Demir Kkaydn Alevilik ve Alevi Hareketi zerine

Yaynlar

Alevilik ve Alevi Hareketi zerine Demir Kkaydn

Birinci Srm Kasm 2009

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar
2

Alevilik ve Alevi Hareketi zerine Yazlar

indekiler

nsz .......................................................................................................................................... 6 Birinci Blm - 1998de Yazlm Yazlar ................................................................................ 8 Alevilik zerine Baka Bir Bak .......................................................................................... 9 1) Alevilik Tanmlar .......................................................................................................... 9 2) lkel Sosyalizm, Uygarlklar ve Ezilenler .................................................................... 13 3) slam'n Douu Srasnda Snf Mcadelesi ............................................................... 15 4) Aleviler ve Snniler ..................................................................................................... 17 Tarih, Snflar, Uluslar, Dinler, Eklektisizm ve Politika ...................................................... 20 Jn Trklerden Bn Trklere ............................................................................................... 27 Alevilik Tanmlar ve Alevi Hareketi ................................................................................... 31 Alevi Hareketinin Tarihi ve Douu zerine Notlar ........................................................... 35 Kader Ortakl ................................................................................................................. 35 Sosyalist Hareketin Rahmindeki Embriyon Dnemi ....................................................... 36 Bamszlama ve Tarihsel klim ..................................................................................... 37 Tarihsel Deneyin Dersleri ................................................................................................ 37 Bat ve Politik slamn Bat Kartl ................................................................................. 42 kinci Blm - Tersinden Kemalizm (smail Beikinin Eletirisi) Alevilik, Din, Ulus, Bilim ve Politika zerine ................................................................................................................... 44 GR.................................................................................................................................... 45 YNTEMSEL SORUNLAR ............................................................................................... 48 Eletirinin Yntem Sorunlar ........................................................................................... 48 Temel ve Gizli Varsaymlar ............................................................................................. 53 BTNSEL ANLAM ELETRLER .............................................................................. 57 Epistemolojik Eletiri ....................................................................................................... 57 Teolojik Eletiri ................................................................................................................ 61 Sosyolojik Deil, Teolojik Bir Tartma .......................................................................... 61
3

Sosyolojik Deliller Getiren Bir Teolog ............................................................................ 64 Teolog Olarak Birici Sonu: Tutarszla ar .............................................................. 65 Teolog olarak ikinci sonu: Engizisyon Yargl .......................................................... 66 Teolog olarak nc sonu: Snni Teologlara Silah ...................................................... 67 Sonu ................................................................................................................................ 67 NAN OLARAK ALEVLK ............................................................................................. 82 Giri .................................................................................................................................. 82 Sosyologluk ve Sosyoloji Nedir? ..................................................................................... 83 Dinler nan mdr? .......................................................................................................... 88 Dinlere nan Demenin Anlam ....................................................................................... 91 zel (Politik Olmayan) Niin ve Nasl Vardr? ............................................................... 94 MARKSST DN, ULUS ve STYAPILAR TEORS .................................................... 100 Marksist Bir Din Teorisi Yokluunun Dolayl tiraflar ................................................ 100 Marksizmin Doutan Gnah ...................................................................................... 109 Marks Sonras Din Teorisi ............................................................................................. 116 Kvlcmlda Din teorisi ................................................................................................ 122 Frankfurt Okulu: Aklcln Akldl ....................................................................... 133 Burjuvazinin Dininin (Ulusuluun) ki Aamas ......................................................... 139 Luxemburg, Lenin, Troki: Marksizmin lm ............................................................ 146 Din, Ulus, styaplar Teorisi ve Programatik Sonular................................................. 152 OTANTK YA DA TARHSEL OLARAK DN VE ALEVLK..................................... 169 Giri ................................................................................................................................ 169 Farkl Alevilik........................................................................................................... 170 Tarih, Toplumlar ve Dinler ......................................................................................... 174 Komnn styaps Olarak Alevilik .............................................................................. 175 Dersim Ayaklanmas: Aleviliin Bir nan Olmaynn Kant ................................ 178 Diktatrlk Kavramnn Anlam .................................................................................... 180 slam ve Dier Uygarlk Dinleri Bir nan mdr? ......................................................... 182 Burjuva Uygarlnn Devrimci ve Gerici Biimi .......................................................... 184 Alevilik, slam ve Dier Dinler ...................................................................................... 186 Bir Politik Parti Olarak Alevilik..................................................................................... 188 Komnn Kendini Savunma Arac Olarak Alevilik ...................................................... 193 slamn Yaylmasnn Bir Arac Olarak Alevlik ........................................................... 197 Alevilik ve iilik, Snnilik, afilik, Hanefilik ............................................................... 199 MODERN SOSYAL HAREKET OLARAK ALEVLK ................................................. 205 Giri ................................................................................................................................ 205 Bir Yeni Sosyal Hareket Olarak Alevilik Nedir? ........................................................... 207
4

Yeni Sosyal Hareketler ve Marksizm............................................................................. 211 Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi ve Yeni Sosyal Hareketler ................................ 214 Yeni Sosyal Hareketlerin Sorunlar ve Dersleri ......................................................... 218 Beikinin Grlerinin Alevi Hareketi indeki Anlam ............................................ 226 BEKNN TRAJEDS ............................................................................................... 233 Beikinin Dayand Ulus Teorisi ............................................................................... 233 Beiki ve calan ........................................................................................................... 235 Dostlarn Gnah ve zeletiri ....................................................................................... 236 BEKNN METNNE KENAR NOTLARI ................................................................. 241 Sunu .............................................................................................................................. 241 ALEVLERDE KAFA KARIIKLII .......................................................................... 242 ALEVLER-KRTLER................................................................................................. 250 ALEVLKTE ELETR ZGRL .................................................................... 256 TRKYE LAK BR DEVLET MDR? ..................................................................... 260 nc Blm - Son zamanlarda Yazlm Politik Yazlar ................................................... 266 Trklerin Mslmanlamas m? Mslmanlarn Trklemesi mi?................................... 267 Trbann Diyalektii ......................................................................................................... 274 Krt Sorununun zm Gerek Bir Laiklikten Geer ................................................. 283 Ramazan Vesilesiyle ftar Yemei Vermeli nerisi zerine ............................................ 288 Alevi Mitinginin Dndrdkleri.................................................................................... 301 Alevilerden ocuksu Beklentiler ....................................................................................... 305

nsz
Alevilik ve Alevi Hareketi zerine Yazlar balkl bu derleme esas olarak blmden oluuyor. lk blm 1998 ylnda henz internet ve tartma forumlarnn yeni yaygnlamaya balad ve benim de ilk kez nternet araclyla nihayet grlerimi ifade edecek bir imkn bulduum bir dneme aittir. Buradaki yazlar internette ilk yazlarm arasnda saylabilir. O dnemde, Tarih ve Demokrasi balkl bir forum almt. Bu forumu brahim Sevenin arkada zcan Soysal adl bir kii ynetiyordu. zcan Soysal adyla daha nce Usenet yazma grubunda Ermeni katliamn sorun etmesi ve Ermenilerden zr dilemesi esnasnda karlam ve kendisini bu konuyu gndeme getirdii iin tebrik etmitim. Daha sonra Tarih ve Demokrasi tartma forumunu kefettiimde, oradaki Aleviler ve Alevilik zerine yryen tartma ilgimi ekmi ve bu derlemede yer alan yazlarla ben de tartmaya katlmtm. (Hatta o srada Aleviler ve Alevilik zerine derli toplu bir bror bile hazrlamaya niyetlenmi bu dnceyle baz denemeler yapmtm. Bu yarm kalm taslaklar da bu derlemede yer alyor) Sonra Krt sorunu hayati bir nem kazanp da onun zerine younlanca Aleviler ve Alevilik konusu gndemimden uzaklamt. Daha sonra 2000li yllarn ortalarnda smail Beikinin Alevilerde Kafa Karkl yazsn eletirmeye baladmda balangta niyetim ksa bir eletirisini yapmakt. Aslnda konuya ve Beiki eletirisine ynelmemin nedeni Krt hareketi ve iinde bulunduu zor durumdu. Amerikann Irak igali, Barzani ve Talabaniye verdii destek ve akan petrol gelirleri, Krtler arasnda bir savrulma yaratmt ve Beiki de bu savrulmaya uygun bir teori sunuyordu. Ne var ki, eletiriyi para para yazarken, dinin ne olduu sorusuna girince, birden bire dinin ne olduu sorusunun cevabnn Burjuva toplumunun din tanm olduunu bunun sosyolojik bir tanm olmadn ve dinin aslnda Marksn styap olarak kavramsallatrd eyin ta kendisi, somut ifadesi olduunu kefettim. Bu alt st edici, muazzam bir keifti. Yani bu derlemedeki ikinci blm bu kefi yapm ve ilk sonularn yazmdr da ayn zamanda. Elbette 1990larn ortasnda, Sosyalizmin Sorunlar dergisini karrken, modern bir hareket olarak dinler zerine, zellikle politik slam zerine younlamtm. Bu bakmdan modern bir sosyal hareket olarak dinsel hareketler konusunda belli bir netliim vard.
6

