Professional Documents
Culture Documents
v*"T
A
V
t
nsîklopediya
ar kan
*
£/
* t r / '^r
u
© f
^Vnsîklopediya
^jarokan
^^y
JLVnsîklopediya
^iarokan
©
Ansîklopediya Zarokan
Weşanxaneya APECê
©Apec Förlag AB
Hardy Hedman
ISBN: 91-89675-32-0
dezgeh û nemaze dezgehên dewletan e. Dema gelek zimanên din jî. însîyatîfa hemû kar, çap
hesasiyeta li ser jî girantir dibe. Bêguman ev weşanxaneya APECê û xwediyê wê Alî Çiftçî
Ansîklopediya Zarokan jî berpirsiyarî û hesa- xwe daye ber. Weke redaksiyon me jî karê wê
hêsanî û estetîka hevokan dan ber xwe û ev nivisandiye. Herweha me çend nav û gotinên
kar welê pêk hanî. xwe yên kurdî jî lê zêde kirine ku reng û
faktayên li ser wan, ne tenê tiştên li welatê Newroz, kew, bilûr, sîsalekên gurî, ala kurdî û
me an jî di zimanê me de ne, herweha tiştên hinek tiştên din. Ji ber ku ev tişt di orjînala
ansîklopediyê de derket pêş me, ew tişt bûn bi destûra amadekarên wê yên eslî kiriye. Bi
de, ji bilî hemû ferhengên zimanê kurdî me vegotina xwe xurt bikin û xwe bi pêş bixin.
ferhengên erebî, farisî, tirkî û ewropî jî dan Di van salên xwe yên ter û teze de bibin
ber xwe ku em nekevin çewtiyeke faktayî. Me xwediyê gotinên ji nava malê der û dûr ku ev
li gor gotinên zimanê kurdî peyva herî hêsan jî di jiyana wan de gelekî giring e.
û me ew tişt jî nivîsand.
ANSÎKLOPEDIYA ZAROKAN Biçûk û mezin bi hev re
Ji wê gava ku zarok bi bîr dibin û pê de, Di dema îro de wexta dê û bavan bi zarokan
tiştên derdora xwe ve dibin. Her tiştên ku xwe li ber TV û komputeran dibihurînin.
xwedîtecrube, hin bi hin sînorên bal û neyê. Dan û sitandin, gotûbêj û afirandinên
meraqa wan zêdetir dibe. Bala wan diçe di nav piçûk û mezinan de giring in, lê gelek
kan, yên ku li dû hev û li ser hev para xwe dema zaroktiyê bi têra xwe baş nimandiye.
nestendiye?
Çiqas guneh e ku meriv li vê yeka ha xwedî
dibînin mezin guh nadin wan, wê çaxê "Nasîna hacet û aletan" tiştekî welê ye ku
bêdeng dibin û mecalên dan û sitandinê jî meriv bi nasîna van hacet û aletan re bi ser
di navbera mezin û biçûkan de namîne. zanîna tiştên din ve jî dibe û rê li ber zanîna
Herweha gelek mijarên din, mijarên ku ji meriv vedibe. Nemaze tîpên alfabeyê û peyv,
mezin vê lehiya wêne, term û hestan bi balkêş in. Zarok hêdî hêdî hin gotinan nas
zarokan bidin zanîn ku zarok karibin wan dikin, gotinên ku li ser lewheyan, sernivîs û
ye. Lewra zarok roj bi roj bi pêş dikevin. Lê dikare bibe alîkariyeke baş ku zarok li
em berî hertiştî berê xwe didin van grûpên zanîn û nasîna tiştan bigerin û herweha
destpêkeke giring e.
Hûn ê çawa Ansîklopediya Zarokan bi kar bînin?
peyv û gotin hene ku li gor rêza alfabeyê alfabeyê baştir bibîne û nas bike. Girêdana
hatine rêzkirin. Hemû peyv û gotin jî li gor wêne, peyv û tîpan alîkariyê dike ku zarok
alfabeya kurdî heye û tîpa aktuel li ser vê di ansîklopediyê de di beşa Dyê de li peyva
rêzê bi rengekî din hatiye nîşankirin. dil bigerî. Piştî ku te dil dît, tu ê bizanibî ku
■ii/ - _______^
EZJI Ll WENEYAN
DINERIMÛ HINEK
EZRÊZAALFABEYA KURDÎ DIZANIM,
PEYVAN Jî NAS DIKIM.
LOMA EZ Bl HÊSANÎ DIKARIM
TU KIJAN
Ll PEYVEKÊ BIGERIM.
WÊNEYÎ
\ V DIXWAZÎ
BIBÊJE,
\ V î( EZJITE RE
BIXWÎNIM.
.V
8
abc
dibêjinABC.
Ê
E
F f
■K' G
'.
H
'şatesv
1 i
î 1
M m
J j
K'k
Dayê
Dayê! dayê!
L 1
Mar!
G
mîro!
I '
mişk! n
Lawo, binere! 0
Gul!
gustîl! P
;: O ö
q
r
agir
>°o s
Pirî caran dema meriv nexweş dikeve,
38,5
agirê meriv çêdibe. Laş germ dibe û bi Ş
zêdebûna agir re meriv diweste. t
Bi termometreyeke taybetî meriv agirê u
xwe dipîve. Heger termometre ji 37,5
u
dereceyî bêtir be, wê demê agirê meriv
V
heye.
w
y
z
agirkujî
Dema ciyek dişewite agirkuj tên hawarê û Li stasyona wan alarm lê dixe, agirkuj
agir vedimirînin. Agirkuj bi tankerên xwe çekên xwe yên taybetî li xwe dikin û li
tên û bi pompeyên avê û aletên xwe yên din wasîteyên xwe siwar dibin. Ji bo ku
ç agir vedikujin, meriv û ajelan rizgar dikin. zûtir bigihîjin cîyê şewateyê sîrenên
d Dema agir bi ciyekî bikeve û şewate çêbibe xwe vêdixin. Dengê sîrenên wan pir
e
•'V" .''?*
f ' '^ -.^
'" -* -~î" T
g
.' *
. i
h pêlika agirkujiyê
t.
m&\ -;Ji!ö1
in n\ y
m
r:.
i'_ mmmt i
n
*>. xortima avê
o
P
q ajel, li rûpelên 12 û i3an binere (|
r
akordiyon "2T-
;^,'
s \
Gelek kes hene ku ji muzîka
w
■\
10
akvaryûm
biçûk xwedî bike. Piraniya masiyên di akvaryûmê de giyayên avê pêwîst in.
c
akvaryûman ji welatên germ in. Loma Meriv dikare bi pompeyekê oksîjena
e
masiyezerm
f
g
iWW. h
r\
J
-akvaiyûm-
k
I
biçemasiyê bixêlî P
q
r
al
s
Al parçeyeke caw e ku meriv bi
y
z
11
ajel
hene.
bîzon
Şiklên wan li gor cî û awayê
.s
jiyana wan diguhere. Masî bi
y
z
12
c
fok * r>i
hir asi î
Ç
d
e
■ti
e
rovi
-\ \
ren
'
''-^-Hö, f
. .-^föviyê sipî
g
h
gur
bakur
;/) hêştira
dumilk
(/fU£kurebeşk J
CZS k
tonmasi
hêştir
'*.
hêştirmel
/tabîyan
N
.»*
çûka O
afrîkî
hespê
->''
û semasi
7
çûkmasî /r u
V
X
Y
Z -
13
mange
hesp
. Ç
d
e mirîşk
mîh
"Eê
f
g
h
beraz
ajelên kedî
ajelên malovî
Bi hezaran sal in ku ajel tên
Li jorê tu çend ajelên malovî dibînî ku li gelek welatan
kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajel hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.
z
14
gameş
b
hêştir
werdek c
Ç
d
f
bizin ker
g
qaz
Gamêş li Hîndistan û li gelek ciyên din hene. Ew ajelên barkêş in, lê meriv
wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên Asya û bakurê Afrîkayê hêştir
hene. Hêştir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar
P
q
r
y
z
15
alerjî
g kîmyayî çêdibe.
alfabe
ABCÇDEÊFGHÎÎJKLMNOPQRSŞTUÛVWXYZ
IP
u xwe dizivirîne, meriv girikek herî datîne
Y y
z ,16
ampûl
ampûla
Ampûl ji şûşeyeke gilover û bê
elektrîka
hewa pêk tê. Di hundurê wê de
û pêdikeve. r
Burxiyên ampûlan ciyê ciyê ne û li
otomobîlan
babetên ampûlan standart in.
burxiya ampûlê
I i
amûret
I î
Bê amûret meriv nikare karekî bike.
anfîkator
Ss
Anfîkator aletek e ku cîhazên
hoperloyan de hene.
17
anons
AJelên kitfnê
were nivîsîn.
ê Em pişpo _j§ j masiyên malê ne.
Ji roja duşemê heta roja iniyê saxîxaria me vekirî ye.
g
h
asansor
n
motora
Meriv dikare bi asansorê hilkişe jor û dakeyê şerîd
ceryanê
hildikişe jor.
q
r
asîd
s
Asîd aveke tirş e. Gelek babetên asîdê
Ş bi jahr in û ciyê ku ew lê dikevin
t dişewitînin û diherifînin.
de jî hene.
u Asîda safi nayê
ûrê me de çêdibe.
sûravkjibo
tirşiyê baş e.
astronot
E
)
astronot û yên rûsî jî kosmonot in.
■*mt e
F f
G g
H h
1 i
aş
1 i
Meriv bi aşê bayî, aşê avê û aşê makîneyê genim dihêre û dike ard. Di dîrokê de
J i
aşê pêşîn destar e û ew ji du kevirên gilover pêk tê. Piştre merivan aşê bayî û aşê
avê saz kirin. Êdî di nav herdu kevirên aş de genim hêrandin û kirin ard. îro her K k
çiqas aşên avê hebin jî lê êdî bi makîneyan genim dihêrin û dikin ard. Kurd ji van L i
aşên makîneyê re dibêjin palûke. M
N n
aşê bayî
P P
q
// 1, m
r
s
/ gemm
Ş
t
**
destar
C V
ard VV
X X
V y
z
19
aşît
aşîtê de dimînin.
g
h
aşpej
"'p
V
xwarinê bibe.
