METALNE I DRVENE

KONSTRUKCIJE 1

Dr Snežana Mitrovid, dipl.građ.inž.

2
1. OPŠTE/OPTEREDENJA KOJA DELUJU
NA KONSTRUKCIJU
– Opteredenja se kombinuju u cilju izračunavanja
maksimalnih napona u elementima konstrukcije
– Sva dejstva koja deluju na konstrukciju
• prema poreklu,
• prema neposrednosti delovanja,
• prema pravcu delovanja,
• prema odgovoru konstrukcije,
• promeni u vremenu i prostoru i
• prema karakteru delovanja.

3
• Prema poreklu:
– Geofizička (gravitacione, metereološke, seizmičke i prinudne sile)
– Ljudska (automobile, mašine, pokreti ljudi, eksplozije)

• Prema neposrednosti delovanja:

– Neposredna dejstva (koncentrisani tereti)
– Posredna dejstva (sistemske i prinudne deformacije)

• Prema pravcu delovanja:

– Vertikalna opteredenja (stalna, povremena, sneg)
– Horizontalna opteredenja (vetar, potresi)

• Prema odgovoru konstrukcije:

– Statička opteredenja (nepromenljiva, ne izazivaju ubrzanje elemenata
ili konstrukcije)
– Dinamička opteredenja (promenljiva, naglo nanešena, izazivaju
značajno ubrzanje elemenata ili konstrukcije, uvedavaju se množenjem
dinamičkim koeficijentom)

4
• Prema promeni u vremenu i prostoru:
– Stalna opteredenja (deluju tokom svog vremena postojanja
konstrukcije:sopstvena težina, težina nenosedih delova konstrukcije,
pritisak tla, sleganje oslonaca,…)
– Povremena opteredenja (ne deluju tokom celog vremena postojanja
konstrukcije: korisna opteredenja, pokretni tereti, vetar, sneg,
temperaturna promenas, led, …)
• dugotrajna
• kratkotrajna
– Slučajna opteredenja (kratkotrajna, velikog intenziteta i nepredvidiva:
seizmička opteredenja, eksplozije, požari, cikloni, tornado, udari vozila,
…)

• Prema karakteru delovanja:

– Osnovna opteredenja (stalna opteredenja (sopstvena težina nosede
konstrukcije), korisna opteredenja (nameštaj, pokretne pregrade,
dizalice, ljudska navala, vozila), sneg)
– Dopunska opteredenja (vetar, termička dejstva i sile bočnih udara i
kočenja dizalica)
– Izuzetna opteredenja (seizmička opteredenja, neravnomerno sleganje
oslonaca, udari vozila, eksplozije i slično).
5
• Građevinska tehnička regulativa za dimenzionisanje
drvenih i čeličnih konstrukcija u Srbiji i dalje se zasniva
na teoriji dopuštenih napona.
• U okviru proračuna razlikuju se tri slučaja opteredenja:
– I slučaj opteredenja: osnovna opteredenja
– II slučaj opteredenja: osnovna + dopunska opteredenja
– I slučaj opteredenja: osnovna + dopunska + izuzetna
opteredenja.

• Za sva tri slučaja opteredenja propisani su odgovarajudi

dopušteni naponi (odnos granice razvlačenja osnovnog
materijala i koeficijenta sigurnosti ν, koji zavisi od
verovatnode pojave određenog slučaja opteredenja).
– νI = 1.50,
– νII = 1.33 i
– νIII = 1.20.

6
 1.1. Osnovna opteredenja
• Osnovna opteredenja su definisana u standardima:
– SRPS U.C7.121/1988 – Osnova projektovanja građevinskih
konstrukcija – Korisna opteredenja stambenih i javnih
zgrada,
– SRPS U.C7.122/1988 – Osnove projektovanja građevinskih
konstrukcija – Određivanje korisnog opteredenja tavanica u
proizvodnim pogonima i skladištima i
– SRPS U.C7.123/1988 – Osnove projektovanja građevinskih
konstrukcija – Sopstvena težina konstrukcija,
nekonstrukcionih elemenata i uskladištenog materijala koji
se uzima u obzir pri dimenzionisanju.
• Osnovno opteredenje u okviru evropske tehničke
regulative definiše standard EVROKOD 1: DEJSTVA NA
KONSTRUKCIJE, i to EN 1991-1-1:2002.

7
 1.1.1 Stalno opterećenje/stalno dejstvo

• Pravilnim izborom materijala za konstrukciju i

racionalnim iskorišdenjem poprečnih preseka dolazi
se do adekvatne vrednosti stalnog opteredenja -
sopstvene težine elemenata konstrukcije.
• Sopstvena težina građevinskih objekata obuhvata konstrukcijske i
nekonstrukcijske elemente, zajedno sa nepokretnim instalacijama i
opremom, kao i težinu zemlje i zastora.
• Nekonstrukcijski elementi, prema EN 1991-1-1:2002, obuhvataju
krovni pokrivač, obloge i pokrivke, pregrade i opšivke, rukohvate,
zaštitne prepreke, parapete i ivičnjake, zidnu oblogu, spuštene
plafone, termičku izolaciju, opremu mostova i nepokretne
instalacije.
• Nepokretna oprema je oprema liftova i pokretnih stepenica,
oprema za grejanje, ventilaciju i klimatizaciju, elektro oprema, cevi
bez njihovog sadržaja, kablovski razvodni kanali i cevovodi.

