ÖNSÖZ

Doğrudan ya da destek olarak canlı dokuların yerini almak, fonksiyonlarını görmek için
kullanılan doğal veya yapay olan malzemelere “biyomalzemeler”denir. Günümüzde
biyomalzeme biliminde, biyolojik sistemlerle etkileştiğinde uyum sağlayabilecek yeni
biyomalzemelerin geliştirilmesi için birçok çalışma yapılmaktadır. Biyomalzemeler, insan
vücudundaki canlı dokuların işlevlerini yerine getirmek veya desteklemek amacıyla
kullanılan doğal ya da sentetik malzemeler olup, sürekli olarak veya belli aralıklarla vücut
akışkanlarıyla (örneğin kan) temas ederler. Bu biyomalzemeler implant malzeme olarak
adlandırılır. Bilimsel anlamda yeni bir alan olmasına karşın uygulama açısından biyomalzeme
kullanımı tarihin çok eski zamanlarına kadar uzanmaktadır.

Bu çalışmada biyomalzeme çeşitleri ile bu malzemelerin ne gibi özeliklere sahip olduğu,

biyomalzemelerin yapısında bulunan hammaddelerin tanımlanması, teknoloji ve üretim
yöntemlerini tanımlanması amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra uygulama alanlarından
bahsedilerek biyomedikal malzemeler hakkında iyi bir fikir sahibi olunması amaç
edilmiştir…

Bu çalışmayı yöneten, çalışma boyunca sürekli ilgi ve desteklerini esirgemeyen, eleştiri ve

önerileri ile çalışmama büyük katkılarda bulunan, Sayın Doç. Dr. Mustafa ÇÖL’ e sonsuz
teşekkürlerimi sunarım.

i
 İÇİNDEKİLER

SAYFA NO

1. GİRİŞ...............................................................................................................................1
2. BİYOUYUMLULUK......................................................................................................2
3. BİYOMALZEMELERİN SINIFLANDIRILMASI........................................................3
4. METALİK BİYOMALZEMELER.................................................................................4
4.1. Çelikler.........................................................................................................................5
4.2. Kobalt ve Alaşımları.....................................................................................................7
4.3. Titanyum ve Titanyum Alaşımları...............................................................................7
4.4. Dental Amalgam...........................................................................................................10
4.5. Altın..............................................................................................................................10
4.6. Nikel-Titanyum Alaşımları...........................................................................................11
4.7. Diğer Metaller...............................................................................................................11
5. BİYOSERAMİKLER......................................................................................................12
5.1. Biyoseramiklerin Dokular İle Etkileşimi......................................................................13
5.2. Biyoseramik Türleri......................................................................................................14
5.2.1. Alümina.....................................................................................................................14
5.2.2. Zirkonya.....................................................................................................................15
5.2.3. Kalsiyum-Fosfat Seramikleri.....................................................................................17
5.2.4. Cam ve Cam-seramikler............................................................................................18
6. POLİMERİK BİYOMALZEMELER.............................................................................18
6.1. Polimetilmetakrilat (PMMA).......................................................................................20
6.2. Hidrojeller.....................................................................................................................21
6.3. Polietilen (PE)...............................................................................................................21
6.4. Polipropilen (PP)..........................................................................................................21
6.5. Politetrafloroetilen (PTFE)...........................................................................................22
6.6. Polivinilklorür (PVC)...................................................................................................22
6.7. Polidimetilsiloksan (PDMS).........................................................................................22
6.8. Polikarbonat (PC)........................................................................................................22
6.9. Naylon (nylon)..............................................................................................................22
6.10. Poliüretanlar (PÜ).......................................................................................................22
7. KOMPOZİT BİYOMALZEMELER..............................................................................23
8. DİŞ İÇİN BİYOMALZEMELER...................................................................................25
8.1 İmplant Malzemeler.......................................................................................................25
8.1.1. Dental İmplantlarda Kullanılan Metal ve Alaşımlar.................................................25
8.1.1.1. Titanyum.................................................................................................................26
8.1.1.2. Soy Metal Alaşımları..............................................................................................29
8.1.1.3. Baz Metal Alaşımları..............................................................................................30
8.2. Ortodontik Malzemeler.................................................................................................31
8.2.1. Diş hekimliğinde Kullanılan Ortodontik Teller.........................................................31
8.2.1.1. Östenitik Paslanmaz Çelikler..................................................................................32
8.2.1.2. Kobalt-krom-nikel Alaşımı.....................................................................................33
8.2.1.3. Nikel-titanyum Alaşımı..........................................................................................33
8.2.1.4. Beta-titanyum Alaşımı............................................................................................34
8.2.1.5. Yeni/deneysel Ortodontik Teller............................................................................35

ii
8.2.1.6. Fiber Optik-Plastik Teller.......................................................................................35
8.2.1.7. Kompozit Teller......................................................................................................36
8.3. Dental Seramik Malzemeler.........................................................................................36
8.3.1. Porselen Dişler...........................................................................................................36
8.3.2. Porselen Dişlerin Sınıflandırılması............................................................................36
8.7.2.1. Kramponlu Dişler...................................................................................................36
8.7.2.2. Kramponsuz (Diyatorik) Porselen Dişler...............................................................37
8.7.3. Porselen Laminate Veneerler.....................................................................................37
8.4. Diş Dolgu Malzemeleri................................................................................................38
8.4.1. Amalgam Dolgu........................................................................................................38
8.4.2. Kompozit Dolgu Maddeleri.......................................................................................39
8.5. Dişçilikte Kullanılan Diğer Metal ve Alaşımlar...........................................................40
8.5.1. Altın...........................................................................................................................40
8.5.2. Platin..........................................................................................................................40
8.5.3. Paladyum...................................................................................................................41
9. SONUÇLAR VE İRDELEME........................................................................................42
KAYNAKÇA......................................................................................................................43

iii
iv
1. GİRİŞ

Biyomedikal ürünlerde kullanılacak malzemelerin, biyolojik sistemlerle etkileştiğinde

uyum sağlayabilmeleri ve yan etki oluşturmamaları için yoğun çaba harcanmaktadır. Gün
geçtikçe önemi ve uygulama alanı artan biyouyumlu, güvenilir ve etkin olan
biyomalzemeler, insan vücudundaki organ ya da dokuların işlevlerini yerine getirmek veya
desteklemek amacıyla kullanılan malzemeler olup, sürekli olarak veya belli aralıklarla
vücut sıvıları ile temas halindedirler. Bilimsel anlamda yeni bir kavram olmasına karşın,
uygulamada biyomalzemelerin kullanımı, tarihin çok eski zamanlarına kadar
uzanmaktadır. Mısır mumyalarında bulunan yapay göz, burun ve dişler bunun en güzel
kanıtlarıdır. Altın’ın diş hekimliğinde kullanımı, 2000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır.
Bronz ve bakır kemik protezlerinin kullanımı, milattan önceye kadar gitmektedir. Bakır
iyonunun vücudu zehirleyici etkisine karşın 19. yüzyıl ortalarına kadar daha uygun
malzeme bulunamadığından bu protezlerin kullanımı devam etmiştir. 19. yüzyıl ortasından
itibaren yabancı malzemelerin vücut içerisinde kullanımına yönelik ciddi ilerlemeler
kaydedilmiştir. İnsan vücudunda kullanılmak üzere geliştirilen ilk metal protez vitalyum
alaşımı (Co-Cr-Mo) olup, 1938 yılında üretilmiş ve kemik kırıklarında plaka ve vida olarak
kullanılmıştır. 1960’lara kadar kullanılan bu protezler, korozyona uğradığında ciddi
tehlikeler oluşturmuştur. 1972’de alumina ve zirkonya, herhangi bir biyolojik olumsuzluk
oluşturmaksızın protezlerde kullanılmaya başlanmış, ancak inert yapıdaki bu seramiklerin
dokuya bağlanmaları zayıf olduğundan bir takım sorunlarla karşılaşılmıştır. Hench
tarafından geliştirilen (45S5-Bioglass®) biyocam ve hidroksiapatit gibi biyoaktif
seramikler ile bu problem kısmen de olsa çözülmüştür. Woodard tarafından yapılan bir
söyleşide; Hench, biyocamın geçmişini şöyle anlatmaktadır: 1967 yılında Amerikan
ordusunda ki bir albay, Vietnam’daki genç askerlerin aldığı korkunç yaralar nedeni ile
silah yerine, genç insanlara yardım etmesini Hench’e teklif eder. Bu tekliften sonra Hench,
yeni bir araştırma konusu oluşturur. Vücut yabancı maddeleri neden reddediyor? Kemikte
Kalsiyum (Ca) ve Fosfat (P) olduğundan vücut, camları, seramikleri ve cam seramikleri
reddetmeyeceğini ve vücut ile uyumlu olabileceğini düşünüp, projesini orduya teklif eder.
Hench ve arkadaşları, çalışmaları sonucunda (45S5-Bioglass®) adı ile anılan ve 1972
yılında bir Babun’a uygulanan biyoglas dişlerin yapışmasını inceleyerek, biyoseramikler
konusunda bir dönüm noktasına imza atmışlardır. İlk başarılı sentetik protezler iskeletteki
kırıkların tedavisinde kullanılan kemik plakalarıdır. Bunu 1950’lerde kan damarlarının
değişimi ve yapay kalp vanalarının geliştirilmesi, 1960’larda da kalça protezleri izlemiştir.
Kalp ile ilgili cihazlarda esnek yapılı sentetik bir polimer olan poliüretan kullanılırken,
kalça protezlerinde paslanmaz çelikler tercih edilmiştir. Bunun yanı sıra, ilk olarak
1937’de diş hekimliğinde kullanılmaya başlanan (PMMA) Polimetilmetakrilat ve yüksek
molekül ağırlıklı polietilen de kalça protezi olarak kullanılmıştır. II. Dünya Savaşından
sonra Poliamid, damar protezlerinde kullanılmıştır. 1970’lerde ilk sentetik, bozunur
yapıdaki ameliyat ipliği, Poliglikolikasit’den üretilmiştir. Kısacası, son 30 yılda 40’ı aşkın
metal, seramik ve polimer, vücudun 40’dan fazla değişik parçasının onarımı ve
yenilenmesi için kullanılmıştır. Biyomalzemeler, yalnızca protez olarak değil,
ekstrakorporeal cihazlarda (vücut dışına yerleştirilen ama vücutla etkileşim halindeki
cihazlar), çeşitli eczacılık ürünlerinde ve teşhis kitlerinde de yaygın olarak
kullanılmaktadır. Ancak, halen biyomalzemelerde aşılamamış sorunlar da vardır. Bunların
çözümünde doku mühendisliği ve gen tedavisi alternatif yaklaşımlar sunmaktadır.
Özellikle nanoteknoloji, bilişim teknolojileri ve imalat yöntemlerindeki gelişmelere paralel
olarak daha mükemmel biyomalzemelerin geliştirilmesi hedeflenmektedir

1
2. BİYOUYUMLULUK

Biyouyumluluk bir biyomalzemenin en önemli özelliği olup malzeme ve vücut sıvılarının

kimyasal etkileşimi ve bu etkileşimin fizyolojik sonuçlarının vücuda ne kadar zarar verip
vermediğidir. Bununla birlikte araştırmacılar bu terimi malzemelerin biyolojik
performanslarını belirtmek için kullanmışlardır. Bir malzemenin biyouyumlu olması için
bulunduğu canlıdaki fizyolojik ortam tarafından kabul edilmesi gerekir.

Biyouyumluluğun çok net bir tanımının olmaması, kullanılacak malzemenin hem türüne
hem de vücudun neresinde ne amaçla kullanılacağına bağlı olmasından kaynaklanmaktadır.
Örneğin; direkt kanla temas edecek malzemeyle, direkt kemikle temas edecek malzemenin
biyouyumluluk tanımları birbirinden çok farklı olacaktır. Örneğin vücut sıvılarının pH
değeri farklı dokulara göre 1 ila 9 arasında değişir. Günlük aktivitelerimiz sırasında
kemiklerimiz yaklaşık 4MPa, tendonlar ise 40-80 MPa değerinde gerilime maruz kalır.
Biyomalzemelerin tüm bu zor koşullara dayanıklı olması gerekir. Belirli koşullar altında,
bazı malzemeler vücut tarafından kabul görürken, aynı malzemeler, koşullar değiştiğinde
vücut tarafından reddedilebilmektedir.

Biyomalzemeler, kendilerini çevreleyen dokuların normal değişimlerine engel olmayan ve

dokuda istenmeyen tepkiler (iltihaplanma, pıhtı oluşumu vb.) oluşturmayan malzemelerdir.
Bazı araştırmacılar, biyouyumluluk terimini biraz genişleterek, biyomalzemenin yapısal ve
yüzey uyumluluğunu ayrı ayrı tanımlamışlardır. Yüzey uyumluluğu, bir biyomalzemenin
vücut dokularına fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak uygun olmasıdır. Yapısal
uyumluluk ise, malzemenin vücut dokularının mekanik davranışına sağladığı optimum
uyumdur. Biyouyumluluğu yüksek olan malzemeler, bedene yerleştirilebilir cihazların
hazırlanmasında kullanılmaktadır. Ancak halen mükemmel biyouyumluluğa sahip bir
malzeme sentezi gerçekleştirilebilmiş değildir.

Biyouyumluluğu yüksek olan malzemeler, kısacası biyomalzemeler metaller, seramikler,

polimerler ve kompozitler olmak üzere 4 gruba ayrılırlar. Her malzemenin kendine özgü
uygulanabilme alanı vardır. Örneğin polimerler çok değişik bileşimlerde ve şekillerde (lif,
film, jel, boncuk, nanopartikül) hazırlanabilmeleri nedeniyle biyomalzeme olarak geniş bir
kullanım alanına sahiplerdir. Bunun yanında, örn. ortopedik alanda mekanik
dayanımlarının zayıf olduğu, sıvıları yapısına alarak şişebilir veya istenmeyen toksik
ürünler (monomer, antioksidan gibi) salgılayabilir olmaları, sterilizasyon işlemlerinin
(otoklavlama, etilen oksit, 60Co radyasyonu) polimer özelliklerini etkilemesi olumsuz
özellikleridir. Metallerin, sağlamlıkları, şekillendirilebilir olmaları ve yıpranmaya karşı
dirençli olmaları bazı uygulamalarda tercih edilebilmelerini sağlamıştır. Ancak
biyouyumluluklarının düşük olması, korozyona uğramaları, dokulara göre çok sert
olmaları, yüksek yoğunlukları ve alerjik doku reaksiyonlarına neden olabilecek metal
iyonu salımı bu malzemelerin kullanım alanlarını sınırlandırmıştır. Seramiklerin ise
biyouyumlulukları son derece yüksektir ve korozyona dayanıklı malzemelerdir. Bunun
yanında, kırılgan olmaları, esnek olmamaları, yüksek yoğunluğa sahip olmaları bu
malzemelerin dezavantajlarıdır. Homojen özellik gösteren ve kullanım açısından
dezavantajlara sahip olan tüm bu malzeme gruplarına alternatif olarak da kompozit
malzemeler geliştirilmiştir. Canlı dokuya yerleştirilen tüm malzemeler, bu dokudan tepki
alırlar. Bu tepki, doku-implant ara yüzeyinde oluşur ve dokunun tipine, yaşına, ara yüzey
hareketliliğine, vücut sıvısının sirkülasyonuna, implantın fiziksel ve kimyasal özelliklerine,
yüzey morfolojisine vb. özelliklere bağlı olarak değişir.

