TURIZAM

UVOD

Turizam je u savremenom dobu,uz naftnu i automobilsku industriju, najveća svjetska industrija.Svaka 8 osoba
u svijetu radi direktno ili indirektno u ovom sektoru.U 2008 godini ostvareno je 924 miliona turističkih dolazaka
odnosno 1.8 % više nego 2007 godin ili 16 miliona više turističkih dolazaka.. Najviše dolazaka je ostvareno u
Evropi,488.5 miliona odnosno 52.9 % učešća u svjetskom turizmu i u odnosu na 2007 godinu ,to je povećanje
od 0.1 %.Regija južne Evrope i Mediterana je ostvarila 179.2 miliona turističkih dolazaka što je za 0.6 % više
nego predhodne godine i 19.4 % učešća u svjetskom turizmu.Godišnji prihod od turizma je skoro 850 biliona
USA $ i prema podacima Svjetske turističke organizacije , turizam čini 10.4 % ukupnog bruto – proizvoda
(GDP) , 11.2 % svjetskog izvoza i 7.6 % ukupne zaposlenosti odnosno preko 200 miliona zaposlenih u
turizmu.
Svjetsko turističko tržište je u posljednjih trideset godina doživjelo veliki rast,ali i velike promjene u raspodjeli
turističkog prometa po regijama i zemljama.Od 1970 godine pa sve do danas,svjetski turistički promet se
povećao gotovo pet puta,dok je bitno smanjilo svoje učešće deset vodečih turističkih destinacija ( sa 65 % u
1970 godini na 43 % u 2008 godini).Samim tim i broj novih interesantnih turističkih destinacija raste iz godine u
godinu.U narednim godinama se i dalje očekuje trend smanjenja udjela tradicionalnih turističkih zemalja u
korist novih destinacija.
Prema predviđanjima Svjetske turističke organizacije očekuje se da će u 2010 godini biti 1. bilion dolazaka
internacionalnih turista a u 2020 godini 1.6 biliona.
U 2020 godini se predviđa da će vodeće turistička receptivna regija biti Evropa sa učešćem od 46%,Azija-
Pacifik 25% i Amerika 18%.
Najposječenija zemlja će biti Kina,s prognoziranih 137 miliona međunarodnih dolazaka,zatim SAD s 102,4
miliona dolazaka,pa slijede Francuska,Španjolska i Hong Kong.

TURIZAM BOSNE I HERCEGOVINE

Bosna i Hercegovina je izuzetno zanimljiva turistička destinacija,što je rezultat geografskog položaja,

izuzetnih prirodnih ljepota,kulturno – istorijskih vrijednosti i pogodnih klimatskih uslova.Na području
BiH vjekovima su se ukrštale različite kulture,religije i tradicije,što daje dodatnu vrijednost kreiranju
specifičnog turističkog proizvoda i obogaćuje ponudu.Na temelju analize turističkih potencijala BiH i
osnovnih svjetskih turističkih trendova,turizam BiH se razvija kroz planinski i primorski turizam,kulturni
i religijski turizam,eko i avanturistički turizam te zdravstveni turizam.

TURISTI DOLASCI TURISTA NOĆENJA TURISTA

Godina Ukupno Domaći Strani Ukupno Domaći Strani

2000 391.138 221.719 169.419 951.808 551.232 400.576
2001 331.674 193.755 137.919 797.437 469.746 327.691
2002 375.050 214.186 160.864 902.307 502.531 399.776
2003 387.675 220.372 167.303 913.750 504.626 409.124
2004 417.694 223.269 194.425 999.158 533.180 465.978
2005 434.216 216.943 217.273 1.017.383 532.838 485.545
2006 499.244 243.480 255.764 1.177.452 582.082 594.380
2007 583.742 277.290 306.452 1.336.159 641.652 694.507
2008 610.817 289.306 321.511 1.396.485 677.735 718.750
STRUKTURA TURISTA

