DOĞAL GAZ İLE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ

VE EKONOMİK ANALİZİ

Kadir KARAKAŞ
Yüksek Lisans Tezi
MAKİNE EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
ISPARTA – 2002
 i

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER..............................................................................................................İ
ÖZET............................................................................................................................V
ABSTRACT.................................................................................................................Vİ
ÖNSÖZ........................................................................................................................Vİİ
SİMGELER DİZİNİ...................................................................................................Vİİİ
ŞEKİLLER DİZİNİ......................................................................................................Xİ
TABLOLAR DİZİNİ.................................................................................................Xİİİ
1.GİRİŞ..........................................................................................................................1
2. ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ VE TÜRKİYE’NİN ENERJİ POTANSİYELİ
2.1.Elektrik Enerjisi Üretiminde Kullanılan Önemli Santrallar.....................................3
2.1.1. Hidrolik Santrallar...............................................................................................4
2.1.2. Fosil Yakıtlı Santrallar..........................................................................................5
2.1.3. Nükleer Santrallar.................................................................................................6
2.2. Türkiye’nin Elektrik Enerjisi Potansiyeli................................................................8
2.2.1.Yerli Kaynaklar.....................................................................................................8
2.2.2. İthal Kaynaklar....................................................................................................10
2.3. Türkiye’ Deki Elektrik Enerjisi Sektörünün Gelişimi Ve Mevcut Durumu.......... 10
3.KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALLARI
3.1. Kombine Çevrimin Tanımı.....................................................................................14
3.2.Kombine Çevrimin Avantajları................................................................................15
3.2. Kombine Çevrim Santral Elemanları......................................................................21
3.2.1. Gaz Türbinleri......................................................................................................22
3.2.2. Atık Isı Kazanı.....................................................................................................25
3.2.3. Buhar Türbini.......................................................................................................26
3.2.4. Jeneratör...............................................................................................................27
3.2.5. Kontrol Ünitesi.....................................................................................................27
3.2.6. Yardımcı Üniteler.................................................................................................30
3.3. Kombine Çevrim Uygulamaları.............................................................................30
 ii

3.3.1.İlave Yanmasız Kombine Çevrim Santralları.......................................................31

3.3.2 Tam Yanmalı Kombine Çevrim Santralları..........................................................33
3.3.3.Paralel Güç Üniteli Kombine Çevrim Santralları.................................................34
3.4. Kombine Çevrim Dizaynları...................................................................................35
3.5. Kombine Çevrim Santral Tipleri Ve Yapıları.........................................................37
3.6. Kombine Çevrim Santrallarının Performansları Ve Teknik Karakteristikleri........41
4. KOMBİNE ÇEVRİMİN TERMODİNAMİK ANALİZİ..........................................43
4.1. Gaz Türbinlerinin Termodinamik Analizi...............................................................43
4.1.1.Termodinamik Prensipler......................................................................................44
4.1.2 Brayton Çevrimi....................................................................................................45
4.2. Kombine Çevrimin Verim Ve Yakıt Miktarı Analizi.............................................47
5. KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALLARININ EKONOMİK ANALİZİ
5.1 Analize Giriş............................................................................................................48
5.2. Enerji Üretim Maliyetinin Kuramsal Analizi..........................................................49
5.2.1. Yıllık Sermaye Masrafları...................................................................................51
5.2.1.1 İnşaat Süresince Eskalasyon Ve Faiz Yükü.......................................................53
5.2.2. İşletme Ve Bakım Masrafları...............................................................................55
5.2.3. Yakıt Masrafları...................................................................................................56
5.3. Kombine Çevrim Ve Alternatif Güç Üretim Tesislerinde Enerji Maliyeti.............58
5.3.1.Teknik Ve Ekonomik Veriler................................................................................58
5.3.2. Kombine Çevrim Ve Alternatif Güç Üretim Tesislerinde Bir Değere Getirilmiş
Birim Enerji Maliyeti Ve Duyarlılık Analizi................................................................62
5.3.2.1. Duyarlılık Analizi.............................................................................................64
6. ENERJİ ÜRETİMİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ................................................... 68
6.1. Termik Güç Üretim Tesisleri..................................................................................68
6.1.1. Kömür Yakıtlı Santralların Çevresel Etkileri......................................................68
6.1.1.1 Atmosferik Emisyonların Etkileri:....................................................................68
6.1.1.2. Sıvı Atıklar:......................................................................................................69
6.1.1.3. Katı Atıklar.......................................................................................................70
6.1.2. Termik Santrallerin İyileştirilme Yöntemleri:.....................................................71
 iii

6.1.2.1. Baca Gazları......................................................................................................71

6.1.2.2. Ülkemizdeki Durum:........................................................................................72
6.2. Nükleer Enerji Üretimi...........................................................................................74
6.2.1. Nükleer Santrallerin Çevresel Etkileri Ve Önlemler...........................................74
6.3. Hidroelektrik Enerji:...............................................................................................75
6.3.1. Hidroelektrik Santrallerin Çevresel Etkileri........................................................76
6.3.2. Çevresel Etkilerinin Giderilmesi Yöntemleri......................................................77
6.4. Kombine Çevrim Santrallarının Çevresel Etki Analizi..........................................78
6.4.1. CO2 Emisyonu.....................................................................................................78
6.4.2. N02 Emisyonu......................................................................................................79
6.4.3 Yanmamış Hidrokarbon Ve CO Emisyonu..........................................................79
6.4.4. SO2 Emisyonu......................................................................................................80
6.4.5. Partikül Emisyonu................................................................................................80
7. MATERYAL METOT...............................................................................................81
7.1. Gaz Çevrimi Hesaplamaları....................................................................................82
7.1.1. Gaz Çevrimi İçin Elde Edilen Sonuçlar...............................................................88
7.1.2. Yanma Denklemi Ve Hesaplamalar.....................................................................89
7.2. Buhar Çevrimi Hesaplamaları.................................................................................90
7.2.1. Çevrim Yapısı......................................................................................................90
7.2.2. Isıl Güç Çevrimi İskeletinin Oluşturulması.........................................................91
7.2.3. Alınan Ara buhar Miktarı.................................................................................... 96
7.2.4. Buhar Çevrimi Hesapları......................................................................................96
7.3. Kombine Çevrim Sistem Yapısı ve Hesaplamaları.................................................96
7.3.1. Yanma Odası Hesaplamaları................................................................................97
7.3.2. Buhar Kısmı Hesaplamaları.................................................................................98
7.3.3. Çevrimin Verimi.................................................................................................101
7.3.4. Kombine Çevrim Tasarım Parametreleri............................................................102
7.3.4.1. Gaz Türbini Çevrim Tasarım Parametreleri.....................................................102
7.3.4.2.Buhar Türbini Çevrimi Tasarım Parametreleri.................................................103
7.4. Atık Isı Kazanları...................................................................................................104
 iv

7.4.1. Atık Isı Kazanı tasarım Özellikleri ......................................................................105

7.4.2. Atık Isı Kazanı Dizaynı.......................................................................................106
7.4.2.1. Dearetör Isıl Dengesi.........................................................................................108
7.4.2.2. Ekonomizerdeki Isıl Denge...............................................................................108
7.4.2.3. Kızdırıcıdaki Isıl Denge....................................................................................108
7.4.2.4. Evaporatördeki Isıl Denge.................................................................................108
7.5. Tasarımı Yapılan Kombine Çevrim Santralinin Ekonomik Analizleri..................109
7.5.1. Mevcut Durumun Belirlenmesi............................................................................109
7.5.2. Santralın Kurulum Maliyeti................................................................................. 110
7.5.3. Yakıt Tüketimi ve Giderleri.................................................................................110
7.5.4. Amortisman Oranı Ve Kar Zarar Durumu...........................................................112
8. ARAŞTIRMA BULGULARI....................................................................................113
9. TARTIŞMA VE SONUÇ..........................................................................................115
10. KAYNAKLAR........................................................................................................117
11.EKLER…….............................................................................................................121
12.ÖZGEÇMİŞ..............................................................................................................147
 v

ÖZET

Günümüzde gerek nüfus artışı gerekse doğal kaynakların kısıtlı oluşu nedeniyle dünya
üzerinde genel bir sorun oluşturmaktadır.

Bu konuda yapılan çalışmalar özellikle üç unsurun göz önünde bulundurulması

gerekliliğini ortaya koymuştur. Bunlar sırasıyla: üretilen enerjisinin ekonomik olması,
çevreye en az seviyede zarar vermesi ve uzun vadede enerji açığını karşılayabilmesidir.

Kombine çevrim santralları, oldukça yüksek verimler elde edilebilir sistemler olduğu
için ve kullanılan yakıt açısından da çevresel etkilerinin kontrol edilebilir olması
açısından günümüzde oldukça değer kazanmıştır.

Genel anlamda kombine çevrim terimi,gaz türbin çevrimi ve buhar çevriminin bir sistem
içine alınarak birbirini tamamlayıcı şekilde çalıştırılmasını ifade etmektedir.Bu anlamda
kombine çevrim sistemlerinin ana üniteleri gaz türbini, atık ısı kazanı ve buhar türbini
olmaktadır

Bu çalışmada, mevcut elektrik üretim santralları çevresel etkileri ve bu sorunların

giderilme yöntemleri belirtilmiştir. Ayrıca Kombine Çevrim Santrallarının avantajları ile
mevcut buhar kazan / türbin ünitelerinin Kombine Çevrime dönüştürülmesi de dahil
olmak üzere, çeşitli kombine çevrim uygulamaları anlatılıp, optimum şartlarda bir
Kombine Çevrim Santralı tasarlanmıştır.

Anahtar kelimeler: kombine çevrim, enerji,

 vi

ABSTRACT

Nowadays, the increasing of population and to being restricted of the natural fountains
make a general problem on all over the world.

The studies about this subject have shown especially three important substances.
According to circumtanses these are: The produced energy must be economic, it must be
at least harmful for environmental and it must encounter the open space of energy at
long date.

Because of the combined cycle santralls are the systems which can be have at high
produces and about the used fuel, about the effects to evironment those can be controlled
are giving more importance to the combined cycles santralls on nowadays.

Generally the term , combined cycle, means the working together of the gas turbin cycle
and the cycle of steam as complementary for each other. For this, the main units of the
systems of combined cycles are gas turbin, churn heat cauldron and steam turbin.

In this study, the electric producer santralls, the effect of of this santralls on enviroment
and the solutions of problems have been explained.Also the advantages of combined
cycle santralls and transformation of the steam cauldroun turbins to the combined cycle
are explained at the same time and a combined cycle santral has been planned in
optimum conditions.

The key words: Combine cycle, energy.

 vii

ÖNSÖZ

Kombine Çevrim Santralları , Enerji ihtiyacı çok yüksek olan ve kişi başına enerji
tüketiminde dünya ortalamasının yarısını dahi yakalayamamış olan ülkemizde son
derece büyük önem taşımaktadır.

Kombine Çevrim Santralları, fosil yakıtlı enerji üretim sistemleri içerisinde en yüksek
verimle çalışan ve çevreye etkisi en az olan bir enerji üretim teknolojisi olarak son
yıllarda dünya çapında en çok tercih edilen enerji üretim sistemi konumuna gelmiştir.

Bu çalışmamda bana yardımcı olan, başta danışmanım Sayın Doç. Dr. Ali Kemal
YAKUT ’a, değerli arkadaşım Arş. Gör. Erkan DİKMEN ’e, Arş. Gör. Arzu ŞENCAN
‘a ve manevi kardeşim Elektronik Haberleşme Mühendisi Dilek PAĞAÇLI ‘ya
teşekkürlerimi bir borç bilirim.
 viii

SİMGELER DİZİNİ

η Verim
ηCarnot Carnot çevriminin termik verimi
ηEricson Ericson çevriminin termik verimi
ηBrayton Brayton çevriminin termik verimi
ηST Buhar türbini izentropik verimi
ηSP Pompa izentropik verimi
ηT Toplam ısıl verim
ηYO Yanma odası termik verimi
ηm Mekanik verim
ηg Jeneratör verimi
ητ Τürbin verimi
ηe Kompresör izentropik verimi
ηKT Kombine tesis verimi
ηak Atık ısı kazanı verimi
ηBT Buhar türbini verimi
To,T Mutlak sıcaklık
q, qo Transfer edilen ısı
P Basınç
s Entropi
v Özgül hacim
h Entalpi
hb Besleme suyu Entalpisi
hw Kazan suyu çıkış Entalpisi
 ix

R Özel gaz sabiti

k Adyabatik üs
Cpg Sabit basınçta doğal gaz özgül ısısı
Cph Sabit basınçta hava özgül ısısı
qı Gaz türbini işi
qe Kompresör işi
QYO Yanma odasına verilen ısı
No,N Güç
NGT Gaz türbini güç çıktısı
NBT Buhar türbini güç çıktısı
BBT Buhar türbini yakıt miktarı
BYT Kombine tesis yakıt tasarrufu miktarı
Bs Sabit yakıt miktarı
Hu Kullanılan yakıtın alt ısıl değeri
f Yakıt azalma yüzdesi
Ck Sabit yıllık sermaye masrafı
Cpw Tesisin güç üretimine başladığı tarihteki değeri
Ck (t) Zamana bağımlı yıllık sermaye masrafı
Cf (t) Zamana bağımlı yakıt masrafı
Cm (t) Zamana bağımlı işletme-bakım masrafları
Caw Eşdeğer ve üniform yıllık masraf
Cmo Referans tarihteki yıllık işletme-bakım masrafları
Cfo Referans tarihteki yıllık yakıt masrafı
Cs Spesifik yatırım bedeli
Cso Referans güçteki tesisin spesifik yatırım bedeli
r Iskonto oranı
n Tesis ömrü
t Zaman
L İnşaat süresi
E Yıllık enerji üretimi
 x

i Yıllık nominal faiz oranı

e Yıllık eskalasyon oranı
eg Reel eskalasyon oranı
em İleriye dönük eskalasyon oranı
g Eşdeğer ve üniform birim enerji maliyeti
gk Bir değere getirilmiş birim enerji sermaye maliyeti
gf Bir değere getirilmiş birim enerji başına yakıt maliyeti
J Enflasyon oranı
rg Reel geri ödeme oranı
Ik Üretime başlama tarihindeki toplam yatırım
Ido İnşaat başlangıcındaki No gücündeki tesisin direkt inşaat bedeli
Id İnşaat başlangıcındaki N gücündeki tesisin direkt inşaat bedeli
Ip Yatırımın inşaata başlama tarihindeki değeri
F Yakıt miktarı
bt Ana para
ft Faiz
m Spesifik yatırım bedelinin güç ile değişimini karakterize eden sabit
O&M İşletme ve bakım masrafları
y (t) Zamana bağlı harcama yüzdesi
mills Milyon dolar
LP Düşük basınç
IP Orta basınç
HP Yüksek basınç
 xi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 3.1. Gaz türbini karakteristiklerinin kombine çevrim performansına etkisi.............20

Şekil 3.2. Gaz türbini performans karakteristikleri............................................................21

Şekil 3.3. Buhar türbini seçimi..........................................................................................24

Şekil 3.4. Çok şaftlı kombine çevrim santralına ait düzenleyici kontrol sistemi şeması...26

Şekil 3.5. Tek şaftlı kombine çevrim santralına ait düzenleyici kontrol sistemi şeması...27

Şekil 3.6. Kombine çevrim genel dizaynları.....................................................................34

Şekil 3.7. 1350 MW Ambarlı Doğal GAZ Çevrim Santralı genel dizaynı.......................35

Şekil 3.8. 1400 MW Bursa Doğal Gaz Çevrim Santralı genel dizaynı..............................35

Şekil 3.9. Tek kademe basınçlı ilave yakmasız çevrim diyagramı..................................37

Şekil 3.10. Çok basınçlı ilave yakmasız çevrim diyagramı.............................................38

Şekil 3.11. Üç kademe basınçlı ilave yakmalı çevrim diyagramı.....................................39

Şekil 4.1. a) Tipik bir basınç çevrim sistemine ait (P – v) diyagramı

b) Tipik bir basınç çevrim sistemine ait (T –s) diyagramı.................................44

Şekil 5.1. Sabit yıllık sermaye masrafı............................................................................51

Şekil 5.2. Lineer azalan yıllık sermaye masrafı.................................................................51

Şekil 5.3. Alternatif güç tesislerinde enerji maliyetinin yakıt fiyat eskalasyonu ile

Değişimi..............................................................................................................64

Şekil 5.4. Alternatif güç tesislerinde enerji maliyetinin tesis gücü ile değişimi................65

Şekil 5.5. Alternatif güç tesislerinde enerji maliyetinin faiz oranı ile değişimi.................65

Şekil 5.6. Kombine çevrim tesisi / nükleer tesis ekonomiklik...........................................66

 xii

Şekil 5.7. Kömür yakıtlı buhar tesisi / nükleer tesis ekonomiklik bölgeleri .....................67

Şekil 5.8. Kombine çevrim tesisi / kömür yakıtlı buhar tesisi ekonomiklik bölgeleri.........67

Şekil 7.1. Kombine çevrim tesisi.........................................................................................82

Şekil 7.2. Gaz çevrimi ve T-s diyagramı.............................................................................82

 xiii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 2.1. Türkiye elektrik enerjisi uzun dönem talep tahmini..................................9

Tablo 2.2. Türkiye elektrik sektörü uzun dönem üretim-tüketim

dengesi....................................................................................................10

Tablo 2.3. 1996-2010 döneminde sisteme ilave edilecek santralların tip ve

kapasitesi................................................................................................11

Tablo 3.1. Bazı tip gaz türbinleri için basit ve kombine çevrime ait değerler.........14

Tablo 3.2. Kombine çevrim tiplerine ait net verim değerleri..................................15

Tablo 3.3. Çeşitli çıkış güçlerine göre yatırım bedelleri işletme – bakım maliyetleri

bakımından yapılmış olan bir karşılaştırma...........................................17

Tablo 3.4. 600 MW kömür yakıtlı ve kombine çevrim santrallarına ait emisyon

Değerleri................................................................................................19

Tablo 3.5. 60 Hz ’lik kombine çevrim santral tiplerinin bazı karakteristikleri..........40

Tablo 3.6. 60 Hz ‘lik kombine çevrin santral tiplerinin başlıca elemanları ve

özellikleri.................................................................................................41

Tablo 5.1. Bir değere getirilmiş birim enerji üretim maliyeti.................................63

xiv
xv
 1

1.GİRİŞ

Gelişme yolunda hõzlõ ilerleyen ve sanayileşen, büyümeye devam eden gelişmekte

olan ülkelerin enerji ihtiyaçlarõ da sürekli olarak artmaya devam etmektedir. Elektrik
enerjisinin yüksek verimliliği, kullanõm alanlarõnõn çok çeşitli ve kolay olmasõ
nedeniyle, dünya elektrik enerjisi talebindeki artõş hõzõ, genel enerji talebi artõşõndan
daha yüksek ve sürekli olmaktadõr.

Ülkemiz, ticari enerji üretimi ve tüketimi açõsõndan tüketimdeki daha hõzlõ bir
gelişmeye rağmen halen dünya ortalamasõnõn yarõsõ düzeyindedir. Önümüzdeki
yõllarda hõzla artacak olan enerji ihtiyacõmõzõn nasõl karşõlanacağõ hususu en önemli
sorunlardan birisini oluşturmaktadõr. Çünkü ülkemizin enerji kaynaklarõ miktar ve
kalite bakõmõndan oldukça yetersizdir. Dolayõsõ ile önümüzdeki yõllarda ithal
kaynaklara dayalõ elektrik enerjisi üretimi kaçõnõlmaz bir şekilde artacaktõr.

Bu nedenle, ülkemiz ekonomisini yakõndan ilgilendiren, yatõrõm ve üretim

maliyetleriyle ekonomik gelişimi, sanayi üretimini ve toplumsal yaşamõ olumsuz
şekilde etkileyen elektrik enerjisinin temini ve üretimi ile ilgili projelerin yatõrõm
kararlarõ alõnmadan önce ciddi ve sağlõklõ duyarlõlõk analizlerine dayalõ ekonomik
analiz ve değerlendirmelerin yapõlmasõ ülkemizin yararõ açõsõndan büyük önem arz
etmektedir (Güngör, 1996).

Bu çalõşmada, tüm etken ve ekonomik parametreler göz önüne alõnarak, Kombine

Çevrim tesisi ve bu tesise alternatif olarak düşünülen kömür yakõtlõ klasik Buhar ve
Nükleer güç üretim tesislerinde enerji üretim maliyetlerinin Bir Değere getirilmiş
Masraflar Metodu ile belirlenmesi amaçlanmõştõr. Kredi faiz oranõ , tesis kurulu
gücü ve yakõt fiyat eskalasyonuna göre duyarlõlõk analizi yapõlarak her bir alternatif
ekonomik üstünlük şartlarõnõn tespiti amaçlanan diğer bir husus olmaktadõr
(Bekdemir ve Şahin, 1994).
 2

Elektrik enerjisi sektörünün Türkiye’ deki gelişimi ele alõnmõş, elektrik enerjisi
üretiminde önemli yer alan nükleer, kömür ve doğalgaz santrallarõnõn ekonomik ve
çevre etkileri açõsõndan analizleri yapõlmõş ve olumsuz etkilerini önleme yöntemleri
anlatõlmõştõr.Kombine Çevrim terimi, esas itibariyle gaz türbin çevrimi ve buhar
çevriminin bir sistem içine alõnarak birbirini tamamlayõcõ şekilde çalõştõrõlmasõnõ
ifade etmekte olup, genel prensibi gaz türbin çevriminden çõkan egzost gazlarõnõn
yüksek dereceli õsõsõnõn su / buhar çevriminde kullanõlarak ek bir enerji üretiminin
sağlanmasõna dayanmaktadõr.Kombine çevrimlerde birincil olarak elektrik üretimi
sağlamakla birlikte, istenirse çevrimden ara buhar alõnarak santral, birleşik õsõ-güç
sistemi olarak da çalõştõrõlabilir. Bu özelliği ile kombine çevrimler, õsõ-güç üretiminde
günümüzde varolan en verimli yöntem konumundadõr.

Çevre etkileri açõsõndan incelendiğinde kombine çevrim sistemlerinin mevcut

sistemler göre daha avantajlõ olduğu görülmektedir. Günümüzde çevreye verilen
önemin artmõş olmasõ ve bu nedenle zararlõ madde emisyonlarõ ile ilgili limit
değerlerin oldukça küçük değerlere çekilmesi sonucunda kombine çevrim
teknolojileri büyük rağbet görmeye başlamõştõr.

Bunda en önemli etken ise kombine çevrim santrallarõnda yüksek verimle üretilen
birim elektrik enerjisine karşõlõk atõlan CO2 miktarõnõn diğer termik santrallar göre
% 40-45 oranõnda daha az olmasõ ve özellikle doğal gaz ile çalõşan kombine çevrim
santrallarõnda katõ madde emisyonunun sõfõr, NO2 emisyonunun ise kabul edilebilir
limit değerlerin çok altõnda olmasõdõr (Özgürel ve Egeli, 1994)
 3

2. Elektrik Enerjisi Üretimi ve Türkiye’nin Enerji Potansiyeli

2.1.Elektrik Enerjisi Üretiminde Kullanõlan Önemli Santrallar

En genel anlamõyla enerji maddenin iş yapabilme gücüdür. İnsan yaşamõnda devamlõ

yer almõş olan enerji, önce insan ve hayvan güçleri ile ortaya çõkmõş daha sonra
sõrasõyla su gücü, kömür gücü, petrol ve nükleer güç şeklinde günümüze ulaşmõştõr.
Enerjinin modern tarihi ise 1800’lü yõllarõn ortalarõnda başlamõş olup, endüstri
devrimiyle enerji kullanõmõnõn niceliği, niteliği devamlõ değişmiş ve 20. yüzyõlõn
başlarõndan, özellikle ikinci yarõsõndan beri enerji tüketimindeki sürekli artõşa paralel
olarak gelişmiştir.

Genel enerji kaynaklarõ Birincil (Primer) ve İkincil (Seconder) enerji kaynaklarõ

olarak iki ana kõsõm altõnda sõnõflandõrõlabilir. Birincil enerji kaynaklarõ, doğrudan
kullanõlamayan enerji kaynaklarõ olduğu için, “Ham Enerji Kaynaklarõ” olarak da
adlandõrõlabilir. Buna mukabil ikincil enerji kaynaklarõ, doğrudan kullanõlan enerji
kaynaklarõ olduklarõ için, “İşlenmiş Enerji Kaynaklarõ” olarak da yorumlanabilir.
Diğer taraftan, birincil enerjiyi ikincil enerjiye dönüştürmek için Enerji Dönüşüm
sistemleri kullanõlõr.

Depolanmasõ mümkün olmayan, onun için çok sõhhatli bir planlama ile Üretim-
Tüketim dengesi kurularak kullanõlan elektrik enerjisi teknolojileri, çok pahalõ
olmalarõnõn yanõnda, geliştirilmeleri için de oldukça uzun zaman gerektirmektedir.
Buna rağmen, elektrik enerjisinin yüksek verimliliği, kullanõm alanlarõnõn çok çeşitli
ve kolay olmasõ nedeniyle, dünya elektrik enerjisi talebindeki artõş hõzõ, genel enerji
talebinden daha yüksek ve sürekli olmaktadõr.

Günümüzde en çok ve yaygõn olarak kullanõlan ikincil enerji türlerinden elektrik

enerjisi üretiminde kullanõlan santrallar;

-Hidrolik Santrallar ve
-Isõl Güç Santrallarõ
 4

olmak üzere iki ana grupta sõnõflandõrõlabilirler. Fosil Yakõtlõ, Nükleer, Jeotermal ve
Güneş santrallarõndan oluşan õsõl güç santrallarõ, birincil enerjiyi önce õsõ, daha sonra
mekanik ve en sonunda, çok kullanõşlõ ve kõymetli bir ikincil enerji türü olan, elektrik
enerjisine çevirirler.

Bu bölümde, hidrolik santrallar ile birlikte, õsõl güç santrallarõndan en çok kullanõlan
fosil yakõtlõ ve nükleer santrallarõn teknolojilerine genel hatlarõ ile değinilecektir.

2.1.1. Hidrolik Santrallar

Termik santralarda õsõ enerjisinden elde edilen mekanik enerji, hidrolik santrallarda
suyun sahip olduğu potansiyel enerjiden elde edilir. Potansiyel enerjiye yerçekimi
enerjisi de denebilir, çünkü bu potansiyel enerji, suyun debisine ve türbin-generatör’e
göre bulunduğu yüksekliğe bağlõdõr. Hidrolik santrallarda sudaki potansiyel
enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülme oranõ ise % 90 lara varan çok yüksek bir
düzeydedir.

Hidrolik santrallardan elde edilebilecek enerji, mevsime ve hidrolik duruma bağlõ

olduğu için değişken bir özellik arz eder. Dolayõsõ ile, bu santrallardan üretilen bir
yõllõk enerji, santralõn tipi ve kullanõlan suyun özelliklerine bağlõ olduğu için,
genellikle Güvenilir ve Ortalama enerji olmak üzere iki şekilde ölçülür. Güvenilir
enerji, santralõn bir yõl boyunca tam kapasite ile sürekli olarak çalõşmasõ durumunda
elde edilen enerjidir. Ortalama enerji ise, santralõn bir yõl boyunca, gelen suyun
durumuna göre değişik kapasitelerde çalõşmasõ ile üretilen enerjidir. Güvenilir enerji
daima ortalama enerjiden daha küçük veya en fazla ona eşittir. Örneğin, kurulu gücü
1000 MW olan bir hidrolik santral, gelen su miktarõna bağlõ ve sürekli olarak ancak
200 MW’ta çalõşabiliyorsa, bu santralõn güvenilir gücü 200 MW demektir.
Ülkemizde akarsu rejimlerinin düzensiz olmasõndan dolayõ hidrolik santrallarõn
güvenilir ve ortalama enerjileri oldukça farklõ olmaktadõr.
 5

Hidrolik Santrallar;
• Barajlõ santrallar,
• Akarsu santrallarõ ve
• Pompalõ Baraj santrallarõ

olmak üzere üç ana grup altõnda toplanabilir.

Barajlõ santrallar, akarsu yataklarõnõn uygun yerlerine baraj yapmak suretiyle suyun
akõşõnda değişiklik meydan getirilmesidir. Böylece, suyun barajda toplanmasõyla
nehir rejimi düzenli hale getirilerek, enerji üretiminin yağõşlardan etkilenmesi
azaltõlmõş ve enterkonnekte sistemin yük durumu ile ilgili bir kontrol imkanõ elde
edilmiş olur. Bu tip hidrolik santrallar genellikle büyük kapasiteli olmaktadõr.

Akarsu santrallarõ, doğrudan doğruya nehir üzerinde uygun yerlere kurulan, su

rejimine bağlõ ve belirli bir güçte sürekli olarak çalõşan küçük kapasiteli santrallardõr.

Pompalõ Baraj santrallarõ, farklõ yüksekliklerde olmak üzere en az iki barajdan

meydana gelmiş olup, pik saatlerindeki enerji talebini karşõlamak amacõyla
kurulurlar. Bu santrallarda turbin-jeneratör vasõtasõyla, enerji talebinin az olduğu
saatlerde, sistemden alõnan elektrik enerjisi kullanõlarak daha yüksekte bulunan baraj
(rezervuar)’a su pompalanõr; daha sonra pik saatlerinde, rezervuardan bõrakõlan bu
suyun potansiyel enerjisi ile yeniden elektrik üretilir.

2.1.2. Fosil Yakõtlõ Santrallar

Yakõttaki kimyasal enerjinin, sõrasõ ile õsõ ve mekanik enerjiye dönüşmesinden sonra,
jeneratörden sonra, jeneratörden elektrik elde edilmesi termik santrallarda yapõlõr.
Konvansiyonel termik santrallarda, yakõt olarak kullanõlan birincil enerjiden õsõ
enerjisi vasõtasõ ile buhar elde edilir. Buharõn türbini çevirmesiyle de õsõ enerjisi
mekanik enerjiye dönüşmüş olur. Türbinden alõnan mekanik enerji, jeneratör vasõtasõ
ile ikincil enerji olan elektrik enerjisine dönüşür. Isõ enerjisinden buhar elde edilen
termik santrallara Buhar Santrallarõ da denebilir. Buhar santrallarõ, yüksek verimi ve
 6

güvenli işletme imkanlarõ ile termik santrallarõn en önemli bir bölümünü teşkil
ederler.

Bir İngiliz olan James-Watt tarafõndan, 1769 yõlõnda ilk buhar makinasõnõn yapõlmasõ
ile, õsõ enerjisinden elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilmiştir. Buhar santrallarõnõn
gerçek anlamda gelişimi ise 19. asrõn ikinci yarõsõndan itibaren türbinlerin gelişmesi
ile başlamõştõr.

Fosil yakõtlõ santrallar kullandõklarõ yakõt cinsine göre;

• Katõ Yakõtlõ (Kömür ve Linyit),

• Sõvõ Yakõtlõ (Fuel-Oil) ve

• Gaz Yakõtlõ (Doğalgaz)

Santrallar diye üç grup altõnda toplanabilirler.

2.1.3. Nükleer Santrallar

Nükleer reaksiyon sonucu ortaya çõkan õsõ, reaktör kabõnda dolaştõrõlan soğutucuya
aktarõlõr. Elde edilen efektif õsõ enerjisi de santral teknolojisinde önce mekanik sonra
elektrik enerjisi haline dönüştürülür.

Atom çekirdeklerinin birleşmesi yoluyla meydana gelen reaksiyona füzyon

(Birleşme), atom çekirdeklerinin parçalanmasõ ile meydana gelen reaksiyona da
Füzyon (Parçalanma) denir.

Bu günkü teknoloji ile füzyon olayõnõ kontrol altõna almak mümkün olamamõştõr.
Fakat kontrolsüz olarak meydana gelen füzyon enerjisi ile hidrojen bombasõ
yapõlmõştõr. Henüz kontrol altõna alõnamayan füzyon reaksiyonundan enerji üretecek
reaktörler yapõlamamõştõr.
 7

Füzyon enerjisinin kontrolsüz olarak kullanõlmasõ ile atom bombasõ yapõlabilir.

Nitekim 1945 yõlõnda Amerikalõ, İngiliz ve Kanadalõ fizikçilerin ortak çalõşmalarõ
neticesinde yapõlan ilk atom bombasõ Japon adalarõna atõlmõştõr.

Fizyon enerjisi kontrol altõna alõnarak nükleer reaktörlerde elektrik enerjisi

üretilebilir. Bu da, Uranyum atom çekirdeğinin nötron bombardõmanõna tutulmasõ
ile elde edilir.

Füzyon enerjisi üreten reaktörlerde tabii uranyumun içinde yaklaşõk %0,7 oranõnda
bulunan uranyum izotop (bir elementin farklõ kütle hallerinden her
biri )’u kullanõlõr.

