Zbirka Propisa Iz Elektrotehnike

ZAKON
O STANDARDIZACIJI
niu Sluæbeni list SRJ

ZAKON
O STANDARDIZACIJI*
I. OSNOVNE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim zakonom ureœuje se jedinstveni sistem standardizacije pro-
izvoda, robe i usluga u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Jugosla-
viji, koji obuhvata donoãeçe i primeçivaçe standarda i propisa
predviœenih ovim zakonom, mera za obezbeœeçe tehniåke i konstrukcione
sigurnosti i kvaliteta proizvoda, robe i usluga i nadzor nad çihovim
sprovoœeçem.
Standardi i propisi predviœeni ovim zakonom donose se i primeçuju
radi stvaraça jedinstvene tehniåko-tehnoloãke osnove za:
1) razvoj jedinstvenog jugoslovenskog træiãta i otklaçaçe pepreka u
prometu robe i usluga sa inostranstvom;
2) tipizaciju i unifikaciju proizvoda, robe odnosno usluga i raci-
onalno koriãñeçe prirodnih dobara i energije;
3) obezbeœivaçe zaãtite æivota i zdravÿa ÿudi, æivotne sredine i
drugih prirodnih i radom stvorenih vrednosti;
4) jaåaçe odbrambene sposobnosti i bezbednosti zemÿe;
5) razvoj i unapreœeçe proizvodçe i prometa robe, izvoœeça radova,
odnosno vrãeça usluga, utvrœivaçe i obezbeœivaçe kvaliteta i tehniåku i
konstrukcionu sigurnost objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i drugih
sredstava rada;
6) zaãtitu i obaveãtenost potroãaåa u pogledu kvaliteta proizvoda
i robe, odnosno usluga;
7) obradu i brzo, taåno i lako razumÿivo saopãtavaçe i prenoãeçe
informacija;
*
Ovaj zakon je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, br. 37/88 i 23/91 i “Sluæbenom listu
SRJ”, broj 24/94.
d:\baci\elteh1\elteh01 – 20/2/97
8) ukÿuåivaçe u meœunarodnu saradçu, naroåito tehniåko-tehnolo-
ãku podelu rada.
Kao osnova za izradu standarda i propisa predviœenih ovim zakonom
koristiñe se, u celini ili delimiåno, meœunarodni standardi, u skladu s
odredbama meœunarodnih ugovora koji obavezuju Socijalistiåku Fede-
rativnu Republiku Jugoslaviju.
Standardi i propisi predviœeni ovim zakonom ne mogu se donositi
ili primeçivati u ciÿu stvaraça prepreka u prometu robe i usluga sa
inostranstvom.
Ålan 2.
Proizvodima, odnosno robom, u smislu ovog zakona, smatraju se: si-
rovine, poluproizvodi, delovi, sklopovi i gotovi industrijski i zanatski
proizvodi: poÿoprivredni i prehrambeni proizvodi, bezalkoholna i al-
koholna piña, aditivi, seme i sadni materijal poÿoprivrednog i ãumskog
biÿa: objekti, postrojeça, ureœaji, oprema i druga sredstva rada.
Uslugama, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se usluge koje u okviru
usluænih delatnosti vrãe preduzeña i druga pravna lica, kao i odreœeni
radovi.
Odreœenim radovima, u smislu stava 2. ovog ålana, podrazumevaju se
radni postupci pri montaæi, tehniåkoj zaãtiti, odræavaçu, popravkama,
prepravkama i tehniåkoj kontroli, radni postupci u graœevinarstvu, ru-
darstvu, poÿoprivredi, saobrañaju, vezama i telekomunikacijama, kao i ra-
dovi koji se izvode radi zaãtite æivotne sredine i racionalnog
koriãñeça prirodnih dobara i energije.
Ålan 3.
Pod standardom, u smislu ovog zakona, podrazumeva se dokument koji je
utvrdilo nadleæno telo za standardizaciju, koji sadræi sve ili samo neke od
sledeñih elemenata: tehniåko-tehnoloãke i druge s çima povezane zahteve,
uslove i pravila kojima se definiãu proizvodi, roba i usluge: radne po-
stupke i procese u proizvodçi proizvoda, izvoœeçu radova, odnosno vrãeçu
usluga: postupke, naåin i metode ispitivaça proizvoda, odnosno karakteri-
stika i kvaliteta robe i usluga; jednoobrazne termine, definicije, simbole,
oznake, znakove, kodove, ãifre, veliåine i jedinice.
Ålan 4.
Radi obezbeœivaça tehniåke i konstrukcione sigurnosti objekata,
postrojeça, ureœaja, opreme i drugih sredstava rada propisuju se, saglasno
odredbama ovog zakona, tehniåki normativi u oblasti industrije, ener-
getike, rudarstva, graœevinarstva, poÿoprivrede, saobrañaja, veza i te-
lekomunikacija.
Pod tehniåkim normativima, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se
tehniåki parametri koji obuhvataju tehniåko-tehnoloãke uslove, zahteve i
pravila od åijeg primeçivaça zavisi tehniåka i konstrukciona sigurnost
objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i drugih sredstava rada, kao i sigur-
nost pri izvoœeçu radova.
Ålan 5.
Postrojeça, ureœaji, oprema i druga sredstva za rad u objektima i pro-
storima ugroæenim eksplozivnim i zapaÿivim smeãama gasova, pare i pra-
ãine, ãtetnim zraåeçima ili drugim sliånim opasnostima, kao i
materijal, delovi i sklopovi za çihovu izradu, podleæe, u skladu s odred-
bama ovog zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona, tehniåkom
nadzoru u proizvodçi, prometu i upotrebi.
Ålan 6.
Radi postizaça potrebnog nivoa kvaliteta proizvoda, robe i usluga
propisuju se, saglasno odredbama ovog zakona, norme kvaliteta, tehniåki
uslovi i zahtevi za postizaçe, proveravaçe i oåuvaçe kvaliteta, postupci
za obezbeœeçe kvaliteta proizvoda, robe i usluga i postupci i naåin
atestiraça proizvoda.
Pod normama kvaliteta, u smislu ovog zakona, podrazumevaju se ka-
rakteristike kvaliteta proizvoda, robe i usluga koje su definisane propi-
sanim svojstvima, sastojcima, vrednostima i postupcima.
Ålan 7.
Pod atestiraçem, u smislu ovog zakona, podrazumeva se atestiraçe
poizvoda, oceçivaçe i priznavaçe sistema kvaliteta proivoœaåa, odnosno
isporuåioca, oceçivaçe sposobnosti laboratorija za vrãeçe ispitivaça
i osposobÿavaçe kadrova za oceçivaçe i proveravaçe sistema kvaliteta
proizvoœaña, odnosno isporuåioca.
Pod deklaracijom o saobraznosti proizvoda, u smislu ovog zakona,
podrazumeva se izjava proizvoœaåa, na sopstvenu odgovornost, da su proiz-
vodi koji nisu obuhvañeni sistemom atestiraça saobrazni odreœenim jugo-
slovenskim standardima, tehniåkim specifikacijama i propisima
donesenim na osnovu ovog zakona.
Ålan 8.
Radi pouzdanosti rezultata ispitivaça, dokazivaça kvaliteta pro-
izvoda i priznavaça rezultata ispitivaça u prometu robe i usluga sa
inostranstvom propisuju se, saglasno odredbama ovog zakona, uslovi koje u
pogledu tehniåke opremÿenosti, struånih kadrova i drugih uslova moraju
ispuçavati preduzeña i druga pravna lica, odnosno druge struåne insti-
tucije koje obavÿaju odgovarajuñu delatnost.
Ålan 9.
Proizvodi za koje je to odreœeno propisom donesenim na osnovu ovog
zakona moraju biti snabdeveni propisanim ispravama, tehniåkim uput-
stvom ili uputstvom za upotrebu proizvoda, propisanim oznakama, poda-
cima i deklaracijom i moraju biti na propisani naåin upakovani.
Isprave iz stava 1. ovog ålana i tehniåko uputstvo, odnosno uputstvo
za upotrebu proizvoda moraju biti ispisani na jezicima i pismima naroda
Jugoslavije, a oznake i podaci na proizvodu, odnosno na deklaraciji na ori-
ginalnom pakovaçu – na jednom od jezika i pisama naroda Jugoslavije.
Ålan 10.
Za tehniåki sloæene industrijske proizvode trajnije upotrebe, koja
je uslovÿena tehniåkim svojstvima i naåinom koriãñeça i odræavaça
proizvoda (u daÿem tekstu: tehniåki sloæeni proizvodi) moraju biti
obezbeœeni servis za odræavaçe i popravke, rezervni delovi za potrebe
servisa i træiãta, pribor i drugi proizvodi bez kojih se proizvod ne
moæe koristiti prema svojoj nameni.
Ålan 11.
Za specifiåne potrebe oruæanih snaga Socijalistiåke Federativne
Republike Jugoslavije donose se standardi narodne odbrane i drugi
propisi iz oblasti standadizacije u oruæanim snagama.
Za specifiåne potrebe organa unutraãçih poslova za objekte,
opremu i sredstva za rad organa i sluæbi unutraãçih poslova, donose se,
saglasno odredbama ovog zakona, posebni standardi i propisi iz oblasti
standardizacije u organima i sluæbama organa unutraãçih poslova.
Standardi i propisi doneseni na osnovu ovog zakona za proizvode,
robu i usluge od posebnog interesa za narodnu odbranu moraju biti u skladu
s potrebama narodne odbrane.
Standardi i propisi iz st. 1. i 2. ovog ålana treba da budu usaglaãeni
sa jugoslovenskim standardima i propisima donesenim na osnovu ovog
zakona.
Ålan 12.
Preduzeña i druga pravna lica mogu, u skladu s ovim zakonom i sa-
moupravnim opãtim aktom, donositi i primeçivati interne i granske
standarde.
Pod internim standardima podrazumevaju se standardi koje donosi od-
reœeno preduzeñe i drugo pravno lice za svoje potrebe.
Pod granskim standardima podrazumevaju se standardi koje donose
preduzeña udruæena u zajednice na osnovu saveznog zakona radi obezbeœi-
vaça i ostvarivaça nesmetanog funkcionisaça odreœenih delatnosti kao
tehnoloãki jedinstvenih sistema od interesa za celu zemÿu, kao i stan-
dardi koje donose preduzeña i druga pravna lica udruæeni u druge oblike
povezivaça i saradçe organizovane na nivou zemÿe.
Granski standardi moraju biti u skladu sa saveznim zakonima i pro-
pisima donesenim na osnovu saveznih zakona i jugoslovenskim standardima.
Ålan 13.
Standardi i propisi predviœeni ovim zakonom donose se, meçaju,
dopuçavaju ili zameçuju novim standardima, odnosno propisima u skladu sa
programima standardizacije.
Jugoslovenski stnadardi i propisi predviœeni ovim zakonom, osim
propisa iz ålana 11. st. 1. i 2. ovog zakona, donose se na osnovu i u okviru go-
diãçih i viãegodiãçih programa standardizacije koje utvrœuje savezna
organizacija nadleæna za poslove standardizacije.
U pripremaçu godiãçih i viãegodiãçih programa standardizacije
iz stava 2. ovog ålana, savezna organizacija nadleæna za poslove stan-
dardizacije saraœuje sa zainteresovanim preduzeñima i drugim pravnim li-
cima, privrednim komorama, organima uprave i struånim organizacijama.
Ålan 14.
Standardi i propisi predviœeni ovim zakonom treba da se zasnivaju
na proverenim dostignuñima i rezultatima nauke i tehnologije, na
praktiånom iskustvu u çihovoj primeni i na oceni moguñih efekata çi-
hove primene u datim uslovima, a naroåito s obzirom na bezbednost pri
upotrebi proizvoda, zaãtitu æivotne sredine, racionalno koriãñeçe
prirodnih dobara i energije, narodnu odbranu i bezbednost zemÿe.
Zavisno od promena koje nastaju u nauci i tehnologiji vrãe se od-
govarajuñe izmene i dopune, odnosno donose se novi standardi i propisi,
radi çihovog osavremeçivaça i usklaœivaça sa tim promenama.
Ålan 15.
Odredbe ovog zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona od-
nose se i na proizvode iz uvoza i proizvode uzete u zakup iz inostranstva
radi koriãñeça u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.
Odredbe ovog zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona koje
se odnose na garantni list, servis, obezbeœeçe rezervnih delova i drugih
proizvoda i obavezno atestiraçe ne primeçuju se na robu carinskog pore-
kla, proizvode amaterske samogradçe, upotrebÿavane, popravÿane i pre-
pravÿane proizvode, kao i na proizvode koji se pojedinaåno uvoze na zahtev
i za potrebe graœana.
Ålan 16.
Standarde za koje je propisana obavezna primena i propise donesene
na osnovu ovog zakona duæna su da primeçuju preduzeña i druga pravna lica:
1) u proizvodçi i prometu, preradi i doradi proizvoda i vrãeçu
usluga;
2) pri projektovaçu, graœeçu, upotrebi, odræavaçu, popravkama,
prepravkama i prestanku rada, odnosno koriãñeça objekata, postrojeça,
ureœaja, opreme i drugih sredstava rada;
3) pri pakovaçu, oznaåavaçu, obeleæavaçu, deklarisaçu, rukovaçu,
transportu, prenosu, prevozu, skladiãteçu i åuvaçu proizvoda.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, preduzeñe i drugo pravno
lice moæe, u obavÿaçu svoje delatnosti, odstupiti od pojedinih uslova i
zahteva odreœenih jugoslovenskim standardima åija je primena obavezna,
odnosno od normi kvaliteta, u sluåajevima i pod uslovima odreœenim ovim
zakonom.
Ålan 17.
Preduzeñe i drugo pravno lice duæno je da pri obavÿaçu svoje de-
latnosti, u toku procesa rada, obezbeœuje ispuçavaçe uslova i zahteva od-
reœenih standardima åija je primena obavezna i propisima donesenim na
osnovu ovog zakona u pogledu karakteristika kvaliteta i vrãeça kontrole
kvaliteta proizvoda, robe i usluga.
Ålan 18.
Preduzeñe i drugo pravno lice duæno je da pre stavÿaça proizvoda u
promet na jugoslovenskom træiãtu proveri da li proizvod odgovara
uslovima i zahtevima odreœenim standardima åija je primena obavezna i
propisima donesenim na osnovu ovog zakona i da tu proveru izvrãi pod
uslovima i na naåin koji su odreœeni tim standardima, odnosno propisima.
Ispitivaçe proizvoda radi proveravaça u smislu stava 1. ovog ålana
vrãi proizvoœaå ili preduzeñe i drugo pravno lice, odnosno druga struåna
institucija koja obavÿa odgovarajuñu delatnost u Socijalistiåkoj Fede-
rativnoj Republici Jugoslaviji.
Proveravaçe uvezenih proizvoda u smislu stava 1. ovog ålana duænost
je uvoznika, odnosno zastupnika strane firme pri prodaji robe sa kon-
signacionog skladiãta.
Ako se ispitivaçe proizvoda radi proveravaça u smislu stava 1. ovog
ålana ne moæe izvrãiti u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Ju-
goslaviji zbog nedostatka opreme za ispitivaçe ili drugih uslova za pou-
zdanost rezultata ispitivaça, ispitivaçe proizvoda moæe izvrãiti
strana organizacija koja obavÿa odgovarajuñu delatnost u inostranstvu, o
åemu izdaje izveãtaj o ispitivaçu, sa podacima o ispitanim karakteristi-
kama, metodama ispitivaça i rezultatima ispitivaça.
Preduzeña i druga pravna lica koja proizvod stavÿaju u promet na
jugoslovenskom træiãtu duæni su da nadleænom organu inspekcije, na çe-
gov zahtev, stave na uvid izveãtaj o ispitivaçu proizvoda radi provera-
vaça u smislu stava 1. ovog ålana.
Ålan 19.
Standardi i drugi tehniåki uslovi, zahtevi i postupci odreœeni
meœunarodnim ugovorom koji obavezuje socijalistiåku Federativnu Repu-
bliku Jugoslaviju primeçuju se u skladu s odredbama tog ugovora, odnosno
propisa donesenih za çegovo izvrãavaçe.
Na proizvode koji se proizvode i usluge koje se vrãe na osnovu
ugovora o pribavÿaçu i ustupaçu prava industrijske svojine i znaça i is-
kustva (KNOW–HOW) izmeœu preduzeña, odnosno drugih pravnih lica i
stranih lica ili ugovora o ustupaçu izvoœeça investicionih radova u
Jugoslaviji stranom izvoœaåu, primeçuju se meœunarodni i strani stan-
dardi odreœeni tim ugovorom, pod uslovom da nisu u suprotnosti sa jugoslo-
venskim standardima åija je primena obavezna i propisima donesenim na
osnovu ovog zakona.
Ålan 20.
Ako za odreœene proizvode, robu, odnosno usluge nisu doneseni
standardi ili propisi predviœeni ovim zakonom, u proizvodçi proizvoda,
izvoœeçu radova i vrãeçu usluga mogu se do donoãeça tih standarda, odno-
sno propisa primeçivati meœunarodni i strani standardi åiju je primenu
reãeçem odobrio funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nad-
leænom za poslove standardizacije.
Ålan 21.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije moæe
donositi tehniåke preporuke koje sadræe podatke o novim tehnologijama i
naåinu çihove primene, radi bræeg prenoãeça tehnoloãkog znaça i usme-
ravaça na koriãñeçe novih tehnologija u oblastima sa intenzivnim teh-
noloãkim razvojem.
Ålan 22.
Odredbe ovog zakona koje se odnose na preduzeña i druga pravna lica
odnose se i na druge proizvoœaåe, izvoœaåe radova, vrãioce usluga i
uåesnike u prometu robe i usluga.
II. STANDARDI
1. Jugoslovenski standardi
Ålan 23.
Jugoslovenski standardi su standardi koje donosi funkcioner koji
rukovodi saveznom organizacijom nadleænom za poslove standardizacije,
åiji su uslovi i naåin primene odreœeni propisima donesenim na osnovu
ovog zakona.
Propisom o jugoslovenskom standardu moæe se odrediti da je primena
jugoslovenskog standarda obavezna u celini ili delimiåno.
Obavezna primena jugoslovenskog standarda moæe se, u smislu stava 2.
ovog ålana, propisati radi tipizacije i unifikacije delova i sklopova
tehniåki sloæenih proizvoda, tehniåke i konstrukcione sigurnosti,
bezbednosti pri upotrebi proizvoda, zaãtite æivotne sredine, obezbe-
œeça kvaliteta i zadovoÿavaça potreba narodne odbrane i bezbednosti ze-
mÿe.
Jugoslovenski standard za koji nije propisano obavezno primeçivaçe
obavezan je za proizvoœaåa proizvoda i uåesnike u prometu robe i vrãeçu
usluga, ako na naåin uobiåajen u prometu deklariãu da je çihov proizvod
proizveden, odnosno usluga izvrãena po tom standardu.
Ålan 24.
Jugoslovenskim standardima utvrœuju se naroåito:
1) namena, svojstva, karakteristike i kvalitet proizvoda, robe i
usluga;
2) zahtevi u pogledu tipizacije i unifikacije delova i sklopova
tehniåki sloæenih proizvoda;
3) tehniåko-tehnoloãki i drugi sa çima povezani uslovi, zahtevi i
postupci za proizvodçu proizvoda, izvoœeçe radova i vrãeçe usluga;
4) radni postupci, procesi i metode, ukÿuåujuñi metode i postupke
obezbeœeça, kontrole i oåuvaça kvaliteta proizvoda, robe i usluga;
5) jednoobrazni termini, definicije, simboli, znakovi, oznake,
kodovi, ãifre, boje, veliåine i jedinice, koji se koriste u proizvodçi
proizvoda, izvoœeçu radova i vrãeçu usluga, odnosno u vezi s proizvodçom
proizvoda, izvoœeçem radova i vrãeçem usluga, kao i u sistemima za
primaçe, obradu, prenoãeçe i saopãtavaçe informacija.
Jugoslovenskim standardima mogu se utvrœivati i drugi tehniåki
elementi koji se odnose na rukovaçe odreœenim proizvodima, prenos, pre-
voz i transport, skladiãteçe, åuvaçe i upotrebu, ambalaæu, pakovaçe,
nanoãeçe, odnosno postavÿaçe oznaka, znakova i obeleæja, deklarisaçe,
obradu, doradu i preradu i opremaçe proizvoda za prodaju.
Jugoslovenski standardi mogu sadræavati napomene i priloge infor-
mativnog karaktera, u kojima se daju bliæa objaãçeça pojedinih odredaba
stnadarda.
Ako propisima o jugoslovenskim standardima nije drukåije odreœeno,
oni se ne primeçuju:
1) na proizvode za liånu upotrebu pojedinca koji je naruåio çihovu
izradu;
2) na umetniåka dela, proizvode domañe radinosti, primeçene
umetnosti i umetniåkih zanata, kao i na proizvode za liånu upotrebu koji
se stavÿaju u promet kao unikati.
Ålan 25.
Predlog za donoãeçe jugoslovenskog standarda mogu podneti zain-
teresovana preduzeña i druga pravna lica, druge organizacije i zajednice,
privredne komore, druãtvene organizacije i organi uprave.
Predlagaå je duæan da uz predlog za donoãeçe jugoslovenskog
standarda dostavi saveznoj organizaciji nadleænoj za poslove standardiza-
cije obrazloæeçe i podatke na osnovu kojih se moæe oceniti osnovanost
predloga, a po prihvataçu predloga duæan je da dostavi i prednacrt odgova-
rajuñeg standarda.
Ålan 26.
Radi izrade nacrta i predloga jugoslovenskih standarda, u saveznoj
organizaciji nadleænoj za poslove standardizacije obrazuju se komisije za
standarde, a radi koordinacije struånog rada tih komisija – koordinacione
komisije za odgovarajuñu oblast standardizacije, odnosno atestiraça.
Komisije iz stava 1. ovog ålana su struåna radna tela savezne or-
ganizacije nadleæne za poslove standardizacije åije ålanove imenuje
funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nadleænom za poslove
standardizacije iz reda struåçaka koje predlaæu zainteresovana preduzeña
i druga pravna lica, zajednice i organi, odnosno iz reda istaknutih struå-
çaka iz odgovarajuñe oblasti, odnosno grane proizvodçe i usluænih delat-
nosti.
Komisije za standarde utvrœuju nacrte jugoslovenskih standarda,
razmatraju miãÿeça, primedbe i predloge u vezi s tim nacrtima i utvrœuju
predloge jugoslovenskih standarda.
Koordinacione komisije staraju se o struånom usklaœivaçu plani-
raça i rada komisija za standarde i usklaœivaçu rada tih komisija sa ra-
dom radnih tela struånih meœunarodnih organizacija za standardizaciju i
daju miãÿeçe u vezi s usklaœivaçem jugoslovenskih standarda s meœunarod-
nim standardima.
Komisije iz stava 1. ovog ålana mogu funkcioneru koji rukovodi sa-
veznom organizacijom nadleænom za poslove standardizacije davati
struåna miãÿeça i predloge radi unapreœivaça standardizacije, ukÿuåu-
juñi i predloge tehniåkih preporuka predviœenih ovim zakonom.
Komisije iz stava 1. ovog ålana sastoje se, po pravilu, od po 15 åla-
nova.
Sednice Komisija iz stava 1. ovog ålana su javne.
10
Ålan 27.
Nacrt jugoslovenskog standarda razmatra se na naåin koji svim za-
interesovanim subjektima omoguñava da o çemu daju svoje miãÿeçe, pri-
medbe i predloge.
Rok za razmatraçe nacrta jugoslovenskog standarda i za davaçe mi-
ãÿeça, primedaba i predloga je mesec dana od dana objavÿivaça informa-
cije o davaçu nacrta jugoslovenskog standarda na diskusiju, ako nije
odreœen duæi rok.
Ålan 28.
Propisi o jugoslovenskim standardima objavÿuju se u “Sluæbenom
listu SRJ”, a jugoslovenski standardi u posebnom izdaçu savezne organi-
zacije nadleæne za poslove standardizacije.
Izmene, dopune i ispravke jugoslovenskih standarda objavÿuju se kao
dodatak uz posebno izdaçe jugoslovenskih standarda.
Cenu posebnog izdaça iz st. 1. i 2. ovog ålana odreœuje funkcioner
koji rukovodi saveznom organizacijom nadleænom za poslove standardi-
zacije, u sporazumu sa funkcionerom koji rukovodi saveznim organom
uprave nadleænim za poslove finansija.
Zabraçeno je preãtampavaçe jugoslovenskih standarda i propisa
koji se objavÿuju u posebnom izdaçu savezne organizacije nadleæne za
poslove standardizacije.
Ålan 29.
Uputstvima funkcionera koji rukovodi saveznom organizacijom nad-
leænom za poslove standardizacije ureœuju se: naåin rada radnih tela save-
zne organizacije nadleæne za poslove standardizacije: naåin oznaåavaça
jugoslovenskih standarda i çihove usaglaãenosti sa meœunarodnim stan-
dardima; naåin rada pri izradi nacrta i predloga jugoslovenskih standarda
i propisa predviœenih ovim zakonom; naåin rada pri sprovoœeçu sistema
atestiraça, odnosno tehniåkog nadzora; naåin rada pri programiraçu, pla-
niraçu i automatskoj obradi podataka u oblasti standardizacije: naåin
rada pri obavÿaçu drugih poslova i zadataka iz delokruga savezne organi-
zacije nadleæne za poslove standardizacije.
2. Interni i granski standardi

Ålan 30.
Preduzeña i druga pravna lica i zajednice preduzeña i drugih pravnih
lica mogu donositi interne i granske standarde:
1) za proizvode, robe i usluge za koje nisu doneseni jugoslovenski
standardi åija je primena obavezna, odnosno propisi predviœeni ovim
zakonom;
2) za elemente koji nisu utvrœeni jugoslovenskim standardom åija je
primena obavezna.
Internim, odnosno granskim standardom mogu se utvrditi zahtevi
stroæi od zahteva koji su utvrœeni jugoslovenskim standardom åija je
primena obavezna ili propisom donesenim na osnovu ovog zakona, da bi se
postigao viãi nivo kvaliteta proizvoda od propisanog.
11
Radi tipizacije, internim, odnosno granskim standardom moæe se
utvrditi uæi izbor delova i sklopova proizvoda utvrœenih jugoslovenskim
standardom åija je primena obavezna, ili propisom donesenim na osnovu
ovog zakona.
Proizvodi proizvedeni po internom, odnosno granskom standardu
moraju biti oznaåeni oznakom odgovarajuñeg standarda i moraju ispuçavati
uslove i zahteve koji su utvrœeni tim standardom.
Interni i granski standardi ne smeju se donositi i primeçivati
radi stvaraça prepreka u prometu robe i usluga.
Ålan 31.
Preduzeña i druga pravna lica udruæena u zajednice na osnovu sa-
veznog zakona radi obezbeœeça i ostvarivaça nesmetanog funkcionisaça
odreœenih delatnosti kao tehnoloãki jedinstvenih sistema od interesa za
celu zemÿu i preduzeña i druga pravna lica udruæeni u druge oblike
povezivaça i saradçe organizovane na nivou zemÿe utvrœuju svoje programe
standardizacije i donose i primeçuju granske standarde, kojima:
1) definiãu tipove objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i drugih
sredstava rada koje koriste u obavÿaçu svoje delatnosti;
2) ureœuju naåin organizovaça i vrãeça stalne i povremene
kontrole, odnosno pregleda svojih kapaciteta i odræavaça tih kapaciteta;
3) odreœuju jednoobrazne radne postupke u obavÿaçu svoje delatnosti
i utvrœuju obrasce kojima ñe se sluæiti u obavÿaçu tih delatnosti:
4) odreœuju tehniåke uslove, zahteve i postupke pri upotrebi i odræa-
vaçu objekata, ureœaja, postrojeça, opreme i drugih sredstava rada kojma se
sluæe u obavÿaçu svoje delatnosti, odnosno koji sluæe koriãñeçu çiho-
vih usluga, s glediãta svoje delatnosti, specifiånih zahteva za obavÿaçe
te delatnosti i zahteva za zaãtitu æivotne sredine.
U skladu s aktima kojima, radi ostvarivaça tehnoloãkog jedinstva,
odreœuju tipove objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i drugih sredstava
rada, koje zajednice iz stava 1. ovog ålana koriste u obavÿaçu svoje de-
latnosti, te zajednice mogu utvrœivati podobnost odreœenih proizvoda za
opremaçe svojih kapaciteta i o tome izdavati odgovarajuñu potvrdu.
Zajednice iz stava 1. ovog ålana ostvaruju saradçu sa meœunarodnim
struånim organizacijama za standardizaciju u skladu s odredbama ovog
zakona, a sa drugim meœunarodnim organizacijama – u skladu sa saveznim za-
konom.
Ålan 32.
Radi nesmetanog funkcionisaça jedinstvenog sistema informisaça
o standardizaciji u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji i
izvrãavaça meœunarodnih obaveza Socijalistiåke Federativne Republike
Jugoslavije u pogledu informisaça u oblasti standardizacije, organi-
zacije i zajednice iz ålana 31. ovog zakona duæne su da saveznoj organiza-
ciji nadleænoj za poslove standardizacije uredno i blagovremeno
dostavÿaju podatke o svojim programima standardizacije i o çihovom izvr-
ãavaçu.
12
III. PROPISI O TEHNIÅKOJ I KONSTRUKCIONOJ SIGURNOSTI
I O KVALITETU PROIZVODA, ROBE I USLUGA
1. Propisi o tehniåkim normativima
Ålan 33.
Propisima o tehniåkim normativima odreœuju se tehniåki nor-
mativi, ukÿuåujuñi norme kvaliteta materijala, konstrukcije i izrade
proizvoda i norme kvaliteta robe, odnosno usluga, kao i postupaka obezbe-
œeça kvaliteta proizvoda, robe i usluga od kojih zavisi tehniåka i kon-
strukciona sigurnost, i to:
1) za izradu tehniåke dokumentacije;
2) za izgradçu objekata, proizvodçu proizvoda i izvoœeçe radova,
odnosno vrãeçe usluga;
3) za puãtaçe u rad, probni rad, redovni pogon, odnosno koriãñeçe,
odræavaçe, popravke, prepravke ili promenu namene, prekida i prestanak
rada ili koriãñeça odreœenih objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i dru-
gih sredstava rada:
4) za rukovaçe, prenos, prevoz, odnosno transport odreœenih pro-
izvoda, skladiãteça i åuvaçe proizvoda, kao i za trajno odlagaçe i skla-
diãteçe potencijalno opasnih materijala.
Proisima iz stava 1. ovog ålana moæe se odrediti:
1) da se odreœeni objekti, postrojeça, ureœaji, oprema i druga sred-
stva rada mogu izgraœivati, odnosno proizvoditi i koristiti samo na
osnovu tehniåke dokumentacije za koju je utvrœeno da zadovoÿava propisane
uslove (odobrena tehniåka dokumentacija):
2) da odreœeni objekti, postrojeça, ureœaji, oprema ili druga sred-
stva rada moraju biti u toku izgradçe, odnosno proizvodçe, prometa i
koriãñeça snabdeveni odreœenim ispravama;
3) da tipovi odreœenih objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i drugih
sredstava rada moraju biti prethodno ispitani i odobreni za upotrebu;
4) sadræaj i naåin voœeça, dopuçavaça i åuvaça tehniåke dokumen-
tacije za objekte, postrojeça, ureœaje, opremu i druga sredstva rada koja su u
upotrebi;
5) da odreœeni objekti, postrojeça, ureœaji, oprema i druga sredstva
rada pri predaji korisniku moraju biti snabdeveni propisanom tehniåkom
dokumentacijom, uputstvima i garancijama i da za çih u tehnoloãkom veku
çihovog koriãñeça moraju biti obezbeœeni rezervni delovi, alat, pribor,
struåno odræavaçe i popravke.
2. Propisi o kvalitetu proizvoda, robe, odnosno usluga

Ålan 34.
Propisima o kvalitetu proizvoda, robe i usluga odreœuju se norme
kvaliteta, postupci i metode obezbeœeça, ispitivaça i kontrole
kvaliteta, kao i uslovi i zahtevi za postizaçe i oåuvaçe propisanog nivoa
kvaliteta pojedinih proizvoda, robe i usluga.
Propisima iz stava 1. ovog ålana moæe se odrediti i naåin de-
klarisaça, oznaåavaça, odnosno obeleæavaça proizvoda, robe i usluga,
13
postupak sa proizvodima åiji je rok upotrebe istekao, kao i uslovi i zah-
tevi u pogledu namene, trajnosti, funkcionalnosti i bezbednosti pri upo-
trebi proizvoda.
Propisima iz st. 1. i 2. ovog ålana, kojima se ureœuje kvalitet semena
i sadnog materijala poÿoprivrednog i ãumskog biÿa, bliæe se ureœuju i
uslovi koje moraju ispuçavati laboratorije, ispitne stanice i druge
struåne institucije koje izdaju certifikate o kvalitetu semena i sadnog
materijala, a naroåito u pogledu opreme, kadrova, organizacije rada, do-
kumentacije i evidencije.
Propisi o kvalitetu semena i sadnog materijala poÿoprivrednog i
ãumskog biÿa ne primeçuju se na seme i sadni materijal koji je nameçen za
potrebe nauånoistraæivaåkih eksperimenata, oplemeçivaçe biÿaka i
banke biÿnih gena.
Ålan 35.
Ako za odreœene proizvode, robu i usluge nisu doneseni standardi
åija je primena obavezna ili propisi o kvalitetu, propisom o obaveznoj
proizvoœaåkoj specifikaciji mogu se odrediti:
1) proizvodi za koje je donoãeçe proizvoœaåke specifikacije obave-
zno;
2) elementi i podaci koje ta specifikacija mora sadræavati;
3) naåin voœeça evidencije o donesenim proizvoœaåkim specifika-
cijama u preduzeñu i drugom pravnom licu.
Proizvoœaåka specifikacija iz stava 1. ovog ålana je sastavni deo
proizvodne dokumentacije preduzeña i drugog pravnog lica, koje je duæno
da tu specifikaciju donese pre poåetka proizvodçe proizvoda na koji se ta
specifikacija odnosi, odnosno pre poåetka izvoœeça radova ili vrãeça
usluga prema takvoj specifikaciji.
Na zahtev nadleænog organa inspekcije, preduzeñe i drugo pravno
lice duæno je da tom organu stavi na uvid proizvoœaåku specifikaciju iz
stava 1. ovog ålana.
IV. ODSTUPAÇE OD JUGOSLOVENSKIH STANDARDA I NORMI

KVALITETA
Ålan 36.
Preduzeñe i drugo pravno lice moæe, u proizvodçi proizvoda za iz-
voz, kao i pri izvoœeçu radova i vrãeçu usluga za stranog naruåioca, od-
stupiti od jugoslovenskih standarda åija je primena obavezna i od
propisanih normi kvaliteta, u skladu sa ugovorom sa stranim kupcem, od-
nosno naruåiocem.
Preduzeñe i drugo pravno lice moæe u proizvodçi proizvoda i
prometu robe, osim u proizvodçi semena i sadnog materijala poÿoprivred-
nog i ãumskog biÿa, pri izvoœeçu radova i vrãeçu usluga odstupiti od
jugoslovenskog standarda åija je primena obavezna i propisanih normi
kvaliteta proizvoda i usluga po prethodno pribavÿenom odobreçu savezne
organizacije nadleæne za poslove standardizacije.
14
Ålan 37.
Odobreçe za odstupaçe od jugoslovenskih standarda i normi
kvaliteta u smislu ålana 36. stav 2. ovog zakona daje se na obrazloæeni zah-
tev proizvoœaåa, izvoœaåa radova, odnosno vrãioca usluga, za odreœenu ko-
liåinu proizvoda, za odreœeni period proizvodçe ili za izvoœeçe
odreœenih radova.
Ako su u pitaçu proizvodi ili radovi na objektima, postrojeçima,
ureœajima, opremi ili drugim sredstvima rada od posebnog interesa za
narodnu odbranu, savezna organizacija nadleæna za poslove standardiza-
cije duæna je da u vezi sa zahtevom iz stava 1. ovog ålana pribavi miãÿeçe
Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije neñe
izdati odobreçe za odstupaçe od jugoslovenskih standarda i normi kvali-
teta ako se takvim odstupaçem ugroæava æivot i zdravÿe ÿudi, æivotna
sredina ili interesi narodne odbrane i bezbednosti zemÿe.
Na proizvodima koji odstupaju od jugoslovenskih standarda i normi
kvaliteta mora biti oznaåen broj i datum odobreça na osnovu koga je odstu-
pÿeno od tih standarda i normi kvaliteta.
Ålan 38.
Od jugoslovenskih standarda åija je primena obavezna i od propisanih
normi kvaliteta moæe se odstupiti u proizvodçi ili uvozu proizvoda, pri
izvoœeçu radova i vrãeçu usluga za potrebe oruæanih snaga Socija-
listiåke Federativne Republike Jugoslavije, odnosno za potrebe organa i
sluæbi unutraãçih poslova, pod uslovima i na naåin koji odredi savezni
sekretar za narodnu odbranu, odnosno funkcioner koji rukovodi saveznim
organom uprave nadleænim za unutraãçe poslove.
V. MERE ZA OBEZBEŒEÇE KVALITETA I TEHNIÅKE I

KONSTRUKCIONE SIGURNOSTI PROIZVODA I USLUGA
1. Atestiraçe
Ålan 39.
Pod atestiraçem proizvoda, u smislu ovog zakona, podrazumeva se:
1) postupak potvrœivaça saobraznosti proizvoda odreœenim standar-
dima, propisima ili tehniåkim specifikacijama, atestom o saobraznosti
i znakom saobraznosti:
2) postupak potvrœivaça saobraznosti proizvoda zahtevima koji pro-
izlaze iz meœunarodnih ugovora koji obavezuju Socijalistiåku Fede-
rativnu Republiku Jugoslaviju, ispravama i znacima predviœenim tim
meœunarodnim ugovorima.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, proizvoœaå moæe da izda
deklaraciju o saobraznosti proizvoda koji nisu obuhvañeni sistemom ate-
stiraça odreœenim jugoslovenskim standardima, tehniåkim specifikaci-
jama i propisima donesenim na osnovu ovog zakona ako obezbedi dokaz da
sprovodi mere za obezbeœeçe kvaliteta koje se prema jugoslovenskim stan-
dardima odnose na taj proizvod.
15
Ålan 40.
Atest o saobraznosti je isprava kojom se, na osnovu izveãtaja o is-
pitivaçu proizvoda, potvrœuje da je proizvod, na propisani naåin ispitan
i da ispuçava zahteve odreœene odgovarajuñim standardima, propisima ili
tehniåkim specifikacijama, odnosno meœunarodnim ugovorom koji oba-
vezuje Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Atest o saobraznosti izdaje savezna organizacija nadleæna za po-
slove standardizacije ili organizacija koju ona ovlasti.
Izveãtaj o ispitivaçu proizvoda je sastavni deo atesta o saobrazno-
sti. Atest o saobraznosti i izveãtaj o ispitivaçu proizvoda izdaju se na
obrascima koje izdaje savezna organizacija nadleæna za poslove standardi-
zacije.
Atestirani proizvodi oznaåavaju se znacima saobraznosti (atestni
znak, homologaciona oznaka, ekoloãki znak, znak bezbednosti, energetski
znak, znak o elektromagnetskoj kompatibilnosti i dr.), kojima se na pro-
izvodu oznaåava da je proizvod na propisani naåin ispitan i da ispuçava
zahteve odreœene odgovarajuñim standardima, propisima ili tehniåkim
specifikacijama, odnosno meœunarodnim ugovorima koji obavezuju Socija-
listiåku Federatuvnu Republiku Jugoslaviju.
Izgled i upotrebu znaka saobraznosti ureœuje propisom funkcioner
koji rukovodi saveznom organizacijom nadleænom za poslove standardi-
zacije.
Odobreçe za koriãñeçe znaka saobraznosti izdaje savezna organi-
zacija nadleæna za poslove standardizacije ili organizacija koju ona ovla-
sti.
Ålan 41.
Atestiraçe proizvoda vrãi se pod uslovima i na naåin propisan
ovim zakonom, jugoslovenskim standardima ili tehniåkim specifika-
cijama i uputstvima funkcionera koji rukovodi saveznom organizacijom
nadleænom za poslove standardizacije, ili pravilima meœunarodnih
sistema atestiraça i standardima koji se primeçuju u tim sistemima, ili
meœunarodnim ugovorom koji obavezuje Socijalistiåku Federativnu Re-
publiku Jugoslaviju i aktima za çegovo sprovoœeçe ili propisima o obave-
znom atestiraçu odreœenih proizvoda, odnosno grupa proizvoda.
Ålan 41a.
Obaveznom atestiraçu podleæu proizvodi, odnosno grupe proizvoda
za koje je atestiraçe odreœeno meœunarodnim ugovorima koji obavezuju
Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Obaveznom atestiraçu podleæu i proizvodi, odnosno grupe proizvoda
za koje je to odreœeno propisima donesenim na osnovu ovog zakona.
Obavezno atestiraçe proizvoda moæe se propisati radi:
1) zaãtite æivotne sredine,
2) zaãtite æivota i zdravÿa ÿudi, odnosno bezbednosti pri upotrebi
proizvoda:
3) otklaçaça tehniåkih prepreka u meœunarodnom prometu robe i
usluga;
4) zaãtite potroãaåa;
5) narodne odbrane, civilne zaãtite i bezbednosti zemÿe.
16
Ålan 42.
Jugoslovenskim standardima za sisteme atestiraça koji se odnose na
odreœene proizvode (ãema atestiraça) utvrœuju se naroåito:
1) proizvodi, odnosno grupe proizvoda koji se atestiraju i çihova
svojstva i karakteristike za koje se u okviru odgovarajuñe ãeme atestiraça
ispituje i potvrœuje saobraznost:
2) tipovi atestiraça koji se primeçuju u sistemu;
3) metode ispitivaça;
4) uslovi koje treba da ispiuçavaju organizacije koje vrãe ispi-
tivaçe proizvoda u okivru ãeme atestiraça, a naroåito u pogledu kadrova
i çihove struåne osposobÿenosti i tehniåke opremÿenosti;
5) oznaåavaçe atestiranih proizvoda.
Ålan 43.
Propisom o obaveznom atestiraçu odreœuju se proizvodi koji pod-
leæu obaveznom atestiraçu, jugoslovenski standardi koji se primeçuju pri
atestiraçu tih proizvoda, kao i specifiåni uslovi za obavezno ate-
stiraçe odreœenih proizvoda.
Ålan 44.
Atestiraçe domañih proizvoda vrãi se na zahtev proizvoœaåa, a pro-
izvoda iz uvoza – na zahtev uvoznika, odnosno zastupnika strane firme ili
stranog proizvoœaåa.
Proizvoœaå, uvoznik, odnosno zastupnik strane firme duæan je da
pribavi atest o osaobraznosti za proizvode koji podleæe obaveznom
atestiraçu prema odredbama ovog zakona.
Ålan 45.
Na proizvodima za koje je izdat atest o saobraznosti ne smeju se vr-
ãiti nikakve izmene materijala i konstrukcije ili druge izmene koje mogu
uticati na promenu svojstva, karakteristika ili kvaliteta proizvoda.
Za proizvod na kome su posle izdavaça atesta o saobraznosti izvr-
ãene izmene u smislu stava 1. ovog ålana ne moæe se koristiti taj atest o
saobraznosti niti se proizvod moæe oznaåavati znakom saobraznosti.
Ålan 46.
Niko ne moæe da atestira proizvode koje sam proizvodi ili uvozi.
Ålan 47.
Atestiraçe proizvoda, u smislu ovog zakona, vrãi savezna organi-
zacija nadleæna za poslove standardizacije ili organizacija koju ona ovla-
sti.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije moæe za
atestiraçe proizvoda ovlastiti organizaciju:
1) koja ima svojstvo pravnog lica;
2) koja ispuçava propisane uslove u pogledu kadrova i çihove struåne
osposobÿenosti i tehniåke opremÿenosti prema jugoslovenskim standar-
dima.
2 17
Reãeçe kojim se odreœena organizacija ovlaãñuje u smislu stava 2.
ovog ålana donosi funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nad-
Na osnovu reãeça iz stava 3. ovog ålana, organizacija stiåe naziv
“ovlaãñena organizacija za atestiraçe proizvoda”.
ispitivaçe odreœenih proizvoda ili za odreœene vrste ispitivaça pro-
izvoda za koje sama izdaje atest o saobraznosti i za obavÿaçe tehniåkih i
administrativnih poslova u vezi s tim ispitivaçima ovlastiti i labora-
torije, ispitne stanice i druge struåne institucije koje nemaju svojstvo
pravnog lica ako ispuçavaju ostale uslove iz ålana 53. ovog zakona.
Ako atestiraçe proizvoda vrãi savezna organizacija nadleæna za po-
slove standardizacije, ispitivaça u okviru postupka atestiraça mogu se
izvrãiti kod proizvoœaåa, pri åemu nadzor nad tim ispitivaçima vrãi
ovlaãñeni struåni radnik ili struåna komisija savezne organizacije nad-
leæne za poslove standardizacije.
Ålan 48.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije vrãi nad-
zor nad ovlaãñenim organizacijama iz ålana 47. ovog zakona u pogledu traj-
nog ispuçavaça propisanih uslova za obavÿaçe poslova za koje su te
organizacije ovlaãñene i daje im uputstva za obavÿaçe tih poslova.
Ovlaãñena organizacija za atestiraçe proizvoda duæna je da
obezbedi tajnost podataka o atestiranim odnosno ispitanim proizvodima.
Ålan 49.
Ovlaãñena organizacija iz ålana 47. ovog zakona duæna je da saveznoj
organizaciji nadleænoj za poslove standardizacije omoguñi nesmetano vr-
ãeçe nadzora iz ålana 48. ovog zakona.
Ako savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije u vr-
ãeçu nadzora iz ålana 48. ovog zakona utvrdi da ovlaãñena organizacija ne
ispuçava neke od propisanih uslova za obavÿaçe poslova za koje je ovla-
ãñena, reãeçem ñe utvrditi nedostatke i odrediti rok u kome se ti nedo-
staci moraju otkloniti, odnosno propisani uslovi ispuniti.
Ako ovlaãñena organizacija u odreœenom roku ne postupi po reãeçu
iz stava 2. ovog ålana ili ako savezna organizacija ndleæna za poslove
standardizacije u vrãeçu nadzora iz ålana 48. ovog zakona utvrdi da ovla-
ãñena organizacija ne obavÿa poslove za koje je ovlaãñena u skladu sa od-
redbama ovog zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona ili
uputstvima savezne organizacije nadleæne za poslove standardizacije, re-
ãeçem ñe oduzeti toj organizaciji dato ovlaãñeçe.
Ålan 50.
Proizvoœaå, odnosno organizacija koja stavÿa u promet atestirane
proizvode duæna je da saveznoj organizaciji nadleænoj za poslove stan-
dardizacije, odnosno ovlaãñenoj organizaciji omoguñi nesmetani nadzor i
kontrolu saobraznosti proizvoda koji podleæe atestiraçu.
Ako se nadzorom i kontrolom saobraznosti utvrdi da proizvod nije
saobrazan atestiranom tipu, odnosno uzorku, savezna organizacija nadle-
18
æna za poslove standardizacije, odnosno ovlaãñena organizacija, reãe-
çem o povlaåeçu atesta, utvrœuje u åemu i u kojoj meri proizvod nije
saobrazan atestiranom tipu, odnosno uzorku i rok u kome se ti nedostaci
moraju otkloniti.
Ako proizvoœaå, odnosno organizacija koja stavÿa u promet ate-
stirane proizvode iz stava 1. ovog ålana ne postupi po reãeçu iz stava 2.
ovog ålana, savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije, od-
nosno ovlaãñena organizacija reãeçem ñe poniãtiti atest o saobrazno-
sti tog proizvoda.
Ålan 51.
Spisak ovlaãñenih organizacija za obavezno atestiraçe proizvoda i
organizacija kojima je oduzeto ovlaãñeçe objavÿuje se u “Sluæbenom listu
SFRJ”.
Izvod iz reãeça, odnosno potvrda, sa çihovim bitnim elementima iz
ålana 47. stav 3, ålana 49. stav 3, ålana 50. st. 2. i 3. ålana 52a. st. 4. i 8.
ålana 52b. st. 1. i 5, ålana 53. st. 3. i 6. i ålana 53a. st. 4. i 7. ovog zakona
objavÿuju se u informativnim glasilima savezne organizacije nadleæne za
poslove standardizacije.
Ålan 52.
Zabraçeno je koriãñeçe atesta o saobraznosti i oznaåavaçe pro-
izvoda znacima saobraznosti suprotno odredbama ovog zakona i propisa do-
nesenih na osnovu ovog zakona.
Ålan 52a.
Pod oceçivaçem i priznavaçem sistema kvaliteta proizvoœaåa, od-
nosno isporuåioca, u smislu ovog zakona, podrazumeva se postupak utvrœi-
vaça saobraznosti sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca,
sa jugoslovenskim standardima za obezbeœeçe kvaliteta.
Oceçivaçe i priznavaçe sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno
isporuåioca na zahtev proizvoœaåa, odnosno isporuåioca, vrãi savezna
organizacija nadleæna za poslove standardizacije ili organizacija koju
ona ovlasti.
oceçivaçe i priznavaçe sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporu-
åioca ovlastiti organizaciju:
2) koja ispuçava uslove utvrœene jugoslovenskim standardima.
“ovlaãñena organizacija za oceçivaçe i priznavaçe sistema kvaliteta”.
zor nad ovlaãñenim organizacijama za oceçivaçe i priznavaçe sistema
kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca u pogledu trajnog ispuçavaça
propisanih uslova za obavÿaçe poslova za koje su te organizacije ovla-
ãñene, daje im uputstva za obavÿaçe tih poslova i vodi evidenciju tih or-
ganizacija.
2* 19
Na nadzor nad ovlaãñenim organizacijama za oceçivaçe i prizna-
vaçe sistema kvaliteta, preduzimaçe mera za otklaçaçe nedostataka i od-
uzimaçe ovlaãñeça iz stava 4. ovog ålana shodno se primeçuju odredbe
ålana 49. ovog zakona.
Ako je ovlaãñenoj organizaciji za oceçivaçe i priznavaçe sistema
kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca reãeçem oduzeto ovlaãñeçe
za obavÿaçe tih poslova, tim reãeçem ñe se narediti i brisaçe te or-
ganizacije iz evidencije o ovlaãñenim organizacijama za oceçivaçe i
priznavaçe sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca.
Ovlaãñena organizacija za oceçivaçe i priznavaçe sistema
kvaliteta duæna je da obezbedi tajnost podataka o oceçenim i priznatim
sistemima kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca.
Ålan 52b.
Proizvoœaåu, odnosno isporuåiocu za koga utvrdi da ispuçava
propisane zahteve za sistem kvaliteta, savezna organizacija nadleæna za
poslove standardizacije izdaje potvrdu o priznavaçu sistema kvaliteta.
Na osnovu potvrde iz stava 1. ovog ålana proizvoœaå, odnosno isporu-
åilac stiåe pravo na naziv “priznati proizvoœaå”, odnosno “priznati is-
poruåilac”.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije ili or-
ganizacija koju ona ovlasti vrãi nadzor nad priznatim proizvoœaåima, od-
nosno priznatim isporuåiocima u pogledu trajnog ispuçavaça zahteva za
sistem kvaliteta i vodi evidenciju o priznatim proizvoœaåima, odnosno
priznatim isporuåiocima.
Ako savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije ili
organizacija koju ona ovlasti, u vrãeçu nadzora iz stava 3. ovog ålana,
utvrdi da priznati proizvoœaå, odnosno priznati isporuåilac ne ispuçava
propisane zahteve, funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nad-
leænom za poslove standardizacije doneñe reãeçe kojim ñe utvrditi nedo-
statke u sistemu kvaliteta tog priznatog proizvoœaåa, odnosno priznatog
isporuåioca i odrediti rok u kome se ti nedostaci moraju otkloniti.
Ako priznati proizvoœaå, odnosno priznati isporuåilac, u roku od-
reœenom reãeçem iz stava 4. ovog ålana, ne otkloni nedostatke utvrœene
tim reãeçem, funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nadle-
ænom za poslove standardizacije doneñe reãeçe kojim ñe poniãtiti po-
tvrdu iz stava 1. ovog ålana i narediti brisaçe tog priznatog proizvoœaåa,
odnosno priznatog isporuåioca iz evidencije o priznatim proizvoœaåima,
odnosno priznatim isporuåiocima.
Ålan 53.
Pod oceçivaçem sposobnosti laboratorija, ispitnih stanica i dru-
gih struånih institucija (u daÿem tekstu: laboratorija), u smislu ovog
zakona, podrazumeva se postupak utvrœivaça sposobnosti laboratorija da
ispitivaçe proizvoda vrãe pod uslovima i na naåin utvrœenim jugoslo-
venskim standardima kojima se utvrœuju kriterijumi za rad laboratorija i
jugoslovenskim standardima za metode ispitivaça proizvoda, odnosno pra-
vilima meœunarodnih sistema i standardima koji se primeçuju u tim siste-
mima.
20
Sposobnost laboratorije, u smislu stava 1. ovog ålana, oceçuje save-
zna organizacija nadleæna za poslove standardizacije.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije izdaje po-
tvrdu o sposobnosti za pouzdano ispitivaçe proizvoda laboratoriji za
koju utvrdi da ispuçava propisane uslove.
Na osnovu potvrde iz stava 3. ovog ålana laboratorija stiåe pravo na
naziv “akreditovana laboratorija”.
zor nad akreditovanim laboratorijama u pogledu trajnog ispuçavaça
uslova za vrãeçe ispitivaça u skladu sa jugoslovenskim standardima i
pravilima meœunarodnih sistema i standardima koji se primeçuju u tim si-
stemima i vodi evidenciju akreditovanih laboratorija.
Na nadzor nad akreditovanim laboratorijama, preduzimaçe mera za
otklaçaçe nedostataka utvrœenih pri vrãeçu nadzora, poniãtavaçe po-
tvrde iz stava 3. ovog ålana i brisaçe iz evidencije akreditovanih labora-
torija shodno se primeçuju odredbe ålana 52b. st. 4. i 5. ovog zakona.
Akreditovana laboratorija duæna je da obezbedi tajnost podataka o
ispitanim proizvodima.
Ålan 53a.
Pod osposobÿavaçem kadrova za oceçivaçe i proveravaçe sistema
kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca, u smislu ovog zakona, pod-
razumeva se postupak osposobÿavaça kadrova za oceçivaçe i proveravaçe
sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca pod uslovima i na na-
åin utvrœenim jugoslovenskim standardima za obezbeœeçe kvaliteta.
Osposobÿavaçe kadrova za oceçivaçe i proveravaçe sistema
kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca vrãi savezna organizacija
nadleæna za poslove standardizacije ili organizacija koju ona ovlasti.
osposobÿavaçe kadrova ovlastiti organizaciju:
2) koja ispuçava uslove utvrœene jugoslovenskim standardima.
“ovlaãñena organizacija za osposobÿavaçe kadrova za oceçivaçe i prove-
ravaçe sistema kvaliteta”.
zor nad ovlaãñenim organizacijama za osposobÿavaçe kadrova za oceçi-
vaçe i proveravaçe sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno isporuåioca
u pogledu trajnog ispuçavaça uslova za osposobÿavaçe kadrova u skladu sa
jugoslovenskim standardima, daje im uputstva za obavÿaçe tih poslova i
vodi evidenciju tih organizacija.
Na nadzor nad ovlaãñenim organizacijama za osposobÿavaçe kadrova
za oceçivaçe i proveravaçe sistema kvaliteta proizvoœaåa, odnosno ispo-
ruåioca, preduzimaçe mera za otklaçaçe nedostatka, oduzimaçe ovla-
ãñeça iz stava 4. ovog ålana i brisaçe iz evidencije tih organizacija
shodno se primeçuju odredbe ålana 52a. ovog zakona.
21
Ovlaãñena organizacija za osposobÿavaçe kadrova za oceçivaçe i
proveravaçe sistema kvaliteta duæna je da obezbedi tajnost podataka
dobijenih u toku postupka osposobÿavaça kadrova.
Ålan 53b.
Reãeçe o ovlaãñeçu organizacija iz ål. 47, 52a. i 53a. odnosno po-
tvrde iz ål. 52b. i 53. vaæe najduæe tri godine.
Ålan 53v.
Troãkove postupka iz ål. 44, 47, 48, 49, 52a, 52b, 53. i 53a. ovog zakona
snose podnosioci zahteva.
Pod troãkovima iz stava 1. ovog ålana podrazumevaju se savezne admi-
nistrativne takse, troãkovi ispitivaça proizvoda i obavÿaça radçi u
postupku, kao i troãkovi za potreban broj uzoraka.
Pod radçama u postupku, u smislu stava 2. ovog ålana, podrazumeva se:
1) obrada zahteva za atestiraçe proizvoda (ålan 44), zahteva za do-
bijaçe ovlaãñeça (ål. 47, 52a. i 53a), odnosno potvrda (ål. 52b. i 53):
2) provera podataka navedenih u zahtevia iz taåke 1. ovog ålana kod
podnosioca zahteva;
3) nadzor nad radom ovlaãñenih organizacija (ål. 49. 52a. i 53a), pri-
znatih proizvoœaåa (ålan 52b), odnosno akreditovanih laboratorija (ålan
53).
Troãkovi ispitivaça proizvoda i obavÿaça radçi u postupku nakna-
œuju se prema tarifi koju utvrœuje funkcioner koji rukovodi saveznom or-
ganizacijom nadleænom za poslove standardizacije u sporazumu sa
funkcionerom koji rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za po-
slove finansija.
2. Priznavaçe isprava o saobraznosti i kvalitetu proizvoda izdatih u

inostranstvu
Ålan 54.
Atest o saobraznosti, izveãtaj o ispitivaçu proizvoda, saopãteçe o
homologaciji i druge odgovarajuñe isprave o saobraznosti i kvalitetu pro-
izvoda izdate u inostranstvu priznaju se u Socijalistiåkoj Republici Jugo-
slaviji u sledeñim sluåajevima i pod sledeñim uslovima:
1) ako je meœunarodnim ugovorom koji obavezuje Socijalistiåku
Federativnu Republiku Jugoslaviju predviœena obaveza zemaÿa ugovor-
nica, pod uslovima iz tog ugovora:
2) ako su te isprave izdate u okviru meœunarodnih sistema ate-
stiraça, priznavaça rezultata ispitivaça ili drugih meœunarodnih si-
stema obezbeœeça kvaliteta us kladu sa pravilima tih meœunarodnih
sistema, pod uslovom da je savezna organizacija nadleæna za poslove stan-
dardizacije ålanica tih sistema;
3) ako se uzajamno priznavaçe atesta o saobraznosti ili dokumenata o
ispitivaçu proizvoda sprovodi na osnovu meœunarodnih ugovora koje
zakÿuåuje Socijalistiåka Federativna Republika Jugoslavija sa drugim
dræavama.
22
Priznavaçe isprava iz stava 1. ovog ålana vrãi savezna organizacija
nadleæna za poslove standardizacije.
Priznavaçe isprava iz stava 1. ovog ålana ne iskÿuåuje kontrolu
saobraznosti i ispitivaçe proizvoda u Socijalistiåkoj Federativnoj Re-
publici Jugoslaviji.
3. Tehniåki nadzor
Ålan 55.
Tehniåki nadzor nad postrojeçima, ureœajima, opremom i drugim
sredstvima za rad u objektima i prostorima ugroæenim eksplozivnim i
zapaÿivim smeãama gasova, pare i praãine ili ãtetnim zraåeçima i dru-
gim sliånim opasnostima, kao i ugraœenim instalacijama za ta postrojeça,
ureœaje, opremu i druga sredstva za rada (u daÿem tekstu: specifiåna
oprema) obuhvata:
1) odobravaçe tehniåke dokumentacije na osnovu koje se proizvodi
specifiåna oprema i materijal, delovi i sklopovi za çenu izradu, odnosno
na osnovu koje se izvode ugraœene instalacije;
2) odobravaçe izrade specifiåne opreme na osnovu ispitivaça tipa;
3) nadzor nad proizvodçom specifiåne opreme i materijala, delova i
sklopova za çenu izradu;
4) nadzor nad ispitivaçem specifiåne opreme i materijala, delova i
sklopova za tu opremu;
5) nadzor nad izvoœeçem radova na postavÿaçu instalacija i ugrad-
çom, odnosno montaæom specifiåne opreme na mestu koriãñeça;
6) pregled postojeñe specifiåne opreme u upotrebi kod korisnika;
7) nadzor nad odræavaçem specifiåne opreme u upotrebi;
8) nadzor nad izvoœeçem popravki, prepravki i nad obnavÿaçem spe-
cifiåne opreme.
Ålan 56.
Specifiåna oprema u upotrebi kod korisnika podleæe osnovnom,
redovnom, kontrolnom i vanrednom pregledu.
Osnovni pregled se vrãi ako tip specifiåne opreme nije bio ate-
stiran, odnosno ispitan i odobren za upotrebu: ako nije vrãen tehniåki
nadzor; ako se meça namena ili se proãiruju kapaciteti ugroæenih obje-
kata ili prostora ili ako se vrãe veñe popravke i prilagoœavaça speci-
fiåne opreme kojima se meçaju konstrukcione osobine, svojstva i
karakteristike te opreme.
Redovnim pregledom se utvrœuje da li staçe specifiåne opreme od-
govara uslovima i zahtevima odreœenim propisima donesenim na osnovu
ovog zakona sa glediãta tehniåke i kontrukcione sigurnosti i obezbeœeça
kvaliteta.
Kontrolnim pregledom se proverava pravilno odræavaçe spe-
cifiåne opreme u ispravnom staçu za bezbedan rad u redovnim i vanrednim
uslovima çenog koriãñeça.
Vanredni pregled se vrãi: posle pretrpÿene havarije: na zahtev nad-
leænog organa inspekcije: posle veñih popravki i prepravki za koje se ne
zahteva osnovni pregled i na zahtev korisnika specifiåne opreme.
23
Ålan 57.
Tehniåki nadzor obavÿa savezna organizacija nadleæna za poslove
standardizacije ili struåna institucija koju ona ovlasti.
Na ovlaãñeçe, prava i obaveze, rad i nadzor nad radom ovlaãñene
struåne institucije shodno se primeçuju odredbe ål. 47. do 49. i ålana 51.
ovog zakona.
Troãkove rada struåçaka koji vrãe tehniåki nadzor snosi proizvo-
œaå, uvoznik, investitor, odnosno korisnik opreme.
Ålan 58.
U vrãeçu tehniåkog nadzora savezna organizacija nadleæna za po-
slove standardizacije, odnosno ovlaãñena struåna institucija ima pravo i
duænost:
1) da zahteva izmene u tehniåkoj dokumentaciji radi usaglaãavaça te
dokumentacije sa propisima donesenim na osnovu ovog zakona sa glediãta
tehniåke i konstrukcione sigurnosti i obezbeœeça kvaliteta;
2) da zahteva dopunu nepotpune tehniåke dokumentacije;
3) da vrãi nadzor iz ålana 55. ovog zakona i preglede iz ålana 56. ovog
zakona;
4) da proizvoœaåa, izvoœaåa radova, vrãioca usluga i korisnika spe-
cifiåne opreme upozorava na nedostatke koje zapazi pri vrãeçu tehniå-
kog nadzora i izdaje struåna uputstva za otklaçaçe tih nedostataka,
polazeñi od zahteva tehniåke i konstrukcione sigurnosti i obezbeœeça
kvaliteta;
5) da prema konkretnim uslovima koriãñeça specifiåne opreme u
odreœenom objektu, odnosno prostoru izdaje struåna uputstva za reæim upo-
trebe, naåin odræavaça i vrãeça tehniåke kontrole te opreme;
6) da saraœuje s nadleænim organima tehniåkih i drugih inspekcija u
vezi sa vrãeçem tehniåkog nadzora.
Ålan 59.
Proizvoœaå specifiåne opreme, izvoœaå radova, vrãilac usluga,
organizacija koja vrãi ispitivaçe, uvoznik ili investitor duæni su da
podnesu prijavu o proizvodçi specifiåne opreme, izvoœeçu radova, odno-
sno pruæaçu usluga u vezi sa specifiånom opremom, ispitivaçu speci-
fiåne opreme, odnosno o uvozu specifiåne opreme za koju je propisom
donesenim na osnovu ovog zakona propisan tehniåki nadzor.
Podnosilac prijave iz stava 1. ovog ålana, a korisnik specifiåne
opreme ako se tehniåki nadzor vrãi po zahtevu nadleænog organa in-
spekcije, duæan je da ovlaãñenom radniku savezne organizacije nadleæne
za poslove standardizacije odnosno ovlaãñene struåne institucije omo-
guñi nesmetano vrãeçe tehniåkog nadzora.
Ålan 60.
Propisima o tehniåkom nadzoru odreœuje se naroåito: specifiåna
oprema nad kojom se vrãi tehniåki nadzor, postupak i naåin vrãeça
tehniåkog nadzora, odnosno pojedinih poslova tehniåkog nadzora; obim
tehniåkog nadzora, zavisno od vrste specifiåne opreme i uslova pod ko-
jima se ona koristi; rokovi u kojima se vrãe pojedini poslovi tehniåkog
24
nadzora; saåiçavaçe i dostavÿaçe zapisnika o izvrãenom tehniåkom nad-
zoru i podaci koje zapisnik mora sadræavati.
Propisima iz stava 1. ovog ålana moæe se odrediti i naåin voœeça
evidencije i obavÿaçe struånih i tehniåkih poslova u vezi s vrãeçem
tehniåkog nadzora.
4. Uporedna ispitivaça
Ålan 61.
Uporedna ispitivaça proizvoda i usluga iste vrste i namene, radi
oceçivaça kvaliteta i saopãtavaça javnosti rezultata ispitivaça ili
radi javnog nagraœivaça proizvoœaåa, odnosno proizvoda koji je na osnovu
takvog ispitivaça oceçen kao najkvalitetniji, vrãe se na inicijativu
preduzeña i drugih pravnih lica, druãtvenih organizacija, organizacija
potroãaåa ili drugih organizacija i zajednica, pod uslovima i na naåin
koji su jugoslovenskim standardima ili propisima donesenim na osnovu
ovog zakona odreœeni za ispitivaçe odgovarajuñih proizvoda.
Uporedna ispitivaça poÿoprivrednih i prehrambenih proizvoda,
kao i industrijskih proizvoda opãte upotrebe vrãe se pod uslovima i na
naåin koji su za ispitivaçe tih proizvoda odreœeni jugoslovenskim
standardima, propisima donesenim na osnovu ovog zakona i propisima o
zdravstvenoj ispravnosti tih proizvoda.
5. Tehniåko uputstvo, uputstvo za upotrebu, servis i rezervni delovi
Ålan 62.
Tehniåki sloæeni proizvodi moraju biti snabdeveni tehniåkim uput-
stvom, a proizvodi åija odreœena svojstva mogu pri upotrebi izazvati opas-
nost za korisnika, druga lica ili æivotnu sredinu moraju biti snabdeveni
uputstvom za upotrebu.
Uputstvom iz stava 1. ovog ålana moraju biti snabdeveni i drugi pro-
izvodi za koje je to odreœeno propisom donesenim na osnovu ovog zakona.
Zavisno od vrste i namene proizvoda, tehniåko uputstvo, odnosno
uputstvo za upotrebu sadræi: tehniåke i druge podatke znaåajne za ispravno
montiraçe, prikÿuåivaçe, puãtaçe u rad, upotrebu i odræavaçe pro-
izvoda: uputstva za otklaçaçe smetçi i kvarova; crteæe i ãeme; upozo-
reça na opasnosti pri upotrebi proizvoda i naåin otklaçaça tih
opasnosti; upozoreça na opasna svojstva proizvoda (zapaÿivost, eksploziv-
nost, korozivnost, otrovni sastojci i dr.) i uputstva za bezbednu upotrebu
i åuvaçe proizvoda; uputstva za odræavaçe proizvoda i podatke znaåajne za
nabavku rezervnih delova.
Tehniåko uputstvo, odnosno uputstvo za upotrebu mora biti sa-
stavÿeno tako da je lako razumÿivo korisniku.
Propisom donesenim na osnovu ovog zakona moæe se, za odreœene pro-
izvode, odrediti bliæi sadræaj tehniåkog uputstva, odnosno uputstva za
upotrebu.
25
Ålan 63.
Za tehniåki sloæene proizvode, proizvoœaå, uvoznik, odnosno za-
stupnik strane firme, pri prodaji robe sa konsignacionog skladiãta, du-
æan je da utvrdi i u tehniåkom uputstvu ili deklaraciji navede rok
obezbeœenog servisiraça i snabdevaça træiãta rezervnim delovima, pri-
borom i drugim proizvodima bez kojih se taj proizvod ne moæe koristiti
prema svojoj nameni.
Ako propisom donesenim na osnovu ovog zakona nije drukåije odre-
œeno, rok iz stava 1. ovog ålana ne moæe da bude krañi od tri godine za apa-
rate za domañinstvo, odnosno pet godina za druge tehniåki sloæene
proizvode.
Ako proizvoœaå, uvoznik ili zastupnik strane firme nema sopstveni
servis u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, duæan je da
tehniåki sloæene proizvode snabde i spiskom preduzeña i drugih pravnih
lcia koja je ovlastio za vrãeçe tih usluga u Socijalistiåkoj Federativnoj
Republici Jugoslaviji (u daÿem tekstu: ovlaãñeni serviseri).
Proizvoœaå, uvoznik, odnosno zastupnik strane firme duæan je da
svoje servise, odnosno ovlaãñene servisere i træiãte redovno snabdeva
potrebnom vrstom i koliåinom rezervnih delova, pribora i drugih pro-
izvoda bez kojih se tehniåki sloæeni proizvod ne moæe koristiti prema
svojoj nameni.
Propisom donesenim na osnovu ovog zakona mogu se za odreœene pro-
izvode odrediti rokovi obezbeœenog servisiraça i sanbdevaça rezervnim
delovima, priborom i drugim proizvodima bez kojih se oni ne mogu ko-
ristiti prema svojoj nameni, rokovi u kojima se servis, odnosno ovlaãñeni
serviser mora odazvati zahtevu korisnika proizvoda za usluge odræavaça,
odnosno popravke proizvoda i rokovi u kojima se te usluge moraju izvr-
ãiti.
6. Garantni list
Ålan 64.
Proizvodi odreœeni propisom donesenim na osnovu ovog zakona mo-
raju biti snabdeveni garantnim listom, koji mora da sadræava sledeñe ele-
mente i podatke:
1) firmu, odnosno naziv i sediãte davaoca garancije;
2) podatke o proizvodu kojima se identifikuje proizvod;
3) izjavu o garanciji i uslovima garancije;
4) trajaçe garantnog roka;
5) firmu, odnosno naziv i sediãte preduzeña i drugog pravnog lica
koja su proizvod prodala na malo, datum prodaje, peåat i potpis ovla-
ãñenog radnika, a ako su u pitaçu postrojeça, ureœaji, oprema i druga sred-
stva rada - firmu odnosno naziv i sediãte isporuåioca, datum puãtaça u
pogon ili predaje proizvoda korisniku na upotrebu i potpis ovlaãñenog
radnika.
Propisom iz stava 1. ovog ålana odreœuju se proizvodi za koje pro-
izvoœaå, uvoznik, odnosno zastupnik strane firme mora izdati garanciju za
kvalitet, odnosno za ispravno funkcionisaçe proizvoda, obezbediti ser-
vis za odræavaçe i popravke i snabdevaçe rezervnim delovima u garantnom
26
roku, najmaçe trajaçe garantnog roka i rok u kome je davalac garancije du-
æan da postupi po zahtevu korisnika garancije i otkloni kvarove i nedo-
statke proizvoda, ili da neispravan proizvod zameni istim takvim novim i
ispravnim proizvodom.
Troãkovi materijala, rezervnih delova, rada, prenosa i prevoza pro-
izvoda koji nastaju pri otklaçaçu kvarova, odnosno zameni proizvoda no-
vim proizvodom po osnovu garancije padaju na teret davaoca garancije.
Ålan 64a.
Propisima o jugoslovenskim standardima, tehniåkim normativima,
odnosno normama kvaliteta ili drugim propisom donesenim na osnovu ovog
zakona odreœuju se proizvodi koji se mogu stavÿati u promet samo ako su
snabdeveni odreœenim ispravama, koje nisu navedene u ålanu 64. ovog
zakona, odnosno usluge za koje se mora pribaviti isprava kojom se potvrœuje
da ispuçvaju propisane uslove.
6a. Certifikat o kvalitetu semena i sadnog materijala poÿoprivrednog i

ãumskog biÿa
Ålan 64b.
Seme i sadni materijal poÿoprivrednog i ãumskog biÿa koji se
izvoze moraju biti snabdeveni certifikatom o kvalitetu koji izdaje pred-
uzeñe, odnosno drugo pravno lice koje odredi funkcioner koji rukovodi sa-
veznim organom uprave nadleænim za poslove poÿoprivrede.
Seme i sadni materijal poÿoprivrednog i ãumskog biÿa koji se uvoze
moraju biti snabdeveni certifikatom o kvalitetu koji izdaje nadleæni or-
gan zemÿe izvoznice.
7. Deklarisaçe, oznaåavaçe, obeleæavaçe i pakovaçe proizvoda
Ålan 65.
Pod deklarisaçem proizvoda, u smislu ovog zakona, podrazumeva se
navoœeçe podataka kojima se identifikuju proizvodi, çihova usaglaãe-
nost sa standardima i propisima, karakteristike i proizvoœaå, odnosno
preduzeñe i drugo pravno lice koje proizvod stavÿa u promet na træiãtu, i
to: na ambalaæu, na originalnom pakovaçu, na proizvodu, na nalepnici i na
privesnici, na proizvodu ili uz proizvod.
Pod oznaåavaçem, odnosno obeleæavaçem proizvoda, u smislu ovog
zakona, podrazumevaju se nanoãeçe na proizvode, ambalaæu, pakovaçe, na-
lepnice, privesnice ili nanoãeçe na drugi odgovarajuñi naåin znakova sa-
obraznosti ili drugih znakova i oznaka odreœenih ovim zakonom ili
propisima donesenim na osnovu ovog zakona, oznaka odreœenih ovim zako-
nom ili propisima donesenim na osnovu ovog zakona, oznaka odreœenih
tehniåkih karakteristika i drugih karakteristika proizvoda, obeleæja i
simbola za opasnost, upozoreça, oznaka i simbola za naåin rukovaça po-
ãiÿkama pri transportu, prenosu ili prevozu i rukovaça proizvodima pri
skladiãteçu i åuvaçu, kao i snabdevaçe proizvoda tablicama sa saopãte-
27
çima o karakteristikama, opasnostima, upozoreçima na opasnost i po-
stupku u sluåaju nezgode.
Ålan 66.
Propisom o deklarisaçu, oznaåavaçu, odnosno obeleæavaçu pro-
izvoda ili drugim propisima na osnovu ovog zakona mogu se, za odreœene
proizvode, odrediti naåin deklarisaça i elementi deklaracije, odnosno
naåin oznaåavaça ili obeleæavaça, kao i tehniåki uslovi i zahtevi u
pogledu nanoãeça tih oznaka ili obeleæja na proizvode, ambalaæu, pako-
vaçe i dr. i naåin çihovog nanoãeça.
Ålan 67.
Propisom o pakovaçu proizvoda ili drugim propisom donesenim na
osnovu ovog zakona odreœuju se proizvodi koji moraju biti na odreœen na-
åin upakovani, uslovi i zahtevi u pogledu naåina pakovaça, koliåina pro-
izvoda u pojedinaånom ili zbirnom pakovaçu, materijala za pakovaçe i
çihovih karakteristika, oblika i mera, kao i uslovi i zahtevi za tipi-
zaciju sredstava za pakovaçe, ambalaæu i za originalna pakovaça.
Proizvodi u originalnom pakovaçu, u smislu ovog zakona, jesu pro-
izvodi koji su pre stavÿaça u promet na træiãtu upakovani na naåin koji
osigurava da se sadræaj pakovaça ne moæe izmeniti, utroãiti, odnosno
upotrebiti bez otvaraça ili oãteñivaça pakovaça, a u ciÿu da se tako
upakovan proizvod ponudi neposrednom potroãaåu, odnosno korisniku.
VI. STANDARDIZACIJA U ORUÆANIM SNAGAMA SOCIJALI-

STIÅKE FEDERATIVNE REPUBLIKE JUGOSLAVIJE, ZA
POTREBE CIVILNE ZAÃTITE I ZA POTREBE ORGANA
UNUTRAÃÇIH POSLOVA
Ålan 68.
Za specifiåne potrebe oruæanih snaga Socijalistiåke Federativne
Republike Jugoslavije posebnim propisima ureœuju se:
1) delatnost standardizacije i postupak pri donoãeçu i objavÿivaçu
standarda narodne odbrane i drugih akata standardizacije u oruæanim sna-
gama za sredstva naoruæaça i vojne opreme, kao i za materijal, objekte, po-
strojeça, opremu, aparate i druga sredstva iskÿuåivo za potrebe oruæanih
snaga;
2) atestiraçe proizvoda koji sluæe iskÿuåivo za potrebe oruæanih
snaga;
3) vrãeçe tehniåkog nadzora u pogledu specifiåne opreme u ugroæe-
nim objektima i prostorima za proizvodçu sredstava naoruæaça i vojne
opreme i drugim objektima i prostorima iskÿuåivo za potrebe oruæanih
snaga.
Standardi narodne odbrane obavezno se primeçuju.
Ålan 69.
Za specifiåne potrebe civilne zaãtite i sistema osmatraça i oba-
veãtavaça posebnim propisima ureœuju se:
28
1) standardi, tehniåki normativi i norme kvaliteta za materijal,
objekte, postrojeça, ureœaje, opremu i druga sredstva civilne zaãtite i
sredstva osmatraça i obaveãtavaça;
2) atestiraçe proizvoda za potrebe civilne zaãtite i sredstva osma-
traça i obaveãtavaça.
Ålan 70.
Za specifiåne potrebe organa i sluæbi unutraãçih poslova, po-
sebnim propisima ureœuju se standardi, tehniåki normativi, norme kvali-
teta i atestiraçe materijala, objekata, postrojeça, ureœaja, opreme,
aparata i drugih sredstava iskÿuåivo za potrebe organa i sluæbi unutra-
ãçih poslova.
VII. MEŒUNARODNA SARADÇA I INFORMISAÇE U OBLASTI

STANDARDIZACIJE
Ålan 71.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije saraœuje
sa meœunarodnim organizacijama u oblasti standardizacije i u svom delo-
krugu vrãi poslove koji se odnose napripremaçe, zakÿuåivaçe i izvrãa-
vaçe meœunarodnih ugovora.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije saraœuje s
meœunarodnim struånim organizacijama za standardizaciju i uåestvuje u
radu organa i radnih tela organizacija åija je ålanica, ukÿuåuje se u
meœunarodne sisteme atestiraça, priznavaça rezultata ispitivaça i
obezbeœeça kvaliteta i sprovodi ih u skladu s odredbama ovog zakona, pri
åemu saraœuje se zainteresovanim preduzeñima i drugim pravnim licima,
zajednicama preduzeña i drugih pravnih lica, privrednim komorama, struå-
nim druãtvenim organizacijama i organima uprave.
Ålan 72.
Savezna organizacija nadleæna za poslove standardizacije obezbeœuje
informisaçe u oblasti standardizacije:
1) uåeãñem u meœunarodnom sistemu informisaça o standardizaciji
(ISO– NET):
2) informativnim glasilima i kataloãkim i drugim publikacijama
koje izdaje;
3) izdavaçem tehniåkih preporuka;
4) prikupÿaçem, obradom i davaçem informacija na zahtev ko-
risnika informacija;
5) dostavÿaçem radnih i drugih materijala u okviru postupka progra-
miraça standardizacije, planiraça, izrade i donoãeça jugoslovenskih
standarda i propisa predviœenih ovim zakonom, meœunarodnih standarda i
pravila i standarda meœunarodnih sistema atestiraça, priznavaça re-
zultata ispitivaça i obezbeœeça kvaliteta, obrazaca, kao i radnih i dru-
gih materijala u okviru druih oblika meœunarodne struåne saradçe u
oblasti standardizacije.
Korisnici informacija i informativnih materijala iz stava 1. ovog
ålana, osim korisnika kojima savezna organizacija nadleæna za poslove
29
standardizacije takve informacije i materijale dostavÿa po sluæbenoj du-
ænosti i kao radni materijal za izradu, izmene, dopune i pripremu novih
standarda i propisa, kao i tehniåkih preporuka, plañaju za te informacije
i materijale odreœenu naknadu.
Visinu naknade iz stava 2. ovog ålana odreœuje funkcioner koji ru-
kovodi saveznom organizacijom nadleænom za poslove standardizacije, u
sporazumu s funkcionerom koji rukovodi saveznim organom uprave nadle-
ænim za poslove finansija.
VIII. INSPEKCIJSKI NADZOR I UPRAVNE MERE
Ålan 73.
Nadzor nad primeçivaçem odredaba ovog zakona, standarda i propisa
donesenih na osnovu ovog zakona, osim standarda i propisa iz ål. 68. i 70.
ovog zakona, vrãe nadleæni organi inspekcije u reublikama odnosno auto-
nomnim pokrajinama i Savezni træiãni inspektorat saglasno saveznom za-
konu.
Inspekcijski nadzor nad primeçivaçem standarda i propisa donese-
nih na osnovu ovog zakona kojima se ureœuju proizvodça, radovi i usluge za
potrebe jugoslovenske narodne armije, odnosno narodne odbrane vrãi Sa-
vezni sekretarijat za narodnu odbranu. Savezni sekretarijat za narodnu od-
branu vrãi nadzor i nad primeçivaçem propisa iz ålana 68. ovog zakona i
tehniåki nadzor iz ålana 68. stav 1. taåka 3. ovog zakona.
Inspekcijski nadzor nad primeçivaçem propisa iz ålana 70. ovog
zakona vrãi savezni organ uprave nadleæan za unutraãçe poslove.
Ålan 74.
Ako pri vrãeçu nadzora nadleæni organ inspekcije utvrdi da nisu
primeçeni propisi doneseni na osnovu ovog zakona, narediñe reãeçem
preduzeñu i drugom pravnom licu koje nije primenilo te propise da u odre-
œenom roku obavÿaçe svojih delatnosti saobrazi propisanim uslovima i
zahtevima.
Ako pri vrãeçu inspekcijskog nadzora nadleæni organ utvrdi da
proizvodi, radovi ili usluge ne odgovaraju propisima donesenim na osnovu
ovog zakona i da usled toga postoji opasnost po æivot i zdravÿe ÿudi i æi-
votnu sredinu ili moguñnost nastanka znatne materijalne ãtete, doneñe
reãeçe kojim ñe zabraniti proizvodçu takvih proizvoda, odnosno daÿe
izvoœeçe radova ili vrãeçe usluga.
Ålan 75.
Ako pri vrãeçu inspekcijskog nadzora nadleæni organ utvrdi; da
proizvodi koji su stavÿeni u promet ne odgovaraju propisima donesenim na
osnovu ovog zakona, odnosno internim standardima, granskim standardima
ili proizvoœaåkoj specifikaciji po kojoj su proizvedeni: da nisu na
propisani naåin upakovani, deklarisani, oznaåeni, odnosno obeleæni: da
nisu snabdeveni propisanim ispravama: da za çih, suprotno odredbama ovog
zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona, nisu obezbeœeni servis,
rezervni delovi, pribor i drugi proizvodi bez kojih se tehniåki sloæeni
30
proizvodi ne mogu koristiti prema svojoj nameni, da nisu snabdeveni
tehniåkim uputstvom, odnosno uputstvom za upotrebu, ili da su snabdeveni
netaånim oznakama, podacima ili znacima saobraznosti, suprotno od-
redbama ovog zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona, doneñe re-
ãeçe kojim ñe zabraniti promet takvih proizvoda dok se nedostaci ne
otklone.
IH. ISPRAVE O OVLAÃÑEÇU ZA VRÃEÇE NADZORA
Ålan 76.
Radnicima savezne organizacije nadleæne za poslove standardizacije,
ålanovima struåne komisije savezne organizacije nadleæne za poslove
standardizacije i radnicima ovlaãñene organizacije koji vrãe nadzor iz
ål. 47, 48, 49, 52a, 52b, 53, 53a, 55. i 56. ovog zakona, izdaje se sluæbena le-
gitimacija za vrãeçe tog nadzora.
Sluæbenu legitimaciju iz stava 1. ovog ålana izdaje savezna organi-
zacija nadleæna za poslove standardizacije.
Propisom o sluæbenoj legitimaciji iz stava 1. ovog ålana odreœuje se
sadræina, obrazac, izdavaçe i koriãñeçe te legitimacije i voœeçe
evidencije o çoj.
H. KAZNENE ODREDBE
Ålan 77.
Novåanom kaznom od 15.000 do 150.000 novih dinara kazniñe se za pri-
vredni prestup preduzeñe ili drugo pravno lice:
1) ako ne primeçuje standarde za koje je propisana obavezna primena i
propise donesene na osnovu ovog zakona u proizvodçi, prometu, preradi i
doradi proizvoda i pri izvoœeçu radova, odnosno vrãeçu usluga: pri
projektovaçu, graœeçu, upotrebi, odræavaçu, popravkama, prepravkama i
prestanku rada, odnosno koriãñeça objekata, postrojeça, ureœaja, opreme i
drugih sredstava rada; pri pakovaçu, oznaåavaçu, obeleæavaçu, de-
klarisaçu, rukovaçu, transportu, prenosu, prevozu, skladiãteçu i åuvaçu
proizvoda (ålan 16. stav 1);
2) ako pri obavÿaçu svoje delatnosti, u toku procesa rada ne obezbedi
ispuçavaçe uslova i zahteva odreœenih standardima åija je primena obave-
zna i propisima donesenim na osnovu ovog zakona u pogledu karakteristika
kvaliteta i vrãeça kontrole kvaliteta proizvoda, robe i usluga (ålan 17):
3) ako pre stavÿaça proizvoda u promet na jugoslovenskom træiãtu
ne proveri da li proizvod odgovara uslovima i zahtevima odreœenim
standardima åija je primena obavezna i propisima donesenim na osnovu
ovog zakona i ako tu proveru ne izvrãi pod uslovima i na naåin koji su od-
reœeni tim standardima, odnosno propisima (ålan 18. st. 1. i 3):
4) ako preãtampava jugoslovenske standarde i propise koji se ob-
javÿuju u posebnom izdaçu savezne organizacije nadleæne za poslove stan-
dardizacije (ålan 28. stav 4);
31
5) ako za proizvode, robu i usluge za koje je to odreœeno propisom o
obaveznoj proizvoœaåkoj specifikaciji ne donese takvu specifikaciju
(ålan 35. st. 1. i 2):
6) ako izda deklaraciju o saobraznosti proizvoda suprotno odredbama
ovog zakona i propisa donesenih na osnovu ovog zakona (ålan 39. stav 2):
7) ako ne pribavi atest o saobraznosti za proizvod koji podleæe oba-
veznom atestiraçu - (ålan 44. stav 2.):
8) ako atestirani proizvod ne oznaåi znakom saobraznosti (ålan 40.
stav 4);
9) ako koristi atest o saobraznosti i oznaåava proizvode znacima sa-
obraznosti suprotno odredbama ovog zakona i propisima donesenim na
osnovu ovog zakona (ålan 52.);
10) ako ne podnese prijavu o proizvodçi specifiåne opreme, izvo-
œeçu radova, odnosno pruæaçu usluga u vezi sa specifiånom opremom, is-
pitivaçu ili uvozu speicifiåne opreme za koju je propisom donesenim na
osnovu ovog zakona propisan tehniåki nadzor (ålan 59. stav 1);
11) ako tehniåki sloæen proizvod ne snabde tehniåkim uputstvom, ili
ako proizvod åija odreœena svojstva mogu izazvati opasnost za korisnika,
druga lica ili æivotnu sredinu ne snabde uputstvom za upotrebu (ålan 62.
stav 1);
12) ako za tehniåki sloæene proizvode ne utvrdi i u tehniåkom uput-
stvu ili deklaraciji ne navede rok obezbeœenog servisiraça ili rok
snabdevaça træiãta ili ako svoje servise, ovlaãñene servisere i træi-
ãte ne snabdeva redovno potrebnom vrstom i koliåinom rezervnih delova,
pribora i drugih proizvoda bez kojih se tehniåki sloæeni proizvod ne
moæe koristiti prema svojoj nameni (ålan 63. st. 1. i 4);
13) ako za proizvode za koje je to odreœeno propisom donesenim na
osnovu ovog zakona ne izda garantni list, ili ako u garantnom roku ne
obezbedi za te proizvode servis i snabdevaçe rezervnim delovima, ili ako
ne postupi po zahtevu korisnika garancije i ne otkloni kvarove i nedo-
statke proizvoda ili neispravan proizvod ne zameni istim takvim novim i
ispravnim proizvodom (ålan 64).
14) ako za proizvod koji stavi u promet, odnosno za uslugu koju izvrãi
ne obezbedi isprave utvrœene propisima donesenim na osnovu ovog zakona
(ålan 64a).
Za radçu iz stava 1. ovog ålana kazniñe se za privredni prestup nov-
åanom kaznom od 1.000 do 10.000 novih dinara i odgovorno lice u preduzeñu
ili drugom pravnom licu.
Ålan 78.
Novåanom kaznom od 3.000 do 30.000 novih dinara kazniñe se za prekr-
ãaj preduzeñe ili drugo pravno lice:
1) ako propisane isprave, tehniåko uputstvo ili uputstvo za upotrebu
proizvoda ne ispiãe na jezicima i pismima naroda Jugoslavije (ålan 9);
2) ako propisane oznake i podatke na proizvodu, deklaraciji, odnosno
na originalnom pakovaçu proizvoda koje stavÿa u promet ne ispiãe na jed-
nom od jezika i pisama naroda Jugoslavije (ålan 9. stav 2):
3) ako nadleænom organu inspekcije, na çegov zahtev, ne stavi na uvid
izveãtaj o ispitivaçu proizvoda radi proveravaça da li proizvod od-
32
govara uslovima i zahtevima odreœenim standardima åija je primena obave-
zna i propisima donesenim na osnovu ovog zakona (ålan 18. stav 5):
4) ako saveznoj organizaciji nadleænoj za poslove standardizacije ne
dostavi podatke o svojim programima standardizacije i çihovom izvrãa-
vaçu (ålan 32);
5) ako nadleænom organu inspekcije, na çegov zahtev, ne stavi na uvid
obaveznu proizvoœaåku specifikaciju (ålan 35. stav 3);
6) ako odstupi od jugoslovenskog standarda åija je primena obavezna
ili od propisanih normi kvaliteta bez prethodno obavÿenog odobreça sa-
vezne organizacije nadleæne za poslove standardizacije (ålan 36. stav 2);
7) ako na proizvodu koji odstupa od jugoslovenskog standarda ili
normi kvaliteta ne oznaåi broj i datum odobreça na osnovu koga je odstu-
pÿeno od toga standarda, odnosno normi kvaliteta (ålan 37. stav 4);
8) ako saveznoj organizaciji nadleænoj za poslove standardizacije ne
omoguñi nesmetano vrãeçe nadzora iz ålana 48. ovog zakona (ålan 49. stav
1.);
9) ako saveznoj organizaciji nadleænoj za poslove standardizacije,
odnosno ovlaãñenoj organizaciji ne omoguñi nesmetanu kontrolu saobra-
znosti proizvoda koji podleæu atestiraçu, ako je takva kontrola
propisana (ålan 50. stav 1.);
10) ako ovlaãñenom radniku savezne organizacije nadleæne za po-
slove standardizacije, odnosno ovlaãñenom radniku struåne institucije
ne omoguñi nesmetano vrãeçe tehniåkog nadzora (ålan 59. stav 2).
Za radçu iz stava 1. ovog ålana kazniñe se za prekrãaj novåanom ka-
znom od 150 do 1.500 novih dinara i odgovorno lice u preduzeñu ili drugom
pravnom licu.
Ålan 79.
Za radçu iz ålana 77. ovog zakona kazniñe se za prekrãaj pojedinac
koji samostalno obavÿa delatnost liånim radom sredstvima u svojini gra-
œana, novåanom kaznom od 150 do 1.500 novih dinara.
Za radçu iz ålana 78. ovog zakona kazniñe se za prekrãaj pojedinac
koji samostalno obavÿa delatnost liånim radom sredstvima u svojini gra-
œana, novåanom kaznom od 30 do 300 novih dinara.
Ålan 79a.
Uz kaznu za privredni prestup iz ålana 77. stav 1. taåka 4. izreñi ñe se
zaãtitna mera oduzimaça jugoslovenskih standarda i propisa koji su na-
stali izvrãeçem privrednog prestupa.
HI. OVLAÃÑEÇA ZA DONOÃEÇE PROPISA

Ålan 80.
Ovlaãñuje se funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nad-
leænom za poslove standardizacije da donese propise o: jugoslovenskim
standardima (ålan 23); tehniåkim normativima (ålan 33); kvalitetu
prozvoda, robe i usluga (ålan 34); obaveznoj proizvoœaåkoj specifikaciji
(ålan 35); izgledu i upotrebi znaka saobraznosti (ålan 40. stav 5); obave-
znom atestiraçu proizvoda (ålan 43); tehniåkom nadzoru (ålan 60); bliæem
3 33
sadræaju tehniåkog uputstva ili uputstva za upotrebu proizvoda (ålan 62);
obezbeœenom servisiraçu i snabdevaçu rezervnim delovima i drugim pro-
izvodima (ålan 63); proizvodima koji moraju biti snabdeveni garantnim
listom (ålan 64); proizvodima koji moraju biti snabdeveni odreœenim is-
pravama, odnosno o uslugama za koje se mora pribaviti odreœena isprava
(ålan 64a): deklarisaçu, oznaåavaçu, odnosno obeleæavaçu proizvoda
(ålan 66); pakovaçu proizvoda (ålan 67) i sluæbenim legitimacijama lica
koja vrãe nadzor (ålan 76).
Ålan 81.
Izuzetno od odredbe ålana 80. ovog zakona, propise o tehniåkim
normativima (ålan 33), u delu koji se odnosi na tehniåke normative koji
mogu biti od uticaja na bezbednost æivota i zdravÿa radnika na radu i pro-
pise o kvalitetu æivotnih namirnica (ålan 34), u dlu koji se odnosi na sa-
stav æivotnih namirnica koji ima uticaj na bioloãku vrednost
namirnica, donosi funkcioner koji rukovodi saveznom organizacijom nad-
leænom za poslove standardizacije, u sporazumu sa funkcionerom koji ru-
kovodi saveznim organom uprave nadleænim za poslove zdravstva.
Ålan 82.
Ovlaãñuje se funkcioner koji rukovodi saveznim organom uprave
nadleænim za poslove poÿoprivrede da donese propise o kvalitetu semena
i sadnog materijala poÿoprivrednog i ãumskog biÿa (ålan 34).
nadleænim za poslove poÿoprivrede da odredi laboratorije za izdavaçe
certifikata o kvalitetu semena i sadnog materijala poÿoprivrednog i
ãumskog biÿa koji se izvoze, preduzme mere da se te laboratorije prijave
meœunarodnoj organizaciji za ispitivaçe semena da ispuçavaju uslove za
ispitivaçe semena i sadnog materijala, imenuje lica koja ñe biti ålanovi
u toj meœunarodnoj organizaciji i obezbedi vrãeçe nadzora nad radom tih
laboratorija (ålan 34. stav 3).
Ålan 83.
Ovlaãñuje se savezni sekretar za narodnu odbranu da donese propise
o delatnosti standardizacije i postupku donoãeça i objavÿivaça
standarda narodne odbrane i drugih akata standardizacije u oruæanim sna-
gama za sredstva naoruæaça i vojne opreme, kao i za materijal, objekte, po-
strojeça, opremu, aparate i druga sredstva iskÿuåivo za potrebe oruæanih
snaga, atestiraçu proizvoda iskÿuåivo za potrebe oruæanih snaga i vr-
ãeçu tehniåkog nadzora u pogledu specifiåne opreme u objektima i pro-
storima koji sluæe iskÿuåivo za potrebe oruæanih snaga (ålan 68).
Ålan 84.
leænom za poslove standardizacije da, u sporazumu sa saveznim sekretarom
za narodnu odbranu, donese propise o standardima, tehniåkim normativima
i normama kvaliteta, kao i o obaveznom atestiraçu za materijal, objekte,
postrojeça, ureœaje, opremu i druga sredstva za specifiåne potrebe ci-
vilne zaãtite i sistema osmatraça i obaveãtavaça (ålan 69).
34
Ålan 85.
nadleænim za unutraãçe poslove da donese propise o standardima, tehniå-
kim normativima, normama kvaliteta i atestiraçu proizvoda, odnosno
sredstava i opreme za rad organa i sluæbi unutraãçih poslova. (ålan 70).
HII. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE

Ålan 86.
Danom stupaça na snagu ovog zakona prestaje da vaæi Zakon o standar-
dizaciji (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 38/77 i 11/80).
Propisi o obaveznom atestiraçu doneseni na osnovu Zakona o
standardizaciji uskladiñe se sa odredbama ovog zakona do kraja 1992. go-
dine.
Ålan 87.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavÿivaça u “Sluæbe-
nom listu SFRJ”.
3* 35
ZAKON
O SISTEMIMA VEZA*
I. OSNOVNE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim zakonom ureœuju se pitaça sistema veza koja su od znaåaja za
bezbednost zemÿe i tehnoloãko jedinstvo sistema veza, meœunarodne veze i
radio-veze, koriãñeçe radio-stanica od strane diplomatskih i konzular-
nih predstavniãtava, stranih pravnih lica i stranih dræavÿana, stan-
dardi, tehniåki normativi i norme kvaliteta tehniåkih sredstava veza i
evidentiraçe i obrada podataka u oblasti veza.
Ålan 2.
Pojedini izrazi upotrebÿeni u ovom zakonu imaju sledeñe znaåeçe:
1) veza je svaki prenos, predaja ili prijem poruke u obliku znakova,
signala, pisanog teksta, slike i zvuka ili saopãteçu putem æiånih, ra-
dijskih, optiåkih ili drugih elektromagnetnih sistema;
2) tehniåka sredstva veza su postrojeça, ureœaji, aparati i druga
oprema koja sluæi za ostvarivaçe veza;
3) sistem veza je skup telekomunikacionih objekata, odnosno tehniå-
kih sredstava koji su meœusobno povezani tako da åine tehnoloãku celinu
i koriste se na teritoriji Socijalistiåke Federativne Republike Jugo-
slavije ili na pojedinim çenim delovima za prenos, predaju ili prijem po-
ruka;
4) imalac sistema veza je nosilac prava raspolagaça sistemom veza;
5) imalac tehniåkih sredstava veza je nosilac prava raspolagaça ili
nosilac prava privremenog koriãñeça, ili vlasnik tehniåkih sredstava
veza koje koristi iskÿuåivo za sopstvene potrebe;
*
Ovaj zakon je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, br. 41/88, 80/89 i 29/90 i “Sluæbenom
listu SRJ”, br. 34/92 i 24/94.
36
6) tehnoloãko jedinstvo sistema veza su jedinstvena tehnologija u
prenoãeçu poruka i jedinstvene tehniåke karakteristike upotrebÿenih
tehniåkih sredstava;
7) vanredne okolnosti su dogaœaji prouzrokovani elementarnim
nepogodama i katastrofama, epidemije veñeg obima, veñi poremeñaji u
funkcionisaçu obavezno povezanih sistema veza, ugroæenost bezbednosti
zemÿe, neposredna ratna opasnost, ratno staçe i druge vanredne prilike;
8) industrijska, nauåna i medicinska primena radio-frekvencijske
energije je rad ureœaja ili aparata koji su konstruisani tako da lokalno
proizvode i koriste elektromagnetnu energiju za potrebe nauke, medicine,
industrije, domañinstva ili za sliåne potrebe, iskÿuåujuñi svaku primenu
u vezama;
9) radio-frekvencijski opseg je deo radio-frekvencijskog spektra
koji se nalazi izmeœu dve odreœene graniåne radio-frekvencije;
10) iskÿuåiva radio-frekvencija je radio-frekvencija dodeÿena ra-
dio-stanicama jednog imaoca (na jednoj lokaciji ili u odreœenoj zoni op-
sluæivaça), vodeñi raåuna o gustini zauzetosti opsega i o potrebnom
kvalitetu radio-veza;
11) zajedniåka radio-frekvencija je radio-frekvencija dodeÿena ra-
dio-stanicama viãe imalaca iste ili razliåite delatnosti, vodeñi raåuna
o gustini zauzetosti opsega i o potrebnom kvalitetu radio-veza;
12) opãta radio-frekvencija je radio-frekvencija dodeÿena radio-
stanicama viãe imalaca, ne vodeñi raåuna o gustini zauzetosti opsega i o
kvalitetu radio-veza;
13) radio-stanica je jedan ili viãe predajnika ili prijemnika ili
kombinacija jednog ili viãe predajnika ili prijemnika, sa jednom ili
viãe antena i drugim pripadajuñim ureœajima na jednom mestu koji su po-
trebni za obavÿaçe radio-sluæbi;
14) radio-mreæa je skup tri ili viãe radio-stanica koje omoguñavaju
ostvarivaçe radio-veza izmeœu tri ili viãe taåaka;
15) radio-emisija je elektromagnetsko zraåeçe predajne radio-sta-
nice;
16) dodeÿena radio-frekvencija je centar frekvencijskog opsega
dodeÿenog radio-stanici;
17) smetça je ãtetna smetça koja bitno i uåestalo ometa ili prekida
rad radio-sluæbe preko dozvoÿenih normi utvrœenih ovim zakonom i
propisima donesenim na osnovu ovog zakona;
18) stanica za kontrolu radio-emisija je skup specijalnih prijemnika,
antena i drugih ureœaja na jednom mestu koji su potrebni radi kontrole ra-
dio-emisija, za otkrivaçe emisija radio-stanica bez dozvole i drugih nedo-
zvoÿenih emisija, za istraæivaçe ãtetnih smetçi prouzrokovanih
emisijama, kao i za ispitivaça i mereça u radio-vezama za potrebe plani-
raça radio-sistema;
19) kontrola radio-emisija je proveravaçe usklaœenosti karakte-
ristika emisija radio-stanica za koje su izdate dozvole sa krakteristi-
kama propisanim saveznim propisima;
37
20) fiksna satelitska sluæba je radio-komunikacija izmeœu ze-
maÿskih radio-stanica posredstvom jednog ili viãe satelita.
Ålan 3.
Prilikom izgradçe sistema veza moraju se obezbediti naroåito:
usklaœen razvoj i efikasno funkcionisaçe sistema veza, meœusobno
povezivaçe sistema veza, odræavaçe i koriãñeçe povezanih sistema veza,
kao i izgradça zajedniåkih kapaciteta.
Ålan 4.
Sistem veza jugoslovenskih poãta, telegrafa i telefona (u daÿem
tekstu: sistem veza JPTT) je osnovni sistem veza u Jugoslaviji na koji se po-
vezuju ostali sistemi veza, u skladu sa ovim zakonom.
Sistem veza JPTT planira se i razvija radi izgradçe integrisanog i
tehniåki jedinstvenog sistema veza i integracije svih telekomunikacio-
nih sluæbi.
Radio-stanice za rad u fiksnoj satelitskoj sluæbi sastavni su deo si-
stema veza JPTT.
Izuzetno od odredbe stava 3. ovog ålana, radio-stanice za rad u fik-
snoj satelitskoj sluæbi koje sluæe za prijem i otpremu radio i televizij-
skih programa mogu biti i sastavni deo sistema veza radio-difuznih
organizacija u okviru JRT.
Imaoci sistema veza iz stava 4. ovog ålana, saglasno ålanu 7. ovog
zakona, usklaœuju svoje planove razvoja sa PTT organizacijama.
Ålan 5.
Druãtveno-politiåke zajednice staraju se o razvoju i izgradçi
sistema veza JPTT u skladu sa opãtim potrebama druãtva, kao i potrebama
bezbednosti zemÿe i tehnoloãkog jedinstva sistema veza.
Ålan 6.
Radi obezbeœivaça tehnoloãkog jedinstva sistema veza, imalac
sistema veza duæan je da svoj sistem veza planira, gradi ,koristi i odræava
u skladu sa osnovnom tehniåkom i tehnoloãkom koncepcijom tog sistema i
na naåin kojim se obezbeœuje tehnoloãko jedinstvo sistema veza.
Osnovnom tehniåkom i tehnoloãkom koncepcijom sistema veza ima-
lac sistema veza utvrœuje osnovne tehniåke principe za organizaciju,
izgradçu, odræavaçe i funkcionisaçe sistema veza, a naroåito:
1) principe i ciÿeve izgradçe i proãireça telekomunikacione
mreæe;
2) podelu telekomunikacione mreæe na saobrañajna podruåja, odnosno
podruåja pruæaça usluga krajçim korisnicima;
3) tehniåke principe i kriterijume za izgradçu telekomunikacione
mreæe;
4) osnovne principe eksploatacije telekomunikacione mreæe.
Osnovnu tehniåku i tehnoloãku koncepciju sistema veza imalac
sistema veza utvrœuje u skladu sa:
38
1) ovim zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog zakona;
2) standardima, tehniåkim normativima i normama kvaliteta pro-
izvoda i usluga;
3) planom namene frekvencijskih opsega;
4) preporukama meœunarodnih savetodavnih komiteta za telegrafiju i
telefoniju, odnosno radio (CCITT i CCIR) i drugim meœunarodnim tehniå-
kim uslovima i standardima iz oblasti veza, saglasno meœunarodnim ugovo-
rima koji obavezuju Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Ålan 7.
Imaoci sistema veza duæni su da meœusobno usklaœuju svoje planove
razvoja, naroåito u pogledu:
1) namene i lokacije telekomunikacionih objekata;
2) vrste i pravca sistema prenosa;
3) kapaciteta sistema prenosa na pojedinim pravcima;
4) mera zaãtite sistema prenosa;
5) rokova izgradçe zajedniåkih objekata.
Planovi razvoja sistema veza koji se obavezno povezuju u Sistemu veza
Jugoslavije, usklaœuju se po postupku, koji se ureœuje propisom donetim na
osnovu ovog zakona. Tim propisom odreœuje se nosilac koordinacije
meœunarodnog usklaœivaça ovih planova razvoja.
Odobreçe za izgradçu, rekonstrukciju ili proãireçe sistema veza
koji se obavezno povezuju u Sistem veza Jugoslavije, po zavrãenom usklaœi-
vaçu planova razvoja, izdaje nadleæni organ u republici, odnosno autonom-
noj pokrajini, po pribavÿenom miãÿeçu nosioca koordinacije za
usklaœivaçe planova razvoja.
Imalac sistema veza, odnosno zainteresovani organi ili organi-
zacije, osim imalaca sistema veza oruæanih snaga i sistema veza organa
unutraãçih poslova, duæni su da svoje potrebe za vreme dostave PTT orga-
nizaciji na tom podruåju.
Imalac funkcionalnog sistema veza, osim imalaca funkcionalnog
sistema veza koji se obaezno povezuju u Sistem veza Jugoslavije, duæan je da
uskladi svoj plan razvoja sistema veza sa PTT organizacijom na tom
podruåju.
Odobreçe za izgradçu, rekonstrukciju ili proãireçe funkcio-
nalnog sistema veza iz stava 5. ovog ålana izdaje nadleæni organ u repu-
blici, odnosno autonomnoj pokrajini ako na osnovu miãÿeça PTT
organizacije na tom podruåju oceni da nije tehnoloãki moguñe i ekonomski
opravdano koristiti sistem veza JPTT.
Ålan 8.
Imalac sistema veza, odnosno korisnik sistema veza i tehniåkih
sredstava veza ne sme ometati funkcionisaçe sistema veza ili sredstava
veza drugih imalaca sistema veza.
39
Ålan 9.
Zabraçeno je uspostavÿaçe i koriãñeçe veza suprotno interesima
bezbednosti zemÿe, osnovama sistema socijalistiåkog samoupravnog
ureœeça Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije i javnom redu
i moralu.
Ålan 10.
Imaoci sistema veza duæni su da, u okviru tehniåkih moguñnosti,
obezbede nepovredivost tajnosti poruka, a naroåito nepovredivost tajno-
sti poruka koje se prenose u vanrednim okolnostima, i da trajno vrãe kon-
trolu obezbeœeça nepovredivosti tajnosti poruka.
Ålan 11.
Imaoci sistema veza i sredstava veza duæni su da prenos poruka, kad
je to ureœeno propisima donesenim na osnovu ovog zakona, vrãe na naåin na
koji se obezbeœuje pouzdano i brzo sporazumevaçe, upotrebom jedinstvenih
izraza, pojmova, znakova i skrañenica.
Ålan 12.
Imalac, odnosno korisnik sistema i sredstava veza mora upotre-
bÿavati otvoren slog i propisane domañe i meœunarodne slogove, kodove i
skrañenice.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, mogu se upotrebÿavati
sopstveni slogovi i kodovi, na naåin i pod uslovima odreœenim u propi-
sima o kriptozaãtiti, a na osnovu odobreça saveznog sekretara za narodnu
odbranu datog, u sporazumu sa funkcionerom koji rukovodi saveznim orga-
nom uprave nadleænim za unutraãçe poslove.
Ålan 13.
Imaoci sistema veza moraju davati prvenstvo prenosu poruka koje se
odnose na bezbednost zemÿe i ÿudskih æivota na moru, na kopnu, u vazduhu
ili u prostoru van atmosfere, kao i na ugroæenost imovine veñeg obima.
Ålan 14.
Objekti i tehniåka sredstva veza od znaåaja za tehnoloãko jedinstvo
sistema veza mogu se proizvoditi, projektovati, upotrebÿavati, graditi i
odræavati u skladu sa standardima, tehniåkim normativima, normama
kvaliteta proizvoda i usluga, tehniåkim uslovima i propisima donesenim
na osnovu saveznih zakona kojima se ureœuju pitaça od znaåaja za standardi-
zaciju i tehnoloãko jedinstvo sistema veza.
Ålan 15.
Objekti i tehniåka sredstva veza od znaåaja za tehnoloãko jedinstvo
sistema veza, za koje je to odreœeno propisom donesenim na osnovu saveznog
zakona, podleæu obaveznom atestiraçu.
Atest iz stava 1. ovog ålana izdaje savezna organizacija nadleæna za
poslove standardizacije ili organizacija ili zajednica koju ona ovlasti, a
koja je struåno osposobÿena za vrãeçe tih poslova.
40
Za objekte i tehniåka sredstva u sistemu veza JPTT ateste izdaje
Zajednica jugoslovenskih poãta, telegrafa i telefona (u daÿem tekstu:
Zajednica JPTT), u skladu sa tehniåkim uslovima, osim kad je to u interesu
bezbednosti zemÿe drukåije ureœeno saveznim zakonom.
Ålan 16.
Radi obezbeœeça uslova za pravilno funkcionisaçe i nesmetano
koriãñeçe sistema veza, novoizgraœeni sistem veza ili deo sistema veza
koji predstavÿa odreœenu tehnoloãku celinu moæe se pustiti u rad i kori-
stiti tek kad se tehniåkim pregledom utvrdi da je izgraœen u skladu sa
uslovima utvrœenim ovim zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog
zakona.
Ålan 17.
Zgrade, prostorije i drugi objekti za smeãtaj postrojeça, ureœaja,
aparata i druge opreme koja se ugraœuje u sistem veza moraju ispuçavati
tehniåke uslove za izgradçu i razvoj odnosnog sistema veza.
Zgrade, prostorije i drugi objekti iz stava 1. ovog ålana moraju se
graditi sa poveñanom otpornoãñu na zemÿotres, zavisno od stepena tru-
snosti zone, kao i sa potrebnom sigurnoãñu od drugih vrsta razaraça (po-
æara, poplava, ratnih dejstava i dr.), zavisno od znaåaja postrojeça,
ureœaja, aparata i druge opreme za funkcionisaçe odnosnog sistema veza.
Ålan 18.
U gradovima i naseÿima gradskog karaktera, prilikom gradçe po-
slovnih i stambenih objekata, investitori te gradçe moraju izgraditi ka-
nalizacionu mreæu za pretplatniåku telekomunikacionu mreæu, kao i za
kablovsku distribucionu mreæu – za distribuciju radio i televizijskih
programa, na naåin utvrœen i za ostalu komunalnu infrastrukturu.
U objekte iz stava 1. ovog ålana mora se ugraditi telefonska i
kablovska distribuciona instalacija.
Ålan 19.
U saveznom organu uprave nadleænom za poslove radio-veza obrazuje
se informaciono-dokumentacioni centar koji ñe vrãiti poslove priku-
pÿaça, obrade, razmene i koriãñeça podataka o sistemu veza znaåajnih za
çihov razvoj i funkcionisaçe.
Ålan 20.
Imaoci sistema veza, kao i imaoci odreœenih sredstava veza, duæni su
da vode odreœene tehniåke i druge podatke o svom sistemu veza, odnosno o
sredstvima veza koji su od znaåaja za bezbednost zemÿe i tehnoloãko je-
dinstvo sistema veza i da te podatke dostavÿaju nadleænim organima.
Ålan 21.
PTT organizacije i radio-difuzne organizacije, u okviru tehniåkih
moguñnosti i uz naknadu, obezbeœuju prenos, odnosno emisiju signala eta-
lona frekvencije i vremena koji dobijaju od savezne organizacije nadleæne
za poslove mera i dragocenih metala.
41
Imaoci obavezno povezanih sistema veza iz ålana 25. ovog zakona du-
æni su da primaju signale etalona frekvencije i vremena i da ih uporeœuju
sa signalima svojih ureœaja i sredstava veza.
Ålan 22.
Imalac sistema veza duæan je da organizuje i trajno vrãi kontrolu
funkcionisaça i koriãñeça svog sistema veza i da pregleda objekte i
tehniåka sredstva veza koji su sastavni deo çegovog sistema veza, kao i da
blagovremeno preduzima potrebne mere za otklaçaçe smetçi i nedo-
stataka u svom sistemu veza.
O prekidu na meœunarodnim vezama ili na magistralnim vezama
izmeœu republika koje su od interesa za celu zemÿu, imalac sistema veza du-
æan je da obavesti savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i
veza.
Ålan 23.
Ako zbog vanrednih okolnosti ili iz drugih razloga nastupi prekid
veza u nekom od obavezno povezanih sistema veza, imalac tog sistema duæan
je da odmah preduzme potrebne mere da se u ãto krañem roku veza ponovo
uspostavi.
Ålan 24.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza utvrœuje
plan koriãñeça sistema veza za vreme ratnog staça i u sluåaju neposredne
ratne opasnosti za potrebe organa federacije i stara se o çegovom sprovo-
œeçu.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na veze oruæanih snaga i
organa unutraãçih poslova åiji se plan koriãñeça utvrœuje na osnovu po-
sebnih propisa.
II. SISTEMI VEZA
1. Sistem veza Jugoslavije
Ålan 25.
Sistem veza Jugoslavije saåiçavaju odgovarajuñi delovi sledeñih
sistema veza:
1) sistema veza JPTT;
2) sistema veza jugoslovenskog radija i televizije;
3) sistema veza jugoslovenskih æeleznica;
4) sistema veza jugoslovenske elektroprivrede;
5) sistema veza oruæanih snaga;
6) sistema veza organa unutraãçih poslova;
7) sistema veza u pomorskoj plovidbi;
8) sistema veza u unutraãçoj plovidbi;
9) sistema veza u vazduãnoj plovidbi.
42
Ålan 26.
Osnov Sistema veza Jugoslavije u redovnim uslovima i vanrednim
okolnostima åini sistem veza JPTT.
Sistem veza koji se obavezno povezuju u Sistem veza Jugoslavije po-
vezani su tako da mogu efikasno funkcionisati u vanrednim okolnostima.
Ålan 27.
Sistem veza jugoslovenskog radija i televizije i funkcionalni
sistemi veza iz ålana 25. taå. 3. do 9. ovog zakona obavezno se povezuju u od-
govarajuñim telekomunikacionim centrima sa sistemom veza JPTT i meœu-
sobno.
Ålan 28.
Sistemi veza koji su povezani u Sistem veza Jugoslavije moraju se odr-
æavati u staçu koje obezbeœuje çihovo pravilno i nesmetano funkci-
onisaçe i koriãñeçe.
Ålan 29.
Imaoci obavezno povezanih sistema veza duæni su da obezbede od-
govarajuñe neprekidno napajaçe elektriånom energijom u redovnim i van-
rednim okolnostima onih postrojeça i ureœaja od kojih zavisi pravilno
funkcionisaçe i nesmetano koriãñeçe Sistema veza Jugoslavije.
Elektroprivredne organizacije duæne su da prioritetno obezbede
osnovno napajaçe elektriånom energijom postrojeça i ureœaja obavezno
povezanih sistema veza.
Ålan 30.
Imaoci obavezno povezanih sistema veza duæni su da, po nalogu nadle-
ænog organa, organizuju i povremeno vrãe zajedniåke veæbe radi provere
funkcionisaça Sistema veza Jugoslavije ili çihovih delova i moguñnosti
za çegovo koriãñeçe u celoj zemÿi ili u odreœenim delovima zemÿe.
Ålan 31.
Obavezno povezani sistemi veza ili neki od tih sistema ili po-
jedinih delova tih sistema, u sluåaju vanrednih okolnosti, koriste se na
naåin odreœen ovim zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog zakona.
2. Sistem veza JPTT
Ålan 32.
Sistem veza JPTT, kao osnovni sistem veza, jedinstven je sistem koji
sluæi opãtim druãtvenim potrebama i potrebama privrede i pojedinaca
za poãtanskim, telegrafskim, telefonskim, i drugim telekomunikacio-
nim uslugama (u daÿem tekstu: PTT usluge) u unutraãçem i meœunarodnom
PTT saobrañaju.
Sistem veza JPTT, kao jedinstven tehnoloãki sistem, planira se,
gradi, koristi i odræava na naåin na koji se obezbeœuje tehnoloãko je-
dinstvo sistema veza za nesmatano pruæaçe PTT usluga na celoj teritoriji
Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije.
43
Ålan 33.
PTT organizacije duæne su da vrãeçe PTT usluga organizuju na na-
åin i pod uslovima koji obezbeœuju efikasno i kvalitetno zadovoÿavaçe
potreba korisnika tih usluga i u skladu sa interesima bezbednosti zemÿe.
Ålan 34.
Razvoj i unapreœivaçe ãirokopojasnih sistema integrisanih teleko-
munikacionih sluæbi, kao dela tehnoloãki jedinstvenog sistema veza u Ju-
goslaviji, obezbeœuju se u okviru sistema veza JPTT.
Ålan 35.
Razvoj i unapreœeçe sistema veza JPTT na podruåju PTT organizacija
utvrœuju se planom PTT organizacije, u skladu sa zajedniåkim planom PTT
organizacija udruæenih u Zajednicu JPTT, generalnim planom PTT mreæe,
kao i tehniåkim uslovima koje Zajednica JPTT utvrœuje svojim opãtim
aktima.
Odobreçe za izgradçu, rekonstrukciju i proãireçe magistralnih i
meœunarodnih PTT kapaciteta i drugih objekata predviœenih zajedniåkim
planom moæe se izdati samo ako postoji potvrda da investiciono-tehniåka
dokumentacija za çihovu izgradçu, rekonstrukciju i proãireçe obezbe-
œuje tehnoloãko jedinstvo sistema u skladu sa zajedniåkim planom PTT or-
ganizacija udruæenih u Zajednicu JPTT, generalnim planom PTT mreæe i
tehniåkim uslovima odreœenim opãtim aktom Zajednice JPTT.
Potvrdu iz stava 2. ovog ålana izdaje Zajednica JPTT, a potvrda za
izgradçu, rekonstrukciju i proãireçe ostalih PTT objekata i tehniåkih
sredstava veza izdaje se na naåin utvrœen samoupravnim sporazumom o udru-
æivaçu PTT organizacija u Zajednicu JPTT.
Ålan 36.
PTT organizacije duæne su da obezbede pravilno i nesmetano
funkcionisaçe PTT saobrañaja i da PTT usluge vrãe u skladu sa odred-
bama zakona, o opãtim aktima.
Zajednice JPTT kojima se ureœuje i obezbeœuje tehnoloãko jedinstvo
sistema veza JPTT i jedinstvena tehnologija u vrãeçu PTT usluga na te-
ritoriji Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije.
Ålan 37.
PTT organizacije imaju pravo i duænost da preduzimaju mere za
obezbeœeçe i zaãtitu sistema veza i funkcionisaça PTT saobrañaja na
svom podruåju.
PTT organizacije duæne su da se posebno staraju o tome da se pri
preduzimaçu mera iz stava 1. ovog ålana u ãto maçoj meri nanosi ãteta po-
strojeçima, ureœajima, objektima i drugim pokretnim i nepokretnim stva-
rima u druãtvenoj svojini i svojini graœana.
Ålan 38.
PTT organizacije mogu, u skladu sa Generalnim planom PTT mreæe i
tehniåkim uslovima utvœrenim opãtim aktima Zajednice JPTT, na zahtev
44
zainteresovanih druãtveno-politiåkih zajednica, preduzeña, mesnih za-
jednica, drugih samoupravnih organizacija i zajednica, druãtveno-poli-
tiåkih organizacija, druãtvenih organizacija, udruæeça graœana i
graœana izgraditi poãtansko-telegrafske i telefonske objekte, po-
strojeça ili ureœaje koji nisu predviœeni sredçoroånim planom razvoja
PTT organizacije ili premestiti, odnosno rekonstruisati postojeñe PTT
objekte, postrojeça ili ureœaje.
Druãtveno-politiåke zajednice, organizacije, odnosno pojedinci po
åijem se zahtevu izvode radovi iz stava 1. ovog ålana snose troãkove izvo-
œeça tih radova i naknaœuju PTT organizaciji poveñaçe troãkova poslo-
vaça koje je prouzrokovano izgradçom, rekonstrukcijom, odnosno
premeãtaçem PTT objekata, postrojeça ili ureœaja.
Meœusobna prava i obaveze druãtveno-politiåke zajednice, organi-
zacije, odnosno pojedinca iz st. 1. i 2. ovog ålana i PTT organizacije ure-
œuju se ugovorom.
Ålan 39.
PTT organizacije duæne su da svojim planovima razvoja obezbede
usklaœen razvoj mesnih, meœusobnih i meœunarodnih PTT kapaciteta, odno-
sno da obezbede pravilno i nesmetano odvijaçe PTT saobrañaja.
3. Sistem veza jugoslovenskog radija i televizije
Ålan 40.
Sistem veza jugoslovenskog radija i televizije (u daÿem tekstu: sis-
tem veza JRT) je sistem veza koji sluæi za prenos, emitovaçe i distribuciju
radio i televizijskih programa nameçenih opãtem prijemu, u skladu sa
propisima o javnom informisaçu i ovim zakonom. Sistem veza JRT mora
biti meœusobno povezan tako da åini tehnoloãki jedinstven sistem na
teritoriji cele zemÿe.
Sistem veza JRT mora se planirati, graditi, odræavati i koristiti
na naåin na koji se obezbeœuje prijem radio i televizijskog programa na od-
reœenoj teritoriji u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji
i van Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije, u skladu sa ovim
zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog zakona.
Ålan 41.
Radio-difuzne organizacije JRT duæne su da:
1) utvrde osnovnu i tehnoloãku koncepciju sistema veza;
2) usklade svoje planove razvoja radi obezbeœeça tehnoloãkog je-
dinstva sistema veza JRT i povezivaça sistema veza JRT sa odgovarajuñim
sistemima veza drugih zemaÿa;
3) utvrde osnove za jedinstveno istupaçe u vezi sa pitaçima zna-
åajnim za radio-difuziju i povezivaçe sistema sa drugim zemÿama.
Plan sistema veza JPT donosi se na osnovu usklaœenih planova
razvoja iz stava 1. ovog ålana.
45
Ålan 42.
Radio-difuzne organizacije imaju pravo i duænost da preduzimaju
mere za obezbeœeçe i zaãtitu prijema svojih radio i televizijskih
programa i da preduzimaju mere za poboÿãaçe åujnosti i vidÿivosti svo-
jih programa u skladu sa propisima o javnom informisaçu i ovim zakonom.
Ålan 43.
Nosilac razvoja kablovskih sistema za distribuciju radio i tele-
vizijskih programa do korisnika – pretplatnika su radio-difuzne organi-
zacije JRT.
Radio-difuzne organizacije duæne su da planove razvoja kablovskih
sistema iz stava 1. ovog ålana usklaœuju sa organizacijama PTT saobrañaja
u republikama, odnosno autonomnim pokrajinama.
Ålan 44.
Imaoci, odnosno korisnici satelitskih prijemnika, odnosno ureœaja
za prijem radio i televizijskih programa emitovanih preko satelita, kad
su ti ureœaji sastavni deo sistema za kablovsku distribuciju tih programa
i programa JRT do pretplatnika, mogu biti samo radio-difuzne organi-
zacije JRT.
Meœusobna prava i obaveze izmeœu pretplatnika iz stava 1. ovog
ålana i radio-difuznih organizacija JRT, s jedne strane, i imalaca sate-
litskih veza i vlasnika programa, s druge strane, reguliãu se ugovorima, u
skladu sa ovim zakonom, propisima o javnom informisaçu i meœunarodnim
ugovorima iz oblasti veza koji obavezuju Socijalistiåku Federativnu Re-
publiku Jugoslaviju.
Ålan 45.
Zajedniåki antenski sistemi sa potrebnim kablovskim razvodom,
ukÿuåujuñi i prikÿuåak za kablovsku distribucionu mreæu u naseÿu, mo-
raju se projektovati i graditi u skladu sa jugoslovenskim standardima.
Pod zajedniåkim antenskim sistemom iz stava 1. ovog ålana podrazu-
meva se antenski sistem za prijem radio-difuznih programa, sa odgovaraju-
ñim ureœajima i kablovskim razvodom do stanova, odnosno prijemnika, kao
i spoÿni prikÿuåak na kablovsku distribucionu mreæu ili kablovski di-
stribucioni sistem naseÿa.
Ålan 46.
Kablovske distribucione mreæe za prijem radio-difuznih programa
za viãe stambenih zgrada ili drugih graœevinskih objekata moraju se
graditi u skladu sa jugoslovenskim standardima.
Pod kablovskim distribucionim sistemom iz stava 1. ovog ålana
podrazumeva se antenski sistem za prijem i distribuciju radio-difuznih
programa preko kablovske distribucione mreæe do viãe stambenih obje-
kata, stambenih blokova, naseÿa ili gradova.
Ålan 47.
Investitor izgradçe zajedniåkog antenskog sistema iz ålana 45. i
kablovskog distribucionog sistema iz ålana 46. ovog zakona duæan je da
46
pribavi saglasnost o tehniåkoj dokumentaciji kod nadleæne radio-difuzne
organizacije.
Za tehniåki prijem sistema iz ål. 45. i 46. ovog zakona, investitor je
duæan da obezbedi atest o ispravnosti tih sistema.
Ålan 48.
Prilikom izgradçe stambenog, poslovnog ili drugog graœevinskog
objekta, investitor takvog objekta duæan je da preduzme sve mere koje je
utvrdila radio-difuzna organizacija na tom podruåju da se ne pogorãa kva-
litet prijema radio-difuznih emisija kod korisnika na tom podruåju.
4. Funkcionalni sistem veza
Ålan 49.
Funkcionalni sistem veza sluæi za prenos, predaju ili prijem poruka
za sopstvene potrebe pojedinih organa, organizacija, zajednica i preduzeña
u vrãeçu çihove delatnosti, u skladu sa ovim zakonom.
Ålan 50.
Funkcionalni sistem veza planira se, gradi i odræava tako da
predstavÿa tehnoloãki jedinstven sistem u pogledu funkcionisaça i
koriãñeça i da zadovoÿava potrebe za pravilnim i efikasnim vrãeçem
delatnosti odnosnog imaoca tog sistema.
Tehnoloãko jedinstvo funkcionalnog sistema veza obezbeœuje se
osnovnom tehniåkom i tehnoloãkom koncepcijom tog sistema koju je çegov
imalac obavezan da utvrdi.
Funkcionalni sistem veza moæe se razvijati i izgraœivati prema po-
trebama odreœene delatnosti, u onoj meri koja je za tu delatnost potrebna,
a nije tehnoloãki moguñe i ekonomski opravdano koristiti sistem veza
JPTT, ãto se saglasno ålanu 7. ovog zakona, utvrœuje meœusobnim usklaœi-
vaçem planova razvoja sistema veza na nivou druãtveno-politiåke zajed-
nice.
Ålan 51.
Funkcionalni sistem veza treba u odreœenim posredniåkim ure-
œajima da omoguñi uspostavÿaçe veza sa zdravstvenim organizacijama za
pruæaçe hitne pomoñi, organizacijama koje pruæaju pomoñ u spasavaçu i sa
organima unutraãçih poslova radi prenoãeça saopãteça za pruæaçe
hitne pomoñi i spasavaçe u sluåaju udesa i u vanrednim okolnostima.
5. Sistem veza radio-amaterskih organizacija
Ålan 52.
Sistem veza radio-amaterskih organizacija sluæi za prenos, predaju
ili prijem poruka za sopstvene potrebe radio-amaterskih organizacija u
vrãeçu çihove radio-amaterske delatnosti.
47
Ålan 53.
Sistem veza radio-amaterskih organizacija mogu, u vanrednim
okolnostima, koristiti i druãtveno-politiåke zajednice za izvrãeçe
svojih zadataka, ãto se utvrœuje odgovarajuñim planom nadleænog organa
odnosno druãtveno-politiåke zajednice.
Ålan 54.
Druãtveno-politiåke zajednice staraju se o obezbeœeçu potrebnih
uslova za razvoj i normalni rad radio-amaterskih organizacija, kako bi
ovaj sistem veza radio-amaterskih organizacija, pored radio-amaterskih
potreba, zadovoÿio i osnovne potrebe druãtva u vanrednim okolnostima i
potrebe odbrane i bezbednosti zemÿe.
III. RADIO-VEZA
1. Pravo na koriãñeçe radio-frekvencija i radio-stanica
Ålan 55.
Radio-frekvencije i odreœene vrste radio-stanica za uspostavÿaçe
radio-veza mogu koristiti organi druãtveno-politiåkih zajednica, oru-
æane snage, preduzeña, mesne zajednice i druge samoupravne organizacije i
zajednice, druãtveno-politiåke organizacije, druãtvene organizacije i
udruæeça graœana (u daÿem tekstu: organi i organizacije), kao i graœani.
Ålan 56.
Radio-frekvencije i odreœene vrste radio-stanica mogu koristiti
diplomatska i konzularna predstavniãtva, pod uslovima reciprociteta.
Funkcioner koji rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za poslove
saobrañaja i veza, u sporazumu sa funkcionerom koji rukovodi saveznim
organom uprave nadleænim za unutraãçe poslove, odreœuje vrste radio-
stanica i radio-frekvencija koje mogu koristiti diplomatska i konzu-
larna predstavniãtva, u skladu sa meœunarodnim ugovorom koji obavezuje
Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Radio-frekvencije i odreœene vrste radio-stanica mogu koristiti
strana pravna lica koja u Socijalistiåkoj Federativnoj Republici Jugosla-
viji ostvaruju poslovno-tehniåku, informativnu, nauånu, kulturnu, sport-
sku i drugu saradçu sa odgovarajuñim organima i organizacijama u zemÿi.
Diplomatska i konzularna predstavniãtva i strana pravna lica iz
st. 1. i 2. ovog ålana mogu koristiti radio-stanice samo za sopstvene po-
trebe.
Ålan 57.
Graœani Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije mogu ko-
ristiti:
1) pretplatniåke radio-stanice za razliåite oblike u sistemu veza
JPTT, i to: pretplatniåke radio-stanice u javnoj radio-telefonskoj mreæi
PTT, beæiåne radio-telefone, radio-stanice za ruralne radio-veze i sl.;
2) radio-stanice na sopstvenim vazduhoplovima i na sopstvenim
brodovima i drugim plovilima na moru i unutraãçim plovnim putevima u
odnosnoj radio-sluæbi;
48
3) amaterske radio-stanice, kao ålanovi organizacije Saveza radio-
amatera;
4) radio-stanice za telefoniju koje su predviœene da rade u radio-
frekvencijskim opsezima nameçenim graœanima;
5) radio-stanice za telekomandovaçe igraåkama i napravama koje su
predviœene da rade u radio-frekvencijskim opsezima nameçenim graœa-
nima.
Ålan 58.
Strani graœani mogu za svoje potrebe, dok borave u Socijalistiåkoj
Federativnoj Republici Jugoslaviji, koristiti radio-stanice iz ålana 57.
taå. 1. do 5. ovog zakona na osnovu dozvole.
Ålan 59.
Prijemnici nameçeni iskÿuåivo za opãti prijem radio i televizij-
skih programa ne smatraju se radio-stanicama.
Pravo na koriãñeçe prijemnika iz stava 1. ovog ålana stiåe se prija-
vÿivaçem prijemnika radio-difuznoj organizaciji sa tog podruåja.
Radio-difuzne organizacije duæne su da vode evidenciju o pri-
javÿenim prijemnicima iz stava 2. ovog ålana.
2. Planiraçe namene radio-frekvencijskih opsega i raspodele

radio-frekvencija
Ålan 60.
Efikasno i ekonomiåno koriãñeçe radio-frekvencijskog spektra
obezbeœuje se planom namene radio-frekvencijskih opsega (u daÿem tekstu:
plan namene) i planovima raspodele radio-frekvencija (u daÿem tekstu:
plan raspodele).
Ålan 61.
Planom namene utvrœuju se naroåito:
1) granice radio-frekvencijskih opsega koji su nameçeni pojedinim
radio-sluæbama i delatnostima;
2) osnovni uslovi za koriãñeçe radio-frekvencijskih opsega.
Ålan 62.
Planovima raspodele utvrœuju se naroåito:
1) uslovi za raspodelu radio-frekvencija iz nameçenog radio-
frekvencijskog opsega;
2) raspodela radio-frekvencija po lokacijama, odnosno regionima, za
jednu radio-sluæbu i delatnost ili za viãe çih.
Planovi raspodele utvrœuju se na osnovu plana namene i plana razvoja
sistema radio-veza usaglaãenih prema ålanu 7. ovog zakona, a na zahtev
korisnika radio-frekvencija.
Ålan 63.
Radio-frekvencije utvrœene za koriãñeçe u odreœenim pograniånim
zonama moraju se pre dodele koordinirati sa susednim zemÿama sa kojima su
4 49
zakÿuåeni posebni sporazumi o koordinaciji koriãñeça radio-fre-
kvencija na osnovu plana raspodele radio-frekvencija.
Radio-frekvencije iz odreœenih radio-frekvencijskih opsega, po po-
trebi se, pre dodele, koordiniraju sa susednim i drugim zainteresovanim
zemÿama.
Poslove iz st. 1. i 2. ovog ålana vrãi savezni organ uprave nadleæan
za poslove radio-veza.
3. Dodela i koriãñeçe radio-frekvencija

Ålan 64.
Korisnicima radio-frekvencija mogu se prvenstveno dodeliti radio-
frekvencije iz radio-frekvencijskih opsega koji se meœunarodnim
ugovorima koji obavezuju Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugosla-
viju raspodeÿuju pojedinim sluæbama i delatnostima na osnovu plana ras-
podele.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, korisnicima radio-fre-
kvencija mogu se dodeliti i druge radio-frekvencije, pod uslovom da kori-
ãñeçe tih radio-frekvencija ne prouzrokuje ãtetne smetçe sluæbama
zemaÿa kojima su te radio-frekvencije raspodeÿene meœunarodnim ugo-
vorima.
Ålan 65.
Svaka dodela radio-frekvencija za odreœenu vrstu radio-stanica
prijavÿuje se Meœunarodnom komitetu za registrovaçe radio-frekvencija:
1) ako bi koriãñeçe radio-frekvencija moglo da prouzrokuje ãtetnu
smetçu radio-sluæbi druge zemÿe;
2) ako radio-frekvencija treba da se koristi za meœunarodnu radio-
vezu;
3) ako se æeli postiñi meœunarodno priznaçe, odnosno zaãtita ra-
dio-frekvencije na meœunarodnom nivou.
Ålan 66.
Korisnicima radio-frekvencija moæe se dodeliti jedna ili viãe is-
kÿuåivih, zajedniåkih ili opãtih radio-frekvencija, zavisno od plana
raspodele radio-frekvencija.
Ålan 67.
Radi Nacionalnog koriãñeça radio-frekvencija, koriãñeçe do-
deÿene radio-frekvencije moæe se vremenski ograniåiti, a ako je po-
trebno i izmeniti ili uskratiti pravo koriãñeça.
Naåin na koji i uslove pod kojima se moæe ograniåiti, izmeniti ili
uskratiti pravo koriãñeça dodeÿene radio-frekvencije utvrœuje savezni
organ uprave nadleæan za poslove radio-veza.
Odredbe st. 1. i 2. ovog ålana ne odnose se na radio-frekvencije koje
se koriste za potrebe: sluæbe za bezbednost vazduãne plovidbe, sluæbe za
bezbednost saobrañaja na moru i unutraãçim plovnim putevima, sluæbe za
bezbednost saobrañaja na æeleznicama i drumovima, sluæbe osmatraça i
obaveãtavaça u druãtveno-politiåkim zajednicama, hidrometeoroloãke
sluæbe vatrogasne sluæbe, sluæbe hitne medicinske pomoñi i sluæbe
zaãtite odgovarajuñih objekata, kao i na radio-frekvencije koje je Socija-
50
listiåka Federativna Republika Jugoslavija prihvatila na meœunarodnim
konferencijama Meœunarodne organizacije za telekomunikacije.
4. Dozvola za radio-stanicu i puãtaçe u rad radio-stanice

Ålan 68.
Radio-stanica moæe se nabaviti i koristiti samo na osnovu
prethodno pribavÿene dozvole.
Dozvola za radio-stanicu izdaje se na propisanom obrascu, posebno za
svaku radio-stanicu.
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog ålana, jedna dozvola izdaje se za:
1) radio-stanicu na vazduhoplovu;
2) radio-stanicu na brodu i drugim plovilima na moru i unutraãçim
plovnim putevima;
3) radio-stanicu u sistemu za pozivaçe lica;
4 radio-stanicu na lokomotivama.
Ålan 69.
Dozvolu za radio-stanicu izaje savezni organ uprave nadleæan za po-
slove radio-veza.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, dozvolu za radio-stanice iz
ålana 57. taåka 1. ovog zakona izdaje nadleæna TT organizacija, a dozvolu za
radio-stanice iz ålana 57. taå. 3. i 4. ovog zakona izdaje ovlaãñeni organ,
odnosno organizacija u republici, odnosno autonomnoj pokrajini.
Za radio-stanice iz ålana 57. taåka 5. ovog zakona nije potrebna
dozvola u smislu ovog zakona.
Ålan 70.
Dozvolu za radio-stanice iz ålana 56. stav 1. ovog zakona izdaje save-
zni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza, u saglasnosti sa saveznim
organom uprave nadleænim za inostrane poslove.
Dozvolu za radio-stanice iz ålana 56. stav 2. ovog zakona izdaje save-
zni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza, u saglasnosti sa Save-
znim sekretarijatom za narodnu odbranu i saveznim organom uprave
nadleænim za unutraãçe poslove.
Diplomatsko i konzularno predstavniãtvo, kao i strano pravno lice
duæni su da dozvolu za radio-stanice iz st. 1. i 2. ovog ålana pribave pre
unoãeça radio-stanice u zemÿu i da je pokaæu nadleænom pograniånom
organu uprave prilikom prelaska dræavne granice.
Ålan 71.
Dozvolu za radio-stanice iz ålana 58. ovog zakona stranom dr-
æavÿaninu izdaje savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza, u
saglasnosti sa saveznim organom uprave nadleænim za unutraãçe poslove.
Strani dræavÿanin duæan je da dozvolu za radio-stanice iz stava 1.
ovog ålana pribavi pre unoãeça radio-stanice u Socijalistiåku Federa-
tivnu Republiku Jugoslaviju i da je pokaæe nadleænom pograniånom organu
uprave prilikom prelaska dræavne granice.
4* 51
Dozvola za radio-stanice iz åo. 56, 57. i 58. ovog zakona ne moæe se
izdati ako se to protivi interesima bezbednosti zemÿe. Reãeçe o odbi-
jaçu izdavaça dozvole je konaåno i ne mora se obrazloæiti.
Ålan 72.
Zahtev za izdavaçe dozvole za radio-stanicu, koju izdaje savezni organ
uprave nadleæan za poslove radio-veza, podnosi se neposredno tom organu.
Uz zahtev za izdavaçe dozvole za radio-stanicu prilaæu se podaci o
radio-stanici, i to lokacija i namena, izlazna snaga, podaci o antenama i
miãÿeçe nadleænog organa u republici, odnosno autonomnoj pokrajini o
usklaœenosti sa planom razvoja radio-veza.
Ako radio-stanica treba da se koristi u odreœenoj radio-mreæi, uz
zahtev za pribavÿaçe dozvole za radio-stanicu mora se priloæiti od-
govarajuña dokumentacija o radio-mreæi.
Ålan 73.
Na stranom vazduhoplovu, dok boravi na aerodromu, mora se nalaziti
dozvola za radio-stanicu, koju je izdao nadleæni organ zemÿe u kojoj je va-
zduhoplov registrovan.
Na stranom brodu i drugom plovnom objektu na moru i unutraãçim
plovnim putevima, dok borave u luci, odnosno pristaniãtu, mora se nala-
ziti dozvola za radio-stanicu, koju je izdao nadleæni organ zemÿe u kojoj je
lokomotiva registrovana.
Uslovi za rad radio-stanice iz st. 1. 2. i 3. ovog ålana upisuje se u
dozvolu i moraju biti u skladu sa Meœunarodnom konvencijom o teleko-
munikacijama, koja obavezuje Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugo-
slaviju.
Ålan 74.
Dozvola za radio-stanicu, po pravilu, vaæi deset godina, osim doz-
vole za radio-stanicu na vazduhoplovu, odnosno brodu åije vaæeçe je vezano
za plovidbenost vazduhoplova, odnosno broda.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, na zahtev korisnika mogu se
izdavati dozvole za radio-stanice sa ograniåenim rokom vaæeça.
Imalac radio-stanice duæan je da 60 dana pre isteka roka iz stava 1.
ovog ålana podnese zahtev za obnavÿaçe, odnosno izdavaçe nove dozvole.
Ålan 75.
Za radio-stanicu åiji se kvalitet ispituje, istraæuje i prikazuje, iz-
daje se privremena dozvola.
Vaæeçe privremene dozvole za radio-stanicu ne moæe biti duæe od
60 dana.
Privremenu dozvolu iz stava 1. ovog ålana izdaje savezni organ uprave
nadleæan za poslove radio-veza, u saglasnosti sa Saveznim sekretarijatom
za narodnu odbranu i saveznim organom uprave nadleænim za unutraãçe
poslove.
52
Ålan 76.
Dozvola za radio-stanicu prestaje da vaæi:
1) istekom roka vaæeça privremene dozvole;
2) zamenom dozvole;
3) istekom roka za puãtaçe u rad radio-stanice;
4) prestankom postojaça imaoca radio-stanice;
5) smrñu vlasnika radio-stanice;
6) prestankom potrebe za radio-vezama;
7) prestankom ålanstva u radio-amaterskoj organizaciji;
8) trajnom zabranom koriãñeça radio-stanice;
9) otuœeçem ili rashodovaçem radio-stanice.
Dozvola za radio-stanicu koja je prestala da vaæi, mora se, u roku od
30 dana od dana nastupaça jedne od okolnosti iz stava 1. taå. 4. do 8. ovog
ålana, vratiti organu uprave, odnosno organizaciji koja je dozvolu izdala.
Ako imalac sredstava veze promeni naziv, odnosno firmu, duæan je da
pribavi novu dozvolu za radio-stanicu.
Ålan 77.
Radio-stanica mora poåeti da radi najkasnije u roku od jedne godine
od dana izdavaça dozvole, odnosno u roku od 30 dana od dana dovrãetka
objekta u kome je smeãtena.
Radio-stanica se moæe pustiti u rad po izvrãenom tehniåkom
pregledu.
Od tehniåkog pregleda se izuzimaju radio-stanice graœana iz ålana
57. taå. 1, 4. i 5. ovog zakona.
Ålan 78.
Ako iz objektivnih razloga imalac radio-stanice nije u moguñnosti
da u roku iz ålana 77. ovog zakona pusti u rad radio-stanicu, duæan je da o
razlozima zakaãçeça obavesti organ uprave, odnosno organizaciju koja je
izdala dozvolu za radio-stanicu, najdocnije 15 dana pre isteka roka za pu-
ãtaçe radio-stanice u rad, i da predloæi novi rok poåetka rada radio-sta-
nice.
Organ uprave, odnosno organizacija iz stava 1. ovog ålana moæe, ako
oceni da su razlozi za zakaãçeçe puãtaça radio-stanice u rad bili takve
prirode da imalac radio-stanice nije mogao uticati na çihovo otklaçaçe,
produæiti predviœeni rok za puãtaçe radio-stanice u rad.
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog ålana, ako je poåetak rada radio-
stanice vezan za zavrãetak izgradçe i montaæe opreme za smeãtaj radio-
stanice, rok za puãtaçe u rad radio-stanice moæe se produæiti do zavr-
ãetka izgradçe tog objekta.
Ålan 79.
Ako se prilikom puãtaça u rad radio-stanice utvrdi da radio-
stanica, i pored toga ãto ispuçava uslove iz ovog zakona i propisa donese-
nih na osnovu ovog zakona, prouzrokuje ãtetne smetçe drugim radio-stani-
cama ili trpi ãtetne smetçe od drugih radio-stanica, organ uprave,
53
odnosno organizacija koja je izdala dozvolu za tu radio-stanicu duæna je da
preduzme potrebne mere za otklaçaçe utvrœenih ãtetnih smetçi.
5. Koriãñeçe i odræavaçe radio-stanice
Ålan 80.
Imalac, odnosno korisnik radio-stanice mora koristiti i odr-
æavati radio-stanicu tako da ne prouzrokuje ãtetne smetçe radio-slu-
æbama ili sistemima radio-veza drugih imalaca, odnosno korisnika radio-
stanice koji rade u skladu sa odredbama ovog zakona i propisima donesenim
na osnovu ovog zakona.
Ålan 81.
Radio-stanice i radio-sistemi mogu se koristiti samo ako ispuçavaju
uslove odreœene ovim zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog
zakona.
Ålan 82.
Uslovi utvrœeni u dozvoli za radio-stanicu mogu se izmeniti ako se u
toku rada te radio-stanice za to ukaæe potreba.
Izmene uslova iz stava 1. ovog ålana vrãi organ uprave, odnosno orga-
nizacija koja je izdala dozvolu za radio-stanicu, na zahtev imaoca radio-
stanice.
Ålan 83.
Ako u toku rada radio-stanice doœe do promene u planu namene, u pla-
novima raspodele, odnosno u propisima o uslovima za koriãñeçe radio-
stanica, imalac radio-stanice duæan je da, na zahtev organa uprave, odno-
sno organizacije koja je izdala dozvolu za radio-stanicu, prilagodi rad te
radio-stanice nastalim promenama.
Ålan 84.
U odreœenim radio-frekvencijskim opsezima koji su planom namene
predviœeni za industrijsku, nauånu i medicinsku primenu radio-fre-
kvencijske energije, korisnici radio-stanice koje rade u tim radio-fre-
kvencijskim opsezima ne mogu zabranom koriãñeça tih ureœaja traæiti
zaãtitu od ãtetnih smetçi koje su prouzrokovane çihovom primenom.
Ålan 85.
Imalac radio-stanice duæan je da se prilikom rada radio-stanice
pridræava uslova odreœenih u dozvoli za radio-stanicu i uslova odreœenih
ovim zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog zakona, da obezbedi da
se radom çegove radio-stanice ne stvaraju ãtetne smetçe u radu drugih ra-
dio-stanica, kao i da preduzima mere za blagovremeno otklaçaçe nepra-
vilnosti u radu svoje radio-stanice.
Ako se radio-stanica ne koristi na naåin i pod uslovima iz stava 1.
ovog ålana, organ uprave, odnosno organizacija koja je izdala dozvolu za ra-
dio-stanicu moæe imaocu radio-stanice privremeno ili stalno zabraniti
rad te radio-stanice.
54
Ålan 86.
Imalac radio-stanice duæan je da odredi lice koje ñe se starati o
pravilnom radu radio-stanice, vrãiti trajnu kontrolu rada radio-sta-
nice, preduzimati mere za otklaçaçe nedostataka i odgovarati za rad ra-
dio-stanice.
Ako imalac radio-stanice ne odredi odgovorno lice, funkcioner
koji rukovodi organom, odnosno lice koje prema statutu predstavÿa or-
ganizaciju smatra se odgovornim u smislu stava 1. ovog ålana.
Ålan 87.
Radio-stanica na jugoslovenskom i stranom vazduhoplovu moæe se, dok
se vazduhoplov nalazi na aerodromu, upotrebiti samo za radio-vezu sa slu-
æbom kontrole leteça, radi prijema podataka i uptustava za poletaçe i
kretaçe po manevarskim povrãinama na aerodromu. Vazduhoplovi mogu,
dok se nalaze na aerodromu, koristiti prenosne radio-stanice za
ostvarivaçe radio-veze sa sluæbom prihvata i otpreme putnika, pritÿaga
i robe na tom aerodromu.
Ålan 88.
Radio-stanica na jugoslovenskom i stranom brodu i drugom plovilu na
moru i unutraãçim plovnim putevima ne sme se upotrebÿavati dok se
brod, odnosno plovilo nalazi u luci, odnosno pristaniãtu, osim radio-
stanice koja sluæi za radio-vezu sa sluæbom luåke pilotaæe i za manevri-
saçe u luci, odnosno pristaniãtu, kao i prenosne radio-stanice za ostva-
rivaçe radio-veze u luci, odnosno pristaniãtu, pri iskrcavaçu i
ukrcavaçu putnika, istovara robe i drugim brodskim manipulacijama.
Ålan 89.
Radio-stanice sa stranim lokomotivama mogu se upotrebÿavati na
jugoslovenskim prugama do pograniåne æelezniåke stanice u skladu sa
meœunarodnim ugovorom koji obavezuje Socijalistiåku Federativnu Repu-
bliku Jugoslaviju.
Ålan 90.
Sve vrste radio-stanica moraju se, pri emitovaçu, identifikovati.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, ne moraju se identifikovati:
1) radio-relejne stanice;
2) zemaÿske satelitske stanice;
3) radio-stanice na sredstvima za spasavaçe kad automatski emituju
odreœen signal za opasnost;
4) radio-far stanice za obeleæavaçe mesta nesreñe;
5) druge radio-stanice odreœene propisima o identifikaciji radio-
stanica.
Ålan 91.
Imaocu, odnosno korisniku radio-stanice zabraçeno je da prenosi:
1) laæne ili pogreãne signale i saopãteça, naroåito za opasnost,
hitnost, bezbednost ili identifikaciju;
2) signale i saopãteça bez identifikacije, osim u sluåaju pred-
viœenom u ålanu 90. stav 2. taåka 4. ovog zakona;
55
3) signale i saopãteça koji se ne odnose na çegovu delatnost;
4) nepotrebne i suviãne signale i saopãteça.
Imaocu, odnosno korisniku radio-stanice zabraçeno je da:
1) prima signale i saopãteça koji nisu nameçeni çemu ili koji nisu
za opãti prijem;
2) objavÿuje sadræaj, otkriva postojaçe, publikuje ili na drugi naåin
koristi, bez odobreça, bilo koje signale i saopãteça iz taåke 1. ovog
stava.
Ålan 92.
Znaci opasnosti i pozivi, poruke i saopãteça koji se emituju u slu-
åaju opasnosti za brod i drugi plovni objekat na moru i unutraãçim plov-
nim putevima, kao i za vazduhoplov, ili u sluåaju elementarnih nepogoda i
pri spasavaçu ÿudskih æivota, imaju prvenstvo u prenosu saopãteça preko
svih vrsta radio-stanica.
U sluåajevima iz stava 1. ovog ålana, dozvoÿeno je da se, pored do-
deÿenih frekvencija i odreœenih uslova za radio-stanice, upotrebe i
druge frekvencije i da se radi na naåin koji je najpogodniji da imalac ra-
dio-stanice ostvari zadatak u vezi sa otklaçaçem opasnosti.
Imalac radio-stanice koji primi znake opasnosti duæan je da odmah
prekine rad, da se odazove pozivu i stavi svoju radio-stanicu na raspo-
lagaçe, odnosno da postupi kako je najcelishodnije u takvoj situaciji.
6. Radio-veze oruæanih snaga, organa unutraãçih poslova i

organa inostranih poslova
Ålan 93.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza, Savezni
sekretarijat za narodnu odbranu i savezni organ uprave nadleæan za
unutraãçe poslove duæni su da saraœuju u razvoju sredstava i stanica za
kontrolu radio-emisija i na usavrãavaçu sistema kontrole radio-emisija
na teritoriji Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije, naro-
åito radi obezbeœivaça efikasnog i ekonomiånog koriãñeça radio-fre-
kvencijskog spektra, otkrivaça i prekidaça rada radio-stanica bez
dozvole i nedozvoÿenih radio-emisija, kao i radi brzog otklaçaça ãtet-
nih smetçi.
Ålan 94.
Radio-veze oruæanih snaga, organa unutraãçih poslova i organa
inostranih poslova bliæe se ureœuju posebnim propisima, u skladu sa ovim
zakonom.
Oruæane snage, organi unutraãçih poslova i organi inostranih po-
slova pridræavaju se odredaba ovog zakona i propisa donesenih na osnovu
ovog zakona koji se odnose na namenu frekvencijskih opsega i vrsta emisija
u skladu sa prirodom sluæbe koja se obavÿa pomoñu odnosne radio-stanice,
kao i na preduzimaçe mera za spreåavaçe ãtetnih smetçi i na pruæaçe po-
moñi u sluåaju opasnosti.
56
Kad radio-stanice oruæanih snaga, odnosno organa unutraãçih po-
slova i organa inostranih poslova uåestvuju u radio-sluæbama drugih ima-
laca radio-stanica, moraju se prilagoditi odredbama ovog zakona i
propisa donesenih na osnovu ovog zakona za vrãeçe takvih sluæbi.
Posebne uslove za instalisaçe, koriãñeçe, odræavaçe i kontrolu
emisija i inspekciju radio-stanica oruæanih snaga, odnosno organa unutra-
ãçih poslova i organa inostranih poslova, kao istraæivaçe i otklaçaçe
ãtetnih smetçi izmeœu tih radio-stanica, utvrœuje, zavisno od delokruga
organa uprave, savezni sekretar za narodnu odbranu, odnosno funkcioner
koji rukovodi saveznim oerganom uprave nadleænim za unutrãaçe poslove,
odnosno funkcioner koji rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za
inostrane poslove u sporazumu sa funkcionerom koji rukovodi saveznim
organom uprave nadleænim za poslove saobrañaja i veza.
Ålan 95.
Posebne uslove za instalisaçe, koriãñeçe, odræavaçe i kontrolu
radio-emisija i inspekciju radio-veza u vezama za potrebe rukovoœeça u
druãtveno-politiåkim zajednicama (plan raspodele i dodele frekvencija,
posebni uslovi za koriãñeçe frekvencija, pozivni znaci, znaci za iden-
tifikaciju i dr.) utvrœuje savezni organ uprave nadleæan za poslove
saobrañaja i veza, u sporazumu sa Saveznim sekretarijatom za narodnu od-
branu.
7. Evidencija podataka u oblasti radio-veza
Ålan 96.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza, za potrebe pla-
niraça radio-frekvencija, kontrole radio-emisija i inspekciju radio-
stanica, vodi evidenciju podataka u oblasti radio-veza koji se odnose na:
1) dozvole za radio-stanice i podatke iz tih dozvola, osim za radio-
stanice iz ålana 57. taå. 1. i 4. ovog zakona;
2) koordinaciju koriãñeça radio-frekvencija sa susednim i drugim
zemÿama:
3) prijavÿivaçe i registrovaçe dodela radio-frekvencija kod
Meœunarodnog saveza za telekomunikacije;
4) kontrolu radio-emisija i inspekciju radio-stanica;
5) imaoce radio-stanica;
6) reÿef teritorije Socijalistiåke Federativne Republike Jugosla-
vije (u daÿem tekstu: model reÿefa) i odgovarajuñih pograniånih podruåja
susednih zemaÿa;
7) druge podatke koji se odnose na planiraçe radio-frekvencija,
kontrolu radio-emisija i inspekciju radio-stanica.
Ålan 97.
Organ uprave, odnosno organizacija koja je izdala dozvolu za odreœenu
vrstu radio-stanice vodi evidenciju dozvola za radio-stanice i podataka
iz tih dozvola.
57
Organ uprave, odnosno organizacija iz stava 1. ovog ålana dostavÿa
saveznom organu uprave nadleænom za poslove radio-veza kopiju izdate
dozvole za radio-stanicu, u roku od osam dana od dana izdavaça te dozvole.
Ålan 98.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza vodi centralnu
evidenciju dozvola za radio-stanice koje su izdali organi uprave, odnosno
organizacije iz ålana 97. ovog zakona i podataka iz tih dozvola.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza dostavÿa
podatke za radio-stanicu za koju on izdaje dozvolu nadleænom organu
uprave u republici, odnosno autonomnoj pokrajini, u roku od osam dana od
dana poåetka rada te radio-stanice.
Podaci iz stava 2. ovog ålana dostavÿaju se nadleænom organu u repu-
blici, odnosno autonomnoj pokrajini za radio-stanice na çenoj teri-
toriji.
Ålan 99.
Podatke iz ålana 96. ovog zakona mogu koristiti zainteresovani
organi uprave u druãtveno-politiåkim zajednicama, oruæane snage, dru-
ãtveno-politiåke organizacije i druãtvene organizacije.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza moæe podatke
iz ålana 96. ovog zakona dati preduzeñima i drugim samoupravnim organi-
zacijama i zajednicama, na çihov zahtev, i to samo one koji se odnose na çi-
hov sistem radio-veza.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza daje podatke iz
stava 2. ovog ålana uz naknadu.
8. Kontrola radio-emisija i ispitivaçe u radio-vezama
Ålan 100.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza moæe na te-
ritoriji Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije da osniva
centre za kontrolu radio-emisija (u daÿem tekstu: kontrolno-merni cen-
tri), kao podruåne organizacione jedinice, sa zadatkom da vrãe odreœene
poslove iz çegove nadleænosti.
Odluku o osnivaçu kontrolno-mernih centara donosi Savezno izvr-
ãno veñe, na predlog saveznog organa uprave nadleænog za poslove radio-
veza.
Ålan 101.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza moæe na zahtev
organizacija i organa da:
1) ispituje radio-stanice i sisteme radio-veza radi proveravaça da
li ispuçavaju uslove odreœene ovim zakonom i propisima donesenim na
osnovu ovog zakona;
2) ispituje predajnike, prijemnike, antene i druge ureœaje koji se
koriste u sistemu radio-veza, radi proveravaça da li tu ureœaji imaju ka-
rakteristike utvrœene jugoslovenskim stnadardima ili propisima donese-
nim na osnovu ovog zakona;
58
3) vrãi i druga ispitivaça i mereça u oblasti radio-veza za potrebe
planiraça i projektovaça novih sistema i mera radio-veza.
Za ispitivaçe i mereçe iz stava 1. ovog ålana plaña se naknada.
Obaveza plañaça naknade iz stava 2. ovog ålana ne odnosi se na radçe
predviœene u ål. 62, 63. i 119. ovog zakona.
9. Tehniåka sredstva, oprema i objekti
Ålan 102.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza planira i
obezbeœuje odgovarajuña tehniåka sredstva, opremu i objekte radi vrãeça
poslova odreœenih ovim zakonom.
Ålan 103.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza moæe pojedine
poslove iz ålana 101. ovog zakona poveriti organizaciji ili zajednici koja
je struåno osposobÿena da moæe vrãiti odreœene poslove za potrebe tog
organa.
IV. MERE ZA OBEZBEŒEÇE VEZA
Ålan 104.
Objekti i tehniåka sredstva veza moraju biti postavÿeni, koriãñeni
i odræavani tako da çihov rad ne prouzrokuje smetçe u funkcionisaçu i
koriãñeçu drugog sistema veza ili çegovog dela.
Ålan 105.
Radi obezbeœeça uslova za pravilno i nesmetano funkcionisaçe i
razvoj obavezno povezanih sistema veza, imaoci tih sistema imaju pravo da
na naåin i pod uslovima utvrœenim propisima o eksproprijaciji na
zemÿiãtima i objektima u druãtvenoj svojini i svojini graœana izgraœuju,
postavÿaju i odræavaju objekte i tehniåka sredstva veza koji su sastavni
deo çihovog sistema veza.
U pruænom i putnom pojasu mogu se polagati kablovi za sisteme veza
pod uslovom da se time ne ugrozi bezbednost saobrañaja i stabilnost
saobrañajnog objekta.
Ålan 106.
Pri izgradçi i postavÿaçu objekata i tehniåkih sredstava veza na
zemÿiãte i u objekat u druãtvenoj svojini i svojini graœana, imaoci oba-
vezno povezanih sistema veza duæni su da sprovedu propisane mere za
zaãtitu sistema veza od oãteñeça do kojih bi moglo doñi normalnim kori-
ãñeçem odnosnog zemÿiãta ili objekta.
59
Ålan 107.
U blizini objekata, tehniåkih sredstava veza i spojnih puteva
sistema veza imalaca sistema veza ne smeju se izvoditi radovi ili podizati
objekti koji bi mogli da oãtete ili ometaju çihovo funkcionisaçe.
Ako u blizini objekta i tehniåkih sredstava veza treba da se izvedu
odreœeni radovi ili podigne novi objekt, investitor, odnosno izvoœaå
radova duæan je da o tome blagovremeno pribavi saglasnost imaoca odno-
snog sistema veza radi preduzimaça potrebnih mera za zaãtitu i obezbe-
œeçe nesmetanog funkcionisaça tog sistema veza.
Troãkove preduzimaça mera iz stava 2. ovog ålana snosi investitor,
odnosno izvoœaå radova.
Ålan 108.
U blizini odreœenih radio-stanica i na pravcima prostiraça
usmerenih radio-talasa od jedne do druge radio-stanice mora postojati
zaãtitna zona u kojoj se ne smeju graditi druge radio-stanice ili objekti i
postrojeça koji svojom lokacijom, konstrukcijom i funkcionisaçem mogu
ometati prostiraçe radio-talasa ili prouzrokovati smetçe u radio-
vezama.
Veliåina zaãtitne zone iz stava 1. ovog ålana i uslovi pod kojima se
odreœeni objekti mogu graditi u toj zoni utvrœuju se prema radio-fre-
kvencijskom opsegu u kome radio-stanice rade, vrsti prenosa poruka i tipu
antene.
Ålan 109.
Ispod nadzemnih i iznad podzemnih æiåanih vodova ili u çihovoj ne-
posrednoj blizini, kao i na pravcima usmerenih radio-talasa od predajne
do prijemne radio-stanice ne smeju se saditi sadnice koje bi mogle da
oãtete ili ometaju rad tih vodova, odnosno veza.
Ako usled razvoja rastiça doœe do ometaça rada æiånih vodova ili
radio-veza po radio-koridorima, nosilac prava raspolagaça, odnosno
sopstvenik zemÿiãta duæan je da potkreãe rastiçe.
Ako nosilac prava raspolagaça, odnosno sopstvenik zemÿiãta ne
potkreãe rastiçe, potkresañe ga imalac sistema veza o svom troãku.
Ålan 110.
Ako je zbog izgradçe ili rekonstrukcije nekog investicionog objekta
neophodno da se izmesti odreœeni objekt, postrojeçe, ureœaj ili spojni put
sistema veza, izmeãtaçe ñe se izvrãiti u skladu sa tehniåkim uslovima za
taj sistem.
Troãkove izmeãtaça iz stava 1. ovog ålana snosi investitor.
Ålan 111.
Elektroenergetska postrojeça za prenos, raspodelu i koriãñeçe
elektriåne energije koja se nalaze u blizini sistema veza ili çegovog dela
moraju biti izvedena, koriãñena i odræavana tako da çihov rad ne prou-
zrokuje smetçe u funkcionisaçu odnosnog sistema veza i da ne dovodi u
opasnost æivot i zdravÿe ÿudi koji izvode radove na sistemu veza ili
koriste sistem veza.
60
Ålan 112.
Elektriåna i druga postrojeça, ureœaji i aparati ne smeju proizvo-
diti elektromagnetske smetçe u radu bilo kog sistema veza ili u prijemu
poruka i radio televizijskih programa (u daÿem tekstu: prijem radio-emi-
sija).
Elektriåna i druga postrojeça, ureœaji i aparati proizvedeni ili
uvezeni za koriãñeçe na teritoriji Socijalistiåke Federativne Re-
publike Jugoslavije moraju imati atest da su na çima sprovedene mere za
suzbijaçe elektromagnetskih smetçi u radu sistema veza i u prijemu po-
ruka i radio-emisija.
Ålan 113.
U gradovima i naseÿima gradskog karaktera, a prema potrebi i van
naseÿa, ne smeju se postavÿati radio-stanice iznad odreœene snage zra-
åeça, zavisno od frekvencijskog opsega, kao ni radio-stanice koje mogu
ometati normalan ra drugih sistema veza ili prijem radio-emisija.
U gradovima i naseÿima gradskog karaktera moraju se utvrditi
slobodni pravci za ulaz i izlaz radio-relejnih veza (radio-koridori).
Ålan 114.
Zajedniåki antenski sistemi iz ålana 45. i kablovski distribucioni
sistemi iz ålana 46. ovog zakona smatraju se ureœajima u sistemu veza u
skladu sa ovim zakoom, a imalac tih ureœaja mora ih odræavati u ispravnom
staçu.
V. MEŒUNARODNE VEZE
Ålan 115.
Sistemi veza mogu se povezivati sa sistemima veza drugih zemaÿa na
osnovu meœunarodnih ugovora koji obavezuju Socijalistiåku Federativnu
Republiku Jugoslaviju.
Sistemi veza iz stava 1. ovog ålana moraju pored uslova iz ovog zakona
ispuçavati i odgovarajuñe uslove iz meœunarodnih ugovora i stnadarde
koji obavezuju Socijalistiåku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Meœunarodne veze grade se i uspostavÿaju sa sistemima veza drugih
zemaÿa na naåin kojim se ne naruãava tehnoloãko jedinstvo sistema veza
Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije, odnosno interesi bez-
bednosti zemÿe.
Imaoci sistema veza koji neposredno izvrãavaju meœunarodne ugo-
vore mogu sa stranim pravnim licima neposredno zakÿuåivati posebne ugo-
vore radi izvrãavaça tih meœunarodnih ugovora u okviru svojih ovla-
ãñeça.
Ålan 116.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza, u sa-
glasnosti sa Saveznim sekretarijatom za narodnu odbranu i saveznim orga-
nom uprave nadleænim za unutraãçe poslove, izdaje dozvolu za povezivaçe
sistema veza sa sistemom veza druge zemÿe.
61
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, dozvola nije potrebna ako se
proãiruje kapacitet sistema veza JPTT i JRT na postojeñim meœunarodnim
relacijama.
Ålan 117.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza ostvaruje
saradçu i odræava veze sa meœunarodnim organizacijama i organima i orga-
nizacijama drugih zemaÿa koje se bave poslovima veza i stara se o izvrãa-
vaçu meœunarodnih ugovora u oblasti veza koji obavezuju Socijalistiåku
Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Saradçu sa meœunarodnim organizacijama i organima i organiza-
cijama drugih zemaÿa mogu ostvariti i zajednice i poslovne zajednice
preduzeña u åiju delatnost preteæno spada vrãeçe odreœenih poslova uz
oblasti veza, u skladu sa meœunarodnim ugovorima koji obavezuju Soci-
jalistiåku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza koordi-
nira i usaglaãava stavove zainteresovanih saveznih organa uprave, save-
znih organizacija, zajednica i poslovnih zajednica preduzeña u pogledu
meœunarodne saradçe u oblasti veza radi ostvarivaça interesa Jugoslavije
u oblasti veza.
VI. INSPEKCIJSKI NADZOR
Ålan 118.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza vrãi
inspekcijski nadzor nad izvrãavaçem ovog zakona, propisa donesenih na
osnovu ovog zakona i meœunarodnih ugovora koji obavezuju Socijalistiåku
Federativnu Republiku Jugoslaviju, a naroåito u pogledu:
1) povezivaça pojedinih sistema veza sa odgovarajuñim sistemima
veza drugih zemaÿa;
2) pravilnog ostvarivaça i funkcionisaça sistema meœunarodnih
veza.
Ålan 119.
Savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza vrãi nadzor
nad primeçivaçem ovog zakona, propisa donesenih na osnovu ovog zakona i
meœunarodnih ugovora u oblasti radio-veza koji obavezuju Socijalistiåku
Federativnu Republiku Jugoslaviju.
U okviru nadzora iz stava 1. ovog ålana, savezni organ uprave nadle-
æan za poslove radio-veza ostvaruje:
1) kontrolu dozvoÿenih radio-emisija;
2) otkrivaçe nedozvoÿenih radio-emisija i preduzimaçe mera za pre-
kidaçe tih radio-emisija;
3) istraæivaçe ãtetnih smetçi i preduzimaçe mera za otklaçaçe
ãtetnih smetçi, i to:
– izmeœu radio-stanica u zemÿi i radio-stanica u inostranstvu;
– izmeœu radio-stanica u zemÿi:
62
– izmeœu radio-stanica saveznih organa uprave i saaveznih organi-
zacija, kao i izmeœu tih radio-stanica i radio-stanica drugih imalaca:
4) inspekciju radio-stanica obavezno povezanih sistema veza, inspek-
ciju radio-stanica sistema veza åiji se planovi razvoja usaglaãavaju na ni-
vou saveznog organa uprave nadleænog za poslove saobrañaja i veza, kao i
inspekciju radio-stanica bez dozvola i radio-stanica iz stava 2. taåka 3.
ovog ålana.
Ålan 120.
Inspekcijski nadzor iz ålana 118. ovog zakona vrãi savezni inspek-
tor za veze, a inspekcijski nadzor iz ålana 119. ovog zakona – savezni in-
spektor za radio-veze (u daÿem tekstu; savezni inspektor). Poslove
kontrole radio-emisija iz ålana 119. ovog zakona vrãe kontrolori radio-
emisija.
Funkcioner koji rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za po-
slove radio-veza moæe se za vrãeçe odreœenih poslova inspekcijskog nad-
zora iz ålana 119. ovog zakona odrediti i drugog struånog radnika iz
oblasti radio-veza, u skladu sa samoupravnim opãtim aktom radne zajed-
nice.
Ålan 121.
Za vrãeçe poslova saveznog inspektora mogu se postavÿati samo lica
koja imaju propisanu struånu spremu.
Savezni inspektor mora imati posebnu legitimaciju za vrãeçe
inspekcijskih poslova.
Kontrolor radio-emisija mora imati posebnu legitimaciju za vr-
ãeçe poslova kontrole radio-emisija, odnosno radio-stanice.
Legitimaciju saveznog inspektora za veze izdaje savezni organ uprave
nadleæan za poslove saobrañaja i veza, a saveznog inspektora za radio-veze
i kontrolora radio-emisija – savezni organ uprave nadleæan za poslove ra-
dio-veza.
Ålan 122.
Ako se inspekcijski nadzor vrãi u organu ili organizaciji, savezni
inspektor duæan je da o svom prisustvu obavesti stareãinu organa, odno-
sno odgovorno lice u organizaciji.
Savezni inspektor duæan je da åuva sve podatke koje sazna pri vrãeçu
inspekcijskog nadzora koji predstavÿaju dræavnu, vojnu, sluæbenu i po-
slovnu tajnu.
Ålan 123.
Savezni inspektor ima pravo da, pri vrãeçu inspekcije, pregleda po-
strojeça i ureœaje koji se koriste za meœunarodne veze i da izvrãi ili zah-
teva izvrãeçe odreœenih ispitivaça u vezi sa staçem i radom itih
postrojeça i ureœaja.
Savezni inspektor ima pravo da pregleda tehniåku i drugu doku-
mentaciju koja sadræi podatke potrebne za vrãeçe inspekcijskog nadzora.
Pri vrãeçu inspekcijskog nadzora mora se voditi raåuna o tome da se
ne ometa redovan rad sistema meœunarodnih veza, odnosno redovan rad ra-
dio-stanica.
63
Ålan 124.
Savezni inspektor ima pravo da pregleda dozvolu za radio-stanicu,k
ovlaãñeça operatora radio-stanice, tehniåku i drugu dokumentaciju koja
se odnosi na radio-stanicu i samu radio-stanicu ili pojedine ureœaje u ra-
dio-stanici, kao i da izvrãi odreœena ispitivaça i mereça na radio-
stanici ili na pojedinim ureœajima u radio-stanici, ili da od imaoca, od-
nosno korisnika radio-stanice zahteva izvrãeçe takvih ispitivaça i me-
reça.
Ålan 125.
Imaoci sistema veza i odreœenih sredstava veza, odnosno radio-
stanica duæni su da saveznom inspektoru omoguñe vrãeçe inspekcije, da
mu daju potrebna obaveãteça i omoguñe da razgleda dokumentaciju po-
trebnu za vrãeçe inspekcijskog nadzora, kao i da, na zahtev saveznog in-
spektora, bez odlagaça dostave potrebne podatke i materijale.
Imaoci radio-stanica duæni su da se odazovu pozivima radi vrãeça
kontrolnih radio-mereça.
Ålan 126.
Ako savezni inspektor za veze u vrãeçu nadzora utvrdi da se imaoci
sistema veza ne pridræavaju odredaba ovog zakona ili drugih saveznih
propisa iz oblasti veza, duæan je da preduzme jednu ili viãe od sledeñih
mera:
1) da odredi rok i da naredi da se otklone nedostaci na ureœajima,
spojnim putevima i drugoj opremi koja se koristi za meœunarodne veze, kao
i nepravilnosti u çihovom radu – ako utvrdi da ti nedostaci, odnosno
nepravilnosti ometaju ili bi mogli da ometaju çihovo pravilno funkci-
onisaçe;
2) da predloæi saveznom organu uprave nadleænom za poslove saobra-
ñaja i veza privremen prekid rada ureœaja, spojnih puteva i druge opreme
koja se koristi za meœunarodne veze dok se ne ispune propisani uslovi pod
kojima se oni mogu koristiti, da odredi rok u kome se ti uslovi moraju is-
puniti;
3) da naredi privremen prekid rada postrojeça ili ureœaja dok se ne
otklone utvrœeni nedostaci, odnosno utvrœene nepravilnosti – ako se ne
postupi u smislu taåke 1. ovog stava.
Ako savezni inspektor utvrdi da nisu ispuçeni uslovi za povezivaçe
pojedinih sistema veza sa odgovarajuñim sistemom veza drugih zemaÿa, oba-
vestiñe o tome savezni organ uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza.
Ako se nedostaci, odnosno nepravilnosti u radu postrojeça i ureœaja
iz st. 1. i 2. ovog ålana ne otklone ni u odreœenom roku, savezni organ
uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza, na zahtev saveznog inspek-
tora, doneñe reãeçe o zabrani koriãñeça tih sistema i odrediñe mere za
spreåavaçe rada odnosnih postrojeça i ureœaja.
Ålan 127.
Ako savezni inspektor prilikom vrãeça nadzora utvrdi da se imaoci
radio-stanica ne pridræavaju odredaba ovog zakona, propisa donesenih na
64
osnovu ovog zakona i meœunarodnih ugovora u oblasti radio-veza, duæan je
da naredi preduzimaçe sledeñih mera:
1) da se, u odreœenom roku, otklone nepravilnosti u radio-emisiji, od-
nosno nedostaci na radio-stanici;
2) da odmah prekine rad radio-stanice bez dozvole ili nedozvoÿenu
radio-emisiju i da odredi mere za onemoguñavaçe rada radio-stanice bez
dozvole ili nedozvoÿene radio-emisije;
3) da se privremeno prekine emisija radio-stanice koja prouzrokuje
ãtetnu radio-smetçu u prijemu druge radio-stanice dok se ne otklone
uzroci te radio-smetçe.
Ako imalac radio-stanice ne postupi po nareœeçu iz taå. 1. do 3. stav
1. ovog ålana, organ uprave, odnosno organizacija koja je izdala dozvolu za
radio-stanicu doneñe, na zahtev saveznog inspektora, reãeçe o oduzimaçu
dozvole i odrediñe mere za onemoguñavaçe radio-emisije te radio-stanice.
Ålan 128.
Ako je savezni inspektor, prilikom vrãeça poslova inspekcijskog
nadzora, izdao nareœeçe ili izrekao zabranu iz ål. 126. i 127. ovog zakona,
reãeçe o tom nareœeçu ili zabrani dostaviñe odmah organizaciji ili
licu na koje se to reãeçe odnosi.
Ålan 129.
Ako savezni inspektor utvrdi da u zoni prostiraça usmerenih radio-
talasa postoji rastiçe ili se grade objekti ili postrojeça koji svojom lo-
kacijom, konstrukcijom ili funkcionisaçem mogu ometati predaju, odno-
sno prijem radio-emisija u toj zoni, obavestiñe o tome organ uprave koji je
izdao odobreçe za izgradçu tog objekta, odnosno postrojeça, kao i imaoca
sistema veza, i predloæiñe mere koje treba preduzeti da se ne ometa pre-
daja, odnosno prijem radio-emisija.
Organ uprave iz stava 1. ovog ålana duæan je da, u roku od 30 dana od
dana prijema obaveãteça, izvesti savezni organ uprave nadleæan za po-
slove radio-veza o preduzetim merama.
Ålan 130.
Savezni inspektor vrãi inspekcijski nadzor samostalno i duæan je
da se u vrãeçu tog nadzora pridræava ovog zakona i propisa donesenih na
osnovu ovog zakona.
Protiv reãeça saveznog inspektora donesenog po odredbama ål. 126.
i 127. ovog zakona moæe se, u roku od osam dana od dana prijema reãeça,
podneti æalbu saveznom organu uprave nadleænom za poslove saobrañaja i
veza, odnosno saveznom organu uprave nadleænom za poslove radio-veza.
Æalba ne odlaæe izvrãeçe reãeça.
Ålan 131.
Kad savezni inspektor u vrãeçu inspekcijskog nadzora utvrdi da je
povredom propisa uåiçen prekrãaj, privredni prestup ili kriviåno delo,
duæan je da bez odlagaça podnese zahtev za pokretaçe prekrãajnog
5 65
postupka, odnosno prijavu za pokretaçe postupka zbog privrednog prestupa
ili kriviånog dela.
Organ kome je podnesen zahtev za pokretaçe prekrãajnog postupka,
odnosno organ kome je podnesena prijava za pokretaçe postupka zbog pri-
vrednog prestupa ili kve nadleæan za poslove saobrañaja i veza, odnosno
savezni organ uprave nadleæan za poslove radio-veza åiji je savezni in-
spektor podneo taj zahtev, odnosno prijavu.
Ålan 132.
Za postupaçe saveznog inspektora vaæe odredbe propisa o opãtem
upravnom postupku.
Ålan 133.
Saveznom inspektoru, odnosno kontroloru radio-emisije, prilikom
otkrivaça radio-stanice bez dozvole ili radio-stanice åija radio-emisija
prouzrokuje ãtetnu smetçu, mora se, na osnovu reãeça saveznog organa
uprave nadleænog za poslove radio-veza, omoguñiti ulazak u tuœ stan ili
druge prostorije radi pristupa toj radio-stanici.
Izuzetno od stava 1. ovog ålana, saveznom inspektoru, odnosno kontro-
loru radio-emisije, mora se omoguñiti ulazak u stan ili druge prostorije i
bez reãeça saveznog organa uprave nadleænog za radio-veze, ako je otkri-
vena radio-stanica bez dozvole ili radio-stanica åija radio-emisija prou-
zrokuje ãtetnu smetçu, kojom se ugroæava funkcionisaçe u sistemu veza
oruæanih snaga, unutraãçih poslova ili u sistemu veza u oblasti bezbed-
nosti saobrañaja, a na taj naåin i bezbednost zemÿe, ÿudi ili imovine ve-
ñeg obima.
Ålan 134.
Imalac sistema veza duæan je da svojim opãtim aktom utvrdi or-
ganizaciju i naåin vrãeça kontrole svog sistema veza i da obezbedi stalno
vrãeçe te kontrole.
VII. KAZNENE ODREDBE

Ålan 135.
vredni prestup pravno lice kao imalac sistema veza:
1) ako svoj sistem veza ne planira, ili ne gradi ili ne koristi ili ne
odræava na naåin koji obezbeœuje tehnoloãko jedinstvo sistema veza u
skladu sa osnovnom tehniåkom i tehnoloãkom koncepcijom sistema veza
(ålan 6. stav 1);
2) ako svoj sistem veza ne poveæe u Sistem veza Jugoslavije (ålan 27);
3) ako sistem veza koji se obavezno povezuje u Sistem veza Jugoslavije
ne poveæe tako da ovaj sistem moæe efikasno funkcionisati u vanrednim
okolnostima (ålan 26. stav 2).
Za radçe iz stava 1. ovog ålana kazniñe se novåanom kaznom od 500 do
10.000 novih dinara i odgovorno lice u pravnom licu imaocu sistema veza.
Za radçe iz stava 1. ovog ålana kazniñe se odgovorno lice u organu
druãtveno-politiåke zajednice, drugom dræavnom organu ili mesnoj za-
66
jednici koja je imalac sistema veza, novåanom kaznom od 500 do 10.000 novih
dinara.
Ålan 136.
vredni prestup pravno lice kao imalac sistema veza ili sredstava veza:
1) ako objekte ili tehniåka sredstva veze koja su od znaåaja za tehno-
loãko jedinstvo sistema veza proizvodi ili projektuje ili upotrebÿava
ili gradi ili odræava mimo propisanih standarda ili tehniåkih nor-
mativa ili normi kvaliteta proizvoda i usluga ili tehniåkih uslova ili
propisa donesenih na osnovu saveznih zakona (ålan 14);
2) ako novoizgraœeni sistem veza ili deo sistema veza koji predsta-
vÿa odreœenu tehnoloãku celinu pusti u rad i koristi bez tehniåkog pre-
gleda (ålan 16);
3) ako u svom sistemu veza ne obezbedi neprekidno napajaçe elektriå-
nom energijom u redovnim i vanrednim okolnostima onih postrojeça ili
ureœaja od kojih zavisi pravilno funkcioisaçe i nesmetano koriãñeçe
Sistema veza Jugoslavije (ålan 29. stav 1).
8.000 novih dinara i odgovorno lice u pravnom licu imaocu sistema veza
ili sredstava veza.
Za radçe iz stava 1. ovog ålana kazniñe se odgovorno lice u organu
druãtveno-politiåke zajednice, drugom dræavnom organu ili mesnoj za-
jednici koja je imalac sistema veza ili sredstava veza, novåanom kaznom od
400 do 8.000 novih dinara.
Ålan 137.
vredni prestup PTT organizacija, radio-difuzna organizacija, elektro-
privredna organizacija ili drugo pravno lice:
1) ako ne izgradi kanalizacionu mreæu za pretplatniåku telekomuni-
kacionu mreæu ili kablovsku distribucionu mreæu za distribuciju radio
i televizijskih programa ili ako u objekte ne ugradi telefonsku i kablov-
sku distribucionu instalaciju (ålan 18. st. 1. i 2);
2) ako prioritetno ne obezbedi napajaçe elektriånom energijom
postrojeça i ureœaja obavezno povezanih sistema veza (ålan 29. stav 2);
3) ako sistem veza ne planira, ne gradi ili ne odræava na naåin koji
obezbeœuje çegovo tehnoloãko jedinstvo i nesmetano funkciniãe (ålan
32. stav 2);
4) ako ne organizuje ili ne vrãi PTT usluge na naåin i pod uslovima
koji obezbeœuju efikasno i kvalitetno zadovoÿavaçe potreba korisnika
tih usluga i u skladu sa interesima bezbednosti zemÿe (ålan 33);
5) ako ne obezbedi pravilno i nesmetano funkcionisaçe PTT saobra-
ñaja ili ako PTT usluge ne vrãi u skladu sa zakonom ili opãtim aktima
Zajednice JPTT (ålan 36);
6) ako ne preduzima mere za obezbeœeçe i zaãtitu sistema veza i
funkcionisaçe PTT saobrañaja na svom podruåju (ålan 37. stav 1);
5* 67
7) ako svoj sistem veza poveæe sa sistemom veza druge zemÿe protivno
uslovima iz ovog zakona ili odgovarajuñim uslovima iz meœunarodnih ugov-
ora ili standardima koji obavezuju Socijalistiåku Federativnu Re-
publiku Jugoslaviju ili na naåin kojim se naruãavaju tehnoloãko
jedinstvo sistema veza Socijalistiåke Federativne Republike Jugoslavije
ili interesi bezbednosti zemÿe (ålan 115. st. 2. i 3).
6.000 dinara i odgovorno lice u PTT organizaciji, radio-difuznoj or-
ganizaciji, elektroprivrednoj organizaciji ili drugom pravnom licu.
Za radçe iz taåke 1. stav 1. ovog ålana kazniñe se novåanom kaznom od
300 do 6.000 novih dinara i odgovorno lice u organu druãtveno-politiåke
zajednice ili drugom dræavnom organu ili mesnoj zajednici.
Ålan 138.
ãaj pravno lice kao imalac sistema veza ili sredstava veza ili investi-
tor:
1) ako uspostavi ili koristi vezu suprotno interesima bezbednosti
zemÿe i osnovama socijalistiåkog samoupravnog ureœeça ili javnom redu
ili moralu (ålan 9);
2) ako ne obezbedi nepovredivost tajnosti poruke koja se prenosi
çegovim sistemom veza ili ako ne vrãi kontrolu obezbeœeça nepovredivo-
sti tajnosti poruke (ålan 10);
3) ako ne organizuje ili trajno ne vrãi kontrolu funkcionisaça ili
koriãñeça svog sistema veza ili ne vrãi preglede objekata i tehniåkih
sredstava veza koji su sastavni deo çegovog sistema veza ili ako blago-
vremeno ne preduzme potrebne mere za otklaçaçe smetçi i nedostataka u
svom sistemu veza (ålan 22. stav 1);
4) ako o nastalom prekidu na meœunarodnim vezama ili na vezama
izmeœu republika i autonomnih pokrajina ne obavesti savezni organ
uprave nadleæan za poslove saobrañaja i veza (ålan 22. stav 2);
5) ako ne organizuje ili povremeno ne vrãi zajedniåke veæbe radi
provere funkcionisaça Sistema veza Jugoslavije ili çegovih delova i
moguñnosti za çihovo koriãñeçe u celoj zemÿi ili odreœenim delovima
zemÿe (ålan 30);
6) ako svoj sistem veza koji se obavezno povezuje ili pojedine delove
tog sistema veza, u sluåaju vanrednih okolnosti, ne koristi na propisani
naåin (ålan 31);
7) ako prilikom izgradçe stambenog, poslovnog ili drugog graœe-
vinskog objekta ne preduzme neku od mera koje je utvrdila radio-difuzna
organizacija na tom podruåju da ne pogorãa kvalitet prijema radio-difu-
znih emisija kod korisnika na tom podruåju (ålan 48);
8) ako u zaãtitnoj zoni gradi objekte ili postrojeça ili druge radio-
stanice koji svojom lokacijom ili konstrukcijom ili funkcionisaçem
mogu ometati prostiraçe radio-talasa ili prouzrokovati smetçe u radio-
vezama (ålan 108. stav 1);
68
9) ako svoj sistem veza poveæe sa sistemom veza druge zemÿe bez doz-
vole nadleænog saveznog organa uprave (ålan 116. stav 1).
3.000 novih dinara i odgovorno lice u pravnom licu imaocu sistema veza
ili sredstava veza ili odgovorno lice investitora.
3.000 novih dinara i odgovorno lice u organu druãtveno-politiåke za-
jednice, drugom dræavnom organu ili mesnoj zajednici.
Ålan 139.
1) ako prenos poruka ne vrãi na naåin kojim se obezbeœuje pouzdano i
brzo sporazumevaçe upotrebom jedinstvenih izraza ili pojmova ili zna-
kova ili skrañenica (ålan 11);
2) ako ne daje prvenstvo prenosu poruka koje se odnose na bezbednost
zemÿe i ÿudskih æivota na moru, na kopnu, u vazduhu ili u prostoru van
atmosfere, kao i na ugroæenost imovine veñeg obima (ålan 13);
3) ako o svom sistemu veza ne vodi i na propisani naåin ne dostavÿa
odreœene tehniåke i druge podatke znaåajne za bezbednost zemÿe i tehnolo-
ãko jedinstvo sistema veza, odnosno sredstvima veza (ålan 20);
4) ako u sluåaju prekida veze u nekom od obavezno povezanih sistema
veza odmah ne preduzme potrebne mere da se u ãto krañem roku veza ponovo
uspostavi (ålan 23);
5) ako prenosi laæne ili pogreãne signale ili saopãteça, ili saop-
ãteça bez identifikacije, ili signale ili saopãteça koja se ne odnose na
çegovu delatnost, ili nepotrebne ili suviãne signale ili saopãteça, ili
ako prima signale ili saopãteça koja nisu nameçena çemu ili koja nisu za
opãti prijem, ili objavÿuje sadræaj ili otkriva postojaçe, ili publikuje
ili na drugi naåin koristi, bez odobreça navedene signale i saopãteça
(ålan 91. st. 1. i 2);
6) ako ne prekine rad radio-stanice odmah kad primi znak opasnosti i
ne odazove se pozivu i ne stavi svoju radio-stanicu na raspolagaçe, odno-
sno ako u takvoj situaciji ne postupi na najcelishodniji naåin (ålan 92.
stav 3).
2.500 novih dinara i odgovorno lice u preduzeñu ili drugom pravnom licu.
Za radçu iz stava 1. ovog ålana kazniñe se novåanom kaznom od 250 do
2.500 novih dinara i odgovorno lice u organu druãtveno-politiåke za-
Za prekrãaj iz taå. 2, 5. i 6. stav 1. ovog ålana odgovornom licu moæe
se, uz novåanu kaznu, izreñi i zaãtitna mera zabrane vrãeça duænosti od-
govornog lica u trajaçu od ãest meseci.
Ålan 140.
69
1) ako u blizini objekta ili tehniåkih sredstava veza ili spojnih pu-
teva sistema veza izvodi radove ili podigne objekte koji bi mogli da
oãtete ili ometaju çihovo funkcionisaçe (ålan 107. stav 1);
2) ako od imaoca sistema veza blagovremeno ne pribavi saglasnost da
u blizini çegovih objekata ili tehniåkih sredstava veza moæe izvesti od-
reœene radove ili podiñi novi objekat (ålan 107. stav 2);
3) ako elektroenergetska postrojeça za prenos ili raspodelu ili
koriãñeçe elektriåne energije u blizini sistema veza ili çegovog dela
ne izvede ili ne koristi ili ne odræava tako da çihov rad ne prouzrokuje
smetçe u funkcionisaçu odnosnog sistema veza ili dovodi u opasnost æi-
vot ili zdravÿe ÿudi koji izvode radove na sistemu veza ili koriste si-
stem veza (ålan 111);
4) ako elektriåna ili druga postrojeça, ureœaje ili aparate gradi
ili ugraœuje tako da prouzrokuju elektromagnetske smetçe u radu nekog
sistema veza ili u prijemu poruka ili radio ili televizijskih programa
(ålan 112. stav 1);
5) ako u gradu ili naseÿu gradskog karaktera ili van naseÿa postavi
radio-stanicu iznad odreœene snage zraåeça ili radio-stanicu koja moæe
ometati druge veze ili prijem radio-emisija (ålan 113).
Za radçe iz stava 1. ovog ålana novåanom kaznom od 20o do 2.000 novih
dinara kazniñe se i odgovorno lice u preduzeñu ili drugom pravnom licu.
Za radçe iz stava 1. ovog ålana novåanom kaznom od 200 do 2.000 novih
dinara kazniñe se i odgovorno lice u organu druãtveno-politiåke za-
Ålan 141.
1) ako ometa sistem veza ili sredstvo veze drugih imalaca sistema
veza (ålan 8);
2) ako koristi radio-stanicu bez propisane dozvole (ålan 68);
3) ako dozvolu za radio-stanicu ne vrati, u roku od 30 dana od dana
nastupaça neke od okolnosti iz ålana 76. stav 1. ovog zakona, organu uprave,
odnosno organizaciji koja ju je izdala (ålan 76. stav 2);
4) ako koristi radio-stanicu ili radio-sistem koji ne ispuçavaju
propisane uslove (ålan 81);
5) ako na zahtev organa, odnosno organizacije koja je izdala dozvolu za
radio-stanicu ne prilagodi rad radio-stanice nastalim promenama (ålan
83);
6) ako se prilikom rada radio-stanice ne pridræava propisanih
uslova ili ako ne obezbedi da se radom çegove radio-stanice ne stvaraju
smetçe u radu drugih radio-stanica ili ako ne preduzima mere za blago-
vremeno otklaçaçe nepravilnosti u radu svoje radio-stanice (ålan 85.
stav 1);
7) ako se radio-stanica pri emitovaçu ne identifkuje (ålan 90. stav 1).
70
dinara kazniñe se i odgovorno lice u preduzeñu ili drugom pravnom licu.
dinara kazniñe se i odgovorno lice u organu druãtveno-politiåke za-
Ålan 142.
Novåanom kaznom od 150 do 1.500 novih dinara kazniñe se za prekrãaj
pojedinac imalac sredstava veza ili korisnik veza:
1) ako ometa sistem veza ili sredstvo veze drugih imalaca sistema
veza (ålan 8);
2) ako uspostavi i koristi vezu suprotno interesima bezbednosti ze-
mÿe, osnovama socijalistiåkog samoupravnog ureœeça, kao i javnom redu i
moralu (ålan 9);
3) ako koristi radio-stanicu bez propisane dozvole (ålan 68);
4) ako dozvolu za radio-stanicu ne vrati, u roku od 30 dana od dana
nastupaça neke od okolnosti iz ålana 76. stav 1. ovog zakona, organu uprave,
odnosno organizaciji koja ju je izdala (ålan 76. stav 2);
5) ako koristi radio-stanicu koja ne ispuçava uslove propisane ovim
zakonom ili propisima donesenim na osnovu ovog zakona (ålan 81. stav 1);
6) ako, na zahtev organa, odnosno organizacije koja je izdala dozvolu za
radio-stanicu, rad radio-stanice ne prilagodi nastalim promenama (ålan
83);
7) ako se prilikom rada radio-stanice ne pridræava propisanih
uslova ili ako ne obezbedi da se radom çegove radio-stanice ne stvaraju
smetçe u radu drugih radio-stanica ili ako ne preduzima mere za blago-
vremeno otklaçaçe nepravilnosti u radu svoje radio-stanice (ålan 85.
stav 1);
8) ako se radio-stanica ne identifikuje pri emitovaçu (ålan 90. stav
1);
9) ako u blizini objekata ili tehniåkih sredstava veza ili spojnih pu-
teva sistema veza izvodi radove ili podigne objekte koji bi mogli da
oãtete ili ometaju çihovo funkcionisaçe (ålan 107. stav 1);
10) ako od imaoca sistema veza ne pribavi blagovremeno saglasnost da
u blizini çegovih objekata ili tehniåkih sredstava veza moæe izvesti od-
reœene radove ili podiñi novi objekat (ålan 107. stav 2);
11) ako ispod nadzemnih ili iznad podzemnih æiåanih vodova ili na
pravcima usmerenih radio-talasa ili u çihovoj neposrednoj blizini sadi
sadnice koje mogu oãtetiti ili ometati rad tih vodova (ålan 109. stav 1);
12) ako çegovo elektriåno ili drugo postrojeçe ili ureœaj ili apa-
rat prouzrokuje elektromagnetske smetçe u radu nekog sistema veza ili u
prijemu poruka ili radio ili televizijskih programa (ålan 112. stav 1).
Za radçe iz taå. 3. do 9. stav 1. ovog ålana, pored novåane kazne, ili
samostalno, moæe se izreñi zaãtitna mera oduzimaça radio-stanice.
Ålan 143.
Novåanom kaznom od 90 do 900 novih dinara kazniñe se za prekrãaj
voœa vazduhoplova ili zapovednik pomorskog broda ili plovila unutra-
71
ãçe plovidbe ili drugo odgovorno lice na vazduhoplovu ili pomorskom
brodu ili plovilu unutraãçe plovidbe ako, protivno odredbama ål. 87. i
88. ovog zakona, koristi radio-stanicu za vreme dok se vazduhoplov nalazi
na vazduhoplovnom pristaniãtu ili za vreme dok se brod ili plovilo na-
lazi u luci, odnosno pristaniãtu.
VIII. OVLAÃÑUJUÑE ODREDBE
Ålan 144.
Ovlaãñuje se Savezno izvrãno veñe da donese propise o: osnovnoj
tehniåkoj i tehnoloãkoj koncepciji Sistema veza Jugoslavije (ålan 6);
postupku za usklaœivaçe planova razvoja (ålan 7); naåinu prikupÿaça, ob-
radi, razmeni i koriãñeçu informacija i podataka o sistemima veza (ålan
19); naåinu koriãñeça obavezno povezanih sistema veza u sluåaju vanred-
nih okolnosti (ålan 31); organizaciji i naåinu vrãeça kontrole radio-
emisija (ålan 93); naknadama za koriãñeçe podataka iz oblasti radio-veza
(ålan 99); naknadama za ispitivaçe i mereçe u oblasti radio-veza (ålan
101).
Ålan 145.
nadleænim za poslove saobrañaja i veza da donese propise o: upotrebi
jedinstvenih izraza, pojmova, znakova i skrañenica za prenos poruka u si-
stemu veza (ålan 11); tehniåkim uslovima za tehnoloãko jedinstvo sistema
veza (ålan 14); uslovima gradçe zgrada, prostorija i drugih objekata za sme-
ãtaj postrojeça, ureœaja, aparata i druge opreme koja se ugraœuje u sistem
veza (ålan 17); naåinu povezivaça sistema veza u odgovarajuñim telekomu-
nikacionim centrima sa sistemom veza JPTT (ålan 27) odræavaçu sistema
veza Jugoslavije (ålan 28); planu namene radio-frekvencijskih opsega
(ålan 61); struånoj spremi i drugim uslovima koje moraju ispuçavati save-
zni inspektori (ålan 121. stav 1); obrascu legitimacije saveznog inspek-
tora i kontrolora radio-emisija (ålan 121. st. 2. i 3).
Ålan 146.
nadleænim za poslove saobrañaja i veza da, u sporazumu sa saveznim se-
kretarom za narodnu odbranu, funkcionerom koji rukovodi saveznim orga-
nom uprave nadleænim za unutraãçe poslove, funkcionerom koji rukovodi
saveznim organom uprave nadleænim za inostrane poslove i funkcionerom
koji rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za poslove infor-
macija, donese propis o povezivaçu sistema veza sa odgovarajuñim siste-
mima veza drugih zemaÿa i koriãñeçu meœunarodnih veza (ålan 116).
Ålan 147.
nadleænim za poslove saobrañaja i veza da, u sporazumu sa saveznim se-
kretarom za narodnu odbranu i funkcionerom koji rukovodi saveznim orga-
nom uprave nadleænim za unutraãçe poslove, donese propise o tehniåkim
72
karakteristikama i eksploatacionim uslovima za radio-stanice stranih
pravnih lica (ålan 56); amaterske radio-stanice (ålan 57. taåka 3) i radio-
stanice za telefoniju koje su predviœene da rade u radio-frekvencijskim
opsezima nameçenim za graœane (ålan 57. taåka 4).
Ålan 148.
Ovlaãñuje se savezni sekretar za narodnu odbranu da, u sporazumu sa
funkcionerom koji rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za po-
slove saobrañaja i veza i funkcionerom koji rukovodi saveznim organom
uprave naleænim za unutraãçe poslove, donese propise o tehniåkim i dru-
gim podacima i naåinu voœeça i dostavÿaça podataka o sistemu veza, odno-
sno sredstvima veza (ålan 20).
Ålan 149.
nadleænim za poslove radio-veza da donese propise o: pretplatniåkim ra-
dio-stanicama za razliåite oblike veza u sistemu veza JPTT (ålan 57.
taåka 1); tehniåkim karakteristikama i eksploatacionim uslovima za ra-
dio-stanice na sopstvenim vazduhoplovima i na sopstvenim brodovima i
drugim plovilima (ålan 57. taåka 2); radio-stanicama za telekomandovaçe
igraåkama i napravama (ålan 57. taåka 5); planovima raspodele radio-fre-
kvencija (ålan 62); obrascu dozvole za radio-stanice (ålan 68); podacima i
dokumentaciji koji se podnose uz zahtev za pribavÿaçe dozvole za radio-
stanicu (ålan 72); uslovima pod kojima se mogu koristiti pojedine vrste ra-
dio-stanica u razliåitim radio-sluæbama, odnosno razliåitim radio-fre-
kvencijskim opsezima (ålan 85); identifikaciji radio-stanica (ålan 90);
veliåini zaãtitne zone u blizini odreœenih radio-stanica (ålan 108);
slobodnim pravcima za ulaz i izlaz radio-relejnih veza (radio-koridori) u
gradovima i naseÿima gradskog karaktera (ålan 113).
Ålan 150.
leænom za poslove standardizacije da, u sporazumu sa funkcionerom koji
rukovodi saveznim organom uprave nadleænim za poslove saobrañaja i veza,
donese propise o karakteristikama zajedniåkih antenskih sistema i zajed-
niåkih kablovskih distribucionih sistema i uslovima za çihovo instali-
raçe, koriãñeçe i odræavaçe (ål. 45 i 46), kao i o uslovima i naåinu
zaãtite sistema veza od smetçi koje prouzrokuju elektromagnetska po-
strojeça, ureœaji i aparati (ål. 111. i 112).
Ålan 151.
Funkcioner koji rukovodi saveznim organom uprave naleænim za po-
slove saobrañaja i veza i funkcioner koji rukovodi saveznim organom
uprave nadleænim za radio-veze mogu propisivati prekrãaje za povrede
propisa iz ål. 145, 146, 147. i 149. ovog zakona.
73
IX. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE
Ålan 152.
Do donoãeça planova raspodele, a najdocnije u roku od dve godine od
dana stupaça na snagu ovog zakona, dozvole za radio-stanice mogu se iz-
davati na osnovu do tada dodeÿenih radio-frekvencija.
Ålan 153.
Danom stupaça na snagu ovog zakona prestaje da vaæi Zakon o
osnovama sistema veza (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 24/74, 29/77 i 52/83).
Propisi koji su doneseni na osnovu tog zakona uskladiñe se sa od-
redbama ovog zakona u roku od jedne godine od dana stupaça na snagu ovog
zakona.
Ålan 154.
Ovaj zakon stupa na snagu 1. januara 1989. godine.
74
PRA VIL NIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRIÅNE
INSTALACIJE NISKOG NAPONA*
I. OSNOVNE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se:
1) svojstva i karakteristike ureœaja i opreme za izvoœeçe elektriå-
nih instalacija;
2) uslovi i zahtevi koji moraju biti ispuçeni pri izvoœeçu i kori-
ãñeçu elektriånih instalacija;
3) oznaåavaçe i obeleæavaçe ureœaja, opreme i elektriånih instala-
cija koji utiåu na bezbednost i zaãtitu æivota i zdravÿa pri koriãñeçu
elektriånih instalacija;
4) tehniåke mere zaãtite pri koriãñeçu elektriånih instalacija;
5) postupak i naåin kontrolisaça i verifikacije propisanih
svojstava, karakteristika i kvaliteta elektriånih instalacija.
Ålan 2.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na elektriåne instalacije
za: rudnike, prostorije ugroæene od eksplozija, elektriånu vuåu, brodove,
drumska vozila, osim kamp-prikolica, gromobrane, rasvetu ulica i drugih
javnih povrãina, proizvodnu opremu u industriji i opremu za medicinske
svrhe.
Nazivni napon elektriånih instalacija iz stava 1. ovog ålana je do
1 000 V efektivne vrednosti za naizmeniånu struju, ili do 1 500 V za jed-
nosmernu struju.
Ålan 3.
Termini upotrebÿeni u ovom pravilniku utvrœeni su u jugoslo-
venskim standardima JUS N.A0.441 i JUS N.A0.826, a tipovi razvodnih si-
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 53/88. Izmene i dopune ovog
pravilnika su objavÿene u “Sluæbenom listu SRJ”, broj 28/95.
75
stema, sistemi napajaça i klasifikacija spoÿaãçih uticaja utvrœeni su u
jugoslovenskom standardu JUS N.B2.730.
II. UREŒAJI I OPREMA ZA IZVOŒEÇE ELEKTRIÅNIH