Od ukupnog broja dolazaka u 2008 godini 47.3 % ostvaruju domaći turisti a 52.4 % strani turisti..U
odnosu na 2007 godinu broj dolazaka turista je veći za 5% odnosno stranih turista 5% % a 4 % više
domaćih turista. Prosječno zadržavanje stranih turista je 2.2 dana a domaćih 2.3 dana. Najduže
zadržavanje su imali turisti iz Češke,Poljske i Slovačke od 3.3 dana.U dolascima stranih turista zemlje
sa prostora bivše SFRJ učestvuju sa 48 %,evropske zemalje sa 45% i vanevropske zemlje %.
U ukupnim dolascima turista FBiH je imala povećanje od 2.4 % odnosno domaćih turista 2.7% a
stranih 2.2 % dok je Republika Srpska imala rast ukupnih dolazaka za 8% odnosno domaćih turista
6% a stranih 12%.
U dolascima stranih turista FBiH učestvuje sa 67.98% , RS 29.58% i Brčko distrikt 2.44%.
U dolascima domaćih turista FBiH učestvuje sa 49.83%,RS 47.62% i Brčko distrikt 2.55%.

SMJEŠTAJNI KAPACITETI

Bosna i Hercegovina raspolaže sa 23.015 registrovanih kreveta iz grupe Hoteli( hoteli, moteli ,
hotelsko i turističko naselje,aparthotel,apartmansko naselje i pansion ) što je za 3 % više nego
predhodne godine.FBiH je u 2008 godini raspolagala sa 14.206 ležaja odnosno više 4%,RS sa 8.424
ili 1% više dok BD raspolaže sa 455 ležaja.
Veliki je broj neprijavljenih smještajnih kapacitetau pansionima ,vikendicama te sobama za izdavanje i
prema procijenama on iznosi između 20 i 25.000.
Registrovano je 4 hotela sa 5 * ,24 sa 4*,196 sa 3 *,153 sa 2 * i 27 sa 1 * što ukupno iznosi 406
objekta.Hoteli sa 4 i 5 * učestvuju 6.7% ,sa 3*48.5%,sa 2* 38.1% i 1* sa 6.7 % .
Godišnji rast smještajnih kapaciteta je 3 % i njihovo korištenje je 16 .59% na godišnjem nivou
odnosno u FBiH 14.35% ,RS 20.4% i BD 17.6%
Najveći broj smještajnih kapaciteta se nalazi u malim porodičnim hotelima,motelima i pansionima dok
se veliki hoteli nalaze u centrima kulturnog,planinskog,primorskog i zdravstvenog turizma.

TURISTIČKE AGENCIJE

U Bosni i Hercegovini je registrovano 206 turističkih agencija kao kombinacija organizatora putovanja
i posrednika.Industrija putovanja je u 2008 godini zapošljavala 780 osoba.Turistički aranžmani se
većinom nude za destinacije izvan Bosne i Hercegovine dok je veoma mali broj turističkih agencija
koje se bave receptivnim turizmom.

ZNAČAJ TURIZMA BiH

Udio turizma kao privredne grane na BDP BiH u 2008 godini je iznosio 2.06 % .
Udio turizma u BDV FBiH iznosi 2.38%,R.S. 1.7 i BD. 1.26 .
Ostvaren je promet u turizmu i ugostiteljstvu od 509.557.000 KM i FBiH učestvuje sa 53.9% odnosno
12% više,Republika Srpska 43.5% ili 1% manje te Brčko distrikt 2.6% ili 15% više nego predhodne
godine.
Učešće 32.408 zaposlenih u turizmu i ugostiteljstvu iznosi 4.59% u ukupnoj zaposlenosti u BiH i to
je manje za 2.53% u odnosu na predhodnu godinu.
U Bosni i Hercegovini je registrovano 15.860 pravnih i fizičkih lica koji se bave turističko-
ugostiteljskom djelatnošću .
Veliki broj neprijavljenih turističkih dolazaka,noćenja i prometa u turizmu opravdava izvještaj
Centralne banke BiH prema kojem je u 2008 godini ostvareno 1.089 milion KM turističkog prometa
od turizma a prema metodologiji MMF.
Prema procjenama Svjetske turističke organizacije (UNWTO),očekuje se da aktivnosti putovanja i
turizma Bosne i Hercegovine za period 2006 – 2015 godina imati realan godišnji rast od 5.2 %.
INSTITUCIONALNA ORGANIZOVANOST