Elbette bir Marksist olarak da bir inan olarak din konusunda klasik grlere sahiptim. Ama inan olarak ve bir sosyal hareket olarak dinden tamamen farkl, dinin kendisinin sosyolojik olarak ne olduu sorusunu hi sormamtm ve daha dorusu bu ayrmn farknda deildim ve inan ve sosyal hareket olarak dinin, dinden tamamen farkl olduunun farknda deildim. Aslnda birbirinden tamamen farkl toplumsal fenomen bir tek kavramla ifade ediliyordu. Bu ayrm yaptm an zaten gerisi bir orap sk gibi geldi ve modern toplumun dininin ne olduu da otomatik olarak ortaya kt. zel ve politik ayrmnn bizzat kendisi bu modern toplumun diniydi. Bu kefin bir yan rn ulusun da bu sosyolojik anlamyla modern toplumun dininin gerici biimi olduunu ortaya karmak oldu. Modern toplumun dini zel ve Politik ayrm idi politik olan da ulusla ve ulusu da bir dil, soy, din, etni, tarih, rk vs. ile tanmlamak da bu dinin gerici biimiydi. Ne var ki, bu keifler henz bilinmiyor ve tartlm deil. Daha uzun bir sre de tartlmas olduka zor grnyor. te Alevilik zerine bu derleme bir bakma bu en modern ve gelimi kavramsal aralara dayanmaktadr ve bu aralarn ilk kullanmdrlar. Bu derlemeyi imdi yapmamzn nedeni udur. Alevilik ve ne olduu zerine derli toplu bir kitap bulunmuyor; Alevilik ve Alevi hareketi zerine bir kitap yazmam konusunda bir ok arkada nerilerde bulunuyordu. Elbet ben de yazmay nme bir grev olarak koymutum. Ama bu kitabn yazlmas zaman alabilir. imdi ise Alevler ve Alevilik toplumun gndeminde tartlan bir konu oldu. Ayrca Krt sorunu ve Alevi sorunu birbiriyle kader ortakl iindedir. Krt sorunu zlmeden Alevi sorunu, Alevi Sorunu zlmeden de Krt sorunu zlemez. Bu nedenle Alevilik ve Alevi hareketi konusunda ksa vadeli bir zm olarak, byle bir derlemeyi yapmak art oldu. kinci blm oluturan kitap Alevilii Beiki ile polemik iinde ele aldndan; kitabn ad Beikiyi ierdiinden ve de Beiki ad hep Krtlerle anldndan Aleviler tarafndan pek okunmad ve tartlmad. imdi Alevilik ve Alevi Hareketi zerine Yazlar balyla bu derleme belki Alevilerin kitab okumalarn ve tartmalarn salayabilir. Aleviler bu kitab okuduklarnda piyasadaki kitaplarn ve tartmalarn gerek sosyolojik, gerek politik olarak nasl geri bir dzeyde bulunduunu daha iyi grebilirler. Derlemenin son blmnde ise politik balamda son zamanlarda yazdmz yazlar yer alyor. 21 Kasm 2009 Cumartesi Demir Kkaydn
7

Birinci Blm - 1998de Yazlm Yazlar

Alevilik zerine Baka Bir Bak

1) Alevilik Tanmlar
Sayn A.R. Sakl Alevilik zerine bir deerlendirme yapt 1. Bu deerlendirmenin temel
1

Ali Rza Saklnn yazs yleydi:

Alevilik Nedir? Ne Degildir? Daha onceki tartismalarda ozellikle Sayin Ali Ihsan YILDIRIM'in Alevilik konusundaki sorularina muhatap olmus ve bu konuyu sonra ele almak istedigimi ifade etmistim. Simdi bu sozumu yerine getirmeye calisacagim. Oncelikle Alevilik konusunda hangi baglamda soz soyleyecegimi beyan etmek istiyorum. Ben Alevi olmayan (Sunni-Hanefi) bir Musluman olarak Alevilige objektif bir bakis acisi ile bakmaya calisacagim. Esasen objektif olan veya objektif olma gayreti gosteren herkesin, bilgisi nisbetinde, her konuda soz soyleme hakkina sahip olmasi gerektigini ve yadirganmamasi gerektigini dusunuyorum. Burada dikkat edilmesi gereken Alevilik veya Aleviler "adina" soz soyleme hakkinin sadece onun inananlarina ve baglilarina ait olmasi gerektigidir. Bu noktada bir Sunni gibi bir ateistin de (isterse eskiden Alevi olmus olsun) bagli olmadigi bir inanc "adina" soz soylememesi gerektigini anlatmak istiyorum. Kendi adina soz soyleme hakki ise "ifade hurriyeti" cercevesinde bir hak olarak herkese taninmalidir. Alevi Denince Kimler Anlasilir Genis anlamda Alevi; Hz. Ali'yi seven ve ona baglilik gosteren kimse anlamina gelmektedir. T.D.V. Islam Ansiklopedisi'nin "Alevi" maddesinde: "Fakat cagimizda Aleviler olarak taninan iki itikadi mezhep vardir. Bunlardan biri bugun genellikle Lubnan, Suriye, Hatay yorelerinde varligini surduren Nusayrilik, digeri ise XIII. Yuzyilda Anadolu'daki etnik ve sosyal-dini kaynasmalarin bir sonucu olarak ortaya cikan ve XVI. Yuzyilda Safeviler'in propagandasi ile gelisen Kizilbaslik'tir" denmektedir. Nusayrilik, "Kitabu'l-mecmu" adinda onalti sureden tesekkul eden bir kutsal kitaba sahiptir. "Goruslerinin temelini Hz. Ali'nin ilahlastirilmasi teskil eder. Nusayrilerin butun kollarina gore, Ali, mabuddur, tanridir. Ali, ne dogurdu ne de doguruldu. Olumsuzdur. Her zaman vardir.....Gorunuste imam ise de, batini olarak O, Allah'tir. Bu, Nusayriligin temel inanci oldugu icin, onlara gore sehadet kelimesi, 'Ben Ali'den baska ilah bulunmadigina sehadet ederim' seklindedir." (Prof. Ethem Ruhi Figlali, Cagimizda Itikadi Islam Mezhepleri, s.185) Prof. Figlali, "Nusayrilik, Muhammed b. Nusayr en Nemiri (883) tarafindan kurulmus asiri bir Sii firkasidir" demektedir. Gorusleri ne kadar asiri olursa olsun Islam'dan kaynaklandigindan bir Islam mezhebi olarak degerlendirilen Nusayriligin kendine ozgu 5 vakit namazi gibi ibadetleri de vardir. Bizim ele almak istedigimiz Alevilik bu degildir. Bizim konu edinecegimiz Alevilik; yukarida Islam Ansiklopedisinden naklen "XIII. Yuzyilda Anadolu'daki etnik ve sosyal-dini kaynasmalarin bir sonucu olarak ortaya cikan ve XVI. Yuzyilda Safeviler'in propagandasi ile gelisen Kizilbaslik" seklinde ifade edilen ve "Anadolu Aleviligi " diye adlandirabilecegimiz bir anlayistir ve bundan sonra onu anlatmaya calisacagiz. Anadolu Aleviliginin Kokeni Bilimsellik ve objektiflik ilkesine azami riayet icin Prof. Figlali'yi takibe devam edelim: "....aslinda Hanefi mezhebinde bir fakih" olan "..Yesevi ocagina mensup Turkmenler, Horasan erleri ve erenleri, kisaca yayla ve kislaklarda yasayan gocebe Turk asiretleri, esasen fevkalade samimi Musluman olmakla beraber, dinin itikad ve muamelati ile ilgili meselelerin inceliklerini butunuyle idrak edemeyecek derecede 'ummi' olduklarindan, Muslumanliklari, eski geleneklerinin zahiren Islamlastirilmis tezahurleriyle devam ediyordu. Daha baslangicindan itibaren sehir merkezlerinde butun sartlari ile benimsenip yerine getirilen Islam dini, eski gelenek ve goreneklerin henuz canliligini kaybetmemis oldugu gocebe Turk topluluklarinda, eski din ve inanislarla bir arada yogrularak kabul edilmisti." (sayfa 238) Anlasilacagi uzere Anadolu Aleviligi koken olarak Sii'likten degil Sunni-Hanefi mezhebinin ogretildigi Ahmet Yesevi ocagindan kaynaklanmistir. Bu ortamda Aleviligin ortaya cikmasinda en onemli etken gocebe asiretlerin,