8
R.br. Vrsta materijala Zapreminska
težina
1. Hrastov parket 8,00 kN/m3
2. ‘’Slepi pod’’ 6,00 kN/m3
3. Armirani beton 25,00 kN/m3
4. Nearmirani beton 24,00 kN/m3
5. Mršavi beton 22,00 kN/m3
6. Krečni malter 17,00 kN/m3
7. Produžni malter 19,00 kN/m3
8. Cementni malter 21,00 kN/m3
9. Cementna košuljica 22,00 kN/m3
10. Zid na kant od pune opeke, malterisan sa 1,50 kN/m2
obe strane
11. Zid od 12 cm od pune opeke, malterisan 2,60 kN/m2
sa obe strane
12. Zid od 12 cm od šuplje opeke, malterisan 2,30 kN/m2
sa obe strane
13. Zid od 25 cm od pune opeke, malterisan 4,60 kN/m2
sa obe strane
14. Zid od 25 cm od šuplje opeke, malterisan 4,00 kN/m2
sa obe strane
15. Jednostruki pokrivač od običnog crepa *)0,65 kN/m2

16. Pokrivač od krovne hartije na daščanoj *)0,35 kN/m2

podlozi
17. Pokrivač od običnog lima do 1mm *)0,38 kN/m2

debljine na daščanoj podlozi

18. Pokrivač od trapezastog lima na čeličnoj *)0,25 kN/m2
podkonstrukciji
19. Pokrivač od armiranog stakla 6mm na *)0,35 kN/m2
čeličnoj podkonstrukciji
20. Dodatak za svaki mm vede debljine stakla *)0,03 kN/m2

21. Drvo (za različite klase čvrstode) 3,50 do 10,80

kN/m3
22. Lepljena lamelirana građa 3,70 do 4,20
kN/m3
23. Šper ploča 5,00 do 7,00
kN/m3
24. Iverica 7,00 do 8,00
kN/m3
25. Aluminijum 27,00 kN/m3
26. Čelik 77,00 do 78,50
kN/m3 *) kose krovne površine
 1.1.2 Korisno opterećenje

R.br. Opteredene površine Intenzitet

1. Staze za poslugu mašina, uopšte 1,00 kN/m2
revizione staze, gde samo
povremeno stupaju pojedina lica
2. Prostorije na tavanu za domadu 1,25 kN/m2
upotrebu
3. Prostorije za stanovanje i sporedne 1,25 kN/m2
prostorije sa dužinom otvora do 4,5
m (u pravcu nosedih greda)
4. Prostorije za stanovanje i sporedne 1,50 kN/m2
prostorije sa dužinom otvora preko
4,5 do 5,5 m (u pravcu nosedih
greda)
5. Velike stambene, trgovačke i 2,00 kN/m2
službene prostorije, bolničke
prostorije i prohodne terase
6. Kancelarijske prostorije, učionice u 2,00 kN/m2
školama i internatima, ostave, tuševi
i kupatila, sanitarni prostori u
industrijskim i javnim zgradama
7. Stepeništa u stambenim zgradama, 3,00 kN/m2
balkoni i školske prostorije

10
8. Dvorane:
a) čitaonice (bez polica za 2,00 kN/m2
knjige) 2,00 kN/m2
b) za ručavanje ( u kafeima 4,00 kN/m2
i restoranima) 4,00 kN/m2
c) konferencijske, 2,50 kN/m2
pozorišne i koncertne,
sportske, plesne,
čekaonice
d) odeljenja robnih kuda
(prodavnica)
e) izložbene
9. Čekaonice, prodavnice, 4,00 kN/m2
hodnici i stepeništa u javnim
trgovačkim zgradama
10. Prostorije za skupove i uopšte 4,50 kN/m2
za izvanredna skupljanja ljudi
(pozorišta, bioskopi, sale za
igranke, gimnastičke sale),
tribine sa stalnim sedištima,
kao i staje za krupnu stoku
11. Tribine bez stalnih sedišta 6,50 kN/m2
12. Prostorije za ostavljanje 5,00 kN/m2
prtljaga
13. Biblioteke, arhive, knjižare is l. 5,00 kN/m2
14. Fabrike i radionice 3,00 kN/m2
15. Horizontalni pritisak na ručicu 0,40 kN/m2
ograde kod stepeništa i
balkona (izuzev kod ograda
pod 14)
16. Horizontalni pritisak na ručicu 1,00 kN/m2
ograde u pozorištima,
školama, bioskopima, salama
za skupove, sportskim
građevinama i tribinama
17. Garaže i parkirne površine za 2,50 kN/m2
putnička i laka dostavna vozila
(ne kamioni)

11
 1.1.3 Opterećenje snegom
• gravitaciono opteredenje koje deluje po m2 osnove
nagib krova ≤ 20 25 30 35 40 45 50 55 60 ≥ 60
(o)

s (kN/m2) 0,75 0,70 0,65 0,60 0,55 0,50 0,45 0,40 0,35 0,00

– U primorskim i ostalim krajevima gde je sneg redak, usvaja se s =

0,35 kN/m2, kao minimalno zamenjujude opteredenje (neka
vrsta kompenzacije za jači vetar).
– Za planinske krajeve sa vedom nadmorskom visinom H od 500
m, s = 0,75 + (H-500)/400 (kN/m2), za α ≤ 20o. Za vede nagibe
prethodna vrednost se smanjuje za cosα.
– Kod okvirnih nosača, treba proveriti 3 slučaja opteredenja:
• sneg na celom rasponu,
• sneg sa pola intenziteta na ½ raspona i
• sa punim intenzitetom na drugoj polovini i sneg sa punim intenzitetom samo
na ½ raspona.

12
• U okviru evropske tehničke regulative dejstvo snega na
konstrukcije se razmatra u okviru EVROKODA 1 i to: EN
1991-1-3:2003.
• Ovim standardom se razmatra uticaj snega na krovove na
nadmorskoj visini do 1500,00 m. Obuhvadeno je delovanje
snega na krov na različite načine i pod različitim faktorima
uticajima, kao što su:
– oblik krova
– njegova termička svojstva
– rapavost njegove površine
– količina toplote ispod krova
– blizina susednih zgrada
– okolni teren
– lokalni meterološki klimatski uslovi, posebno vetrovitost,
promene temperature, kao i verovatnoda pojave padavina, bilo
u vidu kiše ili snega.

13
• Opteredenje na krov se nanosi u vidu različitih
šema opteredenja:
– opteredenje od snega na krovu bez smetova, koje
se nanosi kao jednakopodeljeno gravitaciono
opteredenje, i ma čiji intenzitet utiče samo oblik
krova
– opteredenje od snega na krovu sa smetovima, što
je posledica premeštanja snega sa jednog na
drugo mesto, usled dejstva vetra.