U sastavu Ministarstva Vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH, formirano je Odjeljenje za

koordinaciju i upravljanje prirodnim resursima u čijem je sastavu turizam.Na nivou Federacije BiH je
formirano Ministarstvo za okoliš i turizma a u Republici Srpskoj Ministarstvo trgovine i turizma.Za
promotivnu aktivnost je formirana turistička zajednica Federacije BiH sa kantonalnim turističkim
zajednicama i Turistička organizacija Republike Srpske sa gradskim turističkim organizacijama .
Vanjskotrgovinska komora BiH je formirala Grupaciju za turizam i ugostiteljstvo koja objedinjava sve
privredne subjekte u turizmu i ugostiteljstvu i ima mrežu privrednih komora entitet , kantona,regija i
gradova.Formirano je Turističko udruženje, Udruženje turističkih agencija i Udruženje hotelijera i
restoratera Bosne i Hercegovine.

STRATEŠKI CILJEVI
- konkurentnost na regionalnom i međunarodnom tržištu
- okončanje procesa privatizacije hotela i uređenje vlasničke strukture
- izgradnja i organizacija saobračajne infrastrukture u službi turizma
- izrada strategije razvoja turizma
- institucionalna i zakonska regulativa na nivou BiH
- poštivanje ekoloških standarda i dugoročna održiva valorizacija turističkih
potencijala
- edukacija menadžmenta i svih zaposlenih u turizmu
- podizanje nivoa kvaliteta svih smještajnih kapaciteta i prilagođavanje kvalitete
međunarodnim standardima.

KULTURNI TURIZAM
Na prostoru Bosne i Hercegovine,kao raskrsnice Istoka i Zapada,poprištu dinamičnih istorijskih
zbivanja,mješavini raznih uticaja koji čine kulturu i umjetnost jednim pravim mozaikom,sa
začuđujućom ravnotežom starog i novog.Obilazeći mnogobrojne muzeje Sarajeva,Banja Luke,
Mostara,Bihaća i Trebinja,možete pronaći rimske mozaike,neolitsku grnčariju,orjentalnu
arhitekturu,stare katoličke i pravoslavne dekore,krstove i slike.Od tih dubokih korjena dolazi se do
predivne poezije,Nobelove nagrade za književnost,do svjetskih priznatih slika,romantične muzike pa
sve to do ostvarenja nove generacije – kultura jazz festivala,pozorišni festival MESS,svjetski poznat
Sarajevo film Festival.
Interesantan aspekt potencijala za razvoj kulturnog turizma je u tome što se bogatstvo i raznovrsnost
kulture ne nalazi izložena u muzejima već u «živim muzejima» - kućama,mostovima,arhitekturi i
tradicionalnom životu zastupljenom u većem dijelu BiH.
Veći gradovi i lokacije u okolini kulturno – istorijskog nasljeđa u BiH nude više od 10.000 krevete u
hotelima,motelima,pansionima i prenočištima koji su u 2008 godini ostvarili preko 350.000 noćenja što
prestavlja 25 % od ukupnih ostvarenih noćenja u BiH.