2
 3. BİYOMALZEMELERİN SINIFLANDIRILMASI

Genel olarak biyomalzemeler:

 Doku ile etkileşimlerine göre

 Problem türüne göre
 Kullanıldığı doku ve organ türüne göre
 Kullanıldıkları vücut sistemlerine göre
 Malzeme cinsine göre sınıflandırmak mümkündür.

Tablo 3.1. Biyomalzemelerin doku ile etkileşimlerine göre sınıflandırılmaları ve

biyomalzeme örnekleri
Biyomalzeme Tipi Doku ile Etkileşimi Biyomalzeme Örnekleri
Biyoinert Mekanik bağ Al, Zr, Ti oksitler
Biyoaktif Kimyasal bağ yapar HA, biyoaktif cam, cam
seramikler
Biyobozunur Yer değiştirir TCP (Trikalsiyum fosfat)

Şekil 3.1. Biyoaktivitesine göre biyomalzemelerin sınıflandırılması. (a) biyoinert, (alümina

dental implant), (b) biyoaktif, metalik bir dental implant üzerine hidroksiapatit
[Ca10(PO4)6(OH)2] kaplama, (c) yüzey aktif, biyocam yada A-W cam, (d) biyobozunur, tri-
kalsiyum fosfat implant [Ca3(PO4)2]

Tablo 3.2. Problem türüne göre sınıflandırma

Problem Türü Örnek
Hastalıklı veya yaralı parçanın Yapay diz protezi
değiştirilmesi
İyileşmeye yardımı Ameliyat iplikleri, kemik plaka ve vidaları
Fonksiyonlu iyileşme (daha iyi görev Kalp pili, kontakt lens
yapma)
Fonksiyonel anormalliği azaltmak Harrington omurga çubuğu
Tedavi yardımı Kateter

3
Tablo 3.3. Biyomalzemenin kullanıldığı doku veya organ türüne göre sınıflandırma
Doku/Organ Örnek
Kalp Kalp pili, yapay kalp kapakçığı
Ciğer Oksijen makinesi
Göz Kontakt lens
Kemik Kemik plakası, kemik çimentosu
Böbrek Diyaliz makinesi

Tablo 3.4. Kullanıldıkları vücut sistemlerine göre sınıflandırma

Sistem Örnek
İskelet sistemi Kemik plakası, total kalça protezi
Kas sistemi Ameliyat ipliği
Dolaşım sistemi Kalp kapakçığı
Solunum sistemi Oksijen makinesi
Boşaltım sistemi Kateter

Malzeme cinsine göre biyomalzemeler :

 Metaller ( Ti, Paslanmaz çelik, Co-Cr alaşımları vb.); Yüksek mukavemetli, yüksek
tokluğa sahip, sünek, korozyona uğrayabilir, yoğunlukları yüksektir. Örnek; Kalça/eklem
protezleri, kemik plakaları, diş implantları olarak kullanılabilir.
 Polimerler ( Nylon, Slikon, Teflon vb.); Rezilyans yüksek, üretimleri kolay, düşük
mukavemetli, zamanla deforme olabilir ve bozulabilirler. Örnek; Ameliyat iplikleri, suni
kan damarları, kalça yuvalarında kullanılabilirler.
 Seramikler ( Al2O3, HAP, TCP, karbon esaslılar ); Biouyumlulukları yüksek, inert, basma
mukavemetleri iyi, gevrek, üretimleri zor, rezilyansları (toklukları) düşüktür. Örnek; Diş
hekimliğinde, kalça yuvalarında kullanılabilirler.
 Kompozitler (C-C ); Mukavemetli, şekil olarak istenilen şekil verilebilir, bileşim
istenildiği gibi ayarlanabilir, üretimleri zordur. Örnek; Eklem implantlarında, diş
hekimliğinde ve kalp kapakçığı yapımında kullanılabilir.

4
4. METALİK BİYOMALZEMELER

Metalik biyomalzemelerin dezavantajları biyouyumluluklarının düşük olması, korozyona

uğramaları, dokulara göre çok sert olmaları, yüksek yoğunlukları ve alerjik doku
reaksiyonlarına neden olabilecek metal iyonu salımıdır. Kristal yapıları ve sahip oldukları
güçlü metalik bağlar nedeniyle üstün mekanik özellikler taşıyan titanyum ve titanyum
alaşımları, paslanmaz çelikler, altın ve kobalt gibi metal ve metal alaşımlarının
biyomalzeme alanındaki payı büyüktür. Bir yandan ortopedik uygulamalarda eklem protezi
ve kemik yenileme malzemesi olarak kullanılırken, diğer yandan yüz-çene cerrahisinde, diş
implantında ya da kalp-damar cerrahisinde yapay kalp parçaları, kateter, vana ve kalp
kapakçığı olarak da kullanılmaktadırlar. Teşhis ve tedavi amaçlı kullanılan biyomedikal
cihazların üretiminde de metalik biyomalzemeler tercih edilmektedir. Biyomedikal
ürünlerde kullanılan bazı metalik biyomalzemelere ait yoğunluk değerleri, Tablo 4.1’de
verilmiştir.

Tablo 4.1. Metalik biyomalzemelere ait yoğunluk değerleri

Malzeme Yoğunluk (g/cm3 )
Ti ve alaşımları 4.5
316 paslanmaz çelik 7.9
CoCrMo 8.3
CoNiCrMo 9.2
NiTi 6.7

İnsan vücudunda kullanılmak üzere geliştirilen ilk metal, “Vanadyum Çeliği” olup, kemik
kırıklarında plaka ve vida olarak kullanılmıştır. Vanadyum çeliği; % 0,7-1,4 Cr ve % 1,5-
2,5 Vanadyum ihtiva eden çeliktir. En önemli özelligi mukavemet ve elastikiyetini uzun
zaman muhafaza etmesidir. Protez üretiminde kullanılan, demir, krom, kobalt, nikel,
titanyum, tantal, molibden, niyobyum ve tungsten gibi çok sayıda metal, az miktarda
kullanılmak koşuluyla canlı vücuduna uygunluk göstermektedir. Vücut içerisinde fazla
miktarda bulunması zararlı olan bu metaller, metabolizmik faaliyetler sırasında da
oluşabilmektedir. Örneğin, B12 vitamininin sentezlenmesinde kobaltın, kırmızı kan hücre
fonksiyonlarında gerekli olan demirin meydana gelmesi gibi. Metal protezlerin
biyouyumluluğu, vücut içerisinde (in-vivo environment) korozyona uğramalarıyla ilgilidir.
Korozyon, metallerin çevreleriyle istenmeyen bir kimyasal reaksiyona girerek oksijen,
hidroksit ve diğer başka bileşikler oluşturarak bozunmasıdır. İnsan vücudundaki akışkan,
su, çözünmüş oksijen, protein, klorür ve hidroksit gibi çeşitli iyonlar içerir. Bu nedenle,
insan vücudu biyomalzeme olarak kullanılan metaller için oldukça korozif bir ortamdır.
Malzeme, korozyon sonucunda zayıflar, daha da önemlisi korozyon ürünleri doku içerisine
girerek hücrelere zarar verebilirler. Bu yüzden in-vivo kullanılacak metal protezlerin,
serum, tükürük veya farklı sentetik tampon çözeltiler içinde test edilmeleri gereklidir.
Biyomalzeme olarak kullanılan metallerin önemli olanları aşağıda sıralanmaktadır.

5
Şekil 4.1. Metalik implantların vücutta bazı bulunma yerleri

4.1. Çelikler

Çelikler genel olarak iki ana gruba ayrılırlar. Demir, karbon, silisyum, mangan ve az
miktarda fosfor ve kükürt’ten oluşan çelik, karbon çeliği olarak adlandırılır. %1‘den daha
düşük karbon içeriğine sahip ve diğer metaller ve ametalleri de içerecek şekilde hazırlanan
çelik ise alaşımlı çelik olarak isimlendirilir. Bu gruptaki çelikler, karbon çeliğine göre daha
pahalıdır ve işlenmeleri de daha zordur. Ancak, korozyon ve ısıl dirençleri çok daha
yüksektir. Alaşımlı çelikler; alüminyum, krom, nikel, kobalt, bakır, mangan, molibden,
fosfor, silisyum, kükürt, titanyum, tungsten ve vanadyum içerebilirler. Alüminyum,
aşınmaya karşı direnci artırırken, yüksek miktarlarda eklenen krom, korozyon direncini ve
ısıl direnci artırır. Bu tür çelikler, “paslanmaz çelik” olarak adlandırılırlar.

Biyomalzeme olarak yaygın kullanılan paslanmaz çelik 316L olarak bilinir. “L”, karbon
içeriğinin düşük olduğunu belirtmek için eklenmiştir. Bu çelik, 1950’li yıllarda 316
paslanmaz çeliğin karbon içeriği, ağırlıkça %0.08’den %0.03’e düşürülerek hazırlanmıştır.
316L’nin, %60-65’i demir olup, %17-19 krom ve %12-14 nikelden oluşur. Yapısında az
miktarda azot, mangan, silisyum, kükürt, fosfor ve molibden de bulunur.

6
Şekil 4.2. Paslanmaz çelikten imal edilmiş iç eklem açılı, dış eklem düz, gizli kilitli eklem
modelleri

Şekil 4.3. Paslanmaz çelik kalça protezi

Şekil 4.4. Hasarlı kalça eklemi ve implantasyon sonrası görüntüsü

7
4.2. Kobalt ve Alaşımları

Bu malzemeler, kobalt-krom alaşımlarıdır. Temel olarak CoCrMo (kobalt-krom-molibden)

alaşımı ve CoNiCrMo (kobalt-nikel-krom-molibden) alaşımı olmak üzere iki tür alaşımdan
söz edilir. CoCrMo alaşımı, uzun yıllardan beri dişçilikte ve son zamanlarda yapay
eklemlerin üretiminde kullanılmaktadır. CoNiCrMo alaşımı ise daha yeni bir malzeme
olup, fazla yük altındaki eklemlerde (diz ve kalça gibi) ve protezlerde kullanılmaktadır. Bu
tür alaşımların bileşimleri, temel olarak ağırlıkça %65 kobalt ve geri kalanı kromdan
oluşur. Cr miktarının artırılması alaşımın katı çözeltilere karşı olan korozyon dayanımını
daha da arttırmaktadır. Mo ilavesiyle, malzemenin yapısındaki tanelerde küçülme
olduğundan dolayı malzemenin mekanik özelliklerinin iyileştiği görülmüştür. Co içeren
alaşımların elastik modülü, paslanmaz çeliğinkinden daha büyüktür.

4.3. Titanyum ve Titanyum Alaşımları

Titanyumun, biyomalzeme üretiminde kullanımı 1930’lu yılların sonlarıdır. Fiziksel ve

kimyasal açıdan üstün özellikler gösteren titanyum, 316 paslanmaz çelik ve kobalt
alaşımlarına göre daha hafif bir malzemedir (Tablo 4.1). Özgül ağırlığı=4.5 gr/cm 3. Ergime
sıcaklığı 1680oC olan ve oda sıcaklığında sıkı dizilmiş hekzagonal kafes yapısına sahip bir
metaldir. Adını Yunan mitolojisinin güçlü tanrıları Titanlardan alır. Saf metalde
oksitlenmenin ilerlemesini ve korozif kimyasal maddelerle tepkimeyi engelleyici katı bir
oksit tabakası oluşturması sonucu, titanyum korozyona karşı direnç kazanmıştır. Titanyum
implant yüzeyinde oluşan oksit tabakasının, titanyum oksit (TiO2)’ye benzediği ve metal-
oksit ara yüzeyindeki oksitlerin karışımını değiştirdiği rapor edilmiştir. Titanyumun elde
edilmesi ve işlenmesi çok zor olduğundan metal olarak kullanılması çok özel alanlarla
sınırlandırılmıştır. Buna karşılık gerek titanyum mineralleri gerekse titanyum oksidin
(TiO2) geniş kullanım alanları vardır. En önemli titanyum mineralleri; rutil, anatase ve
ilmenit’tir. TiO2 (rutil ve anatase), tetragonal sistemde kristallenir. FeTiO3 (ilmenit) ise
trigonal sistemde kristallenir.
Titanyumun avantajları:

 Uzun süreli implantasyonda (deri içine yerleştirme) en iyi biyouyumluluk.

 Enjekte edilen maddelerle birlikte, kimyasal reaksiyona girme olasılığı en azdır.
 Manyetik olmadığından, MR (Mağnetik Rezonans) için uyumludur.
 Yoğunluğu düşük olduğundan dolayı, hafif ağırlıktadır.
 Hipoalerjiktir (alerjik özelliği az).