Reaktör kalbinde uranyumun parçalanmasõ ile açõğa çõkan enerjinin %85’ i õsõya
dönüşür. Bu õsõ, yüksek basõnçla dolaştõrõlan soğutucuya aktarõlarak, doğrudan veya
õsõ değiştirici ( heat exchanger) kullanõlarak, türbine gönderilecek özelliklerde
buhar elde edilir. Diğer fosil yakõtlõ santrallerde olduğu gibi, buhar içinde bulunan
enerji, türbinde mekanik ve jeneratörde elektrik enerjisi haline dönüşür. Türbinden
çõkan buhar, kondasörde yoğunlaştõrõlarak yeniden buhar üretme sistemine
gönderilir. Parçalanma sõrasõnda çõkan radyoaktif maddeler, santral tipine göre
yeniden işlenir, ya da radyoaktif atõk olarak atõlõr.

Dünyada, çeşitli tipte nükleer reaktörler olmasõna rağmen, ticari amaçlõ elektrik
enerjisi iki grup altõnda toplanmaktadõr.

( i ) Hafif Sulu Zengin Uranyum reaktörleri ( LWR )

Bunlar da kendi aralarõnda,

-Basõnçlõ Su Reaktörü ( PWR )

-Kaynar Su Reaktörü ( BWR )
olmak üzere iki kõsma ayrõlmaktadõr.
 8

( ii ) Ağõr Sulu Doğal Uranyum Reaktörleri ( HWR )

Bunlar da,
-Basõnçlõ Kanal Tipi PHWR, ve
-Basõnçlõ Gövdeli PHWR
olmak üzere ikiye ayrõlõr.

Bugün dünyada, yaygõn bir şekilde kullanõlan ve ticari elektrik enerjisi üreten
denenmiş reaktörlerin, yaklaşõk %60’õ PWR , %25’i BWR, %7’si PHWR olup,
geriye kalanlarõn büyük bir kõsmõ FBR,GCR,LWGR, vb.den oluşmaktadõr.

Bugün çoğunluğu gelişmiş olan 33 ülkedeki, toplam kurulu gücü 340347 MW olan
432 nükleer santraldan, dünya elektrik üretiminin % 17’ sini teşkil eden 2130000
GWh’lõk enerji üretilmektedir.

2.2. Türkiye’nin Elektrik Enerjisi Potansiyeli

2.2.1. Yerli Kaynaklar

Ülkemiz, enerji kaynaklarõ bakõmõndan çok zengin sayõlmaz. Kaynaklarõmõz dünya

kaynaklarõ ile mukayese edildiğinde, linyit ve hidrolik enerji potansiyeli bakõmõndan
iyi olduğumuz görülmektedir. Linyitlerimizin kalorifik değerinin düşük olmasõ, bu
kaynağõn özellikle sanayide ve konutlarda kullanõmõnõ güçleştirmektedir. Hidrolik
rezervlerimiz dünya hidrolik potansiyelinin %1’i kadardõr. Diğer taraftan, petrol,
uranyum doğalgaz gibi kõymetli enerji kaynaklarõ açõsõndan rezervlerimiz ese dünya
rezervlerinin yanõnda ihmal edilecek düzeyde bulunmaktadõr.

Toryum yataklarõmõz zengin olmasõna rağmen, bugün mevcut teknoloji ile bu

kaynaklarõn elektrik enerjisine çevrimi mümkün olmamaktadõr.
 9

Geleneksel enerji kaynaklarõmõzdan taşkömürü rezervlerimiz de dünya rezervleri

yanõnda ihmal edilebilir düzeydedir. Sanayideki önemi dikkate alõnarak
taşkömürünün elektrik üretimi için kullanõmõ düşünülmemelidir.

Yerli kaynaklarõmõz arasõnda, yenilenebilir enerji kaynaklarõmõzdan hidrolik enerji

potansiyelimiz oldukça zengin sayõlabilir. 1995 yõlõnda 9864 MW olan hidroelektrik
santrallarõmõzdan 35540 GWh elektrik enerjisi üretilmiştir. Bu miktar ekonomik
hidrolik potansiyelimizin ancak %30 ‘unu teşkil etmektedir.

Diğer yenilenebilir enerji kaynaklarõ arasõnda güneş, jeotermal, rüzgar ve biyomas

sayõlabilir. Ancak bu kaynaklardan jeotermal enerji dõşõndakilerden elektrik
üretilememektedir. Jeotermal kaynaklarõmõzdan ise, bugünkü mevcut düşük
kapasiteye karşõlõk, potansiyel olarak 4500 MW’lõk bir kapasiteye ulaşõlmasõ
mümkün görülmektedir. Önümüzdeki yõllarda başta güneş ve rüzgar olmak üzere
diğer yenilenebilir enerji kaynaklarõndan da enerji arzõna katkõlar beklenmektedir.
.
 10

2.2.2. İthal Kaynaklar

Yakõn gelecekte elektrik enerjisi üretiminde önemli rol oynayacak olan hidrolik ve
linyit potansiyelimizin, 2000’ li yõllarda tamamõna yakõn bir kõsmõnõn
değerlendirilmiş olacağõ düşünülmektedir. Yapõlan planlama çalõşmalarõ õşõğõ altõnda,
2003 yõlõndan itibaren ithal kaynaklarõ dayalõ santrallarõn sisteme gireceği
öngörülmüştür. Enerji kaynaklarõ bakõmõndan zengin olmayan ülkemiz, bulunduğu
coğrafi konumu nedeniyle oldukça avantajlõ olduğu söylenebilir. Çünkü
Kuzeyimizde, Birleşik Devletler Topluluğu ülkeleri, Doğu ve Güneyimizde, İran.
Irak, Körfez ülkeleri gibi komşularõmõz, özellikle doğalgaz ve petrol bakõmõndan
dünyanõn en zengin rezervlerine sahiptirler. Türkiye, bu üretim merkezleri ile
tüketim merkezleri olan Batõ Avrupa ülkeleri arasõnda bur köprü gibidir. Bu durum,
komşularõmõzla oluşturacağõmõz sõhhatli siyasal, sosyal ve ekonomik ilişkilerle,
gelecekteki enerji politikalarõmõz açõsõndan çok iyi bir şekilde değerlendirilebilir.
Diğer taraftan hem teknoloji transferi hem de enerji üretim bakõmõndan nükleer
teknoloji de, ithal kaynaklar arasõnda doğalgaz ve ithal kömürle birlikte göz önünde
bulundurulmalõdõr.

2.3. Türkiye’ deki Elektrik Enerjisi Sektörünün Gelişimi ve Mevcut Durum

ETKB tarafõndan MAED programõ kullanõlarak yapõlan uzun dönem talep tahminine
göre ( Tablo ll-8), 1996 yõlõ itibari ile 94605 GWh olan elektrik enerjisi talebinin,
yõllõk ortalama % 8 artõşla 2000 yõlõnda 130350 GWh, 2005 yõlõnda 189630 GWh ve
dönem sonu 2010 yõlõnda da GWh yõlõnda da 271450 GWh’ a ulaşmasõ beklenmekte
olup, buna mukabil aynõ yõllara karşõlõk gelen puant yük taleplerinin ise sõra ile,
15235 MW, 20990 MW, 30445 MW ve 43590 MW olacağõ tahmin görülmektedir.

Diğer taraftan TEAŞ tarafõndan WASP-III modeli ile yapõlan uzun dönem yatõrõm
planõna göre, tahmin edilen enerji ve puant güç talebini karşõlamak için, 1996 yõlõnda
22549 MW olan Türkiye kurulu gücünün, 15 yõllõk plan döneminde yaklaşõk 3 kat
artarak 2010 yõlõnda 60034 MW’a erişmesi gerekmektedir.(Tablo 2.1.)
 11

Tablo 2.1. Türkiye elektrik enerjisi uzun dönem talep tahmini (1996-2010)

YILLAR PUANT GÜÇ GÜÇ ARTIŞ ENERJİ ENERJİ ARTIŞI

(MW) (%) (Gwh) (%)
1996 15235 8.3 94605 8.5
1997 16505 8.3 102500 8.3
1998 17880 8.3 111050 8.3
1999 19375 8.4 120310 8.3
2000 20990 8.3 130350 8.3
2001 22610 7.7 140850 8.1
2002 24360 7.7 151720 7.7
2003 26240 7.7 163430 7.7
2004 28260 7.7 176040 7.7
2005 30445 7.7 189630 7.7
2006 32710 7.4 203675 7.4
2007 35745 7.4 218835 7.4
2008 37760 7.4 235130 7.4
2009 40570 7.4 252635 7.4
2010 43590 7.4 271450 7.4

KAYNAK: TEAŞ, APK-364

 12

Tablo 2.2. Türkiye elektrik sektörü uzun dönem üretim-tüketim dengesi

(1996-2010)

1996 2000 2005 2010

Termik Kurulu Güç (MW): 11595 16725 23785 36985
Hidrolik Kurulu (MW): 10954 12522 18802 23049
Toplam Kurulu Güç (MW) 22549 29247 42387 60034
Talep (MW) 15235 20990 30445 45590
Yedek (MW) 7314 8257 11942 16444
Yedek (%) 48 39 39 38
Termik Üretim (GWh) 71023 104368 150758 236558
Hidrolik Üretim (GWh) 39108 44598 63778 77355
Toplam Üretim (GWh) 110131 148966 214536 313913
Lin.+Taşk./Top.Ür.) (%) 36 37 33 30
D.Gaz Ür./Top.Ür. (%) 20 26 27 25
0 0 3 12
0 0 3 4
İth. Köm.Ür./Top.Ür. (%)
9 6 4 3
Nük.Ür./Top.Ür. (%)
44 47 53 60
F.Oil+Mot. (%)
28 33 37 45
Top.İth./Termür (%)
36 30 30 25
Top.İth./Top. Ür. (%)
110131 148966 214536 313913
Hidro.Ür./Topl.Ür. (%)
Toplam Arz (GWh)
Talep (GWh) 94605 130355 189630 271450
Yedek (GWh) 15526 18616 24906 42463
Yedek (%) 16 14 13 16

KAYNAK: TEAŞ Yayõnlarõndan Derleme

Yine Tablo 2.2.’e göre, 1996 yõlõnda 110131 GWh olan toplan üretimin % 36’sõ
hidrolik ve % 64’ü termik santrallardan üretilirken, uzun dönem plan sonu 2010
yõlõnda ise, toplam enerji üretiminin 313913 GWh olacağõ ve hidroelektrik payõn %
25’e düşeceği, buna karşõlõk termik payõn % 75’e çõkacağõ görülmektedir.

Ayrõca 1996 yõlõnda 110131 GWh olan toplam üretimin % 36’ sõnõ teşkil eden yerli
kaynak linyit ve taşkömürünün, plan dönemi sonunda %30’a düşeceği, buna mukabil
dönem başõnda %20 olan doğalgazdan üretilen elektrik enerjisinin dönem sonunda %
25’e 2005 yõlõnda % 3 olan ithal kömür ve nükleer santrallardan üretilen enerjinin
 13

2010 yõlõnda sõra ile % 12 ve % 4 ‘e yükselmesi ile, plan dönemi başõnda % 28 olan
elektrik üretimindeki ithal yakõt payõ, dönem sonunda % 45’e çõkmõş olacaktõr.

Hõzla artan nüfusumuzun yanõnda gelişme yolunda hõzla ilerleyen, sanayileşen ve

büyümeye devam edene ülkemizin elektrik enerjisi ihtiyacõ da büyük bir hõzla sürekli
olarak artmaya devam etmekte olup, yerli kaynaklarõmõzõn tümü değerlendirilse bile,
önümüzdeki yõllarda ithal kaynaklara dayalõ elektrik enerjisi üretimi kaçõnõlmaz bir
şekilde artacaktõr. 1996-2010 yõllarõnõ kapsayan elektrik enerjisi üretim planlamasõ
döneminde, ithal kaynaklara dayalõ herbiri 680 MW gücünde 14 adet doğalgaz, 500
MW gücünde 12 adet ithal kömür, 2000 MW gücünde 2 adet nükleer ve bunlarõn
dõşõnda, 9051 MW’lõk yerli linyit ve taşkömürü ile, 12767 MW’lik hidrolik olmak
üzere toplam 39338 MW gücünde santralõn işletmede olmasõ öngörülmektedir.(
Tablo 2.3.)

Tablo 2.3. 1996-2010 döneminde sisteminde ilave edilecek santrallarõn tip ve

kapasiteleri

Birim: MW
Yõllar Linyit ve Doğalgaz İthal Nükleer Toplam Toplam Top.Kap.
TaşKömür Kömür Termik Hidrolik İlavesi
1996 501. 680. 0. 0. 1181. 672. 1853.
1997 0. 680. 0. 0. 660. 529. 1209.
1998 1130. 680. 0. 0. 1810. 0. 1810.
1999 300. 1360. 0. 0. 1680. 0. 1660.
2000 980. 0. 0. 0. 980. 1039. 2019.
2001 680. 680. 0. 0. 1360. 1299. 2659.
2002 340.. 680. 0. 0. 1020. 1580. 2600.
2003 680. 680. 0. 0. 1380. 1087. 2447.
2004 490. 680. 0. 0. 1170.. 1594. 2764.
2005 150. 0. 1000. 1000. 2150. 520. 2870..
2006 680. 680. 1000. 0. 2360. 450. 2810.
2007 830. 680. 1000. 0. 2510. 452. 2962.
2008 450. 680. 1000. 1000. 3130. 194. 3324.
2009 640. 680. 1000. 0. 2320. 1894. 4214.
2010 1200. 680. 1000. 0. 2880. 1457. 4337.
Toplam 33. 14. 12. 12.
Üni. Sayõ
Plan.d.i. 9051. 9520. 6000. 2000. 2657. 12767. 39338.
Kapasite
Kaynak: Teaş Apk-364,
 14

3.Kombine Çevrim Santrallarõ

3.1. Kombine Çevrimin Tanõmõ

Kombine Çevrim terimi, esas itibariyle gaz türbin çevrimi ve buhar çevrimin bir
sistem içine alõnarak birbirini tamamlayõcõ şekilde çalõştõrõlmasõnõ ifade etmekte olup,
genel prensibi gaz türbin çevriminden çõkan egzost gazlarõnõn yüksek dereceli
õsõsõnõn su/buhar çevriminde kullanõlarak ek bir enerji üretiminin sağlanmasõna
dayanmaktadõr. Kombine çevrimlerde birincil olarak elektrik üretimi sağlanmakla
birlikte, istenirse çevrimden ara buhar alõnarak santral, birleşik õsõ-güç (cogeneration
) sistemi olarak da çalõştõrõlabilir. Bu özelliği ile kombine çevrimler, õsõ-güç
üretiminde günümüzde var olan en verimli yöntem konumundadõr.

Genel olarak kombine çevrimin çalõşma prensibi şöyle özetlenebilir;

Atmosferden alõnan hava, bir filtre sisteminden geçirildikten sonra gaz türbinin
kompresör kõsmõna girer ve burada sõkõştõrõlarak yanma odasõna iletilir. Yanma
odasõna püskürtülerek verilen yakõt da bu sõkõştõrõlmõş hava ile karõşarak yanar.
Burada oluşan yüksek basõnçlõ sõcak gazlar gaz türbini kanatlarõndan geçerek türbini
döndürür ve türbine bağlõ generatörden elektrik enerjisi üretilir.gaz türbinden çõkan
sõcak atõk gazlar bir egzost kanalõ ile atõk õsõ kazanõna iletilir. Egzost gazlarõ, õsõlarõnõ
burada su/buhar çevrimine transfer ederek soğur ve daha sonra kazan bacasõndan
atmosfere atõlõrlar.

Atõk õsõ kazanlarda, genel olarak üç ayrõ õsõ eşanjörü bölümü bulunur. Su/buhar
çevriminde, su/kondensat ilk önce kazanõn ekonomizer bölümüne girer ve doyma
sõcaklõğõnõn çok az altõnda bir sõcaklõğa kadar õsõtõlõr, daha sonra evaparatör
bölümünde buhar haline dönüşür ve bu doymuş buhar kõzdõrõcõ bölümünde tekrar
õsõtõlarak kõzgõn buhar olarak buhar türbinine verilir. Yukarõda tek basõnç kademeli
bir kazan/buhar türbini grubu için su/buhar çevrimi basit olarak izah edilmiştir.
Ancak, kazan/buhar türbini gruplarõnõn tekrar kõzdõrmalõ veya tekrar kõzdõrmasõz, iki
ya da üç basõnç kademeli olmalarõ durumunda; ekonomizer, evaporatör ve kõzdõrõcõ
bölümleri de her bir basõnç kademesi için kazan içinde ayrõ ayrõ yer alõrlar ve bu
 15

basõnç kademelerine bağlõ olarak su/buhar çevrimi de kendi içinde ayrõ çevrimler
oluşturulur.

Atõk õsõ kazanõnda üretilerek türbine verilen buhar, türbin kademelerinde genleşir ve
böylece termik enerji mekanik enerjiye dönüştürülmüş olur. Türbinin tahrik
edilmesiyle de türbine bağlõ generatörden elektrik enerjisi üretilir.

Buhar türbininden çõkan düşük basõnç ve sõcaklõktaki buhar kondensere gelir ve

burada soğutma sistemi vasõtasõyla yoğuşturularak su haline dönüşür. Daha sonra
kondensat pompalarõ ile, içlerindeki yoğuşmamõş gazlarõn alõnmasõ için
degazör/besleme suyu tankõna gönderilir. Su, besleme suyu tankõndan besleme suyu
pompalarõ ile tekrar atõk õsõ kazanõna basõlõr. Bu şekilde su/buhar kapalõ çevrimi;
kazan, buhar türbini ve kondenser arasõnda sirküle eder.

3.2.Kombine Çevrimin Avantajlar

Kombine çevrimin en büyük avantajõ, fosil yakõtlõ santrallar içinde en yüksek verime
sahip olmasõdõr. Günümüzde, 200 MW’ õn üstünde güçlere haiz gaz türbinlere dayalõ
tekrar kõzdõrmalõ ve üç basõnç kademeli kombine çevrimlerde net % 55 civarõnda
verime ulaşõlmõştõr.

Bu tip gaz türbinlerine dayalõ üniteler ile basit çevrimde ve kombine çevrimde elde
edilen net verimler ile diğer teknik değerler Tablo 3.1.de gösterilmiştir
 16

Tablo 3.1. Bazõ tip türbinleri için basit ve kombine çevrime ait değerler

Üretici Firmalar MIII-Fiat- ABB General Electric-GEC Siemens-

Westinghause Alsthom (GEGT) Ansaldo

Gaz Türbin Modeli 701 F GT26 9FA V94.3

Basit Çevrim

Brüt çõkõş gücü, MW 237 240 226.5 219

Verim, % 37 37.8 35.7 36.1

Egzost gazõ debisi, t/h 2397 1951 2213 2246

Türbin giriş sõcaklõğõ, °C 1150 1235 1290 1160

( Yanma Sõcaklõğõ )

Egzost gazõ sõcaklõğõ, °C 558 608 589 550

Sõkõştõrma oranõ 16 30 15 16

İlk devreye giriş yõlõ 1992 - 1992 1993

Kombine Çevrim ( üç basõnç kademeli ), 1 GT + 1 BT

Tekrar-kõzdõrmalõ Tekrar-kõzdõrmasõz Tekrar-kõzdõrmalõ Tekrar-kõzdõrmalõ

Net Çõkõş Gücü, MW 349.4 361.5 348.5 328

Net Isõ Sarfiyatõ, kJ / kWh 6569 6218 6560 6569

Net Verim, % 54.8 56.9 54.8 54.8

Kombine Çevrim ( üç basõnç kademeli ), 2 GT + 1 BT

Tekrar-kõzdõrmalõ Tekrar-kõzdõrmasõz Tekrar-kõzdõrmalõTekrar-kõzdõrmalõ

Net Çõkõş Gücü, MW 702.4 723.6 700.8 657

Net Isõ Sarfiyatõ, kJ/ kWh 6533 6220 6530 6557

Net Verim, % 55.1 56.9 55.1 54.9

 17

Kombine çevrimlerle ulaşõlan verimler, Tablo 3.2. ‘den görüleceği üzere, süper
kritik basõnçlõ tekrar kõzdõrmalõ buhar türbin verimlerinden de yüksektir.

Tablo 3.2 Kombine çevrim tiplerine ait net verim değerleri

ÜNİTE NET VERİM

ISO AID (%)

Gaz Türbini 33.9

( Doğal gaz yakõtlõ- Türbin giriş sõcaklõğõ: 1042 °C )

( Ambarlõ 5 nolu GT ünitesi performans değeri 1989 )

Buhar Türbini ( Buhar şartlarõ: 60 bar / 530 °C ) 34

Buhar Türbini ( Buhar şartlarõ: 120 bar / 530 °C) 37

Tekrar Kõzdõrmalõ Buhar Türbini Buhar şartlarõ: 190 bar /530 41

°C /530 °C )

Süper Kritik Basõnçlõ-Tekrar kõzdõrmalõ Buhar Türbini ( 254 42

bar / 541°C / 569 °C )

Akõşkan Yataklõ Kombine Ç.S. ( 140 bar / 540 °C / 540 °C ) ( 2 44.1

x 80 MW Shidongkou TS / Çin- Performansõ değeri 1992 )

Kömür- gaz Kombine Çevrim Santralõ (110 bar/520 °C/520°C ) 45

( Kobra 300 MW Demonstrasyon Santralõ- Goldenberg / FRG )

İki basõnç kademeli- Tekrar kõzdõrmasõz Kombine Çevrim 52.5

(1350 MW Ambarlõ K.Ç.S. 1.Blok Performans değeri-1991)

Üç basõnç kademeli- Tekrar kõzdõrmalõ Kombine Çevrim 55

1400 MW Bursa Kombine Çevrim Santralõ Garanti Değeri- 1995

 18

Yüksek veriminin dõşõnda kombine çevrim santrallarõnõn daha birçok avantajõ

bulunmaktadõr. Bunlardan bir tanesi de kombine çevrimlerin birçok değişik alana
hizmet verebilecek esnekliğine sahip olmasõdõr. Kombine çevrim santralllarõnda
yalnõzca elektrik üretimi yapõlabildiği gibi, aynõ zamanda ister kazandan isterse buhar
türbininden alõnacak ara buharõn bölgesel õsõtmada ya da prosesde kullanõlmasõyla
santral, %85-90 civarõnda bir õsõl verimlilik ile birleşik õsõ-güç ( cogeneration )
sistemi olarak da hizmet verebilir.

Kombine çevrimlerde doğal gazõn her çeşidi, ham petrolden motorin ve fuel-oil’ e
kadar tüm likit yakõtlar ile gazlaştõrma yöntemi ile kömür dahil olmak üzere çok
geniş bir yakõt kullanõm olanağõ mevcuttur. Ayrõca istendiği takdirde gaz türbin
brülörleri çift yakõt yakabilecek şekilde de dizayn edilmektedir. Örneğin Ambarlõ
Kombine Çevrim Santrallarõnda doğal gazõn yanõsõra gerektiğinde fuel-oil de
kullanõlmaktadõr.

Kombine çevrim santrallarõnõn soğutma suyu ihtiyacõ diğer konveksiyonel tip

santrallardan daha azdõr. Zira kombine çevrimlerde toplam elektrik üretiminin
yalnõzca üçte bir mertebesindeki kõsmõ buhar türbinlerce yapõlmaktadõr. Bu nedenle
sistemle ilgili masraflar ve çevreye yapõlan õsõ deşarjõ da dahil olmak üzere soğutma
suyu ile ilgili bir çok sorun büyük ölçüde azaltõlmõş olmaktadõr.

Kombine çevrim santrallarõnõn tercih edilme nedenlerinden biri de ekonomik

olmasõdõr. Zira herhangi bir kazan/ buhar türbin ünitesine göre birim ( kW ) yatõrõm
maliyetleri daha azdõr. Örneğin 680 MW’ lõk bir kombine çevrim santralõnõn yaklaşõk
birim yatõrõm maliyeti 1995 yõlõ fiyatlarõ ile 650-700 $/ kW iken, 320 MW’ lõk
konveksiyonel termik santralõn baca gazõ arõtma sistemi dahil birim yatõrõm maliyeti
1575 $/ kW civarõndadõr.
 19

Ayrõca % 55 civarõndaki yüksek verimi nedeniyle, yakõt fiyatlarõna göre değişkenlik

göstermesine karşõn genel anlamda konveksiyonel buhar santrallarõna göre kombine
çevrimlerin santrallarõn birim ( kWh ) maliyeti daha azdõr. Örneğin, birim fiyatõ
12,46 US$/1O6 kcl olan dogal gaz kullanan 680 MW gücünde %52.5 verimli bir
kombine çevrim santralõnda üretim maliyeti yaklaşõk 3 cent / kWh olurken,birim
fiyatõ 6.92 US$ / 106 kcal olan linyit kullanan 2 x 340 MW gücünde % 35.5 verimli
konveksiyonel bir termik santralda üretim maliyeti 4,27 cent / kWh olmaktadõr.

Tablo 3.3. Çeşitli çõkõş güçlerine göre, yatõrõm bedelleri ve işletme-bakõm maliyetleri
bakõmõndan yapõlmõş olan bir karşõlaştõrma

Kapasite Isõ Verim Yatõrõm Sabit Değişken

MW Sarfiyatõ % bedeli İşl.Bak.Gider İşl.Bak.Gid.
Kcaõ/kWh $/kWh/Y $/kWh/Yõl Cent7kWh/Yõl
Pülverize kömür 500 2429 35.4 1120 27.00 0.21
yakõtlõ Termik Santral 150 2447 35.1 1404 36.48 0.49
75 2459 35.0 1720 52.56 0.60
Baca gazõ arõtma ile 500 2459 35.0 1250 33.00 0.38
beraber pülverize 150 2497 34.4 1742 42.00 0.66
kömür yakõtlõ Termik 75 2523 34.0 2135 60.12 0.83
Santral
Atmosferik akõşkan 150 2447 35.1 1633 44.04 0.85
yataklõ 75 2447 35.1 1979 63.68 1.04
Termik Santral
Kömür gazkaştõrmalõ 500 2169 39.6 1300 35.00 0.26
Kombine Çevrim 250 2169 39.6 1600 41.00 0.30
Doğal gaz yakõtlõ 500 1841 46.7 60 10.00 0.32
Kombine Çevrim 150 1993 43.1 675 14.00 0.36
Santralõ
Gaz türbini 150 2775 30.9 480 5.50 0.12
( Heavy-duty)

Gaz türbini 75 2396 35.9 700 4.00 0.16

( Aeroderivative)
 20

Kombine çevrim santrallarõnõn verimlerinin yanõ sõra emre amadelik ve güvenilirlik

oranlarõ da yüksektir.Gerek verim ve üretim kapasitesinin gerekse emre amadelik ve
güvenilirlik oranlarõnõn yüksek olmasõ nedeniyle toplam yatõrõmõn geri ödeme süresi
de çok kõsa olmaktadõr.1993 yõlõnda yapõlan bir fizibilite çalõşmasõnda,%100 kredili
olarak tesis edilecek ve yõlda 7000 saat çalõşacak bir kombine çevrim santralõnõn geri
ödeme süresi 30 ay olarak bulunmuştur.

Kombine çevrim santrallarõnõn en önemli avantajlarõndan birisi de konuya çevresel

açõdan bakõldõğõnda ortaya çõkmaktadõr.Günümüzde çevreye verilen önemin büyük
ölçüde artmõş olmasõ ve bu nedenle zararlõ madde emisyonlarõna ilişkin limit
değerlerin oldukça düşük seviyelere çekilmesi sonucunda kombine çevrim
teknolojileri büyük rağbet görmeye başlamõştõr.Bunda en önemli etken ise kombine
çevrim santrallarõnda yüksek verimle üretilen birim elektrik enerjisine karşõlõk atõlan
CO2 miktarõnõn diğer termik santrallara göre %40-45 oranõnda daha az olmasõ ve
özellikle doğal gaz ile çalõşan kombine çevrim santrallarõnda katõ madde
emisyonunun sõfõr NOx emisyonunun ise kabul edilebilir limit değerlerinin çok
altõnda olmasõdõr.

Doğal gaz yakõtlõ bir kombine çevrim santrali ile kömür yakõtlõ bir buhar santralõ için
Tablo 3.4’de gösterilen emisyon değerleri,kombine çevrim santrallarõnõn önemini bu
anlamda daha açõk olarak ortaya koymaktadõr.
 21

Tablo 3.4 600 MW kömür yakõtlõ ve kombine çevrim santralõna ait emisyon değerleri

600 MW Doğal Gaz Yakõtlõ 600 MW Kömür Yakõtlõ

Kombine Çevrim Santralõ Buhar Santralõ

Verim % 53 42

CO2 (g/kWh ) 375 830

NO2 ( mg/kWh ) 125-300 600

CO ( mg/kWh ) 33 75

SO2 ( mg/kWh ) - 600

Bunlarõn yanõsõra, özellikle ilave yanmasõz kombine çevrim santrallarõ ele

alõndõğõnda diğer avantajlarda şöyle özetlenebilir;

• Konveksiyonel termik santrallara göre tesis süresi daha kõsa ve modüler

yapõsõ daha basit olan kombine çevrim santrallarõnõn işletmesi daha kolaydõr.
Bundan dolayõ işletme personeli ihtiyacõ daha az olmaktadõr.

• Santralõn bütünü için ihtiyaç duyulan alan konveksiyonel termik

santrallardan daha küçüktür.Örneğin kül stok sahasõ hariç santral ana yapõlarõ

3.2. Kombine Çevrim Santralõ Elemanlarõ

Bir kombine çevrimli elektrik santralõnõn başlõca üniteleri; gaz türbini- jeneratör
ünitesi, yakmasõz atõk õsõ kazanõ, buhar türbini- jeneratör ünitesi ve kontrol ünitesidir.
 22

Bu üniteler, kalitesi ispatlanmõş, güvenilir üniteler iseler kombine çevrim

sisteminden mükemmel bir performans alõnabilir. Bu ünitelerden gaz türbini-
jeneratör, buhar türbini jeneratör üniteleri öncelikli imal edilirler. Atõk õsõ kazanlarõ
ve kontrol üniteleri bu ikisine uyum gösterecek form ve ölçülerde imal edilirler.

3.2.1. Gaz Türbinleri

Gaz türbinlerinin yapõsõndaki bazõ önemli uygulamalar şunlardõr. Gaz türbininin

karakteristiği,yapõsõ,performansõ,kombine çevriminin verimine, performansõna etki
eder.Gaz türbininden önce, kullanõlan hava bir üniteden geçer ki burasõ gaz türbinin
kompresör kõsmõdõr.Gaz türbinin artõşõ ile çevrim veriminin artõşõ Şekil 3.1’de
verilmiştir.

Şekil 3.1 Gaz türbini karakteristiklerinin kombine çevrim performansõna

etkisi

Gaz türbininin performansõna etki eden karakteristikler ise Şekil 3.2’de

verilmiştir.
 23

Şekil 3.2 Gaz türbini performans karakteristikleri

Bu grafik özel türbin gücünün görüldüğü ateşleme sõcaklõğõnõ

vermektedir.Kombine çevrim veriminin iyiye doğru artmasõ bazõ şeylere
bağlõdõr.Bunlar,ateşleme sõcaklõğõnõn artmasõ, basõnca ve korozyona dayanõklõ
malzeme kullanõlmasõ ve soğutma teknolojisinin gelişmesidir.Kombine çevrim
gelirinin ticari olarak gelişmesi gaz türbin teknolojisinin gelişmesine bağlõdõr.

Kombine çevrim sistemlerinde kullanõlan MS 7001 FA ve MS 9001 FA tipi

gaz türbinlerinde termik verim % 54’den fazladõr.Bu türbinlerde 1288 °C’ye
varan ateşleme sõcaklõğõ ve 14 sõkõştõrma oranõ değerlerine
ulaşõlmaktadõr.Üretilen en yüksek güce sahip türbin ateşleme sõcaklõğõ Şekil
3.3.’de verilmiştir.
 24

- Egzost gazõ sõcaklõğõnõn 538°C-566°C arasõnda değişmesi kombine çevrim

performansõ için en uygun değerlerdir.Çünkü bir minimum sõcaklõk farkõ buhar
çevrimine transfer olan ekzost gazõ õsõsõnõn üzerine çõkõlmasõna imkan verir.Bu
sõcaklõk aralõğõ buhar çevriminin en yüksek sõcaklõk ve verimlilik değerini verir.

- Uygun soğutmalõ birçok tip yanma odasõ,tüm dünyada çevreye de uyumlu, güvenli
yakma sõcaklõklarõ sağlarken,doğal gazõn en iyi şekilde kullanõlmasõnõ ve atõk yakõtõ
ayarlarlar.

- Türbin malzemesi,soğutma sistemine güvenli bir işletme imkanõ verirken yüksek

türbin gücüne ve yüksek kombine çevrim verimine de imkan verir.

- Düşük imalat değeri ve kõsa imalat süresi fabrikadan küçük parçalar halinde gemiye
yüklenmesine imkan verir.

- Güvenilir işletme,parçalarõnõn ve elemanlarõnõn gelişmesi ile olur.Yüksek kaliteli

imalat programõ; gaz türbininin ve yardõmcõ sistemlerin test edilmesi takiben
tecrübeli personel tarafõndan montajõ ve bakõmõ ve yedek parça tedarik ile olur.

