ทะลาย
ชนชั้น
กรอบกรงแหง
โดย ณัฐฬส วังวิญู
ในองคกรหรือสังคม เมื่อไดยิน
คำกลาวที่วา “เราควรจะคุยกันดีๆ
คอยพูดคอยจากัน ใชเหตุใชผล
อยาใชอารมณ” หรือ “ผมอยากให
ทุกคนรักกันและยอมรับกันและกัน
นะครับ” ผมจะตั้งขอสังเกตกอน
เลยวา มุมมองนี้มาจากสถานภาพ
หรือชนชั้นไหนของสังคมนั้นๆ มี
อำนาจเชิงเกื้อกูลหรือกดขม เพราะบาง
ครั้งคำกลาวนี้มาจากผูที่อยูในสถานะที่
เหนื อ กว า หรื อ ได เ ปรี ย บกว า ที ่ ม ั ก
ปรารถนาความสงบ สันติภาพ ความ
ปรองดองหรือความสุขโดยปราศจากการ
รับรูถึงความทุกขรอน หรือบาดเจ็บของผู
ที่อยูในสถานะที่ดอยกวาในสังคม และ
ความรุนแรงมักเปนผลมาจากการไมไดรับ
ความใสใจรับรูและการถูกละเลยนี้เอง
อนิจจา…คนที่รักสันติภาพมีสวนสงเสริม
ใหเกิดความรุนแรงอยางรูเทาไมถึงการณ
ปจจัยที่สงผลตอมุมมองและความ
รู  ส ึ ก นึ ก คิ ด และบ อ ยครั ้ ง ก อ ให เ กิ ด
อุ ป สรรคของการสื ่ อสารในองคก รหรือ
สังคมนั้น มักเกี่ยวของกับสิ่งตอไปนี้ วุฒิ
ภาวะทางอารมณที่ตางกัน ทักษะในการ
สื ่ อ สารไม ม ากพอ ความแตกต า งของ
บุคลิกภาพ การไมมีเวลาหรือขาดโอกาส
ในการสื่อสาร และที่สำคัญยิ่งคือความ
แตกตางของสถานภาพในสังคม (Rank)
ในหนังสือ นั่งในไฟเพลิง (Sitting in
the Fire) ของ อารโนลด มินเดล ผูกอตั้ง
จิตวิทยาเชิงกระบวนการ ใหคำจำกัด
ความวา “ชนชั้น” คือผลรวมของอภิสิทธิ์
หรือความไดเปรียบของบุคคลคนหนึ่ง ซึ่ง
เปนกระบวนการที่อาจรูตัวและไมรูตัว
อาจตั้งใจและไมไดตั้งใจ มันเปนอำนาจที่
ไดมาจากวัฒนธรรมของสังคมหรือชุมชน
หยิบยื่นให ไมวาเราจะไดสถานภาพเหลา
นี้มาดวยหนทางใดก็ตาม มันสงผลตอ
พฤติ ก รรมการสื ่ อ สารของเราไม ม ากก็
นอย
ความเหนือกวา (Rank) ไมไดดำรง
อยูอยางตายตัว หากแปรผันตามระบบ
คุณคาของสังคม ประสบการณสวนตัว
และการใหความหมายหรือยอมรับของ
แตละบุคคลดวย ซึ่งอาจมาจากหลายองค
ประกอบ ไดแก
๑) ความได เ ปรี ย บทางสั ง คม
(Social Rank) ซึ่งเกี่ยวของกับสีผิว ใน
บ า นเราการมี ผ ิ ว พรรณขาวผ อ งได ร ั บ
คุณคามากกวาผิวคล้ำ เพศสภาพ ผูชาย
ได ร ั บ การยอมรั บ ให เ ป น ผู  น ำมากกว า
(แมวาสังคมกำลัง เปลี่ยนแปลงในเรื่องนี้
ก็ตาม) ระดับการศึกษา สุขภาพ อายุ
(สังคมเอเชียใหคุณคาเรื่องอาวุโสมาก)
สถานะทางเศรษฐกิจ ผูมีความมั่นคงทาง
เศรษฐกิจมากกวามักมีมุมมองตางจากผูมี
ความมั่นคงนอยกวา ศาสนา ตำแหนงใน
[Dialogue Monthly : Butterfly Journal Vol. 2/2011 p. 1/2]
“If butterflies can fly a
BJ thousand miles. Think
what you can do.”
