Ιωάννης Καποδίστριας

και
Αλέξανδρος Σούτσος

Ο Ιωάννης Καποδίστριας πρώτος, διορισμένος, κυβερνήτης του νεαρού ελληνικού

κράτους, αποτελεί ένα ιστορικό πρόσωπο που δίχασε τους ιστορικούς, καθώς τις
ενέργειές του πολλοί επαινούν και άλλοι τόσοι τις κατηγορούν. Εδώ παρουσιάζονται,
συνοπτικά, στοιχεία της προσωπικότητάς του με παράθεση των σημαντικότερων
ενεργειών του, και στο τέλος η άποψη ενός σπουδαίου ανθρώπου της εποχής, πλην
όμως φανατικού πολέμιο του Καποδίστρια, αν και ο ίδιος δεν ήταν πολιτικός.

[1]
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, επτανησιακής καταγωγής, ήρθε ως κυβερνήτης στη νεοαπελευθερωθείσα
Ελλάδα στις 7/20 Ιανουαρίου 1828. Την ημέρα εκείνη ο μέχρι τότε υπουργός των εξωτερικών της
Ρωσίας αποβιβάσθηκε από αγγλικό πολεμικό σκάφος στο Ναύπλιο όπου έγινε δεκτός κυριολεκτικά
ως μεσσίας. Η ιστορική στιγμή ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη για το μέλλον της Ελλάδας η οποία
παρουσίαζε μια εικόνα καταστροφής σε όλα τα επίπεδα. Μια εικόνα που περιέγραψε και ο ίδιος ο
Καποδίστριας καθώς την επισκεπτόταν. Ό,τι είδε μας τα μετέφερε ο Γ. Τερτσέτης στα «Απόλογα
του Καποδίστρια» όπου συνομιλεί ο κυβερνήτης με τον Γεωργάκη Μαυρομιχάλη.

«Είναι καιροί που πρέπει να φορούμε όλοι ζώνη δερματένια και να τρώμε ακρίδες και μέλι άγριο·
είδα πολλά εις την ζωή μου, αλλά σαν το θέαμα όταν έφθασα εδώ εις την Αίγινα δεν είδα παρόμοιο
ποτέ, και άλλος να μην το ιδεί.. “Ζήτω ο κυβερνήτης, ο σωτήρας μας, ο ελευθερωτής μας!”
εφώναζαν γυναίκες αναμαλλιάρες, άνδρες με λαβωματιές πολέμου, ορφανά γδυτά, κατεβασμένα
από τις σπηλιές. Δεν ήταν το συναπάντημά μου φωνή χαράς, αλλά θρήνος. Η γη εβρέχετο από
δάκρυα.… Ως ψάρι εις το δίχτυ σπαράζει εις πολλούς κινδύνους ακόμη η ελληνική ελευθερία. Μου
εδώσατε τους χαλινούς του κράτους. Τίνος κράτους; Μετρούμε εις τα δάκτυλα την επικράτειάν
μας. Τ΄ Ανάπλι, την Αίγιναν, Πόρο, Ύδρα, Κόρινθο, Μέγαρα, Σαλαμίνα. Ο Ιμπραΐμης κρατεί τα
κάστρα και το μεσόγειο της Πελοποννήσου, ο Κιουτάγιας τη Ρούμελη, πολλά νησιά βασανίζονται
από αυτεξούσιο στρατιώτη και από πειρατείαν, τα δυo μεγάλα καράβια μας είναι αραγμένα
ξαρμάτωτα εις τον Πόρο, η Αθήνα έφαγε πέρυσι τους ανδρειώτερους των Ελλήνων. Που το
θησαυροφυλάκιον του Έθνους;…. Μην μου ζητείτε ζωγραφιές πολύτιμες εις οικοδόμημα ακόμη
ατελείωτο. Μέτρο μας και άστρο εις δεινά ελληνικά θεραπεία ελληνική. Με το στόμα μας, όχι ως οι
χειρούργοι της Ευρώπης κόφτοντες, αλλά με το στόμα μας να βυζαίνουμε το έμπυο της πατρίδας
μας δια να τη γιάνουμε».