INSTALACIJA
1. Opãti uslovi
Ålan 4.
Tehniåki uslovi za odreœivaçe i postavÿaçe elektriåne opreme,
zavisno od spoÿaãçih uticaja, utvrœeni su u jugoslovenskim standardima
JUS N.B2.751 i JUS N.B2.752.
Ålan 5.
Ureœaji i oprema za elektriåne instalacije (u daÿem tekstu:
elektriåna oprema) moraju biti podesni za rad pri nazivnom naponu
elektriåne istalacije, odnosno pri efektivnoj vrednosti napona za naiz-
meniånu struju.
Ako se u IT sistemu vodi neutralni provodnik, elektriåna oprema
koja se prikÿuåuje izmeœu faznog i neutralnog provodnika mora biti izo-
lovana za meœufazni napon.
Ålan 6.
Elektriåna oprema mora odgovarati projektovanoj struji, odnosno
efektivnoj vrednosti struje za naizmeniånu struju, koja ñe proticati to-
kom normalnog rada.
Elektriåna oprema mora da podnese struje koje protiåu u vanrednim
uslovima, u toku vremenskih perioda koje dopuãtaju karakteristike
ureœaja za zaãtitu.
Ålan 7.
Ako frekvencija utiåe na karakteristike elektriåne opreme,
nazivna frekvencija te opreme mora odgovarati frekvenciji odgovaraju-
ñeg napojnog strujnog kola.
Ålan 8.
Elektriåna oprema odreœena prema karakteristikama snage
elektriåne opreme koja se ugraœuje mora biti podesna za normalan rad, uzi-
majuñi u obzir faktore optereñeça i intermitencije.
Ålan 9.
Elektriåna oprema, prilikom normalnog rada i pri ukÿuåivaçu i is-
kÿuåivaçu, ne sme ãtetno da deluje na drugu opremu.
Elektriåna oprema, ukÿuåujuñi provodnike i kablove, mora se posta-
viti tako da se moæe lako proveravati, odræavati i prilaziti çenim pri-
ÿuåcima i da se çome moæe lako rukovati.
Zahtevi iz stava 2. ovog ålana moraju biti ispuçeni i pri postavÿaçu
elektriåne opreme u kuñiãta.
Ålan 10.
Natpisne ploåice i druga sredstva koja sluæe za raspoznavaçe moraju
se postaviti na rasklopne aparate radi oznaåavaça çihove namene.
76
Upravÿaåki elementi i elementi signalizacije (tasteri, signalne
svetiÿke i dr.) moraju se postavÿati na lako pristupaåna i vidÿiva mesta.
Tehniåki uslovi, smerovi kretaça i boje upravÿaåkih i signalnih
elemenata utvrœeni su u jugoslovenskim standardima JUS N.A9.003, JUS
N.A9.004, JUS N.K5.051, JUS N.K5.052 i JUS N.K5.056.
Ålan 11.
Provodnici i kablovi moraju se postaviti, odnosno oznaåiti tako da
se lako mogu raspoznati pri polagaçu, popravÿaçu ili zameçivaçu.
Radi raspoznavaça koriste se provodnici odgovarajuñih boja izolo-
vanog omotaåa, ili se vrãi bojeçe, namotavaçe traka ili postavÿaçe
prstenova odreœenih boja ili oznaka.
Kombinacija zelene i æute boje (bilo kao izolovanog omotaåa pro-
vodnika ili æile kabla, ili trake za omotavaçe, ili bojeçem) koristi se
iskÿuåivo za raspoznavaçe zaãtitnog provodnika, provodnika za izjedna-
åeçe potencijala i zaãtitno neutralnog provodnika (PEN-provodnika).
Svetloplava boja (bilo kao izlolovanog omotaåa provodnika, ili
æile kabla, ili trake za omotavaçe, ili bojeçem) koristi se za raspozna-
vaçe neutralnog provodnika. U strujnom kolu u kome se nalazi neutralni
provodnik, taj provodnik se mora oznaåiti svetloplavom bojom. U viãe-
æilnim kablovima sa viãe od pet provodnika, åije se æile oznaåavaju bro-
jevima, za neutralni provodnik mora se izabrati onaj koji je oznaåen
brojem 1.
U strujnom kolu u kome nema neutralnog provodnika moæe se ko-
ristiti provodnik viãeæilnog kabla oznaåen svetloplavom bojom za drugu
svrhu, ali ne u svrhu zaãtitnog provodnika. Ako se u tom strujnom kolu za
razvod koriste izolovani provodnici, provodnik sa izolacijom sve-
tloplave boje ne sme se koristiti.
Izuzetno od st. 3, 4. i 5. ovog ålana, zaãtitno neutralni provodnik
(PEN-provodnik) oznaåava se celom svojom duæinom kombinacijom zelene i
æute boje, a na krajevima kod prikÿuåka svetloplavom bojom, ili celom
svojom duæinom svetloplavom bojom, a na krajevima kod prikÿuåka kombi-
nacijom zelene i æute boje.
Provodnici koji nisu oznaåeni kombinacijom zelene i æute boje ili
svetloplavom bojom mogu se upotrebiti za sve druge svrhe osim za svrhu
zaãtitnog provodnika, odnosno neutralnog provodnika. Kod viãeæilnih
kablova sa viãe od pet æila, koji su oznaåeni brojevima, provodnici ozna-
åeni brojevima veñim od jedan mogu se upotrebiti za sve druge svrhe osim za
zaãtitni provodnik, odnosno neutralni provodnik.
Ako se neizolovani provodnici oznaåavaju bojeçem, ne moraju se
bojiti celom duæinom (npr. bojeçe na ãirini 15 mm do 100 mm u svakom
odeÿku ili na svakom pristupaånom delu smatra se zadovoÿavajuñim).
Kod kratkih razvoda jednoæilnim kablovima, gde su veze nedvo-
smisleno uoåÿive nije potrebno da se postavÿaju oznake za raspoznavaçe.
Ålan 12.
Ureœaj za zaãtitu mora se postaviti i oznaåiti tako da se lako raspo-
zna çegovo pripadajuñe strujno kolo.
77
Ureœaj za zaãtitu mora se postaviti u rasklopni blok (razvodni or-
man, razvodna tabla, komandni pult i dr.).
Ålan 13.
Ãeme, dijagrami ili tabele elektriånih instalacija niskog napona
moraju se postaviti na mesta na kojima ima viãe strujnih kola, tako da
oznaåavaju prirodu (tip) i sastav strujnih kola (taåke napajaça i broj i
presek izolovanih provodnika i kablova) i karakteristike za raspozna-
vaçe ureœaja za zaãtitu, ukÿuåivaçe i iskÿuåivaçe, kao i çihovo mesto
postavÿaça i izolacije.
Ålan 14.
U rasklopnom bloku (razvodna tabla, razvodni orman, komandni pult
ili razvodna kutija) mora se postaviti i grupisati elektriåna oprema iste
vrste struje i/ili napona i razdvojiti od elektriåne opreme druge vrste
struli i/ili napona tako da ne moæe doñi do meœusobno ãtetnih uticaja.
2. Elektriåni razvod
Ålan 15.
Tipovi elektriånog razvoda, trajno dozvoÿene struje provodnika i
spoÿaãçi uticaj na elektriåni razvod utvrœeni su prema jugoslovenskom
standardu JUS N.B2.752.
Ålan 16.
Izolovani provodnici i kablovi moraju se zaãtititi od mehaniåkih,
termiåkih i hemijskih oãteñeça odgovarajuñim tipom elektriånog
razvoda, naåinom postavÿaça, poloæajem ili oblogom.
Elektriåni razvod ima dovoÿno mehaniåku åvrstoñu ako su pro-
vodnici u instalacionim cevima ili u instalacionim kanalima, kablovi
sa ispunom ili plaãtom u malteru ili ispod maltera, a nezaãtiñeni ka-
blovi u prolazima i instalacionim prolazima.
Na naroåito ugroæenim mestima (npr. pri voœeçu izolovanih pro-
vodnika i kablova u podu) moraju se obezbediti dodatne zaãtitne mere, kao
ãto je postavÿaçe u cevi, kanale i sl. uz primenu odgovarajuñeg stepena za-
ãtite zaãtitnim kuñiãtem.
Tip elektriånog razvoda odreœuje se prema uslovima rada elektriåne
istalacije.
Ålan 17.
Presek i tip provodnika i kablova odreœuju se prema uslovima za
polagaçe provodnika i kablova i prema trajno podnosivoj struji, uzimajuñi
u obzir i ograniåavajuñe faktore zaãtitnih mera, karakteristika ureœaja
za zaãtitu od kratkog spoja i preoptereñeça, temperature spojeva i dozvo-
ÿeni pad napona.
Struja provodnika pri normalnom radu elektriåne istalacije mora
biti maça od nazivne struje osiguraåa ili nazivne vrednosti struje delo-
vaça ureœaja za zaãtitu od preoptereñeça strujnog kola provodnika, a ta
vrednost mora biti maça od trajno dozvoÿene struje provodnika.
78
Ålan 18.
Presek neutralnog provodnika mora biti jednak preseku faznog pro-
vodnika u jednofaznom strujnom kolu ili u viãefaznom strujom kolu u
kome su preseci faznih provodnika od bakra maçi od 16 mm2, a preseci fa-
znih provodnika od aluminijuma maçi od 25 mm2.
U viãefaznim strujnim kolima u kojima je presek faznog provodnika
od bakra veñi do 16 mm2, a presek faznog provodnika od aluminijuma veñi
od 25 mm2, neutralni provodnik moæe imati maçi presek pod sledeñim
uslovima:
1) da oåekivana najveña struja kroz ovaj provodnik, ukÿuåujuñi i
eventualno pojavu harmonika, tokom normalnog rada nije veña od trajno do-
zvoÿene struje za taj presek;
2) da je neutralni provodnik zaãtiñen od preoptereñeça;
3) da je presek neutralnog provodnika od bakra jednak najmaçe 16 mm2,
a presek neutralnog provodnika od aluminijuma jednak najmaçe 25 mm2.
Presek zaãtitnog provodnika utvrœen je prema jugoslovenskom
standardu JUS N.B2.754.
Ålan 19.
Presek izolovanih provodnika postavÿenih i mehaniåki zaãtiñenih
u trajnim elektriånim instalacijama ne sme biti maçi od 1,5 mm2 za pro-
vodnike od bakra, ni maçi od 2,5 mm2 za provodnike od aluminijuma.
Zahtev iz stava 1. ovog ålana ne odnosi se na presek izolovanih pro-
vodnika u rasklopnim blokovima, rasvetnim telima, elektriånim apara-
tima za domañinstvo i drugim elektriånim aparatima koji se prikÿuåuju
na elektriånu instalaciju.
Ålan 20.
Dozvoÿeni pad napona izmeœu taåke napajaça elektriåne instalacije
i bilo koje druge taåke ne sme biti veñi od sledeñih vrednosti prema
nazivnom naponu elektriåne istalacije, i to:
1) za strujno kolo osvetÿeça 3%, a za strujna kola ostalih potroãaåa
5%, ako se elektriåna istalacija napaja iz niskonaponske mreæe;
2) za strujno kolo osvetÿeça 5%, a za strujna kola ostalih potroãaåa
8%, ako se elektriåna instalacija napaja neposredno iz trafostanice koja
je prikÿuåena na visoki napon.
Za elektriåne istalacije åija je duæina veña od 100 m dozvoÿeni pad
napona poveñava se za 0,005% po duænom metru preko 100 m, ali ne viãe od
0,5%.
Ålan 21.
Spoj provodnika i druge elektriåne opreme (u daÿem tekstu: spoj)
mora biti izveden tako da bude osuguran i postavÿen tako da dozvoÿava
moguñnost stalne provere.
Spoj mora biti osiguran sredstvima koja odgovaraju materijalu pro-
vodnika i çegovom preseku.
Spoj mora biti pristupaåan posle skidaça poklopca ili pregleda
alatom, a pristup mora imati stepen zaãtite najmaçe IP 2X prema jugo-
slovenskom standardu JUS N.A5.070.
79
Ålan 22.
Izolovani provodnici i kablovi ne smeju se nastavÿati u instalaci-
onim cevima i instalacionim kanalima.
Izolovani provodnici i kablovi mogu se spajati samo u instalacio-
nim kutijama, kablovskim spojnicama i raskopnim blokovima, a mesta spa-
jaça moraju se izolovati stepenom izolacije koji odgovara tipu
elektriånog razvoda.
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog ålana, u zidovima koji se montiraju
od elemenata izlivenih od betona spajaçe se moæe vrãiti i u kutijama
zidanih prikÿuånica, i to ispod prikÿuånica, pod uslovima da dubina tih
kutija dopuãta smeãtaj spojeva istog strujnog kola.
Ålan 23.
Meœusobni spoj elektriåne istalacije ili spoj elektriånog razvoda
sa elektriånom opremom mora biti izveden tako da elektriåni razvod ne
bude izloæen silama izvlaåeça ili uvijaça.
Ako se dejstvo sila iz stava 1. ovog ålana ne moæe izbeñi, mora se
predvideti sistem za rastereñeçe.
Ålan 24.
Spoju u elektriånim instalacijama mora biti dimenzionisan tako da
moæe trajno podnositi dozvoÿenu struju provodnika.
Ako je spoj elektriåne instalacije izloæen toploti, mehaniåkim ili
hemijskim uticajima ili vibracijama, moraju se preduzeti odgovarajuñe
dodatne mere zaãtite.
Ålan 25.
Spoj mora biti izveden tako da ne doœe do smaçeça preseka ili oãte-
ñeça provodnika i izolacije.
Ålan 26.
Na krajevima elektriånog razvoda, a posebno na izlazima, ulazima i
na mestima prodiraça elektriånog razvoda kroz zidove i elektriånu
opremu, mora se izvrãiti trajno zaptivaçe (npr. uvodnicama).
Ålan 27.
Na mestima prolaza elektriånog razvoda kroz zidove, osim tipa koji
se izvodi u instalacionim cevima i kanalima, mora se obezbediti od-
govarajuña dodatna mehaniåka zaãtita (npr. pomoñu åaure, cevi, kutije i
sl).
Ako elektriåni razvod prolazi kroz metalnu konstrukciju, otvor
mora biti zaobÿenih ivica.
Ålan 28.
Elektriåni razvod koji je izloæen vibracijama mora biti izveden sa
savitÿivim provodnicima ili kablovima.
80
Ålan 29.
Ako se u blizini elektriånog razvoda nalaze druge neelektriåne
instalacije, mora se izmeœu çih obezbediti takav razmak da odræavaçe
jedne instalacije ne ugroæava druge instalacije.
Najmaçi dozvoÿeni razmak izmeœu elektriånog razvoda i drugih
instalacija je 30 mm.
Ålan 30.
Ako se u blizini elektriånog razvoda nalaze instalacije grejaça,
cevi sa toplim vazduhom ili dimçak, elektriåni razvod mora se izolovati
toplotnom izolacijom ili ekranima ili se mora postaviti van toplotnih
uticaja.
Ålan 31.
Elektriåni razvod ne sme se postaviti ispod neelektriånih instala-
cija na kojima je moguña kondenzacija vode ili drugih teånosti.
Elektriåni razvod, po pravilu, ne sme se postavÿati u isti insta-
lacioni kanal, cev i sl. sa drugim neelektriånim instalacijama, a ako se
to ne moæe izbeñi, mora se osigurati zaãtita od indirektnog dodira auto-
matskim iskÿuåeçem napajaça ili primenom izolacije za opremu klase C i
mora se postaviti odgovarajuña zaãtita od opasnih uticaja drugih instala-
cija.
Ålan 32.
Metalni delovi elektriånog razvoda (npr. spojnica i sl.) koji su iz-
loæeni vodi ili kondenzaciji moraju biti zaãtiñeni od korozije spoÿa i
iznutra i moraju imati obezbeœen odvod kondenzovane teånosti.
Ålan 33.
Ako se elektriåni razvod postavÿa po zidovima, najmaçi dozvoÿeni
razmak izmeœu elemenata elektriånog razvoda i zida je 5 mm.
Ålan 34.
Elektriåni razvod niæeg napona ne sme se postavÿati u isti omotaå
ili cev, niti blizu elektriånog razvoda åiji je napon viãi, osim ako
izmeœu ta dva razvoda postoji izolaciona pregrada koja izdræava ispitni
napon elektriånog razvoda viãeg napona.
Ålan 35.
U istu instalacionu cev ili instalacioni kanal mogu se postavÿati
provodnici samo jednog strujnog kola, osim provodnika upravÿaåkih i
pomoñnih strujnih kola.
Ålan 36.
Kroz isti viãeæilni kabl ne sme se voditi viãe strujnih kola, osim
provodnika upravÿaåkih i pomoñnih strujnih kola.
Ålan 37.
Elektriåni razvod mora biti postavÿen tako da u sluåaju kvara ne
ugroæava okolinu.
6 81
Razvodne kutije za kablove ili provodnike (u instalacionim cevima)
koji se polaæu pod malter moraju biti od izolacionog materijala ili od
metala sa izolacionom postavom i uvodnicama od izolacionog materijala.
Za priåvrãñivaçe elektriånog razvoda mogu se upotrebiti sredstva
i primeniti postupci koji ne izazivaju deformacije ili oãteñeçe izo-
lacije, kao ãto su: gipsovaçe, obujmice od izolacionog meterijala prila-
goœene u obliku kabla, lepÿeçe ili zakivaçe ekserima sa podloænim
ploåicama od izolacionog materijala i dr.
Ålan 38.
Kablovi podloæni neposredno u malter i u zid moraju po celoj du-
æini biti pokriveni malterom debÿine najmaçe 4 mm.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, kablovi ne moraju biti po-
kriveni malterom a ako su poloæeni u ãupÿinama tavanica i zidova od be-
tona ili sliånog materijala koji ne gori niti potpomaæe goreçe.
Ålan 39.
Kablovi i instalacioni provodnici poloæeni u instalacione cevi u
zidu ili kablovi poloæeni neposredno u malter i ispod maltera moraju se
voditi vertikalno i/ili horizontalno tako da budu paralelni ivicama
prostorije.
Pri horizontalnom polagaçu kablovi i instalacioni provodnici (u
instalacionim cevima) vode se na rastojaçu od 30 cm do 110 cm od poda i 200
cm od poda do tavanice.
Pri vertikalnom polagaçu kablova i instalacionih provodnika (u
instalacionim cevima) rastojaçe od ivica prozora i vrata mora biti
najmaçe 15 cm.
Trase kablova koji napajaju uåvrãñene zagrevaåe vode moraju se
poklapati sa osom postavÿaça zagrevaåa vode.
Koso polagaçe kablova i instalacionih provodnika (u instalacio-
nim cevima) dozvoÿeno je u tavanicama, ali ne i u zidovima.
Ålan 40.
Uslovi za polagaçe kablova u prostorijama u kojima se nalaze kada
ili tuã utvrœeni su u jugoslovenskom standardu JUS N.B2.771.
Ålan 41.
Polagaçe kablova na zid dozvoÿeno je ako kabl ima izolaciju od
termoplastiånih materijala sa ispunom i plaãtom, ako se polaæe na obuj-
mice na zidu i ako je od poda do visine od 2 m dodatno zaãtiñen od mehaniå-
kih oãteñeça.
Razvodne kutije i drugi pribor koji se postavÿa na zid uz polagaçe
kablova iz stava 1. ovog ålana moraju imati zaptivne uvodnice i stepen
zaãtite najmaçe IP 5X utvrœen za vlaæne prostorije, odnosno odgovarajuñi
stepen zaãtite za druge prostorije.
82
Ålan 42.
Kablovi bez ispune, kao ãto su kablovi tipa PP/R, smeju se polagati
samo u suvim prostorijama i to ispod maltera, a u ãupÿine tavanica i
zidova od betona i sliånog negorivog materijala i bez pokrivaça malte-
rom.
Kablovi iz stava 1. ovog ålana ne smeju se voditi u snopu, postavÿati
u instalacione kanale niti ispod gips-kartonskih ploåa, bez obzira na na-
åin na koji se pråivrãñuju, i ne smeju se polagati na zapaÿive materijale
ni kad se pokrivaju malterom.
Ålan 43.
Za prikÿuåak prenosnih aparata i neprenosivih aparata koji se po-
meraju radi prikÿuåivaça ili su tokom normalnog rada izloæeni ograni-
åenom pokretaçu, kao i za elemente elektriånog razvoda u dvostrukom podu
moraju se koristiti savitÿivi kablovi.
Kablovi iz stava 1. ovog ålana prikÿuåuju se utikaåem i prikÿuå-
nicom ili kutijom za stalni prikÿuåak.
Na mestima na kojima je potrebna zaãtita od mehaniåkih oãteñeça,
savitÿivi kablovi mogu se zaãtititi postavÿaçem u savitÿiva insta-
laciona ili metalna creva sa unutraãçom izolacionom oblogom.
Ålan 44.
Pri postavÿaçu izolovanih provodnika u instalacione cevi u zidu
od nezapaÿivog materijala ili betona, instalaciona cev mora imati takve
unutraãçe mere da se provodnici mogu lako vaditi i postavÿati posle po-
stavÿaça pribora. Metalna instalaciona cev mora imati unutraãçi izo-
lacioni omot i odgovarajuñi stepen zaãtite ostvaren kuñiãtem.
Instalaciona cev, ako nije metalna, mora biti izraœena od mate-
rijala koji ne gori niti potpomaæe goreçe.
Ålan 45.
Ako se izolovani provodnici polaæu u instalacione kanale koji se
postavÿaju na zid ili tavanicu, moraju ispuçavati tehniåke uslove za
instalacione kanale. Instalacioni kanali se ne smeju postavÿati ispod
maltera ni ulivati u beton.
Ako se izolovani provodnici polaæu u instalacione kanale koji se
postavÿaju u podu, ti instalacioni kanali moraju odgovarati naåinu odr-
æavaça poda (suvi ili mokri postupak) i tehniåkim uslovima za instala-
cione kanale u podu.
Ålan 46.
Neizolovani provodnici moraju biti postavÿeni, odnosno zaãtiñeni
tako da nije moguñ dodir delova pod naponom i moraju biti priåvrãñeni na
odgovarajuñe izolatore. Najmaçi dozvoÿeni meœusobni razmaci neizolova-
nih provodnika odreœeni su u tabeli br. 1.
6* 83
Tabela 1.
Horizontalni Vertikalni
Raspon
razmak razmak
1 2 3
do 2 m 5 cm 10 cm
iznad 2 do 4 m 10 cm 15 cm
iznad 4 do 6 m 15 cm 20 cm
iznad 6 m 20 cm 25 cm
Razmaci izmeœu neizolovanih provodnika i delova zgrada, åeliånih

konstrukcija i sl. moraju odgovarati meœusobnim horizontalnim razma-
cima neizolovanih provodnika odreœenih u tabeli br. 1.
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog ålana razmaci maçi od razmaka od-
reœenih u tabeli br. 1 dozvoÿavaju se za neizolovane provodnike velikih
preseka, pod uslovom da su na svakom metru duæine priåvrãñeni na od-
govarajuña izolaciona tela i da su provereni na dinamiåka naprezaça
usled struje kratkog spoja.
Razmak izmeœu neizolovanih provodnika iz stava 4. ovog ålana i de-
lova zgrada, åeliånih konstrukcija i sl. iznosi najmaçe 1 cm, a u vlaænim
prostorijama ina slobodnom prostoru – 2 cm.
Ålan 47.
Razmak izmeœu izolovanih provodnika priåvrãñenih na odgovarajuñe
izolatore mora u svim prostorijama iznositi najmaçe 2 cm, a u vlaænim
prostorijama i na slobodnom prostoru – najmaçe 5 cm.
Ålan 48.
Kablovi se mogu ukopati u zemÿu ako imaju odgovarajuñi omotaå koji
ih ãtiti od mehaniåkih i drugih uticaja.
Pri polagaçu kablova u zemÿu dubina ukopavaça ne sme biti maça od
0,6 m od gorçe povrãine zemÿe, odnosno ne sme biti maça od 0,8 m ispod
povrãine puta.
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog ålana moæe se odstupiti ako se
kablovi polaæu u kamenito tlo.
Ålan 49.
U blokove sa otvorima (kablovice) smeju se polagati kablovi koji su
nameçeni polagaçu u zemÿu, teãki gumeni kablovi i provodna uæad.
U podzemne zaãtitne izolacije instalacione cevi smeju se polagati
kablovi sa plaãtom ili sa olovnim omotaåem, pod uslovom da ostaju
pristupaåni i zamenÿivi i da je cev mehaniåki åvrsta, zaãtiñena od pro-
dora teånosti i provetrena.
Ålan 50.
Kablovi se mogu postaviti u vazduhu slobodno zategnuti ili priåvr-
ãñeni noseñim kukama, obujmicama ili sliånim sredstvima za priåvrãñi-
84
vaçe ili poloæiti na police (regale), reãetke (lestvice) ili sliåne
nosaåe.
Slobodno zategnuti kablovi moraju se postaviti i zategnuti tako da
ugib ili pomeraçe ne dovode do oãteñeça kablova.
Sredstva za priåvrãñivaçe, odnosno nosaåi moraju se izabrati tako
da mogu podneti teæinu kablova koje nose bez oãteñeça od spoÿaãçih
uticaja.
Pri vertikalnom polagaçu, kablovi se moraju rasteretiti sopstvene
teæine. Zatezno naprezaçe ne sme da bude veñe od 60 N/mm2 ukupnog preseka
provodnika za bakar, odnosno 30 N/mm2 ukupnog preseka za aluminijum.
3. Rasklopni ureœaji
Ålan 51.
Konstrukcija viãepolnih rasklopnih ureœaja mora biti takva da se
kontakti svih faza mehaniåki spajaju istovremeno pri zatvaraçu, odnosno
razdvajaju istovremeno pri otvaraçu, a kontakti za neutralni provodnik
mogu se spajati ranije pri zatvaraçu, a otvarati kasnije pri otvaraçu
rasklopnog ureœaja.
Ålan 52.
Jednopolni rasklopni ureœaj u viãefaznom strujnom kolu ne sme biti
postavÿen u neutralni provodnik, osim za rastavÿaçe strujnog kola u
skladu sa ålanom 71. ovog pravilnika.
Rasklopni ureœaj u jednofaznom strujnom kolu ne sme se postaviti u
neutralni provodnik, osim ako je zaãtitni ureœaj diferencijalne struje
postavÿen na stranu napajaça i u sluåaju kvara automatski iskÿuåuje na-
pajaçe.
Rasklopni ureœaj koji ima viãe funkcije mora zadovoÿiti zahteve za
svaku funkciju.
Ålan 53.
U TN sistemu napajaça, zaãtitni ureœaj od prekomerne struje, koji
sluæi i kao zaãtita od indirektnog dodira automatskim iskÿuåivaçem
napajaça, mora se postaviti na poåetku svakog strujnog kola, kao i na svim
mestima na kojima se smaçuje presek provodnika, osim ako ureœaj za zatitu
od kratkog spoja postavÿen ispred tog mesta ne obezbeœuje zahtevanu
zaãtitu.
Ureœaj iz stava 1. ovog ålana mora zadovoÿiti zahteve za automatsko
iskÿuåivaçe napajaça.
Odredbe ovog pravilnika za premeãtaçe ili izostavÿaçe ureœaja za
zaãtitu od kratkog spoja primeçuju se i na ureœaj za zaãtitu od preoptere-
ñeça.
Ålan 54.
Odredbe ålana 53. ovog pravilnika primeçuju se i na ureœaj za
zaãtitu od preoptereñeça kad su izloæeni delovi meœusobno povezani pri
pojavi druge greãke u IT sistemu.
85
Ålan 55.
Zaãtitni ureœaj diferencijalne struje, kad se upotrebÿava za
zaãtitu od indirektnog dodira, mora obezbeœivati iskÿuåivaçe svih pro-
vodnika pod naponom strujnog kola.
U TN-S sistemu, neutralni provodnik se ne mora prekidati.
Ålan 56.
Kroz magnetno kolo zaãtitnog ureœaja diferencijalne struje ne sme
se voditi zaãtitni provodnik.
Ålan 57.
Zaãtitni ureœaj diferencijalne struje za zaãtitu od indirektnog
dodira mora se tako odabrati, a strujna kola razdvojiti da struja odvoda
prema zemÿi koja se javÿa tokom normalnog rada prikÿuåenih optereñeça
ne sme izazvati nepotrebno delovaçe ovog ureœaja.
Ålan 58.
Zaãtitni ureœaj diferencijalne struje u strujnom kolu bez zaãtitnog
provodnika ne smatra se dovoÿnom zaãtitom od indirektnog dodira i kad na-
zivna vrednost diferencijalne struje delovaça ne prelazi 30 mA.
Ålan 59.
Ako se u TT sistemu primeçuje zaãtita jednim zaãtitnim ureœajem
diferencijalne struje, taj ureœaj se mora postaviti u taåki napajaça
elektriåne instalacije.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, zaãtitni ureœaj se moæe po-
staviti na drugo mesto, pod uslovom da svi delovi izmeœu taåke napajaça
elektriåne instalacije i zaãtitnog ureœaja diferencijalne struje imaju
propisanu zaãtitu od elektriånog udara promenom izolacije za aparate
klase II ili odgovarajuñe izolacije.
Ako elektriåna instalacija ima viãe taåaka napajaça, zaãtitni ure-
œaj diferencijalne struje mora se postaviti u svaku taåku napajaça
elektriåne instalacije.
Ålan 60.
Osnove topÿivih osiguraåa tipa D u zaãtitnim ureœajima od preko-
merne struje moraju biti povezane tako da centralni kontakt bude spojen sa
stranom napajaça.
Osnove topÿivih osiguraåa za uticaçe topÿivog umetaka tipa B mo-
raju se postaviti tako da se iskÿuåi moguñnost da nosaå topÿivih umetaka
napravi spoj izmeœu provodnih delova dve susedne osnove topÿivih osigu-
raåa.
Ålan 61.
Topÿivi osiguraåi ili kombinacija jedinica “topÿivi osiguraå” i
“topÿivi umetak” kojim rukuju nestruåna lica mora se postaviti tako da
nije moguñ dodir delova pod naponom pri vaœeçu ili meçaçu topÿivog
umetaka.
86
Ålan 62.
Prekidaå kojim rukuje nestruåno lice mora biti konstruisan i po-
stavÿen tako da podeãenost prekostrujnog okidaåa nije moguñe izmeniti
bez upotrebe alata.
Na prekidaåu mora postojati vidÿiva oznaka podeãenosti preko-
strujnog okidaåa.
Ålan 63.
Vrednost nazivne struje In ili podeãena vrednost ureœaja za zaãtitu
kablova i izolovanih provodnika od preoptereñeça mora se odrediti
prema uslovima za koordinaciju provodnika i zaãtitnih ureœaja za preko-
mernu struju.
Za odreœivaçe zaãtitnog ureœaja uzimaju se temene vrednosti struja
cikliånih optereñeça.
U sluåaju cikliånih optereñeça, vrednosti nazivne struje ureœaja za
zaãtitu (In) i struje koja obezbeœuje delovaçe ureœaja za zaãtitu (I2), mo-
raju se odrediti na osnovu vrednosti struje za koju je strujno kolo projekto-
vano (Ib) i vrednosti trajno dozvoÿene struje provodnika (I2) za konstantno
optereñeçe koje odgovara cikliånim optereñeçima.
Ålan 64.
Vreme za automatsko iskÿuåeçe napajaça u trajaçu od 5 s, pri odreœi-
vaçu ureœaja za zaãtitu elektriånog razvoda od kratkog spoja, mora obu-
hvatiti graniåne uslove kratkog spoja strujnog kola.
Ålan 65.
Ako je zaãtitni ureœaj diferencijalne struje ugraœen u zaãtitni
ureœaj od prekomerne struje ili je u kombinaciji sa tim ureœajem, karak-
teristike takvog sklopa zaãtitnih ureœaja u pogledu moñi prekidaça i
radne karakteristike u zavisnosti od nazivne struje moraju zadovoÿavati
uslove za preoptereñeçe, uslove kratkog spoja, kao i uslove iz ål. 63. i 64.
ovog pravilnika.
Ålan 66.
Ako zaãtitni ureœaj diferencijalne struje nije ugraœen u zaãtitni
ureœaj od prekomerne struje niti je sa çim u kombinaciji, zaãtita od
prekomerne struje mora se obezbediti drugim odgovarajuñim ureœajem, a
zaãtitni ureœaj diferencijalne struje mora se odrediti tako da bez oãte-
ñeça izdræi termiåka i mehaniåka naprezaça ako se pojavi kratak spoj na
strani optereñeça.
Zaãtitni ureœaj diferencijalne struje ne sme se oãtetiti åak ni pri
pojavama neuravnoteæenih struja ili struja odvoda prema zemÿi, kad ovaj
ureœaj teæi da se otvori.
Ålan 67.
Ureœaji za rastavÿaçe moraju rastaviti sve provodnike pod naponom
posmatranog strujnog kola napajaça.
87
Ålan 68.
Rastavni razmak izmeœu otvorenih kontakata ureœaja za rastavÿaçe
ili drugog sredstva za rastavÿaçe odreœen je u tabeli br. 2.
Tabela 2.
Nazivni napon elektriåne instala-

Najmaçi rastavni razmak
cije naizmeniåne struje
mm
V
1 2
U ≤ 250 2,5
250 < U ≤ 400 3,5
400 < U ≤ 500 4,4
500 < U ≤ 750 6,5
750 < U ≤ 1 000 9
Rastavni razmak izmeœu otvorenih kontakata ureœaja za rastavÿaçe

mora biti vidÿiv ili jasno pouzdano oznaåen oznakom “O”, koja mora po-
stati vidÿiva kad se postigne rastavni razmak izmeœu otvorenih kontakata
na svakom polu ureœaja.
Ålan 69.
Ureœaji za rastavÿaçe moraju biti konstruisani i postavÿeni tako da
se spreåe sva nenamerna zatvaraça (npr. izazvana udarima, vibracijama i
dr.).
Poluprovodniåki ureœaji ne smeju se upotrebiti kao ureœaji za rasta-
vÿaçe.
Ålan 70.
Ureœaj za rastavÿaçe koji ne moæe prekinuti struju optereñeça mora
se obezbediti od nepaæÿivog i neovlaãñenog otvaraça (npr. postavÿaçem
u posebnu prostoriju koja se zakÿuåava, ili smeãtajem u zatvoreno kuñi-
ãte).
Ålan 71.
Sredstva za rastavÿaçe, po pravilu, moraju biti opremÿena viãe-
polnim ureœajem koji iskÿuåuje sve poslove sa napajaça. Jednopolni ure-
œaji mogu se upotrebiti pod uslovima da se postave jedan do drugog.
Ålan 72.
Upotrebÿena sredstva za rastavÿaçe moraju se oznaåiti tako da bude
uoåÿivo koje strujno kolo rastavÿaju.
88
4. Ureœaji za iskÿuåivaçe elektriåne instalacije radi mehaniåkog
odræavaça
Ålan 73.
Ureœaji za iskÿuåivaçe elektriåne instalacije radi mehaniåkog
odræavaça moraju se postaviti u glavno napojno strujno kolo. Ako to
iskÿuåivaçe vrãi sklopka, ona mora biti sposobna da prekine struju pu-
nog optereñeça odgovarajuñeg dela elektriåne instalacije.
Iskÿuåivaçe upravÿaåkog strujnog kola motornog pogona dozvoÿeno
je samo ako se primeni dodatna zaãtita pomoñu mehaniåkog ograniåivaåa
ili ako se primene zahtevi za ureœaj za upravÿaçe iz jugoslovenskih
standarda, pod uslovom da je u oba sluåaja obezbeœen isti uslov kao pri di-
rektnom prekidaçu glavnog napajaça.
Ålan 74.
Upravÿaçe ureœajem za iskÿuåivaçe radi mehaniåkog odræavaça ili
sklopkom za ovaj ureœaj mora biti ruåno, a razmak izmeœu otvorenih konta-
kata ovog ureœaja mora biti vidÿiv ili jasno oznaåen oznakom “O”.
Ålan 75.
Ureœaj za iskÿuåivaçe radi mehaniåkog odræavaça mora biti:
1) konstruisan ili postavÿen tako da spreåi nenamerno zatvaraçe
usled udara, vibracija i dr.;
2) postavÿen i oznaåen tako da oznake budu åitÿive, da se raspoznaju i
odgovaraju svojoj nameni.
Ålan 76.
Ureœaj za iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti mora biti takav da moæe da
prekine struju punog optereñeça odgovarajuñeg dela elektriåne insta-
lacije, uzimajuñi u obzir i eventualne struje ukoåenih motora.
Ålan 77.
Ureœaj za iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti moæe se sastojati od jednog
rasklopnog ureœaja koji moæe direktno prekinuti pripadajuñe napajaçe
ili od kombinacije opreme koja se aktivira samo jednim delovaçem radi
prekidaça pripadajuñeg napajaça.
Radi koåeça pokretnih delova ili iz drugih razloga, hitno zausta-
vÿaçe moæe zadræati napajaçe u odgovarajuñem trajaçu.
Ålan 78.
Iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti vrãi se sklopkom u glavnom stru-
jnom kolu ili upravÿaåkom sklopkom (npr. pritisnim tasterom u upra-
vÿaåkom ili pomoñnom strujnom kolu).
Rasklopni ureœaj za direktno rastavÿaçe glavnog strujnog kola na
koji se deluje ruåno mora biti postavÿen na pristupaåno mesto sa kog se
opasnost moæe uoåiti.
Prekidaå, kontaktor ili drugi ureœaj na koji se deluje mora se otva-
rati prekidom napajaça namotaja ili na drugi jednako bezbedan naåin.
89
Ålan 79.
Elementi (ruåica, pritisno dugme i dr.) koji sluæe za iskÿuåivaçe u
sluåaju hitnosti moraju biti crvene boje na æutoj åeonoj ploåi i moraju
ispuçavati sledeñe uslove:
1) da budu lako pristupaåni;
2) da se zabravÿuju ili da oznaka “O”, odnosno “STOP” bude vidÿiva,
osim ako su elementi za iskÿuåivaçe i za ponovno ukÿuåivaçe pod nad-
zorom istog lica.
Oslobaœaçe elementa za iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti ne sme re-
aktivirati odgovarajuñi deo elektriåne instalacije.
Ålan 80.
Ureœaj za iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti (ukÿuåujuñi hitno zausta-
vÿaçe) mora se postaviti i oznaåiti tako da se lako raspoznaje i mora
biti prilagoœen predviœenoj upotrebi.
Ålan 81.
Ureœaj za funkcionalno upravÿaçe mora biti prilagoœen najteæim
uslovima sredine (u kojima mora izvrãiti zahtevanu funkciju).
Funkcionalno upravÿaçe moæe se ostvariti sklopkom, polupro-
vodniåkim ureœajem, prekidaåem, kontaktorom, relejem, utikaåem i
prikÿuånicom do 16 A.
Rastavÿaå, osiguraå i mostna spojnica (prespoj) ne smeju se koristiti
za funkcionalno upravÿaçe.
5. Transformatori
Ålan 82.
Strujno kolo se napaja sa sekundarnog namotaja transformatora mora
se izvesti prema zahtevima za najviãi napon ovog strujnog kola.
Ålan 83.
Strujno kolo autotransformatora koji je prikÿuåen na napon iz op-
sega II mora se izvesti prema najviãem naponu koji se moæe javiti izmeœu
provodnika ili izmeœu provodnika i zemÿe.
Napon sekundarnog strujnog kola autogransformatora izmeœu pro-
vodnika ili izmeœu provodnika i zemÿe ne sme preñi gorçe vrednosti gra-
nice opsega II napona.
6. Rotacione maãine
Ålan 84.
Generatori se moraju postavÿati u posebne prostorije i zaãtititi
odgovarajuñim preprekama, a ako to nije moguñe, sredstva za upravÿaçe
smeju biti pristupaåna samo struånim licima.
90
Ålan 85.
Nazivne karakteristike motora moraju odgovarati karakteristikama
pogona.
Ålan 86.
Struja motora pri pokretaçu mora se ograniåiti na vrednost koja
nije ãtetna za instalaciju iz koje se napaja i ne utiåe ãtetno na druge
aparate vezane za isti izbor.
Direktno napajaçe motora naizmeniåne struje sa kratkospojenim
rotorom iz distributivne mreæe napona 0,4 kV, dozvoÿava se ako su ispu-
çeni sledeñi uslovi:
1) pad napona pri pokretaçu ne sme premaãiti vrednost pri kojoj do-
lazi do smaçeça momenta motora tako da ugroæava pouzdan zalet motora i
radne maãine ili utiåe na stabilan rad ostalih potraãaåa vezanih na
istu mreæu;
2) zaãtita pri pokretaçu motora ne sme delovati ni na viãem na-
ponskom nivou.
Ålan 87.
Motori moraju biti snabdeveni odgovarajuñim ureœajima za po-
kretaçe i, po potrebi, ureœajima za regulaciju.
Ureœaji za pokretaçe motora mogu se kombinovati sa ureœajima za
zaãtitu motora, pri åemu ureœaji za pokretaçe moraju zadovoÿiti zahteve
za ureœaje za zaãtitu motora.
7. Pretvaraåi
Ålan 88.
Pretvaraåi se moraju napajati preko transformatora sa elektriåki
odvojenim namotajima.
Ako se koristi pretvaraå naizmeniåne struje, strujno kolo iza tog
pretvaraåa mora biti posebno zaãtiñeno, a naroåito u pogledu selektiv-
nosti, s obzirom na funkconalne karakteristike pretvaraåa.
8. Akumulatori
Ålan 89.
Prenosivi ili pokretni akumulatori moraju se puniti u prosto-
rijama u kojima isticaçe i isparavaçe elektrolita neñe izazvati ãtete i
opasnosti.
Provetravaçem prostorija iz stava 1. ovog ålana mora se obezbediti
da prostorija ne postane opasna u pogledu eksplozije. Takoœe se mora
obezbediti da u blizini ne sme biti otvorene vatre.
Ålan 90.
Stacionarni akumulatori moraju biti u posebnoj prostoriji, koja
mora biti zatvorena i u koju je dozvoÿen pristup samo licima koja su duæna
da ih nadgledaju i odræavaju.
91
Ako nazivni napon akumulatorske baterije prelazi 150 V, prostorija
u kojoj su smeãteni stacionarni akumulatori mora imati pod koji ne sme da
bude klizav, koji mora da bude izolovan od tla i koji mora imati dovoÿnu
povrãinu za kretaçe radnika da ne bi doãlo do istovremenog doticaça
tla ili provodnog elementa vezanog za zemÿu i nekog od elemenata aku-
mulatora pod naponom.
9. Rasklopni blokovi
Ålan 91.
Rasklopni blokovi moraju biti izraœeni prema jugoslovenskom
standardu JUS N.K5.503, a instalirani prema odredbama ovog pravilnika,
shodno odreœenom tipu elektriånog razvoda.
Ålanovi 92–97. briãu se.
10. Elektriåna oprema i ureœaji koji troãe elektriånu energiju

Ålan 98.
Elektriåna oprema i ureœaji koji troãe elektriånu energiju
prikÿuåuju se direktrno na elektriånu instalaciju ili preko produænog
savitÿivog kabla.
Odredbe ovog pravilnika koje se odnose na zaãtitu od razaraça
spojeva odnose se i na elektriånu opremu i ureœaje koji troãe elektriånu
energiju i prikÿuåuju se direktno na elektriånu instalaciju.
Ako se prikÿuåak elektriåne opreme i ureœaja koji troãe
elektriånu energiju izvodi produænim savitÿivim kablovima, taj kabl
mora imati isti broj provodnika kao i elektriåna instalacija i zaãtitni
provodnik, ako je neophodan, sa potrebnom elektriånom i mehaniåkom åvr-
stoñom.
Ålan 99.
Ako produæni savitÿivi kabl ima zaãtitni provodnik, taj pro-
vodnik mora biti oznaåen zeleno-æutom bojom, a ako nema zaãtitni pro-
vodnik, ni jedan drugi provodnik ne moæe biti oznaåen tom bojom.
Ako produæni savitÿivi kabl ima neutralni provodnik i ako sred-
stvo za spajaçe odreœuje çegovo mesto, neutralni provodnik mora biti
oznaåen svetloplavom bojom.
Ålan 100.
Svetiÿka se mora postaviti na tavanicu prostorije tako da se ne
moæe okretati oko svoje ose.
Svetiÿka se ne sme veãati o provodnik za napajaçe.
Ako je svetiÿka klase O ili klase II, mora se priåvrstiti preko
izolacionog prikÿuåka koji odvaja metalne delove od svog nosaåa.
Ålan 101.
Navojni deo u sijaliånom grlu, u koji se sijalica zavrñe, ne sme biti
spojen sa faznim provodnikom.
92
Grla u svetiÿkama mogu se postavÿati tako da budu pristupaåna bez
upotrebe alata, osim u svetiÿkama koje se dræe u ruci.
Sijaliåna grla sa sklopkom i tasterom dozvoÿena su samo ako su izra-
œena u izolacionom kuñiãtu.
Sijaliåna grla opremÿena sklopkama sa polugama dozvoÿena su samo
pod uslovom da je delovaçe sklopke osigurano izolacionim gajtanom ili
metalnim lancem koji je povezan sa polugom, preko umetnutog izolacionog
dela, pri åemu ne sme postojati moguñnost dodira ovog lanca sa delovima
pod naponom sijaliånog grla.
Ålan 102.
Za svetiÿku sa praæçeçem koja ima napon sijalice koji prelazi na-
pon opsega II (odnosno 1 000 V) zahtevi su utvrœeni jugoslovenskim standar-
dima JUS N.L5.210.
Ål. 103. i 104. briãu se.
Ålan 105.
Aparati sa otvorenim usijanim grejnim elementima ne smeju se pri-
kÿuåivati na elektriånu instalaciju u prostorijama u kojima postoji opa-
snost od poæara ili dodira zapaÿivih materijala sa delovima aparata koji
nose uæarene elemente.
Ålan 106.
Aparati sa zagrevaçe prostorija u kojima se izraœuju, obraœuju ili
skladiãte zapaÿivi materijali, odnosno u kojima je prisutna zapaÿiva
praãina moraju imati ureœaj za ograniåavaçe temperature ili ureœaj za
smaçivaçe odavaça toplote, kojim se spreåava dostizaçe opasne tempe-
rature, ili moraju biti tako konstruisani da tempratura kuñiãta i delova
aparata bude ispod temperature koja moæe izazvati opasnost od poæara.
Ålan 107.
U instalacijama elektriånih aparata za grejaçe toplim vazduhom ne
sme postojati moguñnost da se grejna tela stave pod napon dok se ne pokrene
odgovarajuñi ventilator, a moraju se iskÿuåivati pre nego ãto se taj
ventilator iskÿuåi.
Grejna tela iz stava 1. ovog ålana moraju imati ugraœena dva nezavisna
ograniåivaåa temperature, koji ne dopuãtaju pojavu visoke temperature.
Ålan 108.
Elektriåni aparati za zagrevaçe zapaÿivih teånosti na temperaturi
ispod temperature plamiãta moraju imati ograniåivaå temperature, koji
iskÿuåuje ili smaçuje grejaçe pre nego ãto se postigne opasna tempe-
ratura, odnosno moraju biti konstruisani tako da i pri nedozvoÿenom
poveñaçu temperature ne izazivaju opasnost za ÿude i okolne objekte.
11. Sigurnosni sistemi
Ålan 109.
Sigurnosni sistemi moraju funkcionisati pri izbijaçu poæara.
93
Izvor sigurnosnog sistema mora obezbediti napajaçe u odreœenom
vremenu a oprema sigurnosnog sistema mora biti izvedena ili postavÿena
tako da za odgovarajuñe vreme bude otporna prema vatri.
Ålan 110.
U sigurnosnim sistemima mora se sprovesti zaãtita od indirektnog
dodira bez automatskog iskÿuåeça napajaça pri pojavi prve greãke.
I IT sistemima moraju se predvideti ureœaji za stalan nadzor
izolacije koji pri pojavi prve greãke daju zvuåni i svetlosni signal.
Ålan 111.
Oprema sigurnosnih sistema mora biti rasporeœena tako da se lako
mogu vrãiti periodiåni pregledi, ispitivaça i odræavaçe.
Ålan 112.
Izvori sigurnosnih sistema moraju se postaviti i uåvrstiti tako da
se ne mogu oãtetiti zbog greãaka koje se mogu javiti u glavnim izvorima
napajaça.
Izvori sigurnosnih sistema moraju se postaviti u prostorije koje su
pristupaåne samo struånom i priuåenom osobÿu (BA4 i BA5), osim opreme
koja se posebno napaja iz sopstvenih akumulatora.
Ålan 113.
Mesto na kome su smeãteni izvori sigurnosnih sistema (osim
sopstvenih akumulatora za posebno napajaçe) mora biti åisto i mora se
provetravati, tako da gasovi, dim ili para koje izvori ispuãtaju ne mogu
prodreti u prostorije u kojima se nalaze ÿudi.
Ålan 114.
Odvojeni nezavisni izvori za sigurnosne sisteme koji se napajaju iz
mreæe nisu dozvoÿeni, osim ako je obezbeœeno da dva izvora ne mogu biti
istovremeno u kvaru.
Ålan 115.
Ako postoji smao jedan izvor za napajaçe sigurnosnog sistema, on se
ne sme koristiti za drugu svrhu.
Ako postoji viãe izvora sigurnosnih sistema oni se mogu koristiti
za napajaçe sistema stalne pripravnosti, pod uslovom da u sluåaju kvara
jednog od çih preostala snaga bude dovoÿna za obezbeœeçe pokretaça i
rada svih sigurnosnih sistema.
Uslov iz stava 1. ovog ålana zahteva automatsko rastereñeçe izvora
napajaça od opreme koja nije predviœena sigurnosnim sistemima.
Odredbe st. 1. i 2. ovog ålana ne odnose se na opremu koja se posebno
napaja iz sopstvenih akumulatora.
Ålan 116.
Strujna kola sigurnosnih sistema moraju biti odvojena od drugih
strujnih kola tako da elektriåna greãka ili bilo koja intervencija ili
izmena u jednom sistemu ne utiåe na ispravnost rada drugog sistema.
94
Zahtev iz stava 1. ovog ålana postiæe se odvajaçem strujnih kola izo-
lacionim materijalima koji su otporni prema vatri, voœeçem, drugim pu-
tevima ili upotrebom kuñiãta.
Ålan 117.
Strujna kola sigurnosnog sistema, po pravilu, ne smeju prolaziti
kroz mesta izloæena riziku od poæara, kao ãto su prostorije u kojima se
izraœuju, obraœuju ili skladiãte zapaÿive materije, odnosno u kojima je
prisutna zapaÿiva praãina.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, ako se to ne moæe izbeñi
dozvoÿeno je da strujna kola sigurnosnog sistema prelaze i kroz ta mesta, s
tim ãto se u tom sluåaju mora obezbediti çihova otpornost prema vatri.
Strujna kola sigurnosnog sistema ne smeju prolaziti kroz prostorije
u kojima se obraœuje ili skladiãti eksploziv.
Ålan 118.
Strujna kola sigurnosnih sistema ne moraju se zaãtiti od preoptere-
ñeça veñ samo od kratkog spoja, s tim ãto se ureœaj za zaãtitu mora oda-
brati i postaviti tako da ne izaziva nepravilan rad u drugim strujnim
kolima sigurnosnog sistema.
Ålan 119.
Rasklopni ureœaji sigurnosnih sistema moraju se razlikovati gru-
pisati u prostoru koji je pristupaåan samo struånim licima.
Ureœaji za svetlosnu i zvuånu signalizaciju sigurnosnih sistema mo-
raju jasno pokazivati na koje se ureœaje ili strujna kola sigurnosnog
sistema odnose.
Ålan 120.
U sistemima u kojima se zahteva odreœeni stalni nivo osvetÿaja ili
odreœeno vreme prekida osvetÿaja, tip svetiÿke sigurnostnih sistema
mora biti takav da zadovoÿi zahtevani nivo osvetÿaja i pri prebacivaçu
na sigurnosni sistem.
Ålan 121.
U elektriånoj opremi sigurnosnih sistema koja se napaja sa dva razli-
åita strujna kola ne smeju se oãtetiti ureœaji za zaãtitu od elektriånog
udara usled greãke u jednom od strujnih kola ni izazvati pogreãno delo-
vaçe u drugom strujnom kolu.
Oprema iz stava 1. ovog ålana mora se povezati sa zajedniåkim
zaãtitnim provodnikom za oba strujna kola, ako je on predviœen.
Ålan 122.
Paralelni rad dva izvora napajaça sigurnosnih sistema koji nisu
sposobni za paralelni rad mora se spreåiti mehaniåkim zabravÿeçem ili
drugim pogodnim sredstvom.
Ålan 123.
Ako dva izvora napajaça sigurnosnih sistema nisu sposobna za para-
lelni rad, zaãtita od kratkog spoja i od indirektnog dodira mora se osigu-
rati za svaki izvor.
95
Ålan 124.
Ako razni izvori napajaça mogu raditi paralelno kao nezavisni
izvori napajaça sigurnosnih i drugih sistema, pojava reverzibilne ener-
gije mora se spreåiti postavÿaçem zaãtitnih ureœaja.
Ålan 125.
Kad se sigurnosni i drugi sistemi mogu napajati iz dva izvora koji
mogu raditi paralelno, zaãtita od kratkih spojeva i indirektnog dodira
mora se obezbediti bez obzira na to da li se elektriåna instalacija napaja
sa jednog ili sa oba izvora, pri åemu su neophodne mere za ograniåavaçe
struje koja protiåe izmeœu neutralnih taåaka izvora, a naroåito pri
pojavi treñeg harmonika.
III. TEHNIÅKE MERE ZAÃTITE
1. Tehniåke mere zaãtite od elektriånog udara
Ålan 126.
Na elektriånu opremu primeçuju se tehniåke mere zaãtite od
direktnih dodira prema jugoslovenskom standardu JUS N.B2.741.
Ålan 127.
Na elektriånu opremu primeçuju se tehniåke mere zaãtite od in-
direktnih dodira prema jugoslovenskom standardu JUS N.B2.741, s tim ãto
se tehniåka mera zaãtite automatskim iskÿuåeçem napajaça ne primeçuje
na delove elektriåne instalacije gde je neophodnost napajaça bitna i u
sluåajevima kad nije efikasna.
Zaãtita delova elektriåne instalacije iz stava 1. ovog ålana od
indirektnog dodira, gde je neprekidnost napajaça bitna ili zaãtita au-
tomatskim iskÿuåeçem napajaça nije efikasna, ostvaruje se kad se elek-
triåna oprema postavÿa u neprovodne prostorije ili lokalnim
izjednaåeçem potencijala bez povezivaça sa zemÿom.
Tehniåke mere zaãtite bezbednosno malim naponom, koriãñeçem
opreme klase II ili primenom ekvivalentne izolacije, kao i elektriånim
odvajaçem, mogu se primeçivati na celu elektriånu instalaciju, çene de-
love ili opremu.
Tehniåke mere zaãtite od indirektnog dodira iz s. 1, 2. i 3. ovog
ålana ne primeçuju se pri izvoœeçu elektriåne instalacije na: potporne i
metalne delove spojene sa çima, pribor za nadzemne vodove ako je van
dohvata ruke, betonsko gvoæœe ako nije pristupaåno, izloæene provodne
delove malih dimenzija (do 50 mm x 50 mm) ili ako su van dohvata ruke, a
mera zaãtite povezivaçem na zaãtitni provodnik je teãko izvodÿiva
(npr. vijci, zakovice, natpisne ploåice, kablovske obujmice i sl.), metalne
cevi ili druga metalna kuñiãta koja ãtite elektriånu opremu u skladu sa
zahtevima za klasu II ili ekvivalentne izolacije.
96
2. Tehniåke mere zaãtite od poæara
Ålan 128.
Postavÿaçe kablova i provodnika u prostorijama zgrada klase spo-
ÿaãçih uticaja BD 2, BD 3 i BD 4 za koje je karakteristiåno oteæano napu-
ãtaçe (kao ãto su: visoke stambene i poslovne zgrade, robne kuñe,
pozoriãta, bioskopi i dr.) treba izbegavati.
Ako se kablovi i provodnici postavÿaju u prostorijama iz stava 1.
ovog ålana, moraju se ispuniti sledeñi uslovi:
1) da u sluåaju nastanka poæara ne mogu preneti ni proãiriti poæar
dva åasa od çegovog nastajaça;
2) da se spreåi izazivaçe visoke temperature koja bi mogla da izazove
paÿeçe okolnih materijala (npr. postavÿaçem u kuñiãta, omotaåe i sl.);
3) da se polaæu u pokrivene kanale ili van dohvata ruke.
Ålan 129.
U zgradama klase spoÿaãçih uticaja BD 3 i BD 4, za koje je karak-
teristiåno prisustvo velikog broja ÿudi (kao ãto su: pozoriãta, bio-
skopi, robne kuñe i dr.), rasklopne aparature se postavÿaju tako da budu
pristupaåne samo struånim licima.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, rasklopni ureœaji koji olak-
ãavaju napuãtaçe zgrade (npr. sklopke za protivpaniåno svetlo, ventila-
ciju i dr.) mogu se postaviti tako da svima budu pristupaåni.
Ako se rasklopne aparature postavÿaju u prostorijama iz ålana 128.
ovog pravilnika, one moraju biti u kuñiãtima od nezapaÿivih materijala
ili materijala koji ne potpomaæu goreçe.
Ålan 130.
Eleketriåna oprema koja sadræi zapaÿive teånosti ne moæe se posta-
vÿati u prostorijama predviœenim za napuãtaçe zgrade klase spoÿaãçih
uticaja BD 3 i BD 4, za koje je karakteristiåno oteæano napuãtaçe (kao
ãto su: visoke stambene i poslovne zgrade, pozoriãta, bioskopi i dr.).
U prostorijama zgrada klase spoÿaãçih uticaja BE 2, u kojima
postoji opasnost od poæara moæe se postavÿati samo neophodna elek-
triåna oprema, a prolaz kablovima i provodnicima dozvoÿen je pod uslo-
vom da se, u sluåaju nastavÿaça u ovim prostorijama, spoj nalazi u
nezapaÿivom kuñiãtu ili kuñiãtu koje ne potpomaæe goreçe, da su ka-
blovi i provodnici zaãtiñeni od prekomerne struje i da zadovoÿavaju
uslove ispitivaça na zapaÿivost prema jugoslovenskom standardu JUS
N.C0.075 u vremenu od jednog minuta, plamenom duæine 120 mm.
Ako se kablovi i provodnici polaæu na zapaÿive materijale, ti
materijali moraju zadovoÿiti uslove ispitivaça na zapaÿivost iz stava 2.
ovog ålana.
Ålan 131.
U prostorijama zgrada klase spoÿaãçih uticaja BE 2 u kojima se oåe-
kuje taloæeçe praãine na kuñiãta elektriåne opreme u takvim koliåi-
nama da mogu izazvati poæar moraju se preduzeti mere da kuñiãta ne
dostignu temperaturu paÿeça praãine.
7 97
Pod merama iz stava 1. ovog ålana podrazumeva se da elektriåna
oprema za te prostorije mora biti izraœena prema jugoslovenskom
standardu JUS N.S8.850 i da se pri izvoœeçu mora razmestiti tako da je
obezbeœeno hlaœeçe kako tokom normalnog rada tako i pri preoptereñe-
çima.
Ålan 132.
Ako su rasklopne aparature za zaãtitu, upravÿaçe ili rastavÿaçe
postavÿene u kuñiãte koje ima maçi stepen zaãtite od IP 5X prema jugo-
slovenskom standardu JUS N.A5.070, one se moraju postaviti van prostorija
u kojima postoji opasnost od poæara u zgradama klase spoÿaãçih uticaja
BE 2).
Ålan 133.
Ako se prostorije u kojima postoji opasnost od poæara u zgradama
klase spoÿaãçih uticaja BE 2) greju sistemom prinudne cirkulacije va-
zduha, vazduh se mora usisavati iz prostorije u kojoj ne postoji zapaÿiva
praãina.
Temperatura ulaznog vazduha za grejaçe ne sme biti takva da moæe
izazvati poæar.
Ålan 134.
Motori kojima se upravÿa daÿinski i koji rade bez nadzora, osim
servomotora sa kratkotrajnim radom, smeãteni u prostorijama u kojima
postoji opasnost od poæara (u zgradama klase spoÿaãçih uticaja BE 2), mo-
raju se pomoñu ureœaja osetÿivih na temperaturu zaãtititi od tempera-
tura koje su viãe od temperature tiçaça praãine.
Ålan 135.
Svetiÿke u prostorijama u kojima postoji opasnost od poæara (u zgra-
dama klase spoÿaãçih uticaja BE 2) moraju imati stepen zaãtite najmaçe
IP 5X, prema jugoslovenskom standardu JUS N.A5.070.
Izvori svetla moraju biti zaãtiñeni od moguñih mehaniåkih oãte-
ñeça plastiånim ili staklenim poklopcima i reãetkama ili drugim odgo-
varajuñim zaãtitnim sredstvima.
Zaãtitna sredstva iz stava 2. ovog ålana moraju biti sastavni deo sve-
tiÿke.
Ålan 136.
Radi smaçeça opasnosti, u prostorijama u kojima postoji opasnost od
poæara (u zgradama klase spoÿaãçih uticaja BE 2) strujno kolo mora biti
zaãtiñeno zaãtitnim ureœajem diferencijalne struje nazivne vrednosti
struje delovaça od 0,5 A ili mora biti postavÿeno pod nadzor pomoñu
ureœaja za trajni nadzor izolacije (koji se koristi u IT sistemima), sa zvuå-
nim signalom za sluåaj greãke na izolaciji.
Provodik strujnog kola za nadzor izolacije moæe biti dodatni pro-
vodnik viãeæilnog kabla, plaãt kabla spojen sa zaãtitnim provodnikom
ili neizolovani provodnik voœen sa izolovanim provodnicima u plastiå-
nim instalacionim cevima.
98
Ålan 137.
Strujna kola koja napajaju opremu ili prolaze kroz prostorije u
kojima postoji opasnost od poæara (u zgradama klase spoÿaãçih uticaja
BE 2) moraju biti zaãtiñena od preoptereñeça i kratkih spojeva zaãtit-
nim ureœajima koji se moraju postaviti van tih prostorija.
Ålan 138.
Delovi pod naponom u strujnim kolima bezbednosno malog napona u
prostorijama u kojima postoji opasnost od poæara (u zgradama klase spoÿa-
ãçih uticaja BE 2) moraju biti zaãtiñeni kuñiãtem najmaçeg stepena za-
ãtite IP 2X ili opremÿeni izolacijom koja moæe da izdræi ispitni napon
od 500 V tokom 1 min.
Ålan 139.
U prostorijama u kojima postoji opasnost od poæara (u zgradama klase
spoÿaãçeg uticaja BE 2) PEN provodnik moæe biti samo pridruæen stru-
jnim kolima koja prolaze kroz ovakve prostorije, pod uslovom da nema pre-
kida.
Ålan 140.
U prostorijama zgrada od drvene graœe (klase spoÿaãçeg uticaja CA
2) moraju se preduzeti mere da elektriåna oprema ne izazove paÿeçe
zidova, podova ili tavanica.
Ålan 141.
U prostorijama visokih zgrada u kojima je primeçena prinudna ve-
ntilacija (klase spoÿaãçih uticaja CB 2), åiji odnos veliåina moæe
omoguñiti ãireçe poæara, moraju se preduzeti mere za spreåavaçe dejstva
dimçaka na mestima gde se nalazi elektriåna oprema.
3. Tehniåke mere zaãtite od prekomerne struje

Ålan 142.
Ureœaj za zaãtitu od preoptereñeça provodnika i kablova, osim u
sluåajevima iz ålana 143. ovog pravilnika, mora se postaviti na poåetak
svakog strujnog kola, kao i na sva mesta na kojima se smaçuje trajno do-
zvoÿena struja provodnika, ako ureœaj za zaãtitu od preoptereñeça posta-
vÿen ispred tog mesta ne obezbeœuje odgovarajuñu zaãtitu.
Uzrok smaçeça trajno dozvoÿene struje je smaçeçe preseka pro-
vodnika, promena prirode, naåina postavÿaça i promena izolacije ili
broja æila.
Ureœaj za zaãtitu od preoptereñeça proizvoÿno se sme pomerati duæ
elektriånog razvoda izmeœu taåke gde se trajno dozvoÿena struja smaçuje i
ureœaja za zaãtitu, pod uslovom da je zaãtiñen od kratkog spoja i da nema
granaça ni prikÿuånica.
Ureœaj za zaãtitu od preoptereñeça moæe se pomerati najviãe do 3 m
izmeœu taåke gde se trajno dozvoÿena struja smaçuje i zaãtitnog ureœaja,
pod uslovom da su provodnici ispred ureœaja poloæeni sigurno na kratak
spoj (npr. svaki provodnik u odvojenoj izolovanoj cevi), da su udaÿeni od
zapaÿivih materijala i da nema granaça ni prikÿuånica.
7* 99
Ålan 143.
Zaãtita od preoptereñeça provodnika i kablova moæe se izostaviti
samo u prostorijama u kojima ne postoji opasnost od poæara i eksplozija, i
to:
1) u strujnim kolima u kojima nema preoptereñeça, granaça ili pri-
kÿuånica;
2) u strujnim kolima telekomunikacija, upravÿaça, signalizacije i
sl.;
3) u provodnicima i kablovima za spajaçe elektriånih maãina, po-
kretaåa, transformatora, ispravÿaåa, akumulatora, rashladnih po-
strojeça i sl.
Ålan 144.
U IT sistemima ureœaji za zaãtitu od preoptereñeça mogu se preme-
stiti duæ voda, odnosno izostaviti samo ako je svako strujno kolo zaãti-
ñeno ureœajem diferencijalne struje ili ako je sva elektriåna oprema,
podrazumevajuñi provodnike i kablove, izvedena kao oprema klase II ili za-
ãtiñena ekvivalentnom izolacijom.
Ålan 145.
Ureœaj za zaãtitu od proeptereñeça kablova i provodnika ne posta-
vÿa se u takva strujna kola gde prekid napajaça moæe predstavÿati opa-
snost, kao ãto su pobudna strujna kola obrtnih maãina, strujna kola za
napajaçe elektromagnetskih dizalica, strujna kola sekundara strujnih
transformatora i sl.
U sluåaju iz stava 1. ovog ålana mora se predvideti alarmni ureãaj
koji deluje pri pojavi preoptereñeça.
Ålan 146.
Ureœaji za zaãtitu od kratkog spoja moraju se postaviti na poåetak
svakog strujnog kola, kao i na sva mesta na kojima se smaçuje struja kratkog
sporaj provodnika ako ureœaj za zaãtitu od kratkog spoja, postavÿen ispred
tog mesta, ne obezbeœuje odgovarajuñu zaãtitu.
Ålan 147.
Ureœaji za zaãtitu od kratkog spoja mogu se pomerati najviãe od 3 m
duæ ãtiñenog kabla ili provodnika pod uslovom da su kablovi, odnosno
provodnici ispred ureœaja poloæeni sigurno u odnosu na kratak spoj i
zemÿospoj i da su udaÿeni od zapaÿivih materijala.
Ålan 148.
Ureœaj za zaãtitu od kratkog spoja moæe se izostaviti:
1) ako provodnici ili kablovi spajaju generatore, transformatore,
ispravÿaåe, akumulatorske baterije do pripadajuñih razvodnih blokova i
zaãtitne ureœaje u tim razvodnim blokovima;
2) u strujnim kolima åije iskÿuåeçe moæe izazvati opasnost, kao ãto
su pobudna strujna kola obrtnih maãina, kola napajaça elektromagnetskih
dizalica i strujna kola sekundara strujnih transformatora;
3) u mernim strujnim kolima.
100
U sluåajevima iz stava 1. ovog ålana elektriåni razvod mora se izve-
sti tako da se rizik od kratkog spoja svede na minimum (primenom pojaåane
izolacije protiv spoÿaãçih uticaja), a provodnici i kablovi se ne smeju
polagati na zapaÿive materijale niti uz çih.
Ålan 149.
Jedan isti ureœaj za zaãtitu kablova i provodnika od kratkog spoja
moæe ãtititi viãe poloæenih provodnika u paraleli, pod uslovom da su
usklaœene radne karakteristike ureœaja i naåin paralelnog polagaça pro-
vodnika.
Ålan 150.
Ureœaj za zaãtitu od prekomerne struje mora se postaviti u svaki fa-
zni provodnik, osim u sistemu TT bez voœenog neutralnog provodnika, s
tim da taj ureœaj mora iskÿuåiti provodnik u kome je doãlo do prekomerne
struje, ali ne i bezuslovno iskÿuåeçe drugih provodnika pod naponom.
Ako pri napajaçu (npr. trofaznih motora) prekid jedne faze predsta-
vÿa opasnost, mora se predvideti iskÿuåivaçe i ostalih provodnika pod
naponom.
Ålan 151.
U strujnim kolima koja se napajaju izmeœu faza u sistemu TT, gde nema
voœenog neutralnog provodnika, otkrivaçe prekomerne struje moæe se
predvideti samo u dve faze, pod uslovom da u istom trofaznom strujnom
kolu na strani napajaça postoji ureœaj za zaãtitu diferencijalne struje
koji prekida sve fazne provodnike.
Ålan 152.
Ako je u TT i TN sistemima presek neutralnog provodnika jednak pre-
seku faznih provodnika, nije potreban ureœaj za zaãtitu od prekomerne
struje u neutralnom provodniku ni ureœaj za prekidaçe ovog provodnika.
Ako je u sistemima iz stava 1. ovog ålana presek neutralnog pro-
vodnika maçi od preseka faznog provodnika, potrebno je predvideti ureœaj
za zaãtitu od prekomerne struje u neutralnom provodniku i taj ureœaj mora
izazvati iskÿuåeçe faznih provodnika strujnog kola, pri åemu nije
neophodno prekidaçe neutralnog provodnika.
Ureœaj za zaãtitu od prekomerne struje neutralnog provodnika nije
potreban ako je neutralni provodnik zaãtiñen od kratkog spoja ureœajem
za zaãtitu faznih provodnika strujnog kola i ako je najveña struja koja
protiåe kroz neutralni provodnik tokom normalnog rada znatno maça od
vrednosti trajno dozvoÿene struje tog provodnika.
Ålan 153.
Neutralni provodnik, po pravilu, ne vodi se u sistemu IT.
Ako je voœeçe neutralnog provodnika u sistemu IT neophodno, mora se
predvideti ureœaj za zaãtitu od prekomerne struje neutralnog provodnika
svakog strujnog kola koji izaziva prekid faznih provodnika i neutralnog
provodnika odgovarajuñeg strujnog kola.
Ureœaj za zaãtitu od preoptereñeça neutralnog provodnika nije po-
treban ako je neutralni provodnik zaãtiñen od kratkog spoja ureœajem za
101
zaãtitu na strani napajaça (na poåetku strujnog kola) koji odgovara zahte-
vima utvrœenim jugoslovenskim standardom JUS N.B2.743 za karakteristike
zaãtitnog ureœaja od kratkog spoja ili ako se posebno strujno kolo ãtiti
ureœajem diferencijalne struje åija nazivna vrednost ne prelazi 0,15 puta
vrednost trajno dozvoÿene struje odgovarajuñeg neutralnog provodnika,
pod uslovom da ovaj ureœaj prekida sve fazne provodnike i neutralni pro-
vodnik odgovarajuñeg strujnog kola.
Ålan 154.
Prekidaçe neutralnog provodnika mora kasniti za prekidaçem fa-
znih provodnika, a pri spajaçu neutralni provodnik mora biti spojen isto-
vremeno ili pre spajaça faznih provodnika.
4. Tehniåke mere zaãtite od prenapona
Ålan 155.
Ureœaj za ograniåavaçe prenapona mora se postaviti tako da ne
predstavÿa opasnost za ÿude i okolne objekte u trenutku delovaça.
Ålan 156.
U isti instalacioni kanal ne smeju se polagati kablovi i provodnici
opsega napona I i II, osim ako nisu preduzeñe mere da ne budu izloæeni
naponu viãem od çihovog ispitanog napona mreæne frekvencije.
Ålan 157.
Na mestima na kojima atmosferski prenaponi mogu izazvati opas-
nost, moraju se postaviti odvodnici prenapona.
Ålan 158.
Ako se elektriåna instalacija napaja iz nadzemne mreæe i zaãtiñena
je odvodnicama prenapona, odvodnici prenapona moraju se postaviti ãto
bliæe kuñnom prikÿuåku.
Ålan 159.
Odvodnik prenapona uzemÿuje se najkrañim putem.
Ålan 160.
Elektriåna otpornost uzemÿivaåa odvodnika prenapona ne sme biti
veña od 5 Ø.
Ålan 161.
Postojeñi uzemÿivaåi, kao ãto su gromobranske instalacije, metalna
vodovodna mreæa i sl., mogu se koristiti za uzemÿeçe odvodnika prena-
pona.
Ålan 162.
Odvodnike prenapona i razna iskriãta nije dozvoÿeno postavÿati u
prostorijama u kojima postoji opasnost od poæara i eksplozija (klase spo-
ÿaãçih uticaja BE 2 i BE 3).
102
5. Tehniåke mere zaãtite od pada i nestanka napona
Ålan 163.
Ako pad, nestanak ili ponovno uspostavÿaçe napona moæe izazvati
opasnost za ÿude i opremu, mora se ugraditi ureœaj za zaãtitu od nestanka i
pada napona.
Ålan 164.
Ureœaj za zaãtitu od pada napona moæe delovati sa zakaãçeçem ako
pri radu aparat koji se ãtiti bez opasnosti podnosi kratkotrajan prekid
ili pad napona.
Ålan 165.
Ako se koriste kontaktori, kaãçeçe u çihovom otvaraçu i ponov-
nom zatvaraçu ne sme spreåiti trenutno iskÿuåivaçe ureœaja za upra-
vÿaçe i zaãtitu.
Ålan 166.
Ureœaji za zaãtitu od nestanka i pada napona moraju se predvideti u
krajçim strujnim kolima napajaça motora åije ponovno pokretaçe, posle
zaustavÿaça do koga je doãlo zbog pada ili nestanka napona, moæe biti
opasno.
Ålan 167.
Ureœaji za zaãtitu od nestanka ili pada napona neophodni su u
elektriånim instalacijama zgrada u kojima je predviœena oprema za sigur-
nosno napajaçe i zamenu napajaça.
Ureœaji iz stava 1. ovog ålana moraju obezbediti ukÿuåivaçe sigurno-
snog izvora ili zamenu napajaça opreme rezervnim izvorom ako je napon
maçi od granica pravilnog funkcionisaça opreme.
6. Tehniåka mere zaãtite rastavÿaçem, iskÿuåivaçem i funkcionalnim

ukÿuåivaçem i iskÿuåivaçem strujnog kola.
Ålan 168.
Tehniåke mere zaãtite rastavÿaçem i iskÿuåivaçem su mere za ot-
klaçaçe opasnosti sa elektriåne instalacije, opreme ili maãine.
Mere iz stava 1. ovog ålana postiæu se neautomatskim, lokalnim ili
daÿinskim rastavÿaçem, iskÿuåivaçem i funkcionalnim ukÿuåivaçem i
iskÿuåivaçem.
Ålan 169.
PE provodnik (zaãtitni provodnik) ne sme se rastavÿati ni pre-
kidati ni u jednom sistemu.
U TN-C sistemima, PEN provodnik (zaãtitno-neutralni provodnik)
ne sme se rastavÿati ni prekidati. U TN-S sistemima neutralni provodnik
(N–provodnik) ne mora se rastavÿati ni prekidati.
103
7. Rastavÿaçe strujnog kola
Ålan 170.
Svako strujno kolo, osim provodnika iz ålana 169. ovog pravilnika,
mora biti tako izvedeno da se moæe rastaviti od svih provodnika pod napo-
nom.
Ako radni uslovi dopuãtaju, viãe strujnih kola moæe se rastavÿati
zajedniåkim sredstvom.
Ålan 171.
Posle rastavÿaça strujnog kola, nenamerno napajaçe rastavÿenog
strujnog kola mora se spreåiti posebnim merama, i to: zakÿuåivaçem ra-
stavÿenog poloæaja, postavÿaçem opomenskih tablica i postavÿaçem ure-
œaja za rastavÿaçe strujnog kola u kuñiãta ili u prostorije koje se
zakÿuåavaju.
Pri rastavÿaçu strujnog kola, kao dodatna mera zaãtite, moæe se
primeniti kratko spajaçe i uzemÿeçe.
Ålan 172.
Na mestu na kome deo elektriåne opreme ili kuñiãte sadræe delove
pod naponom koji se napajaju sa viãe izvora, mora se postaviti tablica sa
upozoreçem licu kome ovaj deo postane pristupaåan da mora taj deo rasta-
viti sa svih izvora napajaça, osim u sluåaju, kada se koristi ureœaj za za-
bravÿivaçe koji obezbeœuje da se sva napojna strujna kola rastavÿaju.
Ålan 173.
Na mestima na kojima sa akumulira elektriåna energija moraju biti
predviœena sredstva za çeno praæçeçe.
8. Iskÿuåivaçe strujnog kola radi mehaniåkog odræavaça
Ålan 174.
Sredstva za iskÿuåivaçe moraju se predvideti na mestima na kojim
pri mehaniåkom odræavaçu moæe doñi do fiziåkih ozleda, a to su
elektriåne instalacije za kranove, liftove, pokretna stepeniãta, konve-
jere, maãine alatÿike, pumpe i sl.
Ålan 175.
Na mestima na kojima se vrãi mehaniåko odræavaçe moraju se pred-
videti sredstva za spreåavaçe neæeÿenog ponovnog ukÿuåeça iskÿuåene
elektriåne opreme, osim ako sredstva za iskÿuåivaçe nisu pod stalnim
nadzorom lica koja vrãe odræavaçe.
Pod sredstvima za spreåavaçe ponovnog ukÿuåivaça iskÿuåene
elektriåne opreme podrazumeva se jedna ili viãe sledeñih mera: zakÿuåa-
vaçe iskÿuåenog poloæaja, postavÿaçe tablica sa upozoreçem i posta-
vÿaçe opreme za iskÿuåivaçe u kuñiãta ili prostorije koje se mogu
zakÿuåavati.
104
9. Iskÿuåivaçe strujnog kola i zaustavÿaçe u sluåaju hitnosti
Ålan 176.
U delu elektriåne instalacije koja treba da se iskÿuåi da bi se ot-
klonila neoåekivana opasnost, mora se predvideti sredstvo za iskÿuåi-
vaçe u sluåaju hitnosti.
Elektriåne instalacije iz stava 1. ovog ålana su one instalacije koje
napajaju: pumpe zapaÿivih teånosti, ventilacione sisteme, velike
raåunare, svetiÿke sa praæçeçem napajane visokim naponom, velike ku-
hiçe i robne kuñe.
Ålan 177.
Ako se ureœajem za iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti otklaça opasnost
od elektriånog udara, rasklopni ureœaj mora prekinuti sve provodnike pod
naponom, osim provodnika iz ålana 169. ovog pravilnika.
Ålan 178.
Sredstvo za iskÿuåivaçe i zaustavÿaçe u sluåaju hitnosti mora de-
lovati ãto neposrednije na odgovarajuñe napajaçe.
Postavÿaçe sredstva za iskÿuåivaçe i zaustavÿaçe u sluåaju hitno-
sti iz stava 1. ovog ålana mora biti takvo da se samo jednim delovaçem is-
kÿuåi odgovarajuñe napajaçe.
Ålan 179.
Sredstva za iskÿuåivaçe u sluåaju hitnosti moraju se postaviti tako
da çihova delovaça ne uzrokuju pojave drugih opasnosti niti ometaju
postupak za otklaçaçe opasnosti.
Ålan 180.
U elektriånim instalacijama ureœaja åije pokretaçe moæe izazvati
opasnost, mora se predvideti sredstvo za hitno zaustavÿaçe tih ureœaja.
Elaktriåne instalacije iz stava 1. ovog ålana su one instalacije koje
napajaju: pokretna stepeniãta, liftove, elevatore, konvejere, elektriåna
pokretna vrata, maãine alatÿike, opremu za praçe kola i sl.
10. Funkcionalno ukÿuåivaçe i iskÿuåivaçe strujnog kola

Ålan 181.
Svaki deo strujnog kola za koji se zahteva da se funkcionalno
ukÿuåuje i iskÿuåuje (u daÿem tekstu: funkcionalno upravÿaçe) nezavi-
sno od drugih delova elektriåne instalacije mora biti opremÿen ureœajem
za funkcionalno upravÿaçe.
Ureœaj za funkcionalno upravÿaçe iz stava 1. ovog ålana ne mora
prekidati sve provodnike pod naponom, ali jednopolni rasklopni aparat
se ne sme postaviti u neutralni provodnik.
Ålan 182.
Jednim ureœejem za funkcionalno upravÿaçe moæe se upravÿati sa
viãe elektriånih aparata predviœenih da rade istovremeno.
105
Ålan 183.
Uticaçe i vaœeçe utikaåa u prikÿuånicu, nazivne struje do 16 A,
moæe se vrãiti za svrhu funkcionalnog upravÿaça aparatima i opremom.
Ålan 184.
Ureœaji za funkcionalno upravÿaçe kojima se obezbeœuje izmena
napajaça sa zamenskim napajaçem moraju delovati na sve provodnike pod
naponom i ne smeju staviti izvore u paralelan spoj, osim u elektriånim in-
stalacijama koje su specijalno predviœene za ovakve uslove. U tim sluåaje-
vima ne smeju se rastavÿati PEN provodnici (zaãtitno-neutralni
provodnici) ili PE provodnici (zaãtitni provodnici).
Ålan 185.
Upravÿaåka i pomoñna strujna kola moraju se projektovati, po-
stavÿati i zaãtititi tako da ograniåe opasnosti izazvane oãteñeçem izo-
lacije izmeœu upravÿaåkog strujnog kola i drugih provodnih delova i da ne
izazovu pogreãno delovaçe upravÿanog elektriånog aparata.
Ålan 186.
Upravÿaåka strujna kola motora moraju se projektovati i izvoditi
tako da se motori ne mogu nekontrolisano pokrenuti posle zaustavÿaça
zbog nestanka ili pada napona, ako takvo pokretaçe predstavÿa opasnost.
Ålan 187.
U elektriånim instalacijama motora, gde se motor koåi suprotnim
strujama, moraju se predvideti mere za spreåavaçe okretaça motora u
suprotnom smeru na kraju koåeça, ako to suprotno okretaçe izaziva opas-
nost.
Ålan 188.
Na mestima na kojima bezbednost zavisi od smera okretaça motora,
moraju se predvideti mere koje, po nestanku jedne faze ili izmene faza,
spreåavaju pokretaçe motora u pogreãnom smeru.
IV. POSTUPAK I NAÅIN KONTROLISAÇA I VERIFIKACIJE

SVOJSTAVA, KARAKTERISTIKA I KVALITETA ELEKTRIÅNIH
INSTALACIJA
Ålan 189.
Svaka elektriåna instalacija mora tokom postavÿaça i/ili kada je
zavrãena, ali pre predaje korisniku, biti pregledana i ispitana u skladu
sa odredbama ovog pravilnika.
Ålan 190.
Prilikom proveravaça i ispitivaça elektriånih instalacija mo-
raju se preduzeti mere za bezbednost lica i zaãtitu od oãteñeça
elektriåne i druge opreme.
106
Ålan 191.
Ako se elektriåna instalacija meça, mora se proveriti i ispitati da
li je izmeçena elektriåna instalacija u skaldu sa odredbama ovog pra-
vilnika.
1. Proveravaçe pregledom
Ålan 192.
Pregled elektriåne instalacije vrãi se kad je ona iskÿuåena, a
sastoji se iz proveravaça:
1) zaãtite od elektriånog udara, ukÿuåujuñi mereçe razmaka kod
zaãtite preprekama ili kuñiãtima, pregradama ili postavÿaçem opreme
van dohvata ruke;
2) mera zaãtite od ãireça vatre i od termiåkih uticaja provodnika
prema trajno dozvoÿenim vrednostima struje i dozvoÿenom padu napona
(ako nije izvrãena revizija projekta);
3) izbora i podeãenosti zaãtitnih ureœaja i ureœaja za nadzor;
4) ispravnosti postavÿaça odgovarajuñih rasklopnih ureœaja u
pogledu rastavnog razmaka;
5) izbora opreme i mera zaãtite prema spoÿaãçim uticajima;
6) raspoznavaça neutralnog i zaãtitnog provodnika;
7) prisustva ãema, tablica sa upozoreçima ili sliånih informacija;
8) raspoznavaça strujnih kola, osiguraåa, sklopki, stezaÿki i druge
opreme;
9) spajaça provodnika;
10) pristupaånosti i raspoloæivosti prostora za rad i odræavaçe.
2. Ispitivaça
Ålan 193.
Opãta ispitivaça izvode se prema sledeñem redosledu:
1) neprekidnost zaãtitnog provodnika i glavnog i dodatnog pro-
vodnika za izjednaåeçe potencija.a;
2) otpornost izolacije elektriåne instalacije;
3) zaãtita elektriånim odvajaçem elektriåne instalacije;
4) otpornost pada i zidova;
5) automatsko iskÿuåeçe napajaça;
6) dopunsko izjednaåeçe potencijala;
7) funkcionalnost.
Ako se pri ispitivaçu iskaæe neusaglaãenost sa odgovarajuñim od-
redbama ovog pravilnika, ispitivaçe se moraju ponoviti posle is-
pravÿaça greãaka.
Ålan 194.
Neprekidnost zaãtitnog provodnika i provodnika za izjednaåeçe
potencijala ispituje se mereçem elektriåne otpornosti, naponom od 4 do
24 V jednosmerne ili naizmeniåne struje sa najmaçom stujom od 0,2 A.
107
Ålan 195.
Elektriåna otpornost izolacije elektriåne instalacije mora se me-
riti:
1) izmeœu provodnika pod naponom, uzimajuñi dva pod dva (mereçe se
vrãi tokom postavÿaça pre povezivaça opreme);
2) izmeœu svakog provodnika pod naponom i zemÿe (fazni provodnici
i neutralni provodnik se mogu spojiti zajedno).
U TN-C sistemu PEN provodnik se ne smatra provodnikom pod napo-
nom.
Elektriåna otpornost izolacije meri se naponima koji nisu maçi od
vrednosti napona datih u tabeli br. 2 i zadovoÿava ako svako strujno kolo,
bez prikÿuåene opreme, ima vrednost koja nije maça od vrednosti datih u
tabeli br. 2.
Mereça se vrãe jednosmernom strujom.
Kad strujno kolo sadræi elektronske ureœaje, mereça se vrãe samo
izmeœu faznog i neutralnog provodnika koji su spojeni zajedno sa zemÿom.
Bez spajaça provodnika pod naponom moæe se izazbati kvar na elektriå-
nim ureœajima.
Tabela 3.
Najmaçe vrednosti elektriåne otpornosti izolacije
Ispitni napon Otpornost izola-
Nazivni napon strujnog kola jednosmerne cije
struje
V MΩ
1 2 3
Bezbednosno mali napon i mali radni napon
kada se strujno kolo (bezbednosno) napaja
preko bezbednostnog transformatora za
odvajaçe, pod uslovom da ispuçavaju uslove
za ovu zaãtitu prema jugoslovenskom
standardu JUS N.B2.741 250 Š0,25
Do 500 V, ukÿuåujuñi i 500 V sa izuzetkom
propisanih sluåajeva 500 ≥0,5
Iznad 500 V 1000 ≥1,0
Ålan 196.
Elektriåno odvajaçe delova pod naponom od drugih strujnih kola pro-
verava se ispitivaçem elektriåne otpornosti izolacije, ali sa prikÿuåe-
nim aparatima shodno ålanu 195. ovog pravilnika.
Ålan 197.
Ako je oprema postavÿena u izolovane prostorije, mora se ispitati
elektriåna otpornost zidova i podova metodom utvrœenom u jugoslo-
venskom standardu JUS N.B.2.761. Najmaçe tri mereça moraju se izvrãiti
na istom mestu, s tim da se jedno mereçe vrãi na rastojaçu 1 m od bilo kog
108
pristupaånog stranog provodnog dela u prostoriji, a druga dva mereça
vrãe se na veñim rastojaçima.
Mereçe iz stava 1. ovog ålana moraju se ponoviti za svaku odgova-
rajuñu povrãinu prostorije.
Ålan 197a.
Provera uslova zaãtite automatskim iskÿuåeçem napajaça kao mere
zaãtite od indirektnog dodira vrãi se na sledeñi naåin:
1) Za TN sistem:
– mereçem impedanse petÿe kvara prema jugoslovenskom standardu
JUS N.B2.763 ili proraåunom stvarno izvedenog staça;
– pregledom karakteristika pripadajuñeg zaãtitnog ureœaja, npr. po-
deãene vrednosti struje prekidaåa ili nazivne vrednosti osiguraåa;
– ako u strujnim kolima postoji zaãtitni ureœaj diferencijalne
struje - proverom çegovog delovaça prema jugoslovenskom standardu JUS
N.B 2.764;
– ako se napajaçe vrãi nadzemnim vodom - mereçem ukupne otporno-
sti uzemÿivaåa (RB) prema jugoslovenskom standardu JUS N.B2.762.
2) Za TT sistem:
– mereçem otpornosti uzemÿivaåa izloæenih provodnih delova (RA),
prema jugoslovenskom standardu JUS N.B2.762;
– pregledom karakteristika pripadajuñeg zaãtitnog ureœaja i ureœaja
za zaãtitu od prekomerne struje;
– ako je pripadajuñi zaãtitni ureœaj diferencijalne struje - ispi-
tivaçem delovaça ovog ureœaja prema jugoslovenskom standardu JUS
N.B2.764.
3) Za TT sistem:
– pregledom proraåuna struje prvog kvara, a ako postoji sumça, ili su
nepoznati parametri za proraåun, onda se vrãi mereçe pri simuliranom
kvaru;
– ako se N-provodnik vodi, vrãe se mereçe kao pod 1), ako se N-pro-
vodnik ne vodi, vrãe se mereça kao pod 2).
Ålan 197b.
Ako je primeçeno dopunsko izjednaåeçe potencijala prema jugo-
slovenskom standardu JUS N.B2.741, meri se impendansa (odnosno otpor-
nost) izmeœu istovremeno pristupaånih izloæenih i stranih provodnih
delova.
Ålan 197v.
Na osnovu rezultata dobijenih prema ål. 197a. i 197b. ovog pra-
vilnika, zavisno od sistema razvoda, proveravaju se posebni i dopunski
uslovi zaãtite od elektriånog udara prema standardu JUS N.B2.741.
Ålan 198.
Rasklopni blokovi (komandni ormani, komandne table, upravÿaåki
pultovi i sl.), motorni pogoni, komande i zabravÿeça moraju se funkci-
onalno istitati da bi se proverilo da li zadovoÿavaju uslove propisane
ovim pravilnikom i jugoslovenskim standardima iz ove oblasti.
109
Zaãtitni ureœaji izlaæu se funkcionalnom ispitivaçu samo kad je
to moguñe, da bi se proverila çihova ispravnost, pravilnost postavÿaça i
podeãenost.
V. ZAVRÃNE ODREDBE
Ålan 199.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe:
1) Pravilnik o tehniåkim merama i uslovima za izvoœeçe elektro-
energetskih instalacija u zgradama (“Sluæbeni list SFRJ”, 43/66);
2) Pravilnik o tehniåkim merama za elektroenergetska postrojeça
niskog napona u poÿoprivredi (“Sluæbeni list SFRJ”, 33/70);
3) Pravilnik o tehniåkim merama za elektroenergetske instalacije u
industriji (“Sluæbeni list SFRJ”, 2/73);
4) Pravilnik o tehniåkim normativima za projektovaçe i izvoœeçe
elektriånih prikÿuåaka i ormara u zgradama (“Sluæbeni list SFRJ”, 35/
74);
5) Pravilnik o tehniåkim normativima za elektroenergetske in-
stalacije u zgradama koje se izvode sistemom montaæe prefabrikovanih
tipiziranih finalno obraœenih elemenata (“Sluæbeni list SFRJ”, 19/85);
6) Pravilnik o tehniåkim normativima za elektroenergetske in-
stalacije u prostorijama sa specifiånim uslovima (“Sluæbeni list
SFRJ”, 68/85);
Ålan 200.
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku ãest meseci od dana objavÿi-
vaça u “Sluæbenom listu SFRJ”.
110
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADÇU NADZEMNIH
ELEKTROENERGETSKIH VODOVA NAZIVNOG NAPONA OD 1 kV
DO 400 kV*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za izgradçu nad-
zemnih elektroenergetskih vodova (u daÿem tekstu: vodovi) koji sluæe za
prenos i razvod elektriåne energije, nazivnog napona od 1 kV do ukÿuåivo
400 kV.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na kontaktne vodove za
elektriånu vuåu i na nadzemne kablovske vodove.
Ålan 2.
Niæe navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeña zna-
åeça:
1) nadzemni elektroenergetski vod je skup svih delova koji sluæe za
nadzemno voœeçe provodnika koji prenose i razvode elektriånu energiju,
kojim su obuhvañeni: provodnici, zaãtitna uæad, zemÿovodi, uzemÿivaåi,
izolatori, nosaåi, konzole, stubovi i temeÿi;
2) niskonaponski vod je vod åiji nazivni napon ne prelazi 1000 V;
3) visokonaponski vod je vod åiji nazivni napon prelazi 1000 V;
4) nazivni napon je napon prema kome je vod dimenzionisan, graœen i
nazvan;
5) maksimalni pogonski napon je vrednost napona izmeœu faznih pro-
vodnika koja u normalnom pogonu ne sme biti prekoraåena;
6) provodnici su metalne æice ili uæad koja sluæe za provoœeçe
struje;
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 65/88 i “Sluæbenom listu
SRJ”, broj 18/92.
111
7) zaãtitno uæe je uzemÿeno uæe koje sluæi za zaãtitu voda od at-
mosferskih i pogonskih prenapona;
8) sigurnosno uæe je uzemÿeno uæe koje sluæi za zaãtitu od dodira sa
drugim vodom;
9) stvarni presek æice je geometrijski presek æice, a stvarni presek
uæeta je zbir geometrijskih preseka svih æica u uæetu, bez obzira na to da
li su æice od istog materijala ili od razliåitih materijala;
10) zatezna åvrstoña æice je najmaçe naprezaçe pri kome dolazi do
prekida æice. Vrednosti zatezne åvrstoñe su u skladu sa vrednostima zate-
zne åvrstoñe pre pouæavaça i navedene su u odgovarajuñim jugoslovenskim
standardima;
11) sila kidaça je 95% od raåunske sile kidaça za jednometalno uæe, a
90% od raåunske sile kidaça za dvometalno uæe. Raåunska sila kidaça
utvrœena je u propisima o jugoslovenskim standardima za metalnu uæad, a
prekidna åvrstoña izraåunava se iz tako definisane sile kidaça i preseka
uæeta;
12) maksimalno radno naprezaçe provodnika, odnosno zaãtitnog
uæeta je odabrana raåunska vrednost koju horizontalna komponenta zatezne
åvrstoñe postiæe na temperaturi od –5 oC pri normalnom dodatnom opte-
reñeçu, ili na temperaturi od –20 oC bez dodatnog optereñeça;
13) normalno dozvoÿeno naprezaçe provodnika, odnosno zaãtitnog
uæeta je naprezaçe koje se ne sme prekoraåiti pod normalnim uslovima, tj.
na temperaturi od –5 oC pri normalnom dodatnom optereñeçu i na tempe-
raturi od –20 oC bez tog optereñeça i donosi se na horizontalnu kompo-
menentu naprezaça;
14) izuzetno dozvoÿeno naprezaçe provodnika, odnosno zaãtitnog
uæeta je naprezaçe koje se ne sme prekoraåiti pod izuzetnim uslovima, tj.
na temperaturi od –5 oC pri izuzetnom dodatnom optereñeçu i odnosi se na
naprezaçe u taåki uåvrãñeça;
15) sila naprezaça provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta je proizvod
stvarnog preseka i maksimalnog radnog naprezaça;
16) dodatno optereñeçe je optereñeçe provodnika, odnosno za-
ãtitnog uæeta od iça, leda ili snega, a dejstvuje vertikalno naniæe i do-
daje se teæini provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta;
17) teæina provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta (sa dodatnim opte-
reñeçem ili bez çega) koja optereñuje taåku uåvrãñeça je proizvod
jediniåne teæine provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta po metru (sa do-
datnim optereñeçem ili bez çega) i gravitacionog raspona izraæenog u
metrima;
18) gravitacioni raspon je udaÿenost od najniæe taåke lanåanice s
jedne strane stuba do najniæe taåke lanåanice s druge strane stuba;
19) ugib provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta je vertikalni razmak
od prave koja spaja taåke uåvrãñeça do provodnika, odnosno zaãtitnog
uæeta, meren na sredini raspona;
20) raspon je horizontalni razmak izmeœu dva susedna stuba;
21) zatezno poÿe je deo voda koji se nalazi izmeœu dva susedna zatezna
stuba;
112
22) raspon ukrãtaça je raspon u kome vod prelazi preko nekog objekta
navedenog u glavi VIII ovog pravilnika;
23) susedni raspon je raspon koji se nalazi neposredno do raspona ukr-
ãtaça;
24) poÿe ukrãtaça je zatezno poÿe u kome vod prelazi preko nekog
objekta navedenog u glavi VIII ovog pravilnika;
25) susedno poÿe je zatezno poÿe koje se nalazi neposredno do poÿa
ukrãtaça;
26) pojaåana mehaniåka sigurnost je pojaåana sigurnost voda po-
stignuta izolacijom koja je u mehaniåkom pogledu jaåe dimenzionisana;
27) pojaåana elektriåna sigurnost je pojaåana sigurnost voda po-
stignuta izolacijom koja je u elektriånom pogledu jaåe dimenzionisana;
28) sigurnosni razmak je najmaçi dozvoÿeni razmak izmeœu delova pod
naponom, odnosno izmeœu dela pod naponom i uzemÿenog dela voda, za od-
govarajuñi nazivni napon;
29) sigurnosna visina je najmaça dozvoÿena vertikalna udaÿenost
provodnika, odnosno delova pod naponom od zemÿe ili nekog objekta pri
temperaturi +40 oC, odnosno pri temperaturi –5 oC sa normalnim dodatnim
optereñeçem bez vetra;
30) sigurnosna udaÿenost je najmaça dozvoÿena udaÿenost pro-
vodnika, odnosno delova pod naponom od zemÿe ili nekog objekta u bilo
kom pravcu pri temperaturi +40oC i optereñeçu vetrom od nule do punog
iznosa;
31) stub je bilo koja konstrukcija koja nosi izolatore, provodnike i
zaãtitnu uæad (npr. stub, zidna konzola, nosaå i sl.);
32) noseñi (linijski) stub je stub koji nosi provodnike i zaãtitnu
uæad;
33) zatezni stub je stub koji sluæi za zatezaçe provodnika i zaãtitne
uæadi;
34) normalni sluåaj optereñeça stuba je sluåaj koji nastaje kad su svi
delovi voda neoãteñeni;
35) vanredni sluåaj optereñeça voda je sluåaj koji nastaje kad se jedan
provodnik ili jedno zaãtitno uæe s jedne strane stuba prekine;
36) uzemÿeçe je elektriåno provodno spajaçe pojedinih delova voda
sa zemÿom;
37) otpornost uzemÿeça je zbir otpornosti rasprostiraça uzemÿi-
vaåa i otpornosti zemÿovoda;
38) otpornost rasprostiraça uzemÿivaåa je otpornost zemÿe izmeœu
uzemÿivaåa i referentne zemÿe;
39) referentna zemÿa je podruåje zemÿiãta koje je od pripadajuñeg
uzemÿivaåa udaÿeno toliko da se izmeœu ma kojih taåaka tog podruåja ne
pojavÿuju znatnije razlike potencijala;
40) izolacija voda je izolacija koja se sastoji od vazduãnih razmaka i
izolatora u dodiru sa vazduhom koji su podvrgnuti dielektriånom na-
prezaçu, atmosferskim i drugim uticajima (vlaga, praãina, neåistoña
itd.);
41) izolator je deo montaænog sklopa koji sluæi za elektriåno izolo-
vaçe i mehaniåko spajaçe provodnika sa noseñom konstrukcijom;
8 113
42) izolatorski lanac je montaæni sklop jednog ili viãe izolatora i
opreme za noãeçe, koji sluæi za elektriåno izolovaçe i mehaniåko
spajaçe provodnika sa noseñom konstrukcijom.
II. USLOVI PRORAÅUNA
1. Temperatura
Ålan 3.
Provodnici i zaãtitna uæad proraåunavaju se za sledeñe uslove:
1) minimalna temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . –20oC
2) maksimalna temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .+40oC
3) temperatura pri kojoj postoji dodatno optereñeçe na vodu . . . –5oC.
2. Dodatno optereñeçe
Ålan 4.
Pri proraåunavaçu provodnika i zaãtitne uæadi uzima se da se na
çima stvara dodatno optereñeçe od iça, leda ili mokrog snega (u daÿem
tekstu: dodatno optereñeçe).
Smatra se da dodatno optereñeçe dejstvuje vertikalno naniæe i ono
se dodaje teæini provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta.
Ålan 5.
Za normalno dodatno optereñeçe g uzima se najveñe dodatno optere-
ñeçe koje se na odnosnom mestu pojavÿuje proseåno svakih pet godina, ali u
svakom sluåaju ne maçe od
g = 0,18 √d [da N/m]
gde je: d - preånik provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta, u mili-

metrima.
Za procenu dodatnog optereñeça koje se uzima pri proraåunu voda
koriste se podaci koji se dobijaju od hidrometeoroloãke sluæbe i izme-
rene vrednosti na postojeñim nadzemnim elektroenergetskim vodovima i
telekomunikacionim vodovima duæ projektovane trase. Po pravilu, raåuna
se sa sledeñim vrednostima za normalno dodatno optereñeçe:
1,0 · g
1,6 · g
2,5 · g
4,0 · g
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog ålana, mogu se uzeti i vrednosti
razliåite od navedenih, ali ne maçe od 1,0 g.
114
Ålan 6.
Za izuzetno dodatno optereñeçe uzima se najveñe dodatno optereñeçe
koje se na odnosnom mestu pojavÿuje proseåno svakih 20 godina, ali ne maçe
od dvostrukog normalnog dodatnog optereñeça iz ålana 5. ovog pravilnika.
Ålan 7.
Ako je na vodu ili delu çegove trase rezultanta sila pritiska vetra i
teæine provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta bez dodatnog optereñeça
veña od teæine provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta sa izuzetnim do-
datnim optereñeçem, kao izuzetno dodatno optereñeçe uzima se veña vred-
nost.
3. Vetar
Ålan 8.
Optereñeçe od vetra je proizvod povrãine objekta, pritiska vetra,
koeficijenta dejstva vetra i sinusa napadnog ugla. Pri tom se uzima vo-
doravni pravac vetra, a optereñeçe od vetra upravno na napadnutu povr-
ãinu.
Ålan 9.
Pri izraåunavaçu optereñeça od vetra, za povrãinu objekta uzima se
stvarna povrãina, bez dodatnog optereñeça, napadnuta vetrom, a za ci-
lindriåne objekte uzima se projekcija te povrãine. Za reãetkaste stubove
uzimaju se samo povrãine okrenute prema vetru.
Ålan 10.
Pritisak vetra r izraåunava se prema sledeñem obrascu:
v2
p = ------ [daN/mm2]
16
gde je v = maksimalna brzina vetra [m/s] koja se na istom potezu trase
pojavÿuje proseåno svakih pet godina, a za vodove napona 400 kV – i u duæem
periodu. Brzina vetra odreœuje se na osnovu mereça, primenom statistiåke
obrade mernih podataka. U nedostatku dovoÿnog broja mernih podataka,
brzina vetra se proceçuje koriãñeçem raspoloæivih podataka.
Pritisak vetra iz stava 1. ovog ålana primeçuje se za osnovnu vi-
sinsku zonu od 0 do 40 m nad zemÿom i ne sme biti maçi od 50 daN/m2. Dobi-
jene raåunske vrednosti za r poveñavaju se do prve veñe vrednosti iz
sledeñeg niza:
60, 75, 90, 110, 130 daN/m2
Na delovima koji se nalaze u zoni izmeœu 40 m i 80 m nad zemÿom

uzimaju se poveñane vrednosti pritiska vetra, prema tabeli 1.
8* 115
Tabela 1.
Visinska zona voda Pritisak vetra, daN/m2
Vodovi sa ukupnom visinom do 15 m nad zemÿom 50 60 75 90 110
Osnovna visinska zona od 0 do 40 m nad zemÿom 60 75 90 110 130
Delovi voda u zoni izmeœu 40 m i 80 m nad zemÿom 75 90 110 130 150
Za pritisak vetra na provodnike, odnosno zaãtitnu uæad merodavna

je visina çihove taåke uåvrãñeça u stezaÿci na odnosnom stubu. Vredno-
sti iz tabele 1 mogu se poveñati zavisno od uslova terena.
Ålan 11.
Pri odreœivaçu koeficijenta dejstva vetra uzima se u obzir dejstvo
vetra na pritisak i usisavaçe, dejstvo vetra na zadçu stranu reãetkaste
konstrukcije, kao i smaçeçe dejstva vetra na provodnike i zaãtitnu uæad
zbog toga ãto se maksimalni pritisak nikad ne javÿa istovremeno duæ ce-
log raspona.
Koeficijenti dejstva vetra za pojedine delove voda su:
1) za stubove åetvorougaonog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,4
2) za stubove ãestougaonog ili osmougaonog preseka . . . . . . . . . . . . . 1,0
3) za stubove kruænog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,7
4) za dvostruke stubove åetvorougaonog preseka, za vetar u pravcu
ravni koja prolazi kroz obe ose stubova (ako je razmak osa maçi od dvo-
struke strane preseka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,0
5) za dvostruke stubove kruænog preseka, za vetar u prav cu ravni
koja prolazi kroz ose stubova (ako je razmak osa maçi od dvostrukog pre-
ånika). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0
6) za reãtkaste stubove od profilisanog åelika u ravni . . . . . . . . . 1,4
7) za reãetkaste stubove od cevi u ravni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,1
8) za åetvorougaone reãetkaste stubove od profilisanog åelika . 2,6
9) za åetvorougaone reãetkaste stubove od cevi . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,0
10) za trougaone reãtkaste stubove od profilisanog åelika . . . . . . . 2,8
11) za provodnike i zaãtitnu uæad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0.
III. PROVODNICI I ZAÃTITNA UÆAD
1. Izrada
Ålan 12.
Za izradu æica i uæadi upotrebÿavaju se: aluminijum, aluminijumske
legure, bakar i åelik. Aluminijum i bakar moraju biti tvrdo vuåeni. Åelik
mora biti trajno i pouzdano zaãtiñen od korozije (npr. pocinkovaçem vru-
ñim postupkom).
116
Ålan 13.
Ako se upotrebe kombinacije metala iz ålana 12. ovog pravilnika,
çihovih legura ili drugih materijala, æice i uæad moraju biti dovoÿno
æilavi postojani prema atmosferskim uticajima.
Ålan 14.
Za vodove koji se grade prema odredbama ovog pravilnika moæe se
upotrebÿavati samo gola uæad.
2. Najmaçi dozvoÿeni preseci
Ålan 15.
Najmaçi dozvoÿeni preseci uæadi su:
1) od aluminijuma i çegovih legura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 mm2
2) od al-åelika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm2
3) od åelika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm2
4) od bakra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 mm2
Uæad od drugih materijala mora imati takav presek da sila kidaça
bude najmaçe 380 daN.
Ålan 16.
Presek uæadi mora biti dovoÿno veliki da ukupna temperatura
uæadi usled zagrevaça strujom ne bude viãa od +80 oS, pri åemu se raåuna
sa temperaturom okoline od +40 oS.
Ålan 17.
Zaãtitno uæe mora biti takvih dimenzija da pri jednopolnim krat-
kim spojevima ne bude termiåki preoptereñeno.
3. Naprezaçe
Ålan 18.
Maksimalno radno naprezaçe, tj. odabrana raåunska vrednost koju ho-
rizontalna komponenta naprezaça na zatezaçe postiæe pri temperaturi
od –5 oS sa normalnim dodatnim optereñeçem prema ålanu 5. ovog pra-
vilnika, ili pri temperaturi od –20 oS bez dodatnog optereñeça, ne sme
prelaziti vrednost normalnog dozvoÿenog naprezaça.
Ålan 19.
Naprezaçe na zatezaçe u taåki uåvrãñeça provodnika pri tempe-
raturi od –5 oS sa izuzetnim dodatnim optereñeçem prema ålanu 6. ovog
pravilnika ne sme biti veñe od vrednosti izuzetnog dozvoÿenog naprezaça.
117
Ålan 20.
Normalna i izuzetno dozvoÿena naprezaça koja se odnose na raåunski
presek uæadi za razne materijale ne smeju biti veña od vrednosti datih u
tabeli 2.
Tabela 2.
Dozvoÿeno naprezaçe
Odnos preseka, za uæad
Materijal od dva materijala, daN/mm2
pribliæno
normalno izuzetno
1 2 3 4
Al-åeliåna uæad Al/Å = 0,86 27,5 52
Al/Å = 0,95 27,5 51,5
Al/Å = 1,4 24,0 45
Al/Å = 1,7 22,0 41
Al/Å = 4,3 14,5 27
Al/Å = 4,4 14,0 26
Al/Å = 6 13,0 24,5
Al/Å = 7,7 11,0 21
Al/Å = 11,3 10 18,5
Al/Å = 14,5 9 16,5
Al/Å = 23,1 8 15
AlMgSiE-åeliåna uæad AlMgSie/Å = 0,86 30 56
AlMgSie/Å = 0,95 29,5 55
AlMgSie/Å = 1,4 26,5 48,5
AlMgSie/Å = 1,7 24,5 46,5
AlMgSie/Å = 4,3 18 34,5
AlMgSie/Å = 4,4 18 34,5
AlMgSie/Å = 6 16,5 31
AlMgSie/Å = 7,7 15,5 29,5
AlMgSie/Å = 11,3 14,5 27
AlMgSie/Å = 14,5 14 26
AlMgSie/Å = 23,1 13 24,5
AlMglE-åeliåna uæad AlMglE/Å = 0,86 29 55
AlMglE/Å = 0,95 29 55
AlMglE/Å = 1,4 25,5 48
AlMglE/Å = 1,7 22,5 42
AlMglE/Å = 4,3 17,5 32
AlMglE/Å = 4,4 16,5 30,5
AlMglE/Å = 6 14,5 27
AlMglE/Å = 7,7 14,5 27
AlMglE/Å = 11,3 12,8 24
AlMglE/Å = 14,5 11,7 22
AlMglE/Å = 23,1 11,6 21,8
118
1 2 3 4
Aluminijumska uæad 6 11
AlMgSiE - uæad 10,5 20
AlMgSiE - uæad 9 17
ÅEAL - uæad 45 84
Åeliåna uæad
Åelik I 14,5 26,5
Åelik II 26 49
Åelik III 49,5 93
Åelik IV 59,5 111
Bakarna uæad 16 30
Bronzana uæad
Bz I 19,5 36,5
Bz II 23 43,5
Bz III 26,5 49,5
Za materijale koji nisu navedeni u tabeli 2 uzima se:
– kao normalno dozvoÿeno naprezaçe: 40% od raåunske sile kidaça;
– kao izuzetno dozvoÿeno naprezaçe: 75% od raåunske sile kidaça.
Ålan 21.
Opasnost od zamora materijala zbog vibracija spreåava se odgovaraju-
ñim merama (npr. postavÿaçem priguãivaåa ili smaçeçem naprezaça).
Ålan 22.
Pri proraåunavaçu naprezaça, za fiziåka svojstva materijala kori-
ste se vrednosti navedene u tabeli 3.
Tabela 3.
Toplotni
Odnos
koefici-
preseka, za Modul ela-
Broj æica u Gustina jent
Materijal uæad od stiåno-sti
uæetu 103kg/m3 linearnog
dva mate- da N/mm2
ãireça
rijala
10-6/oS
1 2 3 4 5 6
Al/Å = Al Å
Al-åeliåna uæad 0,86 78 91 5,45 13,7 13400
0,95 18 19 5,33 13,3 13000
1,4 14 7 4,91 15,0 11000
14 19
1,7 12 7 4,66 15,3 10700
4,3 30 7 3,75 17,8 8200
4,4 30 19 3,64 18,0 8000
6 1 19,2 8100
26 3 18,8 7700
119
1 2 3 4 5 6
6 26 4 3,50 18,8 7700
26 5 18,7 7700
26 7 18,9 7700
24 19 19,6 7400
54 7 3,36 19,4 7000
54 19 19,4 6800
11,3 48 7 3,20 20,5 6200
14,5 45 7 3,09 20,9 6100
23,1 72 7 2,98 21,7 6000
AlMgSiE/Å AlMg- Å
SiE
AlMgSiE-åeliåna
uæad 0,86 78 91 5,45 13,7 13400
0,95 18 19 5,33 13,3 13000
1,4 14 7 4,91 16,0 11000

1,7 12 7 4,66 15,3 10700
4,3 30 7 3,75 17,8 8200
4,4 30 19 3,64 18,0 8000
6 1 19,2 8100
26 3 18,8 7700
6 26 4 3,50 18,8 7700
26 5 18,7 7000
26 7 18,9 7700
24 7 19,6 7400
54 7 3,36 19,3 7000
54 19 19,4 6800
11,3 48 7 3,20 20,5 6200
14,5 45 7 3,09 20,9 6100
23,1 72 7 2,98 21,7 6000
AlMglE/Å AlMglE Å
AlMglE-åeliåna
uæad 0,86 78 91 5,45 13,7 13400
0,95 18 19 5,33 13,3 13000
14 7 16,0
1,4 4,91 11000
14 19 15,0
1,7 12 7 4,66 15,3 10700
4,3 30 7 3,75 17,8 8200
4,4 30 19 3,64 18,0 8000
6 1 19,2 8100
26 3 18,8 7700
6 26 4 3,50 18,8 7700
26 5 18,7 7000
26 7 18,9 7700
120
1 2 3 4 5 6
24 7 19,6 7400
7,7 54 7 3,36 19,3 7000
54 19 19,4 6800
11,3 48 7 3,20 20,5 6200
14,5 45 7 3,09 20,9 6100
23,1 72 7 2,98 21,7 6000
Aluminijumska
uæad 7 6000
19 5700
– 2,7 23
37 5700
61 5500
AlMgSiE-uæad i
AlMglE-uæad 7 6000
19 5700
– 2,7 23
37 5700
61 5500
ÅEAL-uæad 7 16000
19 15700
– 6,87 13
37 15700
61 15500
Åeliåna uæad 7 18000
12 17500
– 7,8 11
19 17500
37 17500
61 17500
Bakarna uæad 7 11300
19 10500
– 8,9 17
37 10500
61 10500
Ålan 23.
Pri proraåunavaçu naprezaça provodnika na viseñim izolatorima u
strmim i neravnomernim rasponima mora se uzeti u obzir otklon izo-
latora u smeru trase voda (proraåunavaçe pomoñu “idealnog raspona”)
4. Nastavÿaçe provodnika i zaãtitne uæadi
Ålan 24.
Za nastavÿaçe provodnika, odnosno zaãtitne uæadi upotrebÿavaju
se, po pravilu, spojnice odnosno stezaÿke od istog materijala od kog su i
provodnici. Spojnice, odnosno stezaÿke od åelika moraju biti pocin-
kovane vruñim postupkom ili izraœene od nerœajuñeg åelika.
121
Ålan 25.
Za vodove u istom rasponu dozvoÿen je najviãe jedan nastavak po pro-
vodniku, odnosno po zaãtitnom uæetu.
Ålan 26.
Provodnici, odnosno zaãtitna uæad razliåitih preseka ili od
razliåitih materijala smeju se nastavÿati samo na mestima na kojima su
mehaniåki rastereñeni. Upotrebÿene stezaÿke moraju biti takve kon-
strukcije da se pouzdano spreåava elektrolitsko razaraçe.
Ålan 27.
Nastavci provodnika, odnosno zaãtitne uæadi u rasponu moraju izdr-
æati najmaçe 90% sile kidaça provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta, pri
åemu je dozvoÿeno upotrebiti i viãe od jedne spojnice.
Spojnice koje su takve konstrukcije da se çima postiæe pouzdan pro-
vodan spoj i da imaju najmaçe 100% sile kidaça provodnika, odnosno
zaãtitne uæadi (npr. kompresione spojnice) ne smatraju se nastavcima.
IV. RASPORED PROVODNIKA I ZAÃTITNE UÆADI
1. Sigurnosni razmaci
Ålan 28.
Udaÿenost izmeœu delova pod naponom, kao i udaÿenost od delova pod
naponom do uzemÿenih delova i do delova stuba, uzimajuñi u obzir dejstvo
vetra ili dodatnog optereñeça, mora biti najmaçe jednaka sigurnosnom
razmaku.
Ålan 29.
Sigurnosni razmaci (cm) moraju odgovarati sledeñim vrednostima:
Nazivni napon UN (kV)
Vrsta naponskog naprezaça izolacije
do 10 20 35 110 220 400
1) Atmosferski prenaponi 12 22 32 90 175 280
2) Sklopni i dugotrajni prenaponi 10 20 25 80 155 270
3) Naponi industrijske frekvencije (normalni – 7 10 30 55 90
i pogonski uslovi)
Sigurnosni razmaci raåunaju se za sledeñe sluåajeve:

1) pri neotkloçenom izolatorskom lancu
2) za P=0,15·Pmax
3) za P=Pmax
gde je: Pmax – maksimalni pritisak vetra, prema ålanu 10. ovog pra-
vilnika.
122
Ålan 30.
Smatra se da je zahtev iz ålana 29. ovog pravilnika u pogledu udaÿeno-
sti izmeœu provodnika, odnosno izmeœu provodnika i zaãtitne uæadi u sre-
dini raspona ispuçen ako udaÿenost Œ u sredini raspona u uslovima bez
vetra na temperaturi + 40° S iznosi najmaçe:
Œ=k√f+1 sigurnosni razmak odreœen za sklopne i dugotrajne prena-
pone (cm)
gde je:
f – ugib provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta na temperaturi + 40° S,
u cm, bez obzira na usvojenu maksimalnu temperaturu provodnika;
l – duæina izolatorskog lanca od taåke uåevrãñeça do provodnika, u
cm, za sva uåvrãñeça (ili delove uåvrãñeça) koja se ne otklaçaju u smeru
upravnom na pravac voda, kao i potporne izolatore, zatezne izolatorske
lance i zaãtitnu uæad l =O;
k – koeficijent åija vrednost zavisi od rasporeda dva posmatrana
provodnika, odnosno provodnika i zaãtitnog uæeta, a odreœuje se prema
obrascima iz ål. 31. do 33. ovog pravilnika, u kojima je α ugao otklona pro-
vodnika, odnosno zaãtitnog uæeta od punog pritiska vetra, raåunatog
prema ål. 10. i 11. ovog pravilnika, na uæe, bez leda, izraæen u stepenima.
Pri proraåunavaçu udaÿenosti izmeœu dva razliåita provodnika, od-
nosno izmeœu provodnika i zaãtitnog uæeta koje nije izvedeno isto kao i
provodnik, za svaki provodnik, odnosno i za provodnik i zaãtitno uæe uda-
ÿenost D izraåunava prema obrascu iz stava 1. ovog ålana, a odabira se veña
vrednost za D.
Pri prelasku sa jednog rasporeda provodnika na drugi raspored pro-
veravaju se rastojaça na najkritiånijem mestu, s tim da se u obrazac uvrsti
vrednost ugiba na tom mestu.
Ålan 31.
Pri horizontalnom rasporedu uzima se da je:
α , ali ne maçe od k = 6.
k = 4 + ------
25
Najmaça udaÿenost je D = 60 cm, ako sigurnosni razmak nije veñi.
Za vodove nazivnog napona do 20 kV koristi se obrazac iz stava 1. ovog
ålana i kad raspored (projekcija) provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta
nije horizontalan.
Za sluåajeve iz stava 3. ovog ålana, horizontalna udaÿenost pro-
vodnika iznosi 20 cm kad zbog vremenskih prilika (sneg, led, içe) postoji
verovatnoña dodira, odnosno preskoka napona.
Ålan 32.
Pri kosom rasporedu uzima se da je koeficijent
α
k = 2 + ------ , ali nije maçi od k = 7.
10
123
Za vodove nazivnog napona veñeg od 20 kV takvo izraåunavaçe
udaÿenosti (projekcija) dozvoÿeno je samo pod uslovom da je ujedno i hori-
zontalna udaÿenost izmeœu provodnika, odnosno izmeœu provodnika i za-
ãtitnog uæeta najmaçe jednaka sigurnosnom razmaku.
Ako je horizontalna udaÿenost izmeœu dva koso rasporeœena pro-
vodnika i zaãtitnog uæeta jednaka ili veña od udaÿenosti D izraåunate
prema ålanu 31. ovog pravilnika, udaÿenost je dovoÿna.
Ålan 33.
Pri vertikalnom rasporedu uzima se da je koeficijent
α
k = 4 + --- , ali ne maçi od k = 14.
5
Udaÿenost iz stava 2. ovog ålana potrebna je samo za vodove nazivnog
napona veñeg od 20 kV i u sluåaju kad raspored nije potpuno vertikalan, ali
je horizontalna udaÿenost maça od sigurnosnog razmaka.
Ålan 34.
Ugao otklona izolatorskog lanca α raåuna se sa 70% pritiska vetra
na provodnike, odnosno sa 50% pritiska vetra na provodnike u snopu. U oba
sluåaja ugao otklona raåuna se za provodnike bez leda. Pritisak vetra ra-
åuna se na naåin odreœen u ål. 10. i 11. ovog pravilnika.
2. Zaãtitna zona
Ålan 35.
Pod zaãtitnom zonom podrazumeva se prostor ispod zaãtitnog uæeta
u kome su provodnici dovoÿno zaãtiñeni od uticaja atmosferskih prena-
pona.
Ålan 36.
Provodnici se, po pravilu, moraju nalaziti u granicama zaãtitne
zone duæ svih raspona i na svim temperaturama od 0° do 40 °S u uslovima bez
vetra.
Ålan 37.
Na vodu sa jednim zaãtitnim uæetom zaãtitna zona obuhvata prostor
u granicama ugla od najviãe 30° sa obe strane zaãtitnog uæeta, mereno od
vertikale.
Ålan 38.
Zaãtitna zona izmeœu dva zaãtitna uæeta obuhvata prostor ispod
luka koji dodiruje oba zaãtitna uæeta, åije je srediãte iznad uæeta, a
124
polupreånik luka iznosi 0,58 d, gde je d meœusobna udaÿenost zaãtitne
uæadi (slika 1).
ZAÃTITNO ZAÃTITNO
UÆE UÆE
ZAÃTITNA ZONA
Slika 1
V. IZOLATORI I IZOLATORSKI LANCI
1. Opãte odredbe
Ålan 39.
Na vodovima se upotrebÿavaju potporni i viseñi izolatori.
Potporni izolatori spajaju se åvrsto sa stubom.
Viseñi izolatori spajaju se sa stubom tako da se mogu slobodno kla-
titi oko taåke uåvrãñeça.
Ålan 40.
Za odreœeni vod biraju se odgovarajuñi tipovi izolatora, pri åemu se
vodi raåuna o mehaniåkim i elektriånim optereñeçima tog voda.
2. Mehaniåko dimenzionisaçe
Ålan 41.
Potporni izolatori na noseñim stubovima moraju biti takvih di-
menzija da prelomno optereñeçe iznosi najmaçe 2,5 puta teæine provod-
nika sa dodatnim optereñeçem, s tim ãto se ako je optereñeçe provodnika
usled delovaça vetra veñe, uzima u obzir to veñe preoptereñeçe.
125
Potporni izolatori na zateznim stubovima moraju biti takvih
dimenzija da prelomno optereñeçe iznosi najmaçe 2,5 puta sila zatezaça
provodnika.
Ålan 42.
Kapasti izolatori, odnosno kapasti izolatori u izolatorskim lan-
cima na noseñim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju elektro-
mehaniåko, odnosno mehaniåko optereñeçe najmaçe tri puta veñe od te-
æine provodnika sa dodatnim optereñeçem, s tim ãto se, ako je optereñeçe
provodnika usled delovaça vetra veñe, uzima u obzir to veñe optereñeçe.
Kapasti izolatori, odnosno kapasti izolatori u izolatorskim
lancima na zateznim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju
elektromehaniåko, odnosno mehaniåko optereñeçe najmaçe tri puta veñe
od sile zatezaça provodnika.
Ålan 43.
Masivni i ãtapni izolatori, odnosno masivni i ãtapni izolatori u
izolatorskim lancima na noseñim stubovima moraju biti takvih dimenzija
da imaju prekidno optereñeçe najmaçe tri puta veñe od teæine provodnika
sa dodatnim optereñeçem, s tim ãto se, ako je optereñeçe provodnika
usled delovaça vetra veñe, uzima u obzir to veñe optereñeçe. Masivni i
ãtapni izolatori, odnosno masivni i ãtapni izolatori u izolatorskim
lancima na zateznim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju
najmaçe tri puta veñe prekidno optereñeçe od sile zatezaça provodnika.
Ålan 44.
Dozvoÿena je upotreba viãestrukih izolatorskih lanaca pod uslovom
da je u normalnom staçu osigurana ravnomerna raspodela optereñeça na
pojedine izolatorske lance.
3. Elektriåno dimenzionisaçe
Ålan 45.
Izolator, odnosno izolatorski lanac, kompletno sastavÿen kao na
nadzemnom vodu sa zaãtitnom armaturom ili bez çe, mora zadovoÿiti
vrednosti date u tabelama 4, 5 i 6.
Tabela 4.
Nazivni podnosivi atmosferski Nazivni
udarni prenapon (temena vred- kratkotrajni
Najviãi napon nost) (kV) podnosivi
Nazivni napon opreme Um stupaç izolacije napon indu-
(kV) (efektivna strijske fre-
vrednost) (kV) kvencije
sniæen pun (efektivna
vrednost)
1 2 3 4 5
3 3,6 20 40 10
6 7,2 40 60 20
10 12,0 60 75 28
20 24,0 95 125 50
35 38,0 145 170 70
126
Stupaç izolacije voda (sniæen ili pun stupaç izolacije) bira se s
obzirom na izloæenost atmosferskim ili sklopnim prenaponima, naåin
uzemÿeça neutralne taåke i vrstu prenaponske zaãtitne naprave ako je
primeçena.
Tabela 5.
Nazivni
kratkotrajni
Osnova za jediniåne
Najviãi podnosivi podnosivi
Najviãi napon vrednosti
atmosferski udarni napon indu-
opreme Um
Nazivni napon (kV) 2 prenapon (temena strijske fre-
(efektivna vrednost) U ⋅ ------- (temena vred- vrednost) kvencije
(kV) m 3
(kV) (efektivna
nost) (kV)
vrednost)
(kV)
1 2 3 4 5
450 185
110 123 100
550 230
650 275
750 325
220 245 200 850 360
950 395
1050 460
Iz tabele 5 bira se jedan stupaç ili viãe stupçeva izolacije za po-

jedine standarde vrednosti najviãeg napona opreme. Ako je dato viãe stup-
çeva izolacije, viãi stupaç izolacije je prikladan za opremu u mreæama
sa kompenzacijom struje zemÿospoja ili gde je faktor zemÿospoja iznad 1,4.
Tabela 6.
Nazivni podnosivi
sklopni prenapon
Odnos
Osnova za
izmeœu
jediniåne
Najviãi nazivnih
vrednosti Nazivni podnosivi
napon opreme podnosivih
Nazivni Jediniåna Temena atmosferski udarni
Um 2 atmos-
napon
(efektivna U ⋅ ------- (te- vrednost vrednost
ferskih i
prenapon (temena
(kV) m 3 (kV) (kV) vrednost)
vrednost) sklopnih
mena vred- (kV)
(kV) udarnih
nost)
prenapona
(kV)
(kV)
1 2 3 4 5 6 7
1,11 1050
2,76 950 1,24 1175
400 420 343 1,12
3,06 1050 1,24 1300
1,36 1425
Ålan 46.
Vrednosti iz ålana 45. ovog pravilnika vaæe za izolatore pod slede-
ñim uslovima:
1) atmosferski pritisak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 13,25 mbar;
2) temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + 20°S;
3) vlaænost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 g/m3.
127
Ålan 47.
Za delove voda na veñim nadmorskim visinama, vrednosti ispitnih
napona iz tabela 4, 5, i 6. iz ålana 45. ovog pravilnika mnoæe se sledeñim
faktorima:
1) 1,075 – za nadmorske visine od 1000 m do 1500 m;
2) 1,150 – za nadmorske visine od 1500 m do 2000 m;
3) 1,225 – za nadmorske visine od 2000 m do 2500 m.
Ålan 48.
Na vodovima ili delovima vodova u predelima sa poveñanim stepenom
zagaœenosti atmosfere (npr. u blizini obale mora, hemijske industrije,
toplana, cementara i dr.) moraju se upotrebiti specijalni izolatori sa
produæenom strujnom stazom.
Ålan 49.
Prema stepenu zagaœenosti, izolatorski lanci, odnosno izolatori
moraju imati specifiåne nazivne strujne staze najmaçe prema tabeli 7, s
tim se uzima najviãi napon opreme Um.
Tabela 7.
Specifiåna nazivna strujna staza izmeœu
Stepen zagaœenosti faze i zemÿe
mm/kV
I – Mala zagaœenost 16
II – Sredça zagaœenost 20
III – Velika zagaœenost 25
IV – Vrlo velika zagaœenost 31
Ålan 50.
Poloæaj izolatora, odnosno izolatorskog lanca na vodu mora biti
takav da bitno ne smaçuje çegova izolaciona svojstva.
4. Pojaåana izolacija
Ålan 51.
Izolacija voda pojaåava se, po potrebi, mehaniåki, elektriåno, odno-
sno mehaniåki i elektriåno.
Ålan 52.
Izolacija voda je mehaniåki pojaåana ako se:
a) za potporne izolatore upotrebe dva ili viãe izolatora, tako da, u
sluåaju preloma jednog izolatora, preostali izolatori budu dimenzi-
onisani prema ål. 41. do 44. ovog pravilnika, uzimajuñi u obzir raspodelu
optereñeça na neoãteñene izolatore;
b) za viseñe izolatore, odnosno izolatorske lance upotrebe dva lanca
ili viãe lanaca dimenzionisanih prema ål. 42. do 44. ovog pravilnika za
normalno staçe voda, kad je optereñeçe ravnomerno rasporeœeno na sve
128
lance, a ako se prekine jedna lanac, preostali lanci smeju biti optereñeni
najviãe za pola iznosa od elektromehaniåkog optereñeça, odnosno mi-
nimalnog prelomnog optereñeça.
Ålan 53.
Izolacija je elektriåno pojaåana ako se:
1) za potporne izolatore odabere izolator za prvi viãi izolacioni
nivo, odnosno izolator sa poveñanom duæinom strujne staze;
2) za masivne i ãtapne izolatore odabere izolator sa poveñanom du-
æinom strujne staze;
3) za kapaste izolatore, odnosno kapaste izolatore u izolatorskim
lancima stavi jedan ålanak viãe, nezavisno od naponskog nivoa.
5. Uåvrãñeçe provodnika
Ålan 54.
Na potpornim izolatorima noseñih stubova provodnici se, po pra-
vilu, vezuju mekanom æicom od istog ili sliånog materijala od kog su i
provodnici. Preånik æice ne sme biti maçi od 2,5 mm.
Ålan 55.
Na ugaone stubove provodnik se postavÿa tako da je potporni izo-
lator u tupom uglu i da je veza rastereñena.
Ålan 56.
Na zateznim stubovima provodnici se uåevrãñuju na potporne izo-
latore omåom koja je zatvorena spojnicama ili vezom.
Ålan 57.
Nosaåi potpornih izolatora dimenzioniãu se tako da izdræe optere-
ñeçe iz ålana 41. ovog pravilnika, s mehaniåkim faktorom sigurnosti naj-
maçe 2 s obzirom na prekidnu åvrstoñu materijala.
Ålan 58.
Stezaÿke i ostali metalni delovi u sastavu izolatorskih lanaca, kao
i oprema za uåvrãñeçe zaãtitnog uæeta moraju biti takvih dimenzija da
izdræe optereñeçe prema ål. 42. i 43. ovog pravilnika, s mehaniåkim
faktorima sigurnosti od najmaçe 2,5 s obzirom na silu kidaça.
Stezaÿke i ostali metalni delovi za uåvrãñeçe provodnika i
zaãtitnog uæeta moraju biti izgraœeni od istog ili sliånog materijala od
kog su provodnici, odnosno zaãtitna uæad ili od åelika pocinkovanog
vruñim postupkom, odnosno od nerœajuñeg åelika.
Ålan 59.
Kod viãestrukih izolatorskih lanaca, pri prekidu jednog lanca
metalni delovi ostalih lanaca moraju biti takvih dimenzija da izdræe
9 129
optereñeçe prema ål. 42. i 43. ovog pravilnika, s mehaniåkim faktorom si-
gurnosti od najmaçe 1,7 s obzirom na silu kidaça.
Ålan 60.
Sila izvlaåeça iz noseñih stezaÿki za provodnike i zaãtitnu uæad
ne sme biti maça od 60% sile zatezaça.
VI. STUBOVI
1. Vrste stubova
Ålan 61.
Stubovi mogu biti noseñi (linijski) i zatezni.
Noseñi stubovi se, po pravilu, postavÿaju samo u pravolinijskoj
trasi. Naprezaçe provodnika, odnosno zaãtitne uæadi kod noseñih stu-
bova u oba raspona je jednako, a provodnici i zaãtitna uæad nisu sa çima
åvrsto spojeni i na stub se ne prenosi direktno çihova sila zatezaça s
jedne strane stuba, nego se prenosi samo rezultanta sile zatezaça s obe
strane, ako ta rezultanta postoji.
Kod zateznih stubova naprezaçe provodnika, odnosno zaãtitne uæadi
ne mora biti jednako u oba raspona, provodnici i zaãtitna uæad su sa çima
åvrsto spojeni i na stub se direktno prenosi sila zatezaça svakog pro-
vodnika i zaãtitnog uæeta sa svake strane stuba.
Stubovi mogu istovremeno biti i noseñi i zatezni (npr. stub na kome
se vod odvaja je u odnosu na prolazni vod noseñi, a u odnosu na ogranak je
zatezni).
Ålan 62.
Stubovi se mogu nalaziti u pravolinijskoj trasi (linijski stubovi)
ili na uglu trase (ugaoni stubovi).
Noseñi zatezni stubovi mogu biti linijski ili ugaoni.
Ålan 63.
Na vodovima sa viseñim izolatorima ne upotrebÿavaju se ugaoni no-
señi stubovi na mestima na kojima ugao skretaça trase iznosi viãe od 20°.
Ålan 64.
Duæina zateznog poÿa, tj. udaÿenost izmeœu dva zatezna stuba, po pra-
vilu, ne sme biti veña od 8 km, niti sme sadræati viãe od 30 raspona.
Kraña zatezna poÿa primeçuju se ako posebne prilike na trasi to
zahtevaju (klimatski uslovi, teren, ukrãtaça, veñi broj uglova i sl.).
2. Naprezaçe stubova
Ålan 65.
Stubovi moraju biti takvih dimenzija da naprezaçe materijala ne
prekoraåi granicu dozvoÿenog naprezaça ni u jednom sluåaju optereñeça.
130
Za proraåunavaçe pojedinog dela stuba bira se ono optereñeçe koje
prouzrokuje najviãu silu u çemu, s tim ãto se pri tom ne uzima da razna
optereñeça iz ål. 68. i 69. i optereñeça iz ålana 209. ovog pravilnika
dejstvuju istovremeno.
Ålan 66.
Dozvoÿena naprezaça za pojedine vrste materijala odreœuju se po-
sebno za normalne sluåajeve optereñeça, a posebno za vanredne sluåajeve
optereñeça.
Normalni sluåajevi optereñeça nastaju kad su svi delovi neoãte-
ñeni.
Vanredni sluåajevi optereñeça nastaju kad je jedan provodnik ili
jedno zaãtitno uæe s jedne strane stuba prekinuto.
3. Optereñeça
Ålan 67.
Optereñeça navedena u ål. 68. i 69. ovog pravilnika odnose se na stu-
bove vodova sa viseñim izolatorima i na stubove vodova sa potpornim izo-
latorima, a naprezaçe se izraåunava prema odredbama ålana 70. ovog
pravilnika.
Ålan 68.
Normalna optereñeça su:
1) za sve vrste stubova (noseñe i zatezne):
a) optereñeçe pri åijem se proraåunu uzima:
– teæina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zaãtitne uæadi;
– teæina dodatnog optereñeça na provodnicima i zaãtitnoj uæadi;
– rezultanta pune sile zatezaça svih provodnika i zaãtitne uæadi s
obe strane stuba;
b) optereñeçe pri åijem se proraåunu uzima:
– pritisak vetra na stub i na sve provodnike i zaãtitnu uæad u
pravcu voda, odnosno upravno na simetralu ugla terase;
– rezultanta od dve treñine sile zatezaça svih provodnika i
zaãtitne uæadi s obe strane stuba;
v) optereñeça pri åijem se proraåunu uzima:
– pritisak vetra na stub i na sve provodnike i zaãtitnu uæad u
pravcu voda, odnosno upravno na simetralu ugla terase;
– rezultanta od dve treñine sile zatezaça svih provodnika i
zaãtitne uæadi s obe strane stuba;
2) za zatezne stubove:
– dve treñine sile zatezaça provodnika i zaãtitne uæadi s jedne
strane stuba.
9* 131
Ålan 69.
Vanredna optereñeça su:
1) za noseñe stubove:
– polovina sile zatezaça jednog provodnika ili jednog zaãtitnog
uæeta s jedne strane stuba, a za provodnike u snopu – åetvrtina sile za-
tezaça provodnika jednog snopa;
2) za zatezne stubove i za ugaone noseñe stubove sa uglom skretaça
trase veñim od 20°:
– puna sila zatezaça svih provodnika i zaãtitne uæadi u oba pravca
trase, osim jednog provodnika, odnosno jednog zaãtitnog uæeta s jedne
strane stuba, a za vodove sa provodnicima u snopu – puna sila zatezaça svih
snopova provodnika i zaãtitne uæadi u oba pravca trase, osim jednog sno-
pa, odnosno jednog zaãtitnog uæeta s jedne strane stuba.
Ako je pritisak vetra veñi od 60 daN/m2, odnosno dodatno optereñeçe
veñe od 0,18 √d da N/m, vanredna optereñeça ne uzimaju se u obzir za jed-
nostavne konstrukcije drvenih stubova, ni za vodove do 35 kV, osim na deo-
nicama sa teæim atmosferskim uslovima.
Ålan 70.
Pri izraåunavaçu naprezaça stubova uzimaju se u obzir:
1) teæina provodnika i zaãtitne uæadi i teæina dodatnog optere-
ñeça, izraåunate za gravitacioni raspon stuba definisan u ålanu 2. ovog
pravilnika;
2) pritisak vetra na provodnike i zaãtitnu uæad u pravcu simetrale
ugla trase, izraåunat za poluzbir susednih raspona, bez ikakve redukcije s
obzirom na ugao trase;
3) pritisak vetra na provodnike i zaãtitnu uæad u pravcu simetrale
ugla trase, izraåunat za poluzbir susednih raspona, sa redukcijom, s ob-
zirom na poloæaj provodnika i zaãtitne uæadi prema pravcu vetra, ali
tako da je jednak najmaçe åetvrtini pritiska u pravcu simetrale ugla
trase;
4) ako nije odreœeno koji je provodnik, zaãtitno uæe ili strana stuba
u pitaçu, uzima se najnepovoÿniji sluåaj.
4. Natpisi na stubovima
Ålan 71.
Na sve stubove moraju se postaviti trajni natpisi sa upozoreçem na
opasnost od elektriåne struje.
132
VII. UZEMŸEÇE
1. Opãte odredbe
Ålan 72.
Pri uzemÿeçu vodova primeçuju se i odredbe propisa o tehniåkim
normativima za elektroenergetska postrojeça nazivnog napona iznad 1000
V.
Ålan 73.
Metalni i armiranobetonski stubovi visokonaponskih vodova,
metalna sidrena uæad i metalne trake na drvenim stubovima koje sluæe za
zaãtitu stubova od udara groma moraju biti pouzdano povezani sa zemÿom.
Ako se temeÿeçem stubova i ukopavaçem sidara ne dobije zadovoÿavajuñe
uzemÿeçe, postavÿaju se dopunski uzemÿivaåi, odnosno preduzimaju se
druge dopunske mere.
2. Uzemÿeçe u mreæama sa kompenzovanim zemÿospojem i sa izolovanom

neutralnom taåkom
Ålan 74.
U mreæama visokog napona sa izolovanom neutralnom taåkom i mre-
æama sa kompenzovanom strujom zemÿospoja uzima se da je trajaçe
zemÿospoja duæe, pa otpornost uzemÿeça Ru kod stubova na obradivim po-
vrãinama, pored prometnih puteva i u naseÿenim mestima ne sme preñi
vrednost datu obrascem:
U
z
R ≤ -------
u I
z
gde je:
Uz = 125 V – najviãi dozvoÿeni napon na uzemÿeçu;
Uz – stvarna struja zemÿospoja (A), koja teåe na mestu zemÿospoja.
U mreæama sa izolovanom neutralnom taåkom Iz je kapacitivna struja
zemÿospoja, a u mreæama sa kompenzovanim zemÿospojem – preostala struja
zemÿospoja, a u mreæama sa kompenzovanim zemÿospojem – preostala struja
zemÿospoja.
Smatra se da je stub pored prometnog puta ako se nalazi na udaÿenosti
maçoj od 15 m od ivice kolovoza.
Vrednost otpornosti uzemÿeça iz stava 1. ovog ålana ne sme biti
prekoraåena ako se stub voda nalazi na udaÿenosti maçoj od 15 m od stam-
bene zgrade, u ograœenom dvoriãtu, u okuñnici koja se koristi kao obra-
divo zemÿiãte, u parku ili na ãetaliãtu.
Ålan 75.
Na vodovima sa zaãtitnom uæadi uzima se ukupna otpornost uzemÿe-
ça, raåunajuñi i vezu preko zaãtitne uæadi.
133
Ålan 76.
Prekoraåeçe vrednosti otpornosti Ru dozvoÿava se ako se preduzme
jedna od sledeñih mera:
1) upotreba neprobojnih masivnih ili ãtapnih izolatora;
2) redovna kontrola izolatora, a najmaçe jedanput godiãçe;
3) ugraœivaçe ureœaja za signalizaciju zemÿospoja i neposredno au-
tomatsko iskÿuåeçe voda åim nastane kvar.
Posebne mere za smaçeçe napona koraka nisu potrebne ako je predu-
zeta jedna od mera iz ovog ålana.
3. Uzemÿeçe u mreæama sa uzemÿenom neutralnom taåkom
Ålan 77.
Nadzemni vodovi koji pripadaju mreæi sa efikasno uzemÿenom
neutralnom taåkom moraju imati ureœaje za brzo automatsko iskÿuåeçe
pri zemÿospoju, koji pouzdano iskÿuåuju deonicu u kvaru i tako odstraçuju
opasnost od dejstva napona na mestu zemÿospoja.
Ålan 78.
Stubovi nadzemnih vodova iz ålana 77. ovog pravilnika imaju po pra-
vilu uzemÿivaå u obliku jednog ili dva prstena oko svakog temeÿa ili oko
svih temeÿa jednog stuba. Najmaça dubina ukopavaça uzemÿivaåa je 0,5 m.
Udaÿenost prstenova od temeÿa, odnosno stuba mora biti takva da se
postigne povoÿnije oblikovaçe potencijala, ãto zavisi od oblika i
konstrukcije temeÿa stuba.
Ålan 79.
Odredbe ålana 78. ovog pravilnika ne primeçuju se na stubove u te-
renu s velikom specifiånom otpornoãñu, u kome se, uz racionalnu upo-
trebu materijala, ne mogu postiñi zadovoÿavajuñi rezultati otpornosti
uzemÿeça. Stubove na ovakvom terenu ne treba uzemÿiti.
Ålan 80.
U pogledu zaãtite od opasnog napona na mestu zemÿospoja ne treba
preduzimati druge posebne mere osim mera predviœenih u ål. 77. do 79. ovog
pravilnika.
4. Uzemÿeça za zaãtitu od groma
Ålan 81.
Da bi se pri udaru groma u stub ili zaãtitno uæe smaçila opasnost
od preskoka na provodnike, treba, prema odabranom stupçu izolacije voda,
odrediti maksimalno dozvoÿenu otpornost uzemÿeça, uzimajuñi u obzir
uåestalost i jaåinu gromova u podruåju trase, sigurnost voda i uåestalost
kvarova.
134
Ålan 82.
Ako se uzemÿeçem izvedenim prema ålanu 78. ovog pravilnika ne po-
stigne otpornost koja obezbeœuje zaãtitu od groma, potrebno je meœusobno
povezivati pojedinaåne uzemÿivaåe ili postaviti joã jedan prsten oko
svih temeÿa stuba na dubini od 1 m, odnosno poloæiti zrakaste uzemÿi-
vaåe ukupne duæine pribliæne duæini uzemÿivaåa prstena, ako je to po-
voÿnije s obzirom na teren.
Ako se postupkom iz stava 1. ovog ålana ne postigne otpornost koja
ãtiti od povratnog preskoka, odustaje se od daÿeg polagaça uzemÿivaåa.
Ålan 83.
Povratni preskok na provodniku nije verovatan ako je za otpornost
uzemÿeça ispuçen uslov prema sledeñem obrascu:
Ui
R uz ≤ ------
Iu
gde je:
Ruz – 125 V – otpornost uzemÿeça Q posmatranog stuba, bez veze sa
zaãtitnom uæadi;
Ui – podnosivi udarni napon (kV) izolacije posmatranog stuba u su-
vom;
Iu – temena vrednost udarne struje groma (kA) za posmatrani stub.
Pri izboru Iu kao orijentacija mogu posluæiti vrednosti date u ta-
beli 8, koje pokazuju za koliko procenata od svih udara groma, uzetih kao
100%, vrednost struje iz prvog reda tabele 8 neñe biti premaãena. Vredno-
sti struja maçe od 20 kA mogu se uzeti samo za vodove napona do 35 kV.
Tabela 8.
Struja od udara groma u stub (kA) 5 10 15 20 30 40 50 60
Procent od svih udara 14 40 62 79 91 95 98 99
Osnova za odreœivaçe struje od udara groma su podaci o uåestalosti

atmosferskog praæçeça, broj grmÿavinskih dana u godini ili broj udara
groma po jedinici povrãine, distribucija temene vrednosti struje u stazi
groma i æeÿeni nivo sigurnosti s obzirom na verovatni broj povratnih
preskoka u jednoj godini.
Ålan 84.
Otpornost uzemÿeça sa kojom se raåuna pri udarnim naponima groma
pribliæno je jednaka otpornosti uzemÿeça koja se dobija uobiåajenim me-
reçima.
5. Uzemÿeçe zaãtitne uæadi
Ålan 85.
Zaãtitno uæe na metalnim stubovima moæe se uzemÿiti preko
konstrukcije bez posebnog voda za uzemÿeçe ako je konstrukcija uzemÿena.
Iznad temeÿa konstrukcije mora postojati stezaÿka za prikÿuåak uzemÿi-
vaåa.
135
Ålan 86.
Zaãtitno uæe na armiranobetonskim stubovima moæe se uzemÿiti
preko åeliåne armature u betonu ako presek armature iznosi najmaçe 50
mm2 i ako svi delovi armature koji sluæe za uzemÿeçe imaju pouzdan kon-
takt.
Odredba stava 1. ovog ålana odnosi se i na nosaåe izolatora.
Ako armatura armiranobetonskih stubova sluæi za uzemÿeçe, mora
imati izvod iznad temeÿa za prikÿuåeçe uzemÿivaåa.
Ålan 87.
Na drvenim stubovima uzemÿeçe se ne izvodi, osim ako nose zaãtitno
uæe ili metalne delove treba uzemÿiti. U tom sluåaju, uzemÿeçe se izvodi
kao kod metalnih i armiranobetonskih stubova.
Ako nosaåi izolatora nisu uzemÿeni, vod za uzemÿeçe zaãtitnog
uæeta treba odmañi ili izolovati od glave stuba i time spreåiti gal-
vansku vezu sa nosaåima.
Na drvenim stubovima zaãtitno uæe mora se uzemÿiti na svakom
stubu, najmaçe na svakih 300 m duæine voda.
Ako su drveni stubovi usidreni, moraju se uzemÿiti metalni delovi
za priåvrãñeçe izolatora i sidra, kao i sidro u zemÿi.
6. Vodovi za uzemÿeçe
Ålan 88.
Vodovi za uzemÿeçe (zemÿovodi) postavÿaju se radi galvanske veze
izmeœu zaãtitne uæadi i uzemÿivaåa.
Najmaçi dopuãteni preseci vodova za uzemÿeçe su:
1) za åelik pocinkovan toplim postupkom. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 mm2
2) za aluminijum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 mm2
3) za bakar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm2.
Stvarni preseci vodova za uzemÿeçe moraju biti dimenzionisani
prema oåekivanoj struji zemÿospoja.
Ålan 89.
Ako se goli zemÿovodi polaæu u zemÿu, smatraju se delom uzemÿi-
vaåa.
Ålan 90.
Ako se na mestu prelaska zemÿovoda u zemÿu oåekuje pojaåana ko-
rozija, potrebno je da se vod zaãtiti premazivaçem, da se poveña presek
ili da se primeni neka druga zaãtitna mera.
Ålan 91.
Ako postoji opasnost od mehaniåkog oãteñeça, zemÿovod se mora
zaãtititi.
136
7. Uzemÿivaåi
Ålan 92.
Uzemÿivaåi su metalni delovi koji se nalaze u zemÿi i ostvaruju
elektriånu provodnu vezu delova voda sa zemÿom.
Uzemÿivaåi mogu biti trakasti ili ãipkasti.
Kao materijal za uzemÿivaåe upotrebÿava se åelik pocinkovan top-
lim postupkom ili na neki drugi naåin zaãtiñen od korozije, ako lokalne
prilike ne zahtevaju upotrebu nekog drugog materijala (npr. bakra).
Za uzemÿivaåe se, po pravilu, ne upotrebÿavaju nepocinkovane åe-
liåne cevi, lim, profili i laki metali.
Ålan 93.
Najmaçi preseci uzemÿivaåa dati su u tabeli 9.
Tabela 9.
Pocinkovani åelik Bakar
2
Traka preseka 100 mm , debÿine Traka preseka 50 mm2, ali ne taça od 2mm
najmaçe 3,5 mm
Okrugli åelik preånika 10 mm Uæe preseka 35 mm2
Cev preånika 38 mm, debÿine najmaçe Cev preånika 30 mm, debÿine najmaçe
3,5 mm 2,5 mm
Ugaonik 65 mm h 65 mm h 7 mm –
Profil U 6,5, odnosno T 6 ili drugi
odgovarajuñi profili –
Za uzemÿivaåe se mogu upotrebÿavati i drugi materijali otporni

prema koroziji, sliånih svojstava i odgovarajuñih preseka.
Ålan 94.
Ako se na nekom podruåju oåekuje jaåa korozija ili se upotrebi ne-
pocinkovani åelik, uzimaju se oko 50% veñe vrednosti preseka od vredno-
sti navedenih u tabeli 9.
Ålan 95.
Na uzemÿivaåe i zemÿovode, pored odredaba ovog pravilnika, prime-
çuju se i odredbe propisa o tehniåkim normativima za elektroenergetska
postrojeça nazivnog napona iznad 1000 V.
VIII. PRELAZAK VODOVA I ÇIHOVO PRIBLIÆAVAÇE

OBJEKTIMA
1. Opãte odredbe
Ålan 96.
Pri prelasku vodova preko objekata, odnosno pri pribliæavaçu
vodova objektima, sigurnosna visina je jednaka sigurnosnoj udaÿenosti ako
za sigurnosnu visinu nije navedena posebna vrednost.
137
Ålan 97.
Sigurnosne visine i sigurnosne udaÿenosti iz ål. 100. do 224. ovog
pravilnika odnose se na vodove nazivnog napona do 110 kV.
Ålan 98.
Sigurnosne visine i sigurnosne udaÿenosti poveñavaju se u odnosu na
sigurnosne visine i sigurnosne udaÿenosti za nazivni napon 110 kV, i to:
1) za 0,75 m - za vodove nazivnog napona 220 kV;
2) za 2,0 m - za vodove nazivnog napona 400 kV.
Ålan 99.
Odredbe ål. 121. do 129, ål. 142. do 148. i ål. 178. do 181. ovog pra-
vilnika primeçuju se i kad se vod pribliæi auto-putu, magistralnom putu,
æiåari, plovnoj reci ili plovnom kanalu na udaÿenost maçu od visine
stuba iznad zemÿe, s tim ãto se ne primeçuju odredbe o sigurnosnoj visini.
2. Nepristupaåna mesta
Ålan 100.
Za nepristupaåna mesta (npr. gudure, stene, neplovne reke, moåvare i
sl.) sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost iznose:
1) sigurnosna visina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,0 m;
2) sigurnosna udaÿenost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,0 m.
3. Mesta nepristupaåna vozilima
Ålan 101.
Za mesta nepristupaåna vozilima sigurnosna visina i sigurnosna uda-
ÿenost iznose:
4. Mesta pristupaåna vozilima
Ålan 102.
Za mesta pristupaåna vozilima (oko naseÿenih podruåja, iznad poÿa
oko kojih se nalaze poÿski putevi, iznad livada i oranica, iznad poÿskih
puteva i ãumskih puteva), sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost iz-
nose:
138
5. Zgrade
Ålan 103.
Voœeçe vodova preko zgrada koje sluæe za stalan boravak ÿudi moæe
se izvesti ako su zadovoÿeni uslovi iz ål. 104. do 108. ovog pravilnika.
Smatra se da vod prelazi preko zgrade i kad je rastojaçe horizontalne
projekcije najbliæeg provodnika u neotkloçenom poloæaju od zgrade maçe
od 3,0 m za vodove nazivnog napona do 20 kV i maçe o d 5,0 m za vodove na-
zivnog napona veñeg od 20 kV.
Ålan 104.
Za nepristupaåne delove zgrade (krov, dimçak i sl.) sigurnosna uda-
ÿenost iznosi 3,0 m.
Ålan 105.
Za stalno pristupaåne delove zgrade (terasa, balkon, graœevinske
skele i sl.) sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost iznose:
Ålan 106.
Vertikalna udaÿenost izmeœu provodnika i delova zgrade ispod pro-
vodnika (sleme krova, gorça ivica dimçaka itd.). za vodove sa viseñim izo-
latorima iznosi najmaçe 3,0 m i u sluåaju kad u rasponu ukrãtaça postoji
normalno dodatno optereñeçe, a u susednim rasponima nema tog optere-
ñeça.
Ålan 107.
Za vodove iznad zgrada potrebna je elektriåno pojaåana izolacija, a
za vodove iznad stambenih zgrada i zgrada u kojima se zadræava veñi broj
ÿudi (npr. ãkole, vrtiñi itd.) potrebna je i mehaniåki pojaåana izolacija.
Ålan 108.
Na stambenim zgradama nije dozvoÿeno postavÿaçe zidnih konzola
ili zidnih i krovnih nosaåa za noãeçe vodova.
6. Zgrade pogonskih postrojeça
Ålan 109.
Sigurnosne visine i sigurnosne udaÿenosti od zgrada koje pripadaju
istom pogonskom postrojeçu åiji je i elektroenergetski vod (elektrane,
transformatorske stanice, razvodna postrojeça), a ne sluæe za stanovaçe,
mogu biti i maçe od vrednosti iz ålana 103. ovog pravilnika ako se previde
odgovarajuñe zaãtitne mere za spreåavaçe sluåajnog dodira provodnika
(npr. postavÿaçe ograde, lako uooåÿivih natpisa za upozoreçe i sl.).
139
7. Zgrade sa zapaÿivim krovom
Ålan 110.
Za zgrade sa krovom pokrivenim zapaÿivim materijalom, radi
zaãtite vodova od oãteñeça sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost iz-
nose, bez obzira na napon voda:
1) sigurnosna visina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12,0 m;
Za zgrade iz stava 1. ovog ålana vaæe i odredbe ål. 103. i 108. ovog pra-
vilnika.
8. Objekti u kojima se nalazi lako zapaÿiv materijal

Ålan 111.
Nije dozvoÿeno voœeçe vodova preko nadzemnih objekata u kojima se
nalazi lako zapaÿiv materijal (skladiãte benzina, uÿa, eksploziva i sl.).
Na prolazu pored objekata iz stava 1. ovog ålana, horizontalna sigur-
nosna udaÿenost jednaka je visini stuba uveñanoj za 3,0 m, a mora iznositi
najmaçe 15,0 m.
9. Naseÿena mesta
Ålan 112.
Za vodove u naseÿenim mestima sigurnosna visina iznosi 7,0 m.
Izolacija mora biti elektriåno pojaåana.
10. Sportska igraliãta

Ålan 113.
Ako vodovi prelaze preko igraliãta, moraju biti ispuçeni sledeñi
uslovi:
1) sigurnosna udaÿenost mora iznositi 12,0 m;
2) izolacija mora biti mehaniåki i elektriåno pojaåana;
3) dozvoÿeno naprezaçe (normalno i izuzetno) provodnika i za-
ãtitnih uæadi mora se smaçiti na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2
iz ålana 20. ovog pravilnika;
4) nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika i zaãtitnih uæadi.
Ålan 114.
Nije dozvoÿen prelazak vodova preko streliãta.
Sigurnosna udaÿenost voda iznosi 12,0 m.
11. Javna kupaliãta i kampinzi

Ålan 115.
Nije dozvoÿn prelazak vodova preko javnih kupaliãta i kampinga.
140
12. Smuåarske skakaonice
Ålan 116.
Nije dozvoÿen prelazak vodova preko odskoåne i doskoåne staze.
Sigurnosna udaÿenost od odskoåne staze iznosi 8,0 m, a od doskoåne
staze –12,0 m.
Izolacija mora biti mehaniåki i elektriåno pojaåana.
13. Ãume i drveñe

Ålan 117
Sigurnosna udaÿenost od bilo kog dela stabla iznosi 3,0 m.
Za vodove nazivnog napona 110 kV i za viãe nazivne napone sigur-
nosna udaÿenost mora se odræati i u sluåaju pada stabla, pri åemu se sigur-
nosna udaÿenost meri od provodnika u neotkloçenom poloæaju.
14. Regionalni putevi, lokalni putevi i putevi za industrijske objekte

izgraœeni kao putevi za opãtu upotrebu.
Ålan 118.
Sigurnosna visina voda iznosi 7,0 m.
Ålan 119.
Udaÿenost bilo kog dela stuba od spoÿne ivice puta, po pravilu, ne
sme biti maça od 10 m, a u izuzetnim sluåajevima moæe se smaçiti na
najmaçe 5 m.
Izolacija mora biti elektriåno pojaåana.
U rasponu ukrãtaça dozvoÿava se jedan nastavak po provodniku ili
zaãtitnom uæetu.
Ålan 120.
Ugao ukrãtaça voda i regionalnog puta, po pravilu, iznosi najmaçe
20°.
Za lokalne puteve i puteve za industrijske objekte ugao ukrãtaça
nije ograniåen.
15. Magistralni putevi
Ålan 121.
Na magistralnim putevima sigurnosna visina voda iznosi 7,0 m.
Ålan 122.
Horizontalna udaÿenost bilo kog dela stuba od spoÿne ivice puta
iznosi 20,0 m.
Kad vod prelazi magistralni put, udaÿenost bilo kog stuba moæe biti
maça ako to uslovÿavaju mesne prilike, ali ne sme biti maça od 10,0 m.
141
Ålan 123.
Ugao ukrãtaça, po pravilu, iznosi najmaçe 30°.
U rasponu ukrãtaça nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika i
zaãtitne uæadi.
16. Auto-putevi
Ålan 124.
Sigurnosna visina voda iznad auto-puta iznosi 7,0 m.
Ålan 125.
Udaÿenost bilo kog dela stuba od ivice auto-putaa iznosi najmaçe
40,0 m.
Kad vod prelazi preko auto-puta, udaÿenost bilo kog dela stuba moæe
biti maça ako to zahtevaju uslovi tla, s tim da ne sme biti maça od 10,0 m.
Ålan 126.
Dozvoÿeno naprezaçe (normalno i izuzetno) provodnika i zaãtitnih
uæadi smaçuje se na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2 iz ålana 20.
ovog pravilnika.
Ålan 127.
U rasponu ukrãtaça nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika, odnosno
zaãtitnih uæadi.
Ålan 128.
Ugao ukrãtaça ne sme biti maçi od 30°.
Ålan 129.
Pri voœeçu vodova paralelno sa auto-putem, udaÿenost voda od auto-
puta na potezima duæim od 5 km mora biti:
1) za vodove napona do 35 kV - najmaçe 50,0 m;
2) za vodove napona veñeg od 35 kV - najmaçe 100 m.
U brdovitim i ãumovitim predelima udaÿenost voda od auto-puta
moæe se smaçiti na 40,0 m.
17. Naseÿena mesta
Ålan 130.
U gusto naseÿenim mestima, sigurnosna visina voda mora da iznosi
7,0 m.
Ålan 131.
Izolacija mora biti elektriåno pojaåana, a na mestima ukrãtaça sa
ulicama ili putevima i mehaniåki pojaåana.
142
Ålan 132.
Dozvoÿeno naprezaçe (normalno i izuzetno) provodnika i zaãtitnih
uæadi smaçuje se na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2 iz ålana 20.
ovog pravilnika.
Ålan 133.
U rasponu ukrãtaça vodova sa putevima u gusto naseÿenim mestima
nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika, odnosno zaãtitne uæadi, a u su-
sednim rasponima dozvoÿen je samo jedan nastavak po provodniku, odnosno
zaãtitnom uæetu.
Ålan 134.
Ako je rastojaçe horizontalne projekcije najbliæeg provodnika u
neotkloçenom poloæaju maçe od 5,0 m, izolacija mora biti mehaniåki i
elektriåno pojaåana.
18. Pijace i vaãariãta
Ålan 135.
Ako vodovi prelaze preko pijaca i vaãariãta, moraju biti ispuçeni
sledeñi uslovi;
3) dozvoÿeno naprezaçe (normalno i izuzetno) provodnika i
zaãtitne uæadi mora se smaçiti na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2
iz ålana 20. ovog pravilnika;
4) nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika i zaãtitnih uæadi.
19. Parkiraliãta i autobuska stajaliãta
Ålan 136.
Ako vod prelazi preko parkiraliãta ili autobuskog stajaliãta,
sigurnosna visina iznosi 7,0 m.
Izolacija voda mora biti mehaniåki i elektriåno pojaåana.
Smatra se da vod prelazi preko parkiraliãta, odnosno autobuskog
stajaliãta i kad je rastojaçe horizontalne projekcije najbliæeg pro-
vodnika u neotkloçenom staçu maçe od 5,0 m.
20. Tramvaji i trolejbusi
Ålan 137.
Sigurnosna udaÿenost voda od tramvaja ili trolejbusa, voznih i na-
pojnih vodova, odnosno delova konstrukcije za çihovo noãeçe iznosi 3,0 m.
143
Ålan 138.
Dozvoÿeno naprezaçe (normalno i izuzetno) provodnika i zaãtitne
uæadi smaçuje se na 75% od vrednosti navedene u tabeli 2 iz ålana 20. ovog
pravilnika.
Ålan 139.
zaãtitne uæadi.
Ålan 140.
Ugao ukrãtaça voda ne sme biti maçi od 30°.
21. Splavne reke
Ålan 141.
Sigurnosna visina voda od najviãeg vodostaja reka na kojima je
moguñno splavareçe iznosi 7,0 m.
Izolacija voda mora biti elektriåno pojaåana.
22. Plovne reke i kanali
Ålan 142.
Sigurnosna visina od najviãeg vodostaja pri kome je joã moguñna
plovidba iznosi po pravilu, 15,0 m.
Ålan 143.
Horizontalna udaÿenost bilo kog dela stuba iznosi najmaçe:
1) od obale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 m;
2) od stope nasipa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 m.
Izolacija vode mora biti mehaniåki i elektriåno pojaåana.
Ålan 144.
Dozvoÿeno naprezaçe (normalno i izuzetno) provodnika i zaãtitne
uæadi smaçuje se na 75% od vrednosti navedene u tabeli 2 iz ålana 20. ovog
pravilnika.
Ålan 145.
zaãtitne uæadi.
Ålan 146.
Ålan 147.
Pri voœeçu vodova paralelno sa plovnim rekama i kanalima na po-
tezima duæim od 5 km, udaÿenost od obale, odnosno od nasipa ne sme biti
maça od 50 m.
144
Ålan 148.
Odredbe ål. 143. i 144. ovog pravilnika primeçuju se i kad je hori-
zontalna udaÿenost otkloçenog provodnika od obale zbog dejstva vetra
pri +40 °C za vodove nazivnog napona do 110 kV maça od 2,0 m.
23. Mostovne konstrukcije

Ålan 149.
Sigurnosna udaÿenost voda iznosi:
1) od pristupaånih delova mosta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5,0 m;
2) od nepristupaånih delova mosta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,0 m.
Ako vod prolazi kroz otvor mosta, sigurnosna udaÿenost mora biti
jednaka sigurnosnom razmaku iz ålana 29. ovog pravilnika.
Na mostu se mora ugraditi zaãtitna ograda koja ñe onemoguñiti do-
dir sa delovima pod naponom.
24. Antene televizijskih i radio-prijemnika

Ålan 150.
Prelazak vodova preko antena televizijskih i radio-prijemnika
dozvoÿen je ako su ispuçeni sledeñi uslovi:
3) normalno dozvoÿeno naprezaçe ne sme da prelazi 1/3 prekidne åvr-
stoñe provodnika i zaãtitne uæadi.
Ako je raspon ukrãtaça ograniåen noseñim stubovima, mora se prove-
riti udaÿenost kad u prelaznom rasponu ostaje dodatno optereñeçe, a u su-
sednim rasponima nema dodatnog optereñeça na provodnicima i zaãtitnoj
uæadi. Dozvoÿena sigurnosna visina mora da iznosi 2,0 m.
25. Antene predajnih i prijemnih stanica

Ålan 151.
Prelazak voda preko antena predajnih i prijemnih radio-stanica nije
dozvoÿen.
26. Ukrãtaçe visokonaponskog voda sa drugim visokonaponskim vodovima i

çihovo meœusobno pribliæavaçe
Ålan 152.
Sigurnosna visina voda iznosi 2,5 m, a sigurnosna udaÿenost 1,0 m.
Uslovi iz stava 1. ovog ålana moraju biti ispuçeni i kad na gorçem
vodu ima dodatnog optereñeça, a na doçem vodu nema.
Odredba stava 2. ovog ålana odnosi se i na proveravaçe maksimalnog
otklona provodnika doçeg voda.
Vod viãeg napona postavÿa se, po pravilu, iznad voda niæeg napona.
10 145
Gorçi vod mora se izgraditi sa elektriåno pojaåanom izolacijom.
Ålan 153.
Najmaça meœusobna udaÿenost provodnika paralelnih vodova mora
biti jednaka udaÿenosti D iz ål. 30. i 32. ovog pravilnika. Pri najveñem ot-
klonu provodnika jednog voda zbog dejstva vetra, mora se proveriti da me-
œusobna udaÿenost provodnika paralelelnih vodova nije maça od
sigurnosnih razmaka za viãi napon, s tim da ne sme biti maça od 70 cm kad
provodnici drugog voda nisu otkloçeni.
Ålan 154.
Ako su dva voda ili viãe vodova na raznim visinama zajedniåkih stu-
bova, vod viãeg napona postavÿa se iznad voda niæeg napona.
27. Ukrãtaçe visokonaponskog voda sa niskonaponskim vodom i çihovo

meœusobno pribliæavaçe
Ålan 155.
Prelazak niskonaponskog voda preko visokonaponskog voda nije
dozvoÿen.
Sigurnosna visina voda iznosi 2,5 m, a sigurnosna udaÿenost 2,0 m.
Gorçi vod mora se izgraditi sa elektriåno pojaåanom izolacijom.
Ålan 156.
Iznad niskonaponskih provodnika moraju se postaviti dva obostrano
uzemÿena sigurnosna uæeta åija raåunska sila kidaça (mehaniåka åvr-
stoña) iznosi najmaçe 1000 daN.
Ålan 157.
Zaãtitna uæad iznad niskonaponskih vodova ne moraju se postavÿati
ako su za visokonaponski vod ispuçeni sledeñi uslovi:
1) da je izolacija u rasponu ukrãtaça elektriåno i mehaniåki poja-
åana;
2) da normalno dozvoÿeno naprezaçe ne prelazi 1/3 prekidne åvr-
stoñe provodnika i zaãtitne uæadi;
3) da je raspon ukrãtaça ograniåen noseñim stubovima, a sigurnosna
visina iznosi najmaçe 2 m i kad u prelaznom rasponu postoji dodatno opte-
reñeçe, a u susednim rasponima nema dodatnog optereñeça na provodni-
cima i zaãtitnoj uæadi.
Ålan 158.
Ako uslovi iz ål. 156. i 157. ovog pravilnika nisu ispuçeni, vod ni-
skog napona treba postaviti u kabl ili ga izmestiti.
Ålan 159.
Najmaça meœusobna udaÿenost provodnika paralelnih vodova mora
biti jednake udaÿenosti D iz ål. 30. i 32. ovog pravilnika.
146
Pri najveñem otklonu provodnika jednog voda zbog dejstva vetra mora
se proveriti da meœusobna udaÿenost provodnika paralelnih vodova nije
maça od sigurnosnog razmaka za viãi napon, s tim da ne sme biti maça od 70
cm kad provodnici drugog voda nisu otkloçeni.
Ålan 160.
Ako na zajedniåkim stubovima ima viãe vodova na raznim visinama,
visokonaponski vodovi moraju se postaviti iznad niskonaponskih vodova.
Niskonaponski vod mora se opremiti odvodnicima prenapona na po-
åetku i na kraju deonice voda koja je na zajedniåkim stubovima sa visokona-
ponskim vodom, kao i na svakom eventualnom ogranku.
28. Ukrãtaçe nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim

vodom i çihovo meœusobno pribliæavaçe
Ålan 161.
Na mestu ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa teleko-
munikacionim vodom sigurnosna visina izmeœu najniæeg provodnika elek-
troenergetskog voda i najviãeg provodnika telekomunikacionog voda
iznosi:
1) za vodove napona 400 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5,5 m;
2) za vodove napona 220 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,0 m;
3) za vodove napona od 35 kV do 110 kV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,0 m;
4) za vodove napona od 1 kV do 35 kV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,5 m.
Ålan 162.
U rasponu ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa teleko-
munikacionim vodom izolacija mora biti mehaniåki i elektriåno poja-
åana.
Ålan 163.
Na mestu ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa teleko-
munikacionim vodom nije dozvoÿeno postavÿaçe zaãtitne mreæe iznad te-
lekomunikacionog voda.
Ålan 164.
U rasponu ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa teleko-
munikacionim vodom nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika, odnosno
zaãtitne uæadi.
Ålan 165.
Na stubovima raspona ukrãtaça elektroenergetskog voda sa teleko-
munikacionim vodom nije dozvoÿena upotreba iskoånih i kliznih ste-
zaÿki.
Ålan 166.
Ugao ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomuni-
kacionom vodom, po pravilu, ne sme biti maçi od 45°, s tim da se izuzetno
moæe smaçiti do 30°.
10* 147
Ålan 167.
Ako elektroenergetski vod nema zaãtitno uæe, na stubovima teleko-
munikacionih vodova koji se nalaze na krajevima raspona ukrãtaça sa nad-
zemnim elektroenergetskim vodom moraju se postaviti gromobrani åije
uzemÿeçe, po pravilu, treba da ima elektriånu otpornost maçu od 25 Ω .
Ålan 168.
U zateznom poÿu ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa te-
lekomunikacionom vodom najmaçi dozvoÿeni preseci provodnika i
zaãtitne uæadi iznose:
1) za bakar i åelik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm2
2) za al-åelik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 mm2;
3) za aluminijum i legure aluminijuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 mm2.
Upotreba jednoæiånih provodnika i zaãtitne uæadi nije dozvoÿena.
Ålan 169.
Raspon ukrãtaça nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomuni-
kacionim vodom, po pravilu maçi je od susednih raspona, ili se stubovi u
rasponu ukrãtaça proraåunavaju za veñi raspon.
Ålan 170.
Na mestima pribliæavaça vodova, horizontalna udaÿenost izmeœu
najbliæih provodnika oba voda mora biti jednaka visini viãih stubova,
uveñanoj za 3,0 m.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, dozvoÿena je horizontalna
udaÿenost jednaka sigurnosnoj visini iz ålana 161. ovog pravilnika, s tim
da izolacija voda bude mehaniåki i elektriåno pojaåana.
Ålan 171.
Pri pribliæavaçu vodova na krivinama moraju se preduzeti mere
protiv dodira otkinutih provodnika, i to;
1) raspon se mora smaçiti tako da otkinuti provodnik spoÿnog voda
ostane udaÿen najmaçe 3,0 m od najbliæeg provodnika unutraãçeg voda;
ili 2) uåvrãñeçe provodnika na potpornim izolatorima (sigurnosni stre-
meni ili sliåno) mora se pojaåati.
Ålan 172.
Odredbe ål. 170. i 171. ovog pravilnika primeçuju se i na telekomuni-
kacione vodove za koje su upotrebÿeni nadzemni (vazduãni) kablovi.
Ålan 173.
Telekomunikacioni kablovi poloæeni u zemÿu moraju se udaÿiti od
stubova elektroenergetskih vodova najmaçe 10,0 m za nazivne napone do 110
kV, 15,0 m za nazivni napon 220 kV, a 25,0 m za nazivni napon 400 kV.
Ako se ne mogu ispuniti uslovi iz stava 1. ovog ålana, dozvoÿeno je da
se telekomunikacioni kablovi poloæe najmaçe na 1 m od stubova elek-
troenergetskih vodova nazivnog napona do 35 kV.
148
Ålan 174.
Postavÿaçe telekomunikacionih vodova na stubovima nadzemnih
elektroenergetskih vodova nije dozvoÿeno, osim ako taj telekomunikaci-
oni vod sluæi za signalizaciju i telekomunikacije u elektroenergetskim
mreæama.
Ålan 175.
Horizontalna udaÿenost najbliæeg provodnika elektroenergetskog
voda do stuba telekomunikacionog voda ne sme iznositi maçe od 5,0 m. Taj
uslov mora biti ispuçen ako visinska razlika izmeœu najbliæih pro-
vodnika oba voda iznosi najmaçe 10,0 m.
Horizontalna udaÿenost stuba elektroenergetskog voda od najbliæeg
provodnika telekomunikacionog voda ne sme biti maça od 2,0 m.
Ålan 176.
Ako su na mestu ukrãtaça telekomunikacioni vodovi izvedeni kao
kablovski, horizontalna projekcija udaÿenosti najbliæeg provodnika nad-
zemnog elektroenergetskog voda od najbliæeg stuba koji nosi telekomuni-
kacione vodove, odnosno izvod telekomunikacionog kabla mora biti
najmaçe jednaka visini stuba elektroenergetskog voda na mestu ukrãtaça,
poveñanoj za 3,0 m.
29. Prelazak telekomunikacionog voda preko nadzemnog

elektroenergetskog voda
Ålan 177.
Prelazak telekomunikacionog voda preko nadzemnog elektroener-
getskog voda nije dozvoÿen.
30. Æiåare
Ålan 178.
Pri ukrãtaçu elektroenergetskog voda sa æiåarom (iznad ili ispod
æiåare), sigurnosna udaÿenost u najnepovoÿnijem poloæaju delova æiåare
i provodnika iznosi 5,0 m.
Ålan 179.
Pri prelasku elektroenergetskog voda preko æiåare izolacija mora
biti mehaniåki i elektriåno pojaåana.
Ålan 180.
U rasponu ukrãtaça elektroenergetskog voda sa æiåarom nije dozvo-
ÿeno nastavÿaçe provodnika i zaãtitne uæadi.
Ugao ukrãtaça elektroenergetskog voda sa æiåarom mora biti maçi
od 30°.
Ålan 181.
U rasponu ukrãtaça elektroenergetskog voda sa æiåarom metalni de-
lovi susednih noseñih konstrukcija æiåare moraju se uzemÿiti.
149
31. Metalne i æiåane ograde
Ålan 182.
Metalne i æiåane ograde koje se nalaze oko objekata u kojima se zadr-
æava veñi broj lica ili sluæe za stanovaçe ne smeju se postavÿati u bli-
zini åeliånih i armiranobetonskih stubova. Çihova udaÿenost mora
iznositi najmaçe 0,7 Uu (cm), s tim ãto ne sme biti maça od 20 cm, gde je Un
nazivni napon (kV).
Za vodove nazivnog napona 110 kV i viãe, potrebno je sraåunavaçe
ili mereçe indukovanih napona pri normalnom pogonu dalekovoda.
Ako je indukovani napon prema zemÿi veñi od 65 V, moraju se predu-
zeti posebne mere zaãtite (uzemÿeçe, galvansko odvajaçe delova ograde,
zamena ograde ili sliåno). Ako se zaãtita vrãi uzemÿeçem, otpornost
uzemÿeça ne sme biti veña od 25 Ω .
Sigurnosna udaÿenost voda od metalne i æiåane ograde iznosi 3,0 m.
32. Æiåane mreæe
Ålan 183.
Sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost od æiåane mreæe u po-
ÿima zasejanim hmeÿom, vinogradima i voñçacima iznose 3,75 m.
Ålan 184.
Izolacija voda mora biti elektriåno pojaåana.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, dozvoÿena je primena samo
jednog potpornog izolatora za prvi viãi stupaç izolacije, s tim da se
primeni sigurnosno uåevrãñivaçe provodnika na izolatore.
Ålan 185.
Najmaçi dozvoÿeni preseci provodnika i zaãtitnih uæadi odreœuju
se prema ålanu 168. ovog pravilnika.
Ålan 186.
Za vodove nazivnog napona 110 kV i viãe, primeçuju se odredbe st. 2 i
3. ålana 182. ovog pravilnika.
33. Gasovodi, naftovodi, parovodi i sl.
Ålan 187.
Ako su gasovodi, naftovodi, parovodi i sl. postavÿeni nadzemno,
sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost voda iznose 8,0 m.
Ålan 188.
Sigurnosna udaÿenost voda meri se od gasovoda, naftovoda, parovoda
ili sliånog objekta, kao i od çegove noseñe metalne konstrukcije.
150
Ålan 189.
Ugao ukrãtaça voda ne sme biti maçi od 30°.
Ålan 190.
Na mestu ukrãtaça voda i cevovoda, nadzemni cevovod mora biti uze-
mÿen na odgovarajuñi naåin.
Ålan 191.
Ako se vod postavÿa paralelno sa nadzemnim gasovodom, naftovodom
ili sliånim objektima, sigurnosna udaÿenost tog voda ne sme biti maça od
visine stuba uveñane za 3,0 m.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, dozvoÿena je maça sigur-
nosna udaÿenost pod uslovom da se preduzmu mere koje se preduzimaju pri
ukrãtaçu elektroenergetskog voda sa cevovodima prema ålanu 187. ovog
pravilnika.
34. Stogovi i suãare
Ålan 192.
Pri prelasku voda preko stogova i suãara, sigurnosna visina iznosi
najmaçe 12,0 m, a sigurnosna udaÿenost mora da iznosi najmaçe 5,0 m bez ob-
zira na nazivni napon voda.
Ålan 193.
Odredbe ål. 103. i 110. ovog pravilnika primeçuju se i za zgrade u
kojima se suãi seno, æitarice i sl. (seçaci, ambari i koãevi).
35. Grobÿa
Ålan 194.
Postavÿaçe stubova na grobÿima nije dozvoÿeno.
Pri prelasku voda preko grobÿa, na stubovima u rasponu ukrãtaça
izolacija mora biti mehaniåki i elektriåno pojaåana.
36. Aerodromi i helidromi
Ålan 195.
Vodovi ne smeju prelaziti preko aerodroma.
Udaÿenost voda od poletno-sletne staze ne sme biti maça od 1000 m, s
tim ãto se pravac poletno-sletne staze ne sme presecati na udaÿenosti ma-
çoj od 3000 m.
Udaÿenost iz stava 2. ovog ålana mogu se smaçiti zavisno od te-
renskih uslova i namene aerodroma.
Vodovi ne smeju da prelaze preko helidroma niti da se pribliæavaju
osnovnim pravcima poletaça i sletaça na udaÿenosti maçoj od 1000 m, a u
ostalim pravcima ta udaÿenost ne sme biti maça od 200 m.
151
37. Protivgradne stanice
Ålan 196.
Vodovi ne smeju prelaziti preko protivgradnih stanica.
Udaÿenost voda od protivgradne stanice ne sme biti maça od 200 m po
horizontali, s tim ãto provodnici i zaãtitna uæad moraju biti u niæoj
ravni od protivgradne stanice.
38. Æelezniåke pruge koje nisu predviœene za elektrifikaciju

sa nadzemnim kontaktnim vodom
Ålan 197.
Najmaçi dozvoÿeni preseci provodnika i zaãtitne uæadi u poÿu
ukrãtaça iznose:
1) za uæe od bakra i åelika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm2;
2) za uæe od aluminijuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 mm2;
3) za uæe od drugih materijala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 mm2.
Ålan 198.
Najveñe naprezaçe na zatezaçe (horizontalna komponenta), koje u
provodniku nastaje u najnepovoÿnijim uslovima, mora se u odnosu na
normalno dozvoÿeno naprezaçe materijala prema ålanu 20. ovog pravil-
nika smaçiti, i to: za elektroenergetske vodove nazivnog napona od 50 kV
na 2/3, a za elektroenergetske vodove nazivnog napona veñeg od 50 kV na
85%.
Ålan 199.
Pri trostrukom normalnom dodatnom optereñeçu mora se proveriti
da naprezaçe provodnika u taåki uåvrãñeça ne prelazi vrednost izuzetnog
dozvoÿenog naprezaça materijala prema ålanu 20. ovog pravilnika.
Ålan 200.
U rasponu ukrãtaça voda nije dozvoÿeno nastavÿaçe provodnika i
zaãtitne uæadi.
Ålan 201.
U zateznom poÿu ukrãtaça voda izolacija mora biti mehaniåki poja-
åana.
Radi pojaåane mehaniåke sigurnosti na potpornim izolatorima, nije
dozvoÿeno postavÿaçe izolatora jednog ispod drugog.
Ålan 202.
U rasponu ukrãtaça voda izolacija mora biti i elektriåno pojaåana.
Izolatorski lanci za napone od 35 kV ili viãe napone moraju biti
uzemÿeni i zaãtitnom armaturom zaãtiñeni od preskoka.
Odredba stava 2. ovog ålana ne odnosi se na izolatorske lance na
drvenim stubovima.
152
Ålan 203.
Na noseñim stubovima zateznog poÿa ukrãtaça voda nije dozvoÿena
upotreba iskoånih stezaÿki.
Ålan 204.
U zateznom poÿu ukrãtaça dozvoÿena su najviãe tri noseña stuba.
Ålan 205.
U zateznom poÿu ukrãtaça voda nazivnog napona do 20 kV sa æele-
zniåkom prugom mogu se za noseñe stubove upotrebiti prosti drveni stu-
bovi ukÿeãteni u posebne nogare ili dvostruki drveni stubovi na kojima
ne sme biti skretaça trase.
Za zatezne stubove moraju se upotrebiti A stubovi ili drugi od-
govarajuñi tipovi stubova.
Ålan 206.
Za vodove nazivnog napona veñeg od 20 kV dozvoÿeni su i drveni A stu-
bovi samo u pravoj trasi voda, a izuzetno i za ugao skretaça do 5°, s tim ãto
se stabilnost mora raåunski proveriti. Za zatezne stubove moraju se upo-
trebiti stubovi tipa piramide ili drugih odgovarajuñih tipova.
Ålan 207.
U zateznom poÿu ukrãtaça nije dozvoÿeno usidreçe stubova za
vodove nazivnog napona do 20 kV.
Ålan 208.
Na stubove u rasponu ukrãtaça nadzemnih vodova nije dozvoÿeno
postavÿaçe transformatora i uÿnih prekidaåa, kao ni prekidaåa kod ko-
jih mogu nastati otvoreni elektriåni lukovi.
Ålan 209.
Stubovi raspona ukrãtaça moraju se proveriti za normalno i
vanredno optereñeçe prema ål. 67. do 70. ovog pravilnika, a zatezni stu-
bovi moraju se proveriti i za sledeña optereñeça:
1) teæinu stuba, izolatora, pribora, provodnika i zaãtitne uæadi;
2) teæinu dodatnog optereñeça na provodnicima i zaãtitnoj uæadi;
3) silu zatezaça svih provodnika i zaãtitne uæadi u poÿu ukrãtaça,
a za vodove sa provodnicima u snopu – silu zatezaça svih provodnika u
snopu i zaãtitne uæadi u poÿu ukrãtaça.
Ålan 210.
Na stubovima u poÿu ukrãtaça nadzemnog voda moraju se uzemÿiti
svi metalni delovi koji sluæe za uåvrãñeçe izolatora.
Ålan 211.
Odredbe ål. 81. do 84. ovog pravilnika primeçuju se i za otpornost
uzemÿeça voda.
153
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, otpornost uzemÿeça voda
moæe se ostvariti paralelnim spajaçem nekoliko uzemÿeça preko
zaãtitne uæadi.
Ålan 212.
Sigurnosna visina voda od gorçe ivice ãine mora da iznosi 7,0 m.
Ålan 213.
Ako u zateznom poÿu ukrãtaça postoje noseñi stubovi moraju se
proveriti sigurnosne visine iz ålana 161. ovog pravilnika za telekomuni-
kacione vodove i ålana 212. ovog pravilnika ako u rasponu ukrãtaça
ostane dodatno optereñeçe, a u susednim rasponima nema dodatnog optere-
ñeça na provodnicima i zaãtitnoj uæadi. U tom sluåaju, sigurnosna visina
moæe biti maça za 1,0 m od vrednosti utvrœene u ål. 161. i 212. ovog pravil-
nika.
Ålan 214.
Ugao ukrãtaça ne sme biti maçi od 45°, s tim ãto se, izuzetno, moæe
smaçiti do 30° za vodove nazivnog napona od 35 kV i viãe.
Ålan 215.
Ako se vodovi postavÿaju iznad staniånih perona, istovarnih rampi i
drugih istovarnih povrãina, sigurnosna visina voda od gorçe granice
ãina ne sme biti maça od 12,0 m.
Ålan 216.
Pri ukrãtaçu ili pribliæavaçu voda i æelezniåke pruge, najmaça
horizontalna udaÿenost bilo kog dela stuba od najbliæe æelezniåke ãine
treba da iznosi 10,0 m, s tim ãto se izuzetno moæe smaçiti na 5,0 m.
Ålan 217.
Ako se vod pribliæi koloseku æelezniåke pruge tako da je hori-
zontalna udaÿenost izmeœu najbliæeg provodnika i najbliæe ãine maça
od 5,0 m, moraju se preduzeti mere zaãtite kao da vod prelazi preko æele-
zniåke pruge, osim u pogledu sigurnosne visine.
39. Elektrificirane æelezniåke pruge sa nadzemnim kontaktnim

vodovima
Ålan 218.
Odredbe ål. 197. do 204, ål. 207. do 211. i ål. 213. do 217. ovog pra-
vilnika primeçuju se i na elektrificirane æelezniåke pruge sa nadzem-
nim kontaktnim vodovima.
Udaÿenost stuba od najbliæe æelezniåke ãine iznosi 15,0 m, a upo-
treba drvenih stubova nije dozvoÿena.
Sigurnosna visina voda za pruge koje su predviœene za elektrifika-
ciju, za koje ne postoje podaci o visini kontaktnih vodova na mestu ukr-
ãtaça sa elektroenergetskim vodom, mora da iznosi 12,0 m.
154
Sigurnosna visina i sigurnosna udaÿenost nadzemnih elektroe-
nergetskih vodova od kontaktnih vodova odreœuju se prema odredbama ål.
152. do 154. ovog pravilnika.
40. Industrijske pruge i koloseci
Ålan 219.
Sigurnosna visina voda od gorçe ivice ãina iznosi 7,0 m, a za pruge
sa kontaktnim vodom odreœuje se prema odredbama ålana 218. ovog pra-
vilnika.
Ålan 220.
Za pruge bez kontaktnog voda izolacija mora biti mehaniåki poja-
åana, a za pruge sa kontaktnim vodom izolacija mora biti i elektriåno po-
jaåana.
Ålan 221.
Na noseñim stubovima raspona ukrãtaça voda i pruge nije dozvoÿena
upotreba iskoånih stezaÿki.
Ålan 222.
Ugao ukrãtaça, po pravilu, ne sme biti maçi od 30° za vodove na-
zivnog napona od 10 kV i viãe.
Ålan 223.
U pogledu udaÿenosti bilo kog dela stuba od æeÿezniåkog koloseka
pri ukrãtaçu voda i pruge primeçuju se odredbe ålana 216. ovog pra-
vilnika.
41. Staklenici i staklene baãte
Ålan 224.
Odredbe ålana 103. ovog pravilnika primeçuju se i za prelaske
elektroenergetskih vodova preko staklenika i staklenih baãti.
IX. DRVENI STUBOVI
1. Odreœivaçe dimenzija
Ålan 225.
Pri statistiåkom proraåunu uzima se da je drveni stub potpuno prav
i da je poveñaçe preånika stuba na debÿem kraju u skladu sa propisom o
jugoslovenskom standardu za drvene stubove za nadzemne eleketroenerget-
ske vodove.
Ålan 226.
Naprezaçe stuba ili çegovih delova od sila zatezaça, odnosno
pritiska, koje je ravnomerno rsporeœeno po preseku, ne sme prelaziti
vrednosti iz tabele 10.
155
Tabela 10.
Zatezaçe Pritisak u Pritisak Smicaçe u Smicaçe

Vrsta ili pravcu upravno na pravcu upravno na
naprezaça savijaçe vlakana pravac vlakana pravac
vlakana vlakana
meko tvrdo meko tvrdo meko tvrdo meko tvrdo meko tvrdo
drvo drvo drvo drvo drvo drvo drvo drvo drvo drvo
Najveñe dozvo-
ÿeno naprezaçe
daN/cm2 150 190 110 120 40 50 15 20 30 40
Vrednosti navedene u tabeli 10 odreœene su prema zateznoj åvrstoñi

mekog drveta od 550 daN/cm2, odnosno tvrdog drveta od 850 daN/cm2 .
Pri vanrednom optereñeçu elektroenergetskog voda prema ålanu 66.
stav 3. ovog pravilnika vrednosti u tabeli 10 mogu se poveñati za 25%.
Ålan 227.
Pri naprezaçu stuba i çegovih delova na savijaçe, maksimalno
iviåno naprezaçe ne sme prelaziti dozvoÿeno naprezaçe na savijaçe
prema tabeli 10 iz ålana 226. ovog pravilnika.
Slabÿeçe preseka zbog rupa za vijke, moædanike i dr. mora se uvek
uzeti u obzir pri delovaçu sile zatezaça.
Ålan 228.
Naprezaçe stuba i çegovih delova na izvijaçe, izraåunato prema sle-
deñim obrascima, ne sme prelaziti vrednost dozvoÿenog naprezaça na pri-
tisak.
Naprezaçe na izvijaçe proraåunava se po obrascu:
ω⋅F
δ i = ----------- ≤ δ t t
S
gde je:
ω- koeficijent izvijaça;
F - najveña aksijalna sila (daN);
S - neoslabÿeni presek, u cm2.
Koeficijent ω odreœuje se s obzirom na vitkost ãtapa, i to:
2
--- − 0,8 (λ/100)
za λ ≤ 75 vredi ω = 1
1
λ2
za λ > 75 vredi ω = ------------
3100
Izvijaçe iz stava 1. ovog ålana proraåunava se za ravan izvijaça koja
je najnepovoÿnija.
vitkost obiånog stuba proraåunava se po sledeñem obrascu:
li
λ = ---
i
156
gde je:
li - duæina izvijaça;
J
i- polupreånik izvijaça i = --- ;
S
J - moment inercije preseka u pravcu izvijaça za koji vredi li (mala
lokalna slabÿeça ne uzimaju se u obzir);
S - povrãina preseka bez obzira na mala lokalna oslabÿeça, u cm.
Kao duæina izvijaça za ukopane A stubove uzima se razmak od sredine
klina i vijka na vrhu do polovine ukopane duæine, a za ukopane trokrake,
odnosno åetvorokrake piramide - razmak od sredine klina ili vijka na
vrhu do popreånog spoja, odnosno od popreånog spoja do polovine ukopane
duæine.
Za stubove sa nogarima, kao duæina izvijaça uzima se razmak od sre-
dine klina na vrhu, odnosno popreånog spoja do polovine razmaka izmeœu
vijaka koji spajaju nogare sa stubom.
Ålan 229.
Za dvostruke stubove koji po svojoj izradi ne ispuçavaju uslove iz
ålana 236. ovog pravilnika, moæe se uzeti da imaju dvostruki moment
otpora jednostrukog stuba.
Za dvostruke stubove koji ispuçavaju uslove iz ålana 236. ovog pra-
vilnika, uzima se da imaju trostruki moment otpora jednostrukog stuba ako
pravac sile leæi u ravni koja prolazi kroz ose stuba.
2. Spajaçe
Ålan 230.
Sredstva za spajaçe stubova treba da onemoguñe meœusobno pomicaçe
pojedinih elemenata sloæenih stubova i ta sredstva moraju imati vredno-
sti maksimalnih sila kojima se mogu opteretiti spojevi vijcima navedenim
u tabeli 11.
Tabela 11.
Maksimalno optereñeçe daN
Naåin spajaça Element spoja
za meko drvo za tvrdo drvo
Dvoseåan spoj Unutraãçe drvo 360 d2x 450 d2
Spoÿaãçe drvo 260d2 300d2
Jednoseåan spoj Jedan ili drugi 170 d2 200 d2

x
d - preånik spojnog vijka, u cm.
157
Ålan 231.
Ako sila dejstvuje koso na pravac vlakana, pod uglom α sa pravcem vla-
kana (ålan 230), vrednosti iz tabele 11 mnoæe se sledeñim faktorom k:
= 0o 15o 30o 45o 60o 85o 90o

k = 1,00 0,95 0,91 0,87 0,83 0,79 0,75
Ålan 232.
Ispod glave i ispod navrtke svakog vijka mora se postaviti okrugla
podloæna ploåica preånika 3,5 d, odnosno kvadratna ploåica iste tolike
duæine strana, gde je d - preånik vijka. Debÿina ploåice mora iznositi oko
1/10 çene strane (preånika), ali ne sme biti maça od 4 mm.
Ålan 233.
Meœusobni razmak izmeœu vijaka, kao i razmak od vijaka do kraja
ãtapa, u pravcu sile zatezaça, mora iznositi najmaçe 7 preånika vijka, ali
ne sme biti maçi od 10 cm.
Ålan 234.
Moædanici stubova izraœuju se od tvrdog drveta. Pritisak izmeœu dr-
veta i moædanika ne sme biti veñi od pritiska dozvoÿenog prema tabeli 10
iz ålana 226. ovog pravilnika, pod uslovom da duæina moædanika nije maça
od petostruke dubine zaseka.
Svi delovi spojeni moædanicima moraju biti meœusobno stegnuti
vijcima.
Ålan 235.
A stubovi se moraju na gorçem kraju spojiti bar jednim moædanikom
od tvrdog drveta.
Pribliæno u sredini slobodne duæine stuba mora se postaviti bar
jedna popreåna spojnica. Spojnica se sastoji odo dva åetvrtasta ili poluo-
krugla drveta i na obe strane priåvrãñuje se vijcima za stub, ili se sastoji
od jednog okruglog drveta åiji preånik ne sme biti maçi od preånika stuba
na vrhu, a steæe se vijkom najmaçe M 20, postavÿenim odmah ispod spojnice
i paralelno s çom.
Na doçem kraju stuba postavÿaju se kleãta åije su gredice spojene sa
stubovima, vijcima preånika najmaçe M 20.
Ålan 236.
Dvostruki stubovi spojeni moædanicima moraju imati po jedan mo-
ædanik na svakom kraju, a zavisno od duæine stuba joã 2 do 4 moædanika po
duæini, i to tako postavÿena da se rupama za vijke i moædanike ne oslabi
stub oko opasnog preseka. Neposredno uz svaki moædanik mora se postaviti
najmaçe po jedan spojni vijak. Za dvostruke stubove preånika 16 cm na vrhu,
spojni vijci moraju biti najmaçe M 16, a za debÿe stubove najmaçe M 20.
158
Ålan 237.
Umesto moædanika mogu se upotrebiti i druga sredstva iste meha-
niåke vrednosti (npr. buldog-ploåice).
3. Mere i oblik stubova

Ålan 238.
Najmaçi dozvoÿeni preånik stuba na taçem kraju mora da iznosi, i
to:
1) jednostrukih stubova i elemenata sloæenih stubova koji su
optereñeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 cm;
2) pomoñnih elemenata sloæenih stubova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 cm;
3) A stubova i dvostrukih stubova spojenih moædanicima . . . . . . 15 cm;
4) nogara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 cm.
Ålan 239.
Preånik stubova meri se na 30 cm od vrha, a odreœuje se na osnovu
izmerenog obima stuba.
Ålan 240.
Stubovi za elektroenergetske vodove moraju biti pravi. Smatra se da
je stub prav ako razmak od konopca zategnutog izmeœu vrha stuba i mesta na
kome stub izlazi iz zemÿe od povrãine stuba ni na jednom mestu nije veñi
od polupreånika stuba na izmerenom mestu.
4. Zaãtita od truÿeça i korozije

Ålan 241.
Sve vrste drvenih stubova za elektroenergetske vodove, osim stubova
koji po svojoj prirodi nisu podloæni truÿeçu, impregniãu se podesnim
sredstvima da bi se obezbedila çihova trajnost.
Zaãtita drvenih stubova, u smislu stava 1. ovog ålana, mora biti u
skladu sa jugoslovenskim standardima za zaãtitu drvenih stubova.
Ålan 242.
Svi rezovi i rupe na stubu moraju se zaãtititi od razaraça.
Nije dozvoÿeno direktno ubetoniraçe stubova u temeÿe.
Åeliåni delovi koji su u dodiru sa drvenim stubovima moraju se
zaãtititi od korozije odgovarajuñom zaãtitom.
X. ÅELIÅNI STUBOVI
1. Naåin proraåunavaça reãetkastih stubova
Ålan 243.
Reãetkasti stubovi proraåunavaju se kao prostorne reãetkaste
konstrukcije.
159
Ako se reãetkasti stubovi ne proraåunavaju kao prostorne reãetka-
ste konstrukcije, sile koje deluju na stub rastavÿaju se na komponente para-
lelne sa stranicama stuba, a proraåunavaçe elemenata vrãi se prema ål.
244, 245. i 246. ovog pravilnika.
Ålan 244.
Pojasnici (ugaoni ãtapovi) reãetkastih stubova proraåunavaju se na
aritmetiåki zbir sila u odnosnim ãtapovima koje su prouzrokovane od-
nosnim komponentama.
Ålan 245.
Dijagonale reãetkastih stubova proraåunavaju se prema silama prou-
zrokovanim onom komponentom koja je paralelna sa odnosnom stranom
stuba.
Ålan 246.
Moment torzije od spojnih sila na reãetkastim stubovima pravougao-
nog preseka moæe se zameniti sa dva jednaka para sila koje dejstvuju meœu-
sobno paralelnim stranama preseka u ravni dejstvovaça torzionog
momenta. Takav naåin proraåunavaça primeçuje se ako odnos strana pre-
seka iznosi najviãe 1,5, ako stub ima oblik zarubÿene piramide i ako su u
ravni dejstvovaça torzionog momenta ugraœena horizontalna uåvrãñeça u
okviru preseka stuba.
Ålan 247.
Za pojasnike koji su prema projektu napregnuti aksijalnim silama
pritiska, eventualna ekscentriånost tih sila moæe se zanemariti.
Ålan 248.
Za ãtapove ispune, koji su prema projektu napregnuti aksijalnim
sila-ma pritiska, ekscentriånost tih sila moæe se zanemariti kad se ãtap
sastoji od jednog ugaonika koji je na ugaone ãtapove ili na åvorni lim pri-
kÿuåen samo jednim krakom.
2. Naåin izrade reãetkastih stubova

Ålan 249.
Najmaçe dozvoÿene mere noseñih elemenata åeliånih reãetkastih
stubova navedene su u tabeli 12.
Tabela 12.
Najmaçe mere,
Element Oblik
mm
1 2 3 4
Ugaonici profil 30 x 30 x 3
Pÿosnati åelik, neoslabÿen ãirina b 30
Hladno oblikovani profili debÿina δ 3
Pÿosnati åelik oslabÿen najviãe jednom rupom za ãirina b 30
zakovice ili vijke debÿina δ 4
160
1 2 3 4
ako vlaga moæe prodreti u cev debÿina zida δ 4
Cevi ako su sigurno zaãtiñene od debÿina zida δ 2,5
korozije
Okrugli åelik u najniæem poÿu preånik d 8
za predna-
pregnute dijago- u ostalim poÿima preånik d 6
nale
Zakovice preånik rupe d1 11
Vijci preånik navoja d 12
na sastavima ugaonika i pÿosna- duæina l 40
tog åelika debÿina vara a 3
Varovi
na sastavima cevi duæina l 40
debÿina vara a 3
Poãto je najmaçi preånik vijka 12 mm, ugaonici L 30 x 30 x 3 i

pÿosnati åelik ãirine 30 mm mogu se spajati samo vareçem ili zakovi-
cama.
Ålan 250.
Najveñe dozvoÿene mere zakovica i vijaka, zavisno od ãirine krakova
ugaonika, date su u tabeli 13.
Spajaçe se moæe izvesti i jednom zakovicom, odnosno jednim vijkom.
Tabela 13.
Mere, u mm
Ugaonici Najmaça ãirina kraka 35 45 50 60 70 75 80
Zakovice preånik rupe d1 11 14 17 20 23 26 29
Preånik navoja d 12 14 16 20 24 27 30
Vijci
Preånik rupe d1 13 15 17 22 26 28 32
Ålan 251.
Razmaci za veze pomoñu zakovica, odnosno vijaka navedeni su u tabeli
14.
Tabela 14.
Najmaçi razmak Najveñi razmak
Razmak noseñe konstrukci-
redovno izuzetno veze one veze
1 2 3 4 5
Izmeœu dve susedne za-
kovice ili upasovana 8 d1 ili
vijka, bez obzira na 3,0 d1 2,5 d1 6 d1 20 δ
pravac sile
11
161
1 2 3 4 5
Izmeœu dva susedna 8 d1 ili
vijka, bez obzira na 4,0 d1 3,5 d1 6 d1 20 δ
pravac sile
Od sredine zakovice
ili vijka do ivice 1,8 d1 1,5 d1 3 d1 4 d1 ili
elementa u pravcu i 8δ
sile
Od sredine zakovice
ili vijka do ivice 1,5 d1 1,2 d1 3 d1 4 d1 ili
elementa, upravno na 8δ
pravac sile
Ålan 252.
Pri spajaçu ãtapova zavarivaçem, materijal mora biti zavarÿiv, a te-
æiãte varova mora se poklapati sa teæiãnom linijom prikÿuånog ãtapa.
Ålan 253.
Izrada rupa za zakovice i vijke probijaçem bez naknadnog provrtaça
dozvoÿena je samo ako debÿina elementa ne iznosi viãe od 10 mm, u protiv-
nom, mora se, u skladu sa odgovarajuñim propisima za åeliåne konstrukcije,
ispitivaçem dokazati da pri probijaçu oãteñeça debÿih elemenata ne do-
lazi do oãteñeça noseñih elemenata.
Ålan 254.
Navrtke vijaka moraju se obezbediti od odvrtaça.
3. Koeficijenti sigurnosti i odreœivaçe dimenzija

Ålan 255.
Za proraåunavaçe konstrukcija stuba primeçuju se koeficijenti
sigurnosti, zavisno od sluåaja optereñeça, i to:
1) 1,50 - za normalno optereñeçe;
2) 1,10 - za vanredno optereñeçe (prekid provodnika ili zaãtitnog
uæeta).
Ålan 256.
Dimenzije elemenata stubova odreœuju se u skladu sa propisima o jugo-
slovenskim standardima za åeliåne konstrukcije.
4. Stubovi izraœeni od cevi

Ålan 257.
Za izradu stubova mogu se upotrebiti åeliåne cevi.
Ålan 258.
Za ukleãtene stubove izraœene od jedne cevi ili odgovarajuñeg poli-
gonalnog preseka primeçuju se koeficijenti sigurnosti, zavisno od slu-
åaja optereñeça, i to:
1) 1,65 - za normalno optereñeçe;
2) 1,30 - za vanredno optereñeçe.
162
5. Zaãtita od korozije
Ålan 259.
Za delove åeliånih stubova koji su iznad zemÿe, zaãtita od korozije
moæe se postiñi zaãtitnim premazom protiv korozije ili metalnim
prevlakama.
Ålan 260.
Za prevlake od cinka treba primeniti pocinkovaçe toplim po-
stupkom ako to oblik åeliånih delova dozvoÿava, a moæe se vrãiti i meta-
lizacija.
Ålan 261.
Navoji i navrtke pocinkovani vruñim postupkom mogu se obraœivati
samo ako je moguñno çihovo neometano navijaçe.
Ålan 262.
Åeliåni delovi koji su u zemÿi moraju se zaãtititi premazivaçem
bitumenom ili nekim drugim odgovarajuñim sredstvom.
Ålan 263.
Åeliåni delovi koji se nalaze u betonu ne moraju se zaãtititi od
korozije. Premazivaçe åeliånih delova zaãtitnim sredstvima koja sma-
çuju priÿubÿivaçe betona i åelika nije dozvoÿeno ako to nije uzeto u ob-
zir prilikom proraåuna.
Ålan 264.
Na stubovima od åeliånih cevi svi varovi moraju biti nepropusni da
bi se izbeglo prodiraçe i zadræavaçe vlage u cevi. Ako cevi nisu ne-
propusno zatvorene, unutraãçe zidove cevi treba premazati bitumenom
ili drugim zaãtitnim sredstvima istog dejstva.
Ålan 265.
Ako je raspored elemenata na stubu takav (hod dijagonala i hori-
zontala veñi od 60 cm) da je oteæano peçaçe radnika, moraju se predvideti
peçalice, s tim da prva peçalica ne sme biti na visini maçoj od 2,5 m iz-
nad terena.
XI. ARMIRANOBETONSKI STUBOVI

1. Opãte odredbe
Ålan 266.
Pri izradi stubova od armiranog betona, pored odredaba ovog pra-
vilnika primeçuju se i odredbe propisa o tehniåkim normativima za beton
i armirani beton, odnosno propisa o tehniåkim normativima za predna-
pregnuti beton.
2. Odreœivaçe dimenzija i konstruisaçe stubova

Ålan 267.
Sile i momenti za odreœivaçe dimenzija stubova proraåunavaju se na
osnovu statiåkog proraåuna, s tim ãto se moraju uzeti u obzir naprezaça
11* 163
stubova prema ål. 65. do 70. ovog pravilnika i ostala naprezaça (npr., pri
prenoãeçu i podizaçu stubova).
Ålan 268.
Åetvorougaoni i pravougaoni puni, razvijeni i ãupÿi koso opetere-
ñeni stubovi proraåunavaju se za komponente u pravcu simetrale ili u
pravcu dijagonala preseka, s tim ãto se naprezaçe odreœuju aritmetiåim
superponiraçem.
Ålan 269.
Za uspravno livene stubove, odreœivaçe dimenzija za usidreçe i
nastavak na preklop glavne armature vrãi se tako ãto se raåunski odre-
œene duæine poveñavaju za 50%.
Mere iz stava 1. ovog ålana treba poveñati najmaçe za 100% za
usidreçe armature stuba u temeÿe, pod uslovom da se ne predviœa efika-
snije obezbeœeçe.
Ålan 270.
Pri odreœivaçu dimenzija stubova za transport, podizaçe i sl.
naprezaça materijala koja tom prilikom nastaju ne smeju prekoraåiti do-
zvoÿena naprezaça propisana za vanredna optereñeça.
Ålan 271.
Dozvoÿena naprezaça betona i åelika za armiranobetonske stubove
navedena su u tabeli 15. Ako se upotrebe druge vrste åelika, potrebno je
podneti dokaze o çihovoj åvrstoñi i raåunati sa stepenom sigurnosti
predviœenim za materijale navedene u tabeli 15.
Tabela 15.
Be ton Åelik
Presek bez
Å.0550
obzira na MB 20 MB 30 Å.0300 RA 400/500
Å.0551
oblik
Naprezaçe na pritisak Naprezaçe na zatezaçe
daN/cm2 daN/cm2
teæiãno iviåno teæiãno iviåno A B A B A B
A B A B A B A B
Preseci
visine maçe 45 60 65 85 65 85 90 115
od 12 cm 1600 1900 1900 2400 2200 29000
Preseci
visine 55 70 80 105 80 105 120 155
najmaçe 12 cm
A – normalno optereñeçe
B – vanredno optereñeçe
Ålana 272.
Beton za izradu masivnih stubova ne sme biti marke niæe od MB 20, a
beton za stubove razvijenih, ãupÿih ili perforiranih preseka, kao i za
sve montaæne delove, ne sme biti marke niæe od MB 30.
164
Ålan 273.
Sva naprezaça na zatezaçe treba u celini da preuzme armatura. Kosa
glavna naprezaça mogu iznositi najviãe polovinu od dozvoÿenih vredno-
sti za odnosnu marku betona.
3. Izrada stubova
Ålan 274.
Pri izradi betona za stubove, pored propisane åvrstoñe za odnosnu
marku betona, mora se obezbediti i priÿubÿivaçe betona i åelika od
najmaçe 7,0 daN/cm2.
Ålan 275.
Beton treba pripremiti u meãalici, a ako se priprema na cen-
tralnom mestu, mora se transportovati na odgovarajuñi naåin i ugraditi
pre poåetka vezivaça.
Ålan 276.
Prilikom ugraœivaça beton se za stubove mora nabijati maãinski:
vibratorima, pervibratorima, centrifugiraçem ili drugim opãteusvoje-
nim postupkom.
Ålan 277.
Gotove povrãine betona, posle skidaça oplate, moraju biti glatke,
bez ãupÿikavih mesta i gnezda. Ako nastanu hrapavosti, ãupÿine, gnezda i
sliåno moraju se popraviti neposredno posle skidaça oplata.
Ålan 278.
Gotovi stubovi moraju se prenositi i podizati tako da se ne oãtete i
da ne budu izloæeni optereñeçima za koja nisu dimenzionisani. Maça
oãteñeça moraju se popraviti, a stubovi koji su toliko oãteñeni da je
ugroæena çihova stabilnost ne smeju se upotrebiti.
Ålan 279.
Ako se radi poveñaça nepropusnosti spoÿaãçe povrãine betona ili
radi boÿeg izgleda stubovi premazuju (poåokiraju) ili prskaju cementnim
mlekom, to se mora izvrãiti neposredno posle skidaça oplate.
Ålan 280.
Prilikom betoniraça stubova na terenu, za svaki stub mora se uzeti
probna kocka, a pri serijskoj proizvodçi stubova probna kocka se uzima za
svaki deseti stub.
Ålan 281.
Ako su za peçaçe na stub predviœene fiksne peçalice od betonskog
åelika, çihov preånik ne sme biti maçi od 18 mm i moraju se zaãtiti od
korozije. Prva peçalica ne sme biti niæe od 2,5 m nad terenom.
XII. USIDREÇE STUBOVA

Ålan 282.
Usidreçe stubova dozvoÿeno je pod sledeñim uslovima:
165
1) konstrukcija usidrenog stuba, bez obzira na materijal, mora biti
takva da raspodela optereñeça na usidrene i ostale delove stuba ostane
uglavnom saåuvana i pri eventualnom malom popuãtaçu usidreça;
2) usidreçe se izvodi pocinkovanim åeliånim uæetom preseka
najmaçe 25 mm2, pri åemu pojedine æice uæeta ne smiju biti taçe od 2 mm,
ili od punog okruglog åelika, preånika najmaçe 8 mm.
Pri dimenzionisaçu zatega primeçuju se koeficijenti sigurnosti u
odnosu na granicu kidaça materijala, i to:
a) 2,6 - za normalno optereñeçe;
b) 1,7 – za vanredno optereñeçe;
3) dubina usidreça mora biti takva da stepen sigurnosti na åupaçe
uæeta za usidreçe iznosi najmaçe 1,5.
Ugao povrãine omotaåa zemÿanog tela uzima se iz tabele 16 ålana
290. ovog pravilnika, s tim ãto se moraju uzeti u obzir dejstva uzgona, ako
takva moguñnost postoji.
XIII. TEMEŸI
1. Opãte odredbe
Ålan 283.
Stubovi nadzemnih vodova moraju se uåvrstiti u tlu tako da bude
obezbeœena dovoÿna stabilnost i spreåeno nedozvoÿeno pomicaçe stubova
pri predviœenom optereñeçu. Pored geomehaniåkih karakteristika tla,
uzimaju se u obzir i sile koje dejstvuju na delove konstrukcije ispod povr-
ãine tla (pritisak tla, treçe, uzgon i sliåno).
Ålan 284.
Pri izradi temeÿa stubova, pored odredaba ovog pravilnika, prime-
çuju se i odredbe propisa o tehniåkim normativima za beton i armirani
beton.
Ålan 285.
Ako temeÿi stuba leæe neposredno uz kosine ili u kosinama strmih
padina ili u vodoplavnim podruåjima, pri proraåunavaçu se mora voditi
raåuna da se postigne ista sigurnost kao za temeÿe na ravnom terenu.
2. Fundiraçe drvenih stubova

