raporu. M. Murat Candemir, Şanlıurfa, 2008
• Makarna Hamuru Şekillendirme. MEGEP, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2008,
Ankara.
• Makarnalık buğday, irmik ve makarnanın kalite değerlendirilmesindeki son teknikler.
Türkiye 10. Gıda Kongresi; 21-23 Mayıs 2008, Erzurum
• Glütensiz Makarna Üretimi. Türkiye 9. Gıda Kongresi 24-26 Mayıs 2006, Bolu.
• Makarna Hamurunu Hazırlama. MEGEP, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2008,
Ankara.
• 2009 Yılı Türkiye Hububat Raporu. Toprak Mahsulleri Ofisi, 2010, Ankara.
• Özel İhtisas Komisyonu Raporları, Devlet Planlama Teşkilatı.
• Kapasite Raporları. Makarna üretimi, Sanayi ve Ticaret Odaları.

9 EKLER
• PAVAN Spagetti Broşürü
• CLEXTRAL Makarna Proforma
• PAVAN Uzun Makarna Üretim Hattı
• OSB ve EB’lere Sağlanan Destekler
• Organize Sanayi Bölgelerine ve OSB’lerde Faaliyette Bulunan İşletmelere Tanınan
Muafiyetler OSB ve EB’lere Sağlanan Destekler,
Diğer
Açıklamalar OSB ve EB’de Yerlerde
01.04.2005’ten itibaren yeni işe başlayan gelir ve kurumlar

vergisi mükelleflerinin en az 30 işçi çalıştırmaları koşuluyla bu
işyerlerinde çalıştırdıkları işçileri ile 01.04.2005’ten önce işe
başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin ise
Stopajı Desteği
Gelir Vergisi
01.01.2005’ten önce idareye vermiş oldukları ve en son aylık

prim ve hizmet belgelerindeki işçi sayısını en az % 20 artırmaları % 100 % 80
ve çalıştırılan toplam işçi sayısının asgari 30 kişiye ulaşması
koşuluyla arttırdıkları işçi sayısı ile mevcut işçilerden arttırdıkları
işçi sayısının iki katı kadar işçinin ücretleri üzerinden hesaplanan
gelir vergisi, yanda belirtilen oranlarda verilecek muhtasar
beyanname göre tahakkuk ettirilecek vergiden terkin edilir.
01.04.2005’ten itibaren yeni işe başlayan gelir ve kurumlar

vergisi mükelleflerinin en az 30 işçi çalıştırmaları koşuluyla bu
işyerlerinde çalıştırdıkları işçileri ile 01.04.2005’ten önce, işe
başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin ise
İşveren Payı
SSK Primi
01.01.2005’ten önce idareye vermiş oldukları ve en son aylık

prim ve hizmet belgelerindeki işçi sayısını en az % 20 artırmaları % 100 % 80
ve çalıştırılan toplam işçi sayısının asgari 30 kişiye ulaşması
halinde arttırdıkları işçi sayısı ile mevcut işçilerden arttırdıkları
işçi sayısının iki katı kadar işçinin prime esas kazançları üzerinden
hesaplanan sigorta primlerinin işveren hissesi yanda belirtilen
oranlarda

01.04.2005’ten itibaren, faaliyete geçen, fiilen ve sürekli olarak
hayvancılık (su ürünleri yetiştiriciliği ve tavukçuluk dâhil),
seracılık, sertifikalı tohumculuk ve soğuk hava deposu
yatırımlarında asgari 10 işçi, imalat sanayi, madencilik, turizm
konaklama tesisi, eğitim ve sağlık alanlarında asgari 30 işçi
çalıştıran işletmelerin elektrik enerjisi giderleri ile 01.04.2005’ten
% 20 % 20
önce, faaliyete geçmiş olan işletmelerin ise 01.01.2005’ten önce
idareye vermiş oldukları ve en son aylık prim ve hizmet
Desteği
Enerji
belgelerindeki işçi sayısını 01.04.2005’ten itibaren fiilen ve (bu oran (bu oran
sürekli olarak hayvancılık (su ürünleri yetiştiriciliği ve tavukçuluk
% 50’yi % 40’ı
dâhil), seracılık, sertifikalı tohumculuk ve soğuk hava deposu
aşamaz) aşamaz)
yatırımlarında en az % 20 artırmaları ve çalıştırılan toplam işçi
sayısının asgari 10 kişiye ulaşması, imalat sanayi, madencilik,
turizm konaklama tesisi, eğitim ve sağlık alanlarında en az % 20
artırmaları ve çalıştırılan toplam işçi sayısının asgari 30 kişiye
ulaşması halinde elektrik enerjisi giderleri, yanda belirtilen
oranlarda devletçe karşılanır (ilâve her işçi için 0,5 puan arttırılır)
STB kredisi kullanan OSB’lerdeki tahsis edilmemiş parseller,

bedeli Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından OSB’ye verilen
Yatırım Yeri Tahsisi
krediden mahsup edilmek üzere OSB yetkili organlarının karar

