Киро Козаров: Русалии

Kiro Kozarov
Kiro Kostadin Kozarov (1955, Strumica) osnovno obrazovanie zavr{il

vo Turnovo. Zavr{il fakultet za politi~ki nauki vo Belgrad. Po majka e od
Sekirnik i e vospituvan vo duhot na beànskite tradicii.
Avtorovata profesionalna angaìranost }e se razviva kako simbioza
od negovite iskustva kako politikolog i negovata trajna duhovna i rabotna
opredelenost da & se oddade na op{testvenata nadgradba (makedonskite
kulturni vrednosti).
Pod mototo: „Vo kulturta i istorijata nema golemi i mali, tuka site sme
ednakvi“, so svoi istomislenici od Germanija, Portugalija, Polska, Irska,
Rusija i [panija ja formiraat Unisono Evropa (1997), kulturna berza. Edna
od celite na ovaa organizacija e me|usebno zapoznavawe, sorabotka i
poddr{ka. Na ovoj na~in makedonskite trajni kulturni vrednosti (za àl
mal del), se pretstavuvani pred tamo{nata javnost.
Se zanimava so kratkometraèn film, fotografija i slikarstvo.
Za svojata rabota i tvore{tvo dobival op{testveni priznanija i
Kiro Kozarov
nagradi na gradsko, republi~ko i me|unarodno ramni{te.
E-mail: unisonostrumica@yahoo.com
978- 9989- 163- 98- 2

Kiro Kozarov
RUSALII
1
Ovaa publikacija e realizirana so finansiska poddr{ka na Ministerstvoto za
kultura na Republika Makedonija vo ramkite na Godi{nata programa za
kulturata za 2010 godina
© Site prava za ova izdanie se za{titeni so zakon. Zabraneto e kopirawe, umnoùvawe i objavuvawe na delovi ili
na celoto izdanie vo pe~ateni i elektronski mediumi ili za drug vid javna upotreba ili izvedba bez soglasnost na
avtorot.
2
KIRO KOZAROV
RUSALII
3
4
5
Nave~er,
koga si legnuvam, doa|a edna senka
vo mojot krevet, se frla vrz mene 1
Vra}aj}i se doma vo
i po~nuva da me davi. Me davi so seloto, rusalijata Lazar
dvete race, me stega silno i vika: Del~ev slu{nal zurli i
tapani:
„Prosti mi majko“, i se
„Taa moè{e da te nosi devet fatil na oroto.
meseci a ti ne izdrà nitu devet Negovata majka po~inala
dena“!1 pred samo sedum dena.
6
predgovor
7
8
Edna markantna pojava, bezmalku celo edno narodno
dvièwe organizirano vo vooruèni formacii, sostave-
ni od po ~etiriesetina maì, na pove}e mesta i vo isto
vreme so dlaboka i misteriozna pove}eslojna uloga, ili
samo neobi~na folklorna grupa so op{topoznati narodni
obi~ai koi dopiraat samo do dnevnite i lesno uo~livi
horizonti na obi~niot ~ovek?
Kako se poimale tie vo svojata geneza i istoriski
razvoj, {to prenesuvale dlaboko vo sebe niz vremeto i
dali e mo`no da se odmota velot na tajnata i dokraj nedo-
re~enata prikazna koja se protega od tuka do desetici
vekovi nazad, zarinkani dlaboko vo istorijata.
Se obiduvam da gi pretstavam rusaliite, da ja obelo-
denam pred ~itatelite raspoloìvata materija, rezimi-
rano, sobrana na edno mesto, svesen deka celata tema e
ogromna i nevozmo`no e da se pretstavi vo seta nejzina
golemina, objektivnost i ~uvstvitelnost.
Imav privilegija (a sega gledam i mnogu drugi prido-
bivki) da ìveam so rusaliite od Kuku{ko, da gi slu{am
sekojdnevno „porakite“ za begalcite (za najubavite i naj-
dobrite, najtrudoqubivite, najmiroqubivite i najnama-
~enite lu|e na svetot).
ûvstvuvam deka sum seriozno „ozra~en“ so niv.
Replikata so koja go zapo~nuvam ova navistina va`no
izdanie dovolno silno zboruva za zarazata i predizvikot
kon pojavata nare~ena rusalii, rusaliski obi~ai, rusa-
liska muzika, rusaliski igri.
Moèbi mnogu zadocneto se pojavil obidot na mnogu-
mina da se zapre vremeto na odumirawe i da se izbavat od
zaboravot site onie {to pred nekolku desetletija krsto-
suvale niz strumi~kata ramnica, igraj}i go neprekinato-
to oro na rusaliite od Kuku{ko.
Nesomneno, mnogu imiwa na rusalii, na{i predci
ostanale od drugata strana na rekata i poleka is~eznaa od
horizontot na narodnoto pametewe, a so niv i mnogu
intimni svedo{tva, no i objektivni informacii za poja-
vata koja moèbi nikojpat nema celosno da se razotkrie.
No, i dodeka igrale, tie ne mislele na sebe. Svojata
PREDGOVOR
celost (duhot i teloto) sekoga{ ja podaruvale na misija-

ta na rusaliite.
Vsu{nost bile, samo rusalii vo dvanaesette dena, bez
drugo ime i prezime. Verojatno zaradi takvata podrede-
nost, oddadenost kon rusalistvoto, toa opstanalo niz
vekovite.
9
Mnogu ~esto se pra{uvav, koja e taa sila i {to e toa
{to vo selo Sekirnik, bez somnenie epicentarot na
beàn{tinata, go odrùva rusalistvoto (vo dene{nata
forma) so tolku silen intenzitet? Lu|eto si ìveat so
ovaa vekovna tradicija i ja nosat vo sebe kako nekoj u{te
pri ra|aweto da gi poprskal so rusaliska voda i gi
ma|epsuva, ili pak na rodilkite im dal da se napijat
dodeka go nosat plodot, ili moèbi u{te pred toa na
tatkovcite ili na nivnite dedovci.
Trgnav da ja baram nau~nata no i narodnata vistina za
rusaliite. Kolku podaleku nao|av pi{ani izvori, refe-
rati, dokumenti, tolku pove}e bev ispolnet zaradi inte-
resot {to istraùva~ite mu go posvetile na rusaliite.
(Skoro ne postoi nacionalna nauka koja preku svoite
istaknati pretstavnici ne go zabeleàla prisustvoto na
ovaa pojava na teritorijata na Evropa). Sekoj referat,
dokument, otkriva{e edna nova vistina, novi horizonti,
go nadopolnuva{e moeto skromno znaewe i mi dava{e
sila i volja da prodolàm.
Razgovarav (so) i bev poddrùvan od stru~ni lica za
taa tema, no i so obi~ni lu|e; pro~itav mnogu materijali,
tragav po literatura i nao|av interesni i va`ni podato-
ci no, iako beskrajno blagodaren na ovie soznanija, sepak,
ne{to postojano mi nedostasuva{e. Sakav kon literatu-
rata za rusaliite od Kuku{ko da go pribliàm ~uvstvoto
{to lu|eto od ovie krai{ta go imaa, predanosta kon ovoj
ritual i na~inot na ìvot {to go imaa tie, nivnata
celosna posvetenost, i sebeidentifikuvawe so rusalistvo-
to do granicite na posebnosta, edinstvenosta, narcisoid-
nosta. Tie, pred s# bea rusalii, a potoa obi~ni lu|e zemjo-
delci, vodeni~ari, trgovci, tatkovci. Do tamu be{e niv-
niot svoeviden fanatizam.
Toa {to nie vo na{ata istorija gi imavme rusaliite,
so seta nivna originalna i unikatna projava i staro-
vremenski rudimenti, ni be{e sudbina. Nivnoto
prisustvo na ovoj svet ja oboi istorijata na eden del od
makedonskiot narod so silna nijansa. Za~uvuvaweto na
nivnata traga, postoeweto, nivnite koreni, poteklo i
ime, e na{a obvrska, a otkrivaweto na nivnata su{tina
na{ interes. Tokmu zatoa treba da gi prou~uvame i
izdigneme na piedestalot na naukata (zaradi nivno
celosno zapoznavawe), kako {to za svoite toa go pravat
PREDGOVOR
drugite narodi.
Se zafativ so ovoj ~in na pi{uvawe so namera da gi
soberam (kolku mi dozvoluva znaeweto) tekstovite, polemi-
kite, teoriite okolu su{testvenite pra{awa za rusaliite,
potekloto, misijata (veruvaweto vo paganstvoto i hris-
tijanstvoto), nivnata opsednatost, vremeto na odrùvaweto
10
na nivnite igri. Veruvam deka, pred da pomine dolgo
vreme, Republika Makedonija }e gi za~uva rusaliite kako
nacionalno folklorno bogatstvo.
Go poloùvam ovde mojot prilog (so golema po~it kon
site onie {to vo pismena forma gi za~uvale rusaliite) vo
utvrduvawe (pred svetot a i pred nas) na definicijata za
na{iot identitet, kultura i osvetluvawe na u{te edna
pateka kon nacionalnata i religiska svest, a vo fiokite
na evropskite duhovni trezori }e svetne u{te eden biser
na me|u~ove~ka tolerancija, razbirawe, pomiruvawe i
prosvetuvawe.
PREDGOVOR
11
12
voved
13
14
Vo prirodata postojat korewa koi ne moète da gi
iskorenite. Ednostavno, {to i da im pravite, kako i da gi
uni{tuvate, da gi gazite, palete, se~ete, frlate, da gi
pcuete i udirate, tie po izvesno vreme }e se is~urlat,
povtorno }e izniknat, }e si prodolàt da ìveat kako da
se nedopreni, kako da odrabotile mnogu pred o~ite na
Boga za dokaz na svojata vera i oddadenost kon nego, a sega
Bog im vra}a, gi ~uva, gi poddrùva i odrùva.
Tie korewa se vikaat troskot. I koga nekogo ne go
sakate, („nógo-j lo{“), slobodno nare~ete go troskot. No,
ako nekogo sakate i vi e va`no toj da e silen, da opstane,
da ìvee, da go gledate kako raste od godina vo godina,
blagosloven i ispolnet i da mu se raduvate, velite deka
sakate da bide otporen na s#, kako troskot.
Edna rabota, edno su{testvo, a kolku razli~no go
poimame. „Tie“ so mrak, so zakrvaveni o~i, so ~udno silna
omraza, a ovie polni so qubov i najsuptilna ne`nost.
Ne`ni, a silni kako troskot.
Na{ite predci, na{ite dobrodu{ni i prekrasni
predci.
Na{ite pradedovci.
Takviot troskot be{e definicijata za preìvuvawe
na begalcite, uni{tuvani i proteruvani od nivnite
ìveali{ta kako da nemale du{a, kako da ne gi bolelo,
kako da bile troskot. A tie – „troskot“, no kako najubava
slika, vo prekrasna bela obleka, so gord i golem ~ekor, so
silna zurla i mo}en tapan, so vita snaga i nabrano ~elo,
izniknale srede novite dvorovi.
Pominaa 97 lázăra1 otkako begalcite, spasuvaj}i gi
svoite ìvoti, prebegale vo ovie krai{ta. Gi ponesle so
sebe „samo“ svoite kiléri2, do tavan polni so duhovni 1
Hristijanski
bogatstva. praznik. Begalci-
Denes tie se tuka, ~etvrtata generacija, a kako da se te ~esto taka gi
broele svoite go-
istite od pred stotina godini, samo mladi, polni so novi dini. Pr: Kolku
potrebi, novi vidici, èlni za slava i vistina, so polna Lazara napolni
glava rusalistvo. Kako naslada, denes vo izobilie se ve}e.
2
Posebna pros-
hranime od tie kiléri polni so duhovni bogatstva; torija vo koja se
na{iot jazik, igrite, religijata, tradicijata i, ne treba ~uvaat hrana i
da pravime k'tắk3, nema potreba od stiskawe, imame drugi va`ni pro-
dukti.
vrednosti vo izobilstvo. 3
Koga nema jade-
VOVED
Gi znaat sinovite i vnucite luznite na nivnite tat- we vo dovolni ko-

kovci i dedovci, zatoa igrata e tolku ista, zatoa vremeto li~ini i mora da
se {tedi. „Jadi
ni{to ne promenilo! malku da ima i za
Istorija koja moè da se dopre so obrazot. utre.“
15
Golem e fondot na „ne{tata“ koi ni gi ostavija i
denes s# u{te ni gi nudat rusaliite preku nivnata filo-
zofija, socijalna dimenzija, gradewe zakoni i normi,
nivno po~ituvawe i sproveduvawe, smisla za umetnost i
umetni~ki dostreli, veruvawe vo boga i sebe, qubov kon
lu|eto i svoite, borba za dostoinstvo i postoewe.
Rusaliite se borele protiv temnite sili na zloto,
nudej}i ja svojata hrabrost, samo`rtva, davaj}i del od
sebe, a ~esto i celite sebe. Si izgradile hram so svojata
vera, so svoeto znaewe, so svoja zasluga, so svoja pot. Prvi
nudele i ne ~ekale za vozvrat, a dobivale tolku mnogu.
Da gi potsetime i zapametime rusaliite od Kuku{ko
preku podale~nata istorija i legenda za niv, so zna~aj-
nite i dragoceni tekstovi pi{uvani od na{ite prerodbe-
nici, i so celosna po~it kon duhot i tradicijata {to
rusaliite od strumi~kata okolija otsekoga{ ja imale vo
sebe. Mnogu ne{ta ne dozvoluvat da se odbrani najgole-
miot del od tradicijata i obi~aite, no porakata e tuka,
jasna i nedvosmislena.
Osoznavaj}i gi niv, se za~uvuvame sebesi.
Golema nade` i verba im davale na lu|eto, a za sebe
sobirale te{kotii, opasnosti, no i mnogu naklonost i
qubov, a vo crkvata na vra}awe posle igrite, molitva i
prerodba vo posebna li~nost. Nivnoto veruvawe vo visti-
nata na misijata, nivnata pobo`nost i pokornost na zako-
nite na rusaliite odela dotamu {to vo tekot na dvanae-
setdnevnata misija mnogu od niv, borej}i se da si ja za~u-
vaat gordosta, dostoinstvoto i silata na rusaliskata
grupa, bile ubivani, a nivnite grobovi, nemo leèj}i
pokraj patot, svedo~at za vistinata na nivnata vera i
nivnata ~istina. Silni, zadoeni so instinkt za nade` i
samo`rtva, od obi~en selanec ili kuku{anec, se vpu{-
taat vo druìna so neizvesnost i vo dvanaesette dena se
pretvoraat vo vojnici na verata, se pretvoraat vo bespre-
korna disciplina, go po~ituvaat zakonot na molkot,
podgotveni i da zaginat, a nivniot zavet rovari dlaboko
vo dolapite na du{ata i nemirno i silno gi potsetuva
sekojdnevno svoite naslednici, obiduvaj}i se da nadvla-
dee nad nivnite sovremeni ìvoti, dnevni obvrski i
zadolènija i da gi natera da se borat i mislat na svojata
tradicija.
Begalcite gi napu{tile pod prinuda svoite rodni
ogni{ta i se naselile vo novi. Strumi~ko im stanalo
mesto za kraj na razdelbi. Go prenele niz tradicijata, niz
bolkata i radosta, niz vekovite, preku svoite pokolenija
rodot, talentot, umetnosta i se izrodile, kako {to veli
VOVED
biblijata, od niv pokolenija so upornost sli~ni na nivna-

4
Begalec po majka ta, besprimerna nadarenost i ubavina i stignale do genite
od selo Sekirnik na Simon Trp~eski4, do tapanite na Zoran Maxirov5, do tea-
5
Begalec po tatko.
16
tarot na Risto [i{kov6, do romanite na Ta{ko Geor-
gievski7, do „Kuku{kiot govor“ na Kosta Peev,8 do skal-
pelot na d-r Aleksandar Hristov9, do dene{nite rusalii.
Mu go „okupirale“ umot na Mitko Maxunkov, pa vika,
pi{uva, se rasprava, dokaùva i nikako ne se otkaùva
deka slu~ajnoto se}avawe s# pove}e stanuva merka na isto-
rijata.
„Sétne k'i v‡kme dék să ~in‡a rusăl‡jte“.10
6
Dete begalec
7
Dete begalec
8
Za{titnik na
govorot na begal-
cite
9
Begalec po
tatko od selo Se-
kirnik
VOVED
10
Posle }e se
pra{uvame kade
is~eznaa rusa-
liite.
(M. Maxunkov)
17
18
poteklo
Ná{te kóo să-prăsil‡li trinăjsta

gud‡na, ká –izbigáli týka, toó óro să-
ra{‡rilo i týka. Toó, rýsălickuto óro
sé gu-vódaa stári ná{i bi`ánci, l'ýde
dójdăni ut-Kýku{ko, ud-dól, ud-ná{to.
(Goce Petrov od selo Sekirnik, Kuku{-
kiot govor – Kosta Peev)
19
Vratete se nazad!
Vo son im dovikuvaa umrenite.
Zapalete ni sve}a.
Ovde zemjata s# u{te mirisa na nas. ]e gi prepoznae i
va{ite ~ekori.
Stapkite ni se meki i ne`ni.
Na na{ite brazdi! se raduva zemjata.
Ni gi ~uva grobovite, za{to ni gi iskr{ija krstovite.
POTEKLO
So nea izrasnavme zaedno.

