TEMA 3 SAUDE E ENFERMIDADE

Que é a saúde.
•Según a OMS a saude é un estado de benestar físico, mental e social. A enfermidade, é
unha alteración do estado de saúde ou perda do benestar físico, psíquico ou social.

•Calidade de vida é o grao de

benestar que permite actuar e sentir a
súa vida de forma positiva. Depende
de factores como a saúde física e
mental, o nivel de autonomia e das
suas relacións sociais. Un dos
principais indicadores da calidade de
vida é a esperanza de vida que é
unha estimación da media dos anos
que viviría un grupo de persoas
nacidas nun ano se non variasen
condicións sanitarias e sociais na
zona de estudo. Actualmente úsase a
esperanza de vida libre de
minusvalidez, que estima os anos de
vida en bo estado de saúde.
Factores de riesgo de contraer una
enfermedad A saúde está sometida a unha serie de factores que poden ter a súa orixe en
distintos ámbitos:
•No propio organismo. Factores xenéticos e biolóxicos
•No ambiente que te rodea. Factores ambientais
•Nos hábitos de vida. Factores persoais (factores de risco)
•No ámbito sociocultural. Factores sociais

Factores xenéticos
•Os xenes e o ambiente. A interacción entre o xenotipo (a información xenética) e o ambiente
no que se vive son responsables de procesos patolóxicos como:
•Enfermidades de orixe xenética. Son orixinadas por mutacións, afectan á estrutura do corpo,
a fisioloxía xeral do organismo ou ao metabolismo.
•Malformacións conxénitas. Están presentes ao nacer o individuo. Poden ter orixe genética,
ou orixe ambiental, por o abuso de drogas e o alcol, as infeccións e a exposición a produtos
químicos e a radiacións.
•Predisposición xenética a enfermidades. Algunhas aparecen entre os membros dunha
mesma familia, debido a que existe unha predisposición xenética, pero os desencadenantes
da enfermidade solen ser factores ambientáis. Ex enfermidades cardiovasculares, algúns
cancros e algunhas enfermidades reumáticas e mentáis.

Factores biolóxicos
•Sexo. As diferenzas entre homes e mulleres reflíctense tamén na saúde, como o cancro de
mama e de útero nas mulleres e o de próstata nos homes. Ademáis, a diferenzas entre sexos
pode causar problemas sociais que afectan o estado de saúde, como sucede coa
discriminación, o acoso e os malos tratos.
•Proceso de avellentamento. Está condicionado xeneticamente e influenciado por factores
ambientáis. As causas do avellentamento son múltiples: Aparición de mutacións, perda de
células nos órganos, esgotamento do sistema neuroendócrino e do sistema inmunolóxico,
efecto de radicáis libres.
•Entre as consecuencias do avellentamento que máis afectan o estado de saúde dos individuo
están a atrofia progresiva dos órganos e tecidos, o descenso do rendemento cardíaco e
muscular e da capacidade mental, a deficiencia inmunolóxica que favorece a aparición de
procesos turmorais e infecciosos e o aumento da vulnerabilidade fronte aos traumatismos.
Algúns de efectos do avellentamento teñen a súa orixe nos estilos de vida non saudables e
poden ser controlados.

Factores ambientáis
•Afectan a saúde actuando como factores de risco. Están relacionados coa área ou pais no que
se vive, coas vivendas, e co lugar e tipo de traballo. Os máis importantes son:
•Calidade da auga. A auga non contaminada é un factor determinante da saúde, durante o
século XX, a vida media dos seres humanos duplicouse nos países desenvolvidos grazas á
dispoñibilidade de auga potable.
•Atención sanitaria. Depende de cada país, dos seus recursos e de se o seu sistema de
saúde é público ou privado e da sua accesibilidade a poboación.
•Calidade do medio. Algúns riscos son globais, como a contaminación atmosférica, outros
dependen da zona na que se vive: presenza de industrias, ruidos, os residuos, pesticidas,
metáis pesados….
•Exposición a axentes infecciosos e parásitos, depende de factores como a calidade do
medio, da auga, a alimentación e os hábitos de vida. O control sanitario dos alimentos e dos
animáis reduciu a transmisión de enfermidades infecciosas e parasitarias, xa que son vectores
de axentes patóxenos.
•Exposición a axentes canceríxenos, producen mutacións que inducen o desenvolvemento
do cancro, coma a radioactividade, as radiacións ultravioleta, e substancias químicas, como o
radon, que se acumula en vivendas ou as dioxinas e o benzopireno, que se orixinan nalgunhas
combustións.
•Outros factores: As características do país no que viven, o clima, a dispoñibilidade de
alimentos a guerra, o terrorismo, o tráfico ou o ambiente laboral son algúns exemplos.

Factores persoais
•Dependen de cada ser humano e do seu estilo de vida. Os principáis son:
•Situación e condicionamentos socio- económicos. Están relacionados con: A situación
económica, a pobreza e o paro dan lugar á marxinación social e riscos. A cultura pode afectar a
saúde, como sucede coa discriminación por razón de sexo ou relixiosas. A vida familiar e
social. O estrés provoca cambios físicos e psíquicos que afectan a saúde.
•Actitude e conduta. Poden afectar favorablemente a saúde ou ben ser factores de risco e
podense cambiar de forma consciente, posto que os eliximos libremente.
•Os máis importantes: Os hábitos de alimentación, o tabaco, o alcohol, as drogas o
exercicio físico, o comporta- mento sexual e a hixiene e o coidado persoal que ademàis
de previr a aparición de enfermidades infecciosas, afectan o estado físico e teñen unha
incidencia notable sobre a propia imaxe.

