You are on page 1of 41

1

Prasasti Pande Kesian

Prasasti Pande Kesian "1"


Om Awighnam Astu Namo Sidhyam
purwaning pratisti maha brahmana pandhita, ikang swangsa nira, anurunakna
pratisantana maring bali bangsul, katekeng yawa dwipa mandala, iki pidartanya,
(mantra tidak diposting) kunang pwa yaharihasit kala tembyaning turun hana
sarwa loka kabeh. Hana pwa sira Sang Hyang Atma ngwanira, nira purwaning eka
buwana makam krtaning buwana kabeh, Brahmanda yoga sima, lembyaning hana
sira Sang Hyang Brahmapurwanira mijil sakeng Sang Hyang Atma kunang ring
hurdaya, lan tattwanya, kunang pruwaning yoganira, Sang Hyang Atma ngaranya,
ndi ya ya nyam mayoga Sang Hyang Atma, hana pwa nira Sang Hyang Sita
Dewa. Mayoga Sang Hyang Sita Dewa hana pwa nira Sang Hyang Nara Dewa,
mayoga Sang Hyang Nara Dewa hana pwa sira Sang Hyang Nurasa, mayoga Sang
Hyang Nurasa, hana pwa sira Sang Hyang Tunggal, mayoga Sang Hyang Tunggal
hana pwa sira Sang Hyang Ratna Maya, mayoga Sang Hyang Ratna Maya hana
pwa sira Sang Hyang Tri Purusa, Sang Hyang Brahma, Wisnu, Maheswara.
Sarika pwa sira kabeh, hana umager akena yoga, pada amrdi akena, pangasining
tri loka huwus genep, pangisinging tri loka atisay treptining maha loka, mwang
pangisining maha loka kabeh.
Prasasti Pande Kesian "2"

Pwa kunang antajining maha loka suddha sahita mangke prapta gatinikang
sangkan kala. Ndi ya slokanya : Sang aratam maha lokam Brahma Rudra ca gni
bhasmityam, sunyataya, andokanam eka bhuwanasca disatitah pira kunang
riwekasang tikang maha loka, simangaskara, de Sang Hyang Brahma gni Rudra,
bhasmi bhuta tri mandala, wastu sunya mameng, angluwung peteng, pepet ikang
bhuwanakabeh irika pwanira, bhatara Sang Hyang Eka Bhuwana, ngaranira Sang
Hyang Tunggal, Sang Hyang Tuduh anuduk akena, Sang Hyang Brahma Catur
Muka, amerdiakena, tikang maha loka, yapwan kaya dangu, dadyatna ikang maha
loka, Brahmanda Bhuwana sahista, gawe Sang Hyang Brahma kaping rwaniya,
amonton akena, kasidyanira, amretekang bhuwana kabeh, angurip akena bhuwana
2

arnawa, mwang abyakta, Sang Hyang Brahma ngaranira waneh, neher pwa nira
gumawe yoga, repkasidyanira, ana mijil sakeng yoganira, aswa, gandharwa, bhuta
kala, yaksa, pisaca, raksasa, naga, paksi, triyak.
Prasasti Pande Kesian "3"
Neher tan genep, srestining Bhatara Brahma. Mayoga pwa nira, Bhatara, Sang
Hyang Brahma mwah resres yoganira, ana mijil kuskus mwah agni, anamwa rupa,
ajwala-jwala, akeng sandining suksma, juana nira tiniba akena, amaning
kendimaniking, jmanan Bhatara, nira Sang Hyang Brahma, matemahan Ongkara
murti dadya amrta, pinra yoga pwa denira mijil matemahan rare, semangke hana,
semangke matuha, putusing janan sira, angaran sira Mpu Brahma Rsi, Sri Maha
Dewa ngaranira waneh, sira kinon de Bhatara Brahma, amrdiakena, jina kula, ring
bhumi, medang bhrata warsa gumawe wodyaning, Brahma kul, kunang rep yoga
nira. Mpu Sri Maha Dewa dahaling susiddhi yoga nira, saksana mijil tang kukus,
mawot agni, sangkeng tingtungin bajra jnana nira, matemahan rare rwa laki-laki,
mangke mijil, mangke matuha, neher inaran sira Mpu Dang Hyang Dwijendra, Sri
Raja Bajra Kerta ngaranira waneh. Atenira ngaran sira Mpu Dang Hyang Bajra
Satwa, apan mijil sakeng tungtungin bajra jnana. Mpu Sri Maha Dewa, atisaya
kemahalinyam nira, maring loka kabeh. Kunang sira Mpu Dwijendra, kinon de
Bhatara, nira Sang Hyang Brahma Siwa Gni loka, amerdi akena, maka brahmana
luwih utama, sang maha trini, jinakula, ribhumi medang bharata warsa, gumawe
maha suddhaning tri loka. Iki wenang amrtista sahalaning tri bhuwana mandala
sadaya. Kunang rep mayoga pwa sira Mpu DangHyang Dwijendra, dahating
susidhi yoga nira. Saksana hana mijil Sang Hyang Agni amanca warna, malela-
lela, terusing anteriksa, mawordumma, tisayeng mawelu tejaning kukus angurdha
yana mwah atikel tikel, ming kewur, ming sor, prapteng bungkahing ajengire, Sira
Mpu Bajra Raja Kerta, Sira Mpu Dang Hyang Dwijendra ngaranira waneh,
dadyata hana mijil, tekang maya tri warna sakeng bajra jnananira, neher pinra
yoga akena, tikang maya, yaya matemahan rare, tri laki-laki, paripurna, mangke
rare, mangke luhur, ngaran Sira Mpu Brahma Wisesa, winira ngaran Mpu Gagak
Aking, mwah anten nira ngaran Mpu Bunuksah. Ika amredi akena, brahmana
pandita, mwang brahma siwa gama, nguniweh brahmana bud agama, ika
3

simanggeh maktrini, pandeta siwa sugata, ngaran, ika pinaka murdaning yajna
agung ring bumi medang bhrata warsa, pinaka loka angkana.
Kunang sira Dang Hyang Bajra Satwa, kinon de sira Mpu Maha Dewa,
amrediakena, jina kula, maring yawa dwipa mandala, mayoga pwa sira, repsidi
yoga nira, hana mijil panca rupa, ikang mayaning jnana, sakeng tanu amengap,
kadi pakesan, purna yoga ikang maya, mangke hana, mangke luhur, ngaran Sira
Mpu Gni Jaya, arinira ngaran Mpu Maha Meru, mwah antenira ngaran Mpu Gana
mwang Mpu Kuturan, tikang bungsu ngaran Mpu Bradah.
Prasasti Pande Kesian "4"
Kunang sira Mpu Brahmana Pandita Wisesa, kinon de Bhatara nira Sang Hyang
Brahma Gni Loka, mwang Sang Hyang pasupati angelarakena yoga, didine hana
turun-turunan Bhatara, Maha Pendeta, mangkane ling nira Sang Hyang pasupati
mwang Sang Hyang Brahma. Hana kena sira Mpu Brahma Wisesa angelarakena,
dharmaning kapanditan, kapandian ngaran, angawe sarwa sanjataning manusa
ring loka kabeh, apan umanusa kaya polaking sato, ri bhumi sadaya, tan wruh ya
ri kanda peta, api, mwah tutur agama, amangan sarwa who-wohan, taru-taru,
julaka tekeng rwan-rwaniya, tan hana ya aduwe kuwun-kuwun, mwang
papondokan, umah kadawyan, kunang yan rikala panes aterik, tikang bhumi
kabeh, ijadma manusa kabeh pada maperang, marebuting genahnya aturu.
Risoning witing taru mageng, kunang yan rikala hudan aderes, ijadma manusa
sadaya, pada angulati guwa-guwa, tembing-tembinging gunung, pada maperang,
saling rebutang, asing alitan pada pejah, mangkana polahing manusa sadaya.
Dukala kukila ngaraniya, dadya ta nira, mayoga ta sira Mpu Brahma Wisesa, ring
gunung Mahameru, tan sipi drakaning yogan nira, rasa ginggang pikang sili tala,
hana suwe, hana mijil agni sakeng nabi, kerusung siwa dwara, mwang ring
cangkem, karna idung mwah agni, rahasya, ageni sakoti-koti, umijil sakeng, sarwa
sandi nira kabeh, mwang mawor kukus, tisayeng mahulu, tejaning kukus,
angurdayana, atikel-atikel ming sor-ming ruwur, prapteng ring jeng, ananta sana
padamasana nira, satsat kuskus, matemahan baja, mwang wesi, natansah nira
angelarakena, dwananing kapandetan, kepandean ngaran, apalon tangan nira
tengen, supit tangan nira kiwa, landasan mwang paron pupunira kalih, dadyata,
awor ikang baja wesi matemahan pangutik, pangrupak, hana lontar ngunuwet
4

mamirtanya hana aksara kabeh, hana mijil sarwa pajenengan, kadga, keris ngaran,
maka susaktining dalem, mwang para ratu, para arya sadaya, angrereh kang bhumi
kabeh, sangkanya, ers-ers, dungkul, kulkul, begah, mona, tar wenang molah,
sakwehing durat makan dalem, kunang mwah pinca rincah, kang baja wesi,
matemahn sarwa tutur, sarwa sanjataning jadma wong tani, de agenepan,
sangkana hana, phala bungkah, pala gantung, mwang pala wija, ika maka mrta,
huripang sarwa manusa, ring sabhumi kabeh, kunang mwah hana mijil sarwa
sanjelaning wiswa karma, mwang pasanggingan.
Prasasti Pande Kesian "5"
Dateng pwa Sira Mpu Wiswa Karma diniring de arinira, ngaran Mpu Bhangkara,
angawa astu kosala-kosali, mwah asta bhumi, prakempa, sapakonira Bhatara
Brahma, didine sira umedek ring bukpadan nira, maha Brahmana Pandita Mpu
Raja Wisesa ngaranira, apan ira angawa uriping bhuwana kabeh, mwah uriping
aria raining sanjata kabeh, wetu sakeng Sira Mpu Maha Brahmana Pandita, Mpu
Brahma Wisesa, mamirta sumiddha de Sira Mpu Wiswa Karma, sakwehing taru
mageng, pinerang, pinandung ri nebah, rinecah reach, rinecih necih, de satam
palem pahening Maha Brahma Pandita Sira Mpu Brahma Wisesa, ika sawet nira
ingaran, Mpu Aji Sakti, kaya pangucapin janapada, ring bhumi kabeh, ika
mimitanya, hana sad kahyangan, kasembah dening sang catur wangsa, mwang
pamrajan, agung alit, katekeng sakeng, kraton, griya, sarwa arca pralingga,
pratinggan bhatara, dewa bhatara, ika prasama, wetu sakeng purapi, ngaran
purapan, ika mimitaning maha suddha, sakaryaning catur warna, yan tan hana
pwrapen, tan hana paran paran, tan prasiddha sakaryaning sabhumi kabeh,
mangkana ling nira SIra Mpu Brahma Wisesa, nira Maha Brahmana Pandita Aji
Sakti. Dadayta tumurun nira Sang Hyang Pasupati, saking Gunung Semeru,
makonira Sira Mpu Brahma Wisesa, didine sira anglerakena yoga dharmaning
kapandean ngaran, lamakanya hana sarwa sanjataning sang labda diniksan mwang
bhusananing diruksan sang abhiseka ratu, mangkana ling bhatara nira, Sang
Hyang Pasupati, dadyata rep yoga nira Mpu Brahma Wisesa, ring luhuring
Gunung Semeru. Anglerakena dharmaning kapandean, apalon tangan, alam dasar
pupu, umijil agni sakeng cangkem, sakeng netra rwa, mwang sakeng karna,
mwang sakeng siwa dwara, amancawarna rupaning agni, campuh matemahan
5

sanunggal, malela ajwala ajwala, atekel-tekel, mengluwur mengsor, terusing


anteriksa, gegar walekung dewata nawa sangha, turun Sang Hyang Pasipati
anugraha sarwa ratna kanaka, rupyaka tamaga, mwang prunggu, ika ginawe nira,
bhawaning sang Siwa Budha mwang bhujangga rsi, ketu mwang genitri, kilat
bahu mwang anting-anting, mwah rinecah ikang rupyaka tembaga, huwus ta
matemahan swamba, tri pada, sirat dupa, padipan, pawijan, wecandana mwang
bajra lawo, bajra genta, bajra uter, ika ngaran siwa upakara, kramaning sang
brahmana walaka, wus suddha, uncap siwa budha apan sira wus angwa siwa
krana, sakaryanira Mpu Brahma Pandita, ika prasama, metupaunggahing tanganira
Mpu Brahmana Pandita Aji Sakti mwah bincah ikang gangsa, prunggu, ngaran,
matemahan sarwa gegambelan, kaklentingan ngaraniya.
Prasasti Pande Kesian "6"
Dahating suka wirya urbawa, ideping wang ring bhumi kabeh, ika sawatniya, nira
ngaran Mpu Brahmana Pandita Siwa LEbur Gangsa, nira luwih wenang amari
suddha sakwehing atma ning sang catur warna, prasangsa ring dewa sakalwirnya,
apan nira Mpu Brahma Wisesa angaduh puja weda panglebur gangsa kanaka
mwang baja wesi, apan nira risakala rumaga Sang Hyang Eka Bhuwana,
purwaning sabhumi kabeh, aja pido , kita yadjan manusa, mwah yan tan hana
pratisantan Sira Mpu Brahma Wisesa anglarekana dharmaning kapandetan,
kapandean ngaran, dahating sepi angkewung tikang bhumi kabeh, makadi jadma
manusa sadaya, kaya arto mwang buron, luwir kaya paksi anglayangtan hana
ajeneh jek, nggonya, dahating junggul, imanusa kabeh, mwang yan tan hana tistis
nira Bhatara Sang Hyang Brahma Siwa Gni mah Sang Hyang Pasupati
anglerakena yoga ring Hyang api ngaran purapen, tan hana paran paran ring
bhumi, mwah tan papurwa ikang bhumi kabeh. Ih kita jadma manusa sadaya, aja
kita tan mituhu, pido lawan lingku, aku Sang Hyang Brahma Siwa Gni Wisesa
mwang Sang Hyang Pasupati, jas tasmat. Ika kengetakena maka mimiting amreta
mwang aksara “ta” mwang pamuputing sakaryanta kabeh, sira Mpu Brahmanda
Maha pandita Aji Wesi Lebur Gangsa sira rumaga Siwa Guru, siwaning jadma
manusa risabhumi kabeh, mwang SIra Pandita Aji Wesi Sakti ngaran yayah
renaming manusa kabeh, ardha naraswari ngaran nira, rumaga Brahma Siwa
Bhudayam, tan hana mwah ribhuwana kabeh.
6