PLANINSKI TURIZAM
Tradicija skijanja,planinarenja i alpinizma na našim prostorima postoji preko sto godina o čemu
svjedoće brojni objekti i dokumenta ali ekspanzija planinskog turizma je krenula nakon XIV Zimskih
olimpijskih igara – Sarajevo 1984.Planinski centri se nalaze na nadmorskoj visini od 800 do 1.800
metara i idealni su poligoni za razvoj sportskog , rekreativnog ,lovnog i ribolovnog turizma.Tome
treba dodati tradicionalno gostoprimstvo lokalnog stanovništva i njihovu orjentiranost prema branju i
preradi šumskih plodova te proizvodnji zdrave hrane.
Olimpijske planine Jahorina,Bjelašnica,Igman,Trebević i Vlašić,sportsko - rekreativni centri Risovac i
Kupres te skijališta na Kozari ,Oštrelju ,Vlasenici, Vranici,Borju ,Busovači i dr. raspolažu sa preko 100
kilometara skijaških staza koje su povezane sa deset žičara i 34 ski lifta i mogu opslužiti preko 45.000
skijaša na sat.
Smještajni kapaciteti na planinama su raspoređeni po hotelima sa tri i više zvjezdica, apartmanima,
pansionima , planinarskim domovima i vikendicama koji raspolažu preko 10.000 ležaja i u njima je u
toku 2008. godine ostvareno preko 250.000 noćenja.Ski centri se nalaze u neposrednoj blizini
gradova SarajevaBanja Luke,Mostara,Tuzle koji raspolažu sa velikim brojem smještajnih kapaciteta i
u njima su smješteni aerodromi i nalaze se na glavnim putnim i željezničkim saobračajnicama.
ZDRAVSTVENI TURIZAM
Tradicija korištenja termo – mineralnih voda u našim krajevima seže u daleku prošlost , još u vrijeme
Grka i Rimljana , koji su već tada uvidjeli ljekovitost naših geotermalnih izvora. Prve hemijske analize i
preporuke za korištenje banjskih voda u liječenju i tretmanu uradili su poznati stručnjaci iz evropskih
banja ( Visbaden i Baden – Baden ).Nedugo potom ,počela je izgradnja modernih banjskihb centara
za liječenje i rehabilitaciju , gdje odmor i rekreaciju upražnjavaju i psihofizički umorni , kao i potpuno
zdravi.
Bosna i Hercegovina ima veoma mnogo prirodnih , termalnih i termomineralnih izvora i peloida a
među njima su veoma rijetki mineralni izvori koji su poznati u stručnim krugovima i cijelom svijetu
(Crni Guber , Kulaši , Gračanica ).Postoji značajan broj sumpornih izvora i od njih su najpoznatiji
Ilidžanski termalni sumporni izvori.Termalna radioaktivna voda Fojnice ima dobre rezultate u tretmanu
i dopunskim lječenjima mišičnih oboljenja i u ovom prirodnom lječilištu postoje veoma lijepi
zdravstveni objekti a njihova najveća vrijednost su brojni kvalitetni medecinski specijalisti. Ljekovita
termalna voda Banje Vručice veoma uspješno djeluje na kardialnovaskularna,reumatska i neurološka
oboljenja.Sa velikim brojem smještajnih kapaciteta i pratećih sadržaja jedna je od vodećih centara za
razvoj zdravstvenog turizma u BiH.
Brojni prirodni izvori su obrađeni u geološkom,hidrogeološkom i fizičko – hemijskom pogledu i pored
njih se nalaze stacionirani objekti za potrebe zdravstvenog turizma (Kulaši, Dvorivi , Gata , Višegrad ,
Kladanj , Tuzla , Olovo i druge banje .) .
Prevencija , lječenje i rehabilitacija u bosanskohercegovačkim banjama provodi se pijenjem ,
kupanjem , banjanjem , inhalacijom , isparenjem i oblozima , a upotrebljavaju se savremene svjetske
poznate metode kao što su : kinezoterapija , hidroterapija , masaža , akupunktura , terapija nisko i
visokih frekventnih impulsa , talasoterapija i druge terapije , koje obavljaju zaposleni timovi stručnjaka
sastavljenih od kvalifikovanih specijalista , fizioterapeuta , psihijatara i drugih specijalista.
Danas u Bosni i Hercegovini, registrovano je 16 banja kao zdravstvene institucije i raspolažu sa
3.655 ležaja i u 2008 godini su ostvarili 350.000 noćenja što čini 25 % ostvarenih ukupnih noćenja u
BiH.

