Kekayaan Ekonomi

Sarawak Mendorong
Penjajahan Keluarga
Brooke
Bab 4
 KEKAYAAN EKONOMI SARAWAK
MENDORONG PENJAJAHAN
KELUARGA BROOKE

Perpecahan Membuka Perubahan Ekonomi di Bawah

Ruang Penjajahan Pentadbiran Keluara
Brooke

Perubahan Sosial
Keluarga Brooke
Di Bawah Pentadbiran
Meluaskan Kuasa
Keluarga Brooke

Keluarga Brooke
Memantapkan
Pentadbiran
Perpecahan Membuka Ruang
Penjajahan
 Kesultanan Brunei

. Melantik Pembesar-pembesar tempatan

mentadbir Sarawak tanpa campur tangan
Brunei
 Pangeran Indera Mahkota

 Mengambil alih kuasa pembesar Melayu tempatan

 Kurun ke-19 menjadi wakil pemerintahan Kesultanan
Brunei
 Mengambil alih perdagangan emas dan antimoni
 Mengenakan cukai yang tinggi kepada penduduk
tempatan
 Tidak membayar upah kepada orang Bidayuh yang
bekerja di lombong antimoni
 Kesan

Orang Bidayuh dan

Orang Melayu
menentang pemerintah
Brunei Sarawak
 James Brooke
1. Berjaya menamatkan tentangan
2. Pelantikan Brooke dilengah-lengahkan Pangeran
3. Brooke marah dan membedil Kuhcing
4. 1841, Pangeran terpaksa melantik Brooke sebagai
Gabenar dan Raja Sarawak
5. 1842, Brooke menghadap Sultan Brunei untuk
mengesahkan kedudukan
6. Sultan Brunei gerun melihat kedatangan Brooke dan
angkatannya lalu mengiktiraf perjanjian 1841 dengan
penambahan syarat-syarat baru
 Sultan Omar Ali Saifuddin

 1846, baginda menentang Brooke

 Baginda berjaya ditewaskan
 Perjanjian baru juga dibuat di mana,
(a) Brooke diiktiraf sebagai Raja
Sarawak yang Merdeka
(b) Berkuasa penuh ke atas Sarawak
 Pangeran Raja Muda Hashim

1. Dihantar menamatkan tentangan

2. 1840, didatangi James Brooke
3. Meminta pertolongan Brooke
menamatkan tentangan.
4. Berjanji melantik Brooke sebagai
Gabenor jika berjaya
Perjanjian antara Pangeran Raja Muda Hashim-
James Brooke (1841)

 Antara syarat perjanjian ialah:

1. James Brooke memerintah negeri
Sarawak dan Menguasai segala
hasilnya
2. James Brooke harus menghormati
dan memelihara undang-undang dan
adat istiadat orang Melayu
 Perjanjian antara Sultan Omar Ali Saifuddin
dengan Brooke1842

 Antara syarat perjanjian ialah:

1. Sultan Brunei menyerahkan Sarawak dari kawasan
Tanjung Datu ke Sungai Samarahan dan
menyerahkan segala hasil cukainya kepada James
Brooke dan pewarisnya
2. James Brooke akan membayar 2500 dolar setiap
tahun kepada baginda
3. Agama dan adat istiadat penduduk Sarawak tidak
boleh diganggu.
4. Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai
Raja Putih Sarawak
Sarawak pada tahun 1841
Soalan 1:
lengkapkan carta di bawah

Sebab-sebab penduduk tempatan

Menentang pentadbiran Pangeraan
Indera Mahkota
Soalan 2:

Apakah tujuan Sultan Brunei menghantar pengeran Raja

Muda Hashim ke Sarawak?

A. Membantu James Brooke

B. Membantu Datu Patinggi Ali
C. Menguasai hasil antimoni dan emas
D. Menamatkan kebangkitan penduduk
tempatan

D
 Soalan 3.

Pangeran Raja Muda Hashim terpaksa melantik James Brooke menjadi Gabenor
Dan Raja Sarawak yang Pertama

Apakah peristiwa yang menyebabkan Raja Muda Hashim melantik James

Brooke sebagai Raja Sarawak?