Son yıllarda titanyum ve titanyum alaşımlarının, medikal ve dental uygulamasında ciddi

bir artış görülmektedir. Geleneksel olarak titanyum kullanımı uzay, uçak ve deniz sanayi
alanlarında yoğunlaşmıştır. Metalin, dayanıklılık ve rijit yapısı, düşük özgül ağırlığı ve
göreceli hafif oluşu, yüksek ısılara dayanıklılığı ve korozyona karşı direnci kullanımın bu
özel alanlarda yaygınlaşmasına neden olmuştur. Son otuz yılda metalin yeni işleme
yöntemlerinin gelişimine paralel olarak biyomedikal ürünlerdeki kullanımı artmaktadır.
Bugün titanyum ve alaşımları kalça diz ve omuz protezleri, protez eklem, cerrahi splint,
damar stentler ve bağlayıcıları, dental implant, kuron köprü ve parsiyel protez yapımında
kullanılmaktadır. Metalin mekanik özelliklerini geliştirmek için; örneğin, alüminyum,
vanadyum ve demir gibi metallerle alaşımı yapılır. Uluslararası ASTM, dört çeşit ticari saf
titanyumu ve Ti6AI4V, “Tİ6AI4V ekstra az boşluklu” ve TiAlNb olmak üzere, üç
titanyum alaşımını standart olarak tanımlamaktadır. Titanyum çok reaktif bir metal olup,

8
korozyona karşı yüksek direncini, hızla oluşan bu koruyucu oksit tabakasına borçludur.
Kimyasal kompozisyonu, Tablo 4.2’da, mekanik özellikleri de Tablo 4.3’de verilen, düşük
yoğunluklu ve yüksek dayanımlı titanyum, hafif protezlerin yapımında kullanılmaktadır.

Tablo 4.2. Ti6Al4V malzemeye ait kimyasal kompozisyon

Element Ti N C H Fe O Al V Diğer.
% Kalan 0.05 0.08 0.0125 0.25 0.13 5.5- 3.5- 0.1-0.4
6.5 4.5

Tablo 4.3. Ti6Al4V malzemeye ait mekanik özellikler

Malzeme Akma ger. Çekme Ger. % Uzama Oranı % Büzülme
(MPa) (MPa) Oranı
Ti6Al4V 795 860 10 25

Yüksek reaksiyona meyilli olma özelliği aynı zamanda titanyumun arzu edilen birçok
özelliğinin oluşumuna neden olmaktadır. Neredeyse anında oksit olarak, metal yüzeyinde
yaklaşık 10 nanometre kalınlığında dirençli ve stabil oksit katmanı oluşur. Bu oksit
katmanı kıymetli metallerde olduğu gibi yüksek biyouyumlu bir yüzey ve korozyona
karşın direnç özelliği sağlar. Ayrıca bu oksit katmanı porselene kaynaşma, polimere
yapışma ve implantlarda plazma püskürtme veya çekirdek apatit ile kaplama yöntemlerine
katkıda bulunmaktadır. Titanyum uzun süreden beri kemik içi implantı olarak
kullanılmaktadır. Kemik içi implantlar çubuk, post ve blade şeklinde saf veya alaşımlı
titanyumdan yapılmaktadır. İmplant yüzeyindeki oksit tabakasının inert etkisi, fizyolojik
sıvı, protein, sert ve yumuşak dokunun metal yüzeyini kavramasını sağlar.

Canlı doku ve implantın statik ve fonksiyonel olarak bu birleşme işlemine, osteointegration

denilmektedir. Kemik ile titanyum yüzey arasındaki bağı tanımlamak için
“osteointegration” terimini ilk kez ortaya koymuştur. “Bio-integration”, biyoaktif bir
yüzeyde kemik gelişimini tetiklemek iki kemik ile implant arasındaki bağı direk etkiler.
Biyoaktivite lifli doku arasına girmeksizin bir malzemenin canlı dokuya bağlanma
özelliğidir. Kemikle bağlanması iyi olan ve doku tarafından kabul edilirliği yüksek olan
titanyum, yerleştirildikten sonra vücudun bir parçası haline gelir. Bu da implanta
maksimum dayanım sağlamaktadır. Şekil 4.5’da Titanyum alaşımlarından yapılmış protez
takımı görülmektedir.

9
Şekil 4.5. Titanyum alaşımından yapılmış protez takımları

Şekil 4.6. Titanyum alaşımlarından üretilmiş protezler

Şekil 4.7. Kalça protezi

10
Şekil 4.8. Diş protezi

4.4. Dental Amalgam

Amalgam bileşenlerinden biri civa olan alaşıma denir. Amalgam; bakır, gümüş, kalay ve
çinko’dan oluşan alaşımın civa ile karıştırılması sonucu hazırlanan sert ve dayanıklı bir
malzemedir. Civa, oda sıcaklığında sıvı fazda olur ve diğer metallerle reaksiyona girmesi
sonucu, bir oyuk içini doldurulabilecek plastik kütle halini alır. Bu özelliğinden dolayı
amalgam, diş dolgu maddesi olarak kullanılır. Estetik olmaması ve civa içermesi, başlıca
olumsuz yanlarıdır. Son yıllarda amalgamın içerdiği civanın çevresel etkileri önem
kazanmış ve civanın doğa için zararlı bir atık olmasından dolayı, bir çok Avrupa Ülkesinde
amalgam kullanımı, büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Ancak,tüm tartışmalara karşın, diş
dolgusunda kullanılan amalgamdaki civanın sistemik toksik etkisi, gösterilebilmiş değildir.

Şekil 4.9. Amalgam diş dolgu maddesi uygulama sonrası görüntüsü

4.5. Altın

Genellikle diş protezlerinde kullanılır. Altın ve altın alaşımları kararlılık, korozyon direnci
ve uzun ömürlü oluşlarından dolayı diş tedavisi açısından yararlı metallerdir. Altın
alaşımları, saf altına göre daha iyi mekanik özelliklere sahip olduklarından, dökme
işlemine tabi tutulurlar. Bu alaşımların %75 veya daha fazlası altın, geri kalan kısmı ise
soy metallerden oluşur. Bakır dayanımı artırır. Platin de aynı etkiyi gösterir. Ancak %4‘ten
fazla eklenirse, alaşımın erime sıcaklığı artarak işlenmesi zorlaşır. Az miktarda çinko

11
ilavesiyle, erime sıcaklığı düşürülür. %83’ten fazla altın içeren yumuşak alaşımlar fazla
yük altında kalmayacak şekilde dolgu malzemesi olarak kullanılır. Daha az altın içeren
alaşımlar ise daha serttirler ve yüke karşı dayanımları daha yüksektir. Bu nedenle kaplama
malzemesi olarak kullanılırlar.

Şekil 4.10. Altın protez

4.6. Nikel-Titanyum Alaşımları

Bu alaşımlar, deforme edildikten sonra, ısıtıldıkları zaman ilk şekillerine dönebilme

özelliğine sahiptirler. Bu özellik, (Shape Memory Effect-SME) “şekil hafıza etkisi” olarak
adlandırılır. Bu alaşımın SME etkisi, ilk olarak Buehler ve arkadaşları tarafından
gözlemlenmiştir. Şekil hafıza etkisinin gerekli olduğu bazı biyomalzeme uygulamaları, diş
köprüleri, kafatası içerisindeki damar bağlantıları, yapay kalp için kaslar ve ortopedik
protezlerin üretiminde kullanılırlar.

TiNi alaşımları insan vücudunda yapay olarak, sert dokuların cerrahi aşılamalarında
kullanılmaktadır. Nikel ve titanyumdan (%49/51 Ni) oluşan deformasyon sonrası sıcaklığa
bağlı olarak şekil hafıza özelliği gösteren alaşıma Nitinol denir. Alaşım oranı ağırlıkça
%49/51Ni oranlarında hazırlanan bu alaşım 1310ºC’de sıvı hale ulaşmaktadır.

Şekil 4.11. Dental implant- Nitinol

4.7. Diğer Metaller

Tantal, mekanik dayanımın zayıflığından ve yüksek yoğunluğundan dolayı yaygın

kullanıma sahip olmayan bir maddedir. En önemli uygulaması, plastik cerrahisinde
ameliyat ipliği olarak kullanımıdır. Platin ve gruptaki soy metaller yüksek korozyon

12
direncine sahiptirler, fakat mekanik özellikleri zayıftır. Bu metaller, kalpte atınımların
bağlamasını uyaran otonom merkezde elektrot olarak kullanılırlar.

13
 5. BİYOSERAMİKLER

Seramikler yıllar öncesinde ateşin keşfiyle, kilin seramik çanak çömleğe dönüştürülmesi,
insan topluluklarının göçebe avcılıktan yerleşik tarımsal yaşama geçişinde en büyük faktör
olmuştur. Seramiklerin insan yaşamında oluşturduğu bir diğer büyük gelişme ise,
geçtiğimiz 40 yıl içinde vücudun zarar gören veya işlevini yitiren organlarının onarımı,
yeniden yapılandırılması veya yerini alması için özel tasarımlı seramiklerin geliştirilmesi
ve kullanımıyla gerçekleşmiştir. Bu amaçla kullanılan seramikler, “biyoseramikler” olarak
adlandırılırlar. Biyoseramikler, polikristalin yapılı seramik (alümina ve hidroksiapatit),
biyoaktif cam, biyoaktif cam seramikler veya biyoaktif kompozitler (polietilen–
hidroksiapatit) şeklinde hazırlanabilmektedir. İnorganik malzemelerin önemli bir grubunu
oluşturan bu malzemeler, sağlık sektöründe çok çeşitli uygulamalarda kullanılmaktadırlar.
Bunlar arasında, gözlük camları, teşhis cihazları, termometreler, doku kültür kapları ve
endoskopide kullanılan fiber optikler örnek olarak verilebilir. Ayrıca sert doku implantı
olarak iskeletteki sert bağ dokusunun tamiri veya yenilenmesinde ve dişçilikte dolgu
malzemesi olarak da yaygın bir biçimde kullanılıp, “diş seramikleri” olarak da
isimlendirilirler. Bu malzemelere olan gereksinim, özellikle ilerleyen yaşa bağlı olarak
ortaya çıkmaktadır. Çünkü, kemik yoğunluğu ve dayanımı azalmakta ve kemik üreten
hücreler, yani osteoblastların yeni kemik üretiminde ve kemikte oluşan mikro çatlakların
kapanmasındaki üretkenliği azalmaktadır. Biyoseramiklerin kullanımını sınırlayan
nedenlerin en önemlileri, bazı klinik uygulamalardaki yavaş ilerleyen çatlaklar, düşük
mekanik dayanım, kırılganlık ve işlenmelerinin zor olmasıdır. Bu olumsuzlukları önlemek
için kullanılan iki yeni yaklaşımdan birisi, biyoaktif kompozitler, diğeri ise biyoaktif
seramiklerle yapılan kaplamalardır.

Şekil 5.1. Antik Mısır dönemine ait bir ayak protezi

5.1. Biyoseramiklerin Dokular İle Etkileşimi

Canlı dokuya yerleştirilen tüm malzemeler, bu dokudan tepki alırlar. Bu tepki doku-
implant ara yüzeyinde oluşur İmplant malzemeye olan doku cevabının dört türünden
bahsedilebilir:

 Malzeme toksikse, çevresindeki doku ölür.

14
 Malzeme toksik değil ve biyoinertse, değişiklik kalınlıklarda fibroz doku oluşumu
gerçekleşir.
 Malzeme toksik değil ve biyoaktifse, doku implant ara yüzeyinde bağlanma gerçekleşir.
 Malzeme toksik değil, fakat çözünür yapıdaysa, çevresindeki doku, implantın yerini alır.

Seramik implantların en ilgi çekici özelliklerinden biri, doku için zehir etkisi
oluşturmamalarıdır.

 Dokuların çok karşılaşılan bir tepkisi, dokunun implant çevresinde ipliksi

bir kapsül üretmesidir.
 Bu ipliksi doku, organizma tarafından implanta karşı bir duvar örmek için veya
implantı izole etmek için üretilir.
 Kısacası bir çeşit korunma mekanizmasıdır ve implant, zamanla ipliksi doku ile
tamamen kaplanarak doku yüzeyinden uzaklaştırılır.
 Metaller ve çok sayıda polimer, bu çeşit bir tepkiye neden olurlar.
 Alümina ve zirkonya gibi hemen inert sayılabilecek seramikler de, ara yüzeyde
ipliksi doku oluşumuna neden olurlar.

 Kimyasal reaktifliği çok yüksek olan metal implantlardaysa daha kalın ara
yüzey tabakaları oluşur.
 Ara yüzeydeki uyumluluk ve hareketlilik de tabakanın kalınlığının büyük ölçüde
etkiler.

 Üçüncü bir doku tepkisiyse, implantla doku arasındaki ara yüzeyde

bağlanmanın gerçekleşmesidir. Bu yüzey, “biyoaktif yüzey” olarak adlandırılır.
Bağlanma, implantla doku arasındaki hareketliliği engeller, ayrıca implantın vücut
tarafından dışlanmasına engellenmiş olur.

 Dördüncü tür etkileşimdeyse, implant malzeme, onarım işlemi tamamland ığında

çözünür ve kendisini çevreleyen doku tarafından emilerek yok edilir.
 Bu nedenle emilebilir (rezorbe edilebilir) cinste biyomalzeme kullanıldığında, bu
malzemenin vücut sıvılarınca kimyasal açıdan parçalanabilir yapıda olmasına dikkat
edilmelidir.

Bozunma ürünleri de zehirli olmamalı ve hücrelere zarar vermeden dokudan

uzaklaştırılmalıdır. Tablo 5.1’de biyoseramik türüne bağlı olarak gözlenen doku cevapları
özetlenmiş bulunuyor.

15
Tablo 5.1. Biyoseramiklerin doku cevabına göre sınıflandırılması
İmplant Türü Doku Cevabı Örnek
Gözeneksiz, inert ve yoğun Çok ince fibroz doku Alümina, Zirkonya
seramikler oluşumu (morfolojik
sabitleme)
Gözenekli, inert seramikler Gözenek içerisinde doku Hidroksiapatit, HA
büyümesi (biyolojik
sabitleme)
HA ile kaplanmış metaller Doku-implant arayüzey Biyoaktif camlar
Gözeneksiz, biyoaktif bağlanması (biyoaktif Cam seramikler
seramikler sabitleme) HA
Rezorbe olan seramikler Emilme Trikalsiyum fosfat
Biyoaktif camlar

Alümina ve zirkonya, çok iyi mekanik uygunluk sağlayacak şekilde dokuya

yerleştirildiklerinde (morfolojik sabitleme) ara yüzeyde hareket oluşmayacağından, klinik
açıdan başarılı olacaklardır. Ancak, bu tür implantlar ara yüzeyde hareket olacak şekilde
yerleştirildiklerinde, fibroz kapsül birkaç yüz mikrometre kalınlığa ulaşabilir ve implant
çok çabuk gevşer. Sonuç klinik açıdan başarısızlıktır.