Tamu kaj {to se rodeni, kade {to se krsteni, e nivnoto
poteklo.
Kuku{ko e nivnata „Tăga za jug“.
20
Istraùva~ite na rusaliite1 (na obi~aite i igrite)
im posvetile dol`no vnimanie i imale seriozen odnos 1
kon ova pojava. Se razbira, vremenskite skali koi gi Rusaliite go do-
bile imeto spored
ka~uvale ili sleguvale niz istorijata, periodite niz koi igrite {to gi izve-
pominale, dodavale ili odzemale od nivnata origi- duvale.
Terminot rusalija
nalnost i site tie vlijanija ostavile plastovi vrz go upotrebuva u{te
portretot na rusaliite, isto kako {to rusaliite ostavija vo 12 vek, Theodor
svoi tragi i vlijanija vo du{ata, karakterot, kulturata, Balsaman, koga zbo-
ruva za narodnite
identitetot na generacii svoi pokolenija. sobiri na pana|uri
Kako rezultat na vlijanijata niz dolgata istorija, {to se odrùvale
po Veligden.
patot koj go pominale niz razni kulturi, op{testveni, 2
Akademik Mi-
politi~ki, voeni ureduvawa, rusaliite gi podelile hail Arnaudov
3
Vera Kli~kova,
istraùva~ite vo teorijata za nivnoto poteklo i ime. Vo Makedonski folk-
oblikot vo koi gi nao|aat etnografite vo 19 vek (prazni- lor, 3-4/1969
ci i igri) tie se ve}e hristijanizirani, no uspeale da
4
Lubor Niederle
(@ivot starih slo-
rekonstruiraat del od nivnata su{tina preku stari vena – Praga 1916,
predanija, svedo{tva, dokumenti, preku pesnite za niv, 244-245)
4a
Enciklopedija-
preku toponimot rusaliski grobi{ta. ta na Ukraina (Mi-
Sepak, nivnata vistinska smisla i uloga do denes ne e kola Mu{inka i
otkriena. Ivan Korovitski),
imeto „rosalia“ ima
Denes, podelenosta glavno se sveduva na dve teorii: koreni od starorim-
ednata tvrdi deka rusaliite imaat slovensko poteklo, a skoto praznuvawe na
rozite (23 maj), koe
drugite deka se od rimsko pagansko vreme. vo Ukraina se pre-
Vizantiskiot pisatel, ohridskiot episkop Dmitrij frlil preku ju`ni-
Homatijan (1230 godina) zboruva za specijalni igri vo te Sloveni i bil
vmetnat vo pagan-
Makedonija, nare~eni rusalki, vo sedmicata posle Pede- skiot folkloren
setnicata. „Mladi lu|e gi {etaat selata vo druìni, kalendar kako fes-
tival na plodnosta.
sobiraat podaroci, igraat, skokaat i izveduvaat nemi Rosalia, Rusallia,
dvièwa (pantomima).“2 Kaj ovie obi~ai ima elementi od Troitsia, Zelani
starata slovenska religija, veruvawe vo razni natprirod- sviata, letno praz-
nuvawe koe se odr-
ni su{testva, dobri i lo{i duhovi, samovili, karakonxu- ùva 50 dena po
li, veruvawe vo krugot i odnosite me|u ìvite i mrtvite. Veligden i se povr-
zuva so paganskiot
Ovie obredni igri gi nao|ame kaj site balkanski narodi: kult na mrtvite i
Bugari, Grci, Romanci, Albanci.3 Drugi mislat deka rusalkite.
4b
Re~nik na al-
imeto bi moèlo da vle~e koren od rimskiot praznik banskata religija,
„rosata“, „rosalia“ (praznik vo vrska so kultot na mrtvite i mitologoja i narod-
se veruvalo deka vo ovie denovi mrvite du{i slobodno na kultura – Robert
Elsie – str. 221
{etaat niz svetot i onie {to im popre~uvale za vreme na Rusicant – na alban-
nivnoto praznuvawe bile povreduvani, kaznuvani.4 ski. Rom. Strat de
rusalii or todorusale
POTEKLO
Zatoa se formirale rusaliskite grupi koi moèle da Naroden obi~aj i

im se sprotivstavat i da se borat protiv niv. Rimskite veruvawe koe se
obi~ai vrzani so gorespomenatite praznici bi moèle da praznuva od pravo-
slavnite èni i
imaat vlijanie vrz obi~aite vo severoisto~niot del na deca 25 dena posle
Balkanot, kako i vrz ju`nite Sloveni. Veligden.
21
No, ju`nite Sloveni, vo vremeto koga moèle da
dojdat vo dopir so rimskite obi~ai, ve}e vo dobar del
bile hristijani, a hristijanstvoto nagolemo gi potisnalo
paganskite sfa}awa. Osven toa, tragite na „rosalia“ bile
zabranuvani vo vremeto na prodiraweto i konsolidaci-
jata na ju`nite Sloveni i zatoa e malku verojatno deka tie
taka brzo gi prifatile rimskite obi~ai i osobeno da gi
pro{irat me|u drugite Sloveni5. Ovie obi~ai imaat
elementi od starata slovenska religija, veruvawe vo razni
natprirodni su{testva: samovili, dobri i lo{i duhovi,
vetru{ki, karakonxuli.
Vo Gevgelisko postoi legenda, povrzana so staroto
pagansko poteklo na rusaliite, nivnite obredi i obi~ai.
Legendata kaùva deka imeto doa|a od cve}eto roza –
trendafil, koe eden zaquben ergen go ukral od gradinata
na sakanata moma. Roditelite na devojkata bile protiv taa
vrska, pa go progonuvale mom~eto.
Progonuvanoto mom~e se udavilo vo planinskoto ezero
Virot, a podocna istoto go napravila i devojkata poradi
golemata qubov i bolka po sakaniot.
Ottoga{ se proslavuvaat ovie denovi. Spored legen-
5
Slobodan Ze~e- data, rusaliskata grupa se sostoela od 32 igra~i kako
vi}, Predawa o povrzuvawe so 32 izvora od koi se polnelo ezeroto.6
rusaliskim grob-
qima u isto~noj So pojavata na hristijanstvoto rusaliskite obi~ai
Srbii - (Narodno po~nale zabele`livo da se menuvaat, me{aj}i gi pritoa
stvarala{tvo, staropaganskite rituali i hristijanskite veruvawa i
folklorni svezak,
3-4, 1962 Beograd) obi~ai.
6
Vera Kli~ko- Sekako deka hristijanstvoto napravilo napori da gi
va, Mak. folklor otstrani takvite obi~ai i veruvawa, no kako {to vremeto
3-41969
7
T. Vraìnov- pokaùva, tie te{ko se iskorenuvaat, pa zatoa bilo naj-
ski, Narodna tra- lesno i popametno da se prifatat niz nekoja poblaga
dicija, MM 1999, forma ili da se promenat so dodavawe na svoi karakte-
str. 13
7a
Ukrainska en-
ristiki. Isprepletuvaweto na dvata kulturni modela:
ciklopedija – hristijanstvo – paganizam go ovozmoìlo egzistiraweto
Hristijanskanska- na dvete veruvawa vo eden vremenski period (dvoverie),
ta crkva aktivno taka {to nekoi od niv vo narodot ìveat i denes.7
mu oponirala na
paganizmot, spro- Na vakvite paganski elementi denes crkvata gleda
tivstavuvaj}i mu kako na folklorni obi~ai.
se so nudewe na po-
prifatlivi re{e- *
nija, obredi i bib-
liski u~ewa koi Rusaliite vo strumi~kiot region do{le kako del od
mu bile bliski na duhovnoto i materijalnoto bogatstvo na begalcite od
narodot. Zamenu- kuku{kata okolija. Balkanskite vojni go predizvikale
vaweto na mito- golemiot egzodus na makedonskoto naselenie, a na 29 juni
lo{kite elementi
be{e kombinirano 1913, spored stariot stil, definitivno bil uni{ten ìvo-
POTEKLO
so hristijanski tot vo ubaviot grad Kuku{ i negovata okolija so selata

elementi, kreiraj- Koxa Omarli, Surlevo, Akanxalii, Morarci, Ambar ]oj,
}i „dvojno veruva-
we“. Taka Rosalia Nimanci, Apostolar, Ixilare, Aleksovo, Krecovo, Drago-
se zameni so Spu{- mirci, [temnica, Gradobor, [e}erlija, Gramadna, Motulo-
taweto na Svetiot vo, Iraklija, Planica, Beglerievo, Hanxilar, Grba{el, Pa-
Duh.)
22
taros, Ro{lovo, Ajdarlija, @ensko i mnogu drugi. Denes
Egejska Makedonija (kako sedma administrativna oblast
vo Grcija) e podelena na 13 okruzi, vo ~ij sostav vleguvaat
27 okolii. Edna od ovie okolii e kuku{kata8 (tatkovinata
na rusaliite, KK)
Prepoloveni, premoreni, prepla{eni, ne~isti, razde-
leni, do{le vo Strumica, Turnovo, Sekirnik, Radovo,
Ilovica, [tuka, Ednoku}evo, Su{ica, Borisovo, Mokri-
no, Petralinci, Nova Maala, nadevaj}i se deka utre ili
zadutre, ako ne do nedela najdocna, vojnata }e zavr{i i
tie }e se vratat.
K'i- {-ójme doma9
Nikojpat ne si otidoa nazad, doma.
Egzodusot gi preimenuva ovie Makedonci; starosedel-
cite }e gi nare~at beànci – b‡galci. Taka }e se iden-
tifikuvaat vo novite sredini, taka imenuvani }e go
napu{tat ovoj svet.
Od Strumi~ko do „Udunat“10 (preku Belasica) edna
ptica moè da preleta za eden podolg mig, a tie ne moèa
da se vratat za eden ~ove~ki ìvot.
Kako rezultat na vekovnata tradicija, koja ja nosele
so sebe kako svojata du{a, svesnosta od potrebata da se 8
Todor Hristov,
za{titat (za{to „zlite sili“ gi imalo i tuka), èlbata da Atlas na naseleni-
si go zadràt obele`jeto, da se organizirani me|u sebe, te mesta vo Egejska
Makedonija, 1997
begalcite sozdavale rusaliski grupi vo novite mesta na str. 159
9
ìveewe. Vo rusaliskite druìni u~estvuvale i starose- ]e si odime doma
10
delcite. Magi~nata sila i ubavata gletka na rusaliite, Od drugata strana
11
Kosta Peev, Ku-
dokomponirana so muzikata, bile predizvik {to starose- ku{kiot govor.
delcite ne sakale da go propu{tat. Rusaliskite druìni Prepoznatlivosta
u{te vo prviot pohod ja osvoile naklonosta na lu|eto od i nepromenlivosta
na identitetot kaj
ovie prostori, a tie poleka gi prifatile novite krai{ta begalcite e mnogu
za svoi. Zaìveale zaedno, se po~ituvale i podu~uvale silno za~uvan vo
me|u sebe, a gi za~uvale svoite osnovni i najva`ni obe- skoro site poedi-
ne~ni delovi na
le`ja, za{to i po mnogu desetletja tie s# u{te veruvale nivnata projava.
deka }e se vratat doma.11 Me|u mnogute drugi
Golemata slava, vozvi{enosta na rusaliite (rusa- specifi~nosti, go
za~uvale i jazikot
liskite grupi) so vekovi nanazad, nivnoto vlijanie vrz kako osnovno obe-
narodot, se manifestirale tokmu vo nivnoto prifa}awe le`je na edna nacio-
od starosedelcite, no vo isto vreme ova ni pokaùva deka nalna originalnost
ili negova poddija-
rusaliite bile prisutni na ovie prostori i porano i lekti~ka specifi-
narodot gi poznaval. Potvrda na takvata teza se rusa- ka. Iako sekojdnev-
liskite grobi{ta na Belasica, Ogra`den, Radovi{ko. no vo kontakti so
starosedelcite (ka-
No, toga{nite rusalii igrale i si zaminuvale taka {to ko dominantni), se-
ovde{niot narod ne moèl da komunicira so niv i celos- pak izostavuvaj}i
no da gi zapoznae. go gradot, denes be-
ànskiot govor sko-
POTEKLO
Rusaliite (begalci) naseluvaj}i se vo ovie krai{ta, go ro vo celost e za~u-

donesle rusalistvoto, no i go podelile so starosedelcite. van kako i pred 97
godini, odnosno niv-
noto doa|awe ovde
pred naletot na eg-
zodusot.
23
24
rusaliska
druìna
25
26
Rusaliska
druìna
od selo Turnovo
(1932)
Na prviot den na Boìk i slednite dvanaeset dena,

nare~eni „nekrsteni denovi“, trgnuvala da igra od selo vo
selo, od ku}a vo ku}a, grupa lu|e sobrani od Kuku{ i od
okolnite naseleni mesta, nare~ena RUSALISKA
DRU@INA.
Edna interesena forma na organizacija ja karakte-
rizira rusaliskata druìna. Soo~ena so serioznosta na
„pojavata“ protiv koja se borele, grupata morala da bide
dobro podgotvena, vojni~ki organizirana, educirana i
RUSALISKA DRU@INA
psihofizi~ki podgotvena. Pred grupata se pojavuvale

mnogu problemi i pre~ki od sekakva priroda koi taa
morala da gi re{ava, otstranuva, sovladuva. No, isto taka,
celite {to grupata trebalo da gi ostvari preku svojata
misija vo slednite dvanaeset dena bile popre~uvani i od
vlastite. Taka, grupata trebala da se podgotvi seopfatno,
da se educira okolu celite za koi }e igraat, simbolite koi
}e mora da gi nosat, da gi „progoltaat“ uslovite {to
vlastite im gi nametnuvale.
Site ovie pre~ki, dilemi, te{kotii se re{avale so
stroga podgotovka i so svesnost i mudrost na organizato-
rot, no i na samite ~lenovi.
27
Rusaliska druìna
od selo Sekirnik
(1929)
28
29
Zatoa, nekolku nedeli pred Boìk vo organizacija na
crkovniot nastojnik vo seloto i idniot glavatar na rusa-
liskata grupa, po~nuvalo da se sobiraat ~lenovi za rusa-
liskata grupa. Se barale rusalii prvo vo mestoto na
ìveewe, a ako takvi nemalo vo dovolen broj, se pokanu-
vale i od sosednite naseleni mesta. Posebna ~est i privi-
legija pretstavuvalo da se bide rusalija, no i golema
odgovornost. Sekoj ne moèl da bide rusalija.
Prvata vrata na „audicijata“ bila èlbata na idniot
rusalija i negovata podgotvenost da se nosi so toj prediz-
vik (istrajnost vo tie dvanaeset dena, mo`nite slu~ki na
sudir so druga grupa, otsustvo od doma, a od druga strana,
pominuvawe niz kriteriumite {to bile objektivno posta-
vuvani spored tradicijata, a nadgleduvani od odgovornite
i od drugite ~lenovi na druìnata. Psiholo{kata, idejno-
religioznata podgotvenost, fizi~kata izdr`livost i
izgled, drèweto na teloto, figurata na kandidatot,
talentot vo igrata, bile edni od dominantnite kriteriu-
mi. Rusaliite posvetuvale posebno vnimanie na talentot
za igra, za{to se veruvalo deka se najdobrite tan~ari vo
mestoto na ìveewe. Avtoritetot {to ~lenot go uìval
vo sredinata vlijael vrz stepenot na serioznosta na grupa-
Rusaliska grupa
sostavena od
ta. Izborot bil mnogu logi~en i vo seta negova kompleks-
rusalii od pove}e nost ednostaven. Onoj {to ne moèl da izdrì se otkaù-
naseleni mesta val samiot, ili pak dobival drugi zadolènija.
(snimeni okolu
1929)
RUSALISKA DRU@INA
30
„Toj {to srce ima noga nema, se otkaùva samiot“¹.
@elbata da se bide rusalija ne sekojpat bila dovolna. Tie
pe{a~ele mnogu i igrale po celi denovi, taka {to fizi~-
kata izdr`livost bila mnogu odlu~uva~ka.²
Rusaliskite grupi bile kompaktni i so nepromenliv
sostav so godini. Promeni se pravele samo vo slu~aj na
dopolnuvawe na grupata poradi starost, bolest, smrt ili
otkaùvawe na nekoj od postojanite ~lenovi.
Za da moè da funkcionira i da ja ostvari svojata cel,
rusaliskata grupa bila organizirana vrz principot na
nadredenost i podredenost, jasno odredeni ulogi i zada~i ¹ Goce Petrov,
na sekoj ~len do najsitniot detal. selo Sekirnik
Grupata se sostoela od 20 do 40 lu|e (maì) na vozrast ² Ako potseti-
me deka rusalii-
od dvaesetina do ~etiriesetina godini. No, po pravilo, te igraat cel
brojot na grupata ne bil fiksno odreden. Se pravela grupa den, od utro do
vo zavisnost od brojot na izbranite kandidati. ve~er, ne ru~aat,
nemaat odmor za
Grupata se formirala vrz principot na dvojki – paro- ru~ek, vo januar-
vi. ^lenovite na grupata bile tolku cvrsto povrzani me|u ski zimi, toga{
razbirlivo e deka
sebe {to se broele kako parovi. Sekoj ~len na grupata fizi~kata izdr-
imal svoja dvojka. Tie se dvièle, odmorale, spiele, jadele `livost e vaèn
kriterium.
zaedno.
Dvajcata rusalii bile dve tela edna misla.
Rusaliska grupa
od selo Su{ica,
snimena na
13.01.1934, vo
Strumica
Foto: Milan
Aptekarot.
Vedna{ posle
fotografira-
weto zaminale
za selo Velusa.
RUSALISKA DRU@INA
31
Rusaliska grupa
od selo Ilovica
Na opa~inata na
slikata:
„Uspomena na
rusalije u 1930
godina u
Male{evo. –
Mito ЂorÚeviћ“
(Vo Peh~evo gi
vikale Ajti).
Ivan Stanoev
Vo nieden slu~aj vo dvanaesette dena tie ne se dvoele.

Nitu edniot nitu drugiot ne smeel da ja napu{ti druì-
nata. Se vardele eden so drug vo sekoj moment. Duri i vo
slu~aj na smrt vo negovoto semejstvo toj ne smeel da si odi
doma. Grupata bila kompaktna site dvanaeset dena. Ako
edniot zaostane vo mar{ot drugiot go sledi, ili pak ako se
najde vo situacija da e bespomo{en i ne moè da se brani,
RUSALISKA DRU@INA.
drugiot so sabjata vitla nad negovata glava, {titej}i go od

zlite sili. Su{tinata na zakonot na dvojki e vo neprekina-
tata me|usebna za{tita.
32
Rusaliska grupa
od Strumica,
slikana okolu
1930 g., vo dvorot
na katoli~kata
crkva.
Rusaliskata druìna ja sostavuval glavatar, nare~en

băltăx‡ja¹, zaedno so crkovniot namesnik vo seloto, a ja
predvodele prvite dvajca, băltăx‡jata i kesaxijata.
RUSALISKA DRU@INA
Băltăx‡jata e glavniot i prv komandant koj ja upravuva

grupata, dava komanda za trgnuvawe, za odmor na grupata,
dava znak za po~etok na oroto, odlu~uva za site su{te-
stveni, va`ni i pomalku va`ni ne{ta za druìnata.
Toj e najgolemiot avtoritet i za nego vaàt posebni
zakoni ili, pak, toj e izzemen od nekoi zakoni i pravila
koi se zadolìtelni za drugite ~lenovi.
No, vo isto vreme, toj ima i druga mnogu golema i va`na
uloga. Băltăx‡jata ja za{tituva grupata i ja brani od zlite
sili, a toa go pravi so svojata sekira koja ja drì vo
desnata raka.
33
RUSALISKA DRU@INA
¹ Bălt‡a - sekira
Vo veruvaweto na
narodot sekirata
imala va`na uloga
vo magijata i re- Principi na za{tita vo rusaliskata grupa:
ligijata, duri bila
vaèn centar na
izvesen kult. Ottu- Grupata vo celina ja {titel băltăx‡jata1. Toa e
ka nejzinata vode~ka
uloga vo rusaliska- negovata najva`na uloga. Vnatre{nata me|usebna za{tita
ta druìna. rusaliite ja obezbeduvale eden so drug (princip na dvojki,
Băltăx‡jata bil
trevkar (gi pozna- celosna posvetenost eden na drug), a site zaedno, kako
val lekovitite tre- grupa, gi {titat lu|eto i bolnite, dodeka pak bezbednoto
vi), znael da lekuva vra}awe doma, vo normalen ìvot (so zdrav um) im bilo
i znael da rastura
magii. organizirano i osigureno vo crkva so molitva.
34
Prviot od vtorata dvojka e juzba{i-
jata ili tan~arot. Toj prv go zapo~nuva
Podocna èlezniot me~ oroto. Vo rakata drì me~¹ kako i drugite
bil zamenet so kălắ~ka¹ rusalii. Toa se ~etvoricata voda~i na
(drvena sabja)
grupata. Ogromen avtoritet, vlijanie vrz
grupata i, se razbira, odgovornost. Toa se
lu|eto koi go dràt celokupniot koman-
den arsenal.
âu{ite se kontrolorite, odrùva-
~ite na redot i disciplinata vo strojot.
Edniot se dviì napred, a drugiot nazad i
gi kontroliraat redot, linijata na kolo-
nata, drèweto na rusaliite.
Svoevidnata voena organizacija na
rusaliskata druìna se manifestirala i
so po~etokot na denot i nivnoto budewe.
Denot na rusaliite i po~etokot na igrite
bil seriozno organiziran.
ûkaweto na tapanot bilo znak za
budewe.
Gi budele vo ranite zori, a tie vedna{
po~nuvale so podgotovkite okolu sebe, a
potoa imale pojadok koj go dobivale od
doma}inot kade {to preno}evale. Po
pojadokot, grupata se sobirala vo ku}ata
kade {to preno}eval băltăx‡jata.
Pred trgnuvawe, ~au{ite vrz druì-
nata sproveduvale smotra. Se proveruvalo
dali site se na broj, dali se zdravi i ìvi,
dali se oble~eni i podgotveni za igrawe.
Redot i strojot morale da bidat bespre-
korni. Koga ve}e bile postroeni, băltă-
x‡jata pominuval ostro i brzo so sekirata
pred nozete na rusaliite, taka {to ako ne
bile besprekorno naredeni nekoj moèl
da bide prese~en. Vedna{ potoa sleduvala
komandata za trgnuvawe. Trgnuvale so
tapani i zurli.
Taka podgotveni trgnuvaat, a se vra-
}aat pred stemnuvawe. So prviot mrak tie
RUSALISKA DRU@INA
ve}e bile povle~eni vo naselenoto mesto.