A. Bandar Kucing dibedil

B
B. Penentangan orang Bidayuh
C. Penubuhan angkatan laut British
D. Desakan daripada Pembesar tempatan
Keluarga Brooke Meluaskan
Kuasa
Dari tahun 1853 hingga 1905
Tahun 1853
 1853, berlakunya
penentangan di Saribas
dan Batang Lupar
 Sultan Abdul Mu’mein
tidak dapat mengawal
penentangan
 Lalu menyerahkan
tanah antara sungai
Samarahan dengan
Sungai Rajang dengan
bayaran 1500 dolar
setahun
Tahun 1861
 Berlakunya
masalah
kekacauan di
sepanjang
Sungai Rajang
 Sultan Mu’mein
menyerahkan
Sungai Rajang
dan menerima
bayaran 4500
dolar setahun
Tahun 1883
 Berlakunya
pembunuhan beberapa
orang Murut di
Lembangan Sungai
Trusan.
 Hal ini menyebabkan
kawasan tersebut
diserahkan dengan
bayaran 4500 dolar
setahun
Tahun 1905
 Charles Brooke
telah membeli
Lawas
daripada
Sultan Hashim
Jalal (1885-
1906)
KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN PENTADBIRAN SARAWAK

•PERKENALKAN PEMERINTAHAN BERAJA

•PEMIMPIN TEMPATAN DILIBATKAN DALAM PENTADBIRAN

•MEMBENTUK MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI

•DIBAHAGIKAN KEPADA LIMA BAHAGIAN, SETIAP BAHAGIAN

DITADBIR OLEH MAJLIS BAHAGIAN.
 PENGLIBATAN
PENGLIBATANPEMIMPIN
PEMIMPINTEMPATAN
TEMPATANDALAM
DALAM
PENTADBIRAN
PENTADBIRANBROOKE
BROOKE

MAJLIS TERTINGGI MAJLIS NEGERI

KEANGGOTAAN
KEANGGOTAAN
RESIDEN BAHAGIAN PERTAMA
KETUA KAUM BUMIPUTERA
EMPAT ORANG DATU MELAYU

TUJUAN TUJUAN
MENASIHATI JAMES BROOKE MEMBERI PELUANG PEMIMPIN
BUMIPUTERA BERSIDANG TIGA
MEMBUAT SEMUA DASAR KALI SETAHUN
MELULUSKAN UNDANG- MENGAMBIL BAHAGIAN DALAM
UNDANG DAN PERATURAN PENTADBIRAN
BERKAITAN PENTADBIRAN
 MAJLIS BAHAGIAN

KEANGGOTAAN
RESIDEN,PENOLONG RESIDEN,PENOLONG
PEGAWAI DAERAH, PEGAWAI ANAK NEGERI

TUJUAN
⇒ MENASIHATI RESIDEN ⇒ MENGETUAI OPERASI KETENTERAAN
⇒ MENJAGA KEAMANAN ⇒ MENGUTIP CUKAI

BAGI MELICINKAN PENTADBIRAN

PERLUNYA BEBERAPA JABATAN DI
TUBUHKAN SEPERTI JABATAN
KEHAKIMAN, JABATAN POLIS,
JABATAN KASTAM DAN CUKAI, SERTA
PEJABAT POS
 PERJANJIAN ANTARA BRITISH DENGAN
CHARLES BROOKE (1888)

SYARAT-SYARAT
PERJANJIAN :

 BRITISH MELINDUNGI SARAWAK DARIPADA SERANGAN

MUSUH

KELUARGA BROOKE MEMERINTAH NEGERI DENGAN BEBAS

HAL EHWAL LUAR NEGERI ADALAH DI BAWAH KAWALAN

BRITISH
1941 CHARLES VYNER BROOKE MENCADANGKAN
PERLEMBAGAAN SARAWAK YANG MEMBERI KUASA
PEMERINTAHAN KEPADA RAKYAT SARAWAK

PERLEMBAGAAN SARAWAK 1941

ANTARA ISI KANDUNGAN IALAH :

1. CHARLES VYNER BROOKE MENYERAHKAN KUASA MUTLAKNYA KEPADA
MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI
2. RAJA SARAWAK MEMERINTAH DENGAN NASIHAT MAJLIS TERTINGGI
3. MAJLIS NEGERI DIBERI KUASA MELULUSKAN UNDANG-UNDANG DAN
MENGURUSKAN KEWANGAN
4. RAJA MEMPUNYAI KUASA UNTUK MEMBATALKAN UNDANG-UNDANG
YANG DILULUSKAN OLEH MAJLIS NEGERI
5. RAJA BROOKE MELANTIK KEBANYAKAN AHLI MAJLIS TERTINGGI DAN
MAJLIS NEGERI

PERLEMBAGAAN INI GAGAL DILAKSANAKAN

KERANA PERANG DUNIA KEDUA MELETUS
 PERUBAHAN
PERUBAHANEKONOMI
EKONOMIDI
DIBAWAH
BAWAH
PENTADBIRAN
PENTADBIRANKELUARGA
KELUARGABROOKE
BROOKE

TIDAK MENGGALAKKAN ORANG CINA DIBERI

KEMASUKAN PELABUR PELUANG BERDAGANG PEMBANGUNAN TIDAK
ASING KERANA INGIN DAN MELOMBONG SEIMBANG HANYA
MENJAGA KEPENTINGAN TERTUMPU DI
EKONOMI BAHAGIAN PERTAMA
DAN KEDUA

