Vùn Hiïën viïåt Nam

CULTURE OF VIETNAM
Tạp chí xuất bản 03 kỳ/tháng
Giấy phép hoạt động báo chí số 397/GP-BVHTT
và số 41/GP-SĐBS
Giấy phép quảng cáo số 1187/BC

Trong söë naây

Toà soạn - Trị sự
27 Hương Viên - quận Hai Bà Trưng - Hà Nội
ĐT&Fax: 04.39764693

Chủ nhiệm
GS Hoàng Chương

Tổng biên tập Tháng 5 - 2011

TS Phạm Việt Long

Phó Tổng Biên tập Thường trực

NB Nguyễn Thế Khoa

Phó Tổng Biên tập

CON NGƯỜI & SỰ KIỆN TỪ TRONG DI SẢN
TS Nguyễn Minh San 4. Xứng đáng là tiếng nói của Đảng, Nhà 39. Bát Tràng - Điểm sáng văn hóa Thăng
NB Trần Đức Trung
nước và Nhân dân Việt Nam Long - Hà Nội
Trưởng ban Trị sự Đ/C Trư ơng Tấn Sang Th.S Phạm Ngọc Quang
NB Nguyễn Hoàng Mai
6. Hồ Chí Minh - Con người của nền Văn 42. Lễ hội Minh Thệ và ý nghĩa giáo dục tư
Thư ký tòa soạn hoá ngày mai
NB Từ My Sơn tưởng đạo đức “Chí công vô tư”
NB Thu Hiền GSAHLĐ Vũ Khiêu
Chu Xuân Giao
8. Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh - Đài hoa Vĩnh
Giám đốc điều hành 44. Múa dân gian - Cái gốc phát triển múa
NB Võ Thành Tân cửu
đương đại Việt Nam
PGĐ: ND Lê Hải Châu Nhà văn Thiếu tướng Hồ Phương
NSƯT Hoàng Hà
Giám đốc VPPT Văn hiến Việt Nam 12. Bác Hồ với nghệ thuật sân khấu
Phan Tôn Tịnh Hải Trương Hoàng
16. Hồ Chí Minh “Người thủy thủ nhỏ của
Doanh nhân tâm tài
Hội đồng Biên tập
GS Vũ Khiêu , Thượng tướng Nguyễn Nam Khánh, thủy quân Việt Nam 46. Uy tín quan trọng hơn lợi nhuận
GS.NSND Trần Bảng, GSTS Trần Văn Khê,
GS. Bs Trần Hữu Tước Thu Thu
Nhà thơ Nguyễn KHoa Điềm, NS Vũ Mão, NNC Tôn
giáo Nguyễn Hữu Oanh, GSVS Hồ Sĩ Vịnh, GS Trường 19. Thấy gì qua liên hoan Tuồng toàn quốc
Lưu, GSTS Thái Kim Lan, NSND. TS Phạm Thị Thành,
NSND Đặng Nhật Minh, TS Hoàng Hải, TS Đoàn Thị 2011 DIỄN ĐÀN
Tình, GSTS Nguyễn Thuyết Phong GS Hoàng Chương 48. Việt Nam và công tác quản lý di sản
Ban Chuyên đề 23. 60 Năm Nhà hát ca múa nhạc Việt Nam: văn hoá
Văn phòng Ban Biên tập Tỏa sáng trên nền nghệ thuật dân tộc PGS. TS Trương Quốc Bình
Số 64 Trung Hòa (Số 6 Lô 12B cũ) Khu ĐTM Trung
Yên - Hà Nội Nguyễn Thu Hiền 50. Vấn đề bầu chọn Nghệ nhân Dân gian
ĐT: (84.4).37. 831 961 - 37. 831 962 25. Nghệ sỹ giữ vững vị trí chiến sỹ dưới sự
Email: chuyendevanhien@yahoo.com.vn Nhân dân và Nghệ nhân Dân gian Ưu tú
lãnh đạo của Đảng Minh Hằng
Văn phòng quảng cáo và phát hành
NSND Chu Thuý Quỳnh 54. Văn hóa đọc trong cuộc sống hiện đại
Số 404 Đường Bưởi, Q. Ba Đình - TP. Hà Nội
ĐT: 04. 3 771 7665 *Fax: 04.3 771 8875
Mobile: 0989 186661
Đỗ Hoài
HIỀN TÀI ĐẤT VIỆT
56. Kinh nghiệm bảo tồn “Bảo tàng sống” -
Văn phòng đại diện tại 27. Người phụ nữ được sông núi mang tên
tp. Hồ chí minh Bài học từ huyện Hoàng Su Phì
288B An Dương Vương - Q.5 - TP. Hồ Chí Minh TS Nguyễn Minh San
Thiên Thanh
ĐT: 08. 3 835 3878 30. Giáo sư Hoàng Chương - Gừng càng

Văn phòng đại diện tại đà nẵng già càng cay

Tâng 5 khách sạn Eiffel - 117 Lê Độ - Đà Nẵng Lê Hải Châu
VĂN HÓA GIAO THÔNG
ĐT: 0511. 647 529 *Fax: 0511. 811 972 58. Tâm lý - Giáo dục và văn hoá giao
32. Bảy đời giữ lửa Ca Trù
Trình bày Đắc Phong thông
Từ My Sơn - Đặng Ngọc Quang GS.TS Phạm Minh Hạc
34. Vốn nhà ta giữ lắm người thương
Tài trợ phát hành GS. TS Trần Văn Khê 60. Văn hóa giao thông và tinh thần, ý
Doanh nghiệp sách Thành Nghĩa
TP. Hồ Chí Minh 38. Niềm tin tỏa sáng thức thượng tôn pháp luật
Tôn Nữ Hỷ Khương Nhữ Thành
In tại
Nhà máy in Quân đội I

Giá: 22.000VNĐ Vùn Hiïën 1 viïåt Nam

Contents
MAY- 2011

PEOPLE AND EVENT INSIDE HERITAGE

4. Speech of Mr. Truong Tan Sang
6. Ho Chi Minh: People of tomorrow’s
Culture
Prof. Labour Hero Vu Khieu
8. Ho Chi Minh’s Mausoleum: An eternal
Calyx
Writer – Major-General Ho Phuong
12. Ho Chi Minh, "The little sailor of
Vietnam navy"
Prof. Dr. Tran Huu Tuoc
16. Uncle Ho with Stage Art
Prof. Truong Hoang
19. What seen in the 2011’s Tuong
National Festival
Prof. Hoang Chuong
23. 60 years of Vietnam Performance
Dance and Music Theatre: Brightening on
National Arts
Nguyen Thu Hien
25. Artists continue to play as soldiers
under the leadership of the Party
People's Artist Chu Thuy Quynh
TALENTS OF VIETNAMESE LAND
27. The woman named after Mountain-
river place name
Dr. Nguyen Minh San
30. Professor Hoang Chuong: The Ginger -
More older, more hotter...
Le Hai Chau
32. Seven generations to keep the Tru
Singing passion
Dac Phong
34. Being loved thanks to traditional
custom preservation
Prof. Dr Tran Van Khe
38. The shining faith
Ton Nu Hy Khuong
39. Bat Trang - The Highlight of Ha Noi-
Thang Long Culture
Ma. Pham Ngoc Quang
42. Minh The Festival and educational
meaning of ethic thought "Justice -
Impartiality"
Chu Xuan Giao
44. Folk Dance - The origin of Vietnam
development to contemporary dance
Artist Hoang Ha
BUSINESSMAN HEART – TALENT
46. Prestige is more important than profit
Thu Thu
FORUM
48. Vietnam and the management of
cultural heritages
Asso. Prof. Dr. Truong Quoc Binh
50. The issue of selection of People’s folk
craftsman and outstanding folk craftsman
title
Minh Hang
54. reading culture in modern life
Do Hoai
56. Experience of conservation of "Living
museum" - Lesson learned from the
suburban district of Hoang Su Phi
Thien Thanh
TRAFFIC CULTURE
58. Psychology - Education and traffic
culture
Prof. Dr. Pham Minh Hac
60. Traffic culture and executing awareness
to law
Nhu Thanh

2 Vùn Hiïën viïåt Nam

CON NGƯỜI & SỰ KIỆN
Xứng đáng là tiếng nói của Đảng,
Nhà nước và Nhân dân Việt Nam
Đ/c Trương Tấn Sang
Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư
Đ/C Trương Tấn Sang trao tặng báo Nhân Dân bức trướng chúc mừng của Ban Chấp hành Trung ương Đảng
6
0 năm qua, kế tục sự nghiệp vẻ vang của các tờ
báo Thanh Niên, Tranh Đấu, Cờ giải phóng, Sự
Thật, báo Nhân Dân đã hoàn thành tốt vai trò cơ
quan Trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam,
tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam,
là tờ báo hàng đầu của đất nước. Trong hai cuộc kháng
chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, giải phóng dân
tộc, thống nhất đất nước, tập thể những người làm Báo
Nhân Dân đã đem hết sức lực và trí tuệ, vượt qua muôn
ngàn gian lao, thử thách, như một đội quân chiến đấu,
góp phần xứng đáng vào thắng lợi vĩ đại của dân tộc.
Nhiều tác phẩm báo chí đã ghi lại, phản ánh kịp thời
những chiến dịch, những trận đánh, những thời khắc lịch
sử quan trọng trên chiến trường, ở hậu phương, trên mặt
trận đấu tranh chính trị, ngoại giao. Nhiều bài báo được
các nhà báo - chiến sĩ viết trong bom đạn, trong khói lửa
của cuộc chiến đấu làm xúc động lòng người. Trong sự
nghiệp đổi mới đất nước 25 năm qua, báo Nhân Dân đã
thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, tích cực tuyên truyền,
giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư trưởng Hồ Chí Minh,
đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; tuyên
truyền, cổ vũ các cuộc vận động lớn, các phong trào thi
đua, những mặt tích cực trong đời sống xã hội. Đồng
thời, có nhiều bài phê phán, đấu tranh chống quan liêu,
tham nhũng và các hiện tượng tiêu cực, chống sự phá
hoại của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng, văn
hóa, có tác dụng tốt.
Báo Nhân Dân đạt được những thành tựu to lớn đó
là do được sự chăm sóc, giáo dục, rèn luyện, chỉ đạo trực
3 Vùn Hiïën viïåt Nam
tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh - lãnh tụ vĩ đại, Người
sáng lập, Người thầy của báo chí cách mạng Việt Nam;
sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của Bộ Chính trị, Ban Bí
thư Trung ương Đảng và nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng
và Nhà nước qua các thời kỳ; sự cộng tác, ủng hộ nhiệt
tình của đông đảo cộng tác viên và bạn đọc. Trong đó,
trực tiếp và quan trọng nhất là do sự rèn luyện, nỗ lực
phấn đấu của các thế hệ cán bộ, phóng viên, công nhân
viên của Báo, xây dựng nên truyền thống tốt đẹp tuyệt
đối trung thành, kiên định với sự nghiệp cách mạng của
Đảng, của dân tộc; đoàn kết, đổi mới, sáng tạo của báo
Nhân Dân. Thay mặt Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung
ương Đảng, tôi nhiệt liệt chúc mừng và biểu dương các
thế hệ cán bộ, phóng viên, công nhân viên báo Nhân Dân
đã bền bỉ phấn đấu, trưởng thành, xây đắp nên truyền
thống vẻ vang trong 60 năm qua.
Hiện nay, đất nước ta đang đẩy mạnh công cuộc đổi
mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập
quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội
chủ nghĩa trong bối cảnh có những thời cơ và thuận
lợi hết sức to lớn, song những thách thức và khó khăn
cũng không nhỏ. Thực hiện thắng lợi sự nghiệp đó đòi
hỏi sự phấn đấu rất cao của toàn Đảng, toàn dân, toàn
quân ta, trong đó có sự góp sức của báo chí cả nước nói
chung, báo Nhân Dân nói riêng. Báo chí với chức năng
là người “tuyên truyền tập thể, cổ động tập thể, tổ chức
tập thể” như V.I Lênin từng chỉ rõ, phải góp phần tạo nên
sự thống nhất về tư tưởng, sự đồng thuận trong xã hội,
tạo nên sức mạnh to lớn của đất nước. Báo chí là công cụ
Vùn Hiïën 3 viïåt Nam
đắc lực tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, các chủ trương, đường lối của Đảng, chính
sách, pháp luật của Nhà nước; góp phần xây dựng thế
giới quan, phương pháp luận khoa học; củng cố nền
tảng, tư tưởng vững chắc cho cán bộ, đảng viên và các
tầng lớp nhân dân. Báo chí là kênh thông tin quan trọng
phản ánh trung thực tâm tư, nguyện vọng của các tầng
lớp nhân dân, góp phần tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý
luận. Đồng thời, kịp thời cổ vũ, động viên các phong trào
thi đua yêu nước, phát hiện, nêu gương các nhân tố mới,
điển hình tiên tiến, người tốt việc tốt; chủ động đấu tranh
mạnh mẽ chống tham nhũng, lãng phí và các biểu hiện
tiêu cực; đấu tranh chống lại sự chống phá, “diễn biến
hòa bình” của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng,
văn hóa. Đối với báo Nhân Dân, tôi đề nghị sắp tới cần
tập trung làm tốt một số vấn đề sau đây:
Thực hiện tốt Quyết định số 107-QĐ/TW, ngày 21-
11-2007 của Bộ Chính trị về chức năng, nhiệm vụ của
báo Nhân Dân: “Truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục chủ nghĩa yêu nước chân
chính và chủ nghĩa quốc tế trong sáng của giai cấp công
nhân, giáo dục lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã
hội, lối sống lành mạnh, truyền thống tốt đẹp của dân
tộc và tinh hoa văn hóa của nhân loại trong cán bộ, đảng
viên và nhân dân; góp phần xây dựng con người mới
Việt Nam… Tham gia phát động, chỉ đạo và tổ chức các
phong trào hoạt động cách mạng của quần chúng”. Cùng
với báo chí cả nước, báo Nhân Dân phải đi đầu trong
công tác tuyên truyền quan điểm, đường lối của Đảng,
luật pháp, chính sách của Nhà nước, mà trước mắt là tập
trung tuyên truyền Nghị quyết Đại hội XI của Đảng sâu
rộng trong cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân; góp
phần tổng kết thực tiễn, hoạch định chính sách, tham gia
quá trình giám sát và phản biện xã hội, quản lý đất nước.
Thông tin trên báo cần nhanh nhạy, kịp thời hơn nữa, có
những bài điều tra, phân tích, dự báo tình hình, những
bài bình luận sâu sắc về các sự kiện chính trị, kinh tế lớn
trong nước và trên thế giới, đáp ứng nhu cầu thông tin và
định hướng dư luận xã hội.
Hiện nay, các thế lực thù địch đang ra sức chống phá
sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, ráo riết thực hiện
âm mưu “diễn biến hòa bình”, đặc biệt là trên lĩnh vực tư
tưởng, văn hóa. Báo Nhân Dân đã có những kinh nghiệm
tốt trong việc đấu tranh, phản bác những quan điểm sai
trái của các thế lực thù địch, các phần tử cơ hội chính trị,
sắp tới các đồng chí cần phát huy tinh thần chủ động tiến
công, có nhiều bài viết có tính chiến đấu cao, kịp thời và
sắc bén hơn, có sức thuyết phục cao hơn.
Trong tuyên truyền về kinh tế, Báo cần chú trọng các
vấn đề trọng tâm, như đổi mới mô hình tăng trưởng và
cơ cấu kinh tế, nâng cao chất lượng, hiệu quả, phát triển
kinh tế nhanh và bền vững; tiếp tục tạo nền tảng cho một
nước công nghiệp theo hướng hiện đại, nâng cao khả
năng độc lập, tự chủ của nền kinh tế; kịp thời có những
thông tin, bài bình luận sát tình hình, góp phần ổn định
kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội.
Trong tuyên truyền về Đảng và công tác xây dựng
Đảng, Báo cần có những tin, bài viết hay, kịp thời, giới
4 Vùn Hiïën viïåt Nam
thiệu những cách làm hay, những kinh nghiệm tốt, những
bài mang tính nghiên cứu, tổng kết về các nội dung lớn
mà Đại hội XI của Đảng đã xác định, như tăng cường
xây dựng Đảng về chính trị, tư trưởng, tổ chức, nâng cao
năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; tiếp tục
đổi mới, kiện toàn tổ chức, bộ máy của Đảng và hệ thống
chính trị; đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng; đổi
mới công tác cán bộ, công tác kiểm tra, giám sát, công
tác dân vận của Đảng… Tuyên truyền mạnh mẽ hơn nữa
cuộc đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng,
lãng phí và các biểu hiện tiêu cực khác; tăng cường tuyên
truyền, giáo dục, nâng cao ý thức trách nhiệm, ý thức tu
dưỡng, rèn luyện về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng
viên, nhân dân, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tệ quan liêu,
tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, sự suy thoái về phẩm chất
đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, nhân dân.
Đồng thời, báo Nhân Dân cần phải tuyên truyền sâu
rộng, góp phần tích cực vào nâng cao dân trí, xây dựng
và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản
sắc dân tộc. Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường,
mở cửa, hội nhập, càng cần phải hết sức coi trọng việc giữ
gìn, phát huy những giá trị đạo đức, truyền thống, bản
sắc văn hóa Việt Nam, đồng thời với chọn lọc, tiếp thu
tinh hoa văn hóa thế giới để sáng tạo ra các giá trị văn hóa
mới, hình thành và phát triển nhân cách, lối sống, đạo
đức tốt đẹp của con người Việt Nam trong thời kỳ mới.
Để thực hiện tốt những nhiệm vụ đó, cán bộ, phóng
viên, nhân viên báo Nhân Dân cần thường xuyên học
tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị, trình độ văn hóa,
tích lũy vốn sống, trau dồi nghiệp vụ, rèn luyện bản lĩnh
chính trị, quan điểm, đạo đức nghề nghiệp để không
ngừng nâng cao tính chân thật, tính chiến đấu, tính giáo
dục của tờ báo. Mỗi người làm báo Nhân Dân cần tích
cực, chịu khó đi vào đời sống, gắn bó với nhân dân, lắng
nghe và học hỏi cách nghĩ, cách làm, lời ăn, tiếng nói của
nhân dân. Báo Nhân Dân phải thật sự là chuẩn mực về
văn phong, ngôn ngữ, giữ gìn sự trong sáng của tiếng
Việt. Những lời dạy ân cần của Bác Hồ, mỗi khi viết một
bài báo, hãy tự hỏi: “Viết cho ai xem, viết để làm gì, viết
như thế nào” vẫn nóng hổi tính thời sự. Báo phải quan
tâm hơn nữa việc xây dựng khối đoàn kết thống nhất
trong Đảng bộ, trong cơ quan; đào tạo đội ngũ cán bộ,
phóng viên, biên tập viên, công nhân viên của Báo có đủ
phẩm chất, năng lực, bản lĩnh chính trị, khả năng tiếp cận
các phương tiện làm báo hiện đại; đồng thời có kế hoạch,
giải pháp cụ thể để thu hút cộng tác viên, bạn đọc tham
gia viết báo, phê bình báo.
Kỉ niệm 60 năm Ngày Báo Nhân Dân ra số đầu, vui
mừng, tự hào với truyền thống vẻ vang của Báo Nhân
Dân 60 năm qua, Bộ Chính trị, Ban Bí thư tin tưởng rằng
báo Nhân Dân sẽ tiếp tục phấn đấu vươn lên, hoàn thành
xuất sắc sứ mệnh cao cả của mình, đạt nhiều thành tựu
mới; đóng góp ngày càng xứng đáng vào sự nghiệp cách
mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc…
(Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Báo Nhân Dân ra số
đầu tiên và đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh lần thứ II. Đầu
đề do VHVN đặt)
Vùn Hiïën 4 viïåt Nam
 HỒ CHÍ MINH
CON NGƯỜI CỦA NỀN VĂN HÓA NGÀY MAI
GS.AHLĐ Vũ Khiêu

T
ừ năm 1923, nhà thơ Xô
Viết Mandenxtam với
đôi mắt “tinh đời” đã
“giữa trần ai” nhận ở Hồ
Chí Minh con người của nền văn
hóa ngày mai.
Văn hóa ngày mai đang đến
với nhân loại. Lịch sử sẽ thực sự
kết thúc cuộc sống đen tối của bạo
tàn để bước sang cuộc sống rực rỡ
của văn hóa.
Ngày mai thế giới không
còn bóc lột và áp bức. Ngày mai
khoa học trở thành sức mạnh kỳ
diệu để đổi mới cả thiên nhiên
và xã hội. Ngày mai của cải vật
chất và tinh thần sẽ dồi dào như
suối chảy. Trong ngày mai ấy, con
người sẽ sống ra sao và văn hóa sẽ
như thế nào?
Tôi không nghĩ rằng bước vào
thế kỷ XXI nhân loại sẽ không còn
gặp những khó khăn, vất vả và
trong cuộc sống sẽ không còn ưu
tư. Tuy nhiên, ưu tư ngày mai sẽ
chẳng còn giống như ưu tư hôm
nay. Cuộc sống đổi mới sẽ đề ra
những nhiệm vụ mới còn vẻ vang
hơn nữa. Con người lúc đó vẫn
phải có đầy đủ sức mạnh và nghị
lực để vượt qua những trở ngại
mới.
Có lẽ Hồ Chí Minh đã nhìn
trước được những diễn biến phức
tạp trên những chặng đường sắp
tới của nhân loại, nhìn trước được
những đòi hỏi của nền văn hóa
sau này nên đã chuẩn bị cho mình
những phẩm chất và tinh thần mà
cả hôm nay và ngày mai cần tới.
1. Văn hóa ngày mai là văn
hóa của một xã hội thực sự bình
đẳng, dân chủ và nhân đạo. Cách
mạng xã hội chủ nghĩa về nguyên
tắc phải đảm bảo độc lập của dân

5 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 5
viïåt Nam
tộc, đem lại tự do hạnh phúc cho
con người. Để bảo vệ thành quả
của cách mạng, việc xây dựng một
nhà nước mới là tất yếu nhưng
nhà nước ấy phải khác về bản chất
với mọi kiểu nhà nước trước đây.
Hồ Chí Minh xuất phát từ
quyền tự do của nhân dân, luôn
luôn nhấn mạnh tính chất dân
chủ của nhà nước mới. Người
luôn lo lắng về khả năng nảy sinh
những thói hư tật xấu như tham
ô, lãng phí quan liêu, sản phẩm tất
yếu của các nhà nước trước đây.
Người luôn luôn nhắc nhở cán
bộ phải là “đầy tớ của nhân dân”
chứ không phải là “ông quan cách
mạng”. Suốt đời, Người đã chiến
đấu cho một xã hội mà mọi quyền
lực phải thực sự thuộc về nhân
dân. Thương nhân dân thì mọi tôn
giáo, mọi đạo đức đều có. Nhưng
tôn trọng nhân dân, tin tưởng
tuyệt đối vào nhân dân đó là đặc
điểm của Hồ Chí Minh, là nét nổi
bật của xã hội có văn hóa.
2. Trong xã hội ngày mai
những giá trị văn hóa sẽ được nêu
lên hàng đầu. Sự dư thừa trong
đời sống vật chất chưa đủ để đem
lại hạnh phúc cho con người.
Nếu như con người không
còn những hoài bão để theo đuổi,
không có những vấn đề cần giải
quyết thì sự tê liệt của đầu óc
sẽ biến con người thành cái xác
không hồn chỉ biết có hưởng thụ.
Hồ Chí Minh đã sớm đánh giá
cao những giá trị văn hóa trong
cuộc sống. Suốt mấy chục năm
làm nguyên thủ một quốc gia,
Người có đầy đủ mọi điều kiện để
xây dựng một cuộc sống vật chất
cao nhất. Nhưng Người đã sống
thanh đạm trong một nhà sàn, với
một bộ quần áo kaki và đôi dép
lốp. Người gạt bỏ mọi thứ cám dỗ
về vật chất đã từng nô dịch bao
nhiêu người đứng đầu nhà nước
từ xưa đến nay. Ở con người tự do
ấy, cuộc sống giản dị về vật chất
lại vô cùng phong phú về tinh
thần. Người tìm thấy hạnh phúc
hoàn chỉnh trong sự hiểu biết và
say mê sáng tạo, trong tình yêu
thương rộng lớn, trong niềm say
6 Vùn Hiïën viïåt Nam
mê phấn đấu cho tương lai của cả
dân tộc và nhân loại.
3. Văn hóa ngày mai là văn
hóa của những con người được
phát triển về mọi mặt.
Con người ngày mai là con
người sáng suốt nhất trong suy
nghĩ và hành động. Ngày mai,
khoa học sẽ hòa nhập vào cuộc
sống của họ. Khoa học trở thành
nhân tố bên trong của sản xuất vật
chất, của tổ chức xã hội và của mọi
hoạt động tinh thần.
Chủ nghĩa Mác – Lênin sẽ
không ngừng đổi mới để mãi mãi
là thế giới quan tiến bộ nhất.
Với sự phát triển của khoa
học, loài người sẽ chứng kiến
sức mạnh ngày một kỳ diệu của
kỹ thuật. Một mặt, nó nâng cao
đời sống vật chất của con người,
một mặt nó phá hoại cuộc sống
đó. Nó tạo ra hai khả năng: hoặc
nó thống trị con người hoặc con
người thống trị nó. Từ mấy chục
năm nay, các xã hội phương Tây
bên cạnh những thành tựu của kỹ
thuật đã lên án những biểu hiện
tiêu cực của nó. Kỹ thuật thúc đẩy
sự phát triển vô chính phủ của xã
hội tư bản tạo ra sự ô nhiễm môi
trường, sự tàn phá thiên nhiên. Nó
đe họa về sự huỷ diệt của bom hạt
nhân, nó dẫn đến một cuộc sống
đô thị chật chội về nhà ở, trì trệ về
giao thông. Nhiều thanh niên và
trí thức phản ứng cuộc sống trên
cơ sở kỹ thuật này bằng cách trở
về thời gần gũi với thiên nhiên,
trở lại với quá khứ, luyến tiếc thời
tiền công nghiệp.
Hồ Chí Minh như đã nhìn rõ
những điều đó. Sống giữa những
đô thị lớn nhất của thế giới, như
Paris, London, New York...Hồ Chí
Minh đã trực tiếp nhìn thấy mặt
trái của cái xã hội gọi là văn minh
kỹ thuật. Trong các cuộc kháng
chiến chống Pháp và chống Mỹ
cũng như đi vào xây dựng đất
nước, Người đòi hỏi phải nhanh
chóng nắm vững và vận dụng
được những thành tựu cao nhất
của khoa học kỹ thuật. Nhưng
trong cuộc sống, Người lại tạo
cho mình một cuộc sống riêng,
gần gũi với thiên nhiên giữa ao cá,
vườn cây, trăng trong, gió mát...
4. Điểm nổi bật trong nền văn
hóa của ngày mai, theo Hồ Chí
Minh, có lẽ là tình yêu thương
giữa người và người.
Sự phát triển về mọi mặt của
khoa học kỹ thuật và kinh tế xã
hội ở thời đại ngày nay đã chuẩn
bị những điều kiện khách quan
cho sự gần gũi và thống nhất của
toàn nhân loại. Mọi sự thù địch,
chia cắt giữa người và người, giữa
dân tộc sẽ dần dần được xóa bỏ
để chuẩn bị cho một tương lai mà
tình thương và tiếng hát sẽ trùm
lên thế giới.
Hồ Chí Minh ngay từ bước
đầu hoạt động đã đặt hết trí tuệ
và nhiệt tình vào cuộc chiến đấu
cho những mục tiêu nói trên. Có lẽ
vì thế mà ngay từ thời còn trẻ, Hồ
Chí Minh đã xuất hiện trước Man-
denxtam như một nhà văn hóa
của ngày mai. Có lẽ Mandenxtam
đã thấy ở Người không chỉ nghị
lực kiên cường của một chiến sĩ
đấu tranh cho tự do mà còn thấy
ở trong cái nhìn của Người, tấm
lòng bao la đối với cả nhân loại.
“Ôi! Người Cha, đôi mắt mẹ
hiền sao!” (Tố Hữu)
Ôi! Đôi mắt Hồ Chí Minh với
cái nhìn bất diệt!
Cái nhìn xóa đi mọi sự ngờ
vực, lật đổ đi mọi sự chia ngăn!
Cái nhìn tin cậy làm tiêu tan
mọi điều phiền muộn!
Cái nhìn gắn bó yêu thương
với mọi người làm mở rộng những
trái tim, nở tươi những nụ cười.
Ôi cái nhìn từ con người của
nền văn hóa ngày mai!
Năm nay kỷ niệm 100 năm
ngày Hồ Chí Minh lên đường
cứu nước (1911 – 2011), chúng
ta không chỉ quay về quá khứ
để tưởng nhớ người Anh hùng
giải phóng dân tộc, Danh nhân
văn hóa thế giới, mà còn nhìn về
tương lai để thấy Người từ đỉnh
cao của Tự do và văn hóa, mỉm
cười và vẫy gọi chúng ta.
Vùn Hiïën 6
viïåt Nam
 LĂNG CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

Đài hoa vĩnh cửu

Nhà văn, Thiếu tướng Hồ Phương

Sau cuốn tiểu thuyết Cha và Con đề tài về Bác Hồ,

Nhà văn, Thiếu tướng Hồ Phương mới cho ra mắt
cuốn ký sự văn học, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh
Đài hoa vĩnh cửu viết về quá trình chuẩn bị và xây
dựng Lăng Bác Hồ. Nhân dịp kỷ niệm Ngày sinh
của Bác (19-5) chúng tôi trân trọng giới thiệu cùng
bạn đọc đoạn kết của cuốn sách này.

T
hấm thoát đã hơn 35 năm, Lăng Bác được khánh
thành, đón nhân dân trong nước và khách Quốc tế
đến viếng Người.
Năm 2010, Hà Nội cùng cả nước chào đón Đại lễ
1000 năm Thăng Long – Hà Nội. Lăng Bác – Công trình kiến
trúc có ý nghĩa chính trị, văn hóa to lớn, sâu sắc, một biểu
tượng của thời đại Hồ Chí Minh giữa Ba Đình lịch sử, càng nổi
bật, càng như thiêng liêng, cuốn hút.
Nhớ lại những ngày đầu đón Bác về Lăng, sự nghiệp bảo
vệ, giữ gìn tuyệt đối an toàn và lâu dài thi hài Bác chuyển sang
một giai đoạn mới, với những yêu cầu mới, chưa có tiền lệ ở
Việt Nam. Thi hài Bác được bảo vệ và giữ gìn trong một khu