dini, butun emirleri ile ogrenip yasama imkanindan mahrum olmalari ve onu gelenekleri ile karistirarak yasamalaridir. Hz. Ali'nin, "Allah'in Aslani" sifati ile kahramanligi on plana cikarilmis bir din buyugu olarak Turkler arasinda (simdi de oldugu gibi) zaten itibari cok buyuktu. Boylece gelisen sozlu dinde Allah ve Peygamber inancinin yaninda, "Hz. Ali" merkezi bir konum elde etmis olmaktaydi. Osmanli Devleti'nin kurulus ve muteakip devirlerinden sonra muntazam idari teskilata kavusarak dini muesseseler olusturulup kucuk sehirlere kadar yayginlasinca din genis kitlelerce daha "kitabi" olarak yasanmaya baslandi. "Boylece, o zamanlara kadar, eski Turk dininin (Samanizm) Kamlari gibi vazife goren Turkmen "Baba"lari ve "Dede"lerinin nufuzlari ve siyasi onemleri gittikce azalmakla kalmadi, ayni zamanda bunlarin temsil ettigi Alevilik Bektasilik inanislarina, okumus kutlenin hakim oldugu buyuk merkezlerde pek hakli gorulemeyecek bir anlayisin eseri olarak "kotu" gozle bakilir oldu. Neticede Turklukle Islamligi kendi nefislerinde mezcetmis genis Turkmen asiretleri "Alevi", "Bektasi", "Kizilbas" ve daha bir suru sifatla merkezden muhite yani daha kucuk yerlesme merkezlerine itilerek, sanki farkli bir inanisin mensubu imiscesine ayri bir tasnife tabi tutuldular." (Figlali, s.238239) Boylece baski altina alinarak itilen Turkmen kitleleri bir taraftan inanclarini kitabi temelde ilerletme imkanini toptan kaybederken, diger taraftan kendi aralarindaki Hz. Ali sevgisi ve hayranliginin da etkisiyle Siiligin etkisine kapildilar. Inanc Temelleri Bazi asiri gorusleri bir yana birakirsak, Sii'ligin temel yaklasimi; Hz. Muhammed'den sonra halifeligin veya imametin Hz. Ali'nin hakki oldugu halde ona verilmedigi seklindedir. Hz. Ali'den sonra da onun cocuklari Hz.Hasan ve Hz.Huseyin ve daha sonra babadan-ogula bir silsile ile devam edecegi yolundadir. Burada ilki Hz.Ali olan 12 imam inanci, Sii Caferiyye mezhebi ile Alevilikte ortaktir. Peygamberimizin "ev halki" anlamina gelen ve Hz. Ali, Hz. Fatima, cocuklari Hz. Hasan ve Hz. Huseyin ve onlarin cocuklari anlamina gelen "Ehl-i Beyt" (Peygamberin ev halki) sevgisi Aleviligin temelini teskil eder. Bu sekilde ifade edildiginde, yani; 12 Imam, Ehl-i Beyt ve Hz. Peygamber'den sonra Hz. Ali'nin imam olmasi gerektigi seklindeki gorusleri sebebiyle, Aleviligi Siiligin bir kolu saymak mecburiyetindeyiz. Ancak uygulamada Siiligin ana mezhepleri ile uyum gostermeyen Aleviligin "mesreben batini" oldugu Alevi yazarlarca ifade edilmektedir. Bu inanclara sahip bir anlayisin Islam'in disinda gosterilmesi asla mumkun degildir. Ancak Aleviligin kendine has bir Islami anlayisa sahip oldugu bellidir. Aleviligin Bazi Ozellikleri - Alevilik "batini" ozellik gostermektedir. Yani yazili kaynaklarin otesindeki bir kisim gerceklerin Alevi din bilginlerine bildirilmis oldugu ve bununda babadan ogula devam ettigine inanilmaktadir. - Bir kimsenin sonradan Alevi olmasi mumkun degildir, Alevi ana-babadan olmak gerekmektedir. - Peygamberimizin "Ehl-i Beyt"i seven cennete gidecektir" seklinde bir hadis-i serifi bulundugu ve Alevilerin "Ehl-i Beyt"i cok sevmeleri sebebiyle cennete gidecekleri, baskaca bir ibadete gerek olmadigi inanci. (Bu inancin Istanbul'daki bir Cemevinde bir Alevi dedesi tarafindan ifade edilisine TV'de bizzat sahit oldum.) - Tevella: Ehl-i Beyt'i sevenleri sevme. - Teberra: Ehl-i Beyt'i sevmeyenleri sevmeme. - "Eline, diline, beline sahip olma" dusturu. Bektasilik ve Haci Bektasi Veli Bu konuda da Prof. Figlali'ya muracaat edecegiz: "Aslinda Bektasilik, Haci Bektas-i Veli tarafindan kurulduguna inanilan bir tarikattir. Ancak Hz. Ali ve Ehl-i Beyt sevgisi, tevella ve teberra gibi Aleviligin temel esaslarina bagli oluslari yuzunden Bektasilige Alevilik denebilir. Ne var ki bu Alevilik, Sunnilerin Ehl-i Beyt'e olan sevgilerini ifade eder manadan oteye gecemez. Cunku Turkiye'de her Bektasi Alevi oldugu halde her Alevi Haci Bektas'i Horasan Ereni sayip hurmet etmesine ragmen, Bektasi degildir. Bu yuzden Koy Bektasisi, Sehir Bektasisi ayirimi yapilmaktadir. Koy Bektasilerine Alevi denildigi halde Sehir Bektasilerine Bektasi denir." (Sayfa 235) Alevi ve Sunnilerde Ortak Degerler - Allah : Her iki anlayista da ayni Allah inanci mevcuttur. - Peygamber: Her iki anlayis da Hz. Muhammed'i Peygamber kabul eder ve ona baglidir.

10

tezlerinden biri onun u szlerinde ifade edilmektedir: Buna gre Alevilik: "gocebe hayatin imkansizliklari sebebiyle sozlu seviyede kalan, sonra ise Siiligin etkisine giren, Islam Dininin temel kabullerine sahip, batini ozellik gosteren kendine has bir Islami anlayis"tr. Ama bu tanm, sadece Alevilikle gebe hayat, yani uygarlamamlk arasndaki bir ilikiyi ifade etmekten baka bir anlam tamyor pek. (Dier yandan "gebe Hayat" denen eyin bu balamdaki zgll de anlamn yitiriyor.) Onun zn rtyor. nk bu sz edilen balamda Alevilik yle de tanmlanabilir ve bu Sakl'nn tanmndan daha da doru olurdu: Alevilik, amanizmin slami bir grnm altnda varln srdrmesidir. Dier bir ifadeyle, Alevilik, amanizmin bir biimidir. Snnilerin ifadesiyle: Kitapszln bir biimidir. Bilinir, Snniler, ok yerinde olarak, derler ki, bir Alevinin Mslman olmas iin nce Hristiyan olmas gerekir. Bununla anlatmak istedikleri, Hristiyanln bile slama Alevilikten daha yakn olduudur. Ve bu dorudur da. Peki, neden bugn birok Snni birdenbire Alevileri rnein, slamiyetin bir biimi gibi tanmlamaya balamlardr? Ak ki burada objektif olma kaygsndan te politik kayglar bulunmaktadr. Bylece Alevilikle bir yaknlk kurulmaya, dolaysyla Snnilerdeki, katliamlara varan alevi dmanl biraz olsun trplenmeye allmaktadr diye de dnlebilir. Elbet byle dnen iyi niyetli Snniler de vardr. Ama kanmca, Alevilii slamn bir biimi olarak tanmlayarak, resmi Snni slam glendirilmeye allmaktadr. Eh aleviler Mslman ise, onlarn kylerine imam atayabilirsiniz; cami yapabilirsiniz; askerde dua okumak zorunda
- Kur'an : Her iki anlayis da Kur'ani kutsal kitap olarak esas alir. (Peygamberin naklettigi Allah(CC) sozleri sadece Kur'an'dan ibaret degildir. Kutsi Hadisler de Allah(CC)'in sozu oldugu halde Kur'an ayeti degildirler. Bazi anlayislar bu sozlerin de Kur'an ayeti olmasi gerektigini savunmaktadirlar.) - Hz. Ali : Her iki anlayis da Hz. Ali'yi cok sever ve O'na baglidir. Hz.Peygamberin "Ali ilmin kapisidir" seklindeki hadisi sebebiyle Hz Ali'nin sozlerine Sunniler de buyuk onem verirler. (Alevi anlayis ayrica Hz. Peygamber'den sonra O'nun Imam olmasi gerektigine inanir.) - Ehl-i Beyt : Her iki anlayis da Ehl-i Beyt'i cok sever. Gerek Kur'an'daki ilgili ayetler, gerekse Peygamberimizin hadisleri sebebiyle Ehl-i Beyt'i sevmek hem Aleviler hem de Sunniler icin iman ve ibadet hukmundedir. (Anadolu'da Sunnilerin ibadet ettikleri bir cok camilerde Hz.Hasan ve Hz.Huseyin isimleri Dort Halife ile ayni buyuklukte ve yan yana konulmustur.) - Ahmet Yesevi, Horasan Erenleri, Haci Bektas-i Veli, Mevlana, Yunus Emre gibi Turk-Islam ululari her iki anlayis tarafindan da benimsenir. Sonuc Sonuc olarak Aleviligin basta Sunni gelenekten kaynaklanan ve gocebe hayatin imkansizliklari sebebiyle sozlu seviyede kalan, sonra ise Siiligin etkisine giren, Islam Dininin temel kabullerine sahip, batini ozellik gosteren kendine has bir Islami anlayis oldugu ortaya cikmaktadir. Aleviligin Islam'in disinda oldugunu soylemek asla mumkun degildir ve kesinlikle zorlama bir tezdir. Bizim bu calismamiz, "Aleviligi anlama cabasi" olarak degerlendirilmelidir. Bunun disinda bir niyetimiz yoktur. Var olan musterek noktalara dikkat cekmemizin sebebi, Anadolu topraklarinda toplumsal barisa hizmet etmek icindir. Yoksa kimseyi yonlendirmek gibi bir niyetimiz yoktur. Ali Riza SAKLI arsakli@ihlas.net.tr