14
 1.2. Dopunsko
opteredenje/opteredenje vetrom
• Opteredenje vetrom je u našoj tehničkoj regulativi
definisano standardima
– SRPS U.C7.110/1991-Osnove proračuna građevinskih
konstrukcija – Opteredenje vetrom - Osnovni principi i
osrednjeni aerodinamički pritisak vetra,
– SRPS U.C7.111/1991-Osnove proračuna građevinskih
konstrukcija - Opteredenje vetrom - Dinamički koeficijent i
aerodinamički pritisak vetra,
– SRPS U.C7.112/1991-Osnove proračuna građevinskih
kosntrukcija - Opteredenje vetrom - Opteredenje vetrom zgrada i
– SRPS U.C7.113/1991-Osnove proračuna građevinskih
konstrukcija - Opteredenje vetrom – Opteredenje vetrom ostalih
građevinskih konstrukcija osim zgrada.
• Evropska tehnička regulativa dejstvo vetra razmatra kroz
standard EN 1991-1-4:2005.
15
16
• Aerodinamički pritisak vetra q predstavlja
kvazistatički pritisak vetra na jedinicu površine
opteredene konstrukcije.
– q= ½ ρ v2 10-3 (kN/m2),
– ρ - gustina vazduha u kg/m3,
– v - brzina vetra u m/s.
• Osrednjeni aerodinamički pritisak vetra qm,T,z
za odgovarajudu brzinu vetra vm,T,z :
– qm,T,z = qm,T,10 Sz2 Kz2 (kN/m2)
– qm,T,10 = ½ ρ (vm,50,10 kt kT)2 10-3 (kN/m2)

17
– ρ – gustina vazduha, u kg/m3, ρ = 1,225 kg/m3
– vm,50,10 – osnovna brzina vetra, u m/s
– kt – faktor vremenskog osrednjavanja, uobičajeno
kt= 1,
– kT- faktor povratnog perioda
– Sz – faktor topografije
– Kz- faktor ekspozicije terena

18
 Konstrukcije T kT
Grupa Pojedinačne konstrukcije, (god)
objekti
Zgrade Škole, bolnice, pozorišta, 100 1,060
bioskopi, sportske dvorane
Industrijske zgrade sa 100 1,060
skupocenom opremom
Hoteli, restorani, 50 1
biblioteke, administrativne
zgrade, stambene zgrade
Industrijske zgrade 50 1
Skladišta skupocene 50 1
opreme
Hangari 100 1,060
Stočne staje 20 0,920

Klasa hrapavosti terena Parametri hrapavosti terena Gradi-

jentna
visina

Opis Oznaka a b α z0 ZG
- - - - - (m) (m)
a b c d e f g
1 Velike vodene uzburkane površine A
0,021 1,40 0,11 0,003 180
(more, jezera)
2 Otvoreni, ravi tereni B 0,030 1,00 0,14 0,03 320

3 Šumoviti tereni, industrijske zone C 0,041 0,50 0,22 0,3 440

kz= √b (z/10) α
19
z (m) Kategorija hrapavosti terena
A B C
10 1,400 1,000 0,500
15 1,531 1,120 0,598
20 1,631 1,214 0,678
25 1,713 1,292 0,748
30 1,783 1,360 0,811
35 1,844 1,420 0,868
40 1,899 1,474 0,920
45 1,949 1,524 0,969
50 1,995 1,569 1,015
60 2,076 1,652 1,100
70 2,148 1,724 1,177
80 2,212 1,790 1,248
90 2,270 1,850 1,315
100 2,323 1,905 1,377
120 2,419 2,005 1,492
140 2,502 2,094 1,597
160 2,577 2,173 1,693
180 2,644 2,246 1,784
200 2,314 1,868
225 2,391 1,968
250 2,463 2,061
275 2,529 2,149
300 2,592 2,233
320 2,640 2,297
350 2,390
375 2,463
400 2,534
440 2,643

Faktor ekspozicije kz2

20
21
Stanica Nadmorska visina H (m) vBm,50,10 (m/s)
Beograd 132 19
Valjevo 174 19
Vranje 433 19
Dimitrovgrad 446 23
Žagubica 314 26
Zaječar 137 19
Zrenjanin 80 23
Zlatibor 1029 35
Kikinda 81 19
Kragujevac 190 16
Kraljevo 219 19
Kruševac 166 19
Loznica 121 23
Niš 202 19
Novi Sad 86 35
Sombor 87 26
Sjenica 1015 23
Užice 440 19

22
• w= qg,T,Z C A (kN ili kN/m’)
• Za velike krute konstrukcije:
• qg,T,Z = qm,T,Z Gz (kN/m2)
– C- koeficijent pritiska ili sile
– A – izložena površina konstrukcije
– Gz- dinamički koeficijent
• Za male krute konstrukcije (konstrukcije visine
≤ 15 m i obloge visine hcl < 100m):
– qg,T,Z = qm,T,10 kz2 Gz (kN/m2)

23
• Za male krute konstrukcije i obloge dinamički
koeficijent Gz je: 1
Deo objekta
Obloga
Gz
2,50
2 Konstrukcije za nošenje
obloge. Veze obloge
3 Glavna noseda konstrukcija 2,00
4 Ankeri
5 Temeljne konstrukcije 1,40

• Pritisak vetra na zgrade:

– pritisak za proračun glavnih nosedih konstrukcionih
delova: krovnih vezača, stubova, ramova, spregova:
qw, pe = qm,T,z Gz Cpe (kN/m2)
– pritisak vetra za proračun delova obloge: zidova,
sendvič panela i sl., prozora i vrata, odnosno proračun
konstrukcijskih delova koji ih nose: rožnjača, fasadnih
greda i stubova:

24
qw, p = qm,T,z Gz Cp (kN/m2 )
qw, pl = qm,T,z Gz Cpl (kN/m2 )
Cp = Cpe – Cpi

25
26
Vrednosti (Cpi G) za:
Slučaj A- vetar uglavnom upravan na sleme
Nagib krovne Izložena površina zgrade
ravni α (o) 1 2 3 4 1E 2E 3E 4E
od 0 do 5 0,75 -1,30 -0,70 -0,55 1,15 -2,00 -1,00 -0,80
20 1,00 -1,30 -0,90 -0,80 1,50 -2,00 -1,30 -1,20
od 20 do 45 1,05 0,40 -0,80 -0,70 1,30 0,50 -1,00 -0,90
90 1,05 1,05 -0,70 -0,70 1,30 1,30 -0,90 -0,90
Slučaj B – vetar uglavnom paralelan sa slemenom
Slučaj Nagib Izložena površina zgrade
α (o) 1 2 3 4 5 6 1E 2E 3E 4E 5E 6E
B1 0-90 0,00 -1,30 -0,70 0,00 0,75 -0,55 0,00 -2,00 -1,00 0,00 1,15 -0,80
B2 ≥20 -0,85 -1,30 -0,70 -0,85 0,00 0,00 -0,90 -2,00 -1,00 -0,90 0,00 0,00
27
• Dinamički koeficijent Gz:
– za oblogu i sekundarnu konstrukciju Gz= 2,50
– za glavni nosedi sistem i ankere Gz= 2,00
– za temelje Gz= 1,40