Vùn Hiïën 7
viïåt Nam
vực rộng lớn, hàng ngày có hàng nghìn lượt người
đến viếng Bác. Đồng thời, phải tổ chức lực lượng
quản lý, vận hành các thiết bị kỹ thuật phục vụ công
tác y tế đặc biệt và phục vụ thăm viếng, bảo đảm an
ninh khu vực, tổ chức gác tiêu binh danh dự.
Trước yêu cầu nhiệm vụ nặng nề đặt ra, Quân ủy
Trung ương thấy cần phải có một tổ chức có đủ năng
lực và quyền hạn để lãnh đạo, chỉ huy thống nhất
các lực lượng quân đội làm nhiệm vụ tại Lăng Chủ
tịch Hồ Chí Minh. Trong phiên họp ngày 18 tháng 12
năm 1975, sau khi nghe đồng chí Lê Quang Đạo, Ủy
viên dự khuyết Trung ương Đảng, Ủy viên Thường
vụ Quân ủy Trung ương, Phó Chủ nhiệm Tổng cục
Chính trị báo cáo về phương án tổ chức bảo vệ Lăng,
Thường vụ Quân ủy Trung ương đã quyết định thành
lập Bộ Tư lệnh bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh,
lấy phiên hiệu là Bộ Tư lệnh 969. Nhiệm vụ của Bộ
Tư lệnh 969 được Thường vụ Quân ủy Trung ương
xác định: Trước hết là trực tiếp chăm lo giữ gìn thi hài
Chủ tịch Hồ Chí Minh. Thứ hai, quản lý, sử dụng các
thiết bị máy móc và các công trình kỹ thuật ở khu vực
Lăng. Thứ ba, tổ chức gác danh dự và bảo vệ an toàn
khu vực Lăng. Thứ tư, hướng dẫn các đoàn khách và
nhân dân vào viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Thứ năm,
quản lý điều hành sở chỉ huy, các hệ thống kỹ thuật.
Căn cứ vào nhiệm vụ Bộ Chính trị giao cho Quân
ủy Trung ương và Bộ Quốc Phòng, trên cơ sở Quyết
định vủa Thường vụ Quân ủy Trung ương, ngày 14
tháng 5 năm 1976 Bộ Quốc Phòng đã ra Quyết định
số 109/ QĐ – QP thành lập Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng
Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bộ Tư Lệnh gồm các đồng chí:
Lương Soạn, quyền Tư lệnh; Lưu Công Tiền, quyền
Chính ủy.
Sự ra đời của một đơn vị quân đội làm nhiệm
vụ chính trị đặc biệt là một sự kiện lịch sử đánh dấu
bước trưởng thành quan trọng và là sự tin cậy, đánh
giá rất cao của Đảng, Nhà nước và nhân dân đối với
quân đội ta, đó cũng là một vinh dự to lớn, một sứ
mệnh thiêng liêng cao cả, hết sức vẻ vang của Quân
đội nhân dân Việt Nam.
Lực lượng cán bộ, chiến sĩ, công nhân kỹ thuật
sau thời kỳ xây dựng Lăng được lựa chọn ở lại phục
vụ tại Lăng làm nhiệm vụ quản lý, vận hành các hệ
thống máy móc, thiết bị kỹ thuật đảm bảo thông số
nhiệt ẩm và quản lý phần kiến trúc. Nhiều cán bộ,
chiến sĩ có vinh dự bảo vệ Bác từ những ngày đầu ở
Đoàn 69 nay được lựa chọn cùng với số cán bộ, chiến
sĩ ưu tú, nòng cốt của Trung đoàn 144 thành lập Đoàn
tiêu binh danh dự làm nhiệm vụ tại Lăng.
Từ căn cứ K84 trở về, Đoàn 69 tổ chức thực hiện
nhiệm vụ trong điều kiện vô cùng thiếu thốn. Cán bộ,
chiến sĩ vẫn phải ăn ở trong những căn nhà tạm có
8 Vùn Hiïën viïåt Nam
từ thời bắt đầu thi công công trình Lăng. Với truyền
thống và kinh nghiệm đã tích luỹ được trong 6 năm
chiến tranh phải sơ tán, đơn vị vừa ổn định tổ chức và
đời sống vừa tích cực triển khai học tập nghiên cứu
cùng với các chuyên gia Liên Xô bảo đảm nghiệp vụ
kỹ thuật công trình Lăng và nhiệm vụ y tế giữ gìn
tuyệt đối an toàn thi hài Bác.
Ngày 11 tháng 7 năm 1976, Bộ Chính trị ra Quyết
định số 14 – TB/ TW về tổ chức bảo đảm nhiệm vụ
giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh, Quản
lý Lăng và Quảng trường Ba Đình; Quyết định thành
lập Ban Phụ trách Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh (Sau
này được đổi tên là Ban Quản lý Lăng Chủ tịch Hồ
Chí Minh). Ban Phụ trách Lăng trực thuộc Hội đồng
Chính phủ. Các lượng lượng thuộc Ban Quản lý Lăng
gồm: Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh,
Đoàn 375 (Bộ Công an), Ban Quản lý Quảng trường
Ba Đình (Ủy Ban nhân dân thành phố Hà Nội). Các
đồng chí được Thủ tướng bổ nhiệm: Thiếu tướng
Trần Kim Chi, Trưởng ban; Lê Hòa và Nguyễn Việt
Dũng, Phó trưởng ban.
Ban Phụ trách Lăng có nhiệm vụ thống nhất kế
hoạch hoạt động, điều hòa phối hợp công tác của
các đơn vị làm nhiệm vụ quản lý, vận hành thiết bị
của Lăng, Quảng trường và các công trình có liên
quan nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ và giữ gìn
nguyên vẹn, lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh, bảo
đảm tốt mọi hoạt động trong khu vực Lăng và Quảng
trường Ba Đình.
Nhiệm vụ bảo vệ giữ gìn tuyệt đối an toàn và lâu
dài thi hài Bác là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, là sợi
chỉ đỏ xuyên suốt mọi hoạt động của đơn vị. Từ lãnh
đạo, chỉ đạo đến tổ chức thực hiện cụ thể, từ xây dựng
đội ngũ cán bộ chủ chốt, cán bộ khoa học kỹ thuật đến
việc đầu tư trang thiết bị phục vụ nhiệm vụ chuyên
môn đều phải tập trung vào thực hiện nhiệm vụ trung
tâm và phải tiến hành theo một quy trình nghiêm
ngặt, không được phép xảy ra một sơ suất nhỏ nào.
Bằng ý chí độc lập tự chủ, chúng ta đã vượt qua
được những chặng đường khó khăn ban đầu. Từ chỗ
lực lượng chỉ có 3 bác sĩ với những hiểu biết bước đầu
về nhiệm vụ y tế đặc biệt, quy trình khoa học hoàn
toàn do chuyên gia nắm giữ bí mật, đến nay ta đã có
một đội ngũ cán bộ khoa học có khả năng nghiên cứu
chuyên sâu. Từ chỗ cơ sở vật chất thiếu thốn, đến nay
ta đã có một cơ sở nghiên cứu với những trang thiết bị
tương đối hiện đại. Những kết quả nghiên cứu khoa
học đã cho phép ta rút ra những kết luận làm sáng tỏ
nhiều vấn đề liên quan tới nhiệm vụ y tế giữ gìn thi
hài Bác.
Đầu những năm 90 của thế kỷ XX, đơn vị đứng
trước những khó khăn thử thách lớn trong tổ chức
thực hiện nhiệm vụ chính trị. Liên Xô sụp đổ, ta mất
đi nguồn viện trợ không hoàn lại. Nhiều lần gián
đoạn chuyên gia không sang giúp ta làm thuốc cho
thi hài Bác. Trước tình hình đó, đơn vị đã xin ý kiến
chỉ đạo của trên sử dụng số dung dịch đã được Bạn
bàn giao làm thuốc cho Bác đảm bảo an toàn tuyệt
đối. Cũng trong giai đoạn khó khăn này, ta khai thông
được mối quan hệ hợp tác trực tiếp với Viện Cấu Trúc
sinh học Liên Bang Nga hợp tác nghiên cứu và tổ chức
việc pha chế dung dịch đặc biệt tại Việt Nam. Đặc biệt
là vào năm 2004 ta đã tự pha chế được dung dịch đặc
biệt phục vụ làm thuốc cho Bác đảm bảo độ tin cậy
cao về khoa học. Đây là một thành công lớn thể hiện
sự cố gắng và trưởng thành vượt bậc của đội ngũ cán
bộ khoa học Việt Nam, ước mơ của nhiều thế hệ cán
bộ khoa học Viện 69 đã thành hiện thực, ta đã nắm
được một trong những bí mật công nghệ quan trọng
nhất, làm cơ sở để vươn lên làm chủ khoa học công
nghệ giữ gìn bảo quản thi thể phục vụ nhiệm vụ giữ
gìn tuyệt đối an toàn lâu dài thi hài Bác.
Lăng Bác ngày nay khang trang, đẹp đẽ, một vẻ
đẹp kiến trúc giản dị mà hiện đại, gần gũi mà cao quý,
là nơi hội tụ của những tấm lòng yêu kính Bác. Thế
giới còn có những đổi thay khó lường nhưng những
giá trị tư tưởng nhân văn cao cả, đạo đức sáng trong
mà Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho dân tộc và nhân
loại tiến bộ còn sống mãi với thời gian.
Nhân dân ta đến viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh
là để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, nguyện đi theo con
đường của Đảng và Bác đã lựa chọn. Bạn bè năm
châu đến viếng Người, được chiêm ngưỡng Người
anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hoá kiệt
xuất, người bạn thân thiết của các dân tộc bị áp bức
đấu tranh vì tiến bộ, hòa bình và công lý.
Với truyền thống đạo lý “uống nước nhớ nguồn”,
Lăng Bác cũng như Đền Hùng và Đền thờ các Anh
hùng dân tộc là nơi thiêng liêng thành kính nhất để
các thế hệ cháu con bày tỏ tri ân, hướng về cội nguồn.
Bên Lăng Người vẫn tỏa ngát hương sắc của mọi
miền quê. Những đóng góp to lớn trước đây bao gồm
hàng trăm loài cây hoa quý của các tỉnh, thành phố
trong thời kỳ xây dựng Lăng Bác vẫn được giữ gìn
chăm sóc. Hàng năm các địa phương vẫn tiếp tục gửi
các loại cây hoa quý dâng tặng Lăng Bác, như: Mai
vàng của TP Hồ Chí Minh, Mai chiếu thuỷ của tòa
thánh Tây Ninh, Trúc Cao Bằng, Ban Sơn La, Râm Bụt
(Bông bụt) Nghệ An, Đào Nhật Tân – Hà Nội, Vạn tuế
Nam Định, cây Si thế Đồng Nai, Đồng Tháp, Phong
Lan Huế,... Năm 1995, công ty S.A.S của Thái Lan đã
gửi tặng 500.000USD để tôn tạo Lăng Chủ tịch Hồ Chí
Minh. Chính phủ đã cho phép sử dụng số tiền trên để
trồng lại cỏ và lắp đặt hệ thống tưới phun trên Quảng
trường Ba Đình.
Đặc biệt là hàng năm các địa phương còn gửi con
em mình về bảo vệ và giữ gìn thi hài Bác, đứng canh
cho giấc ngủ ngàn thu của Người.
Nhân dân ta và khách quốc tế đến viếng Bác ngày
một nhiều hơn. Trung bình mỗi ngày có vài nghìn
người, ngày khách viếng đông nhất lên tới gần bốn
chục nghìn người. Tính đến nay đã có hơn 40 triệu
lượt người về Lăng viếng Bác, tham quan Lăng, trong
đó có hơn 7 triệu lượt khách quốc tế.
Từ khi khánh thành Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh
đến nay, vào những ngày lễ lớn, ngày tết cổ truyền
của dân tộc, đã hình thành một nghi thức trọng thể
tổ chức lễ viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh cấp nhà nước.
Đây là dịp lãnh đạo Đảng, nhà nước thay mặt cho
toàn Đảng, toàn dân, toàn quân bày tỏ lòng kính yêu
vô hạn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, nguyện suốt
đời học tập tư tưởng, đạo đức, tác phong của Người,
giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân tộc mà Bác đã dày
công vun sới và Người chính là linh hồn của khối
đoàn kết dân tộc.
Đồng chí Đỗ Mười nguyên Tổng Bí thư Đảng,
nguyên Trưởng ban Phụ trách xây dựng Lăng trong
một lần về thăm Bộ đội Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã nói: Công trình Lăng Bác là công trình tượng
trưng lòng kính yêu không bờ bến của nhân dân cả
nước đối với Bác Hồ, là công trình kiến trúc vĩ đại
nhất, từ công trình Lăng Bác mà ta có những công
trình vĩ đại của đất nước. Thật hạnh phúc cho Đảng
ta, dân tộc ta có Bác. Không một thế lực nào có thể
chia rẽ khối đại đoàn kết của toàn dân tộc mà Đảng ta
là ngọn cờ lãnh đạo, là hạt nhân đoàn kết.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người học trò xuất
sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết những dòng sau
đây vào sổ lưu niệm của Ban Quản lý Lăng:
“Ước mong của tôi cũng như của toàn dân ta là
bảo vệ được thi hài Bác mãi mãi”.
Có người là trí thức, có người là nghệ sĩ, có người
là thương gia, có người chỉ là chủ của những gia đình
bình thường nhưng có nền nếp, gia phong...Có cả
những cựu chiến binh từ xa xôi mỗi khi ghé về Hà
Nội cũng nhất định lại phải đến Lăng Bác. Một số sinh
viên đi học ở nước ngoài tranh thủ về thăm nhà, cũng
không quên lên Lăng để báo cáo và tạ ơn. Khách quốc
tế từ các châu lục và vùng lãnh thổ những năm gần
đây tới thăm Lăng nhiều hơn. Xúc động hơn là các trẻ
em tàn tật phải đi xe lăn, cũng đã xin được vào Lăng
viếng Bác. Các em đều khóc khi nhìn thấy Bác làm cho
tất cả cán bộ đi cùng và cán bộ tiêu binh danh dự của
Lăng cũng không thể cầm được nước mắt. Bà con Việt
kiều về thăm quê, hầu như trong chương trình nếu
không nói là hầu hết đều có buổi vào Lăng viếng Bác.
Vùn Hiïën 9viïåt Nam

Sổ vàng ghi cảm tưởng của khách 35 năm qua, nay đã
cao gần bằng đầu người, mà Ban Quản lý Lăng nay
vẫn còn lưu giữ. Trong hàng triệu lời của khách ghi
lại, có những dòng cảm động của Đoàn Phụ nữ Mỹ:
“Chúng tôi yêu mến đất nước Việt Nam, vì có lãnh
tụ Hồ Chí Minh... Chúng tôi coi Cụ là người của hòa
bình, của tinh thần nhân đạo và trí tuệ lớn lao, cũng
coi Cụ như lãnh tụ của nhân dân tiến bộ của nước
Mỹ...”. Đoàn đại biểu của Ê-ti-ô-pi-a cũng đã viết:
“Bác Hồ không chỉ là lãnh tụ của Việt Nam mà là của
các dân tộc bị áp bức trên thế giới này cũng đang đấu
tranh quét sạch chủ nghĩa đế quốc ra khỏi đất nước
mình”.
Và một mùa xuân nữa đã tới – xuân Kỷ Sửu. Mưa
bụi lại bay bay như rắc phấn trên bầu trời Hà Nội.
Những gánh hàng hoa, những xe hoa lại nườm nượp
nối nhau vào thành phố. Cũng như một số người vẫn
thường lên thăm Lăng Bác, tôi không thể ngồi viết mãi
trong không khí xốn xang này, đã tạm gác công việc,
cũng lên Lăng Bác trong chốc lát cho đầu óc được thư
giãn, và cũng để ngắm “thiên hạ” chuẩn bị vào xuân.
Cũng lạ, lần nào lên đây, lại nhớ tới những bài thơ hay
của nhiều nhà thơ đã viết hồi Bác mới qua đời. Trong
đó có bài thơ mà tôi cho là bất hủ của Viễn Phương –
nhà thơ miền Nam - viết ngay từ cuối năm 1975 khi
nhà thơ ra viếng Bác:
Con ở miền Nam ra thăm Lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa xa đứng thẳng hàng
Ngày ngày mặt trời đi qua trên Lăng
Thấy một mặt trời trong Lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
10 Vùn Hiïën viïåt Nam
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân
Bác nằm trong Lăng giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng trong dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim
Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Mai về miền Nam nhớ Bác khôn nguôi
Muốn làm con chim hót quanh Lăng Bác
Muốn làm bông hoa thơm ngát đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này...
Cũng lại nhớ tới mấy câu thơ hết sức ngắn, mà
đầy rung động sâu xa của một nhà thơ Nhật Bản - một
cao tăng đã trên 100 tuổi - Cụ Ri-ô Ô-mi-si:
Trời xanh đón người cứu nước đi xa
Đau lòng chúng sinh trên đường mê
Thế gian này mất lão anh kiệt
Lá thu rụng rơi, đời ủ ê...
Tất nhiên tôi cũng không quên mấy khổ trong một
bài thơ dài của Tố Hữu – Nhà thơ lớn của chúng ta:
Suốt mấy hôm rày đau tiễn đưa
Đời tuôn nước mắt trời tuôn mưa
Chiều nay con chạy về thăm Bác
Ướt lạnh vườn rau, mấy gốc dừa...
Bác đã đi rồi sao, Bác ơi
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời
Miền Nam đang thắng, mơ ngày hội
Rước Bác vào thăm, thấy Bác cười....
Mưa vẫn bay bay và hoa đào vẫn tiếp tục vào
thành phố. Tôi ngắm nhìn tòa Lăng mờ ảo trong bụi
mưa như khói, như sương mà với biết bao cảm xúc.
Trong nắng sớm, tòa Lăng đã rất đẹp với vẻ vững
bền, bề thế, uy nghi, lúc này trong mưa xuân lại có
vẻ đẹp khác: Lung linh tựa như một lâu đài trong cổ
tích. Nhưng tôi cũng hiểu cảm nghĩ ấy không phải là
chỉ do vẻ đẹp của kiến trúc cộng với vẻ đẹp của thiên
nhiên, mà vẻ đẹp hồn cốt của Lăng chính là vì Bác
đang ở đó. Bác mãi mãi hiện diện với cuộc đời này, với
dân tộc, với con cháu... Lăng Bác – Đài hoa vĩnh cửu.
Không còn mưa nữa. Mặt trời đã ló ra, rạng rỡ, ấm
áp đến nồng nàn. Những gương mặt chung quanh tôi
đều như sáng cả lên. Mùa xuân. Mùa xuân sắp tới rồi!
Vẫn còn không ít người đứng đó trên các con đường
quanh Lăng. Lúc này màu đá hoa cương như không
còn là màu xám xanh. Lăng nổi bật lên như một tòa
lâu đài hồng tươi trong nắng vừa được lọc sau mưa.
Và từng đoàn người xa gần, vẫn nối tiếp nhau vào
Lăng viếng Bác như bất tận...
 BÁC HỒ VỚI NGHỆ THUẬT SÂN KHẤU
Trương Hoàng
Sự kiện UNESCO ra quyết
định công nhận Hồ Chủ
Tịch là anh hùng giải
phóng dân tộc của Việt
Nam và là danh nhân văn
hoá thế giới, đã làm cho
chúng ta, những con cháu
của Bác Hồ vô cùng phấn
khởi, niềm tự hào dân tộc
lại được nhân lên. Các nhà
nghiên cứu trong nước và
thế giới đang cố gắng làm
sáng rõ hơn nữa bức chân
dung của danh nhân văn
hoá Hồ Chí Minh. Một con
người đã hoà quyện giữa
hai con người mà tưởng
chừng như khác biệt, đó là
lãnh tụ cách mạng và nhà
văn hoá, nhà nghệ sỹ lớn,
đồng thời Bác Hồ cũng
là một con người đã kết
hợp hài hoà giữa hai nền
văn hoá phương Đông và
phương Tây. Ở đây, trên
lĩnh vực riêng của mình,
chúng tôi chỉ tách biệt trên
một khía cạnh khác trong
con người vĩ đại Hồ Chí
Minh. Đó là chất nghệ sỹ,
tâm hồn nghệ sỹ của Bác,
hoặc nói cụ thể hơn là sự
quan tâm của Bác Hồ với
nghệ thuật sân khấu.
S
inh thời, Hồ Chủ Tịch rất
yêu thích sân khấu. Thời
thơ ấu, Bác đã từng tắm
mình trong cái biển dân
ca Nghệ Tĩnh, trong cái nôi của ca
nhạc dân gian ở Huế - Trị Thiên.
Đặc biệt, Bác còn theo cha, là cụ
phó Bảng Nguyễn Sinh Sắc, làm
quen, tiếp cận với người nghệ
sỹ tuồng lỗi lạc – Quan thượng
thư Đào Tấn, Bác không những
đã xem tuồng Đào Tấn ở Vinh, ở
Huế mà còn đến tận quê hương
của Đào Tấn để xem… (theo tài
liệu của Sơn Tùng trong tác phẩm
“Búp sen xanh”), Bác Hồ đã từng
viết kịch bản “Con Rồng tre” và
nhiều truyện ngắn mang đầy chất
sân khấu như chuyện “Vi hành”
đăng trên báo Nhân đạo. Bác Hồ
cũng đã từng là diễn viên trong
đội kịch câu lạc bộ ngoại ô Par-
is. Bác rất thích kịch cổ điển của
Pháp, của Anh, của Ý, đặc biệt là
kịch của Sêchxpia. Sau khi xem vở
Bác Hồ lên sân khấu với các nghệ sỹ Nhà hát Cải lương TW sau khi xem xong vở diễn
Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài (năm 1955)
kịch Ôtenlô, Bác Hồ đã có những
nhận xét rất sâu sắc.Với tâm hồn
nghệ sỹ phong phú, với lòng yêu
sân khấu tha thiết, nên Bác Hồ
đã làm quen với nhiều nghệ sỹ
nổi danh ở Châu Âu, trong đó có
nghệ sỹ S.Sáp – lin, ông vua hề mà
cả thế giới biết tiếng và vừa tưng
bừng kỷ niệm 100 năm ngày sinh
của ông.
Từ khi trở về nước lãnh đạo
cách mạng, dù bận trăm công
nghìn việc, Hồ Chủ Tịch vẫn dành
sự quan tâm đặc biệt tới sự nghiệp
phục hồi và phát triển sân khấu
dân tộc.
Ai cũng biết, nếu Bác Hồ
không có tầm nhìn xa, trông rộng,
không thật sự coi các di sản văn
hóa dân tộc là tài sản quý của
nhân dân thì các loại hình nghệ
thuật sân khấu truyền thống như
Tuồng, Chèo đã xếp vào “bảo
tàng” theo nhận thức ấu trĩ và
sai lầm của một số cán bộ lãnh
Vùn Hiïën 11
viïåt Nam
đạo ở Trung ương và địa phương trong thời kỳ đầu
cách mạng. Bác Hồ luôn luôn coi trọng và khuyến
khích các loại hình sân khấu dân tộc và rất quý trọng
các nghệ sĩ dân tộc. Theo ông Lê Văn Hiến, nguyên
Bộ trưởng Bộ Tài chính, vốn là một kép hát tuồng
ở Quảng Nam cho biết là trong những năm ở chiến
khu Việt Bắc mỗi lần họp TƯ, họp chính phủ, trong
lúc giải lao, Bác Hồ đều bảo ông Hiến lên diễn tuồng.
Ông Hiến kể: “Cũng có khi tôi dè dặt vì thấy có người
thích, kẻ không thích. Nhưng Bác lại thích nghe và
nghe rất hào hứng khiến tôi mạnh dạn trình diễn với
tất cả nhiệt tình đối với Bác. Tôi hát cho Bác nghe khá
nhiều lần, thậm chí làm cho Bác nhớ một đoạn Trại Ba
Hoa tự đấu tranh với bản thân để theo chồng là Địch
Thanh.
Trại Ba: Thà đó đành phụ nghĩa
Đây há dám vong tình
Giục vó lừa chỉ dặm non xanh
Cắp bửu kiếm dò lần dặm tía
Dặm tía hiểm nguy nào ngại
(Đó có vong ân bội nghĩa thì
mặc đó, chứ lòng em đây)
Giữ niềm trọn nghĩa tòng phu.
Nữ tỳ: thấy thầy, tớ cũng đeo sầu
Chim cưu ngao ngán, Hà Châu một mình
Hát đến đó, tôi ngừng lại vì cho là đã dài rồi. Bác
liền hát tiếp theo, cũng lời của Trại Hoa:
Hữu tình mà hóa vô tình
Bơ vơ thân thiếp, linh đinh nỗi chàng...
Cử chỉ của Bác đã làm cho mọi người hết sức ngạc
nhiên và khâm phục. Từ đó trong các hội nghị khác,
nhiều người lại yêu cầu tôi lên diễn vào các giờ giải
lao...
Cũng theo ông Lê Văn Hiến kể thì khi Bác Hồ đi
thăm các nước xã hội chủ nghĩa (năm 1956), ông Hiến
là thành viên trong đoàn của Bác. Đến đâu, sau khi
các nghệ sĩ của nước bạn biểu diễn chào mừng Đoàn,
thì Bác Hồ lại bảo ông Hiến đáp lại bằng diễn tuồng
và ông luật sư Phan Anh lên ngâm thơ.
Ở Hà Nội, trong những cuộc tiếp các đoàn khách
quốc tế, Bác Hồ thường cho mời các nghệ sĩ sân khấu
dân tộc tới biểu diễn. Bác muốn cho bạn bè ở năm
châu được làm quen, được thưởng thức những đặc
sắc nghệ thuật dân tộc Việt Nam. Đồng thời Bác cũng
muốn chứng minh rằng ở Việt Nam, có một nền văn
hóa nghệ thuật lâu đời và phong phú không kém gì
các nước khác. Những điều suy nghĩ và tiên đoán của
Bác về giá trị của nghệ thuật dân tộc ngày càng sáng
tỏ và chính xác, nhất là trong những năm gần đây, các
chính khách, các nhà văn hóa và khán giả phương Tây
đã bị cuốn hút bởi các thể loại Tuồng, Chèo và Múa
rối. Nghệ thuật sân khấu dân tộc Việt Nam đã hiện
diện gần hầu khắp các nước xã hội chủ nghĩa trước
đây ở nhiều nước Tây Âu và đã gây được tiếng vang
12 Vùn Hiïën viïåt Nam
rộng lớn trên thế giới.
Một đặc điểm rất đáng chú ý ở tâm hồn nghệ sĩ và
lòng yêu thích nghệ thuật sân khấu của Hồ Chủ Tịch
là ở đâu Bác cũng giành thì giờ tiếp xúc, thăm hỏi các
nghệ sĩ sân khấu. Tôi đã làm một bản thống kê khá dài
về những cuộc tiếp xúc của Bác Hồ với các nghệ sĩ sân
khấu. Không những ở Hà Nội mà cả ở các địa phương
và trong quân đội. Chúng tôi cũng đã sưu tầm và
lưu giữ hàng chục bức ảnh có giá trị của Bác gặp gỡ,
tiếp xúc với các đoàn nghệ thuật sân khấu. Hầu như
không có một nghệ sĩ nổi tiếng nào không được gặp
Bác ít nhất là một lần. Từ Tú Mỡ, Trùm Thịnh, Cả
Tam, Diệu Hương, Kim Liên, Lê Huệ… (chèo), đến
Nguyễn Nho Túy, Nguyễn Lai, Ngô Thị Liễu, Bạch
Trà, Minh Đức, Đàm Liên (Tuồng), Ái Liên, Thanh
Hương, Tám Danh, Ngọc Thạch…(Cải lương), Lệ Thi,
Khánh Cao, Nguyễn Tường Nhẫn, Bích Liên…(Bài
chòi), Song Thao, Xuân Năm…(Dân ca Nghệ Tĩnh)
đều được diễn cho Bác xem và đều được nghe những
ý kiến của Bác. Ví dụ, khi xem vở tuồng “Chị Ngộ”
(do đoàn Tuồng LK5 diễn năm 1954), Bác đã xúc động
đến ứa nước mắt. Cuối buổi diễn, Bác khen các nghệ
sĩ diễn tốt, nhưng dặn diễn viên đóng vai quan tây lần
sau không được đánh thật để người đóng vai du kích
đỡ đau. Bác nói đại ý, sân khấu là thật nhưng lại giả,
đóng giả, nhưng phải làm cho người xem tin như thật,
không nên tự nhiên chủ nghĩa…
Một lần khác, sau khi xem vở cải lương “Lương
Sơn Bá – Chúc Anh Đài” (do Đoàn Cải lương TƯ
diễn). Bác đứng dậy vỗ tay rồi bước nhanh lên sàn
diễn, vui vẻ hỏi các nghệ sĩ:
- Các cô, các chú, các cháu diễn hay rồi… Bây giờ
các cô, các chú muốn biết ý kiến của Bác về vở này
không?
- Có ạ! – mọi người đồng thanh trả lời và nín lặng
chờ nghe ý kiến của Bác. Bác đi lại mấy bước rồi cất
tiếng đọc rõ từng câu:
“Một đôi Sơn Bá – Anh Đài”
Chữ tình đáng trọng, chứ tài đáng thương
Chỉ vì ông già dở dở ương ương…
Bác dừng lại, chỉ tay vào chị Hồng Liên, người
đóng vai Chúc ông, bố Chúc Anh Đài:
Làm cho đôi lứa uyên ương không thành!
Bác ngừng đọc, đi đi, lại lại, rồi một tay nắm chặt
giơ lên, nghiêm giọng đọc tiếp:
Đánh cho phong kiến tan tành
Cho bao nhiêu Anh Đài, Sơn Bá được thành lứa đôi…
Rõ ràng cách góp ý kiến của Bác cũng thể hiện
tâm hồn và phong cách của Bác, vừa vui vẻ, có đôi
chút dí dỏm vừa sâu sắc làm cho người nghe dễ tiếp
nhận và nhớ lâu.
Cũng phong cách đó, một lần tại Đại sứ quán ta
ở Bắc Kinh (năm 1956) trên đường công tác. Bác Hồ
gặp đoàn nghệ thuật dân tộc của ta gồm các nghệ sĩ
Tuồng, Cải lương vừa đi biểu diễn ở Đông Âu về qua
Trung Quốc, Đại sứ ta tổ chức cho đoàn diễn phục vụ
Bác Hồ. Trong chương trình có tiết mục “Lý ngựa ô
do nghệ sĩ Tám Danh biểu diễn. Sau buổi diễn, Bác
Hồ khen các nghệ sĩ diễn rất hay, rồi lấy kẹo thưởng
cho từng người – mỗi người một chiếc. Riêng nghệ
sĩ Tám Danh được hai chiếc. Nghệ sĩ Đinh Quả liền
“thắc mắc”:
- Thưa Bác, tại sao chúng cháu chỉ được một mà
anh Tám Danh được hai chiếc? Bác Hồ cười rất hiền
và nói:
- Một chiếc thưởng cho chú Tám Danh còn một
chiếc thưởng cho “con ngựa ô”…
Mọi người sung sướng vỗ tay vì câu trả lời rất vui,
rất tình cảm của Bác.
Một lần khác đến thăm khu văn công (ở Cầu
Giấy) Bác ngồi ngay ở thềm nhà của Đoàn Tuồng LK5.
Hàng trăm diễn viên của các đoàn đến quây quần lấy
Bác để nghe Bác kể chuyện về các nước mà Bác vừa
đi thăm, Anh Lý lùn (diễn viên hề của Đoàn xiếc TƯ)
len vào ngồi cạnh Bác và đưa tay vuốt chòm râu bạc
của Bác…Bác không gạt tay anh Lý lùn ra mà nói vui:
- Khéo chớ dứt râu Bác! Một sợi râu là một xâu
bánh.
Mọi người đều cười. Anh Lý lùn cũng cười và thôi
không vuốt râu Bác nữa.
Chúng tôi nêu ra đây mấy mẩu chuyện nhỏ để
thấy được phong cách và tấm lòng của Bác ưu ái đối
với các nghệ sỹ sân khấu như thế nào. Đặc biệt Bác
luôn luôn quan tâm tới đời sống vật chất và tinh thần
của anh chị em nghệ sĩ diễn viên. Năm nào Bác cũng
đến thăm khu văn công, Bác cũng xem nơi ăn, chốn
ở của diễn viên. Bác nói: là người làm văn hóa nghệ
thuật thì phải luôn luôn thể hiện phong cách sống có
văn hóa cao. Bác nhắc mọi người phải trồng chuối,
trồng mít để có bóng mát và để có quả cải thiện. Bác
luôn luôn nhắc nhở anh chị em diễn viên là phải
thường xuyên nâng cao nghề nghiệp, phải học tập
văn hóa và học tập chính trị vì Bác hiểu rằng những
người làm nghệ thuật thường say mê nghề nghiệp mà
ít chú ý tới chính trị.
Tôi nhớ kỹ, một lần Bác đến thăm khu văn công
vào mùa hè năm 1959. Hôm đó trời nắng nóng, chúng
tôi phải ra bóng cây để tập cho mát. Bỗng một chiếc
xe Bô – bê – đa màu trắng xuất hiện, rồi tiến vào sân
khu tập thể của các đoàn Tuồng, Chèo, Cải lương, Ca
múa… xe dừng lại, Bác Hồ bước ra như một ông tiên,
râu tóc trắng phau, da dẻ hồng hào nổi lên trong bộ
quần áo ka ki bạc màu quen thuộc. Chúng tôi reo lên:
Bác Hồ!Bác Hồ! Phút chốc, hàng trăm diễn viên từ các
đoàn đổ ra vây chặt lấy Bác. Bác tươi cười nói:
- Hôm nay, Bác đến thăm trường múa. Cháu nào
biết trường múa ở đâu thì đưa Bác đi.
Hàng chục cánh tay giơ lên: Cháu biết, cháu biết!
Chọn ai bây giờ khi mọi người đều biết trường múa
ở ngay trong khu văn công. Bác đưa mắt hiền từ qua
một lượt, rồi chỉ thẳng vào tôi và nói (có lẽ Bác nghe
tiếng tôi là người miền Nam):
- Cháu này đưa Bác đi!
Tôi sung sướng vô cùng, liền tiến vào nắm tay
Bác và đưa Bác về phía trường múa cách đấy hơn
100 mét. Nhưng mọi người cứ vây chặt lấy Bác làm
cho cuộc đi của Bác rất chậm, có lúc trượt đến suýt
ngã. Tôi và đồng chí bảo vệ của Bác phải vất vả lắm
mới đưa Bác vào tới phòng tập múa của trường. Gian
phòng rộng khoảng 100 m2, nhưng người dự thi thì
quá tải. Bác phải khoát tay nhiều lần thì các diễn viên
và học sinh mới chịu ngồi yên để lắng nghe Bác nói.
Bác ân cần thăm hỏi sức khỏe, về học tập, về ăn
ở của học sinh trường múa. Đồng chí hiệu trường
Hoàng Châu báo cáo với Bác là các em đều chịu khó
học chuyên môn. Bác gật đầu và hỏi:
- Các cháu có học chính trị không?
- Có ạ! mọi người đồng thanh.
Bác hỏi tiếp:
- Vậy chính trị là gì?
Nhà biên đạo múa Kỳ Thanh nhanh nhẩu trả lời:
- Dạ, chính trị là cái chìa khóa ạ!
Bác cười và hỏi lại:
- Chìa khóa đồng hay chìa khóa sắt?
Một phút im lặng dường như cả hội trường đều bí
và đang suy nghĩ tìm câu trả lời. Bỗng nhạc sĩ Trương
Đình Quang đứng lên trả lời đầy vẻ tự tin:
- Dạ, chính trị là thống soái ạ!!!
Bác Hồ lại cười và hỏi lại:
- Thống soái là gì?
Hội trường im lặng dường như ai cũng nghĩ và
cũng không tìm ra câu trả lời. Bác biết là anh em nghệ
sĩ hay thích nói chữ nên ôn tồn giải thích:
- Chính trị không phải là chìa khóa, không phải
là thống soái, mà là đường lối, chính sách của Đảng
và Chính phủ. Khi đã nhận thức đúng đắn đường lối
chính sách của Đảng thì sẽ học tốt, sẽ sáng tạo tốt. Mọi
người như vỡ lẽ và sung sướng vì đã được Bác Hồ chỉ
giáo rất rõ ràng. Tiếng vỗ tay vang lên như sấm.
Sau lần thăm này của Bác, phong trào học chính
trị ở các Đoàn nghệ thuật sân khấu lại sôi nổi. Có thể
nói Bác Hồ rất quý trọng các nghệ nhân , nghệ sĩ cao
tuổi, đồng thời cũng hết sức quan tâm tới việc đào tạo
diễn viên trẻ. Chính vì vậy, mà cũng trong năm này
(1959) Bác lại đến thăm trường Nghệ thuật sân khấu
dân tộc, cũng tại khu Văn công Cầu Giấy. Tại đây Bác
đã xem các học sinh Tuồng, Chèo, Cải lương... biểu
diễn và động viên các em nên học tập thật kỹ, thật
nhiều vốn quý của cha ông – đó là nghệ thuật truyền
thống của dân tộc mà Bác rất quý, rất yêu thích.
Là lãnh tụ thiên tài, là nhà văn hóa lớn, Bác Hồ
luôn luôn có cái nhìn sáng suốt và toàn diện vào các
môn nghệ thuật khác. Tháng 3 năm 1956 khi xem
Vùn Hiïën 13
viïåt Nam
Đoàn múa rối Ra – đốt (Tiệp Khắc) tại Hà Nội, Bác
Hồ liền nói với các đồng chí lãnh đạo Bộ Văn hóa ta
là: “Vì niềm vui và tiếng cười của các cháu thiếu niên,
nhi đồng mà nên thành lập Đoàn múa rối”. Thế là từ
đó Đoàn múa rối chuyên nghiệp đầu tiên ở Việt Nam
ra đời, để mấy năm sau các tỉnh và thành phố khác
noi theo, thành lập nhiều đoàn múa rồi cạn và múa rối
nước. Cũng chính Bác Hồ là người đến thăm nghệ sĩ
Xiếc Tạ Duy Hiền tận nhà riêng và động viên ông nên
đào tạo và phát triển ngành Xiếc Việt Nam. Sự quan
tâm của Bác Hồ đã thúc đẩy ông Tạ Duy Hiền cùng
các nghệ sĩ khác phát triển ngành Xiếc rất nhanh, để
đến hôm nay, ngành Xiếc Việt Nam đã vững mạnh và
đã có tiếng vang trên thế giới.
Trong những thập kỷ 60,70, nhờ có sự quan tâm
đặc biệt của Bác Hồ mà hầu hết các nghệ sĩ sân khấu
dân tộc có tài năng trong khắp đất nước đều được
tập hợp về thủ đô Hà Nội để khai thác các vốn vô
cùng phong phú và quý giá của Tuồng, Chèo, Cải
lương và việc khai thác gắn liền với đào tạo. Các nghệ
sĩ bậc Thầy như Nguyễn Nho Túy, Nguyễn Lai, Ngô
Thị Liễu, Minh Đức, Đinh Quả, Văn Bá Ánh, Ngọc
Căn…(Tuồng), Trùm Thịnh, Năm Ngữ, Cả Tam, Diệu
Hương, …(Chèo), Tám Danh, Ba Du, Ngọc Thạch,
Ái Liên, Thanh Hương,…(Cải Lương). Sau những
lần được gặp Bác, được Bác động viên đã phấn khởi
ngày đêm khai thác và dựng lại được hàng chục vở
cổ, hàng trăm trích đoạn và vai diễn mẫu mực có giá
trị. Để làm cơ sở cho việc đào tạo diễn viên trẻ, đến
nay hàng trăm nghệ sĩ diễn viên xuất sắc đang làm
nòng cốt trong các đoàn sân khấu dân tộc trong cả
nước, tiếp tục làm nhiệm vụ bảo tồn và phát huy nghệ
thuật dân tộc.
Với tầm nhìn xa thấy rộng, Bác Hồ biết trong việc
phục hồi và phát triển sân khấu dân tộc đang xảy ra
các khuynh hướng, bảo tồn và cách tân lệch lạc, do
đó Bác thường nhắc nhở các nghệ sĩ phải thận trọng
và nắm vững các quy luật các nguyên tắc trong lúc kế
thừa phải phát triển. Có lần gặp nghệ sĩ tuồng Nguyễn
Nho Túy (nguyên đại biểu quốc hội khóa III), Bác nói:
“Tuồng tốt đấy nhưng phải cải tiến, đừng dẫm chân
tại chỗ, cũng đừng gieo vừng ra ngô”. Câu nói nổi
tiếng của Bác đã cho những người làm sân khấu dân
tộc của chúng ta đã xảy ra hai khuynh hướng “bảo
thủ” và “cách tân” cực đoan. Hai khuynh hướng này
có lúc đã mâu thuẫn với nhau gay gắt. Từ trong các
nhà hát, trên các diễn đàn, trên các trang báo, những
từ “phá tuồng”, phá chèo”, hoặc “bảo thủ”, “cổ hủ”,
“lạc hậu”..v.v. được tung ra từ cửa miệng các nhà nghệ
thuật: đạo diễn, diễn viên, nhạc sĩ… Cuộc tranh luận
sôi nổi và gay gắt này kéo dài cho tới hôm nay. Khi thì
ầm ĩ, khi thì bùng lên, nhất là khi một số vở cổ được
trình chiếu ở các rạp nhưng vắng khách như: Quan
âm Thị Kính, Chu Mã Thần, Lưu Bình Dương Lễ (Chèo),
Sơn Hậu, Ngọn lửa Hồng Sơn, Đào Tam Xuân loạn trào…
14 Vùn Hiïën viïåt Nam
(Tuồng)… hoặc khi một số vở mới ra đời được đông
đảo người xem hoan nghênh như: nàng Sita, Ngọc Hân
công chúa, Đêm hội Long Trì…(Chèo).
Trong những lúc nổ ra các cuộc tranh luận về hai
khuynh hướng “bảo thủ” và “cách tân” các nhà lý luận
thường nhắc lại lời dạy của Bác Hồ đối với sân khấu
dân tộc là “Cần phải cải tiến nhưng không gieo vừng
ra ngô”. Và rõ ràng, ở đâu thấm nhuần câu nói của
Bác là ở đó có những hướng đi đúng đắn. Việc khán
giả thích và chấp nhận những vở diễn như: Quang
Trung đại phá quân Thanh, Mặt trời đêm Thế Kỷ, Nàng Sơ
– Kun – Tơ – La, Thanh Gươm hát Bội, Hoàng Hôn Đen,
Người con gái kinh Bắc…(Tuồng). Những người nói thật,
Đêm hội Long Trì, Hồ Xuân Hương, Cô gái làng Chèo, Lý
Nhân Tông kế nghiệp…(Chèo) bởi vì trong những vở
diễn này đã thể hiện sự kết hợp khéo léo, hài hòa giữa
truyền thống và hiện đại, giữa kế thừa và phát triển,
có cải tiến nhưng không “gieo vừng ra ngô”.
Dĩ nhiên cũng có những hiện tượng phá cách
“biến vừng ra ngô”. Ở những vở diễn này người xem
không còn nhận biết nó là hình thức gì do đó các tác
giả của nó phải liều đặt cho nó cái tên lập lờ là “ca
kịch mới”. Tôi tin rằng, nếu Bác Hồ còn sống, khi xem
những vở diễn biến dạng này chắc chắn Bác sẽ không
vui.
Tấm lòng yêu thích nghệ thuật sân khấu, quý
trọng nghệ sĩ sân khấu của Bác thể hiện không chỉ với
nghệ thuật trong nước và nghệ sĩ trong nước mà cả với
nước ngoài. Bác Hồ đã kết bạn với nghệ sĩ S.Saplin,
Bác nhận nghệ sĩ D.Kirilencô (Liên Xô) là con nuôi. Ở
Việt Nam cũng như Trung Quốc, Bác đã tiếp thu và
xem nhiều lần Kinh kịch. Đặc biệt Bác rất quý nghệ
sĩ Hồng Tuyến Nữ, tại Quảng Đông Bác đã khóc khi
xem các nghệ sĩ Trung Quốc biểu diễn tiết mục “Rừng
dừa căm thù”, nói về cuộc đấu tranh anh dũng của
nhân dân Miền Nam ta. Nhà lý luận sân khấu Cộng
hòa DC Đức Chu makhơ, sau hai lần được tiếp xúc
với Bác Hồ đã làm một bài thơ ca ngợi Bác, và tại trụ
sở hội Sân khấu Việt Nam ông đã nói một cách hình
ảnh rất sân khấu “Hồ Chí Minh là người viết kịch bản
và Võ Nguyên Giáp là người đạo diễn trong tác phẩm:
“Việt Nam kháng chiến thần kỳ”.
Đến đây, tôi có thể tạm kết luận rằng: Phải chăng
Hồ Chủ tịch là một lãnh tụ hiếm thấy trên thế giới từ
trước đến nay đã quan tâm nhiều tới nghệ thuật sân
khấu, đã tiếp xúc nhiều với nghệ sĩ sân khấu, đã sáng
tác và biểu diễn sân khấu. Hướng vào năm 1990, kỷ
niệm 100 năm ngày sinh của Hồ Chủ Tịch, giới sân
khấu Việt Nam mang một khát vọng và dự định lớn
lao là thể hiện thật đẹp hình tượng Bác Hồ trên sân
khấu để xứng đáng với tầm cỡ vĩ đại của con người
đã trở thành huyền thoại trong lịch sử Việt Nam, cũng
như trong cộng đồng nhân loại hôm nay.
 HỒ CHÍ MINH
“NGƯỜI THỦY THỦ NHỎ CỦA THỦY QUÂN VIỆT NAM”
GS. Bs Trần Hữu Tước