4 »
® q
atolye
Yy
2
av
Sê formê qeşa
Av ji bo jiyanê giring e.
avê hene
.4-- av
Jiyan bê av nabe. hilm, y
qeşa,
av dibe C
Di xwezayê de av xwe
av.
hildikişe jor. D g
sar be, ew hilm û guhrjL h
dibe ewr. Ji ewran av dîsa
wek baran û
di çeman de ,
J
Wek nimûne, gava ku ava
k
Dema meriv hûyî eynikê dike hilma
meriv dibe dilop. Dema tu nefesê didî I
çaydan germ dibe, hilm û
jî ji devê te hilm derdikeve.
gulm di bilbilînga wê re
P
q
r
ax
s
Ax ji bermayiyên nebat û hêşînahiyên
y
z
21
axtapot, li rûpela 24an binere (^*"
êmûalif
axur
b Navê xwarina ajelan êm û alif e. Ji bo
Di vî axurî de gelek ajel hene. Li vir beşê temamê zivistanê têra ajelan bike, meriv
goman de dimînin.
n tankera şîr
q
r<\
r
mîh
Ş Li hin axur û goman mîh jî hene. Mîh
kum, gore û tiştên din dihûnin. Ji çêleyên bike. Ango wan bi firçe û qeşawînê paqij bike. Berê herkes
v an her malek divê xwedî hesp bûya, hesp ji bo gelek karan
mîhan ra dibêjin berx.
bi kar dihanîn. Lê îro li şûna hespan makîne û traktor
w
derketine. Hesp jî bi piranî tenê di sporê de an jî di
y
z 22
b
, c
<* Ç
Dd
e
»A'r |
) ' ...
i
.1 .'
"V-____/ ''.fc ;
*..?
;* .,&?
'y
*
N J
îro li axurên modern gelek makîne hene. Ew mîna fabrikeyekê ne. Ji bo ajel TT
kêm an jî zêde xwarinê nexwin, êm û alifên wan otomatik dikeve afirên wan.
Di axuran de maMneyên şîr, penîr û rûn hene.
23
axtapot
"hibrê" dipijiqîne.
. e
g
h
babîyan
hev re dijîn.
m
n ... f: M*'
© 0
> 't'
J
P
q bajar, li rûpelên 26-27an binere (i^f*
u
r Bakterî, di mîkroskopê de
weha
bakterî
s
Bakterî li her derê hene. Hingî
Ş biçûk in nayên dîtin. Ji bo meriv
t wan bibîne mîkroskopek divê.
z 24
balafir, li rûpelên 28-29an binere (fl
arabesque
(erebesk)
ç
Dd
final
E e
entrê
(destpêk)
(dawî)
Êê
F f
Di dema antremanê de
pêwîstiya meriv bi
Qg
heye.
H h
I i
I î
_._sr-.
J J
bale K k
Bale awayeke dansê ye. Babetek ji şanoya musîkal e. Ji bo dansa baleyê, divê meriv L I
cansivik û nerm be. Loma jî bale gelekî antremanê dixwaze û divê meriv di temenekî m
biçûk de dest pê bike.
N n
Di baleyê de, meriv li gor livên diyarkirî dansê dike. Hinek ji wan tu di wêne de
® o
dibînî. Ji ber ku bale li Fransayê bi pêş ketiye, loma navên livên wê jî bi fransî ne.
f P
* q
* r
balon J
s
Balona biçûk bi gazeke sivik tê dagirtin.
X x
Y
Z
A .
bajar
i
i
tin. Mîna tu ji welatekî biçî welatekî din li ' ! \ l
bajêr baca xwe didan. >i
m
Di van sedsalên dawîn de, li der û hundurê !"
n
bajaran fabrîke hatine avakirin. Gelek x ._ 1
# 0 merivan ji bo ku kar bikin, ji gundan koçî
0»
van bajarên îndustriyê kirine. Loma jî
P
bajar zû mezin bûne. Piraniya şêniyên ' t
q
cîhanê li bajaran dijîn û bajar zêdetir i
r
dibin. Li hin bajaran bi mîlyonan meriv bi
s
cî bûne. Hejmara şêniyên New York an jî
Y y
z 26
;... d
__.i,
E e
- ö
f
q
II
".
.7iJC* -
■v/^^iisaic—
r .,.-4 ■ff^
*!c
v*J a
ift.
J_>
4'. -P
_m ►n
Z \
I
d)-i5#i
Y\V\
f<«
!.V\
wT T'lr.
27
balafîr
I herin.
P
q
kabîneya pîlot
- r
Ş
1
. t ».*
Uû hundurê kabîneya
pîlot
Vv
tekerên pêşîn
^lap
w
X
t
y
z
•t-V_,.rf.^
A
B b
-'*? c
Ç
rotaya kêlekê
* d
Concorde balafireke îngilîz-fransiyan e û ji bo e
rêwiyan e. Concorde ji deng zûtir diçe. A
f
rotaya bilindahiyê
9
h
stabîlîzator i
J
k
."Cf;^ -'* " ' srt /.-v
-0 _-'<-
n
* v
n
kabîneya
baskên bayî
depoyên benzînê a
t
bask
perwaneyên balafirê
balafirê
bank
e k.
g
h
barkêşer
P
:Ş
q
bask
.•j
Baskên çûk, mêş û balafiran hene, ew
u
ajelan û him jî baskên balafir û firokan %*
sivik in lê „skeletên" wan xurt in.
û
V
w
//
X X
skeletî û heye.
Y y
A a
baterî pijereji
bateriya
Ji bateriyan elektrîk saz dibe. Bateriyên
e
mîna bişkokan hene.
f
g
h
Beq him di nav avê de û him jî li ew dibin beq çend caran formê xwe
bejahiyê dijîn. Dema hîn kurmik in diguherin. Lingên wan ên paş bi hêz in J
bi berkurkê û dema mezin dibin jî bi ku xwe baş çeng bikin. Ew kurm û kêzan k
pişikên xwe bîhnê didin û distînin. dixwin. Ew nêçîra xwe bi zimanê xwe yê
Biharan beq
n. P
q
r
, r Ş
. i
y
z
31
beqbejî
e
-*y_
f (-
g .
beqerî
girantir be.
P
q
r beraz
bi nav û deng e.
A
*: \.
32
berazê kovî
Çîroka
A "1
udireje.
A'*
^
- '
J
ûdery^ k
c
çavaiinayê I
,4
lijorşardibe f
m
Gere#hilm
n
hebe û sariya £
o
binsifirê, wê
bibînî. w
y
z
cahter meryemxurtik salviya heliz
; c
*
', ç
d
/
* e
:/
9 I
biharat
Li Kurdistanê biharatên
# 0
»
P
$>
q
r
bilbil
û bengîtiyê ye.
w
X X
Y
z
'**£ e c
!L«__i_î
Çç
tiÊ*i i ê \ Dd
i\ E e
^ ^- r\
E ê
F f
bircûkeleh
Ji bo ku xwe li hember V-
kenda kelehê '- '*_*
Gg
êrîşên dijmin biparêzin,
H h
xelkê keleh ava kirine. \ i
'- !A
embarên xwarinê û L I
embarên tiştên din hene. M
Bi xêra wan meriv Mn
demeke dirêj dikare xwe
Öo
biparêze. Berê, gelek kes
jî di bircan de diman. M p
f q
bireka motorkî
"i r
birek
X
bireka bi destik
V y
z
U_*ft^F5.
birinc
Libên birincê di
Nîvê însanên dunyayê birincê dixwin.
wê de ne.
Birinc li gelek ciyan, herî zêde jî li
:&tûits*
Çîn, Japonya û Hîndistanê tê çandin.
Gg /-'
H ii
1 i
birûsk ku
n birûskê veda.
sal 188
bisiklêt
y
A a
bizin
bîr
i
dikişandin.
o
,1 I
'l y
P
q
r
bur__
dibêjin cîwate.
Gg
h
r\\
cadûkar
davêje û digire. Ç
Divê canbazê ser têlê tucarî balansa xwe d
wenda neke.
e
9
h
cam
■yr
o
W
P
q
r
ceps
y
z
39
cil û berg
sal: 1700
Bb Ji bo ku meriv xwe ji serma û tiştên
«
din biparêze, meriv cil û bergan li
xwe dike.
G g sal:i920
sal: 1400
1 i
cil û bergên gelêrî
i Berê, xelkê cil û bergên rengîn û sipehî
P
*
q
m
r
cin
nakin.
X X
y
z
A a
cirdon
sergoyan de dijîn.
çakûç
çam
W
çama zer
pelderzî kulîlk
Çama zer ku li hin deveran dibêjinê kaja
,'\
\ I
Çama zer dikare bi qasî 30 metreyî dirêj Vi^i'
bibe û 300 salî jî bijî.
xoza
çav
KJ
djşîninmejîr"'^
" "Meriv bi alîkariya masûlkên biçûk
P Wêne di tora çav de serejêr e.
dikare çavên xwe bilivîne.
Mejî wî sererast dike. Binere
i !
ka keçik û bûkika xwe di
^S>
t \
.'>
u
Çavên me wcha bi cîh bûne ku em bi tenê pêşiya xwe
û
dibînin.
V
çay
çeleng
dixemilînin.
çiraxe
çiraxe hebûn.
ni, &
c<
b Erda em li ser in ne
di binê wê de ron û
d bi herk e. Ev
dibinêerdê li-,
e
hevdîgeTeî ' e,(V: .'xr*
ê V
navheAfû
Lomajîrayêerdljl
9
_l S* _.
ne rast e û çjyayeii h
_:____,4__1 11 '
h
pey hev lê peyda
'"
dibin. ■,m
V/IFr, - '
Meriv çiyê
vehilkişejor i.,--.
' ~ . -w-t
-*" ?"
k ewqasî sar dibe. Lir .* "
P
q
r çîlek
c
v J
Çîlekji malbata dirîreşkan e. Çîlekji
çêdibin.
X
çîlekên bejî
çûk
berkurkan çûk bi
V
hêsanî difirin. Li şûna
hêsantir dike û
Çûk çêlikan
dikevin.
skelet
Heta çêlik ji hêkan
germ digirin.
45
çûkên biçûk
reşêleya deviyan
b Dema ku meriv dibêje bilbil
G
çûkên biçûk, ne ji ber )
taybetmendiyeke
xweser e, ew tenê
koçer in.
k hertim wan li
0
derûdoraxwejî
I
dibîne.
m
Gabelek çûkeke
n naskirî ye. Çûka
merivan nakişîne lê
P V
çûkeke xweşik e û
q
dikare bi zarê gelek
çûkan bike.
e û bi lez dilive.
V
Bi çirpîna baskên xwe^
'&>'
ew dikare li hewa f
raweste û bireqise, -Ay
, i
bêyîkujiciyêxwe
bilive.