11

brakabilirsiniz. Bu Mslmanl yanl bilen Mslmanlara doru Mslmanl retmeye kalkabilirsiniz. Ve u an akla gelmeyen daha bir sr eyler. Yani Alevileri Mslman olarak tanmlamak, Krtlerin bir tr Da Trk olduklarn sylemeye benzer politik sonular itibariyle. Onun bask altnda olduunu gizlemeye yneliktir. Ama rnein, Aleviliin Mslmanlkla ilgisi olmayan, sadece daha fazla Snni terrne uramamak iin Mslman gibi grnen, amanizm ya da benzeri bir inanlar sistemi olduunu kabul ederseniz, o zaman yzde doksan dokuzu Mslman olan Trkiye edebiyat yapmanz, dolaysyla eriat istemeniz veya Kemalist ve devlet taraftar iseniz, hele o devlet szm ona kat stnde bir de kendini Laik olarak tanmlyorsa, epey zorlar. Demek ki, Tarih gibi tanmlar da, gereklikle ilgisi olmayan, aslnda tanm yapanlarn u veya bu karlarna hizmet eden formlardr. slam Ansiklopedileri de, A.R. Sakl'nn objektif olma iddialar da bu kuraln dnda deildir. Aleviliin deil ama Alevilik konusundaki tavrlarn ne olduunu anlamak istiyorsanz, onunla ilgili tanmlara bakn. Bunlar iinde yalnz bir tanesi, yani iflah olmaz snf bak as, karlar ve tanmlar arasndaki bu balanty aka vurgular ve o tanmlarn okluunun nedenlerini aratrarak aslnda Aleviliin ne olduu konusunda ok daha ze dein bir anlaya ulaabilir. nk bu eitli tanmlarn hemen hepsinin ortak bir zellii vardr. Aleviliin aslnda eski alarn devlete, eriata kar olan yoksullarn bir partisi olduunu gizlerler. Bu konuda ortal zindan sessizlii kaplar. Alevilerin yapt birok tanmda da sonu deimez Mslman ve Snnilere kar, Mslmanl ya da Allah vurgulamalarnn Snniler karsnda aznlk olarak bask ve terrn hedefi olmaktan kurtulmakla ilgisi dolaysyla fazla bir nemi yok. Onun iin bunu bir yana brakrsak, onlar da kendi ilerinde Alevilii farkl biimlerde tanyorlar. Kimi onu bir kltr gibi alyor. Kimi ayr bir din gibi. Kimi amanizmle balar zerinde duruyor. Bunlar da elbet, yine Alevilerin iindeki farkl eilimlerin politik kayglarndan domaktadr. Aleviliin gerek ayrc niteliini gizlemekte Alevi zenginler, Snnilerle tam bir ibirlii iinde bulunuyorlar. nk Aleviler artk eskisi gibi byk lde eit konumda bulunan ky retmenlerinden ibaret deiller. Onlarn iinde burjuvalar, kk burjuvalar, iiler de var. Bu temel toplumsal snflar, Alevi olarak bask altna uraylarna farkl biimde tepkiler gsteriyorlar. Ve snfsal kayglar, Alevi olarak gerek bir zme ynelmenin nne bir engel karyor. Bir Alevi zengininden Aleviliin, bir ezilenler partisi olma niteliini vurgulamas beklenemez. O halde, zetle, Aleviliin u veya bu ekilde tanmnn daima politik bir anlam, o tanm besleyen politik kayglar vardr. Hele bu gnn Trkiye'sinde bu kayglarn byk bir nemi vardr. Ama gerek Snnilerin tamamnn, gerekse Alevilerin nemli bir ksmnn tanmlarnda Aleviliin gizlenen z udur: Alevilik kapitalizm ncesinin, slam lkelerinin bir ezilenler partisidir.
12

Bir toplumda ezen ve ezilenler var ise, bu snflarn farkl karlar, dolaysyla bu kar ve konumlar ifade edecek rgt biimleri ve ideolojiler de daima var olurlar. Modern partiler topu topu son iki yz ylda ortaya kmlardr. (Hatta bugnk evrensellemi biimiyle modern partiler Fransz ihtilalnda bile henz yoktular. Bugnk modern biimi Alman ileri Alman sosyal Demokrat Partisi ile ilk kez kurmulardr denebilir.) Peki, kapitalizm ncesinde, lk Smer kenti kurulduundan beri, yedi bin yldr, uygarlk, yani devlet, yani snflar var olduuna gre, eski alarda, ezilenler eilimlerini nasl ifade ediyorlard? Eski alarn politik partileri Dinler ve Tarikatlar idi. Ksaca btn dinler, Resmi dinler (Hristiyanlk da balangta ihtilalc bir tarikat idi. Sonra resmi devlet dini olup douundaki zyle ilgisi kalmadktan sonra kendi iindeki ihtilalc tarikatlar engizisyon ateinde yakmtr) Bezirgan uygarlklarn egemen snflarnn ideolojisini oluturur. Bu dinler iindeki Rafzi, Batni, Heretik denen tarikatlar ve sektler de buna kar direnen ezilenlerin partileri olmulardr. Bunlar daima resmi dinler tarafndan kovuturulmu, terrn hedefi olmulardr. Alevilik de bunda bir istisna tekil etmez. Snnilerin bir zellii de (Birok Alevi burjuvas da) iilik ve Alevilik arasnda grnmlerden hareketle bir balant kurup onlarn zdeki zt niteliklerini gizlemektir. iilik de bir Devlet dinidir. ran Araplardan nce bir uygarla sahip olduu iin, Arap uygarl, varolduu biimiyle oraya yerleemezdi. Perslerin, Sasanilerin egemen olduu alanlar iiliin egemen olduu alanlar olmulardr, iilik slamn ran uygarlna adapte olmu biimidir denilebilir. Ama Aleviliin ne uygarlkla ne de devletle ilikisi yoktur. Bir tarihte, ran'daki ii hanedanlar, tpk Sovyetlerin bir zamanlar eitli lkelerdeki ii hareketlerini kendi di politikasnn aralar olarak kullanmaya kalkmas; benzer bir terminolojiyi kullanmas gibi, rnein Osmanl egemenlii altndaki Alevileri kendi aralar olarak kullanmay denemi, bunun yol at yaknlklar bile olmu olabilir. Ama nasl kapitalist bir lkede direnen iiler ile Sovyetlere egemen olan devlet snflar arasnda hi bir balant yoksa; biri bask ve smrye kar, dieri bunu baka bir biim altnda srdrmekten yanaysa; ayn ekilde, aleviler ve ii hanedanlar arasnda da bir zcl balant yoktur. Snnilerin bunu var gibi gsterip vurgulamas, Trkiye faistlerinin bir zamanlar, "komnistler Moskova'ya" demesine benzer. Onlar sanki bir baka devletin ajan gibi gstermeye, onlarn zerinde terr estirmeye yarar. Alevi zenginler asndan da, onun gerek zn gizlemeye.

2) lkel Sosyalizm, Uygarlklar ve Ezilenler

Alevilii, sadece Trkiye ve Krdistan'daki biimleri ve adlandrmalaryla deil, Devlet'e ve Uygarla ztl, ezilenlerin nispeten demokratik gelenekleri; heretik nitelii ile ele alnrsa u grlr. slam leminin dalar "Alevi"dir. Arnavutluk dalar Alevidir, Deliormanlar alevidir (Bedrettin bouna oray sememitir Huru eylemek iin. Orada Sar Saltuk tarikat vard),
13

Btn Bat Anadolu dalar (Tahtaclar, Yrkler, epniler vs.) Alevidir. Krdistan'n en Dalk blgeleri, en bilineni Dersim (Eskiden ve doal olarak Dersim bugnk Tunceli deildi sadece, Sivas, Adyaman, Bingl, Elaz'n da bir ksmn iine alan byk bir blgeydi), Lbnan Dalar alevidir (Drzler), Atlas Dalar bir tr Alevi'dir, Yemen Dalar ha keza. Hindistan tarafnda da dalk blgeler byk lde smaili, yani heretikdir, bir tr Alevidir. Niye byledir? nsanln getii ana aamadan sz edilebilir: 1) Gebeliin, baheciliin veya toplaycln, kapal ky ekonomisinin egemen olduu; ilkel sosyalizm denebilecek, nispeten eitliki ve demokratik, devletin bilinmedii aama; 2) Irmak boylarnda doup, 7000 yl boyunca yava yava genileyen; tefeci bezirgn sermayeye dayanan; snflarn ve devletin olduu aama; 3) Son 500 ylda ortaya km, modern kapitalist, ticaret ve sanayi uygarl. Bunda da snfl toplum ve devlet vardr. Modern uygarlkla antik tefeci bezirgan uygarlklar ayran en nemli fark onlarn sermayelerinin kar elde edi mekanizmalarndadr. Tefeci ya da bezirgan sermayenin karnn kayna; zenginliklerin transferidir. Yani ilem sonunda, toplumda toplam bir zenginleme olmaz. Sadece bazlar fakirlemi, dierleri zenginlemitir. Ama Modern kapitalizmde, karn kayna, iinin retimidir. lem sonunda, ii mutlak veya nisbi olarak fakirlese veya zenginlese bile, toplum toplam olarak zenginlemi olur. Bunun iindir ki, kapitalizmde her ey hzlanan bir hzla deimektedir. Bu aama, sadece mantki ve tarihsel olarak birbirini izlemek durumunda deildirler. Bunlar ayn zaman ve mekan iinde de birbirleriyle yan yana ve karlkl etki tepkiler iinde bulunurlar. Bugn bile, kabaca, Trkiye'yi ele aln: Kyler bir bakma hala lkel sosyalizmi yaar. Kasabalar ve kasaba benzeri Anadolu ehirleri Antik uygarlklar anda donmu gibidir. Kasaba Eraf denen ey, o 7000 yllk tefeci bezirgan taifesidir. Byk ehirler de modern kapitalizmdir. Ama bunlar sadece ayn zaman ve mekan iinde bir arada deildirler; karlkl etki ve tepki iindedirler de. Trkiye'nin orijinallii denen eyler de aslnda bunun rn olarak ortaya karlar. rnein Bat'da modern kapitalizm derebeylik ve tefecilikle kavga vererek ykselmesine ramen, Trkiye'de onunla etle trnak gibi kaynar. Bu da Trkiye'nin geriliini ve gericiliini besler. Bunun mekanizmalar ve sonular ayr bir konu. Bugn bile byleyken, eski tarihte durum ok daha byleydi. Uygarlk, bir an iin Akdeniz ve evresini gz nne getirin, sadece ovalarda ve sahillerde vardr. O ovalarn yan bandaki dalarda biraz ykseldiniz mi birden bire bir zaman tnelinden gemi gibi, ilkel sosyalist geleneklerin gl izlerine her admda rastladnz, eitliki, demokratik, toleransl bir dnyann kapsndan ieri girersiniz. O dnyada artk resmi slam, uygarln dini yoktur. lkel sosyalizm gelenekleri resmi dinin grnm altnda capcanl yaamaktadrlar. Bu dnya imdi hzla yok oluyor, ama gren gz iin hala vardr ve ok yakn zamana kadar da gl bir biimde vard. Alevi olmayan Snni dallar bile, oval Snniden bakadrlar. Dier yandan da kavramn da mutlak olarak ele almamak, daha ziyade, uygarla, devlete, tefeci bezirganla bulamamlk ve ztlk anlamnda bir metafor olarak almak durumunda,
14