-Dayanõklõ bir gaz türbini olarak türbin elemanlarõ, yakma sistemi ve yardõmcõ
sistemler geniş bir sõvõ-gaz yakõt çeşitliliğine imkan verir.Alt õsõl değeri 150-400
kJ/Nm³ arasõnda değişen gaz ve sõvõ yakõtlardan neft yağõ,az ve çok damõtõlmõş
petrol, ham petrol ve yakõt artõklarõ kullanõlabilir.Fakat en uygunu doğal gazdõr.
 25

3.2.2. Atõk õsõ kazanõ

Artõk õsõ kazanlarõ yakmasõz,standart bir konstrüksiyonda olup, boru yüzeylerinden

( egzost gazlarõnõn geçtiği ) suya õsõ transferi sağlarlar ve tabi veya pompalõ
sirkülasyonla kombine çevrime girerler.

MS6001FA, MS7001FA,MS9001FA, MS7001EA ve MS9001EA tipi gaz

türbinlerinde yalnõz bir atõk õsõ kazanõ bulunur.MS6001B ve LM6000 tipi gaz türbini
bulunan kombine çevrim sistemlerinde iki gaz türbininin egzost gazõ bir atõk õsõ
kazanõna verilir. Artõk õsõ kazanõ ve yardõmcõ elemanlarõ, kombine çevrimin özel
ihtiyaçlarõ için dizayn edilirler.

Dizayn şekli şunlarõ içerir:

- Egzost gazõ by-pass sistemi,hõzlõ çalõştõrmayõ ve kapamayõ ve işletme hassasiyetini

çok şaftlõ kombine sistemlerde sağlarlar.Egzost gazõ by-pass sistemine tek şaftlõ
sistemlerde ihtiyaç yoktur:

- Gaz türbininin optimum performansõ için düşük basõnç tarafõnõn azalmasõ gerekir.

- Fabrika testlerinden geçenleri kõsa montaj süresi ve maliyeti sağlarlar.

- Yakõt çeşitliliği, güvenilir işletme ve verimli bir yanma sağlarlar.

 26

3.2.3. Buhar türbini

Buhar türbini-jeneratör ünitesinde kombine çevrimin bir parçasõdõr. İki veya daha
fazla buhar türbini üretim için kullanõlõr.Buhar türbininin farklõ egzost kanallarõnõn
(daire kesitli) olmasõ uygun bir soğutma sistemine izin verir.Buhar türbininin geniş
kesitli egzostlarõnõn olmasõ onlarõn pahalõ olmasõna neden olur.Fakat kapasitenin
artmasõnõ sağlar ve düşük basõnçlõ egzost nedeniyle ekonomik yönden tercih nedeni
olabilirler.O yüzden bu iki tip karşõlaştõrmalõ ihtiyaca göre hesabõ yapõlmalõdõr.Şekil
3.3 üç tip buhar türbini seçimi imkanõ vermektedir (107FAçevrimi için). Buhar
türbininin genişliği 363 ile 1219 mm arasõndadõr.

Şekil 3.3. Buhar türbini seçimi

Bir buhar türbini; eksenel egzosta, çift taraflõ egzosta veya aşağõya doğru egzostlu
şekillere sahiptir.Eksenel egzostlar, tek akõşlõ buhar türbinleri için tercih edilirler ve
küçük kapasiteli sistemler için tercih edilirler.
 27

Buhar türbininden önce õsõtmanõn olduğu kombine çevrim sisteminde özellikle

MS7001FA ve MS9001FA tipi gaz türbinleri kullanõlõr.

Tek şaftlõ 107FA ve 109FA tipi kombine çevrim sisteminde buhar türbini ve gaz
türbini dõşõnda şu makinalara ve ünitelere sahiptir. Türbin- jeneratör arasõ bağlantõyõ
sağlayan rijit kaplinler, yağlama sistemi, hidrolik ve kontrol sistemi vs.

Buhar türbinlerinde ince profili türbin imalatõ hem süreyi hem de maliyeti düşürür.

3.2.4. Jeneratör

Jeneratör gaz türbinlerine ve buhar türbinlerine bağlõ elektrik enerjisi üreten

aygõtlardõr. Hava soğutmalõ jeneratör küçük kapasiteli MS6001B, MS6001FA,
MS7001EA veya LM6000 tipi gaz türbinlerinin bulunduğu kombine çevrim
sistemlerinde kullanõlõrlar. Bunlar tamamen hava veya hava- su soğutmalõ olabilirler.
Eğer hava soğutmalõ iseler bunlar havayõ filtre ederler. Hidrojen soğutmalõ
jeneratörler tek şaftlõ ve büyük çok şaftlõ kombine sistemlerinde kullanõlõrlar.
Hidrojen soğutmalõ jeneratörler, tesis soğutma suyu veya onu çevreleyen hava/ su õsõ
değiştirgeçleri ile kullanõlabilirler.

3.2.5. Kontrol ünitesi

Kombine çevrim santrallarõ, birimlerinden aldõklarõ verileri sunan kontrol ünitelerine

sahiptirler. Operasyon ünitesinde, tüm santraldaki durum renkli grafik gibi
yöntemlerle verilmekte ve santralõn en uygun şekilde işletilmesi sağlanmaktadõr.Şekil
3.5’de tipik çok şaftlõ kombine çevrim santralõnõn kontrol sistemi şemasõ
verilmektedir.
 28

G.Türbini B.Türbini Atõk Isõ Yardõmcõ Den.

Jeneratörü Jeneratör Kazanõ Üniteler Ünitesi

Gaz Türbini- Buhar Türbini-

Jeneratör Jeneratör

Diğer Santral
Birimleri İletişim İletişim
hattõ hattõ

Düzenleyici Sistem

Operatör

Şekil 3.4. Tipik çok şaftlõ kombine çevrim santralõna ait kontrol sistem şema
 29

Bir kontrol ünitesinin başlõca elemanlarõ şunlardõr: Buhar türbini- jeneratör kontrol
birimi, gaz türbini-jeneratör kontrol birimi, tesis kontrol birimi, detaylõ bilgi veren
birim ve tüm işlemlerin yürütüldüğü kontrol ünitesi. Tek şaftlõ kombine çevrimine ait
kontrol sisteminin şemasõ aşağõda verilmişti

G.Türbini B.Türbini Jeneratör Atõk Isõ Yardõmcõ Dengeleme

Kazanõ Üniteler Ünitesi

Kombine Çevrim Kontrol Ünitesi

Diğer Santral Birimleri iletişim

hattõ

Düzenleyici Sistem

Operatör

Şekil 3.5. Tek şaftlõ kombine çevrim santralõna ait kontrol sistem şemasõ

En iyi kombine çevrim santralõ kontrol ünitesi sadece bir kontrol odasõna ve bir
operatöre sahiptir. Kontrolör konsolu sayesinde santralõn tüm çalõşan birimini görür
ve işlemesini kontrol eder. Diğer bir konsol tipi de renkli grafik olarak çalõşõr ve
klavye ile komut girişi yapõlabilir. Bu sayede istenen değişiklikler sağlanabilir.

Bir multi-şaftlõ kombine çevrim kontrol ünitesi otomatik çalõştõrma ve isletme, sonra
da tesis yardõmcõ ünitelerinin uzaktan mekanik olarak çalõştõrõlmasõnõ sağlar. Gaz
 30

türbini-jeneratör grubu ise yerel kontrol ünitesi ile kontrol edilebilir. Mekanik kontrol
için ek bir odaya gerek yoktur.

Tek şaftlõ kombine çevrimde ise kontrol sistemi daha basittir. Kontrol yerel kontrol
sistemleri ile yapõlmakta ve bu da merkezi kontrol odasõndaki operatöre bağlõdõr. Tek
kontrol odasõndan kontrolör bir veya daha fazla tek şaftlõ kombine çevrim sistemini
kontrol edebilir. Yerel kontrol sistemleri de buna yardõmcõ olarak çalõşõlabilir.

3.2.6. Yardõmcõ Üniteler

Başlõcalarõ tek geçişli ( deniz veya nehir suyu kullanan ) buhar türbini soğutma
sistemi ve hava soğutmalõ soğutma kuleleridir. Bunun seçiminde santralõn kapasitesi
göz önünde tutulmalõdõr.

3.3. Kombine Çevrim Santrallarõ Uygulamalarõ

Kombine Çevrim santrallarõnõn aşağõdaki üç ana grupta uygulanmalarõ mümkündür.

• İlave yanmasõz kombine çevrim

• Tam yanmalõ kombine çevrim

• Paralel- güç üniteli kombine çevrim

Bu üç uygulama şeklinden birinin seçilmesi tamamen yakõtõn mevcudiyeti ile mevcut

bir santralõn iyileştirilmesi veya yeni bir santralõn kurulmasõ durumlarõ için yapõlacak
planlama çalõşmalarõna bağlõ olmaktadõr.
 31

3.3.1.İlave yanmasõz kombine çevrim santrallarõ

İlave yanmasõz kombine çevrim santrallaõnda,yanma tamamen gaz türbininde olur ve

türbinin egzost gazõ bir atõk õsõ kazanõna gönderilir.Basit konveksiyon tip õsõ
eşanjörleri olan atõk õsõ kazanlarõnda ise,herhangi ilave bir yakõt yakõlmadan sadece
gaz türbini egzost gazlarõnõn yüksek õsõsõndan yararlanõlmak suretiyle buhar elde
edilir.Genel olarak gaz türbinleri ile aynõ sayõdaki atõk õsõ kazanlarõ,buhar
kapasitesine bağlõ olarak bir veya daha çok buhar türibinine bağlanõr.

Bu tip kombine çevrim santrallarõnda buhar çevrimi,"iki basõnç kademeli / tekrar

kõzdõrmasõz" veya "üç basõnç kademeli / tekrar kõzdõrmalõ" şeklinde olmalõdõr.İki
basõnç kademeli kombine çevrimler,basit tekrar kõzdõrmasõz buhar çevrimleri
olmasõna karşõn oldukça iyi bir termik performans göstermektedirler.Ülkemizde
doğal gaz ile çalõşan bu tipte iki kombine doğal gaz çevrim santralõ bulunmaktadõr.

Hamitabat ( Lüleburgaz )’da kurulmuş olan 1200 MW Trakya Doğal Gaz Kombine
Çevrim Santralarõnõn 2+2+1 konfigürasyonundaki dört kombine çevrim blogunda
toplam 8 adet gaz türbin ünitesi,8 adet atõk õsõ kazanõ ve 4 adet buhar türbin
ünitesi,bulunmaktadõr.Gaz türbinlerinin nominal kapasitesi 95 MW,buhar
türbinlerinin nominal kapasitesi ise 110 MW’dõr.Santralõn ilk gaz türbin
ünitesi,sözleşmenin yürürlüğe girmesinden 12 ay sonra Aralõk1985 tarihinde
işletmeye alõnmõştõr.İlk kombine çevrim bloğu sözleşmenin yürürlüğe girmesinden
29 ay sonra işletmeye alõnan santralda yapõlan performans testlerinde elde edilen en
düşük verim % 50,23 ve en yüksek verim ise %52,20 olmuştur.

İstanbulu’un 40 km batõsõnda kurulmuş olan 3150 MW Ambarlõ Doğal Gaz Kombine

Çevrim Santralõnõn yine 2+2+1 konfigürasyonundaki üç kombine çevrim bloğunda
isetoplam 6 adet gaz türbin ünitesi,6 adet atõk õsõ kazanõ ve 3 adet buhar türbin ünitesi
bulunmaktadõr.Gaz türbinlerinin kapasitesi 138,80 MW,buhar türbinlerinin nominal
kapasitesi ise 172,40 MW’dõr.Santralõn ilk iki gaz türbin ünitesi,sözleşmenin
 32

yürürlüge girmesinden 8 ay sonra Ağustos 1988 tarihinde paralel alõnmõşlardõr.İlk

kombine çevrim bloğunun orijinal tesis süresi 26 ay olan santralda yapõlan
performans testlerinde elde edilen en düşük verim %52 ve en yüksek verim ise
%52,50 olmuştur.

TEAŞ Genel Müdürlüğü tarafõndan tapõlan Bursa’da tesis edilecek olan 1400 MW
gücündeki kombine çevrim santralõnda ise; her biri 200 MW’nõn üzerinde güçlere
haiz iki gaz türbini ile bir buhar türbini bulunan 700 MW’lõk iki blok olacaktõr.”F”
tipi olarak adlandõrõlan ve günümüzde ticari işletmeye alõnmõş en gelişmiş gaz
türbinlerinin kullanõlacağõ santralõn atõk õsõ kazanlarõ/buhar türbini grubu,”üç basõnç
kademeli/tekrar kõzdõrmalõ” olacak ve böylece santraldan %55 mertebesinde net
verim elde edilecektir.

Ayrõca, düz-buhar çevrimli ya da düz-gaz çevrimli termik santrallarda,mevcut buhar

türbin ünitelerine gaz türbinleri veya mevcut gaz türbinlerine buhar türbinleri
eklenmek suretiyle,ilave yanmasõz kombine çevrim santralõna dönüştürülüp,daha
yüksek verim ve çõkõş güçleri elde edilebilir.

Buhar türbinlerine gaz türbinleri ilavesi ile güç verim artõrõmõnda ;mevcut santralõn
buhar türbinin orijinal veya bazõ değişikliklerle revize edilmiş buhar parametrelerine
cevap verebilecek yeni atõk õsõ kazanlarõ,buhar kazanlarõ ile değiştirilir ve õsõ
kazanlarõ ile aynõ sayõda gaz türbini sisteme ilave edilir.Bu dönüşüm özellikle buhar
türbinlerinin hizmet ömrünün kömür yakõtlõ kazanlardan daha uzun olmasõ nedeniyle
uygulanabilir olmaktadõr.

Bu şekilde santral veriminin %37-38 seviyelerindeki yaklaşõk %50 gibi oldukça

yüksek bir seviyeye çõkarõlmasõnõn yanõ sõra; kombine çevrim sistemlerinde takribi
60:40;65:35 mertebelerinde olan gaz türbini/buhar türbini kapasite oranlarõ dikkate
alõndõğõnda santral toplam kapasitesi de iki hatta üç kat artõrõlmõş olmaktadõr.
 33

Gaz türbinlerine buhar türbinleri ilavesi ile güç ve verim artõrõmõnda;basit çevrimde
çalõşan mevcut gaz türbin üniteleri,atõ õsõ kazanõ ve buhar türbini ilavesi ile kombine
çevrim santralõna dönüştürülebilir.Bu durumda gaz türbini egzostunun õsõsõ tümü ile
atõk õsõ kazanõnda kullanõlacağõndan dolayõ mümkün olan en yüksek verim elde
edilmiş ve santral kapasitesi de yakõt tüketimi artõrõlmaksõzõn en az %50 oranõnda
yükseltilmiş olacaktõr.

Bu tip bir uygulama 1975-1976 yõllarõnda işletmeye alõnmõş olan İzmir-Aliağa gaz
türbinlerinde yapõlmõş ve mazotla çalõşan her biri 30 MW’lõk dört gaz türbin
ünitesine 1980-1983 yõllarõnda aynõ sayõda atõk õsõ kazanõ ve her biri 30 MW’lõk
buhar türbin ünitesi ilave edilerek santral verimi yaklaşõk %28 mertebesinden %44
mertebesine yükselmiştir.

3.3.2 Tam yanmalõ kombine çevrim santralarõ

Bu tip santrallar 1960’lõ yõllarõn ortasõndan 1979’li yõllarõn sonuna kadar Orta
Avrupa’daki elektrik üretim tesislerinde bugünün şartlarõna göre daha düşük giriş ve
egzost sõcaklõklarõna sahip gaz türbinlerinden oluşan ünitelerin verimini yükseltmek
amacõyla yaygõn olarak uygulanmõştõr.

Tam yanmalõ kombine çevrimlerinde gaz türbini egzostu,cebri çekiş fanlarõ

tarafõndan atmosferden alõnan hava ile karõşarak,buhar kazanlarõnda ana yakõtõn
(genellikle kömür)yakõlmasõnda gereken yanma havasõnõn ön-õsõtmasõnõ sağlar.Bu
işlem ile tam bir yanma sağlanmõş olmaktadõr.Zira gerek atmosferden alõnan
havadaki gerekse gaz türbin egzostundaki hemen hemen tüm oksijen ana yakõtõn
yakõlmasõnda kullanõlmakta,yanlõzca%3-5 mertebesinde bir oksijen miktarõ baca gazõ
ile atõlmaktadõr.Böylece NOx konsantrasyonu da daha düşük bir seviyeye
çekilmektedir.
 34

Ayrõca herhangi bir konvensiyonel buhar kazan/türbin ünitesinin,gaz türbini ilavesi

ile tam yanmalõ kombine çevrim santralõna dönüştürülmesi mümkündür.Bu durumda
gaz türbin egzostu ve ilave fanlarla alõnan hava kazanlarda kullanõlacağõndan mevcut
ünitenin ön õsõtõcõlarõnõn ve cebri çõkõş fanlarõnõn kaldõrõlmasõ gerekmektedir.

3.3.3.Paralel güç üniteli kombine çevrim santralarõ

Paralel güç üniteli kombine çevrim santrallarõnda buhar türbinleri iki ayrõ bağõmsõz
güç kaynağõndan beslenmektedir.

Genellikle ana kaynak konvensiyonel bir buhar kazanõ,ikinci kaynak ise gaz
türbinine bağlõ bir atõk õsõ kazanõ olmaktadõr.Bu manada paralel güç üniteli kombine
çevrim,tam yanmalõ çevrim ile ilave yanmasõz çevrimin birleşimi olarak da
düşünülebilir.

Bu sistemde gaz türbini egzost gazõ,üniteye bağlõ atõk õsõ kazanõna verilir,diğer buhar
kazanõnda yakõtõn yanmasõna destek amaçlõ olarak kullanõlmaz.Sistemin en büyük
avantajõ;dizayn,yakõt ve işletme yönünden sağladõğõ esnekliktir.Gaz türbini ve buhar
türbini kapasiteleri ile buna bağlõ olarak gaz ve likit yakõtlarõn katõ yakõtlara oranõ
serbestçe tayin edilebilmektedir.Bununla birlikte,kömür yakõtlõ kazanõn baca gazõ
emisyonlarõnõn kabul edilebilir limitlerin altõna çekilebilmesi için arõtma tesislerine
de ihtiyaç duyulabilir.Mevcut buhar türbin üniteleri de iki ayrõ yöntemle paralel güç
üniteli kombine çevrim santrallarõna dönüştürülebilir.Birinci yöntemle,üniteye gaz
türbini ve atõk õsõ kazanõ ilave edilerek buradan elde edilen buhar ile mevcut
kazandan elde edilen buharõn takviye edilmesi neticesinde buhar türbininin tam
kapasitede kullanõlmasõ sağlanõlabilir.
 35

Genelde buhar kazanlarõnõn hizmet ömrünün buhar türbinlerinden daha kõsa olmasõ
nedeniyle zamanla kazanlarõn daha düşük yükte çalõşmalarõnõn zorunlu hale gelmesi
durumunda bu sistem uygulanabilir olmaktadõr.

İkinci yöntemde ise,üniteye eklenen gaz türbini ve atõk õsõ kazanõ yalnõzca mevcut
sistemin kondensat ve/veya besleme suyu õsõtõlmasõnda kullanõlõr.Böylece hem
santral verimi hem de çõkõş gücü yükseltilmiş olur.

3.4. Kombine Çevrim Dizaynlarõ

Genel olarak kombine çevrim dizaynlarõ aşağõdaki şekilde verilmiştir.

Şekil 3.6. Kombine çevrim genel dizaynlarõ

 36

(a) durumunda gaz türbini ve buhar türbini tek şaftla bir jeneratöre
bağlanmõştõr.Tek atõk õsõ kazanõ mevcuttur.(b) durumunda (a) durumundan farklõ
olarak jeneratör buhar türbini arasõnda değil yine tek şafta bağlõ olarak
türbinlerden sonra yer almõştõr.Burada da tek atõk õsõ kazanõ mevcuttur.(c)
durumunda çok şaftlõ sistem söz konusudur.İki gaz türbinine bağlõ iki atõk õsõ
kazanõ ve iki jeneratör bağlanmõştõr. İki atõk õsõ kazanõndan elde edilen buhar
türbininde değerlendirilir. Bu buhar türbinine de bağlõ bir jeneratör mevcuttur. (d)
durumunda ise bir gaz türbini, bir buhar türbini, bir atõk õsõ kazanõ, iki jeneratör
vardõr. Sistem çok şaftlõdõr.

Ülkemizde kombine çevrim santrallerinden 1350 MW Ambarlõ Doğal Gaz

Çevrim Santrali ve yapõmõ devam eden 1400 MW Bursa Doğal Gaz Çevrim
Santrali’nin yapõsõ yukarõdaki dizaynlardan genel olarak (c) durumuna
uymaktadõr.Ancak arasõnda konum farkõ vardõr.Aşağõdaki şekillerle bunlar
gösterilmiştir.

Şekil 3.7. 1350 MW Ambarlõ Doğal Gaz Çevrim Santralõ genel dizaynõ
 37

Şekil 3.8. 1400 MW Bursa Doğal Gaz Çevrim Santralõ genel dizaynõ.

3.5. Kombine çevrim santral tipleri ve yapõlarõ

Bu tesislerde ilave yakmasõz, su geri beslemeli buhar çevrimi uygulanmõştõr. İlave

yakmalõ kombine çevrimler özel uygulamalar içindedir. İlave yakmasõz sistemler
daha verimli, parçalarõ daha ucuz, daha ekonomik güç satrallarõdõr. Buhar, buhar
türbininde yoğunlaştõrõlõp atõk õsõ kazanõna verilen ve orada üretilen buhardõr.
Buharõn yeniden elde edilebilmesi için gaz türbininden çõkan yüksek sõcaklõktaki
gazlarõn kullanõlmasõ gerekir. Atõk õsõ kazanõna basõlan besleme suyunun õsõtõlmasõ
için ek bir enerji harcanmaz. Bunun için gaz türbininden çõkan yüksek sõcaklõktaki
gazlar yeterlidir. Bununla hem buhar türbinine gönderilecek olan buhar üretimi hem
de besleme suyunun õsõtõlmasõ sağlanabilir.

Bir kombine çevrim santralõ, düzenli bir buhar çevrimine, kullanõlabilir yakõt
çeşitliliğine yakõt ekonomikliliğine ve diğer ekonomik durumlara sahip olmalõdõr.
 38

Genel olarak kombine çevrim santral tipleri ve yapõlarõ şu şekildedir:

a ) Tek basõnçlõ ilave yakmasõz çevrim Şekil 3.10’de görüldüğü gibidir. Atõk õsõ
kazanõnda õsõtõcõ borular, evaporatör ve ekonomizer bölümleri mevcuttur.

Şekil 3.9. Tek basõnçlõ ilave yakmasõz çevrim diyagramõ

 39

Enerji, egzost gazlarõnõn konveksiyonel õsõ transferi geri kazanõlmasõ ile elde
edilir. Bu çevrim tipinin geniş bir uygulama alanõ vardõr. Maliyeti düşük bir tesis
olsa da yüksek termik verim elde edilemez. Bu çevrimde kullanõlan buharõn
eldesinde gaz türbininden çõkan gazlarõn sõcaklõğõ yaklaşõk 538 °C veya bundan
daha düşüktür. Atõk õsõ kazanõndan baca gazõ olarak atmosfere verilen gazlarõn
sõcaklõğõ ise yaklaşõk 171°C’dir.

b ) Çok basõnçlõ ilave yakmasõz çevrimi ; iki veya üç kademe basõnçlõ olup, bu
buhar çevriminde tek kademe çevrime göre daha yüksek verim alõnõr. Çünkü
tesisi daha kaliteli ve pahalõdõr. Çok kademede buhar basõncõ elde edildiğinden
yakõt kullanõmõnda pahalõlõğõ getirir. Bu çevrim Şekil 3.11’de görülmektedir.

Şekil 3.10. Çok basõnçlõ ilave yakmasõz çevrim diyagramõ

 40

Çok kademe basõnçlõ çevrimlerde atõk õsõ kazanõndaki õsõ transfer yüzeyleri
artõrõlmõş ve böylece santral performansõ da artmõştõr. Atõk õsõ kazanõndan
atmosfere verilen baca gazõnõn sõcaklõğõ 93 °C-127°C arasõndadõr.

c ) Üç kademede basõnçlõ çevriminin şemasõ Şekil 3.12’de verilmiştir. 593°C’ ye

yaklaşan egzost gazlarõnõn sõcaklõğõ, atõk õsõ kazanõnda kullanõşlõ buharõn
sağlanmasõ için yeterlidir. Bu tip çevrimde MS6001FA,MS7001FA ve
MS9001FA tipi gaz türbinleri tesis edilmiştir.bunlar en yüksek verimli güç
üretim tesisleridir.

Şekil 3.11. Üç kademe basõnçlõ ara kõzdõrmalõ çevrim diyagramõ

 41

3.6. Kombine Çevrim Santrallarõnõn Performanslarõ ve Teknik

Karakteristikleri

Temel kombine çevrimli santrallar doğal gaz veya damõtõlmõş yakõt kullandõklarõnda
en yüksek verime ulaşõrlar. Aşağõdaki tabloda bu tip santrallarõn bazõ karakteristik
değerleri verilmiştir.

Tablo 3.5. 60 Hz’ Kombine Çevrim santral Tiplerinin Bazõ Karakteristikleri

Kombine Çevrim Net Tesis Gücü Net Tesis Isõ Oranõ Verim
Çeşitleri ( MW ) ( KJ/kWh ) (% )
S 106B 59.2 7410 48.6

S 206B 119.5 7950 49.1

S 106FA 108.4 6810 52.8

S 206FA 219.3 6730 53.4

S 406B 248.0 7310 49.3

S 107EA 128.7 7180 50.2

Burada örnek olarak S 106B kombine çevrim tipinde; ( S ) çevrimin kombine

çevrim olduğunu, ( 1 ) rakamõ gaz türbini sayõsõnõ, ( 0 ) rakamõ çevrimin
 42

özelliğini, ( 6 ) rakamõ gaz türbininin büyüklüğünü, ( B ) gaz türbininin modelini

ifade etmektedir

Yine bu çevrim tiplerinin başlõca elemanlarõ ve bunlarõn özellikleri aşağõdaki

tabloda verilmiştir.

Tablo 3.6. 60 Hz’ lik kombine çevrim santral tipleri başlõca elemanlarõ ve bunlarõn
özellikleri

Kombine Ç.
Tipleri Gaz Türbini Atõk Isõ Kazanõ Buhar Türbini
Sayõsõ Şekli Sayõsõ Tipi Eg. Çapõ Eg.
Say ( mm ) Diz.
S106B 1 PG6541B 1 Isõtmasõz 1 584 Eksenel
S 206B 2 PG6541B 1 Isõtmasõz 1 762 Eksenel
S106FA 1 PG6101FA 1 Isõtmalõ 1 762 Eksenel
S 206FA 2 PG6101FA 1 Isõtmalõ 2 762 Dikey
S 406B 4 PG6541B 2 Isõtmasõz 2 762 Dikey
S 107EA 1 PG7111EA 1 Isõtmasõz 1 762 Eksenel
S 207EA 2 PG7111EA 2 Isõtmasõz 2 762 Dikey
S 107EC 1 PG7161EC 1 Isõtmalõ 1 1016 Dikey
S 207EC 2 PG7161EC 2 Isõtmalõ 2 1016 Dikey
S 107FA 1 PG7221FA 1 Isõtmalõ 2 762 Dikey
S 207FA 2 PG7221FA 2 Isõtmalõ 4 762 Dikey
 43

4. Kombine Çevrimin Termodinamik Analizi

Kombine çevrim genellikle bir veya birkaç gaz türbini ile bunlarõn ardõnda meydana
gelen atõk õsõdan buhar türbinlerinde kullanõlmak için buhar,çeşitli prosesler için õsõ
veya bunlarõn bileşimlerini üreten bir atõk õsõ kazanõ bulunan bir bileşik sistem olarak
tanõmlanõr. Gaz türbinlerinin tek başõna kullanõmõ ile yakõt enerjisinin %30-35’i
türbin şaftõnda çõkõş gücüne çevrilebilirken, kalan enerjinin tamamõna yakõnõ egzost
gazõ şeklinde atmosfere atõlõr. Kombine çevrim sistemindeki mantõk bu atõk õsõnõn bir
kazan aracõlõğõyla buhar üretilerek bunun elektrik enerjisi veya diğer bir faydalõ
enerji şekline dönüştürülmesidir. Bu şekilde girdi olarak kullanõlan yakõttaki
enerjinin %50-55’i, hatta bazõ daha karmaşõk ek kullanõm sistemleri yardõmõyla
%80’lik bölümünün faydalõ enerjiye çevrilmesi mümkündür. Burada sadece elektrik
enerjisi elde etmek için kullanõlan kombine çevrim sistemleri %50-55’lik termik
verimliliğe ulaşabilmektedir. Kombine çevrim uygulamalarõ yanõnda gaz türbininin
tek olarak kullanõldõğõ basit çevrim sistemleri de mevcuttur. Bunlar daha basit
kontrol ve sõzdõrmazlõk sistemlerinin kullanõlmasõna imkan verdikleri için tercih
edilirler. Ancak atõk õsõdan faydalanma iman faydalanma im için termik verimleri
gaz türbini verimi ile sõnõrlõdõr.

4.1. Gaz Türbinlerinin Termodinamik Analizi

Gaz türbinleri termodinamik olarak Brayton çevrimi adõ verilen diyagramlarla

karakterize edilebilirler.Basõnç, sõcaklõk, spesifik hacim ve õsõ, entropi, sõkõştõrma
katsayõsõ, verim gibi değişkenlerin yardõmõyla bir analiz, gaz türbinlerinin çõkõş gücü
ve verimi arasõndaki bağlantõyõ ortaya koyar.

Gaz türbinine verilen hava debisinin birim ağõrlõğõ başõna düşen çõkõş gücü değerini
bilmek, bu değer ile aynõ çõkõş gücünü sağlamak için gereken gaz türbininin
büyüklüğü arasõnda ters bir bağõntõ olduğu için önem kazanõr. Gaz türbininin termik
verimi sabit sõcaklõktaki basõnç oranõ artõşlarõyla doğru orantõlõdõr. En yüksek çõkõş
 44

gücü ve en yüksek verimi sağlayan basõnç oranõ yakma sõcaklõğõ adõ verilen
parametrenin bir fonksiyonudur. Basõnç oranõ ne kadar artarsa buna karşõlõk artan
yakma sõcaklõğõ verimin daha fazla olmasõnõ sağlar. Benzer şekilde, herhangi bir
basõnç oranõnda yakma sõcaklõğõnõn artmasõ verimliliği azaltõrken gücü artõrõr.

Kombine çevrimlerde ise basõnç oranõndaki artõşõn verimlilik üzerindeki etkisi basit
çevrimdekine nazaran daha azdõr. Bunun nedeni basõnç oranõ artõşõnõn atõk õsõdan elde
edilen verim üzerine önemli bir katkõda bulunmamasõ, diğer bir deyişle sadece basit
çevrim kõsmõnõn verimini etkilediğinden toplam verimdeki katkõ oranõnõn daha düşük
olmasõdõr. Ancak kombine çevrimlerde yakma sõcaklõğõnõn artmasõ atõk õsõdan elde
edilebilecek enerjiyi arttõrdõğõndan genel termik verimi de olumlu etkiler.

4.1.1.Termodinamik prensipler

Termodinamik analizin kolaylõğõ açõsõndan basit çevrimin, bir gaz türbininin dört
bölümünden oluştuğu düşünülebilir. Bu bölümler eksenel akõş tip kompresör, yanma
odasõ, türbin ve atmosferdir.Atmosfer, sürekli olarak kompresöre temiz hava sağlayõp
türbinden çõkan egzost gazlarõnõ aldõğõ için gerçekte öyle olmadõğõ halde sistemin gir
parçasõ olarak kabul edilir.

Hava eksenel akõş tipindeki kompresöre açõk hava şartlarõndaki özellikleri taşõyarak
girer. Ancak bu şartlar sabit olmayõp, günlük veya anlõk olarak değiştiği için belli bir
standarda oturtulmasõ gerekir. Gaz türbini endüstrisinde türbin performansõnõ
belirlemek için esas alõnacak şartlar 15 °C, 1,013 bar ve % 60 bağõl nemlilik olup
ISO şartlarõ olarak isimlendirilirler. Kompresöre 1 atmosferlik basõnçla giren havanõn
basõncõ imalatçõnõn dizaynõna bağlõ olarak 15 ile 30 kat arasõnda arttõrõlõr. Burada
adyabatik bir işlem olduğu kabul edilir, yani õsõ transferi olmaz ancak sõkõştõrmadan
dolayõ sõcaklõk yükselir bu şekilde kompresörden yüksek basõnç ve sõcaklõkta çõkan
hava yanma odasõna girer. Burasõ yakõtõn enjekte edilerek yüksek basõnçlõ havayla
buluştuğu ve yanmanõn meydana geldiği yerdir. Buradaki yanma işleminin de sabit
 45

basõnçta meydana geldiği kabul edilir. Yanma bölgesinde çok yüksek sõcaklõklara
ulaşõldõğõ için bu sistem yanma yanõnda seyreltme ve soğutma yapacak şekilde
tasarlanmõştõr.