çûkamêşan
gabelek
a
boxsor h
çûka malan
çûka dengbêj
\
^'' -^
Xwendina çûka /
. <
dengbêj, mizgîniya
>-^*U
-r_r
0
çûka zer
parus
çûken qefesan
dixwaze temaşe û
e
guhdariya wan bike. tûtî
e
Loma jî xelk wan
- f xwedî dike.
j
u
. ,.«*?}.
#
m
» 0 çûka garisan
B çûka
çûkemast
P *4&
Ş Ş
Derya Sipî heye. * "^
^lJM
« p^
w
dixwin. <3
S "
y
z
dans û govend
Dans û govend di tarîxa merivan de herdem hebûye. Gelek babet dans û govend hene. * D
Dansa ku weke çerxekê bi destên hevdu digirin hêsan û xweş e. Lê dans û govendên din
ên wek vals, fokstrot û govendên gelêrî divê meriv fêr be. Bi dansa şer meriv dixwaze bi
halanan cesaretê bide xwe. Dansên dînî jî hene, weke sema, cizb û yên mabedan. Bale jî Ç
cûreyeke dansa taybetî ye.
govenda
govenda kurdî va]s
1,2,
^ \\* % Q
4 h
..* »'.
r / '
%
n
V
o
darkutok _,
î' ^ rt c
Darkutok çûkên daristanê ne. Pencê v ,^ " ö
Z
49
A
dar
deviyê ew e ku
erdê bilind e û bi
darê
e
pelderzî
A
gulî ye. Qurmê wê
e
êzing e, ango şaxên . »
f wê hişk û bi qaşil e.
Darên bi pel û
g
pelderzî hene. Yên
h
pelderzî li welatên
Li dunyayê darên
herî dirêj li
dara Mammûtê
Kalîforniyayê hene
Mammûtê. Dareke
te:';V-
* m
Mammûtê dikare qurm gonc
o û firehbûna wê jî bi
q
" r darmazî berûya pel
dijî, temendirêj e.
Ş
Li Kurdistanê pir hene. Temenê wê
t
dikare bigêhîje îooo salan. Mazî û
Uu
berû berên wê ne.
Ûû Text û êzingên wê gelekî hişk in.
Xx
Yy
z
A a
darpêk
e
bilindtir be zehmet e ku meriv pê
f
biçe.
g
h
debançe
şeşderb
bi kar tîne. Debançeyên kevin tenê bi J
fişekekê dihatin dagirtin. Lê piştre a #J k
şeşfîşekî derket. Ji bo wê jî bi kurdî jê
I
re şeşderb dibêjin. Şeşderb 150 sal
m
berî nuha hatiye çêkirin.
fîşekan bavêje. 0
P
q
r
dedektîf
u
m
laboratûwar û teknîka nûjen bi kar
û
tîne.
5 V
y
z
51
delfîn-yûnis
g
î.Tçêle çêdibe
demokrasî
3
biryardanê dibe. Li ser pirsekê meriv «?
bibe.
* q
. r
deqandin
saetan hebûye. 9
nîşandeka sanîyeyê
(çerxeke wê deqîqeyek e)
h
dergûş
çêkirin.
de radiket.
dermanxane
t_. E.
m
hi_
Gelek derman tenê bi reçeteya doktor r»-
-_.
'»
--
z>îh'~
tên kirîn. ~k&
Di zemanê berê de kêm zêde hemû
tên çêkirin.
53
A
derzî
Ç neqişandinê de jî tê bikaranîn.
korderzî
Merivên demên berê, derzî ji hestî an
derziya dirûnê
jî ji qiloçan çêkirine.
e
Derziyên nuha ji metal in.
e
f
derziya gir
g
h
çend tilîşop
dest
;.: n merivan.
nîşanek
> o
38 p
beranek
® q
-B y"
dêr
y
z
54
a
dêw
dibistan
farisî û erebî.
xwîn di vir
re diçe
pişikê
55
dingil
siwarkirî ne.
diran
du caran diranên Diranên tûj û yên kursî xwarinê dihêrin. Divê meriv li diranên
pêşiyê 20 diranên Berî raketinê, divê meriv diranên xwe firçe bike.
şîr derdikevin.
yeko dikevin. Lê di
hundurê diran:
diranên tûj
dimînin û li ser
Karûbarên
y
z
56
a
dirîreşk
Xt:*
dikare bi xwe jî wan li nav baxçeyan
biçîne. Ç
Deviyên dirîreşkan nêzî metreyekê
bilind dibin.
e
Dirîreşkên bejî ji yên baxçeyan
9
H
dînosaur
Dînosaur gumgumokên
Şs
. .
Hin dînosaur hov bûn û 1 ;J> '
T t
hinek ji wan jî aram
U u
bûn û tenê giya
dixwarin.
■'ûo
^ xt, .*"
/ * ." V
v« V"- v
V.'
Triceratops
X X
,
■Yy
Z ?
57
doktor
doktor-bijîşk
dikin.
k
Lê wek mînak li dibistanê jî carina ■*tt..V;-:,
1
doktor li şagirdan dinerin.
m Bi vî awayî rê li ber nexweşiyan
»"'
n digirin. ~~f.,:l
..\i/*'-~--'-
o
P
q
r domptor
u xwe de netirsin.
V k.-.J .,
y
z 58
dorînckar Di wêne de dorînckarek rojinê
paqij jdike. -.- """
Pixêrî û rojin gelekî tenî û dorîncê £3 S
H h
1 i
dûrbîn
Qq
R r
dûvmeqesk
Şş
mêş û megez in. Meşa li erdê ji bo wan
T t
zahmet e. Loma jî ew hêlînên xwe li
U u
ciyên bilind yan jî di siryaxên xaniyan de f\
çêdikin.
dûvmeqeska U û
lodan
Gelek caran dûvmeqesk ref bi ref dijîn. V;v
Dûvmeqesk li payîza paşîn koçî Afrîkayê . w
dikin. Li hinek deverên Kurdistanê ji bo dûvmeqeska
malan
X x
dûvmeqeskê hechecik jî dibêjin.
Yy
Z z
59
ejdiya
tv\
e
wan bikuje.
f
g
h
i
elok
î Elok ji malbata mirîşkan e. Ser û
:M
nikulê wan ve heye. v>.\
k
Elok ji Amerîkayê li dunyayê belav
I l
bûne û îro li her deverê hene û peyda
m
dibin.
P
q
r
emeliyat
s Rodiya kor a Merwan kul dibe.
y
z
60
a
e-name
navnîşana e-maila temoweha ye
Zînê bi komputerê ji
temo.kurd@zaxo.kr
b
Temo re nameyekê
c
dinivîse. Ew vê nameyê
bi e-postê dişîne. Ç
Zînê dinivîse..
Name xuya nake û bi
*&
evîşaret komputera ku Temo d
nîşaneka e-nameyên xwe jê
sînyalên elektronîkî
e-mailê ye werdigire e
diçe "qutiya posteya"
komputereke navendî.
heyecaneke
ew name rasterast diçe ;
di komputera xwe de
e-name mîna birûskê zû digêhîje ciyê xwe
Temo dixwîne
bixwîne.
endazyar
61
epîdemî
Ff
bapêşêjîdikeve.
M
g
h
erdgilor
0
»
P
q
-
r eskîmoyî
p*. T~."
M4r<
V V qeşayî û konên ji çermên fokan de
Y y
z 62
ewliya
pêdixin.
i i
lî
ewr
zîpik û bibare.
eylo
63
/\*l i /v /\
eleke ave
bike.
.jji-*"-
g
h
fabel
Fabel, çîrokek
kin e ku meriv
tiştekîjêhîn
dibe. Piraniya ./
fabelanliser
m ajelan e,.wek H ,JJ<p-
n mînak:
o Hestiyek di
devê kûçikekî
P
debû.
#
q Kûçik hat ser
r pireyeke biçûk.
s Çaxa ew di ser
pireyê re çû,
Ş
siya hestiyê
t «*«**
devê xwe di
u
nav avê de dît.
u Kûçik got qey hêstiyekî din e ku di nav avê de ye û ji bo 'ji bo pariyekî keriyek da'
X
Gelo meriv ji vê çîrokê çi hîn dibe?
y
z 64
A
feqîr
firfirok
bifirîne.
65
firmgi
malbatekê ne.
F -
Li Kurdistanê firingî pir tên çandin.
g
h
1 i fîl
/\
fîlê
i Fîl di nav ajelên reşayiyê de yê herî
Pp
q
r
file ave
dixwe.
66
A a
flût
C c
çêkirina hemû flûtên ku îro hene ji
fokê gewrik
1 i
fok - **\
1 î
Fok li gor jiyana nav avê kemilîne. Ew .«5v. "=>>.-
îVm.î-j.
fokê gupişk
,Pp
Qq
R r
fotbol
Fotbol spora herî bi nav û deng e.
S s
Lîstika fotbolê di sedsala i8an de li Şş
îngilîstanê dest pê kir û li seranserê T t
dunyayê belav bû. Her hêlek ji 11 f
U u
lîstikvanan pêk tê. Her maçek du
U û
dewre ne. Her dewreyek jî 45 deqîqe
V v
ye.
w
;$>.' '
''%
X x
Yy
Z z
67
gakoviyê bakur
in.
,. -vr;
h
ii
galaks
m
bibînî. Heger te bikaribûya tu bi
n mîlyonan mîl biçûya jor te ê ev wêne
o bidîta.
P
q
r
gamasi
ye.
hwd. Mînak
E e
pergel
ji bo rûberên E ê
rast, kûbîkî û
rastkêş
gilover. Ji zû
ve xelkê erd
û zeviyên
xwe pîvane.
I i
' X
Zanyariya I î
geometriyê
J j
diavakirina
K k
xaniyan ûdi
1. I
gera nav
deryayê de M
gelekî N n
"¥. -^ .
giring e.
gilok silindir
çarçik çargoşe sego:
,şe çember kub
gezgezok
tê xwarin.
69
gêlaz
Eê
Ff
h
. I i
" A gezer
Öo
Pp
Qq
Rr gindor
S s
"^.
Ji kuna hirçê re gindor dibêjin. Hirç
>
Xx
z
70
A
girêk
-\
* s\
I i
'A
giri
I î
Dema meriv şiyar e, di kaniya çavê pîstika rondikan
Qq
R r
gîtar elektro
U û
bi kar tê.
V v
w
gîtara destan anfî û hoperlo
X x
Yy
z
71
gog
golf
kaşo
Golf lîstikeke gogê ye. Meriv bi
-£
kaşoyê li gogê dixe ku bikeve çalokê.
n de 18 çalok hene.
goga
o
1
* p
hêl
q
39 r
gorîl
Vv Ew li Afrîkayê bi tenê li J
herêmekê hene.