bu kuraln btn dnya ve dinlerde egemen olduu grlr. rnein Tuaregler, lde yayorlar ama uygarla uzaklkta dal saylabilirler ve onlarn slam ehir slamndan ziyade Alevilik gibi bir eydir. Daha ilgin bir rnei Avrupa sunar. An bakn bir Avrupa haritasn, Kuzey'i Protestan, Gney'i Katoliktir. Roma imparatorluunun snrlar sanki ayn zamanda bu ayrmn snrlar gibidir. Bu u demektir. Daha ok uygarla bulam blgeler; yani daha Akdenize yakn blgeler Katoliktir; yani papaln en banaz Hristiyanln kontrol altndadr; (Trkiye'de kasabalarn en banaz Mslmanl gibi); bir trl yeterince uygarlatrlamam; tam uygarlar gibi olurken Norman aknlaryla tekrar ilkel sosyalist dalgalarn etkisi altna girmi kuzey Protestan'dr. Ak ki, Kuzey'in Hristiyanl, Protestanln ortaya kmasndan nce de gneyin Hristiyanl gibi deildi, slamn Alevilii gibi bir eydi. Bu nedenledir ki, Kuzey hemen Protestanl benimsemitir. Bu kkl fark, bu genel eilimi bizzat Snniler ve Aleviler iinde bile grmek mmkndr. Kyl Snni, kasabal Snniden ok bakadr; dal Aleviler de kasaballardan, ehirlilerden. Ama genel bir eilim daima ortadadr. Uygarla uzaklk ile demokratik gelenekler ve eitlikilik arasnda bir iliki vardr. Uygarla yaklaldka, banazlk ve snf farklar artar ve amaz bir ekilde kadnn toplumdaki yeri aalara der. te Snniliin Alevi dmanlnn ardnda bu vardr. Bu yaam tarz, bu varolu, Devlet'i tanmaz, egemen ideolojiyi reddeder, onun iin var oluuyla bile bir lmcl tehlike, potansiyel bir dmandr. Baz bakteriler vardr, oksijen onlara ldrc etki yapar, onlar ancak rmlk iinde, oksijensiz ortamlarda yaayabilirler; tefeci bezirganlk da yledir; dalarn zgr havas onun en byk dmandr. Ama sadece bu kadar da deil; Alevilik sadece gl bir ekilde ilkel sosyalist yaam tarzn yanstmaz; sermayeye ve devlete kar bir muhalefettir de ayn zamanda. deolojisi, slam tarihinin btn muhalif tarikatlaryla ortaktr, yani onda ayn zamanda devlete, smrye, ezilmeye kar bir parti zellii de vardr. O Trkiye'ye has biimiyle, Eski ada Ky retmenlerinin partisi olarak tanmlanabilir. Dolaysyla, ehir retmenlerinin muhalif gelenek ve partileriyle ortak ideolojisi ve karlar vardr: ehir retmenlerinin partisi de: ksaca Bektailiktir. Gerek Alevi Bektai geleneinin, gerek dier Rafzi, Batni (Srr karnnda gizli), Heretik mezheplerin slamda hep Ali geleneine dayanmalar nasl izah edilebilir? Elbet bunun da yine bir yanlsama olmad; slam'n ilk dou yllarndaki snf mcadelesiyle ilikili olduu aktr.

3) slam'n Douu Srasnda Snf Mcadelesi

slam, sadece bir bezirgn dini deildir, o belli snf ilikilerini de yanstr. Muhammet Kurey kabilesinden olmasna ve Kurey Mekkeli zenginlerin kabilesi, adeta Mekke'ye egemen kabile olmasna ramen, Kureyliler Muhammet'e epey direnmilerdir. Muhammet taraftarlarn Kurey'li asillere dhil olmayan yoksul ve orta halli insanlar arasnda bulmutur daha ok. Bu
15

ayrm, btn eski tarih boyunca her kentte aa yukar grlebilir. Kent, ilkel Sosyalist Barbar kurdunun Medeniyet kelebei haline dnt bir kozadr. Yani bir gei toplumudur. Orada snfsz bir toplumdan snfl bir topluma geilir. Eit ve fakir insanlar topluluundan, zengin ve fakir insanlar toplumuna geilir. Kenti kuran kandalar, Kent demokrasisinin ve kentli olmann imtiyazlarn paylarlar. Bunlar Roma'da Patrici'lerdir, yani gerek Romallar. Ama Kent demek, ayn zamanda ticaret ve zenginleme demektir. Ticaret demek, o kente ilk kurucu kandalar topluluuna dhil olmayan baka insanlarn da gelmesi demektir. Bu sonradan gelenler genellikle kentlilerin imtiyazlarndan yoksun olmakla kalmazlar ama ayn zamanda ounlukla daha da yoksuldurlar. Bunlara da Plepler denir Roma tarihinde. te, Mekke Kentinin Patrici'leri Kureyliler, Plepleri Msimler idi. Mslmanlk, kandalk imtiyazlarn srdren ve korumak isteyen Kurey'lilere kar, Pleblerin Mslmanlk adl partisidir de ayn zamanda. Ancak Mslmanln zafer yry srasnda, Muhammet, Pratik uzlamalar da yapmak zorunda kalmtr. Mekke'li zenginleri slam'la kaynatrmak iin satn almtr. (Bunlara islam tarihinde: Gnlleri uzlatrlmlar denilir). Bu Mekke eraf, Aye araclyla, belli ki slamn plebiyen yann idi etmek, slam iinden fethetmek iin epey g harcamtr. Aslnda bu btn yeni din ve devlet kurucusu barbarlarda grlr. Erkek en zayf yerinden kadn araclyla yakalanp bezirganln kontrol altna alnr. Seluk, Osman, Atilla, hatta M. Kemal bile bir istisna oluturmaz. zmir'i feth ettiinde en byk bezirgan, Ege hinterlandnn mallarn zmir'e tayan Uaklillerin evinde kalm ve onlarn kzyla evlenmitir. Burada bu kadnlarn bilinli bir komplonun arac olduklarn sylemek istemiyoruz. Onlar da belki kadn olarak baka kayglarla hareket ederler. Egemen snflar da sezgileriyle, igdleriyle yle davranrlar.) te bu balamda dnlnce Ali ve dierleri arasndaki gerilimin, daha sonra da iki partinin varolu nedenleri daha iyi anlalr. Ali yoksul ve yetim bir insandr. kar gzetmeden, davaya en bata; katlmann en zor, en tehlikeli olduu zamanda katlmtr. Mekke eraf ise ok daha sonra: gnl uzlatrlarak. Bu balamda dnlnce, "Hz. Ebubekir'in halife seilmesinde, belki Hz.Peygamber'in kabilesinin defin islemleri ile mesgul olmasinin da etkisiyle dar bir zmre seime katilabilmisti." trnden zararsz ifadelerin nasl bir gerei gizledikleri daha iyi anlalabilir. Bilindii gibi, Ali Peygamberi ykama ve gmme ilemleriyle megulken ve btn Mslmanlar adeta Ali'ye halife gzyle bakarken, Mekke eraf, son derece bilinli bir biimde, yine bir bezirgan olan ancak ilk Mslmanlardan olduu iin, Ali'nin seilmemesinin yarataca tepkileri yumuatacak olan Ebubekir'i alelacele halife seivermitir. Bu tarihte ne ilk kez olmutur ne de son kez. Egemen snflar binlerce yllk gelenekleri, bilgileri, sezgileriyle hep byle darbeleri, balangta hi dikkati bile ekmeyecek biimlerde baarmlardr.
16

Hatta ayn senaryoyu Lenin'in lmnde, Rusya'da grmek mmkndr. Rusya'da da Troki rnein Lenin'in halefi olarak grlyordu. Lenin zaten lmeden nce, evresini saran brokratik kasta kar sava am ve Troki ile bir ittifak bile kurmutur. Ama o kast, Tpk Ali'ye yapld gibi, o srada tedavi olan Troki'ye, cenazenin kaldrldn, gelmesine gerek olmad yolunda bir telgraf iletir. Bylece onun cenazeye gelmesini bir ekilde engellerler ama daha sonra gsterili bir biimde onsuz cenazeyi kaldrarak, rnein onun Lenin'e saygs olmad eklinde bir mesaj verirler. Paralellikler korkun boyutlardadr. lk halife, Zinovyev, Kamanev ve Buharin gibidir. Muaviye Stalin'dir. Ali de Troki. Ali ile Troki'nin stilleri bile ayndr. Troki, Kzl Ordu'nun kurucusu olduu halde bunu iktidar iin kullanmay aklndan bile geirmez, ama ile aracn uyumayacan dnr. Ali de kendini eletiren taraftarlarna benzer eyler syler. te bu nedenledir ki, rastlantsal deildir btn batni-rafzi tarikatlarn, yani devletin resmi slamna, eriata kar direnen halk muhalefeti ve onun partilerinin tamam kendilerinin eceresini daima Ali'ye balamalar. Bugn Snniler Ali'ye idi edilmi biimiyle sahip kyorlar ve Muaviye'yi reddediyorlar szmona, ama bu bugnk Komnist ve Sosyalist partilerin, artk savunulacak yan ve savunmann bir anlam kalmad iin Stalin'i reddetmelerine, hatta Troki'yi, daha dne kadar Faizmin Ajan dedikleri adam (Snniler de Ali ve yedi slalesinin kkn kurutmulard) sosyalist olarak idi edilmi bir biimde kabul etmelerine benzer. Aslnda ayn tarihsel eilimin bir dier grndr. Snni slamn kendisi btnyle Tarihin tahrifatlarna dayanmaktadr. Stalin'in Sovyetler Birlii Komnist Partisi Tarihi, Atatrk'n Nutuk'u ne ise, slam aleminde bir sr uygulamaya esas tekil eden hadisler de ayn ekilde uydurma ve gerei gizleyen bir tarih yaratmaya ynelik olmutur. Mekke bezirganl adm adm, lk slamn kurucular ve ilikileri hakkndaki gerei sonraki kuaklarn kafasndan silecek bir tarih yaratmtr.