Yanma odasõndan çõkan yüksek enerjili yanmõş karõşõm, türbin kõsmõna girer ve
burada kinetik enerjiye dönüşüm olur. Bu çevrim iki aşamada gerçekleşir. Türbinin
enjektör kõsmõnda sõcak gazlar genleşir ve õsõ enerjisinin bir bölümü kinetik enerjiye
dönüşür. Türbinin kanat bölümünde ise kinetik enerjinin bir kõsmõ kanatlarõ
döndürerek işe çevrilir. Türbinde elde edilen kinetik enerjinin bir kõsmõ da
kompresörü çalõştõrmak için kullanõlõr. Bu oran tipik bir sistemde %50’den fazladõr.

4.1.2 Brayton çevrimi

Tüm gaz türbinlerinin Brayton adõ verilen sisteme göre çalõştõğõ ifade edilmişti.
Aşağõdaki diyagramlar tipik bir basõnç çevrim sistemine ait basõnç-spesifik hacim ve
sõcaklõk - entropi grafikleridir.

Şekil 4.1 a)Tipik bir basõnç çevrim sistemine ait ( p – V ) diyagramõ

b)Tipik bir basõnç çevrim sistemine ait ( T – s ) diyagramõ

 46

1’ den 2’ ye giden yol kompresördeki sõkõştõrma işlemini, 2-3 aralõğõ yanma

sisteminde sabit basõnçta õsõ ilave edilmesini, yani gaz türbininin yanõna hücresinde
hava gaz karõşõmõnõn yanmasõnõ, 3-4 hattõ da türbindeki genleşmeyi yani yüksek
sõcaklõk ve basõnçtaki yanmõş gaz karõşõmõnõn türbin kanatlarõnõ çevirerek enerjilerini
nakletme işlemini temsil eder.

4-1 arasõndaki yol, sabit basõnçta soğutma işlemini gösterir. Basit çevrim sisteminde
bu işlem atmosfer tarafõndan, 4 noktasõnda yani türbin çõkõşõnda atmosfere verilen
yanmõş sõcak gazlarõn yerine, 1 noktasõndaki sisteme sürekli şekilde taze serin hava
sağlayarak yapõlõr. Gerçek sistem diyagramda gösterildiği gibi kapalõ değil açõk bir
sistemdir. Ancak atmosferin de bu sistemin bir parçasõ olarak kabul edildiği ifade
edilir.

Tüm Brayton çevrimleri iki önemli değişkenle tanõmlanõr. Bunlar, basõnç oranõ ve
yakma sõcaklõğõdõr. Basõnç oranõ, kompresör çõkõş basõncõnõn kompresör giriş
basõncõna olan oranõdõr. Ancak gerçek bir sistemde yanma işlemi sõrasõnda az da olsa
bir basõnç kaybõ olduğundan 3 noktasõndaki basõnç 2 noktasõndakinden düşüktür.

İkinci önemli değişken ise çevrim esnasõnda erişilen en yüksek sõcaklõk olduğu
düşünülen “yakma sõcaklõğõ” dõr. Bu sõcaklõğõn belirlenmesinde değişik imalatçõlar,
farklõ yollar kullanõrlar. Bunlardan biri ISO’ nun 2314 sayõlõ standardõnda tanõmlanan
yöntem olup burada alõnan yakma sõcaklõğõ, gaz türbini çevriminde gerçekte mevcut
olmayan bir sõcaklõktõr. Bu sõcaklõk bir saha testinde gaz türbini üzerinde elde edilen
parametreler kullanõlarak yanma sistemi üzerinde kurulacak bir õsõ dengesinden elde
edilir. Bir diğer yöntem ise General Electric firmasõnõn uygulamasõ olup burada
alõnan sõcaklõk, türbin birinci kademe kanadõnõn hareket eden kanat düzleminde
akõşkanõn debi ağõrlõklõ ortalama toplam sõcaklõğõdõr. Birinci kademe türbin
kanatlarõnõn soğutmasõ olmayan bir sistemde, kanadõn hemen çõkõşõndaki toplam
sõcaklõk, kanadõn hemen girişindeki sõcaklõğa eşittir. Türbin kanadõ soğutmalõ bir
 47

sistemde, bu soğutma havasõ kanatlar boyunca genleşen sõcak gazlarla karõşõr.

General Electric firmasõ yakma sõcaklõğõ olarak, T-s diyagramõnda 3 noktasõyla
gösterilen sõcaklõğõ kullanõr.

4.2. Kombine Çevrimin Verim ve Yakõt Miktarõ Analizi

Kombine sisteme geçmeden basit bir gaz türbinli tesisin T-s diyagramõ dikkate
alõndõğõnda tesisin toplam verimi;

qt − q c (T3 − T4 ) − (T2 − T1 )
ηT = = .η m .η g ( 4.1 )
QYo (T3 − T2 )
ηb

 k −1

  
1 k T1  k −1 
T3 .η t 1 −   −  Pr k − 1
  Pr  ηc  
 
ηT = .ηYo .η m .η g ( 4.2 )
 1  k −1 
T3 − T 1 +  Pr k − 1
 ηc  

bağõntõsõndan hesaplanõr.
 48

5. Kombine Çevrim Santrallarõnõn Ekonomik Analizi

5.1. Analize Giriş

Gaz türbinli güç üretim tesislerinde, termik verim arttõrõlmasõna yönelik araştõrma-
geliştirme çalõşmalarõnõn en önemli sonuçlarõndan birisi tartõşmasõz Kombine Çevrim
Tesisleridir. Termik güç üretim tesislerinde, iş akõşkanõnõn çalõştõğõ alt ve üst sõcaklõk
sõnõrlarõ farkõ büyüdükçe termik verimin arttõğõ bilinen bir gerçektir. Gaz türbinli
tesislerde yüksek türbin giriş sõcaklõklarõna ulaşõlabilmesi bu bakõmdan bir avantaj
teşkil ederken, gazlarõn türbinden çõkõş sõcaklõğõnõn da yüksek olmasõ termik verimi
olumsuz yönde etkilemektedir. Öte yandan, Buhar Türbinli güç üretim tesislerinde,
buharõn türbine giriş sõcaklõğõnõn düşük olmasõ termik verim yönünden bir dezavantaj
iken türbin çõkõşõnda ulaşõlan düşük sõcaklõk bir avantaj sağlamaktadõr.Günümüzde
Gaz Türbinli tesislerde elde edilebilen termik verim değeri, termodinamik şartlara
bağlõ olarak %26 - %33, Buhar Türbinli tesislerde ise %30- %40 arasõnda
değişmektedir. Gaz Türbinli ve Buhar Türbinli güç üretim tesislerinin yukarõda
belirtilen termodinamik avantajlarõnõn birleştirilmesi ile oluşturulan Kombine Gaz/
Buhar Çevrim Tesisleri ‘nde ise %45- %52 mertebesinde bir termik verime ulaşmak
mümkün olabilmektedir.

Güç üretim tesislerinin seçiminde termik verim, yakõt masraflarõ yönünden etkin bir
parametre olmakla beraber, tek başõna bir ölçüt kabul edilemez. Doğru bir
değerlendirme için diğer teknik ve ekonomik parametrelerin de dikkate alõnmasõ
gerekmektedir. Alternatif güç üretim tesislerini değerlendirmede kullanõlan en
önemli kõstas birim enerji üretim maliyetidir. Güç üretim tesisi ile ilgili tüm teknik ve
ekonomik parametrelerin etkisi bu ölçütle değerlendirmeye alõnmaktadõr. Birim
enerji üretim maliyetini etkileyen faktörleri;
 49

Termik verim, yakõt cinsi ve fiyatõ, tesis gücü, yõllõk işletme saati veya yük faktörü,
tesis ömrü, inşaat süresi ve inşaat süresi boyunca harcama dağõlõmõ, yatõrõm bedeli,
faiz, eskalasyon ve iskonto oranlarõ ile geri ödeme süresi olarak özetleyebiliriz.

Bu çalõşmada, etken teknik ve ekonomik parametreler göz önüne alõnarak, kombine

çevrim tesisi ve bu tesise alternatif olarak düşünülen kömür yakõtõ klasik buhar ve
nükleer güç üretim tesislerinde enerji üretim maliyetlerinin bir Değere Getirilmiş
Masraflar Metodu ile belirlenmesi amaçlanmõştõr. Kredi faiz oranõ, tesis kurulu gücü
ve yakõt fiyat eskalasyonuna göre duyarlõlõk analizi yapõlarak her bir alternatifin
ekonomik üstünlük şartlarõnõn tespiti amaçlanan diğer bir husus olmaktadõr.

5.2. Enerji Üretim Maliyetinin Kuramsal Analizi

Enerji üretim maliyeti yatõrõm veya sermaye, yakõt, işletme ve bakõm maliyetleri
olmak üzere üç ana kõsõmda toplanabilir. Belirli bir süre içinde yapõlan bu
masraflarõnõn tamamõ aynõ sürede üretilen elektrik enerjisi miktarõna bölünerek, birim
enerji başõna üretim maliyeti hesaplanabilir. Ancak tesis inşaatõnõn başõndan
ömrünün sonuna kadar yapõlan tüm masraflar farklõ tarih ve miktarlarda
yapõlmaktadõr. Ayrõca yõllõk elektrik enerjisi üretimi de yõldan yõla değişebilir. Bu
durumda birim enerji üretim maliyeti, Şimdiki Değer ve Yõllõk Ortalama Değer
Metodu birlikte kullanõlarak aşağõdaki gibi ifade edilebilir.

Tesis inşaatõ başlangõcõndan ömrünün sonuna kadar yapõlan değişken yõllõk yatõrõm,
yakõt, işletme ve bakõm masraflarõnõn referans olarak kabul edilen tesisin güç
üretimine başladõğõ tarihteki değeri,

∑ [C ]
n
C pw = k (t ) + C f (t ) + C m (t ) .(1 + r ) −t ( 5.1 )
t =− L
 50

olmaktadõr. Burada; Ck(t), Cf(t), ve Cm(t), sõrasõyla zaman bağõmlõ yõllõk sermaye,
yakõt, işletme ve bakõm masraflarõnõ, r õskonto oranõnõ, n tesis ömrünü L ise inşaat
süresini göstermektedir.

(4.1 ) denklemi ile –L ≤ t ≤ n zaman aralõğõnda yapõlan tüm masraflarõn işletmeye

başlama tarihindeki ( t = 0 ) değeri yani şimdiki değeri elde edilmiştir. Elde edilen
Cpw değeri, tesisin ömrü boyunca eşdeğer ve üniform yõllõk masraf serisine,

∑ [C ]
n
(t ) + C f (t ) + C m (t ) (1 + r ) −t
C pw k
C aw n
= t =− L
n
( 5.2 )
∑ (1 + r )
t =1
−t
∑ (1 + r )
t =1
−t

ifadesi ile dönüştürülür.

Tesiste her yõl aynõ miktarda enerji üretiliyorsa ( 5.2 ) denklemi yõllõk enerji
üretimine bölünerek,

∑ [C ]
n

k (t ) + C f (t ) + C m (t ) (1 + r ) −t
g= t =− L
n
( 5.3 )
E ∑ (1 + r ) −t

t =1

şeklinde tesisin ömrü boy eşdeğer ve üniform birim enerji üretim maliyeti elde edilir.

Yõllõk enerji üretimi zamanõn fonksiyonu ise, yani yõldan yõla değişiyorsa eşdeğer
birim enerji üretim maliyeti.
 51

∑ [C ]
n

k (t ) + C f (t ) + C m (t ) (1 + r ) −t
g= t =− L
n
( 5.4 )
∑ E (t )(1 + r )
t =1
−t

ifadesi kullanõlarak hesaplanmalõdõr.

( 5.3 ) veya ( 5.4 ) denklemleri kullanõlarak yapõlan enerji üretim maliyeti hesaplama
metoduna, Bir Değere Getirilmiş Maliyet Metodu adõ verilir ve alternatif tesislerin
enerji üretim maliyetlerini ulusal ve uluslararasõ düzeyde mukayese etmek için en
yaygõn kullanõlan bir metottur. Bu metotla paranõn zaman değeri dikkate alõnarak
eşdeğer bir enerji üretim maliyeti elde edildiği için, üretilen enerji tesisin ömrü
boyunca bu maliyet değerin den satõlõrsa, gelirlerin şimdiki değeri, üretim yapõlan
tüm masraflarõn şimdiki değerine eşit olacaktõr.

En genel formda ( 5.4 ) denklemi ile ifade edilen Bir Değere Getirilmiş Maliyet
Metodunu uygulayabilmek için inşaat süresince yapõlan masraflar ile bu masraflarõn
tesis ömrü boyunca herhangi bir yöntemle yõllõk masraf serisine dönüştürülerek yõllõk
sermaye ( amortisman ) masraflarõ ile yõllõk yakõt ve yõllõk işletme-bakõm
masraflarõnõn belirlenmesi gereklidir.

5.2.1 Yõllõk Sermaye Masraflarõ

Enerji üretim maliyeti hesabõnda, tesisin inşaatõ süresince yapõlan masraflarõn yõllõk
masraflara intikalinde kullanõlan yöntemler önemlidir. Bu maksatla seçilen
yöntemlere göre elde edilen sonuçlar biraz farklõ olabilmektedir. Yõllõk sermaye
masraflarõnõn belirlenmesinde, yaygõn olarak sabit ve lineer azalan yõllõk sermaye
masrafõ yöntemleri kullanõlmaktadõr. ( Şekil 5.1. ve Şekil 5.2.)
 52

Şekil 5.1. Sabit Yõllõk Sermaye Şekil 5.2. Lineer Azalan Yõllõk

Masrafõ Sermaye Masrafõ

Tesisin inşaatõ süresince eskalasyon ve faiz yükleri de dahil olmak üzere yapõlan
toplam yatõrõmõn üretime başlama tarihindeki değeri k ile gösterilirse, tesisin n
yõllõk ömrü boyunca sabit yõllõk sermaye masrafõ,

 i (1 + i ) n 
C k = bt + f t = I k   ( 5.5 )
 (1 + i ) − I 
n

Lineer azalan sermaye masrafõ ise,

 t − 1  I 
C k (t ) = bn + f t = I k 1 − i + ( 5.6)
 n  n 

şeklinde ifade edilir. Burada; i, yõllõk nominal faiz oranõnõ gösterir.

 53

Yõllõk sermaye masraflarõnõn hesaplanabilmesi için, inşaatõn bitiş tarihindeki toplam

yatõrõm bedeli ‘k ‘nõn belirlenmesi gereklidir. Bu yatõrõm bedeli ise, inşaatõn
başlangõcõnda bilinen direkt tesis bedeline inşaat süresince eskalasyon ve faiz yükü
gibi indirekt masraflarõn ilavesi ile elde edilir.

5.2.1.1 İnşaat Süresince Eskalasyon ve Faiz Yükü

Tesis inşaatõ süresince kullanõlan malzeme, teçhizat ve işçilik fiyatlarõndaki artõşlar

“eskalasyon” olarak adlandõrõlõr. İnşaat süresi boyunca yapõlan harcamalar, değişken
yõllõk harcama yüzdeleri ile zam yayõldõğõndan, inşaat periyodunda yapõlmasõ
gereken toplam harcama eskalasyon etkisi ile inşaatõn başlangõç tarihi için geçerli
olan direkt inşaat bedelinden daha yüksek olacaktõr. Yõllõk eskalasyon oranõ e, inşaat
başlangõcõndaki direkt inşaat bedeli Id ve inşaat süresi boyunca zamana bağlõ harcama
yüzdesi y(t) ise, inşaat, süresi boyunca eskale edilmiş toplam harcama ve eskalasyon
yükü sõrasõyla,

[ ]
L L
I d ∑ y (t )(1 + e) t I d ∑ y (t ) (1 + e ) − 1
t
, ( 5.7 )
t =1 t =1

şeklinde ifade edilebilir.

İnşaat süresi boyunca yapõlan yõllõk eskale edilmiş harcama miktarõnõn kredi
olarak alõndõğõ düşünülürse inşaat periyodunun sonunda eskale edilmiş harcama
miktarõna ilave olarak faiz yükünün de geri ödenmesi gerekmektedir.

Eskalasyon ve faiz yükleri de dahil olmak üzere, inşaatõn bitimindeki toplam

yatõrõm bedeli,
 54

L
I k = I d ∑ y (t )(1 + e) t (1 + i ) L −t ( 5.8 )
t =1

olmaktadõr.

Yatõrõmõn inşaata başlama tarihindeki değeri ise, õskonto oranõ r kullanõlarak,

I p = I k (1 + r ) − L ( 5. 9 )

şeklinde ifade edilir.

( 5.8 ) denklemi ile bulunan Ik değeri, (54.5 ) veya ( 5.6 ) denkleminde yerine
konarak yõllõk sermaye maliyeti elde edilir ve Bir Değere Getirilmiş Maliyet Metodu
kullanõlarak tesis ömrü boyunca bir değere getirilmiş birim enerji sermaye maliyeti,”

∑C k (t )(1 + r ) −t
gk = t =1
n
( 5.10 )
∑ E (t )(1 + r )
t =1
−t

denklemi ile hesaplanõr.

Enerji maliyetinin hesabõnda geri ödeme oranõ veya õskonto oranõnõn seçimi
önemlidir. Şayet r=i ise, hesaplanan maliyete “paranõn o yõlki değerine göre
bulunmuş maliyet” adõ verilir. Daha sağlõklõ bir hesap yapõlmak istenirse, para
piyasasõndaki geçerli faiz oranõ i yerine gerçek bir geri ödeme veya õskonto oranõ
r kullanõlõr. Geri ödeme oranõ olarak tipik bir yatõrõmdan elde edilebilecek geri
ödeme oranõ seçilebileceği gibi, yatõrõm risk derecesi ve sermaye artõrõmõ gibi
faktörlerde dikkate alõnabilir. Önemli olan diğer bir hu susta enflasyon
faktörünün hesaba katõlmasõdõr.
 55

Enflasyon oranõ j dikkate alõnarak, reel bir geri ödeme oranõ aşağõdaki bağõntõ ile el
de edilir.

r− j
rg = ( 5.11 )
1+ j

Bazõ ülkelerde, enerji üreten kurumlar hesaplarõnõ o tarihte geçerli para değerine göre
yapmayõ tercih etmekle birlikte, uluslararasõ mukayeselerde reel değerle hesaplarõn
yapõlmasõ daha uygundur.

5.2.2. İşletme ve Bakõm Masraflarõ

Referans tarih olarak tesisin üretime başlangõç tarihi seçildiğinde, Bir Değere
Getirilmiş Maliyet Metodu kullanõlarak, ömür boyunca bir değere getirilmiş birim
enerji başõna işletme ve bakõm masraflarõ,

∑C k (t )(1 + r ) −t
gm = t =1
n
( 5.12 )
∑ E (t )(1 + r )
t =1
−t

ifadesi ile elde edilir.

( 5. 12 ) denklemi kullanõlarak hesaplarõn yapõlabilmesi için yõllõk işletme ve bakõm

masraflarõ ile bu masraflarõn zaman ile fonksiyonel ilişkisinin belirlenmesi
gerekmektedir. Referans tarihteki yõllõk işletme-bakõm masraflarõ Cmo, ileriye yönelik
eskalasyon oranõ em ise, yõllõk işletme - bakõm masraflarõnõn zaman içindeki değişimi,
 56

C m (t ) = C mo (1 + em ) t ( 5.13 )

şeklinde ifade edilir. Maliyet hesaplarõ reel para değeri ile yapõlõyorsa em reel
eskalasyon oranõ olarak düşünülmelidir. Reel eskalasyon oranõ ise, ( 5.11 )
ifadesine benzer şekilde;

e− j
eg = ( 5.14 )
1+ j

olmaktadõr.

5.2.3. Yakõt Masraflarõ

Kömür, Fuel-oil, linyit ve doğal gaz gibi fosil yakõtlarla çalõşan klasik tesislerde
üretilen birim enerji başõna yakõt maliyeti aşağõdaki gibi bulunur.

F ×q
cf = ( 5.15 )
Hu

Burada; F yakõt fiyatõnõ, q tesisin özgül õsõ sarfiyatõnõ, Hu ise kullanõlan yakõtõn alt õsõl
değerini göstermektedir.
 57

Tesisin termik verimi ise özgül õsõl sarfiyatõ,

3600
q= ( kJ / kWh ) ( 5.16 )
ηT

ifadesi ile hesaplanõr.

( 5.15 ) denklemi ile hesaplanacak birim enerji başõna yakõt maliyeti, kullanõlan yakõt
fiyatõnõn ait olduğu yõl için geçerlidir. Ancak diğer maliyet kõsõmlarõnda olduğu gibi
Bir Değere Getirilmiş Maliyet Metodu ile yakõt fiyatlarõndaki değişiminde göz önüne
alõnmasõ gerekir. İşletme ömrü boyunca değişken yõllõk yakõt maliyeti Cf (t) ise, bir
değere getirilmiş birim enerji başõna yakõt maliyeti ;

∑C f (t )(1 + r ) −t
gr = t =1
n
( 5.17 )
∑ E (t )(1 + r )
t =1
−t

ifadesi ile hesaplanmalõdõr.

Referans tarihindeki yõllõk yakõt masrafõ Cf ileriye yönelik eskalasyon ef ise,

C f (t ) = C fo (1 + e f ) t ( 5.18 )

olmaktadõr. Reel para değeri ile yapõlan hesaplarda ef reel eskalasyon oranõ olarak
hesaba katõlmalõdõr.
 58

Nükleer tesislerde yõllõk yakõt masraflarõnõn hesabõ klasik tesislere göre daha
komplekstir. Kullanõlan yakõt çevrimi modeline göre, yakõt reaktöre yüklenmeden ve
enerji üretimi başlamadan önce, zaman içinde değişik noktalarda yapõlan masraflar
söz konusu dur. Ayrõca kullanõlmõş yakõt reaktörden çõkarõldõktan sonra da bu
masraflar devam etmektedir. Farklõ tarihlerde yapõlan bu masraflar, seçilen bir
õskonto oranõ ile referans tarihe getirilir ve Bir Değere Getirilmiş Maliyet Metodu
kullanõlarak birim enerji başõna yakõtõn maliyetine geçilir.

5.3. Kombine Çevrim ve Alternatif Güç Üretim Tesislerinde Enerji Maliyeti

Kuramsal analiz çerçevesinde alternatif güç üretim tesislerinin ekonomik

değerlendirilmesi ve mukayesesinin anlamlõ olabilmesi için teknik ve ekonomik
verilerinin sağlõklõ bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Bu prosedür enerji
maliyeti hesabõnõn en önemli kõsmõnõ teşkil etmektedir. Bu amaçla, 20 civarõnda
OECD ve IAEA üyesi ülkelerin uluslararasõ kaynaklar için referans gösterdikleri
mevcut, inşaat veya etüt halinde olan 16 adet kombine çevrim tesisi, 30 adet kömür
yakõtlõ buhar türbini tesisi ve 22 adet nükleer tesisin teknik ve ekonomik
spesifikasyonlarõ değerlendirilerek veriler elde edilmiştir.

5.3.1.Teknik ve Ekonomik Veriler

Spesifik Yatõrõm Bedeli ve Tesis Gücü ile Fonksiyonel İlişkisi :

Güç üretim tesislerinde spesifik yatõrõm bedelinin güç ile değişiminin genel karakteri,

m
N 
C s = C so  0  ( 5.19 )
 N 
 59

denklemine uymaktadõr. Burada; Cso, No referans gücündeki tesisin spesifik

yatõrõm bedelini, Cs herhangi bir N gücündeki tesisin spesifik yatõrõm bedelini, m
ise spesifik yatõrõm bedelinin güç ile değişimini karakterize eden bir sabiti
göstermektedir.

OECD ve IAEA üyesi ülkelerin referans gösterdikleri tesislerle ilgili olarak

Tablo Ek 4.l.’de verdikleri yatõrõm bedelleri değerlendirilerek, N = 300-1500
MW aralõğõnda kombine çevrim tesisi için m = 0.30, kömür yakõtlõ buhar tesisi
için m = 0.35, nükleer tesis için m = 045 olarak belirlenmiştir.

Spesifik yatõrõm bedelinden hareketle, direkt inşaat bedelinin güç ile ilişkisi;

1− m
N 
I d = I do  o  ( 5.20 )
 N 

şeklinde ifade edilebilir.

No = 600 MW’lõk referans güç için spesifik yatõrõm bedeli, 1991 USD ($) değeri
ile, kombine çevrim tesisi için 600 $ / kW, kömür yakõtlõ buhar tesisi için 1400 $
/ kW, nükleer tesis için 1800 $ / kW gibi ortalama bir değerde olmaktadõr

İnşaat Süresi ve Harcama Dağõlõmõ:

OEC ve IAEA üyesi ülkelerin gösterdikleri referans tesis değerlerinin ortalamasõ

olarak inşaat süresi, kombine çevrim tesisi için 4 yõl, kömür yakõtlõ buhar tesisi
için 5 yõl, nükleer tesis için 7 yõl olmaktadõr. Harcama dağõlõmõ ise aşağõdaki gibi
belirlenmiştir.
 60

Tesis Ömrü ( n ) ve Yükleme Faktörü ( LF )

Enerji maliyeti hesaplarõnda kullanõlan ve uluslararasõ kabul görmüş tesis ömürleri

sõrasõyla; kombine çevrim tesisi için 25 yõl, kömür yakõtlõ buhar tesisi ve nükleer tesis
için 30 yõl kabul edilmektedir.

Yükleme faktörü olarak uluslararasõ mukayeselerde, 1.Yõl %57, 2.Yõl %68, 3.Yõl ve
sonrasõ %75 değerleri kullanõlmaktadõr. Tesis ömrünün 30 yõl ve õskonto oranõnõn %
10 olmasõ halinde ömür boyu bir değere getirilmiş yükleme faktörü %73, ömür 25 yõl
ise %72 kadardõr.

İskonto, Faiz ve Eskalasyon Oranlarõ

OECD ve IAEA üyesi ülkelerde kullanõlan reel õskonto oranlan %5 - %13 arasõnda
değişmektedir. Türkiye için %10 değeri hükümet tarafõndan tavsiye edilmektedir.
Uzun süreli kredi faiz oranlarõ ülkeden ülkeye değişmektedir. OECD ülkelerinde
ortalama faiz oranõ %5,3’tür. Türkiye için yabancõ kredi faiz oranõ %8 alõnabilir.
İnşaat süresince eskalasyon oranõ olarak da %6 uygun bir değerdir.

İşletme ve Bakõm ( 0&M ) Masraflarõ:

OECD ve IAEA üyesi ülkelerin referans gösterdikleri tesisler için birim güç başõna
yõllõk 0&M masraflarõ Tablo Ek 4.2.’de görülmektedir. Bu tablolar incelendiğinde,
kömür yakõtlõ buhar tesislerinde OSLM masrafõ 1.7.1991 USD ( $ ) değeri ile 26,6 $ /
kW yõl ( Hindistan ) - 97,8 81kW yõl ( Almanya ) arasõnda değişmektedir.
Ülkeler ortalamasõ ise 40 $ / kW yõl olmaktadõr. Referans gösterilen nükleer tesisler
için 0 8 M masrafõ 33 $ / kW yõl ( Kanada ) - 108 $ / kW yõl ( ABD ) arasõndadõr.
Ülkeler ortalamasõ 55 $ / kW yõldõr. Referans gösterilen kombine çevrim tesisleri için
0&M masrafõ 14,2 $ / kW yõl ( Kanada ) - 37,8 $ / kW yõl ( İspanya ) arasõndadõr.
 61

Ülkeler ortalamasõ ise 26 $ / kW yõldõr. Enerji üretim mali yet hesaplarõnda ortalama
değerlerin kullanõlmasõ uygun olacaktõr.

O&M masraflarõnõn 2030 yõlõna kadar olan projeksiyonunda, kömür yakõtlõ tesisler
için Fransa, Çin ve Çekoslovakya dõşõndaki ülkelerde, kombine çevrim tesisleri için
Fransa dõşõndaki ülkelerde nükleer tesisler için ise Fransa, İngiltere ve Çin dõşõndaki
ülkelerde değişmeyeceği varsayõlmaktadõr. Türkiye bu projeksiyonda bir görüş
bildirmemiştir.

Yakõt ve Yakõt Çevrimi Masraflarõ:

Yakõt fiyatlarõnda ve gelecek yõllara ait fiyat projeksiyonunda ülkeden ülkeye önemli
farklõlõklar söz konusudur. Kombine çevrim tesislerinde kullanõlan doğal gazõn fiyatõ
OECD ortalamasõ olarak 3,7 $ / GJ civarõndadõr ve bu ülkelerde 2030 yõlõna kadar
ülkelere göre %20 - %200 arasõnda değişen reel fiyat eskalasyonu öngörülmektedir.
2030 yõlõna kadar olan projeksiyonda, OECD ülkeleri ortalamasõ olarak yõllõk fiyat
eskalasyonu %2,1 civarõndadõr. Türkiye’de doğal gazõn fiyatõ 95 $ / 1000 m3 ( 2,60 $
/ GJ ) ( TEAŞ verileri ), 100 $ / 1000 m3 ( 2,74 $ / GJ ) kadardõr ve 2010 yõlõna kadar
bir fiyat eskalasyonu öngörülmemiştir. Kömür fiyatlarõ ise OECD üyesi ülkeler
ortalamasõ olarak 2 $ / GJ civarõndadõr. 2030 yõlõna kadar olan projeksiyonda ülkelere
göre %6 - %56 arasõnda değişen reel fiyat eskalasyonu söz konusudur. OECD üyesi
ülkeler ortalamasõ olarak yõllõk eskalasyon %0,7 civarõndadõr. Türkiye’de ise ithal ve
yerli kömürler için iki ayrõ fiyat mevcuttur. Avustralya’dan ithal edilecek ve õsõl
değeri 27500 kJ / kg olan kömürün fiyatõ 50 $ / ton ( 1,8 $ / GJ ) ve 2010 yõlõna kadar
öngörülen yõllõk ortalama fiyat eskalasyonu %2,1 kadardõr . Isõl değeri 8300 - 16700
kJ / kg arasõnda değişen yerli kömürün fiyatõ ise 11 - 20 $ / ton veya 1,1 - 1,32 $ / GJ
arasõnda değişmektedir ( TEAŞ Genel Müdürlüğü verileri ). Birim enerji yakõt
maliyeti hesabõnda termik verim olarak kombine çevrim tesisinde %47, kömür yakõtlõ
tesiste %37 değeri kullanõlmõştõr.
 62

Nükleer yakõt çevrimi maliyeti hesabõnda kullanõlan teknik ve ekonomik veriler 0-

ECD ve IAEA üyesi ülkeler ortalamasõ esas alõnarak aşağõdaki gibi belirlenmiştir.

Teknik veriler sõrasõyla, reaktör tipi : PWR, yakõt giriş zenginliği : %3,25, kuyruk
malzemesi zenginliği : %0,322, yanma oranõ : 33000 MW / ton, özgül güç : 36 kW /
kg, termik yerini : %33, şebeke yük Faktörü : %73

Yakõt çevrimi masraflarõ ile ilgili ekonomik veriler ve çevrim zamanlama planõ
aşağõdaki gibidir.

OECD ve IAEA üyesi ülkelerin çoğu 2030 yõlõna kadar reel bir fiyat eskalasyonu
öngörmemektedir.