_»*.
w ^ ->
. . .- =r*f .
y
z
72
A
labîrenta rehê
balansê şeytanokaguh bihîstinê Lûleyeke din jî
heye ku ji guhê
B
hestîkê bihîstinê navîn diçe
n r -\ gewrîyê, jê re C
dibêjin ostakî.
perdeya guh
Ç
guhêdêwe
D
Şeytanok jî deng vediguherîne sînyalan, sînyal bi rêya rehê bihîstinê diçin mejî.
wane.
73
A
guhandar
Bb Çêlikên
guhandaran şîr
c dimijin.
Ç Ango piştî ku
Dd ew çêdibin, diya _
V.I
/\ wan.
'
e
Guhandarji
** '
f hemû ajelan
kamiltir in.
; *>. '''
Hemûjîçêlikan
H h
_>',' .
v -,
tînin. Çêlikên
1 i
i i
_fS wan di zikê diya
k Bi gotineke din ?
1 ew dizên.
m
Piraniya ajelên
h --»
kedî guhandar ® vl
n in. Mêrbixwejî
0 guhandar in.
1 q
r gulmêxik
wê hene.
Ş 1"
Bîhna gulmêxikan xweş e. Gulmêxik
t
bi şax e û piştî ku meriv jêdike, divê >
u
meriv wê bixe nav guldanka avê. Li
/\
V dibêjin qerenfîl.
y
z
m
■:W
A
gumgumok ave
dara
gumgumoka kor
h
; i
' A
gur
talûke.
R r
gurçik /
gurçikan tê
U û
Dema mîzdank tijî dibe, mîza meriv tê. Andiçe
rçikan V v
X x
mîzdank
Yy
Z z
75
gurex
kor dikin.
halet
hamburger
e
•_j Hamburger xwarineke amerîkî ye û
v têxe nav.
y
~7
76
a
hamster
hejîr
hejmar 0 1 2 4 5 6 7 9
Bi hejmaran meriv dikare tiştan bijmêre,
<* ® # m
bizanibe tiştek bi çiqasî ye, çiqas giran e, * _*# m
çiqas dirêj e. m # #
Li vir ji (o)ê heta (9)an hejmar hatine ® -~\ # # #
nivîsîn. Wekî ku tu di wêne de dibînî ev # # #
(o) bi serê xwe ne tiştek e, lê dîsa jî di # a
jimartinê de hejmareke girîng e. #
#
0
77
helalûk
helalûkan çêdike.
xera nebin.
radiwestin.
wê ve ye.
hemşîre
&iy_a,_*.
a
hesinger
re dibêjin hesingerî. g
hêtûn sindan
hesp
Beriya 5000
bujî
salan hesp hatiye
kedîkirin. Berê k
hespbipiranîji firnik !
tilor navpişt
bo siwarbûnê, di
m
şer û nêçîrê de bi
n
kar dihat. Piştre,
bi hespan bar 0
kişandin, cot
P
kirin û gerdûm
q
avêtin pey wan.
navteng
r
Li gelek welatan
c
hespan beşdarî
spor û pêşbirkan ş
dikin. Navê yên +
t.
Gelek cinsên
hespan hene.
79
hespê avê
b Hespên avê
ajelên kovî
c
ne, mezinû "\. .~
:i£v ^:^
c nelihev in. Du 7
/?*^v>
d cinsên wan "^s
■*r*. /'
hene. Hespên w ^ 'c
e **' ';
avê normal ':.? '>' ;J--(
ê >_fe:
dikarin 4
metreyan
bilind û bi
g
s
qasî 300
kîloyanjî
giran bin.
Giraniya
hinek cinsên
f
'
k wan nêzîkî ll
200 kîloyan e.
I
Ew li ber çem
m
û golên
Hespên avê bi giya û hêşînahiyên nav avê dijîn.
n Afrîkayê dijîn. Hespên avê baş
Devê wan fireh û gepên wan mezin in. Çaxa
o avjeniyê dikin û piraniya jiyana
avjeniyê dikin, bi tenê firnik, çav û guhên wan
xwe di nav avê de dibuhurînin.
P di ser avê re ne.
q
r hevris
t
biharatê çêdikin.
u
Meriv ji darên wan kêrika rûn, hesk,
û çoçik, kevçî û tiştên weha çêdike.
X kuîlk
y
7
80
a
hewa
hî öieq
mayî jî hîdrojen û gazên din in. e
e
\
yen. C.
gu u te der.
dawîn P
q
r
hêlekan
y
z
81
hêştir
c
gelek adanê berhev dike. Hêştirên
meye.
I
a /
hêştirmel
P
Q
r
hilm
cemidî
diçe der û piştre vedigere jûra
O
82
a
hilû
Pelên dara hilûyê gur e. Hilûyên zer,
kulîlk b
sor û reş hene.
c
Hilû ji klîmata germ hez dikin. Li
ê
f
hirç
di qulan de radikevin.
:**\
hirça sipî
s
Hirçên sipî li Cemsara Bakur dijîn.
s
Ewtgir in, yên nêr û mezin dikarin
83
hirmî
e
bi kar tînin. >
f)"~.
ê
f
K k
hîv
L. I
VcafeMO*, '.^Sw_»
i m
hîv
/ . 0 «5f
n
Hîv li gerdûnê peyka 0p *R-"
_. '.i'fi
0
dunyayê ye. .7 /)
:* P Ew di mehekê de li dora *
dunyayê digere.
q -. (.
s
Ruyê wê ronahiya xwe ji
Şş rojê digire.
1,
'- "V-;- _.
Tt Carina em hîva nîvşevî û
Uu carina jî têrşevî dibîriin. Di.îçöçan de cara pêşîn meriv çûn ser hîvê.
Di
Xx
Yy
Zz
84
a
hokirin
dike, jê re dibêjin Ç
hokirin. Wek d
mînak meriv e
dikare ajelan ho
ê
bike ku bi
f
rengekî taybetî
biçin. Heger 9
meriv hercar bi
meş
loq çargavi
wan şa bibe û i
A
tiştekî xwarinê
1 î
wek xelat bide
wan, wê demê
■J: j
ajel baştir ho
K k
dibin. L 1
Hin ajel zû ho M
dibin, bi taybetî
N n
jî hesp û kûçik.
0
P P
wenne
bimeş rune bikeve
q
R r
holik
pejikan çêdikin.
holikaçermîn X x
Y y
Z z
85
hoqebaz
hunera bi rûnerengî
huner
Dema em
dibêjin huner,
.^vK
~1
<
wêne, tablo û
n dikare bi
peyker 1 a*wf*(
o firçeyê wêne
çêbike.
P grafil
Hunermend
q dikare pêşî li
bi averengî
s cebs, bronz an v
0
jî platekê
Ş
wêneyekî
t
çêbike û dûre
u
wê li ser
u kaxizekê çap
V bike. Ji hunerê
weha re
w
dibêjin grafîk.
X
y
z
86
A a
îbadet
g
h
îglo
Bi zimanê eskîmoyiyan îglo xanî ye.
dijîn.
R
înfeksiyon
e. Ev tê wê wateyê ku înfeksiyon ew e Ş
ku bakterî û vîrusên jîndar dikevin
bigire.
87
A
Bb
qelûna aştiyê
dehol
Cc
Çç
.»'j.
Dd 1
.1 "X
Ee *\ <>>% N «
flût
Eê mokasîn
taca serî
pîşekarên jêhatî
dijiyan.
li herêma çiyayên Andê
m Ewropiyên ku çûn Amerîka Bakur, îndîyanî bi darê
""ÇyayliLAndê li Başûrê
zorê ji wir derxistin. Heta sedsala berî nuha jî di Ametîfeayeszencîreçiyayên
n
herî mezin û giring in. Li
navbera ewropiyêri
0 ^we^êfe_T-ê ji hezar salan
de şer hebû. Her ku ' kêmbû, bi ve împaratoriyeke mezin
Pp darêzorêjiew.li hebûye.
Navê vê împaratoriyê înka
q Nuha jî li wê herêmê
10 mîlyonî îndîyanî
" r
dijîn. Piraniya wan yan
Şş
T \
L~i\
^W'
88
A
tîr û kevan
Ç
D
«..- ■<jfc.'
bivirê şer
Ê
A
kanot
E
Bakur
îndîyaniyên ku li deşt û I
çolên Amerîka Bakur
îndîyaniyên deştî re N
"sioux" û "apachî" digotin. 'V.l
O
•P
L Q
R
li cengelên Amazonê
fi
S
Li Amerîka Başûr, li cengela
X
Y
Z
89
înstrumentên pifbar
Bb înstrumentên pifbar dikarin mîna bilûr û klarnetê ji dar an jî mîna trumpet, tuba û
basonê ji paxir bên sazkirin.
'Gc
Navekî din yê van înstrumentan "aletên kêmdeng" e.
Çç
Dd
bastûba
Ee
/.
Eê
/M
/.
Vi basûn
^V
'f-f~J~~i, m
».\t
ty- ^'
:k:mm
.- .-
flûta pîkolî
KCfe
klarnet
q
r îshokey
90
a
jeans
/
jeep
gelek baş e.
P
jemn
re dibêjin nebiz.
91
jockey
e
îşlik, mîgfer û kum. Bi wan tiştan re
jojo
juji
VV
92
a
kakao
T
çêdike.
i !
kaktûs
P
Q
kamera
fîlm.
93
kangurû
9
h
kanot
P
q
r karawan
t
dajo wê derê û li wir êdî pêwîstiya
u meriv bi xanî namîne. Ji ber ku
g
h
kartol
Q
dikare heta metre û nîvekê dirêj û bi •W
y
z
95
keman
kemanê hene.
kember
wane.
P
q
y
! kemend
u
Ji bo ku meriv bikare kemendê bi
f\
V bike.
y
z
96
a
kenişt
lûleyên Tewratê şamdanka heft şaxî
Mîna dêra xiristiyan û mizgefta b
muslimanan kenişt jî ciyê îbadeta
c
cihûyan e. Li keniştan dplabek
t
III! 111
heye. Di wê dolabê de pirtûka c
q
1 i
ker
^i*r-"' V ,
Kerên kovî yan jî ên çolê li Asya û
text. ~) u
kereste kerestexane
v
j
97
kerguh
ö didin.
"J
Gelek cureyên kerguhan hene,
e
herwekî kerguhên çiya, yên çolê, V ->"' ', -.'^ ":-"'-^>_. ■■'■Wlv -' _f
_.-.
m
yên kedî. Li hinek deveran ji kerguh
re dibêjin kîroşk.
kerkedan
I !