Nyan mwah ling nira bhatara ira Sang Hyang Brahma Siwa Gni Wisesa mwang
Sang Hyang Pasupati, Ah uduh kita manusa sadaya renga akena lingira de
pakenak, mwang pileketku sakeng mangke kaya ridlaha, aja awya lipya lawan
pwruhku mene, pada pawarah juga lawan suwang sama suwang sanak ta sadaya
ring sabhumi kabeh, iki hana santananku ngaran Sira Maha Brahmana Pandita Aji
Wesi Sakti Wisesa, Sira Mpu Brahma Jagating Wisesa ngaran nira maneh, nira
wenang amrastista pati uriping manusa ring sabhumi kabeh, mwang angentas
entas, kunapa ring sang catur wangsa, apa mwah wangkening wong sudra jadma,
wasta suddha ya, apan Sira Mpu Brahmana Pandita siwaning asiwa, guruning
aguru, apan sira juga wenang angaduh dharmaning kapandetan, kapandean
ngaranira, angkana mimitanya pamuputing sayajna sakaryaning sabhumi kabeh,
ika ngaran eka bhuwana, pwawaning bhumi kabeh, aja pido tan miliku ling nira,
ira Bhatara Sang Hyang Brahma Siwa Gni Jagat Wisesa mwah Sang Hyang
Pasupati.
Prasasti Pande Kesian "7"
Kunang mwah yan tan hana pratisantanku, anglerakena akwaning kapandean, tan
suddha karya pira kwehing kena siwa bhuda mwang bhujangga rsi, mangedoh
denira, puput ngaran puput, ika siwetnya, aja sang siwa bhuda angentas, amretista
pati kahuripan Sira Sang Brahmana Pandita, Brahmana Kapandean ngaran nira
waneh, apan sira juga anugraha siwa upakrana, kranan sira ungaran sang siwa
bhuda, sakeng dharmaning kapandean, mimita ika kabeh, pasuda karya mangkana
warakyanira bhatara Sang Hyang Pasupati, moktah para nira, umantuking maring
gunung Semeru. Kunang hana mwah ling ira Sang Hyang Brahma, ah uduh Sira
Mpu Brahmana Pandita, Mpu Brahma Wisesa pwa sira mwah angleraken yoga,
didine ana pratisantana, angleraken dharma kapanditan, kapandean ngaran nira,
mangkana ling Bhatara Brahma. Dadya ta rep siddhining yogan nira Mpu Brahma
Wisesa, hana pwa nira mijil maya rwa rupa warna, sakeng tungtunging bajra jnana
nira, mapulpul matemahan tunggal pinrayoga ikang yoga, rwa rupa warnan, mwah
pinuja dening catur puja, siwa astawa, brahma astawa mwang wisnu astawa,
samara astawa pangawaking yoga, Sang Hyang Kama Dristi mengetikang maya,
matemahan rare roang siki sama laki-laki, samangke hana mangke luhur, pada
putusing sarwa jnana pada wangya sira, sama lawan nira Mpu Brahmana Maha
7

Pandita Aji Sakti, Mpu Brahma Wisesa ngaran ira mwah, guna mwang kesaktian
nira, kang jyesta ngaranira Mpu Brahma Siwa Saguna, tikang ari ngaran ira Mpu
Brahmana Pandita Gamaring Sakti. Kunang sira Mpu Brahma Siwa Saguna lwir
kaya Brahma Prabhawana sama guna, kasteng swarjanira. Kunang sira pandita
Gandring Sakti, Sang Hyang Wisnu angawatara, kamahatwianira, kaswarjanira
sira sang dwija, de sira Mpu Pandita Brahma Wisesa nira maka purwahita de sira
Aji Airlangga, papareng menglugal nira sira Mpu Pradah, arikala saka yusaning
bhuwana murtia, aksi wadana kunag ceritanen . . . .
Prasasti Pande Kesian "8"
(mantra tidak diposting) Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna,
mwah arinira Sira Mpu Brahmanda Pandita Gandring Sakti, maka puruhita siwa
guruning loka ring yawa dwipa madala, ring jawa dwipa tumapel, de Sira Aji
Tunggul Ametung, hari kala saka nyuryaning gumi ambara, locanam netra sasi.
Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Gandring Sakti asramanira ring gunung
Brahma Rsi mukawus kaprajaya de Ken Angrok dening keris nira during suddha
purna, dadiyata dahat kabrahmantyanira Mpu Gandring Sakti aniwakena bajra
wisia, jahtasmat kita Ken Angrok, dahating dursila buddinta, ambekta dudu, dudu
polahing dudu kita, anwek mami, tan hana samada de keris manira, tan suddha
purna, keris ku iki angalap patinta wekasan, angawa rundah kali sangara buminta
angeng sapta klaran jail, tasmat moga, mogawah dubha karmanta, tri memanta,
trus tembus tekeng turung temurunam kita tekeng lum arak jah tasmat wak bajra
sidi.(aksara bali)
Kunag wus mangkana murpua nira bhatara Sira Mpu Brahmanta Pandita
Gandring Sakti, maring Brahma Siwa Bhuda laya nirwanam. Ari kala saka
pramananing bhuwana sunia agni, yama tanu krena paksa, pang astami marga sira
wara pita, ari sugata paing.
Pira gati kunang lawas sira dadia ta haru hara kali sangara tikang bhumi singosari,
Sri Maha Raja Tunggul Ametung tinuek de Ken Angrok, de kris nira Mpu
Gandring Sakti ngaran LULU SANGKRING, pejah pwa sira sri aji maha raja,
patnira sri aji maharaja Diah Dewi Ken Dedes inamet de Ken Angrok, hana
anakniya ngaran Mahisa Wong Ateleng, ibuniya sakeng Ken Umang muah hana
anakniya ngaran Toh Jaya, saking Sri maharaja hana putran nira, nga, Nusapati.
8

Kunang ari kala sakeng guna puaka meaksi nabi, sira Ken Angrok angawe candi
prelinggan Bhatara Sira Mpu Brahmanda Pandita Mpu Gandring Sakti, muah arca
prelinggan nira Mpu Gandring, linggihakena ring tungtungning candi Singosari
ika, wenang kasembah de maharaja raja Singosaridi nulur de sang siwa sugata
bujangga aji katekeng para ratu muang arya sadaya katekeng pretakjana kabeh.
Didine nira suddha sampurna kabrahmantianira Mpu Brahmana Pandita Gandring
Sakti, apan nira angineng akena gama brahma siwa guru bhuda bhairawa, nira
newaga maha sinuning sangsiwa bhuda bujangga, mwang para kita de sira
Maharaja Jenggala Kediri Daha Singosari sawangku Yawa Dwipa mandala.
Prasasti Pande Kesian "9"
Kunang wus lama-lama weruh Sang Anusapati, hari sapejahing yayah nira Sri
Maharaja Tunggul Ametung, ika sang antra Sang Anusapati sahasa nuek Ken
Angrok, pejah tan pangudu, Sang Anusapati hamadeg prabu. Harikala saka
manggala weda nitra nayaka. Kunang wus lama wus weruh pwa sira Sang Toh
Jaya, hari sapatin bapan niya, ken Angrok, ika sawet niya sahasa Sang Toh Jaya
hanuek sang Anusapati, pejah sapisan, Sang Toh Jaya junag Prabu. Rikala saka
grana sagara nayaka. Kunang wuus karenya hari sapejah yayah nira de Sang
Ranggawuni, harak sakeng sang wuus pejah dadaya ta sakala sira hanuek sang
Toh Jaya, pejah pwa sira, Sang Ranggawuni humadeg prabu, duk kala saka wasu
rasakara sasi.
Kunang sang Ranggawuni, Sri Maharaja Wisnu Wardana ngaran ta waneh, hana
anak ira ngaran Sri Maharaja Kertanegara, humadeg prabu, arikala saka locana
antara aksi sitangsu. Hana hanak ira catur kueh hira pawistri ngaran nira
Prameswari Narendra Duhita Pramana Paramita Gayatri, maha patih ira nga,
Rangga Nata Mahisa Campaka, hanak Mahisa Wong Akling, Mahasia Camapaka,
hana hanak nira nga, Lembu Tal, hana hanak hira nga, Raden Wijaya.
Kunang hari ya, pawertining kali sangara bhumi ring singosasari, apan kari dahat,
kabjra Mpu Gandring Sakti, lelumbang dangu dangu. Hika marmitanya tanpa
tindih tikang rata lawan pantaring ratu sama ratu, dahating rusak sasaning bhumi,
ratu lawan papatih, hapan maha patih nira Sang Rangga Nata wuus tinunga.
Hangungsi maring Kediri, bakti lawan Sri Maharaja Jaya Katong kunang hika
sawet hira Sri Maharaja Jaya Katong humanget riyayah hira, nga, Sri Maharaja
9

Kerta Jaya, wuus pinejah de Keng Angrok nguni. Nika sangkan nira Sri Maharaja
Jaya Katong dahating kabrahmantian, hana lung tikang bhumi Singasari hiniring
de Sri Bupati Madura, nga Arya Wiralaja. Kunang tan sapira pira, ramianikanang
perang. Dadiata wus pejah Sri Maharaja Singasari, kunang winantra nira raden
Wijaya nurud sira angungsi maring Madura nagara saha swamin nira inuring de
patih hira, nga, sore Ranggalawe mwang Nambi. Halah Brasta bhumi Singasari.
Duk isaka netra nawa locana tanu. Kunang Raden wijaya diniring de Arya
Wirajaya, humedek ring bukpandan nira, Sri Maharaja Jaya Katuang dahating asih
asih pwa nira aminta hurip. Dadiata humangen angen, tuas nalan nira Sri Aji Jaya
Katuang, apan karataon nira wuus brasta binasmi hika sawet niya, Raden Wijaya
hinugraha wana trik, didine hing kana sira hanggawe kraton, mangkana keeling sri
Maharaja Jaya katuang ri puruhitan nira Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna, puspatan nira waneh, nira haleraken yoga Samadhi ring gunung susila
Hyang Sana, haptia nira Raden Wijaya, hanuwur padan nira Sira Mpu Brahmanda
Panita Siwa Saguna, hapan nira hangineng Brahma Siwa Bhuda maha yana, yan
tan nira tan sumida luar sakwehing kala bhuta dengan, wong samar gamang, haji
lemete, memedi, dedemit prasama keluar, hapan wan trik pika, ika dahating
matenget muang madurgama suket.
Prasasti Pande Kesian "10"
Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna rep mayoga pwa nira, marep
purwa, daksina, pascima, keluhur, madya, sor, luhuring aluhur, teka wana angorda
asiki, dadiata hana mijil agni amanca warna saking wak, irung, karna, netra
mwang saking siwa dwara nira, katekeng sarwa sandi nira kabeh, dadia ta awor
agni sam agni, nwa rupa warnanin agni, malela lela, tauala jualan, trusing
antariksa, muah tikal ming sor, ming luhur matemahan baja wesi, muah tunggal
ikang baja wesi, matemahan sarwa sanjata, luirniya bargawa, harug, kapak,
kandik, kuntul anglayang pada angrabas tan hana hangawa, prasama rebah tikang
taru-taru mageng, wuus rebah muwah binasmi de Sang Hyang Brahma Rudra
Kala Gni, wuus suddha basmi, tinejah tikang, metu yikang duma angurdayana
atikel-tikel mihng luhur ming sor, terusing anteriksa, rereb kaya kasa, petang
pepet kang bhuwana kabeh muah halius halimpung, grah gumeter, saha bayu
bajra, kilap asliwer ring anteriksa, pinecah kang mega, matemahan hudan nadres,
10

wuus mangkana suddha malilang tikang wana trik, mangkana dharma wisesan
nira, nira lwih sakti susidi mandi, bajra janyaran nira, nira Maha Brahmanda
Pandita Mpu Brahma Siwa Saguna ngaran. Dadiata dahating kascarya sira Raden
Wijaya, hamulat kasaktian nira, luih susidi handyanan nira Sira Mpu Brahmana
Pandita Siwa Saguna yukti Sang Hyang Brahma Siwa Gni Loka Pasupati
malingga ring anggan nira, mangkana kuma nyeping, yun Raden Wijaya. Diniring
de para Mpu, sang angireng Siwa gama muang Bhuda gama, paran lwirniya
turunan Sira Mpu Bradah, sira Mpu Siwa Gandu, ngineng Siwa Gama, nurun
akena Mpu Wita Raga. Kung harin nira Mpu Bahula ngineng Bhuda Gama. Hana
hanak nira, nga Mpu Tantular. Sira haweh hana putra panca kueh nira, Mpu
Panawasikan, Mpu Sidimantra, Mpu Samaranata, nurunang Mpu Nilarta hinucap
padanda ring Bali. Muah harin Mpu Samaranata ngaran Mpu Dang Hyang Hasta
Paka. Muah Mpu Dang Hyang Panawasikan sira nurunang Sira Kapakisan nira
nurunang Dalem.
Kunang waliakena kang carita, Sri Raden Wijaya humadek ring buk padan nira
Maha Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muah sira humatara, singgih pakulun
daweg sang tabeya, ranak pukulun hangaturaken sembah sari Ongkara krangkum
Nama Siwa Budayam, nora ta hana waneh rim aha sinuwun, didini hulun tan
keneng kacakra bawa, waniya humatura ri maha sinuwun.
Prasasti Pande Kesian "11"
Hana muwah susaktin pikulun hulin kaya hangeseng, wana trik iki mangkana
saturana, Sri Raden Wijaya, rim aha sinuwun.Kunang lingira Mpu Brahma
Pandita Siwa Saguna, Ah ahum ahum uduh ranaku Sri Raden Wijaya, nguniweh
para Mpu sadaya sangineng siwa bhuda gama lahpada pahenet, wak akena
talinganing pangrenge, ayu mwah angawe galanganing wana muwah angawe
dalam atma sunia antara dewa sanjata pangentas jalan sang Dewa Pitra temen
sang catur wangsa, apan muwah aturan sang sudra jadma. Kunang yan sang
brahmana siwa bhuda muang bhujangga rsi ya ta ti wruh pwa sira, haja haja
pinrikin, jalaning tutur, haywa pido tan mituhu lingku iki. Muwah yan tan hana
pratisentananku hanglarakena dharmaning kapanditan, kapandean ngaran, tan
sumida sakuehing sadaya agung alit paran kuwehing hana siwa bhuda bhujangga
rsi tan hana sumita denira hangapa muah anyuaraga hakena Hyang Dewa
11