Habitos saudables
 Alimentación equilibrada
 Actividade física
 Non consumo de alcohol, tabaco, drogas
 Higxene persoal, do hogar, dos alimentos,.....
Os hábitos saudables evitan: hipertensión arterial, colesterol, IMC alta
Salud y alimentación
 Dieta equilibrada
Es aquella que aporta todo tipo de nutrientes en cantidades justas sin exceso ni defecto. Debe
proporcionar:
- Energía suficiente para poder realizar nuestras actividades vitales
- El reparto energético aproximadamente será: glúcidos (50-60%), lípidos (30%), proteínas
(15%)
- Diariamente necesitamos 22 gr de fibra
- No mas de 3 gr de sal
- Máximo de colesterol permitido por día 300mgr
- Combinar proteinas de origen animal y vegetal
Pirámide de los alimentos
La pirámide de los alimentos es una gráfica que representa la cantidad relativa de alimentos
que deben consumirse diariamente para llevar una dieta equilibrada.
En esta gráfica cada grupo de
alimentos ocupa un área en función
de su importancia para una
dieta equilibrada. A medida que se
asciende por la pirámide disminuye
la cantidad
recomendada de los distintos grupos
de alimentos
Dulces, carnes rojas embutidos,
consumir en cantidades moderadas.
Pescados, huevos,aves,
consumir algunas veces por semana. Legumbres, lácteos, cereales, frutas, verduras, frutos
secos, aceite de oliva, consumir a diario.
Es posible evaluar las necesidades energéticas diarias
TMB
IMC
  Alimentación e cáncro
 Tipos de enfermidades mais frecuentes e a súa prevención

 Enfermidades infecciosas: Sida, sarampión, gripe, tuberculosis, etc.

Ás enfermidades infecciosas son aquelas causadas por microorganismos: bacterias, virus,

protozoos e fungos.
Na natureza viven multitude de microorganismos. A maioría de lles son inofensivos para nós. Vos
que poden causarnos enfermidades chámanse microorganismos patóxenos

A transmisión dás enfermidades infecciosas

Para que apareza unha enfermidade infecciosa ou microorganismo patóxeno debe penetrar non
noso corpo. Isto acontece de varias maneiras:
• Por contacto directo. O microorganismo pasa dunha persoa enferma a outra sa. Isto pode
acontecer de distintos modos:
- Algúns microorganismos que causan enfermidades dá pel transmitense cando a pel dunha
persoa sa entra en contacto coa dunha persoa enferma.
 - Moitas enfermidades do aparello respiratorio transmítense a través dás gotiñas que se
producen cos esbirros, que conteñen microorganismos.
- Algúns microorganismos morren rapidamente a se atopan fóra do corpo. Por iso, para que se
transmitan, debe existir un contacto moi íntimo, como ou que acontece durante ás relacións
sexuais. Son ás enfermidades de transmisión sexual.
• Por medio dá auga. Acontece, sobre todo, se a auga está contaminada por feces de persoas
ou de animais.
• Por medio dous alimentos. Ás froitas e ás verduras pódense contaminar á regan con auga
contaminada. Outros alimentos, como a carne e os ovos, pódense contaminar cando
manipúlanse de xeito inadecuado; por exemplo, se ás persoas que vos preparan están
enfermas e non toman precaucións.
• Por medio de animais. Os animais que poden transmitir enfermidades chámanse vectores. Un
exemplo son os mosquitos, que, ao picar a persoas enfermas e sas, transmiten os microorganismos
dunhas a outras.

Os mecanismos de defensa contra ás infeccións

Ou noso organismo evita a infección mediante,dos tipos de mecanismos de defensa:
• Mecanismos inespecíficos de defensa. Deféndennos fronte a calquera infección.
• Mecanismos específicos de defensa. Van dirixidos contra cada microorganismo concreto que
entre en contacto connosco. Identifícano, recoñéceno como estraño e elaboran unha estratexia
de defensa específica. Estes mecanismos constitúen ou sistema inmunitario.

Os mecanismos inespecíficos
Ou noso corpo dispón de diversas barreiras para evitar ser invadido:
• A pel. É unha barreira infranqueable para a maioría dous microorganismos, salvo que exista

algunha ferida.
• Ás mucosas. Son os epitelios que recobren
ás cavidades corporais en contacto co
exterior, como ou aparato dixestivo e ou
respiratorio, ás vías urinarias e os órganos
xenitais femininos. Están recubertos de moco
e de secrecións que destrúen os
microorganismos.

• A inflamación. É unha resposta do organismo ante os microorganismos ou ante calquera

partícula allea que chegue ao interior. A zona por onde penetran os microorganismos
arrubiarse, ínchase, aumenta a súa temperatura e doe. Na inflamación interveñen algúns
glóbulos brancos do sangue, que se dirixen á zona e fagocitan aos microorganismos, é dicir,
cómenllesos e destrúenos.
Os mecanismos específicos
O sistema inmunitario
O compoñente máis importante do sistema inmunitario son uns glóbulos brancos do sangue
chamados linfocitos. Estas células son capaces de recoñecer os microorganismos ou calquera
elemento alleo ao noso corpo. Existen dous tipos de linfocitos: os linfocitos B e os linfocitos
T. Cada tipo actúa dunha forma diferente.
Calquera microorganismo presenta na súa superficie proteínas ou outras moéculas, distintas ás
que existen non noso corpo, que son recoñecidos por ás células do sistema inmunitario. Estas
moléculas chámanse antíxenos e poden desencadear a resposta inmunitaria.
Os linfocitos B e os anticorpos
Os anticorpos son unhas proteínas, tamén chamadas inmunoglobulinas, que se unen aos
antíxenos. Prodúcenos os linfocitos B. Os microorganismos cubertos de anticorpos quedan marcados
para que outros glóbulos brancos os destrúan
Os linfocitos T
Cando un virus infecta unha célula, deixa fóra ás proteínas que forman a súa envoltura. Os
linfocitos T recoñecen estas proteínas, que actúan como antíxenos, e destrúen ás células nas que
os atopan. Déaste modo evitan que ou virus a reproduza. Os linfocitos T funcionan dun modo
similar aos linfocitos B, é dicir, cada linfocito recoñece un antíxeno determinado e actívase cando ou
recoñece.
Os linfocitos T tamén regulan ou funcionamento de elementos do sistema inmunitario, por iso son
claves na defensa do organismo. O virus do sida, ou VIH, solo multiplícase nos linfocitos T e
debilítavos ou destrúeos. Debilita ou sistema inmunitario e deixa ou organismo a mercede de
infeccións que, nunha persoa sa, non terían importancia.