'
0
\
P
kermêş
98
keskesor
keskesorekê bibîne.
keştîkêş
!"}
keştiya barkêş
trênjîhene.
\/
.7
99
keştiya keştiya dûkelî
b
c .^JO
c
j*
e
-**_-
e
Keştiya dûkelî ya pêşîn hem bi
u
Keştiyeke petrolkêş dikare 300 metreyan dirêj be.
V
Curekeştiyên din jî hene ku li gel rêwiyan, otomobîl,
w
otobus, kamyon û trênan jî li wan bar dikin.
X bêrika rotayê perwane sînema
y
z
100
Di vê keştiya barkêş a nûjen de, bar di
qutiyên mezin de ne ku jê re dibêjin
konteyn.
c c
Ç Ç
konteyn D d
E e
ûdihanîn. ~~ F f
G g
H h
Di vê keştiyê de, ji bo oto-
I i
mobîlan du qat dik hene. Li
odeyên razanê
keşriyê jî du dergehên mezin N
hene. Di van dergehan re
asansor
otomobîl û hwd derbasî
.4.
sin_
dika otomobîlan
odeya makîneyan
Bi perwaneyên kêlekan
tînin.
n cawe paşin
o
j#.
P
q
r
_-.
û
V
y
z
102
A
siruna mezin
B
cawe çargoşeyi sitûna pêşîn
G
lolib
i Ç
D
*' ?<
. <«.
Fi
G
keştîvan cawê keştiyê dipêçin H
I
1
cawê niviştkî
ir.-.i. .» I
*! i
karîte
kulabe
_*-t -*&'~**'
■m. »
103
Z
keştiya nûh
kevir
Gelek cureyên
n cureyên çiya û
o keviran e. Tebeqa
s Dema volkanek
diteqe, magmajî
Ş
dertê ruyê erdê.
t granît kevirê sêlaxî
Hin cure çiya û
u
kevir ji magmayê
u çêdibin ku granît Ba û baran, xîz û sêlaxa çiyan dihêrifînin. Xîz û sêlax li binê gol
V jîyekji wane. û deryayan kom dibin. Ev komên xîz û sêlaxan piştî demekê bi
104
a
kevjal
biçe.
kevjala dirêj
dikin. n
kevok
ç
Bi kurdî jê re kotir û bewran jî dibêjin.
\ /
105
kevoka nameber
Ev kevokeke kedî ye. Ji bo ku bikaribe
g
h
kew
cure ne:
z
106
a
kêç
Kêç kêzikeke biçûk e. Baskên wê tunene b
lê xwe baş hildavêje. Kêç parazît in û li
:':,::$>
,.*
c
ser pişta yên din dijîn. Cinsek ji wan jî
c
xwîna merivan dimije.
P
kurmik
q
gafisk cgêrk xalxalok
r
kêzik t
s
Kêzik ji malbata kurm û kêzan e. Bi
u
Piraniya wan gezok in.
V
X
kêzika zêrî.
y
7
107
kilît û kerseg kerseg
vedibe. kersegê
e
^
Kersegeke rast û durist gelek parçeyên
e
xwe hene.
f
\
g ^
4
h
kirîko
P
q
r kitabet
y
z
108
klarnet
bişkok hene. Ç
Bi alîkariya tiliyan, ji her qulikeke d
wê dengekî cuda derdikeve.
kolan
av û gemarê hene.
y
z
109
komputer
Di hundurê vê komputerê de gelek
Komputer makîneyek e cure mejî hene ku ew tiştan li hev
bo zanyar û lêkolîneran
ku hesabên bi mîlyonan
1P
di nav çend sanîyeyan de
/
çêdikin. Komputerên
g Bi gelek
xuya nakin.
w
X koremişk
y
z
110
koral
Ji heywanên 0
mircanan bi axa d
binê deryayê ve e
dizeliqin. Ew wek
kolonî dijîn.
Skeletakoralanji
Koral heywanên
dirinde ne û
giyayên binê
deryayê û X
şeytanokan
dixwin.
wek tûrikah in û
; i
devên wan
p.
bijorveye.
0
çend babet ji koralan
koro
Ji koma sitranbêjan re koro dibêjin. S
-/
111
korsan
g
h
kowboy
garanê ye.
m
Di demên berê de li ser hespan bi
n
karê xwe radibûn. Lê îro ew otomobîl
P <%_
q
r
ksîlofon
s
Ksîlofon amûreke lêdanê ye. Ji
y
z
112
kulî
s* :y. .._
'
zimanokên bi
kulîlk
toza kulîlkê
Di gulê kulîlkan de zimanokên bi tov û
nêrîk
nêrîk hene. Dema toza zimanokan
kulîlk
kund
hene.
* ~± ~ '
Li Kurdistanê kundê kor û bûm bi nav
113
kurebeşk
dixwin.
e
9
h kurm, li rûpela nsan binere ((
kurm û kêz
Ji lawirên mîna
minminîk, kulî,
kêzik
n qasî mîlyonekî
o cureyên kurm û
kêzikan hene.
P
Kurm û kêzik
kurmik
q şeşling in.
r Gelekên wan bi
t kermêşa avê
dûv. Yên mê
■■■'■'/y
** minminîk
u
hêkan dikin. Lê
N ,
û hemû wek hev
" 7 x
v mezin nabin. kulî
Hêkeke mêşê
w
berê dibe kurmik, piştre dibe qoze û di dawiyê de jî dibe
X
mêş. Lêbelê kulî wek çêlik mezin dibin.
y
7. 114
a
kurm
Ev kurm in lê jê re kilê germ û
Gelek cureyên kurman hene. Wek
zîrojîdibê'in.
nimûne gilover, zirav û dirêj. Kurm
Kurmikên mêweyan
megezan in.
kuvark
Kurdistanê bihar û havînan jî li erdên avî kuvark çêdibin. Beşê ku meriv berhev dike
serê kuvarkê ye. Beşê din jî mîna têlan di bin erdê de ne. Li Swêdê nêzîkî 10 ooo cure
kuvark hene. Hinek ji wan tên xwarin, hinek jî bi jahr in û nayên xwarin. Hinek jî welê
biçûk in ku meriv bi tenê bi mikroskopê dikare wan bibîne. Gelo te nanê kufikî dîtiye!
kufkark.
•4J*
_r '
çiyayi yl
kuvarka avkuskî
•J
\X-.-~
*
\'\l
kuvarka guherê x
115
kûkla
g
h
kusi
P
q
r
kûzeyê avê
116
a
*~\
Rojbaş! yî?
o
Teslîm! Bi riya xwe de here!
kûçik r*
Kûçik ajelên
._
d
' i
malovî û herî
e
kevin in. Di
destpêkêde
.1]
kûçik hov ,_, *i
bûn. Guhên
g
wan sivik in,
bîhngirtina
Ez berê jî hatibûm vir.
wan xurt û
Çi xweş e!
dibînin. V*--
Bi sedan
cinsên kûçikan
k
Ez şerm dikim.
hene. Hin yên
X x
Yy
z
117
A
lampe
çiraya don lampeya elektrîkê
Bb îro li malên me hemûyan lampeyên
lampeya gazê
I i seriyek lazût
lazût
,.;- u çêdike.
":.'. V
\/V
^,pt W^:.
A a
leopard
dirêj bibin. ög
H h
I i
ling
Çç
«e?
Dd
Ee
lîstik
Êê Gelek cure lîstik hene. Kêm caran yên
Ff nû li wan zêde dibin. Lîstikên dem û
Ş
t
Uu
Uû
Vv
Xx
Yy
Zz
120
B
Ç
D
E
E
F
£s*v
G
H
I
I%> î
; '
Ll
v o
p
Q
"vk*.'
R
S
1
U
> U
V
w
X
Y
z
A
lokomotîv
|b Lokomotîv
Rocket, sal 1829
vagonên trênê li
c
fTvvf
dû xwe dikişîne. :~:-
i w.,
Ç Li jora wêne tu
\
Dd lokomotîvekê 1 "^
e \ v.
g xelkê ew gelek
I lokomotîva rejiyî
bi lez diçû. fl
h
Navê wê lokomotîva elektrîkî
I
motora
lokomotîvê
dieselê
Rocket bû û di dieselî
iV'rr-.
i82çan de li
îngilîstanê saz I I
».ll.
bûbû.
Vêlokomotîva
hilm û gulmê,
n bi rejiyê kar dikir. Piştre lokomotîvên elektrîkî çêbûn.
'-
0 Di van lokomotîvan de motora elektrîkê heye. Di yên dieselî de
122
A a
lûf
Lûf masiyekî mezin, dirêj û pan e. Pozê B b
wî bel û diranên wî tûj in.
C c
Li gol û deryayan dijîn. Lûf masiyekî
çavbirçî ye. Çç
Ew xwe di nav kevir û giyan de vedişêre D d
û ji nişkê ve êrîşî masiyên din û heta e
lûfên ji xwe biçûktir jî dike.
e
F f
g
h
i
madalya
i
Madalya ji bo serketinê tê dayîn.
dibêjin.
P
q
r
makyaj
;#*
Makyaj cureyên boyaxê ne ku meriv pê s
bi kar tînin.
X X
Y y
Z z
123
maloka bûkikan
çêke.
e
Êê
f
L**fi
.
g
H h
1 i
A
mammût
lî
Mammût ji malbata fîlan bûne. Ji
.4. hezar salan û vir ve êdî nemane.
P
q
m
r
mange
w
Ji yê nêr re jî ciwanga dibêjin.
y
z
124
A a
manken
toşpiyajahrê
1 î
Marajelekî^.
kaşok e; : ">
Lingêiimîîr '*
^1*.-' V-'*:-
tune u ew bi
livdanê ber bi M.
\.
. .
*
pêş ve diçe. [ _;
Marhêkan
Piraniya
cureyên
maran li
R
welatên germ
kobra
:/.. S
hene. Diranên ' v.
hinekên wan Ş
i ^.»>'
bijahrin, wek T
a>
giya
kobra û kore-
/r %
maran. Ew ji
bo merivan
gelek bi talûke Li welatê me Kurdistanê gelek cureyên maran hene: margîsk, marê
125
marê boa
jî bikuje.
E e
M
Eê
f
Gg
h
hene.
o r
\ \
P
q
r marîonet
V
kûklayîjîbilîze.
w
marmasi
G g
h
masi
i
/\
Bi berkurkên xwe
skeletê masî J j
bîhna xwe digirin û
K k
didin. Laşê wan bi
L I
pûlik in.
Di zikê masiyan de S s
pîstikek tijî gaz
Ş Ş
heye. Bi alîkariya
pûlik
T t
pîstika gazê masî
Û
berkurk /\
masiyan hêkan V V
dikin.