Mrakot ne smeel da gi zatekne nadvor od
seloto.
Grupata e obezbedena so eden par
izvidnici – konar~ii, mnogu va`ni ~le-
novi na grupata, nivni predvesnici vo
naselenoto mesto.
Toa se dvajca maì koi imaat zada~a
da se dviàt pred grupata i da go naves-
tuvaat nejzinoto doa|aweto vo naselenoto
mesto, za da moàt lu|eto da se podgotvat
da ja pre~ekaat i da ja primat druìnata
so site neophodni po~esti. Gi pre~ekuva-
le kako „carski ~eda“.
35
Izvidnicite prethodno se uveruvale slu~ajno pred niv vo
seloto da ne bila druga rusaliska grupa. Vo toj slu~aj grupata
ne doa|a, odnosno go zaobikoluva seloto. Isto taka, izvidni-
cata se grièla da go proveruva patot za da ne dojde do sredba
na dve rusaliski grupi. (Takvite slu~ajni sredbi bile opas-
ni). Vo slu~aj dvete grupi da se dviàt po ist pat, izvid-
nicite ja predupreduvale svojata druìna i taa skr{nuvala
od patot, trgnuvala po drug pat, ili vremeno se zasolnuvala
dodeka ne pomine drugata grupa.
Poradi mnogute tehni~ki raboti okolu grupata, nejzina-
ta podgotovka, zavr{uvaweto na raboti okolu koi ne bilo
vozmo`no da se angaìraat rusaliite, kako i sobiraweto i
noseweto na nasobranite prilozi, darovi, grupata imala po
nekolku slugi.
Muzi~kiot del na grupata se sostoel od dve zurli i dva
tapana.
Taka organizirana da funkcionira kako eden, podgotvena
vo site domeni, trgnuva da gi izvr{uva svoite zadolènija.
Taa e podgotvena da ja izvr{i svojata misija, da im pomaga na
lu|eto, da se soo~i so demonite i lo{i sili, da se sudri so
druga rusaliska grupa i ako dade Bog da se vratat ìvi i
zdravi doma.
Na krajot, posle nekrstenite denovi, koga se vra}aat
doma, rusaliite se pozdravuvaat so svoite, sre}ni {to se
vratile zdravi i ìvi i {to se povtorno me|u niv. Utreden-
ta, na Bogojavlenie, vo ~est na noviot rusalija, doma{nite
podgotvuvaat trpeza i zaedno so prijatelite slavat, so jadewe
i piewe. Tie ve}e vo svojata familija imaat zna~aen, avtori-
teten, hrabar i po~ituvan ~len koj ponatamu vo ìvotot kon
svojata li~nost ja dodava, oznakata „rusalija“. I denes ~ovek,
koj koga bilo, makar i mnogu odamna igral, go imenuvaat kako
„rusalija“, „rusalijata“.
RUSALISKA DRU@INA
36
misija
37
38
Veruvaweto vo „nekrsteni denovi“, vo zli sili, duhovi ¹ Vo selo Sekir-
i samovili, vo nivnoto prisustvo na ovoj svet i nivnata nik, prvata genera-
cija na rusalii ve-
sila da im popre~at na ìvite, opasnosta od povredi i ruva{e deka rode-
zakani za lu|eto bile temata, a borbata protiv niv aktiv- niot vo nekrsteni-
te denovi moèl da
nosta na rusaliskite grupi. No, teorijata za misijata na gi vidi duhovite i
rusaliskite grupi i nejzinoto ostvaruvawe, kako i pri- drugite zli sili i
dru`nite pojavi ostanale nepotpolni. deka duri moèl da
gi namamuva vo zam-
Taa gi ostava istraùva~ite nedore~eni vo odnos na ki i da gi fa}a.
nivnata esencijalna ili vkupna uloga i pojava vo istori- Hulitelite na
rusaliite, nivnite
jata. Prou~uvaweto na nivnata misija ja pokaùva {iroka- negatori i protiv-
ta svetska teritorija na rusaliite, nivnata golemina i nici tvrdele deka
za~natite vo nekr-
originalnost vo sporedba so poznatite pojavi od kulturi- stenite denovi }e
te i tradiciite na drugite narodi. bidat pijanici. Tie
gi napa|ale rusa-
* liite deka se slu-
àt so pijanstva,
Se nametnale kako mo}ni vitezi so silata na svoeto muzika, lo{i igri
veruvawe i silna volja, a u{te pove}e so besprekorna i maski. Spored
niv, bilo lo{o da
re{itelnost da im pomagaat na lu|eto i da gi za{titat. se koleduva i rusa-
Bile nade` vo du{ata, kura` vo srcata, ubava slika vo lii da se igra. (An-
o~ite. ~o Kolяnov, Buga-
rija)
Lu|eto gi oboàvale, im se potpirale na ramo, gi bara- 2
Pesnite za ru-
le, gi kanele i gi gostele. Bile nivnite za{titnici, niv- salskite grobi{ta
(varijanta na bala-
niot spas. da) denes se eden od
Dojdoa na{ite! najubavite rudi-
Doa|ale kako praznik, so bela obleka i silna svirka i menti za narodnoto
veruvawe vo zlite
gi polnele lu|eto so ubavina. Gi kitele nivite du{i, im sili.
gi polnele o~ite, a na zaminuvawe im ostavale nade` i „Bulin glas od
grobot“, “ Lazar i
verba za cela godina. Koga pominuvale rusaliite niz Petkana“. Lazar
nivnite domovi, veruvale i se ~uvstvuvale bezbedni, is~is- telci pase{e, pa se
teni, za{titeni. iska~i na kamen, so
meden kaval zasvi-
Misijata na rusaliite bila mnogu zna~ajna i seopfat- ri... A na krajot na
na. Se borele protiv zlite sili koi vo „nekrstenite pesnata se veli:
„Zemjata se otvo-
denovi“ slobodno {etale niz ovoj svet¹. Rusaliite odele ri i gi pribra
od ku}a vo ku}a i preku svoite magi~ni, obredni igri gi decata kaj sebe“,
SbNU 16-17, s. 94,
odobrovoluvale ili gi isteruvale lo{ite sili2 od ku}ata, Koprivщica.
od dvorot, a na bolnite im davale sila i zdravje. „Baйo ma Lazar
Vo isto vreme, rusaliite, svesno ili „slu~ajno“ izvr- dovede / do rusalski-
te grobi{ta / pa si
{uvale drugi mnogu zna~ajni zada~i vo vekovnata zato~e- tamo ostana“, SbNU
nost na Makedoncite pod tu|inskite dominacii. 44, no 115, od s. Batu-
liя, Sofisko.
Tie ja odrùvale moralnata sila na lu|eto, svesta za I vo dvete pesni
MISIJA
zaedni{tvo i potrebata od organizirana sila, koja moè rusalskite gro-

da gi za{titi. Se manifestirale kako silni i dobro orga- bi{ta se mesta
kade zemjata se
nizirani, davaj}i signal deka n# ima, tuka sme i }e ni bide otvora i gi progol-
podobro, }e go prebrodime i ovoj temen vek. tuva lu|eto.
39
Rusaliite se bodrele so svojata vera, crpele sila od nea i
za vozvrat se borele za opstojuvawe i promovirawe na hris-
tijanstvoto, napu{taj}i gi postepeno paganskite praznoverja.
Tie ja zele vrz sebe zada~ata da se borat i so silna
vera od dlabo~inata na du{ata go slavele i go vozvi{u-
vale hristijanstvoto. Bile glasnici na dobra volja,
primer na pokorni hristijani i mudri prenesuva~i na
svojata vera niz temnite, vo presret na o~ekuvanite idni
vremiwa. Svesta deka nivnata vera e ve~na i najsilna gi
miluvala so najubava ne`nost. Postojano pod silen priti-
sok, zakani, ucenuvawa i borba za zatrupuvawe vo zabora-
vot na nivnata s# u{te nesozreana svest za nacionalen
identitet i posebnost, svojot opstanok kako narod go naso-
~uvaat vo jakneweto na hristijanstvoto.
Hristijanskata crkva bila najsigurniot bedem za odbra-
na od site naezdi i zatoa hristijanstvoto bilo znak na
ednakvost so narodniot identitet so nacionalnosta.
Seto toa pridoneslo da se izgradat cvrsti zakoni i
normi na odnesuvawe koi bile garancija za cvrstinata i
silata na sekoj rusalija posebno i na grupata vo celina.
Ja zele vrz sebe te{kata strana na ìvotot, no polna so
humanost i ~ove~nost i trgnale vo vistinska vojna.
Misijata na rusaliite se menuvala i pro{iruvala
kako rezultat na prosvetuvaweto na lu|eto niz vekovite, a
kako protivteà na voenite i politi~kite dominacii
dobila i socijalen beleg.
Soo~eni so negriàta na tu|ite vlasti za nivnite proble-
mi i sekojdnevni potrebi, tie po~nale da igraat za vakuf3.
Sredstvata koi gi sobirale gi namenuvale za podobru-
vawe na svojot ìvot, odnosno za izgradba na crkva, u~i-
3
Dobro za site.
li{te, ~e{ma ili za pomo{ na siromasite, za{to za ovie
4
Vo toj period e narodni potrebi vlastite ne vodele smetka.4
izgradena (na pri- Sakaj}i da si go podobrat op{testveniot standard, tie
mer), crkvata Sveta }e pobaraat dozvola od vlastite i }e trgnat da igraat.
Bogorodica (1926-
1930) vo selo Se- *
kirnik. Spored is-
tiot primer se od- Na krajot od naporniot den, po zavr{uvaweto so ritua-
vivale rabotite i lite i obikolkite na ku}ite, na barawe na mesnoto nasele-
vo drugite sela. nie, a na povik na băltăxijata, rusaliite doa|ale vo ku}ata
5
Băltăxijata i
juzba{ijata bile kade toj preno}eval i igrale pred nasobraniot narod.5
smesteni vo edna od Prekrasnite kostimi, te{kite i specifi~ni ora
najgolemite ku}i vo diktirani od taktot na tapanot i dvete zurli bile vistin-
seloto.
Tie nave~er gi po- ski kulturen nastan za mesnite ìteli.
vikuvale rusaliite, Vo takvite ranove~erni natapi rusaliite gi pokaù-
a tie doa|ale i vale svoite tan~arski ve{tini, igrale pred nasobraniot
igrale pred naso-
braniot narod. Na narod, polni so èlba da odigraat najubavo {to moàt.
krajot igral juzba- Toa bile svoevidni koncerti koi imale cel da gi pokaàt
{ijata. [tom toj
MISIJA
po~nuval da igra, tan~arskite kvaliteti na rusaliite, da se relaksiraat i

site osven băltăxi- da go zabavuvaat narodot.
jata, stanuvale na Ovie igri i ora ne bile so ritualen ili iscelitelski
noze i taka go gle- karakter, tuku pripa|ale na grupata svadbarski igri ili
dale, oddavaj}i mu
po~it. ora koi se igrale na veselbi i proslavi.
40
rusaliski
borbi
„Dajte pat!“
Bilo uslovnoto barawe na pogolemata
i posilna grupa.
Ako drugata grupa ne sakala da se
pokori ili da se povle~e, toga{ nastanu-
vale krvavi sudiri.
41
42
¹ Pred da se soberat za
trgnuvawe, sekoj doma se
pozdravuva so svoite i so
rodninite so gu{kawe i
baknuvawe, kako da odi vo
vistinska vojna i ne se
znae dali }e se vrati doma
ìv ili mrtov. Za{to,
navistina, se slu~uvalo
mnogupati mnogu rusalii
da ne se vratat doma nitu
Vo makedonskata kulturna istorija i tradicija ìvi nitu mrtvi. Padna-
ostanale za~uvani „~udni“, duri za neveruvawe „zapi- tite vo sudir so druga
rusaliska grupa gi pogre-
si“ od dvanaesetdnevniot ìvot na na{ite podale~ni i buvale na mestoto na
pobliski predci, imenuvani kako rusalii. Takvite smrtta, niv ne gi nosele
doma, nitu v crkva, niv gi
nastani, inicirani od kodeksot na rusaliite, kaj nas pogrebuvale bez religio-
budat poseben interes. Nabquduvani so okoto i sozna- zen obred.
(K. [apkarev)
nijata na obi~niot ~ovek i negovoto razumno analizi- 2
Edno vreme do{le
rawe, obidot za preveduvawe na takvite nastani na rusalii od Salmanovo i
od Ambar ]oj kon na{eto
dene{en „jazik“ moàt da dadat nekakvi rezultati za selo Aleksovo. Se sret-
nivno sfa}awe i nivno vklopuvawe vo kontekstot na nale grupite kaj rekata
Galik. ûknale tapanite
toga{noto vreme. No, sekako, tie treba da stanat i grupite po~nale da se
predmet na seriozna i dlaboka nau~na analiza. Nivna- vrtat edna okolu druga.
Selanite od Aleksovo
ta neobi~nost i originalnost, nivnata raritetnost gledale od nekoja ritka.
baraat analiza od religiozen, moralen, filozofski, „]e se iskolat“. Natr~a-
le starci osumdesetgo-
statusen i drugi aspekti. di{nici i vlegle me|u
Spored starite pi{uvani izvori¹, usnite preda- niv. Sudirot bil spre~en.
Grupite potoa se po-
nija², toponimot rusaliski grobi{ta,3 narodnite stroile i si zaminale.
pesni, i denes vo razgovorite me|u lu|eto najnormalno Iqo Daskalov (1895,
Aleksovo – 1981, Radovo,
se komentiraat Strumi~ko).
3
BORBITE NA RUSALIITE kako vistinski Toponimot rusaliski
grobovi e rasprostranet
slu~ki. i vo krai{ta za koi nema
Kolku i da zvu~i nepoznato, ~udno i za neveruvawe etnografski dokazi za
rusaliski igri, {to uka-
i nespoivo so miroqubiviot i trudoqubiv karakter na ùva na faktot deka niv
na{iot ~ovek, negovata filozofija za neophodnosta gi ima na celoto etni~ko
zemji{te i ne se samo
od mirno re{avawe na problemite po pat na razgo- lokalna pojava. No, sekoja
vori, kompromisi, trpenie, zaradi zaedni~ki soìvot, lokalna sredina ima svoi
specifiki. (An~o Kalo-
sepak vo na{ata kulturna istorija i tradicija bles- яnov).
nuva eden „svetski“ primer na prifa}awe, neguvawe i Na na{ite prostori ovoj
toponim go sre}avame na:
sproveduvawe na eden kulten obi~aj i ~ovekova trans- - Mesnost na planinata
formacija koja nastanuva kako rezultat na apsolut- Ogra`den.
- Rusaliski grobovi,
nosta na rusaliskiot kodeks i nivnata neprikosnovena mesnost na ~as i polovina
nad selo Bansko kon vrvot
RUSALISKI BORBI
vera. Vo takvata svoja transformacija ~ovekot – rusa- na Belasica, blizu srpskata