5.3.2. Kombine Çevrim ve Alternatif Güç Üretim Tesislerinde Bir Değere

Getirilmiş Birim Enerji Maliyeti ve Duyarlõlõk Analizi

Yukarõdaki gibi belirlenen teknik ve ekonomik veriler, Bölüm 4.3’ de yapõlan

kuramsal analiz çerçevesinde tanõtõlan Bir Değere Getirilmiş Maliyet Metodu ile
ilgili olarak elde edilen denklemlerde kullanõlarak tablo 5.1. deki gibi elde edilmiştir.
Tablodaki maliyet büyüklüklerinin hesabõnda tüm alternatif tesisler için inşaat
başlangõcõ 1.7.1991 ve şimdiki değer referans tarihi inşaatõn bitiş tarihleri olarak
kabul edilmiştir. Ayrõca O & M ve yakõt fiyatlarõnda ileriye yönelik reel eskalasyon
olmadõğõ durumda ve OECD ülkeleri tarafõndan öngörülen ortalama yakõt fiyatõ
eskalasyonlarõ ( doğal gaz için % 0.7, nükleer yakõt için % 0 dikkate alõnarak elde
edilen sonuçlarõn her ikisi de tabloda yansõtõlmõştõr.
 63

Tablo 5.1. bir değere getirilmiş birim enerji üretim maliyeti (1.7.1991 $ )

N = 600 MW, = %8, e = %6, r =% 10, em = 0, ef = 0

TESİS TİPİ KOMBİNE ÇEVRİM KÖMÜRYAKITLI NÜKLEER TESİS
TESİSİ BUHAR TESİSİ
Yatõrõm maliyeti 12.70 mills/kWh 27.00 mills/kWh 40.00 mills/kWh
O ε M maliyeti 4.13 mills/kWh 6.25 mills/kWh 8.59 mills/kWh
Yakõt maliyeti 19.91 mills/kWh 12.65 mills/kWh 9.00 mills/kWh
( yerli kömür )
17.51 mills/kWh
( ithal kömür )

Toplam (Türkiye) 45.90 mills/kWh

36.74 mills/kWh (Yerli kömür) 57.60 mills/kWh
50.80 mills/kWh
(İthal kömür)
Toplam ( OECD 45.13 mills/kWh 52.74 mills/kWh
ef (Gaz ) = %2.1, ef ( kömür ) = %0.7, ef ( Nükleer ) = % 0
TESİS TİPİ KOMBİNEÇEVRİM KÖMÜRYAKITLI NÜKLEER TESİS
TESİSİ BUHAR TESİSİ
Yatõrõm maliyeti 12.70 mills/kWh 27.00 mills/kWh 40.00 mills/kWh
O ε M maliyeti 4.13 mills/kWh 6.25 mills/kWh 8.59 mills/kWh
Yakõt maliyeti 23.42 mills/kWh 13.40 mills/kWh 9.00 mills/kWh
( yerli kömür )
18.55 mills/kWh
( ithal kömür )

Toplam( Türkiye) 40.25 mills/kWh 46.65 mills/kWh

(Yerli kömür) 57.60 mills/kWh
51.80 mills/kWh
(İthal kömür)
Toplam ( OECD 50.17 mills/kWh 53.91 mills/kWh
 64

5.3.2.1.Duyarlõlõk Analizi

Tablo 5.2.’de 600 MW’ lõk referans bir güç için mevcut ekonomik parametreler ve
geleceğe yönelik fiyat projeksiyonlarõ göz önüne alõnarak alternatif güç üretim
tesislerin de birini enerji üretim maliyetleri hesap sonuçlarõ verilmiştir. Ancak enerji
maliyeti üzerinde etkin olan bazõ ekonomik parametrelerin ön görülen değerlerin
dõşõna çõkmasõ halinde, alternatif tesisleri enerji üretim maliyeti yönünden
değerlendirme sonuçlarõ da değişecektir. Bu nedenle, birini enerji başõna yakõt
maliyeti üzerinde etkin olan geleceğe yönelik reel yakõt fiyatlarõndaki eskalasyon ile
birim enerji başõna yatõrõm maliyeti üzerinde etkin olan tesis gücü ve kredi faiz
oranõndaki değişimin enerji maliyeti üzerindeki etkileri, Türkiye ve OECD ülkeleri
için incelenmiş, sonuçlar Şekil 5.3., Şekil 5.4. ve Şekil 5.5.’ de verilmiştir.

Şekil 5.3. Alternatif güç tesislerinde enerji maliyetinin yakõt fiyat eskalasyonu
ile değişimi
 65

Şekil 5.4. Alternatif güç tesislerinde enerji maliyetinin tesis gücü ile değişimi

Şekil 5.5. Alternatif güç tesislerinde enerji maliyetinin faiz oranõ ile değişimi

OECD ülkelerinin çoğunluğu tarafõndan doğal gaz ve kömür fiyatlarõnda ileriye

yönelik bir eskalasyon öngörülmekle birlikte nükleer yakõt fiyatlarõnda önemli bir
eskalasyon olmayacağõ varsayõlmõştõr. Bu varsayõmõn Türkiye için de geçerli
olduğunu kabul ederek, alternatif güç üretim tesislerinin, doğal gaz ve kömür fiyat
eskalasyonu ile tesis gücüne göre ekonomiklik bölgeleri araştõrõlmõş ve sonuçlar N-ef
 66

koordinat sistemin de Şekil 5.6., Şekil 5.7. ve Şekil 5.8.’deki gibi özetlenmiştir.
Şekillerde görülen eğriler eşit maliyet eğrileridir. Bu eğrilerin üst ve alt bölgeleri
mukayese edilen tesisler için ekonomiklik bölgeleridir.

Şekil 4.6.’da mevcut ülke fiyatlarõ ve OECD ortalama fiyatlarõyla doğal gaz kullanan
kombine çevrim tesisi ile nükleer tesis ekonomiklik bölgeleri görülmektedir.
Eğrilerin alt tarafõndaki bölge kombine çevrim tesisinin, üst tarafõndaki bölge ise
nükleer tesisin ekonomiklik bölgesidir. Şekil 5.7.’de kömür yakõtlõ buhar tesisinin ve
nükleer tesisin ekonomiklik bölgesi yerli, ithal ve OECD ortalama fiyatlarõnda kömür
kullanma durumuna göre belirlenmiştir. Eğrilerin üst tarafõndaki bölge nükleer
tesisin, alt tarafõndaki bölge ise kömür yakõtlõ buhar tesisinin ekonomiklik bölgesidir.
Şekil 5.8.’de ise doğa! gaz yakõtlõ kombine çevrim tesisi ve kömür yakõtlõ buhar
tesisinin ekonomiklik bölgeleri alternatif yakõt fiyatlarõna göre verilmektedir. Eşit
maliyet eğrilerinin alt tarafõndaki bölge kombine çevrim tesisinin, üst tarafõndaki
bölge ise kömür yakõtlõ buhar tesisinin ekonomiklik bölgesidir.

Şekil 5.6. Kombine çevrim tesisi / nükleer tesis ekonomiklik bölgeleri

 67

Şekil 5.7. Kömür yakõtlõ buhar tesisi / nükleer tesis ekonomiklik bölgeleri

Şekil 5.8. Kombine çevrim tesisi / kömür yakõtlõ buhar tesisi ekonomiklik
bölgeleri
 68

6. Enerji Üretiminin Çevresel Etkileri

6.1. Termik Güç Üretim Tesisleri

Termoelektrik güç üretimi en genel anlamõyla kömür, petrol ve doğalgaz yakõtlõ

olarak yapõlmaktadõr. 1993 yõlõnda, termik santrallerin toplam kurulu güç içindeki
payõ % 52.4 (10653,4 MW) civarõndadõr. Bu bağlamda, kömür yakõtlõ santrallerin
çevresel etkilerine kõsaca değinmek ve alõnmasõ gereken tedbirler ile maliyetleri
üzerinde durmakta büyük yarar vardõr.

6.1.1. Kömür Yakõtlõ Santrallarõn Çevresel Etkileri

İşletme aşamasõ çevresel etkileri bir termik santralõn toplam etkileri içinde yaklaşõk
% 85’ lik bir paya sahiptir. Adõ geçen etkiler, tesisin tipi ve kapasitesine, kullanõlan
yakõtõn özelliklerine, baca karakteristiklerine, proje alanõ ve yakõn çevresinin
topografik, meteorolojik şartlarõ ile alõcõ ortam özelliklerine bağlõdõr.

6.1.1.1 Atmosferik Emisyonlarõn Etkileri:

Lokal ve bölgesel etkilerine ek olarak termik santrallerin sera etkisine %65—98

(CO2 bazõnda katkõsõ bulunmaktadõr ( Yurteri, 1993 ).

Bitki örtüsü üzerindeki fitotoksik etkiler, gaz 502 nin 8 saat boyunca 0.05-0.5 ppm
dozuna maruz kalõnmasõyla ortaya çõkmaktadõr. Yaş ve kuru çökelme ile tarõmsal
alanlar, doğa’ bitki örtüsü ve orman örtüsü “kavrulma ve asit yağmuru” olarak
tanõmlanabilecek bir etki ile karşõlaşmaktadõr. Ekonomik, değere sahip bitkilerin
verimi düşmektedir. Uzun vadede’ topraklarõn asitlenmesi, besin maddesi miktarõnõ
ve mikrobiyolojik faaliyeti azaltmakta ve dolaylõ olarak üzerindeki bitki örtüsüne
zarar vermektedir( Yurteri, 1993 ).

Atmosferik emisyonlar, hem santral personeli hem de baca gazõnõn ulaşabildiği

alanda bulunan halkõn özellikle solunum yollarõ üzerinde tahribat yapmaktadõr:
 69

Suda oldukça iyi çözünen SO2 ortamõn nem durumu ve risk grubunun daha önce bir
rahatsõzlõğa sahip olmasõna bağlõ olarak karşõlaşõlan kroner sistem hastalõklarõna da
sebep olmaktadõr. NOx, alt solunum yolu enfeksiyon riski ile kandaki methemogiobin
düzeyini artõrmaktadõr. CO, Kan O2 transfer hõzõnõ azaltarak başta kalp, akciğer
olmak üzere dokularõn ve kaslarõn zayõflamasõna neden olur (ÇMD, 1992).

Partikül Madde, Uçucu Kül:

Atmosferde taşõnma ve çökelme ile toprak ve su ortamõna giren ya da doğrudan bitki

örtüsüne ulaşan kül ve taşõdõğõ eser element ve/veya radyoaktif madde, doğal ortamõn
fiziko kimyasal dengesini bozarak verimsizliğe sebep olabildiği gibi ayrõca, biyolojik
besin zincirine de girebilmekte ve hatta solunum yolu hastalõklarõna yol
açabilmektedir.

Bacadan çõkan partikül madde yakõn ortamda görüş mesafesini azaltmakta ve koku
problemine yol açmaktadõr (ÇMD, 1992).

6.1.1.2. Sõvõ Atõklar:

Termik santralden kaynaklanabilecek atõk sular; soğutma sularõ, santral binasõ

atõklarõ, hava kirliliği önleme sõstemi atõksularõ, kazan sularõ, filtre-demineralizasyon
ve dejenerasyon sularõ, kömür-kül-cüruf depolama alanõ drenaj sularõ ve evsel atõk
sulardan oluşmaktadõr (ÇMD, 1992).

Soğutma Sistemi:

Soğutma sistemi için kullanõlan su alõcõ ortamõn sõcaklõğõ 8-12 C artõrarak termal
kõrli1 sebep olabilmek õsõnma, alõcõ su ortamõnõn fiziksel,kimyasal ve biyoloji
reaksiyonlarõnõ değiştirerek sudaki hayati gaz O2 nin miktarõnõ azaltmaktadõr. Bu
şekilde sudaki trafik seviye değişerek ekolojik zincirde farklõlaşma olmaktadõr.
 70

Ayrõca, su alma yapõsõ için kullanõlan mekanik ekipman ve biyolojik gelişimi

önleyen kimyasal maddeler de eko zincire zarar vermektedir.

• Kazan, Demineralizasyon Tesisi ve Filtre Rejenerasyon sularõ:

Bu tip sular korozyonu ve biyolojik gelişimi önleyici HCI sitrik asit. EDTA,
formaldehit vb. asidik-alkali karakterli kimyasal içermektedir. Bu tip atõk su alõcõ
ortamõn kimyasal yapõsõnõ bozmak hem canlõ yasama zarar verir hem de su kalitesini
değiştirir.

• Baca Gazõ Arõtõm Sistemi Sularõ:

Kullanõlan teknolojiye bağlõ olarak pH õ ve bulanõklõğõ yüksek atõk su üretilmektedir.

• Kömür İşleme-depolama, Kül-cüruf Depolama Alanõ Atõk sularõ

Bulanõk, ağõr metaller ve siyanür içeren bir yapõya sahiptir. Kolayca yeraltõ ve yer
üstü sularõna karõşabilir.

6.1.1.3. Katõ Atõklar

Termik santrallerde uçucu kül ve kazan atõklarõ ile baca gazõ arõtõm tesisi katõ
atõklarõnõn dağlar seklinde açõkta depolanmalarõ durumunda içerdikleri metaller veya
diğer bileşiklerin yağmur ile su kaynaklarõna sõzmalarõ veya rüzgar ile atmosferde
sürüklenmeleri çevreye zarar vermektedir. Buna ek olarak, açõkta depolanan termik
santral atõklarõ, yörede peyzaj değerleri bozmakta. arazõnõn değerini düşürmekte ve
arazi kullanõm önceliklerini termik santrallerin çoğu 1974-1964 tarihleri arasõnda
çevreye ait kanunlarõn etkisiz o bir dönemde planlanmõs ve projelendirilmistõr.
Aradan geçen yõllarda bu tip tesislerin çevresel etkileri somut hale gelmiş ve önlem
alõnmasõ yere doğmuştur.
 71

6.1.2. Termik Santrallerin İyileştirilme Yöntemleri:

6.1.2.1. Baca Gazlarõ

Arõtõcõ akõşkanõn baca gazlarõ ile temasa geçirilerek SO2 arõtõcõ bünyesinde tutulmasõ
prensibine dayanan günümüzün yaygõn yöntemlerine burada detaylõ bir teknik
açõklama getirilmemiş, bunun yerine daha çok ülkemizdeki planlar ve maliyetleri
üzerinde durulmuştur.

SO2 Arõtma Yöntemleri (ÇMD, 1992).

- Yaş yöntemler:
- Yenilenemeyen arõtõcõ akõşkanlõ
- Kireçtaşõ
- Dengelenmis Kireçtasõ (SHL)
- Birleşik Pe-EDTA
- Birleşik amonyak (WALTHER)
- Yenilenebilen arõtõcõ akõşkanlõ
- WETLMAN-LORD (NaOH)
- Kuru ve Yarõ Kuru Yüzeysel Arõtõm Yöntemi

NOx Arõtma Yöntemleri

- Kuru yöntemler
- Katalizörlü NOx arõtma yöntemi
- Seçmeli katalizörlü 3x indirgeme (8CR)
- Seçmesiz katalizörlü indirgeme yöntemi
- Katalizörsüz seçmeli indirgeme yöntemi (Nc)
- Yaş yöntemler
- Birleşik NOx/SO2 arõtma yöntemi
- Kuru birleşik NOx SO2 arõtma yöntemi
- Bakõroksit yöntemi
 72

- NOx/SO2 kuru absorbsiyon yöntemi

- Karbon adsorplama yöntemi
- Sodyum karbonat yöntemi
- Katalizörlü birleşik tutma yöntemi
- Yaş birleşik NOxOs arõtma yöntemi
- Walther yöntemi
- EDTA yöntemi

CO2, Arõtma Yöntemi

CO2 Arõtma yöntemi henüz pratikte yaygõn şekilde olamayacak kadar pahalõ
teknolojilerin kullanõlmasõnõ gerektirmektedir.

Partikül Madde Emisyonlarõnõn Arõtõlmasõ:

Termik santrallerde partikül madde emülsiyonu genelde elektro filtre ile

önlenmektedir.

6.1.2.2. Ülkemizdeki Durum:

Çevre mevzuatõna göre yapõlan termik santrallerin çevre üzerindeki tahribatõnõn

azaltõlmasõ için ilk olarak baca yüksekliklerinin artõrõlmasõ düşünülmüş ve bu amaçla
270-300 m UR bacalar inşaa edilmiştir. Yeterli olmadõğõ sonradan anlaşõlan bu
önlemlere ek olarak partikül madde emisyonlarõnõn azaltõlmasõ için birçok santrale
verimi 99.4—99.82 olan elelctrofiltreler teçhiz edilmistir (Esin, 1993). Çevresel
tahribattan sorumlu tutulan SO2 gazõ için “Baca Gazõ Arõtma (PGD)” tesisleri
planlanmõş ve 1987 fiyatlarõ ile 1.5 Milyar US $ maliyet çõkarõlmõştõr. Planlanan
FGD tesislerinden ilki Çayõrhan Termik Santralõ monte edilmiş ve 1986 fiyatlarõyla
89.3 Milyon DM a mal olmuştur. Aşağõda çeşitli önceliklere dayandõrõlarak
belirlenen üç santralõn planlanan FGD tesislerine ait veriler sunulmuştur (Esin,
1993).
 73

Santral Kapasitesi ve FGD tesisi tipi Yatõrõm Bedeli

Orhaneli (210 HWe) Limestone scrubbõng 60 Milyon US $
Kemerköy (3x210 MWe) Limestone scrubbõng 140 Milyon US $
Yatağan (3x210 MWe) Limestone scrubbing 140 Milyon US $

Bunlara ek olarak Soma (6x165 MWe) termik santralõ için FGD çalõşmalarõn sürdüğü
belirtilmektedir. Genel olarak FGD tesislerinin santral maliyetini %15-20 düzeyinde
arttõrdõğõ belirtilmektedir. ABD’ inde FGD tesisleri 16.6 US$ / kWh toplam yõllõk
maliyete sahiptir.

Su kirliliği ile ilgili yönetmelikler çerçevesinde sõvõ atõklarõn deşarjõ ve depolanmasõ

sõrasõnda çevresel problemlere yol açõlmamasõ için eski tesislerde rehabilitasyon
çalõşmalarõnda, planlanan tesislerde ise projelendirme aşamasõnda atõk su arõtõm
tesislerinin teçhiz edileceği konunun yetkilileri tarafõndan müteakip defalarca
vurgulanmõştõr. Bu konuda Seyitömer termik santralõ için adõm atõlmõş ve 1986
fiyatlarõyla ile 9.5 milyon DM’ lõk bir arõtma tesisi anlaşmasõ yapõlmõştõr.
Linyitle çalõşan termik santrallerimizde düşük kalorifik değer ve yüksek kül içeriği
nedeniyle ortaya çõkan katõ atõk miktarõ da fazla olmaktadõr. Yatağan Termik
Santralõnda karşõlaşõlan koşullarõn iyileştirilmesi için 1991 de yeni kül depolama
alanõ ve bitki örtüsü çalõşmalarõ başlatõlmõştõr (Esin, 1993).

Gerçekte termik santrallerin çevresel etkilerinin somut olarak tespiti, izlenmesi ve

fiyatlandõrõlmasõ hidroelektrik tesislere oranla daha kolaydõr. Termik santrallerin
çevresel etkilerinin giderilmesi için gerekli baca gazõ ritim, atõk su arõtõm ve katõ atõk
depolama-bertaraf etme tesislerinin teçhiz edilmesi sonrasõ proje alanõ ve uzak-yakõn
çevresinin tarõmsal alanõ, orman, mal ve insan sağlõğõ üzerindeki faydalarõnõn
belirlenmesi modelleme ve ekonomik analõz ile mümkün olabilmektedir.
 74

6.2. Nükleer Enerji Üretimi

Nükleer enerji 1990 yõlõ itibarõyla dünyada 27 ülkede ve toplam 433 santralde
elektrik üretmek için kullanõlmaktadõr. Bu santrallerin toplam kapasitesi 318 GWe,
üretilen elektrik miktarõ 1795 TW’dir Aynõ(Göktepe, 1990) yõl itibarõyla 98 santralõn
inşaat halinde olduğu belirtilmiştir. Nükleer teknoloji ile elektrik üretiminin
günümüzün dikkati çeken çevre problemlerinin başõnda gelen küresel õsõnma olayõna
etkisi 1000 MWe’ lik nükleer ve kömür yakõtlõ termik santralarõn karşõlaştõrõlmasõ ile
bulunabilir. 1000 MWe gücündeki bir nükleer santral termik santral yerine
konduğunda bir yõlda 6.5 Milyon ton C02 emisyonu önlenebilir ve 1.4 Milyar ton
fosil yakõt tasarrufu sağlanabilir (Göktepe, 1990).

Nükleer santrallerin kamuoyunda tepki yaratmasõnõn sebebi kuşkusuz 1956-1987

yõllarõ arasõnda olan Three Hile Adasõ ve Chernobil reaktör kazalarõdõr. Nükleer
teknoloji ile elektrik üretmenin halk ve çevre üzerindeki etkisine genel olarak doğal
radyoaktiviteyi yükseltmek şeklinde bakõlõr Normalde kozmik õşõnlar, tõbbi
müdahale, binalar, yer kabuğu, atõklar ve denemeler sebebiyle alõnan dozun 2.5
milisevert olduğu belirtilmektedir. ICRP, kaza haricinde bir santralõn 5 msv/yõl dan
fazla doz almamasõnõ öngörmektedir ve İngiltere’de bu güne kadar halktan hiç kimse
bu dozun üzerine maruz kalmamõştõr. Buna rağmen, kaza anõnda doz 120 msvye
çõkmaktadõr. Ancak, kaza dõşõnda da bir nükleer santralõm çevresel etkileri mevcuttur
(Aybers, 1990).

6.2.1. Nükleer Santrallerin çevresel Etkileri ve Önlemler

Çevre üzerimdeki etkiler uranyum çõkarma. yakõt hazõrlama ve zenginleştirme

(zenginleştirilmesinde krozif uranyum kaçağõ), üretim, soğutma (heterojen
sistemlerde soğutucu olarak hava kullanõlan yakõtõn yeniden depolanmasõ ve bertaraf
edilmesi ile ekonomik ömrü biten santralõn sökülmesi sõrasõnda ortaya
çõkmaktadõr(Yõlmaz, 1989)
 75

28 m 10k yakõt çubuklarõ, bir yõlda 26730 kg

340 kg ü , 700 kg füzyon ürünleri ve 230 kg uranyum ötesi atõk madde üretmektedir.

Nükleer santrallerde çevresel problemleri önlemenin temel prensibi, radyoaktif

fisyon ürünlerinin sõzmasõnõ önlemektir. Kademeli bariyer sistemi ile risk azaltõlmaya
çalõşõlan Yakõt, U geçirgenliği az ve erime noktasõ yüksek seramik formuna getirilip,
korozyona dayanõklõ malzeme ile kaplanõr. Ayrõca, f isyan ürünlerinin tutulmasõ için
yakõt arasõ inen gaz ile doldurulmaktadõr. Reaktörde kapalõ soğutma ve filtreleme
sistemi mevcuttur. Reaktör kalbin basõnç zõrhõ ile kaplõ olup sõzõntõ riski önlenmeye
çalõşõlmõştõr. Ayrõca tüm ekipman ve kalp özel beton örtü ile kaplanmõştõr(Gülay,
1990). Sõzõntõ risk reaktörün işletilmesi haricinde kullanõlan yakõt çubuklarõndan ve
sõvõ atõklardan da gelmektedir. Bu konudaki yaygõn uygulama atõklarõn
katõlaştõrõlarak 10 yõl stratosfere ve yeraltõ suyuna sõzmayacak formda tutulmasõdõr.
Alternatif teknolojiler ise yüksek ve düşük radyoaktif atõklarõ deniz dibinde uygun
jeolojik formasyonlara veya kalõn kaya tabakalar altõna gömmek, uzayda depolamak,
kullanõlan yakõtõ n bombardõmanõna tutup kõsa yarõlanma ömrüne sahip izotoplara
çevirip saklamaktõr.(Hileman, 1982) Nükleer atõk yönetiminin çok zor bir iş olduğu
ABD’de üretilen atõklarõn depolanmasõ için yer bulma güçlükleri, yeniden isleme
maliyeti ve çeşitli riskler neticesinde anlaşõlmõş ve konu ile ilgili programlara büyük
bütçeler ayrõlmõştõr(Hileman, 1982)

6.3. Hidroelektrik Enerji:

Genelde, hidroelektrik enerji bilinen enerji teknolojileri içinde çevresel riski en az

olan sistem olarak kabul edilmektedir. Her ne kadar toplumsal risk açõsõndan 1923
ten bu yana meydana gelen 13 hidrolik santral kazasõ neticesinde “hidro-elektrik
enerji nükleer enerjiden 7-37 kat daha tehlikelidir” sonucu çõkarõlmõşsa da hidrolik
enerji kazalarõnõn etkilerinin sõnõrlõ bir bölgede gerçekleştiği ve etkilerin nesilden
nesile geçmediği unutulmamalõdõr. Ancak, yenilenebilir kaynaklardan sayõlan
hidrolik enerjinin de doğal ve sosyo-ekonomik çevre üzerinde boyutlarõ projeden
projeye değişen etkileri mevcuttur. Yüzeysel su kaynaklarõ yalnõzca hidrolik enerji
üretmek için ayrõlmõş değildir. Bunun yanõnda, bir ülkenin yaşam kaynağõ olan su
 76

potansiyeli üzerinde gelecek nesillerinde hakkõ bulunmak tadõr. Su kaynaklarõnõn

çeşitli amaçlar dahilinde planlanmasõ-yön sağlõklõ ve akõlcõ olarak
gerçekleştirilebilmesi için doğal yapõlarõnõ bozabilecek projelerin etkilerinin
zamanõnda tahmini ve gereken önlemlerin alõnmasõ zorunludur. Bu bağlamda
hidroelektrõk tesislerin çevresel etkilerine değinmekte yarar vardõr.

6.3.1. Hidroelektrik Santrallerin Çevresel Etkileri

Hidroelektrik santraller mikroklimatik, hidrolojik, biyolojik, sosyo-ekonomik ve

kültürel etkilere sahiptir. ( TEK, 1993)

İklimsel etkiler; baraj gölünün yüzey alanõ itibarõyla nehre göre daha geniş olmasõ ve
bu sayede buharlaşmanõn artmasõndan kaynaklanmaktadõr. Bu şekilde havadaki nem
oranõ artmakta, hava kütlesel hareketleri değişmekte, sõcaklõk-yağõş-rüzgar olaylarõ
farklõlaşmaktadõr. Bu durum doğal çevre parametreleri üzerinde dinamik ve
zincirleme etkiler oluşturmaktadõr. Yöredeki doğal bitki örtüsü (orman, çayõr,
endemik türler), ekonomik türler (tarõm bitkileri) ile sucul-karasal hayvan varlõğõ ani
bir değişim içine girmekte, adapte olabilen türler yaşamlarõnõ sürdürmektedir.
Hidrolojik etkiler; akarsuyun akõş rejimi ve fiziko-kimyasal parametrelerinin
değişmesiyle ortaya çõkmaktadõr. Akarsudan göle geçişte su hõzõ, difüzyon ve oksijen
alma kapasitesinin düşmesine bağlõ olarak doğal temizleme kapasitesi düşmekte ve
göl membadan gelen azot-fosfor yüküne bağlõ olarak ötrofikasyon sürecine
girmektedir. Göl su kalitesinde meydana gelen de hem göldeki hem de mansaptaki
sucul canlõ yaşamõnõ ve su kullanõm alõşkanlõklarõnõ değiştirir.

Ekolojik etkiler, barajõn fiziksel yapõsõnõn su ve kara ortamõnda göç yollarõnõ

kesmesi, yaşama alanlarõnõn su altõnda kalmasõ ve bazõ önemli türlerin yok olmasõ
neticesinde ortaya çõkmaktadõr. İlk bakõşta “iki-üç” balõğõn veya bitkinin yok
olmasõnõn enerji üretiminin faydasõ yanõnda bir değer teşkil etmeyeceği ekonomi
açõsõndan doğru olarak göze çarpsa da, uzun vadede bu doğal yaşam potansiyelinin
azalmasõ anlamõna gelmektedir.
 77

Sosyo-ekonomik ve kültürel barajõn inşaat asa itibaren ortaya çõkmakta ve barajõn

ömrü boyunca olumlu-olumsuz şekilde hissedilmektedir. Yapõ aşamasõnda sualtõnda
kalan arazinin niteliği ve Büyük bağlõ olarak yapõlan kamulaştõrma neticesinde göç
olaylarõ yaşanmak arazinin kõymeti değişmektedir. Yine yapõm aşamasõndaki işgücü
akõmõ sebebiyle yöresel ekonomi canlanmakta, alt yapõ hizmetleri (yol, su şebekesi
vb) ile sosyal hizmetler (okul, sağlõk tesisi vb) özellikle entegre projelerde olumlu
etki yapmaktadõr. Baraj gölü ayrõca, rekreasyon ve su ürünleri için bir kaynaktõr.
Ancak, yöredeki tabiat ve tarih varlõklarõnõn) korunamamasõ neticesinde kültürel
değerlerin kaybõ söz konusu olmaktadõr. Bu bağlamda, hidrolik enerji üretim
tesislerinin tamamen etkisiz ve temiz olduğunu söylemek zordur. Dünyada ve
ülkemizdeki Asuan ve Atatürk Barajlarõ’nõn varlõğõ olayõn boyutunu açõğa
çõkartmakta olup projenin niteliğine göre önlem alõnmasõ gereğini işaret etmektedir.

6.3.2. Çevresel Etkilerinin Giderilmesi Yöntemleri

Dünyada hidroelektrik tesislerin etkilerinin giderilmesi yöntemleri, daha çok

mansaptaki su kullanõm haklarõnõ göze alarak çeşitlilik göstermekte ve göl-mansap su
kalitesini ile canlõ yaşamõnõn korunmasõ için projelendirilmektedir.

Terauchi Barajõ ve HES (Japonya, 18 hm ile Hõtokura Barajõ ve HES (Japonya, 33

hm) ötrofõkasyon neticesinde koku ve tat problemine sahip iken akslarõndan yaklaşõk
250 m membaya yerleştirilen hipolimnion havalandõrma sõr ator verilen O2 sayesinde
oksijen satürasyonu termok % 40 seviyesine ulaşmõştõr. Yine aynõ ülkede, küçük ara
için ötrofikasyon o ve mansaba soğuk su alõ sağlamak için pilot şekilde su üstünde
mobil fõskiye” havalandõrõcõlarõ denenme Japonya, su ürünlerini ayrõ bir önem
taşõmasõ sebebiyle nehir tipi balõk geçitleri ile birlikte projelendirmektedir.
Vaiparaiso Barajõ ve HES (İspanya,y alanõ 12.33 km’ depolama hacmi 168.5 hm’
,yõllõk ortalama enerji 67.90 GWh) planlama aşamasõnda ötrofikasyon modeli
kullanõlan ve yapõmõ sõrasõnda ciddi çevresel önlemler alõnan bir tesistir. İnşaat
aşamasõnda evsel ve kazõ alanlarõnda gelen atõk su arõtõlmõş, su altõnda kalan Pyreaica
ormanõnõn % 94 ü ve çalõlõk arazinin % 60 õ bir yõlda temizlenerek organik
çürümenin önlenmesi sağlanmõştõr. Mansap canlõ yaşamõ korumak için mm. 3 m’/sn
 78

lik bir debi bõrakõlmõştõr. Trnavka, Slapy, Stechovice Barajiarõ’ nda (Çekoslavakya)
nehir ekolojisinin dengesi ve kirlenme yükünün hafifletilmesi için türbinlerinden
geçen suyu Howell-Bunger Vanalarõ ile havalandõrõlmakta ve çõkõşta 6 mg/lt 02 elde
edilebilmektedir. İsviçre deki Ilanz-I ve Ilanz-II projelerinde entegre bir çalõşma
yöntemi izlenmiş, yapõm aşamasõndan işletme aşamasõna dek turistik bir yörede yer
alan bu tesisler zinciri çevresel yönden desteklenmiştir. Bu amaçla, ulaşõm yollarõ dar
tutulmuş, sulanmõş, peyzaj değerlerin zarar görmemesi için mm ağaç kesilmiş,
mansaba yeterli su bõrakõlmõş ve yok olan türlerin canlandõrõlmasõna çalõşõlmõştõr
(ICOLD, 1991).

6.4. Kombine Çevrim Santrallarõnõn Çevresel Etki Analizi

Yakõt karakteristikleri kombine çevrimin performansõnõ farklõ yollarla etkilemektedir.

Doğal gazda olduğu gibi yakõtlardaki yüksek hidrojen oranõ, yanma ürünlerinde su
oranõnõn fazla olmasõna neden olmaktadõr. Su, havadan ya da diğer yanma
ürünlerinden daha sõcaktõr. Yakõtlarõn atõklarõ gaz türbinine ve atõk õsõ kazanõna zarar
vermektedir. Bundan dolayõ teçhizata önem verilmeli, bu zararlar en aza
indirilmelidir.

Gaz yakõtlõ bir kombine çevrim santralõnda elde edilen verim, aynõ yakõtõ kullanan
tekrar kõzdõrmalõ bir buhar santralõndan en az % 8 daha yüksek olmaktadõr. Ulaşõlan
yüksek verim sayesinde kombine çevrim santrallerinde zararlõ madde emisyonu bu
tip termik santrallere göre %15 daha az olmaktadõr

6.4.1. CO2 Emisyonu

Her ne kadar karbondioksitin, azot oksitler ve kükürtdioksitler gibi havayõ kirleten

bir etki olmasa da sera etkisi yaratmasõ nedeniyle santrallardaki CO2 emisyonunun
asgariye indirilmesi bir zorunluluk olmaktadõr. Elektrik santrallarõnda net verimin
yükseltilmesi yani yakõttaki kimyasal enerjinin en yüksek oranda elektrik enerjisine
dönüştürülmesi CO2 miktarõnõn azaltõlmasõnda en etkin yöntemdir.
 79

Kömür yakan termik santrallarda doğal gaz kullanan kombine çevrim santrallarõna
oranla yaklaşõk iki kat daha fazla CO2 emisyonu olurken bu değer % 44 verimli
modern bir buhar santralõnda 800 g / Wh olmaktadõr.

6.4.2.NOx Emisyonu

Gaz türbini egzostunda azot oksitler iki şekilde meydana gelmektedir.

Bazõ NOx bileşimleri, yakõtta bulunan organik azot bileşiklerinin oksidasyonu

neticesinde ( yakõttaki NOx) oluşurken, diğer NOx bileşimleri de yanma havasõndaki
azot ve oksijen yakõcõ alevindeki yüksek sõcaklõk nedeniyle reaksiyona girmeleri
neticesinde ( termik NOx ) ortaya çõkarlar.