Y y
Z z
127
masiyê harengus
d Baltikêjîhene.
I i maske
A
Oo
Pp
q
Rr masûlke
Xx
Yy
z 128
A
mazat
I î
Di şev û rojekê de, du caran ava deryayê i i
l Iii I
bihîstinê
mejiyê piştê X x
Yy
Z z
129
mertal
guherîne. \m&.
Carina gilover, carina jî sêkoşe û hwd
. 9
: h
i
/\
metro
0 hatiye çêkirin.
■ircii_!f".Pii'ir.iffr.ii>iFrfl<
P p
Qq
Rr mewij
VK
bi awayekî hêsan çêdibe. Tiriyên gihîştî
Şş
li ber tavê radixin û hişk dikin.
Tt
Lê carina di fîrinan de jî tirî hişk dikin û 0L
Uu jê mewijan çêdikin. Anuha bêtir ji
J\
44?"
U'û tiriyên bêdendik mewijan çêdikin.
y
z
130
A
meymun
Ç
v.;>
E
meymûnên biçûk xwedî bike. Û yek ji
wan meymûnan jî markatan e.
F
G
H
I
meş
bindeqjîhene. V
X
Y
131
ev hundurê
şaneya şimayê ye
mêşhingiv şîrikê dimije
b
xebatkarê
mêşhingivan
Dd her çaviyek
şanikek e
Ee v*L/
Eê
Ff
yj^-j
kewar
Gg dergevan
H h
1 i şaneya hingiv
s\
:|î , I
Ji hingiv xweş e
Kk
mêşhingiv
132
A
minminîk
C
qoze. Dûre qoze dişikê û minminîk jê
derdikeve.
tf/f/ Ç
Minminîk jî ji malbata kurm û kêzikan D
e. Çar perikên wan hene û rengîn in. Ji E
f\
E
yên mijînê hene. Li hin deverên welatê
F
me jê re pinpinîk û pelatînk jî dibêjin.
G
H
I
mirîşk
mirîşk
dîk
I
Ji 4000 salan vir ve mirîşkên kedî
hêkan bike.
^
çêlik
mirwari
mirwarî çêdibe.
■g>
Di hundurê qaşilê mîdyeyê de
133
mişk
ç wan jî dirêj e.
mişkê malan
d Gelek cureyên mişkan hene.
f
&
G g mişkê
poztûjik
mişkê
h
i
i
/
mişke hindi
i
Mişkê hîndî ji bo hogiriyê ajelên
0 'kobay'.
P
q
B r
mizgeft
minare
w
r" -v''k.'<._5_!__'-'_l|
X X
Y y
z
134
A a
mizirqe Ev bişkoka ku di hinek mizirqeyan de
heye, ji bo nîvdengan e.
Mizirqe amûreke biçûk e ku meriv bi B b
pifê lêdide. Parçetextekî qulqulî û bi
e
X
çêkirin.
, f
" - g
h
polayî
mîgfer
digire. n
q
,» r
mîh
u
çêlikê wan jî berx e. Ji berxên dusalî re
* X
Yy
Z
135
mîknatês
- b Mîknatês tiştên Ku meriv têlên sifîr li perçeyekî hesin bipêçe û ceryanê bidiyê,
Ç tiştên hesinî bi
Dd mîknatêsê ve
bizeliqin, mîk-
E e
natês derbasî
Êê
wan jî dibe.
Ff Her mîknatêsek
C(
g du seriyên xwe b:
h hene: yek
cemsara bakur û
I i vînça elektromîknatêsî
ya din jî cemsara
i^
başur e. Cemsara
Jj serê bakur ya
elektromîknatês
serê başûr
dikişîne. <Ö
Û cemsara serê
başûrjîyaserê
bakur dikişîne.
zengilê
mîkrofon
derdorê bibihîsin.
136
A a
mîkroskop
Tiştên gelek Heger meriv ji wê avê dilopekê bike ser parçeyek cam û bi B b
biçûk ku bi çavan mîkroskopê lê mêze bike, wê demê meriv ê lawirên şimikî
c c
nayên dîtin, bibîne.
G-9
tay * '
r *i>
sed caran mezin .' /
_-.;#
dike. Ku meriv H h
tayek giya di nav ■r :v ^ I i
ava şûşeyekê de
A
objektîv
rmî'
I î
dayne, piştî çend
/ cama
rojan hinek J J
6
lawirên biçûk ê di K k
ronahi ,
nav avê de peyda Di nav dilopeke L I
avê de gelek , .:
bibin. M m
mikroorgamzm ) t
neynik
hene.
N
/1
0
P
Û
R
mix
X
Y
z
137
s b
Ç
d r
g
H h miro
pirçavî ne.
n
Di wan çaviyan de şanikan çêdikin ku tê de Mîroyên karker hertim karekî wan heye ku bikin.
Oo Xwarinê dikişînin, tînin û didine kurmikên xwe.
hêk, kurmik û çêlik hene. Ew ji aliyê
Û divê morîstanga xwe jî ava bikin û biparêzin.
Pp mîroyên xebatkar ve tên parastin.
Uu wanjîtunene.
Yy talan dikin.
Zz 138
A
1
V:
D
l:
I
Kurmik li vir qalikekî li xwe
dipêçe û dibe qoze. Pirî caran bi
çewtî ji vê qozeyê re dibêjin hêk.
M
:\\
monna
g
h
motorsiklet
q zm
4
r
6Z
towaoa^;
Xx
Yy
z
140
A a
moz
hêşînahiyan dimijin. ,® o
P
Q q
ft r
muze
X x
Yy
z
141
AMÛRÊN PlFBAR
malbatên amûran
Meriv li gor dengan, wan di komên cuda metalîk
e
darîn
9 trompet
muzîk
h
Muzîk bi xwe ton e, tonên ku di zik
digire.
gîtar
Herkes dikare ji muzîkekê hez bike.
lêdan.
y
z
142
A.a
AMUREN TELDAR AMUREN LEDANBAR
B b
zeng
Ç
d
e
tambûrîn
>' f
Dema meriv amûrên têldar bi mizrab, kevanek
g
an jî bi tiliyan lêdixe, deng didin. .,. h
Amûrên lêdanê jî piraniya wan ji çermên
şidandî ne û bi lêdanê deng derdixin.
&!>a
: '■.\
:A
Komeke popê, ji gelek amûran pêk tê û
*r-
dengekî xurt derdixe. Wek elgîtar, elbas,
amplîfîkator û mîkrofona taybetî.
,sî=~-r__.
navik
navikê werdigire.
Hh
1 i
newroz
m
di 2iê adarekê de bi destê Kawa hatiye
> ]
q
r nexşe
w £>? CT7
X X
Y y
z
144
neXWeŞXane: Iirûpelêni46-i47anbinere (ffl
neynûk B
Di şûna neynûkan de piraniya ajelan bi
kokaneynûkê
C
penc û sim in. Lê însan û meymûn bi
malbatekê ne. G
H
I
A
neçirvam
I
Merivên demên berê bi nêçîra heywanan jiyane. Ji bo xwarin û çermên wan nêçîr
kirine. Piştre merivan zêdetir ji bo kêfê nêçîr kirine. Û îro jî nêçîrvanî ji cureyeke
J
sporê tê hesibandin. K
Di zemanê berê de merivan bi aletên basît wek tîr û kevan û daflkan nêçîr dikirin. L
Anuha bi tifîngên bi gule û saçme nêçîrê dikin. Di roja îro de meriv nikare di her
Skandînavyayê *~ /"f_. . * V
z_^
nêçîr a gakoviyan p
unbaşure _, " l Q
Kurdistanêjî
^ ? '
'/'
R
nêçîra kewan j
S
qedexe ye. Dem
û qanûnên Ş
'tt.
t
nêçîrvaniyê jî /: T T
hene. U
A
î > > V
,/'
X
Y
z
145
A
•-b
c i )
Ç
» d
e
paqijiyê
. f
nexweşxane
g
Li nexweşxaneyê beşên nexweşiyên
h
cuda cuda hene. Beşek jê ya qeze û
ir
r . . '
4. Li vir Zozanê emeliyat
û rontgena wê dikêşin.
Ş
t
-
i'W\
u k-£_..!l
k
A
B
Li nexweşxaneyekê gelek kes kar
dikin. Herkes kar û fonksiyonek
heye.
II .&
-■/\ _#
J
J^l/'-i'**
m
k
-:7.?î_S^ia_HI
If,}!?**"'-1-
L
-. 1-s-a-i .
M
' _ _-__-îa «
¥
ciye o
ambûlansê
P
q
5. Çîpa wê dikin cebsê. 6. Piştî demekê Zozan r
Dêya wê hertim tê diçe malê. Ew heta
wê. s
demekê jî bi cepsa
vekirina cepsê ew
$ Ş
dikare dîsa bisiklêtê T t
bajo.
m u
u
_ ' '- *
Y y
z
nikul
an jî qiloçan in.
9
h
nivîsgeh
' 1 'L
/
telefonan didin û karên weha dikin.
".. p /
# q
niviskar
kaxizan dinivîsin.
s
'4
148
noqav
G g
h
l i
nota
Q
org
ir v
1 f ''- i
'3* *
x
Y
149
orkestra
g
h
otêl
Ligelekotêlanrestorantjî hene.
1 i
P
q
r
otobus
u pêyanjîraweste.
j>*
V
w
Otobusên ku di navbera gund û
y
z
A a
OtomODÎl : li rûpelên 152-I53an binere Ö^*
palmiye b
Dara palmiyeyê li welatên germ heye.
"...
c
Qurmê wê rast û pelên wê tûjik in û wek
pelê kertikî
pel
q
r
pencere
tV
u
hundurê malê xwe ragire, îro piraniya
/\
camên pencereyan cot in. V
1
w
y
z
..*.
Cugnotê fransî vagoneke Benza almanî sal: 1885
hilmê ava kir: sal 1769
7 '
b
*4?
c
otomobîl
cureyên otomobîlan
pP LJ G
TIR
ş
T
U **
V racer
otomobîl
\A/
VV
X
Y
2
otomobîleke modern
fordek-Tjisal: 1910
b
y
/.n
c
e
dîreksiyon eksoz
f
tekera zêde
motor
g
af
k
\*.
qutiya vîtesan q
r
hundurê otomobîlekê weha ye
Bi hezaran parçeyên otomobîlekê hene. s
Di vî wêneyî de tu tenê hinekan ji wan dibînî.
Ş
t
kamyonet w
4»
pengûen
şahpengûen
Pengûen çûkek mezin e. Ew
seTS-V- adêlieyê
'■■■'i
hêk
penir
penîr dixwin.
pepûk
y
A a
peqok
E e
de xuya dibin.