PRIMORSKI TURIZAM
Bosna i Hercegovina posjeduje 21.2 kilometra jadranske obale koja sa svojih 270 sunčanih dana ,
svake godine privlače sve više turista iz cijelog svijeta . Gradić Neum predstavlja jadranska vrata BiH
a njegovi smještajni kapaciteti od 6.000 kreveta, oko 2.000 u hotelima sa tri i četri zvjezdicei 4.000 u
privatnom , ni izdaleka ne mogu zadovoljiti potrebe u jeku turističke sezone . Izuzetno je razvijena
kućna radinost , a prijatni mali pansioni , restorani i konobe , nude posjetiocima nazaboravan okus
mediterana.Gostima su u ponudi veoma atraktivni izletnički programi za Dubrovnik Mostar,
Međugorje,Hutovo Blato i pečinu Vjetrenicu.
U 2008 godini ostvareno je 250.000 noćenja zahvaljujući izuzetnoj klimi gdje sezona traja od maja do
septembra.

RELIGIJSKI TURIZAM
Na maloj teritoriji i pored malog broja stanovnika,slavenskog porjekla koji govore isti jezik,srele su se
tri mediteranske civilizacije zapadne Evrope u formi katolizizma,vizantija u formi pravoslavlja i
Otomansko Carstvo u formi islama.Kada su Jevreji prognani iz Španije i Portugala krajem 15.v. Turci
su im ponudili azil te otada je i četvrta kulturna komponenta u Bosni i Hercegovini.
Uprkos svim ljudskim,međureligijskim i međuetničkim iskušenjima i konfliktima,drugačiji kulturni
sistemi nasljeđivani generacijama,upravo su bili ti koji su stvorili ovakvu Bosnu i Hercegovinu u kojoj
je narod održao urođenu svijest i ponos,bez obzira na vjeru ili etničku pripadnost.
Nakon pojavljivanja Djevice Marije , Međugorje je u posljednjih dvadeset godina postalo moderan
centar vjerskog turizma i odredište brojnih vjernika iz čitavog svijeta.
Međugorje je - pored Lourdesa i Fatime - postalo najpoznatije marijansko svetište u
svijetu.Hodočasničke skupine svakodnevno dolaze iz svih krajeva svijeta,a grube statistike kazuju da
Međugorje svake godine posjeti više od milion vjernika koji na raspolaganju imaju oko 15.000 ležaja
u porodičnim hotelima i pansionima prilagođenim modernim zahtjevima vjerskog turizma.
Ajvatovica je najpoznatije dovište Bošnjaka u BiH i desetine hiljada muslimanskih vjernika iz BiH i
svijeta svake godine dolaze na Ajvatovicu kako bi proučili «kišnu dovu» za Alahovu milost i rodnu i
uspješnu godinu.
Bosna i Hercegovina, ukrašena je mnogim objektima religijskog i kulturnog značaja vjernika
pravoslavne vjeroispovjesti koji predstavljaju prave narodne svetinje.Znamenitošću se izdvajaju
manastiri koji datiraju iz XIII i XV vijeka kao što su : Tvrdoš , Dobričevo , Ozren , Gomionica , Liplje ,
Moštanci , Dobrun i crkva u Čajniću u kojoj je pohranjena čudotvorna ikona Presvete Bogorodice ,
koju je prema predanju , iz Trojeručice , naslikao sam apostol Luka .