4) Aleviler ve Snniler
Aleviler daima Snni ounluk ve Snni devletler tarafndan ezilmiler ve kovuturulmulardr. Buna kar aleviler elbette Alevi olarak, bu zgl baskya urayan insanlar olarak elbette kendi z rgtlenmelerini gelitirmelidirler, ancak Alevilik bu baskya en azndan siyasi ve hukuki dzeyde son verebilmek iin, dier ezilenlerin direniiyle kendi direniini birletirmek zorundadr. Ama bunun iin de, nce kendi iinde bir sava vermelidir. Her d sava ayn zamanda bir i savatr da. Bugn Alevilerin bask altnda olmasna kar ortaya kan direni iinde eitli snflarn eilimleri de yansmaktadr. Alevi burjuvazisi, yalvarlar ve baya uzlamalarla, birka krnt karlnda bu ykselen direnii satmaktadr. imdiden onu Genel Kurmay'n zafer arabasna balam gibi grnmektedir.
17

Henz ok kk ve daha ziyade genler arasnda etkili sekter bir radikalizm, radikalliini daha ziyade direni formlar konusunda younlaarak ifade etmeye almakta ama bununla sekter bir eilimin ifadesi olmaktadr. Ama bir de nc bir eilim mmkndr. erikte, yani taleplerde radikal, yani sadece Alevilerin deil, ezilen snflarn ve uluslarn ve cinslerin de taleplerine sahip kan ama taktiklerde son derece esnek ve gereki bir biim de mmkndr. Alevi direniinde bugn eksik olan budur. Bu baarlrsa, Snnilerin byk bir blm, ya ii ya da ezilen bir ulus veya aznlktan olduu iin birlikte mcadeleye kazanlabilir. Yani Aleviler sadece Alevilerin sorunlar iine kaslp kalmamaldrlar. Snnilere gelince, Snniler Snni olduklar iin radikalleme ve direni eilimi gstermezler nk bundan dolay bir baskya uramazlar, aksine basky yapandrlar. Yani problemin bir parasdrlar. Bir Snni ou kez, snfsal ya da ulusal basklara urad iin radikalleir. Bu radikallik de ayn ekilde dier basklara urayanlarn taleplerine sahip kmaldr. Snnilikten politik slam kastediyorum yoksa anamn inand slamla bu slam bambaka eylerdir. Politik slam modern ve modernist batc bir partidir. Aslnda ok kar kar grnd Kemalizmle ve Bat uygarlyla ayn varsaymlar paylar. Kltr, kyafet sorunlarnda bu kadar younlamasnn nedeni de budur. Kemalizm, Bat ile giyimi ve dier szde devrimleriyle her eyi grnte ayn yaparak, Osmanl imparatorluunun aznlklardan oluan ve dolaysyla iyot gibi akta kalan burjuvazisinin durumundan kurtarmak istemiti cumhuriyet burjuvazisini. Herkes apka giyerse, kimin gvur olduu belli olmazd. Ancak ne Kemalizm ne de Cumhuriyet burjuvazisi Trkiye'nin ezilenlerine nispi bir refah salayamad. Ezilenler igdleri ve snfsal sezileriyle buna bir ekilde direndiler de. Politik slam, aslnda bu sorunlar problem ederek, tpk Kemalizm gibi bir gardrop douculuu ya da slamyla, Kemalizmle ayn soydan geldiini itiraf etmi oluyor. Bylece, Kemalizm adl sahte bir dman da yaratarak, ezilenlerin tepkisini burjuvazinin kanalna aktyor. Ve burjuvaziye diyor ki, smrdklerinizden daha farkl bir yaam, kltr, giyiniiniz olmasn. Snf mcadelesinin kural, ordular mcadelesinden farkl olarak, snrlar kartrmakta yatar. Ordular savanda her ordu kendi niformalar, bayraklar, parolalaryla kendini dierinden ayrr. Snflar savanda ise, ezenler kk bir aznlk olduu iin egemenlii srdrmenin tek yolu ezilenlerin tepkilerinin sembollerini benimsemektir. Onlar neyin ne olduunu anlayncaya kadar zaten at alan skdara geer. Gerekten inanm bir Snni olamaz m, olabilir. Ama bu inanm Snni, gerekten smr ve baskya kar ise, ok daha esasl konulara girmek zorundadr. O unu demelidir, szm ona politik slama kar. slam m rnek gsteriyorsunuz? Hem de peygamber ve ilk drt halife dnemini mi? Peki.
18

Bu slamn zellii nedir. Birincisi, btn herkes silahldr. Daha sonra Muaviye dneminde olduu gibi, zel silahl adamlardan oluan alaylar ve silahsz bir ounluk yoktur. Yani dzenli ordu ve polis lavedilmeli. Btn alan insanlar svire'de olduu gibi, ya da ilk slam dneminde olduu gibi, silahl olmal. Biat m dediniz yani o zamana gre bir tr seim. O halde silahl ezilenler kendi yneticilerini kendi semeli, tayinlerle oluan btn memurluklar iptal edilmeli. Kadnlar o dnemde erkeklerin yannda savaa gidiyorlard. Btn alanlarda kadnlar erkeklerle eit olmal. lk dnem slam pek yle zel mlkiyet takmyordu. Osmanllar bilinir, o an en byk zenginlik kayna olan toprak zerinde zel mlkiyeti tanmyor ve kabul etmiyordu. O Fatih Sultan Mehmet Han'dan sz edenler. Ayasofya yerine niye bunu problem etmezler? lk halifelerin kt kanaatkrl anlatlr. O halde, Paris komnarlarnn u ilkeleri de slamn ilkeleri kabul edilebilir: Btn memurlarn maa ortalama ii cretinden yksek olmamaldr. Daha byle nice talep sralanabilir. Byle bir Snniye kar en byk dman yine szm ona politik slam olacaktr. Ve bu Snni, dostunu iiler, Krtler, Aleviler ve gerekten inanm ve yoksul Snniler arasnda bulacaktr.

19

Tarih, Snflar, Uluslar, Dinler, Eklektisizm ve Politika

(Sayn A. Rza Sakl'ya Cevap Biiminde bir Tarih ve Toplum Anlaynn Aklamas)

Sayn A.R. Sakl, Alevilik zerine yazdmz yazya olgular ve karsamalar dzeyinde bir eletiri yoluna girmeyip, yaklammz metodolojik olarak ele alan, dolaysyla "metodolojik olarak yanlsa ierii de yanltr" diyen bir yntemle rtmeyi denedi. Elbette bu metot ok verimli olabilir bir tartmada; olgular ve olgulardan yaplan karsamalar konusunda bir sorun yoksa. Ayrntlarda uramaktansa temel sorunlara ynelmek dorudur. Ne var ki, ayrntlar arasnda boulmaktan ekinmek bakadr, olgular ve olgulara dayanan karsamalar tartmaktan kamak yine baka. Biz neler syledik o yazda? Bir kan hatrlatalm. rnein, Alevilik ile medeniyete uzaklk, dolaysyla eitliki ve nispeten toleransl bir toplum arasnda bir iliki olduundan sz ettik. Kabaca "slam leminin dalar Alevidir" dedik. Olgu olarak yanl mdr? Byle bir eilim yok mudur tarihte ve toplumda? Var ise, dalar niin yledir? Niye Snni slam oralarda gl deildir? Biz kendimize gre bir aklama sunduk. Yanl da olabilir. Ama kar aklama nedir? Yok, byle bir aklama ortada. zah bir yana brakalm byle bir problematik yok. Ne olgu ne de aklamaya bir itiraz yok. Susu var. Peki neden? Bizim aklamamz buna da var ve belli. rnein, btn Rafzi- Batni tarikatlar soy aacn Ali'ye balar dedik. Balar m, balamaz m? Olguya ilikin hi bir ey sylenmiyor. Bu olguyu, Ali'nin toplumsal konumu ile Mekke'deki Kurey-Mslim elikisiyle akladk. slamiyet'in douu srasnda, bu eliki var mdr, yok mudur? Var ise, sizin aklamanz nedir? Biz patrici-plep ayrmn bir analoji olarak kullandk. Siz neyle aklama aklyorsunuz? rnein, Alevilik konusundaki tanmlarla, toplumsal konumlar ve karlar arasnda bir iliki bulunduundan sz ettik, bu ilikiyi rnekledik. Farkl tanmlar var mdr yok mudur? Bu olguya bir itiraz ya de olumlama yok. Var ise, niye vardrlar? Bu farkl tanmlarn varln neyle aklarsnz? Biz kendimize gre bir aklama sunduk. Dedik ki, rnein, bir Snni iseniz, bu gnn dnyasnda Alevilii bir tr zndklk olarak tanmlamak iinize gelmez, nk onu Mslman olarak tanmladnz an, bugnn Trkiye'sinde, yzde doksan dokuzu Mslman olan Trkiye edebiyatyla, okullara din dersi koyabilir, Alevi kylerine cami yapp imam atayabilirsiniz. Bunlar bir gerei yanstyor mu, yanstmyor mu? Eer bu aklama yanl ise, farkl tanmlar da bir olgu ise, var olan farkl tanmlar ve onlarn varln nasl aklyorsunuz?