Ålan 286.
Prosti i dvostruki drveni stubovi ukopavaju se u tlo sredçe vrste
tako da mora biti ukupana najmaçe 1/6 çihove ukupne duæine, ali ne maçe
od 1,60 m, ako po proraåunu nije potrebna veña dubina ukopavaça. Jama oko
stuba mora se ispuniti materijalom iskopa, uz åvrsto nabijaçe u slojevima
ne viãim od 30 cm. Sredçom vrstom tla smatra se vrsta tla koje ja navedena
u tabeli 16 pod C i F, iz ålana 290. ovog pravilnika.
Ålan 287.
Radi postizaça potrebne stabilnosti, stubovi, se, po potrebi, mogu
ukleãtiti u tlo pomoñu dva venca od krupnog i åvrstog kamena ili pomoñu
horizontalnih drvenih tupaca na dnu i na treñini dubine ukopavaça.
166
Debÿina kamenih venaca, odnosno trupaca treba da je pribliåno jedanaka
debÿini ukupanog dela stuba
Slika 2
Ålan 288.
Tlo oko stuba treba åvrsto nabiti i povrãinu izravnati sa nagibom i
potrebnim nadviãeçem da bi se spreåilo da se posle slegaça nasipa
stvore udubÿeça u kojima bi se skupÿala kiãnica. Na tom mestu nije
dozvoÿeno nabacivaçe kameça.
Ålan 289.
A stubovi moraju biti stabilni za sile u ravni stuba, kao i za sile
upravne na tu ravan.
Ålan 290.
Za A stubove sa kleãtima pri dnu i ploåama u temeÿu (npr. reãetke
od pragova), najveñi pritisak na tlo ne sme prekoraåiti vrednosti do-
167
zvoÿene u tabeli 16. Sa strane suprotne od zatezaça, teæina zemÿe koja
optereñuje ploåu zajedno sa vertikalnim silama stuba mora biti u ravno-
teæi sa silama zatezaça u ravni stuba, sa koeficijentom sigurnosti od naj-
maçe 1,2.
Ålan 291.
Ako se kao ploåa za temeÿ upotrebi åeliåna reãetka, meœurazmaci
maçi od 15 cm uzimaju se u obzir samo pri proraåunu pritiska na tlo.
Za nagib stranica zemÿanog tela koje optereñuje temeÿ primeçuju se
odredbe ålana 308. ovog pravilnika.
Ålan 292.
Naåin proraåunavaça naveden u ålanu 290. ovog pravilnika vaæi i za
A stubove sa kleãtima pri dnu bez temeÿnih ploåa, s tim ãto se kao
podloga za zemÿu koja optereñuje temeÿ, kao i za odreœivaçe pritiska na
tlo, na strani pritska uzima 1/4 povrãine kleãta pri dnu, raåunajuñi od
çihovog kraja.
Ålan 293.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se i za nogare stubova koji se
upotrebÿavaju radi produæavaça trajnosti ili poveñaça stabilnosti
drvenih stubova.
Ålan 294.
Nogari stubova moraju biti izraœeni od materijala otpornog prema
agresivnom dejstvu tla. Upotreba drvenih nogara dozvoÿena je samo ako su
oni zaãtiñeni od truÿeça nekim od metoda u smislu ål. 241. do 244. ovog
pravilnika.
Ålan 295.
Odredbe ovog pravilnika koje se odnose na stubove od armiranog bet-
ona primeçuju se i nogare stubova od armiranog betona.
Ålan 296.
Veza izmeœu drvenih stubova i nogara mora se izvesti tako da se voda
nigde ne skupÿa, da vazduh i svetlost dopiru do drveta i da se ovlaæeno
drvo moæe brzo osuãiti.
Ålan 297.
Dimenzije i konstrukcije veze izmeœu nogara i stuba moraju biti sta-
tiåki besprekorne i imati jedinstven prenos sile.
Ålan 298.
Za materijal nogara za stubove i delove veza sa stubom, osim za vijke
optereñene na smicaçe, primeçuju se dozvoÿena naprezaça za stubove, od-
nosno za temeÿe, zavisno od materijala od koga su izraœeni, prema tabeli
10 iz ålana 226. ovog pravilnika.
Ålan 299.
Delovi veza nogara sa stubom od åelika koji su optereñeni na
smicaçe dimenzioniãu se prema tabeli 11 iz ålana 230. ovog pravilnika.
Vijci se moraju ponovo pritegnuti kada se drvo osuãi.
Ålan 300.
Pri odreœivaçu dimenzija nogara mora se uzeti u obzir stabilnost
nogara, da bi se izbegla nedozvoÿena pomicaça konstrukcije u smislu
ålana 304. ovog pravilnika.
168
Tabela 16.
KARAKTERISTIKE TLA ZA PRORAÅUN TEMEŸA
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Koeficijent treça
Dozvoÿen pritisak
Ugao povrã. om. zem.
Konstanta tla S na
Ugao unutraãçeg
tela
dubini od 2,0 m
izmeœu betona
treça tla – ϕ
na tlo – σdoz
zdravici – β
ϕ
2
Za temeÿe u
Za temeÿe u
E≅tg2 45o+
nasipu – β
Gustina γ
i tla – ρ
Vrsta tla
(
γ ⋅E
Grupa
kg/m3 kg/cm2 kg/cm3 t/m3

0 0 0
A Treset, blato i sl. 650 do 0,2 0,5 do do 5 do3 do2 do 2,8 do 1,3 0,1 do 0,2
1
Humus, oranice, 1500 do 0,5 250 2,5 3,7 0,2 do 0,3
vinogradi
Nasipi od lake zemÿe 1600 1,2 30 do 100 30 do 80 250 2,5 4,0 0,2 do 0,3
B
0
Vlaæan sitan pesak do 1,0 30 3,0 5,1 0,3 do 0,4
Meka vlaæna ilovaåa
ili glina 2 do 4 250 2,5 4,25 0,3 do 0,4
C Sredçe åvrsta suva ilo- 5 do 8 0,3 do 0,4
vaåa ili glina do 2,0 80do 130 60do 110 300 3,0 5,1
Suv sitan pijesak 6 do 9 0,3 do 0,4
Åvrsto staloæena suva 10 0,3 do 0,4
ilovaåa ili glina do 3,0 120 do17 100 do 150 350 3,7 6,3
D
Krupan ãÿunkov pesak 1700 11 do 0,3 do 0,4
13
Åvrsto staloæen krupan 150do 200 120 do 170 0,3 do 0,4
E zrnasti pesak do 4,0
Sredçe åvrst lapor 400 4,6 7,8 0,3 do 0,5
13 do
16 0 0 0 0
Åvrsto staloæeni ãÿu- 20 do 25 5 do 20 0,4 do 0,5
nak i
F drobina do 5,0
Åvrst suv lapor 250 do 300 200 do 250 450 5,8 9,9 0,4 do 0,6
Nemonolitna ili jaåe – – – – – –
raspucana maçe åvrsta
stena (peãåar, kreåçak Neo-
G i sl.) 2200 do 10,0 grani-
åeno
Vrlo tvrd zdrav lapor u
veñim slojevima
Monolitna ili neznatno – – – – – –
raspucana åvrsta zdrava
H 2400 do 20,0
stena u povoÿno poloæe-
nim slojevima
I Monolitna kompaktna i 2600 do 30,0 – – – – – –
zdrava eruptivna stena
Konstantu tla C treba odabrati prema zbijenosti i kakvoñi tla u okviru navedenih vrednosti. Za vla-
æno i maçe zbijeno tlo treba uzeti niæe vrednosti, a za suvo i jaåe zbijeno – veñe. Za Sulcberger-ov naåin raåu-
naça, konstantu tla C treba preraåunati na cifru posteÿice za dno jame po obrascima Cb – m⋅Ch; Ch + ch/2,0 gde
je m = 1,0 do 1,2, a h = dubina ukopavaça temeÿa.
Maçe vrednosti ugla β vaæe za slabije koherentno tlo, a veñe – za vrlo koherentno i åvrsto nabijeno
tlo.
Maçe vrednosti koeficijenta treça ρ vaæe za beton u oplati, a veñe – za beton bez oplate.
169
3. Fundiraçe åeliånih i armiranobetonskih stubova
Ålan 301.
Åeliåni i armiranobetonski stubovi moraju imati temeÿe, odnosno
stope od ploåa ili pragova dimenzionisane tako da pritisak na tlo ne
preœe dopuãtenu vrednost za odreœenu vrstu tla. Za armiranobetonske stu-
bove dopuãteno je fundiraçe direktnim ukopavaçem.
Ålan 302.
Naåin izrade i oblik temeÿa (plitko ili duboko fundiraçe, prizma-
tiåni ili stepenasti temeÿi, temeÿi od ploåa ili pragova, raãålaçeni
temeÿi, temeÿi od montaænih elemenata, fundiraçe na ãipovima,
ankerni temeÿi u steni i sl.) moraju da odgovaraju ãirini osnove stuba, ve-
liåini napadnih sila i momenata i sliåno.
Ålan 303.
Stabilnost stuba sa blok-temeÿom smatra se dovoÿnom ako çegov ste-
pen sigurnosti od prevrtaça pod dejstvom najveñeg momenta spoÿnih sila
za normalne sluåajeve optereñeça odgovara vrednosti koja se dobija iz
dijagrama na slici 3, pri åemu se uzima u obzir odnos:
b ãirina temeÿa upravno na ravan momenta
b ãirina temeÿa upravno na ravan momenta
--- = -------------------------------------------------------------------------------------
h dubina fundiraça
Za momente koji nastaju u vanrednim sluåajevima optereñeça, tako
dobijeni stepen sigurnosti moæe se smaçiti za 15%.
2,6 2,4
STEPEN SIGURNOSTI
2,4 2,2
2,2 2,0
B
2,0 1,8
b
1,8 1,6
0,5 1,0 1,5 2,0 α
1,6 A
1,4
1,2
1,0
0,1 0,5 1,0 2 3 4 5 6 7 8 9 10-105
DOZVOŸENI MOMENT (daNm) U ODNOSU
NA DNO TEMEŸA b/h<1
Slika 3
Ålan 304.
Za temeÿe sa odnosom b:h<1, za utvrœivaçe najveñeg dozvoÿenog
momenta, za normalne i vanredne sluåajeve optereñeça, moæe se usvojiti
kao dozvoÿeno nagiçaçe temeÿa 1.100. Dijagram na slici 3. upotrebÿava se
pri proraåunavaçu temeÿa prema metodi Klejnlogel-Birklina (Kleinlógel-
-Bürklin).
170
Ålan 305.
Pri proraåunavaçu temeÿa moraju se upotrebiti konstante koje od-
govaraju staçu tla na gradiliãtu (dozvoÿeni pritisak na tlo, konstanta
tla, otpor treça izmeœu betona i tla sl.). Pritisci na tlo dozvoÿeni za
normalne sluåajeve optereñeça mogu se pri vanrednom optereñeçu pove-
ñati za 20%.
Ålan 306.
Karakteristike za razne vrste tla uzimaju se iz tabele 16 iz ålana
290. ovog pravilnika, ako ispitivaçem tla nisu utvrœene druge vrednosti.
Ålan 307.
Pri proraåunavaçu betonskih temeÿa gustina nearmiranog betona
uzima se u raåun sa najviãe 2200 kg/m3, a gustina armiranog betona sa
najviãe 2300 kg/m3.
Ålan 308.
Masa tla uzima se iz tabele 16 iz ålana 290. ovog pravilnika ako is-
pitivaçem nisu utvrœene druge vrednosti. Za odreœivaçe mase tla koja
optereñuje temeÿ potrebno je uzeti zemÿano telo omeœeno omotaåem pod
uglom β od vertikalne strane prizmatiånog temeÿa, odnosno ivice stope
temeÿa, prema slici 4.
Slika 4
Ålan 309.
Ako od iskopavaça jame do betoniraça temeÿa proœe duæe vremena,
naroåito pri nepovoÿnim klimatskim uslovima, pre betoniraça treba
proveriti da li je tlo zadræalo prvobitne karakteristike.
Ako su se karakteristike tla u meœuvremenu pogorãale, dimenzije
temeÿa treba uskladiti sa novim uslovima.
Ålan 310.
Naprezaçe betona nearmiranih temeÿa ne sme prelaziti vrednosti
navedene u tabeli 17 izmerene na probnoj kocki 28 dana posle çene izrade.
171
Tabela 17.
Optereñeçe stubova Pritisak zatezaçe
Za normalno optereñeçe 1/4 od åvrstoñe kocke na 1/20 od åvrstoñe kocke na
pritisak posle 28 dana, ali pritisak posle 28 dana, ali
ne viãe od 50 daN/cm2 ne viãe od 4 daN/cm2
Za optereñeçe pri pre- 1/3 od åvrstoñe kocke na 1/16 od åvrstoñe kocke na
kidu provodnika pritisak posle 28 dana, ali pritisak posle 28 dana, ali
ne viãe od 60 daN/cm2 ne viãe od 5 daN/cm2
Ålan 311.
Za proraåunavaçe blok-temeÿa primeçuju se metode Sulcbergera i
Klajnogel-Birklina. Druge metode mogu se primeçivati samo ako ispuça-
vaju uslove predviœene odredbama ovog pravilnika.
Ålan 312.
Za temeÿe od ploåa ili pragova, za raãålaçene i podeÿene temeÿe,
za temeÿe na ãipovima ili za temeÿe drugog oblika, koji se ne proraåuna-
vaju po metodama navedenim u ålanu 311. ovog pravilnika, stepen sigurno-
sti od prevrtaça mora biti najmaçe 1,5 a stepen sigurnosti od pomicaça -
najmaçe 1,0.
Ålan 313.
Pri proraåunavaçu raãålaçenih temeÿa, masa tla se uzima prema
ålanu 306, a masa betonskog temeÿa prema ålanu 307. ovog pravilnika.
Ålan 314.
Ako se u proraåunu raãålaçenih temeÿa zanemaruje treçe prilikom
izvlaåeça temeÿa, za masu tla uzima se masa zemÿanog tela prema ålanu
308. ovog pravilnika.
Ålan 315.
Pri proraåunavaçu raãålaçenih temeÿa mora se proveriti da li
konstrukcija stuba dozvoÿava, odnosno omoguñuje da se horizontalna sila
prenosi ravnomerno na sve temeÿe i da li horizontalni pritisak na tlo
usled te sile nije veñi od dozvoÿenih vrednosti.
Ålan 316.
Naprezaçe betona raãålaçenih temeÿa, ako oni nisu armirani,
treba da ispuni uslove iz tabele 17 iz ålana 310. ovog pravilnika, a ako su
armirani - uslove iz propisa za beton i armirani beton.
Ålan 317.
Koso optereñene blok-temeÿe, za koje je pravac rezultante napadnih
sila bliæi simetrali nego dijagonali temeÿa, dozvoÿeno je proraåunati
za veñu komponentu u pravcu simetrale. Ako je pravac rezultante bliæi
dijagonali temeÿa, takav temeÿ moæe se proraåunati za rezultantu zao-
krenutu ka bliæoj simetrali ili za obe komponente u pravcu simetrale, uz
172
superponiraçe rezultata, s tim da superponirane vrednosti ne smeju pre-
laziti 4/3 dozvoÿenog pritiska na tlo.
Ålan 318.
Temeÿe u åvrstoj ili maçe ispucanoj steni nije potrebno prora-
åunati na pritisak na tlo niti na prevrtaçe. Dimenzije se mogu odrediti
prema preseku stuba u osnovi, odnosno prema konstrukciji usidreça u
temeÿu i prema moguñnosti iskopa jame do potrebne dubine i ispuçavaça
preostalog prostora betonom.
Ålan 319.
Ako ima podzemne vode u nekoherentnom tlu, mora se uzeti u obzir
smaçeçe mase ovog uzgona.
Ålan 320.
Za stubove optereñene vertikalnim silama naviãe, pri dimenzi-
onisaçu temeÿa mora se uzeti u obzir smaçena sigurnost od prevrtaça
zbog smaçenog pritiska na dno jame za temeÿ.
Ålan 321.
Ako se betonski temeÿ sastoji od ploåa na dnu i gorçeg dela (vrata)
temeÿa koji se betonira posle ugraœivaça stuba, ploåa se sme uzeti u
proraåun pri odreœivaçu dimenzija temeÿa samo ako je odgovarajuñom ar-
maturom vezana sa vratom.
Ålan 322.
Za nearmirane temeÿe beton ne sme biti marke niæe od MB 10, a za
armirane temeÿe - marke niæe od MB 15, sa najmaçe 250 kg cementa na 1,0
m3 temeÿa. Za ugraœivaçe betona po pravilu se upotrebÿava pervibrator.
Ålan 323.
U beton masivnih temeÿa dozvoÿeno je ugraditi do 25% zdravog i åis-
tog kamena. Veña masa kamena u odnosu na masu betona ne uzima se u obzir
pri proraåunavaçu dimenzija i stabilnosti temeÿa.
U istaknutom delu nearmiranih stepenastih temeÿa i iza korena sto-
pe u ãirini do polovine çegove slobodne ãirine S nije dozvoÿeno ugra-
œivaçe kamena slika 4.
Ålan 324.
Visina stope h u korenu stepenastih temeÿa od nearmiranog betona
mora biti jednaka najmaçe 1,5-strukoj ãirini istaknutog dela stope slika 4.
Ålan 325.
Betonski temeÿi bez armature moraju se betonirati odjednom bez
prekida, osim ako se gorçi i doçi deo meœusobno poveæu odgovarajuñom
armaturom.
Ålan 326.
Temeÿi za åeliåne stubove moraju biti najmaçe 20 cm viãi od terena,
a gorça povrãina temeÿa mora biti obraœena tako da se na çoj ne zadræava
voda i da delovi stubova iznad temeÿa ne spreåavaju oticaçe vode.
173
Ålan 327.
U plavnim podruåjima temeÿi se proraåunavaju za najviãi nivo vode
koji se javÿa u periodu od 10 godina.
Za reãetkaste stubove, konstrukcija stuba mora se zaãtititi od
oãteñeça ploveñim predmetima, i to do visine od 50 cm iznad najviãeg ni-
voa vode koji se javÿa u periodu od 10 godina. Ako se na plavnom podruåju u
periodu od 10 godina pojavio i led, mora se izabrati takav oblik za temeÿ i
stub kako bi se zaãtitili od gomilaça leda.
Ålan 328.
Betonski temeÿi se ne malteriãu niti se obraœuje çihova povrãina,
ali vidÿivi delovi temeÿa moraju biti glatki.
Ålan 329.
Ako se betonski temeÿi izraœuju u moåvarama, na agresivnom tlu i
sl., moraju se primeniti mere radi spreåavaça ãtetnog dejstva tla ili
vode na beton.
Ålan 330.
Ako se stub fundira ploåama, pragovima i sl., a deo åeliånog stuba u
tlu nije obloæen betonom, åeliåni delovi koji leæe u tlu moraju se za-
ãtititi od korozije premazivaçem bitumenom ili nekim drugim zaãtit-
nim sredstvom.
Ålan 331.
Zatrpana zemÿa nad temeÿnim ploåama, pragovima i sl. ili oko
temeÿa mora se åvrsto nabijati u slojevima najviãe od po 30 cm. Pri izrav-
navaçu povrãine mora se uzeti u obzir i naknadno neslagaçe nasutog tla.
HIV. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE

Ålan 332.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na nadzemne elktroenergetske
vodove åija je izgradça zapoåeta pre dana stupaça na snagu ovog pra-
vilnika.
Ålan 333.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaje da vaæi Pravilnik
o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih
vodova Sluæbeni list SFRJ”, br. 51/73 i 11/80, osim odredaba koja se odnose
na niskonaponske elektroenergetske vodove nazivnog napona do 1 kV.*
Ålan 334.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavÿivaça u “Slu-
æbenom listu SFRJ”.
*
Odredbe Pravilnika o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektroener-
getskih vodova “Sluæbeni list SFRJ”, br. 51/73 i 11/80 koje se odnose na niskonaponske elektro-
energetske vodove nazivnog napona do 1 kV stavÿene su van snage donoãeçem Pravilnika o
tehniåkim normativima za izgradçu niskonaponskih nadzemnih vodova “Sluæbeni list SFRJ”,
broj 6/92.
174
PRAVIL NIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADÇU
NISKONAPONSKIH NADZEMNIH VODOVA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za izgradçu
niskonaponskih nadzemnih vodova i spoÿaãçeg dela niskonaponskih
prikÿuåaka izvedenih nadzemno.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na izgradçu kontaktnih
vodova za elektriånu vuåu, niskonaponskih nadzemnih vodova i spoÿaãçeg
dela niskonaponskih prikÿuåaka izvedenih nadzemno i funkcionalno
vezanih za odnosni objekat (npr. osvetÿeçe puteva, sportskih objekata i
grobaÿa, kao i za elektroenergetske objekte i sl.).
Ålan 2.
Navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeña znaåeça:
1) niskonaponski nadzemni vod i spoÿaãçi deo niskonaponskog pri-
kÿuåka izveden nadzemno (u daÿem tekstu: vod) jeste skup elemenata koji
sluæe za nadzemni dovod elektriåne energije do unutraãçeg dela pri-
kÿuåka, åiji je nazivni napon do 1 000 V, a sastoji se od uporiãta i jednog
ili viãe sistema provodnika;
2) sistem provodnika je skup provodnika jednog niskonaponskog
trofaznog ili niskonaponskog jednofaznog sistema a moæe biti sistem
provodnika od gole uæadi ili sistem provodnika u obliku samonoseñeg
kablovskog snopa;
3) provodnik je golo uæe ili izolovano uæe samonoseñeg kablovskog
snopa, koje kao element voda sluæi za neposredan razvod elektriåne energ-
ije;
4) golo uæe (u daÿem tekstu: uæe) jeste pouæeni snop æica od istog
ili razliåitih materijala;
* Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 6/92.
175
5) izolovano uæe samonoseñeg kablovskog snopa je uæe åiji stepen
izolacije odgovara stepenu izolacije nazivnog napona 1 000 V;
6) samonoseñi kablovski snop (u daÿem tekstu: SKS) jeste pouæeni
snop izlovane uæadi SKS-a, a moæe biti SKS sa noseñim uæetom ili SKS
bez noseñeg uæeta;
7) SKS sa noseñim uæetom je meœusobno puæeni snop izolovane uæadi
SKS-a, od kojih jedno sluæi za prihvataçe SKS-a, a istovremeno i kao
zaãtitno-neutralni, odnosno neutralni provodnik;
8) SKS bez noseñeg uæeta je meœusobno pouæeni snop izolovane uæadi
SKS-a koja zajedniåki sluæe za prihvataçe SKS-a, a istovremeno i kao
provodnici;
9) uporiãta su stubovi, zidni nosaåi, krovni nosaåi i konzole sa op-
remom, koji kao elementi voda sluæe za prihvataçe provodnika, a prema
nameni u vodu mogu da budu noseña uporiãta, ugaona uporiãta, krajça upo-
riãta i uporiãta za rastereñeçe i granaçe, a sastoje se od glave, trupa i
temeÿnog dela uporiãta;
10) noseña uporiãta su uporiãta za noseñe prihvataçe provodnika u
pravolinskom delu trase voda;
11) ugaona uporiãta su uporiãta za noseñe prihvataçe provodnika na
mestima gde trasa voda skreñe;
12) krajça uporiãta su uporiãta za zatezno prihvataçe provodnika
na mestima gde se trasa voda zavrãava;
13) uporiãta za rastereñeçe i granaçe su uporiãta za noseñe ili
zatezno prihvataçe provodnika u raznim smerovima i pravcima;
14) trasa voda je niz duæi koje spajaju projekcije vertikalnih osa
uporiãta na horiozntalnoj ravni;
15) ugao skretaça trase voda je ugao koji se dobija kada se od 180° odu-
zme unutraãçi ugao trase voda;
16) normalno dozvoÿeno naprezaçe uæeta je naprezaçe uæeta koje se
dobija deÿeçem 40% sile kidaça uæeta sa raåunskim presekom uæeta;
17) najveñe raåunsko naprezaçe je horizontalna komponenta na-
prezaça uæeta na istezaçe u rasponu, åija se vrednost odabira, ali ne moæe
se odabrati vrednost veña od vrednosti normalnog dozvoÿenog naprezaça
uæeta. Temperatura na kojoj se oåekuje pojava najveñeg raåunskog naprezaça
je –5 °C zajedno sa dodatnim teretom od obleœivaça uæeta ili SKS-a ili
–20 °C;
18) najveña raåunska sila uæeta ili SKS-a je proizvod najveñeg ra-
åunskog naprezaça sa:
– raåunskim presekom uæeta;
– raåunskim presekom noseñeg uæeta SKS-a sa noseñim uæetom;
– zbirom raåunskih preseka uæadi SKS-a bez noseñeg uæeta;
19) raspon je deo trase voda izmeœu dva susedna uporiãta odnosno
voda;
20) poÿe raspona je prostor u jednom rasponu u kom se nalazi objekat
na koji se vod odnosi;
21) duæina raspona je horizontalna udaÿenost izmeœu taåaka prihva-
taça provodnika u rasponu;
22) prelazni raspon je raspon u kome provodnici prelaze preko
objekta koji se nalazi u poÿu raspona;
176
23) optereñeçe od mase uæeta ili SKS-a na taåku prihvataça verti-
kalno naniæe je proizvod poduæne mase uæeta ili SKS-a, gravitacionog
ubrzaça i gravitacionog raspona uporiãta;
24) dodatno opteñeçe od obleœivaça uæeta ili SKS-a (u daÿem tek-
stu: obled) na taåku prihvataça vertikalno naniæe je proizvod dodatnog
tereta od obleœivaça uæeta ili SKS-a i gravitacionog raspona uporiãta;
25) dodatno optereñeçe od pritiska vetra na uæad ili SKS-a je pro-
izvod pritiska vetra, spoÿaãçeg preånika uæeta ili SKS-a i poluzbira
duæina susednih raspona uporiãta;
26) dodatno optereñeçe od pritiska vetra na uporiãte je proizvod
pritiska vetra, koeficijenta dejstva vetra, koeficijenta dejstva vetra na
uporiãte i projekcije povrãine napadnute vetrom u ravni upravnoj na
smer vetra;
27) gravitacioni raspon uporiãta (u daÿem tekstu: gravitacioni ra-
spon) jeste horizontalna udaÿenost izmeœu temenih taåaka lanåanica
uæeta ili SKS-a susednih raspona uporiãta pri temperaturi uæeta ili
SKS-a od -5 °C zajedno sa obledom;
28) temena taåka lanåanice je najniæa taåka lanåanice;
29) lanåanica je teorijska kriva linija kojom se uæe ili SKS zame-
çuje u grafiåkom i teorijskom predstavÿaçu uæeta ili SKS-a;
izmeœu lanåanice u rasponu ili delova pod naponom voda i tla ili objekta
koji se nalazi u poÿu raspona pri temperaturi uæeta ili SKS-a od 40° C
ili - 5 °C zajedno sa obledom, a koja daje veñi ugib;
31) sigurnosna udaÿenost je najmaçe dozvoÿena udaÿenost u bilo kom
pravcu izmeœu uæeta ili SKS-a ili delova pod naponom voda i objekta koji
se nalazi u poÿu raspona pri temperaturi uæeta ili SKS-a od 40° C zajedno
sa dodatnim optereñeçem od pritiska vetra;
32) horizontalna sigurnosna udaÿenost je sigurnosna udaÿenost u ho-
rizontalnoj ravni;
33) sigurnosni razmak je najmaça dozvoÿena udaÿenost izmeœu delova
pod naponom i ostalih delova, a iznosi 10 cm;
34) ugib je vertikalna udaÿenost izmeœu prave koja spaja dve taåke ra-
spona u kojima se uæe ili SKS prihvata i lanåanice;
35) ugib uæeta ili SKS-a u sredini raspona (u daÿem, tekstu: ugib u
sredini raspona) jeste ugib uæeta ili SKS-a u sredini raspona na tempe-
raturi uæeta ili SKS-a od 40 °C;
36) razmak izmeœu uæadi u sredini raspona (u daÿem tekstu: razmak u
sredini raspona) jeste razmak koji obezbeœuje da prilikom vetra ili od-
skoka uæeta ne doœe do pribliæavaça uæadi na udaÿenost maçu od sigurno-
snog razmaka;
37) trup uporiãta je deo konstrukcije uporiãta koji sluæi za verti-
kalno izdizaçe glave uporiãta iznad tla ili objekta koji se nalazi u poÿu
raspona;
38) glava uporiãta je prostor koji zauzima oprema uporiãta i deo
konstrukcije uporiãta;
39) oprema uporiãta je skup elemenata koji sluæe za prihvataçe
uæeta ili SKS-a na konstrukciju;
40) slobodni profil je povrãina popreånog preseka saobrañajnice
potreban za funkcionisaçe saobrañajnice;
12
177
41) izolovani provodnik telekomunikacionog nadzemnog voda je nad-
zemni izolovani telekomunikacioni provodnik, ili nadzemni telekomuni-
kacioni kabl ili nadzemni kabl kablovske televizije;
42) zakloçeni deo voda je onaj deo voda koji je niæi od okolnih obje-
kata ili ãume uz koridor voda;
43) koridor voda je prostor u rasponima oiviåen projekcijom uæeta
ili SKS-a u horizontalnoj ravni pri temperaturi uæeta ili SKS-a od
40 °C zajedno sa pritiskom vetra.
Ålan 3.
Za izgradçu vodova ne koriste se jednoæiåni provodnici.
Ålan 4.
Na podruåju gde postoji opasnost od poæara, opasnost od dodira i po-
treba za smaçeçem proseka ãume ili rastiça, vodovi se grade SKS-om.
II. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI OBLEDA, PRITISKA VETRA I

KOEFICIJENTA DEJSTVA VETRA
Ålan 5.
Vrednost obleda odreœuje se za povratni period od pet godina.
Vrednost obleda ne moæe biti maça od:
1) 0,5 daN/m za uæad;
2) 1,0 daN/m za SKS, osim ako se vod gradi na podruåju gde se obleœi-
vaçe evidentno ne pojavÿuje.
Ålan 6.
Vrednost pritiska vetra odreœuje se za povratni period od pet go-
dina, za visinsku zonu od 0 do 15 m.
Vrednost pritiska vetra se moæe smaçiti do 70% vrednosti pritiska
vetra odreœenog u stavu 1. ovog ålana za zakloçene delove voda i za trasu
voda koja se nalazi u lokalno geografski zakloçenom podruåju, kao i za
trasu voda koja se nalazi u pravcu najåeãñih vetrova.
Vrednost pritiska vetra ne moæe biti maça od 50 daN/m2.
Ålan 7.
Vrednost koeficijenta dejstva vetra za razliåite oblike uporiãta,
odnosno stubova su:
1) åetvorougaonog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,4
2) poligonalnog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0
3) okruglog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,7
4) dva stuba åetvrtastog preseka, za vetar u pravcu ravni koja
prolazi kroz obe ose stubova (ako je razmak ose maçi od dvostruke
strane preseka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,0
5) dva stuba okruglog preseka, za vetar u pravcu ravni koja
prolazi kroz obe ose stubova (ako je razmak osa maçi od dvostru-
kog preånika). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,0
6) reãetkasti od profila u ravni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,4
178
7) reãetkasti od profila, åetvorougaonog preseka . . . . . . . . . . . . 2,6
8) reãetkasti od profila åetvorougaonog preseka . . . . . . . . . . . . 2,6
9) reãetkasti od cevi, åetvorougaonog preseka. . . . . . . . . . . . . . . . 2,0
10) reãetkasti od profila, trougaonog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . 2,8.
III. OPÃTI USLOVI ZA UÆAD I OPREMU ZA PRIHVATAÇE,

NASTAVŸAÇE I SPAJAÇE UÆADI
Ålan 8.
Konstrukcija uæadi utvrœena je odgovarajuñim jugoslovenskim
standardima.
Raåunski presek uæeta odreœuje se prema propisu o tehniåkim nor-
mativima za zaãtitu niskonaponskih mreæa i pripadajuñih transforma-
torskih stanica.
Vrednost normalnog dozvoÿenog naprezaça odreœuje se prema propisu
o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih
vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
Ålan 9.
Uæad se nastavÿaju spojnicom koja mora biti od materijala i oblika
koji ne smaçuju mehaniåke i elektriåne karakteristike uæeta, a spoj
zajedno sa spojnicom ne sme da ima silu ukidaça maçu od sile kidaça
uæeta.
Ålan 10.
Izolatori za prihvataçe uæadi imaju silu sloma 2,5 puta veñu od oåe-
kivanog optereñeça.
Nosaåi izolatora imaju silu sloma 2,0 puta veñu od oåekivanog opte-
reñeça.
Ålan 11.
Uæe se prihvata opremom od istog materijala ili od materijala koji
odgovara materijalu spoÿaãçeg sloja uæeta.
Ako se za noseñe prihvataçe uæeta koristi æica, ona ne sme imati
preånik maçi od 1,5 mm.
Ako se zatezno prihvataçe uæeta vrãi omåom, uæe se zatvara od-
govarajuñom zavrãnom spojnicom.
IV. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI RAZMAKA U SREDINI RASPONA

Ålan 12.
Vrednost razmaka u sredini raspona izraåunava se prema sledeñem
obrascu:
3. (ugib u sredini raspona uæeta sa veñim ugibom od dva posmatrana, u
cm) 1/2 (cm).
Vrednost razmaka u sredini raspona ne moæe biti maça od vrednosti
datih u tabeli 1.
12* 179
Tabela 1.
Najmaçe vrednosti razmaka u sredini raspona, u cm
za duæinu raspona
za raspored uæadi do ukÿuåivo preko
45 m 45 m
vertikalan 40 60
kos i horizontalan 30 40
V. OPÃTI USLOVI ZA SAMONOSEÑI KABLOVSKI SNOP I

OPREMU ZA PRIHVATAÇE, NASTAVŸAÇE I SPAJAÇE
SAMONOSEÑEG KABLOVSKOG SNOPA
Ålan 13.
Konstrukcija SKS-a utvrœena je odgovarajuñim jugoslovenskim
standardima.
Kod SKS-a sa noseñim uæetom, najveñe raåunsko naprezaçe noseñeg
uæeta ne sme da bude veñe od 8 daN/mm2.
Kod SKS-a bez noseñeg uæeta, najveñe raåunsko naprezaçe uæadi ne
sme da bude veñe od 4daN/mm2.
Ålan 14.
Nastavÿaçe noseñeg uæeta SKS-a sa noseñim uæetom ili uæadi SKS-
a bez noseñeg uæeta vrãi se spojnicom koja je od materijala i oblika koji
ne smaçuju mehaniåke i elektriåne karakteristike uæeta, a spoj zajedno sa
spojnicom ne sme da ima silu kidaça maçu od sile kidaça uæeta.
Nastavÿaçe faznih provodnika SKS-a sa noseñim uæetom vrãi se
spojnicom koja obezbeœuje dobru strujnu provodÿivost.
Spojnice za provodnike SKS-a moraju biti izolovane izolacijom koja
odgovora stepenu izolacije nazivnog napona 1 000 V.
Ålan 15.
Oprema za prihvataçe i spojna oprema SKS-a mora biti otporna na
atmosferske uticaje i mora spreåiti habaçe izolacije SKS-a.
Oprema za prihvataçe SKS-a sa noseñim uæetom ima silu popuãtaça
najmaçe 1,5 puta veñu od oåekivanog optereñeça opreme, a najviãe 1,5 puta
veñu od oåekivanog optereñeça odnosnog uporiãta.
Oprema za prihvataçe SKS-a bez noseñeg uæeta ima silu popuãtaça
veñu od oåekivanog optereñeça opreme, a maçu od oåekivanog optereñeça
odnosnog uporiãta.
Oprema za prihvataçe SKS-a pri skretaçu trase voda postavÿa se
tako da spreåi habaçe izolacije SKS-a.
180
VI. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI OPTEREÑEÇA UPORIÃTA
Ålan 16.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça uporiãta vrãi se odreœivaçem
optereñeça elemenata uporiãta, a prema nameni uporiãta u vodu i oåeki-
vanom optereñeçu.
Pri odreœivaçu vrednosti oåekivanog optereñeça ne uzima se u ob-
zir optereñeçe uporiãta na torziju, dodatno optereñeçe od obleœivaça
opreme uporiãta, kao ni dodatno optereñeçe od pritiska vetra na opremu
uporiãta.
Ålan 17.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça trupa i glave uporiãta vrãi se
prema najteæem od sledeñih oåekivanih optereñeça, i to:
1) dodatnog optereñeça od pritiska vetra na uporiãte zajedno sa
dodatnim optereñeçem od pritiska vetra na provodnike bez ikakvih re-
dukcija s obzirom na napadni ugao vetra;
2) rezultante optereñeça najveñih raåunskih sila provodnika svih
pravaca;
3) 2/3 najveñe raåunske sile provodnika najoptereñenijeg pravca sa
zateznim prihvataçem provodnika.
Ålan 18.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça konzola za uæad vrãi se prema te-
æem od sledeñih oåekivanih optereñeça, i to:
1) optereñeça od mase opreme, optereñeça od mase uæadi i dodatnog
optereñeça od obleœivaça uæadi;
2) rezultante optereñeça najveñih raåunskih sila uæadi svih
pravaca.
Ålan 19.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça za nosaåe izolatora i izolatore
vrãi se prema teæem od sledeñih oåekivanih optereñeça, i to:
1) dodatnog optereñeça od pritiska vetra na uæe;
2) rezultante optereñeça najveñe raåunske sile uæeta.
Ålan 20.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça za konzole i opremu za prihva-
taçe SKS-a vrãi se prema najteæem od sledeñih oåekivanih optereñeça, i
to:
1) dodatnog optereñeça od pritiska vetra na SKS;
2) optereñeça od mase SKS-a i dodatnog optereñeça od obleœivaça
SKS-a;
3) rezultante optereñeça najveñih raåunskih sila SKS-a.
181
VII. UZEMŸEÇE I ZAÃTITA OD PRENAPONA
Ålan 21.
Uzemÿeçe i zaãtita od prenapona izvodi se prema propisu o tehniå-
kim normativima za zaãtitu niskonaponskih mreæa i pripadajuñih tran-
sformatorskih stanica i propisu o tehniåkim normativima za zaãtitu
elektroenergetskih postrojeça od prenapona.
VIII. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI SIGURNOSNE VISINE I

SIGURNOSNE UDAŸENOSTI ZA UKRÃTAÇE, PRIBLIÆAVAÇE
I PARALELNO VOŒEÇE VODOVA SA ODNOSNIM OBJEKTIMA
Ålan 22.
Ako ovim pravilnikom nisu propisane vrednosti sigurnosne visine i
sigurnosne udaÿenosti za ukrãtaçe, pribliæavaçe i paralelno voœeçe vo-
dova sa SKS-aom, mora se obezbediti da ne doœe do habaça izolacije SKS-a.
Ako ovim pravilnikom nisu propisane vrednosti sigurnosne
udaÿenosti za ukrãtaçe, pribliæavaçe i paralelno voœeçe vodova sa
uæadima, uzima se odgovarajuña vrednost sigurnosne visine.
Ålan 23.
Iznad mesta nepristupaånih za vozila, sigurnosna visina iznosi 4,0 m.
Stubovi se mogu postaviti neposredno na mesta nepristupaåna za vo-
zila.
Ålan 24.
Iznad mesta pristupaånih za vozila (npr. naseÿenih mesta, poÿa
preko kojih ima poÿskih puteva, livada i ãumskih puteva i sl.), sigurnosna
visina iznosi 5,0 m.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça ili paralelnog voœeça, stubovi se
mogu postavÿati uz samu ivicu poÿskog ili ãumskog puta.
Ålan 25.
Iznad æiåanih mreæa (npr. u poÿima zasejanim hmeÿom, vinogradima,
voñçacima i sl.) ili metalnih ograda, sigurnosna visina za vodove sa uæa-
dima iznosi 1,25 m.
mogu postaviti uz samu ivicu æiåanih mreæa ili metalnih ograda.
Ålan 26.
Za ulice u naseÿenim mestima ili gradovima, sigurnosna visina iz-
nad trotoara iznosi 5,0 m, a iznad kolovoza ili kolskog ulaza 6,0 m.
mogu postavÿati uz samu ivicu kolovoza ili kolskog ulaza.
182
Ålan 27.
Iznad zgrada sa lako zapaÿivim krovom, po fasadama zgrada i ispod
doçe ivice prozora i spoÿnih vrata, vodovi sa uæadima se ne grade.
Iznad dimçaka i ventilacionih otvora zgrada, vodovi sa SKS-om se
ne grade.
Za nepristupaåne delove zgrada (npr. krov kosine veñe od 15° i sl.),
sigurnosna visina iznad slemena krova iznosi 0,4 m, a sigurnosna udaÿ-
enost za vodove sa uæadima 0,25 m.
Iznad pristupaånih delova zgrada (npr. terase, balkoni, ravni ili
kosi krov kosine do 15o i sl.), sigurnosna visina iznosi 2,5 m, a sigurnosna
udaÿenost za vodove sa uæadima 1,25 m.
Za prozore i spoÿna vrata, iznad gorçe ivice sigurnosna visina za
vodove sa uæadima iznosi 0,4 m, a od otvora sigurnosna udaÿenost za vodove
iznosi 1,25 m.
Za krovne prozore, iznad poda prostorije sigurnosna visina za vodove
sa uæadima iznosi 2,5 m, a od prostora otvaraça prozora sigurnosna uda-
ÿenost za vodove iznosi 0,4 m.
Iznad dimçaka i ventilacionih otvora, sigurnosna visina za vodove
sa uæadima iznosi 2,5 m, boåno iznad otvora sigurnosna udaÿenost za
vodove iznosi 0,8 m, a boåno ispod otvora 1,25 m. Za dimçake i ventilaci-
one otvore pri åijem åiãñeçu nije moguñe alatom za åiãñeçe dodirnuti
provodnike, boåno iznad otvora sigurnosna udaÿenost za vodove iznosi 0,4
m, a boåno ispod otvora 0,2 m.
Ålan 28.
Iznad stogova, suãara, seçaka, ambara ili koãeva, vodovi sa uæadima
se ne grade.
Kod pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa stogom, suãarom, se-
çakom, ambarom ili koãem, horizontalna sigurnosna udaÿenost za vod sa
uæadima iznosi visina uporiãta uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa stogom, su-
ãarom, seçakom, ambarom ili koãem, vrednosti sigurnosne visine i sigur-
nosne udaÿenosti za vod sa SKS-om jednake su vrednostima sigurnosne
visine i sigurnosne udaÿenosti odreœene u ålanu 27. ovog pravilnika.
Ålan 29.
Iznad ili ispod antena televizijskih prijemnika, radiofonskih
prijemnika ili radio-primopredajnika, vodovi sa uæadima se ne grade.
Iznad antena televizijskih prijemnika, radiofonskih prijemnika
ili radio-primopredajnika, sigurnosna visina za vodove sa SKS-om iznosi
1,0 m, a sigurnosna udaÿenost za vodove sa uæadima 1,0 m.
Ålan 30.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa gromo-
branskim instalacijama, vod mora da bude izgraœen prema propisu o teh-
niåkim normativima za gromobrane.
183
Ålan 31.
Iznad sportskih objekata, streliãta, deåijih igraliãta, ãkolskih
dvoriãta, javnih kupaliãta, kampova, skijaãkih staza, pijaca, vaãariãta,
æelezniåkih ili autobuskih stanica (osim za stajaliãta), grobaÿa i obje-
kata u kojima se nalazi lako zapaÿiv materijal (npr. benzin, uÿe, eksplo-
ziv, gas i sl.), vodovi se ne grade.
Kod pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa sportskim objektom,
streliãtem, deåijim igraliãtem, ãkolskim dvoriãtem, javnim ku-
paliãtem, kampom, skijaãkom stazom, pijacom, vaãariãtem, æelezniåkom
ili autobuskom stanicom, grobÿem i objektom u kome se nalazi lako zapa-
ÿiv materijal, horizontalna sigurnosna udaÿenost iznosi koliko i visina
uporiãta uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
Ålan 32.
Sigurnosna visina za vodove sa uæadima iznad delova drveña iznosi
od 0,5 m do 1,0 m.
Pri izgradçi voda sa SKS-om kroz ãumu ili park, pojedino drveñe se
moæe koristiti za prihvataçe SKS-a, s tim da se mora obezbediti da ne
doœe do habaça izolacije SKS-a.
Ålan 33.
Iznad autoputeva vodovi se ne grade.
Iznad magistralnih, regionalnih, lokalnih ili prilaznih puteva koji
se koriste kao putevi za javnu upotrebu, sigurnosna visina iznosi 6,0 m.
Kod ukrãtaça sa magistralnim, regionalnim, lokalnim ili prila-
znim putem, stubovi se mogu postavÿati uz samu ivicu putnog pojasa.
Kod pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa putnim pojasom, ho-
rizontalna sigurnosna udaÿenost iznosi 2,0 m.
Ålan 34.
Iznad kontaktnog voda trolejbusa ili tramvaja, sigurnosna visina
iznosi 1,5 m, a od slobodnog profila trolejbusa ili tramvaja sigurnosna
udaÿenost iznosi 1,25 m.
Ukrãtaçe voda sa SKS-om sa kontaktnim vodom trolejbusa ili
tramvaja moæe se izvesti prihvataçem provodnika na zajedniåkom upori-
ãtu.
Prihvataçe provodnika voda sa SKS-om i kontaktnog voda trolejbusa
ili tramvaja na zajedniåkim uporiãtima ili uporiãtu, moguñe je pod sle-
deñim uslovima:
1) ako sigurnosna udaÿenost od kontaktnog voda iznosi 1,5 m;
2) ako sigurnosna udaÿenost od slobodnog profila trolejbusa ili
tramvaja iznosi 1,25 m.
Kod pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa slobodnim profilom
trolejbusa ili tramvaja, horizontalna sigurnosna udaÿenost iznosi 1,25 m.
Ålan 35.
Za ukrãtaçe, pribliæavaçe, paralelno voœeçe i prihvataçe na za-
jedniåkim uporiãtima ili uporiãtu provodnika vodova sa visokonapon-
skim vodom, primeçuju se odredbe propisa o tehniåkim normativima za
184
izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do
400 kV, ako ovim pravilnikom nije drukåije odreœeno.
Iznad ili ispod provodnika visokonaponskog nadzemnog voda na-
zivnog napona iznad 45 kV, vodovi se ne grade.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa koridorom
visokonaponskog nadzemnog voda, uporiãta se mogu postavÿati uz samu
ivicu koridora.
Ukrãtaçe voda sa visokonaponskim nadzemnim vodom nazivnog
napona do 45 kV moæe se izvesti prihvataçem provodnika na zajedniåkom
uporiãtu.
Prihvataçe provodnika voda i visokonaponskog nadzemnog voda
nazivnog napona do 45 kV zajedniåkim uporiãtima ili uporiãtu moguñe je
pod sledeñim uslovima:
1) ako su provodnici voda ispod provodnika vosokonaponskog nad-
zemnog voda;
2) ako je u glavi uporiãta sigurnosna visina tolika da se omoguñi rad
na opremi uporiãta voda u blizini visokog napona, ali ne maça od sigur-
nosnog razmaka odreœenog za visoki napon prema propisu o tehniåkim nor-
mativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog
napona od 1 kV do 400 kV;
3) ako je u sredini raspona sigurnosna visina jednaka razmaku u sre-
dini raspona odreœenog za vertikalni raspored provodnika za visokona-
ponski nadzemni vod prema propisu o tehniåkim normativima za izgradçu
nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
Kod prihvataça provodnika voda i visokonaponskog nadzemnog voda
nazivnog napona do 45 kV na zajedniåkim uporiãtima ili uporiãtu, izo-
latori visokonaponskog nadzemnog voda su bez poveñane mehaniåke i
elektriåne sigurnosti.
Ålan 36.
Iznad ili ispod provodnika voda, sigurnosna visina za vodove iznosi
1,0 m, a sigurnosna udaÿenost 0,5 m.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa koridorom
voda, stubovi se mogu postavÿati uz samu ivicu koridora.
Ukrãtaçe dva voda moæe se izvesti prihvataçem provodnika na za-
jedniåkim uporiãtima.
Prihvataçe provodnika dva voda na zajedniåkim uporiãtima ili
uporiãtu moguñe je pod sledeñim uslovima:
1) ako je u glavi stuba sigurnosna visina 0,3 m;
2) ako je u glavi stuba sigurnosna udaÿenost jednaka vrednosti sigur-
nosnog razmaka;
3) ako je u sredini raspona sigurnosna visina za vod sa uæadima
jednaka razmaku u sredini raspona odreœenog za vertikalni raspored pro-
vodnika.
Ålan 37.
Iznad ili ispod provodnika telekomunikacionog nadzemnog voda, si-
gurnosna visina za vod sa SKS-om iznosi 0,5 m, a sigurnosna udaÿenost 1,5 m.
185
Iznad ili ispod izolovanih provodnika telekomunikacionog nad-
zemnog voda, sigurnosna visina za vod sa uæadima iznosi 0,5 m, a sigurnosna
udaÿenost 1,5 m.
Iznad ili ispod neizolovanih provodnika telekomunikacionog nad-
zemnog voda, vod sa uæadima se ne gradi.
Kod ukrãtaça sa telekomunikacionim nadzemnim vodom, stubovi se
mogu postavÿati uz samu ivicu koridora.
Ukrãtaçe voda sa telekomunikacionim nadzemnim vodom sa izolova-
nim provodnicima moæe se izvesti prihvataçem provodnika na zajedniå-
kim uporiãtima.
Prihvataçe provodnika voda i izolovanih provodnika telekomuni-
kacionog nadzemnog voda na zajedniåkim uporiãtima ili uporiãtu moguñe
je pod sledeñim uslovima:
1) ako su provodnici voda iznad izolovanih provodnika telekomuni-
kacionog nadzemnog voda;
2) ako je u glavi stuba sigurnosna visina tolika da se omoguñi rad na
opremi uporiãta telekomunikacionog voda u blizini niskog napona, ali
ne maça od 1,0 m ako su provodnici voda uæad, odnosno 0,5 m kada su SKS;
dini raspona odreœenog za vertikalni raspored provodnika za vod sa uæa-
dima.
Kod pribliæavaça ili paralelnog voœeça sa telekomunikacionim
nadzemnim vodom, horizontalna sigurnosna udaÿenost za vod sa uæadima
iznosi koliko i visina uporiãta uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m, a
za vod sa SKS-om 1,0 m.
Ålan 38.
Ako se telekomunikacioni podzemni vod pribliæava temeÿu stuba
voda, horizontalna sigurnosna udaÿenost iznosi 0,8 m, a ako je telekomuni-
kacioni podzemni vod mehaniåki zaãtiñen, ona iznosi 0,3 m.
Ålan 39.
Iznad najviãeg vodostaja reka na kojima je moguñe splavareçe, sigur-
nosna visina iznosi 7,0 m.
Iznad gorçe ivice nasipa kanala za navodçavaçe ili odvodçavaçe,
Ålan 40.
Ispod i po konstrukciji mosta, vodovi sa uæadima se ne grade.
Ålan 41.
Iznad æiåara, vodovi sa uæadima se ne grade.
Iznad ili ispod slobodnog profila æiåare, sigurnosna visina
iznosi 3,0 m.
æiåare, horizontalna sigurnosna udaÿenost iznosi koliko i visina upori-
ãta uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
186
Ålan 42.
Iznad ili ispod gasovoda, naftovoda, parovoda i sl., vodovi sa uæa-
dima se ne grade.
Iznad slobodnog profila gasovoda, naftovoda, parovoda i sl., sigur-
nosna visina za vodove sa SKS-om iznosi 2,5 m.
gasovoda, naftovoda, parovoda i sl., horizontalna sigurnosna udaÿenost za
vodove sa SKS-om iznosi 2,5 m, a za vodove sa uæadima iznosi koliko i vi-
sina stuba uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
Ålan 43.
Iznad æelezniåkih ili industrijskih pruga, vodovi se ne grade.
Kod ukrãtaça sa æelezniåkom ili industrijskom prugom, stubovi se
mogu postavÿati uz samu ivicu pruænog pojasa.
æelezniåke ili industrijske pruge, horizontalna sigurnosna udaÿenost
iznosi koliko i visina stubova uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
IX. DIMENZIONISAÇE UPORIÃTA

Ålan 44.
Ako ovim pravilnikom nije drukåije odreœeno, uporiãta se dimen-
zioniãu prema propisu o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih
elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
Uporiãta se dimenzioniãu na osnovu oåekivanog optereñeça odre-
œenog u ål. 16, 17, 18, 19. i 20. ovog pravilnika, a uporiãta koja imaju viãe
ravni simetrije dimenzioniãu se za svaku ravan simetrije.
Preånik drvenog stuba na taçem kraju ne sme biti maçi od sledeñih
vrednosti:
1) za jednostruka i poduprta uporiãta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 cm;
2) za A-uporiãta i dvostruka uporiãta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 cm;
3) za uporiãta za prikÿuåke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 cm;
X. USIDREÇE UPORIÃTA
Ålan 45.
Za usidreçe uporiãta primeçuju se odredbe propisa o tehniåkim
normativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog
napona od 1 kV do 400 kV.
XI. TEMEŸI UPORIÃTA

Ålan 46.
Za temeÿe uporiãta primeçuju se odredbe propisa o tehniåkim
187
XII. ZAVRÃNE ODREDBE
Ålan 47.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe odredbe o
niskonaponskim elektroenergetskim vodovima nazivnog napona do 1 kV
Pravilnika o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektroe-
nergetskih vodova (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 51/73 i 11/80) i Pravilnik o
tehniåkim normativima za postavÿaçe nadzemnih elektroenergetskih
vodova i telekomunikacionih, kablovskih vodova (“Sluæbeni list SFRJ”,
broj 36/86).
Ålan 48.
188
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM PROPISIMA O GROMOBRANIMA*
Ålan 1.
Pri projektovaçu, graœeçu i odræavaçu gromobrana primeçivañe se
tehniåke mere sadræane u Tehniåkim propisima o gromobranima, koji su
odãtampani uz ovaj pravilnik i åine çegov sastavni deo.
Ålan 2.
Izgradça gromobrana zapoåeta pre dana stupaça na snagu ovog pra-
vilnika moæe se nastaviti odnosno zavrãiti prema veñ odobrenoj tehniå-
koj dokumentaciji za çihovu izgradçu u skladu sa do sada vaæeñim
propisima za graœeçe gromobrana.
Ålan 3.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe: Pravilnik
o Tehniåkim propisima za graœeçe i odræavaçe gromobrana (“Sluæbeni
list FNRJ”, br. 7/57) i Tehniåki propisi za graœeçe i odræavaçe gro-
mobrana, koji åine çegov sastavni deo, a objavÿeni su u dodatku “Sluæbe-
nog lista FNRJ”, broj 7/57.
Ålan 4.
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku trideset dana od dana obja-
vÿivaça u “Sluæbenom listu SFRJ”.
TEHNIÅKI PROPISI O GROMOBRANIMA

1 PREDMET PROPISA
Ovim propisima odreœuje se koje objekte treba ãtititi gromobra-
nom i naåin izgradçe i odræavaçe gromobrana.
2 PODRUÅJE PRIMENE
Gromobranom se moraju zaãtititi:
189
2.1 visoke kuñe, fabriåki dimçaci, silosi, osmatraånice i drugi
objekti koji znatno nadvisuju okolinu;
2.2 objekti za preradu drveta, mlinovi, fabrike i skladiãta boja, lak-
ova, eksploziva, zapaÿivih teånosti i gasova, kao i drugi objekti
koji su lako zapaÿivi ili u kojima lako moæe doñi do poæara ili
eksplozije;
2.3 pozoriãta, bioskopi, sportske i druge dvorane, cirkusi, sajamske
hale, robne kuñe, bolnice, domovi zdravÿa, ãkole, kasarne, luåke,
pristaniãne i aerodromske zgrade, æelezniåke i druge saobra-
ñajne stanice, bogomoÿe, velike stambene zgrade i drugi objekti u
kojima se skupÿa ili boravi veñi broj ÿudi;
2.4 muzeji, biblioteke, spomenici, arhive, elektrane, transforma-
torske stanice sa transformatorima pojedinaåne snage preko 1000
kVA, pogonske zgrade vodovoda, fabrike i drugi objekti koji
predstavÿaju naroåitu kulturnu, istorijsku ili ekonomsku vred-
nost;
2.5 objekti za koje se posebnim propisima odredi da moraju biti
zaãtiñeni gromobranom.
3. OBJAÃÇEÇE POJMOVA
Niæe navedeni izrazi u smislu ovih propisa znaåe, i to:
3.101 Grom je direktno elektriåno atmosfersko udarno praæçeçe, ili
niz takvih praæçeça prouzrokovanih razlikom izmeœu elek-
triånog potenciala atmosferskog elektriciteta i zemÿe odnosno
objekta na zemÿi, a koja su praæçeça dovoÿna da oãtete objekte
ili ugroze ÿude.
3.102 Udarno praæçeçe je strujno praæçeçe pri åemu struja praæçeça
najpre poraste od nule do maksimalne jaåine (åeono vreme) i zatim,
posle odreœenog vremena (vreme polovine vrednosti), dobije polo-
vinu maksimalne jaåine.
3.103 Normalno atmosfersko udarno praæçeçe je ono praæçeçe åije
åeono vreme, zatim vreme polovine vrednosti i maksimalna jaåina
struje (temena vrednost) odgovaraju krivoj na slici 1..
Slika 1
190
Pri tome proseåno åeono vreme praæçeça iznosi 2 µs, vreme po-
lovine vrednosti 50 µs, a maksimalna jaåina struje 60 kA.
3.104 Direktan udar groma je onaj udar pri kome struja groma u zemÿu
prolazi kroz graœevinske objekte, drveñe, ÿude i æivotiçe.
3.105 Indirektan udar groma je onaj udar koji dejstvuje indirektno na
elektriåne vodove i metalne delove na zgradi i u çoj, prouzro-
kujuñi pojave prenapona u elektriånoj mreæi i na tim metalnim
delovima.
3.106 Preskok je nepoæeÿno preskakaçe groma izmeœu pojedinih taåaka
gromobrana odnosno sa gromobrana na delove zaãtiñenog objekta.
3.107 Specifiåni otpor zemÿe ς (jedinica Ω m) je otpor 1 m3 izmeren
izmeœu dve naspramne strane kocke åija je ivica 1 m.
3.108. Provodnost zemÿe γ (jedinica S/m) je reciproåna vrednost spe-
cifiånog otpora zemÿe.
3.109 Otpor rasprostiraça Rr (jedinica Ω) je otpor zemÿe izmeœu
uzemÿivaåa i referentne zemÿe.
3.110 Udarni otpor rasprostiraça Ru (jedinica Ω) je otpor koji se
suprotstavÿa udarnoj struji strmnog åela pri prolazu kroz
uzemÿivaå.
3.111 Otpor uzemÿeça je zbir otpora rasprostiraça uzemÿivaåa i
otpora zemÿovoda.
3.112 Referentna zemÿa je podruåje zemÿiãta a naroåito çegova
povrãina koja je od pripadajuñeg uzemÿivaåa udaÿena toliko da se
izmeœu ma kojih taåaka tog podruåja ne pojavÿuju znaåajnije poten-
cijalne razlike.
3.2. Delovi gromobranske instalacije
3.201 Gromobran je elektriåna instalacija izvedena tako da moguñnost
udara groma u zaãtiñeni objekt bude svedena na minimum. Ta in-
stalacija je sastavÿena od: hvataÿki, odvoda, uzemÿivaåa i dopun-
skog pribora (prema potrebi).
3.202 Hvataÿke su metalni ãtapovi, vodovi na krovu (krovni vodovi),
kao i metalni delovi krova uopãte, åiji je zadatak da prihvate
grom odnosno atmosfersko praæçeçe.
3.203 Odvod je deo instalacije gromobrana, koji spaja hvataÿku sa
uzemÿivaåem odnosno sa zemÿovodom, a sastoji se od metalnog voda
ili metalnih masa (delova) zaãtiñenog objekta.
Glavni odvodi su odvodi koji po materijalu u dimenzijama od-
govaraju odredbama taåke 4.21 ovih propisa.
Pomoñni odvodi su ostali odvodi, naroåito odvodi premalenog
preseka, oluci i sl.
3.204 Spoj, stezaÿke, var, itd. su delovi koji sluæe za meœusobno pro-
vodno spajaçe delova gromobrana, kao i za spajaçe gromobrana sa
metalnim masama zaãtiñenog objekta.
Merni spoj (rastavna spojnica) je spoj u odvodu, koji se moæe rasta-
viti radi mereça otpora rasprostiraça.
3.205 Prikÿuåni vodovi su vodovi koji spajaju hvataÿke ili metalne
mase u zgradi i na çoj, meœu sobom ili sa krovnim vodovima.
191
3.206 Uzemÿivaåi su u zemÿu ukopani metalni delovi koji su sa çom u
provodnoj vezi. Delovi dovoda do uzemÿivaåa, koji leæe neizolo-
vano u zemÿi, smatraju se delovima uzemÿivaåa.
3.207 Zemÿovodi su vodovi koji povezuju odvode (od mernog spoja) sa
uzemÿivaåem ili sabirnim zemÿovodom, i poloæeni su van zemÿe
ili izolovano u zemÿi.
3.208 Sabirni zemÿovod je podzemni vod koji spaja najmaçe dva uzemÿi-
vaåa prikÿuåena na glavne odvode.
3.209 Uzemÿeçe je skup uzemÿivaåa spojenih provodno meœu sobom
pomoñu zemÿovoda ili sabirnih zemÿovoda.
3.210 Dopunski pribor je pribor specijalnih gromobranskih insta-
lacija koji u normalnim pogonskim prilikama elektriåno odeÿuje
elektroenergetske instalacije od gromobranske instalacije, ali
ih dobro spaja sa çom prilikom atmosferskih praæçeça (od-
vodnik prenapona, iskriãte i sl.).
3.211 Spoÿne ili unutraãçe metalne mase su veñe metalne mase na
zaãtiñenom objektu ili u çemu, koje po svojoj prvobitnoj nameni
nisu sastavni deo gromobranske instalacije (åeliåne kon-
strukcije, metalni krovovi i dimçaci, cevi za ventilaciju itd.,
odnosno dizalice, strojevi, rezervoari, cevovodi, elektriåni vo-
dovi itd.)
4 OPÃTE ODREDBE O GROMOBRANIMA
4.1 Opãte
4.11 Gromobran mora biti izveden tako da atmosfersko praæçeçe
moæe odvesti u zemÿu bez ãtetnih posledica.
4.12 Gromobran mora biti takav da pri odvoœeçu atmosferskog udarnog
praæçeça ne doœe do preskoka. Pri tome treba imati u vidu da su
za vreme udara groma ÿudi i predmeti u neposrednoj blizini od-
voda uvek ugroæeni.
4.13 Hvataÿke treba da budu postavÿene na onim stranama odnosno de-
lovima objekta na kojima postoji najveña verovatnoña da ñe doñi do
udara groma, a krovni vodovi odnosno odvodi poloæeni tako da oko
objekta koji se zaãtiñuje stvaraju zatvoren kavez sa ãto viãe od-
voda.
4.2 Materijal za vodove
4.21 Za gromobranske vodove moæe se upotrebÿavati sledeñi materijal
i sledeñih dimenzija:
Materijal Van zemÿe U zemÿi
pocinkovana åeliåna æica 8 mm Ø 10 mm Ø
pocinkovana åeliåna traka 60 mm2 100 mm2
ali ne taça od 3,0 mm ali ne taça od 3,5 mm
bakarna æica 6 mm Ø ne preporuåuje se
aluminijumska æica 10 mm Ø nije dozvoÿena
aluminijumska traka 100 mm2 nije dozvoÿena
ali ne taça od 3, 5 mm
4.22 Glavni odvodi i hvataÿke treba da odgovaraju presecima u koloni
“Van zemÿe”. Kad se metalni delovi zgrade upotrebÿavaju kao hva-
taÿke ili odvodi, treba da imaju presek najmaçe 50 mm2 a debÿinu
192
najmaçe 0,5 mm, ako ovim propisima nije odreœeno drukåije za poje-
dine sluåajeve.
4.23 Na objektima åiji su vodovi jako izloæeni koroziji zbog gasova i
drugih sastojaka u vazduhu, potrebno je vodove posebno zaãtititi
premazivaçem ili na neki drugi ekvivalentni naåin.
4.24 U zemÿu se mogu polagati samo vodovi od masivnog materijala
(obiåno od pocinkovanog åelika). U zemÿu se ne smeju polagati
aluminijumski vodovi.
4.25 Ako su krov na zgradi, obloga krova ili oluk od bakra, åeliåne i
aluminijumske vodove treba poloæiti tako da kiãnica ne teåe sa
bakarnih delova na åeliåne ili aluminijumske vodove. Ako to nije
moguñe, treba upotrebiti bakarne vodove. Na krovovima od pocin-
kovanog åeliånog lima ili aluminijuma nisu dozvoÿeni odvodi od
gole bakarne æice.
4.26 Na spojevima bakarnih i aluminijumskih vodova potrebno je
umetnuti uloæak od dvostrukog materijala (Al–Cu).
Pocinkovani åelik i aluminijum mogu se spajati neposredno.
4.27 Za potpore vodova upotrebÿava se pocinkovani åelik.
Na bakarnim vodovima potrebno je izmeœu potpora i bakarnog voda
umetnuti uloæak od olova odnosno nekog drugog materijala ot-
pornog prema atmosferskim uticajima, ili treba upotrebiti ba-
karne ili bronzane potpore.
4.28 Radi zaãtite od korozije dozvoÿeno je premazivati vodove polo-
æene u zemÿu. Na ulazu vodova u zemÿu potrebno je vodove zaãti-
titi od korozije premazivaçem na duæini od 0,3 m u zemÿi i 0,3 m
iznad zemÿe.
Isto vaæi i za meœusobne spojeve vodova ili za spojeve vodova sa
cevovodima u zemÿi ili pod lepom (malterom).
Za zaãtitu od korozije preporuåuje se premazivaçe bitumenom ili
zaãtitni omot.
4.3 Hvataÿke
4.31 Objekt visok do 20 m dovoÿno je zaãtiñen od groma ako je opkoÿen
uzemÿenom mreæom koju stvaraju hvataÿke i odvodi.
Ãirina okaca mreæe ne sme biti veña od 20 m, a vodovi sa svih
strana objekta treba da stvaraju zatvoren kavez.
4.311 Na krovovima åeliånih i armiranobetonskih skeletnih zgrada
polaæu se normalni krovni vodovi koji su najmaçe na svakih 20 m
udaÿenosti spojeni sa åeliånim delovima krovne konstrukcije.
4.312 Umesto krovnih vodova, dozvoÿeno je po krovu smestiti na me-
œusobnoj udaÿenosti od 3 do 4 m metalne ãtapove provodno spojene
sa åeliånim delovima krova. Ovi ãtapovi treba da ãtråe iznad
krova najmaçe 0,2 m. Krovna konstrukcija u tom sluåaju predstavÿa
hvataÿke.
4.32 Kao hvataÿke mogu posluæiti:
– uspravni metalni ãtapovi;
– uspravni zavrãeci vodova;
– horizontalni i kosi vodovi duæ i povrh objekta (taåka 4.52);
– spoÿne metalne mase objekta (npr.: metalni krovovi, krovni
ornamenti, metalni stubovi, jarboli, dimçaci itd.), ako su isto-
13 193
vetne sa standardizovanim materijalom hvataÿki i ako je osiguran
trajan i pouzdan spoj izmeœu çihovih sastavnih delova (taåka 4,53).
4.321 Metalne obloge taçe od 0,5 mm ne smeju se upotrebÿavati kao hva-
taÿke.
4.33 Hvataÿka u vidu voda na drvenim konstrukcijama mora biti uz-
dignuta, po moguñnosti, 150 mm iznad krova, a na betonske ravne
krovove moæe se polagati neposredno po krovu.
4.331 Hvataÿka na kosim krovovima sastoji se od jednog voda na svakom
slemenu krova i odvoda na ivici zabata, koji se proteæu do strehe
(oluka).
4.332 Hvataÿka na ravnim krovovima usamÿenih zgrada sastoji se od pr-
stenastog voda duæ ivice krova. osim toga povrãina krova treba da
ima hvataÿke onako kako je to predviœeno u taåki 4.31 ovih
propisa.
Na ravnim krovovima predviœenim za hodaçe, hvataÿke moraju
biti zaãtiñene od mehaniåkog oãteñeça.
4.333 Hvataÿke u vidu vodova polaæu se na krovne potpore udaÿene
najviãe 1,50 mm i na potpore po slemenu udaÿene najviãe 1,00 m.
4.34 Na zidanim i metalnim krovnim nadgradçama (torçevi, dimçaci,
krovni ukrasi) moraju se na najviãim taåkama nalaziti hvataÿke
prema taåki 4.32 ovih propisa, ako ne postoje sliåni metalni de-
lovi.
4.35 Krovovi objekata koji su nadviãeni ili sliånim nadgradçama
(bogomoÿe i sliåno), moraju biti zaãtiñeni kao da takve nad-
gradçe i çihovi gromobrani ne postoje.
4.36 Hvataÿke na krovovima sa pokrivaåem od slame, trske ili ãindre
treba postaviti iznad drvenog slemena krova tako da one od
povrãine krova budu izdignute najmaçe 0,50 m.
4.37 Hvataÿke na nizovima i blokovima objekata mogu biti meœusobno
povezane, tj. ovakvi objekti mogu imati zajedniåku gromobransku
instalaciju.
4.38 Metalni krovni nosaåi za elektroenergetske ili telekomunikaci-
one vodove i nosaåi (stubovi) antena, koji se nalaze na zaãtiñenom
objektu, ne smatraju se hvataÿkama ni kad su prikÿuåeni na gromo-
bransku instalaciju (taåka 4.88).
4.4. Odvodi
4.41 Odvodi moraju uspostaviti najkrañu moguñu vezu sa uzemÿivaåem,
po moguñstvu vertikalno, bez promene pravca.
Odvodi moraju biti ãto krañi, a treba ih razmestiti prvenstveno
blizu ivica zgrade.
Odvodi moraju biti postavÿeni ãto daÿe od prozora, vrata,
elektriånih instalacija i onih metalnih masa koje nisu prikÿu-
åene na gromobransku instalaciju (taåka 4.7)
4.42 Za zgrade åija povrãina osnove nije veña od 20 m2 dovoÿan je samo
jedan odvod.
4.421 Za zgrade sa povrãinom osnove izmeœu 20 i 50 m2, pored glavnog od-
voda potreban je i jedan pomoñni odvod.
4.422 Svaka zgrada sa povrãinom osnove veñom od 50 m2 treba da ima
najmaçe dva glavna odvoda.
194
4.423 Ako je zgrada ãira od 12 m, potrebna su najmaçe 4 odvoda.
4.424 Ako je zgrada duæa od 20 m, treba za svakih zapoåetih 20 m dodati
joã po jedan odvod sa obe strane ako je zgrada ãira od 12 m, odnosno
samo sa jedne strane i to naizmeniåno, ako je zgrada ãiroka do 12 m.
4.425 Ako je zgrada ãira od 20 m, za svakih zapoåetih 20 m ãirine treba
dodati po jedan odvod.
4.426 Ako zbog nesimetriåne osnove zgrade nije izvesno koliko je odvoda
potrebno u smislu prethodnih odredaba, odvode treba postaviti na
svakih 20 m obima zgrade.
U odnosu na osnovu zgrade poæeÿno je odvode postaviti sime-
triåno, i to tako da su u prirodnom produæetku krovnih vodova.
4,43 Glavni odvodi mogu biti:
a) specijalno poloæeni odvodi koji odgovaraju uslovima iz taåke
4.21 ovih propisa;
b) metalne mase objekta koje obrazuju dobru, provodnu celinu
(metalni delovi krova, oluci, nosaåi, armature), a imaju i odgova-
rajuñi presek u skladu sa taåkom 4.21 ovih propisa.
Pomoñni vodovi mogu biti metalne mase kao pod b), åiji presek
mora odgovarati preseku iz taåke 4.22 ovih propisa.
4.44 Odvodi moraju biti izvedeni od ãto duæih komada, sa ãto maçe
spojeva, a naroåito bez spojnica.
4.441 Radi spreåavaça preskoka i velikih elektrodinamiåkih sila, ne
smeju se izvoditi kolena sa polupreånikom maçim od 200 mm, a pro-
mena pravca voda ne sme biti veña od 90°.
4.442 Razmaci izmeœu potpora odvoda odreœuju se prema poloæaju, pre-
seku i duæini vodova.
4.443 Odvodi se polaæu na zidne potpore meœusobno udaÿene najviãe 2
m, na krovne potpore meœusobno udaÿene najviãe 1,5 m i na
potpore na slemenu meœusobno udaÿene najviãe 1 m.
4.45 Za åeliåne skeletne zgrade i za zgrade sa limenim zidovima ili li-
menim oblogama zida (i kad obuhvataju samo deo zgrade), kao i za li-
mene sudove (rezervoare), te metalne mase moraju se upotrebiti kao
glavni odvodi.
Za armiranobetonske zgrade preporuåuje se da se armatura upo-
trebi za glavne odvode.
4.451 Ako se armatura betonskih konstrukcija upotrebi kao odvod, pre
betoniraça treba zavarivaçem uspostaviti neprekidan spoj od
vrha do dna konstrukcija najmaçe preko jednog åeliånog ãtapa
armature.
Preporuåuje se da se tako spoji åitava armatura stuba ili da se od
temeÿa do vrha zgrade u armaturu poloæi okrugli åelik bez
nastavka, preånik 8 do 10 mm.
4.46 Kao odvodi mogu se koristiti metalne mase zgrade koje po celoj vi-
sini prolaze kroz zgradu, ne prave oãtre krivine i nemaju izolaci-
onih delova, a imaju dovoÿan presek prema taåki 4.22 ovih propisa.
To su: cevi za vodu ili centralno grejaçe, konstrukcije liftova,
oluci i sliåno.
Odvodi ove vrste mogu se koristiti samo kao pomoñni odvodi, a
izmeœu çih treba da budu glavni odvodi u smislu ranijih odredaba.
Glavni i pomoñni odvodi treba da budu rasporeœeni naizmeniåno.
13* 195
Meœutim, odvode ove vrste koji se nalaze sa spoÿne strane zgrade
treba u svakom sluåaju povezati sa krovnim vodovima i sa uzem-
ÿeçem tako da saåiçavaju pomoñne odvode, a ako se nalaze u unutra-
ãçosti zgrade treba sa çima postupiti kao sa ostalim metalnim
masama iz taåke 4.7 ovih propisa.
4.461 Loãa kontaktna mesta na metalnim masama zgrada, koje sluæe kao
vodovi i odvodi, treba premostiti vodovima odgovarajuñeg preseka
(taåka 4.21) ili spojiti prema odredbama taåke 4.5 ovih propisa.
4.462 Na olucima koji se upotrebÿavaju kao glavni odvodi treba da su
pojedini delovi provodno spojeni zavarivaçem ili privremenim
mostovima.
4.47 Glavne odvode nije dozvoÿeno polagati u oluke.
Gasovode nije dozvoÿeno koristiti za glavne vodove. Na zgradama
ugroæenim od poæara ili od eksplozije svi odvodi moraju biti spe-
cijalno poloæeni odvodi iz taåke 4.43 pod a) ovih propisa.
4.48 Odvodi se mogu postaviti i neposredno ispod lepa ako su na od-
govarajuñi naåin zaãtiñeni od korozije, npr.: premazom, navlakom
od polivinila, ili na drugi sliåan naåin.
Pri tome spojna mesta moraju biti pristupaåna i ne smeju biti po-
krivena lepom.
4.481 Odvodi se mogu polagati i u zid pod lepom, ali u tom sluåaju ne
smeju imati nastavke, a treba da su zaãtiñeni protiv korozije,
osim ako su poloæeni u beton. Ako je odvode u zidu potrebno polo-
æiti u cevi, one treba da su izolacione a ne metalne. Odvodi pod
lepom, po moguñnosti, treba da su bez prikÿuåaka.
4.49 Glavni odvodi, kao i pomoñni odvodi prikÿuåeni na uzemÿeçe,
treba da imaju pristupaånu rastavnu spojnicu na visini od oko 2 m
iznad tla.
Ako su takvi odvodi od æice ili od trake poloæeni ispod lepa,
treba da su na mestima prikÿuåivaça – koja mogu biti u podzemnom
oknu – zavareni ili spojeni vijcima koji su osigurani protiv od-
vrtaça, a po potrebi i protiv korozije. U tom sluåaju rastavne
spojnice treba smestiti u ormanåiñe od nezapaÿivog materijala u
lepu.
4.491 Ako se pomoñni odvodi prikÿuåuju na najbliæi glavni vod, prikÿ-
uåak treba da je iznad rastavne spojnice.
4.5 Vodovi i spojnice
4.51 Ako su hvataÿke izraœene u vidu vodova poloæenih na krovu, nisu
potrebni posebni metalni ãtapovi, osim ako je to naroåito
propisano.
4.52 Vodovi moraju biti poloæeni i zaãtiñeni tako da nisu izloæeni
mehaniåkom oãteñeçu.
4.521 Poloæaj vodova mora biti takav da omoguñuje lak pregled.
4.522 Pri polagaçu vodova treba voditi raåuna o posledicama i dejstvu
izduæeça usled promene temperature.
196
4.523 Poloæaj vodova na krovu mora biti takav da ne spreåava klizaçe
snega.
4.524 Vodove ne treba polagati na krovove od metala, ako lim nije taçi
od 0,5 mm.
4.525 Od zapaÿivih delova krova vodovi moraju biti udaÿeni po moguñ-
nosti 150 mm.
Ako je ta udaÿenost maça, zapaÿive delove krova treba zaãtititi
izolacijom.
4.53 Spojevi moraju predstavÿati solidnu galvansku i mehaniåku vezu i
moraju izdræati bar desetostruku teæinu voda, koji bi ih u
nepovoÿnom sluåaju mogao opteretiti.
4.531 Spojevi treba, po pravilu, izvoditi na lako pristupanim mestima.
Nepristupaåni spojevi moraju biti naroåito pouzdani.
4.54 Spojevi se moraju ostvariti zavarivaçem ili spojnicama izraœe-
nim prema jugoslovenskom standardu, a trakasti vodovi moraju se
spojiti preklopno na duæini od 100 mm, sa najmaçe 2 vijka ili 2 za-
kovice.
4.541 Spoj lemÿeçem dozvoÿen je samo pri povezivaçu limenih delova
na objektu (oluci ili sl.).
4.542 Spojevi, naroåito oni ostvareni zavarivaçem, moraju biti zaãti-
ñeni od korozije odgovarajuñim zaãtitnim premazom.
4.55 Vodovi koji se spajaju i spojnice moraju biti od istog materijala.
Bakar i bronza mogu se, pri tome, smatrati istorodnim materi-
jalom.
4.551 Raznorodni materijali, kao åelik i bakar, smeju se meœusobno
spajati samo upotrebom olovnog uloãka debÿine najmaçe 2 mm, a
bakar i aluminijum smeju se spajati samo pomoñu posebnog uloãka
Al–Cu.
4.6 Uzemÿeçe
4.61 Ispravno i propisano izvedeno uzemÿeçe od bitnog je znaåaja za
ispravno dejstvovaçe gromobrana, i tom delu instalacije treba po-
kloniti naroåitu paæçu.
4.611 Dejstvovaçe gromobranskog uzemÿeça karakteriãe udarni otpor
rasprostiraça Rr a ne otpor rasprostiraça Rr.
4.612 Udarni otpor rasprostiraça Rr odreœuje se pribliæno iz di-
menzija uzemÿivaåa i çegovog otpora rasprostiraça Rr, na sledeñi
naåin:
4.613 Za nerazgranati horizontalni uzemÿivaå prikÿuåen na çegovom
kraju vaæi pribliæno: Rr = k · Rr (Ω), ali za udarnu struju groma
praktiåno efikasna je samo duæina 20 m od ulaza uzemÿivaåa u ze-
mÿu.
197
Vrednost koeficijenta k zavisi od duæine uzemÿivaåa “1” (m), spe-
cifiånog otpora zemÿe ρ (Ωm), a odreœuje se prema sledeñoj ta-
blici:
Duæina uzemÿivaåa Specifiåni otpor zemÿe ρ (Ωm)

“1” (m) 50 100 150 200 250 i viãe
do 20 2,0 1,0 * * *
preko 20 do 30 3,0 1,5 1,0 * *
preko 30 do 40 4,0 2,0 1,3 1,0 *
preko 40 do 50 5,0 2,5 1,7 1,3 1,0
* duæina nedovoÿna
4.614 Za vertikalne uzemÿivaåe i grupe takvih uzemÿivaåa kod kojih me-
œusobni razmak pojedinih uzemÿivaåa nije veñi od 5 m, uzima se k=1.
4.615 Pojedinaåna ploåa za uzemÿeçe ima otpor rasprostiraça pribli-
ρ
æno Rr = ------------- (Ω) ako je a strana kvadrata (ploåe).
4, 5 α
Tako je npr. za ploåu od 0,5 m2 otpor rasprostiraça: Rr = 0,35 ρ, a za
ploåu od 1 m2: Rr = 0,25 ρ.
4,62 Za specifiåni otpor zemÿe maçi od 250 Ωm, udarni otpor Ru
uzemÿivaåa sme iznositi najviãe 20 Ω ako ovim propisima za po-
jedine sluåajeve nisu date druge vrednosti.
4.621 Ako je specifiåni otpor zemÿe veñi od 250 Ωm, iznos udarnog
otpora Ru ne sme biti brojno veñi od 8% od izmerenog specifiånog
otpora u Ωm.
4.63 Konstrukcija i smeãtaj uzemÿivaåa moraju biti odabrani tako da
otpor rasprostiraça Rr, a time i udarni otpor Ru budu ãto maçi.
Kao uzemÿivaåi mogu posluæiti:
4.631 specijalno za tu svrhu u zemÿu poloæeni vodovi u obliku:
a) horizontalno poloæenih æica i traka (trakasti uzemÿivaåi);
b) vertikalnih cevi ili profila (ãtapni uzemÿivaåi);
v) vertikalnih ploåa (ploåasti uzemÿivaåi);
4.632 metalne konstrukcije i mreæe cevi u zemÿi, sa izuzetkom navede-
nim u taå. 4.682 i 4.684 ovih propisa.
4.64 Trakasti uzemÿivaåi izraœuju se od pocinkovanog åelika sa di-
menzijama po taåki 4.21 ovih propisa. Polaæu se ãto daÿe od te-
meÿa zgrade, po pravilu na udaÿenosti od 2 m, i to kao pojedinaåni
vodovi duæ zgrade, kao zatvoreni prstenasti uzemÿivaåi oko
zgrade ili kao zvezdasti uzemÿivaåi kod kojih viãe pojedinaånih
vodova izlazi iz jedne taåke raznim pravcima pri åemu ugao izmeœu
dva susedna voda treba da je najmaçe 60°.
Dubina polagaça mora iznositi najmaçe 0,5 m, ali se preporuåuje
da iznosi 0,8 m.
4.65 Ãtapni uzemÿivaåi izraœuju se od pocinkovanih åeliånih cevi od-
govarajuñe debÿine i duæine, a u skladu sa proraåunom koji zadovo-
ÿava uslove iz taå. 4.62 i 4.621 ovih propisa.
Najmaçi dozvoÿen unutraãçi preånik cevi je 38 mm. Preporuåuju
se gasne cevi od 50 mm Φ. Umesto cevi mogu se upotrebÿavati i åe-
198
liåni ravnokraki ugaonici 65.65.7 ili drugi ekvivalentni pro-
fil.
Duæina uzemÿivaåa iznosi najmaçe 3 m.
Pri upotrebi veñeg broja ãtapnih uzemÿivaåa, çihova meœusobna
udaÿenost treba da je bar jednaka duæini uzemÿivaåa.
4.66 Ploåasti uzemÿivaåi su obiåno kvadratnog oblika, i to od pocin-
kovanog åelika sa povrãinom ploåe (s jedne strane) najmaçe 0,5 m2
i debÿine 3 mm, ili od bakra debÿine 2 mm.
Ploåe se polaæu vertikalno u zemÿu, tako da je gorça ivica ploåe
najmaçe 1 m duboko u zemÿi.
Takvi uzemÿivaåi mogu se primeniti samo na mestima gde nivo pod-
zemne vode dopire na dubinu najmaçe 3 m od povrãine.
Ploåasti uzemÿivaåi ne preporuåuju se za gromobrane.
4.67 Ako je zemÿa u okolini zaãtiñenog objekta elektriåno nehomo-
gena, tj. nema isti specifiåni otpor, uzemÿivaåe treba poloæiti
u sloj zemÿe sa najveñom provodnoãñu.
4.671 Ako neki objekt ima viãe uzemÿivaåa, treba ih meœusobno spojiti
vodom poloæenim u zemÿu. Pri tome preimuñstvo ima polagaçe pr-
stenastog voda oko zaãtiñenog objekta.
4.672 Nije dozvoÿeno zasipati uzemÿivaåe ãÿakom ili zgurom, niti
uzemÿivaåe polagati u stalno zagrevanu zemÿu.
4.673 Razmak uzemÿivaåa odnosno odvoda od postojeñih podzemnih
elektriånih kablova mora iznositi najmaçe 3 m, a ukrãtaçe treba
sprovoditi pod pravim uglom. Ako se pri ukrãtaçu ne moæe odr-
æati ovaj razmak, on se sme smaçiti ako se dovod do uzemÿivaåa
izoluje zaãtitnom cevi od neprovodÿivog i nehidroskopnog mate-
rijala (npr. keramiåke cevi). Duæina zaãtitnih cevi mora biti
tolika da izmeœu kabla koji treba zaãtititi i neizolovanog do-
voda odnosno uzemÿivaåa ostane razmak od bar 3 m.
4.674 Ako ovi ili drugi propisi to ne zabraçuju, treba sa uzemÿivaåem
gromobrana spojiti sve metalne mase u zemÿi koje su udaÿene maçe
od 3 m, a po moguñnosti i one udaÿene do 20 m. Spajaçe se izvodi
direktno ili pomoñu dopunskog pribora.
4.675 Polagaçe uzemÿivaåa iz taåke 4.631 ovih propisa izuzetno je dozvo-
ÿeno i u vodu, ako ne postoji moguñnost izvoœeça isto tako dobrog
uzemÿeça u zemÿu na obali. U tom sluåaju, s obzirom na promene
vodostaja i specifiånog otpora vode tokom godine, treba se pobri-
nuti da udarni otpor Ru pri najniæem vodostaju, kao ni pri najve-
ñem specifiånom otporu vode, ne prekoraåi maksimalnu dozvo-
ÿenu vrednost.
Odvode u vodi treba zavrãiti vertikalnim uzemÿivaåem zabijenim
u dno. Na mestima gde su uzemÿivaåi poloæeni u vodu opasno je
zadræavaçe po nevremenu, pa na takvim mestima treba postaviti
odgovarajuñe natpise koji upozoravaju na to:
Postavÿaçe uzemÿivaåa u bunare nije dozvoÿeno.
4.68 Kao uzemÿivaåi mogu sluæiti u zemÿu poloæene metalne
konstrukcije, metalna vodovodna mreæa, a u odreœenim sluåajevima
i armiranobetonski temeÿi zgrade.
4.681 U zemÿi poloæena vodovodna mreæa sa metalnim cevima moæe
posluæiti kao uzemÿivaå, i to najviãe za dva odvoda po objektu.
199
4,682 Vodovodne mreæe ne smeju sluæiti kao uzemÿivaåi:
a) ako postoji moguñnost da sa çih doœe do preskoka u unutraãçost
zgrade ili postrojeça ugroæenih eksplozijom (fabrike i skladi-
ãta municije);
b) ako je otpor rasprostiraça Rr vodovodnih cevi veñi od 20 Ω.
4.683 Ako vodovodna mreæa sluæi kao uzemÿivaå gromobrana, odvod
gromobrana treba prvenstveno prikÿuåiti na ulaznu cev pre vodo-
mera. Ako to nije moguñe, treba prema taåki 4.752 ovih propisa
premostiti sve vodomere i sliåne aparate, koji su ugraœeni izmeœu
mesta na kojima je prikÿuåen gromobranski odvod i podzemnog dela
vodovodne mreæe.
4.684 Gasovodi ne smeju sluæiti kao uzemÿivaåi.
4.685 Ako su vodovi uzemÿivaåa i gasovodi meœusobno udaÿeni maçe od 3
m, treba ih meœusobno spojiti. Pri proraåunu prelaznog otpora
uzemÿeça gromobrana, gasovod se ne sme uzeti u raåun.
4.686 Ako kod nekih cevovoda poloæenih u zemÿi postoje uslovi iz taåke
4.67 ovih propisa, uzemÿivaå mora biti od çih udaÿen bar 3 m.
4.687 Za ukrãteçe uzemÿivaåa sa cevovodima primeçuje se odredba
taåke 4.673 ovih propisa.
6.688 Ako vodovodna mreæa sluæi kao uzemÿivaå, o tome se mora oba-
vestiti organizacija vodovoda kojoj pripada ta vodovodna mreæa.
4.69 Pojedinaåni uzemÿivaåi, po pravilu, neñe se polagati ispod mesta
na kojima se u sluåaju oluje mogu skupÿati ÿudi ili æivotiçe.
Ako se to ne moæe izbeñi, treba odgovarajuñim merama spreåiti
opasnost zbog napona koraka, koja nastaje pri udaru groma, u smislu
Tehniåkih propisa za elektroenergetska postrojeçe iznad 1000 V.
4.691 Zgrade u kojima se u sluåaju oluje mogu skupÿati ÿudi ili æi-
votiçe, kao: osmatraåki torçevi, planinske kuñe i sliåno, treba
da imaju jedan ili, joã boÿe, dva prstenasta uzemÿivaåka voda na
meœusobnoj udaÿenosti od 2 m koji su na viãe mesta meœu sobom
spojeni.
Zadræavaçe na osmatraåkim torçevima za vreme oluje treba
izbegavati.
4.7 Metalne mase
4.71 Na objektu åije metalne mase sa spoÿne strane stvaraju oblik ka-
veza (objekti sa åeliånom konstrukcijom i dr.), ostale çegove me-
talne spoÿne i unutraãçe mase ne moraju biti prikÿuåene na
gromobran, osim u sluåaju iz taåke 4.75 ovih propisa.
4.711 Na objektu niæem od 15 m, iako spoÿne metalne mase ne stvaraju
oblik kaveza, çegove unutraãçe i spoÿne metalne mase, isto tako,
ne moraju biti prikÿuåene na gromobran, osim ako je objekt pokri-
ven zapaÿivim pokrivaåem ili sadræi lako zapaÿiv materijal.
U tom sluåaju treba na gromobransku instalaciju prikÿuåiti one
metalne mase koje na udaÿenosti maçoj od 1 m, leæe paralelno sa
gromobranskom instalacijom na duæini veñoj od 4 m, Ako ta du-
200
æina iznosi viãe od 8 m, prikÿuåci moraju biti naåiçeni na naj-
viãoj i najniæoj taåki metalne mase.
4.72 Metalne mase duæe od 2 m ili mase åija je povrãina veña od 2 m2
prikÿuåuju se na gromobransku instalaciju ako se nalaze u ravni
koja je ograniåena zaãtitnim kavezom ili ako su van kaveza, a
stvarni razmak od tih masa do gromobranske instalacije je maçi od
vrednosti D u dijagramu na slici 2.
Slika 2
4.721 Razmak D (m) zavisi od veliåine udarnog otpora uzemÿeça Ru (Ω) i

razdaÿine L (m) izmeœu mesta na kome se metalna masa najviãe pri-
201
bliæuje gromobranskoj instalaciji i ulaza odvoda u zemÿu (slika
2). Razmak D izraåunava se po pribliænom obrascu:
D = 0,066 R + 0,028 L
4.722 Umesto obrasca mogu se koristiti krive iz dijagrama na slici 2
koje vaæe za vazduh. Ako se u meœuprostoru nalazi predmet druge
dielektriåne åvrstoñe (npr. suv. zid), razmak D treba u odgovaraju-
ñoj meri korigovati.
4.73 Metalne delove elektriånih aparata i maãina ispod krova
snabdevene zaãtitnim uzemÿeçem, koji mogu doñi pod napon, kao i
metalne mase na koje su ovi aparati i maãine uåvrãñeni, treba
prikÿuåiti na gromobran pomoñu dopunskog pribora (taåka 3.210).
4.731 U pogledu stvarnog razmaka izmeœu delova elektriåne i gro-
mobranske instalacije primeçuje se odredba taåke 4.72 ovih pro-
pisa. Ako stvarni razmak iz bilo kojih razloga mora biti maçi od
razmaka “D” dobivenog prema dijagramu slike 2, treba izmeœu de-
lova elektriånih instalacija koje stoje pod naponom i gromobran-
ske instalacije izvesti spoj preko dopunskog pribora.
4.74 Ako se armatura armiranobetonskog stuba upotrebi kao odvod
(taåka 4.45), ãtapovi armature koji sluæe kao odvod moraju biti
pouzdano spojeni sa uåvrãñeçem krova, meœuspratnim konstruk-
cijama i armiranim podrumskim podom. Ovakvi spojevi ne moraju
biti zavareni.
4.75 Metalni dimçaci, cevi za ventilaciju i ostale metalne mase na
krovu moraju biti u jednoj ili viãe taåaka prikÿuåeni na gro-
mobransku instalaciju, osim u sluåaju iz taåke 4.71 ovih propisa.
4.751 Voœice dizalica (liftova) koje dopiru do vrha zgrade (posledçeg
sprata), treba na çihovom gorçem i doçem kraju prikÿuåiti
najkrañim putem na gromobransku instalaciju, u smislu taåke 4.73
ovih propisa
4.752 Kad su cevovodi u zgradi prikÿuåeni na gromobransku instalaciju,
sve na çih prikÿuåene aparate i vodomere i eventualna prekidna
mesta treba premostiti vodovima preseka navedenih u taåki 4.21
ovih propisa.
4.76 Loãa spojna mesta u metalnim masama koje su prikÿuåene na gro-
mobransku instalaciju taå. 4.711 i 4.75) treba premostiti ako na
tim mestima u sluåaju udara groma postoji moguñnost da preskok
prouzrokuje poæar ili mehaniåka oãteñeça.
4.77 Åeliåne konstrukcije objekata i armature armiranobetonskih
objekata treba uzemÿiti najmaçe na dva mesta (taåka 4.45).
4.78 Veñe metalne mase u blizini zaãtiñenog objekta (åeliåne ograde,
mostovi, nadzemni cevovodi) treba uzemÿiti, ako çihov poloæaj
poveñava opasnost od udara groma.
4.781 Poãto drveñe u blizini zaãtiñenog objekta utiåe na dejstvovaçe
gromobrana, te ako je drvo viãe od objekta i ako je od çega udaÿeno
maçe od 10 m, gromobran mora imati jedan odvod postavÿen na
objektu ãto bliæe drvetu.
202
4.8 Elektriåna postrojeça
4.81 Pri postavÿaçu gromobranske instalacije treba uzeti u obzir
blizinu elektriånih postrojeça toj gromobranskoj instalaciji
prema taåki 4.7. ovih propisa, kao i blizinu:
a) Zgrada u obliku torça, kao ãto su: antenski stubovi predajnika,
torçevi bogomoÿa, osmatraåki torçevi, dimçaci sa elektriånim
reklamnim instalacijama, stubovi za reflektore itd.;
b) zgrada ugroæenih poæarom i eksplozijom.
4.82 Ako se elektriåno postrojeçe nalazi ili postavÿa blizu gro-
mobranske instalacije, potrebno je:
a) åeliåne cevi vodova koje su meœusobno provodno spojene i
metalne plaãteve kablova spojiti sa gromobranskim vodovima ili
sa metalnom masom spojenom sa gromobranskim vodovima, i to na
mestu pribliæavaça i na drugom mestu najbliæem zemÿi;
b) na vodovima sa zaãtitnim provodnikom zaãtitni provodnik
spojiti sa gromobranskim vodovima kao pod a), pod uslovom da
zaãtitni provodnik ima presek najmaçe 10 mm Cu, 16 mm* Al odno-
sno 50 mm* Fe.
Gde ima viãe provodnik provodnika, uzima se u obzir zbir çihovih
preseka.
4.821 Zaãtitni provodnici za zaãtitu pomoñu zaãtitne naponske
sklopke, ne smeju se spojiti sa gromobranskim postrojeçem.
4.83 Ako se elektriåna instalacija spaja sa gromobranskim postroje-
çem, postavÿaju se na glavnoj razvodnoj ploåi odvodnici prena-
pona spojeni sa uzemÿeçem gromobrana.
4.84 Elektriåne instalacije u armiranobetonskim ili åeliånim
skeletnim zgradama ili na metalnim masama koje su spojene sa gro-
mobranskim postrojeçem, nije potrebno spajati preko odvodnika
prenapona ni direktno sa gromobranskim vodovima.
4.85 Razmak izmeœu gromobranskog voda i voda niskonaponskog kuñnog
prikÿuåka treba da je najmaçe 1 m.
4.86 Treba nastojati da se na krovovima gromobranska instalacija
odeli od krovnog nosaåa. To je ispuçeno ako je krovni nosaå udaÿen
bar 1 m od gromobranske instalacije.
4.861 Ako je razmak iz taåke 4.86 ovih propisa maçi od 1 m, treba gro-
mobranske vodove izolovati pomoñu izolacione cevi otporne
prema atmosferskim uticajima iliih pokriti drvenim daskama.
4.862 Ako se izmeœu krovnog nosaåa i gromobranske instalacije ne moæe
postiñi ni udaÿnost od 0,4 m, treba pored izolovaça gromo-
branskih vodova pomoñu izolacione cevi u smislu taåke 4.861 ovih
propisa, krovni nosaå spojiti sa gromobranskom instalacijom
preko dva zatvorena iskriãta od 20 do 30 mm. Ova iskriãta treba
da su zaãtiñena od mehaniåkih oãteñeça i meœusobno udaÿena naj-
maçe 1 m, a çihov napon reagovaça pri 50 Hz treba da je viãi od 20
kV. Iskriãta treba ispitati pri svakom pregledu (glava 7).
4.863 Ako se vrh krovnog nosaåa nalazi za viãe od 2,5 m iznad najviãe
taåke zgrade u krugu oko nosaåa sa preånikom od 20 m (npr.: sleme,
dimçak, nadgradça itd.) krovni nosaå treba spojiti sa gromo-
203
branskom instalacijom preko dva iskriãta u smislu taåke 4.862
ovih propisa.
4.87 U pogledu antena treba primeçivati odgovarajuñe tahniåke prop-
ise za antenska postrojeça i ove tehniåke propise.
4.88 Televizijske antene i antene za ultrakratke talase treba
prikÿuåiti na gromobransku instalaciju neposredno, a druge an-
tene - preko odvodnika prenapona smeãtenog ãto bliæe anteni.
Ovo se odnosi na antene uzemÿene iz pogonskih razloga. Efek-
tivna vrednost naizmeniånog napona reagovaça odvodnika prena-
pona pri 50 Hz moæe iznositi najviãe 2000 V, ako antena nije
predviœena za viãi radni napon.
4.881 Metalne krovne nosaåe za antene treba uzemÿiti odnosno
prikÿuåiti na gromobransku instalaciju.
4.882 Presek i materijal prikÿuånih vodova za antenu ili krovni nosaå
moraju ispuçavati uslove iz taåke 4.21 ovih propisa.
4.89 Metalne nosaåe telekomunikacionih vodova na zaãtiñenim ob-
jektima treba prikÿuåiti na gromobransku instalaciju najkrañim
putem pomoñu provodnika u smislu taåke 4.21 ovih propisa, ako je
to iz pogonskih razloga dozvoÿeno.
4.9 Povezivaçe sa drugim uzemÿeçima
4.91 Uzemÿeçe gromobranske instalacije i pogonska kao i zaãtitna
uzemÿeça niskonaponskih elektroenergetskih postrojeça i in-
stalacija, po pravilu, meœusobno se povezuju, osim u odreœenim slu-
åajevima kad je to zabraçeno propisima.
4.92 Isto tako, gromobranska instalacija se povezuje sa pogonskim kao
i zaãtitnim uzemÿeçem visokonaponskih postrojeça, ako ispu-
çava uslove za to uzemÿeçe u pogledu napona dodira i napona
koraka.
4.93 Povezivaçe uzemÿeça gromobranske instalacije sa uzemÿeçima
telekomunikacionih instalacija vrãi se saglasno propisima o te-
lekomunikacionim instalacijama.
5 POSEBNE ODREDBE O GROMOBRANIMA NA
SPECIFIÅNIM OBJEKTIMA
5.1 Nemetalni torçevi, silosi i fabriåki dimçaci viãi od 10 m
5.11 Hvataÿke moraju nadvisiti gorçu ivicu dimçaka najmaçe za 0,5 m.
5.111 Kao hvataÿke mogu posluæiti poklopci i mreæe ako se mogu pou-
zdano prikÿuåiti na gromobransku instalaciju, ili prstenasti
provodnik u visini gorçe ivice dimçaka.
5.112 Hvataÿke u obliku åeliånih æica ili traka i odvodi na duæini
najmaçe 3 m ispod vrha, po potrebi, moraju biti zaãtiñeni od
korozije prevlakom od olova ili drugog ekvivalentnog materijala.
5.113 Hvataÿke u obliku ãtapova moraju biti ravnomerno rasporeœene po
obimu objekta a çihov meœusobni razmak sme iznositi najviãe 5 m.
5.114 Hvataÿke moraju biti meœusobno spojene.
5.12 Za nemetalne dimçake i torçeve do 30 m visine dovoÿan je jedan
odvod. Odvod mora prolaziti sa kiãne strane odnosno sa spoÿne
strane pored eventualnih metalnih peçalica, sa kojima treba da je
spojen. Peçalice mogu sluæiti za priåvrãñivaçe odvoda. Ako su
204
metalne peçalice po celoj duæini spojene provodnikom odgova-
rajuñeg preseka, mogu sluæiti kao odvod.
5.121 Za raspored odvoda vaæi odredba taåke 4.4. ovih propisa. U pogledu
torçeva od armiranog betona treba postupiti u smislu taåke 4.45
ovih propisa. Nemetalni torçevi i dimçaci viãi od 30 m moraju
imati najmaçe dva odvoda, koji na oba kraja moraju biti meœusobno
spojeni.
5.122 Odvodi se postavÿaju, po moguñstvu, na suprotnim stranama objekta,
s tim ãto jedan od çih ide pored metalnih peçalica i ãto je s
çima spojen, a drugi je postavÿen, po moguñstvu, sa kiãne strane.
5.123 Veñi delovi sa spoÿne strane dimçaka i torçeva (na primer,
metalni obruåi i sl.), moraju biti solidno spojeni sa odvodima.
5.124 Na nemetalnim torçevima moæe se postaviti poseban odvod za
prikÿuåivaçe unutraãçih metalnih masa.
5.13 Svaki odvod na torçevima mora imati svoj uzemÿivaå, a svi
uzemÿivaåi moraju biti meœusobno spojeni podzemnim prstenastim
vodom, koji treba, po moguñstvu, prikÿuåiti na uzemÿivaåe su-
sednih gromobrana.
Uzemÿivaå i podzemni prstenasti vodovi moraju biti poloæeni
ãto daÿe od podzemnih dimnih kanala.
5.131 Na uzemÿivaåe gromobrana treba prikÿuåiti uzemÿivaåe su-
sednih gromobrana i uzemÿeçe metalne mase, po moguñnosti sve do
udaÿenosti od 20 m.
5.14 Metalnu uæad za usidreçe (ankerovaçe) objekata treba uzemÿiti
na mestima çihovog uåvrãñivaça.
Ovakvo uzemÿeçe treba sprovoditi prema taåki 4.65 ovih propisa,
s tim ãto je dovoÿno upotrebiti ãtapni uzemÿivaå duæine 2 m.
5.141 Ako se metalna uæad uåvrãñena na zaãtiñenom objektu, ona moraju
biti prikÿuåena na gromobransku instalaciju odnosnog objekta.
5.2 Bogomoÿe, metalni torçevi, metalni dimçaci i sliåni objekti
5.21 Torçevi bogomoÿa visoki su 20 m moraju imati najmaçe jedan
glavni odvod, a visoki preko 20 m - najmaçe dva glavna odvoda, od
kojih se jedan moæe poloæiti u torçu, ali samo pod uslovom da
sluæi i za prikÿuåivaçe unutraãçih metalnih masa po taåki 4,7
ovih propisa.
5.22 Veñe metalne mase, na primer, konstrukcije na kojima vise zvona,
treba spojiti sa gromobranom.
5.221 Ako je od drveta konstrukcija na kojoj vise zvona, nije potrebno
zvona i çihova leæiãta prikÿuåiti na gromobran.
5.23 Oklopne metalne razvodne ormanåiñe i kutije sa prikÿuåcima
motora treba spojiti sa gromobranskom instalacijom, tako oni
onda u stvari predstavÿaju iskriãta za elektriåne vodove.
Osim toga, treba postaviti odvodnike prenapona izmeœu faznih
provodnika (sabirnica) i uzemÿeça.
5.24 Brod bogomoÿe treba da ima posebnu gromobransku instalaciju,
bez obzira na toraç. Potrebno je samo da se gromobran na brodu
bogomoÿe spoji najkrañim putem preko slemena sa najbliæim od-
vodom gromobrana torça.
205
5.241 Ako postoje unakrsni brodovi, krovni vod po slemenu treba da dob-
ije glavne odvode na svakom sporednom brodu i na oba kraja glavnog
broda.
5.25 Torçevima sliåni objekti od åelika ili armiranog betona, kao
ãto su: torçevi izvoznih postrojeça u rudnicima, torçevi gar-
nitura za buãeçe, rashladni torçevi, vodotorçevi, dimçaci, gra-
œevinske dizalice i sl. treba da imaju pri dnu najmaçe dva
naspramna prikÿuåka na uzemÿivaåe.
5.251 Delovi åeliåne konstrukcije po celoj visini treba da su dobro
spojeni u elektriånom pogledu. Posebni gromobranski vodovi na
samom objektu nisu potrebni.
5.3 Æiåare
5.31 Staniåna zgrada æiåare zaãtiñuje se gromobranom po odredbama
glave 4. ovih propisa.
5.32 Metalne konstrukcije u stanici, a naroåito oslonce pogonskih i
okretnih toåkova i ureœaj za zatezaçe uæadi, treba spojiti sa
uzemÿeçem gromobrana staniåne zgrade.
Takva uzemÿeça treba ostvariti najmaçe na svakih 500 m.
5.321 Ostale stubove odnosno metalne toåkove na çima treba uzemÿiti
pomoñnim odvodima.
5.322 Na stubovima sa viãe odvojenih betonskih temeÿa, treba na svakom
temeÿu postaviti odvod glavni ili pomoñni.
5.33 Na betonskim stubovima åija se armatura ne moæe upotrebiti za od-
vod, kao i na drvenim stubovima, treba od noseñih toåkova do
uzemÿivaåa postaviti specijalne odvode, i to na svakih 100 do 200 m.
5.331 Ako direktno uzemÿeçe noseñeg toåka nije moguñno ili poæeÿno,
treba postaviti iskriãta izmeœu odvoda i najniæeg dela metalne
konstrukcije na koju se oslaça toåak.
5.34 Na æiåarama sa noseñom uæadi izolovanom od stupa treba pred-
videti sredstva da se uæad mogu uzemÿiti za vreme oluje i kad æi-
åara ne radi. U tu svrhu moæe se upotrebiti i pritisni toåak.
5.35 Ako æiåara ima samo jedno uæe koje ne mora biti izolovano, po-
trebno je u pogonski toåak i u toåak za okretaçe ugraditi metalne
segmente koji obezbeœuju stalno uzemÿeçe uæeta.
5.4 Ãatori i vetreçaåe
5.41 U pogledu ãatora primeçuju se odredbe taåke 4.31 ovih propisa.
5.411 Ako su ãatorski stubovi, usidreça, napiçaåi itd. izraœeni od me-
tala, oni mogu zameniti zaãtitni kavez.
5.42 Za vetreçaåe vaæi, pored odredaba glave 4. ovih propisa, i sle-
deñe:
5.421 Duæ glavne ivice svakog krila moraju biti postavÿene hvataÿke
koje prelaze krilo za 100 mm. Ove hvataÿke moraju biti meœusobno
spojene.
5.422 Hvataÿke na krilima, kao i one koje su eventualno postavÿene na
obrtnoj kapi vetreçaåe, treba meœusobno spojiti preko postojeñe
metalne osovine, kliznih kontakata ili odgovarajuñeg savitÿivog
voda, i prikÿuåiti ih na odvode odnosno uzemÿivaåe.
206
5.423 U pogledu metalnih vetreçaåa primeçuje se taåka 5.25 ovih pro-
pisa.
5.5 Zgrade sa mekanim pokrivaåem
5.51 Na zgradama pokrivenim drvetom (ãindrom), slamom ili trskom,
krovne vodove treba polagati po slemenu na drvenim potporama
najmaçe na 0,50 m iznad krova, a odvodi treba da su od ivice krova
udaÿeni najmaçe 0,40 m. Drvene potpore treba dobro priåvrstiti
na krovnu konstrukciju.
5.52 Metalni delovi na mekanom pokrivaåu, kao ãto su: limene obloge
oko dimçaka, prozori, ventilacione cevi itd., ne smeju se spojiti
sa gromobranom i moraju biti udaÿeni od gromobranske insta-
lacije najmaçe za razmak D, prema taåki 4.72 ovih propisa.
5.53 Dimçake i ostale nadgradçe treba zaãtititi u smislu opãtih od-
redaba (taåka 4.34).
5.531 Ako vodovi prolaze kroz krov, treba ih zaãtititi provlaåeçem
kroz cevi od neprovodnog materijala otpornog prema atmos-
ferskim uticajima. U tu svrhu mogu se upotrebiti ventilacione
ili izolacione cevi.
5.532 Grane drveña treba potkresati tako da su udaÿene najmaçe 1 m od
krova.
5.6. Pogonske prostorije i skladiãta ugroæeni poæarom
5.61 Gromobranske vodove treba izvoditi tako da ne doœe do varniåeça
ili zagrevaça, ãto bi moglo prouzrokovati poæar. Zbog toga
vodovi treba da imaju ãto maçe spojeva, a nuæni spojevi treba da su
naroåito briæÿivo izraœeni.
5.62 Gromobranski vodovi van zgrade treba da su udaÿeni najmaçe 0,5 m
od elektroenergetskih instalacija (vodova).
5.621 Preporuåuje se postavÿaçe odvodnika prenapona na glavnoj
razvodnoj tabli ili na nadzemnom elektroenergetskom vodu, izmeœu
faznih provodnika (sabirnica) i uzemÿeça.
5.63 Otpor uzemÿeça ne sme biti veñi od 20 Ω ako specifiåni otpor
zemÿe nije veñi od 250 Ω m.
5.64 Glavni odvodi treba da su poloæeni u vidu posebnih vodova van
zgrade.
5.65 Transportne ureœaje za zapaÿive materije i transportne cevi za
iseckanu slamu, koji su poloæeni ispod slemena, treba na svakih 20
m i na krajevima spojiti sa krovnim slemenskim vodom ili sa odvo-
dima.
5.651 Zbog vibracije za vreme pogona, prikÿuåke treba izraditi od sa-
vitÿivog pocinkovanog uæeta sa osiguranim vijåanim spojem.
5.652 Na dizalicama za seno treba spojiti sa gromobranskim vodvima
najviãu taåku dizalice, kuñiãte motora i prekidaåa, kao i åekrk.
5.66 Odvodi na otvorenim skladiãtima za slamu i sl. sa krovom, treba
da su udaÿeni od uskladiãtenog materijala najmaçe 0,40 m.
5.67 U pogledu zaãtite uskladiãtene slame ili sl. na otvorenom
prostoru, primeçuju se odredbe o zgradama sa mekanim pokrivaåem
(taåka 5.5). Hvataÿke treba da su na izolacionim (drvenim) pot-
porama ili zategnute iznad slame, s tim ãto su hvataÿke udaÿene
207
od uskladiãtenog materijala najmaçe 0,50 m, a odvodi (vertikalni
delovi) - najmaçe 0,40 m.
5.68 Vodovodna instalacija u objektu treba da je odeÿena od vodovne
mreæe, izolacionom cevi duæine 1 m postavÿenom van objekta.
5.7 Pogonske prostorije i skladiãta ugroæeni eksplozijom

Ovakvim prostorijama smatraju se prostorije u kojima za vreme
rada moæe nastati opasna eksplozivna smeãa gasova ili praãine
sa vazduhom.
5.71 Gromobranske instalacije za ovakve zgrade treba da su izraœene na-
roåito briæÿivo. Svi spojevi i prikÿuåci treba da su zaãtiñeni
tako da se ne mogu olabaviti.
5.72 Hvataÿke i krovni vodovi postavÿaju se prema taåki 4.31 ovih pro-
pisa, s tim ãto je ãirina okaca reãetke krovnih vodova najviãe
10 m.
5.721 Na svakih 10 m po obimu objekta treba postaviti po jedan glavni
odvod, s tim ãto objekt mora imati najmaçe åetiri glavna odvoda.
Odvodi se polaæu sa spoÿne strane zgrade. Za åeliåne i armira-
nobetonske zgrade u pogledu odvoda primeçuju se odredbe taåke 4.45
ovih propisa.
5.73 Ako su metalni cevovodi prekinuti izolacionim uloãkom, ovaj
uloæak treba premostiti iskriãtem ili odvodnikom prenapona, i
to van prostorije ugroæene eksplozijom.
5.731 Ako to nije moguñe, mora se upotrebiti iskriãte ili odvodnik
prenapona zaãtiñen od eksplozije i osposobÿen za rad na mestima
ugroæenim eksplozijom.
5.74 Elektroenergetska instalacija, bez obzira na visinu zgrade, treba
da je spojena sa gromobranskim vodovima ako ne ispuçava uslove za
pribliæavaçe po taåki 4.72 ovih propisa.
5.75 Za otvoreno postavÿene veñe metalne mase, kao ãto su: cevovodi,
kolone i sl., nije potrebna gromobranska zaãtita, ako su svi
metalni delovi spojeni provodno i uzemÿeni.
5.76 Na otvorenom prostoru postavÿeni metalni sudovi (cisterne) sa
zapaÿivim teånostima åija para sa vazduhom obrazuje eksplozivnu
smeãu, kao i metalni sudovi sa zapaÿivim gasovima, moraju biti
povezani sa drugim sudovima i metalnim delovima na zemÿi i u çoj
u krugu od 20 m oko çih, kao i sa susednim gromobranskim
uzemÿeçima.
5.761 Za povezivaçe treba upotrebiti materijal prema taåki 4.21 ovih
propisa ili postojeñe cevovode, koji su provodno spojeni.
5.762 Namerno izolovane spojeve cevi treba premostiti iskriãtem
zaãtiñenim od eksplozije.
5.763 Posebno uzemÿeçe sudova nije potrebno ako su spojeni sa uzem-
ÿenim cevovodima ili ako su sudovi postavÿeni bez izolacione
podloge na zemÿu ili beton. Inaåe, sudove treba uzemÿiti pomoñu
prstenastih vodova ili prikÿuåiti na sabirni zemÿovod.
208
5.764 Broj prikÿuåaka na prstenasti ili sabirni zemÿovod odreœuje se s
obzirom na preånik ili duæinu suda, i to:
do 3 m 1 prikÿuåak
preko 3 do 20 m 2 prikÿuåka
preko 20 m 3 prikÿuåka
5.77 Zemÿom pokrivene sudove i cevovode koji su sa çom u neposrednom
dodiru, nije potrebno ãtititi gromobranom.
5.78 Noseñe konstrukcije cevovoda od drveta, opeke ili betona treba
najmaçe na svakih 20 m da imaju pomoñne odvode.
5.781 Uzemÿivaåe ili veñe metalne mase na daÿini od 10 m od tih odvoda,
treba povezati s çima odnosno sa çihovim uzemÿeçem.
5.782 Otpor uzemÿeça ne sme biti veñi od 20 Ω ako specifiåni otpor
zemÿe nije veñi od 250 Ω m.
5.783 Za noseñe konstrukcije od åelika ili armiranog betona i za niska
betonska postoÿa odvodi nisu potrebni.
5.79 Na postrojeça za puçeçe cisterni (kamioni, vagoni, brodovi) ce-
vovode treba uzemÿiti kao glavne odvode i s çima spojiti sve me-
talne mase u blizini, kao ãto su æelezniåke ãine, metalne
konstrukcije itd.
5.791 Na prelazu iz zone opasnosti æelezniåki kolosek treba izolovati
ugraœivaçem izolacionih umetaka u ãine.
5.8 Pogonske prostorije i skladiãta eksploziva
Ovakvim prostorijama smatraju se prostorije za izradu i preradu
eksploziva, kao i skladiãta eksploziva ili eksplozivnih
predmeta.
5.81 Spoÿna gromobranska instalacija.
5.811 Oko zaãtiñenog objekta treba postaviti stubove sa hvataÿkama, na
meœusobnom razmaku koji ne treba da je maçi od 10 m niti veñi od
30 m. Udaÿenost stubova sa hvataÿkama od ivice objekta izraåu-
nava se prema taåki 4.72 ovih propisa, s tim ãto ne moæe biti
maça od 2,00 m.
Ako je objekt okruæen nasipom, stubove, po moguñnosti, treba po-
staviti na vrh nasipa.
5.812 Vrhovi stubova odnosno ãiÿaka treba da nadvisuju sleme opasnog
objekta za polovinu najveñeg razmaka izmeœu dva susedna stuba.
5.813 Umesto stubova dozvoÿeno je koristiti pojedinaåno drveñe, ako od-
govara gore navedenim uslovima u pogledu visine i razmaka, a snab-
deveno je hvataÿkama.
5.815 Ako gusto drveñe dopire do objekta ili ga nadvisuje, gromobran
treba izvesti u smislu glave 4. ovih propisa.
5.816 Metalne ograde ili metalne stubove za ogradu treba spojiti sa
uzemÿeçem ako je çihovo odstojaçe od uzemÿeça maçe od 3 m.
5.817 Objekti i zemÿi ili pokriveni slojem zemÿe od 0,5 m nije po-
trebno da imaju spoÿnu gromobransku instalaciju, åak i kad venti-
lacione cevi izlaze iz zemÿe.
5.82 Gromobran na objektu.
14 209
5.821 Krovni vodovi treba da su poloæeni sa ãirinom okaca reãetke
najviãe 10 m. Na svakih 10 m po obimu objekta treba postaviti je-
dan glavni odvod, s tim da objekt ima najmaçe åetiri glavna odvoda.
5.822 Metalne delove na objektu, kao oluke i ælebove, treba spojiti sa
gromobranskim odvodima, ali oni se ne smeju koristiti kao hva-
taÿke ili odvodi.
5.823 Metalne nadgradçe objekta treba spojiti sa gromobranom. Nad-
gradçe od izolacionog materijala treba na vrhu da imaju hvataÿku
u obliku ãipke koju treba spojiti sa gromobranom.
8.824 Metalne cevi za vodu, paru ili sl. uvedene u objekt spoÿa nad ze-
mÿom, treba spojiti sa spoÿnim gromobranskim postrojeçem.
5.825 Hvataÿke u obliku krovnih vodova koje moraju biti udaÿene od sa-
mog krova, treba poloæiti razapete u vazduhu, ili, ako bi pri tome
ugib bio suviãe veliki, podupreti izolacionim potporama.
Drvene potpore treba impregnisati elektriåno neprovodnom ma-
som.
5.826 Armiranobetonski objekti åije su horizontalne i vertikalne
armature bile pri graœeçu meœusobno elektriåno provodno spo-
jene u smislu odredaba glave 4. ovih propisa, te saåiçavaju kavez,
treba da imaju samo hvataÿke prema taåki 4.3 ovih propisa, dok im
posebni odvodi nisu potrebni.
5.827 Ako åeliåna armatura ne odgovara uslovima iz taåke 5.826 ovih
propisa, objekt treba da ima hvataÿke i odvode (taå. 4.3 i 4.4) i åe-
liånu armaturu treba spojiti na viãe mesta sa unutraãçim zemÿo-
vodom neposredno pri zemÿi.
5.828 Ako objekte pokrivene zemÿom treba naroåito zaãtititi od
groma, na primer objekte za veoma eksplozivne materijale, onda se
u nasutu zemÿu ili na çu poloæi gromobranska mreæa sa ãirinom
okaca od 10 m i ona se uzemÿi pomoñu prstenastog uzemÿivaåa.
Za objekte do 8 m duæine umesto mreæe dovoÿne su dve ukrãtene
trake u dijagonalnim pravcima.
Za objekte nasute zemÿom koji imaju ventilacione cevi ovakva
zaãtita potrebna je u svakom sluåaju.
5.83 Uzemÿeçe
5.831 Uzemÿeçe se izvodi prema taåki 4.6 ovih propisa.
5.832 Ako su stubovi sa hvataÿkama postavÿeni na nasip, treba jedan pr-
stenasti vod poloæiti u nasip, a drugi van nasipa, sa çegove
spoÿne strane.
Oba prstenasta voda treba povezati meœusobno u produæeçu svih
odvoda, ali najmaçe åetiri puta.
5.833 Sa unutraãçe strane nasipa treba poloæiti joã jedan prstenasti
vod (unutraãçi), a u zemÿi ga spojiti sa spoÿnim prstenastim vo-
dom najmaçe na dva mesta.
5.834 Ako nasip obuhvata viãe objekata, prstenasti zemÿovod treba po-
loæiti oko svih tih objekata.
5.835 Ukupni otpor uzemÿeça jednog objekta ili grupe objekata ne sme
biti veñi od 10 Ω.
Ako se taj otpor ne moæe postiñi samo prstenastim vodovima, zbog
kratkog voda ili zbog loãe provodnosti zemÿe, treba dodati joã i
druge uzemÿivaåe.
210
5.836 Provodne (metalne) podove u objektu treba spojiti na viãe mesta
sa unutraãçim prstenastim vodom, i to, po moguñnosti, sime-
triåno. Dozvoÿen je i çihov prikÿuåak na sabirni vod u objektu.
Na mestu prikÿuåka poda na unutraãçi prstenasti zemÿovod
treba postaviti joã i poseban uzemÿivaå.
5.837 Uzemÿeça susednih objekata na udaÿenosti do 20 m od zaãtiñenog
objekta, treba podzemno spojiti sa uzemÿeçem tog objekta.
5.838 Za ispitivaça i mereça treba u prikÿuånim vodovima, u spojenim
vodovima izmeœu prstenastih vodova i u prikÿuånim vodovima
susednih uzemÿeça ugraditi rastavne spojnice i oznaåiti ih ta-
blicama.
5.84 Metalni delovi u objektu
5.841 Maãine, aparati, grejna tela, cevi i veñi metalni delovi, kao ãto
su: metalni podovi, metalne obloge stolova, metalna vrata i
prozori, treba da se prikÿuåe na sabirni vod u unutraãçosti
objekta, a taj vod treba prikÿuåiti na unutraãçi prstenasti ze-
mÿovod (taåka 5.833) najmaçe na dva mesta. Ove metalne mase mogu
se prikÿuåiti neposredno na prstenasti zemÿovod, naroåito ako
ih ima malo ili su meœusobno udaÿene.
5.842 Sabirni vodovi mogu se, po potrebi, poloæiti na raznim visinama,
ali treba da su vertikalno meœusobno spojeni najmaçe na dva mesta.
5.843 Maãine, aparati i sudovi, u kojima se eksploziv preraœuje ili
otvoreno åuva, ne smeju se spojiti sa krovnim vodovima, a od ma-
ãina, aparata i sudova, kao i metalnih delova spojenih sa çima,
treba da su udaÿeni za razmak D (taåka 4.72), a najmaçe 0,5 m. Od-
vodi na zgradi treba da su od prozora, vrata ili drugih otvora uda-
ÿeni, isto tako, za razmak D, a najmaçe 0,5 m.
5.844 Paralelne metalne cevi treba na viãe mesta provodno spojiti.
Spiralne (zmijaste) cevi treba takoœe na viãe mesta provodno
premostiti.
Preporuåuje se da se uvodi cevi u metalne sudove provodno premo-
ste, ako u blizini nije izvrãen spoj.
5.845 Metalne delove u sudovima od izolacionog materijala treba
spojiti meœusobno i sa najbliæim zemÿovodom.
5.846 Prikÿuåci i spojevi treba da su briæÿivo izraœeni, po moguñno-
sti vijcima ili zavarivaçem. Ako su spojeni pomoñu vijaka, spojevi
treba da imaju najmaçe dva vijka preånika najmaçe 8 mm, koji mo-
raju biti zaãtiñeni od odvrtaça.
5.847 Prikÿuåci na åeliåne konstrukcije treba da su izraœeni tako da je
osiguran stalan kontakt.
5.848 Na prolazu cevi kroz metalne ili provodne podove ili zidove cev
treba spojiti sa podom ili zidom.
5.849 Obujmice zagrevanih cevi treba da su naroåito jake i elastiåne.
5.85 Ostale mere
5.851 Elektriåne vodove treba dovesti u objekt kablovima poloæenim u
zemÿu na dubinu od najmaçe 1 m. Ovaj kablovski vod mora da poåne
na udaÿenosti od najmaçe 50 m od objekta.
Metalni plaãt kabla i zaãtitni provodnik zaãtitnog uzemÿeça
ili nulovaça treba spojiti sa unutraãçim prstenastim zemÿo-
vodom (taåka 5.833).
14* 211
5.852 Za naroåito opasne objekte (skladiãta nitroglicerina i sliånih
eksploziva, zgrade u kojima se izraœuje barut ili kapisle) treba u
elektroenergetski dovod ugraditi prekidno mesto. To prekidno
mesto mora da ima razmak preskoka od najmaçe 1 m i treba da se po-
stavÿa van unutraãaçeg prstenastog uzemÿivaåa.
Preporuåuje se da se pored prikÿuånica dovoda, na udaÿenosti od
najmaçe 1 m, predvidi druga kratko spojena prikÿuånica u koju se
uvlaåi utikaå kad je instalacija iskÿuåena.
Kratko spojenu prikÿuånicu treba uzemÿiti.
5.853 Za ostale objekte treba ugraditi poluænu preklopku pomoñu koje
se elektroenergetska instalacija objekta kratko spoji kad je van
upotrebe. Kratak spoj u preklopki treba uzemÿiti.
Radnu i kratko spojenu prikÿuånicu i poloæaje poluæne
preklopke treba jasno obeleæiti.
5.854 Kod glavne razvodne table ili razvodnog ormanåiña i na prelazu
nadzemnog voda u kablovski treba ugraditi odvodnike prenapona.
5.855 Metalna kuñiãta veñih elektriånih aparata treba prikÿuåiti na
sabirni vod u objektu ili neposredno na unutraãçi prstenasti
zemÿovod.
5.856 Metalna kuñiãta malih elektriånih naprava, kao ãto su: sve-
tiÿke, sklopke i prikÿuånice, treba spojiti sa zemÿovodima ako
su od çih udaÿeni do 0,5 m.
Za spajaçe treba primeniti bakarnu æicu preseka najmaçe 10 mm2.
5.857 Dimçaci, torçevi, visoki predmeti, visoko drveñe i uzviãeça,
udaÿeni maçe od 100 m od zaãtiñenog objekta sa eksplozivnom sa-
dræinom, moraju imati propisne gromobrane.
5.858 Æelezniåke ãine i nadzemne cevovode, koji ulaze u zaãtiñeni ob-
jekt, treba najkrañim putem spojiti na prstenasti uzemÿivaå
objekta. Na ulazu u zaãtiñeni objekt æelezniåki kolosek treba
izolovati pomoñu izolacionih umetaka izmeœu ãina.
Osim toga, treba na razdaÿinama od 15, 25 i 50 m od prstenastog
zemÿovoda objekta, nadzemne cevovode uzemÿiti ãtapnim uzemÿi-
vaåima (taåka 4.65) duæine najmaçe 4 m.
5.859 Nije dozvoÿeno postavÿaçe nadzemnih vodova na razdaÿini do 50
m od zaãtiñenog objekta, a takve vodove ne treba postavÿati, po
moguñstvu, ni na razdaÿini do 100 m.
6 TEHNIÅKA DOKUMENTACIJA ZA IZRADU
GROMOBRANSKIH INSTALACIJA
6.1 Tehniåka dokumentacija na osnovu koje se izraœuju gromobranske
instalacije mora sadræati:
a) vrstu, svrhu i materijal objekta, a eventualno i kategoriju
objekta iz glave 5. ovih propisa;
b) osnovu krova i izglede zgrade, sa glavnim merama;
v) oblik i nagib krova i vrstu pokrivaåa;
g) sve hvataÿke;
d) sve odvode;
œ) sve uzemÿivaåe i merne spojeve (rastavne spojnice), oznaåene i
numerisane po redu;
e) sve prikÿuåke na metalne mase (taåka 3.211);
212
æ) sav dopunski pribor (taåka 3.210);
z) potrebne proraåune.
6.2 Crteæi moraju biti izvedeni tako da se iz çih vide:
a) svi delovi koji nadvisuju krov, uz naznaku materijala;
b) poloæaj i veliåina metalnih delova na krovu i pored çega, kao
ãto su: limene obloge, oluci, hvataåi za sneg, firme i drugo;
v) poloæaj i veliåina spoÿnih i unutraãçih metalnih masa;
g) poloæaj nadzemnih elektriånih vodova u blizini krova i krov-
nih i zidnih nosaåa;
d) poloæaj elektriånih kablova u okolini zgrade;
œ) poloæaj cevovoda koji ulaze u zgradu;
e) svi predmeti koji utiåu na projektovaçe gromobranske instala-
cije;
æ) reke, potoci, jezera, moåvarni tereni, bunari i eventualno po-
znate podzemne vode u blizini objekta;
z) propisani otpor uzemÿeça.
6.3 Sve nastale promene na objektu ili u çegovoj okolini, odnosno na
gromobranskoj instalaciji, treba unositi u tehniåku dokumen-
taciju, tako da ona uvek prikazuje postojeñe staçe.
7 PREGLED I ISPITIVAÇE GROMOBRANSKIH
INSTALACIJA
7.1 Pregled gromobranskih instalacija posle izgradçe odnosno
rekonstrukcije objekta vrãi se prema odredbama Osnovnog zakona
o izgradçi investicionih objekata.
7.2 Pregled gromobranskih instalacija u toku upotrebe mora se vr-
ãiti:
a) posle prepravke ili popravke gromobranske instalacije;
b) posle udara groma u instalaciju ili objekt;
v) u sledeñim redovnim periodiånim razmacima, zavisno od vrste
objekata:
1 godina – za objekte sa eksplozivom, dok staçe zemÿovoda i
uzemÿivaåa treba detaÿno pregledati svakih 5 godina;
– za objekte ugroæene eksplozijom;
2 godine – za objekte ugroæene poæarom, za æiåare i objekte kod
kojih je spojeno uzemÿeçe gromobranske instalacije sa
zaãtitnim uzemÿeçem elektroenergetskog postrojeça;
3 godine – za ugroæene objekte kao ãto su: fabriåki dimçaci,
velike bogomoÿe, osmatraåki torçevi, torçevi izvo-
znih postrojeça u rudnicima;
– za objekte u kojima moæe doñi do panike pri udaru
groma, kao ãto su: pozoriãta, bioskopi, sportske
dvorane, cirkusi, bolnice, ãkole, kasarne, æelezniåke
stanice, robne kuñe;
– za objekte koji su ugroæeni zbog korozije gromo-
branskih vodova i uzemÿivaåa, kao ãto su: hemijske
fabrike, rudnici i sl.;
5 godina – za ostale objekte.
7.3 Prilikom pregleda treba naroåito utvrditi:
a) da li postoji oãteñeçe i korozija hvataÿki, odvoda i spojeva;
213
b) veliåinu otpora rasprostiraça pojedinih uzemÿivaåa i svih
uzemÿivaåa zajedno (ovo utvrœivaçe mereçem treba vrãiti, po
moguñstvu, u suãno doba, i to savremenim mernim metodama);
v) koroziju uzemÿivaåa (naroåito u agresivnom terenu) ako ne
zadovoÿavaju rezultati utvrœeni mereçem pod b);
g) staçe prikÿuåaka metalnih masa na gromobranske vodove, a ako
spojevi nisu vidÿivi, potrebno je mereçem utvrditi da li su
prikÿuåci dobri.
Pri prvom pregledu treba izvrãiti i pregled gromobranskih
instalacija naroåito u pogledu polagaça vodova, preseka i mate-
rijala i odrediti rokove periodiånih pregleda po odredbi taåke
7.2 pod v) ovih propisa.
7.4 O svakom pregledu treba sastaviti zapisnik, u koji se unose sve
vrednosti dobivene mereçem, i iz çega se mora videti da li je
instalacija ispravna i koje su eventualne popravke na çoj po-
trebne.
8 GROMOBRANI SA IZVORIMA JONIZUJUÑEG ZRAÅEÇA
8.1 Opãte odredbe
8.11 Odredbe ove glave odnose se na graœeçe i odræavaçe gromobrana sa
hvataÿkama koje koriste izvore jonizujuñeg zraåeça.
Na graœeçe i odræavaçe gromobrana sa hvataÿkama koje koriste
izvore jonizujuñeg zraåeça odnose se i odredbe prethodnih glava
ovih propisa ako odredbama ove glave nije drukåije odreœeno.
8.12 Hvataÿkama u smislu taåke 3.202 ovih propisa smatraju se i one
hvataÿke koje imaju glavu sa izvorom jonizujuñeg zraåeça, na pri-
mer: radioaktivni kobalt, radijum i dr.
8.13 Glavni delovi hvataÿki koje koriste izvore jonizujuñeg zraåeça
su:
– izvor jonizujuñeg zraåeça, npr.: Co60, Ra i dr.;
– zaãtitna radna posuda (radni kontejner) od olova ili åelika;
– metalni ãiÿak;
– nosaå hvataÿke;
– pomoñni delovi i pribor.
8.14 Za hvataÿke iz taåke 8.13 ovih propisa opasna zona zraåeça je zona
u kojoj doza radioaktivnog zraåeça prelazi maksimalno dozvoÿenu
vrednost. Maksimalno dozvoÿena vrednost je 2,5 mr/h (mili-
rendgena na åas).
Veliåina opasne zone zraåeça zavisi od aktivnosti upotrebÿenog
izvora i ona za izvor Co60 aktivnosti 100 mCi (milikirija) iznosi
u polupreåniku oko 7 m iznad otvorenog izvora.
Povrãina ispod ravni hvataÿke treba da bude zaãtiñena od zra-
åeça radnom posudom.
8.15 Za gromobrane sa hvataÿkama koje koriste izvore jonizujuñeg zra-
åeça zahtev iz taåke 4.12 ovih propisa ispuçen je ako zaãtitna
zona gromobrana pokriva celu povrãinu osnove ãtiñenih obje-
kata.
Za ovakve gromobrane nije potreban zatvoren kavez.
214
8.16 Za gromobrane sa hvataÿkama koje koriste izvore jonizujuñeg zra-
åeça smatra se da je objekt dovoÿno zaãtiñen ako je çegova
povrãina osnove pokrivena zaãtitnom zonom.
Zaãtitna zona, s obzirom na aktivnost izvora jonizujuñeg zraåeça,
iznosi:
Aktivnost izvora Polupreånik zaãtitne
mCi zone m
100 120
90 110
80 100
70 90
60 80
50 70
40 60
30 40
20 30
8.17 Treba voditi raåuna o opadaçu aktivnosti izvora jonizujuñeg zra-
åeça sa vremenom (npr. za Co60 vreme poluraspadaça, tj. vreme za
koje aktivnost izvora opadne na 50% od poåetne vrednosti, iznosi
5 godina i 4 meseca).
Meœutim, vreme opadaça aktivnosti izvora radijuma i sliånih
radioaktivnih materija je vrlo dugo (do 1000 i viãe godina), tako
da, praktiåno, kod hvataÿki sa ovim izvorima zraåeça ne treba
uzimati u obzir opadaçe aktivnosti izvora odnosno smaçivaçe
zaãtitne zone i hvataÿke.
8.18 Broj i poloæaj hvataÿki koje koriste izvore jonizujuñeg zraåeça
zavisi od povrãine osnove ãtiñenih objekata.
Ovakve hvataÿke treba postaviti:
– na najviãem delu objekta, s obzirom na zaãtitnu zonu;
– na nosaåima åija je visina dovoÿna da zraåeçe na dva metra iznad
moguñnog stajaliãta bude ispod maksimalno dozvoÿene vrednosti,
s obzirom na opasnost od zraåeça.
8.2 Posebne odredbe

8.21 Privremeno se ne dozvoÿava upotreba gromobrana sa izvorima jo-
nizujuñeg zraåeça na objektima za proizvodçu i uskladiãteçe eks-
ploziva.
8.22 Na gromobranske instalacije sa hvataÿkama koje koriste izvore jo-
nizujuñeg zraåeça ne primeçuju se odredbe taåke 4.3 ovih propisa
nego odredbe taå. 8.12, 8.13, 8.15 i 8.18 ovih propisa.
8.23 Izuzetno od odredaba taå. 4.42 do 4.426 ovih propisa, koje se ne pri-
meçuju na gromobrane sa izvorima jonizujuñeg zraåeça, broj glav-
nih odvoda za hvataÿke koje koriste izvore jonizujuñeg zraåeça,
radi veñe sigurnosti, mora biti najmaçe 2 (dva). Odvode treba po-
215
staviti na suprotnim stranama objekta, a ako to nije moguñe, raz-
mak izmeœu odvoda treba da iznosi najmaçe 10 m.
8.24 U pogledu postavÿaça hvataÿki sa izvorima jonizujuñeg zraåeça
na nemetalnim torçevima, silosima i dimçacima, primeçuju se
odredbe glave 5, osim odredbe taåke 5.11 ovih propisa, s tim ãto se
uvek postavÿaju dva glavna odvoda, bez obzira na visinu objekata.
8.25 U pogledu tehniåke dokumentacije gromobranskih instalacija sa
jonizujuñim zraåeçem primeçuju se odredbe glave 6. ovih propisa, s
tim ãto se zahteva da ta tehniåka dokumentacija sadræi joã i:
– statistiåki proraåun nosaåa hvataÿke i çegovog uåvrãñeça;
– proraåun trajnosti izvora jonizujuñeg zraåeça;
– uputstvo u sluåaju nezgoda sa izvorom jonizujuñeg zraåeça.
8.26 U pogledu pregleda i ispitivaça gromobranskih instalacija sa
izvorima jonizujuñih zraåeça primeçuju se odredbe glave 7. ovih
propisa, s tim ãto takva gromobranska instalacija spada u grupu
instalacija åiji je rok periodiånih pregleda jedna godina i do-
punom da pri pregledu treba obratiti posebnu paæçu na stabil-
nost uåvrãñeça hvataÿki u mehaniåkom pogledu.
8.3 Mere sigurnosti pri graœeçu i odræavaçu gromobranske instala-
cije sa izvorima jonizujuñeg zraåeça
8.31 Gromobrani sa hvataÿkama koje koriste izvore jonizujuñeg zra-
åeça moraju biti izvedeni tako da se spreåi ãtetno dejstvo zra-
åeça na ÿudski organizam. Nosaåi hvataÿke treba da imaju
prepreke koje onemoguñuju peçaçe uz çih.
8.32 Transport i koriãñeçe izvora jonizujuñeg zraåeça vrãi se prema
Pravilniku o stavÿaçu u promet i koriãñeçu radioaktivnih
materija iznad odreœene granice aktivnosti i o merama zaãtite od
zraåeça ovih izvora (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 31/65).*
8.33 Hvataÿke sa izvorima jonizujuñeg zraåeça smeju se postaviti tek
poãto su zavrãeni svi radovi na izvoœeçu ostalih delova gro-
mobranske instalacije.
8.34 Hvataÿke sa izvorima jonizujuñeg zraåeça mogu postavÿati samo
lica koja imaju dozvolu za rad sa izvorima jonizujuñeg zraåeça
prema Pravilniku o struånoj spremi lica koja rade sa izvorima jo-
nizujuñih zraåeça i na poslovima zaãtite od tih zraåeça (“Slu-
æbeni list SFRJ”, broj 31/65).
8.35 Svaka hvataÿka sa izvorom jonizujuñeg zraåeça mora biti oznaåena
propisanim tablicama sa natpisom: “OPASNOST–ZRAÅEÇE”,
koje moraju biti lako uoåÿive sa svih prilaznih strana i uvek
åitke.
*
Navedeni pravilnici stavÿeni su van snage donoãeçem Zakona o zaãtiti od jonizujuñih
zraåeça “Sluæbeni list SFRJ”, broj 54/76.
Sada je materija zaãtite od jonizujuñih zraåeça regulisana Zakonom o zaãtiti od joni-
zujuñih zraåeça i nuklearnoj sigurnosti “Sluæbeni list SFRJ”, broj 53/91 i “Sluæbeni list
SRJ”, broj 24/94 i propisima donesenim na osnovu ovog zakona.
216
8.36 Prilikom primopredaje gromobranske instalacije izvoœaå radova
mora predati korisniku objekta detaÿno pismeno upustvo o
postupku u sluåaju nezgoda sa izvorom, tj. u sluåaju moguñnosti
ozraåavaça okoline iznad maksimalno dozvoÿene doze zraåeça pri
padu ili ruãeçu hvataÿke usled poæara ili nekog jaåeg nepredvi-
œenog mehaniåkog udara.
8.37 Korisnik gromobranske instalacije sa hvataÿkama koje koriste
izvore jonizujuñeg zraåeça mora da odredi jedno lice upoznato sa
uputstvom iz taåke 8.36 ovih propisa, koje ñe redovno u odreœenim
vremenskim periodima pregledati i proveravati stabilnost uåvr-
ãñeça ovakvih hvataÿki i, u sluåaju potrebe, na vreme izvestiti
korisnika o moguñnosti eventualne nezgode.
217
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU ELEKTRO-
ENERGETSKIH POSTROJEÇA I UREŒAJA OD POÆARA*
I. OSNOVNE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom odreœuju se tehniåki normativi za zaãtitu
elektroenergetskih postrojeça i ureœaja od poæara i za zaãtitu od ãi-
reça poæara na objekte u blizini ovih postrojeça i ureœaja.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se prilikom projektovaça,
izgradçe, koriãñeça i odræavaça elektroenergetskih postrojeça i ure-
œaja za proizvodçu, prenos i distribuciju elektriåne energije.
Ålan 2.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na elektroenrgetska po-
strojeça i ureœaje u prostorijama ugroæenim od eksplozivne atmosfere
ili zapaÿive praãine, u prostorijama u kojima se radi sa eksplozivima i u
rudnicima sa podzemnom eksploatacijom, kao ni na postrojeça elektriåne
vuåe.
II. ZAÃTITA ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA I UREŒAJA

ZA PROIZVODÇU, PRENOS I DISTRIBUCIJU ELEKTRIÅNE
ENERGIJE OD POÆARA
1. Mere zaãtite od poæara
Ålan 3.
Radi smaçeça opasnosti od poæara u elektroenergetskim postroje-
çima moraju biti ispuçeni sledeñi uslovi:
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 74/90.
218
1) elektriåne rotacione maãine, energetski transformatori i drugi
elektriånia parati i ureœaji moraju biti zaãtiñeni od kratkih spojeva,
zemÿospojeva, opasnih prenapona i nedozvoÿenih optereñeça;
2) elektriåni rasklopni aparati moraju biti bez uÿa ili sa malo
uÿa;
3) svi aparati i ureœaji moraju se pravilno koristiti i redovno odr-
æavati.
Ålan 4.
Mere zaãtite od ãireça poæara su:
1) izbor pogodne lokacije elektroenergetskog postrojeça i pogodnog
razmeãtaja opreme i ureœaja koji sadræe zapaÿive teånosti;
2) mere za brzo odvoœeçe zapaÿivih teånosti;
3) podesno grupisaçe opreme u poæarne sektore, vodeñi raåuna o çe-
noj nameni, znaåaju i poæarnom optereñeçu;
4) pravovremeno i pouzdano otkrivaçe i javÿaçe nastalog poæara;
5) postavÿaçe ureœaja za gaãeçe poæara na mestima ugroæenim od po-
æara.
Ålan 5.
Radi spreåavaça razornog dejstva eksplozije usled kratkog spoja ili
drugog kvara u elektroenergetskom postrojeçu, moraju se primeniti mere
za rastereñeçe od prekomernog pritiska i za bezopasno usmeravaçe
eksplozivnog talasa iz ureœaja, odnosno prostorija. U ove mere spadaju: po-
stavÿaçe sigurnosnih membrana na merne transformatore ili oduãnika
na energetske transformatore, postavÿaçe sigurnosnih poklopaca na li-
mene prefabrikovane ñelije razvodnih postrojeça, postavÿaçe sigurno-
snih membrana na pojedine delove rzavodnog postrojeça izolovanog
sumpor-heksafluoridom (SF6) i sliåne mere.
Ålan 6.
U elektroenergetskim postrojeçima koja sadræe transformatore
ili aparate sa uÿem ili drugim izolacionim teånostima mora se spreåiti
prodiraçe uÿa, odnosno drugih izolacionih teånosti u vodotokove, vodne
zahvate ili kanalizaciju i kanale glavnih i pomoñnih strujnih kola od-
nosnog postrojeça.
2. Izbor lokacije i dispozicije elektroenergetskog postrojeça

Ålan 7.
Elektroenergetska postrojeça visokog napona moraju se smestiti
tako da se spreåi ãireçe poæara na susedne zgrade (objekte), i to:
1) u posebnu zgradu (objekat) koja sluæi iskÿuåivo za smeãtaj
elektroenergetskog postrojeça;
2) u okviru zgrade (objekta) koja sluæi i za druge namene;
3) na otvoren prostor.
Ålan 8.
Ako se elektroenergetsko postrojeçe visokog napona postavÿa u
zgradu koja sluæi iskÿuåivo za smeãtaj elektroenergetskog postrojeça,
219
dispozicija postrojeça i razmeãtaj delova postrojeça i ureœaja podlo-
ænih poæaru moraju se izvesti tako da se onemoguñi ãireçe poæara na su-
sedne zgrade (objekte) koje ne pripadaju ovom postrojeçu.
Ålan 9.
Ventilacioni otvori i kanali prostorija u koje su smeãteni ener-
getski transformatori i elektriåne rotacione maãine moraju biti tako
izvedeni da eventualni plamen i gasovi ne ugroæavaju ÿude i susedne
objekte.
Ålan 10.
Ako postoji opasnost ãireça poæara kroz kablovske kanale i rovove,
mora se izvrãiti çihovo protivpoæarno zaptivaçe. Zaptivaçe se mora
izvrãiti i pri ulasku i izlasku kablovskih kanala iz zgrade, odnosno po-
æarnih sektora. Protivpoæarno zaptivaçe izvodi se pomoñu peska ili ne-
kog drugog negorivog materijala, koriãñeçem vatrootpornih premaza za
kablove ili sliåno.
Ålan 11.
Energetski transformatori pojedinaåne nazivne snage do 1 600 kVA
mogu se smestiti u istu prostoriju u koju se postavÿaju drugi delovi pripa-
dajuñeg elektroenergetskog postrojeça (blok visokog napona, niskonapon-
ska tabla i sliåno), bez postavÿaça posebnih pregrada.
Ålan 12.
Energetski transformatori pojedinaåne nazivne snage iznad 1 600
kVA smeãteni u zgrade (objekte) moraju se postaviti pojedinaåno u prosto-
rije koje åine poæarne sektore.
Ålan 13.
Za zaãtitu i spasavaçe u sluåaju poæara ili eksplozije, kao i za uspe-
ãno gaãeçe poæara moraju se obezbediti ãto je moguñe krañi i sigurniji
putevi za evakuaciju.
Ålan 14.
Stepeniãta moraju biti postavÿena odvojeno od pogonskih pro-
storija elektroenergetskih postrojeça i moraju biti zaãtiñena od dejstva
vatre i eksplozije, ili se mora postaviti zasebno pomoñno stepeniãte.
Stepeniãta se moraju provetravati.
Ålan 15.
Izlazi za evakuaciju iz postrojeça moraju biti tako projektovani,
odnosno izgraœeni da ni jedno mesto u postrojeçu ne bude udaÿeno viãe od
20 m od izlaza na bezbedan prostor. Izlazi za evakuaciju moraju se jasno
obeleæiti.
Ålan 16.
Vrata pogonskih prostorija, kao i vrata na putevima koji vode od tih
prostorija do stepeniãta i na bezbedan prostor moraju se otvarati u smeru
izlaæeça, a otvaraçe vrata sa unutraãçe strane mora biti lako izvo-
dÿivo, bez upotrebe kÿuåa ili alata. Vrata moraju biti otporna prema po-
æaru.
220
Ålan 17.
Ako energetski transformator ima napravu za ispuãtaçe uÿa a u
sluåaju poæara, ova naprava se mora otvarati sa protivpoæarno zaãti-
ñenog mesta.
Ålan 18.
Ako se elektroenergetsko postrojeçe visokog napona postavÿa u
zgradu koja sluæi i za druge namene, delovi postrojeça podloæni poæaru
moraju se smestiti u posebne poæarne sektore åiji periferni zidovi, tava-
nice i podovi moraju imati poæarnu otpornost od najmaçe 90 minuta.
Vrata izmeœu poæarnih sektora moraju imati poæarnu otpornost od
najmaçe 30 minuta.
Izuzetno od stava 1. ovog ålana, ako se elektroenergetsko postrojeçe
visokog napona postavÿa u stambenu ili poslovnu zgradu, bolnicu, obdani-
ãte, ãkolu, robnu kuñu, zatvorenu veliku garaæu ili sportski objekt, de-
lovi postrojeça podloæni poæaru moraju se smestiti u posebne poæane
sektore åiji periferni zidovi, tavanice i podovi moraju imati poæarnu
otpornost od najmaçe tri sata, a vrata izmeœu poæarnih sektora moraju im-
ati poæarnu otpornost od najmaçe 60 minuta.
Poæarni sektori moraju imati pristup sa slobodnog prostora ili iz
prostorije koja je lako pristupaåna sa spoÿne strane. Vrata koja vode na
slobodan prostor moraju biti od negorivog materijala.
Izuzetno od stava 1. ovog ålana, dozvoÿeno je da se elektroenergetsko
postrojeçe sa transformatorima pojedinaånih nazivnih snaga do 1 600 kVA
smesti u fabriåku halu, pod uslovom da su primeçne efikasne mere za
zaãtitu od pojave i ãireça poæara.
Ålan 19.
Ako se elektroenergetsko postrojeçe visokog napona postavÿa na
otvoren prostor, uÿni transformatori moraju biti udaÿeni od susednih
zgrada prema sledeñoj tabeli:
Transformator nazivne snage MVA Najmaça udaÿenost m
do 10 3
preko 10 do 40 5
preko 40 do 200 10
preko 200 15
Ako se elektroenergetsko postrojeçe visokog napona postavÿa na

otvoreni prostor u blizini stambene ili poslovne zgrade, bolnice, obda-
niãta, ãkole, robne kuñe, zatvorene velike garaæe ili sportskog objekta,
udaÿenosti iz tabele stava 1. ovog ålana moraju se poveñati dvostruko.
Ako se udaÿenosti iz st. 1. i 2. ovog ålana ne mogu ostvariti, zaãtita
od ãireça poæara mora se predvideti pregradnim zidom:
- poæarne otpornosti od 90 minuta;
- visine do gorçe ivice dilatacionog suda tranformatora;
- duæine koja odgovara duæini, odnosno ãirini slivnog levka (kade)
ispod transformatora, zavisno od poloæaja transformatora u odnosu na
susedni objekt (zgradu).
221
Izuzetno od stava 1. ovog ålana, za transformatorske stanice sme-
ãtene na stubu, udaÿenost energetskog transformatora od susednih zgrada
(objekta) mora da iznosi najmaçe 3 m.
Ålan 20.
Ako se energetski transformatori postavÿaju na otvoren prostor
bez meœuprostora, moraju se odvojiti vatrootpornim zidovima.
Ålan 21.
Energetski transformatori moraju se postaviti tako da se omoguñi
ãto lakãi pristup vozilima za gaãeçe poæara.
3. Odvoœeçe uÿa
Ålan 22.
Svaki energetski transformator ili ureœaj koji pojedinaåno sadræi
viãe do 1 000 kg uÿa mora imati sabirnu uÿnu jamu za brzo odvoœeçe ili sa-
kupÿaçe uÿa. Sabirna uÿna jama sastoji se od slivnog levka (kade), re-
ãetke, uÿne jame, odvoda i sliåno.
Ålan 23.
Sabirna uÿna jama izvodi se ispod energetskog transformatora ili
ureœaja ili na nekom drugom pogodnom mestu u okviru elektroenergetskog
postrojeça ili van çega, zavisno od raspoloæivog prostora i lokalnih
uslova.
Ålan 24.
Sabirna uÿna jama izvodi se ili pojedinaåno, ispod svakog ener-
getskog transformatora ili ureœaja, ili kao zajedniåka jama, kad se ista
sabirna uÿna jama koristi za viãe transformatora.
Ålan 25.
Ako se sabirna uÿna jama postavÿa izvan mesta na kome se nalazi
energetski transformator ili ureœaj, naåin çenog izvoœeça bira se zavi-
sno od lokalnih uslova. Jama se povezuje sa slivnim levkom (kadom) ispod
ãtiñenog transformatora ili ureœaja, pomoñu odgovarajuñeg odvoda.
Ako se sabirna uÿna jama nalazi na otvorenom prostoru, dozvoÿeno je
da uÿe u çoj direktno ponire u zemÿu ili da se kao sabirna uÿna jama kori-
sti otvoreni rov. Uslov za ovakvo odvœeçe uÿa je da se zemÿa natopÿena
uÿem moæe ukloniti i zameniti novim slojem zemÿe i da izlivena koli-
åina uÿa ni u kom sluåaju ne moæe da prodre u vodotokove, vodne zahvate
ili kanalizaciju i u kanale za kablove glavnih i pomoñnih strujnih kola
odnosnog postrojeça.
Ålan 26.
Sabirna uÿna jama mora imati takvu zapreminu da moæe da primi uku-
pnu koliåinu uÿa koju sadræi energetski transformator ili ureœaj.
222
Ako sabirna uÿna jama sluæi za viãe energetskih transformatora
ili ureœaja, çena zapremina mora biti takva da primi ukupnu koliåinu
uÿa energetskog transfomratora ili ureœaja koji sadræi najviãe uÿa.
Ålan 27.
Sabirna uÿna jama izvodi se tako da zapaÿeno uÿe koje istiåe iz
energetskog transformatora ili naprave ne moæe goreti u jami. To se po-
stiæe postavÿaçem sloja ãÿunka ili tucanika na metalnu reãetku ili
mreæu,kojom se jama odvaja od okolnog prostora, ili koriãñeçem dovoÿno
dugog i pogodno oblikovanog odvoda, koji spaja slivni levak (kadu) i sa-
birnu uÿnu jamu.
Ålan 28.
Sabirna uÿna jama mora se izvesti tako da atmosferske ili podzemne
vode ne ometaju namenu koju ona ima.
Ålan 29.
Ako energetski transformator ili ureœaj sadræi do 1 000 kg uÿa,
izvoœeçe sabirne uÿne jame nije obavezno, a umesto sabirne uÿne jame mogu
se koristiti sledeñe mere zaãtite:
1) ako se elektroenergetsko postrojeçe nalazi u zgradi (objektu) koja
sluæi i za druge namene, prostorija u kojoj je postavÿen energetski
transformator ili ureœaj mora imati dovoÿno izdignut prag na vratima
tako da celokupna koliåina uÿa u sluåaju izlivaça ostane unutar prosto-
rije. Pod ove prostorije, kao i zidovi do visine praga na vratima moraju
biti nepropusni za uÿe;
2) ako se elektroenergetsko postrojeçe nalazi na otvorenom
prostoru, u posebnoj zgradi (objektu) koja sluæi iskÿuåivo za takvu namenu,
kao i u posebnoj jami izvan zgrade (objekta) dozvoÿeno je da se uÿe razliva
ispod i oko transformatora i da direktno ponire u zemÿu, pod uslovom da
su ispuçeni uslovi iz ålana 25. stav 2. ovog pravilnika.
4. Otkrivaçe i javÿaçe poæara

Ålan 30.
U zgradama sa elektroenergetskim postrojeçima nazivnog napona od
110 kV i viãe , odnosno nazivne snage od 20 MVA i veñe, mora se obezbediti
rano otkrivaçe poæara pomoñu ureœaja za automatsko otkrivaçe i javÿaçe
poæara.
Ureœaji za automatsko otkrivaçe i javÿaçe poæara moraju se
ugraditi i u prostorije u kojima se nalaze oprema i ureœaji od kojih bitno
zavisi rad elektroenergetskog postrojeça ili elektroenergetskog sistema
kao celine, na primer dispeåerski i raåunski centri, komandne sale i
sliåno.
Ålan 31.
Ureœaji za automatsko otkrivaçe i javÿaçe poæara moraju se
ugraditi u sve prostorije u podruåju jednog poæarnog sektora. Signal po-
jave poæara mora se proslediti dispeåerskom centru ili odgovarajuñem
centru kontrole i upravÿaça.
223
5. Ureœaji za gaãeçe poæara
a) Pokretni aparati i sprave za gaãeçe poæara
Ålan 32.
Za gaãeçe poæara na elektroenergetskim postrojeçima i ureœajima
primeçuju se pokretni aparati i sprave za gaãeçe koji su prema tehniåkom
uputstvu predviœeni za gaãeçe poæara na elektriånim instalacijama.
Za elektroenergetska postrojeça nazivne snage do 1 600 kVA bez oso-
bÿa, postavÿaçe ovih aparata u postrojeçe nije obavezno.
Ålan 33.
Pokretni aparati i sprave za gaãeçe koji se smeju upotrebÿavati za
gaãeçe poæara elektriånih ureœaja pod naponom moraju biti jednoobrazno
i upadÿivo oznaåeni natpisom: “Upotreba dozvoÿena za gaãeçe pod napo-
nom”.
Ålan 34.
Aparati i sprave za gaãeçe poæara kod kojih je sredstvo za gaãeçe
elektriåno provodÿivo ne smeju se smeãtati neposredno uz elektriåne
ureœaje.
Aparati i sprave iz stava 1.ovog ålana moraju imati oznaku da se ne
smeju upotrebÿavati za gaãeçe poæara na elektriånim ureœajima pod
naponom.
Ålan 35.
Za gaãeçe maçih poæara na tlu (npr: maçih koliåina zapaÿenog
razlivenog uÿa, kablova i sliåno) moæe se, uz ostale odgovarajuñe sprave i
sredstva, upotrebiti i suv pesak, koji se åuva na odreœenim mestima u od-
govarajuñim posudama, zajedno sa pripadajuñom lopatom.
Pesak se moæe upotrebiti i za podizaçe maçih nasipa radi spreåa-
vaça ãireça razlivenog i eventualno zapaÿenog uÿa.
Ålan 36.
Aparati i sprave za gaãeçe poæara u elektroenergetskim postroje-
çima ne smeju se iznositi iz prostorija u koje su postavÿeni niti je dozvo-
ÿena çihova upotreba u druge svrhe.
b) Stabilni ureœaji za gaãeçe poæara
Ålan 37.
Energetski transformatori i elektriåne rotacione maãine naziv-
nih snaga preko 40 MVA po jedinici, smeãteni u zgradama, moraju imati
stabilne ureœaje za gaãeçe poæara.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, stabilne ureœaje za gaãeçe
poæara ne moraju imati cevni generatori, elektriåne rotacione maãine
hlaœene vodonikom, kao i druge elektriåne rotacione maãine koje imaju
izolaciju koja je nezapaÿiva ili ne podræava goreçe, a kod kojih je prime-
çen sistem za pravovremeno otkrivaçe poæara.
224
Energetski transformatori koji se nalaze u izdvojenim elektroe-
nergetskim postrojeçima na otvorenom prostoru ne moraju se ãtititi sta-
bilnim ureœajima za gaãeçe poæara pod uslovom da je poloæajem
(lokacijom) energetskih transformatora ili postavÿaçem vatrostalnih
pregrada spreåeno ãireçe poæara na susedna naseÿa ili znaåajne objekte.
Ålan 38.
Pri automatskom aktiviraçu stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara,
sistem prenosa komande za glavni zaporni ventil (napravu) mora biti pou-
zdan, a izvodi se pomoñu odgovarajuñih eleektriånih, mehaniåkih, hidrau-
liånih ili pneumatskih naprava.
Aktiviraçem stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara mora se dati
zvuåni signal uzbune.
Ako se komanda prenosi elektriånim putem, kao izvor napona kori-
sti se posebno strujno kolo akumulatorske baterije.
Ålan 39.
Aktiviraçem stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara mora se izvrãiti
automatsko odvajaçe energetskog transformatora ili elektriåne rotaci-
one maãine od elektroenergetske mreæe. Pored toga, mora se izvrãiti
razmagnetisavaçe i iskÿuåeçe pogona elektriåne rotacione maãine (npr:
iskÿuåeçe dovoda vode pripadajuñe vodene turbine, odnosno dovoda pare
pripadajuñe parne turbine i sl.), odnosno iskÿuåeçe ventilatora ener-
getskog transformatora.
Ålan 40.
Aktiviraçe stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara iz ålana 39, odnosno
prenos komande na glavni zaporni ventil (napravu) iz ålana 38. ovog pravil-
nika izvodi se, po pravilu, tako da se zahteva prethodno delovaçe osnovnih
elektriånih zaãtita elektriåne rotacione maãine ili energetskog tran-
sformatora (diferencijalna zaãtita, Buholcova zaãtita i sl.).
Ålan 41.
Pored automatskog aktiviraça ureœaja za gaãeçe poæara, mora
postojati moguñnost za çegovo nezavisno i neposredno ruåno aktiviraçe.
Naprava za ruåno aktiviraçe ureœaja za gaãeçe poæara (dugme, ru-
åica i sliåno) mora se nalaziti na uoåÿivom, lako pristupaånom i zaklo-
çenom mestu, u blizini zaãtiñenog postrojeça. ova naprava mora biti
oznaåena na upadÿiv naåin.
Ako postoji moguñnost da se naprava za ruåno aktiviraçe ureœaja za
gaãeçe poæara nehotiåno aktivira, treba predvideti dve uzastopne
operacije za çeno aktiviraçe (npr: razbijaçe stakla i pritisak na dugme).
Ålan 42.
Sve naprave za rukovaçe stabilnim ureœajem za gaãeçe poæara mo-
raju biti upadÿivo i jasno oznaåene odgovarajuñim bojama i natpisima, sa
oznakama çihovih pogonskih poloæaja. Na prilazima do tih naprava treba,
po potrebi, postaviti i posebne natpise (putokaze).
15 225
Ålan 43.
Razmaci izmeœu delova pod naponom eleketroenergetskog postrojeça
i delova stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara moraju odgovarati propisima
o tehniåkim normativima za eleketroenergetska postrojeça nazivnog
napona iznad 1000 V.
Ålan 44.
Delovi stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara moraju biti zaãtiñeni
od previsokog napona dodira prema propisima o tehniåkim normativima za
elektriåne instalacije niskog napona.
Ålan 45.
Ako u elektroenergetskom postrojeçu postoji opasnost od eksplozije,
delovi stabilnog ureœaja za gaãeçe poæara koji su bitni za gaãeçe moraju
se zaãtititi od eksplozije pogodnim smeãtajem, odgovarajuñom kon-
strukcijom ili odgovarajuñim merama za smaçeçe dejstva eksplozije.
Ålan 46.
Ako je postrojeçe zaãtiñeno stabilnim ureœajem za gaãeçe poæara
raspraãenom vodom, mora postojati moguñnost odvoœeça vode, kako se voda
ispuãtena iz ureœaja ne bi razlivala na delove postrojeça.
III. ZAVRÃNE ODREDBE

Ålan 47.
o tehniåkim propisima za specijalnu zaãtitu elektroenergetskih po-
strojeça od poæara (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 16/66, 58/72 i 24/75).
Ålan 48.
226
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM MERAMA ZA UREŒAJE SA SVETLEÑIM CEVIMA*
Ålan 1.
Pri izvoœeçu, upotrebi i odræavaçu ureœaja sa svetleñim cevima
primeçivañe se tehniåke mere sadræane u Propisima o tehniåkim merama
za ureœaje sa svetleñim cevima, koji su odãtampani u Dodatku “Sluæbenog
lista SFRJ”, broj 14/67 i åine sastavni deo ovog pravilnika.
Ålan 2.
Postojeñi ureœaji sa svetleñim cevima i ureœaji sa svetleñim cevima
åije je izvoœeçe zapoåeto pre stupaça na snagu ovog pravilnika moraju se
prilikom prve rekonstrukcije ili zamene pojedinih delova uskladiti sa
odredbama Propisa o tehniåkim merama za ureœaje sa svetleñim cevima iz
Ålan 3.
15* 227
PROPISI
O TEHNIÅKIM MERAMA ZA UREŒAJE SA SVETLEÑIM CEVIMA
1. OPÃTE ODREDBE
1.1 Ovim propisima odreœuju se tehniåke mere za izvoœeçe, upotrebu i
odræavaçe ureœaja sa svetleñim cevima koji se nalaze na otvore-
nom prostoru ili u zatvorenim prostorijama, a prikÿuåeni su na
mreæu niskog napona preko posebnih transformatora.
Ovi propisi primeçuju se i na ureœaje sa svetleñim cevima koji
sluæe kao signal za upozoreçe avionima na opasnost ili za druge
signalne svrhe, a koji su prikÿuåeni direktno na vodove visokog
napona.
Ovi propisi ne odnose se na ureœaje na vozilima, elektromedi-
cinske ureœaje, kao ni na druge ureœaje koji ne sluæe neposredno za
svetlosne efekte.
1.2 Ako ovim propisima nije drukåije odreœeno, za instalaciju niskog
napona na primarnoj strani ureœaja sa svetleñim cevima (od pri-
kÿuåka na mreæu ili na izvor struje do primarnih stezaÿki bala-
sta) vaæe Tehniåki propisi za izvoœeçe elektroenergetskih
instalacija visokog napona, propisi o zaãtiti na radu, kao i op-
ãte priznata pravila iz oblasti elektrotehnike.
1.3 Ureœaji sa svetleñim cevima moraju se izvoditi i dimenzionisati
tako da pri çihovoj redovnoj upotrebi ne moæe nastati nikakva
opasnost za ÿude i okolinu.
1.4 Svi sastavni delovi ureœaja sa svetleñim cevima moraju odgova-
rati vaæeñim jugoslovenskim standardima i moraju imati atest.
2. DEFINICIJE POJMOVA
Niæe navedeni izrazi imaju u smislu odredaba ovih propisa sle-
deña znaåeça:
2.01 svetleñe cevi su izvor svetlosti sa hladnim ili toplim elek-
trodama, puçene plemenitim gasom pod malim pritiskom i svetle
usled elektriånog praæçeça pod naponom preko 1000 V;
228
2.02 ureœaj sa svetleñim cevima je ureœaj sa cevima koje proizvode svet-
lost za potrebe osvetÿeça, reklame, svetlosnih efekata ili
signalizacije. Sastavni delovi tog ureœaja su: svetleñi cevi, vo-
dovi visokog napona, balasti, vodovi niskog napona i dr.;
203 ureœaji u zatvorenim prostorijama su ureœaji koji se nalaze u
prostorijama, u kojima su sa svih strana zaãtiñeni od uticaja vre-
menskih nepogoda;
2.04 ureœaji na otvorenom prostoru su ureœaji koji su neposredno izlo-
æeni vremenskim nepogodama, kao ãto su ureœaji na krovovima,
ureœaji na zidovima zgrada itd. Ureœajima na otvorenom prostoru
smatraju se i ureœaji na pokrivenim ali otvorenim mestima.
Ako se pojedini delovi ureœaja, kao ãto su cevi i vodovi, nalaze na
otvorenom prostoru, a pojedini delovi ureœaja, kao ãto su balasti
nalaze u zatvorenoj prostoriji, takav ureœaj smatra se kao ureœaj na
otvorenom prostoru;
2.05 svetleña skupina je deo ureœaja sa svetleñim cevima, koji je i sa
primarne i sa sekundarne strane elektriåno i prostorno odvojen
od drugih delova ureœaja. Jedna skupina moæe imati jedno ili viãe
strujnih kola visokog napona;
2.06 balasti su oni ureœaji koji sadræe aktivne i induktivne otpore,
transformatore i kondenzatore, pojedinaåno ili u kombinacijama,
a sluæe za ograniåeçe pogonske struje svetleñih cevi ili za stvar-
açe potrebnih preduslova za paÿeçe. Oni mogu imati i sredstva za
poboãÿaçe faktora snage, za uklaçaçe radio-smetçi ili za blo-
kiraçe tonfrekventnih komandnih impulsa;
2.07 vodovi svetleñih cevi su vodovi izmeœu sekundarnih stezaÿki ba-
lasta i cevi, kao i vodovi izmeœu samih cevi;
2.08 spojnice svetleñih cevi su spojni delovi izmeœu podnoæja (kapa)
cevi i vodova (vijci ili grla);
2.09 oboåja elektroda su oni delovi svetleñih cevi koji obuhvataju
elektrode,
2.10 pokrovi su kutije od metala ili od izolacionog materijala, ili i
od jednog i od drugog, koji tako pokrivaju oboåja elektroda,
podnoæja i spojnice cevi da su delovi pod naponom zaãtiñeni od
dodira. Pokrovi mogu sluæiti i za dræaçe cevi;
2.11 reÿefna tela su ãupÿa tela na koja se priåvrãñuju cevi i u kojima
se nalaze prikÿuåci i vodovi za cevi, koji su smeãteni tako da su
delovi pod naponom zaãtiñeni od dodira;
2.12 dræaåi svetleñih cevi su naprave za neposredno dræaçe cevi, a
mogu biti od metala ili od izolacionog materijala;
2.13 uklopne naprave za svetleñe cevi su uklopne naprave ugraœene na
strani visokog napona balasta;
2.14 napon skupine je najviãi napon koji se u skupini moæe pojaviti
izmeœu bilo koja dva dela pod naponom. On se obiåno pojavÿuje u
praznom hodu kad cevi nisu prikÿuåene;
2.15 napon skupine prema zemÿi je najviãi moguñi napon prema zemÿi,
koji se u skupini moæe pojaviti;
229
2.16 strujna staza je najkrañi put kojim struja moæe prelaziti po
povrãini izolatora ili kroz spojeve (fuge) sastavÿenih izola-
tora;
2.17 vazduãni razmak je najkrañi put kroz vazduh, na kome moæe nastati
preskok struje.
3. NAPON SKUPINE PREMA ZEMŸI, NAPON SKUPINE,
SNAGA
3.1 Najviãi dozvoÿeni napon skupine prema zemÿi ureœaja sa svetle-
ñim cevima moæe iznositi 7,5 kV.
3.2 Najviãi dozvoÿeni napon skupine ureœaja sa svetleñim cevima
moæe iznositi, i to:
7,5 kV – za skupine sa neuzemÿenim strujnim kolima visokog
napona;
15 kV – za skupine sa strujnim kolima visokog napona koja su u sre-
diãtu uzemÿena.
Navedene vrednosti napona su efektivne vrednosti.
3.3 U normalnom pogonu ne smeju usled izobliåeça naponske krive
nastati temene vrednosti napona skupine veñe od 12,5 kV za napon
skupine prema zemÿi, odnosno od 25 kV za napon skupine.
Za mereçe temene vrednosti napona treba upotrebiti sferna
iskriãta ili druge instrumente pogodne za takva mereça.
3.4 Najveña dozvoÿena sekundarna nazivna snaga svetleñe skupine
moæe iznositi 1,2 kVA.
4. ZAÃTITNE MERE
4.1 Zaãtita od sluåajnog dodira delova pod naponom
4.11 Svi delovi ureœaja sa svetleñim cevima, koji su pod naponom, mo-
raju biti zaãtiñeni od sluåajnog dodira.
Ta zaãtita mora postojati i kad se sa tih ureœaja uklone delovi
koji se mogu skinuti bez upotrebe alata.
4.12 Poklopci i vrata na ureœajima moraju biti tako priåvrãñeni da je
skidaçe poklopaca i otvaraçe vrata moguñno samo pomoñu alata
ili kÿuåa, ako takvim skidaçem odnosno otvaraçem postaju
pristupaåni delovi pod naponom.
Odredbe stava 1. ove taåke ne odnose se na kontakte u grlima, koji
postaju pristupaåni kad se cev izvadi.
Priåvrãñavaçe poklopaca i zatvaraçe vrata mora biti takvo da
poklopac odnosno vrata ne smeju popustiti usled potresa, udaraca,
vlade ili zagrevaça u pogonu.
4.13 Spoj svih primarnih strujnih kola koja pripadaju istoj svetleñoj
skupini sa izvorom struje mora biti izveden tako da se u svim polo-
vima prisilno prekine ako se skinu poklopci balasta odnosno vi-
sokonaponskih uklopnih naprava ili ako se otvore vrata na
ormanåiñima u kojima se nalaze balast odnosno visokonaponske
uklopne naprave.
230
Spoj sa izvorom struje moæe se prekidati i kontaktorom (sklopni-
kom).
4.14 Uz svaki ureœaj sa svetleñim cevima mora se na lako pristupaånom
i vidÿivom mestu postaviti posebna kutijica sa dugmetom (tip-
kalom) za prekidaçe spoja i sa staklenim poklopcem sa natpisom:
“U SLUÅAJU POÆARA – RAZBITI STAKLO”
Kutijica treba da bude izraœena tako da usled razbijaça stakla
dugme prekine struju magneta kontaktora, a kontaktor svaki dovod
primarne struje do tog ureœaja. Ova kutijica mora biti iznutra
osvetÿena kad je ureœaj u pogonu.
4.15 Prisilno prekidaçe spoja kad se skinu poklopci ili otvore vrata
ormanåiña, prema taåki 4.13 ovih propisa, nije neophodno ako se
ureœaj sastoji samo od jednog balasta, sa jednim visokonaponskim
strujnim kolom i ako se balast i oboåje elektrode nalaze u za-
jedniåkom zaãtitnom kuñiãtu, a ceo ureœaj nije svakom lako
pristupaåan.
4.16 Blaasti moraju biti ugraœeni u zaãtitna kuñiãta. Kao zaãtitna
kuñiãta mogu sluæiti i dovoÿno velike i podesne kutije za slova,
tj. kutije u koje su smeãtene cevi koje obrazuju slova.
4.17 Oboåja elektroda moraju biti zaãtiñena od dodira spojnicama
svetleñih cevi, pokrovima ili drugim vrstama pokrivaåa.
Ostali delovi svetleñih cevi ne moraju biti zaãtiñeni od dodira.
4.18 Balasti, uklopne naprave i razvodne kutije, u kojima se nalaze de-
lovi pdo visokim naponom, moraju biti jasno i trajno obeleæeni
znakom opasnosti.
4.2. Zaãtita od previsokog napona dodira
4.21 Na primarnoj strani balasta treba u smislu Tehniåkih propisa za
izvoœeçe elektroenergetskih instalacija u zgradama, sprovesti
zaãtitu odgovarajuñom izradom elektriånih naprava i sastavnih
delova ureœaja, savesnim postabÿaçem samog ureœaja i primenom
dopunskih zaãtitnih mera, kao ãto su: izolovaçe, uzemÿeçe, nulo-
vaçe i dr.
4.22 Na sekundarnoj strani treba preduzeti sledeñe zaãtitne mere:
4.221 Svi provodni delovi ureœaja sa svetleñim cevima, koji u sluåaju
kvara mogu doñi pod napon, a koji se mogu dodirnuti, kao ãto su
zaãtitne kutije i drugi delovi balasta, zaãtitne cevi ili pla-
ãtovi vodova, metalne konstrukcije na koje je postavÿen ureœaj i
sliåno – moraju se prikÿuåiti na zajedniåki zaãtitni vod.
Ako je viãe provodnih delova koje treba zaãtititi meœusobno
spojeno zakivaçem ili zavarivaçem, dovoÿno je jedan od tih delova
spojiti sa zajedniåkim zaãtitnim vodom;
4.222 U mreæama u kojima su ispuçeni uslovi zaãtite nulovaçem, mora
se zaãtitni vod spojiti sa nultim vodom;
4.223 U ureœajima kod kojih je na primarnoj strani primeçeno zaãtitno
uzemÿeçe, mora se zaãtitni vod spojiti sa zaãtitnim uzemÿeçem
na primarnoj strani;
231
4.224 U ureœajima kod kojih je na primarnoj strani kao zaãtita od pre-
visokog napona dodira primeçena zaãtitna naponska sklopka,
mora se i zaãtitni vod spojiti sa stezaÿkom koja je na sklopki
predviœena za prikÿuåak zaãtitnog voda.
Zaãtitni vod i pomoñni zemÿovod u zgradama moraju biti zaãti-
ñeni od mehaniåkog oãteñeça posebnom mehaniåkom zaãtitom,
npr. polagaçem u cev ili naåinom izvoœeça (posebna æila viãe-
æilnog voda ili voda sa plaãtom);
4.225 Ako je kao dopunska zaãtitna mera na primarnoj strani primeçeno
zaãtitno izolovaçe pa nema zaãtite prema taå. 4.222 do 4.224 ovih
propisa, zajedniåki zaãtitni vod sekundarne strane mora se pri-
kÿuåiti na uzemÿeçe åiji otpor ne sme biti veñi od 50 oma.
4.23 Ako je neka taåka sekundarnog strujnog kola pogonski uzemÿena, tu
taåku treba spojiti i sa zaãtitnim vodom iz taåke 4.221 ovih prop-
isa.
4.24 Svi balasti, sve sklopne naprave, sve spojnice svetleñih cevi, svi
pokrovi, sve kutije za slova i sve metalne konstrukcije, koji su
upotrebÿeni za ureœaj sa svetleñim cevima a posebno se montiraju,
moraju imati stezaÿku za prikÿuåak zaãtitnog voda.
4.25 Vijci za prikÿuåak zaãtitnog voda moraju biti tehniåki ekvi-
valentni prikÿuåcima za dovod struje i moraju biti dimenzioni-
sani za prikÿuåak zaãtitnog voda od 1,5 mm2 do 6 mm2.
4.26 Pored vijka za prikÿuåak zaãtitnog voda mora biti znak uzem-
ÿeça.
4.27 Otvoreno poloæeni zaãtitni vodovi moraju biti jednoæiåni i
moraju imati presek od najmaçe 4 mm2 Cu.
Ako su ovi vodovi od drugog materijala, moraju imati bar isto
toliko provodnost. Zaãtiñeno poloæeni vodovi moraju imati pre-
sek od najmaçe 1,5 mm2 Cu ili ekvivalentnu provodnost.
Ako se na sekundarnoj strani upotrebÿavaju vodovi sa metalnim
plaãtom i dodatnom æicom ispod plaãta, moæe se dodatna æica
upotrebiti kao zaãtitni vod sekundarne strane. Na primarnoj
strani to nije dozvoÿeno.
4.28 Kod ureœaja postavÿenih na otvorenom prostoru moæe se zaãtitni
vod spojiti sa gromobranom, ako postoji gromobran.
5. STRUJNA KOLA I SVETLEÑE SKUPINE
5.1 Optereñeçe vodova primarnih strujnih kola ne sme prekoraåiti
jaåine struje odreœene Tehniåkim propisima za izvoœeçe elek-
troenergetskih instalacija u zgradama. Primarno strujno kolo sme
se osigurati osiguraåen od najviãe 16 A.
5.2 Svako visokonaponsko strujno kolo sme imati samo jedan balast. To
se ne odnosi na aktivne i induktivne otpore.
5.3 Ako jedna svetleña skupina ima viãe visokonaponskih strujnih
kola, instalacioni materijal, strujne staze i vazduãni razmaci
moraju odgovarati najviãem naponu skupine prema zemÿi.
232
5.4 Balasti koji pripadaju istoj svetleñoj skupini moraju se prostorno
zajedniåki postaviti, radi istovremenog odvajaça od napona.
5.5 Vodovi svetleñih cevi jedne svetleñe skupine moraju biti odeÿeni
od vodova druge svetleñe skupine tako da izmeœu çih ne moæe doñi
do prevoœeça napona (npr. polagaçem u posebne cevi).
5.6 Sklopke za prekidaçe dovoda struje do jedne svetleñe skupine mo-
raju istovremeno prekidati sve fazne provodnike za tu skupinu.
Poloæaji “ukÿuåeno” i “iskÿuåeno” moraju se jasno raspoznavati.
5.7 Sve sklopke primarne strane, kao ãto su sklopke koje prekidaju
kolo pri otvaraçu poklopca i sl., a koje pripadaju balastima jedne
svetleñe skupine, moraju biti spojene tako da se otvaraçem samo
jednog zaãtitnog ormanåiña prekinu svi fazni provodnici bala-
sta te svetleñe skupine.
Umesto sklopke moæe se upotrebiti kontaktor.
6. SVETLEÑE CEVI
6.1 Na ureœajima na otvorenom prostoru mora se spreåiti da voda koja
uœe u spojnice i pokrove ne teåe preko prikÿuåaka, da se ne bi sma-
çili strujne staze i vazduãni razmaci.
Otvori za oticaçe vode moraju imati preånik od najmaçe 7 mm.
6.2 Svetleñe cevi moraju se dobro priåvrstiti pomoñu dræaåa i
vezova, tako da usled potresa i atmosferskih uticaja ne popuste
prikÿuåci vodova u spojnicama, da cevi na meçaju svoj poloæaj i da
se spreåi otpadaçe veñih delova cevi u sluåaju loma.
6.3 Vodovi se na cevi moraju prikÿuåiti preko podnoæja (kape) koje je
stalno priåvrãñeno za cev.
Vod se ne sme spojiti neposredno æicom koja od elektrode izlazi
kroz zid cevi. Æicu koja izlazi od elektrode treba lemÿeçem ili
zavarivaçem åvrsto spojiti sa podnoæjem cevi.
6.31 Oni delovi podnoæja cevi koji sluæe za kontakt moraju biti od do-
bro provodnog antikorozivnog materijala ili moraju na siguran
naåin biti prevuåeni takvim materijalom.
6.32 Vodovi se za podnoæje prikÿuåuju pomoñu vijaka preånika najmaçe
M3 ili pomoñu spojnica cevi.
7. BALASTI
7.1 Indikativni otpori ili transformatori ne smeju se prilikom
izvoœeça instalacije spajati na red sa kondenzatorima, nego to
mora biti izvrãeno veñ u toku proizvodçe.
7.2 Izmeœu primarne i sekundarne strane balasta ne smeju se naknadno
izvoditi nikakvi galvanski spojevi.
7.3 Transformatori i induktivni otpori moraju biti graœeni i
dimenzionisani tako da se ni u sluåaju poviãenog napona ni u slu-
åaju kratkog spoja ne zagreju niti svoju okolinu iznad temeprature
dozvoÿene za upotrebÿeni izolacioni materijal.
233
7.4 Dozvoÿeno poviãeçe temperature okoline iznosi:
50° C – na mestu uvoda izolovanih vodova u balast;
70° C – na spoÿnem delu ili na povrãini na koju se balast postavÿa
ili priåvrãñuje.
8. SKLOPKE I OSIGURAÅI
8.1 Svaki ureœaj sa svetleñim cevima mora na primarnoj strani da ima
glavnu ruånu sklopku za ukÿuåeçe i iskÿuåeçe, koja istovremeno
prekida sve fazne provodnike i neutralni provodnik ako nije uze-
mÿen.
Na sklopki se mora jasno videti poloæaj “iskÿuåeno”. Sklopka
mora da ima oznaku da pripada ureœaju sa svetleñim cevima.
Ako je ureœaj sa viãe svetleñih skupina odnosno strujnih kola, na
sklopki se mora nalaziti oznaka da pripada pojedinoj svetleñoj
skupini odnosno strujnom kolu.
8.2 Ako su delovi ureœaja sa svetleñim cevima na sekundarnoj strani
spojeni u svetleñe skupine, glavne mreæne sklopke na primarnoj
strani moraju istovremeno da prekidaju dovod struje do svih bala-
sta i drugih naprava koje pripadaju tim skupinama.
8.3 Primarni vodovi ureœaja sa svetleñim cevima moraju biti zaãti-
ñeni osiguraåima za koje vaæe propisi o osiguraçu vodova.
Osiguraåi mogu biti ugraœeni zajedno sa balastima ili odvojeno
npr. na centralnom razdelniku ili u ormanåiñu.
Ako su osiguraåi ugraœeni zajedno sa balastima, mora da postoji
moguñnost çihove zamene a da se poklopac balasta ne otvara.
Osiguraåi moraju biti uvek pristupaåni.
Na svim osiguraåima mora biti oznaåeno da pripadaju ureœaju sa
svetleñim cevima.
Ako je ureœaj sa viãe strujnih kola, mora biti oznaåeno i kom stru-
jnom kolu ili svetleñoj skupini osiguraåi pripadaju.
9. VODOVI I POLAGAÇE VODOVA
9.1 Za vodove primarne strane i çihovo polagaçe vaæe Tehniåki
propisi za izvoœeçe elektroenergetskih instalacija u zgradama.
9.2 Na sekundarnoj strani moraju se upotrebiti specijalni visokona-
ponski vodovi za ureœaje sa svetleñim cevima, i to:
9.21 Unutar pokrova i reÿefnih tela, kao i u åeliånim cevima nad i
pod lepom (æbukom) u suvim prostorijama – vodovi SP/V, SGP/V ili
AG/V;
9.22 u suvim i vlaænim zatvorenim prostorijama na otvorenom
prostoru nad lepom – vodovi sa metalnim ãavnim omotaåem i spoÿ-
nim zaãtitnim plaãtom od PVC mase, i to PCT 04, RAT 04, GCT 04,
GAT 04.
9.3 Izolacija na svetleñim skupinama kod kojih je jedna taåka sekun-
darne strane uzemÿena, mora odgovarati naponu skupine prema ze-
mÿi, a na svetleñim skupinama kod kojih ni jedna taåka sekundarne
strane nije uzemeÿena, mora odgovarati naponu skupine.
234
9.4 Pri polagaçu vodova ureœaja sa svetleñim cevima treba se
pridræavati sledeñeg:
9.41 na mestima na kojima postoji moguñnost mehaniåkog oãteñeça,
vodovi moraju biti dovoÿno zaãtiñeni posebnim zaãtitnim ce-
vima, metalnim pokrivaåima i sl;
9.42 vodovi za svetleñe cevi bez metalnog plaãta ne smeju se polagati
tako da budu pritisnuti na oãtre ivice.
Udaÿenost vodova od drugih delova pod naponom mora iznositi
najmaçe 5 mm pri naponu od 7,5 kV u suvim prostorijama odnosno
pri naponu od 4,5 kV na otvorenom prostoru.
Pri naponu od 15 kV udaÿenost vodova mora iznositi u suvim
prostorijama najmaçe 10 mm, a na otvorenom prostoru – najmaçe 14
mm;
9.43 u kanalima ili olucima treba vodove pojedinih svetleñih skupina
polagati pregledno i odvojeno;
9.44 u limena kuñiãta smeju se vodovi uvoditi samo kroz propisane
uvodnice;
9.45 posebnim merama treba spreåiti da voda koja curi po vodovima ne
doœe do provodnika, kao i da voda koja curi po svetleñim cevima ne
preœe na spoÿni plaãt vodova. Stoga treba spoÿne slojeve (oplet,
metalni plaãt i sl.) skinuti u duæini propisane strujne staze.
Krajeve vodova svetleñih cevi treba, po pravilu, omotati izolaci-
onom trakom od veãtaåke mase koja je otporna prema ozonu i ne
upija vodu;
9.46 spojni vodovi meœu pojedinim svetleñim cevima moraju biti ãto
krañi.
10 UREŒAJI NA OTVORENOM PROSTORU I U VLAÆNIM
ZATVORENIM PROSTORIJAMA, KAO I NA MESTIMA
UGROÆENIM OD EKSPLOZIVNIH SMEÃA
10.1 Za ureœaje na otvorenom prostoru i u vlaænim zatvorenim prosto-
rijama smeju se upotrebiti samo vodovi nameçeni za vlaæne pro-
storije.
10.2 Za ureœaje na otvorenom prostoru i u vlaænim zatvorenim prosto-
rijama smeju se upotrebiti samo vodovi nameçeni za vlaæne pro-
storije.
10.2 Balasti i ostali pribor, koji se upotrebÿavaju na otvorenom
prostoru, moraju biti zaãtiñeni od kiãe.
10.3 Postavÿaçe ureœaja sa svetleñim cevima na mestima ugroæenim od
eksplozivnih smeãa nije dozvoÿeno.
11. SUZBIJAÇE RADIO–SMETÇI
Ureœaji sa svetleñim cevima moraju, po potrebi, biti snabdeveni
napravama koje spreåavaju ãireçe radio-smetçi izazvanih tim
ureœajima.
235
12. PROTIVPOÆARNE MERE
12.1 S obzirom da su normalni balasti graœeni za temperaturu vazduha
okoline od najviãe 35°S, pri ugradçi takvih balasta treba postu-
piti na sledeñi naåin:
12.11 balaste treba smestiti tako da u redovnom pogonu temperatura va-
zduha okoline ne prelazi 35°S.
Ako se moæe oåekivati da temperatura vazduha okoline bude viãe
od 35°S, treba upotrebiti specijalne balaste graœene za poviãenu
temperaturu ãto mora biti oznaåeno na samoj napravi;
12.12 otvori za hlaœeçe u zaãtitnim ormanåiñima balasta moraju se po-
staviti tako da bude omoguñeno nesmetano strujaçe vazduha za hla-
œeçe;
12.13 ako se viãe balasta nalaze jedan do drugog, oni moraju biti me-
œusobno udaÿeni toliko, da temperatura vazduha çihove nepo-
sredne okoline pri normalnom radu ne prelazi 35°S, kako se ne bi
meœusobno zagrevali;
12.14 ako se balasti moraju postaviti u prostorije ili delove pro-
storija u kojima se mogu oåekivati temperature vazduha viãe od
35°S (u dvorane za publiku, kuhiçe i sl.), treba preduzeti posebne
mere (npr. dovod sveæeg vazduha i sl.) da u çihovoj okolini tempe-
ratura vazduha nikada ne prelazi 35°S.
12.2 U blizini zapaÿenog materijala balasti se moraju postaviti tako
da u sluåaju kvara ne moæe doñi do poæara.
Balaste ne treba, po pravilu, smeãtati u izloge u kojima se izlaæu
zapaÿivi predmeti.
12.3 Razvodni ormanåiñi ili razdelnici u koje se balasti smeãtaju mo-
raju biti od nezapaÿivog materijala.
12.4 Ako se pokrovi ili spojnice svetleñih cevi moraju postaviti jedni
pored drugih, ne smeju se postaviti tako blizu da se meœusobno
greju, a naroåito ne ako se postavÿaju jedni iznad drugih.
Temperatura spojnica svetleñih cevi ili pokrova ne sme prela-
ziti 40° S.
12.5 Radi spreåavaça poæara, vodove svetleñih cevi treba postaviti na
sledeñi naåin:
12.51 na nezapaÿivim zidovima, podlogama ili graœevinskim ele-
mentima vodove treba polagati tako da ne nastane opasnost od po-
æara, ako usled kvara u izolaciji ili zbog kratkog spoja izgori deo
voda;
12.52 pojedine provodnike treba polagati na meœusobnom odstojaçu kao i
na odstojaçu izmeœu çih i zemÿe odnosno izmeœu çih i uzemÿenih
provodnih delova, tako da u redovnom pogonu to odstojaçe bude do-
voÿna izolacija protiv kratkog spoja odnosno spoja sa zemÿom.
236
13. STRUJNE STAZE I VAZDUÃNI RAZMACI
Na ureœajima sa svetleñim cevima moraju postojati dovoÿno
velike strujne staze i vazduãni razmaci izmeœu delova pod napo-
nom raznog polariteta i izmeœu delova pod naponom i metalnih de-
lova koji se mogu dodirnuti. Ove strujne staze i vazduãni razmaci
moraju iznositi najmaçe:
Napon 380 V 3 kV 7,5 kV 15 kV

Strujna staza (SS) ili vazduãni
razmak (VR) SS VR SS VR SS VR SS VR
mm mm mm mm mm mm mm mm
U suvim prostorijama 4 3 16 11 32 20 60 35
U vlaænim prostorijama i na otvo-
renom prostoru 7 6 25 15 53 28 100 50
14. POSEBNI USLOVI ZA UREŒAJE SA SVETLEÑIM CEVIMA

Ureœaji sa svetleñim cevima moraju biti ãto pristupaåniji radi
popravki i odræavaça, i to bez postavÿaça skela, lestvica i dr.,
ãto bi moglo smetati saobrañaju za duæe vreme.
Ako se ureœaj nalazi na fasadi zgrade, treba uz çega po moguñstvu
ugraditi peçalice il ga odmaknuti od ivice krova da bi se mogao
popravÿati sa predçe strane bez postavÿaça skela.
15. ISPITIVAÇE UREŒAJA SA SVETLEÑIM CEVIMA

15.1 Novopostavÿeni ureœaji sa svetleñim cevima moraju se pre upo-
trebe ispitati da li odgovaraju ovim propisima, vaæeñim tehniå-
kim propisima koji se odnose na ove ureœaje ili delove ovih
ureœaja. Pri tom ispitivaçu treba naroåito utvrditi ispravnost
delova svih zaãtitnih naprava ugraœenih u ureœaj (maksimalnih
automata, osiguraåa i sl.), izolaciono staçe ureœaja prema zemÿi,
pogonsku jaåinu struje svakog visokonaponskog strujnog kola itd.
Izolaciono staçe treba ispitati pod naponom koji je 1,5 puta
viãi od dozvoÿenog napona skupine prema zemÿi.
Pogonska jaåina struje ne sme prelaziti nazivnu vrednost nazna-
åenu na natpisnoj ploåici balasta.
15.2 Na dobro vidÿivom mestu ureœaja sa svetleñim cevima mora se na-
laziti natpisna ploåica sa sledeñim podacima: naziv organizacije
koja je postavila ureœaj, datum postavÿaça ureœaja i napon skupine
prema zemÿi.
15.3 Korisnik ureœaja sa svetleñim cevima mora imati ãemu ureœaja,
koju mora åuvati u svojoj arhivi.
Jednu kopiju ãeme treba postaviti na podesno i zaãtiñeno mesto
pored samog ureœaja (npr. sa unutraãçe strane vrata ormanåiña za
balaste).
237
15.4 Ako su pri rekonstrukciji ureœaja sa svetleñim cevima nastale
bitne izmene, treba ponovo izvrãiti ispitivaçe prema taåki 15.1
ovih propisa, a po potrebi i izmeniti i dopuniti ãemu ureœaja.
15.5 Ako rekonstrukciju ureœaja nije izvodila ista organizacija, uz ra-
nije postavÿenu natpisnu ploåicu (taåka 15.2) treba dodati i novu
natpisnu ploåicu sa podacima: naziv organizacije koja je rekon-
strusala ureœaj, datum rekonstrukcije ureœaja i napon skupine
prema zemÿi.
15.6 Najmaçe jedanput godiãçe mora se ureœaj sa svetleñim cevima
pregledati i ispitati prema taåki 15.1 ovih propisa, kao i sasta-
viti zapisnik o ispravnosti i sigurnosti ureœaja.
238
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM MERAMA ZA POGON I ODRÆAVAÇE
ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA*
Ålan 1.
Na pogon i odræavaçe elektroenergetskih postrojeça primeçivañe
se tehniåke mere sadræane u Propisima o tehniåkim merama za pogon i
odræavaçe elektroenergetskih postrojeça, koji su odãtampani uz ovaj pra-
vilnik i åine çegov sastavni deo.
Ålan 2.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe Pravilnik
o Tehniåkim propisima za pogon, odræavaçe i reviziju elektroener-
getskih postrojeça (“Sluæbeni list FNRJ”, broj 6/57) i Tehniåki propisi
za pogon, odræavaçe i reviziju elektroenergetskih postrojeça, koji åine
sastavni deo tog pravilnika a objavÿeni su u Dodatku “Sluæbenog lista
FNRJ”, broj 6/57.
Ålan 3.
PROPISI O TEHNIÅKIM MERAMA ZA POGON I ODRÆAVAÇE

ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA
1 OPÃTE ODREDBE
1.1 Ovim propisima odreœuju se tehniåke mere za pogon i odræavaçe
elektroenergetskih postrojeça.
*
Danom stupaça na snagu Pravilnika o tehniåkim normativima za pogon i odræavaçe
elektroenergetskih postrojeça i vodova (“Sluæbeni list SRJ”, broj 41/93) stavÿene su van snage
odredbe ovog pravilnika koje se odnose na pogon i odræavaçe elektroenergetskih postrojeça i
vodova.
239
Na pogon i odræavaçe elektroenergetskih postrojeça obavezno se
primeçuju i zaãtitne mere utvrœene drugim propisima.
1.2 U smislu ovih propisa niæe navedeni izrazi imaju sledeña zna-
åeça, i to:
1.21 Pogon su proizvodça, prenos, raspodela i koriãñeçe elektriåne
energije;
1.22 Odræavaçe je rad na odræavaçu elektroenergetskih postrojeça u
tehniåki ispravnom staçu, u skladu sa uputstvima o odræavaçu i
uputstvima proizvoœaåa opreme;
1.23 Revizija je periodiåni pregled elektroenergetskih postrojeça
radi utvrœivaça çihovog staça i pogonske sposobnosti, koji se
vrãi u vremenskim razmacima predviœenim uputstvima o reviziji;
1.24 Remont je rad koji ima za ciÿ da se veñim popravkama i zamenama
dotrajalih delova, u granicama pogonskih potreba, odræi elek-
troenergetsko postrojeçe u tehniåki ispravnom staçu, a koji se
vrãi u vremenskim razmacima predviœenim uputstvima o remontu.
1.3 Radi pravilnog odræavaça i koriãñeça elektroenergetskog
postrojeça, kao i radi çegove veñe pogonske sigurnosti, za elek-
troenergetsko postrojeçe mora postojati sreœena tehniåka doku-
mentacija.
1.31 Tehniåka dokumentacija, zavisno od znaåaja i veliåine postrojeça,
treba, po pravilu, da sadræi:
– glavne karakteristike objekta, postrojeça, maãina i aparata;
– uputstva za pogon objekata i postrojeça;
– uputstva za odræavaçe objekata i postrojeça;
– uputstva za reviziju objekata i postrojeça;
– uputstva za remont objekata i postrojeça;
– rokovnik sistematskog odræavaça kojim se reguliãu pojedini
redovni poslovi kao ãto su: podmazivaçe, zamena uÿa, ispi-
tivaçe uÿa, zamena pojedinih delova i sl.;
– dosije osnovnog objekta, maãine ili aparata sa ãemom po-
strojeça, koji mora sadræavati osnovne podatke;
– dosije graœevinskih objekata ili çihovih delova, koji mora sadr-
æavati podatke o lokaciji objekta, nosivosti terena, geoloãkom
sastavu zemÿiãta i hidroloãkim i m eteoroloãkim prilikama,
kao i situacioni plan objekta, plan temeÿa objekta i crteæ svih
delova koji se nalaze u zemÿi.
1.32 Pri tekuñem odræavaçu i reviziji treba sastaviti i u tehniåku
dokumentaciju uneti izveãtaj o staçu objekta, maãine ili apar-
ata, sa naznakom ãta treba obezbediti i uraditi za vreme narednog
remonta.
1.33 U odgovarajuñi dosije unose se zapisnici o izvrãenom ispitivaçu
funkcionalnosti zaãtitnih i regulacionih ureœaja, kao i meœu-
zavisnih sklopova.
1.34 Sve promene, rekonstrukcije, havarije i çihovi uzroci ili bilo
kakvi radovi koji meçaju osnovne karakteristike objekta, moraju
se uneti u odgovarajuñi dosije.
1.4 Svaki elektroenergetski objekt mora imati potrebnu pogonsku
dokumentaciju.
240
1.41 Korisnik elektroenergetskog objekta duæan je, u skladu sa vaæe-
ñim propisima i pogonskim uputstvima, a na osnovu potreba i isku-
stava, odrediti veliåine koje se moraju ubeleæavati odnosno
registrovati tokom pogona. Veliåine treba da budu odreœene tako
da se mogu kontgrolisati staçe i promene odnosnog objekta, ma-
ãine ili aparata, kao i celog pogona.
1.42 Svako elektroenergetsko postrojeçe odnosno çegov deo koji
funkcionalno ili s obzirom na osobÿe koje çime rukuje åini za-
sebnu celinu, mora imati pismenu evidenciju:
– o primopredaji duænosti smene;
– o naredbama i uputstvima;
– o pogonskim manipulacijama, reagovaçima zaãtitnih ureœaja,
kvarovima i merama preduzetim za çihovo otklaçaçe (ope-
rativni dnevnik);
– o radnim nalozima i dozvolama za rad na pojedinim delovima
postrojeça prilikom odræavaça, revizije, remonta i popravki;
– o veliåinama koje pokazuju instrumenti znaåajni za tehnoloãki
proces odnosnog dela postrojeça u odreœenim intervalima, a
koje propisuje korisnik (pogonske liste);
– o podacima koji se automatski registruju.
1.43 Pravilnikom radne organizacije treba da se bliæe odrede rokovi
i naåin åuvaça pogonske dokumentacije.
1.44 Dnevnu pogonsku dokumentaciju mora svakodnevno pregledati i
overavati lice koje je radna organizacija za to odredila.
1.5 Za svaki elektroenergetski objekt moraju postojati detaÿni
interni propisi o manipulaciji, radu i bezbednosti pri radu, o
odræavaçu i kontroli postrojeça, kao i o evidenciji o tome.
1.51 Za svako znaåajnije postrojeçe i ureœaj: kotlovsko postrojeçe, ce-
vovod, parnu turbinu, rashladni ureœaj, postrojeçe za pripremu
vode, ureœaje za kontrolu i regulaciju toplotnog procesa, ureœaje
za istovar, drobÿeçe, uskladiãteçe i transport goriva do kotlov-
skog bunkera, elektrofiltre, dimovodne objekte i sl. u termoelek-
tranama; branu i dovodni organ, hidromehaniåku opremu, cevovod i
vodnu turbinu u hidroelektranama; motor sa unutraãçim sagoreva-
çem, kao i generator, sinhroni kompenzator, energetski transfor-
mator, elektromotor, energetski kablovski vod, razvodno
postrojeçe i komandu, ureœaj za relejnu zaãtitu, elektroautoma-
tiku i telemehaniku u objektima za prenos i razvoœeçe elektriåne
energije – moraju postojati detaÿna pismena uputstva za pogon,
odræavaçe, reviziju i remont, koja daju proizvoœaåi postrojeça i
ureœaja odnosno projektanti objekta. Takva uputstva moæe, po po-
trebi, dopuçavati tehniåka sluæba korisnika.
Jedan primerak ovih uputstava mora se priloæiti tehniåkoj do-
kumentaciji, a drugi primerak istañi na vidno mesto tako da je
pristupaåno pogonskom osobÿu (u blizini postrojeça odnosno ure-
œaja na koji se odnosi).
1.52 Za glavni pogonski objekt, hladçake, objekte za transport ugÿa,
vodoåistionice, objekte za elektrofiltre i dimovodne objekte,
objekte dovoda i odovoda pogonske vode, kanalizacije, skladiãta
plina, skladiãta tekuñih goriva, kao i za sve ostale graœevinske
16 241
objekte znaåajne za nesmetan pogon elektrane, moraju se izraditi
potrebna uputstva sa rokovnicima za tehniåki nadzor i kontrolu i
uputstva za çihov pogon i odræavaçe.
1.6 Izdavaçe naloga, nadzor i neposredne tehniåke radove u pogonu,
pri odræavaçu, reviziji i remontu, a od kojih zavisi sigurnost
ÿudi, imovine odnosno pogona, mogu vrãiti samo lica koja imaju
odgovarajuñe struåne kvalifikacije prema pravilniku radne or-
ganizacije.
Pravilnikom radne organizacije odreœuju se vreme i naåin na koji
se proverava da li lica kojima je povereno rukovaçe i odræavaçe
ureœaja i postrojeça poznaju propisane mere i uputstva.
1.61 Svi radovi na delovima postrojeça koja su u pogonu ili van pogona,
imaju se izvoditi pod nadzorom odgovornog struånog lica.
1.62 Pre poåetka rada, rukovodilac radova treba da dobije od ovla-
ãñenog lica dozvolu za rad, da proveri sprovedene mere obezbe-
œeça i da sam spovede dopunske mere obezbeœeça na radnom mestu u
smislu internih propisa o manipulaciji, radu i bezbednosti u po-
strojeçu.
1.63 Po zavrãetku rada, rukovodilac radova proverava ispravnost
izvrãenih radova, daje nalog radnoj grupi da ukloni postavÿena
obezbeœeça i napusti radno mesto. Po zavrãetku radova i ukla-
çaçu obezbeœeça postavÿenih na radnom mestu rukovodilac
radova i lice koje je izdalo dozvolu za rad pismeno konstatuju da su
radovi zavrãeni i da je dozvola za rad prestala.
1.64 Osobÿe koje radi sme da se kreñe iskÿuåivo u onim delovima po-
gonskih prostorija koje odredi rukovodilac radova.
1.65 Ovlaãñenim licima koja organizuju rad, vode nadzor ili samo-
stalno rade u pogonu, moraju biti pristupaåna sva sredstva po-
trebna za tu svrhu, kao i tehniåka i pogonska dokumentacija, radi
pravilnog nadzora i rukovaça postrojeçima koja su im poverena.
1.66 Sva lica zaposlena u pogonu moraju biti dobro upoznata sa uput-
stvom za pruæaçe prve pomoñi licima povreœenim od udara
elektriåne struje i uputstvom o postupku u sluåaju izbijaça po-
æara.
1.7 Pristup u prostorije i ograœene prostore koji sluæe iskÿuåivo za
pogon elektroengetskih postrojeça, dozvoÿen je samo struånom
osobÿu koje radi u pogonu ili na odræavaçu, reviziji odnosno
remontu odnosnog postrojeça.
Pristup u navedene prostorije ili prostore dozvoÿen je, izuzetno,
i nestruånim licima u prisustvu odreœenog struånog lica, kao i
licima koja rade u pogonu na pomoñnim poslovima a upoznata su sa
obimom opasnosti koja moæe nastati u vezi sa radom odnosnog
postrojeça.
1.71 Prostorije i ograœeni prostori elektroenergetskih postrojeça,
koji se samo povremeno pregledaju ili åiste, moraju biti
zakÿuåani, a kÿuåevi se moraju åuvati na odreœenom mestu.
1.8 Pogonske prostorije moraju se odræavati u åistom i urednom
staçu i u çima se ne smeju nalaziti predmeti koji nisu funkci-
onalno povezani sa namenom tih prostorija, a ometaju pravilan po-
gon ili mogu izazvati poæar.
242
1.81 Ureœaji za provetravaçe i klimatizaciju vazduha, osvetÿeçe i
grejaçe moraju se odræavati u ispravom staçu. Instalaciju za
rezervno (pomoñno) osvetÿeçe treba uredno odræavati. Ako po-
strojeçe nema pomoñno osvetÿeçe, mora se na odreœenom mestu dr-
æati u pripravnosti dovoÿan broj akumulatorskih ili baterijskih
ruånih svetiÿki.
1.82 Celokupan pomoñan izolovan alat i izolaciona oprema, koji
sluæe za rad u elektroenergetskom postrojeçu, moraju se dræati u
ispravnom staçu. Ovaj alat i oprema moraju biti ispitani i
atestirani od strane odreœene ustanove ili laboratorije proizvo-
œaåa.
1.9 Na svim elektroenergetskim ureœajima moraju se nalaziti tablice
sa karakteristikama odnosnog ureœaja.
1.91 Mesta koja su obezbeœena moraju biti vidno obeleæena tablicama
na kojima je oznaåeno ko je izvrãio obezbeœeçe i broj dozvole za
rad.
2 TERMOELEKTRANE
2.1 Doprema i priprema goriva
a) Å v r s t o g o r i v o
2.101 U sklopu rada ureœaja za dopremu i pripremu åvrstog goriva moraju
se kontrolisati i registrovati karakteristiåni podaci koje od-
redi korisnik, a iz kojih se moæe pratiti tehnoloãki proces i
staçe postrojeça.
2.102 Ako je ugroæeno postrojeçe za dopremu i pripremu goriva ili oso-
bÿe koje çime rukuje, treba odmah obustaviti rad celog postrojeça
odnosno ugroæenog dela postrojeça ukoliko taj deo åini tehnolo-
ãku celinu.
2.103 Sve sigurnosne ureœaje, pored redovnih kontrola posle revizije i
remonta, obavezno treba ispitivati u vremenskim razmacima datum
u uputstvu za pogon postrojeça.
2.104 Postrojeçe mora biti blokirano tako da ispad jednog ureœaja u
lancu izaziva iskÿuåeçe svih ostalih ureœaja iza çega – po-
smatrano u smeru kretaça goriva.
2.105 Ureœaji za iskÿuåeçe u sluåaju opasnosti moraju biti postavÿeni
celom duæinom transportnih traka.
2.106 Ureœaji za dopremu i pripremu goriva treba da budu povremeno
podvrgnuti reviziji i remontu. Prilikom odreœivaça vremenskih
intervala za reviziju i remonte, treba uzeti u obzir i uslove pod
kojima je radilo postrojeçe odnosno çegov deo.
2.107 Svi ureœaji za dopremu i pripremu goriva, koji se nalaze u rezervi
ili su u pogonu, moraju se odræavati u ispravnom staçu.
2.108 Prilikom radova na odræavaçu i popravkama ureœaja za dopremu i
pripremu goriva, radna mesta moraju biti propisno obezbeœena.
16* 243
b) T e å n o g o r i v o
2.111 Pri koriãñeçu teånog goriva moraju se kontrolisati i regi-
strovati karakteristiåni podaci na osnovu kojih se moæe utvrditi
potroãça i kretaçe teånog goriva u tehnoloãkom procesu postro-
jeça.
2.112 Crpna stanica teånog goriva, sa pripadajuñim ureœajima u samom
objektu, mora biti dimenzionirana tako da obezbedi neprekidno
snabdevaçe gorionika u postrojeçu teånim gorivom odgovarajuñeg
pritiska.
2.113 Svaki kotao mora imati poseban dovod teånog goriva od rezervo-
ara za gorivo. Za svaki dovod teånog goriva moraju se predvideti
crpke za gorivo odgovarajuñeg kapaciteta, sa rezervom u crpkama
od 100%. Snabdevaçe kotlova teånim gorivom mora biti automati-
zovano, sa moguñnoãñu manipulisaça i na licu mesta i sa termoko-
mande.
2.114 Rezervoare za teåno gorivo treba povremeno odvodçavati, a fil-
tre za odvajaçe grube neåistoñe redovno åistiti.
2.115 Elektriåni ureœaji crpne stanice za teåno gorivo moraju biti
izvedeni u skladu sa Propisima o elektriånim postrojeçima na
nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa (Dodatak
“Sluæbenog lista SFRJ”, broj 18/67).*
2.116 Potrebne posebne mere sigurnosti moraju biti internim pro-
pisima korisnika (taåka 1.5) detaÿno razraœene.
2.2 Kotlovska postrojeça
2.201 Prostor oko kotla i svi podesti, galerije i stepenice, moraju biti
lako pristupaåni i prohodni.
2.202 Za vreme pogona kotlovskog postrojeça svi izlazi na kotlarnici
moraju biti otkÿuåani i slobodni. Vrata se moraju otvarati u
poÿe.
2.203 U blizini kotlovskog postrojeça zabraçeno je dræati lako za-
paÿive teånosti i predmete koji bi mogli da izazovu poæar.
2.204 Pre stavÿaça kotlovskog postrojeça u pogon, treba proveriti da
li su postavÿena odnosno uzeta u obzir sva propisana obezbeœeça,
da li su ukloçeni oni predmeti koji ne pripadaju kotlovskom
postrojeçu i da li je kotao sa svim svojim pomoñnim ureœajima
spreman za pogon.
2.205 Pre prvog stavÿaça u pogon kotlovskog postrojeça, kao i posle
revizije i remonta, obavezno treba ispitati rad svih sigurnosnih i
zaãtitnih ureœaja, kao i proveriti rad mereça, signalizacije i da-
ÿinskog komandovaça.
*
Pravilnik o elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksploziv-
nih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/67 i 28/70 stavÿen je van snage donoãeçem Pravilnika
o jugoslovenskim standardima za protiveksplozijsku zaãtitu (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 18/81;
ispravka navedenog pravilnika objavÿena je u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 38/81. Ovim pra-
vilnikom stavÿen je van snage i Pravilnik o konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih
ureœaja za rad u atmosferi eksplozivnih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, broj 52/68, kao i neki ju-
goslovenski standardi iz ove oblasti.
Sada je oblast protiveksplozijske zaãtite regulisana jugoslovenskim standardima.
244
2.206 Stavÿaçe u pogon i potpaÿivaçe kotlovskog postrojeça vrãi se
prema uputstvima za pogon. Prethodno treba provetriti loæiãta,
i to najmaçe 5 min. ako se za loæeçe koristi ugÿena praãina, a
najmaçe 10 min ako se za loæeçe koristi gasovito ili teåno go-
rivo – ukoliko uputstvima za pogon nije drukåije odreœeno.
2.207 Za svako kotlovsko postrojeçe vodi se dnevni pogonski list u koji
se unose åasovna ili poluåasovna åitaça karakteristiånih veli-
åina predviœenih uputstvima za odnosno postrojeçe, a na osnovu
kojih se moæe kontrolisati rad i pogonsko staçe kotlovskog post-
grojeça. Od ovog se mogu izuzeti automatizovana kotlovska postro-
jeça, za koja vaæi poseban naåin poluautomatskog ili automatskog
registrovaça pogonskih podataka.
2.208 Pri poremeñaju rada kotlovskog postrojeça, u dnevni pogonski
list hronoloãkim redom unose se sve zapaæene pojave, signali i
sliåno, da bi se na osnovu çih mogao analizirati rad sigurnosnih i
zaãtitnih ureœaja, kao i utvrditi uzrok poremeñaja.
2.209 Kad se utvrde smetçe ili nepravilnosti u pogonu koje bi ugro-
æavale postrojeça ili pogonsko osobÿe, kotlovsko postrojeçe
treba odmah staviti van pogona.
2.210 Svi delovi i sredstva za rukovaçe i nadzor nad radom kotlovskog
postrojeça moraju biti oznaåeni natpisnim ploåicama, pokaziva-
åem poloæaja i numeracijom koja odgovara brojevima datim u uput-
stvima za rad postrojeça i u principijelnim ãemama.
2.211 Sa kotlova koji se povremeno ili stalno loæe gasovitim odnosno
teånim gorivom, treba odmah po prekidu loæeça izvaditi raspr-
ãivaåe iz gorionika i odvojiti ih od cevovoda za snabdevaçe gori-
vom.
2.212 Revizija i remont kotlovskog postrojeça vrãe se u vremenskim
intervalima i prema uputstvu isporuåioca opreme. Ako nije
precizirano uputstvom, revizija se vrãi posle 2000 do 3000 pogon-
skih åasova, a remont jedanput godiãçe. Pri odreœivaçu ovih vre-
menskih intervala, treba uzeti u obzir uslove pod kojima
kotlovsko postrojeçe radi.
2.213 Unutraãçi pregled kotlovskog postrojeça vrãi se najdocnije 2
meseca posle çegovog prvog stavÿaça u pogon. Docniji pregledi
vrãe se najmaçe jedanput godiãçe. Ako se naœu tragovi korozije,
kamenca ili muÿa, moraju se odmah preduzeti odgovarajuñe mere
radi otklaçaça uzroka tih pojava. Zvaniåni pregledi i ispi-
tivaça kotlovskih naprava utvrdœeni su Tehniåkim propisima za
izradu i upotrebu parnih kotlova, parnih sudova, pregrejaåa pare i
zagrejaåa vode (Dodatak “Sluæbenog lista FNRJ”, br. 7/57, 22/57 i
3/58).
2.214 Kotlovsko postrojeçe u hladnoj rezervi treba odræavati u isprav-
nom staçu kao da je u pogonu. Ako kotlovsko postrojeçe treba duæe
da stoji neiskoriãñeno, vrãi se çegovo konzerviraçe prema uput-
stvu isporuåioca opreme. Pri ponovnom stavÿaçu u pogon treba
postupiti prema vaæeñim propisima.
245
2.215 Pored redovnog osvetÿeça, kotlovsko postrojeçe mora imati i
pomoñno osvetÿeçe. Pomoñno osvetÿeçe mora biti takvo da omo-
guñi nesmetan rad osobÿu koje rukuje postrojeçem za vreme ispada
iz pogona osnovnog izvora svetlosti. Vodokaze i manometre, kao i
ostale za pogon znaåajne instrumente i naprave, potrebno je po-
sebno osvetiliti.
2.216 Kvalitet napojne vode mora ispuçavati zahteve date uputstvima za
odnosno kotlovsko postrojeçe i ovim propisima (taåka 2.7).
Kontrola kvaliteta vode vrãi se najmaçe jedanput u toku jedne
smene.
2.217 Pored obaveznog pregleda i kontrole sigurnosnih ureœaja i blo-
kade posle revizije i remonta, treba ove ureœaje kontrolisati i
kad to pogonske prilike dozvole.
2.3 Cevovodi i pripadajuñe armature
2.301 Za svaki cevovod mora se izraditi taåna ãema sa ucrtanim simbo-
lima, presecima, vrstom materijala cevi i brojevima i karakteri-
stikama za armature. To je naroåito potrebno savesno izraditi za
podzemne cevovode ili cevovode u kanalima.
2.302 Ventili, zasuni i ostale armature moraju imati natpise sa broje-
vima, åitÿive oznake pravca, cirkulacije i stepena otvaraça –
prema ãemi i prema uputstvima, da bi se çima ispravno moglo
rukovati i da bi se spreåile manipulativne greãke i nesreñni slu-
åajevi.
2.303 Ako se cevovod ili çemu pripadajuña armatura oãteti do te mere
da moæe ugroæavati ostali deo postrojeça i osobÿe koje rukuje
çime, oãteñeno mesto treba odmah izdvojiti ili obustaviti rad
pripadajuñeg dela pogona.
2.304 Na zaporne organe mora se obratiti posebna paæça radi oåuvaça
çihove nepropustÿivosti. Kad to dozvole pogonske prilike, treba
ispitati da li se zaporni organ lako otvara i zatvara.
2.305 Ventile sigurnosti, redukcione ventile, ventile za zatvaraçe u
sluåaju prskaça cevovoda, brzozatvarajuñe ventile, kao i ventile
snabdevane prenosnikom ili elektriånim ureœajem treba posle
revizije i remonta obavezno ispitati prema uputstvima isporuåi-
oca opreme.
2.306 Na cevovodima za sveæu paru, a naroåito na cevovodima za visoke
pritiske i temperature, moraju se åeãñe pregledati slonci
(nepomiåni i pomiåni), kao i drugi noseñi delovi, da izduæeça
pod dejstvom toplote ne bi stvarala nedozvoÿena naprezaça. Naro-
åito treba paziti na staçe parovoda (pukotine, koroziju, poveñaçe
preånika i sl.) da bi se izbegla opasnost pri radu. Svi uoåeni nedo-
staci moraju se odmah otkloniti.
2.307 Povremeno treba kontrolisati izolaciju radi utvrœivaça staça
izolacije a naroåito radi utvrœivaça da li je ona dovoÿno zaãti-
ñena od vodenih kapÿica, vlage, mehaniåkih udara i sl. Sva oãte-
ñeça i nedostatke na izolaciji treba odmah otkloniti.
246
2.308 Sve cevovode i armature u kojima temperatura iznosi preko 50o C
treba izolovati radi smaçeça gubitaka toplote, postizaça veñe
pogonske sigurnosti i zaãtite pogonskog osobÿa.
2.309 Izolacija cevovoda treba da je izvedena tako da na povrãini
izolacije temperatura ne iznosi viãe od 45o C.
2.310 Pri prvom stavÿaçu u pogon, cevovod se mora isprati, i to po po-
trebi i luæinom radi otklaçaça neåistoñe, a cevovod za sveæu
paru treba izduvati parom.
2.311 Cevovodi i parovodi treba da se stavÿaju u pogon prema uputstvu
isporuåioca ili konstruktora. Ako uputstvo ne postoji, parni ce-
vovod treba da se stavÿa u pogon laganim otvaraçem zapornih or-
gana uz intenzivno odvodçavaçe i izduvavaçe dok se ne postignu
potrebne vrednosti,a cevovod za teånost – laganim otvaraçem
zaporinh organa uz intenzivno ispuãtaçe vazduha.
Naglo otvaraçe zapornih organa zabraçeno je.
2.312 Pri obustavÿaçu pogona parovoda, treba otvoriti sve organe za
ispuãtaçe kondenzata da bi se spreåila korozija.
2.313 Parovodi se smeju popravÿati samo za vreme prekida pogona, odno-
sno popravÿati se moæe samo onaj deo parovoda koji je sasvim is-
kÿuåen iz pogona.
2.314 Sve popravke parovoda i cevovoda moraju se vrãiti pod nadzorom
struånog odgovornog rukovodioca, koji za taj posao izdaje uputstvo
i nalog.
2.315 Deo cevovoda na kome se vrãi popravka mora biti zapornim orga-
nima odvojen od ostalog dela postrojeça. Na mestu rada (na zapor-
nim organima) moraju biti vidno istaknute tablice obezbeœeça na
kojima je navedeno ko je izvrãio obezbeœeçe i po åijem nalogu.
Preporuåuje se i zakÿuåavaçe zapornih organa pomoñu lanaca,
skidaçe toåkova sa vretena ventila, a pri elektriåom pogonu i is-
kÿuåeçe napajaça elektriånom energijom (skidaçe osiguraåa
itd.).
2.316 Ako zaporni organi propuãtaju ili ako se vrãi veña opravka
(izmena ventila, zavarivaçe cevovoda i sl.) treba, pored obezbe-
œeça iz taåke 2.315 ovih propisa, umetnuti slepu prirubnicu da se
potpuno zaãtiti od pare i teånosti onaj deo cevovoda koji se po-
pravÿa.
2.317 Prilikom opravki maãina koje su vezane za cevovod, radno mesto
se mora obezbediti prema taåki 2.316 ovih propisa.
2.318 Zagrevaçe i ispitivaçe popravÿenih delova cevovoda treba vr-
ãiti u prisustvu odgovornog rukovodioca.
2.319 Najstroæije je zabraçeno ispitivaçe cevovoda komprimovanim va-
zduhom ili vruñom vodom, ako je na çima prethodno izvrãena
popravka. U takvom sluåaju cevovode treba ispitivati hladnim vo-
denim pritiskom.
247
2.320 Sve cevovode treba radi boÿeg raspoznavaça i pregleda oznaåiti
sledeñim bojama:
Namena Osnovna Oznaka cevovoda Bliæa namena

boja
1 2 3 4
para crvena crveno zasiñena para
crveno-belo-zeleno pregrejana para
crveno-zeleno-crveno ispusna para
voda zelena zeleno pitka voda
zeleno-belo-zeleno topla voda
zeleno-crveno-zeleno napojna voda
svetlozeleno bunarska voda
zeleno-æuto-zeleno kondenzovana voda
svetlozeleno-crveno-sve- meka voda
tlozeleno otpadna voda
zeleno-crno-zeleno
vazduh plava plavo vazduh duvaÿke
plavo-belo-plavo topli vazduh
plavo-crveno-plavo komprimovani vazduh
plavo-crno-plavo ugÿena praãina
gas æuta æuto gradski gas (plin)
æuto-belo-æuto acetilen
æuto-plavo-æuto vodonik
æuto-zeleno-æuto ugÿen-dioksid
vakuum siva sivo vakuum
2.321 Cevovodi preånika do 50 mm treba da budu obojeni po celoj du-

æini. Cevovodi veñeg preånika imaju se na prirubnicama oznaåiti
i strelicama, koje pokazuju smer proticaça, i to na odreœenim raz-
macima zavisno od duæine cevovoda, poloæaja i boÿeg uoåavaça.
2.4 Ureœaji za uklaçaçe pepela i ãÿake
2.41 Ureœaji za uklaçaçe pepela i ãÿake moraju se koristiti, pre-
gledati i odræavati u skladu sa uputstvima proizvoœaåa odnosno
projektanta postrojeça.
2.42 Deo postrojeça vezan za kotao podleæe reviziji i remontu zajedno
sa kotlovskim postrojeçem, ako uputstvom iz taåke 1.51 ovih pro-
pisa nije drukåije odreœeno.
2.43 U uputstvima iz taåke 2.41 ovih propisa treba predvideti uslove
pod kojima u sluåaju kratkog spoja na delu elektrofiltra ostali
deo filtra moæe ostati u pogonu.
2.44 Elektrofiltar mora bit iskÿuåen za vreme pogona kotla sa teå-
nim ili gasovitim gorivom. Filtar se ukÿuåuje najranije 10 mi-
nuta posle prelaska na loæeçe kotla åvrstim gorivom.
2.45 Ako se transportuju u otvorenim sudovima ili transporterima na
otvorenom prostoru, pepeo i ãÿaka se moraju ovlaæiti.
2.5 Parne turbine sa pomoñnim ureœajima
2.501 Pre stavÿaça turbinskog postrojeça u pogon, kao i posle revizije
i remonta, treba ispitati rad svih sigurnosnih, zaãtitnih i re-
248
gulacionih ureœaja, kao i proveriti rad ureœaja za mereçe, sig-
nalizaciju i daÿinsko komandovaçe. Naroåito treba obratiti
paæçu na snabdevaçe parne turbine uÿem i na pritisak uÿa iza
glavne i pomoñne uÿne pumpe.
2.502 Posle izvrãene revizije i remonta turbinsko postrojeçe stavÿa
se u pogon pod nadzorom rukovodioca radova i tehniåkog rukovo-
dioca pogona a prema uputstvima proizvoœaåa.
2.503 Turbinsko postrojeçe povremeno treba zaustaviti nekim od sigur-
nosnih ureœaja da bi se proverila ispravnost tih ureœaja.
2.504 Pri svakom pokretaçu turboagregata snage preko 30 MW, u po-
gonski list se svakih 15 min unose karakteristiåne veliåine i ma-
nipulacije izvedene za vreme pokretaça. Pogonski list se vodi sve
dok se parna turbina ne optereti.
2.505 Pri pojavi veñih vibracija za vreme pokretaça ili pogona od onih
koje su navedene u uputstvu, turboagregat se mora zaustaviti.
Pre i posle svake revizije i remonta turbine, moraju se kontro-
lisati vibracije na karakteristiånim mestima koja su odreœena u
uputstvu za pogon, i dobiveni podaci odloæiti u dosije maãine.
2.506 Pre i posle revizije i remonta turbinskog postrojeça, moraju se
obavezno izmeriti karakteristiåni zazori maãine (izmeœu
statora i rotora, u leæiãtima, zaptivaåima i sl.).
2.507 U sluåajevima koji prema uputstvu za pogon turbinskog postrojeça
ugroæavaju postrojeçe ili pogonsko osobÿe, turbinsko postrojeçe
mora se odmah zaustaviti.
2.508 Ako uputstvom za pogon nije drukåije odreœeno, remont turbinskog
postrojeça vrãi se obavezno po isteku jedne godine od dana sta-
vÿaça postrojeça u pogon, a docnije u svakom periodu od jedne do
pet godina. Pri odreœivaçu ovih vremenskih intervala moraju se
uzeti u obzir uslovi pod kojima je parna turbina radila.
2.509 Svi zaporni organi i sredstva za rukovaçe i nadzor nad radom tur-
binskog postrojeça moraju biti oznaåeni natpisnim ploåicama,
pokazivaåem poloæaja i brojevima koji odgovaraju brojevima datim
u uputstvima za rad postrojeça i u principijelnim ãemama. Pored
natpisa na ãta se odnose, merni instrumenti moraju na skali imati
crvenom bojom obeleæene najveñe i najmaçe vrednosti za odnosno
merno mesto.
2.510 Za svaku parnu turbinu obavezno se kontroliãe vreme zaustavÿaça
rotora po prekidu dovoda sveæe pare. Ako to vreme odstupa od ra-
nije utvrœenog, mora se nañi uzrok i otkloniti.
2.511 Uputstva za pogon parne turbine moraju sadræati dozvoÿene obime
i visine frekvencije, temperature i pritiska pare i relativnih
istezaça pri kojima turbina moæe trajno raditi. Isto tako, uput-
stva moraju sadræati podatke o dozvoÿenim kratkotrajnim po-
rastima temperature i pritiska pare. Ovi podaci se daju za
dozvoÿeno åasovno i godiãçe trajaçe.
2.512 Pre svakog pokretaça turbine, iz rezervoara za uÿe treba ispu-
stiti vodu, kontrolisati nivo uÿa, a najmaçe jedanput godiãçe iz-
vrãiti hemijsku analizu uÿa. Rezervoare treba dopuçavati smo
uÿem istog kvaliteta.
249
2.513 Parnu turbinu u hladnoj rezervi treba odræavati u ispravnom
staçu kao da je u pogonu. Ako se parna turbina neñe koristiti duæe
vreme, treba izvrãiti çeno konzerviraçe prema uputstvu pro-
izvoœaåa.
2.514 Ispiraçe turbine vrãi se u vremenskom periodu i na naåin koji
utvrdi proizvoœaå turbine odnosno tehniåka sluæba korisnika.
2.6 Rashladni ureœaji
2.61 Tehniåka dokumentacija mora sadræati toplotne karakteristike
hlaœeça cirkulacione vode, koje daje konstruktor hladçaka.
2.62 Elektroenergetski objekti moraju za svoj tip hladçaka imati
detaÿno razraœen reæim rada, kao i reæim raspodele vode po kon-
denzatorima, obezbeœujuñi najcelishodniji vakuum zavisno od re-
æima rada turbine i temperature rashladne vode. Za hladçake sa
ventilatorima mora biti razraœen reæim rada ventilatora za ra-
zna godiãça doba.
2.63 U elektroenergetskim objektima sa protoånim ili kombinovanim
hlaœeçem, potrebno je na temperaturama niæim od +5o S vrãiti
recirkulaciju tople vode ispred reãetki crpnih stanica radi
spreåavaça zaleœivaça.
2.64 Pri potpunom obustavÿaçu rada hladçaka, treba omoguñiti pro-
tok izvesne koliåine tople vode da se bazen ne bi zaledio.
2.65 Hladçaci van pogona sa prãiãtima u kulama od drveta moraju
biti obezbeœeni od poæara.
2.66 Hladçake treba povremeno otakati da bi se odstranio talog i sni-
zio koncentrat soli iz vode.
2.67 Rashladni torçevi moraju biti snabdeveni hidrantima, radi praça
i gaãeça eventualnog poæara.
2.68 Voda koja se u hladçake dodaje da bi se nadoknadio gubitak vode
usled isparavaça i otakaça, mora biti bistra i hemijski pripre-
mÿena.
2.7 Priprema vode
2.71 Zbog rada sa hemikalijama opasnim po zdravÿe lica koja çima ru-
kuju, moraju se primeçivati mere predviœene vaæeñim propisima o
zaãtiti na radu sa ãtetnim materijama.
2.72 Kotlovska postrojeça moraju biti snabdevena odgovarajuñim
ureœajem za pripremu napojne vode i odgovarajuñom aparaturom sa
struånom kontrolom – u skladu sa tipom postrojeça.
2.73 Ureœaj za pripremu vode mora imati odgovarajuñe instrumente da
bi se stalno pratio kvalitet napojne vode.
2.74 Radi detaÿnog hemijskog ispitivaça kvaliteta vode, termoe-
nergetski objekti moraju imati laboratorijsku opremu potrebnu za
ispitivaçe vode, pare i kondenzata.
2.75 Uzimaçe probnih uzoraka za laboratorijsko ispitivaçe treba vr-
ãiti najmaçe jedanput u toku smene, ako uputstvom za pogon nije
drukåije odreœeno.
2.76 Ureœaj za pripremu vode mora biti takav da daje kvalitet napojne
vode koji odgovara tipu kotlovskog postrojeça da ne bi doãlo do
unutraãçih oãteñeça kotla, odnosno koji odgovara turbinskom
250
postrojeçu u pogledu åistoñe pare da ne bi doãlo do zasoÿavaça
turbinskih lopatica.
2.8 Kontrola i regulacija toplotnog procesa
2.81 Ureœaji za kontrolu i regulaciju toplotnog procesa moraju biti
izraœeni i postavÿeni tako da obezbeœuju pravilno funkci-
onisaçe postrojeça kome sluæe.
2.82 Za ispravno funkcionisaçe ureœaja za kontrolu i regulaciju
toplotnog procesa u sluåaju nestanka struje, mora se obezbediti
snabdevaçe tih ureœaja iz nezavisnog izvora sa moguñoãñu auto-
matskog i ruåog ukÿuåeça. Za ureœaje koji koriste uÿe ili vazduh
pod pritiskom potrebno je isto tako obezbediti rezervno napa-
jaçe.
2.83 Svi elementi kontrolnih i regulacionih ureœaja moraju biti
vidno obeleæeni natpisnim ploåicama ili brojevima koji od-
govaraju obeleæavaçu u principijelnim i detaÿnim ãemama. Na
skalama instrumenata moraju crvenim oznakama biti obeleæene
najmaçe i najveñe pogonske vrednosti merene veliåine.
2.84 Ureœaji za kontrolu i regulaciju toplotnog procesa pri nor-
malnom radu postrojeça, moraju biti stalno u pogonu, a zaãtitni
organi i signalizacija uvek ispravni i spremni za funkcionisaçe.
2.85 Kad bilo koji od osnovnih ureœaja za kontrolu i regulaciju to-
plotnog procesa otkaæe, treba odmah obustaviti rad celog postro-
jeça.
2.86 Prilikom rada sa ureœajem koji sadræi æivu, moraju se preduzeti
posebne mere predostroænosti. Za takav rad mora biti odreœena
naroåita prostorija koja obezbeœuje higijenske i tehniåke uslove
potrebne za bezopasan rad.
2.87 Radna organizacija treba svojim internim propisom da propiãe
mere bezbednosti koje se sprovode kad se odræavaçe, revizija ili
remont vrãi za vreme pogona.
2.88 Elektroenergetski objekti moraju imati potrebne laboratorijske
merne instrumente sa odgovarajuñim atestima, da bi se omoguñilo
proveravaçe ispravnosti rada ureœaja za kontrolu i regulaciju
toplotnog procesa.
3 MOTORI SA UNUTRAÃÇIM SAGOREVAÇEM
3.1 Prvo stavÿaçe u pogon motora sa unutraãçim sagorevaçem, kao i
çegovo stavÿaçe u pogon posle revizije i remonta, treba vrãiti
pod nadzorom odgovornog rukovodioca odnosnog dela pogona.
3.2 U sluåajevima koji prema uputstvu za pogon motora sa unutraãçim
sagorevaçem ugroæavaju postrojeça ili pogonsko osobÿe, motor se
mora odmah zaustaviti.
3.3 Ako uputstvom nije drukåije odreœeno, reviziju motora sa unutra-
ãçim sagorevaçem treba sprovoditi posle 2000 do 3000 pogonskih
åasova, a remont jedanput godiãçe.
3.4 Motor sa unutraãçim sagorevaçem koji je u hladnoj rezervi mora
se odræavati u ispravnom staçu kao da se nalazi u pogonu i treba
ga povremeno puãtati u rad radi probe. Pri duæem stajaçu motor
se mora konzervirati prema uputstvu proizvoœaåa.
251
3.5 Svi instrumenti, manipulativni organi i sl. moraju biti vidno
obeleæeni natpisnim ploåicama ili brojevima koji odgovaraju
obeleæavaçu u ãemama i uputstvima.
3.6 Pre i posle svake revizije i remonta motora sa unutraãçim sa-
gorevaçem, moraju se izmeriti i kontrolisati karakteristiåni
zazori motora.
3.7 Prilikom odræavaça i popravki motora sa unutraãçim sagoreva-
çem, radna mesta moraju biti obezbeœena (taåka 1.62).
3.8 Ako se motor sa unutraãçim sagorevaçem stavÿa u pogon kom-
primovanim vazduhom, treba stalno kontrolisati i sve naprave i
rezervoare za komprimovani vazduh.
4 HIDROELEKTRANE
4.1 Dovodni organi i brane
4.11 Betonske ili nasute brane treba odræavati prema uputstvu iz
investicione tehniåke dokumentacije, koje moæe biti dopuçeno
iskustvima steåenim u toku rada. Korisnik je duæan saåiniti
rokovnik pregleda za ostale graœevinske objekte, kao ãto su: brane
i kanali, betonski zidovi, dovodni tuneli, zemÿani nasipi, obloge
kanala i kameni nabaåaji, ureœaji za spreåavaçe i uklaçaçe leda,
drenaæne i oskultacione galerije, ribÿe staze, prevodnice za
brodove, plovne komore i akumulacioni bazeni.
Kontrolu staça brane treba vrãiti prema vaæeñim propisima o
tehniåkom osmatraçu visokih brana. Na osnovu osmatraça i u slu-
åaju veñih pomeraça terena, treba hitno preduzeti odgovarajuñe
mere radi saniraça.
4.12 Ureœaj za åiãñeçe reãetki mora u svakom trenutku biti ispravan
i spreman za otklaçaçe ploveñeg nanosa.
4.13 Ureœaj za otklaçaçe nanosa (kompresor, rezervoar, cevni razvod
itd.) kojim se otklaça nanos sa reãetaka dovodnog tunela, mora se
stalno odræavati u ispravnom staçu.
4.2 Hidromehaniåka oprema
4.21 Ako postrojeça imaju razgranatu hidromehaniåku opremu kojom se
upravÿa daÿinski iz komandne prostorije, treba, i pored toga ãto
se kontrola sprovodi preko dobijenih signala, u uputstvima za po-
gon i odræavaçe predvideti odgovarajuñe postupke u sluåaju:
– izvanredno niskog vodostaja;
– velikih i katastrofalnih voda;
– niskih temperatura, koje smrzavaju vodu u blizinu hidromeha-
niåke opreme;
– dolaska leda.
4.22 Jedanput u ãest meseci treba, po pravilu, izvrãiti puno kretaçe
(zatvaraçe i otvaraçe) svake hidromehaniåke naprave.
Ako postoje pogonske teãkoñe koje onemoguñavaju ãestomeseånu
kontrolu, onda kontrolu treba sprovesti najmaçe jedanput godi-
ãçe, i to u periodu kad to pogon dozvoÿava i kad kontrola neñe na-
neti ãtetu energetskom sistemu.
252
4.23 Kontrolu ispravnosti zatvaraåa tunelskih ispusta koji se mogu
kontrolisati samo kad su bazeni prazni, treba vrãiti svakih 10
godina.
4.24 Radna organizacija je duæna da obavesti nizvodna naseÿa i sva
zainteresovana lica o nameravanom praæçeçu akumulacionog je-
zera odnosno ispuãtaçu velikih voda, da odredi lica koja ñe da-
vati naloge za manipulisaçe hidromehaniåkom opremom zavisno od
koliåine vode kao i da predvidi sve potrebne sigurnosne mere u
vezi sa takvim poslom. Radna organizacija je duæna i da preduzme
sve mere predviœene Pravilnikom o tehniåkom osmatraçu visokih
brana, kao i da proraåuna i odredi domet poplavnog talasa u slu-
åaju prskaça brane i da dobijene podatke, zajedno sa obaveãteçem o
naåinu signalizacije uzbune, dostavi nadleænim organima.
4.25 Svake godine treba vrãiti revizuju svih hidromehaniåkih ureœaja.
Izuzetak åine grube reãetke i ostali delovi opreme åija se re-
vizija ne moæe izvrãiti bez potpunog praæçeça uzvodnog korita
odnosno akumulacionog jezera. Godiãça revizija obuhvata pregled
svih delova hidromehaniåke opreme, koji su izloæeni koroziji, ha-
baçu, prÿaçu, propuãtaçu vode, promeni svojstava materijala, ta-
loæeçu muÿa ili kreåçaka. naroåitu paæçu treba pokloniti
zaptivaåima, povrãinama nalegaça, zaptivnim prstenovima,
povrãinama izloæenim kavitaciji i mehanizmima.
4.26 Odræavaçu servomehanizma u sklopu automatskog komandovaça hi-
dromehaniåkom opremom treba pokloniti veliku paæçu.
4.27 Posle sprovedene revizije, hidrauliåne naprave treba podvrñi
detaÿnom ispitivaçu kojim ñe se utvrditi sigurno funkcionisaçe
svih pripadajuñih pogonskih i sigurnosnih ureœaja.
4.28 Posle pet godina rada elektrane, korisnik moæe smaçiti program
godiãçih revizija, ako se pokaæe da na pojedinim delovima
ureœaja i opreme ne dolazi do promena u periodu izmeœu dve godi-
ãçe revizije (nema znatnih oãteñeça od korozije, kavitacije i
sl.).
Korisnik treba, na osnovu iskustava steåenih u pogonu, stalno da
dopuçava uputstva za pogon, odræavaçe, reviziju i remont hidro-
mehaniåke opreme i da utvrœuje vremenske razmake u kojima se poje-
dini radovi na reviziji, odræavaçu i remontu hidromehaniåke
opreme imaju izvrãiti.
Ako korisnik smatra da se rok u kome se vrãi revizija moæe produ-
æiti, treba za to da traæi saglasnost proizvoœaåa opreme.
4.3 Cevovodi
4.31 Odræavaçu terena na kome se nalazi cevovod treba pokloniti po-
sebnu paæçu. Radi proveravaça stvarnog staça i çegovog upore-
œeça sa preœaãçim staçem, u uputstvima za odræavaçe, reviziju i
remont cevovoda treba da bude odreœen broj godiãçih geodetskih
mereça.
4.32 Ako se pojavi odroçavaçe ili klizaçe zemÿiãta, treba odmah
preduzeti mere za saniraçe terena. Tom prilikom treba proveriti
staçe repernih taåaka na cevovodima.
253
4.33 Posle svakog trusnog pomeraça u zoni cevovoda, treba izvrãiti
proveravaçe repernih taåaka na cevovodu.
4.34 Dilatacione delove cevovoda i klizne nosaåe treba odræavati u
ispravnom staçu.
4.35 Ako cevovod ima zaãtitu za sluåaj prskaça, koja dejstvuje na au-
tomatske zatvaraåe cevovoda, tu zaãtitu treba primarno ispitati
najmaçe dva puta godiãçe i posle svakog trusnog pomeraça u zoni
cevovoda. Ako to nije moguñno, treba primeniti sekundarno is-
pitivaçe.
4.4 Vodne turbine, sa pomoñnim ureœajima
4.41 Reviziju vodne turbine treba, po pravilu, vrãiti svake godine. Go-
diãça revizija obuhvata pregled svih delova turbine koji su izlo-
æeni habaçu, prÿaçu, prodiraçu vode, promeni svojstava
materijala i taloæeçu muÿa ili kreåçaka.
Ovu reviziju vrãi pogonsko osobÿe ili specijalizovana organi-
zacija za remont vodnih turbina.
Korisnik vodne turbine, na osnovu rezultata pregleda prilikom
revizije, odluåuje koji ñe se delovi turbine zameniti ili po-
praviti.
4.42 Pre stavÿaça turbine u pogon po izvrãenoj reviziji ili remontu,
treba vrãiti funkcionalnu probu svih ureœaja na turbini (pomoñ-
nih ureœaja, servomehanizama, turbinskih regulatora, preturbin-
skih zatvaraåa, centrifugalnih mehanizama, iskÿuåivaåa za
poviãene temperature, ureœaja za brzo zatvaraçe i dr.). Centrifu-
galno klatno treba primarno ispitati u prisustvu struånog lica
odreœenog od strane korisnika.
4.43 Rok za prvu reviziju koja treba da se izvrãi za vreme trajaça
garantnog roka, odreœuju sporazumno korisnik i proizvoœaå tur-
bine. Ovaj rok ne moæe biti duæi od 11 meseci, raåunajuñi od dana
kad je zapoåeo redovan pogon vodne turbine.
4.44 Posle treñe revizije moæe se smaçiti program godiãçih revizija,
ako se pokaæe da na pojedinim delovima turbine ne dolazi do bit-
nih promena u periodu izmeœu dve godiãçe revizije.
5 PROIZVODÇA, PRENOS I RAZVOŒEÇE ELEKTRIÅNE
ENERGIJE
5.1 Generatori i sinhroni kompenzatori
5.101 Stavÿaçe u pogon generatora ili kompenzatora posle revizije od-
nosno remonta mora se vrãiti pod nadzorom struånog lica odreœe-
nog od strane korisnika.
5.102 Pre stavÿaça maãine u pogon treba proveriti da li je ukÿuåena
svetlosna i zvuåna signalizacija zaãtitnih ureœaja i kontrolnih
mernih aparata i ureœaja. Na svakom svetlosnom znaku mora da
postoji odgovarajuñi natpis. Pre stavÿaça maãine u pogon posle
izvrãenog remonta, mora se ispitati rad svih zaãtitnih ureœaja
maãine.
254
5.103 U toku pogona generatora ili sinhronog kompenzatora moraju se
kontrolisati i registrovati veliåine koje omoguñavaju stalno
prañeçe ispravnosti rada i staça maãine.
5.104 Vibracije osovine maãine (udvojena amplituda promene osnovnog
poloæaja) ne smeju biti veñe od najveñih dozvoÿenih vibracija koje
je propisao proizvoœaå. Ako se u toku pogona maãine pojave ab-
normalne vibracije, maãinu treba odmah zaustaviti.
Dozvoÿene vibracije treba da su navedene u uputstvu za pogon ma-
ãine.
5.105 U sluåajevima koji prema uputstvu za pogon ugroæavaju maãinu ili
pogonsko osobÿe, maãinu treba odmah zaustaviti.
5.106 Za generatore i sinhrone kompenzatore dozvoÿen je trajan pogon sa
strujnom nesimetrijom u granicama najveñe dozvoÿene strune
nesimetrije koje je propisao proizvoœaå.
5.107 Otpor izolacije pobudnog kola generatora ili sinhronog kom-
penzatora ne sme biti maçi od vrednosti koju je propisao proizvo-
œaå. Proizvoœaå propisuje i naåin mereça otpora izolacije,
vremenski period u kome se vrãi mereçe, napon megometra i vred-
nosti najmaçih otpora izolacije na odreœenoj temperature i namo-
taja. Ovi podaci treba da su navedeni u uputstvu za pogon i remont
maãine.
5.108 Otpor izolacije namotaja statora generatora ili kompenzatora
treba periodiåno kontrolisati prema podacima proizvoœaåa nave-
denim u uputstvu za pogon maãine. Ako takvi podaci nedostaju, iz-
merene vrednosti otpora treba uporediti sa rezultatima koji su na
pribliæno istim tmperaturama namotaja dobijeni ranije i prili-
kom prvog stavÿaça maãine u pogon. Ako otpor izolacije znatno
opadne, maãinu treba podvrñi reviziji a eventualno i remontu.
5.109 Ako je delovala zaãtita od unutraãçih kvarova i ako je doãlo do
automatskog iskÿuåeça iz pogona, maãina se ne moæe staviti u po-
gon pre nego ãto se ispita uzrok delovaça, pronaœe i otkloni
kvar. Nalog za ponovno pokretaçe maãine daje struåno lice odre-
œeno od strane korisnika. Ako je delovala zaãtita od spoÿnih kva-
rova (prekostrujna zaãtita, zaãtita od preoptereñeça,
prenaponska zaãtita i sl.), maãina se moæe, posle detaÿnog pro-
veravaça uzroka reagovaça zaãtite i donetog zakÿuåka da je za-
ãtita pravilno reagovala kao sekundarna zaãtita, ponovo staviti
u pogon ukoliko ne postoji opasnost ponovnog reagovaça zaãtite i
ukoliko maãina nije oãteñena.
5.110 Generatore i sinhrone kompenzatore koji se nalaze u hladnoj re-
zervi treba kontrolisati i odræavati u ispravnom staçu kao da su
u pogonu.
5.111 Generatori i sinhroni kompenzatori podleæu periodiånim re-
vizijama i remontu. Remont generatora i sinhronog kompenzatora
obavezno treba izvrãiti u roku od jedne godine od dana stavÿaça
maãine u pogon. Docnije remonti se vrãe po potrebi, a na osnovu
uputstava koja propisuje proizvoœaå i zakÿuåaka donetih posle
sprovedene revizije. Pri tom se moraju uzeti u obzir i uslovi pod
kojima maãina radi.
255
5.112 U skladu sa kvalitetom izolacije namotaja maãine, trajaçem, obi-
mom i karakterom remonta, a na osnovu uputstva za pogon, tehniåka
sluæba korisnika odluåuje o tome da li je po zavrãetku remonta
potrebno suãeçe namotaja ili ne. Ako je suãeçe neophodno po-
trebno, treba ga sprovesti u skladu sa uputstvima proizvoœaåa.
5.113 Pri remontu generatora ili sinhronog kompenzatora hlaœenog
vodonikom, istovremeno treba podvrñi reviziji i eventualnom
remontu i ceo ureœaj za hlaœeçe vodonikom. Posebnu paæçu treba
pokloniti ureœajima koji obezbeœuju pravilno zaptivaçe na ma-
ãini i sigurnosnim ureœajima. Remont ureœaja za hlaœeçe treba
vrãiti prema uputstvima proizvoœaåa tih ureœaja.
5.114 Cevovodi za hlaœeçe vodonikom, cevovodi za uÿe, cevovodi za
ugÿen-dioksid itd., treba da su oznaåeni bojama u skladu sa taåkom
2.320 ovih propisa.
5.2 Energetski transformatori
5.201 Ako su prilikom isporuke transformatora skinuti provodni izo-
latori ili konzervator radi lakãeg prevoza, a kotao napuçen su-
vim vazduhom ili inertnim gasom (azotom), potrebno je proveriti
da li pri prevozu nije doãlo do gubÿeça suvog vazduha odnosno
inertnog gasa.
Transformator treba, prema uputstvu proizvoœaåa, napuniti is-
pitanim transformatorskim uÿem.
5.202 Dielektriåna åvrstoña uÿa u transformatoru treba da odgovara
vaæeñim jugoslovenskim standardima.
5.203 Pre stavÿaça transformatora u pogon treba ispitati:
– ispravnost primarnih i sekundarnih veza i rad zaãtitnih
ureœaja;
– izolaciju namotaja prema taåki 5.217 ovih propisa.
5.204 Ventilacija prostora u kome je transformator smeãten treba da
omoguñi rad transformatora sa punim nazivnim optereñeçem, u
granicama dzvoÿenog poviãeça temperature u transformatoru.
5.205 Drenaæni prostor ispod transformatora, odvodne cevi, jame za
uÿe i sl., moraju se odræavati u ispravnom staçu.
5.206 Prvo stavÿaçe transformatora pod napon i çegovo daÿe optere-
ñeçe, kao i stavÿaçe transformatora u pogon posle opravke ili
remonta, treba da vrãi struåno lice odreœeno od strane tehniåke
sluæbe korisnika.
5.207 Transformatori i çima pripadajuña oprema mogu u pogonu biti
preoptereñivani iznad nazivne snage samo u skladu sa uputstvima
proizvoœaåa i uputstvima za pogon transformatora.
5.208 Transformatori sa smaçenom izolacijom namotaja u nultoj taåki
mogu da rade u direktno uzemÿenoj mreæi bez uzemÿeça svoje nulte
taåke, ako je nulta taåka zaãtiñena odvodnikom prenapona i ako
pri zemÿospoju u mreæi nulta taåka ne dobije nedozvoÿeno visoki
prenapon.
5.209 U sluåaju automatskog iskÿuåeça transfomatora dejstvom relejne
zaãtite od unutraãçeg kvara (Buholcov rele, diferencijalni
rele, zaãtita kotla itd.), treba proveriti ispravnost reagovaça
256
zaãtite, a zatim transformator podvrñi pregledu radi utvrœi-
vaça mesta na kome je nastao kvar i veliåine kvara.
U sluåaju iskÿuåeça transformatora dejstvom Buholcovog relea,
treba proveriti sastav gasa u releu. Ako se utvrdi da je gas produkt
sagorevaça, transformator mora da ostane van pogona dok se kvar
ne otkloni.
5.210 Prilikom svog pregleda transformatorske stanice, a najmaçe dva
puta godiãçe (poåetkom i tokom zime), treba proveriti da li uÿe
u konzervatoru nije ispod odreœenog najniæeg nivoa, pa ukoliko je-
ste treba doliti prosuãeno uÿe do odreœenog nivoa.
5.211 Jedanput godiãçe treba proveriti ispravnost rada zaãtitnih
ureœaja transformatora. Ispravan rad Buholcovog relea utvrœuje
se uduvavaçem vazduha u sud sa plovcima, kroz posebne slavine na-
meçene za tu svrhu. Posle probe treba iz Buholcovog relea vazduh
ispustiti.
5.212 Jedanput godiãçe treba ispitati dielektriånu åvrstoñu trans-
formatorskog uÿa. Ako se ne dobije zadovoÿavajuña vrednost, treba
pristupiti filtriraçu i suãeçu uÿa, a po potrebi i dati uÿe na
analizu.
5.213 Suãaå vazduha treba stalno kontrolisati i, po potrebi, dolivati
uÿe na dno suãaåa vazduha, zameniti materijal za suãeçe ili ga
podvrñi suãeçu.
5.214 Na transformatorima nazivne snage preko 1000 kVA treba po-
vremeno ispitati staçe svih delova ureœaja za hlaœeçe.
5.215 Ako u zimskom periodu transformator hlaœen vodom mora biti van
pogona, potrebno je ispustiti vodu iz cevovoda i sistema za hla-
œeçe i cevi produvati vazduhom, odnosno primeniti sredstva koja
spreåavaju smrzavaçe vode.
5.216 Jedanput godiãçe treba na konzervatoru otvoriti doçu slavinu da
bi istekla eventualno skupÿena voda.
5.217 Na transformatorima nazivne snage ispod 4 MVA treba meriti ot-
por izolacije namotaja najmaçe jedanput u åetiri godine, a na tran-
sformatorima nazivne snage od 4 MVA i veñim – najmaçe jedanput u
dve godine.
Namotaje do 1 kV treba ispitivati megometrom od 1000 V, a na-
motaje viãih napona – megometrom od najmaçe 2500 V ili nekom
drugom metodom mereça.
Otpor izolacije treba da je u skladu sa uputstvima proizvoœaåa
transformatora.
5.218 Ako je namotaj transformatora izvaœen iz kotla, vrañaçe namotaja
u kotao bez prethodnog suãeça treba izvrãiti s obzirom na vreme
koje je transformator proveo van kotla, vlaænost okolnog vazduha,
sprovedeno ispitivaçe i mereçe, kao i na osnovu miãÿeça pro-
izvoœaåa i uputstava za pogon i odræavaçe transformatora.
5.219 Protivpoæarne ureœaje transformatora treba kontrolisati i
odræavati prema Tehniåkim propisima za specijalnu zaãtitu
17 257
elektroenergetskih postrojeça od poæara (Dodatak “Sluæbenog
lista SFRJ”, br. 16/66).*
5.3 Elektromotori
5.31 Najveñu dozvoÿenu snagu monofaznog motora i trofaznog motora,
koji se mogu direktno prikÿuåiti na mreæu bez pokretaåa, odre-
œuje korisnik mreæe na koju se taj motor prikÿuåuje.
5.32 Pre prvog stavÿaça elektromotora u pogon, kao i pre stavÿaça
elektromotora u pogon posle remonta, treba ispitati rad çegovih
zaãtitnih ureœaja.
5.33 Na elektromotorima sa cirkulacionim hlaœeçem treba kontro-
lisati optereñeçe motora i temperaturu leæiãta, kao i tem-
peraturu ulaznog i izlaznog vazduha. Na elektromotorima treba
kontrolisati i registrovati one veliåine koje je odredila
tehniåka sluæba korisnika. Veliåine moraju biti odreœene tako
da se prema çima moæe kontrolisati staçe motora.
5.34 U pogonu treba povremeno kontrolisati da li elektromotor radi
mirno i bez vibracija. Vibracije motora ne smeju biti veñe od
dozvoÿenih najveñih vibracija koje je propisao proizvoœaå.
5.35 Elektromotore koji se nalaze u rezervi treba kontrolisati i odr-
æavati u ispravnom staçu.
5.36 Pri remontu elektromotora treba vrãiti reviziju i remont
pripadajuñih ureœaja za automatski rad.
5.37 Remont elektromotora koji rade pod normalnim uslovima treba vr-
ãiti po potrebi, a prema uputstvima proizvoœaåa i zakÿuåcima
donetim posle revizije.
Na elektromotorima koji rade pod teæim temperaturnim uslo-
vima, kao i u zaprÿanoj sredini, remont treba sprovoditi najmaçe
jedanput u dve godine.
5.38 Otpor izolacije namotaja veñih elektromotora, koji se nalaze u
normalnom pogonu, treba kontrolisati prema podacima proizvo-
œaåa navedenim u uputstvu za pogon motora. Ako se ne raspolaæe
ovim podacima, izmerene vrednosti otpora treba uporediti sa
rezultatima koji su na pribliæno istim temperaturama namotaja
dobijeni ranije i prilikom prvog stavÿaça motora u pogon. Ako
otpor izolacije znatno opadne, motor treba podvrñi reviziji a
eventualno i remontu.
5.4 Nadzemni elektroenergetski vodovi
Odredbe ove taåke ne odnose se na vodove za elektriånu vuåu.
5.401 Prvo stavÿaçe voda pod napon i u pogon moæe da usledi tek posle
zavrãetka svih potrebnih radova, poãto se prethodno o tome na
pouzdan naåin obaveste sva zainteresovana lica (izvoœaåi radova,
nadzorno i pogonsko osobÿe i stanovniãtvo), kako ne bi doãlo do
udesa. Pre nego ãto se vod stavi pod napon, treba utvrditi da li su
odstraçeni zaãtitni kratki spojevi i uzemÿeça.
* Pravilnik o tehniåkim propisima za specijalnu zaãtitu elektroenergetskih postroje-
ça od poæara “Sluæbeni list SFRJ”, br. 16/66, 58/72 i 24/75 stavÿen je van snage donoãeçem Pra-
vilnika o tehniåkim normativima za zaãtitu elektroenergetskih postrojeça i ureœaja od
poæara “Sluæbeni list SFRJ”, broj 74/90.
258
5.402 Vod se normalno stavÿa direktno pod pun napon mreæe prilikom
prvog stavÿaça pod napon. Izuzetno, vod prikÿuåen na elektranu
moæe se postepeno staviti pod napon pomoñu posebnog generatora.
5.403 U mreæama sa izolovanom nultom taåkom ili u mreæama uzem-
ÿenim preko induktivnog otpora (Petersenov kalem) dozvoÿava se
pogon u reæimu jednofaznog zemÿospoja sve dok se ne pronaœe me-
sto kvara. Nadleæno pogonsko osobÿe ili sluæba relejne zaãtite
mreæe treba ãto pre da pronaœe mesto kvara i da deonicu u kvaru
iskÿuåi iz pogona.
5.404 Korisnik vodova mora da ima plan preventivnih pregleda i re-
vizija voda. Uåestalost pregleda i revizija zavisi od znaåaja voda,
mesnih uslova, broja iskÿuåivaça dejstvom kratkih spojeva, pe-
riodiånosti remonta i drugih specifiånih uslova.
U sluåaju izuzetnih nepogoda i pogorãaça atmosferskih prilika
tj. pri pojavi iça, leda, poplava, ãumskog poæara itd., obavezno
treba pojaåati kontrolu voda. Ovakva kontrola je potrebna i posle
nekoliko uzastopnih iskÿuåeça voda nastalih dejstvom zaãtite od
kratkog spoja i zemÿospoja.
5.405 Pri revizijama voda, koje se sprovode bez iskÿuåeça voda i uz
dozvoÿeno peçaçe na stub u skladu sa taåkom 5.410 ovih propisa,
posebno treba proveriti:
1) da li ima veñih oãteñeça provodnika usled kratkih spojeva ili
sluåajnih mehaniåkih oãteñeça:
2) da li je doãlo do poveñaça ugiba usled termiåkog preoptere-
ñeça provodnika, tj. do trajne deformacije materijala provodnika,
kao i do poveñaça ugiba ili trajne deformacije provodnika i za-
ãtitne uæadi usled dodatnog optereñeça od leda;
3) da li je doãlo do vidnog oãteñeça izolatora mehaniåkim ili
termiåkim dejstvom zbog kratkog spoja;
4) da li su metalni delovi za spajaçe izolatorskih lanaca oãte-
ñeni termiåkim dejstvom elektriånog luka u toj meri da moæe da
doœe do pada izolatorskog lanca i provodnika;
5) da li je doãlo do prekomerne korozije åeliånih delova stubova
zbog dotrajalosti ili oãteñeça zaãtitnih premaza;
6) da li su drveni impregnirani stubovi oãteñeni odnosno da li na
betonskim stubovima ima prskotina i sliånih oãteñeça zbog de-
jstva atmosferskih padavina;
7) da li su oãteñene konzole, zemÿovodi, vijci i ostala kon-
strukcija zbog abnormalnih optereñeça od leda u toku zime;
8) da li su oãteñena uzemÿeça mesta na kojima su izolatori pri-
åvrãñeni, provodnik za uzemÿeçe stuba i provodnik za uzemÿeçe
zaãtitnog uæeta;
9) da li su ispravne sve tablice za upozoreçe, brojevi stubova i
oznake faza;
10) da li se ispod ili u blizini izvode bilo kakvi radovi koji bi
mogli da ugroze vod ili osobÿe koje izvodi radove i da li udaÿ-
enost objekata koji se grade odgovaraju Tehniåkim propisima za
17* 259
gradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova (Dodatak “Slu-
æbenog lista SFRJ”, broj 24/67)*
11) da li ima novih nepropisno izvedenih ukrãtaça sa drugim
objektima ili vodovima;
12) da li su se grane okolnog drveña pribliæile vodu toliko da
viãe ne postoji sigurnosna udaÿenost.
5.406 Otpori uzemÿeça stubova treba da su u dozvoÿenim granicama
predviœenim Tehniåkim propisima za gradçu nadzemnih elek-
troenergetskih vodova. Najmaçe jedanput u pet godina mora se pro-
veriti staçe uzemÿeça svakog stuba. Ako se prilikom takvog
proveravaça pokaæu nezadovoÿavajuñi rezultati, treba izvrãiti
dopunu i opravku uzemÿeça stuba.
5.407 Periodi i trajaçe remonta voda, kao i obim i naåin remonta,
zavisi od nalaza pri izvrãenim revizijama, visine izokerauniåkog
nivoa, broja iskÿuåeça zbog atmosferskih praæçeça i ostalih
atmosferskih nepogoda, znaåaja voda i moguñnosti obustavÿaça
pogona.
Remonti se vrãe prema prethodno saåiçenom planu remonta, koji
stavÿa tehniåka sluæba korisnika.
5.408 Radovi na elektroenergetskom vodu vrãe se samo kad je vod iskÿ-
uåen i obostrano uzemÿen.
Umesto pismene dozvole za rad (taåka 1.62) moæe se, izuzetno, nalog
za rad izdati telefonskim putem ili putem radija, pri åemu obe
strane – nalogodavac i rukovodilac radova – treba da u obrasce
izdate i overene od strane tehniåke sluæbe korisnika unesu taåne
podatke.
Zabraçeno je da se vremenski poåetak rada na vodovima unapred
utvrœuje, tj. prema prohodnom dogovoru.
5.409 Pre poåetka radova, rukovodilac radova proverava nestanak
napona na vodu odgovarajuñim ureœajem ili tiçalicom, posle åega
daje nalog da se neposredno ispred i iza radnog mesta svi fazni
provodnici kratko spoje i uzemÿe.
Po zavrãetku radova, rukovodilac radova daje nalog svim ålano-
vima radne grupe da se povuku sa voda i da se skinu kratki spojevi i
uzemÿeça. Posle ovog rukovodilac radova proverava izvrãeçe na-
reœeça i izveãtava ovlaãñeno lice koje je izdalo dozvolu za rad o
prestanku radova i o skidaçu obezbeœeça. Kad rukovodilac radova
i ovlaãñeno lice popune odgovarajuñi obrazac prema taåki 5.408
ovih propisa, prestaje da vaæi dozvola za rad i ovlaãñeno lice iz-
daje nareœeçe za stavÿaçe voda pod napon.
5.410 Izuzetno od taåke 5.408 ovih propisa, radovi na elektroener-
getskim vodovima pod naponom dozvoÿavaju se samo:
*
Pravilnik o tehniåkim normativima za gradçu nadzemnih elektoenergetskih vodova
“Sluæbeni list SFRJ”, broj 24/67, stavÿen je van snage donoãeçem Pravilnika o tehniåkim nor-
mativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova “Sluæbeni list SFRJ”, broj 51/73.
Pravilnik iz 1973. godine, a åija izmena je objavÿena u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 11/80, sta-
vÿen je van snage donoãeçem Pravilnika za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova na-
zivnog napona od 1 kV do 400 kV “Sluæbeni list SFRJ”, broj 65/88 i “Sluæbeni list SRJ”, broj 18/
92 i Pravilnika o tehniåkim normativima za izgradçu niskonaponskih nadzemnih vodova “Slu-
æbeni list SFRJ”, broj 6/92.
260
1) na vodovima nazivnog napona do 250 V prema zemÿi – kad to
pismeno naredi struåno lice odreœeno od strane korisnika.
Pri ovim radovima moraju se primeniti posebne mere bezbednosti
i mora se upotrebiti odgovarajuñi izolacioni alat.
Radovi pod naponom su izriåno zabraçeni, ako bi na mestu rada
elektriåna varnica mogla da izazove poæar odnosno eksploziju.
Isto tako, radovi pod naponom se ne dozvoÿavaju po nevremenu pra-
ñenom atmosferskim praæçeçima;
2) na vodovima nazivnog napona preko 250 V prema zemÿi – rad pod
naponom mogu vrãiti samo one radne organizacije koje za takav rad
imaju odobreçe nadleænog organa, i koje rad vrãe na osnovu inter-
nih propisa donetih uz saglasnost tog organa;
3) na vodovima nazivnog napona preko 250 V prema zemÿi, åiji su
provodnici pod naponom – rad na delovima koji nisu pod naponom
(stubovima i konzolama) dozvoÿava se samo kad se vrãi revizija,
boji ili opravÿa stub, ako to konstrukcija stuba omoguñuje, a ãto
treba uputstvom o reviziji detaÿno propisati. Rad se dozvoÿava
samo ako duæ voda nema jakog vetra ili nepogode;
4) ako se na istim stubovima nalaze dva ili viãe voda nazivnog
napona preko 250 V prema zemÿi – rad na jednom vodu, koji je
prethodno iskÿuåen, moæe se vrãiti samo onda ako se ostali vo-
dovi koji su pod naponom ne nalaze u blizini koja moæe da dovede u
opasnost lica koja vrãe rad, pod uslovom da su preduzete sigurno-
sne mere i da se vodovi mogu pouzdano raspoznati.
Ako konstrukcija stuba to omoguñuje, preporuåuje se da se svaki vod
obeleæi tako da se vodovi mogu raspoznati i meœusobno razli-
kovati sa zemÿe i sa svake konzole na stubu.
Sigurnosno odstojaçe mora da uzme u obzir i duæinu alata koji se
koristi za te radove.
5.411 Pri peçaçu na zajedniåke stubove elektroenergetskih vodova
nazivnog napona preko 250 V prema zemÿi i telekomunikacionih
vodova, moraju se telekomunikacioni vodovi uzemÿiti i kratko
spojiti i kad su elektroenergetski vodovi iskÿuåeni.
5.412 Rastiçe ispod elektroenergetskih vodova mora se redovno señi
tako da uvek bude obezbeœen sigurnosni razmak.
5.5 Energetski kablovski vodovi
5.501 Svaki kablovski vod treba na svojim krajevima da ima oznaku sa
osnovnim podacima, i to: tip kabla, napon, presek, broj ili neku
drugu oznaku kablovskog voda.
5.502 Najveñe dozvoÿeno optereñeçe kabla treba da je u skladu sa poda-
cima proizvoœaåa uzimajuñi u obzir i lokalne specifiåne uslove
hlaœeça. U sluåaju potrebe, naroåito za kablove od 110 kV i viãe,
optereñeçe treba odrediti uzimajuñi u obzir merene vrednosti
temperature zemÿe i specifiåne termiåke otpornosti zemÿe, kao
i faktor dnevnog optereñeça.
5.503 Ako pogonsko osobÿe stalno ne kontroliãe optereñeçe kablova,
optereñeçe se mora proveravati najmaçe dva puta godiãçe, i to u
periodu najveñih godiãçih optereñeça.
261
5.504 U sluåaju kvara u kablovskim mreæama sa nazivnim naponima do 10
kV dozvoÿava se preoptereñeçe ispravnih kablova u periodu vr-
ãnih optereñeça do one vrednosti i onoliko puta koliko za tu vr-
stu kabla dozvoÿava proizvoœaå u svojim uputstvima.
5.505 Korisnik mora imati plan preventivnih pregleda i revizija
kablova. Uåestalost pregleda i revizija zavisi od znaåaja kablov-
skog voda, mesnih uslova, naåina eksploatacije i drugih specifiå-
nih uslova pogona.
5.506 Posle poplava treba pregledati otvorene delove kablovske trase,
kao ãto su: kablovski kanali, kablovska okna (ãahtovi) i sl.
5.507 Na kablovskim vodovima nazivnog napona od 110 kV i 220 kV sa
uÿem ili gasom pod pritiskom treba kontrolisati sve ureœaje i ve-
liåine koje su uputstvima proizvoœaåa date za pogon i odræavaçe
kablova.
Na kablovima sa uÿem pod pritiskom povremeno treba ispitivati,
u skladu sa uputstvima proizvoœaåa, puçeçe i kvalitet uÿa u sudo-
vima koji sluæe za odræavaçe pritiska uÿa. U toku prve tri god-
ine posle prvog stavÿaça kabla u pogon, ispitivaça treba
sprovoditi jedanput godiãçe, a posle tog roka – u vremenskim
intervalima koje je odredio proizvoœaå kabla.
5.508 Kablovske prostore, tunele i okna treba odræavati u urednom i
åistom staçu. Kablovski pribor i metalne konstrukcije na kojima
su kablovi poloæeni treba, po potrebi, premazivati zaãtitnims
redstvima.
Tuneli i sabirni kablovski prostori u kojima se moæe skupÿati
voda, moraju da imaju odgovarajuñu drenaæu.
5.509 Ispravnost uzemÿeça kablova i kablovskih glava, pristupaånih
kablovskih spojnica i kablovskih nosaåa, treba ispitivati prili-
kom periodiånih pregleda kablova i pribora.
5.510 Ispravnost ventilacije kablovskih tunela, okana i ostalih
povrãinskih i podzemnih kablovskih prostora, treba ispitivati
prilikom periodiånih pregleda kablova i pribora.
5.6 Razvodna postrojeça i komande
5.601 Na podesnom i dovoÿno uoåÿivom mestu elektroenergetskog
postrojeça treba da se nalazi pregledna jednopolna ãema postro-
jeça sa osnovnim podacima za aparate, maãine i transformatore.
5.602 U neposrednoj blizini jednopolne ãeme postrojeça treba istañi
uputstvo za pruæaçe prve pomoñi nastradalim od elektriåne
struje, kao i za postupak u sluåaju izbijaça poæara. Pogonsko oso-
bÿe koje vrãi pogon i odræavaçe elektroenergetskog postrojeça
mora biti upoznato sa pruæaçem prve pomoñi nastradalim od
udara elektriåne struje, kao i sa rukovaçem vatrogasnim apa-
ratima u sluåaju izbijaça poæara na postrojeçu.
5.603 Ako se u toku pogona pojavi smetça koja moæe da ugrozi ÿude odno-
sno postrojeçe, pogonsko osobÿe mora odmah preduzeti odgovara-
juñe mere.
262
5.604 Posle svakog konaånog automatskog iskÿuåeça prekidaåa dejstvom
zaãtitnih ureœaja, treba ispitati uzrok dejstva i, po potrebi,
pregledati odnosni deo postrojeça, ako se radi o aparatu ili ma-
ãini u postrojeçu. Posebnu paæçu treba obratiti na dejstvo za-
ãtite od unutraãçih kvarova.
Ako nije zapaæena nikakva nepravilnost ili kvar, moæe se pre-
kidaå ponovo ukÿuåiti. Vremenski interval ponovnog ukÿuåeça
odreœuje se u skladu sa uslovima pogona i sa uputstvom proizvoœaåa
prekidaåa.
5.605 Za bezbedan rad u elektroenergetskom postrojeçu treba odræavati
u ispravnom staçu sredstva zaãtite i tablice za upozoreçe da se
ne ukÿuåuju delovi postrojeça koji su iskÿuåeni zbog radova ili
iz kakvih drugih razloga.
Kao sredstva zaãtite smatraju se stabilne izolacione podloge,
pregrade, izolovane motke i kleãta, uæad za uzemÿeçe i kratko
spajaçe i druga sredstva zaãtite.
Za rad u elektroenergetskom postrojeçu nazivnog napona prema ze-
mÿi do 250 V, kao sredstva zaãtite smatraju se i gumene rukavice i
gumene cipele, ko je pre upotrebe treba pregledait da nisu oãte-
ñene.
Sva sredstva zaãtite moraju se åuvati na podesnom suvom mestu i
ona moraju odgovarati nazivnom naponu dela postrojeça za koji su
nameçena. Sredstva zaãtite moraju biti ispitana i atestirana po
odredbama odgovarajuñih standarda i kontrolisana u odreœenim
vremenskim razmacima.
5.606 Radovi u elektroenergetskom postrojeçu, kako na delovima koji
provode struju, bilo da su pod naponom ili ne, tako i na delovima
koji su u blizini provodnih delova, treba da se vrãe prema inter-
nim propisima o manipulacijama, radu i bezbednosti rada u
postrojeçu, koji se zasnivaju na osnovnim postavkama iz ovih pro-
pisa i sadræe detaÿna uputstva za rad u postrojeçu (taåka 1.5).
5.607 Na delovima postrojeça pod naponom radovi su zabraçeni. Izu-
zetno se radovi mogu dozvoliti u sledeñim sluåajevima:
1) u postrojeçu nazivnog napona do 250 V prema zemÿi – kad to
pismeno naredi struåno lice odreœeno od strane korisnika.
Za rad pod ovakvim uslovima mora se koristiti odgovarajuñi alat i
preduzeti potrebne mere bezbednosti.
Takvi radovi su izriåno zabraçeni, ako bi na mestu rada
elektriåna varnica mogla da izazove poæar ili eksploziju. Ovo se
naroåito odnosi na prostore, prostorije i magacine sa zapaÿivim
i eksplozivnim materijalima;
2) u postrojeçu nazivnog napona preko 250 V prema zemÿi, rad na
delovima postrojeça pod naponom mogu vrãiti samo one radne
organizacije koje za takav rad imaju odobreçe nadleænog organa i
koje rad vrãe na osnovu internih propisa donetih uz saglasnost
tog organa.
5.608 Prilikom radova u blizini elektroenergetskih postrojeça viso-
kog napona, kad su ona pod naponom, treba primeniti zaãtitna
sredstva koja onemoguñuju sluåajan dodir delova pod naponom.
263
Razmak izmeœu delova pod naponom i zaãtitnih sredstava ne sme
biti maçi od sledeñih vrednosti:
Nazivni napon postrojeça Razmak

kV mm
do 10 500
20 i 35 600
60 800
110 1200
220 2000
Za postrojeça nazivnog napona do 35 kV navedeni razmaci mogu

biti i maçi, ako se za zaãtitnu pregradu upotrebi puna ploåa od
izolacionog materijala, koja izdræava napon 2,5 kV/mm i ako se ta
ploåa postavi izolovanim alatom (motkom) tako da je iskÿuåena
svaka opasnost od dodira. U tom sluåaju izolacione ploåe (pre-
grade) mogu da budu udaÿene od delova pod naponom:
Nazivni napon Razmak

postrojeça mm
kV
do 10 150
20 i 35 300
5.609 Neispravne ili premoãñene rasklopne naprave moraju biti ozna-

åene ploåama sa upozoreçem. Ako su takve naprave sa daÿinskom
komandom, komanda treba da se iskÿuåi odnosno blokira.
5.610 Svi radovi u postrojeçu, osim normalnog pogonskog rukovaça, mogu
se vrãiti samo u prisustvu rukovodioca radova.
Osobÿe koje vrãi radove mora da bude duãevno i telesno zdravo, a
pri radu potpuno trezno i opremÿeno odeñom koja priaça uz telo.
5.611 Uæad primeçena za uzemÿeçe pri radu mora da su izraœena od tan-
kih bakarnih æica i opremÿena odgovarajuñim sigurnim ste-
zaÿkama. Presek uæeta treba da je odreœen prema najveñoj struji
kratkog spoja u postrojeçu i çegovom trajaçu, ali najmaçe treba da
iznosi 25 mm2.
5.612 Prilikom izmene neispravnih osiguraåa, ne smeju se upotre-
bÿavati improvizovani i krpÿeni umeci veñ samo originalni i
pravilno odabrani.
5.613 U suãnim periodima treba mereçem kontrolisati otpor svih
uzemÿeça i proveravati da li su vrednosti u dozvoÿenim grani-
cama.
264
5.614 Metalne konstrukcije postrojeça, nosaåa aparata i samih aparata
treba da su zaãtiñene antikorozivnim premazima, koje treba
kontrolisati i odræavati u ispravnom staçu.
5.615 Kablovske kanale i hodnike treba odræavati u urednom i åistom
staçu i kontrolisati odvodçavaçe kanala, naroåito posle veli-
kih kiãa.
5.616 Pogonske prostorije i prostori za razvodna postrojeça i komande,
moraju biti oznaåeni natpisnim ploåama. Na ulaze u postrojeça sa
nazivnim naponom preko 250 V prema zemÿi, treba postaviti i
ploåe sa upozoreçem na opasnost.
5.617 Razvodna poÿa, razvodne ñelije, komandna poÿa u komandnim
prostorijama i bitne razvodne elemente treba obeleæiti odgova-
rajuñim natpisnim ploåicama i oznakama da bi se izbegla svaka za-
buna pri kretaçu i manipulacijama.
5.7. Relejna zaãtita, elektroautomatika i telemehanika
5.701 Ureœaji za relejnu zaãtitu, elektroautomatiku i telemehaniku,
kao sastavni delovi opreme u pogonu, moraju se dobro kontrolisati
i odræavati u ispravnom staçu.
5.702 Ureœaji za relejnu zaãtitu, elektroautomatiku i telemehaniku mo-
raju se ispitivati povremeno, a najmaçe jedanput godiãçe. Ispi-
tivaça treba preduzeti i posle veñih prepravki, remonta, ili
kvarova na objektima kojima ti ureœaji pripadaju, kao i posle veñih
prepravki u sekundarnim kolima.
Ispitivaça zaãtitnih ureœaja treba sprovoditi kako na samim re-
leima (sekundarno ispitivaçe) tako i zajedno sa ãtiñenim objek-
tima (primarno ispitivaçe).
5.703 Kasete ispitanih i podeãenih ureœaja treba da plombira struåno
lice ovlaãñeno od strane korisnika.
5.704 Ako se neki deo ureœaja za relejnu zaãtitu, elektroautomatiku ili
telemehaniku skida radi ispitivaça u laboratoriji ili radi za-
mene, posle ponovne montaæe treba ispitati rad celog ureœaja.
5.705 Za ureœaje relejne zaãtite, elektroautomatike i telemehanike mo-
raju postojati sve potrebne ãeme i opisi, i svi radovi se moraju
prema çima vrãiti.
5.706 Na ploåama, pultovima i stalcima, na kojima su smeãteni ureœaji
relejne zaãtite, elektroautomatike i telemehanike, moraju da
postoje natpisne ploåice sa obeleæenim poÿima ili drugim ozna-
kama koje lako ukazuju kom aparatu, ureœaju, odnosno postrojeçu
pripadaju zaãtitni relei, elektroautomatika i telemehanika.
5.707 Svi sekundarni prevodnici moraju na svojim krajevima imati pode-
sne oznake.
5.708 Pri svakom ispravnom ili laænom dejstvu relejne zaãtite odno-
sno elektroautomatike, treba zabeleæiti dobijene signale i pred-
uzeti odgovarajuñe mere.
5.709 Prilikom rada na ureœajima relejne zaãtite, elektroautomatike i
telemehanike, treba sprovesti mere obezbeœeça prema internim
propisima radne organizacije o manipulacijama, radu i bezbedno-
sti rada u postrojeçu (taå. 1.5 i 5.606).
265
5.710 Ako za ureœaje zaãtite, elektroautomatike ili telemehanike pro-
izvoœaå propisuje posebne uslove u pogledu prostorije za çihov
smeãtaj, treba se tih uslova pridræavati. Ovo se naroåito odnosi
na vlaænost, vibracije, temperaturu, stepen zagaœenosti okoline
itd.
Ako to zahteva tehnoloãki proces, moraju se preduzeti dopunske
mere, kao ãto su: hlaœeçe, suãeçe, priguãivaçe vibracija itd.
5.8 Zaãtita od prenapona
5.81 U razvodnim postrojeçima na otvorenom prostoru povremeno
treba kontrolisati stepen korozije zaãtitnih zemÿovodnih
konstrukcija i uæadi (ako postoje), postavÿenih za zaãtitu od at-
mosferskih prenapona.
5.82 Povremeno treba proveriti kvalitet visokonaponskih odvodnika
prenapona na taj naåin ãto ñe se najmaçe u tri godine jedanput ski-
nuti 10% odvodnika iste proizvodçe i ispitati u odgovarajuñoj la-
boratoriji.
5.83 U sluåaju delimiånog ili potpunog razaraça odvodnika prenapona
zbog atmosferskih praæçeça, treba detaÿno pregledati razorene
delove odvodnika da bi se utvrdio uzrok razaraça i spreåila
naknada sliåna razaraça odvodnika.
5.84 Iskriãta treba podesiti prema koordinaciji izolacije za aparate
u postrojeçu.
5.85 Da bi se u direktno uzemÿenim visokonaponskim mreæama smaçile
eventualne prevelike struje zemÿospoja, pojedina direktna uzemÿ-
eça nultih taåaka transformatora mogu da se iskÿuåe. Iskÿuåeça
t reba sprovestio na osnovu dokumentovane analize, s tim da ostanu
uslovi za direktno uzemÿene mreæe. Istovremeno treba voditi ra-
åuna da se pri eventualnom iskÿuåeçu jednog dela mreæe ne dobije
u preostalom delu mreæe nedovoÿno uzemÿene zbog toga ãto su
neke nulte taåke iskÿuåene radi smaçeça struje zemÿospoja, a ãto
bi imalo za posledicu nedozvoÿene prenapone pri zemÿospoju.
5.86 Pogon mreæe sa izolovanom nultom taåkom moæe da se odvija, ako
kapacitivna struja zemÿospoja te mreæe nije suviãe velika.
Preporuåuje se da kapacitivna struja zemÿospoja ne preœe sledeñe
vrednosti:
Nazivni napon mreæe Kapacitivna struja zemÿospoja

kV A
6 30
10 20
20 15
35 i viãe 10
266
Ako kapacitivna struja zemÿospoja preœe navedene vrednosti,
treba mreæu razdvojiti ili primeniti uzemÿeçe nulte taåke da bi
se spreåile prenaponske pojave pri zemÿospoju.
5.87 Sve kvarove i iskÿuåeça zbog prenapona treba prouåiti da bi se
spreåile posledice.
5.88 Povremeno treba kontrolisati uzemÿeça postrojeça i ispravnost
spojeva odvodnika prenapona sa sistemom uzemÿeça.
6 POMOÑNI POGONI
6.1 Akumulatori i akumulatorske prostorije
6.11 Akumulatorske prostorije moraju se stalno dobro provetravati.
Ventilacioni otvori treba da su zaãtiñeni od ulaska maçih
æivotiça i prÿavãtine i premazani bojama otpornim prema kise-
linama. Gorçi ventilacioni otvor mora da bude na najviãem mestu
prostorije. Bateriju treba na podesan naåin zaãtititi od direkt-
nog sunåanog zraåeça.
6.12 Na ulaznim vratima akumulatorske prostorije treba postaviti
ploåu sa natpisom “Akumulatorska prostorija – Zabraçeno pu-
ãeçe i upotreba vatre”.
6.2 Pneumatski ureœaji
6.21 U skladu sa uputstvima za odræavaçe objekata i postrojeça treba
stalno kontrolisati odgovarajuñe merne instrumente da bi pri-
tisak zbijenog vazduha bio u odreœenim granicama.
6.22 Povremeno treba kontrolisati ispravnost svih sigurnosnih, re-
dukcionih, zapornih i povratnih ventila, kao i ostale delove pne-
umatskih ureœaja. Iz kondenzacionih sudova treba redovne
ispuãtati skupÿenu vodu.
6.23 Gubitak vazduha u ureœaju za zbijeni vazduh i uåestalost rada
kompresora treba kontrolisati. Ako se utvrdi da cevi propuãtaju
vazduh, mora se kvar odmah otkloniti. Uåestalost i trajaçe rada
kompresora ne smeju da preœu vrednosti koje je propisao proizvo-
œaå.
267
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA POGON I ODRÆAVAÇE
ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA I VODOVA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za pogon i odr-
æavaçe elektroenergetskih postrojeça i vodova.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na elektroenergetske objekte
za elektriånu vuåu i za posebne namene u rudnicima, u elektrohemijskoj
industriji i na sliånim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa.
Ålan 2.
1) elektroenergetsko postrojeçe (u daÿem tekstu: postrojeçe) – tran-
sformatorska stanica, odnosno razvodno postrojeçe je objekat nameçen za
transformaciju, odnosno razvoœeçe elektriåne energije;
2) elektroenergetski objekat (u daÿem tekstu: objekat) je objekat koji
sluæi za proizvodçu, prenos, transformaciju ili razvoœeçe (distri-
buciju) elektriåne energije;
3) elektriåne pogonske prostorije su prostorije u zgradama ili otvo-
reni prostori, odreœeni prvenstveno za smeãtaj i pogon postrojeça, u ko-
jima smeju da se nalaze samo lica koja odræavaju postrojeça ili çima
rukuju. Ostalim licima pristup u takve prostorije moæe biti dozvoÿen
samo pod struånim nadzorom;
4) elektroenergetski nadzemni vod (u daÿem tekstu: nadzemni vod) je
vod koji sluæi za nadzemno voœeçe provodnika za prenos i razvoœeçe
(distribuciju) elektriåne energije;
5) elektroenergetski podzemni vod (u daÿem tekstu: podzemni vod, je
vod koji sluæi za podzemno voœeçe provodnika za prenos i razvoœeçe
(distribuciju) elektriåne energije;
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SRJ”, broj 41/93.
268
6) elektroenergetski vod (u daÿem tekstu: vod) je zajedniåki naziv za
nadzemni i podzemni vod;
7) pogon je staçe objekta u procesu proizvodçe, prenosa i razvoœeça
elektriåne energije;
8) opsluæivaçe je upravÿaçe i manipulacija pogonom i nadlgedaçe
pogona;
9) odræavaçe objekata je rad kojim se obezbeœuje tehniåki ispravno
staçe objekta (otklaçaçe kvarova, revizija, remont, rekonstrukcija i po-
gonska ispitivaça);
10) revizija je periodiåni pregled objekata radi utvrœivaça çihovog
staça i pogonske sposobnosti;
11) remont je rad koji ma za ciÿ da se veñim popravkama i zamenama do-
trajalih delova, u granicama pogonskih potreba, objekat odræi u tehniåki
ispravnom staçu.
Ålan 3.
Radi pravilnog odræavaça i koriãñeça objekata, kao i radi çihove
veñe pogonske sigurnosti, za objekte mora da postoji tehniåka dokumen-
tacija, koja, zavisno od vrste, znaåaja i veliåine objekata, po pravilu, sa-
dræi:
1) glavne karakteristike objekta, opreme, ureœaja i aparata, ãeme po-
strojeça sa osnovnim podacima o glavnim elementima;
2) dosije graœevinskog dela objekta, sa podacima o lokaciji i nosivo-
sti terena kao i situacioni plan temeÿa objekta i svih delova koji se na-
laze u zemÿi;
3) sve promene i rekonstrukcije kojima se meçaju osnovne karakte-
ristike objekta;
4) izveãtaje o reviziji i remontu objekta;
5) zapisnike o ispitivaçu funkcionalnosti zaãtitnih i regulacio-
nih ureœaja.
Objekti se odræavaju prema odgovarajuñim jugoslovenskim stanar-
dima i propisima o tehniåkim normativima, prema uputstvima proizvo-
œaåa i prema internim tehniåkim propisima i godiãçim planovima
korisnika, zasnovanim na pogonskom iskustvu i prañeçu razvoja tehno-
logije odræavaça.
Ålan 4.
Pri odræavaçu prostorija, postrojeça i pomoñnih ureœaja moraju
biti ispuçeni sledeñi uslovi:
1) elektriåne pogonske prostorije moraju biti åiste i uredne i u
çima se ne smeju nalaziti predmeti koji nisu funkcionalno povezani sa
namenom tih rpostorija.
Elektriåne pogonske prostorije u koje se povremeno ulazi moraju
biti zakÿuåane, a kÿuåevi se moraju åuvati na za to odreœenom mestu;
2) putevi unutraãçih i spoÿnih komunikacija u postrojeçu ne smeju
biti zakråeni;
3) ureœaji za provetravaçe i klimatizaciju vazduha, osvetÿeçe i
grejaçe moraju se redovno odræavati. Instalacije za rezervno (pomoñno)
osvetÿeçe moraju se uredno odræavati;
269
4) celokupan pomoñni izolovani alat, izolaciona oprema i druga
sredstva koja sluæe za rad u elektroenergetskom postrojeçu moraju biti
ispravna.
II. POSTROJEÇA
1. Energetski transformatori
Ålan 5.
Ako su prilikom isporuke energetskih transformatora (u daÿem tek-
stu: transformatori) skinuti provodni izolatori ili konzervator radi
lakãeg prevoza, a kotao napuçen suvim vazduhom ili inertnim gasom (azo-
tom), proverava se i da li je pri prevozu doãlo do gubÿeça suvog vazduha,
odnosno inertnog gasa.
Transformator se, prema uputstvu proizvoœaåa, puni ispitanim tran-
sformatorskim uÿem.
Dielektriåna åvrstoña uÿa u transformatoru mora da odgovara jugo-
slovenskom standardu JUS N.A5.014.
Pre stavÿaça transformatora u pogon, ispravnost primarnih i se-
kundarnih veza i rad zaãtitnih ureœaja, kao i izolacija namotaja ispituje
se prema ålanu 10. ovog pravilnika.
Ålan 6.
Ventilacija prostora u kome je transformator smeãten mora da
omoguñi rad transformatora s punim nazivnim optereñeçem, u granicama
dozvoÿenog poviãeça temperature u transformatoru.
Ålan 7.
Transformatori i oprema koja im pripada mogu u pogonu biti pre-
optereñivani iznad nazivne snage samo prema tehniåkim uputstvima pro-
izvoœaåa i uputstvima za pogon transformatora.
Ålan 8.
Transformatori sa smaçenom izolacijom namotaja u nultoj taåki
mogu da rade u direktno uzemÿenoj mreæi bez uzemÿeça svoje nulte taåke
ako je nulta taåka zaãtiñena odvodnikom prenapona i ako pri zemÿospoju u
mreæi nulta taåka ne dobije nedozvoÿeno visoki prenapon.
Ålan 9.
Rad zaãtitnih ureœaja energetskih transformatora proverava se:
1) pre prvog stavÿaça objekta u pogon;
2) povremeno, a najmaçe jedanput u åetiri godine, ãto se proceçuje na
osnovu znaåaja i starosti objekta, odnosno uåestalosti delovaça za-
ãtitnih ureœaja.
U sluåaju automatskog iskÿuåeça transformatora dejstvom za-
ãtitnih ureœaja od unutraãçeg kvara (Buholcov relej, diferencijalni re-
lej, zaãtita kotla itd.), proverava se ispravnost zaãtite, a zatim se
transformator podvrgava pregledu radi utvrœivaça mesta na kome je na-
stao kvar i veliåine kvara.
270
U sluåaju iskÿuåeça transformatora dejstvom Buholcovog releja,
proverava se sastav gasa u releju. Ako se utvrdi da je gas produkt sa-
gorevaça, transformator mora da ostane van pogona dok se kvar ne ot-
kloni.
Ålan 10.
Dielektriåna åvrstoña uÿa energetskog transformatora ispituje se:
10 pre prvog stavÿaça u pogon;
2) posle duæeg stajaça van pogona;
3) posle veñih prepravki transformatora;
4) najmaçe svake åetvrte godine, kod transformatora nazivne snage
iznad 4 MVA.
Na energetskim transformatorima mora se meriti otpor izolacije
namotaja, i to;
10 pre prvog stavÿaça u pogon, posle duæeg stajaça van pogona i posle
transporta i veñih popravki;
2) povremeno, a najmaçe jedanput u toku åetiri godine – na ener-
getskim transformatorima nazivne snage iznad 4 MVA.
Namotaji do 1 kV ispituju se megaommetrom od 1 000 V, a namotaji vi-
ãih napona – megaommetrom od najmaçe 5 000 V ili nekom drugom odgovara-
juñom metodom mereça.
Otpornost izolacije mora biti u skladu sa tehniåkim uputstvom pro-
izvoœaåa energetskih transformatora.
Ålan 11.
Prilikom svakog pregleda transformatorske stanice, a najmaçe dva
puta godiãçe (poåetkom i tokom zime), proverava se da li je je u konzer-
vatoru ispod odreœenog najniæeg nivoa i ako jeste, doliva se prosuãeno
uÿe do odreœenog nivoa.
Najmaçe jedanput u åetiri godine, na konzervatoru se otvara doça
slavina da bi istekla eventualno skupÿena voda.
Ålan 12.
Na transformatorima nazivne snage preko 1 000 kVA povremeno se
ispituje staçe svih delova ureœaja za hlaœeçe.
Ako u zimskom periodu transformator hlaœen vodom mora biti van
pogona, voda iz cevovoda i sistema za hlaœeçe se ispuãta i cevi se produva-
vaju vazduhom, odnsono primeçuju se sredstva koja spreåavaju smrzavaçe
vode.
Ålan 13.
Ako je namotaj transformatora izvaœen iz kotla, vraña se u kotao bez
prethodnog suãeça zavisno od vremena koje je transformator proveo van
kotla, vlaænosti okolnog vazduha, sprovedenog ispitivaça i mereça.
Ålan 14.
Protivpoæarni ureœaji transformatora kontroliãu se i odræavaju
prema propisu o tehniåkim normativima za zaãtitu elektroenergetskih
postrojeça i ureœaja od poæara.
271
2. Razvod i komande
Ålan 15.
Na podesnom i dovoÿno uoåÿivom mestu elektroenergetskog po-
strojeça mora da se nalazi pregledna jednopolna ãema postrojeça, sa
osnovnim podacima o aparatima, maãinama i transformatorima.
Ålan 16.
Neispravni ili premoãñeni rasklopni ureœaji moraju biti posebno
obeleæeni i oznaåeni u dokumentaciji. Ako su ti ureœaji sa daÿinskom
komandom, komanda mora da se iskÿuåi, odnosno blokira.
Ålan 17.
Prilikom izmene neispravnih osiguraåa ne smeju se upotrebÿavati
improvizovani i krpÿeni umeci, veñ samo originalni i pravilno
odabrani.
Ålan 18.
Povremeno mereçe otpornosti uzemÿeça vrãi se prema odgovaraju-
ñim propisima o tehniåkim normativima.
Ålan 19.
Razvodna poÿa, razvodne ñelije, komandna poÿa u komandnim pro-
storijama i svi razvodni elementi obeleæavaju se odgovarajuñim natpi-
snim ploåicama i oznakama da bi se izbegla svaka zabuna pri kretaçu i
manipulacijama.
Elektriåne pogonske prostorije moraju biti posebno oznaåene. Na
ulaze postrojeça sa nazivnim naponom preko 250 V prema zemÿi postavÿaju
se tablice sa upozoreçem na opasnost.
Ålan 20.
Kablovski kanali i hodnici odræavaju se uredno i åisto i kontro-
liãu odvodni kanali, naroåito posle velikih kiãa.
3. Relejna zaãtita, elektroautomatika i telemehanika
Ålan 21.
Ureœaji za relejnu zaãtitu, elektroautomatiku i telemehaniku mo-
raju se ispitati:
1) pre prvog stavÿaça objekta u pogon:
2) posle veñih prepravki, remonta ili kvarova na objektima kojima ti
ureœaji pripadaju, kao i posle veñih prepravki u sekundarnim kolima;
3) povremeno, zavisno od znaåaja ãtiñenog objekta, starosti i uåesta-
nosti kvarova na ureœajima, a najmaçe jedanput u åetiri godine.
Ispitivaçe zaãtitnih ureœaja sprovodi se zajedno sa ispitivaçem
ãtiñenih objekata, a ako nije bilo radova u sekundarnim kolima, dovoÿno
je samo ispitivaçe releja.
272
Kuñiãta, odnosno sklopovi ispitanih i podeãenih ureœaja plombira
struåno lice koje je ovlastio korisnik.
Ako se neki deo ureœaja za relejnu zaãtitu, elektroautomatiku ili
telemehaniku skida radi ispitivaça u laboratoriji ili radi zamene, posle
ponovne montaæe ispituje se rad celog ureœaja.
Ålan 22.
Ram, relejne table i ormari za smeãtaj ureœaja relejne zaãtite,
elektroautomatike i telemehanike moraju da imaju natpisne ploåice sa
obeleænim poÿima ili drugim oznakama koje ukazuju kom aparatu, funkciji
odnosno delu postrojeça pripadaju zaãtitni relej, elektroautomatike i
telemehanika. Svi sekundarni provodnici moraju se obeleæiti na svojim
krajevima.
4. Pomoñni pogoni
Ålan 23.
Akumulatorske prostorije moraju se stalno dobro provetravati.
Ventilacioni otvori moraju biti zaãtiñeni od u ulaska maçih æivotiça
i prÿavãtine i premazani bojom otpornom na kiseline. Gorçi ventilaci-
oni otvor mora da bude na najviãem mestu prostorije. Baterija mora biti
zaãtiñena od direktnog sunåevog zraåeça.
Na ulazna vrata akumulatorske prostorije postavÿa se ploåa s nat-
pisom “Akumulatorska prostorija – Zabraçeno puãeçe i upotreba vatre”.
Radovi na odræavaçu akumulatorskih baterija izvode se prema
tehniåkim uputstvima proizvoœaåa.
Ispravnost na odræavaçu akumulatorskih baterija izvode se prema
tehniåkim uputstvima proizvoœaåa.
Ispravnost razvoda pomoñnih napona proverava se:
1) pre prvog stavÿaça objekta u pogon;
2) posle veñih prepravki u kolima;
3) povremeno, zavisno od starosti razvoda i uåestalosti kvarova, a
najmaçe jedanput u åetiri godine.
Ålan 24.
U skladu sa uputstvima za odræavaçe objekata i postrojeça, odgova-
rajuñi merni instrumenti moraju se kontrolisati da bi pritisak zbijenog
vazduha bio u odreœenim granicama.
Mora se kontrolisati ispravnost svih sigurnosnih, redukcionih,
zapornih i povratnih ventila kao i ostalih delova pneumatskih ureœaja, a
voda iz kondenzacionih sudova mora se redovno ispuãtati.
Mora se kontrolisati gubitak vazduha u ureœaju za zbijeni vazduh i
uåestalost rada kompresora i ako se utvrdi da cevi propuãtaju vazduh, kvar
se odmah mora otkloniti. Uåestalost i trajaçe rada kompresora moraju
biti u granicama vrednosti koje odredi proizvoœaå.
18 273
III. VODOVI
1. Nadzemni vodovi
Ålan 25.
Prvo stavÿaçe voda pod napon i u pogon moæe da usledi tek posle
zavrãetka svih potrebnih radova, poãto se prethodno o tome na pouzdan
naåin, obaveste sve organizacije koje imaju prikÿuåke na tom vodu i lica
odgovorna za organizaciju rada.
Pre nego ãto se vod stavi pod napon, utvrœuje se da li su odstraçeni
zaãtitni kratki spojevi i uzemÿeça. Vod se, po pravilu, stavÿa direktno
pod pun napon mreæe prilikom prvog stavÿaça pod napon.
Ålan 26.
Pri revizijama voda koje se sprovode bez iskÿuåeça voda, posebno se
proverava:
1) da li ima veñih oãteñeça provodnika usled kratkih spojeva ili
sluåajnih mehaniåkih oãteñeça;
2) da li je usled termiåkog preoptereñeça provodnika doãlo do
poveñaça ugiba ili do trajne deformacije materijala provodnika, kao i da
li je usled dodatnog optereñeça od leda doãlo do poveñaça ugiba ili
trajne deformacije provodnika i zaãtitne uæadi;
3) da li je mehaniåkim ili termiåkim dejstvom zbog kratkog spoja
vidno oãteñen izolator;
4) da li su termiåkim dejstvom elektriånog luka metalni delovi za
spajaçe izolatorskih lanaca oãteñeni u toj meri da to moæe prouzro-
kovati pad izolatorskog lanca i provodnika;
5) da li je zbog dotrajalosti ili oãteñeça zaãtitnih premaza doãlo
do prekomerne korozije åeliånih delova stubova;
6) da li su zbog dejstva atmosferskih padavina drveni impregnirani
stubovi oãteñeni, odnosno da li na betonskim stubovima ima prskotina
ili sliånih oãteñeça;
7) da li su zbog abnormalnih optereñeça od leda u toku zime oãte-
ñene konzole, zemÿovodi, vijci i ostala konstrukcija;
8) da li su oãteñena uzemÿena mesta na kojima su izolatori priåvr-
ãñeni, provodnik za uzemÿeçe stuba i provodnik za uzemÿeçe zaãtitnog
uæeta;
9) da li su ispravne sve tablice za upozoreçe, brojevi stubova i
oznake faza;
10) da li se ispod ili u blizini izvode bilo kakvi radovi koji bi mo-
gli da ugroze vod ili osobÿe koje izvodi radove i da li je udaÿenost obje-
kata koji se grade u skladu sa odgovarajuñim propisima o tehniåkim
normativima;
11) da li ima novih nepropisno izvedenih ukrãtaça sa drugim ob-
jektima ili vodovima;
12) da li su se grane okolnog drveña pribliæile vodu toliko da ne po-
stoji sigurnosna udaÿenost.
274
Ålan 27.
Otpornost uzemÿeça stubova mora biti u granicama odreœenim od-
govarajuñim propisom o tehniåkim normativima.
Ålan 28.
Rastiçe ispod elektroenergetskih vodova mora se redovno señi, tako
da uvek bude obezbeœen sigurnosni razmak.
2. Podzemni (kablovski) vodovi
Ålan 29.
Na krajevima kablovskog voda mora da se nalazi oznaka sa osnovnim
podacima (tip kabla, napon, presek, broj) ili neka druga oznaka kablovskog
voda.
Ålan 30.
Najveñe dozvoÿeno optereñeçe kabla mora biti u skladu s tehniåkim
uputstvom proizvoœaåa, pri åemu se uzimaju u obzir i specifiåni lokalni
uslovi hlaœeça. U sluåaju potrebe, naroåito za kablove od 110 kV i viãe,
optereñeçe se odreœuje tako ãto se uzimaju u obzir merena vrednost tempe-
rature zemÿe i specifiåna termiåka otpornost zemÿe, kao i faktor dnev-
nog optereñeça.
U sluåaju kvara u kablovskim mreæama sa nazivnim naponima do 10 kV,
dozvoÿeno je preoptereñeçe ispravnih kablova u periodu vrãnih optere-
ñeça prema tehniåkom uputstvu proizvoœaåa.
Ålan 31.
Posle poplave pregledaju se otvoreni delovi kablovske trase, kao
ãto su kablovski kanali, kablovska okna (ãahtovi) i sl.
Ålan 32.
Na kablovskim vodovima nazivnog napona od 110 kV i 220 kV kontro-
liãu se svi ureœaji i veliåine koje su tehniåkim uputstvima proizvoœaåa
date za pogon i odræavaçe kablova.
Ålan 33.
Kablovski prostori, tuneli i okna odræavaju se uredno i åisto.
Kablovski pribor i metalne konstrukcije na kojima su kablovi poloæeni
premazuju se, po potrebi, zaãtitnim sredstvima.
Tuneli i sabirni kablovski prostori u kojima se moæe skupÿati
voda, moraju da imaju odgovarajuñu drenaæu.
Ispravnost ventilacije kablovskih tunela, okana i ostalih povr-
ãinskih i podzemnih kablovskih prostora ispituje se prilikom periodiå-
nih pregleda kablova i pribora.
18* 275
IV. ZAÃTITA OD PRENAPONA
Ålan 34.
U razvodnim postrojeçima na otvorenom prostoru povremeno se
kontroliãe stepen korozije zaãtitnih zemÿovodnih konstrukcija i uæadi
(ako postoje) postavÿenih za zaãtitu od atmosferskih prenapona.
Ålan 35.
U sluåaju delimiånog ili potpunog razaraça odvodnika prenapona
zbog atmosferskih praæçeça, detaÿno se pregledaju razoreni delovi od-
vodnika da bi se utvrdio uzrok razaraça i spreåila sistemska greãka.
Iskriãta se podeãavaju prema koordinaciji izolacije za aparate u
postrojeçu.
Ålan 36.
Da bi se direktno uzemÿenim visokonaponskim mreæama smaçile
eventualne prevelike struje zemÿospoja, pojedina direktna uzemÿeça nul-
tih taåaka transformatora mogu da se iskÿuåe. Iskÿuåeça se sprovode na
osnovu dokumentovane analize, s tim ãto moraju biti ispuçeni uslovi za
direktno uzemÿeçe mreæe. Istovremeno, pri eventualnom iskÿuåeçu jed-
nog dela mreæe, u preostalom delu mreæe ne sme se pojaviti nedovoÿno uze-
mÿeçe, zbog toga ãto su neke nulte taåke iskÿuåene radi smaçeça struje
zemÿospoja, a ãto bi imalo za posledicu nedozvoÿene prenapone pri ze-
mÿospoju.
Ålan 37.
Pogon mreæe sa izolovanom nultom taåkom moæe da se odvija ako
kapacitivna struja zemÿospoja te mreæe nije suviãe velika. Dozvoÿene
vrednosti kapacitivne struje zemÿospoja su:
Nazivni napon mreæe Kapacitivna struja zemÿospoja

kV A
6 30
10 20
20 15
35 i viãe 10
Ako kapacitivna struja zemÿospoja preœe navedene vrednosti, mreæa

se razdvaja ili se primeçuje uzemÿeçe nulte taåke da bi se spreåile prena-
ponske pojave pri zemÿospoju.
Ålan 38.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe odredbe
Pravilnika o tehniåkim merama za pogon i odræavaçe elektroenergetskih
postrojeça “Sluæbeni list SFRJ”, br. 19/68, koje se odnose na pogon i odr-
æavaçe elektroenergetskih postrojeça i vodova.
Ålan 39.
æbenom listu SRJ”.
276
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADÇU SREDÇE-
NAPONSKIH NADZEMNIH VODOVA SAMONOSEÑIM
KABLOVSKIM SNOPOM*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za izgradçu
sredçenaponskih nadzemnih vodova samonoseñim kablovskim snopom.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na izgradçu sredçena-
ponskih nadzemnih vodova samonoseñim kablovskim snopom funkcionalno
vezanih za odnosni objekat (npr. osvetÿeçe puteva, sportskih objekata, gro-
bÿa, elektronergetskih objekata i sl.).
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na neizolovane delove
sredçenaponskih nadzemnih vodova samonoseñim kablovskim snopom.
Ålan 2.
1) sredçenaponski nadzmeni vod izveden samonoseñim kablovskim
snopom (u daÿem tekstu: vod) jeste skup elemenata za nadzemni razvod
elektriåne energije, åiji je nazivni napon od 1 kV do ukÿuåivo 45 kV, a sa-
stoji se od uporiãta i jednog ili viãe sistema provodnika;
2) sistem provodnika je skup provodnika jednog sredçenaponskog
trofaznog sistema u obliku samonoseñeg kablovskog snopa sredçeg napona;
3) provodnik je uæe samonoseñeg kablovskog snopa sredçeg napona,
koji kao element voda neposredno razvodi elektriånu energiju;
4) izolovano uæe samonoseñeg kablovskog snopa sredçeg napona (u da-
ÿem tekstu: izolovano uæe) je uæe izolovano izolacijom koja odgovara ste-
penu izolacije nazivnog napona;
5) noseñe uæe samonoseñeg kablovskog snopa sredçeg napona (u daÿem
tekstu: noseñe uæe) je pouæeni snop æica od istog ili razliåitih mate-
rijala;
* Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SRJ”, broj 20/92.
277
6) samonoseñi kablovski snop sredçeg napona (u daÿem tekstu: SN
SKS) je pouæeni snop izlovanih uæadi oko noseñeg uæeta;
7) uporiãte je stub, zidni nosaå, krovni nosaå i konzola sa opremom,
koje kao element voda sluæi za prihvataçe SN SKS-a prema nameni u vodu
moæe da bude noseñe uporiãte, ugaono uporiãte, krajçe uporiãte i upori-
ãte za rastereñeçe i granaçe, a sastoje se od glave trupa i temeÿnog dela;
8) noseñe uporiãte je uporiãte za noseñe prihvataçe SN SKS-a u
pravolinijskom delu trase voda;
9) ugaono uporiãte je uporiãte za noseñe prihvataçe SN SKS-a na me-
stima gde trasa vode skreñe;
10) krajçe uporiãte je uporiãte za zatezno prihvataçe SN SKS-a na
mestima gde se trasa voda zavrãava;
11) uporiãte za rastereñeçe i granaçe je uporiãte za noseñe ili
zatezno prihvataçe SN SKS-a u raznim smerovima i pravcima;
12) trasa voda je niz duæi koji spajaju projekcije vertikalnih osa
uporiãta ili horizontalnoj ravni;
13) ugao skretaça trase voda je ugao koji se dobija kada se od 180 odu-
zme unutraãçi ugao trase voda;
14) normalno dozvoÿeno naprezaçe noseñeg uæeta je naprezaçe nose-
ñeg uæeta koje se dobija deÿeçem 40% sile kidaça noseñeg uæeta sa raåun-
skim presekom noseñeg uæeta;
15) najveñe raåunsko naprezaçe je horizontalna komponenta na-
prezaça noseñeg uæeta na istezaçe u rasponu, åija se vrednost odabira, ali
ne moæe se odabrati veña vrednost od vrednosti normalnog dozvoÿenog na-
prezaça noseñeg uæeta. Temperatura na kojoj se oåekuje najveñe raåunsko
naprezaçe je ili -5 °C zajedno sa dodatnim teretom od obleœivaça SN SKS-a
ili -20 °C;
16) najveña raåunska sila noseñeg uæeta je proizvod najveñeg ra-
åunskog naprezaça sa raåunskim presekom noseñeg uæeta;
17) raspon je deo trase voda izmeœu dva susedna uporiãta odnosnog
voda;
18) poÿe raspona je prostor u jednom rasponu u kom se nalazi objekat
koji je u odnosu sa vodom;
19) duæina raspona je horizontalna udaÿenost izmeœu taåaka prihva-
taça noseñeg uæeta u rasponu;
20) prelazni raspon je raspon u kojem SN SKS prelaze preko objekta
koji se nalazi u poÿu raspona;
21) optereñeçe od mase SN SKS-a na taåku prihvataça vertikalno na-
niæe je proizvod poduæne mase SN SKS-a, gravitacionog ubrzaça i gravita-
cionog raspona uporiãta;
22) dodatno optereñeçe od obleœivaça SN SKS-a (u daÿem tekstu: ob-
led) na taåku prihvataça vertikalno naniæe je proizvod dodatnog tereta
od obleœivaça SN SKS-a i gravitacionog raspona uporiãta;
23) dodatno optereñeçe od pritiska vetra na SN SKS je proizvod
pritiska vetra, spoÿaãçeg preånika SN SKS-a i poluzbira duæine sused-
nih raspona uporiãta;
24) dodatno optereñeçe od pritiska vetra na uporiãte je proizvod
pritiska vetra, koeficijenta dejstva vetra na uporiãte i projekcija
povrãine napadnute vetrom u ravni upravnoj na smer vetra;
278
25) gravitacioni raspon uporiãta (u daÿem tekstu: gravitacioni ra-
spon) je horizontalna udaÿenost izmeœu temenih taåaka lanåanica noseñeg
uæeta susednih raspona uporiãta pri temperaturi noseñeg uæeta -5 °C za-
jedno sa obledom;
26) temena taåka lanåanice je najniæa taåka lanåanice;
27) lanåanica je teorijska kriva linija kojom se noseñe uæe zameçuje
u grafiåkom i teorijskom predstavÿaçu SN SKS-a;
izmeœu lanåanice u rasponu i tla ili objekta koji se nalazi u poÿu raspona
pri temperaturi noseñeg uæeta 40 °C ili -5 °C zajedno sa obledom, a koja
daje veñi ugib;
29) sigurnosna udaÿenost je najmaça dozvoÿena udaÿenost u bilo kom
pravcu izmeœu SN SKS-a i objekta koji se nalazi u poÿu raspona pri tempe-
raturi noseñeg uæeta 40 °C zajedno sa dodatnim optereñeçem od pritiska
vetra;
30) horizontalna sigurnosna udaÿenost je sigurnosna udaÿenost u ho-
rizontalnoj ravni;
31) ugib je vertikalna udaÿenost izmeœu prave koja spaja dve taåke ra-
spona u kojima se noseñe uæe prihvata i lanåanice;
32) trup uporiãta je deo konstrukcije uporiãta koji sluæi za verti-
kalno izdizaçe glave uporiãta iznad tla ili objekta koji se nalazi u poÿu
raspona;
33) glava uporiãta je deo konstrukcije uporiãta sa opremom;
34) oprema uporiãta je skup elemenata koji sluæe za prihvataçe no-
señeg uæeta na konstrukciju;
35) slobodni profil je povrãina popreånog preseka saobrañajnice
potreban za funkcionisaçe saobrañajnice;
36) izolovani provodnik telekomunikacionog nadzemnog voda je nad-
zemni izolovni telekomunikacioni provodnik ili nadzemni telekomuni-
kacioni kabl ili nadzemni kabl kablovske televizije;
37) zakloçeni deo voda je onaj deo voda koji je niæi od okolnih obje-
kata ili ãume uz koridor voda;
38) koridor voda je prostor u rasponima oiviåen projekcijom noseñeg
uæeta u horizontalnoj ravni pri temperaturi noseñeg uæeta 40 °C zajedno
sa pritiskom vetra.
Ålan 3.
Na podruåju gde postoji opasnost od poæara, opasnost od dodira i po-
treba za smaçeçem presecaça ãume ili rastiça, vodovi se grade SN SKS-
om.
II. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI OBLEDA, PRITISKA VETRA I

KOEFICIJENTA DEJSTVA VETRA
Ålan 4.
Vrednost obleda odreœuje se za povratni period od pet godina.
Vrednost obleda ne moæe biti maça od 16 N/m, osim kada se vod gradi
na podruåju gde se obleœivaçe evidentno ne pojavÿuje.
279
Ålan 5.
Vrednost pritiska vetra odreœuje se za povratni period od pet go-
dina, za visinsku zonu od 0 do 15 m.
Vrednost pritiska vetra se moæe smaçiti do 70% vrednosti pritiska
vetra iz stava 1. ovog ålana za zakloçene delove voda i za trasu voda koja se
nalazi u lokalno geografski zakloçenom podruåju, kao i za trasu voda koja
se nalazi u pravcu najåeãñih vetrova.
Vrednost pritiska vetra ne moæe biti maça od 500 N/m.
Ålan 6.
Vrednosti koeficijenta dejstva vetra za sledeñe oblike uporiãta su:
1) åetvorougaoni presek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,4
2) poligonalni presek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0
3) okrugli presek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,7
4) dva stuba åetvorougaonog preseka, za vetar u pravcu ravni
koja prolazi kroz obe ose stubova (ako je razmak osa maçi od dvo-
struke strane preseka). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,0
5) dva stuba okruglog preseka, za vetar u pravcu ravni koja pro-
lazi kroz obe ose stubova (ako je razmak osa maçi od dvostrukog pre-
ånika). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0
6) reãetkasti od profila u ravni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,4
7) reãetkasti od cevi u ravni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,1
8) reãetkasti od profila åetvorougaonog preseka. . . . . . . . . . . . . . . 2,6
9) reãetkasti od cevi åetvorougaonog preseka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,0
10) reãetkasti od profila trougaonog preseka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,8.
III. OPÃTI USLOVI ZA SN SKS, OPREMU ZA PRIHVATAÇE,

NASTAVŸAÇE I SPAJAÇE SN SKS
Ålan 7.
Konstrukcija izolovanog uæeta utvrœena je odgovarajuñim jugoslo-
venskim standardima.
Vrednost normalnog dozvoÿnog naprezaça odreœena je u propisu o
tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova
nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
Ålan 8.
Nastavÿaçe noseñeg uæeta vrãi se iskÿuåivo spojnicom koja je od
materijala i oblika koji ne smaçuje mehaniåke karakteristike, a spoj
zajedno sa spojnicom ne sme da ima silu kidaça maçu od sile kidaça nose-
ñeg uæeta.
Nastavÿaçe izolovanog uæeta vrãi se spojnicom koja obezbeœuje
elektriånu provodÿivost i izolaciju koja odgovara stupçu izolacije na-
zivnog napona.
Ålan 9.
Oprema za prihvataçe i spajaçe SN SKS-a mora da je otporna na
atmosferske uticaje i da spreåi habaçe plaãta SN SKS-a.
280
Oprema za prihvataçe SN SKS-a pri skretaçu trase voda mora da bude
tako postavÿena da se spreåi habaçe plaãta SN SKS-a.
IV. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI OPTEREÑEÇA UPORIÃTA
Ålan 10.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça uporiãta vrãi se odreœivaçem
optereñeça elemenata uporiãta, a prema nameni uporiãta u vodu i oåeki-
vanom optereñeçu.
Pri odreœivaçu vrednosti oåekivanog optereñeça ne uzima se u ob-
zir optereñeçe uporiãta na torziju, dodatno optereñeçe od obleœivaça
opreme uporiãta, kao ni dodatno optereñeçe od pritiska vetra na opremu
uporiãta.
Ålan 11.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça trupa i glave uporãta vrãi se
prema najteæem od sledeñih oåekivanih optereñeça, i to od:
1) dodatnog optereñeça od pritiska vetra na uporiãte zajedno sa
dodatnim optereñeçem od pritiska vetra na SN SKS bez redukcija s obzi-
rom na napadni ugao vetra;
2) rezultante optereñeça najveñih raåunskih sila noseñih uæadi svih
pravaca;
3) 2/3 najveñe raåunske sile noseñeg uæeta najoptereñenijeg pravca sa
zateznim prihvataçem SN SKS-a.
Ålan 12.
Odreœivaçe vrednosti optereñeça za konzole i opremu vrãi se
prema najteæem od sledeñih oåekivanih optereñeça, i to od:
1) dodatnog optereñeça od pritiska vetra na SN SKS,
2) optereñeça od mase SN SKS-a i dodatnog optereñeça od obleœivaça
SN SKS-a.
3) rezultate optereñeça najveñih raåunskih sila noseñih uæadi.
V. UZEMŸEÇE I ZAÃTITA OD PRENAPONA
Ålan 13.
Za uporiãta na kojima nije ostvarena galvanska veza izmeœu noseñeg
uæeta i opreme uporiãta nije potrebno uzemÿeçe.
Na mestima gde je noseñe uæe uzemÿeno uzemÿuje se i ekran pro-
vodnika.
Na mestima gde se vrãi uzemÿeçe kablovske glave uzemÿuje se i no-
señe uæe.
281
VI. ODREŒIVAÇE VREDNOSTI SIGURNOSNE VISINE I
SIGURNOSNE UDAŸENOSTI ZA UKRÃTAÇE, PRIBLIÆAVAÇE
I PARALELNO VOŒEÇE VODOVA SA ODNOSNIM OBJEKTIMA
Ålan 14.
Ako ovim pravilnikom nisu propisane vrednosti razmaka, sigurnosne
visine i sigurnosne udaÿenosti, mora se obezbediti da ne doœe do habaça
plaãta SN SKS-a.
Ålan 15.
Iznad mesta nepristupaånih za vozila, sigurnosna visina iznosi 4,0 m.
Uporiãta se mogu postaviti neposredno na mesta nepristupaåna za
vozila.
Ålan 16.
Iznad mesta pristupaånih za vozila (npr. oko naseÿenih mesta, poÿa
preko kojih ima poÿskih puteva, iznad livada i ãumskih puteva i sl.)
Kod ukrãtaça pribliæavaça i paralelnog voœeça, uporiãta se mogu
postavÿati uz samu ivicu poÿskog ili ãumskog puta.
Ålan 17.
Za ulice u naseÿenim mestima i gradovima, sigurnosna visina iznad
trotoara iznosi 5,0 m, a iznad kolovoza ili kolskog ulaza 6,0 m.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça i paralelnog voœeça, uporiãta se
mogu postavÿati uz samu ivicu kolovoza ili kolskog ulaza.
Ålan 18.
Iznad dimçaka i ventilacionih otvora zgrada nije dozvoÿena
izgradça vodova.
Boåno iznad otvora dimçaka i ventilacionih otvora sigurnosna uda-
ÿenost iznosi 0,8 m, a boåno ispod otvora 1,25 m. Za dimçake i ventilaci-
one otvore pri åijem åiãñeçu nije moguñe alatom za åiãñeçe dodirnuti
provodnike, boåno iznad otvora sigurnosna udaÿenost iznosi 0,4 m, a boåno
ispod otvora 0,2 m.
Za nepristupaåne delove zgrada (npr. krov kosine veñe od 15° i sl.) si-
gurnosna visina iznad slemena krova iznosi 0,4 m.
Iznad pristupaånih delova zgrada (npr. terase, balkoni, ravni ili
kosi krov kosine do 15° i sl.), sigurnosna visina iznosi 2,5 m.
Za prozore i spoÿna vrata sigurnosna udaÿenost, raåunajuñi od
otvora, iznosi 1,25 m.
Za krovne prozore, od prostora otvaraça prozora sigurnosna uda-
ÿenost iznosi 0,4 m.
Ålan 19.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça i paralelnog voœeça sa stogom, suãa-
rom, seçakom, ambarom ili koãem, vrednosti sigurnosne visine i sigurno-
sne udaÿenosti jednake su vrednostima sigurnosne visine i sigurnosne
udaÿenosti odreœene u ålanu 18. ovog pravilnika.
282
Ålan 20.
Iznad antena televizijskih, radio-fonskih prijemnika i radio-
primopredajnika sigurnosna visina iznosi 1,0 m.
Ålan 21.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça i paralelnog voœeça sa gromobranskim
instalacijama vod mora da bude izgraœen prema propisima o tehniåkim
normativima za gromobrane.
Ålan 22.
Iznad sportskih objekata, streliãta, deåijih igraliãta, ãkolskih
dvoriãta, javnih kupaliãta, kampova, skijaãkih staza, pijaca, vaãariãta,
æelezniåkih i autobuskih stanica (osim za stajaliãta) grobÿa i objekata
u kojima se nalazi lako zapaÿiv materijal (npr. benzin, uÿe, eksploziv, gas
i sl.) nije dozvoÿena izgradça vodova.
Kod pribliæavaça i paralelnog voœeça sa sportskim objektom, stre-
liãtem, deåjim igraliãtem, ãkolskim dvoriãtem, javnim kupaliãtem,
kampom, skijaãkom stazom, pijacom, vaãariãtem, æelezniåkom i autobu-
skom stanicom, grobÿem i objektom u kojem se nalazi lako zapaÿiv materi-
jal, sigurnosna udaÿenost u horizontalnom pravcu iznosi koliko i visina
uporiãta uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
Ålan 23.
Pri izgradçi voda kroz ãumu i park, pojedino drveñe se moæe kori-
sti za prihvataçe SN SKS-a, pod uslovom da se obezbedi zaãtita plaãta SN
SKS-a od habaça.
Ålan 24.
Iznad auto-puteva, magistralnih, regionalnih, lokalnih i prilaznih
puteva koji se koriste kao putevi za javnu upotrebu, sigurnosna visina
iznosi 6,0 m.
Kod ukrãtaça sa auto-putem, magistralnim, regionalnim, lokalnim i
prilaznim putem uporiãta se mogu postavÿati uz samu ivicu putnog pojasa.
Kod pribliæavaça i paralelnog voœeça sa putnim pojasom sigur-
nosna udaÿenost u horizontalnom pravcu iznosi 2,0 m.
Uporiãta prelaznog raspona moraju biti krajça.
Ålan 25.
Iznad kontaktnog voda trolejbusa i tramvaja, sigurnosna visina
iznosi 1,5 m a od slobodnog profila trolejbusa i tramvaja sigurnosna
udaÿenost iznosi 1,25 m.
Ukrãtaçe SN SKS-a sa kontaktnim vodom trolejbusa i tramvaja moæe
se izvesti prihvataçem na zajedniåkom uporiãtu.
Prihvataçe SN SKS-a i kontaktnog voda trolejbusa i tramvaja na
zajedniåkom uporiãtu, moguñe je pod sledeñim uslovima:
1) ako sigurnosna udaÿenost od kontaktnog voda iznosi 1,5 m.
2) ako sigurnosna udaÿenost od slobodnog profila trolejbusa ili
tramvaja iznosi 1,25 m.
283
trolejbusa ili tramvaja, sigurnosna udaÿenost u horizontalnom pravcu
iznosi 1,25 m.
Ålan 26.
Za ukrãtaçe, pribliæavaçe, paralelno voœeçe i prihvataçe po
zajedniåkim uporiãtima ili uporiãtu SN SKS-a sa visokonaponskim vo-
dom, primeçuju se odredbe propisa o tehniåkim normativima za izgradçu
nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV,
ako ovim pravilnikom nije drukåije odreœeno.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça i paralelnog voœeça sa koridorom
visokonaponskog nadzemnog voda uporiãta se mogu postavÿati uz samu
ivicu koridora.
Ukrãtaçe SN SKS-a sa visokonaponskim nadzemnim vodom nazivnog
napona do 45 kV moæe se izvesti prihvataçem na zajedniåkom uporiãtu.
Prihvataçe SN SKS-a i provodnika visokonaponskog nadzemnog voda
nazivnog napona do 45 kV na zajedniåko uporiãte moguñe je pod sledeñim
uslovima:
1) ako je SN SKS ispod provodnika visokonaponskog nadzemnog voda,
2) ako je u glavi uporiãta sigurnosna visina tolika da se omoguñi rad
na opremi SN SKS-a u blizini visokog napona, ali ne maça od sigurnosnog
razmaka odreœenog za visoki napon prema propisu o tehniåkim normati-
vima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od
1 kV do 400 kV,
dini raspona odreœenog za vertikalni raspored provodnika za visokona-
ponski nadzemni vod prema propisu o tehniåkim normativima za izgradçu
nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
Kod prihvataça SN SKS-a i provodnika visokonaponskog nadzemngo
voda nazivnog napona do 45 kV na zajedniåkom uporiãtu, izolatori visoko-
naponskog nadzemnog voda su bez pojaåane mehaniåke i elektriåne sigurno-
sti.
Ålan 27.
Iznad i ispod drugog SN SKS-a ili provodnika niskonaponskog voda
sigurnosna visina iznosi 1,0 m, a sigurnosna udaÿenost 0,5 m.
Kod ukrãtaça, pribliæavaça i paralelnog voœeça sa koridorom
voda sa SN SKS-om ili nisokonaponskog voda uporiãta se mogu postavÿati
uz samu ivicu koridora.
Ukrãtaçe SN SKS-a i drugog SN SKS-a ili provodnika niskona-
ponskog voda moæe se izvesti prihvataçem na zajedniåkom uporiãtu.
Prihvataçe SN SKS-a i drugog SN SKS-a ili provodnika niskona-
ponskog voda na zajedniåkom uporiãtu moguñe je pod sledeñim uslovima:
1) ako u glavi uporiãta sigurnosna visina iznosi 0,3 m;
2) ako je u glavi uporiãta sigurnosna udaÿenost u odnosu na pro-
vodnike niskonaponskog voda jednaka vrednost sigurnosnog razmaka za
niskonaponski nadzemni vod;
3) ako je u sredini raspona sigurnosna visina u odnosu na niskona-
ponski vod s uæadima jednaka razmaku u sredini razmaka odreœenog za
vertikalni raspored provodnika za niskonaponski nadzemni vod.
284
Ålan 28.
Iznad i ispod provodnika izolovanih provodnika telekomunikacio-
nog nadzemnog voda sigurnosna visina iznosi 0,5 m, a sigurnosna udaÿenost
1,5 m.
Kod ukrãtaça sa telekomunikacionim nadzemnim vodom upriãta se
mogu postavÿati uz samu ivicu koridora.
Ukrãtaçe sa telekomunikacionim nadzemnim vodom sa izolovanim
provodnicima moæe se izvesti prihvataçem na zajedniåkom uporiãtu.
Prihvataçe SN SKS-a i izolovanih provodnika telekomunikacionog
nadzemnog voda na zajedniåkom uporiãtu moguñe je pod sledeñim uslovima:
1) ako su provodnici SN SKS-a iznad izolovanih provodnika teleko-
munikacionog nadzemnog voda.
2) ako u glavi uporiãta sigurnosna visina iznosi 0,5 m.
3) ako u sredini raspona sigurnosna visina iznosi 0,5 m.
Kod pribliæavaça i paralelnog voœeça sa telekomunikacionim nad-
zemnim vodom sigurnosna udaÿenost u horizontalnom pravcu iznosi 1,0m.
Ålan 29.
Ako se telekomunikacioni podzemni vod pribliæava temeÿu stuba
SN SKS-a sigurnosna udaÿenost u horizontalnom pravcu iznosi 0,8 m, a ako
je telekomunikacioni nadzemni vod mehaniåki zaãtiñen ona iznosi 0,3 m.
Ålan 30.
Iznad najviãeg vodostaja reka na kojima je moguñe splavareçe, sigur-
Iznad gorçe ivice nasipa kanala za navodçavaçe ili odvodçavaçe,
sigurnosna visina iznsoi 6,0 m.
Ålan 31.
Iznad i ispod slobodnog profila æiåare, sigurnosna visina iznosi
3,0 m.
æiåare, sigurnosna udaÿenost u horizontalnom pravcu iznosi koliko i vi-
sina uporiãta uveñana za 3,0 m, ali ne maçe od 10,0 m.
Ålan 32.
Iznad slobodnog profila gasovoda, naftovoda, parovoda i sl., sigur-
Kod pribliæavaça i paralelnog voœeça sa slobodnim profilom
gasovoda, naftovoda, parovoda i sl., sigurnosna udaÿenost u horizontalnom
pravcu iznosi 2,5 m.
Ålan 33.
Iznad æelezniåkih i industrijskih pruga sigurnosna visina od gorçe
ivice ãine za elektrifikovanu prugu iznosi 12,0 m, a za neelektrifi-
kovanu prugu 7,0 m.
Za ukrãtaçe sa kontaktnim vodom elektrifikovane pruge vaæe od-
redbe propisa o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elek-
troenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
285
Kod ukrãtaça sa æelezniåkom i industrijskom prugom uporiãta se
mogu postavÿati uz samu ivicu pruænog pojasa.
Kod pribliæavaça i paralelnog voœeça sa slobodnim profilom æe-
lezniåke i industrijske pruge, sigurnosna udaÿenost u horizontalnom
pravcu iznosi koliko i visina uporiãta uveñana za 3,0 m ali ne maçe od
10,0 m.
Uporiãta prelaznog raspona moraju biti krajça.
VII. DIMENZIONISAÇE, USIDREÇE I TEMEŸEÇE UPORIÃTA

Ålan 34.
Ako ovim pravilnikom nije drukåije odreœeno, uporiãta se dimen-
zioniãu prema propisima o tehniåkim normativima za izgradçu nadzem-
nih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV.
Uporiãta se dimenzionãtu na osnovu oåekivanog optereñeça pro-
pisanog u ål. 10, 11. i 12. ovog pravilnika, a uporiãta koja imaju viãe ravni
simetrije dimenzioniãu se za svaku ravan simetrije.
Ålan 35.
Za usidreçe uporiãta primeçuju se odredbe propisa o tehniåkim
Ålan 36.
Za temeÿe uporiãta primeçuju se odredbe propisa o tehniåkim
VIII. ZAVRÃNA ODREDBA

Ålan 37.
æbenom listu SRJ”.
286
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM MERAMA ZA IZGRADÇU, POGON I ODRÆAVAÇE
ELEKTRIÅNIH GENERATORA I SINHRONIH KOMPENZATORA
HLAŒENIH VODONIKOM*
Ålan 1.
Pri izgradçi, pogonu i odræavaçu elektriånih generatora i sinhro-
nih kompenzatora hlaœenih vodonikom primeçivañe se tehniåke mere sadr-
æane u Propisima o tehniåkim merama za izgradçu, pogon i odræavaçe
elektriånih generatora i sinhronih kompenzatora hlaœenih vodonikom,
koji su odãtampani uz ovaj pravilnik i åine çegov sastavni deo.
Odredbe propisa iz stava 1. ovog ålana koje se odnose na izgradçu ne
primeçuju se na elektriåne generatore i sinhrone kompenzatore hlaœene
vodonikom, koji se pre dana stupaça na snagu ovog pravilnika nalaze u
izgradçi ili su puãteni u pogon.
Ålan 2.
PROPISI O TEHNIÅKIM MERAMA ZA IZGRADÇU, POGON I

ODRÆAVAÇE ELEKTRIÅNIH GENERATORA I SINHRONIH
KOMPENZATORA HLAŒENIH VODONIKOM
1 Opãte odredbe
1.1 Ovim propisima odreœuju se tehniåke mere za izgradçu, pogon i
odræavaçe elektriånih generatora i sinhronih kompenzatora hla-
œenih vodonikom. Ako ovim propisima nije drukåije odreœeno, na
elektriåne generatore i sinhrone kompenzatore hlaœene vodoni-
kom primeçuju se i odredbe odeÿka 5.1. Propisa o tehniåkim me-
rama za pogon i odræavaçe elektroenergetskih postrojeça, koji su
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 13/69. Ispravka ovog pravil-
nika je objavÿena u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 19/69.
287
sastavni deo Pravilnika o tehniåkim merama za pogon i odræa-
vaçe elektroenergetskih postrojeça (“Sluæbeni list SFRJ” broj
19/68) i odredbe Propisa o elektriånim postrojeçima na nadzem-
nim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa (Dodatak “Sluæbe-
nog lista SFRJ”, broj 18/67), koji su sastavni deo Pravilnika o
elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od
eksplozivnih smeãa (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 18/67).*
1.2 Korisnik elektriånih generatora i sinhronih kompenzatora hla-
œenih vodonikom duæan je da se u pogonu pridræava i podataka da-
tih od strane isporuåioca takvih generatora odnosno
konpenzatora, o pritiscima vodonika, odgovarajuñoj snazi i tempe-
raturi.
1.3 Kuñiãta i svi delovi koji im pripadaju treba da budu dimenzi-
onisani tako da unutraãça eksplozija ne moæe ugroziti zapo-
ãÿena lica odnosno druga lica.
1.4 Kuñiãte, provodni izolatori, hladçaci i ostala oprema, koji su u
sklopu elektriånih generatora i sinhornih komenzatora hlaœenih
vodonikom, moraju se ispitivati prema propisima i standardima
po kojima su ti generatori i kompenzatori graœeni.
1.5 Elektriåni generatori i sinhroni kompenzatori hlaœeni vodoni-
kom moraju biti dimenzionisani tako da mogu trajno davati nomi-
nalnu aktivnu odnosno reaktivnu snagu, oznaåenu na natpisnoj
poåici, pri najviãoj dozvoÿenoj temperaturi gasa za hlaœeçe.
2 Ureœaji za mereçe temperature
2.1 Za mereçe temperature statorskog namotaja treba ugraditi
najmaçe ãest termoindikatora.
Termoindikatori se ravnomerno rasporeœuju po obimu statora i
ugraœuju na mestima na kojima se predviœa najviãa temperatura.
Za elektriåne generatore hlaœene vodonikom åija je snaga veña od
100 MW, odnosno za sinhrone kompenzatore hlaœene vodonikom åija
je snaga veña od 50 MVAr, preporuåuje se ugradça aparata za re-
gistrovaçe temperature statorskog namotaja.
2.2 Kod elektriånih generatora i sinhronih kompenzatora hlaœenih
vodonikom sa neposredno hlaœenim statorskim namotajima treba
kontrolisati temperaturu vodonika za hlaœeçe na izlazu iz na-
motaja, i to sa najmaçe tri termoindikatora. Ovi termoindika-
tori treba da su u ãto je moguñe teãçem dodiru sa vodonikom za
hlaœeçe koji izlazi iz namotaja.
2.3 Broj termoindikatora za mereçe temperature vodonika za hlaœeçe
pri izlazu iz hladçaka, treba odrediti prema prostornoj raspo-
deli temperature gasa koji izlazi.
*
Pravilnik o elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksploziv-
nih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/67 i 28/70, stavÿen je van snage donoãeçem Pravilnika
o jugoslovenskim standardima za protiveksplozijsku zaãtitu “Sluæbeni list SFRJ”, broj 18/81;
ispravka navedenog pravilnika objavÿena je u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 38/81. Ovim pravil-
nikom stavÿen je van snage i Pravilnik o konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja
za rad u atmosferi eksplozivnih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, broj 52/68, kao i neki jugosloven-
ski standardi iz ove oblasti.
Sada je oblast protiveksplozione zaãtite regulisana jugoslovenskim standardima.
288
3 Ureœaj sistema za hlaœeçe vodonikom
3.1 Elektriåni generatori i sinhroni kompenzatori hlaœeni vodoni-
kom treba da imaju:
3.1.1 Ureœaj za vodonik sa potrebnim priborom (instrumentima) za me-
reçe pritiska vodonika i ureœaj za podeãavaçe potrebnog priti-
ska vodonika; dva ureœaja za mereçe åistoñe vodonika koji rade
nazavisno jedan od drugog i potrebne ureœaje za signalisaçe ne-
propisnog stepena åistoñe vodonika.
Ovi ureœaji treba da budu postavÿeni tako da omoguñavaju brz i
jednostavan uvid u rad elektriånih generatora i sinhronih kom-
penzatora hlaœenih vodonikom. Signali za opasnost moraju se pre-
nositi do mesta sa stalnom posadom.
3.1.2 Ureœaj za puçeçe vodonikom i za istiskivaçe vazduha ili vodo-
nika neutralnim gasom (ugÿendioksidom ili azotom).
Prikÿuåak za dovod zbijenog vazduha na tabli za razvod i mani-
pulaciju gasovima (vazduhom, neutralnim gasom, vodonikom), mora
se izvesti preko vidÿivog spoÿnog voda åijim se uklaçaçem pre-
kida dovod zbijenog vazduha.
Ureœaj za ispuãtaçe vodonika, neutralnog gasa i vazduha u
slobodnu atmosferu odnosno van krova zgrade u kojoj se nalazi
elektriåni generator hlaœen vodonikom odnosno sinhroni kom-
penza-tor hlaœen vodonikom.
3.1.3 Ureœaj za zaptivaçe uÿem i, po potrebi, napravu za odstraçivaçe
vazduha i vode iz uÿa, ako se zaptivaçe vrãi uÿem. Pritisak u
ureœaju za zaptivaçe uÿem mora biti veñi od pritiska vodonika u
elektriånom generatoru hlaœenom vodonikom odnosno u sinhronom
kompenzatoru hlaœenom vodonikom, a prema uputstvu proizvoœaåa.
Ureœaj za zaptivaçe uÿem mora biti izveden tako da rad elek-
triånog generatora hlaœenog vodonikom odnosno sinhronog kom-
penzatora hlaœenog vodonikom ne moæe biti ugroæen za sluåaj
ispada ili kvara ma kog bitnog elementa tog ureœaja.
3.1.4 Potrebne merne i alarmne naprave za nadgledaçe svih pomoñnih
ureœaja i za utvrœivaçe pojava teånosti u elektriånom generatoru
i sinhronom kompenzatoru hlaœenim vodonikom; naprave za otkla-
çaçe teånosti i naprave za suãeçe gasa za hlaœeçe.
3.2 Cevovodi za hlaœeçe vodonikom, cevovodi za uÿe, cevovodi za
ugÿendioksid i sl., treba da su oznaåeni razliåitim bojama u
skladu sa taåkom 2.320 Propisa o tehniåkim merama za pogon i odr-
æavaçe elektroenergetskih postrojeça.
4 Sigurnosne mere
Mere predviœene u ovoj glavi primeçuju se da bi se izbeglo stva-
raçe smeãe vodonika i vazduha u opasnoj koliåini odnosno u koli-
åini koja je zapaÿiva i eksplozivnog sastava.
4.1 Ako su kolektor budilice ili klizni prstenovi koji rade u slo-
bodnoj atmosferi smeãteni u oklop u koji moæe da prodre vodonik
treba obezbediti dovoÿno provetravaçe prostora u oklopu, i to
kako za vreme pogona tako i za vreme stajaça elektriånih gene-
ratora i sinhronih kompenzatora hlaœenih vodonikom.
19 289
4.2. Rezervoari za odstraçivaçe vazduha (vetrenici) koji pripadaju po-
strojeçu za vodonik i za uÿe za zaptivaçe, moraju biti dimen-
zionisani tako da izdræe ispitni pritisak predviœen propisima i
standardima po kojima su graœeni elektriåni generatori i
sinhroni kompenzatori hlaœeni vodonikom.
4.3 Suãionik gasa mora biti dimenzionisan tako da izdræi ispitni
pritisak predviœen propisima i standardima po kojima je graœen
elektriåni generator hlaœen vodonikom odnosno sinhroni kom-
penzator hlaœen vodonikom. Grejno telo moæe se ukÿuåivati samo
pod uslovom da je prethodno ukÿuåen ventilator ili sliåan ureœaj
za ventilaciju. Temperatura grejnog tela ne sme biti viãa od 3000 C.
Grejno telo treba postaviti ãto niæe, a elektriåni prikÿuåak
treba da bude zatvorene izrade, tj. ekploziono zaãtiñen.
4.4 Merni i kontrolni instrumenti i ureœaji u kojima se za vreme po-
gona moæe da nakupi zapaÿiva gasovita smeãa i u kojima se nalaze
strujna elektriåna kola, moraju biti obezbeœni od eksplozije da bi
se zaãtitila zapoãÿena odnosno druga lica. Za ovu svrhu upo-
trebÿavaju se konstrukcije eksploziono zaãtiñene ili konstruk-
cije koje obezbeœuju dovoÿno provetravaçe. Eksploziono
zaãtiñeni elektriåni ureœaji moraju na spoÿnoj strani imati ja-
sno vidÿiv znak: “S” prema taåki 15.3 Propisa o elektriånim po-
strojeçima nad nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih
smeãa.
Elektriåna instalacija i svi elektriåni ureœaji u sklopu
elektriånog generatora i sinhronog kompenzatora hlaœenih vodo-
nikom odnosno na mestima na kojima moæe doñi do stvaraça opasne
smeãe vodonika i vazduha, moraju biti izraœeni kao eksploziono
zaãtiñeni.
4.5 Elektriåni spojevi delova koji provode struju u mernom kolu bez
pokretnih kontakata, moraju biti izraœeni tako da prikÿuåak na
çima bude zaãtiñen od nedozvoÿenog zagrevaça, od potresa ili
promena izolacionog materijala.
4.6 Ako je u pitaçu pojedinaåno snabdevaçe elektriånog generatora
odnosno sinhronog kompenzatora vodonikom, broj boca u bateriji
ne sme biti veñi od broja boca predviœenog uputstvom proizvoœaåa.
Svaka boca u bateriji mora biti dobro priåvrãñena i obezbeœena
od pada i udara. Cela baterija boca sa vodonikom mora biti ogra-
œena i obezbeœena od ãtetnog dejstva koje moæe prouzrokovati
udar, temperatura, hemikalije, elektriåni luk i dr.
U pogonu ili pri puçeçu elektriånog generatora odnosno sinhro-
nog kompenzatora vodonikom, mora se imati rezervna koliåina ne-
utralnog gasa koja odgovara zapremini najveñeg ugraœenog takvog
generatora odnosno kompenzatora.
4.7 Ako se viãe elektriånih generatora odnosno sinhronih kompen-
zatora snabdevaju vodonikom iz zajedniåke baterije, baterija boca
sa vodonikom mora se postaviti na posebnom mestu izvan maãinske
sale. Da bi se zaãtitilo od posledica loma cevovoda ili nezapti-
venosti cevovoda, mora se pre uvoœeça svakog cevovoda pod priti-
skom u zatvorenu zgradu predvideti automatski ventil za brzo
zatvaraçe. Pri pojedinaånom i pri centralnom snabdevaçu vodo-
290
nikom, strana niskog pritiska napajaça vodonikom mora se
zaãtiti ventilom sigurnosti.
Ako je batrija postavÿena u zatvorenoj prostoriji, na najviãem
mestu prostorije moraju se predvideti otvori za prirodnu ventila-
ciju. Iznad otvora za prirodnu ventilaciju ne smeju se postavÿati
bilo kakvi elektriåni ureœaji (ventilatori, sijalice i dr.).
Cevovode koji odvode vodonik, a poloæeni su u zemÿu, treba po-
kriti ãÿunkom tako da se omoguñi postepeno izlaæeçe vodonika u
sluåaju da cevovodi propuãtaju. Cevovode poloæene u kanal pogon-
ske zgrade treba pokriti pokrivaåem koji omoguñuje çihovo prove-
travaçe. Ako je potrebno, treba predvideti i veãtaåko
provetravaçe.
4.8. U maãinskoj sali, u temeÿima i u svim prostorijama koje su u bli-
zini instalacija sa vodonikom, u koje moæe da prodre vodonik, ne
smeju postojati ãupÿine koje su sa gorçe strane zatvorene i u ko-
jima se moæe vodonik da skupÿa.
Mora se voditi raåuna o stalnom dovoÿnom provetravaçu.
4.9 Skupÿaçe smeãe vodonika i vazduha u opasnoj koliåini u ureœaju
za podmazivaçe uÿem mora se spreåiti. Moraju se na odgovarajuñem
mestu postaviti ureœaji za stalno odstraçivaçe smeãe vodonika i
vazduha. Ako, izuzetno treba postaviti elektromotore u struji
gasa, elektromotori moraju biti izraœeni kao eksploziono sigurni
(S-motori) prema Propisima o elektriånim postrojeçima na nad-
zemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa. Cevovodi za
vodonik ili za smeãu vodonika i vazduha moraju biti poloæeni
tako da se smeãa vodonika i vazduha pri izlazu iz cevovoda ne
moæe nigde da skupÿa. U blizini izlaznog otvora ne sme postojati
nikakav izvor vatre ili varnica.
Prostorije sa uÿem za zaptivaçe, napravama za puçeçe, nadgle-
daçe i praæçeçe, kao i sa baterijama boca sa vodonikom, moraju se
stalno i dovoÿno provetravati.
4.10 U blizini ureœaja za vodonik, razvodna postrojeça moraju se
graditi i postavÿati tako da u sluåaju kratkog spoja ne mogu da
oãtete ureœaje za vodonik. Elektriåne instalacije u blizini ure-
œaja za vodonik moraju se graditi prema Propisima o elektriånim
postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih
smeãa.
5 Pogon
5.1 Pogon elektriånog generatora i sinhronog kompenzatora hlaœenih
vodonikom mora se vrãiti tako da se u çima ne moæe stvarati
eksplozivna smeãa vodonika i vazduha. Elektriåni generator od-
nosno sinhroni kompenzator mora imati automatski alarmni ure-
œaj za signalisaçe smaçeça stepena åistoñe vodonika. Pri
smaçeçu stepena åistoñe na 85%, vodonik se mora istisnuti iz
elektriånog generatora odnosno sinhronog kompenzatora.
5.2 Prilikom puçeça elektriånog generatora odnosno sinhronog
kompenzatora vodonikom, odnosno prilikom praæçeça takvog ge-
neratora odnosno kompenzatora napuçenog vodonikom, ne sme se
19* 291
potiskivati vazduh vodonikom niti vodonik vazduhom. U takvom
sluåaju elektriåni generator odnosno sinhroni kompenzator se
mora najpre isprati neutralnim gasom (ugÿendioksidom ili azo-
tom) do stepena åistoñe vodonika od najmaçe 90%. Prikÿuåak za
dovod zbijenog vazduha mora se sprovesti vidÿivim spojnim vodom
(taåka 3.1.2), i to samo radi izduvavaça neutralnog gasa pri pra-
æçeçu. Ovaj prikÿuåak se mora po izduvavaçu neutralnog gasa od-
mah skinuti.
5.3. Ako se snabdevaçe uÿem za zaptivaçe zaptivaåa na osovini vrãi
posledçom rezervom uÿa, moraju se preduzeti potrebne pogonske
mere (na primer na mreæi, kotlu) da bi se elektriåni generator
hlaœen vodonikom odnosno sinhroni kompenzator hlaœen vodoni-
kom mogao brzo da zaustavi i isprazni.
Kad se utroãi posledça rezerva uÿa za zaptivaçe, elektriåni
generator hlaœen vodonikom odnosno sinhroni kompenzator hlaœen
vodonikom mora se odmah zaustaviti.
5.4. Zaptivenost gasa u postrojeçu mora se neprekidno nadgledati. Ako
se pri stalnom optereñeçu ili maçim promenama optereñeça iz-
nenada poveñava gubitak gasa, moraju se preduzeti mere za smaçeçe
gubitka gasa. Ako u toku 24 åasa gubitak gasa preœe vrednost (koli-
åinu) koju garantuje proizvoœaå, mora se gubitak gasa smaçiti. Ako
se preduzetom merom to ne postigne, a pri tome je sniæen i priti-
sak gasa pri odgovarajuñem smaçeçu optereñeça, treba ispustiti
vodonik.
5.5 Pri pojedinaånom snabdevaçu vodonikom, sistem za hlaœeçe moæe
da napaja samo jedna boca iz baterije boca sa vodonikom. Pri
centralnom snabdevaçu vodonikom, pored automatskog ventila za
brzo zatvaraçe (taåka 4.7), koji se mora predvideti, treba predu-
zeti pogonske mere koje u sluåaju propuãtaça spreåavaju izduva-
vaçe velikih koliåina vodonika.
5.6 Ako elektriåni generator i sinhroni kompenzator hlaœen vodoni-
kom treba da stoje duæe od 30 dana, mora se prethodno iz çih isti-
snuti vodonik.
Hladçake i sistem za rashladnu vodu treba isprazniti, ako postoji
opasnost od smrzavaça.
5.7 Ako pri opravkama rashladnog ureœaja moæe doñi do varniåeça
koje nastaje usled mehaniåkog udara, vareça i sl., iz rashladnog
ureœaja treba istisnuti vodonik pre nego ãto se pristupi oprav-
kama.
5.8 Ako u blizini elektriånog generatora hlaœenog vodonikom odno-
sno sinhronog kompenzatora hlaœenog vodonikom treba vrãiti za-
varivaçe, mora se prethodno prenosnim detektorima ispitati da
li postoji koncentracija eksplozivne smeãe.
5.9 Ako usled izvrãenih radova pri remontu moæe doñi do promene
kvaliteta zaptivaça, mora se izvrãiti kontrola zaptivaça, kao i
pregledati i, po potrebi, oåistiti ureœaji za hlaœeçe vodonikom.
292
Ispravnost rada mernih, regulacionih, sigurnosnih i signalnih
ureœaja mora se proveravati prema uputstvu proizvoœaåa.
6 Ostale odredbe
6.1 U blizini ureœaja za hlaœeçe vodonikom treba na vidnom mestu po-
staviti potrebne ãeme i uputstva za rukovaçe. Ventili i druga
oprema moraju imati one oznake koje su predviœene u ãemi.
6.2 Na ureœaju za hlaœeçe vodonikom treba na vidnim mestima posta-
viti tablice sa natpisom da postoji opasnost od eksplozije i da je
zabraçena upotreba otvorene vatre, kao i da je zabraçeno puãeçe.
Tablice sa takvim natpisom treba postaviti na svim mestima na
kojima moæe doñi do stvaraça smeãe vodonika i vazduha.
293
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU ELEKTRO-
ENERGETSKIH POSTROJEÇA OD PRENAPONA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom odreœuju se tehniåki normativi za zaãtitu od
prenapona, koji se moraju preduzimati pri izgradçi, rekonstrukciji i
eksploataciji elektroenergetskih postrojeça.
1. Definicije pojmova
Ålan 2.
Niæe navedeni izrazi, upotrebÿeni u ovom pravilniku, imaju sledeña
znaåeça, i to:
1) odvodnik prenapona je naprava za zaãtitu elektriånih ureœaja i
postrojeça od visokih prelaznih napona, kao i za ograniåeçe trajaça
propratne struje;
2) ventilni odvodnik prenapona je odvodnik sa rednim nelinearnim
otporima koji ograniåavaju napon i amplitudu propratne struje i omoguña-
vaju çeno blagovremeno gaãeçe;
3) cevni odvodnik prenapona je odvodnik sa komorom u kojoj se po-
sredstvom elektriånog luka razvija gas za prekidaçe propratne struje;
4) iskriãte je sklop od dve ili viãe meœusobno razmaknutih
elektroda;
5) zaãtitno iskriãte je jednostruko iskriãte koje sluæi za zaãtitu
od prenapona;
6) izolaciono (spoÿno) iskriãte cevnog odvodnika prenapona je
iskriãte izvan komore za gaãeçe, vezano na red sa iskriãtem u komori;
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, br. 7/71 i 44/76.
294
7) nazivni napon zaãtitne naprave je najviãa dozvoÿena efektivna
vrednost naizmeniånog napona industrijske frekvencije izmeœu çenih
prikÿuåaka;
8) nazivna frekvencija zaãtitne naprave je nazivna frekvencija ili
opseg nazivnih frekvencija elektriåne mreæe za koju je zaãtitna naprava
nameçena;
9) probojno praæçeçe je pojava koja nastaje u izolaciji usled
elektriånih naprezaça, pri åemu dolazi do sloma napona i protoka
elektriåne struje;
10) proboj je probojno praæçeçe kroz åvrsti dielektrik;
11) preskok je probojno praæçeçe u gasu, u teånosti ili po povrãini
åvrstog dielektrika;
12) reagovaçe je probojno praæçeçe izmeœu elektroda iskriãta;
13) udarni talas je talas napona ili struje jednog polariteta, koji bez
znatnih oscilacija naglo naraste do maksimalne vrednosti, a zatim,
obiåno sporije, opadne do nule;
14) puni udarni naponski talas je udarni naponski talas koji nije pre-
kinut probojnim praæçeçem;
15) odrezani udarni naponski talas je udarni naponski talas prekinut
probojnim praæçeçem na åelu, temenu ili zaåeÿu;
16) struja odvoœeça zaãtitne naprave je udarna struja koja protiåe
kroz zaãtitnu napravu posle reagovaça çenog iskriãta;
17) nazivna struja odvoœeça zaãtitne naprave je udarna struja odre-
œenog oblika i odreœene temene vrednosti, koja sluæi za razvrstavaçe
zaãtitnih ureœaja u pogledu izdræÿivosti i zaãtitnih karakteristika;
18) podnosiva udarna struja zaãtitne naprave je udarna struja odre-
œenog oblika i odreœene temene vrednosti, koja je predviœena za provera-
vaçe propusne sposobnosti zaãtitne naprave;
19) propratna struja zaãtitne naprave je struja izazvana naponom
mreæe, koja protiåe kroz zaãtitnu napravu prateñi struju odvoœeça;
20) podnosivi, udarni napon je udarni napon odreœene temene vredno-
sti oblika 1,2/50, koji izolacija mora da izdræi;
21) jednominutni podnosivi napon je efektivna vrednost naizme-
niånog napona industrijske frekvencije, koji izolacija mora da izdræi za
vreme od jedne minute;
22) jednominutni podnosivi napon cevnog odvodnika je efektivna
vrednost najviãeg napona industrijske frekvencije dovedenog na
prikÿuåke odvodnika, koji odvodnik mora da izdræi bez reagovaça çego-
vih iskriãta;
23) naizmeniåni napon reagovaça zaãtitne naprave je efektivna
vrednost najniæeg naizmeniånog napona industrijske frekvencije, koji
prikÿuåen na zaãtitnu napravu izaziva reagovaçe çenih iskriãta;
24) udarni napon reagovaça zaãtitne naprave je najviãa vrednost
napona koja se dostiæe pre prolaska struje odvoœeça;
295
25) 100% udarni napon reagovaça zaãtitne naprave je udarni napon
odreœenog oblika najniæe temene vrednosti, koji izaziva reagovaçe
zaãtitne naprave pri svakoj primeni;
26) udarni napon reagovaça na åelu talasa je najviãa vrednost li-
nearno rastuñeg napona koja se dostiæe u trenutku reagovaça iskriãta
zaãtitne naprave, za odreœeno vreme do reagovaça ili za odreœenu str-
minu;
27) preostali napon zaãtitne naprave je napon na çenim prikÿuå-
cima u toku proticaça struje odvoœeça;
28) udarni zaãtitni nivo zaãtitne naprave odreœen je najviãom
vrednoãñu udarnog napona koja se moæe javiti na prikÿuåicma zaãtitne
naprave pod odreœenim uslovima, i on se brojno izraæava najviãom vredno-
ãñu izmeœu sledeñih napona:
– udarnog napona reagovaça na åelu talasa podeÿenog sa 1,15;
– 100% udarnog napona reagovaça zaãtitne naprave za talas oblika
1,2/50;
– preostalog napona za datu struju odvoœeça;
29) koeficijent zaãtite je odnos podnosivog udarnog napona opreme
koja se ãtiti i udarnog zaãtitnog nivoa zaãtitne naprave, pri åemu se po-
rede vrednosti istog polariteta;
30) oåekivana struja je efektivna vrednost simetriåne struje kratkog
spoja koja bi se javila u datoj taåki mræe kad bi zaãtitnu napravu za-
menili vezom åija je impedansa jednaka nuli;
31) najviãi pogonski napon mreæe je najviãa efektivna vrednost li-
nijskog napona koji se pojavÿuje u bilo kom trenutku i u bilo kojoj taåki
mreæe pod normalnim pogonskim uslovima, pri åemu se ne uzimaju u obzir
prolazne promene napona usled smetçi ili naglih promena optereñeça;
32) mreæa sa izolovanom neutralnom taåkom je mreæa u kojoj
neutralna taåka nema nikakve namerne veze sa zemÿom osim preko signla-
nih, mernih i zaãtitnih ureœaja vrlo velike impedanse;
33) mreæa sa kompenzovanom struom zemÿospoja je mreæa u kojoj je ne-
utralna taåka spojena sa zemÿom preko priguãnice åija je reaktansa
tolika da pri zemÿospoju jedne faze induktivna struja najveñim delom
kompenzuje kapacitivnu komponentu struje zemÿospoja industrijske fre-
kvencije;
34) mreæa sa uzemÿenom neutralnom taåkom je mreæa u kojoj je
neutralna taåka spojena sa zemÿom direktno ili preko omskog otpora od-
nosno reaktanse male vrednosti;
35) mreæa sa efikasno uzemÿenom neutralnom taåkom na odreœenom
mestu je mreæa åiji koeficijent uzemÿeça na tome mestu ne prelazi 80%;
36) mreæa sa neefikasno uzemÿenom neutralnom taåkom na odreœenom
mestu je mreæa åiji koeficijent uzemÿeça na tom mestu moæe preñi 80%;
37) koeficijent uzemÿeça trofazne mreæe na odreœenom mestu i za
odreœenu konfiguraciju mreæe je u procentima izraæen odnos najviãeg
efektivnog napona industrijske frekvencije prema zemÿi ispravne faze
na tom mestu mreæe za vreme zemÿospoja jedne faze ili viãe faza prema
efektivnom linijskom naponu industrijske frekvencije koji bi nastao na
tom mestu posle prestanka kvara;
296
38) stupaç izolacije elektroenergetskog ureœaja odreœen je vred-
nostima podnosivih napona (jednominutnog podnosivog napona industrij-
ske frekvencije i podnosivog udarnog napona) koji karakteriãu izolaciju
odnosnog ureœaja s obzirom na çenu dielektriånu åvrstoñu;
39) prelazni napon uspostavÿaça je napon koji se javÿa na krajevima
cevnog odvodnika neposredno posle prekida propratne struje, a koji se
sastoji iz komponente industrijske frekvencije (osnovni harmonik) i kom-
ponente pseudoperiodiånog odnosno aperiodiånog oblika;
40) napon uspostavÿaça je efektivna vrednost komponente indu-
strijske frekvencije prelaznog napona uspostavÿaça;
41) prelazni napon uspostavÿaça kola je prelazni napon usposta-
vÿaça odreœenog kola uslovÿen samo çegovim parametrima;
42) prelazni napon uspostavÿaça mreæe je prelazni napon usposta-
vÿaça mreæe na mestu postavÿaça odvodnika;
43) nazivni prelazni napon uspostavÿaça je prelazni napon usposta-
vÿaça kola na koji se odnosi nazivni opseg propratnih struja cevnog od-
vodnika;
44) strmina åela prelaznog napona uspostavÿaça je brzina porasta
prelaznog napona uspostavÿaça izraæena u voltima po mikrosekundi, koja
se utvrœuje propisanim postupkom;
45) temena vrednost prelaznog napona uspostavÿaça je najviãa
trenutna vrednost koju dostiæe prelazni napon uspostavÿaça;
46) amplitudni faktor prelaznog napona uspostavÿaça je odnos te-
mene vrednosti prelaznog napona uspostavÿaça i temene vrednosti napona
uspostavÿaça;
47) sopstvena frekvencija je frekvencija ili frekvencije kojima
mreæa oscilira u slobodnom reæimu;
48) nazivni opseg propratnih struja cevnog odvodnika je opseg struja
izmeœu minimalne i maksimalne oåekivane struje koje cevni odvodnik
mora da prekine pri svom nazivnom naponu a pri odreœenim uslovima u
pogledu strmine åela i amplitudnog faktora prelaznog napona usposta-
vÿaça, kao i faktora snage;
49) koordinacija izolacije je usklaœivaçe izolacione åvrstoñe
elektriåne opreme, aparata i vodova i karakteristika zaãtitnih naprava;
50) zaãtitna zona zaãtitne naprave je rastojaçe ispred i iza
zaãtitne naprave, mereno duæ provodnika, na kome dolazi do poviãeça
napona iznad zaãtitnog nivoa, pri åemu napon joã ne prelazi vrednost
podnosivog napona izolacije.
2. Opãti uslovi
Ålan 3.
Zaãtitne naprave i zaãtita elektroenergetskih postrojeça od
prenapona moraju ispuçavati opãte uslove koji su predviœeni sledeñim
jugoslovenskim standardima i propisima:
– Koordinacija izolacije u elektrotehnici – JUS N.B0.030;
– Smernice za koordinaciju izolacije u visokonaponskim razvodnim
postrojeçima – JUS N.B0.031;
297
– Ventilni odvodnici prenapona – JUS N.B2.050;
– Tehniåki propisi za elektroenergetska postrojeça iznad 1 000 V
(“Sluæbeni list SFRJ”, broj 14/67).
Proizvoœaåi, projektanti, izvoœaåi i korisnici elektroenergetskih
postrojeça moraju se pridræavati ovih propisa, kao i propisa navedenih u
ovom ålanu.
II. NAPRAVE ZA ZAÃTITU OD PRENAPONA
1. Ventilni odvodnici prenapona
Ålan 4.
Osnovne karakteristike ventilnog odvodnika prenapona su:
– nazivni napon,
– nazivna struja odvoœeça (klasa),
– nazivna frekvencija,
– naizmeniåni napon reagovaça,
– 100% udarni napon reagovaça za talas 1,2/50,
– udarni napon reagovaça na åelu talasa,
– preostali napon.
Ove karakteristike i çihove brojne vrednosti date su u jugoslo-
venskom standardu – JUS N.B2.050.
Za odvodnike koji se ugraœuju u mreæe napona 220 kV i viãih, pro-
izvoœaå je duæan da dâ i vrednost komutacionog napona reagovaça defini-
sanog u jugoslovenskom standardu – JUS N.B2.050.
Ako je odvodnik sklop od viãe jediniånih odvodnika, proizvoœaå je
duæan da oznaåi poloæaj svakog jediniånog odvodnika u sklopu.
Ålan 5.
Ventilni odvodnik prenapona vezuje se paralelno na izolaciju koja se
ãtiti.
Ålan 6.
Nazivni napon, nazivnu struju odvoœeça (klasu) i naizmeniåni napon
reagovaça odreœuju pogonski uslovi rada ventilnog odvodnika, te oni åine
osnovu za çegov izbor s obzirom na sigurnost rada. Ostale karakteristike,
kao ãto su 100% udarni napon reagovaça za talas 1,2/50, udarni napon
reagovaça na åelu talasa i preostali napon prvenstveno pri nazivnoj
struji odvoœeça, odreœuju udarni zaãtitni nivo odnosno kvalitet zaãtite.
Za odvodnike koji se koriste u mreæama napona 220 kV i viãih, komutaci-
oni napon reagovaça takoœe odreœuju pogonski uslovi rada ventilnog od-
vodnika.
Ålan 7.
Naizmeniåni napon reagovaça odvodnika svih klasa, osim odvodnika
klase 10 kA za vrlo teãke uslove rada, ne sme biti niæi od nazivnog
napona odvodnika pomnoæen sa 1,5.
298
Ålan 8.
Udarni napon reagovaça: 100% za talas 1,2/50 i na åelu talasa su dve
najvaænije taåke na Krakteristici reagovaça odvodnika. Prema tim taå-
kama (vrednostima) vrãi se odnosno proverava usklaœivaçe zaãtitnog i
podnosivog nivoa sve dok odvodnik ne reaguje.
Ålan 9.
Preostali napon predstavÿa stvarnu zaãtitnu karakteristiku posle
ragovaça iskriãta ventilnog odvodnika prenapona, te se prema çemu i od-
reœuje odnosno proverava koordinacija izolacije.
2. Cevni odvodnici prenapona

Ålan 10.
Cevni odvodnik prenapona moæe se primeniti za zaãtitu tran-
sformatorskih stanica i nadzemnih vodova od prenapona atmosferskog po-
rekla.
Cevni odvodnik prenapona vezuje se paralelno na izolaciju koja se
ãtiti.
Ålan 11.
Osnovne karakteristike cevnog odvodnika prenapona su:
– nazivni napon,
– nazivna frekvencija,
– klasa,
– graniåne propratne struje,
– nazivni prelazni napon uspostavÿaça,
– faktor snage pri kratkom spoju,
– podnosivi naizmeniåni napon,
– 100% udarni napon reagovaça,
– udarni napon reagovaça na åelu talasa,
– razmak spoÿnog iskriãta.
Ako se razmak spoÿnog iskriãta moæe da podeãava, proizvoœaå mora
da odredi maksimalni i minimalni dozvoÿeni razmak iskriãta.
3. Zaãtitna iskriãta
Ålan 12.
Iskriãte kao zaãtitnu napravu predstavÿaju dve metalne elektrode
odreœenog oblika i dimenzija koje se postavÿaju na odreœeno meœusobno ra-
stojaçe. Iskriãte se prikÿuåuje paralelno izolaciji koja se ãtiti.
Ålan 13.
Zaãtitno iskriãte se moæe koristiti kao normalna zaãtitna
naprava od prenapona u podruåjima sa slabim intenzitetom atmosferskih
praæçeça (izokerauniåki nivo ispod 20) i u sluåaju kad su komutacioni
prenaponi niski u odnosu na napon reagovaça iskriãta. U takvim sluåaje-
vima zaãtitno iskriãte se mora postaviti na dovoÿno veliko rastojaçe
299
od objekata koji se ãtite i ostalih objekata, tako da luk pri ãireçu ne do-
tiåe te objekte i ne izaziva oãteñeça na çima.
Ålan 14.
Koordinaciono iskriãte za odreœeni stupaç izolacije koristi se u
sluåaju kad je spoÿna izolacija pojaåana i ima namenu da ãtiti opremu od
proboja na unutraãçoj izolaciji. Ono je podeãeno na takav razmak da
reaguje na napon, koji je neãto viãi od punog podnosivog napona za taj stu-
paç izolacije. Vrednost napona reagovaça ovog iskriãta mora odrediti
proizvoœaå ãtiñene opreme.
Ålan 15.
Iskriãte za lokalizaciju elektriånog luka sluæi za otklaçaçe
elektriånog luka od izolacionih povrãina i spreåavaçe oãteñeça izo-
lacije. Ovo iskriãte moæe da sluæi i za raspodelu elektriånog poÿa, a i
kao koordinaciono iskriãte.
Ålan 16.
Osnovne karakteristike zaãtitnog iskriãta su naponi reagovaça.
Naponi reagovaça iskriãta zavise, pre svega, od razmaka izmeœu elektroda
iskriãta. Na vrednosti napona reagovaça jako utiåu i oblik elektroda,
vrsta metala od kog su elektrode naåiçene, meœusobna dispozicija
elektroda, kao i dispozicija u odnosu na okolne objekte i staçe okoline.
Na udarni napon reagovaça utiåe i strmina dolazeñeg talasa. Naponi rea-
govaça zavise od vrste primeçenog napona, te se razlikuju udarni naponi
reagovaça i naizmeniåni naponi reagovaça. Za iskriãta koja se koriste u
mreæama napona 220 kV i viãeg treba poznavati i komutacioni napon
reagovaça.
Udarni napon reagovaça zaãtitnog iskriãta je 100% preskoåni na-
pon punog udarnog talasa standardnog oblika 1,2/50 onog polariteta koji
daje veñe vrednosti.
Naizmeniåni napon reagovaça zaãtitnog iskriãta definisan je u
taåki 23. ålana 2. ovog pravilnika, a odnosi se na preskok u suvom.
Naponi reagovaça zaãtitnog iskriãta imaju izvesno rasipaçe
vrednosti usled navedenih uzroka, te ih treba utvrditi ispitivaçem.
Ålan 17.
U mreæama åija neutralna taåka nije uzemÿena, reagovaçe zaãtitnih
iskriãta dovodi do zemÿospoja, te ako je struja zemÿospoja veña od 5 do
10 A a nije predviœeno iskÿuåeçe deonice sa zemÿospojem, moæe doñi do
interminentnog zemÿospoja.
u sistemima sa efikasno uzemÿenom neutralnom taåkom, svako reago-
vaçe zaãtitnog iskriãta predstavÿa jednopolni kratak spoj, te iskriãte
mora biti predviœeno da izræi struju jednopolog kratkog spoja na tom me-
stu.
Otpor uzemÿeça za naizmeniånu struju, a naroåito za udarnu struju,
treba da je ãto maçi, a zaãtitno iskriãte mora najkrañim ptuem biti
vezano za zaãtitno uzemÿeçe objekta koji ãtiti.
300
4. Izbor naprave za zaãtitu od prenapona
Ålan 18.
Elektroenergetska postrojeça treba zaãtiti od prenapona. U tu
svrhu treba koristiti ventilne odvodnike, cevne odvodnike i zaãtitna
iskriãta. Izbor zaãtitne naprave zavisi od zahtevanog stepena i
kvaliteta zaãtite.
a) Izbor zaãtitne naprave s obzirom na vrstu postrojeça

Ålan 19.
Za zaãtitu opreme relativno niske uzduæne dielektriåne åvrstoñe
(transformatora, obrtnih maãina, opreme sa namotima i sl.) treba ko-
ristiti kvalitetniju napravu, a za opremu velike uzduæne dielektriåne
åvrstoñe moæe se koristiti i druga zaãtitna naprava. Ventilni od-
vodnici prenapona su osnovna zaãtitna naprava elektrana, transforma-
torskih stanica, razvodnih postrojeça i svih ostalih objekata koji sadræe
opremu sa namotajima. Cevni odvodnici ili zaãtitna iskriãta mogu se
koristiti kao dopunska zaãtita takvih objekata, pri åemu se osnovni
zaãtitni nivo ostvaren ventilnim odvodnikom prenapona ne sme poreme-
titi.
Cevni odvodnici i zaãtitna iskriãta mogu se koristiti i kao
osnovna zaãtita opreme maçih objekata i objekata kod kojih se uzduæna
naprezaça izolacije ne javÿaju odnosno nisu od znaåaja.
b) Izbor zaãtitne naprave s obzirom na znaåaj postrojeça

koje se ãtiti
Ålan 20.
Sva znaåajna postrojeça moraju se zaãtiti od atmosferskih prena-
pona odgovarajuñim zaãtitnim napravama. Koeficijent zaãtite takvih
postrojeça ne sme biti maçi od uobiåajenih minimalnih vrednosti (ålan
51). Postrojeça treba ãtititi ventilnim odvodnicima prenapona. Zavi-
sno od postrojeça, pored kÿuåne opreme, mogu se zaãtiti i çegovi pri-
lazi. Preporuåÿivo je koristiti i dopunsku zaãtitu cevnim odvodnicima
ili zaãtitnim iskriãtima.
v) Izbor zaãtitne naprave s obzirom na lokaciju postrojeça

koje se ãtiti
Ålan 21.
Lokacija postrojeça koje se ãtiti odreœuje åestinu, amplitudu, str-
minu i trajaçe atmosferskih prenapona kojima moæe biti izloæena çe-
gova izolacija. Zbog toga se izbor zaãtitne naprave mora zasnivati i na
çenoj sposobnosti da podnosi naprezaça izazvana atmosferskim strujama
karakteristiånim za klimatske uslove mesta na kom se nalazi postrojeçe
koje se ãtiti.
301
U zonama slabih olujnih aktivnosti (izokerauniåki nivo ispod 20)
mogu se za osnovnu zaãtitu koristiti cevni odvodnici i zaãtitna iskri-
ãta. U svim ostalim zonama treba za osnovnu zaãtitu koristiti ventilne
odvodnike prenapona.
Ålan 22.
Za postrojeça nazivnog napona 220 kV i viãih, zaãtita od komutaci-
onih prenapona mora se posebno razmotriti pri izboru zaãtitnih
naprava.
5. Utvrœivaçe podataka neophodnih za izbor osnovnih karakteristika

zaãtitne naprave
a) Udarni izolacioni nivo opreme koja se ãtiti
Ålan 23.
Udarni izolacioni nivo opreme odreœen je podnosivim udarnim napo-
nom standardnog oblika 1,2/50. Vrednosti podnosivih udanih napona date su
u jugoslovenskom standardu – JUS N.B0.030.
b) Udarni izolacioni nivo vazduãne izolacije

Ålan 24.
Odgovarajuña minimalna vazduãna rastojaça za odreœene stupçeve
izolacije i odgovarajuñi udarni podnosivi naponi dati su u jugoslovenskom
standardu – JUS N.B0.031.
v) Izolacioni nivo u odnosu na komutacione prenapone

Ålan 25.
Proizvoœaå treba da navede podatke o dielektriånoj åvrstoñi u od-
nosu na komutacione prenapone opreme koju treba zaãtititi za napone
preko 220 kV.
g) Utvrœivaçe najviãeg faznog napona na mestu prikÿuåka

zaãtitne naprave
Ålan 26.
Najviãi fazni napon na mestu prikÿuåka zaãtitne naprave dobija se
mnoæeçem najviãeg dozvoÿenog meœufaznog napona mreæe koeficijentom
uzemÿeça na mestu prikÿuåka zaãtitne naprave. Prema vrednostima
koeficijenta uzemÿeça izvrãena je sledeña klasifikacija:
– koeficijent uzemÿeça nije veñi od 80% (efikasno uzemÿena
mreæa) na mestu postavÿaça zaãtitne naprave, ako je u svim uslovima u
mreæi odnos nulte i direktne reaktanse (X0/X1) izmeœu 0 i + 3, a odnos nul-
tog otpora i direktne reaktanse (R0/X1) izmeœu 0 i + 1;
– koeficijent uzemÿeça je veñi od 80% (mreæa sa neefikasno uzem-
ÿenom neutralnom taåkom, mreæa sa kompenzovanom strujom zemÿospoja
302
ili mreæa sa izolovanom neutralnom taåkom). Ovo je sluåaj u mreæama koje
su uzemÿene preko omskog ili induktivnog otpora, ili u kojima su neke ili
sve neutralne taåke izolovane. U takvim mreæama koeficijent uzemÿeça
moæe da bude 100% ili viãe, ako je odnos X0/X1 negativan;
– ako je odnos reaktansi X0/X1izmeœu 0 i - 20, postoje uslovi za re-
zonansu. U mreæama sa izolovanim neutrlanim taåkama odnos X0/X1 je
obiåno maçi od - 20, tako da ne postoje uslovi za rezonansu.
Ålan 27.
Uticaj naglog rastereñeça u mreæi i poveñaçe brzine obrtaça ma-
ãina mogu da dovedu do poveñaça faznog napona, te to treba proveriti. Po
potrebi, treba korigovati vrednost najviãeg faznog napona koja je dobi-
vena prema ålanu 26. ovog pravilnika.
Ålan 28.
Veliåinu prenapona usled rezonanse, indukcije od susednih para-
lelnih vodova i sliånih uzroka treba prouåiti, ako se sumça da ta veli-
åina moæe biti znatna. Normalno se uticaj ovih prenapona zanemaruje.
d) Procena veliåine i oblika struje odvoœeça zaãtitne naprave

Ålan 29.
Procena veliåine i oblika struje odvoœeça zaãtitne naprave vrãi
se na osnovu zaãtiñenosti vodova i postrojeça od direktnog udara groma.
Postoje:
– efikasno zaãtiñena postrojeça i
– neefikasno zaãtiñena postrojeça.
1) Veliåina i oblik struje odvoœeça zaãtitne naprave za postrojeça i spojeve nadzemnog

voda i kablovskog voda efikasno zaãtiñenih od direktnog udara groma
Ålan 30.
Efikasno zaãtiñena postrojeça su ona postrojeça kod kojih su od
direktnog udara groma zaãtiñeni, pored postrojeça, i svi prikÿuåeni
vodovi na celoj duæini ili najmaçe na duæini od 1 km ispred postrojeça.
Otpor uzemÿeça temeÿa pojedinih stubova, ako vod nije zaãtiñen od
direktnog udara groma na celoj duæini, mora na duæini od 1 km ispred
postrojeça da bude niæi od 10 Ω . Pored toga, potrebno je da verovatnoña da
direktan udar groma na zaãtiñenom delu pogodi fazne provodnike ili
druge delove pod naponom, ili da doœe do povratnog preskoka na tom delu,
bude tako mala (0,1%) da se takav rizik moæe prihvatiti.
Ålan 31.
Zaãtita od direktnog udara groma nije dovoÿno efikasna za vodove
sredçih napona (ispod 100 kV), te se takva postorjeça mogu tretirati i kao
neefikasno zaãtiñena. Na vodovima viãih napona, radi postizaça efika-
sne zaãtite, zaãtitni ugao zemÿovodnih uæadi ne sme biti veñi od 30° . U
takvom sluåaju najveña struja odvoœeça (oblika 8/20) kreñe se oko 4 kA u po-
303
strojeçima 110 kV, a oko 10 kA u postrojeçima 400 kV. Ako su vodovi sa pro-
vodnicima u snopu, struje odvoœeça mogu biti i veñe.
Strmina struje odvoœeça zavisi od strmine prenapona na zaãtitnoj
napravi i çenih karakteristika. Maksimalna strmina napona koji dolazi u
postrojeçe sa efikasno zaãtiñenog voda iznosi od 500 kV/µs do 1500 kV/µs
(ålan 63).
2) Veliåina i oblik struje odvoœeça zaãtitne naprave za postrojeça i spojeve nadzemnog

voda i kablovskog voda neefikasno zaãtiñenih od direktnog udara groma
Ålan 32.
Izolacija i zaãtitne naprave u neefikasno zaãtiñenim postroje-
çima izloæeni su bliskim direktnim udarima groma koji mogu stvoriti
izvanredno visoke napone sa veoma velikim strminama, pa i do 4000 kV/µs,
kao i velikim strujama. Teãki uslovi mogu nastati i usled povratnih pre-
skoka u blizini zaãtitne naprave. Zadovoÿavajuñi rezultati zaãtite po-
stiæu se, ako se udarna åvrstoña izolacije koordinira sa preostalim
naponom na odvodniku koji odgovara struji odvoœeça (oblika 8/20) u opsegu
od 5 do 20 kA.
6. Izbor karakteristika zaãtitnih iskriãta
Ålan 33.
Isktriãte mora biti konstruisano i postavÿeno tako da se
elektriåni luk ãiri na suprotnu stranu od izolatora. Minimalna rasto-
jaça izmeœu putaçe elektriånog luka i povrãine izolatora treba da iz-
nose najmaçe 0,75 d kod niæih pogonskih napona, a kod viãih ta vrednost
opada sve do 0,3 d gde je d rastojaçe elektroda iskriãta.
Ålan 34.
Preporuåuje se primena standardnih iskriãta åiji su oblici i
dimenzije dati u jugoslovenskom standardu – JUS N.B0.031.
Ålan 35.
Za efikasno zaãtiñena postrojeça koeficijent zaãtite treba da
iznosi najmaçe 1,25, ãto u veñini sluåajeva zadovoÿava. Maça vrednost
moæe se uzeti jedino ako su uslovi rada mreæe takvi da usled komutacionih
prenapona åesto dolazi do reagovaça iskriãta, s tim da iskriãte joã uvek
ãtiti postrojeçe. Ukoliko se na taj naåin ne moæe obezbediti dovoÿna
zaãtita, mora se primeniti dopunska zaãtita.
Ålan 36.
Za neefikasno zaãtiñena postrojeça vrednost koeficijenta zaãtite
mora biti veña i treba je poveñavati sve dok to dozvoÿava nivo unutra-
ãçih prenapona.
Ålan 37.
Iz usvojenog koeficijenta zaãtite odreœuje se potreban udarni na-
pon reagovaça iskriãta. Na osnovu odreœenog udarnog napona reagovaça
304
iskriãta odreœuje se razmak iskriãta eksperimentalnim putem. Za ovako
definisano iskriãte treba utvrditi komutacioni napon reagovaça i
uporediti ga sa oåekivanim nivoom komutacionih prenapona.
7. Izbor karakteristika i primena cevnih odvodnika

a) Izbor nazivnog napona cevnog odvodnika prenapona
1) Normalni uslovi rada
Ålan 38.
Nazivni napon cevnog odvodnika prikÿuåenog izmeœu faznog pro-
vodnika i zemÿe mora biti jednak ili viãi od najviãeg faznog napona in-
dustrijske frekvencije koji se moæe pojaviti pod normalnim ili
nenormalnim uslovima rada ukÿuåujuñi i sluåaj zemÿospoja.
Ålan 39.
U mreæama sa efikasno uzemÿenom neutralnom taåkom nazivni napon
cevnog odvodnika treba da je jednak ili viãi od 80% najviãeg pogonskog
napona mreæe. Ako koeficijent uzemÿeça nije viãi od 75%, nazivni na-
pon cevnog odvodnika moæe biti jednak ili viãi od 75% najviãeg po-
gonskog napona mreæe.
Ålan 40.
U mreæama sa neefikasno uzemÿenom neutralnom taåkom nazivni na-
pon cevnog odvodnika treba da je jednak ili viãi od najviãeg pogonskog
napona mreæe.
Ålan 41.
U mreæama sa izolovanom neutralnom taåkom nazivni napon cevnog
odvodnika treba da je jednak ili viãi od najviãeg pogonskog napona mreæe.
Ako je odnos reaktansi H0/H1 izmeœu 0 i –20, postoje uslovi za rezonansu, te
se ne mogu dati opãta pravila za izbor nazivnog napona cevnog odvodnika.
2) Nenormalni uslovi rada
Ålan 42.
Ako postoji verovatnoña da ñe u mreæi nastati nenormalno visoki
naponi i da ñe se reagovaçe odvodnika vremenski podudariti sa takvim po-
viãeçem napona, potrebno je da se primeni odvodnik nazivnog napona vi-
ãeg od onog koji je odreœen u odredbama ål. 38. do 41. ovog pravilnika.
b) Izbor klase cevnog odvodnika

Ålan 43.
Za zaãtitu maçih postrojeça treba koristiti staniåne cevne od-
vodnike. Pri tome u postrojeçima maçeg znaåaja i u maçe ugroæenim
podruåjima treba koristiti cevne odvodnike maçe propusne sposobnosti a
u ostalim sluåajevima – cevne odvodnike veñe propusne sposobnosti.
20 305
Ålan 44.
Za zaãtitu vodova treba koristiti linijske cevne odvodnike.
v) Izbor ostalih karakteristika cevnog odvodnika
Ålan 45.
Graniåne propratne struje cevnog odvodnika moraju u svom rasponu
obuhvatiti oåekivanu struju kratkog spoja na mestu postavÿaça cevnog od-
vodnika, sraåunatu za normalni fazni napon.
Za mreæu sa izolovanom neutralnom taåkom, kao i za mreæu sa
kompenzovanom strujom zemÿospoja, oåekivanu struju kratkog spoja treba
sraåunati za linijski napon.
Ålan 46.
Nazivne vrednosti strmine åela i aplitudnog faktora prelaznog
napona uspostavÿaça, date za odabrani cevni odvodnik u Aneksu, ne smeju
biti maçe od odgovarajuñih vrednosti za mreæu u koju se odvodnik posta-
vÿa.
Aneks iz stava 1.ovog ålana odãtampan je uz ovaj pravilnik i åini çe-
gov sastavni deo.
Ålan 47.
Faktor snage kratkog spoja, dat za odabrani cevni odvodnik, u Aneksu,
ne sme biti veñi od vrednosti faktora snage kratkog spoja na mestu posta-
vÿaça odvodnika.
Ålan 48.
Minimalna vrednost koeficijenta zaãtite iznosi 1,25.
8. Izbor karakteristika i primena ventilnih odvodnika prenapona
Ålan 49.
Nazivni napon ventilnog odvodnika prenapona, koji se prikÿuåuje
izmeœu faznog provodnika i zemÿe, treba da je jednak ili viãi od pro-
izvoda koeficijenta uzemÿeça i najviãeg pogonskog napona mreæe.
Nazivni napon ventilnog odvodnika za zaãtitu neutralne taåke tran-
sformatora, ako je ona izolovana ili uzemÿena preko impendanse velike
vrednosti, treba da je jednak ili viãi od 70% najviãeg pogonskog napona
mreæe za punu izolaciju transformatora. Za transformatore sa stupçevi-
tom izolacijom, ako je neutralna taåka vezana za zemÿu preko priguãnice,
nazivni napon ventilnog odvodnika treba da je od 58% do 65% najviãeg po-
gonskog napona mreæe. Ako je nautralna taåka uzemÿena preko impedanse
ili otpora, nazivni napon ventilnog odvodnika treba da je od 35% do 65%
najviãeg pogonskog napona mreæe.
Zaãtitni udarni nivo odvodnika za zaãtitu neutralne taåke
transformatora ne sme biti viãi od 83,3% udarnog izolacionog nivoa
neutralne taåke transformatora.
306
Na osnovu sraåunate vrednosti nazivnog napona ventilnog odvodnika,
treba iz standardnog niza nazivnih napona izabrati vrednost koja se podu-
dara sa raåunskom ili je veña, pod uslovom da zaãtitni nivo izabranog od-
vodnika pruæa potrebnu sigurnost tj. da se ostvari potrebni koeficijent
zaãtite.
Ålan 50.
Objekti niskonaponskih mreæa ãtite se ventilnim odvodnicima
prenapona najmaçe klase 1,5 kA. Postrojeça u zonama jaåe olujne aktivno-
sti (izokerauniåki nivo iznad 40), kao i znaåajnija postrojeça, treba ãti-
titi ventilnim odvodnicima viãe klase.
Postrojeça sredçih napona treba ãtititi ventilnim odvodnicima
klase 5 i 10 kA. Na podruåjima sa izokerauniåkim nivoom ispod 30, mogu se
koristiti i ventilni odvodnici klase 2,5 kA.
Transformatorske stanice i razvodna postrojeça nazivnog napona
110 kV i viãih treba ãtiti ventilnim odvodnicima klase 10 kA, a nazivnog
napona 400 kV – ventilnim odvodnicima klase 10 kA za vrlo teãke uslove
rada (po JUS N.B2.050).
Sva visokonaponska postrojeça, bez obzira na nazivni napon, izlo-
æena veoma jakim atmosferskim udarima, naroåito strujama dugog trajaça
(reda milisekunde), moraju se ãtititi ventilnim odvodnicima klase 10 kA,
a izuzetno i ventilnim odvodnicima klase 10 kA za vrlo teãke uslove rada.
Ålan 51.
Usklaœivaçe zaãtitnog nivoa ventilnog odvodnika prenapona i udar-
nog nivoa opreme koja se ãtiti vrãi se izborom koeficijenta zaãtite.
Minimalne vrednosti koeficijenta zaãtite, zavisno od stupça
izolacije postrojeça, date su u sledeñoj tabeli:
Stupaç izolacije Koeficijent zaãtite

Si 3,6 2,5
Si 7,2 2
Si 12 1,7
Si 24 1,4
Si 38 1,3
Si 72,5 1,3
Si 123 1,3
Si 123s 1,3
Si 245 1,3
Si 245 s 1,3
Si 245 s1 1,3
Si 420 s 1,2
Si 420 s1 1,2
Si 420 s2 1,2
20* 307
Ovi koeficijenti zaãtite odnose se na odreœene uslove propisane
jugoslovenskim standardom – JUS N.B2.050 i standardima za odgovarajuñu
opremu, odnoso opãtim jugoslovneskim standardom o koordinaciji izo-
lacije – JUS N.B0.030.
9. Ostale mere za zaãtitu od prenapona
Ålan 52.
Sva spoÿna postrojeça moraju biti zaãtiñena gromobranima, ako
sama konstrukcija ne pruæa dovoÿnu zaãtitu. Nadzemni vodovi nazivnog
napona preko 20 kV moraju biti zaãtiñeni gromobranima (primenom
zemÿovodnih uæadi ili gromobrana sa ãiÿcima) na duæini od najmaçe 1
km ispred kostrojeça, pod uslovom da otpori uzemÿeça stubova ne budu
veñi od 10 oma. Sa porastom nazivnog napona preporuåuje se i poveñaçe du-
æine deonice voda koju treba zaãtititi, naroåito na krãevitim podruå-
jima. Prilazi dalekovoda nazivnih napona do 20 kV ne moraju se ãtititi
gromobranima, ako se nalaze na podruåju åiji je izokerauniåki nivo ispod
40, odnosno ako prelaze preko poãumÿenih terena ili terena sa velikim
brojem visokih objekata, koji u odnosu na nadzemni vod deluju kao zaãtita.
Zaãtita prilaza vodova gromobranima u podruåju niske olujne aktiv-
nosti (izokerauniåki nivo ispod 20), bez obzira na visinu nazivnog napona,
nije obavezna.
Ålan 53.
Kondenzatori i priguãnice mogu se koristiti kao dopunska zaãtita
rotacionih maãina i opreme male uzduæne dielektriåne åvrstoñe.
10. Zaãtita vodova od prenapona
Ålan 54.
Radi zaãtite vodova od prenapona atmosferskog porekla mogu se
primeniti sledeñe mere:
– zaãtita od direktnih udara groma pomoñu zemÿovodih uæadi posta-
vÿenih na stubove iznad faznih provodnika;
– zaãtita od prenapona pomoñu iskriãta i odvodnika prenapona. Za
ovu svrhu po pravilu koriste se cevni odvodnici, dok se ventilni od-
vodnici koriste samo izuzetno.
Ålan 55.
Zaãtita od direktnih udara groma postiæe se pomoñu jednog ili viãe
zemÿovodnih uæadi postavÿenih dovoÿno visoko iznad faznih pro-
vodnika, tako da se obezbedi zaãtitni ugao od najviãe 30o. Zemÿovodno
uæe (jedno ili viãe) treba da je uzemÿeno kod svakog stuba, osim u izuzet-
nom sluåaju.
Zemÿovodna uæad nadzemnog voda moraju se povezati sa zaãtitnim
uzemÿeçem postrojeça.
308
Ålan 56.
Ako nadzemni vod koji prolazi ugroæenim podruåjem nije zaãtiñen
zemÿovodnim uæetom od direktnih udara groma, moæe se zaãtititi
zaãtitnim napravama, i to prvenstveno cevnim odvodnicima.
Ålan 57.
Na stubovima koji su naroåito izloæeni direktnim udarima groma:
na prometnim mestima, na prelazima preko reka, æelezniåkih pruga i
sliåno, a na deonicama koje nisu zaãtiñene od direktnih udara groma,
preporuåuje se postavÿaçe zaãtitne naprave, prvenstveno cevnih odvod-
nika. U takvom sluåaju nije izliãno postaviti cevne odvodnike i ako po-
stoji zaãtita zemÿovodnim uæetom.
Ålan 58.
Za vodove vrlo visokih napona (220 i 400 kV) neophodno je posebno
razmotriti primenu zaãtitnih mera na ulazu u postrojeçe (zaãtitno
iskriãte, odvodnik i sl.).
Ålan 59.
Na prelazima nadzemnog voda u kablovski vod moraju se postaviti od-
vodnici prenapona. Ako kablovski vod predstavÿa deo voda sa nadzemnim
deonicama na obe strane, potrebno je postaviti odvodnike na oba kraja.
Ako je duæina kabla maça od zaãtitne zone odvodnika, odvodnici se mogu
postaviti samo na jednom kraju kabla.
Ako nadzemni vod ima kablovski ulaz u postrojeçe, potrebno je posta-
viti odvodnike na oba kraja. Ako je duæina kabla mala tako da je ceo kabl u
zaãtitnoj zoni odvodnika, odvodnici se mogu postaviti samo u postrojeçu.
Ako je duæina kabla veña, moguñnost postavÿaça odvodnika samo na kraju
kabla prema nadzemnom vodu mora se posebno razmotriti.
Ålan 60.
U mreæama niskog napona, zaãtitne naprave se postavÿaju po po-
trebi, a prvenstveno na sledeña mesta: na mesta raåvaça vodova, na krajeve
duæih deonica, na kuñne prikÿuåke, na spojeve kablovskog voda i nadzemnog
voda.
Zaãtitna naprava se mora postaviti na prikÿuåke nadzemnih vodova
kod usamçenih kuña na podruåjima sa izokerauniåkim nivoom iznad 40.
Ålan 61.
Zaãtitne naprave ne smeju se postavÿati u prostorije u kojima se na-
laze lakozapaÿivi materijali, a od zapaÿivih (kao ãto je drvo, i sl.) treba
da budu odvojene nezapaÿivim pregradama. Svuda gde postoji moguñnost po-
vrede ÿudi od eksplozije odvodnika, potrebno je postaviti odgovarajuñe za-
ãtitne mreæe.
309
11. Zaãtitna zona i mesto postavÿaça zaãtitne naprave
Ålan 62.
Odreœivaçe zaãtitne zone ispred i iza zaãtitnog ureœaja vrãi se
prema sledeñem obrascu:
Up – Uz
L = --------------------- V (m)
2s
gde je:
Up – podnosivi udarni napon izolacije u kV,
Uz – udarni zaãtitni nivo zaãtitne naprave u kV,
V – brzina prostiraça prenapona duæ vodova u m/µs,
s – strmina åela udarnog napona u kV/µs.
Ovaj obrazac se moæe koristiti kao za zavrãne stanice samo sa jed-
nim vodom tako i za stanice sa viãe vodova, uzimajuñi u obzir najnepovoÿ-
niji sluåaj kad je samo jedan vod prikÿuåen na postrojeçe, a ostali vodovi
su iskÿuåeni.
Ålan 63.
Pojedine vrednosti veliåina u obrascu iz ålana 62. ovog pravilnika
odreœuju se na sledeñi naåin:
– minimalni podnosivi udarni napon izolacije odrœuje se prema jugo-
slovenskom standardu JUS N.B0.030, za odreœeni stupaç izolacije odnosno
najviãi pogonski napon mreæe. Vrednost napona Up moæe biti i viãa, ako
je to predviœeno posebnim jugoslovenskim standardom za opremu koja se
ãtiti odnosno ako proizvoœaå to garantuje;
– maksimalni udarni zaãtitni nivo Uz je takoœe definisan stan-
dardom JUS N.B2.050 i vezan za nazivni napon zaãtitne naprave. Udarni
zaãtitni nivo zaãtitnih iskriãta uslovÿen je rastojaçem elektroda
iskriãta. Kod cevnih i ventilih odvodnika stvarni zaãtitni nivo moæe
biti i niæi;
– za nadzemne vodove brzina prostiraça je 300 m/µs, a za kablovske 150
m/µs;
– za efikasno zaãtiñena postrojeça strmina S je 500 do 1500 kV/µs
prema jugoslovenskom standardu JUS N.B0.031.
Ålan 64.
Vrednosti iz ålana 63. ovog pravilnika i na osnovu çih izraåunata
vrednost zaãtitne zone daje najveña odstojaça zaãtitnih ureœaja koja
obezbeœuju zaãtitu sa odgovarajuñom sigurnoãñu i verovatnoñom. Za taå-
nije odreœivaçe zaãtitne zone u konkretnim sluåajevima treba izvrãiti
detaÿniji proraåun odnosno proveru na modelu.
310
12. Uslovi prikÿuåivaça zaãtitne naprave
Ålan 65.
Naprave za zaãtitu od prenapona moraju biti postavÿene i kori-
ãñene shodno uputstvu proizvoœaåa o çenim uslovima rada u pogledu po-
trebnog prostora (minimalna rastojaça od drugih objekata) radnog
poloæaja (stojeñi i viseñi i sl.), odræavaça åistoñe, poloæaja i izvoœeça
prikÿuånih vodova i sl.
Prikÿuåni vodovi, kako za delove pod naponom tako i za uzemÿeçe,
moraju biti ãto krañi. Presek prikÿuånih vodova zaãtitne naprave treba
da je pribliæan preseku ostalih provodnih visokonaponskih veza. Presek
tih vodova za niskonaponske ventilne odvodnike ne sme biti maçi od 10
mm2, za odvodnike nazivnih napona do 40 kV ne sme biti maçi do 20 mm2 a za
odvodnike nazivnih napona preko 40 kV ne sme biti maçi od 50 mm2.
Ålan 66.
Sve ventilne provodnike prenapona koji ãtite skupocenu opremu,
kao ãto su veliki energetski transformatori (preko 20 MVA), kompen-
zatori i sl., treba po moguñstvu snabdeti brojilima reagovaça.
Ålan 67.
Uzemÿeçe naprava za zaãtitu od prenapona mora biti sigurno i
kvalitetno izvedeno. Uzemÿeçe zaãtitne naprave i opreme koja se ãtiti
mora biti zajedniåko. Prikÿuåak zemÿovoda na uzemÿivaåu (uvod u uze-
mÿeçe) mora biti kod same zaãtitne naprave ili u çenoj neposrednoj bli-
zini. Prikÿuåci za uzemÿeçe zaãtitne naprave i objekta koji se ãtiti
moraju se galvanski povezati najkrañim putem.
Za veña i znaåajnija postrojeça åija su uzemÿeça redovno prostrana,
treba za svaki odvodnik ili garnituru odvodnika po moguñstvu obezbediti
i sopstveno uzemÿeçe koje je deo zajedniåkog uzemÿeça postrojeça.
13. Odræavaçe i kontrola zaãtitnih naprava
Ålan 68.
Odræavaçe zaãtitnih naprava u pogonu sastoji se u redovnom åi-
ãñeçu, otklaçaçu spoçnih kvarova, otklaçaju korozionih æariãta i
sliåno. Proizvoœaå je duæan da korisniku da potrebna uputstva i podatke
za odræavaçe i osnovne podatke za kontrolu zaãtitnih naprava, kojih
korisnik treba da se pridræava.
Kontrola zaãtitnih naprava u pogonu obuhvata mereça odabranih
elektriånih i neelektriånih veliåina, na osnovu kojih se donosi zakÿuåak
o opãtem staçu naprava.
Ålan 69.
Kontrolu zaãtitnog ureœaja treba vrãiti u rokovima i u obimu koji
su odreœeni od strane proizvoœaåa, a u ciÿu da se obezbedi siguran pogon
zaãtitnih naprava i çihovo zaãtitno dejstvo u ãto veñoj meri.
311
Kontrola iz stava 1. ovog ålana mora biti u skladu sa Pravilnikom o
tehniåkim merama za pogon i odræavaçe elektroenergetskih postrojeça
(“Sluæbeni list SFRJ”, broj 19/68).
III. PRELAZNA I ZAVRÃNA ODREDBA

Ålan 70.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na izgraœena elektroe-
nergetska postrojeça i na elektroenergetska postrojeça za koja je izdato
odobreçe za izgradçu pre dana stupaça na snagu ovog pravilnika.
Ålan 71.
312
ANEKS
PODACI O CEVNIM ODVODNICIMA PRENAPONA
1. Nazivni napon cevnog odvodnika odreœuje najviãu efektivnu vred-

nost napona industrijske frekvencije pri kojoj je obezbeœen rad odvodnika
ako su i drugi potrebni uslovi ispuçeni.
2. Nazivna frekvencija. Standardna nazivna frekvencija cevnih od-
vodnika iznosi 50 Hz.
3. Klasa cevnog odvodnika. Klasu cevnog odvodnika odreœuju namena i
propusna sposobnost.
U pogledu namene cevni odvodnici se dele na:
– staniåne, nameçene zaãtiti maçih transformatorskih stanica, i
– linijske, nameçene zaãtiti nadzemnih vodova.
Zavisno od propusne sposobnosti odreœene brojnom vrednoãñu krat-
kotrajne podnosive udarne struje izraæene u kA, staniåni cevni odvodnici
se dele na dve klase:
– staniåne 30 kA, i
– staniåne 65 kA
Postoji samo jedna klasa linijskih cevnih odvodnika:
– linijski 65 kA.
Klase cevnih odvodnika zasnivaju se na çihovoj sposobnosti da ispu-
çavaju uslove ispitivaça i radne karakteristike utvrœene propisima. U
nedostatku jugoslovenskih propisa za cevne odvodnike, treba koristiti
preporuke IEC, publikacija 99–2.
4. Graniåne propratne struje. Postoji minimalna i maksimalna gra-
niåna propratna struja.
5. Nazivna minimalna propratna struja je efektivna vrednost struje
koja je najmaça u opsegu oåekivanih struja kratkoga spoja koju odvodnik
mora da prekine pod odreœenim uslovima u pogledu pogonskog napona,
napona uspostavÿaça, amplitudnog faktora i faktora snage. Minimalna
313
propratna struja specificirana je zavisno od klase i nazivnog napona od-
vodnika i data je u koloni 2. tabela I, II i III ovog aneksa.
6. Nazvina maksimalna propratna struja je efektivna vrednost struje
koja je najveña u opsegu oåekivanih struja kratkoga spoja koju odvodnik mora
da prekine pod odreœenim uslovima u pogledu pogonskog napona, napona
uspostavÿaça, amplitudnog faktora i faktora snage. Maksimalna pro-
pratna struja specifirana je zavisno od klase i nazivnog napona odvodnika
i data je u koloni 3. tabela I, II i III ovog aneksa.
7. Nazivni prelazni napon uspostavÿaça utvrœen je posebno za mi-
nimalnu i maksimalnu propratnu struju striminom åela, amlitudnim fak-
torom i sopstvenom frekvencijom. Vrednost za faktore koji odreœuju
prelazni napon uspostavÿaça zavisno od klase i nazivnog napona od-
vodnika date su u kolonama 4, 5, 6, 7, 8. i 9. tabela I, II i III ovog aneksa.
8. Faktor snage pri kratkom spoju definisan je kao kosinus ugla
izmeœu oåekivane struje u trenutku çenog nastajaça i odgovarajuñeg na-
pona. Çegova vrednost je utvrœena zavisno od klase i nazivnog napona od-
vodnika i data je za minimalnu i maksimalnu propratnu struju u kolonama
10. i 11. tabela I, II i III ovog aneksa.
9. Podnosivi naizmeniåni napon cevnog odvodnika. Postoje dva
podnosiva naizmeniåna napona cevnog odvodnika: podnosivi naizmeniåni
napon izolacije kuñiãta odvodnika i podnosivi naizmeniåni napon kom-
pletnog odvodnika.
10. Podnosivi naizmeniåni napon izolacije kuñiãta odvodnika je na-
pon industrijske frekvencije koji izolaciono kuñiãte cevnog odvodnika
sa ukloçenim iskriãtima i komorom mora da izdræi bez preskoka i pro-
boja u suvom i na kiãi u toku jedne minute. Vrednosti ovog napona odreœene
su zavisno od nazivnog napona i date su u koloni 2. tabele IV ovog aneksa za
staniåne odvodnike, a u koloni 2. tebele V ovog aneksa za linijske odvod-
nike.
11. Podnosivi naizmeniåni napon kompletnog cevnog odvodnika je na-
pon industrijske frekvencije koji doveden na kompletni cevni odvodnik
(zajedno sa çegovim spoÿnim iskriãtem) ne sme da izazove reagovaçe
çegovih iskriãta. Vrednosti ovog napona odreœene su zavisno od nazivnog
napona i date su u kononi 3. tabele IV ovog aneksa za staniåne odvodnike, a u
koloni 3. tabele V ovog aneksa za linijske odvodnike.
12. Udarni naponi reagovaça (100% za talas 1,2/50 i na åelu talasa) su
dve najvaænije taåke na karakteristici reagovaça odvodnika. Prema od-
govarajuñim vrednostima odreœuje se odnosno proverava usklaœenost za-
ãtitnog nivoa odvodnika i podnosivog nivoa izolacije koja se ãtiti, za
period do reagovaça odvodnika. Maksimalne vrednosti ovog napona odre-
œene su zavisno od nazivnog napona i date su u kolonama 4. i 5. tabele IV
ovog aneksa za staniåne odvodnike, a u kolonama 4. i 5. tabele V ovog aneksa
za linijske odvodnike.
314
Tabela 1.
NAZVINE VREDNOSTI GRANIÅNIH PROPRATNIH STRUJA, PRELAZNOG
NAPONA USPOSTAVŸAÇA I FAKTORA SNAGE PRI KRATKOM SPOJU - ZA
STANIÅNE CEVNE ODVODNIKE KLASE 30 kA
Nazivni prelazni napon uspostavÿaça

Graniåne
Sopstvena fre-
propratne
kvencija mono- Faktor snage
struje kA Strmina åela Amplitudni
frekventnog pri kratkom
(efektivna V/µs faktor
napona uspo- spoju
simetriåna
stavÿaça
vrednost)
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
Nazivni napon
Za maksimalnu
Za maksimalnu
Za maksimalnu
Za maksimalnu
Za minimalnu
Za minimalnu
Za minimalnu
Za minimalnu
Maksimalne
Minimalne
dovodnika
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
3 1,5 2–10 40 1,3 1,3 180–910 3640 0,7 0,2
3
Mora da prekine sve struje do maksimalne graniåne propratne struje
4,5 1,5 2–10 40 1,3 1,3 120–610 2430 0,7 0,2

3
6 1,5 3–15 60 1,3 1,3 135–680 2730 0,7 0,2
3
9 1,5 3–15 60 1,3 1,3 90–450 1800 0,7 0,2
3
12 1,5 4–20 80 1,3 1,3 90–450 1830 0,7 0,2
3
15 1,5 5–25 100 1,3 1,3 90–455 1820 0,7 0,2
3
18 1,5 5–25 100 1,3 1,3 75–380 1820 0,7 0,2
3
1,5
20 3 6–30 120 1,3 1,3 80–410 1640 0,7 0,2
6
1,5
25 3 6–30 120 1,3 1,3 65–325 1300 0,7 0,2
6
1,5
30 3 7–35 140 1,3 1,3 65–320 1280 0,7 0,2
6
1,5
37 3 7–35 140 1,3 1,3 50–260 1036 0,7 0,2
6
1,5
40 3 7–35 140 1,3 1,3 50–235 956 0,7 0,2
6
315
Tabela 2.
316
NAZIVNE VREDNOSTI GRANIÅNIH PROPRATNIH STRUJA, PRELAZNOG NAPONA USPOSTAVŸAÇA I

FAKTORA SNAGE PRI KRATKOM SPOJU – ZA STANIÅNE CEVNE ODVODNIKE KLASE 65 kA

Graniåne
propratne struje Sopstvena frekvencija
Strmina åela Faktor snage pri
kA (efektivna Amplitudni faktor monofrekventnog napona
V/µs kratkom spoju
simetriåna uspostavÿaça
vrednost)
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
graniånu struju
Za maksimalnu gra-
Nazivni napon
Za maksimalnu
Za maksimalnu
Za maksimalnu
Za minimalnu
Za minimalnu
Za minimalnu
Za minimalnu
odvodnika kV
niånu struju,
Maksimalne
Minimalne
za odvodnik
postavÿen
na u sta-
vodu nici
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
2 0,7 0,2 0,16

Mora da prekine sve struje do maksi-
3 5 0,7 0,2 0,13

malne graniåne propratne struje.
10 0,7 0,2 0,10

2 0,7 0,2 0,14
6i9 5 0,7 0,2 0,10
10 0,7 0,2 0,08
Vrednosti za strminu åela, amplitudni faktor i sopstvenu frekvenciju
2 monofrekventnog napona uspostavÿaça nisu joã standardizovane, te ih daje pro- 0,7 0,13 0,11
12 i 15 5 izvoœaå 0,7 0,13 0,08
10 0,7 0,13 0,065
1,2 0,7 0,10 0,09
2,0 0,7 0,10 0,08
18
5,0 0,7 0,10 0,07
10 0,7 0,10 0,06
Tabela 3.
NAZIVNE VREDNOSTI GRANIÅNIH PROPRATNIH STRUJA PRELAZNOG NAPONA USPOSTAVŸAÇA I
FAKTORA SNAGE PRI KRATKOM SPOJU – ZA LINIJSKE CEVNE ODVODNIKE
Graniåne pro-
Sopstvena frekvencija
pratne struje kA Stmina åela Amplitudni Faktor snage pri krat-
monofrekventnog napona
(efektivna sime- V/µs faktor kom spoju
uspostavÿaça
Nazivni napon
triåna vrednost)
odvodnika kV
Za Za Za Za
Za mak- Za mak- Za mak- Za mak-
Minima Mak- minimalnu minimalnu minimalnu minimalnu
simalnu gra- simalnu gra- simalnu gra- simalnu gra-
lne simalne graniånu graniånu graniånu graniånu
niånu struju niånu struju niånu struju niånu struju
struju struju struju struju
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
9, 12, 15 0,3 1,5 0,7 0,1

18, 20 i 25 0,4 3 0,7 0,1
0,6 6 0,7 0,1
1 10 0,7 0,1
30 i 37 0,3 1,5 0,7 0,1

0,4 3 0,7 0,1
0,9 6 0,7 0,1
1 10 Vrednosti za strminu åela, amplitudni faktor i sopstvenu frekvenciju 0,7 0,1
monofrekventnog napona uspostavÿaça nisu joã standardizovane, te ih
40 0,3 1,5 daje proizvoœaå 0,7 0,1
50 0,4 3 0,7 0,1
0,9 5 0,7 0,1
1 10 0,7 0,1
60,73 0,3 1,5 0,7 0,1

90, 97, 123 0,4 3 0,7 0,1
i 145 0,9 5 0,7 0,1
317
1 10 0,7 0,1
Tabela 4.
KARAKTERISTIKE STANIÅNIH CEVNIH ODVODNIKA PRENAPONA
Jednominutni Jednominutni
100% udarni 100% udarni
podnosivi podnosivi
Nazivni napon reago- napon reago-
naizmeniåni naizmeniåni
napon vaça oblika vaça na åelu
napon izolacije napon komplet-
kV 1,2/50 talasa
odvodnika nog odvodnika
kV kV
kV kV
3 30 4,5 35 44
4,5 23 7 40 50
6 25 9 45 57
9 30 14 55 75
12 35 18 65 90
15 40 23 70 100
18 46 27 80 120
20 49 30 90 130
25 58 38 110 150
30 66 45 130 175
37 79 56 150 200
40 84 60 162 236
Tabela 5.
KARAKTERISTIKE LINIJSKIH CEVNIH ODVODNIKA PRENAPONA
Jednominutni Jednominutni
100% udarni 100% udarni
podnosivi podnosivi
Nazivni napon reago- napon reago-
naizmeniåni naizmeniåni
napon vaça oblika 1,2/ vaça na åelu
napon izola- napon komplet-
kV 50 talasa
cije odvodnika nog odvodnika
kV kV
kV kV
1 2 3 4 5
9 30 14 127 155
12 35 18 150 165
15 40 23 178 218
18 46 27 210 275
20 49 30 250 322
25 58 38 280 380
30 66 45 328 415
37 78 56 410 575
40 83 60 485 640
50 100 75 550 750
60 117 90 620 850
73 140 110 740 1035
90 167 135 875 1220
97 180 145 1020 1450
123 230 185 1360 1850
318
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU OD STATIÅKOG
ELEKTRICITETA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom se odreœuju tehniåki normativi i mere zaãtite od
statiåkog elektriciteta koji se pojavÿuje:
1) na mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa gasova, para ili pra-
ãine u vazduhu;
2) pri radu sa eksplozivnim materijalima i municijom;
3) u proizvodnim procesima u kojima ne postoji opasnost od eks-
plozivnih smeãa, ali je statiåki elektricitet potencijalni izvor po-
æara, ãteta i smetçi u proizvodçi.
Ålan 2.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se u proizvodnim procesima u
kojima se statiåki elektricitet industrijski koristi (na primer: za åi-
ãñeçe gasova, za rastavÿaçe sitnozrnastih materijala, u elektrostatiå-
kim ureœajima za prenoãeçe premaza i sl.) a pritom ne postoji opasnost od
eksplozivnih smeãa.
Ålan 3.
Za zaãtitu od statiåkog elektriciteta koji se pojavÿuje u vidu at-
mosferskog praæçeça (groma) primeçuju se odredbe Pravilnika o tehniå-
kim propisima o gromobranima (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 13/68).
Ålan 4.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na one eksplozivne materijale
i municiju, koji su u upotrebi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji.
319
Ålan 5.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se u zatvorenim prostorijama i
van prostorija, u kojima usled statiåkog elektriciteta postoji opasnost od
eksplozivnih smeãa ili od eksplozivnih materijala i municije.
Ålan 6.
Tehniåki normativi predviœeni ovim pravilnikom primeçuju se pri
projektovaçu, izgradçi, pogonu i odræavaçu instalacija, ureœaja i opreme.
Ålan 7.
Pod koliåinom elektriciteta (C) podrazumeva se naelektrisaçe koje
imaju svi elektroni u viãku ili maçku u jednom telu, koje moæe biti atom
ili molekul.
Telo je naelektrisano negativno ako ima elektrone u viãku, a po-
zitivno je naelektrisano ako su elektroni u maçku.
Ålan 8.
Elektrostatiåko poÿe ili elektriåno poÿe je prostor oko nae-
lektrisanog tela u kome se manifestuje dejstvo elektriåne sile. Nae-
lektrisano telo sa svojim poÿem saåiçava materijalni sistem.
Elektriåno dejstvo poÿa je privlaåno kad su naelektrisaça raznoimena, i
odbijajuñi kad su naelektrisaça istoimena.
Jaåina elektriånog poÿa brojno je jednaka dejstvu sile na jediniåno
naelektrisaçe (1 C). E = F/C, gde je: E jaåina poÿa, F elektrostatiåka sila i
C koliåina elektriciteta.
Ålan 9.
Elektriåni potencijal brojno je jednak elektrostatiåkoj potenci-
jalnoj energiji koju ima jediniåna koliåina elektriciteta.
Ålan 10.
Elektriåni napon (razlika potencijala) izmeœu dve taåke u poÿu
brojno je jednak radu koji treba izvrãiti da se jedinica elektriciteta
prenese iz jedne u drugu taåku poÿa.
Ålan 11.
Probojna åvrstoña nekog tela je granica do koje se u dielektricima
moæe poveñavati jaåina poÿa (V/m).
Ålan 12.
Influenca je proces pomoñu kog se odvajaju naelektrisaça suprotnih
znakova u provodnicima koji su u elektriånom poÿu.
Ålan 13.
Elektriåna indukcija, koja se oznaåava slovom D, srazmerna je jaåini
elektriånog poÿa: D = s. E. Konstanta proporcionalnosti predstavÿa die-
lektriånu konstantu sredine, koja karakteriãe dielektriånu prirodu ma-
terijala.
320
Ålan 14.
Elektriåni kapacitet je elektriåna veliåina koja je brojno jednaka
koliåini elektriciteta koju treba dovesti na sistem provodnika (kon-
denzator) da bi se napon povisio na jedinicu.
Ålan 15.
Rad u elektriånom poÿu izraæava se proizvodom napona i koliåine
elektriciteta koja se prenosi kroz poÿe.
Energija u elektriånom poÿu javÿa se u potencijalnom vidu.
Ålan 16.
Varnica je vrsta elektriånog praæçeça koja se sastoji od niza krat-
kotrajnih spontanih preskoka naelektrisaça sa jednog na drugi provodnik
pod uslovom da postoji odgovarajuñi napon.
Ålan 17.
Najmaça energija paÿeça predstavÿa onu energiju koja zagreva ma-
terijal do temperature paÿeça pod uslovom da se odræava temperatursko
poÿe za ãireçe plamena u eksplozivnoj smeãi. Najmaça energija za pa-
ÿeçe je mala i iznosi samo nekoliko delova milivatsekundi.
Ålan 18.
Pod odvoœeçem naelektrisaça podrazumeva se postupak kojim se nae-
lektrisaçe, koje je sakupÿeno u opasnoj koliåini na odreœenom mestu, od-
vodi bez pojave varnice, pri åemu se naelektrisano telo dovodi u
neutralno staçe.
Doça granica eksplozivnosti je najniæa koncentracija zapaÿivih ga-
sova ili para u smeãi sa vazduhom, koja mora postojati da bi nastala eksplo-
zija. Granica eksplozivnosti meri se u gramima po kubnom metru (g/m3).
Ålan 19.
Eksplozivna smeãa je smeãa zapaÿivog gasa, pare ili praãine u va-
zduhu u kojoj se zagrevaçe naglo ãiri i dovodi do eksplozije.
Ålan 20.
Jonizacija je proces odvajaça elektrona od atoma ili molekula (po-
zitivni jon), odnosno dovoœeçe elektrona atoma ili molekulu (negativni
jon).
Jonizatori koji prouzrokuju jonizaciju su: rendgenovi zraci, alfa åe-
stice, visoka temperatura, jako elektriåno poÿe i sl.
Ålan 21.
Galvanska veza je elektriåna veza izmeœu pojedinih delova po-
strojeça, i to kako meœusobno tako i izmeœu postrojeça i zemÿe (uze-
mÿeçe).
21
321
Ålan 22.
Otpornost uzemÿeça je zbir otpornosti uzemÿivaåa i otpornosti
zemÿovoda.
Ålan 23.
Relativnu vlaænost vazduha karakteriãe stepen vlaænosti koja je
data koliånikom apsolutne i maksimalne vlaænosti. Relativna vlaænost
daje se u procentima od 0 (potpuno suv vazduh) do 100% (vazduh zasiñen vo-
denom parom). Maksimalna vlaænost vazduha zavisi od temperature. Re-
lativna vlaænost se poveñava uporedo sa porastom temperature okoline
odnosno vazduha.
II. MERE I SREDSTVA ZA ZAÃTITU OD STATIÅKOG