RURALNI TURIZAM
Po mišljenju mnogih turističkih eksperata , BiH , iako mala zemlja, ima veliko bogatstvo izuzetnih
prirodnih ljepota koji posjetiocima pružaju mogućnost da dožive nenarušenu prirodu a među kojima
se izdvajaju :
- Nacionalni parkovi , Sutjeska (17.500 hektara ) u kome se nalazi posljednja, hiljadugodišnja
evropska prašuma Peručica i NP Kozara ( 3.375 hektara) ,
- dvije močvare – prirodna rezervata: na sjeveru močvara Bardača a na jugu močvara Hutovo Blato ,
prirodni rezervat i stanište ptica koje je Ramserskom Međunarodnom konvencijom o močvarama –
proglašeno Ramser odredištem,edne od najbolje očuvanih močvara u Evropi su omiljeno naselje
ptica selica a godinama su uključene u različite programe italijanskih,američkih,njemačkih
organizacija za očuvanje i prosperitetni razvoj graničnih područja.
- kanjoni Rakitnice i Kruščice,jezera Blidinje,Prokoško,Šatorsko,Boračko, vodopadi Kravice ,
Skakavac ( 98 m.) , Kozice , rijeke Una sa svojim slapovima ,Trebižet,gornji tok Neretve,izvor Bune
,Vrbas,pečine Vjetrenica ,Orlovača ,Bijambare i još mnoštvo nenarušenog prirodnog ambijent
,stvaraju bitan proizvod sa prirodnom komponentom.
Seoska naselja u planinskim predjelima,živopisne vodenice i katuni daju turistima na raspolaganju
ambijent opuštenosti a tome još treba dodati izvanredne mogućnosti za lovni i ribolovni turizam te
tradicionalnu gostoljubivost ruralnog stanovništva , domaći folklor i bogatu gastro ponudu od domačih
proizvoda.

AVANTURISTIČKI TURIZAM
Svojom bujnom šumom,endemičnim vrstama drveća,mnoštvom kristalno čistih planinskih rijeka i
izvora,jezera,uzbudljivih pejsaža, a prije svega zdrav okoliš čine prostor Bosne i Hercegovine vrlo
perspektivanim i atraktivanim za razvoj za avanturističkog turizma.
Avanturistički izleti i aranžmani sadrže različite oblike aktivnog odmaranja turista ponuđene kroz:
-spuštanje gumenim čamcima , vožnja kajakom , šetnja kanjonima niz kristalno čiste vode rijeka
Tare , Une , Neretve ,Trebižeta , Vrbasa , i kanjona odmah do rijeke Kolorado - kanjona Tare sa
1.300 metara dubine te kanjona Rakitnice.
-penjanje po stjenama , pješačenje , vožnja biciklom , vožnja brdskim biciklom, letenje zmajom
,skakanje padobranom turno skijanje , organizovana vožnja jeepom , organizuju se u prekrasnim i
čarobnim ambijentima Olimpijskih planina, planina Treskavice, Romanije , Prenja , Čvrsnice ,
Zelengore , Veleža , Vranice , Ozrena i tvore malu nišu sa tendencijom rasta.

GRUPACIJA ZA TURIZAM I UGOSTITELJSTVO BiH

U okviru Vanjskotrgovinske komore BiH djeluje Grupacija za turizam i ugostiteljstvo s pripadajućim
sekcijama za hotelijerstvo,turističke agencije,banjski turizam i sportsko-rekreativni turizam.Strukovno
povezivanje članica ima za cilj:
- zastupanje interesa članica pred pripadajućim resurnim ministarstvima i institucijama BiH,
- harmonizacija zakonske legislative iz oblasti turizma prema EU standardima,
- učešće u izradi Strategije razvoja turizma BiH,
- promocija turizma na privrednim sajmovima u inostranstvu i promocija projekata u turizmu,
- suradnja sa turističkim zajednicama i asocijacijama iz oblasti turizma BiH,
- suradnja sa komplementarnim privrednim granama,
- edukacija kadrova iz oblasti turizma i ugostiteljstva.

Sekretar Grupacije:
Brčkalović Goran,mag.oec
tel: 033 56 61 83
fax: 033 21 24 33
E-mail: goranb@komorabih.ba