Pitaratma sang catur wangsa haja pido sira. Kunang muah yan haana
pratisantanku kapandean, during sumida de sira adiksa karma yan huwus sira
wruha ring weda waranugrahan bhatara kawitan sira wenang sira angawe
pangentas, muwah pangentas jalan Hyang Dewa Pitratma sang catur wangsa,
kunang muah yan tan hana sang ratu aryakra werti, wuus pejah pangentas jalan
niga tri bhawa, saha aksara pranawa sukma suniata nirwanam, muwah yan siwa
bhuda sudhama, saha aksara bioma siwa bhuda nirwanam, yan arya kasinatrian
kembanging tui aksara upeti prelina.
Yan wang sudra jadma sapanunggalin baja wesi ika pangentasniya, muwah yan
sang ratu muwah siwa bhuda muang bhujangga rsi angawe sad kahyangan muang
pamrajan tan mapasi isi padagingan ngaran, satapak paluning pandita panglebur
baja wesi gangsa kanaka rupaka muang tamaga, manuting nista madya utamaning
palinggih, tan suddha samala patakaning satapaking undagi, tan mayun sarwa
dewa malinggih ring sarwa palinggih dadi paumahan ikala, bhuta jin. Apan Sira
Mpu Maha Pandita Siwa Saguna rumaga eka bhuwana, purwa bhumi maha
suddha karya, sakaryaning bhumi kabeh, angawe pratiti padaning sang catur
wangsa muang susaktining dalem, angreh bhumi diniring de pwa arya sadaya.
Kunang yang sang siwa bhuda bhujangga tan wruh pwa sira anglebur baja wesi
muah gangsa kanaka ika sawetnia, aja-aja pila dahat amrastista muang angentas
kalayuan sekaran nira, pratisantanania Mpu Brahma Pandita Siwa Saguna,
mangkana Sang Siwa, Sang Bhuda umenget takena lehingku iki , aku Sira Mpu
Brahma Pandita Siwa Saguna lah pada pwa he juga lawan turunan kita sadaya,
sakeng mangke kaya daha, apan sira Pandita mimitang maha suddha kaya purwa
bhumi eka bhuwanangaran, mangkana ling nira Mpu Brahma Siwa Saguna.
Prasasti Pande Kesian "12"
Pira kunang latri lawan nira, huwus suddha sahita kraton nira Sri Raden Wijaya
ngaran Wilatikta muang majapahit, duk kala nyaka susaning bhumi, wake grah,
netra, sasi. Kunang resti pamuktian nira Sri Raden Wijaya, Sri Maha Raja Kerta
Rajasa Jaya Wardana. Muah sira angamet swami putrining malayu ngaran Diah
Dara Jingga hana putran nira laki ngaran Sri Raden Kahgemet Sri Maha Raja Jaya
Nagara ngaran nira waneh. Nira kinon de yayah ira, asumendi ratu sawengkoning
Wilatikta, duk isaka indra nidi nayana candrawen.
12

Pira kunang latri lawan kita, dresti panyeneng hira Sri Maharaja Jaya Nagara,
wuus umalah akena patih-patih hira andaga paran luirnia, Rangga Lawe, Sora,
Semi, Kuti, saking kaprewijayan nira patih Gajah Mada duk kala kesara sunia
wani tanu.
Kunang carita keneng muah Sri Maharaja Gajah Waktra murdaning bhumi Bali
Aga bedaning pakulunang, wania andaga ring Dalem Majapahit apan hara maha
patih nira luir tisayang jagat, sakti pened, keputing sarwa sanjata satapak paluning
pandita aji wesi sakti, ngaran sira I Pasung Grigis, I Kebo Iwa, I Giri Wana, I
Kalung Singkal, I Tunjung Tutur, I Tambyak, ika mawertania kaselek tuas natan
nira Dalem Majapahit deniring de patih Gajah Mada. Humatur husira singgih
pakulundaweg pasang tabe patih pakulun, iki hana puruhitan Dalem Sira Mpu
Brahmanda Pandita Siwa Saguna nira rumoga suryaning Yawa Dwipa mandala
muang Majapahit, nira dinuta hangkerub punang Bali Pulina sakewaha, nira
rumaksa juga muang angraksa premaning para junting Wilatikta sadaya. Hyan
Hyon nira sadera patih pikulun wira gajah Mada, maka pamucukin perang
hangkerub punang Bali Aga mangkana, sature kryan Mada lah pada paparan
umedek ring maha yati maring gunung Lelumbang Giriasta nira ngaran Maspait
kunang.
Prasasti Pande Kesian "13"
Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, arikala sira wuus anyurya
sewana, diniring de para Mpu sadaya, luir nira Mpu Siwa Gandu, Mpu Bahula,
Mpu Tantular, Mpu Panawasikan, Mpu Sidimantra, Mpu Semara Nata pareng
anak ira, Mpu Nirarta, Mpu Astapaka muah Mpu Dang Hyang Kapakisan prasama
anuwan warah-warah ira maha sinuwun nira, nira Mpu Maha Brahamanda Pandita
Siwa Gni, Pandita Siwa Saguna ngaran nira waneh, dadia ta dating Sri Maharaja
Jaya Nagara diniring de maha patih nira Wira Gajah Mada. Kunang ling Maha
Pandita, hanyar dating Sri Maharaja, diniring de Maha Patih, lah amecikana
lungguh papareng lawan mangu. Dadya ta umatur pwa nira Sri Maharaja Jaya
Negara pareng Maha Patih Gajah Mada, singgih pikulun maha sinuwun, wong
kasamahakena hulun humedek ke ribukpadan maha sinuwun nora ta waneh ,
kaginu pita teka pranak pukulun papareng patih wirada mada, didi maha Mpu
dahating sadmata pirakeng hulun, pikulun maha sinuwun hulun dinuta hulun hang
13

kerub pikang bhumi Bali aga, diniring de pararya sadaya maka pamucuking
perang, sira kriyan Gajah Mada angrejek Sri Maharaja Bedahulu. Kunang hana
muah papareng lawan sanak hira para arya wilatikta, tos janggala, Kediri, daha,
singosari paran luir jira, Arya Sentong, Arya Bleteng, Arya Damar, Arya
Kenceng, Arya Kanuruhan, Arya Kutawaringin, Arya Belog, Arya Dlancang,
Arya Wangbang muah Arya Gajah Para, mwang para wesia sanak tiga Tan Kober,
Tan Kawur, ika prajurit hulun katekeng maha Mpu pangempuaning prajurit
Wilatikta sadaya, hadunan hulun maring Bali Aga maperang lawan Sir Gajah
Waktra, apan sira dahat andaga beda ring pakulun Wilatikta. Ika marmitania
ngulun maha Mpu Brahmanda Pandita Aji Sakti ngaran Mpu Pandita Siwa
Saguna, nira hangawe susaktinin sang maha murdaning bhumi kabeh. Mangkana
saturang nira Sri Maharaja Jaya Nagara dinulur maha patih nira Wirada Mada.
Nihan ling nira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ah ahum ahum hanaku Sri
Maharaja Jaya Nagara, maka murdaning bhumi Wilatikta, ngumiweh para arya
sadaya, lah renge akena puarah kuiki pandita, ratu, para arya, tri hika-tri hika
didine matemahan tunggal asing prajah remek pita kabeh haja hayuemung
mawedi pejahe ring rana gana tan weruh klebuk atma pitaranta, maring yama
diloka mangkana humengetakena puarahku. Nagara singgih pukulun maha
sinuwun hulun ranak maha sinuwun natan tinut tumedun maring Bali aga apan tan
kahenaning durat maka dating mareng Majapahit, ika marmitania pakulun.
Kunang muah ling Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ah uduh kita
Maha Patih Gajah Mada lah kinkin akena ruang sanakta para arya sadaya bipraya
tumedun mareng Bali aga angrejeg Sri Gajah Waktra katekeng para patihnia
sadaya anging sadera kita Mada apan kita maha patih tisayang jagat
sawengkuning Majapahit lah kinkiekena pangindrajala ta apan duratmakantaluih
sakti wisesa muah patih sira sadaya. Mangkana ling nira Maha Mpu Brahmanda
Pandita Siwa Saguna.
Prasasti Pande Kesian "14"
Pira gati kunang latri lawas nira tumedun ikang parajurit wit saking Majapahit
wuus inugraha sarwa pajenengan keris muang watang maka pangreping bhuwana
muang panungkul jagat dening maha sinuwun Sira Mpu brahmanda maha pandita
surayaning bhumi Wilatikta Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna nira muah
14

sekeha para prajurit para arya sadaya wuus kajaya-jayen de puja atma raksa, asta
mala baya muang pasupati pangawat manuta bima kasuma, katiken nawa dewata
kawaca dukrikala padewasan nira angrejek Bali Aga maka pahuluning parajurit
Majapahit Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muang pamucikin perang
maha patih Wira Gajah Mada dinulur para arya kabeh, Arya Sentong, Arya
Bleteng, Arya Damar, Arya Pangalasan, Arya Kanuruhan, Arya Kenceng, Arya
Kutawaringin, Arya Dlancang, Arya Wangbang, Arya Belog, Arya Gajah Para,
muang wesia sanak Tan Kaur, Tan Kober, Tan Mundur, ika prasama inugraha kris
pajenengan muang watang, mwang kaputusan nawa dewata kawaka, akuweh tan
mimitang wara nugara mara sinuhunira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna
ring para arya sadaya, ika ngaran parajurit wit Majapahit angelurung kang bhumi
Bali Aga.
Kunang tan kacritanan yan dapera mamianing ikanang perang pateng uling
prajurit Majapahit lawan Bali Aga. Dadia ta alah jeri maha raja Gajah Waktra
mateming bhumi Bali Aga katekeng para patih nira sadaya duk rikala saka
manggala netra waka nabi. Pira kunang lawas nikang latri ri wuus alah Sri
bedamuka matiming Bali pulina, dadia ta angipta sira krian patih Gajah Mada
rikala wengi patni nir Ki Ayu Bebed. Ingada karemis de Sri Maharaja Jaya Nagara
eka marmitania kaslek tuas malanira patih Gajah Mada, umaur ri bukpadan maha
sinuhun sira Mpu Brahmanda Siwa Saguna diniring de para arya sadaya wuus
katur separipalah Sri Aji Kala Gemet, gun patih pakulun bija maya mandala ri
Majapahit reh sampun rimasa alama rueh hana sawarsa sapaling lek mangkana
satunaning patih Gajah Mada. Ah AUM, uduh kryan patih Wirada Mada, tuhu
bener ling ta, apan wuus alama ingka maring Bali pulina sakuwehing ripu
mawisesa, wuus sudha brasta denta Mada, sakewala karijua wonging Bali Yoga
muang wonging bintang danu, pakarijua marupa ripu, muah sang bapa angumaksa
tikang praja mandala, ingke ing Bali pulina. Mangkana ling maha sinuwun Sira
Mpu Brahmanda Siwa Saguna, dadya ta umatur pwa sira Maha Patih Gajah Mada,
singgih pakulun iki anaputrakan maha sinuwun saking inugraha Sira Mpu
Wijaksara, tes nira Mpu Gni Jaya lumingga maring Gunung Lempuyang madya,
ika bipraya inaturakena, dehulun anggraksa punang praja mandala bhumi Bali
pulina iki, mangkana atur sira maha patih Gajah Mada, gan ling nira Mpu
15

Brahmanda Pandita Siwa Saguna, tahu bener lengta Mada lah pada kinkinlah
kena, prajurit Wilatikta, umantuka muah maring Wilatikta, tan caritakena
lampahira hawan, wuus prapta maring Majapahit.
Prasasti Pande Kesian "15"
Dadyata kryan patih Wirada Mada angawe pangindrajala sandi, apan sira wus
weruh aparipolahing Sri Aji Kala Gemet, apan sedeng rahat lawanira keneng
asmaradi, kayabuh lawanira kinon pwa sira Kitanca, anan baning muang anuek Sri
Aji Kala Gemet, wus pejah tinuek de Tanca, muah Kitanca kasuduk de Patih
Maha Patih Gajah Mada, prasama pada palatra, duk kala saka yusaning bhuwana
wasu aksi, puaka nayaka.
Pira gati lawasnira, datang pwa sira Kyayi Patih Ulung, kisi Padang Subadra
muang Kyayi Pamacakan muah Kyayi Pasek Gelgel, dinuta denira, Siwa Mpu
Wijaksara umedek ri bukpadaniraMpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muah
rikrian maha patih wira Gajah Mada, maring Wilatikta dadine agelis hana dalem,
maka murdhaning bhumi Bali pulina, mangkana saturanira, duta saking Bali
pulina. Kunang ling sira Mpu Brahmana Pandita Siwa Saguna diniring de patih
Gajah Mada, ling nira, Ah, uduh kita, carana renungku, para arya Bali pwa sira,
tuhu bener pamantuka, pwa sira rumuhun mamipakaria, angan durasa lawan maha
patih wirada Gajah Mada. Mangkana lingira Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna suryaning Wilatikta, dadiata Kyayi Patih Ulung, Kyayi Padang Subadra
muang Kyayi Pamancekan angaturakena panganjali ribukpadan maha sinuhun
Sira Mpu Barhamanda Pandita Siwa Saguna muang Patih Gajah Mada. Tan
critanang lampahira para duta maring hawan, ras prapta maring Bali pulina.
Nihan caritakena muah maring Majapahit, sira Maha Patih Gajah Mada, umedek
ring pangkanjanira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, ling nira Kryan Mada,
Singgih pakulun sang maha yutiwara, pakulun rumaga pandita suryaning yawa
dwipa mandala, patik pakulun dahating umangen angen lawan bhumi Bali, wuus
alama-lama tan hana ratu amuter ring natar Bali, sang apa kawenang, sumilihana
maka mudaning bhumi Bali pulina. Mangkana saturane kriyan Patih Gajah Mada.
Kunang ling sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ahh Ahum, uduh nanak
maha patih wira Gajah Mada, tuhu bener kaya ling ta, kihana mimitaningku
tunggal, wus matemahan akueh, tis-tis nira, Mpu Dang Hyang Kapakisan, nurun
16