krovovi na dve Koeficijenti spoljašnjeg pritiska cp,e za h:b:l= 1:4:1

vode 0-3o β A B C D E F G H
0 o +0,90 -0,30 -0,40 -0,40 -0,80 -0,80 -0,30 -0,30

15 o +0,80 -0,30 -0,10 -0,50 -0,70 -0,80 -0,20 -0,30

45 o +0,50 -0,40 +0,50 -0,40 -0,90 -0,60 -0,60 -0,30

15 o za presek ‘’O’’ (strana C) Cp,i = 0,80

45 o za presek ‘’m’’ Cp,i = -2,00, ‘’n’’ Cp,i = -1,00,
koeficijent unutrašnjeg pritiska cp,i za 0o 15 o 45 o
β=
otvori raspoređeni ravnomerno ±0,20 ±0,20 ±0,20

otvori pretežno na strani A +0,80 +0,70 +0,40

otvori pretežno na strani B -0,20 -0,30 -0,40

otvori pretežno na strani C -0,30 -0,20 +0,40

28
 1.3. Dopunsko opterećenje/
temperaturni uticaji/ termička dejstva

• Uticaj temeperature na čelične i drvene

konstrukcije je značajan tokom samog procesa
montaže elemenata, dok su u toku
eksploatacije ugroženi samo delovi koji su pod
direktnim uticajem spoljašnjeg vazduha.
• Evropska tehnička regulativa problem
termičkih dejstava na konstrukcije razmatra u
okviru EVROKOD-a EN 1991-1-5.

29
 1.4. Dopunsko opterećenje/ opterećenje dizalicama

• SRPS M.D1.012/1980 Industrijske dizalice – Kontrola osnovnih mera

dizalica,
• SRPS M.D1.001/1997 Dizalice - Nazivi dizalica prema konstrukciji,
• SRPS M.D1.002/ 1997 Dizalice - Nazivi dizalica prema nameni,
• SRPS M.D1.020/1964 Industrijske dizalice - Podela u pogonske
klase,
• SRPS M.D1.021/1988 Dizalice - Nazivne nosivosti,
• SRPS M.D1.022/1988 Dizalice - Visine dizanja,
• SRPS M.D1.024/1964 Industrijske dizalice – Rasponi,
• SRPS M.D1.025/1972 Industrijske dizalice – Rasponi dvošinskih
vitlova,
• SRPS M.D1.030/1968 Industrijske dizalice - Slobodan prostor oko
dizalice u građevinskim objektima- Pešačke platforme,
• SRPS M.D1.052/1968 Industrijske dizalice – Konstruktivne mere za
sigurnost rada sa dizalicama.
• U evropskoj regulativi opteredenje od kranova se tretira EVROKOD-
om EN 1991-3:2002.
30
• Sa obzirom da je opteredenje od kranova (dizalica)
pokretno, dinamičko opteredenje, propisuje se dinamički
koeficijent koji se nalazi u opsegu od 1,0 do 1,6 u zavisnosti
od njihovog režima rada, dok se za stalno opteredenje
kranova propisuje koeficijenat ψ koji se nalazi u opsegu od
1,1 do 1,3.
• Za proračun nosača kranova-kranskih staza i glavnih
konstruktivnih elemenata koji ih nose izračunava se:
– vertikalno opteredenje od točkova krana (pomnoženo sa
dinamičkim koeficijentom ). Ovo opteredenje se smatra
osnovnim opteredenjem.
– horizontalna opteredenja upravno na kransku stazu (bočni udari,
koji iznose 1/10 vrednosti vertikalnih opteredenja bez uvedanja
dinamičkim koeficijentom)
– horizontalna opteredenja u pravcu staze (sile kočenja, koji iznose
1/7 vrednosti vertikalnih opteredenja bez uvedanja dinamičkim
koeficijentom).

31
 1.5. Dopunsko opterećenje/ dejstvo tla i podzemne vode

• Veliki uticaj na izbor statičkog i konstruktivnog

sistema samog objekta.
• Horizontalni pritisak tla na objekat zavisi od
prirodnog nagiba tla, zapreminske mase i
dubine fundiranja objekta.
• Horizontalni pritisak vode u svojoj
maksimalnoj vrednosti jednak je potisku koji
teži da odigne zgradu.

32
 1.6. Dopunsko opterećenje/seizmičko opterećenje

• Naša zemlja se nalazi u zoni umerene seizmičke

aktivnosti, sa magnitudama od 5,7 do 5,9 stepeni
Rihterove skale, odnosno do 8 stepeni Merkalijeve
skale. Ovo nisu rušilački zemljotresi i od njih se štiti
dobrim građenjem objekata.
• Prema Pravilniku o tehničkim normativima za izgradnju
objekata visokogradnje u seizmičkim područjima,
ukupna seizmička sila, u dve međusobnoortogonalne
ravni, se izračunava (prema metodi ekvivalentnog
statičkog opteredenja):
S= K G

33
• K- ukupni seizmički koeficijent za horizontalni
pravac. K= Ko Ks Kd Kp. K≥ 0,02.
• Ko – koeficijent kategorije objekta (0,75 do 1,50).
• Ks – koeficijent seizmičkog intenziteta (0,025 do
0,1).
• Kd – koeficijent dinamičnosti (0,33 do 1,0).
• Kp – koeficijent duktilnosti i prigušenja,
maksimalne vrednosti 2,0
• G - ukupna težina: objekta i opreme iznad nivoa
temelja ili krutog podruma, 50 % korisnog
opteredenja i opteredenje snegom. Opteredenje
od kranova se ne uzima u obzir.