 Enfermedades no infecciosas
Enfermidades cardiovasculares:
 Ateroesclerose.- Engrosamento das paredes das arterias por depósito de
colesterol que forman trombos (coagulo sanguíneo) ou aneurismo( estreitamento
da parede arterial) que provocan unha dilatación arterial que pode reventar e
producir una hemorraxia.
  Accidentes cerebrovaculares.- Interrupción do flujo de sangue o cerebro que
provouca parálise severa o morte
 Enfermidades coronarias
Infarto de miocardio.-0 morte das células do corazón por falta de osíxeno
Anxina de peito.- Mais leve. Estreitamento das arterias coronarias que limitan o rego
sanguíneo e osíxeno as células do corazón.
Os factores de risco para as enfermidades cardiovaculares
 idade avanzada
 sexo masculino
 historia familiar de enfermidades cardiovasculares
 hipertensión arterial
 hipercolestoremia
 elevado estrés emocional
 falta de exercicio físico
 obesidade
 tabaco, bebidas alcohólicas
Enfermidades oncológicas.
Cancro
Que é un tumor
Nos tecidos normais hai células que se dividen para producir células que substitúan as que
están xa vellas ou deterioradas. Estas deben morrer para deixar espazo ás novas. Existe un
equilibrio entre a produción de células novas e a morte das vellas, de maneira que non se
produzan máis células das necesarias. En ocasións este equilibrio altérase, ben porque se
producen máis células das necesarias ou porque as células vellas non morren cando lles
corresponde. Neses casos aparece un tumor, que se define como unha masa de tecido
desorganizado.

A maior parte dos tumores son tumores benignos. Son aqueles que crecen localmente, é dicir,
quedan no lugar no que se formaron, pois as as súas células non se desprazan. Aínda que
poden chegar a ter un gran tamaño, en xeral os tumores benignos se poden extirpar por medio de
cirurxía e non adoitan poñer en perigo a vida do enfermo.
Tumores malignos: o cancro
O cancro é unha das principais causas de morte. Aínda que hai que recoñecer que se avanzou
moito e hoxe moitos tipos de cancro se curan se se detectan precozmente. Cáncer é sinónimo de
tumor maligno.
Un tumor maligno é aquel as células do cal se poden desprazar dende o lugar inicial do tumor para
dar novos tumores noutras partes do corpo.
Así, as células dun tumor maligno teñen dúas características:
• Invasividad. Capacidade de penetrar e estenderse polos tecidos contiguos.
• Metástase. Capacidade de penetrar dentro dos vasos sanguíneos e linfáticos, moverse polo
sangue e a linfa e depositarse en calquera parte do corpo para formar un segundo tumor
(tumor metastásico).
Fases no desenvolvemento dun cancro. 1. As células dun tecido proliferan e dan orixea í n d a tumor.
2. As células invaden os tecidos contiguos 3. Algunhas células
tumorais chegan ao torrente sanguíneo. 4.
As células tumorais saen dos vasos sanguíneos
en zonas afastadas. 5. Prodúcese metástase.

Xenética e cancro

As células do corpo divídense numerosas veces. En cada división o ADN débese duplicar. Polo
tanto, poden aparecer mutacións. Cando unha célula acumula varias mutacións que afectan á
división celular e á súa capacidade de desprazarse (metástase), pode dar orixe a un tumor.
En xeral, estas mutacións prodúcense ao chou , pero o risco de que aparezan pode aumentar
por distintos factores, como as substancias químicas do fume do tabaco, o exceso de radiación solar
ou algunhas infeccións víricas. Algunhas mutacións xenéticas herdadas poden tamén aumentar a
propensión a desenvolver tumores.
O tratamento do cancro

Hoxe en día, aínda que o cancro segue sendo unha enfermidade grave, existen numerosos
tratamentos que aumentan moito a esperanza de vida dos pacientes ou, mesmo, os chegan a
curar totalmente.
1. Cirurxía. Consiste na extirpación da masa tumoral. Para que sexa efectiva débese extirpar
totalmente o tumor, cun bordo de tecido san, para asegurarse de que non queden células
tumorais.
2. Radioterapia. Consiste na utilización de radiacións para destruír as células cancerosas. A
radiación tamén dana os tecidos veciños normais, aínda que existen diversas técnicas para
minimizar este dano.
3. Quimioterapia. Consiste na administración de fármacos que causan a morte das células
cancerosas. Estes fármacos tamén afectan, aínda que en menor medida, ás células normais.
4. Tratamentos hormonais. Son efectivos nalgúns cancros que requiren a presenza de
hormonas para desenvolverse. Consisten na utilización de fármacos que contrarrestan os
efectos das devanditas hormonas. Empréganse nalgúns cancros de mama, de ovario e de
próstata.
5. Inmunoterapia. Consiste no emprego de axentes que reforcen o sistema inmunitario, que se
encargaría de eliminar o tumor. Recentemente desenvolveuse unha vacina que prevén o
cancro de colo do útero causado polo virus do papiloma.
¿Como previr o cancro?
O risco de padecer cancro pódese reducir evitando a exposición aos axentes que facilitan a súa
aparición, que se denominan carcinóxeno. Conséguese seguindo algunhas recomendacións:

• Evitar o alcohol e o tabaco.

As substancias químicas contidas no tabaco son responsables dunha de cada tres mortes por
cancro, sobre todo de pulmón. O alcohol provoca un aumento do risco de desenvolver outros
tipos de cancro (boca, larinxe, esó fago, fígado, ...).
 • Non tomar o sol en exceso e utilizar protección solar.
A radiación ultravioleta procedente do Sol é unha das
causas principais do melanoma, un cancro de pel con
elevada mortalidade.
• Seguir unha dieta saudable. O consumo excesivo de
graxas e calorías favorece a aparición de cancro de colon.
Pola contra, tomar moita froita e verdura ten un efecto
protector.
• Manter relacións sexuais sas. Manter relacións
sexuais sen usar preservativo aumenta a probabilidade
de infección polo virus do papiloma humano,
relacionado co cancro de colo uterino.

Enfermidades psíquicas.-
Depresión
A depresión é unha enfermidade frecuente. Unha de cada tres persoas sofre durante no
transcurso da súa vida un episodio depresivo. A depresión é a causa máis frecuente de
suicidio.