ELEKTRICITETA
1. Opãte mere zaãtite
Ålan 24.
Opasnost od statiåkog elektriciteta nastaje kad se na jednom mestu
sakupi toliko naelektrisaçe da se preko varnice prazni i da u granicama
eksplozivnosti moæe zapaliti eksplozivne smeãe gasova, pare i praãine
ili eksplozivne materijale.
Ålan 25.
Statiåki elektricitet moæe i kad nije u pitaçu opasnost od eks-
plozije izazvati ãtetne smetçe u nekim proizvodnim procesima (u tek-
stilnoj industriji, grafiåkoj industriji i sl.).
Ålan 26.
Razvrstavaçe zapaÿivih gasova i para u temperaturne klase i u
eksplozivne grupe vrãi se prema Propisima o elektriånim postrojeçima
na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa (Dodatak “Slu-
æbenog lista SFRJ”, broj 18/67) koji su sastavni deo Pravilnika o
elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksploziv-
nih smeãa (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/67 i 28/70).
Ålan 27.
Klasificiraçe zapaÿivih gasova, para i praãine vrãi se prema
Tehniåkim propisima za konstrukciju, izradu i ispitivaçe elektriånih
ureœaja za rad u atmosferi eksplozivnih smeãa koji su sastavni deo Pra-
vilnika o konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za rad u
atmosferi eksplozivnih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, broj 52/68.*
*
Pravilnik o konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za rad u atmosferi
eksplozivnih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, broj 52/68, stavÿen je van snage donoãeçem Pra-
vilnika o jugoslovenskim standardima za protiveksplozijsku zaãtitu “Sluæbeni list SFRJ”,
broj 18/81; ispravka navedenog pravilnika objavÿena je u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 38/81.
Ovim pravilnikom stavÿen je van snage Pravilnik o elektriånim postrojeçima na nadzemnim
mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/87 i 28/80, kao i neki
jugoslovenski standardi iz ove oblasti.
Sada je oblast protiveksplozijske zaãtite regulisana jugoslovenskim standardima.
322
Ålan 28.
Izuzetno do odredbe ålana 26. i glave III ovog pravilnika, koji utvr-
œuju mesta ugroæena od eksplozivnih smeãa, treba pri novim tehnoloãkim
postupcima i upotrebi novih materijala ispitati da li postoji opasnost
od statiåkog elektriciteta kad je u pitaçu postupak u atmosferi eksplo-
zivnih smeãa. Ako se utvrdi da postoji opasnost od statiåkog elektrici-
teta, treba preduzeti odgovarajuñe mere zaãtite.
2. Posebne mere zaãtite
Ålan 29.
Skupÿaçe statiåkog elektriciteta u proizvodnim procesima spre-
åava se:
1) uzemÿeçem;
2) odræavaçem odgovarajuñe vlage u vazduhu;
3) jonizacijom vazduha;
4) antistatiåkom preparacijom;
5) poveñaçem provodÿivosti loãe provodÿivih materijala;
6) odvoœeçem statiåkog elektriciteta influencom.
Ålan 30.
Uzemÿeçe se mora primeçivati na svim provodÿivim delovima ma-
ãina, bez obzira na to da li se upotrebÿavaju i druge mere zaãtite od sta-
tiåkog elektriciteta.
Ålan 31.
Uzemÿeçe se izvodi galvanskim vezivaçem svih provodÿivih delova
postrojeça na uzemÿivaå.
Ålan 32.
Presek fiksno poloæenog bakarnog provodnika, s obzirom na meha-
niåku åvrstoñu, ne sme da bude maçi od 4 mm2. Umesto bakarnih provodnika
moæe se upotrebiti åeliåna pocinkovana traka najmaçeg preseka 20 h 3
mm. Za fleksibilne vodove i spojeve treba koristiti bakarno uæe preseka
10 mm2.
Ålan 33.
Kao uzemÿivaåi mogu se koristiti svi tipovi uzemÿivaåa predvi-
œeni odredbama Pravilnika o tehniåkim propisima o gromobranima, odno-
sno prikÿuåak postrojeça na postojeñi sistem zaãtitnog uzemÿeça.
Ålan 34.
Otpornost sistema uzemÿeça za dovoœeçe statiåkog elektriciteta
mora biti u granicama odreœenim u taå. 4.62 i 4.621 Tehniåkih propisa o
gromobranima koji su sastavni deo Pravilnika o tehniåkim propisima o
gromobranima, odnosno odreœenim u odeÿku 8. Tehniåkih propisa za izvo-
œeçe elektroenergetskih instalacija u zgradama (Dodatak “Sluæbenog li-
sta SFRJ”, broj 43/66) koji su sastavni deo Pravilnika o tehniåkim merama
323
21*
i uslovima za izvoœeçe elektroenergetskih instalacija u zgradama “Slu-
æbeni list SFRJ”, broj 43/66.*
Ålan 35.
Sa mesta koncentracije statiåkog elektriciteta, postrojeçe mora da
se poveæe najkrañim putem na sistem uzemÿeça.
Ålan 36.
Pokretni delovi postrojeça, preko bakarnih, bronzanih ili ugÿenih
åetkica, prikÿuåuju se na sistem uzemÿeça. Åetkice moraju biti verti-
kalno i fiksno postavÿene na rotirajuñu osovinu sa pritiskom na
povrãinu od 0,1 do 0,2 kp/cm2. Obrtni delovi izmeœu leæiãta i osovine kod
maloga procepa i odgovarajuñeg maziva, mogu da ispune uslove u pogledu
otpornosti uzemÿeça.
Ålan 37.
Provodÿivi podovi koji se koriste u sistemu za odvoœeçe statiåkog
elektriciteta, moraju imati prelaznu otpornost maçu od 10 oma. Prelazna
otpornost podova mora se kontrolisati u vremenskim razmacima koje odre-
œuje odgovarajuña struåna sluæba organizacije udruæenog rada.
Materijali za izradu provodÿivih podova i çihova prelazna ot-
pornost dati su u sledeñoj tablici:
Izmereni
Materijal otpor u
omima
Ploåice 107 – 109
Daske za brodski pod 106 – 1010
Linoleum 106 – 1010
Provodna guma 102
Peåene ploåice 107 – 1010
Veãtaåki kamen – neprovodan 1011
Obiåni beton debÿine 3 cm 105
Specijalni beton debÿine 5 cm 102
Provodni penuãavi pod 102
Teraco 105 – 107
Provodni teraco 103
Asfalt 1010
Ålan 38.
Vlaæeçe kao sredstvo za otklaçaçe opasnosti od statiåkog elektri-
citeta moæe se primeniti samo ukoliko to dopuãta tehnoloãki postupak
i svojstva materijala koji se obraœuje.
* Pravilnik o tehniåkim merama i uslovima za izvoœeçe elektroenergetskih instalacija
u zgradama “Sluæbeni list SFRJ”, broj 43/66, stavÿen je van snage donoãeçem Pravilnika o
tehniåkim normativima za elektriåne instalacije niskog napona “Sluæbeni list SFRJ”, broj
53/88.
324
Ålan 39.
Doziraçe relativne vlage vrãi se pomoñu ventilacionih klima-
ureœaja, ili se para dovodi pomoñu rasprskivaåa (parni mlaz) koji se po-
stavÿa u blizini najveñe koncentracije statiåkog elektriciteta. Pu-
ãtaçe pare kroz cevi i prskalice moæe u çima da sakupi statiåki
elektricitet, pa se stoga cevi moraju galvanski povezati na sistem uze-
mÿeça koji vlaæeçem odstraçuje statiåki elektricitet.
Ålan 40.
Pri relativnoj vlaænosti vazduha od 70% ne pojavÿuje se opasnost od
naelektrisaça. Relativna vlaænost vazduha moæe se smaçiti i ispod 70%
kod pojedinih tehnoloãkih procesa pri kojima se moraju primeçivati
propisana sredstva i metode navedeni u glavi III ovog pravilnika.
Mereçem se mora utvrditi da se pri niæoj vlaænosti vazduha ne poja-
vÿuje statiåki elektricitet koji izaziva smetçe i ãtete a nije opasan u
atmosferi eksplozivnih smeãa.
Ålan 41.
Kontrola relativne vlaænosti vazduha mora se vrãiti u odreœenim
vremenskim razmacima pomoñu higrometra odnosno pomoñu higrografa.
Ålan 42.
Antistatiåkom preparacijom poboÿãava se odvoœeçe statiåkog
elektriciteta. Radi toga je potrebno povrãinu materijala premazati ili
poprskati tankim slojem provodÿivih materija ili materijal potopiti u
antistatik.
Ålan 43.
Sredstva antistatiåke preparacije moraju biti takva da ne utiåu
ãtetno na svojstva prepariranog materijala i da ne izazivaju koroziju ma-
ãina i çihovih delova. Kod tekstilnog materijala antistatiåka prepara-
cija mora da bude postojana u praçu.
Ålan 44.
U toku tehnoloãkog postupka treba, po potrebi, ponoviti antista-
tiåku preparaciju.
Ålan 45.
Metalne odvodnike u vidu uzemÿenih åetkica, åeãÿeva, bodÿikavih
odvodnika i kolektora, treba postaviti ãto bliæe materijalu sa kog treba
odstraniti statiåki elektricitet, ali na tolikoj udaÿenosti da ne dodi-
ruju matrijal (oko 15 mm iznad materijala). Te odvodnike treba postaviti
na oko 100 mm ispred taåke sa koje se materijal odvaja od metalnih vaÿaka
maãine.
Ålan 46.
Na delovima maãina, koji se u toku tehnoloãkog postupka obrñu od-
nosno sa kojih se odvaja tekstil ili folijski materijal, mora se iznad me-
sta najjaåeg naelektrisaça postaviti uzemÿena mesingana ãipka na kojoj su
u razmacima od po 50 mm priåvrãñeni mesingani lanåiñi. Lanåiñi se za
325
vreme kretaça materijala dodiruju sa çegovom povrãinom i klizaçem od-
vode sa çega statiåki elektricitet.
Ålan 47.
Ako odvoœeçe statiåkog elektriciteta influencom ne daje zadovo-
ÿavajuñi rezultat, treba ga kontrolisati, a prema potrebi broj mesta za od-
voœeçe influencom poveñati.
Ako primena metode iz stava 1. ovog ålana ne zadovoÿava, treba je do-
puniti drugim metodama odvoœeça statiåkog elektriciteta.
Ålan 48.
Da bi se postigla boÿa provodÿivost neprovodÿivog materijala
mora se dodati prirodnoj ili sintetiåkoj gumi koloidalni grafit. Kao
dodaci mogu se koristiti i metalni oksidi.
Ålan 49.
Provodÿivost teånosti i rastvora poveñava se dodavaçem etilnog
alkohola.
Ålan 50.
Umesto poveñaça provodÿivosti materijala åesto je dovoÿno
poveñati samo povrãinsku provodÿivost. U tu svrhu se povrãina materi-
jala premazuje koloidalnim grafitom, åaœom ili glicerinom. Te premaze
treba povremeno obnavÿati.
Ålan 51.
Provodÿivost neprovodÿivih materijala zadovoÿava samo onda ako
se specifiåna otpornost smaçi tako da ukupna otpornost prema zemÿi ne
bude veña od jednog megaoma.
Ålan 52.
Radi neutralisaça elektrostatiåkih pojava na materijalima kod ko-
jih su potrebne mere zaãtite od ãteta i smetçi od statiåkog ele-
kriciteta, upotrebÿavaju se visokonaponski ili radioaktivni
eliminatori, koji se postavÿaju u blizini mesta na kojima se skupÿa sta-
tiåki elektricitet. Eliminatori se postavÿaju prema ålanu 45. ovog pra-
vilnika.
3. Dodatne mere zaãtite
Ålan 53.
Pri proizvodçi i radu sa eksplozivnim materijalima i municijom
treba, pored mera predviœenih u odeÿcima 1. i 2. ove glave, primeçivati
dodatne mere zaãtite koje se odnose na odeñu i obuñu radnika.
Ålan 54.
Radnici mogu biti naelektrisani i postati prenosioci statiåkog
elektriciteta. Ako se statiåkim elektricitetom naelektrisano lice pri-
bliæi nekom uzemÿenom predmetu, dolazi do elektrostatiåkog praæçeça
åija varnica moæe izazvati eksploziju materijala i municije.
326
Ålan 55.
Odeña radnika ne sme da bude izraœena od svile, niti sme da sadræi
vlakna od sintetiåkog materijala. Ona treba da bude od pamuånih vlakana,
da bi se spreåilo da radnik bude nosilac statiåkog elektriciteta.
Ålan 56.
Pirotehniåka obuña radnika mora da bude od koæe ili od provodÿive
gume. U œonove se moraju ugraditi mesingane ploåice radi uspostavÿaça
stalne galvanske veze izmeœu radnika i zemÿe. Elektriåna otpornost
izmeœu unutraãçe i spoÿaãçe strane obuñe mora da iznosi najmaçe 107
oma.
Ålan 57.
Radnici zapoãÿeni u proizvodçi i radu sa eksplozivnim materija-
lima i municijom ne smeju da nose prsteçe, narukvice i druge metalne
predmete.
Ålan 58.
Podovi u prostorijama za proizvodçu i rad sa eksplozivnim mate-
rijalima i municijom mora da ispuçavaju uslove iz ålana 37. ovog pravil-
nika. Sve ruåice, kvake, brave i sl. treba da su povezane na sistem
uzemÿeça.
III. MERE I SREDSTVA ZA ZAÃTITU OD STATIÅKOG

ELEKTRICITETA ZAVISNO OD VRSTE PROIZVODÇE I RADA
SA EKSPLOZIVNIM MATERIJALIMA I MUNICIJOM
1. Proizvodça privrednih eksploziva u prahu
Ålan 59.
Sva postrojeça za proizvodçu privrednih eksploziva u prahu moraju
biti zaãtiñena od statiåkog elektriciteta uzemÿeçem saglasno ål. 30. do
Ålan 60.
Da bi se spreåilo puçeçe statiåkim elektricitetom dno drobilice
i pokretni obrtni vaÿci moraju biti napravÿeni od tvrdog drveta koje je
obloæeno provodÿivom gumom, radi stalnog odvoœeça statiåkog elek-
triciteta.
Ålan 61.
Sve automatske ili poluautomatske maãine za izradu patrona moraju
da budu uzemÿene. Transmisione trake moraju biti od provodÿive gume i
uzemÿene.
Ålan 62.
U prostorijama u kojima postoji opasnost od eksplozije mora se
odabrati direktan pogon, a ne preko remenica. Ako se pogon sa remenicama
ne moæe izbeñi, moraju se primeniti mere zaãtite prema ålanu 36. ovog
pravilnika.
327
2. Proizvodça plastiånih privrednih eksploziva
Ålan 63.
Pri proizovdçi plastiånih privrednih eksploziva moraju biti
uzemÿene sve maãine, i to:
1) mesingana sita;
2) svi okviri na etaæama;
3) meãalice;
4) ureœaji za patroniraçe;
5) pokretni stolovi i transportne trake.
3. Proizvodça nitroceluloznog baruta
Ålan 64.
Hidrauliåna presa u kojoj se proizvodi nitrocelulozni barut, ko-
more u kojima se suãe barutne trake i ureœaji za seåeçe i prosejavaçe ba-
ruta moraju se povezati na sistem uzemÿeça prema ål. 30. do 36. ovog
pravilnika.
Pare iz komora u kojima se suãi barutna traka i vazduh odvode se siste-
mom ventilacije. Ventilatori se moraju uzemÿiti preko obrtne osovine.
Radi izbegavaça puçeça statiåkim elektricitetom barutnih zrna
prilikom istresaça, svi okviri moraju biti uzemÿeni a istovremeno
treba da se odræava relativna vlaænost vazduha u suãnici.
Ålan 65.
Radi spreåavaça akumulacije statiåkog elektriciteta u barutu pri
suãeçu, sve etaæe i okviri u suãnici moraju biti povezani na sistem
uzemÿeça.
Bubaç u kome se vrãi polivaçe baruta, meãalica i vibraciona sita
moraju biti uzemÿeni.
Ålan 66.
Svi sudovi za vreme puçeça barutom moraju da se nalaze na provodÿi-
vom podu odnosno na uzemÿenom stolu koji je prekriven provodÿivom gumom.
4. Proizvodça crnog baruta
Ålan 67.
Gvozdeni cilindri koji se okreñu oko svoje horizontalne osovine,
vibraciono sito koje se nalazi direktno ispod cilindra, drvena sita u ko-
jima se barut prosejava i suãnice za suãeçe baruta, moraju biti uzemÿeni.
Drobilica se uzemÿuje preko dna ili preko pokretnih vaÿaka.
328
Ålan 68.
Kroz bubaç se mora postaviti provodnik za uzemÿeçe da bi se odveo
statiåki elektricitet koji moæe da se sakupi usled meœusobnog treça ba-
rutnih zrnaca.
5. Proizvodça inicijalnih eksploziva

Ålan 69.
Pri proizvodçi æivinog fulminata u procesu suãeça moæe se poja-
viti statiåki elektricitet. Æivin fulminat posle ceœeça sadræi 10%
vlage, koja se odvodi u suãnice toplim vazduhom temperature do 35° S.
Suãnice u kojima se suãi æivin fulminat moraju biti uzemÿene
prema ål. 30. do 36. ovog pravilnika.
Svi okviri metalne suãnice moraju da budu povezani na sistem
uzemÿeça. Podovi suãnice moraju da budu izraœeni od provodÿive gume
prema ålanu 37. ovog pravilnika. Pre poåetka praæçeça suãnice u pro-
storiju se mora uvesti vlaæan vazduh prema ålanu 40. ovog pravilnika.
Ålan 70.
Ureœaji za prosejavaçe azid olova moraju da budu povezani na sistem
uzemÿeça. Podovi u prostoriji moraju biti od provodÿive gume.
Kontrola svih uzemÿeça mora da se vrãi svakih 7 dana.
6. Proizvodça detonatora
Ålan 71.
Prese za proizvodçu detonatora moraju da budu tako uzemÿene da se sa
koãuÿice prazni statiåki elektricitet.
Pri proizvodçi detonatora, jedna elektroda mora da bude spojena sa
zidom koãuÿice da bi se odstranio statiåki elektricitet. Podloge za
detonator moraju biti povezane na sistem uzemÿeça.
Ålan 72.
Pri proizvodçi upaÿaåa sa mostom moraju se uzemÿiti svi ureœaji.
7. Proizvodça lovaåke municije

Ålan 73.
Meãaå komponenata lovaåke municije, kao i levak automata za
doziraçe i hidrauliåna presa, moraju se uzemÿiti.
Ålan 74.
Prilikom prebacivaça ploåica inicijalne smeãe iz suãnice do åa-
ãice, cela traka mora da bude povezana na uzemÿeçe. Pod prostorija mora
da bude pokriven provodÿivom gumom. u prostoriji se mora odræavati re-
lativna vlaænost prema ålanu 40. ovog pravilnika.
329
8. Proizvodça sportske municije (malokalibarska i puãåana)
Ålan 75.
Automatska maãina za doziraçe koja puni åaure mora biti uzemÿena
poãto postoji moguñnost stvaraça statiåkog elektriciteta pri strujaçu
baruta kroz ureœaj.
9. Manipulacija sa privrednim eksplozivima, sportskom i lovaåkom muni-

cijom; prevoz i skladiãteçe takvih eksploziva i municije
Ålan 76.
Mesta u kojima se koriste eksplozivi, kao ãto su: rudnici, kameno-
lomi, putevi, mostovi, tuneli i mesta u kojima se vrãe razna miniraça pri
geoloãkim istraæivaçima i sl., moraju da imaju stalna ureœena ili pri-
vremena skladiãta eksplozivnog materijala.
Ålan 77.
Radnici moraju imati odeñu i obuñu koja ispuçava uslove iz ål. 55. i
Ålan 78.
Vreñe koje se koriste za prevoz eksploziva moraju da budu izraœene od
provodÿivih materijala odnosno sa ugraœenim metlanim trakama u tka-
nini.
Ålan 79.
Prilikom pakovaça lovaåke i sportske municije i privrednog
eksploziva, stolovi, stolice, ventilatori i sl., moraju biti uzemÿeni.
Mora se odræavati i potrebna relativna vlaænost vazduha u prostorijama
prema ålanu 40. ovog pravilnika.
Ålan 80.
Prevoz privrednih eksploziva i lovaåke i sportske municije æele-
znicom stvara neznatnu opasnost od statiåkog elektriciteta, ali se ipak
vagoni prilikom ulaska u opasnu zonu ili krug skladiãta moraju uzemÿiti
pomoñu stezaÿki koje su spojene sa zemÿovidnim provodnicima i sistemom
uzemÿeça.
Ålan 81.
Prevoz vozilima sa gumenom pneumatikom stvara vrlo povoÿne
uslove za pojavu statiåkog elektriciteta.
Prilikom prevoza vozilima teånih eksplozivnih materijala mogu se
pojaviti varnice. Radi spreåavaça pojave statiåkog elektriciteta vozila
moraju biti uzemÿena prema ålanu 85. ovog pravilnika.
Ålan 82.
Prevoz vazduhoplovom moæe da bude izvor statiåkog elektriciteta
pri kotrÿaçu gumene pneumatike po povrãini aerodroma, pri sudaru sa
vodnim kapÿicama kiãe ili sa sneænim kristalima koji na sebi nose sta-
tiåki elektricitet. Prilikom leta moæe doñi do elektrostatiåke induk-
330
cije ili udara groma kroz olujne oblake. Zaãtita vazduhoplova izvodi se
galvanskim povezivaçem celog sistema vazduhoplova i upotrebom elektro-
statiåkih provodÿivih gumenih pneumatika.
Ålan 83.
U skladiãtima privrednih eksploziva podovi moraju biti izvedeni
od provodÿive gume.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na skladiãta sportske i lo-
vaåke municije.
10. Zapaÿive i loãe provodÿive teånosti
Ålan 84.
Zapaÿive i loãe provodÿive teånosti prilikom kretaça u posudama,
odnosno pri protoku kroz cevi ili pri pretakaçu, proizvode statiåki
elektricitet. Pojava statiåkog elektriciteta moæe da stvori vrlo visoku
potencijalnu razliku izmeœu same teånosti i zidova posude ili cevi.
Zapaÿive i loãe provodÿive teånosti navedene su u taåki 15.4 Pro-
pisa o elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od
eksplozivnih smeãa, koji su sastavni deo Pravilnika o elektriånim po-
strojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa.
Ålan 85.
Auto-cisterne sa åeliånim rezervoarom i åeliånom konstrukcijom a
sa gumenim pneumaticima moraju biti povezane na uzemÿeçe sa krajçe
osovine pomoñu provodÿive upletene trake u gumi, koja se za vreme prevoza
stalno vuåe po povrãini puta i na taj naåin vrãi ulogu pomoñnog uzemÿi-
vaåa. Svi metalni delovi auto-cisterni moraju meœusobno da budue galvan-
ski povezani u jednopotencijalni sistem.
Ålan 86.
Radi spreåavaça skupÿaça statiåkog elektriciteta prilikom pu-
çeça odnosno praæçeça cisterne, dovodne cevi moraju se uzemÿiti prema
ål. 30. do 36. i ålanu 85. ovog pravilnika. Na kraju kabla koji sluæi za uze-
mÿeçe mora se postaviti izolovana ruåica sa ugraœenim prekidaåem, åiji
se nepokretni deo spaja sa pokretnim delom tek poãto se prikÿuåi kabl na
cisternu.
Prekidå i utikaå za kabl iz stava 1. ovog ålana moraju da budu u “S”
izvedbi, i to tipa (St) II A T3.
Ålan 87.
Ako spojnice cevi ne garantuju sigurnost galvanske veze, moraju se
premostiti kablovskim stopama i savitÿivim bakarnim uæetom åiji je
presek najmaçe 10 mm2.
Ålan 88.
Sve veze i spojeve treba prethodno pregledati i tek ako su oni pra-
vilno ukÿuåeni i uzemÿeni moæe se pristupiti puçeçu odnosno pra-
331
æçeçu cisterne. Cev za puçeçe treba utopiti u cisternu tako da ona bude
najmaçe 50 mm udaÿena od dna cisterne.
Ålan 89.
Na poåetku puçeça instalacija za praæçeçe statiåkog elek-
triciteta, mora da bude postavÿena i izvedena tako da obezbeœuje pra-
æçeçe bez opasnosti stvaraça varnice. Brzina strujaça teånosti kroz cev
mora da se svede na ãto maçu meru. U toku daÿih postupaka, brzina stru-
jaça teånosti ne sme da prelazi jedan metar u sekundi.
Ålan 90.
Na prevoz zapaÿivih i loãe provodÿivih teånosti cisternama sa re-
zervoarom od plastiånog materijala (armirani poliester), åija je
povrãinska otpornost reda 1014 oma/cm odnosno specifiåni prelazni ot-
por do 1015 oma, mora se, pored propisanih zaãtitnih mera za cisterne sa
åeliånim rezervoarom, primeniti i jedna od sledeñih dodatnih zaãtitnih
mera:
1) poveñati provodÿivost plastiåne mase ugradçom mreæe od me-
singane æice u unutraãçost zida rezervoara s tim da ukupna otpornost
uzemÿeça bude u granicama 106 oma;
2) poveñati provodÿivost plastiåne mase antistatiåkim sredstvima,
s tim da otpornost rezervoara bude u granicama predviœenim u taåki 1.
ovog ålana;
3) obloæiti cisternu sa unutraãçe strane aluminijumskim fo-
lijama;
4) cisterne sa rezervoarima od plastiånih materijala koje su u upo-
trebi a na koje nije primeçena zaãtitna mera iz taåke 1. ovog ålana, mogu
se i daÿe koristiti za prevoz teånosti pod uslovom da se na ureœaje za pu-
çeçe odnosno praæçeçe postavi cev od bakarne ili mesingane æice ili od
perforiranog lima sa otvorima od 3 mm. Cev treba utopiti do dna
cisterne i galvanski je povezati sa provodÿivim delovima cisterne. Cev
za nalivaçe goriva koja je galvanski povezana sa cisternom mora da bude
direktno povezana i sa perforiranom cevi tako da ona bude udaÿena od dna
cisterne najmaçe 50 mm.
Ålan 91.
Teånost u cisterni sa rezervoarom od plastiånog materijala priku-
pÿa usled kretaça statiåki elektricitet za koji treba, posle galvanskog
povezivaça i uzemÿeça, omoguñiti praæçeçe.
Od trenutka ukÿuåeça na sistem uzemÿeça mora se åekati najmaçe 15
minuta pre poåetka praæçeça ili puçeça cisterne, odnosno obezbediti
brzo praæçeçe cisterne sa instalacijom sa viãe prikÿuåaka za pra-
æçeçe.
Ålan 92.
Na vagonskim cisternama, pored predviœenih zaãtitnih mera
propisanih za auto-cisterne (ålan 86), moraju se pri puçeçu odnosno pra-
æçeçu da poveæu i toåkovi vagonskih cisterni na sistem uzemÿeça. Æele-
zniåke ãine moraju se dodatno uzemÿiti. Dodatno uzemÿeçe vaæi
332
naroåito za elektrificirane pruge koje treba, na stanici za puçeçe ili
praæçeçe, elektriåki izolovati od glavne pruge.
Ålan 93.
Prenosni sudovi i burad sa zapaÿivom i loãe provodÿivom teåno-
ãñu moraju se galvanski povezati i uzemÿiti na mestu puçeça ili pra-
æçeça zajedno sa sudovima koji se pune teånoãñu ili se prazne.
Ålan 94.
Sudovi sa zapaÿivom i loãe provodÿivom teånoãñu, a naroåito me-
ãalice i autoklave, moraju se meœusobno povezati i sa cevima galvanski
spojiti na sistem uzemÿeça.
11. Suvo åiãñeçe maãinama
Ålan 95.
Maãine za suvo åiãçeçe moraju biti konstruisane tako da se sa
potpuno zatvorenim i nepropusnim sistemom onemoguñi pristup vazduha.
Posle zavrãenog tehnoloãkog postupka, teånost se ispuãta a tekstil se
suãi, pre nego ãto se maãina otvori i isprazni.
Svi provodÿivi delovi maãine: pumpe, cevi i rezervoari koji sluæe
za teånost kojom se åisti, moraju da budu meœusobno galvanski povezani u
jedan sistem uzemÿeça. Ukupna otpornost mora da je maça od 20 oma.
U prostoriji u kojoj se vrãi suvo åiãñeçe mora se odræavati
propisana vlaænost vazduha prema ålanu 40. ovog pravilnika.
Ålan 96.
Pri åiãñeçu benzinom i drugim lako zapaÿivim teånostima prime-
çuju se zaãtitne mere iz ålana 95. ovog pravilnika.
Suva åiãñeça mogu se vrãiti i bez posebnih zaãtitnih mera samo
ako se koriste u procesu åiãñeça nezapaÿivom teånosti ili se u zapaÿive
teånosti dodaju antistatiåka sredstva.
12. Ispuãtaçe komprimiranog vazduha, gasova i para, kao i prskaçe

raznim sredstvima
Ålan 97.
Statiåki elektricitet se javÿa i na povrãini tela na koje udara
mlaz komprimiranog vazduha, gasa ili pare. Statiåki elektricitet se
stvara i pri ispuãtaçu gasova iz rezervoara i cevi.
Prskaçem bojom, lakom i sliånim sredstvima proizvodi se maça ko-
liåina statiåkog elektriciteta, ali se ipak mora da primeni galvansko
povezivaçe svih metalnih delova na sistem uzemÿeça, ukoliko se u okolnoj
atmosferi mogu da pojave eksplozivne smeãe.
333
13. Tekstilna industrija
Ålan 98.
Za spreåavaçe ãteta, smetçi i opasnosti koje mogu nastati od statiå-
kog elektriciteta u tekstilnoj industriji, moraju se primeniti mere pred-
viœene u ålanu 29. ovog pravilnika.
Ako materijal koji se preraœuje to dozvoÿava, primeçuju se i antista-
tiåka sredstva.
U tekstilnoj industriji najåeãñe ne postoji opasnost od eksploziv-
nih smeãa gasova i para sa vazduhom, pa se kao mera zaãtite moæe prime-
niti i jonizacija vazduha. Svi ureœaji moraju biti povezani na sistem
uzemÿeça.
Ålan 99.
U pogonima u kojima se vrãi åiãñeçe tekstilnih materijala raznim
zapaÿivim teånostima kao ãto su benzin, aceton i sl., mora se kao mera
zaãtite primeniti suvo åiãñeçe prema ålanu 95. ovog pravilnika.
14. Industrija papira
Ålan 100.
U posledçoj fazi proizvodçe papira, suv papir se kao loã provodnik
puni statiåkim elektricitetom prilikom kretaça kroz vazduh, kao i
prilikom treça po povrãini maãine odnosno meœusobno.
Kad elektrostatiåki potencijal naraste toliko da dolazi do pre-
skoka, varnica moæe da izazove paÿeçe odnosno eksploziju naslaganih åe-
stica i praãine.
Za otklaçaçe ãtete, smetçi i opasnosti moraju se primeniti mere
navedene u ålanu 98. ovog pravilnila.
15. Ãtampaçe i litografija
Ålan 101.
Ãtamparske boje koje sporo isparavaju nisu opasne u pogledu stva-
raça statiåkog elektriciteta. Opasne su one ãtamparske boje koje se brzo
suãe i zahtevaju brzi rad rotacionih maãina. Radi toga se moraju pri-
meniti mere zaãtite predviœene za manipulisaçe sa zapaÿivim teåno-
stima.
Sudovi za ãtamparske boje moraju se galvanski povezati sa metalnom
konstrukcijom ãtamaprske maãine.
Provodÿivost ãtamparskih boja moæe se poveñati antistatiåkim
sredstvima.
Ålan 102.
Opasnost od eksllozivnih para mora se otkloniti odvoœeçem para sa
mesta na kojima se one stvaraju.
334
Ålan 103.
Statiåki elektricitet se pojavÿuje naroåito izmeœu hartije i
ãtamparske maãine, a posebno dolazi do izraæaja kod rotacionih maãina
zbog brzog kretaça hartije.
Prilikom galvanskog povezivaça na sistem uzemÿeça kod ãtam-
parskih maãina moraju se povezati i obrtni delovi odnosno svi pokretni
delovi maãina.
Ålan 104.
U prostorijama ãtamparije mora se odræavati relativna vlaænost
vazduha od 70% shodno ålanu 40. ovog pravilnika.
16. Industrija prirodne i sintetiåke gume
Ålan 105.
Statiåki elektricitet se stvara u meãalici za pripremu gumene
mase prilikom meãaça kauåuka i rastvora u meãalici i slobodnog pada gu-
mene mase u limene sudove, kao i prilikom razdvajaça gumene smeãe. Sta-
tiåki elektricitet pojavÿuje se i prilikom meœusobnog odvajaça slojeva
platna i gumiranog platna, kao i kod vaÿaka usled treça i savijaça gume-
nog platna.
Ålan 106.
Pored mera iz ålana 29. ovog pravilnika, moraju se preduzeti i sle-
deñe zaãtitne mere:
1) galvanski povezati i uzemÿiti ne samo kostur maãine nego i sve
pomoñne vaÿke i meãalice, kao i posudu za pripremu gumene smeãe;
2) odvoditi statiåki elektricitet pomoñu uzemÿenih bodÿikavih od-
vodnika odnosno bakarnih lanåiña priåvrãñenih na razmacima od po 50
mm na uzemÿenim bakarnim ãipkama;
3) poveñati provodÿivost gumenog materijala ukoliko to dopuãtaju
tehniåka svojstva proizvoda, a to se postiæe dodavaçem na primer 3% etil-
nog alkohola ili 0,1% sirñetne kiseline ili 0,01% magnezijskog oleata.
17. Lakirnice
Ålan 107.
Tehnoloãki postupak u lakirnicima je sam po sebi u maçoj meri iz-
vor statiåkog elektriciteta, ali zbog velike opasnosti od eksplozije mo-
raju se primeniti mere zaãtite od statiåkog elektriciteta prema ål. 29. i
Ålan 108.
U lakirnicama se varnice od statiåkog elektriciteta mogu pojaviti
u kabinama za prskaçe rasprãivaåem, zatim usled bruãeça, strugaça ili
udaraça, kao i na remenskim prenosima.
335
Ålan 109.
Kabine za prskaçe rasprãivaåem moraju imati ureœaje za odvoœeçe
zapaÿivih para i dovoœeçe sveæeg vazduha, kao i ureœaje za stvaraçe vo-
dene zavese.
Ålan 110.
Bruãeçe, strugaçe i udaraçe mogu zapaliti eksplozivnu smeãu, te se
tehnoloãki postupak ne sme vrãiti unutar zona opasnosti od zapaÿivih
smeãa pare koje su odreœene u ål. 40. i 64. ovog pravilnika.
Ålan 111.
Radi zaãtite od statiåkog elektriciteta, u skladu sa ålanom 30. ovog
pravilnika, treba cevi, prskalice i predmet koji se prska (ako je provo-
dÿiv) galvanski povezati meœusobno i sa sistemom uzemÿeça celog postro-
jeça.
Ålan 112.
U pogledu otklaçaça opasnosti od statiåkog elektriciteta na
remenskim prenosima vaæe odredbe ålana 36. ovog pravilnika.
18. Transmisije
Ålan 113.
Pri prenosu pokretaça kaiãevima stvara se statiåki elektricitet
usled meœusobnog treça, savijaça i treça sa vazduhom.
Ålan 114.
Na odvoœeçe statiåkog elektiriciteta sa remena na transmisije
treba primeniti sledeñe mere:
1) galvanski povezati i uzemÿiti sve metalne delove transmisije;
2) odvoditi statiåki elektricitet influencom, s tim da se zaãtitne
mere zbog eventualnog iskreça na metalnim ãiÿcima åeãÿeva ili bodÿi-
kavih odvodnika ne smeju primeniti u prostorijama u kojima se moæe poja-
viti eksplozivna smeãa;
3) preparirati povrãine remena antistatiåkim sredstvima radi
poveñaça povrãinske provodÿivosti;
4) poveñati specifiånu provodÿivost neprovodÿivih kaiãeva doda-
vaçem provodÿivih materijala.
19. Maãine za mleveçe; prenosna i razna druga postrojeça
Ålan 115.
Maãine za mleveçe i drobÿeçe odreœene sirovine koje usled toga
primaju svojstva neprovodÿivog materijala i time postaju nosioci statiå-
kog elektriciteta, moraju biti uzemÿene shodno ål. 30. do 36. ovog pravil-
nika.
336
Ålan 116.
Radi odvoœeça statiåkog elektriciteta, moraju se mere predviœene u
ål. 30. do 36. ovog pravilnika primeniti i na transport, elevatore i sve
druge maãine i postrojeça kod kojih naåin upotrebe, odnosno materijal
koji prenose, moæe usled pojave statiåkog elektriciteta izazvati ãtete,
smetçe, pa i eksploziju.
Ålan 117.
Kao zaãtitne mere treba primeniti, pored galvanskog spajaça svih
provodÿivih delova i çihovog zajedniåkog uzemÿeça, i odræavaçe re-
lativne vlaænosti vazduha od 70%, shodno ål. 30. do 36. i ålanu 40. ovog pra-
vilnika.
Pri prevozu higroskopnog materijala ne postoji, po pravilu, opas-
nost od statiåkog elektriciteta. Zbog toga treba, zavisno od brzine
kretaça praãinastih åestica, na poåetku proizvodçe ispitati da li su po-
trebne mere zaãtite od statiåkog elektriciteta. Jedna od mera za spreåa-
vaçe pojave statiåkog elektriciteta kod praãinastih materija je smaçeçe
brzine kretaça.
20. Statiåki elektricitet ÿudskog tela i odeñe i obuñe
Ålan 118.
Svim licima koja bi mogla pokupiti sa bilo kog dela tela statiåki
elektricitet treba zabraniti ulaz u pogone u kojima postoji opasnost od
eksplozivnih materijala i municije, ako nisu prethodno osloboœena od sta-
tiåkog elektriciteta. To se moæe postiñi obaveznim praæçeçem pomoñu
uzemÿenih vrata pre ulaæeça u ugroæenu prostoriju.
Ålan 119.
Noãeçe rubÿa od svile, sintetiåkih materijala ili vune treba
zabraniti u svim pogonima u kojima statiåki elektricitet moæe prouzro-
kovati opasnost od eksplozivnih smeãa, eksplozivnih materijala i muni-
cije.
Ålan 120.
Cipele sa œonovima od neprovodÿive gume ili od drugog neprovodÿi-
vog materijala ne smeju se nositi u pogonima u kojima postoji opasnost od
eksplozivnih smeãa, eksplozivnih materijala i municije.
IV. INSTRUMENTI ZA ISPITIVAÇE STATIÅKOG

ELEKTRICITETA
Ålan 121.
Instrumenti za ispitivaçe statiåkog elektriciteta dele se u tri
grupe, i to:
1) indikatori i detektori statiåkog elektriciteta - pomoñu kojih se
samo utvrœuje da na pojednim mestima postoji statiåki elektricitet;
22 337
2) elektrometri - kojima se meri statiåki elektricitet. Upotrebÿa-
vaju se kad treba utvrditi ne samo prisutnost nego i koliåinu statiåkog
elektriciteta;
3) registrujuñi instrumenti - koji registruju koliåinu statiåkog
elektriciteta. Upotrebÿavaju se kad treba stalno i neprekidno pratiti
koliåinu statiåkog elektricitteta na pojednim mestima.
Ålan 122.
Instrumenti za ispitivaçe statiåkog elektriciteta mogu, po po-
trebi, imati ureœaje koji akustiåki ili optiåki signaliziraju opasnu ko-
liåinu statiåkog elektriciteta, odnosno odgovarajuñe ãeme spoja i
ureœaje za prekid pogona koji spreåavaju stvaraçe takve koliåine statiå-
kog elektriciteta koja moæe biti opasna za okolinu.
V. POGONSKI NADZOR, POVREMENA ISPITIVAÇA I MEREÇA

Ålan 123.
Tehniåka sluæba organizacije udruæenog rada za svaki pogon u kome
se mogu pojaviti smetçe ili opasnost od statiåkog elektriciteta svojim
internim aktom, zavisno od vrste pogona i tehnoloãkog procesa, utvrœuje
naåin pogonske kontrole i rokove za povremeno ispitivaçe.
Ålan 124.
Vrãeçe pogonskog nadzora u pogledu statiåkog elektriciteta vrãi
struåno lice koje za to odredi organizacija udruæenog rada.
Ålan 125.
Ispitivaçe vlaænosti vazduha u pogonima, u kojima se relativna vla-
ænost koristi kao zaãtitna mera od statiåkog elektriciteta, treba vr-
ãiti svakog sata higroskopom ili higrografom.
Ålan 126.
Na mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa i elektrostatiåkih
praæçeça treba prilikom svake promene u tehnoloãkom procesu eks-
plozimetrom ispitati koncentraciju eksplozivnih smeãa.
Ålan 127.
Mereçe otpornosti sistema uzemÿeça treba vrãiti najmaçe dva
puta godiãçe, a kontrolno mereçe - prilikom svakog åiãñeça odnosno
remonta postrojeça.
Ålan 128.
Rezultati ispitivaça i svih mereça moraju se unositi u kontrolnu
kçigu statiåkog elektriciteta. Ta kçiga treba da sadræi sledeñe podatke:
- datum ispitivaça odnosno mereça;
- mesto ispitivaça odnosno mereça;
- instrumente koji su upotrebÿeni;
338
- naåin i rezultate ispitivaça odnosno mereça;
- ocenu rezultata;
- ime, prezime, zvaçe i potpis struånog lica.
VI. PRELAZNA I ZAVRÃNA ODREDBA

Ålan 129.
Postojeña postrojeça, ureœaji, maãine i prevozna sredstva, koji su
navedeni u ovom pravilniku, moraju se u pogledu zaãtite od statiåkog
elektriciteta dovesti u sklad sa odredbama ovog pravilnika u roku od
ãest meseci od dana stupaça na snagu ovog pravilnika.
Ålan 130.
22* 339
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA I USLOVIMA ZA PROJEKTO-
VAÇE I IZVOŒEÇE ELEKTRIÅNIH POSTROJEÇA U PROSTO-
RIJAMA U KOJIMA SE RADI SA EKSPLOZIVIMA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom odreœuju se normativi i uslovi za projektovaçe,
izvoœeçe, koriãñeçe i odræavaçe elektriånih postrojeça, ureœaja i
instalacija u prostorijama u kojima se radi sa barutima, pirotehniåkim
sredstvima, poroforima, organskim peroksidima, diazo-jediçeçima,
strelnim i rastrelnim sredstvima, kao i municijom (u daÿem tekstu:
eksplozivi).
Ålan 2.
Na projektovaçe i izvoœeçe elektriånih postrojeça u prostorijama
u kojima se radi sa eksplozivima primeçuju se i ostali vaæeñi tehniåki
propisi, ako odredbama ovog pravilnika nije drukåije odreœeno.
Ålan 3.
Odredbe ovog pravilnika odnose se i na elektriåna postrojeça u pro-
storijama u podzemnim rudnicima u kojima se åuvaju eksplozivi, kao i na
pogone na nadzemnim mestima u sastavu rudnika, ako ta postrojeça åine
galvansku celinu sa podzemnom elektriånom mreæom rudnika.
Ålan 4.
Ako odredbama ovog pravilnika nije drukåije odreœeno, na po-
strojeça u prostorijama u kojima se izraœuju, obraœuju, åuvaju ili skladi-
ãte eksplozivi, a ugroæene su od eksplozivnih smesa ili zapaçive sitne
praãine, primçuju se i Propisi o elektriånim postrojeçima na nad-
zemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa (Dodatak “Sluæbenog
lista SFRJ”, br. 18/67 i 28/70), koji åine sastavni deo Pravilnika o
*
340
nih smesa (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/67 i 28/70), kao i Tehniåki pro-
pisi za konstrukciju, izradu i ispitivaçe elektriånih ureœaja za rad u
atmosferi eksplozivnih smesa, koji åine sastavni deo Pravilnika o kon-
strukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za rad u atmosferi
eksplozivnih smesa (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 52/68).*
Ålan 5.
Ako odredbama ovog pravilnika nije drukåije odreœeno, na projekto-
vaçe i izvoœeçe elektriånih postrojeça na plovnim objektgima, avionima
i vozilima kojima se vrãi prevoz eksploziva, primeçivañe se i odredbe
Pravilnika o prevozu opasnih materija u saobrañaju na putevima (“Slu-
æbeni list SFRJ”, broj 20/70).**
II. OBIM PRIMENE

Ålan 6.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se pri izradi tehniåke dokumen-
tacije, izvoœeçu novih elektriånih postrojeça, ureœaja i instalacija, re-
konstrukciji, proãireçu i investicionom odræavaçu postrojeça na
mestima i u pogonskim prostorijama u kojima se radi sa eksplozivima.
Ålan 7.
Tehniåka dokumentacija za elektriåna postrojeça u prostorijama u
kojima se radi sa eksplozivima obuhvata: odobrene projekte, nacrte izvo-
œeça prema stvarnom staçu, zapisnike tehniåkih pregleda, odobreça za
upotrebu i ostalu tehniåku dokumentaciju.
Ålan 8.
Elektriåna postrojeça ili çihove delove u prostorijama u kojima se
radi sa eksplozivima mogu projektovati samo organizacije ili elektro-
tehniåki struåçaci, koji su ovlaãñeni za izvoœeçe takvih radova.
III. DEFINICIJE POJMOVA

Ålan 9.
åeça, i to:
*
Navedeni pravilnici stavÿeni su van snage donoãeçem Pravilnika o jugoslovenskim
standardima za protiveksplozijsku zaãtitu “Sluæbeni list SFRJ”, broj 18/81; ispravka u “Slu-
æbenom listu SFRJ”, broj 38/81. Isto tako, navedenim pravilnikom stavÿeni su van snage i neki
jugoslovenski standardi iz ove oblasti. Sada je oblast protiveksplozijske zaãtite regulisana ju-
goslovenskim standardima.
**
Pravilnik o prevozu opasnih materija u saobrañaju na putevima “Sluæbeni list SFRJ”,
broj 20/70, stavÿen je van snage donoãeçem Zakona o prevozu opasnih materija “Sluæbeni list
SFRJ”, broj 24/74. Sada je prevoz opasnih materija regulisan Zakonom o prevozu opasnih materija
“Sluæbeni list SFRJ”, broj 27/90 i “Sluæbeni list SRJ”, broj 24/94 i propisima donesenim na
osnovu ovog zakona.
341
1) elektriåno postrojeçe je skup svih montiranih elektroener-
getskih i telekomunikacionih ureœaja i svih signalnih, zaãtitnih, kon-
trolnih i drugih elektriåih instalacija, ukÿuåujuñi i elektriåni alat,
koji sluæe zajedniåkoj nameni odnosno jedinstvenom tehnoloãkom procesu;
2) elektriåni ureœaji su sva pgonska sredstva koja sluæe za pro-
izvodçu elektriåne energije ili koja koriste elektriånu energiju za svoj
rad (na primer: ureœaji za proizvodçu, prenos i razvod elektriåne ener-
gije, kao i ureœaji za napajaçe energije);
3) elektriåne instalacije su skup svih vodova i instalacionog pri-
bora ukÿuåujuñi i razvodne table sa pripadajuñim ureœajima, koji sluæe za
razvod elektriåne energije pojedinim troãilima;
4) eksploziono sigurno elektriåno postrojeçe (Eks-postrojeçe) je po-
strojeçe koje, pri ispravnoj montaæi i koriãñeçu u granicama svojih na-
zivnih vrednosti, neñe prouzrokovati paÿeçe eksploziva u bilo kom
obliku i na bilo koji naåin u prostorijama ugroæenim od eksploziva;
5) eksploziono zaãtitni elektrini ureœaji (S-ureœaji) su elektriåni
ureœaji koji, pri ispravnoj montaæi i koriãñeçu u granicama svojih
nazivnih vrednosti, neñe prouzrokovati paÿeçe eksplozivne smese;
6) gasovi znatno lakãi od vazduha su gasovi åija specifiåna teæina
iznosi najviãe polovinu specifiåne teæine vazduha;
7) eksplozivna smesa je smesa zapaÿivog gasa, pare ili praãine sa va-
zduhom, kod koje se goreçe naglo ãiri i usled toga moæe, pod odreœenim
uslovima, da prouzrokuje eksploziju;
8) stehiometrijska smesa je smesa u kojoj ima upravo toliko gasova i
kiseonika koliko je potrebno da nastupi potpuno sagorevaçe bez viãka
gasa odnosno kiseonika;
9) doça granica eksplozivnosti je odreœeni najmaçi zapreminski deo
(procent) gasa odnosno pare, koji sa vazduhom åini eksplozivnu smesu;
10) gorça granica eksplozivnosti je odreœeni najveñi zapreminski
deo (procent) gasa odnosno pare, koji sa vazduhom joã åini eksplozivnu
smesu;
11) pojava poveñanog pritiska je pojava koja proizilazi od eksplozije
gasova u prostoru kuñiãta ili delu kuñiãta u kome nije nastalo poåetno
paÿeçe;
12) taåka zapaÿivosti (plamiãte) zapaÿive teånosti je najniæa
temperatura na kojoj se iz teånosti razvija para u tolikoj koliåini da se
pomeãana sa vazduhom moæe zapaliti, ako se nad povrãinu teånosti
prinese plamen;
13) temperatura paÿeaça (taåka samozapaÿeça) zapaÿive materije je
najniæa temperatura na kojoj se ta materija u obliku gasa, pare, maglice
ili praãine, pomeãana sa vazduhom moæe zapaliti ili eksplodirati, bez
stranog izvora paÿeça;
14) temperatura tiçaça nataloæene praãine je najniæa temperatura
na povrãini zagrejane podloge koja dovodi do buktaça, uzvitlavaça i pa-
ÿeça 5 mm debelog nataloæenog sloja praãine. Temperatura tiçaça sni-
æava se sa porastom debÿine naslagane praãine;
342
15) graniåna temperatura je najviãa dozvoÿena temperatura do koje
se sme zagrejati ureœaj;
16) nadtemperatura je razlika izmeœu temperature ureœaja i tempe-
rature okolnog prostora u istom vremenu;
17) S-komisija je stalna struåna komisija nadleæna za ispitivaçe S-
ureœaja i za izdavaçe atesta o ispravnosti tih ureœaja;
18) slova “Eks” su skrañenica i oznaka na eksploziono sigurnim
elektriånim postrojeçima, ureœajima i instalacijama, nameçenim za
prostorije u kojima se radi sa eksplozivima;
19) slovo “S” je skrañenica i oznaka eksplozione zaãtite. Oznaka (S) I
oznaåava eksplozionu zaãtitu elektriånih ureœaja u rudnicima. Oznaka
(S) II oznaåava eksplozionu zaãtitu elektriånih ureœaja na nadzemnim
mestima;
20) slovo “(S) – ispitano” je skrañenica i oznaka da je eksploziona
zaãtita ispitana;
21) zaãtita, u najãirem smislu reåi, je zatvaraçe elektriånih
ureœaja u kuñiãta, koje pruæa potrebno osiguraçe od ulaska stranih tela,
vode i praãine. Ova zaãtita oznaåava se slovima “IP” i karakteristiånim
brojem koji se sastoji od dve brojke posle oznake slovima. Prva brojka poka-
zuje tip zaãtite od prodora stranih tela, praãine i tip zaãtite od delova
pod naponom, a druga brojka pokazuje tip zaãtite od ulaska vode. Znaåeçe
pojedinih karakteristiånih brojeva obrazloæeno je u dodacima 1. i 2. koji
su odãtampani uz ovaj pravilnik i åine çegov sastavni deo;
22) zaãtita u kuñiãtima je zaãtita elektriånih ureœaja koji su po-
stavÿeni u kuñiãtu i zaãtiñeni od moguñeg namernog ili nasilnog dodira
delova pod naponom;
23) zaãtita zatvaraçem je zaãtita od moguñeg dodira delova pod
naponom, stavÿaçem upozoreça na poklopac kuñiãta ili prikÿuåne ko-
more;
24) zaãtita blokiraçem od namernog dodira je blokada åije se dejstvo
moæe odstraniti obiånim alatom;
25) zaãtita blokiraçem od nasilnog dodira je blokada åije se dejstvo
moæe odstraniti samo specijalnim alatom ili nasilnim oãteñeçem;
26) neprodorni oklop (JUS N.S8.101) je zaãtita delova elektriånih
ureœaja zatvorenih u sklopu kuñiãta, koja mora da izdræi pritisak eksplo-
zije bez oãteñeça i prenoãeça eksplozije na spoÿnu smesu;
27) poveñana sigurnost (JUS N.S8.201) je zaãtita koja se postiæe po-
sebnom izradom elektriånog ureœaja tako da je oteæano nastajaçe kvarova
pri normalnom radu, koji mogu stvarati iskre, elektriåne lukove ili prou-
zrokovati zagrevaçe preko dozvoÿene granice;
28) samosigurnost (JUS N.S8.301) je zaãtita koja se postiæe posebnom
izradom elektriånog ureœaja tako da iskre i termiåki efekti, koji bi mo-
gli nastati u samom ureœaju ili strujnom kolu tog ureœaja, pri normalnim
uslovima rada ili usled kvara prikÿuånog ureœaja, ne mogu zapaliti
eksplozivne smese, uzvitlanu sitnu zapaçivu praãinu ili praãinu eks-
ploziva, u åijem se prisustvu upoterbÿava ureœaj, odnosno strujno kolo;
343
29) puçeçe åvrstim materijama (JUS N.S8.401) je zaãtita delova
elektriånog ureœaja oblagaçem åvrstim materijama u obliku kompaktnih
ili peskovitih masa tako da ne mogu zapaliti eksplozivne smese;
30) puçeçe teånostima (JUS N.S8.501) je zaãtita delova elektriånog
ureœaja koja se postiæe stavÿaçem tih delova u zaãtitnu teånost, tako da
do çih ne mogu dospeti eksplozivne smese;
31) puçeçe gasovima (JUS N.S8.601) je zaãtita delova elektriånog
ureœaja koja se postiæe puçeçem kuñiãta elektriånog ureœaja negorivim
(inertnim) gasom ili vazduhom, tako da u kuñiãte ne moæe da dospe eksplo-
zivna smesa;
32) naroåita vrsta zaãtite (JUS N.S8.901) je zaãtita elektriånih
ureœaja kojom se spreåava paÿeçe eksplozivnih smesa merama zaãtite koje
nisu navedene u vaæeñim propisima, a koje odobrava S-komisija;
33) pod prostorijmaa odnosno prostorima ugroæenim od eksploziva
podrazumevaju se:
a) pogonske prostorije u zgradama u kojima, pri proizvodçi, obradi,
preradi, åuvaçu i uskladiãteçu eksploziva ili eksplozivnih materija,
mogu nastati paÿeça od elektriånih pogonskih sredstava odnosno po-
strojeça (na primer: radne prostorije, suãionice, skladiãta ili delovi
takvih prostorija i dr.);
b) prostorije koje su povezane sa prostorijama navedenim pod a)
pomoñu vrata, prozora, otvora zidova, raznih kanala i dr., ili koje mogu
doñi u vezu sa prostorijama pod a) ako u çih moæe da prodre praãina, su-
blimati ili ispareça eksplozivih materija u ugroæavajuñim koliåinama;
v) ograœeni prostori na otvorenom zamÿiãtu u kojima se proizvodi,
obraœuje, preraœuje, åuva i skladiãti eksploziv ili eksplozivna materija
i u kojima bi mogla nastati paÿeça od elektriånih postrojeça;
34) zatvorene prostorije su prostorije u zgradama ili zatvorena me-
sta koja nisu trajno otvorena prema slobodnom prostoru;
35) poluotovrene prostorije su prostorije kroz koje moæe slobodno i
prirodno prolaziti vazduh. Te prostorije mogu imati krov za zaãtitu od
nevremena i biti ograœene æiåanom mreæom, zatvorenim boånim zidovima
sa uzduænim otvorima (dole i gore i sl.), s tim, da konstrukcija krova i
ograda ne spreåava ulazak vazduha u svaki deo i kroz svaki deo unutraãçeg
prostora;
36) zona opasnosti 0 je prostor ili zatvoreni prostor u kome su za-
paÿive ili eksplozivne supstancije gasova, pare ili zapaÿivih teånosti
trajno prisutne u koncentraciji izmeœu doçe i gorçe granice eksploziv-
nosti;
37) zona opasnosti 1 je prostor u kome se koriste i skladiãte za-
paÿive ili eksplozivne supstancije gasova, pare i zapaÿivih teånosti, od-
nosno prostor u kome se rukuje tim supstancijama, a åije eksplozivne ili
zapaÿive koncentracije mogu da budu uzrok opanosti za vreme normalnog
pogona ili rukovaça;
38) zona opasnosti 2 je prostor u kome se koriste i skladiãte za-
paÿive ili eksplozivne supstancije gasova, pare i zapaÿivih teånosti, od-
nosno prostor u kome se rukuje tim supstancijama, a koje su pod takvom
kontrolom da samo pod nenormalnim okolnostima mogu da prouzrokuju opa-
sne koncentracije;
344
39) vreme tE je vreme tokom koga je dozvoÿen protok najveñe struje
ureœaja koja se moæe pojaviti u pogonu, a da graniåna temperatura ureœaja
ne bude prekoraåena;
40) struåni odnos IA/IN je odnos izmeœu struje pokretaça IA i no-
minalne struje IN, pri åemu se struja IA meri neposredno posle praktiånog
zavrãetka prelazne pojave;
41) minimalna struja paÿeça je najmaça struja åija iskra moæe, pod
odgovarajuñim uslovima, zapaliti najzapaÿiviju eksplozivnu smesu, uz od-
reœenu verovatnoñu paÿeça;
42) minimalna energija paÿeça je najmaça energija iskre koja moæe,
pod odgovarajuñim uslovima i uz odreœenu verovatnoñu paÿeça, zapaliti
najzapaÿiviju eksplozivnu smesu;
43) rastojaçe uz povrãinu (provodna staza) je minimalno rastojaçe
izmeœu neizolovanih delova pod naponom, mereno uz povrãinu izolatora;
44) vazduãno rastojaçe je najkrañi put meren razapetom niti, po ko-
jem moæe nastati prolazak struje ili proboj;
45) zaãtitni raspor je mesto spajaça pripadajuñih povrãina razli-
åito meœusobno spojenih delova kuñiãta na kojem se pojavÿuje plamen eks-
plozije od unutraãçe na spoÿaãçu stranu;
46) duæina zaãtitnog raspora je najmaça duæina raspora duæ koga po-
stoji odreœena ãirina raspora, a meri se od unutraãçe strane do spoÿa-
ãçe strane neprodornog oklopa kuñiãta;
47) ãirina zaãtitnog raspora je razmak izmeœu pripadajuñih
povrãina koje åine taj raspor. Za cilindriåne povrãine ãirina raspora
je razlika izmeœu dva pripadajuña preånika;
48) maksimalni eksperimentalni zaãtitni raspor je raspor åije su
dimenzije dobijene posebno odreœenim eksperimentima;
49) maksimalni statistiåki zaãtitni raspor je raspor iz taåke 47.
ovog ålana na koji je primeçena teorija statistike;
50) maksimalno dozvoÿeni radni raspor je raspor åije dimenzije ne
smeju biti prekoraåene ni pod kojim uslovima u toku upotrebe ureœaja u po-
gonu;
51) maksimalni rspor je najãiri raspor koji se moæe predvideti
prilikom konstrukcije i izrade ureœaja.
IV. PROJEKTOVAÇE, IZVOŒEÇE I NADZOR

Ålan 10.
Svako novo elektiråno postrojeçe mora biti izraœeno po projektu
koji je odobrilo odgovarajuñe ovlaãñeno struåno telo. Projekt takvog
postrojeça mora sadræati najmaçe:
1) opis oblasti rada sa tehnoloãkim procesom;
2) tehniåki opis elektriånih postrojeça, ureœaja i instalacija sa
svim potrebnim karakteristiånim podacima;
3) detaÿan nacrt prostorija u kojima se nameravaju postaviti
elektriåni ureœaji i instalacije;
345
4) detaÿan nacrt elektriånih instalacija;
5) tropolnu elektriånu ãemu postrojeça;
6) ãemu delovaça daÿinskog upravÿaça, ako ureœaj nije tipiziran;
7) proraåun celog postrojeça od napojne taåke do svih troãila, pad
napona, termiåko optereñeçe, kontrolu optereñeça pri kratkom spoju, u
skladu sa vaæeñim tehniåkim propisima;
8) opis svih predviœenih zaãtitnih mera;
9) specifikaciju opreme i predraåun troãkova.
Ålan 11.
Pre poåetka radova treba, u smislu vaæeñih propisa o izgradçi inve-
sticionih objekata, zatraæiti od odgovarajuñeg ovlaãñenog struånog tela
da izvrãi pregled i izda odobreçe za postavÿaçe i izvoœeçe elektriåih
postrojeça, ureœaja i elektriånih instalacija.
Odrdba stava 1. ovog ålana odnosi se i na nova postrojeça i izmene i
dopune postojeñih postrojeça.
Po zavrãenoj izgrdçi novih postrojeça odnosno zavrãetku re-
konstrukcije postojeñih postrojeça, mora se izvrãiti tehniåki pregled i
pribaviti dozvola za upotrebu od organa koji je izdao odobreçe za izvo-
œeçe. Investitor mora priloæiti i nacrte o izvoœeçu prema stvarnom
staçu.
Ålan 12.
Za svako elektriåno postrojeçe u prostorijama u kojima se radi sa
eksplozivima, mora da postoji potpuna dokumentacija. Ta dokumentacija
mora biti aæurna i odgovarati stvarnom staçu, a obavezno sadræi:
1) ãemu napajaça visokog napona svih transformatorskih stanica i
vodova visokog napona sa tehniåkim podacima i situacionim planom;
2) ãemu napajaça niskog napona za sve niskonaponske mreæe i insta-
lacije sa situacionim planom, detaÿnim nacrtom elektriånih instalacija
i tehniåkim podacima;
3) kartoteku elektriånih maãina i troãila,kao i vodova u pogonu i u
rezervi, sa svim tehniåkim podacima o preuzimaçu, kontroli, opravkama i
mestu upotrebe. Navedena kartoteka mora se voditi aæurno, a rukovodilac
elektrosluæbe treba da vrãi kontrolu kartoteke svakog meseca;
4) evidenciju o staçu prelaznog otpora uzemÿivaåa i mreæe, odnosno
ureœaja zaãtitnog i gromobranskog uzemÿeça sa rezultatima mereça koja
treba vrãiti najmaçe svakih 12 meseci u suvim vremenskim periodima i
posle svakog udara groma u instalaciju ili objekt;
5) evidenciju o redovnim i vanrednim pregledima, koji se vrãe po
pravilniku organizacije udruæenog rada.
Ålan 13.
Organizacije udruæenog rada i druge organizacije, u kojima se radi sa
eksplozivima, duæne su da odrede odgovornog elektrotehniåkog struåçaka
za elektriåna postrojeça radi voœeça efikasnog nadzora nad tim postroje-
çima.
346
Struåno lice iz stava 1. ovog ålana odreœuje radove koji se odnose na
odræavaçe, opravke, dopune i usavrãavaçe elektriånih postrojeça i stara
se o blagovremenosti pregleda i aæurnosti dokumentacije.
Ålan 14.
Elektriåna postojeça, ureœaje i instalacije iz ålana 1. ovog pra-
vilnika moæe da izvodi samo organizacija udruæenog rada koja je registro-
vana za takvu delatnost i koja raspolaæe odgovarajuñim struånim kadrom
specijalizovanim za vrãeçe tih radova.
V. IZVOŒEÇE ELEKTRIÅNIH POSTROJEÇA, UREŒAJA I

INSTALACIJA
Ålan 15.
Tehniåka dokumentacija za nova elektriåna postrojeça i elektriåna
postrojeça kod kojih se vrãi bitna rekonstrukcija, a koja bi mogla prou-
zrokovati aktiviraçe eksploziva ili çihovih sastavnih materija, izra-
œuje se po vaæeñim propisima.
Ålan 16.
Montaæu, rekonstrukciju, opravke i odræavaçe elektriånih po-
strojeça zaãtiñenih u “Eks” izradi moæe vrãiti samo lice koje je osposo-
bÿeno za izvoœeçe takvih radova i koje raspolaæe elektrotehniåkom
struånom spremom i proverenim znaçem iz oblasti tehniåkih i sigurno-
snih propisa, kao i jugoslovenskih standarda koji ureœuju materiju za de-
latnost te vrste. Proveravaçe znaça operativnog osobÿa treba vrãiti
kod odgovarajuñe struåne organizacije svake tri godine i posle svake iz-
mene navedenih propisa, odnosno standarda u okviru naznaåenog roka.
Ålan 17.
Organizacije udruæenog rada i druge organizacije, koje rade sa
eksplozivima, moraju imati pravilnik o radu sa elektriånim postroje-
çima, odnosno o radu na tim postrojeçima.
Organizacije iz stava 1. ovog ålana moraju imati i pravilnik o
evidenciji navedenih radova za novogradçe, rekonstrukcije, opravke i odr-
æavaçe pomenutih postrojeça. Tim pravilnikom treba predvideti i obave-
zne povremene preglede u pogledu ispravnosti tih postrojeça, s tim da
rokovi ne smeju biti duæi od jedne godine.
Ålan 18.
Organizacije udruæenog rada i druge organizacije, koje rade sa
eksplozivima, duæne su da vode poseban dnevnik o izvrãenim radovima na
elektriånim postrojeçima, ureœajima i instalacijama.
U dnevnik se svakodnevno upisuju i svi dnevni, sedmiåni ili godiãçi
pregledi, koji su predviœeni kao obavezni po pravilniku organizacije
udruæenog rada odnosno druge organizacije. U dnevnik se upisuju i maçi
radovi (na primer: izmene osiguraåa, regulisaçe zaãtitnih releja, izmene
veznih ãema i instalacionih nacrta i dr.).
347
VI. OPÃTE MERE ELEKTRIÅNE BEZBEDNOSTI
Ålan 19.
Za svaki elektriåni ureœaj koji se upotrebÿava u prostoriji ugroæe-
noj od eksploziva, mora da postoji bezbedno i pristupaåno mesto sa koga se
komandna tabla moæe lako dohvatiti i, u sluåaju potrebe, jednostavnim po-
kretom iskÿuåiti, odnosno prekinuti strujno kolo.
Pri tome se nulti odnosno neutrlani vodiå ili uzemÿeçe mora pri-
nudno ukÿuåivati zajedno i istovremeno sa ostalim faznim vodiåima.
Nulti vod se ne sme ukÿuåiti, ako to ne dozvoÿava upotrebÿeni naåin
zaãtite od previsokog napona dodira.
Ålan 20.
Da bi se elektriåni ureœaj iskÿuåio iz mreæe dozvoÿena je upotreba
utikaåa.
Utikaå se sme uptorebÿavati kod ureœaja koji iz mreæe do 250 V prema
zemÿi ne uzima viãe od 16 A, odnosno kod jednosmerne struje viãe od 10 A.
Ålan 21.
Sve elektriåne ureœaje treba zaãtiti od uticaja vode i vlage kao i
elektriånih, mehaniåkih, hemijskih i termiåkih uticaja tako da se pri
propisanoj upotrebi obezbede potpuna pogonska sigurnost i zaãtita od
eksplozije.
Ålan 22.
Vodovi za prikÿuåivaçe elektriånih ureœaja i prenosnih elektriå-
nih alata, koji se mogu premeãtati, moraju se tako rasporediti da budu ãto
boÿe zaãtiñeni od mehaniåkih oãteñeça i hemijskih uticaja.
Ålan 23.
U pogledu zaãtite elektriånih postrojeça u zgradama i drugim ob-
jektima od atmosferskih prenapona i udara groma vaæe Pravilnik o
tehniåkim propisima o gromobranima (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 13/68)
i Pravilnik o tehniåkim merama za zaãtitu elektroenergetskih postro-
jeça od prenapona (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 7/71).
VII. POSEBNE MERE ELEKTRIÅNE BEZBEDNOSTI
Ålan 24.
Elektriåna postrojeça (Ex-postrojeça) treba tako projektovati,
izvoditi i odræavati da ne mogu nastati opasni elektriåni naboji koji bi
mogli prouzrokovati elektriåne iskre i upaliti eksplozive u bilo kom
obliku.
348
Ålan 25.
Na mestima koja su ugroæena od eksploziva mogu se upotrebÿavati,
pored elektriånih postrojeça iz ålana 24. ovog pravilnika, i elektriåna
postrojeça izvedena u sledeñim vrstama zaãtite, i to:
1) u zaãtiti “neprodorni oklop”, oznaka (St)II.B – najmaçe za grupu ga-
sova “B”;
2) u zaãtiti “puçeçe gasovima”, oznaka (Sp)II;
3) u zaãtiti “poveñana sigurnost”, oznaka (Ss)II, ako su izvedena u
mehaniåkoj zaãtiti IP 43. odnosno kod elektriånih maãina najmaçe u
zaãtiti IP 33, a prikÿuåni ormariñi u zaãtiti IP 43;
4) u zaãtiti “samosigurnost”, oznaka (Si)II, ako rade i elektriåni
ureœaji zajedno sa strujnim kolima (koja su povezana sa tim ureœajima), ali
sa malom elektriånom energijom koja nije u staçu da prouzrokuje eksplo-
ziju.
Ålan 26.
Kod svih elektriånih postrojeça i ureœaja, koji su graœeni za mesta
ugroæena od eksplozivnih smesa gasova, a upotrebÿavaju se na tim mestima,
otvore za dovod kondenzovne vlage odnosno vode, ako oni postoje, treba
izvesti tako da se onemoguñi prodiraçe praãine u unutraãçost navedenih
postrojeça i ureœaja.
Ålan 27.
Poklopac i zaãtitni oklop elektriånog ureœaja moraju biti izra-
œeni od takvog materijala koji neñe prouzrokovati iskre pod udarcima me-
talnih predmeta.
Ålan 28.
Odgovarajuñom izradom odnosno oblikom spoÿaãçih povrãina
elektriånih ureœaja treba spreåiti, odnosno oteæati taloæeçe praãine
ili kapi eksploziva i istovremeno olakãati åiãñeçe tih åestica sa nave-
denih povrãina.
Ålan 29.
Elektriåne varnice koje bi mogle upaliti eksplozive ili çihovu na-
slagu, ne smeju se stvarati na mestima na kojima mogu da izazovu paÿeçe
eksploziva.
Ålan 30.
Elektriåni ureœaji smeju se ugraœivati samo na povrãinama i
mestima na kojima temperatura eksploziva ne moæe preñi odreœenu gra-
niånu temperaturu.
Ålan 31.
Graniåna temperatura iz ålana 9. taåka 15. ovog pravilnika sme da
iznosi najviãe 120°S kod svih eksploziva åija je temperatura paÿeça odno-
sno rastvaraça 180° S ili viãe.
Za eksplozive sa temperaturom paÿeça odnosno rastvaraça ispod
180° S, elektriåne ureœaje treba izraditi po posebnim kriterijumima.
349
Ålan 32.
Radi sigurnosti u radu, upotrebu elektriånih pogonskih sredstava u
prostorijama ugroæenim od eksploziva treba ograniåiti na najmaçu
moguñu meru.
Ålan 33.
Organizacije udruæenog rada ili druge organizacije moraju svojim
pravilnikom odrediti koja se elektriåna pogonska sredstva (elektriåne
alatke, buãilice, instrumenti i sl.) smeju koristiti i u kojim sluåajevima
u prostorijama ugroæenim od eksploziva.
Ålan 34.
Nije dozvoÿeno postavÿati ureœaje za razdeobu elektriåne energije,
osiguraåe, uÿane prekidaåe, sredstva za pokretaçe motora, kondenzatore i
pribor za produæavaçe vodova, ako su u pitaçu prostorije iz ålana 32. od-
nosno 33. ovog pravilnika.
VIII. POSEBNE ODREDBE

1. Elektromotori
Ålan 35.
Dozvoÿena je upotreba samo kaveznih elektromotora koji su izvedeni
u mehaniåkoj zaãtiti najmaçe “IP 44” sa kotrÿajuñim leæajima. Prikÿuåni
ormariñ mora biti izveden u mehaniåkoj zaãtiti najmaçe “IP 54”.
Elektromotore treba zaãtititi motornim zaãtitnim prekidaåima
od preoptereñeça, i to u svim fazama, ili sredstvima jednake vrednosti.
Otvori za ulaz vazduha za hlaœeçe treba da imaju zaãtitne mreæe, a otvori
tih mreæa moraju odgovarati mehaniåkoj zaãtiti oznake “IP 20”.
Ne moraju biti zaãtiñeni od preoptereñeça elektromotori koji
podnose trajnu struju pokretaça, a pri tome se ne zagrevaju preko dozvo-
ÿene granice.
Svi elektromotori moraju biti zaãtiñeni od kratkog spoja.
Ålan 36.
Lopatica ventilatora za hlaœeçe mora biti tako konstruisana da
bude onemoguñen dodir sa kuñiãtem elektromotora koji bi mogao da prou-
zrokuje varniåeçe.
2. Transformatori, kondenzatori i usmerivaåi

Ålan 37.
Za transformatore, kondenzatore i usmerivaåe vaæe sledeñe odredbe,
i to:
1) dozvoÿeno je upotrebÿavati transformatore, kondenzatore i usme-
rivaåe samo kao ureœaje za mereçe, regulaciju i upravÿaçe;
2) dozvoÿeno je optereñeçe ovih ureœaja do 50% nazivne snage, a
najveña dozvoÿena nazivna snaga iznosi 2 kVA;
350
3) kondenzatori moraju biti graœeni za 100% viãi nazivni napon od
pogonskog napona;
4) suvi usmerivaåi moraju biti graœeni za 25% viãi nazivni napon od
pogonskog napona.
Dozvoÿena je upotreba zaãtitnih transformatora za mali napon.
3. Prekidaåi i ureœaji za upravÿaçe
Ålan 38.
U pogledu prekidaåa i ureœaja za urpavÿaçe vaæe sledeñe odredbe, i
to:
1) u prostorijama ugroæenim od eksploziva ograniåeno je ugraœivaçe
prekidaåa i ureœaja za upravÿaçe, i to:
a) prekidaåa strujnih kola za osvetÿeçe do 1000 VA, ali ne viãe od 16
A pogonske struje;
b) komandnih, graniånih i pomoñnih prekidaåa za pogonska sredstva
do 1000 VA, ali ne viãe od 16 A pogonske struje;
v) prekidaåa za elektromotore i druga induktivna troãila do 1000
VA, ali ne viãe od 16 A pogonske struje;
g) prekidaåa za druga pogonska troãila do 3000 VA, ali ne viãe od 16
A pogonske struje;
d) prekidaåa i preklopnika za merne ureœaje;
2) æivini i vakuumski prekidaåi ne smeju se opteretiti viãe od 25%
çihove nazivne snage za ukopåavaçe i iskopåavaçe, odnosno najviãe do 250
VA;
3) pri upotrebi prekidaåa koji su pretæeno optereñeni induktivnim
strujnim kolima, moraju se predvideti mere za spreåavaçe nastanka opas-
nih prenapona.
4. Termiåki ureœaji i ureœaji za grejaçe
Ålan 39.
Prikÿuåivaçe termiåkih ureœaja i ureœaja za grejaçe dozvoÿeno je
samo ako su ti ureœaji stalno priåvrãñeni, odnosno ako ih nije moguñe
premeãtati pod naponom. Te ureœaje treba tako postaviti da bude obezbe-
œeno nesmetano odvoœeçe toplote. Za ostale sluåajeve vaæe odredbe Pro-
pisa o elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od
eksplozivnih smeãa koji su sastavni deo Pravilnika o elektriånim po-
strojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa i
Tehniåkih propisa za konstrukciju, izradu i ispitivaçe elektriånih ure-
œaja za rad u atmosferi eksplozivnih smeãa koji åine sastavni deo Pra-
vilnika o konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za rad u
atmosferi eksplozivnih smeãa.
351
5. Ureœaji za suãeçe
Ålan 40.
Dozvoÿeno je, po pravilu, upotrebÿavati samo ormare za suãeçe koji
su stalno priåvrãñeni tako da se ne mogu premeãtati.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, ako je radi proizvodçe
neophodno obezbediti premeãtaçe tih ormara, mora se çihov pomoñni do-
vod ili kabl dobro priåvrstiti i stalno prikÿuåiti na ureœaj za suãeçe.
Nije dozvoÿeno prikÿuåivati ormare za suãeçe sa utikaåima ili
natikaåima. U pomoñne prikÿuåne vodove nije dozvoÿeno ugraœivati pre-
kidaåe. Kod suãnica sa prirodnim provetravaçem grejaåi moraju biti pot-
puno odeÿeni od korisnog prostora tako da åestice eksploziva i
eksplozivnih materija ne mogu dospeti do grejaåa (zatvaraçe najmaçe IP
54). Grejaåi se moraju tako rasporediti da se na svim mestima u korisnom
prostoru postigne ravnomerna temperatura.
Ålan 41.
Temperatura na delovima zida korisnog prostora koji su najbliæi
grejaåima, na poåetku zagrevaça, odnosno u toku rada, ne sme prekoraåiti
temperaturu iznad 15° S, odnosno dve treñine temperature na kojoj nastaje
rastvaraçe eksploziva.
Ålan 42.
Suãnice sa veãtaåkim provetravaçem mogu raditi samo u struji sve-
æeg vazduha. Pri tom grejaåe treba tako blokirati i provetravati da se
mogu ukÿuåivati samo kad provetravaçe radi.
U suãnici se mora uvoditi åist vazduh bez åestica eksploziva.
Ålan 43.
Na predçu stranu suãnice treba postaviti kontrolne svetiÿke koje
ñe svetleti kad je suãnica u pogonu, odnosno kad temperaturni regulator
uklopi grejaåe.
Ålan 44.
Suãnice moraju imati na vidÿivom mestu ugraœen termometar koji ñe
pokazivati temperaturu najtoplijeg mesta u korisnom prostoru. Termo-
metar se ne sme ugraœivati na vrata.
Ålan 45.
Suãnice moraju imati pouzdani automatski regulator temperature sa
osetÿivoãñu najviãe do ± 2°S. Regulacija temperature treba da deluje
preko ureœaja koji su zaãtiñeni od mehaniåkog oãteñeça i kod kojih ne
moæe doñi do otvorenog varniåeça (na primer, pomoñu æivine sklopke).
Temperaturni regulator treba da bude tako izraœen da ga neovlaãñena
lica ne mogu podeãavati.
352
Ålan 46.
Uz regulator temperature treba postaviti i kontrolnik temperature
koji ñe iskÿuåiti grejaçe i dati signal opasnosti åim se radna tempe-
ratura poveña za 15° S. Regulator temperature treba blokirati kontrolni-
kom temperature da bi se podeãavaçem regulatora istovremeno
podeãavali odgovarajuña temperatura i kontrolnik temperature.
6. Elektriåna ruåna lemila, ureœaji za zavarivaçe i drugi

termiåki ureœaji
Ålan 47.
Elektriåna ruåna lemila, ureœaji za zavarivaçe i drugi termiåki
ureœaji smeju se prikÿuåivati, odnosno upotrebÿavati samo uz dozvolu
nadleæne elektroenergetske inspekcije i inspekcije rada.
Pri radu sa ovim ureœajima primeçuju se sledeñe odredbe, i to:
1) temperature povrãine grejaåa i ureœaja za grejaçe na mestima koja
su pristupaåna eksplozivima ili eksplozivnim materijama ne smeju preko-
raåiti 120°S. Taj uslov se obezbeœuje naåinom konstrukcije ili odgovaraju-
ñim zaãtitnim ureœajima (na primer, automatskim kontrolnicima
temperature);
2) povrãina ureœaja za grejaçe i grejaåa mora biti glatka tako da se
moæe lako i brzo åistiti. Nije dozvoÿeno upotrebÿavati cevi sa rebrima
ili nastavcima;
3) termiåki ureœaji koji su puçeni teånostima, moraju imati pokazi-
vaå nivoa da bi se nivo mogao spoÿa lako uoåiti;
4) na svim termiåkim ureœajima iz taåke 3. stava 2. ovog ålana mora se
namestiti vidna tablica za upozoreçe sledeñe sadræine: “Ureœaj se moæe
prikÿuåiti samo kad je napuçen teånoãñu”. Nivo teånosti treba prove-
ravati u redovnim vremenskim razmacima. Zaptivke koje propuãtaju teå-
nost moraju se odmah promeniti. Treba voditi raåuna o opasnosti od
zamrzavaça.
7. Utikaåi i utikaåke kutije

Ålan 48.
Utikaåe i utikaåke kutije dozvoÿeno je postavÿati i nameãtati samo
sa pripadajuñim sklopkama za blokiraçe, tako da se utikaå moæe stavÿati
i vaditi samo pri beznaponskom staçu. Utikaå se stavÿa u utikaåku kutiju
odozdo na gore, pod uglom od najviãe 30° prema vertikali. Utikaåke kutije
moraju imati poklopce sa autoamtskim zatvaraçem.
8. Svetiÿke
Ålan 49.
Mehaniåka zaãtita armatura za svetiÿke mora biti izvedena najmaçe
u zaãtiti od prodora praãine i prskajuñe vode, tj. “IP 54” prema Tehniåkim
23 353
propisima za konstrukciju, izradu i ispitivaçe elektriånih ureœaja za rad
u atmosferi eksplozivnih smesa koji åine sastavni deo Pravilnika o
konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za rad u atmosferi
eksplozivnih smesa.
Armature svetiÿki moraju biti opremÿene zaãtitnim staklom.
Dozvoÿena je upotreba stakla ili drugih prozirnih materijala koji su
mehaniåki, termiåki i hemijski dovoÿno otporni. Na svim svetiÿkama
treba na dobro vidÿivom mestu oznaåiti najveñu dozvoÿenu jaåinu paÿeça
u vatima.
Ålan 50.
Svetiÿke se moraju opremiti zaãtitnom korpicom ili mreæom. Na
metalne zaãtitne korpice treba staviti zaãtitnu oblogu od meke gume ili
odgovarajuñeg materijala ili ih bar treba presvuñi takvim materijalom.
Ako su svetiÿke nameãtene tako da ne preti opasnost od mehaniåkog oãte-
ñeça, zaãtitna korpica nije potrebna.
Ålan 51.
Udaÿenost zaãtitnog stakla od svetiÿke mora iznositi najmaçe 1,5
mm za grla E 10 i E 14. Kod veñih grla udaÿenost se odreœuje prema od-
redbama Tehniåkog propisa za konstrukciju, izradu i ispitivaçe elektriå-
nih ureœaja za rad u atmosferi eksplozivnih smesa, koji åine sastavni deo
Pravilnika o konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za
rad u atmosferi eksplozivnih smesa.
Ålan 52.
Skidaçe zaãtitne korpice i stakla mora se vrãiti samo speci-
jalnim alatom a pri beznaponskom staçu armature.
Ålan 53.
Graniåna temperatura na mestima spoÿnih povrãina svetiÿki koje
se najviãe zagrevaju ne sme, ni u kom sluåaju, biti veña od 120° S.
Ålan 54.
U armaturama svetiÿki nije dozvoÿeno nameãtati grla sa prekida-
åima. Ruåne prenosive svetiÿke moraju biti opremÿene zaãtitnim korpi-
cama, odnosno mreæom.
Ålan 55.
Dozvoÿena je upotreba sijalica sa dvostrukom zavojnicom ali samo
pod uslovom da te sijalice imaju ugraœene osiguraåe.
Ålan 56.
Ruåne prenosive svetiÿke i svetiÿke na radnim mestima moraju biti
opremÿene sijalicama koje mogu da podnose udarce i potrese.
Ruåne svetiÿke za osvetÿavaçe sudova, kada, cisterni i sl. smeju se
prikÿuåivati samo na mali napon. Svaka pojedina svetiÿka mora biti
354
zasebno prikÿuåena na zaãtitni transformator sa odvojenim primarnim i
sekundarnim namotajem.
Ålan 57.
Tehniåke karakteristike svetiÿki sa sopstvenim izvorima napona
moraju odgovarati JUS-u N.S8.
Ålan 58.
Za ostale sluåajeve koji nisu regulisani ovim odeÿkom vaæe odredbe
taåke 12. Propisa o elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima
ugroæenim od eksplozivnih smeãa, koji åine sastavni deo Pravilnika o
nih smeãa.
9. Kablovi i provodnici
Ålan 59.
Kablovi koji nisu poloæeni u zemÿu moraju imati omot od vatro-
stalnog materijala.
Ålan 60.
Dozvoÿena je uporeba kablova, vodova i provodnika, koji su niæe na-
vedeni, a odgovaraju jugoslovenskim standardima.
Treba izabrati kablove i provodnike, koji su otporni prema he-
mijskim i termiåkim uticajima na mestu upotrebe, i to:
1) kablove IPO 00 do IPO 33 po JUS-u N.C5.020 i PO 00 do PO 28 odnosno
PP 00 do PP 48 i EP 48 po JUS-u N.C5.220. Navedeni kablovi mogu biti i bez
metalnog plaãta;
2) instalacione provodnike P/F, P/J, P/MJ i P/MF po JUS-u N.C3.202 do
N.C3.205 (samo za ormare, telekomunikacione i merne vodove);
3) instalacione provodnike PP i PP/J po JUS-u N.C3.220 i N.C3.302;
4) instalacione provodnike GN/A i GN/AJ po JUS-u N.C3.405 i
N.C3.406;
5) provodnike sa gumenom i plastiånom izolacijom G i P prema jugo-
slovenskim standardima.
Za telekomunikacione vodove i vodove koji sluæe za prikÿuåak mer-
nih sprava, mogu se, osim kablova, vodova i provodnika pod 1 do 5 stava 2.
ovog ålana, upotrebÿavati i kablovi sa metalnim plaãtom TC 10 po JUS-u
N.C4.110 i prikÿuåni gajtani TG 00 do TG 50 po JUS-u N.C2.300 do N.C2.350.
Aluminijumski provodnici energetskih kablova i vodova moraju im-
ati presek najmaçe 16 mm2. Upotreba golih aluminijumskih provodnika
nije dozvoÿena.
23* 355
IX. IZBOR EKSPLOZIVNE ZAÃTITE ELEKTRIÅNIH
POSTROJEÇA U SLUÅAJEVIMA ÇIHOVOG NORMALNOG
IZVOŒEÇA
Ålan 61.
Sprovoœeçe eksplozione zaãtite elektriånih postrojeça u sluåaje-
vima çihovog normalnog izvoœeça prikazano je u Pregledu izbora eksplo-
zione zaãtite elektriånih postrojeça (u daÿem tekstu: Pregled), koji je
odãtampan uz ovaj pravilnik i åini çegov sastavni deo.
Ako izrada postrojeça ili radni postupci odstupaju od uobiåajenog
staça, treba izvrãiti izbor prema Pregledu.
U Pregledu oznake eksplozione zaãtite obeleæene su sledeñim skra-
ñenicama, i to:
1) (Eks) = eksploziono sigurna postrojeça u smislu odredaba ovog pra-
vilnika;
2) (S) = eksploziona zaãtita u smislu odredaba Propisa o elektriå-
nim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih
smeãa, koji åine sastavni deo Pravilnika o elektriånim postrojeçima na
nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa i u smislu jugo-
slovenskog standarda JUS N.S8;
3) Proizvoÿno = izraz koji oznaåava da elektriåni ureœaji i instala-
cije ne moraju biti u eksplozionoj zaãtiti, ali moraju odgovarati vaæe-
ñim elektrotehniåkim propisima i standardima;
4) Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prostorije = izraz koji oznaåava da
elektriåni ureœaji i instalacije ne moraju odgovarati vaæeñim propisima
o eksplozionoj zaãtiti, ali moraju biti graœeni prema vaæeñim pro-
pisima za vlaæne prostorije, s tim da se goli izolovani vodovi ne smeju po-
stavÿati na dohvat ruke ili koristiti za zaãtitne vodove.
Uz skrañenice navedene su, gde je to potrebno, i pojedinosti sa poziva-
çem na odgovarajuñe ålanove ovog pravilnika.
X. ISPITIVAÇE I ODRÆAVAÇE
1. Ispitivaçe
Ålan 62.
Ispitivaçe eksploziono zaãtiñenih (S) elektriånih ureœaja i
eksploziono sigurnih elektriånih postrojeça (Eks) vrãi se tipskim ispi-
tivaçem i ispitivaçem pojedinaånih ureœaja ili postrojeça.
Tipsko ispitivaçe vrãi se ispitivaçem samo nekih elektriånih
ureœaja, uzetih iz serijske proizvodçe, ako ti proizvodi imaju samo oznaku
tipa (a ne i redni raspored oznake tipa) i oznaku rednog fabriåkog broja.
Ako elektriåni ureœaji iz stava 2. ovog ålana imaju i redni raspored
oznake tipa, ispitivaçe svakog proizvedenog elektriånog ureœaja vrãi se
posebno.
U pogledu tipskog i pojedinaånog ispitivaça radi izdavaça tipskog
i pojedinaånog atesta, kao i u pogledu postupka za eksploziono sigurne
356
elektriåne ureœaje sa oznakom (Eks) primeçuju se odredbe Tehniåkih pro-
pisa za konstrukciju, izradu i ispitivaçe elektriånih ureœaja za rad u at-
mosferi eksplozivnih smesa, koji åine sastavni deo Pravilnika o
konstrukciji, izradi i ispitivaçu elektriånih ureœaja za rad u atmosferi
eksplozivnih smesa.
Ålan 63.
Tipskim ispitivaçem treba utvrditi eksplozionu zaãtitu i eks-
plozionu sigurnost tipova elektriånih ureœaja, koji se obeleæavaju ozna-
kom (S) ili oznakom (Eks). O izvrãenom ispitivaçu izdaje se tipski atest.
Ålan 64.
Ispitivaçem pojedinaånih ureœaja koji imaju oznaku (S) ili (Eks),
treba utvrditi eksplozionu zaãtitu i eksplozionu sigurnost svakog po-
jedinog ureœaja domañe ili strane proizvodçe. Ovo ispitivaçe treba vr-
ãiti na novim elektriånim ureœajima, popravÿenim elektriånim
ureœajima i elektriånim ureœajima åija je eksploziona zaãtita ili eks-
ploziona sigurnost dovedena u sumçu.
Ålan 65.
Eksploziono ispravne elektriåne ureœaje ispitane prema odredbama
ålana 64. ovog pravilnika, S-komisija obeleæava oznakom (S) ili oznakom
(Eks) i na çih stavÿa ploåicu o izvrãenom ispitivaçu sa podacima u smi-
slu ål. 10. i 11. ovog pravilnika i podacima iz glave 15. Propisa o
nih smeãa, koji åine sastavni deo Pravilnika o elektriånim postroje-
çima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa.
Elektriåni ureœaji koji se proizvode masovno i imaju tipski atest a
nemaju broj proizvoœaåa, obeleæavaju se oznakom (Eks) ili oznakom (S), ali
se na çih ne stavÿa ploåica sa podacima o ispitivaçu, nego samo æuti oti-
sak: “(Eks) ispitano” ili “(S) ispitano”.
Ålan 66.
Kupci inostranih elektriånih ureœaja treba pre nabavke da traæe od
S-komisije miãÿeçe o eksploziono sigurnoj zaãtiti tih ureœaja.
2. Odræavaçe
Ålan 67.
Odræavaçe i opravke eksploziono sigurnih elektriånih ureœaja
mogu vrãiti samo struåna lica koja su ovlaãñena za izvoœeçe takvih
radova shodno odredbama ål. 4, 13. i 16. ovog pravilnika.
Struåna lica iz stava 1. ovog ålana odreœuju se pravilnikom or-
ganizacije udruæenog rada, odnosno druge organizacije.
Ålan 68.
Lica kojima treba pismeno poveriti odræavaçe elektriånih ureœaja,
moraju obratiti posebnu paæçu na ispravnost eksploziono sigurne
357
zaãtite elektriånih ureœaja. Duænost je tih lica da se staraju o aæurno-
sti pregleda ovih ureœaja i o rokovima çihovog izvrãeça.
Naœeno staçe mora biti upisano u posebnu kçigu pregleda.
Ålan 69.
Zabraçeni su: radovi na odræavaçu, opravkama i podeãavaçu
elektriånih ureãaja eksploziono sigurne zaãtite dok su pod naponom; ra-
dovi u vezi sa izmenama çihovih osiguraåa, sijalica, grejnih tela i sl., kao
i radovi na podeãavaçu funkcionisaça zaãtitnih releja i zaãtitnih au-
tomata.
Ålan 70.
Sastavne povrãine, sigurnosni raspori u zaãtiti neprodornog
oklopa i drugi sliåni delovi za zatvaraçe, moraju biti uvek åisti i pre-
mazani tankim slojem maziva bez kiselina ili drugih sastojaka, koji nagri-
zaju povrãinu.
Ålan 71.
Vijci koji dræe kuñiãta i poklopce, kao i elektriåne ureœaje za te-
meÿe, zidove ili maãinske konstrukcije, moraju biti pritegnuti pomoñu
specijalnog kÿuåa uz odreœeni pritisak, da bi se spreåila povreda navoja.
Ti vijci treba da budu osigurani od popuãtaça pomoñu opruæne podloãke
ili pomoñu sliånih osiguraåa.
Ålan 72.
Na ugroæenim mestima dozvoÿeno je otvarati zaãtitna kuñiãta
elektriånih ureœaja samo ako su svi delovi ureœaja u kuñiãtu u beznapon-
skom staçu, a pored toga efikasno zaãtiñeni od dodira.
Izuzetno od odrecbe stava 1. ovog ålana, licima koja su dobro
upoznata sa elektriånim ureœajem dozvoÿeno je, pod nadzorom odgovornog
lica, da ostave ulazne stezaÿke elektriånog ureœaja pod naponom u ciÿu
kontrole naponskog staça, i to pri iskopåanom naponu u ostalim delovima
ureœaja.
Ålan 73.
Na eksploziono sigurno zaãtiñenim elektriånim postrojeçima ne
smeju se vrãiti izmene koje bi mogle umaçiti çihovu eksplozionu
zaãtitu. Na postojeñoj eksplozionoj sigurnoj zaãtiti ne smeju se vrãiti
nikakve izmene bez prethodno pribavÿenog miãÿeça S-komisije.
Odredba stava 1. ovog ålana vaæi i za eksploziono zaãtiñena
elektriåna postrojeça na mestima ugroæenim od eksploziva.
Ålan 74.
Radionice koje vrãe opravke eksploziono sigurnih ili eksploziono
zaãtiñenih ureœaja duæne su da stavÿaju na çihova kuñiãta ploåicu sa na-
znaåeçem izvrãene opravke.
358
PREGLED IZBORA EKSPLOZIONE ZAÃTITE ELEKTRIÅNIH POSTROJEÇA U SLUÅAJEVIMA ÇIHOVOG

NORMALNOG IZVOŒEÇA
(ålan 61. Pravilnika)
Dozvoÿeni elektriåni ureœaji i instala-
Redni
Vrste eksploziva i opis mesta Opasnosti cije, odnosno naåin zaãtite tih ureœaja i
broj
instalacija
1 2 3 4
1. Crni barut i çemu sliåni eksplozivi
Mesta:
1) prostorije za meãaçe, drobÿeçe, ribaçe, Fina lako zapaÿiva praãina Preklopnici za merne ureœaje: (Eks),
gçeåeçe, usitçavaçe u zrnca, prose- ålan 38. taåka 1. pod d)
javaçe, poliraçe, namotavaçe Prekidaåi: (Eks), ålan 38.
Svetiÿke: (Eks), ålan 49.
2) meœuskladiãta za barut u baåvama, vre- Fina lako zapaÿiva praãina Merni instrumenti: (Eks)
ñama itd. Svetiÿke: (Eks), ålan 49.
3) prostorije za pakovaçe Mala koliåina praãine Svetiÿke: (Eks), ålan 49.
4) skladiãta za otpremu spremnog, upakova- Kablovi i provodnici, prekidaåi, sve-
nog baruta tiÿke: proizvoÿno, ali kao za vlaæne
prostorije
2. Bezdimni nitrocelulozni barut sa rastvaraåima
Mesta:
1) skladiãta nitroceluloze, ovlaæene Opasnost postoji ako se (S) za sredstva za vlaæeçe sa taåkom
vodom i rastvaraåem nitroceluloza osuãi zapaÿivosti ispod 210 C. Kod ostalih
ovlaæivaåa proizvoÿno, ali kao za vla-
æne prostorije
2) prostorije za odstraçivaçe masnoñe i sl. Eksplozivne smeãe zapaÿi- (Eks) ili (S)
alkoholom, za gçeåeçe, presovaçe i vih para sa vazduhom
prethodno suãeçe
3) prostorije za rezaçe, prosejavaçe i Eksplozivne smeãe zapaÿi- (Eks) ili (S)
suãeçe u vakuumu vih para sa vazduhom i
barutna praãina
4) prostorije za vlaæeçe Suva barutna praãina (Eks)
5) prostorije za suãeçe, grafitiraçe, pro- Praãina (Eks)
sejavaçe, otpraãivaçe
359
6) meœuskladiãta; prostorije za pakovaçe (Eks)

360
1 2 3 4
7) skladiãta za otpremu spremnog, zapa- Kablovi i provodnici – prekidaåi, sve-
kovanog baruta tiÿke: proizvoÿno, ali kao za vlaæne
prostorije
3. Bezdimni nitroglicerinski barut bez rastvaraåa
Mesta:
1) skladiãta za vlaæne sirovine Opasnost pri isuãeçu (Eks)
2) prostorije sa ribalicama, gçeåilicama, Opasnost pri isuãeçu (Eks)
vaÿcima, presama i pruæastim presama
3) prostorije za rezaçe, suãeçe, grafi- Praãina (Eks)
tiraçe, prosejavaçe, rezaçe presovanih
delova
4) meœuskladiãta; prostorije za meãaçe Moguñnost ulaska praãine (Eks)
5) prostorije za pakovaçe (Eks)
6) skladiãta za otpremu spremnog, zapa- Proizvoÿno, ureœaji i instalacije kao u
kovanog baruta rednom broju 2 pod 7
4. Pikrinska kiselina
Mesta:
1) prostorije za nitriraçe, razreœivaçe, Vodom raskvaãena kise- (Eks)
praçe lina
2) prostorije za suãeçe, prosejavaçe i Praãine, pikrati (Eks)
pakovaçe
3) meœuskladiãta Praãine, pikrati (Eks)
4) skladiãta za otpremu spremne, upakovane Proizvoÿno, ureœaji i instalacije kao u
pikrinske kiseline rednom broju 2 pod 7
5. Trinitrotoluol i sliåna aromatska nitrojediçeça
Mesta:
1) prostorije za mononitriraçe Eksplozivne smeãe para sa (S)
vazduhom
2) prostorije za binitriraçe i trinitri- Eksplozivne smeãe para sa (Eks) ili (S)
raçe, odeÿeçe za praçe, meœuskladiãte vazduhom i sublimati
odlivenih proizvoda, prostorije za
suãeçe u vakuum kotlu
1 2 3 4
3) prostorije za granuliraçe, mleveçe, Praãina Prekidaåi i ureœaji za upravÿaçe,
suãeçe, prostorije za pakovaçe termiåki ureœaji, ureœaji za suãeçe:
(Eks) ål. 38, 39. i 40.
Svetiÿke: (Eks) ålan 49.
Merni instrumenti: (Eks)
4) prostorije za prekristalizaciju sa gori- Eksplozivne smeãe para sa (Eks) ili (S)
vim rastvorima vazduhom
5) meœuskladiãta Praãina (Eks)
6) skladiãta za otpremu spremnog, upakova- Proizvoÿno, ureœaji i instalacije kao u
nog eksploziva rednom broju 2 pod 7
6. Nitropentaheksogen i sliåna nitrojediçeça
Mesta:
1) prostorije za nitriraçe i praçe, meœu- Vlaæan eksploziv (Eks)
skladiãta
2) prostorije za prekristalizaciju sa Eksplozivne smeãe para sa (Eks) ili (S)
zapaÿivim rastvaraåima vazduhom
3) prostorije za suãeçe, prosejavaçe i Praãina Kao u rednom broju 5 pod 3
pakovaçe
40 meœuskladiãta Praãina Proizvoçno, ureœaji i instalacije kao u
rednom broju 2 pod 7
5) skladiãta za otpremu spremnog, upakova- Kao u rednom broju 2 pod 7
nog eksploziva
7. Uÿani i æelatinski eksplozivi
Mesta:
1) prostorije za nitriraçe, odvajaçe, Uÿani eksplozivi Prekidaåi i ureœaji za upravÿaçe,
praçe, naknadno odeÿivaçe i fil- termiåki ureœaji, ureœaji za suãeçe:
triraçe, skladiãteçe i odvodçavaçe (Eks) ål. 38, 39. i 40.
Utikaåi i utikaåke kutije: (Eks) ålan 48.
sporedne prostorije koje su od prostorija Svetiÿke: (Eks) ålan 49.
za nitriraçe i drugih prostorija odeÿ- (prozirni delovi od stakla, a od drugog
ene sredstvima protiv ulaska grube pra- materijala samo ako je taj materijal
ãine i vodenog mlaza (odgovarajuña ispitan za upotrebu na pomenutim
oznaka IP 33) mestima)
361

362
1 2 3 4
2) prostorije za proizvodçu sirove barutne Opasnost pri isuãeçu (Eks)
mase
3) prostorije za suãeçe kolodijum-vune Eksplozivna praãina Svetiÿke: (Eks) ålan 49.
(graniåna temperatura 80% C, grupa
paÿeça T 5 prema (S)).
4) prostori za meãaçe i gçeåeçe Prekidaåi i ureœaji za upravÿaçe: (Eks)
ålan 38.
Termiåki ureœaji i ureœaji za grejaçe:
(Eks) ålan 39.
svetiÿke: (Eks) ålan 49.
5) prostorije za patroniraçe (Eks)
6) prostorije za parfiniraçe, pakovaçe, (Eks)
meœuskladiãteçe
7) skladiãta za otpremu spremnog, upakova- Proizvoÿno, ali kao u rednom broju 2
nog eksploziva pod 7
8. Eksplozivi na bazi amonijaåne ãalitre i ostali eksplozivi sliåni barutu
Mesta:
1) prostorije za mleveçe, prosejavaçe i Praãina Proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
suãeçe ãalitre perhlorata, drvenog storije i u zaãtiti od praãine prema IP
braãna itd. 43 (za motore IP33, za razvodne table IP 43)
2) prostorije za rastvaraçe aromatskih Sublimati, prskaçe eks- (Eks)
nitrojediçeça ploziva
3) prostorije za izradu smese eksploziva Praãina (Eks)
4) prostorije za patroniraçe (Eks)
5) prostorije za parafiniraçe, pakovaçe i (Eks)
meœuskladiãteçe
6) skladiãta za otpremu spremnog, upakova- Proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
nog eksploziva storije u rednom broju 2 pod 7
9. Hloratni eksplozivi
Mesta:
1 2 3 4
1) prostorije za mleveçe i prosejavaçe Praãina Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prostorije
hlorata i u zaãtiti od praãine prema IP 43 (za
motore IP 33, za razvodne table IP 43)
2) prostorije za meãaçe i patroniraçe Praãina Kao u rednom broju 8 pod 1
3) prostorije za kvaãeçe hloratnih eksplo- Praãina (Eks)
ziva, pakovaçe i meœuskladiãteçe
4) skladiãta za otpremu spremnog, upakova- Proizvoÿno a ureœaji i instalacije kao u
nog eksploziva rednom broju 2 pod 7
10. Ãtapini i ãtapini sa crnim barutom
Mesta:
1) prostorije za prosejavaçe: mesta za Praãina Preklopnici za merne ureœaje (Eks) ålan
puçeçe crnim barutom 38.
Svetiÿke: (Ex) iz ålana 49.
2) prostorije za opredaçe Praãina eksploziva (Eks)
3) ostale prostorije Proizvoÿno
11. Inicijalni eksplozivi
Mesta:
1) prostorije za kuvaçe æivinog fulminata Eksplozivne smese para sa (S)
(alkohol) vazduhom
2) prostorije za taloæeçe i praçe Kristali eksploziva (Eks)
3) prostorije za suãeçe, meãaçe i prose- Praãina eksploziva Svetiÿke: (Eks) ålan 49.
javaçe, skladiãteçe smesa za inicijalne Merni instrumenti: (Eks)
eksplozive sa temperaturom paÿeça
preko 180 °C
4) predprostorije prostorija navedenih u (Eks)
taåki 11. pod 3
5) prostorije za puçeçe kapisli Praãina Proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
storije: Kablovi i provodnici za vlaæne
prostorije.
Merni instumenti: (Eks)
Prekidaåi: (Eks) ålan 38.
363
6) prostorije za presovaçe kapisli Praãina (Eks)

364
1 2 3 4
7) prostorije za pakovaçe, preglede i za Proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
ostale poslove storije
8) skladiãta za otpremu spremnih, upakova- Proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
nih kapisli storije: Kablovi provodnici, prekidaåi,
svetiÿke.
9) prostori za puçeçe Praãina Prekidaåi i ureœaji za upravÿaçe: (Eks)
ålan 38.
10) prostorije za presovaçe, redovno spojene Proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
sa prostorijama za reviziju, pakovaçe, storije
etiketiraçe i ostale prostorije
11) skladiãta za otpremu spremnih i upa- proizvoÿno, ali kao za vlaæne pro-
kovanih kapica storije: Kablovi i provodnici, preki-
daåi, svetiÿke
12) prostorije za proizvodçu mase za poni- Praãina eksplozivne gasne (S)
raçe, poniraçe i suãeçe smese sa vazduhom
13) prostorije za manipulaciju i ostale Proizvoÿno
prostorije, otpremna skladiãta za upako-
vanu robu
12. Pirotehniåka, signalna i rasvetna sredstva
Mesta:
1) prostorije za meãaçe, prosejavaçe i Praãina Preklopnici za merne ureœaje: (Eks) ålan
suãeçe, kao i skladiãteçe smesa 38. Termiåki ureœaji i ureœaji za grejaçe:
(Eks) ålan 39.
2) prostorije za izradu testaste mase Eksplozivne gasne smese (Eks) ili (S)
pomoñu rastvaraça
3) prostorije za puçeçe i presovaçe Praãina (Eks)
4) radna mesta sa presovanim sastavima (Eks)
5) prostorije za suãeçe laka kod signalnih Eksplozivne gasne smese (S)
sredstava
6) ostale radne prostorije i prostorije za Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
pakovaçe rije
1 2 3 4
7) skladiãta za otpremu spremnih, upakova- Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
nih pirotehniåkih proizvoda rije: kablovi i provodnici, prekidaåi i
svetiÿke
13. Baruti za patrone
Mesta:
1) prostorije za prosejavaçe baruta Kao u rednom broju 12 pod 1 sve (Eks)
2) prostorije za puçeçe Proizvoÿno, maãine za puçeçe (Eks)
4) prostorije sa barutom u otvorenim posu- (Eks)
dama
14. Raznovrsna municija
Mesta:
1) pripremne prostorije Kao u rednom broju 12 pod 1 sve (Eks)
2) prostorije za uskladiãteçe, pripremu i Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
suãeçe ãalitre rije i sa zaãtitom od prodiraça praãine
prema IP 54 (odnosno IP 33 za motore, a IP
54 za razvodne table)
3) prostorije sa rastvorenim eksplozivima Sublimati i praãina (Eks)
4) prostorije za mehaniåku obradu Praãina (Eks)
5) ostale radne prostorije, ako ima eksplo- Praãina (Eks)
ziva u otvorenim posudama
6) prostorije za rad sa upakovanim eksplo- Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
zivom za sastavÿaçe projektila, uvijaçe rije
upaÿaåa itd.
7) prostorije za preuzimaçe i otpremu, kao Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
i skladiãteçe gotove municije rije
15. Eksplozivi za proizvodçu otpresaka i naboja za paÿeçe
Mesta:
1) prostorije za meãaçe, prosejavaçe, Praãina Prikÿuåci i ureœaji za upravÿaçe: (Eks)
puçeçe i mereçe ålan 38.
365
2) prostorije za presovaçe i obrubÿivaçe (Eks)

366
1 2 3 4
3) prostorije za rad sa otprescima, za ume- (Eks)
taçe kapisli i parafiniraçe
4) prostorije za pakovaçe i preuzimaçe, kao Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
i skladiãteçe gotovih otpresaka i rije
naboja za paÿeçe
16. Eksplozivi za proizvodçu u laboratorijama
Mesta:
1) prostorije za laboratorijsku pro- Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
izvodçu eksploziva, ispitivaçe, obradu i rije
uskladiãteçe
2) suãnice za eksplozive (Eks)
17. Ostali eksplozivi, ako su eksplozivni pri proizvodçi ili preradi
Mesta:
1) prostorije u kojima se proizvode, upo- (Eks) ili (S)
trebÿavaju i obraœuju tekuñi eksplozivi
ako je çihova taåka zapaÿivosti ispod
55° S ili ako su zagrejani iznad tempera-
ture svoje taåke zapaÿivosti
prostorije za proizvodçu u kojima se
2) upotrebÿavaju zapaÿivi rastvaraåi sa (Eks) ili (S)
taåkom zapaÿivosti ispod 55° C
3) prostorije za mleveçe, prosejavaçe, (Eks)
suãeçe
4) prostorije za proizvodçu u kojima se Ne dozvoÿava se upotreba elektriånih
nalaze materije u suvom staçu sa tempe- ureœaja bez posebnog odobreça
raturom paÿeça, odnosno raspadaça
ispod 180° S
5) prostorije za meãaçe i daÿu obradu (Eks)
6) prostorije za pakovaçe i skladiãteçe Proizvoÿno, ali kao za vlaæne prosto-
rije
Izvrãene opravke moraju biti upisane u kçigu pregleda i u kçigu opravki i obavezno se unose u kartoteku
odnosnog ureœaja. Ova kartoteka se mora voditi aæurno pre smeãtaja opravÿenog ureœaja u skladiãte, odnosno
pre otpreme tog ureœaja u pogon.
Odredbe ovog ålana odnose se i na radionice koje vrãe opravke za sopstvene pogone.
XI. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE
Ålan 75.
Tehniåke karakteristike elektriånih postrojeça koja su na dan stu-
paça na snagu ovog pravilnika zateåena u pogonskim prostorijama u kojima
se radi sa eksplozivima, moraju se u roku od jedne godine od dana stupaça na
snagu ovog pravilnika dovesti u sklad sa odredbama ovog pravilnika.
Odredbe stava 1. ovog ålana shodno ñe se primeçivati na dokumenta-
ciju i nacrte elektriånih postrojeça iz tog stava.
Ålan 76.
Organizacije udruæenog rada i druge organizacije koje imaju po-
gonske i druge prostorije u kojima se radi sa eksplozivima, duæne su u roku
od 30 dana odrediti struåna lica iz ål. 13, 16. i 67. ovog pravilnika, a u
roku od 90 dana doneti pravilnik shodno ålanu 17. ovog pravilnika. Ovi
rokovi poåiçu da teku od dana stupaça na snagu ovog pravilnika. Za po-
strojeça koja se tog dana zateknu u pogonu vaæe odredbe ål. 4, 13, 15, 16. i 18.
ovog pravilnika. Ako se utvrdi da ne postoji tehniåka dokumentacija za
elektriåna postrojeça, odnosno da ta dokumentacija nije u skladu sa od-
redbama ovog pravilnika, treba postupiti na naåin predviœen ovim pra-
vilnikom za nova postrojeça.
Ålan 77.
Tabela 1.
Temperature paÿeça i temperature raspadaça eksploziva
Naziv eksploziva
1 2
Amonijum hlorat 130° C
Tetracen 135 do 137° C
Æivin fulminat 150 do 165° C
Nitromanit 160 do 170° C
Kalcijumazid 180° C
Tetranitrometilanilin 185 do 195° C
Dinitrohlorhidrin 190 do 205° C
Stroncijumazid 194 do 200° C
Nitroceluloza 195 do 205° C
Barijumazid 200 do 210° C
Nitroglicerin 200 do 205° C
Pentaeritrit-tetranitrat 200 do 205° C
Nitroglikol 215 do 220° C
Trinitrorezorcin 220 do 225° C
Tetranitroanilin 220 do 230° C
Heksogen 230° C
Heksanitrodifenilamin 240 do 250° C
367
1 2
Trinitrokrezol 270 do 290° C
Olovotrinitrorezorcinat 275 do 280° C
Srebroazid 275 do 290° C
Trinitroanisol 280 do 295° C
Trinitrotoluol 295 do 300° C
Pikrinska kiselina 300 do 310° C
Amonijumperhlorat 305 do 310° C
Olovoazid 320 do 360° C
Trinitroksilol 325 do 330° C
Dinitrotoluol 330° C
Trinitronaftalin 350 do 355° C
Trinitrohlorbenzol 395° C
Tabela 2.
Temperature paÿeça i temperature raspadaça eksploziva koji se koriste u
zanatstvu
Naziv eksploziva
Æelatinski dinamit 180 do 190° C
Gurdinamit 195 do 200° C
Eksplozivni æelatin 202 do 208° C
Amon-Gelit 1 205 do 212° C
Eksplozivna ãalitra 305 do 315° C
Crni barut 310 do 315° C
Hloratil 1 324 do 332° C
Tabela 3.
Temperature paÿeça i temperature raspadaça peroksida i sredstava za na-
duvavaçe (porofori)
Naziv
Nitril azoizobuterne kiseline (Azo-izo-butironitril (porofor N) 102 do 105° C
Benzoilperoksid (dibenzoilperoksid) 107 do 110° C
Persirñetna kiselina (peroksisirñetna kiselina) 110° C
Dinitrodimetilsulfid 110° C
Cikloheksanonperoksid (1-Oxy-1-hydroksildicyklohexilperoxid) 118 do 120° C
Butilpermaleinat – tercijalni 134 do 137° C
Butilperbenzoat – tercijalni 136 do 150° C
Metiletilketonperoksid 138° C
Benzolsulfohidrazid 143 do 145° C
Butilperacetat – tercijalni 144 do 150° C
Bis-(terc. – Butilperoxy)-butan 150 do 158° C
Benzoldisulfohidrazid 154 do 158° C
Dinitrozopentametilentetramin 195 do 206° C
368
Dodatak 1.
Zaãtita od dodira delova pod naponom i zaãtita ureœaja od prodora stra-
nih tela i praãine
Prva oznaka karakte-
Tip zaãtite
ristiånog broja
0 Nema zaãtite od dodira delova pod naponom.
Nema zaãtite ureœaja od prodora stranih tela i praãine.
1 Zaãtita od sluåajnog dodira unutraãçih delova pod napo-
nom delovima åovekovog dela.
Zaãtita od prodora velikih stranih tela (Ø veñi od 50 mm)
2 Zaãtita delova pod naponom od dodira prstima.
Zaãtita od ulaska stranih tela sredçe veliåine (Ø veñi od
12 mm)
3 Zaãtita delova pod naponom od dodira alatom, æicom ili
predmetima åija je debÿina veña od 2 mm. Zaãtita od ulaska
malih stranih tela.
4 Zaãtita delova pod naponom od dodira alatom, æicom ili
predmetima åija je debÿina veña od 1 mm.
Zaãtita od malih stranih tela (Ø veñi od 1 mm), osim
otvora za provetravaçe (ulazni i izlazni otvori za ras-
hladna sredstva) i otvora za ispuãtaçe kondenzata iz zatvo-
renih maãina, koje mogu imati stepen zaãtite 2.
5 Potpuna zaãtita delova pod napnom.
Zaãtita od ãtetnih koliåina praãine.
Ulazak praãine nije potpuno onemoguñen, ali praãina ne
moæe uñi u koliåini koja bi ometala normalan pogon.
6 Potpuna zaãtita od delova pod naponom.
Zaãtita od ulaska praãine.
NAPOMENA: Stepeni zaãtite navedeni pod 3 i 6 ne odnose se na rotaci-
one elektriåne maãine
24 369
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTROENERGETSKA
POSTROJEÇA NAZIVNOG NAPONA IZNAD 1000 V*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom reguliãu se tehniåki normativi koji se moraju
primeçivati pri izgradçi i rekonstrukciji elektroenergetskih po-
strojeça nazivnog napona iznad 1000 V izmeœu bilo kojih delova u postro-
jeçu (u daÿem tekstu: postrojeçe).
Na elektroenergetska postrojeça u podzemnim rudnicima, u elek-
trohemijskoj industriji, na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih
smeãa i na elektriånim æeleznicama, ukÿuåujuñi i ureœaje na vozilima i
kontaktne vodove, kao i na elektroenergetska postrojeça za posebne na-
mene (kao ãto su: postrojeça za napajaçe antenskih ureœaja na planinskim
vrhovima, postrojeça elektrofiltara i sl.) primeçivañe se posebni pro-
pisi.
Ålan 2.
Niæe navedeni izrazi upotrebÿeni u ovom pravilniku imaju sledeña
znaåeça, i to:
1) nazivni napon, nazivna struja, nazivna snaga i nazivna frekvencija
su vrednosti kojima se oznaåavaju elektriåne naprave, vodovi i pribor;
2) dinamiåna åvrstoña je otpornost prema mehaniåkom razaraçu usled
dejstva spoÿaãçih sila ili sila prouzrokovanih dejstvom elektriåne
struje;
3) termiåka åvrstoña je otpornost prema razaraçu usled dejstva
toplote prouzrokovane elektriånom strujom;
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 4/74. Ålanovi 143, 144. i 145.
stavÿeni su van snage donoãeçe Pravilnika o tehniåkim normativma za zaãtitu niskona-
ponskih mreæa pripadajuñih transformatorskih stanica “Sluæbeni list SFRJ”, broj 13/78.
Ålan 2 t. 14-40. i ål. 66-158. ovog pravilnika prestali su da vaæe danom stupaça na snagu
Pravilnika o tehniåkim normativima za uzemÿeça elektroenergetskih postrojeça nazivnog na-
pona iznad 1000 V “Sluæbeni list SRJ”, broj 61/95.
370
4) dielektriåna åvrstoña je otpornost na proboj ili preskok
elektriåne izolacije elektriånim lukom pri dejstvu elektriånog napona;
5) pogonske prostorije su prostorije u zgradama ili otvoreni
prostori, odreœeni za smeãtaj i pogon elektroenergetskih i drugih po-
strojeça, u koje u redovnom pogonu imaju pristup i lica koja nisu zapo-
ãÿena na odræavaçu postrojeça ili na çihovom rukovaçu;
6) elektriåne pogonske prostorije su prostorije u zgradama ili otvo-
reni prostori odreœeni prvenstveno za smeãtaj i pogon postrojeça u
kojima se smeju baviti samo lica koja odræavaju takva postrojeça ili çima
rukuju. Ostalim licima pristup u takve prostorije moæe biti dozvoÿen
samo pod struånim nadzorom;
7) zatvorene elektriåne pogonske prostorije su prostorije u zgradama
ili ograœeni otvoreni prostori, odreœeni iskÿuåivo za smeãtaj i pogon
elektriånih postrojeça, koji su u toku pogona tih postrojeça zakÿuåani i
u çima je povremen pristup dozvoÿen samo za to ovlaãñenim licima;
8) vlaæne, mokre i sliåne pogonske prostorije su prostorije u kojima
je usled dejstva vlage, toplote, hemijskih ili drugih materija ugroæena
elektriåna izolacija, te su za obezbeœeçe redovnog pogona neophodne po-
sebne mere;
9) poæarom ugroæene pogonske prostorije su prostorije u kojima se
nalaze ili stvaraju lako zapaÿive materije, pa postoji opasnost od iz-
bijaça poæara izazvanog pogonom elektriånih ureœaja;
10) eksplozijom ugroæene pogonske prostorije su prostorije u kojima
se nalaze ili stvaraju eksplozivne materije, åiju eksploziju mogu izazvati
elektriåni ureœaji u pogonu;
11) trajan pogon je pogon pri kome se dostiæe toplotna ravnoteæa -
stalna temperatura naprave u pogonu pri odreœenoj temperaturi okoline;
12) prekidan pogon je pogon pri kome se elektriåne napreve ukÿuåuju
i iskÿuåuju u vremenskim razmacima koji nisu dovoÿni da se naprava
ohladi do temperature rashladnog sredstva;
13) kratkotrajan pogon je pogon pri kome se elektriåne naprave
ukÿuåuju i iskÿuåuju u vremenskim razmacima u kojima se naprava rahla-
œuje do temperature rashladnog sredstva, dok je trajaçe pogona nedovoÿno
da se pri zagrevaçu postigne toplotna ravnoteæa - ustaÿena temperatura;
Taåke 14–40. prestale su da vaæe.
II. POSTROJEÇA
1. Opãti uslovi
Ålan 3.
Postrojeça i delovi elektroenergetskih postrojeça moraju se
projektovati i izvoditi tako da se obezbedi ispravan rad postrojeça i
sigurnost lica zapoãÿenih na çihovom rukovaçu i odræavaçu i okoline.
Mere zaãtite od poæara postrojeça, çegovih delova i opreme, a po-
sebno zaãtita obrtnih elektriånih maãina, transformatora i induktiv-
nih otpora, rasklopnih naprava, polagaçe elektroenergetskih vodova i
kablova, sprovode se prema Tehniåkim propisima za specijalnu zaãtitu
elektroenergetskih postrojeça od poæara (Dodatak “Sluæbenog lista
24*
371
SFRJ”, broj 16/66), koji su sastavni deo Pravilnika o tehniåkim propisima
za specijalnu zaãtitu elektroenergetskih postrojeça od poæara “Slu-
æbeni list SFRJ”, broj 16/66.
Zaãtita elektroenergetskih postrojeça od udara groma i posta-
vÿaçe gromobranskih ureœaja moraju biti u skladu sa odredbama Pravil-
nika o tehniåkim propisima o gromobranima “Sluæbeni list SFRJ”, broj
13/68.
Pojave pri normalnim uslovima rada postrojeça, kao i pri
kvarovima, kao ãto su: elektriåna i dinamiåka naprezaça, zagrevaçe,
elektriåni luk ili druge odgovarajuñe pojave (varniåeçe, izbacivaçe ga-
sova i dr.), ne smeju ugroziti zapoãÿeno osobÿe i okolinu.
Ålan 4.
Na iskÿuåenom delu postrojeça treba stvoriti uslove za bezbedan
rad osobÿa koje vrãi pregled, zamenu i remont ureœaja, aparata i kon-
strukcija, ne smetajuñi susednom delu postrojeça.
Ålan 5.
U postrojeçu treba obezbediti moguñnost lakog prevoza opreme.
Ålan 6.
Postrojeçe treba da bude izgraœeno tako da se pripadajuñi ureœaji i
veze ne preoptereñuju elektriånim, dinamiåkim i termiåkim naprezaçima
pri normalnom radu postrojeça.
Ålan 7.
Delovi postrojeça moraju se postaviti pregledno da bi se manipu-
lacije mogle izvoditi brzo i sigurno.
Ålan 8.
Konstrukcije na koje je postavÿena oprema moraju izdræati optere-
ñeça usled teæine ureœaja, dejstva vetra i zaleœivaça, od sila koje nastu-
paju pri manipulacijama, radu ureœaja i pri kratkim spojevima, kao i od
drugih uticaja kojima konstrukcija moæe biti izloæena.
Ålan 9.
U zonama zagaœenog vazduha koji moæe ãtetno dejstvovati na delove
postrojeça, treba preduzeti posebne mere za siguran rad postrojeça, i to:
1) primeniti postrojeça u zatvorenim prostorijama i oklopÿena
postrojeça;
2) postrojeça postaviti u poloæaj pogodan s obzirom na najåeãñi
smer vetra;
3) projektovati postrojeça sa ãto jednostavnijim ãemama;
4) primeniti pojaåanu izolaciju postrojeça;
5) obezbediti postrojeça od prodiraça praãine, ãtetnih gasova ili
pare;
6) u postrojeçima na otvorenom prostoru upotrebiti materijale
otporne prema uticajima sredine;
7) predvideti instalacije za praçe izolatora i sl.
372
Ålan 10.
Na postrojeçima u zonama niskih temperatura vazduha treba, po po-
trebi, obezbediti zagrevaçe ureœaja i çihovih mehanizama da bi se obezbe-
dio pravilan rad i spreåilo oroãavaçe.
Izolaciona masa kojom se dolivaju ureœaji mora biti otporna prema
niskoj temperaturi. Odræavaçe potrebne temperature za releje, brojila i
merne instrumente treba vrãiti prema uputstvu çihovih proizvoœaåa.
Ålan 11.
U postrojeçima treba, po pravilu, upotrebiti gole provodnike.
Ålan 12.
Spajaçe provodnika od razliåitih materijala i çihovo spajaçe sa
ugraœenom opremom treba vrãiti tako da se izbegne eventualna pojava
korozije (specijalnim bimetalnim spojnicama ili presvlaåeçem).
Lemÿeçe i upletaçe provodnika nije dozvoÿeno.
Ålan 13.
Pokazivaåe nivoa uÿa na ugraœenoj opremi, koju karakteriãu staçe
opreme, treba postaviti tako da se omoguñi bezbedan nadzor osobÿu kad je
postrojeçe pod naponom (npr. sa strane prolaza, ulaza u ñeliju).
Ålan 14.
Odstojaçe od poda do slavine za uzimaçe uzorka uÿa iz ugraœene
opreme treba da iznosi najmaçe 200 mm.
Ålan 15.
Energetski transformatori i sinhroni kompenzatori sa prisilnim
hlaœeçem moraju imati ureœaj za ruåno i automatsko puãtaçe i zausta-
vÿaçe ureœaja za cirkulaciju rashladnih sredstava.
Ålan 16.
Znaåajna postrojeça treba, po pravilu, da imaju sopstveni izvor
elektriåne energije (kuñni transformator) za podmirivaçe sopstvenih
potreba (osvetÿeçe, napajaçe pomoñnih ureœaja i sl.). Svetiÿke treba po-
staviti tako da se omoguñi çihovo bezopasno odræavaçe (pregled, zamena
sijalica i sl.).
Ålan 17.
Znaåajna postrojeça treba, po pravilu, da imaju telekomunikacionu
vezu.
Ålan 18.
Platoi postrojeça treba da imaju dovoÿan nagib da bi se odvodila
voda za vreme najjaåih pÿuskova.
Ålan 19.
Postrojeça na stepenastim platoima treba posebno obezbediti od
bujica.
373
Ålan 20.
Pri odabiraçu lokacije za postrojeça posebnu paæçu treba obra-
titi na moguñnost odroçavaça, bujica i klizaça terena.
Ålan 21.
Treba izbegavati postavÿaçe postrojeça na plavne terene. Ako je
neophodno çihovo postavÿaçe na plavne terene, treba preduzeti sve po-
trebne mere protiv plavÿeça postrojeça.
Ålan 22.
Razmak izmeœu delova postrojeça i drveña treba da bude toliki da ne
nastane oãteñeçe postrojeça pri eventualnom padu drveña.
Ålan 23.
Izgradçu postrojeça na tresetu treba izbegavati.
Ako je neophodno podiñi postrojeçe na tresetu treba sloj peska ili
ãÿunka debÿine 100 mm nasuti po celom terenu ispod postrojeça, ukÿu-
åujuñi i protivpoæarnu zonu oko postrojeça ãirine najmaçe 10 m, ili
preduzeti druge odgovarajuñe mere.
Ålan 24.
Prostor oko svih razvodnih postrojeça treba, po pravilu, da bude
ograœen spoÿaãçom ogradom visine najmaçe 1,80 m.
Ålan 25.
Postavÿaçe ograde nije neophodno za razvodna postrojeça u zgradama
åuvanih industrijskih objekata i za razvodna postrojeça u zgradama u nase-
ÿima i gradovima, u koja je na siguran naåin onemoguñen pristup nepozva-
nih lica. Ograda nije potrebna ni za transformatorske stanice na
stubovima, ako su delovi pod naponom na visini od najmaçe 5 m iznad ze-
mÿe.
Ålan 26.
Metalne konstrukcije razvodnih postrojeça, naroåito delove sme-
ãtene u zemÿi i kablovskim kanalima, treba zaãtititi od korozije.
Ålan 27.
Na vidnim mestima postrojeça treba postaviti tablice za upozoreçe
na opasnost od dodira i pribliæavaça delovima postrojeça pod naponom.
Na vidnim mestima postrojeça treba postaviti i natpise koji ozna-
åavaju namenu pojedinih poÿa, ñelija, prostora, prikÿuåaka i sl., radi upo-
zoreça osobÿa pri eksploataciji, pregledu i odræavaçu postrojeça.
Ålan 28.
Elektriåna instalacija za zaãtitu, komandu, mereçe, signalizaciju i
osvetÿeçe, koja se nalazi u blizini naprave sa uÿem, treba da ima pro-
vodnike sa izolacijom otpornom prema uÿu.
374
Ålan 29.
Svako razvodno postrojeçe mora biti izgraœeno tako da se moæe od-
vojiti od napona pomoñu naprava za rastavÿaçe, sa vidÿivim mestima ra-
stavÿaça, i to kao celina, a kod prostornih postrojeça - i u çegovim
bitnim delovima.
U razvodnom postrojeçu treba da se svi ogranci koji sluæe za razvo-
œeçe struje iskÿuåuju pojedinaåno ili grupno pomoñu prekidaåa.
Izuzetno prekidaåi mogu biti postavÿeni i van odnosnog postrojeça
(u susedno postrojeçe), ako su na takvom mestu sa kojim se moæe uspostaviti
brzo i pouzdano sporazumevaçe pri manipulacijama.
Izmeœu generatora ili transformatora i çemu pripadajuñeg pre-
kidaåa (blok-spoj) nije uvek potreban rastavÿaå.
Ålan 30.
U ograncima u kojima nije predviœen rastavÿaå za odvajaçe ogranka,
treba to oznaåiti natpisom za upozoreçe.
Ålan 31.
Ako prekidaå moæe da dobije napon obostrano (npr. u prstenastim
vodovima), treba na vidÿivim mestima ispred i iza prekidaåa predvideti
rastavÿaåe.
Ålan 32.
Veza razvodnih poÿa sa sabirnicama treba da je izvedena tako da
svaki ogranak ili grupa ogranaka moæe da se rastavi od sabirnica, ili da
pojedini odseci sabirnica budu odvojeni.
Ålan 33.
Polaritet, odnosno redosled faza treba na kablovima i vodovima
vidÿivo oznaåiti na pogodnim mestima.
2. Postrojeça u zgradama
Ålan 34.
Noseñe konstrukcije za razvodne ureœaje moraju biti od metala ili od
drugog nezapaÿivog materijala.
Drvo se moæe upotrebiti samo za zaãtitne preåage.
Ålan 35.
Hodnici i prostorije za prilaæeçe razvodnim postrojeçima u zgra-
dama i kod razvodnih noseñih konstrukcija treba da su dovoÿno ãiroki i
visoki.
Hodnici i prostorije iz stava 1. ovog ålana treba da su izvedeni tako
da je prolazak lak, a u çima se ne smeju nalaziti predmeti koji bi mogli da
ometaju prolaæeçe.
375
Ålan 36.
Slobodna ãirina hodnika u razvodnim postrojeçima visokog napona
u zgradama mora iznositi, i to:
1) pri jednorednom rasporedu:
– za kontrolu 800 mm
– za rukovaçe 1000 mm
2) pri dvorednom rasporedu:
– za kontrolu 1000 mm
– za rukovaçe 1200 mm
Ålan 37.
Ako su postavÿene samo preåage prema ålanu 39. stav 1. taåka 1.ovog
pravilnika ili su u pitaçu duæi hodnici, preporuåuju se odgovarajuñe ãi-
rine hodnika, veñe od ãirina iz ålana 36. ovog pravilnika.
Ålan 38.
Visina od poda do nezaãtiñenih delova ureœaja pod naponom u hodni-
cima u prostorijama za prilaæeçe treba da iznosi 2.200 mm, uveñana za
vrednost minimalnog razmaka iz tablice VIII iz ålana 282. ovog pravil-
nika, a za odgovarajuñi napon. Ta visina ne moæe biti maça od 2.500 mm.
Ålan 39.
Rastojaçe zaãtitnih pregrada odnosno preåaga od delova koji su po-
stavÿeni iza çih i nalaze se pod naponom, treba da iznosi najmaçe:
Vrsta zaãtite Rastojaçe u mm

1) preåage 100 + vrednost iz tablice VIII iz ålana 282.
ovog pravilnika za odgovarajuñi napon, ali
najmaçe 500 mm
2) retke mreæe otvora 20 do 60 mm 60 + vrednost iz tablice VIII za odgovarajuñi
napon
3) krute mreæe otvora do 20 mm sa 20 + vrednost iz tablice VIII za odgovarajuñi
preånikom æice od najmaçe 2 mm napon
i pregrade od lima
Pri tom visina zaãtitnih preåaga iz taåke 1. stava 1. ovog ålana

iznosi oko 1,00 m, a visina zaãtitnih pregrada iz taå. 2 i 3. tog stava –
najmaçe 1,80 m.
Najmaça rastojaça navedena u stavu 1. ovog ålana vaæe za sledeñe
visine delova pod naponom raåunate od poda, i to:
– za vrste zaãtite iz taå. 1. i 2. stava 1. ovog ålana za visinu do 2,00 m;
– za vrstu zaãtite iz taåke 3. stava 1. ovog ålana za visinu do 1,80 m;
ako je visina preko 1,80 do 2,00 m vaæe rastojaça iz taåke 2. tog stava.
Za visine preko 2,00 m rastojaça ravni pregrade srazmerno se smaçuju
sa poveñaçem visine i postiæu vrednost nule kad visina iznosi prema
ålanu 38. ovog pravilnika za ureœaje u prostorijama, odnosno prema ålanu
46. ovog pravilnika za postrojeça na otvorenom prostoru.
376
Ako su visine zaãtitnih pregrada za vrstu zaãtite iz taå. 2. i 3.
stava 1. ovog ålana maçe od 1,80 m, moraju se obezbediti rastojaça navedena
u taåki 1. tog stava.
Ako bi rastojaçe navedeno za vrstu zaãtite iz taåke 1. stava 1. ovog
ålana u celini ili delimiåno bilo premoãñeno izolatorima, treba posta-
viti vrstu zaãtite iz taåke 2. odnosno 3. iz tog stava a ne preåage.
Ako se vrata ñelija moraju otvarati radi manipulacija ili pregleda,
a delovi koji su pod naponom su na dohvatu ruke, treba na otvor ñelije po
otvaraçu vrata postaviti dodatne preåage (letve). Najmaçe rastojaçe pre-
åaga od delova pod naponom mora odgovarati rastojaçima navedenim za vr-
ste zaãtite iz taå. 2. i 3. stava 1. ovog ålana.
Ålan 40.
Vrata prostorija u kojima se nalaze razvodni ureœaji treba da se otva-
raju upoÿe.
Otvaraçe vrata sa unutraãçe strane mora biti lako izvodÿivo, bez
upotrebe kÿuåa ili alata.
Ålan 41.
Ako se visokonaponska ñelija moæe pregledati samo kad se otvore
vrata koja su inaåe zakÿuåana i vode neposredno na otvoreni prostor, mora
se neposredno iza vrata postaviti ograda ili preåaga radi zaãtite od slu-
åajnog dodira delova pod visokim naponom.
Ålan 42.
Hodnici u zgradama sa razvodnim postrojeçima, u kojima moæe da
doœe do jake zadimÿenosti ili poæara, kao i hodnici duæi od 30 m, treba da
imaju na oba kraja izlaz. Vrata na ovim izlazima treba da se otvaraju iz-
nutra, i to bez kÿuåa.
Ålan 43.
Ako se postrojeça nalaze u stambenim zgradama, treba preduzeti mere
za izolaciju tih postrojeça tako da je okolina zaãtiñena od ãtetnih
uticaja postrojeça (vibracija, buka, toplota, zadah, zraåeçe, vatra i sl.).
Instalacije i çihovi delovi (vodovod, centralno grejaçe i sl.) koji sluæe
stambenom delu zgrade ne smeju prolaziti kroz postrojeça.
3. Postrojeça na otvorenom prostoru
Ålan 44.
Celo podruåje razvodnog postrojeça na otvorenom prostoru mora
biti potpuno ograœeno spoÿaãçom ogradom visine najmaçe 1,80 m, koja
mora biti izvedena tako da nije moguñ pristup u razvodno postrojeçe bez
posebnih pomoñih sredstava.
Ålan 45.
Uz unutraãçu stranu spoÿaãçe ograde, u pojasu visokom 6.000 mm i
ãirokom 1.500 mm + vrednost minimalnog razmaka iz tablice VIII iz ålana
282. ovog pravilnika, ne sme nikakav deo biti pod naponom.
377
Minimalna visina provodnika iznad ograde i iznad tla van spoÿa-
ãçe ograde odreœena je Pravilnikom o tehniåkim normativima za iz-
gradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova “Sluæbeni list SFRJ”, broj
51/73.*
Ålan 46.
Delovi pod naponom u postrojeçu koji su od tla udaÿeni maçe od 2.500
mm odnosno 2.200 + vrednost minimalnog razmaka iz tablice VIII iz ålana
282. obog pravilnika, moraju biti ograœeni ili na drugi naåin zaãtiñeni
od sluåajnog pristupa.
Ålan 47.
Ako delovi postrojeça nisu ograœeni u smislu ålana 46. ovog pra-
vilnika gorça ivica uzemÿene noseñe konstrukcije izolatora visokog na-
pona mora biti od tla udaÿena najmaçe 2.300 mm.
Najmaça zaãtitna rastojaça iz ålana 39. stav 1. ovog pravilnika
vaæe i za rastojaçe izmeœu ograde i izolatora.
Ålan 48.
Ako se za unutraãçu ogradu upotrebÿavaju preåage, uæad ili lanci,
zaãtitno rastojaçe mora iznositi najmaçe 300 mm + vrednost iz tablice
VIII iz ålana 282. ovog pravilnika, ali ne maçe od 600 mm. Pri upotrebi
uæadi ili lanaca uzima se u obzir najveñi otklon uæeta ili lanca u pravcu
delova pod naponom.
Ålan 49.
Iznad prolaza koji se koriste za prevoz opreme mora najmaçe ras-
tojaçe izmeœu najviãe taåke opreme koja se prevozi i delova pod naponom
biti jednako vrednosti minimalnog razmaka iz tablice VIII iz ålana 282.
ovog pravilnika, ali ne maçe od 500 mm.
Ålan 50.
Ãirina prolaza za kontrolu i rukovaçe treba da iznosi najmaçe
1.200 mm, mereno izmeœu uzemÿenih delova aparata, zaãtitnih zidova ili
noseñe konstrukcije.
Visina do uzemÿenih delova iznad prolaza mora da iznosi najmaçe
2.500 mm. Ako to zahteva nesmetan prevoz opreme, ta visina mora biti veña.
Ålan 51.
Svi aparati, naprave i pomoñni ureœaji moraju biti konstruisani i
postavÿeni tako da bez oãteñeça mogu trajno da izdræe temperaturu
okoline i atmosferske uticaje (vlagu, vetar, sneg i led), bez uticaja na çi-
hovo besprekorno funkcionisaçe.
*
Pravilnik o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova
“Sluæbeni list SFRJ”, br. 51/73 i 11/80 stavÿen je van snage donoãeçem Pravilnika o tehniåkim
normativima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400
kV “Sluæbeni list SFRJ”, broj 65/88 i “Sluæbeni list SRJ”, broj 18/92 i Pravilnika o tehniå-
kim normativima za izgradçu niskonaponskih nadzemnih vodova “Sluæbeni list SRJ”, broj 6/92.
378
Pri niskim temperaturama treba voditi raåuna o osobinama uÿa u
transformatorima i prekidaåima, kao i o kvalitativnim promenama osta-
log upotrebÿenog materijala.
Naroåito treba voditi raåuna o besprekornom dejstvu prekidaåa i
rastavÿaåa pri niskim temperaturama. Ti aparati ne smeju sami od sebe
dejstvovati pod uticajem jakog vetra ili pod pritiskom snega odnosno leda.
Ålan 52.
Za razvodna postrojeça postavÿena na otvorenom prostoru vaæe i od-
redbe ål. 34. do 43. ovog pravilnika koje se odnose na razvodna postrojeça u
zgradama.
4. Nadzemni vodovi
Ålan 53.
Dimenzioniraçe nadzemnih vodova, meœusobna rastojaça, prelazi i
pribliæavaça provodnika raznim objektima i dr. reuglisani su posebnim
Pravilnikom o tehniåkim normativima za izgradçu nadzemnih elektro-
energetskih vodova (“Sluæbeni list SFRJ”, broj 51/73).
Ålan 54.
Zaãtita i uzemÿeçe telekomunikacionih nadzemnih vodova i
kablova koji se uvode ili postavÿaju u postrojeçu, izvode se prema poseb-
nim tehniåkim propisima.
III. ZAÃTITNE MERE
1. Zaãtita od dodira
Ålan 55.
Svi delovi postrojeça koji se nalaze pod naponom moraju biti zaãti-
ñeni, i to:
1) u pogonskim prostorijama – od dodira sa svih strana;
2) u elektriånim pogonskim prostorijama – od dodira na dohvat ruke,
a od sluåajnog dodira van dohvata ruke. Delovi elektriånih maãina koji su
pod naponom moraju biti zaãtiñeni od sluåajnog dodira;
3) u zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama – od sluåajnog
dodira.
Zaãtitne konstrukcije moraju biti izvedene tako da se mogu odvojiti
samo pomoñu alata, a vrata da se mogu otvarati samo pomoñu kÿuåeva.
Ålan 56.
Treba predvideti odgovarajuñe ureœaje da se pri skidaçu zaãtitnih
pregrada one ne mogu da pribliæe delovima pod naponom.
379
Ålan 57.
Podruåje na dohvat ruke je podruåje koje je ograniåeno sa mesta na
kome se stoji, i to: na gore najmaçe 2.500 mm, vodoravno i na dole najmaçe
1.250 mm.
Ålan 58.
Zaãtita od dodira mora biti ostvarena naåinom izvoœeça kon-
strukcije, kao na primer: izolovaçem, zatvorenim kuñiãtima, zidovima,
limovima, ploåama.
Ålan 59.
Zaãtita od sluåajnog dodira mora biti ostvarena zaãtitnom reãet-
kom, reãetkastim vratima, ogradama, preåagama, lancem, a u otvorenim po-
strojeçima – ogradama od lanaca, preåaga i sliåno.
Ålan 60.
Zaãtitne konstrukcije moraju biti mehaniåki dobro i sigurno pri-
åvrãñene.
Ålan 61.
Vrata ñelija u pogonskim prostorijama i elektriånim pogonskim
prostorijama smeju se otvarati, po pravilu, samo pomoñu kÿuåeva.
Ålan 62.
Preåage koje se mogu ukloniti bez upotrebe alata, moraju biti od
neprovodÿivog materijala.
Ålan 63.
Zaãtitu od opasnog napona dodira treba izvesti uzemÿeçem, a po po-
trebi dopuniti i automatskom zaãtitom.
Ålan 64.
Pri nastanku opasnog napona dodira automatska zaãtita mora u
najkrañem vremenu prekinuti vezu izmeœu mesta kvara i izvora struje.
Ålan 65.
Automatska zaãtita mora biti sigurna u pogonu. Ispravnost auto-
matske zaãtite treba redovno kontrolisati.
2. Uzemÿivaåi i uzemÿeçe
Specifiåni otpor zemÿe i otpor rasprostiraça
Ålanovi 66–158. prestali su da vaæe.
380
IV. OSNOVNA OPREMA POSTROJEÇA
1. Obrtne elektriåne maãine
Ålan 159.
Elektriåne maãine sa pripadajuñim priborom treba da ispuçavaju
savremene uslove za graœeçe elektriånih maãina i za zaãtitu na radu.
Ålan 160.
Svaka maãina mora imati natpisnu ploåicu na kojoj su postojano i
razgovetno ubeleæeni osnovni karakteristiåni podaci o maãini.
Natpisna ploåica treba da je postavÿena tako da se podaci na çoj
mogu i za vreme pogona bez teãkoña proåitati.
Ålan 161.
Maãina mora biti dimenzionirana tako da moæe bez oãteñeça ili
pogorãaça pogonskih sposobnosti podneti sva naprezaça koja se mogu poja-
viti tokom pogona postrojeça u åijem je sastavu.
Ålan 162.
Maãine koje tokom pogona mogu biti ukÿuåene u paralelan rad, mo-
raju ispuçavati uslove za nesmetan pogon.
Ålan 163.
Maãina mora biti postavÿena i ugraœena tako da su otkloçeni
moguñi ãtetni uticaji okoline na çen pogon, vek trajça i da je spreåeno
ãtetno dejstvo maãine (vibracije, buka, toplota, varniåeçe, poæar) na su-
sedne delove postrojeça i okoline.
Ålan 164.
Maãina mora biti od okoline izolovana radi spreåavaça prenoãeça
mehaniåkih vibracija koje mogu prouzrokovati smetçe u pogonu postrojeça
ili nepovoÿno uticati na delove konstrukcije postrojeça.
Prikÿuåni vodovi moraju biti izvedeni tako da mogu bez oãteñeça
izdræati naprezaça prouzrokovana radom maãine.
Ålan 165.
Poloæaj i naåin ugraœivaça maãine treba da omoguñe çeno nesme-
tano hlaœeçe.
Rashladni ureœaji moraju biti izraœeni i postavÿeni tako da u ma-
ãinu ili çene osetÿive delove ne mogu sa rashladnim sredstvima da pro-
dru strana tela koja bi ugrozila pogon.
Ålan 166.
Nesmetan i bezbedan pristup do svih ureœaja na maãini koje u toku
pogona treba podeãavati, odræavati ili kontrolisati mora biti obezbe-
œen.
381
Ålan 167.
Delovi konstrukcija postrojeça, bilo da pripadaju samoj maãini ili
okolini, ne smeju uticati na smaçeçe elektriåne izolovanosti potrebne
maãini.
Ålan 168.
Mora postojati moguñnost potpunog elektriånog odvajaça maãine od
ostalih delova pripadajuñeg postrojeça.
Izuzetno, za sklop generatora sa transformatorom, ako oni predsta-
vÿaju jedinstvenu pogonsku celinu (blok) nisu neophodne naprave za rasta-
vÿaçe spoja izmeœu generatora i transformatora.
Ålan 169.
Ureœaje za zaãtitu maãine treba obezbediti po vrsti i u obimu koji
su potrebni za uredan pogon maãine, a zavisno od veliåine i znaåaja
postrojeça u kome je maãina ugraœena.
Ålan 170.
Napravama za zaãtitu od elektriånog i mehaniåkog preoptereñeça
treba spreåiti naprezaçe maãine u pogonu preko dozvoÿenih granica. Mo-
raju postojati i naprave koje ñe automatskim iskÿuåeçem ili kratkim spa-
jaçem ograniåiti obim razaraça maãine u sluåaju çenog kvara.
Pored automatskog pokretaça, treba da postoji i moguñnost ruånog
pokretaça naprave za iskÿuåeçe maãine, posredstvom mehanizma ili bez
çega, odnosno za potpuno odvajaçe maãine od ostalih delova postrojeça
koje je u pogonu.
Ålan 171.
Delovi pod naponom i obrtni delovi maãina moraju biti zaãtiñeni
od sluåajnog dodira. Ako takva zaãtita nije ostvarena samom konstruk-
cijom maãine, treba je obezbediti izborom poloæaja maãine pri ugraœi-
vaçu, naåinom ugraœivaça ili posebnim dopunskim merama.
Ålan 172.
Ureœajima za signalizaciju, mereçe i upravÿaçe treba omoguñiti
neophodan uvid u pogonska staça svake maãine, kao i regulisaçe pogona,
kretaça i zaustavÿaça maãine.
Vrsta i obim ureœaja iz stava 1. ovog ålana treba da odgovaraju potre-
bama pogona, zavisno od veliåine i znaåaja maãine.
Ålan 173.
Poloæaj i naåin ugraœivaça ureœaja iz ålana 172. ovog pravilnika
mora biti takav da se nadzor, rukovaçe i odræavaçe mogu u toku pogona vr-
ãiti bez teãkoña i bezbedno.
Ålan 174.
U postrojeçima u kojima ima viãe maãina nije neophodno opremati
svaku od maãina onim ureœajima za mereçe i signalizaciju koji se samo po-
vremeno koriste, ako se ti ureœaji mogu, po potrebi prekopåavati.
382
2. Transformatori i induktivni otpori
Ålan 175.
Trasformatori i induktivni otpori treba da ispuçavaju savremene
uslove za graœeçe.
Ålan 176.
Svaki transformator i induktivni otpor mora imati natpisnu plo-
åicu na kojoj su postojano i razgovetno ispisani svi bitni podaci.
Natpisna ploåica treba da je postavÿena tako da se i u toku pogona
mogu bez teãkoña i bezbedno proåitati na çoj napisani podaci.
Ålan 177.
Odabrani transformator odnosno induktivni otpor mora biti
dimenzioniran tako da u toku pogona moæe podneti sva naprezaça koja se
mogu pojaviti u postrojeçu u kome je ugraœen, a da pri tom ne nastupe oãte-
ñeça ili pogorãaça pogonske sposobnosti tih naprava.
Ålan 178.
Transformatori koji u pogonu treba da rade paralelno sa drugim
transformatorima, moraju ispuçavati uslove za takav pogon (odnosi
transformacije, sprege, naponi kratkog spoja).
Ålan 179.
Ako transformator odnosno induktivni otpor nije konstruisan
prema punoj snazi kratkog spoja koja se moæe javiti u postrojeçu, moraju se
preduzeti posebne mere da se spreåi prekoraåeçe struje kratkog spoja koja
odgovara konstrukciji tih naprava.
Ålan 180.
Tranformatore i induktivne otpore treba u postrojeçu postaviti
tako da se spreåi ãtetno dejstvo okoline na çihov pogon, radne karak-
teristike i vek trajaça, kao i da se spreåi ãtetan uticaj tih naprava (vi-
bracija, buka, toplota, varniåeçe, poæar) na susedne delove postrojeça i
okoline.
Ålan 181.
Transformatori moraju biti postavÿeni i ugraœeni tako da se spreåi
prenoãeçe ãtetnih vibracija na susedne delove postrojeça i prouzro-
kovaçe smetçi u pogonu, ili oãteñeçe graœevinskih konstrukcija.
Prikÿuåci elektriånih vodova i cevi za rashladna sredstva moraju
biti izvedeni tako da mogu bez oãteñeça izdræati naprezaçe koja u pogonu
izazivaju vibracije transformatora odnosno çegovih pomoñnih ureœaja.
Ålan 182.
Neoklopÿeni induktivni otpori moraju biti ugraœeni tako da se
spreåi nedozvoÿno zagrevaçe bliskih metalnih delova konstrukcije i da
magnetno poÿe prouzrokovano strujom kratkog spoja, ne utiåe ãtetno na su-
sedne åeliåne konstrukcije ili çihove delove.
383
Ålan 183.
Prilikom postavÿaça i ugraœivaça transformatora i induktivnih
otpora mora se obezbediti çihovo dovoÿno hlaœeçe. Pri tom treba predu-
zeti mere da strana tela koja bi tim napravama mogla ãtetiti ne prodru do
çih zajedno sa rashladnim sredstvima.
Ålan 184.
Mora se obezbediti neometan i bezbedan pristup do komandnih
ormara, pogona regulacionog prekidaåa, ventilatora i drugih ureœaja ugra-
œenih na transformatorima, koje u toku rada treba kontrolisati, odræa-
vati ili çima rukovati.
Ålan 185.
Delovi konstrukcija postrojeça (na primer: delovi stabilnih
ureœaja za protivpoæarnu zaãtitu za transformatore sa zemÿospojnom za-
ãtitom, pomoñne instalacije i sl.) ne smeju smaçiti izolacioni nivo od-
reœenih delova transformatora ili induktivnih otpora.
Ålan 186.
Mora postojati moguñnost potpunog elektriånog odvajaça transfor-
matora i induktivnih otpora od ostalih delova pripadajuñeg postrojeça u
pogonu.
Izuzetno, za sklopove koji åine jedinstvenu pogonsku jedinicu nisu
neophodne naprave za rastavÿaçe spoja izmeœu çih. Meœutim, za sam sklop
kao celinu, u odnosu na postrojeçe, vaæe odredbe ålana 168. ovog pra-
vilnika.
Ålan 187.
Ureœaje za zaãtitu transformatora i induktivnih otpora treba
obezbediti po vrsti i obimu koji su potrebni za uredan pogon postrojeça i
same naprave, a zavisno od veliåine naprave i znaåaja postrojeça.
Ålan 188.
Ureœaji za automatsku zaãtitu od elektriånog preoptereñeça i od
unutraãçih ili spoÿaãçih kvarova treba da budu u skladu sa veliåinom i
opremom transformatora, kao i sa çegovim znaåajem u postrojeçu.
Pored automatskog iskÿuåeça, treba da postoji i moguñnost ruånog
pokretaça svih naprava za iskÿuåeçe radi eventualnog potpunog
elektriånog odvajaça od ostalih delova postrojeça u pogonu.
Ålan 189.
Zaãtita od dodira delova pod naponom, ako nije ostvarena samom
konstrukcijom transformatora ili induktivnog otpora, mora se obezbe-
diti naåinom ugradçe ili dopunskim merama pri ugraœivaçu.
Ålan 190.
Ureœaji za signalizaciju, nadzor i upravÿaçe treba da bude u skladu
sa potrebama odræavaça ispravnog pogona.
384
Ålan 191.
Poloæaj i naåin ugraœivaça ureœaja iz ålana 190. ovog pravilnika
moraju biti takvi da se nadzor, odræavaçe i rukovaçe çime moæe u toku
pogona vrãiti nesmetano i bezbedno.
Ålan 192.
U postrojeçima u kojima se nalazi viãe trasformatora, moæe se, po
potrebi, jedan deo kontrolnih ureœaja koristiti za viãe naprava, ako se
kontrola vrãi povremeno a ureœaji se mogu prekopåati sa jedne naprave na
drugu.
3. Merni transformatori
Ålan 193.
Strujni i naponski merni transformatori moraju ispuçavati savre-
mene uslove za graœeçe tih naprava.
Ålan 194.
Merni transformatori moraju imati natpisnu ploåicu na kojoj su po-
stojano i razgovetno ispisani svi bitni podaci o mernom transformatoru.
Natpisna ploåica treba da je postavÿena tako da se bez teãkoña mogu
proåitati ubeleæeni podaci, a po moguñnosti - i za vreme pogona mernog
transformatora.
Ålan 195.
Merni transformatori treba bez oãteñeça ili pogorãaça osnovnih
karakteristika da podnesu sva naprezaça koja se tokom pogona mogu poja-
viti u postrojeçu u koje se ugraœuju.
Ålan 196.
Jezgro strujnih transformatora koje sluæi za prikÿuåeçe mernih
ureœaja treba da je sa tako malim prekostrujnim brojem i takvom nazivnom
snagom da pri kratkim spojevima ne nastane razaraçe prikÿuåenih in-
strumenata.
Treba po potrebi, ugraditi zaãtitne meœutransformatore.
Jezgro strujnih transformatora nameçeno za prikÿuåeçe zaãtitnih
ureœaja treba da je sa tako velikim prekostrujnim brojem da pri struji
kratkog spoja ne nastane prevelika promena u odnosu transformacije.
Nazivnu snagu jezgra treba odabrati prema maksimalno oåekivanom
prikÿuåenom teretu.
Ålan 197.
Naponski transformatori treba da su takvi da nazivna snaga i klasa
taånosti odgovaraju napravama koje ñe biti prikÿuåene u pogonu. Pojave
rezonantnih prenapona treba spreåiti odgovarajuñim merama.
Ålan 198.
Pri postavÿaçu mernih transformatora u postrojeçu, treba voditi
raåuna da delovi konstrukcije koji su najbliæi transformatoru ne smaçe
25 385
izolacioni nivo, i da po moguñnosti, ne oteæaju pristup prikÿuåcima za
vodove sekundarnih kola i natpisnim ploåicama.
Ålan 199.
Sekundarna kola mernih transformatora moraju biti sigurno uzem-
ÿena (ålan 95). Izuzetno, moæe se odstupiti od tog uslova u zaãtitnim ko-
lima åije funkcionisaçe uslovÿava neuzemÿen sistem.
Ålan 200.
Preporuåuje se da sekundarna kola naponskih transformatora
obezbede od kratkih spojeva. Naprave za obezbeœeçe treba odabrati i po-
staviti tako da se moæe lako uoåiti çihovo reagovaçe.
Ålan 201.
Ako se naponski transformatori prikÿuåuju na sabirnice preporu-
åuje se postavÿaçe osiguraåa na strani visokog napona naponskih tran-
sformatora. U ostalim sluåajevima nije neophodno postavÿati osiguraåe
na strani visokog napona.
4. Kondenzatori
Ålan 202.
Elektriåni kondenzatori moraju ispuçavati savremene uslove za
çihovo graœeçe.
Ålan 203.
Svaki kondenzator mora imati natpisnu ploåicu sa postojanim i raz-
govetno ubeleæenim bitnim podacima.
Natpisna ploåica treba da je postavÿena tako da se na çoj ispisani
podaci mogu bez teãkoña proåitati.
Ålan 204.
Kondenzatori moraju biti dimenzionirani prema maksimalnim
naprezaçima koja su predviœena ili se mogu oåekivati u pogonu postro-
jeça, a da pri tom ne nastupi oãteñeçe kondenzatora. Posebnu paæçu
treba obratiti na moguña poviãeça napona koja bi bila prouzrokovana
spregom sa induktivnim otporima.
Po potrebi, treba predvideti dopunske naprave za ograniåeçe pre-
optereñeça.
Ålan 205.
Izolacioni nivo kondenzatora za mereçe napona, za zaãtitu od
prenapona i za telekomunikacione sprege u postrojeçima visokog napona
mora odgovarati nazivnom naponu za koji je postrojeçe dimenzionirano,
bez obzira na eventualno niæi pogonski napon postrojeça.
Ålan 206.
U postrojeçima za kompenzaciju reaktivnih snaga treba izbegavati
direktno uzemÿeçe nulte taåke kondenzatora.
386
Ålan 207.
Kondenzatore u postrojeçima treba postaviti i ugraditi tako da se
izbegnu moguñi ãtetni meœusobni uticaji sa susednim delovima po-
strojeça.
Ålan 208.
Odvoœeçe toplote mora se obezbediti tako da se i pri najnepovoÿ-
nijim uslovima rada ne prekoraåi maksimalna dozvoÿena temperatura kon-
denzatora.
Ako se odvoœeçe toplote ne moæe obezbediti, mora se predvideti od-
govarajuña zaãtita sa iskÿuåeçem kondenzatora.
Ålan 209.
Prilikom obezbeœeça hlaœeça treba voditi raåuna da zajedno sa ras-
hladnim sredstvima ne prodru u kondenzatorsko postrojeçe strana tela
koja mogu umaçiti izolacioni nivo i prouzrokovati pogoske smetçe.
Ålan 210.
Treba omoguñiti nesmetan prilaz napravama za rukovaçe i obezbe-
diti nesmetan prilaz za nadzor u toku pogona.
Ålan 211.
Mora postojati moguñnost da se kondenzatori ili sklop sa kojim oni
åine nerazdvojnu celinu, potpuno elektriåno odvoje od ostalih delova
postrojeça u pogonu.
Ålan 212.
Prekidaåi za kondenzatore treba, po moguñstvu, da istovremeno
iskÿuåuju sve polove. Pri izboru prekidaåa posebno treba imati u vidu
oteæane uslove za prekidaçe kapacitivnih optereñeça.
Ålan 213.
Za ukÿuåeçe i iskÿuåeçe kondenzatora ne smeju se upotrebiti pre-
kidaåi kod kojih nije obezbeœeno brzo pokretaçe kontakta pomoñu odgova-
rajuñih mehaniåkih naprava, kao ãto su: opruge, zamajci, vazduh pod
pritiskom i sliåno. Na taj ili na neki drugi naåin, treba obezbediti da
prekidaåi iskÿuåuju kondenzatorske baterije bez povratnog paÿeça luka.
Ålan 214.
Ako postoji opasnost od nedopustivih strujnih udara pri paralelnom
ukÿuåeçu ili iskÿuåeçu viãe grupa kondenzatora, treba predvideti
dopunske ureœaje za ograniåeçe tih struja. Dopunske ureœaje treba upotre-
biti ako su provodnici za paralelno povezivaçe kondenzatorskih grupa
toliko kratki da se pri nazivnoj struji najmaçe kondenzatorske grupe na
çima napon poveña za maçe od 0,1% vrednosti nazivnog napona.
Dopunski ureœaji iz stava 1. ovog ålana nisu neophodni ako proizvo-
œaå kondenzatorskih elemenata i prekidaåa u atestima garantuje bespreko-
ran rad postrojeça.
25* 387
Ålan 215.
Kondenzatori moraju imati naprave za sigurno i bezopasno praæ-
çeçe.
Ålan 216.
Za praæçeçe kondenzatora ugraœenih u sklopu sa drugim napravama
(kao ãto su: motori, energetski transformatori, merni transformatori,
aktivni i induktivni otpori ili naprave koje se prikÿuåuju automatski
pri iskÿuåeçu kondenzatora), mogu posluæiti te naprave.
Ålan 217.
Ako postoji opasnost pojave visokih prenapona pri praæçeçu kon-
denzatora preko mernih naponskih transformatora, treba koristiti dvo-
polno izolovane transformatore u sprezi “V”, prikÿuåene samo izmeœu
faznih provodnika, a izbegavati jednopolno izolovane transformatore.
Ålan 218.
Vremenska konstanta praæçeça ne sme biti iznad 90 sekundi, ako je u
pitaçu trajna sprega kondenzatora sa otporom za praæçeçe.
Ålan 219.
Ako se kondenzator prazni preko otpora samo kad je iskÿuåen, otpor-
nik za praæçeçe mora biti dimenzioniran tako da u roku od 10 sekundi po
iskÿuåeçu preostali napon ne bude iznad 10% efektivne vrednosti naziv-
nog napona kondenzatora.
Ålan 220.
Ureœaji za automatsku regulaciju treba da budu konstruisani tako da
do automatskog ukÿuåeça ne moæe doñi pre nego ãto preostali napon
padne ispod 10% efektivne vrednosti nazivnog napona kondenzatora.
Ålan 221.
Otpornike za praæçeçe treba dimenzionirati tako da çihova meha-
niåka i termiåka naprezaça ostanu u dozvoÿenim granicama, odnosno da u
redovnom pogonu ne nastane çihovo oãteñeçe.
Ålan 222.
Ureœaje za zaãtitu kondenzatora treba predvideti po vrsti i obimu
koji odgovaraju potrebama za obezbeœeçe urednog pogona kondenzatora, a
prema uslovima postrojeça u pogonu.
Ålan 223.
Radi zaãtite od unutraãçih razaraça, treba, po potrebi, upotre-
bÿavati ureœaje za zaãtitu od kratkih spojeva, termiåkog dejstva struje,
nesimetrije i prenapona.
Ålan 224.
Zaãtita od dodira mora se obezbediti dovoÿnim zaãtitnim razma-
cima i odgovarajuñim ograœivaçem delova pod naponom.
388
Ålan 225.
Kondenzatori sa pripadajuñim konstrukcijama, åija su kuñiãta za
vreme pogona pod naponom, moraju biti upadÿivo obojeni i oznaåeni ta-
blicama koje na to upozoravaju.
Ålan 226.
Na prilazu kondenzatora koji nemaju ureœaje za automatsko praæçeçe
pri iskÿuåeçu moraju biti postavÿene upadÿive tablice za upozoreçe, sa
natpisom: “Pazi! ne dodiruj pre nego ãto isprazniã, kratko spojiã i uze-
mÿiã kondenzatore!”.
Ålan 227.
Tablice za upozoreçe moraju se postaviti i kad kondenzatori imaju
ureœaje za automatsko praæçeçe, ako je vreme praæçeça duæe od 60 se-
kundi. Na tablicu za upozoreçe mora se uneti i podatak o vremenu pra-
æçeça.
Ålan 228.
Ureœaje za signalizaciju, mereçe i upravÿaçe treba predvideti
prema potrebama za odræavaçe ispravnog pogona.
Poloæaj i naåin ugraœivaça ureœaja iz stava 1. ovog ålana treba da
bude takav da se nadzor, odræavaçe i rukovaçe çima moæe vrãiti
bezbedno i bez teãkoña u toku pogona.
5. Usmeraåi
Ålan 229.
Usmeraåi sa pripadajuñim priborom moraju ispuçavati savremene
uslove za graœeçe naprava te vrste.
Ålan 230.
Svaki usmeraå mora imati natpisnu ploåicu sa postojanim i raz-
govetno ubeleæenim bitnim podacima o napravi.
Ålan 231.
Usmeraå i pripadajuñi pribor treba dimenzionirati i opremiti tako
da izdræe sva naprezaça koja se mogu javiti u pogonu, bez oãteñeça ili po-
gorãaça pogonskih karakteristika.
Ålan 232.
Ako se predviœa paralelan rad viãe usmeraåa, za takav rad moraju
biti ispuçeni uslovi.
Ålan 233.
Usmeraå treba postaviti i ugraditi tako da okolni delovi po-
strojeça ne utiåu nepovoÿno na çegov pogon, pogonske sposobnosti i vek
trajaça.
Sam usmeraå treba obezbediti da ne ugroæava pogon susednih delova
postrojeça.
389
Ålan 234.
Usmeraå mora biti ugraœen i opremÿen odgovarajuñim ureœajima tako
da bude obezbeœeno dovoÿno odvoœeçe toplote da bi çegova temperatura
ostala u dozvoÿenim granicama. Pri tom treba preduzeti mere da zajedno
sa rashladnim sredstvom ne prodru do osetÿivih delova ureœaja strana tela
koja mogu prouzrokovati oãteñeça ili onemoguñiti ispravan pogon usmer-
aåa.
Ako se hlaœeçe usmeraåa vrãi vodom, treba predvideti i mere za
zaãtitu od korozije.
Ålan 235.
U postrojeçima sa velikim jednosmernim strujama treba obratiti po-
sebnu paæçu na stabilnost delova konstrukcije postrojeça koji su izlo-
æeni uticaju jakih magnetnih poÿa.
Ålan 236.
Treba preduzeti posebne mere za ograniåeçe ãtetnog dejstva
usmeraåkog postrojeça na obliæçe telekomunikacione ureœaje.
Ålan 237.
Mora postojati moguñnost da se usmeraåi potpuno elektriåno odvoje
od ostalih delova postrojeça pod naponom.
Ålan 238.
Ureœaje za zaãtitu usmeraåa treba obezbediti u obimu i po vrsti,
koji odgovaraju potrebama za obezbeœeçe ispravnog pogona, a zavisno od ve-
liåine i namene postrojeça.
Ålan 239.
Pored automatske zaãtite od preoptereñeça, treba predvideti i
zaãtitu od razaraça usmeraåa prilikom pojave kvarova.
U sluåaju smetçi u radu samog usmeraåa, treba obezbediti automatsko
iskÿuåeçe usmeraåa od svih delova pod naponom. Ako je iskÿuåena moguñ-
nost povratnog napajaça sa strane jednosmernog napona, dovoÿno je obezbe-
diti iskÿuåeçe samo sa strane napajaça naizmeniånom strujom.
Ålan 240.
Usmeraå mora biti postavÿen tako da je iskÿuåena moguñnost slu-
åajnog dodira delova pod naponom, ili ako to nije izvodÿivo da je pri slu-
åajnom dodiru delova pod naponom iskÿuåena svaka opasnost. Ovo se
postiæe ili ugraœivaçem delova pod naponom uz obezbeœeçe dovoÿnih za-
ãtitnih razmaka, ili izolovaçem poda, zidova i svih delova koji su uze-
mÿeni a nalaze se na domaãaju usmeraåa i pripadajuñih delova pod
naponom.
Ålan 241.
Delovi usmeraåkog postrojeça koji su izloæeni dodiru, a u pogonu su
trajno pod naponom prema zemÿi ili mogu doñi pod napon u sluåaju kvara,
moraju biti uoåÿivo obeleæeni.
390
Ålan 242.
Svi ureœaji za zaãtitu, mereçe i upravÿaçe, kao i drugi pribor
konstruktivno povezan sa delovima usmeraåa pod naponom, moraju biti na
siguran naåin izolovani tako da je obezbeœeno kontrolisaçe, odræavaçe i
rukovaçe postrojeçem.
Ålan 243.
Ureœaje za nadzor, regulisaçe i komandovaçe treba predvideti prema
veliåini i znaåaju postrojeça.
Ålan 244.
Poloæaj i naåin ugraœivaça ureœaja za nadzor, regulisaçe i komando-
vaçe moraju biti takvi da se pogon moæe vrãiti bezbedno i bez teãkoña.
6. Prekidaåi, rastavÿaåi i osiguraåi (rasklopne naprave)
Ålan 245.
Prekidaåi, rastavÿaåi i osiguraåi (rasklopne naprave) moraju ispu-
çavati uslove za graœeçe savremenih naprava za prekidaçe elektriånih
struja i rastavÿaçe delova postrojeça.
Ålan 246.
Svaka rasklopna naprava mora imati natpisnu ploåicu na kojoj su po-
stojano i razgovetno ispisani svi bitni podaci o napravi. Natpisna plo-
åica treba da je postavÿena tako da se na çoj ispisani podaci mogu lako i
bezbedno proåitati, po moguñnosti i bez iskÿuåeça napona.
Ålan 247.
Rasklopna naprava treba da je dimenzionirana tako da moæe ispu-
çavati sve uslove rada postrojeça u redovnom pogonu, bez oãteñeça ili
pogorãaça pogonskih karakteristika. Naprezaça kojima je naprava u po-
gonu izloæena usled naponskih i strujnih optereñeça, kao i trajnih i pre-
laznih optereñeça (ukÿuåeçe, iskÿuåeçe, kratki spojevi), ne smeju
premaãiti dozvoÿene vrednosti za koje je naprava konstruisana.
Ålan 248.
Ako su maksimalno oåekivane snage kratkog spoja u postrojeçu iznad
nazivne snage iskÿuåeça prekidaåa, on se sme ugraditi samo pod uslovom da
su preduzete mere koje spreåavaju automatsko iskÿuåeçe svih optereñeça
koja prelaze dozvoÿenu nazivnu snagu prekidaåa.
Ålan 249.
Ako maksimalne struje ukÿuåeça u postrojeçu prelaze nazivnu vred-
nost struje ukÿuåeça prekidaåa, on se moæe ugraditi samo pod uslovom da
su preduzete dopunske mere koje obezbeœuju sigurnost lica i okolnih
naprava u postrojeçu, npr. postavÿaçe zapornog organa za spreåavaçe
ukÿuåeça na kratak spoj, sigurne zaãtitne pregrade, daÿinskog upravÿaça
prekidaåem sa bezbednog mesta i sl.
391
Ålan 250.
Na kratkim ogranicma u postrojeçu za koje su prikÿuåene naprave
koje priguãuju snagu kratkog spoja, mogu se izuzetno ugraditi prekidaåi
nazivne snage iskÿuåeça koja je maça od maksimalne snage kratkog spoja u
postrojeçu, ako pri tom nije ugroæena bezbednost ÿudi i ako je vero-
vatnoña pojave kratkog spoja na vezi od prekidaåa do naprave praktiåno
iskÿuåena (kratki provodnici uz sigurnu izolaciju).
Priguãena snaga kratkog spoja ne sme biti iznad nazivne vrednosti
snage iskÿuåeça prekidaåa.
Ålan 251.
Rasklopne naprave moraju biti postavÿene i ugraœene tako da ne ugro-
æavaju susedne delove postrojeça.
Ålan 252.
Prikÿuåni vodovi moraju biti izvedeni tako da u dovoÿnoj meri izo-
luju susedne delove postrojeça od prenoãeça ãtetnih mehaniåkih potresa
prouzrokovanih radom rasklopne naprave uz obezbeœeçe dovoÿne stabil-
nosti prema maksimalnim naprezaçima koja se u toku pogona mogu pojaviti
u postrojeçu.
Ålan 253.
Mora se omoguñiti slobodan izlazak pare i gasova koji se javÿaju pri
radu rasklopne naprave, pri åemu treba imati u vidu izolaciju susednih de-
lova postrojeça koji mogu biti izloæeni dejstvu pare ili gasova.
Ålan 254.
U postrojeçima u zgradama kod kojih je maksimalna snaga kratkog
spoja iznad 200 MVA, otvori ñelija u kojima su smeãteni prekidaåi sa veli-
kom sadræinom uÿa ne smeju biti upravÿeni ka prostorijama ili pro-
lazima koji su nameçeni za javni saobrañaj.
Ålan 255.
Pogodnim merama treba omoguñiti bezbedno koriãñeçe izlaza i
stepeniãta pri pojavi poæara i spreåiti rezlivaçe uÿa po postrojeçu.
Ålan 256.
Rastavÿaåi, rastavÿaåi za uzemÿeçe i çihovi pogoni moraju biti iz-
raœeni i postavÿeni tako da je iskÿuåena svaka moguñnost nenamerne pro-
mene poloæaja rastavnih ureœaja, na primer: nekontrolisanim pokretom
ruke, usled potresa, usled mehaniåkog dejstva struje kratkog spoja ili iz
drugih uzroka.
Ålan 257.
Kod kombinovanih konstrukcija rastavÿaåa sa rastavÿaåima za
uzemÿeçe, mehanizmi za pokretaçe moraju biti spregnuti tako da ne mogu
biti istovremeno ukÿuåena oba rastavÿaåa, odnosno da je pri ukÿuåeçu
jednog od çih mehaniåki ukoåen mehanizam za pokretaçe drugog.
392
Ålan 258.
Prekidaåi i rastavÿaåi åija je nazivna struja mça od optereñeça
koja mogu nastati u postrojeçu u toku pogona, moraju biti dopunskim me-
rama zaãtiñeni od rada pod uslovima koji prelaze granice çihovih naziv-
nih optereñeça.
Ålan 259.
Prema uslovima mesta ugraœivaça rasklopnih naprava, moraju se
preduzeti mere za zaãtitu od dodira delova pod naponom na mestima ugra-
œivaça predviœene u ål. 55. do 65. ovog pravilnika.
Ålan 260.
Pogonske poluge za uzemÿene prekidaåe i rastavÿaåe na stubovima
moraju biti izolovane umecima koji su dimenzionirani za pun nivo izo-
laicje naprave tako da pruæaju potpunu mehaniåku i elektriånu sigurnost
pri rukovaçu.
Manipulativna ruåica sa pripadajuñim elektriåno provodÿivim de-
lovima mora biti uzemÿena.
Ålan 261.
Za prekidaåe åija nazivna snaga iskÿuåeça prelazi 200 MVA, a
temena vrednost struje ukÿuåeça 10 kA, nije dozvoÿeno neposredno ruåno
ukÿuåeçe i iskÿuåeçe na licu mesta, ako pogon prekidaåa nema akumu-
lator energije koji obezbeœuje brzo i bezbedno ukÿuåeçe i iskÿuåeçe.
Ålan 262.
Radi obezbeœeça od sluåajnog ili pogreãnog ukÿuåeça, pogoni
naprava koji sluæe za uzemÿeçe ili elektriåno rastavÿaçe pojedinih de-
lova postrojeça od ostalih delova pod naponom moraju imati ureœaje za
blokiraçe ili zakÿuåavaçe.
Ålan 263.
Ako prekidaåi imaju motorni pogon sa ureœajem za automatsko po-
novno ukÿuåeçe, treba spreåiti moguñnost neæeÿenog uåestalog ukÿu-
åeça i iskÿuåeça.
Ålan 264.
Ureœaje za signalizaciju i upravÿaçe treba predvideti prema potre-
bama za odræavaçe ispravnog pogona, bezbednost lica koja rukuju postroje-
çem i bezbednost okoline.
Ålan 265.
Na prekidaåima koji imaju ruåni pogon, smer kretaça pogona mora
biti uoåÿivo obeleæen.
U istom postrojeçu za sve prekidaåe ili rastavÿaåe iste kon-
strukcije treba da bude isti smer i naåin pokretaça pogona.
Ålan 266.
Poloæaj svakog prekidaåa i rastavÿaåa mora biti sigurno prikazan i
uoåÿiv neposredno na licu mesta, a pri daÿinskom upravÿaçu – i na mestu
sa koga se vrãi upravÿaçe odgovarajuñom napravom.
393
Ålan 267.
Rastavÿaåi moraju imati dvopolno upravÿaçe da bi se otklonilo po-
greãno dejstvo çihovog mehanizma za daÿinsko pokretaçe.
Od uslova iz stava 1. ovog ålana moæe se odstupiti ako je na drugi na-
åin iskÿuåena moguñnost pogreãnog pokretaça rastavÿaåa.
7. Odvodnici prenapona
Ålan 268.
Odvodnici prenapona moraju ispuçavati savremene uslove za graœeçe
naprava za zaãtitu od prenapona.
Ålan 269.
Svaki odvodnik mora imati lako uoåÿivu natpisnu ploåicu na kojoj
su postojano i razgovetno ispisani bitni podaci o odvodniku.
Ålan 270.
Nazivni napon odvodnika treba da je ãto niæi, ali ne sme biti niæi
od najviãeg faznog napona mreæe na mestu na kome se odvodnik postavÿa.
Najviãi fazni napon mreæe dobija se kad se najviãi linijski napon mreæe
pomnoæi koeficijentom uzemÿeça mreæe na tom mestu. Pri utvrœivaçu
najviãeg faznog napona mreæe treba uzeti u obzir i moguña poviãeça
napona mreæe zbog zaletaça turbina ili zbog naglog rastereñeça.
Nazivnu struju rasterñeça treba odabrati prema znaåaju postrojeça,
znaåaju i ceni koãtaça zaãtiñene opreme, oceni veliåine struje najteæeg
rastereñeça kroz odvodnik, visini prenapona pogonskog porekla u po-
strojeçu, izokerauniåkog nivoa i sl.
Pri izboru odvodnika mora se posebno voditi raåuna o zaãtitnom ni-
vou koji odvodnik treba da obezbedi da bi u potpunosti bili ispuçeni zah-
tevi koordinacije izolacije. Ova odredba je od posebnog znaåaja za
postrojeça åiji izolacioni nivo ne odgovara pravilima koordinacije izo-
lacije.
Za postrojeça na visini veñoj od 1000 m potrebno je posebno raz-
motriti izbor odvodnika.
Ålan 271.
Odvodnik treba postaviti ãto bliæe kÿuånom ureœaju u postrojeçu
koji treba zaãtititi, vodeñi pri tom raåuna i o zaãtiti ostalih ureœaja.
U prostranijim postrojeçima treba, po potrebi, postaviti viãe grupa od-
vodnika.
Ålan 272.
Pri postavÿaçu odvodnika treba voditi raåuna o izmeni rasporeda
elektriånog poÿa oko odvodnika, zbog prisustva okolnih predmeta i
uticaja na zaãtitne karakteristike odvodnika. U tom pogledu treba se u
potpunosti rukovoditi uputstvima proizvoœaåa.
394
Ålan 273.
Odvodnik treba prikÿuåiti na vod i na uzemÿeçe ãto krañim i nepo-
srednijim vezama.
Ålan 274.
Zaãtita od opasnog napona dodira pri reagovaçu odvodnika mora se
obezbediti naåinom ugraœivaça ili ograœivaça odvodnika.
Ålan 275.
Pri postavÿaçu odvodnika van zakÿuåanih elektriånih pogonskih
prostorija, moraju biti zaãtiñena lica od povreda usled neispravnog rada
odvodnika (npr. izborom pogodne konstrukcije odvodnika ili pogodnog po-
loæaja za postavÿaçe odvodnika ili postavÿaçem zaãtitne mreæe).
Ålan 276.
Ureœaji za registrovaçe ili brojeçe reagovaça odvodnika ne smeju
uticati na zaãtine karakteristike odvodnika i moraju biti sposobni da
propuãtaju struju rastereñeça odvodnika.
Ako nisu konstruktivni deo odvodnika, ureœaji iz stava 1. ovog ålana
moraju nositi oznaku proizvoœaåa i nazivne struje rastereñeça odvodnika.
Åitaçe brojåanika ureœaja iz stava 1. ovog ålana mora biti moguñe i
za vreme redovnog pogona postrojeça.
8. Vodovi i prikÿuåci
Ålan 277.
Vodovi i prikÿuåci elektriåne mreæe u sklopu postrojeça moraju
biti izvedeni u skladu sa vaæeñim jugoslovenskim standardima.
Ålan 278.
Ako ovim pravilnikom nije drukåije odreœeno, na nadzemne vodove
primeçuje se Pravilnik o tehniåkim merama za izgradçu nadzemnih
elektroenergetskih vodova.
Ålan 279.
Vodovi i prikÿuåci moraju biti dimenzionirani i izvedeni tako da
mogu bez primetnih oãteñeça i trajnih deformacija podneti sva
elektriåna i mehaniåka naprezaça koja mogu nastupiti u toku pogona po-
strojeça åiji su sastavni deo.
Vrstu voda treba odabrati tako da se obezbedi ispravan pogon u spe-
cifiånim uslovima odreœenog postrojeça, uz racionalno koriãñeçe mate-
rijala.
Pri odabiraçu materijala i dimenzioniraçu delova konstrukcije
moraju se odrediti: nazivni napon, vrsta i izolaciona vrednost materijala
za izolaciju, maksimalna dozvoÿena termiåka i mehaniåka naprezaça sva-
kog lementa voda, kao i minimalni stepen sigurnosti odnosno åvrstoñe od-
govarajuñih delova ili sklopova.
395
Ålan 280.
Izolatore golih vodova koji su pod naponom prema zemÿi i prema
susednim delovima treba odabrati s obzirom na vrstu postrojeça – u zgradi
ili na otvorenom prostoru, klimatske uslove, napon i potrebnu mehaniåku
åvrstoñu.
Ålan 281.
Materijal golih provodnika, veliåinu i oblik preseka i razmak ta-
åaka oslonaca treba odabrati prema dozovÿenim mehaniåkim i termiåkim
naprezaçima usled dejstva maksimalnih struja i spoÿaãçih sila, koje bi
mogle opteretiti provodnike u pogonu. Pri tom izazvane deformacije pro-
vodnika ne smeju prelaziti granice elastiånosti niti dozvoÿene granice
minimalnih rastojaça od susednih delova postrojeça ili zemÿe (ålan 282).
Ålan 282.
Najmaçe dozvoÿeni razmaci izmeœu golih provodnika i drugih
izolacijom nepokrivenih delova postrojeça pod naponom prema zemÿi ili
susednim delovima postrojeça dati su, zavisno od stupça izolacije, u slede-
ñoj tablici VIII:
Tabela VIII.
Minimalni razmak
Najviãi pogonski Podnosivi udarni
Stupaç izolacije prema uzemÿenim
napon mreæe napon izolacije
(JUS N.B0.0310) delovima
u kV u kV
u mm
Si 3,6 3,6 45 60
Si 7,2 7,2 60 90
Si 12 12 75 120
Si 24 24 125 220
Si 38 38 170 320
Si 72,5 72,5 325 630
Si 123 123 550 1150
Si 123 s 123 450 920
Si 245 245 1050 2300
Si 245 s1 245 900 1960
Si 420 s2 420 1550 3300
Si 420 s3 420 1425 3050
Vrednosti date u tablici VIII vaæe za postrojeça na nadmorskoj vi-

sini do 1.000 m. Na nadmorskoj visini preko 1.000 do 3.000 m, minimalni
razmak treba poveñati za 1,25% za svakih 100 m.
Minimalni razmaci navedeni u tablici VIII zasnivaju se na naj-
nepovoÿnijim uslovima u pogledu promene vazduãnog pritiska, tempera-
ture i vlage. Preporuåuje se poveñaçe razmaka:
– ako su postrojeça na otvorenom prostoru, i to za najviãe pogonske
napone do 38 kV;
396
– ako je konfiguracija delova pod naponom i uzemÿenih delova po-
sebno nepovoÿna. U takvom sluåaju treba konstrukciju ispitivati udarnim
naponom na odgovarajuñem modelu;
– ako se na svaki naåin nameravaju spreåiti preskoci na izvesnim de-
lovima postrojeça (na primer na sabirnicama);
– ako je poveñaçe minimalnih razmaka potrebno iz razloga sigurno-
sti (opasnost od æivotiça, od dodira stranih lica itd.).
Smaçeni stupaç izolacije ima u oznaci dodatak “s” i sme se upo-
trebÿavati samo u mreæama sa efikasno uzemÿenom neutralnom taåkom.
Kao podnosivi udarni napon izolacije smatra se najviãi napon in-
dustrijske frekvencije, koji ureœaji pod odreœenim uslovima ispitivaça
moraju podneti bez preskoka ili proboja odnosno oãteñeça.
Ålan 283.
Ako pripadaju elektroenergetskim sistemima koji mogu biti u
asinhronom pogonu, za susedne provodnike istog stupça izolacije, moraju
se obezbediti minimalni razmaci za 20% veñi od vrednosti predviœene u
tablici VIII iz ålana 282. ovog pravilnika.
Za susedne provodnike odnosno delove pod naponom razliåitih stup-
çeva izolacije, moraju se obzbediti minimalni razmaci koji su za 20%
veñi od minimalnih razmaka datih u tablici VIII iz ålana 282. ovog pra-
vilnika, koji odgovaraju sistemu viãeg stupça izolacije.
Ålan 284.
Za provodnike u sastavu oklopÿenih postrojeça nisu obavezni mi-
nimalni razmaci prema tablici VIII iz ålana 282. ovog pravilnika, ako za
takva postrojeça postoje atesti o åevrstoñi pri svim uslovima pogona za
koji su ta postrojeça predviœena.
Ålan 285.
Pri odreœivaçu dimenzija izolovanih provodnika i kablova moraju
se posebno uzeti u obzir uslovi za odvoœeçe toplote (naåin polagaça,
toplotna provodÿivost sredine i toplota koju odaju susedni vodovi ili na-
prave), kao i naprezaça prouzrokovana udarnim strujama kratkog spoja.
Ålan 286.
Spojevi i prikÿuåci moraju biti dimenzionirani tako da obezbeœuju
dovoÿnu elektriånu provodÿivost i mehaniåku åvrstoñu uz odvoœeçe
toplote, radi spreåavaça nedozvoÿenog zagrevaça i prenosa toplote na
osetÿive prikÿuåne delove elektriånih naprava.
Ålan 287.
Vodovi moraju biti naåiçeni i postavÿeni tako da çihov pogon ne
utiåe ãtetno na susedne delove postrojeça ili okoline. Pri postavÿaçu
vodova i prikÿuåka mora se voditi raåuna i o tome da se izbegne ãtetan
uticaj okoline na vodove u pogonu i na çihovu propusnu moñ, izolovanost,
mehaniåku stabilnost i normalan vek trajaça.
397
Ålan 288.
Odvoœeçe toplote mora biti u dovoÿnoj meri obezbeœeno i pri najne-
povoÿnijim uslovima koji mogu nastupiti u redovnom pogonu, da se ne bi
prekoraåila graniåna temperatura dozvoÿena za odgovarajuñu vrstu voda.
Pri tom se moraju primeniti i mere za obezbeœeçe nesmetane dilatacije.
Ålan 289.
Vod i prikÿuåke treba obezbediti od povreda ili ãtetnog dejstva
mehaniåkih naprezaça prilikom postavÿaça i usled pomeraça susednih de-
lova postojeça, kao ãto su: vibracije obrtnih maãina, mehaniåki udari pri
ukÿuåeçu i iskÿuåeçu prekidaåa i rastavÿaåa, potresi na mostovima, po-
meraçe tla na mestima ukrãtaça kablovskih vodova sa saobrañajnicama i sl.
Ålan 290.
Za zaãtitu kablovskih vodova od mehaniåkog oãteñeça, pored ar-
mature kabla, a ako to zahtevaju uslovi na mestu polagaça, treba sprovesti
i dopunske mere obezbeœeça voda od naprezaça ili povreda (zmijoliko po-
lagaçe u rastresitom materijalu, polagaçe kroz mehaniåki otporne cevi,
pokrivaçe opekom, betonskim ploåicama i sl.).
Trasu sa taåkama bitnim za orijentaciju o poloæaju podzemnih vodova
treba obeleæiti na prikladan naåin.
Ålan 291.
Pri polagaçu kablova, na mestima sastavÿaça moraju biti obezbe-
œeni dovoÿni polupreånici krivina da se ne bi povredila izolacija i za-
ãtitni plaãt.
Smatra se da je taj uslov ispuçen, ako su minimalni polupreånici sa-
vijaça kabla r m jednaki ili veñi od sledeñih vrednosti koje su izraæene
pomoñu spoÿaãçeg preånika kabla d:
1) za jednoæilne kablove sa papirnom izolacijom, sa glatkim olovnim
plaãtom ili talasastim plaãtom od drugih metala:
r m = 25 h d
2) za jednoæilne kablove sa papirnom izolacijom i glatkim plaãtom
od aluminijuma za d do 50 mm:
r m = 30 h d
3) za viãeæilne kablove sa papirnom izolacijom i glatkim olovnim
plaãtom ili talasastim plaãtom od drugih metala:
r m = 15 h d
4) za viãeæilne kablove sa papirnom izolacijom i glatkim plaãtom
od aluminijuma za d do 50 mm:
r m = 25 h d
5) za jednoæilne i viãeæilne kablove sa plaãtom od plastiåne mase:
r m = 15 h d
398
Ålan 292.
Izuzetno, savijaçe neposredno od kablovske glave moæe se izvrãiti
i sa maçim polupreånikom krivine, ali ne maçim od 50% od vrednosti iz
ålana 291. ovog pravilnika, ako je pri tom obezbeœena temperatura od
najmaçe 30° C, prikladan kalup za savijaçe i struåna radna snaga.
Ålan 293.
Pri polagaçu kablova u kanale ili po zidovima, a ako pri tom nije
obezbeœeno kontinuelno nalegaçe na podlugu, razmaci i konstrukcije oslo-
naca moraju biti podeãeni tako da polupreånici krivina kabla na me-
stima oslaçaça ne budu maçi od vrednosti navedenih u ål. 291. i 292. ovog
pravilnika.
Ålan 294.
Prikÿuåna mesta, spojevi i nastavci vodova treba da budu rastere-
ñeni od mehaniåkih sila koje mogu umaçiti çihovu predviœenu elektriånu
provodÿivost ili prouzrokovati prekid.
Ako rastereñeçe od mehaniåkih naprezaça nije moguñe, sastavni de-
lovi elektriånih spojnica moraju, pored zahtevana elektriåne provodÿi-
vosti, obezbediti i potrebnu mehaniåku åvrstoñu.
Ålan 295.
Radi spreåavaça korozije, posebnu paæçu treba pokloniti elektriå-
nim spojevima provodnika od razliåitog materijala u postrojeçima na
otvorenom prostoru ili u vlaænim prostorijama.
Ålan 296.
Elektriåna izolacija prikÿuånih mesta, spojeva i nastavaka ne sme
imati izolacionu vrednost maçu od one za koju je vod izraœen.
Ålan 297.
Pored minimalnih razmaka kod provodnika sa izolacionim omota-
åem, treba obezbediti i zaptivaçe mesta na kojima je izolacioni omotaå
otvoren ili prekinut.
Prikÿuåke i uvodna mesta treba izvesti tako da se voda, koja bi se
pojavila usled atmosferskih padavina, kondenzacije ili drugih uzroka, ne
sliva niz provodnike ka prikÿuånim mestima i mestima zaptivaça.
Ålan 298.
U uslovima agresivne atmosfere ili zemÿiãta treba upotrebiti
provdnike sa izolacionim omotaåem ili premazima koji su otporni na uti-
caj takve sredine.
Ålan 299.
Kod kablova sa metalnim plaãtom koji su poloæeni blizu postrojeça
sa uzemÿenim pogonskim kolom (tramvaj, usmeraåka postrojeça), treba
zaãtiti metalni plaãt od termiåkog ili elektrohemijskog dejstva lutaju-
ñih struja.
399
Ålan 300.
Metalne plaãteve i druge metalne konstrukcije vodova koji u redov-
nom pogonu nisu pod naponom prema zemÿi treba uzemÿiti.
Posebno treba voditi raåuna o ispravnom spajaçu metalnih plaãteva
i pripadajuñih armatura na spojnicama, raåvama i kablovskim glavama.
Ålan 301.
Vodovi moraju biti zaãtiñeni od strujnih, naponskih i drugih na-
prezaça koja prelaze dozvoÿene granice za koje su vodovi konstruisani,
ako se ta naprezaça mogu javiti u pogonu i ako zaãtita voda nije obezbe-
œena u sklopu zaãtite naprave sa kojom je odnosni vod spojen.
Zaãtita iz stava 1. ovog ålana treba da bude u skladu sa namenom i
znaåajem voda u sklopu postrojeça sa kojima je vod spojen.
Ålan 302.
Kablovi se ne smeju polagati u zapaÿive materijale ili po zapaÿivim
materijalima.
U zgradama se moraju sa kablova odstraniti zaãtitni slojevi od mate-
rijala koji moæe prenositi poæar.
Ålan 303.
Na mestima na kojima se energetski nadzemni vodovi i kablovi ukr-
ãtaju sa postrojeçima druge vrste ili se çima pribliæavaju treba prime-
niti odredbe odgovarajuñih posebnih propisa.
Ålan 304.
Kablovi za mereçe, signalizaciju, komandovaçe ili druga pomoñna
postrojeça treba polagati odvojeno od kablova visokog napona. Tamo gde to
nije izvodÿivo treba preduzeti posebne mere koje ñe ih zaãtiti u sluåaju
kvara na kablu visokog napona (dovoÿni razmaci, vatrostalne pregrade).
V. POMOÑNA POSTROJEÇA
1. Ureœaji za sopstvenu potroãçu naizmeniåne struje
Ålan 305.
Snaga i napon za pomoñna postrojeça, kao i trajna i vrãna snaga pri
ukÿuåeçu çihovih pogonskih ureœaja i pomoñnog osvetÿeça, odreœuju se i
dimenzioniraju prema potrebama odnosnog postrojeça.
Ålan 306.
Napon pomoñnih ureœaja ne sme biti iznad niti ispod dozvoÿene gra-
nice za pokretaçe i pogon uklopnih i drugih ureœaja. Pri izboru dimen-
zija provodnika treba voditi raåuna o padu napona u vodovima.
400
Ålan 307.
Odvodi za potroãaåe, koji ne pripadaju pomoñnim ureœajima po-
strojeça ali se napajaju iz istog strujnog izvora, moraju imati posebne osi-
guraåe.
2. Ureœaji za sopstvenu potroãçu jednosmerne struje
Ålan 308.
Akumulatorske baterije smeãtaju se u posebne akumulatorske prosto-
rije.
Akumulatorske prostorije smatraju se elektriånim pogonskim
prostorijama.
Ålan 309.
Za osvetÿavaçe akumulatorskih prostorija dozvoÿavaju se samo
fluorescentne svetiÿke zatvorene zvonom ili svetiÿke za vlaæne prosto-
rije (nepromoåive izrade).
Ålan 310.
Akumulatorske ñelije moraju biti pojedinaåno izolovane od noseñe
konstrukcije.
Noseña konstrukcija akumulatorske baterije mora biti izolovana od
zemÿe dvostrukim redom izolatora za pogonski napon baterije. Izolatori
ne smeju postati provodÿivi pod dejstvom vlage.
Ålan 311.
Da bi se omoguñio bezbedan rad na baterijama napona iznad 250 V, ba-
terije moraju biti okruæene hodnikom koji je od zemÿe i od svih delova na
potencijalu zemÿe izolovan kao i noseña konstrukcija baterije.
Ålan 312.
Zidovi akumulatorskih prostorija u kojima su smeãtene batrije
napona iznad 250 V moraju biti obloæeni izolovanom ogradom od letava
tako da je iskÿuåen istovremeni sluåajan dodir delova pod naponom i zi-
dova. Za izolaciju treba upotrebiti visokonaponske izolatore koji pod
dejstvom vlage ne mogu postati provodÿivi.
Stubove, prozore i druge baterije bliske konstrukcije koje su na
potencijalu zemÿe treba obzebediti na naåin iz stava 1. ovog ålana.
Ålan 313.
Treba predvideti moguñnost provetravaça akumatorskih prostorija.
Za vreme puçeça akumulatorske baterije potrebna je najmaçe petostruka
izmena vazduha na åas.
Ålan 314.
U znaåajnijim postrojeçima treba pomoñu instrumenata obezbediti
kontrolu puçeça, napona, optereñeça akumulatorske baterije i staça izo-
lacije.
26 401
Ålan 315.
Konstruktivnim merama treba akumulatorskim prostorijama obezbe-
diti potrebnu zaãtitu od ãtetnog dejstva kiselina, praãine i direktne
sunåane svetlosti.
Ålan 316.
Na ulaznim vratima akumulatorskih prostorija mora biti natpis:
“Puãeçe zabraçeno”.
3. Ureœaji za vazduh pod pritiskom
Ålan 317.
Za ureœaje za vazduh pod pritiskom, koji sluæe za proizvodçu i raspo-
delu vazduha pod pritiskom za pogon elektriånih aparata i gaãeçe elek-
triånog luka, vaæe odgovarajuñi posebni propisi.
Ålan 318.
Ureœaji za vazduh pod pritiskom moraju biti izvedeni tako da odgova-
raju potrebama razvodnog postrojeça u pogledu visine pritiska, zapremine
kotla, kapaciteta kompresora, preseka cevovoda, moguñnosti zatvaraça,
rasporeda ureœaja i naåina izvoœeça ureœaja.
Ålan 319.
Rezervoari i cevi za vazduh pod pritiskom moraju biti zaãtiñeni
spoÿa i iznutra od korozije. Oni treba da budu izraœeni od materijala
otpornih prema koroziji ili moraju biti prevuåeni zaãtitnim sred-
stvima. Cevi treba da imaju bar iznutra homogenu prevlaku od materijala
postojanih prema koroziji, koja prilikom polagaça cevi neñe biti oãte-
ñena.
Ålan 320.
Vazduh koji dolazi u kompresor mora biti ãto åistiji i suvÿi, bez
praãine i hemijskih sastojaka.
Na usisnoj strani kompresora treba postaviti odgovarajuñi filter.
Ålan 321.
Ureœaji za vazduh pod pritiskom treba da budu izvedeni tako da su me-
sta za odvodçavaçe ureœaja lako pristupaåna.
Ålan 322.
Cevovodi koji su stalno pod pritiskom moraju biti zaãtiñeni od
uticaja elektriånog luka.
Ålan 323.
Svi delovi ureœaja za vazduh pod pritiskom kojima se u redovnom po-
gonu rukuje ili koji se kontroliãu, moraju bez opasnosti po lica biti pri-
stupaåni åak i kad je visokonaponsko postrojeça pod naponom.
402
Ålan 324.
Ureœaji za vazduh pod pritiskom treba da budu izvedeni tako da se
mogu lako sprovesti sva propisana ispitivaça tih ureœaja.
Ålan 325.
Cevovodi sa elektriånim ureœajima i rezervoarima za vazduh pod
pritiskom moraju biti obezbeœeni napravama za zatvaraçe.
Ålan 326.
Kontrolu pritiska ureœaja za vazduh pod pritiskom treba obezbediti
pomoñu signalnih ureœaja.
4. Signalni ureœaji
Ålan 327.
Signalni ureœaji za pokazivaçe poloæaja ukÿuåeça i za javÿaçe
smetçi na napravama, delovima postrojeça i dr. treba u okviru istog
postrojeça da budu izraœeni po jedinstvenim naåelima.
Signali treba da budu jasno rasporeœeni i oznaåeni.
Ålan 328.
Ako poremeñaj u dejstvovaçu signalnih ureœaja moæe da ugroæava
lica ili postrojeça, signalne ureœaje treba opremiti i postaviti tako da,
prilikom poremeñaja u sopstvenom strujnom kolu ili izvoru energije,
ukaæu na poremeñaj zvuåno ili na neki drugi naåin.
Ålan 329.
Signalni ureœaji moraju biti izvedeni i postavÿeni tako da ne moæe
doñi do pogreãnih signala pri bilo kakvom kvaru koji nastane u pogonu.
Slaçe signala treba da pobudi neposredno onaj ureœaj na åiji se polo-
æaj treba da ukaæe signalom. Odaãiÿaåi signala treba da su, po moguñstvu,
postavÿeni tako da se mogu posmatrati bez opasnosti.
Ålan 330.
Sijalica koja signaliãe da se u visokonaponskoj ñeliji moæe
slobodno raditi sme da svetli samo kad je ta ñelija iskÿuåena u svim polo-
vima i sa svih strana.
Ålan 331.
Signalni ureœaji koji signaliãu pogonsko staçe postrojeça moraju
imati sopstveni signalni vod.
U signalno strujno kolo, osim releja, ne smeju biti ukÿuåene nikakve
druge naprave.
Signalni vodovi mogu se iskÿuåiti i jednopolno.
Ålan 332.
Signalni prijemnik sme pokazivati konaåan poloæaj prekidaåa ili
drugih naprava tek kad je taj poloæaj postignut.
26* 403
Ålan 333.
Elektriåna ili pneumatska zaãtita od pogreãnog rukovaça izvodi
se tako ãto se ureœaji mogu ukÿuåiti odnosno iskÿuåiti samo kad je magnet
za blokiraçe pobuœen ili kad vazduh pod pritiskom dejstvuje na ventil za
blokiraçe.
Ålan 334.
Signalni ureœaji za javÿaçe opasnosti ili smetçi moraju biti izve-
deni tako da se vrsta i mesto opasnosti ili smetçe jasno raspoznaju.
Ålan 335.
Odredbe ål. 327. do 334. ovog pravilnika odnose se i na signalne
vodove za vazduh pod pritiskom i na çihov izvor – kompresor.
VI. POGONSKE I DRUGE POSEBNE PROSTORIJE
Ålan 336.
Na pogonske i druge posebne prostorije primeçuju se odredbe glave III
ovog pravilnika, ukoliko nisu u suprotnosti sa odredbama ove glave.
1. Zatvorene elektriåne pogonske prostorije
Ålan 337.
U zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama kao zaãtita od
sluåajnog dodira smatraju se: pregradni zid izmeœu ñelija razvodnog
postrojeça, zaãtitne mreæe, åvrste i dobro priåvrãñene ograde, drvene
letve koje mogu da se izvade, ureœaji za automatsko iskÿuåeçe i blokiraçe,
koji omoguñuju pristup delovima postrojeça pod naponom. Upotreba me-
talnih lanaca kao zaãtita dozvoÿena je samo ako je pri upotrebi iskÿu-
åena moguñnost sluåajnog dodira delova pod naponom i ako su lanci
uzemÿeni.
Ålan 338.
Vrata zatvorenih elektriånih pogonskih prostorija treba da se iz-
nutra otvaraju samo kvakom, a spoÿa samo specijalnim kÿuåem. Vrata
predviœena za izlaz u sluåaju opasnosti treba da se lako otvaraju i ne treba
da imaju nikakvu bravu niti kÿuåeve.
Vrata moraju biti otporna prema vatri i moraju se otvarati prema
spoÿnom prostoru.
Ålan 339.
Prilazi zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama moraju
biti oznaåeni tablicom za upozreçe sa strelicom.
U prilaze iz stava 1. ovog ålana ubrajaju se i vrata visokonaponskih
ñelija (za prekidaåe ili transformatore) koja vode neposredno na otvo-
reni prostor ili u drugo pogonsko postrojeçe.
404
2. Pogonske prostorije
Ålan 340.
U pogonskim prostorijama sa razgranatim elektroenergetskim in-
stalacijama treba da postoji moguñnost da se u sluåaju opasnosti za vreme
pogona mogu delimiåno ili potpuno iskÿuåiti elektriåni ureœaji.
3. Vlaæne, mokre i sliåne pogonske prostorije
Ålan 341.
U vlaænim, mokrim i sliånim pogonskim prostorijama smeju se upo-
trebÿavati samo kablovi. Ugraœena oprema treba da je otporna prema dej-
stvu vlage (vode).
4. Elektriåne pogonske prostorije u nastaçenim zgradama
Ålan 342.
Transformatori moraju imati sigurnu zaãtitu od preoptereñeça i
prekomernog zagrevaça.
Ålan 343.
Elektriåne pogonske prostorije moraju biti zakÿuåane.
Elektriåne pogonske prostorije ne smeju imati otvorene otvore u
druge prostorije.
Zidovi, podovi, tavanice, kanali i vrata elektriånih pogonskih pro-
storija moraju biti od teãko zapaÿivog materijala. Ako su u prostoriji
smeãteni transformatori u uÿu, takva prostorija mora biti od nezapaÿi-
vog materijala.
Ålan 344.
Elektriåne pogonske prostorije moraju biti razmeãtene i prove-
travane tako da temperatura vazduha, ako se on upotrebÿava za hlaœeçe, ne
prelazi najviãu temperaturu koja je dozvoÿena za ureœaje i da nastali ga-
sovi mogu neometano da se raziœu.
Ålan 345.
Iz elektriånih pogonskih prostorija vazduh i gasovi treba da izlaze
neposredno na otvoreni prostor.
Otvori moraju biti postavÿeni tako da na mestima na kojima se vrãi
saobrañaj ne ugroæavaju prolaznike.
Ålan 346.
Cevovodi koji ne pripadaju elektriånim pogonskim prostorijama ne
smeju se postavÿati kroz takve prostorije.
405
5. Poæarom ugroæene pogonske prostorije i skladiãta
Ålan 347.
Elektriåne maãine, transformatori, regulacioni ureœaji, pre-
kidaåi, osiguraåi, prikÿuåne naprave i sliåni aparati u kojima iz po-
gonskih razloga nastaje strujno prekidaçe i zagrevaçe, mogu se u poæarom
ugroæenim pogonskim prostorijama upotrebÿavati samo ako su konstruk-
cijom ili drugim sigurnim merama odvojeni od zapaÿivih materijala koji
mogu proizrokovati poæar.
Pod sigurnim merama podrazumeva se i izvoœeçe pri kome se onemogu-
ñuje odnosno oteæava dolazak stranih tela do golih provodnika ili obrt-
nih delova elektriånih maãina.
Radi hlaœeça elektriåne maãine treba omoguñiti nesmetan dovod do-
voÿne koliåine vazduha.
Ålan 348.
Upotrebu prikÿuånih naprava u prostorijama sa lako zapaÿivim
materijalom (seno, slama, boje, benzin i sl.) treba, po pravilu, izbegavati.
Ako to nije moguñe, u postrojeçima naizmeniåne struje preporuåuje se upo-
treba motora sa kratko spojenim rotorom.
Ako prenosivi motori za promenÿive mesne uslove nisu zajedno sa
svojim priborom ugraœeni u vozila ili sliåne ureœaje i sa svih strana
zatvoreni, preporuåuje se upotreba motora sa kratko spojenim rotorom.
Ålan 349.
Upotreba golih provodnika zabraçena je. Izolovani vodovi moraju
biti poloæeni u cevima, odnosno kao kablovi ili kao vodovi za vlaæne
prostorije.
Ålan 350.
Vodovi u poæarom ugroæenim pogonskim prostorijama moraju se
zaãtiti od mehaniåkog oãteñeça.
Ålan 351.
U skladiãtima sena, slame i sl. treba vodove polagati samo ako je to
neophodno. Za tu svrhu treba upotrebiti olovne kablove ili vodove za vla-
æne prostorije, i rasporediti ih tako da budu ãto krañi.
Ålan 352.
Svetiÿke u blizini zapaÿivih materijala treba tako postaviti da se
spreåi dodir zagrejanih delova svetiÿke sa zapaÿivim materijalom.
6. Eksplozijom ugroæene pogonske prostorije i skladiãta

Ålan 353.
Za izvoœeçe postrojeça u pogonskim prostorijama i skladiãtima
koji su eksplozijom ugroæeni vaæe Propisi o elektriånim postrojeçima
na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih smeãa (Dodatak “Slu-
æbenog lista SFRJ”, broj 18/67), koji su sastavni deo Pravilnika o elek-
406
triånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksplozivnih
smeãa (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/67 i 28/70).*
VII. SPECIJALNA ELEKTRIÅNA POSTROJEÇA
Ålan 354.
Na specijalna elektriåna postrojeça primeçuju se, pored odredaba
glave III ovog pravilnika, i odredbe ove glave.
1. Oklopÿena i sliåna postrojeça
Ålan 355.
Vrata oklopÿenog ili sliånog postrojeça koja su spoÿa pristupaåna
smeju se otvarati samo specijalnim kÿuåevima.
Ålan 356.
U oklopÿenim postrojeçima najmaçi razmaci izmeœu delova pod
naponom i uzemÿenih delova postrojeça mogu biti maçi od razmaka navede-
nih u ålanu 39. ovog pravilnika, ako proizvoœaå u atestu potvrdi sigurnost
takvih postrojeça.
2. Stanice za ispitivaça i oglede i laboratorije
Ålan 357.
Stalne stanice za ispitivaçe i oglede moraju biti okruæene åvrstom
meœom (zidom ili ogradom) koja mora da bude oznaåena tablicama za upozo-
reçe i svetiÿkama æute boje.
Pokretne stanice za ispitivaçe i oglede i merna vozila moraju ima-
ti uoåÿivu ogradu (pregradu, uæad ili sl.) radi upozoreça.
Ålan 358.
U stalnim stanicama za ispitivaçe i oglede, poÿa u kojima se radi
pod naponom moraju biti ograœena od susednih poÿa, ako se u çima isto-
vremeno vrãe pomoñni i pripremni radovi.
Ålan 359.
Ako u stanicama za ispitivaçe i oglede i u laboratorijama pomoñni
vodovi ili aparati nisu zaãtiñeni od sluåajnog dodira, prolazi i prostor
za rad treba da budu dovoÿno ãiroki.
*
Pavilnik o elektriånim postrojeçima na nadzemnim mestima ugroæenim od eksploziv-
nih smeãa “Sluæbeni list SFRJ”, br. 18/67 i 28/70, stavÿen je van snage donoãeçem Pravilnika
o jugoslovenskim standardima za protiveksplozijsku zaãtitu “Sluæbeni list SFRJ”, broj 18/81;
ispravka navedenog pravilnika objavÿena je u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 38/81. Sada je oblast
protiveksplozijske zaãtite regulisana jugoslovenskim standardima.
407
3. Postrojeça za pogonska ispitivaça i privremena postrojeça
Ålan 360.
Na postrojeça koja sluæe samo za pogonska ispitivaça ne moraju se
primeçivati odredbe glave II i odredbe ål. 55. do 65. ovog pravilnika, ako
se ispitivaçe vrãi pod struånim nadzorom.
Ålan 361.
Privremena postrojeça moraju biti oznaåena tablicama za upozo-
reçe i ograœena zaãtitnom ogradom, zaãtitnom oplatom ili sl., radi
spreåavaça pristupa nepozvanim licima. Ta postrojeça treba, po potrebi,
zakÿuåavati.
VIII. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE

Ålan 362.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na elektroenergetska po-
strojeça iznad 1000 V koja su izgraœena pre stupaça na snagu ovog pravil-
nika.
Ålan 363.
Izvoœeçe elektroenergetskih postrojeça iznad 1000 V zapoåeto pre
dana stupaça na snagu ovog pravilnika, kao i izvoœeçe postrojeça za åije je
graœeçe izdato odobreçe pre dana stupaça na snagu ovog pravilnika a åije
izvoœeçe otpoåne u roku od ãest meseci od dana stupaça na snagu ovog pra-
vilnika, moæe se nastaviti odnosno zavrãiti po odredbama Pravilnika o
tehniåkim merama za elektroenergetska postrojeça iznad 1000 V “Slu-
æbeni list SFRJ”, br. 14/67 i 13/69.
Na proãireçe postojeñih elektroenergetskih postrojeça iznad 1000
V mogu se primeniti odredbe propisa po kojima su odnosna postrojeça gra-
œena.
Ålan 364.
o tehniåkim merama za elektroenergetska postrojeça iznad 1000 V “Slu-
æbeni list SFRJ”, br. 14/67 i 13/69.
Ålan 365.
408
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA UZEMŸEÇA ELEKTROENER-
GETSKIH POSTROJEÇA NAZIVNOG NAPONA IZNAD 1000 V*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za dimenzio-
nisaçe sistema uzemÿeça i oblikovaçe i izvoœeçe uzemÿivaåa, zemÿo-
voda i zaãtitnog uzemÿeça opreme i metalnih masa, zahtevi u pogledu
iznoãeça potencijala, dodatne mere zaãtite sekundarnih kola, zahtevi u
pogledu uzemÿeça stubova i opreme na stubovima i za uzemÿeçe pokretnih
transformatorskih postrojeça, za povremeno uzemÿivaçe i kratko spa-
jaçe, za uzemÿeçe gromobranske instalacije postrojeça, kao i zahtevi u
pogledu mereça, kontrole i pregleda sistema uzemÿeça.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se na elektroenergetska postro-
jeça nazivnog napona iznad 1000 V.
Ålan 2.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na elektroenergetska pos-
trojeça u podzemnim rudnicima, u elektrohemijskoj industriji, na
nadzemna mesta ugroæena od eksplozivnih smeãa, kao i na elektroenerget-
ska postrojeça za posebne namene, kao ãto su postrojeça na planinskim
vrhovima, postrojeça elektrofiltera i sl.
Ålan 3.
1) zemÿa je zemÿa kao fiziåki objekat (povrãina zemÿe, referentna
zemÿa);
2) tlo je zemÿa kao materija (viãeslojno tlo, stenovito tlo), kao i vr-
sta zemÿe (humus, ilovaåa i sl.);
* Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SRJ”, broj 61/95.
409
3) referentna (neutralna) zemÿa je deo zemÿe dovoÿno udaÿen od uze-
mÿivaåkog sistema tako da se pri odvoœeçu struje sa uzemÿivaåkog sistema
u tlo na ovom delu zemÿe ne pojavÿuju potencijalne razlike (slika 1);
Referentna zemÿa
Zemÿovod
Uzemÿivaå
za oblikovaçe
Uzemÿivaå postrojeça potencijala
Slika 1: Napon uzemÿivaåa Uu i raspodela potencijala E na povrãini tla iznad uzemÿivaåa, E0

je raspodela potencijala posle oblikovaça
4) uzemÿivaå je jedan provodnik ili viãe provodnika koji su

poloæeni u tlo i s çim su u neposrednom kontaktu, ili jedan provodnik ili
viãe provodnika koji su poloæeni u beton koji je po velikoj povrãini u
dodiru sa tlom. Provodnici uzemÿivaåa mogu biti trakasti, kruæni (puni
presek ili uæe), cevasti i od profilisanog metala.
Uzemÿivaåi mogu biti horizontalni, vertikalni i kosi.
Horizontalni (povrãinski) uzemÿivaå je uzemÿivaå sastavÿen od
horizontalno poloæenih provodnika koji su ukopani u tlo na maçoj dubini
(obiåno 0,5 m do 1 m). Horizontalni uzemÿivaå moæe biti mreæasti, zra-
kasti, u vidu prstenova i kao kombinacija tih oblika.
Vertikalni (dubinski) uzemÿivaå je uzemÿivaå sastavÿen od jednog
ili viãe ãtapnih uzemÿivaåa koji su pobijeni vertikalno u tlo i meœu-
sobno povezani. Duæina ãtapova je obiåno 1 m do 5 m, a moæe da bude i veña
kada su niæi slojevi tla boÿe provodni od povrãinskih.
Kosi uzemÿivaå je ãtapni uzemÿivaå koso pobijen u tlo;
5) prirodni uzemÿivaå je metalni deo koji je u dodiru sa tlom ili vo-
dom neposredno ili preko betona, pa se ponaãa kao uzemÿivaå iako mu to
nije osnovna namena, na primer: metalni cevovod, armiranobetonska kon-
strukcija u tlu i sl.;
6) kabl kao uzemÿivaå je kabl poloæen u tlo åiji metalni plaãt, ele-
ktriåna zaãtita ili armatura nisu izolovani u odnosu na tlo. Bitumeni-
zovana juta ili tekstil se ne smatraju izolacijom u odnosu na tlo;
410
7) temeÿni uzemÿivaå je uzemÿivaå poloæen u beton, koji je po ve-
likoj povrãini u dodiru sa tlom, ili armiranobetonska kosntrukcija u
tlu;
8) uzemÿivaå za oblikovaçe potencijala je uzemÿivaå ili deo uze-
mÿivaåa koji je oblikovan tako da smaçi potencijalne razlike dodira i ko-
raka kod uzemÿenog objekta (slika 1);
9) zemÿovod je provodnik koji spaja ureœaj koji treba uzemÿiti sa uze-
mÿivaåem ili sa sabirnim zemÿovodom. Ako je na vezi sa uzemÿivaåem ili
sabirnim zemÿovodom ugraœena spojnica, rastavÿaå i dr., zemÿovod je samo
deo provodnika od mesta ugradçe tog elementa do uzemÿivaåa ili sabirnog
zemÿovoda;
10) sabirni zemÿovod je provodnik na koji je prikÿuåeno viãe zem-
ÿovoda. Sabirni zemÿovod se na viãe mesta povezuje sa uzemÿivaåem;
11) uzemÿivaçe je galvansko povezivaçe provodnih delova (ele-
ktriåno kolo, kuñiãte aparata, metalna konstrukcija) sa uzemÿivaåem, a
izuzetno i sa drugim delovima uzemÿivaåkog sistema, ako nije drukåije
odreœeno;
12) uzemÿeçe je sveukupnost mera i sredstava u vezi sa uzemÿivaçem;
13) sistem uzemÿeça (uzemÿivaåki sistem) je sistem koji åine meœu-
sobno galvanski povezani uzemÿivaåi, temeÿni uzemÿivaåi, zaãtitni
provodnici nadzemnih vodova, plaãtovi kablova i druge metalne instala-
cije koje su u kontaktu sa tlom (na primer: cevovodi);
14) specifiåna elektriåna otpornost (ρ) je elektriåna otpornost
1 m3 tla do dubine jednake osmini linearne prostorne mere horizontalnog
uzemÿivaåa (obim mreæastog uzemÿivaåa, duæina jednog provodnika zra-
kastog uzemÿivaåa), odnosno do dubine prodiraça vertikalnih uze-
mÿivaåa. Kod kombinovanih uzemÿivaåa merodavna je veña od dve
prethodno navedene dubine.
U tabeli 1 date su sredçe vrednosti specifiåne elektriåne otpor-
nosti tla koje se usvajaju pri projektovaçu sistema uzemÿeça postrojeça
nazivnog napona do 110 kV
Tabela 1. Vrednosti specifiåne elektriåne otpornosti tla (ρ)
Vrsta tla ρ(Ωm)
morska voda 0,2
reåna voda 50
treset 20
humus 20
baãtenska zemÿa 40
ilovaåa 40
glinasta zemÿa 100
peskuÿa 300
pesak 500
kreåçak 700
ãÿunkovita zemÿa 3000
kamenito tlo 10000
411
15) otpornost rasprostiraça uzemÿivaåa (Ru) je otpornost koju tlo
suprotstavÿa odvoœeçu struje sa uzemÿivaåa. Ova otpornost ima prak-
tiåno aktivni karakter. Odreœuje se kao odnos potencijala uzemÿivaåa
pri odvoœeçu struje ka referentnoj zemÿi i te struje;
16) impedansa uzemÿeça (Zu) je impedansa koju pri uåestanosti 50 Hz
sistem uzemÿeça suprotstavÿa odvoœeçu struje ka referentnoj zemÿi. Ova
impedansa se izraåunava kao paralelna veza otpornosti rasprostiraça
uzemÿivaåa i impedansi uzemÿeça nadzemnih i kablovskih vodova (slika
2). Impedansom uzemÿeça obuhvataju se i prirodni zemÿivaåi koji se
nalaze van teritorije uzemÿivaåa ili su prostorno odvojeni od uze-
mÿivaåa (cevovodi, armiranobetonske konstrukcije zgrade, brane i dr.)
ako su ukÿuåeni u sistem uzemÿeça, kao i uzemÿivaåi susednih postrojeça
ili objekata ako sa tim uzemÿivaåima postoji galvanska veza (na primer:
veza preko elektriåne zaãtite kablova, veza preko neutralnog provodnika
niskonaponske mreæe i sl.).
Slika 2: Raspodela struja u sistemu uzemÿeça
Impedansa uzemÿeça Zu je jednaka:

1
Zu = ---------------------------------------------------------------
 1 1 
∑ ∑
1
 ------
R
-+ -------- +
Z
---------- 
Z
 u vi vk 
i k
Indeksi “i” obuhvataju sve nadzemne vodove koji polaze iz postrojeça
i imaju zaãtitni provodnik. Indeksi “k” obuhvataju sve kablovske vodove
koji polaze iz postrojeça i ponaãaju se kao uzemÿivaåi;
17) impedansa uzemÿeça vodova (Zv) je odnos napona u taåki vezivaça
zaãtitnog provodnika ili plaãta kabla za uzemÿivaå prema referentnoj
zemÿi i struje koja se usled ovog napona odvodi u tlo preko zaãtitnog
412
provodnika ili plaãta kabla. Napon u taåki vezivaça jednak je naponu uze-
mÿivaåa;
18) udarna otpornost uzemÿeça je otpornost koju uzemÿeçe suprot-
stavÿa odvoœeçu struje atmosferskog praæçeça ka referentnoj zemÿi na
mestu upada talasa struje atmosferskog praæçeça u sistem uzemÿeça;
19) zaãtitno uzemÿeçe je uzemÿeçe metalnih delova koji ne pri-
padaju strujnim kolima niti su posredno u elektriånom kontaktu sa çima,
ali u sluåaju kvara mogu da doœu pod napon. Zaãtitno uzemÿeçe smaçuje
ovaj napon, kao i potencijalne razlike dodira i koraka kojima mogu da budu
izloæeni ÿudi, i na taj naåin ih ãtiti;
20) radno (pogonsko) uzemÿeçe je uzemÿeçe dela strujnog kola kojim
se obezbeœuje æeÿena funkcija i/ili radne karakteristike tog kola.
Radno uzemÿeçe moæe da bude direktno i indirektno.
Direktno uzemÿeçe se izvodi neposrednim vezivaçem za sistem uze-
mÿeça.
Indirektno uzemÿeçe se izvodi vezivaçem za sistem uzemÿeça preko
neke impedanse (aktivne otpornosti, induktivnosti, kapaciteta ili çi-
hove kombinacije);
21) gromobransko uzemÿeçe je uzemÿeçe gromobranske instalacije,
koje sluæi za odvoœeçe struje atmosferskog praæçeça u tlo. Gromobran-
sko uzemÿeçe treba da ograniåi napon na koji dolazi gromobranska insta-
lacija, kako bi se spreåili naknadni (“povratni”) preskoci na pogonska
elektriåna kola i metalne objekte;
22) mreæa sa izolovanom neutralnom taåkom je mreæa kod koje su neu-
tralne taåke svih generatora i energetskih transformatora izolovane
prema zemÿi ili su sa uzemÿivaåkim sistemom povezane preko mernih za-
ãtitnih kola sa velikom impedansom;
23) mreæa sa kompenzacijom struje zemÿospoja je mreæa kod koje je
neutralna taåka jednog ili viãe generatora ili energetskih transforma-
tora vezana za uzemÿivaå preko induktivne otpornosti koja je podeãena
tako da bude pribliæno u rezonansi sa kapacitetima mreæe prema zemÿi,
kako bi se bitno smaçila struja zemÿospoja na mestu kvara. Kompenzacija
struje zemÿospoja moæe da se ostvari i preko transformatora za uzem-
ÿeçe;
24) mreæa uzemÿena preko impedanse je mreæa kod koje je neutralna
taåka jednog ili viãe generatora i/ili energetskih transformatora ve-
zana za uzemÿivaå preko aktivne otpornosti, reaktanse ili impedanse
tako da je struja jednofaznog zemÿospoja bar dva puta veña od kapacitivne
komponente struje zemÿospoja mreæe. Zemÿospojevi u mreæi iskÿuåuju se
automatski delovaçem zaãtite;
25) direktno uzemÿena mreæa je mreæa kod koje je neutralna taåka jed-
nog ili viãe generatora i/ili energetskih transformatora neposredno ve-
zana za uzemÿivaå. Zemÿospojevi u mreæi iskÿuåuju se automatski
delovaçem zaãtite;
26) napon uzemÿivaåa (Uu) je razlika potencijala uzemÿivaåa i re-
ferentne zemÿe (slika 1);
27) potencijal (E) na povrãini zemÿe je potencijal u odnosu na re-
ferentnu zemÿu;
28) potencijalna razlika dodira (Ed) je potencijalna razlika koja pos-
toji izmeœu uzemÿenih ureœaja i stajaliãta, a koja moæe da se premosti
413
dodirom. Pri dodiru, strujno kolo se zatvara preko ruke (ruku) i stopala
åoveka (slika 1), pri åemu su åovekova stopala udaÿena 1 m od uzemÿenog
ureœaja;
29) napon dodira (Ud) je deo potencijalne razlike dodira kome je
izloæen åovek pri dodiru. Napon dodira maçi je od potencijalne razlike
dodira za pad napona na prelaznoj otpornosti kontakta stopala-tlo, i pro-
raåunava se prema izrazu:
Ed
U= ----------------------------------------------
d –3
1 + 1, 5 ⋅ 10 ⋅ ρ
ρ
gde je ρρ specifiåna elektriåna otpornost povrãinskog sloja tla
izraæena u Ωm;
30) potencijalna razlika koraka (Ek) je potencijalna razlika koja na
povrãini zemÿe moæe da se premosti korakom duæine 1 m (slika 1);
31) napon koraka (Uk) je deo potencijalne razlike koraka kome je
izloæen åovek kada prekoraåi potencijalnu razliku. Napon koraka maçi je
od potencijalne razlike koraka za padove napona prelaznih otpornosti
stopala-tlo i proraåunava se prema izrazu:
Ek
U = ----------------------------------------
k –3
1 + 6 ⋅ 10 ⋅ ρ
ρ
gde je ρρ specifiåna elektriåna otpornost povrãinskog sloja tla
izraæena u Ωm;
32) oblikovaçe potencijala je podeãavaçe raspodele potencijala
radi smaçeça potencijalnih razlika dodira i koraka, koje se izvodi pola-
gaçem dodatnih provodnika uzemÿivaåa (slika 1);
33) zemÿospoj je spoj jedne faze ili viãe faza sa zemÿom ili uzem-
ÿenim ureœajima.
Zemÿospoj moæe biti jednofazni, dvofazni, dvostruki i viãestruki.
Jednofazni zemÿospoj je spoj jedne faze sa zemÿom ili uzemÿenim
ureœajem.
Dvofazni zemÿospoj je spoj dve faze sa zemÿom na istom mestu ili sa
uzemÿenim ureœajem, odnosno spoj dva ureœaja koji su uzemÿeni preko istog
sistema uzemÿeça.
Dvostruki zemÿospoj je spoj dve faze sa zemÿom na razliåitim mes-
tima ili sa ureœajima koji nisu uzemÿeni preko istog sistema uzemÿeça.
Viãestruki zemÿospoj je spoj sve tri faze sa zemÿom na razliåitim
mestima ili sa ureœajima koji nisu uzemÿeni preko istog sistema uzem-
ÿeça;
34) struje merodavne za proraåun uzemÿeça su trostruke nulte kompo-
nente struja koje u tranzijentnom periodu teku u trofaznim elementima
elektroenergetskog sistema (generatori, energetski transformatori, vo-
dovi) pri zemÿospoju u postrojeçu. Meœutim, ako je trostruka nulta kompo-
nenta struje koja umesto kvara dotiåe sa strane energetskog tran-
sformatora bar 1,5 puta veña od zbira trostrukih nultih komponenti
struja koje dotiåu u postrojeçe po vodovima (slika 2), raåuna se i
414
raspodela struja u sistemu uzemÿeça za zemÿospoj na vodu van postrojeça, a
za proraåun je merodavan zemÿospoj koji daje veñe napone uzemÿeça;
35) oåekivane vrednosti struje kvara su struje kvara u elementima
elektroenergetskog sistema s obzirom na moguña uklopna staça sistema i
çihovo relativno trajaçe. Uzimaju se perspektivne vrednosti struje kvara
od 10 godina za nove objekte, odnosno pet godina u toku eksploatacije ob-
jekata. Oåekivana vrednost struje kvara za svaki element elektroenerget-
skog sistema raåuna se pomoñu izraza:
3/oo = m · 3/o
gde su:
/oo – oåekivane vrednosti nulte komponente struje;
/o – najveña vrednost nulte komponente struje koja moæe da se pojavi u
predviœenim uklopnim staçima elektroenergetskog sistema;
m – faktor oåekivaça.
Ako se ne raspolaæe potrebnim podacima, za proraåun faktora
oåekivaça usvaja se m = 1;
36) redukcioni faktor voda je deo trostruke nulte komponente struje
voda koji se odvodi u tlo, izraæen relativno u odnosu na ukupnu trostruku
nultu komponentu struje voda. Redukcionim faktorom se obuhvata uticaj
magnetne sprege faznih i zaãtitnih provodnika nadzemnog voda, odnosno
magnetne sprege faznih provodnika i metalnog plaãta ili elektriåne za-
ãtite kablovskog voda. Redukcioni faktor se raåuna pomoñu izraza:
Zm
r = 1 – --------
Zz
Z m – meœusobna impedansa zaãtitnog i faznih provodnika nadzemnog

voda;
Z z – impedansa zaãtitnog provodnika.