Για να συνεχίσει την αγωνία του για το Έθνος: «Αν δε μας αποστραφεί ο μεγαλοδύναμος και
αξιωθούμε την ευλογίαν του, τα ακροθαλάσσια μας θα στολισθούν από εύμορφες πολιτείες, η
σημαία η ελληνική θα δοξάζεται εις τα πελάγη, ήμερα δένδρα θ΄ ανθίσουν εις τα άγρια βουνά και οι
ερημιές θα πληθύνουν από κατοίκους –και όχι εις τις όψιμες ημέρες των απογόνων όσα σου
προλέγω, αλλά εσύ θα τα ιδείς που είσαι νέος, θα ζήσεις και θα γεράσεις. Ένα μόνο φοβούμαι πολύ
και με δέρνει υποψία, τρέμω την απειρία σας. Αν η νέα κυβέρνηση τύχει να συγκρουσθεί με
συμφέροντα ξένων δυνάμεων –επειδή κάθε τόπος έχει χωριστά το μυστήριο της ζωής του, το νόμο
της ευτυχίας του- αν πλανεθεί ο ελληνισμός και σηκώσει σκοτάδι μεταξύ μας ώστε εσείς να μη
διαβάζετε εις την καρδίαν μου, θολωθούν και εμένα οι οφθαλμοί, ποιος ηξεύρει; ..που θα πάμε; τι
θα γενούμε; Ετινάξατε το καβούκι των αλλόφυλων, αλλά οι πλεκτάνες της διπλωματίας έχουν
κλωστές πλανήτριες, φαμρακερές, κλωστές θανάτου, άφαντες και εσείς δεν τις εννοείτε…»

Πράγματι, ο Καποδίστριας, έμπειρος διπλωμάτης, στα ανώτατα αξιώματα των εξωτερικών

υποθέσεων της κραταιής Ρωσίας γνώριζε πολύ καλά αυτά τα κυκλώματα. Τα κυκλώματα που τον
όρισαν Κυβερνήτη αλλά του αφαίρεσαν και τη ζωή. Η εκλογή του στη θέση αυτή θεωρήθηκε ένας
διπλωματικός θρίαμβος της Ρωσίας στο παζάρι για την «επίβλεψη» του νεοσύστατου ελληνικού
κράτους. Ένας θρίαμβος σε βάρος των Άγγλων εφόσον ο Τσάρος άδραξε την ευκαιρία που του
έδωσε ο θάνατος του Κάνιγκ και οι εσωτερικές αναταραχές στην Αγγλία. Ωστόσο ο νέος
κυβερνήτης δεν ήταν η πρώτη φορά που με κάποιον τρόπο διαχειριζόταν ελληνικές υποθέσεις. Την
εποχή της ρωσικής κυριαρχίας στα Επτάνησα (1804) έχοντας το πληρεξούσιο της ξένης κατοχής
έπνιξε στο αίμα την αγροτική εξέγερση στην Κεφαλονιά τασσόμενος με τους φεουδάρχες.
Αντίθετα στην ευρωπαϊκή του πορεία ήταν πολέμιος του Ναπολέοντα και ίσως το πιο μισητό από
τον Μέτερνιχ πολιτικό πρόσωπο.

Ο Καποδίστριας ήταν ολιγαρχικός-τσαρικός αλλά είχε και βαθιά εθνική συνείδηση ως Έλληνας.
Αρνήθηκε την προσφορά να ηγηθεί της Φιλικής Εταιρείας, συκοφάντησε και έβρισε αγωνιστές,
κατέβαλε προσπάθειες να μην αναλάβει ο Υψηλάντης την αρχηγία αλλά προστάτευσε και όλους
τους διωγμένος τόσο μέσα στα ρωσικά όσο και στα ρουμανικά εδάφη. Εργάσθηκε στη διπλωματία
[2]
για τα ρωσικά συμφέροντα ωστόσο είχε πλήρη γνώση της ελληνικής πραγματικότητας,
διορατικότητα, οξύνοια και πάνω από όλα ένα σχέδιο για την εκ θεμελίων σύσταση του ελληνικού
κράτους.

Έπαυσε το Σύνταγμα με την υπόσχεση νέας Εθνοσυνέλευσης, καταργώντας ουσιαστικά ό,τι

κατέκτησαν μέχρι τότε οι Έλληνες, ωστόσο χτύπησε τη φεουδαρχία κάνοντας χρήση της απόφασης
της Τροιζήνας για τη διοικητική διαίρεση και την εκλογή δημογερόντων. Συγκρούστηκε με τους
κοτζαμπάσηδες οι οποίοι πλήγηκαν σημαντικά και καίρια, αλλά συγκέντρωσε την εξουσία στα
χέρια του, είτε με το 27μελές «Πανελλήνιο» στο οποίο διόρισε κοτζαμπάσηδες, καραβοκύρηδες και
άλλους προύχοντες, είτε και με τον έλεγχο του στρατού και του στόλου.