lija vleguva vo sudiri so opasnost za sopstveniot àndarmeriska stanica.
ìvot (kako neminovnost). Takviot gen na Makedone- - Rusaliski grobovi,
mesnost pome|u Mal Go-
cot (odnosno obi~niot ~ovek), od edna strana, i rusa- ten i Star Goten kaj Rado-
liskiot kodeks, od druga strana, go naglasuva kontras- vi{ (V. X.)
- Rusaliski grobovi,
tot izrazen vo transformacijata na „obi~en ~ovek – mesnost pome|u selo Pet-
rusalija“ i ja pravi edna od najvisokite i najva`ni rovo i Miravci vo bli-
zina na Beliot raj.
vrednosti vo rusaliskata pojava. - Rusaliski grobovi, selo
Sudirite bile èstoki so krvavi i ~esto so smrt- Gumenxa, Kuku{ko Pole.
- Rusaliski grob, mes-
ni posledici. Mnogumina rusalii zasekoga{ ostanale nost îflicki Geren –
selo Murtino (@. V.)
43
4
Svetite mesta, duri i ako pogrebani na mestoto na borbata, a nivnite grobovi4
bile vo atarot na Turcite,
ne gi ru{ele. S. Ze~evi}. nemo ispraveni ja prenesuvale niz vekovite prikaz-
Predawa o rusalijskim
grobqima u isto~noj Srbii. nata za tragi~nata sudbina.
(Narodno stvarala{tvo), Borbite pri sredbite bile neminovni ako ednata
Folklorni svezak 3-4, str
242-243, Beograd, 1962. od grupite ne & se pokori na posilnata. Pogolemata i
Za rusaliskite grobovi normalno pomo}na grupa barala ~est za sebe i
pi{uva i „Carigradski
vestnik“ od 1858 godina (P. pokornost od pomalata i poslaba. Pokorenata grupa
R. Slaveйkov). trebalo da gi svrti svoite me~evi kon zemjata i so
Makedonskata arheolo{-
ka nauka nema izneseno mis- navednati glavi da pominat pod podignatite me~evi
lewe
5
za rusaliskite grobovi. na posilnata grupa. Takvoto pokoruvawe bilo sramno.
„Vo dale~noto minato,
sekako, postoele dve protiv- Ponekoga{ grupata se pokoruvala, zemaj}i go sramot
staveni grupi, edna koja se vrz sebe i ~uvstvoto na vina, grev, ne~ista sovest,
borela protiv 'ne~istite
sili' i druga koja gi pret- potsmev od poznanicite, prijatelite, svedocite na
stavuvala samite tie ne~isti nastanot, niz celiot ponatamo{en ìvot.
sili, grupi koi so vremeto se
modificirale, no nivniot Do sudir na dve grupi moèlo da dojde mnogu lesno
karakter ostanal ist.
Op{ta karakteristika na ako băltăx‡ite ne bile staloèni, mudri i ladno-
ritualite e promenata na krvni li~nosti.
'ikonografijata', kako {to e
slu~ajot so `rtvuvaweto, Sepak, do sudiri doa|alo.
koga ~ove~kite `rtvi se Dodeka pregovarale voda~ite na grupite, tapani-
zamenuvale so ìvotinski,
za najposle da se dojde do te bez prekin gi sledele i na sekoe naglo i poserioz-
samiot simbol na `rtvata no dvièwe po~nuvale da udiraat so ritam koj nago-
(naforata i vinoto vo hris-
tijanstvoto).“ vestuva lo{ razvoj na rabotite. Po izvesno pregova-
Akademik Mitko Maxun- rawe, uslovuvawe, prepukuvawe i zakanuvawe, re{e-
kov (od recenzijata kon
knigata)
6
nieto brzo se doznavalo. Ako băltăx‡jata & dade znak
Vo narodnoto veruvawe na grupata da se postroi vo redica i gi podignat
postojat pove}e mislewa za
pri~inite na rusaliskite me~ovite, zna~i deka poslabata grupa se pokorila i
sudiri:
- Edno od veruvawata e }e pominat so navednati glavi. Vo sprotivno, tapa-
deka grupata mislela deka, nite i zurlite po~nuvale da svirat borbena muzika i
moèbi, drugata grupa e pri-
vid i deka toa se, vsu{nost, èstokiot sudir zapo~nuval.
zlite sili koi im se pri- Tokmu zaradi odbegnuvawe na sredbite i nivnite
bliùvaat. Zatoa grupata ba-
rala pokornost ili vedna{ posledici, rusaliskite grupi vo tekot na mar{ot
napa|ala za da se za{titi. pred sebe ispra}ale izvidnici.
- Spored drugi mislewa,
sudirite bile èstoki za{- Teorijata za vistinitosta na pojavata rusaliski
to spored veruvaweto, mora- borbi iznuduva pove}e pra{awa koi bi dale prilog
lo da pote~e krv. (Mnogu
sli~no na ova veruvawe e vo rasvetluvaweto na pri~inite poradi koi se slu~u-
pesnata za [anko).
- Tretoto mislewe (od vale ovie nastani: sudiri zaradi demonstrirawe
periodot na osmanliskata nadmo} ili, pak, moèbi veruvaweto deka e nemi-
dominacija) e deka Osman-
liite gi pottiknuvale ovie novno da se izvr{i krvaviot ritual5, ili tolkuvawa-
dobro organizirani i vooru- ta koi ostanale vo narodot.6
àni grupi na sudir zaradi
RUSALISKI BORBI
sebeuni{tuvawe.
- Svoi pretstavi vo istra-
ùvawata za rusaliskite
borbi iznesuvaat i protiv-
nicite na rusaliite, povi-
kuvaj}i se na u~eweto na
biblijata koja ukaùva na
opasnosta od zanimavawe so
demoni. Vpu{teni kako
obi~ni lu|e vo borba so
zlite sili, tie stanuvaat op-
sednati i lesno manipula-
tivni. Zlite sili gi naso~u-
vale dvete grupi na samo-
uni{tuvawe. (Dela na apo-
stolite, 19)
44
Nastanite se slu~uvale, rudimenti od sli~ni pojavi
vo selata od ovoj region sre}avame i vo ponovo vreme.7
No, zaradi naglasuvawe na kontrasnosta na trans-
formacijata }e ja potencirame kompleksnosta na faktot
deka rusaliskite grupi se formirale od edno ili pove}e
naseleni mesta, od eden ist region, od lu|e po zanimawe
zanaet~ii, trgovci, zemjodelci, po krvna vrska mnogumi-
na od niv rodnini (?) po nacionalnost Makedonci, po
verska opredelba hristijani. Istite tie lu|e gi neguvale
i gi sproveduvale igrite, no i èstokite sudiri, kako
pripadnici na dve sprotivstaveni grupi.
Kako interesen moment, zna~aen za silata na trans-
formacijata od obi~en ~ovek vo rusalija i obratno od
rusalija vo obi~en ~ovek, se pojavuva zagatkata na momen-
tot koga posle dvanaesette nekrsteni dena, toj stapnuva
na ovoj svet, na ovaa strana na preminot i se soo~uva so
svojata obi~nost, svojot um i svojot ponatamo{en ìvot.
Zaradi toa, negovata transformacija nazad od rusalija
vo obi~en ~ovek bila osigurena, poddràna, so eden
poseben ritual, so molitva {to mu obezbeduvala sigurno
vra}awe vo normalen ìvot, koj spored veruvaweto,
moèl da bide i fatalen8.
Koga }e zavr{at igrite, vo posledniot paganski den,
grupata se vra}a vo seloto vo koe bila formirana i odi
pravo vo crkvata. Vnatre vleguvaat so kapi na glavata i
so me~ovite v race dignati so ostricata nagore. Sve{te-
nikot sekomu mu pee molitva9, a tie go baknuvaat krstot
bez da se prekrstat.
Sve{tenikot gi poprskuva so sveta voda po ~eloto i
vrz me~ot, a ovie vo znak na pokornost i pot~inuvawe na
novata vera go svrtuvaat me~ot kon zemjata. Potoa
izleguvaat od crkvata, gi ostavaat me~ovite site zaedno
na edno mesto, gi simnuvaat kapite i se vra}aat vo
crkvata so sve}a v raka, gi baknuvaat svetite ikoni, se
poklonuvaat i izleguvaat. Nadvor od crkvata tie se
pregrnuvaat i si zaminuvaat doma. Popat, sekogo {to }e
go sretnat mu baknuvaat raka, kako novo prosveteni vo
hristijanskata vera. (Ovoj ritual se povtoruva kaj eden 7
Vo naselenite mesta
ist rusalija sekoja godina). od op{tina Novo Selo
* postoele maskirani gru-
pi stan~inari koi {e-
Vo ~ovekovata istorija mnogu retki se primerite na taj}i od ku}a vo ku}a vo
taka golemi transformacii nekoj da moè samo za dva- slu~ajna sredba so druga
naeset dena od miren semeen ~ovek, zemjodelec, zanaet- grupa èstoko se sudi-
raat i si gi „kr{at
~ija, trgovec da se pretvori vo vojnik so ~eli~na disci-
RUSALISKI BORBI
koskite“, mavtaj}i so
plina, religiski fanatik, so li~na izdr`livost, so drveni stapovi. (Denes
me|usebna vernost, samopo`rtvuvanost bez granici. ovoj obi~aj postoi vo
vidoizmeneta forma).
Vekovi i vekovi igrawe, od godina vo godina, rusa- 8
Se veruvalo deka
listvoto se taloèlo kako cvrst bigor vo krvta na lu|e- koga rusaliite se vra-
to i se vgnezdilo vo nivniot gen, i na povik na svesnoto }ale doma vo crkvata,
ako nekomu sve{teni-
ili intuitivnoto, go vpi{uvaat samo nim poznatiot kod kot ne mu otpee molitva
i se pretvoraat vo ~udotvorni rusalii i potoa povtorno moèl da poludee.
vo obi~ni lu|e. K. [apkarev, istoto
delo.
Rusaliskite borbi se vistinski izraz na stepenot na 9
Za àl, tekstot na
su{tinskata transformacija na eden obi~en ~ovek vo molitvata nikade ne e
zabeleàn.
tekot na paganskite, nekrsteni denovi.
45
46
igrite na
rusaliite
47
48
Muzikata i igrite na rusaliite zazemaat glavno
mesto i igraat odlu~uva~ka uloga vo arsenalot na sredstva
i instrumenti so koi tie komuniciraat so zlite sili i ja
ostvaruvaat svojata cel.
„Za nastanuvawe na direktniot kontakt (na ~ovekot so
demonskoto su{testvo) postojat dve osnovni pri~ini koi
doveduvaat do pojavata na muzi~kata komunikacija:
1. Nastojuvawe na ~ovekot da se oslobodi od demonite,
2. Natprevaruva~ki karakter pome|u ovie dve su{testva.
So posredstvo na muzi~kata komunikacija ~ovekot go
proteruva demonskoto su{testvo, odnosno go osloboduva
~ovekoviot prostor i op{testvenata zaednica od dejstva-
ta na demonskite sili.“¹
Preku niv tie go izvr{uvaat svojot ritual i zatoa na
koreografiite, na dvièwata, na celokupnoto nivno
oformuvawe posvetuvale posebno vnimanie. Preku niv go
izrazuvale svoeto religiozno veruvawe, svojata ideolo{-
ka opredelenost, karakter, cel.
Rusaliite kako del od toga{nata op{testvena stvar-
nost svoite igri gi izgradile vrz osnova na nivnite
potrebi i veruvawa. Igrite ja izrazuvale borbata protiv
zlite sili, iscelitelskite ve{tini, nivnite tan~arski
kvaliteti.
No, isto taka, kako i mnogu narodi i rusaliite kop-
mponirale muzika koja ja izrazuvala nivnata sila, gole-
mina, voinstvenost, re{itelnost, muzika koja go navestu-
vala sudirot me|u dve grupi kako i sledewe tekot na
sudirot.
Svesni za va`nosta i silata na muzikata i igrata,
rusaliite sozdale svoj poseben odnos kon nego. Igrata
stanala svrzuva~ko tkivo pome|u rusalijata i negoviot
ìvot. Tie ostanale ma|epsani, preokupirani so muzikata
i igrata i nivniot odnos kon niv bil silno poboèn,
ritualen, poln so vnatre{na po~it.
Igrata vo sebe gi soedinuva dvete sili na koi se
RUSALISKI IGRI
temeli rasteweto: negativnata sila na odbranata i pozi-

tivnata sila na plodnosta. Istovremeno tie se naso~eni
kon dve celi: pobedata nad zloto i noseweto beri}et². Vo
sekoja smisla taa ima univerzalno va`no mesto. ¹ Tanas Vraì-
novski, istoto
Narodot bezrezervno veruval vo nivnata iscelitelska delo, str. 263,
mo} i ja poddrùval, isto taka, ritualno i misti~no. 264, 267.
² Ivan Ivan~an,
Verbata vo iscelitelskata mo} na rusaliite e neograni- Narodni obi~ai
~ena, bidej}i i igra~ot i u~esnikot vo obredot (bolniot) kor~ulanskih kum-
zaemno dejstvuvaat psihosugestivno. panija. Institut
za narodna umet-
nost, Zagreb 1967.
49
Veruvaweto vo mo}ta na igrata rusalijata ja manifestira
taka {to nastojuva da ja izvede do virtuoznost, posebno
koga igra okolu iznemo{teniot bolen ili, pak, ako vo
racete drì malo bespomo{no dete. 3
Igrite, orata za gonewe na demonite {to gi izvedu-
vaat rusaliite se sosema specifi~ni igri od {amanski
tip. Rusalijata igra i mavta so me~ot i, se~ej}i go vozdu-
hot, go proteruva sekoe zlo i bolest4
Kuzman [apkarev i Mihailo Dimovski zabeleàle
kratok opis na kolektivnata igra na rusaliite koja ja opi-
{uvaat kako sosema razli~na igra od drugite poznati ora
vo Makedonija.
Individualnite igri na rusaliite se izveduvale koga
imale dete vo racete ili koga vo sobata igrale nad
bolniot.
„Formata na igrata e otvoren krug. Igra~ite se dvi-
àt na rastojanie od okolu dva metra eden zad drug i ne se
dràt za raka. Isto taka, orata se karakteristi~ni po toa
{to se igraat so celo stapalo i polustapalo i so spu{-
teni race. Nikoj ne smee da go prekine krugot, osven
bolniot kogo rusaliite go vnesuvaat samite. Băltăx‡jata
igra vo sredinata na krugot i gi sledi so pogled rusa-
liite, davaj}i komandi i upravuvaj}i so oroto, posebno
gledaj}i vo tan~arot, koj go vodi i opa{karot koj e na
krajot na oroto. Toj mavta so sekirata ili ja vrti vo krug
kako da se~e ne{to. Za promenite vo tempoto znaci dava
băltăx‡jata.“
Igrite, muzikata, imiwata na orata bile podlo`ni na
vlijanijata na vremeto i pretrpele promeni kako, vpro-
~em, i site drugi karakteristiki na rusaliite. Tie prome-
ni se dvièle od nezna~ajni vlijanija do su{tinski prome-
ni. Vo nekoi delovi na Makedonija, na primer, porano
gajdata5, bila prvobitniot instrument na rusaliite. (Vo
dokumentite za rusaliite od Kuku{ko takov podatok, pak,
ne se sre}ava). So doa|aweto na turskata imperija, poste-
peno po~nale da se taloàt vlijanijata od nivniot folk-
lor i rusaliskite igri poprimile turski elementi.
Istraùva~ite na rusaliskite igri }e zabeleàt deka
prethodno vo rusaliskite obredni igri takvi elementi
nemalo.
Vo ovoj period golem del od igrite }e se imenuvaat so
turski imiwa: Ali ko~ ava (te{ko oro), Todor Kapidan,
K'rmazi fustan, Arap oro, Kalaxi avasi, Deli orman,
Sarijol avasi, Arnaut avasi. No, ostanale do denes i sta-
3
rite izvorni karakteristi~ni ora so edinstveno rusa-
RUSALISKI IGRI
Sestrite D. i Q. liski elementi, kako obrednite igri so me~ovi. (Petruno

Jankovi}, Narodne
igre, III, 20, IV, 184. mome, Te{koto). Igrata, poznata pod imeto, Rusalija gi
4
Q. Jankovi}, ~uva starite originalni elementi.6
Rusalije, GEM, XV, Vo denovite na nivnata misija, muzikata i igrata
Beograd, 1939, 20-30. imaat iscelitelska i borbena uloga, a po zavr{uvaweto na
5
Gajdata bil in-
strument na samo- misijata kako nositeli na imeto rusalii, veterani,
vilite, T. Vraì- zaslu`ni i hrabri lu|e go igrale oroto kako po~ituvani
novski, istoto de- tan~ari, rado gledani od nabquduva~ite, go pokaùvale
lo, str. 264 svojot rasko{en talent i zadovolstvo, prepu{taj}i mu se
6
Mihailo Dimov-
ski, Mak. folklor, na taktot na tapanot koj gi olesnuval nivnite ~ekori,
13/1974. skoro ne dopiraj}i ja zemjata so svoite stapala.
50
veruvawa,
obredi
i zakoni
51
52
Edna cela duzina, razli~nosti od veruvawa, obi~ai,
dosetki na ~ovekoviot um (koi vo odreden period od rusa-
liskiot op{testven ìvot bile „nau~na vistina“) go
privlekuvaat na{eto vnimanie. Prosto e za neveruvawe
kolku e dolg vremenskiot period niz koj pominale rusa-
liskite obredi i veruvawa i ostanale za~uvani da gi
zapoznavame, analizirame i se pou~uvame.
Neosporno e deka ni iznuduvaat mnogu neodgovoreni
pra{awa.
Paganskite obi~ai i rituali, kako {to nie denes
ednostavno gi narekuvame, vsu{nost pokrenale i preoku-
pirale eden zavidno golem del od ìvotot na na{ite
predci, podale~ni i pobliski i bile ~as mora, ~as radost
vo nivniot pokoren ìvot, pred nerazjasnetite pojavi.
Se izme{ale niz vremeto paganskite so hristijan-
skite sfa}awa, normi i u~ewa i na eden ili na drug na~in
ìveele i se primenuvale. Rusaliite imale svoi veruvawa
i razmisluvawa, vrz osnova na koi gi oblikuvale svoite
obredi, obredni igri i pravila na odnesuvawe i, najposle,
konstruirale svoi zakoni.
Edno od centralnite mesta vo prethristijanskite
veruvawa im pripa|a na:
Nekrstenite denovi
Nekrsteni ili paganski denovi, samovilski denovi se

denovite od Boìk do Vodici, praznici od hristijanskiot
pravoslaven kalendar, poznati kako den na ra|aweto i den
na kr{tevaweto na Isus Hristos.
Vedna{ se uo~uva deka ovoj period e ispolnet so
VERUVAWA, OBREDI I ZAKONI
veruvawa i postapki {to ne se hristijanski, tuku im

pripa|aat na starite prethristijanski veruvawa.
Kako i zo{to ovie veruvawa se sovpadnale so crkov-
niot praznik,¹ i se vrzale za nego (te{ko moè da se
utvrdi, no evidentno e deka nego go praznuvaat site evrop-
ski narodi {to mu pripa|aat na indoevropskoto steblo,
pa e o~evidno deka nivnoto poteklo doa|a od eden izvor,
mnogu postar od hristijanstvoto. ¹ Spored u~es-
Ovie obi~ai vo osnova go imaat: nicite vo rusa-
1. Vladeeweto na lo{ite duhovi na zemjata vo ovie liskite druì-
dvanaeset denovi. ni – rusaliite
2. Odbrana i is~istuvawe za vreme na ovie denovi². koga barale doz-
vola za igra od
Vo celata tradicionalna Makedonija od Boìk do vlastite nasto-
Vodici, nekrstenite denovi opfa}aat eden period na juvale „rusalii“
obredi i obi~ai kade {to se vklu~uvaat: ~istewe na deca da se igra tokmu
i mladi lu|e, opasnost od duhovi {to kruàt okolu vo ovie denovi.
selata, igrite na rusaliite. ² Slobodan Ze-
~evi}, Belgrad.
53
Dvanaesette denovi se edna sloèna celina od
fenomeni koja se transformirala od nejzinoto nasta-
³ Monette Ribeyrol nuvawe do nejzinoto odumirawe vo novoto op{testvo.
(Pariz, Francija) Toa zna~i deka obi~ajot pretrpel promeni kako rezul-
4
N. Veleckaja (Mos- tat na raznite socijalni grupi i nivniot odnos kon
kva, SSSR)
(2, 3 i 4. Makedon- ovie veruvawa i, normalno, razvojot na op{testvenata
ski folklor, br. 15/16 svest.³
-1975)
4a
Svoj pridones vo Obrednite normi kaj makedonskite rusalii sodr-
osmisluvaweto na sta- àt rudimenti od prethristijanskite rituali {to
riot praznik na ro- poteknuvaat od op{tite indoevropski pretstavi za
zite i na kultot kon
mrtvite ima i bugar- ve~noto kru`no prevoplotuvawe, zaemnata povrzanost
skoto {amanstvo. na zemniot i vonzemskiot svet, koi ìveat na zemjata
Pretpo~itaweto
na vertikalnata orga- so predcite.4
nizacija na prostran- Vo nekrstenite denovi, rusaliite svoeto veruvawe
stvoto vo {amanskata go manifestirale preku obredi i rituali predvideni
mitologija stoi i vo
osnovata i vo izborot za site mo`ni slu~ki vo tekot na misijata.
na kalendarskoto Taka, na primer, ako pri svoeto propatuvawe od
pribliùvawe na ru-
saliskite igri kon edno do drugo mesto sretnat staro suvo drvo, bunar,
paganskite denovi stari grobi{ta ili crkva, ili ako dojdat na raskrsni-
ili rusalskata nede-
la, koga spored narod- ca, gi zaobikoluvaat tripati so oro, potoa gi vkrstu-
noto veruvawe neboto vaat me~ovite i gi zaboduvaat vo zemja. Potoa slobod-
se otvora (du{ite na no go prodolùvaat patot. Koga, pak, }e sretnat
mrtvite se pribira-
at), odnosno koga {a- pogrebna povorka, baraat da go spu{tat mrtovecot na
manot moè da leta i zemja, go preripnuvaat tripati, a potoa im dozvoluvaat
da gi sproveduva du-
{ite preku nebesno- da prodolàt.
to prostranstvo. Ja izbegnuvaat sredbata so leunka, za{to taa e
(A. Kolяnov) u{te ne~ista i e opsednata. Isto taka, i taa ja izbeg-
5
Ponekojpat sudbi-
nata znae da si poigra nuvala sredbata so niv.
i so najserioznite i Rusaliite nikoga{ ne gazele voda. Tie ja zaobiko-
najodgovornite. Spo-
red raskaùvawata na luvale vodata, a ako moraat da pominat reka ja pominu-
rusalijata Kiro Na- vale ka~eni na prevozno sredstvo5.
kov (1913, ìvee vo Nivniot ritual na za{tita na lu|eto i nivnite
Strumica), na 13 ja-
nuari 1929 godina domovi go izveduvale na interesen na~in.
trgnale da igraat vo Dodeka trae igrata, dvajcata ~au{i so slugite
selo Veljusa. Vrnel
obilen sneg. Po iz- pravat obikolka na ku}ite i du}anite i sekogo {to }e
vesno vreme duvnal go sretnat go prekrstuvaat so me~ovite na ~eloto, a vo
jugo i go pretvoril
snegot vo golemi ku}ite toa go pravat na tri mesta: na vlezot, kaj
vodi. Po patot te{ko oxakot, i na u{te edno mesto vnatre, pravej}i pravi-
se snao|ale, za{to vo- len triagolnik. Na ovoj na~in ja presretnuvaat boles-
data gi prekrila
patot, dupkite, ende- ta i & go zapiraat vlezot vo taa ku}a.
cite. Pa|ale vo voda- Vo isto vreme, go sproveduvaat sobiraweto na
ta, {tukale kako sle-
pi, stanale kako prilozi ili takanare~enoto prosewe, pitawe. Tie
ribi. Mokri do gola sobirale darovi od lu|eto, no i barale. Sekoja rusa-
koà se dobliùvale liska grupa sobirala darovi za odredena cel, a vo
do Veljusa. Vetrot go
smenil pravecot. Po imeto na nekoj svetec ~ie ime go izgovarale. „Neka vi
oblekata po~nale da e napomo{ Sveta Bogorodica“, se zablagodaruvale
im se fa}aat mrazul-
ci (sulendari). „Da ne rusaliite od selo Sekirnik, a vo imeto na Sveti \or|i
bevme rusalii }e darovi sobirale rusaliite od selo Turnovo.
pla~evme od ladno.“
54
ZAKONOT NA MOLKOT
Istorijata na rusaliite so svoeto iskustvo, nau~eno