Kod kablovskog voda u izraz se uvrãtavaju odgovarajuñi parametri za
metalni plaãt ili elektriånu zaãtitu kabla.
II. DIMENZIONISAÇE SISTEMA UZEMŸEÇA
Ålan 4.
Sistem uzemÿeça dimenzioniãe se prema toplotnim optereñeçima i
naponima koji se javÿaju u sistemu uzemÿeça.
Ålan 5.
Kod dimenzionisaça sistema uzemÿeça raåuna se sa normalnim radom
postojeñih zaãtitnih ureœaja i prekidaåa.
Ålan 6.
U postrojeçu sa mreæama razliåitih nazivnih napona, koje ima jedin-
stveni sistem uzemÿeça, sistem uzemÿeça dimenziniãe se tako da za-
415
dovoÿi potrebne uslove kod zemÿospoja u bilo kojoj od tih mreæa, pri åemu
se ne uzima u obzir moguñnost jednovremenih zemÿospojeva u viãe mreæa.
Izbor materijala i preseka uzemÿivaåa
Ålan 7.
Kao materijal za uzemÿivaåe u tlu koriste se pocinkovani åelik sa
slojem cinka bar 70 µm i bakar bez ili sa spoÿaãçim slojem cinka, kalaja
ili olova, ili drugi materijali sa odgovarajuñim toplotnim, mehaniåkim
i hemijskim karakteristikama.
Ålan 8.
Najmaçi dozvoÿeni preseci provodnika s obzirom na mehaniåka nap-
rezaça i koroziju za provodnike od pocinkovanog åelika i bakra dati su u
tabeli 2.
Tabela 2. Najmaçe mere i obavezni uslovi za uzemÿivaåe

Naj-
Provodnik Najmaçi maça Ostali obavezni
Materijal
uzemÿivaåa presek mm2 debÿi- uslovi
na mm
traka 100 4
okrugli 78 kod nastavÿenih ver-
puni (Ø 10 mm) tikalnih provodnika
najmaçi preånik
toplo 20 mm
pocinkovan
åelik cev najmaçi preånik
2 mm, najmaça debÿ-
ina 2 mm
profilisani 4
åelik
okrugli za åelik kod nastavÿenih ver-
åelik
presvuåen puni 50 tikalnih provodnika
bakrom za bakar najmaçi preånik
30 15 mm
traka 50 2
uæe 35 najmaçi preånik æice
1,8 mm
bakar okrugli puni 35
cev najmaçi preånik
20 mm; najmaça deb-
ÿina 2 mm
416
Ålan 9.
Najmaçi dozvoÿeni preseci zemÿovoda su 50 mm2 za pocinkovani åe-
lik i16 mm2 za bakar.
Dimenzionisaçe sistema uzemÿeça prema toplotnim optereñeçima
Ålan 10.
Najveñe trajno dozvoÿene struje provodnika u sistemu uzemÿeça date
su u tabeli 3. Ako ne postoji opasnost od poæara, vrednosti struja iz
tabele 3 smeju da se poveñaju za 20%.
Tabela 3. Najveñe trajno dozvoÿene struje provodnika u sistemu uzemÿeça

Najveña trajno dozvoÿena struja (A)
Presek mm2
åelik bakar
16 150
25 200
35 280
50 150 480
70 180 590
100 240 780
200 420 1380
Ålan 11.
Najmaçi dozvoÿeni presek provodnika u sistemu uzemÿeça (qmin) pri
kratkotrajnom zagrevaçu odreœuje se pomoñu izraza:
qmin = k · I · t
gde su:
qmin – najmaçi dozvoÿeni presek provodnika za struju I, u mm2;
I – struja merodavna za toplotni proraåun, u kA;
t – trajaçe struje I, u s;
k – saåinilac koji zavisi od vrste materijala provodnika, u
mm2· (kA)-1 · s-1/2, åije su vrednosti date u tabeli 4.
Tabela 4. Saåinilac k
Materijal Åelik Bakar
k 15,0 6,25
27
417
Ako se struja zemÿospoja meça u vremenu s obzirom na delovaeçe zaã-
tite i automatskog ponovnog ukÿuåeça, najmaçi dozvoÿeni presek provod-
nika odreœuje se pomoñu izraza:
n
2
qmin = k ⋅ ∑ I ⋅ tj
j
j=1
gde su:
Ij – struja kroz provodnik u vremenskom intervalu j, u kA;
tj – trajaçe vremenskog intervala j, u s;
n – broj vremenskih intervala.
Kod provodnika uzemÿivaåa i zemÿovoda koji su na dva kraja povezani
sa uzemÿivaåem, za struju I (struje Ij) u navedenim izrazima uvrãtava se
polovina vrednosti struje merodavne za toplotni proraåun.
Struje merodavne za toplotni proraåun sistema uzemÿeça
Ålan 12.
U mreæi sa izolovanom neutralnom taåkom provodnici uzemÿivaåa
ne proveravaju se na toplotna naprezaça kod kvarova. Ako se jednofazni
zemÿospoj u mreæi iskÿuåuje u vremenu koje nije duæe od 2h, sabirni zem-
ÿovod i zemÿovodi se ne proveravaju na toplotna naprezaça. Ako se jedno-
fazni zemÿospoj u mreæi iskÿuåuje u vremenu koje je duæe od 2h, sabirni
zemÿovod i zemÿovodi dimenzioniãu se:
1) prema tranzijentnoj struji dvofaznog zemÿospoja u postrojeçu, koja
se raåuna prema izrazu:
I2 = 0,85 ⋅ I3
gde je I3 tranzijentna struja trofaznog kratkog spoja za kvar u postro-
jeçu;
2) prema struji jednofaznog zemÿospoja kao trajnoj struji.
U mreæama sa kompenzacijom struje zemÿospoja provodnici uze-
mÿivaåa ne proveravaju se na toplotna naprezaça kod kvarova. Sabirni ze-
mÿovod i zemÿovodi se proveravaju na struju I2. U postrojeçima sa
priguãnicama za kompenzaciju struje zemÿospoja sabirni zemÿovod se
proverava i na trajnu struju:
2 2
Ik = I +I
p G
gde su:
Ip – nazivna struja priguãnica u postrojeçu;
IG – aktivna komponenta struje jednofaznog zemÿospoja mreæe, koja je
jednaka najviãe 10% kapacitivne struje jednofaznog zemÿospoja mreæe.
U mreæi sa neutralnom taåkom koja je uzemÿena direktno ili preko
impedanse, sabirni zemÿovod i zemÿovodi dimenzioniãu se prema tranzi-
jentnoj struji jednofaznog zemÿospoja.
418
Dimenzionisaçe sistema uzemÿeça prema dozvoÿenim
naponima dodira i koraka
Ålan 13.
Dozvoÿeni naponi (Udoz) dodira i koraka, u zavisnosti od vremena (t)
trajaça zemÿospoja (kvara), raåunaju se prema sledeñim izrazima:
Udoz = 1 000 V za t ≤ 0,075 s
75
U doz = ------ V za 0,075 s < t ≤ 1,153 s.
t
Udoz = 65 V za t > 1,153 s.
Vreme trajaça zemÿospoja t u sekundama odreœuje se za uslove normal-
nog delovaça zaãtitnih ureœaja i prekidaåa. U sluåaju uzastopnog us-
postavÿaça struje zemÿospoja (na primer: zbog automatskog ponovnog
ukÿuåeça), vreme t se dobija kao zbir pojedinaånih vremena tajaça zemÿ-
ospojeva ako pauze izmeœu ponovnih uspostavÿaça struja nisu duæe od 0,5 s.
Ako su te pauze duæe od 0,5 s, uzima se vreme trajaça t jednog zemÿospoja.
Ako postrojeçe neposredno napaja javnu (distributivnu) niskonapon-
sku mreæu, pri kvaru u postrojeçu naponi dodira koji se javÿaju u toj ni-
skonaponskoj mreæi i instalacijama potroãaåa (na primer: iznoãeçem
potencijala preko neutralnog provodnika niskonaponske mreæe) ne smeju
da budu veñi od dozvoÿenih napona dodira iz stava 1. ovog ålana.
Ålan 14.
Uslovi za dimenzionisaçe uzemÿeça postrojeça prema naponima
dodira odreœeni su vrstom uzemÿeça neutralne taåke mreæe i vrstom
primeçene zemÿospojne zaãtite. Uzemÿivaå se dimenzioniãe tako da na-
poni dodira ne prelaze dozvoÿene vrednosti, ãto se dokazuje proraåunom i
mereçima na izvedenom postrojeçu pre puãtaça u pogon.
Ako su ispuçeni posebni uslovi (P) iz ålana 16. ovog pravilnika ili
kada su, zavisno od tih posebnih uslova, primeçene dodatne zaãtitne mere
(D) iz ålana 17. ovog pravilnika, smatra se da naponi dodira ne prelaze
dozvoÿene vrednosti, pa proraåun i mereça nisu obavezni.
Ålan 15.
U tabeli 5. u åetvrtoj koloni, utvrœeni su sluåajevi u kojima su pro-
raåun i mereçe napona dodira obavezni i sluåajevi u kojima proraåun i
mereça nisu obavezni. Postrojeça se razvrstavaju prema naåinu uzemÿeça
neutralne taåke mreæe kojoj pripadaju i posebnim uslovima koje za-
dovoÿavaju. Na osnovu ova dva podatka utvrœuje se koji red u tabeli 5 odgo-
vara posmatranom postrojeçu. U treñoj koloni utvrœene su dodatne za-
ãtitne mere koje moraju da se preduzmu kod postrojeça. Sa A) i sa B)
oznaåena su dozvoÿena alternativna reãeça. Kada je u redu tabele 5 nabro-
jano viãe posebnih uslova ili viãe dodatnih zaãtitnih mera, svi nabro-
jani uslovi moraju da budu ispuçeni i sve nabrojane dodatne zaãtitne mere
moraju da se preduzmu.
27*
419
Tabela 5. Uslovi izvoœeça sistema uzemÿeça
Neutralna taåka
Proraåun i
mreæe kojoj Dodatne
Posebni uslovi mereçe napona
pripada zaãtitne mere
dodira
postrojeçe
P1 ne ne
P2 ne ne
Izolovana ili sa P4 A) D1, D2, D3, ne

kompenzacijom D4.a)
struje B) D1, D2, D3,
zemÿospoja D4.b)
ne D1, D2, D3, D4.b) da
P6 D1, D3, D4.a) ne
P1 ne ne
P3, P4, P5 ne ne
Uzemÿena
P3 A) D1, D3, D4.b) ne
direktno ili
B) D2, D3, D4.b)
preko
impedanse P5 A) D1, D3, D4.b) da
B) D2, D3, D4.b)
P6 D1, D3, D4.a) ne
Ålan 16.
Posebni uslovi (P) iz tabele 5 su sledeñi:
1) P 1 – napon uzemÿivaåa nije veñi od dvostruke vrednosti dozvoÿe-
nog napona dodira prema ålanu 13. ovog pravilnika. Vreme iskÿuåeça ze-
mÿospoja ne prelazi 3 s;
2) P 2 – na postrojeçe su prikÿuåena najmaçe dva kabla koji deluju
kao uzemÿivaåi, pri åemu nijedan nije krañi od 1 km. Ugao koji zaklapaju
trase ovih kablova mora da bude u granicama 90° do 270°. Kablovi mogu da
pripadaju mreæama razliåitih nazivnih napona. Pri odreœivaçu duæina
trasa kablova uzimaju se u obzir i kablovi prikÿuåeni na prolazna postro-
jeça ako su plaãtevi kablova, odnosno uzemÿivaåi poloæeni uz kablove
meœusobno galvanski povezani. Struja zemÿospoja mreæe i zbirna nazivna
struja kompenzacionih priguãnica ne prelazi 100 A, a vreme iskÿuåeça
zemÿospoja ne prelazi 2h.
sku mreæu preko koje se napajaju zgrade u åijim elektriånim instalacijama
je primeçen TN sistem, svaka zgrada ima izveden temeÿni uzemÿivaå i
sprovedene mere izjednaåavaça potencijala prema propisu za elektriåne
instalacije niskog napona;
420
3) P 3 – na postrojeçe su prikÿuåena najmaçe dva kabla koji deluju
kao uzemÿivaåi, pri åemu nijedan nije krañi od 1 km. Ugao koji zaklapaju
trase ovih kablova mora da bude u granicama 90° do 270°. Kablovi mogu da
pripadaju mreæama razliåitih nazivnih napona. Pri odreœivaçu duæina
trasa kablova uzimaju se u obzir i kablovi prikÿuåeni na prolazna postro-
jeça ako su plaãtevi kablova, odnosno uzemÿivaåi poloæeni uz kablove
meœusobno galvanski povezani.
Struja zemÿospoja mreæe ne prelazi 1000 A, a vreme iskÿuåeça zem-
ÿospoja ne prelazi 3s.
4) P 4 – napon uzemÿivaåa nije veñi od trostruke vrednosti dozvoÿe-
nog napona dodira prema ålanu 13. ovog pravilnika.
5) P 5 – vreme iskÿuåeça zemÿospoja ne prelazi 0,5 s. U sluåaju
primene automatskog ponovnog ukÿuåeça, beznaponska pauza prelazi 0,5 s.
6) P 6 – postrojeçe neposredno napaja javnu (distributivnu) ni-
skonaponsku mreæu, a radno i zaãtitno uzemÿeçe kod tog postrojeça iz-
vedeni posebno i razdvojeno, saglasno odredbama propisa o tehniåkim
normativima za zaãtitu niskonaponskih mreæa i pripadajuñih transfor-
matorskih stanica.
Napon zaãtitnog uzemÿivaåa kod zemÿospoja na visokonaponskoj
strani ne prelazi 1200 V.
Ålan 17.
Dodatne zaãtitne mere (D) iz tabele 5 su sledeñe:
1) D 1 – dodatna zaãtitna mera sa spoÿaãçe strane postrojeça u
zgradi sprovedena je ako je primeçena bar jedna od mera pod a), b) ili v):
a) upotreba elektriåno neprovodnih materijala za spoÿaãçe zidove,
uz spreåavaçe moguñnosti dodira uzemÿenih metalnih delova;
b) oblikovaçe potencijala pomoñu povrãinskog uzemÿivaåa spojenog
sa uzemÿeçem. Povrãinski uzemÿivaå polaæe se u tlo na rastojaçu 1 m od
zida i na dubini od 0,5 m:
v) izolovaçe stajaliãta pomoñu izolacionih slojeva koji su tako
rasporeœeni da onemoguñavaju dodir metalnih delova rukom sa mesta sta-
jaça van izolacionih slojeva. Stajaliãte je izolovano ako je kao izola-
cioni sloj upotrebÿen sloj ãÿunka ili krupno tucanog kamena debÿine
najmaçe 10 cm ili sloj asfalta debÿine najmaçe 1 cm;
421
2) D 2 – dodatna zaãtitna mera sa spoÿaãçe strane postrojeça na ot-
vorenom sprovedena je ako je primeçena zaãtitna mera pod g) i bar jedna od
mera pod a), b) ili v):
a) upotreba ograda od elektriåno neprovodnih materijala, ili od
mreæe sa plastificiranom æicom i sa stubovima koji su obloæeni plas-
tiånom masom ili sa stubovima betona;
b) oblikovaçe potencijala pomoñu povrãinskog uzemÿivaåa koji je
poloæen sa spoÿaãçe strane ograde na rastojaçu 1 m i na dubinu od 0,5 m;
v) izolovaçe stajaliãta pomoñu izolacionih slojeva koji su tako
rasporeœeni da onemoguñavaju dodir metalnih delova rukom sa mesta sta-
jaça van izolacionih slojeva. Stajaliãte je izolovano ako je kao izola-
cioni sloj upotrebÿen sloj ãÿunka ili krupno tucanog kamena debÿine
najmaçe 10 cm ili sloj asfalta debÿine najmaçe 1 cm;
g) ako su vrata u spoÿaãçoj ogradi spojena sa uzemÿivaåkim sistemom
postrojeça preko zaãtitnih provodnika niskonaponskih kablova, metal-
nih plaãtova kablova, PTT instalacija ili na drugi naåin, na podruåju
okretaça vrata oblikuje se potencijal ili izoluje stajaliãte. Stajaliãte
je izolovano ako je kao izolacioni sloj upotrebÿen sloj ãÿunka ili
krupno tucanog kamena debÿine najmaçe 10 cm ili sloj asfalta debÿine
najmaçe 1 cm;
3) D3 – dodatna zaãtitna mera u postrojeçu u zgradi sprovedena je ako
je primeçena bar jedna od mera pod a), b) ili v):
a) oblikovaçe potencijala polagaçem metalnih mreæastih konstruk-
cija u sve podne konstrukcije zgrade (na primer: mreæe od trakastog ili
okruglog åelika preseka najmaçe 50 mm2 i veliåine okca 10 m x 10 m ili
mreæe od graœevinskog åelika) i çihovo spajaçe sa uzemÿivaåem postro-
jeça na najmaçe dva prostorno odvojena mesta. Ako se upotrebe mreæe od
graœevinskog åelika, svi izdvojeni delovi ove mreæe moraju da se poveæu
najmaçe na jednom mestu, a sa uzemÿivaåem postrojeça najmaçe na dva
mesta;
b) izrada mesta posluæivaça u obliku metalne reãetke ili ploåe
koja je spojena sa uzemÿenim metalnim delovima koji mogu da se dodirnu sa
mesta posluæivaça;
v) izolovaçe mesta posluæivaça za napon uzemÿivaåa. Radi izjed-
naåavaça potencijala, metalni delovi koji mogu istovremeno da se dodirnu
sa mesta posluæivaça moraju da budu galvanski povezani;
4) D4 – dodatna zaãtitna mera u postrojeçima na otvorenom
sprovedena je ako su primeçene sledeñe zaãtitne mere:
a) na mestu posluæivaça primeçuje se najmaçe jedna od sledeñih za-
ãtitnih mera;
a1) oblikovaçe potencijala pomoñu povrãinskih uzemÿivaåa koji se
polaæu u tlo na rastojaçu 1 m od dela koji se posluæuje i na dubini od 0,5
m, pri åemu se povrãinski uzemÿivaå spaja sa svim uzemÿenim metalnim
delovima koji mogu da se dodirnu sa mesta posluæivaça;
a2) izrada mesta posluæivaça u obliku metalne reãetke ili ploåe
koja je spojena sa uzemÿenim metalnim delovima koji mogu da se dodirnu sa
mesta posluæivaça;
a3) izolovaçe stajaliãta prema dodatnoj meri D1v). Radi izjed-
naåavaça potencijala, metalni delovi koji mogu istovremeno da se dodirnu
sa mesta posluæivaça moraju da budu galvanski povezani;
422
b) polagaçe povrãinskog uzemÿivaåa u obliku horizontalne mreæe
koja pokriva povrãinu postrojeça, a ima okca pravougaonog (kvadratnog)
oblika sa dimenzijama koje nisu veñe od 10 m x 50 m.
Ålan 18.
Kod postrojeça nazivnog napona 110 kV i viãeg, koje je u mreæi sa
neutralnom taåkom koja je uzemÿena direktno ili preko impedanse, mora da
se dokaæe da naponi koraka van postrojeça ne prelaze dozvoÿene vrednosti
prema ålanu 13. ovog pravilnika.
Ako je ispuçen najmaçe jedan od uslova P1 do P4 prema ålanu 16. ovog
pravilnika, smatra se da su naponi koraka u dozvoÿenim granicama.
Oblikovaçe i izvoœeçe uzemÿivaåa
Ålan 19.
Uzemÿivaå se oblikuje tako da se, u zavisnosti od raspoloæivog pros-
tora, rasporeda opreme i drugih ureœaja koji se uzemÿuju, kao i od vrste tla,
postignu povoÿne vrednosti otpornosti rasprostiraça uzemÿeça i napona
dodira i koraka.
Ålan 20.
Ako se uzemÿivaå izvodi u obliku mreæe horizontalno poloæenih
provodnika, sve uzemÿene metalne mase na podruåju uzemÿivaåa moraju da
se nalaze unutar spoÿaãçeg okvira uzemÿivaåke konture i da budu udaÿene
najmaçe 1 m od ovog okvira u horizontalnom pravcu.
Ålan 21.
Horizontalni uzemÿivaåi polaæu se u tlo na dubini od 0,5 m do 1 m.
Ãtapni uzemÿivaåi nabijaju se u zemÿu vertikalno. Çihova primena je
opravdana kada niæi slojevi tla u koje prodiru imaju specifiånu ele-
ktriånu otpornost koja je maça od specifiåne elektriåne otpornosti
viãeg sloja. Ako se uzemÿivaå sastoji od viãe ãtapnih uzemÿivaåa, oni
treba da budu meœusobno razmaknuti najmaçe onoliko koliko iznosi çi-
hova dvostruka duæina.
Ålan 22.
Uzemÿivaå mora da bude u dobrom kontaktu sa tlom u koje se polaæe.
Kod kamenitog ili ãÿunkovitog tla u rov za polagaçe uzemÿivaåa nasipa
se dobro provodna zemÿa ili neki drugi dobro provodni materijali (na
primer: bentonit, crveni muÿ i dr.), tako da provodnik uzemÿivaåa leæi u
toj zemÿi ili tom materijalu.
Ålan 23.
Uzemÿivaåi moraju da budu galvanski spojeni meœusobno i sa zemÿo-
vodima zavarivaçem, pomoñu vijaka ili pomoñu stezaÿki. Ako je spajaçe
izvedeno samo jednim vijkom, taj vijak mora da bude najmaçe M10. Kod uæadi
se koriste kompresioni spojevi. Svi podzemni spojevi moraju da se zaãtite
od prodora vlage i korozije, na primer zalivaçem bitumenom preko vijaka
ili stezaÿki.
423
Izvoœeçe zemÿovoda
Ålan 24.
Metalne mase u postrojeçu povezuju se sa uzemÿivaåem direktno
preko provodnika uzemÿivaåa koji se bez prekidaça izvodi iz tla, galvan-
ski spaja za metalnu masu i ponovo vraña u tlo.
Ålan 25.
Zemÿovodi i delovi provodnika koji se koriste kao zemÿovodi prema
ålanu 24. ovog pravilnika polaæu se tako da budu vidÿivi, a ako se
pokrivaju moraju da budu pristupaåni i zaãtiñeni od mehaniåkih i hemij-
skih oãteñeça.
Pri voœeçu kroz tavanicu i zidove zemÿovodi se polaæu slobodno,
bez uziœivaça.
Dozvoÿeno je polagaçe zemÿovoda u beton.
Ålan 26.
Ugraœivaçe u zemÿovod prekidaåa, osiguraåa, rastavÿaåa i sliånih
elektriånih naprava kojima moæe da se prekine zemÿovod bez upotrebe
alata nije dozvoÿeno.
Ålan 27.
Zemÿovodi i sabirni zemÿovodi moraju da budu galvanski spojeni
meœusobno i sa drugim metalnim masama u postrojeçu zavarivaçem, pomoñu
vijaka ili pomoñu stezaÿki. Ako je spajaçe izvedeno samo jednim vijkom,
taj vijak mora da bide najmaçe M10. Kod uæadi se koriste kompresioni spo-
jevi. Svi podzemni spojevi moraju da se zaãtite od prodora vlage i koro-
zije, na primer zalivaçem bitumenom preko vijaka ili stezaÿki.
Ålan 28.
Metalne mase u postrojeçu moraju da se prikÿuåe na uzemÿivaå
neposredno ili preko zemÿovoda i sabirnog zemÿovoda. Metalne mase koje
su åvrsto i galvanski spojene sa uzemÿenim konstrukcijama temeÿa ili sa
uzemÿenim åeliånim konstrukcijama ne moraju posebno da se uzemÿe.
Ålan 29.
Åeliåne noseñe konstrukcije mogu da se koriste za uzemÿeçe delova
koji su priåvrãñeni za çih ili ugraœeni u çih ako su:
1) noseñe konstrukcije uzemÿene u skladu sa odredbama ovog pravil-
nika;
2) provodni preseci noseñih konstrukcija u skladu sa odredbama ovog
pravilnika;
3) spojna mesta noseñih konstrukcija galvanski spojena zavarivaçem
ili pomoñu vijaka;
4) noseñe konstrukcije uzemÿene i posle demontaæe pojedinih delova
konstrukcije;
5) noseñe konstrukcije duæe od 10 m povezane sa uzemÿivaåem najmaçe
na dva mesta.
424
Ålan 30.
Delovi noseñe konstrukcije koji se koriste kao sabirni zemÿovod
moraju po celoj duæini da se oznaåe posebnim premazom u boji ako pri de-
montaæi dela konstrukcije moæe da doœe do prekida sabirnog zemÿovoda.
Za premaz se koristi æutozelena boja.
Ålan 31.
Nije dozvoÿeno koriãñeçe plaãta, armature ili elektriåne zaã-
tite kabla kao zemÿovoda ili sabirnog zemÿovoda.
Ålan 32.
Zemÿovodi armiranobetonskih noseñih konstrukcija i armiranobe-
tonskih stubova moraju, da se polaæu po povrãini konstrukcije, odnosno
stuba, tako da mogu jasno da se vide, ili neposredno u beton. Zemÿovodi
poloæeni u beton moraju da imaju lako pristupaåne prikÿuåke, zaãtiñene
od korozije. Armatura konstrukcije moæe da se koristi kao zemÿovod ako
je po celoj duæini zavarena na spojevima i ako preseci provodnih delova
ispuçavaju zahteve ovog pravilnika.
Izvoœeçe zaãtitnog uzemÿeça elektriåne opreme i metalnih masa

Ålan 33.
Na uzemÿivaå postrojeça moraju da se veæu svi metalni delovi opreme
i aparata koji ne pripadaju strujnim kolima, kao i svi drugi metalni delovi
koji u sluåaju kvara mogu da doœu pod napon, kao: ograde i mreæe oko aparata
u postrojeçu, konstrukcije protivpoæarne zaãtite, cevovodi, kotlovi, cis-
terne, armature armiranobetonskih konstrukcija i sl.
Ålan 34.
Na uzemÿivaå postrojeça moraju da se veæu sve metalne mase u tlu
postrojeça, metalni plaãtevi, elektriåne zaãtite i armature kablova,
zaãtitni i neutralni provodnici niskonaponske mreæe sopstvene po-
troãçe, zaãtitni provodnici vodova koji ulaze u postrojeçe, zemÿovodi
gromobrana i dr.
Na uzemÿivaå postrojeça moraju da se veæu i sva radna uzemÿeça,
izuzev radnog uzemÿeça javnih (distributivnih) niskonaponskih mreæa
ako radno uzemÿeçe mora da bude odvojeno od zaãtitnog uzemÿeça.
Ålan 35.
Pokretne metalne konstrukcije, zaãtitne mreæe i ploåe, kao i
mreæe i ploåe koje se skidaju moraju da se uzemÿe ako nisu galvanski pove-
zane sa uzemÿenim delovima.
Ålan 36.
Zgrade na teritoriji postrojeça na otvorenom moraju da imaju te-
meÿni uzemÿivaå koji je na viãe mesta povezan sa uzemÿivaåem postrojeça
ili uzemÿivaå u vidu prstena, na udaÿeçu 1 m od temeÿa zgrade i na dubini
od 0,5 m.
425
Ålan 37.
Metalni ruåni toåkovi, poluge i ruåice na aparatima ne uzemÿuju se
posebno ako su u dobrom elektriånom spoju sa uzemÿenim aparatom ili
metalnom konstrukcijom. Uzemÿeçe je obavezno ako je spoj izveden preko
vratila, zupåanika ili lanca. Kao dodatna zaãtita koristi se izolacija.
Ålan 38.
Prirubnice provodnih izolatora koje su postavÿene na ploåe od
izolacionog materijala moraju da se uzemÿe. Uzemÿuju se i kuke za
priåvrãñeçe zateznih izolatora i podnoæja potpornih izolatora ako
nisu u dobrom elektriånom spoju sa uzemÿenim delovima konstrukcije. Vi-
jci za priåvrãñeçe smatraju se dobrim elektriånim spojevima ako su kon-
taktne povrãine pre spajaça neobojene. Metalni okviri izolacionih
ploåa kroz koje se provode provodnici takoœe se uzemÿuju.
Ålan 39.
Sekundarna strujna kola mernih transformatora moraju da se uzemÿe
na jednoj od prikÿuånih stezaÿki. Ako se sekundarna kola viãe trans-
formatora meœusobno povezuju, uzemÿuju se na jednom mestu. Provodnik za
uzemÿeçe izmeœu prikÿuåne stezaÿke sekundarnog kola transformatora i
prikÿuånog vijka za zaãtitno uzemÿeçe mora da bude od bakra, preseka
4 mm2 ili viãe.
Ålan 40.
Odvodnici prenapona moraju da se uzemÿe ãto je moguñe krañim ze-
mÿovodom. Kao zemÿovod ne moæe da se koristi noseña metalna konstruk-
cija.
Dozvoÿena je ugradça brojaåa u zemÿovod.
Ålan 41.
Uzemÿeçe izvlaåivih prekidaåa izvodi se tako da se pri izvlaåeçu
prekidaåa veza sa uzemÿeçem prekida tek poãto su prekinuta radna i po-
moñna strujna kola prekidaåa. Pri uvlaåeçu prekidaåa prvo se uspostavÿa
veza sa uzemÿeçem, a zatim se uspostavÿaju i veze radnih i pomoñnih stru-
jnih kola prekidaåa.
Ålan 42.
Kod oklopÿenih postrojeça izolovanih gasom mora da se obezbedi
meœusobna galvanska veza metalnih masa oklopa. Oklop mora da bude pove-
zan na viãe mesta sa uzemÿivaåem postrojeça, a razmak izmeœu zemÿovoda
ne sme da bude veñi od 10 m.
Ålan 43.
Metalni plaãtovi energetskih, telekomunikacionih, signalnih i ko-
mandnih kablova moraju da se uzemÿe na krajevima, a elektriåne zaãtite
energetskih kablova uzemÿuju se najmaçe na jednom kraju. Provodnici za
uzemÿeçe moraju da budu toplotno dimenzionisani kao plaãt, odnosno ele-
ktriåna zaãtita kablova.
426
Ålan 44.
Uzemÿeçe neutralne taåke energetskog transformatora izvodi se
preko zemÿovoda koji se prikÿuåuje na uzemÿivaå na mestu ukrãtaça
provodnika uzemÿivaåke mreæe. Kod energetskog transformatora naziv-
nog napona viãeg od 110 kV ovaj prikÿuåak se izvodi u posebnom oknu koje
omoguñuje vizuelnu kontrolu spoja.
Ålan 45.
Metalne vodovodne cevi u postrojeçu moraju da se veæu na uzemÿivaå
postrojeça. Ako je uzemÿivaå postrojeça izveden u obliku mreæe sa
provodnicima od bakra, moraju da se preduzmu mere za spreåavaçe ele-
ktrolitiåke korozije, na primer uvlaåeçem provodnika ili vodovodne
cevi u plastiånu cev na mestu ukrãtaça.
Ålan 46.
Metalni stubovi spoÿaãçih ograda napravÿenih od neprovodnih ma-
terijala moraju da se uzemÿe vezivaçem za zajedniåki uzemÿivaå za obliko-
vaçe potencijala, koji se polaæe duæ ograde sa spoÿaãçe strane na
udaÿeçu 1 m i na dubini 0,5 m ili vezivaçem za pojedinaåne uzemÿivaåe za
oblikovaçe potencijala, koji se izvode oko svakog stuba na udaÿeçu 1 m i
na dubini 0,5 m. Zajedniåki zemÿivaå moæe da bude odvojen od sistema uze-
mÿeça postrojeça. Pojedinaåni uzemÿivaåi se ne vezuju za uzemÿivaå pos-
trojeça.
Ålan 47.
Delovi metalnih spoÿaãçih ograda postrojeça moraju da imaju meœu-
sobnu galvansku vezu. Ograde se uzemÿuju preko horizontalnih uzemÿivaåa
ili preko pojedinaånih ãtapnih uzemÿivaåa koji se postavÿaju duæ ograde
u razmacima od najviãe 50 m. Ãtapni uzemÿivaåi moraju da budu dugaåki
najmaçe 1,5 m. Ograde postrojeça mogu da se uzemÿe i uzemÿivaåem za ob-
likovaçe potencijala koji se polaæu duæ ograde sa spoÿaãçe strane na
udaÿeçu 1 m i na dubini 0,5 m.
Ålan 48.
Dozvoÿeno je da uzemÿeçe metalne spoÿaãçe ograde bude odvojeno od
sistema uzemÿeça postrojeça, radi smaçeça napona dodira. Ako se ograda
postrojeça povezuje sa uzemÿivaåem postrojeça, to povezivaçe se izvodi
duæ ograde u razmacima od najviãe 50 m.
Ålan 49.
Unutraãçe metalne ograde i metalni stubovi unutraãçih ograda
napravÿenih od neprovodnog materijala uzemÿuju se vezivaçem za uze-
mÿivaå postrojeça. Ako spoÿaãça ograda postrojeça nije povezana sa uze-
mÿivaåem postrojeça, unutraãçe ograde se galvanski ne povezuju sa
spoÿaãçom ogradom. Sigurno galvansko odvajaçe od spoÿaãçe ograde
postiæe se ugradçom delova ograde od neprovodnog materijala u unu-
trãaçe ograde na mestima spajaça sa spoÿaãçom ogradom. Ugraœeni izo-
lacioni delovi moraju da budu dugaåki najmaçe 2 m.
427
Iznoãeçe potencijala iz postrojeça
Ålan 50.
Koloseci koji ulaze u postrojeçe moraju da se poveæu sa uzemÿivaåem
postrojeça. Izuzetno, koloseci æeleznice na jednosmernu struju moraju da
se izoluju od uzemÿivaåa postrojeça i uzemÿe posebnim uzemÿivaåem.
Ålan 51.
Ako je napon uzemÿivaåa postrojeça veñi od vrednosti dozvoÿenog na-
pona dodira prema ålanu 13. ovog pravilnika, mora da se dokaæe da naponi
dodira na mestima posluæivaça duæ pruga na rastojaçu do 200 m od postro-
jeça nisu veñi od dozvoÿenih. Ovaj uslov je ispuçen ako je na mestima pos-
luæivaça stajaliãte izolovano slojem ãÿunka ili krupno tucanog kamena
debÿine najmaçe 10 cm, ili slojem asfalta debÿine najmaçe 1 cm.
Ålan 52.
U koloseke neelektrificirane æeleznice koji ulaze u postrojeça, na
viãe mesta moraju da se ugrade izolacioni umeci, tako da se spreåi pre-
moãñeçe razdvojenih delova koloseka vagonima ili drugom opremom.
Ålan 53.
Ako je napon uzemÿivaåa postrojeça viãe od 1,5 puta veñi od vred-
nosti dozvoÿenog napona dodira prema ålanu 13. ovog pravilnika, metalne
vodovodne cevi koje ulaze u postrojeçe moraju da se razdvoje od uzemÿivaåa
postrojeça umetaçem cevi od izolacionog materijala. Delovi cevi razdva-
jaju se van postrojeça, na mestu ulaska cevovoda u postrojeçe. Kod cevovoda
kod kojih je takvo razdvajaçe neizvodÿivo zbog konstrukcije, preånika i
namene, uslovi bezbednosti od opasnih napona dodira duæ cevovoda
postiæu se uzemÿeçem cevovoda na viãe mesta duæ trase, izolovaçem
cevovoda na delovima izloæenim dodiru ili oblikovaçem potencijala.
Ålan 54.
Ako je napon uzemÿivaåa postrojeça viãe od 1,5 puta veñi od vred-
nosti dozvoÿenog napona dodira prema ålanu 13. ovog pravilnika, za sveti-
ÿke koje se napajaju iz postrojeça, a nalaze se van ograde postrojeça,
koriste se stubovi od izolacionih materijala ili se preduzimaju sledeñe
mere:
1) prikÿuåak napojnog kabla izvodi se preko transformatora za gal-
vansko razdvajaçe. Napojni kabl mora da ima plaãt od izolacionog mate-
rijala. Neutralni provodnik napojnog kabla mora da se poveæe sa masom
stuba;
2) oko stuba sa svetiÿkama polaæe se uzemÿivaå za oblikovaçe po-
tencijala na udaÿeçu 1 m i na dubini od 0,5 m. Uzemÿivaå se povezuje sa ma-
som stuba.
Odredbe ovog ålana ne primeçuju se na svetiÿke koje se napajaju preko
javnih (distributivnih) niskonaponskih mreæa.
428
Ålan 55.
Ako se pri zemÿospoju u postrojeçu na koje su vezana postrojeça za
neposredno napajaçe javnih (distributivnih) niskonaponskih mreæa,
preko plaãtova, armatura ili elektriånih zaãtita napojnih kablova
iznose potencijali koji u napajanim postrojeçima i daÿe u niskonapon-
skim mreæama iinstalacijama potroãaåa mogu da izazovu napone dodira
veñe od dozvoÿenih napona dodira prema ålanu 13. ovog pravilnika, moraju
da se preduzmu mere za ograniåavaçe napona dodira na dozvoÿene vred-
nosti. Naponi dodira maçi su od dozvoÿenih napona dodira ako naponi uze-
mÿeça u postrojeçima za neposredno napajaçe javnih (distributivnih)
niskonaponskih mreæa ne prelaze dvostruku vrednost dozvoÿenih napona
dodira. U suprotnom, primeçuje se jedna, ili kombinacija viãe sledeñih
mera:
1) smaçeçe napona uzemÿivaåa postrojeça iz koga se iznosi potenci-
jal (smaçeçe struje zemÿospoja, impedanse uzemÿeça postrojeça, reduk-
cionih faktora vodova preko kojih se napaja postrojeçe i sl.);
2) preduzimaçe dodatnih zaãtitnih mera u niskonaponskoj mreæi i
instalacijama potroãaåa (izjednaåavaçe potencijala kod potroãaåa i
drugih ugroæenih objekata niskonaponske mreæe, zaãtitno izolovaçe i
sl.);
3) skrañeçe vremena trajaça zameÿospoja u postrojeçu iz koga se iz-
nosi potencijal, ãto se postiæe odgovarajuñim izborom i podeãavaçem
ureœaja relejne zaãtite;
4) izolovaçe jednog kraja elektriåne zaãtite kabla koji ima
izolovani plaãt.
Dodatne mere zaãtite sekundarnih kola
Ålan 56.
U postrojeçima nazivnog napona viãeg od 110 kV moraju da se primene
dodatne mere zaãtite sekundarnih strujnih kola od elektromagnetne in-
dukcije.
Ålan 57.
Svi provodnici uzemÿivaåke mreæe polaæu se na istu dubinu. Zemÿo-
vodi moraju da budu ãto je moguñe krañi. Ako se aparati uzemÿuju direktno
preko provodnika uzemÿivaåke mreæe prema ålanu 24. ovog pravilnika,
petÿa koju ovaj provodnik gradi kratko se spaja u ravni uzemÿivaåa.
Ålan 58.
Kablovi sekundarnih kola polaæu se, gde god je to moguñe, paralelno
sa provodnicima uzemÿivaåke mreæe. Ako kablovi prave petÿe, moraju da
se poloæe u istu ravan sa uzemÿivaåkom mreæom.
Ålan 59.
Slobodne æile i metalni plaãtevi kablova sekundarnih veza moraju
da se uzemÿe na oba kraja.
429
Ålan 60.
Zemÿovodi u relejnim kuñicama moraju na viãe mesta da se veæu za
metalne delove konstrukcije kuñiãta. Na zidove relejne kuñice
postavÿaju se sabirni zemÿovodi na visini polagaça kablova sekundarnih
kola.
Ålan 61.
Komandna tabla na koju se vezuju kablovi sekundarnih kola mora da se
veæe za uzemÿivaå postrojeça posebnim provodnikom uzemÿivaåa koji
prati kablove.
Uzemÿeçe stubova i opreme na stubovima

Ålan 62.
Stubovi se uzemÿuju saglasno odredbama propisa o tehniåkim norma-
tivima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova i prema ovom
pravilniku.
Ålan 63.
Zaãtitni provodnici nadzemnih elektroenergetskih vodova moraju
da se veæu za uzemÿivaå postrojeça u koje ulaze.
Ålan 64.
Noseñe konstrukcije rastavÿaåa na drvenim stubovima ne moraju gal-
vanski da se poveæu sa uzemÿivaåem stuba, u kom sluåaju se u poluge za ruko-
vaçe ugraœuju izolatori koji imaju dovoÿnu mehaniåku åvrstoñu i
izolacioni nivo koji nije maçi od nivoa koji obezbeœuju izolatori faznih
provodnika voda, pri åemu deo poluge ispod izolatora mora galvanski da se
poveæe sa uzemÿivaåem stuba.
Uzemÿivaå stuba mora da se izvede nezavisno od terenskih uslova.
Ålan 65.
Noseña konstrukcija i poluge rastavÿaåa na metalnom ili armirano-
betonskom stubu, kao i na drvenom stubu åiji su metalni delovi meœusobno
povezani moraju da se veæu za uzemÿivaå stuba.
Ålan 66.
Metalni plaãtovi, armature i elektriåna zaãtita zavrãnica ener-
getskih kablova na stubovima moraju da se uzemÿe vezivaçem za uzemÿivaå
stuba.
Ålan 67.
Konstrukcija stuba transformatorskog postrojeça na stubu treba da
omoguñi jednostavnu i pouzdanu galvansku vezi svih metalnih delova koji
nisu pod naponom sa uzemÿivaåem stuba, preko sabirnog zemÿovoda. Na
sabirni zemÿovod prikÿuåuje se: kuñiãte energetskog transformatora,
kuñiãte kondenzatora, uzemÿeçe odvodnika prenapona, uzemÿeçe sekunda-
430
rnih kola mernih transformatora i metalni delovi ostalih visokonapon-
skih i niskonaponskih naprava na stubu koji nisu pod naponom.
Kao sabirni zemÿovod moæe da se koristi metalna konstrukcija
stuba, odnosno najmaçe jedna armaturna ãipka armiranobetonskog stuba
preånika najmaçe 10 mm, koja se proteæe od vrha do dna stuba.
Pokretna transformatorska postrojeça
Ålan 68.
Zaãtitno uzemÿeçe pokretnih transformatorskih postrojeça mora
da ispuçava uslove predviœene odredbama ovog pravilnika koji se odnose
na dimenzionisaçe uzemÿeça.
Ålan 69.
Pokretna transformatorska postrojeça na vozilima ograœuju se tako
da se spreåi sluåajan dodir delova vozila, prikÿuånog stuba i zemÿovoda.
Vozilo mora da ima izolovano stajaliãte za osobÿe.
Ålan 70.
Uzemÿeçe pokretnog transformatorskog postrojeça koje sluæi za
napajaçe mreæe niskog napona izvodi se prema odredbama propisa o teh-
niåkim normativima za zaãtitu niskonaponskih mreæa i pripadajuñih
transformatorskih stanica.
Povremeno uzemÿivaçe i kratko spajaçe
Ålan 71.
Pre izvoœeça radova na vodu, vod se iskÿuåuje, kratko se spaja i uze-
mÿuje najmaçe na jednom kraju.
Ålan 72.
Zemÿospojnici (rastavÿaåi za uzemÿeçe) moraju da ispuçavaju us-
love predviœene vaæeñim jugoslovenskim standardima.
Ålan 73.
Kontakti prenosnih naprava za uzemÿivaçe moraju da budu dimenzi-
onisani za trajnu struju od najmaçe 200 A. Za uzemÿivaçe se koriste savit-
ÿiva bakarna uæad preseka najmaçe 25 mm2. Kontakti i uæad
dimenzioniãu se tako da mogu da izdræe struju zemÿospoja najmaçe 1 s.
Preseci uæadi biraju se prema ål. 10. i 11. ovog pravilnika.
Ålan 74.
Uklopna kleãta i uklopne merne motke ne smeju da se uzemÿe, a kada
su van upotrebe, moraju da budu zaãtiñene od vlage.
431
Uzemÿeçe gromobranske instalacije postrojeça
Ålan 75.
Gromobranska instalacija postrojeça galvanski se povezuje sa uze-
mÿivaåem postrojeça ãto je moguñe krañim zemÿovodima.
Zemÿovodi koji su postavÿeni van ograde postrojeça moraju da se za-
ãtite od dodira.
III. MEREÇA, KONTROLE I PREGLEDI SISTEMA UZEMŸEÇA
Podela objekata i vrste mereça, kontrole i pregleda sistema uzemÿeça
Ålan 76.
Prema karakteristikama, uzemÿeni objekti se razvrstavaju u sledeñe
grupe:
1) OB1 – postrojeça åiji najviãi nazivni napon iznosi 110 kV i viãe,
a koja se razvrstavaju u sledeñe grupe:
a) OB1.1 – postrojeça åiji je uzemÿivaå izraœen od pocinkovanog åe-
lika;
b) OB1.2 – postrojeça åiji je uzemÿivaå izraœen od bakarnih provod-
nika ili provodnika od drugih metala presvuåenih bakrom;
v) OB1.3 – postrojeça koja se nalaze u zgradi sa temeÿnim uze-
mÿivaåem, a iz postrojeça polaze najmaçe dva kabla koji deluju kao uze-
mÿivaåi i åija je ukupna otpornost rasprostiraça najmaçe dva puta maça
od otpornosti rasprostiraça uzemÿivaåa postrojeça;
2) OB2 – postrojeça åiji je najviãi nazivni napon niæi od 110 kV,
osim postrojeça koja neposredno napajaju javnu (distributivnu) ni-
skonaponsku mreæu, a koja se razvrstavaju u sledeñe grupe:
a) OB2.1 – postrojeça åiji je uzemÿivaå izraœen od pocinkovanog åe-
lika;
b) OB2.2 – postrojeça åiji je uzemÿivaå izraœen od bakarnih provod-
nika ili provodnika od drugih metala presvuåenih bakrom;
v) OB2.3 – postrojeça koja se nalaze u zgradi sa temeÿnim uze-
mÿivaåem, a iz postrojeça polaze najmaçe dva kabla koji deluju kao uze-
mÿivaåi i åija je ukupna otpornost rasprostiraça najmaçe dva puta maça
od otpornosti rasprostiraça uzemÿivaåa postrojeça;
3) OB3 – postrojeça koja neposredno napajaju javne (distributivne)
niskonaponske mreæe;
4) OB4 – tehnoloãki kompleks (elektrane, æelezare, industrijski
kombinati i sl.), koji obuhvata viãe elektroenergetskih postrojeça i ima
mreæu kablova i drugih metalnih instalacija u tlu koje su povezane meœu-
sobno i sa temeÿnim uzemÿivaåima zgrada ili armaturom temeÿa zgrade.
Kompleks je ograœen i pokriva povrãinu od najmaçe 160 000 m2.
5) OB5 – podstanice elektriåne vuåe.
432
Mereça, kontrole i pregledi sistema uzemÿeça
Ålan 77.
U tabeli 6 date su vrste obaveznih mereça, kontrole i pregleda koji
se vrãe kod razliåitih uzemÿenih objekata.
Ako je uzemÿivaå postrojeça izveden delom od pocinkovanog åelika,
a delom od bakra, primeçuju se vrste mereça, kontrole i pregleda pred-
viœene za uzemÿivaåe od pocinkovanog åelika.
Tabela 6. Obavezna mereça, kontrole i pregledi
Pri Pri puãtaçu u pogon ili posle
U toku eksploatacije objekta
projektovaçu radova na sistemu uzemÿeça
Objekat ρ Vp Kgp Zu Ud Uk Vp Kgp Zu Ud Uk T (god)

1) 2) 1) 2)
OB1.1 + + + + + + + + + + + 5
OB1.2 + + + + +1) +2) + + + +1) +2) 10
OB1.3 + + + + +1) +2) + + + – – 5
OB2.1 – + – + +1) – + – + +1) – 5
OB2.2 – + – + +1) – + – + +1) – 10
OB2.3 – + – + +1) – + – + – – 5
OB3 – + – + – – + – + – – 10
OB4 – + + + +1) – + + + – – 5
OB5 + + + + +1) +2) + + + + +2) 2
Oznake u tabeli 6 imaju sledeña znaåeça:

+ obavezno;
– nije obavezno
+1) obavezno samo u sluåajevima predviœenim tabelom 5;
+2) obavezno samo u sluåajevima predviœenim ålanom 18. ovog pravil-
nika;
ρ specifiåna elektriåna otpornost tla;
Vr vizuelni pregled;
Kgp kontrola galvanske povezanosti opreme i metalnih masa postro-
jeça;
Zu impedansa sistema uzemÿeça;
Ud napon dodira;
Uk napon koraka;
T periodiånost mereça, kontrole i pregleda
Ålan 78.
Kvalitet spojeva i staça zaãtite od korozije sistema uzemÿeça
oceçuje se vizuelnim pregledom (Vp), koji obuhvata:
1) pregled spojeva zemÿovoda sa kuñiãtima uzemÿenih ureœaja;
2) pregled veza za meœusobno povezivaçe metalnih konstrukcija;
3) pregled veza i spojeva za izjednaåavaçe potencijala;
433
28
4) pregled veza za uzemÿeçe neutralne taåke energetskog transfor-
matora;
5) pregled svih ostalih vidÿivih delova sistema uzemÿeça.
Ålan 79.
Za mereçe specifiåne eletriåne otpornosti tla (ρ) primeçuje se me-
toda sa åetiri sonde ili metoda sa pobijaçem probnog ãtapa, zavisno od
terenskih uslova i dimenzija uzemÿivaåa.
Ålan 80.
Otpornost rasprostiraça uzemÿivaåa (Ru) meri se naizmeniånom
strujom åija uåestalost nije maça od 16 2/3 Hz niti veña od 150 Hz. Kod uze-
mÿivaåa koji pokrivaju povrãinu koja nije veña od 100 m2 koriste se kom-
penzacione (mosne) metode ili metode sa mereçem struje i napona. Kod
ostalih uzemÿivaåa koristi se samo metoda sa mereçem struje i napona.
Impedansa sistema uzemÿeça (Zuz) za postrojeça åiji najviãi na-
zivni napon iznosi 110 Kv i viãe meri se naizmeniånom strujom 50 Hz po-
moñu metode sa mereçem struje i napona.
Ålan 81.
Kontrola galvanske povezanosti (Kgp) delova opreme i metalnih masa
postrojeça sa uzemÿivaåem i meœusobno vrãi se propuãtaçem ispitne
struje jaåine najmaçe 15 A, bez odvajaça na spojnim mestima.
Ålan 82.
Merna ãema za metodu sa mereçem struje i napona prikazana je na
slici 3. Zaãtitni provodnici nadzemnih vodova, metalni plaãtevi i ele-
ktriåna zaãtita kablova ne smeju pri mereçu da se razdvajaju od sistema
uzemÿeça. Prikÿuåeçem izvora naizmeniånog napona 50 Hz izmeœu uze-
mÿivaåa objekta i pomoñnog uzemÿivaåa uspostavÿa se merna struja Im. Na-
pon na uzemÿivaåu po uspostavÿaçu merne struje odreœuje se mereçem
raspodele potencijala po povrãini tla na pravcu koji se bira tako da se
izbegne uticaj magnetnog poÿa od uspostavÿenog strujnog kola. Impedanca
uzemÿeça jednaka je:
Um
Z u = ------------
r ⋅ Im
gde su:
Um – izmereni napon uzemÿivaåa;
Im – uspostavÿena merna struja;
r – redukcioni faktor voda koji se koristi pri mereçu.
Merna struja mora da bude dovoÿno velika da bi se odstranio uticaj
smetçi na izmerene napone. Za otklaçaçe uticaja lutajuñih struja koristi
434
se metoda promene polariteta, ili neka druga metoda, u zavisnosti od
opreme koja se koristi i drugih uslova.
Slika 3 Mereçe impedanse uzemÿeça, napona dodira i napona koraka
Ålan 83.
Napon dodira (Ud) meri se izmeœu uzemÿenih metalnih masa i moguñih
stajaliãta na tlu koja su na rastojaçu 1 m od uzemÿenih masa. Napon dodira
meri se direktno primenom odgovarajuñe opreme koja ukÿuåuje otpornost
åovekovog tela od 1000 Ω i povrãinu kontakta stopala i tla od 200 cm2 za
svako stopalo. Elektrode preko kojih se ostvaruje kontakt sa tlom na sta-
jaliãtu treba da se opterete silom od 500 N.
Napon dodira moæe da se odredi i proraåunom na osnovu izmerene po-
tencijalne razlike dodira, primenom izraza iz ålana 3. taåka 29. ovog
pravilnika.
Ålan 84.
Napon koraka (Uk) meri se na povrãini tla izmeœu moguñih stajal-
iãta na tlu koja su na rastojaçu 1 m. Napon koraka meri se direktno pri-
menom odgovarajuñe opreme koja ukÿuåuje otpornost åovekovog tela od
1000 Ω i povrãinu kontakta stopala i tla od 200 cm2 za svako stopalo. Ele-
ktrode preko kojih se ostvaruje kontakt sa tlom na stajaliãtu treba da se
opterete silom od 500 N.
Napon koraka moæe da se odredi i proraåunom na osnovu izmerene po-
tencijalne razlike koraka, primenom izraza iz ålana 3. taåka 31. ovog
pravilnika.
Ålan 85.
Izvrãilac radova na mereçu i kontroli na uzemÿeçu podnosi iz-
veãtaj koji sadræi:
1) datum mereça;
2) temperaturu i vlaænost tla;
3) opis metode mereça;
4) popis merne opreme;
5) nacrt uzemÿeça, mernu ãemu i prostorni raspored merne opreme;
6) rezultat mereça i proraåuna;
7) dozvoÿene vrednosti merenih veliåina;
8) ocenu uzemÿeça;
9) zapaæaça;
10) naziv firme i imena lica koji su vrãili mereçe.
28*
435
IV. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE
Ålan 86.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe ålan 2. taå.
14. do 40. i ål. 66. do 158. Pravilnika o tehniåkim normativima za elektro-
energetska postrojeça nazivnog napona iznad 1000 V “Sluæbeni list
SFRJ”, br. 4/74.
Ålan 87.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavÿivaça u
“Sluæbenom listu SRJ”.
436
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATVIMA ZA ZAÃTITU NISKONA-
PONSKIH MREÆA I PRIPADAJUÑIH TRANSFORMATORSKIH
STANICA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za zaãtitu
niskonaponskih mreæa za napajaçe i razvod elektriåne energije i pripa-
dajuñih transformatorskih stanica visoki/niski napon (u daÿem tekstu:
trafostanice) od previsokog napona dodira, strujnog preoptereñeça, od
poæara i mehaniåkih i dinamiåkih naprezaça.
Ålan 2.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na elektroenergetska
postrojeça i niskonaponski razvod u podzemnim rudnicima, u elektrohe-
mijskoj industriji, na nadzemna mesta ugroæena od eksplozivnih smeãa, na
elektriåne æeleznice, ukÿuåujuñi i ureœaje na vozilima i kontaktne
vodove, kao i na elektroenergetska postrojeça za posebne namene kao ãto
su: postrojeça za napajaçe antenskih ureœaja na planinskim vrhovima, po-
strojeça elektrofiltera, i sliåno.
Ålan 3.
åeça, i to:
1) zemÿa je pojam za opãtu masu tla svake vrste, kao i za tekuñe i
stajañe vode;
2) uzemÿiti znaåi ostvariti elektriånu provodnu vezu izmeœu me-
talnog dela postrojeça i zemÿe;
3) uzemÿeçe je skup meœusobno provodno povezanih uzemÿivaåa,
zemÿovoda i sabirnih zemÿovoda;
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, broj 13/78. Izmene i dopune ovog
pravilnika objavÿene su u “Sluæbenom listu SRJ”, broj 37/95.
437
4) zaãtitno uzemÿeçe je uzemÿeçe metalnih delova elektriånih
postrojeça koji ne pripadaju strujnom kolu, radi zaãtite ÿudi od previso-
kog napona dodira i napona koraka;
5) radno (pogonsko) uzemÿeçe je uzemÿeçe metalnih delova koji
pripadaju strujnom kolu elektriånog postrojeça;
6) zdruæeno uzemÿeçe, u smislu ovog pravilnika, je uzemÿeçe koje se
postiæe spajaçem radnog i zaãtitnog uzemÿeça u trafostanici, ili kada
se isto uzemÿeçe koristi kao radno i kao zaãtitno;
7) uzemÿivaåi su metalni delovi koji se nalaze u zemÿi i ostvaruju
elektriånu provodnu vezu uzemÿenih delova postrojeça sa zemÿom, kao i
neizolovani provodnici koji sluæe za spajaçe postrojeça sa zemÿom na
delu u kome su poloæeni u zemÿi;
8) otpornost rasprostiraça uzemÿivaåa je otpornost zemÿe izmeœu
uzemÿivaåa i referentne zemÿe; pod referentnom zemÿom podrazumeva se
podruåje zemÿiãta, a naroåito çegova povrãina, koje je od pripadajuñeg
uzemÿivaåa udaÿeno toliko da se izmeœu ma kojih taåaka tog podruåja ne
pojavÿuju znaåajnije potencijalne razlike;
9) otpornost uzemÿeça je zbir otpornosti rasprostiraça uzemÿi-
vaåa i otpornosti zemÿovoda;
10) temeÿni uzemÿivaå (uzemÿivaå u temeÿu) je uzemÿivaå od pocin-
kovane åeliåne trake ili okruglog gvoæœa koji se ugraœuje u sloj betona u
temeÿu objekta (zgrade); armiranobetonska konstrukcija objekta (zgrade)
moæe i sama da se koristi kao temeÿni uzemÿivaå pod uslovom da su
elementi ove konstrukcije meœusobno galvanski povezani (npr. zavariva-
çem);
11) oblikovaçe potencijala je postupak pri rasporedu uzemÿivaåa ko-
jim se utiåe na raspodelu potencijala, da bi se smaçio napon dodira i na-
pon koraka;
12) napon uzemÿeça je napon koji pri struji zemÿospoja nastaje
izmeœu uzemÿeça i referentne zemÿe;
13) napon dodira je deo napona uzemÿeça koji åovek moæe premostiti
dodirom;
14) napon koraka je deo napona uzemÿeça koji åovek moæe premostiti
korakom duæine 1 m;
15) napon prema zemÿi je pri uzemÿenoj nultoj taåki napon izmeœu
faznog provodnika i uzemÿene nulte taåke (neutralnog provodnika);
16) napon greãke je napon koji se pri kvaru pojavÿuje izmeœu pro-
vodnih delova koji normalno nisu pod naponom, ili izmeœu tih metalnih
delova i referentne zemÿe (koja ima potencijal pribliæno jednak nuli);
17) naponski levak je prostorna raspodela potencijala oko uzemÿi-
vaåa prikazana dijagramom;
18) struja greãke je struja koja protiåe kroz oãteñenu izolaciju;
19) struja zemÿospoja je struja koja teåe u zemÿu na mestu zemÿospoja;
20) kapacitivna struja zemÿospoja je struja koja nastaje pri
zemÿospoju u elektroenergetskoj mreæi koja nije uzemÿena;
21) struja dozemnog kratkog spoja je struja zemÿospoja u mreæama sa
direktnim uzemÿeçem ili uzemÿeçem preko dopunske otpornosti za ogra-
niåeçe struje zemÿospoja;
438
22) dozemni kratak spoj je zemÿospoj u elektroenergetskoj mreæi
uzemÿenoj direktno ili preko dopunske otpornosti za ograniåeçe struje
zemÿospoja;
23) izjednaåavaçe potencijala je mera koja se postiæe galvanskim
povezivaçem vodovodnih i drugih instalacija (grejaçe, instalacije za gas,
metalna kanalizacija, lift, gromobranska instalacija, itd.) sa uzemÿeçem
objekta (zgrade);
24) zaãtitno izolovaçe je dopunsko izolovaçe metalnih delova po-
gonskog ureœaja koji ne pripadaju pogonskom strujnom kolu, a mogu se dodir-
nuti;
25) zaãtita pomoñu uzemÿeça je neposredno uzemÿeçe provodnih de-
lova koji normalno nisu pod naponom, radi zaãtite od previsokog napona
dodira;
26) nulovaçe je zaãtita od previsokog napona dodira koja se postiæe
povezivaçem provodnih delova koji mogu usled kvara doñi pod napon sa nul-
tim provodnikom;
27) zaãtita pomoñu naponske zaãtitne sklopke (ZN sklopka) je
zaãtitna mera pri kojoj sklopka neposredno ili posredno iskÿuåuje sve
provodnike elektriånog ureœaja åiji su provodni delovi, koji ne pripadaju
strujnom kolu, doãli pod previsoki napon dodira;
28) zaãtita pomoñu strujne zaãtitne sklopke (ZS sklopka) je
zaãtitna mera pri kojoj zaãtitna sklopka iskÿuåuje sve provodnike
elektriånog ureœaja na naåin opisan u taåki 27. ovog ålana, kad se pojavi
struja greãke koja odgovara struji iskÿuåeça te sklopke;
29) neutralni provodnik je provodnik niskonaponske mreæe koji je u
trofaznom sistemu prikÿuåen na neutralnu taåku transformatora snage;
30) nulti provodnik je direktno uzemÿen neutralni provodnik u mre-
æama u kojima se, kao zaãtitni sistem protiv opasnog napona dodira, pri-
meçuje nulovaçe;
31) niskonaponski vod je vod åiji nazivni napon ne prelazi 1000 V;
32) visokonaponski vod je vod åiji je nazivni napon veñi od 1000 V;
33) nadzemni vod je skup svih delova koji sluæi za nadzemno voœeçe
provodnika koji prenose i razvode elektriånu energiju, kojim su obuhva-
ñeni: provodnici (goli ili izolovani) stubovi, izolatori, konzole,
zaãtitna uæad, uzemÿivaåi, zemÿovodi i temeÿi;
34) meãoviti vod u smislu ovog provodnika je vod u kome se na istim
stubovima nalaze visokonaponski i niskonaponski vod;
35) samonosivi kablovski vod je nadzemni vod åiji su provodnici izo-
lovani sintetiåkim materijalom i sloæeni u obliku snopa;
36) elektriåne pogonske prostorije su prostorije u zgradama ili
otvoreni prostori odreœeni prvenstveno za smeãtaj i pogon postrojeça u
kojima je dozvoÿen pristup samo licima koja odræavaju takva postrojeça
ili çima rukuju; ostalim licima pristup u takve prostorije moæe biti
dozvoÿen samo pod struånim nadzorom;
37) zatvorene elektriåne pogonske prostorije su prostorije u zgra-
dama ili otvoreni prostori, odreœeni iskÿuåivo za smeãtaj i pogon
elektriånih postrojeça, koji su u toku pogona tih postrojeça zakÿuåani i
u çima je povremeno pristup dozvoÿen samo za to ovlaãñenim licima.
439
II. ZAÃTITNE MERE U NISKONAPONSKOJ MREÆI I
PRIPADAJUÑIM TRAFOSTANICAMA
1. Zaãtita od previsokog napona dodira
Ålan 4.
Previsok (opasan) napon dodira je napon dodira koji je veñi od dozvo-
ÿenog napona dodira (Udoz), åije su vrednosti date u ålanu 5. ovog pra-
vilnika.
Ålan 5.
Dozvoÿeni napon (Udoz) dodira, u zavisnosti od vremena (t) trajaça
zemÿospoja (kvara), raåunaju se prema sledeñim izrazima:
Udoz = 1000 V za t ≤ 0,075 s
75
Udoz = ------ V za 0,075 s < t ≤ 1,153 s
t
Udoz = 65 V za t > 1,153 s
Vreme trajaça zemÿospoja t u sekundama odreœuje se za uslove nor-
malnog delovaça zaãtitnih ureœaja i prekidaåa. U sluåaju uzastopnog
uspostavÿaça struje zemÿospoja (na primer: zbog automatskog ponovnog
ukÿuåeça), vreme t se dobija kao zbir pojedinaånih vremena trajaça
zemÿospojeva ako pauze izmeœu ponovnih usposavÿaça struja nisu duæe od
0,5 s. Ako su te pauze duæe od 0,5 s, uzima se vreme trajça t jednog zemÿo-
spoja.
Ålan 6.
Uslovi za dimenzionisaçe uzemÿeça transformatorske stanice
prema naponima dodira odreœeni su vrstom uzemÿeça neutralne taåke
mreæe i vrstom primeçene zemÿospojne zaãtite.
Pri zemÿospoju u transformatorskoj stanici naponi dodira koji se
javÿaju unutar i izvan transformatorske stanice, u niskonaponskoj mreæi
i instalacijama potroãaåa (na primer: iznoãeçem potencijala preko
neutralnog provodnika niskonaponske mreæe), ne smeju da budu veñi od
dozvoÿenih napona dodira.
Ålan 7.
Radi spreåavaça nastanka i odræavaça previsokog napona dodira,
pri izgradçi i rekonstrukciji trafostanica i niskonaponskih mreæa mo-
raju se upotrebÿavati samo naprave, ureœaji, vodovi i ostali elementi koji
su izraœeni u skladu sa vaæeñim propisima.
Elektriåne instalacije u objektima (zgradama), koje se prikÿuåuju na
niskonaponsku mreæu moraju takoœe biti izvedene u skladu sa vaæeñim
propisima, i zajedno sa troãilima moraju se pravilno i redovno odr-
æavati.
Ålan 8.
Radi spreåavaça pojave previsokih napona dodira u instalacijama
objekata (zgrada), usled unoãeça opasnih potencijala, potrebno je u ob-
jektima (zgradama) sprovesti mere izjednaåavaça potencijala.
Efikasnost mera izjednaåavaça potencijala proverava se mereçem.
Izjednaåavaçe potencijala je uspeãno sprovedeno ako se mereçem ot-
440
pornosti izmeœu zaãtitnog kontakta elektriåne instalacije i metalnih
delova drugih instalacija dobije vrednost maça od 2 Ω u ma kojoj pro-
storiji objekta (zgrade). Za veñe objekte (zgrade) dovoÿno je izvrãiti me-
reça u prostorijama koje su najudaÿenije od mesta gde je izvrãeno
galvansko povezivaçe, na primer, mereçem na posledçem spratu objekta
(zgrade). Pri mereçu otpornosti U/I metodom, napon mereça ne sme da
preœe 65 V, pri åemu struja mereça treba da bude veña od 5 A.
Ålan 9.
Kao zaãtitne mere od previsokog napona dodira u niskonaponskoj
mreæi primeçuju se:
– nulovaçe,
– zaãtitno uzemÿeçe,
– zaãtitno izolovaçe,
– zaãtitne strujne sklopke ili
– zaãtitne naponske sklopke.
2. Opãti uslovi za nulovaçe u niskonaponskoj mreæi
Ålan 10.
Nulovaçe se postiæe povezivaçem provodnih delova ãtiñenog
ureœaja, koji normalno nisu pod naponom, a usled neke greãke ili kvarova
mogu doñi pod napon, sa nultim provodnikom.
Ålan 11.
Osnovni uslov za nulovaçe je da struja grãke (Ik) koja nastaje pri
potpunom kratkom spoju faznog provodnika sa nultim provodnikom ili sa
delom naprave, odnosno instalacije, koja je nulovaçem zaãtiñena, bude
veña ili bar jednaka struji iskÿuåeça (Ii) pripadajuñeg instalacionog
osiguraåa, automatskog osiguraåa, odnosno zaãtitnog prekidaåa:
Ik ≥ Ii
Ålan 12.
Pri odreœivaçu struje greãke (Ik) uzima se impedansa cele petÿe
kratkog spoja zajedno sa prelaznim otpornostima. Impedansa petÿe treba
da zadovoÿi uslov:
Uf U f
Zk ≤ -----
Ii
- = --------
kIn
gde je:
Zk = impedansa (Ω)
Uf = napon faznog provodnika prema zemÿi (V)
Ii = kIn – struja iskÿuåeça (A)
Ia = nominalna struja osiguraåa (topÿivog ili automatskog) ili pode-
ãena struja okidaåa automatskog prekidaåa (A).
Struja iskÿuåeça (Ii) zaãtitnog ureœaja trebna da obezbedi dovoÿno
brzo iskÿuåeçe kvara.
441
Faktor (k) odnosi se na spoÿne vodove (vazduãne i kablovske),
ukÿuåujuñi kuñni prikÿuåak i instalacione osiguraåe glavnih razvodnih
vodova u glavnom razvodnom ormanu, i ima vrednosti:
– k ≥ 1,25 za automatske prekidaåe sa elektromagnetnim okidaåima,
– k ≥ 2,5 za osiguraåe (topÿive ili automatske).
Ålan 13.
Graniåna duæina niskonaponskog voda do koje je zaãtita nulovaçem
efikasna moæe da se orijentaciono proceni iz uslova:
Uf
3
L ≤ ---------------------------------------------------- ⋅ 10
A A 2
kIn  ----- + ------  + B
 Sf Sn 
gde je:
L = graniåna duæina voda (m)
Uf = napon faznog provodnika prema zemÿi (V)
Ii = kIn = struja iskÿuåeça u smislu ålana 12 (A)
Sf i Sn = preseci faznog, odnosno nultog provodnika (mm2)
A i B = parametri koji imaju vrednosti prema tabeli br. 1.
Tabela 1.
Kablovski vod
Nadzemni vod
Bakarni Aluminijumski Bakarni Aluminijumski
provodnici provodnici provodnici provodnici
(Cu (Al) (Cu) (Al)
Sf≤35 Sf>35 Sf≤3,5 S>35
mm2 mm2 mm2 mm2
A 19 32 19 19 32 32
B 0,01 0,01 0,45 0,34 0,45 0,34
Ålan 14.
Proveru osnovnog uslova za primenu nulovaça treba izvrãiti mere-
çem impedanse petÿe (Zk) na mestu prikÿuåeça nulovanih objekata, bez ob-
zira na veliåinu proceçene graniåne duæine (L) niskonaponskog voda
proraåunate prema uslovu iz ålana 13. ovog pravilnika.
Ova provera vrãi se na objektima koji su najviãe udaÿeni od trafo-
stanice.
Ålan 15.
Nulti provodnik niskonaponske mreæe treba obavezno uzemÿiti kod
napojne trafostanice i na viãe mesta u niskonaponskoj mreæi.
Ålan 16.
Svaki novi objekat (zgrada) treba, po pravilu, da ima temeÿni
uzemÿivaå sa kojim se povezuje nulti provodnik niskonaponske mreæe,
442
åime se dobija mala ukupna otpornost uzemÿeça i pri nepovoÿnim elek-
triånim karakteristikama tla.
Ålan 17.
Dozvoÿeno je povezivaçe nultih provodnika susednih niskonapon-
skih izvoda iste trafostanice, kao i povezivaçe nultih provodnika nisko-
naponskih mreæa susednih trafostanica, pod uslovom da su preseci nultih
provodnika jednaki, ili da imaju vrednosti dva susedna standardna preseka.
Ålan 18.
Izbor minimalnog preseka nultog provodnika visokonaponskog voda
u odnosu na presek faznog provodnika vrãi se u skladu s vaæeñim pro-
pisima o izvoœeçu elektroenergetskih instalacija u zgradama.
Ålan 19.
Briãe se.
Ålan 20.
U napojnoj trafostanici i u glavnim razvodnim ormanima potroãaåa
treba staviti vidno upozoreçe da je kao zaãtitna mera primeçeno nulo-
vaçe.
3. Posebni uslovi za nulovaçe u kablovskoj niskonaponskoj mreæi

Ålan 21.
Nulti provodnik kablovske niskonaponske mreæe vezuje se za zdru-
æeno uzemÿeçe trafostanice, odnosno za radno uzemÿeçe, ako ono mora da
bude odvojeno od zaãtitnog uzemÿeça.
Za nulti provodnik vezuju se i svi uzemÿivaåi objekata (zgrada) nulo-
vane niskonaponske mreæe. Raspored ovih uzemÿivaåa u odnosu na uzemÿi-
vaå trafostanice, kao i vrednost çihovih otpornosti rasprostiraça nisu
strogo ograniåeni. Izuzetak su samo objekti (zgrade) koji se nalaze na
kraju nekog voda sa jednostranim napajaçem nultog provodnika, a koji ne-
maju izvedene temeÿne uzemÿivaåe i sprovedene mere izjednaåavaça poten-
cijala, i åija otpornost uzemÿeça pojedinaåno ne sme biti veña od 10 Ω.
Ålan 22.
U kablovskoj niskonaponskoj mreæi nuluju se:
– metalni kablovski razvodni ormani van zgrade ili u zgradi i pri-
kÿuåne kutije,
– metalni i armiranobetonski stubovi javnog osvetÿeça i saobra-
ñajne signalizacije,
– metalni plaãtovi i armature kablova i metalne kablovske glave.
Ålan 23.
Nadzemna niskonaponska mreæa izvedena sa samonosivim kablovima
treba da zadovoÿi iste uslove za nulovaçe kao i podzemna kablovska
mreæa.
443
4. Posebni uslovi za nulovaçe u nadzemnoj niskonaponskoj mreæi
Ålan 24.
Nulti provodnik nadzemne niskonaponske mreæe uzemÿuje se kod
trafostanice i na svakom radijalnom ogranku duæem od 200 m. Pri tome
ukupna otpornost uzemÿeça nultog provodnika niskonaponske mreæe, me-
rena u trafostanici bez odvajaça uzemÿeça trafostanice, ne sme biti
veña od 5 Ω.
Ålan 25.
Uzemÿeçe svakog radijalnog ogranka mreæe duæeg od 200 m izvodi se
pomoñu jednog uzemÿivaåa na kraju ogranka, ili sa viãe uzemÿivaåa raspo-
reœenih na duæini od najviãe 200 m, gledano od kraja ogranka. Pri tome
ukupna otpornost uzemÿeça ovih uzemÿivaåa ne sme biti veña od 10 Ω.
Izuzetno, otpornost uzemÿeça iz stava 1. ovog ålana moæe biti veña
od 10 Ω ako se na krajevima radijalnih ogranaka nalaze objekti (zgrade) u
kojima su izvedeni temeÿni uzemÿivaåi i ako je sprovedena mera izjednaåa-
vaça potencijala.
Ålan 26.
Ako u jednom delu niskonaponske mreæe nisu ispuçeni uslovi za
nulovaçe, tada se u ovoj mreæi moæe primeniti nulovaçe ako su u objek-
tima na pomenutom delu mreæe primeçene zaãtitne strujne ili zaãtitne
naponske sklopke.
Ålan 27.
Raspored provodnika na glavi stuba treba da je takav da nulti pro-
vodnik bude u istoj ravni ili ispod faznih provodnika.
Isti raspored provodnika i isti poloæaj neutralnog provodnika na
glavi stuba treba da bude i kod nenulovanih niskonaponskih mreæa.
Ålan 28.
Gde god je to moguñe, provodnici opãte potroãçe i javnog osvetÿeça
vode se na istim stubovima pri åemu se upotrebÿava zajedniåki nulti pro-
vodnik.
Ålan 29.
Metalni stubovi niskonaponske mreæe, prikÿuåne kutije i kablov-
ske glave na kablovskim prikÿuåcima na nadzemnu mreæu, ne nuluju se, niti
se primeçuju druge zaãtitne mere. Isto vaæi i u sluåaju da se u niskona-
ponskoj mreæi i instalacijama potroãaåa primeçuje zaãtitno uzemÿeçe
pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa.
Izuzetno, ako se elementi niskonaponske mreæe navedeni u stavu 1.
ovog ålana nalaze na povrãinama kao ãto su kupaliãta, igraliãta, ãkol-
ska dvoriãta, kampovi, i sl. primeçuje se jedna od sledeñih zaãtitnih
mera:
– zaãtitno izolovaçe (koriãñeçem kablovskih prikÿuånih kutija,
kablovskih glava i sl. sa sintetiåkom izolacijom),
– izolovaçe stajaliãta ãirine najmaçe 1,25 m (asfaltiraçem ili
posipaçem krupnim slabo provodnim ãÿunkom),
– oblikovaçe potencijala (polagaçem uzemÿivaåa na razdaÿini od 1
m i na dubini od 0,5 m),
444
– vezivaçe za neki bliski zajedniåki uzemÿivaå,
– zaãtita pomoñu strujnih zaãtitnih sklopki na delu niskona-
ponskog voda u kome se nalaze ovi elementi.
Ålan 30.
Ako se na istim stubovima nalaze provodnici visokog i niskog na-
pona, zaãtitne mere od previsokog napona dodira i koraka primeçuju se u
skladu sa vaæeñim propisima o tehniåkim normativima za izgradçu nad-
zemnih elektroenergetskih vodova tretirajuñi stubove kao delove visoko-
naponskog voda, bez obzira da li je u niskonaponskoj mreæi primeçeno
nulovaçe ili neka druga zaãtitna mera.
5. Primena zaãtitnog uzemÿeça u niskonaponskoj mreæi
Ålan 31.
Zaãtitno uzemÿeçe se izvodi spajaçem svih provodnih delova obje-
kata, koje treba zaãtititi od previsokog napona dodira, sa zaãtitnim uze-
mÿivaåem, odnosno uzemÿivaåima.
U napojnoj trafostanici mora se uzemÿiti neutralni provodnik
niskonaponske mreæe.
Ålan 32.
Zaãtitno uzemÿeçe se izvodi kao:
– uzemÿeçe pomoñu zajedniåkog uzemÿivaåa,
– uzemÿeçe pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa.
Ålan 33.
Uzemÿivaçe pomoñu zajedniåkog uzemÿivaåa ostvaruje se direktnom
vezom zaãtitnog uzemÿivaåa objekta i radnog uzemÿeça trafostanice
namenski izvedenim spojem.
Kao zajedniåki uzemÿivaå upotrebÿava se:
– metalni cevovod (vodovod),
– posebno poloæen uzemÿivaå,
– metalni plaãt kabla.
Ålan 34.
U sluåaju primene zaãtitnog uzemÿeça pomoñu zajedniåkog uzemÿi-
vaåa, zaãtita treba da obezbedi brzo iskÿuåeçe struje dozemnih kvarova u
zaãtiñenom objektu.
Osnovni uslov za primenu ove zaãtitne mere je da struja greãke (Ik)
bude veña ili jednaka struji iskÿuåeça (Ii) pripadajuñeg instalacionog
osiguraåa, automatskog osiguraåa odnosno zaãtitne sklopke:
Ik ≥ Ii
Ålan 35.
Ako se objekti niskonaponske mreæe ãtite zaãtitnim uzemÿeçem
pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa treba da budu ispuçeni sledeñi uslovi:
445
65
Ru ≤ ------
I
i
65
Ro ≤ -----------------
I
i max
gde je:
Ru – otpornost zaãtitnog uzemÿeça pojedinaånog uzemÿivaåa (Ω),
Ii – k · In – struja iskÿuåeça (A), u smislu ålana 12. ovog pra.
Ii max – najveña od struja iskÿuåeça ãtiñenih objekata u niskonaponskoj
mreæi (A).
Ålan 36.
Kablovski razvodni ormani, kablovske prikÿuåne kutije, stubovi jav-
nog osvetÿeça i saobrañajne signalizacije, ne mogu se uspeãno zaãtititi
zaãtitnim uzemÿeçem pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa. Zato se za ove
elemente niskonaponske mreæe primeçuje jedna od zaãtitnih mera predvi-
œenih odredbama ålana 29. stav 2. ovog pravilnika, bez obzira na mesto
ugradçe.
6. Primena ostalih zaãtitnih mera u niskonaponskoj mreæi
Ålan 37.
Zaãtitno izolovaçe elemenata niskonaponske mreæe, kao i kori-
ãñeçe strujnih zaãtitnih i naponskih zaãtitnih sklopki, vrãi se prema
vaæeñim propisima za izvoœeçe elektroenergetskih instalacija u zgra-
dama.
7. Uslovi primene nulovaça i zaãtitnog uzemÿeça

u istoj niskonaponskoj mreæi
Ålan 38.
U istoj niskonaponskoj mreæi dozvoÿen je rad objekata ãtiñenih
nulovaçem i objekata ãtiñenih zaãtitnim uzemÿeçem, pod uslovom da se
pri dozemnom spoju u bilo kojem objektu ãtiñenom zaãtitnim uzemÿeçem
na nultom provodniku niskonaponske mreæe ne pojavi napon veñi od 65 V, a
ako se pojavi da ñe se odræati samo najkrañe vreme, tj. do iskÿuåeça struj-
nog kola delovaçem osiguraåa (topÿivog ili automatskog) ili zaãtitnog
prekidaåa.
Uslovi iz stava 1. ovog ålana vaæe za niskonaponske mreæe nazivnog
napona 3 h 380/220 V.
Ålan 39.
nulovaçem i objekata ãtiñenih zaãtitnim uzemÿeçem pomoñu zajedniåkog
uzemÿivaåa.
446
Ako su u jednom transformatorskom rejonu niskonaponske mreæe
objekti ãtiñeni nulovaçem, a u susednom transformatorskom rejonu
objekti ãtiñeni zaãtitnim uzemÿeçem pomoñu zajedniåkog uzemÿivaåa,
nulti i neutralni provodnik ova dva transformatorska rejona se mogu me-
œusobno povezati, ukoliko su çihovi preseci jednaki ili imaju vrednosti
dva susedna standardna preseka.
Ålan 40.
nulovaçem i objekata ãtiñenih uzemÿeçem pomoñu pojedinaånih uzemÿi-
vaåa ako je ispuçen uslov:
R umin
R o ≤ ------------- = 0, 4 R umin
2, 5
gde je:
Ro = ukupna otpornost uzemÿeça nultog provodnika celokupne niskona-
ponske mreæe, zajedno sa uzemÿivaåima transformatorskih sta-
nica i svim ostalim uzemÿivaåima koji se vezuju na nulti
provodnik;
Rumin = najmaça od svih otpornosti uzemÿeça objekata ãtiñenih pomoñu
pojedinaånih uzemÿivaåa.
objekti ãtiñeni nulovaçem, a u susednom transformatorskom rejonu
objekti ãtiñeni zaãtitnim uzemÿeçem pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa,
nulti i neutralni provodnik ova dva rejona se mogu meœusobno povezati,
ako je ispuçen uslov iz stava 1. ovog ålana. Ovaj uslov mora biti ispuçen
pre povezivaça nultog i neutralnog provodnika na granici transforma-
torskih rejona, pri åemu preseci nultog i neutralnog provodnika treba da
budu jednaki ili da imaju vrednosti dva susedna standardna preseka.
Ålan 41.
Ako ukupna otpornost uzemÿeça nultog provodnika iznosi Ro ≤ 0,20
Ω, u istoj niskonaponskoj mreæi dozvoÿen je rad objekata ãtiñenih nulova-
çem i objekata ãtiñenih zaãtitnim uzemÿeçem pomoñu pojedinaånih uze-
mÿivaåa bez provere veliåine otpornosti uzemÿeça pojedinaånih
uzemÿivaåa.
objekti ãtiñeni nulovaçem, a ukupna otpornost uzemÿeça nultog pro-
vodnika iznosi Ro ≤ 0,20 Ω, ovaj nulti provodnik moæe se vezati za neu-
tralne (nulte) provodnike susednih transformatorskih rejona nezavisno
od toga kakav je sistem zaãtite u çima primeçen, ako su preseci nultih
(neutralnih) provodnika jednaki ili imaju vrednost dva susedna standardna
preseka.
Uslov Ro ≤ 0,20 Ω mora biti ispuçen pre povezivaça nultog pro-
vodnika sa neutralnim (nultim) provodnicima susednih transformator-
skih rejona.
447
Ålan 42.
Ako su u jednoj niskonaponskoj mreæi objekti ãtiñeni zaãtitnim
uzemÿeçem pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa, onda se na istu mreæu mogu
pjedinaåno prikÿuåiti objekti u kojima je zaãtita izvedena nulovaçem,
ako svaki nulovani objekat ispuçava sledeñe uslove:
– da je instalacija u svakom nulovanom objektu izvedena sa posebnim
zaãtitnim provodnikom,
– da svaki nulovani objekat ima temeÿni uzemÿivaå na koji se vezuje
nulti provodnik, i da je sprovedena mera izjednaåavaça potencijala.
Ålan 43.
Ako nije ispuçen ni jedan od uslova navedenih u ål. 40, 41. i 42. ovog
pravilnika, tada se u niskonaponskoj mreæi i instalacijama potroãaåa u
kojima je sprovedeno nulovaçe, zabraçuje upotreba zaãtitnog uzemÿeça
pomoñu pojedinaånih uzemÿivaåa bez spoja nultog provodnika sa tim
zaãtitnim uzemÿeçem.
8. Primena zaãtitnih mera u trafostanicama

Ålan 44.
Izbor uzemÿeça i uzemÿivaåa, kao i çihovo dimenzionisaçe, vrãi
se zavisno od parametara visokonaponske i niskonaponske mreæe, vodeñi
raåuna o termiåkoj stabilnosti uzemÿivaåa i o zaãtiti od previsokih
napona dodira u trafostanicama, niskonaponskoj mreæi i instalacijama
potroãaåa.
Ålan 45.
Uzemÿivaåi trafostanica treba termiåki da podnesu struje razliåi-
tih kratkih spojeva u visokonaponskoj i niskonaponskoj mreæi, zavisno od
vrste uzemÿeça neutralne taåke visokonaponske mreæe, i zavisno od na-
åina izvoœeça uzemÿeça trafostanica.
Ålan 46.
Raåunska provera i dimenzionisaçe uzemÿivaåa prema termiåkim na-
prezaçima vrãi se za sluåaj pojave dvostrukog zemÿospoja (koji je moguñ je-
dino u visokonaponskoj mreæi åija je neutralna taåka izolovana ili je
primeçena kompenzacija struje zemÿospoja), u sledeñim sluåajevima:
– ako vreme trajça jednostrukog zemÿospoja nije ograniåeno na
najviãe 2 h,
– ako se svaki dvostruki zemÿospoj ne iskÿuåuje delovaçem zaãtite
bez vremenskog odlagaça.
Ålan 47.
Proraåun uzemÿivaåa trafostanice prema termiåkom naprezaçu u
sluåajevima navedenim u ålanu 46. ovog pravilnika vrãi se prema veliåini
dela struje dvostrukog zemÿospoja koji prolazi kroz uzemÿivaå trafo-
stanice i zemÿu. Ovaj deo struje se dobija mnoæeçem ukupne struje dvostru-
kog zemÿospoja sa redukcionim faktorom, kojim se obuhvata uticaj
metalnih plaãtova visokonaponskih kablova i ostalih metalnih delova
448
koji se vezuju na uzemÿeçe trafostanice, na raspodelu struje kvara u tra-
fostanici.
Za nadzemne visokonaponske vodove bez zaãtitnog uæeta redukcioni
faktor iznosi r = 1. Za kablovske vodove i nadzemne vodove sa zaãtitnim
uæetom je r < 1. Taåna vrednost redukcionog faktora odreœuje se mereçem.
Za proraåun redukcionog faktora kablova mogu se uzeti i podaci proizvo-
œaåa kablova, kao i rezultati mereça izvrãenih u sliånim uslovima.
Kao ukupna struja dvostrukog zemÿospoja, u smislu ovog pravilnika,
uzima se vrednost struje koja je jednaka 80% od struje tropolnog kratkog
spoja.
Ålan 48.
U trafostanici se, po pravilu, izvodi zdruæeno uzemÿeçe. Izuzetno,
radno i zaãtitno uzemÿeçe izvode se kao posebna uzemÿeça.
Ålan 49.
Ako su ispuçeni uslovi za koriãñeçe zdruæenog uzemÿeça onda se,
po pravilu, u trafostanici izvodi samo zaãtitno uzemÿeçe i na çega pri-
kÿuåuje neutralni (nulti) provodnik.
Izuzetno, u trafostanicama sa nadzemnim vodovima visokog i niskog
napona (na primer: trafostanice u obliku “kule” ili na stubu), radno i
zaãtitno uzemÿeçe izvode se posebno i naknadno meœusobno poveæu, ako
postoje uslovi za koriãñeçe zdruæenog uzemÿeça.
Ålan 50.
Zaãtitno uzemÿeçe trafostanice sastoji se od uzemÿivaåa za-
ãtitnog uzemÿeça na koji se vezuju:
– svi metalni delovi visokonaponskih i niskonaponskih naprava i
kuñiãta transformatora snage,
– metalni plaãtevi i ekrani energetskih kablova,
– sekundarna strujna kola mernih transformatora,
– uzemÿeçe visokonaponskih namotaja jednopolno izolovanih na-
ponskih transformatora,
– ventilni odvodnici prenapona,
– neutralni (nulti) provodnik niskonaponske mreæe, ako se zaãtitno
uzemÿeçe koristi kao zdruæeno uzemÿeçe,
– ostali uzemÿivaåi koji mogu da utiåu na smaçeçe ukupne otporno-
sti zaãtitnog uzemÿeça.
Ålan 51.
Ako se trafostanica izvodi kao poseban slobodno postavÿeni obje-
kat, onda se uzemÿivaå zaãtitnog (zdruæenog) uzemÿeça, po pravilu,
izvodi sa jednom ili dve pravougaone konture i cevnim uzemÿivaåima (son-
dama) na uglovima spoÿne konture. Umesto unutraãçe konture, u trafosta-
nicama sa armiranobetonskim ili metalnim spoÿnim zidovima moæe se
upotrebÿavati uzemÿivaå u temeÿu trafostanice.
Ako iz tehiåkih i ekonomskih razloga nije opravdano postavÿaçe
cevnih uzemÿivaåa (sondi) iz stava 1. ovog ålana (na primer: na kraãkom
zemÿiãtu), uzemÿivaå zaãtitnog (zdruæenog) uzemÿeça izvodi se na na-
åin koji najviãe odgovara lokalnim uslovima.
29 449
Ålan 52.
Ako se trafostanica izvodi u sklopu nekog drugog objekta (zgrade),
uzemÿivaå zaãtitnog (zdruæenog) uzemÿeça se izvodi u zavisnosti od lo-
kalnih uslova, raspoloæivog prostora i ekonomiånosti gradçe.
Ako objekat (zgrada) u koji se smeãta trafostanica ima izveden
temeÿni uzemÿivaå, onda se taj uzemÿivaå koristi i za zaãtitno (zdru-
æeno) uzemÿeçe trafostanice.
Ålan 53.
Ako se trafostanica napaja pomoñu visokonaponskih kablova sa
metalnim plaãtovima provodnim prema zemÿi, pri proraåunu otpornosti
zaãtitnog (zdruæenog) uzemÿeça treba uzeti u obzir ulogu ovih plaãtova
kao uzemÿivaåa. Za proraåun moæe se koristiti analogija sa trakastim
uzemÿivaåima, uzimaju da metalni plaãt kabla ima oko dva puta veñu
otpornost rasprostiraça od otpornosti rasprostiraça trakastog uzemÿi-
vaåa iste duæine. U tom sluåaju vodi se raåuna o pravcima polagaça ka-
blova, kao i åiçenici da se uticaj kabla kao uzemÿivaåa ispoÿava na
duæini od najviãe 500 m od trafostanice.
Ålan 54.
U niskonaponskoj mreæi nazivnog napona 3 x 380/220 V neutralnu
taåku mreæe treba direktno uzemÿiti spajaçem sa radnim uzemÿeçem.
Radno uzemÿeçe se, po pravilu, povezuje sa zaãtitnim uzemÿeçem
(zdruæeno uzemÿeçe), a izuzetno se izvodi kao posebno uzemÿeçe.
Ålan 55.
Ako je odvajaçe radnog i zaãtitnog uzemÿeça uslov za spreåavaçe
pojave i odræavaça opasnih napona dodira u trafostanici i niskonapon-
skoj mreæi, onda nije dovoÿno samo fiziåko odvajaçe ovih uzemÿeça, veñ
treba mereçem utvrditi da izmeœu çih ne dolazi do prenoãeça elektriå-
nog potencijala.
Smatra se da su radno i zaãtitno uzemÿeçe efikasno razdvojeni ako
se na jednom uzemÿeçu ne moæe pojaviti potencijal veñi od 40% poten-
cijala drugog uzemÿeça, s tim ãto uzemÿivaåi ova dva uzemÿeça treba da
budu meœusobno udaÿeni najmaçe 20 m. Pored toga moraju biti ispuçeni i
sledeñi uslovi:
1) niskonaponski kablovski prikÿuåci iz trafostanice do prvog
stuba, odnosno prikÿuåne kutije, moraju biti izvedeni sa kablovima sa izo-
lovanim plaãtom, a kablovske glave na ovim prikÿuåcima u trafostanici
moraju biti od izolacionog materijala;
2) u instalaciji za sopstvene potrebe trafostanice ne sme se pri-
meniti nulovaçe;
3) neutralni provodnik u trafostanici mora biti postavÿen izolo-
vano u odnosu na metalne delove vezane na zaãtitno uzemÿeçe.
Ålan 56.
Ako radno uzemÿeçe treba da bude odvojeno od zaãtitnog uzemÿeça
(iz ål. 59. i 64. ovog pravilnika), tada se radno uzemÿeçe, po pravilu,
izvodi:
450
– pomoñu jednog posebnog uzemÿivaåa (npr. u vidu trougla sa sondama u
temenima trougla) koji se pomoñu kabla sa izolovanim plaãtom spaja sa ne-
utralnim provodnikom na niskonaponskoj razvodnoj tabli u trafostanici,
ili
– pomoñu uzemÿivaåa kod stubova ili objekata niskonaponske mreæe u
podruåju preånika 200 m oko trafostanice.
Dimenzionisaçe uzemÿivaåa radnog uzemÿeça vrãi se saglasno ål.
10. do 35. ovog pravilnika, a u posebnim uslovima rada visokonaponske
mreæe navedenim u ålanu 64. ovog pravilnika mora biti ispuçen i uslov iz
stava 2. tog ålana.
9. Dimenzionisaçe uzemÿeça trafostanica ako je neutralna taåka

visokonaponske mreæe uzemÿeça preko male otpornosti
Ålan 57.
Ako je neutralna taåka visokonaponske mreæe na koju je prikÿuåena
transformatorska stanica uzemÿena preko male otpornosti, u transfor-
matorskoj stanici se, po pravilu, izvodi zdruæeno uzemÿeçe.
Ukupna otpornost zdruæenog uzemÿeça (Rzdr), ukÿuåujuñi i uticaj
kablova kao uzemÿivaåa, kao i uticaj uzemÿivaåa susednih transformator-
skih stanica i objekata (zgrada) koji su vezani za neutalni provodnik
niskonaponske mreæe, mora da iznosi:
k ⋅U
d doz
R zdr ≤ ------------------------
r⋅l
k
gde je:
Udoz = dozvoÿeni napon dodira u V;
r = redukcioni faktor visokonaponskog voda koji napaja transformatorsku
stanicu;
Ik = ukupna struja zemÿospoja, u A;
kd = saåinilac koji odreœuje odnos napona uzemÿeça transformatorske
stanice i napona dodira na mestu dodira, i ima vrednost: kd = 2.
Ålan 58.
Briãe se.
Ålan 59.
Ako u nekoj trafostanici nije moguñe ispuniti uslov iz ålana 57.
ovog pravilnika, radno uzemÿeçe treba izvesti posebno i razdvojeno od
zaãtitnog uzemÿeça, saglasno ål. 55. i 56. ovog pravilnika. U tom sluåaju
se dimenzionisaçe ovih uzemÿeça vrãi na sledeñi naåin:
– ukupna otpornost radnog uzemÿeça (Ro) merena u trafostanici bez
odvajaça neutralnog (nultog) provodnika niskonaponske mreæe od uzemÿi-
vaåa radnog uzemÿeça zajedno sa svim uzemÿivaåima objekata (zgrada) i
ostalim uzemÿivaåima koji se vezuju za neutralni (nulti) provodnik
niskonaponske mreæe, treba da zadovoÿi uslove primeçene zaãtite od
29* 451
previsokih napona dodira u niskonapnskoj mreæi i instalacijama potro-
ãaåa;
– ukupna otpornost zaãtitnog uzemÿeça (Rz), merena u trafostanici
bez odvajaça uzemÿivaåa zaãtitnog uzemÿeça od drugih uzemÿivaåa koji
su vezani na çega, treba da zadovoÿi uslov da se pri dozemnom kratkom
spoju u visokonaponskom delu trafostanice na zaãtitnom uzemÿeçu ne
moæe pojaviti, napon veñi od 60% ispitnog napona izolacije elemenata
niskonaponskog dela trafostanice i prikÿuånih vodova, odnosno treba da
bude ispuçen uslov:
1200 1200
R z ≤ ---------- = ----------
Iz r ⋅ Ik
Ålan 60.
Pored ispuçeça uslova iz ålana 59. moraju se u sluåaju odvajaça rad-
nog i zaãtitnog uzemÿeça preduzeti i posebne zaãtitne mere u transfor-
matorskoj stanici i oko çe, tako da vrednosti napona dodira ne budu veñe
od dozvoÿenih napona dodira.
Smatra se da su ti uslovi zadovoÿeni, ako je u trafostanici sa me-
talnim ili armiranobetonskim spoÿnim zidovima poloæen uzemÿivaå u
temeÿu, na koji su prikÿuåeni svi metalni delovi konstrukcije i aparata u
trafostanici, kao i spoÿni uzemÿivaå zaãtitnog uzemÿeça. Ako nije
izveden uzemÿivaå u temeÿu trafostanice, u trafostanici mora biti
sprovedena jedna od sledeñih dodatnih zaãtitnih mera:
– stajaliãta za rukovaçe treba da su od metala i da se poveæu sa osta-
lim provodÿivim delovima, pri åemu pristup do stajaliãta treba da bude
omoguñen izolovanom stazom ãirine najmaçe 1,25 m, ili
– stajaliãta za rukovaçe ureœajima treba da se izoluju za najmaçe
dvostruki napon uzemÿeça, pri åemu svi metalni delovi koji se mogu
dohvatiti sa mesta za rukovaçe treba da budu meœusobno povezani.
Oko trafostanice sa metalnim ili armiranobetonskim spoÿnim
zidovima izvodi se jedna od sledeñih dodatnih zaãtitnih mera:
– izolovaçe tla ãirine 1,25 m oko trafostanice (asfaltiraçem ili
posipaçem krupnim slabo provodnim ãÿunkom), ili
– oblikovaçe potencijala (polagaçem uzemÿivaåa na razdaÿini od 1
m od zida na dubini od 0,5 m).
Izolovaçe tla oko trafostanice ili oblikovaçe potencijala je oba-
vezno i u sluåaju da je izveden uzemÿivaå u temeÿu.
Kod stubnih trafostanica uzemÿivaå se postavÿa na razdaÿini od 1
m od stuba i na dubini od 0,5 m i povezuje se sa svim metalnim delovima
koji mogu da se dohvate sa mesta za rukovaçe, kao i sa zaãtitnim uzemÿiva-
åem trafostanice.
Ålan 61.
Ako se trafostanica nalazi na podruåju urbanizovanog dela naseÿa,
gde nije moguñe izvrãiti efikasno odvajaçe radnog i zaãtitnog uzemÿeça
zbog velike gustine metalnih podzemnih instalacija (cevovodi, uzemÿi-
452
vaåi zgrada, kablovi sa provodnim plaãtom, itd.), u trafostanici se iz-
vodi zdruæeno uzemÿeçe. Ako nije moguñe izvesti uzemÿeçe prema ålanu
57. ovog pravilnika, moraju se preduzeti mere tako da se u visokonaponskoj
mreæi struja dozemnog kratkog spoja ograniåi na niæu vrednost. U su-
protnom, trafostanica se ne moæe prikÿuåiti na visokonaponsku mreæu
koja je uzemÿena preko male otpornosti.
10. Dimenzionisaçe uzemÿeça trafostanice ako je visokonaponska

mreæa sa izolovanom neutralnom taåkom ili sa kompenzovanom
strujom zemÿospoja
Ålan 62.
Ako visokonaponska mreæa na koju se prikÿuåuje transformatorska
stanica radi sa izolovanom neutralom taåkom ili sa kompenzovanom stru-
jom zemÿospoja, a zemÿospoj se iskÿuåuje najkasnije za 2 h, u transforma-
torskoj stanici se, po pravilu, izvodi zdruæeno uzemÿeçe.
Ukupna otpornost zdruæenog uzemÿeça (Rzdr), ukÿuåujuñi i uticaj
kablova kao uzemÿivaåa, kao i uticaj uzemÿivaåa susednih transforma-
torskih stanica i objekata (zgrada) koji su vezani za neutralni provodnik
niskonaponske mreæe, mora da iznosi:
k ⋅U
d doz
R zdr ≤ -----------------------
I
-
z
gde je:
Udoz = dozvoÿeni napon dodira, u V;
Iz = ukupna kapacitivna struja zemÿospoja galvanski povezane visokona-
ponske mreæe sa izolovanom neutralnom taåkom odnosno preostala
struja zemÿospoja visokonaponske mreæe sa kompenzovanom stru-
jom zemÿospoja, u A;
kd = saåinilac koji odreœuje odnos napona uzemÿeça transformatorske
stanice i napona dodira na mestu dodira, i ima vrednost: kd = 2.
Izuzetno, ako vreme iskÿuåeça zemÿospoja u visokonaponskoj mreæi
prelazi 3 s, a u elektriånim instalacijama niskog napona se paralelno
koristi TN i TT sistem ili se koristi samo TN sistem pri åemu pojedine
zgrade nemaju izveden temeÿni uzemÿivaå i sprovedene mere izjednaåavaça
potencijala prema propisima za elektriåne instalacije niskog napona, sa-
åinilac kd ima vrednost: kd = 1.
Ålan 63.
Briãe se.
Ålan 64.
Ako zemÿospoj u visokonaponskoj mreæi traje duæe od 2 åasa, smatra
se da su stvoreni uslovi za pojavu dvostrukog zemÿospoja, koji moæe
izazvati velika termiåka naprezaça uzemÿivaåa trafostanica i veoma vi-
soke napone dodira.
453
U sluåaju iz stava 1. ovog ålana treba izvrãiti odvajaçe radnog i
zaãtitnog uzemÿeça, pri åemu moraju biti ispuçeni sledeñi uslovi:
1) zaãtitno uzemÿeçe mora se izvesti kao uzemÿeçe u teãkim uslo-
vima, saglasno ålanu 60. ovog pravilnika. Ako se dvostruki zemÿospoj ne
iskÿuåuje delovaçem zaãtite bez vremenskog odlagaça, mora se izvrãiti
raåunska provera preseka elemenata zaãtitnog uzemÿeça u odnosu na
termiåka naprezaça, na naåin propisan ovim pravilnikom;
2) radno uzemÿeçe treba da zadovoÿi uslove primeçene zaãtite od
opasnih napona dodira u niskonaponskoj mreæi i instalacijama potro-
ãaåa. Pored toga, ukupna otpornost radnog uzemÿeça, merena u trafosta-
nici bez odvajaça neutralnog (nultog) provodnika od uzemÿivaåa radnog
uzemÿeça i ostalih uzemÿivaåa u niskonaponskoj mreæi, treba da ima
vrednost koja obezbeœuje da se, u sluåaju proboja izolacije visokog napona
prema radnom uzemÿeçu, na tom uzemÿeçu ne moæe pojaviti i odræati na-
pon od 65 V, odnosno mora da bude ispuçen i uslov:
65
R o ≤ ----
Iz
-
gde je Iz = ukupna kapacitivna, odnosno preostala struja zemÿospoja.
Ålan 65.
Ako se trafostanica nalazi na podruåju urbanizovanog dela naseÿa
gde nije moguñe izvrãiti odvajaçe radnog i zaãtitnog uzemÿeça, izvodi se
zdruæeno uzemÿeçe, a ova trafostanica se moæe prikÿuåiti samo na viso-
konaponsku mreæu u kojoj je trajaçe zemÿospoja ograniåeno na najviãe 2
åasa.
11. Zaãtita od dodira delova naprava i vodova pod naponom u trafostanici
Ålan 66.
Zaãtita od dodira delova naprava i vodova koji su pod napnom u trafo-
stanici, mora biti ostvarena pogodnom konstrukcijom kao: izolovaçem, za-
tvorenim kuñiãtima, pregradama, zidovima, limovima, ploåama i sl.
Ålan 67.
Metalni delovi pod naponom, koji su postavÿeni na razvodnoj nisko-
naponskoj tabli ili u ormanu, moraju biti zaãtiñeni od sluåajnog dodira,
pomoñu preåaga, mreæa, zidova, vrata i sl. ako postoji posebna opasnost od
takvog dodira.
Ålan 68.
Razmak izmeœu pregrada (preåaga, mreæa, pregrada od lima) i delova
koji su postavÿeni iza tih pregrada, a nalaze se pod niskim naponom, mora
iznositi najmaçe:
1) 200 mm, ako se koriste preåage;
2) 100 mm, ako se koriste mreæe otvora 20 do 60 mm;
454
3) 40 mm, ako se koriste krute mreæe otvora do 20 mm sa preånikom
æice od najmaçe 2 mm,
4) 15 mm, ako se koristi puni lim debÿine najmaçe 1 mm.
Izuzetno, dozvoÿeni su i maçi razmaci u prefabrikovanim postroje-
çima, åija su izolaciona svojstva ispitana i zadovoÿavaju propisane
uslove.
Ålan 69.
Preåage se mogu koristiti kao zaãtita od sluåajnog dodira samo u
elektriånim pogonskim i zatovrenim elektriånim pogonskim prosto-
rijama.
Preåage koje se mogu ukloniti bez upotrebe alata, moraju biti od izo-
lacionog materijala.
Ålan 70.
Razmak izmeœu metalnih delova pod niskim naponom i delova koji
nisu pod naponom (npr. zidovi, metalne cevi, delovi metalne konstrukcije
i sl.) mora iznositi najmaçe 15 mm.
Ålan 71.
Na ulazima i prilazima u zatvorene elektriåne pogonske prostorije
moraju se postaviti natpisi koji upozoravaju na opasnost od elektriåne
struje.
Ålan 72.
Ulaz u zatvorene elektriåne pogonske prostorije dozvoÿen je samo
kroz vrata koja se zakÿuåavaju.
Vrata se moraju otvarati u pravcu izlaza, a brava mora biti ugraœena
tako da se onemoguñi ulaz neovlaãñenim licima, i da se istovremeno
obezbedi nesmetan izlaz licima koja se nalaze u toj prostoriji.
Otvaraçe vrata sa unutraãçe strane mora biti lako izvodÿivo, bez
upotrebe kÿuåa ili alata.
12. Zaãtita od strujnog preoptereñeça
Ålan 73.
Zaãtita od strujnog preoptereñeça ureœaja i opreme u trafostanici,
kao i zaãtita od strujnog preoptereñeça vodova niskonaponske mreæe
(nadzemih i kablovskih), izvodi se u skladu sa vaæeñim propisima i
standardima i lokalnim uslovima na mestu primene.
13. Zaãtita transformatora snage od strujnog preoptereñeça
Ålan 74.
Ureœaji za automatsku zaãtitu transformatora snage od elektriånog
preoptereñeça i od unutraãçih ili spoÿaãçih kvarova treba da budu u
skladu sa veliåinom transformatora i çegovim znaåajem.
455
Ålan 75.
Za zaãtitu transformatora snage od kratkih spojeva i dozemnih
kratkih spojeva sluæe:
– visokouåinski osiguraåi koji se, po pravilu, postavÿaju na visoko-
naponskoj strani transformatora snage, ili
– primarni ili sekundarni prekostrujni releji.
Izuzetno, transformator snage moæe biti i bez navednih zaãtitnih
ureœaja ako je obuhvañen nekom efikasnom zaãtitom na visokonaponskom
izvodu preko koga se napaja trafostanica.
Ålan 76.
Nazivna struja visokonaponskih osiguraåa ili releja treba da bude
veña od nazivne struje transformatora, da ne bi doãlo do iskÿuåeça tran-
sformatora iz rada i pri dozvoÿenim preoptereñçima i kratkotrajnim
strujnim udarima (npr. pri ukÿuåeçu).
Nazivna struja zaãtitnog ureœaja odabira se tako da zaãtita deluje i
u sluåaju kratkog spoja na sabirnicama niskog napona u trafostanici.
Vreme iskÿuåeça zaãtitnog ureœaja mora biti krañe od vremena
dozvoÿenog trajaça kratkog spoja posle trajnog optereñeça nazivnom stru-
jom transformatora snage u tabeli 2. prema jugoslovenskom standardu
N.H1.010.
Tabela 2.
1.Napon kratkog spoja, uk (%) 4 5 6 7
2.Trajna struja kratkog spoja A Ik
Nazivna struja (A) In 25 20 16,7 14
3.Dozvoÿeno trajaçe kratkog 1,8 2,8 4,0 5,5
spoja, tk (s)
Ålan 77.
Zaãtita transformatora snage od preoptereñeça treba da upozori
na nastanak preoptereñeça, i da iskÿuåi transformator snage ako pre-
optereñeçe po veliåini i trajaçu prelazi dozvoÿenu granicu. Za ovu
zaãtitu primeçuje se jedan od sledeñih zaãtitnih ureœaja:
a) kontaktni termometar;
b) bimetalni releji, ili tromi topÿivi osiguraåi;
v) ureœaj za termiåko preslikavaçe (termiåki relej ili termiåka
slika).
Pri izboru ureœaja za zaãtitu transformatora snage od preoptere-
ñeça treba voditi raåuna o çihovoj stvarnoj efikasnosti u realnim pogon-
skim uslovima, kao i o ekonomiånosti.
Smatra se da je zaãtita od preoptereñeça efikasna, ako omoguñuje
maksimalno iskoriãñeçe snage transformatora bez bitnog uticaja na
skrañeçe çegovog veka trajaça.
Ålan 78.
Primena ureœaja za zaãtitu transformatora snage od preoptereñeça
nije obavezna za svaki transformator, ako se u toku eksploatacije predu-
456
zimaju mere kojima se spreåava preoptereñeçe transformatora snage, kao
ãto je precizno planiraçe i kontinualno prañeçe razvoja dela potroãçe
koji se napaja iz trafostanice.
Ålan 79.
Transformatori snage koji u pogonu treba da rade paralelno sa dru-
gim transformatorima, moraju ispuçavati uslove za takav pogon (odnosno
transformacije, sprege, naponi, kratkih spojeva, odnosi snaga).
14. Zaãtita niskonaponskih vodova od strujnog preoptereñeça
Ålan 80.
Za zaãtitu niskonaponskih vodova od strujnog preoptereñeça i krat-
kotrajnog strujnog optereñeça u sluåaju kratkog spoja, upotrebÿavaju se to-
pÿivi osiguraåi ili automatski zaãtitni prekidaåi.
Zaãtita niskonaponskih vodova od strujnog preoptereñeça izvodi se
na odvodima u trafostanici, a po potrebi, i u niskonaponskoj mreæi (na
primer: na mestima promene preseka, na kuñnim prikÿuåcima i sl.).
Svi odvodi niskonaponskih vodova treba da budu obeleæeni odgova-
rajuñim nazivima u razvodnom ormanu, sa oznakama preseka.
Ålan 81.
Pri izboru karakteristika niskonaponskih osiguraåa ili auto-
matskih prekidaåa treba voditi raåuna o trajnom dozvoÿenom strujom
opterñeeçu provodnika voda, termiåkoj åvrstoñi provodnika pri kratkom
spoju, uslovima odvoœeça toplote, kao i o uslovima primeçene zaãtite od
previsokog napona dodira.
Ålan 82.
Trajno dozvoÿeno optereñeçe strujom golih provodnika nadzemnih
vodova uzima se prema tabeli 3, uzimajuñi u obzir dozvoÿenu temperaturu
provodnika od 80° S, pri maksimalnoj temperaturi mirnog vazduha od +40° S.
Tabela 3.
Presek Bakar Aluminijum Aluåelik 6:1
mm2 A A mm2 A
16 115 92 16/2,5 90
25 151 121 25/4 125
35 174 149 35/6 145
50 231 185 50/8 170
70 282 226 70/12 235
95 357 283 95/15 290
120 411 329 120/21 345
150 477 382 150/25 400
185 544 435 185/32 450
457
Ako je temperatura vazduha niæa od +40° S, dozvoÿeno je optereñeçe
provodnika veñe od vrednosti navedenih u tabeli br. 3. Ove vrednosti
dozvoÿenih optereñeça golih provodnika nadzemnih vodova dobijaju se
tako ãto se odgovarajuñe vrednosti iz tabele br. 3 pomnoæe koeficijentom
“k” prema tabeli br. 4:
Tabela 4.
Temperatura mirnog vazduha °S 30 20 10 0
Koeficijent k 1,12 1,22 1,30 1,41
Ålan 83.
Trajno dozvoÿeno optereñeçe strujom golih provodnika nadzemnih
vodova moæe se poveñati za 8% u odnosu na vrednosti iz tabela br. 3. i 4,
ako se na osnovu meteoroloãkih podataka moæe pouzdano zakÿuåiti da ñe u
vreme najveñeg optereñeça strujom brzina vetra iznositi najmaçe 0,6 m/s.
Ålan 84.
Ako je odvod od niskonaponskog razvodnog ormana do zateznih izo-
latora izveden pomoñu izolovanih provodnika ili kablova, ove provod-
nike, odnosno kablove, treba tako dimenzionisati da çihovo trajno
dozvoÿeno strujno optereñeçe odgovara dozvoÿenom optereñeçu nadzemnog
voda navedenog odvoda.
Ålan 85.
Trajno dozvoÿeno optereñeçe strujom provodnika niskonaponskih
kablovskih vodova bira se zavisno od konstrukcije kabla (vrsta izolacije i
provodnika, broj i raspored provodnika u kablu), od temperature sredine u
kojoj se nalazi kabl, od uslova odvoœeça toplote sa kabla (naåin polagaça
kabla, specifiåna toplotna otpornost izolacije, plaãta i sredine u kojoj
se nalazi kabl, porast temperature provodnika u odnosu na okolinu, broj
paralelno poloæenih kablova), kao i od aktivne otpornosti provodnika
kabla.
Ålan 86.
Vreme pregorevaça topÿivih osiguraåa, odnosno iskÿuåeça zaãtite
pri kratkom spoju treba da je toliko da se obezbedi termiåka åvrstoña pro-
vodnika, i odreœuje se iz uslova:
 S- 
2
t ≤ a ⋅  ----
Ik 
,
gde je:
t = vreme pregorevaça osiguraåa, odnosno iskÿuåeça zaãtite (s)
S = presek provodnika (mm2)
Ik = struja kratkog spoja (kA)
a = koeficijent, koji za parametre navedene u tabeli 5, ima vrednosti
date u istoj tabeli.
458
Tabela 5.
Vrsta voda Nadzemni vod Kabl
sa alumi- sa alumi-
sa bakarnim sa bakarnim
nijumskim nijumskim
provodnicima provodnicima
Parametri provodnicima provodnicima
Temperatura pro-
vodnika pre kratkog
spoja (°S) 50 70
Temperatura pro-
vodnika u kratkom
spoju (°S) 170 169 160
Koeficijent “a” 0,017 0,007 0,015 0,005
15. Zaãtita od poæara
Ålan 87.
Zaãtita od poæara elektroenergetskih postrojeça i ureœaja, kao i
objekata u blizini tih postrojeça i ureœaja, izvodi se u skladu sa vaæeñim
propisima za specijalnu zaãtitu elektroenergetskih postrojeça od po-
æara.
Ålan 88.
Celokupna oprema, ureœaji i ostali elementi trafostanice i nisko-
naponske mreæe treba da su tako konstruisani i montirani da ne mogu iza-
zvati poæar veñeg obima, ni ugroziti susedne objekte i objekte u kojima
ili na kojima su montirani.
Ålan 89.
Da bi se spreåilo ãireçe poæara, trafostanica mora biti odvojena
od ostalih objekata. Ako se trafostanica nalazi u sklopu nekog drugog
objekta, odvajaçe se vrãi pomoñu pregradnih zidova, ugraœivaçem vrata od
åvrstog i nezapaÿivog materijala, i sl.
Ålan 90.
Trafostanica se mora tako izgraditi da se obezbedi zadovoÿavajuñe
hlaœeçe, i da gasovi koji mogu nastati u trafostanici mogu nesmetano od-
laziti.
Ålan 91.
U trafostanici koja se nalazi u sklopu nekog drugog objekta vazduh
mora da izlazi neposredno napoÿe. Otvori za ventilaciju moraju biti tako
izgraœeni da na prometnim mestima ne ugroæavaju prolaznike.
16. Zaãtita od mehaniåkih i dinamiåkih naprezaça
Ålan 92.
Celokupna oprema, ureœaji i ostali elementi u trafostanici i u
niskonaponskoj mreæi moraju biti konstruisani i montirani tako da mogu
da izdræe sva dinamiåka i ostala mehaniåka naprezaça predviœena vaæe-
459
ñim propisima i stnadardima, kako u normalnim uslovima, tako i pri krat-
kim spojevima i ostalim lokalnim uslovima dodatnih naprezaça (led,
vetar, nosivost tla, prodiraçe vode itd.).
Elementi trafostanica i niskonaponska mreæa ne smeju ugroæavati
objekte, odnosno delove objekata (temeÿi, zidovi, krovne konstrukcije,
itd.), na kojima su ovi elementi montirani.
Ålan 93.
Za zaãtitu od mehaniåkih i dinamiåkih naprezaça elemenata trafo-
stanica i niskonaponskih mreæa primeçuju se vaæeñi propisi o tehniå-
kim normativima za elektroenergetska postrojeça nazivnog napna iznad
1000 V i tehniåki normativi za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih
vodova.
III. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE

Ålan 94.
Odredbe ovog pravilnika ne primeçuju se na trafostanice i niskona-
ponske mreæe koje su izgraœene pre stupaça na snagu ovog pravilnika.
Ålan 95.
Na trafostanice i niskonaponske mreæe za åije je graœeçe izdato
odobreçe pre dana stupaça na snagu ovog pravilnika, a åije izvoœeçe
otpoåne u roku od ãest meseci od dana stupaça na snagu ovog pravilnika,
mogu se primeçivati odredbe Pravilnika o tehniåkim normativima za
zaãtitu niskonaponskih mreæa i pripadajuñih transformatorskih sta-
nica “Sluæbeni list SFRJ”, br. 11/74 i 20/74.
Ålan 96.
o tehniåkim normativima za zaãtitu niskonaponskih mreæa i pripadaju-
ñih transformatorskih stanica (“Sluæbeni list SFRJ”, br. 11/74 i 20/74).
Ålan 97.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe taå. 7.091,
7.092, 7.093, 7.094, 7.095.1, 7.11, 7.111, 7.112, 8.36 i 8.47. Tehniåkih propisa za
izvoœeçe elektroenergetskih instalacija u zgradama, koji su sastavni deo
Pravilnika o tehniåkim merama i uslovima za izvoœeçe elektroener-
getskih instalacija u zgradama “Sluæbeni list SFRJ”, broj 43/66.
Ålan 98.
Danom stupaça na snagu ovog pravilnika prestaju da vaæe ål. 143, 144.
i 145. Pravilnika o tehniåkim normativima za elektroenergetska po-
strojeça nazivnog napona iznad 1000 V “Sluæbeni list SFRJ”, broj 4/74.
Ålan 99.
460
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTROENERGETSKA
POSTROJEÇA NAZIVNOG NAPONA 10 kV ZA RAD POD NAPONOM
20 kV*
Ålan 1.
Ovim pravilnikom se propisuju tehniåki normativi za elektroenergetska

postrojeça nazivnog napona 10 kV ako rade u mreæi nazivnog napona 20 kV.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se na elektroenergetska po-
strojeça izgraœena po propisima o jugoslovenskim standardima i tehniå-
kim normativima koji su vaæili do 2. februara 1974.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na kablovske vodove nazivnog
napona 10 kV.
Ålan 2.
Elektroenergetska postrojeça, u smislu ovog pravilnika su nadzemni
vodovi, razvodna postrojeça i transformatorske stanice, u mreæi na-
zivnog napona 10 kV.
Ålan 3.
Ako ovim pravilnikom nije drukåije odreœeno, na elektroenergetska
postrojeça shodno se primeçuju i propisi o tehniåkim normativima i jugo-
slovenskim standardima za elektroenergetska postrojeça nazivnog napona
iznad 1000 V, za zaãtitu elektroenergetskih postrojeça od prenapona i za
izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova.
Ålan 4.
Elektroenergetska postrojeça mogu se koristiti za rad u mreæi
nazivnog napona 20 kV pod sledeñim uslovima:
1) mreæa u kojoj se nalaze ta postrojeça mora imati uzemÿenu
neutralnu taåku preko male impedanse i mora biti opremÿena ureœajima za
brzo iskÿuåeçe u sluåaju kvara;
461
2) u razvodnim postrojeçima i transformatorskim stanicama mogu se
koristiti rastavÿaåi, potporni i provodni izolatori i sabirnice, na-
zivnog napona 10 kV, a sva ostala oprema mora biti za nazivni napon 20 kV;
3) minimalni razmaci izmeœu golih provodnika i drugih izolacijom
nepokrivenih delova postrojeça pod naponom prema zemÿi ili susednim
delovima postrojeça, ne mogu biti maçi od razmaka propisanih za stupaç
izolacije 12 Si 28/75, odnosno za nazivni napon 10 kV.
Ålan 5.
Elektroenergetska postrojeça mogu se pod uslovima iz ålana 4. ovog
pravilnika koristiti najviãe 10 godina od dana stavÿaça pod napon 20 kV,
osim opreme na metalnim i betonskim stubovima vodova napona 10 kV, koja
se moæe koristiti najviãe 5 godina od dana stavÿaça pod napon od 20 kV.
Ålan 6.
462
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA LASERSKE UREŒAJE
I SISTEME*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom odreœuju se:
1) uslovi i zahtevi koji moraju biti ispuçeni pri izradi, eksploa-
taciji i odræavaçu laserskih ureœaja i sistema (u daÿem tekstu: laseri);
2) postupak i naåin oznaåavaça i obeleæavaça lasera;
3) tehniåke mere zaãtite lasera;
4) naåin rukovaça i odræavaça lasera;
5) postupak i naåin obezbeœeça odreœenih svojstava i kvaliteta
lasera pri çihovoj upotrebi;
6) bliæi sadræaj tehniåkog uputstva za lasere.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se na laserske ureœaje sa-
stavÿene od jednog lasera sa ili bez posebnog izvora napajaça, kao i na
viãe lasera u sloæenom optoelektronskom sistemu.
Odredbe ovog pravilnika primeçuju se na lasere za prikazivaçe
fiziåkih pojava, obradu materijala, skladiãteçe i åitaçe podataka (ob-
radu podataka), prenos i prikazivaçe informacija, u industriji, admini-
strativnom poslovaçu, u geodeziji i topografiji, nauci, telekomunika-
cijama, medicini, obrazovaçu i u zabavne svrhe.
Ålan 2.
Osim termina utvrœenih propisom o jugoslovenskom standardu za
termine i definicije za lasere i ureœaje za upravÿaçe laserskim zraåe-
çem, u ovom pravilniku se upotrebÿavaju niæe navedeni termini, koji
imaju sledeña znaåeça:
1) BEZBEDNI MALI NAPON je napon u laseru koji ne prelazi 50 V
efektivne vrednosti;
463
2) BEZBEDNOSNA BLOKADA je blokada koja u sluåaju otkaza
lasera ne sme da otkaæe;
3) BEZBEDNOSNA KONSTRUKCIJA je konstrukcija u kojoj de-
fekt sastavnih delova ne poveñava opasnost;
4) DIJAFRAGMA je otvor utvrœene povrãine na kojem se mere ka-
rakteristike zraåeça;
5) DIVERGENCIJA SNOPA je prostorni ugao-konusa snopa u kome
je sadræano 63% ukupnog fluksa snage zraåeça;
6) DOZVOŸENA GRANICA ZRAÅEÇA je najveña vrednost merene
veliåine zraåeça za datu klasu lasera;
7) GLEDAÇE U SNOP su svi uslovi pri kojima je oko izloæeno
laserskom zraåeçu;
8) KONTROLISANI PROSTOR je prostor u kojem se sprovode mere
nadzora i zaãtite od laserskog zraåeça;
9) KORISNA PUTAÇA je deo putaçe laserskog snopa predviœen za
odreœenu namenu;
10) LASER je generator elektromagnetskog zraåeça u optiåkom op-
segu spektra na principu stimulisane emisije zraåeça;
11) LASERSKI UREŒAJI, OPREMA I INSTALACIJE su
ureœaji, oprema i çihove kombinacije, ukÿuåujuñi sve potrebne elek-
triåne instalacije, koji su potrebni za rad lasera ili laserskog sistema;
12) NAPRAVA ZA BLOKADU je automatska naprava na zaãtitnom
kuñiãtu koja spreåava pristup zraåeçu lasera kad se deo kuñiãta ukloni
ili pomeri;
13) NAPRAVA ZA PRINUDNO ZAUSTAVŸAÇE je naprava koja
trenutno prekida funkcionisaçe lasera u sluåaju opasnosti;
14) NAZIVNI NAPON, NAZIVNA FREKVENCIJA I
NAZIVNA SNAGA OPTEREÑEÇA su karakteristike mreæe za napa-
jaçe na koju se prikÿuåuje laser;
15) OTVOR je ma koji otvor na zaãtitnom kuñiãtu kroz koji se emi-
tuje lasersko zraåeçe;
16) PRISTUPAÅNI POKLOPAC je deo zaãtitnog kuñiãta koji
obezbeœuje pristup laserskog zraåeça kada se ukloni ili pomeri;
17) PROVODNIK POD NAPONOM je provodnik kojim se prenosi
elektriåna energija (npr. fazni i neutralni provodnici u trofaznom
sistemu za napajaçe);
18) PROÃIRIVAÅ SNOPA je konstrukcija optiåkih elemenata ko-
jom se ãiri laserski snop;
19) ZATVORENI LASERSKI UREŒAJ je laserski ureœaj åija je
klasa s obzirom na zaãtitu od zraåeça niæa od moguñnosti ugraœenog
lasera;
20) ZAÃTITNI PROVODNIK je provodnik koji spaja delove koji
nisu pod naponom sa zaãtitnim uzemÿeçem;
21) ZAÃTITNO KUÑIÃTE su delovi lasera koji spreåavaju pris-
tup laserskom zraåeçu veñem od dozvoÿenih granica za pojedine klase;
22) ZAÃTITNO OKLAPAÇE su sredstva za spreåavaçe nenamernog
izlagaça laserskom zraåeçu;
23) ZAÃTITNO UZEMŸEÇE je direktno povezivaçe ãasije i
zaãtitnih provodnika na zemÿu.
464
II. IZRADA, EKSPLOATACIJA I ODRÆAVAÇE
Ålan 3.
Laser, nezavisno od çegove klase, mora imati zaãtitno kuñiãte ko-
jim se pri radu lasera omoguñuje zaãtita rukovaoca od laserskog zraåeça
koje je veñe od dozvoÿene granice zraåeça za lasere klase 1.
Ålan 4.
Svi delovi kuñiãta lasera, koji se uklaçaju ili pomeraju zbog odræa-
vaça, koji dozvoÿavaju pristup laserskom zraåeçu veñem od dozvoÿene gra-
nice zraåeça i koji rad lasera ne blokiraju automatski, moraju biti
izraœeni tako da se mogu ukloniti ili pomeriti samo upotrebom alata.
Ålan 5.
Pristupaåni poklopci zaãtitnog kuñiãta koji se uklaçaju ili pome-
raju za vreme rada ili odræavaça lasera, osim lasera klase 1 i 2, moraju da
imaju napravu za blokadu. Ako je zraåeçe veñe od dozvoÿene granice zraåeça
za datu klasu lasera, naprava za blokadu spreåava uklaçaçe ili pomeraçe
poklopca. Nepaæÿivo aktiviraçe naprave za blokadu ne sme da izazove zra-
åeçe veñe od dozvoÿene granice zraåeça za odreœenu klasu lasera.
Ålan 6.
Mehanizam za neutralizaciju naprave za blokadu ne sme dejstvovati
kada se pristupaåni poklopac vrati u normalan poloæaj.
Ako je laser pod napnom ili se baterija kondenzatora nije potpuno
ispraznila, bez obzira na to da li je poklopac ukloçen, odnosno pomeren
ili ne, ukÿuåeni mehanizam za neutralizaciju naprave za blokadu mora dav-
ati jasno vizuelno ili zvuåno upozoreçe. Vizuelno upozoreçe mora biti
jasno vidÿivo i kroz zaãtitne naoåari predviœene za talasnu duæinu ili
duæine koje laser zraåi.
Ålan 7.
Laseri klase 3B i klase 4 moraju imati konektor za daÿinsko bloki-
raçe. Kada su prikÿuåci konektora otvoreni, zraåeçe ne sme preñi dozvo-
ÿenu granicu zraåeça za lasere klase 1 i klase 2.
Ålan 8.
Laseri klase 3A, klase 3B i klase 4 moraju imati kÿuå za osnovno
upravÿaçe, s tim ãto laser ne sme da radi ako je kÿuå ukloçen.
Pojam “kÿuå” iz stava 1. ovog ålana ukÿuåuje bilo koju kontrolnu na-
pravu kao ãto su magnetske kartice, kombinacije cifara itd.
Ålan 9.
Laseri klase 3A, klase 3B i klase 5 moraju imati zvuåno ili vizuelno
upozoreçe kada su ukÿuåeni, kada se baterija kondenzatora prazni ili kada
ona nije potpuno ispraæçena. Vizuelno upozoreçe mora se jasno videti
kroz zaãtitne naoåari predviœene za talasnu duæinu ili za duæine koje
laser zraåi.
Ako laser i çegov izvor energije imaju posebna kuñiãta i ako mogu da
rade na meœusobnom rastojaçu veñem od 2 m, onda laser i çegov izvor energ-
ije moraju ponaosob imati zvuåne ili vizuelne naprave za upozoreçe. Vizu-
elna naprava ili naprave moraju biti tako postavÿene da ne zahtevaju
izlagaçe laserskom zråaeçu veñem od dozvoÿene granice zraåeça za lasere
klase 1 i klase 2.
30
465
Ålan 10.
Laseri klase 3A, klase 3B i klase 4 moraju imati jednu ili viãe
stalno ugraœenih naprava koje spreåavaju pristup lica laserskom zraåeçu
veñem od dozvoÿenih granica zraåeça za lasere klase 1 ili klase 2.
Stalno ugraœene naprave iz stava 1. ovog ålana ne odnose se na pre-
kidaå za snabdevaçe lasera energijom, na glavni konektor niti na kÿuå za
upravÿaçe.
Ålan 11.
Komande na laseru moraju biti tako postavÿene da podeãavaçe ili
rad lasera ne zahteva izlagaçe laserskom zraåeçu veñem od dozvoÿene gra-
nice zraåeça za lasere klase 1 i klase 2.
Ålan 12.
Optiåki sistem, prozor ili ekran za posmatraçe koji su ugraœeni u
laser moraju imati dovoÿno slabÿeçe da zaãtite rukovaoca od laserskog
zraåeça veñeg od dozvoÿene granice zraåeça za lasere klase 1. Dijafragma
ili promenÿivi oslabÿivaå koji su ugraœeni u optiåki sistem i prozor
ili ekran za posmatraçe, moraju spreåiti:
1) pristup lica laserskom zraåeçu veñem od dozvoÿene granice zra-
åeça za lasere klase 1 kada je dijafragma otvorena ili se slabÿeçe meça;
2) otvaraçe dijafragme ili promenu oslabÿivaåa kada je moguñe iz-
lagaçe laserskom zraåeçu veñem od dozvoÿene granice zraåeça za lasere
klase 1.
Ålan 13.
Laseri oznaåeni i nameçeni da daju skanirajuñe zraåeçe ne smeju, u
sluåaju otkaza u skaniraçu ili promene u brzini ili amplitudi skaniraça,
omoguñiti pristup laserskom zraåeçu veñem od granice dozvoÿenog zra-
åeça lasera date klase.
Ålan 14.
Laseri klase 3B i klase 4 koji se koriste u medicini moraju imati me-
rilo za mereçe nivoa ozraåivaça ÿudskog tela sa greãkom ne veñom od ±
20%.
Laseri iz stava 1. ovog ålana moraju imati napravu za pokazivaçe
mete.
Ålan 15.
Za laserske sisteme sa prenosom zraåeça optiåkim vlaknima, ko-
nektori kablova sa optiåkim vlaknima, ako åine deo zaãtitnog kuñiãta,
ne smeju se odvajati bez alata ako se prekoraåuje dozvoÿena granica zra-
åeça za lasere klase 1.
Zaãtitu delimiåno obezbeœuju i mehaniåki oslabÿivaåi snopa na ko-
nektorima i duæina kabla sa optiåkim vlaknima, koja, ako je dovoÿna,
slabi snagu zraåeça, tako da se sama duæina kabla smatra kao deo za-
ãtitnog kuñiãta.
Ålan 16.
Laseri moraju biti tako konstruisani da osim zaãtite od laserskog
zraåeça obezbede i:
1) zaãtitu od elektriånih opasnosti;
2) zaãtitu od prevelikih temperatura i poæara;
3) zaãtitu od ãtetnih zraåeça u normalnim radnim uslovima;
4) zaãtitu od eksplozija i implozija;
466
5) zaãtitu od otrovnih ili korozivnih supstanci koje mogu da nastanu
usled laserskog zraåeça ili usled kvara na laseru i çegovim delovima.
Ålan 17.
Laseri mogu biti, u pogledu elektriånih opasnosti, ureœaji klase I,
klase II i klase III.
Ålan 18.
Za lasere klase I, svi pristupaåni metalni delovi koji mogu biti pod
naponom u sluåaju otkaza moraju se elektriåki povezati sa prikÿuåkom za
zaãtitno uzemÿeçe.
Ako postoji viãe odvojenih delova lasera, svi spojni kablovi moraju
imati provodnik za zaãtitno uzemÿeçe, osim koaksijalnih kablova.
Ålan 19.
Veza prikÿuåka za zaãtitno uzemÿeçe i pristupaånih metalnih de-
lova lasera obezbeœuje se na jedan od sledeñih naåina:
1) direktno provodnikom dovoÿnog popreånog preseka da izdræi
struju otkaza;
2) indirektno preko spreæne (pomoñne) naprave koja pouzdano radi
kada su pristupaåni metalni delovi pod naponom.
Ålan 20.
Prikÿuåak za zaãtitno uzemÿeçe lasera moæe se spojiti i za pro-
vodni zaãtitni zaslon (ekran), s tim da zaslon mora biti odvojen od kola
za napajaçe i od svih kola koja su s çima u vezi, a izolacija mora biti kao u
ålanu 23. ovog pravilnika.
Veza prikÿuåka za zaãtitno uzemÿeçe lasera i zaslona moæe biti
odvojiva.
Ålan 21.
Laseri klase II nemaju prikÿuåak za zaãtitno uzemÿeçe.
Za lasere klase II, åiji su ãasija i kuñiãte u potpunosti ili delom od
metala ili je ãasija izolovana od provodnog kuñiãta, zaãtita se postiæe
na sledeñi naåin:
1) oblagaçem unutraãçe strane kuñiãta izolovanim omotaåem koji
je ekvivalentan izolovanom kuñiãtu oko ãasije i onih mesta koja mogu
biti dodirnuta olabavÿenim delovima pod naponom;
2) konstrukcijom, tako da puzne staze i vazduãni razmaci, izmeœu ãa-
sije ili drugih delova pod naponom i kuñiãta, ne mogu zbog olabavÿenih
delova ili æica, da se smaçe viãe od 50% od vrednosti datih u tabeli 1.
Uslov iz taåke 2. stava 2. ovog ålana ispuçen je ako se dva nezavisna
otkaza ne pojave istovremeno, vijci i navrtke sa podloãkama ne olabave i
æice mehaniåki priåvrãñene i posebno lemÿene ne olabave.
Ålan 22.
Puzne staze i vazduãni razmaci izmeœu delova lasera koji su
direktno spojeni sa izvorom za napajaçe ne smeju imati vrednosti maçe od
vrednosti iz kolone 3 tabele 1.
30* 467
Tabela 1.
468
Puzne staze i vazduãni razmaci
Izmeœu pristupaånih metalnih

Nazivni napon ili napon izolacije Izmeœu pristupaånih metal- delova lasera klase I i izmeœu
U nih delova lasera klase II drugih kola lasera klase I i klase
II
Jednosmerni napon ili Vrãna vrednost naizmeniå-

Vazduãni Vazduãni
efektivna vrdnost sinusoid- nog napona ili kombinovani Puzna staza Puzna staza**
razmak razmak**
nog naizmeniånog napona napon
24 < U < 60 34 < U < 85 3(2)* 3(2)* 2(1)* 2(1)*

60 < U < 250 85 < U < 354 4(3)* 4(3)* 3(2)* 3(2)*
250 < U < 450 354 < U < 630 5 7 3,5 4,5
450 < U < 650 630 < U < 920 6 9 4 6
650 < U < 1000 920 < U < 1400 8 13 5,5 9
1000 < U < 1500 1400 < U < 2100 15 18 10 12
1500 < U < 2000 2100 < U < 2800 18 21 12 14
2000 < U < 2500 2800 < U < 3600 20 23 14 15,5
2500 < ∆∆∆∆ 3600 < U ∆∆∆∆ *** *** *** ***
* Vrednosti u zagradama odnose se na minijaturne komponente (ãtampana kola, mikromodul, itd.).

** Za lasere klase II sa dvostrukom izolacijom, vrednosti u koloni 5 i 6 odnose se posebno na osnovnu izolaciju i posebno na dopunsku izolaciju.
*** Nije dozvoÿeno upadaçe stranih tela u kuñiãte.
Ålan 23.
Izolacija lasera mora imati odgovarajuñu dielektriånu åvrstoñu da
bi se spreåili elektriåni i termiåki proboji i varniåeçe.
Izolaciona otpornost ne sme biti maça od 1 MΩ.
Odvodna struja ne sme biti veña od 100 µA.
Ålan 24.
Uslovi za elektriånu izolaciju lasera moraju biti ispuçeni i ako na-
staju gasovi ili ispareça pri normalnoj upotrebi.
Uslovi iz stava 1. ovog ålana postiæu se stavÿaçem elektriåne
opreme lasera u hermetiåko kuñiãte ili odstraçivaçem gasova i ispa-
reça pomoñu aspiratora.
Ålan 25.
Ako laser ili çegova instalacija radi pri naponima viãim od
napona utvrœenih u tabeli 1, mora se obezbediti zaãtita od upada u kuñi-
ãte stranih tela preånika veñeg od 1 mm.
Ålan 26.
Laseri nameçeni upotrebi na otvorenom prostoru moraju biti
zaãtiñeni od dodira alata, æica i drugih stranih predmeta debÿine veñe
od 1 mm sa delovima pod naponom ili sa delovima u kuñiãtu lasera.
Ålan 27.
zaãtiñeni od prodora kiãe ako se kuñiãte nagiçe pod uglom od 60° ili ma-
çem u odnosu na vertikalnu osu.
Ålan 28.
zaãtiñeni od prskajuñih teånosti iz ma kog smera.
Ålan 29.
Elektriåni kablovi na laseru moraju biti takvi da izdræe napon dva
puta veñi od nazivnog napona lasera.
Ålan 30.
Kablovi koji imaju mehaniåku zaãtitu moraju biti tom zaãtitom
elektriåki spojeni sa delovima lasera pristupaånim na dodir.
Odredba iz stava 1. ovog ålana odnosi se i na sluåaj ako se mehaniåka
zaãtita kabla koristi kao povratna strujna putaça kola kablova.
Ålan 31.
Kablovi lasera na koje se prikÿuåuje okidni napon, kao i kola lasera
na koja dolazi okidni napon moraju izdræati napon 1,1 puta veñi od na-
zivnog napona i broj okidnih impulsa duplo veñi od broja impulsa u nor-
malnom radnom periodu praæçeça.
469
Okidna kola moraju izdræati i rad bez optereñeça.
Ålan 32.
Kod impulsnih lasera mora se voditi raåuna i o najmaçem polupreå-
niku savijaça kablova.
Ålan 33.
Utikaåi i utiånice lasera ne smeju biti opasni na dodir ni kada se
utikaåi izvade iz utiånica.
Napon na kontaktima mora pasti ispod bezbednog malog napona u pe-
riodu od dve sekunde od odvajaça kontakta utikaåa iz utiånice.
Utikaåi lasera sa naponima iznad 1 kV moraju biti zaãtiñeni od ne-
namernog razdvajaça.
Ålan 34.
Spojevi kablova na laseru moraju biti zaãtiñeni od povlaåeça i
savijaça.
Omotavaçe provodnika u åvor ili omotavaçe oko pomoñnih naprava
ili navoja u laseru nije dozvoÿeno.
Pleteni provodnici se moraju na krajevima tako priåvrstiti da se
spreåi treçe provodnika.
Ålan 35.
Naprave za mehaniåko rastereñeçe provodnika moraju biti bezbedne
i ne smeju biti pod naponom.
Ålan 36.
Za lasere klase I svi pristupaåni delovi, koji mogu doñi pod napon u
sluåaju otkaza, moraju biti meœusobno povezani zaãtitnim provodnikom.
Metalne cevi se ne smeju koristiti za zaãtitni provodnik ali se
mogu na oba kraja spojiti sa zaãtitnim provodnikom.
Ako su sastavni delovi normalno montirani na ãasiji, ãasija se
moæe smatrati zaãtitnim provodnikom, s tim da se u sluåaju pomeraça
ovih delova spojevi ne smeju prekinuti.
Za laser klase II spajaçe ãasije za zaãtitni provodnik nije do-
zvoÿeno.
Ålan 37.
Kablovi, sastavni delovi i naprave za povezivaçe moraju biti tako
postavÿeni da u sluåaju proboja izolacije ili prekida æice napon na
pristupaånim delovima ne preœe vrednost bezbednog malog napona.
Ålan 38.
U normalnim radnim uslovima temperatura lasera ne sme da preœe do-
zvoÿenu vrednost prema tabeli 2.
Vrednosti utvrœene u tabeli 2 predstavÿaju vrednosti u ustaÿenom
reæimu rada koji nastaje posle vremena od 4 h.
470
Tabela 2.
Porast temperature
Dozvoÿeni porast temperature

U normalnim rad-
Deo lasera U uslovima otkaza
nim uslovima
°S °S
1 2 3
Spoÿni delovi:
1) Metalni delovi, dugmad, ruåica itd. 30 65
2) Metlana kuñiãta lasera ili çegovih 40 65
delova*
3) Nemetalni delovi, dugmad, ruåice 50 65
itd.
4) Nemetalna kuñiãta lasera ili çego- 60 65
vih delova*
Delovi u kuñiãtu od drveta ili izo- ** **
lacionog materijala
Namotaji transformatora i kalemova:
1) Æice sa izolacijom od neim- 55 75
pregnisane svile, pamuka itd.
2) Æice sa izolacijom od impregnisane 70 100
svile, pamuka itd.
3) Æice lakirane uÿanim smolama 70 135
4) Æice sa izolacijom od polivinil- 85 150
formaldehida ili poliuretana
Magnetska jezgra zavisno od namotaja

Izolacija gajtana za napajaçe oæiåeça 60 100
polivinil-hloridom: bez mehaniåkog
naprezaça
sa mehaniåkim naprezaçem 45 100
Izolacija gajtana za napajaçe i oæi- 45 100
åeça prirodnom gumom
* Za male povrãine gde se brzo uoåava mesto zagrevaça, koje se obiåno ne dodiruje u normalnim radnim
uslovima, dozvoÿeno je 60° S.
** Porast temperature zavisi od vrste izolacionog materijala.
Prirodna i sintetiåka guma se ne smatraju termoplastiånim materijalima.
Za plastiåne materijale tipiåne vrednosti porasta temperature su:
– u normalnim radnim uslovima: temperatura 10° S niæa od temperature omekãavaça;
– u uslovima otkaza: temperatura omekãavaça.
471
Ålan 39.
Pristupaåni delovi lasera (ukÿuåujuñi i kontakte prikÿuåaka) ne
smeju doñi pod napon.
Delovi lasera pod naponom iznad 1 kV smeju postati pristupaåni
samo uz upotrebu alata.
Ålan 40.
Osovine za upravÿaçe laserom koje su pod naponom moraju biti
zaãtiñene.
Spoÿaãçe ruåice, dugmad i sl., ako su priåvrãñene na delove pod
naponom, moraju biti od izolacionog materijala.
Ålan 41.
Otvori za ventilaciju ne smeju da omoguñe ulaz stranih tela u kuñi-
ãte lasera i moraju biti obezbeœeni tako da ne moæe doñi do strujnog
udara.
Otvori, predviœeni za ubacivaçe odvrtke ili drugog alata za potrebe
podeãavaça lasera, moraju biti obezbeœeni tako da ne moæe doñi do struj-
nog udara.
Delovi lasera koji se mogu dodirnuti pri skidaçu poklopca ne smeju
biti pod naponom.
Ålan 42.
Ako doœe do kvara lasera u toku çegovog rada, ne sme doñi do porasta
temperature, izbijaça poæara i ispuãtaça otrovnih i korozivnih gasova
i para.
Dozvoÿeni porasti temperature iz stava 1. ovog ålana dati su u ko-
loni 2 tabele 2. Ako laser ima termostat, osiguraåe ili zaãtitne otpor-
nike, vrednosti iz tabele 2 su vrednosti koje se smeju dobiti dva minuta
posle ukÿuåeça lasera. Ako laser nema termostate, vrednosti temperature
u tabeli 2 su vrednosti u ustaÿenom reæimu rada koji nastaje posle
vremena duæeg od 4 h.
Ålan 43.
Zaãtita od direktnog ili indirektnog dodira delova lasera pod
naponom mora da radi i u sluåaju otkaza.
Termostati ili sliåne naprave moraju da odvoje laser od faznog pro-
vodnika mreæe za napajaçe, odnosno od svih provodnika ako se faza mreæe
za napajaçe jednoznaåno ne moæe da identifikuje.
Ålan 44.
Kuñiãte lasera mora biti tako konstruisano da se pomoñu utikaåa
moæe potpuno odvojiti od mreæe za napajaçe.
Utikaå mora biti takav da ne postoji rizik od elektriånog udara
usled praæçeça kondenzatora, odnosno mora postojati naprava za pri-
nudno zaustavÿaçe.
472
Ako se laserski sistem sastoji od dva ili viãe odvojenih delova
uslovi iz st. 2. i 3. ovog ålana moraju biti ispuçeni za te delove za sve
napone veñe od bezbednog malog napona.
Ålan 45.
Laseri moraju imati napravu za odvajaçe od mreæe za napajaçe koja:
1) izoluje kola od izvora za napajaçe i ima samo dva stabilna polo-
æaja;
2) ima indikator åije pokazivaçe “Iskÿuåeno” je moguñe samo ako je
dozvoÿen razmak na svim kontaktima;
3) ima moguñnost da se zakÿuåa u poloæaju “Iskÿuåeno” (npr. katan-
cem za lasere klase 3 i 4);
4) razdvaja sve neuzemÿene provodnike mreæe za napajaçe, ukÿuåujuñi
i neutralni provodnik, u sluåaju da se koristi jedan izvor za napajaçe;
5) ako se koristi viãe izvora za napajaçe ima moguñnost da spreåi
opasnost ili oãteñeça koja mogu da budu posledica neistovremenog
iskÿuåeça za napajaçe.
Ålan 46.
Kola za osvetÿeçe lasera koja nisu izolovana napravom za odvajaçe
od mreæe moraju imati svoj sosptveni prekidaå na laseru ili instalaciji
za napajaçe.
Ålan 47.
Kapacitet prekidaça naprave za odvajaçe od mreæe mora biti jednak
kapacitetu prekidaça naprave za prinudno zaustavÿaçe.
Ålan 48.
Dopunski prekidaå za praæçeçe baterije kondenzatora mora po-
stojati i on sluæi za aktiviraçe rukom preåiãñeça, odræavaça i opravke
lasera.
Ålan 49.
Naprava za prinudno zaustavÿaçe ne mora da iskÿuåi i pomoñna kola
koja ne predstavÿaju opasnost.
Ruåica ili taster za aktiviraçe naprave za prinudno zaustavÿaçe
mora biti crvena, jasno vidÿiva i brzo dohvatÿiva za rukovaoca.
Na povrãini oko crvenog tastera mora postojati æuti okvir.
Ako postoji viãe radnih mesta na laserskom sistemu ili instalaciji,
svako radno mesto mora imati taster za aktiviraçe naprave za prinudno
zaustavÿaçe.
Ålan 50.
Elementi bezbednosnih kola kao ãto su kablovi, provodnici i pre-
kidaåi moraju biti predviœeni za nazivni napon ne maçi od 250 V, a izo-
laciona otpornost ne sme biti maça od 1 MΩ. Savitÿivi kablovi moraju
biti pouæeni i preseka ne maçeg od 0,75 mm2.
Otpornost kontakta prikÿuåaka ne sme biti veña od 0,5 mΩ.
473
Bezbednosna kola se ne smeju aktivirati pri oporavku napona posle
pada napona izvora za napajaçe niti pri otvaraçu kola.
Ålan 51.
Kvar lasera ne sme izazvati neodgovarajuñe zraåeçe lasera.
Ålan 52.
Referentne vrednosti uticajnih veliåina za ispitivaçe karakte-
ristika lasera date su u tabeli 3.
Tabela 3.
Referentne vrednosti uticajnih veliåina
Jedinica a b c
Temperatura °S 20 ± 2 23 ± 2 27 ± 2
Relativna vlaænost % 65 ± 5 50 ± 5 65 ± 5
Atmosferski pritisak kPa 86 do 106
Ålan 53.
Nazivni uslovi rada lasera su:
– temperatura od 15° S do 35° S;
– relativna vlaænost od 45% do 75%;
– atmosferski pritisak 86 kPa do 106 kPa;
– napon izvora napajaça 0,9 Un do 1,1 Un, gde je Un nazivna vrednost
napona napajaça.
III. OZNAÅAVAÇE I OBELEÆAVAÇE
Ålan 54.
Prema zaãtiti od laserskog zraåeça, laseri mogu biti klase 1, klase
2, klase 3A, klase 3B i klase 4.
Laseri kao elektriåni ureœaji nogu biti ureœaji klase I, klase II i
klase III, pri åemu se laseri klase III ne napajaju niti sadræe u sebi napon
veñi od bezbednosti malog napona i ne mogu izazvati opasnost od elek-
triånog udara.
Ålan 55.
Elektriåna kola lasera i laserskih instalacija dele se na dve grupe,
i to na:
1) kola i delove koji su direktno vezani sa izvorom za napajaçe ili
kola i delove koji nisu dovoÿno izolovani od izvora za napajaçe (npr. ga-
sne i vakuumske cevi i poluprovodniåke komponente);
2) interna kola koja su preko transformatora povezana sa izvorom za
napajaçe.
474
Ålan 56.
Laseri moraju imati oznaku na kuñiãtu utvrœenu propisom o jugoslo-
venskom standardu za obeleæavaçe laserskih ureœaja, zatvorenih prosto-
rija i terena.
Ålan 57.
Laseri moraju na kuñiãtu imati trajno obeleæene i sledeñe podatke:
1) firmu, odnosno naziv i sediãte proizvoœaåa,
2) oznaku tipa,
3) energiju i talasnu duæinu ili energije i talasne duæine laserskog
zraåeça,
4) nazivni napon, nazivnu frekvenciju i nazivnu snagu napajaça,
5) grafiåke simbole upozoreça za opasnost od laserskog zraåeça,
elektriånog udara, a po potrebi i od pregrevaça, poæara, eksplozije,
implozija, jonizujuñeg zraåeça, otrovnih i kerozivnih supstanci,
6) obeleæene prikÿuåke za prikÿuåeçe drugih ureœaja u sistemu,
7) prikÿuåak za zaãtitno uzemÿeçe.
Ålan 58.
Ponovno obeleæavaçe lasera je neophodno ako se promene çegove
karakteristike i çegova klasifikacija.
Ålan 59.
Delovi zaãtitnih kuñiãta lasera koji se pomeraju moraju biti
obeleæeni simbolima upozoreça.
IV. TEHNIÅKE MERE ZAÃTITE

Ålan 60.
Konektor za daÿinsko blokiraçe lasera klase 3B i klase 4 mora biti
spojen sa glavnom napravom za prinudno zaustavÿaçe ili sa prostorom,
vratima ili nepokretnom blokadom.
Neutralizaciju konektora za daÿinsko blokiraçe lasera sme izvr-
ãiti samo struåno osposobÿeno lice.
Ålan 61.
Neovlaãñeno koriãñeçe lasera klase 3A, klase 3B i klase 4 spre-
åava se zakÿuåavaçem komande za ukÿuåeça.
Ålan 62.
Neæeÿeno izlagaçe posmatraåa laserima klase 3A, klase 3B i klase
4 spreåava se pomoñu oslabÿivaåa snopa ili zaustavÿaçem snopa.
Ålan 63.
Ulazi u prostorije ili zaãtitna kuñiãta koja sadræe lasere klase
3A, klase 3B i klase 4 moraju biti obeleæeni simbolima upozoreça.
475
Ålan 64.
Snop koji emituju laseri klase 2, klase 3A, klase 3B i klase 4 mora se
zavrãiti na kraju korisne putaçe materijalom koji difuzno refelktuje
ili koji je apsorber.
Otvorena laserska putaça postavÿa se uvek iznad ili ispod nivoa o-
åiju.
Jedna vrsta zaãtite je da su laserski snopovi zatvoreni, na primer u
cevi.
Ålan 65.
Neæeÿene refleksije zraåeça lasera klase 3B i klase 4 moraju se
spreåiti. Ogledala, soåiva i deliteÿi snopa moraju biti åvrsto mon-
tirani, pri åemu je dok laser zraåi dozvoÿeno kontrolisano kretaçe.
Ålan 66.
Pri radu sa laserima klase 4 mora se koristiti zaãtitno odelo
otporno na plamen i toplotu.
Ålan 67.
Ãtetna sporedna zraåeça koja nastaju pri radu lasera moraju se spre-
åiti zaãtitnim oklapaçem.
Ålan 68.
Zaãtita od elektriånog udara i od eksplozije unutar lasera mora da
se osigura bezbednosnom konstrukcijom lasera.
Ålan 69.
Laseri klase 3 i klase 4 ne smeju se koristiti za prikazivaçe fiziå-
kih pojava, za obradu informacija za administrativno poslovaçe, u obra-
zovaçu i u zabavne svrhe.
Ålan 70.
Za lasere klase 2 i klase 3A mere zaãtite se zahtevaju za spreåavaçe
neprekidnog gledaça u snop.
Primena optiåkih pomagala (na primer, dogled ili durbin) predsta-
vÿa rizik i kod lasera klase 3A nije dozvoÿena.
Ålan 71.
Laseri klase 3B predstavÿaju opasnost kako od direktnog snopa tako
i od reflektovanog snopa. Da bi se spreåilo direktno gledaçe snopa i
kontrolisala refleksija, moraju se primeniti sledeñe mere zaãtite:
1) laser sme da radi samo u kontrolisanoj prostoriji,
2) neæeÿene refleksije moraju se spreåiti,
3) laserski snop mora se zavrãiti na kraju korisne putaçe difuznim
materijalom takve boje i reflektivnsti tako da je moguñe pozicionirati
snop, a opasnost od refleksije smaçiti na minimum. Uslovi za bezbedno
gledaçe difuzne refleksije lasera vidÿivog zraåeça klase 3B su:
– najmaçe rastojaçe ekrana i oka 13 cm i najduæe vreme gledaça 10 s;
476
– noãeçe odgovarajuñih naoåara za zaãtitu od laserskog zraåeça ako
nisu ispuçeni uslovi prethodne alineje;
– ulaz u prostoriju se mora obeleæiti laserskim znakom upozoreça.
Ålan 72.
Laseri klase 4 izazivaju povrede od direktnog snopa, od refleksija i
od difuznih refleksija. Osim mera iz ålana 71. ovog pravilnika za lasere
klase 4 moraju se preduzeti i sledeñe mere zaãtite:
1) oklopiti putaçu snopa, s tim da se pristup prostoriji sa laserom
sme dozvoliti samo rukovaocima sa propisanim zaãtitnim naoåarima i
zaãtitnom odeñom;
2) koristiti daÿinsko upravÿaçe;
3) dobro osvetliti prostoriju gde se nosi zaãtita za oåi od laserskog
zraåeça, s tim da svetle obojene difuzne povrãine zidova poboÿãavaju
ovaj uslov;
4) zaustaviti snop vatrostlanim opekama ili drugim refrakcionim
materijalom dovoÿne debÿine s tim da se mora voditi raåuna da glazirane
povrãine ne produæe izlagaçe i tako poveñaju refleksiju. Moraju se kori-
stiti pogodne hlaœene neravne metalne mete, kao ãto su konusi ili apsor-
beri;
5) moraju se preduzeti posebne mere zaãtite od neæeÿenih re-
fleksija u nevidÿivom spektru u podruåju dalekog infracrvenog laserskog
zraåeça, kada se snop i meta okruæuju materijalom neprozirnim na ta-
lasnoj duæini lasera (åak i dubÿe metalne povrãine mogu postati jako re-
fleksne na talasnoj duæini od 10,6 µm gasnog CO2 lasera).
Ålan 73.
U geodeziji i topografiji koriste se, po pravilu, laseri klase 1 i
klase 2.
Ako se u geodeziji i topografiji upotrebe laseri klase 3A, prostori
na kojima se koriste ovi laseri moraju se obeleæiti laserskim znakom
upozoreça.
Gledaçe u snop nije dozvoÿeno, a gledaçe pomoñu optiåkih instru-
menata (teodoliti itd.) – samo prema tehniåkom uputstvu proizvoœaåa
optiåkih instrumenata.
Laserski snop se mora ograniåiti na kraju korisne putaçe.
Putaça laserskog snopa mora biti ispod ili iznad nivoa oåiju ru-
kovaoca.
Laserski snop se ne sme upraviti u ogledala i sliåne reflektujuñe
povrãine.
Laser klase 3A, kada se ne koristi, mora se åuvati od neovlaãñene
upotrebe.
Ålan 74.
Ako je neophodno da se u geodeziji i topografiji koriste laseri klase
3B, pored uslova iz ålana 73. ovog pravilnika ne sme se dozvoliti ulazak u
snop koji ima sledeñe karakteristike:
477
1) opseg talasnih duæina laserskog zraåeça od 400 nm do 700 nm;
2) snaga zraåeça veña od 5 x 10-3W;
3) trajaçe ozraåivaça duæe od 3,8 x 104s.
Pri drugim uslovima trajaça ozraåivaça i opsega zraåeça dozvoÿene
su granice zraåeça date za lasere klase 1.
Ålan 75.
Za lasere klase 3B i klase 4 koji rade na otvorenom prostoru osim
mera zaãtite iz ålana 73. ovog pravilnika mora se preduzeti i sledeñe:
1) sve osobÿe koje ne nosi zaãtitne naoåare i zaãtitnu odeñu mora se
ukloniti sa putaçe snopa i koristiti sva raspoloæiva sredstva za
osiguraçe putaçe snopa;
2) prolaæeçe vozila i aviona mora se zabraniti na rastojaçima na
kojima je snaga snopa zraåeça veña od snage za lasere klase 1;
3) sve povrãine koje mogu da izazovu refleksiju moraju se ukloniti sa
putaçe snopa.
V. BLIÆI SADRÆAJ TEHNIÅKOG UPUTSTVA ZA LASERE

Ålan 76.
Tehniåko uputstvo za lasere mora sadræati sledeñe:
1) firmu, odnosno naziv ili znak proizvoœaåa;
2) oznaku tipa lasera;
3) podatke o izvoru za napajaçe i to:
a) nazivni napon ili opseg nazivnog napona,
b) nazivnu frekvenciju,
v) nazivnu snagu optereñeça;
4) podatke o klasi lasera s obzirom na zaãtitu od laserskog zraåeça;
5) podatke o klasi lasera s obzirom na zaãtitu od elektriånog udara;
6) podatke o najveñoj energiji, trajaçu impulsa i talasnoj duæini ili
opsegu talasnih duæina laserskog zraåeça;
7) podatke o lokaciji laserskih otvora;
8) podatke o ostalim neæeÿenim pojavama i to:
a) sporedno ultraÿubiåasto, vidÿivo i infracrveno zraåeçe,
b) neæeÿeno jonizujuñe zraåeçe,
v) opasnost od pregrevaça i poæara,
g) opasnost od eksplozije i implozije,
d) opasnost od elektriånog udara,
œ) opasnost od stvaraça otrovnih i korozivnih gasova i ispareça;
9) objaãçeçe grafiåkih simbola za lasersko zraåeçe i za ostale ne-
æeÿene pojave;
10) obeleæavaçe prikÿuåka za zaãtitno uzemÿeçe;
11) obeleæavaçe prikÿuåka za prikÿuåeçe drugih ureœaja u sistemu;
478
12) redosled prikÿuåivaça lasera i çihovog pribora u sistem sa
izvorima za napajaçe i meœusobno, kao i upozoreçe na sve postupke koji
mogu da dovedu do opasnosti;
13) podatak o tehniåkim merama zaãtite ako laser klase 2 zraåi kroz
atenuator;
14) postupak kalibracije merila za lasere koji se koriste u medicini;
15) detaÿne podatke o pravilnom postavÿaçu, odræavaçu i bezbednoj
upotrebi lasera;
16) podatke o merama bezbednosti pri odræavaçu, o servisiraçu i o
ponovnoj kalibraciji;
17) postupak åiãñeça.
Ålan 77.
Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku dva meseca od dana objavÿi-
vaça u “Sluæbenom listu SFRJ”.
479
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRIÅNA POSTROJEÇA
I UREŒAJE U RUDNICIMA SA POVRÃINSKOM EKSPLOATA-
CIJOM MINERALNIH SIROVINA*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki normativi za elektriåne
instalacije, postrojeça i ureœaje koji åine galvansku celinu sa elektriå-
nom mreæom (osim vazduãnih vodova) u rudnicima sa povrãinskom eksplo-
atacijom, odnosno povrãinskim kopovima.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na elektriåne instalacije,
postrojeça i ureœaje u podzemnim delovima rudnika.
Ålan 2.
åeça:
1) povrãinski kop rudnika su svi prostori koji se izraœuju ili odr-
æavaju u ciÿu istraæivaça, otvaraça, pripremaça ili otkopavaça leæi-
ãta mineralnih sirovina na povrãini, ukÿuåujuñi i pripremu mineralne
sirovine ako se postrojeçe nalazi u tim prostorima;
2) elektriåne pogonske prostorije su prostorije koje su odreœene za
pogon elektriånih maãina i aparata i u koje je pristup, po pravilu, dozvo-
ÿen samo struånim licima koja tim maãinama i aparatima rukuju;
3) elektriåne zatvorene (zakÿuåene) pogonske prostorije su pro-
storije koje su zatvorene i u koje mogu da ulaze samo struåna lica;
4) elektroenergetsko postrojeçe je skup elektriånih ureœaja i in-
stalacija koji sluæe zajedniåkom ciÿu;
5) elektriåni ureœaji su pogonska sredstva koja sluæe za proizvodçu,
prenos, razvoœeçe, mereçe i koriãñeçe elektriåne energije;
*
Ovaj pravilnik je objavÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, br. 66/87 i 16/92.
480
6) dojavni ureœaji su ureœaji koji posredno ili neposredno sluæe za
predaju obaveãteça ma koje vrste;
7) signalni ureœaji su ureœaji koji se posredno ili neposredno kori-
ste za prenoãeçe nekog unapred dogovorenog optiåkog ili akustiåkog sig-
nala sa jednog mesta na drugo, a mogu obuhvatiti i lokalnu vezu za
prenoãeçe obaveãteça iz jednog izvora;
8) elektriåne instalacije su skup vodova i instalacionog pribora
koji sluæe za razvoœeçe elektriåne energije do pojedinih potroãaåa;
9) prenosiva pogonska sredstva su ureœaji, maãine, transformatori i
dr. na etaæama kopa ili radiliãtima, sa aparatima za ukÿuåivaçe,
upravÿaçe i pokretaçe tih ureœaja, kao i ureœaji za osvetÿavaçe, koji se
povremeno premeãtaju, odnosno åije se mesto upotrebe meça;
10) trajno postavÿeni elektriåni ureœaji ili delovi elektriånih
ureœaja i kablova su ureœaji, odnosno delovi koji nisu privremeno posta-
vÿeni i ne sadræe prenosna pogonska sredstva niti su na çih vezani;
11) trajni pogon je pogon u kome pogonski ureœaj (maãine, aparati i
dr.) postiæu postojanu temperaturu;
12) isprekidani pogon je pogon u kome se sukcesivno smeçuju periodi
pogona i mirovaça, ali su periodi mirovaça znatno krañi od vremenske
konstante zagrevaça;
13) kratkotrajni pogon je pogon u kome je vreme pogona tako kratko da
pogonski ureœaji ne postiæu postojanu temperaturu;
14) nazivni napon, nazivna jaåina struje, nazivna snaga i nazivna fre-
kvencija su vrednosti za koje su elektriåni ureœaji graœeni i oznaåeni;
15) napon prema zemÿi je najveñi napon koji moæe nastati na delo-
vima pod naponom ili ostalim provodÿivim masama:
a) u sluåaju zemÿospoja kod izolovanih IT sistema mreæe bez po-
gonskog uzemÿeça;
b) u sluåaju zemÿospoja ili jednopolnog kratkog spoja kod uzemÿ-
enih TT i TN sistema mreæe sa pogonskim uzemÿeçem;
16) napon dodira je pad napona u telu åoveka prilikom dodira u slu-
åaju struje greãke;
17) daÿinski upravÿani ureœaji su ureœaji kod kojih se strujna kola
ukÿuåuju ili iskÿuåuju stranim uticajem (na primer: mehaniåkim,
elektriånim, elektrooptiåkim, pneumatskim, akustiånim, magnetskim i
dr.);
18) rasklopni ureœaji su elektriåni ureœaji koji sluæe za posredno-
ili neposredno ukÿuåeçe i iskÿuåeçe strujnih kola;
19) razvodni ureœaji su elektriåni ureœaji koji sluæe za razvoœeçe
elektriåne energije na viãe ogranaka ili potroãaåa;
20) rasklopni aparati su elektriåni aparati koji sluæe za ukÿuåeçe
i iskÿuåeçe strujnih kola, kao i za prekidaçe kratkih spojeva i optereñe-
nih strujnih kola;
21) prekidaå je rasklopni aparat koji moæe prekinuti nastali kratki
spoj. prekidna snaga oznaåava se kod aparata do 1 000 V u kA za odreœeni na-
31 481
pon, a kod aparata od 1 000 V i viãe u MVA za odreœeni napon, ãto oznaåava
graniånu moñ za koju je prekidaå graœen;
22) sklopka je rasklopni aparat koji, po pravilu, moæe ukÿuåivati i
iskÿuåivati normalno optereñena strujna kola do nazivnih veliåina za
koje je aparat graœen. Sklopka nije predviœena za prekidaçe struje kratkog
spoja;
23) kontaktor je rasklopni aparat koji ukÿuåuje i iskÿuåuje strujna
kola pomoñu elektromagneta åija je moñ ukÿuåeça i iskÿuåeça, po pra-
vilu, osam do deset puta veña od nazivne jaåine struje trjanog optereñeça,
odgovara zahtevima motornog pogona, a nije nameçen za prekidaçe kratkog
spoja i graœen je za veliki broj ukÿuåeça i iskÿuåeça;
24) rastavÿaå je rasklopni aparat pomoñu koga se moæe prekinuti
strujno kolo i naponski razdvojiti, sa vidÿivim pogonskim staçem;
25) rastavÿaåka naprava je svaki elektriåni ureœaj pomoñu koga se
strujno kolo moæe vidÿivo rastaviti (rastavÿaåi, sklopke, osiguraåi,
uloæni noæevi, rastavni kontakti kod izvlaåivih ureœaja i dr.);
26) rastavna sklopka je rastavÿaå sa vidÿivim pogonskim staçem,
ukÿuåenim ili iskÿuåenim koji ima svojstva sklopke, odnosno koji moæe
ukÿuåivati i iskÿuåivati nazivne struje za koje je graœen. Upotrebÿava se
za napne od 1 000 V i viãe;
27) rastavni prekidaå je rastavÿaå sa vidÿivim pogonskim staçem,
ukÿuåenim ili iskÿuåenim, koji delimiåno ima svojstva prekidaåa, odno-
sno moæe prekinuti kratki spoj ograniåenog intenziteta i ukÿuåivati i
iskÿuåivati nazivne struje trajnog optereñeça za koje je graœen. Upotre-
bÿava se za napone od 1 000 V i viãe;
28) motorni zaãtitni kontaktor je rasklopni aparat za ukÿuåeçe
elektriånih maãina u mreæu i çihovo iskÿuåeçe iz mreæe, koji sadræi i
elemente zaãtite motora, kao ãto su bimetalni releji za zaãtitu od
preoptereñeça i strujni osiguraåi za zaãtitu od kratkog spoja;
29) motorni zaãtitni prekidaå je rasklopni aparat za ukÿuåeçe
elektriånih maãina u mreæu, çihovo iskÿuåeçe iz mreæe i za çihovu
zaãtitu, koji uz prekidaåe sadræi elemente zaãtite motora kao ãto su: bi-
metalni releji ili okidaåi za zaãtitu od preoptereñeça, kratkospojni
okidaåi ili releji za zaãtitu od neæeÿenog pogona maãina posle
nastanka napona i prilikom prekomernog sniæeça napona, ili koji sadræi
kombinaciju od nekoliko pomenutih ureœaja;
30) zaãtitni prekidaå je sklopni aparat za sklapaçe i zaãtitu stru-
jnih kola od preoptereñeça, sa bimetalnim relejima ili okidaåima i za
prekidaçe kratkog spoja, sa kratkospojnim relejima ili okidaåima, ili
koji sadræi nekoliko pomenutih ureœaja;
31) utikaåka naprava je naprava nameçena za spajaçe i rastavÿaçe
kablova i vodova, kao i za prikÿuåivaçe kablova i vodova na odgovarajuñe
elektriåne ureœaje;
32) prekostrujni zaãtitni ureœaji su zaãtitni elementi koji prili-
kom nedozvoÿenog poveñaça struje prekidaju ili prouzrokuju prekidaçe
strujnog kola. To su:
a) topÿivi osiguraåi;
482
b) zaãtitni prekidaåi sa odgovarajuñim prekostrujnim, odnosno
elektromagnetskim okidaåima ili relejima;
33) strujni zaãtitni ureœaj je ureœaj osetÿiv na struju greãke koja se
pojaÿuje kao rezultat (zbira) trenutnih vrednosti struje svih pogonskih
provodnika (faza), pri åemu se sumiraçe struje provodi zbirnim strujnim
transformatorima koji deluju na iskÿuåeçe odgovarajuñeg rasklopnog apa-
rata (npr. strujne zaãtitne sklopke ili prekidaåa);
34) naponski zaãtitni ureœaj je ureœaj osetÿiv na napon koji se poja-
vÿuje na pristupaånom provodnom delu elektriånog ureœaja zbog greãke na
elektriånoj izolaciji i koji preko nezavisnog pomoñnog uzemÿeça utvrdi
napon greãke ureœajem unutraãçe otpornosti 10 puta veñe od otpornosti
kola od pomoñnog uzemÿeça, ali ne maçeg od 8 Ω, pri åemu otpornost ras-
prostiraça pomoñnog uzemÿeça ne sme biti veña od 800 Ω;
35) kontrolnik je elektriåni ureœaj nameçen za kontrolu i ispi-
tivaçe nekog elektriånog pogonskog staça ili elektriåne sposobnosti
elektriånog ureœaja ili instalacije, za signalisaçe opasnog staça koje bi
moglo nastati, ili za iskÿuåeçe oãteñenog kontrolisanog dela
elektriåne mreæe, odnosno ureœaja ili instalacije;
36) mreæni kontrolnik je ureœaj za trajnu kontrolu izolacionog
staça mreæe i dojavu opadaça izolacije vrednosti otpora, odnosno
zmÿospoja, koji prilikom zemÿospoja iskÿuåuje mreæu ili deo mreæe sa
napona;
37) kontrolnik rasvetne mreæe je ureœaj za trajnu kontrolu izolacio-
nog staça rasvetne mreæe i çeno iskÿuåeçe sa napona prilikom
zemÿospoja;
38) kablovski kontrolnik je ureœaj za kontrolu izolacije pre
ukÿuåeça, za napon do 1 000 V, ili kontrolu zemÿospoja u pogonu mreæe ili
dela mreæe za napon veñi od 1 000 V, koji ima moguñnost kontrole strujnog
kola uzemÿeça jednog kablovskog ogranka, odnosno kontrole mehaniåkog
oãteñeça kola uzemÿeça potroãaåa ili kabla;
39) kratki spoj je provodni spoj izmeœu razliåitog elektriånog
potencijala vodova ili drugih delova elektriånih ureœaja pod naponom,
koji nastaje usled greãke na izolaciji ili zbog çihovog posrednog ili ne-
posrednog dodira;
40) spoj sa masom je provodÿivi spoj koji greãkom nastaje izmeœu po-
gonskih delova elektriånih ureœaja pod naponom i provodÿivih delova
koji ne pripadaju pogonskom strujnom kolu i koji ne smeju doñi pod napon;
41) struja greãke je struja koja teåe zbog greãke u izolaciji;
42) napon greãke je napon koji nastaje izmeœu dva dodiru pristupaåna
provodÿiva tela koji ne pripadaju istom pogonskom strujnom kolu, ili koji
nastaje izmeœu jednog takvog dela i zemÿe;
43) zemÿospoj je provodÿivi spoj izmeœu zemÿe ili uzemÿenog
predmeta sa delovima pod naponom prema zemÿi;
44) struja zemÿospoja je struja koja teåe izmeœu pogonskog strujnog
kola i zemÿe usled greãke na izolaciji ili zbog posrednog, odnosno nepo-
srednog dodira delova tog strujnog kola sa zemÿom ili sa uzemÿenim pred-
metom;
31*
483
45) uzemÿeçe je provodni spoj izmeœu zemÿe i delova ureœaja koji se
ostvaruje pomoñu ureœaja za uzemÿeçe;
46) pogonsko uzemÿeçe je provodni spoj izmeœu nekog dela pogonskog
radnog strujnog kola, åvora mreæe i dr., i uzemÿivaåa. Ono moæe biti:
a) direktno ili neposredno, ako osim otpornosti uzemÿeça ne
sadræi druge otpornosti;
b) indirektno ili posredno, ako osim otpornosti uzemÿeça sa-
dræi joã i omske, induktivne ili kapacitivne otpornosti u kolu uzemÿ-
eça, radi ograniåeça struje greãke;
47) uzemÿivaåi su trakasti, ãipkasti, cevni i ploåasti metalni de-
lovi koji leæe u zemÿi;
48) centralni uzemÿivaå je uzemÿivaå koji ispuçava uslove uzemÿ-
eça celokupne mreæe povrãinskog kopa, bez obzira na napon mreæe;
49) glavni uzemÿivaå je uzemÿivaå koji ispuçava uslove uzemÿeça
pri naponu do 1 000 V za mreæu jedne transformatorske stanice, koja
predstavÿa jednu galvansku celinu;
50) pomoñni uzemÿivaå je uzemÿivaå koji smaçuje otpor uzemÿeça u
mreæi uzemÿeça, i to na isturenim delovima mreæe, ili predstavÿa
pomoñno uzemÿeçe prilikom primene sistema zaãtitnog spoja na napon
greãke;
51) dovodi uzemÿivaåa su delovi uzemÿivaåa koji su neizolovani po-
loæeni u zemÿu, a ako su poloæeni van zemÿe ili izolovani u zemÿi, oni su
delovi provodnika za uzemÿeçe;
52) sabirni provodnik za uzemÿeçe je provodnik na koji se paralelno
prikÿuåuje viãe provodnika za uzemÿeçe;
53) instalacija za uzemÿeçe je skup uzemÿivaåa, sa provodnicima za
uzemÿeçe i sabirnim provodnicima za uzemÿeçe;
54) provodnik za uzemÿeçe (zemÿovod) je svaki provodnik koji spaja
delove ureœaja koji treba da se uzemÿe sa uzemÿivaåem, ako je poloæen iz-
van zemÿe ili je izolovan u zemÿi;
55) otpornost uzemÿeça je zbir otpornosti uzemÿivaåa i otpornosti
provodnika za uzemÿeçe;
56) otpornost uzemÿivaåa je prelazna otpornost rasprostiraça
elektriåne struje izmeœu metalne povrãine uzemÿivaåa i zemÿe;
57) zaãtitni provodnik je provodnik koji deo ureœaja koji se ãtiti
spaja s uzemÿivaåem – kod zaãtitnog uzemÿeça, ili s neutralnim pro-
vodnikom – kod nulovaça, ili s naponskom zaãtitnom sklopkom – kod na-
ponskog zaãtitnog spoja, ili sa zemÿom – kod strujnog zaãtitnog spoja.
Zaãtitnim provodnikom, u smislu ovog pravilnika, ne moæe pro-
ticati pogonska struja, a çegova dimenzija predviœena je za struje izjedna-
åeça potencijala, i to:
a) za IT sisteme mreæe – struja kod zemÿospoja, ako se napon
iskÿuåuje kod zemÿospoja, u protivnom – struja dvopolnog kratkog spoja;
b) za TT i TN sisteme mreæe – za maksimalne struje kratkog spoja
koje se oåekuju u mreæi, a za IT sisteme bez iskÿuåeça napona kod
zemÿospoja – za dvopolni kratki spoj;
484
58) neutralni provodnik je provodnik spojen s neutralnom taåkom
izvora struje, nameçen za prolaz pogonske struje izvora napona izmeœu
faze i neutralne taåke;
59) kombinovani neutralni i zaãtitni provodnik (PEN provodnik) je
jedan jedini provodnik spojen s neutralnom taåkom izvora struje, a isto-
vremeno je zaãtitni provodnik i neutralni provodnik;
60) delimiåno kombinovani zaãtitni i neutralni provodnik je kom-
binovan neutralni zaãtitni provodnik na zajedniåkom delu mreæe do iz-
vora struje sa odvojenim zaãtitnim i neutralnim provodnikom na nekom
ogranku mreæe;
61) direktni dodir je neposredan dodir sa provodnim delovima koji su
u normalnom pogonu pod naponom;
62) indirektni dodir je dodir pristupaånih provodnih delova koji
doœu pod napon samo u sluåaju greãke na elektriånoj izolaciji.
Ålan 3.
Za elektriåne ureœaje i instalacije rudnika mora se obezbediti:
1) ãema napajaça visokog napona svih transformatorskih stanica i
vodova visokog napona, sa tehniåkim podacima;
2) situacioni plan svih elektriånih ureœaja i instalacija za visoki
napon;
3) ãema pojedinih niskonaponskih mreæa, kao i ãema signalnih i do-
javnih ureœaja;
4) situacioni plan niskonaponske mreæe, sa potrebnim tehniåkim
podacima;
5) kartoteka elektriånih maãina, aparata i ureœaja, u pogonu i u
rezervi, koja mora sadræati tehniåke podatke o çihovom preuzimaçu, kon-
trolama, opravkama, godini izrade, mestu upotrebe ili uskladiãteça;
6) tehniåka dokumentacija pojedinih ureœaja (maãina, transfor-
matora, aparata i dr.) koji sluæe za vaænije objekte (na primer: za bagere,
odlagaåe, transportne trake, pumpe itd.);
7) podaci o staçu prelaznih otpornosti uzemÿeça, dielektriånoj
åvrstoñi transformatorskih uÿa i ispitivaçu zaãtitnih releja, åije
aæuriraçe mora biti u skladu sa odredbama ovog pravilnika;
8) podaci o pregledima u skladu sa odredbama ovog pravilnika.
II. ELEKTRIÅNI UREŒAJI I INSTALACIJE

Ålan 4.
Dozvoÿeni naponi kod pojedinih sistema elektriåne mreæe za na-
pajaçe maãina i ureœaja su:
1) kod IT sistema:
– za mreæu sredçeg napona – do 20 000 V;
– za mreæu niskog napona – do 1 000 V (+ 15%);
– za rasvetnu mreæu i signalizaciju – do 250 V;
2) kod TN sistema:
485
– visoki napon –- nije dozvoÿen;
– niski napon – do 1 000 V.
Sistem mreæe TT nije dozvoÿen za strujna kola iznad 25 A.
Za elektriånu vuåu dozvoÿen je napon do 1,5 kV.
Za ruåne prenosne svetiÿke i daÿinsko uprvÿaçe koje nije stalno po-
loæeno dozvoÿen je napon do 50 V.
Za stalno poloæeno daÿinsko upravÿaçe moæe se upotrebÿavati
nazivni napon upravÿanog ureœaja do 500 V, ako ne postoji opasnost od ka-
pacitivnih struja ili struja gubitaka koje bi mogle pomeriti ili greãkom
aktivirati daÿinsko upravÿaçe.
Ovim ograniåeçem nisu obuhvañeni nazivni naponi visokonaponske
mreæe za dovod energije rudniku ili kopu.
Ålan 5.
Za sve elektriåne ureœaje od åijeg kontinuiranog rada zavisi sigur-
nost pogona i ÿudi moraju biti obezbeœene rezerve za dovoÿno napajaçe
elektriånom energijom.
Ålan 6.
U elektriånim pogonskim prostorijama i u zatvorenim elektriånim
pogonskim prostorijama moraju postojati jasne i lako uoåÿive moguñnosti
napajaça za odnosna rasklopna ili razvodna postrojeça, preko ãeme,
oznake i sl.
Ålan 7.
Pogonska sredstva moraju se posebno zaãtititi od mehaniåkih oãte-
ñeça i hemijskog uticaja, kao i od oãteñeça koje mogu prouzrokovati voda
i praãina.
Ålan 8.
Za sabirnice u rasklopnim i razvodnim postrojeçima, pored bakra,
moæe se upotrebÿavati i aluminijum ako su stezaÿke sabirnica izraœene
sa prelaznim elementima, tako da se na razvode mogu spojiti i bakarni pro-
vodnici.
Ålan 9.
Åeliåni provodnici za provoœeçe struje mogu se upotrebÿavati:
1) za povratni provodnik elektriåne vuåe (ãine);
2) za zaãtitni provodnik mreæe zaãtitnog uzemÿeça, ali samo
pocinkovani;
3) za specijalne savitÿive kablove, izdræÿive na zatezaçe, kod kojih
su bakarni provodnici mehaniåki ojaåani åeliånom æicom.
Ålan 10.
Izolacioni materijal mora biti takav da sigurno izoluje u uslovima
primene i da je otporan na sve uticaje vlage, praãine, prÿavãtine, uÿa,
toplote i dr.
Ålan 11.
Elektriåna pogonska sredstva i ureœaji mogu se upotrebÿavati samo u
granicama svojih nazivnih vrednosti za koje su ugraœeni, s tim ãto moraju,
486
bez deformacija ili ãtetnih posledica, izdræati sva naprezaça koja bi na
mestu ugradçe mogla prouzrokovati struja kratkog spoja.
U pogledu mehaniåkih naprezaça prilikom kratkog spoja, sredstva i
ureœaji iz stava 1. ovog ålana moraju biti dimenzionisani za maksimalnu
udarnu struju tropolnog kratkog spoja na mestu ugradçe.
III. TEHNIÅKE MERE ZAÃTITE OD DODIRA DELOVA

POD NAPONOM
1. Zaãtita od direktnog dodira
Ålan 12.
Instalacije do 1 000 V i iznad 1 000 V moraju pod normalnim uslovima
eksploatacije imati zaãtitu od direktnog dodira.
Zahtevi iz stava 1. ovog ålana ne odnose se na:
1) ograniåeçe napona koji je bezopasan na dodir.
Zaãtita malim naponom je sprovedena ako je izvor napajaça strujnog
kola izveden kao:
a) sigurnosni izolacioni transformator, s posebno visokim stepe-
nom izolacije izmeœu primara i sekundara, pri åemu primarni napon ne
prelazi 1 000 V, a moæe biti izveden, na primer:
– fiziåki odvojenim namotajima na raznim stubovima ili kalemima:
– izolacijom ispitanom posebno visokim ispitnim naponom izmeœu
primarnog i sekundarnog namotaja ili sa uzemÿenim zaslonom koji odvaja
primarni namotaj od sekundarnog namotaja;
b) izvor struje istog stepena sigurnosti kao i sugurnosni tran-
sformator (npr. motor-generator sa izlovanim namotajima);
v) elektrohemijski izvori ili drugi izvori nezavisni od strujnih
kola veñeg napona, npr. agregati ako najveñi napon strujnog kola iz odredbe
pod a) ne prelazi 25 V u normalnom pogonu i u sluåaju greãke zadovoÿeni
uslovi u pogledu mera zaãtite od opasnosti elektriånog udara, pod uslo-
vom da je sprovedena joã i zaãtita od direktnog dodira delova pod napo-
nom;
2) ograniåeçe energije ako akumulirana energija (A) iznosi 20 mJ, a
ukupni elektriåni naboj (O) 1 mC;
3) nulti i zaãtitni provodnik.
Ålan 13.
Pregrade i kuñiãta, u smislu ovog pravilnika, koriste se za zaãtitu
od dodira delova elektriånih instalacija koji se nalaze pod naponom.
Minimalni vazduãni razmaci izmeœu instalacionih provodnika, sa-
birnica i uzemÿenih delova (pregrade i kuñiãta) moraju odgovarati vred-
nostima datim u tabeli 1 ili tabeli 2.
487
Tabela 1.
488
Vazduãni razmaci za unutraãçe instalacije
Maksimalni nazivni napon (kV) 1 3 6 10 20 30 45 60 110

Minimalni razmaci za instalacije izlo-
40 65 90 115 215 325 520 700 1000
æene prenaponima, u mm
Minimalni razmaci za instalacije zaãti-
ñene od prenapona ili prikÿuåene kablo- 40 60 70 90 160 270 380 520 950
vima, u mm
Tabela 2.
Vazduãni razmaci za spoÿne instalacije
Maksimalni nazivni napon (kV) 10 20 30 45 60 110 150 220