KEGIATAN EKONOMI
YANG DIJALANKAN

HASIL HUTAN (SARANG

BURUNG, GETAH
TANAMAN
JELUTUNG DAN ROTAN TANAMAN BARU - GETAH DAN TRADISIONAL(KELAPA,
TEMBAKAU DI PERKENALKAN GAMBIR,LADA HITAM,
SARANG BURUNG
BERKHASIAT & MAHAL
POKOK SAGU/RUMBIA)

HASIL HUTAN SEPERTI

KAPUR BARUS,DAMAR,
DAN KAYU BALAK BERI
KEUNTUNGAN
 TANAMAN TRADISIONAL
GAMBIR LADA HITAM
1885,jumlah eksport Ditanam oleh orang Cina di
gambir 1370 tan bahagian Pertama dan Ketiga

KELAPA
Ditanam oleh orang Melayu di
Bahagian Pertama dan Kedua
SAGU
Ditanam di Sungai
Igan,Oya,Mukah dan Bintulu
 HASIL HUTAN

HASIL KETERANGAN

Sarang Burung dikutip dari gua batu kapur seperti

Gua Niah
Mempunyai khasiat

Dijual dengan harga yang tinggi

Getah Jelutung  dieksport ke Amerika Syarikat

Pembalakan  dijalankan oleh Syarikat Borneo

dan orang Cina di sekitar Sungai
Rajang
Hasilnya dieksport ke Hong

Kong, Australia dan Amerika

Syarikat
Hasil hutan lain  kapur barus, rotan, damar,
 PERLOMBONGAN MEMANTAPKAN
KEKAYAAN KELUARGA BROOKE

EMAS
~ DILOMBONG DI BAU OLEH PELOMBONG CINA

~1857,PELOMBONG CINA TIDAK BERPUAS HATI DNEGAN CUKAI

YANG DIKENAKAN BROOKE
~ KEMUDIAN DIUSAHAKAN SYARIKAT BORNEO

ANTIMONI
~ DIUSAHAKAN OLEH SYARIKAT BORNEO DI BAU DAN KUCHING

MINYAK
~ USAHA CARI GALI BERMULA TAHUN1882
~ TELAGA PETROLEUM PERTAMA DI MIRI
~ 1909,
THE ANGLO-SAXON OIL COMPANY MENDAPAT KONSESI
MELOMBONG PETROLEUM

~ 1917, KILANG MENAPIS MINYAK DIDIRIKAN DI LUTONG

LATIHAN PENGUKUHAN

SOALAN OBJEKTIF

•MAJLIS NEGERI
•MAJLIS TERTINGGI

1. Pada pendapat anda, apakah tujuan James Brooke

mewujudkan kedua-dua jentera pentadbiran di atas?

A. melicinkan pentadbiran
A
B. menjaga keamanan
C. memperkenalkan sistem parlimen British
D. menyediakan rakyat berkerajaan sendiri
2. Apakah peranan yang dimainkan oleh Majlis Bahagian?

I. memungut cukai
II. memudahkan pentadbiran
III. mengubal undang-undang Bahagian
IV. menasihati Residen dalam pentadbiran

A. I dan II
B. I dan III
C. II dan III
D. III dan IV
D
3. Perlombongan turut diberi perhatian semasa
pentadbiran James Brooke di Sarawak. Apakah bahan
galian yang dilombong di Bau?

I. Emas
II. Antimoni
III. Minyak petroleum
IV. Arang batu

A. I dan II
B. II dan III
C. III dan IV
D. I dan IV
A
 PERUBAHAN
PERUBAHAN SOSIAL
SOSIAL DI
DI BAWAH
BAWAH
PENTADBIRAN
PENTADBIRAN
KELUARGA
KELUARGA BROOKE
BROOKE

 Keluarga Brooke melaksanakan DASAR PECAH DAN PERINTAH

► Tujuan : MENGUKUHKAN KUASA
 Dasar Pecah dan Perintah – Setiap kaum dipisahkan dengan kegiatan
ekonomi dan petempatan yang berbeza