34
 1.7. Opterećenje od eksplozije/ požara/incidentna opterećenja

• Požarno opteredenje predstavlja računsku vrednost toplotne

energije koja se oslobađa pri sagorevanju ukupnog sagorivog
materijala po jedinici površine obejekta, ili njegovog dela, požarnog
sektora. Pri utvrđivanju ove vrednosti uzima se u obzir i toplota koja
može da nastane gorenjem opreme, instalacija, ili konstrukcije.
• Proračun incidentnih dejstava na konstrukcije se u evropskim
standardima pojavljuje u EVROKOD-u 1, 1991-1-7-2003.
• Dejstvo požara je tretirano u okviru EN 1992-1-2: Opšta pravila-
proračun konstrukcija za dejstvo požara (što predstvalja požarno
opteredenje na betonske konstrukcije), EN 1993-1-2: Opšta pravila-
proračun konstrukcija za dejstvo požara (što predstvalja požarno
opteredenje na čelične konstrukcije), EN 1994-1-2: Opšta pravila-
proračun konstrukcija za dejstvo požara (što predstvalja požarno
opteredenje na spregnute konstrukcije), EN 1995-1-2: Opšta pravila-
proračun konstrukcija za dejstvo požara (što predstvalja požarno
opteredenje na drvene konstrukcije) i EN 1996-1-2: Opšta pravila-
proračun konstrukcija za dejstvo požara (što predstvalja požarno
opteredenje na zidane konstrukcije).
35
 1.8. incidentna opterećenja / opterećenja u toku izvođenja

• Ova dejstva mogu zahtevati postavljanje privremenih

elemenata (skele) ili delova konstrukcije, koji de se, nakon
postizanja odgovarajudeg stepena sigurnosti, ukloniti.
• U okviru izgradnje pojedina opteredenja koja de kasnije
imati permanentan karakter mogu se i zanemariti
(sopstvene težine pojedinih konstruktivnih elenetata,
opreme, ...).
• Relevantna projektna situacija tokom izvođenja se izabira
uzimanjem u obzir svih uslova koji mogu da se razumno
predvide tokom izvođenja radova.
• Ova opteredenja zavise od uslova oslanjanja, konstruktivnog
sistema, oblika konstrukcije i stepena završenosti.
• Dejstva u toku izvođenja su tretirano u okviru EN 1991-1-6.

36
2. METODE PRORAČUNA
KONSTRUKCIJE

37
• Treba utvrditi konstruktivni i statički sistem,
način fundiranja, delovanja opteredenja,
konstruktivne i nekonstruktivne materijale,
dimenzionisati elemente.
• Dimenzionisanje nosedih i nenosedih
konstruktivnih elemenata izvodi se na osnovu
odgovora konstrukcije na spoljašnja
opteredenja.
• Sposobnost da podnese opteredenje
elementima konstrukcije omogudavaju njihove
karakteristike poprečnih preseka, odnosno
karakteristike materijala od koga su izrađeni.
38
• Za drvene i čelične konstrukcije karakteristike
materijala u funkciji spoljašnjeg opteredenja se
izražavaju preko dopuštenih napona.
• Cela metoda proračuna se, analogno, naziva
metoda dopuštenih napona.
• Ovakav pristup proračunu konstrukcija se
naziva deterministički.
• I opteredenja i karakteristike materijala su
egzaktne veličine koje su propisane
Pravilnikom.

39
• Na osnovu propisanih koeficijenta sigurnosti
vezanih za jasno utvrđen napon na granici
razvlačenja propisuju se dopušteni naponi koji ne
smeju da budu premašeni u elementima
konstrukcije ni u jednoj fazi njenog životnog veka.
• Koeficijent sigurnosti obuhvataju sve
nepravilnosti u vezi procene opteredenja,
karakteristika materijala, pretpostavljene i
stvarne geometrije elemenata konstrukcije, kao i
odstupanja stvarnih uticaja u konstrukciji od
računskih usled neadekvatnog statičkog modela
ili metode analize.

40
• Metoda ili teorija dopuštenih napona utvrđuje da
maksimalani normalni (σmax) i smičudi (τmax) napon ne
smeju da budu vedi od dopuštenih (σ dop i τ dop ):

σmax ≤σdop = fy /ν

τmax ≤τdop = ( fy / 3) /ν

gde su:
– fy - napon na granici razvlačenja,
– ν - koeficijent sigurnosti, čija vrednost varira u zavisnosti od
slučaja opteredenja, i to:
– I slučaj opteredenja (osnovno) νI = 1,50,
– II slučaj opteredenja (osnovno+dopunsko) νII = 1,33,
– III slučaj opteredenja (osnovno+dopunsko+izuzetno) νIII = 1,20.

41
42
 3. DOPUŠTENI NAPONI ZA ČELIK ZA
NOSEĆE KONSTRUKCIJE
• Prema Pravilniku o jedinstvenom sistemu za označavanje čelika
(Službeni list SRJ br. 01/2003), uvedene su izmene u standardima
koji se tiču čeličnih konstrukcija, radi usaglašavanja sa evropskim
standardima. Tako su uvedeni novi standardi:
– SRPS EN 10020/2003 Definicija i klasifikacija vrsta čelika
– SRPS EN 10025/2003 Toplovaljani proizvodi od nelegiranih
konstrukcionih čelika- Tehnički zahtevi za isporuku
– SRPS EN 10027-1/2003 Sistem za označavanje čelika, Deo 1:
Označavanje, osnovne oznake
– SRPS EN 10027-2/2003 Sistem za označavanje čelika, Deo 2: Brojčani
sistem
– SRPS CR 10260/2003 Sistem za označavanje čelika, Dodatne oznake
– SRPS EN 10079/2003 Definicija proizvoda od čelika
– SRPS EN 1021/2003 Opšti tehnički zahtevi za isporuku za čelik i
proizvode od čelika
– SRPS EURONORM 168/2003 Proizvodi od gvožđa i čelika – Dokumenta
o kontrolisanju – Sadržina dokumenta
43
• Opšti konstrukcioni čelici definisani su u SRPS
EN10025/2003. U ovom standardu se definišu:
– vrsta čelika (mehaničke karakeristike, hemijski sastav),
– kvalitet čelika (žilavost na krti lom- energija loma na
odgrovarajudoj temperaturi),
– način dezoksidacije i stanje isporuke.
* U domadoj literaturi često se još uvek može nadi
definisanje čelika prema JUS C.B0.500., različita
spojna sredstva bila su definisana u SRPS
C.B0.506 i SRPS M.B1.023 i SRPS M.B1.023, kao i
primena drugih standarda u vezi sa prethodno
označenim. Iz tog razloga dade se i paralelni
prikaz oznaka čelika po starom i novom
standardu.
44
 Označavanje čelika Način Najmanji gornji napon tečenja 1)ReH, N/mm2, Zatezna čvrstoda 1)Rm, N/mm2,
dezoksida Nazivna debljina, u mm Nazivna debljina, u mm