Ngày 18/9/1946 Chủ tịch Hồ Chí Minh trên tàu Duy mông Đuyếc vin trở về Tổ quốc

LTS: Năm 1946, sau khi thăm nước Pháp và dự Hội nghị Phôngtennơblô theo lời mời của
Chính phủ Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về nước trên chiến hạm Duy mông Đuyếc vin
của thuỷ quân Pháp. Theo hải trình, con tầu đã đưa Người đến Vịnh Cam Ranh để hội đàm
với Cao uỷ Pháp tại Đông Dương. Bác sĩ Trần Hữu Tước được Bác chỉ định đi theo Người
trong cuộc đón tiếp và hội đàm này. Mười năm tròn sau ngày Bác đi xa, Giáo sư Trần Hữu
Tước đã viết hồi ký ghi lại sự kiện này. Nhân kỷ niệm 121 năm ngày sinh Bác (19/5/1890-
19/5/2011), Tạp chí Văn hiến Việt Nam xin trân trọng giới thiệu lời kể của GS Trần Hữu
Tước về sự kiện này.

15 Vùn Hiïënviïåt Nam

Vùn Hiïën 15
viïåt Nam
 “Qua vịnh Thái Lan, không
ghé vào Sài Gòn, xa xa ẩn hiện
dưới làn sóng bạc, mờ ảo bóng
đảo Côn Lôn lịch sử.
Thật đã thở trong gió, sóng,
bao nhiêu hương vị của quê
hương!
Vịnh Cam Ranh bát ngát,
hùng vĩ sao! Cả một vùng biển
nước xanh xẫm, chung quanh dẫy
núi đủ mầu, hồng, đỏ, bao vây,
riêng một dải nước trong sâu dẫn
tàu vào Vịnh.
Ở đây, năm 1905, cả một hạm
đội Nga hoàng từ biển Baltique,
mấy trăm hạm, đã vượt qua mấy
đại dương, trú tại đây, ăn than
trữ nước, tăng thêm lương thực
để sang giao chiến với thuỷ quân
vài chục tuổi của Nhật hoàng. Đế
quốc thực dân Pháp đã cưu mang
viện trợ, nhưng đến eo biển Shu-
shi-ma đã bị đô đốc Tôgô đánh
tan tành, không còn chiếc tàu nào
thoát.
Thực quái gở, nước nhà độc
lập, mà giữa Vịnh Cam Ranh,
chiếc tuần dương hạm cỡ lớn, còn
lại duy nhất trong hạm đội Thái
Bình Dương của Pháp, nằm ngạo
nghễ đó, với cờ ba sắc phần phật,
gió Trường Sa thổi ra như xua
đuổi, lại hai chiếc máy bay đỗ mặt
nước, đang vè vè bay lượn chung
quanh bảo vệ. Chúng chuẩn bị
đón Bác rất trọng thể, đúng nghi
thức để diễu võ dương oai...
Chiếc xuý hạm rửa cọ bóng
nhoáng, tăm tắp. Nghi lễ “Đại
kỳ” khắp trên chiến hạm, tất cả
các loại cờ đều treo, căng lên, tất
cả các đại bác, thần công, cao xạ,
phóng lôi đều tuốt vỏ, giương
cao nòng tua tủa và hai ngàn rưỡi
thuỷ quân đồng phục trắng tinh,
đứng nghiêm như tượng, xếp trên
bẩy tầng.
Đại thuỷ sư Đô đốc, Đặc Cao
uỷ Pháp, là con người tồn cổ đang
phục hồi tất cả những nghi thức
thời oanh liệt của Thuỷ quân xâm
16 Vùn Hiïën viïåt Nam
lược, dọc, ngang trên các sông bể
nước người.
Điện tín hiệu ước hẹn giờ sang
mời Chủ Tịch phó hội. Bác mượn
ống nhòm, nhìn qua tình thế, và
bình thản nói:
- Chỉ mình chú Tước, đi với
Bác!
Vài giây hơi lạ, giương hai
mắt kính cận, nhìn lại Bác. Bác
nhắc lại:
- Phải, một mình chú!
Thuyền máy riêng của Đô đốc
đã ghé hạm Dumont d’Urville,
Bác trong bộ quần áo ka ki, vàng
nhạt, đầu trần, tay cầm mũ và gậy
song – bình thản lặng lẽ, bước
xuống, theo liền sau là thầy thuốc
đặc biệt, quần áo chỉnh tề, cầm
một cái ô kiểu Anh, cực thon nhỏ,
mặt cũng phớt lạnh “Hồng mao!”
Hai sĩ quan thuỷ quân đứng
nghiêm chào không chớp mắt như
đôi tượng đất...
Máy tăng tốc độ, rẽ sóng lao
về Xuý hạm, chiếc thuyền riêng,
dùng để duyệt thuỷ quân, không
mui, có chỗ tựa tay, để đứng, cách
độ vài chục thước, loa phóng
thanh gầm lên một khẩu hiệu,
rồi vang lên 3 lần: “híp, híp, híp”,
theo liền, hai ngàn rưỡi họng, hô
to lên 7 lần: “Houra! Houra!...
Đó là đại lễ đón Quốc trưởng.
Và con thuyền của Xuý hạm
lướt qua mạn tầu, Hồ Chủ tịch giơ
tay chào duyệt, tất cả có mấy sĩ
quan Pháp tuỳ tùng Bác đều đứng
nghiêm, giơ tay lên trán chào,
người thầy thuốc đứng ngay sau
lưng Bác, đúng lễ nghi, giơ tay
chào.
Hồ Chủ tịch ung dung lẹ
bước, trèo lên thang, tiến vào phía
“Viên Môn” của hạm. Quả ông
Đại đô đốc này thích nghi lễ thật!
Lại một tiếng hô. Hai ngàn
thuỷ quân to lớn, đại lễ phục, răm
rắp vác kích vàng choé, đều bước
nhanh dãn ra hai bên thảm đỏ,
và Đặc Cao uỷ Pháp, người loắt
choắt, tướng ngũ đoản, nụ cười
cáo già trên môi, bước ra niềm nở,
đón Chủ tịch, miệng toe toét với
những vết răn nhăn nheo, nham
hiểm, thực dân. Hai bàn tay nhỏ,
ngắn, xoe tròn lấy nhau, nói:
- Thưa Chủ tịch, thật ra đến
tuổi tôi, lại được học một kinh
nghiệm quý báu, tốt nhất đi đâu,
vẫn là người thầy thuốc, có phải
không, thưa ông bác sĩ!
Bác đã trả lời gọn gàng:
- Sang thăm Đặc Cao uỷ, nên
đi với thầy thuốc!
Và đám đông đầy những sĩ
quan cao cấp, tuỳ tùng đều đại
lễ phục, ngù vàng, lon bạc, huân
chương lủng lẳng, gươm, giáo
danh dự, lách cách, lập loè, đều
theo chiều ra vẻ tán thưởng câu
mở đầu cuộc gặp gỡ. Viên Cao uỷ
lõi đời, sành sỏi đã nhận “tiếp thu
ngay bài học Bác vừa dạy cho”.
Trước nghi lễ rầm rộ uy nghi đó,
Bác chẳng coi ra gì, một mình Phó
hội, chỉ với người thầy thuốc, với
mũ gậy hàng ngày, như thể đi
thăm người quen biết đâu đấy,
trong làng, xóm thế thôi!
Vào tiệc rất thịnh soạn, Chủ
tịch ngồi đối diện với Đặc cao uỷ,
hai bên Bác là một tướng Tổng chỉ
huy lục quân Đông Dương, và
một Đô đốc thuỷ quân Thái Bình
Dương. Lại cái tay ngắn củn, lại
nụ cười muốn ra vẻ duyên dáng,
viên Đại đô đốc ngọt xớt:
- Kìa, thế ra Chủ tịch lại được
đóng khung giữa Lục quân và Hải
quân đấy.
Bật ra, nhưng nhẹ nhàng cười,
Người đáp ngay:
- Đại Cao uỷ biết đấy, chính là
bức hoạ mới làm cho khung có giá
trị.
Khắp bàn tiệc đều tán thưởng
câu trả lời rất chí lý chơi chữ Pháp
của Bác; đóng khung và cái khung.
Bữa tiệc rất nhiều món ăn
ngon, đặc sản của đất nước, nào
tôm hùm từ Vũng Tàu, nào xa lát
Vùn Hiïën 16
viïåt Nam
từ Đà Lạt, nhưng mải nghe những
câu đi lại, như những mũi gươm,
hai địch thủ đang thử nhau, trước
khi vào trận đo tài cân sức quyết
liệt. Bữa ăn đó, lần đầu tiên đi
theo Bác, đã không thực hiện
được lời Bác thường khuyên: ăn
bao nhiêu, lấy bấy nhiêu, lần này
lấy thật ít, mà vẫn không sao ăn
hết, còn mải nghe và suy nghĩ, hồi
hộp. Sau cuộc hội đàm, lúc bắt tay
từ biệt, Bác chợt ôm hôn viên Đặc
cao uỷ Pháp, hắn ngạc nhiên chưa
đầy nửa giây, trấn tĩnh được ngay
và cũng ôm Hồ Chủ tịch và tất cả
chung quanh đều sửng sốt, trơ
mắt nhìn, các nhà báo Pháp, toàn
nhà báo Pháp thôi, chụp ảnh lia
lịa, và ghi ghi chép chép. Lo lắm,
vì chỉ có một mình chứng kiến, các
nhà báo ngoại quốc xúm quanh
hỏi, đều chỉ một câu trả lời: “Các
ông muốn biết đích xác điều gì,
xin cứ hỏi thẳng Hồ Chủ tịch, và
Đại đô đốc, chúng tôi không được
phép nói gì hết!”
Lo chứ, mồm mép nhà báo
thực dân hay xuyên tạc và dễ làm
không khí đã căng thẳng, lại càng
căng thẳng giữa ta và chúng.
Quả là lo, và cũng chưa hiểu
hết Bác ôm hôn Đại Đô đốc, tên đại
thực dân này, nên trên mặt không
thể không lộ chút băn khoăn.
Trời ngà ngà về chiều...
Lúc ra về, như để trả lời một
thắc mắc thầm kín của tuổi trẻ,
Bác mhẹ nhàng chỉ nói: “Ôm hôn
hắn cũng chẳng sao. Xã giao mà!”
Thuyền nhỏ lướt trên làn sóng
dập dềnh. Đứng ngay sau Bác,
nên có lúc như không thấy Người
đâu nữa. Mà trước mắt là núi non,
biển nước. Cả quê hương bao la,
hùng vĩ, phần phật gió Trường
Sơn đã nổi, tiếng ào ào, như cả dân
tộc đang đứng lên, quật cường
trong trận cuối cùng; rồi chớp
mắt nhìn lại, lại thấy Bác, mảnh
khảnh trong bộ quần áo bạc mầu,
tóc phong sương bao năm, đang
phấp phới, đôi mắt sáng rực tin
tưởng và quyết tâm. Người đứng
như pho tượng trước mắt thuyền,
để chèo chống trong cơn sóng gió
của biển Đông, chiến hạm chồm
lên, dập xuống, chòng chành, lắc
lư từng cơn dồn dập; tất cả đoàn,
ngay một số đông thủy thủ Pháp
cũng bị say sóng, nằm dài không
ăn uống gì được, chỉ có Bác, và
người thầy thuốc trẻ chịu được,
hầu như đã đi quen biển, đây đó,
nên đi thăm tất cả.
Nhớ lại câu của Đại đô đốc,
đặc cao ủy trong bữa tiệc thếp:
“Chủ tịch thật quen với biển cả
có lẽ xin tặng Người danh hiệu
“Người thủy thủ nhỏ” như quân
đội Pháp đã quý mến tặng Na-
poléon cái tên “Người đội trưởng
nhỏ”. Và Bác trả lời ngay: “Phải,
người thủy thủ nhỏ của Thủy
quân Việt Nam”.
Một đàn cá heo bơi lượn trước
và sau tầu, một quảng đại trong
gió bạt. Hai bác cháu đều bình
thản đứng tựa làm cho chiến hạm
lúc chồm lên, khi lắc chao nghiêng
ngả, thật đẹp mắt. Nhưng mấy
bữa cơm, chỉ còn thuyền trưởng
ngối đúng lễ nghi trước Hồ Chủ
tịch, và bên cạnh là người thầy
thuốc trẻ. Ăn uống cũng có khó
khăn, cốc đĩa tuy đã để vào trong
những giá riêng cho đỡ chòng
chành.
Nên thưa với Bác, cho vui câu
chuyện:
- Thưa Bác, Bác viết cho mấy
chữ để ném xuống biển Đông cho
đỡ sóng gió, có thể là Long Vương
kéo đến đón Bác.
Bác mỉm cười:
- Chú cũng nhớ đến điển tích
nhỉ? Trong Du Giang Nam của
Càn Long!
Chiến hạm cố dềnh dàng,
nên mãi xẩm tối, mới vào vùng
Hải Phòng! Hồi hộp làm sao! Sau
bao nhiêu năm! Bao nhiêu thuyền
chăng cờ đỏ sao vàng ra đón Bác.
Nén sao nổi nỗi xúc động như
ngọn thủy triều đang dâng lên
dào dạt. Bác vẫn có vẻ rất bình
thản, đọc sách, không sao nén nổi,
bỗng chạm tay áo Bác, thưa:
- Bác xem, bao nhiêu cờ đón
Bác!
Bác trầm lặng vài giây rồi dịu
nhẹ nói:
- Con người là hay quên, lúc
vui thì thế!
Và tiếp tục đọc.
Mấy năm sau, Bác như tiếp
tục câu chuyện còn bỏ dở hôm đó,
ở ngoài khơi, dậy dỗ: “Trong gia
đình lục đục, thiếu dưa cà, mắm
muối, hai vợ chồng cãi nhau…
người ta sẽ kêu réo Đảng. Chú có
nhận thấy thế, thì hãy vào Đảng!”
Qua lời nói Bác rất đúng! Mấy
hôm sau, về đến Hà Nội, bỗng Bác
cho gọi ngay đến, lúc đó là Bắc
Bộ Phủ (nay là nhà khách Ngô
Quyền) hồi hộp vào chào Bác,
Trân trọng Bác cười:
- Sao hôm nay chú lễ nghi thế?
Bác đưa cho một tập báo chí
tiếng Pháp ở Sài Gòn bảo đọc, xem
“Chúng sẽ thêu dệt những gì?”
đọc kỹ xong, nhìn lên, Bác bảo
“Chúng nói móc cũng hay đấy
chứ!”. Thì ra, một nhà báo đã tả tỉ
mỉ, khi Chủ tịch ôm hôn Đại cao
ủy, rồi bình luận rộng ra: “Không
biết Chủ tịch Hồ Chí Minh có nhớ
đến câu thơ bất hủ của Racine: Ta
ôm hôn người, để càng bóp ngạt
người (Je t’embrasse pour mieux
t’estereindre!)”.
Quả câu này mang nhiều ý
nghĩa, nhắc lại trình độ văn học
uyên thâm của Bác, và 8,9 năm
sau, lời gần như tiên tri này, được
ứng nghiệm, khi quân đội anh
hùng chưa đầy 10 tuổi của ta, đã
bao vây thắt chặt đoàn quân tinh
nhuệ thiện chiến nhất của thực
dân Pháp ở lòng chảo Điện Biên
và mở ra một kỷ nguyên mới. Thật
đúng là ôm vào xiết chặt!”
Vùn Hiïën 17
viïåt Nam
NSND Lê Tiến Thọ, Thứ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và
Du lịch đánh trống khai mạc Liên hoan

Trong các ngành nghệ thuật biểu

diễn, từ Tuồng, Chèo, cải lương, Dân
ca kịch, Kịch nói và Ca múa nhạc, khi
nói tới liên hoan, hội diễn thì không
khí lao động sáng tạo ở các đơn vị
nghệ thuật bỗng trở nên sôi nổi và
náo nức, bởi liên hoan là cuộc đua tài,
mà đã đua tài thì, ai cũng mong thắng
cuộc, mong được giải, mà muốn
giật được giải thì phải dày công khổ
luyện, phải vất vả công phu.

THẤY GÌ QUA LIÊN HOAN TUỒNG

TOÀN QUỐC 2011
GS. Hoàng Chương

Đ
ời con người thì dài, nhưng đời người nghệ
sĩ trên sân khấu thì ngắn, bởi thanh sắc là
yếu tố hàng đầu để thu hút công chúng, vì
thế mà những nghệ sĩ có thanh, có sắc, có
lòng yêu nghề và có nghề thì luôn luôn trăn trở, ước
mong được để lại cho đời những dấu ấn đậm nét trên
sân khấu bằng những vai diễn gan ruột của mình qua
các kỳ liên hoan, hội diễn, vì chỉ có liên hoan hội diễn,
thì mới có chấm giải, mới có huy chương vàng, bạc để
làm cơ sở cho việc phong tặng các danh hiệu: NSND,
NSUT.
Với cơ quan quản lý nhà nước về văn hoá nghệ
thuật thì, việc tổ chức liên hoan, hội diễn, ngoài mục
đích khuyến khích lao động sáng tạo, còn để phát hiện
những tài năng, chọn ra những gương mặt nghệ thuật
sáng giá, nhất là tài năng trẻ, đồng thời động viên, cổ
vũ thế hệ trẻ trong sự nghiệp kế thừa và phát huy
truyền thống, vì nếu không có đội ngũ kế thừa thì

18 Vùn Hiïën viïåt Nam

Vùn Hiïën 18
viïåt Nam
nghệ thuật của cha ông sẽ mai một, sẽ biến mất theo
thời gian, cũng như bị sự chen lấn giẫm đạp của các
loại hình nghệ thuật thương mại, nghệ thuật giải trí
đơn thuần và nghệ thuật nước ngoài đang ào ạt du
nhập vào đất nước ta mỗi ngày một nhiều trong xu
thế hội nhập hiện nay. Liên hoan nghệ thuật Tuồng
truyền thống năm 2011, còn có mục đích tập hợp và
kiểm kê lực lượng Tuồng toàn quốc, vì chỉ có qua
sân khấu biểu diễn mới thấy rõ thực trạng của nghệ
thuật Tuồng hôm nay. Điều đó đã có thể thấy được
bảy đơn vị Tuồng chuyên nghiệp đang rải đều trên
khắp ba miền đất nước đang còn nguyên vẹn, từ Nhà
hát Tuồng TƯ ở Hà Nội, đến Đoàn tuồng Thanh Hoá,
Nhà hát Cung đình Huế, Nhà hát Tuồng Nguyễn
Hiển Dĩnh (Đà Nẵng), Nhà hát Tuồng Đào Tấn (Bình
Định), Nhà hát truyền thống Khánh Hoà và Nhà hát
Nghệ thuật hát bội TP. Hồ Chí Minh, với 9 vở diễn
tham gia biểu diễn. Gần 300 nghệ sĩ, đa số là diễn viên
trẻ từ độ tuổi dưới 40 trở xuống đã hội tụ về đất tuồng
Bình Định , quê hương của Đào Tấn - Hậu tổ hát bội
(tuồng) để đua tài, để chứng minh Tuồng vẫn đang
sống trong lòng nhân dân, mặc dù phải chống đỡ rất
khó nhọc trong bối cảnh cực kỳ khó khăn về khán giả.
Dĩ nhiên, vấn đề khán giả thưa vắng không chỉ đối với
tuồng mà cả với Cải lương và Chèo...
Một điều đáng mừng là qua sân khấu liên hoan
tuồng lần này cho thấy đa số diễn viên trẻ có lòng
yêu nghề, có giọng hát hay, biểu diễn tốt, nắm khá
vững hệ thống làn điệu và động tác, vũ đạo cơ bản
của tuồng. Một số diễn viên trẻ tuy không nhiều, đã
học tập tiếp thu được những vai tuồng truyền thống
mẫu mực trong các vở kinh điển của Sơn Hậu, Tam
nữ đồ vương, Đào Phi Phụng, Trảm Trịnh Ân, Đào Tam
Xuân loạn trào.... mà đáng biểu dương là Đoàn Tuồng
Thanh Hoá , tuy đã hơn 50 năm kể từ các bậc thầy
ở Đoàn Tuồng Liên khu V truyền dạy trên miền Bắc
cho đến nay qua nhiều thế hệ vẫn giữ được phong
cách , đường nét tuồng truyền thống, kể cả dàn nhạc.
Đoàn Tuồng Huế tuy mới thành lập, nhưng cũng gây
được cảm tình trong người xem. Vấn đề kế thừa và
phát triển nghệ thuật Tuồng truyền thống về mặt lý
thuyết lâu nay đã có một số người nhận thức sai lệch,
vì thế mà cải biên, cải tiến không thành công, chưa nói
là đã phá vỡ truyền thống. Điều đó có thể thấy được
qua một số vở diễn truyền thống nổi tiếng, nhưng gây
hiệu ứng không cao, chưa kể có những chi tiết phản
cảm cả ở liên hoan trước và liên hoan lần này.
Đành rằng truyền thống không phải là bất biến,
nhưng truyền thống là sự tiếp nối, kế thừa, cô đúc, là
sự chắt lọc và định hình từ hàng chục, hàng trăm thế
hệ nghệ sĩ đã đồng sáng tạo ra những vai diễn mẫu
mực , hết sức có giá trị như: Kim Lân, Linh Tá, Phạm
Định Công..... cùng với những miếng diễn hết sức đặc
sắc như Kim Lân biệt mẹ, Kim Lân qua đèo, Ôn Đình chém
Tá, Phạm Định Công đề cờ... trong vở tuồng Sơn Hậu....
hoặc: Lão Tạ sai Cơ, Phương Cơ qua ải, Tạ Ngọc Lân lăn
lửa... (Tuồng Tam nữ đồ vương).
Nói tới truyền thống là nói tới những giá trị bất
biến, ngay cả cái tên vở cũng được các thế hệ nghệ sĩ
tiền bối đặt ra, trong đó đều mang một nội hàm khái
quát, một nội dung sâu sắc, đồng thời còn mang một
dấu ấn nghệ thuật xuyên suốt thời gian như Tam nữ
đồ vương, hoặc Ngọn lửa hồng sơn, Sơn Hậu, Trảm Trịnh
Ân... Vì sao có nơi gọi là Trảm Trịnh Ân mà không
gọi là Đào Tam Xuân loạn trào vì Đào Tam Xuân loạn
trào là phải “loạn” thật sự tại triều đình Triệu Khuôn
Dẫn.... Còn nếu sợ “loạn trào” là “phạm huý” là hành
động nhạy cảm, dễ làm cho người ta liên tưởng tới
vấn đề chính trị thì, nên chuyển sang một cái tên khác
như Trảm Trịnh Ân mà các thế hệ tiền bối đã đặt ra
và đã được công chúng chấp nhận. Dường như các
thế hệ nghệ sĩ ở cuối thế kỷ 20 đầu TK21, đa số chưa
được xem những vở tuồng thầy mẫu mực, những vai
diễn đặc sắc, mà cứ nhiệt tình phục hồi, phục dựng,
thậm chí cải biên những kiệt tác thì quả là dũng cảm,
bởi vì đụng vào những vở truyền thống, những tác
phẩm kinh điển như Sơn Hậu, Tam nữ đồ vương, Đào
Tam Xuân loạn trào... hoặc tuồng Đào Tấn như: Hộ
Sanh Đàn, Diễn Võ Đình, Trầm Hương Các...là đụng vào
những hòn đá tảng, bởi đó là những giá trị vĩnh hằng,
những di sản bất biến đã được coi là cổ điển, là bác
học, là kiệt tác của dân tộc. Việc coi thường những di
sản, những giá trị nghệ thuật đã được khẳng định
hàng 100 năm trước nên đã dẫn tới những hệ quả
đáng tiếc qua các kỳ liên hoan tuồng truyền thống
trước đây cũng như liên hoan tuồng truyền thống
toàn quốc ở Bình Định lần này, cho thấy hiện tượng
cắt xén, lắp ghép vở cổ có phần tùy tiện mà không biết
rằng những vở tuồng cổ còn lưu lại tới hôm nay là kết
quả của những bậc học rộng tài cao viết ra hàng trăm
năm trước. Viết kịch bản tuồng là cực kỳ khó như
nhận định của bà Đạm Phương nữ sử: “hơn 30 năm
sau đây (ý nói đầu thế kỷ 20) không có ai đặt nổi những
pho tuồng như trước nữa, có chăng cũng đặt được một vài
hồi tuồng vặt mà chơi. Thế mới biết cách soạn tuồng hát là
khó lắm 1. Vậy mà hiện nay vẫn có một số người tuy
chưa “biết cách soạn tuồng hát” vẫn cứ sáng tác và cải
biên tuồng thì làm gì có tuồng hay được.
1
Trích lược khảo về tuồng hát An nam của Đạm Phương nữ sử
Vùn Hiïën 19
viïåt Nam
 Một điều cũng đáng quan tâm là, trong kho tàng
tuồng truyền thống có hàng trăm vở, chưa kể là có
hàng chục vở tuồng của Đào Tấn, của Nguyễn Văn
Diêu và một số tác giả khác, nhưng không hiểu sao
liên hoan Tuồng truyền thống lần nào cũng chỉ thấy
có Sơn Hậu, Ngọn Lửa Hồng Sơn, Đào Phi Phụng, Đào
Tam Xuân loạn trào (hoặc Trảm Trịnh Ân). Đặc biệt, lần
này còn xuất hiện thêm mấy vở thuộc thể loại Tuồng
dân gian, tuồng tiểu thuyết như “Chung vô Diệm”
của Nhà hát Khánh Hoà, “Thất hiền quyến” của Nhà
hát Tuồng TƯ, “Lưu Kim Đính giải giá thành Thọ
Châu” của Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh (Đà
Nẵng) trong đó cũng có vở được phục hồi một cách
tam sao thất bản, lắp ráp có phần tuỳ tiện, nên khó
nhận diện được toàn vẹn một tác phẩm cổ xưa? Xem
tuồng truyền thống cũng giống như xem đồ cổ, xem
những báu vật xa xưa, càng cổ càng nguyên vẹn, càng
có giá trị. Người Nhật hiện nay vẫn sắp hàng mua vé
xem kịch Noh nguyên xi như cách đây bảy tám trăm
năm, còn ai muốn xem kịch Noh cải tiến thì đến rạp
Kabuki. Kabuki là từ kịch Noh phát triển lên thành
một thể loại khác nặng về hình thức cách tân. Dĩ nhiên
những nghệ sĩ Kabuki vẫn giữ được nguyên tắc và
giới hạn cách tân để đảm bảo tính dân tộc của mình.
Vì chạy theo thị hiếu tầm thường mà có người đã làm
mất đi những giá trị nghệ thuật đặc sắc, độc nhất vô
nhị là nghệ thuật Tuồng. Nguyên tắc thủ pháp của
Tuồng là cách điệu, ước lệ và tượng trưng, lấy nghệ
thuật biểu diễn cách điệu mà tạo ra không gian, thời
gian và tạo ra vật thể. Tuồng truyền thống làm gì có
múa cờ đông người, làm gì có chuyện viết chữ quốc
ngữ lên lá cờ xưa và làm gì có những dải lụa dài bọc
đầu Trịnh Ân để mà diễn và làm gì có đặc tả hình
tượng Trịnh Ân như một anh hùng bất tử ? Xuất phát
từ thủ pháp nghệ thuật ước lệ, cách điệu và tượng
trưng mà các nghệ nhân tiền bối đã sáng tạo ra những
miếng diễn điển hình đặc sắc như: Kim Lân biệt mẹ,
Kim lân qua đèo, Ôn Đình chém Tá, Phạm Định Công đề
cờ,Cao Hoài Đức rọi đèn, Cao Hoài Đức bê đầu, Đào Tam
Xuân đề cờ... (tuồng Trảm Trịnh Ân) hoặc Châu Xương
chắp râu (tuồng Đào Phi Phụng)...
Ngoài đời làm gì có chuyện Quan Công bảo Châu
Xương bứt râu mình cắm vào cằm Lý Vạn Chung (tức
Đào Phi Phụng) nhưng trên sân khấu qua động tác
tỉa râu, vuốt râu, bứt râu, cắm râu của diễn viên đóng
vai Châu Xương mà khán giả chấp nhận. Vì vậy đừng
tưởng nghệ thuật tả thật là đẹp hơn, hay hơn nghệ
thuật ước lệ, cách điệu. Cách điệu, ước lệ là một thủ
pháp nghệ thuật vừa có tính cổ điển, đồng thời cũng
20 Vùn Hiïën viïåt Nam
vừa có nội dung hiện đại. Ví dụ, đèn xanh, đèn đỏ, đèn
vàng trên các đường phố tuy là công nghệ hiện đại,
nhưng lại mang một hàm lượng thông tin chính xác
có tính biểu trưng khi phát ra tín hiệu xanh, đỏ, vàng,
mà người đang tham gia giao thông bất kỳ ai cũng
đều chấp nhận và thực hiện một cách nghiêm chỉnh.
Nghệ thuật cách điệu, ước lệ của tuồng đã mang giá
trị thông tin rất cao thì, cần gì phải thay thế bằng tả
thực như kịch nói và điện ảnh. Trên sân khấu hội
diễn tuồng lần này vẫn thấy những bục bệ cồng kềnh,
những phông cảnh nặng nề tốn kém, kéo ra kéo vào
liên tục nhưng hiệu ứng lại không cao bằng sân khấu
ước lệ cách điệu truyền thống. Đôi hia mũi cong chỉ có
thể xiến, bê, lỉa trên mặt bằng sân khấu, chứ khó có thể
phát huy các trình thức này trên những bục bệ eo hẹp!
Vì vậy mà các bậc thầy tuồng xưa đã đúc kết:
Thốn thổ thị triều đình châu quận
Nhất thân kiêm phụ tử quân thần
Nghĩa là: Một mảnh đất (sân khấu) lúc là triều
đình, khi là châu quận
Một con người (diễn viên) một lúc có thể hoá thân
vua, tôi, cha ,con...
Bằng tài nghệ của mình, người diễn viên tuồng có
thể diễn tả được không gian, thời gian, bối cảnh, hoàn
cảnh, đồng thời diễn tả được mọi tính cách nhân vật
bằng những động tác cách điệu ước lệ cùng với câu
hát nam: vin cây, chen lá ngại gì/ đèn nên nghĩa khí, non
ghi nghĩa tình... mà khán giả hiểu được Kim Lân đang
bế hoàng tử vượt qua đèo tìm về Sơn Hậu với sự dẫn
đường của ngọn đèn (hồn) Khương Linh Tá. Trong
sân khấu tuồng truyền thống, chủ yếu là múa cá thể,
nhưng ở liên hoan tuồng lần này, lại có nhiều điệu
múa tập thể đông người như múa cờ, múa lửa, múa ra
binh, múa chúc rượu... tuy có “xôm trò” nhưng vượt
quá giới hạn của nghệ thuật tả ý, tả thần, bản chất của
nghệ thuật tuồng truyền thống.
Ở liên hoan tuồng Truyền thống lần này có đơn
vị thì dùng trang trí mềm nhiều cảnh, nhưng cũng có
đơn vị chỉ treo một tấm decor biểu trưng tuồng xuyên
suốt từ đầu đến cuối vở. Nhìn chung chưa thấy cái
đẹp về mỹ thuật sân khấu tuồng. Có lẽ các nhà hát
(đoàn) quan tâm tới nghệ thuật biểu diễn của những
diễn viên ứng thí mà xem nhẹ khâu trang trí, phục
trang và hoá trang. Ví dụ, vai Du Thị (tuồng Thất hiền
quyến) ăn mặc gần giống Chèo, vai Phương Cơ vào
dinh Kim Hùng lại mặc áo màu mà không khoác áo
chế trắng, vai Cao Hoài Đức lại đội mão kim khôi
có cắm đôi lông trĩ, hoặc vai Hàn Tố Mai trang phục
rất giống tuồng Tàu...v.v. Nghệ thuật hoá trang ở một
số đoàn cũng có phần tuỳ tiện, không theo mô hình
truyền thống . Ví dụ, vẻ mặt Trịnh Ân đen sì và dữ
tợn, mặt Lão Tạ quá nhiều nét rằn ri, mặt Đào Tam
Xuân cũng chưa thật đúng.... Mặt nạ Tuồng là một
nghệ thuật độc đáo đã trở thành mô hình từng nhân
vật mà các thế hệ nghệ sĩ từ xa xưa đã dày công sáng
tạo và đúc kết thành hình mẫu. Cho nên việc tiếp thu,
kế thừa truyền thống phải đồng bộ từ vở diễn đến vai
diễn, từ miếng diễn, hát, múa cho đến hoá trang, phục
trang và âm nhạc. Diễn tuồng mà âm nhạc không phụ
hoạ tốt cho diễn xuất, trống chiến, trống chầu, kèn,
nhị... không phát huy đúng mức thì, không khí buổi
diễn sẽ không cao, điều đó rất dễ thấy trong vở diễn
“Đào Tam Xuân loạn trào” của Nhà hát Tuồng Đào
Tấn, mặc dù đa số diễn viên trong vở này đều hát
hay, nhưng lại thiếu trống chầu, một nhạc cụ rất phổ
biến ở sân khấu tuồng Bình Định. Trong tuồng nếu
chỉ quan tâm tới diễn mà xem nhẹ hát như vở "Sơn
Hậu" của Nhà hát Tuồng TƯ thì trống chiến, trống
chầu cũng khó mà phát huy. Cũng có ý kiến biện
minh rằng , tuồng "Sơn Hậu" chỉ có nói lối mà ít có làn
điệu để hát! xin thưa rằng, nói lối cũng là một thể hát,
vì vậy mà nghệ sĩ bậc thầy Nguyễn Nho Tuý nói rằng:
“ trong hát tuồng khó nhất là nói lối” vì nếu không vận
dụng cách hát trong nói lối thì tuồng Sơn Hậu sẽ trở
thành “tuồng kịch”, tức là nói thường là chính. Trong
“Lược khảo về tuồng hát An Nam” bà Đạm Phương
nữ sử cho hay rằng: đọc tuồng ở nội đình cũng là một
sinh hoạt thường xuyên và có tính chuyên nghiệp do một
ban chức chầu tuồng ngồi đọc, nhưng nghe có vần điệu êm
tai, người ngoài thì ít biết làn điệu hát thì không thấy được
cái hay của hát tuồng 2. Rõ ràng từ xưa người ta đã rất
quan tâm tới hát trong diễn tuồng. Ngày nay, cũng có
những diễn viên ít chú ý tới hát và nhầm lẫn nói lối
là nói thường, cho nên để cho ra tuồng thì cứ cất cao
giọng nên trở thành tuồng hét, tuồng quát, đó cũng là
một trong những nguyên nhân làm cho tuồng thưa
vắng khán giả. Các bậc thầy tuồng ngày xưa khi huấn
luyện học trò thường nêu chuẩn mực là múa cho sát
bờ, sát góc, hát nói cho tròn vành rõ chữ, ngày ngày phải
luyện thanh, luyện giọng để khi bước lên sân khấu
thì mới lôi cuốn, chinh phục người xem, mới nhận
được nhiều tiếng trống chầu và nhiều tiền thưởng.
Ngày xưa không có micro sanfin nhưng diễn viên
tuồng vẫn đưa được tiếng hát của mình tới tai khán
giả trong một rạp hát rộng lớn, vì họ hát hay với âm
lượng mạnh mẽ, thanh cao.
Tóm lại, qua đợt liên hoan tuồng truyền thống
2011, liên hệ tới liên hoan tuồng truyền thống 2008
gần đây có thể thấy khá rõ thực trạng của tuồng, lực
lượng nghệ sĩ, diễn viên trong cả nước vẫn hùng hậu,
trong đó diễn viên trẻ chiếm một tỷ lệ khá cao, và thể
hiện rõ lòng yêu nghề qua từng vai diễn thổ tận can
tràng. Đó là tín hiệu đáng mừng trong bối cảnh hội
nhập văn hoá hiện nay. Nhìn chung, đa số diễn viên
trẻ đều có thanh, có sắc, có khả năng diễn được những
vai tuồng truyền thống (vai mẫu)nhưng một số ít mới
chỉ là bản sao về mặt hình thức, còn lại chiều sâu của
nhân vật thì chưa thật rõ nét, vì thế mà cần có thời
gian tiếp tục nghiên cứu, học tập thêm những hình
mẫu nhân vật do các nghệ sĩ bậc thầy đã dày công
sáng tạo ra như Lão Tạ, Phương Cơ, Kim Hùng....
trong vở Tam Nữ Đồ Vương (hoặc Ngọn lửa Hồng
Sơn); như Kim Lân, Linh Tá, Đổng Mẫu, Phàn Định
Công.... trong tuồng Sơn Hậu, như Đào Tam Xuân,
Trịnh Ân, Cao hoài Đức, trong tuồng, Trảm Trịnh Ân
(hoặc Đào Tam Xuân loạn trào)....
Việc cải biên, phục dựng tuồng truyền thống là
cực kỳ khó khăn, khác nào chạm vào những hòn đá
tảng, đòi hỏi người thực hiện phải có một trình độ
học vấn cao để hiểu về mặt văn học cổ điển, đồng thời
phải biết nghề, giỏi nghề gần ngang tầm cỡ các bậc
thầy xưa, nếu không, sẽ dẫn tới hệ quả làm giảm sút
giá trị của những tác phẩm kinh điển. Ngày xưa Đào
Tấn muốn chữa một đoạn tuồng trong vở "Ngũ Hổ
Bình Liêu", đã làm thịt một con heo cúng thầy và xin
phép thầy mình là Nguyễn Văn Diêu rồi mới dám hạ
bút sửa mấy câu Tuồng trong lớp Địch Thanh qua ải.
Đó là một tấm gương tôn sư trọng đạo, tấm gương
ứng xử đối với những pho tuồng xưa. Qua sân khấu
liên hoan tuồng lần này, cho thấy có nhiều vở tuồng
kinh điển bị phá vỡ cấu trúc, chắp nối tuỳ tiện, như
vậy là sai với tinh thần bảo tồn và phát huy nghệ thuật
truyền thống,mặc dù thiện chí của một số đạo diễn là
muốn tạo đất cho cho diễn viên của mình dụng võ,
nhưng về nguyên tắc bảo tồn vốn cổ thì đó là phá vỡ
truyền thống, làm mai một di sản, vì nếu ai cũng cải
biên, phục dựng theo kiểu đó thì không bao lâu nữa
sẽ không còn những giá trị nguyên thuỷ, những viên
ngọc quý trong kho tàng nghệ thuật tuồng truyền
thống của cha ông
Để kết thúc bài viết này, tôi muốn nhắc lại câu nói
bất hủ của Bác Hồ với NSND Nguyễn Nho Tuý - đại
biểu Quốc hội khoá III năm 1963: “Tuồng tốt đấy!,
nhưng cần phải cải tiến, chớ dẫm chân tại chỗ, song
cũng đừng có gieo vừng ra ngô”.
2
Đạm Phương nữ sử: Lược khảo hát bội An Nam
Vùn Hiïën 21
viïåt Nam
 Suốt chặng đường 60
năm xây dựng và phát
triển trên nền nghệ
thuật dân tộc, Nhà hát
ca múa nhạc Việt Nam
đã gặt hái được rất
nhiều thành công với
những chương trình
tiết mục đạt tới đỉnh
cao nghệ thuật. Nhà
hát được mệnh danh
là cánh chim đầu đàn
của nghệ thuật ca múa
nhạc nưóc nhà.