Durante un episodio depresivo aparece a perda da ilusión por vivir, retraemento social,
problemas de concentración e de memoria, redución do interese das actividades normais da
vida. Deteriórase a confianza en si mesmo, poden aparecer remordementos e sentimentos de
culpa por accións do pasado. O apetito normalmente redúcese aínda que nalgúns casos o
paciente come máis, debido a unha sensación de baleiro e ansiedade. Existe un tipo de
depresión no que os síntomas se presentan a través de dores corporais que tende a facerse
crónica

Os episodios depresivos móstranse segundo o grao de depresión da situación e pola falta de

actividade e movemento. A capacidade para alegrarse diminuíu, pola redución da
concentración e o interese polas súas vidas Los autoeloxios e a autoconfianza deterioráronse;
as persoas afectadas teñen remordementos e vénlles a sensación de non ter valor. O sono
está perturbado con frecuencia, o interese sexual diminúe. O apetito redúcese, aínda que
algunhas persoas comen máis debido a unha sensación de baleiro que os obriga a volver
encherse. Certamente o grao de depresión vólvese maior día a día. Algunhas depresións
móstranse soamente a través de síndromes de dor crónica.

Esquizofrenia
É un trastorno mental que dificulta establecer a diferenza entre experiencias reais e irreais,
pensar de xeito lóxico, ter respostas emocionais normais e comportarse normalmente en
situacións sociais. é unha enfermidade complexa e mesmo os expertos non están seguros de
cál é a súa causa.
Os factores xenéticos parecen xogar un papel, xa que as persoas que teñen membros da
familia con esquizofrenia poden ser máis propensas a adquirir a enfermidade.
A esquizofrenia pode ter unha variedade de síntomas. Polo xeral, a enfermidade desenvólvese
lentamente durante meses ou anos. Como outras enfermidades crónicas, a esquizofrenia ten
ciclos entre períodos de poucos síntomas e períodos de máis síntomas.
Inicialmente, vostede pode sentirse tenso ou ter problemas para durmir ou concentrarse.
Vostede pode volverse illado e retraído, e ter problemas para conseguir e conservar os amigos.

Demencia
Demencia é a perda progresiva das funcións cognitivas, debido a danos ou desordes cerebrais
máis alá dos atribuíbles ao envellecemento normal. Provoca incapacidade para a realización
das actividades da vida diaria. Durante a evolución da enfermidade pódese observar perda de
orientación tanto espazo-temporal como de identidade..
Os dementes segundo avanza a enfermidade poden mostrar tamén psicóticostrazos,depresivos
deliriose. Dentro dos síntomas conductuales os primeiros achados consisten en cambios de
personalidade ou de conduta leves, que posteriormente se fan máis evidentes con cadros de
delirio ou alucinacións. Os dementes adoitan experimentar cadros de confusión ao ser
hospitalizados ou secundarios a outras enfermidades como infeccións ou alteracións
metabólicas.
A demencia pode afectar o, lenguajea comprensión, habilidades motoras, memoria de curto
prazo, a capacidade de identificar elementos de uso cotián, o tempo de reacción, trazos da
personalidade e funcións executivas.

Enfermidades neurodegenerativas.-
Alzheime,
A enfermidade de Alzheimer (EA) é a forma máis común de demencia entre as persoas
maiores. A demencia é un trastorno cerebral que afecta gravemente a capacidade dunha
persoa de levar a cabo as súas actividades cotiás.
A EA comeza lentamente. Primeiro afecta as partes do cerebro que controlan o pensamento, a
memoria e a linguaxe. As persoas con EA poden ter dificultades para recordar cousas que
aconteceron recentemente ou os nomes de persoas que coñecen. Un problema relacionado,
deterioro cognitivo leve, causa máis problemas de memoria que os normais en persoas da
mesma idade. Moitos, pero non toda a xente con deterioración cognitiva leve, desenvolverán
Alzheimer. Co tempo, no Alzheimer, os síntomas empeoran. As persoas poden non recoñecer
os seus familiares ou ter dificultades para falar, ler ou escribir. Poden esquecer como cepillarse
os dentes ou peitearse o cabelo. Máis adiante, poden volverse ansiosos ou agresivos ou
deambular lonxe da súa casa. Finalmente, necesitan coidados totais. Isto pode ser moi
estresante para os familiares que deben encargarse dos cuidados seus.
A EA adoita comezar despois dos 60 anos. O risco aumenta a medida que a persoa envellece.
O risco é maior se hai persoas na familia que tiveron a enfermidade.
Ningún tratamento pode deter a enfermidade. Non obstante, algúns fármacos poden axudar a
impedir por un tempo limitado que os síntomas empeoren.
Pakison
A enfermidade de Parkinson é un trastorno que afecta as células nerviosas, ou neuronas,
nunha parte do cerebro que controla os movementos musculares. Na enfermidade de
Parkinson, as neuronas que producen unha substancia química chamada dopamina morren ou
non funcionan axeitadamente. Normalmente, a dopamina envía sinais que axudan a coordinar
os seus movementos. Ninguén coñece a orixe do dano destas células. Os síntomas da
enfermidade de Parkinson poden incluír:
Tremor nas mans, os brazos, as pernas, a mandíbula e a cara
Rixidez nos brazos, as pernas e o madeiro
Lentitude dos movementos
Problemas de equilibrio e coordinación
A medida que os síntomas empeoran, as persoas coa enfermidade poden ter dificultades para
camiñar ou facer labores simples. Tamén poden ter problemas como depresión, trastornos do
sono ou dificultades para mastigar, tragar ou falar.
A enfermidade de Parkinson adoita comezar arredor dos 60 anos, pero pode aparecer antes. É
moito máis común entre os homes que entre as mulleres. Non existe unha cura para a
enfermidade de Parkinson. Existen diversas medicinas que ás veces axudan a mellorar
enormemente os síntomas.