5.2. Biyoseramik Türleri

Taubes’in yapmış olduğu röportajda Hench, biyoseramikleri insan vücudunda protez

olarak kullanılan, metal olmayan ve inorganik yapıların karmasından oluşan genel bir terim
olarak tanımlayıp, biyoinert, biyobozunur ve biyoaktif olmak üzere üç grupta
incelenebileceğini açıklamıştır. Biyoinert seramikler, inert yapıda olan ve oksijen
iyonlarının oluşturduğu düzlemde metal iyonlarının dağılmasıyla oluşan polikristalin
seramiklerdir. İki önemli türü mevcuttur. Alümina (Al2O3) ve zirkonya (ZrO2).

5.2.1. Alümina

Yüksek yoğunluk ve yüksek saflığa (>%99.5) sahip alümina, korozyon direnci, yüksek
dayanımı ve iyi biyouyumluluk özelliğinden dolayı, kalça protezlerinde ve diş
implantlarında yaygın kullanıma sahiptir. Bu uygulamalarda kullanılan alümina, iyi tane
yapısına sahip polikristalin alfa-Al2O3’ün, 1600-1700°C sıcaklıkta sinterlenmesi sonucu
elde edilir. Alümina, 20 yılı aşkın süredir ortopedik uygulamalarda kullanılmaktadır.

16
Şekil 5.2. Alümina biyoseramik görüntüsü

Şekil 5.3. Çeşitli biyoseramik örnekleri

Şekil 5.4. 700o’de kalsine edilen Alüminanın görüntüsü

5.2.2. Zirkonya

Zirkonya da, alümina gibi bulunduğu fiziksel ortam üzerinde inert etki gösterir. Çok daha
yüksek çatlama ve bükülme direncine sahip olan zirkonya, uyluk kemiği protezlerinde
başarıyla kullanılmaktadır. Ancak uygulamalarında üç önemli problemle
karşılaşılmaktadır; Fizyolojik sıvılar nedeniyle zamanla gerilme direncinin azalması,
kaplama özelliklerinin zayıf oluşu ve potansiyel radyoaktif malzemeler içermesi. Zirkonya
içerisinde yarılanma ömrü çok uzun olan radyoaktif elementler bulunur (uranyum, toryum,
vb). Bu elementleri yapıdan ayırmak çok zor ve pahalı işlemler gerektirir. Radyoaktivite
alfa ve gama etkileşimi olarak ortaya çıkar ve alfa parçacıkları, yüksek iyonlaştırma

17
kapasitesine sahip olduklarından, yumuşak ve sert doku hücrelerini tahrip etme olasılığına
sahiptir. Radyoaktivite düzeyi düşük olduğunda da bu etkinin uzun süreli sonuçlarının
incelenmesi gerekmektedir.

Şekil 5.5. Zirkonyadan üretilmiş uyluk kemiği protezi

Şekil 5.6. TM malzemelerden üretilen implant kalça protezi (Zirkonya ile desteklenmiş
alümina seramikler)

Şekil 5.7. TM implant kalça protezinin korozyonlu yorulma deneyi

18
Şekil 5.8. 700o’de kalsine olmuş Zirkonyanın görüntüsü

5.2.3. Kalsiyum-Fosfat Seramikleri

Kalsiyum ve fosfat atomlarının çoklu oksitleri şeklindeki yapılardır. Hidroksiapatit

(HA:Ca10(PO4)6(OH)2), Trikalsiyum fosfat (Ca3(PO4)2) ve Oktakalsiyum fosfat
(CaH(PO4)3.2OH) bu yapılara örnek verilebilir. Kalsiyum fosfat bazlı biyoseramikler, tıpta
ve dişçilikte 20 yıldan beri kullanılmaktadır. Bu malzemeler, ortopedik kaplamalar ve diş
implantlarında, yüz kemiklerinde, kulak kemiklerinde, kalça ve diz protezlerinde “kemik
tozu” olarak kullanılmaktadır. Kalsiyum fosfat seramiklerin sinterlenmesi, genellikle 1000-
1500°C’de gerçekleşir ve bunu istenilen geometride sıkıştırılması izler. Tüm kalsiyum
fosfat seramikleri, değişen hızlarda biyolojik olarak bozunurlar. Şekil 5.9’da orta kulak
implantına ait bir uygulama görülmektedir.

Şekil 5.9. Orta kulak implantı

Hidroksiapatit vücut içinde kalsiyum fosfatlar içinde en kararlı olanıdır. Diğer kalsiyum
fosfatların (özellikle trikalsiyum fosfat) gerek yalnız gerek kaplama malzeme olarak
kullanıldığı durumlarda hücre içi ve hücre dışı sıvının asidik etkisiyle zamanla
çözünebildiği görülmüştür.

HA implant uygulamalarda, kemik oluşturan hücreler (osteoblast) hidroksiapatit yüzey

üzerine yapışmakta ve bunu takip eden kollojen ve kemik mineralleri direk olarak yüzeyde
büyümektedir.

19
Bu malzemenin dayanımı düşük olduğundan dolayı yük taşıyan implant/protez
uygulamalarında metal implantların üzerine kaplama malzemesi olarak kullanılmaktadırlar.
Ayrıca fazla dayanım gerektirmeyen kemik dolgu malzemesi uygulamalarında da oldukça
yaygın şekilde kullanılmaktadırlar.

Hidroksiapatit biyoseramiklerin bir diğer kullanım alanı ise oküler implant uygulamasıdır.
Biyouygunluk ve toksik olmama gibi özellikler, hidroksiapatiti oküler implant uygulaması
için ideal bir biyomalzeme yapmaktadır. Şekil 5.10’da çeşitli türde yapay gözler
görülmektedir.

Şekil 5.10. Çeşitli türde yapay gözler

5.2.4. Cam ve Cam-seramikler

Camlar, silika (SiO2) bazlı malzemelerdir. Cam seramikler, (Li/Al) Lityum/Alüminyum

veya (Mg/Al) Magnezyum/Alüminyum kristalleri içeren camlardır. Biyocamda ise, silika
gruplarının bazıları kalsiyum, fosfor veya sodyum ile yer değiştirmiştir (SiO2, Na2O, CaO,
P2O5). Böylece doku ve implant arasında kimyasal bağlanma gerçekleşir. Biyoaktif camlar
ilk kez Hench ve arkadaşları tarafından geliştirilmişve kimyasal olarak kemiğe bağlanırlar.
Bu uygulamada kullanılan biyocam (45S5-Bioglass®) (kimyasal kompozisyonu; 45%
SiO2, 24.5% CaO, 6% P2O5 ve 24.5% Na2O), HA’ya göre kemik oluşumunda daha iyi
olmasına rağmen, zayıf mekanik özelliklerinden dolayı ağırlık taşıyan mekanizmalarda
kullanılmaz.

20
6. POLİMERİK BİYOMALZEMELER

Polimerler, içersinde karbon bulunan, uzun organik molekül zincirlerinden oluşurlar. Çoğu
kristal yapıda değildir. Fakat, kristal olan ve olmayan yapıyı bir arada bulunduran türleri de
vardır. Polimerik malzemenin kristalliğinin, malzemenin özellikleri üzerinde büyük etkisi
vardır, bu nedenle yüksek kristalli malzemelerin özgül kütleleri, daha az kristalli
malzemelerin özgül kütlelerinden daha fazladır. Ayrıca malzemenin yüksek kristal oranına
sahip olması, su emilimini azaltır, gaz geçirgenliğini önler ve çözücülere karşı direncini
artırır. Zincir molekülleri çok uzun ve esnek olduklarından, birbirleriyle kolayca
bağlanabilirler ve kristal olmayan yapılar meydana getirebilirler. Asıl bağlar, sık dizilişe
engel olan iri yan atomlar bulundurduğundan, katı haldeki polimerler nispeten gevşek
dizilmiş yapıya sahiptir. Bu atom düzeni aynı zamanda kristal olmayan bir yapının da
oluşmasına yol açmaktadır.

Polimerlerin protez malzemesi olarak değişik yerlerde kullanımı, II. Dünya Savaşı sonrası
yapılan araştırmalar ve ihtiyaçlardan sonra hızla artmış ve tercih edilmesinde pek çok
avantajlı yanı etken olmuştur. Mekanik ve fiziksel yapısı geniş bir aralıkta değişen polimer
malzemelere, ince iplik, şeffaf film, kalın levha, blok yada profil gibi çok değişik şekil
istenilen kolaylıkla verilebilir ve maliyetleri de çok düşüktür.

Tablo 6.1. Tıbbi Uygulamalardaki Polimerlerin Bazı Fiziksel Özellikleri

Polimer Uygulama Çekme Elasti Darbe Kopm Sertlik Yoğunl Su
Gerilm ste Dayanı a (Rcwe uk em
esi Modü mı Uzam ll) (g/cc) me
(Mpa) lü (J/m) ası (%)
(Gpa) (%)
LDPE Plastik 4-6 0,1- Kırılm 90- D41- 0,91- 0,01
(Polietilen) cerrahide 0,26 adı 800 D46 0,92
MDPE Kateterde 8-24 0,17- 26,7- 50- D50- 0,92- 0,01
(Polietilen) Femur vd. 0,38 850 600 D60 0,94
HDPE Mafsallarda 21-38 0,4- 26,7- 20- D60- 0,94- 0,01
(Polietilen) “ “ 1,24 1070 1000 D70 0,97
UHMWPE “ “ 21 1,0 --- 450 D65 0,94 0,01
(Polietilen) “ “
PMMA Göz 55-85 2,4- 16-75 2-7 M60- 1,2 0,1-
(Polimetil- Lenslerinde 3,3 100 0,4
metakrilat)
PU Kalbe 1-69 0,007- 1300 10- A10- 1,05- ---
(Poliüretan) yardımcı 6,9 1000 D90 1,50
cihazlarda
PLASTİK Damar 10-24 --- --- 200- A50- 1,16- 0,04
PVC Bağlantıları 400 100 1,35 -0,4
(PolivinilKlo nda
rür)
SİLİKON Rekonstr. 2,4-7 --- --- 100- A15- 1-1,15 ---
ve plastik 700 A65
cerrahide

21
Termoplastik polimerler, içlerinde bulundurdukları kristallit oranına göre geniş
değişkenlikte mekanik özelliklere sahip olurlar. Bu oran malzemenin yoğunluğunu ve
dolaylı olarak, yumuşak veya sert, sağlam veya zayıf, esnek veya kırılgan olmasını etkiler.
Kalıplama ve ekstrüzyon yolu ile elde edilebilen çeşitli polietilenlerden, en yüksek
yoğunluğa sahip olanının kısa adı olan UHMWPE, kıkırdak dokuya benzer, yüksek
dayanım ve düşük sürtünme katsayısı özellikleri nedeniyle ortopedide özellikle acetabulum
kap olarak kullanım alanı bulmuştur. Bu malzeme sayesinde, daha önce kullanılan yüksek
sürtünme katsayılı yatak malzemelerinin kullanımından vazgeçilmiştir. Saf polimer
tozundan herhangi bir şekilde (çubuk, levha, kütük) üretilebilen UHMWPE malzeme tıbbi
amaçlı kullanımında steril paketli olarak piyasya sunulur. Bu konudaki uygulanması
gereken kurallar ve özellikler ASTM F648-84 standardında belirtilmiştir. Düşük
yoğunluklu polietilen (LDPE), orta yoğunluklu polietilen (MDPE), yüksek yoğunluklu
polietilen (HDPE) gibi çeşitleri bulunan polietilenlerden düşük yoğunluklu olan çeşitleri
ise yumuşak doku yenilenmesinde plastik cerrahide ve kateter olarak kullanım alanı
bulmuştur (Tablo 6.1.).

Şekil 6.1. Kulak protezi

22
Şekil 6.2. Termoplastiklerin Kimyasal yapıları

Aşağıda ortopedide biyomalzeme olarak kullanılan bazı polimer çeşitleri ve kullanım

alanları tanımlanmıştır.

6.1. Polimetilmetakrilat (PMMA)

Hidrofobik, doğrusal yapıda bir zincir polimeridir. Oda sıcaklığında camsı halde bulunur.
Lucite ve Plexiglas ticari isimleriyle tanınır. Işık geçirgenliği, sertliği ve kararlılığı
nedeniyle göz içi lensler ve sert kontakt lenslerde kullanımı yaygındır. Yumuşak kontakt
lenslerse, aynı ailenin bir başka polimerinden hazırlanırlar. Bu polimer, metil metakrilat
metilol (–CH2OH) grubunun eklenmesiyle oluşan 2-hidroksietilmetakrilat (HEMA)
monomerinden sentezlenir. Yumuşak kontakt lensler, poli(HEMA)’nın az miktarda
etilenglikoldimetakrilat (EGDMA) ile çapraz bağlanmasıyla hazırlanırlar. Çapraz
bağlanma, sulu ortamda polimerin çözünmesini engeller ve bu durumdaki polimer “şişmiş
hidrojel” olarak adlandırılır.

6.2. Hidrojeller

Hidrojeller, suda şişebilen, çapraz-bağlı polimerik yapılara denir. Bir ya da daha çok
sayıda monomerin polimerizasyon reaksiyonu ile hazırlanırlar. Ana zincirler arasında
hidrojen bağları veya van der Waals etkileşimleri gibi bağlanmalar mevcuttur. Bu nedenle
çözünmezdirler. Hidrojeller, tıbbi uygulamalar açısından sahip oldukları üstün özellikler
nedeniyle son yıldır ilgi odağı durumundadırlar. Tıbbi uygulamalarda en yaygın olarak
kullanılan hidrojel, çapraz-bağlı PHEMA. Sahip olduğu içeriği nedeniyle, doğal dokulara
büyük benzerlik gösterir. Normal biyolojik reaksiyonlarda inert’tir. Bozunmaya dirençlidir,
vücut tarafından emilmez, ısıyla steril edilebilir, çok değişik şekil ve formlarda
hazırlanabilir.

Hidrojellerin ilk uygulaması, kontakt lensler olarak ortaya çıkar. Mekanik kararlılıklarının
oluşu, yüksek oksijen geçirgenliği ve uygun kırınım indisine sahip oluşları, kontakt
lenslerde kullanılmalarının temel nedenidir. Hidrojellerin diğer uygulamaları ise yapay
tendon materyalleri, yara iyileşmesinde biyoyapışkan madde, yapay böbrek zarları, yapay
deri, estetik cerrahide malzeme olarak kullanımları şeklinde sıralanabilir. Son yıllardaki en
önemli uygulamalardan biriyse eczacılık alanında, kontrollu ilaç salan sistemlerdeki
kullanımlarıdır. Örnek olarak insülin salımı verilebilir. Insülin salımının kontrolu, glikoz
seviyesinde artma olduğunda daha fazla insülin salabilen akıllı hidrojellerin yardımıyla
başarılabilmektedir. Pek çok glikoz-cevaplı hidrojel sistemi, pH’ya duyarlı polimerlerden
(HEMA-dimetilaminoetilmetakrilat kopolimeri) hazırlanmaktadır.