60 NĂM NHÀ HÁT CA MÚA NHẠC VIỆT NAM

Toûa saùng treân neàn

ngheä thuaät daân
Nguyễn Thu Hiền

N
hà hát ca múa nhạc Việt Nam được thành
lập năm 1951 tại chiến khu Việt Bắc với
tên gọi ban đầu là Đoàn Văn công nhân
dân Trung ương, với sự có mặt của các
nghệ sĩ tên tuổi như: các Nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát,
Lưu Hữu Phước, Đặng Đình Hưng, Nguyễn Văn
Thương, Mai Khanh, Trọng Bằng, Tô Vũ, Tạ Phước, Lê
Yên, Nguyễn Đình Tính, Bùi Đức Hạnh…, các nghệ sĩ
múa Phùng Nhạn, Thái Ly, Chu Thúy Quỳnh,, Minh
Hiến…; Nhà viết kịch Học Phi, nhà thơ Thế Lữ…
Ngay từ những ngày đầu mới thành lập, Đoàn vừa
đi sâu vào việc sưu tầm nghiên cứu các làn điệu dân
ca, dân vũ của các dân tộc ở miền núi chiến khu Việt
Bắc, vừa phục vụ kịp thời hầu hết các chiến dịch, mặt
trận như Tây Bắc, Cao Bắc Lạng, Điện Biên Phủ…,
hầu hết các công binh xưởng, cơ quan, các đại hội ở
chiến khu. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Đoàn trở
về tiếp quản Thủ đô Hà Nội tiếp tục phát triển trong
thời kỳ mới và trải qua nhiều lần đổi tên: Đoàn Ca vũ
nhân dân Trung ương, Đoàn Ca múa nhân dân Trung
ương, Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam (trong đó bao
gồm cả Đoàn Nhạc nhẹ, năm 1979 được tách ra thành
Đoàn Ca múa nhạc nhẹ Việt Nam) và Nhà hát Ca
múa nhạc Việt Nam hiện nay. Trong công cuộc kháng
chiến chống Mỹ, cứu nước, Nhà hát luôn luôn có mặt
ở tuyến lửa và các mặt trận, đã có nghệ sĩ hy sinh tại
chiến trường như liệt sĩ nghệ sĩ múa Phương Thảo.
Ngoài nhiệm vụ biểu diễn phục vụ sản xuất và chiến
đấu ở trong nước, Nhà hát còn biểu diễn ở nhiều nước
trên thế giới để giới thiệu đất nước và con người Việt
Nam anh hùng chiến đấu và chiến thắng, thể hiện
tinh thần “Tiếng hát át tiếng bom”. Những chuyến
lưu diễn của Nhà hát đã gây tiếng vang lớn trên thế
giới, Tốp hát nữ của Nhà hát được mệnh danh “Tốp
hát nữ tên lửa tầm xa”. Nhà hát cũng phục vụ nhiều
hội nghị quốc tế quan trọng, trong đó có Hội nghị
Pa-ri, về chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam. Ghi nhận
những thành tích đó Đảng và Nhà nước đã tặng Nhà

22 Vùn Hiïën viïåt Nam

hát nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Độc
Lập (Hạng Nhất, Nhì, Ba), Huân chương Lao động
(Hạng Nhất, Nhì, Ba), một tập thể và 7 cá nhân được
Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về
văn học nghệ thuật…
Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam tỏa sáng ngay
trên nền nghệ thuật dân tộc. Chính vì đắm mình vào
hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, các nghệ
sĩ luôn gắn bó với nhân dân các dân tộc từ đó phát
hiện ra những tinh hoa của mỗi dân tộc để xây dựng
tiết mục và chương trình biểu diễn của mình. Khâu
sưu tầm, nghiên cứu và sáng tác đã đạt được những
thành tựu to lớn mang đậm đà bản sắc dân tộc. Có rất
nhiều bài hát sống mãi với thời gian: Quê hương, Xa
khơi, Câu hò bên bờ Hiền Lương, Quảng Bình quê ta
ơi, Trên đỉnh Trường Sơn ta hát, Tiếng đàn Ta lư, Bác
vẫn cùng chúng cháu hành quân…Có rất nhiều điệu
múa đã trở thành kinh điển khai thác từ múa dân gian
dân tộc như: Tuần đuốc, Câu chuyện bên dòng sông,
Sắc bùa, Những cô gái làng (dân tộc Việt), Mùa ban
nở, Xòe nhạc, Hương xuân (dân tộc Thái), Xòe chiêng,
Khúc dạo đàn then (dân tộc Tày), Múa chiêng, Gậy
tiền (dân tộc Dao), Khát vọng, Khúc biến tấu từ pho
tượng cổ (dân tộc Chăm), Cánh chim và ánh sáng mặt
trời (dân tộc Khmer Nam Bộ), Tiếng gọi nơi hoang dã
(dân tộc Ê đê), Múa ô, Múa Khèn của dân tộc Mông…
Điều đặc biệt là các bài hát, điệu múa đã được các
nghệ sĩ có tên tuổi tha thiết với nghệ thuật dân tộc
thể hiện cho nên đều đạt đến đỉnh cao nghệ thuật.
Có thể nói Nhà hát là đơn vị dẫn đầu về số lượng
người được phong tặng danh hiệu cao quý NSND,
NSƯT, GS, Nhà giáo Nhân dân: Giáo sư Nhạc sĩ Lưu
Hữu Phước, GS, NSND Nguyễn Văn Thương, Trọng
Bằng, Tô Vũ, Quang Hải, Tạ Phước, Tấn Lộc, Chu
Minh, Mai Khanh, Thái Ly. Các NSND: Quốc Hương,
Thương Huyền, Thanh Huyền, Phùng Nhạn, Chu
Thúy Quỳnh, Đỗ Tiến Định, Nguyễn Thị Hiển, Trần
Qúy, Thu Hiền, Trần Hiếu, Trung Đức, Xuân Hoạch.
Các NSƯT: Ngọc Dậu, Tân Nhân, Kiều Hưng, Thanh
Tiết mục múa Bầu trời của Nhà hát ca múa nhạc Việt Nam
Đính, Bích Liên, Vũ Dậu, Minh Hiến, Mạnh Hùng,
Xuân Tứ, Cao Việt Bách, Đinh Thìn…Nhà giáo Nhân
dân Thái Thị Liên. Không chỉ hoàn thành tốt nhiệm
vụ biểu diễn phục vụ nhân dân và bộ đội, nhà hát ca
múa nhạc Việt Nam còn là cái nôi đào tạo nhiều thế hệ
nghệ sĩ trở thành cánh chim đầu đàn của nghệ thuật
ca múa nhạc Việt Nam góp phần to lớn trong việc bảo
tồn và phát huy văn hóa dân tộc tỏa sáng ở trong nước
cũng như trên trường quốc tế.
Hiện nay, Nhà hát đang đứng trước những khó
khăn thử thách mới. Sự bùng nổ thông tin, mở rộng
giao lưu quốc tế nhiều sản phẩm văn hóa, công nghệ
giải trí từ bên ngoài ùa nhập vào có ảnh hưởng không
nhỏ tới đời sống ca múa nhạc nước nhà. Dòng ca múa
nhạc dân tộc gặp rất nhiều khó khăn vì thiếu vắng
người xem từ đó nguồn kinh phí đầu tư trở nên hạn
hẹp, đời sống của nghệ sĩ khó khăn. Dù như thế nào
đi chăng nữa, Nhà hát vẫn không thể lùi bước vì đó
là đơn vị bảo đảm vững chắc cho nền ca múa nhạc
Việt Nam phát triển đúng hướng giữ được bản sắc
văn hóa dân tộc theo định hướng của Đảng đề ra là
xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản
sắc dân tộc. Cho nên Nhà nước cần tăng cường đầu
tư cho Nhà hát, coi đây là đơn vị trọng điểm để đầu
tư. Đến nay vẫn còn nhiều cơ chế chính sách đối với
nghệ thuật biểu diễn đã lạc hậu không sát với thực tế
nhưng vẫn chưa thay đổi được. Tất nhiên hoạt động
trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đòi
hỏi Nhà hát và các nghệ sĩ phải năng động hơn, phải
thực hiện xã hội hóa nhiều hơn. Trong lúc này Nhà
hát cần có đủ nguồn lực về tài chính , về con người
để khai thác kho tàng nghệ thuật dân tộc có hiệu qủa
nhất để xây dựng được nhiều tiết mục đỉnh cao đậm
đà bản sắc văn hóa Việt Nam, với nhiều nghệ sĩ tài ba
chinh phục người xem trong và ngoài nước.
Nhà hát có hai đoàn nghệ thuật: Đoàn ca múa nhạc
dân tộc và Đoàn ca múa nhạc đương đại đều đang
quyết tâm thực hiện nhiệm vụ: Dàn dựng và biểu diễn
các chương trình tiết mục đặc sắc về dân gian, dân
tộc; Các chương trình ca múa nhạc Việt Nam đương
đại bảo đảm tính dân tộc, hiện đại; Các tiết mục nghệ
thuật của các nước trên thế giới phục vụ người xem
trong nước và quốc tế. Tất cả mọi sự sáng tạo đều phải
dựa trên nền nghệ thuật dân tộc, đòi hỏi mỗi nghệ sĩ
phải phát huy bản lĩnh nghệ thuật, truyền thống của
Nhà hát để vượt qua mọi tính toán tầm thường, mọi
cuộc mưu sinh mà quên mất vai trò vị trí của mình ở
một đơn vị mệnh danh là con chim đầu đàn. Chỉ thật
sự yêu nghề, thiết tha với công cuộc bảo tồn và phát
huy nghệ thuật dân tộc mới có đỉnh vinh quang mà
nhiều thế hệ nghệ sĩ đã bền bỉ rèn luyện, phấn đấu.
Vùn Hiïën 23
viïåt Nam
 Nghệ sĩ giữ vững vị trí chiến sĩ
dưới sự lãnh đạo của Đảng
NSND Chu Thúy Quỳnh
H
ơn 50 năm, kể từ khi tôi
bước vào hàng ngũ những
người làm nghệ thuật cho
đến nay không bao giờ tôi
phải hỏi mình “Sáng tác và biểu diễn
nghệ thuật cho ai” bởi vì nhân dân, Tổ
quốc là đối tượng, hiện thực cách mạng
là sự gắn kết cả tâm hồn, tình cảm, cả
trái tim nghệ sĩ của tôi. Cũng như tôi,
24 Vùn Hiïën
viïåt Nam
những nghệ sĩ đã một thời cống hiến
cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng
dân tộc và xây dựng tổ quốc Việt Nam
XHCN không ai phải suy tính, băn
khoăn hoặc xác định đối tượng phục
vụ. Nghệ thuật chỉ một con đường
theo Đảng, phục vụ nhân dân, chiến
sĩ, thể hiện phẩm chất nghệ sĩ-chiến
sĩ như Bác Hồ đã từng dạy. Dưói ánh
 sáng đường lối văn nghệ của Đảng, Bác Hồ nhiều
tác phẩm văn học nghệ thuật cách mạng đã đạt
tới đỉnh cao vượt thời gian sống mãi đến bây giờ.
Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nước mở cửa, hội
nhập kinh tế thế giới hiện nay, nhiều diễn biến
trong đời sống tinh thần của con người khiến
chúng ta phải xác định chỗ đứng cho nghệ thuật,
và thái độ của người nghệ sĩ chân chính trước
hiện thực đời sống đang diễn ra nhiều chiều cảm
thụ nghệ thuật và nhận thức hiện thực của người
thưởng thức.
Trong nghệ thuật, bên cạnh chức năng giáo
dục, định hướng thẩm mỹ, giác ngộ tình cảm
thành lý trí, vun đắp hướng tới cái đẹp và nhu
cầu thưởng thức nghệ thuật, trong tình hình hiện
nay, nghệ thuật cũng phải đáp ứng nhu cầu cảm
thụ giải trí của những đối tượng khán giả có đời
sống khá giả. Nghệ thuật biểu diễn phục vụ nhu
cầu giải trí diễn ra chủ yếu nơi nhà hàng, khách
sạn…; Bên cạnh đó, nghệ thuật còn phục vụ văn
hoá du lịch dành cho đối tượng khán giả nước
ngoài có nhu cầu tìm hiểu, thưởng thức nền nghệ
thuật dân tộc Việt Nam. Từ những đối tượng ấy,
đội ngũ sáng tạo nghệ thuật cũng chia ra nhiều
nhánh hoặc bản thân mỗi nghệ sĩ sáng tạo cũng
có nhiều phân định để đáp ứng yêu cầu khán giả
trong mỗi tác phẩm.
Nghệ thuật múa cũng đang diễn ra như vậy.
Có các hình thức múa biểu diễn phục vụ giải trí
sinh hoạt ở nhà hàng, khách sạn, múa phục vụ
đám cưới, múa đường phố, khiêu vũ, múa lễ
hội,… Trong bối cảnh đó, để có những tác phẩm
nghệ thuật đích thực đạt tới đỉnh cao chúng ta cần
định hướng đúng và có đầu tư kinh phí thỏa đáng
cho nền nghệ thuật múa cách mạng, những tác
phẩm múa chính thống có nội dung đề tài mang
ý nghĩa giáo dục nhận thức và thẩm mỹ dân tộc.
Để có được điều đó, người nghệ sĩ phải phát huy
vai trò chiến sĩ như những năm xưa, vượt qua
khó khăn thử thách, qua những cuộc mưu sinh
để toàn tâm toàn ý dốc sức cho nghệ thuật.
Nghệ sĩ thị trường trong khách sạn, nhà hàng
đang được khuyến khích, đầu tư theo hướng
kinh doanh của tư nhân hoặc của các tập đoàn
thương mại bao giờ cũng nhiều và dễ dàng hơn
kinh phí nhà nước bỏ ra. Thực tế này đã có sức
hút và không thể phủ nhận đó là nguồn nuôi
dưỡng không ít nghệ sĩ biểu diễn hiện nay. Đơn
cử nghệ sĩ múa diễn show cho các tụ điểm kinh
doanh nghệ thuật, thu nhập gấp 7-8 lần so với
mức lương biên chế. Hệ quả là phần lớn là đội
ngũ diễn viên đã được đào tạo chính quy, cơ bản,
25 Vùn Hiïënviïåt Nam
có trình độ chuyên môn cao, trừ số được biên chế
trong vài đoàn nghệ thuật Trung ương có sự hấp
dẫn thường xuyên của các chuyến đi biểu diễn
nước ngoài và các chương trình có quy mô lớn.
Còn hầu hết các đoàn nghệ thuật địa phương,
diễn viên “chân ngoài dài hơn chân trong”, sẵn
sàng bỏ hợp đồng biên chế nhà nước để theo vũ
đoàn kiếm sống. Múa nơi vũ trường ít cần đến kỹ
xảo, kỹ thuật. Múa trang trí khoe thân đâu cần nội
dung biểu hiện sâu sắc. Đào tạo diễn viên múa
chí ít cũng 3-4 năm tới 7 năm xong thả nổi cho thị
trường. Với hiện tượng ấy vừa hao tốn tiền của
nhà nước vừa không phát triển đúng hướng đề có
những tác phẩm đỉnh cao.
Thực hiện Nghị quyết của Đại hội toàn quốc
lần thứ XI của Đảng để các nghệ sĩ biểu diễn có
điều kiện giữ vững vai trò chiến sĩ trên mặt trận
tư tưởng văn hóa, chúng tôi mạnh dạn kiến nghị
bốn giải pháp:
Thứ nhất, các nhà trường, nơi đào tạo cùng
với việc đào tạo nghề cần dạy hướng nghiệp, dạy
về đạo đức diễn viên. Diễn viên nghệ thuật cần
phải thấm sâu tư cách, phẩm chất người làm nghệ
thuật. Trái tim nghệ sĩ phải tươi thắm, rung cảm
với sự nghiệp của nhân dân, đất nước. Tiến thân
vào con đường nghệ thuật phải có mục tiêu lý
tưởng cao cả và trong sáng của nghệ thuật, biết hy
sinh khổ luyện không vì những cám dỗ vật chất
tầm thường của đời sống để có được những đỉnh
cao nghệ thuật.
Thứ hai, khi tuyển diễn viên được đào tạo về
các đoàn nghệ thuật nhà nước phải có sự cam kết
thời hạn phục vụ, không thể để tình trạng người
giỏi vươn ra ngoài, người kém tài bám thắt lưng
nhà nước tránh tình trạng Nhà nước bỏ kinh phí
đào tạo xong lại để diễn viên hoạt động tự do
trong cơ chế thị trường, phục vụ cho số ít người
xem có tiền.
Thứ ba, để nâng cao đời sống của nghệ sĩ
cũng với nâng chế độ thù lao luyện tập ngoài giờ
cho hợp lý (Diễn viên múa một buổi tập ướt đẫm
mồ hôi mà chỉ được được ký nhận 15 nghìn đồng
tiền bồi dưỡng). Bên cạnh đó các danh hiệu cao
quý: Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú cũng cần
được hưởng các lợi ích vật chất tương xứng.
Bên cạnh sự quan tâm của Đảng và Nhà nước
thiết nghĩ, mỗi văn nghệ sĩ cũng cần xác định
đúng vị trí của mình trong bối cảnh hiện nay để
phấn đấu vươn lên quyết tâm có những tác phẩm
ngang tầm thời đại xứng đáng là chiến sĩ trên
mặt trận văn hóa tư tưởng trong tình hình mới.
Vùn Hiïën 25
viïåt Nam
 hiền Tài đấT ViệT

C
hâu Thị Tế (cũng gọi
Châu Vĩnh Tế) có
chồng là Thoại Ngọc
Hầu (tên đầy đủ là
Nguyễn Văn Thoại) - vị quan Trấn
thủ Vĩnh Thanh dưới thời vua Gia
Long, triều Nguyễn - vị thần "Tiền
hiền khai khẩn" vùng đất Nam Bộ
giáp biên giới Campuchia ngày
nay. Vĩnh Thanh dưới quyền
Thoại Ngọc Hầu cai quản khi đó
rất rộng lớn; theo danh xưng địa
giới ngày nay, gồm: Châu Đốc,
Long Xuyên, Kiên Giang, (một
phần) Sa Đéc và Vĩnh Long. Thủa
đó, những lưu dân người Việt từ
các tỉnh phía Bắc vào khai phá
vùng đất này, nơi đây vẫn còn rất
hoang vu, ẩn chứa bao điều kỳ bí,
thách thức, rình rập:
Tiếng chim kêu cũng sợ
Tiếng cá vùng cũng kinh
Dân cư thưa thớt, chỉ có một ít
người Việt mới vào, ở lác đác ven
sông, hoặc ở rải rác trên các gò, các
giồng xen giữa các sóc của người
Khmer. Trong vùng còn có người
dân tộc thiểu số sinh sống. Đường
bộ trong vùng chưa có, đều phải
đi bằng đường sông rạch quanh
co, xa lắc; phương tiện duy nhất
là con thuyền, mảng. Mọi trao
đổi hàng hoá giữa miền duyên
hải Hà Tiên, Kiên Giang về phía
đồng bằng sông Cửu Long đều
phải đi vòng đường biển. Trước
tình cảnh đó, sau khi nhậm chức,
cùng với chấn chỉnh lại các cơ sở
hành chính, Thoại Ngọc Hầu đã

Tượng Thoại Ngọc Hầu

Tên người được lấy để đặt tên một con đường, một thành
phố, một ngôi trường, một giải thưởng, một quỹ nhân đạo
- từ thiện có lẽ là rất phổ biến. những người được nhận
vinh dự ấy - những danh nhân của một nước, một địa
phương cũng không ít. nhưng, việc một người, lại là một
phụ nữ được lấy tên để đặt tên cho một ngọn núi, một
dòng kênh/con sông ở Việt nam, đến nay, duy nhất chỉ có
một. Vinh dự đó thuộc về bà Châu Thị Tế. Tên núi mang
tên bà là Vĩnh Tế sơn (núi Vĩnh Tế), tên kênh/sông mang
tên bà là Vĩnh Tế hà (sông Vĩnh Tế). núi này, kênh/sông
này đều nằm ở tỉnh an giang.

NGƯỜI PHỤ NỮ
đưỢC sÔng, nÚi mang Tên
Ts. nguyễn minh san

26 Vùn Hiïën Vùn Hiïën 26

viïåt Nam
viïåt Nam
quan tâm đến phát triển kinh tế,
mở mang các trục giao thông, đặc
biệt là đào kênh/sông.
Cách lị trấn Vĩnh Thanh 214
dặm, có con lạch Đông Xuyên
từ sông Hậu Giang chảy về phía
Nam 57 dặm rưỡi đến vùng Song
Khê, gần Cao Miên. Lạch nước
nhỏ hẹp và bùn đọng cỏ lấp, ghe
thuyền qua lại rất khó khăn. Nhận
thấy đây là con đường tắt thuận
tiện nhất từ Kiên Giang đến Đông
Xuyên, sau khi cho khảo sát kỹ,
Thoại Ngọc Hầu đã tâu lên triều
đình cho đào con kênh này. Và
mùa Xuân năm Mậu Dần (1818),
ông được triều đình lệnh cho đào
kênh Đông Xuyên. Trong bối cảnh
địa lý, nhân tình thế thái, phương
tiện thiếu thốn, Thoại Ngọc Hầu
"sớm khuya kinh sợ", lo lắng trách
nhiệm. Thoại Ngọc Hầu đã huy
động được 1.500 người tham gia
đào kênh, chủ yếu là những sưu
dân người Việt và người Miên.
Mỗi người được cấp cho tiền gạo
để chi dụng trong suốt thời gian
đào kênh. Chỉ với những công
cụ lao động thô sơ, thông thường
như cuốc, xẻng, thuổng,…những
người đào kênh đã theo lạch nước
cũ, đào rộng ra hai mươi tầm, bề
dài đến một vạn hai ngàn bốn
trăm mười tầm. Sau một tháng
Kênh Vĩnh Tế nhìn từ đỉnh núi Sam
27 Vùn Hiïën viïåt Nam
với bao khó nhọc, con kênh đào
đã hoàn thành. Đây là con sông
dài nhất được đào theo phương
pháp thủ công đầu tiên ở miền
Nam để phục vụ mục đích phát
triển nông nghiệp, giao thông và
thương mại.
Khi con lạch nhỏ Đông Xuyên
đã thành con kênh dài rộng, thông
thương, Thoại Ngọc Hầu cho vẽ
hoạ đồ và làm sớ tâu lên triều đình.
Cả triều đình vô cùng vui mừng.
Để biểu dương công lao khó nhọc
của quan Trấn thủ Thoại Ngọc
Hầu, vua quyết định ban thưởng
cho Thoại Ngọc Hầu bằng cách ra
lệnh lấy tên ông (Thoại) để đặt cho
tên kênh là Thoại Hà (tức sông
Thoại). Không những vậy, nhà
vua còn cho lấy tên ông (Thoại) để
cải tên núi Sập - ngọn núi nằm ở
bên bờ phía Đông con kênh thành
Thoại Sơn (tức núi Thoại). Trước
khi con kênh đào Thoại Hà hoàn
thành, núi Sập hầu như không
ai biết tới, cảnh trí hoang vu, cây
cối um tùm rậm rạp, nhiều thú
vật sinh sống. Song, sau khi kênh
Thoại Hà hoàn thành, núi được
vua đặt tên mới, ngọn núi này trở
nên nổi tiếng. Để bảo toàn vẻ đẹp
tự nhiên của ngọn núi thiêng liêng
này, chính quyền sở tại đã ban bố
một chỉ thị cấm không được đốn
phá bất cứ một cây nào trên núi.
Núi Thoại Sơn nằm cạnh sông
Thoại Hà đã tạo nên bức tranh
"Sơn thuỷ hữu tình": sắc núi biếc
dờn dờn, dựng cao sừng sững,
sống động như rồng thần giỡn
dưới nước, phượng đẹp lượn trên
sông.
Sau khi đào kênh Thoại Hà
thành công, khoảng tháng chín
năm Kỷ Mão (1819), Thoại Ngọc
Hầu lại được vua Gia Long "tín
nhiệm" trao trọng trách nặng
nề, tiếp tục chỉ huy đào một con
kênh lớn hơn để khai mở đường
thuỷ ăn thông từ Châu Đốc sang
Hà Tiên. Nhận thấy đây là công
trình vô cùng cực khổ, nhà vua đã
truyền xuống cho trấn thủ Vĩnh
Thanh lời dụ, đại khái: "Công
trình đào sông này rất khó khăn,
nhưng kế giữ nước và cách biên
phòng quan hệ chẳng nhỏ, chúng
ngươi tuy rằng ngày nay chịu
khó, nhưng mà ích lợi cho muôn
đời về sau. Vậy dân chúng cần bảo
cho nhau biết, đừng nên sợ nhọc".
Những nhà tổ chức đào kênh đã
không huy động ồ ạt lực lượng
nhân công triển khai đào trên suốt
chiều dài con kênh mà huy động
theo từng đợt, với lực lượng chủ
yếu là người Việt, người Khơmer
làm thường xuyên. Chế độ cho
dân làm xâu mỗi người hàng
tháng được lãnh 6 quan tiền và
mỗi khẩu phần là một vuông gạo.
Đợt đầu, có 5.000 người là thường
dân và binh lính người Việt Nam
và 500 người khác đang phục
vụ trong quân đội Uy Viễn đồn.
Ngoài ra, còn có khoảng 5.000 dân
xâu khác, là thường dân và binh
lính người Cao Miên.
Đào một con kênh dài, rộng
bằng công cụ thô sơ, không có
máy móc đo đạc, để cho con kênh
được thẳng, người ta đợi lúc đêm
xuống, rẽ sậy rạch hoang, đốt
đuốc trên đầu những cây sào cao
rồi nhắm theo đường rạch mà
cắm. Muốn điều khiển những
Vùn Hiïën 27
viïåt Nam
"cây sào lửa" ấy cho thật thẳng
hàng, người ta cầm một cây rọi
to, đứng trên cao phất qua phất
lại ra hiệu cho người cầm sào tìm
đúng vị trí. Vậy mà, bằng trí thông
minh, lòng kiên trì, sức lao động
của người nông dân, con kênh
ngày một vỡ vạc, thành hình,
ngày một vươn dài. Sau khi Minh
Mạng lên ngôi, ra lệnh cho Tổng
trấn Gia Định là Lê Văn Duyệt
huy động binh dân ở các đồn Uy
Viễn, Vĩnh Thanh, Định Tường
hơn 39.000 người, binh dân Chân
Lạp hơn 16.000 người, chia làm 3
phiên để hoạt động. Đợt dân binh
cuối cùng huy động đào kênh
đúng vào tháng 2 năm Giáp Thân
(1824) lên tới 25.000 người, có khi
làm thâu đêm.
Trải qua 5 năm, từ tháng
Chạp năm 1819 cho tới tháng 5
năm 1824, dưới hai đời vua Gia
Long và Minh Mạng, với tổng số
nhân công huy động lên tới trên
80 ngàn người, con kênh đào đã
hoàn thành. Kênh dài gần 100km
(từ vàm kênh ở bờ Hậu Giang -
Châu Đốc thẳng đến cửa Giang
Thành - Hà Tiên), bề rộng là 15
tầm, sâu 6 thước. Bên bờ con kênh
mới đào cũng có một ngọn núi,
tên địa phương là núi Sam, như
núi Sập bên kênh Thoại Hà. Để
có được thành quả to lớn như vậy,
đã có biết bao tổn hại về người,
bởi thời gian sưu dịch dài, thời
tiết khắc nghiệt nắng thiêu nóng
bức, ăn uống không đủ lượng, đủ
chất, thiếu nước uống, thiếu thuốc
men, phải làm việc thâu đêm, tai
nạn lao động xảy ra không ít. Lại
thêm bị thú dữ ăn thịt, rắn độc
cắn, bệnh tật không biết bao nhiêu
mà kể.
Kênh đào Châu Đốc - Hà Tiên
là một thành quả to lớn, không chỉ
mang lại mối lợi cho nông nghiệp,
tiện ích trong giao thương, mà còn
là một phòng tuyến vững chắc
trong công cuộc bảo vệ an ninh
biên giới quốc gia, bởi con kênh
28 Vùn Hiïën viïåt Nam
đã tạo nên một đường nước có tác
dụng án ngữ và ngăn chặn những
kẻ vượt biên trái phép.
Thành công của Thoại Ngọc
Hầu trong những đại công trình
hằn trên trái đất kia, có đóng góp
to lớn của vợ ông, bà Châu Thị Tế.
Mặc dù bà không trực tiếp cầm
cuốc, xẻng đào đất, nhưng chính
Bà là người phụ trách điều hành
hàng ngàn chị em phụ nữ làm
công tác hậu cần, như nấu ăn,
gánh nước,… phục vụ hàng vạn
nhân công đào con kênh này. Ở nơi
lam chướng, công việc này cũng
chịu nhiều gian khổ không kém
những nam phu đào kênh. Công
lao của Bà đã được đền đáp. Nhận
được bản tấu và địa đồ con kênh
đã hoàn thành, vua Minh Mạng
vô cùng mừng rỡ. Ông giáng chỉ
khen ngợi công lao, ban thưởng
tiền bạc, the lụa cho Nguyễn Văn
Thoại và lấy tên vợ ông, bà (Châu)
Vĩnh Tế đặt tên kênh là Vĩnh Tế
Hà và cải tên núi Sam là Vĩnh Tế
Sơn. Đây thật là một chuyện ít có.
Bà xứng đáng được vinh danh
trong công trình xuyên thế kỷ này.
Trong bia Vĩnh Tế Sơn, có ghi:
“Hoàng ân lại xét đến lòng thần,
cho là biết tề gia hợp hoà khí, lại hạ
cố tới vợ thần là Châu Thị Tế, rằng
có đức dày trong đường lễ giáo,
bên trong biết giúp đỡ chồng, một
lòng trung thành bền chặt, có chút
công lao, nên xuống lệnh ban cho
tên núi Sam là núi Vĩnh Tế. Người
nhờ núi nêu danh mà trâm tóc
vẻ vang, ân vua gội rửa, núi nhờ
người được hiệu mà cỏ hoa tươi
tốt, ân chúa thấm nhuần. Trước ân
đức cao thâm đó, nhỡn não thần
mở rộng, tâm can thần thầm ghi.
Thật là: Vận núi được hội tốt tao
phùng, lão thần có duyên may tế
ngộ. Nếu không phải vậy, núi vì
đâu mà được thiêng liêng như thế?
Đến khi phận đàn bà hoàn bị, giải
sạch nhọc nhằn về qua cõi khác,
thì hình hài sẽ được đem tới gởi
chỗ sơn linh. Đất đặt tên theo họ
(họ Châu Vĩnh đặt cho Châu Đốc -
NMS), núi đặt tên theo người (Thị
/Vĩnh Tế). Sống được hiển dương,
thác còn lưu dấu. Vậy mới biết ba
sinh duyên trước, thật đã nhờ trời
dựng mà nên, há có phải là vinh
dự tầm thường đâu”. Bà chính là
một minh chứng cho một chân lý
muôn thủa ở xã hội ta, rằng đằng
sau sự thành công của người đàn
ông bao giờ cũng có bóng dáng
của người phụ nữ. Của chồng bao
giờ cũng có công của vợ!
Lợi ích do kênh Vĩnh Tế đem
lại càng về lâu, càng thấy rõ.
Do đó, vào năm Minh Mạng 17
(1836), khi triều đình cho lệnh đúc
Cửu đỉnh (Huyền, Tuyên, Nghị,
Chương, Cao, Nhơn, Anh, Thuần,
Dụ) để làm quốc bảo, tượng trưng
cho sự thống nhất và trường tồn
của quốc gia, vua cho chạm hình
kênh Vĩnh Tế vào Cao đỉnh đặt
trước Thế miếu - Huế. Việc khắc
Kênh Vĩnh Tế trên Cao đỉnh, thể
hiện sự đánh giá cao đối với công
trình thủy lợi này. Trên Cao đỉnh,
hình kênh Vĩnh Tế được chạm
vào hông rất mỹ thuật. Dãy Thất
Sơn lô nhô trùng điệp, có điểm lác
đác những gò đất, lùm cây và lạch
nước Vĩnh Tế lăn tăn gợn sóng.
Trên bờ kênh, dưới chân núi có ba
chữ Vĩnh Tế Hà khắc theo Hán tự
khá sắc sảo và rõ ràng, phô lộ tầm
quan trọng của việc làm bất hủ.
Gần 200 năm qua, kênh Vĩnh
Tế - dòng kênh đào bằng sức
người dài 98.300m, không chỉ
giúp thuyền bè đi lại buôn bán
thuận lợi, giữ gìn đường ranh giới
mà còn có tác dụng quan trọng
khác nữa là đưa nước ngọt của
sông Cửu Long vào các khu đồng
ruộng mênh mông để thau chua,
rửa mặn cho một vùng rộng lớn
thuộc vựa lúa tứ giác Long Xuyên.
Người dân nơi đây và viễn
khách có dịp đến thăm dòng Vĩnh
Tế Hà, núi Vĩnh Tế Sơn sẽ mãi còn
truyền nhau: Đây là người đàn bà
đã hóa thành sông, thành núi đó!
Vùn Hiïën 28
viïåt Nam
"GS. Hoàng Chương là một
người rất hiếm, giống như
người xưa nói: "Gừng càng già
càng cay". Mặc dù tuổi đã cao,
nhưng sức khỏe và sức làm
việc của ông không biết mệt
mỏi. Tôi thật sự khâm phục
sức khỏe, cũng như ý chí, nghị
lực phi thường của ông dành
cho sự nghiệp giữ gìn và phát
huy nền văn hóa dân tộc Việt
Nam" - lời của NSND Đặng
Nhật Minh nhận xét về GS.
Hoàng Chương trong chương
trình "Tuổi vàng cống hiến".
GS. Hoàng Chương (bên trái) và GS. AHLĐ Vũ Khiêu