Enfermidades do sistema inmunitario.-

No seguinte cadro expoñense as principais enfermidades do sistema inmunitario
Alerxia
A alerxia é unha hipersensibilidade a unha particular substancia que, se se inhala, inxire ou se
toca produce uns síntomas característicos.
A substancia á que se é alérxico denomínase "alérxeno", e os síntomas provocados son
definidos como "reaccións alérxicas".
Cando un alérxeno penetra no organismo dun suxeito alérxico, o sistema inmunitario deste
responde producindo unha grande cantidade de anticorpos chamados IgE.
A sucesiva exposición ao mesmo alérxeno producirá a liberación de mediadores químicos, en
particular a histamina, que producirán os síntomas típicos da reacción alérxica.

A reacción alérxica:

Catro compoñentes principais requírense para que a reacción alérxica se desencadee:

• ALÉRXENO: Substancia causante da alerxia

• INMUNOGLOBULINA E (IgE): Anticorpo producido polo sistema inmunolóxico en
resposta ao alérxeno
• MASTOCITOS: Células especiais que se atopan na pel e en órganos húmidos do
corpo (nariz, ollos, boca) cargadas de gránulos de histamina
 • HISTAMINA: Substancia que se libera no proceso alérxico e que é a responsable dos
síntomas da alerxia

Existen distintas fases no proceso alérxico:

Primeira Fase

• Exposición ao alérxeno.
• Sobre-reacción do corpo pola produción de anticorpos.
 • Os anticorpos atacan aos mastocitos que se preparan, esperando exposicións
posteriores ao alérxeno (poden se semanas, meses, anos)

Nesta fase non se experimentan síntomas

Segunda Fase

• Exposicións sucesivas ao alérxeno.

• O alérxeno fai reaccionar aos mastocitos.
• Os mastocitos liberan histamina.

Os efectos da histamina quedan resumidos no seguinte cadro

Neste momento aoparecen os primeiros síntomas da alerxia

Síntomas:

Unha reacción alérxica pode manifestarse de distintas maneiras, o síntomas poden variar en
función da sensibilidade propia de cada persoa.
Na seguinte táboa recóllense os máis habituais:

Patoloxía Organo afectado Síntomas

Conxuntivite alérxicaOllos Lagrimeo, comechón
Rinite Nariz Secreción nasal, comechón, esbirros, conxestión nasal
Urticaria/Dermatite Pel Comechón, arrubiamento, edema, eritema
Asma bronquial Bronquios Tose, pitos, afogos
Anafilaxia Todo o organismoComechón, dificultade respiratoria, arrubiamento, mareo

Novas alerxias:

Ultimamente estanse a observar reaccións alérxicas que ata o momento eran pouco comúns,
isto é debido á introdución na nosa vida cotiá de materiais que ata agora non eran tan utilizados
e estendidos (níquel, látex,...)
Alerxia ao níquel

O sulfato de níquel é un dos metais máis comúns con presenza no ambiente. Pódese atopar
nos utensilios de cociña, en tesoiras, en bixutería, reloxos, fibelas, en broches, monturas de
lentes, moedas, ouro branco, algúns líquidos industriais e tamén dentro dalgúns alimentos. A
reacción máis común nas persoas alérxicas ao níquel é a dermatite, é dicir comechón e
arrubiamento da pel. Agás no caso de inxerir alimentos que conteñan níquel neste caso, poden
darse outro tipo de síntomas, como inflamación e comechón de boca e labios e mesmo
síntomas de afogo.

Alerxia ao látex

A alerxia aos produtos de látex pode manifestarse como unha simple dermatite, ou como unha
reacción máis grave de anafilaxia.
O termo "dermatite" consiste nunha inflamación da pel causada polo contacto con alérxenos ou
irritantes como o látex. O contacto pode producir sarabullo con comezón, arrubiamento,
ampolas e escamación ou pode causar unha anafilaxia máis severa.
A anafilaxia é unha serie de síntomas que inclúen o descenso da presión arterial, dificultade
para respirar, inchazo da garganta e lingua.

Actualmente estanse a investigar as proteínas causantes da sensibilidade para poder illalas e

producir látex exento delas (hipoalerxénico).

Alerxia ao anisakis

Outra fonte "nova" de alerxia son o anisakis que é un parasito do peixe. Trátase dunha serie de
vermes que se atopan no peixe cru.
A reacción alérxica prodúcese aos poucos minutos de inxerir o peixe e adoita producir
inflamación e comechón de boca e labios e mesmo síntomas de afogo, nalgúns casos pode
desencadear un choque anafiláctico (descenso da presión arterial, dificultade para respirar,
inchazo xeral, ...)

Consumir peixe cru aumenta as posibilidades de que o peixe conteña anisakis (Sushi ou
sashimi, peixes afumados ou mariñar, etc.), a cocción e conxelación prevéñena.

Alerxia ás picaduras de insectos:

Débese normalmente ás substancias tóxicas que se inxectan co veleno dos Himenópteros

(avespas e abellas). Non é a alerxia máis común, afecta ao 1% da poboación, pero se unha
das máis graves. Esta alerxia dá cadros de anafilaxia nos que existen bastantes riscos de
maiores complicacións.

Algúns consellos para evitar as picaduras de insectos

• Evitar as saídas ao campo en primavera e verán

• Evitar andar descalzo, mellor zapato pechado
• Non levar roupa de cores vistosas ou de flores nas saídas ao campo
• Manter os cubos de lixo ben pechados
• Non escorrentar o insecto se esta cerca
• En caso de picadura, afastarse do lugar onde se produciu

Alerxia aos medicamentos:

En ocasións algúns fármacos poden provocar reaccións alérxicas nalgunhas persoas. Arredor
do 5% da poboación sofre este tipo de alerxia.
As persoas alérxicas deben evitar totalmente os fármacos que lles producen alerxia e informar
o especialista de calquera outra reacción a medicamentos.
Medicamentos que adoitan provocar este tipo de reaccións:

• Antibióticos
• analxésicos (AINE)
• anestésicos locais ou xerais
• relaxantes musculares
• medios de contraste iodados
• vitaminas,…
• Penicilina (Teña especial precaución ao tomar leite de vaca: pode estar tratada con
penicilina)
• Outros

Autoinmunidade
O sistema inmunitario é capaz de recoñecer as substancias estraña e diferencialas das do
propio organismos grazas á aprendizaxe dos linfocitos no proceso denominado maduración. O
feito de non recoñecer as propias células e proceder contra elas mediante reaccións
inmunitarias constitúe a autoinmunidade