Minimalni razmaci za instalacije izloæene
150 215 325 520 700 1100 1550 2200
prenaponima, u mm
Minimalni razmaci za instalacije zaãtiñene od
150 160 270 380 520 950 1350 1850
prenapona ili prikÿuåene kablovima, u mm
Razmaci u tabelama 1 i 2 ne odnose se na fabriåki izraœena postrojeça prema propisima o jugoslovenskim

standardima.
Napomena: Prilikom utvrœivaça vrednosti datih u tabelama 1. i 2. uzeta su u obzir odstupaça napona (sistema)
za 20% od nazivnog napona sistema mreæe. Vrednosti u tabelama mogu predstavÿati razmake izmeœu provodnika
i uzemÿenih delova kod TN ili TT sistema primenom faznog napona prema zemÿi.
Za vrednosti u tabelama nisu uzeti u obzir otpornost provodnih staza ni razliåiti nivoi napona kao eks-
tremno nepovoÿni uslovi okoline.
Ålan 14.
Svi delovi pod naponom moraju biti unutar kuñiãta ili zaãtiñeni pregradama koje obezbeœuju najmaçi
stepen mehaniåke zaãtite, prema tabeli 3.
Tabela 3.
Minimalna mehaniåka zaãtita od direktnog dodira kuñiãtima ili pregradama
(primeçiva samo za delove pod naponom)
Napon, naizmeniåni (V) Unutar pogonskih prostora Unutar prostora elektriånih Unutar zatvorenih elektriå-
postrojeça ureœaja nih pogonskih prostorija
50 < U < 1000 V Kompletna zaãtita IP2X ili Delimiåna zaãtita IPIX ako je Bez zaãtite IP0X ako je U <
IP4X za gorçu povrãinu pre- U < 660 V ili ako se isto- 660 V. Delimiåna zaãtita
preke ili kuñiãta u koje se vremeno dohvatÿivi delovi IP0X ako je U > 600 V ili ako se
moæe uñi. Primeçuje se na razliåitog napona nalaze unu- istovremeno dohvatÿivi
uåvrãñene delove kuñiãta tar dohvata ruke. Potpuna delovi razliåitog napona
ili pregrade zaãtita IP2X ako je U > 600V nalaze unutar dohvata ruke
xx ili IP4X ako je U > 660 V za xx
gorçu povrãinu prepreke ili
kuñiãta u koje se moæe uñi
primeçuje se na uåvrãñene
delove kuñiãta ili ogradi
xx
U > 1000 V Potpuna zaãtita IP5X unutar Potpuna zaãtita IP5X unutar Delimiåna zaãtita
dohvata ruke dohvata ruke x
Delimiåna zaãtita IP2X izvan Delimiåna zaãtita IPIX
dohvata ruke x
IPIX izvan dohvata ruke
gde je: U – nazivni linijski napon instalacije;

x – Za elektriåne pogonske prostore i zatvorene elektriåne pogonske prostorije smatra se da je zaãtita
ekvivalentna IP1X postignuta smeãtajem izvan dohvata ruke ili postavÿaçem pregrada, reãetki, za-
ãtitnih mreæa itd.
xx – Upotreba prikÿuånica u podu nije iskÿuåena, ali takve prikÿuånice moraju biti pokrivene kad nisu u
489
upotrebi.
U sluåaju jednosmernog napona, vrednosti iz tabele uveñavaju se za 1,5,
odnosno za vrednosti do 1 500 V i iznad 1 500 V.
Ålan 15.
Pregrade i kuñiãta elektriånih ureœaja moraju biti uåvrãñeni na
mestu upotrebe.
Pregrade i kuñiãta iz stava 1. ovog ålana, prema çihovoj veliåini i
rasporedu, moraju biti dovoÿno stabilni i trajni da ispuçavaju uslove i
optereñeça normalnog pogona.
Ålan 16.
Skidaçe pregrade ili otvaraçe kuñiãta ili dela kuñiãta (vrata,
poklopac, prepreka i sl.) smeju se vrãiti samo pod sledeñim uslovima:
1) obaveznom upotrebom kÿuåa ili alata;
2) blokadom, kad skidaçe pregrade ili otvaraçe kuñiãta bez upo-
trebe kÿuåa ili alata uslovÿava iskÿuåeçe napona svim delovima iza pre-
grade ili u kuñiãtu koji se mogu dodirnuti. Ponovo stavÿaçe pod napon
mora biti moguñe samo posle postavÿaça pregrade ili zatvaraça kuñiãta.
Pri praæçeçu akumulirane energije u kondenzatorima ili sistemu
kablova koji mogu prouzrokovati opasnost od strujnog udara moraju se pred-
uzeti posebne mere;
3) automatskim iskÿuåivaçem napona delova pod naponom iza
pregrade ili u kuñiãtu pre moguñeg dodira koji moæe prouzrokovati ski-
daçe pregrade ili otvaraçe kuñiãta. Ponovo stavÿaçe pod napon mora
biti moguñe samo posle postavÿaça pregrade ili zatvaraça kuñiãta;
4) unutraãçim zaklonom koji se mora postaviti tako da se onemoguñi
dodir delova pod naponom kad je pregrada skinuta ili kuñiãte otvoreno.
Zaklon mora ispuniti zahteve prema tabeli 1, osim u pogledu
osiguraåa i sijalice. Zaklon moæe biti priåvrãñen trajno ili privre-
meno, odnosno postupkom skidaça pregrade ili otvaraça kuñiãta. Zaklon
se sme skinuti samo pomoñu alata ili kÿuåa. Zaklon moæe biti zaãtitni
zatvaraå koji izvlaåeçem konektora automatski zaklaça deo konektora
koji ostaje pod naponom;
5) skidaçe pregrade ili otvaraçe kuñiãta za osiguraåe i sijalice
bez upotrebe alata ili kÿuåa ili bez iskÿuåeça napona sme se vrãiti
samo ako su istovremeno ispuçeni sledeñi uslovi:
a) da postoji druga prepreka unutar skinute pregrade ili otvorenog
kuñiãta koja spreåava sluåajni dodir sa ostalim delovima pod naponom
koji nisu zaãtiñeni drugim merama. Druge prepreke ne smeju da spreåavaju
namerno dolaæeçe u kontakt s delovima pod naponom. Skidaçe druge
prepreke mora biti moguñe samo alatom ili kÿuåem;
b) da nazivni napon delova pod naponom iza druge pregrade ne bude
veñi od 660 V.
Ålan 17.
Elektriåna izolacija mora biti takva da spreåi bilo koji dodir sa
delovima pod naponom.
Delovi pod naponom moraju biti potpuno prekriveni izolacijom, koja
se moæe skinuti samo oãteñeçem.
Kvalitet izolacije mora ispuniti zahteve za odgovarajuñe
elektriåne ureœaje.
490
Ålan 18.
Ako je prostor u kome se kreñu lica ograœen pregradom koja obezbe-
œuje stepen zaãtite maçi od IP2X, udaÿenost se raåuna od ugraœene
pregrade i dr., na primer, od zaãtitne mreæe ili pregrade za delimiånu za-
ãtitu.
Ålan 19.
Delimiåna zaãtita ubacivaçem prepreka mora spreåiti sluåajni do-
dir delova pod naponom.
Ålan 20.
Zaãtita od sluåajnog dodira u pogonu postavÿaçem prepreke postiæe
se ako se sluåajni dodir s delovima pod naponom spreåava pomoñu pregrade,
poluge i sl., ili se sluåajni dodir s delovima pod naponom spreåava ako se
delovima pod naponom rukuje npr. pomoñu zaslona ili zaãtitne ruåke na
osiguraåu.
Ålan 21.
Minimalne mere prolaza za rukovaçe, nadzor i odræavaçe nameçene
obezbeœeçu od direktnog dodira moraju za zatvorena postrojeça od-
govarati vrednostima prema tabeli 4.
Ålan 22.
Prolaz za odræavaçe, nadzor i rukovaçe mora ispuçavati sledeñe
zahteve:
1) za postrojeça nazivnog napona 1 000 V i maçe, prolaz za nadzor,
odræavaçe i rukovaçe duæine veñe od 20 m mora imati prilaz sa oba kraja;
2) za postrojeça nazivnog napona iznad 1 000 V, prolaz za nadzor, odr-
æavaçe i rukovaçe duæine preko 6 m mora imati prilaz sa oba kraja.
Za veoma duge prolaze mora se obezbediti viãe prilaza;
3) prilazna vrata moraju biti izvedena tako:
a) da se otvaraju prema spoÿa;
b) da imaju slobodan prostor izvan vrata najmaçe 1,5 m2, s pribliæno
jednakom duæinom i ãirinom.
2. Zaãtita od indirektnog dodira

Ålan 23.
Zaãtita od indirektnog dodira u sluåaju zemÿospoja mora biti spro-
vedena za nazivne napone do 1 000 V i iznad 1 000 V, i to:
1) automatskim iskÿuåeçem izvora napona unutar utvrœenih uslova
napona i vremena, ili
2) ograniåeçem napona greãke ispod graniåne dozvoÿene vrednosti
kod koje nije zahtevano iskÿuåeçe napona napajaça.
Ålan 24.
Svi provodni delovi izloæeni dodiru moraju biti spojeni na
zaãtitni provodnik, a delovi jednog postrojeça meœusobno povezani radi
izjednaåeça potencijala.
Pogonsko uzemÿeçe sistema mreæe, ako je sistem uzemÿen, mora biti
spojeno na uzemÿivaå u neposrednoj blizini transformatora ili gene-
ratora.
491
Tabela 4.
492
MINIMALNA ÃIRINA PROLAZA ZA NADZOR, POSLUÆIVAÇE I ODRÆAVAÇE UNUTRAÃÇE INSTALACIJE

(Razmaci u mm)
Mere u mm
Potpuna zaãtita prema tabeli 3 Delimiåna zaãtita ili bez zaãtite prema zahtevima tabele 3
Razmak izmeœu Razmak izmeœu

prepreke ili prepreke ili Delovi pod naponom na jednoj strani Delovi pod naponom na obe strane
ruåki sklopki a ruåki sklopnih sa IP1X ili IP0X zaãtitom sa IP1X ili IP0X zaãtitom
zida ureœaja
Mak-
simalni Visina Slobodan pro-
ispod Prolaz ispred
Visina Razmak izmeœu zida i delova pod Visina Razmak izmeœu delova pod naponom i laz izmeœu
nazivni pre- ploåe za upra-
delova naponom delova provodnicima sa obe strane upravÿaåkih
napon preke vÿaçe
pod pod celina
(kV)1 ili
napo- napo-
Posluæivaçe
kuñiãta Odræ. Posl. Odræavaçe Posluæivaçe
nom nom
Odræavaçe
iznad iznad
nivoa nivoa
Odræ.
Odræ.
Odræ.
Posl.
Posl.
Posl.
poda poda
IP0X
IP0X
IP1X
IP0X
IP0X
Ip1X
Ip1X
Ip1X
1 2000 700 700 700 700 2300 10000 1000 1000 700 700 2300 1000 1000 1200 1200 900 1100
3 2000 800 1000 1000 1200 2500 1000 1300 1165 1500 800 1000 2500 1330 2000 1530 2200 1000 1200
6 2000 800 1000 1000 1200 2500 1000 1300 1190 1500 800 1000 2500 1380 200 1580 2200 1000 1200
10 2000 800 1000 1000 1200 2500 1015 1300 1215 1500 800 1000 2500 1430 2000 1630 2200 1000 1200
20 2000 800 1000 1000 1200 2500 1115 1300 1315 1500 800 1000 2500 1630 2000 1830 2200 1000 1200
30 2000 800 1000 1000 1200 2550 1225 1325 1425 1525 800 1000 2550 1850 2050 2050 1000 1200
45 2000 800 1000 1000 1200 2700 1420 1520 1620 1720 800 1000 2700 2240 2440 2440 2640 1000 1200
60 2000 800 1000 1000 1200 2800 1600 1700 1800 1900 800 1000 2800 2600 2800 2800 3000 1000 1200
110 2000 800 1000 1000 1200 3250 2000 2100 2200 2300 800 1000 3250 3400 3600 3600 3800 1000 1200
Odræ. = odræavaçe
Posl. = posluæivaçe
Ako postoji zaãtitni provodnik, mora biti posebno uzemÿen, izvan
uticaja uzemÿivaåa pogonskog uzemÿeça uzemÿenog sistema mreæe. Ako
postoje povoÿna mesta za uzemÿeçe ili za uzemÿivaåe, zaãtitni pro-
vodnik mora biti na çih prikÿuåen na svim raspoloæivim mestima da bi
potencijal zaãtitnog provodnika u sluåaju greãke u mreæi bio ãto maçi,
odnosno ãto bliæi potencijalu zemÿe.
Zaãtitni provodnik moæe biti i goli elektriåni neizolovani pro-
vodnik.
Ålan 25.
Zaãtitni ureœaj mora automatski iskÿuåiti izvor napona
elektriåne instalacije koju ãtiti ako zbog greãke u tom delu mreæe do-
dirni napon ne moæe biti odræan u bilo kojoj taåki instalacije na vred-
nost jednaku ili maçu od dozvoÿenog napona dodira Ud.
Maksimalna vrednost napona dodira sme iznositi:
Ud ≤ 50V (efektivna vrednost naizmeniånog napona).
Za oteæane uslove primene moæe se utvrditi i niæa vrednost (25V
naizmeniånog napona).
Ålan 26.
Karakteristike zaãtitnih ureœaja ili mera moraju odgovarati:
1) za nazivne napone mreæe ≤ 1000 V, prema slici 1;
2) za nazivne napone mreæe iznad 1 000 V, prema slici 2.
Za postrojeça kod kojih je uåestalost greãke veña od greãke koja se
moæe oåekivati (npr. kod vlaæne i provodne okoline) vreme delovaça
zaãtite ograniåava se na 100 ms.
Ålan 27.
U sistemu mreæe nazivnog napona do 1 000 V i iznad 1 000 V, ako se
prilikom iskÿuåeça zbog greãke za vreme trajaça greãke od nastanka do
iskÿuåeça pojavi napon dodira veñi od dozvoÿenog napona dodira,
iskÿuåeçe napona na delu mreæe s greãkom mora uslediti u najkrañem mo-
guñem vremenu (bez kaãçeça).
Ålan 28.
Pri preduzimaçu mera zaãtite od opasnog napona dodira mora se
uzeti u obzir sistem mreæe u odnosu na uzemÿeçe i karakteristike
zaãtitnih ureœaja.
Ålan 29.
Sistem mreæa oznaåava se sa dva slova, i to:
1) prvo slovo se odnosi na uzemÿeçe izvora napajaça i znaåi:
T – direktan spoj sa zemÿom u jednoj taåki;
I – svi provodnici pod naponom izolovani prema zemÿi ili jedna
taåka spojena sa zemÿom preko impedanse;
2) drugo slovo se odnosi na uzemÿeçe elektriånih ureœaja i insta-
lacija i znaåi:
T – direktan elektriåni spoj izloæenih provodnih delova sa zemÿom,
nezavisno od uzemÿeça sistema mreæe;
N – direktan elektriåni spoj izloæenih provodnih delova sa uzem-
ÿenom taåkom sistema napajaça (uzemÿena taåka sistema je normalno
neutralna taåka).
493
Sistem mreæe ≤ 1000 V 5.0
Maksimalno dozvoÿeno vreme delovaça zaãtite

Maksimalni dozvoÿeni dodirni
napon i vreme delovaça zaãtite
(5)
Dozvoÿeni Maks. vreme delo-
dodirni napon vaça zaãtite
(V) (s) 1.0
< 50 °°
0.5
50 5
75 1
90 0.5 0.2
110 0.2
150 0.1 0.1
220 0.05
280 0.03 0.05
0.03
0.01
10 20 30 50 100 200 300 500(V)
Dozvoÿeni dodirni napon (V)
Slika 1
DELOVAÇE ZAÃTITE OD NAPONA GREÃKE ZA MREÆE NAPONA ≤ 1 000 V
Sistem mreæe iznad 1000 V 20

Maksimalni dozvoÿeni dodirni
napon i vreme delovaça zaãtite 10
Dozvoÿeni
Maks. vreme delo-
dodirni 5.0
vaça zaãtite(s)
napon(V)
Maksimalno dozvoÿeno vreme delovaça zaãtite
≤ 50 °°
(5)
80 5
120 1
150 0.5 1.0
180 0.4
300 0.1 0.5
420 0.05
550 0.03
0.2
0.1
0.05
0.03
0.02
10 20 30 80 100 200 300 500V
Slika 2 Dozvoÿeni dodirni napon (V)
DELOVAÇE ZAÃTITE OD NAPONA GREÃKE ZA MREÆE IZNAD 1000 V
494
Tabela 5.
Sistemi mreæa i uslovi upotrebe
Zaãt.
Oznaka Sistem mreæe Uslovi za upotrebu
ureœaj
PZ Dozvoÿeno do
Ud
I≤25A Rz = ------- ;Ia<Ip;
Ia
U
Ip ≈ ----------------------------- Ia = k.I
3 ( Rt + Rz )
k–zavisi od ta
SZ Ip≥Ιp(~5 A)
TT NZ Up = Ip ⋅Rz Ua≤Ud
Struja greãke treba

da bude:
U
PZ Ip= ------------------ >k⋅I≥Ia
3 ⋅ Zp
k – zavisno od ta
Napon greãke je kod
TNC>TNC/S>TNS>Ua
∆ UN+Ip⋅RN>
TN(C >U+Ip⋅RN>IpRZN
TN Struja greãke je
(C/S) SZ Ip>
>
Ia( ∼ SA)
495
Zaãt.
Oznaka Sistem mreæe Uslovi za upotrebu
ureœaj
NZ
Napon greãke je uvek

U
------- >
TN(S) Ug≤ 3 > Ud
Struja greãke treba

da bude:
SZ U
Ig ≈ ------------------ >Ia; 0,03 A <
3 ⋅ ZT
<Ia<1A
Ug<U/ √3<>Ud
Rz⋅Ud≤ZT≥200 U
I ≈ IC ≈ U ⋅ ϖ ⋅ Co
IT(Z) KI za Ri ≥ 100
Unutarça otpornost KI,

mora biti > 200 U
Ud
Rz≤ ------- ;
Ig
za Ri≥100Ω/V; Ig=U ϖ Co
Graniåna otpornost
Ri≥20Ω/V
IT(K)
496
Oznake u tabeli 5 imaju sledeñe znaåeçe:
U –nazivni napon mreæe, u V;
Ug –napon usled greãke, u V;
Rz –otpornost zaãtitnog uzemÿeça, u Ω;
Ia –struja delovaça zaãtite, u A;
k –koeficijent (mnoæiteÿ) nazivne struje zaãtitnog elementa, kod
kog se prekida struja u zahtevanom vremenu (ta)
Ig –struja greãke, u A;
R –otpornost pogonskog uzemÿeça neutralne taåke transformatora,
u Ω;
UN –pad napona na delu zajedniåkog pogonskog i zaãtitnog neutralnog
provodnika, u V;
RN –otpornost neutralnog provodnika, u Ω;
RZN –otpornost zaãtitnog neutralnog provodnika, u Ω;
ZT –impedansa izmeœu neutralne taåke transformatora i uzemÿeça,
u Ω;
Ic –kapacitivna struja greãke, u A;
CO –kapacitivna provodÿivnost faze prema zemÿi, u Ω-1;
Ri –elektriåna otpornost izolacije prema zemÿi, u Ω.
Elektriåno povezivaçe odnosi se na elektriåno spajaçe (uz ãto
maçu impdansu) provodnih delova elektriånih ureœaja (kuñiãta) na taåku
uzemÿeça radi zatvaraça strujnog kola struje greãke.
Prema naåinu oznaåavaça, moguñi su sledeñi sistemi mreæa:
1) TN sistem - nulovaçe;
2) TT sistem – zaãtitno uzemÿeçe;
3) IT sistem – izolovani sistem.
Zahtevi za pojedine sisteme mreæa dati su u tabeli 5, koja je sastavni
deo ovog pravilnika.
Ålan 30.
U TN sistemima mreæa taåke uzemÿeça sistema (u trofaznim mre-
æama je neutralna taåka trofaznog namotaja spojenog u zvezdu) i svi pri-
stupaåni provdni delovi elektriånih ureœaja i instalacija su meœusobno
galvanski povezani zaãtitnim provodnikom. U sluåaju greãke na izola-
ciji izmeœu faznog i zaãtitnog provodnika, kroz zaãtitni ureœaj proteñi
ñe struja kratkog spoja i iskÿuåiti napajaçe oãteñenog dela instalacije
ili ureœaja, prekidaçem struje kratkog spoja.
U sluåaju greãke (prema pristupaånim provodnim delovima
elektriånog ureœaja ili uzemÿeça), potencijal zaãtitnog provodnika i na
çega spojenih pristupaånih provodnih delova mora se ãto maçe razli-
kovati od potencijala zemÿe. Zaãtitni provodnik mora biti spojen na
viãe mesta tako da se ostvari ãto maça impedansa ukupnog uzemÿeça. Ako
se pojavi greãka izmeœu faznog provodnika i uzemÿenih pristupaånih pro-
vodÿivih delova, napon dodira mora biti ograniåen.
Ålan 31.
Svi pristupaåni delovi metalne konstrukcije ureœaja moraju biti
spojeni na mestu pogonskog uzemÿeça sistema mreæe pomoñu zaãtitnog
provodnika.
32
497
Ålan 32.
Preseci provodnika zaãtitnih ureœaja moraju biti odabrani tako da
prilikom kratkog spoja na bilo kom mestu u mreæi izmeœu faze i za-
ãtitnog provodnika ili na çega spojenih pristupaåno provodÿivih delova
prekidaçe struje kratkog spoja usledi u vremenu krañem od 5 s. zahtev je
ispuçen ako je:
Zg x Iz ≤Uo
gde je:
Zg – impedansa petÿe greãke;
Iz – struja koja obezbeœuje delovaçe zaãtite od kratkog spoja krañe od
5s, ili u vremenu prema tabelama na slikama 1 i 2;
Uo – fazni napon prema neutraljon taåki.
Napomena: 1. U instalacijama vrednost Zg moæe biti izraåunata ili
odreœena mereçem.
2. Vrednost napona dodira zavisi od napona sistema mreæe i impe-
danse zaãtitnog kola, faznog provodnika i impedanse izvora.
Ako zahtev iz stava 1. ovog ålana nije ispuçen, mora se koristiti
dodatni zaãtitni provodnik ili odgovarajuña mreæa uzemÿeça.
Ålan 33.
Za TN(C) sistem mreæe (slika 3) zaãtitni i neutralni provodnik
mogu se koristiti kao kombinovani (zajedniåki) provodnik, i to puni pro-
vodnik kod fiksne elektriåne instalacije, preseka najmaçe 10 mm2, ako za-
ãtita od previsokog napona dodira nije izvedena pomoñu strujne zaãtite
sklopke.
U instalacijama u kojima je ovaj provodnik sabirnica, on mora biti
izolovan negorivim izolacionim materijalom.
TN(C), u smislu ovog pravilnika, jeste sistem u kome su neutralna i
zaãtitna funkcija objediçene u jednom provodniku kroz ceo sistem.
Zaãtitni i neutralni provodnici moraju biti kombinovani u za-
jedniåkom provodniku u celoj mreæi, osim za prikÿuåke potroãaåa, u kom
sluåaju su odvojeni.
POGONSKO
UZEMŸEÇE
Slika 3
498
Ålan 34.
Zaãtitni provodnik ne sme biti prekinut dok je pod naponom. Pre-
kostrujnim zaãtitnim ureœajem moguñe je obuhvatiti i zajedniåki provod-
nik samo ako zaãtitni ureœaj istovremeno prekida sve fazne provodnike.
Ålan 35.
TN(C) S (slika 4), u smislu ovog pravilnika, jeste sistem u kome su
neutralna i zaãtitna funkcija objediçene u jednom provodniku, i to samo
u jednom delu sistema.
Pri izvoœeçu delimiåno kombinovanog zaãtitnog i neutralnog pro-
vodnika, u bilo kojoj taåki mreæe od koje se zaãtitni i neutralni provod-
nik izvode odvojeno moraju se na tom mestu meœusobno spojiti, a od tog
mesta do potroãaåa izvode se kao odvojeni provodnici.
Neutralni provodnik mora biti izolovan i poloæen na isti naåin
kao fazni provodnik.
POGONSKO
UZEMŸEÇE
Slika 4
Ålan 36.
Kroz ceo TN(S) sistem (slika 5) neutralni i zaãtitni provodnik mo-
raju biti razdvojeni.
Zaãtitni (Z) i neutralni (N) provodnici odvojeni su u celoj instala-
ciji (5-vodni sistem).
Ako su zaãtitni i neutralni provodnici poloæeni odvojeno u celoj
mreæi koja åini jednu galvansku celinu, meœusobno se spajaju samo u
neutralnoj taåki izvora.
499
32*
Neutralni provodnik mora biti u celoj mreæi izolovan i poloæen
zajedno i na isti naåin kao i fazni provodnici.
POGONSKO
UZEMŸEÇE
Slika 5
Ålan 37.
Zaãtitni provodnik mora biti æuto-zelene boje. U postojeñim in-
stalacijama u kojima zaãtitni provodnik nije æuto-zelene boje, mora se, na
poåetku i na kraju, kao i na svim prikÿuånim mestima, oznaåiti æuto-zele-
nom bojom.
Zajedniåki zaãtitni i neutralni provodnik oznåava se kao zaãtitni
provodnik.
Provodnik koji se koristi samo kao neutralni provodnik oznaåava se
svetloplavom bojom.
Ålan 38.
Radi zaãtite od greãke u mreæi, moraju se upotrebÿavati preko-
strujni zaãtitni ureœaji osetÿivi na preveliku struju (rastavni osigu-
raåi ili elektromagnetski okidaåi ili releji), kao i strujni zaãtitni
ureœaji osetÿivi na struju greãke.
Zaãtita sistema mreæe koji sadræe zajedniåki neutralni i zaãtitni
provodnik kombinovan u jednom provodniku (TN(C) sistem) mora se sprove-
sti samo zaãtitnim ureœajima osetÿivim na preveliku struju.
Ålan 39.
Ako se upotrebi strujni zaãtitni sklopni ureœaj (prekidaå ili
sklopka), izloæeni provodÿivi delovi ne moraju biti spojeni na zaãtitni
provodnik ako su spojeni na bilo koji uzemÿivaå ili uzemÿeçe åija je
otpornost uzemÿeça takva da pouzdano aktivira strujni zaãtitni ureœaj.
Ako posebni uzemÿivaå ne postoji, izloæeni provodni delovi (kuñi-

ãta) moraju biti spojeni na zaãtitni provodnik na strani izvora energije
strujnog zaãtitnog ureœaja.
500
Ålan 40.
Ako kod TN sistema nazivnog napona do 60 V direktna greãka izmeœu
faznih provodnika i zemÿe nije iskÿuåena (npr. potpuno izolovaçe de-
lova pod naponom), mora se ispuniti sledeñi uslov:
Rp Ud
--------- < -------------------
R uz U o – U d
gde je:
Rp – ukupna otpornost uzemÿene neutralne taåke (pogonsko uzemÿeçe);
Ruz – predviœena najniæa otpornost uzemÿeça izloæenih provodnih de-
lova koji nisu spojeni na zaãtitni provodnik preko kojih moæe
doñi do spoja faze na zemÿi;
Uo – fazni napon;
Ud – dozvoÿeni napon dodira.
Sve metalne konstrukcije postrojeça moraju se spojiti na zaãtitni
provodnik. Ispod vazduãnih vodova mora se postaviti zaãtita spojena na
zaãtitni provodnik.
Ålan 41.
Kod TT sistema mreæe neutralna taåka mreæe mora biti neposredno
spojena na uzemÿivaå provodnika za uzemÿeçe, dozvoÿenog preseka da ne
umaçuje struju greãke koja kroz çega protiåe. Pristupaåni provodni de-
lovi (kuñiãta) moraju se spojiti ili pojedinaåno ili grupno ili svi
zajedno na jedan uzemÿivaå ili na viãe meœusobno neuticajnih uzemÿivaåa.
ZAÃTITNO
POGONSKO
UZEMŸEÇE
UZEMŸEÇE
Slika 6
Svi izloæeni provodni delovi elektriånih ureœaja i instalacija mo-

raju se povezati sa uzmemÿivaåem koji je elektriåno nezavisan od uzemÿi-
vaåa pogonskog uzemÿeça (sl. 6). Ovakvih uzemÿivaåa moæe biti jedan ili
viãe.
Ålan 42.
Ako se ceo sistem mreæe nalazi na pokretnom ili prenosivom sred-
stvu metalne konstrukcije, konstrukcija tog sredstva ili postrojeça moæe
501
se koristiti kao vod za uzemÿeçe ako åini galvansku celinu, na koje moraju
biti prikÿuåena sva prikÿuåena mesta elektriånih ureœaja.
U sluåaju greãke izmeœu faznog provodnika i provodnog dela izlo-
æenog dodiru, napon dodira ne sme preñi dozvoÿene granice.
Ålan 43.
Ako se koristi neutralni provodnik, on mora biti poloæen i izolo-
van kao i fazni provodnik.
Ålan 44.
Svi pristupaåni provodni delovi elektriåne opreme zaãtiñeni
zaãtitnim ureœajima moraju biti meœusobno povezani i spojeni pomoñu
zaãtitnog provodnika na zajedniåki uzemÿivaå.
Ako je nekoliko zaãtitnih ureœaja u nizu, zahtevi iz stava 1. ovog
ålana odnose se na svaku grupu provodnih delova izloæenih dodiru, zaãti-
ñenih tim zaãtitnim ureœajima.
Razliåiti pristupaåni provodni delovi (kuñiãta) koji istovremeno
mogu biti dodirnuti moraju biti spojeni na zajedniåki uzemÿivaå.
Uslovi delovaça zaãtite smatraju se ispuçeni ako je:
Iz x Rz ≤ Ud
gde je:
Iz - struja koja obezbeœuje pouzdano delovaçe zaãtite i iskÿuåeçe
zaãtitne sklopne naprave unutar odreœenog vremena za predviœeni napon
dodira. Ako je koriãñena strujna zaãtitna sklopka, struja Iz odgovara
nazivnoj struji delovaça zaãtitnog ureœaja, odnosno struji podeãene
osetÿivosti zaãtite;
Ud – predviœeni maksimalni dozvoÿeni napon dodira za dati sluåaj,
zavisno od vremena delovaça zaãtite;
Rz otpornost uzemÿeça (odnosno uzemÿivaåa) delova izloæenih do-
diru.
Ålan 45.
Radi zaãtite od greãke u mreæi moraju se upotrebiti:
1) prekostrujni zaãtitni ureœaji osetÿivi na preveliku struju
(topÿivi osiguraåi, elektromagnetski releji ili okidaåi);
2) strujni zaãtitni ureœaji osetÿivi na struju greãke;
3) naponski zaãtitni ureœaji osetÿivi na preveliki napon greãke
(naponski zaãtitni prekidaå).
Ålan 46.
Kod IT sistema neutralna taåka izvora snage izolovana je od zemÿe
ili je posebno uzemÿena preko impedanse, a provodni delovi izloæeni do-
diru (kuñiãta) spojeni su na jedan uzemÿivaå ili viãe uzemÿivaåa ili po-
jedinaåno, ili grupno, ili je spojeno viãe meœu sobom neuticajnih
uzemÿivaåa.
Ako nastane jedna greãka na izolaciji i ako je struja greãke preko
provodnih delova izloæenih dodiru dovoÿno mala i otpornost uzemÿeça
takva da ne dosegne dozvoÿeni napon dodira, ne mora doñi do iskÿuåeça
502
izvora. Mere za otklaçaçe nastale greãke na izolaciji moraju biti predu-
zete neposredno posle greãke kako bi se onemoguñila pojava dve istovre-
mene greãke (zemÿospoja) koje prouzrokuju kratki spoj.
R
S
T
ZE
IMPEDANSA ZA
UZEMŸEÇE
POGONSKO
UZEMŸEÇE
Slika 7
Sistem u kome izvor napajaça TN ili TT sadræi impedansu izmeœu ne-

utralne taåke i zemÿe radi ograniåeça struje greãke na veoma malu vred-
nost (reda veliåine kapacitivnih struja kod izolovane neutralne taåke)
zadovoÿava i definiciju IT sistema, pa se takvim i smatra (sl. 7, 8 i 9).
R
S
T
ZE
IMPEDANSA ZA
UZEMŸEÇE
ZAÃTITNO
UZEMŸEÇE
POGONSKO
UZEMŸEÇE
Slika 8
Ålan 47.
Neutralna taåka sistema (taåka uzemÿeça sistema) moæe biti izolo-
vana od zemÿe ili posredno uzemÿena preko impedanse. Upotreba veãtaåke
neutralne taåke je dozvoÿena, na primer, radi smaçeça prenapona ili
oscilacija.
503
Ålan 48.
Ako se kod IT sistema koristi neutralni provodnik, on mora biti
izolovan i poloæen kao i fazni provodnik. Preko neutralnog provodnika
se ne sme napajati potroãaå ako mu je nameçena funkcija zaãtite, odnosno
ako åini deo strujnog kola zaãtite.
Ålan 49.
Ukupna otpornost uzemÿeça Rz (Ω) svih provodnih delova izloæenih
dodiru, spojenih pomoñu zaãtitnog provodnika na uzemÿivaå, mora ispu-
çavati sledeñi uslov:
Ig x Rz ≤ Ud
gde je
Ig – struja greãke u sluåaju prve greãke izmeœu faznog provodnika i
provodnog dela izloæenog dodiru (zemÿospoja). Vrednost struje Ig
je rezultat kapacitivne i radne otpornosti izolacije mreæe i uku-
pnog otpora uzemÿeça elektriåne instalacije (A).
Ud – predviœeni dozvoÿeni napon dodira (V).
Ålan 50.
a) Zemÿospoj (spoj faze i uzemÿenih delova).
Ako napon dodira preœe dozvoÿenu granicu, zaãtitni ureœaj mora is-
kÿuåiti napon izvora. Ako napon greãke ne dostigne predviœeni dozvo-
ÿeni napon dodira, napon izvora se ne iskÿuåuje:
1) ako se trenutno moæe iskÿuåiti napon izvora u sluåaju sledeñe
greãke zemÿospoja na drugoj fazi (faza-zemÿa-faza);
2) ako mreæni kontrolnik pokazuje i signalizira pojavu prve greãke
zemÿospoja prema provodnim delovima izloæenim dodiru, pomoñu optiå-
kog i akustiåkog signala koji ukazuje na potrebu otklaçaça greãke bez od-
lagaça. Pri tom kontrolnik ili kombinacija sistema zaãtite mora biti
izvedena tako da omoguñuje selekciju greãke radi iskÿuåeça samo oãteñe-
nog ogranka;
3) ako se kod prenosnih i pokretnih ureœaja (na primer: samohodnih
postrojeça) i sistema mreæe prema slici 8 pogon moæe obustaviti odmah
posle prve greãke, uzimajuñi u obzir praktiåne uslove i stepen opasnosti.
b) Faza – zemÿa – faza (kratki spoj kao posledica dva zemÿospoja)
Posle pojave prvog zemÿospoja zaãtitni ureœaj mora iskÿuåiti na-
pon pri pojavi drugog zemÿospoja. Uslovi zaãtite su jednaki kao za sisteme
mreæe TN ili TT, zavisno od toga da li su provodni delovi izloæeni do-
diru meœusobno povezani zaãtitnim provodnikom.
Upotreba mreænog kontrolnika ili odgovarajuñe kombinacije za
zaãtitu od zemÿospoja je obavezna.
Ålan 51.
Dozvoÿena je upotreba sledeñih zaãtitnih ureœaja:
1) mreænog kontrolnika za trajnu kontrolu izolacije mreæe sa dvo-
stepenim delovaçem (slika 9), koji:
504
– daje optiåku i/ili akustiåku signalizaciju kod opadaça izolacije
(zemÿospoja ispod 50 Ω/V i napon greãke maçeg od dozvoÿenog napona do-
dira;
– iskÿuåuje napon izvora kod zemÿospoja za napon greãke > Ud uz
optiåku signalizaciju greãke;
2) ureœaja za zaãtitu od zemÿospoja;
3) prekostrujnih zaãtitnih ureœaja osetÿivih na preveliku struju
(topÿivi osiguraåi, elektromagnetski releji i okidaåi);
3) prekostrujnih zaãtitnih ureœaja osetÿivih na preveliku struju
(topÿivi osiguraåi, elektromagnetski releji i okidaåi);
4) strujnih zaãtitnih ureœaja osetÿivih na struju greãke;
5) naponskih zaãtitnih ureœaja (samo kod specijalnih primena)
osetÿivih na preveliki napon greãke na provodnim delovima izloæenim
dodiru.
MREÆNI
KONTROLNIK
UZEMŸEÇE
Slika 9
Ålan 52.
Svaka mreæa napajaça iz posebnog transformatora mora imati
najmaçe jedan glavni uzemÿivaå preko koga je uzemÿena mreæa zaãtitnog
uzemÿeça. Ako se viãe TS nalazi u neposrednoj blizini, za çih se moæe ko-
ristiti jedan zajedniåki glavni uzemÿivaå.
Sve mreæe zaãtitnih uzemÿeça u jednom sistemu etaæa kopa rudnika
moraju biti galvanski spojene u opãtu mreæu zaãtitnog uzemÿeça kopa, na
koju mora biti spojen i centralni uzemÿivaå. Centralni uzemÿivaå mora
ispuçavati uslove visokonaponske mreæe kojoj pripada. Ako se glavnim
uzenmÿivaåem obezbede potrebni zahtevi centralnog uzemÿivaåa, nije
neophodno povezivati glavne uzemÿivaåe sa centralnim.
Ålan 53.
Glavni i centralni uzemÿivaåi postavÿaju se na mesta koja obezbe-
œuju najniæi otpor uzemÿivaåa. Centralni uzemÿivaåi moraju se ukopati u
505
vlaænu zemÿu odvodnih kanala u kojima se stalno sakupÿa voda ili u vodo-
sabirnike pumpnih stanica. Kod suvih kopova centralni uzemÿivaå moæe
se postaviti i van kopa.
Ålan 54.
Ako se jednim glavnim ili centrlanim uzemÿivaåem ne moæe is-
puniti zahtev u pogledu otpornosti uzemÿivaåa ili u pogledu zaãtitnog
voda, u svaku mreæu zaãtitnog uzemÿeça postavÿaju se pomoñni uzemÿi-
vaåi, i to na najisturenijim mestima mreæe.
Ålan 55.
Pri izraåunavaçu maksimalno dozvoÿene otpornosti uzemÿeça za
mreæu zaãtitnog uzemÿeça, mora biti ispuçen zahtev sistema niskona-
ponske mreæe svake pojedine transformatorske stanice, iskÿuåujuñi pri
tom uticaj centrlanog uzemÿivaåa.
Ålan 56.
Maksimalno dozvoÿena otpornost centralnog uzemÿeça mora od-
govarati celokupnoj mreæi napona od 1 000 V i viãe, koja åini jednu gal-
vansku celinu i moæe sadræati jedan ili viãe uzemÿivaåa, smeãtenih na
podruåju te mreæe i spojenih sa opãtom mreæom uzemÿeça na kopu.
Ålan 57.
Uzemÿivaåi se moraju izvesti tako da budu zaãtiñeni od korozije i
elektrolitiåkog nagrizaça. Debÿina zida uzemÿivaåa, bez obzira na to
kakvog je oblika, ne sme biti maça od 3 mm.
Spoj zaãtitnih provodnika sa uzemÿivaåima mora biti pristupaåan,
vidÿiv i rastavÿiv, radi mereça prelaznog otpora. Uzemÿivaåi se moraju
osigurati od oãteñeça prilikom åiãñeça rupa (npr. zaãtitnim slojem
ãÿunka).
Za spajaçe glavnih i centralnih uzemÿivaåa bakarni zaãtitni pro-
vodnik mora imati presek od najmaçe 50 mm2, a provodnik od pocinkovane
åeliåne trake – od najmaçe 100 mm2, pri åemu traka ne sme biti taça od 3
mm.
Ålan 58.
Provodnici kroz koje u pogonu teåe struja, osim ãina koje sluæe kao
povratni vod vozne æice, ne smeju se koristiti kao zaãtitni provodnici
ni onda kad su uzemÿeni, osim ureœaja ili delova instalacija zaãtiñenih
posebnim napravama, tzv. kontrolnicima koji zaãtiñuju instalaciju od
kvara ili oãteñeça.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na zaãtitni provodnik koji
je deo strujnog kola za signalizaciju, telekomunikacije i sl., ako napon
izvora nije veñi od 24 V.
Ålan 59.
U prostorijama u kojima je nazivni napon ispod 1 000 V, kao zaãtitni
provodnik mora se koristiti poseban provodnik u kablu koji se vidÿivo
razlikuje od ostalih provodnika u kablu.
506
Boja zaãtitnog provodnika je æuto-zelena.
Presek bakarnog zaãtitnog provodnika u kablu do 16 mm2 mora biti
najmaçe jednak preseku radnih æila, a kod veñih preseka mora iznositi
najmaçe polovinu preseka faznih provodnika.
Kod slobodno viseñih kablova sa noseñim uæetom i noseñe uæe moæe
se koristiti kao zaãtitni provodnik ako leæi u zajedniåkom omotaåu sa
ostalim provodnicima i ako çegova provodÿivost odgovara potrebnoj pro-
vodÿivosti zaãtitnog provodnika.
Ako struja zemÿospoja nije veña od 10 A kod IT sistema mreæe sa ogra-
niåenom strujom zemÿospoja i ako je, saglasno ålanu 50. ovog pravilnika,
onemoguñena pojava struje kratkog spoja preko zaãtitnog provodnika (dvo-
struki zemÿospoj), presek zaãtitnog provodnika za sve preseke faznih
provodnika iznad 10 mm2 moæe iznositi 10 mm2.
Ålan 60.
Ako se zaãtitnim ureœajem zemÿospoja iskÿuåuje napon izvora u pro-
storijama u kojima je napon od 1 000 V i viãe, kao zaãtitni provodnik mogu
se koristiti metalni plaãt i metalni oplet kabla.
Metalni oplet kabla ne sme se upotrebÿavati kao zaãtitni pro-
vodnik ako nije obavijen suprotnim zavojem, odnosno ako nije izveden tako
da su svi elementi metalnog opleta sigurno i åvrsto galvanski povezani.
Ako nije ispuçen uslov iz stava 2. ovog ålana, zaãtitni provodnik
mora leæati u zajedniåkom kablovskom omotu, a çegov presek mora od-
govarati zahtevu iz stava 1. ovog ålana.
Ako se metalni oplet ili plaãt koristi kao zaãtitni provodnik,
mora se prilikom spajaça premostiti sigurnim spojem kojim se i metalno
telo spojke povezuje sa zaãtitnim provodnikom.
Ålan 61.
Kod kablova i provodnika za dojavne i kontrolne ureœaje zaãtitni
provodnik mora imati presek koji je jednak preseku provodnika koji vodi
najveñu struju. Ako se kao zaãtitni provodnik umesto bakra koristi neki
drugi materijal, çegov presek mora biti po elektriånoj provodÿivosti
jednak zahtevanom preseku bakarnog provodnika.
Ålan 62.
Ako zaãtitni provodnik leæi u zajedniåkom omotaåu kabla sa osta-
lim provodnicima, i kuñiãte elektriånog ureœaja moæe åiniti deo
zaãtitnog provodnika. U tom sluåaju, u kuñiãtu prikÿuånog ormanåiña
mora biti posebna stezaÿka za prikÿuåak zaãtitnog provodnika i kuñi-
ãta. Deo zaãtitnog provodnika mogu åiniti i dva meœusobno sastavÿena
kuñiãta kad se çihovim sastavÿaçem ostvaruje siguran i dobar elek-
triåni spoj meœu çima preko obraœenih povrãina sa osiguranim vijåanim
meœusobnim spojem.
Ako se kao deo zaãtitnog provodnika koristi viãe od dva sastavÿena
kuñiãta ili ako meœu kuñiãtima nije ostvaren siguran elektriåni spoj,
507
kuñiãta se meœusobno moraju spojiti posebnim spojem koji obezbeœuje sig-
uran i trajan elektriåni spoj meœu çima.
Ålan 63.
U elektriånim pogonskim prostorijama ili u zatvorenim elektriå-
nim pogonskim prostorijama, kao i u sklopnim i razvodnim prostorijama
izvan tih prostorija, zaãtitni provodnik moæe se polagati i odvojeno od
kablova.
Zaãtitni vod od bakra iz stava 1. ovog ålana mora imati minimalni
presek od 25 mm2. Umesto bakarnog provodnika moæe se upotrebÿavati i
pocinkovana åeliåna traka, koja mora biti najmaçe 2,5 mm debela i 25 mm
ãiroka. Zaãtitni provodnik mora biti zaãtiñen od sluåajnog mehaniåkog
oãteñeça i spojen sa mreæom zaãtitnog uzemÿeça tako da je onemoguñeno
elektrolitsko razaraçe spoja. Zaãtitni provodnk mora biti poloæen
tako da se moæe lako nadzirati i odræavati.
Ako je zaãtitni provodnik poloæen odvojeno, kuñiãta pojedinih po-
gonskih sredstava moraju se spajati paralelno sa zaãtitnim provodnikom i
on ne sme predstavÿati deo spoÿçeg zaãtitnog provodnika. Kuñiãta mogu
biti deo zaãtitnog provodnika samo kod prelaza od spoÿnog zaãtitnog
provodnika na zaãtitni provodnik u kablu. U tom sluåaju spoÿna stezaÿka
za uzemÿeçe mora biti na istom delu kuñiãta na kojem je i stezaÿka za uze-
mÿeçe u kuñiãtu. Odvojeno polagaçe zaãtitnog provodnika nije dozvo-
ÿeno kod pokretnih kablova niti kod prenosnih i pokretnih ureœaja.
Ålan 64.
Kod zaãtitnih provodnika nije dozvoÿeno upotrebÿavati nikakve
prekostrujne zaãtitnike, osiguraåe i sl.
Sklopke, utikaåke naprave i sl. koje prekidaju zaãtitni provodnik
mogu se koristiti samo ako su izraœene tako da prekidaçem zaãtitnog pro-
vodnika, ili istovremeno, sigurno prekidaju ostale provodnike koji su u
pogonu pod naponom.
Ålan 65.
Svi pristupaåni provodni delovi mehaniåke zaãtite elektriånih
postrojeça koji usled oãteñeça mogu doñi pod napon, moraju biti spojeni
sa zaãtitnim provodnikom åvrstim i provodnim spojem.
U provodne delove iz stava 1. ovog ålana spadaju i metalni opleti i
plaãtovi kablova i provodnika, gorçi i doçi delovi metalnih spojki, kao
i metalni delovi drugih neelektriånih ureœaja koji su u blizini elektriå-
nih ureœaja, osim metalnih struktura koje åine galvansku celinu, ako su
bilo gde uzemÿeni (transporteri, cevovodi itd.).
IV. ZAÃTITA OD PREOPTEREÑEÇA I KRATKOG SPOJA

Ålan 66.
Elektriåni urœaji i instalacije moraju biti zaãtiñeni od nedo-
zvoÿenog preoptereñeça i kratkog spoja u skladu sa namenom i zaãtitom
ureœaja i vodova kojim se napajaju.
508
Ålan 67.
U sluåaju nedozvoÿenog preoptereñeça, elektriåni ureœaji i vodovi
pod naponom moraju biti zaãtiñeni jednim zaãtitnim elementom ili sa
viãe zaãtitnih elemenata za automatsko iskÿuåeçe izvora napona.
Ålan 68.
Zaãtita iz ålana 66. ovog pravilnika postiæe se upotrebom jednog od
sledeñih zaãtitnih ureœaja:
1) rasklopnog zaãtitnog ureœaja za zaãtitu od preoptereñeça i krat-
kog spoja, koji mora odgovarati naponu i biti sposoban za prekidaçe bilo
koje struje, ukÿuåujuñi i predviœenu maksimalnu struju kratkog spoja na
mestu na koje je sklopni ureœaj postavÿen. Kao rasklopni ureœaji mogu se
koristiti zaãtitni prekidaå, topÿivi osiguraåi za preoptereñeçe i
kratki spoj i zaãtitni prekidaåi u kombinaciji sa osiguraåima;
Upotreba zaãtitnih rasklopnih ureœaja åija je rasklopna struja maça
od predviœene maksimalne struje kratkog spoja na mestu ugradçe moguña je
ako su ispuçeni uslovi iz ålana 80. ovog pravilnika;
2) zaãtitnih rasklopnih ureœaja samo za zaãtitu od preoptereñeça,
åija je karakteristika delovaça obrnuti odnos vremena i struje i åija je
rasklopna struja ispod predviœene struje kratkog spoja. Kao rasklopni ure-
œaj mogu se koristiti zaãtitne sklopke;
3) zaãtitnih rasklopnih ureœaja samo za zaãtitu od kratkog spoja,
koji se mogu instalirati samo ako je zaãtita od preoptereñeça postignuta
na drugi naåin. Ovakvi rasklopni ureœaji moraju odgovarati nazivnom
naponu i biti sposobni da prekinu bilo koju struju kratkog spoja.
Takvi zaãtitni rasklopni ureœaji mogu biti: zaãtitni prekidaåi i
topÿivi osiguraåi.
Ålan 69.
Vodovi i kablovi moraju imati zaãtitni ureœaj koji automatski pre-
kida sve struje preoptereñeça koje teku provodnicima pre nego ãto prou-
zrokuju graniåne nadtemperature, i to u dodiru sa izolacijom, kod spojeva
stezaÿki i u neposrednoj okolini provodnika, osim u sluåajevima iz stava
3. ovog ålana.
Elektriåni ureœaji i postrojeça koji mogu prouzrokovati preoptere-
ñeçe ili biti preoptereñeni, moraju se zaãtititi zaãtitnim i sklopnim
ureœajem za automatsko iskÿuåeçe izvora napajaça.
Odredbe st. 1. i 2. ovog ålana ne primeçuju se na ureœaje åije bi neoåe-
kivano iskÿuåeçe napona moglo ugroziti ÿude ili prouzrokovati ãtete,
odnosno ugroziti mehaniåka, tehnoloãka ili elektriåna postrojeça. Ta-
kvi sluåajevi mogu nastati, na primer:
– strujna kola pobude naizmeniånih i jednosmernih maãina;
– elektromagneti za dizaçe i koåeçe;
– pumpe za protivpoæarnu zaãtitu i odvodçavaçe;
– elevatori (u nekim sluåajevima primene);
– dizalice (u nekim sluåajevima primene);
509
– posebne hidrauliåne pumpe;
– glavni pogon otkopne maãine;
– neke transportne trake;
– neka strujna kola za prekidaçe struje;
– signalizacija i osvetÿeçe za nuædu.
Zaãtita optereñeça moæe biti postignuta dodatnim ograniåeçem
struje do dozvoÿene veliåine i trajaça.
Upotreba zajedniåke zaãtite optereñeça za elektriåni ureœaj i pri-
kÿuåeni vod pod naponom je dozvoÿena.
Ålan 70.
Vrednosti podeãavaça zaãtite ureœaja i vodova od preoptereñeça
su:
1) nazivna veliåina struje podeãavaça zaãtite od preoptereñeça (In)
ne sme biti veña od maksimalno dozvoÿene struje provodnika. Kod podesi-
vih ureœaja nazivna struja zaãtite (In) smatra se stvarno podeãenom vred-
noãñu;
2) kod zaãtitnih prekidaåa struje podeãena zaãtita mora od-
govarati uslovima dozvoÿene trajne struje;
3) veliåina nazivne struje osiguraåa mora biti prilagoœena karakte-
ristikama primeçenog osiguraåa i odabrana tako da pri svim odnosima
struje i vremena delovaça zaãtite budu u skladu s odredbom ålana 69. ovog
pravilnika;
4) veliåina nazivne struje podeãene zaãtite termiåki osetÿiv
zaãtitnih ureœaja (bimetala) mora biti prilagoœena karakteristici de-
lovaça ureœaja tako da kod svih odnosa struje i vremena delovaça zaãtita
bude u skladu sa ålanom 69. ovog pravilnika;
5) zaãtita paralelno spojenih provodnika zajedniåkim zaãtitnim
ureœajem mora biti podeãena na zbir dozvoÿenih struja pojedinih pro-
vodnika ako su elektriåne karakteristike paralelno spojenih provodnika
jednake (materijal provodnika, izolacija, naåin polagaça, duæina i pre-
sek) i ako ti provodnici nemaju nikakvih ogranaka po svojoj duæini kojoj je
nameçena zaãtita.
Ålan 71.
Osiguraåi za zaãtitu opreme i pripadajuñih vodova od preoptere-
ñeça moraju biti postavÿeni u instalaciji na mestu svake promene struje
izazvane smaçeçem preseka provodnika ili materijalom provodnika ili
izolacijskim materijalom ili naåinom polagaça, osim pod uslovima nave-
denim u ålanu 69. stav 3. ovog pravilnika i kad zaãtita od preoptereñeça
provodnika veñe dozvoÿene struje zaãtiñuje i provodnik maçe dozvoÿene
struje.
Alternativna zaãtita od preoptereñeça moæe biti postavÿena u
bilo kojoj taåki po duæini polagaça voda ako se pomoñu çe ãtiti svaki
deo voda u kome se meça presek, materijal provodnika, vrsta izolacije, iz-
rada i naåin ili mesto polagaça instalacije i ako su provodnici zaãti-
510
ñeni od struje kratkog spoja u skladu s odredbama ålana 74. ovog pravilnika
(da u vodu nema ogranaka po celoj duæini).
Zaãtita iz stava 2. ovog ålana moæe izostati ako duæina poloæenog
voda nije veña od 3 m, ako na çemu nema ogranaka provodnika, ako je tako
izveden da umaçuje, pod uslovima oåekivane upotrebe, opasnost optereñeça
usled greãke, ako nije poloæen u blizini zapaÿivog materijala i ako ne
ugroæava osobÿe.
Ålan 72.
Automatsko iskÿuåeçe napona izvora prilikom nastanka struje krat-
kog spoja mora biti takvo da zaãtitni ureœaj obezbedi prekidaçe struje
koja teåe u strujnom kolu provodnika pre nego ãto uveñana struja bude
uzrok opasnosti zbog termiåkog ili mehaniåkog delovaça u provodnicima,
maãinima ili elektriånim ureœajima.
Ålan 73.
Oåekivane vrednosti maksimalnih i minimalnih struja kratkog spoja
u instalaciji moraju se utvrditi odgovarajuñim proraåunom, mreænim ana-
lizatorom i mereçem u instalaciji.
Prilikom proraåuna maksimalne struje kratkog spoja mora se ko-
ristiti mreæa konfiguracije koja daje minimalne impedanse, a izraåunata
vrednost uz nazivni napon uveñava se za 10%.
Prilikom proraåuna minimalne struje kratkog spoja mora se ko-
ristiti mreæa konfiguracije koja daje maksimalne impedanse, a izraåu-
nata vrednost smaçuje se za 20%.
Za postavÿaçe zaãtitnog ureœaja na napojnoj strani potroãaåke
mreæe moraju se obezbediti sledeñi podaci:
1) maksimalna vrãna vrednost udarne struje kratkog spoja radi dina-
miåkih i mehaniåkih naprezaça strujom kratkog spoja;
2) maksimalna struja kratkog spoja radi dimenzioniraça struje pre-
kidaça zaãtitnih sklopnih ureœaja;
3) minimalna struja kratkog spoja radi pouzdanog delovaça za-
ãtitnih ureœaja protiv kratkog spoja.
Ålan 74.
Svaki rakslopni ureœaj za zaãtitu od kratkog spoja mora ispuniti
sledeñe zahteve:
1) rasklopni ureœaj ili struja prekidaça mora zadovoÿiti nazivni
napon i oåekivane vrednosti maksimalne struje kratkog spoja na mestu po-
stavÿaça. Maça rasklopna struja, odnosno rasklopna snaga dozvoÿena je na
strani napajaça ako je postavÿen drugi zaãtitni rasklopni ureœaj koji
ima traæenu rasklopnu snagu. U tom sluåaju karakteristike oba ureœaja mo-
raju biti tako usaglaãene da energija koja prolazi kroz zaãtitni
rasklopni ureœaj na strani napajaça ne prelazi vrednost koju podnosi
zaãtitni rasklopni ureœaj na strani potroãçe i prikÿuåeni vodovi koji
se ãtite;
511
2) sve struje kratkog spoja u bilo kojoj taåki instalacije moraju biti
prekinute u vremenu koje ne prelazi dozvoÿeno vreme iz stava 2. ovog
ålana.
Dozvoÿeno zagrevaçe pri kratkom spoju

Dozvoÿena temperatura u odnosu na primenu izolacije ograniåava
trajaçe kratkog spoja od 0,2 w do 5 w, ãto zavisi od vrste provodnika i
kablova. Vrednosti dozvoÿenih temperatura pri kratkom spoju za razne ma-
terijale date su u tabeli 5a.
Tabela 5a.
Maksimalna Faktor “k”
Radna
Vrsta materijala za temperatura Kada je provodnik
temperatura
izolaciju kratkog
S° Bakar Aluminijum
spoja S°
Polovinil-hlorid (R) 70 160 115 75
Umreæena poliet. (X) 90 250 142 93
Etilen-propilen (Er) 90 250 142 93
Prirodna guma (G) 60 200 140 92
Silikon guma (Si) 125 250 123 80
Butil guma (V) 90 220 130 85
Impreg. papir (Ip) 85 200 125 81
Pod pretpostavkom adijabatskog zagrevaça uz poåetnu temperaturu,

maksimalno dozvoÿena pogonska temperatura za normalan rad i vreme po-
trebno da sturja kratkog spoja prouzrokuje graniåne temperature izraåuna-
vaju se prema izrazu:
A
t = k ----
I
gde je:
t – vreme, u s;
A – presek provodnika, u mm2;
I – efektivna vrednost struje kratkog spoja, u amperima;
k – koeficijent (faktor), åija vrednost zavisi od vrste provodnika i
izolacije i data je u tabeli 5a.
Ålan 75.
Ureœaj za zaãtitu od struje kratkog spoja mora biti postavÿen na
mestima na kojima je smaçen presek provodnika ili drugih promena karak-
teristike prema ålanu 74. stav 1. taå. 1. i 2. ovog pravilnika.
Ureœaj za zaãtitu od struje kratkog spoja ne mora se postaviti na
mestima smaçeça preseka provodnika ili drugih promena ako su istovre-
meno zadovoÿeni sledeñi uslovi:
1) ureœaji za zaãtitu postavÿeni na strani izvora energije na åijem
ogranku se meça presek ili ima drugih promena iz ålana 74. ovog pra-
vilnika moraju imati takve karakteristike da zaãtiñuju ceo vod u vremenu
delovaça zaãtite;
512
2) duæina ogranka provodnika preseka S2 postavÿenog na strani
potroãçe od mesta gde se presek provodnika smaçuje ne sme preñi vrednost
odreœenog dijagrama na slici 10, u odgovarajuñoj razmeri.
M O L1(S1)
V
L2(S2)
V
C
Slika 10
gde je:
MB – L1, maksimalna duæina provodnika preseka S1 zaãtiñenog
zaãtitnim ureœajem u taåki M;
MC – L2, maksimalna duæina provodnika preseka S2 zaãtiñenog
zaãtitnim ureœajem u taåki M.
Maksimalna dozvoÿena duæina ogranka od taåke O preseka S2, zaãti-
ñenog od kratkog spoja zaãtitnim ureœajem u tåaki M odreœuje udaÿenost
OB.
Duæine L1 i L2 utvrœuju se na odgovarajuñi naåin, s obzirom na
nazivni napon, impedansu izvora, parametre provodnika kablova i karakte-
ristike zaãtitnog ureœaja.
Zaãtitni ureœaj protiv kratkog spoja ne mora se postaviti u slede-
ñim sluåajevima:
– kad je kabl duæine do 3 m poloæen tako da nije izloæen oãteñeçu;
– kod mernih strujnih kola u kojima neoåekivano iskÿuåeçe napona
napajaça moæe prouzrokovati veñe opasnosti od kratkog spoja.
Ålan 76.
Kod zaãtitnih ureœaja pouzdanost aktiviraça zaãtite od kratkog
spoja utvrœuje se na bazi elektromagnetskog delovaça struje kratkog spoja
tako da je minimalna struja kratkog spoja koja se oåekuje najmaçe za 1,25 do
1,5 puta veña od podeãene struje zaãtite, pri åemu vreme delovaça
zaãtite zavisi od zaãtitnog ureœaja i podeãenosti vremena delovaça.
Kod topÿivih osiguraåa pouzdanost aktiviraça zaãtite od kratkog
spoja utvrœuje se minimalnom strujom kratkog spoja pri kojoj odgovarajuñe
vreme delovaça prema karakteristici osiguraåa znaåi i vreme delovaça
zaãtite od kratkog spoja.
33
513
Ålan 77.
Ureœaj za zaãtitu od preotereñeça åija je moñ prekidaça struje krat-
kog spoja pri nazivnom naponu jednaka ili veña od vrednosti oåekivane
stuje kratkog spoja na mestu na kome je postavÿen, moæe se smatrati i za-
ãtitom od kratkog spoja provodnika od te taåke do potroãaåa.
Ålan 78.
Karakteristike zaãtitnih rasklopnih ureœaja moraju biti usagla-
ãene tako da energija koja protiåe rasklopnim ureœajem za zaãtitu od
struje kratkog spoja ne preœe vrednost koju moæe podneti, bez oãteñeça,
rasklopni ureœaj za zaãtitu od preoptereñeça.
Ålan 79.
Smatra se da su provodnici koji napajaju samo trajno prikÿuåene
ureœaje odgovarajuñe zaãtiñeni od prekomerne struje ako potroãaå ne
moæe lako povuñi veñu struju od dozvoÿene struje optereñeça prikÿuåe-
nih provodnika i ako su ispuçeni zahtevi iz ålana 71. ovog pravilnika.
Ålan 80.
Kod provodnika koji se napaja iz izvora koji ne daje struju veñu od
dozvoÿenog optereñça provodnika (npr. neke vrste transformatora,
transformatori za zavarivaçe, termo-elektriåno generirane energije,
neki elektrohemijski izvori itd.) zaãtita od preoptereñeça i kratkog
spoja nije obavezna.
V. POSEBNI ZAHTEVI ZA ELEKTRIÅNE UREŒAJE

Ålan 81.
Eleketriåne maãine, transformatori, kondenzatori, ispravÿaåi i
akumulatori moraju biti zaãtiñeni od prodora stranih tela, praãine i
vode, u skladu sa odgovarajuñim jugoslovenskim standardima za zaãtitu
elektriåne opreme.
Elektriåne maãine, transformatori, kondenzatori, ispravÿaåi i
akumulatiri moraju biti obezbeœeni od mehaniåkih oãteñeça i imati od-
govarajuñe hlaœeçe.
Prilikom ugradçe elektriånih ureœaja u prostore sa temperaturom
okoline veñom od nazivne temperature potrebno je smaçiti pogonsko opte-
reñeçe na odgovarajuñu vrednost, prema uputstvu proizvoœaåa.
Ålan 82.
Elektriåne maãine na radiliãtima (za otkopavaçe i pripremu) i na
mestima koja su izloæena mehaniåkim oãteñeçima moraju biti otporne
prema mehaniåkim oãteñeçima i potresima.
Svaka elektriåna maãina mora biti preko odgovarajuñeg rasklopnog
aparata, prikÿuåena i zaãtiñena od preoptereñeça i kratkog spoja.
Ako se maãina napaja savitÿivim kablom, kabl se mora uvesti u pri-
kÿuåni ormanåiñ kroz odgovarajuñu uvodnicu koja spreåava da se kabl pre-
oãtro savija ili oãteñuje.
514
Ålan 83.
Transformatori predviœeni za montaæu na kopu moraju biti zatvo-
reni i izvedeni tako da odgovaraju uslovima upotrebe (npr. moraju biti za-
ãtiñeni od potresa). Ovaj zahtev se ne odnosi na transformatore u
zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama.
Transformatori sa naponom veñim od 50 V na gorçoj naponskoj strani
moraju biti izraœeni tako da se mogu iskÿuåiti pod optereñeçem i ostati
u beznaponskom staçu.
Ureœaj za iskÿuåeçe ne sme biti udaÿen od transformatora viãe od
100 m. U sluåaju opasnosti, iskÿuåeçe moæe biti i daÿinsko, osim za
merne naponske transformatore.
Transformatori snage iznad 630 KVA moraju biti zaãtiñeni na gor-
çoj ili doçoj napojnoj strani zaãtitnim prekidaåima.
Ålan 84.
Transformatori za napajaçe kola: signalizacije, upravÿaça, dojave i
malog napona moraju biti izvedeni tako da ne moæe doñi do preskoka gor-
çeg napona na namotaj doçeg napona.
Ålan 85.
Kondenzatori snage mogu se puniti samo nezapaÿivim sredstivma åija
je upotreba dozvoÿena u zatvorenim prostorijama.
Kondenzatori se smeju upotrebÿavati samo ako çihova struja pra-
æçeça ne utiåe na strujna kola zaãtitnog ureœaja.
Ålan 86.
U sluåaju grupne kompenzacije, snaga kondenzatora mora se auto-
matski prilagoditi jalovoj struji.
Ålan 87.
Kondenzatori snage moraju biti prikÿuåeni tako da se posle
iskÿuåeça bezopasno isprazne. Bezopasno praæçeçe neñe biti postignuto
ako se kod jednog kompenziranog motora iskÿuåeçem motora ne zaustavi
rotor (na primer. kod viãemotornog pogona).
Sklopni aparat za kondenzator snage mora odgovarati zahtevima od-
reœenim u uputstvu proizvoœaåa kondenzatora.
Ålan 88.
Kod stalnih akumulatorskih baterija pojedine ñelije moraju biti
izolovane prema okviru, a okvir prema zemÿi. U tu svrhu mogu se upo-
trebÿavati samo izolatori koji pod dejstvom elektrolita ne postaju pro-
vodÿivi.
Ålan 89.
Kuñiãta sklopnih aparata, razvodnih ureœaja i prikÿuånih orman-
åiña moraju biti konstruisana tako da odgovaraju uslovima rada i da su za-
ãtiñena od dodira delova pod naponom i prodora stranih tela, praãine i
33* 515
vode, u skladu sa propisima o jugoslovenskim standardima za zaãtitu
elektriåne opreme.
Rasklopni aparati moraju da budu obezbeœeni od mehaniåkog oãte-
ñeça, da imaju odgovarajuñe hlaœeçe i da su elektriåki zaãtiñeni od pre-
optereñeça i kratkih spojeva.
Ålan 90.
Svako sklopno ili razvodno postrojeçe, bez obzira na to da li se
sastoji od jednog ili viãe aparata, mora imati rastavÿaåku napravu, odno-
sno rasklopni aparat, ili viãe çih, pomoñu kojih se moæe sigurno odvo-
jiti od napona radi izvoœeça radova (ili intervencija). Za rasklopne i
razvodne ureœaje sa viãe dovoda, u neposrednoj blizini radiliãta u sva-
kom dovodu mora biti predviœena jedna rastavÿaåka naprava.
Svaki rasklopni i razvodni ureœaj koji prati radiliãte meçajuñi,
po potrebi, mesto, ako ima viãe od tri odvoda, mora imati u blizini radi-
liãta (ne daÿe od 50 m) na dovodu rasklopni aparat kojim se moæe iskÿu-
åiti i odvojiti od napona pod teretom.
Odredbe st. 1. i 2. ovog ålana ne odnose se na upravÿaåke, signalne i
dojavne strujne krugove (strujna kola), koji u ciÿu upravÿaça, signali-
zacije i dojave dolaze iz drugih postrojeça i koji moraju biti posebno
obeleæeni.
Ålan 91.
Kod prekidaåa i kod sklopnih i razvodnih ureœaja nazivnog napona od
1000 V i viãe, koji se nalaze van zatovrenih elektriånih pogonskih
prostorija, rastavÿaåi u dovodu moraju biti blokirani prekidaåem iza
sebe, osim uåinskih rastavÿaåa i rastavnih sklopki.
Prekidaåi, rastavne sklopke i topÿivi osiguraåi nazivnog napona od
1000 V i viãe moraju imati i rastavÿaå koji omoguñava beznaponsko staçe,
osim kod:
1) izvlaåivih sklopki i prekidaåa, koji se izvlaåeçem odvajaju od
napona;
2) topÿivih osiguraåa ispred naponskih transformatora do graniåne
snage od 1000 VA.
Ålan 92.
Rasklopni i razvodni ureœaji napona mreæe od 1000 V i viãe, zatvo-
rene izrade, postavÿeni van elektriånih pogonskih postrojeça, moraju
biti konstruisani i montirani tako da je otvaraçe çihovih vrata moguñe
samo ako su iskÿuåeni i ako pri otvorenim vratima ne moæe doñi do slu-
åajnog dodira sa naponom.
Blokada vrata je obavezna samo ako se iza vrata ne nalazi mreæa ili
druga zaãtita od sluåajnog dodira i ako vrata nisu zakÿuåana.
Ålan 93.
Svi sklopni ureœaji, kao ãto su prekidaåi, sklopke, rastavÿaåi itd.,
moraju biti instalirani tako da se ne mogu sluåajno ukÿuåivati (npr. pad
predmeta, potresaçe) i da su lako pristupaåni za koriãñeçe i kontrolu.
516
Ålan 94.
Neoklopÿeni rasklopni ureœaji mogu biti postavÿeni samo u zatvo-
renim elektriånim pogonskim prostorijama u kojima je pristup dozvoÿen
samo posebno struåno osposobÿenim licima. Izvan takvih prostorija mogu
se upotrebÿavati samo oklopÿeni i zatvoreni rasklopni ureœaji.
Ålan 95.
Neizolovani delovi sklopnog aparata i razvodnog ureœaja koji su u
pogonu pod naponom moraju prema zemÿi imati minimalne razmake
propisane u ålanu 13. ovog pravilnika.
Ålan 96.
Ako se sklopni aparati ili osiguraåi mogu opsluæivati samo kad su
vrata razvodnog poÿa, odnosno rasklopnog ureœaja otvorena, preko poluge
ili pomoñu kleãta, i ako se delovi pod naponom koji su na dohvat ruke mogu
videti samo kad su vrata otvorena, iza tih vrata mora postojati joã jedna
zaãtita od sluåajnog dodira, na kojoj mora biti napisano vidno upozoreçe
o visokom naponu, a, po potrebi, mogu biti izrezani i otvori za posluæi-
vaçe.
Ålan 97.
Svi elementi rasklopnog i razvodnog ureœaja moraju biti prilago-
œeni rasklopnoj snazi i delovaçu struje kratkog spoja koja moæe nastati.
Ålan 98.
Na razvodnim ureœajima i rasklopnim aparatima, sa ugraœenim
elementima nazivnog napona od 1000 V i viãe, mora biti taåno naznaåena
rasklopna snaga i maksimalna struja kratkog spoja za koju su graœeni.
Ålan 99.
Pri naponu od 1000 V i viãe, dozvoÿena je uptoreba samo mernih
ureœaja prikÿuåenih na sekundarna kola mernih transformatora koja u jed-
nom polu moraju biti uzemÿena.
Ålan 100.
Blokiraçe elektriånih rasklopnih i razvodnih ureœaja, naroåito u
çihovim signalnim kolima, mora biti ispravno i ne sme se eliminisati
çihovo delovaçe.
Ålan 101.
Rasklopni aparat i prikÿuånici na razvodne ureœaje moraju biti ja-
sno, na trajno priåvrãñenim natpisima, oznaåeni kom delu mreæe ili po-
gonskom sredstvu pripadaju. Kod sistema ñelija natpis mora biti vidÿiv
pri otvorenim i zatvorenim vratima, prilikom eventualnog prolaska
pozadi, i mora biti naznaåeno podeãavaçe kratkospojnih okidaåa i po-
trebne nazivne struje osiguraåa, kao i drugih zaãtitnih elemenata.
Kod razvodnih ureœaja iznad 1000 V osnovna funkcija razvoda i tok
energije moraju biti spoÿa vidÿivi. Svaki razvod mora biti vidno oznaåen
propisanim oznakama.
517
Goli vodivi i sabirnice kod napona od 1000 V i viãe, moraju biti
oznaåeni bojama prema odgovarajuñem jugoslovenskom standardu.
Ålan 102.
Kod nazivnog napona od 1000 V i viãe, za svaku ñeliju moraju biti
predviœene dovoÿno dimenzionirane, pristupaåne i åvrste stezaÿke za
prikÿuåak uzemÿeça na metlani oklop.
Sklopna i razvodna postrojeça – ploåe, okviri ili ormani koji nisu
pristupaåni sa zadçe strane, moraju biti graœeni tako da se dovodni
kablovi mogu prikÿuåviati s predçe strane. Kod metalnih ploåa dozvo-
ÿeno je provoœeçe kablova i vodova kroz pojedine otvore na ploåi samo uz
upotrebu zaãtitnih cilindara od izolacionog materijala ili odgovaraju-
ñih uvodnica.
Ålan 103.
Elektriåni ureœaji koji bi zbog neispravnog rukovaça mogli biti
opasni i koji bi mogli prouzrokovati materijalne ãtete ili bi sami mo-
gli biti oãteñeni, moraju se smestiti u zatvorene elektriåne pogonske
prostorije.
Zatvorene elektriåne pogonske prostorije moraju biti oznaåene i
stlano zakÿuåane. Na vratima mora biti istaknuto upozoreçe da je neovla-
ãñenim licima ulaz strogo zabraçen. Ako se u prostoriji nalazi postro-
jeçe napona od 1000 V i viãe, na vratima se mora nalaziti tablica sa
propisanim upozoreçem o visokom naponu.
Ålan 104.
U blizini prilaza svakom elektriånom postrojeçu moraju postojati
odgovarajuñi vatrogasni aparati. Aparati moraju biti konstruisani za ga-
ãeçe poæara na elektriånim postrojeçima.
U zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama ne smeju se dr-
æati uÿa ili druge lakozapaÿive teånosti, odnosno materijali.
Ålan 105.
U svakoj elektriånoj pogonskoj prostoriji, zatvorenoj ili otvorenoj,
na vidnom mestu pored elektriånog ureœaja (upravÿaåkog dela) mora po-
stojati jednopolna ãema, sa uputstvima za rukovaçe elektriånim ureœa-
jima. Ako je principijelna jednopolna ãema nacrtana spoÿa na samom
ureœaju, ona mora biti posebno istaknuta u elektriånim pogonskim prosto-
rijama.
Na opremi moraju postojati lako åitÿivi natpisi, i to na sigurno
priåvrãñenim tablicama.
Svi elektriåni ureœaji na radiliãtima moraju biti izvedeni kao
prenosivi ili pokretni i moraju odgovarati uslovima primene.
Ålan 106.
Za ukÿuåivaçe i iskÿuåivaçe mogu se upotrebÿavati samo rasklopni
aparati koji ukÿuåuju i iskÿuåuju u svim polovima.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na:
518
1) prekidaåe i sklopke za postrojeçe vozne æice sa povratnim vodom
preko ãina;
2) sklopke u strujnim kolima napona do 50 V;
3) sklopke u telefonskim i induktorskim signalnim postrojeçima sa
nazivnim naponom do 65 V;
4) sklopke u upravÿaåkim strujnim kolima;
5) ugraœene sklopke kod prenosivih ili pokretnih pogonskih
sredstava sa nazivnim naponom do 220 V i snagom do 2,5 kW, ako pogonsko
sredstvo moæe biti u svim polovima iskÿuåeno u neposrednoj blizini
preko druge sklopke, ili odvojeno utikaåem;
6) upravÿaåke sklopke motora sa promenom pravca obrtaça (kolutnih
motora sa kontrolerom), ako u dovodu imaju sklopku u neposrednoj blizini,
koja iskÿuåuje u svim polovima;
7) sklopke rasvetnih i signalnih ureœaja i sl., ako ti ureœaji mogu
biti iskÿuåeni na napojnoj strani u svim polovima.
Ålan 107.
Prekidaåi sa magnetskim okidaåima ili relejima moraju se posle
okidaça blokirati da se prekidaå (samozapor kratkospojnih okidaåa ili
releja) ne bi mogao ponovo ukÿuåiti usled kratkog spoja.
Prekidaåi i sklopke moraju biti smeãteni tako da se usled udara, po-
tresa i sl. ne mogu sami uklopiti.
Ålan 108.
U neposreno uzemÿenim mreæama (TT i TN sistemima) namotaji
uklopnih magneta ili uklopni elementi moraju biti spojeni tako da se
preko eventualnog zemÿospoja upravÿajuñih vodova ne mogu ukÿuåiti, a ka-
pacitivna struja u neuzemÿenim mreæama mora biti u kolu upravÿaça
ograniåena tako da magneti sklopke ili uklopni element ne moæe stupiti
u dejstvo.
Kod rasklopnih aparata sa daÿinskim upravÿaçem, mora se pro-
veriti kapacitet æila u vodovima, napon upravÿaça, kao i eventulani po-
sredni elementi (releji, pojaåala i sliåno), tako da sklopke i daÿinsko
upravÿani prekidaåi sigurno deluju.
Ålan 109.
Sklopke i zaãtitni prekidaåi s radnim naponom ispod 1 000 V mogu
imati samozapore posle delovaça zaãtite.
Sklopke upravÿane sa mesta ili daÿinski ili prekidaåi sa radnim
naponom od 1 000 V i viãe moraju imati samozapor koji spreåava ponovno
uklapaçe posle automatskog isklapaça usled delovaça zaãtite sve dok se
zapor namerno ne oslobodi.
Ålan 110.
U postrojeçima sa nazivnim naponom od 1 000 V i viãe smeju se upo-
trebÿavati samo rastavÿaåi kod kojih je moguñe sigurno rastavÿaçe struj-
nog kola u svim polovima i kod kojih je to jasno vidÿivo.
519
Ålan 111.
Upravÿaçe rasklopnim aparatima mora biti jednostavno. U jednakim
rasklopnim aparatima naåin i konstrukcija upravÿajuñeg mehanizma mo-
raju biti svuda isti.
Kod razliåitih rasklopnih aparata mora se upravÿati pokretima is-
tog pravca. Taj pravac treba da bude na ureœajima jasno oznaåen.
Ålan 112.
Okidaåi i releji na rasklopnim aparatima moraju odgovarati
termiåkim i dinamiåkim optereñima kratkog spoja svog ugradnog mesta i
nikakvim sredstvima ne sme biti spreåeno çihovo delovaçe.
Ålan 113.
Malouÿni sklopni aparati smeju se puniti samo uÿem koje je odredio
proizvoœaå za odnosni aparat, a karakteristike uÿa moraju odgovarati
propisu o jugoslovenskom standardu za uÿa za sklopne aparate.
Ålan 114.
Pokretaåi (napuãtaåi) i otpornici moraju biti postavÿeni tako da
je omoguñeno odvoœeçe toplote.
Pokretaåi i sliåni aparati sa otpornicima u uÿu moraju imati ugra-
œenu posebnu napravu koja automatski iskÿuåuje navedene aparate ako tem-
peratura uÿa dostigne 100° S.
Odredba stava 2. ovog ålana ne odnosi se na aparate kojima pri tra-
jnom pogonu temperatura ne moæe porasti viãe od 100° S.
Rotorski pokretaåi za jednofazne i trofazne motore moraju biti
izvedeni tako da ne moæe biti prekinuto rotorsko kolo preko pokretaåa.
Pokretaåi koji ne odgovaraju ovom zahtevu mogu se upotrebÿavati samo juz
primenu posebne zaãtitne otpornosti, preko koje rotorsko strujno kolo
motora ostaje stalno zatvoreno.
Ålan 115.
Utikaåke naprave mogu se upotrebÿavati ako su blokirane tako da se
kontaktni delovi glavnih provodnika rastavÿaju ili spajaju samo ako nisu
optereñeni ili ako je rastavÿaçe i spajaçe moguñe samo uz pomoñ alata
ili kÿuåa.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na utikaåke naprave sa naziv-
nim naponom do 220 V i nazivnom strujom do 25 A naizmeniåne li do 6 A jed-
nosmerne struje i na utikaåke naprave koje se pre spajaça ili rastavÿaça
mogu dovesti u beznaponsko staçe na licu mesta.
Ålan 116.
Za prikÿuåak prenosivog potroãaåa mogu se upotrebÿavati samo
prikÿuånice sa zaãtitnim kontaktom. Spajaçe zaãtitnog voda mora
nastupiti pre spajaça glavnih vodova, a rastavÿaçe posle. Prikÿuånica
mora biti izvedena tako da se ne moæe u çu utisnuti utikaå bez zaãtitnog
kontakta.
520
Ålan 117.
Radi zaãtite od dodira, zaãtiñeni kontaktni delovi moraju biti na
dovodu, a nezaãtiñeni na odvodu, izuzev utikaåke naprave za puçeçe aku-
mulatorskih baterija. Utikaå mora biti tako uåvrãñen na prikÿuånicu da
je nemoguñe sluåajno odvajaçe utikaåa od prikÿuånice.
Ålan 118.
Ako se u istom pogonu koriste i utikaåi za razliåite napone,
frekvencije i vrste struje, mora biti onemoguñeno stavÿaçe utikaåa u
prikÿuånicu drugih nazivnih napona. Za svaki nazivni napon mora posto-
jati posebna vrsta prikÿuånica u koje se mogu staviti samo utikaåi istog
napona.
Ålan 119.
Topÿivi osiguraåi, koji se ne mogu zameçivati kad nisu pod naponom,
moraju biti izraœeni i postavÿeni tako da se mogu bez opasnosti zameniti
odgovarajuñim pomoñnim sredstvom.
Kod topÿivih osiguraåa sa narezom i glavom za uvrtaçe, delovi sa
narezom moraju biti prikÿuåeni na odvod struje. Od toga se izuzimaju
osiguraåi na mestima na kojima se moæe pojaviti napon sa dovodne strane
ako odvod nije taåno odreœen.
Opravÿeni topÿivi umeci ne smeju se upotrebÿavati. Dozvoÿena je
upotreba samo originalnih umetaka koje su ispitali i oznaåili proizvo-
œaåi, sa jasnom oznakom da su brzi ili tromi ili specijalni rudniåki (kom-
binovani sa naznaåenom nazivnom strujom). Osiguraåi moraju biti
ispravni, snabdeveni odgovarajuñom glavom (poklopcem) i neoãteñenim
zaãtitnim staklom u glavi.
Ålan 120.
Sva mesta rada i mehanizacija na povrãinskom kopu moraju biti osve-
tÿeni.
Ålan 121.
Rasvetne armature moraju biti izvedene za spoÿnu montaæu, a nosaåi
rasvetnih armatura (stubovi) moraju da izdræe silu vetra na mestu upo-
trebe.
Ålan 122.
Za signalizaciju trenutnim gaãeçem svetlosti smeju se upotre-
bÿavati izvori svetla sa kratkim vremenom gaãeça i paÿeça.
Ålan 123.
Svetiÿke na nazivnom naponu veñem od 50 V moraju biti zaãtiñene
staklom ili odgovarajuñim materijalom.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na fluorescentne svetiÿke
postavÿene u zatvorenim prostorijama. Najmaçi stepen zaãtite za sve sve-
tiÿke mora biti IP 44.
Rasvetna armatura mora se zaãtiti mreæom od åeliåne æice preå-
nika najmaçe 3 mm i otvora najviãe 10 cm.
521
Åeliåna mreæa se ne mora staviti kod rasvetnih armatura po-
stavÿenih na visini iznad 2,5 m.
Ålan 124.
Dovodni provodnici u samoj svetiÿci moraju biti izolovani izo-
lacijom otpornom prema unutraãçoj temperaturi svetiÿke.
Elektriåni provodnici u kablu ne smeju biti optereñeni sopstvenom
masom svetiÿke ili prikÿuånog kabla, a svetiÿka mora biti priåvrãñena
ili obeãena tako da svojom masom ne optereñuje kabl.
Prikÿuåni kabl mora biti priåvrãñen na svetiÿku tako da svetiÿka
ne izgubi osobine mehaniåke zaãtite i da se eventualnim zatezaçem ne
oãteti kabl.
Ålan 125.
Rasvetno postrojeçe moæe se napajati naponom do 220 V prema zemÿi,
s tim da se granica ne sme prekoraåiti ni u sluåaju kvara. Rasvetno po-
strojeçe prikÿuåeno na jednosmernu mreæu moæe se napajati i naponom ve-
ñim od 220 V prema zemÿi ako je rasvetna instalacija izvedena kao stalna i
ako su upotrebÿena samo izolovana grla åiji su spoÿni delovi u celini iz-
raœeni od izolacionog materijala.
Ålan 126.
Pad napona u rasvetnoj mreæi moæe biti toliki da napon rasvete ne
odstupa od nazivnog napona za viãe od 5%, nezavisno od promene napona u
mreæi.
Ålan 127.
Svako strujno kolo osvetÿeça mora biti zaãtiñeno od kratkog spoja
topÿivim ili automatskim osiguraåima. U topÿivim osiguraåima moraju
se upotrebÿavati samo odgovarajuñi umeci (patrone) koji deluju brzo, bez
usporavaça. Nazivna struja zaãtitnog ureœaja sme iznositi maksimalno 16
A kod jednosmerne, a 25 A kod naizmeniåne struje.
Ålan 128.
Svetiÿke i pribor mogu se upotrebÿavati samo ako su izolovani za
radni napon najmaçe 250 V.
Za nazivni napon veñi od 50 V smeju se upotrebÿavati samo grla sve-
tiÿki koja odgovaraju propisima o jugoslovenskim standardima za si-
jaliåna grla.
Grla svetiÿke sa sijalicom koja ima æarnu nit moraju biti u ñeliji za
puçeçe akumulatorskih baterija zaãtiñena tako da je nemoguñe odvijaçe
sijalice.
Odredba stava 3. ovog ålana ne primeçuje se na prostorije u kojima se
pune iskÿuåivo male baterije.
Malim baterijama, u smislu ovog pravilnika, smatraju se baterije
koje prilikom puçeça uzimaju najviãe 0,5 kW snage (nazivna struja puçeça
x nazivni napon puçeça).
522
Ålan 129.
Za rasvetna strujna kola mogu se koristiti prenosivi kablovi sa ba-
karnim provodnicima najmaçeg preseka 2,5 mm2, a mogu se upotrebÿavati i
provodnici preseka 1,5 mm2 ako su posebno mehaniåki zaãtiñeni od oãte-
ñeça (npr. u zaãtitnoj cevi).
Ålan 130.
Rasvetna instalacija IT sistema nazivnog napona veñeg od 50 V mora
biti zaãtiñena ureœajem koji ñe trajno kontrolisati otpornost izolacije
i optiåki i akustiåki signalizirati pad vrednosti otpora izolacije ispod
50 Ω/V.
Ålan 131.
Kao zaãtitno uzemÿeçe rasvetne mreæe nazivnog napona veñeg od 50
V koristi se mreæa opãteg uzemÿeça pogonske trafostanice iz koje se
napaja ta rasvetna mreæa.
Ålan 132.
Signalni ureœaji moraju biti napajani iz izvora koji je galvanski
odvojen od elektroenergetske mreæe.
Najveñi dozvoÿeni napon za signalne ureœaje je 220 V, s tim da se pri
naponu veñem od 50 V primeçuju zaãtitne mere od napona dodira.
Ålan 133.
U instalaciji signalnih ureœaja pojedina strujna kola moraju se
ãtititi od kratkog spoja, a izvori struje od preoptereñeça.
Odredba stava 1. ovog ålana ne primeçuje se na strujna kola u kojima
struja kratkog spoja nije veña od 10 A i kod kojih struja kratkog spoja
izvora napajaça signalnog ureœaja nije veña od dozvoÿenog trajnog optere-
ñeça kabla ili voda.
Ålan 134.
Ureœaji signalnog postrojeça za davaçe signala moraju biti instali-
rani tako da nije moguñe sluåajno davaçe signala.
Ålan 135.
Svi ureœaji signalnog postrojeça moraju imati odgovarajuñi stepen
zaãtite, najmaçe IP 44, i moraju biti zatvoreni tako da se mogu otvarati
bravom ili alatom.
Ako ureœaj ima viãe od dva prikÿuåna mesta, prikÿuåni delovi svih
ureœaja moraju biti posebno oznaåeni da pogreãno prikÿuåivaçe ne
izazove smetçe u pogonu.
Ålan 136.
Na mestu davaça signala mora da postoji kontrola datog signala, tj.
odnosni ureœaj mora da signalzira prekid u strujnom kolu ureœaja za davaçe
signala.
Ålan 137.
Prilikom primene zaãtitnih mera, kao zaãtitno uzemÿeçe moæe se
koristiti mreæa zaãtitnog uzemÿeça elektroenergetske mreæe, na koju se
uzemÿuju svi signalni ureœaji.
523
Ålan 138.
Telefonske centrale moraju biti takve da je moguñe ispravno opslu-
æivaçe svih aparata prikÿuåenih na centralu i mora postojati moguñnost
prijema poziva kod zauzetih pojedinih kombinacija istovremenih veza, ope-
ratorom na ATC.
Telefonske centrale moraju biti napajane tako da je obezbeœen çihov
rad najmaçe joã 10 h posle prekida napajaça iz elektroenergetske mreæe.
U sluåaju napajaça iz posebnog izvora mora uvek postojati 100% rezerve.
Ålan 139.
Telefonski aparati postavÿaju se na mestima koja obezbeœuju sigur-
nost ÿudi i pogona rudnika (npr.: crpne stanice, glavna razvodna i sklopna
postrojeça, glavne trafostanice, glavna mesta transporta i pretovara,
zborna mesta grupe radiliãta ili vaænijih radiliãta, mesto na kome se
rukuje eksplozivom, dispeåerski centri sigurnosne sluæbe, energetike ili
transporta, raskrsnice, æelezniåke stanice i sl.).
Na vrlo prometnim mestima (æelezniåke stanice, raskrsnice) na
kojima nije instaliran telefon, moraju biti postavÿeni znakovi koji po-
kazuju pravac i udaÿenost od najbliæeg telefonskog aparata.
Ålan 140.
Na mestima na kojima je usled buke oteæano sporazumevaçe, tele-
fonski aparati moraju se staviti u zatvorene kabine ili, izuzetno, u za-
klone koji zaãtiñuju aparat sa svih strana, osim sa pristupne strane i
odozdo. Takav zaãtitni zaklon treba da bude od materijala koji apsorbuje
buku. Montirani telefonski aparati moraju da imaju, pored mikrotele-
fonske kombinacije, joã i pomoñnu sluãalicu za drugo uvo.
Ålan 141.
Pozivni ureœaj telefonskog aparata mora da daje prodoran signal, a u
prostorijama sa intenzivnom bukom i pozivni signal mora delovati na po-
sebno jak signalni ureœaj od najmaçe 90 dB na 1 m udaÿenosti, koji se
uklapa pozivnim znakom, a isklapa podizaçem mikrotelefonske kombina-
cije ili posebnim delovaçem na signalne ureœaje.
Ureœaj iz stava 1. ovog ålana mora da uklapa signalni ureœaj u sluåaju
primÿenog pozivnog signala.
Ålan 142.
Razvodne kutije moraju biti zatvorene i zaãtiñene najmaçe IP 44, sa
poklopcima koji se mogu otvarati samo pomoñu alata.
Ålan 143.
Za radio-veze na kopu moraju postojati posebni kanali svake tehnolo-
ãke celine za obostrano komuniciraçe sa dispeåerom i zajedniåki kanal
kojim dispeåer odaãiÿe vesti svim tehnoloãkim celinama.
524
Ålan 144.
Prenosiva pogonska sredstva moraju biti zatvorena i prilagoœena za
promenu poloæaja. Ona mogu biti ugraœena na druga postrojeça ili po-
sebno izvedena kao rasklopne i razvodne baterije koje prate radiliãte,
odnosno ostala prenosiva postrojeça.
Ålan 145.
Prenosiva pogonska sredstva za nazivni napon veñi od 220 V moraju se
prikÿuåivati samo savitÿivim kablovima. Ako se takav kabl za vreme
çegovog pogona pomiåe, ili je u pogonu izloæen naroåitom mehaniåkom
oãteñeçu, a poloæen je bez mehaniåke zaãtite, mora se zaãtititi po-
sebnom kontrolnom napravom koja iskÿuåuje napon sa kabla u sluåaju:
1) prekida zaãtitnog uzemÿeça ili kontrolnog provodnika;
2) kratkog spoja izmeœu kontrolnog provodnika i zaãtitnog uzem-
ÿeça;
3) mehaniåkog oãteñeça kabla spoÿa, pri åemu se konstrukcijom ka-
bla mora osigurati da prvenstveno doœe do pojave opisane u taå. 1. i 2. ovog
ålana ili se mora obezbediti odgovarajuña zaãtita.
Ålan 146.
Napojni savitÿivi kablovi prenosivih pogonskih sredstava treba, po
pravilu, da budu prikÿuåeni na ta sredstva utikaåkom napravom, s tim da se
na kraju kabla nalazi natikaå, a na pogonskom sredstvu utikaå.
Odredba stava 1. ovog ålana ne odnosi se na sredstva snage do 1 kW kod
kojih utikaåka naprava moæe biti i na drugom kraju voda, niti na pogonska
sredstva kod kojih nema potrebe za odvajaçem od kabla. Odseåke savitÿivog
kabla za prenosna pogonska sredstva moguñe je spajati samo pomoñu uti-
kaåke naprave.
Svako prenosivo pogonsko sredstvo ili viãe çih meœusobno åvrsto
povezanih moraju biti napajani posebnim vodom. Od tih vodova, kao i sa sa-
mih prenosivih ureœaja nije dozvoÿeno izvoditi ogranke.
Ålan 147.
Svako strujno kolo prenosnog osvetÿeça napajanog iz mreæe napona
veñeg od 50 V mora biti galvanski odvojeno od ostale mreæe i posebno
osigurano od opadaça otpornosti izolacije ispod granice iz ålana 130
ovog pravilnika. U çemu se mora automatski iskÿuåiti napon u napojnom
vodu svetiÿke pomoñu sklopnog zaãtitnog ureœaja. Nazivni napon veñi od
220 V nije dozvoÿen.
Ålan 148.
U instalaciji prenosivog osvetÿeça napona veñeg od 50 V do 220 V
svaka druga armatura mora biti rastavÿena utikaåkom napravom, a kablovi
i provodnici spojeni samo tom napravom.
525
Ålan 149.
Ruåni elektriåni alat, grejaåi kablovske mase i lemilice mogu biti
napajani strujom maksimalnog napona do 220 V, aparati za vulkanizaciju i
zavarivaçe – strujom napona najviãe do 1000 V.
VI. KABLOVI I VODOVI
Ålan 150.
Neizolovani vod moæe da se upotrebÿava samo:
1) kao vozna æica;
2) kao zaãtitni vod u elektriånim i zatvorenim elektriånim po-
gonskim prostorijama i u rasklopnim i razvodnim postrojeçima sa naziv-
nim naponom od 1 000 V i viãe;
3) kao sabirnica i spojni provodnik u rasklopnim i razvodnim
postrojeçima.
Ålan 151.
Za povrãinske kopove koriste se kablovi i izolovani provodnici
prema propisima o odgovarajuñim jugoslovenskim stnadardima.
Ålan 152.
Za stalno poloæene kablove moraju se koristiti armirani kablovi
ili kablovi sa zaãtitnim provodnikom postavÿenim koncentriåno oko
svih faznih provodnika zajedno ili oko svakog faznog provodnika poje-
dinaåno.
Ålan 153.
Spoÿni zaãtitni sloj (plaãt) kabla mora biti mehaniåki otporan.
Na savitÿivim kablovima spoÿni zaãtitni sloj mora biti homogen i ot-
poran prema cepaçu i habaçu.
Ålan 154.
Metalni omotaå kabla mora biti izveden tako da svi elementi
omotaåa budu meœusobno galvanski spojeni u celom preseku, i to najmaçe na
duæini od 10 preånika kabla. Metalni omotaå se uraåunava u presek
zaãtitnog voda.
Ålan 155.
Presek kabla odreœuje se na osnovu jaåine struje trajnog optereñeça.
Ako temperatura okoline iznosi 25° S, dozvoÿena jaåina struje trjanog
optereñeça za odreœeni presek ne sme biti veña od vrdnosti navedenih u
tabeli 6 ovog pravilnika. Ako je temperatura okoline veña od 25° S, dozvo-
ÿena jaåina struje trajnog optereñeça odreœuje se prema tabeli 7 ovog pra-
vilnika.
526
Tabela 6. Preseci kablova u zavisnosti od struje trajnog optereñeça za
temperaturu okoline 25° S
Nazivni Ka blo vi ti pa
presek Gn EpN EpN EpHN EpHN
provodnika u 0,6/1KV 0,6/1 KV 3,6/6 KV 12/20 KV 20/35 KV
mm2 A A A A A
1,5 21 28 – – –
2,5 28 39 – – –
4 38 52 – – –
6 51 66 – – –
10 66 91 88 – –
15 88 120 121 129 –
25 125 165 154 159 –
35 145 200 187 197 200
50 182 251 233 246 253
70 228 308 282 304 309
95 273 369 340 365 372
120 317 433 392 425 434
150 378 496 445 490 –
185 411 565 510 559 –
Nazivni Ka blo vi ti pa
presek
pro- PP PHP XP:EpP XHP:Ep HP XHP:Ep HP XHP:Ep HP
vodnika u 0,6/1 KV 3,6/6 KV 0,6/1 KV 3,6/6 KV 12/20 KV 20/35 KV
mm2 A A A A A A
1,5 18 – – – – –
2,5 25 – – – – –
4 34 – – – – –
6 44 – – – – –
10 60 – – – – –
16 80 86 105 120 – –
25 105 110 134 154 – –
35 130 135 160 186 214 –
50 160 165 198 223 250 271
70 200 205 247 280 315 335
95 245 250 306 345 383 410
120 285 285 360 398 437 474
150 325 325 420 453 492 541
185 370 370 478 530 565 604
240 430 430 550 620 654 678
527
Tabela 7. Dozvoÿeno strujno optereñeçe u zavisnosti od
temperature okoline
Dozvoÿeno strujno optereñeçe u % vrednosti
Temperatura navedenih u tabeli 6
okoline do °S
do 1 KV 6 KV 20 KV 35 KV
20 106 108 106 106
25 100 100 100 100
30 92 93 95 98
35 85 87 89 92
40 75 79 84 89
45 65 71 77 83
50 53 61 69 75
Navedena optereñeça odnose se na sluåaj kad su kablovi poloæeni na

meœusobnom rastojaçu jednakom najmaçem preåniku kabla.
Odreœeni presek kabla mora odgovarati odabranoj zaãtiti od pre-
optereñeça i od kratkog spoja.
Kontrola zagrevaça kabla maksimalnom strujom tropolnog kratkog
spoja mora se izvrãiti, pri åemu maksimalno zagrevaçe kabla kratkim
spojem mora odgovarati uslovima iz ålana 74. ovog pravilnika.
Ålan 156.
Odreœeni presek kabla mora odgovarati padu napona, koji ni za jednog
potroãaåa ne sme iznositi viãe do 15% u najnepovoÿnijem sluåaju. Kao
najnepovoÿniji sluåaj, u smislu ovog pravilnika, smatra se puãtaçe naj-
optereñenijeg pogona u rad, uz normalno optereñeçe ostalih potroãaåa
prikÿuåenih na tu trafostanicu, pri åemu se moraju uzeti u obzir i padovi
napona usled induktivne otpornosti ako iznose viãe od 10% od vrednosti
pada napona usled radne otpornosti kabla.
Ålan 157.
Kablovi i vodovi, bez obzira na dimenzionisani presk prema od-
redbama ål. 155. i 156. ovog pravilnika, moraju imati najmaçe sledeñe pre-
seke bakarnog provodnika:
1) pri nazivnom naponu do 1 000 V:
a) stalno poloæeni kablovi i vodovi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,5 mm2
b) privremeno poloæeni kablovi i vodovi . . . . . . . . . . . . . . . . 2,5 mm2
v) privremeno ili povremeno poloæeni vodovi koji, osim
æila za upravÿaçe i zaãtitu, sadræe i druge æile, i vo-
dovi za ruåni alat u maãinskim i elektriånim pogon-
skim prostorijama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,5 mm2
2) pri nazivnom naponu veñem od 1 000 V:
a) u zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama . . . . . 10 mm2
b) izvan prostorija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm2
528
Odredbe taå. 1. i 2. ovog ålana ne odnose se na signalne i dojavne
vodove.
Ålan 158.
Za savitÿive kablove koji su povremeno ili privremeno namotani na
ventilisane kalemove mora se smaçiti dozvoÿeno trajno strujno optere-
ñeçe prema broju namotanih slojeva, i to:
1) jedan sloj kabla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na 85 %;
2) dva sloja kabla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na 65 %;
3) tri sloja kabla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na 45 %;
4) åetiri sloja kabla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na 35%.
Ålan 159.
Kablovi moraju biti poloæeni tako da ne sme doñi do:
1) torzionog naprezaça i stvaraça åvora – osmice, pri åemu se kabl
odmotava i namotava tako da se savija samo oko osovine bubça;
2) pritiskaça kabla koje bi mu deformisalo presek. Kabl mora biti
slobodno poloæen ili uåvrãñen samo odgovarajuñim kablovskim ste-
zaÿkama;
3) oãteñeça od transportnog sredstva. Ako kablovi i vodovi prelaze
iznad transportnih sredstava, moraju se preduzeti dopunske zaãtitne mere
da kablovi i vodovi ne padaju (na primer, zasloni).
Ålan 160.
Kablovi moraju biti poloæeni tako da im se po celoj duæini i u
svako vreme moæe pristupiti. Od toga se moæe odstupiti samo ako im je po-
trebna posebna mehaniåka zaãtita, i to u sledeñim sluåajevima:
1) ako su u pitaçu kablovi do 10 m duæine;
2) ako kablovi prolaze kroz zidove i u ostalim specifiånim sluåaje-
vima.
Ålan 161.
Izvan zatvorenih elektriånih pogonskih prostorija nije dozvoÿeno
trajno polagati kabl na tlo. Kablovi i vodovi moraju biti zakaåeni, u
razmacima, po pravilu, od 2 do 3 m na posebnim nosaåima i na tolikoj razda-
ÿini od ureœaja u pogonu da ne doœe do oãteñeça kabla. U elektriånim po-
gonskim prostorijama kablovi mogu biti poloæeni i u odgovarajuñe
kablovske kanale. Ako su kablovi poloæeni na tlo, moraju se zaãtititi da
ih transportna sredstva ne bi oãtetila (npr., na stazama i putevima
transporta).
Odredbe stava 1. ovog ålana ne odnose se na kablove zaãtiñene od spo-
ÿaãçih oãteñeça odgovarajuñim kontrolnicima ili odgovarajuñim ure-
œajima.
Ålan 162.
Stalno poloæeni kablovi moraju se priåvrstiti ili obesti na
razmaku od najviãe 6 m, i to tako da je kod viãeparalelnih energetskih
kablova razmak meœu çima jednak najmaçe preåniku susednog debÿeg kabla.
Kabl, po pravilu, ne sme se priåvrstiti na elemente opreme koji su izlo-
æeni potresima ili se åesto premeãtaju.
34 529
Ålan 163.
Kablovi koji prolaze kroz stene, zidove i sl. ne smeju biti zazidani,
nego slobodno poloæeni. Pri uvoœeçu kabla u komore, prolazni otvori
moraju biti zaptiveni pomoñu gline, peska ili drugog nezapaÿivog mate-
rijala.
Ålan 164.
Signalni i komandni kablovi napona do 50 V, kao i dojavni kablovi u
stalnim instalacijama moraju biti udaÿeni najmaçe 100 mm od ostalih
energetskih kablova i vodova.
Kablovi i vodovi niskog napona u stalnim instalacijama moraju biti
udaÿeni najmaçe 100 mm od kablova visokog napna. U nedostatku mesta za
smeãtaj kablova, navedena rastojaça mogu se smaçiti, ali ne maçe od 50 mm.
Ålan 165.
Ako se pojedini provodnici kablova spajaju ili prikÿuåuju, spojna
mesta moraju se meœusobno trajno i sigurno priåvrstiti. Za prikÿuåivaçe
tih provodnika moæe se upotrebÿavati samo spoj kojim se onemoguñuju
ãtetni uticaji. Sigurno i åvrsto spajaçe moæe se izvesti pomoñu vijaka,
koncentriånih spojki, klinova, tvrdim lemÿeçem, presovaçem, zavariva-
çem ili mekim lemÿeçem uz mehaniåko ojaåaçe.
Ålan 166.
Ako se prikÿuåuju provodnici preseka preko 16 mm2, koristi se od-
govarajuña kablovska papuåa, pod uslovom da prikÿuåni element nije
predviœen za prikÿuåak bez kablovske papuåe.
Ålan 167.
Prikÿuåno ili spojno mesto provodnika kabla ili voda moraju imati
istu provodnost i izolaciju kao kabl ili vod. Provodnik na prikÿuånom
ili spojnom mestu ne sme biti oãteñen niti mu se presek sme smaçiti.
Ålan 168.
Prikÿuåna ili spojna mesta moraju biti izvedena tako da razmak
meœu provodnicima, kao i izmeœu çih i ostalih delova bez napona, bude do-
voÿan i trajno obezbeœen.
Ålan 169.
Zaãtitni provodnici u kablu ili vodu moraju na prikÿuånom mestu
biti tako prikÿuåeni u odnosu na ostale provodnike da pri eventualnom
prinudnom izvlaåeçu kabla zaãtitni provodnik bude posledçi razdvojen.
Odredbe stava 1. ovog ålana ne odnose se na vodove prenosnih po-
gonskih sredstava, koji su zaãtiñeni odgovarajuñim zaãtitnim napravama
(kontrolnicima), kao ni na armirane kablove.
Ålan 170.
Kablovi se mogu spajati samo odgovarajuñim spojnim priborom, odno-
sno odgovarajuñim postupkom za odnosnu vrstu kabla. Kablovske spojke mo-
raju biti priåvrãñene i ne smeju visiti na kablu. Kablovska spojka mora
obezbediti siguran spoj i zaãtitu provodnika.
530
Ålan 171.
Meœusobno spajaçe kablova sa razliåitom izolacijom, kojima ne od-
govara zajedniåka zalivna masa, izvodi se suvo, u zatvorenoj kutiji, osigura-
nim vijåanim stezaÿkama.
Ålan 172.
Kablovi na radiliãtima smeju se spajati samo utikaåkim napravama
ili pomñu uåvrãñenih odgovarajuñih ormariña.
Utikaåke naprave moraju biti blokirane tako da se kontaktni delovi
glavnih provodnika rastavÿaju ili spajaju samo u neoptereñenom staçu, ili
se rastavÿaju i spajaju samo pomoñu alata ili kÿuåa. Odredba stava 2. ovog
ålana ne odnosi se na utikaåke naprave sa nazivnim naponom od 220 V i
nazivnom strujom od 25 A naizmeniåno ili do 6 A jednosmerne struje.
Za prikÿuåak prenosnog potroãaåa mogu se upotrebÿavati samo uti-
kaåke kutije sa zaãtitnim vodom. Montaæa zaãtitnog voda mora se izvr-
ãiti pre spajaça glavnih vodova, a demontaæa posle rastavÿaça.
Utikaåka kutija mora biti izvedena tako da se utikaå ne moæe utañi
bez zaãtitnog kontakta.
Kontaktni delovi moraju biti na dovodu zaãtiñeni od dodira. Utikaå
sa utikaåkom kutijom mora biti tako spojen da se ne mogu sluåajno odvojiti.
Postavÿaçe utikaåke kutije na grlo sijalice nije dozvoÿeno.
Ako se u istom pogonu koriste i utikaåi za razliåite napone, mora se
onemoguñiti stavÿaçe utikaåa u utikaåku kutiju drugih nazivnih napona.
Za svaki nazivni napon mora postojati posebna vrsta utikaåke kutije name-
çene samo za utikaåe tog napona.
Ålan 173.
Savitÿivi kablovi sa oãteñenim spoÿnim slojem mogu se po-
pravÿati hladnim ili toplim vulkaniziraçem, pod uslovom da kabl za-
dræi prvobitnu karakteristiku.
Pod popravÿaçem, u smislu stava 1. ovog ålana, podrazumeva se po-
pravÿaçe koje obuhvata ceo obod kabla.
Ålan 174.
Savitÿivi kablovi preånika iznad 30 mm mogu se savijati na prikÿuå-
nim uvodnicima po radijusu koji je pet puta veñi od preånika kabla.
Ålan 175.
Armirani kabl moæe se spajati sa savitÿivim gumenim kablom preko
razvodnog ormariña ili na drugi odgovarajuñi naåin. Savitÿivi kablovi
mogu se meœusobno spajati samo utikaåkom napravom ili preko zatvorenog
razdelnog ormariña – osiguranim vijaånim stezaÿkama.
Ålan 176.
U rudnicima sa povrãinskom eksploatacijom mineralnih sirovina
mogu se upotrebÿavati kablovi koji su izraœeni prema odgovarajuñim jugo-
slovenskim standardima. Kablovi se koriste prema uputstvu proizvoœaåa
za odreœene uslove primene.
34*
531
Tabela 8.
532
Energetski kablovi
Red. Oznaka Nazivni Naåin

Opis konstrukcije Podruåje primeçivaça
broj po JUS-u napon V upotrebe
1 2 3 4 5 6
1 Kablovi bez posebnog obeleæja 1 000 U zatvorenim elektriånim

pogonskim prostorijama i
ureœajima
1.1 Kablovi sa izolacijom i plaãtom od PP 00 U zatvorenim elektriånim
termoplastiåne mase na bazi polivinil- pogonskim prostorijama i
hlorida, prema standardu ureœajima
JUS N.S5.220
1.2 Kablovi sa izolacijom od etilen-propi- EpP 00 U zatvorenim elektriånim
lena i plaãtom od termoplastiåne mase pogonskim prostorijama i
na bazi polivinil-hlorida, prema stan- ureœajima
dardu JUS N.C5.240
1.3 Kablovi sa izolacijom umreæenog od XP 00 U zatvorenim elektriånim
polietilena i plaãtom od termo- pogonskim prostorijama i
plastiåne mase na bazi polivinil-hlo- ureœajima
rida, prema standardu
JUS N.S5.230
2 Kablovi sa zaãtitnim provodnikom 6 000 Samo za stalno U prostorijama samo za
postavÿenim koncentriåno preko jezgra polagaçe horizontalno polagaçe, u
kojima ne postoji opasnost od
mehaniåkog oãteñeça
2.1 Kao pod 1.1 PP 40
2.2 Kao pod 1.2 EpP 40
1 2 3 4 5 6
2.3 Kao pod 1.3 XP 40

3 Kablovi sa zaãtitnim provodnikom 6 000 Nije dozvoÿeno pre- U prostorijama samo za
raspodeÿenim oko svake kablovske æile meãtaçe s jednog horizontalno polagaçe, u
mesta na drugo kojima ne postoji opasnost od
mehaniåkog oãteñeça
3.1 Kao pod 1.1 PP 80
(PHP 80)
(EpHP 80)
4 Kablovi sa armaturom preko unutra- 1 000 Nije dozvoÿeno pre-
ãçeg plaãta meãtaçe s jednog
mesta na drugo
4.1 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PP 41 Kao pod 3
åeliånih traka EpP 41
XP 41
4.2 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PP 44 Na svim mestima
pocinkovanih okruglih åeliåih æica i EpP 44
zavojnicom od pocinkovane åeliåne XP 44
trake
4.3 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PP 45 Na svim mestima
pocinkovanih pÿosnatih åeliånih æica EpP 45
i zavojnicom od pocinkovane åeliåne XP 45
trake
5 Kablovi sa slabo provodÿivim slojem 6 000 Nije dozvoÿeno pre-
preko provodnika i preko izolacije i sa 10000 meãtaçe s jednog
elektriånom zaãtitom oko svake æile mesta na drugo
5.1 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PHP 81 U prostorijama u kojima ne
åeliåne trake preko jezgra kabla EpHP 81 postoji opasnost od mehaniå-
533
XHP 81 kog oãteñeça

534
1 2 3 4 5 6
5.2 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PHP 84 Na svim mestima
pocinkovanih okruglih åeliånih æica
preko jezgra kabla i otvorenom zavoj-
nicom od pocinkovane åeliåne trake
5.3 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PHP 85
pocinkovanih pÿosnatih åeliånih æica
preko jezgra kabla i otvorenom zavoj-
nicom od pocinkovane åeliåne trake
6 Teãki rudarski kablovi sa izolacijom
na bazi prirodne, sintetiåke ili eti-
len-propilen-gume, unutraãçim pla-
ãtom od gume i spoÿnim plaãtom na
bazi polihloroprena (unutraãçi i spo-
ÿaãçi plaãt mogu da budu uraœeni u
jednom sloju)
6.1 Kao pod 6, prema standardu GN 50 750 Premeãtaçe je U zatvorenim prostorijama i
JUS N.C5.350 dozvoÿeno po van zatvorenih prostorija
potrebi
6.2 Kao pod 6, sa zaãtitnim provodnikom GN 55 1 000 U prostorijama za
koncentriåno postavÿenim preko jezgra EpN 55 neposredno napajaçe raznih
kabla, prema standardu JUS N.C5.353 EpN maãina, ureœaja i aparata
(GN) 55, 1 kV
6.3 Kao pod 6, sa zaãtitnim provodnikom GN 53 1 000 Za neposredno napajaçe
koncentriåno postavÿenim oko svake EpN 53 maãina, razvodnih ureœaja i
æile, uz moguñnost ugraœivaça aparata
komandnih æila, prema standardu JUS
N.C5.353 EpN (GN) 53, 1 Kv
7 Teãki rudarski kablovi EpN 63 1 000 Premeãtaçe je Za neposredno napajaçe
dozvoÿeno po pokretnih maãina sa pri-
potrebi kÿuåkom na kablovski kon-
trolnik i daÿinskim
upravÿaçem pogona
1 2 3 4 5 6
8 Kao pod 6, samo ãto je preko izolacije

postavÿen sloj od poluprovodnog
materijala s jednom neizolovanom
æilom u meœuprostorima izmeœu faznih
æila, kao i jednom izolovanom kontrol-
nom æilom, a preko unutraãçeg plaãta
postavÿen je, koncentriåno, zaãtitni
provodnik, prema standardu JUS
N.C5.360 EnH EpN 63, 1 kV
9 Visokonaponski rudarski kabl sa ekra- EpN 78/53 6 000 Premeãtaçe je Na kopovima za napajaçe bag-
nom preko provodnika, izolacijom od dozvoÿeno po era i ostalih potroãaåa
etilen-propilen-gume, unutraãçim potrebi
plaãtom od gume, bakarnim opletom i
poluprovodÿivom trakom i komandnim
provodnikom i dva neizolovana bakarna
provodnika i spoÿnim plaãtom od
polihloroprena, prema standardu JUS
N.C 5.364 EpN 64,6 kV
10 Visokonaponski rudarski kabl, sa ekra- EpN 78 6 000 Premeãtaçe je Za napajaçe TS i drugih
nom preko provodnika, izolacijom od dozvoÿeno po potroãaåa
etilen-propilen-gume, ekranom izola- potrebi
cije, poluprovodnom trakom i sa tri
izolovana zaãtitna provodnika
Visokonaponski rudarski kabl sa ekra- EpN 74 6 000 Premeãtaçe je Za napajaçe TS i drugih
nom preko provodnika, izolacijom od povremeno potroãaåa, osim pokretnih
etilen-propilen-gume, unutraãçim bagera
plaãtom od gume i koncentriånim
zaãtitnim provodnikom od bakarnih
æica sa protivzavojnicom, omotom od
izolacione trake i spoÿnim plaãtom
od polihloroprena, prema standardu
535
JUS N.C5.364
536
1 2 3 4 5 6
11 Viãeæilni provodnik sa izolacijom i PP/J 250 Premeãtaçe je

plaãtom od PVC, prema standardu JUS dozvoÿeno po
N.C3.301. Spoÿni plaãt je u plavoj boji potrebi
1 Fleksibilni kablovi sa izolacijom od GN/J 250 Premeãtaçe je Za prikÿuåak telefona i
gume i plaãtom od polihloroprena. dozvoÿeno po signalizaciju
Spoÿni plaãt je u plavoj boji za sigur- potrebi
nosna strujna kola, a u crnoj boji za
ostale svrhe.
Tabela 9.
Kablovi za vodove za signalizaciju i telekomunikacije
Red. Oznaka Nazivni Naåin

Opis konstrukcije Podruåje primeçivaça
broj po JUS-u napon V upotrebe
1 2 3 4 5 6
1 Kablovi bez posebnog obeleæja 1 000 Nije dozvoÿeno U zatvorenim pogonskim pro-
premeãtaçe s jed- storijama i postrojeçima
nog mesta na drugo
1.1 Kablovi sa izolacijom i plaãtom od PP 0
termoplastiåne mase na bazi poli-
vinil-hlorida, prema standardu JUS
N.C5.220
1.2 Kablovi sa izolacijom od etilen-propi- EpP 00 U zatvorenim pogonskim pro-
lena i plaãtom od termoplastiåne mase storijama i ureœajima i
na bazi polivinil-hlorida, prema stan- postrojeçima
dardu JUS N.C5.240
1 2 3 4 5 6
1.3 Kablovi sa izolacijom od umreæenog XP 00 U zatvorenim pogonskim pro-

polietilena i plaãtom od termo- storijama i ureœajima i
plastiåne mase na bazi polivinil-hlo- postrojeçima
rida, prema standardu JUS N.C5.230
2 Kablovi sa armaturom preko unutra- 1 000 Nije dozvoÿeno
ãçeg plaãta premeãtaçe s jed-
nog mesta na drugo
2.1 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, sa armaturom od PP 41
åeliånih traka EpP 41
XP 41
pocinkovanih okruglih åeliånih æica EpP 44
trake
pocinkovanih pÿosnatih åeliåih æica EpP 45
trake
3 Telekomunikacioni kablovi TK 32 125 Nije dozvoÿeno
premeãtaçe s jed-
nog mesta na drugo
3.1 Telekomunikacioni kablovi sa izola- TP 34-OV 225 Za stalno polagaçe Za povrãinske kopove i za
cijom od polietilena, unutraãçim PVC N2) x 2 x 0,8 i dozvoÿeno preme- podzemne instalacije
omotaåem, omotom od pocinkovanih ãtaçe s jednog
okruglih åelånih æica i spoÿnim PVC mesta na drugo
omotaåem sa paricama i jednom æuto-
zelenom æilom
3.2 Telekomunikacioni kablovi sa izola- TP 34-CV 225
cijom od polietilena, unutraãçim PVC H2) x 2 x 0,8
omotaåem, opletom od pocinkovanih + 1,4
pÿosnatih åeliånih æica i spoÿnim
PVC omotaåem sa paricama i jednom
537
æuto-zelenom æilom
538
1 2 3 4 5 6
3.3 Telekomunikacioni kablovi sa izola- TP 33-CP 225 Za stalne i povre- Za povrãinske kopove,
cijom od polietilena, unutraãçim N2) x 2 x 0,8 mene instalacije postavÿaçe na uporiãtima
polietilenskim omotaåem, opletom od + 1 x 1,4
pocinkovanih pÿosnatih åeliåih æica
i spoÿnim polietilenskim omotaåem
sa paricama i jednom æuto-zelenom
æilom
1)
4 Signalni kablovi
4.1 Provodnik sa polietilenskom izola- TP 34-OV 225 Za stalno polagaçe
cijom i unutraãçim PVC omotaåem, M3) x 1 x 1,4 i dozvoÿeno preme-
omotom od pocinkovanih okruglih + 1 x 1,4 ãtaçe s jednog
åeliånih æica i spoÿnim PVC omota- mesta na drugo
åem, sa signalnim æilama i jednom mesto
æuto-zelenom æilom
4.2 Kablovi sa polietilenskom izolacijom TP 34-OV 225 Za stalno polagaçe
i unutraãçim PVC omotaåem, opletom M3) x 1 x 1,4 i dozvoÿeno preme-
od pocinkovanih pÿosnatih åeliåih + 1 x 1,4 ãtaçe s jednog
æica i spoÿnim PVC omotaåem sa mesta na drugo
signalnim æilama i jednom æuto-zele- mesto
nom æilom
4.3 Kablovi sa polietilenskom izolacijom, Tp 33-CP 225 Za stalne i povre- Za povrãinske kopove,
unutraãçim polietilenskim omotaåem, M3) x 1 x 1,4 mene instalacije postavÿaçe na uporiãtima
opletom od pocinkovanih pÿosnatih + 1 x 1,4
åeliåih æica i spoÿnim polieti-
lenskim omotaåem sa signalnim æilama
i jednom æuto-zelenom æilom
5 Kombinovani signalno-telekomuni-
1)
kacioni kablovi
1 2 3 4 5 6
5.1 Kablovi sa polietilenskom izolacijom, TP 34-OV 375/225 Za stalne i povre-

unutraãçim PVC omotaåem, omotom od M3) x 1 x 1,4 mene instalacije
pocinkovanih okruglih åeliånih æica + 1 x 1,4
i spoÿnim PVC omotaåem sa paricama, N2) x 2 x 0,8
signalnim æilama i jednom æuto-zeleom + 1 x 1,4
æilom
5.2 Kablovi sa polietilenskom izolacijom, TP 34-CV 375/225
unutraãçim PVC omotaåem, opletom od M3) x 1 x 1,4
pocinkovanih pÿosnatih åeliånih æica + 1,4 + TP
i spoÿnim PVC omotaåem sa paricama, N2) x 2 x 0,8
signalnim æilama i jednom æuto- + 1 x 1,4
zelenom æilom
5.3 Kablovi sa polietilenskom izolacijom, TP 33-CP 375/225 Za stalne i povre- Za povrãinske kopove,
unutraãçim polietilenskim omotaåem, M3) x 1 x 1,4 mene instalacije postavÿaçe na uporiãtima
opletom od pocinkovanih pÿosnatih + TP
åeliånih æica i spoÿnim polieti- N2) x 2 x 0,8
lenskim omotaåem sa paricama signala +1 x 1,4
6 Radiofrekventni kablovi sa izola- RF 75 375/225 Za stalne i povre- Za povrãinske kopove,
cijom od polietilena, opletom od RF 50 mene instalacije postavÿaçe na uporiãtima
bakarnih æica i plaãtom od PVC, impe- prema odgova-
danse 50 ili 75 rajuñim jugo-
slovenskim
standardima
1)
Kablovi prema standardu JUS N.C4.015.
2)
N – broj parica u telekomunikacionom ili kombinovanom kablu, prema standardu JUS N.C4.015.
3)
M – broj æila u signalnom ili kombinovanom kablu, prema standardu JUS N.C4.015.
539
VII. ELEKTRIÅNA VUÅA
1. Postrojeça vozne æice
Ålan 177.
Za napajaçe elektriånih lokomotiva preko vozne æice moæe se
koristiti samo jednosmeran napon, koji ni na kom mestu ne sme biti veñi
od 1 500 V.
Ålan 178.
Vozna æica i eventualni napojni vod moraju biti dimenzionisani
tako da ni na kom mestu ne doœe do pada napona veñeg od 30% od nazivnog
napona. Presek vozne æice ne sme biti maçi od 50 mm2.
Ålan 179.
Vozna æica mora biti postavÿena na keramiåkim ili drugim od-
govarajuñim izolatorima.
Postrojeça sa voznom æicom kod kojih se ãine upotrebÿavaju kao po-
vratni vod, æice za veãaçe i natezaçe, kao i drugi pribor za veãaçe mo-
raju biti izolovani od ostalih metalnih delova.
Razmak izmeœu vozne æice i transportnih sredstava mora biti
najmaçe 0,5 m, s tim da kontaktni vod ne bude na dohvatu ruke (na primer,
zabrana pristupa).
Ålan 180.
Na kraju vozne æice moraju se predvideti potrebne mere da delovi ne
bi doãli pod napon kad se oduzimaåem preœe kraj.
Kraj vozne æice mora biti oznaåen posebnom svetiÿkom, koja se mora
razlikovati od signalne ili rasvetne svetiÿke.
Ålan 181.
Postrojeçe vozne æice mora biti opremÿeno tako da se potpuni
kratki spoj na ma kom mestu prekida bez usporeça, a oãteñeni deo vozne
mreæe moæe se tek posle 5 do 10 s probno opet staviti pod napon. Ako po-
novo doœe do prekida, oãteñeni deo mreæe ne sme se viãe staviti pod na-
pon dok se ne odstrani kvar.
Ålan 182.
Rastvaÿaåka naprava mora biti postavÿena najviãe na svakih 1 000 m
vozne æice. Svaki ogranak vozne æice od glavne pruge, ako je duæi od 100 m,
mora na poåetku imati rastavÿaåku napravu. Rastavÿaåka naprava mora
biti spoÿa vidÿiva, a çeno kuñiãte – metalno i spojeno sa ãinama. Rasta-
vÿaåi moraju biti postavÿeni tako da ih strujni oduzimaå ne moæe premo-
stiti.
Odvajaçe napojnih vodova od izvora energije mora biti omoguñeno, a
od napojnih taåaka – samo ako su te taåke udaÿene od izvora energije viãe
od 100 m.
Ålan 183.
Za popreåna spajaça koja sluæe za izjednaåeçe napona izmeœu voznih
æica mogu se upotrebÿavati samo izolovani vodovi.
540
Ålan 184.
Na prilazima pruzi sa postrojeçem vozne æice moraju biti po-
stavÿeni natpisi koji upozoravaju da je vozna æica pod naponom.
Ålan 185.
Za postrojeça sa dvopolno poloæenom voznom æicom mora biti
predviœen ureœaj za kontrolu izolacije, koji iskÿuåuje postrojeçe vozne
æice sa napona ako izolacioni otpor padne ispod 100 Ω/V.
Ålan 186.
Pragovi, ãine, skretnice i çihovi spojevi, kao i spojni elementi,
moraju da izdræe optereñeçe transportnih sredstava.
Ålan 187.
Kod postrojeça sa povratnim vodom preko ãina, svi spojevi ãina mo-
raju imati siguran elektriåni spoj dovoÿno provodÿiv i mehaniåki otpo-
ran. Ãine se spajaju zavarivaçem.
Ako ãine nisu spojene zavarivaçem, çihov sastav mora biti premo-
ãñen sigurnim spojnim mostom tako da elektriåna otpornost spoja ne bude
veña od otpornosti jedne ãine ugraœenog profila, duæine 6 m.
U razmacima najviãe od 50 m ãine pruge moraju biti meœusobno
metalno spojene pomoñu åeliåne pocinkovane trake preseka najmaçe 50 mm
x 5 mm (najboÿe zavarivaçem ili ekvivalentnim elektriånim spojem).
Krajçe taåke skretnica i raskrsnica moraju se premostiti jakim pocinko-
vanim trakama ili na drugi naåin kojim se obezbeœuje da otpor spoja ne
dube veñi od otpora jedne ãine ugraœenog profila, duæine 6 m.
Ålan 188.
Spajaçe ãina elektrovuåe sa opãtom mreæom zaãtitnog uzemÿeça,
cevovodima i sl., ili sa ãinama pruge koja nema voznu æicu nije dozvoÿeno.
Armature kablova koji napajaju mreæu vozne æice jednosmerne struje
ne smeju se spajati sa opãtom mreæom zaãtitnog uzemÿeça, ali moraju da
budu spojene sa ãinama ako se one koriste kao povratni vod.
Ålan 189.
Ako je pruga vozne æice opremÿena signalnim svetiÿkama koje sluæe
vuånom pogonu, optiåki signali sa zelenom, crvenom i æutom svetloãñu
moraju biti åvrsto postavÿeni. Svetiÿke za druge svrhe ne smeju biti izve-
dene tako da se ne mogu razlikovati od signalnih svetiÿki.
VIII. ELEKTRIÅNO PAŸEÇE MINA
Ålan 190.
Kao izvori struje za paÿeçe mina mogu se koristiti:
1) ruåni elektriåni ureœaji za paÿeçe mina;
2) neprenosivi elektriåni ureœaji, napajani strujom iz posebnog
izvora samo za automatsko programirano paÿeçe.
541
Izvori za paÿeçe mina moraju pri najveñoj dozvoÿenoj otpornosti
strujnog kola prikÿuåenih detonatora obezbediti strujni impuls intenzi-
teta najmaçe 1 A sa strminom porasta minimalno 1 ms, s tim da struja
impulsa ne bude maça od 3 (Ams).
Ålan 191.
Za spajaçe detonatora sa izvorom struje moraju se upotrebÿavati izo-
lovani vodovi. Prilikom izvoœeça automatskog centralnog paÿeça cela
mreæa vodova za paÿeçe mora biti izvedena posebnim kablovima u kojima
ne sme biti nikakvih drugih strujnih kola i koji nisu u vezi sa paÿeçem
mina.
Ålan 192.
Elektriåno paÿeçe detonatora sa mostiñem moæe se vrãiti na radi-
liãtima na kojima intezitet lutajuñih struja, meren priborom unutra-
ãçeg otpora od 3 Ω do 5 Ω, ne prelazi 0,09 A. Ako je za mereçe uzet
ampermetar druge otpornosti, çegovi rezultati proraåunavaju se onako
kao bi to pokazivao ampermetar unutraãçe otpornosti od 3 Ω do 5 Ω.
Ålan 193.
Za zaãtitu elektriånih detonatora od uticaja lutajuñih struja, u bli-
zini izvora struje mora se predvideti mostiñ za kratko spajaçe, umetnut u
liniju za paÿeçe. Na mestu prikÿuåka detonatora linija za paÿeçe mora
se takoœe kratko spojiti drugim mostiñem.
Ålan 194.
Na jedan izvor za paÿeçe mina ne sme se prikÿuåiti veñi broj deto-
natora od broja za koji je izvor izraœen.
Kod ruånih elektriånih izvora detonatori se ne smeju spajati para-
lelno sa izvorom. Kod centralnog automatskog paÿeça mogu se predvideti
i paralelni ogranci, ako je sistemom prethodno obezbeœena kontrola ot-
pornosti svih prikÿuåenih detonatora.
IX. POSEBNO UGROÆENI PROSTORI

Ålan 195.
Na mestima na kojima je u vazduhu stalno uskovitlana praãina tako da
je smeãa praãine i vazduha eksplozivna, elektriåni ureœaji moraju od-
govarati zahtevima odgovarajuñih jugoslovenskih standarda za protivek-
splozijsku zaãtitu.
Ålan 196.
Stanice za puçeçe akumulatorskih baterija moraju biti dobro pro-
vetravane.
Za osvetÿavaçe akumulatorskih stanica moraju se upotrebÿavati
protiveskplozijski zaãtiñene svetiÿke.
Ålan 197.
U prostorije za uskladiãteçe eksplozivnog materijala mogu se od
elektriånih ureœaja upotrebÿavati samo nepokretne svetiÿke za stalnu
rasvetu i telefoni izvedeni sa protiveksplozijskom zaãtitom prema od-
542
govarajuñem jugoslovenskom standardu. Sklopni aparati i drugi pripada-
juñi elektriåni ureœaji moraju biti smeãteni izvan tih prostorija.
Vodovi moraju biti izvedeni od jednog komada bez spojnih i razvodnih ku-
tija, a elektriåni ureœaji u normalnom pogonu i u sluåaju greãke ne smeju
se zagrevati viãe od 120 °C.
Ålan 198.
Elektriåne instalacije i ureœaji u prostorijama za smeãtaj zapaÿi-
vih teånosti åije pare mogu sa vazduhom stvarati eksplozivne smeãe moraju
odgovarati jugoslovenskim standardima za protiveksplozijsku zaãtitu
prostorija na nadzemnim mestima.
X. ODRÆAVAÇE, ISPITIVAÇE, PREGLEDI I POPRAVKE

ELEKTRIÅNIH UREŒAJA I INSTALACIJA
Ålan 199.
Elektriåni ureœaji i instalacije moraju se stalno kontrolisati i
odræavati u ispravnom staçu. Oãteñene delove elektriånih ureœaja i
instalacija treba zameniti novih ili ispravnim delovima.
Ålan 200.
U elektriåne pogonske prostorije visokog napona i u zatvorene po-
gonske prostorije zabraçen je ulazak neovlaãñenim licima.
Ålan 201.
U elektriåne prostorije za pogon visokog ili niskog napona, kao i u
blizini elektriånih postrojeça, ne smeju se ostavÿati predmeti koji tamo
ne pripadaju.
Ålan 202.
Stavÿaçe ili åuvaçe zapaÿivih predmeta u blizini elektriånih
ureœaja i instalacija, a naroåito u blizini onih koji se zagrevaju (npr. kod
otpornika i dr.), nije dozvoÿeno.
Ålan 203.
Stavÿaçe ili veãaçe odela na kuñiãta elektriånih ureœaja i na
elektriåne instalacije (npr.: na razvodne baterije, sklopnike, prekidaåe i
dr.) nije dozvoÿeno.
Ålan 204.
U visokonaponske ñelije i u rezervne ñelije koje su stalno iskÿuåene
ne moæe se ostavÿati nikakav materijal niti åuvati u tim ñelijama.
Ålan 205.
Za svu vaæniju elektriånu opremu od koje zavisi sigurnost ÿudi i po-
gona moraju u skladiãtu biti obezbeœeni potrebni rezervni delovi.
Ålan 206.
Rezervni materijal (npr. savitÿivi kablovi, kuñiãta rasklopnih i
razvodnih ureœaja i dr.) mora se åuvati na odreœenim mestima, odnosno u
posebnim prostorijama predviœenim za te svrhe.
543
Ålan 207.
Ako nedostatak (kvar) na elektriånom ureœaju ugroæava radnike koji
rade u çegovoj blizini, ili bi se elektriåni ureœaj ili instalacija mogla
joã viãe oãtetiti, taj ureœaj se mora iskÿuåiti iz pogona.
Ålan 208.
Radovi u blizini elektriånih ureœaja i instalacija visokog napona
zbog kojih bi moglo doñi do sluåajnog dodira delova pod naponom mogu se
izvoditi samo ako za to postoje uputstva.
Ålan 209.
Pre poåetka radova na opravkama i revizijama mora se proveriti da
li je elektriåni ureœaj bez napona. Posebno se mora proveriti:
1) da li su iskÿuåeni ureœaji od vodova pod naponom u svim fazama,
odnosno polovima;
2) da li se iskÿuåeçe ureœaja osigurava odstraçivaçem topÿivih
umetaka osiguraåa, koji se moraju åuvati tako da ne budu pristupaåni dru-
gim licima, ili blokiraçem ureœaja da ga ne bi pod naponom ukÿuåilo
neovlaãñeno lice;
3) da li je na mestima iskÿuåeça kod rasklopnog aparata ili
osiguraåa postavÿeno upozoreçe da se radi na ureœaju;
4) da li je daÿinska komanda van delovaça;
5) da li su uzemÿeni elektriåni ureœaji kratko spojeni u svim dovo-
dima, a ako postoji opasnost od povratnog napona – i u svim odvodima.
Posle svakog zavrãnog rada prvo se mora ukloniti alat, a zatim od-
straniti kratko spajaçe i uzemÿeçe. Nakon toga se elektriåni ureœaj sme
ponovo ukÿuåiti.
Ålan 210.
U sluåaju poæara moraju se iskÿuåiti elektriåni vodovi koji vode do
delova kopa ugroæenih poæarom.
Ålan 211.
Na odgovarajuñim mestima, u pogonima, moraju biti istaknuta uput-
stva koja upozoravaju na opasnost od elektriåne struje, kao i uputstva za
rukovaçe i odræavaçe elektriånih ureœaja.
Ålan 212.
U elektriånim pogonskim prostorijama mora postojati vidno is-
taknuta jednopolna ãema i uputstva za rad i odræavaçe postrojeça.
Ålan 213.
Oãteñeni elektriåni ureœaji ne smeju se upotrebÿavati. Svaki ure-
œaj, ako nije ispravan, mora se odmah iskÿuåiti i moæe se ponovo ukÿuåiti
tek posle otklaçaça kvara.
Ålan 214.
Elektriåni ureœaji, naroåito oni u zatvorenim elektriånim po-
gonskim prostorijama, moraju se poveremeno åistiti i zaãtititi od koro-
544
zije. Sva zaãtitna sredstva, kao i zaãtitna stakla rasvetnih armatura i
prozora za posmatraçe unutraãçih kuñiãta, moraju biti åisti.
Ålan 215.
Gumeni zaptivaåi moraju biti od meke, elastiåne gume. Ako zaptivaå
nije viãe elastiåan, mora se zameniti novim.
Ålan 216.
Vijci koji dræe poklopce ili delove ureœaja moraju biti u punom
broju i åvrsto pritegnuti.
Ålan 217.
Rad na delovima ureœaja pod naponom veñim od 50 V nije dozvoÿen.
Otvaraçe ormanåiña i kuñiãta sa nezakloçenim delovima pod naponom
nije dozvoÿeno.
Ålan 218.
Otvaraçe kuñiãta elektriånih ureœaja dozvoÿeno je samo kad svi
nezaãtiñeni unutraãçi pristupaåni delovi nisu pod naponom.
Ålan 219.
Uzemÿeçe i kratko spajaçe delova prethodno iskÿuåenih strujnih
kola elektriånih ureœaja u pogonu pod naponom mogu vrãiti samo posebno
struåno osposobÿena lica.
Ålan 220.
Pregorele osiguraåe mogu zameçivati samo posebno struåno ospo-
sobÿena lica, pri åemu se moraju staviti novi topÿivi umeci osiguraåa,
iste vrednosti struje.
Ålan 221.
Umeci osiguraåa ne mogu se popravÿati, odnosno premoãñavati. Po-
trebni rezervni umeci osiguraåa moraju biti na pogodnim i lako pristu-
paånim mestima.
Ålan 222.
Ako kontrolnik u mreæi niskog napona signaliãe nedovoÿnu izo-
laciju mreæe prema ålanu 51. ovog pravilnika, greãka se mora odmah nañi
i otkloniti.
Ålan 223.
Vaæniji elektriåni ureœaji i instalacije moraju se pregledati u sva-
koj smeni, i to pre puãtaça u rad. Tom prilikom se obavezno mora izvr-
ãiti kontrola funkcionalnosti ureœaja.
Ålan 224.
Redovni pregledi elektriånih ureœaja moraju se vrãiti najmaçe u ro-
kovima odreœenim u tabeli 10 ovog pravilnika. Rezultati tih pregleda upi-
suju se u kontrolne kçige.
Pregledom se mora izvrãiti kontrola elektriånih ureœaja, instala-
cija i zaãtitnih ureœaja, vizuelno i odgovarajuñim mereçima.
35
545
Tabela 10.
546
Rokovi za redovne preglede elektriånih ureœaja i instalacija
Redovni pregledi elektriånih ureœaja i instalacija

Red. Rokovi za pregled ureœaja
Elektriåni ureœaji
broj smenski dnevni nedeÿni meseåni tromeseåni polugodiãçi
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Vazduãni vodivi i kablovi visokog

napona na povrãini, kojima se napajaju
postrojeça rudnika X X X X
2. Glavne transformatorske stanice koje
imaju uklopniåara
1) Rasklopni ureœaji X X X X
2) Transformatori X X X X
3) Razvodno postrojeçe X X X X
3. Transformatorske stanice
1) Rasklopni ureœaji visokog napona X X X X
2) Transformatori X X X X
4. Elektriåne maãine visokog napona i
ispravÿaåi X X X X
5. Elektriåne maãine niskog napona X X X X
6. Razvodni ureœaji niskog napona X X X X
7. Pokretni i prenosivi elektriåni
ureœaji X X X H
8. Rasklopni i razvodni ureœaji niskog
napona (prekidaåi, sklopke, sklopnici
itd.), transportni pogonski ureœaji,
trake, savitÿivi kablovi i vodovi i
ostalo X X X X
35*
1 2 3 4 5 6 7 8
9. Signalno-sigurnsoni ureœaji (mreæa,

signalizacija, rasveta itd.) X X X X
10. Stalno poloæeni kablovi X X X X
11. Rasvetna tela stalno postavÿenih osve-
tÿeça, sa instalacijom X X X X
12. Rasvetna tela i instalacije prenosivog
osvetÿeça na radiliãtima X X X X
13. Elektriåna vuåa
1) Postrojeça vozne æice
2) Lokomotiva za voznu æicu
3) Akumulatorske lokomotive
4) Elektriåni ureœaji na ostalim
lokomotivama X X X X
a) transporta X X X X
b) radiliãta H X X X
15. Dojavni ureœaji
1) Aparati i radio-ureœaji X X X X
2) Razvodnici i mreæa X X X X
3) Centrale i ostalo X X X X
16. Ureœaji za elektriåno paÿeçe mina X X H
17. Merni i ostali aparati sa ugraœenim
izvorom elektriåne energije ili sa
sopstvenom prenosivom baterijom X X X X
18. Ureœaji za uzemÿeçe i prikÿuåna mesta
547
uzemÿivaåa (kod trafostanica) X X X X

Ålan 225.
Novopostavÿeni, zameçeni, proãireni i premeãteni elektriåni
ureœaji i instalacije moraju se pre stavÿaça u pogon pregledati. Podaci o
izvrãenom pregledu unose se u kçigu pregleda.
Ålan 226.
Kod svih elektriånih ureœaja puçenih uÿem mora se redovno prove-
ravati nivo uÿa.
Ålan 227.
Posle svake periodiåne revizije, glavnog remonta ili vanrednog
remonta, elektriåni ureœaj mora da bude potpuno ispravan.
Ålan 228.
Popravÿene maãine ili aparati kod kojih su prilikom popravke
izmeçeni nazivni podaci moraju imati dopunsku tablicu sa rednim brojem
i godinom popravke, kao i oznakom radionice u kojoj je izvrãena popravka.
Pored toga, moraju biti oznaåeni promeçeni nazivni podaci, npr. kod
motora koji su bili premotani na drugi napon.
Ålan 229.
Svaka popravÿana maãina, aparat ili vod moraju se pregledati pre
nego ãto se ponovo stave u pogon.
Ålan 230.
O svakoj popravci mora se voditi kçiga, u koju se moraju uneti podaci
o greãkama, naåinu popravÿaça, o novonameãtenom ili novoizraœenom sa-
stavnom delu, naåinu i rezultatu ispitivaça itd.
Ålan 231.
Savitÿivi kablovi moraju se odmah zameniti åim se primeti da je
izolacija çihovih provodnika oãteñena. Oãteñeni spoÿaãçi plaãt ta-
kvih kablova moæe se popravÿati na licu mesta po hladnom ili toplom po-
stupku.
Ålan 232.
Prilikom radova na odræavaçu elektriånih ureœaja i instalacija,
delovi ureœaja i instalacija moraju se iskÿuåiti sa napona.
Ålan 233.
Ispitivaçe izoalcionog staça i druga elektriåna mereça aparatima
koji nisu trajno ugraœeni u postrojeçe moæe vrãiti samo posebno struåno
osposobÿeno lice.
Ålan 234.
Svaki elektriåni ureœaj posle popravke ili remonta mora biti is-
pitan.
Postupak ispitivaça je sledeñi:
548
1) funkcionisaçe ureœaja ispituje se isprobavaçem ureœaja, stavÿa-
çem u pogon i isprobavaçem mehanizama ili ispitivaçem mehaniåkog
dela, leæajeva, poluga i sl., prema tabeli 10;
2) elektiråno ispitivaçe sastoji se od prethodnog mereça otporno-
sti izolacije i mereça odgovarajuñih elektriånih veliåina u praznom
hodu ili pod optereñeçem, prema tabeli 10 ili po potrebi;
3) elektriåna zaãtita ispituje se prethodnim podeãavaçem zaãtite
prema pogonskim veliåinama i ispitivaçem bez napona, davaçem nomi-
nalnih pravih vrednosti struja, odnosno onih veliåina za koje postoji
zaãtita. Ova ispitivaça se vrãe jedanput godiãçe.
Ålan 235.
U svim elektirånim ureœajima puçenim izolacionim uÿem mora se
ispitati dielektriåna åvrstoña uÿa, i to kod visokonaponskih ureœaja
najmaçe jedanput godiãçe, a kod niskonaponskih ureœaja – jedanput u dve
godine.
Ålan 236.
Najmaçe jedanput godiãçe mora se ispitati cela mreæa uzemÿeça, i
to:
1) mereçem otpornosti uzemÿeça svih uzemÿivaåa;
2) mereçem neprekidnosti zaãtitnog provodnika na svim potroãa-
åima i pripadajuñoj opremi i vaænijim pogonskim mestima kao ãto su:
transformatorske stanice, pogonske prostorije i sl.
XI. PRELAZNA I ZAVRÃNA ODREDBA

Ålan 237.
Tehniåke karakteristike postrojeça i ureœaja u rudnicima koji su u
upotrebi pre stupaça na snagu ovog pravilnika uskladiñe se sa odredbama
ovog pravilnika u roku od pet godina od dana stupaça na snagu ovog pra-
vilnika.
Ålan 238.
549
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRIÅNA POSTROJEÇA,
UREŒAJE I INSTALACIJE U RUDNICIMA SA PODZEMNOM
EKSPLOATACIJOM*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom odreœuju se:
1) uslovi i zahtevi koji moraju biti ispuçeni pri izvoœeçu pri-
vremenih i stalnih elektriånih postrojeça, ureœaja i instalacija u rudni-
cima sa podzemnom eksploatacijom, kao i elektriånih postrojeça, ureœaja
i instalacija koji se nalaze na povrãini rudnika, a åine galvansku celinu
sa podzemnom elektriånom mreæom pri ugradçi, koriãñeçu i odræavaçu
elektriånih postrojeça, ureœaja i instalacija;
2) naåin oznaåavaça i obeleæavaça elektriånih postrojeça, ureœaja
i instalacija i çihovih delova koji utiåu na bezbednost i zaãtitu æivota
i zdravÿa ÿudi, åovekove æivotne i radne sredine i druãtvenih sredstava;
3) tehniåke mere zaãtite od poæara, eksplozija i drugih tehniåko-
tehnoloãkih nezgoda;
4) postupak, naåin i interval obavÿaça obavezne povremene tehniåke
kontrole elektriånih postrojeça, ureœaja i instalacija;
5) naåin rukovaça elektriånim postrojeçima, ureœajima i instala-
cijama, naåin çihovog odræavaça, obaveznost uputstva o rukovaçu i odr-
æavaçu i posebna struåna osposobÿenost za rukovaçe.
Ålan 2.
Navedeni izrazi, u skladu s ovim pravilnikom, imaju sledeña znaåeça:
1) podzemni (jamski radovi) radovi u rudnicima su sve jamske pro-
storije koje se izraœuju ili odræavaju radi istraæivaça, otvaraça, pri-
premaça ili otkopavaça leæiãta korisnih mineralnih sirovina;
*
Ovaj pravilnik je obajvÿen u “Sluæbenom listu SFRJ”, br. 21/88 i 90/91.
550
2) metanske jame su jame rudnika za koje se utvrdi da u çima postoji
moguñnost nastajaça eksplozivnih smesa, jamskih gasova ili uzvitlane pra-
ãine i vazduha;
3) jamske prostorije ugroæene poæarom su sve podzemne prostorije u
kojima moæe doñi do pojave poæara bez obzira na vrstu izvora;
4) otkopi i radiliãta pripreme su proizvodna otkopna mesta u jami,
ukÿuåujuñi i izraœene saobrañajnice neposredno vezane za otkope pri-
preme koje su od otkopa udaÿene do 10 m a od otkopa i radiliãta pripreme
do 50 m;
5) posebno provetravane jamske prostorije su prostorije u koje se po-
trebna koliåina sveæeg vazduha dovodi ili iz kojih se koriãñeni vazduh
odvodi vetrenim cevima ili ekvivalentnim ventilacionim objektima;
6) elektriåne pogonske prostorije su prostorije koje su, uglavnom, od-
reœene za pogon elektriånih maãina i aparata i u koje je pristup, po pra-
vilu, dozvoÿen samo struånim licima koja tim maãinama i aparatima
rukuju;
7) elektriåne zatvorene (zakÿuåane) pogosnke prostorije su pro-
storije u koje, s vremena na vreme, ulaze samo struåna lica, a koje su inaåe
zatvorene, odnosno zakÿuåane;
8) elektroenergetska postrojeça saåiçavaju skup montiranih
elektriånih ureœaja i instalacija;
9) elektriåni ureœaji su pogonska sredstva koja sluæe za proizvodçu
i koriãñeçe elektriåne energije, kao ãto su sredstva za proizvodçu, pre-
nos, razvoœeçe, mereçe i koriãñeçe elektriåne energije;
10) dojavni ureœaji su ureœaji kojima se posredno ili neposredno pre-
daju obaveãteça ma koje vrste;
11) signalni ureœaji su ureœaji koji se posredno ili neposredno kori-
ste za prenoãeçe nekog unapred dogovorenog optiåkog ili akustiåkog sig-
nala sa jednog mesta na drugo, a mogu obuhvatiti i lokalnu vezu za izvorna
prenoãeça obaveãteça;
12) elektriåne instalacije su skup vodova i instalacionog pribora
koji se koriste za razvoœeçe elektriåne energije pojedinim potroãaåima;
13) protiveksplozijski zaãtiñeni elektriåni ureœaji su svi
elektriåni ureœaji nameçeni za prostore ugroæene eksplozivnom at-
mosferom, zapaÿivim gasovima, parom ili praãinom, a koji se oznaåavaju
slovom “W”;
14) samosigurni strujni krugovi su krugovi u kojima iskra i termiåki
efekti nastali u normalnom radu ili u sluåaju kvara ne mogu zapaliti
eksplozivne smeãe niti uzvitlanu sitnu praãinu u åijem se prisustvu upo-
trebÿava ureœaj ili strujno kolo;
15) samosigurni ureœaji su ureœaji u kojima su sva strujna kola samosi-
gurna;
16) pridruæeni ureœaji su oni u kojima strujna kola ili delovi kola
nisu sva samosigurna veñ sadræe i kola koja mogu uticati na sigurnost
samosigurnih kola;
551
17) temperatura tiçaça nataloæene praãine je najniæa temperatura
na povrãini zagrejane podloge koja joã dovodi do zapaÿeça 5 mm debelog
nataloæenog sloja praãine. Temperatura tiçaça se sniæava sa poveñaçem
debÿine naslage;
18) elektriåna pogonska sredstva su sredstva koja sluæe za pro-
izvodçu, prenos, razvoœeçe, mereçe i potroãçu elektriåne energije;
19) prenosna pogonska sredstva su ureœaji, maãine, transformatori i
dr., na radiliãtima sa aparatima tih ureœaja za ukÿuåivaçe, upravÿaçe i
pokretaçe, kao i ureœaji za osvetÿavaçe, provetravaçe itd., koji se po-
vremeno premeãtaju sa napredovaçem radiliãta;
20) stalno instalisani elektriåni ureœaji ili delovi elektriånih
ureœaja i kablova jesu takvi ureœaji, odnosno delovi koji nisu privremeno
postavÿeni i ne sadræe prenosna pogonska sredstva niti su na çih vezani;
21) trajni pogon je pogon u kome pogonski ureœaji (maãine, aparati
itd) postiæu postojanu temperaturu;
22) isprekidani pogon je pogon u kome se periodiåno niæu periodi
rada i mirovaça, a mirovaça su znatno kraña od vremenske konstante zagre-
vaçe. Zbir vremena perioda rada i perioda mirovaça saåiçava trajaçe jed-
nog ciklusa;
23) kratkotrajni pogon je pogon u kome je vreme pogona tako kratko da
pogonski ureœaji ne postiæu postojanu temperaturu. Mirovaça su dovoÿno
duga da se postigne temperatura rashladnog sredstva;
24)nazivni napon, nazivna jaåina struje, nazivna snaga i nazivna fre-
kvencija su vrednosti za koje su elektriåni ureœaji graœeni i oznaåeni;
25) pogonski napon je sredçi napon koji postoji vremenski i
prostorno u proizvoÿnim taåkama mreæe;
26) napon prema zemÿi je najveñi napon koji moæe nastati na delo-
vima pod naponom ili ostalim provodÿivim masama:
a) kod izolovanih IT sistema mreæe bez pogonskog uzemÿeça u sluåaju
zemçospoja;
b) kod uzemÿenih TT sistema i TN sistema mreæe sa pogonskim uzemÿ-
eçem u sluåaju zemÿospoja ili jednopolnog kratkog spoja;
27) dodirni napon je pad napona u telu åoveka prilikom dodira;
28) strujni osiguraåi su zaãtitni elementi koji prilikom nedo-
zvoÿenog poveñaça struje ili visokih dodirnih napona prekidaju ili pro-
uzrokuju prekidaçe strujnog kola. To su:
a) topÿivi osiguraåi;
b) zaãtitni prekidaåi sa odgovarajuñim nadstrujnim, odnosno kratko-
spojnim okidaåima ili relejima;
29) daÿinski upravÿani ureœaji su ureœaji kod kojih se strujna kola
ukÿuåuju ili iskÿuåuju nekim stranim uticajem (na primer: mehaniåkim,
elektriånim, elektrooptiåkim, pneumatskim, akustiånim, magnetskim ili
termiåkim putem), ako taj uticaj nije izvrãen rukom na samom ureœaju;
30) sklopni ureœaji su elektriåni ureœaji koji sluæe posredno ili
neposredno za sklapaçe strujnih kola, odnosno ukÿuåeçe i iskÿuåeçe;
552
31) razvodni ureœaji su elektriåni ureœaji koji sluæe za razvoœeçe
elektriåne energije na viãe ogranaka ili potroãaåa;
32) sklopni aparati su elektriåni aparati koji sluæe za sklapaçe
(ukÿuåeçe i iskÿuåeçe) strujnih kola, kao i za prekidaçe kratkih spojeva
i neoptereñenih strujnih kola;
33) prekidaå je sklopni aparat koji moæe prekinuti nastali kratki
spoj. Prekidna snaga oznaåava se kod aparata do 1000 V – u kA za odreœeni
napon, a kod aparata za napone od 1000 V i viãe – MVA za odreœeni napon,
ãto oznaåava graniånu moñ za koju je prekidaå graœen;
34) sklopka je rasklopni aparat kojim se, po pravilu, mogu ukÿuåivati
i iskÿuåivati normalno optereñena strujna kola do nazivnih veliåina za
koje je aparat graœen. Nije predviœen za prekidaçe struja kratkog spoja;
35) kontaktor je rasklopni aparat koji ukÿuåuje i iskÿuåuje strujna
kola pomoñu elektromagneta. Sklopna moñ je, po pravilu, osmostruka do
desetostruka nazivna struja trajnog optereñeça. Odgovara zahtevima mo-
tornog pogona, a nije nameçen za prekidaçe kratkog spoja. Graœen je za ve-
liki broj ukÿuåeça i iskÿuåeça;
36) rastavÿaå je rasklopni aparat pomoñu koga se moæe prekinuti
strujno kolo i naponski razdvojiti sa vidÿivim pogonskim staçem;
37) rastavÿaåka naprava je svaki elektriåni ureœaj pomoñu koga se
strujno kolo moæe vidÿivo rastaviti. To mogu biti rastavÿaåi, sklopke,
osiguraåi, uloæni noæevi, rastavni kontakti kod izvlaåivih ureœaja itd.;
38) rastavna sklopka je rastavÿaå sa vidÿivim pogonskim staçem
ukÿuåenog ili iskÿuåenog staça, koji ima svojstva sklopke, odnosno moæe
sklapati nazivne struje za koje je graœen. Upotrebÿava se za napone od 1000
V i viãe. Ne moæe prekidati kratki spoj;
39) rastavni prekidaå je rastavÿaå sa vidÿivim pogonskim staçem
ukÿuåenog ili iskÿuåenog staça, koji delimiåno ima svojstva prekidaåa,
odnosno moæe prekinuti kratki spoj ograniåenog intenziteta i sklopiti
nazivne struje trajnog optereñeça za koje je graœen. Upotrebÿava se za
napone od 1000 V i viãe;
40) motorni zaãtitni kontaktor je rasklopni aparat za ukÿuåeçe i
iskÿuåeçe elektriånih maãina u mreæu. Pored sklopnika, on sadræi i
elemente motorske zaãtite, na primer: bimetalne releje za zaãtitu od
preoptereñeça i strujne osiguraåe za zaãtitu od kratkog spoja;
41) motorni zaãtitni prekidaå je rasklopni aparat za iskÿuåeçe i
ukÿuåeçe elektriånih maãina u mreæu i za çihovu zaãtitu. Pored pre-
kidaåa, on sadræi elemente motorske zaãtite, na primer: bimetalne releje
ili okidaåe za zaãtitu od preoptereñeça, kratkospojne okidaåa ili releje
za zaãtitu od neæeÿenog pogona maãina posle nestanka napona i prilikom
prekomernog sniæeça napona ili kombinaciju nekoliko pomenutih
ureœaja;
42) zaãtitni prekidaå je aparat za sklapaçe i zaãtitu strujnih kola
od preoptereñeça, sa bimetalnim relejima ili okidaåima i za prekidaçe
kratkog spoja, sa kratkospojnim relejima, okidaåima ili kombinacijom po-
menutih ureœaja;
553
43) utikaåka naprava je naprava nameçena za spajaçe i rastavÿaçe
kablova i vodova, kao i za prikÿuåivaçe kablova i vodova na odgovarajuñe
elektriåne ureœaje;
44) kontrolnik je elektriåni ureœaj nameçen za kontrolu i ispi-
tivaçe nekog elektriånog pogonskog staça ili elektriåne sposobnsoti
elektriånog ureœaja ili instalacije, kao i za signalisaçe opasnog staça
koje bi moglo nastati ili za direktnu intervenciju u vidu iskÿuåeça
oãteñenog kontrolisanog dela elektriåne mreæe, odnosno ureœaja ili za
instalaciju;
45) mreæni kontrolnik je ureœaj za trajnu kontrolu izolacionog
staça mreæe i dojavu opadaça izolacije, odnosno zemÿospoja. Kod
zemÿospoja iskÿuåuje mreæu ili deo mreæe sa napona, u proseånom vremenu
do 110 ms (zbir vremenskog reagovaça kontrolnika i sklopnog aparata),
ãto garantuje proizvoœaå;
46) kontrolnik rasvetne mreæe je ureœaj za trajnu kontrolu izolacio-
nog staça rasvetne mreæe i za çeno iskÿuåeçe sa napona prilikom eventu-
alnog zemÿospoja;
47) kablovski kontrolnik je ureœaj za kontrolu izolacije pre
ukÿuåeça pod napon (u instalacijama do 1000 V) i kontrolu zemÿospoja u
pogonu mreæe ili dela mreæe (za napon iznad 1000 V). Mora imati i kon-
trolu strujnog kola uzemÿeça jednog kablovskog ogranka, odnosno kontrolu
mehaniåkog oãteñeça kabla;
48) uklopni zapor je konrolni ureœaj kojim se kontroliãe ispravnost
dela mreæe pre stavÿaça pod napon;
49) kratki spoj je provodÿivi spoj izmeœu razliåitog elektriånog
potencijala kod vodova ili kod drugih delova elektriånih ureœaja pod
naponom koji nastaje zbog greãke na izolaciji ili zbog çihovog posrednog
ili neposrednog dodira;
50) spoj sa masom je provodÿivi spoj koji nastaje zbog neke greãke
izmeœu pogonskih delova elektriånih ureœaja pod naponom i provodÿivih
delova koji ne pripadaju pogonskom strujnom kolu i ne smeju doñi pod na-
pon;
51) struja greãke je struja koja nastaje zbog greãke u izolaciji;
52) napon greãke je napon koji nastaje zbog greãke izmeœu dva pristu-
paåna provodÿiva dela koji ne pripadaju istom pogonskom strujnom kolu
ili izmeœu jednog takvog dela i zemÿe;
53) zemÿospoj je provodÿivi spoj izmeœu zemÿe ili uzemÿenog
predmeta i izolovanih provodnika ili delova ureœaja koji su pod naponom
prema zemÿi;
54) zemÿospojna zaãtita je zaãtita koja u sluåaju zemÿospoja i nedo-
voÿne elektriåne izolacije iskuåuje napon u oãteñenom delu mreæe;
55) zemÿospojna blokada je ureœaj kojim se proverava elektriåna izo-
lacija mreæe ili dela mreæe pre uklopa napona i dozvoÿava uklop napona
samo pri ispravnoj elektriånoj izolaciji;
56) struja zemÿospoja je struja koja teåe izmeœu pogonskog strujnog
kruga i zemÿe zbog greãke na izolaciji ili zbog posrednog, odnosno nepo-
554
srednog dodira delova tog strujnog kruga sa zemÿom ili sa uzemÿenim pred-
metom;
57) uzemÿeçe je provodni spoj, pomoñu ureœaja za uzemÿeçe, izmeœu
zemÿe i delova ureœaja koji se moraju uzemÿiti;
58) pogonsko uzemÿeçe je provodÿiva veza izmeœu nekog dela po-
gonskog radnog strujnog kola, åvora mreæe i dr., i uzemÿivaåa i moæe biti:
a) direktno ili neposredno, ako osim otpora uzemÿeça ne sadræi
druge otpore;
b) indirektno ili posredno, ako osim otpora uzemÿeça sadræi joã i
omske, induktivne ili kapacitivne otpore u kolu uzemÿeça;
59) uzemÿivaåi su metalni delovi koji leæe u zemÿi. Delovi voda
uzemÿivaåa koji leæe neizolovani u zemÿi smatraju se delovima uzemÿi-
vaåa. Postoje trakasti, ãipkasti, cevni, ploåasti i kombinovani uzemÿi-
vaåi;
60) centralni uzemÿivaå je uzemÿivaå koji ispuçava uslove uzemÿ-
eça celokupne mreæe podzemnog prostora, bez obzira na napon mreæe;
61) glavni uzemÿivaå je uzemÿivaå koji ispuçava uslove uzemÿeça
pri naponu do 1000 V za mreæu jedne transformatorske stanice koja
predstavÿa jednu galvansku celinu;
62) pomoñni uzemÿivaå je uzemÿivaå koji smaçuje otpor uzemÿeça
kod mreæe uzemÿeça, i to na isturenim delovima mreæe ili predstavÿa
pomoñno uzemÿeçe prilikom primene sistema zaãtitnog spoja na napon
greãke;
63) dovidi uzemÿivaåa su vodovi koji su u zemÿu poloæeni neizolo-
vano;
64) sabirni provodnik za uzemÿeçe je provodnik na koji je
prikÿuåeno viãe provodnika za uzemÿeçe;
65) instalacija za uzemÿeçe je skup uzemÿivaåa sa provodniicma za
uzemÿeçe i sabirnim provodnicima za uzemÿeçe;
66) provodnik za uzemÿeçe je svaki provodnik koji spaja delove
ureœaja koji treba da se uzemÿe sa uzemÿivaåem, kad je poloæen izvan ze-
mÿe ili izolovan u zemÿu;
67) otpor uzemÿeçe je zbir otpora uzemÿivaåa i otpora provodnika
za uzemÿeçe;
68) otpor uzemÿivaåa je prelazni otpor rasprostiraça elektriåne
struje izmeœu metalne povrãine uzemÿivaåa i zemÿe;
69) zaãtitni provodnik je provodnik koji spaja deo ureœaja koji se
ãtiti s uzemÿivaåem – kod zaãtitnog uzemÿeça, ili s nultim provodni-
kom – kod nulovaça, ili s naponskom zaãtitnom sklopkom – kod naponskog
zaãtitnog spoja, ili sa zemÿom – kod strujnog zaãtitnog spoja. Zaãtitnim
provodnikom, u ovom smislu, ne sme proticati pogonska struja;
70) nulti provodnik je provodnik spojen sa nultom taåkom izvora
struje;
71) kategorisano strujno kolo je strujno kolo koje ne moæe ni iskrom
ni termiåkim efektom nastalim u normalnom radu ili u naznaåenom slu-
555
åaju kvara zapaliti eksplozivnu smeãu sve do neposrednog ukÿuåeça ne-
samosigurnog strujnog kola na kategorisano kolo ili do ukÿuåeça nesamo-
sigurnog kola koje, prebojem preko greãke, moæe uticati na kategorisano
strujno kolo koje je s çim u istom kablu.
Ålan 3.
Za nova elektroenergetska postrojeça, kao i za elektroenergetska po-
strojeça kod kojih treba izvrãiti bitnu rekonstrukciju u pogledu
elektriånih ureœaja i instalacija, izraœuje se tehniåka dokumentacija koja
sadræi:
1) obrazloæeçe odabranih i usvojenih reãeça;
2) tehniåki opis elektriånih ureœaja i instalacija, sa potrebnim
podacima o çihovim karakteristikama;
3) kartu dela jame u koji se postavÿaju elektriåni ureœaji i insta-
lacije sa projektovanim ureœajima;
4) nacrt prostorije u koju se nameravaju postaviti elektriåni ureœaji
i instalacije, ako se u tu svrhu grade posebne prostorije;
5) jednopolnu ãemu postrojeça;
6) ãemu delovaça kod daÿinskog upravÿaça, kad ureœaj nije tipski;
7) proraåun celog dovoda od napojne taåke do potroãaåa, s obzirom na
pad napona i termiåko optereñeçe, kao i kontrolu zagrejavaça kratkim
spojem;
8) mere zaãtite od tehniåko-tehnoloãkih nezgoda;
9) podatke o potrebnoj opremi za izvoœeçe radova;
10) podatke o radovima koji se izvode u rudnicima.
Ålan 4.
Za svaku jamu mora postojati tehniåka dokumentacija svih postojeñih
elektriånih ureœaja i instalacija, koja sadræi sledeñe podatke, i to:
1) ãemu napajaça visokog napona svih transformatorskih stanica i
vodova visokog napona;
2) situacioni plan svih elektriånih ureœaja i instalacija za visoki
napon;
3) ãemu pojedinih niskonaponskih mreæa, kao i ãemu signalnih i do-
javnih ureœaja;
4) situacioni plan niskonaponske mreæe;
5) podatke o preuzimaçu, kontroli, eventualnim opravkama, godini
izrade, mestu upotrebe ili mestu uskladiãteça elektriånih ureœaja i
instalacija;
6) tehniåke podatke o pojedinim ureœajima (maãinama, transfor-
matorima, aparatima itd.) koji sluæe za vaænije objekte (na primer: za
izvozne maãine, glavne pumpe, ventilatore itd.);
556
7) podatke o staçu prelaznih otpora uzemÿeça, dielektriånoj åvr-
stoñi transformatorskih uÿa i ispitivaçu zaãtitnih releja;
8) podatke o pregledima elektriånih ureœaja i instalacija.
II. ELEKTRIÅNI UREŒAJI I INSTALACIJE
Ålan 5.
Sistemi mreæa i dozvoÿeni nazivni naponi (meœufazni) za elek-
troenergetsku mreæu u jami jesu:
1) kod IT sistema:
– za mreæu visokog napona – do 10 000 V;
– za mræeu niskog napona – do 1 000 V;
– za rasvetnu mreæu i signalizaciju – do 250 V;
2) kod TN sistema:
– visoki napon – nije dozvoÿen;
– za rudnike ugroæene od poæara i metanske jame – samo do 130 V
nazivnog napona, i to samo u sistemu TN-S;
– niski napon – do 130 V za rudnike metala i nemetala ako ne sadræe
zapaÿive i eksplozivne gasove, ali samo sistem TN-S ili TNC/S.
Sistem mreæe TT nije dozvoÿen.
U oznaci sistema mreæe TT prvo slovo oznaåava naåin uzemÿeça zve-
zdiãta transformatora (I-izolovano, T- direktno uzemÿeno), a drugo slovo
oznaåava uzemÿeçe potroãaåa (T-direktno uzemÿeno, N-nulovano).
Sistem mreæe TN moæe imati varijante TNS (zaãtitni provodnik ZN
u celoj mreæi je odvojen od nultog voda N-5-æilno nulovaçe), TNC (nulti
vod i zaãtitni provodnik su u jednom provodniku – æilno nulovaçe) i
TNC/S (na delu mreæe bliæe transformatoru primeçen je sisten TNC, a u
pojedinim ograncima TNS – meãovito 4 i 5-æilno nulovaçe).
Za elektriånu vuåu dozvoÿen je jednosmerni napon do 660 V.
Za ruåne prenosne svetiÿke i daÿinsko upravÿaçe koje nije stalno
poloæeno dozvoÿen je napon do 50 V.
Za stalno poloæeno daÿinsko upravÿaçe moæe se uptorebÿavati
nazivni napon upravÿanog ureœaja do 500 V ako ne postoji opasnost od kapa-
citivnih struja ili struja gubitaka, koje bi mogle poremetiti ili greãkom
aktivirati daÿinsko upravÿaçe.
Ålan 6.
Elektriåni ureœaji od åijeg kontinuiranog rada zavisi sigurnost po-
gona i ÿudi moraju imati rezervno napajaçe elektriånom energijom, na
primer pumpna postrojeça, glavna ventilaciona postrojeça ili sistem za
prañeçe ventilacionog staça.
557
Ålan 7.
U elektriånim pogonskim prostorijama i u zatvorenim elektriånim
pogonskim prostorijama moraju postojati vidÿive ãeme, oznake napajaça
sklopnih ili razvodnih postrojeça.
Ålan 8.
Pogonska sredstva moraju biti posebno zaãtiñena od mehaniåkih
oãteñeça i hemijskog uticaja, kao i od ãtete koju mogu prouzrokovati voda
i praãina, ãto se potvrœuje izveãtajem o tipskom ispitivaçu.
Ålan 9.
Magnezijum, cink i çihove legure, osim mesinga, nisu dozvoÿeni za
provoœeçe elektriåne struje.
Ålan 10.
Kao mateirjal za sabirnice u rasklopnim i razvodnim postrojeçima
moæe se, pored bakra, upotrebÿavati i aluminijum ako su stezaÿke sabir-
nica izraœene sa prelaznim elementima, tako da se na razvode mogu spojiti
i bakarni provodnici.
Ålan 11.
Åeliåni provodnici za provoœeçe struje mogu se upotrebÿavati
samo:
1) za povratni provodnik elektriåne vuåe (ãine);
2) za zaãtitni provodnik mreæe zaãtitnog uzemÿeça, ali samo
pocinkovani;
3) za specijalne gibÿive kablove, åvrste na zatezaçe kod kojih su ba-
karni provodnici mehaniåki ojaåani åeliånom æicom;
4) za samosigurna kola i ureœaje.
Ålan 12.
Mogu se uptorebÿavati samo izolacioni materijali koji ispuçavaju
uslove utvrœene odgovarajuñim jugoslovanskim standardima.
Ålan 13.
U elektriånim ureœajima nije dozvoÿena uptoreba drveta, ãkriÿaca
ili mermera za priåvrãñeçe delova pod naponom.
Ålan 14.
Elektriåna pogonska sredstva i ureœaji mogu se upotrebÿavati samo u
granicama nazivnih vrednosti za koje su graœeni.
U pogledu mehaniåkih naprezaça prilikom kratkog spoja elektriåna
pogonska sredstva i ureœaji iz stava 1. ovog ålana moraju biti dimenzi-
onisani za maksimalnu udarnu struju tropolnog kratkog spoja na mestu
ugradçe.
558
1. Zaãtita ograniåeçem napona
Ålan 15.
Zaãtita ograniåeçem napona je sprovedena ako je izvor napajaça
strujnog kola izveden kao:
1) sigurnosni izolacioni transformator, s posebno visokim stepe-
nom izolacije izmeœu primara i sekundara, pri åemu primarni napon ne
prelazi 1000 V, a moæe biti izveden (na primer: fiziåki odvojenim na-
motajima na raznim stubovima ili kalemima i izolacijom ispitanom po-
sebno visokim ispitnim naponom izmeœu primarnog i sekundarnog
namotaja ili sa uzemÿenim zaslonom koji odvaja primarni od sekundarnog
namotaja);
2) izvor struje istog stepena sigurnosti kao i sigurnosni tran-
sformator (na primer, motor-generator sa izolovanim namotajima);
3) elektrohemijski izvor ili drugi izvor nezavisan od strujnih kola
veñeg napona (na primer: agregati).
Ako najveñi napon strujnog kola prelazi 25 V u normalnom pogonu ili
u sluåaju greãke, pored zaãtite od opasnosti elektriånog udara mora biti
izvedena i zaãtita od direktnog dodira delova pod naponom.
Ålan 16.
Kod transformatora napajanih na primarnoj strani naponom veñim
od 50 V, kod kojih je moguña greãka izmeœu primarnog i sekundarnog na-
motaja, postojaçe opasnog dodirnog napona spreåava se spajaçem dela pod
naponom sekundarnog strujnog kola sa zaãtitnim sistemom primarnog kola
ili spajaçem pristupaånih provodÿivih delova kuñiãta ureœaja sekun-
darnog kola sa zaãtitnim sistemom primarnog kola ili kombinacijom dva
prethodna naåina.
Delovi pod naponom sekundarnog kola ne moraju biti u galvanskoj
vezi sa delovima pod naponom primarnog kola, osim ako je primarno kolo
sistema TN.
Sklopnici, releji i pomoñne sklopke moraju biti izolovani na naåin
na koji je izolovan sigurnosni transformator izmeœu strujnih kola malih
napona i kola veñeg napona.
Utiånice i utikaåi ne smeju se zameçivati utiånicama u utikaåima
viãeg napona. Ako su utiånice i utikaåi izvedeni prema stavu 1. ovog
ålana, moraju imati poseban zaãtitni kontakt, s tim da se ne smeju upotre-
biti utikaåi bez zaãtitnog kontakta.
Ålan 17.
Strujna kola malih napona vode se odvojeno od drugih strujnih kola, a
ako to nije moguñe, strujna kola malih napona zaãtiñuju se izolacionom
pregradom, uzemÿenim provodÿivim zaslonom ili pojedinaånom ili grup-
nom dodatnom izolacijom.
559
2. Zaãtita ograniåeçem energije izboja
Ålan 18.
Zaãtita ograniåeçem energije izboja vrãi se ograniåeçem struje
greãke na vrednost bezopasnu do 25 mA, odgovarajuñim unutraãçim ot-
porom izvora ili ograniåeçem vremena trajaça greãke kao funkcije veli-
åine struje greãke, ograniåeçem energije izbora, pri åemu maksimalno
dozvoÿena koliåina elektriciteta koja se moæe izbiti dodirom iznosi 1
mC, a vrãna vrednost struje preko otpora 2 k Oma iznosi 0,7 mA za naizme-
niånu struju i 2 mA za jednosmernu struju.
3. Zaãtita od direktnog dodira

Ålan 19.
Zaãtita od direktnog dodira odnosi se na zaãtitu od dodira delova
pod naponom. Sprovodi se preprekama ili zatvaraçem u kuñiãta ili
ormare i izolovaçem delova pod naponom.
Ålan 20.
Zaãtita preprekama ili zatvaraçem u kuñiãte sprovodi se tako da se
delovi pod naponom ãtite mehaniåkom zaãtitom na jedan od sledeñih na-
åina:
1) otvori za posluæivaçe ili otvori neophodni za funkcionisaçe
ureœaja ãtite se zaãtitom najmaçe IP 20;
2) poklopac kuñiãta ili prepreka ãtite se zaãtitom najmaçe IP 40.
Ålan 21.
Dodatne zaãtitne mere (blokiraçe) od otvaraça kuñiãta ili
skidaça prepreka moraju biti izvedene tako:
1) da nije moguñe otvaraçe bez posebnog kÿuåa (brave) ili alata;
2) da je moguñe otvaraçe samo pri iskÿuåenom naponu na ureœaju;
3) da se bez upotrebe kÿuåa ili alata u samom poåetku otvaraça
obezbeœuje automatsko iskÿuåeçe napona na delovima u kuñiãtu ili iza
prepreke;
4) da je kod ureœaja do 500 V, bez kÿuåa ili alata, zamena osiguraåa
ili sijalica bez iskÿuåeça napona moguña ako delovi pod naponom imaju
unutraãçu pregradu koja onemoguñava sluåajan dodir delova pod naponom.
Ponovno ukÿuåeçe napona za sluåajeve iz taå. 1. i 2. mora da bude
omoguñeno samo nakon uspostavÿaça odgovarajuñe zaãtite.
4. Zaãtita delova pod naponom izolovaçem

Ålan 22.
Svi delovi pod naponom prekrivaju se izolacionim materijalom koji
se ne moæe skinuti bez razbijaça i koji ima izolaciona svojstva utvrœena
propisima o jugoslovenskim standardima za rudarske kablove.
560
5. Zaãtita od napona greãke
Ålan 23.
Za zaãtitu od napona greãke primeçuju se opãte zaãtitne mere,
dodatno izolovaçe, izolovani prostori, elektriåno odvajaçe i sistemi
zaãtite mreæe.
Ålan 24.
Opãte zaãtitne mere primeçuju se samo kao dodatna mera uz prime-
çeni sistem zaãtite mreæe.
Ålan 25.
Dodatno izolovaçe obavÿa se pojaåanom izolacijom delova pod napo-
nom i potpunom izolacijom elektriånog ureœaja (kuñiãta od izolacionog
materijala).
Ålan 26.
Izolovani prostor je zaãtitna mera koja spreåava istovremeni dodir
delova razliåitog potencijala u sluåaju greãke na funkcionalnoj izo-
laciji elektriånih ureœaja, tj. izmeœu dva dohvatÿiva provodÿiva dela
elektriånog ureœaja ili jednog dohvatÿivog provodÿivog dela elektriå-
nog ureœaja i bilo kog drugog provodÿivog dela.
Na mestima iz stava 1. ovog ålana ne smeju se postavÿati uzemÿeni
zaãtitni provodnici.
Zahtevi iz stava 1. ovog ålana su ispuçeni ako mesto ima izolovane
podove i zidove, odnosno izolacioni otpor prema zemÿi u bilo kojoj taåki
veñi od 50 k Ω, a izmeœu dohvatÿivih provodÿivih delova veñi od 2 m
rastojaça.
Postavÿeni elektriåni ureœaji i provodÿivi delovi moraju biti
stalno uåvrãñeni.
Napon greãke se ne sme proãiriti provodÿivim delovima na druga
mesta izvan izolovanih prostora, ãto se spreåava izolovaçem ili uzemÿ-
eçem provodÿivih delova koji izlaze iz ovog prostora.
Ålan 27.
Elektriåno odvajaçe radi zaãtite od strujnog udara u sluåaju greãke
na funkcionalnoj izolaciji elektriånog ureœaja obavÿa se pod sledeñim
uslovima:
1) svako strujno kolo mora biti nameçeno za napajaçe samo jednog
elektriånog ureœaja åija struja nije veña od 16 A;
2) strujno kolo se mora napajati preko izolacionog transformatora
ili motor-generatora s meœusobno izolovanim namotajima i visokim
stepenom izolacije izmeœu primara i sekundara, a prenosni sigurnosni
transformator mora biti dodatno izolovan;
3) nazivni napon izvora napajaça moæe na primarnoj strani iznositi
najmaçe 500 V, a na sekundarnoj najviãe 380 V;
4) vodÿivi delovi odvojenog strujnog kola ne smeju ni u jednoj taåki
biti spojeni sa drugim strujnim kolima ili sa zemÿom, izolacija odvojenog
561
36
strujnog kola mora biti kvalitetna, a prikÿuåci moraju biti izvedeni po-
sebno savitÿivim kablovima;
5) dohvatÿivi delovi odvojenog strujnog kola ne smeju biti spojeni sa
zaãtitnim vodom i sa dohvatÿivim vidÿivim delovima drugih kola;
6) pri radu u metalnim kotlovima transformator (ili izvor) mora
biti postavÿen izvan kotla i posebnim provodnikom povezan sa metalnim
stajaliãtem;
7) savitÿivi prikÿuåni kablovi moraju biti vidÿivi po celoj du-
æini i spoÿa mehaniåki neoãteñeni.
Ålan 28.
Izolaciono staçe mreæe utvrœuje se istosmernom strujom. Izolaci-
ono staçe mreæe moæe se utvrditi i nauzmeniånom strujom, s tim da se u
tom sluåaju mora odrediti onaj izolacioni otpor koji bi se dobio mereçem
sa istosmernom strujom.
Na utvrœivaçe izolacionog otpora ne smeju uticati reaktivni
otpori ili odvodi same mreæe.
Ålan 29.
Svaki deo mreæe odvojen sklopkom ili osiguraåima, pre prvog sta-
vÿaça u pogon mora imati izolacioni otpor najmaçe 1000 Ω/V nazivnog na-
pona, osim delova mreæe na postrojeçima sa voznom æicom i povratnim
vodom preko ãina.
Izolacija mreæe koja åini galvansku celinu mora iznositi najmaçe
100 Ω/V nazivnog napona za vreme pogona. Izuzetno, za rudnike metala i
nemetala ova vrednost moæe biti najmaçe 50 Ω/V.
Ako izolacioni otpor padne ispod 40 Ω/1 V nazivnog napona u mre-
æama napona do 1000 V, odnosno ispod 20 Ω/V, izuzetno za rudnike metala i
nemetala 10 Ω/V u mreæama napona do 660 V, mreæa se ne sme staviti pod na-
pon, odnosno ispod ove granice izolacije napon mreæe ili çenog oãteñe-
nog dela mora se odmah iskÿuåiti.
Ålan 30.
Ako se izolacija mreæe koje nemaju ugraœen ureœaj za ispitivaçe izo-
lacije za vreme pogona meri u beznaponskom staçu ili pre uklopa (zemÿo-
spojna blokada), onda:
1) za mreæe nazivnog napona do 100 V merni napon iznosi najmaçe 100 V;
2) za mreæe nazivnog napona od 100 V do 1000 V merni napon iznosi
najmaçe koliko i nazivni napon mreæe;
3) za mreæe nazivnog napona od 1000 V merni napon iznosi najmaçe
1000 V.
6. Sistemi zaãtite mreæe

Ålan 31.
Za automatsko iskÿuåeçe izvora greãke naizmeniåne struje kod svih
mreæa napona veñego od 50 V mora biti primeçen jedan od sistema zaãtite.
562
Ålan 32.
Zaãtitni ureœaji moraju automatski da iskÿuåe napon mreæe ili
dela instalacije ako je greãkom prouzrokovan napon dodira sledeñih
efektivnih vrednosti; 50 V za delove instalacije stabilnih ureœaja s
dohvatÿivim provodÿivim delovima, koji se normalno ne dræe u ruci, od-
nosno 25 V za delove instalacije sa ureœajima åiji su provodÿivi delovi
predviœeni da se dræe rukom (na primer ureœaji koji se napajaju preko uti-
kaåa). Ako to nije moguñe osigurati, vreme iskÿuåeça zaãtitnim ureœajem
mora odgovarati dijagramima na crteæima br. 1 i 2 i tabelama 1 i 2.
5,0
1,0
0,5
Vreme delovaça zaãtite, s
0,2
0,1
0,05
0,03
0,01
10 50 100 200 300 V
Efektivna vrednost napona dodira
Slika 1 Maksimalno dozvoÿeno vreme delovaça zaãtite
Tabela 1.
Napon dodira (V) 20 50 70 80 110 150 220 280
Vreme delovaça (s) 5 1 0,5 0,4 0,2 0,1 0,005 0,003
563
36*
Tabela 2.
Dozvoÿeni dodirni
napon (V) 50 80 120 150 180 300 420 550
Maksimalno vreme
delovaça zaãtite (s) 5 1 0,5 0,4 0,1 0,05 0,03
20
10
Maksimalno dozvoÿeno vreme delovaça zaãtite (s)
50
1.0
0.5
0.2
0.1
0.05
0.03
0.02
10 20 50 80 100 200 300 500 V
Dozvoÿeni dodirni napon (V)
Slika 2 Delovaçe zaãtite napona greãke za mreæe iznad 1000 V
Ålan 33.
Sistemi zaãtite zavise od sistema uzemÿeça mreæe i potroãaåa i
svojstva zaãtitnog ureœaja.
564
Ålan 34.
Za ureœaje nazivnog napona iznad 50 V koriste se sistemi zaãtite
mreæe prema ålanu 5. ovog pravilnika, za koje se mogu upotrebÿavati sle-
deñi zaãtitni ureœaji za automatsko iskÿuåeçe greãke:
IT sistem (KI) - kontrolnik izolacije
(SZ) – strujna zaãtitna sklopka (SZ)
TN sistem : (SZ) – strujna zaãtitna sklopka (SZ)
(NZ) – naponska zaãtitna sklopka (NZ)
(PZ) – prekostrujna zaãtita osiguraåima ili elektro-
magnetnim okidaåima
Zaãtitni ureœaji za automatsko isklapaçe greãke moraju delovati
na nazivne napone mreæe do 1000 V prema slici 1 i tabeli 1, a za nazivne
napone mreæe iznad 1000 V prema slici 2 i tabeli 2.
Za prostore ugroæene poæarom ili eksplozivnom atmosferom
proseåno vreme delovaça zaãtite ne sme biti duæe od 0,11 s, ãto åini pro-
seånu vrednost od 10 uzastopnih mereça uz graniåne uslove nepovoÿnije
greãke.
7. Zaãtitno uzemÿeçe izolovanih sistema
Ålan 35.
Zaãtitno uzemÿeçe izolovanih sistema primeçuje se samo kod mreæa
sa izolovanim zvezdiãtem u kojima nijedna taåka mreæe u normalnim po-
gonskim uslovima nije posredno ili neposredno uzemÿena osim u mreæama
iz ålana 40. ovog pravilnika.
Zaãtitno uzemÿeçe izolovanih sistema sastoji se u tome da su svi me-
talni delovi, koji zbog greãke mogu doñi u vezu sa naponom, neposredno
spojeni na jedan sabirni uzemÿeni provodnik, koji se koristi samo sa mre-
ænim kontrolnikom koji trajno pokazuje izolaciono staçe mreæe i upozo-
rava na opasnost od visokih dodirnih napona i drugih neæeÿenih pojava.
Ålan 36.
Prilikom primene zaãtitnog uzemÿeça izolovanih sistema u pod-
zemnim mreæama proizvod prelaznog otpora uzemÿeça i struje zemÿospoja
mreæe ne sme biti veñi od 50 V, pri åemu se struja zemÿospoja izraåunava
prema obrascu:
Iz = 0,2 ⋅ l⋅ U
gde je:
Iz – struja emÿospoja (A),
l – duæina mreæe (km),
U – nazivni napon (kV).
565
Ålan 37.
Mreæni kontrolnik u sistemu zaãtitnog uzemÿeça na mreæu napona
do 1000 V mora ispuçavati sledeñe uslove:
1) da ima unutraãçi otpor preko 200 Ω/V nazivnog napona mreæe pri
najnepovoÿnijem izolacionom otporu;
2) da za mreæe napona viãe od 500 V napon mereça izolacionog
otpora ne sme iznositi viãe od 10% od nazivnog napona mreæe. Ako merni
napon prelazi 50 V mora odgovarati uslovima navedenim u ålanu 34. ovog
pravilnika;
3) da signalizira pad izolacionog otpora ispod 100 Ω/V;
4) da isklopi napon mreæe kad izolacioni otpor padne na vrednost
ispod 40 Ω/V u mreæama nazivnog napona 1000 V, odnosno kad izolacioni
otpor padne ispod 20 Ω/V u mreæama nazivnog napona do 660 V, u proseånom
vremenu do 0,110 s;
5) da onemoguñi ukÿuåeçe napona mreæe kada je vrednost izolacionog
otpora u mreæi ispod dozvoÿenih granica iz t. “d”;
6) da trajno meri izolacioni otpor mreæe;
7) da postoji moguñnost da se na kontrolnik mogu prikÿuåiti spoÿni
optiåki i akustiåki signali u sluåaju pada izolacije ispod dozvoÿene gra-
nice, a obavezno je prikÿuåiti ih ako je kontrolnik u zatvorenoj elektriå-
noj pogonskoj prostoriji, a ugraœeni signal nije vidÿiv van prostorije;
8) da postoji moguñnost da se kontrolnik ispita namerenim usposta-
vÿaçem zemÿospoja.
Ålan 37a.
U izolacionim mreæama nazivnog napona iznad 1 000 V sa sistemom
zaãtitnog uzemÿeça obavezna je trajna kontrola otpora izolacione meæe
prema zemÿi u glavnom poÿu.
Mreæni kontrolnik mora iskÿuåiti mreæu ako izolacioni otpor
padne ispod 10 Ω/V u vremenu od 1 s (u koje je ukÿuåeno i vremensko za-
tezaçe isklopa).
U odvodima za jame ugroæene opasnim gasovima i eksplozivnom pra-
ãinom obavezna je i ugradça dodatne zemÿospojne zaãtite, koja mora delo-
vati u vremenu propisanom u ålanu 34. ovog pravilnika.
Manipulacija u mreæi, a naroåito postupak uklapaça posle greãke u
izolaciji mora se odrediti tehniåkim uputstvom.
Ålan 38.
U mreæama sa nazivnim naponom najviãe 220 V i napojnog izvora do
10 kVA, kao i u signalnim i rasvetnim mreæama, mreæni kontrolnik ne
mora imati svetlosni i zvuåni signal ako ureœaj pri potpunom zemÿospoju
na bilo kom mestu sam iskÿuåuje struju u proseånom vremenu do 1 s.
U rudnicima ugruæenim eksplozivnim smesama proseåno vreme
iskÿuåeça ne sme biti duæe od 0,11 s.
Ålan 39.
Kontrolnik rasvetne mreæe napajan iz transformatora snage do 10
kVA, kao i signalne instalacije u oknima kroz koje se ne voze ÿudi moæe
imati samo svetlosnu signalizaciju opadaça izolacionog otpora mreæe is-
566
pod 100 Ω/V ako se pri åistom dvostrukom zemÿospoju na bilo kom mestu na-
pon iskÿuåuje u vremenu od 1 s i ako je zaãtitni provodnik istog preseka
kao i fazni provodnik.
U rudnicima ugroæenim eksplozivnim smesama proseåno vreme
iskÿuåivaça ne sme biti duæe od 0,11 s.
Ålan 40.
U mreæama sa zaãtitnim uzemÿeçem izolovanih sistema sa naponom
preko 1000 V izmeœu neke taåke mreæe i zemÿe moæe se uklopiti prigu-
ãnica radi priguãivaça struje zemÿospoja. U takvim sluåajevima umesto
mreænog kontrolnika obavezna je primena odgovarajuñe zemÿospojne za-
ãtite.
Ålan 41.
Mreæa napajana iz posebnog transformatora mora imati najmaçe je-
dan glavni uzemÿivaå preko koga je uzemÿena mreæa zaãtitnog uzemÿeça.
Ako se viãe trafostanica nalazi u neposrednoj blizini, moæe se kori-
stiti zajedniåki glavni uzemÿivaå.
Mreæe zaãtitnih uzemÿeça u jednoj jami rudnika mogu biti me-
œusobno spojene u jedinstvenu opãtu mreæu zaãtitnog uzemÿeça jame, na
koju mora biti spojen i centralni uzemÿivaå. Centralni uzemÿivaå mora
ispuçavati uslove propisane ovim pravilnikom za visokonaponsku mreæu
kojoj pripada.
Ålan 42.
Glavni i centralni uzemÿivaåi postavÿaju se na mesta koja obezbe-
œuju najniæi otpor uzemÿivaåa i mogu se ukopavati u vlaænu zemÿu odvod-
nih kanala u kojima se stalno sakupÿa voda ili u vodosabirnike pumpnih
stanica i sl.
Centralni uzemÿivaå moæe se postaviti i van jame.
Ålan 43.
Ako se postavÿaçem glavnog ili centralnog uzemÿivaåa ne mogu
ispuniti uslovi za otpor uzemÿivaåa ili zaãtitnog voda propisani ovim
pravilnikom, u svaku mreæu zaãtitnog uzemÿeça postavÿaju se pomoñni
uzemÿivaåi na najisturenija mesta mreæe.
Pri izraåunavaçu maksimalno dozvoÿenog otpora uzemÿeça za
mreæu zaãtitnog uzemÿeça mora biti ispuçen zahtev iz stava 1. ovog
ålana za svaku pojedinu transformatorsku stanicu, iskÿuåujuñi pri tom
uticaj centralnog uzemÿivaåa.
Ålan 44.
Otpor centralnog uzemÿeça mora odgovarati mreæi napona preko
1000 V, koja åini galvansku celinu, a moæe imati jedan ili viãe uzemÿi-
vaåa smeãtenih napoÿu ili u jami.
Ålan 45.
Uzemÿivaåi moraju biti zaãtiñeni od korozije i elektrolitskog
nagrizaça.
Debÿina uzemÿivaåa, bez obzira na oblik, ne sme biti maça od 3 mm
za pocinkovanu åeliånu traku, a za bakar 2 mm.
567
Spoj provodnika za uzemÿeçe sa uzemÿivaåem pod zemÿom mora biti
zavaren.
Spoj zaãtitnih provodnika sa uzemÿivaåem mora biti pristupaåan,
vidÿiv i rastavÿiv, radi mereça prelaznog otpora.
Bakarni zaãtitni provodnik, kojim se spajaju glavni i centralni
uzemÿivaåi mora imati presek najmaçe 50 mm2, a provodnik od pocinko-
vane åeliåne trake najmaçe 100 mm2, s tim da ne sme biti taçi od 3 mm.
Ålan 46.
Provodnici kroz koje u pogonu teåe struja, osim ãina koje sluæe kao
povratni vod vozne æice, ne smeju se koristiti kao zaãtitni provodnik ni
onda kad su uzemÿeni, osim ureœaja ili delova instlacija zaãtiñenih
kontrolnicima koji zaãtiñuju instalaciju od kvara ili oãteñeça.
Odredba stava 1. ovog ålana odnosi se na zaãtitni provodnik koji je
deo samosigurnog strujnog kola za signalizaciju, telekomunikaciju i sl. i u
kome napon izvora nije veñi od 24 V.
Ålan 47.
Zaãtitni provodnik u kablu u postrojeçima sa nazivnim naponom is-
pod 1000 V mora biti æuto-zelene ili crvene boje, odnosno zaãtitni pro-
vodnik u poluprovodnoj gumi mora imati uzduæno ãtampanu belu traku.
Presek bakarnog zaãtitnog provodnika u kablu do 10 mm2 mora biti
najamçe jednak preseku radnih æila, a za veñe preseke mora iznositi
najmaçe 10 mm2, pri åemu mora odgovarati uslovima maksimalno dozvoÿe-
nog otpora uzemÿeça troãila.
Kod slobodno viseñih kablova sa noseñim uæetom kao zaãtitni pro-
vodnik moæe se koristiti noseñe uæe ako leæi u zajedniåkom omotu sa
ostalim provodnicima i ako çegova provodÿivost odgovara potrebnoj pro-
vodÿivosti zaãtitnog provodnika.
Ålan 48.
U postrojeçima sa naponom preko 1000 V kao zaãtitni provodnik
mogu se koristiti metalni plaãt i metalni oplet kabla, s tim da se pri
spajaçu moraju premostiti spojem kojim se metalno telo spojke povezuje sa
zaãtitnim provodnikom.
Metalni oplet kabla ne sme se upotrebÿavati kao zaãtitni pro-
vodnik ako nije obavijen suprotnim zavojem, odnosno ako nije tako izveden
da su svi elementi metalnog opleta sigurno i åvrsto galvanski povezani.
Ako ovaj zahtev nije ispuçen, zaãtitni provodnik mora leæati u zajedniå-
kom kablovskom omotu, a çegov presek mora odgovarati zahtevu iz odredbe
Ålan 49.
Kod kablova i provodnika za dojavne i kontrolne ureœaje zaãtitni
provodnik mora imati presek jednak najmaçe preseku provodnika koji vodi
najveñu struju.
Ako se kao zaãtitni provodnik umesto bakra upotrebÿava neki drugi
materijal, çegov presek mora biti po elektriånoj provodÿivosti ekvi-
valentan preseku bakarnog provodnika.
568
Ålan 50.
Ako zaãtitni provodnik leæu u zajedniåkom omotu kabla sa ostalim
provodnicima, kuñiãte elektriånog ureœaja predstavÿa dio zaãtitnog
provodnika. U tom sluåaju, u kuñiãtu prikÿuånog ormariña mora postojati
posebna stezaÿka za prikÿuåak zaãtitnog provodnika kojom se postiæe si-
guran i åvrst spoj zaãtitnog provodnika i kuñiãta. Deo zaãtitnog pro-
vodnika predstavÿaju i dva meœusobno sastavÿena kuñiãta ako se
sastavÿaçem kuñiãta meœu çima ostvaruje siguran i dobar elektriåni
spoj preko obraœenih povrãina sa osiguranim vijåanim meœusobnim spo-
jem.
Ako se kao deo zaãtitnog provodnika upotrebÿava viãe od dva sasta-
vÿena kuñiãta ili ako meœu kuñiãtima nije ostvaren siguran elektriåni
spoj, kuñiãta se meœusobno moraju spojiti posebnim spojem koji obezbeœuje
siguran i trajan elektriåni spoj meœu çima.
Ålan 51.
U elektriånim pogonskim prostorijama ili u zatvorenim elektriå-
nim pogonskim prostorijama, kao i u sklopnim i razvodnim prostorijama
van tih prostorija, zaãtitni provodnik se moæe polagati odvojeno od ka-
blova.
Zaãtitni provodnik od bakra mora imati presek najmaçe 25 mm2.
Umesto bakarnog provodnika moæe se upotrebÿavati i pocinkovana åe-
liåna traka, koja mora biti najmaçe 2,5 mm debela i 25 mm ãiroka.
Zaãtitni provodnik mora biti zaãtiñen od sluåajnog mehaniåkog
oãteñeça i spojen sa mreæom zaãtitnog uzemÿeça tako da je onemoguñeno
elektrolitsko razaraçe spoja. Zaãtitni provodnik mora biti poloæen
tako da se moæe lako kontrolisati i odræavati.
Ako je zaãtitni provodnik poloæen odvojeno, kuñiãta pojedinih po-
gonskih sredstava spajaju se paralelno sa zaãtitnim provodnikom i on ne
sme predstavÿati deo spoÿnog zaãtitnog provodnika. Kuñiãta mogu biti
deo zaãtitnog provodnika samo pri prelazu od spoÿnog zaãtitnog provod-
nika na zaãtitni provodnik u kablu, s tim da spoÿna stezaÿka za uzemÿeçe
mora biti na istom delu kuñiãta na kome je i stezaÿka za uzemÿeçe u kuñi-
ãtu. Odvojeno polagaçe zaãtitnog provodnika nije dozvoÿeno kod savi-
tÿivih kablova niti kod prenosnih i pokretnih ureœaja.
Ålan 52.
Kod zaãtitnih provodnika nije dozvoÿeno upotrebÿavati preko-
strujne zaãtitne osiguraåe.
Sklopke i utikaåke naprave koje prekidaju zaãtitni provodnik mo-
raju biti takve konstrukcije da prekidaçem zaãtitnog provodnika pre ili
istovremeno sigurno prekidaju ostale provodnike koji su u pogonu pod na-
ponom.
Ålan 53.
Svi metalni delovi mehaniåke zaãtite elektriånih postrojeça (npr.
metalni opleti i metalni plaãtevi kablova i provodnika, gorçi i doçi
delovi metalnih spojki, metalni delovi neelektriånih ureœaja i sl.) koji,
569
zbog oãteñeça, mogu doñi pod napon moraju biti spojeni sa zaãtitnim pro-
vodnikom åvrstim i provodÿivim spojem.
Odredba stava 1. ovog ålana ne primeçuje se na delove koji predsta-
vÿaju galvansku celinu i koji su uzemÿeni (transporteri, vodovi itd.), od-
nosno na delove koji ne predstavÿaju galvansku celinu i nisu uzemÿeni
(podgrada).
Ålan 54.
U rudnicima se mogu koristiti samo pogonska srdstva koja na od-
govarajuñem pristupaånom mestu imaju posebnu stezaÿku za zaãtitni pro-
vodnik, s tim da stezaÿka mora biti oznaåena znakom uzemÿeça i vijcima
sa crveno obojenom glavom.
8. Nulovaçe
Ålan 55.
Nulovaçe se sastoji od spajaça svih provodÿivih delova elektriånih
ureœaja, koje treba zaãtiti od previsokog napona dodira, sa uzemÿenom
nultom taåkom trofaznog transformatora ili sa uzemÿenom srediãnom
taåkom jednofaznog transformatora preko neutralnog provodnika ili po-
sebnog zaãtitnog provodnika koji je na odrœenim mestima spojen sa neutal-
nim provodnikom.
Nulovaçe se koristi u spoÿnim mreæama nazivnog napona ispod 1000
V, a u podzemnim mreæama nazivnog napona naizmeniåne struje ispid 130 V
sa uzemÿenom nultom taåkom transformatora nulovaçe se koristi samo
ako se na nultom provodniku u sluåaju greãke ne javÿa napon veñi od 50 V, a
ako se pojavi veñi napon, on se moæe odræati najviãe do 1 s.
Izuzetno, nulovaçe se moæe koristiti u jami i za ureœaje sa naponom
ispid 1000 V kod malih objekata samo ako predstavÿa ogranak spoÿne
mreæe u kojoj je nulovaçe primeçeno kao zaãtitna mera.
Ålan 56.
Pri primeni nulovaça struja greãke koja nastaje pri potpunom krat-
kom spoju izmeœu faznog i nultog provodnika ili pri kratkom spoju faznog
provodnika sa masom ureœaja koji se ãtiti mora biti jednaka ili veña od
struje iskÿuåeça ugraœenog zaãtitnog ureœaja (osiguraåa ili zaãtitnog
prekidaåa).
Struja greãke odreœuje se (proraåunava se) na osnovu otpora cele pe-
tÿe kratkog spoja zajedo sa prelaznim otporima, prema sledeñem obrascu:
U U U
f f f
R ≤ ------ ; I ≤ I = ------- → R ≤ ------
p I i gr R p I
i p i
gde je:
Rp – otpor petÿe (Ω),
Uf – fazni napon izmeœu faze i zemÿe (V),
Ii – struja iskÿuåeça (A),
Igr – struja greãke.
Otpor petÿe proraåunava se i meri pre stavÿaça instalacije u po-
gon, kao i prilikom redovnih kontrola mreæe.
570
Struja iskÿuåeça izraåunava se prema sledeñem obrascu:
Ii = k ⋅ In
gde je:
In – nazivna struja zaãtitnog elementa, a faktor “k” iznosi:
– za brze osiguraåe do 100 A : k = 3, preko 100 do 200 A : k = 3,5 i preko 200 A
: k = 4;
– za trome osiguraåe do 200 A : k = 5, a preko 200 A : k = 6;
– za nadstrujne okidaåe: k = 1,3.
Ålan 57.
Pri primeni nulovaça u podzemnim prostorijama moraju biti ispu-
çeni i sledeñi uslovi:
1) na zaãtitni provodnik koji je spojen sa nultom taåkom tran-
sformatora ili sa nultim provodnikom na prvom razvodu moraju se spojiti
svi pristupaåni metalni delovi elektriånih ureœaja;
2) nulti provodnici moraju u svim ograncima iñi u smeru faznih pro-
vodnika i leæati u zajedniåkom omotu armiranog ili savitÿivog kabla;
3) presek nultog i zaãtitnog provodnika mora biti jednak preseku
faznih provodnika do 16 mm2, a kod veñeg preseka mora imati najmaçe
vrednosti navedene u tabeli 3.
Tabela 3.
Nazivni presek nultog provodnika
Nazivni presek faznih pro-
vodnika izolovani provodnici goli
(mm2) i kablovi provodnici
mm2) (mm2)
25 16 25
35 16 35
50 25 50
70 35 50
95 50 50
120 70 70
150 70 70
185 95 95
240 120 120
300 150 150
400 185 185
4) u sluåaju kratkog spoja delova pod naponom i nultog ili zaãtitnog

provodnika na bilo kom mestu mreæe, struja greãke se mora iskÿuåiti u
vremenu krañem od maksimalnog vremena delovaça zaãtite propisanog u
ålanu 32. ovog pravilnika;
5) topÿivi osiguraåi za zaãtitu od kratkog spoja moraju se pri upo-
trebi staviti u sve faze i moraju imati vrednosti navedene u tabeli 4;
571
6) pri upotrebi zaãtitnog prekidaåa sa magnetskim okidaåima,
okidaåi se moraju staviti u sve faze, a struja okidaça moæe biti podeãena
najviãe na 80% od najmaçe moguñe struje kratkog spoja na mestu ugradçe;
7) u nulti provodnik se ne smeju ugraœivati sklopne naprave niti
topÿivi osiguraåi koji bi mogli prouzrokovati prekid nultog provod-
nika. Dozvoÿeno je umetaçe u nulti provodnik namotaja prekidaåa radi
iskÿuåeça napona;
8) otpor svih uzemÿivaåa pogonskog uzemÿeça u mreæi jedne
transformatorske stanice ne sme prelaziti 1,5 Ω kod nazivnog napona do
220 V, a kod primene drugih nazivnih napona izraåunava se najveñi dozvo-
ÿeni otpor;
9) nulti provodnik se uzemÿuje u blizini transformatorske stanice,
a u nadzemnoj mreæi i na kraju svkog ogranka duæeg od 200 m. Otpor uzem-
ÿeça nultog provodnika u ograncima koji sluæe za zaãtitu u sluåaju prek-
ida nultog provodnika u mreæi, kao i uzemÿeça u blizini
transformatorske stanice ne sme prelaziti 5 Ω;
10) u mreæi u kojoj je primeçeno nulovaçe zabraçeno je zaãtitno
uzemÿeçe bez spoja sa nultim provodnikom;
11) u instalaciji potroãaåa nulti provodnik mora biti isto ili
ekvivalentno izolovan kao i fazni provodnici. Boja nultog provodnika
mora biti plava.
Ålan 58.
Ako u mreæi u kojoj je primeçeno nulovaçe potroãaåi nisu
iskÿuåivo trofazni, odnosno ako nultim provodnikom protiåe struja mo-
nofaznih potroãaåa, pored nultog provodnika mora postojati odvojeni za-
ãtitni provodnik na koji se vezuju kuñiãta svih potroãaåa u mreæi jedne
transformatorske stanice u kojoj je primeçeno nulovaçe.
Zaãtitni provodnik mora biti provodÿivo spojen sa nultim pro-
vodnikom na ulazu u podzemnu prostoriju ili na prvom razvodu transfor-
matorske stanice. U instalaciji potroãaåa zaãtitni provodnik mora
biti jedan od provodnika kabla kao i fazni i nulti provodnik i mora biti
jednako ili ekvivalentno izolovan kao i ostali provodnici. Zaãtitni
provodnik mora biti po celoj duæini posebno oznaåen.
9. Zaãtitni spoj na struju greãke

Ålan 59.
Zaãtitni spoj na struju greãke koristi se samo ako je taj sistem pri-
meçen na celoj mreæi koja åini galvansku celinu.
Zaãtitni spoj na struju greãke sastoji se od ureœaja koji registruje
struju zemÿospoja, odnosno struju greãke i koji prouzrokuje iskÿuåeçe
oãteñenog dela mreæe ili potroãaåa.
Ålan 60.
Zaãtitni spoj sa strujom greãke, sa uzemÿenim zvezdiãtem ili sa
uzemÿenom nultom taåkom transformatora koristi se u jamskim pro-
storijama samo kod ureœaja sa nazivnim naponom ispod 1000 V, pri åemu mo-
raju biti ispuçeni sledeñi uslovi:
572
1) sklopke, sklopnici ili prekidaåi na koje deluje ureœaj zaãtitnog
spoja sa strujom greãke moraju se prekidati u svim polovima;
2) zvezdiãte transformatora moæe biti uzemÿeno direktno ili po-
sredno;
3) svi metalni delovi i kuñiãta elektriånih ureœaja koji zbog gre-
ãke mogu doñi pod napon moraju biti meœusobno spojeni sabirnim uzemÿe-
nim provodnikom koji je najmaçe na jednom mestu sigurno uzemÿen, tako da
predstavÿa uzemÿeçe za zvezdiãte mreæe;
4) uzemÿivaåi i sabirni uzemÿeni provodnik, kao i prelazni otpor
uzemÿeça moraju u svemu ispuçavati uslove propisane ovim pravilnikom
za nulovaçe mreæe;
5) iskÿuåeçe prekidaåa, sklopke, odnosno sklopnog aparata zbog de-
lovaça struje greãke mora na odnosnom aparatu biti posebno signalisano;
6) posle iskÿuåeça prekidaåa, sklopke, odnosno sklopnog aparata
zbog delovaça stuje greãke aparat se ne sme sam od sebe ukÿuåiti (akti-
virati);
7) iskÿuåeçe zbog struje greãke mora nastupiti kad izolaciono
staçe ogranka mreæe koji se napaja preko aparata sa primeçenim spojem na
struju greãke ne ispuçava uslove propisane ovim pravilnikom;
8) na svakom rasklopnom aparatu mora postojati moguñnost namernog
izazivaça struje greãke, odnosno zemÿospoja radi ispitivaça ispravnosti
ureœaja zaãtitnog spoja na struju greãke;
9) svaki ogranak mreæe, odnosno motorni pogon mora biti zaãtiñen
rasklopnim aparatom sa ureœajem zaãtitnog spoja na struju greãke;
10) sistem zaãtitnog spoja na struju greãke sa uzemÿenim zvezdiãtem
ili nultom taåkom mreæe koristi se samo kao sistem zaãtite u celoj jami,
a ne u nekim ograncima ili u delovima jame.
Zaãtitni spoj na struju greãke u neuzemÿenim mreæama moæe se
koristiti samo ako su ispuçeni uslovi iz taå. 1, 3, 5, 6, 7. i 8. ovog ålana.
10. Zaãtitni spoj na napon greãke
Ålan 61.
Zaãtitni spoj na napon greãke koristi se samo kod ureœaja nazivnog
napona ispod 1000 V, pri åemu ovaj ureœaj u sluåaju napona greãke do 50 V
iskÿuåuje zaãtitnu sklopku ili prekidaå u vremenu do 1 s.
Zaãtitni spoj na napon greãke sastoji se od zaãtitne sklopke ili
prekidaåa sa naponskim navojem greãke i ureœajem za ispitivaçe, za-
ãtitnog provodnika, pomoñnog uzemÿivaåa i provodnika za pomoñno uze-
mÿeçe.
Ålan 62.
Za primenu zaãtitnog spoja na napon greãke u podzemnim prosto-
rijama, moraju biti ispuçeni sledeñi uslovi:
1) sklopke i prekidaåi sa naponskim navojem greãke moraju biti u
skladu sa jugoslovenskim standardima za ove ureœaje;
2) navoj napona greãke mora biti spojen kao merilo napona tako da
reaguje na napon izmeœu zaãtiñenih delova ureœaja i pomoñog uzemÿeça;
573
3) provodnik za pomoñno uzemÿeçe mora biti celom svojom duæinom
izolovan;
4) zaãtitni provodnik i provodnik za pomoñno uzemÿeçe moraju biti
tako poloæeni da su zaãtiñeni od mehaniåkog oãteñeça;
5) zaãtitne sklopke za napon greãke moraju imati zaãtitnu izo-
laciju;
6) kao pomoñni uzemÿivaå mora se upotrebÿavati posebni uzemÿivaå,
koji je od drugih uzemÿivaåa udaÿen najmaçe 20 m;
7) otpor uzemÿeça pomoñnog uzemÿivaåa ne sme biti veñi od jedne
desetine otpora mernog ureœaja zaãtitne sklopke, ali ne veñi od 500 Ω;
8) u mreæama sa neuzemÿenom nultom taåkom ili srediãçim pro-
vodnikom dozvoÿene su sklopke ili prekidaåi sa zaãtitnim spojem na na-
pon greãke samo ako imaju najmaçe dvopolni ureœaj za ispitivaçe.
11. Zaãtita od kratkog spoja, preoptereñeça i nestanka napona