pominuvaj}i i opstanuvaj}i niz pove}e verski, kulturni
i politi~ki sistemi, ni obrnuva vnimanie deka pravila-
ta na odnesuvawe, principite i zakonite se od neprocen-
livo zna~ewe za dobro funkcionirawe, uspe{no sovla-
duvawe na problemite i, najposle, osnova za opstojuvawe
i sebeza~uvuvawe. Rakovodej}i se od neminovnosta za
dobro funkcionirawe na svojata grupa i ostvaruvawe na
celite, rusaliite sozdale mnogu pravila. Edno od niv e
zakonot na molkot.
Vo dvanaesette nekrsteni denovi rusaliite bile
obvrzani da go po~ituvaat zakonot na molkot. Tie ne
smeele da zboruvaat eden so drug ili da im se obra}aat na
svoite stare{ini. Bila zabraneta i nivnata komunika-
cija so lu|eto so koi se sre}avale dodeka igrale i dodeka
go izveduvale ritualot okolu bolniot. Ne smeele da
pozdravuvaat, da blagoslovuvaat, da se zablagodaruvaat.
Komunikacijata so lu|eto moèla i se odvivala
edinstveno preku igrata.
Koga doa|ale da igraat vo svoite sela, ne smeele da se
pozdravuvaat so svoite poznati ili so svojata familija. Lu|eto mol~at
Duri i koga imalo slu~ai na sredba so ~ovek koj dolgo od religiozni i
vreme bil na pe~alba, do{ol ili vo momentot si zami- filozofski
pri~ini.
nuval na dolgi godini otsustvo, ne smeele da se pozdra- Mol~at i koga
vuvaat. se vo opasnost i se
Od zakonot na molkot bile izzemeni băltăx‡jata i pla{at za svojata
sigurnost, pa ref-
dvajcata ~au{i, zatoa {to tie morale da komuniciraat leksno se zasolnu-
so lu|eto. vaat vo ti{inata
Na rusaliite im bilo dozvoleno da prozboruvaat i taka skrieni
miruvaat.
me|u sebe samo nave~er, na legnuvawe, mnogu tivko i mno- Mol~at i koga se
gu kratko. pred golemi avto-
riteti i so nieden
zbor ne smeat da
go razni{aat toj
kult.
No, mol~at i
koga lovat. So mol-
~ewe ja krijat svo-
jata pozicija, name-
ra i moàt dolgo
vreme da ja nabqu-
duvaat i prou~u-
vaat svojata `rtva.
55
56
dozvola
za
igra
57
58
Pred da trgnat so svoite igri rusaliite bile obvrza-
ni da pobaraat dozvola od vlastite. Dozvolata imala rok
(vaèla samo dvanaeset dena), potoa vo nea bila nazna~e-
na teritorijata (mestata kade }e igraat) i namenata,
odnosno celta za koja se sobiraat sredstvata.
Glasela na ime na rusaliska grupa od toa i toa
naseleno mesto, a vo nejzino ime ja podiga i za nea se
potpi{uva toj {to podnesuval barawe (baraweto bilo
usno).
Dozvolata za igrawe niz naselenite mesta imala
pove}estrana namena ili uloga. Najprvo taa ja legalizi-
rala grupata. Potoa ja obvrzuvala na po~ituvawe na
zakonite za javno raspolagawe so narodni pari. Taka, na
primer, postoel posebno utvrden na~in ili pravilo za
sobirawe prilozi. Najprvo, grupata koga bi do{la vo
naselenoto mesto barala dozvola od selskiot stare{ina
za vlez vo seloto, za igrawe i sobirawe prilozi. Se
kaùvala celta za koja se sobirale parite, a selskiot
stare{ina im ja kaùval odlukata na selskiot sovet. Ne
taka ~esto, no se slu~uvalo da se bara procent, odnosno
del od prilozite koi bi se sobrale vo nivnoto selo.
Na krajot od igrata se sobiraat prilozite. Se daru-
valo pari, bra{no, p~enica, tkaenini, meso. Site dobie-
ni prilozi gri`livo se zapi{uvale. Grupata imala
posebna kniga za vodewe evidencija za sobranite sred-
stva. Slugite gi sortirale, gi pakuvale, gi ~uvale i se
grièle za nivniot transport do seloto na grupata. Na
vra}awe, site darovi se otvorale, se redele javno i se
prodavale so naddavawe. Vkupnata suma bila javno soop-
{tuvana kako i celta za koja e nameneta. Lu|eto gi kupu-
vale ovie darovi so golemo zadovolstvo i veruvawe.
Dozvolata za igrawe (vo prethodnite vekovi) imala i
druga namena. Imeno, za da se izbegnat „neprijatnite“
DOZVOLA ZA IGRA
slu~ki, vlastite barale garancii deka grupata nema da

u~estvuva vo sudir so druga grupa, odnosno nema da ima
borbi i krvoprolevawe. Na ovoj na~in (so dozvolata i
uslovite {to taa gi nametnuvala) vo golema merka se
vlijaelo vrz grupata, se sugeriralo nejzinoto odnesuvawe
i se sledela nejzinata celokupna aktivnost.
59
60
rusaliska
obleka
61
62
RUSALISKA OBLEKA
Rusaliite ja oblekuvale veligdenskata

obleka zatoa {to Veligden imal posebna
va`nost. Lu|eto se oblekuvale vo najnovata i
najubava prazni~na obleka, sakaj}i da izgledaat
ubavo, novo, ~isto, sledej}i kako prirodata se
budi i se razviva naprolet.
63
Oblekata na rusaliite se vklopuva vo ambientot na
podnebjeto, orientalnata slika i misla, nameneta vo celost
na potrebite na obi~niot ~ovek od okolinata na Kuku{, na
negoviot ìvot, na sve~enostite i praznicite koi toj so taa
1
T. Vraìnovski, obleka gi slavel.
istoto delo.
2
Site informa- Me|utoa, nivnata obleka imala i druga namena. Tie se
tori, svedoci, sov- oblekuvale vo belo za{to veruvale deka takva bila
remenici na rusa- oblekata na samovilite1, i na toj na~in gi imitirale zlite
liite, vo svoite im-
presii ja formi- sili, sakaj}i da im se dobliàt, da gi nabquduvaat i
raat istata slika.
3
zapoznaat za da se odbranat ili polesno da se soo~at so niv.
Krpa za bri{e- Rusaliite imale poseben odnos kon svojata oblekata.
we lice, tkaena od
svila, so prekras- Tie na oblekata & dale ritualno-obredna uloga, posvetu-
ni, vezeni makedon- vale posebno vnimanie vrz nejzinite estetski karakte-
ski {ari. ristiki i, najposle, seriozno ja neguvale nejzinata uloga
(Svilenata buba
se odgleduva{e vo vo za~uvuvaweto na nacionalnoto obele`je.
strumi~kata ob- Zaemnata povrzanost i me|useben odnos nastanat kako
last do 60-tite go- rezultat na op{testvenite dvièwa, veruvawata na lu|e-
dini na HH vek)
4
Elek, kusa do- to, religijata, kulturata i voop{to site ostanati ìvot-
pojasna obleka bez ni iskustva bile na mnogu visok stepen.
rakavi, izrabotena Zatoa, za vreme na igrite i dvanaesetdnevnata misija
od „alaxa“, volnena
tkaenina (lito tka- tie ja oblekuvale najnovata veligdenska obleka.
ena), od vnatre{na- Koga }e se pojavea oddaleku (najavuvaj}i se so zurlite i
ta strana izrabote- tapanite) vo bela obleka, naj~esto opkruèni so bela sne`-
na so platno, na-
okolu ukrasen so na pokrivka, silni maì, vo golema grupa i mnogu bu~ni, em
{iriti i gajtani.
5
ni bea ubavi, mili i na{i, em izgledaa zastra{uva~ki. Bea
Ko{ula, izra- prekrasna bela gletka, doa|aa kako sila koja znae {to saka,
botena od doma{no
pamu~no platno „bu- odea odva`no i re{itelno, kako ni{to da ne moè da im go
runxuk“, dolga do popre~i patot. Takva be{e prvata slika za niv. Taka
kolenata, so ramni izgledaa i koga }e dojdea blizu do nas.2
i {iroko otvoreni
rakavi ili nabra- Celiot vpe~atok na oblekata e belo. Kapata, elekot,
ni na dolniot del pojasot, iako vo drugi boi, sepak, ne ja naru{uvaat belata
so manètna. gama.
6
Pojasite se tkae-
ni od volna, ~et- Za da izgledaat ubavo, sve~eno, razigrano, rusaliite
vorno, so ~etiri vkrstuvale vrz gradite dve crveni, alovi {amii i edna
podno{ki i ~etiri
ni{talki, dolgi se riza3 preku ramewata, pod elekot.4 Kraevite na taa riza
pa|aat do nadlakticite. Okolu polovinite, vrz belata
RUSALISKA OBLEKA
osum metri, a {i-

roki okolu ~etiri- ko{ula5 se obvitkani so temnocrven pojas,6 koj go stega
eset santimetri).
Zora (Asen) Del~e- teloto, go topli i vo isto vreme ja drì plisiranata
va, selo Sekirnik. sukna.7 Na potkolenicite, do glu`dovite, nosat objala od
7
Suknata e od bela kla{na, ukraseni so crni platneni gajtani. Geomet-
belo pamu~no plat-
no {iroka okolu riskite {ari na gajtanite asociraat na krst. Na stapalata
70 sm i dolga 12 nosat, {areni volneni ~orapi pleteni, od presukana pre|a.
metri. Tkaena e li- Na glavata, pak, {ubara izrabotena od crn astragan. Nivna-
to, so dve podno{-
ki i dve ni{talki.) ta obleka e karakteristi~na i budi ~uvstvo na nadredenost,
\orgi Zdravev, gordost, va`nost. Posakuvate da gi potencirate do kraj, i
Makedonski narod- povtorno i povtorno karakterot, ambientot i ìvotot,
ni nosii 1, Matica
makedonska. temperamentot i mirisot na Balkanot.
64
Takvoto ~uvstvo se nametnuva poradi detalite na oble-
kata, site dobro osmisleni, razigrani, ìvi, vo sovr{ena
skladnost so celokupniot portret. Detalite ne samo {to
go zaokruùvaat poedine~niot stil na rusalijata, tuku ja
formiraat celokupnata slika na grupata.
Slikata ja nadopolnuva k'l'~kata (sabjata), stavot na
teloto, ~udnoto i edinstveno drèwe na racete i serioz-
niot izraz na liceto. Vpe~atokot deka vo niv ima voin-
stvenost, borbenost i re{itelnost vi se vreùva na
po~etokot, u{te pri prvata sredba so niv. Od ovaa
distanca, takvoto ~uvstvo e mnogu poodredeno i ponagla-
seno. Analiziraj}i gi denes strogite normi na obleku-
vawe, odnosno za~uvuvaweto na toga{nata obleka do
denes, bila rabota koja barala mudrost, itrina, snaodli-
vost i hrabrost.
@iveej}i pod razni dràvno-politi~ki i kulturno-
prosvetni dominacii, ~istiot razum na makedonskiot
narod bil pomatuvan, a gradeweto (po svoja volja) nacio-
nalost, kultura, dràvnost bile odloùvani so vekovi.
Vo uslovi na primitivna sredina, vo smisla na prosvete-
nost, svoj jazik, kultura, rusaliite bile kandilca koi go
osvetluvale temniot pat niz takvite premre`ja, odrù-
vaj}i ja tradicijata i kulturata na oblekuvawe kako svoj
avtenti~en beleg.
Oblekata, navidum samo eden mal detal od vkupno
va`nite raboti vo ìvotot, so silna simbolika go poka-
ùvala i odrùvala hristijanskiot, makedonskiot iden-
titet. Sledeni, uslovuvani, nabquduvani, rusaliite
morale da molat za dozvola za igra od lokalnite vlasti.
So ovoj fakt ve}e bile predodredeni mnogu elementi.
Delovite od oblekata i simbolite vrz nea se menuvale,
razbirlivo pod pritisok na toga{nite porobuva~i. Taka,
na primer, vo obidite da bidat asimilirani, rusaliite na
glavite morale da nosat kapi kakvi {to nalagale toga{-
nite vlasti. Na slikata od 1932, rusaliite od selo Turno-
vo na glavite imaat {ubara, drugite ~alma i fes, treti 9
Spored K. [ap-
ka~ket. Site tie detali ostanale kako suveniri, dokaz za karev, rusaliite ne
site vremiwa niz koi pominale rusaliite. smeele da nosat
RUSALISKA OBLEKA
krst vrz oblekata,

Hristijanstvoto go dodalo krstot kon oblekata na nitu pak vrz me~ot.
rusaliite9, koj posebno se neguval za vreme na turskata No, toj ne objas-
dominacija. Zatoa, {tom }e se na{le me|u svoite i ja nuva za koj period
po~nuvale misijata, na kapata }e blesnel krstot – hristi- stanuva zbor.
Isto taka, spo-
janskiot simbol, patokaz na silata i nivnoto talkawe, red fotografiite
sega ve}e po potraga za vistinata, pravdata, mirot i i informatorite,
nacionalniot identitet. rusaliite od selo
Petrovo (a potoa i
Izgraviran vo du{ata, zaka~en kako nadvore{no obe- od Miravci, kade
le`je vrz oblekata, krstot, svetitot simbol, gi polnel so {to se preselile),
silen vetar edrata na nivnata misija. ne nosele krst vrz
svojata obleka.
65
Zabranuvan, uni{tuvan, progonuvan, krstot kako sim-
bol rusaliite pak uspevale da go podignat kako svetilnik
na karpata pred poludenoto more.
Vo periodot na osmanliskata dominacija tie nao|ale
na~ini da go istaknat krstot vrz fesot i na svoite potko-
lenici. Znakot na hristijanstvoto, na visoko dignatata
glava bil simbolot koj ja pokaùval nivnata religiska
pripadnost i borba. Ako bile onevozmoùvani da go
stavat, so trajni materijali toga{ ednostavno go vpi{u-
vale na ~eloto.10
Najposle, koga }e se vratele od igrite doma, po~nuval
krajot na ritualot okolu oblekata. Rusaliite ja sobleku-
vaat ve}e izvalkanata obleka, edinstveniot i najblizok
svedok na dvanaesetdnevnata odiseja na rusalijata, polna
so site mo`ni vnatre{ni i nadvore{ni zra~ewa, dopiri,
vlijanija, sakani i nesakani sredbi, i oblekuvaat obi~na,
sekojdnevna obleka. @enite, pak, izvalkanata obleka
zadolìtelno ja perele nadvor od ku}ata i dvorot.
Neka vodata gi odnese site ne~istotii.
RUSALISKA OBLEKA
10
Za da moàt da
ja nadmudrat vlas-
ta i pak da go sta-
vat svojot simbol,
koga }e do{le
pred naselenoto
mesto rusaliite
bi zaklale pile i
od negovata krv
vpi{uvale krst
vrz svoeto ~elo.
66
rusaliite
denes
Rusăl‡ckite óra néma dă-să-zăbrávăt,

}-ustánăt, vé~no uf-istórijta nă-Măkidónija.
67
68
Niv navistina ne moè da gi za{titi i odrùva nikoj
drug osven tie samite i nivnata nepresu{na èd da ja
imaat vo u{ite rusaliskata muzika, da igraat spored
taktot na svoite srca i ~uvstvoto na gordost {to se del
od vekovnata tradicija.
Koga }e gi slu{nete zurlite i tapanite vo rusali-
skoto oro, }e vi se naeì koàta od ubava vozbuda ili
strav. Pred niv, nikoj ne ostanal ramnodu{en.
Go „nadigraa“ vremeto, gi pobedija zlite sili (oble-

~eni vo politi~ki i voeni uniformi) im pomagaa na
lu|eto, im gi polnea srcata i o~ite so nade` i ubavina,
im prkosea na siroma{tijata i negriàta za niv, go
za{titija svojot koren i pokolenija.
Stanaa besmrtni, zarabotija zasluèno mesto me|u
ikonite na svetcite vo svoite crkvi. Vernicite i slu~aj-
nite posetiteli na svetite hramovi, se zadrùvaat so
po~it i se poklonuvaat pred fotografijata na rusaliite,
svesni na nivnoto prisustvo i so golema nade` deka
moèbi }e moàt i denes da im davaat sila i verba za
podobra idnina.
*
Denes gi osvojuvaat prvite nagradi na festivalite vo
okolnite metropoli, stanaa suveniri, nova i neobi~na
gletka za turisti i pak ne se àlat, pak ne ofkaat, za{to
tie se povikani da le~at drugi, da im pomagaat na onie na
koi im treba potkrepa.
Ostanaa rusalii po karakter, po qubov i verba, n#
gledaat i ni se ~udat kako nie ne gi razbravme. I navis-
tina ne gi razbravme. Ovde se, do nas. Istorija {to ne se
u~i, a se gleda, se opipuva. Tie veruvaat deka }e ja doì-
veat sre}nata sudbina na Sara od Avraama i gospod }e gi
pomogne i ovojpat.
Dosega se borea da spasat ìva koà, za sebe i za