As causas que provocan este fenómeno son:

Fallos na actuación dos linfocitos T ou B
Presentación de antíxenos incorrectos
Uso de certos fármacos
Infeccións víricas
Idade avanzada

Algunhas enfermidades autoinmunes mais coñecidas son:

 Lupus eritematoso sistémico. – É a mais grave das enfermidades autoinmunes xa

que pode afectar a todos os órganos. caracterízase pola aparición de erupcións da pel
a ambos os dous lados do nariz, pómulos, fronte. Prodúcense lesións xeneralizadas
que poden conducir á parálise e convulsións.
 Esclerose múltiple. - Trastornos no sistema nervioso que poden chegar a producir
incapacidade total, invalidez debido a inflamacións das vaíñas de mielina. Os linfocitos
T atacan estas vaíñas de mielina tanto das fibras nerviosas da medula como do
cerebro e a continuación os macrófagos completan o proceso mediante substancias
necrosantes ou arrancando directamente anacos de mielina das fibras nerviosas
 Miastema gravis.- na que unha proteína das células musculares é atacada polos
anticorpos, destruíndose as conexións entre músculos e nervios
 Anemia hemolítica. - Que se debe a que os anticorpos atacan e destrúen aos glóbulos
vermellos
 Diabete mellitus xuvenil débese a que os linfocitos T destrúen as células
pancreáticas produtoras da insulina.
 Artrite reumática que cursa coa destrución dos recubrimentos das articulacións.

Para tratar as enfermidades autoinmunes precísase anular ou minorar a actividade do sistema

inmune, isto conséguese por medio de inmunodepresores e antiinflamatorios, pero estas
substancias poden provocar que o organismo quede indefenso fronte ao ataque de elementos
estraños que o poidan invadir.
Actualmente estanse a ensaiar vacinas contra os linfocitos T propios.

Importancia do Complexo Maior de Histocompatibilidade (CMH) nos transplantes de

órganos. Relación co factor Rh
Denomínase transplante en cirurxía a substitución dun órgano ou parte del danado ou enfermo
dun individuo (receptor), por outro san doutro individuo (doador)
A palabra enxerto emprégase indistintamente ao de transplante
A instalación de próteses artificiais denomínase implante.
Os transplantes que se realizan hoxe en día son os de: ril, corazón, fígado, páncreas, pulmón,
intestino delgado e medula ósea
Dependendo da procedencia do órgano transplantado fálase de catro tipos de transplantes:

 Autotransplante. - Procede da mesma persoa que recibe o transplante

 Isotransplante.- Es o transplante realizado entre individuos xeneticamente idénticos
como é o caso dos xemelgos univitelinos.
 Alotransplante.- Es o transplante entre membros dunha mesma especie pero con
diferente constitución xenética. O exemplo mais común son as transfusións
sanguíneas.
 Genotransplante.- Es cando o transplante se realiza entre individuos de distinta
especie como pode ser dun porco a un ser humano.

A aceptación ou rexeitamento do órgano transplantado están relacionados coas reaccións

inmunitarias de tipo celular, é dicir, producidas por linfocitos T citotóxico principalmente. O
antíxeno que provoca a resposta inmune é o CMH
Estes antíxenos son de dúas clases:
Clase I: Son os antíxenos que se atopan nas membranas de todas as células do corpo.
Clase II: Son os antíxenos que se achan nas membranas das células do sistema inmunitario.

Se é do mesmo organismo como sucede nos dous primeiros casos citados arriba, os linfocitos
recoñéceno como propio. No caso contrario, os linfocitos citotóxico lisan e destrúen as células
estrañas e acoden macrófagos e todo tipo de glóbulos brancos para rexeitar o que detectan
como unha infección.

Para evitar o rexeitamento recoméndase:

Elixir o doador apropiado
Utilizar compostos que inhiban a resposta inmune como son os corticoides e os axentes
citostáticos como son o ciclosporina, antibióticos de orixe fúngico que actúan selectivamente
contra as células T implicadas no rexeitamento
O factor Rh. É outro antíxeno que pode estar presente na membrana dos glóbulos vermellos. A
súa presenza determina o grupo sanguíneo Rh+ e a súa ausencia o Rh-. Os que teñen este
último grupo ao recibir sangue Rh+, reaccionan inmunitariamente formando anticorpos anti Rh

Este factor está determinado xeneticamente e ten grande importancia tamén nos embarazos.
Unha muller Rh- é homocigótica recesiva. Se o pai é Rh+ pode ser homocigótico co que todos
os seus descendentes serán Rh+ ou pode ser heterocigótico, en cuxo caso os seus
descencientes poden ser Rh+ ou Rh-

Cando unha muller Rh- dá luz ao seu primeiro fillo, se é Rh+ é moi probable que durante a
xestación haxa contacto entre o sangue da nai e a do fillo co cal a nai produce anticorpos anti
Rh que permanecerán no seu sangue. Nun posterior embarazo se o bebé é Rh+ os anticorpos
maternos poden chegar ao feto orixinándose a destrución dos glóbulos vermellos fetais
(eritroblastose fetal) de consecuencias fatais para a descendencia.

A forma de evitar este trastorno é mediante sueroterapia: a inxección de anti Rh á nai antes
dun segundo embarazo.

Relación entre cancro e inmunidade

Cancro, neoplasia e tumor maligno son sinónimos e aplícanse para designar unha masa de
células que proliferan con autonomía sen obedecer as leis que controlan a multiplicación celular
dun organismo.