akena, Soma Kapakisan, hana ta putrania catur kueh nira. Pawistri sinunggal,
kaitri kueh nira kaya pangandikan mami, ika wenang sumilihana ratu, apan nira
umijilaning uttama, mangkana pangandikan mami, Mada. Dadiata umatur pwa
sira kriayan maha patih Wirada Mada, singgih pakulun maha sinuhun yan kaya
patih pakulun kang pamayun umadeg akna maring Pasuruan, kang dimade maring
Blambangan, kang istri maring Sumawa, kang cilik maring Bali pulina, nian kaya
mangkana, kadiang hiun maha sinuhun. Nihan ling maha Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna, nira cudamani Wilatikta, ahh uduh tuhu bener lingta Mada, lah
akinkin akena, padewasan nira, tumedun maring Bali pulina, rikala saka yusaning
bhuwana guna srutiem, prakem candranam, kartika masa, sukla paksa nemu
purnama warah parwata, rahina rahayu madurasa, ika ngaran dewasa, rateking
pandita sakti, wara nugraha nira Mpu Brahmanda Pandita Sakti Siwa Saguna,
puspata nira waneh.
Prasasti Pande Kesian "16"
Muah humatur pwa sira kriyan maha patih Gajah Mada, singgih pakulun maha
sinuhun, yan kaya kawenang maha Mpu juga muah tumedun maring Bali pulina
angempuaneng dalem, maka murdhaning bhumi Bali sadaya, muah diniring de
para arya sadaya, ika prasama ngaran prajurit Wilatikta, tos Janggala Kediri.
Yan kaya hulun maha papatih pakulun, hulun kriyan Mada tanturut pajearam,
tumedun maring Bali pulina ngiring dalem. Apan hulun sedeng rahat, angemit
muang angemban kratonpawistri, Tri Bhuana Tungga Dewi kamirtannia pakulun,
hulun tamarep amangan, palupa muah. Yan tan sumidia prasama sawengkuhing
Yawa dwipa mandala, katekeng Nusantara, prasama nungkul bhati lawan kraton
Majapahit, mangkana hidepin patih maha Mpu, mangkana saturanira kriyan patih
Gajah Mada.
Nan ling Sira Mpu Brahmanda Pandita Sakti Siwa Saguna, rumaga suryaning
Wilatikta, Ah AUM, uduh kita patih Wira Gjah Mada, iki ana pranakanku, sira
Mpu Semara Nata, pepareng anak arinku sira Sabda Palon putran arinku Sira Mpu
Gandring, ika angentiana maka puruhita kraton Majapahit, ika wenang mangkana,
linh nira sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, suryaning bhuwana kabeh,
(mantra tidak diposting) iki pratataning ikang prajuritang , wuus sudha tumurun
sakeng Wilatikta, duk kala saka, yusaning bhuwana guna srutiam, puakam
17

candraman, kartika masa, nemu purnama, warah parwata, rahina adityam,


madurasa. Turun ka Bali pulina duk sawiji matemahan akueh sakeng yoganira
Sang Hyang Brahma kasuwun kidul, wetu sang catur jadma, Sira Mpu Brahmanda
Pandita, wetu sakeng (aksara Bali Ang) Brahma wtu sakeng (aksara Bali Ung)
satna wetu (aksara Bali Mang) muah hana wetu sang wesia, muah sang sudra
jadma. Ya tika prasama wetu saking yoganira Sang Hyang Brahma. Kunang sira
Mpu Brahmanda Pandita maka guruning loka sadaya, rumaga yayah ibune sang
catur jadma, ardanariswara, angawe hurip mwang mertha sukawirya wibhawaning
bhuwana kabeh, muang angentas angentas, kuna paning sng catur wangsa, muah
sang sira budha, bhujangga rsi. Kunang sang satria anaadi patih sang ratu, kunang
sang brahmana amertista sang sudra jadma, sang sudra jadma anadi kawula, de
sang ratu anyakra werti. Mangkana kapradartania nguni. Kunang sang brahmana
alungguhing ring katepeng reges, sang satria alungguhing Wilatikta, alaki pwasira
gaganing, hana sutanira nawa kueh ira, prasama laki laki paripurna.
Prasasti Pande Kesian "17"
Kunang sakeng yoga Sang Hyang Brahma, ikang pinih luhur Sira Mpu
Brahmanda Raja Wisesa asesana ring Lalumbang, atisaya kasaktian nira dahating
sidi, sakti wisesa adnyanan nira, dahating maha dharma ring para sama sadaya, tan
arep pwa nira anyeneng ratu, anyakra werti apan maha luih susidi sakti dharma
wisesan nira, nira witoga ring luwuring ukir Mauspait. Anginep prama bayu
adnyana, prama aduaja janyana suksma para martadi ika hetu nira. Tan yun
anyeneng ratu anyakra werti arep pwa nira, anglarakena dharmaning kapanditan,
kapandeyan ngaran, akarya sarwa sanjataning sang catur wangsa, nguni weh
angawe sanjataning sang labda diniksa, siwa krana ngaran, krana ana Siwa muang
kabhudan, kabhujanggan ika wetu sakeng dharmaning kapandian. Muang nira
karya sarwa sanjataning sang ratu anyakrawerti, pajenengan ngaran, maka
pangrep sarwa satrun dalem. Kunang pwa nira Mpu Brahma Raja Wisesa akarya
luwur ukir maspahit, anglarekena dharmaning kapanditan nira, kapandian ngaran
nira, apalon tangan nira, tingen asupit tangan nira kiwa, landesan muang paron
upun nira kalih, mijil agni sakeng nabi, muang hana ring cangkem, karna, irung
muang ring siwa dwaran nira hana maring sarwa sandin nira kabeh.anawa rupa
wianing agni ajuala juala, atikel tikel, miluwur ming sor, tiba ring ananta sana
18

nira, pinejah kang agni, metu hana kukus anawa rupa angurdayana, rus ring
anteriksa, dadia ta peteng pepet tikang tri handa bhuwana, dadia ta tiba tungtungi
duma maring padmasanan nira, muah apupul pupul, pinra yoga tikang duma wetu
hana tirta kamandalu, anawa ratna, tirtan hana dewata, dahating luih maha utama,
wenang pamrayah utamaning dur manggalaning tri bhuwana muang sakaluir nia.
Mangkana kasidian jananan nira sira Mpu Brahmanda Pandita Raja Wisesa.
Kunang kang dimade sinargeh pramayun anyeneng ratu anyakra werti ,
hatengeran sira Arya Kenceng, Arya Kanuruhan, Arya Pangalasan, Arya Kuta
Waringin, Arya Belog, Arya Dalancang, Arya Wang Bang, Arya Gajah Para,
Arya Kapakisan, muang wesia sanak tiga,Tan Kober, Tan Kawur, Tan Mundur.
Kunang ika para arya sadaya inugraha keris pajenengan maka susaktin nira de nira
maha sinuwun, nira maha Mpu ku tabe hulun nira Mpu Brahmanda Pandita Raja
Wisesa, papareng putran nirasira mpu Brahmanda Pandita suryaning Wilatikta,
Mpu Brahma Siwa Saguna ngaran nira waneh.
Nira hanugraha kris pajenengan maka pangrep ring Ida Dalem Ktut Kresna
Kapakisan, muah ring para arya sadaya, para sama kasinungan kris pajenengan,
katekeng sarwa lalandep muang watang. Maka susaktin nira kang rumaksa bhumi
didine rep res nungkul, sahananing durjana sarwa nungkul sakuehing durat makan
dalenm. Mangkana katatawan nira nguni.
Prasasti Pande Kesian "18"
Kunang sutan nira Mpu Brahmanda Pandita Raja Wisesa makweh puspatanira,
Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Mpu Brahmanda Pandita Siwa Geni hanan
nira waneh. Hanten nira ngaran nira Sira Mpu Brahmanda Pandita Gandring
Sakti, Lalumbang, wuus kaprajaya de Ken Angrok nguni, hari kala saka
pramananing bhuwana, sunia agni yama tanu, marga sira, nemu kresna paksa,
astami hari budha paing, wara pita. Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna, rumaga suryaning bhumi kabeh, papareng Ida Dalem Ktut Kresna
Kapakisan, diniring de para arya sadaya, tumedun maring Bali, Ida Dalem asana
maring Samprangan. Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita suryaning bhumi
kabeh as asana pwa sira ri Kentel Suci Tusan (Kentel Gumi). Ucapane muah sang
tumedun maring Bali pulina lama-lama dresti panyeneng nira Dalem, wekasan
hana putran nira catur kwehnia, tikang pamayun ngaran Dalem Ila, muah kang
19

dimade ngaran Dalem Ngulesir. Kunang sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna, hana putran nira satunggal ngaran Dalem Pande Tusan, ibun nira saking
arin Dalem Majapahit, kunang Sira Arya Kenceng hana hanak sira ruang siki,
ngaran Arya Tegeh Kuri muang Arya Tabanan. Kunang Arya Kanuruhan hana
hanak sira tri kueh sira, ngaran Arya Brang Singa, Arya Tangkas muang Arya
Pagatepan. Kunang Arya Kapakisan hanak hanak sira ma, ngaran SIra Arya Nyuh
Aya muang Arya Hasak. Arya Nyuh Aya hanak ira ngaran Arya Patandakan. Arya
Hasak hanak ira ngaran Arya Nginte. Kunang Arya Pangalasan hanak hanak ira
ngaran Arya Manguri mwang Arya Camenggaon. Arya Kutawaringin hanak
hanak ira Arya Kubon Tubuh, Klapa Diana, Kubon Tiris. Kunang Arya Belog
hanak ira Arya Lagahan muang Pering, Arya Sukahet.
Muah Sira Arya Gajah Para santanan ira Arya Pohtegeh muang Arya Poh Ageng.
Kunang wesia sanak tiga, Kyayi Tan Mundur hanak ira Ki Gusti Abian Semal, Ki
Tan Kawur hanak ira Ki Gusti Pacung. Ki Tan Kober hanak ira Ki Gusti Cacahan.
Ika prasama ngaran parajurit saking Majapahit, tos Janggala, Kadiri muang Daha
Singasari ngiring Dalem Ktut muang Sira Mpu Brahmanda Pandita suryaning
bhuwana kabeh, nira managa Bagawanta. Sira mpu Brahma Siwa Saguna
puspatan nira waneh. Nira anugraha kris pajenengan susaktin Dalem muah para
arya kabeh.
Prasasti Pande Kesian "19"
Kunang ucapana putran sang amuter ring natar Bali Pulina asumandi maring
Samprangan, muah putran ira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muah putran
sira Arya Kenceng, kaempu dening Bhuta Lawean pareng I Bhuta Kumala,
ginandong ginendong , ginawe maring Sang Hyang Brahma maring priangan
Kentel Gumi. Kunang prutran Dalem kinasungan walang rupet, kunang putran
Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna inugraha adwaja janyanem muang parama
sulya sulu smadi, putran Arya Kenceng rinajah lidahnia de Brahama Kasuhunan
Kidul Bhatara ring priangan Kentel Gumi. Ya tika hetunya inugraha, putran ratu
asumedi ratu, putran mpu pandita asumedi pandita maka phala loka srayaning
bhumi kabeh, madyanira tan labda diniksan, yen sampun wus wruhing piteketning
Sang Hyang Gama muah ri Sang Catur Weda, muah wenang munggah mamuja
saluir nira anuriascita, dhurmalaning bhumi kabeh, muang angentas angentas
20

kumaping Sang Siwa Bhuda Bhujangga Rsi muang sang para ratu sadaya, tan
halania, luih suddhakang karya yadnya kabeh, katekeng Hyang Dewa Pitaratma,
suddha nirwanam. Apan sira Mpu Brahmanda Pandita mimitaning eka bhuwana
kabeh, purwa kabeh, pura bhumi, ngaranira waneh.
Kunang yan tan hana pratisantanan Mpu Pandita Siwa Saguna anglarakena
dharmaning kapandean, mangedah, tan suddha sahuring karayan sabhumi kabeh
muang sarwa yadnya kabeh, apan saking dharmaning kapandean angawe pamuput
sakarya kabeh, ya hetunia sapratisantananira. Umadeg siwa guru, paguruan sang
catur jnana, rumaga ardhanareswari, yayah ibuning sang catur wangsa ngaranira.
Ika marmitanira, wenang sira sapolahin sarwa wenang, wenang diniksa karma,
wenang tan diniksa karma apan sira mamirtaning purwaning bhumi kabeh, aja
pido kita sang catur jadma tan mituhu lawan pawarhku iki, wara nugrahaku ring
para prati sanatana, lasantananira sadaya, pratisantanira Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna. Mangkana wara nugraha Bhatara Sang Hyang Brahma Gni Wisesa,
muah Sang Hyang Maha Dewa. Dewaning Gunung Agung, yan neher tan runtuhu
kita wong Bali Aga, kita sadaya jahtasmat, tan dadi ya jadma muah sang kali
sangara bhuminta. Kunang yatika hetunia inugraha, ratu asumedi ratu, muah
putran arya sadaya umadeg pati de sang arya krawerti. Yeka kengetankena, aywa
lipya lawan wara nugrahaku, apan sira rumaga Sang Hyang Tri Purusa ri
sakalania, sang apa ika. Las rengo akena sira pratisantanan nira Mpu Brahmanda
Pandita Siwa Saguna rumaga pandita suryaning bhumi kabeh. Muah para arya
sadayaumadeg papatih Dalem, ika kengetakna. Aywa kita runtik ring empuning
bhumi muang ring sang ratu muah ring para arya sadaya, kengetakna, kita wit
Wilatikta temedun maring bhumi Bali pulina iki, asing pejah sinunggal, remek
kita kabeh, lawan wara nugarahn sira pratisntanan Mp Brahmanda Pandita Siwa
Saguna muang piwekasira maha patih Gajah Mada, tan huwun purun kadadenta,
susud pamuktian, susud kraton, saka undag-undag, mangkana kengetakna, aywa
lupa, nira Sang Hyang Brahma Kasuhunan Kidul, luminga maring priangan
Kentel Gumi.
21

Prasasti Pande Kesian "20"