Συγκρούστηκε με τους αγωνιστές της Επανάστασης, αλλά συνεργάσθηκε μαζί τους για την επίλυση
σοβαρών προβλημάτων όπως αυτό των πειρατών τους οποίους κυριολεκτικά αποδεκάτισε ο
Μιαούλης. Επιπλέον κινήθηκε κατά των αγωνιστών που τριγυρνούσαν άνεργοι και πεινασμένοι
στα βουνά πράγμα που οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ως απαρχή της ληστοκρατίας που
αναπτύχθηκε τα επόμενα χρόνια. Η σύγκρουση αυτή ήταν η κρισιμότερη και η πλέον μελετημένη
από τους ιστορικούς. Ο Καποδίστριας κατηγορείται από τους πολέμιους της πολιτικής του ότι
χρησιμοποίησε τις ηγετικές μορφές της Επανάστασης και από αυτούς μόνο τους ρωσόφιλους όπως
ο Θ. Κολοκοτρώνης αλλά και τον Α. Μεταξά, μετέπειτα ιδρυτή του ρωσικού κόμματος. Μάλιστα ο
Καρλ Μαρξ που είχε μελετήσει ιδιαίτερα τα Βαλκάνια χαρακτηρίζει τον Καποδίστρια ως «πολιτικά
ανυπόληπτο» και τον Μεταξά ως «τυφλό όργανό του».

Αυτή η ρωσική πολιτική προέλευση του Καποδίστρια του στοίχισε γενικότερα. Στις προσπάθειές
του να πετύχει εξωτερικό δανεισμό βρήκε αντιμέτωπους τους Άγγλους, ωστόσο κατάφερε να λάβει
το δάνειο αυτό με ρωσική και γαλλική ενίσχυση, επιβεβαιώνοντας τις διπλωματικές του
ικανότητες. Ως κυβερνήτης εστίασε στο θέμα της Παιδείας, της Υγείας και της Πρόνοιας με τη
δημιουργία σχολείων, σχολών, νοσοκομείων αλλά και ταχυδρομείων και άλλων απαραίτητων για
την κοινωνία δομών. Η κίνησή του αυτή, που σήμανε την αρχή δημιουργίας κράτους, ενόχλησε
ιδιαίτερα τους κοτζαμπάσηδες και ξεκίνησαν τα σχέδια της εξόντωσής του.

Εκεί που φαίνεται ότι ο Καποδίστριας δεν κατάφερε σχεδόν τίποτε ήταν το θέμα της γης. Στα
χρόνια του υπολογίζεται ότι το ¼ του καλλιεργήσιμου εδάφους ανήκε στα μοναστήρια, τα «τζάκια»
κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος από το υπόλοιπο ενώ οι δανειστές είχαν δεσμεύσει τα
εθνικοποιημένα τουρκικά κτήματα. Το σημείο αυτό όλοι οι ιστορικοί διαπιστώνουν αποτυχία από
πλευράς του κυβερνήτη. Αλλά αν σκεφθούμε ότι στις μέρες μας ακόμη ισχύουν συμβόλαια της
οθωμανικής αυτοκρατορίας και οι μονές κατέχουν τόσες χιλιάδες στρέμματα γης, και μόνο ο
σχεδιασμός, η αγωνία και το όνειρο του Καποδίστρια για τη διανομή της γης στους ακτήμονες,
μπορεί να θεωρηθεί έως και πολιτική επιτυχία ακόμη.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονήθηκε από τα αδέλφια του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στις 27

Σεπτεμβρίου 1831 την ώρα που πήγαινε να εκκλησιαστεί στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στο
Ναύπλιο. Οι εκτελεστές του εκδικήθηκαν για την φυλάκιση του Πετρόμπεη που είχε στασιάσει
λίγο καιρό πριν. Μπορεί η δολοφονία να εκδηλώθηκε ως μανιάτικη βεντέτα, ωστόσο όλοι πλέον
συγκλίνουν ότι επρόκειτο για αγγλική βεντέτα. Οι Άγγλοι χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που είχαν
και πάνω απ΄ όλα τα δημοκρατικά συναισθήματα των αγωνιστών και του πνευματικού κόσμου
όπλισαν το χέρι των αδελφών Πετρόμπεη για να γυρίσουν σελίδα στην ιστορία της νεώτερης
Ελλάδας, όπως όλοι τη γνωρίζουμε καλά.