Giáo sư Hoàng Chương

Gừng càng già càng cay
Lê Hải Châu

K
hông phải ngẫu nhiên, tôi mượn lời nhận xét
của NSND Đặng Nhật Minh về GS. Hoàng
Chương, mở đầu cho bài viết này. Mà đó là sự
chọn lọc, sắp xếp thật kỹ để có được những câu
chữ ấy viết về ông. Một con người tài năng, quyết đoán,
luôn nhiệt huyết, tìm tòi, nghiên cứu và rất tâm huyết
với công việc. Đi đến đâu ông cũng đem lửa lòng thổi
vào cho lớp diễn viên, từ lớp trẻ đến lớp cao tuổi cũng
như những khán giả công chúng có chung chí hướng yêu
nghệ thuật như ông. Có thể nói ông là "người của công
việc", mà mọi người đã dành cụm từ "cánh chim không
biết mỏi" để nói về ông.
Sinh ra và lớn lên trong giai đoạn chiến tranh chống
thực dân Pháp (năm 1936), tại Bình Định - mảnh đất địa
linh nhân kiệt, được xem là "cái nôi" của võ thuật và nghệ
thuật Tuồng (Hát Bội) Bài chòi. Có lẽ đó chính là "điểm
nhấn" đã ăn sâu trong máu thịt ông, để ông chọn và gắn
mình cùng sự nghiệp văn hóa dân tộc Việt Nam từ khi
còn là một thiếu niên cho đến hôm nay.
Từ nhỏ ông đã được học tư tưởng trọng nhân tài, học
chính sách chiêu hiền đãi sĩ của vua Quang Trung, nên
ông sớm tập hợp quanh mình được nhiều tài năng, và
sống có tâm, có đức. 15 tuổi vào trường âm nhạc tỉnh,
rồi tham gia vào thiếu sinh quân và vào Đoàn văn công
Liên khu 5. Vốn là một người siêng năng, chăm chỉ, nên
ông đã thi đỗ và được đi học ở trường Đại học Sân khấu
Liên Xô (1962 - 1964). Sau đó, ông tiếp tục học Tổng hợp
văn khóa 8 (1964 - 1967) trường Đại học Văn khoa (cùng
lớp với anh Nguyễn Phú Trọng, nay là Tổng Bí thư Đảng
cộng sản Việt Nam). Ra trường, ông được điều về Bộ Văn
hóa và sau đó lại được cử đi nghiên cứu sinh ở Rumani
từ 1969 - 1973. Sau khi về nước, ông giữ vị trí là PGĐ
Nhà hát Tuồng Việt Nam, tiếp là là làm Viện phó rồi Viện
trưởng Viện nghiên cứu Sân khấu Việt Nam từ năm (1983
- 1999). Với thời gian đó ông được bầu là Phó Chủ tịch
thường trực Trung ương Hội hữu nghị Việt Nam Rumani
và ông được Bộ Giáo dục - Học viện Nghệ thuật Sân khấu
điện ảnh Rumani phong hàm Giáo sư (1996). Một niềm
vinh dự, tự hào nữa cho chính ông cũng như người thân
và bạn bè ông, là vào cuối năm 2005, ông được Nhà nước
trao tặng Huân chương Lao động hạng nhất tại Đại hội
Thi đua Toàn quốc - Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật
Việt Nam. Và đến Đại hội thi đua toàn quốc Liên hiệp các
Hội KHKTVN 2010 ông được tôn vinh một trong 10 nhà
Khoa học xuất sắc nhất.
Để có được những mốc thời gian đáng nhớ và đầy
tự hào trong suốt bao nhiêu năm đó, GS. Hoàng Chương
không ngừng học tập, lao động và sáng tạo, cũng như ng-
hiên cứu, tìm tòi, bảo tồn và phát huy nền văn hóa dân tộc
Việt Nam. Cụ thể, ông có hơn 20 công trình ng-
hiên cứu đã công bố về lĩnh vực lý luận nghệ thuật, văn
hóa dân tộc như: "Những vấn đề sân khấu truyền thống,
"Bài chòi và dân ca Liên khu 5", "Nghệ thuật tuồng Bắc",
"Tuồng và võ thuật dân tộc", “Nghệ thuật tuồng trong
cuộc sống hôm nay”... Ông còn là người chủ trì, chủ biên
nhiều công trình cấp Bộ về văn hóa dân tộc. Ông cũng

29 Vùn Hiïën viïåt Nam

Vùn Hiïën 29
viïåt Nam
đã tổ chức các hội thảo có được nhiều tiếng vang trong
và ngoài nước như: "Tuồng với đề tài nước ngoài", "Mối
tương đồng giữa văn hóa Việt Nam và Hàn Quốc", "Văn
học nghệ thuật với đề tài Tây Sơn", Hội thảo quốc tế "Âm
nhạc và sân khấu Truyền thống Việt Nam với người nước
ngoài", Nghệ thuật Đào Tấn, Nghệ thuật Phật giáo....
Ngoài ra, GS. Hoàng Chương đã dàn dựng được hàng
chục vở tuồng và kịch trong đó có nhiều vở đã đạt được
huy chương vàng, huy chương bạc trong các hội diễn sân
khấu chuyên nghiệp toàn quốc. Ông là người kết hợp
nhuần nhuyễn giữa lý thuyết và thực hành.
Không chỉ đắm mình cùng nghệ thuật, GS. Hoàng
Chương còn dành thời gian để viết và xuất bản hơn 20
đầu sách và hàng trăm bài báo, bài nghiên cứu về nghệ
thuật dân tộc, ca ngợi những bậc hiền tài, những người có
công, có đức, có tài ở Việt Nam từ những anh hùng, danh
nhân đến các vị cao niên như Vũ Khiêu, Hoàng Châu Ký,
Mịch Quang, Hoàng Trinh đến những người trẻ như Võ
Thành Tân, Mai Tuyết Hoa, Phan Thanh Liêm, Lý Nhã
Kỳ... Ông tham gia tích cực vào việc phát hiện, bảo vệ,
tôn vinh những di sản văn hóa dân tộc cùng những công
trình mới như: Múa rối nước, Quan họ, Bài Chòi, Hát
Xẩm... Giáo sư còn tham gia giảng dạy ở nhiều trường
và là người duy nhất được mời giảng cho sinh viên Mỹ
hàng năm sang thực tập tại Việt Nam và gần đây ông
thường xuyên được các trường đại học Mỹ mời sang
thuyết giảng về nghệ thuật truyền thống Việt Nam. Ông
quan niệm: "Nếu một quốc gia không có văn hóa thì quốc
gia đó sẽ không tồn tại và mất văn hoá là mất tất cả". Vì
thế, cả ngày lẫn đêm, ông luôn tìm tòi, nghiên cứu cho
việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam. Gần
đây ông đã chỉ đạo phục hồi thành công nghệ thuật Bài
chòi trên miền Bắc, sau 35 năm vắng bóng, đem lại cho
nhân dân một món ăn tinh thần quen thuộc.
Hiện ông là TGĐ Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và
Phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam, kiêm chủ nhiệm
Tạp chí Văn hiến Việt Nam. Với vai trò là người "thuyền
trưởng" chèo lái con thuyền do mình tạo dựng đúng lúc,
ông đã tập hợp được hàng chục Giáo sư, Viện sỹ, kể cả
những GS nổi tiếng ở nước ngoài như Trần Văn Khê, Thái
Kim Lan, Nguyễn Thuyết Phong, Mecgaet- Batresser và
nhiều tiến sỹ, NSND, NSƯT tham gia hoạt động nghiên
cứu, tìm tòi lưu giữ và phát huy những nét đặc sắc của
sân khấu truyền thống như Tuồng, Chèo, Cải Lương, Bài
Chòi, Múa Rối nước, dân ca Bắc - Trung - Nam...
Tuy rất bận rộn với công việc quản lý và làm
nghiên cứu khoa học ở Trung tâm, nhưng ông vẫn là
linh hồn của Hội hữu nghị Việt Nam - Rumani và Hội
đồng hương Bình Định trên đất Bắc. Với vai trò và trọng
trách ấy, GS. Hoàng Chương luôn có nhiều sáng kiến, tổ
chức nhiều hoạt động có ý nghĩa, như: hỗ trợ cho học
sinh nghèo học giỏi ở Bình Định, giúp đỡ những người
gặp khó khăn, nghèo túng... Đặc biệt, với giải thưởng
Đào Tấn ra đời, nhằm tôn vinh danh nhân văn hóa dân
tộc, và động viên những người có cống hiến đáng kể cho
nền văn hóa dân tộc là do ông sáng kiến và chủ trì. Song
30 Vùn Hiïën viïåt Nam
song đó, ông còn tham gia vào nhiều hoạt động xã hội từ
thiện, như tham gia hỗ trợ thành lập Quỹ từ thiện Quốc tế
Sheen - Hok, do nghệ sĩ điện ảnh tài năng Lý Nhã Kỳ làm
Chủ tịch. Đây là một trong những Quỹ từ thiện tài trợ về
y tế, giáo dục và giải phẫu miễn phí cho trẻ em suy tim và
khiếm thị trong cả nước.
Một hôm tôi mang các sản phẩm Cao ngựa Chu Việt,
cùng rượu Mã Pín tửu - một loại rượu thơm ngon và bổ
dưỡng đến biếu ông và hỏi: “Tuổi đã cao, mà công việc
của Giáo sư lại không phải ít, vậy Giáo sư làm sao để
hoàn thành hàng loạt công việc như vậy?". Cười một cách
bình thản, ông trả lời: "Bất cứ việc gì đi chăng nữa cũng
phải sắp xếp một cách khoa học. Trước nhất phải chuẩn
bị thời gian hết sức khoa học, đầy đủ, sắp xếp rõ ràng
trong đầu từng công việc cụ thể, thứ tự, chứ không nên
làm việc quan liêu, chủ quan tùy tiện. Thứ hai, để có được
sức khỏe dẻo dai, tôi thường xuyên phải tập thể dục”.
Nhận xét về GS. Hoàng Chương, ông Hoàng Tuấn
Anh - Bộ trưởng Bộ VHTTDL có nói: "GS. Hoàng Chương
là người rất có trí tuệ, chuyên môn sâu trong lĩnh vực
lý luận nghệ thuật và đặc biệt là sân khấu Tuồng. Sức
làm việc của ông chúng ta phải noi theo, luôn luôn sáng
tạo, tìm tòi, đổi mới. Đối với đồng chí đồng đội ông hết
sức bao dung và là con người hết sức thẳng thắng, luôn
luôn bảo vệ cái đúng, cái tốt và đấu tranh với cái xấu cái
không đẹp...". Còn đồng chí Vũ Oanh - Nguyên ủy viên
Bộ Chính trị nhận xét: "GS. Hoàng Chương là người tâm
huyết, có quyết đoán trong công việc, rất nghiêm khắc,
bảo đảm chất lượng công việc hiệu quả nhất"...
Có lẽ chính những nhận xét của đồng nghiệp, đồng
chí, đồng đội, những người biết và hiểu về GS. Hoàng
Chương như vậy đã nói lên được sự hăng say, nhiệt huyết
luôn âm ỉ trong người ông. Một con người luôn sống và
lao động vì sự nghiệp chung của đất nước. Chúng ta,
cầu chúc Giáo sư luôn luôn có được nhiều sức khỏe, để
ông có nhiều thời gian tiếp tục cống hiến cho sự nghiệp
phục hồi, bảo tồn và lưu giữ văn hóa nước nhà ngày càng
mạnh mẽ hơn, góp phần thực hiện định hướng của Đảng
là “Xây dựng một nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà
bản sắc dân tộc”.
GS. Hoàng Chương chủ trì hội thảo "Âm nhạc và sân khấu truyền
thống Việt Nam trên Thế Giới"
Vùn Hiïën 30viïåt Nam
Bảy đời
giữ lửa ca trù
Nghệ nhân Nguyễn Văn Mùi
N
gôi nhà trong con
ngõ thuộc phố Thụy
Khê, Hà Nội luôn
luôn vang lên tiếng
trống và tiếng hát ca trù từ lâu
đã trở nên địa chỉ quen thuộc của
du khách trong nước và quốc tế.
Đó là nơi cư ngụ của đại gia đình
nghệ nhân Nguyễn Văn Mùi có
truyền thống bảy đời cha truyền
con nối nghề hát Ca trù. Dòng họ
của gia đình nghệ nhân có nhiều
người là ca nương, kép đàn nổi
tiếng trong cung đình xưa. Trên
bàn thờ của gia đình đặt trang
trọng bức ảnh bà Nguyễn Thị
Tuyết, người được giao trọng
trách trông coi công việc ca vũ
trong cung đình Huế dưới triều
Nguyễn. Gia đình vẫn còn lưu
giữ những nhạc cụ cổ lâu đời.
Trong đêm tôn vinh nghệ
Đắc Phong
thuật Ca trù và Quan họ được
UNESCO công nhận là di sản văn
hóa thế giới tại Văn Miếu Quốc
Tử Giám, Hà Nội, cả gia đình
nghệ nhân Nguyễn Văn Mùi
đã đến biểu diễn, gây ấn tượng
mạnh mẽ cho đông đảo người
xem. Nghệ nhân Nguyễn Văn
Mùi mặc dù đã ở tuổi 80 nhưng
ngón trống chầu của ông vẫn xếp
vào loại bậc nhất hiện nay. Tiếng
Vùn Hiïën 31
viïåt Nam
trống chầu của nghệ nhân luôn
điêu luyện và tinh tế giữ nhịp
chắc chắn cho tiết mục. Các con
trai của họ là Nguyễn Văn Khuê
và Nguyễn Văn Tiến, tỏ ra rất tài
hoa khi chơi đàn đáy, một loại
nhạc cụ độc đáo trong kho tàng
nhạc cụ Việt Nam. Tiếng đàn
đáy tạo ra một không gian mênh
mông huyền ảo đẩy giọng hát
trở nên da diết đi sâu vào lòng
người. Cô em gái Nguyễn Thúy
Hòa là học sinh xuất sắc của
NSND Quách Thị Hồ trở nên một
ca nương tài sắc vẹn toàn, chị vừa
có giọng hát mê đắm lòng người,
vừa có tác phong thần thái rất
chuẩn mực của ca trù thể hiện
sự dày công theo đuổi khổ luyện
với nghề. Chị đã nhận được giải
thưởng cuộc thi âm nhạc dân
gian quốc tế ở Xin-ga-po, Trung
Quốc, Nhật Bản. Có một thời
gian dài Ca trù tưởng bị quên
lãng, nhưng gia đình nghệ nhân
Nguyễn Văn Mùi vẫn lặng lẽ giữ
nghiệp cha ông, cứ mỗi dịp giỗ
Tết cả nhà lại quây quần bên bàn
thờ tổ để hát ca trù với tất cả tấm
lòng thành kính và hy vọng mong
manh. Mãi đến cuối những năm
Nghệ nhân Nguyễn Văn Mùi biểu diễn cùng Câu lạc bộ Ca trù Thái Hà
32 Vùn Hiïën viïåt Nam
80 thế kỷ trước khi Ca trù được
giới thiệu tại UNESCO và nhiều
khách nước ngoài đến Việt Nam
tìm hiểu Ca trù trong sự ngạc
nhiên sửng sốt khiến cho gia đình
nghệ nhân thêm vững tin giữ lửa
Ca trù. Năm 1987 gia đình nghệ
nhân Nguyễn Văn Mùi thành lập
Câu lạc bộ Thái Hà không ngừng
phát huy ảnh hưởng trong việc
truyền dạy nghề. Đến nay câu lạc
bộ đã tham gia truyền nghề ở 20
Câu lạc bộ ca trù trong cả nước.
Đặc biệt, hai cháu nội của nghệ
nhân Nguyễn Văn Mùi thuộc đời
thứ bảy của dòng tộc là Nguyễn
Kiều Anh và Thu Thảo đang ở độ
tuổi học sinh phổ thông đã dần
dần trở thành những ca nương
đầy triển vọng. Các em bắt đầu
học Ca trù từ năm lên sáu tuổi
với sự dẫn dắt của ông và cô. Học
cách hát ca trù rất khó, bắt đầu
từ những câu hát, có khi cả buổi
tối mới học được một câu. Sau đó
phải vào phách cho những bài
hát. Sau khi nhuần nhuyễn giọng
hát, tay phách thì phải chuyển
sang học cách ém hơi nhả chữ,
nảy hạt đổ con kiến, tròn vành rõ
chữ, tạo độ vang rền nền nảy…
Ca trù là bộ môn nghệ thuật đạt
đến đỉnh cao nghệ thuật ca hát về
văn chương. Lời hát là những câu
thơ hàm súc ý nghĩa. Các nghệ
nhân trong gia đình đã dày công
giảng nghĩa từng câu hát để thể
hiện cách hát phù hợp. Sau năm,
sáu năm trời khổ công rèn luyện,
hai em đã học được nhiều làn
điệu cổ của ca trù như hát ru, hát
giai, xẩm huê tình, gửi thư, hát
nói…Các em đã theo gia đình đi
biểu diễn ở nhiều nơi và đoạt giải
cao trong các cuộc thi hát dân ca.
Hiện nay Câu lạc bộ Ca trù
Thái Hà còn giữ được 30 điệu ca
trù và đang nỗ lực nghiên cứu
để khôi phục những điệu hầu
như đã bị thất truyền, đặc biệt
là hát múa Bài bông, Bỏ bộ. Câu
lạc bộ Ca trù Thái Hà không chỉ
nổi danh ở trong nước mà còn
vang xa ở nhiều nơi trên thế giới.
Những năm gần đây gia đình có
truyền thống bảy đời theo nghiệp
Ca trù này thường xuyên đi biểu
diễn tại Anh, Pháp, Bỉ, Thụy Sĩ,
Hà Lan…Ca trù xứng danh được
tôn vinh là Di sản thế giới.
 Vốn nhà ta
giữ lắm người thương!
GSTS Trần Văn Khê

33 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 33
viïåt Nam

Trong cuộc đời hoạt động
của tôi, tôi làm việc nhiều ở
nước ngoài, ít ở trong nước.
Khi về nước gặp được
những người nghiên cứu
trong nước tôi rất thú vị và
một trong những người tri
âm tri kỷ hiếm có, vừa là
bậc thầy vừa là người bạn
tâm đắc của tôi là anh Mịch
Quang.
Nhà nghiên cứu Mịch Quang và GS. TS Trần Văn Khê
34 Vùn Hiïën viïåt Nam
T
rong những nhà nghiên cứu về nghệ thuật Tuồng, niềm
hãnh diện lớn của truyền thống nghệ thuật VN, thì anh
Mịch Quang có lẽ là một người nghiên cứu toàn diện và sâu
sắc hơn cả, chẳng những về lịch sử tuồng mà cả phương
pháp nghệ thuật tuồng, kỹ thuật biểu diễn tuồng, cách viết tuồng, với
nhiều phát hiện, tổng kết được nhiều người thừa nhận như “hiện thực
tả ý”, “sân khấu tổng thể”. Anh không những là nhà lý thuyết mà còn là
người thực hành, nghiên cứu sâu rộng mà viết tuồng cũng rất nhiều và
hay, đối với tôi anh là một người văn võ toàn tài trong giới nghệ thuật
vậy.
Việc anh Mịch Quang là một chuyên gia hàng đầu về tuồng thì ai
cũng biết. Nhưng anh còn là một nhà nghiên cứu âm nhạc truyền thống
dân tộc uyên thâm và sáng tạo. Điều đặc biệt tôi thấy ở anh Mịch Quang
là tuy anh hoàn toàn sống trong nước, chưa đi nước
ngoài bao giờ, lại gần như không học ở trường nghệ
thuật học danh tiếng nào hết, chỉ tự tìm tòi nghiên cứu
mà đã đưa ra được những nhận định khoa học mang
tính quốc tế. Tôi thấy hai anh em chúng tôi, anh Mịch
Quang ở phương Đông tôi ở phương Tây, chúng tôi
có những chuyện rất giống nhau từ trong phong cách,
phương pháp làm việc cho đến những quan điểm về âm
nhạc dân tộc Việt Nam.
Trong thời gian ở nước ngoài, được đọc những bài
anh Mịch Quang viết đã đăng nhiều nơi nhất là đọc đi
đọc lại hai cuốn sách “Âm nhạc với sân khấu dân tộc”
và “Kinh dịch và nghệ thuật truyền thống” của anh, tôi
thấy cảm phục anh trong tình trạng hiếm sách báo nước
ngoài, lại “đơn thương độc mã” giữa rất đông “Lương
Đăng” hiện đại mà Mịch Quang làm được nhiều việc,
viết được nhiều câu khiến tôi không cầm được nước mắt.
Tôi gặp rất nhiều tâm đắc trong hai cuốn sách của Mịch
Quang.
Tôi thích thú nhận xét nhẹ nhàng của anh Mịch
Quang về âm nhạc VN là đàn thì phải nhấn nhá, hát thì
phải luyến láy. Đó là nhận xét thật hay! Chỉ một câu
đã tóm tắt rất tài tình đặc sắc khí nhạc và thanh nhạc
truyền thống VN. Trong khi tôi đã phải dài dòng hơn khi
nói về cái truyền thống của âm nhạc Việt Nam từ cách
đánh đàn tranh như bàn tay mặt thì sanh đẻ ra âm thanh,
bàn tay trái là bàn tay nuôi dưỡng và làm đẹp âm thanh,
bàn tay mặt sanh cái xác mà bàn tay trái cho cái hồn. Cái
nhấn nhá chính là cái hồn của nhạc Việt. Không có nhấn
nhá, tiếng đàn chỉ là thanh chứ chưa phải là âm. Thanh
có trường độ, cao độ, cưòng độ, có màu âm, nhưng chưa
có chất âm nhạc. Chất âm nhạc đến từ bàn tay trái, từ trái
Vùn Hiïën 34
viïåt Nam
Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội Phạm Quang Nghị chúc mừng nhà nghiên cứu Mịch Quang
tim ra, biến thanh thành âm, âm
mới có hồn và âm nhạc mới hình
thành. Chỉ âm nhạc Việt Nam
và phương Đông mới phân biệt
thanh và âm. Thanh chỉ có thuộc
tính vật lý, còn âm mới là nghệ
thuật. Chính nhấn nhá và luyến
láy như anh Mịch Quang nói đã
tạo nên cái màu, cái hồn của nhạc
Việt.
Tôi rất vui sướng khi đọc các
đoạn Mịch Quang phân tích về
các bài học “học cho chết, dùng
cho sống”, “thục giả bất vong tân
chế điệu” trong kịch hát truyền
thống cũng như quan hệ dân chủ,
đồng tác giả giữa người sáng tác
và người biểu diễn cùng sự phân
biệt rất tinh tế các chữ “bài” -
“bản”, “ca” - “hát” và hệ thống
kỹ thuật thanh nhạc rất độc đáo
trong âm nhạc truyền thống Việt
Nam. Tôi rất đồng tình và chia sẻ
35 Vùn Hiïën viïåt Nam
sự phê phán sắc sảo thẳng thắn
của anh Mịch Quang đối với
quan niệm “dân tộc hiện đại” rất
sai lầm của các vị “Lương Đăng”
tây cho rằng âm nhạc dân tộc
đồng nghĩa với lạc hậu lỗi thời
và hiện đại tiên tiến dường như
là thuộc tính đương nhiên của âm
nhạc phương Tây. Tôi cũng luôn
kiên quyết chống lại việc xem
nhạc truyền thống dân tộc cần
phải được “nâng cao”. Nhận thức
thế nào mà coi nhạc truyền thống
là thấp để phải “nâng cao”? Ai là
người có khả năng “nâng cao”
nhạc truyền thống. Mà nâng cao
cái gì, bằng cách nào? Ký âm hò
xự xang là thấp, đồ rê mí mới là
cao? Một bè là thấp nhiều bè là
cao? Đàn bầu, nhị, nguyệt, tranh
là thấp, piano, violon là cao?...
Đặc biệt nhất phải nói là lý
thuyết của anh Mịch Quang về
cấu trúc động - mở trong âm
nhạc VN cũng như âm nhạc châu
Á khác với cấu trúc tĩnh và đóng
của âm nhạc Phương Tây. Tôi cho
đây là lý thuyết tuyệt vời. Khi
đi giảng tại các trường đại học
Âu Mỹ tôi đã đề cập đến đặc sắc
thẩm mỹ “chân phương hoa lá”
của người Việt Nam trong âm
nhạc mà tôi được học trong gia
đình tôi và qua những buổi gặp
gỡ nghệ nhân Việt Nam trong cả
nước sau này. Đó là quan niệm
học nhạc, học một bài nhạc hay
một cách đánh nhạc thì luôn luôn
thì phải học theo chân phương
hoa lá. Tức là học thì phải nắm
cái cơ bản, vuông vắn, chân chất
nhưng khi sáng tác, biểu diễn
không thể đem nó ra nguyên si
mà phải biết sáng tạo cho thêm
hoa thêm lá của mình vào thì
mới hay, mới đẹp được. Anh
Vùn Hiïën 35
viïåt Nam
Mịch Quang đã khảo sát đặc sắc
này cùng nhiều đặc sắc độc đáo
khác của âm nhạc truyền thống
Việt Nam để tổng kết thành lý
thuyết cấu trúc động – mở. Lý
thuyết này của anh Mịch Quang
không chỉ đã nói rất đúng cái đặc
sắc uyển chuyển của âm nhạc
truyền thống Việt Nam, mà còn
cho thấy âm nhạc truyền thống
Việt Nam, phương Đông và âm
nhạc Phương Tây là hai vẻ đẹp
khác nhau của hai hệ thống khác
nhau, được hình thành trên hai
nền tảng triết học và mỹ học khác
nhau. Hai hệ thống này không
thể thay thế nhau, càng không
triệt tiêu nhau mà chỉ bổ sung cho
nhau để làm phong phú thêm âm
nhạc thế giới. Đây là điều tôi gặp
gỡ và tâm đắc vô cùng với anh
Mịch Quang.
Có lẽ một người nghiên cứu
trong nước mà có được phong
cách khoa học của anh Mịch
Quang là lạ lùng lắm. Trước hết
là bởi thái độ quí trọng cổ mà
không “nệ cổ”, mở rộng tầm hiểu
biết ra bên ngoài mà không “vọng
ngoại”. Còn là bởi cách nhìn của
anh là cách nhìn của quốc tế, cách
nhìn toàn diện. Không chỉ nhìn
âm nhạc dưới phương cách âm
nhạc không mà nhìn âm nhạc
trong bối cảnh văn hoá, bối cảnh
xã hội với quan điểm của sinh
học và khoa học hiện đại. Điều
tôi chịu nhất ở anh Mịch Quang
là quan điểm “không thể lấy ống
kính của nhạc phương Tây mà
nhìn âm nhạc VN”. Đúng quá
rồi. Nếu chúng ta phân tách âm
nhạc VN theo phương pháp dạy
âm nhạc phương Tây thì chúng
ta chỉ thấy bề mặt mà không thấy
bề sâu, chúng ta chỉ thấy cái bên
ngoài mà không thấy cái bên
trong. Đi xa hơn, anh Mịch Quang
đã vận dụng Kinh dịch và triết lý
phương Đông lý giải rất thuyết
phục bao nhiêu chuyện để tìm ra
36 Vùn Hiïën viïåt Nam
những quy luật của âm nhạc và
nghệ thuật dân tộc. Đó cũng là
con đường tìm tòi của tôi trong
nhiều năm khi tôi cũng vận dụng
Dịch lý để giải thích cái lồng bản
đặc sắc của đờn ca tài tử. Bởi vậy,
khi gặp anh Mịch Quang tôi có
cảm giác mình đã gặp một người
bạn thân của mình từ nhiều năm.
Tư tưởng hai anh em rất phù hợp
với nhau, thái độ đối với âm nhạc
Việt Nam cũng vậy. Mình không
quá tự tôn mình, tự coi mình là
hay nhưng cũng không bao giờ
tự ti, mặc cảm. Ngày xưa ở thế
kỷ 15, Lương Đăng thời nhà Lê
căn cứ theo âm nhạc của nhà
Minh để đánh giá nhạc Việt bị cụ
Nguyễn Trãi kiên quyết phản đối.
Còn bây giờ cũng có nhiều người
cứ đem sách vở của phương Tây
để hạ thấp nhạc Việt, tôi gọi đó
là những “Lương Đăng” hiện đại.
Chúng tôi đã cố học nhạc phương
Tây đến nơi đến chốn nhưng
không để âm nhạc đó chi phối
khi nghiên cứu học hỏi âm nhạc
truyền thống nước nhà mà tôi gọi
là Quốc nhạc.
Tất cả những điều đó làm anh
em chúng tôi, dù kẻ trong nước
người ngoài nước, rất gần gũi với
nhau, gặp gỡ thương yêu nhau,
chân thành học hỏi giúp đỡ nhau,
kính trọng, khích lệ nhau góp sức
cho việc gìn giữ và phát triển âm
nhạc và nghệ thuật truyền thống
Việt Nam.
Anh Mịch Quang đã qua 90
tuổi rồi mà lúc nào cũng cầu học,
say sưa tìm học mọi nơi mọi lúc,
luôn luôn có những suy nghĩ tìm
tòi mới. Mấy năm trước, anh gửi
tặng tôi cuốn sách mới rất giá trị
“Khơi nguồn Mỹ học dân tộc”
anh vừa cho xuất bản năm 2004.
Đây lại là một cố gắng mới của
anh từ thực tế nghiên cứu nghệ
thuật truyền thống tổng kết
thành những nguyên tắc của mỹ
học dân tộc. Biết đây là việc lớn,
việc khó, anh khiêm tốn gọi việc
làm của mình chỉ là khơi nguồn
là phác họa để dành việc hoàn
chỉnh cho các thế hệ sau. Nhưng
nếu không có những người khơi
nguồn, phác họa thì biết bao giờ
mới có người hoàn chỉnh được
công việc thật cần thiết này.
Với lòng yêu mến và ngưỡng
mộ, tôi thành kính chúc anh Mịch
Quang trường thọ, đem được
hiểu biết của mình truyền bá
cho hậu thế để chúng ta có một
thế hệ trẻ có phong cách nghiên
cứu đúng đắn hầu đi tới những
thành tựu khoa học xứng đáng
với truyền thống của nghệ thuật
và âm nhạc VN.
Nhân đây, tôi ghi lại bài thơ
tôi tặng anh Mịch Quang, hoạ
vận bài thơ của anh Mịch Quang
gửi tặng tôi nhân dịp tôi được
Nhà nước VN trao tặng huân
chương Lao động hạng Nhất đầu
năm 1999. Bài thơ nói lên tình tri
âm tri kỷ và tấm lòng yêu thương
thủy chung của anh em chúng tôi
với âm nhạc và nghệ thuật VN.
Gửi anh Mịch Quang
Tạ tình tri kỷ bạn văn chương
Nghiên cứu, đôi ta, chọn đúng
đường
Vọng ngoại, mình chê, nhiều kẻ
ghét
Vốn nhà, ta giữ, lắm người
thương
Dân ca luôn hát cao hơi vọng
Quốc nhạc thường đàn rộn tiếng
vang
Với nhạc Việt Nam, ta vẫn trọn
Một lòng chung thuỷ của tình
lang
(Dọc theo duyên hải Đại Tây
Dương, ngày oi ả mùa hè 1999)
Phương Thảo ghi
Vùn Hiïën 36
viïåt Nam
 NI ÏÌM TIN SAÁNG TOÃA
Nhân 50 năm ngày mất của Ưng Bình Thúc Giạ Thị - Nhà thơ, nhà soạn
Tuồng nổi tiếng ở xứ Huế, Văn Hiến Việt Nam xin giới thiệu bài thơ
“Niềm tin sáng tỏa” của nhà thơ Tôn Nữ Hỷ Khương.