Pira gati kunang lawas ira, dalem amuter ring natar Bali rajya, putran dalem, istri
anom keambil denira putran Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, as asana ring
Tusan Kentel Gumi.
Kunang muah putran Dalem, mijiling panawing, ngawaning Dewa Suwabhawa,
hana purania, panca kwehne, laki-laki ngaran I Dewa Gedong Arta, I Dewa Nusa,
I Dewa Pagedangan, I Dewa Bangli, mwang I Dewa Anggungan.
Pira kunang gati lawas ira Dalem panyeneng, wus alama-lama murpwa ira, ikang
panua Dalem Ketut Kresna Kapkisan, maring Hyang Suksma Acintya Nirwanam.
Kunang putran Dalem ktut umadeg Dalem ring Gelgel, saking pawekas sira Arya
Kebon Tubuh, apan rakan nira Dalem Ile,arang medal katangkil, depara arya
muang para anglurah sadaya, sakeng semeng ngantos sore. Muang arin nira
Dalem Tarukan, akedik meling. Dalem Istri Anom kaambil dening Dalem
Kapandean as asana ring Tusan, putran nira Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna, hana putran nira rua laki-laki, ngaran Dalem kapandean,
arin nira ngaran Satria Pandia Mahega Wesi.
Kunag hana muah lingira, pratisantanira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna,
Ah AUM, uduh kita para arya sadaya, wit parajurit ing Wilatikta kita, mangke
hana pawikas mamiring kita sadaya, aja aywa kita lipya kita lawan piwekas
kumane, giasira ilik runtik, rimaha Pandita Empuning Bhumi, muang ring sang
murdhaning bhumi Bali raja, muang ring para arya, umadeg patih sadaya,
kengetakena betbeting kita, saking Majapahit, pareng tumedun maring Bali raja
iki, tri juga sira pratisantanan nira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Dalem
para arya, ika tri purusa, wenang asing pejah sanunggal, pejah kita kabeh,.
Kunang yan tan mangkana, tan mituhu pawekasku, aku Sira Mpu Brahmanda
Pandita suryaning bhuwana kabeh, Pandita Siwa Saguna ngaranku tan rum
lungsur kadadianta susud pamuktian, muang kuangsanta saka undag-undag, ika
kengettakena juga piwekasku, sakeng mangke kaya ri glaha, lah pada puaraha,
lawan pratisantananta sadaya, mabibi praga humantuk maring yawa dwipa
mandala, iki putranku Siwa Mpu Brahmanda Pandita Kentel Suci, ika maka
wenah maka puruhitan Dalem muang arya kabeh, tos Majapahit,
22

mangkana siwarcanam nira Bhatara Sira pratisantan nira Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna.
Kunang Dalem Ktut Ngulesir, wuus humadeg ratu anyakrawerti, rumaga
mudaning bhumi Bali raja sadaya, maring Gelgel, saking piwekas Arya Kubon
Tubuh, duk saka amara pandawa gama, candrama diwarsa.
Prasasti Pande Kesian "21"
Kunang para arya prasama umereg ribukpadan Dalem, prasama hangaturakena
sembah bakti ri hajeng bukpadan Dalem Gelgel. Wirya guna kapuji, prasama
hangaturakena sembah muah prasama sira angawe kadaton, kadi ring Wilatikta,
yukti saware, polahing kraton nira, dahating luwih kabinawa muang pamedal,
duara agung angalik, lor wantilan pakandelania dahat resik. Kunang pungawa,
lurah sadaya pada ananggun kadaton. Angiter puri mahanda kanda, sor mahanda
kanda, sor singgih manut linggih. Kunang Sira Arya Patandakan sira maka
pangajeng mantra, Arya Pinatih mijil pinih ungkur,Arya Panataran reh Wang
Bang, pareng Arya Klapa Diana, Arya Tabanan muang Tegeh Kuri reh Arya
Kenceng. Kinurap hadining mantra. Muang Arya Belog Buringkit muang Kaba-
Kaba, muang Arya toh Jiwa, Pring Jagahat Sukahat, prasama molih linggih. Arya
Pangalasan manguri, Glancan manggoh hadining mantra. Kunang Arya
Camenggaon, Arya Pacung, Arya Abian Semal, Arya Cacahan sama polih linggih.
Kunang Arya Gajah Para mangguh mantra pwa sira, prasama puda castakara, ika
prasama, para arya tos prajurit saking Wilatikta nguni, prasama manggah subakti
ring bukpadan Dalem Gelgel. Kunang putran nira Sira Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna ibun nira arin Dalem Majaphit, ngaran Dalem Pande Tusan, sira
hangamet pawistri putran Dalem Ketut K
Kunang waliakena kang carita nira Dalem Pande Tusan, wuus labda diniksan de
Bhatara Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, maka puruhita Dalem. Katekeng
para Arya sadaya tos Majapahit, as asana sira maring Gelgel, kunang putran nira
Sira Mpu Brahmanda Pandita Suci, hana putranira sanunggal laki dahat paripurna,
ngaran Dalem Pande Mahigawesi, nira angambil putran I Dewa Gedong Arta,
hana putran nira rua laki-laki ngaran sira Sang Satria Pandia Wesi arin nira Sang
Satria Pandia Baja Wesi sira angalih maring Gelgel angidip kawitan nira,
23

acakepan dania asramanira ngaran duara sila, sira maka juru surat Dalem, kunang
kawekasan, sira kinucap Arya Pandia Panilisan.
Prasasti Pande Kesian "22"
Kunang wehira Ida Dalem Sri Maharaja Smara Kepakisan, nira murdhaning
bhumi Bali sadaya, asumedi maring Gelgel, agelis pwa sira anorat maring puri
Sweca Pura, wuus sudha kasaksinan de pandita muang siwa bhuda bhujangga rsi,
mpu rsi muah para rsi, para ratu, para arya sadaya kateken para anglurah, muah
diniring de para pasek muang bendesa sahumku wong Bali dwipa mandala. Duka
kala saka yusaning bhuwana pandita rasa guna, candrama srawana masa, sukla
paksa anemu purnama warah kuningan rahina ca, ka. Si Arya Manuri, Kuda
Pangasih ngaran nira waneh ika kinon nira, dening Dalem anorat maring puri
Sweca Pura. Kunang heling Dalem mandira murdaning bhumi Bali sadaya
asumedi maring Gelgel, wuus suddha anugraha sewala patra piagam maka
taktakan. Brahmanda Pandita Siwa wangsan nira, muang kasetrian sira jiwaning
prajurit wit Medungkara Herlangga, Janggala Kadiri muang Lalumbang, Tumapel
ngaran. Muang maring Wilatikta. Kawekasan tedun muah maring Bali raja,
Papareng Ida Dalem Ketut Sri Aji Kapakisan deniring de para arya prajurit
Majapahit sadaya. Sira pratisantananira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna
rumaga pandita suryaning bhumi kabeh. Sakeng piwekas krian Mahapatih Wira
Gajah Mada. Kunang sewala patra piagam iki, wara nugrahanku aku Dalem
Gelgel pitik apuspata Ida Dalem Ketut Sri Smara Kapakisan, maka murdhaning
Bali raja sadaya, suddha anugraha sewala patra yagem, maka tatakan muah lepitan
kapanditan, kasatrian muang kaprawiran trus tumus tekeng turun tumurun,
pratisantana kasantanan nira Ong tabe hulun nira, pratisantananira Mpu
Brahmanda Pandita Siwa Saguna.
Kunang wara nugrahanku ring para arya sadaya wenang sira humadeg papatihku,
kita para arya prasama wenang sira umasuking para desa-desa, lamakana wong
Bali Aga langgana maring mandira, aja sira pasha ring Brahmanda Pandita Haji
Wesi muah ring Arya Kapandian muah Ki Lurah Kapandian, apan sira susaktining
sang ratu anyakrawerti katekeng baudanda tanda mantra, punggawa lurah sadaya.
Hapan sira Pande Haji Wesi merta uriping bhumi kabeh, maha sudha sakaryaning
sang catur wangsa, apan sira angaduh dharmaning kapandean anunggal akena,
24

uriping waja wesi muang panglebur gangsa kenaka rupiaka sarwa ratna lamakana
suka wirya wibhawa ikang bhumi Bali raja sadaya. Mangkana ling Dalem aja kita
pido, kengetakena juga warahku iki.
Kunang sira Arya Kenceng humadeg pepatih ring Tambangan Badung, papareng
anak sira Si Arya Tegeh Kuri harinira Si Arya Tabanan maring Tabanan. Ki Arya
Bleteng maring Munduking Jurang, tekaning Sapagunungan, kunang saprayinira
prasama kaparahan, hana ring Bungaya hana ring Tulikup, hana ring kapal. Si
Arya Belog maring Kaba-Kaba. Hana ring Sidemen, hana ring Kalianget Si Arya
Gajah Para, maring Tianyar. Muah Si Arya Pangalasan maring Bedahulu. Si Arya
Nyuh Aya muang Si Arya Asak maring Karangasem, tangeh yen winilang, para
arya umadeg patih umasuking desa para desa, papareng lawan sira Si Arya
Ngurah Kapandean.
Kunang sutanira Mpu Brahma Siwa Saguna, Dalem Pandia Tusan, ibunira arin
Dalem Majapahit turun akena Dalem Pande Mahiga Wesi ibunira saking putran
Dalem Samprangan, asasana maring Kentel Gumi Tusan, hana suta ruang siki,
laki-laki ngaran Sang Satria Pande Wesi, sira anreh akena putra akueh, para Arya
Kapandean. Harinira Sang Satria Baja Wesi as asana maring Gelgel maring Sila
Duara, sira anreh akena putra akueh muah para Arya Kapandean muang Lurah
Kapandean.
Prasasti Pande Kesian "23"
Kunang hana muang ling Dalem, maka murdhaning bhumi Bali raja, Ah uduh kita
ruang sanak manira, kita Dalem Kapandean, Lurah Kapandean, hasing saparan
genah kita, aja lali ring kabrahmandatan, muah kasatrianta, manira wit tunggal
lawan kita. Kitui kita wit ratuning DangHyang Dwijendra, Mpu Raja Kerta
ngaran. Tumedun saking Wilatikta, papareng lawan manira, mamirta hana ring
Bali Raja, diniring de para arya sadaya. Saking bhaktin ira Ki Patih Ulung, Ki
Padang Subadra, Ki Papasekan muang Kyai Gusti Pasek Agung Gelgel. Kunang
rengekana muah wara nugrahaku sakeng mangke kaya ring glaha trus tumus,
tekeng pratisantanta, kasantana kawekasan, wenang sira labda dinigsang, maka
palasrayabhumi kabeh, wenang sira tan diriksan, wenang sira angentas, sakadangi
sira luih, wong baneh pada wenang, wenang sira Pandia sapolahing sarwa
wenang. Apan sakeng kapandean mijil taning hana pamuputaning sarwa yadnya
25

agung alit. Kunang yan tan hana Pandia Wesi anglerakena dharmaning
kapandean, mangedoh puput saluiring panca yadnyaning bumi kabeh. Tan purwa
ikang bhumi, manusa karya kaya sato buron sadaya. Aja kita tan mituhu sang
catur wangsa, lawan lingku iki, aku Dalem Sri Aji Smara Kapakisan, maka
murdhaning bhumi Bali Raja Sadaya, kena sapamastunku. Jah tasmat, tan dadi
kita jadma. Ong Ang Ang Ong Mang Ang Ang Namah.
Kunang reng akena muah lingku, wenang sira Pandia, wenang sira ngamet wong
tan panatakan baha, muang wang panapih, papincatan muang wong tatuenga aja
wong sira Pandia, nyembah pati sembah muang hamanga bakisaning wang let.
Dahat halaning saari ranta, apan sira Pande ya titis Brahmanda Pandita Siwa,
sawangsan nira sakeng turunan nira sira DangHyang Dwijendra, Mpu Raja Baja
Kuta ngaran sira waneh. Kunang muah elingakena sapanganggen kabrahmanan
mwang kapanditan ta muang kasatryan ta, putusing santananta sakeng mangke
kaya glaha. Haja-haja, harok-harok, heling akena kadadenta, kajatenta, tuhu bener
kita turunan Brahmanda Pandita wangsa angaduh dharmaning kapadean akarya
sapraboting sang catur wangsa. Muah angawe siwa upakrana. Ika kranananing sira
? kapandaian, apan sira Pande angaduh dharmaning kabrahmantan kapanditan,
kapandean ngaran nira. Sira anglebur gangsa muah baja wesi kanaka rupyaka,
sarwa ratna, mamarnia suka wirya wibhawa, tiki sagumi kabeh mahasuta
sakaryan, sayadnyaning sang catur wangsa. Kunang yan tan hana pratisantanan
nira sira Mpu Brahmanda Pandita Raja Wisesa anglarakena dharmaning
kapandean, dahating sepi, angaluwung tikang bhumi kabeh, imanusa ri sabhumi
kabeh kaya paksi, muang sato buronan. Kunang ika sawetia sira Pande rumaga
siwaning asiwa, guruning aguru de sang siwa bhuda bujangga muah de sang catur
wangsa, wenang sira Pande juga angreka bhumi, purwaning bhuana, mimitaning
maha sasudhaning sayadnyaning sabhumi kabeh. Aja pido kita sang catur wangsa
lawan lingku, aku Ida Dalem Gelgel.
Kunang muah ling Dalem, uduh sira Kapandean tuhu sira tistisning Brahmanda
Pandita, kawangsan sira, elingakena kadadenta, kapanditan ta, haja arok kita, aja
adoh kita akadang, wenang kinungkul akena wang sanakta samudaya, apan nira
sawiji matemahan makueh sadohnia wenang ming tunggal. Kunang yan hana
ruang sanakta kapandean, dahating beksa ta sira, angakena haruang ngaran, wang
26

angagu ngaran kita, kena sodan manira buating upadrawa. Ong ong wastu tapari
wastu, jah tasmat kena pwa sira sodan bhatara Brahma Siwa Gni Wisesa.
Kunang muah pratisantatanira Brahmana Pandita ring Tusan muang Satria Pande
Tusan muang Arya Kapandean, apan sira wuus doh pagenahan sira papareng
lawana para arya umadeg papatihku, umasukin desa para desa, saungguhan bhumi
Bali nusa, Bali pulina, didine tan langgana wonging Bali Aga sadaya, ring manira
Ida Dalem Sri Aji Smara Kapakisan, maka murdhaning bhumi sadaya. Ika
wenang puara juga sakeng mangke kaya ri glaha, lamakna sira prasama eling hari
sameprestin ring kawitan muang ring kabrahmanta pandita, sira angaduh
dharmaning kapandean lamakna sira padasih aruang sanak, saha kula gotrania
sadaya. Aja lipya sira ri pasanakan sira kabeh. Kunang yan sira helit renggi iri hati
ring suang sanakta beksa, kena sira upadrawa ingsun, kena banyumilir, on gang
upadrawa sahrat, on gang banyumilir wastu tan dadi ya wong. Mangkana
priwekas ingsun ri para prakti Santana Kapandean sadaya, ika kengetakenajuga
warah Dalem lah hatutur tuturana. Aja lipya kita pawarah juga ri pratisantanta
kabeh, apan mider pagenahnia, angebekin Nusa Bali pulina, muang Selaparang,
ketekeng Yawa dwipa mandala, tistis ingsun kabeh.
Prasasti Pande Kesian bersambung . . . . .
Prasasti Pande Kesian "24"
Kunang rengakena muah, tekaning lama-lama aja sira lali ring kamimitan muang
ring kawitan apan sira umasukin desa-desa muang para desa papareng lawan para
ratu muang ri para arya kabeh. Hasing-aing saparan genahnia tis ingsun
kapandean, aja sang ratu muang papatihku sadaya angeneng papanjing pejahan
muah aja sang catur brahmana langgah amretista pati kahuripan sira kapandean,
aja ila dahat, aja pido sira. Sang siwa bhuda muang hempatangga, apan saking
dahramaning kapandean angentas, kunapan sang siwa bhuda katekeng sang catur
wangsa sadaya. Muah sakeng sira kapandean juga angawe siwa upakrananta
muang sarwa bhawa kranaaning sira sang catur brahmana. Krananing siwa bhuda
muang bhujangga ika prasama humetu saking panunggaling tangan sira
Kapandean kiwa tengen, paran luirnia, ri pada suambha, bajra, duoa padipan,
pawijan ungguan we cendana, muang pewajikan muang tungtungi tateken,
kembanging bajra wenangnia. Wenang ika marmitania sira kapandean wnang
27