Podgrupa 2)
prema EN prema cije čelika ≤16 >16 >40 >63 >80 >100 >150 >200 <3 ≥3 >100 >150
10027-1 i EN ≤40 ≤63 ≤80 ≤100 ≤150 ≤200 ≤250 ≤100 ≤150 ≤250
ECISS IC 10 10027-
2

S185 3) 1.0035 prema BS 185 175 - - - - - - 310-540 290-510 - -

izboru
S235JR 3) 1.0037 prema BS 235 225 - - - - - - 360-510 340-470 - -
S235JRG1 3) 1.0036 izboru BS 235 225 - - - - - - 360-510 340-470 - -
S235JRG2 1.0038 FU BS 235 225 215 215 215 195 185 175 360-510 340-470 340-470 320-470
S235J0 1.0114 FN QS 235 225 215 215 215 195 185 175 360-510 340-470 340-470 320-470
S235J2G3 1.0116 FN QS 235 225 215 215 215 195 185 175 360-510 340-470 340-470 320-470
S235J2G4 1.0117 FF QS 235 225 215 215 215 195 185 175 360-510 340-470 340-470 320-470
FF

S275JR 1.0044 FN BS 275 265 255 245 235 225 215 205 430-580 410-560 400-540 380-540
S275J0 1.0143 FN QS
S275J2G3 1.0144 FF QS
S275J2G4 1.0145 FF QS

S355JR 1.0045 FN BS 345 335 325 315 305 295 285 275 510-680 490-630 470-630 450-630
S355J0 1.0553 FN QS
S355J2G3 1.0570 FF QS
S355J2G4 1.0577 FF QS
S355K2G3 1.0595 FF QS
S355K2G4 1.0596 FF QS

E295 4) 1.0050 FN BS 295 285 275 265 255 245 235 225 490-660 470-610 450-610 440-610
E335 4) 1.0060 FN BS 335 325 315 305 295 275 265 255 590-770 570-710 550-710 640-710
E360 4) 1.0070 FN BS 360 355 345 335 325 305 295 285 690-900 670-830 650-830 640-830
1) Vrednosti u tabeli primenjuju se na epruvete na ispitivanje zatezanjem uzete uzdužno (l). Za limove, trake i širokr proizvode ≥600mm koriste
se epruvete uzete poprečno (t)
2) BS- osnovni čelik, QS – kvalitetni čelik
3) upotrebljava se samo za debljinu ≤ 25mm
4) Ovi čelici se obično ne upotrebljavaju za U- profile, ugaonike i profile.

45
Oznaka čelika I slučaj opteredenja II slučaj opteredenja III slučaj opteredenja
σdop τdop σdop τdop σdop τdop
S235 160 90 180 100 200 115
S275 185 105 205 120 235 130
S355 240 140 265 155 300 175

Dopušteni naponi [Mpa]

Oznaka I slučaj opteredenja II slučaj opteredenja
čelika σbdop τdop σzdop σbdop τdop σzdop
S235 320 130 50 360 145 55
S275 370 150 55 410 165 60
S355 480 190 70 530 210 80
Dopušteni naponi za spajanje delova od čelika [Mpa]

Oznaka I slučaj opteredenja II slučaj opteredenja

čelika σbdop τdop σzdop σidop σbdop τdop σzdop σidop
S235 4.6 270 112 110 110 4.6 305 126 125 125
5.6 315 140 137 137 5.6 157 156 156
S275 350
6.8 410 168 165 165 6.8 189 188 188
S355 450
8.8 224 220 220 8.8 252 250 250

Dopušteni naponi za neobrađene zavrtnjeve [Mpa]

46
Oznaka I slučaj opteredenja II slučaj opteredenja
čelika
kč σbdop τdop σzdop σidop kč σbdop τdop σzdop σidop
S235 4.6 320 140 110 110 4.6 360 160 125 110

5.6 175 137 137 5.6 200 156 137

S275 370 410
6.8 210 1665 1665 6.8 240 188 1665
S355 480 530
8.8 280 220 220 8.8 320 250 220

Dopušteni naponi za zavrtnjeve sa tačnim

naleganjem [Mpa]
Vrsta Veličina σbdop τdop σt.dop.
zavrtnja sile Fp
S235 S355
Slučaj opteredenja
I II I II I II kč I kč II
8.8 10.9 12.9 8.8 10.9 12.9
neupasov Fp=0 280 320 420 470
ani 0.5 Fp 380 430 570 640 8.8 250 8.8 290
zavrtnjevi 168 240 288 189 270 324
TS spoj Fp 480 540 720 810
10.9 360 10.9 410
upasovani Fp=0 320 360 480 540
zavrtnjevi 0.5 Fp 420 470 630 710 196 280 336 224 320 384
TST spoj 12.9 430 12.9 490
Fp 480 540 720 810

Dopušteni naponi za visokovredne zavrtnjeve [Mpa]

47
Kvalitet šava Vrsta naprezanja osnovni materijal
S235, S275 S355
K
zatezanje ili savijanje 1.0 1.0
S pritisak 1.0 1.0
smicanje 0.6 0.6
zatezanje ili savijanje 0.8 0.8
I pritisak 1.0 1.0
smicanje 0.6 0.6
zatezanje ili savijanje 0.72 0.65
II pritisak 1.0 0.8
smicanje 0.55 0.5
Koeficijent za redukciju dopuštenih napona za
sučeone šavove[Mpa]

Slučaj opteredenja Vrsta čelika

S235 S275 S355
I 120 145 170
II 135 160 190

Dopušteni naponi za ugaone šavove[Mpa]

48
 Novi sistem označavanja čelika Stari sistem označavanja
čelika prema
JUSC.B0.002/1986
Oznake prema SRPS znake prema SRPS
EN 10027-1 EN 10027-2