Doğal gazdaki azot bileşimleri normalde çok az olduğu için yakõttaki NOx oluşumu
ihmal edilecek miktardadõr. Termik NOx oluşumu ise, yakõcõ alevindeki sõcaklõğõn
yükselmesine bağlõ olup, ancak alevin yüksek sõcaklõk bölgesinin azaltõlmasõ ile
düşürülebilir. Alev sõcaklõğõ genelde su veya azot gibi katkõlarõn yakõta ilavesiyle
düşürülebildiği gibi direkt olarak aleve püskürtülmeleriyle de azaltõlabilir. Ayrõca,
aleve buhar veya suyun püskürtüldüğü " õslak metot " ile de oldukça tatmin edici
sonuçlar alõnmaktadõr.

6.4.3.Yanmamõş Hidrokarbon ve CO Emisyonu

Ambarlõ Kombine Çevrim Santralõ’nda ise kullanõlan özel yakõcõlar sayesinde NOx
emisyonu 30 ppm ( %15 oksijende ) civarõnda tutulabilmektedir. Premix yanma
olarak adlandõrõlõrlar. Bu yöntemde, yanmadan önce yakõt büyük miktarda hava ile
karõştõrõlmakta ve böylece alev sõcaklõğõ 1400 ºC ‘nin altõna indirilmektedir.Bu
yöntem ile termik NOx emisyonu değeri, hava kirliliği kontrol yönetmeliklerindeki
limitlerin çok altõnda bir seviyeye çekilmektedir.

Bursa Kombine Çevrim Santralõ’õnda da mevcut olan özel tip brülörler ile elde
edilen %99,99’luk bir yakma verimi neticesinde yanmamõş hidrokarbon emisyonu en
 80

az seviyeye indirilebilmekte, CO emisyonu ise hemen hemen hiç

olmamaktadõr.Doğal gaz yakõlmasõ durumunda %40yükün üzerinde egzost
gazõndaki yanmamõş hidrokarbon konsantrasyonu yalnõzca 4 ppm ( 15 oksijende )
civarõnda olmaktadõr.Ambarlõ Kombine Çevrim Santralõ’nda yapõlan ölçümlerde CO
emisyonu da 2 ppm’in altõnda olduğu görülmüştür.

6.4.4. SO2 Emisyonu

Doğal gazda ve distile yakõtlarda genellikle kükürt bulunmadõğõ için SO2

emisyonuda olmamaktadõr.

6.4.5. Partikül Emisyonlarõ

Doğal gaz kül ihtiva etmediği için kombine çevrim santrallarõnda herhangi bir
partikül emisyonu da söz konusu değildir

Distile yakõtlarda ise kül oranõ yalnõzca % 0,01 mertebesinde olduğundan ayrõca
herhangi bir filtrasyona gerek duyulmamaktadõr. Fuel-oil yakõtlõ kombine çevrim
santrallarõndaki uçucu kül miktarõ ise 0,02 g / kWh mertebesinde olmaktadõr
 81

7.Materyal Metot

Tasarõmõ yapõlacak olan Sistemin tasarõmõ yapõlõrken mevcut sistemler göz önünde
bulundurularak gerçek ve uygulanabilir değerlere ulaşõlmaya çalõşõlmõştõr. Gaz
çevrimi 30 MW, buhar çevrimi ise sistemden alõnacak buhar miktarõna göre
tasarlanmõştõr.
Gaz çevrimi bölümünde basõnç oranõ çeşitli değerler denenerek seçilmiştir. Yapõlan
hesaplar sonunda verim %36,6 çõkmõştõr. Bu da uygulama sõnõrlarõ arasõndadõr. Buhar
kõsmõ tasarõmlarõ daha çok ihtiyaca göre yapõlmõştõr.
Gaz çevrimlerinin verimlerini artõrmanõn en etkili yolu türbin giriş sõcaklõğõnõ
artõrmaktõr. Türbin giriş sõcaklõğõnõn artõrõlmasõnda kanat sorunu ortaya çõkar. Gaz
türbininde en yüksek sõcaklõk kanat malzemesinin dayanabileceği sõcaklõkla sõnõrlõdõr.
Son zamanlarda kanatlarõn seramik kaplanmasõ ve kanatlarõn kompresörden alõnan
hava ile soğutulmasõ gibi işlemlerle türbin giriş sõcaklõğõ 1425 °C’ ye
çõkabilmektedir. İleriki çalõşmalarda rejeneratörlü, ara õsõtmalõ, ara soğutmalõ gaz
çevrimi uygulamalarõnõn incelenmesi uygun olacaktõr.

Türkiye’de şu ana kadar 3 adet kombine çevrimli güç santrali kurulmuştur.

Bunlardan Bursa Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmiştir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3’tür.
Gaz türbini çevrim verimi %32,2, buhar türbini verimi de %32,2 ‘dir. Tasarõmõ
yapõlan kombine santralin toplam verimi %65.6, arabuhar alõnmamõş haldeki verimi
%45,1, gaz türbini çevrim verimi %36,6 çõkmõştõr. Toplam verimin yüksek
çõkmasõnõn sebebi atõk õsõ kazanõndan proses buharõ olarak buhar alõnmasõdõr

Kombine sistemde iki gaz türbininin egzost gazlarõ birleştirilerek bir atõk õsõ kazanõna
verilir. Bu kazandan elde edilen kõzgõn buhar bir Back-pressure buhar türbinine
gönderilmektedir. Buhar türbini de bir jeneratörü tahrik ederek elektrik üretmektedir
 82

7.1.Gaz Çevrimi Hesaplamalarõ

YO

C GT G

BT G

A.I.K

Şekil 7.1. Kombine Çevrim Tesisi Akõş

Şekil 7.2. Gaz çevrimi ve T – s diyagramõ

 83

Gaz çevrimi tasarõm parametreleri

Kompresör giriş sõcaklõğõ T1 = 288 K (15 0 C )

Kompresör giriş basõncõ P1 = 1 bar

Türbin giriş sõcaklõğõ T3 = 1573.15 K (1300 0 C )

Kompresör verimi η K = 0,88

Türbin verimi ηT = 0,91
Jeneratör verimi η J = 0,97
Yanma odasõ verimi ηYO = 0,98
Mekanik verim η M = 0,99
Elektrik gücü Pel = 30 MW

ropt. (1573,15 K)

T2 s = T1 r k −1 (7.1)

∆TKs T2 s − T1 = T1 (r ( k −1) / k − 1) (7.2)

∆TKs T1
∆TK = = (r ( k −1) / k ) (7.3)
ηK ηK

∆T4 s T3 − T4 s = T3 (1 − r (1− k ) / k − 1) (7.4)

Wnet = WT − WK = C PG ∆TT − C Pe ∆TC (7.5)

1
Wnet = ηT C PG T3 (1 − r 1− k ) / k ) − C PeT1 (r ( k −1) / k − 1) (7.6)
ηk

dWnet
Maksimum verim için = 0 koşulu sağlanmalõdõr.
dr
Şekilde basõnç oranõ verim grafiği verilmiştir. Optimum bir değer için basõnç
oranõ r = 21 alõnmõştõr. Bu değer pratik uygulamalara da uygundur.
 84

Kompresör çõkõş sõcaklõğõ

k −1
P  k
T2 s = T1  2 
 P1 
(7.8)
 k −1

P  k
∆TKs = T1  2  − 1
 P1  
 
(7.9)

∆TKs P1
∆TK = , rp =
ηK P1
(7.10)
 0,4 
∆K Ks = 288 x (21) = 399,34 K
 1,4 − 1
399,34
∆T = = 453,79 K
0,88
T2 = T1 + ∆TK = 288 + 453,79 = 741,79 K

Hava fazlalõk katsayõsõ

Yanma odasõna gönderilen fazla hava miktarõnõ gösterir. Gerçek gaz miktarõ
VGr = VGt + (n − 1)VHt

(7.11)
Nm 3 H
V Ht = 9,481
Nm 3 DG

Teorik yanma gazõ miktarõ

Nm 3G
VGt = 10,469
Nm 3 DG
 85

Gerçek gaz miktarõ için

 kJ   Nm 3 DG   kJ 
Hu   = VGr   xc p  xT [K ]
 Nm K 
3 3 3
 Nm DG   Nm DG 
(7.12)

Daha önceki bölümlerden açõklandõğõ yöntemle T = 1573 K’deki cp değeri

kJ
1,223 dir. Bunun yukarõdaki birimlere çevrilmesi gerekir.
KgK

kJ
c p = 1,223x0,7389 = 0,9037
Nm 3 K
36336,74 Nm 3 DG
VGr = 0,9037 x1573 = 25,559
Nm 3 DG
Bu değerler (6.11) denkleminde yerine konursa
25,559 = 10,469 + (n − 1) x9,841
n = 2,59
bulunur. Buradan
n = 2,6 alõnõr.
n = 2,6 ile 3. bölümde hesaplanmasõ gereken yanma ürünleri oranlarõ bulunabilir.

 Nm 3 − G 
VG = VGth + (n − 1)VHth  
 Nm − DG 
3

denklemi
 Nm 3 − G 
VGth = 10,469 
 Nm − DG 
3

 Nm 3 − H 
V Hth = 9,481 
 Nm − DG 
3

VG = 10,469 + (2,6 − 1) x9,481

 Nm 3 − G 
VG = 25,638 
 Nm − DG 
3

buradan yanma ürünleri oranlarõ:

 86

VCO2 1,00
CO2 = x100 = x100 = 3,900[%]
VG 25,638
V H 2O 1,982
H 2O = x100 = x100 = 7,731[%]
VG 25,638
WN2 7,487
N2 = x100 = x100 = 29,203[%]
VG 25,638

Kompresör işi
Kompresör işi aşağõdaki şekilde ifade edilebilir.
 k −1

WKs 1 P  k
WK = h2 − h1 = C P12 (T2 − T1 ) = = C p T1  2  − 1 (7.13)
ηK ηK  P1  
 
Kompresör verimi
h2 s − h1
ηK = (7.14)
h2 − h1

1  1, 4 −1

WK = x1,005 x 288(21) 1, 4 − 1
0,88  

WK = 456,06 kJ/kg

Türbin işi
 k −1

P  k
WTs = h3 − h4 s = C p 34 s (T3 − T4 s ) = C p 34 s 1 −  34 s   (7.15)
  P3  
 

 k −1

P  k
WT = h3 − h4 = C p 34 (T3 − T4 ) = ηT WTs = ηT C 34 1 −  4   (7.16)
  P3  
 
 1, 306 −1

  1  1, 306
 = 892,82 kJ/kg
WT = 0,91x1,223x1573 1 −  
  21  
 

Net iş
 87

Wnet = WT − WK = 892,82 − 456,06 = 436,76 kJ/kg

Yanma odasõna verilen õsõ

qYo = C p 23 (T3 − T2 ) = C p 3T3 − C P 2T2 (7.17)

qYO = 1,223x1573 − 1,08 x741,79 = 1122,97 kJ/kg

Isõl verim
WT − WK
µ GÇ = ηYOη m n j (7.18)
qYO
436,76
η GÇ = x0,99 x0,97 x0,98 = 0,366
1122,97

Verim % 36,6’dõr. Bu da gaz çevrimi için ideal bir verimdir.

Yakõt tüketimi
Gaz çevriminden toplan 30 MW elektrik üretilecektir. Buna göre
hesaplamalar yapõlõrsa aşağõdaki sonuçlar elde edilir.

Pel = MyHuη GÇ (7.19)

30.10 3 = Myx49177 x0,366

My = 1,667 kg/s
Eksoz gazõ debisi
Pel = (WT − WK ) M Gη M η J (7.20)

30 x10 3 = 436,76 xM G+Y x0,99 x0,97

M G +Y = 71,527 kg/s

M G = M G −Y − M Y = 71,527 − 1,667 = 69,860 kg/s

 88

Türbin çõkõş sõcaklõğõ

k −1
P  k
T4 s = T3  4  (7.21)
 P3 

 k −1

P  k
∆Ts = T3 1 −  4   (7.22)
  P3  
 

 1, 306−1

  1  1, 308
 = 804,966 K
∆Ts = 1573x 1 −  
  21  
 
∆T = ηT ∆Ts (7.23)

T4 = T3 − [ηT ∆Ts ]

T4 = 1573 − [0,91x804,966] = 840,48 K

T4 = 840,48 K = 567,33 0 C

0
Ekonomik olarak 500 C ve daha yüksek sõcaklõkta bulunan duman gazlarõ
0
uygundur. Sõcaklõk buhar türbininin giriş sõcaklõğõnõn kabul edileceği 540 C ve
0
ekonomiklik sõnõrõ 500 C den büyüktür. İleriki bölümlerde de açõklanacağõ gibi
çekilen buhar gücü 30 MW civarõndadõr.

7.1.1. Gaz Çevrimi İçin Elde Edilen Sonuçlar

Gaz çevriminden elde edilecek toplam güç Pel = 30 MW
Kompresör hava giriş sõcaklõğõ T1 = 288 K
Kompresör çõkõş sõcaklõğõ T2 = 741,79 K
Türbin giriş sõcaklõğõ T3 = 1573K

Türbin çõkõş sõcaklõğõ T4 = 840,48 K

Kompresör işi WK = 456,06 kJ/kg
Türbin işi WT = 895,87 K
Net iş Wnet = 439,81 kJ/kg

Sõkõştõrma oranõ r = 21
Yanma odasõna verilen õsõ q yo = 1122397 kJ/kg
 89

Gaz çevrimi õsõl verimi η GÇ = 36,6[%]

Hava fazlalõk katsayõsõ n = 2,6

İş akõşkanõ debisi M G +Y = 71,031 kg/s

Yakõt tüketimi M Y = 1,657 kg/s

Yanma gazõ debisi M G = 69,374 kg/s

Yakõt-hava oranõ f = 0,024

7.1.2. Yanma Denklemi ve Hesaplamalar

Metan yüzdesi (CH 4 ) 0,9690

Etan yüzdesi (C 2 H 6 ) 0,0090

Propan yüzdesi (C 3 H 8 ) 0,0024

Bütan yüzdesi (C 4 H 10 ) 0,0010

Petan yüzdesi (C 5 H 12 ) 0,0004

Karbondioksit yüzdesi (CO2 ) 0,0023

Azot Yüzdesi ( N 2 ) 0,1590

Üst õsõl değer (Ho) 9840 kcal / m 3

Alt õsõl değer (Hu) 8593 kcal / m 3
Teorik yanma özgül O2 gereksinimi O2 min ) 1,991 Nm 3 / Nm 3

Teorik yanma özgül yakma havasõ gereksinimi (VHth ) 9,481 Nm 3 / Nm 3

Gerçek özgül yakma havasõ gereksinimi (VH ) 24,650 Nm 3 / Nm 3

Teorik özgül yanma gazõ miktarõ (n = 1)(VHth ) 10,469 Nm 3 / Nm 3

Karbondioksit yüzdesi (%CO2 ) 3,6311

Su buharõ yüzdesi (% H 2 O ) 7,1954

Azot yüzdesi (% N 2 ) 76,1506

Oksijen yüzdesi (%O2 ) 13,0229

 90

7.2.Buhar Çevrimi Hesaplamalarõ

7.2.1.Çevrim Yapõsõ

Gaz çevriminden elde edilen yanma gazlarõna atõk õsõ kazanõnda bir miktar yakõt
gönderip yakarak istenilen sõcaklõk elde edilir. Burada elde edilen kõzgõn buhar bir
buhar türbininden geçirilerek iş elde edilir.
Isõl güç santrallerinden elde edilen net elektrik santralin gücünü oluşturmaktadõr.
Santralin gücünü hesaplarken toplam kayõplarõ çõkarmak gerekir. Toplam kayõplar;

η GS = η K η H η Çη M η J η İT ηTR (7.2.1.)

Kazan verimi, η K : Kazan verimi kazanda iş akõşkanõna aktarõlan õsõnõn

kullanõlabilen yakõt oranõna denir. Kazan kaybõ şu şekilde hesaplanõr.

1  n

ηK = 100∑ VKi n = 1.....4 (7.2.2.)
100  õ= I 

Kazan kayõplarõ VKi genel olarak yanma kaybõ VY = V1 , kazan kabuğu kaybõ

V K = V2 , baca kaybõ VB = V3 , ve işletme kaybõ V1 = V4 olmak üzere dört grupta

toplanabilir.
Hat verimi, η H : Hat verimi kazan çõkõşõ ve türbin girişi arasõnda ana buhar hattõ õsõ
kayõplarõnõ içermektedir. Çok küçük olduğundan η H genelde 1 alõnabilir.
Çevrim verimi, η Ç : Bir güç çevriminde en etken verimdir. Isõnõn mekanik enerjiye

dönüşümünde esas olan çevrim verimini belirlemektir. Çevrim verimi aşağõda gibi
yazõlabilir.

∑ (M∆htsη T )i
ηÇ = i=I
n
(7.2.3.)
∑ (Mq )k
i=I
v
 91

Burada M akõşkan debilerini, ∆hts izentropik türbin işini, ηT türbin verimini, ηV ise
iş akõşkanõna aktarõlan õsõyõ göstermektedir.
Mekânik verimi, ηM : Türbin jeneratör grubundaki sürtünme kayõplarõnõ
içermektedir. η m ≅ 0,99

Jeneratör verimi, η J : Elektrik jeneratöründe oluşan tüm kayõplarõ içermektedir.

η J = 0,97.......0,99
İç tüketim verimi, η İT : Santralde üretilen elektriğin bir bölümü kendi içinde

tüketilmektedir. Santral ile ilgili iç tüketim devreleri belirlenmelidir. Bu termik

santrallerde büyüktür. η İT = 096.......0,99

7.2.2. Isõl Güç Çevrimi İskeletinin Oluşturulmasõ

Burada uygulamaya konu olan kombine çevrim santralinin buhar kõsmõ kurulu gücü
20 MW civarõnda çõkacaktõr. Tasarõm buna göre yapõlmõştõr. Burada gereken buhar
gücü maksimum 30,9 MW’dõr.
Basõnç kademesi :3
Türbin giriş sõcaklõğõ : 540 0 C
Türbin giriş basõncõ : 60 bar
Ön õsõtõcõ sayõsõ :1

Öngörülen santralin kurulun gücü için temel tasarõm parametreleri ayrõca,

Pompa verimi : ηp ≅ 1

Türbin verimi : ηT = 0,91

Jeneratör verimi : η J = 0,97

Mekânik verim : η M = 0,99

Kazan verimi : η K = 0,90
olur.
Soğutma sistemi giriş ve çõkõş sõcaklõğõ ∆TSA = 6....10 0 C civarõnda olmalõdõr.
 92

Buna göre
∆TSA = 8 0 C

seçildi.

Santralin soğuk ucunu oluşturan yoğuşturucudaki yoğuşturucu basõnca, soğutma

suyu yoğuşturucu giriş sõcaklõğõna (TĞ ) , soğutma suyu soğutma aralõğõna (TG − TÇ ),

ve yoğuşturucu yaklaşõm sõcaklõğõna (TY ) , bağlõdõr. Şekil 6.4’de görüldüğü gibi iş

akõşkanõ yoğuşturucu sõcaklõğõ, ani basõnç değişmelerinde buharlaşmayõ önlemek için
yoğuşturma basõncõnda, doyma sõcaklõğõnõn yaklaşõk 2 0 C altõnda soğutulmaktadõr.

Türbin Giriş Değerleri ve Ön Isõtõcõlar

Besleme suyunun ön õsõtõlmasõ için türbinden çekilen arabuhar miktarlarõnõn ve bu

arabuhar miktarlarõnõn elektrik üretimine katkõlarõnõn hesaplanmasõ gereklidir. n
sayõda bir ön õsõtõcõ olan sistem nxn boyutunda bir matris denklemi biçimine
getirilerek çözülebilir. Enerji dengesi ile ilgili denklemlerin çözümü ile 1 kg/s
kondens için her ön õsõtõcõda türbin arabuhar kademelerinden çekilmesi gereken
özgül arabuhar verdileri bulunur. Yaklaşõm sõcaklõklarõ alçak basõnç ön õsõtõcõlarda
∆TYA = 5 0 C , yüksek basõnç ön õsõtõcõlarda ∆TYA = 1 − 2 0 C , karõşõmlõ ön õsõtõcõlarda

∆TYa = 2 0 C alõnabilir. Bu yaklaşõm sõcaklõklarõ ön õsõtõcõlardaki iş akõşkanõ

sõcaklõklarõ ve entalpi değerlerinin bulunabilmesi için tanõmlanmõşlardõr. Ön õsõtõcõ

soğuk akõşkan giriş-çõkõş sõcaklõğõ ve yaklaşõm sõcaklõğõna bağlõ olarak herbir ön
õsõtma için arabuhar basõncõ, arabuhar entalpisi, enerji ve kütle dengesi üzerinden de
arabuhar miktarlarõ hesaplanõr. Ön õsõtõcõlarõn enerji ve kütle dengeleri, sistem yapõsõ
nedeni ile birbirleri ile etkileşimli olduğundan, n adet ön õsõtõcõ için gerekli arabuhar
miktarõ, n adet cebirsel denklem sisteminin çözülmesiyle bulunabilir. 1 kg kondens
için, besleme suyu ön õsõtõcõlarõna gönderilecek türbin arabuhar miktarlarõ, her ön
õsõtõcõ kontrol hacmi için uygulanan enerji dengesi üzerinden hesaplanõr.

Bir adet degazör kullanõlmõştõr. Yaklaşõm sõcaklõklarõ yukarõda verilmiştir. Bu

yaklaşõm sõcaklõklarõ ön õsõtõcõlardaki iş akõşkanõ sõcaklõklarõ ve entalpilerinin
 93

bulunabilmesi için tanõmlanmõşlardõr. Ön õsõtõcõ soğuk akõşkan giriş çõkõş sõcaklõğõ ve

yaklaşõm sõcaklõğõna bağlõ olarak herbir ön õsõtma için arabuhar basõncõ arabuhar
entalpisi, enerji ve kütle dengesi üzerinden de arabuhar miktarlarõ hesaplanõr. 1 kg/s
kondens için santralde üretilen özgül elektrik yükü;
Pel = WT η M η jη İT (7.2.4)

olur. Kazanda üretilmesi gereken taze buhar verdisi

m B Pel
mT = (7.2.5.)
Wtη mη jη İT

ile hesaplanõr.
Kondenser ile ilgili hesaplamalar

Soğutma suyu giriş sõcaklõğõ :15 0 C

Soğutma suyu çõkõş sõcaklõğõ : 23 0 C
Besleme suyu sõcaklõğõ : 23 0 C
Yoğuşturucu basõncõ : 0,04 bar

Ön õsõtõcõ hesaplamalarõ

Besleme suyu giriş sõcaklõğõ : 25 0 C

Besleme suyu kazan giriş sõcaklõğõ : 35 0 C
Ön õsõtma için alõnan arabuhar sayõsõ : 1

Türbin giriş entalpisi h14 = 3517 kJ/kg

Türbin giriş entropisi s14 = 6,99 kJ/kgK

Denklem 4.30 yardõmõyla;

W h − h18
ηT = = 17 (7.2.6.)
WS h14 − h1S

h-s diyagramõnda
 94

P18 = 0,04 bar

h18 S = 2112 kJ/kg bulunur.

3517 − h18
0,91 =
3517 − 2112
h6 = 2238,45 kJ/kg

P22 = 13 bar

T22 ≈ 323 0 C

h19 = 3114 kJ/kg

h22 S = 3048 kJ/kg

Yine yukarõdaki gibi hesaplamalar yapõlõrsa;

h17 − h22
ηT =
h17 − h22 S
3517 − h22
0,91 =
3517 − 3048

h22 = 3090,21 kJ/kg

TB = T22 = 322 0 C
Maksimum basõnç ¼’ü olan P13 = 15 bar basõnca göre hesaplanmõştõr. Bu değer

uygulamalara uygun bir değerdir.

P13 = 15 bar

h13S = 3085 kJ/kg

h17 − h13
ηT =
h17 − h13 S

3517 − h13
0,91 =
3517 − 3085
h13 = 3123,88 kJ/kg

P9 = 5 bar için hesaplar yapõlõrsa

P9 = 5 bar
 95

h9 S = 2827 kJ/kg

h17 − h9
ηT =
h17 − h9 S

3517 − h13
0,91 =
3517 − 2877
h9 = 2889,1 kJ/kg

Ön õsõtõcõ degazör için türbinden çekilen arabuhar entalpisi h-s diyagramõ yardõmõyla
bulunur.
T21 = 40 0 C ’de 21 noktasõnõn özellikleri;

h21S = 2179 kJ/kg

h17 − h21
ηT =
h17 − h21S

3517 − h13
0,91 =
3517 − 2179
h9 = 2299,42 kJ/k

bulunur. Arabuhar kõsmõ da

T21 = 40 0 C

T25 = 35 0 C

T23 = 25 0 C
Türbinden çekilen arabuhar entalpisi ve diğer entalpiler
h21 = 2299 kJ/k
h20 = 146,6 kJ/k

h19 = 104,5 kJ/k

P18 = 0,04 bar

P21 = 0,073 bar

P6 = 70 bar
 96

7.2.3. Alõnan Arabuhar Miktarõ

Proses buharõ olarak 13 bar ve 323 0 C ’de türbinden m B = 36 t/h buhar alõnacaktõr.
Birim kondens başõna ön õsõtõcõlar için türbinden alõnmasõ gereken arabuhar
miktarlarõ daha önce açõklanan şekilde hesaplanabilir. Arabuhar sayõsõ az olduğundan
aşağõdaki şekilde uyarlama yapõlabilir. Bir adet degazör kullanõlmõştõr.

m7 (h21 − h20 ) = (1 − m7 )(h20 − h19 )

m7 x(2299,42 − 146,3) = (1 − m7 ) x(146,3 − 104,5)

m7 = 0,0190 kg/kg

7.2.4. Buhar Çevrimi Hesaplarõ

Daha önce gaz debisi, yanma odasõ 1 yakõt miktarõ, atõk õsõ kazanõ maksimum
sõcaklõğõ bulunmuştu. Atõk õsõ kazanõ çõkõş yani baca gazõ sõcaklõğõnõn belirlenmesi
gerekmektedir. Baca gazõ sõcaklõğõnõn baca çõkõşõnda çiğleşme noktasõnõn yani 56
0
C ’nin altõna düşmemelidir. Bu sõcaklõk da kazan çõkõşõnda 90-15 0 C civarõndadõr.
Burada 140 0 C alõnmõştõr.
Türbin işi, türbinden alõnan gerçek buhar miktarlarõ, verimler ve diğer hesaplamalara
tasarõmõn özelliğinden dolayõ bir sonraki kõsõmda değinilecektir.
Atõk õsõ kazanõndan maksimum 10 kg/s, minimum 1,7 kg/s buhar alõnacaktõr. Bu da
atõk õsõ kazanõ gücünün en az 30,9 MW olmasõ demektir.

7.3. Kombine Çevrim Sistem Yapõsõ, Hesaplamalarõ

Kombine çevrim, gaz ve buhar çevrimin karõşõmõ melez bir çevrimdir. Yüksek õsõl
verim sağlayabilmek için alõşõlmõş santrallere yeni düzenlemeler yapõlmõştõr.
Kombine çevrim uygulanmasõ çok önemli bir yeri olan bu uygulamalardan biridir.
Burada gaz akõşkanlõ bir güç çevrimi buhar akõşkanlõ bir güç çevriminin üst çevrimi
olarak kullanõlmõştõr. Çoğunlukla gaz çevrimi olarak Brayton çevrimi Buhar çevrimi
Buhar çevrimi olarak Rankin çevrimi kullanõlõr. Toplam verim her iki çevrimin ayrõ
ayrõ veriminden daha yüksektir. Gaz türbininde yan gazlarõ 500 0 C ’nin üzerinde bir
sõcaklõkta çõkar. Çõkan bu gazlardan bir alt çevrim olan buhar çevriminde bir atõk õsõ
 97

kazanõ kullanõlarak yararlanõlõr. Burada bir miktar yakõt yanma sonu gazlarõ içinde
bol miktarda bulunan oksijenle yakõlõr. Gönderilen yakõt miktarõ istenilen özelliklere
göre ayarlanõr.

Kombine santralin en büyük avantajõ yüksek verim ve yüksek güç verdisidir. Ayrõca
kombine çevrim esneklik, çabuk devreye alõnabilme, temel ve tepe yüklerde stabilite
gibi avantajlarõ da vardõr. kombine çevrimli santrallerde sentetik ve fosil yakõtlar
kullanõlabilir. Dezavantajõ ise işletmesidir. Bir santral yerine birbirine karõşmõş iki
santral söz konusudur ve daha kompleks bir yapõya sahiptir.

7.3.1. Yanma Odasõ İle İlgili Hesaplar

Gaz türbini gücü 30 MW dõr. Kazandan 323, 13 bar basõnçta 10 kg/s buhar
alõnacaktõr. Bu da

10 [kg / s ]x3090,21[kJ / kg ] = 30,902 MW

gibi bir güç demektir. İlave brülör kullanmadan elde edilebilecek maksimum güç
20MW’dõr. Bu õsõ gücünü elde etmek için ilave brülör kullanõlmalõdõr. 70 MW lõk bir
kazan gücü düşünülmüştür. Tüm hesaplar buna göre yapõlacaktõr.
II.yanma odasõ yakõt tüketimi;

Q = m II xHu + mxc p ∆T
70.10 3 = mYII x 49177 + 71,527[(1,104 x840,48) − (1,015 x373,15)]

mYII = 0,63 kg/s

II.yanma odasõ maksimum sõcaklõğõ yaklaşõk bir c p değeri seçip, denenerek bulunur.

 kg   kJ   kg   kJ 
mG1  C PG1  T1 [K ] + mY 2   Hu  
 s   kgK   s   kgK 

 kg   kJ 
= mG 2  C PG 2  T2 [K ] (7.3.1)
 s   KgK 
T2 yaklaşõk değeri için c p = 1,17 kJ/kgK olsun. Buna göre
 98

71,527 x1,105 x840,48 + 0,63 x 49177 = 72,15 x1,17 xT2

T2 = 1150 0 C

Atõk õsõ kazanõ sõcaklõğõ 600 0 C ’ye düşürülecektir. Bunu sağlamak için atõk õsõ
kazanõna yakõt ile hava gönderilecektir. Atõk õsõ kazanõ maksimum sõcaklõğõnõ
600 0 C ’ye düşürmek için gerekli hava miktarõ;
mG 2 xC PG 2 xT2 − m H xC PH xTH = TSON xC PSON xmSON (7.3.2)

42,151X 1,17 X 1150 − m H x1,05 x 288 = 873 x1,111x(72,15 + m H )

m H = 21,3 kg/s
Toplam gaz miktarõ
mGtop = mGYO1 + m H + m y 2 (7.3.3)

mGtop = 21,3 + 71,527 + 0,63

mGtop = 93,45 kg/s

7.3.2. Buhar Kõsmõ Hesaplamalarõ

Baca çõkõşõnda baca gazõ sõcaklõğõnõn doğalgazõn çiğleşme noktasõ sõcaklõğõ olan
56 0 C ’nin altõnda olmamalõdõr. Buna göre baca girişinde sõcaklõğõn 90-150 0 C
civarõnda olmasõ gerekir. Pratikte bacada sõcaklõğõn her 10 metrede 0,5 0 C azaldõğõ
kabul edilmektedir. Hesaplamalara bir önceki kõsõmdan devam edilecektir. Bilinen
veriler aşağõya tekrar edilip h-s diyagramõ ve hesaplar yoluyla diğer hesaplar
yapõlõrsa;
P17 = 60 bar

T17 = 540 0 C

P13 = 15 bar

T13 = 339 0 C

P22 = 13 bar

T22 = 323 0 C
P21 = 0,073 bar

T21 = 40 0 C
 99

T20 = 35 0 C

T6 = 35 0 C

P6 = 75 bar

P18 = 0,04 bar

T18 = 28 0 C bar

P9 = 5 bar

h17 = 3517 kJ/kg

h18 = 2238,45 kJ/kg

h13 = 3123,88 kJ/kg

h9 = 2889,1 kJ/kg

h22 = 3090,21 kJ/kg

h21 = 2299,42 kJ/kg
bulunur.

Soğutma suyu debisi

m18 x(hBg − hBÇ ) = m SS (hSSg − hSSç )

21,883 x(2238,5 − 104,5) = m ss x(96,14 − 627)

m ss = 1393 kg/s

Türbin işi
pel
= m5 x(h17 − h13 ) + (m5 + m4 ) x(h13 − h22 ) + (m5 + m4 − m B (h22 − h9 )
η mηT
+ (m3 + m5 + m5 − m B )(h9 − h21 )

+ (m3 + m4 + m5 − m B − m7 ) x(h21 − h18 ) (7.3.6)

m4 = 6 kg/s
m5 = 12 kg/s

m7 = 0,426 kg/s
 100

m3 = 4,26 kg/s

h17 = 3517 kJ/kg

h18 = 2238,45 kJ/kg

h13 = 3123,88 kJ/kg

h9 = 2889,1 kJ/kg

h22 = 3090,21 kJ/kg

h21 2299,42 kJ/kg

Bu değerler (7.3.6) da yerine konursa, türbinden elde edilen güç bulunmuş

olur.