6.3. Polietilen (PE)

Tıbbi uygulamalarda yüksek-yoğunluklu polietilen (PE) kullanılır. Çünkü, düşük

yoğunluklu PE sterilizasyon sıcaklığına dayanamadan erir. PE, tüp formundaki

23
uygulamalarda ve kateterlerde, çok yüksek molekül ağırlıklı olanıysa yapay kalça
protezlerinde kullanılır. Malzemenin sertliği iyidir, yağlara dirençlidir ve ucuzdur.

6.4. Polipropilen (PP)

Polipropilen, PE’e benzer, ancak daha sert olur. Kimyasal direnci yüksek ve çekme
dayanımı iyidir. PE’nin yer aldığı uygulamalarda polipropilen de kullanılabilir.

Şekil 6.3. Parmak eklemlerinde implant malzeme olarak PP

6.5. Politetrafloroetilen (PTFE)

Politetrafloroetilen (PTFE), Teflon ticari adıyla bilinir. polietilen benzeri yapıda olup,
polietilendeki hidrojenlerin, flor atomlarıyla yer değiştirmesi sonucu sentezlenir.
Politetrafloroetilen , hem ısısal, hem de kimyasal açıdan çok kararlı bir polimer çeşididir.
Ancak, işlenmesi zordur ve çok hidrofobik (sudan çekinir) ve mükemmel kayganlığa sahip
olma özelliği taşır. Gore-Tex olarak bilinen hidrofobik formu, damar protezlerinde
kullanılır.

6.6. Polivinilklorür (PVC)

Polivinilklorür, tıbbi uygulamalarda tüp formunda kullanılır. Bu uygulamalar, kan nakli,

diyaliz (kanın makineyle süzülmesi) ve beslenme amaçlı olabilir. PVC, sert ve kırılgan bir
malzeme olmasına karşın, plastikleştirici ilavesiyle yumuşak ve esnek hale getirilebilir.
PVC, uzun-dönem uygulamalarda, plastikleştiricinin yapıdan sızması nedeniyle
problemlere yol açar. Plastikleştiriciler düşük zehirliliğe sahiptir. Yapıdan sızmalarıysa,
PVC’nin esnekliğini azaltır.

6.7. Polidimetilsiloksan (PDMS)

Polidimetilsiloksan, yaygın olarak kullanılan bir diğer polimer, karbon ana zinciri yerine
silisyum-oksijen ana zincirine sahiptir. Özelliği ise, diğer kauçuklara nazaran sıcaklığa
daha az bağımlı olmasıdır. PDMS, drenaj borularında ve kateterlerde, bazı damar
protezlerinde ve yüksek oksijen geçirgenliği nedeniyle membran oksijenatörlerde (solunum
cihazları) kullanılır. Mükemmel esneklik ve kararlılığından dolayı parmak eklemleri, kan
damarları, kalp kapakçıkları, göğüs implantları, diş, kulak, çene ve burun implantları gibi
çok sayıda protezde kullanılır.

24
6.8. Polikarbonat (PC)

Bisfenol A ve fosgenin polimerizasyonu sonucu sert bir malzeme olan polikarbonat

sentezlenir. Yüksek çarpma dayanımı nedeniyle gözlük camlarında ve emniyet camlarında,
oksijenatörler ve kalp-akciğer makinelerinde kullanılırlar.

6.9. Naylon (nylon)

Du Pont tarafından poliamid ailesine verilen genel addır. Naylonlar, diaminlerin, dibazik
asitlerle reaksiyonu sonucu oluşurlar, ya da laktomların halka açılması polimerizasyonuyla
hazırlanırlar. Naylonlar cerrahide ameliyat ipliği olarak kullanılırlar.

6.10. Poliüretanlar (PÜ)

Poliüretanlar, “yumuşak” ve “sert” segmentlerden oluşan blok ko-polimerlere denir. Kanla

uyumlulukları çok iyi olduğundan özellikle kalp-damar uygulamalarında tercih edilirler.

Tablo 6.2. İmplant olarak kullanılan polimerler ve simgeleri

CF :Karbon Fiberleri PBT :Polibutilenterepyalat
PELA :Laktik Asidin blok ko-polimeri PC :Polikarbonat
GF :Cam Fiberleri PCL :Polikaprolakton
PET :Polietilenteraftalat PMA :Polimetaakrilat
HDPE :Yüksek Yoğunluklu Polietilen PMMA :Polimetilmetaakrilat
PGA :Poli (glikolikasit) MMA :Metilmetaakrilat
KF :Kevlar Fiberi Polyglactin :PLA ve PGA’nın ko-polimeri
PHB :Polihidroksibutrat PE :Polietilen
LCP :Sıvı Kristal Polimer PP :Polipropilen
PHEMA:Poli (HEMA) yada PEA :Polietakrilat
Poli(hidroksietilmetaakrilat) PS :Polisülfon
LDPE :Düşük Yoğunluklu Polietilen PEEK :Polietherekton
PLA :Poli (Laktik asit) PTFE :Politetrafloritin
PLLA :Poli (L-Laktik-asit) PEG :Polietilen glikon
PLDLA :Poli (L-DL-Laktil asit) PU :Poliüretan
PA :Poliaktal UHMWPE :Ultra yoğunluklu polietilen
PVC :Polivinilklorür

25
7. KOMPOZİT BİYOMALZEMELER

Dokular genel olarak sert ve yumuşak dokular olmak üzere iki gruba ayrılır. Sert dokulara
örnek olarak kemik ve diş, yumuşak dokulara örnek olaraksa kan damarları, deri ve bağlar
verilebilir. Yapısal uyumluluk düşünüldüğünde, metaller ya da seramikler sert doku
uygulamaları için, polimerler ise yumuşak doku uygulamaları için seçilebilir. Metaller ve
seramiklerin “elastik modül” ile tanımlanan sertlik dereceleri, insan vücudundaki sert
dokulara oranla 10-20 kat daha fazla olur. Ortopedik cerrahide karşılaşılan en önemli
problemlerden biri, kemikle metal ya da seramik implantın sertlik derecesinin birbirini
tutmamasıdır. Kemik ve implanta binen yükün paylaşılması doğrudan bu malzemelerin
sertliğiyle ilgilidir. İmplantın sertlik derecesinin,temasta olduğu dokularla aynı olacak
şekilde ayarlanması, kemikte oluşacak deformasyonları engeller. Kullanımdaki tüm bu
olumsuzlukları ortadan kaldırmak amacıyla, liflerle güçlendirilmiş polimerik malzemeler,
yani polimer kompozitler alternatif olarak sunulmaktadır. “Kompozit”, farklı kimyasal
yapıdaki iki ya da daha fazla sayıda malzemenin, sınırlarını ve özelliklerini koruyarak
oluşturduğu çok fazlı malzeme olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla kompozit malzeme,
kendisini oluşturan bileşenlerden birinin tek başına sahip olamadığı özelliklere sahip olur.
Kompozit malzeme, “matris” olarak adlandırılan bir malzeme içerisine çeşitli güçlendirici
malzemelerin katılmasıyla hazırlanır. Matris olarak çeşitli polimerler, güçlendirici olaraksa
çoğunlukla cam, karbon ya da polimer lifler, bazen de mika ve çeşitli toz seramikler vücut
içi uygulamalarda güvenle kullanılabilir.

Seramik tipli kırılgan bir kafes sisteme sahip olan kemik de hidroxyapatite, collagen ve
yumuşak polimerik protein bir dokudan oluşan organik bir kompozisyondur. İçersindeki bu
maddelerin kemiğe kazandırdığı üstün özellikler sayesinde kemik doku, mekanik ve
biyolojik bakımdan mükemmel bir yapıya sahiptir.

26
Şekil 7.1. Ortopedide kullanılan Çeşitli Kompozitler ve Kullanım Yerleri

27
8. DİŞ İÇİN BİYOMALZEMELER

Biyomalzemelerin çok miktarda ve çeşitte kullanıldığı alanlardan biri de diş hekimliğidir.

Biyomalzemeler dolgu maddesi, diş implantı olarak ve diş dokusunun yeniden
oluşturulmasında etkindirler.

8.1. İmplant Malzemeler

Vücut içersine yerleştirilerek bir doku veya organın işlevini yerine getiren yapay cisimlere
medikal bilimlerde “implant” adı verilir. Sözcük kökeni olarak “implant”, Latince
“implantare”, bitki ekmek fiilinden türemiştir. Ağız içersinde diş kökü işlevini görmek
üzere yerleştirilen yapay malzemelere de dental implant denilmektedir. Dental implant;
sabit veya hareketli proteze destek ve tutuculuk sağlamak amacıyla mukoza ve/veya
periost tabakasının altına ve/veya çene kemiğinin içine yerleştirilen, alloplastik
materyalden yapılmış protetik bir gereçtir. Kullanılan diğer eşanlamlı isimleri, oral
implant, kemik içi implant ve endosseöz implant sözcükleridir.

Şekil 8.1. Doğal dişin ve implantın karşılaştırılması. 1) Doğal diş, 2) Doğal kök, 3) Diş eti,
4) Porselen kuron, 5) Dental implant, 6) Çene kemiği.

8.1.1. Dental İmplantlarda Kullanılan Metal ve Alaşımlar

Dental implantların yapımında seramikler, polimerler, metaller gibi çok çeşitli maddeler
kullanılmıştır. İmplant uygulamalarında monokristal safir, alüminyum oksit ve Ti6Al4V
alaşımların yanı sıra en çok kullanılan materyal saf titanyum olmuştur. Yüzey özelliklerine
göre ele alındığında cilalı saf titanyum, titanyum plazma sprey veya hidroksiapatit kaplı
implantlar karşımıza çıkmaktadır. Al2O3, paslanmaz çelik vb. birçok materyal ile
başlangıçta osseointegrasyonu elde etmek mümkündür. Önemli olan yüklenecek bu
materyallerin fiziko-kimyasal yapısal özelliklerini devam ettirmeleridir. Örneğin
paslanmaz çelik vücut sıvıları ile temas halinde olması durumunda korozivdir. Albrektsson
et al. ticari saf titanyumun (Cp Ti) bir kaç yüz angström kalınlığında proteoglikan bir
tabaka ile çevrili olduğunu göstermiştir. Titanyum oksit yüzeyi implant için koruyucu bir

28
tabakadır. Tantalyum, niyobyum gibi metallerin de vücutta titanyum gibi kabul gördükleri
bilinmektedir ancak bu alanda uzun döneme ait bilimsel verileri olan ve en iyi dökümante
edilmiş metal titanyumdur.

Tablo 8.1.Önerilen bazı metal ve alaşımların bileşimleri.

Metal veya alaşım Bileşimleri
C Ti Cr Fe Co Ni Mo Diğer
AISI tip 316L 0.08 ____ 18.5 Kalan ____ 12.0 3.0 0.75 Si,
paslanmaz çelik maks 0.03 P,
0.03 S
Kobalt-Krom 0.36 ____ 28.5 0.75 Kalan 2.5 6.0 1.0 maks
alaşımı dökülmüş maks maks maks Si

Kobalt-Krom 0.15 ____ 20.0 3.0 Kalan 2.5 ____ 15.3 W

alaşımı işlenmiş maks maks maks
Alaşımlanmamış 0.10 Kalan ____ 0.30 ____ ____ ____ 0.015 H,
Titanyum 0.13 O,
0.07 N
Ti-6 Al-4 V 0.08 Kalan _____ 0.25 ____ ____ ____ 6.0 Al,
4.0 V,
0.0125
H, 0.13
O
MP35N ____ ____ 20.0 ____ 35.0 35.0 10.0

Alaşımlanmamış 0.01 0.0. ____ 0.01 ____ ____ 0.01 Kalan

Tantal Ta,
0.001 H,
0.015 O,
0.01 N,
0.005 Si,
0.03 W,
0.05 Nb

8.1.1.1. Titanyum

Dental implantların üretiminde genellikle ticari saf titanyum ve Ti6Al4V alaşımı kullanılır.
Oksijen içerikleri farklılık gösteren dört tip CpTi bulunur. En fazla oksijen içereni %0,4 ile
CpTi tip 4 tür. İçerikte bulunan nitrojen, karbon, hidrojen ve demir oranları titanyum tipleri
arası büyük farklar göstermez. Minör elementlerin oranlarındaki ufak değişiklikler
alaşımların mekanik ve korozyon özelliklerini belirgin biçimde değiştirebilir.

Titanyum atom numarası 22 olan ve periyodik cetvelde 4.grupta yer alan bir metaldir. İlk
olarak 1789’da W. Gregor tarafından tanımlanmıştır. Yer kabuğunun %0,6’sını oluşturan
titanyum en yaygın bulunan onuncu elementtir. Brinell sertliği 100 kg/mm 2 ve yoğunluğu
4.507 g/cm3 tür. Yüksek dayanıklılığı ve düşük özgül ağırlığı ile uçak ve uzay
endüstrisinde, optik alanda ve saat yapımında kullanılır.

29
Şekil 8.2. Diş implantının yerleştirilme aşamaları. a) implant geçici çivi ile çene kemiği
içerisine kayıp dişin kökünün yerine yerleştirilir. Bu işlem lokal anestezi altında, 1 saatten
daha az sürede gerçekleştirilir. b) iyileşme süreci yaklaşık 10 haftadır. c) Geçici çivi
çıkartılır. d) Daimi çivi yerleştirilir. e) Çivinin üzerine kron yapıştırılır.