S185 1.0035 Č0130

S235JR 1.0037 Č0370

S235JRG1 1.0036 Č0371

S235JRG2 1.0038 Č0361

S235J0 1.0114 Č0362

SJ2G3 1.0116 Č0363

S275JR 1.0044 Č0451

S275J0 1.0143 Č0452

S275J2G3 1.0144 Č0453

S355JR 1.0045 Č0561

S355J0 1.0553 Č0562

S355J2G3 1.0570 Č0563

Veza starih i novih oznaka opštih i konstrukcionih

čelika
49
 4. DOPUŠTENI NAPONI ZA DRVO ZA
NOSEĆE KONSTRUKCIJE
• Standardom, SRPS U.D0.001-Projektovanje i
izvođenje drvenih konstrukcija-Materijali za
izradu drvenih konstrukcija i tehnički uslovi,
određeni sa su pravila za projektovanje i
izvođenje gotovo svih drvenih konstrukcija.
• U evropskoj tehničkoj regulativi nosede drvene
konstrukcije definišu se standardom EVROKOD
5.

50
 Masivno drvo, vlažnosti 18%

Označavanje
opteredenja
Četinari (smreka, jela, Listari (hrast,
Vrsta

Tip
bor) bukva)
naprezanja
klasa
I II III I II
savijanje σmd I 13.00 10.00 7.00 14.00 12.00
II 14.95 11.50 8.05 16.10 13.80
III 19.50 15.00 10.50 21.00 18.00
podužno σtIId I 10.50 8.50 0.00 11.50 10.00
zatezanje II 12.08 9.78 0.00 13.23 11.50
III 15.75 12.75 0.00 17.25 15.00
poprečno σtIId I 0.25 0.25 0.00 0.35 0.35
zatezanje II 0.29 0.29 0.00 0.40 0.40
III 0.38 0.38 0.00 0.53 0.53
pritisak σcIId I 11.00 8.50 6.00 12.00 10.00
II 12.65 9.78 6.90 13.80 11.50
III 16.50 12.75 9.00 18.00 15.00
pritisak I 2.00 2.00 2.00 3.00 3.00
upravno na II 2.30 2.30 2.30 3.45 3.45
vlakna
σc d
-bez
III
gnječenja
vlakana 3.00 3.00 3.00 4.50 4.50
pritisak I 2.50 2.50 2.50 4.00 4.00
upravno na II 2.88 2.88 2.88 4.60 4.60
vlakna 3.75 3.75 3.75 6.00 6.00
σ
-sa malim c d
III
gnječenje
m vlakana
smicanje τIId I 0.90 0.90 0.90 1.20 1.20
II 1.04 1.04 1.04 1.38 1.38
III 1.35 1.35 1.35 1.80 1.80
smicanje τmII I 0.90 0.90 0.90 1.20 1.20
od d II 1.04 1.04 1.04 1.38 1.38
poprečne III 1.35 1.35 1.35 1.80 1.80
sile
presecanje τ d I 3.50 3.00 2.50 4.00 3.50
vlakana II 4.03 3.45 2.88 4.60 4.03 Dozvoljeni naponi za masivno drvo [Mpa]
III 5.25 4.50 3.75 6.00 5.25
51
 Lepljeno lamelirano drvo, vlažnosti 15%

Označavanje
opteredenja
Četinari (smreka, jela, Listari (hrast,
Vrsta

Tip
bor) bukva)
naprezanja
klasa
I II III I II
savijanje σmd I 14.00 11.00 - 16.20 13.70
II 16.10 12.65 - 18.63 15.76
III 21.00 16.50 - 24.30 20.55
podužno σtIId I 10.50 8.50 - 18.00 10.80
zatezanje II 12.08 9.78 - 20.70 12.42
III 15.75 12.75 - 27.00 16.20
poprečno σtIId I 0.25 0.25 - 0.35 0.35
zatezanje II 0.29 0.29 - 0.40 0.40
III 0.38 0.38 - 0.53 0.53
pritisak σcIId I 11.00 8.50 - 15.00 12.00
II 12.65 9.78 - 17.25 13.80
III 16.50 12.75 - 22.50 18.00
pritisak I 2.00 2.00 - 4.90 4.30
upravno na II 2.30 2.30 - 5.64 4.95
vlakna
σc d
-bez
III
gnječenja
vlakana 3.00 3.00 - 7.35 6.45
pritisak I 2.50 2.50 - 4.90 4.90
upravno na II 2.88 2.88 - 5.64 5.64
vlakna 3.75 3.75 - 7.35 7.35
σ
-sa malim c d
III
gnječenje
m vlakana
smicanje τIId I 1.20 1.20 - 1.30 1.10
II 1.38 1.38 - 1.50 1.27
III 1.80 1.80 - 1.95 1.65
smicanje τmII I 0.90 0.90 - 1.50 1.50
od d II 1.04 1.04 - 1.73 1.73
poprečne III 1.35 1.35 - 2.25 2.25
sile
presecanje τ d I 3.50 3.00 - 4.00 3.50
vlakana II 4.03 3.45 - 4.60 4.03
III 5.25 4.50 - 6.00 5.25 Dozvoljeni naponi za lepljeno lamelirano drvo [Mpa]
52
• Dopušteni naponi pritiska koso na pravac
vlakana (σcα) računaju se prema obrascu
σcα= σcIId – (σcIId- σc d) sinα
• U zavisnosti od dužine trajanja opteredenja,
osnovne dopuštene napone treba korigovati
sa koeficijentom kd=0.9 za one objekte kod
kojih:
– puno računsko opteredenje traje permanentno
– korisno opteredenje ili sneg traju duže od 3
meseca.
• Ako je vlažnost drveta u eksploataciji različita
od 18% dopuštene napone treba korigovati
koeficijentima kh iz sledede tabele:
53
 Vlažnost (%) 10 12 14 16 18 20 22 24 26
Četinari pritisak,
1.32 1.24 1.16 1.08 1.00 0.92 0.86 0.78 0.70
smicanje
savijanje,
1.16 1.12 1.08 1.04 1.00 0.94 0.92 0.88 0.84
zatezanje
Lišdari pritisak,
1.30 1.22 1.16 1.08 1.00 0.92 0.90 0.89 0.75
smicanje
savijanje,
1.16 1.12 1.08 1.04 1.00 0.94 0.92 0.88 0.84
zatezanje
Koeficijenti korekcije kh dozvoljenih napona za masivno drvo
Vlažnost (%) 7.50 10.00 12.50 15.00 17.50 20.00 22.50 25.00
Četinari pritisak,
1.30 1.20 1.10 1.00 0.90 0.80 0.70 0.60
smicanje
savijanje,
1.15 1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80
zatezanje
Lišdari pritisak,
1.25 1.18 1.10 1.00 0.90 0.80 0.78 0.65
smicanje
savijanje,
1.15 1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.60
zatezanje