Năm Mươi Năm thấm thoát trôi qua…

“Hình ảnh Từ Thân chẳng nhạt nhòa.
Vẫn sáng lòng con niềm hạnh phúc,
Vẫn ngời Hương sắc áng Thi Ca”

Lời vàng khắc đậm trong tâm khảm:

“Sống an vui, tự tại, chan hòa”
“Không giận, không hờn, không oán trách”,
“Nghĩa ân ghi tạc - đẹp lòng ta”.

Năm Mươi Năm hình bóng yêu thương,

Dẫn dắt đời con mỗi chặng đường.
Cuộc sống thăng trầm luôn vững dạ,
Không hân hoan cũng chẳng sầu vương.
Tất cả nhờ ơn đức Phật Trời,
NIỀM TIN SÁNG TỎA chẳng hề vơi.
“Lời xưa di huấn thời son trẻ,
Con vẫn mang theo suốt cuộc đời”

“…Sóng vàng quyện ánh sao rơi,

Văn Lâu khúc hát trao lời núi sông.
Dòng Hương Giang nước vẫn trong,
Trong xanh như cả tấm lòng Người xưa.

Tôn Nữ Hỷ Khương

37 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 37
viïåt Nam
TỪ TRONG DI SẢN

BÁT TRÀNG
ĐIỂM SÁNG VĂN HÓA
THĂNG LONG - HÀ NỘI
Th.S Phạm Ngọc Quang

Từ lâu, Bát Tràng đã nổi tiếng với

nghề gốm sứ. Gạch - một trong
những sản phẩm của làng nghề này
đã đi vào câu ca “Chiếu Nga Sơn,
gạch Bát Tràng. Vải tơ Nam Định, lụa
hàng Hà Đông”. Song, ngôi làng cổ
ven sông Hồng ở đối diện không xa
kinh thành Thăng Long này không
chỉ có vậy. Nơi đây còn là một làng
khoa bảng, với nhiều người đỗ đạt
cao nức tiếng cả nước. Không kể Giáp
Hải - Trạng nguyên khoa Mậu Tuất,
niên hiệu Đại Chính, đời vua Mạc
Đăng Doanh (năm 1538) có quê gốc
ở Bát Tràng, thì làng này có tới tám
vị đỗ đại khoa dưới thời phong kiến.
Một con số không phải là nhỏ so với
một làng quê nhỏ bé có truyền thống
làng nghề và giỏi thương mại này.

38 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 38
viïåt Nam
 - Vương Thì Trung (1537 -
?), tên hiệu là Chất Trai là người
mở đầu thành tích khoa bảng Bát
Tràng. Năm 53 tuổi, ông đỗ Tiến sĩ
khoa Kỷ Sửu, niên hiệu Hưng Trị
2, đời vua Mạc Mậu Hợp (1589).
Ông làm quan nhà Mạc tới chức
Hình khoa Đô cấp sự trung, tước
Thuyên lâm hầu. Song, theo các
tài liệu địa phương thì ông làm
đến chức Thượng thư Bộ Binh,
hàm Trung Trinh đại phu.
Sang thế kỷ XVII, Bát Tràng có
5 người đỗ đại khoa, trong đó họ
Nguyễn và họ Lê có hai anh em
ruột cùng đỗ Tiến sĩ. Cụ thể:
- Trần Thiện Thuật (1659 - ?),
tự là Trung Mã, đỗ Tiến sĩ khoa
thi Hội năm Quý Hợi, niên hiệu
Chính Hoà 4, đời vua Lê Hy Tông
(năm 1683) khi còn rất trẻ, mới
25 tuổi. Ông làm quan đến chức
Hiến sát sứ, sau bị giáng xuống
làm Giám sát Ngự sử.
- Nguyễn Đăng Liên (1676
- ?), đỗ Tiến sĩ khoa Bính Tuất,
niên hiệu Vĩnh Thịnh, đời vua Lê
Dụ Tông (năm 1706), làm quan
đến chức Tự Khanh. Tài liệu địa
phương cho biết, ông làm đến
chức Thượng Bảo khanh, Tri
Thị nội thư, Tả Binh phiên, tước
Phương Thái bá; khi mất được
tặng Hàn lâm viện Thị độc, Đặc
tiến Kim tử vinh lộc đại phu, thuỵ
là Hoà Hậu tiên sinh. Ông là anh
ruột Nguyễn Đăng Cẩm, anh em
đều đỗ đại khoa và đồng triều.
- Nguyễn Đăng Cẩm (1678-
1736), là em Tiến sĩ Nguyễn Đăng
Liên, đỗ khoa sĩ vọng, được bổ
làm tri huyện. Khoa Mậu Tuất,
niên hiệu Vĩnh Thịnh đời vua Lê
Dụ Tông (1718), ông đỗ Tiến sĩ
xuất thân, làm quan đến chức Tế
tửu Quốc Tử Giám, Triều liệt đại
phu. Sau khi mất, ông được tặng
Phó Đô đốc ngự sử.
- Lê Hoàn Viện (1689 - ?), đỗ
Tiến sĩ khoa Ất Mùi, niên hiệu
Vĩnh Thịnh 11, đời vua Lê Dụ
Tông (năm 1715), khi mới 27 tuổi.
Ông làm quan đến Thừa chính sứ
Sơn Tây. Theo tài liệu địa phương,
ông được xếp vào hàng đại phu,
làm quan đến chức Sơn Tây Tán trị
Thừa chính sứ ty. Ông là anh ruột
Tiến sĩ Lê Hoàn Hạo.
- Lê Hoàn Hạo (1699-?), em
Tiến sĩ Lê Hoàn Viện, còn có tên
là Hoàn Toản. Năm 29 tuổi, thi
Hương đỗ Giải nguyên, sau thi
đỗ Tiến sĩ khoa Đinh Mùi, niên
hiệu Bảo Thái 8, đời vua Lê Dụ
Tông (1727), làm quan đến Học sĩ,
tước Gia Trạch Bá, được về trí sĩ.
Tài liệu địa phương chép, ông làm
đến Đông các Đại học sĩ, sau khi
mất được tặng Ngự sử đài Thiêm
đô ngự sử, Đặc tiến Kim tử vinh
lộc đại phu.
Sang thế kỷ XVIII và XIX, Bát
Tràng có 2 người đỗ đại khoa là:
- Lê Danh Hiển (1757-?) còn có
tên là Lê Hoàn Hiển, Giải nguyên
trong kỳ thi Hương, đỗ Tiến sĩ
xuất thân khoa Ất Tỵ, niên hiệu
Cảnh Hưng, đời vua Lê Hiển
Tông (1785). Ông làm quan đến
Đề hình Giám sát Ngự sử, Đốc
đồng Thanh Hoa, sau làm quan
triều Tây Sơn, đến Lễ bộ Hữu thị
lang, tước Gia Phái hầu.
- Vũ Văn Tuấn (1803 - 1860),
tên tự là Trạch Khanh, hiệu là
Bạch Sơn, thi đỗ Tiến sĩ khoa Mậu
Tuất, Minh Mạng thứ 19 (1838).
Ông nổi tiếng là tấm gương vượt
khó kiên trì học tập. Từ bé, Vũ
Văn Tuấn vóc dáng mảnh khảnh,
người yếu nhưng lộ tư chất thông
minh, ham học. Mẹ ông là người
phụ nữ tảo tần, quanh năm đi làm
nuôi chồng con mà không có nổi
căn nhà, phải đi ở nhờ. Nhà ng-
hèo, sách không có học, Vũ Văn
Tuấn phải mượn sách của bạn để
sao lại. Dầu thắp đèn không có,
ban đêm Vũ Văn Tuấn phải nhờ
ánh trăng để học. Năm 16 tuổi, Vũ
Văn Tuấn được thày đưa ra Thăng
Long học ông nghè Lương Đồng,
huyện Đường Hào. Song, phải
đến khoa thi Đinh Dậu đời Minh
Mạng (1838), ông mới đỗ cử nhân.
Đến khoa ân khoa Quý Mão, đời
Thiệu Trị (1843), ông mới đỗ Tiến
sĩ. Năm 1844, ông vào Huế nhận
chức Hàn Lâm viện Biên tu, rồi
đổi làm Tri phủ Hà Trung, tỉnh
Thanh Hoá. Tại đây, ông còn mở
thêm trường dạy học. Ông đã xin
cho dân huyện Tống Sơn được
giảm thuế và lính thú, được dân
huyện nhớ ơn, dựng bia ở Văn chỉ
hàng huyện. Năm đầu Tự Đức,
Vũ Văn Tuấn được triệu về kinh,
bổ chức Thị giảng, sung Sử quán
Toàn tu, hàm Thị độc. Năm Tự
Đức thứ sáu (1653), ông được cử
làm Phó sứ sang nhà Thanh. Về
nước, ông được vua Tự Đức ban
cho bốn chữ “Cần, lao, khả lục”
và bảy bài thơ Ngự chế. Được về
làng nghỉ một tháng, ông bỏ tiền
cùng dân làng tu sửa lại đình làng
và văn chỉ. Hiện trong đình vẫn
còn bức hoành phi có 4 chữ “Bạch
thổ danh sơn” của ông cung tiến.
Năm Tự Đức thứ mười (1857),
ông được bổ làm Án sát Hưng
Hoá, hàm Thị giảng học sĩ. Ba
năm sau, 1860, ông lâm bệnh mất
ở nhiệm sở, được ban tên thuỵ
hiệu là Đoan Trực. Vũ Văn Tuấn là
người đỗ đại khoa cuối cùng của
làng Bát Tràng.
Ngoài 8 vị đại khoa kể trên,
Bát Tràng còn có nhiều người
đỗ trung khoa (Hương cống, Cử
nhân), trong đó phải kể đến Phạm
Vùn Hiïën 39
viïåt Nam
Văn Bích - một trong “Tứ hổ Bắc
Hà” (gồm: Siêu-Thiều-Bích-Quát)
nổi tiếng từ cuối thế kỷ XVIII đến
nửa đầu thế kỷ XIX. Cử Bích đã để
lại nhiều văn tập và thi tập, trong
đó có bài phú Khóc vợ, hiện nhiều
người Bát Tràng còn biết, với
những lời thống thiết.
Làng Bát Tràng nằm sát mép
sông Hồng cuộn chảy nên luôn
bị xói lở. Sống trong doi đất hẹp,
người Bát Tràng phải tận dụng
từng tấc đất để vừa làm nhà ở,
vừa có nơi làm nghề. Sở dĩ có
được những con số ấn tượng
trong khoa cử trên, trước hết, Bát
Tràng có yếu tố địa lợi “Nhất cận
thị, nhì cận giang”. Làng nằm
cận kề kinh thành Thăng Long và
vùng đất học Kinh Bắc là những
nơi có bề dày nghìn năm văn hiến,
kinh tế khá phát triển, nhân tài
nhiều, con người dễ có điều kiện
ăn học, phát triển tài năng. Quan
trọng hơn Bát Tràng có chế độ
khuyến học và trọng dụng nhân
tài tương đối thoả đáng. Trong
ngày hội làng xưa, có 4 chiếu ở
nơi trang trọng nhất trong đình
làng, trong đó chiếu thứ hai dành
cho những người đỗ Tiến sĩ, khi
không có người đỗ thì chiếu đó
vẫn để trống. Những người đỗ
Tiến sĩ (nếu là ngạch võ có hàm
quận công), sau khi mất, vào ngày
giỗ được lý trưởng thay mặt làng
mang một chai rượu đến thắp
hương. Văn chỉ làng Bát Tràng
có ba điểm khác biệt với Văn chỉ
các làng khác, nhằm cổ xuý và đề
cao người làng học tập. Một là,
ngoài cổng có đề ba chữ “Ngưỡng
di cao” (một ý trong Luận ngữ),
nhắc nhở người làng phải luôn
phấn đấu vươn lên cao hơn trong
học tập. Hai là, các sinh hoạt trong
văn chỉ bao gồm: Xuân - Thu tế thì
những người đỗ tú tài mới được
vào dự; còn bình thơ, bàn việc học
hành, biểu dương thành đạt thì là
“quyền riêng” của những người
có khoa mục. Ba là, ngoài việc thờ
Khổng Tử và các học trò, các vị
đại khoa, trung khoa và tiểu khoa,
Văn chỉ còn thờ cả những Tiên
Nho, tiên hiền của làng. Xưa kia,
40 Vùn Hiïën viïåt Nam
tuần phiên làng, ngoài nhiệm vụ
bảo vệ làng, còn có trách nhiệm
giúp các kỳ mục, chức dịch đôn
đốc việc học của học trò trong
làng. Các tuần phiên phải biết rõ
trong làng có những gia đình nào
có con em đang đi học, học lớp
mấy. Đến trống canh hai, tuần
phiên đi qua nhà các học trò mà
thấy vắng tiếng đọc sách thì phải
báo cáo cho các kỳ mục, hôm sau,
người học trò đó bị nhắc nhở. Đấy
là những thuận lợi, cũng là động
cơ để các sĩ tử gắng công dùi mài
kinh sử và quyết tâm thi đỗ và đó
cũng là lý do khiến các gia đình
khích lệ, động viên, tạo điều kiện
cho con em ăn học.
Trong sự thành đạt về học
hành của người Bát Tràng, không
thể không nhắc đến công lao rất
lớn của những người phụ nữ. Việc
nuôi chồng, con ăn học thành đạt
được coi là niềm tự hào và là “tiêu
chí” của người phụ nữ Bát Tràng.
Họ làm chủ lò gốm, tần tảo ngược
xuôi buôn bán để chồng con được
chuyên chú vào việc học, không
phải bận tâm vào việc gia đình.
Sách Bắc Ninh địa dư chí chép :
“Bát Tràng tục lệ rất văn nhã, trong
làng thì gác lầu san sát, thuyền
bè tụ tập, gái thạo buôn bán, trai
quen nếp phong lưu”. Cũng chính
vì thế, phương ngôn có câu “Sống
làm trai Bát Tràng, chết làm thành
hoàng Kiêu Kỵ”. Kiêu Kỵ, một
làng thuộc xã Tân Hưng, huyện
Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh xưa (nay
thuộc Hà Nội) hay lễ bái. Trai Bát
tràng phong lưu “Bé thì cơm mẹ
cơm cha, nhầng nhầng cơm vợ,
về già cơm con”. Tiêu biểu cho
người phụ nữ Bát Tràng là mẹ của
hai Tiến sĩ Nguyễn Đăng Liên và
Nguyễn Đăng Cẩm. Cả đời bà chỉ
đi “vuốt bát” thuê, dành dụm tiền
bạc để nuôi con ăn học. Chính vì
người phụ nữ có công lớn đối với
gia đình mà ở Bát Tràng có hiện
tượng tương đối đặc biệt: con dâu
luôn được bố mẹ chồng quý trọng,
quan hệ xấu “mẹ chồng, nàng
dâu” vốn là cố hữu ở các làng
quê Việt trên vùng châu thổ sông
Hồng song ở Bát Tràng chỉ là hy
hữu. Và, cũng chính vì người phụ
nữ có công nên Bát Tràng còn có
một tục lệ đặc biệt khác so với hầu
hết các làng Việt: phụ nữ được ra
đình làm lễ trong ngày hội, song
không được vào lễ ở hậu cung.
Từ năm 1945 đến nay, truyền
thống học hành khoa bảng ở Bát
Tràng không bị đứt gãy, mà vẫn
tiếp tục được nghiệp học của
mình. Đến nay, làng có trên 300
người tốt nghiệp đại học, trong đó
có tới 30 người có học hàm, học vị
(họ Trần có 8 người, họ Phùng có 4
người, họ Lê 5 người, họ Nguyễn
có 6 người). Đây là một thành tích
đáng kính nể, là niềm tự hào của
Bát Tràng. Hương ước làng Bát
Tràng có nêu (Dịch chữ Hán):
Lấy nhân đức khuyên bảo nhau
chớ kể giầu nghèo
Lấy điều phải làm lẽ sống phải
luôn tự sửa mình
Đối xử với nhau theo lễ tục không
được lấn lướt
Hoạn nạn giúp nhau không được
manh tâm chiếm đoạt.
Dưới chế độ xưa, người làm
thợ gốm chỉ được xếp hạng thứ hai
trong làng (sau các quan văn võ
và những người giầu có), nhưng
hàng năm, vào Rằm tháng Hai âm
lịch, ngày đầu tiên vào đám, làng
biện lễ ra đình một con trâu tơ
thật béo, thui vàng, đặt trên chiếc
bàn lớn, kèm theo là 6 mâm cỗ và
4 mâm xôi. Khi lễ xong, cỗ được
hạ xuống chia đều cho các vách
(hạng) cùng nhau ăn uống vui
vẻ. Điều đó thể hiện sự đổi mới,
bình đẳng, coi trọng lao động của
người Bát Tràng. Vì thế, làng Bát
Tràng vẫn giữ được truyền thống
một làng khoa bảng, một làng văn,
một làng nghề gốm sứ nổi tiếng
cả trong và ngoài nước. Giờ đây,
Bát Tràng càng nổi tiếng thế giới
hơn qua việc đã có nhiều đóng
góp xây dựng Con đường gốm
xứ - một Kỷ lục Ghinet của Họa
sĩ Nguyễn Thu Thủy trong dịp kỷ
niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà
Nội vừa qua.

LỄ HỘI MINH THỆ
và ý nghĩa giáo dục tư tưởng đạo đức
“chí công vô tư”
Chu Xuân giao
Theo thống kê của Cục Văn hóa cơ sở, hiện
nay cả nước ta có khoảng 8.000 lễ hội, trong
đó, 88% là lễ hội dân gian. Tuy vậy, trong
vòng 10 năm trở lại đây, chúng ta đang
chứng kiến nhiều bất cập đáng ngại trong
nhiều lễ hội dân gian. Thậm chí, nhiều
người còn bi quan cho rằng: hình như lễ
hội ngày nay chỉ cổ vũ cho mê lầm. nhưng
thực tế, bức tranh tổng thể về lễ hội dân
gian đương đại không đến mức bi quan
như thế. Vẫn còn không ít lễ hội đã và đang
góp phần thiết thực đẩy lùi tiêu cực, quét
sạch mê lầm. Tiêu biểu là lễ minh Thệ vẫn
được tổ chức hàng năm tại làng hòa liễu
thuộc xã Thuận Thiên, huyện kiến Thụy,
hải phòng.
41 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Tục cắt máu ăn thề “không
lấy của công thành của tư”
Mặc dù chưa được “đứng”
vào danh mục thống kê nói trên
của Cục Văn hóa cơ sở, nhưng lễ
hội Minh Thệ đã có lịch sử hình
thành và lưu truyền khoảng 500
năm, có thể xem là một nét tinh
hoa của văn hóa vùng xứ Đông.
Trước năm 1945, lễ hội Minh
Thệ làng Hòa Liễu được tổ chức
vào hạ tuần tháng Chạp (chính
hội là ngày 24 tháng Chạp) hàng
năm tại miếu và đình. Sau năm
1945, miếu và đình bị hạ giải, lễ
hội Minh Thệ bị gián đoạn một
thời gian dài. Đến năm 1993, cụm
di tích đền - chùa Hòa Liễu được
công nhận là Di tích lịch sử văn
hóa cấp Quốc gia, nhân dân địa
phương đã bắt tay phục hồi các
lễ hội truyền thống. Kết quả là
từ năm 2002, lễ hội truyền thống
làng Hòa Liễu đã được tổ chức
hàng năm vào trung tuần tháng
Giêng, tại cụm di tích đền - chùa
Hòa Liễu với nhiều hoạt động kế
tiếp nhau như: tế cáo yết, lễ Minh
Thệ, đấu vật, cờ người,… Trong
đó, lễ Minh Thệ là hoạt động
trung tâm, là linh hồn của lễ hội.
Minh Thệ được tổ chức hết
sức bài bản vào sáng ngày 14
tháng Giêng. Người ta dựng một
đài thề trước cửa đền, chiếc mũ
Vùn Hiïën 41
viïåt Nam
cũ của Thành hoàng làng trước đây được đặt ở vị
trí cao nhất trên đài thề. Xung quanh có hoa quả,
bát hương, một con dao bầu (được bọc vài điều),
một bình rượu lớn (được phủ vải điều) và một con
gà trống còn sống (được nhốt trong bu gà phủ vải
điều). Trước đài thề có một vòng tròn bằng vôi trắng,
đường kính khoảng 2m, ở giữa có một ô đất trống,
gọi là vòng thiêng. Sau khi chủ tế và các vị bồi tế (là
các vị có chức sắc trong làng, mặc áo lễ màu đen)
đã yên vị, chủ tế vái lạy, là lúc con dao bầu được
chuyển từ trên đài thề xuống. Chủ tế cắm mạnh con
dao vào điểm giữa vòng thiêng, rồi rút nó lên, vẽ
một vòng tròn theo hình vòng vôi trắng, rồi lại cắm
xuống điểm giữa vòng thiêng. Sau đó, chủ tế bắt đầu
đọc Văn thề bằng âm Hán - Việt, rồi cầm dao bầu tiến
đến đài thề cắt tiết gà với sự giúp đỡ của hai lính áo
đỏ, nhỏ huyết vào bình rượu trên đài thề. Rượu được
chuyền cho chủ tế và các vị bồi tế uống như thể ghi
nhận lời thề đã tấu lên trước đó. Rượu được chuyển
ra ngoài cho các vị cao niên trong làng. Lời thề có
đoạn: “… lấy của công làm việc công thì được các
thần linh phù hộ. Nhược bằng có lòng tham, lấy của
công đem về làm của tư, thì nguyện cầu các vị thần
linh hãy đả tử!...” là tâm điểm của văn thề.
Sức sống đương đại
Theo tài liệu Hán Nôm còn lưu giữ và theo truyền
khẩu của người dân địa phương, người có công xây
dựng nên chùa và đền Hòa Liễu là một Thái hoàng
Thái hậu nhà Mạc họ Vũ. Vào thập niên 1650, khi
vương triều Mạc còn thịnh, bà đã kêu gọi các hoàng
thân quốc thích khác cùng đóng góp tiền của, dựng
42 Vùn Hiïën viïåt Nam
nên ngôi chùa Thiên Phúc ở làng Hòa Liễu và mấy
chục chùa khác ở các nơi. Riêng Hòa Liễu, bà xuất
tiền mua 25 mẫu 8 sào ruộng cúng Tam bảo. Nhiều
vị trong hoàng tộc hưởng ứng lời kêu gọi của bà đã
góp phần làm tăng số ruộng cúng chùa lên tới 47
mẫu 3 sào. Từ số ruộng đó, làng cho nhà chùa 4 mẫu
để cày cấy, còn lại làm ruộng công để đảm bảo người
nào trong làng cũng có ruộng. Tương truyền, nhân
đó, Thái hoàng Thái hậu đã đặt ra những lời thề đối
với những người sử dụng đất và bản văn Minh Thệ
“không lấy của công làm của tư” đã dần dần định
hình.
Một điều đáng quý là trải qua bao thăng trầm,
đến nay lễ hội Minh Thệ vẫn đang lưu truyền và
phát triển trong cuộc sống đương đại, trở thành một
giá trị tinh hoa của một vùng quê lúa ở xứ Đông. Mỗi
năm, khi lễ hội Minh Thệ được tổ chức, người ta kéo
đến chật sân đền - chùa, yên lặng và trật tự quan sát,
để cùng nhau thụ cảm tư tưởng “chí công vô tư”, ý
thức trách nhiệm với cộng đồng “không lấy của công
thành của tư” được truyền đến từ trong bề dày của
truyền thống văn hóa.
Đại diện một số dòng họ trong làng cho biết, mỗi
khi có dịp tụ hội đông đủ hay tổ chức cúng giỗ thì
đều tuyên đọc lời văn thề của dòng họ (được soạn
dựa theo nội dung văn thề ở đền - chùa Hòa Liễu).
Ở trường cấp I, cấp II trong xã, nhiều thầy cô giáo đã
lồng ghép giảng giải nội dung lễ hội Minh Thệ cũng
như khuyến khích học sinh tìm hiểu về lễ hội độc
đáo này cũng như chiều sâu triết lý của nó để góp
phần hình thành nhân cách cho các thế hệ học sinh
tại địa phương.
Vùn Hiïën 42
viïåt Nam

MÚA DÂN GIAN
CÁI GỐC PHÁT TRIỂN MÚA ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM
NSƯT. Hoàng Hà
T
ìm về bản sắc dân tộc
của nghệ thuật múa tức
là tìm về những cái gì đó
đã gắn bó với con người
Việt Nam từ thuở xa xưa, từ địa
lý nơi định cư, đến môi trường lao
động sản xuất, và những nhu cầu
sinh hoạt trong cuộc sống của con
người, những bước đi, dáng đứng,
những cử chỉ, động tác trong biểu
cảm tâm lý, trong giao lưu sinh
hoạt cộng đồng mà từ lâu đã trở
thành những thói quen, những
ưa thích, những sở trường và cả
những khuyết tật, để làm nên cái
bản sắc riêng. Cái bản sắc ấy được
chứa đựng trong ý thức, tư tưởng,
cảm xúc, thị hiếu, ấn tượng và cả
niềm vui, nỗi buồn được thể hiện
lên trong những hình thức giao
lưu mà một trong những hình
thức đó là múa dân gian dân tộc,
và đó cũng là nguồn gốc sinh ra
các hình thái múa. Bởi về cơ bản,
nghệ thuật múa sáng tạo từ chính
cơ thể con người (đầu, mình, chân,
tay). Mọi người sinh ra trên trái
đất đều có thân hình giống nhau,
sự khác nhau chỉ là kích thước,
màu da, tiếng nói. Tuy nhiên, khi
múa thì hoàn toàn khác nhau, bởi
cơ thể của con người thuộc mỗi
tộc người khác nhau có đường
nét, động tác chân, tay khác nhau
khi bày tỏ cảm xúc của mình. Đó
chính là cái bản sắc riêng của nghệ
thuật múa dân tộc mà nếu để mất
đi thì được gọi là “mất gốc”!
Ngày nay mối quan hệ con
người với xã hội đã phức tạp lên
rất nhiều. Cái gốc được sinh ra
qua mỗi sự phát triển của từng
thời đại cũng không còn nguyên
dạng, nó được nẩy nở bởi sự vun
đắp những tinh hoa của thời đại,
phát triển từ nội sinh đến tiếp
nhận ngoại sinh và cũng tước đi
những cái khuyết tật không còn
thích hợp. Chính vì thế, cái gốc
“dân gian” cũng đòi hỏi một cách
nhìn mới. Không thể có cái gì
biến mất, nhất là nó sinh ra từ con
người đã trải qua nhiều thời đại
như đã nói trên.
Một số nước (theo tôi biết),
người ta không lấy “nguyên si”
những động tác của từng điệu
múa dân gian tổ hợp lại, rút ra
những động tác tiêu biểu để làm
cơ sở huấn luyện cơ bản cho học
sinh. Họ khái quát hoá bằng cách
tập hợp những điệu múa dân gian
trong cả một vùng địa lý ở đó mà
những dân tộc cùng sinh sống
có những nét giống nhau về tập
tục về tâm sinh lý để nghiên cứu
hình thành nên một “hệ thống
múa tính cách” cho cả vùng dân
tộc đó (danse caracter). Để làm
được điều đó, họ có những viện
nghiên cứu múa riêng, đủ điều
kiện để thực hiện một cách khoa
học những chuyên đề này. Đất
nước ta có 54 dân tộc anh em, mỗi
dân tộc có một nền nghệ thuật
múa dân gian dân tộc riêng và
cùng một điệu múa dân gian của
một dân tộc nhiều khi có những
dị bản khác nhau bởi sự giao lưu
trao đổi học tập lẫn nhau. Vì vậy,
vấn đề xây dựng tính cách múa
của một dân tộc không thể đơn
giản chỉ là kế thừa theo lối lấy,
bỏ, thêm, bớt trong mỗi điệu múa
dân gian nào đó được gọi là tiêu
biểu, mà cần một phương pháp
luận khoa học để xử lý các “tư
liệu” động tác múa dân gian đó,
để “quy nạp”, “đúc kết” ra những
động tác cơ bản chứa đựng những
gì là những giá trị tiêu biểu nhất,
bản chất nhất cho hệ thống giáo
dục, giảng dạy múa dân gian dân
tộc.
Nghiên cứu quá trình nhận
thức về bản sắc dân tộc trong nghệ
thuật múa hiện còn có những
nhận thức khác nhau. Có người
cho những giá trị về bản sắc trong
múa dân gian là tồn tại lâu dài
hàng trăm năm, hàng nghìn năm
lịch sử, dù có qua những biến cố
gì của lịch sủ nó vẫn tồn tại không
hề mai một. Có ý kiến cho rằng
bản sắc dân tộc trong múa dân
gian cũng như các hình thái nghệ
thuật khác không có những giá trị
cố hữu và mãi mãi tồn tại. Mọi giá
trị đều là sản phẩm của lịch sử và
phải chịu sự chi phối của quy luật
lịch sử, nghĩa là có thay đổi, kể cả
các giá trị cho là bản chất nhất nó
cũng có thể phải nhường bước
Vùn Hiïën 43
viïåt Nam
cho những cái mới phù hợp với sự
phát triển của thời đại. Và cũng có
người cho rằng nên tìm ra không
phải là từng giá trị riêng lẻ (từng
động tác cơ bản trong từng điệu
múa dân gian) mà là cả một giá trị
(système de valeurs) toàn bộ đóng
góp nên cái phong cách thể hiện
vai trò bản sắc của dân tộc thông
qua hình thức nó biểu hiện lên. Hệ
giá trị có nghĩa là nói đến những
giá trị đó tác động như một bản
thể toàn bộ, mà chúng có thể hỗ
trợ cùng phát huy tác dụng chứng
minh cho sự phát triển của một
sản phẩm tất yếu của hoàn cảnh
địa lý, lịch sử và chính trị, chứ
không phải là một sự ngẫu nhiên
nào đó sinh ra.
Trong thực tế có những điệu
múa được sáng tác, phát triển dựa
trên những động tác dân gian của
một dân tộc nào đó, kể cả về hình
thức phục trang, nhưng khi diễn
ra, lại thường bị phê phán là không
đúng dân tộc đó. Vì động tác của
dân tộc đó, chân họ không thế này,
tay họ không thế kia, vv… Người
phê phán đó lại quên rằng tác
giả của nó không nhằm phục hồi
nguyên si múa dân gian dân tộc đó.
Họ thể hiện con người dân tộc đó
đang sống ở thể kỷ 21, chứ không
phải sống ở thế kỷ 19. 20. Vậy cái
gọi là bản sắc là thế nào đây?
Như trên đã nói, múa dân
gian là cái gốc, đồng thời còn là cái
“vốn” vô giá đối với sáng tác và
biểu diễn múa. Các nhà biên đạo,
các nghệ sỹ biểu diễn múa để thể
hiện những điệu múa Việt Nam
mang tâm hồn, bản sắc dân tộc
đều trông mong vào những năm
tháng học tập tại trường mà trước
hết là học những động tác múa cơ
bản dân gian mang tính cách múa
của mỗi dân tộc trong cộng đồng
Việt Nam. Ai giàu có về vốn múa
dân gian cũng sẽ giàu có về sáng
tạo nghệ thuật.
Trong quá khứ nghệ thuật
múa Việt Nam cũng đã từng đưa
những điệu múa dân gian dân tộc
đặc sắc như múa nón, sắc bùa,
múa sạp, múa chuông … đi biểu
44 Vùn Hiïën viïåt Nam
diễn và giới thiệu với các dân tộc
trên thế giới được nhân dân thế
giới yêu thích và ca ngợi. Trong
những tác phẩm múa thể hiện đề
tài hiện đại về con người Việt Nam
từ sự phát triển của múa dân gian
dân tộc, đã khẳng định một nhân
cách, một khát vọng về hoà bình,
một tinh thần không khuất phục
trước mọi thế lực xâm lược trong
cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc vĩ
đại, với nhiều hình thức lớn, nhỏ
cũng đã khẳng định vị trí vai trò
của múa dân gian dân tộc trong
đời sống tinh thần xã hội. Đến
nay, thời đại mở cửa hoà nhập đòi
hỏi chúng ta trong sáng tác phải
mang một tinh thần mới, thể hiện
sức sống mới của một dân tộc
đang kế thừa truyền thống, tiếp
thu cái mới để tiếp tục vươn lên
khẳng định mình trong xây dựng
đất nước công nghiệp hoá, hiện
đại hoá. Điều đó lại càng xác định
tầm quan trọng có ý nghĩa rất lớn
trong vai trò đóng góp của huấn
luyện múa dân gian, góp phần
cho những thành công của những
tác phẩm sáng tác theo dòng múa
dân gian đương đại Việt Nam.
Sáng tạo chính là hơi thở của
cuộc sống ở bất cứ lĩnh vực nào
trong xã hội. Nếu không có sáng
tạo con người sẽ thui chột về
trí tuệ. Nói rộng ra, một sân tộc
không có sáng tạo cũng có thể trở
nên hủ bại mặc dầu trước đó họ
đã rất văn minh. Đó cũng là quy
luật tiến hoá chung của loài người.
Trong lĩnh vực nghệ thuật thì sáng
tạo còn có nghĩa để nghệ thuật đó
không bị biến mất hoặc không
bị tự biến mình thành kẻ làm thí
nghiệm cho người khác.
Có thể nói rằng “bản sắc dân
tộc” chỉ có thể ở một dân tộc nào
đó, trong hoàn cảnh môi trường tự
nhiên, xã hội cụ thể và trong điều
kiện đặc thù thì cái bản sắc ấy mới
được kết tinh và biểu hiện những
giá trị đặc trưng và trở thành bản
sắc của dân tộc ấy, và nói riêng, tất
cả điều nói trên nó biểu hiện ra đối
với nghệ thuật múa đó là múa dân
gian dân tộc.
DOANH NHÂN TÂM TÀI

Uy tín
quan trọng hơn
lợi nhuận
THU THU

Nghe tiếng chị cười vang trong máy điện thoại, tôi chợt thấy yên tâm hẳn lên. Thông
thường, tôi rất e ngại khi có việc phải tiếp xúc với các “nữ tướng” trong mọi lĩnh vực.
Còn chị, lại là một “nữ tướng” trong kinh doanh. Chị là nữ doanh nhân Nguyễn Thị
Trâm chuyên kinh doanh trong lĩnh vực bất động sản với thương hiệu Công ty cổ phần
Tuấn Trâm.