20

Bu konularda, ki en can alc konudur yaanan politika bakmndan, t kmyor sayn Sakl'dan. Tekrar ak ak soruyorum: Siz diyanet ilerinin lavedilmesinden, btn dini grevlilerin cemaatler, inananlar tarafndan, tpk Alevilerin dedelerinde olduu gibi, gnll olarak finanse edilmesinden yana msnz, deil misiniz? Okullardan, din dersinin kaldrlmasndan yana msnz deil misiniz? Deilseniz ne iin? Deilseniz, bunun sizin inancnz paylamayanlar zerinde bir bask olduunu kabul ediyor musunuz, etmiyor musunuz? Benim yazmda aka ifade edilmemi ama ima edilmi iddialardan biri de uydu: Yazar ne diyanet ilerinin lavndan, ne din derslerinin kaldrlmasndan yana deildir. Bu tavr ile Alevilii tanmlay arasnda bir iliki vardr. Yazar bizi mahcup etse ya. Dese ki rnein, "ben diyanet ilerinin tasfiyesinden yanaym Alevilii yle tanmlamama ramen, yanl dnmsnz". Bunu sylemiyor. Bu konulara hi girmiyor nedense. Olgular ve karsamalarma ve aklamalarma ilikin, somut konular zerine bir tek eletiri yok. Metodolojik eletiri bunu dlamaz bildiim kadaryla, olgular dzeyinde kar aklamalarla somutlanmas gerekir. Bu ise maalesef yok. *** Bir fikri eletirirken, kar tarafn ne dediini, ne demek istediini doru olarak ele almak gerekir. Sayn Sakl byle mi davranyor? Ne gezer. En basitinden, bizi itham ettii "snf" bak asna ilikin sylediklerine bakalm. Diyor ki rnein: "Sosyalist yaklam, dnya tarihini snf mcadelesi tarihi olarak grr". Yanl. Birincisi, Dnya Tarihini snf mcadelesi tarihi olarak grmek, sosyalist yaklamn ayrc zellii ya da ona has bir anlay deildir. kincisi, Snf mcadeleleri, tarihin son be bin yllk dneminde vardrlar sosyalist yaklama gre. ncs: Ve bunlara bal olarak, sosyalistlerin baka faktrleri tanmad iddias temelsizdir ve bizim sz konusu yazmzda da byle bir durum yoktur. Ve bunlara bir drdncs daha eklenebilir. A. R. Sakl'nn snf mcadelesi anlay, bilinli bir snf mcadelesiyle rtyor. Ama sosyalistler hi de snflar ve onlarn mcadelelerini bilinli bir prosesin rn olarak anlamazlar ve tanmlamazlar. Hatta btn dier (dinsel, ulusal vs.) ayrmlarla tek ve temel fark, snflarn insanlarn bilincinden bamsz olarak var olduklar, insanlarn tabiri caiz ise bilmeden snf mcadelesi yaptklardr. Bu grlrse, birok olayn daha iyi kavranabileceini syler sosyalistler. rnein, A. R. Sakl'nn niye byle davrand gibi. imdi bu konularda biraz aklama getirelim: Tarihi snf mcadelesi tarihi olarak grmek, ne sosyalistlere hastr ne de sosyalistlerin icaddr. Tarihin bir snf mcadeleleri tarihi olduu modern tarihte sosyalistlerden ok daha
21

nce Burjuva ve Milliyeti tarihiler tarafndan ifade edilmitir. Bu modern tarihte byle deildir sadece, kapitalizm ncesinde, rnein slam uygarlnda da bu gerei, yine egemen snflarn szcleri ak ak ifade ederler. Hemen aklma gelen bir rnek vereyim. rnein, Nizam l Mlk, Devlet adamlarnn el kitab olarak yazd, Smer'den beri gelen medeniyetler zincirinin Devlet ynetme geleneklerini sistemletirdii Siyasetname adl kitabnda ezilenlerin nasl kontrol altnda tutulabileceinin bilgisini verirken, mstakbel veya fiili devlet adamlarna yazd iin aka, o zamann diliyle bunu ifade eder. rnein (yanl hatrlamyorsam) "her zaman havarc oldu" der. "Havarc" ile kastettii, "sapkn" mezhepler, halk muhalefetidir. "Her zaman havarc oldu" sz, bu gnn diliyle "tarih snflar mcadelesi tarihidir" demektir. Snf mcadelesinin varl konusunda egemen, st ve zengin snflar asndan durum udur: Onlar baka bir egemen snfa kar mcadele halindeyseler, Tarihin bir snflar mcadelesi tarihi olduunu kabul ederler. rnein Byk Toprak sahipleri ve Derebeylere kar Avrupa'da Burjuvazi, Tarihin bir snflar mcadelesi tarihi olduunu vurgulamtr. Ancak, onlar da bir kere ste ktktan sonra, artk snf mcadelesinin arlk noktas dier egemenlere deil, altta kalan ounlua ynelik olduunda, bu sefer, snf mcadelesi, daha nce syleneni unutmak ve unutturmak biiminde yrtlr. nk, egemenlii srdrmek, egemenler daima nfusun kk bir kesimini oluturduklar iin, ancak snflarn varln gzden ve gnlden rak tutmakla mmkndr. Dinsel, rksal, milli vs. hemen her trl elikilerde taraflar karlkl olarak ak olarak ortadadrlar, snrlarn aka belirlerler. Sadece Snf ayrm btn bunlardan kkten bir ayrlk gsterir. O insanlarn bilinlerinden bamsz olarak vardr ve ancak bilinlerden uzak tutulduu lde varln srdrebilir. Diyelim ki, insanlar Mslman veya Hristiyan veya Trk veya baka bir milletten ve baka bir snftan olduklarn bilmeseler, bunu dnmeseler, bu sorunlarn ve ayrmlarn hepsi yok olur ama snfsal olan var olmaya devam eder snflar varsa. Teorik fizikte olduu gibi, bir sabah btn insanlarn uyannca kendilerini Trk ve Mslman olarak kabul etmemeye baladklarn var sayalm. Ve btn bu insanlarn ayn zamanda bir hafza kaybna urayp, snflar ve sosyalizm hakknda her eyi unuttuklarn var sayalm. Byle bir durumda artk, dinsel veya ulusal atmalar olmayacaktr, ama bu insanlar bilincinde olmamalarna ramen snfsal atmalar var olmaya devam edecektir. iler iverenlerden daha ok cret isteyecekler, iverenler daha az vermek isteyecekler. ster istemez grevler, grevleri rgtlemek iin sendikalar. Sendikalarn direniine kar iveren birlikleri vs. olaylarn kendi mant iinde ortaya kacaktr. Bir sre sonra da bu atmalarn neden var olduunun bilinci. Btn bu nedenlerle, snf mcadelesini yok saymak, ya da dierleri gibi gstermek aslnda tam da snf mcadelesinin bir biimidir. Bu nedenledir ki, snflarn varln daima alttakiler vurgular sttekiler deil. Alttakiler bunun bilincinde olmadklar zamanlarda bile, bilinsizce bir snf mcadelesi verirler. Bu da ou kez yanlsamalara, grnmlere gre ekillenmi bir tepki biiminde yansr. Snflar ve onlarn mcadelelerini mekanik ve dz olarak anlamamak gerekir.
22

rnein, zenginler batl (bat uygarl da esas olarak Hristiyanlardan olutuuna gre Hristiyan) gibi mi yayor? O zaman ezilenlerin bunlara tepkisi, pekala dinsel bir grnm altnda, rnein Mslmanla ynelmek biiminde yansyabilir. Burada dinsel eliki, ya da laiklik-Mslmanlk elikisi gibi grnen aslnda bir yanyla snfsal bir elikidir. Ama bu eilimi gren burjuvazinin nemli bir kesimi de, bu tepkiyi kendi kanalna aktmak iin, hem de bylece egemenliini pekitirmek iin, ezilenlerin grnlere duyduu tepkileri mutlaklatrarak, gerek elikiyi gizler. Bylece ezilenler bir kere daha, ok daha akll ve uzun grl bir egemen snfn ideolojik egemenlii altna girer. Ama orada bile bu sefer o biim altnda snf mcadelesi srer. Ezen snflar, sadece kendi aralarnda olduu zaman, snflarn varl ve mcadelesi konusunda ak konuurlar. Bu gibi eylerde onlar sz ayaa drmezler. "Deliye ta andrmamak" ya da "eein aklna karpuz kabuunu drmemek" gerekir. kinci olarak. Sosyalistler, tarihi sadece snf mcadelesi olarak da, grmezler. ki anlamda grmezler. Birincisi, insan yeryznde, Homo Sapiens olarak en azndan 50.000 yldr var. Bunun 45.000 ylnda snflar yoktu. Geri kalannda da, insanlarn ou bakmndan snflar olmamtr son bir ka yzyla kadar. Uygarlk ve snfl toplumlar, aa yukar in'de Magrip'e kadar bir kuak zerinde, ve olduka ince bir tabaka halinde gittike byyerek var olmulardr. nc olarak, elbette baka paradigmalar da vardr. Bizzat ben bile Alevilik ile ilgili yazmda, sadece snf paradigmasn kullanmadm. lkel Sosyalizm, Medeniyet, (isterseniz buna devletlilik- devletsizlik; kitapllk - kitapszlk; bedevilik - yerleiklik; cahilliye medeniyet gibi isimler de verilebilir) gibi bir farkll anahtar bir kavram olarak kullandm. Uygarlklardan bahsedilebilir rnein. Elbet bu farklar ve bunlar arasnda elikiler vardr. Ama problem bunlarn inkar deildir. Bu dnyada ylesine adaletsizlikler var, smr ve bask ylesine ipini koparm durumda ki, bir insan olarak bunlar sizi gerekten rahatsz ediyorsa, btn insanlarn en azndan temel ihtiyalarn karlayabildii, bask ve zulm olmayan bir insanlk gibi bir ideali benimsiyorsanz, elbette vurgunuzu dier sorunlar zerine yapacaksnzdr. rnein in, Hint ve Akdeniz uygarlklar arasndaki farkllklar ve tarih boyunca bunlarn etkileri, gerekten ok enteresan bir konudur ve ok heyecan vericidir. Ama yeryznde her gn binlerce ocuun bakmszlktan, yoksulluktan ld bir dnyada, bunlara enerji ve zaman ayrmak size israf gibi gelecektir. Bilirsiniz, slam geleneinde, ok yerinde olarak, israf haramdr. Nedense Politik slam bu alanlarda ok israfdr. Hep Ayasofya ile heykellerle, bartleriyle urayorlar. Gnaha giriyorlar. sraf yapyorlar. Kald ki uygarlklarn farkllklarna da deindik yazmzda konuyla ilikisi lsnde, iilik ve Snnilik farkn byle aklamay denedik. Yani sayn Sakl'nn iddiasnn aksine sadece snflarla aklamaya kalkmadk slam tarihindeki blnme ve farkllklar. Ve btn bu farkl faktrler eklektik bir biimde deil, i tutarll olan bir tarih anlay ve kavramlar sistemi iinde aklanmaya allmtr. Bilim son derece farkl grnm ve olgular iinde ortak olan aramak demektir. Bizim yazlarmzda, ifade etme gereini her zaman duymadmz temel yaklam, tarihsel gidii son durumada maddi hayatn retimi ve
23