Pelt
= 12 x(3517 − 3123,88) + 18 x(3123,88 − 3090,21) + 8 x(3090,21 − 2889,1)
0,99 x0,91

+ 12,26 x(2889,1 − 2299,42) + 11,83x(2299,42 − 2238,45)

Pel = 13408,21 kW ≈ 13,41 MW

Çevrimin buhar kõsmõndan elde edilen elektrik gücü 13,41 MW dõr.

Pompa çõkõş entalpisi ve pompa gücü

h6 = h20 + VYOG x( P6 − P20 ) (7.3.7)

P6 = 75 bar = 75.10 2 kPa

P20 = 1 bar = 1.10 2 kPa

t 6 = 35 0
C

h20 = 146,3 kJ/kg

h6 = 146,3 + 0,001006 x(75.10 2 − 1.10 2 ) = 153,74 kJ/kg

Ppompa = m2 x(h6 − h20 )

Ppompa = 22,26 x(153,74 − 146,3) = 165,61 kW

 101

7.3. Çevrimin Verimi

Kombine çevrimin toplam verimi:

PelG + Pel B + QB − Ppompa PelG + Pel B + QB − Ppompa

η KÇ = = (7.3.8)
MyxHu ( M YI + M YII ) xHu

30.10 3 + 13408 + 30902 − 166

=
(1,667 + 0,63) x 49177
η KÇ = 0,656(= %65,6)

Atõk õsõ kazanõndan buhar alõnmadõğõnõ kabul edilerek bir elektrik verimi elde
edilecek olursa, (7.3.6) ve (7.3.8) denklemi yeniden düzenlenir.
pel
= m5 x(h17 − h13 ) + (m5 + m4 ) x(h13 − h9 ) + (m5 + m4 + m B (h9 − h21 )
η mηT
+ (m3 + m5 + m5 − m7 )(h21 − h17 ) (7.3.9)

Pel
= 12 x(3517 − 3123,88) + 18 x(3123,88 − 2889,1) + 22,26 x(2889,1 − 2299,42)
0,99 x0,91

+ 21,83 x(2299,42 − 2238,45)

Pel = 21081,72 MW

PelG + Pel B − Ppompa

η KÇ =
MyxHu

30.10 3 + 21081 − 166

(1,667 + 0,63) x 49177
η KÇ = 0,451(= %45,1)

Bu kombine çevrimden buhar alõnmadõğõ zamanki verimidir. Bu değer kombine

çevrim santrali verimi için biraz düşüktür. Bu da sadece sistemin dizayn özelliğine
bağlõ bir özelliktir. Optimum şartlara göre değil de ihtiyaç duyulan buhara ve
elektriğe göre bir dizayn yapõlmõştõr. Sistem ilave brülör kullanarak verimi düşük
olan buhar çevrimi özelliğine kaymõştõr.
 102

7.3.4. Kombine Çevrim Tasarõm Parametreleri

Kurulu güç (elektrik gücü) : 43 MW

Kurulu güç (maksimum elektrik gücü) : 51 MW
Yõllõk üretim (Fy = 1) : 3,80254 x10 8 kWhe
Kullanõlan yakõt : Doğalgaz
Yõlõk yakõt ihtiyacõ (Fy = 1) : 98,035 x 10 6 m 3
Yakõt alt õsõl değeri : 49177 kJ/kg
Kombine santral verimi (õsõ+elektrik) : % 65,6

7.3.4.1. Gaz türbini çevrimi tasarõm parametreleri

Üretilen elektrik : 30 MW
Yakõt tüketimi : 1,667 kg/s
Türbin giriş sõcaklõğõ : 1573,15 K
Türbin çõkõş sõcaklõğõ : 840,48 K
Kompresör giriş sõcaklõğõ : 288 K
Kompresör çõkõş sõcaklõğõ : 741,79 K
Çevrim verimi : %36,6
Kompresör işi : 456,06 kJ/kg
Türbin işi : 892,82 kJ/kg
Net iş : 436,76 kJ/kg
Yakõt-hava oranõ : 0,024
Sõkõştõrma oranõ : 21
Hava fazlalõk katsayõsõ : 2,6
Yanma gazõ debisi : 71,527 kg/s
II. yanma odasõ yakõt tüketimi : 0,63 kg/s
Toplam yakõt tüketimi : 2,297 kg/s
Kompresör verimi : 0,88
Türbin verimi : 0,91
Jeneratör verimi : 0,97
 103

Yanma odasõ verimi : 0,98

Mekanik verim : 0,99

7.3.4.2. Buhar türbini çevrimi tasarõm parametreleri

Elektrik gücü : 13 MW
Elektrik gücü (maksimum) : 21 MW
Atõk õsõ kazanõ yakõt tüketimi : 0,63 kg/s
Türbin giriş sõcaklõğõ : 540 0 C
Türbin giriş basõncõ : 60 bar
Besleme suyu atõk õsõ kazanõ giriş sõcaklõğõ : 35 0 C
Türbin çõkõş basõncõ : 0,04 bar
Türbin orta basõnç giriş basõncõ : 15 bar
Türbin orta basõnç giriş sõcaklõğõ : 339 0 C
Türbin düşük basõnç giriş basõncõ : 5 bar
Türbin alçak basõnç giriş sõcaklõğõ : 216 0 C
Türbinden alõnan proses buharõ miktarõ : 36 ton/h
Türbinden alõnan proses buharõ sõcaklõğõ : 323 0 C
Türbinden alõnan proses buharõ basõncõ : 13 bar
Türbinden alõnan degazör buharõ sõcaklõğõ : 40 0 C
Türbinden alõnan degazör buhar basõncõ : 0,073 bar
Türbinden alõnan degazör buhar miktarõ : 0,427 kg/s
Çevrimde dolaşan toplam buhar miktarõ : 22,26 kg/s
Türbin orta basõnç buhar giriş miktarõ : 6 kg/s
Türbin düşük basõnç buhar giriş miktarõ : 4,26 kg/s
Türbin yüksek basõnç buhar giriş miktarõ : 12 kg/s
Türbin verimi : % 91
Jeneratör verimi : % 97
Ön õsõtõcõ sayõsõ :1
Baca gazõ çõkõş sõcaklõğõ : 140 0 C
Soğutma suyu miktarõ : 1393 kg/s
 104

7.4. ATIK ISI KAZANLARI

Sistemin gereksinimlerine göre sõcaklõk ve basõnç değerlerinde optimum buhar

üretimini sağlamak için egzost gazõ devresine konulan atõk õsõ kazanõ yatõrõm
maliyetini, işletme maliyetini ve toplam çevrim verimini etkileyen en önemli
elamanõdõr.

Doğal yada cebri dolaşõmlõ, tek, ikili yada çok basõnç sistemli ve ilave yanmalõ yada
yanmasõz sistemler gibi farklõ kombinasyonlarda kullanõlõr.

Doğal dolaşõmlõ sistemlerde borular dikey konumda olup gaz akõşõ yönüne diktir.
Dolaşõm oranõnõn yaklaşõk olarak 15:1 ve daha yüksek olmasõ borularõn uzun ömürlü
olmasõna, borulardaki suyun aralõk derecesindeki hassasiyetin azalmasõna ve yük
değişikliklerinde dolaşõmõn kendini kompanse etmesini sağlar.

Cebri dolaşõmlõ kazanlarda ise dolaşõm oranõ daha düşüktür. Borular yataydõr ve gaz
akõşõ borulara dik olacak şekilde yukarõya doğrudur. Bu sistemler daha dar alan
kaplarlar ve soğuktan devreye girişleri daha kõsadõr.

Tek basõnçlõ sistemde egzost gazõndan alõnabilen enerji gaz sõcaklõğõnõn buharõn
doyma sõcaklõğõnõn altõna indirilememesinden dolayõ sõnõrlõdõr. Çok basõnçlõ
sistemlerde ise değişik doyma sõcaklõklarõna bağlõ olarak õsõ çekildiği için daha fazla
enerji geri kazanõlabilir.

Gaz türbinleri egzost gazõnda genellikle % 13-17 civarõnda oksijen bulunur. Atõk õsõ
kazanõna yerleştirilen bir brülör ile egzost gazõnõn sõcaklõğõ yükseltilerek buhar
üretim kapasitesi 3-4 kat artõrõlabilir.

Boru demetleri arasõndan geçen egzost gazõnõn yüksek direnç kayõp neden olacak
şekilde tasarõmlarõ, atõk õsõ kazanõnõn maliyetini düşürür ancak aynõ zamanda, türbin
performansõnõ da düşürür. Her 25 mmss direnç kaybõ, türbinin güç çõkõşõnda
 105

% 0,25’lik bir performans kaybõna neden olur. Genelde egzost gazõ direnç kaybõ
250-305 mmss’dur
.
7.4.1. Atõk Isõ Kazanõ Tasarõm Özellikleri

Sõcaklõk Profili : Kõsaca, atõk õsõ kazanõnõn sõcaklõk dağõlõmõ gösterir. Tek basõnç
sistemli bir atõk õsõ kazanõnõn sõcaklõk profili .

Yakalama sõcaklõğõ ( Pinch ) : Yakalama sõcaklõğõ, buhar üretim demeti

bölümünden çõkan gazõn sõcaklõğõ ile buharõn doyma sõcaklõğõ arasõndaki farktõr.
Sistem tasarõmõnda önemli rol oynar. Düşük yakalama sõcaklõğõ değerleri, buhar
üretim miktarõnõ arttõrmakla birlikte õsõ yüzeylerinin ve sistemin maliyetinin
artmasõna neden olur. Optimum bir değere ulaşmak için elde edilecek buhar miktarõ
ile sistem maliyetinin birlikte düşünülüp iterasyon yapõlmasõ gereklidir.

Yaklaşma Sõcaklõğõ ( Approach ): Kõzdõrõcõ için bu değer gazõn giriş sõcaklõğõ ile
kõzdõrõcõdan çõkan buhar sõcaklõğõ arasõndaki farktõr. Ekonomayzer için ise buharõn
doyma sõcaklõğõ ile ekonomayzerden çõkan suyun arasõndaki farktõr. Düşük kõzdõrõcõ
yaklaşma sõcaklõğõ yada yakalama sõcaklõğõ gibi yüzey alanlarõnõn artmasõna ve
dolayõsõyla da maliyetin artmasõna neden olur. Ekonomayzer yaklaşma sõcaklõğõnõn
belirlenmesinin en büyük yararõ ise ekonomayzerde buhar üretilmesini engelleyecek
şekilde bir tasarõma olanak sağlamasõdõr. Ekonomayzerde buhar oluşumu, boru
demetleri içerisinde suyun dengesiz dağõlõmõ, borularõn buhar tarafõndan bloke
edilmesi, dram seviyesi dengesinin bozulmasõ gibi istenmeyen durumlara neden olur.
Bu da ekonomayzerin dolayõsõyla da sistemin performansõnõ etkiler.

Aşağõdaki yakalama ve yaklaşma sõcaklõk değerleri tecrübelerle elde edilmiş olup

ekonomik ve teknik olarak olumlu sonuçlar vermektedir. Bu değerler tasarõma göre
daha düşük yada daha yüksek alõnabilir.
Yakalama Sõcaklõğõ ( Pinch ) :11-28 °C
Kõzdõrõcõ Yaklaşma Sõcaklõğõ ( Approach ) : 2O-3O °C
Ekonomayzer Yaklaşma Sõcaklõğõ ( Approach ) :6-15 °C
 106

Ekonomayzer Girişi Suyu Sõcaklõğõ : Ekonomayzer giriş suyu sõcaklõğõ düşük

sõcaklõk korozyonunu engelleyecek şekilde belirlenmelidir. Eğer suyun sõcaklõğõ gaz
çiğlenme noktasõndan düşük ise boru yüzeyinde sülfirik asit yada hidrokrolik asit
oluşur ve korozyona neden olur. Çiğlenme noktasõ gaz içerisindeki kükürt miktarõna
bağlõ olarak değişir.

Gaz Kanallarõ ve Kazan Duvarlarõ : Atõk õsõ gaz kanallarõ ve duvardaki basõnç
yaklaşõk 380 mmss basõnca kadar çõkabilir. Dõş yüzey sõcaklõklarõ,25 °C ortam
sõcaklõğõnda 60 °C’nin altõnda olacak şekilde düşünülür ve buna göre izole edilirler.İç
yüzeyleri ise izolasyon malzemesinin egzost gazõ tarafõndan süpürülmesi için aşõnma
plaklarõ ile kaplanõr.

7.4.2. Sistemdeki Atõk Isõ Kazan Dizaynõ

Kombine sistemde iki gaz türbininin egzost gazlarõ birleştirilerek bir atõk õsõ kazanõna
verilir. Bu kazandan elde edilen kõzgõn buhar bir Back-pressure buhar türbinine
gönderilmektedir. Buhar türbini de bir jeneratörü tahrik ederek elektrik üretmektedir.
( 2,21 ) Sistemin teknik verileri õsõ hesaplarõ aşağõda görülmektedir.

Egzost gaz debisi :42,2 kg/s

Egzost gaz sõcaklõğõ :486 °C
Egzost gaz entalpisi :524,88 kjkg
Dram şartlarõ :40 bar, 250 °C şartlarõnda buhar seçildi.
Buhar debisi :4,5 kg/s
Kõzdõrõcõ yaklaşõm ( Approach ) sõcaklõğõ :30 °C ( kabul )
Yakalama ( Pinch ) sõcaklõğõ :12 °C ( kabul )

Bu değerlere göre ,
 107

Kõzdõrõcõda bir miktar basõnç kaybõ olacaktõr. Buna göre kõzdõrõcõdan çõkan buharõn
şartlarõ ;

T= 486 – 30 = 456 °C , 37 bar ve 3346,62 kJ/kg

Dramdan çõkõp kõzdõrõcõya giden doymuş buharõn şartlarõ ;

T = 250 °C, 40 bar ve 2800,34 kJ/kg

Evapotördeki ve dramdaki basõnç kayõplarõ göz önüne alõndõğõnda ekonomayzerden

suyun çõkõş şartlarõ ;

T = 250 °C, 48 bar 108,76 kJ/kg

Kõzdõrõcõdan çõkan kõzgõn buharõn türbine gidinceye kadar basõncõnda ve sõcaklõğõnda

bir miktar düşme olacaktõr. Bu miktar buhar da dearetör ‘e gönderilecektir.buna göre
türbine giden buhar şartlarõ ;

T = 450 °C, 35 bar ve 3337,970kj/kg, 4,41 kg/s, Çõkõş şartlarõ ise

P = 0,2023 bar, 60,3 °C 2608,69 kJ/kg

Bu değerlere göre türbin çõkõşõ 3214 kW ‘ tõr.

Dişli sistemi verimi µg= 0,98 ve jeneratör verimi µj = 0,965 olduğuna göre elektik
çõkõş

BTÇ = 3214 x 0,98 x 0,965 = 3039,95 kg/s

Türbinden çõkan buharõn yoğunlaştõrõlmasõ gereklidir. Yoğunlaşan buharõn şartlarõ ;

P = 0,2023 bar, 57,3 °C ve 239,95 kJ/kg 4,41 kg/s

 108

Buharõn kullanõlmasõ için kullanõlan soğutma kulesinin şartlarõ ;

Giriş : 5 bar, 34,3 °C ve 144,23 kj/kg

Çõkõş :5 bar, 54,3 °C ve 227,81 kj/kg

Q = msk . ( 227,81 -143,68 ) = 4,41 x ( 2608,69 – 239,95 )

msk = 447 t/h Soğutma kulesi suyu debisi.

7.4.2.1. Dearetör Isõl Dengesi

Dearetör sõcaklõğõ genelde bu tip sistemlerde 102 -108 °C civarõndadõr. Dearetörden

çõkan su, dearetöre giden suyu bir õsõ değiştiricide õsõtõr. Dearretöre giden suyun 90 C
‘de õsõtõldõğõ kabul edilirse . Dearetörden çõkan suyun sõcaklõğõ ;

( 0,3 x 3337,97 +15,87 x 377,82 ) / 16,17 = 432,2 kJ/kg => 103 °C

( 377,28 – 240,28 ) x 4,41 = ( 435,5 –hgs ) => hgs = 300,1 kJ/kg = > 71 °C

7.4.2.2. Ekonomayzerdeki Isõl Denge

Q = (1085,76 – 300,1 ) x 4,5 = 42,2 x ( 283, 7 – h ) => h =199,9 kJ/kg

7.4.2.3. Kõzdõrõcõdaki Isõl Denge

Q = ( 3346,62 -- 2800,34 )x 4,5 = 42,2 x ( 524,88 – h) => h= 466,63 kJ/kg =>431 °C

7.4.2.4. Evaporatördeki Isõl Denge

Q = ( 2800,4 – 1085,8 ) x 4,5 = 42,2 x ( 466,3 – h ) => h = 283,7 kJ/kg => 263 °C
 109

Türbin çõkõşõ :3040 kW

İç tüketim :30 kW
Net Elektrik Üretimi : 3010 kW
Senelik net Elektik Üretimi:25.284.000 kWh/yõl
Toplam Üretilen Elektrik :104.092.800 kWh / yõl
Türbin Yağ Tüketimi :0,2 Lt/ h

Türbin soğutma sularõndan da alan õsõtmasõnda yararlanõlmaktadõr. Bu değer 5200

kWh’ tõr. Baca gazõ sõcaklõğõ da 120°C ‘ ye düşürüldüğünde elde edilen õsõ ;

Q = 42,2 x 1,08 x ( 196-120 ) = 3464 kWh

Isõ gücü : 5200 + 3464 = 8664 kWh

7.5.Tasarõmõ Yapõlan Kombine Çevrim Santralõn ekonomik Analizler

7.5.1. Mevcut Durumun Belirlenmesi

Ekonomik analizler alõnõn verilerin birbirleri arasõnda zaman farkõ olduğu ve daha
geçerli ve sağlõklõ sonuç alõnacağõndan Amerikan Dolarõ olarak yapõlacaktõr. Mart
2000 tarihinde elektrik fiyatlarõ aşağõdaki gibidir.

06.00-17.00 arasõ elektrik fiyatõ : 27 220 TL/kWh = 0,047435 $kWh

17.00-22.00 arasõ elektrik fiyatõ : 43 160 TL/kWh = 0,075212 $kWh
22.00-06.00 arasõ elektrik fiyatõ : 17 250 TL/kWh = 0,030061 $kWh
Toplam elektrik gideri
MTEG = 33163884 x 0,047435 + 12138204 x 0,075212 + 16757478
X 0,030061 = 2989814 $
 110

Mevcut durumdaki buhar gideri

1 kg buhar maliyeti
BG = 0,014761 $/kg
Buna göre yõllõk toplam buhar gideri
KYTBG = 1472528 $

7.5.2. Santralin Kurulum Maliyeti

Kombine çevrimli bir santral için kurulum ve işletme maliyeti için 600 $/kW
alõnarak hesaplar yapõlacaktõr. Bursa doğalgaz santrali 512 000 000 $’a kurulmuştur.
Santralin gücü 1410 MW’dõr. Bu santralin kurulum maliyeti 363,1 $/kW’dir. Yalnõz
bu santral tasarõmõ düşünülen santrale göre çok büyük bir santraldir. Yapõlan
araştõrmalar neticesinde 600 $/kW kurulum ve işletme maliyeti için uygun bir değer
olur. sistemin arabuhar alõnmadõğõ haldeki durumu gözönüne alõnacaktõr. Daha
önceki bölümlerden;

PKÇ = 30.10 3 + 21081 = 51.10 3 kW

Toplam yatõrõm maliyeti

 $ 
TYG = 600 x   x51.10 3 [kw] =
 kW 
TYG = 30600000$

7.5.3.Yakõt tüketimi ve giderleri

Fy = 0,8 alarak işlemler yapõlõrsa yõllõk yakõt tüketimi

 kg   Nm 3 
TY = ( M YI + M YII )   xFyx[−]xv  
 s   kg 

 kg   Nm 3  s
= (0,63 + 1667)   x0,8[−]x1,3534   x31536000  
 s   kg  a

 Nm 3 DG 
TY = 78430280 
 a 
 111

olarak bulunur.

BOTAŞ’õn elektrik üretimi için kesintisiz, yõllõk 50.10 6 - 100.10 6 Nm 3 doğalgaz

$
için verdiği tarife 0,14755 dür. Buna göre yõllõk yakõt gideri,
Nm 3
TYYG = 78 430 280x0,14755 = 11 572 614 $
olur.
Buhar almalõ durumda santralin toplam gücü
Pel1 = 30.10 3 +13408,21 – 166 = 43242,21 tW
Buhar almalõ durumda yõllõk elektrik üretimi
E1 = 43242,21x8760 = 378 801 760 kWh
Buhar alõnmadõğõ durumda santralin toplam gücü
Pel1 = 30.10 3 +21081,72 – 166 = 50915,72 kW
Buhar alõnmadõğõ durumda yõllõk elektrik üretimi
E 2 = 50915,72x8760 = 446 021 707 kWh
Yõllõk elektrik tüketimi
ET = 99 373 440 kWh
Elektrik fazlalõğõ
EF = E1 -ET = 378 801 760 – 99 373 440
EF = 279 428 320 kWh

Bu elektrik fazlalõğõ TEDAŞ’a %8 indirimle satõlacaktõr. TEDAŞ’õn tarifesi 0,06840

$/kWh dir ki bu tarif müşterilerine uyguladõğõ en ucuz tarife idi. Satõlacak elektrik
fiyat 0,06293 $/kWh dõr. Yõllõk kâr ise
$
YEK = 0,06293x279 428 320 = 17 584 424
a
 112

7.5.3.Amortisman Oranõ ve Kâr Zarar Durumu

Yõllõk faiz % 7 ile amortisman oranõ n A = 15 yõl ile

Fx(1 + F ) n A 0,07 x(1 + 0,07)15

AO = = = 0,1098
(1 + F ) n A − 1 (1 + 0,07)15 − 1

Geri ödeme süresi 15 yõl düşünülmüştür. Yõllõk amortisman

YA = AOxTY = 0,1098 x30,6.10 6
YA = 3359715$ / a

Yõllõk net gider

TYNG = YYG + YA – YTG
TYNG = 11 572 614 + 3 359 715 – 4 462 906
TYNG = 10 469 423 $/a
Toplam elektrik ve buhar gideri
TG = 2 989 814 + 1472528 = 4 462 242
İdi. Buna göre yõllõk toplam net kar
YTNK = YEK – TYNG
YTNK = 17 584 424 – 10 469 423
YTNK = 7 115 001 $
Santralin geri ödeme süresi
SGÖZ = TYG/YTNK
= 30 600 000 / 7 115 001
SGÖZ = 4,3 yõl
 113

8. ARAŞTIRMA BULGULARI

Türkiye giderek artan bir enerji darboğazõna girmektedir. Enerji kaynaklarõnõn

büyük bir kõsmõ ithal edilmektedir. Gerek ekonomik , gerek çevresel sebeplerden
dolayõ enerji kaynaklarõnõn en verimli bir şekilde kullanõlmasõ gerekir. Türkiye’nin
kõsa vadede elektrik enerjisinin karşõlanmasõ sorununa en önemli çözüm kombine
santraller kurmaktõr. Bunun temel yakõtõ da doğalgazdõr. Doğalgaz ise ithal edilen bir
yakõttõr. Bu yakõtõn en verimli şekilde kullanõlmasõ gerekir. Bu yüzden yakõttan en
fazla nasõl yaralanõlabiliyorsa o şekilde kullanõlacak tasarõmlar yapõlmaktadõr.
Sistemin tasarõmõ yapõlõrken mevcut sistemler göz önünde bulundurularak gerçek ve
uygulanabilir değerlere ulaşõlmaya çalõşõlmõştõr. Gaz çevrimi 30 MW, buhar çevrimi
ise sistemden alõnacak buhar miktarõna göre tasarlanmõştõr.
Gaz çevrimi bölümünde basõnç oranõ çeşitli değerler denenerek 21 seçilmiştir.
Yapõlan hesaplar sonunda verim %36,6 çõkmõştõr. Bu da uygulama sõnõrlarõ
arasõndadõr. Buhar kõsmõ tasarõmlarõ daha çok ihtiyaca göre yapõlmõştõr.

Gaz çevrimlerinin verimlerini artõrmanõn en etkili yolu türbin giriş sõcaklõğõnõ

artõrmaktõr. Türbin giriş sõcaklõğõnõn artõrõlmasõnda kanat sorunu ortaya çõkar. Gaz
türbininde en yüksek sõcaklõk kanat malzemesinin dayanabileceği sõcaklõkla sõnõrlõdõr.
Son zamanlarda kanatlarõn seramik kaplanmasõ ve kanatlarõn kompresörden alõnan
hava ile soğutulmasõ gibi işlemlerle türbin giriş sõcaklõğõ 1425 °C’ ye
çõkabilmektedir. İleriki çalõşmalarda rejeneratörlü, ara õsõtmalõ, ara soğutmalõ gaz
çevrimi uygulamalarõnõn incelenmesi uygun olacaktõr.

Türkiye’de şu ana kadar 3 adet kombine çevrimli güç santrali kurulmuştur.

Bunlardan Bursa Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmiştir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3’tür.
Gaz türbini çevrim verimi %32,2, buhar türbini verimi de %32,2 ‘dir. Tasarõmõ
yapõlan kombine santralin toplam verimi %65.6, ara buhar alõnmamõş haldeki verimi
%45,1, gaz türbini çevrim verimi %36,6 çõkmõştõr. Toplam verimin yüksek
çõkmasõnõn sebebi atõk õsõ kazanõndan proses buharõ olarak buhar alõnmasõdõr. Eklerde
 114

Hamitabat Termik Santrali ve Bursa Doğal Gaz Çevrim Santrali verileri

gösterilmiştir. Enerjinin en verimli şekilde kullanõlmasõ ülkemize yetecek enerjinin
en kõsa zamanda sağlanmasõ birinci hedeftir. Tasarruf, verimliliğin arttõrõlmasõ, kõsa
sürede enerji üretim hatlarõnõn kurulmasõ gerekir. Mevcut sistemlerimizin verimi
düşük kayõplar fazladõr.verimi yükseltmek için mevcut santrallara kombine çevrim
dönüşümü yapõlabilir. Bu çalõşmada da görüldüğü gibi bu tür santrallarõn verimliliği
yüksek ve kõsa sürede işletmeye alõnabildiğinden avantajlõdõr.
 115

9. TARTIŞMA VE SONUÇ

Ülkemiz ekonomisini yakõndan ilgilendiren, yatõrõm ve üretim maliyetleriyle

ekonomik gelişimi, sanayi üretimini ve toplumsal yaşamõ olumsuz şekilde etkileyen
elektrik enerjisinin temini ve üretimi ile ilgili projelerin yatõrõm kararlarõ alõnmadan
önce ciddi ve sağlõklõ duyarlõlõk analizlerine dayalõ ekonomik analiz ve
değerlendirmelerin yapõlmasõ ülkemizin yararõ açõsõndan büyük önem arz etmektedir.

Bir değere getirilmiş birim enerji üretim maliyetinin kredi faiz oranlarõyla değişimi
Şekil 5.5.’de görülmektedir. Görüleceği üzere i ≥ % 2 durumunda alternatif tesisler
içinde en ekonomik olanõ ülkemizdeki fiyatlarla doğal gaz kullanan kombine çevrim
tesisidir. Ancak, doğal gaz fiyatlarõnõn OECD ortalamasõna ulaşmasõ durumunda i ≥
% 8 şartõnda yerli kömür, i ≥ %4,5 şartõnda ithal kömür,i ≥ %3 şartõnda OECD
ortalama fiyatõ ile kömür kullanan buhar tesisi, i ≥ % 4 şartõnda ise nükleer tesis,
kombine çevrim tesisine göre daha ekonomik görülmektedir. Kömür yakõtlõ ve
nükleer tesis aralarõnda mukayese edildiğinde, yerli kömür kullanan buhar tesisi daha
ekonomiktir. Ancak ithal kömür kullanan buhar tesisi daha ekonomiktir. Ancak ithal
kömür kullanõlmasõ halinde i ≥ %3 şartõnda, OECD ortalama fiyatõ ile ithal kömür
kullanõlmasõ halinde ise ≥ %5 şartõnda nükleer tesis daha ekonomiktir denilebilir.

Yapõlan duyarlõlõk analizi çerçevesinde,göz önüne alõnan ekonomik parametrenin

enerji üretim maliyeti üzerindeki etkisi incelenirken diğer parametreler Tablo 5.1. ‘de
öngörülen değerler olarak alõnarak sabit tutulmuştur. Ancak tüm etken parametrelerin
eş zamanlõ etkileri dikkate alõnarak daha kapsamlõ ve açõklayõcõ sonuçlar elde
edilebilir. Bu amaçla, her bir alternatif için yakõt fiyat eksalasyonu ve tesis gücünün
etkilerinin birlikte görüldüğü ekonomik çalõşma bölgelerinin belirlenmesi ile
yetinilmiştir. ( Şekil 5.7. ve Şekil 5.8. ) Ekonomik bölge araştõrmasõnõn sonuçlarõnõ
özetleyen bu şekiller yardõmõyla, tesis gücü ve yakõt fiyat eskalasyonuna göre birim
enerji üretim maliyeti yönünden hangi alternatif güç üretim tesisinden daha
ekonomik olduğu kolaylõkla tesbit edilebilir.
 116

Son yõllarda özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çevreye karşõ

duyarlõlõğõn artmasõ neticesinde oluşturulan regülasyonlar nedeniyle fosil yakõtlõ
termik santrallarda yeni arayõşlara girilmiş ve bir yandan çevreyi en az kirletecek
yeni teknolojiler uygulanmaya konulurken diğer taraftan yüksek verimle çalõşarak
Avrupa ülkelerinde birçok mevcut kömür yakõtlõ buhar santralõ kombine çevrim
santralõna dönüştürülmüştür.

Yüksek verim nedeniyle üretilen birim elektrik enerjisine karşõlõk CO2 emisyonu
daha düşük olmaktadõr. Katõ madde emisyonu sõfõr, NOx emisyonu her türlü limt
değerin altõnda, çok düşük konsantrasyonlarda tutulabilmektedir. SOx emisyonu ise
doğal gaza bağlõ olarak sõfõr veya ihmal edilebilecek kadar düşük
konsantrasyonlardadõr. Bu nedenle fosil yakõtlõ santrallar içerisinde kombine çevrim
santrallarõ çevreyi en az kirleten santrallar olarak kabul edilmektedir.

Bununla birlikte, doğal gazõn yeterli miktarda temin edilmesi durumunda gerek ilk
yatõrõm maliyetinin düşük olmasõ , gerek yüksek verimi ve ekonomikliği, gerekse
çevreye dost özellikleri nedeniyle kombine çevrim santrallarõ tercih edilmelidir.

Türkiye’de şu ana kadar 3 adet kombine çevrimli güç santrali kurulmuştur.

Bunlardan Bursa Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmiştir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3’tür.
Gaz türbini çevrim verimi %32,2, buhar türbini verimi de %32,2 ‘dir. Tasarõmõ
yapõlan kombine santralin toplam verimi %65.6, arabuhar alõnmamõş haldeki verimi
%45,1, gaz türbini çevrim verimi %36,6 çõkmõştõr. Toplam verimin yüksek
çõkmasõnõn sebebi atõk õsõ kazanõndan proses buharõ olarak buhar alõnmasõdõr.
 117

KAYNAKLAR

Acar, H.İ., Keçeciler, A., Duman, N., 2000. Doğal Gazõn Tanõtõmõ, Rezervleri,
Özellikleri ve Kullanõm Alanlarõ. Termodinamik Dergisi, Sayõ: 90, 74-79, İstanbul.

”Aliağa Özelinde Termik Santraller ve Çevre”, ÇMD Bilimsel – Teknik Araştõrma

Komisyonu, Nisan 1992.

TEK, 1987, 1350 MW Ambarlõ Doğalgaz Kombine Çevrim Santralõ.

Aybers N., 1990 “Nükleer Enerji Çevre ve Ekonomiye İlişkileri” , Türkiye 5. Enerji
Kongresi Teknik Oturum Tebliğleri No.4.

Batõlõ, M., 2001. Sektör Değerlendirilmesi. Tesisat Dergisi, Sayõ:61, 28s, İstanbul.

Bozkurt, G., 1994. Elektrik Sektöründe Nükleer Santrallarõn Yeri, Alternatifleri İle
Ekonomik Ve Çevre Açõsõndan Karşõlaştõrõlmasõ, İzmir.

Büyüktür , A.R., 1995, “Termodinamik, Uygulama Esaslarõ” , Cilt 2, Birsen

Yayõnevi, 3, Baskõ İstanbul.

Durmaz, A., 1983. ” Bileşik Isõ Güç Santralleri ve Enerji Tasarrufundaki Önemi”
ODTÜ Isõlmaren Yayõnlarõ, No.2, Ankara.

ENERJİ İSTATİSTİKLERİ, 1994. Türkiye 6. Enerji Kongresi, İZMİR.