As características destas células son:

Monoclonalidad: todas elas proceden dunha soa célula mudada, é dicir forman un clon
Anaplasia: o seu grao de diferenciación é menor que o das células do tecido onde se orixinan
Agresividade: invaden e destrúen os tecidos adxacentes e levados polo sangue ou a linfa
desenvolven novos centros de proliferación chamados metástase
Velocidade de crecemento: crecen e multiplícanse moi rapidamente

A reacción do organismo fronte ás células cancerosas pode ser de dous tipos:

Defensa inespecífica: comprobouse que hai unha acción levada a cabo por leucocitos
polimorfonucleeares, monocitos, macrófagos e células NK (linfocitos grandes e granulados que
destrúen células que foron infectadas por un virus) que lisan as células cancerosas e as
interleucina segregadas polos monocitos e macrófagos exercen unha acción citotóxico que
poden levar á necrose tumoral. A causa diso hai que buscala na presenza de antíxenos
anormais na membrana da célula cancerosa

Defensa inmunolóxica: a base da reacción inmunolóxica é debida á presenza de antíxenos

estraños na membrana da célula cancerosa e confírmase esta resposta co feito de que, en
persoas co seu sistema inmunolóxico deficiente, prosperan todo tipo de cancros. As reaccións
inmunolóxicas contra o cancro son citotóxico e con inmunoglobulinas IgG e IgM, intervención
de linfocitos T, cooperadores e citotóxico, e células destrutoras como as NK, monocitos e
granulocitos, que atacarán as células canceríxenas marcadas cos anticorpos.
Suponse que o cancro prospera nunha persoa cando o sistema inmunolóxico é desbordado.
Algunhas das causas que conducen a esta situación pode ser debida a que a capacidade
antixénica das células cancerosas non sexa tan grande como se supón. Pode ser tamén que os
antíxenos destas células se poidan desprender con facilidade destas, o que evitaría a súa
identificación para a súa posterior eliminación, ou ben estes marcadores celulares poden
quedar enmascarados por outras substancias. Nalgúns casos mesmo se viu que carecen estas
células dos antíxenos CMH da clase I

 Métodos de diagnóstico etratamento das enfermidades

 Analítica
• Química e hemograma
• Bioquímica
• Xenética
 Estudios de anatomía patológica
 Diagnóstico por imagen
• Radiografía.-É a primeira técnica de imaxe que se desenvolveu. Baséase no emprego de
raios X. Os raios X son un tipo de radiación, como a luz visible ou as ondaspero
de radio,
moito máis enerxética. Iso fai que poidan atravesar doadamente algúns obxectos opacos.
Ademais, poden impresionar unha película fotográfica. Así pois, se se un enfoca
feixe de
raios X sobre o corpo dunha persoa e se pon por detrás unha película fotográfica, a película
revela as estruturas que atravesan os raios X. O smoi
ósos,
densos, verán claros, en tanto que
os tecidos máis brandos se verán escuros.
• TAC.-Esta técnica baséase na realización de múltiples radiografías dunha zona do corpo
cun aparato de raios X especial
que rota arredor do paciente. Todas estas imaxes
combínanse por medio dun ordenador,que mostra imaxes detalladas de cortes transversais
dunha zona do corpo ou de todo el. staEtécnica permite ver o interior do corpo cunha gran
nitidez. O seu inconveniente
é que require usar unha grande cantidade de radiación, ata
cincuenta veces
máis que nunha radiografía convencional
• RMN.-A resonancia magnética é unha propiedade dalgúns átomos que teñen un número
impar de protóns ou neutróns, como é o caso do hidróxeno. Cando estes átomos se
atopan nun campo magnético moi potente e, á vez,
reciben ondas de radio cunha
determinada frecuencia, emiten fotóns. O aparato de resonancia magnética é unha
 máquina grande, con forma de tubo, que crea un forte campo magnético arredor do
paciente e, ademais, detecta os fotóns que se producen. Logo, un ordenador crea imaxes
da parte do corpo estudada, similares ás obtidas mediante TAC. Esta técnica non utiliza
radiación, como a radiografía ou a TAC. Polo tanto, presenta menor risco, pero non se pode
utilizar en persoas con marcapasos ou outros obxectos metálicos,
como prótese.
• Ecografía.-Esta técnica baséase na utilización de sons de moi alta frecuencia (ultrasóns),
inaudibles para as persoas. Os ultrasóns enfócanse cara ao corpo do paciente e un aparato
recolle os ecos que se producen en diversas estruturas do corpo para crear unha imaxe do
interior. Hoxe en día, as técnicas ecográficas modernas
permiten ver imaxes tridimensionais
de gran nitidez e avaliar o movementodo sangue no interior dos vasos sanguíneos.
A
ecografía non proporciona imaxes tan detalladas como outras técnicas, pero é inocua, polo
que se pode empregar para visualizar o feto en desenvolvemento do dentro
útero da nai.
Tamén se emprega para localizar pedras no riñon ou a vesícula
e en probas cardiológicas
(ecografía Doppler).
 Ciruxía
• Nuevas técnicas quirúrgicas
o Artroscopia e laparocospia
o Cateterismo cardiaco
o Cirugía intrauterina
o Transplantes de órganos
 Fármacos
 Quimioterapia.- A quimioterapia é o emprego de substancias químicas, os
medicamentos, para combater as enfermidades.
A quimioterapia sempre foi un dos factores que máis contribuíron para mellorar a
calidade de vida das persoas. Hai unha amplísima gama de substancias que teñen
aplicación médica, e a meirande parte délas obtéñense a partir de diferentes especies
vexetais, moitas das cales foron empregadas tradicionalmente pola medicina natural.
Entre as substancias químicas empregadas para previr e combater as enfermidades e os
seus síntomas están as seguintes:
 Desinfectantes. Os desinfectantes son substancias que se empregan para destruir os
microorganismos que poden atoparse en obxectos, como sucede co material cirúrxico.
Hai unha ampia variedade: os alcois, os aldehidos, como o formol; os hipocloritos, como
a lixivia; ou os fenois.
 Antisépticos. Empréganse para eliminar os microorganismos que poden colonizar
tecidos vivos, como ocorre coa peí, para evitar que se produza a infección cando se produciu
unha ferida ou se vai realizar unha intervención. Entre os antisépticos máis empregados
destacan o alcol, o iodo ou a auga osixenada.
 Antibióticos. Son substancias químicas que permiten destruir os microorganismos,
sobre todo as bacterias, ou deter o crecemento das súas poboacións no corpo. Moitos deles
son producidos por outros microorganismos, fungos e bacterias principalmente, que os
empregan no seu antagonismo ecolóxico con outros microorganismos, mentres que outros son
sintetizados artificialmente mediante proce-dementos químicos. Hai dous grandes tipos de
antibióticos:
a) Bactericidas: destrúen os microorganismos, empregando para ¡so distintos
mecanismos. Entre os antibióticos máis importantes deste grupo están os
betalactámicos (penicilinas e cefalosporinas), que provocan a rotura da parede das
células bacterianas, e os aminoglucósidos, como a estreptomicina, a neomicina e a
xentamicina, que interfiren coa síntese de proteínas, aínda que o seu emprego é
bastante limitado debido á súa elevada toxicidade.
b) Bacteriostáticos: impiden a reprodución das bacterias e actúan principalmente sobre a
síntese de proteínas. Son moi útiles para tratar perseas alérxicas á penicilina e os máis
empregados son a eritromjcina, as tetraciclinas, que son útiles en infeccións raras
producidas por rickettsias e clamidias, o cloramfenicol, moi efectivo aínda que ten un
grave efecto secundario (pode producir graves anemias), e as sulfamidas, que
actualmente se empregan case exclusivamente en tratamentos tópicos ou moi
específicos, como é a prevención dun tipo de neumonía causada polo protozoo
Pneumocystis carinü, que afecta os pacientes con sida.
  Antivirais. Impiden a replicación dos virus. O aciclovir e os seus análogos inhiben a
síntese do ADN vírico. Os antirretrovirais, pola súa parte, son efectivos na loita contra
os virus ARN, como o VIH, xa que inhiben a encima trascriptasa inversa, que emprega
a información do ARN do virus para fabricar ADN e comezar así a síntese das súas
proteínas. Tamén se empregan os interferóns, fabricados polo sistema inmunolóxico
fronte aos diversos axentes entre os que están os propios virus.
 Antiinflamatorios non esteroideos e antirreumáticos. Bloquean a síntese dalgunhas
sustancias responsables da inflamación e teñen un efecto analxésico e antipirético.
Son útiles en procesos inflamatorios como a artrite reumática, a artrite ou a tendinite.
Hai moitos tipos diferentes, entre os.que poden destacar o ácido acetilsalicílico
(aspirina) e os seus derivados, así como o diclofenaco e o ¡buprofeno
 Analxésicos. Son substancias cuxo obxectivo fundamental é combateren a dor, aínda
que algúns son tamén antiinflamatorios. Os analxésicos narcóticos inclúen substancias
naturais derivadas do opio, como a morfina, a codeína e a heroína, ademáis dalgúns
sintéticos como a metadona. Entre os non narcóticos hai distintos tipos de substancias,
das que as máis empregadas son o paracetamol e o ácido acetilsalicílico.
 Corticoides. Constitúen un grupo de hormonas que participan na regulación do
metabolismo. O seu emprego en medicina baséase na súa actividade como
antiinflamatorios, moi efectivos en procesos respiratorios como a asma ou a
enfermidade pulmonar obstrutiva crónica. Teñen ademáis actividade inmunosupresora,
polo que se empregan tamén para previr o rexeitamento aos transplantes. Dan lugar a
múltiples efectos secundarios, polo que o seu uso ten que ser moi controlado.
 Quimioterapia anticanceríxena. Ha¡ unha gran variedade de substancias con
actividade citotóxica sobre células que se dividen moi activamente como son as células
cancerosas. Algunhas destas substancias, como o oxaliplatino, a ciclofosfamida ou as
antraciclinas actúan directamente sobre o ADN ou sobre o seu proceso de replicación,
mentres que outras, como sucede cos taxanos e a vinblastina, interaccionan coa
formación do fuso mitótico. Entre os efectos secundarios destes tratamentos están a
perda do cábelo ou a perda de leucocitos, que poden favorecer as infeccións.
 Outros medicamentos. Ademáis de todos os anteriores, existe unha interminable lista
de sustancias que teñen actividade terapéutica, ben para tratar as enfermidades ou os
seus síntomas. Entre estas substancias están: anticoagulantes, antihistamínicos,
antidiabéticos, antiulcerosos, vasodilatadores, outras hormonas (tiroideas, hipofisarias,
antitiroideas, andróxe-nos, estróxenos, xestáxenos) e fármacos para tratar as
disfuncións do sistema nervioso, como antidepresivos, psicoestimulantes, ansiolíticos
ou antiepilépticos.