G
ia đình hạnh phúc,
nhà cửa sang trọng,
công việc thành đạt,
ít người có thể biết
được rằng để có được ngày hôm
nay, chị đã có quãng thời gian dài
vất vả tha hương làm ăn nơi đất
khách xứ người. Sinh ra và lớn
lên trên quê hương Tân Hội, Đan
Phượng, Hà Nội, vốn tươi tắn
xinh đẹp, đảm đang, năm tròn 20
tuổi chị đã “theo chồng bỏ cuộc
chơi” và bắt đầu làm quen với
công việc kinh doanh nhỏ tại gia.
Khi cậu con trai được hai tuổi, địa
phương chị có phong trào xuất
khẩu lao động sang Hàn Quốc.
Cuộc sống đang yên ấm nhưng
chị cũng hiểu rằng, nếu không
có sự bứt phá thì kinh tế gia đình
rất khó có điều kiện để phát triển.
Mà chị thì còn trẻ, còn sức khoẻ
và cả ý chí lẫn nghị lực để tạo nên
sự thay đổi với mong muốn có
điều kiện thật tốt để lo cho con cái
cũng như tương lai sau này cho
gia đình. Rồi chị quyết định gửi
con cho ông bà nội nuôi dưỡng,
cùng chồng sang Hàn Quốc.
Ở nơi đất khách, xa nhà, xa
con, chị đã lao động, làm việc
quên ngày tháng. Vốn thông
minh, chẳng bao lâu chị đã đọc
Doanh nhân Nguyễn Thị Trâm

Vùn Hiïën 45
viïåt Nam
thông, viết thạo tiếng Hàn Quốc,
trở thành một trong những người
Việt Nam giỏi tiếng Hàn Quốc
nhất. Nhờ đó, chị đã có điều kiện
tìm hiểu, nắm bắt tình hình kinh
tế cùng với nhu cầu đời sống xã
hội của người dân xứ sở Kim
Chi. Lúc đầu, chị chọn công việc
kinh doanh, bán hàng trực tiếp.
Nhưng rồi chị quyết định đứng
ra mở xưởng sản xuất may mặc
thời trang, đáp ứng nhanh nhất
nhu cầu may mặc, mua sắm của
khách hàng. Công việc thuận lợi,
kinh doanh phát triển song dù
tiếc bao công sức gây dựng cơ đồ
chị và chồng vẫn chọn ngày trở
về nước. Ở đó, là quê hương, là
gia đình, họ hàng, là cậu con trai
ngày nào còn bé tẹo nay đã vào
tuổi thiếu niên. Và năm 2008 chị
đã trở về với Tân Hội.
Là trong trong những người
lao động thành đạt nhất trên đất
nước Hàn Quốc, nhưng do xa
quê hương quá lâu - 12 năm - nên
khi trở lại Việt Nam, vợ chồng chị
không tránh khỏi những bỡ ngỡ
ban đầu. Bỡ ngỡ nhưng không
thể trông chờ, ỷ lại vào số vốn
mang về theo, “miệng ăn núi lở”.
Hơn nữa, bản chất nhanh nhẹn,
hay lam hay làm, ưa vận động
không thể khiến chị ngồi im được
lâu. Vợ chồng chị thống nhất tiếp
tục công việc kinh doanh. Chỉ
có điều là kinh doanh gì? Để có
thể tự trả lời câu hỏi của mình,
hai anh chị đã thực hiện phương
pháp thủ công nhất nhưng có lẽ
hiệu quả nhất. Hàng ngày, hai
người bỏ thời gian ra ngồi lỳ ở
các quán cà phê để nghe ngóng
xem thiên hạ nói chuyện làm ăn.
Cứ như vậy mất nửa năm thì anh
chị đã lên được danh mục những
lĩnh vực có thể đầu tư, kinh
doanh. Tuy nhiên, sau nhiều lần
cân nhắc, suy tính kỹ lưỡng, đặc
biệt là dựa vào kinh nghiệm đã
được đúc kết của bản thân, anh
chị đã chọn kinh doanh bất động
46 Vùn Hiïën viïåt Nam
sản - một lĩnh vực rất “hot” trong
đời sống xã hội hiện tại.
Có khả năng kinh doanh,
nhưng chị Trâm cũng hiểu rằng
để có được thành công bền vững
thì ít nhất cần phải được trang bị
kiến thức một cách cơ bản, phải
học. Vậy là, vào tháng 3/2009,
song song với việc thành lập
Công ty, chị đã không tiếc công
sức tham gia các khoá học về kinh
doanh, bất động sản, tài chính,…
Sự cẩn thận, cầu toàn đã thêm
một lần nữa mang lại thành công
cho chị. Chia sẻ với chúng tôi, chị
Trâm cho biết: “Hiện nay, tôi đã
thành lập được ba Trung tâm giao
dịch bất động sản Tuấn Trâm tại
khu đô thị Tân Tây Đô, thị trấn
Phùng và khu đô thị Tân Hội.
Các trung tâm hoạt động rất tốt
trên cơ sở lấy uy tín làm đầu. Dù
mới thành lập nhưng các trung
tâm nói trên đã thu hút được
một lượng lớn khách hàng bởi
đã tư vấn giúp khách hàng đạt
được khoản lợi nhuận cao. Nhiều
người hỏi tôi bí quyết kinh doanh
nhưng nói bí quyết nghe có vẻ to
tát quá. Nói thật, đã kinh doanh
thì phải có uy tín. Càng tạo dựng
được uy tín thì càng thành công.
Ở Hàn Quốc tôi luôn đặc biệt chú
trọng xây dựng uy tín. Giờ đây,
về Việt Nam, kinh doanh lĩnh vực
bất động sản càng cần uy tín hơn.
Uy tín quan trọng hơn lợi nhuận
vì uy tín chính là lợi nhuận, sẽ
mang lại lợi nhuận cho mình”.
Hỏi chị, nghe nói kinh doanh
bất động sản chỉ cần có vốn? Chị
cười vang: “Đâu có đơn giản thế.
Kinh doanh đương nhiên cần
vốn, phải có vốn nhưng đó mới
chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ
là phải có kiến thức. Không làm
sao có được thành công. Chẳng
hạn, kinh doanh bất động sản thì
phải nắm bắt được thông tin tài
chính, tiếp đến là nhu cầu xã hội,
các chủ trương, chính sách có liên
quan của Nhà nước, xu hướng
phát triển của thành phố trong
tương lai gần - xa (dự án xây
dựng, mở đường xá sắp tới),…
Từ đó, phân tích, nắm bắt cơ hội
để đầu tư, mua trước, mua sớm.
Hiện tại, chính sách tài chính thắt
chặt có ảnh hưởng khá lớn đến
thị trường bất động sản. Và mình
không muốn thua lỗ sâu thì phải
nhanh chóng chủ động cắt vốn.
Nếu không sẽ bị ảnh hưởng tới
lợi nhuận. Nói vậy để bạn thấy
kinh doanh bất động sản đơn
giản hay phức tạp”.
Không chỉ là nhà phân phối
thứ cấp cho các chủ đầu tư như
Hải Phát,… mới đây, Công ty cổ
phần Tuấn Trâm đã ký hợp đồng
mua ½ toà chung cư cao cấp Tân
Tây Đô 25 tầng, tham gia đầu
tư xây dựng biệt thự nhà vườn
cao cấp tại Đan Phượng, Hoàng
Quốc Việt kéo dài,… Về phía
mình, nữ doanh nhân Nguyễn
Thị Trâm cũng không chỉ bận
rộn với công việc kinh doanh,
mà còn tham gia rất tích cực các
hoạt động từ thiện xã hội ở trung
ương và địa phương. Được biết,
đây là một thói quen đã được chị
duy trì từ khá lâu. Đó là từ khi
còn ở đất nước Hàn Quốc. Như
đã nói ở trên, là người giỏi tiếng
Hàn nên chị đã không nề hà công
sức đi giúp đỡ những người đồng
hương không may gặp cảnh khó
khăn như: mất việc làm, mất
lương, ốm đau nằm viện hoặc
tai nạn chết chóc,… Hiện tại, tại
các cuộc vận động ủng hộ nạn
nhân chất độc da cam, trẻ em
nghèo, trẻ em tàn tật,… chị
thường xuyên có mặt nhằm ủng
hộ cả về vật chất và tinh thần để
các nạn nhân được chia sẻ động
viên nhiều hơn nữa trong cuộc
sống. Đây cũng là cách chị thể
hiện sự đồng cảm, sẻ chia sâu sắc
cho những ngày xưa gian khó mà
chị cũng đã từng phải trải qua.
diễn đàn

do những đặc điểm về địa lý và lịch sử

văn hóa, Việt nam là một trong những
quốc gia có nguồn tài nguyên thiên nhiên
và tài nguyên nhân văn cực kỳ đa dạng,
phong phú phân bố ở khắp các địa phương
trong cả nước. Trong đó, các tài sản văn hóa
nói chung và kho tàng các di sản văn hóa
nói riêng có tầm quan trọng đặc biệt đối
với đời sống nhân dân cũng như đặc trưng
văn hóa của người Việt nam.

Việt nam
và công tác
quản lý di sản
văn hóa
Thi làm bánh dày trong Lễ hội Đền Hùng

pgs.Ts Trương quốC bÌnh

T
ính đến nay, trong số hàng chục nghìn di
tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng
cảnh ở nước ta, đã có hơn 3.000 di tích và
danh thắng được xếp hạng Di sản Văn hóa
quốc gia. Trong số này, có 5 Di sản Văn hóa và Thiên
nhiên thế giới tại Việt Nam đã chính thức được công
nhận. Đó là di tích cố đô Huế, thắng cảnh Hạ Long,
di tích Mỹ Sơn, phố cổ Hội An và vườn quốc gia
Phong Nha - Kẻ Bàng. Bên cạnh những di tích kiến
trúc nghệ thuật đặc sắc của quá khứ như: đình, đền,
chùa, miếu, các cung điện, lăng tẩm, các khu đô thị
cổ, các làng nghề, phố nghề, trong kho tàng các di
tích lịch sử và văn hóa Việt Nam còn có những di
tích lịch sử tiêu biểu của sự nghiệp đấu tranh xây
dựng và bảo vệ nền độc lập dân tộc như các khu di
tích Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa, Điện Biên Phủ,
đường Hồ Chí Minh, các khu địa đạo Củ Chi, Vĩnh
Mốc,…các nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc, hệ thống các
di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mặt khác, kho tàng
các di sản văn hóa vật thể của Việt Nam còn bao gồm
hàng chục triệu di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia có
giá trị đang được bảo quản, trưng bày tại hệ thống
125 bảo tàng phân bố ở mọi miền đất nước, tập trung
ở những trung tâm văn hóa lớn.
Cùng với các di sản văn hóa vật thể, Việt Nam
còn sở hữu một khối lượng vô cùng lớn các di sản
văn hóa phi vật thể tiêu biểu như: tiếng nói, chữ viết,
phong tục tập quán, lễ hội, nghệ thuật trình diễn,
các nghề thủ công truyền thống, những giá trị nổi
trội về y học cổ truyền, về văn hóa ẩm thực, về trang
phục truyền thống,… của cộng đồng các dân tộc Việt
Nam. Trong số này, Nhã nhạc cung đình Huế, Không
gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, Dân ca Quan
họ Bắc Ninh, Ca trù, Mộc bản triều Nguyễn và Hệ
thống văn bia tiến sỹ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám,
Hoàng thành Thăng Long, Lễ hội Thánh Gióng cũng
đã được cộng đồng thế giới tôn vinh là những Di sản
tiêu biểu của nhân loại.
Tuy nhiên, từ lâu nay, việc quản lý, khai thác các
giá trị kho tàng di sản văn hóa ở nước ta vẫn còn rất
nhiều bất cập, dẫn tới hậu quả là việc bảo tồn, gìn
giữ chưa thực sự phát huy được hiệu quả. Chẳng

Vùn Hiïën 47
viïåt Nam
hạn, các di sản văn hóa và thiên nhiên, bao gồm các
di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, các
bảo tàng,… luôn là đối tượng quản lý, khai thác của
nhiều Bộ, ngành khác nhau như: Bộ VH-TT&DL
quản lý các di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể)
và các hoạt động du lịch; Bộ NN&PTNT quản lý các
khu vườn quốc gia và các khu rừng đặc dụng, khu
dự trữ sinh quyển; Bộ Công nghiệp quản lý các khu
di sản có giá trị cao về địa chất, khoáng sản;… một số
bảo tàng quốc gia và bảo tàng chuyên ngành thuộc
quyền quản lý của các bộ và các cơ quan ngang bộ
như: Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam và hệ thống
các bảo tàng của quân đội thuộc Bộ Quốc phòng; Bảo
tàng Công an thuộc Bộ Công an; Bảo tàng Địa chất,
Bảo tàng Hải dương học thuộc Bộ Công thương;…
Nhưng ngành Du lịch đồng thời vẫn có thể khai
thác, phục vụ khách tham quan du lịch trong và
ngoài nước. Chính vì vậy, cần phải thẳng thắn thừa
nhận một thực tế, trong thời gian qua, sự phối kết
hợp về quản lý nhà nước theo ngành, theo lãnh
thổ đã và đang có những hiệu quả không thể phủ
nhận. Nhưng, do chưa xác định chức năng, nhiệm
vụ và quyền hạn cụ thể giữa các bộ, ngành và các địa
phương nên vẫn có những tồn tại và bất cập không
nhỏ trong thực tiễn hiện nay ở nước ta.
Hiện nay, trong lĩnh vực quản lý nhà nước về
bảo vệ, khai thác, phát huy giá trị các di sản, phát
triển du lịch, tại hầu khắp các khu di sản văn hóa,
thiên nhiên là tài nguyên du lịch và ngay trong các
khu di tích đã được khoanh vùng bảo vệ, các khu
di tích đã có ranh giới, vẫn diễn ra tình trạng lộn
xộn, chồng chéo, tranh giành các quyền lợi - đặc biệt
là các lợi ích vật chất - nhưng lại né tránh, đùn đẩy
trách nhiệm quản lý giữa các cấp, các ngành. Tình
48 Vùn Hiïën viïåt Nam
trạng chồng chéo trong quản lý các di sản văn hóa
cũng diễn ra trong việc xây dựng và thực hiện quy
hoạch phát triển của các ngành, các địa phương.
Nhìn chung, đa phần những quy hoạch này chưa tạo
được sự kế thừa, tôn trọng lẫn nhau để tạo thành
sự phối kết hợp một cách đồng bộ. Việc nghiên cứu,
đánh giá, xác định nội dung giá trị và tiềm năng của
các tài nguyên chưa căn cứ trên các cứ liệu và tiêu chí
khoa học mà còn nặng về cảm tính. Việc quản lý khai
thác còn phân tán, tùy tiện và chỉ đơn thuần căn cứ
vào những nguồn lợi cục bộ trước mắt về kinh tế của
ngành, đơn vị hoặc địa phương mình. Chính vì vậy,
đã và đang có không ít mâu thuẫn nảy sinh trong
quá trình quản lý, bảo vệ và khai thác, sử dụng các
di sản văn hóa.
Một trong những nguyên nhân cơ bản của tình
trạng nói trên là mặc dù chúng ta đã có nhiều bộ
luật, luật và pháp lệnh chuyên ngành như Luật Di
sản Văn hóa, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Bảo vệ và
Phát triển rừng, Luật Du lịch,… nhưng nhìn chung,
hệ thống pháp luật chưa đồng bộ và thống nhất, ý
thức pháp luật chưa cao ở nhiều cấp, nhiều ngành
trong việc tổ chức thực hiện. Rõ ràng, tình trạng phổ
biến nói trên chẳng những làm ảnh hưởng đến công
tác bảo vệ di sản văn hóa mà còn dẫn đến hậu quả
là di tích bị xâm phạm, tài nguyên bị suy giảm, môi
trường bị ô nhiễm, suy thoái, chất lượng sống của
nhân dân bị tác động, khai thác kinh doanh du lịch
không cao. Khắc phục tình trạng trên đây, chắc chắn
sẽ phát huy tốt hơn nữa vai trò quan yếu của kho
tàng di sản văn hóa phục vụ phát triển đời sống tinh
thần cũng như vật chất của nhân dân; đồng thời giữ
gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong hội
nhập quốc tế hiện nay.
 VẤN ĐỀ BẦU CHọN
nghệ nhân dân gian nhân dân
Và nghệ nhân dân gian ưu TÚ
Theo dự kiến ngày 2/9 năm nay sẽ là ngày nhà
nước tôn vinh danh hiệu nghệ nhân dân gian
nhân dân (nndgnd), nghệ nhân dân gian ưu
tú (nndguT) đợt i. đây là hình thức nhằm tôn
vinh những đóng góp, những cống hiến trọn
đời của những lớp nghệ nhân tiêu biểu của các
loại hình nghệ thuật dân gian trong cả nước. Tuy
nhiên tính đến thời điểm này, đơn vị được chọn
mặt gửi vàng, là bộ Công Thương hay bộ Văn
hóa Thể thao và du lịch đứng ra nhận trọng trách
này vẫn chưa ngã ngũ. dưới đây là ý kiến của
gs hoàng Chương - một trong những vị giáo sư
đầu ngành trong lĩnh vực nghệ thuật về việc bầu
chọn này.
- Thưa Giáo sư, chỉ còn rất ít thời gian cho việc bầu
chọn danh hiệu NNDGND và NNDGUT. Song việc
giao cho cơ quan chủ quản là Bộ Công Thương hay Bộ
Văn hoá Thể thao và Du lịch vẫn chưa ngã ngũ. Theo
Giáo sư, Bộ nào có thể đảm nhận trọng trách này?
GS. Hoàng Chương: Tôi thấy hơi lạ trước
quyết định này nếu đây là sự thật. Theo tôi đã là
nghệ sĩ nhân dân hay dân gian đều thuộc lĩnh vực
văn hoá, hay nói đúng hơn nó chính là văn hoá
đích thực, chỉ có văn hoá mới quản và hiểu được
thế nào là nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ dân gian.
Nếu như danh hiệu NSND và NSUT dành cho
các ngành chuyên nghiệp thì NNDGND và NND-
GUT có khác hơn một chút là một bên thì chuyên
nghiệp còn một bên thì không chuyên nghiệp mà
Vùn Hiïën 49
viïåt Nam
thôi, còn tài năng của họ thì không hề kém, đôi
khi có nghệ sĩ dân gian còn giỏi hơn cả nghệ sĩ
chuyên nghiệp, do họ tích luỹ được một đời sống
lâu dài, họ học một cách bền bỉ và lao động sáng
tạo suốt đời vì nghệ thuật, từ cha truyền con nối
và học mãi đến già. Người nghệ sĩ nhân dân dân
gian không thuộc một tổ chức nào nên không có
quy định nghỉ hưu nên họ lăn lộn với nghề cho
đến chết. Tôi cho rẳng, để quản lý ngành này và
xét phong tặng danh hiệu nghệ sĩ thì phải là Bộ
Văn hoá Thể thao và Du lịch thì hợp lý hơn. Từ
trước đến nay vẫn như vậy, không có chuyện tách
ra để cho ngành khác xét cả cuộc đời và đánh giá
những cống hiến của họ để phong tặng nghệ sĩ
nhân dân dân gian hay ưu tú. Lấy một ví dụ thế
này, như bản thân tôi làm nghệ thuật, nếu bảo
tôi sang bầu những cá nhân tiêu biểu của ngành
công nghiệp, thương mại thì làm sao tôi bầu được,
hơn nữa chúng tôi không thể nào biết được công
nghiệp dầu Dung Quất thế nào hoặc điện hạt
nhân thế nào và thương mại thế nào thì làm sao
chúng tôi bầu cho được. Cũng như ngành của họ
không thể hiểu sâu được lĩnh vực nghệ thuật của
chúng tôi. Nói như vậy để thấy rằng đây là một
sự phân công có phần khiên cưỡng hay nói đúng
hơn là sự phân công nhầm, nếu đây là sự thật!.
- Như vậy ông nghiêng về việc xét tặng sẽ do Bộ
Văn hoá Thể thao và Du lịch đảm nhận? Tuy nhiên chỉ
còn chưa đầy mấy tháng nữa, việc xét tặng này có kịp
không và hiệu quả của nó, theo ông sẽ thế nào?
GS. Hoàng Chương: Tôi không hiểu sao lại
có sự phân công trái khoáy như vậy, nó làm cho Nghệ nhân làm tranh dân gian Đông Hồ
những người hoạt động nghệ thuật chúng tôi
ngạc nhiên và suy nghĩ về quyết định này, và có
lẽ đến người được phong tặng cũng cảm thấy
mình được phong tặng không phải là ngành của
mình. Tôi cho rằng báo chí lên tiếng về vấn đề
này là muốn có sự đồng thuận, hợp lý trong hoạt
động tôn vinh tài năng người làm nghệ thuật, kể
cả chuyên nghiệp và không chuyên. Hơn nữa,
để chỉ ra rằng trước khi làm việc gì cũng phải
đúng ngành, đúng nghề, đúng chuyên môn của
nó, nhất là trong bầu chọn liên quan đến số phận,,
cuộc đời, liên quan đến sự cống hiến của một con
người thì phải là ngành nghề văn hoá bầu mới
đúng.. Tôi mong sao việc bầu chọn này đi đúng
hướng, đúng người, đúng việc để sau đó không
có những hệ luỵ đáng tiếc.
- Theo ông tiêu chí bình chọn nên như thế nào và
có bao nhiêu người xứng đáng được vinh danh trong
đợt đầu thí điểm này?
Nghệ nhân đúc đồng

50 Vùn Hiïën viïåt Nam

Nghệ nhân làm tranh dân gian Hàng Trống
GS. Hoàng Chương: Theo tôi việc bầu chọn này
cũng nên dựa theo những tiêu chí của bên ngành Văn
hoá, nghĩa là bên chuyên nghiệp thế nào thì bên dân
gian thế ấy. Tức là giữa nghệ sĩ nhân dân dân gian
và nghệ sĩ nhân dân về mặt danh hiệu là không có gì
khác nhau xa. Nhưng tôi nghĩ việc bình chọn sẽ gặp
không ít khó khăn ở chỗ, đây là lần đầu tiên chúng
ta tìm “ứng cử viên” cho danh hiệu này. Bên cạnh đó,
có một thực tế khiến chúng ta không thể phủ nhận,
đó là hầu hết nghệ sĩ dân gian đều ẩn trong mỗi
làng quê hoặc trong thành phố hầu hết họ chưa từng
được nêu tên, thậm chí có tài cũng không được đưa
ra trình diễn hết những tài năng của mình có. Họ âm
thầm, luyện tập và biểu diễn bằng sự say mê, và sống
trong sự bằng lòng, sự ngưỡng mộ của nhân dân tại
địa phương đó. Lâu nay chúng ta đã không quan
tâm đến họ khiến họ bị thiệt thòi, và điều quan trọng
hơn, chúng ta đã quên mất rằng, nếu như không có
họ những nghệ sĩ dân gian tài năng thì không có
nghệ thuật chuyên nghiệp nảy mầm và phát triển,
nhất là nghệ thuật truyền thống. Chúng ta có nhiều
người tài, nhiều loại hình nghệ thuật, song chúng ta
đang bỏ quên họ.
- Bị bỏ quên? Tôi không cho là như vậy, bởi mỗi loại
hình nghệ thuật đều có những tổ chức Hội, còn có Sở văn
hoá của các tỉnh, thành, nói như vậy họ không có vai trò
gì sao, thưa ông?
GS. Hoàng Chương: Tôi không phủ nhận vai trò
của các tổ chức Hội, các Sở Văn hoá, song đối với các
loại hình nghệ thuật còn có nhiều chỗ , nhiều nơi họ
làm chưa thật đến nơi đến chốn , chính vì vậy mà tôi
e ngại việc bầu chọn lần này sẽ khó thực hiện. Cái để
làm căn cứ bầu chọn NSND, NSUT, chính là những
huy chương tại các Hội diễn, những năm tháng găn
bó với môn nghệ thuật… thì, bên dân gian lại không
Nghệ nhân cồng chiêng
thể căn cứ như vậy. Làm gì có ai tổ chức cho họ thi
thố tài năng quy mô như nghệ thuật chuyên nghiệp
và làm gì có phương tiện thông tin đại chúng nào
tuyên truyền đầy đủ cho họ. Và vì vậy, họ làm gì có
huy chương, nếu bảo một người đứng ra bảo ông
nghệ nhân này có tài thì ai tin! Trong thực trạng của
chúng ta hiện nay, đào tạo ra người giám định nghệ
thuật không nhiều, mà nghiêng nhiều sang đào tạo
người quản lý chung chung. Nhiều người quản lý
văn hoá lại không có nghề, nhưng không biết sử
dụng chuyên gia, như vậy làm sao họ biết tài năng
của người nghệ sĩ dân gian này là đủ tiêu chuẩn
được bình bầu.
Phát hiện đã khó, lấy tiêu chí đánh giá thế nào
lại càng khó hơn, nhất là chỉ trong một khoảng thời
gian quá ngắn và còn nhiều tranh cãi như hiện nay.
- Nói vậy, việc bầu chọn này là không thể?
GS. Hoàng Chương: Tôi nghĩ rằng có thể nhưng
cần phải có thời gian và cần tổ chức các liên hoan,
Hội diễn thật nghiêm túc, có tính khoa học để những
người làm công tác lý luận nghiên cứu như chúng
tôi được ngồi nghe, nhìn và thẩm định tài năng thực
sự của nghệ nhân, để thấy được ông A hay bà B xứng
đáng được nhận danh hiệu. Dĩ nhiên, việc này cũng
không dễ dàng. Nếu chọn không khéo sẽ rơi vào
bầu chọn đại trà, nếu không thì sẽ là bỏ sót tài năng.
Tháng 9 là đợt đầu sẽ khó khả thi, vì quá ít thời gian
cho việc bầu chọn.
- Để đẩy nhanh tiến độ, giao cho các Sở Văn hoá thì
sao?
GS. Hoàng Chương: Cũng chưa chắc đã thuận,
bởi có Sở có chuyên gia, nhưng cũng có Sở chỉ đơn
thuần là những người quản lý, mà đã quản lý chung
chung thì khi nhìn vào nghệ thuật sẽ rất khó phân
định chính xác. Còn nếu tổ chức ra một ê kíp thẩm
Vùn Hiïën 51
viïåt Nam
định gồm những chuyên gia thì tôi e rằng chính các
chuyên gia này cũng chưa chắc đã thâm nhập hết
vào một biển người với vô vàn những loại hình nghệ
thuật dân gian. Tóm lại, tôi cho rằng để thực hiện
bầu chọn vào dịp 2/9 năm 2011 thì công tác chuẩn bị
phải tiến hành trước đó ít nhất một năm.
- Năm 2004 đã có đợt thí điểm bầu chọn đối với loại
hình nghệ thuật Quan họ, và kết quả thì ai cũng biết,
ngoài việc được tôn vinh, họ không được hưởng bất kỳ
một chế độ chính sách nào khác hơn so với trước khi được
nhận danh hiệu này. Họ nhanh chóng bị lãng quên, và dư
luận đặt câu hỏi, liệu lần bầu chọn này có lặp lại những
chuyện buồn trên không?
GS. Hoàng Chương: Trước tiên, xin được nói
đến nghệ sĩ chuyên nghiệp. Hiện nay việc bầu chọn
các danh hiệu nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú rất
nhiều và khi mỗi cá nhân được bầu, họ hầu hết đều
rất phấn khởi. Nhưng sau khi việc bầu chọn ngã ngũ
thì việc đối xử với các NSND, NSUT cũng không
đến đâu . Ra ngoài xã hội, khi ai đó giới thiệu anh là
một NSND,. NSUT trước bàn dân thiên hạ người ta
cũng cho là thường, coi giá trị một nghệ sĩ nhân dân
không bằng học hàm giáo sư khoa học.
- Tại sao lại như vậy, phải chăng chúng ta quá dễ dãi
khi phong tặng những danh hiệu cao quý này?
GS. Hoàng Chương: Có nhiều nguyên nhân,
trong đó phải thừa nhận rằng do thời gian qua, việc
phong tặng diễn ra có phần ồ ạt, đại trà, khiến nhiều
người nhìn nhận có được những danh hiệu này là
không hề khó khăn, người ta còn phát hiện ra nhiều
trường hợp tài năng hoàn toàn trái ngược. Chính con
sâu làm rầu nồi canh, đã hạ uy tín của chính những
Trình diễn múa rối
52 Vùn Hiïën viïåt Nam
danh hiệu cao quý này. Bên cạnh đó chính sách đãi
ngộ không đầy đủ, khiến cho nhiều người tỏ ra nghi
ngờ và không mặn mà với danh hiệu. Đối với dân
gian cũng vậy, tôi có gặp những nghệ sĩ được phong
danh hiệu, song họ nói rằng họ không được hưởng
gì khác so với những người chưa được công nhận.
Họ vẫn sống lay lắt tại địa phương. Tôi nghĩ rằng
nếu nhà nước đã công nhận họ, thì cần phải tôn
vinh, nhắc đến họ một cách trân trọng, biến họ trở
thành ngôi sao loé sang trong thế giới loại hình nghệ
thuật trong cộng đồng người Việt. Cụ thể là những
địa phương có các nghệ sĩ tài năng được trao tặng
danh hiệu phải được chăm sóc, phải tôn vinh , nếu
họ không còn diễn được thì phải tạo điều kiện cho
họ dạy, truyền nghề. Chúng ta phải chăm sóc chu
đáo để họ đem những vốn quý báu của mình truyền
lại cho đời sau. Phải làm cho họ cảm thấy ấm áp
trong cộng đồng, họ không cảm thấy mình bị lãng
quên. Lâu nay chúng ta vốn chỉ biết phong tặng mà
ít quan tâm đến sự tồn tại của họ thế nào, không cần
biết phải có một chính sách đặc biệt cho đến tận lúc
cuối đời, người nghệ sĩ đã cống hiến rất nhiều cho
đời, thậm chí không tổ chức những cuộc toạ đàm,
Hội thảo lúc sinh thời và cả sau khi người ta đã mất.
Tóm lại, việc phong tặng danh hiệu nghệ sĩ là cần
thiết, nhưng đừng làm vội vàng, ào ạt mà phải làm
sao cho kín kẽ, chuẩn xác, không nên vì thành tích
và vì cảm tính.
Cảm ơn Giáo sư.
Minh Hằng thực hiện
Văn hóa đọC
TRONG CUỘC SỐNG HIỆN ĐẠI
đỖ hoài

T
ừ khi có chữ viết ra đời, con người đã có khả
năng ghi lại những tri thức của nhân loại qua
các thời đại. Kho tàng tri thức ấy ngày càng lớn
lên vô cùng tận với thời gian. Và từ đó, văn hóa
đọc cũng phát triển theo rất mạnh. Đọc chính là học tập
và truyền bá tri thức của nhân loại. Mỗi con người đứng
trước khối tri thức khổng lồ đó chắc chắn cả đời cũng không đọc
hết. Bởi vậy văn hóa đọc thôi thúc mỗi con người ngày này qua ngày
khác phải đọc để khám phá, để sống và làm việc có ý nghĩa và hiệu
quả. Thời xưa cũng như thời nay phần lớn những người làm được việc
lớn thường phải đọc thiên kinh vạn quyển. Nước ta có nền văn hiến lâu
đời, có truyền thống hiếu học. Văn Miếu Quốc Tử Giám - Trường đại
học đầu tiên của nước ta ghi danh những hiền tài suốt đời đèn sách
cống hiến biết bao tinh hoa văn hóa cho nước nhà. Dưới thời Pháp
thuộc, bọn thực dân đã dùng chính sách ngu dân để dễ bề cai trị,
khiến cho hầu hết nhân dân bị mù chữ, không biết đọc biết viết.
Ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công, Đảng và Bác Hồ đã
chủ trương diệt giặc đói, diệt giặc dốt. Các lớp bình dân học vụ được
mở khắp nơi, mọi tầng lớp nhân dân nô nức đi học viết, học đọc. Xóa
nạn mù chữ để người dân biết viết, biết đọc chính là để nâng cao dân trí, giác
ngộ cách mạng đứng lên kiến thiết và bảo vệ Tổ quốc.
Trong cuộc sống hiện đại hôm nay, với nhịp sống công nghiệp, với
những cuộc mưu sinh vượt đói nghèo, dường như thời gian rỗi của con
người trở nên eo hẹp, có ảnh hưởng rất lớn tới văn hóa đọc nhất là trong
bối cảnh các phương tiện nghe nhìn phát triển, các hình thức giải trí đa
dạng câu khách có ở mọi nơi, mọi chỗ. Người ta dần dần nhiễm thói quen
ngại đọc sách báo, xa rời văn hóa đọc.
Thực ra, dù trong bối cảnh nào, thời đại nào, văn hoá đọc vẫn là vô
cùng cần thiết đối với mỗi con người mà không có hình thức nào có thể
thay thế được nó. Quá trình đọc là quá trình hấp thu tri thức “có tiêu
hóa” của người đọc, trong quá trình đọc người ta phải suy nghĩ, phân
tích tổng hợp, tư duy để biến tri thức của nhân loại thành tri thức riêng
của mình. Chính vì vậy tri thức sẽ hằn sâu trong trí não của mỗi
người chứ không như những tiếng nói thoáng qua, những
hình ảnh lướt qua. Những tri thức đọng lại trở thành vốn
kiến thức để con người vận dụng vào công việc, vào cuộc
sống của chính mình. Văn hóa đọc cũng giúp con người tăng
trí tưởng tượng, nhất là những tác phẩm văn học. Từng dòng
chữ gợi mở trí tưởng tượng của con người, về nhân vật, về
khung cảnh thiên nhiên mênh mông. Cho nên đã có nhận định
đọc các tác phẩm văn học có tác dụng bồi dưỡng tâm hồn, trí
tưởng tượng và sự sáng tạo cho người đọc. Với sự phân tích
trên, chúng ta thấy văn hóa đọc cần thiết, không thể thiếu vắng