“Enerji” Dergisi, Yõl:3, Sayõ:9,kasõm 1998

“Enerji” Dergisi, Yõl:3, Sayõ:10,kasõm 1998

“Enerji” Dergisi, Yõl:3, Sayõ:11,kasõm 1998

 118

Enerji İstatistikleri, Türkiye 5. Enerji Kongresi, 22-26 Ekim 1990, Ankara.

”1988 Enerji Raporu” Mayõs 2000., Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi
Eriten, N., 1997 Araştõrõlmasõ. S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi,
89s.Isparta.

Esin J.,1993 “Refurishement of Power Plants Considering Enviromental

Requirements- Turkish Case”, Workshop on Possibilities of Refurbishing Fossil –
Fired Power Station Taking Into Acount Env. Requirements”

Forsberk C.W., 1982 Regional Waste Treatment with Underground Monolith

Disposal for All LHG Nuclear Wastes” ,Nuclear Technology Vol.59 Oct.

Genceli, O.F., “Buhar Kazanlarõ, Konstrüksiyon ve Yardõmcõ Elemanlarõ”, Birsen

Yayõnevi

Göktepe G., 1990. “Enerji ve Çevre Politikalarõnõn Etkileşimi”, Türkiye 5. Enerji

Kongresi Teknik Oturum Tebliğleri No.4.

Gülay Y. ve Ark., 1990. “Enerji Üretiminde Çevre Sorunlarõ ve Nükleer Enerji”,

Türkiye 5. Enerji Kongresi Teknik Oturum Tebliğleri No.4.

Hileman B., 1982, “Nuclear Waste Disposal”, Environmental Sci. Tekhnol, Vol.
16, No.5
ICOLT 17., 1991. Congress on Large Dams. Proposal Book.
Kalina A.I., 1983. Combinet Cycle and Waste Heat Recovery Power System Based
on a Novel Thermo Dynamic Energy Cycle Utilizing Low Temparature Heat for
Power Generation, ASME (pap.) No. 83-JPGC-GT-3

Kalina A.I.,1984. Combinet Cycle System with Novel Botottoming Cycle,

ASME(pap.) No. 84-GT-173, Kaya Oğuz, Gaz türbini Atõk Isõ Kazanlarõ, Babcock
 119

Wilcox Gama Kazan Teknolojisi A.Ş., 1995

Kõlõnç, C., “Buhar Türbinleri”, TEK Eğitim Dairesi Başkanlõğõ

”Nükleer Santraller Belgeseli”, TV1, 1989.

Onat, K., Arõsoy, A., Genceli, F., 1996. “Buhar Kazanlarõnõn Isõl Hesaplarõ” İstanbul.

Şahin, B., Tekin, N., 1993. Gaz Türbinlerinde Su Buharõ Enjeksiyonun Termal
Verime Etkisi, YTÜ Dergisi.
TEK Türkiye Kurulu Gücü-Üretimi-Tüketimi 1993 Geçici Değerleri Nisan 1993.

TEKNİK OTURUM TEBLİĞLERİ 2, Türkiye 6. Enerji Kongresi, İZMİR,17-22

Ekim 1994

TEKNİK OTURUM TEBLİĞLERİ 5, Türkiye 6. Enerji Kongresi, İZMİR,17-22

Ekim 1994

TMMOB, 1994. Halkõn Kullanõmõ için Doğal Gaz Temel Bilgileri Kitabõ. TMMOB
Makine Mühendisleri Odasõ Yayõn no: 167 1s, İstanbul.

Trakya Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali, Fizibilite Raporu, TEK,

Ref. No. 15.34/TDES,1984

Van Waylen, J.G., 1985 “Fundementals of Clasical Thermodynamics” Jhon Wlay

and Sons, 3rd ed.
Yõlmaz Ö., Koçeri A.Ü., 1994. ” Çevre ile Dost Sistem: Hidroelektrik Enerji”, 1.
Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu.

Yõlmaz Ö., 1989. “Radioactivite in Atmosphre”, ODTÜ Araştõrma Çalõşmasõ.

 120

Yurteri C. , 1993. ”Environmantel Impcats of Thermal Power Plants”, Workshop on

Possibilities of Refurbishing Fossil – Fired Power Station Taking Into Acount Env.
Requirements”
121
 121

EK 1
HAMİTABAT TERMİK SANTRALİ VERİLERİ

SANTRAL HAKKINDA BİLGİLER

İşletmenin adı - Trakya D.gaz Kom. Çevrim Santr.
Bunduğu yer - Hamitabat/Lüleburgaz
Ünite adedi Adet 8 GT+4 BT
Kurulu gücü MW 8x100 GT + 4 x 100 BT = 1200
Yıllık üretim kapasitesi KWh 7 400 000 000
Ana yakıt cinsi - Doğalgaz
Ana yakıt alt ısıl değeri kcal/Nm3 8060
Yıllık yakıt ihtiyacı Nm3/yıl 1 500 000 000
Yakıt temin şekli Doğalgaz Boru Hattı İle
Santral genel verimi % 47,3
 122

EK 1

ATIK ISI KAZANI KARAKTERİSTİKLERİ

Ünite No - STA3(A1-A2) STB3 (B1-B2)
STC3 (C1-C2) STD3 (D1-D2)
Yapımcı firma - CMI
Kazan tipi - Çıkış basınçlı atık ısı kazanları, cebrî
sirkülasyonlu
Nominal debi (Y.B) ton/saat 155
Maksimum debi ton/saat 165
Buhar çıkış sıcaklığı (Y.B) C 480
Buhar çıkış basıncı (Y.B) kg/cm2 52
Alçak basınç buhar sıcaklığı C 210
Alçak basınç buhar basıncı kg/cm2 5,2
Alçak basınç buhar debisi ton/saat 40
Besleme suyu eko giriş sıcaklığı C 51
Dizayna esas yakıt cinsi - Baca gazı
Su ve buhar devresine katılan - Sodyum hidroksit,
kimyasal maddeler amonyak
Yakıt devresi kimyasal madde - -
Baca gazı giriş sıcaklığı C 500
Baca gazı çıkış sıcaklığı C 100
 123

EK 1
Türbin tipi - Reaksiyon Tip
Nominal güç kW 91 000
Maksimum güç kW 100 000
Yanma odası sayısı adet 1
Kompresör basıncı kg/cm2 11,9
Türbin kanat kademe sayısı adet 5
Kompresör kanat kademe sayısı adet 18
Baca gazı çıkış C 490/520
Yakıt cinsi - Doğalgaz
Nominal güçde yakıt tüketimi Nm3/saat 27 000
Devir sayısı devir/dakika 3 000
Türbin Verimi % 32,2

Türbin tipi - İki basınç kademeli kondenserli

reaksiyon tipi
Nominal güç kW 102 000
Maksimum güç kW 118 000
Buhar giriş sıcaklığı C 477
Buhar giriş basıncı kg/cm2 49,4
Tekrar kızdırılmış buhar basıncı - -
Tekrar kızdırılmış buhar sıcaklığı - -
Nominal yükte buhar tüketimi t/h 380
Devir sayısı devir/dak. 3 000
Kondens vakumu ata 0,081
Soğutma suyu miktarı t/h 18 340
Soğutma suyu sıcaklığı C 54
Isı sarfiyatı kcal/kWh 2866
Türbin verimi % 32,2
 124

EK 1
SOĞUTMA KULESİ KARAKTERİSTİKLERİ
Mekânik kısım imalatçısı - EGI-Transalektro, Macaristan
İnşaat işleri - ENKA
Tipi - Parabolik, betonarme, tabii çekişli
Adedi adet 2
Üst çapı m 70
Alt çapı m 121
Yükseklik m 135
Soğutma deltaları adet 148
 125

EK 2
BURSA DOĞALGAZ ÇEVRİM SANTRALİ VERİLERİ
GENEL BİLGİLER
Net güç MW 1409,8
Yıllık üretim kapasitesi KWh 9.87 milyar
Yıllık yakıt ihtiyacı m3 1.99 milyar
Yeri Bursa/Ovaakça
Sözleşme bedeli $ 512 000 000
Santral yıllık çalışma saati Saat 7 000
Net ısı sarfiyatı Kcal/kWh 1.564
Verim % 55
Yakıt Doğalgaz
Yakıt alt ısıl değeri Kcal/Nm3
Ünite adedi 2 GT + 1 BT
Mitsubishi Heavy İndustires Ltd.
Yapımcı firma Enka İnşaat ve Sanayii A.Ş.
Mitsubishi Corporation
İtochu Corporation
 126

EK 2
GAZ TÜRBİNİ KARAKTERİSTİKLERİ
İmalatçı firma Mitsubishi-Japonya
Tipi Aksiyal akışlı 701 F
Kanat kademe sayısı 4
Kanat sayısı
I. kademe 46
II. kademe 64
III. kademe 54
IV. kademe 56
Giriş sıcaklığı 0
C 1350
Ekosz sıcaklığı 0
C 558
Devir sayısı Rpm 3 000
Yanma odası tipi Multi-can
Yanma odası sayısı 20
Basınç oranı 16
Hava akışı kg/s 649
Kompresör tipi Aksiyal akışlı

BUHAR TÜRBİNİ KARAKTERİSTİKLERİ

İmalatçı firma Mitsibushi-Japonya
Tipi Tandem compound double flow
exhaust
Çıkış gücü MW 237.5
Isı sarfiyatı kcal/kWh 2384
Devir sayısı d/d 3 000
Geri basınç ata 0.0775
Taze buhar basıncı/sıcaklığı/debisi 119.6 kg/cm2/535 0 C /750,5 t/h
IP taze buhar basıncı/sıcaklığı/debisi 33.2 kg/cm2/535 0 C /563 t/h
LP taze buhar basıncı/sıcaklığı/debisi 4.6 kg/cm2/249.8 0 C /96.76 t/h
 127

EK 2
ATIK ISI KAZANI KARAKTERİSTİKLERİ
Yükseklik m 17.6
Genişlik m 17.9
Derinlik m 20.3
GT eksoz gaz basıncı mbar 1.047
Kazana giriş basıncı mbar 1.043
Atık gaz çıkış debisi kg/h 2 391 900
HP/IP/LP buhar debisi kg/h 239100/53300/48300
HP/IP/LP buhar sıcaklığı 0
C 527/275/251
HP/IP/LP buhar basıncı mbar 1.017
Tekrar kızdırıcı buhar debisi kg/h 281 700
Tekrar kızdırıcı buhar sıcaklığı 0
C 537
Tekrar kızdırıcı buhar basıncı Bar 33.3
LP/IP/HP besleme suyu debisi kg/h 121.2/36/5.5
Püskürtme suyu debisi kg/h 200
Püskürtme suyu sıcaklığı 0
C 137
Toplam LP/IP/HP basınç düşümü Bar 3.9/0.98/1.0
HP kızdırıcı buharlaştırıcı eko m2 22 300/29 400/58 800
toplam ısı yüzeyi
LP kızdırıcı buharlaştırıcı eko m2 900/26 600/7 300
toplam ısı yüzeyi
 128

EK 2
İmalatçı firma GEA-AGI
Tipi DC JET
Kasa malzemesi Karbon çeliği
Müsaade edilebilir basınç kg/cm2 1.0
Müsaade edilebilir sıcaklık 0
C 120
Su kapasitesi m3 130
Gücü MJ/s 420
Soğutma suyu debisi m 3 /s 8.6
Soğutma suyu giriş sıcaklığı 0
C 28.3
Soğutma suyu çıkış sıcaklığı 0
C 40
Buhar debisi kg/s 190
Kondensat basıncı bar/A 4.3
Nozul sayısı 4992
 129

EK 3
AMBARLI DOĞALGAZ ve KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI

1. Teknik Özellikleri
Ambarlı Doğalgaz ve Kombine Çevrim Santralı 1350 MW olup üç blok halindedir.
Santral, bir kombine bloğunda, iki gaz türbini ve bir buhar türbini ile 450 MW baz
yük çıkışına sahiptir. 15 °C ortam sıcaklığı ve soğutma suyu sıcaklığına % 51.37
verim ile net 442 MW garanti edilmiştir.
2.Gaz Türbinleri
Santral gaz türbinleri üç yakıt yakma kapasiteli 16 hibrid yakıcıya sahiptir. Yakıcılar
doğal gaz, motorin, no.6 fuel yakabilir,ayrıca gaz ve motorini karışık yapabilir
tiptedir. Rusyadan ithal edilen doğal gaz, basıncı 50 – 60 bar’dan 17-20 baras
düşürülüp, filtre edilerek gaz türbinlerine gelir.
 130

Ambarlı doğal gaz kombine çevrim santralı gaz türbinleri tek şaftlı olup 16 kademe
kompresör ve 14 kademe türbin kanatlarında oluşur. Her gaz türbini bir çift büyük
silo tip çoklu yakıcılı yanma odası ile donatlmıştır. Tüm gaz türbinleri 16 adet, doğal
gaz ile yanma olduğunda düşük NOx emisyonu sağlayan hibrit yakıcıya sahiptir.
Doğal gaz ile yanma olduğunda tüm yakıcılar baz yükün % 40’na ulaşıldığında
difüzyon yanma modundan premix yanma moduna geçer. Premix yanma moduyla
düşük NOX emisyonu yanında minimal düzeyde CO emisyonuna da ulaşılabilir. Gaz
türbinleri yanma havası ve generatör soğutma havası iki aşamalı filtreleden geçerek
sisteme gelir. Gaz türbinleri 138.8 MW yükte iken 500Kg/sn hava ve 10Kg/sn gaz ile
yanma gerçekleşir.

2.1. Gaz Türbinleri Teknik Özellikleri :

İmalatçı SIEMENS
Model V94
Sayısı 6
Nominal ISO baz/ Pik MWe) 150.2/159.7
Baz yük kapasitesi Doğalgaz ile :138.8
Fuel oil ile : 115.6
Egzos gaz debisi (Kg/sn) 510
Egzos gaz sıcaklığı (°C) 538
(doğalgaz ile)
Gaz türbini verimi (%) 33.02
 131

2.2. Gaz Türbini Generatörü (Nominal Yük-Dizayn Değerleri)

İmalatçı SIEMENS AG, UB KWU

Üretim yılı 1988
Tipi TLRI 108/41
Generatör nominal gücü 160000 kVA
Güç faktörü 0.8
Nominal hız 3000 d/dk
Aşırı hız 3300 d/dk
Frekans 50 Hz
Voltaj 10500 V. ± % 5
İkaz voltajı 378 V
Stator akımı 8798 A
Verimlilik % 98.45
İzolasyon sınıfı F
Soğutma Filtre edilmiş hava ile.
Soğutma havası girişi 40 °C
Stator ağırlığı 147 ton
Komple rotor 36.3 ton
 132

2.3. Gaz Türbini Ana Trafosu (Dizayn değerleri)

İmalatçı AEG - ETİ

Tipi TLUM 8352
Nominal güç 180000 kVA
Nominal voltaj 154 ±/ 10.5 kV
Vektör grubu ynd 1

2.4. Gaz Türbini Yardımcı Trafosu (Dizayn Değerleri)

İmalatçı AEG - ETİ

Tipi TSNN 6341
Nominal güç 2000 kVA
Nominal voltaj 10.5 ± % 8 x 1.25 / 6.3
Vektör grubu dyn 11

2.5. Gaz Türbini By- Pass Bacası Özellikleri

By- Pass baca yüksekliği 47 m

Damper imalatçı firma Stober & Morlock
Çapı 7.8 m
Yeri Baca temelinden
Yerleşim Pozisyonu Yatay
 133

3. Atık Isı Kazanları

Ambarlı Doğal gaz ve kombine çevrim santralinde 6 adet birbirinin aynı iki basınçlı
doğal sirkülasyonlu ve domlu tip, atık gaz sıtmalı kondensat ön ısıtıcılı atık ısı kazanı
bulunmaktadır.
Her kombine blok için besleme suyu birleşik dearetör ve besleme suyu tankından
yüksek basınç ve alçak basınç besleme suyu pompaları ile kazanların alçak ve
yüksek basınç kısımlarına pmpalanır.
Kazan yüksek basınç tarafında buhar debisi alçak basınç tarafından daha yüksek
olduğu için, yüksek basınç besleme suyu her zaman için ayrı ayrı iki ekonomayzer
bölümünde ısıtılır.

Şekil 1: By pass bacaları atık ısı kazanları

 134

3.1. Atık Isı Kazanları Teknik Özellikleri

İmalatçı Simmerink- Graz- Pauker

Sayısı 6
Tipi İki basınçlı, doğal
sirkülasyonlu, donlu, atık gaz
ısıtmalı,kondensat ön ısıtıcılı
YB. Super heater Çıkış debisi (kg/sn) 64.2
YB. Super heater çıkış buhar parametreleri 78.5 / 526
(bar/ °C).
AB . Super heater Çıkış debisi (kg/sn) 12.9
AB. Super heater çıkış buhar parametreleri 7.2 / 199
(bar/ °C).
Kazan giriş gaz sıcaklığı (ºC) 538
Baca çıkış gaz sıcaklığı (ºC) 98
Kazan verimi % 93

4. Buhar Türbinleri
Santral buhar türbinleri 3 adet çift egzoslu, iki silindirli kondensasyon tip türbinler.
Tek akışlı yüksek basınç kısmı 26 kademeli reaksiyon tipli kanatlardan oluşur.Alçak
basınç kısmı çift akışlı ve son kademe kanatları 1.05 m uzunluğundadır. Kazan alçak
basınç kızdırıcılarından gelen buharı Yüksek basınç türbininden gelip alçak basınç
türbinine giden buhara ilave etmek amacıyla kontrol valfleri ile techiz edilmiştir.
Alçak basınç türbininden iki ayrı basınçta buhar alınabilir. Yüksek basınçlı kısmı ön
ısıtılmış kondensatın deaerasyonunda, alçak basınçlı kısmı ise gaz türbinlerinde fuel
oil yandığında kondensatı ön ısıtmada kullanılabilir.
 135

4.1. Buhar Türbini Teknik Özellikleri

İmalatçı SIEMENS AG
Sayısı 3
Tipi Çift egzostlu, iki silindirli, kondensasyon
Kapasitesi (MWe) 172.2
YB. Türbin buhar debisi (kg/sn). 128.4
YB. Türbin buhar giriş parametreleri 74.6/524
(bar/ºC).
AB. Türbin buhar debisi (kg/sn) 153.6
AB. Türbin buhar parametreleri 6.5/203
(bar/ºC).
Kondesant basıncı(bar) 0.029
 136

4.2. Buhar Türbini Generatörü (Nominal Yük-Dizayn Değerleri)

İmalatçı GANZ ELECTRIC WORKS

Tipi ORG 587
Generatör Nominal Güç 216 MVA (Max.35 °C Soğutma suyu gir.sıc.)
248.75 MVA (12 °C Soğutma suyu gir.sıc.)
Güç faktörü 0.8
Nominal hız 3000 d/dk
Aşırı hız 3300 d/dk
Frekans 50 Hz
Voltaj 15750 V ± % 5
İkaz voltajı 465 V
İkaz akımı 1315 A
Stator akımı 7918 A
Verimlilik % 98.80 (Garanti değeri % 98.65)
İzolasyon sınıfı F
Rotor ağırlığı 42 ton
Stator ağırlığı 135 ton
Soğutma Hidrojen ile
Soğutma sistem kodu ICW37H71
Hidrojen basıncı 3 BAR (g)
Hidrojen saflığı % 97 (min. %95)
 137

4.3. Buhar Türbini Ana Trafosu (Dizayn Değerleri)

İmalatçı AEG - ETİ

Tipi TLUM 8352
Nominal güç 200000 kVA
Nominal voltaj 154 ± %2 x 2.5 / 15.75 kV
Vektör grubu Dyn 11

4.4. Buhar Türbini Yardımcı Trafosu (Dizayn Değerleri)

İmalatçı AEG - ETİ

Tipi TSNN 7042
Nominal güç 10000 kVA
Nominal voltaj 15.75 ± % 2x 2.25 / 6.3
Vektör grubu Dyn 11

4.5. Kondenser

İmalatçı SIEMENS AG
Yeri - Konumu AB.türbini altı türbin eksenine dik açılı
Tipi Tek geçişli yüzey tip
Malzemesi Titanium
Temizleme sistemi Topragge top sistemi

5. Su Hazırlama Tesisleri

Su- buhar çevrimindeki kayıplarda ortaya çıkan katma suyu ihtiyacını karşılamak
amacıyla Demineralizasyon sistemi bulunmaktadır.
Azatlı kaynak suyu iki adet 800 m3 ‘ lük beton tankta toplanır. Bu iki tank acil
durumlarda yangın söndürme suyu sistemi deposu olarak da kullanılmaktadır. Bu
tanklardan alınan su kum filtreleri ve aktif karbon filtrelerinde hat içinde flokulasyon
 138

yöntemi ile ön arıtma yapılarak santral sahası içinde içme suyu olarak kullanıma
hazır hale gelir. Ön arıtılan su iki bağımsız 50 m3 / saat kapasiteli hattan oluşan
demineralizasyon sistemine beslenir. Her hat katyon, anyon, filtreleri ve mixed-bed
iyon değiştirici filtreler ile teçhiz edilmiştir.
Ayrıca kondensatın iletkenliğine bağlı olarak işletilmek amacıyla Kondensat
Polishing Sistemide Demineralizasyon sistemiyle aynı bina içinde tesis edilmiş
durumdadır. Sistem katyon ve mixed-bet iyon değiştirici filtrelerden oluşur.
Tüm Demineralizasyon sistemi ve kondensat polising sistemi atıkları iki adet
nötralizasyon havuzunda nötralize edilip soğutma suyu dönüş hattına verilerek
denize deşarj edilir.
 139

Şekil 3: Demineralizasyon ve kondensat polishing sistem binası

 140

Şekil 4: Soğutma suyu Pompaları

6. Soğutma Suyu Sistemi

Deniz soğutma suyu sistemi türbin konderserlerine ve tesisat soğuma suyu
sistemlerine temizlenmiş soğutma suyu sağlar. Üç kombine bloğu için gerekli 3x10
m/s sirkilasyon suyu 1km uzağındaki Marmara denizinde 335 m’lik boru ile alınır.
Yapı üç çift (altı adet) yarı kapasiteli sirkilasyon suyu pompasından ve 3 adet
1km’lik 2.5m çaplı beton boru hattı ve 235m boşaltım borusuyla geri döner.
Soğutma suyu sistemi aşağıdaki ana bölümlerden oluşur.
1. 335 m uzunluğundaki deniz soğutma suyu pompa tesisatı giriş hatları
A. Kapaklar (10 adet)
B. Emiş haznesi
C. Deniz suyu temizleme sistemleri
 141

1.kum pompası (1adet)

2. tırmık (1 adet)
3.elekler (6 adet)
D. Soğutma suyu pompaları (6 adet)
E. Çek valfler (6 adet)
2. yaklaşık 1000 m uzunluğundaki beton menfez soğutma suyu geliş hattı
3. midye filtre sistemi
4. iki bölmeli kondenser ve kondenser boruları temizleme sistemi
5. su kasası (kondenser) hava atma giriş sistemi
6. yaklaşık 1000m uzunluktaki menfez soğutma suyu geri dönüş
7. 235 m uzunluktaki Marmara denizine döşenen hat

6.1. Soğutma Suyu Pompaları Teknik Özellikleri

Debisi 18000 m3/ saat
Pompa akımı 106 Amp
Pompa devri 485 rpm
Yoğunluğu 1.03 gr/cm3
Basıncı 3 kg/cm3
Voltaj 6 kV %66
Basma yüksekliği 21.9m
Kapasitesi 2x%50

7. Fuel-Oil Arıtma Ünitesi

Ambarla doğal gaz ve kombine çevrim santrali iki yakıt yakabilecek şekilde dizayn
edilmiştir. Doğal gaz ile bir sorun olduğunda No.6 fuel oil ile enerji üretimi
gerçekleştirilebilir. Fakat No.6 oil motorin gibi hiçbir arıtma işlemden
geçirilmeksizin gaz türbinlerinde yakılamamaktadır. Bu amaçla sisteme bire de No.6
fuel oil arıtma ünitesi dahil edilmiştir.
No.6 fuel oil eski Ambarlı fuel oil santrali yakıt sağlama sisteminden iki santral
arasındaki boru hattı ile santrale gelmektedir. No.6 veya Bunker C tipi fuel oil %3.5 -
%4.5 kükürt (ağırlıkça) içermekte ve 155000 m3 depolama kapasiteli tank sahasında
 142

toplanmakta ve kombine çevrim santrali sahasında arıtma ünitesi yanındaki 5000m3

tanka transfer edilmektedir.
Fuel oil arıtma ünitesi toplam Na+K konsantrasyonunu 50ppm’den 0.5ppm’e
düşürecek şekilde iki aşamalı santrafüj sistem olarak Alfa – Laval firması tarafından
projelendirilip montajı yapılmıştır. 50 °C’de 380 cst vizkozitede fuel oili 240 ton/saat
arıtma kapasitesine sahiptir. Bu toplam kasitesi 60 ton/ saat lik dört yoldan sağlanır
her yolda 6 sentrifüj bulunmaktadır. Arıtılmış ve arıtılmamış fuel oil’in depolama
sıcaklıklarını sağlamak ve arıtma ısısına ulaşılabilmesi için arıtılmamış fuel oil’i
ısıtmak amacıyla 3 tane 14.5 ton/saat 11 bar/184°C buhar kapasiteli kazan
bulunmaktadır. Bu kazanlardan alınan ısı ile yanmadan önce arıtılmış fuel oil ile
işletmesini sağlamak mümkündür.
No.6 fuel oil’e arıtma ünitesinde öncesu/yağ emülsiyonunu kırmak amacıyla
emülsiyonunu kırmak amacıyla emülsiyon kırıcı (demülsifier) dozajı yapılır ve 98 oC
‘ye kadar ısıtılır. Mikserde yıkama suyu ile fuel oil 5000m3 ‘lük depolama tankına
alınır. Sentrefüjlerden çıkan yağlı ve Na+K içeren su ve çamur Fuel oil Arıtma
Ünitesi içindeki atık arıtma bölümüne transfer edilir.
Arıtılmış fuel oil depolama tankında pompalarla her gaz türbininde bulunan fuel oil
enjeksiyon pompolarına gelir. Bu pompalardan önce Vanadyumum sebep olduğu
sıcak gaz yollarında yüksek sıcaklık korozyonu amacıyla Magnezyum bazlı
Vanadyum inhibitörü dozajı yapılır.
.
 143

Şekil 5: Fuel oil arıtma ünitesi ve depolama tankları

2.8 KONTROL SİSTEMİ

Ambarlı doğal gaz ve kombine çevrim santralinde her bloğun kendi PCC yani güç
kontrol merkezi bulunmaktadır. Gaz türbinleri için TELEPERM-ME otomasyon
sistem üçlü kopartmanlar halinde konteynır içine yerleştirilmiş PCC konteynırları
bulunmaktadır. Merkezi kumanda ünitesi ise 1. buhar türbini yanındadır ve her blok
iki çift VDU renkli ekranlı iki operatör konsolu ile kumanda edilmektedir. Her
konsolun arkasında kontrol panosu bulunmaktadır.
 144

Şekil 6: Şalt sahası

Ayrıca santral standart SF6 SIEMENS devre kesicilerle techiz edilmiştir, 154 kV ve
380kV şalt sistemi ile şebekeye bağlıdır. İlk iki bloktaki 6 generatörün 154 kV şalt
sistemine, diğer iki gaz türbini ve bir buhar türbini generatörü çıkışı ise 380 kV şalt
sistemine bağlıdır. Sistemde ayrıca 2070 kVA gücünde herhangi bir gaz türbinin gaz
veya fuel oil ile ilk start-up’ı amacıyla acil dizel generatör bulunmaktadır.
145
146
 147

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Kadir KARAKAŞ

Doğum Yeri : Tokat
Doğum Yılı : 1974
Medeni Hali : Evli

Eğitim ve Akademik Durumu

Lise : 1988 – 1992 Tokat Teknik Lise, Makine Bölümü

Ön Lisans : 1992 – 1994 Kırıkkale Üniversitesi Kırıkkale M.Y.O. Makine Bölümü

Lisans : 1995 – 1999 Süleyman Demirel Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi.

Makine Eğitimi Bölümü, Tesisat Öğretmenliği

Yabancı Dil : İngilizce

İş Deneyimi:

1999 – 2001 İstanbul, Nevzat Pisak Mesleki Eğitim Merkezi, Tesisat Teknolojisi

Öğretmeni.

2001 Isparta Mesleki Eğitim Merkezi, Tesisat Teknolojisi Öğretmeni.

 149

9. TARTIŞMA VE SONUÇ
Ülkemiz ekonomisini yakından ilgilendiren, yatırım ve üretim maliyetleriyle
ekonomik gelişimi, sanayi üretimini ve toplumsal yaşamı olumsuz şekilde etkileyen
elektrik enerjisinin temini ve üretimi ile ilgili projelerin yatırım kararları alınmadan
önce ciddi ve sağlıklı duyarlılık analizlerine dayalı ekonomik analiz ve
değerlendirmelerin yapılması ülkemizin yararı açısından büyük önem arz etmektedir.

Bir değere getirilmiş birim enerji üretim maliyetinin kredi faiz oranlarıyla değişimi
Şekil 5.5.’de görülmektedir. Görüleceği üzere i ≥ % 2 durumunda alternatif tesisler
içinde en ekonomik olanı ülkemizdeki fiyatlarla doğal gaz kullanan kombine çevrim
tesisidir. Ancak, doğal gaz fiyatlarının OECD ortalamasına ulaşması durumunda i ≥
% 8 şartında yerli kömür, i ≥ %4,5 şartında ithal kömür,i ≥ %3 şartında OECD
ortalama fiyatı ile kömür kullanan buhar tesisi, i ≥ % 4 şartında ise nükleer tesis,
kombine çevrim tesisine göre daha ekonomik görülmektedir. Kömür yakıtlı ve
nükleer tesis aralarında mukayese edildiğinde, yerli kömür kullanan buhar tesisi daha
ekonomiktir. Ancak ithal kömür kullanan buhar tesisi daha ekonomiktir. Ancak ithal
kömür kullanılması halinde i ≥ %3 şartında, OECD ortalama fiyatı ile ithal kömür
kullanılması halinde ise ≥ %5 şartında nükleer tesis daha ekonomiktir denilebilir.

Yapılan duyarlılık analizi çerçevesinde,göz önüne alınan ekonomik parametrenin

enerji üretim maliyeti üzerindeki etkisi incelenirken diğer parametreler Tablo 5.1. ‘de
öngörülen değerler olarak alınarak sabit tutulmuştur. Ancak tüm etken parametrelerin
eş zamanlı etkileri dikkate alınarak daha kapsamlı ve açıklayıcı sonuçlar elde
edilebilir. Bu amaçla, her bir alternatif için yakıt fiyat eksalasyonu ve tesis gücünün
etkilerinin birlikte görüldüğü ekonomik çalışma bölgelerinin belirlenmesi ile
yetinilmiştir. ( Şekil 5.7. ve Şekil 5.8. ) Ekonomik bölge araştırmasının sonuçlarını
özetleyen bu şekiller yardımıyla, tesis gücü ve yakıt fiyat eskalasyonuna göre birim
enerji üretim maliyeti yönünden hangi alternatif güç üretim tesisinden daha
ekonomik olduğu kolaylıkla tesbit edilebilir.
 149

Son yıllarda özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çevreye karşı

duyarlılığın artması neticesinde oluşturulan regülasyonlar nedeniyle fosil yakıtlı
termik santrallarda yeni arayışlara girilmiş ve bir yandan çevreyi en az kirletecek
yeni teknolojiler uygulanmaya konulurken diğer taraftan yüksek verimle çalışarak
Avrupa ülkelerinde birçok mevcut kömür yakıtlı buhar santralı kombine çevrim
santralına dönüştürülmüştür.

Yüksek verim nedeniyle üretilen birim elektrik enerjisine karşılık CO2 emisyonu
daha düşük olmaktadır. Katı madde emisyonu sıfır, NOx emisyonu her türlü limt
değerin altında, çok düşük konsantrasyonlarda tutulabilmektedir. SOx emisyonu ise
doğal gaza bağlı olarak sıfır veya ihmal edilebilecek kadar düşük
konsantrasyonlardadır. Bu nedenle fosil yakıtlı santrallar içerisinde kombine çevrim
santralları çevreyi en az kirleten santrallar olarak kabul edilmektedir.

Bununla birlikte, doğal gazın yeterli miktarda temin edilmesi durumunda gerek ilk
yatırım maliyetinin düşük olması , gerek yüksek verimi ve ekonomikliği, gerekse
çevreye dost özellikleri nedeniyle kombine çevrim santralları tercih edilmelidir.

Türkiye’de şu ana kadar 3 adet kombine çevrimli güç santrali kurulmuştur.

Bunlardan Bursa Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmiştir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3’tür.
Gaz türbini çevrim verimi %32,2, buhar türbini verimi de %32,2 ‘dir. Tasarımı
yapılan kombine santralin toplam verimi %65.6, arabuhar alınmamış haldeki verimi
%45,1, gaz türbini çevrim verimi %36,6 çıkmıştır. Toplam verimin yüksek
çıkmasının sebebi atık ısı kazanından proses buharı olarak buhar alınmasıdır.