จม.ขาวผีเสื้อ : Butterfly Journal
ฉบั บเดือน พ.ค. 54 Vol. 2/2011
องคกร (เปนปจจัยหลักและสงผลตอการ
สื่อสารในองคกรมากที่สุด)
๒) ความไดเปรียบทางจิตวิญญาณ
(Spiritual Rank) องคประกอบนี้ไมได
มาจากสังคมหรือวัฒนธรรม แตมาจาก
ความมั ่ น คงภายในด ว ยการเข า ถึ ง
ธรรมชาติและความศักดิ์สิทธิ์ของชีวิต แม
โลกภายนอกจะปนปวนโกลาหลเพียงใด
เชน บางคนแมมีวุฒิการศึกษาไมสูง และ
มีฐานะไมร่ำรวย แตเขาถึงธรรมะ ก็อาจ
รูสึกมั่นใจภายในลึกๆ ได
๓) ความไดเปรียบทางจิตวิทยา
(Psychological Rank) เปนความ
มั ่ น ใจและความรู  ส ึ ก ถึ ง การได ร ั บ ความ
เอาใจใส อาจมาจากการผานชีวิต ผาน
ทุกขมามากพอจนมีจิตเมตตากรุณา และ
ความมั่นคงภายใน
๔) ความไดเปรียบตามบริบท
(Contextual Rank) คนๆ หนึ่งอาจมี
ความไดเปรียบบางอยาง แตก็เสียเปรียบ
ในบางอยางพรอมๆ กันได เชน หมออาจ
มีสถานภาพสูงในโรงพยาบาล แตอาจใช
อะไรไมไดมากเมื่อกลับมาในครอบครัวตัว
เอง เพราะมีสถานภาพเปนนองที่ออน
อาวุโสกวาก็ได หรือนักทองเที่ยวฝรั่งที่
เปนชาวตะวันตกอาจไดรับการยอมรับใน
สังคมมากกวาชาวไทยกันเอง แตก็เสีย
เปรียบทางภาษาในวงสนทนาที่ใชภาษา
ไทย
ความเหนือกวา ไมวาจะทางใดก็ตาม
จะสื ่ อ สารออกมาในลั ก ษณะที ่ เ ป น
สัญญาณซอน (Double signals) ที่สอด
แทรกอยูในสัญญาณหลักที่อาจสงผลกด
ขมผูอื่นอยางไมไดตั้งใจ สัญญาณของ
 [Dialogue Monthly : Butterfly Journal Vol. 2/2011 p. 2/2]
ความเหนือกวา ไดแก คนที่มีความเหนือ
กวามักเปนฝายกำหนดกฎเกณฑตางๆ ใน
ความสัมพันธ เชน เปนฝายกำหนดเวลา
สถานที่และระยะเวลาในการสื่อสาร เปน
ฝ า ยกำหนดรู ป แบบหรื อ ภาษาและ
อารมณในการสื่อสาร เชน ไมตองพูด
สุภาพ สบายๆ เปนกันเอง ในขณะที่ผู
นอยไมสามารถรูสึกถึงอิสรภาพนี้ได หรือ
ไมผูที่สูงศักดิ์กวาก็มีแนวโนมที่จะทำให
การสื่อสารราบเรียบไรปญหาตามตองการ
โดยคาดหวังใหผูนอยสื่อสารอยางไมใช
อารมณ หากตองมีเหตุมีผล เหมือนเวลา
เกิดปญหาขึ้นในความสัมพันธ ผูไดเปรียบ
กวามักคิดวาพวกดอยโอกาสกวามักเปน
พวกที่ “มีปญหา” ซึ่งตนเองไมคอยเขาใจ
และคิดวา “คนพวกนี้คงบาไปแลว” เปน
พวก “กาวราว หัวรุนแรง ตอตาน” เวลา
สื่อสาร น้ำเสียงของคนที่สถานะเหนือวา
จะออกไปในทางไมแสดงถึงเยื่อใยหรือ
ความใสใจอยางพื้นๆ และขมๆ นิดๆ และ
อาจรูสึกถึงความเหนือกวา มั่นใจและ
ทะนงในตัวเองมากกวา
อยางไรก็ตามคนที่มีสถานะสูงกวาก็
ถูกกระทำไดเชนกัน เชน เจานายหรือผู
บริ ห ารบางคนต อ งกิ น ข า วกลางวั น คน
เดียวจนรูสึกโดดเดี่ยวและตองการเพื่อน
คุย เปนตน
สวนอาการกิริยาหรือสัญญาณของ
คนที ่ ร ู  ส ึ ก ด อ ยกว า ได แ ก ก ารไม ก ล า
ปฏิเสธเพราะเกรงวาจะโดนตำหนิ บอก
รับคำหรือตกลงทั้งๆ ที่ไมไดอยากจะทำ
อาจพูดรับปากวา “ครับ” หรือ “คะ” แต
สายตามองไปทางอื่น มองต่ำ รางกาย
เกร็ง ไมผอนคลาย วิตกกังวลเปนประจำ
และอาจคิดวาตัวเองมีปญหา มักเอาเรื่อง
ราวตางๆ มาคิดมากเอง รูสึกถึงความไม
มั่นคงหรือความดอยกวา และมีแนวโนม
จะมีอารมณลบ โกรธหรือรูสึกวาไมไดรับ
ความเขาใจ
ประเด็นสำคัญของเรื่องนี้คือ การ
พยายามรับรูเทาทันสถานภาพที่มากับ
ความไดเปรียบของตัวเอง ที่มักทำใหเรา UpCOMiNG!