RUSALIITE DENES
svojot narod, vo temnite vekovi na tu|ata nadmo} i

svirepost. Sega moè da izlezat pred svetot i da mu se
pokaàt kako relikvija i da mu gi ponudat svoite uslugi,
svojata pamet, svoeto iskustvo kako se preìvuva kako
troskot i da mu ponudat qubov. Tie znaat deka qubovta za
koja site tolku mnogu talkame, zboruvame, ja barame, e
tuka nekade, samo treba da ja po~uvstvuvame vo sebe i da &
dozvolime da n# oblee. Taa e ne`na i srame`liva, no koga
edna{ }e se pojavi stanuva silna i najdobar sojuznik i
drugar. ]e bide do nas, so nas, vo nas.
69
70
71
Nieden istoriski nastan, obi~aj, kulturna vrednost,
¹ Lu|e koi u{te nema da gi ispolni vo celost svoite „ideali“ ako ne
veruvaat, gi negu-
vaat starite obi- prodolì da ìvee vo idninata, da se prenese vo svesta i
~ai, se odnesuvaat aktivnosta na naslednicite i da zazeme edno od mestata vo
kako vo porane{- arenata koja se vika tradicija. No, ni{to ne odi vo tradi-
nite vremiwa.
Na teritorija- cijata ako ne e vredno, osmisleno, originalno i potrebno
ta na Republika na idnite pokolenija. Tradicijata si kopa pat kon idnina-
Makedonija denes
postojat samo ta so svoite ostri kriteriumi, visoki vrednosti i
tragi od rusali- narodna qubov. Ni{to ne odi vo idninata i ne }e moè od
ite, niz fotogra- idninata da se fali za slavnoto i ubavo minato ako vo
fiite.
Gi nema ve}e vo sebe gi nema odbranbenite bakterii na kvalitetot.
Smokvica, Davi- Rusaliite ostanale reper za ubavina, izvornost, origi-
dovo, Bogdanci, nalnost i so tie bexovi vrz svoite gradi gi pominale site
Petrovo, Mirav-
ci, Turnovo, Ilo- propusni stanici, carini na minatoto i do{le do nas,
vica, Su{ica, ovde, sega i zasekoga{.
Strumica. Nivnata misija niz vekovite se transformirala.
Nacionalniot
ansambl „Tanec“ Tie gi sledele i prepoznavale znacite na vremeto i
i KUD „Tanec“ od sekoga{ blagovremeno dejstvuvale.
Miravci izvedu- No vremeto od aktivni tvorci gi pretvorilo vo
vaat po edna ko- raskaùva~i na slavnoto minato. Tie denes raskaùvaat i
reografska po-
stavka inspiri- se prikaùvaat na festivali, koncerti i na razni slavi.
rana od rusali- Makedoncite od stariot zaman¹ gi kanat da im igraat na
skite borbi. svadbite na nivnite deca. Gi daruvaat taka svoite mladi
so ritualni igri i prekrasni ora, muzika i gletka, polni
so istorija, vistinska i iskrena qubov. Otvoreno ne
priznavaat, no dlaboko vo svojata du{a s# u{te veruvaat vo
rusaliskata sila vo borbata protiv zloto i vo darbata za
Ostanaa samo sre}a.
rusaliite od Gi nagostija dene{nite rusalii od Sekirnik svoite
selo Sekirnik
kao dragocen
predci, dedovci i tatkovci, so najgolema po~it, im go
biser od ispolnuvaat zavetot, gi igraat nivnite igri, gi ~uvaat vo
tradicijata vo sebe i ja {irat nivnata slava i zaedno so niv so polni srca
Makedonija so najubava tradicija ~ekorat niz vekovite kon idninata.
RUSALIITE DENES
72
73
74
rekoa
za
rusaliite
75
REKOA ZA RUSALIITE
Dali misijata na rusaliite, inaku

jasno ocrtana i vidliva vo dvanaesette
denovi, i vo izminatite vekovi, zavr{ila
so svoeto zra~ewe dotamu ili nejzinoto
vlijanie se {irilo i se {iri i denes, kako
{to rekata podzemno ja {iri svojata vlaga
vo nivite stotici metri naokolu.
76
Прва книга за нашите русалии
Книгата на Киро Козаров со наслов Русалии е прва таква

објавена кај нас. Самиот тој факт укажува на важноста на овој
труд. Неговиот поточен наслов би бил Нашите русалии по
потекло од Кукушко. Иако во делото се дава, бегло, и една
поширока слика за русалиите, главното се однесува на руса-
лиските дружини кои по егзодусот на нашето население од
Кукушко за време на Втората балканска војна, биле форми-
рани во некои места на сегашна Македонија, главно во местата
каде што, лингвистички следејќи го патот на своето бегање,
кукушани ќе станат бежанци, без многу да се променат. Од
тие русалиски дружини, денес има остнато само една, онаа
најжилавата, од село Секирник, но и таа иставена од неко-
гашниот ритуал, претворена во фолклорна, играорна група.
Редукцијата на значењата на сите важни појави е општо
место во светската историја и култура. Ако се следи патот на
кој-годе поважен ритуал, лесно можат да се следат (и поврзат)
и значењата на различните нешта расфрлaни низ народи, вери,
јазици, и да се согледа целината на заедничката светска
култура со многу лица но со слични значења. Но врските меѓу
нештата не е такво да ни укаже веднаш на смислата на она што
го гледаме, туку најчесто ни ја дава сликата на надворешната
обвивка, криејќи го истовремено јадрото на значењата.
Русалиството, во својата најстaра наслојка, е дел од култот
на мртвите и на иницијациските ритуали, и како такво една од
најстарите и најважните појави во нашиот народен живот. Тоа
е длабоко вкоренето во ритуалите на дамнешното, претхристи-
јанско минато. Но, ритуалите преживуваат така што за себе
врзуваат сè понови и понови содржини, кои со времето како да
ја менуваат и самата суштина на ритуалот. Така е со сите
нешта, а така е и со русалиството. Постојаната игра меѓу
изгледот на нештата и нивните значења не е само привилегија
на литературата, туку и на сите сериозни појави чија основна
карaктеристика е магиската преобразба (сеедно сега, дали на
REKOA ZA RUSALIITE
зборот или преку зборот). Тоа треба да го имаме на ум и кога

зборуваме за русалиите.
Иако авторот e свесен за општата историска рамка на
русалиството, тој сепак него го посматра пред сè во рамките на
народното и национaлното. Дури, и како типична „кукушка“
појава, што може да биде оправдано кога се зборува за нашите
русалии; но, општо земено, со таквиот пристап, место да се
зголемат, значењата битно се ограничуваат. Можно е – а би
рекол и дека е пожелно – истражувањето на еден предмет да се
ограничи само на некој негов аспект. Но ако на тој аспект му
се даде општа важност, тогаш значењата од една област се
прелеваат во друга, и така се разводнуваат и се губат.
77
На пример, носталгијата по родниот дом кај „бежанците“ од
Кукушко нема врска со чувањето на русалиските обичаи. Напро-
тив, токму воспоставувањето на старите ритуални игри во новата
средина значи дека суштината на преживувањето и паметењето е
во воспоставувње на старите култови во сосема нови средини и
под сосема различни услови. Тоа е историски процес. Трагич-
ната димензија на русалиството е што е тоа последниот чин на
една милениумска игра.
Несомнено е дека отсуството на каква-годе заинтереси-
раност за една толку важна појава од нашиот народен живот, со
право го револтира авторот на оваа важна книга, та тој го велича
русалиството со една, кај нас вообичаена, но не и нужна, нацио-
нална самобендисаност. Ние сме навистина народ без вистинско
чувство за самите себе. Јас и самиот добро помнам дека во наша-
та градска средина (Струмица) зборот „џамалаџии“ се земаше
како синоним за нешто дамнешно и застарено. Киро Козаров
сведочи за особената почит што русалиите ја имаа во нашата
рурална средина. Дел од тоа воодушевување тој го пренел во
својата книга. Всушност, нема зборови со кои може да се искаже
важноста на русалиството. Според значењата, тоа се надраснува
и самото себе. Врзувањето за кукушката или бежанската пробле-
матика, па и за кревањето на националната свест под игото, е
само мал, запомнат и преживеан сегмент од еден стар ритуал со
многу значења.
Морам да признам дека и начинот на кој русалиството е
третирано – вистина сосема бегло – во мојот роман Кон другата
земја, се надоврзува токму на таа поедноставена слика за руса-
лиите. Тука станува збор, се разбира, за гледиштата на самите
книжевни ликови. Во еден мал фрагмент, еден вистински руса-
лија, кој во стварноста се вика Гоце Данилов Петров, а чиј прото-
тип во романот се вика Јане Данилов Петров, се расправа со еден
национално-ироничен тип по име Ангел, на следниот начин:
„Под игото русалиите можеле да го играат своето дели-
орманско оро само со голи сабји, до смрт! Штом една русалиска
група ќе се сретне со другата, а ќе чукнал тапанот, се знаело што
следи...
Паметни биле Турците, забележа Ангел, не сакале да се
мачат да ги колат, туку ги пуштале самите меѓу себе да се иско-
лат. Многу арно знаеле тие со кого си имаат работа!
Зошто не го праша дедото Иљо од Секирник колку време, во
REKOA ZA RUSALIITE
текот од три години, воопшто не го запирал орото: пу дванајсет

дена, ут стредната ден на Бужик ду Вудици...
Ангел го запраша, него лично а не дедото Иљо, зошто му ја
чинуве глафта со своите џамалаџијски приказни.
А за кого ние се боревме? зачудено рече Јане Данилуф
Петруф, а потоа се дополни: „Наште стари, мислам“.
Што, и вие да не се боревте за лавчето на Македонија? се
вџаши Ангел, а потоа плукна во Езерото: Ебави шутраците,
сте се колеле за ќефот на Турците да им го направите, и да
соберете некоја аспра во дајрето.“
Тука се противставени, бегло, ентузијазмот на русалијата,
кој е во секое време подготвен да го поведе своето „дели-орманско
78
русалиско оро“ во служба на националната кауза, со скоро
апатичниот нихилизам на својот соговорник кој е претставник
не на оние кои учествувале во историјата, туку на оние што ги
трпат нејзините последици.
Ова го спомнувам да истакнам дека и самиот имам некаква
врска со русалиите, и не од вчера. Пред многу години, додека
уште бев студент, требаше да снимам една радиоемисија за
змиите. Мојот постар вујко ми беше водач и воедно возач.
Првото место каде што отидовме беше Секирник. Таму се
собра материјал кој подоцна ќе влезе и во драмата Големиот
смок, а онде за првпат се сретнав и со Гоце и со дедото Иљо и
со други русалии, од кои сè уште имам живи снимки, не само
за змиите туку и за русалиството, како и некои песни, каква
што е онаа за Шанко, која стои како мото на Големиот смок.
Таа песна е една од најубавите наши народни песни, и исто е
многу блиска до духот на русалиството, а нигде на друго место
не е забележана. Подоцна Гоце ми се јавуваше да ја водам
нивната русалиска дружина за Загреб и каде уште не, но моите
патишта врвеа на друга страна, а мене уште тогаш ми беше
жално што еден стар ритуал во меѓувреме станал само фолк-
лор. При подоцнежните средби, Гоце ми ги нудеше своите
материјали „за нашто дол“, но и тука мојата естетика ме
носеше на друга страна, па бев задоволен и од она што само го
чув од него. Како и да е, мене темата за русалиите отсекогаш
ми била блиска, иако таа само патемно се спомнува во моето
творештво. Отсекогаш сум мислел, а тоа го мислам и сега,
дека, кога би се нашол некој маж да направи филм за она што е
најдраматично и најсликовито во нашата традиција, а целосно
е натопено во нашите национални бои, тогаш би ја избрал
темата за русалиите. Но за тоа е нужна раката на еден Тарков-
ски или на највисоките дострели на јапонските „самурајски“
филмови.
Да се вратам на трудот на Козаров. Најзначајниот дел од
книгата е оној средишниот, кој е најшироко и искуствено
обработен, а се однесува на русалиите од нашите краишта и од
недамнешното минато, на носителите на кукушката традиција,
односно на дружините формирани во Струмица, Секирник,
Турното, Иловица, Сушица, итн. Тие русалиски дружини, како
што спомнав, повеќе не постојат, освен онаа од Секирник.
Сепак, постарите наслојки бараат дополнително проучува-
REKOA ZA RUSALIITE
ње, преку достапните архивски и фолклорни материјали, а таму

каде што не постојат непосредни извори, преку сознанија од
сродните области. Спрема материјалот кој ни стои на распола-
гање, очигледно е дека русалиството е многу постара појава и
од словенството и од раниот христијански период, и дека се
однесува на многу поширок простор од Кукушко, па и од
самиот Балкан. Како што нагласува и авторот, мешањето на
паганските и христијанските елементи (особено од периодот на
прифаќањето на христијанството) е несомнено.
Јасно е дека русалиството е изведено од култот на мртвите
и паганските иницијациски ритуали, веројатно и во несоглед-
ливо далечните времиња, а сосема сигурно во паганскиот период
79
непосредно пред прифаќањето на христијанството. Тоа – вакво
какво што го знаеме, врзано за нашите русалии – е исто така
дел од самото преобраќање, не само од прифаќањето на христи-
јанството туку и од борбата за неговото одржување. Неговата
традиција ги носи низ векови и милениуми старите наслојки,
давајќи им нов изглед и нови значења (обично без спомен за
изворните). Првобитниот култ во римско време се врзува са
празнувањето на култот на мртвите познат под името Rosalia.
Фактот дека некои наши легенди го изведуваат името од роза
(трендафил) непосредно укажува на континуитетите. Но моди-
фикациите во нашата средина се толку големи, што од старите
ритуали и култни значења се создаваат нови. На пример,
легендата за удавеното момче и девојка од Гевгелиско, што се
спомнува во оваа книга, веројатно има врска и со легендите за
русалките (тука е водата доминантен елемент, додека кај руса-
лиите таа се избегнува) но создавањето на синџир (врска меѓу
изворите што го полнат Езерото и бројот на русалиската група)
упатува на создавање на главното обележје на русалиите, а тоа
е ритуалната игра од која (кај нас) ќе се создаде орото.
За нас има особено значење следењето на развитокот на
стариот, претхристијански култ од кој ќе се развие русалиството.
Тој култ јасно ги воспоставува цивилизациските вертикали, но и
ги посочува сите битни модификации на култот. За таа пробле-
матика треба допрва и сериозно да се пишува.
Некои бугарски автори (Ванчо Калојанов, на пример) јасно
го врзуваат русалиството за култот на мртвите, односно за
древните иницијациски обреди – што е неспорно – и со тоа се
создава една поширока рамка. Но во таа рамка можат да се
соберат разни сродни нешта, кои во текот на времето се
раздвоиле и добиле сопствена самосвојност. Така, тие автори
обично ги израмнуваат русалиите и калушарите од северна
Бугарија, кои онде исто така се викаат русалии, иако меѓу нив,
покрај сите сродности (лекување, паѓање во транс) постојат
битни разлики, почнувајќи од бројот, времето кога играат итн.
Потребно е внимателно да се регистрираат сите модифика-
ции, а особено врската со русалките. И русалките се појавуваат
во строго определено време, но тоа не е времето кога играат
русалиите. И во врска со русалките се спомнува една лековита
REKOA ZA RUSALIITE
билка, „росен“, чии убави црвени цветови цветаат за време на

Русалската недела, но таа недела нема врска со некрсните дено-
ви, како кај нашите русалии, туку паѓа околу Спасовден, неколку
недели по Велигден. Можеби избегнувањето на водата кај руса-
лиите е токму противставување на „водниот амбиент“ на русал-
ките? Како и да е, во една идна студија за русалиите, или во
некое ново издание на ова исто дело, таа врска треба внимателно
да се проучи, како и врската со паганските„богомрски дела“ кои
се надоврзуваат веројатно на старите баханалии, односно дио-
низиските мистерии. Воспоставувањето на култната вертикала,
всушност, најјасно ги поврзува и ги разврзува нештата, имено
она што е од исто потекло и заедничко и/со она што со времето
се одвоило од матицата и станало особено и само свое. Така, веќе
80
на прв поглед е видлива големата разлика меѓу средновеков-
ните русалии кои под дејство на психотропски билки излегува-
ле ноќе да играат и пеат еретички песни и стројните мажи меѓу
Ениџе Вардар и Кукуш кои, облечени во празнична бела руба,
со голи мечови во раката, ги шетале селата за време на дванае-
сетте нечисти денови, како што ги опишува Шапкарев.
Оваа книга се занимава, пред сè, со потомците на тие руса-
лии и главно не навлегува во постарите слоеви на култот. Но
самото чување на култните обележја, според некој внатрешен
автоматизам, ги чува, скриени, и старите значења, дури и
тогаш кога им се изгубила секоја трага дури и во свеста на
учесниците на играта.
Самото постоење на русалиски гробишта е, на пример,
важен антрополошки факт, кој директно укажува на претхрис-
тијанскиот карактер на русалиството. Кај мене, во Кон друга-
та земја, Јане Данилуф Петруф на едно место кажува што
направил кога го посетил стариот, кукушки крај: „Ут там
утид'х на русалúцките гробишта: са пуклунúх.“ „Не извртé ли
едно оро?“ му се подбива Ангел. Но Јане не се обѕира на тоа
подбивање со традицијата; тој е, како русалија, убеден во
својата христијанска и ослободителна мисија. Нему не му паѓа
на ум да се запраша зошто русалиите не биле погребувани на
гробишта, како христијани, туку таму каде што ќе загинеле,
како безбожници. Чувањето на старата традиција исчистена од
некогашните значења е во основата на сите антрополошки
процеси.
Во книгата на Козаров, како што веќе спомнав, најважен и
најуспешен е средниот, „реалистичен“ дел, кој го опишува
устројството на нашата русалиска дружина, каква што и ние
(повозрасните) ја помниме. Во периодот од Божик до Водици,
во текот на дванаесетте таканаречени некрсни денови, група
од 30-40 мажи, на возраст меѓу 20-40 години (но и постари),
празнично облечени во бело, заколнати во посебни и строги
закони, одат од село до село, од куќа до куќа и, со зурли и
тапани, со ритуални ора и размавнати сабји, го тераат злото од
светот, а болеста и несреќата од луѓето. Основното шаманско
потекло на ритуалот тука не е спорно. И сосема е видливо на
кој начин паганскиот култ во еден период станал христијански
REKOA ZA RUSALIITE
и ги сочувал, дури, и обележјата на самото покрстување. Не е