F f
Gg
H h
r i
perav
i î
Li peravê sêlax û av digêhin hev. Pêlên
perçem
c
hildigire. t
Perçem bêtir di warê leşkerî de
u
bi kar tê. Her hêzeke leşkerî
û
xwediyê perçemeke xwe û xas
V
e.
-'/2>-
X
y
z
155
perdepenc
h Lingên çûkên nav avê bi perde ne.
jî bi perdepenc in.
9
h
i
pere
i
Pereyên
i
berêji
K parçeyen
i zêr û zîv
i
bûn.
m
Carina
n
buhayê du parçeyan ne wek hev bû. Dema meriv tiştek bikiriya diviya bû ku parçe
_ _ •A _
0 bihata wezinandin. Lê îro gelekî hêsan bûye. Pereyên kaxizîn û yên madenî hene. Li
pen
w
keçikî ne.
y
~
<_-
156
a
petêx
ê
f
g
h
peyamber
dihanîn û dibirin.
kirin.
q
r
peyker
y
z
157
pezkoviyê bakur
d
*. *. **
<}
\kk % >
î
pezkoviya deqdeqî
he "rtirş
ard
_s
il
hêk run an ji
biharat nivîşk
evi
q
pijandin
r
Evîn lewaşeyekê dipêje. Pêşiyê hevîr
s
distirê. Dûre bi paçekî dinixumîne.
y
z
a
piling
pire
pireya hilawestî
Pireya herî hêsan ew e ku meriv beştekî
lengerî )'j
an jî qalasekî dayne ser coya avê. Navê
'h
wê pirik e. Pireyên mezin bi awayên V
q
r
pirika mil
de dicebire.
w
y
z
159
ç
d
e
/\
e
Berî 5000 salan li Babilonê Li Misir, Yûnan û Romayê merivan Li manastiran pirtûk li ser pergamentan
f merivan li ser kîlan nivîsîne. li ser papîrûsan nivîsîne. dinivîsandin û bi hev ve dikirin.
g
h
pirtûk
y
z
160
< .
•A
Li Ewropayê berî 500 salî, Gutenberg Hunera çapê îro berfireh û nûjentir bûye.
rflSii
■J.'w' Bl
.*
1 /> .
IliL \mk N
..s jn
«%
■ ■:i| R
t»
o
161
pirtûkxane
g
h
n qîjewîj.
di tariyê de baş dibînin. Ev neynûkên tûj çekên
pisîkan in. Û ew dika-
o Pencên wê tûj in û carina
rin wan di nava pencên
kesk e.
X
pisîkeke Wanê
y
a
pisûle
mezin e.
■-'s€ Çç
Derziya pisûleyê jî xwe li gor cemsarên Dd
mîknatêsiyên dunyayê sererast dike.
e
/\
F f
G g
h
jêle (gelê) 1 i
A
pişemasi f\
dişewite.
zengilor
pişik
hewayê
kîsikên
hewayê
163
pizirk
pizirk çêdibe.
;.-~V
pijame
parçe ye.
! 1
'<_.
v.=**\
if
pîlot
o
hevkarên wî re kabîn an jî cockpît
w û alîkariyê werdigire.
■y
\
%^N
V
a
pîramîd
pîrebok
pelên
pîvazok
distîne.
rîşik
165
piyano
piyanoya bi bask
Piyano amûreke têldar e. Têlên
piyanoyeke
polîs
serwext dikin.
i '
poni
w i i
y
a
porteqal
e
ava wan vedixwe. Porteqal ji malbata
f
lîmon, mandarîn û greypfrutan e.
9
h
i j
k
postexane
cudakirin. Nameberek ş
pakêtan jî bişîne. Ji bo V
y
z
167
pûl
pûsel
û wî wêneyî ji nû ve çêke.
o
ui
r qahwe
Başûr tê çandin. #
u
Dendikên qahweyê berê tên hêrandin
de du dendik hene.
qaz
qelereşk
■f.,
r
qerase \.
Bi alîkariya qeraseyê meriv dikare s
y
z
169
qeşabir
wê hene.
qijik
r'
i
qijnik 1
ş
Qijnik lawirên biçûk û bêcir in.
'A-'-.
Heta ku diwerimin xwînê dimijin. ! , '.
t
Ji bo ku serê wan bi birînê ve
u
I 1
nemîne, meriv wan bi mûçingê bi Qijnik weha gez dike... û weha xwînê dimije û
■^
V
~\
S'
.* i
qiloç
davêjin û nû dibin.
g
*
i l
qulik
der.
r
quling
' _t> s
Ji çûkên mezin yek jî quling e. =**<._-. -^"
y
z
171
qu
qûle
vedijene.
!\
m Berê li hemû qûleyan dergevan hebûn
radyo: lirûpelai73anbinere(i^^'
rastkêş
Uû maseyan ve ne.
V v
w
'Xx
Yy
Z
A a
radyo
Bi alîkariya radyoyê
sitûna radyoyê
* b
meriv dikare axaftin,
c
muzîk û hemû tiştên bi
vediguherin û dibin
h
vediguherin û dibin
deng û di hoperloya
ren
kedî ne.
173
rende
f telaş
rendeyeke darîn
g
h
rez
rêzeçîrokên wêneyî
s -'
Ma te em nas nekirin?
Şş Em figurên rêzeçîrokên wêneyî ne, ku 'i&'
t wênekêşên cuda cuda em çêkirine. Gelek ji
/: X
rîh
berdidin.
.._
robot
I i
Di destpêkê de ji makîneyên mîna i î
însanan re digotin robot. Lê îro
J j
robotên îndustriyê hene ku xwe bi
1: K k
xwe li fabrîkeyan karên cuda cuda
-
L 1
dikin.
M
N n
Oo
robota fantaziyê robota îndustriyê P P
rojbûn
u
rojbûna wê dest pê dike.
V V
X X
Y y
175
Z z
roj
b Roj sitêrkek ji
sitêrkên li asîma e.
ê tîrêjên
km ji dunyayê dûr e.
hene.
ronahî
Dunya me û peykên
h dizivirin. (nexuyayî)
jîbi
û tim ronahî û
P p bûya.
rojgîran û hîvgîran
di wir de diweşin.
N
O
P
roket
X X
Y y
z z
177
ronahî
i ifii ronahî li ruyê beşek ji-roflaliiye li
Roj, lampe û rivînên findan rona-
II jjneynikekêdişikê , fuyê camekê asê dibe
hiyê didin. Ronahî mîna pêlan e. Di
I i rontgen
tîrêjên
A
(bi çavan
Carina doktor bi rontgenê lênêrî- dîtin)
hatiye kişandin
<\...r .,.,
rovi
y
z
A a
saet
: 9
; h
saksafonên mezin
saksafon
çemandî ne.
1
Saksafon amûreke pifbar e. Girsbûna
0
'<
P
q
r
sarincok
sebze
n
tivir
o
P
q
r
semasi
Xx
Yy
z 180
Serdema kevîrî: li rûpelên i82-i83an binere fl
sêgoşe
:;:;!
Dara sêvê hema hema li her aliyê
ff) y
simore
X x
Yy
Z z
181
serdema kevirî
dar, hestî û
c
re dibêjin: serdema t \
Ç
d
Vê serdemê dûr û dirêj
3500 sal
/'f-
nuha li Skandînavyayê serdema kevirî bi dawî hatiye. Lê
e
/\ heta îro jî li hin deran, xelk hene ku hîn mîna
e
serdema kevirî dijîn. Ango alavên wan ne ji hesin in.
f Di serdema kevirî de merivan bi nêçir, masîgirî û
sazkirine.
m
P
q
nêçîrvan û
r
berhevkar
S Di wan deman de
Şş û jinan jî mêwe,
pel û pincar
Tt berhev dikirin.
Merivên wê demê
di berqef, şikeft û
konên çermîn de
diman.
c
_?:fe.
Ç
. d
ê f
: g
h
■A t-S
,>-y ,,;j _.
_ l : t t :
Jl
'
J
. :
. k
ii
In
\
o
.
'.
* -f
- :< f *
" r
.<~->
! s
^i « ş
** ^
•^. T t
M
u
û
Vv
* X w
'" h. X x
Yy
Z z
simoreya ave
g
h
sipîndar
dibêjin, şovalye.
w
carcima hespê
X ';' . >/
Y )'
|*»'S':-i
■z 184
A
Sl
E
F
G
H
I
smema
dike.
N
0
P
Q
sîrkus
R
hespan bû.
d
V.-"
Sîsalek li welatên germ dijîn. Ew bêtir
sîsalekên keçel
Sîsalekên keçel li
dunyayê li du ciyan
mane: li Bîracûga
xwe dimelisin.
Bîracûgê jê re dibêjin,
keleynax.
A
sîwan û parasol
bi kar nedihatin.
ê
/ !:
P f
\
g
h
sîwêne
I .
radigire û diparêze.
187 f_afm\
slalom
g û leza wê zûtir e.
sosina newalan
o zembeqjî.
ber
" P
* q
,. r
sitêrka bi dûvik
s Carina meriv li ruyê asiman
dibe.
..... 7| v' f
g
: h
şah
Li hinek welatan
şah heye û ew
serokê dewletê
ye. Li hinek (^ )
welatanjî
serokdewlet an jî
serokkomar y ^
dirêj digere. ~- /
Jijinaşahreem
189
: b
hundurê şanoyê
c Di dema lîstinê de ne bi tenê şanoger, herweha gelek
» d dikin.
Êê
f şano
u
m
**
u
190
A a
B b
Gc
Ç
d
e
f\
" e
.. .
ronahî i i
>.sa
k
*>
\-V. ",J
VV\
odeya makyajê
, 'V
v •x/ cilûberg
\
O
P
Q
temaşevan
R
şanoya marionet
Hamlet trajediyeke navdar e. opera
S
191
şanoya kasper
şefê orkestrayê
Şefê orkestrayê ew
orkestrayekê an jî
koroyekê dike. Ew
nîşan dide ku ew ê
m çawa li muzîkê /
n bixin an jî bistirên.
Gelek caran di
o _
q şefê /&.
r
Jt>
heye û li ber <
Ew dikare di -- v ^..
s
-> ^ v / "N.
ku aletên .'W^-
"
-a.
t
wê çawa «3SXCSS*-*
u Ev deftera _fg*&_r_G&&
u ye û jê re
r Jfr'.V'.
partîtur. A c*«..''*-'-'
192
A a
şekir
g
h
i
şempaze f\
" :r
Holikên xwe li ser daran çêdikin lê
L 1
wekîdin hertim li erdê ne. Ew gelekî
M
mereqdar in û zû fêrî tiştan dibin.