“มืดบอด” ตอความเปนไปของผูที่ดอย ขวัญที่กำลังจะมาถึง
ชั้นกวา คนที่มีสถานะเหนือวามักไมรับรู
ความทุกขยาก หรือความรูสึกนึกคิดของ
คนที่มีสถานภาพดอยกวา ผูนำสวนใหญ
อยูในสถานภาพที่เหนือวา ดังนั้นควร
ระลึกไวเสมอวา “เรายังเขาใจความรูสึก
นึกคิดของพวกเขาไมมากพอ” และควร
จะทอดสะพานความสั ม พั น ธ แ ละสร า ง
โอกาสในการสื่อสารใหเกิดขึ้นในลักษณะ
ที่ผูนอยกวาจะรูสึกปลอดภัยหรือปลอด
โปรงโลงใจดวย เพราะอยาลืมวาผูที่ มี
สถานภาพสูงกวามักเปนฝายกำหนดสิ่ง
เหลานี้เสมอ จนกลายเปนอุปสรรคของ
การสื่อสาร
สั ง คมไทยไม ช อบและบ อ ยครั ้ ง ก็
ปฏิเสธความขัดแยง พยายามกลบเกลื่อน
ความแตกตางและความขัดแยงดวยความ
ปรารถนาดี ดวยความที่เราใหคุณคาแก
ความสามั ค คี ป รองดอง แต น ั ่ น ไม ไ ด
หมายความวาเราไดทำความเขาใจหรือ
ยอมรั บ ความแตกต า งเหล า นี ้ ไ ด อ ย า ง
แทจริง ซึ่งก็หมายความวา การแกไขที่แท
จริงยอมเกิดขึ้นไมได จนการปรองดองก็
จะกลายเปนเพียงภาพลักษณที่อาจดูดี กำหนดการป 54
แตวางอยูบนรากฐานงอนแงนและเปราะ
บางอยางยิ่ง 9-11 ก.ย. แปลรักเปนความ
(Love in Translation)
ดังนั้น ผูนำจึงจำตองพัฒนาทักษะใน by กัญญา & ณัฐฬส
การทำความเข า ใจกั บ ความขั ด แย ง ทั ้ ง
ภายในและภายนอกตั ว เอง มิ เช น นั ้ น 9-15 พ.ย. Leadership
ความรุนแรงทางอารมณจะนำไปสูความ Retreat
by David Weinstock
รุนแรงทางกายภาพในที่สุด สังคมหรือ
องคกรไหนที่ผูมีสถานะเหนือกวา หรือได 8-12 ธ.ค. นิเวศภาวนา
เปรียบมากกวา ใชความไดเปรียบนี้ใหเกิด
(Eco-Quest)
ประโยชนในทางที่เกื้อกูล และรับรูสภาพ by สรยุทธ & ณัฐฬส
รวมทุกข และหาทางออกรวมกับผูที่ดอย
โอกาสกวา สังคมหรือองคกรนั้นยอมเขา และวันชุมชนปฏิบัติ
ในหัวขอตางๆ อีกมากมาย!
ถึงความเขาใจหรือจิตรวมที่นำมาซึ่งความ
ร ว มไม ร  ว มมื อ และสั น ติ ภ าพอย า งเป น สอบถามเพิ่มเติม :
ธรรมชาติ 084-665-3894 (นา)
ตีพิมพครั้งแรกในหนังสือพิมพมติชน kwanpandin@gmail.com
*กำหนดการอาจเปลี่ยนแปลง*
ฉบับประจำวันที่ 30 เมษายน 2554