Titanyum, oda sıcaklığında hegzagonal α (alfa) evresi olarak isimlendirilen kristal bir
yapıya sahiptir. 882.5◦C’da bu evre başka bir kristal yapıya dönüşür ve merkezde toplanmış
kübik yapı β (beta) evresi oluşur. Alfa ve beta evreleri artan ve azalan ısı değerleri ile yer
değiştirebilir. Farklı metaller veya elementler eklenerek yüksek ısı evresi oda sıcaklığında
sabitleştirilebilir. Titanyum alaşımları α, β ve (α+β) alaşımları olarak ayrılabilir. Alfa
evresini sabitleştiren elementler; alüminyum, zirkonyum, kalay, indiyum, galyum, bakır ve
hafniyumdur. Beta evresini sabitleştirenler ise; vanadyum, molibden, niyobyum, tantalum,
demir ve kromdur. Bununla birlikte, saf titanyum kristal yapısı içerdiği elementlerle
çözülebilir. Bu elementler titanyumun mekanik özellikleri üzerinde önemli rol oynar.
Ayrıca oksijen, azot ve hidrojen de iyonik kristal yapıyı etkiler. Titanyum yaklaşık 1700 ◦C
gibi bir erime noktasına sahiptir. Yüksek erime ısısı ve kimyasal tepkimesi, titanyum ve
titanyum alaşımların dökümünü ancak özel şartların yerine getirilmesi ile mümkün kılar.
Titanyumun dökülebilirliğini kısıtlayan bir problem de, silika bağlı ve fosfat bağlı
revetmanların içerisindeki elementler ile kimyasal reaksiyona girerek döküm yüzeyinde “α
evresi” adı verilen oldukça sert ve kırılgan bir reaksiyon tabakası meydana getirmesidir.

Yüksek sıcaklıklarda titanyum; hidrojen, oksijen ve nitrojen ile reaksiyona girer. Eğer iyi
kontrol edilmemiş vakum ortamında döküm yapılır ise titanyumun yüzeyi oksijenden
zengin, sert, 100 μm kalınlığına kadar çıkabilen alfa tabakası ile kontamine olur. Bu
tabaka, dayanıklılığı ve çekilebilirliği olumsuz etkilerken çatlakların oluşmasına neden
olur. Bu nedenle, santrifüj ve vakum basıncının birlikte kullanıldığı geliştirilmiş döküm
teknikleri ile birlikte titanyum oksitten daha stabil oksit içeren özel revetman kullanılması
gerekir. Bu amaçla içerisine magnezyum oksit, alüminyum oksit ya da kalsiyum oksit
eklenmiş fosfat bağlı revetmanlar kullanılır.

İstenmeyen bu kırılgan yüzey tabakasının uzaklaştırılması klinik uygulamada çok

önemlidir. Bunun nedeni, bu tabakanın çekilebilirliği ve yorulma dayanımını düşürmesi,
kron ve köprülerin marjinal adaptasyonunda bu pürüzlü tabakanın uyumsuzluk yaratması
ve döküm yüzeyinin işlenmesini ve parlatılmasını zorlaştırmasıdır. Ancak bu tabakanın
yüzeyden uzaklaştırılması sahip olduğu yüksek sertlik nedeni ile oldukça güçtür.

Titanyumun işlenebilirliği, kimyasal reaktivitesi, nispeten düşük termal iletkenliği, yüksek

sıcaklıklardaki yüksek dayanıklılığı ve düşük elastik modülü gibi içsel özellikleri nedeni
ile zayıf olarak kabul edilir.

30
Şekil 8.3.a. Kroll dağlacı, 95 ml H2O, 3.5 ml HNO3 ve 1.5 ml HF ile 20 s dağlanmış
alaşımlanmamış titanyumun mikroyapısı.

Şekil 8.3.b. Kroll dağlacı, 95 ml H2O, 3.5 ml HNO3 ve 1.5 ml HF ile 20 s dağlanmış Ti-
6Al-4V alaşımının mikroyapısı

31
Şekil 8.3.c. Kroll dağlacı, 95 ml H2O, 3.5 ml HNO3 ve 1.5 ml HF ile 20 s dağlanmış Beta
III titanyumun mikroyapısı.

8.1.1.2. Soy Metal Alaşımları

Altın-Platin-Paladyum (Au-Pt-Pd) Alaşımları

İçeriğinde %75-88 altın, %11 paladyum, %8 platin ve eğer eklenmişse %5 gümüş bulunur.
Baz metallerden indiyum, demir, kalay ve çinkoyu eser miktarda ihtiva eder. Avantajları;
mükemmel seramik bağlantısı, dökülebilirliklerinin çok iyi olması, bitim ve uyumlama
kolaylığı, okluzal yüzeyleri yeniden oluşturmaya olanak vermesi, korozyona dirençli
olması ve biyolojik uyumluluğu sayılabilir. Dezavantajları ise yüksek maliyet, düşük
sertlik (yüksek aşınma), yüksek yoğunluk, uzun köprüler için yetersiz elastikiyet modülü
ve düşük erime sıcaklıklarından dolayı düşük çökme direncine sahip olmalarıdır.

Altın-Paladyum-Gümüş (Au-Pd-Ag) Alaşımları

İçeriğinde %39-53 altın, %25-35 paladyum, %12-22 gümüş bulunur. Daha yüksek erime
sıcaklığına sahip oldukları için altın-platin alaşımına göre akma direnci daha yüksektir.
Altın-platin alaşımlarına göre daha sert, daha ucuz ve daha yüksek elastikiyet modülüne
sahiptir. Ancak yüksek gümüş içeriği seramikte renklenmeye neden olabilir. Yüksek ısısal
genleşme katsayısı, hidrojen absorbsiyonuna bağlı seramik bağlantısındaki problemler ve
düşük korozyon direnci diğer dezavantajlarıdır.

Altın- Paladyum (Au- Pd) Alaşımları

İçeriğinde %44-55 altın, %35-45 paladyum, %5 galyum, %8-12 indiyum vekalay bulunur.
Altın-platin-gümüş ve paladyum-gümüş alaşımlarının seramikte renklenme ve metalin
yüksek ısısal genleşme katsayısından ortaya çıkan problemleri ortadan kaldırmak için
geliştirilmiştir. Ancak bazı yüksek genleşmeye sahip seramik sistemleriyle uyum

32
göstermez. Avantajları düşük yoğunluk, bağlanma dayanıklılığı ve dökülebilirliğinin iyi
olmasıdır. Akma direnci ve sertliği altın-platin-gümüş ve paladyum-gümüş a1aşımlarından
daha yüksek olup, korozyon direnci de yüksektir. Yüksek maliyet dezavantajıdır.

Paladyum-Gümüş (Pd-Ag) Alaşımları

İçeriğinde %55-60 paladyum, %28-30 gümüş, indiyum ve kalay bulunur. Düşük maliyet,
düşük yoğunluk, iyi seramik bağlantısı, yüksek akma direnci, yüksek elastikiyet modülü,
ve korozyona dirençli olması avantajlarıdır. Dezavantajları ise gümüş içeriğine bağlı olarak
seramikte renklenmeye neden olması, döküm ile ilgili sorunlarının olması ve gaz emilim
riskidir.

8.1.1.3. Baz Metal Alaşımları

Nikel-Krom (Ni-Cr) Alaşımları

Nikel-krom alaşımları berilyumlu ve berilyumsuz olarak iki ana gruba ayrılır. Berilyum
dökülebilirliği arttırırken yüksek sıcaklıklarda kalın oksit tabakası oluşumunu engeller.
Ancak berilyumun kanserojen etkisinden dolayı berilyumsuz nikel krom alaşımları
kullanılmaktadır. İçeriğinde %62-77 nikel, %11-22 krom, demir, molibden, tantal ve bazen
bor bulunur. Genel olarak nikel-krom alaşımların elastikiyet modüleri altın altın
alaşımlarının 2-2,5 katıdır. Bu özellikleri uzun köprülerde başarıyla kullanılmasına ve ince
döküm yapılabilmesine olanak sağlar. Düşük maliyeti diğer bir önemli avantajıdır.
Dezavantajları ise kontrol edilemeyen oksit tabakası, nikelin toksik ve alerjik etkisi,
yüksek sertliğinden dolayı laboratuar işlemlerinin güçlüğüdür. Altın alaşımlarına göre
dişten uzaklaştırılması daha zordur. Ni-Cr alaşımları yoğun araştırmalara konu olmuştur ve
elektrokimyasal korozyon analizleri korozyon özelliklerinin değerlendirilmesinde uygun
bir metot olarak kendini ispat etmiştir.

Ni-Cr alaşımların içerisine, alaşımın koruyucu oksit tabaka oluşturma yeteneğini arttırmak
amacıyla krom eklenmektedir. Alaşım içerisinde %16–27 oranında krom bulunmasının
optimum korozyon direnci sağlanması açısından önemi rapor edilmiştir. Ayrıca Mn, Mo
gibi metallerin alaşım içerisine eklenmesi de korozyon direncini arttırıcı girişimlerdir.
Daha düşük seviyede krom içeren alaşımlar korozyon direnci için gerekli olan oksit filmini
yeterli seviyede geliştiremeyebilirler. Espevik, oranının düşük olduğu durumlarda korozif
saldırının daha ciddi olduğunu gözlemlemiştir. Weber ve Fraker de yaptığı araştırmalarda,
%80’in üzerinde nikel içeren nikel alaşımlarının başta aralık korozyonu olmak üzere tüm
korozyon tiplerine ileri derecede hassas olduğunu belirtmişlerdir.

Nikel-krom alaşımların yapay tükürük, yapay ter ve dengelenmiş tuz gibi bazı fizyolojik
solüsyonlarda korozyona uğradıklarını göstermek amacıyla elektrokimyasal korozyon
teknikleri kullanılmışlardır. Ni-Cr alaşımların bazılarının özellikle çukur ve/veya aralık
korozyonuna yatkın oldukları rapor edilmiştir
.
Kedici et al.12 çalışmalarında, krom, nikel ve molibden alaşımlarının korozyona
oldukça dirençli olduğunu, ancak bileşimlerindeki ufak değişikliklerin korozyon direncini
etkili biçimde değiştirebileceğini belirtmişlerdir.

33
Kobalt-Krom (Co-Cr) alaşımları

İçeriğinde %53-68 kobalt, %25-34 krom bulunur. Nikel ve berilyum içermedikleri için
nikel-krom a1aşımlarına göre biyolojik üstünlükleri olsa da nikel-krom alaşımlarından
daha yüksek sertliğe sahip oldukları için, döküm ve laboratuar çalışması zorluğu, karşıt
arktaki dişlerin aşınmasına neden olması, daha fazla oksitlenmeleri bu alaşımların
kullanımını kısıtlamıştır.

8.2. Ortodontik Malzemeler

Diş hekimliğinin bir uzmanlık dalı olan ortodonti, diş, çene ve yüz kompleksini normal
yapı ve gelişim, anomaliler ve anomalilerin tedavisi yönünden ele alan bilim dalıdır.

Ortodontik tedavinin yaş yelpazesi çok geniştir. Süt dişlenme dönemi olarak adlandırılan
okul öncesi yıllarda; parmak emme, dudak yeme, ağza yabancı cisim sokma gibi
alışkanlıklara bağlı olarak ortaya çıkan sorunların mümkün olduğu kadar azaltılmasına
yönelik uygulamalar şeklinde koruyucu tedaviye başlanır. Bu alışkanlıklar süt dişlenme
döneminde ortadan kaldırılırsa iskelet yapıda kalıcı bir bozukluk oluşmadan iyileşme
sağlanır. Bunun için de birtakım ağız içi veya ağız dışı aygıtlardan yararlanılır.

İlkokul çağı çocuklarını kapsayan, ağızda hem daimi hem de süt dişlerinin bulunduğu
karışık dişlenme döneminde, zamanından önce veya sonra süt dişlerinin kaybedilmesi ve
alttan gelen daimi dişlere rehberlik edememesi sonucunda birtakım yer darlığı problemleri
oluşabilir. Oluşan çapraşıklığın giderilmesi ortodontinin ilgi alanına girer. Yine bu
dönemde başlayıp ergenlik çağının sonuna kadar devam eden çeneler arası
uyumsuzlukların giderilmesi de ortodontinin konusudur.

Dişeti hastalıklarına bağlı olarak meydana gelen diş düzensizlikleri veya diş kaybına bağlı
olarak ya da olmayarak meydana gelen düzensizliklerin tedavileri de ortodontinin
konusudur.

Ortodontik tedavide diş üzerine yay, tel veya özel lastiklerle bir kuvvet uygulanarak
kuvvetin yönünde bir hareket oluşturulur. Hareket eden dişin önünde geçici bir süre için
kemik dokusu yıkımı olurken hareketin aksi yönde ise yeni kemik dokusu yapılır ve
böylece dişler, yeni bir kemik yuvasına otururlar.

8.2.1. Diş hekimliğinde Kullanılan Ortodontik Teller

Diş hekimliğinde teller ortodontik donanımların ve parsiyel protez diye adlandırılan

bölgesel protezlerin kroşelerinin yapımında kullanılır. Gerek kroşeler için gerekse
ortodontik donanımlar için kullanılacak teller yuvarlak, oval veya kare kesitlerinde
üretilebilirler. Tellerin kesitleri ince olduğundan tercih edilen üretim yöntemi tel çekme
yöntemidir.

Ortodontik tedaviler esnasında teller ortodontist hekim tarafından bükülerek şekillendirilir.

Bu işlem göz önünde bulundurulduğunda tellerden beklenen en önemli özelliğin
kırılmadan bükülebilmesi olduğundan, tellerin bükülürken kopmayacak ve büküm
tekrarlanabilirliği uygun olacak malzemeden yapılması gerekmektedir.

34
Ortodontik tellerin daimi deformasyona uğramadan büyük yer değiştirmelerine
uğrayabilmesi yani yaylanabilme özelliğine sahip olması, tedavide kullanımı için gerekli
özelliklerden biridir. Bu özellik aynı zamanda telin kırılmadan bükülebilme özelliğini de
sağlamaktadır. Telin yaylanabilme özelliği bir mekanik özellik olup şu şekilde
açıklanabilir:

Yaylanabilme potansiyeli = Akma dayanımı / Elastiklik modülü

Yaylanabilme özelliği telin çekilmesi esnasında oluşan, talaşsız şekillendirmeye has olan
fibröz yapı yani lif dokusuna sahip yapı ile sağlanabilmektedir.

Ortodontik tedavi esnasında, diş hareketi için telin uygun kuvvet uygulaması, elastiklik
modülü ile yakından alakalıdır. Uygulama farkına göre bu özellik farkından
yararlanılabilir. Örneğin bazı durumlarda dayanıklı tel ile hızlı hareket gerekirken bazı
durumlarda da esnek tel kullanılarak yavaş hareket sağlanabilir.

Ortodontik tellerin bazı birleştirme istenen durumlarda lehimlenebilmesi istenmektedir.