Vùn Hiïën 53
viïåt Nam
trong cuộc sống con người. Chính vì vậy ngay cả ở
những nước công nghiệp phát triển, văn hóa đọc vẫn
luôn luôn được coi trọng. Trong cuộc sống thường
nhật hối hả, bận rộn chúng ta vẫn chứng kiến cảnh
người ta say mê đọc sách báo trên máy bay, trên tàu
điện ngầm, những nơi chờ đợi… Hễ có thời gian rỗi
là người ta lại tranh thủ đọc như một thói quen như
một cách để tồn tại.
Để phát triển văn hóa đọc, việc trước tiên là phải
tuyên truyền giáo dục để mọi ngưòi nhận thức sâu
sắc về vai trò và tầm quan trọng của sách, của văn
hóa đọc đối với mỗi người. Văn hóa đọc giúp cho con
người hiểu sâu, biết rộng và hoàn thiện nhân cách
của mình. Xa rời sách, xa rởi văn hóa đọc sẽ rơi vào
tình trạng “ếch ngồi đáy giếng” u mê trì trệ. Từ nhận
thức đó của đông người thì xã hội mới có nhu cầu
đòi hỏi văn hóa đọc. Bên cạnh đó phải hình thành hệ
thống thiết chế văn hóa đọc, chủ yếu là mạng lưới
thư viện. Trước đây nhiều tỉnh, thành phố đã xây
dựng được mạng lưới thư viện cho đến tận cơ sở
làng, xã. Tuy nhiên nhân dân chưa nhận thức sâu sắc
về văn hoá đọc, các thư viện lại hoạt động kém cỏi
rơi vào chủ nghĩa hình thức cho nên phần lớn các thư
viện đều vắng bạn đọc, sách báo bụi phủ đầy theo
thời gian. Chúng tôi thiết nghĩ cần đưa nội dung
văn hoá đọc vào phong trào toàn dân đoàn kết xây
dựng đời sống văn hóa. Văn hóa đọc cần được khơi
dậy ngay từ cơ sở tạo thành phong trào quần chúng,
ham đọc sách báo và các thư viện từ cơ sở đổi mới
54 Vùn Hiïën viïåt Nam
hình thức hoạt động thu hút đông bạn đọc. Những
năm gần đây xuất hiện một số cách làm mới như xây
dựng các Bưu điện văn hoá xã kết hợp giải quyết
nhu cầu thông tin liên lạc cùng với nhu cầu đọc sách
báo của nhân dân. Nhiều bưu điện văn hóa xã đã
tạo được một phong trào đọc sách báo khá rộng rãi.
Ở Hưng Yên và Hải Dương đã xuất hiện những thư
viện gia đình do những trí thức, cán bộ về hưu lập
với số lượng sách lớn, đa dạng về chủng loại. Từ
những thư viện gia đình này đã lan toả thành phong
trào đọc sách ở khu dân cư đem lại rất nhiều điều bổ
ích cho việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Một
vấn đề không kém phần quan trọng để văn hóa đọc
phát huy ảnh hưởng của mình là phải có nhiều tác
phẩm đọc đa dạng, phong phú, bổ ích và hấp dẫn.
Muốn cho trẻ em ham đọc sách, thoát nghiện trò
chơi điện tử thì phải có nhiều sách hay cho các em
đọc. Đã có lúc chúng ta đã lưu ý có quá nhiều chuyện
tranh nhiều tập cuốn hút các em xem tranh hơn là
đọc những dòng chữ nhắn ngủi, lí nhí. Phải nói công
tác xuất bản của ta phát triển mạnh có thể đáp ứng
mọi đối tượng bạn đọc. Có nhiều tác phẩm hay, biên
soạn công phu hấp dẫn, nội dung bổ ích. Tuy nhiên,
cũng không thiếu những cuốn sách in đẹp, bìa dày
nhưng nội dung vô bổ khiến cho bạn đọc có cảm giác
đọc mất thì giờ. Tăng cường văn hóa đọc phải đi đôi
với việc nâng cao chất lượng các tác phẩm đọc.
Một nhà nghiên cứu văn
hóa dân gian đã từng nói:
Những nghệ nhân dân
gian là “bảo tàng sống”
của các dân tộc. Nếu để
mất họ, các thế hệ sau sẽ
không hiểu rõ về gốc rễ,
cội nguồn dân tộc. Nên, để
các “bảo tàng sống” có thể
phát huy được vai trò của
mình đối với cộng đồng
cũng như đối với việc phát
huy các giá trị văn hóa đặc
sắc vùng đồng bào dân tộc,
từ năm 2003 huyện Hoàng
Su Phì, tỉnh Hà Giang đã
tiên phong thành lập Hội
dân tộc Dao
nghệ nhân dân gian nhằm Lễ Cấp sắc của
tập hợp các nghệ nhân dân
gian vào hoạt động dưới tổ
chức của Hội. Kinh nghiệm bảo tồn “bảo tàng sống”
Bài học từ huyện Hoàng Su Phì
THIÊN THANH

T
rong đời sống của mỗi
cộng động dân tộc Việt
Nam, các nghệ nhân dân
gian có vai trò rất quan
trọng, tiếng nói, hành động, việc
làm của họ thường có tác động
lớn đến cuộc sống, sinh hoạt văn
hóa của người dân. Tuy nhiên, từ
trước đến nay, các nghệ nhân dân
gian thường có xu hướng hoạt
động riêng lẻ và tự phát nên đã có
nhiều trường hợp lợi dụng sự tín
nhiệm của cộng đồng để tuyên
truyền những điều xấu, gây lãng
phí, thiệt hại kinh tế của nhiều
gia đình; hoặc mất trị an thôn
xóm. Vì vậy, việc đưa các nghệ
nhân dân gian vào sinh hoạt dưới
một mái nhà chung, có điều lệ,
tôn chỉ, mục đích rõ ràng là điều
cần thiết để họ có điều kiện phát
huy vai trò bảo tồn và lưu truyền
các giá trị văn hóa truyền thống
trong cộng đồng.
Nằm ở cửa ngõ phía Tây của
tỉnh Hà Giang, huyện Hoàng Su
Phì có 12 dân tộc sinh sống, như:
Mường, Tày, Nùng, La Chí, Kinh,
Hoa Hán, Phù Lá, Sán Chay,…
Trong đó, mỗi dân tộc có nét văn
hóa, tín ngưỡng, tập quán và
tập tục canh tác khác nhau. Mỗi
năm, trên địa bàn huyện diễn ra
nhiều lễ hội đậm bản sắc như:
lễ hội Cù tề của người La Chí; lễ
hội Cấp sắc, Nhảy lửa, Cầu mùa
của người Dao; lễ hội Lồng tồng
của người Tày; lễ hội Cúng rừng
của người Nùng;… Bên cạnh
đó, sự đa dạng văn hóa còn thể
hiện rõ qua các làn điệu dân ca,
hát giao duyên, hát cọi, si, lượn,
then, múa khèn; các trò chơi dân
gian như đẩy gậy, đi cà kheo,
đánh yến, đánh sảng. Tuy nhiên,
trong quá trình phát triển tất yếu
của nền kinh tế xã hội cũng như
sự giao thoa giữa các nền văn
hóa, nhiều giá trị văn hóa truyền
thống của các cộng đồng dân tộc
đã dần bị mai một, cùng với đó
là sự lên ngôi của các hoạt động
tín ngưỡng không lành mạnh,
việc thách cưới, nạn tảo hôn, hiện
tượng sinh con thứ ba,… đã gây
nên những ảnh hưởng lớn đến an
ninh trật tự thôn xóm, nhiều hộ
gia đình kinh tế suy kiệt, lâm vào
cảnh đói nghèo, nợ nần. Xuất phát
từ những bức xúc trên, cách đây

55 Vùn Hiïën viïåt Nam

Vùn Hiïën 55
viïåt Nam
8 năm, lãnh đạo huyện Hoàng Su
Phì đã mạnh dạn thành lập thí
điểm mô hình Hội Nghệ nhân
dân gian tại xã Hồ Thầu. Hội viên
là những thầy cúng, người biết
thêu thùa, đan lát, chế tác dụng
cụ dân tộc, biết hát các làn điệu
dân ca,... Hoạt động của các hội
viên là tập trung tuyên truyền,
vận động nhân dân loại bỏ những
hủ tục lạc hậu trong việc cưới,
việc tang, từng bước xây dựng
cuộc sống mới ở cộng đồng làng
xã. Trong thời gian qua, các nghệ
nhân đã tích cực tuyên truyền
để người dân địa phương không
duy trì tục thách cưới lấy nhiều
bạc già, lễ vật; không để con cháu
tảo hôn; không sinh con thứ ba;
không để thi thể người mất quá
24 giờ trong nhà;… Chẳng hạn,
để giải quyết dứt điểm tình trạng
tảo hôn, ban chấp hành Hội đã
thống nhất với các thầy xem ngày
cưới phải thống nhất với chính
quyền địa phương, nắm chắc
ngày sinh tháng đẻ để lựa chọn,
xem ngày đủ tuối khi cưới. Nhờ
đó, tình trạng tảo hôn đã giảm
nhiều. Và, nếu như trước đây, gia
đình nào có tang mời thầy đến,
gia chủ phải trả chi phí rất cao
thì nay mức thù lao mà các thầy
nhận được là chút thịt lợn, con
gà. Theo lãnh đạo huyện, việc các
nghệ nhân tham gia Hội và hoạt
động đúng tôn chỉ, mục đích đã
góp phần đáng kể vào việc loại
bỏ những hủ tục lạc hậu ra khỏi
đời sống dân cư.
Những hiệu ứng tích cực
trong hoạt động của Hội Nghệ
nhân dân gian xã Hồ Thầu đã lan
tỏa đến nhiều địa phương khác
trên địa bàn huyện. Ngay tại xã
56 Vùn Hiïën viïåt Nam
Nàng Đôn, việc đưa các nghệ
nhân dân gian vào hoạt động
dưới tổ chức Hội đã trở thành
một vấn đề cấp bách bởi đã và
đang xảy ra sự mâu thuẫn, đố
kỵ giữa các thầy cúng, thầy lang.
Nhân cơ hội này, một số kẻ đã
lợi dụng tình hình lừa bịp người
dân, hình thành nên những tiền
lệ xấu như thách cưới nặng, tổ
chức đám tang kéo dài,… gây
tổn thất kinh tế nặng nề cho gia
chủ và tạo sự hoang mang trong
cộng đồng. Nhiều trường hợp
quá nghe lời thầy, gia đình đã
xảy ra mâu thuẫn, mất đoàn kết,
tranh chấp tài sản, đất đai, đất
rừng, nguồn nước. Về phía mình,
các thầy đòi thù lao cúng, bốc
thuốc rất cao. Trước thực trạng
đó, UBND xã Nàng Đôn đã quyết
định thành lập Hội Nghệ nhân
dân gian. Quản lý và hướng dẫn
hoạt động cho Hội là Mặt trận Tổ
quốc xã với tiêu chí, tôn chỉ, mục
đích cụ thể. Được biết, từ khi vào
Hội, các hội viên luôn đoàn kết,
cùng nhau thực hiện tốt công tác
tuyên truyền để người dân thực
hiện đúng chủ trương, đường lối,
chính sách pháp luật của Đảng,
Nhà nước; các thầy đã phát huy
hiệu quả trong việc vận động
người dân từ bỏ những hủ tục
lạc hậu, đơn giản hóa việc cưới,
việc tang. Hoạt động của Hội
đã mang lại những thay đổi tích
cực đến đời sống kinh tế, an ninh
thôn, bản nên đã nhận được sự
ủng hộ của đông đảo người dân.
Đến nay, toàn huyện Hoàng
Su Phì đã có 29 Hội Nghệ nhân
dân gian với tổng số 658 hội viện.
Cơ cấu tổ chức Hội gồm Ban chấp
hành, Chủ tịch, Phó Chủ tịch, thư
ký, hội viên. Như đã nói ở trên,
hội viên là những người giỏi các
nghề truyền thống, văn hóa văn
nghệ dân gian, những thầy cúng
giỏi, có uy tín, có khả năng phát
huy, truyền đạt vốn di sản văn
hóa dân tộc cho thế hệ sau. Nhằm
tạo điều kiện cho các Hội Nghệ
nhân dân gian hoạt động tốt,
huyện đã tổ chức hỗ trợ cho mỗi
tổ chức Hội 5 triệu đồng/năm,
Chủ tịch Hội được hỗ trợ 100.000
đồng/tháng, Phó Chủ tịch Hội
70.000 đồng/tháng và thư ký là
40.000 đồng/tháng.
Ông Hoàng Hải Lý - Chủ tịch
UBND huyện Hoàng Su Phì cho
biết: Hội Nghệ nhân dân gian
là một mô hình mới nhưng đã
chứng tỏ được vai trò trong việc
bảo tồn, gìn giữ những nét văn
hóa đặc sắc của mỗi dân tộc trên
địa bàn huyện. Thông qua các
nghệ nhân dân gian để bảo tồn,
phát huy các giá trị văn hóa, loại
bỏ các hủ tục, xây dựng đời sống
mới trong các cộng đồng dân tộc
là một giải pháp có tính khả thi
cao.
Thiết nghĩ, kinh nghiệm của
huyện Hoàng Su Phì đối với
việc thành lập Hội Nghệ nhân
dân gian rất cần được nhân rộng
nhằm kích thích và khuyến khích
các “bảo tàng sống” phát huy
được vai trò, ảnh hưởng trong
việc bảo tồn, lưu giữ các giá trị
văn hóa truyền thống trong cộng
đồng đồng bào dân tộc cho các
thế hệ sau.
Vùn Hiïën 56
viïåt Nam
Văn hóa giao ThÔng
Tâm lý - giáo dỤC họC
Và Văn hóa giao ThÔng
gs.Ts phạm minh hạC
Nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục
1
. Văn hoá giao thông là
một trong những vấn đề
bức xúc nhất ở nước ta.
Hội thảo “Văn hoá giao
thông” trong Tháng an toàn giao
thông được mọi tầng lớp nhân
dân rất quan tâm, trong đó có các
thầy cô giáo và các em học sinh,
sinh viên, với một tâm tư nặng
trĩu “dân ta đã chịu bao đau khổ
trong chiến tranh giành độc lập,
57 Vùn Hiïën viïåt Nam
thống nhất”, rồi lại cả thập kỷ đói
khổ trong khủng hoảng, chẳng
nhẽ bây giờ lại chịu bao mất mát
đau thương bi thảm lớn lao vì tai
nạn giao thông, bởi nhiều lẽ, từ
đường sá, xe cộ, lái xe… cho đến
người quản lý giao thông …, hình
như ai cũng biết. Thế mà thực tiễn
phũ phàng hàng ngày vẫn xảy ra.
Với tư cách người công tác trong
lĩnh vực tâm lý – giáo dục học, tôi
xin chia sẻ với Hội thảo đôi điều
(một vài khía cạnh) tâm lý – giáo
dục (cả tự giáo dục) người tham
gia giao thông đường bộ.
2. Nói giao thông ngày
nay là nói tới khoa học (có khoa
học mới có các phương tiện giao
thông, nhất là các phương tiện
hiện đại, đường sá, cầu cống),
tới giáo dục – tâm lý (người điều
khiển phương tiện, cán bộ quản lý
Vùn Hiïën 57
viïåt Nam
giao thông, người tham gia giao
thông ). Mấy thập kỷ gần đây, khi
bàn về lý thuyết phát triển kinh
tế - xã hội, người ta đã đi kết luận
giao thông và giáo dục, y tế, tâm
lý con người đều là kết cấu hạ
tầng kinh tế - xã hội. Ở đây tôi
xin nói riêng về yếu tố tâm lý (ở
ta thường nói “tư tưởng – chính
trị”). Chủ tịch Hồ Chí Minh rất
coi trọng yếu tố này (nói rộng ra
là yếu tố con người ) trong xây
dựng xã hội (1943, Nhật ký trong
tù, phần cuối). Từ đó đi đến kết
luận cực kỳ quan trọng: chẳng
những đầu tư cho giao thông, mà
cả đầu tư cho giáo dục và đầu tư
cho phát triển, và phát triển giao
thông và phát triển giáo dục phải
đi trước một bước. Nói vắn tắt
như vậy để thấy giao thông và
giáo dục – tâm lý con người rất
gắn bó với nhau. Bàn về Văn hóa
giao thông, nói đến văn hóa nhất
định phải đề cập đến giáo dục –
tâm lý.
3. Làm sao giảm thiểu và
tránh được tai nạn giao thông là
chủ đề của bộ môn Tâm lý học
giao thông - một chuyên ngành
gần đây mới được tập trung,
nghiên cứu cơ sở tâm lý - tri giác,
chú ý, xúc cảm, động cơ, thói
quen, thái độ giá trị … của các
hành vi xã hội - xử lý tình huống
trên đường đi. Chẳng phải chỉ ở
ta mà cả ở các nước phát triển (nơi
có đường sá, phương tiện tốt), các
tai nạn giao thông về phía người
đi đường, nhiều trường hợp còn
khó lý giải. Đến nay, tâm lý học
giao thông cũng chưa đưa ra mấy
lý thuyết thoả đáng, mới có cái
gọi là lý thuyết rủi ro (may rủi,
ở ta còn nói cả “số phận”, “mệnh
trời”…). Tuy vậy, các nhà tâm lý
học bước đầu cũng đã đề xuất nội
dung của Tâm lý học giao thông
bao gồm:
- Nghiên cứu hành vi trong
tai nạn giao thông.
- Ngăn chặn tai nạn và nâng
cao an toàn giao thông.
- Nghiên cứu, tư vấn về đi
đường.
- Đánh giá và tư vấn quá trình
58 Vùn Hiïën viïåt Nam
hồi phục tai nạn giao thông… làm được. Nhưng quyết tâm với
Nhiều nước, như Đức, Thụy
Điển, Hà Lan… đã tổ chức bộ
môn, khoa nghiên cứu và giảng đường lối, chính sách phát triển
dạy tâm lý học giao thông trong
một số trường đại học. Đã có một
số tạp chí, mạng, sách về tâm lý
sáng suốt, từ các cơ quan quản lý
học giao thông. Đã tổ chức 4 hội
nghị quốc tế về bộ môn này (Hội
nghị lần thứ tư tiến hành năm
2008 ở thủ đô Washington, Mỹ; nhà nước về giao thông, những
hai Đại hội quốc tế và các chuyên
gia giao thông (một ở Berlin, Đức
năm 2006, một ở Viên, Áo năm người triển khai đường lối, chính
2007).
4. Giáo dục ý thức luật pháp
giao thông. Hiện nay chúng ta có sách, luật…, đến nhà trường, các
gần 4 vạn trường học với gần 23
triệu học sinh (với trên 40 triệu
phụ huynh) cùng hơn 1 triệu nhà gia đình, mọi người, nhanh hay
giáo, đều là những người tham
gia giao thông hàng ngày (trừ
một ít ngày nghỉ). Từ lâu chúng
ta đã đưa nội dung luật lệ giao chậm là ở chúng ta, nhất định
thông vào nhà trường, đã thu
được một số kết quả tốt. Nhưng
nhìn vào tình hình hiện nay, nhất nước nhà sẽ có một nền giao
là những người đã qua lứa tuổi
đi học, thì có thể nhận xét kết quả
giáo dục về tham gia giao thông thông an toàn, mang lại hạnh
hiệu quả thấp, chưa được như
một số nước khác. Không nói đến
chuyện nước ta hơn 70% dân cư phúc cho mọi người, mọi nhà.
đang ở nông thôn, nhiều người
mới ở nông thôn ra thành thị, tôi
muốn nêu một nhận xét tai nạn
Tôi đề nghị Bộ Giao thông
giao thông cũng biết là ý thức
pháp luật nói chung, ý thức thực
hiện luật giao thông ở khá nhiều
người còn chưa có mấy. Chắc vận tải cùng Uỷ ban An toàn giao
lỗi này không phải chỉ từ nhà
trường, nhưng phải khẳng định
rằng để xây dựng đựơc an toàn thông quốc gia tổ chức nghiên
giao thông nói riêng, an toàn (an
ninh,an sinh) xã hội nói chung,
vai trò của giáo dục và tự giáo cứu các vấn đề tâm lý – giáo dục
dục cực kỳ quan trọng trong gây
dựng ý thức pháp luật, thói quen,
có đầu óc duy lý trong xử lý tình
giao thông và thành lập một tổ
huống trên đường đi, cách ứng
xử văn hóa giữa con người với
con người: quý giá trị con người
– cũng là tôn trọng bản thân … chức phụ trách vấn đề này trong
Chúng ta đều nhận thức rằng
đây là một việc đầy khó khăn,
không phải ngày một ngày hai Đại học Giao thông Vận tải.

Tắc đường tại TP. Hồ Chí Minh
VĂN HÓA GIAO THÔNG VÀ TINH THẦN, Ý THỨC
THƯỢNG TÔN PHÁP LUẬT
K
Nhữ thành
ẹt xe là tình cảnh
diễn ra hằng ngày,
là chuyện thường
nhật tại hai thành
phố lớn Hà Nội
và TP Hồ Chí Minh với tần suất
ngày một dày hơn và năm sau
nghiêm trọng hơn năm trước bất
chấp hàng loạt biện pháp được
cơ quan chức năng thi thố (Ngành
59 Vùn Hiïën viïåt Nam
Giao thông vận tải – Công an
(Giao thông) – Quản lý đô thị). Vô
số khuyến nghị được đưa ra tại
rất nhiều hội nghị – hội thảo (kể
cả nhiều, rất nhiều phiên họp của
Hội đồng Nhân dân thành phố)
cũng không ít lần tại diễn đàn Nói
và làm (HTV) – cùng bao nhiêu lời
hứa của các vị lãnh đạo, đại biểu
Quốc hội với dân, với cử tri…
Giao thông - đặc biệt là
giao thông đô thị tại TP. Hồ
Chí Minh và Hà Nội (chỉ
có đường bộ trên mặt đất,
không có tàu điện ngầm,
không có đường trên
cao…) đã trở thành vấn
nạn của cả xã hội nhiều
năm nay và chắc hẳn còn
nhiều năm nữa do ta còn
thiếu đủ thứ và bởi vì
dường như con người…
trở thành chai lỳ một cách
lạ lùng nhưng không quá
khó hiểu. Quả thật có quá
nhiều nghịch lý diễn ra…
công khai trên mọi con
đường!
nhưng mọi chuyện đâu vẫn hoàn
đó – và như thực tế hoạt động mất
an toàn giao thông đang diễn ra là
tình hình ngày càng… xấu hơn.
Thông tin mới nhất (công bố
ngày 29-12-2010) cho biết: Năm
2010 số người chết vì tai nạn giao
thông là 11.449 người và số người
bị thương tương tự số chết (10.633
người). Hà Nội có 735 người chết
và con số bất hạnh ở TP. Hồ Chí
Minh là 785 nạn nhân! Số người
chết tại 2 thành phố này do tai
nạn giao thông chiếm gần 14%
tổng số người chết trên cả nước
(1.520/11.449). Phải gọi đó là
thảm họa do hệ lụy của nó là rất
khủng khiếp: Người chết thôi thì
trở thành quá khứ nhưng những
người bị thương (trong đó bao
Vùn Hiïën 59
viïåt Nam
nhiêu người trở thành thân tàn ma
dại) bao nhiêu gia đình cuộc sống
trở nên khó khăn, thậm chí khánh
kiệt do lao động chính trong gia
đình đã chết hoặc bị chấn thương
sọ não. Vẫn chưa hết: Thiệt hại về
vật chất do hàng vạn người chết
và bị thương hằng năm gây ra cho
gia đình và đất nước là không thể
tính chính xác (theo Tổ chức Y tế
thế giới WHO thì thiệt hại do tai
nạn giao thông gây ra ở các nước
phát triển – trong đó có Việt Nam
– từ 1,2 đén 2% tổng thu nhập
quốc dân), Một con số quá buồn
kéo dài nhiều năm nay nhưng ta Không còn phân biệt được đâu là ranh giới giữa vỉa hè cho người đi bộ

vẫn còn tự hào là chưa phải là

quốc gia chiếm kỷ lục về tai nạn
giao thông gây hậu quá nghiêm
trọng thảm khốc nhất thế giới!
Bức tranh giao thông đặc
trưng của Thành phố Hồ Chí Minh
nhiều năm nay là đường chật ních
phương tiện cá nhân (chủ yếu là
xe gắn máy – phương tiện gây ra
khoảng 70% tai nạn giao thông các
dạng trên tất cả các cung đường
– kể cả những con đường không
quá đông, chật chội xe - người) và
xe hơi cũng ngày càng nhiều hơn
trên hầu hết các đường phố bất
kể giờ nào trong ngày (chứ không
phải chỉ trong giờ cao điểm là buổi
Với những nữ sinh này, việc phải đạp xe qua lô cốt là một cực hình...
sáng và buổi chiều), chỉ khác một
chút là vào giờ cao điểm kẹt xe ở
nhiều nơi hơn giờ bình thường,
khủng khiếp hơn. Điều đó nói lên
sự thật ai cũng nhìn thấy: phần
lớn người dân hiện diện nhiều
giờ trong ngày trên đường phố
vì mưu sinh mà đối với họ chỉ có
xe gắn máy mới đáp ứng yêu cầu
kiếm sống (chưa kể nhiều công
chức – nhân viên văn phòng lẽ
ra phải làm việc tại cơ quan công
sở – cũng gia nhập đội quân lang
thang trên đường phố do quản lý
lao động không nghiêm, do công
việc thật sự đúng tên ở công sở
không nhiều và do thu nhập quá
Nhiều người đã sử dụng vỉa hè làm lối đi chính vì lô cốt

60 Vùn Hiïën viïåt Nam

Vùn Hiïën 60 viïåt Nam
thấp buộc nhiều người phải chạy
ngoài kiếm thêm bằng nhiều cách).
Thêm nữa. hằng năm số phương
tiện giao thông (xe gắn máy và ô
tô cá nhân) đăng ký lưu hành mới
tăng cao, năm sau cao hơn năm
trước và tăng đều đặn (trong khi
đường giao thông không phát
triển tương xứng, càng tạo nên
sự chật chội ngày càng tức thở,
là một sự thật hiển nhiên (chưa
nói đến nạn ô nhiễm môi trường,
môi sinh để lại hệ lụy không
nhỏ). Trong bối cảnh ấy nếu mọi
người tham gia giao thông đều
chấp hành nghiêm túc Luật lệ và
hướng dẫn – chỉ dẫn của cảnh sát
(nhiêu khi có cả trật tự viên đường
phố và lực lượng thanh niên xung
phong bổ sung) thì cũng khó có
thể tránh khỏi phần lớn va chạm
gây tai nạn giao thông và… gây
kẹt xe. Trong khi đó, hàng loạt sự
cố không bình thường luôn xuất
hiện trên đường phố làm cho
tình hình càng trở nên phức tạp,
rối rắm – do người tham gia giao
thông và do nhiều cơ quan chức
năng có quan hệ đến vấn đề giao
thông trong thành phố gây ra,
Nhiều người vi phạm luật lệ
giao thông một cách cố ý : Vượt
đèn đỏ - không đội mũ bảo hiểm
- không có bằng lái xe (kể cả xe
hơi hoặc có nhưng là bằng rởm,
bằng giả, bằng mua, bằng thật
nhưng do hối lộ mà được cấp…)
- lấn tuyến của phương tiện khác
- phóng quá tốc độ, vượt ẩu (ở
đây không kể các quái xế đua xe
một cách ngang nhiên thách thức
luật pháp và cơ quan công quyền)
- gây tai nạn rồi bỏ chạy - tự ý
dùng biển xe gian hay thay biển
xe (có dùng biển đỏ của xe quân
sự để tránh bị kiểm soát) - chạy
xe quá trọng tải, cồng kềnh - chạy
vào đường cấm, cầu cấm, chạy
ngược chiều cho phép… và còn
nhiều vi phạm khác không thể kể
hết! Những hành động trên đây
ngày càng trở thành ngang nhiên,
bất tuân pháp luật – thậm chí coi
luật lệ chẳng là gì, tệ hại hơn khi bị
thổi còi còn giở thói côn đồ, hành
hung người thi hành công vụ! Đó
là sự thật gây nhức nhối cho toàn
xã hội và là những nguyên nhân
chính gây tai nạn thảm khốc cho
những người dân – thường là
người thượng tôn pháp luật trong
giao thông.
Cơ quan chức năng (ngành
giao thông, nhất là thanh tra) và
cả chính quyền dường như... bất
lực trước tình hình phát triển
phương tiện giao thông trong
khi đường sá không phát triển
hoặc phát triển không kịp. Đó là
nguyên nhân khách quan. Nhưng,
những nguyên nhân chủ quan còn
đáng mổ xẻ hơn: Không kiểm soát
được tình trạng đào đường lập
lô cốt (làm hệ thống cống thoát
nước- thậm chí ở TP Hồ Chí Minh
từng có những người đào đường
trộm dây cáp ngầm cũ!) gây ách
tắc nghiêm trọng dài ngày (không
ít lô cốt là nơi nghỉ ngơi của thợ,
nợi tập kết vật tư và làm nhiều
việc khác...) đặc biệt nghiêm trọng
là việc phớt lờ, thậm chí bỏ bê việc
tái lập mặt đường của các công
ty thi công, gây ra quá nhiều hệ
lụy và hậu quả nghiêm trọng cho
dân (kể cả hố tử thần), trong khi
cơ quan chức năng chỉ có cách
duy nhất là chạy theo năn nỉ họ
mà vẫn không khắc phục được
hậu quả; không ngăn chặn được
những vi phạm của nhiều loại
phương tiện giao thông. Ví dụ
nạn xe dù, cảnh bát nháo ở sân
bay, tình trạng tranh khách, trấn
lột khách; tình trạng xe đò - xe bus
gây hấn, phong tỏa nhau…
Phát triển nhà cao tầng tại
trung tâm thành phố vốn mật độ
dân cư và phương tiện đã quá tải
càng làm cho tình cảnh trở nên
quá tải hơn khi tiếp tục diễn ra
tình trạng người đổ xô vào trung
tâm kiếm sống trong hàng chục
cao ốc cao ngất ngưởng mới xây,
là một thực tế nữa làm trầm trọng
thêm tình cảnh ùn tắc giao thông
tại trung tâm Thành phố. Đó là
chưa nói trách nhiệm thiếu kiểm
tra (hoặc vì lý do khác) để hàng
loạt công trình xây dựng xây lố,
thậm chí lố đến… 7 tầng!
Thực tế trên đây nói lên rằng,
các cơ quan chức năng được giao
nhiệm vụ này ngoài yếu kém
chuyên môn – nghiệp vụ thì hiển
nhiên là thiếu tinh thần trách
nhiệm, nghiêm trọng hơn là thiếu
thượng tôn pháp luật và có lẽ
không chỉ vì có bấy nhiêu!
Nhiều bùng binh quá lạc hậu
đang và sẽ còn tồn tại lâu lâu nữa
cũng là nguyên nhân gây ách tắc
Vùn Hiïën 61
viïåt Nam
và tai nan giao thông. Ở các nước
tiên tiến không tồn tại những
bùng binh như ở các thành phố
– nhất là thành phố 6, 7 triệu dân
như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.
Bác Hồ từng nhắc những
cán bộ thi hành pháp luật phụng
công, thủ pháp, chí công vô tư
cho nhân dân noi theo! Trong
lĩnh vục giao thông, những cơ
quan được giao thực thi luật pháp
trước hết là cảnh sát giao thông và
bộ phận chuyên trách của ngành
giao thông vận tải về quy định tải
trọng của phương tiện chạy trên
các tuyến đường, qua cầu và qua
nội thành (đối với xe vận tải – xe
container).
Nhiều người đặt câu hỏi vì sao
nhiều người tham gia giao thông
trong thành phố ngang nhiên
vi phạm luật, nhất là vào đường
cấm, đường ngược chiều (bất kể
là đường hay cầu ở rất nhiều nơi,
bất cứ phường, quận nào cũng
có) mà ở nhiều nơi không hề thấy
cảnh sát giao thông, không hề bị
ai xử lý (có những nơi sát ngay cơ
quan công an phường) và vì vậy
người ta ngày càng ngang nhiên
phạm luật một cách có ý thức,
thậm chí những người vốn chấp
hành nghiêm cũng “phá rào” vì
“chấp hành nghiêm chỉ thiệt cho
chính mình!”
Còn cảnh sát giao thông là
những người thực thi công việc
vất vả, luôn phải di chuyển trên
những con đường trong bất cứ
thời tiết cực đoan nào. Họ là
những người có trách nhiệm thi
hành nghiêm luật vốn quan hệ
đến mạng sống của hàng vạn
người, thì sao? Có một sự thật rất
buồn, rất đáng chê trách không
thể không nói: Hàng loạt cảnh sát
giao thông ở nơi từng trở thành
đối tượng phê phán và mổ xẻ
những hành động phi đạo đức
62 Vùn Hiïën viïåt Nam
của họ (tất nhiên không phải tất
cả mọi cảnh sát giao thông mọi
nơi đều như thế ). Còn cái trạm
cân của Ngành giao thông (ở Dầu
Giây, Đồng Nai) thì phù phép suốt
nhiều năm như thế nào để xe chở
nặng thành nhẹ hều, thông xe tuốt
tuồn tuột, báo chí đều đã phanh
phui, dù chưa thể nói là… tất cả
sự thật.
Những hành động và việc
làm ấy không chỉ vi phạm đạo
đức, vi phạm pháp luật mà còn là
một trong những nguyên nhân rất
quan trọng gây tai nạn, làm cho tai
nạn giao thông tăng lên. Còn bao
nhiêu chuyện Chịu, không biết
nhan nhản, lĩnh vực nào cũng có
chứ không chỉ trong lĩnh vực giao
thông!
Tất cả những hiện tượng và
việc làm nói trên, có cái do yếu
kém (không nhiều), vi phạm đạo
đức công chức, vì chủ nghĩa cá
nhân (nói trắng ra là tham lam)
tự biến mình thành những tội đồ
coi thường pháp luật, thậm chí
vi phạm một cách công khai (tất
nhiên là chưa thể kể hết, đầy đủ)
đều là những nguyên nhân trực
tiếp dẫn đến tình cảnh kẹt xe triển
miên, gây thảm họa tai nạn giao
thông để lại nhiều hệ lụy rất, rất
nghiêm trọng cho hàng vạn gia
đình và cho xã hội!
Thực trạng trên đây nói lên
điều gì? Đó là hành động thiếu
tôn trọng pháp luật (chứ không
thể dùng cụm từ thiếu văn hóa).
Một khi hiện tượng này trở thành
phổ biến (thậm chí tràn lan) thì
hiển nhiên cuộc sống xã hội
không thể diễn ra trật tự, bình yên
(chứ đứng nói gì đến văn minh).
Khi cơ quan công quyền (cơ quan
quản lý – điều hành, cơ quan bảo
vệ pháp luật…) không thượng tôn
pháp luật thì việc người thường
dân không tuân thủ cũng là
điều… bình thường vậy! Người
ta làm theo, bắt chước tự động,
hợp logic thôi mà! Mà khi vi phạm
luật pháp một cách công khai thì
mọi chuyện sẽ ra sao?
Ý thức tôn trọng pháp luật vốn
không phải là một phần bản năng
tự nhiên của con người – kể cả
người đó là quan chức - như thực
tiễn cuộc sống chứng minh quá rõ
và quá sinh động. Vấn đề đặt ra là
muốn pháp luật được mọi người
quan tâm và chấp hành nghiêm
túc thì những công bộc đó trước
hết phải là những người thượng
tôn pháp luật; kế đến là phải bảo
đảm quyền giám sát – kiểm soát
của dân đối với cơ quan nhà nước
và công chức; dân phải được phản
biện chủ trương, chính sách và cả
những dự án một cách hợp hiến
(nghĩa là thông qua Luật cụ thể
của ngành lập pháp) chứ không
cần quá nhiều tổ chức nhiều khi
chỉ mang… tính hình thức, như ủy
ban nọ, ủy ban kia, diễn đàn này
diễn đàn khác… thậm chí VOV
phát tin thực trạng giao thông các
thành phố lớn cả ngày nhưng hiệu
quả được bao nhiêu?
Làm tốt tất cả những nội dung
này cũng chưa thể khắc phục được
những bất cập và nghịch lý và tai
nạn giao thông thảm khốc - nhất
là giao thông đô thị như hiện nay,
mà vấn đề cốt lõi là: Một khi đời
sống, mức sống của công dân –
đặc biệt là những người lao động
chiếm số đông tuyệt đối trong xã
hội - được cải thiện về cơ bản và
khi mức sống của thị dân tăng lên
rõ rệt, tăng thật sự chứ không phải
tăng ảo - thì điều chắc chắn có thể
khẳng định là tinh thần thượng
tôn pháp luật sẽ được coi trọng và
chấp hành.
Vùn Hiïën 63
viïåt Nam
64 Vùn Hiïën
viïåt Nam
65 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 65
viïåt Nam
66 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 67
viïåt Nam
68 Vùn Hiïën
viïåt Nam
Vùn Hiïën 69
viïåt Nam
70 Vùn Hiïën
viïåt Nam