нужно да го повторувам она што прегледно и јасно е дадено во
книгата, почнувајќи од детално опишаната облека, преку
имињата на ората, до текот на целиот ритуал.
Ќе се задржам на неколку моменти, кои се битни токму за
нашите русалии, за русалиските дружини кои од просторот
меѓу Ениџе Вардар и Кукуш, во едно злосреќно време, ја
рашириле својата игра низ нашите краишта, местата на своето
прогонство кои ќе им станат нови живеалишта.
Првиот момент е преобразбата на „обичните луѓе, земјодел-
ци, воденичари, трговци“, како што пишува авторот, во воини,
исцелители, духовни подвижници. Вториот е кодексот на руса-
81
лиите. Третиот е еволуцијата на русалиските борби. Четвртиот
е развитокот на ритуалната игра во русалиско македонско оро.
Тоа се, заедно со вклопеноста во новата христијанска ера, петте
најважни нешта кои на нашето русалиство му даваат особено и,
во голема мерка, сосема наше обележје.
За последното нешто веќе реков. Русалиите во однос на
христијанството се како припитомени или придобиени богоми-
ли. Несомнено е дека во нашата народна традиција видно место
зазема врзувањето на старите богови и верувања за нови, христи-
јански светци, празници и обележја. Слично било и со русалиите
кои ја прифатиле новата вера, така што не се откажале од старата
традиција. И тие две нешта со времето се измешале.
Тие се бореле против нечистите сили на ист начин како и
по паганскиот период, само што сега тоа се случувало само во
некрсните денови, кога старите демони излегувале од своите
дувла и пак се ширеле по светот. Со времето таа содржина се
социјализирала спрема државното уредување, и владејачката
вера, како што не известува авторот, па така, во турско време,
играта против злите демони на смртта и злото во голема мера
прераснале во игра за вакуфи, односно задолжбини.
Поважно, или барем исто толку важно како христијаниза-
цијата на русалиите, е нивното ненарушено старо устројство.
Тоа што тие преку ноќ, од обични луѓе, станувале „нешто
друго“, посочува на патот на иницијацијата и преобразбата: да
се стане нешто друго, треба првин да се умре, или барем да се
биде подготвен за умирачка. Како ќе почне новиот живот ако
е стариот толку корав; како ќе се создаде ново дело без нови
облици? Патот на иницијациските ритуали навистина е и
патот на творештвото, на уметничкото и секое друго создава-
ње, начинот на кој, на пример, од една обредна игра ќе се
развие вишата, уметничка форма (како орото). Од магискиот
ритуал врзан за култот на мртвите, односно за паметењето и
врската со предците, до главниот симбол на она што го
поврзува нашиот народ со векови и по кое тој ќе се помни –
тапанот, зурлата и орото – патот е мачен, и долг. Понекогаш е
навистина нужно да се игра многу векови по дванаесет дена
секоја година за да се развијат оние облици и содржини кои ќе
станат поврзувачки и обединувачки, вистински средишта на
REKOA ZA RUSALIITE
народниот живот. Од самиот материјал даден во книгата, јасно

се гледа моментот кога ритуалната игра прераснува во само-
стоен уметнички чин, и тоа е со право нагласено и од самиот
автор.
Што се однесува до „кодексот“ на русалиите, може слобод-
но да се каже дека е тоа една од најретките појави во нашиот
народен живот, во чие катадневие многу ретко се среќаваат
чистите, канонски форми во зададен, јасен, непроменлив и
строго чуван вид. Нема вера која ќе се сочува ако не се сочу-
ваат ритуалите врзани за неа. Во книгата се добро регистрирани
сите моменти од кои е исткаен русалискиот кодекс, од заветот
за молк до русалиските двојки и нивната поврзаност на живот и
смрт, и нема нужда да ги повторувам. Но нужно е, ми се чини, да
82
истакнам, дека е тој ненапишан кодекс исто толку строг и
машки како и самурајскиот кодекс, само што е ритуално-
инстинктивен а не филозофски самосвесен, и што не е толку
познат, или, поточно речено, што воопшто не е познат.
Дел од тој кодекс е и целосната подготвеност за смрт. Кога
русалијата тргнува од дома на почетокот од игрите, се
простува со домашните како да оди во смрт, што навистина и
се случувало, а за тоа сведочат камењата на русалиските гро-
бишта. Во далечното минато, секако, постоеле две против-
ставени групи, една која се борела против „нечистите сили“ и
друга која ги претставувала самите тие „нечисти сили“, групи
кои со времето се модифицирале, но нивниот карактер останал
ист. Општа карактеристика на ритуалите е промената на
„иконографијата“, како што е случај со жртвувањето, кога
човечките жртви се заменувале со животински, за најпосле да
се дојде до самиот симбол на жртвата (нафората и виното во
христијанството).
Сабјите со кои русалиите тргнувале да „играат“ биле вистин-
ски сабји, а балтијата на предводникот била иста како воените
секири со кои почнувале и вистинските војни. Борбите меѓу
русалиските групи, и постепеното менување на нивниот
карактер, го посочува патот на постепената преобразба на тие
борби, од крвав ритуал до ритуална игра. „Можеби групата
мислела дека другата група е привид и дека тоа се, всушност,
злите сили кои им се приближуваат“ е едно од оние верувања
(на сегашните русалии) за судирите кои најдобро ја одразуваат
најстарата ситуација. Таму каде што има русалки кои доне-
суваат зло, мора да има и лековити тревки против нив. Таму
каде што се носат сабји и секири за борба против силите на
злото, мора да потече и крв. Старите камени гробишта без
крстови се симболични свидетели за дамнешното минато,
минато кое е всадено во сегашноста. Со времето, првобитни-
те причини за судирите се заборавиле, но останала обврската
да почне бојот, со писокот на зурлите и чукањето на тапа-
ните. Само што, оние конарчии кои когаш биле вистински
воени извидници, сега добиле нова функција: го откривале
„непријателот“ за да го разминат. а сосема е извесно дека една
REKOA ZA RUSALIITE
од главните причини била што морало да потече крв (како што

сведочи и спомнатата песна за Шанко која кажува дека
случајните средби служеле за „ножове да си накрвиме“), но
целиот развоен тек на настаните укажува на еден постојан
судир на фактичките и симболичните наслојки на ритуалот кој
морал да се одржува по цена на сè, но таа цена со времето
станала премногу голема. А замената на вистинската сабја со
дрвен меч ја одбележува онаа трагична димензија на
промените за која сведочи, иако на инаков начин, еден од
најпотресните самурајски филмови, Харакири на Масаки
Кобајаши.
83
Денес кај нас повеќе нема русалии, а последната дружина,
како што рековме, претворена во фолклорна група, само е
последен спомен за нешто што траело со векови, можеби со
милениуми, а потоа исчезнало, пред да се сфати во целост и
неговата смисла и неговото значење.
Оваа книга е драгоцен обид таа празнина да се пополни.
Акад. Митко Маџунков
REKOA ZA RUSALIITE
84
Tokmu vo najnoviot period od folklornite sodrìni,
so koi izobiluva Makedonija, se pojavuva rakopisot na
Kozarov koj pravi radikalen presek na ovaa karakteris-
ti~na pojava. Negovoto zna~ewe ne se sodrì samo vo
faktot {to pove}e godini im posvetil seriozno prou~u-
vawe na rusaliite, i {to gi prosledil so neophodnata
nau~na literatura pi{uvana za niv, tuku toj izrasnal so
niv, go dolovil nivniot duh, zna~ewe, poraka, identitet,
istorija i mit.
Tokmu zatoa, negovoto objavuvawe }e bide do~ekano so
interes ne samo vo na{ite nau~ni krugovi, tuku i mnogu
po{iroko.
(izvadok od recenzijata)
Prof. d-r Vera Stoj~evska - Anti}
Trudot Rusalii od Kiro Kozarov pretstavuva rarite-

ten potfat da se ottrgne od zaboravot na vremeto edna
markantna pojava od na{eto folklorno nasledstvo, kako
{to se rusaliskite druìni, no i veruvaweto i obi~aite
povrzani so niv.
Spored iznesenite vrednosti na deloto Rusalii
smetam deka pretstavuva zna~aen pridones kon istraù-
vawata na rusaliskite druìni vo Makedonija i osobeno
vo Strumi~ko i seloto Sekirnik i eden is~ekor kon
za{titata i za~uvuvaweto na na{eto duhovno kulturno
REKOA ZA RUSALIITE
nasledstvo. Smetam deka trudot pretstavuva zna~aen

pridones kon istraùvawata i populariziraweto na
vrednostite na makedonskiot folklor, a istovremeno
dava brojni podatoci interesni za folkloristite, no i za
po{irokata ~itatelska publika.
(od recenzijata)
Prof. d-r Katerina Petrovska – Kuzmanova,

Institut za folklor „Marko Cepenkov“ Skopje
85
Rusaliite mol~at dvanaeset dena. Vo bitkata so zlite
sili tie go slu{aat zvukot na zurlata i tapanot koj gi
pokriva izvicite na bolkata. Vo tie „nekrsteni denovi“
pome|u Boìk i Vodici, maìte inicijaciski se trans-
formiraat so promemna na oblekata, domot, govorot,
veruvaweto... Nivnoto „jas“ stanuva „nie“, nivniot zbor
stanuva zavet, a ìvotot se pretvora vo borba za ìvot.
Tie mol~at ne zaradi toa {to nema {to da si kaàt, tuku
za da gi slu{nat onie {to nikoga{ pove}e nema da gi
slu{nat.
Rusaliite se transformiraat, no ja izbegnuvaat mate-
rijata koja naj~esto gi menuva sostojbite – vodata.
Tie go baraat preminot kade {to se me{aat du{ite na
ìvite i mrtvite, preminuvaat od edna pateka vo druga,
gazej}i po istite stapki, biduvaj}i „edno“ so patot {to go
minuvaat, so zemjata {to ja gazat, so zvucite {to gi
otkrivaat.
Me~ovite vo nivnite race se vrska so boèstvenoto,
~esto drèj}i gi vo tancot nagore kon neboto, no i vkopu-
vaj}i gi vo zemjata koga se nao|aat pred raskrsnica ili
grobi{ta. Svojot zaginat rusalija go zakopuvaat na mesto-
to na zaginuvawe, daleku od domot, pretvoraj}i ja i du{ata
vo begalec niz vremeto i prostorot.
Makedonskite rusalii se borci i koga ne ubivaat, koga
tancuvaat i ja odrùvaat tradicijata na pro~istuvawe.
Zlite sili se pla{at od belinata na nivnata obleka i
du{a. Taka ostanalo i taka }e bide. Kr{tevaweto e i
~istewe, i povtorno otkrivawe na vodata vo i nadvor od
na{eto telo.
Vo tie dvanaeset „nekrsteni“ denovi rusaliite se
ra|aat odnovo i odnovo, umiraat la`no i vistinski, vo
REKOA ZA RUSALIITE
imeto na spokojniot ìvot {to sleduva.
S# dodeka cikli~nosta na vremeto pak ne gi otkrie
site zli duhovi {to uspeale da se skrijat od se~ivata na
nivnite me~ovi.
Malku e pi{uvano za niv. Tie mol~ele dvanaeset deno-
vi godi{no, no nie sme gi premol~uvale so godini. Zatoa
ovaa objava na Kire Kozarov e od golemo zna~ewe za site
onie {to imaat èlba da se zapoznaat so ovie osameni
voini na ~istinata.
Nikola Maxirov
86
Ako korenot na rusaliite e vo dioniziskite igri,
kako etnografski beleg na makedonskata i balkanskata
teritorija, toga{ nivniot tradicionalen opstanok e
zasluga na site generacii Makedonci koi pridonesle za
so~uvuvawe na ovaa na{a pojava na manifestirawe na
progonstvoto na zloto – preku avtenti~ni folklorni
izveduva~ki sredstva, pri {to evidentno e prepletu-
vaweto na slovenskata i anti~kata mitolo{ka nitka, so
otvorena mo`nost za ras~lenuvawe i interpretacija, {to
vpro~em e predmet i na ovaa isklu~itelna kniga.
Goran Tren~ovski, reìser
Rusalii – Te{koto
Zborot Rusalii vo mene go povikuva oroto Te{koto.

Ova oro, mislam, moè da se identifikuva so tvoite
Rusalii. So ona {to e skrieno vo niv, so porakite i
glasot za minatoto na ovoj narod, na makedonskiot narod.
Rusaliite, nasproti Te{koto, vo sebe sodràt pove}e-
slojni poraki: zdruùvawe, organizirawe, obleka, oru`je
i smisla na seto toa. Seto toa da se manifestira sekoja
godina samo vo dvanaeset nekrsten denovi! Za po~it i
voshit! Zna~i, ne stanuva zbor samo za istorija i minato,
tuku za edna filozofija na ìveewe od denes do najdale~-
noto se}avawe. Mene me fascinira taa organizacija i
{to s# se slu~uva vo tie dvanaeset dena: borbite so drugi
zdruènija do pokoruvawa na eden avtoritet, pa makar i
me|usebni `rtvi dvanaesetdneven molk so nevideni napo-
ri, da primi{ dar i darenoto da go dade{ kako dar,
pomo{, da gi napravi{ site onie raboti {to gi ima vo
nenapi{anite zakoni, a po dvanaesette denovi dojde{
doma, vo dvorot na svojot dom, da ja soble~e{ rusaliskata
obleka, a doma}inkata da ja pere nadvor od domot i dvorot
i duri toga{, is~istena od s# da ja vnese{ vo domot, vo
kov~egot do slednata godina. Za mene predizvik pobudija
ritualite: borbite, odewe od mesto do mesto samo da se
raskaùva preku oroto, preku oblekata, preku odnesuva-
REKOA ZA RUSALIITE
weto, odbegnuvaweto na vodite. Zo{to?
Tvojata kniga ne golema po stranici zamenuva tomovi

i tomovi. Mene me osvoi u{te vo prvite stranici. Apso-
lutno poddrùvam edna vakva kniga i se nadevam deka
barem kaj kompetentnite, a spored fusnotite, taa }e go
ima vistinskoto vnimanie.
Akademik Ta{ko Georgievski
87
Rusaliite se komunikatorite na beànskata kultura i
kreativnost od Dolce.1 Tie se do nekade zaboravena rabota
koja ìvee niz na{ite srca i zatoa ti pra}am ~estitki
{to seto toa }e go obelodeni{ vo edna kniga. Sakam, isto
taka, da ti kaàm deka niz iskustvoto sfativ deka edno
delo ne zavr{uva koga avtorot }e go napi{e, otsviri ili
naslika.
Na toa delo tokmu sega mu pretstoi u{te tolku rabota
za da zaìvee i duri otposle da po~ne da si go ìvee svojot
ìvot.
Toa ti e kako da igra{ dve poluvremiwa na eden
natprevar. Prvoto poluvreme }e go dobie{ so toa {to }e
stvori{ edno dobro delo. Ama treba da go dobie{ i
vtoroto poluvreme ako saka{ da go dobie{ celiot natpre-
var. Toa zna~i deka knigata treba dobro da se promovira i
da se pokaè {to, vsu{nost, nam ni zna~at rusaliite.
Rusaliite se prenesuva~ite na na{ata kultura od Dolce,
tuka vo Strumica, a posle toa po{iroko sekade kade n#
ima. Tie ni ja vrzuvaat istorijata so sega{noto vreme, so
sovremena Makedonija. Ti kako avtor si edinstven {to se
seti toa da go napravi{, a jas sum sre}en {to takvo ne{to
}e postoi.
Jas na mojata svadba, kako podarok od tate, gi imav
rusaliite od Sekirnik. Od gore na nivnite dva tapana,
~ukavme na u{te dva ~ivta tapani, jas i tate. Dodeka igraa
baltaxijata Ba~ Goce, celo vreme vika{e: Udunat!!!!
Udunat!!!! i s# poglasno, i poglasno
UDUNAT SE SLU[E!!!!! Saka{e da kaè deka se slu-
{a od drugata strana na Belasica, od drugata strana na
Dojran, od drugata strana na \olot. Da slu{nat UDUNAT
oti nie tuka se veselime, {to zna~i i postoime. Verojat-
no, iskonskata cel na rusaliite voop{to e da se kaè oti
nie 'beàncite' postoime, i znaeme koi sme i {to sme, i
nitu se ~uvstvuvame porazeni. Moèbi malce sme disloci-
REKOA ZA RUSALIITE
rani (odnosno kriminalno opqa~kani), arno ama sme ìvi

i zdravi i so tapanot napred, a du{manite neka puknat.
Nikola Maxirov go ima toa preneseno vo svojata kniga
poezija „Premesten kamen“, zna~i ako kamenot si teì na
svoeto mesto, na{iot kamen e samo ne{to malku premesten.
Zoran Maxirov
88
Dale~na iljada devetstotini {eeset i... nekoja. Mla-
de{ki, samopregorno, se raboti na podgotovkite za pro-
slavata na patroniot praznik na u~ili{teto. Treskavi~-
ni podgotovki na u~ili{niot hor, revolucioneren reci-
tal i {to li u{te ne.
Vo site tie slu~uvawa se vrti, za mene nepoznat zbor:
rusalii. Izbiraat grupa koja treba da igra. ]e igraat
rusaliski ora. Vlegov vo prviot krug, verojatno poradi
~i~ko Koqo, star rusalija a moj kom{ija. Bev presre}en.
No, nabrzo u{te pove}e razo~aran. Sum bil mnogu siten.
Pla~ev ama podgotovkite gi sledev. Izbraa i baltaxija,
jadro mom~e.
Mnogu godini pominaa od tie denovi koga pak se
sretnav so vistinskite rusalii od Sekirnik. Sredbata
zna~e{e se}avawe na edno minato, no i osoznavawe deka
tie se vistinsko nacionalno bogatstvo i zna~aen del od
kulturnata istorija na makedonskiot narod. No, toa ne
be{e s#. Druèweto so Kozarov mi ovozmoì da go
sledam negovoto istraùvawe za rusaliite i da se voodu-
{evam od novite soznanija. Beànskata nostalgija koja
kaj mene e ve}e razbranuvana i }e me sledi i koga }e se
druàm so knigata Rusalii, me zadolùva, so pietet, da
mu se zablagodaram, od imeto na site beànci, za qubovta
i istoriskata svesnost so koja go napravi ovaa izvon-
redno delo.
Blagoj Stojanov,
Zdruènie na beànci Strumica
Moite (u{te od detstvo) pretstavi za rusaliite se

naplasteni so boi vrz moite platna, a nekoi od crkvite
koi se pojavuvaat od niv se, vsu{nost, mojata vizuelna
pretstava za niv.
Rusaliite mi bea tesno povrzani so crkvite, gradewe-
to crkvi, a koga gi slikav gi povrzuvav so rusaliite. Toj
REKOA ZA RUSALIITE
traen odnos rusalii-crkvi i moite sliki bi go odbele-

àl kako del od moeto tvore{tvo.
Intimno, bi kaàl, se ~uvstvuvam vaèn {to i jas
pripa|am vo grupata na lu|e koi „gradat crkvi“.
Vsu{nost, pi{uvaj}i gi ovie redovi (sakaj}i i jas da
mu dadam poddr{ka na avtorot za ovaa va`na kniga) si
rezimiram vo sebe deka rusaliite i crkvite i mojot odnos
kon niv si imaat svoe mesto vo moeto tvore{tvo.
Stojan Pa~ov, akademski slikar, Belgrad
89
Vangel Koxoman
1904-1994
90
91
92
Poddrùva~ite na rusaliite, dolupotpi{ani akademici, umet-
nici, profesori, nau~ni rabotnici, poznava~i, prijateli, nasledni-
ci i potomci, pokrenuvaat
INICIJATIVA
do nadle`nite organi za razgleduvawe na uslovite za proglasu-
vawe na rusaliite za nacionalno – folklorno nasledstvo.
Obrazloènie:
1. Valorizacija na trajnite vrednosti na rusaliite na nacio-
nalno nivo.
2. Za{tita od negativnite efekti na globalizacijata.
3. Inicirawe na obnovuvaweto na rusaliskiot folklor sekade
kade {to postoel vo izminatite godini
4. Zbogatuvawe na kulturniot fond na Makedonija so u{te edna
vrednost od domenot na folklorot, tradicijata i nacionalniot
identitet.
Inicijatori:
1. Kiro Kostadin Kozarov
2. Akademik Mitko Maxunkov
3. Akademik Ta{ko Georgievski
4. Prof. d-r. Vera Stoj~evska - Anti}
5. Prof. d-r. Katerina Kuzmanova
6. Kire Jovev
7. Risto Mile Karaivanov
8. D-r. Aleksandar Bo{ko Hristov
9. Ilija Kostadin Kozarov
10. Ivan Kotev
11. Dimitar Kiro Kostadinov
12. Kiro Donev - pisatel
13. Dimitar Ivanov
14. Vase Mitev
15. Kiro Zlatkov
16. Dragi Tabanov
17. M-r Blagoj Stojanov
18. Stojan Ivan Del~ev
19. Mirko Danilo Stefanovski
20. Nikola Gligorov
21. Dejan Ivan Del~ev
22. D-r. Blagoj Hristov
23. D-r. Dragan Hristov
24. Nikola Sando Kostov
25. Trajan Dine Iliev
26. Goran Tren~ovski-reìser
27. Kire Georgiev- akter
28. Orce Van~o Todorov
29. Zoran Gudev
30. Risto Apostol Manolev
31. Slave Georgiev
32. Traj~e Karadakovski
33. Sa{o Petar Andonov
34. Blaò Go{e Stojanov
35. D-r Stojan Donev
36. D-r. Risto Rusev
37. M-r Vasil Atanasov
38. Van~oTanov
Zoran Zaev - gradona~alnik na op{tina Strumica