mungga mamuja, masiwa krana, nandian sira tan labda diniksan, yan sampun sira
mawinten anging aja angrangsuk bhawa, wenang sira angentas sarwa sanak sira
sadaya, luih wong baneh pada wenang, pinandita ngaran sira. Wenang sira Pande
angawe pangentas jalan sang siwa bhuda bujangga katekeng sang catur wangsa.
Kunang muah lingira ring Kapandean, yan kita dahat jugul muang luksa tan
sumida denta anuwur Brahmanda Pandita, teka wenang sira anuwur tirta ring
purapi ngaran purapen, ika ngaran pamuputang mimitaning maha suraning sekar
gunung ring sad kahyangan bhumi kabeh, muang sakaryaning sang catur brahma,
satria, madya, sudra jadma kabeh. Aja pido tan mituhu lingku, aku murdhaning
bhumi Bali raja sadaya. Aku Dalem Sri Aji Smara Kapakisan asumedi maring
Gelgel, jah tasma (aksara Bali). Aja muah sira Kapandean ring sang catur
brahmana, muang ri sang sudha bhuda, kita dahat kangetakena waranugarahan
nira, Bhatara Sang Hyang Maha Dewa dawning Gunung Agung pareng Sang
Hyang Brahma Siwa Gni mitua muah Sang Hyang Pasupati muah wara nugraha ri
Dalem tikang panira DalemKtut Sri Kresna Kepakisan asumudi maring
Samprangan. Kunang muah wara nugraha manira de Dalem Gelgel Sri Aji Smara
Kapakisan murdhaning bhumi Bali raja sadaya. Aja sang rain murug bandesa,
panyarikan, para lurah , kubayan angemaring tan gagya kena, wenang dasa tan
gagya dasa, kunang muah lyan santanan sira Pande Wesi muang arya Kapandean,
Lurah Kapandean, gan ageng saudarania kurang pati haja-haja angeneng
gandapayti dahating ila-ila apan sira wit Mpu Brahmanda Pandita Siwa suryaning
Yawa dwipa mandala wenang tinandung lamania sawarsa, gandian wus luar
sekarnia wenang aku muah kangelingin padruwenia kaya nguni, kaya sang ratu
muah punggawa lurah sadaya, wenang para bandesa angeneng ganda muang
papanjingan kunang muah jan hana, tungusa hasa dening ikrama desa tan wenang
kang wiwenangania de sang amawa bhumi muah anguas piagum sira Pande Aji
Wesi, iki aja kaya sang ratu ,muang para brahmana siwa bhuda muah para
papatihku, punggawa, para lurah bandesa adat, kubayan, panyarikan kita tan
mituhu ling sewala patra iki, piagum iki, waranugrah nira Sang Dalem maka
murdhaning bhumi Bali raja sadaya. Ong an gung man gang jah tasmat moga-
moga kali sangara bhuminta, pati salah pati, ujar salah uja, acengilan meseh lawan
ming tunggal, kadang lawan kadang, cendek yusaning sang para pamong desa.
28

Apan dumeh niang mangkana, apan dahating tan wenang satistis manira kena
salurah haris, sarura sanak sira Sang Satria Pande Wesi muang Arya Kapandean
muah Lurah Kapandean, sira wit Brahamana Pandita Siwa muang kasatryan wit
Wlwatikta tumedun maring Bli papareng Dalem diniring de para arya kabeh.
Wenang sira Pande kangayah sakaryan manira ngasasih, akarya sarwa sanjata
susaktin sang nyakrawerti muang para patih sadaya, akarya kris pajenengan Ida
Dalem, muang tumbak lalandep, latang bedil muah hangeling akena kala
pamedaknia, lian sakeng ika prasama luput. Kunang muah yan hana sakaryan
sadesa karma muang ring sad kahyangan sadesa karma, muang sapanghali
hadiring magama karma, haja bandesa, muang kabayan, panyarikan nguniweh,
sedahan patinggi muang kasinoman, haja sira bandesa. Ang mang jahtasmat
ikrama desa muang ngenda tan jagya genda, saperti Santana kasantana ira sira
Pande Aji Wesi, apan sira Pande tistis ming Brahmanda Pandita sutaning Bali
rumagia Pandita suryaning buana kabeh, treh Sang Hyang Brahma Siwa Gni,
Pasupati, nira anerehena, Mpu Brahma Rsi ngaran Sri Maha Dewa nira Mpu
Maha Dewa, anurunakena putra ruang siki laki-laki ngaranira Mpu Dwijendra,
Mpu Bajra Raja Kerta ngaran ira waneh. Ira anerehana putra tri kuwehira jalu-jalu
kang ing wekas, Sira Mpu Brahmanda Wisesa, harinira ngaran Mpu Gagak Aking,
siwa gama ira, harinira Sira Mpu Bukbuksah, bhuda gama sira. Kunang Sira Mpu
Brahma Wisesa, brahmanda pandita siwa gama ring bhuawan sira. Sira anerehana
putra ruang siki laki-laki, sira Mpu Brahmanda Siwa suryaning bhuana kabeh.
Harinira Sira Mpu Gandring Sakti Lalumbang. Kunang wali akena kang kanda
carita sira Mpu Brahmanda Pandita Wisesa anunggal akena Brahma Siwa Bhuda
Mahayana sira, ika rumaga pandita siwa bhuda, ika wenang amrastista
durmalaning bhumi kabeh, mangkana ling nira Ida Dalem hasumedi ring Gelgel
kunang muah yan hana tan mituhu helinging sewala patra piagum iki angasa,
angunda, amerdha nyipading tahap, madewa gama ngarania. Kunang yan tan hana
mawerat aji gung arta 160.000,aketi nem laksa yata wenang tinahap kengetakena,
merunakena sewala patra piagum iki, lamanakena prasema wruha ring wara
nugaraha Bhatara Sang Hyang Mahadewa muang Sang Hyang Brahma Siwa Gni
Wisesa muah Sang Hyang Pasupati Dewaning Gunung Agung muang Gunung
Semeru.
29

Prasasti Pande Kesian "25"


Muah wara nugarahan Dalem Ktut Kresna Kepakisan, asasana ring sang rangan
danu nguniweh wara nugrahan Dalem Ktut Kresna Kepakisan, hasumedi maring
Gelgel maha mudhaning bhumi Bali sadaya. Kita para baudanda tanda mantri,
punggawa, lurah sadaya, jaksa, ajeg-ajeg pabener, muang bandesa tekaning para
pamong desa karma, neher sira Pandea Aji Wesi kinon anawur denda, muang
tinahap jastasmat, ong ang an gung an gong an gung man gang iakena upa drawa
sahrat, tan dadi jadma kita muah ang ah ang apan sira angenda, muang angacarin
wang atma, apan sira Pandea Aji Wesi turunan Brahmanda Pandita Wangsa,
pangerupaning bhumi wong, rumaga yayah ibuning bhumi kabeh katekeng catur
wangsa. Kaya sira sang catur wangsa tan mituhu lawan linggih piagem iki, kang
angaduh de sira Pandea Aji Wesi, haja sira pido lawan ling manira, manira ika
Dalem hamutering natar Bali raja sadaya, jah tasmat, tan pariwastu , tan kadi ya
wong muah tan pari wangde, hinganata ode denia tekeng cikra bala yama dipati
apan duda palahing dudu, nasen rug tikang desa kramania apan tan mituhu kita
lawan siwarcanam manira, kita sang satur wang, hyan brahamana tan mari ring
brahmana, hyan satria tan mari ring satria, yan wesia tan mari ring wesia, apa
muah wong sudra jadma tan mari ring sudra jadma. Jah tasmat an gang ang, ong
wastu ong wastu ong wastu tan pariwastu, rug rundah kali sangara bhuminia
kenenggung tan waras tinambahan.
Muang tan pahelingan, mangkana ling Ida Dalem murdhaning bhumi Bali sadaya,
kunang para arya kabeh muang para baudanda raja tanda mantra, punggawa, lurah
sadaya amuwun pada kaya heling Ida Dalem Si Smara Kapakisan humungga ring
Sweca Pura maha murdhaning bhumi sadaya.
Kunang muah wara nugraha manira tri ruang sanak manira ring Brahmanda
Pandita Aji Wesi muang ri Sang Satria Pande Wesi muang ri Arya Kapandean
Lurah Kapandean hinasungan sawah, muang lebahing ukir ring Tembingan
Kulon, ring Blimbing Sanda, Munduk Kulkul, ring Kubon Jagung, Galih Ukir,
Mundeh, Batusel, Pedangan, Pujungan, Pupuan, Bantiran, Kutul, Apadan,
Lumbun, Banjar Bungkel, Anta Sari, Bajra.
30

Muah hana maring Tegal Cangkring, Kali Kakah, Merta Sari, Wangaya, Tegal
Oneng, Bregung, Delod Berawah, Yeh Kuning, Kudeng, Lateng, Banyubiru,
Purancak, Yeh Lumbang, Jembrana presama hana ring Tembinging Kulon jadma
tekeng upetinia, muah hana sawah ring Basong winih 20, ring Tangun Titi winih
100, ring Kraban winih 60, ring Patemon winih 150, ring Mungu winih 80, ring
Kaba-Kaba winih 30, muah hana ring Krambitan, banjar Kukuh ring Klating,
Tista, Sampringan, Batu Sangian, Buda, Braban, Jegu, Kasyut, Wanasana, Jelawa,
presama kinasungan sawah muah tegal.
Kunang ling Dalem asumedi ring Grogah, sira Arya Kapandean tumus ngiring
Dalem as asana lamurtan purin Dalem, Sira Pandea kenasungan sawah winih 100
ring sawah Batubulan. Kunang Arya Kenceng papareng Arya Kapandean as asana
maring Tonja pira gati kunang lawan ira, kati sya ling prudira, ya teka ketrunia
kinasungan sawah ring Yang Batu winih 45 ring Serampan winih 25, sawah ring
tonja winih 35, muah sawah ring Padang winih 200, ring Kayu Putih winih 15,
sawah ring Kerobokan winih 180,
Prasasti Pande Kesian "26"
Kunang Arya Lurah Kapandean angamet putran Arya lurah Pangalasan, nurunan
Arya Pande Lanang Dauh Bale Agung, humadeg patih agung ring Gelgel, arinira
Sira Pandea Anyar Rama, as asana dauh bale agung Gelgel. Kunang Ki Lurah
Kapandean ibunia sakeng Arya Wang Bang Bali tumut papareng lawan Arya
Pinatih , as asana maring bhumi Pinatih Badung.
Pira gati kunang lawas sira drestipamuktian nira, teka pangataging kali sanghara
bhumi Pinatih. Muah kaheka bajra wisia, de Ki Dukuh Sakti Pahang, wastu gerug
bhumin nira, tan pakalingan, iatika hetunia Arya Pinatih kesah rarud mangelok
wetan lakunia. Arya Pinatih jumenek ring jagat Nagari, Ki Lurah Pande hana ring
Nagari, Mawang, Silakarangmuang maring desa Belang. Arya Pinatih hana
jumenek ring panegara Ubud, Ki Lurah Pande hana maring Padang Tegal. Hana
Arya Pinatih jumenek ring Desa Sami Renteng, Brasela ngaran, kawekasan
hangalih sira maring Tagtag muah hana ka Taro muah hana ka Bukian, ka
Payangan, ka Lusa, Tegalalang, ka Sayan. Kunang Arya Pinatih jumenek ring
Kedisan, Arya Lurah Kapandean hana ring Kedisanring Banjar Kebon, cali,
31

pujung, Jasan, Timbul. Kunang hana muang Arya Pinatih kang ning wekas
jumenek maring desa Tulikup, Ki Lurah Kapandean hana juga hing kana ikang
makueh maring Subang, ngaran Sira Kusamba muang maring Kamasan, hana ring
Galiran, hana ring Subali muang Dawan, luwih kaheman dening Dalem.
Kunang wali akena kang caritanling ira Sinuhun Sira Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna, ri para pratisantana sadaya, paran lwirnia, para sanatanku kuma
wruha, tiniatas akena polah nira dangu, duk nira tumedun maring Bali bangsul,
saking Wilatikta dangu. Anglinggihing Iwak Pinggul, hanitihing watang maka
layar nira. Kunang saprapta nira ring kakisiking jamba wana tan hana katemu
lawan nira. Muang desa para desa, dinta pwa sira hanusup maring wana majeng
dahating madurgama. Tan sapira kuwehing hana sarwa pula agung angadang
lampah nira muang sarwa sargubu, angerah hung grahung suarannia. Dadiata nira
Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna anglerakena aji swasiksa, kasiapa mantra
hasta maha baya, atma raksa pasupati, ika mamrmitania, nira keputing baya
bancana muah nira lumampah maring sukeling wana madurgama. Meh hana
sapteng dinten pareng latri, abayangan maring wana ukir tinempuh, dening jauh
hari kala maga pasa anemu sukla paksa purnama. Dadianta hana samabur lalar rua
metu sakeng wiharania, anuju sawang, tinutaning tikang burus de insun, agelis
jumujug kang nglaruang laying, hati saya panglayangnia dahating santer, ingsun
agelis anut puri, iya tika hitania, amengguh Dalem, hiniring angidul wetan.
Kunang ta rua ika tiba maring lalang agung, dadia ta hana katemu hanaking
hawan muah nia nyadpada gelis matur ri mami, singgih pakulun, hendi sakaning
Maha Mpu. Lingira Maha Mpu, ah uduh kita hanak kecendeking awan, didine kita
kuma wruhe, mami Brahmanda Pandita Siwa Saguna, sakeng Wilatikta, mami
bipraya tumurun maring Bali madya, niaksa punang putra putraka mami sadaya,
maring Tusan Kentel Bhumi, muah hana amring Gelgel, dahating kangelan mami
lumampah, hanusuk maring wana agung, dahating suket madurgama, mangkana
ling nira Maha Mpu. Muah humatur sira hanaking haan, tabe pakulun, yan
kawenang didine pakulun hyun humeriping maring patandakang pakulun, nging
geng kena kang kahula ribuk padan Maha Mpu, apan kang kahula dahating
wimuda, nista niga jadma, lamakana pakulun sanmata lawan kahula wimuda,
32