EMPREGO RACIONAL DOS MEDICAMENTOS.

Como recoñece a Organización Mundial da Saúde (OMS), o mal emprego que se fai dos
medicamentos está a dar lugar a consecuencias moi graves, entre as que destacan a
dilapidación de recursos, os malos resultados para os pacientes, as reaccións adversas e o
desenvovemento de resistencia aos antibióticos polos organismos patóxenos. O emprego
racional implica que cada paciente reciba os medicamentos máis axeitados as súas
necesidades clínicas, ñas doses precisas e durante o tempo apropiado, e que isto supoña o
menor custo posible para o paciente e para a comunidade. O médico é quen ten que elixir o
medicamento idóneo para a situación clínica do paciente, xa que algúns procesos patolóxicos
poden ser tratados con diferentes tipos de medicamentos.

Un grave problema: a resistencia aos antibióticos

A resistencia aos antibióticos é un dos problemas máis graves aos que se enfronta a sanidade
actual en todo o mundo. O abuso dos antibióticos con fins terapéuticos e preventivos, así como
o seu emprego nos pensos para animáis co fin de acelerar o seu crecemento son algunhas das
causas directas do problema'.
Os antibióticos matan as bacterias sensibles e prodúcese unha selección das que teñen
resistencia. Entre as consecuencias da resistencia aos antibióticos atopámonos coas
infeccións hospitalarias ou nosocomiais, que son contraídas polos pacientes nos hospitais, e
cuxa orixe está relacionada co abuso de antibióticos de ampio espectro e de última xeración.
Para poder controlar as enfermidades infecciosas, as compañías farmacéuticas desenvolven
novas substancias constantemente, nunha carreira desenfreada fronte á capacidade case
ilimitada dos microorganismos para adquirir resistencia. Isto supon uns custos enormes, así
como a necesidade de manter fóra do mercado algúns antibióticos estratéxicos, de última
xeración, co fin de afrontar unha posible pandemia que fose imposible de controlar con
antibióticos que quedaron obsoletos.