Qup~o Kolev - gradona~alnik na op{tina Bosilovo
Vane Stojanov - gradona~alnik na op{tina Vasilevo
Petre Spasov - gradona~alnik na op{tina Novo Selo
93
LITERATURA
1. Kuzman [apkarev-Odbrani tvorbi, Misla 1987

2. Mihailo Dimovski-Makedonski folklor, 13/1974
3. Vera Kli~kova-Makedonski folkor 2-4/1969
4. Vera Go{eva-Makedonski folklor 63/2006
5. Ivan Ivan~an, Narodni obi~aji kor~ulanskih kumpanija.
Institut za narodnu umetnost, Zagreb, 1969
6. Akademik Mihail Arnaudov (1878-1978) Studii vъrhu
bъlgarskite obredi i legendi T. II. C. 1977 str. 128
7. Qubica Jankovi}, Rusalije, GEM, XIVBeograd 1938
8. N. Veleckaja (Moskva)-Mak. folkor 15-16/1975
9. Slobodan Ze~evi}. Predawa o rusalijskim grobqima u
isto~noj Srbii, Narodno stvarala{tvo, folklorni svezak, 2-4,
1962, Beograd
10. Minet Ribejrol - Pariz, Francija (referat) (Mak.
folklor 2/4 1964)
11. Prof. d-r Kosta Peev Kuku{kiot govor, kniga II,
Student. zbor 1988
12. A Dictionary of albanian religion, mythology and folk culture str.
221 (Robert Elsie)
13. Enciklopedia of Ukraine
14. Todor Hristov-Atlas na naselenite mesta vo Egejska
Makedonija 1997., str. 159
15. Qubor Niderle-@ivot starih Slovena-Praga 1916 (Mak.
folklor 2/4 1964)
16. Borivoje Drobwakovi}, Etnologija naroda Jugoslavije
1960 (rusaliskata igra nad bolnite lu|e)
18. Tanas Vraìnovski, Narodna tradicija, religija,
kultura, Matica makedonska 1999.
19. Stevan Tanovi}, Srpski narodni obi~aji u Xevxelijskoj
kazi. Srpski etnografski zbornik. BG, 1927.
20. \orgi Zdravev-Makedonski narodni nosii -1 MM-1996.
21. An~o Kaloяnov, Devta{larite i rusalskite grobiщa.
(Izdatelstvo: LiterNet. 06. 11. 2002)
22. Luis Leger, 1843-1924. La Mytologie Slav (19010) (prevod na
srpski - 1904 Agtanovi})
94
EINE KURZFASSUNG
Rusalii
Die vorliegende Arbeit "Rusalii“ aus Kukush wird vor allem als
wissenschaftlicher Forschungsbeitrag wider ein Vergessen der alten
Riten und wertvollen Bräuche der Rusalii gesehen. Das Buch bringt
Licht in Teile der mazedonischen Kulturgeschichte, die mit Recht
ihren Platz als nationaler Schatz in der Weltgeschichte verdient.
Anders betrachtet wird es einem besseren Verständnis, einer
Wahrung und Zusammenarbeit dienen.
Das Buch ist den Rusalii von Kukush gewidmet, die über
Jahrhunderte ihr kulturelles Erbe bewahrten und heute in der Stadt
Strumica und ihren umliegenden Dörfern siedeln. Sie wurden nach
den Balkankriegen (1913) aus dem Ägäischen Teil Mazedoniens,
vor allem aus der Umgebung von Kukush (heute Kilkis in
Griechenland) vertrieben. Da sie mazedonische Flüchtlinge waren,
werden sie von den Einheimischen der Strumica- Region heute noch
immer Beshanci, dem mazedonischen Wort für Flüchtling, genannt.
Heute kann man in Mazedonien die lebendigen Bräuche der
Rusalii, abgewandelt vor allem ihre Tänze einzig im Dorf von
Sekirnik bei Strumica bewundern. Auch hier kämpfen sie um ihr
Überleben und es besteht die Gefahr, dass sie bald ganz aussterben.
Ursprung
Über den Ursprung der Rusalii gibt es zwei Theorien. Die eine
beschreibt ihren Ursprung mit dem alten Glauben der Wiedergeburt
und dem Zusammenhang des irdischen Lebens mit dem
Vergangenen.
Die andere bringt die Herkunft der Rusalii mit dem alten
Römischen Totenfeiertag, dem Rosario, in Verbindung.
Die Gruppen der Rusalii
Um die Lebenden vor unterirdischen Kräften, die in unsere Welt
kommen, zu schützen, haben sich die Rusalii in speziellen Gruppen
zusammengefunden. Eine Gruppe bildeten Krieger, bewaffnet mit
Eisenschwertern und mit weißen Trachten und Halstüchern
bekleidet. Ihre wichtigsten Waffen waren jedoch die magischen,
mystischen Rituale und Tänze der Geisterbeschwörung, begleitet
von spezieller Musik. Die Bevölkerung glaubte, durch diese Tänze
gegen böse Kräfte geschützt zu sein. Neben der Vertreibung des
Bösen sollten die Tänze dazu beitragen, eine gute Ernte einzufahren
und Kranke zu heilen. Eine Gruppe steht jeweils unter der Leitung
eines Baltadzija, der in der rechten Hand eine Axt trägt.
Die ungetauften Tage
Als "ungetaufte Tage" wird die zwölftägige Zeit vom
Orthodoxen Weihnachtsfest am 7. Januar bis zur Taufe am 19.
Januar bezeichnet, jenen Feiertagen des Christlichen Orthodoxen
Kalenders, dem Tag der Geburt und der Taufe von Jesus Christus.
Nach alten Überlieferungen verfallen die Menschen in diesen nicht
christlichen Tagen in heidnischen Glauben. Woher dieser Glauben
stammt, wie dieser mit den kirchlichen Feiertagen zusammenfällt,
ist bis heute nicht eindeutig geklärt.
95
Die Mission
Die Mission der Rusalii war immer geheimnisumwoben und
bleibt mystisch; sie wurde nie richtig aufgeklärt und bekannt
gemacht. Über Jahrhunderte haben sich die Bräuche angepasst,
jeweils an die Bedingungen ihrer Zeit. Die Gruppen kämpften
jeweils gegen böse Kräfte, gegen Krankheiten und für eine gute
Ernte, später jedoch, als Resultat der vielen Fremdherrschaften und
Unterdrückung des mazedonischen Volkes, begannen die Rusalii
mit "Vakuf", dem Guten für Alle. In diesem Sinne begannen die
Rusalii für Ihre Rituale und Tänze um Spenden zu bitten. Diese
wurden für den Bau von Kirchen, Brunnen, Straßen, Hilfe für Arme
und eine Verbesserung der Infrastruktur der Gemeinden, genutzt.
Während der Osmanischen Fremdherrschaft kämpften sie für
die Bewahrung des Christentums und vor allem um eine Erhaltung
der mazedonischen Identität und Kultur.
Rusaliische Kämpfe
Beim Zusammentreffen von zwei Gruppen von Rusalii kam es
in früheren Zeiten zu blutigen Kämpfen, die oft auch mit dem Tod
von vielen Rusalii endeten. Der Ehrenkodex der Rusalii war
unantastbar. Gefallene solcher Kämpfe wurden am Ort des
Geschehens beerdigt. Man brachte sie weder nach Hause noch in
eine Kirche. Eine Beerdigung fand auch ohne jegliche Zeremonie
statt. Rusaliische Grabsteine findet man noch heute zahlreich.
Das Gesetz des Schweigens

Während der ungetauften Tage und Zeremonien hielt das Gebot
des Schweigens Einzug. So war es den Rusalii verboten,
untereinander zu reden oder sich zu begrüßen.
Transformation
Gesetze und Glauben der Rusalii hatten solche Kraft, Menschen
zu verändern. Gewidmet ganz dem Glauben und dem Ehrenkodex
sowie ihrer unantastbaren Religion, verwandelten sich in den 12
Tagen einfache Händler, Handwerker und Landwirte in
disziplinierte Krieger, fanatisch im Glauben, bereit im Kampf mit
anderen Gruppen zu sterben. Nach der Zeremonie mit ihren
speziellen Ritualen und Tänzen in Trance, kehrten sie schnell wieder
in das normale Leben zurück. Alle schlechten Erinnerungen waren
nach der Zeremonie ausgewaschen.
Der Wissenschaftler Dr. Mitko Madzunkov bemerkte einmal
über den Ehrenkodex der Rusalii: der ungeschriebene Kodex der
Rusalii war genauso streng und männlich, wie der der Samurai. Er
entspringt Rituellem, Instinktivem, aber keiner philosophischen
Kraft. Es gibt nirgends etwa Bekannteres, oder genauer
Beschriebenes dieser Art.
96
SUMMARY
THE RUSALII
The book “Rusalii” is a tribute towards enlarging and encircling our
knowledge about this pagan custom, which slowly fades away from our
collective memory and consciousness. This work today, along with the
activities of the last rusalii group, from the village of Sekirnik, is an
attempt to allow this tradition to last as long as possible.
The book is dedicated to the rusalii from Kukush and its region
(nowadays Kilkis, in Greece). This custom was cherished by the Macedo-
nian people from that part of the country, which was forced to move during
the Second Balkan War(1913); so they escaped in the region of Strumica.
These Macedonians were called “fugitives” by the local people.
THE ORIGIN
There are a few theories about the origin of the rusalii custom. One
of them supports the thesis that rusalii is a pagan, Roman custom, “The
feast of roses” - dedicated to the death. According to the second theory,
the rusalii takes its origin by the ancient Slav beliefs in various
supernatural forces, good and evil spirits, nymphs and their presence in
this world.
THE MISSION
The people from this region believed that the evil forces during their
feasts can harm the living; That’s why the people organized in special
groups (companies) and were trained to fight against them. It is their first
task. Later, their mission was enlarged and has changed. During the
foreign political and military domination over the Macedonian people, the
rusalii groups have started with their dances for VAKUF, i.e. for the well
being of all. Facing the negligence of the rulers, the rusalii groups during
their dances collected and asked for gifts, which were been sold
afterwards. With the money collected, the rusalii built schools, churches,
roads etc.
THE UN-BAPTIZED DAYS

The rusalii groups performed their rituals and dances during the
“impure” nymph days which lasted since 07 January until 18 of January,
i.e. since Christmas till Epiphany - or twelfth day, (the days of birth and
baptizing Jesus Christ). That’s why these days are known as un-baptized
days. According to the pagan beliefs, the evil forces were entering into
our world during these days.
THE RUSALII GROUPS

The rusalii groups were organized on a basis of military organization
with its chief-commander who was called “baltadzija” (a man with an
ax). The members of the group were organized on the principal of
couples, or pairs. Each rusalija had its own partner, and the two of them
were inseparable during those twelve days. The rusalii were armed with
iron swords. They performed the fight against the evil forces with their
arms (swords), music and ritual dances.
97
THE RUSALII GROUPS
The rusalii groups were organized on a basis of military organization
with its chief-commander who was called “baltadzija” (a man with an ax).
The members of the group were organized on the principal of couples, or
pairs. Each rusalija had its own partner, and the two of them were
inseparable during those twelve days. The rusalii were armed with iron
swords. They performed the fight against the evil forces with their arms
(swords), music and ritual dances.
THE RUSSALII CODEX

The unusualness and mystery of these groups have also been
confirmed by their laws. One of those is: The law of silence. During the
twelve days they didn’t speak. The rusalii respected the law of silence as
one of the highest laws.
THE RUSALII FIGHTS

In case of encounter between two groups of rusalii, they confronted,
which often ended with painful and fatal consequences. Many rusalii lost
their lives in this way. This terrible custom endured as a part of the rusalii
codex. Nowadays there are still places in these regions with the toponym
of “rusalii graves”.
THE TRANSFORMATION
As a result of the rusalii codex we will notice the transformation from
an ordinary man into rusalija, and after the twelve un-baptized days, -
transformation of a rusalija into an ordinary man. During these twelve
days, these ordinary men, farmers, merchants, craftsmen are being
transformed into rusalii, - soldiers of faith, uncompromising executors of
the rusalii codex, even at cost of their own lives; and after these twelve
days, they become again ordinary men and continue their lives.
About the rusalii codex, the academic Mitko Madzunkov has said:
“But, it seems to me necessary to stress that this unwritten codex is so
severe and virile as the Samurai codex, but it is ritually-instinctive, and not
philosophic self-conscious.. And it is not that famous, or to be said better,
it is not famous at all..”
98
SODR@INA
Predgovor.................................................................................................................................7
Voved........................................................................................................................................13
Poteklo..................................................................................................................................19
Rusaliska druìna...............................................................................................................25
Misija......................................................................................................................................37
Rusaliski borbi....................................................................................................................41
Igrite na rusaliite............................................................................................................47
Veruvawa, obredi i zakoni.................................................................................................51
Dozvola za igra.....................................................................................................................57
Rusaliska obleka..................................................................................................................61
Rusaliite denes.....................................................................................................................67
Rekoa za rusaliite...............................................................................................................75
Inicijativa...........................................................................................................................93
Literatura.............................................................................................................................94
Eine Kurzfassung......................................................................................................................95
Summary...................................................................................................................................97
99
Kiro Kozarov
RUSALII
Izdava~i
Kiro Kozarov
Makedonska re~
Podgotovka za pe~at
Makedonska re~ - Skopje
Recenzenti
Akademik Mitko Maxunkov
Prof. d-r Vera Stoj~evska – Anti}
Prof. d-r Katerina Petrovska – Kuzmanova
Nikola Maxirov
Lektor
Ivan Vasilevski
Prevod na rezime na germanski jazik

Peter Wolf
Prevod na rezime na angliski jazik

Van~o Zafirov
Kompjuterska obrabotka
Len~e Toseva
Reprodukcija na str. 41
Vasilie Krisan (1926-2000): Rusalii
Pe~at
Grafo den
Skopje, 2010
CIP – Katalogizacija vo publikacija

Narodna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje
398.332.16(497.7)
KOZAROV, Kiro
Rusalii / Kiro Kozarov; [prevod na rezime na germanski jazik Peter Wolf; prevod na rezime na angliski jazik Van~o
Zafirov]– Skopje; Kozarov K. : Makedonska re~, 2010 (Skopje : Grafo den). – 98 str. : ilustr.; 28,5 sm.
Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр. 90. - Резиме на гер. и англ. јазик
ISBN 978-9989-57-663-8 (козаров к.)

ISBN 978-9989-163-98-2 (мак. реч)
а) Русалии - Македонија
COBISS.MK–ID 82537226
100

Киро Козаров: Русалии

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Киро Козаров: Русалии

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kiro Kozarov

Kiro Kostadin Kozarov (1955, Strumica) osnovno obrazovanie zavr{il

978- 9989- 163- 98- 2

celost (duhot i teloto) sekoga{ ja podaruvale na misija-

Gi znaat sinovite i vnucite luznite na nivnite tat- we vo dovolni ko-

biblijata, od niv pokolenija so upornost sli~ni na nivna-

Ná{te kóo să-prăsil‡li trinăjsta

So nea izrasnavme zaedno.

Zatoa se formirale rusaliskite grupi koi mo`ele da Naroden obi~aj i

so hristijanski tot vo ubaviot grad Kuku{ i negovata okolija so selata

Rusaliite (begalci) naseluvaj}i se vo ovie krai{ta, go ro vo celost e za~u-

Na prviot den na Bo`ik i slednite dvanaeset dena,

psihofizi~ki podgotvena. Pred grupata se pojavuvale

Vo nieden slu~aj vo dvanaesette dena tie ne se dvoele.

drugiot so sabjata vitla nad negovata glava, {titej}i go od

Rusaliskata dru`ina ja sostavuval glavatar, nare~en

Băltăx‡jata e glavniot i prv komandant koj ja upravuva

ve}e bile povle~eni vo naselenoto mesto.

zaedni{tvo i potrebata od organizirana sila, koja mo`e rusalskite gro-

po~nuval da igra, tan~arskite kvaliteti na rusaliite, da se relaksiraat i

vera. Vo takvata svoja transformacija ~ovekot – rusa- na Belasica, blizu srpskata

temeli rasteweto: negativnata sila na odbranata i pozi-

Sestrite D. i Q. liski elementi, kako obrednite igri so me~ovi. (Petruno

Nekrsteni ili paganski denovi, samovilski denovi se

veruvawa i postapki {to ne se hristijanski, tuku im

Istorijata na rusaliite so svoeto iskustvo, nau~eno

slu~ki, vlastite barale garancii deka grupata nema da

Rusaliite ja oblekuvale veligdenskata

osum metri, a {i-

krst vrz oblekata,

Rusăl‡ckite óra néma dă-să-zăbrávăt,

Go „nadigraa“ vremeto, gi pobedija zlite sili (oble-

Dosega se borea da spasat `iva ko`a, za sebe i za

svojot narod, vo temnite vekovi na tu|ata nadmo} i

Dali misijata na rusaliite, inaku

Книгата на Киро Козаров со наслов Русалии е прва таква

зборот или преку зборот). Тоа треба да го имаме на ум и кога

текот од три години, воопшто не го запирал орото: пу дванајсет

ње, преку достапните архивски и фолклорни материјали, а таму

билка, „росен“, чии убави црвени цветови цветаат за време на

и ги сочувал, дури, и обележјата на самото покрстување. Не е

народниот живот. Од самиот материјал даден во книгата, јасно

од главните причини била што морало да потече крв (како што

Акад. Митко Маџунков

Prof. d-r Vera Stoj~evska - Anti}

Trudot Rusalii od Kiro Kozarov pretstavuva rarite-

nasledstvo. Smetam deka trudot pretstavuva zna~aen

Prof. d-r Katerina Petrovska – Kuzmanova,

Goran Tren~ovski, re`iser

Zborot Rusalii vo mene go povikuva oroto Te{koto.

weto, odbegnuvaweto na vodite. Zo{to?

Tvojata kniga ne golema po stranici zamenuva tomovi

Akademik Ta{ko Georgievski

rani (odnosno kriminalno opqa~kani), arno ama sme `ivi

Moite (u{te od detstvo) pretstavi za rusaliite se

traen odnos rusalii-crkvi i moite sliki bi go odbele-

Stojan Pa~ov, akademski slikar, Belgrad

Zoran Zaev - gradona~alnik na op{tina Strumica

1. Kuzman [apkarev-Odbrani tvorbi, Misla 1987

Das Gesetz des Schweigens

THE UN-BAPTIZED DAYS

THE RUSALII GROUPS

THE RUSSALII CODEX

THE RUSALII FIGHTS