anugraha sapamrestining dharmaning kamanusan, muah tata titining Sang Hyang


Agama, mangkana hatania haneking hawan.
Dadiata hana heling Maha Pandita Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ah
Um, uduh kita anak kacendekiawan, tuhu balesin ta re mania, apan bhakti lawan
sih tan wenang pasahan, patekeh suwarcanam kumene, kunang re satibaning ikang
lalarwa rilawang agung, wenang sira angawe priangan, ngaran Majapahit, apan
kawit Majaphit tumedun ka Bali, apan kita luwih baktinta ring mami, mami
ngaran Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, maka mertha uriping bhumi kabeh.
Ika marmitania kita wenang angawe priangan ngaran Puri Majapahit apan wit
saking bhaktine ring mami, mami Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, muah
reng akena ling mami de pahenak, Mpu ngaran pangempuning agama kabeh
ngaran ardha smara, ngaran yayah ibuning jadma manusa ring bhumi kabeh.
Pandita ika kaweruhkan, Siwa ngaran Sira, gun ngaran gumi, su ngaran luwih, re
ngaran ring lolang, le ngaran linggih, cong ngaran sunia ngaran wini, widhi
ngaran Sang Hyang Brahma Widhi. Bener pwa sira ngargama priangan ngaran
pura Majapahit, ngunguan sira anghardana sang catur wangsa, ring sabhumi
kabeh. Kunang muah wana jambe masuhet madurgama moga-moga matemahang
desa Jamberana. Kunang yan hana jadma muang sang catur wangsa jimenek ring
desa para desa, sawengkuning bumi Jamberwana, yan tan harep bhakti ring
priangan Pura Majapahit, moga-moga tan hana hita wastu kita harereb dening
gering salah beda, wastu kita sugih gama, kirang pangan jas tasmat wastu tan pari
wastu. Ong mang bang. Mangkana pawarah kita sira Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna.
Prasasti Pande Kesian "27"
Kunang kesah Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna sakeng Jemberana,
angidul wetan lamaph ira, tan kita lakena lampahnia ring awan. Wus dating
jumujug maring Gelgel, as asana ring Tusan Kentel Gumi, kunang ling ira Maha
Abra Yang Sinuhun, wong tabek kulun, nira Maha Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna. Ling ira ring putra putrane sadaya, Ha anom uduh kita nanakku sadaya
nguniweh corane renung kabeh, uduh kita anaku, Dalem Pandea Tusan saking
mami ibunira harin Dalem Majapahit tumurun Dalem Pande Tusan angamet
putran sang nyakrawerti ngaran Dalem Istri Anom, nira nurunan Dalem Pandea
33

Mahegawesi, sira ngamet putran Idewa Gedong Arta, nira nurunan putra ruang
siki laki-laki ngaran Sang Satria Pandea Urip Wesi, arinia Sang Satria Pandea
Baja Wesi, sira angamet putran para arya sadaya wit Majapahit, tos Janggala
Kadiri, muang putra wesia sanak tiga, sira lamakana salwir wangsaarya
Kapandean muang Luha kapandean samudaya, mahiden pagerahania
sawengkuning bhumi nusa Bali pulina pareng para ratu muang para arya, angarsa
bhumi apang sang angawarat tan wenang pasha-pasah ring Sang Pandita Aji Wesi.
Kunang roga akena muah siwarcanamku, depah anak mami kawitanta samudya,
rumaga Brahma Pandita Siwa suryaning bhumi Yawa dwipa mandala, turusing
Bali pulina, ngaran Maha Mpu Brahma Pandita Siwa Saguna. Iki hana bhisamaku
ri kita sadaya, aja aja sira amangan iwak pinggul, deleg ngaran muang lalarwa,
yang kita murub kena sapaningpun, jastasmat, mangkana puarahan jua lawan
Santana kasantanania katekeng saenyah enyah kadlaha, didine tan murug tutur,
maring tutur, haja lipia apan hana hana bhisaman ingsun, langu langu mangkana,
sinarcanam nira Maha Abra Sinuhun, Ong tabehulun nira Maha Mpu Brahmanda
Pandita Siwa Saguna, ri sarwa prati santananira samudaya. Dadita prasama
anuhun siwarcanam nira Maha Abra Sinuhun rumaga siwaguru.
Kunang renga akena muah, de talingana parenganta pada pahanaka, Ah uduh kita
anak putungku, mami bipraya haninggalin kita, mami umantukin Wilwatika
muah, didine kita pada tiaksa, bhakti kasih aroang sasanak. Yan hana tota
Kapandean, dahating jugul muang beksa, nista nica jadma, tan sira angangkening
aroang sanak hian tis hu Kapandean, luih wenang kita anganken nakena, apan kita
wit tunggal, wetu sakeng pradana kapurusanku, aku Sira Mpu Brahmanda Pandita
Siwa Saguna.
Iki-iki hana putranku putrinku saking arin Dalem Majapahit, Brahmanda Dalem
Pandea Tusan, nira nurunang Dalem Pandea Mahega Wesi, nira nurunang putra
rua laki-laki, ngaran Sang Satria Pandea Urip Aji Wesi, harin nira ngaran Sang
Satria Pandea Baja Wesi. Kunang paninku sasaking para arya tos Majaphit,
nurunakena putra Arya kapandean makueh, muang para Lurah Kapandean
makueh. Kunang putranku wit maibu saking Arya Pinatih as asana ring Bhumi
Pinatih. Muang ring prahupan hana ring Laplap, kang haruju, muah angamet
putran Arya Kenceng as asana ring Tambangan Badung, muang ring Tabanan
34

kaprasida minggung sira. Kunang muah putranku Arya Kapandean wit maibu
sakeng Arya Kapakisan, as asana ring Bungang, hana Jasi, hana ring Manggis,
hana ring ngantiga, hana ring Tunggak, maring Sebetan, hana ring Padan. Kunang
muah santananku wit mahibu saking arya Nyuh Aya as asana ring Gronggat
Sukawati, ngaran lor wetan saking Puri dalem, werdi Santana nira pada ngastuti
priyangan Ratu Pande, ngaran Panataran Batur, kawekasan ngalih pwa sira maring
Batuan Banjar Jelaka. Hana ka Juga muang ka desa Mas, ka Silakarang, ka
Belang, ka Singareta, ka Pliatan, ka Ubud muang ka Guang. Kunang muang
santananku Ki Lurah Kapandean ring Pangkup Kedisan muah ring Kebon, hana
sanak lawan sira Arya Kapandean ring Juga, hana ring Pujung Sabatu, muah ring
Klepud, kesah pwa sira Lurah Pande muah ka Patas Taro. Apan sira wuus trinesek
be yama bale bang, ika sawet nia apan sira wit Majapahit. Muah hana sira Pande
ring Jasan muah hana Pande ring Habuan Tabuana, Tegal Suci Apuh. Ikang akueh
hana ring pradesa Brasela, ngastuti Payangan, Dalem Ratu Kapandean ngaran
priyangan Sang Hyang Pasupati, wenang kasembah dening catur wangsa, sang
brahmana, satria, wesia, sudra jadma kabeh. Apan ratu Pande rumaga pamuput
karya, sakaryaning sabhumi kabeh, muang anugraha mertaning bhumi, uripin
bhuana kabeh. Kunang kawekasan reka pangatagin kali sanggawaning kapandean,
yan paranlong bathin sira ring priyangan Ratu Pande, Panataran Pasupati ngaran,
kesah sira Ki Lurah Pande, hana katagtag ka Pujung Klod, ka Tegalalang muang
ka Buktian, ka Payangan, ka Sayan, ka Belang, ka Kibang, ka Angantaka, ka
Sanur. Kunang putran ingsun saking Arya Wang Bang Jawa ibun sira, tumut
ngiring Ida Dalem Tamagun, kesah ngiring saking Gelgel as asana ring Guliang,
Ki Arya Kapandean hana ring Guliang, hana ring Belah Pane, hinakana sira Ki
Lurah Kapandean, Gede Tusan hanangun pariangan, tumut ruang sanakira sadaya,
kunang muah Arya Kapandean kesah saking Tusan, duk Kiai Ngurah Jelantik as
asana ring Tojan bhumi Blahbatuh, Arya Lurah Kapandean jumenek sira ring jaba
jero kang makueh ring bhumi Blahbatuh ingaran Banjar Tusan, hana muah ka
Tegalalang ingaran sira wangsa Tusan, hana ring Tojan, hana ring Bonbiu,
Sumampan, Tangkulak muang hana ring Bindu. Kunang Dalem Pamayun kesah
saking Guliang as asana ring Bukit Tampaksiring, Sang Satria Pandea Wesi as
35

asana maring Desa Taman Bali, saking piwekas Idewa Gede Tangkeban Tirta
Arum, tumut ring sira Lurah Pande Lanang Lod Dauh, jumenek sira ring Sidawa.
Prasasti Pande Kesian "28"
Kunang Arya Kapandean hana jumenek ring bhumi Tampaksiring, hana ring
Srokadan, muang ring Abuan, ring Bangli, ring Sidem Bunut, ring Jagapati,
muang ring Bangbang, ring Gunung Rata. Kunang kesah putran Dalem saking
Tampaksiring asumedi maring Pejeng, muah hana maring Blahbatuh, sira Arya
Lurah Kapandean hana ring Blahbatuh, ring Pering muah hana ring Bona, muah
ring Patemon, hana ring Pejeng, hana ring Laplapan, ring Blusung, Jemadik, hana
ring Mancawarna. Kunang heling sira Maha Sinuhun, Maha Mpu Brahmanda
Pandita Siwa Saguna, ah, Ahum, uduh uduh kita rah putunku kita sadaya, Dalem
Pandea Tusan muang kita Ki Ngurah Kapandean, haja-haja kita lipia ring
Dharmaning Kapandean. Apan sakeng Dharmaning Kapandean maha suddha
sakaria ening, sang siwa bhuda, muang bhujangga rsi muah sakarya sang ratu
anyakrawerti, muang sakaryaning sang catur brahmana, paran lwirnia, kemenuh,
manuaba, keniten, mas. Apan muah sakaryaning jadma manusa ring sabhumi
kabeh.
Kunang yan sang siwa bhuda bhujangga rsi wruh sira, tan wenang sira
anunggalakena baja wesi, muang anglebur gangsa kateken kenaka rupaka, apan
saking dharmaning kapandean, mimitaning hana mretaning manusa, uripin sang
catur wangsa sabhumi kabeh, mamirtania dahating suka wirya wibawaning
sabhumi kabeh. Muah sakeng sira Pandea jua angawesanjataning sang wuus labda
diniksan, ngaran siwa upakrana, craning sang catur brahmana walaka inucap sang
siwa muang bhuda, saking dharmaning kapandean anugraha siwa upakranata,
kateken sarwa bawanira kabeh, ika prasama umetu saking panunggalin tangan sira
Pandea kiwa tengen. Sira Pandea juga wenang angawe pangentas kunapan sang
siwa muang bhuda bhujangga rsi muang sang ratu anyakrawerti kateken
punapaning sang catur wangsa ring sabhumi kabeh.
Ika marmitania haja-haja sira Pande anuhur pada ring sang siwa bhuda bhujangga
muang rsi. Ila ila dahat sama sama juga halania, apan saking sira Pande anugraha
siwa upakranan sang catur brahmana, muang pangentas jalan atmania. Ika
sangkania aja sang siwa bhuda wani langgah amretista kapatian muang
36

kahuripannia sawa Pande samudaya, aja aja sang catur brahmana dahating kita tan
wenang, yan kita murug helingku, aku Maha Mpu Brahmanda Siwa Gni Lebur
Gangsa, jah tasmat, brahmana tan weruh lawan kalinganing sor luur anging luur.
Kunang kengetakena muah santanan ingsun, tur merepih desa para desa,
angebikin bhumi Bali Aga tuhu sira asanak ming tunggal ming rwa. Putran sira
Dalem Pandia Tusan nurunang Satria Pandia Mahegawesi, nurunang Sang Satria
Pande Urip Wesi. Muang sang Satria Pande Baja Wesi putran nira kwehira 35,
kunang putran ingsun saking para arya wit Wilatikta, saking arya Kanuruhan asuta
5, sakeng Arya Kenceng asuta 7, sakeng Arya Bleteng asuta 6, muah sakeng arya
Sentong asuta 5, sakeng Arya Belog asuta 4. Jumenek ring Kaba-kaba muang ring
Munggu, Mangwi. Muah sakeng Arya Kuta Waringin asuta 3, saking Arya
Pangalasan asuta 2. Kunang hana muah sakeng wesia sanak tiga, sakeng Tan
Kober asuta 4, ngaran Ki Lurah Kapandean hana ring Abian Semal. Muah sakeng
Tan Kawur asuta 5 jumenek ring Taman Punggul. Saking Tan Mundur asuta 3
ngaran Lurah Kapandean. Kunang putranku sakeng Arya Gajah Para asuta 4
jumenek ring Tianyar, panutukan, Abang, Culik, muah sakeng Arya Wang Bang
asuta 2, sakeng Arya Blacang asuta 3. Sakeng Arya Tangkas asuta 8, muang
saking Arya Kuda Pangasih, Arya Manguri ngaran asuta 2, ngaran Arya Pandea
Lanang Dauh Bale Agung, arinia Arya Pandea Anyar Rama, nurunang Arya
Delod Dauh ranak nira. Arya Pandea Dauh Bale Agung nurunang putra 3, lanang-
lanang ngaran sira Arya Pande Gora Sirikan, muah Madya Sirikan muah Anom
Sirikan, mangkana kueh putrakan ingsun, tumerping desa para desa humeder
genahnia, maring gumi Nusa Bali Pulina tika matang nia kita sanatanan ingsun
sadaya. Aja sira tan angangken akena maruang sanak aming tunggal sakedoh nia
aming rwa, wenang tutur-tutur akena ri para ruang sanakta sadaya, haywa lupa,
warah warah akena lawan pratrisantananta kabeh, sakeng mangke kaya ri glaha,
kenget akena juga, puarahku iki, aku Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna,
maka kawitanta samodaya.
Kunang renga akena muah kubipraya anilar ri sira sadaya, kumuah awali
umantuking Yawa Dwipa mandala, muah angemit Sang Hyang Pasupati ring
Gunung Semeru, uduh anakku Brahmana Dalem Pande Tusan, muah putranku
Dalem Pandea Mahegawesi muah para Arya Kapandean, muah Lurah Kapandean
37