N n
şerîf
193
A
şewqe şewqeyên lengerî
Dd
şewqeye
hişktir û berztir in.
şeytanok A-o-
- r şêr
Çêbûne. Ev şikeftên g
riormal in. Av bi hêsanî di h
riav re dinizile, diçe xwarê
« o
•*naW/»~
; P
& q
~ r
şivan
'V
X
Y
145
şir
g
h
şofêr
P
q
r
şopger
re dibêjin, 'scout'.
196
A
şûl
Şûl cûreyeke xezalan e. Ew li ciyên bi §
dar û devî dijîn. Bi tenê qiloçên nêriyên
digerin.
m-*- f ' '#
W.
//' //
tac
A«j *
malmeziniya wan e.
taks
Taks cureyek kûçikê almanî ye. Wek
m
taxûk
teker
Dibe ku teker,
giringtirîn îcada
teker tuneba,
bisiklêt, otomobîl û
ê jî tuneba. îcada
s4*-
tekeran dikare
weha çêbûbe: ji bo
0 tekera trênê
ku tiştekî giran,
ji ciyekî bibin
bûye ramanek ku
çerx
V
a
telefon
Axaftina te di mîkrofona
Dema tu di telefonê de
telefonê de dibe
b
dipeyivî, dengê te bi '» elektrikî.
«< c
sînyalên elektrîkî tê
guhertin û di kanalan C
girêdan û piştre
telefonî".
o
P
q
teleskop
r
teleskop
y
z
199
terazû
terazûya duçavî qentar
Meriv bi terazûyê dikare giraniya gelek
ku jinik
biwezinîne. Li hin deverên Kurdistanê ji
g diwezinîne
qapan
termê maxîr
PP
q
w r termos
Qalikê termosê dikare metal an jî naylon be.
Di hundurê termosê de
Z 200
a
tewl
Tewl cî û b
malên
c
hespan e.
«?
Hesp li wir Ç
(:'
curn bin. Li
erda tewlê
*-; :> '1» fcv
dikare ka an
?..--
jî pûş hebe.
Divê tewl
paqij bin û
Seyis bi firçeyê hespan tîmar dike, xwêdan û gemara wan ji wan
serkulên
paqij dike. Nalbend simên wan dixeritîne û piştre nal dike.
wan bên
avêtin.
tevnepîrik
\*.
wê hene. Bi van çengalan tevnepîrik bi
tiştan dihese.
tevnêdi
dûvewêdene
çengal
201
teyrê tawis
g
h
tilîşop
q
,r
tirî
y
pt
tirîfiringî
Darên tirîfiringiyê li gelek baxçeyan tê "' b
çandinûcarinayênbejîjîlidevêrêyan <*fr
tîmseh
- Q
P
_ _ - - - - - - - - -- - q
**
timar
r
r
Herwehaajelênnavmalêjîwek . S
tîne. W
/
tîp
> qA a
Tîpek dikare bi gelek cureyan xuya
f $
g 'AAAAl)
1
h
II
tîrkevan
n pê dilîzin.
P
q
r tîtav
£ - .'
V rengîn û gelekî sipehî ne.
I' ' . r'
y
z
204
a
to
9
h
tombala
P
q
r
tor ->£
y
z
205
torik
darekî ve ye.
i mozan jî bigire.
tov
Di vê kulîlka
) hêşînahiyek tovek
xweheye. * '-
Di simbilên zadan
tovek e. Dendikê
gêlasekêjîtove.
U bibe. Hinek jê -^
V diweşin û dikevin ~~
ber bayî belav dibin. Carina çûk û ajelên din jî beşek ji wan tovan dixwin, dûre bi rêx û zîrça
g
h
trampêt
0
/ -v.
^~-~- dahol
P
q
r
trompêt
w
miştik bişkok kovik
/
y
z
207
tunel, tÛtl li rûpela 2ioan binere (M
c
lampeya
d
odeya
e
ê kameraya
televîzyonê
f
Li studyoya televîzyonê
m Li vir meriv bernameyeke zarokan çêdike. Kamerayên televîzyonê
P
tv
y
z
L208
B
pêlên nependî antena televîzyonê Ji pêlweşê heta wergira televîzyonê
E
f\
wêneyekî di televîzyönê
dibînin.
TV
•ê Wêne di ekranê
de diyar
«_ .
■\
komandoya
televîzyonê
vîdeo
satelît
Pê.weşekê erdê
sînyalen televîzyonê
dişîne satelîtê
parabol
/
televîzyonê ji satelîteke li asîman tên
y
z
209
tunel
dibe.
r\
tûtî
\\ Perikên tûtiyê bi reng in, nikulê wê
o cureyeke ji tûtiyan e.
P P
q
r
unîforma
Şs Hemû cilên polîsan wek hev in.
w %*
X
y
A a
vaftîz
hewizekê. g
h
vampir
veterîner " r
Ji doktorê ajelan re dibêjin veterîner. s
'*** 'v ' ,
Ş
û li nexweşiya dewar û hespan mêze
t
dikin. Ji wan hinek jî li nexweşxaneyên "1 u
ajelan kar dikin. Beşek ji veterîneran jî li
û
selexaneyan kontrola goşt dikin. Li
dibêjin beytar.
211
veşartok
vedişêrin. fe
Ev jî ji wan lîstikên kevin yek e û gelek
zarokjêhezdikin.
*
I i /V*| f\
A
viking
xwe re digerandin.
vînça benderan li
vinç
ser şivên hesinî
s Meriv bi vînçan tiştên giran
diçin û tên
datîne.
t?
-* vînç li ser
gironekan e
212
virus
9
h
volkan
qulan re ax û madenên
û xwelî dikarin
kudiwênedejîxuyaye ;. \ W^V S Ş
weha pêk tên: dî /' V^.'■■■•A NV»_> T +
çiyê de qulek
"/. ~* U
dorawêwek " ~ "
fîreh e, ji wê
krater dibêjin. V X *
ne tenê li çiya,
biteqe. v
213
waha
erdê ye.
("1
xardoz
P
q
r
xewn
%
s Xewn tiştekî welê ye wekî ku meriv
y
z
xiyar
dibin. Ç
Gelek cureyên xiyaran hene. Xiyar û d
ecûrên bi pirçik babetên herî naskirî
e
ne.
"* e
g
h
xoz
xoz
P
q
r
xwe
tên xwêkirin. v
y
z
215
xwişk û bira
e
wan cuda ne, ji wan re zirxwişk an jî \
zirbira dibêjin.
ê
J -
^
g
h
xwin
Di seranserê
laşê merivan
Lûleyên ku xwîn tê de Xwîna têroksîjen ji dil û
de xwîn heye.
k diherikin jê re dibêjin reh. pişikê tê.
Dema tiştekî
tûj derekî te
m bibire, XWÎn jê pişik ' Ş5 Xwîna dil û pişikê.
n
■^
tê. Bi sitandina
o hewayê re em
P
oksîjenê digirin
û bi xwarinê re
4
1 dil
q jî em adanê
r distînin. îcar
deverên laşê
Ş Di laşê merivekî de bi qasî
û kom dike û dibe gurçikan. Dil xwînê pompe dike û wê li laşê însan digerîne. Bi
V rêya pişikan xwîn oksîjenê digire û paqij dibe. Piştre xwîn diherike û diçe, di laş
y
~7
216
zad
Li vir me lazût biçûk kiriye ku di wêne
Zad hin cinsên giyê ne
de bi cî bibe. Di rastiyê de serê lazût ji
B.
ku libên wan têne ceh û genim mezintir e.
G c
xwarin. ,
Jivan .____, _ 1 __ Çç
herî ' -.••i-.'F'-'.'J" ' D d
in: gemm, ;'->'. r*-' '
■t, E e
lazût, garis
E e
Ev zadên ha hem ;
F f
Kurdistanê têne
vî karî dikin. Hin zad genime gemme ceh cehdasî lazût birinc
rût bijût
dibin nan û xwarin û hin
ixoa:
jî dibêjin. P
q
r
zarokxane
dibêjin.
X x
217
zebra
zer u
' i/ ___.__--
, '--. -
n pûlik çêdikirin.
o
S'
P
q
r zibil
V çêdikin.
X
zibil
218
a
ziman
f
masûlkên ku
g
ziman dilivînin
zirfistiq
du dendik hene.
:»:
re digotin kumzirx.
~-V:*
219
zirne û bilûr
ku zirnevan di wê miştikê
e
re pifî zirnê dike. Weke
e
bilûrê 7 û 9 qulên zirneyê
i
f jî hene. Li welatên rojhilat
û daholan re jî lêdixin ku
bilûr
govend baş bigere.
zirne
ji darê tû an jî gûzê
çêdibe. Lê îro bilûrên metalîk jî hene. Bi qasî 40-60 cm dirêj e. Bilûra normal 7 qul li
m
pêş, du qul li kêlekan û qulek jî li pişt heye. Bilûr amûreke şivanan e, lê di gelek
n
odeyên mîrên kurdan de jî lêdidan. Kesê ku pifî bilûrê dike, em ji wan re dibêjin
o bilûrvan. Bilûrê bi tenê lêdixin lê carina bi erbanê re jî lêdixin. Bilûr yek ji wan
q
" r
zîperdasî , _:/rT"^- -~~:
re digenn.
gijlok an jî xilorîk. .9
h
i
zoo
^
Wekî ku li gelek welatan heye, li
zurafe
daran e.
^- !
221
FERHENGOK
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
225
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî |
beqerî abborre perch Barsch m tathsu levregi
beraz gris pig Schwein n domuz
berazêkovî vildsvin wildboar Wildschwein n yabani domuz
berf snö snow Schnee m kar
biharat krydda spice Gewiirz n baharat
bilbil naktergal nightingale Nachtigall f biilbul
bilûr herdeflöjt shepherd'sflute Hirtenflöte f kaval
bircûkeleh borg castle Burgf burç
birek sag saw Sagef testere
226
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
-
227
1
228
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
229
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
230
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
232
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
Schwan m kugu
qû svan swan
ren
reindeer Renntier n ren
ren
233
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
şanoya kasper kasperteater Punch and Judy show Kasperle theater n kukla tiyatrosu
234
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
235
Kurdî Swêdî îngilîzî Almanî Tirkî
~ * &
Ansîklopediya zarokan
berîherkesîjibo f
zarokên dema
dibistanê ye,
bi taybetî jî yên
salên destpêkê.
ISBN 91-89675-32-0
f
V-
9 789189"675322