Böyle bir durumda da tellerin mekanik özelliklerini yitirmemesi istenir.

Son olarak değinilmesi gereken, en önemli konulardan biri olan korozyona karşı
dayanımdır. Teller, sabit veya hareketli bir ortodontik aygıtın parçası olarak ağızda uzun
süre bulunabilir ve ağız sıvısı, yiyecek, içecek gibi her türlü durumla karşılaşabilir. Bu
sebeple tellerin ağız sıvıları ve çokça karşılaşacakları ortamlarda korozyona karşı dirençli
olmaları gerekmektedir.

Tel malzemelerinin seçim kriterlerinin başında yeterli çekme, bükme ve burulma

dayanımlarının yanı sıra korozyon direnci de önemlidir. Ortodontik teller; başta östenitik
paslanmaz çelik olmak üzere, nikel-titanyum alaşımları, kobalt-krom-nikel alaşımları ve
beta-titanyum malzemelerinden yapılmaktadır.

8.2.1.1. Östenitik Paslanmaz Çelikler

%11’den fazla krom içererek paslanmazlık özelliği kazanan paslanmaz çelikler; ferritik,
martenzitik, östenitik, duplex ve çökelme yoluyla sertleşen paslanmaz çelikler olmak üzere
beş ana sınıfa ayrılır.
Diş hekimliği, tıp gibi sektörlerde kullanılan aygıtların yüksek korozyon direncine sahip
olmaları gerekmektedir. Optimal korozyon direnci için krom oranının östenitik paslanmaz
çelik için %16 ila %26 arasında bulunması gerekmektedir. Aksi takdirde yeterli krom oksit
tabakası oluşmayacak ve bir koruyuculuk sağlanmayacaktır. %28’i aşan krom değerleri de
krom-karbür oluşumunu gerçekleştirerek istenmeyen kırılgan bir yapı oluşmasını sağlar.
Ayrıca karbon oranının kontrolü de çok önemlidir. Aksi takdirde yeniden krom-karbür
oluşumu gözlenecek ve korozyona karşı hassasiyet olan kırılgan yapı tekrardan ortaya
çıkacaktır. Östenitik paslanmaz çeliğin yaygın kullanımının başlıca nedeni içerisinde
bulunan östenit yapıcı elementlerin etkileridir. Bu elementler ve işlevleri şu şekilde
açıklanabilir:

Karbon: Krom ile birlikte tanelerarası korozyonda başrol oynayan karbürlerin oluşumuna
neden olur.

35
Nikel: Yüksek sıcaklıktaki direnci, korozyona karşı dayanımı ve sünekliği arttırır. Aynı
zamanda nikel oranı östenitik paslanmaz çelikler için %8 ile %24 arasında olabilir.
Azot: Bu konuda çoğu zaman nikel kadar etkilidir.

Bakır: Paslanmaz çeliklere, bazı ortamlardaki korozyon dayanımlarını arttırmak amacıyla

katılır. Gerilmeli korozyon çatlamasına karşı hassasiyeti azaltır ve yaşlanma yoluyla
sertleşmeyi teşvik eder.

Genel kullanımda ve ortodontik tellerin malzemesi olarak, %18-8 Cr – Ni içeren östenitik

paslanmaz çeliğin sıkça kullanılmasının ana nedeninin yüksek korozyon ve kararma
direncine sahip olmasıdır.

Hadde ve tel çekme gibi talaşsız imalat yöntemleriyle elde edilen paslanmaz çelik teller,
daha sonra kullanım haline getirilmek üzere ortodontik pensler ve cihazlar ile
şekillendirilirler ve 1-10 dakika süre ile 450oC sıcaklıkta gerilim giderme tavlamasına tabi
tutulurlar. Yalnız bu işlemin uygulanması için paslanmaz çelik tellerin az miktarda
titanyum, niyobyum veya tantal içererek stabilize edilmiş olmaları gerekmektedir. İlave
edilen alaşım elementlerinin kroma kıyasla karbona ilgisinin daha fazla olması sayesinde
krom-karbür oluşumunun önüne geçilmektedir. Ayrıca, molibden ilavesi çukurcuk (pitting)
korozyonu oluşumunu engellemeye yardımcı olacaktır.

8.2.1.2. Kobalt-krom-nikel Alaşımı

Elgiloy® adıyla da bilinen krom-kobalt-nikel alaşımı; tel ve bant formunda bulunup, çeşitli
alet ve aparatların yapımında kullanılmaktadır. Kimyasal bileşiminde %40 kobalt, %20
krom, %15 nikel, %7 molibden, %2 mangan, %0.4 berilyum, %0.15 karbon ve %15.4
demir bulunmaktadır. Malzemenin en ilgi çekici özelliği berilyumun etkisi ile ergime
sıcaklığının düşmesi ve üretiminin kolaylaşmasıdır. Kobalt-krom-nikel alaşımlı ortodontik
teller yumuşak, sünek, yarı esnek ve esnek hallerde bulunurlar. Teller sünek halde çekilip
rahatlıkla şekil verildikten sonra ısıl işlem ile sertleştirilirler. Yaygın kullanılan ısıl işlem,
paslanmaz çeliklere uygulanan gerilme giderme işlemine benzemektedir ve 482oC’de 7
dakika süre ile gerçekleştirilmektedir. Kobalt-krom-nikel alaşımlı tellerin özellikleri
paslanmaz çelik teller ile benzerlik gösterir. Bunun yanı sıra uygulanan ısıl işlemler ile tel
özelliklerinde istenilen değişiklikler yapmak mümkündür.

8.2.1.3. Nikel-titanyum Alaşımı

Ortodontik tellerin yapımında kullanılan tel alaşımlarından bir diğeri Nitinol® ismi ile de
bilinen NiTi alaşımı malzemelerdir. Soğuk şekillendirilmiş Nitinol® tel ürünlerin
ortodontide kullanımı 1972 yılına dayanırken, şekil hafızası da bulunan bu malzemenin
şekil hafızasının keşfi 1962’de W.J.Buehler ve arkadaşları tarafından A.B.D. Deniz Savaş
Araçları Laboratuarı’nda yapılan çalışmalara dayanmaktadır. (Nitinol®: Ni-Ti Naval
Ordnance Laboratory)

NiTi alaşımları, yüksek esneklik, sınırlı şekil verilebilme ve ısıl hafıza özelliklerine sahip
malzemelerdir. Titanyum-nikel faz diyagramı incelendiğinde, eşit oranda titanyum ve nikel
atomlarından meydana gelen atomca % 50 nikel bölgesinde intermetalik NiTi oluşumu
görülür. Saf titanyum ergime sıcaklığı 1670°C, saf nikel ergime sıcaklığı 1455°C olmasına
karşın eşatomlu NiTi alaşımının ergime sıcaklığı ise 1310°C’dir.

36
Şekil hafızalı alaşımlar, deformasyona uğratıldığında, tatbik edilen sıcaklık ve gerilmelere
bağlı olarak daha önceki şekil veya boyutuna geri dönebilme özelliği gösteren metalik
malzemelerdir. Şekil hafızalı alaşımların temel karakteristiği, alaşıma giren elementlerin
oranlarıyla belirlenebilen bir dönüşüm sıcaklığının üzerinde ve altında farklı iki şekil ve
kristal yapısına sahip olabilmeleridir. Bu belirlenebilen sıcaklığın üzerindeki sıcaklıklarda
östenitik yapı (anafaz), altındaki sıcaklıklarda ise martenzitik yapı oluşur. Alaşım
martenzitik yapıda iken deformasyona uğratıldıktan sonra dönüşüm sıcaklığı üzerine
ısıtıldığında ana faza dönüşürken ilk şekline geri döner. Sadece ısıtma halinde şekil
değiştiren tek yönlü şekil hafızasına sahip alaşımlar değil, ısıtma ve soğutma halinde iki
yönlü şekil hafızası gösteren alaşımlar da mevcuttur. Bu özellik tamamen şekil hafızası
kazandırma sırasında yapılan işlemlere bağlıdır.

NiTi şekil hafızalı alaşımların şekil hafıza özelliği ve süperelastik özelliğinin sağladığı
avantajlar, birçok alanda geleneksel kullanımı bulunan 300 serisi paslanmaz çeliklerin
yerini almasını sağlamıştır.

Şekil 8.4.Ortodontide kullanılan NiTi tel örnekleri ve uygulaması

8.2.1.4. Beta-titanyum Alaşımı

Β-titanyum teller ilk olarak 1979 yılında Burstone ve Goldberg tarafından ortodonti
dünyasına tanıtılmıştır. Bu teller, elastikiyet özellikleri itibariyle paslanmaz çelik ile nikel
titanyum teller arsında yer alır. TMA, elastikiyeti NiTi tellere yakın olmasına rağmen iyi
bir “şekil verilebilme” özelliğine sahiptir. Üzerine punta ve lehim yapılabilir. Bu telin
elastikiyet modülü nitinolün yaklaşık olarak iki katı, paslanmaz çelik telin ise üçte biri
kadardır. Ayrıca bu tel alaşımlarının doku uyumluluğunun iyi olduğu belirtilmektedir.
Yukarıda sayılan özellikleri nedeniyle TMA, klinikte arzu edilen hafif ve uzun süreli
uygulama özelliklerine sahip tel alaşımlarından biridir.

TMA teller, paslanmaz çelik ve NiTi tel alaşımlarına oranla daha fazla yüzey pürüzüne ve
çok daha yüksek sürtünme değerlerine sahiptir. Bu nedenle, kaydırma mekanikleri yerine
sürtünmesiz çalışan bölümlü ark mekaniklerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Ancak,
son yıllarda bu teller üzerinde yapılan çalışmalarda iyin implatasyonu yöntemi ile
materyalin yüzey sertli arttırılmış ve yüzey pürüzleri azaltılarak sürtünme değerleri
paslanmaz çelik tellere kıyaslanabilecek değerlere ulaştırılmıştır. Yüzeyleri işlenmiş TMA
tellerin, paslanmaz çelik tellere göre iki kat daha fazla geri yaylanma özelli göstermesi
nedeniyle braketler arası seviye farklarının fazla olmadığı olgularda seviyeleme ark teli
olarak kullanılabileceği belirtilmektedir. Bu yeni teller üzerinde, edgewise tekniğinin
gerektirdiği tip back, loop ve ark formu bükümlerinin gerçekleştirilebileceği hatta bu
tellerin bitirme arkı olarak bile kullanılabilecekleri iddia edilmektedir. Yeni TMA teller

37
hakkındaki bilgiler henüz çok yeni ve sınırlı olduğundan bu iddiaların klinik olarak ne
derece gerçeği yansıttığının belirlenmesi için yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.

Paslanmaz çelik ve Elgiloy® tellerle karşılaştırıldığında beta-titanyum teller, daha düşük

akma dayanımına, elastiklik modülüne ve daha fazla geri yaylanma özelliğine sahiptir.
Bunun yanı sıra daha sünek olması, kaynak kabiliyeti ve korozyon direnci tercih sebebi
olabilecek özelliklerindendir.

Kolaylıkla şekillendirilebilen beta-titanyum teller, elektrik direnç kaynağı ve lehim

işlemleri ile birleştirilebilirler. Uygun kaynak koşulları altında distorsiyonlar en aza
indirilebilir. Beta-titanyumun kolay şekil alabilmesi ve kaynak kabiliyeti NiTi alaşımına
göre avantaj olmakla birlikte, paslanmaz çelik ve Elgiloy®’a göre de daha geniş çalışma
alanına sahiptir.

8.2.1.5. Yeni/deneysel ortodontik teller

Ortodontik tel malzemelerindeki son gelişmelere bakıldığında, mekanik özellikler ve

bunun yanı sıra estetik görünümün üzerinde de durulduğu görülmektedir. Üzerinde
çalışılmaya başlanmış olan Ti-15V-3Cr-3Al-3Sn alaşımının, akma dayanımının ve
elastiklik modülünün beta-titanyuma göre daha yüksek değerlere sahip olduğu
belirlenmiştir.

Yapılan bir diğer çalışma da fiber takviyeli termoplastik malzemelerden üretilen teller
üzerinedir. (CRAIG, 1996) Takviye malzemesi olarak cam ve aramid fiberler, matris
malzemesi olarak da polikarbonat (PC) ve polietilen tereftalat glikol kullanılmaktadır. Her
matris/fiber kompozit sisteminde, yapıda bozulma olmaksızın şekillendirebilme
gerçekleştirilebilmesi için malzemelerin cam geçiş sıcaklıklarına (Tg) bağlı olarak değişen
belirli çalışma sıcaklık aralıkları bulunmaktadır. Yeterli yumuşamayı sağlamak için Tg
üzerinde bir sıcaklığa çıkmak gereklidir. Tg üzerindeki yüksek sıcaklıklarda kompozit
malzemede yapısal değişikler meydana gelebildiğinden çalışma sıcaklıkları dikkatle
belirlenmelidir.

8.2.1.6. Fiber Optik-Plastik Teller

Fiber optik-plastik teller, estetik amaçlarla geliştirilmiş ve ilk olarak 90 ‘lı yılların
başlarında Optiflex (Ormco) adıyla piyasaya sunulmuş şeffaf yapıdaki tellerdir. Bu
teller,0.008” çaplı fiber optik camdan oluşan bir içyapının etrafına bir yapıştırıcı ve bir
naylon tabakasının kaplanmasıyla oluşturulmuştur. Naylon tabakanın rolü, içteki cam
yapıyı braket oluğunun mekanik aşındırmasına ve ağızdaki suyun hidrolitik etkisinden
gelen kimyasal atıklara karşı korumaktır. Bu tellerin katılığı diğer birçok materyalinkinden
çok daha düşüktür. Sürtünme değerleri açısından da yine birçok seviyeleme ark telinden
daha düşük değerlere sahiptir. Bununla birlikte, bu telin kullanımı bugüne kadar
yaygınlaşmamıştır. Bunun en büyük nedeni bu telin dayanıklılığının çok düşük olması olsa
gerektir.

8.2.1.7. Kompozit Teller

Son yıllarda geliştirilmekte olan tel materyallerinden bir başkası da kompozittir. Bu teller
de, elyaftan oluşan bir içyapının üzerinin kompozit kaplanmasıyla oluşmuştur. Kompozit

38
tellerin katılığı fiber optik-plastik tellere oranla daha yüksek olmakla birlikte kırılganlığı da
oldukça fazladır. Bu nedenle bu teller de henüz gelişme aşamasındadır.