kita samudaya. Lah renga akena de pahenak siwarcanamku, haja kita lipya sadaya
lawan piwekasku mene, hendi ya taya kengetakena ring tata titi gagaduhanta
amanggehakena Dharmaning kabrahmanta, Kapanditan muang Kapandean muang
aksa kabeh, muah ring helinging rwabhineda, sarining suksma, sunia nirwana,
para martadi, prama tatwa kabeh, haywa lupa ri puarahku mene, yan hana santanta
saking manira to ta, tan manggehakena kaya helinging gagduhan aksara iki,
muang sira hamurug, hana heling manira mangke, handikan Bhatara Kawitan
nguni, jah tasmat moga-moga ta ya anung pang, salaku-laku nia akueh salah beda,
muang prameda beda nia salwiring japa mantra wedania tampu, muah wirasaning
ananggeh akena, kadharmaning kabrahmantan, kapanditan, nadian sira tan
diniksan, tan wenang kaputing rajah tamah, ruwaketing panca indra temung artha
muang hirsia joti, drenggi iri hati, ginawe hambek druake, ika pada tan wenang,
apan dudu polahing kapanditan. Kunang muah ambeking sakiya, tanu nuraga pwa
sira ring rat di taya. Salwiring wakia sidi mandi, yan hana wang waneh, tal paka
dursila bhudinia, kena pwa ya kabjra wisia de bhatara Sang Hyang Pasupati, de
ning sidi adnyanan nira mangkana kengetakena away lupa kita.
Prasasti Pande Kesian "29"
Kunang hana muah piwekas manira aja tan pikedepa, yan wuus manira prapteng
Yawa Dwipa mandala aja lupa sembah juga manira muah kengetakena kawekasan
patirtan Bhatara Sang Hyang Brahma Gni Wisesa muang Sang Hyang Mahadewa
ring Besakih rikala purnamaning kapat muang purnamaning kadasa, hingkara
manira muang Bhatara kawitanta sadaya tumurun ka Bali Aga saking gunung
Semeru ngiring Bhatara Sang Hyang pasupati prasama tumurun putran Sang
Hyang Pasupati saking gunung Agung, Sang Hyang Mahadewa nga, Sang Hyang
Putra Jaya diniring de Sri Diah Kul Putih, nga Sri Mpu Galuh, Diah Kencana Wati
nga, ka putra de sira Mpu Brahma Raja, Bhagawan Mpu Bhumi Sakti nga, muah
tumurun Sang Hyang Brahma Gni Jaya diniring de Sira Mpu Gni Jaya saking
Gunung Lempuyang, hana muah Bhatara tumurun saking gunung Watu Karu nga,
Sang Hyang Tumuwuh, Sang Hyang Manik Gumawang tumurun saking Gunung
Beratan, nga Gunung Mangu. Sang Hyang Wisnu muang Bhatari Danu tumurun
sakeng Danu Batur, Sang Hyang Brahma Embah Gni diniring Bhatara Mpu
Brahmanda Pandeta Kentel Suci. Muah tumurun Bhatara Sang Hyang Manik
38

Galang sakeng parahyangan Puser Jagat Pejeng Bali Madya diniring de Sira Mpu
Brahma Pandita Suryaning Bhumi Kabeh. Hana muah tumurun Bhatar Hyang
Tugu saking Gunung Andakasa. Prasama malingga priyangan Agung Besakih
katuran pujawali turun kabeh.
Kunang sanakta rah putunta sadaya angaturakena sembah bhakti ring para Bhatara
Kabeh, mangkana lingira Maha Abra Sinuhun Ong tabehulun Sira Mpu
Brahmanda Pandita Siwa Saguna. Kunang iki muah wara nugraha Ida Dalem Sri
Smara Kapakisan asumedi maring Gelgel maka murdhaning bhumi Bali Sadaya,
Ah uduh kita Brahmanda Pandita Baja Wesi angaduh dharmaning Kapanditan
muah kita Sang Satria Pandea Wesi katekeng Arya Lurah Kapandean panglebur
gangsa kanaka tuhu kita angawe mertha, maka uriping bhumi marmite suka
wibhawaning bhumi sadaya, angawe susaktining sang siwa bhuda muang
bhujangga rsi nguniweh sang ratu anyakrawerthi, apan sira Kapandean maha
pamuputning sakarya sayadnyaning sang catur wangsa, muang sagumi kabeh,
mangkana kengetakena. Manira Dalem Sri Smara Kapakisan hatitip ring kita
swala patra piagem iki, didine Sira Kapandean pagehing laku, pratiaga, pradata, ri
kaliliran wit Wilatikta tumurun papareng lawan Dalem Ktut Sri Kresna Kapakisan
diniring de para arya Majapahit asumedi maring Samprangan nguni, Sira Mpu
Brahmanda Pandita Siwa Saguna as asana ring Tusan Kentel Gumi. Ika witania
akena katama-katemu sahenyah henyah kita kaya kawekas wekasan. Manira Ida
Dalem Gelgel Sri Smara Kapakisan murdhaning bhumi Bali sadaya wuus suddha
anugraha, sakeng mangke tekaning lama-lama, aja Sira Pande angangge bade
tumpang 11, wenang Sira Pande tumpang 9, tumpang 7, managa banda pada
wenang mapadawang gni uala, matetamanan, magegunungan, makarang boma,
salwiring papalihaning uttama, mawarna turut sangha wenang, mahulin arintia
reka, mangle warna 9 malamak makuncal kuncal kumala.
Maharingring mabale pabasmian mahundag 9, 7, 5, 3 ika pada wenang. Kunang
yan ring widhi wedanannia, wenang sira matebus tebusan, nista madya uttama.
Muah matelajahan pring, bale badung, madagang-dagangan, mahempal-hempal
muang bale darpana, mabale salunglung katekeng saruntutania kabeh pada
wenang, mapatulangan lembu cemeng, walakania yan sampun mawinten wenang
lembu putih. Kunang muah wara nugaraha Dalem ri Arya Kapandean, duh kita
39

Kapandean haja-haja, haywa kita anuhur sang brahamana siwa bhuda muang
bhujangga rsi, ila-ila dahat, angapa marmitania mangkana, didine Dalem
Kpaandean muang Arya Kapandean, Lurah Kapandean wuus uruha ring jatinin
ajati kita Kapandean sadaya, apan saking Sira Pandea juga angawe pangutik,
pangrupak, marmite hana aksara ring lontar ginuet, kangglihar de sang brahmana
siwa bhuda muang bhujangga rsi. Kunang muah sakeng Sira Pandea ya angawe
siwa pakrananing sang siwa bhuda muang bhujangga rsi katekeng sarwa bawania
kabeh, kunang yan sang siwa bhuda bhujangga rsi muang murdhaning bhumi
katekeng sang catur wangsa sadaya, katekeng bhawa, genitri, hanting-hanting nia
kabeh, muang yan sang brahmana siwa bhuda wuus pejah, sakeng sira kapandean
juga anugraha pangentas jalan sadsa malaning sang siwa bhuda kunapanira,
katekeng sang catur wangsa muang wong jadma manusa ri sabhumi kabeh. Ika
ingaran pangentas jalan Hyang Dewa Pitratma didine suddha Hyang Dewa Pitara
ngulihing suksma suniatma tamaka. Ika prasama kumijil saking tangan sira
Kapandean, kiwa tengen. Ika sawetnia sira Pande tan wenang hanuwur sang
brahmana siwa bhuda bhujangga rsi, ika kangetangkena aja sira Pande lipia ri
siwarcanamku Ida Dalem Gelgel. Kunang wara nugrahaku muah ri sira
Kapandean sadaya, Pandea wit saking Wilatikta nguni ika wenang adiksa karma,
makapala lokasrayaning bhumi kabeh, apan sira tistisning maha Brahmana
Pandita uttama Ongjkasma akenem tabek hulun, saking nira Mpu Dang Hyang
Dwijendra, sira Mpu Raja Kerta puspatanira waneh, nira retuning Brahmana Mpu
Dang Hyang Jawi, duk ring jagat Medang Yawa dwipa mandala, wani mangkana
mimitania sira Kapandean. Kunag rengakena muah, yan hana ruang sanak sira
Kapandean wuus wruh ri wara nugraha Bhatara Kawitan nira muang ri sarwa
weda puja mantra, tattwaning aksara gama kabeh, tan sumida de sira adiksa karma
yan sampun suddha mawinten, wenang sira Pande munggah amuja masiwa
upakrana anging aja anggrasuk bhawa, pinanditha ngaransira, wenang sira
angentas sarwaning sanak sira Kapandean sadaya, luih wong baneh pada wenang,
tan hana sukertania apan sira Pande ingaran manusa sakti asuksatining sang catur
wangsa, muah jadma manusa ring bhumi kabeh. Kunang yan hana tistis sira Mpu
Brahma Wisesa nira anugraha aji Dharmaning Kapandean ngaran Kapanditan
akarya sarwa sanjataning sang catur wangsa katekeng wong sudra wangsa kabeh,
40

dahating suung sepi peteng pepet angaluung tikang anda bhuwana kunang wang
ring bhumi ya adruwe kuon-kuon muang patandakan. Kunang yan rikala panas
materik tikang bhumi, wong jadma manusa ika kabeh, aturu ri sor taru mageng
kunang yan rikala udan agung aderes siang dalu, wong jadma manusa ika sadaya
pada mayuda, tan wedi ri pati uripnia, prasama padamarebut rebuting gua guaning
gunung-gunung, hana pejah hana mahurip, anging wang ika prasama mahering,
tan hulih angulati papangan apan hia kari hamangan wah wahin taru taru jua,
katekeng ruang-ruang nia, sarwa sanjatania sarwa baturinasah. Tan hana sarwa
sanjata, sapanunggaling baja wesi, sakarya nira Sira Mpu Brahma Pandita Siwa
Wisesa, Mpu Brahma Raja Wisesa puspita sira waneh. Nir anerehana jina kula,
rua kueh nira laki-laki paripurna, ingaran Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa
Saguna, nira anurun akena jina kula Brahmanda Pandita Kapandean ring bhumi
Bali raja sadaya. Kunang arinira ngaran Mpu Brahmanda Pandita Gandring Sakti
wuus kaparajaya de Ken Arok Weni duk ring wuni Tumapel Yawa dwipa
mandala, ika marmitan nira sira Mpu Gandring aniwakan bajra wistanira ri kaget
nira angawi biuta kali sangara bhumi Tumapel jahtasmat wastu rug sapta krapton.
Mangkena kengetakena.
Prasasti Pande Kesian "PUPUT"
Kunang rengakena muang ling Dalem tuhu musti, yan tan hana kapandetan,
kapandean ngaran, anya lara kana Dharmaning Kapandean nira jati tan paheka
muang tan papuera tikang bhumi kabeh, tuhu sira Pande angika murua bhumi
wisakalania Sang Hyang Eka, ngaran Sang Hyang Tunggal, ngaran Sang Hyang
Wenang, wenang sira Pande sapolahing sarwa wenang, wenang sor wenang luhur,
ringaluwur wenang sira Pande tan labda diniksan. Wenang sira Pande munggah
amuja, masiwa pakrana, haja angrasuk bhawa tan alunia, wenang angentas, sarwa
sanak sira Kapandean, luwih wong baneh pada wenang, yan sampun sakarepnia,
pinanditha ngaran.
Kunang rengakena muah ling Dalem murdhaning bhumi Bali sadaya, Ah ahum
uduh kita ruang sanakku kita Kapandean, wenang sira labda diniksan maka pala
lokasrayaning bhumi kabeh, apan sira tistisning Brahmanda Siwa Saguna,
angaduh Dharmaning Kapandean, maha Mpu Pandita ngaran, sira wenang
angrasuk bhawa, bhawa kaya Sang Hyang Siwa Rsi, mangkana kenget akena.
41

Kunang akewasan murpa sira maring suniatma tamaka klayuan sekar, aja sira
amendem, wenang ingaskara de ruang sanak sira sadaya, wenang mapaduksa,
wenang ngangge padmasana angelayang, padawang ageni nala, mapalinggihan
lembu sueta, aja angeseng ring semesana, wenang ring sawah wenang ring tegal.
Aja sira mamurug lawan ling manira iki, sira mamurug tan para wangde ya rundah
kali sangara bhumi, gering tumpar sab sab merana, teka maring desa sadesa.
Mangkana kenget akena aja lupa sira ri waranugrahan Dalem ring pratisantana
kasantananira, nira Maha Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, manira Ida
Dalem Sri Smara Kapakisan murdhaning bhumi Bali raja sadaya. Wuus suddha
hanugraha piagem swalapatra iki, wuus kasiaran kana de maha patih Kriyan
Patandakan, didine prasama wuus waruka. Daianta prasama umatur sakwehing
para bawadanda, tanda mantra, punggawa, lurah sadaya muang sakwehing para
bandesa sawengkuhing bhumi Bali raja sadaya. Prasama anembah rijeng
bukpadan Ida Dalem Sri SmaraKapakisan anuwun kaya siwarcanamnira, maka
murdhaning bhumi Bali sadaya, asumedi maring Gelgel.
Aja kita jana padanku sadaya tan mituhu muang pido lawan waranugraha Ida
Dalem iki, jah tasmat. Ong Ang Ang Ang Ong Ang Mang , tan dadi ya jadma
manusa muah. Mangkana ling Dalem.
Pupu sinurat ring dina, ca, ka, wara landep, hanemu sukla paksa, pangrwa welas,
masaning kacatur, windu sengara, rah tunggal, 1909 Saka. (mantra tidak
diposting)
Seuratan kajang lan rerajahan pangangge Kapandean sane munggah ring Prasasti
nenten kesalin iriki.

You might also like