Ålan 63.
Transformatori, elektriåni potroãaåi, kablovi i provodnici mo-
raju biti osigurani od prevelike struje, kao i od kratkog spoja.
Ålan 64.
Elektriåni motori, bez obzira na izvor napajaça, po pravilu, moraju
biti zaãtiñeni od posledica prekomernog sniæeça napona. Kad napon, na-
kon nestanka, ponovo doœe, motor ne sme sam krenuti.
Odredba iz stava 1.ovog ålana ne odnosi se na automatske tehnoloãke
procese, kod kojih maãine rade u tehnoloãkom nizu sa odgovarajuñim
predradçama i predviœenim merama sigurnosti.
Ålan 65.
Osiguraçe od preoptereñeça zbog prevelike struje postiæe se,
popravilu, termiåkim relejima ili okidaåima (bimetalima) ili pomoñu
strujnih osiguraåa, odnosno magnetski usporenih releja.
Ålan 66.
Zaãtita od struje kratkog spoja postiæe se zaãtitnim prekidaåima
sa brzim magnetskim relejima ili okidaåima ili strunim osiguraåima.
Ålan 67.
Podnaponska zaãtita postiæe se elektromagnetskim relejima ili
okidaåima koji omoguñavaju ukÿuåeçe prekidaåa ili sklopke samo pod
normalnim naponom. U sluåaju nestanka napona ili preniskog napona,
iskÿuåuje se prekidaå ili sklopka ili se to iskÿuåeçe vrãi sklopnikom
sa elektromagnetskim sklapaçem u odgovarajuñem spoju.
Ålan 68.
Ureœaji za zaãtitu od preoptereñeça i kratkog spoja (releji,
okidaåi, osiguraåi) moraju biti u trofaznim mreæama nazivnog napona is-
pod 1000 V postavÿeni u sve tri faze. U trofaznim mreæama niskog napona
574
sa neuzemÿenom nultom taåkom, odnosno sa izolovanim sistemom mreæe i
trajnom kontrolom izolacije mreæe mreænim kontrolnikom koji zadovo-
ÿava zahtevima zaãtite od kratkog spoja po brzini delovaça u sluåaju is-
tovremenog kratkog spoja i zemÿospoja, ureœaji za zaãtitu od
preoptereñeça i kratkog spoja mogu biti postavÿeni samo u dve proiz-
voÿne faze, osim za glavni prekidaå mreæe iza transformatora koji mora
imati zaãtitu u sve tri faze. Za trofazne mreæe nazivnog napona iznad
1000 V ureœaji za zaãtitu od preoptereñeça i kratkog spoja mogu biti po-
stavÿeni samo u dve faze pod uslovom da su postavÿeni uvek u istim fazama
u celoj mreæi jednog napona.
Ålan 69.
Ureœaji koji ãtite kablove i provodnike moraju biti instalisani i
za svaki ogranak u kojem je dozvoÿeno optereñeçe maçe od prethodnog
ogranka (iz smera napajaça). Zaãtita moæe biti prilagoœena i prema
najmaçem preseku ogranka, a ako bi bila stavÿena u prethodni provodnik,
nije potrebno posebno ãtititi ogranak.
Ålan 70.
Kablovi ili provodnici koji predstavÿaju ogranak od glavnog kabla
ne moraju se osigurati ako je ispuçen jedan od sledeñih uslova:
1) ako je duæina ogranka maça od 5 m i ako je çegov presek za najviãe
tri standardna preseka maçi od preseka glavnog kabla ili provodnika i
ako su oba voda od standardnog materijala;
2) ako je ogranak zaãtiñen od kratkog spoja i preoptereñeça zajedno
sa glavnim vodom;
3) ako je na kraju ogranka upotrebÿena zaãtita od preoptereñeça i
kratkog spoja napajanog potroãaåa, a struja zaãtite od preoptereñeça
ogranaka odreœena prema preseku voda i ako je ogranak zaãtiñen od kratkog
spoja zajedno sa glavnim vodom od koga se odvaja.
Kablovi ili provodnici koji ne predstavÿaju ogranak od glavnog ka-
bla ili provodnika ne moraju se osigurati ako je ispuçen jedan od sledeñih
uslova:
1) ako se nalaze u sklopnim postrojeçima, a postoji moguñonst çiho-
vog preoptereñeça. Za takve kablove predviœa se veñi presek od preseka
odreœenog tabelom za dozvoÿena optereñeça kablova;
2) ako su upotrebÿeni kao spojni provodnici izmeœu maãina,
transformatora, kondenzatora, akumulatora, sklopnih ureœaja i sl. u
elektriånim pogonskim prostorijama ili u zatvorenim elektriånim po-
gonskim prostorijama;
3) ako bi delovaçe upotrebÿenih osiguraåa moglo biti opasno i
ãtetno po sigurnost rada ureœaja i za same ureœaje, kao ãto su radna stru-
jna kola, pobudna strujna kola istosmernih maãina i sl.
575
12. Zaãtita od preoptereñeça
Ålan 71.
Kablovi i vodovi se od nedozvoÿenog zagrevaça, zbog preoptereñeça,
ãtite strujnim osiguraåima.
Strujni osiguraåi, kao zaãtita od preoptereñeça, postavÿaju se na
poåetku ili na kraju zaãtiñenog kabla ili voda.
Za strujne osiguraåe od preoptereñeça uzimaju se bimetalni okidaåi
ili releji, sa automatskim zaãtitnim prekidaåima, odnosno uz zaãtitne
prekidaåe, ili çima ekvivalentne ureœaje (npr. elektronska zaãtita).
Svakom preseku kabla mora odgovarati odreœena zaãtita od preopte-
reñeça i krtkog spoja. Najviãe nazivne vrednosti topÿivog osiguraåa “A”
kao zaãtite od preoptereñeça kablova navedene su u tabeli 4. Za viãe-
æilne savitÿive kablove sa izolacijom tipa EpN nominalne vrednosti
osiguraåa mogu se poveñati za najviãe 37% od vrednosti navedenih u ta-
beli 4.
Tabela 4.
Nazivni presek
1,5 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 180
mm2
Viãeæilni
savitÿivi kablovi 20 25 32 50 63 80 100 125 160 200 260 300 350 –
A
Viãeæilni
armirani kablovi za
20 25 35 50 60 80 100 125 160 200 224 260 300 350
stalno polagaçe
A
Ålan 72.
Ako je za zaãtitu od preoptereñeça upotrebÿen zaãtitni prekidaå,
releji, odnosno okidaåi moraju biti podeãeni najviãe na vrednosti traj-
nog optereñeça prema tabeli 10 i prema odredbama ål. 225. do 239. ovog pra-
vilnika.
Ålan 73.
Kabl sa radnim naponom preko 1000 V zaãtiñen je od preoptereñeça
ako je zbir optereñeça pojedinih troãila prikÿuåenih na taj kabl u
granicama çegovog dozvoÿenog optereñeça i ako su pojedina troãila
zaãtiñena od preoptereñeça prema odredbama ovog pravilnika.
Ålan 74.
Svi transformatori moraju na dovodnoj ili odvodnoj strani biti
osigurani od preoptereñeça bimetalnim okidaåima, relejima ili zaãti-
tom od poviãeça temperature.
Transformatori snage do 7 kVA ne moraju biti zaãtiñeni od preopte-
reñeça ako su zaãtiñena pojedina strujna kola koja napaja.
576
Ålan 75.
Transformatori se ne moraju ãtititi od preoptereñeça ako su ispu-
çeni sledeñi uslovi:
1) ako su prikÿuåeni potroãaåi takve prirode da ne moæe doñi do
preoptereñeça transfromatora;
2) ako snaga naponskog transformatora nije veña od 1000 VA;
3) ako je transformator proizveden kao otporan prema kratkom spoju.
Ålan 76.
Svaki motor mora u svom strujnom kolu, odnosno sklopnom aparatu ko-
jim se upravÿa imati termiåke releje, okidaåe ili zaãtitu od poveñaça
temperature, u svim fazama koje deluju na çegov motorni zaãtitni pre-
kidaå ili sklopnik.
Od preoptereñeça se moæe ãtititi i grupa motora koja åini tehno-
loãku celinu, tako da zastoj pojedinog motora ili cele grupe tehnoloãki
bude istovremen.
Ålan 77.
Termiåki releji ili okidaåi koji su optereñeni strujom motora
direktno (primarni – za nazivni zalet) ili preko strujnih transforma-
tora (sekundarni – za teãki zalet) moraju biti podeãeni najviãe na na-
zivnu struju motora.
Izuzetno, ureœaji iz stava 1. ovog ålana mogu biti podeãeni na struju
motora razliåitu od nazivne ako je to odreœeno uputstvom.
Pri isprekidanom pogonu kod koga je trajaçe prekida krañe od
vremena rada, tako da se ureœaj ne moæe ohladiti na temperaturu okoline,
zaãtita od preoptereñeça podeãava se na vrednost maçu od In, dok se pri
isprekidanom pogonu kod koga je trajaçe prekida duæe od vremena rada
zaãtita od preoptereñeça moæe podesiti na vrednost veñu od In.
Ålan 78.
Motori snage do 2 kW ili jaåine struje do 4A zaãtiñuju se od pre-
optereñeça i od kratkog spoja topÿivim osiguraåima ili zaãtitnom
sklopkom.
Kod pojedinaåno kompenziranih motora releji ili okidaåi moraju
biti podeãeni na smaçenu struju koju prouzrokuje komepnzacija.
Ålan 79.
Ispravÿivaåi se zaãtiñuju od preoptereñeça na naåin propisan od-
redbama ovog pravilnika za transformatore, s tim da se odredbe propisane
za doçenaponsku stranu transformatora primeçuju na ispravÿenu stranu
ispravÿaåa.
Pretvaraåi (jednoarmaturni ili grupa) zaãtiñuju se od preoptere-
ñeça u dovodu na naåin propisan odredbama ovog pravilnika za elektriåne
rotacione maãine, a u odvodu na naåin propisan odredbama ovog pravil-
nika za transformatore, odnosno ispravÿaåe.
37 577
Ålan 80.
Za zaãtitu otpornika od preoptereñeça moæe se koristiti zaãtita
od poveñaça temperature.
Ostali potroãaåi ãtite se od preoptereñeça, ako za to postoji po-
treba, otpornicima, reostatima i dr.
13. Zaãtita od kratkog spoja

Ålan 81.
Zaãtitni prekidaåi, odnosno topÿivi osiguraåi, koji se koriste kao
zaãtita od kratkog spoja, moraju imati rasklopnu moñ veñu od maksimalne
vrednosti struje tropolnog kratkog spoja koja se moæe oåekivati na mestu
ugradçe. Zaãtitni prekidaåi, odnosno topÿivi osiguraåi moraju sigurno
iskÿuåivati i najmaçu struju åistog dvopolnog kratkog spoja.
Ako zaãtitni prekidaå nije graœen za prekidaçe maksimalne struje
kratkog spoja, ispred çega se moraju ugraditi osiguraåi odgovarajuñe
rasklopne snage. Ako nisu primeçeni strujni ograniåivaåi kao zaãtita od
kratkog spoja, topÿivi i osiguraåi odgovarajuñe rasklopne snage moraju se
ugraditi ispred zaãtitnog prekidaåa i u sluåaju da ãtiñeni ogranci nisu
graœeni za tako veliku vrãnu vrednost udarne struje kratkog spoja ili tu
ulogu mora preuzeti prthodni prekidaå.
Ålan 82.
Najviãa struja tropolnog kratkog spoja koja se moæe oåekivati u ne-
koj taåki mreæe izraåunava se prema obrascu:
1, 1 × U
Ikm 204 -------------------------
3 × Zmin
gde je:
Ikm – struja tropolnog kratkog spoja u kA;
U – nazivni napon u kV;
Zmin – minimalni prividni otpor mreæe do te taåke u Ω/fazi.
Prividni otpor mreæe ili impedansu Z treba izraåunavati od mesta
za koje se provodi proraåun za maksimalne pogonske kapaciteta izvora i
transformatora, i to za vreme predviœene eksploatacije, na osnovu mi-
nimalne vrednosti impedanse mreæe koja se moæe oåekivati.
Minimalna struja åistog dvopolnog kratkog spoja, koja se moæe oåe-
kivati u nekoj taåki mreæe, izraåunava se prema obrascu:
0, 8 × U
Ikn = ---------------------
2×Z max
gde je:
Ikn - dvopolna struja kratkog spoja u kA;
U – nazivni napon mreæe u kV;
Zmax – maksimalna impedansa mreæe do najudaÿenije taåke ogranka za
koji raåunamo struju kratkog spoja koja se oåekuje u pogonskim uslovima
rada u Ω/fazi;
578
0,8 – faktor koji uzima u obzir samo poveñani radni otpor pro-
vodnika kabla kod pogonske temeprature u odnosu na raspoloæive podatke
za temperaturu od 20 oC.
Pri proraåunu maksimalne impedanse treba raåunati sa minimalnim
kapacitetima izvora i transformatora koje treba oåekivati u sluåaju sma-
çenog kapaciteta eksploatacije ili minimalne rezerve usled kvarova.
Smaçeçe struje kratkog spoja zbog elektriånog luka ne proraåunava se ako
mreæa ispuçava uslove iz ålana 68. za primenu zaãtitnih ureœaja u samo
dve faze. Ako mreæa ne ispuçava uslove iz ålana 68, kao minimalna struja
kratkog spoja uzima se polovina izraåunate vrednosti dvopolne struje
kratkog spoja prema navedenom obrascu sa faktorom 0,4 umesto 0,8.
Ålan 83.
Kablovi i provodnici ãtite se od kratkog spoja strujnim osigura-
åima ili drugim zaãtitnim napravama, koje moraju biti postavÿene na po-
åetku kabla, odnosno provodnika u pravcu napajaça.
Pod strujnim osiguraåima, u smislu stava 1. ovog ålana, podrazumevaju
se nadstrujni okidaåi ili releji zaãtitnih prekidaåa, kao i topÿivi
osiguraåi.
Ålan 84.
Presek kabla ili provodnika nazivnog napona ispod 1000 V odreœuje
se tako da izraåunata struja dvopolnog kratkog spoja ne bude maça od
nazivne struje strujnih osiguraåa pomnoæene sa faktorima navedenim u ta-
beli 5.
Tabela 5.
Najmaçi faktor nazivne strujne zaãtite
Nazivne struje topÿivih osiguraåa
Broj Vrsta zaãtite do od 100 preko
100 A do 200 A 200 A
1 Brzi uloãci 3 3,5 4
2 Spori uloãci 5 5 6
3 Nadstrujni okidaåi – – 1,3
Ålan 85.
U rudnicima ugÿa i pogonima ugroæenim poæarom topÿivi
osiguraåi, ako su nameçeni kao zaãtita od kratkog spoja, moraju biti oda-
brani prema tabeli 6. Prilikom upotrebe zaãtitnih prekidaåa, mini-
malna struja dvopolnog kratkog spoja mora biti 1,5 puta veña od vrednosti
na koju su podeãeni brzi nadstrujni prekidaåi, odnosno releji.
Najveña nominalna struja topÿivih osiguraåa, zavisno od struje dvo-
polnog kratkog spoja, navedena je u tabeli 6.
U rudnicima ugÿa i u pogonima ugroæenim poæarom mogu se upo-
trebÿavati samo topÿivi uloãci osiguraåa, koji pri najmaçoj struji dvo-
polnog kratkog spoja prekidaju kratak spoj u vremenu najduæe od 1 s.
37*
579
Ålan 86.
Strujni osiguraåi u doçem i gorçem naponskom delu meãovitih
mreæa mogu se, radi selektivne zaãtite od kratkog spoja, stepenovati u
vremenima prekidaça, s tim da vreme usporenog prekidaça u jednoj jami
moæe iznositi najduæe 3 s.
Tabela 6.
Brzi topÿivi uloãci Spori topÿivi uloãci
Najmaça struja Maksimalne Najmaça struja Maksimalne
dvopolnog kratkog nazivne vrednosti dvopolnog kratkog nazivne vrednosti
spoja uloãka spoja uloãka
A A A A
7 2 10 2
13 4 19 4
20 6 29 6
34 10 55 10
53 15 83 15
75 20 116 20
103 25 163 25
154 35 217 35
245 50 385 50
282 60 445 60
396 80 584 80
520 100 770 100
662 125 1035 125
880 160 1310 160
1160 200 1860 200
1330 225 2090 225
1590 260 2420 260
1920 300 2850 300
2240 350 3470 350
2880 430 4510 430
3550 500 5250 500
4260 600 6540 600
Ålan 87.
U rudnicima ugÿa i pogonima ugroæenim poæarom struja kratkog
spoja mora biti prekinuta najduæe 1 s, s tim da usporeçe moæe iznositi
najduæe 1,5 sekundu u sluåaju selektivnog prekidaça kratkog spoja.
Ålan 88.
Kratki spoj u kablovima provuåenim kroz glavno okno pri nazivnom
naponu preko 1 000 V mora biti prekinut bez usporeça.
580
Ålan 89.
Transformatori se ãtite od struje kratkog spoja transformatora na
dovodnoj strani ili sa obe strane. Ako je transformator napajan kablom
koji je na poåetku zaãtiñen od kratkog spoja, onda se ova zaãtita moæe
koristiti za zaãtitu transformatora.
Transformatori se ãtite od struje kratkog spoja topÿivim osigura-
åima ili zaãtitnim prekidaåem sa nadstrujnim okidaåima ili relejima,
ali tako da pri kratkom spoju na jednom od odvoda zaãtita transformatora
ne deluje tako dugo dok predviœeni osiguraåi ne prekinu taj kratki spoj.
Vremensko usporeçe delovaça zaãtite transformatora ne sme biti duæe
od 0,6 s.
Zaãtita od kratkog spoja moæe se postaviti u zajedniåkom dovodu za
viãe transformatora ako je time svaki transformator zaãtiñen od delo-
vaça kratkog spoja.
Ålan 90.
Naponski transformatori snage do 1 000 VA ãtite se od struje krat-
kog spoja na doçenaponskoj strani.
Izuzetno od odredbe stava 1. ovog ålana, naponski transformatori ne
moraju biti zaãtiñeni od struje kratkog spoja ako je merni transformator
proizveden kao otporan prema struji kratkog spoja.
Ålan 91.
Strujno kolo neposrednog napajaça elektriånih rotacionih maãina
ãtiti se od struje kratkog spoja motornim zaãtitnim prekidaåem sa brzim
nadstrujnim okidaåima, odnosno relejima ili topÿivim osiguraåima, tako
da zaãtita od struje kratkog spoja ne deluje na puãtaçe maãine u rad, ili
ekvivalentnim elektronskim ureœajima.
Ålan 92.
Ako se elektriåne rotacione maãine ãtite od struje kratkog spoja
brzim nadstrujnim (magnetskim) okidaåima ili relejima, motorski
zaãtitni prekidaå ili sklopnik mora imati rasklopnu moñ veñu od naj-
veñe struje na mestu ugradçe.
Ako nije ispuçen uslov iz stava 1. ovog ålana, ispred sklopke, pre-
kidaåa ili sklopnika ugraœuju se topÿivi osiguraåi.
Ako se elektriåne rotacione maãine zaãtite od struje kratkog spoja
okidaåima, odnosno relejima, oni moraju biti podeãeni tako da deluju åim
struja preœe vrednost struje ukÿuåivaça motora, a struja åistog dvopolnog
kratkog spoja koja se moæe oåekivati na tom mestu mora biti najmaçe 1,5
puta veña od vrednosti prema kojoj su podeãeni okidaåi, odnosno releji.
Ålan 93.
Ako se elektriåne rotacione maãine ãtite od struje kratkog spoja
topÿivim osiguraåima, upotrebÿavaju se brzi tromi ili kombinovni ulo-
ãci (posebni rudniåki), koji su do veliåine struje ukÿuåivaça motora
tromi, a preko te veliåine brzi. Nazivna vrednost osiguraåa mora od-
581
govarati nazivnoj snazi motora, s tim da osiguraåi odgovaraju zaãtiti od
struje kratkog spoja na naåin propisan odredbama ovog pravilnika.
Pri isprekidanom pogonu sa trajaçem perioda ispod 4 min nazivna
struja osiguraåa moæe biti jednaka najviãe 1,2-strukoj vrednosti kvadrata
sredçe vrednosti jaåine struje.
Ålan 94.
Kondenzatori snage moraju biti zaãtiñeni od delovaça kratkog
spoja. Ako se kondezatori upotrebÿavaju kao pojedinaåna komepnzacija
motora, onda se smatraju zaãtiñenim od struje kratkog spoja zajedniåkom
motornom zaãtitom motora ili zajedniåkim topÿivim osiguraåima, pri
åemu zaãtita mora biti podeãena prema vrednosti kompenzirane struje.
Kod kondenzatora za grupnu komepnazaciju svakoj bateriji mora se
dodati posebna zaãtita od kratkog spoja. Po pravilu, koriste se zaãtitni
prekidaåi, ali se mogu upotrebiti i topÿivi osiguraåi.
Ålan 95.
Ispravÿaåi i pretvaraåi ãtite se od struje kratkog spoja na do-
vodnoj i odvodnoj strani, tako da pri kratkom spoju ne doœe do oãteñeça
ispravÿaåkih elemenata.
Ålan 96.
Ostali elektriåni potroãaåi snage ispod 4 kW smatraju se zaãti-
ñeni od struje kratkog spoja ako je mesto prikÿuåka zaãtiñeno od kratkog
spoja.
14. Elektriåne maãine, transformatori, kondezatori, ispravÿaåi i

akumulatori
Ålan 97.
Elektriåne maãine, transformatori, kondezatori, ispravÿaåi i
akumulatori moraju biti zaãtiñeni od dodira delova pod naponom,
prodora stranih tela i praãine i od ulaska vode mehaniåkom zaãtitom
najmaçe IP 43, prema propisima o jugoslovenskim standardima.
Elektriåne maãine, transformatori, kondezatori, ispravÿaåi i
akumulatori moraju biti postavÿeni tako da imaju odgovarajuñe hlaœeçe,
da su osigurani od preoptereñeça i kratkog spoja i da su osigurani od meha-
niåkih oãteñeça ako nisu graœeni za teãke uslove rada u rudniku (zatrpa-
nost i dr.).
Pri ugradçi elektriånih ureœaja u prostore sa temperaturom
okoline iznad nazivne, pogonsko optereñeçe mora biti smaçeno na odgova-
rajuñu vrednost prema tehniåkom uputstvu.
Ålan 98.
Elektriåne rotacione maãine na radiliãtima (otkop i priprema)
moraju biti otporne na mehaniåke oãteñeça.
Svaka elektriåna maãina mora biti prikÿuåena i zaãtiñena od
preoptereñeça i kratkog spoja preko odgovarajuñeg sklopnog aparata.
582
Ako se maãina napaja strujom savitÿivim kablom, kabl se mora uve-
sti u prikÿuåni ormaråiñ kroz odgovarajuñu trubastu uvodnicu koja spre-
åava da se kabl preoãtro savija i oãteñuje.
Ålan 99.
Transformatori koji se montiraju u podzemnim prostorijama moraju
biti zatvorene izrade, s tim da delovi pod naponom veñim od 50 V budu
zaãtiñeni od dodira spoÿa. Odredba iz stava 1. ovog ålana ne primeçuje se
na transformatore u zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama i
na transformatore smeãtene u sklopne ormare sa ureœajima za iskÿuåeçe
transformatora sa naponom preko 50 V na gorçoj naponskoj strani.
Izuzetno od stava 1. ovog ålana, u sluåaju nuæde transformatori se,
osim mernih naponskih transformatora, mogu iskÿuåivati i daÿinski.
U podzemnim prostorijama upotrebÿavaju se samo suvi transfor-
matori. Suvi transformatori se postavÿaju na svako mesto pod sledeñim
uslovima:
1) da budu zaãtiñeni od udara transportnih sredstava;
2) da se na mestu postavÿaça ne sakupÿa voda;
3) da kuñiãta transformatora budu udaÿena od boka rudarske prosto-
rije najmaçe 200 mm.
Ålan 99a.
Postojeñi uÿni transformatori mogu se upotrebÿavati samo u ko-
morama izraœenim od negorivog materijala, a novi se ne smeju ugraœivati.
Komora transformatora mora biti zatvorena, ali i ventilirana ulaznom
vazduãnom strujom kroz posebne ventilacione otvore. Ventilacioni
otvori moraju se sami od sebe nepropusno zatvoriti kad se u komori razvije
vatra, tako da komora ostane bez ventilacije i nepropusno zatvorena.
Vrata i otvori komore moraju biti izvedeni tako da se spoÿa mogu lako
nepropusno zatvarati bez oãteñeça vrata, poklopaca, otvora i naprava na-
meçenih u te svrhe. Uvodi kablova u komoru moraju biti nepropusni, npr.
zaptiveni peskom ili glinom.
Uÿni transformatori se moraju postaviti iznad sabirne jame za sku-
pÿaçe i odvoœeçe uÿa, iz koje se ono moæe odstraniti. Sabirna jama mora
biti tolike zapremine da primi celu koliåinu uÿa iz transformatora,
uzimajuñi u obzir da je jama puçena krupnim kameçem radi lakãeg hlaœeça
eventualno zapaÿenog uÿa. Gorçi sloj puçeça sabirne jame, koji se sastoji
od sitnog ãÿunka, mora biti debeo najmaçe 20 cm, a zrna ãÿunka ne smeju
biti veña od 30 do 50 mm.
U neposrednoj blizini komore transformatora mora se nalaziti apa-
rat za gaãeçe poæara prouzrokovanog elektriånom strujom. Çegova izrada
mora odgovarati upotrebi u podzemnim prostorijama. Pred samom komorom
moraju se nalaziti sanduk sa peskom i lopata.
Uÿni transformator smeãten u komori mora se automatski is-
klopiti sa napona åim se komora nepropusno zatovri. Za transformatore
snage do 110 kVA automatsko isklapaçe moæe biti zameçeno signaliza-
cijom nepropusnog zatvaraça i isklapaçem transformatora sa napona ru-
kom sa spoÿne strane komore.
Uÿni transformatori mogu se upotrebÿavati samo sa konzervatorom
uÿa radi oduãke i moraju biti postavÿeni tako da se spoÿa moæe lako
583
videti nivo uÿa. Pored toga mora postojati moguñnost uzimaça probnih
uzoraka uÿa. Uÿni transformator snage do 1 000 VA mora biti graœen i po-
stavÿen tako da se nivo uÿa moæe u svako doba lako ispitati.
Uÿni transformatori snage iznad 200 kVA moraju biti snabdeveni
“Bucholz” relejima koji na sklopku deluju sa strane napajaça ili kon-
taktnim termometrima, odnosno termiåkim sondama koje transformator
iskÿuåuju kad prekoraåi dozvoÿenu temperaturu.
Ålan 100.
Kod transformatora za napajaçe kola signalizacije, upravÿaça, do-
jave i malog napona (sigurnosni) ne sme doñi do preskoka gorçeg napona na
namotaj doçeg napona.
Ålan 101.
Kondenzatori mogu biti puçeni samo nezapaÿivim sredstvima koja se
mogu upotrebiti u podzemnim prostorijama.
Kondenzatori se mogu upotrebÿavati samo ako çihova struja pra-
æçeça ne utiåe na strujna kola ureœaja sigurnosti.
Ålan 102.
U sluåaju grupne kompenzacije, snaga kondenzatora se mora auto-
matski prilagoditi potrebi jalove struje, ako usled nadkompenzacije doœe
do poveñaça napona za viãe od 5%.
Ålan 103.
Kondenzatori se posle iskÿuåeça moraju bezopasno isprazniti.
Ålan 104.
U podzemnim prostorijama nije dozvoÿena upotreba ispravÿaåa sa
uÿem.
Ålan 105.
Ñelije stalnih akumulatorskih baterija moraju biti izolovane
prema okviru, a okvir prema zemÿi, s tim da se mogu upotrebÿavati samo
izolatori koji pod dejstvom elektrolita ne postaju provodÿivi.
Upotreba akumulatora sa delovima od celuloida nije dozvoÿena u
podzemnim prostorijama.
15. Sklopna postrojeça, razvodna postrojeça i elektriåne

pogonske prostorije
Ålan 106.
Kuñiãta sklopnih aparata, razvodnih ureœaja i prikÿuånih or-
mariña moraju biti zaãtiñena od dodira delova pod naponom i prodora
stranih tela, praãine i vode, a prema odgovarajuñim propisima o jugo-
slovenskim standardima.
584
Sklopni aparati moraju biti osigurani od mehaniåkog oãteñeça, mo-
raju imati odgovarajuñe hlaœeçe i moraju biti elektriåni zaãtiñeni od
preoptereñeça i kratkih spojeva i, po pravilu, instaliraju se u ulaznoj va-
zduãnoj struji.
Ålan 107.
Svako sklopno ili razvodno postrojeçe, bez obzira na to da li se
sastoji od jednog ili viãe aparata, mora imati rastavÿaåku napravu, odno-
sno sklopni aparati ili viãe çih, pomoñu kojih se moæe sigurno odvojiti
od napona radi izvoœeça radova ili intervencije u beznaponskom staçu. Za
sklopne i razvodne ureœaje sa viãe dovoda, u neposrednoj blizini u svakom
dovodu mora biti postavÿena rastavÿaåka naprava.
Svaki sklopni i razvodni ureœaj koji prati radiliãte meçajuñi, po
potrebi, mesto, ako ima viãe od tri odvoda, mora imati u dovodu sklopni
aparat kojim se moæe isklopiti i odvojiti od napona pod teretom. U hodni-
cima sa nagibom do 15° sklopni aparat moæe biti udaÿen najviãe 100 m, a
pri nagibu veñem od 15° – najviãe 25 m od åela radiliãta.
Ålan 108.
Kod prekidaåa i kod sklopnih i razvodnih ureœaja nazivnog napona
preko 1 000 V, koji se nalaze van zatvorenih elektriånih pogonskih prosto-
rija, rastavÿaåi u dovodu moraju biti blokirani prekidaåem iza sebe.
Prekidaåi, uåinski rastavÿaåi i rastavne sklopke, kao i topÿivi
osiguraåi nazivnog napona veñeg od 1 000 V moraju u neposrednoj blizini
imati i rastavÿaå protiv povratnog napona koji im omoguñava postizaçe
beznaponskog staça.
Odredba stava 2. ovog ålana ne primeçuje se na sklopke i prekidaåe
koji se izvlaåeçem odvajaju od napona, kao i na topÿive osiguraåe ispred
naponskih transformatora graniåne snage 1 000 VA.
Ålan 109.
Vrata sklopnih i razvodnih ureœaja, zatvorene izrade napona preko
1000 V i postavÿena van elektriånih pogonskih prostorija moraju biti
konstruisana i montirana tako da je çihovo otvaraçe moguñe samo u isklo-
pÿenom staçu i da kada su otvorena ne mogu doñi u sluåajan dodir sa napo-
nom.
Ålan 110.
Svi sklopni ureœaji, kao ãto su prekidaåi, sklopke, rastavÿaåi itd.
ne smeju se sluåajno ukÿuåiti (npr. padom predmeta, zaruãavaçem, potresa-
çem itd.) i moraju biti lako pristupaåni.
Ålan 111.
U podzemnim delovima rudnika upotrebÿavaju se bezuÿni ili malo-
uÿni sklopni aparati i bezuÿni ostali elektriåni ureœaji, osim uÿnih
napuãtaåa.
585
a) nadzor ureœaja s jedne strane v) nadzor ureœaja s obe strane
b) posluæivaçe ureœaja s obe strane g) posluæivaçe ureœaja s jedne strane
Slika 3
Ålan 112.
Neoklopÿeni sklopni ureœaji postavÿaju se samo u zatvorenim
elektriånim pogonskim prostorijama u koje je pristup dozvoÿen samo
struånom osobÿu, a van takvih prostorija upotrebÿavaju se samo oklopÿ-
eni i zatvoreni sklopni ureœaji.
Ålan 113.
Sklopni i razvodni ureœaji moraju biti pristupaåni za posluæivaçe
i odræavaçe.
Sklopni i razvodni ureœaji smatraju se pristupaånim ako su po-
stavÿeni prema slici 3 i sa razmacima navedenim u tabeli 8.
Neizolovani delovi sklopnog i razvodnog ureœaja koji su u pogonu pod
naponom moraju prema zemÿi imati razmake prema tabeli 9.
Tabela 7. Minimalno potrebni razmaci za posluæivaçe i nadzor

Oklopÿeni i zatvoreni ureœaji
Otvoreni ureœaji u
Razmak U zatvorenim
zatvorenim elektriå- Slobodno u podzemnim
prema elektriånim pogon-
nim pogonskim pro- prostorijama
slici skim prostorijama
storijama
Napon mreæe
1 000 V 1 000 V 1 000 V
ispod ispod ispod
i viãe i viãe i viãe
1 000 V(m) 1 000 V(m) 1 000 V(m)
(m) (m) (m)
a 0,8 0,8 0,6 0,8 0,6 1,0

b 1,2 1,4 0,8 1,2 0,6 1,3
c 0,8 1,0 0,8 1,0 – –
d 1,0 1,2 0,6 1,0 – –
586
Tabela 8 . Najmaçi dozvoÿeni meœusobni razmak neizolovanih delova pod naponom
Za Is pod
Pogonski napon u (kV) 1 1 3 6 10
Minimalni dozvoÿeni razmak (mm) 40 15 60 75 90
Razmak izmeœu delova pod naponom razliåitih mreæa, kao i izmeœu

delova iste mreæe, ako je moguñ çihov odvojen pogon, odnosi se na nazivne
napone veñe od 1 000 V i moæe biti uveñan za 20% razmaka navedenih u ta-
beli 8.
Ålan 114.
Goli neizolovani delovi pod naponom do 1 000 V u zatvorenim
elektriånim prostorijama koji nisu zaãtiñeni od dodira postavÿaju se u
pristupnom prostoru (prolazu) najmaçe 2,5 m iznad tla, a delovi pod napo-
nom veñim od 1 000 V moraju biti zaãtiñeni od direktnog dodira prema od-
redbama ovog pravilnika.
Ålan 115.
Ako se sklopni aparati ili osiguraåi mogu posluæivati samo pri
otvorenim vratima razvodnog poÿa, odnosno sklopnog ureœaja, preko po-
luge, ili pomoñu kleãta i ako se delovi pod naponom koji su na dohvat ruke
mogu videti samo kad su vrata otvorena, iza vrata mora postojati dopunska
zaãtita od sluåajnog dodira na kojoj mora biti napisano vidno upozoreçe
na napon, a po potrebi mogu biti i izrezani otvori za posluæivaçe.
Udaÿenost ovih ureœaja za zaãtitu delova pod naponom od ureœaja pod
naponom data je u tabeli 9. Vrednosti navedene u tabeli ne primeçuju se za
poÿa sa izvlaåivim prekidaåima na kolicima, kod kojih je zaãtitom od
prevodÿivih materijala onemoguñen sluåajan dodir delova pod naponom.
Tabela 9.
Za Is pod
Pogonski napon u (kV) 1 1 3 6 10
Minimalni dozvoÿeni razmak (mm) 70 45 90 105 120
Ålan 116.
Kod ureœaja sa nazivnim naponom od 1 000 V i viãe, kod kojih ãirina
vrata iznosi viãe od pola zida ormara, vrata moraju imati mreæom zaãti-
ñen prozor za posmatraçe, ili iza vrata moraju biti druga vrata od me-
talne mreæe, ili se konstrukcijom ormara mora onemoguñiti dodir sa
delovima u pogonu pod naponom dotle dok se napon prethodno ne iskÿuåi.
Sklopni i razvodni ureœaji moraju biti graœeni tako da je pri radu na
jednom od iskÿuåenih delova (poÿa) iskÿuåena moguñnost sluåajnog dodira
sa susednim delovima pod naponom.
Ormari i kosturi sklopnih i razvodnih ureœaja moraju biti graœeni
od materijala otpornog prema vatri.
587
Ålan 117.
Rasklopna snaga elemenata sklopnog i razvodnog ureœaja mora od-
govarati rasklopnoj snazi i delovaçu struje kratkog spoja koja moæe nastu-
piti na tom mestu.
Ålan 118.
U uputstvu za zatvorene tipske razvodne i sklopne ureœaje sa ugraœe-
nim elementima nazivnog napona preko 1 000 V moraju se navesti podaci o
rasklopnoj snazi i najveñoj struji kratkog spoja za koju su napravÿeni.
Ålan 119.
Pri naponu veñem od 1 000 V upotrebÿavaju se samo merni ureœaji pr-
kÿuåeni na sekundarna kola mernih transformatora, pri åemu sekundarna
kola moraju u jednom polu biti uzemÿena.
Ålan 120.
Blokiraçem elektriånih sklopnih i razvodnih ureœaja ne sme se eli-
minisati çihovo delovaçe.
Ålan 121.
Trjano priåvrãñenim natpisima mora biti oznaåeno kome delu
mreæe ili pogonskom sredstvu pripadaju sklopni aparat i prikÿuåci na
razvodne ureœaje. Natpis koji oznaåava sistem ñelija mora biti vidÿiv
kada su vrata sistema otvorena i zatvorena, kao i sa zadçe strane sistema.
U rudnicima ugÿa i u pogonima ugroæenim poæarom moraju biti vidÿivo
naznaåeni mesto podeãavaça kratkospojnih okidaåa i vrednosti jaåine po-
trebne nazivne struje osiguraåa i drugih zaãtitnih elemenata.
Kod razvodnih ureœaja napona maçeg od 1 000 V svaki razvod mora biti
vidno oznaåen svojim oznakama, a na razvodnom ureœaju moraju biti vidÿivo
oznaåeni osnovna funkcija razvoda, tok energije i staçe.
Goli vodovi i sabirnice razvodnih ureœaja napona veñeg od 1 000 V mo-
raju biti oznaåeni odgovarajuñim bojama.
Ålan 122.
Stezaÿke za prikÿuåak uzemÿeça na metalni oklop na svakoj ñeliji
razvodnog ureœaja napona veñeg od 1 000 V moraju biti odgovarajuñe di-
menzionisane, pristupaåne i åvrste.
Dovodni i odvodni kablovi sklopnih i razvodnih postrojeça (ploåe,
okviri ili ormari) koji nisu pristupaåni sa zadçe strane moraju se
prikÿuåivati s predçe strane. Kablovi i vodovi kod metalnih ploåa pro-
vode se kroz pojedine otvore na ploåi samo uz upotrebu zaãtitnih åaura od
izolacionog materijala.
Ålan 123.
U rudnicima ugÿa i pogonima ugroæenim poæarom uvoœeçe gibÿivih
kablova i vodova u razvodna i sklopna postrojeça izvodi se preko
zaãtitne trubaste uvodnice kojom spreåava çihovo oãtro savijaçe i
oãteñeçe. Trubasta uvodnica mora biti zaptivena, ne sme propuãtati pra-
ãinu i prskajuñu vodu i mora ãtititi vod od zatezaça i uvijaça.
588
Ålan 124.
Elektriåni ureœaji koji bi mogli prouzrokovati materijalnu ãtetu
moraju se postaviti u zatvorene elektriåne pogonske prostorije.
Zatvorene elektriåne pogonske prostorije moraju biti kao takve
oznaåene i stalno zakÿuåane. Kÿuå od tih prostorija smeju imati samo
struåno osposobÿena lica za rukovaçe elektriånim ureœajem. Na vratima
mora biti istaknuto upozoreçe da je neovlaãñenim licima ulaz strogo
zabraçen. Ako se u prostoriji nalazi postrojeçe napona veñe od 1 000 V, na
vratima se mora nalaziti tablica sa upozoreçem na visoki napon.
Ålan 125.
Pri svakom elektriånom postrojeçu gde postoji opasnost od poæara
postavÿaju se vatrogasni aparati u sveæoj vazduãnoj struji u blizini pri-
laza. Aparati moraju biti graœeni za gaãeçe poæara u jami i za gaãeçe po-
æara na elektriånim postrojeçima.
U otvorenim i zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama ne
smeju se dræati uÿa ili druge lake zapaÿive teånosti, odnosno materijali
koji se lako pale.
U svakoj elektriånoj pogonskoj prostoriji sa prekidaåima ili drugim
ureœajima sa ukupnom zapreminom uÿa preko 50 l moraju biti pripremÿeni
pesak, lopata i vatrogasni aparat za gaãeçe poæara.
Ålan 126.
U zatvorenoj ili otvorenoj elektriånoj pogonskoj prostoriji pored
upravÿaåkog dela elektriånog ureœaja mora biti postavÿena jednopolna
ãema sa uputstvom za rukovaçe elektriånim ureœajima. Ako je jednopolna
ãema nacrtana spoÿa na samom ureœaju, onda ne mora biti posebno is-
taknuta u otvorenim elektriånim pogonskim prostorijama.
Elektriåni ureœaji na radiliãtima moraju biti izvedeni kao pre-
nosivi ili pokretni.
16. Aparati za sklapaçe i zaãtitu
Ålan 127.
U rudnicima sa podzemnom eksploatacijom upotreÿavaju se samo
sklopni aparati koji se sklapaju u svim polovima.
Izuzimaju se sledeñi sklopni aparati:
1) prekidaåi i sklopke za postrojeça vozne æice sa povratnim vodom
preko ãina;
2) sklopke u strujnim kolima napona do 50 V;
3) sklopke u telefonskim i induktorskim signalnim postrojeçima sa
nazivnim naponom do 65 V;
4) sklopke u upravÿaåkim strujnim kolima;
5) ugraœene sklopke kod prenosivih ili pokretnih pogonskih
sredstava sa nazivnim naponom do 220 V i snagom do 2,5 kW, ako pogonsko
sredstvo moæe biti u svim polovima isklopÿeno u neposrednoj blizini
preko druge sklopke ili odvojeno utikaåem;
589
6) upravÿaåke sklopke motora sa promenom pravca obrtaça (kolutnih
motora sa kontrolerom), ako u dovodu imaju sklopku u neposrednoj blizini
koja isklapa u svim polovima;
7) sklopke rasvetnih i signalnih ureœaja u oknu (kod izvozne maãine
i sl.), ako su ureœaji na napojnoj strani u svim polovima isklopÿeni;
8) samosigurna strujna kola.
Ålan 128.
U rudnicima ugÿa i pogonima ugroæenim poæarom prekidaåi sa
magnetskim okidaåima ili relejima moraju se blokirati posle okidaça
radi kratkog spoja kako se prekidaå, odnosno zaãtitna sklopka (samo zapor
kratkospojnih okidaåa ili releja) ne bi mogla bez posebne intervencije
ponovo ukÿuåiti. Pri izvedbi automatske selektivne zaãtite sa auto-
matskom proverom mesta kratkog spoja moæe se izvesti automatsko ponovno
uklapaçe.
Prekidaåi i sklopke postavÿaju se tako da se usled udara, potresa,
pada krovine i sl. ne mogu sami uklopiti.
Ålan 129.
Kod sklopnih aparata sa daÿinskim upravÿaçem navoji uklopnih
magneta ili uklopni elementi u nulovanim mreæama moraju biti spojeni
tako da se preko eventualnog zemÿospoja upravÿajuñih vodova ne mogu
uklopiti. U neuzemÿenim mreæama kapacitivna struja mreæe mora biti
ograniåena tako da magneti sklopnika ili uklopni elementi ne mogu stu-
piti u dejstvo, a da nastupom zemÿospoja doœe do trenutnog isklopa pogona.
Ålan 130.
Kod sklopnika i zaãtitnih prekidaåa s radnim naponom ispod 1 000 V
moæe se upotrebÿavati samozapor prije ponovnog ukÿuåeça, a posle
iskÿuåeça do koga je doãlo delovaçem zaãtite.
Upravÿaçe sklopke ili prekidaåi sa radnim naponom od 1 000 V
(upravÿane sa mesta ili daÿinski) moraju imati samozapor koji spreåava
ponovno uklapaçe posle automatskog isklapaça zbog delovaça zaãtite sve
dok se zapor ne oslobodi.
Ålan 131.
U elektriånim postrojeçima sa nazivnim naponom preko 1 000 V upo-
trebÿavaju se samo jasno vidÿivi rastavÿaåi kod kojih je moguñe sigurno
rastavÿaçe strujnog kola u svim polovima.
Ålan 132.
Kod razliåitih sklopnih ureœaja upravÿaçe se vrãi pokretima is-
tog pravca, s tim da taj pravac na ureœajima mora biti jasno oznaåen.
Ålan 133.
Sklopni aparati uroçeni u uÿe ne mogu se postavÿati u jamu.
590
Ålan 134.
Okidaåi i releji na sklopnim aparatima moraju odgovarati termiå-
kim i dinamiåkim optereñeçima kratkog spoja na mestu ugradçe.
Ålan 135.
Malouÿni sklopni aparati smeju se puniti samo uÿem koje odredi
proizvoœaå.
Ålan 136.
Upuãtaåi i otpornici moraju biti postavÿeni tako da je omoguñeno
potrebno odvoœeçe toplote.
Upuãtaåi sa otporima u uÿu, osim napuãtaåa kojima pri trajnom po-
gonu temperatura uÿa ne moæe narasti viãe od 100°S moraju imati ugraœen
aparat koji se automatski iskÿuåuje ako temperatura uÿa dostigne 100°S.
U rotorskim upuãtaåima za jednofazne i za trofazne motore ne sme
se prekinuti rotorsko kolo preko upuãtaåa. Ako doœe do prekida ro-
torskog kola preko upuãtaåa, ukÿuåivaçem zaãtitnog otpora rotorsko
strujno kolo motora mora ostati stalno zatvoreno.
Ålan 137.
Utikaåke naprave, osim utikaåkih naprava nazivnog napona do 220 V i
sa nazivnom strujom do 25 A naizmeniåno ili 6 A istosmerne struje, bloki-
raju se rastavÿaçem ili spajaçem kontaktnih delova glavnih provodnika
samo u neoptereñenom staçu ili rastavÿaçem ili spajaçem pomoñu alata
ili kÿuåa.
Za prikÿuåak prenosivog troãila upotrebÿavaju se samo utiånice sa
zaãtitnim vodom. Zaãtitni vod se spaja pre spajaça glavnih vodova, a ra-
stavÿa posle spajaça glavnih vodova.
Ako se u istom jamskom pogonu koriste i utikaåi za razliåite napone,
u utikaåku kutiju stavÿaju se samo utikaåi istih nazivnih napona. Za svaki
nazivni napon mora postojati posebna vrsta utikaåke kutije nameçena
samo za utikaåe tog napona.
Ålan 138.
Radi zaãtite od dodira, zaãtiñeni kontaktni delovi utikaåke na-
prave za puçeçe akumulatorskih baterija moraju se postaviti na dovod, a
nezaãtiñeni na odvod, s tim da se utikaå ne sme sluåajno odvojiti od utiå-
nice.
Ålan 139.
Utikaåi za razliåite napone, frekvence i vrste struje ne smeju se sta-
vÿati u utiånicu drugih nazivnih napona.
Ålan 140.
Topÿivi osiguraåi koji se ne mogu meçati u beznaponskom staçu mo-
raju biti izraœeni i postavÿeni tako da se bez opasnosti mogu zameniti od-
govarajuñim pomoñnim sredstvom.
Delovi nareza topÿivih osiguraåa sa narezom i glavom za uvrtaçe,
osim osiguraåa koji se nalaze na mestima na kojima se moæe pojaviti
povratni napon, moraju biti prikÿuåeni na odvod struje.
591
U osiguraåe se stavÿaju samo originalni uloãci, sa jasnom oznakom
da li su brzi, tromi ili specijalni rudniåki (kombinovani sa naznaåenom
nazivnom strujom). Osiguraåi moraju biti ispravni, snabdeveni odgova-
rajuñom glavom (poklopcem), neoãteñenim zaãtitnim staklom u çoj i od-
govarajuñim posebnim vijkom koji onemoguñava upotrebu veñe nazivne
struje.
17. Osvetÿeçe
Ålan 141.
Za stalno elektriåno osvetÿeçe mogu se koristiti svi poznati
izvori svetlosti.
Za signalizacione svrhe sa trenutnim gaãeçem svetlosti upotrebÿa-
vaju se izvori svetlosti sa kratkim vremenom gaãeça i paÿeça.
Ålan 142.
Izvori svetlosti, osim fluorescentnih svetiÿki u obliku cevi koje
se upotrebÿavaju u potpuno zatvorenim pogonskim prostorijama, moraju
biti zaãtiñeni prozirnim kuñiãtem ili çegovim delom koji osigurava
mehaniåku zaãtitu svetiÿke najmaçe IP 44.
Rasvetna armatura, osim rasvetne armature postavÿene stalno na vi-
sini od 2,5 m u permaniziranim prostorijama, kao i signlanih natpisa i
signalnih svetala (semafora) mora biti zaãtiñena åeliånom mreæom od
æice preseka najmaçe 3 mm i otvora najviãe 10 cm.
Ålan 143.
Dovodni provodnici u samoj svetiÿci moraju biti izolovani izo-
lacijom otpornom prema unutraãçoj temperaturi svetiÿke.
Elektriåni provodnici u kablu ne smeju biti optereñeni sopstvenom
teæinom svetiÿke ili prikÿuånog kabla, a svetiÿka svojom teæinom ne
sme optereñivati kabl.
Prikÿuåni kabl koji se priåvrãñuje na svetiÿku ne sme biti oãte-
ñen eventualnim zatezaçem.
18. Osvetÿeçe napajano iz mreæe
Ålan 144.
Elektriåna mreæa za osvetÿeçe mora biti galvanski odvojena od
ostale elektriåne mreæe i napajana iz posebnog transformatora za osve-
tÿeçe. Transformator se moæe napajati iz mreæe do 1 000 V nazivnog na-
pona, s tim da se na çega ne sme prikÿuåiti pogonski motor, osim
prenosnog ruånog elektriånog alata i instalacija signalizacije.
Rasvetno postrojeçe moæe se napajati naponom do 220 V prema zemÿi.
Ako je rasvetna instalacija izvedena kao stalna i ako su upotrebÿena samo
izolovana grla åiji su spoÿni delovi izraœeni potpuno od izolacionog
materijala, rasvetno postrojeçe prikÿuåeno na istosmernu mreæu moæe se
napajati naponom veñim od 220 V prema zemÿi.
592
Ålan 145.
Napon rasvete u rasvetnoj mreæi ne moæe odstupati od nazivnog
napona viãe od 5%, nezavisno od promene napona u napojnoj mreæi.
Ålan 146.
Strujno kolo osvetÿeça mora biti osigurano od kratkog spoja. U
osiguraåima se mogu upotrebÿavati samo uloãci koji deluju brzo bez us-
poravaça. Nazivna struja zaãtitnog ureœaja iznosi najviãe 15 A kod isto-
smerne struje, a 25 A kod naizmeniåne struje.
Ålan 147.
Svetiÿke i pribor moraju biti izolovani najmaçe za radni napon
250 V.
Za nazivni napon veñi od 50 V upotrebÿavaju se samo grla koja od-
govaraju propisima o jugoslovenskim standardima za svetiÿke.
Za signalnu svetlost u rasklopnim i signalnim postrojeçima koriste
se grla najmaçe E14 i V15, s tim da se maça grla mogu koristiti samo za
signalnu svetlost u rasklopnim i signalnim postrojeçima nazivnog na-
pona maçeg od 50 V.
Grla svetiÿke sa sijalicom sa æarnom niti u stanici za puçeçe
akumulatorskih baterija, osim u stanici za puçeçe malih baterija, moraju
se zaãtititi od odvijaça sijalice.
Malim baterijama, u skladu sa ovim pravilnikom, smatraju se ba-
terije koje prilikom puçeça uzimaju najviãe 0,5 kW snage (nazivna struja
puçeça x nazivni napon puçeça).
Ålan 148.
Za rasvetna strujna kola koriste se pokretni kablovi sa bakarnim
provodnicima najmaçeg preseka 2,5 mm2, kao i provodnici preseka 1,5 mm2,
ako su posebno mehaniåki zaãtiñeni od oãteñeça (npr. u zaãtitnoj cevi)
ili ako se nalaze u zatvorenim pogonskim prostorijama, odnosno perma-ni-
ziranim jamskim prostorijama.
U zajedniåkom kablu za osvetÿeçe mogu se postaviti i provodnici za
bezbaterijsku telefoniju, kao i ostali pomoñni provodnici za daÿinsko
upravÿaçe i signalizaciju ako çihov eventualni spoj sa rasvetnim vodo-
vima ne moæe prouzrokovati ãtetu na materijalu ili dovesti u opasnost
osobÿe od napona greãke.
Ålan 149.
Rasvetna instalacija nazivnog napona iznad 50 V mora biti zaãti-
ñena ureœajem koji isklapa napon u kablu kad izolacija rasvetne mreæe
padne ispod vrednosti propisane ålanom 29. ovog pravilnika.
Ålan 150.
Ako se rasvetna instalacija povremeno premeãta ili produæava, po-
trebno je umetnuti odgovarajuñi broj utikaåkih spojnica radi lakãeg pre-
meãtaça instalacije, s tim da se posle svake druge armature moæe
umetnuti po jedna utikaåka naprava.
38 593
Ålan 151.
Kao zaãtitno uzemÿeçe rasvetne mreæe nazivnog napona veñeg od 50
V koristi se mreæa opãteg uzemÿeça pogonske trafostanice iz koje se
napaja ta rasvetna mreæa.
b) Osvetÿeçe napajano iz vozne æice postrojeça elektriåne vuåe
Ålan 152.
Ako je napojni vod krañi od 5 m, u sluåaju prikÿuåeça svetiÿki na vo-
znu æicu postrojeça rudniåke elektriåne vuåe postavÿaju se strujni
zaãtitni ureœaji. Osiguraåi se postavÿaju neposredno na prikÿuåak na vo-
znu æicu.
Kod svetiÿki prikÿuåenih na voznu æicu postrojeça elektrovuåe sa
povratnim vodom preko ãina, ne sme se kao zaãtitni vod uptorebÿavati
vod kroz koji teåe struja.
Ålan 153.
Rasvetno postrojeçe prikÿuåeno na voznu æicu, koje nije iskÿuåivo
nameçeno voznom pogonu, moæe se prikÿuåiti na voznu æicu samo na istom
horizontu, pri åemu duæina voda od vozne æice iznosi najviãe 50 m.
Kod rasvetnog postrojeça prikÿuåenog na voznu æicu åiji je napojni
vod duæi od 10 m stavÿa se sklopni aparat, neposredno iza prikÿuåka na
voznu æicu, tako da se napojni vod moæe isklopiti sa napona.
Ålan 154.
Kod svetiÿki prikÿuåenih na voznu æicu postrojeça elektrovuåe sa
povratnim vodom preko ãina uzemÿeni vod kojim protiåe struja moæe biti
poloæen slobodno i neizolovan, na udaÿenosti od najmaçe 1,5 m od ãina.
Vod mora biti izraœen od materijala otpornog prema mehaniåkim napre-
zaçima i hemijskom uticaju. Ako se kao vod koristi pocinkovana åeliåna
traka, çen presek mora iznositi najmaçe 50 mm2, a debÿina najmaçe 2,5 mm.
v) Turbo-svetiÿke pokretane komprimiranim vazduhom
Ålan 155.
Turbo-svetiÿke imaju sopstveni generator elektriåne energije, po-
kretan komprimiranim vazduhom, koji mora davati nazivni napon izvora
svetlosti pri radnom pritisku od 3,5 bara.
Turbo-svetiÿke nazivnog napona veñeg od 50 V moraju prestati da daju
napon ako se povredi zaãtitno staklo, odnosno prozirna zaãtita, ili ako
svetiÿke izgube nepropusnost, tj. ako mehaniåki budu oãteñene.
Ålan 156.
Kod svetiÿki sa sijalicom sa æarnom niti napon moæe iznositi
najviãe 24 V, a kod fluorescentnih izvora svetlosti napon moæe iznositi
120 V, s tim da nazivni napon moæe iznositi najviãe 120 V.
594
Ålan 157.
Svaka turbo-svetiÿka ili grupa takvih svetiÿki mora biti spojena
sa mreæom komprimiranog vazduha preko posebnog sabirnika od najmaçe
5 l, koji sluæi za odvajaçe kondenzovane vode iz komprimiranog vazduha i
mora imati slavinu za odvod vode.
g) Osvetÿeçe na lokomotivama
Ålan 158.
Lokomotive se napajaju elektirånom energijom za osvetÿeçe iz po-
gonske energije same lokomotive, iz posebnog akumulatora ili iz vozne
æice.
Ålan 159.
Lokomotiva mora imati reflektore sa obe strane u pravcu voæçe i
oni, po pravilu, imaju po dva svetla, i to:
1) glavno svetlo za osvetÿeçe pruge, koje na udaÿenosti od 35 m daje
osvetÿenost od 4 lx i
2) pomoñno svetlo, koje ne sme bacati mlaz svetlosti daÿe od 5 m i
daje osvetÿenost od 2 lx.
Ålan 160.
Nazivni napon izvora svetlosti na lokomotivama ne sme biti veñi od
220 V, a po pravilu, iznosi 24 V.
Kao izvor svetlosti na lokomotivama koriste se samo sijalice sa
æarnom niti otporne prema treãeçu i sa bajonet-grlom.
Ålan 161.
Elektriåna instalacija na lokomotivama mora biti dvopolno izolo-
vana, a kod nazivnog napona osvetÿeça iznad 50 V svi metalni delovi koji
nisu pod naponom moraju se spojiti sa masom lokomotive.
Strujno kolo za osvetÿeçe lokomotive mora biti posebno osigurano
odgovarajuñim osiguraåima koji se postavÿaju na pristupaånom mestu u
kabini vozaåa.
Ålan 162.
Svetlo za svaki pravac voæçe posebno ili istovremeno za oba pravca
mora paliti odgovarajuñim sklopnim ili preklopnim aparatima iz kabine
vozaåa.
Ålan 163.
Razvodne kutije i sklopni aparati moraju biti u zaãtiti IP 54.
d) Individualno osvetÿeçe
Ålan 164.
Kao izvor elektriåne energije za ruåne ili naglavne rudarske aku-
mulatorske svetiÿke koriste se samo elektriåni akumulatori.
Naglavne rudarske svetiÿke moraju ispuçavati uslove utvrœene prop-
isom o jugoslovenskom standardu za naglavne rudarske svetiÿke.
38*
595
Za ruåne ili naglavne akumulatorske svetiÿke koriste se samo si-
jalice sa æarnom niti i sa bajonet-podnoæjem i grlom, s tim da su oba
kontakta izvedena na dno podnoæja.
Za ruåne ili naglavne akumulatorske svetiÿke mogu se upotre-
bÿavati sijalice s navojem, s tim da moraju biti osigurane od odvrtaça.
Sijalice s navojem moraju imati najmaçe 25 lx pri nominalnom naponu uma-
çenom za 10% i moraju goreti najmaçe 400 h uz nazivni napon.
Ålan 165.
Ruåne rudarske svetiÿke, ruåni reflektori i naglavne svetiÿke,
koji se prilikom svakog puçeça moraju otvarati moraju biti snabdevene
magnetskim zatvaraåem, tako da se ne mogu otvoriti bez elektromagnetske
naprave.
Naglavne rudarske svetiÿke åiji se akumulatori pune kroz samu sve-
tiÿku moraju biti zatvorene tako da se ne mogu otvoriti bez upotrebe spe-
cijalnog alata ili naprave.
Elektrolit akumulatora za rudarske svetiÿke, ruåne ili naglavne ni
u kom poloæaju ne sme izlaziti iz akumulatora.
Ålan 166.
Akumulator za rudarske ruåne ili naglavne svetiÿke mora imati
najmaçe takav kapacitet da posle 12-satnog normalnog optereñeça odgova-
rajuñom sijalicom napon akumulatora ne padne ispod nazivnog napona za
viãe od 10% kod olovnog akumulatora, a 25% kod nikal-kadmijumovog aku-
mulatora.
Ålan 167.
Strujno kolo naglavne svetiÿke mora biti osigurano osiguraåem od
kratkog spoja.
Ålan 168.
U naglavnim rudarskim svetiÿkama spoj akumulatora i svetiÿke se
moæe izvesti specijalnim savitÿivim i mehaniåki otpornim kablom (gaj-
tanom).
Ålan 169.
Naglavna rudarska svetiÿka mora pored normalnog svetla imati i
pomoñno svetlo, bilo da sijalica ima dva vlakna ili da svetiÿka ima dve
sijalice. Pomoñno svetlo mora sa punim akumulatorom da svetli najmaçe
24 sata, uz smaçeni intenzitet svetlosti.
19. Lampara za akumulatorske svetiÿke
Ålan 179.
Lampara mora biti smeãtena u blizini okna ili ulaza u jamu, odnosno
od odstojaçu od najviãe 1 000 m, a najmaçe 10 m. Za privremene radove sve-
tiÿke mogu donositi iz udaçenije lampare ako broj svetiÿki nije veñi od
20, i ako korisnik svetiÿki napuãta jamu za najviãe 10 sati nakon ãto mu
se izda svetiÿka.
596
Ålan 171.
Lampara mora biti dobro osvetÿena i ventilirana tako da se spreåi
opasna koncentracija izdvojenog gasa prilikom puçeça baterija i mora
imati potrebne prostorije za odræavaçe, popravke, pripremaçe i sme-
ãtaçe svetiÿki.
U jednoj prostoriji lampare moæe se dræati samo jedna odreœena vr-
sta svetiÿki, npr.:
1) svetiÿke sa olovnim akumulatorom;
2) svetiÿka sa nikal-kadmijumovim akumulatorom.
Ålan 172.
Ispravÿaåki ili pretvaraåki ureœaj za puçeçe akumulatorskih sve-
tiÿki mora se nalaziti u dobro ventilisanom prostoru, da ne bi bio izlo-
æen parama elektrolita. Uÿni ispravÿaåi moraju biti postavÿeni u
posebnu prostoriju.
Ålan 173.
Lampare za akumulatorske rudarske svetiÿke moraju imati sledeñe
prostorije, i to:
1) za prijem, åiãñeçe, pripremaçe elektrolita i nalivaçe akumu-
latora;
2) za smeãtaçe i izdavaçe svetiÿki;
3) za puçeçe akumulatora, odnosno svetiÿki;
4) za rukovodioca lampare, ako ima viãe od 1000 svetiÿki;
5) za prijem, odræavaçe i izdavaçe aparata za indikaciju rudniåkih
gasova i oksida, kao i pripremnu radionicu za popravku.
Kod lampara za samoposluæivaçe prostorija iz taå. 2. i 3. stav 1. ovog
ålana mogu biti zajedniåke.
Ålan 174.
Temperatura u lampari ne sme biti niæa od + 10°C. Lampara se
zagreva na jedan od sledeñih naåina:
1) grejaçem toplom vodom ili parom;
2) grejaçem toplim vazduhom sa elektriånim aerotermima, koji se na-
laze van lampare, a dobijaju sveæ vazduh sa mesta koje nema veze sa lampa-
rom.
Ålan 175.
Lampare se moraju odræavati potpuno åiste i zabraçeno je u çima dr-
æati ma kakve predmete koji ne spadaju u opremu ili pribor potreban za
normalan rad lampare.
Stavovi na kojima se svetiÿke åiste, popravÿaju i pune elektroli-
tom, odnosno na kojima se svetiÿke otvaraju, moraju biti posebno ventili-
rani odozgo naniæe ili u ravni stola.
materijal (krpe) za åiãñeçe elektriånih svetiÿki treba posle upo-
trebe staviti u limene sanduke sa poklopcem.
Ålan 176.
Lampara mora biti snabdevena protivpoæarnim sredstvima.
597
Ålan 177.
Samospasioci se smeãtaju posebno u prostoriju lampare.
Ålan 178.
Stolovi, odnosno mesta za puçeçe akumulatora moraju biti snabe-
devena instrumentima kojima se kojima se kontroliãe ispravnost puçeçea
svetiÿki, odnosno akumulatora.
U lamparama za samoposluæivaçe svako mesto puçeça mora imati
instrument za odreœivaçe intenziteta puçeça i staça nabijenosti akumu-
latora.
Ålan 179.
Iz lampare se moæe izdati samo potpuno ispravna svetiÿka, a ne-
ispravna svetiÿka se mora odstraniti i staviti meœu neispravne.
Ålan 180.
U svakoj lampari treba na vidnom mestu da budu istaknuta uputstva za
rukovaçe odnosnom vrstom svetiÿki, kao i natpisi o zabrani puãeça, upo-
trebe vatre i upotrebe maãina koje izbacuju iskru.
Ålan 181.
Signalni ureœaji se napajaju iz izvora koji je galvanski odvojen od
elektoenergetske mreæe.
Najveñi dozvoÿeni napon za signalne ureœaje je 220 V, s tim da se pri
naponu preko 50 V primeçuje zaãtita od dodira i opasnih dodirnih napona.
Ålan 182.
Strujna kola signalnih ureœaja, osim strujnih kola u kojima struja
kratkog spoja nije veña od 10 A i kod kojih struja kratkog spoja izvora nije
veña od trajnog optereñeça kabla ili voda, ãtite se od kratkog spoja, a iz-
vor napajaça od preoptereñeça.
Ålan 183.
Vodovi tehnoloãki razliåitih singalnih ureœaja vode se istim kab-
lom samo ako je u sluåaju greãke osigurana ispravnost signalizacije.
Lokalni telefonski vod transportnog postrojeça moæe biti posta-
vÿen u signalnom kablu transportnog postrojeça ako telefonski ureœaj
svojim radom ili pozivom ne moæe ni u sluåaju greãke uticati na signalne
ureœaje. Ostali telefonski vodovi ne postavÿaju se u signalnom kablu
transportnog postrojeça.
Ålan 184.
Davajuñi ureœaj signalnog postrojeça (npr. dugme) mora biti in-
stalisan tako da se onemoguñi sluåajno davaçe signala.
598
Ålan 185.
Ureœaji signalnog postrojeça moraju biti u odgovarajuñoj zaãtiti IP
54. Ureœaji signalnog postrojeça mogu se otvarati samo odgovarajuñim kÿu-
åem ili alatom.
Ako ureœaj ima viãe od dva prikÿuåna mesta, prikÿuåni delovi svih
ureœaja moraju biti oznaåeni prema odredbama ovog pravilnika.
Ålan 186.
Na mestu davaça signala mora postojati kontrola datog signala ili
odreœeni ureœaj koji signalizira prekid u strujnom krugu davaåa.
Ålan 187.
Prikÿuåni delovi signalnih strujnih kola moraju se odvojiti od
ostalih strujnih energetskih kola tako da se normalnom upotrebom alata
ne mogu meœusobno spojiti.
Ålan 188.
Signalni ureœaji mogu se uzemÿiti na opãtu mreæu zaãtitnog
uzemÿeça elektroenergetske mreæe.
Kao zaãtitni vod zaãtitnog uzemÿeça koristi se metalni omot sa
metalnim opletom kabla. Sam metalni oplet kabla ne sme se uptrebÿavati
kao zaãtitni vod.
Ålan 189.
Signalni ureœaj za svaku rudniåku izvoznu maãinu ili izvozni vito u
niskopu, kojima se voze ÿudi, mora biti napajan iz posebnog transfro-
matora na koji ne sme biti prikÿuåen nikakvo drugo troãilo.
Signalizacija postrojeça kojima se ne voze ÿudi moæe se napajati i
iz rasvetne mreæe.
Ålan 190.
Instalacija signalnih ureœaja transportnih postrojeça kojima se
voze ÿudi mora biti zaãtiñena posebnim kontrolnicima od opadaça
izolacije signalne mreæe, bez obzira na to da li je signalna mreæa napa-
jana istosmernom ili naizmerniånom strujom,kao i ureœajima koji upozora-
vaju na sniæeçe nazivnog napona signalizacije preko 10% i viãe.
U sluåaju pada izolacije signalne mreæe ispod 20 Ω/V nazivnog
napona ili pada napona preko 10% nazivnog napona, mreæa se iskÿuåuje. U
sluåaju trenutnog pada napona, mreæa se ne iskÿuåuje.
Ålan 191.
Instalacija signalnih ureœaja izvoznih postrojeça kojima se prevoz
ÿudi mora biti izvedena armiranim kablovima. Za signalne ureœaje
transportni ureœaji kojima se ne voze ÿudi ili koji sluæe samo za pro-
dubÿivaçe okna ili niskopa mogu se koristiti pokretni kablovi sa gume-
nom ili plastiånom izolacijom.
599
Ålan 192.
Signalni ureœaji izvoznih postrojeça kojima se prevoze ÿudi moraju
ispuçavati uslove odreœene propisom o tehniåkim normativima pri pre-
vozu ÿudi i materijala oknima rudnika.
Ålan 193.
Signalni ureœaji mogu se napajati iz rasvetne mreæe samo ako napon
osvetÿeça u sluåaju kvara rasvetne mreæe ne moæe poremetiti proces sig-
nalizacije. rasvetna mreæa moæe se koristiti za signalizaciju, s tim da se
u tom sluåaju koristi i za osvetÿeçe.
Signalizacija moæe biti ugraœena u sklopni sistem daÿinskog
upravÿaça samo pod uslovom da se u sluåaju eventulanog kvara na signal-
nom ili upravÿajuñem kolu mogu iskÿuåiti samo daÿinski upravÿani ure-
œaji, odnosno pogon.
Ålan 194.
Za izvoœeçe signalnih instalacija sa naponom iznad 24 V koriste se
izolovani kablovi prema odredbama ovog pravilnika.
Za davaçe signala moæe se koristiti specijalni kabl u kome se za-
kretaçem, odnosno savijaçem kabla ili pritiskom na kabl izaziva meœu-
sobno spajaçe provodnika, bez upotrebe posebnih davajuñih ureœaja.
21. Dojavni ureœaji
Ålan 195.
Rudniåke telefonske centrale moraju biti izvedene tako da je moguñe
ispravno posluæivaçe svih javmskih aparata prikÿuånih na centralu, s
tim da se i pri zauzetosti pojedinih kombinacija mora obezbediti prijem
istovremenih veza.
Rudniåke i nadzemene telefonske centrale, ako su na çih prikÿuåeni
telefonski aparati podzemnih prostorija, moraju raditi najmaçe 10 h posle
prekida napajaça iz elektrotenergetske mreæe. U sluåaju napajaça iz po-
sebnog izvora mora postojati uvek 100% rezervne energije.
Ålan 196.
Glavna telefonska centrala sa izlazom na opãtu telefonsku mreæu
van podruåja rudnika ne sme da se postavÿa u podzemne prostorije.
Ålan 197.
Prema napajaçu, u podzemnim prostorijama koriste se sledeñi
sistemi telefonske mreæe:
1) sa lokalnom baterijom – “LB”
2) sa centralnom baterijom sa posluæivaçem – “CB”
3) sa automatskim biraçem i centralnom baterijom – “CBA”
4) telefonija bez baterije – “BB”
5) radio-telefonija – “RB”.
600
Ålan 198.
Telefonija bez baterija moæe se upotrebÿavati samo kao nevezani
ogranak glavne telefonske mreæe ili kao jedina telefonska mreæa u
rudniku.
Ålan 199.
Telefonski aparati se postavÿaju svuda gde to zahteva sigurnost
ÿudi i sigurnost pogona rudnika (npr.: crne stanice, glavna razvodna i
sklopna postrojeça, glavne trafostanice, glavni jamski ventilatori,
glavna mesta transporta i pretovara, zborna mesta za grupu radiliãta ili
za vaænija radiliãta, mesto gde se rukuje eksplozivom, dispeåerski centri
sigurnosne sluæbe, energetike ili transporta, raskrsnice, æelezniåke
stanice, mesta u rejonima koja su u susedstvu poæarnih poÿa i sl.).
Na prometnim mestima (npr. æelezniåke stanice, raskrsnice) na
kojima nije instaliran telefon moraju biti postavÿeni natpisi sa ozna-
kom pravca i udaÿenosti do najbliæeg telefonskog aparata.
Ålan 200.
Na mesta na kojima je zbog buke oteæano telefonsko sporazumevaçe,
telefonski aparati postavÿaju se u zatvorene kabine ili u zaãtitne otvo-
rene zaklone.
Zaãtitni otvoreni zaklon izraœuje se od materijala koji apsorbuju
buku. Telefonski aparati montirani u zaãtitnim otvorenim zaklonima
moraju imati, pored mikrotelefonske kombinacije, i pomoñnu sluãalicu.
Ålan 201.
Telefonski aparati u podzemnim prostorijama moraju biti zatvorene
izrade i sa zaãtitom najmaçe IP 44.
Ålan 202.
Pozivni ureœaj telefonskog aparata mora davati prodoran signal. U
prostorijama sa intenzivnom bukom pozivni signal mora delovati na po-
sebno jak signalni ureœaj sa najmaçe 90 dB na 1 m udaÿenosti, koji se uklapa
sa pozivnim znakom, a isklapa tek podizaçem mikrotelefonske kombina-
cije ili posebnim delovaçem na signalne ureœaje. Pozivni signal posle
toga mora biti u staçu da opet uklapa signalni ureœaj u sluåaju primÿenog
pozivnog signala.
Ålan 203.
Telefonske linije u podzemnim prostorijama izvode se kao dvoæilne
i izolovane prema zemÿi, i to:
1) stalne linije u glavnim hodnicima i povremeno stalne linije – ar-
miranim kablom koji mora poåiçati i zavrãavati u odgovarajuñoj razvod-
noj kutiji;
2) prenosne ili povremene linije i prikÿuåci pojedinih telefona
stalnog karaktera – savitÿivim kablom i izolacijom od gume ili
plastiåne mase.
Pojedini spojevi, razvodi i ogranci u telefonskim razvodnim ku-
tijama izvode se posebnim spojkama, mostovima i sl., tako da se kablovski
601
prikÿuåci ne moraju dirati, s tim da se mostovi, spojke i sl. mogu potpuno
odvajati od svih æila kabla bez diraça u kablovske prikÿuåke.
Ålan 204.
Razvodne kutije moraju biti zatvorene izrade, mehaniåke zaãtite
najmaçe IP 44, sa poklopcima koji se mogu otvarati samo pomoñu alata.
Za prostore ugroæene eksplozivnom atmosferom razvodne kutije za
telefonsku mreæu moraju imati moguñnost odvajaça od napona svake linije.
22. Prenosiva pogonska sredstva

Ålan 205.
Prenosiva pogonska sredstva moraju biti zatvorena i prilagoœena
promeni poloæaja. Ona mogu biti ugraœena na druga postrojeça ili po-
sebno izvedena kao sklopne i razvodne baterije koje prate radiliãte odno-
sno ostala prenosiva postrojeça.
Ålan 206.
U rudnicima ugÿa i pogonima ugroæenim poæarom, prenosiva po-
gonska sredstva za nazivni napon veñi od 220 V prikÿuåuju se samo savitÿi-
vim kablovima. Ako se savitÿivi kabl za vreme pogona pomiåe ili je u
pogonu izloæen naroåitom mehaniåkom oãteñeçu, a poloæen je bez meha-
niåke zaãtite, mora se zaãtititi kontrolnom napravom koja iskÿuåuje na-
pon sa kabla i spreåava çegovo ukÿuåeçe pod napon, i to u sluåaju:
1) prekida zaãtitnog provodnika, poveñaça otpora ili prekida
kontrolnog voda, zbog loãih spojeva u stezaÿkama ili utiånicama;
2) kratkog spoja izmeœu kontrolnog provodnika i zaãtitnog uzem-
ÿeça;
3) mehaniåkog oãteñeça kabla spoÿa, pri åemu se konstrukcijom ka-
bla mora osigurati da prvenstveno doœe do pojava opisanih u taå. 1) i 2)
ovog ålana.
Kontrolna naprava (kontrolnik kabla) ne sme dozvoliti uklop
napona ako kablovska elektriåna izolacija ne iznosi najmaçe 100 Ω/V na-
zivnog napona.
Ålan 207.
Ako su prenosiva pogonska sredstva sa nazivnim naponom iznad 50 V
do 220 V, a telefonski ureœaji i induktorski signalni ureœaji napona iz-
nad 65 V, koji se za vreme pogona premeãtaju ili se upotrebÿavaju na otko-
pima, odnosno u otkopnim hodnicima, i prenosni aparati za vulkaniziraçe
sa nazivnim naponom iznad 50 V, galvanski odvojeni od energetske mreæe,
moraju se zaãtititi kontrolnom napravom, koja ih ãtiti od napona gre-
ãke, odnosno od opadaça izolacije odvojene mreæe, pre uklopa i za vreme
pogona.
Ålan 208.
Napojni savitÿivi kablovi prenosivih pogonskih sredstava koji se
pomiåu pod naponom mogu se prikÿuåiti na prenosna pogonska sredstva i
utiåkom napravom, s tim da se na kraju kabla nalazi utiånica, a na po-
gonskom sredstvu utikaå.
Kod prenosivih sredstava snage 1,2 kW utikaåka naprava se moæe pri-
kÿuåiti na jedan od krajeva voda, ali ne na pogonska sredstva kod kojih
602
nema potrebe za odvajaçem kabla. Odseåci savitÿivog kabla za prenosna
pogonska sredstva spajaju se samo pomoñu utikaåke naprave.
Svako prenosivo pogonsko sredstvo ili viãe çih meœusobno åvrsto
povezanih napajaju se posebnim vodom, s tim da se sa tog voda, kao i sa samih
prenosnih ureœaja ne smeju izvoditi ogranci.
Mreæa koja napaja prenosiva ili ruåna pogonska sredstva deli se na
maça strujna kola koja se napajaju iz posebnih transformatora ili pretva-
raåa preko utikaåke naprave.
Ålan 209.
Prenosiva pogonska sredstva koja se za vreme pogona mogu pokretati
ili prenositi ili odgovaraju uslovima za promenu mesta moraju biti
snabdevena daÿinskim upravÿaçem napona do 50 V kojim se sa svakog radnog
mesta i u svako doba ureœaj moæe isklopiti sa pogonskog napona.
Ova odredba se ne odnosi na ruåne svetiÿke i pogonske sredstva kod
kojih struja sluæi za zagrevaçe.
Glavni vodovi u dovodu pogonskih sredstava sa nazivnim naponom iz-
nad 220 V na otkopima moraju posle isklapaça biti bez napona.
Upravÿajuña strujna kola u savitÿivim vodovima, koji se u pogonu po-
vlaåe ili prenose i sadræe samo provodnike za uprvÿaçe, kao i strujna
kola ruånih svetiÿki mogu se napajati samo naponom do 50 V.
Upravÿajuñe strujno kolo prenosivog pogonskog sredstva mora biti
izvedeno tako da se pri prekidu upravÿajuñeg strujnog kola ureœaj isklapa
od napona, a pogonski motori moraju ispuçavati uslove iz ålana 129. ovog
pravilnika.
Upravÿaåko strujno kolo prenosivog pogonskog sredstva mora biti
kategorisano kao strujno kolo koje ne dozvoÿava uklapaça prenosnog po-
gonskog sredstva u sluåaju kratkog spoja u upravÿaåkom strujnom kolu i koje
dovodi do isklapaça prenosnog pogonskog sredstva u sluåaju prekida ili
kratkog spoja u upravÿaåkom strujnom kolu.
Ålan 210.
Ruåne svetiÿke moraju biti spojene sa izvorom struje (napajaça)
pomoñu utikaåke naprave. Ako se ruåne svetiÿke upotrebÿavaju u prosto-
rijama akumulatorskih baterija, zaãtitna mreæa svetiÿki oblaæe se izo-
lacionim materijalom.
Ålan 211.
Svako strujno kolo prenosivog osvetÿeça napajanog iz mreæe sa
naponom preko 50 V mora biti galvanski odvojeno od ostale mreæe i po-
sebno osigurano od opadaça otpora izolacije ispod 20 Ω/V. Nazivni napon
napajaça preko 220 V nije dozvoÿen.
Ålan 212.
U instalaciji prenosivog osvetÿeça napona iznad 50 V do 220 V svaka
druga armatura mora biti rastavÿiva utikaåkom napravom, a kablovi i
provodnici spojeni samo utikaåkom napravom.
603
Ålan 213.
Ruåni elektriåni alat, grejaåi kablovske mase i lemilice mogu se
napajati strujom napona do 220 V, a aparati za vulkanizaciju i zavarivaçe
strujom napona do 1 000 V.
Ålan 214.
Pogonska sredstva u otklopnim hodnicima i posebno provetravanim
otkopnim pripremama, sa nazivnim naponom veñim od 1 000 V moraju biti
zaãtiñena kontrolnikom kojim se prouzrokuje isklapaçe napona u na-
pojnom vodu u sluåaju çegovog mehaniåkog ili elektriånog oãteñeça. U
sluåaju stalne ugradçe dovodnog voda u posebno provetravane otkopne
hodnike, ne mora se postaviti kontrolnik ni posle zavrãetka radova.
23. Kablovi i vodovi

Ålan 215.
Goli i neizolovani vod moæe se upotrebÿavati samo kao vozna æica,
zaãtitni vod u elektriånim i zatvorenim elektriånim pogonskim prosto-
rijama i kao sabirnica i spojni provodnik u sklopnim i razvodnim postro-
jeçima sa nazivnim naponom od 1 000 V i preko 1 000 V.
Ako metalna armatura kabla nije obavijena kontraspiralom i ako svi
çeni elementi nisu sigurno i åvrsto galvanski vezani, metalna armatura se
ne sme koristiti kao zaãtitni vod. Zaãtitni provodnik mora biti sastavni
deo kabla. Presek zaãtitnog provodnika u kablu mora biti jednak preseku
faznih æila kod kablova sa bakarnim provodnikom do 10 mm2, a kod veñih
preseka, presek zaãtitnog provodnika mora iznositi najmaçe 10 mm2.
Ako je elektriåna otpornost noseñeg uæeta kod samonosivih kablova,
maça ili jednaka elektriånoj otpornosti faznih æila za preseke do 10
mm2, odnosno ako je jednaka elektriånoj otpornosti bakarnog provodnika
preseka 10 mm2 za fazne provodnike preseka preko 10 mm2, noseña æila se
moæe koristiti kao zaãtitni vod.
Ålan 216.
Kablovi i izolovani provodnici moraju ispuçavati uslove utvrœene
propisom o jugoslovenskim standardima za kablove i izolovane vodove za
energetske kablove u rudnicima.
Ålan 217.
Ako je zaãtitni provodnik u kablu izolovan, on mora biti obojen
æuto-zelenom bojom.
Kod konstrukcije gde je zaãtitni provodnik u poluprovodnoj gumi
crne boje, provodnik mora biti oznaåen belom ãtampanom trakom celom
duæinom i kroz ovaj provodnik ne sme proticati pogonska struja.
Pogonskom strujom, u skladu s ovim pravilnikom, ne smatra se struja
kontrolnog, mernog i upravÿaåkog strujnog kola.
Ålan 218.
Ako se provodnik troæilnog kabla koristi kao vod za uzemÿeçe,
çegova izolacija mora biti zelene ili crne boje.
604
Ålan 219.
Za stalno poloæene kablove koriste se armirani kablovi ili
kablovi sa zaãtitnim provodnikom postavÿenim koncentriåno oko jezgra
kabla ili oko svakog provodnika posebno.
Ålan 220.
Gumeni ili plastiåni spoÿni zaãtitni sloj (plaãt) kabla mora ce-
lom svojom duæinom biti trajno obojen, i to:
1) crveno – za kablove radnog napona veñeg od 1600 V;
2) æuto-zeleno - kablove radnog napna ispod 1600 V;
3) svetlosivo ili crno – za komandno-signalne ili dojavne kablove;
4) svetloplavo – za samosigurne instalacije.
Crveno obojen spoÿni zaãtitni sloj kabla i voda moæe se upotre-
bÿavati za radni napon do 1600 V ako je na uvodnom i prikÿuånom mestu ka-
bla, odnosno voda to oznaåeno.
Æuto obojeni spoÿni zaãtitni sloj kabla moæe se koristiti u
komandno-signalne svrhe ako je na uvodnom i prikÿuånom mestu kabla ozna-
åeno da su nameçeni za tu svrhu.
Odredba iz stava 1. ovog ålana ne primeçuje se na kablove i vodove
koji ne pripadaju samosigurnim strujnim kolima ako su poloæeni u
elektriåne pogonske prostorije i ako se nalaze na vozilu ili na maãini za
dobijaçe supstancije.
Ålan 221.
U rudnicima ugÿa i pogonima ugroæenim poæarom, spoÿni zaãtitni
omotaå kablova mora biti izraœen od samogasive smeãe.
Ålan 222.
Spoÿni zaãtitni sloj (plaãt) kabla mora biti mehaniåki otporan.
Na savitÿivim kablovima spoÿni zaãtitni sloj (plaãt) mora biti homo-
gen i otporan prema cepaçu i habaçu.
Ålan 223.
Elementi metalnog omotaåa kabla moraju biti meœusobno galvanski
spojeni u celom preseku, i to najmaçe na duæini od 10 preånika kabla, s tim
da se metalni omotaå uraåunava u presek zaãtitnog voda.
Ålan 224.
Ako su slobodno okaåeni, kablovi i vodovi za polagaçe u oknima i
hodnicima sa nagibom preko 50° moraju imati najmaçe petostruku sigur-
nost u odnosu na optereñeçe sopstvenom masom.
Ako je kabl najmaçe na svakih 6 m rastojaça rastereñen, odnosno pri-
åvrãñen mora imati trostruku sigurnost samonosivosti u odnosu na opte-
reñeçe mase slobodno viseñeg kabla.
a) Dimenzionisaçe kablova i vodova
Ålan 225.
Dozvoÿeno strujno trajno optereñeçe kablova odreœuje se u zavisno-
sti od preseka kabla i temperature okoline prema tabelama 10 i 11.
Odredba iz stava 1. ovog ålana ne primeçuje se na kablove poloæene
na meœusobnom rastojaçu od najmaçe jednog preånika kabla.
605
Tabela 10.
606
Nazivni Ka blo vi ti pa Nazivni Ka blo vi ti pa

presek GN EpN EpN presek PP PHP XP; EpP XHP; EpHP
provodnika 0,6/1 kV 0,6/1 kV 3,6/6 kV provodnika 0,6/1kV 3,6/6 kV 0,6/1kV 3,6/6 kV
mm2 A A A mm2 (A) (A) (A) (A)
1,5 18 24 – 1,5 17,5 – – –

2,5 24 33 – 2,5 24 – – –
4,0 32 44 – 4,0 32 – – –
6 40 55 – 6,0 41 – – –
10 58 79 62 10,0 57 – – –
16 76 104 87 16,0 76 90 96 105
25 99 135 112 25 101 120 130 140
35 122 166 137 35 125 145 160 173
50 149 204 170 50 151 175 195 206
70 188 256 210 70 192 220 247 257
95 226 305 247 95 232 265 305 313
120 260 351 295 120 269 310 355 360
150 295 405 355 150 309 355 407 410
185 337 465 385 185 353 405 469 469
240 415 480 551 553

Ålan 226.
Za instalacije na povrãini rudnika dimenzionisaçe kabla vrãi se
prema propisima za izgradçu nadzemnih elektroenergetskih vodova.
Tabela 11.
Dozvoÿeno strujno optereñeçe u % vrednostima
Temperatura okoline navedenim u tabeli 10
do °C
do 1 kV 6 kV
20 106 106
25 100 100
30 92 93
35 85 87
40 75 79
45 65 71
50 53 61
Ålan 227.
Presek kabla prema tabeli 10. mora odgovarati zaãtiti od preopte-
reñeça i od kratkog spoja prema tabelama 4. i 5, a kablovi u rudnicima
ugÿa i pogonima ugroæenim od poæara i prema tabeli 6.
Maksimalno zagrevaçe provodnika u kratkom spoju ne sme biti veñe
od vrednosti datih u tabeli 11a. koloni 2.
Uslov iz stava 2. ovog ålana ispuçen je ako je trajaçe kratkog spoja:
2
k
t = ----2- (s)
J
gde je:
t – trajaçe kratkog spoja, u s,
J – efektivna vrednost gustine struje kratkog spoja, u A/mm2,
k – faktor, åije su vrednosti date u tabeli 11a, kada je provodnik od
bakra (kolona 3) i aluminijuma (kolona 4)
Tabela 11a.
Mah. tempe- Faktor “k” za provodnik
Radna tem-
Vrsta mate- ratura kra-
peratura Bakar Aluminijum
rijala za izo- tkog spoja
T1 (°C) (Cu) (Al)
laciju T2 (°C)
1 2 3 4
PVC 70 160 115 75
EPR 90 250 142 93
UPET 90 250 142 93
Silikon-guma 125 250 123 80
Butil-guma 90 220 130 85
Papir 85 200 125 81
607
Ålan 228.
Odreœeni presek kabla prema tabeli 10. mora odgovarati padu napona,
koji ni za jedno troãilo ne sme iznositi viãe od 15% u najnepovoÿnijem
sluåaju.
Kao najnepovoÿniji sluåaj, u skladu sa ovim pravilnikom, smatra se
pokretaçe pogona koji uzrokuje najveñi pad napona uz normalno optere-
ñeçe ostalih troãila prikÿuåenih na tu trafostanicu, osim ako je tehno-
loãki redosled pokretaça pojedinih pogona odreœen samim tehnoloãkim
procesom. Pri proraåunu se moraju uzeti u obzir i padovi napona usled in-
duktivne otpornosti ako iznose viãe od 10% od vrednosti pada napona
usled radne otpornosti kabla.
Ålan 229.
Kablovi i vodovi, osim signalnih i dojavnih vodova i vodova samo-
sigurnih strujnih kola, moraju imati najmaçe sledeñe preseke bakarnog
provodnika:
1) pri nazivnom naponu do 1 000 V:
a) stalno poloæeni kablovi i vodovi u svim podzemnim pro-
storijama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5 m2
b) privremeno poloæeni kablovi i vodovi u svim podzemnim
prostorijama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,5 m2
v) privremeno ili povremeno poloæeni vodovi za upravÿa-
çe i zaãtitu, sa viãe od pet æila; privremeno ili povremeno po-
loæeni vodovi koji, osim æila za upravÿaçe i zaãtitu, sadræe
i druge æile; vodovi za ruåni alat u rudnicima i maãinskim
i elektriånim pogonskim prostorijama koje nisu ugroæene eksplo-
zivnim gasovima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5 m2
2) pri nazivnom naponu veñem od 1000 V:
a) u zatvorenim elektriånim pogonskim prostorijama . . . . . . . 10 mm2
b) u ostalim podzemnim prostorijama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 mm.2
Ålan 230.
Za savitÿive kablove koji su povremeno ili privremeno namotani na
kalemove, trajno strujno optereñeçe iz tabele 11. smaçuje se prema broju
namotanih slojeva, i to:
prvi sloj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na 60%
drugi sloj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na 45%
treñi sloj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na 35%
åetvrti sloj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na 28%
viãe od åetiri sloja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na 25%.
b) Polagaçe kablova i vodova
Ålan 231.
Kablovi i vodovi moraju biti poloæeni tako da ne sme doñi do:
1) torzionog naprezaça i åvora-osmice, pri åemu se kabl odmotava i
namotava tako da se savija samo oko osovine kalema;
608
2) pritiskaça kabla koje bi mu deformisale presek. Kabl mora biti
slobodno poloæen ili uåvrãñen samo odgovarajuñim kablovskim ste-
zaÿkama;
3) oãteñeça od transportnog sredstva. Ako kablovi i vodovi prelaze
iznad transportnih sredstava, moraju se preduzeti dopunske zaãtitne mere
da kablovi i vodovi ne padaju (na primer, zasloni).
Ålan 232.
Poloæeni kablovi i vodovi moraju u svako vreme po celoj duæini
biti pristupaåni, osim ako im je potrebna posebna mehaniåka zaãtita, i
to u sledeñim sluåajevima:
1) ako su kablovi i vodovi duæine do 10 m;
2) ako kablovi i vodovi prolaze kroz buãotinu u steni i u ostalim
sliånim sluåajevima.
Ålan 233.
Izvan zatvorenih elektriånih pogonskih prostorija nije dozvoÿeno
trajno polagati kabl na pod. Kablovi i vodovi moraju biti zakaåeni u
razmacima, po pravilu, od 2 m do 3 m na posebnim kukama i na tolikoj razda-
ÿini od ureœaja u pogonu da u sluåaju ispadaça sa kuka ne doœe do oãteñeça
kabla, odnosno voda. U elektriånim pogonskim prostorijama kablovi mogu
biti poloæeni i u odgovarajuñe kablovske kanale. Na opasnim mestima ka-
blovi se moraju osigurati od mehaniåkih oãteñeça, na primer od vagoneta
ako su poloæeni u transportnim hodnicima.
Odredba stava 1. ovog ålana ne primeçuju se na kablove zaãtiñene od
spoÿaãçih oãteñeça odgovarajuñim kontrolnicima kao ni na kablove na-
meçene za buãilice.
Ålan 234.
Stalno poloæeni kablovi moraju se priåvrstiti na razmak od
najviãe 6 m, i to tako da je kod viãe paralelnih kablova razmak meœu çima
jednak najmaçe preåniku susednog debÿeg kabla. Kabl se ne sme priåvr-
stiti na elemente opreme koji su izloæeni potresima, åestom premeãtaçu
ili zagrevaçu.
Ålan 235.
Kablovi i vodovi moraju se okaåiti ili priåvrstiti tako da se ne
mogu oãtetiti ni deformisati veãaçem ili priåvrãñivaçem.
Ålan 236.
Kablovi koji prolaze kroz buãotine, stene, zidove i sl. ne smeju biti
zazidani nego slobodno poloæeni. Pri uvoœeçu kabla u komore, prolazni
otvori moraju biti zaptiveni glinom, peskom ili drugim nezapaÿivim
materijalom. Pri sprovoœeçu kablova kroz vrata protiv vode, prolazak ka-
bla mora biti zaptiven gumom.
Ålan 237.
Briãe se.
39
609
Ålan 238.
Savitÿivi kablovi koji sluæe za napajaçe elektriånih ureœaja za
produbÿivaçe okna, za odvodçavaçe i sl. moraju se priåvrstiti na noseñe
åeliåno uæe.
Ålan 239.
Telekomunikacioni, signalni, komandni i dojavni kablovi, kao i
kablovi samosigurnih strujnih kola u stalnim instalacijama moraju biti
udaÿeni najmaçe 100 mm od drugih energetskih kablova i vodova.
Kablovi i vodovi niskog napona u stalnim instalacijama moraju biti
udaÿeni najmaçe 100 mm od kablova visokog napona. U nedostatku mesta za
smeãtaj kablova navedena rastojaça se mogu smaçiti, ali ne smeju biti
maça od 50 mm.
Visokonaponski kablovi polaæu se, po pravilu, na suprotnu stranu
jamske prostorije od ostalih kablova.
v) Spajaçe i prikÿuåivaçe kablova
Ålan 240.
U sluåaju spajaça ili prikÿuåivaça pojedinih provodnika kablova
spojna mesta se moraju meœusobno trajno i sigurno priåvrstiti. Za
prikÿuåivaçe provodnika upotrebÿava se samo spoj kojim se obezbeœuje da
ne doœe do ãtetnih uticaja (vlage, temperature, praãine i sl.). Sigurno i
åvrsto spajaçe izvodi se pomoñu vijaka, koncentriånih spojki, klinova,
tvrdim lemÿeçem, presovaçem, zavarivaçem ili mekim lemÿeçem uz meha-
niåko ojaåaçe.
Ålan 241.
Ako se prikÿuåuju provodnici preseka veñeg od 16 mm2, koristi se od-
govarajuña kablovska papuåa, s tim da prikuÿåni element nije predviœen za
prikÿuåak bez kablovske papuåe.
Ålan 242.
Prikÿuåno ili spojno mesto provodnika kabla ili voda mora imati
istu provodnost i izolaciju kao kabl ili vod. Provodnik na prikÿuånom
ili spojnom mestu ne sme biti mehaniåki oslabÿen, oãteñen niti mu se
presek moæe smaçiti.
Ålan 243.
Prikÿuåna ili spojna mesta moraju biti izvedena tako da razmak
meœu provodnicima, kao i izmeœu çih i ostalih delova bez napona, bude do-
voÿan i trajno osiguran.
Ålan 244.
Zaãtitni provodnici u kablu ili vodu moraju na prikÿuånom mestu
biti tako prikÿuåeni u odnosu na ostale provodnike da pri eventualnom
prinudnom izvlaåeçu kabla zaãtitni provodnik bude posledçi razdvojen.
Odredba iz stava 1. ovog ålana ne primeçuje se na vodove prenosnih
pogonskih sredstava zaãtiñenih kontrolnicima i na armirane kablove.
610
Ålan 245.
Kablovi se mogu spajati samo odgovarajuñim spojnim priborom, odno-
sno odgovarajuñim postupkom za odnosnu vrstu kabla. Kablovske spojnice
moraju biti priåvrãñene i ne smeju visiti na kablu. Kablovska spojnica
mora obezbediti siguran spoj i zaãtitu provodnika. Proizvoœaå kablova je
duæan dati uputstvao za montaæu kablovskih spojnica i zavrãetaka, kao i
za spajaçe kablova prilagoœenih rudniåkim uslovima.
Ålan 246.
Prilikom meœusobnog spajaça kablova sa razliåitom izolacijom,
kojima ne odgovara zajedniåka zalivna masa, spajaçe se izvodi suvo u zatvo-
renoj kutiji sa osiguranim vijaånim stezaÿkama.
Ålan 247.
Kablovi i vodovi na radiliãtima, osim kablova samosigurnih stru-
jnih kola spajaju se samo utikaåkim napravama ili pomoñu uåvrãñenih od-
govarajuñih ormariña.
Utikaåke naprave, osim utikaåkih naprava nazivnog napona 220 V i
nazivne struje 25 A za naizmeniånu struju i 6 A za jednosmernu struju, mo-
raju biti blokirane tako da se kontaktni delovi glavnih provodnika rasta-
vÿaju ili spajaju samo u neoptereñenom staçu, ili tako da je rastavÿaçe i
spajaçe moguñe samo uz pomoñ alata ili kÿuåa.
Za prikÿuåak prenosnog troãila mogu se upotrebÿavati samo uti-
kaåke kutije sa zaãtitnim vodom.
Montaæa zaãtitnog voda mora se izvrãiti pre spajaça glavnih
vodova, a demontaæa posle rastavÿaça.
Utikaå utikaåke kutije ne sme se utaknuti bez zaãtitnog kontakta.
Kontaktni delovi zaãtiñeni od dodira moraju biti zaãtiñeni na do-
vodu. Utikaå mora onemoguñiti odvajaçe utikaåa od utikaåke kutije.
Nije dozvoÿeno postavÿaçe utikaåke kutije na grlo sijalice.
Ålan 248.
Savitÿivi provodnici izolovani gumom sa oãteñenim spoÿaãçim
slojem mogu se popravÿati hladnim ili toplim vulkaniziraçem najviãe na
pet mesta na duæini kabla od 50 m.
Popravkom, u smislu stava 1. ovog ålana, smatra se popravÿaçe celog
omotaåa kabla.
Ålan 249.
Savitÿivi kablovi preånika veñeg od 30 mm mogu se savijati na pri-
kÿuånim uvodnicima po radijusu koji je pet puta veñi od preånika kabla.
Ålan 250.
Armirani kabl spaja se sa savitÿivim gumenim kablom preko raz-
vodnog ormariña ili na naåin odreœen uputstvom proizvoœaåa. Savitÿivi
kablovi se mogu meœusobno spajati samo sa utikaåkom napravom ili preko
zatvorenog razdelnog ormariña sa osiguranim vijaånim stezaÿkama.
39*
611
Ålan 251.
U rudnicima sa podzemnom eksploatacijom koriste se kablovi i
vodovi navedeni u tabelama 12. i 13.
Tabela 12. Energetski kablovi

Nazivni
Redni Opis konstrukcije Oznaka po napon u Naåin upo- Podruåje primeçi-
broj JUS-u V trebe vaça
1 2 3 4 5 6
1 Kablovi bez posebnog 1000 Za stalno po- U zatvorenim

obeleæja lagaçe elektriånim pogon-
skim prostorijama i
ureœajima
1.1 Kablovi sa izola- Pp 00 U zatvornim

cijom i plaãtom od elektriånim pogon-
termoplastiåne mase, skim prostorijama i
prema jugoslovenskom ureœajima
standardu za ener-
getske kablove
1.2 Kablovi sa izola- EpP 00 U zatvornim

cijom od etilen- elektriånim pogon-
propilena i plaãtom skim prostorijama i
od termoplastiåne ureœajima
mase
1.3 Kablovi sa izola- XP 00 U zatvornim

cijom od umreæenog elektriånim pogon-
polietilena i pla- skim prostorijama i
ãtom od termopla- ureœajima
stiåne mase
2 Kablovi sa zaãtit- 6000 Za stalno po- U podzemnim pro-

nim provodnikom po- lagaçe storijama samo za ho-
stavÿenim rizontalno polagaçe,
koncentriåno preko u kojima ne postoji
jezgra kabla opasnost od mehaniå-
kog oãteñeça
2.1 Kao pod 1.1 PP 40

2.3 Kao pod 1.3 XP 40
3* Kablovi sa zaãtit- 6000 Za stalno po- U podzemnim pro-

nim provodnikom ras- lagaçe storijama samo za ho-
podeÿenim oko svake rizontalno polagaçe,
kablovske æile u kojima ne postoji
opasnost od mehaniå-
kog oãteñeça
3.1 Kao pod 1.1 PP 80

(PHP 80)

(EpHP 80)
3.3 Kao pod 1.3 XP 80
(XHP 80)
612
1 2 3 4 5 6
4 Kablovi sa armaturom 1000 Za stalno po-

preko unutraãçeg lagaçe
plaãta
4.1 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, PP 41 Kao pod 3

sa armaturom od dve EpP 41
åeliåne trake XP 41
4.2 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, PP 44 U podzemnim pro-

sa armaturom od po- EpP 44 storijama za horizon-
cinkovanih okruglih XP 44 talno i vertikalno
åelånih æica i otvo- polagaçe i na me-
renom zavojnicom od stima gde postoje veñe
åeliåne trake mota- visinske razlike,
nom u suprotnom ukÿuåujuñi i metanske
smeru jame

sa armaturom od po- EpP 45 storijama za horizon-
cinkovanih pÿosna- XP 45 talno i vertikalno
tih åeliåih æica i polagaçe, ukÿuåujuñi
otvorenom zavojni- i metanske jame
com od åeliåne pocin-
kovane trake motanom
u suprotnom smeru
5* Kablovi sa slabo pro- 6000 Za stalno po-

vodÿivim slojem 10000 lagaçe
preko provodnika i
preko izolacije i sa
elektriånom za-
ãtitom oko svake
æile
5.1 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, PHP 81 U podzemnim pro-

sa armaturom od ove EpPH 81 storijama samo za ho-
åeliåne trake preko XHP 81 rizontalno polagaçe,
jezgra kabla u kojima ne postoji
opasnost od mehaniå-
kog oãteñeça, ukÿu-
åujuñi i metanske jame
5.2 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, PHP 84 U podzemnim pro-

sa armaturom od po- EpHP 84 storijama za horizon-
cinkovanih okruglih XHP 84 talno i vertikalno
åeliånih æica preko polagaçe, ukÿuåujuñi
jezgra kabla i otvore- i metanske jame
nom zavojnicom od po-
cinkovane åeliåne
trake
5.3 Kao pod 1.1, 1.2, i 1.3, PHP 85 U podzemnim pro-

sa armaturom od EpHP 85 storijama za horizon-
pocinkovanih pÿosna- XHP 85 talno i vertikalno
tih åeliånih æica polagaçe, ukÿuåujuñi
preko jezgra kabla i i metanske jame
otvorenom zavojni-
com od pocinkovane
åeliåne trake
613
1 2 3 4 5 6
6 Teãki rudarski
kablovi sa izolacijom
na bazi prirodne,
sintetiåke ili eti-
len-propilenske
gume, sa unutraãçim
plaãtom od gume i
spoÿnim plaãtom na
bazi polihloropren-
skog kauåuka (unutra-
ãçi i spoÿaãçi
plaãt mogu da budu
uraœeni u jednom
sloju)
6.1 Kao pod 6, prema jugo- GN 50 750 Premeãtaçe je U podzemnim pro-
slovenskim standar- EpN 50 dozvoÿeno po storijama nemetan-
dima za rudarske potrebi skih jama i metanskim
kablove jamama I stepena
opasnosti
6.2 Kao pod 6, sa za- GN 55 1000 U podzemnim pro-
ãtitnim provodni- EpN 55 storijama za nepo-
kom koncentriåno sredno napajaçe
postavÿenim preko je- raznih maãina, ure-
zgra kabla, prema jugo- œaja i aparata, ukÿu-
slovenskim åujuñi i metanske jame
standardima za rudar-
ske kablove
EpN (GN) 55,1 kV
1
2 1– fazni provodnik
3 2 – unutraãçi plaãt
3 – zaãtitni provodnik
4 4 – spoÿni plaãt
6.3 Kao pod 6, sa za- GN 53 1000 U podzemnim pro-

ãtitnim provodni- EpN 53 storijama za nepo-
kom koncentriåno sredno napajaçe
postavÿenim oko raznih maãina, ure-
svake æile, uz moguñ- œaja i aparata, ukÿu-
nost ugraœivaça ko- åujuñi i metanske jame
mandnih æila, prema
jugoslovenskim stan-
dardima za rudarske
kablove
EpN (GN) 53,1 kV
1
2
1 – fazni provodnik
3 2 – zaãtitni provodnik
3 – unutraãçi plaãt
614
1 2 3 4 5 6
6.4 Kao pod 6, samo sa GN 58 750 U podzemnim pro-

skrañenim korakom EpN 58 storijama za napajaçe
pouæeça æila prema buãilica, ukÿuåu-
jugoslovenskom juñi i metanske jame
standardu za rudarske
kablove
7 Teãki rudarski
kablovi kao pod 6
7.1 Kao pod 7, samo ãto je GN 60 1000 U podzemnim pro-

preko izolacije po- EpN 60 storijama za napajaçe
stavÿen sloj od polu- raznih maãina i
provodnog materijala ureœaja, ukÿuåujuñi i
i ãto je zaãtitni metanske jame
provodnik obavijen
poluprovodnim ma-
terijalom, prema jugo-
slovenskim
standardima za ru-
darske kablove
EpN (GN) 60,1 kV
1
2
1– fazni provodnik
3 – poluprovodniåka traka
7.2 Kao pod 7, samo ãto je GN 61 1000 U podzemnim pro-

zaãtitni provodnik EpN 61 storijama za napajaçe
podeÿen u tri jednaka raznih maãina i
dela i postavÿen u me- ureœaja, ukÿuåujuñi i
œuprostorima faznih metanske jame
æila, prema jugoslo-
venskim standardima
za rudarske kablove
EpN (GN) 61,1 kV
1
2
3 1 – fazni provodnik
2 – zaãtitni provodnik
4
3 – poluprovodniåka traka
5 – spoÿni plaãt
615
1 2 3 4 5 6
7.3 Kablovi kao pod 7, sa GN 62 1000 U podzemnim pro-

dva komandna pro- EpN 62 storijama za napajaçe
vodnika i sa jednim raznih maãina, buãi-
zaãtitnim provodni- lica i ureœaja, ukÿu-
kom obavijenim po- åujuñi i metanske jame
luprovodnim slojem
postavÿenim u tre-
ñem meœuprostoru,
prema jugoslovenskim
ske kablove
EpN (GN) 62,1 kV
2
4 2– zaãtitni provodnik
3 – poluprovodna traka
5
5 – komandni provodnik
8 Kao pod 6, samo ãto je EpN 63* 1000 Premeãtaçe je U podzemnim pro-
preko izolacije po- GN 63 dozvoÿeno po storijama za nepo-
stavÿen sloj od polu- potrebi sredno napajaçe
provodnog kombajna i pokretnih
materijala, u meœu- maãina sa prikÿuå-
prostorima izmeœu kom na kablovski kon-
faznih æila – dve ko- trolnik i daÿinskim
mandne i jedna kon- upravÿaçem pogona,
trolna æila, a preko kao i za otkopnu ra-
unutraãçeg plaãta – svetu, ukÿuåujuñi i
koncentriåno-za- metanske jame
ãtitni sloj, prema ju-
goslovenskim
ske kablove EpN
(GN) EpN 63,1 kV
2 – komandni i kontrolni provodnik
4 3 – kontrolni provodnik
4 – poluprovodna traka
7
* Najveñi dozvoÿeni radni napon 1600 V
616
1 2 3 4 5 6
9 Visokonaponski ru- EpN 64 6000 Premeãtaçe je U podzemnim pro-

darski kabl sa ekra- dozvoÿeno po storijama za razvod
nom provodnika, izo- potrebi elektriåne energije,
lacijom od etilen- ukÿuåujuñi i metanske
propilena, unutra- jame
ãçim plaãtom od
gume, koncentriånom
elektirånom zaãti-
tom, omotom od izola-
cionih traka, komand-
nim provodnikom kon-
centriåno postavÿe-
nim i spoÿnim pla-
ãtom od polihloro-
prena, prema jugoslo-
venskim standardima
za rudarske kablove
EpN 64,6 kV
1
2
4 3 – koncentriåni zaãtitni provodnik
4 – izolacione i poluprovodniåke trake
5
5 – koncentriåni komandni provodnik
10 Visokonaponski ru- EpN 65 6000 Premeãtaçe je Kao pod 9

darski kabl, sa ekra- dozvoÿeno po
nom provodnika, izo- potrebi
lacijom od etilen-
propilena, ekranom
izolacije, unutra-
ãçim plaãtom od po-
luprovodne gume,
zaãtitnim provodni- 10000 “ Kao pod 9, ali samo za
kom koncentriåno po- nemetanske jame
stavÿenim, omotom od
izolacionih traka,
komandnim provodni-
kom koncentriåno po-
stavÿenim i spoÿnim
plaãtom od polihlo-
roprena, prema jugo-
slovenskim standar-
dima za rudarske
kablove
EpN 65,6 kV
1
2
3
1 – fazni provodnik
4 2 – unutraãçi poluprovodni plaãt
5 3 – koncentriåni zaãtitni provodnik
4 – izolacione i poluprovodne trake
6 5 – koncentriåni komandni provodnik
617
Tabela 13. Telekomunikacioni kablovi
Nazivni
Redni Opis konstrukcije Oznaka po napon u Naåin upo- Podruåje primeçi-
broj JUS-u V trebe vaça
1 2 3 4 5 6
1 Kablovi bez posebnog 1000 Za stalno po- U zatvorenim po-

obeleæja lagaçe gonskim prostorijama
i ureœajima u jamskim
prostorijama, ukÿu-
åujuñi i metanske
jame bez mehaniåkih
oãteñeça
1.1 Kablovi sa izola- PP 00

cijom i plaãtom od
termoplastiåne mase,
prema jugoslovenskim
standardima za
energetske kablove
1.2 Kablovi sa izola- EpP 00 U zatvorenim po-

cijom od etilen- gonskim prostorijama
propilena i plaãtom i ureœajima u jamskim
od termoplasitåne prostorijama, ukÿu-
mase åujuñi i metanske
oãteñeça
1.3 Kablovi sa izola- XP 00 U zatvorenim po-

cijom od umreæenog gonskim prostorijama
polietilena i pla- i ureœajima u jamskim
ãtom od termopla- prostorijama, ukÿu-
stiåne mase åujuñi i metanske
oãteñeça
2 Kablovi sa armaturom 1000 Za stalno po- U zatvorenim po-

preko unutraãçeg lagaçe gonskim prostorijama
plaãta i ureœajima u jamskim
prostorijama, ukÿu-
åujuñi i metanske
oãteñeça

sa armaturom od dve EpP 41 storijama samo za ho-
åeliåne trake XP 41 rizontalno polagaçe,
na mestima na kojima
ne postoji opasnost od
mehaniåkog oãte-
ñeça, ukÿuåujuñi i
metanske jame
2.2 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, PP 44 U prostorijama za

sa armaturom od po- EpP 44 horizontalno i verti-
cinkovanih okruglih XP 44 kalno polagaçe i na
åeliånih æica i otvo- mestima gde postoje
renom zavojnicom od veñe visinske razlike,
åeliåne trake mota- ukÿuåujuñi i metanske
nom u suprotnom jame
smeru
618
1 2 3 4 5 6
2.3 Kao pod 1.1, 1.2 i 1.3, PP 45 Za horizontalno i

sa armaturom od po- EpP 45 vertikalno polagaçe
cinkovanih pÿosna- XP 45
tih åeliånih æica i
zavojnicom od dve åe-
liåne trake
3 Rudniåki telekomuni-
kacioni kablovi 1)
3.1 Sa PE izolacijom, TP 34-OV 225 Za stalno po- U podzemnim pro-

unutraãçim PVC 2) lagaçe i do- storijama, ukÿuåu-
omotaåem, omotom od N x 2 x 0,8 zvoÿeno juñi i metanske jame
pocinkovanih okrug- + 1 x 1,4 premeãtaçe s
lih åeliånih æica i jednog mesta
spoÿnim PVC omota- na drugo mesto
åem sa paricama i jed-
nom signalnom æuto-
zelenom æilom
3.2 Sa PE izolacijom, TP 34-CV 225 ” ”

unutraãçim PVC 2)
omotaåem, opletom od N x 2 x 0,8
pocinkovanih pÿosna- + 1 x 1,4
spoÿnim PVC omota-
åem sa paricama i jed-
nom æuto-zelenom
æilom
3.3 Sa PE izolacijom, TP 33-CP 225 Za stalne i po- ”

unutraãçim PE 2) vremene insta-
omotaåem, opletom od N x 2 x 0,8 lacije
spoÿnim PE omotaåem
sa paricama i jednom
signalnom æilom
4 Rudniåki signalni
kablovi 1)
4.1 Sa PE izolacijom, TP 34-OV 225 Za stalno po- U podzemnim pro-

omotaåem, opletom od M x 1 x 1,4 zvoÿeno juñi i metanske jame
pocinkovanih pÿosna- + 1 x 1,4 premeãtaçe s
tih åeliånih æica i jednog mesta
åem sa signalnim æi-
lama i jednom æuto-
zelenom æilom
4.2 Sa PE izolacijom TP 34-OV 225 Za stalno po- U podzemnim pro-

omotaåem, opletom od M x 1 x 1,4 zvoÿeno juñi i metanske jame
pocinkovanih pÿosna- + 1 x 1,4 premeãtaçe s
tih åeliånih æica i jednog mesta
åem sa signalnim æi-
lama i æuto-zelenom
æilom
619
1 2 3 4 5 6
4.3 Sa PE izolacijom, TP 33-CP 225 Za stalne i po- ”

unutraãçim PE 3) vremene insta-
omotaåem, opletom od M x 1 x 1,4 lacije
spoÿnim PE omotaåem
sa signalnim æilama
i jednom æuto-zele-
nom æilom
5 Rudniåki kombi-
novani signalno-te-
lekomunikacioni
kablovi 1)
5.1 Sa PE izolacijom, TP 34-OV 375/225 ” ”
unutraãçim PVC 3)
omotaåem, omotom od M x 1 x 1,4
pocinkovanih okrug- + TP
lih åeliånih æica i 2)
spoÿnim PVC omota- N x 2 x 0,8
åem sa paricama, sig- + 1 x 1,4
nalnim æilama i
jednom æuto-zelenom
æilom
5.2 Sa PE izolacijom, TP 34-CV 375/225 ” ”
unutraãçim PVC 3)
omotaåem, opletom od M x 1 x 1,4
pocinkovanih pÿosna- + TP
tih åeliånih æica i 2)
spoÿnim PVC omota- N x 2 x 0,8
åem sa paricama, sig- + 1 x 1,4
nalnim æilama i
jednom æuto-zelenom
æilom
5.3 Sa PE izolacijom, TP 33-CP 375/225 Za stalne i po- U podzemnim pro-
unutraãçim PE 3) vremene insta- storijama, ukÿuåu-
omotaåem, opletom od M x 1 x 1,4 lacije juñi i metanske jame
pocinkovanih åeliå- + TP
nih pÿosnatih æica i 2)
spoÿnim PE omotaåem N x 2 x 0,8
sa paricama, sig- + 1 x 1,4
nalnim æilama i jed-
nom æuto-zelenom
æilom
6 Radio-frekventni RF 75 Premeãtaçe U podzemnim pro-
kablovi sa izolacijom RF 50 dozvoÿeno po storijama
od polietilena, ople- Prema od- potrebi
tom od bakarnih æica govaraju-
i plaãtom od PVC, ñem JUS
impendanse 50 ili 75
24. Elektriåna i ostala vuåa

a) Postrojeça vozne æice
Ålan 252.
Za napajaçe elektriånih lokomotiva preko vozne æice koristi se
samo jednosmerni napon, koji ne sme biti veñi od 600 V.
620
Ålan 253.
Na voznoj æici i napojnom vodu, ako postoji, ne sme doñi do pada
napona veñeg od 30% od nazivnog napona. Presek vozne æice ne sme biti
maçi od 50 mm.
Ålan 254.
Visina gole æice, raåunajuñi od gorçe ivice ãine, ne sme biti maça
od 2,2 m. Ako navedenu visinu nije moguñe postiñi, visina vozne æice od
gorçe ivice ãine moæe iznositi 1,8 m, s tim da se moraju preduzeti sle-
deñe zaãtitne mere, i to:
1) zaãtita vozne æice izolacionim ili teæe zapaÿivim materi-
jalom;
2) postavÿaçe signala da je vod pod naponom, koji se moraju videti sa
svakog mesta u hodniku sa voznom æicom kroz koji prolaze ÿudi.
Ako vozna æica prolazi kroz specijalne prolaze (npr. kroz vodna ili
ventilaciona vrata), ona se moæe postaviti na visinu od najmaçe 1,8 m, s
tim da se na oba prilaza postave signali da je vozni vod pod naponom.
Ålan 255.
Ako je vozna æica nezaãtiñena, udaÿenost dela oduzimaåa struje koji
je pod napnom od metalnih delova (profila, cevi, kablova itd.) u visini vo-
zne æice iznosi najmaçe 10 cm.
Udaÿenost vozne æice od zapaÿive drvene podgrade krova prostorije
iznosi najmaçe 20 cm. Udaÿenost vozne æice od prirodnog krova, kada je po-
dignuta oduzimaåem struje, ne sme biti maça od 5 cm. Udaÿenost od metal-
nih delova mora iznositi najmaçe 10 cm.
Ålan 256.
Vozna æica se postavÿa na keramiåke ili çima sliåne izolatore.
Kod postrojeça sa voznom æicom kod kojih se ãine upotrebÿavaju kao
povratni vod, æice za veãaçe i natezaçe, kao i drugi pribor za veãaçe
moraju biti izolovani od ostalih metalnih delova.
Vozna æica mora biti elastiåno priåvrãñena.
Izuzetno, u rudnicima metaliånih ruda gde su povoÿni uslovi vozna
æica moæe se kruto priåvrstiti (postaviti).
Ålan 257.
Na kraju vozne æice mora se postaviti graniånik da stena ili drugi
delovi ne bi doãli pod napon kad se sa oduzimaåem doœe do kraja.
Kraj vozne æice se oznaåava posebnom svetiÿkom, koja se mora razli-
kovati od signalne ili rasvetne svetiÿke.
Ålan 258.
Potpuni kratki spoj na bilo kom mestu vozne æice mora se prekinuti
bez usporeça, a oãteñeni deo mreæe moæe se ponovo staviti pod napon na-
kon 5 do 10 s. Ako ponovo doœe do prekida, oãteñeni deo mreæe se ne sme
stavÿati pod napon dok se ne odstrani kvar.
621
Ålan 259.
Najviãe na svakih 1000 m vozne æice mora biti postavÿena rasta-
vÿaåka naprava. Svaki ogranak vozne æice od glavne pruge, ako je duæi od
100 m, mora na poåetku imati rastavÿaåku napravu. Poloæaj rastavÿaåke
naprave mora biti spoÿa vidÿiv, a çegovo kuñiãte mora biti metalno i
spojeno sa ãinama. Rastavÿaåi ne smeju biti premoãñeni strujnim oduzi-
maåem.
Odvajaçe napojnih vodova od izvora energije mora biti omoguñeno, a
odvajaçe od napojnih taåaka – samo ako su te taåke udaÿene od izvora ener-
gije viãe od 100 m.
Ålan 260.
Za popreåna spajaça, koja sluæe za izjednaåeçe napona izmeœu voznih
æica, upotrebÿavaju se samo izolirani vodovi.
Ålan 261.
Na prilazima pruzi sa postrojeçem vozne æice moraju biti po-
stavÿeni svetleñi natpisi razliåito obojeni od ostalih signalnih sve-
tiÿki kojima se upozorava da je vozna æica pod naponom.
Ålan 262.
Postrojeçe sa dvopolno poloæenom voznom æicom mora biti snab-
deveno ureœajem za kontrolu izolacije, koji postrojeçe vozne æice isklapa
sa napona ako izolacioni otpor padne ispod 100 Ω/B.
b) Pruge i kolosek za postrojeçe vozne æice
Ålan 263.
Pragovi, ãine, skretnice i çihovi spojevi, kao i spojni elementi mo-
raju biti takvi da izdræavaju optereñeçe predviœenih transportnih sred-
stava da usled lomova ne bi doãlo do opasnih lutajuñih struja.
Ålan 264.
Kod postrojeça sa povratnim vodom preko ãina, svi spojevi ãina mo-
raju imati siguran elektriåni spoj dovoÿno provodÿiv i mehaniåki otpo-
ran. Ãine se, po pravilu, spajaju vareçem, a ako ãine nisu spojene vareçem,
spoj ãine premoãñava se sigurnim spojnim mostom tako da elektriåni ot-
por svakog spoja ne bude veñi od otpora jedne ãine ugraœenog profila du-
æine 6 m. U razmacima najviãe od 50 m ãine pruge moraju biti meœusobno
metlano spojene pomoñu åeliåne pocinkovane trake preseka najmaçe 50 mm
x 5 mm vareçem ili na drugi odgovarajuñi naåin. Krajçe taåke skretnica i
raskrsnica premoãñuju se jakim pocinkovanim trakama ili na neki drugi
naåin kojim je osigurano da otpor spoja ne prelazi otpor jedne ãine ugra-
œenog profila duæine 6 m.
Ålan 265.
Ãine elektrovuåe ne smeju se spajati sa opãtom mreæom zaãtitnog
uzemÿeça, sa cevovodima i sl. ili sa ãinama pruge koja nema voznu æicu.
622
Armature kablova koji napajaju mreæu vozne æice jednosmernom stru-
jom ne smeju se spajati sa opãtom mreæom zaãtitnog uzemÿeça.
Ålan 266.
Ako je pruga vozne æice opremÿena signalnim svetiÿkama koje sluæe
vuånom pogonu, postavÿeni optiåki signali moraju biti samo zelene, cr-
vene i æute svetlosti. Svetiÿke za druge svrhe ne smeju biti izvedene tako
da bi se mogle zameniti sa signalnim svetiÿkama.
Ålan 267.
Na stanicama gde u vagonete za vreme voæçe ulaze i izlaze ÿudi, vo-
zna æica mora biti bez napona. Uklopÿenost ili isklopÿenost napona na
voznoj æici oznaåava se optiåkim signalom vidÿivim sa svakog mesta u
vozu, s tim da se umesto signala u tu svrhu mogu koristiti i svetleñi
natpisi, osim ako je vozna æica zaãtiñena od nenamernog dodira.
25. Lokomotive
Akumulatorske lokomotive
Ålan 268.
Na lokomotivama se upotrebÿavaju teãki izolovani vodovi sa gume-
nim plaãtom i sa plaãtom od otpornih veãtaåkih masa, prema tabelama
12. i 13.
Vodovi moraju biti zaãtiñeni od mehaniåkog oãteñeça.
Izolacija vodova mora biti zaãtiñena od maziva, kiselina, luæina i
zagrejanih otpornika.
Najmaçi presek voda od kontrolera do motora kod jednosmerne struje
motora do 100 A iznosi 25 mm2, kod jednosmerne struje motora od 150 A
iznosi 35 mm2, a kod jednosmerne stuje motora od 200 A iznosi 50 mm2.
Najmaçi presek voda od baterije do kontrolera mora biti jednak pre-
secima kod jednosmerne struje motora pomnoæenim brojem motora.
Ålan 269.
Zaãtita vodova glavne sturje na lokomotivi od delovaça struje krat-
kog spoja postavÿa se u vod izmeœu baterije i kontrolera.
Vodovi glavne struje na lokomotivi ne ãtite se od preoptereñeça
ako motiri na granici klizaça sa koeficejentom treça 0,25 ne uzimaju
struju veñu od struje za jednosatni rad motora pomnoæene sa 2,5.
Lokomotive sa napajaçem preko vozne æice

(trolej-lokomotive)
Ålan 270.
Elektriåne lokomotive sa oduzimaåem struje grade se samo za jed-
nosmernu struju i za napone do 600 V.
623
Ålan 271.
Oduzimaå struje mora biti izraœen tako da se sa mesta rukoaça moæe
bezu opasnosti spustiti i uåvrstiti.
Svi delovi oduzimaåa struje koji su pod naponom moraju biti izolo-
vani, osim kliznih komada ili kliznih papuåica. Svi metalni delovi odu-
zimaåa koji nisu pod naponom provodÿivo se spajaju sa noseñom
konstrukcijom lokomotive.
Ålan 272.
Kod oduzimaåa struje koji nemaju ograniåeça sa strane, raspoloæiva
ãirina mora iznositi najmaçe 300 mm. Pri odstupaçu u pogledu visine
gorçeg voda od normalnog poloæaja u granicama ± 100 mm, oduzimaå struje
mora raditi bez eventualnog zadræavaça.
Stremenasti oduzimaåi moraju se preklopiti kad se promeni pravac
voæçe.
U lokomotivskoj vuåi ne mogu se koristiti koturasti ili vaÿkasti
oduzimaåi.
Ålan 273.
Na trolej-lokomotivama upotrebÿavaju se teãki izolovani vodovi sa
gumenim plaãtom, posebno izgraœeni za rudnike i teãki izolovani vodovi
sa plaãtom od otpornih veãtaåkih masa, prema tabelama 12. i 13. ovog pra-
vilnika.
Goli neizolovani vodovi smeju se upotrebÿavati samo za prikÿuåi-
vaçe delova koji su provodÿivo spojeni sa pogonski uzemÿenim polom.
Izolovani vodovi moraju biti zaãtiñeni od mehaniåkog oãteñeça, a
çihova izolacija mora biti zaãtiñena od dejstva maziva, kiselina, luæina
i zagrejanih otpornika.
Ålan 274.
Najmaçi presek voda od kontrolera do motora kod jednosmerne struje
motora od 100 A iznosi 25 mm2, kod jednosmerne struje motora od 150 A
iznosi 35 mm2, kod jednosmerne struje motora od 200 A iznosi 50 mm2, kod
jednosmerne struje motora od 250 A iznosi 75 mm2 i kod jednosmerne struje
motora od 300 A iznosi 95 mm2.
Najmaçi presek voda od oduzimaåa do kontrolera jednak je presecima
kod jednosmerne struje motora pomnoæenim brojem motora.
Ålan 275.
Zaãtita vodova glavne struje na lokomotivi od delovaça struje krat-
kog spoja postavÿa se u blizini oduzimaåa, a u vodu – izmeœu oduzimaåa i
kontrolera, pri åemu se ne sme koristiti topÿivi osiguraå.
Vodovi glavne struje na lokomotivi ne ãtite se od preoptereñeça
ako motori na granici klizaça sa koeficijentom treça 0,25 ne uzimaju
struju veñu od struje za jednosatni rad motora pomnoæene sa 2,5.
Ålan 276.
Strujni vodovi za koånicu moraju se iskopåavati samo u kontroleru, i
çihov presek mora biti isti kao presek strujnih vodova u motoru.
624
Ålan 277.
Lokomotive moraju celom duæinom kabine imati metalni krov, koji
mora biti spojen s podvozjem.
Kombinovane lokomotive
Ålan 278.
Za kombinovane lokomotive vaæe odredbe za lokomotive sa oduzima-
åem struje iz vozne æice i za akumulatorske lokomotive.
Ålan 279.
Konstrukcija lokomotive ne sme omoguñavati da oduzimaå stoji pod
naponom kad nestane napona u voznoj æici, kad on isklizne ili kad se po-
vuåe sa æice.
26. Elektriåno zavarivaçe
Ålan 280.
Pri elektriånom luånom zavarivaçu, napon praznog hoda elek-
triånog izvora (generatora) ne sme biti veñi od 65 V. Ruåke na dræaåu
elektroda moraju biti u celini izolovane.
Ålan 281.
Ako je agregat za zavarivaçe prikÿuåen na voznu æicu jamske loko-
motive kod koje ãine sluæe kao povratni vod, pogonski motor agregata
prikÿuåuje se na ãine pomoñu izolovane æice, s tim da kuñiãte motora
mora biti uzemÿeno na uzemÿeni zaãtitni vod.
Ålan 282.
Uzemÿeni pol izvora struje za zavarivaçe spaja se sa komadom koji se
vari posebnim vodom.
Elastiåni spojevi komada koji se vari vodom pomoñu kuñiãta sa
oprugama nisu dozvoÿeni.
27. Elektriåno paÿeçe mina
Ålan 283.
Kao izvori struje za paÿeçe mina koriste se:
1) ruåni elektriåni ureœaji za paÿeçe mina;
2) stacionirani elektriåni ureœaji, napajani strujom iz posebnog
izvora samo za automatsko programirano paÿeçe, bilo dela jame ili cele
jame.
Izvori za paÿeçe mina u ugÿenokopima i pogonima koji su ugroæeni
poæarom moraju pri najveñem otporu strujnog kola prikÿuåenih upaÿaåa
osigurati strujni impuls intenziteta najmaçe 1 A, sa strminom porasta
40 625
najviãe 1 ms i uz trajaçe impulsa najviãe 4 ms, s tim da energija impulsa
ne bude maça od 3 Ws a za kondenzatorske maãine 1,5 mWs/Ω.
Ålan 284.
Za spajaçe upaÿaåa sa izvorom struje upotrebÿavaju se åitavom du-
æinom izolovani vodovi prema propisima za elektriåno paÿeçe mina.
Mreæa vodova za paÿeçe mina kod automatskog centralnog paÿeça ivodi
se posebnim kablovma u kojima ne sme biti drugih strujnih krugova koji ne
sluæe paÿeçu mina.
Ålan 285.
Linijom za paÿeçe mina smatraju se, u skladu sa ovim pravilnikom,
vodovi kola koji spajaju ureœaj za paÿeçe sa upaÿaåima.
Pri produbÿivaçu okna, linija za paÿeçe izvodi se pomoñu uæeta na
bubçu ili savitÿivog voda ekvivalentnog vodovima prema tabelama 12. i
13. ovog pravilnika. Vodovi za paÿeçe ne smeju se postavÿati pored osta-
lih kablova i vodova.
Linije za paÿeçe ne mogu biti postavÿene unutar jednog viãeæilnog
kabla ili savitÿivog voda s drugim provodnicima elektroenergije ili te-
letehnike.
Ålan 286.
Elektriåno paÿeçe mina upotrebom mostnih upaÿaåa moæe se obav-
ÿati na radiliãtima na kojima intenzitet lutajuñih struja, meren pribo-
rom unutraãçeg otpora od 3 do 5 Ω ne prelazi 0,06 A. Ako je za mereçe uzet
ampermetar drugog otpora, çegovi rezultati preraåunavaju se na unutra-
ãçi otpor od 3 do 5 Ω.
Ålan 287.
Za zaãtitu upaÿaåa od uticaja lutajuñih struja, u liniju za paÿeçe u
blizini izvora struje umeñe se most za kratko spajaçe. Mesto prikÿuåka
upaÿaåa kratko se spaja sa linijom za paÿeçe drugim mostom.
Ålan 288.
Na jedan izvor za paÿeçe mina ne sme se prikÿuåiti veñi broj upa-
ÿaåa od broja za koji je izvor graœen.
Kod ruånih elektriånih izvora upaÿaåi se ne smeju spajati paralelno
sa izvorom. Kod centralnog automatskog paÿeça mogu se postaviti i para-
lelni ogranci, ako je sistemom prethodno obezbeœena kontrola ispravnog
otpora svih prikÿuånih upaÿaåa.
Ispravnost otpora strujnog kola mora se kontrolisati pre paÿeça
samo ommetrom.
Ålan 289.
U podzemnim prostorijama koje nisu u direktnoj vezi sa spoÿnim pro-
storom preko okna spajaçe upaÿaåa za paÿeçe mina moæe se vrãiti samo
ako na povrãini u tom trenutku nema atmosferskih praæçeça.
626
V. ELEKTRIÅNA POSTROJEÇA, UREŒAJI I INSTALACIJE U
RUDNICIMA UGROÆENIM OPASNIM GASOVIMA I
PRAÃINAMA
Ålan 290.
Svaka prostorija u metanskoj jami razvrstava se u jedan od dva stepena
opasnosti od metana prema propisu o tehniåkim normativima za podzemnu
eksploataciju ugÿa i prema odgovarajuñim jugoslovenskim standardima.
Prostorije II stepena opasnosti u kojima postoje uslovi za mehaniåka
oãteñeça elektriånih ureœaja smatraju se prostorijama sa posebno te-
ãkim uslovima rada, odnosno to su svi otkopi i radiliãta sa separatnim
provetravaçem.
Ålan 291.
U prostorijama I stepena opasnosti mogu se upotrebÿavati
elektriåni ureœaji koji nisu izraœeni kao protiveksplozijski zaãtiñeni
ali odgovaraju uslovima okoline, dok se u prostorijama II stepena opasno-
sti upotrebÿavaju samo protiveksplozijski zaãtiñeni elektriåni ure-
œaji.
Ålan 292.
U metanskim jamama mogu se upotrebÿavati elektriåne mreæe sa
najviãim nazivnim naponom od 6000 V.
Ålan 293.
U metanskim jamama upotrebÿavaju se sÿedeñi elektriåni ureœaji:
1) u prostorijama I stepena opasnosti – ureœaji bez protiveksplo-
zijske zaãtite, koji su izraœeni za uslove rada u rudnicima, moraju imati
mehaniåku zaãtitu najmaçe IP 43, a otpornost na udar mora biti, i to:
– na mestima sa teãkim uslovima rada najmaçe 10 J;
– na ostalim mestima 4 J, ãto se mora dokazati izveãtajem o ispi-
tivaçu;
2) u prostorijama II stepena opasnosti – protiveksplozijski zaãtitni
elektiråni ureœaji u sledeñim vrstama protiveksplozijske zaãtite – do
granice koncentracije jamskog gasa kod koje se iskÿuåuje napon mreæe tog
dela jame ili cele jame:
Exde – neprodorni oklop s idnirektnim uvodom i prikÿuåne kutije
åiji delovi pod naponom moraju odgovarati uslovima jugoslovenskog
standarda za poveñanu sigurnost;
sklopni aparati daÿinski upravÿani ili s automatskom elektriånom
zaãtitom samo u kuñiãtima sa elektriånim zatvaraçem i blokadom da se
moæe staviti i dræati pod naponom samo pri potpuno ostvarenoj proti-
veksplozijskoj zaãtiti;
Exia I – samosigurnost kategorije “ia” ili “ib” bez ograniåeça;
Exib I
Exe I – poveñana sigurnost prikÿuåne kutije i sabirniåki ormariñi s
komponentama u odgovarajuñoj vrsti zaãtite. Svetiÿke se mogu koristiti
samo ako su mehaniåki prilagoœene uslovima rada;
40* 627
Exm I – ugraœene komponente od åvrstog materijala moraju biti s do-
voÿnom mehaniåkom zaãtitom s obzirom na uslove upotrebe, a celi ureœaj
(oznaka x) mora biti prilagoœen uslovima rada;
Exp I – upotreba je dozvoÿena izuzetno ako je pouzdano osiguran dotok
nezagaœenog vazduha, ãto znaåi u blizini stepena I ako je iskÿuåena moguñ-
nost da doœe do zagaœeça dovodnog vazduha, jamskim gasom ili uz natpriti-
sak ostvaren inertnim gasom iz posebnog izvora. Uslovi upotrebe moraju
biti odreœeni a ureœaj posebno oznaåen;
Exp I – zaãtita uz prikÿuåne kutije u izvedbi Exd ili Exe s elektriå-
nom izolacijom poveñana sigurnost;
Exs I – prema odgovarajuñim propisima o jugoslovenskim standardima.
Ålan 294.
Preko dozvoÿenih granica koncentracije jamskog gasa u pogonu mogu
ostati:
a) samosigurni ureœaji sa vlastitim izvorom napajaça kategorije Exib
i koji nisu prikÿuåeni na mreæu;
b) kategorisana strujna kola kategorije Exa I;
v) samosigurni ureœaji kategorije “ia” sa vlastitim izvorom napajaça
koji su prikÿuåeni na mreæu sistema IT, sa trajnom kontrolom izolacije,
kategorisanim kolom (a) i brzodelujuñom zemÿospojnom zaãtitom prema
ålanu 37. ovog pravilnika.
Napajaçe spoÿa ili iz neugroæenog dela jame do ureœaja mora se
obavÿati odvojenim oklopÿenim kablom iz izvora koji ne napajaju ugro-
æeni deo jame. Napajaçe se mora iskÿuåiti pri prekoraåeçu dozvoÿene
koncentracije metana u vazduhu u svim polovima, ukÿuåujuñi i uzemÿeçe,
sklopnom napravom za nazivni napon mreæe.
Veza sa ureœajima za isklapaçe energetske mreæe ili sa sistemom za
prenos podataka mora se ostvariti pomoñu “veznog ålana” sa strujnim ko-
lom kategorije “ia”;
g) sistemi za daÿinski prenos podataka izvode se posebnom mreæom sa
armiranim kablovima i galvanski odvojeni od ostalih sistema ili stru-
jnih kola. Sva strujna kola sistema moraju biti kategorije Exia i moraju
biti zaãtiñena od atmosferskog praæçeça.
Kola koja ostaju pod naponom u ugroæenom prostoru moraju biti ka-
tegorije “ia”.
Izvor mora biti zaãtiñen od atmosferskog praæçeça i prenapona.
Ålan 295.
U jamama åiji su delovi ugroæeni eksplozivnim jamskim gasom upo-
trebÿavaju se protiveksplozijski zaãtiñeni elektriåni ureœaji, kao i u
neugroæenim delovima jame koji su pod uticajem prostora II stepena
opasnosti. Rasvetni i telefonski ureœaji moraju u takvim jamama biti
protiveksplozijski zaãtiñeni i u neugroæenim delovima jame.
Ålan 296.
U ugroæenom delu metanske jame moraju se iskÿuåiti elektriåna
postrojeça kad koncentracija metana u izlaznoj ventilacionoj struji
preœe maksimalno dozvoÿenu koncentraciju.
628
Ålan 297.
U metanskim jamama ne mogu se upotrebÿavati kablovi i provodnici
izraœeni od aluminijuma.
a) Separatno provetravane prostorije

Ålan 298.
U separatno provetravanim prostorijama moraju se koristiti
elektriåni ureœaji u S izvedbi.
Ålan 299.
Elektromotori ventilatora koji sluæe za separatno provetravaçe
postavÿaju se na mesta kroz koja struji vazduh u kojem je koncentracija
metana maça od maksimalno dozvoÿene koncentracije za odnosnu prosto-
riju, s tim da se pre stavÿaça pod napon utvrdi ispravnost izolacionog ot-
pora instalacije.
Ålan 300.
Kod prekida separatnog provetravaça ili nedovoÿnog separatnog
provetravaça mora se iskÿuåiti napon elektriåne instalacije u se-
paratno provetravanom delu. Ponovni uklop napona moæe nastupiti nepo-
sredno nakon uspostavÿaça separatnog provetravaça samo ako je prekid
bio dovoÿno kratak da se nije mogla poremetiti provetrenost separatno
provetravanog dela.
Pre stavÿaça pod napon elektriånih instalacija i ureœaja mora se
utvrditi:
1) da li je separatno provetravani deo provetren;
2) da li koncentracija metana ne prelazi dozvoÿenu granicu;
3) da li elektriåna instalacija odgovara odredbama ålana 29. ovog
pravilnika i
4) da li su kablovi koji se u pogonu pomiåu neoãteñeni.
Ålan 301.
Ålan 301. briãe se.
b) Izbor zaãtite pojedinih ureœaja

Ålan 302.
Cevni ventilatori i buãilice upotrebÿavaju se samo u proti-
veksplozijskoj zaãtiti – neprodorni oklop.
Ålan 303.
Transformatori treba da budu suhi i izgraœeni u protiveksplo-
zijskoj zaãtiti – neprodorni oklop ili puçeni åvrstim materijama.
Transformatori kod kojih je struja na strani niæeg napona maça od 1
A moraju biti graœeni u protiveksplozijskoj zaãtiti – neprodorni oklop
ili puçeçe åvrstim materijalima, osim:
629
1) transformatora koji su potpuno zaãtiñeni od delovaça kratkog
spoja;
2) transformatora i mernih transformatora kod kojih prikÿuåeni
potroãaåi onemoguñavaju pojavu preoptereñeça (na primer, merni na-
ponski releji, merni instrumenti i signalne sijalice). Oni mogu biti
zaãtiñeni ostalim vrstama protiveksplozijske zaãtite.
Za transformatore iz stava 2. ovog ålana nije potrebna nikakva
zaãtita od prevelike struje ili od zagrevaça, a za transformatore iz
stava 2. odredba pod 1 nije potrebna zaãtita ni od kratkog spoja.
Ålan 304.
Otpornici koji nisu konstruisani za trajan rad moraju imati tem-
peraturnu ili strujnu zaãtitu.
Ålan 305.
Na radiliãtima pripreme, otkopne pripreme i otkopa upotrebÿa-
vaju se elektriåne maãine, transformatori i ureœaji za rastavÿaçe ener-
getskih kablova samo sa protiveksplozijskom zaãtitom – neprodorni
oklop, a na mestima sa teãkim uslovima – rada – specijalni ureœaji za ta-
kve uslove.
Za spajaçe elektriånih ureœaja za signalizaciju i upravÿaçe koji su
åvrsto postavÿeni na osnovnoj ploåi, mogu se upotrebÿavati prikÿuåne
kutije u protiveksplozijskoj zaãtiti – poveñana sigurnost.
Elektriåni ureœaji, elektriåne maãine, transformatori i ureœaji
za nastavÿaçe energetskih kablova mogu imati prikÿuåne kutije u proti-
veksplozijskoj zaãtiti – poveñana sigurnost.
Ålan 306.
U prostorijama otvaraça, razrade, pripreme, otkopne pripreme i ot-
kopa ne smeju se upotrebÿavati ureœaji puçeni teånostima, osim visokona-
ponskih automatskih malouÿnih prekidaåa koji po jednom polu nemaju
gorivog uÿa viãe od 5 l i koji se upotrbÿavaju u otkopnim hodnicima ili u
separatno provetravanim hodnicima otvaraça, razrade i pripreme u odgo-
varajuñoj vrsti protiveksplozijske zaãtite.
v) Instalacije elektriånih ureœaja
Ålan 307.
U metanskim jamama ne mogu se upotrebÿavati elektriåni sistemi sa
uzemÿenom nultom taåkom, osim signalnih komandnih strujnih krugova do
50 V, strujnih krugova na sekundarnoj strani mernih strujnih i naponskih
transformatora i strujni krugovi Exi, ako svojom izradom ne utiåu na sma-
çeçe izolacionog otpora mreæe.
Ålan 308.
Svi sklopni aparati, osim samosigurnih strujnih kola moraju biti
ukÿuåeni u sve faze, odnosno polove odnosnog strujnog kola.
630
Ålan 309.
Pri daÿinskom upravÿaçu pri kome bi mogle nastati paleñe iskre
daÿinsko upravÿani ureœaji se moraju iskÿuåiti.
Odredba stava 1. ovog ålana ne primeçuje se na sklopne ureœaje u
zatvorenim pogonskim elektriånim prostorijama ako su tamo smeãteni
sklopni aparati pomoñu kojih se ureœaji mogu odvajati od napona, na gra-
niåne sklopke kod izvoznih strojeva u oknu, ako nisu ugraœeni u posebno
provetravane jame, kao ni na sklopne ureœaje na lokomotivama.
Izuzimaju se daÿinski dojavni ureœaji u povrãinskim i slepim ok-
nima i kod æelezniåkih ureœaja ako se sva signalna mesta i svi razdelnici
mogu u svim fazama ili polovima iskÿuåiti sa napona pomoñu rastavnih
stezaÿki ugraœenih u razdelnik ili nekim drugim ekvivalentnim proti-
veksplozijski zaãtiñenim ureœajima kojima ne smeju rukovati nepozvana i
nestruåna lica.
Kao daÿinsko upravÿaçe smatra se i delovaçe elektriåne zaãtite.
Ålan 310.
Pri stalno poloæenom daÿinskom upravÿaçu duæina provodnika
ograniåava se tako da kapacitivna struja ne prelazi vrednost jedne treñine
struje koja bi mogla aktivirati daÿinsko upravÿaçe, pri åemu greãka na
izolaciji ne sme dovesti do nekontrolisanog aktiviraça daÿinskog
upravÿaça.
Ålan 311.
Merni ureœaji åija protiveksplozijska zaãtita postoji samo u sklopu
sa posebnim zaãtitnim mernim transformatorima ili zaãtitnim ot-
pornicima smeju se upotrebÿavati samo s çima. Na takvim mernim tran-
sformatorima, odnosno zaãtitnim otpornicima oznaåava se kom ureœaju
pripadaju.
Svi pristupaåni delovi koji kod otvorenog kuñiãta ostaju pod napo-
nom moraju biti zaãtiñeni preprekom od sluåajnog dodira, i to najmaçe sa
IP 20, osim delova u samosigurnim strujnim kolima.
Ålan 312.
Struje kratkih spojeva moraju biti eliminisane u ãto je moguñe kra-
ñem vremenu, a najkasnije za 0,1 s, i to:
1) kod zaãtitnih prekidaåa ako vreme prekidaça prekidaåa nije duæe
od 0,1 s, a minimalna struja dvopolnog kratkog spoja je najmaçe 1,5 puta veña
od podeãene struje delovaça zaãtite;
2) kod topÿivih osiguraåa ako je karakteristikom delovaça
osiguraåa i veliåinom minimalne struje kratkog spoja osigurano ãto
krañe vreme prekidaça struje kratkog spoja, a najdaÿe za 0,1 s.
Minimalnom strujom kratkog spoja smatra se vrednost prema ålanu
82. umaçena za uticaj eventualnog elektriånog luka. Ovaj uticaj se moæe
zanemariti ako ne umaçuje struju kratkog spoja za viãe od 10%.
Ako struje kratkog spoja nije moguñe eliminisati ureœajima iz stava
1. ovog ålana, brzo delovaçe zaãtite obezbeœuje se, i to:
1) za mreæe nazivng napona do 660 V ± 10% i izolacionog otpora is-
pod 20 Ω/V – isklopom napona mreæe u proseånom vremenu od 0,1 s, mereno
631
uz kapacitet mreæe po fazi prema zemÿi od 1 µF i graniåni otpor
zemÿospoja od 20 Ω/V nazivnog napona mreæe;
2) za elektroenergetske mreæe nazivnog napona od 1 000 V ± 15% i
izolacioni otpor ispod 40 Ω/V – isklopom napona mreæe u proseånom
vremenu od 0,1 s, mereno uz kapacitet mreæe po fazi prema zemÿi 1 µF i
graniåni otpor zemÿospoja od 40 Ω/V nazivnog napona mreæe.
Selekcija isklapaça struje kratkog spoja dozvoÿena je samo u prosto-
rijama izvan II stepena opasnosti. Periodi selekcija isklapaça struje
kratkog spoja ne smeju biti duæi od 0,30 s.
Odredbe ovog ålana odnose se samo na mreæe koje su izvedene kablo-
vima kod kojih je zaãtitni provodnik koncentriåno raspodeÿen oko svakog
faznog provodnika.
Ålan 313.
U metanskim jamama svi dojavni ureœaji, osim telefona, moraju se
zaãtiti od kratkog spoja.
Ålan 314.
Namotaji maãina i namotaji izmeniånih magneta ãtite se od pre-
optereñeça automatskim zaãtitnim sklopnim aparatima sa strujnim
termiåkim okidaåima ili relejima, smeãtenim u svim fazama, odnosno po-
lovina ili drugim vrstama zaãtite koje pouzdano ãtite motor od preopte-
reñeça.
Ålan 315.
U prostorijama otvaraça, razrade, pripreme, otkopne pripreme i ot-
kopa ako su svetiÿke koje se napajaju iz mreæe izloæene mehaniåkim oãte-
ñeçima, sijalice se moraju automatski odvojiti od napona i u sluåaju
oãteñeça zaãtitnog stakla.
Ålan 316.
Instalacija osvetÿena u prostorijama otvaraça, razrade, pripreme,
otkopne pripreme i otkopa ne sme biti prikÿuåena na istosmernu struju.
U instalacije osvetÿeça mora se ugraditi dovoÿan broj sklopnih
aparata ili utiånica kojima se instalacija moæe odvajati od napona u svim
fazama ili polovima.
Ålan 317.
U prenosnim i pokretnim svetiÿkama i na lokomotivama upotrebÿa-
vaju se samo sijalice otporne na udar.
Ålan 318.
Ventilatori za osnovno provetravaçe cele jame koji se nalaze izvan
podzemne prostorije protiveksplozijski se zaãtiñuju ako se elektriåni
ureœaji nalaze u izlaznoj vazduãnoj struji (motori u aksijalnim ventilato-
rima) ili ako izlazna ventilaciona struja moæe ugroziti çihovu okolinu
zbog kvara ili loãeg funkconisaça rada motora.
Izrada ventilatora mora biti takva da strugaçem rotora i statora
ne moæe doñi do paÿeça eksplozivne atmosfere, a rotor mora izdræati i
20% veñi broj obrtaja od nominalnog broja obrtaja.
632
g) Elektriåni ureœaji i instalacije lokomotiva
Ålan 319.
Elektriåni delovi akumulatorskih lokomotiva moraju biti proti-
veksplozijski zaãtiñeni.
Ålan 320.
Kuñiãta otpornika na lokomotivima mogu se sa spoÿne strane za-
grevati najviãe do 200°S ako su otpornici trajno ukÿuåeni na 75% jedno-
satne struje motora.
Ålan 321.
Kod lokomotiva sa voznom æicom udaÿenost nezaãtiñene vozne æice
od ivice prirodnog åvrstog stropa iznosi najmaçe 300 mm, a od metalnih
delova najmaçe 100 mm.
Ålan 322.
Kombinovane lokomotive se u prostorijama II stepena opasnosti upo-
trebÿavaju samo sa baterijskim pogonom.
Elektriåni delovi i ureœaji kombinovanih lokomtiva osim
elektriånih delova koji sluæe samo za pogon iz vozne æice u prostorijama
II stepena opasnosti moraju biti protiveksplozijski zaãtiñeni.
Ålan 323.
Elektriåni ureœaji na neelektriånim lokomotivama pri upotrebi u
prostorijama II stepena opasnosti moraju biti protiveksplozijski zaãti-
ñeni.
Ålan 324.
Protiveksplozijski nezaãtiñeni daÿinski termometri mogu se upo-
trebÿavati samo ako su prikÿuåeni na izvore åija elektriåna energija
nije dovoÿna za paÿeçe eksplozivne smeãe ili za prekoraåeçe granice do-
zvoÿenog zagrevaça.
Ålan 325.
Klinasto remeçe na lokomotivama izraœuje se od provodÿive gume i
mora biti antistatiåko.
d) Elektriåni ureœaji u prostorijama ugroæenim opasnom praãinom

Ålan 326.
Na mestima gde moæe nastati eksplozivna smeãa praãine sa vazduhom
elektriåni ureœaji moraju biti protiveksplozijski zaãtiñeni u vrsti
zaãtite – neprodorni oklop, natpritisak ili samosigurna strujna kola i u
poveñanoj sigurnosti mehaniåke zaãtite najmaçe IP 54, a prema jugoslo-
venskom standardu JUS N.S8.011.
Ålan 327.
Elektriåni ureœaji moraju imati dopunsku zaãtitu od ulaska pra-
ãine, a ostali ureœaji, kao i prikÿuåne kutije rotacionih maãina treba
da su zaãtiñeni od ulaska sitne praãine radi spreåavaça taloæeça pra-
633
ãine u ureœaju, kao i od prskajuñe vode iz sakog pravca ili mlaza vode iz
svakog pravca (IP 54). Rotacione maãine moraju odgovarati mehaniåkoj
zaãtiti najmaçe IP 54.
Ålan 328.
Povrãinske temperature vodoravno postavÿenih i do 60° prema ho-
rizontali nagnutih elektriånih ureœaja moraju u trajnom pogonu i u pra-
ãinom nepokrivenom staçu biti najmaçe za 75° niæe od temperature
tiçaça 5 mm debelog sloja nataloæene praãine. Za debÿe slojeve koriste
se niæe temperature tiçaça. Kod praãina kod kojih ne nastaje tiçaçe po-
vrãinska temperatura elektriånih ureœaja u trajnom pogonu moæe izno-
siti najviãe dve treñine temperature paÿeça uskovitlane eksplozivne
praãine i vazduha.
Temperatura elektriånih ureœaja nagnutih preko 60° prema hori-
zontali, na kojima je usled rada onemoguñeno taloæeçe praãine, u trajnom
pogonu iznosi najviãe dve treñine temperature paÿeça uskovitlane
eksplozivne smeãe praãine i vazduha.
Ålan 329.
Ako temperatura tiçaça ili paÿeça praãine, koja ugroæava mesto
postavÿaça elektriånog ureœaja, iznosi maçe od 350°S, mora se izvrãiti
jedno od sledeñih mereça zagrevaça praãinom nepokrivenih povrãina:
1) mereçe u trajnom pogonu sa nominalnim opterñeçem ureœaja;
2) mereçe s optereñeçem koje se stvarno pojavÿuje u pogonu.
Mereçe pod 1 i 2 treba vrãiti posebno za nagibe iz stava 1. ålana
328. a posebno za sluåajeve iz stava 2. ålana 328. ovog pravilnika. Izmerene
temperature povrãina upisuju se na elektriåni ureœaj. Mereça se mogu
obavÿati na pojedinaånom ureœaju ili na uzorku.
Ålan 330.
Na mestima u prostoriji ili ureœajima na kojima ima zapÿive pra-
ãine gde ne mogu nastati eksplozivne smese uskovitlane praãine i va-
zduha, elektriåni ureœaji moraju:
1) biti u åvrstom kuñiãtu zaãtite IP 54, ali ne moraju imati proti-
veksplozijsku zaãtitu;
2) biti graœeni tako da povrãinska temperatura çihovog kuñiãta
zadovoÿava odredbe ålana 328. ovog pravilnika.
œ) Osvetÿeçe u stanicama za puçeçe akumulatorskih baterija

Ålan 331.
Stanice za puçeçe akumulatorskih baterija mogu biti smeãtene
samo u I stepenu opasnosti, odnosno na mestima koja nisu ugroæena eks-
plozivnim jamskim gasovima.
Za osvetÿavaçe akumulatorskih stanica u metanskim i nemetanskim
jamama upotrebÿavaju se protiveksplozijski zaãtiñene svetiÿke. Ako su u
akumulatorskim stanicama u nemetanskim jamama smeãteni ili se samo
pune mali prenosni akumulatori, mogu se upotrebÿavati svetiÿke koje
nisu protiveksplozijski zaãtiñene.
634
e) Elektriåni ureœaji u prostorijama ugroæenim eksplozivnim
materijalom
Ålan 332.
U prostorijama (niãama) za uskladiãteçe eksplozivnog materijala
od elektriånih ureœaja upotreÿavaju se samo nepokretne svetiÿke za
stalnu rasvetu izvedene sa protiveksplozijskom zaãtitom. Sklopni apa-
rati i drugi pripadajuñi elektriåni ureœaji moraju biti smeãteni izvan
tih prostorija.
VI. ODRÆAVAÇE, PREGLEDI, POPRAVKE I ISPITIVAÇE ELE-

KTRIÅNIH POSTROJEÇA, UREŒAJA I INSTALACIJA
Ålan 333.
Elektriåna postrojeça, ureœaje i instalacije u zatvorenim elektriå-
nim pogonskim prostorijama mogu nadzirati i popravÿati samo posebno
struåno osposobÿena lica.
Ålan 334.
Na elektriånoj pogonskoj prostoriji visokog napona i na zatvorenoj
pogonskoj prostoriji mora se nalaziti natpis “Zabraçen ulazak neovla-
ãñenim licima”.
Ålan 335.
U elektriånim pogonskim prostorijama visokog ili niskog napona,
kao i u blizini elektriånih postrojeça ne smeju se ostavÿati predmeti
koji nisu sastavni delovi elektriånih postrojeça.
Ålan 336.
Nije dozvoÿeno stavÿaçe ili åuvaçe zapaÿivih predmeta u blizini
elektriånih ureœaja i instalacija, a naroåito u blizini onih koji se zagre-
vaju (npr. kod otpornika i dr.).
Ålan 337.
Nije dozvoÿeno veãati ili stavÿati bilo kakve predmete na kuñi-
ãta elektriånih ureœaja i na elektriåne instalacije (npr. na razvodne ba-
terije, ãtitnike, prekidaåe i dr.).
Ålan 338.
U visokonaponskim ñelijama i u rezervnim ñelijama koje su stalno is-
kÿuåene ne sme se ostavÿati i åuvati nikakav materijal.
Ålan 339.
Pre poåetka radova na popravkama i revizijama moraju biti ispuçeni
sledeñi uslovi:
1) ureœaji moraju biti iskÿuåeni od vodovoda pod naponom u svim fa-
zama, odnosno polovima;
2) elektriåni ureœaji se iskÿuåuju odstraçivaçem uloæaka
osiguraåa ili blokiraçem ukÿuåeça pod naponom;
635
3) na mestima iskÿuåeça kod sklopnog aparata ili osiguraåa posta-
vÿa se uputstvo o naåinu ponovnog ukÿuåeça;
4) ako postoji daÿinska komanda, ona se za vreme radova stavÿa van de-
lovaça
5) elektriåni ureœaji se uzemÿuju i kratko spajaju u svim polovima, a
ako postoji opasnost od povratnog napona, uzemÿeçe i kratko spajaçe se
izvode u svim odvodima, osim ako je na neki drugi naåin osigurano da se
ureœaj ne moæe staviti pod napon.
Ålan 340.
U sluåaju poæara, moraju se iskÿuåiti elektriåni vodovi koji vode
do delova jame ugroæenih poæarom.
Ålan 341.
U elektriånim pogonskim prostorijama mora postojati vidno is-
taknuta jednopolna ãema, uputstvo za rad i uputstvo o odræavaçu postro-
jeça.
Ålan 342.
Elektriåni ureœaji u zatvorenim elektriånim pogonskim prosto-
rijama moraju se, po potrebi, åistiti i zaãtititi od rœaça. Zaãtitna
sredstva, kao i zaãtitna stakla rasvetnih armatura i prozirni otvori za
posmatraçe unutraãçosti kuñiãta moraju se odræavati u åistom staçu.
Ålan 343.
Gumeni zaptivaåi, ako postoje, moraju biti od meke elastiåne gume.
Ako zaptivaå nije viãe elastiåan, mora se odmah zameniti novim.
Ålan 344.
Sve zaãtitne povrãine neposredno-oklopne protiveksplozijske
zaãtite u pogonu moraju se redovno åistiti i premazivati beskiselinskim
masnoñama. Elektriåni ureœaji u skladiãtu pregledaju se najmaçe jednom
godiãçe.
Ålan 345.
Vijci koji dræe poklopce ili delove ureœaja, a posebno na proti-
veksplozijski zaãtiñenim ureœajima, moraju biti u punom broju, åvrsto
pritegnuti i osigurani od popuãtaça.
Ålan 346.
Delovi ureœaja pod naponom veñim od 50 V ne smeju se popravÿati pod
naponom. Ormariñi i kuñiãta sa nezakloçenim delovima pod naponom ne
smeju se otvarati. U metanskim jamama zabraçen je svaki rad pod naponom i
ispod 50 V. U metanskim jamama ne smeju se zameçivati uloãci osiguraåa i
sijalice pod naponom.
Kuñiãta pod naponom mogu se popravÿati i otvarati samo kod samo-
sigurnih strujnih kola i elektriånih ureœaja.
636
Ålan 347.
Otvaraçe kuñiãta elektriånih ureœaja dozvoÿeno je samo kad su svi
nezaãtiñeni unutraãçi delovi u beznaponskom staçu.
Ålan 348.
Kuñiãta protiveksplozijski zaãtiñenih elektriånih ureœaja ne
smeju se otvarati na naåin koji bi oãtetio çihovu protiveksplozijsku
zaãtitu.
Ålan 349.
Uzemÿeçe i kratko spajaçe delova elektirånih ureœaja u pogonu pod
naponom obavÿa se samo na mestima gde nema eksplozivnih jamskih gasova.
Ålan 350.
Kuñiãta pod naponom, dojavni i signalni ureœaji do 50 V popravÿaju
se i otvaraju samo na mestima gde nema eksplozivnih jamskih gasova.
Ålan 351.
Pregorele osiguraåe mogu zameçivati samo struåno osposobÿena
lica, pri åemu novi uloãci osiguraåa moraju biti iste vrednosti struje.
Ålan 352.
Uloãci osiguraåa ne smeju se popravÿati, odnosno premoãtavati.
Potrebni rezervni uloãci osiguraåa moraju biti na pogodnim, lako
pristupaånim mestima.
Ålan 353.
Ako mreæni kontrolnik u mreæi niskog napona signaliãe nedo-
voÿnu izolaciju mreæe, prema ålanu 29. ovog pravilnika, mesto greãke se
mora odmah nañi i otkloniti.
Ålan 354.
Rudarske individualne svetiÿke moraju biti ispravne, odræavati se
u åistom staçu i ispitivati jednom meseåno, otvaraçem i kontrolisaçem
spoÿnih delova i elektrolita.
Ålan 355.
Radi kontrole i pravilnog odræavaça elektriånih ureœaja i instala-
cija, moraju se vrãiti povremeni pregledi. Prilikom svakog pregleda
mora se dati taåan izveãtaj sa naznaåeçem svih nedostataka.
Ålan 356.
Elektriåni ureœaji i instalacije u jami pregledaju se pre svakog pu-
ãtaça u rad. Tom prilikom se obavezno mora izvrãiti kontrola funkcio-
nalnosti ureœaja.
Ålan 357.
Obaeznu povremenu tehniåku kontrolu, vizuelnim pregledom
elektriånih ureœaja u jami obavÿaju u vremenskim intervalima navedenim
u tabeli 14. posebno struåno osposobÿena lica.
637
Tabela 14.
Redovni pregledi elektriånih ureœaja i instalacija
Rokovi za pregled ureœaja
Red.
Elektriåni ureœaji smen- dne- ne- me- trome- polugo-
br.
ski vni deÿni seåni seåni diãçi
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Vazduãni vodovi i
kablovi visokog
napona na povrãini
kojima se napaja jama x x x x
2 Glavne transforma-
torske stanice koje
imaju uklopniåara
a) rasklopni ureœaji x x x x
b) transformatori x x x x
v) razvodno postrojeçe x x x x
3 Transformatorske sta-
nice
a) sklopni ureœaj V. N x x x x
b) transformatori x x x x
4 Elektriåne maãine
visokog napona i
ispravÿaåi
a) na povrãini x x x x
b) u jami x x x x x
5 Elektriåne maãine
niskog napona
a) metanske jame x x x x x
b) ostale jame x x x x x
6 Izvozne maãine za
prevoz ÿudi
a) elektropogonski
ureœaji x x x x
b) signalni i sigur-
nosni ureœaji x x x x
7 Izvozne maãine
kojima se ne voze ÿudi
i vitlovi
a) elektropogonski
ureœaji x x x
638
1 2 3 4 5 6 7 8
b)signalni i sigurno-
sni ureœaji x x x
8 Razvodni ureœaji
niskog napona
a) metanske jame x x x x
b) ostale jame x x x
9 Pokretni i prenosni
elektriåni ureœaji na
radiliãtima
b) ostale jame x x x x
10 Sklopni i razvodni
ureœaji niskog napona
(prekidaåi, sklopke,
sklopnici itd.),
transportni pogonski
ureœaji, trake, grabu-
ÿari, savitÿivi
kablovi i vodovi i
ostalo
11 Kontrolni ureœaji
(mreæni, provetra-
vaça, signalizacije,
rasvete itd.)
12 Stalno poloæeni
kablovi
13 Rasvetna tela stalno
poloæenih osvetÿeça
sa instalacijom
14 Rasvetna tela i
instalacije prenosnog
osvetÿeça u formaciji
i na radiliãtima
639
1 2 3 4 5 6 7 8
15 Elektriåna vuåa
1) postrojeça vozne
æice
2) lokomotive sa
voznom æicom
3) akumulatorske
lokomotive
4) elektriåni ureœaji
na ostalim lokomo-
tivama
16 Signalni ureœaji
a) transporta x x x x
b) radiliãta x x x x
17 Dojavni ureœaji
a) aparati i radio-
ureœaji x x x x
b) razvodnici i mreæe x x x x
v) centrale i ostalo x x x x
18 Ureœaji za elektriåno
paÿeçe mina
a) metanske jame x x x
19 Elektriåne svetiÿske
sa sopstvenim izvorom
svetlosti x x
20 Merni i ostali
aparati sa ugraœenim
izvorom elektriåne
energije ili sa
sopstvenom prenosivom
baterijom x x x x
21 Ureœaji za uzemÿeçe i
prikÿuåna mesta
uzemÿivaåa (kod tra-
fostanica)
640
1 2 3 4 5 6 7 8
22 Elektriåni ureœaji i
instalacije glavnih
ventilatora
a) metanske jame x x x
Ålan 358.
Novopostavÿene, zameçene, proãirene i premeãtene elektriåne
ureœaje i instalacije moraju pre stavÿaça u pogon ispitati struåno ospo-
sobÿena lica. O obavÿenom ispitivaçu saåiçava se izveãtaj.
Ålan 359.
Na protiveksplozijski zaãtiñenim elektriånim ureœajima ne smeju
se vrãiti nikakve izmene koje bi mogle smaçiti çihovu protiveksplo-
zijsku zaãtitu.
Ålan 360.
Na popravÿenom elektriånom ureœaju mora biti stavÿena oznaka o
izvrãenoj popravci.
Ålan 361.
Popravÿene elektriåne maãine, odnosno aparati kod kojih su prili-
kom popravki izmeçeni nominalni podaci moraju imati dopunsku ploåicu
sa rednim brojem, godinom popravke, oznakom radionice u kojoj je popravka
izvrãena i podacima o promeçenim nominalnim podacima (npr. kod mo-
tora koji su bili premotani na drugi napon).
Ålan 362.
O svakoj popravci u jami ili u rudniku mora se saåiniti izveãtaj u
koji se unose podaci o greãkama, naåinu popravÿaça, o novonameãtenom
ili novoizraœenom sastavnom delu, naåinu i rezultatu ispitivaça.
Ålan 363.
Ako je izolacija provodnika savitÿivih kablova oãteñena, kabl se
zameçuje novim ili se oãteñeni spoÿaãçi plaãt takvih kablova po-
pravÿa po hladnom ili toplom postupku.
Ålan 364.
Prilikom popravki i radova na odræavaçu elektriånih ureœaja i
instalacija, odnosni delovi ureœaja i instalacija moraju se iskÿuåiti sa
napona.
Ålan 365.
Ispitivaçe izolacionog staça i druga elektriåna mereça aparatima
koji nisu trajno ugraœeni u rudniåke ureœaje vrãi samo struåno ospo-
sobÿeno lice.
Ispitivaçe iz stava 1. ovog ålana u metanskim jamama vrãi se na
mestima na kojima nema eksplozivnog jamskog gasa.
41
641
Ålan 366.
Izolaciono staçe mreæe viskog napona kontroliãe se stalno ugra-
œenim ureœajem za kontrolu staça izolacije koji automatski iskÿuåuje
elektriånu mreæu sa napona u sluåaju zemÿospoja.
U nemetanskim jamama i prostorijama I stepen metanskih jama do-
zvoÿena je, umesto isklopa, samo signalizacija zemÿospoja.
Ålan 367.
Kod svakog elektriånog ureœaja posle popravke mora se proveriti:
1) funkcionalnost ureœaja isprobavaçem ureœaja, stavÿaçem u po-
gonsko staçe i isprobavaçem mehanizama ili ispitivaçem mehaniåkog
dela, leæajeva, poluga i sl.;
2) vrednost otpora izolacije prethodnim mereçem i drugih elektriå-
nih veliåina u praznom hodu ili pod optereñeçem;
3) elektriåna zaãtita prethodnim podeãavaçem zaãtite prema po-
trebnim pogonskim veliåinama;
4) protiveksplozijska zaãtita pregledom svih zaãtitnih i zaptivnih
povrãina, mehaniåke ispravnosti kuñiãta i prikÿuånih kutija, po-
kretnih delova, ispravnosti blokada i prikÿuåaka za uzemÿeçe, a u sluåaju
popravki delova bitnih za protiveksplozijsku zaãtitu, po potrebi, i eks-
plozijom.
Ålan 368.
O izvrãenim proverama elektriånih ureœaja mora se saåiniti po-
seban izveãtaj.
Ålan 369.
U svim elektriånim ureœajima puçenim izolacionim uÿem, uÿe se
mora ispitati u pogledu dielektriåne åvrstoñe, i to kod visokonaponskih
ureœaja najmaçe jednom u dve godine, a kod niskopanonskih ureœaja jednom u
tri godine.
Za sve elektriåne ureœaje puçene uÿem mora se kontrolisati da li je
nivo uÿa dovoÿan, a kvalitet uÿa se mora redovno ispitivati, zavisno od
vrste elektriånog ureœaja.
Ålan 370.
Mreæa uzemÿeça se proverava:
1) mereçem prelaznog otpora svih uzemÿivaåa najmaçe jednom u ãest
meseci, kao i nakon izvrãene montaæe, a pre stavÿaça u pogon;
2) mereçem prelaznog otpora uzemÿeça ili neprekidnosti za-
ãtitnog voda na svim potroãaåima i pripadajuñoj opremi najmaçe jednom
godiãçe i nakon izvrãene montaæe, a pre stavÿaça u pogon.
Ålan 371.
Podaci o mereçu i ispitivaçu mreæe uzemÿeça vode se u kçizi
evidencije tih podataka.
642
VII. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE
Ålan 372.
Tehniåke karakteristike elektriånih postrojeça, ureœaja i instala-
cija uskladiñe se s odredbama ovog pravilnika u roku od pet godina od dana
stupaça na snagu ovog pravilnika.
Ålan 373.
Posle stupaça na snagu ovog pravilnika u prostorijama II stepena
opasnosti u metanskim jamama ne mogu se upotrebÿavati kablovi tipa GN-
50.
Kablovi åije tehniåke karakteristike nisu u skladu s odredbama ovog
pravilnika moraju biti zameçeni u roku od pet godina od dana stupaça na
snagu ovog pravilnika.
U rudnicima metala gde postoje povoÿni uslovi u postojeñim instala-
cijama za nazivni napon do 6 000 V mogu se do prve zamene koristiti veñ in-
stalisani kablovi tipova: NKB, NAKB, NKBA, NAKBA, PP41, PP44 i PP45
ako ispuçavaju zahteve bezbednosti propisane ovim pravilnikom.
Instalisani kablovi tipa PP41, PP44 i PP45 za nazivni napon do 6 000
V mogu se do prve zamene koristiti i u ostalim rudnicima ako ispuçavaju
zahteve bezbednosti propisane ovim prvilnikom.
Ålan 374.
o tehniåkim propisima za elektriåna postrojeça u rudnicima sa podzem-
nom eksploatacijom “Sluæbeni list FNRJ”, br. 10/62 i “Sluæbeni list
SFRJ”, br. 9/64 i 16/67 i Pravilnik o tehniåkim normativima za kablove i
vodove u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom “Sluæbeni list SFRJ”,
br. 38/78.
Ålan 375.
41*
643
PRAVILNIK
O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA KABLOVSKE DISTRIBUCI-
ONE SISTEME I ZAJEDNIÅKE ANTENSKE SISTEME*
I. OPÃTE ODREDBE
Ålan 1.
Ovim pravilnikom propisuju se tehniåki uslovi i zahtevi koji moraju
biti ispuçeni pri izgradçi, rekonstrukciji, upotrebi i odræavaçu
kablovskih distribucionih sistema (u daÿem tekstu: KDS) i zajedniåkih
antenskih sistema (u daÿem tekstu: ZAS) za prijem i dsitribuciju radio-di-
fuznih i drugih signala u stambenim i drugim objektima; tehniåke mere za-
ãtite sastavnih delova tih sistema; obezbeœeçe svojstava, karakteristika
i kvaliteta radio-difuznih i drugih signala; postupak, naåin i intervali
vrãeça obavezne tehniåke kontrole odgovarajuñih instalacija i naåin
odræavaça kablovskih distribucionih sistema i zajedniåkih antenskih
sistema.
Ålan 2.
Termini koji se koriste u ovom pravilniku utvrœeni su u jugoslo-
venskom standardu JUS N.N6.170.
Ålan 3.
KDS se sastoji od prijemnih antena, glavne stanice sa ureœajima za
pojaåavaçe, pretvaraçe i oblikovaçe signala i razvodne instalacije s iz-
laznim prikÿuåcima i vodovima prijemnika.
ZAS se sastoji od prijemnih antena, ureœaja za pojaåavaçe i pre-
tvaraçe signala i razvodne instalacije s izlaznim prikÿuåcima i vodo-
vima prijemnika.
Ålan 4.
KDS i ZAS moraju se izvesti tako da se korisnicima osigura signal
svih radio-difuznih sluæbi za koje postoji minimalna jaåina elektro-
magnetnog poÿa na mestu postavÿaça KDS, odnosno ZAS, pri kojoj degrada-
*
644
cija kvaliteta slike i zvuka ne sme biti maça od ocene 4 utvrœene u
jugoslovenskim standardima JUS N.N6.134 i JUS N.N6.135.
Ålan 5.
KDS i ZAS moraju se projektovati, izvoditi, upotrebÿavati i odr-
æavati tako da ne ometaju prijem radio-difuznih signala drugim korisni-
cima radio-difuznih prijemnika, kao ni rad radio-komunikacijskih
sluæbi.
II. TEHNIÅKI USLOVI I ZAHTEVI ZA IZGRADÇU I

ODRÆAVAÇE KDS I ZAS
Ålan 6.
Tehniåku dokumentaciju za KDS i ZAS mogu izraœivati lica koja su
posebno struåno osposobÿena za oblast telekomunikacija i koja ispuça-
vaju uslove odreœene zakonom.
Ålan 7.
Tehniåka dokumentacija izraœuje se na osnovu sledeñih tehniåkih
podataka:
1) o urbanistiåko-tehniåkim uslovima za odgovarajuñu lokaciju;
2) o jaåini elektromagnetnog poÿa i kvaliteta prijemnih signala na
mestu izgradçe i postavÿaça KDS i ZAS;
3) o prijemnim i ometajuñim signalima;
4) o slobodnim kanalima za pretvaraçe i o razovju radio-difuzne i
kablovske televizije;
5) ostalih podataka kao ãto su podaci o lokalnim programima, o dru-
gim signalima i dr.
Podaci iz stava 1. taå. 2, 3. i 4. ovog ålana dobijaju se i neposrednim
mereçem na lokaciji izgradçe i postavÿaça KDS, odnosno ZAS.
Ålan 8.
Tehniåka dokumentacija za KDS, pored zahteva i uslova propisanih
zakonom, mora sadræavati i:
1) polazne podatke za izradu projekta, navedene u ålanu 7. ovog pra-
vilnika;
2) izvod iz urbanistiåko-tehniåke dokumentacije koja se odnosi na
KDS;
3) proraåun celog sistema;
4) pregled nivoa napona u svim taåkama sistema;
5) situacioni plan sa ucrtanim objektima, lokacijom glavne stanice,
lokacijom antenskog stuba, lokacijom ureœaja i trasama vodova;
6) blok-ãemu sistema, blok-ãemu glavne stanice i ãemu primarne,
sekundarne i distribucione mreæe;
7) crteæ antenskog stuba, sa rasporedom prijemnih antena po visini;
8) naåin zaãtite od elektriånog udara i gromobranske zaãtite;
9) naåin polagaça vodova;
10) crteæ osnove spratova, sa unutraãçim razvodom i ureœajima.
645
Ålan 9.
Tehniåka dokumentacija za ZAS, pored zahteva i uslova propisanih
zakonom, mora sadræavati i:
1) polazne podatke za izradu projekta, navedene u ålanu 7. ovog pra-
vilnika;
2) izvod iz urbanistiåko-tehniåke dokumentacije koja se odnosi na
ZAS;
3) proraåun celog sistema;
4) pregled nivoa napona u svim taåkama sistema;
5) situacioni plan objekta u odnosu na susedne objekte na kojima se
oåekuje promena uslova prijema radio-difuznih signala u smislu ometaça;
6) detaÿnu ãemu sistema, ãemu distribucione mreæe i lokaciju
opreme;
7) crteæ antenskog stuba, sa rasporedom prijemnih antena po visini;
8) naåin zaãtite od elektriånog udara i gromobranske zaãtite;
9) crteæe osnova spratova, sa unutraãçim razvodom i ureœajima.
Ålan 10.
Tehniåkom dokumentacijom za KDS, odnosno ZAS mora se predvideti
moguñnost prijema i distribucije radio-difuznih signala posredstvom sa-
telita, kao i signala podataka.
Ålan 11.
Tehniåka dokumentacija mora biti izraœena tako da omoguñi
poveñaçe broja primanih i distribuiranih kanala, kao i prikÿuåeçe na
drugi sistem.
Ålan 12.
U tehniåkoj dokumentaciji za KDS, odnosno ZAS mesto za postavÿaçe
antenskog stuba mora se odabrati tako da se zadovoÿe sledeñi uslovi:
1) da su jaåine elektromagnetskih poÿa svih æeÿenih signala do-
voÿno velike i da reflektovani signali ne stvaraju primetne smetçe pri-
jemnim signalima;
2) da se smaçe interferencije od neæeÿenih signala;
3) da se izbegnu smetçe od elektriånih ureœaja, maãina, vozila i dr.;
4) da je omoguñen lak pristup radi odræavaça.
Ålan 13.
Antenski stub mora biti udaÿen od nadzemnih elektroenergetskih
vodova najmaçe za udaÿenost od najniæe do najisturenije taåke stuba sa
prijemnim antenama.
Nije dozvoÿeno postavÿaçe antenskog stuba ispod ili iznad nad-
zemnih elektroenergetskih vodova.
Ålan 14.
Visina antenskog stuba mora biti tolika da najniæa prijemna antena
bude na veñoj visini od 2,5 m od podnoæja antenskog stuba. Minimalno od-
stojaçe prijemnih antena na antenskom stubu mora biti prema sledeñoj ta-
beli:
646
Minimalno odstojaçe prijemnih antena na antenskom stubu, u m
Frekvencijski opseg VHF I VHF II VHF III UHF IV/V

VHF I 2,50 1,40 1,40 0,80
VHF II 1,40 1,00 0,80 0,80
VHF III 1,40 0,80 0,80 ,080
UHF IV/V 0,80 0,80 0,80 0,80
Horizontalni razmak izmeœu antenskog stuba i UHF antena mora biti

veñi od 0,5 m.
Za postavÿaçe paraboloidnih antena mora se u tehniåkoj doku-
mentaciji predvideti poseban nosaå.
Ålan 15.
Antenski stub mora zajedno sa antenama da izdræi sva statiåka i
dinamiåka naprezaça kojima je izloæen usled uticaja vetra i leda.
Vrh antenskog stuba ne sme se çihati viãe od jedne osmine talasne du-
æine najviãeg prijemnog kanala.
Ålan 16.
Konstrukcija antenskog stuba mora biti takva da omoguñava pristup
svakoj anteni.
Ålan 17.
U tehniåkoj dokumentaciji za KDS, odnosno ZAS moraju se odabrati
prijemne antene nameçene za KDS, odnosno ZAS. Za svaki primani TV-ka-
nal za frekvencijske opsege VHF I, VHF III, UHF IV i UHF V mora se obezbe-
diti posebna antena.
Ålan 18.
U graœevinskoj tehniåkoj dokumentaciji objekta odreœenog za glavnu
stanicu KDS mora se predvideti posebna prostorija za smeãtaj ureœaja i
opreme glavne stanice, minimalne zapremine 20 m3, sa otvorima za dovod i
odvod vodova i ventilaciju. Prostorija mora imati posebno kolo za na-
pajaçe iz mræe 220 V i prikÿuåak za uzemÿeçe. Na otvore prostorije mora
se postaviti odgovarajuñi zaãtitnik protiv glodara i insekata. Osve-
tÿeçe prostorije mora biti jaåe od 600 luksa.
Ålan 19.
U objektu u koji se postavÿa ZAS mora se predvideti mesto za smeãtaj
kuñiãta zajedniåkog antenskog ureœaja.
Kuñiãte zajedniåkog antenskog ureœaja mora se postaviti na mesto
koje je zaãtiñeno od vlage, koje nije podloæno vibracijama i gde je
osigurana prirodna ventilacija. Kuñiãte se mora zakÿuåavati i moraju se
obezbediti otvori za dovod i odvod vodova, kao i posebno kolo za napajaçe
iz mreæe 220 V i prikÿuåak za uzemÿeçe.
647
Ålan 20.
U tehniåkoj dokumentaciji za KDS sa viãe od 1000 izlaznih prik-ÿu-
åaka mora se predvideti ureœaj za rezervno napajaçe glavne stanice
elektriånom energijom.
Ålan 21.
U prostoriji glavne stanice, odnosno u kuñiãtu zajedniåkog an-
tenskog ureœaja mora biti predviœena najmaçe jedna slobodna dvopolna
ãuko-prikÿuånica za napajaçe mernih ureœaja iz mreæe 220 V.
Ålan 22.
U tehniåkoj dokumentaciji glavne stanice KDS svi prijemni kanali
se, po pravilu, frekvencijski pretvaraju.
Prilikom izbora kanala za distribuciju TV signala u KDS, odnosno
ZAS ne smeju se odabrati sledeñe kombinacije kanala:
1) susedni kanali;
2) parovi kanala 5/10, 6/11 i 7/12 u opsegu VHF III;
3) parovi kanala sa razlikom od devet kanala u oposegu UHF.
Prilikom izbora kanala za distribucije FM signala zvuka u fre-
kvencijskom opsegu VHF II ne smeju se odabrati frekvencije nosioca koje
stvaraju frekvencijske razlike od 10,7 ± 0,1 MHz ili 5,5 ± MHz.
Ako i pored mera preduzetih za smaçeçe radio-frekvencijskih
smetçi pri distribuciji S kanala u KDS, odnosno ZAS, postoji moguñnost
interferencije sa signalima drugih fiksnih radio-sluæbi, smetçe se mo-
raju izbeñi izborom S kanala na kojima neñe nastati interferencija.
Ålan 23.
Za proraåun nivoa signala u primarnoj, sekundarnoj i distribucionoj
mreæi KDS koriste se sledeñi podaci:
1) broj distribuiranih kanala;
2) broj predviœenih kaskadno vezanih pojaåavaåa;
3) odnos signal/ãum;
4) odnos signal/intermodulacija;
5) odnos signal/unakrsna modulacija;
6) slabÿeçe kabla zavisno od frekvencije;
7) promena slabÿeça kabla zavisno od temperature;
8) predviœeni frekvencijski opseg za distribuciju.
Ålan 24.
Maksimalni, minimalni i radni nivoi pojaåavaåa izraåunavaju se
prema sledeñim obrascima:
20 S ⁄ I – 602
- log (n - 1) - 10 logm - 10 logp - ----------------------
1) URmax = Umax - -----
3 2
2) URmin = 2 dBµV + F + A + 10 logm + 10 logp + S/N
URmax + URmin
3) UR= --------------------------------------------
2
-
gde je:
URmax – maksimalni radni nivo pojaåavaåa, u dBµV
648
URmin – minimalni izlazni nivo pojaåavaåa, u dBµV
Umax – maksimalni iz lazni nivo pojaåavaåa za odnos signal/unakrsna
modulacija 60 dB, u dBµV za dva TV-signala (naznaåen u tehniåkom uputstvu
proizvoœaåa)
UR – radni izlazni nivo pojaåavaåa, u dBµV
n – broj predviœenih kanala za distribuciju
m – broj predviœenih kaskadno vezanih pojaåavaåa
p – broj razliåitih nivoa mreæe u jednom pravcu prenosa, na primer,
ako u pravcu prenosa postoji primarna, sekundarna i distribuciona mreæa,
p=3
S/I – zahtevani odnos signal/unakrsna modulacija na izlaz pojaåavaåa
izraæen u dB
2dBµV – nivo termiåkog ãuma na otporniku od 75 Ω
F – faktor ãuma pojaåavaåa, u dB
A – pojaåaçe pojaåavaåa, u dB
S/N – minimalni odnos signal/ãum (43 dBµV)
Do konaånog broja pojaåavaåa i nivoa signala dolazi se metodom
iteracije. Izraåunavaçe UR vrãi se za svaki nivo mreæe posebno.
Ålan 25.
Linijski pojaåavaåi i drugi ureœaji u primarnoj i sekundarnoj mreæi
moraju biti smeãteni u ormare koji se postavÿaju iznad zemÿe ili oknima
na najviãem nivou. Ormari za spoÿaãçi razvod moraju biti napravÿeni
tako da zaãtite ureœaje od uticaja okoline.
Ålan 26.
Kod vodova primarne i sekundarne mreæe kod kojih usled tempera-
turnih razlika dolazi do promene slabÿeça signala za viãe od + 2 dB,
mora se primeniti autoamtska regulacija nivoa.
Ålan 27.
Kod KDS vodovi primarne i sekundarne mreæe postavÿaju se pod-
zemno i/ili nadzemno.
Kod podzemnog postavÿaça vodovi se polaæu prema slici 1.
Mere u m
Na slici je:
1 – traka za upozoreçe
2 – plastiåni zaãtitnik
3 – pesak
4 – vod
Slika 1 – Podzemno postavÿaçe vodova
649
Ako se vod nastavÿa, mesto nastavÿaça mora biti udaÿeno od ose ka-
bla najmaçe 1,5 m da bi se izbeglo oãteñeçe spojnice pri slegaçu terena.
Nastavÿaçe se izvodi prema slici 2.
Mesto nastavÿaça vodova mora se oznaåiti u projektu izvedenog
staça. Prilikom polagaça voda u rov i çegove montaæe, sva savijaça
vodova moraju biti u skladu sa dozvoÿenim radijusima savijaça vodova, a
vuåne sile moraju biti u skladu sa dozvoÿenim vuånim silama za odgova-
rajuñe tipove kablova.
Mere u m
Na slici je:
1 – spojnica
2 – vod
Slika 2 – Nastavÿaçe podzemno postavÿenih vodova
Ålan 28.
Unutraãçi razvod signala u stambenim i drugim objektima mora biti
odvodnog tipa, tako da svaka izlazna prikÿuånica bude nezavisna od druge.
Ålan 29.
Prilikom projektovaça unutraãçeg razvoda KDS i ZAS, razlika ni-
voa signala izmeœu bilo koje dve prikÿuånice mora biti maça od 3 dB od
razlike izmeœu maksimalnih i minimalnih nivoa utvrœenih jugoslo-
venskim standardom JUS N.N6.172.
Ålan 30.
Prilikom projektovaça distribucione mreæe KDS, odnosno ZAS
mora se omoguñiti prenos signala u direktnom smeru u frekvencijskom op-
segu od 47 MHz do 600 MHz.
Ålan 31.
Slabÿeçe vodova distribucione mreæe mora biti maçe od 12 dB/100
m/200 MHz za ogranke, a maçe od 8 dB/100 m/200 MHz za grane.
Ålan 32.
Vodovi unutraãçeg razvoda signala u novoizgraœenim stambenim i
drugim objektima kod KDS, odnosno ZAS polaæu se u odgovarajuñe cevi ili
kanale. Cevi za polagaçe vodova unutraãçeg razvoda, osim jednog dela
ogranka, polaæu se u zidove zajedniåkih prostorija objekta.
650
Ålan 33.
Kod objekta za ZAS, projektom se mora predvideti moguñnost posta-
vÿaça kabla od buduñeg prikÿuåka na KDS do kuñiãta zajedniåkog anten-
skog ureœaja.
Ålan 34.
Za povezivaçe koaksijalnih vodova i pojaåavaåa u primarnoj i sekun-
darnoj mreæi moraju se koristiti konektori tipa IEC 169–2 ili 3,5/12. Za
RF merne taåke koriste se konektori tipa IEC 196–2, a za videofrekvencij-
ski opseg konektori tipa BNC.
Ålan 35.
Antenski stub, zatezna uæad, antene i ostali delovi antenskog
sistema moraju biti zaãtiñeni od korozije i uticaja ultravioletnog zra-
åeça.
Ålan 36.
Antenski stub sa prijemnim antenama, radi zaãtite od atmosferskih
praæçeça, uzemÿava se prema propisma za uzemÿeçe.
Ålan 37.
Antenski vodovi moraju se uåvrstiti duæ nosaåa antena i antenskog
stuba tako da se spreåe naprezaça i vibracije vodova. Antenski vodovi
mogu se postavÿati duæ unutraãçih zidova antenskog stuba. Sva savijaça
vodova moraju biti u skladu sa dozvoÿenim radijusima savijaça vodova.
IV. ODREDBE O OBEZBEŒEÇU KVALITETA SIGNALA
Ålan 38.
Posle zavrãetka radova na izvoœeçu KDS, odnosno ZAS, sistem se
obavezno puãta u probni rad. Za vreme probnog rada mere se nivoi napona
prijemnih signala na ulazu i izlazu pojaåavaåa i pretvaraåa i na svim izla-
znim prikÿuåcima radi provere da li su unutar granica utvrœenih jugoslo-
venskim standarodm JUS N.N6.172.
Rezultati mereça nivoa napona signala unose se u izveãtaj o ispi-
tivaçu, koji je sastavni deo tehniåke dokumentacije.
Posle zavrãetka mereça, uz svaku izlaznu prikÿuånicu mora se pri-
loæiti vod prijemnika prema jugoslovenskom standardu JUS N.N6.191 i po-
puçena kartica prema slici 3.
651
Kablovski distribucioni i zajedniåki antenski sistemi
IZLAZNA PRIKŸUÅNICA
RASPORED TV KANALA I PROGRAMA
TV kanal TV program Broj na programatoru*
Organizacija odgovorna za odræavaçe

................................................................................................................................................
Adresa: .................................................................................................................................
Telefon: ..............................................................................................................................
Vaæi do: ...............................................................................................................................
* Podatak je informativan
Slika 3 – Kartica za izlaznu prikÿuånicu KDS, odnosno ZAS
Ålan 39.
KDS, odnosno ZAS mora se odræavati u ispravnom staçu i na taj naåin
osigurati na izlaznim prikÿuånicama bez prekida kvalitetan signal,
ocene 4 ili veñe, radio-difuznih i drugih signala. Ako i pored preduzetih
mera za smaçeçe radio-frekvencijskih smetçi pri distribuciji signala u
KDS, odnosno ZAS postoji pri upotrebi interferencija sa signalima dru-
gih fiksnih radio-sluæbi ili ako signali KDS, odnosno ZAS ometaju rad
druge fiksne radio-sluæbe, smetçe se moraju otkloniti izborom drugih
kanala za distribuciju.
Ålan 40.
Radi odræavaça KDS i ZAS vrãe se redovni ãestomeseåni pregledi
tih sistema, koji obuhvataju:
1) pregled prijemnih antena i otklaçaçe eventualnih kvarova;
2) kontrolu nivoa i kvaliteta prijemnih signala u glavnoj stanici,
odnosno kuñiãtu zajedniåkog antenskog ureœaja i kontrolu nivoa i
kvaliteta distribuiranih signala na izlaznim prikÿuånicama u stano-
vima;
3) proveru rada ureœaja i çihovo podeãavaçe;
4) zamenu neispravnih ureœaja i delova sistema.
Ålan 41.
Radi otklaçaça iznenadnih kvarova, vrãe se hitne intervencije na
ureœajima i delovima sistema. Kvar nastao na jednom delu sistema mora se
otkloniti u roku od 48 sati od prijave kvara, a kvar nastao na celom
sistemu mora se otkloniti u roku od 24 sata.
652
Ålan 42.
Kompletan primerak tehniåke dokumentacije za KDS mora se nala-
ziti u glavnoj stanici, a kompletan primerak tehniåke dokumentacije za
ZAS – u kuñiãtu zajedniåkog antenskog ureœaja.
Ålan 43.
O odræavaçu sistema mora se voditi kçiga odræavaça.
Kçiga odrævaça mora biti smeãtena u glavnoj stanici, odnosno u ku-
ñiãtu zajedniåkog antenskog ureœaja.
U kçigu odræavaça unose se sledeñi podaci:
1) opis popravÿenih kvarova i/ili opis pregleda;
2) broj naruõbine, tip i naziv proizvoœaåa ugraœenog ureœaja i/ili
dela;
3) firma, odnosno naziv i sediãte organizacije udruæenog rada ili
ovlaãñene zanatske radçe koja redovno odræava sistem, datum popravke
i/ili pregleda;
4) potpis lica koje je izvrãilo popravku i/ili pregled;
5) overa odgovornog lica korisnika KDS, odnosno ZAS da je popravka
ispravno uraœena i/ili da je pregled ispravno izvrãen.
Uz kçigu odræavaça mora biti priloæen izveãtaj o ispitivaçu, sa-
åiçen za vreme redovnog pregleda. Izveãtaj o ispitivaçu mora da potvrdi
da su utvrœeni zahtevi za KDS, odnosno ZAS ispuçeni i mora ga potpisati
struåçak koji je vrãio ispitivaçe.
V. ZAVRÃNA ODREDBA
Ålan 44.
653
654
SADRÆAJ
Strana
ZAKON O STANDARDIZACIJI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3
I. Osnovne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3
II. Standardi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 9
III. Propisi o tehniåkoj i konstrukcionoj sigurnosti i o kvalitetu
proizvoda, robe i usluga - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 13
IV. Odstupaçe od jugoslovenskih standarda i normi kvaliteta - - - - - - - - - - 14
V. Mere za obezbeœeçe kvaliteta i tehniåke i konstrukcione sigurnosti
proizvoda i usluga - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15
VI. Standardizacija u oruæanim snagama Socijalistiåke Federativne Repu-
blike Jugoslavije, za potrebe civilne zaãtite i za potrebe organa unu-
traãçih poslova 28
VII. Meœunarodna saradça i informisaçe u oblasti standardizacije - - - - - 29
VIII. Inspekcijski nadzor i upravne mere - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 30
IH. Isprave o ovlaãñeçu za vrãeçe nadzora - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 31
H. Kaznene odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 31
HI. Ovlaãñeça za donoãeçe propisa - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 33
HII. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 35
ZAKON O SISTEMIMA VEZA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 36
II. Sistemi veza - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 42
III. Radio-veza - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 48
IV. Mere za obezbeœeçe veza - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 59
V. Meœunarodne veze - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 61
VI. Inspekcijski nadzor - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 62
VII. Kaznene odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 66
VIII. Ovlaãñujuñe odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 72
IX. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 74
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRIÅNE INSTA-
LACIJE NISKOG NAPONA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 75
II. Ureœaji i oprema za izvoœeçe elektriånih instalacija - - - - - - - - - - - - - 76
III. Tehniåke mere zaãtite - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 96
IV. Postupak i naåin kontrolisaça i verifikacije svojstava, karakteri-
stika i kvaliteta elektriånih instalacija - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 106
V. Zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 110
655
d:\baci\elteh1\elteh.sad – 20/2/97
Strana
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADÇU NADZEM-
NIH ELEKTROENERGETSKIH VODOVA NAZIVNOG NAPONA OD
1 kV DO 400 kV - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 111
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 111
II. Uslovi proraåuna - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 114
III. Provodnici i zaãtitna uæad - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 116
IV. Raspored provodnika i zaãtitne uæadi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 122
V. Izolatori i izolatorski lanci - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 125
VI. Stubovi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 130
VII. Uzemÿeçe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 133
VIII. Prelazak vodova i çihovo pribliæavaçe objektima - - - - - - - - - - - - - - - 137
IX. Drveni stubovi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 155
X. Åeliåni stubovi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 159
XI. Armiranobetonski stubovi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 163
XII. Usidreçe stubova - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 165
XIII. Temeÿi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 166
HIV. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 174
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADÇU NISKONA-
PONSKIH NADZEMNIH VODOVA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 175
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 175
II. Odreœivaçe vrednosti obleda, pritiska vetra i koeficijenta dejstva
vetra - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 178
III. Opãti uslovi za uæad i opremu za prihvataçe, nastavÿaçe i spajaçe
uæadi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 179
IV. Odreœivaçe vrednosti razmaka u sredini raspona - - - - - - - - - - - - - - - - - 179
V. Opãti uslovi za samonoseñi kablovski snop i opremu za prihvataçe,
nastavÿaçe i spajaçe samonoseñeg kablovskog snopa - - - - - - - - - - - - - - - 180
VI. Odreœivaçe vrednosti optereñeça uporiãta - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 181
VII. Uzemÿeçe i zaãtita od prenapona - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 182
VIII. Odreœivaçe vrednosti sigurnosne visine i sigurnosne udaÿenosti za
ukrãtaçe, pribliæavaçe i paralelno voœeçe vodova sa odnosnim ob-
jektima - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 182
IX. Dimenzionisaçe uporiãta - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 187
X. Usidreçe uporiãta - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 187
XI. Temeÿi uporiãta - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 187
XII. Zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 188
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM PROPISIMA O GROMOBRANIMA - - - - - - 189
Tehniåki propisi o gromobranima - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 189
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU ELEKTRO-
ENERGETSKIH POSTROJEÇA I UREŒAJA OD POÆARA - - - - - - - - - 218
I. Osnovne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 218
II. Zaãtita elektroenergetskih postrojeça i ureœaja za proizvodçu, pre-
nos i distribuciju elektriåne energije od poæara - - - - - - - - - - - - - - - - - 218
III. Zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 226
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM MERAMA ZA UREŒAJE SA SVETLEÑIM
CEVIMA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 227
PROPISI O TEHNIÅKIM MERAMA ZA UREŒAJE SA SVETLEÑIM
CEVIMA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 228
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM MERAMA ZA POGON I ODRÆAVAÇE
ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 239
656
Strana
PROPISI O TEHNIÅKIM MERAMA ZA POGON I ODRÆAVAÇE
ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 239
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA POGON I ODRÆA-
VAÇE ELEKTROENERGETSKIH POSTROJEÇA I VODOVA - - - - - - - 268
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 268
II. Postrojeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 270
III. Vodovi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 274
IV. Zaãtita od prenapona - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 276
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADÇU SREDÇE-
NAPONSKIH NADZEMNIH VODOVA SAMONOSEÑIM KABLOVSKIM
SNOPOM - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 277
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 277
II. Odreœivaçe vrednosti obleda, pritiska vetra i koeficijenta dejstva
vetra - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 279
III. Opãti uslovi za sn sks, opremu za prihvataçe, nastavÿaçe i spajaçe sn sks 280
IV. Odreœivaçe vrednosti optereñeça uporiãta - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 281
V. Uzemÿeçe i zaãtita od prenapona - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 281
VI. Odreœivaçe vrednosti sigurnosne visine i sigurnosne udaÿenosti za
ukrãtaçe, pribliæavaçe i paralelno voœeçe vodova sa odnosnim ob-
jektima - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 282
VII. Dimenzionisaçe, usidreçe i temeÿeçe uporiãta - - - - - - - - - - - - - - - - - 286
VIII. Zavrãna odredba - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 286
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM MERAMA ZA IZGRADÇU, POGON I
ODRÆAVAÇE ELEKTRIÅNIH GENERATORA I SINHRONIH
KOMPENZATORA HLAŒENIH VODONIKOM - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 287
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU ELEKTRO-
ENERGETSKIH POSTROJEÇA OD PRENAPONA - - - - - - - - - - - - - - - - 294
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 294
II. Naprave za zaãtitu od prenapona - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 298
III. Prelazna i zavrãna odredba - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 312
ANEKS PODACI O CEVNIM ODVODNICIMA PRENAPONA - - - - - - - - - 313
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU OD STA-
TIÅKOG ELEKTRICITETA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 319
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 319
II. Mere i sredstva za zaãtitu od statiåkog elektriciteta - - - - - - - - - - - - 322
III. Mere i sredstva za zaãtitu od statiåkog elektriciteta zavisno od vrste
proizvodçe i rada sa eksplozivnim materijalima i municijom - - - - - - - 327
IV. Instrumenti za ispitivaçe statiåkog elektriciteta - - - - - - - - - - - - - - 337
V. Pogonski nadzor, povremena ispitivaça i mereça - - - - - - - - - - - - - - - - - 338
VI. Prelazna i zavrãna odredba - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 339
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA I USLOVIMA ZA PRO-
JEKTOVAÇE I IZVOŒEÇE ELEKTRIÅNIH POSTROJEÇA U PRO-
STORIJAMA U KOJIMA SE RADI SA EKSPLOZIVIMA - - - - - - - - - 340
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 340
II. Obim primene - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 341
III. Definicije pojmova - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 341
IV. Projektovaçe, izvoœeçe i nadzor - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 345
V. Izvoœeçe elektriånih postrojeça, ureœaja i instalacija - - - - - - - - - - - 347
VI. Opãte mere elektriåne bezbednosti - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 348
VII. Posebne mere elektriåne bezbednosti - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 348
VIII. Posebne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 350
657
Strana
IX. Izbor eksplozivne zaãtite elektriånih postrojeça u sluåajevima çi-
hovog normalnog izvoœeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 356
X. Ispitivaçe i odræavaçe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 356
XI. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 367
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTROENERGET-
SKA POSTROJEÇA NAZIVNOG NAPONA IZNAD 1000 V - - - - - - - - - - 370
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 370
II. Postrojeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 371
III. Zaãtitne mere - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 379
IV. Osnovna oprema postrojeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 381
V. Pomoñna postrojeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 400
VI. Pogonske i druge posebne prostorije - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 404
VII. Specijalna elektriåna postrojeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 407
VIII. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 408
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA UZEMŸEÇA ELEK-
TROENERGETSKIH POSTROJEÇA NAZIVNOG NAPONA IZNAD
1000 V - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 409
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 409
II. Dimenzionisaçe sistema uzemÿeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 415
III. Mereça, kontrole i pregledi sistema uzemÿeça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 432
IV. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 436
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ZAÃTITU NISKONA-
PONSKIH MREÆA I PRIPADAJUÑIH TRANSFORMATORSKIH
STANICA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 437
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 437
II. Zaãtitne mere u niskonaponskoj meæi i pripadajuñim trafostanicama 440
III. Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 460
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTROENERGET-
SKA POSTROJEÇA NAZIVNOG NAPONA 10 kV ZA RAD POD NAPO-
NOM 20 kV - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 461
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA LASERSKE UREŒAJE
I SISTEME - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 463
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 463
II. Izrada, eksploatacija i odræavaçe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 465
III. Oznaåavaçe i obeleæavaçe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 474
IV. Tehniåke mere zaãtite - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 475
V. Bliæi sadræaj tehniåkog uputstva za lasere - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 478
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRIÅNA PO-
STROJEÇA I UREŒAJE U RUDNICIMA SA POVRÃINSKOM EKS-
PLOATACIJOM MINERALNIH SIROVINA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 480
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 480
II. Elektriåni ureœaji i instalacije - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 485
III. Tehniåke mere zaãtite od dodira delova pod naponom- - - - - - - - - - - - - - - 487
IV. Zaãtita od preoptereñeça i kratkog spoja - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 508
V. Posebni zahtevi za elektriåne ureœaje - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 514
VI. Kablovi i vodovi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 526
VII. Elektriåna vuåa - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 540
VIII. Elektriåno paÿeçe mina - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 541
658
Strana
IX. Posebno ugroæeni prostori - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 542
X. Odræavaçe, ispitivaçe, pregledi i popravke elektriånih ureœaja i
instalacija - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 543
XI. Prelazna i zavrãna odredba - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 549
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA ELEKTRIÅNA PO-
STROJEÇA, UREŒAJE I INSTALACIJE U RUDNICIMA SA POD-
ZEMNOM EKSPLOATACIJOM - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 550
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 550
II. Elektriåni ureœaji i instalacije - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 557
V. Elektriåna postrojeça, ureœaji i instalacije u rudnicima ugroæenim
opasnim gasovima i praãinama - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 627
VI. Odræavaçe, pregledi, popravke i ispitivaçe elektriånih postrojeça,
ureœaja i instalacija - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 635
VII.Prelazne i zavrãne odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 643
PRAVILNIK O TEHNIÅKIM NORMATIVIMA ZA KABLOVSKE DISTRI-
BUCIONE SISTEME I ZAJEDNIÅKE ANTENSKE SISTEME - - - - - 644
I. Opãte odredbe - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 644
II. Tehniåki uslovi i zahtevi za izgradçu i odræavaçe kds i zas - - - - - - - - 645
IV. Odredbe o obezbeœeçu kvaliteta signala - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 651
V. Zavrãna odredba - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 653
659

Zbirka Propisa Iz Elektrotehnike

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Propisa Iz Elektrotehnike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZAKON

niu Sluæbeni list SRJ

2. Interni i granski standardi

2. Propisi o kvalitetu proizvoda, robe, odnosno usluga

IV. ODSTUPAÇE OD JUGOSLOVENSKIH STANDARDA I NORMI

V. MERE ZA OBEZBEŒEÇE KVALITETA I TEHNIÅKE I

2. Priznavaçe isprava o saobraznosti i kvalitetu proizvoda izdatih u

5. Tehniåko uputstvo, uputstvo za upotrebu, servis i rezervni delovi

6a. Certifikat o kvalitetu semena i sadnog materijala poÿoprivrednog i

7. Deklarisaçe, oznaåavaçe, obeleæavaçe i pakovaçe proizvoda

VI. STANDARDIZACIJA U ORUÆANIM SNAGAMA SOCIJALI-

VII. MEŒUNARODNA SARADÇA I INFORMISAÇE U OBLASTI

VIII. INSPEKCIJSKI NADZOR I UPRAVNE MERE

IH. ISPRAVE O OVLAÃÑEÇU ZA VRÃEÇE NADZORA

HI. OVLAÃÑEÇA ZA DONOÃEÇE PROPISA

HII. PRELAZNE I ZAVRÃNE ODREDBE

II. SISTEMI VEZA

1. Sistem veza Jugoslavije

2. Sistem veza JPTT

3. Sistem veza jugoslovenskog radija i televizije

4. Funkcionalni sistem veza

5. Sistem veza radio-amaterskih organizacija

2. Planiraçe namene radio-frekvencijskih opsega i raspodele

3. Dodela i koriãñeçe radio-frekvencija

4. Dozvola za radio-stanicu i puãtaçe u rad radio-stanice

5. Koriãñeçe i odræavaçe radio-stanice

6. Radio-veze oruæanih snaga, organa unutraãçih poslova i

7. Evidencija podataka u oblasti radio-veza

8. Kontrola radio-emisija i ispitivaçe u radio-vezama

9. Tehniåka sredstva, oprema i objekti

IV. MERE ZA OBEZBEŒEÇE VEZA

VI. INSPEKCIJSKI NADZOR

VII. KAZNENE ODREDBE

VIII. OVLAÃÑUJUÑE ODREDBE

II. UREŒAJI I OPREMA ZA IZVOŒEÇE ELEKTRIÅNIH

Razmaci izmeœu neizolovanih provodnika i delova zgrada, åeliånih

Nazivni napon elektriåne instala-

250 < U ≤ 400 3,5

400 < U ≤ 500 4,4

500 < U ≤ 750 6,5

750 < U ≤ 1 000 9

Rastavni razmak izmeœu otvorenih kontakata ureœaja za rastavÿaçe

10. Elektriåna oprema i ureœaji koji troãe elektriånu energiju

11. Sigurnosni sistemi

III. TEHNIÅKE MERE ZAÃTITE

1. Tehniåke mere zaãtite od elektriånog udara

3. Tehniåke mere zaãtite od prekomerne struje

4. Tehniåke mere zaãtite od prenapona

6. Tehniåka mere zaãtite rastavÿaçem, iskÿuåivaçem i funkcionalnim

8. Iskÿuåivaçe strujnog kola radi mehaniåkog odræavaça

10. Funkcionalno ukÿuåivaçe i iskÿuåivaçe strujnog kola

IV. POSTUPAK I NAÅIN KONTROLISAÇA I VERIFIKACIJE

II. USLOVI PRORAÅUNA

g = 0,18 √d [da N/m]

gde je: d - preånik provodnika, odnosno zaãtitnog uæeta, u mili-

Na delovima koji se nalaze u zoni izmeœu 40 m i 80 m nad zemÿom

Za pritisak vetra na provodnike, odnosno zaãtitnu uæad merodavna

III. PROVODNICI I ZAÃTITNA UÆAD

2. Najmaçi dozvoÿeni preseci

1,4 14 7 4,91 16,0 11000

4. Nastavÿaçe provodnika i zaãtitne uæadi

IV. RASPORED PROVODNIKA I ZAÃTITNE UÆADI

Sigurnosni razmaci raåunaju se za sledeñe sluåajeve:

V. IZOLATORI I IZOLATORSKI LANCI