Koeficijenti korekcije kh dozvoljenih napona za lepljeno lamerilano drvo

54
• U zavisnosti od stepena zaštite konstrukcije, osnovne
dopuštene napone treba korigovati sa koeficijentima za:
• glavne nosede elemente kod:
– potpuno otvorenih, nezaštidenih objekata, nenadgledane
kat=0.85
– potpuno otvorenih, nezaštidenih objekata, nadgledane i
održavane kat=0.95
– delimično otvorene objekte najmanje sa jedne bočne strane:
• nezaštidene i delimično izložene atmosferilijama kat=0.90
• nadgledane i održavane kat=0.95
• sekundarne nosede elemente kod:
– potpuno otvorenih, nezaštidenih objekata, nenadgledane
kat=0.90
– potpuno otvorenih, nezaštidenih objekata, nadgledane i
održavane kat=1.00
– delimično otvorene objekte najmanje sa jedne bočne strane:
• nezaštidene i delimično izložene atmosferilijama kat=0.95
• nadgledane i održavane kat=1.00.

55
• Ako je nosač od lepljenog lameliranog drveta
napregnut na savijanje, bez uticaja normalnih sila,
i slepljen od dve kvalitetne klase građe, dozvoljeni
naponi se određuju prema klasi drveta u krajnjim
petinama visine poprečnog preseka.
• Kada su ovaj nosač sastoji od složenog poprečnog
preseka, vrednosti napona se redukuju
koeficijentom ks:
cb t t
ks 0.58 0.42
b b
gde je
c= h1/h, odnosno odnos visina flanše (nožice) i
ukupne visine poprečnog preseka,
b- širina flanše,
t- debljina rebra kod I nosača
56
 Vrsta drveta Masivno drvo Lepljeno lamelirano drvo
Moduli elastičnosti E Modul Moduli elastičnosti E Modul
smicanja smicanja
EII E EII E
G G
Četinari 10000 300 500 11000 300 500
Tvrdo drvo 12500 600 1000 13500 600 1000

Moduli elastičnosti i moduli smicanja [Mpa]

• Kod lepljenih lameliranih elemenata, kod kojih se smer sile i

pravac vlakana ne poklapaju, bez obzira na naprezanje,
dopušteni naponi se koriguju koeficijentom kα:
α (0) 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

kα 1.00 0.99 0.98 0.96 0.93 0.90 0.86 0.82 0.78 0.74 0.69

•U slučaju da na elementu od lepljenog lameliranog drveta

postoje dve ravni lepljenja, međuslobnim uglom lepljenja β ≤ 70,
dopuđteni naponi se koriguju koeficijentom redukcije kβ:
β (0) 0 1 2 3 4 5 6 7

kβ 1.00 0.99 0.98 0.96 0.93 0.90 0.86 0.82

57
• Dozvoljeni naponi kod zakrivljenih štapova, sa
poluprečnikom zakrivljenja u granicama
1300α≤RI≤1400α, i lamelama maksimalne
debljine 10.00 mm, opteredenih na savijanje,
zavise od radijusa zakrivljenja:
RI σ’md (Mpa)

I klasa II klasa

150a 14.00 11.00

140a 12.50 10.00

130a 11.00 9.00

Dozvoljeni naponi savijanja σ’md za zakrivljene štapove sa malim radijusom krivine

58
• U zavisnosti od dužine oslonačke površine,
odnosno širine ležišta, za masivno i lepljeno
lamelirano drvo:
Dubina 1.50 3.00 4.00 5.00 8.00 10.00 15.00 i
ležaja ’’b’’ više

kb 1.70 1.53 1.36 1.19 1.14 1.10 1.00

• Dopušteni naponi za furnirske ploče:

Vrsta naprezanja Ozna Tip opteredenja
ka I II III
Zapreminska masa za vlažnost 12% = 5kN/m
Savijanje upravno 13.00 14.95 16.90
σmd
na ravan ploče 5.00 5.75 6.50
Savijanje u ravni 9.00 10.35 11.70
σmd
ploče 6.00 6.90 7.80
Pritisak u ravni 8.00 9.20 10.40
σcd
ploče 4.00 4.60 5.20
Zatezanje u ravni 8.00 9.20
σtd 10.40
ploče 4.00 4.60 5.20
Pritisak upravno
na ravan ploče σc d 3.00 3.45 3.90
Smicanje 0.90 1.03 1.17
τd
1.80 2.07 2.34 59
• Dopušteni naponi na pritisak i zatezanje u
ravni ploče 300 ≤ α ≤ 600 je 2 MPa. Moduli
elastičnosti i moduli smicanja u ravni ploče su :
Vrsta ploče Moduli elastičnosti E Modul smicanja
paralelno sa vlaknima upravno na vlakna G
pokrovnog furnira pokrovnog furnira E
EII
Furnirske ploče 7000 3000 300
Ploče od iverja 2000 2000 400
Ploče vlaknatice 2000 2000 400

• Dopušteni naponi za ploče vlaknatice i ploče

Vrsta naprezanja Oznak Ploče iverice Ploče vlaknatice
iverice: a
I II
Tip opteredenja
III I II III
Savijanje
σmd 3.00 3.30 3.60 8.00 8.80 9.60

Pritisak u ravni
σcd 2.00 2.20 2.40 4.00 4.40 4.80
ploče
Zatezanje u ravni
ploče σtd 2.00 2.20 2.40 4.00 4.40 4.80

Pritisak upravno
na ravan ploče σc d 0.50 0.55 0.60 3.00 3.30 3.60

Smicanje u ravni
τIId 0.50 0.55 0.60 0.30 0.33 0.36
ploče
Smicanje u ravni
τd 0.50 0.55 0.60 1.50 1.65 1.80
ploče
60