8.3. Dental Seramik Malzemeler

8.3.1. Porselen Dişler

Porselen dişlerin yapımı ile ilgili ilk çalışmalar 18.yüzyıl ortalarında görülür.1776’da
Duchateau, porselen uzmanı Guerard’ın yardımı ile ilk, fakat oldukça kaba görünüşte olan
porselen dişleri imal etmeyi başarmışlardır. Bu iki araştırmacıdan önce 1710 yılında
Guillemeau inci ve mercan tozlarını karıştırarak ilk suni diş yapımı ile ilgili denemeleri
yapmış, daha sonra 1728’de Fauchard, madenden yaptığı dişler üzerine mineleme yapmak
suretiyle porselen dişle ilgili çalışmalara devam etmiştir.

Fransa kralının dişçisi Dubois-Foucou,1790’da porselen dişlerle ilgili çalışmaları incelemiş

ve onları daha mükemmel hale getiren yenilikleri ortaya koymuştur. Bugün kullanılan
dişlere kalite ve renk bakımından en yakın olan porselen dişleri 1808’de İtalya’da Fonzi
yapmıştır. Fonzi, önceden yapılan ve blok halinde imal edilen dişler yerine porselen dişleri
tek olarak yapmayı, öne dişlerde tutucu olarak tutmalık kullanmayı ve diş renklerinin
mümkün olduğu kadar doğal olmasını sağlayan özellikleri geliştirmiş ve bu hususta önemli
başarılar elde etmiştir.

8.3.2.Porselen Dişlerin Sınıflandırılması

Porselen dişler değişik şekillerde sınıflandırılabilirler. Bir kısmı kullanılma yerlerine göre,
bir kısmı yapılarına göre sınıflandırılabilirler. Yapılarına ve tutucu vasıtalarına göre
porselen dişler iki sınıfa ayrılır:

• Kramponlu porselen dişler,

• Kramponsuz (Diyatorik) porselen dişler.

8.3.2.1. Kramponlu Dişler

Kramponlu dişlerde tutucu olarak çeşitli metallerden yapılmış krampon ismi verilen, daha
çok kesici dişlerin arka yüzlerinde yer alan vasıtalar kullanılır. Kramponlu porselen dişler
tam veya bölümlü protezlerde genellikle ön diş diziminde kullanılırlar. Porselen dişin dil
ve damak yüzeylerine çeşitli metal alaşımlarından hazırlanmış olan çiviler yerleştirilir.
Dişler bu çivilerle kaide maddesine sabitlenirler.

Krampon ismi verilen bu çiviler, porselenin pişirilmesi esnasında hamur içine

yerleştirildiklerinden, ergime derecelerinin porselenin pişme derecesinin üstünde olması
gerekir. Bunun için kramponlar, altın-platin alaşımı veya platine % 10 irridium ilave
edilerek hazırlanırlar. Platin-irridium ile hazırlanan kramponlar porselen hamurunun
pişmesi esnasında porselenin renk değişimine sebep olmazlar. Bu bakımdan ideal çivi tipi
olarak kabul edilebilirler.

Altın kitlesini içeren ve değişik alaşımlardan yapılmış olan kramponlar kıymetli metal
alaşımı olarak kabul edildiklerinden, porselen dişlerin imalinde kullanılmaları, dişlerin
maliyetlerinin yükselmesine sebep olmaktadır. Caplain,% 30 Altın,% 10 Platin ve %30

39
Palladium içeren alaşımı tavsiye etmiş ve böylelikle alaşımın maliyetinin düşürüleceğini
ileri sürmüştür. Bu alaşımın ergime dercesi porselenin pişme derecesinden yüksek olduğu
için bu alaşım porselen hamuru içinde erimeden kalabilmektedir. Son zamanlarda altın-
gümüş-palladium alaşımı diğer alaşımlara göre daha düşük ergime derecelerine sahip
olduğu için düşük derecede pişen porselen hamuru içinde başarı ile kullanılmaktadır.

8.3.2.2. Kramponsuz (Diyatorik) Porselen Dişler

Diyatorik porselen dişler, genellikle azılar bölgesinde kullanılır. Bunların kesici dişler
bölgesi için hazırlanmış olanları da vardır. Bu tip dişlerde tutuculuk, kramponlu dişlerde
olduğu gibi ayrı bir vasıta ile sağlanmaz, dişin bünyesinde yapılan bazı tertibatal dişler
kaide plağına yerleştirilirler. Bu şekilde yapılmış olan dişlere “diyatorik dişler” denir.
Kesiciler bölgesinde kullanılacak olan porselen dişlerde, dişin aksına paralel kanallar
açmak ve bu kanalları birer delikle birleştirmek suretiyle tutuculuk sağlanmış olur.
Diyatorik dişlerde tutuculuk için kıymetli metal alaşımlar kullanılmadığı için, dişlerin
fabrikasyon olarak maliyetleri düşürülmüştür. Bu nedenle kramponlu dişlere göre daha
ucuz fiyatla satılmaları mümkün olmaktadır.

8.3.3. Porselen Laminate Veneerler

Porselen laminate veneerler, mine defektlerinde, diş renklenmelerinde, malpoze ve aşınmış

dişlerde ve özellikle pulpa boyutlarının büyük olduğu genç hastalarda, full kronlara
alternatif olarak, özellikle ön grup dişlerde az miktarda diş kesimi yapılarak uygulanan
estetik restorasyonlardır.

Estetik materyallerdeki, özellikle de tam porselen kuronların ışık geçirgenliği açısından

elde edilen ilk büyük gelişme, Vines ve arkadaşları tarafından 1958’de gerçekleştirildi.
Vines, vakumlama fırınlama ve düşük ısıda fırınlama için uygun porselen tozları geliştirdi.
Weinstein ve arkadaşları,1960’ların başında vakumlu fırınlama yoluyla porselenin altın
alaşımlarına bağlanmasını tespit etti. Porselenin tabakalar halinde uygulanabilme ve
işlenebilme özellikleri sayesinde, diş hekimleri ve laboratuar teknisyenleri ışık iletiminin,
kırılma indekslerindeki değişimlerin ve opak porselenlerdeki yansımanın estetik yönden
önemini daha fazla kavramışlardır.

Hastaların posterior bölgede olduğu kadar antreior bölgede de estetik restorasyonlara

yönelik gittikçe artan talepleri neticesinde, posterior bölgede büyük önem taşıyan güç ve
direnci anterior bölgede arzu edilen estetik özellikler ile bir araya getiren yeni materyaller
gerekliliği ortaya çıkmıştır. Porselen laminate veneerler, seramik kuronlar ve geleneksel
metal destekli porselenlere karşı estetik alternatif haline gelmiştir. Porselen laminate
veneerler başarılı bir biçimde uygulandıklarında, gülüşler kısa bir sürede ağrısız ve diş
dokusunu koruyucu biçimde değiştirilebilir. Tüm bunlara ilaveten, elde edilen değişim
uzun dönemde kalıcı bir sonuç doğurur. Doku cevabı mükemmel, yüzey özellikleri ise
doğal diştekine çok yakındır. Veneerler doğal bir floresans sergiler ve ışığı aynen doğal diş
yapısı gibi absorbe eder, yansıtır ve iletir.

40
Şekil 8.5. Porselen laminate veneer uygulanmış dişlerin görünümü

Sonradan geliştirilen özel asitle pürüzlendirme teknikleri veneerlerin kullanım sürelerini

daha da uzatmıştır. Horn, Simonsen ve Calamia hidroflorik asitle pürüzlendirilmiş ve
silanize edilmiş venerin yapıştırıcı kompozit rezine bağlanma gücünün, aynı yapıştırma
rezininin pürüzlendirilmiş mine yüzeyine bağlanma gücünden daha fazla olduğunu
göstererek porselen veneerler üzerindeki ilgiyi arttırmışlardır.
Porselen laminete veneerlerin en önemli avantajlarından birisi de periodontal reaksiyonun
minimal düzeyde oluşudur. Pürüzsüz biçimde birleştirilmiş marjinler iyi bir periodontal
sağlık ve oral hijyenin korunmasına yardımcı olur.

Porselen veneerler seramiğin çok ince olması nedeniyle (0.3-0.5 mm) daha dişe
uygulanmadan önce bile kolaylıkla kırılabilirler. Fakat sert bir zemin üzerine
yapıştırıldıklarında diş yapısı ile entegre olurlar ve hem in vivo hem de in vitro koşullarda
yüksek oranda dayanıklı hale gelirler. Eğer tüm koşullar yerine getirilir ve uygun bağlayıcı
kompozit seçilirse başarılı sonuçlar alınır.

8.4. Diş Dolgu Malzemeleri

Diş çürüğü, bütün dünyada en yaygın görülen enfeksiyon hastalıklarında birisidir. Diş
çürükleri veya travmatik nedenlerle hasara uğramış diş sert dokularını onarmak için, çeşitli
dolgu malzemeleri kullanılmaktadır. Arka dişlerin restorasyonunda en sık kullanımı olan
dolgu malzemesi, “amalgam” adı verilen bir alaşımdır.

Son 40 yıldır, dişin doğal rengindeki estetik dolgu malzemelerinin geliştirilmesi için büyük
çaba harcanmakta. Bu türün ilk malzemesi Bis-GMA ( Bis fenol A-glisidil dimetakrilat )
esaslı organik matris içerisinde cam esaslı doldurucu parçaların katılmasıyla hazırlanmış ve
“kompozit rezin” adıyla kullanıma sunulmuş bulunuyor.

8.4.1. Amalgam Dolgu

Amalgam, civanın diğer metallerle birlikte meydana getirdiği bir alaşımdır. Amalgam
kelimesi eski Yunancadan ‘Malgama’dan (yumuşak nesne) gelir. Bugün birçok ülkenin
standartlarında belirlenmiş olan amalgam formülü yaklaşık olarak aşağıdaki gibidir:
% 65-69 Gümüş (Ag)
% 2-4 Bakır (Cu)
% 1-2 Çinko (Zn)
% 1-3 Civa (Hg)
% 31-32 Kalay (Sn)
Bu formüle ilave edilen altın, platin gibi soy metaller amalgamın özellikleri üzerinde
büyük etkiler yapmıştır.

41
İlk gümüş amalgam İngiltere’de 1819 yılında Bell tarafından yapılmıştır.1933 yılında
Cawcour kardeşler de Kuzey Amerika’da amalgam elde etmişlerdir. Ancak bugünkü
amalgama en yakın amalgam 1800’lü yıllarda Grene Vardiman Black (Chicago 1836-
1915) tarafından uygulanmıştır. Bu amalgam 1 kısım kalay,3 kısım gümüş ve civa içerir.

Şekil 8.6. Diş hekimliği amalgamlar. Tornadan çekilmiş ve küresel patiküller.

8.4.2. Kompozit Dolgu Maddeleri

Diş rengindeki restorasyon maddeleri bugüne dek uzun bir evrim geçirmiştir, bunlar:
1) Silikat simanlar
2) Akrilik dolgular (doldurucu içermeyen rezinler)
3) Akrilik dolgular (doldurucu içeren rezinler)
4) Kompozit rezinler

Akrilik Dolgular (doldurucu içermeyen rezinler): Toz; metil metakrilet polimer

partikülleri, aktivatör(tersiyer amin),pigmentler, inert renk ajanları. Likit; metilmetakrilat
monomer, polimerizasyon inhibitörü(hidrokinon) ve reaksiyon başlatıcı benzoil peroksitten
oluşur.

Akrilik dolgular (doldurucu içeren rezinler): % 25 oranında inorganik partiküller içeren

metil metakrilattan oluşurlar. Monomer metakrilatın formülü Bowen formülüne dayanır
(R.Bowen). Bowen formülü iki ayrı bölümden oluşan ve ucunda bir metakrilat olan
monomerden elde edilmiştir. Dolayısıyla monomer bir diakrilattır. Metakrilat bağlarının
açılması ile monomerin polimerizasyonu başlar.

42
Şekil 8.7. Kompozit dolgu uygulanmış resimler

8.5. Dişçilikte Kullanılan Diğer Metal ve Alaşımlar

Diş hekimliğinde metaller genelde birkaç özel amaç dışında saf olarak kullanılamazlar.
Bunun nedeni saf metallerin yumuşak ve mekanik özelliklerinin yetersizliğinden dolayı
kolay şekil değiştirmeleridir. Dişçilikte metallerin saf olarak kullanıldığı yerler: endodontik
tedavide altın foil ve porselen jaket kuron uygulamasında platin foil yapımıdır. Diğer
uygulamalarının tümünde metaller alaşım halinde kullanılır. Böylelikle metallerin
mekaniksel özellikleri, diş hekimliğinde kullanılabilir seviyeye getirilebilir. Örneğin; % 50
Altın ve % 50 Bakırdan oluşan alaşımın mekanik özelliği kendisini oluşturan metallerin
mekanik özelliğinden daha iyidir.

8.5.1. Altın

Altın, saf halde oldukça yumuşak bir metal olduğu için diş hekimliğinde bu hali ile saf
olarak kullanılamaz. Gümüş, bakır, platin, paladyum, çinko gibi metallerle alaşım halinde
kullanılır. Altın ile alaşım yapan metaller, altının ergime derecesi, sertliği ve aşınma
direnci gibi mekanik özellikleri arttırır. Gümüş, platin ve paladyum ile yapılan alaşımları,
altına beyazımsı renk vermektedir.

8.5.2. Platin

Mavimsi beyaz renkte, yaklaşık olarak bakır sertliğinde olan, oldukça dirençli, dövülerek
ve çekilerek levha ya da tel haline getirilebilen bir metaldir. Saf platin oral koşullara karşı
oldukça dirençli bir metaldir. Dirençli olması ve ergime derecesinin yüksekliği nedeni ile
diş hekimliğinde değişik uygulamaları bulan bir metaldir.

Platinin diş hekimliğinde kullanıldığı alanlarından bir diğeri de restoratif uygulamalarda

pin ve post yapımıdır. Saf olarak porselen kuron uygulamalarında platin foil yapımında
kullanılmaktadır.

43
8.5.3. Paladyum

Platinden biraz daha koyu, beyaz renkte, dövülerek ve çekilerek şekillendirilebilen bir
metaldir. Paladyum diş hekimliğinde platin gibi saf olarak kullanılmaz. Platinden daha
ucuz olduğu için çoğunlukla platinin yerine altın ve gümüş gibi diğer metallerle alaşım
halinde kullanılırlar.

44
45