Tahsis
alması halinde, STB kredisi kullanmamış, ya da kredi borcunu
edilecek boş
ödemiş olan OSB’lerdeki tahsis edilmemiş parseller ise bedeli
parsel olması
OSB tüzel kişiliğine Hazinece ödenmek üzere OSB yetkili
şartıyla
organlarının karar alması halinde en az 30 kişilik istihdam
öngören yatırımlara girişen gerçek veya tüzel kişilere bedelsiz
olarak tahsis edilebilir.
Not - Gelir vergisi stopajı, SSK primi işveren payı ve enerji destekleri 31.12.2008 tarihine, ücretsiz yatırım yeri desteği ise
06.02.2007 tarihine kadar geçerlidir.
Organize Sanayi Bölgelerine ve OSB’lerde Faaliyette Bulunan İşletmelere Tanınan Muafiyetler.
OSB’lerde
Vergi OSB Yer Alan
Türü Tüzel Kişiliği İşletmeler Açıklamalar
İnşaat bitim tarihini takip İnşaat bitim tarihini takip 1319 sayılı Emlak Vergisi
Emlâk Vergisi eden bütçe yılından eden bütçe yılından Kanununun 5. maddesine 3365
itibaren 5 yıl süreyle muaf itibaren 5 yıl süreyle muaf sayılı Kanunla eklenen f) fıkrası
Merkezi atıksu arıtma

tesisi işleten bölgelerdeki
Merkezi (ortak) atıksu
işletmeler muaf, merkezi 4562 sayılı OSB Kanununun 21.
Atıksu Bedeli arıtma tesisi bulunan
atıksu arıtma tesisi maddesi
OSB’ler muaf
işletmeyen bölgelerdeki
işletmeler muaf değil

Elektrik ve
Havagazı OSB’nin kendi binalarının 4562 sayılı OSB Kanunu ve 2464
Muaf değil
Tüketim tüketeceği elektrik muaf sayılı Belediye Gelirleri Kanunu
Bedeli
Arsa ve işyeri dışındaki 4369 sayılı Kanunun 60. maddesi

teslimleri ile OSB dışındaki İle, 3065 sayılı KDV Kanunun
KDV Muaf değil
arsa ve işyeri teslimleri 17/4. maddesine eklenen k)
hariç KDV’den muaf bendi
Bina İnşaat
Harcı ve Yapı 2464 sayılı Belediye Gelirleri
Muaf Muaf
Kullanma İzni Kanununun 80. maddesi
Harcı
OSB’nin esas faaliyetleri

5422 Sayılı Kurumlar Vergisi
Kurumlar dışındaki faaliyetleri
Muaf değil Kanunun 7. maddesine 4264
Vergisi nedeniyle elde edeceği
sayılı Kanunla eklenen 25. bend
gelirleri hariç muaf
Belediye sınırları ve
mücavir alan içinde
Çevre bulunan, ancak 2464 sayılı Belediye Gelirleri
Temizlik belediyelerin katı atık Muaf değil Kanunu’nda yapılan 15.07.1993
Vergisi toplama hizmetinden tarihli değişiklik
yararlanmayan OSB’ler
muaf
Tevhid ve Muaf 5281 sayılı Kanun ile 492 sayılı

İfraz İşlem Muaf Harçlar Kanununun 59.
Harcı maddesine ilâve edilen n) bendi

Makarna Fiz

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makarna Fiz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden

Makarna Üretimi Fizibilite Etüdü

Faaliyet • İlgili paydaşlarla, ekipman sağlayıcıları, makarna üretim hattı

Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması projesi, Avrupa Birliği (AB)

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 2

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 3

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 4

İç Kârlılık Oranı : % 20,0

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 5

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 6

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 7

FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI HAKKINDA

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 8

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 9

3.1 Yatırımın Tanıtımı

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 10

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 11

3.2 Yatırım Bölgesinin Tanımı

3.2.1 Coğrafi Yapı

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 12

Tablo 1. Nüfusun ilçelere göre dağılımı.

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 13

Tablo 2. Nüfus artış hızı (2000).

Bilgiler Türkiye Şanlıurfa

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 14

1960 28,53 28,7

3.2.3 Sosyal Yapı

Tablo 4. Eğitim Kurumları, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2003)

Okul öncesi İlköğretim Liseler Toplam

Okul 10 1.357 63 1.430

Öğretmen 106 6.936 1.108 8.150

Öğrenci 2.493 257.2899 26.508 286.230

Kaynak: İl Planlama Müdürlüğü, 2003, Şanlıurfa

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 15

25 Kasım 1992 tarihinde kurulan Harran Üniversitesi; 7 fakülte, 12 meslek

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 16

Adet Yatak Kapasitesi

Şanlıurfa’nın sağlık göstergeleri maalesef bölge ve Türkiye değerlerinin gerisinde seyir

Tablo 6. Şanlıurfa Sağlık Göstergeleri (2000 yılı).

Diş Doktoru Türkiye G. Doğu Anadolu Şanlıurfa

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 17

Bitki deseninin istenildiği gibi oluşturulmaması konusunda en önemli sorun, potansiyeli

GAP ile birlikte sulu tarımın

Hayvancılık alanında, Şanlıurfa

Toplam arazinin % 64,65’ini meydana getiren tarıma elverişli araziler 1.200.572,50

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 18

Arazi Kullanım Şekli Miktar ( Ha ) %

Tarla arazisi 960.266,50

Tarımsal alanda üzerinde durulması gereken en önemli husus, çiftçi eğitimi ve

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 19

Tarla ürünleri 54.192.949 8.903224 6.399.079 3.149.005 556.186 414.785

Tahıllardan buğday, arpa ve pirinç, endüstriyel bitkilerden pamuk ve mısır, baklagillerden

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 20

3.2.6 Ticari Durum

3.2.7 Şanlıurfa’nın Yatırım Potansiyeli

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 21

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 22

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 23

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 24

Sektörel Fizibilitasyon Çalışması – Makarna Üretimi 25

Bu kapasitede bir havaalanının olması kuşkusuz insan ve mal taşımacılığı konusunda

İlde yaşanan ekonomik gelişmeler yeni yatırımları ve ihtiyaçları da beraberinde

Suriye’nin, Haseki, Rakka ve