Ekonomi Petempatan

Orang Melayu Pentadbiran Bumiputera tinggal di

pedalaman
Orang Iban Ketenteraan
Orang Cina tinggal di
Pertanian,
bandar-bandar
Orang Cina perlombongan,
perdagangan Kesannya:
• Perpaduan kaum
Orang India Perniagaan kain
terhalang
Orang Sikh Polis • Kedudukan sebagai Raja
Sarawak terjamin
KESAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN
PERTAMBAHAN PENDUDUK
1. Perkembangan bandar-bandar 4. Pengangkutan
● Menjadi pusat pentadbiran
a. Kereta api
dan perdagangan.
► 1917, landasan Kuching – Bau
● Kuching (1841), ibu negeri
dibina
dan pusat pentadbiran
► 1932, perkhidmatan dihentikan
kerajaan.
akibat kemelesetan ekonomi.
● Miri (1910), mula menjadi
b. Pengangkutan air
pusat kegiatan melombong
► Di Kuching, syarikat perkapalan
petroleum.
Singapore and Sarawak
Steamship Company memberi
perkhidmatan.
2. Kemudahan Asas (jalan raya, c. Kapal terbang
air dan elektrik) ► 1924, menghubungkan Kuching
dan Singapura.
● Terhad di bandar-bandar
(kawasan pentadbiran
dan kegiatan ekonomi).
5. Perkhidmatan Telegraf, Pos
3. Perkhidmatan Kesihatan dan Telefon
● 1897, wujud perkhidmatan
● Hospital dan klinik dibina oleh
telegraf antara Kuching – Singapura.
Mubaligh Kristian di bandar
● 1931, pejabat pos dibina di Kuching.
besar.
SEKOLAH SEKOLAH
MELAYU CINA

PENDIDIKAN

SEKOLAH
INGGERIS
 SEKOLAH MELAYU

1. 1883, sekolah rendah berpengantar bahasa Melayu dibina

( 42 tahun selepas pemerintahan Brooke).
2. Tujuan pembinaan - Melatih orang Melayu menjadi guru
sekolah Melayu dan kakitangan rendah kerajaan.
3. Buku-buku dibawa dari Semenanjung Tanah Melayu.
4. Sekolah Melayu yang dibuka kerajaan :
i. Sekolah Merpati Jerpang
ii. Sekolah Encik Buyong
5. Kemudahan sekolah tersebut digabung menjadi Madrasah
Melayu.
 SEKOLAH SEKOLAH
INGGERIS CINA

1. Kerajaan mengalakkan
Mubaligh Kristian
mendirikan sekolah 1. Sekolah Cina dibina dan
Inggeris. diuruskan oleh orang
2. Antara sekolah terawal Cina.
ialah Sekolah St.Thomas 2. Guru, sukatan pelajaran
( 1848 ), Sekolah St.Mary dan buku teks dibawa
( 1850 ) dan Sekolah dari Cina.
St. Teresa ( 1855 ) di
Kuching.
 LAIN-LAIN
TENTANG
PENDIDIKAN
• Keluarga Brooke tidak yakin pendidikan
Barat sesuai untuk penduduk tempatan.
• Charles Brooke membina sekolah untuk orang Melayu dan Cina sahaja.
• Sekolah untuk orang Dayak tidak digalakkan kerana mahu mengekalkan
cara hidup mereka.
• 1917, sekolah untuk kaum Melanau didirikan.
• 1924, Jabatan Pelajaran ditubuhkan.
• 1976, hanya terdapat 25 buah sekolah kerajaan.
• Ada guru-guru sekolah kerajaan dilatih di MPSI , Tanjung Malim.
• 1940, Maktab Perguruan Kent didirikan untuk melatih guru-guru sekolah
Melayu.
LATIHAN PENGUKUHAN
Soalan Objektif
Kaum Pekerjaan
Melayu Pentadbir
Cina Pertanian
Iban Ketenteraan
1. Jadual di atas menunjukkan pengenalan pekerjaan berdasarkan
suku kaum di Sarawak pada kurun ke19. Berdasarkan maklumat
tersebut, apakah bentuk dasar pemerintahan kerajaan Brooke di
Sarawak?

A Perpaduan kaum
B Pecah dan perintah
C Ekonomi antarabangsa B
D Utamakan penduduk tempatan
 Bandar X

Pusat pentadbiran kerajaan

Sarawak mulai tahun 1841.

2. Rajah di atas merujuk kepada salah sebuah bandar di

Sarawak. Apakah bandar yang dimaksudkan di atas?

A Bau
B Sibu
C Saribas D
D Kuching
 • Jabatan Pelajaran ditubuhkan pada tahun 1954.
• Guru-guru mendapat latihan di Maktab Perguruan
Sultan Idris.
• Maktab Perguruan Kent didirikan pada tahun 1940.

3. Berdasarkan maklumat di atas, apakah matlamat yang hendak

dicapai oleh kerajaan Sarawak melalui usaha-usaha tersebut?
A Meningkatkan mutu pendidikan di Sarawak
B Memberi keutamaan kepada perkembangan sekolah Melayu
C Meningkatkan daya saing sekolah Melayu dengan sekolah lain
D Menambah peluang kenaikan pangkat untuk guru-guru sekolah

Melayu