Αυτό που ακολούθησε τη δολοφονία του μπορεί να περιγραφεί μόνο με τη λέξη «χάος». Υπέρμαχοι
και πολέμιοι χωρίστηκαν –και γεωγραφικά- και άρχισαν οι αψιμαχίες. Τέλος δόθηκε στις 25
Μαρτίου 1832 οπότε οι Συνταγματικοί-Ρουμελιώτες με έδρα την Περαχώρα κινήθηκαν προς τον
Ισθμό. Στο Μοριά επικρατούσαν οι Καποδιστριακοί οι οποίοι μετά από παραίνεση του
[3]
Κολοκοτρώνη λιποτάκτησαν και η τελική μάχη δεν δόθηκε. Ο αδελφός του Καποδίστρια,
Αυγουστίνος, που εκτελούσε προσωρινά χρέη κυβερνήτη επιβιβάσθηκε σε ρώσικο πλοίο και
φυγαδεύθηκε αποφεύγοντας το λιντσάρισμα.

Ένας από τους ανθρώπους του πνεύματος που πολέμησε τον Καποδίστρια με έναν ιδιαίτερο τρόπο
και ακολούθως λυσσαλέα τους Βαυαρούς, ήταν ο Αλέξανδρος Σούτσος. Πολέμησε όλες τις πτυχές
της πολιτικής του Καποδίστρια και ειδικότερα ό,τι αφορούσε στον χαφιεδισμό, που λέγεται ότι την
περίοδο εκείνη ήταν στις δόξες του αλλά και τη ό,τι είχε να κάνει με την Ελευθερία του Τύπου που
απ΄ ό,τι φαίνεται δεν υποστήριξες θερμά ο κυβερνήτης, Χαρακτηριστικοί είναι οι ακόλουθοι στίχοι
του Σούτσου για το «τυποκτόνον ψήφισμα του Ι. Καποδίστρια».

Είν’ ελεύθερος ο Τύπος, φθάνει μόνον να μην βλάψεις

της Αρχής τους Υπαλλήλους,
τους Κριτάς, τους Υπουργούς μας και των Υπουργών τους φίλους·
είν’ ελεύθερος ο Τύπος, φθάνει μόνον να μη γράψεις.
Αν και φυλακίσθηκε από τους Βαυαρούς, κυνηγήθηκε και κατέληξε να πεθάνει στη Σμύρνη ο
μεγάλος σατιρικός ποιητής παρασυρμένος κυριολεκτικά από τα δημοκρατικά του συναισθήματα
έφθασε στο σημείο να επαινέσει τους δολοφόνους του κυβερνήτη. Ολοκληρώνουμε την αναφορά
μας για το αποψινό θέμα συζήτησης, με τους χλευαστικούς στίχους του Αλέξανδρου Σούτσου για
το περιστατικό με τον Αυγουστίνο Καποδίστρια από τους οποίους γίνεται φανερό το
αντικαποδιστριακό του πάθος.
Δεν ημπορώ εις το κακό μου κι εις την λύπη μου ν΄ ανθέξω:
να με πουν «απ΄ την Ελλάδα εξοχώτατέ μου έξω»!
Προχθές ήμουν κυβερνήτης, τώρα φεύγω παλιομούσος,
μ΄ ένα ρώσικο καράβι, ως προέλεγεν ο Σούτσος!
Τα παιδιά με τα λεμόνια το κατόπι μου με παίρνουν
στους Κορφούς, ενώ οι Φράγκοι σαν κατάδικο με σέρνουν.
-Μη παιδιά με τα λεμόνια! Έγια μόλια, έγια λέσα,
Ένας κόντες είναι μέσα!

Πηγές
Αλέξανδρος Σούτσος, Βικιπαίδεια
Βουρνάς Τ. (1999) Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας, τ. Α΄, έκδ. 3 η, Αθήνα: εκδ.
Πατάκη, σ.σ. 211-232.
Βακαλόπουλος Α. (1992) Νέα Ελληνική Ιστορία, έκδ. 6η, Θεσσαλονίκη: εκδ. Βάνιας, σ.σ. 197-209.
Εγκυκλοπαίδεια ΥΔΡΙΑ (1993), τ. 11ος, Λήμμα [Σ], Αθήνα: εκδ. Αξιωτέλλη.
Ιωάννης Καποδίστριας, Geocities
Μικρή ανθολογία σατιρικών ποιημάτων, Οι σελίδες του Νίκου Σαραντάκου
Μεγάλοι Έλληνες, ΣΚΑΪ Τηλεόραση

[4]