yeniden retimindeki deiikliklerin, bunu da en son durumada tekniin belirlediidir. Btn dinsel, snfsal, ulusal vs. farklar ve atmalar bu sistem iinde bir anlam kazanrlar. nk bu farkllklarn kendisi ortak bir kavram sistemi iinde aklanmaktadr. Ulus'u mu anlamak istiyorsunuz? Modern Kapitalist retimin zelliklerine bakn. Tek tanrl ya da universal dinleri ya da imparatorluklar m? Antik tarihin retim biimlerine ve ticaret yollarna bakn. Amazon ormanlar ya da Kuzey Avrupa'ya ya da ine niye hi peygamber inmediini de yine byle anlayabilirsiniz. Sosyalizmin, daha dorusu, Marksizm'in diyelim, tek syledii, maddi hayatn retim biimlerinin son durumada toplumsal yapy belirlediidir. Snflar da, ticaret yollarn da, medeniyetleri de ideolojileri de hep bu belirler. Sayn A.R. Sakl btn bunlardan bir haber grnerek, hayali bir rakibi eletiriyor. Grld gibi sayn Sakl bir gr olduu gibi, mkemmel haliyle deil, bayalatrlm haliyle eletirmektedir. Bu ise ciddi bir fikir tartmasnn yntemi olamaz. zetlersek, snf bak sosyalizme has deildir, sosyalizm de tm tarihi snf adan aklamaya kalkmaz. Btn faktrleri koyar. O sz konusu yazda da biz de yle yapyorduk. Hi olmazsa ortaya bir baka teori, bir baka iyi kt i tutarll olan bir sistem koysa. Ne gezer? Eklektisizmi, farkl faktrleri ele almakla kartryor. imdi gelelim eklektisizm ile bilim ve teori arasndaki farka. Tarihsel maddecilik btn faktrleri kabul etmekle birlikte, onlar sayn Sakl gibi, o da var bu da var diye ayn torbaya koymaz. Bu bilim olmaz. rnein fizikte, temel kuvvetler var. Ve bu kuvvetler bir tek birleik alanlar kuram altnda birletirilmeye allyor. Bilim demek, farkllklar iinde ortak olan bulmaktr. Bilim bay Sakl gibi yle diyemez: snflar, din, milliyetler, medeniyetler tarihin eitli dnemlerinde var olan atmalardr. Byle dedii zaman hi bir eyi aklam olmaz. Olsa olsa belki bir durumu tasvir etmi olur. Sayn Sakl'nn yapt tam da budur. rnein yle yazyor: "nsanln ilk dnemlerinde mcadele kabile ve akrabalk baglari veya dini bagliliklar uzerine cereyan etmis olabilir. Sonraki donemlerde, Fransiz Ihtilali sonrasi milliyetcilik ve modern ulus devlet ortaya kana kadar daha ok dini mucadele sozkonusu olmustur denebilir. Modern ulus devlet doneminde mucadele milletler mucadelesi tarzinda gorulmektedir. " Tabii byle bilim ve teori olmaz. Bilim veya teori u soruyu sorur. (Bir an iin A.R. Sakl'nn tespitinin doru olduunu var sayalm). Niye bir zaman din de niye bugn millet biiminde mcadeleler srmektedir ve niye bazen snfsal, kltrel mcadeleler olur? Bilim btn bu farkllklar bir tek kavramsal sistem iinde aklamadr. Bay Sakl'nnki aklama falan da deildir zaten, eklektisizmdir. Byle bir soru sormamaktadr. in ilginci Sayn Sakl'nn eletirdii bizim savunmaya ve karnca kaderince uygulamaya altmz, Tarihsel Maddecilik denen yntemi ya da anlay ilk kez ortaya koyan da ilk kez bir slam tarihisidir, aslnda sosyolojinin ya da tarihsel maddeciliin gerek kurucusu bni Haldun'dur. bni Haldun'a slam Marks' denebilir ya da Marks'a modern kapitalizmi grm
24

bni Haldun. Bay Sakl, anladm kadaryla bir Mslman, ama nedense, politik konulardaki grleri, bu Marksizmin kardei Mslman tarihilik geleneine deil de, Bat Avrupa'nn, yzeysel, baya sosyoloji geleneine dayanmaktadr. Ve bu da bir rastlant deildir. Bay Sakl'nn nceki yazlarndan biri "Jn Trk Bn Trk" yazsyd. O yaz hem olgular hem de karsamalar bakmndan eletirilebilirdi. Zamanmz kt olduu iin sadece genel metodolojik deinmelerle yetinmitik. Bu vesileyle o yaznn konusuna da girelim. Bay Sakl'nn sosyoloji bilgisi, Jn Trk'lerin Avrupa'dan tadklar szm ona sosyoloji bilgisinin tesinde deildir. rnein yle yazyor: "Sosyolojik olarak insanln gelisiminin Hord (suru), Klan, Asiret ve Millet seklinde oldugu kabul edilir. Bu kabulden hareketle tarihi milletler mucadelesi olarak kabul etmek mumkun degildir. unku insanligin "millet olma" asamasina gelisi daha cok yenidir." Bu tipik lise sosyoloji kitaplarndan alnma ve buraya tartlmaz doru gibi aktarlan metafizik Fransz sosyolojisi bayalklar: ite bay Sakl'nn teorik kaynaklar. Jn Trkler, O dnemin Avrupa'sndaki en baya, Tarihsel maddeci sosyolojinin kurucusu bni Haldun'un kysna bile varamayan sosyolojileri tamlardr. Ve bu da bir rastlant deildir. Bu olguya ilikin olarak yllar nce yazdmz bir yazda unlar sylemiiz: "Rus devrimcilerinin Avrupa'da srgn yaad yllarda, gen Osmanllar ve Jn Trkler de, (hemen hemen ayn dnem boyunca) Avrupa'da srgn yaamlard. Ama sonular, birbirine tamamen ztt. Rus devrimcileri an en ileri fikir akmlaryla tanrken ve onlar Rusya'ya tarken, Jn Trkler, aksine, an en gerici fikir akmlarn tamakta adeta yar etmilerdir. "Rus devrimcileri marksizmi renirken, Jn Trkler en pespaye burjuva sosyolojilerini: Le Play, Durkheim veya O. Comte'u renip tayorlard. inasi'nin Londra'da Marks ile ayn sokakta oturduu sylenir. Ama muhtemelen, inasi Marks'n adn bile duymamtr. "Jn Trkleri, an en ileri fikir akmlarn kar erbetli klan, onlarla herhangi bir rezonansa girmelerini engelleyen ey, Jn Trklerin problematiklerinin farkll idi. Jn Trkler, koca bir imparatorluun egemen ulusundandlar ve onlarn kaygs sadece imparatorluun yaamas ve glenmesiydi. "Marksizm ise yeryznden smry ve devleti kaldrmak zere ortaya km bir retiydi. Bunun tarihsel ve toplumsal nedenlerine girmeyelim. Bu kadar yankszl aklamaya yeter. Jn Trkler ne zaman imparatorluk yklmtr, ne zaman kaybedilecek bir ey kalmamtr, o zaman, sava sonras Ekim Devrimi dalgasnn da ykseliiyle sosyalizme ynelmilerdir. "Ancak o zamandr ki, Rusya'da Mustafa Suphi, Almanya'da Ethem Nejat, Fransa'da efik Hsn, svire'de Sadrettin Celal sosyalizme bir yneli gstermilerdir. "Bu yneli bile, tm dnyada sosyalizmi kurma enternasyonalist anlayndan ziyade, Trkiye'yi kurtarma probleminden kaynaklanyordu. Gizli bir milliyeti yan vard." ("12 Eyll, Politik Mlteciler ve Gmen iler", Ne yapmal, s.1, Eyll 1985)

25

Herhalde bu satrlardan, analojiyle kolayca Sakl'nn (hele kltr sorunlarnda olduka milliyeti tavrlar sergilerken) niye en pespaye, eklektik szm ona sosyolojilerde kaynak arad daha iyi anlalr. Bnln kaynandaki jnlk ortadadr. Niin bu Mslman eletirmenimiz Mslman tarihiliin tarihsel maddeci anlayna sahip kmaz da, Jn Trklerin pespaye ithal mallarna dayanr? Biz diyoruz ki, bu sayn Sakl'nn politikas ve hedefleriyle ilgilidir. O politika ve hedefler ancak byle baya metodolojik yaklamlarla savunulabilir. Metodoloji tartmas gibi grnen, ideolojik forma brnm bir snf mcadelesidir. Bay Sakl ideolojik bir mcadele vermektedir. Ama bunu son derece ilkel kavramsal ve yntemsel aralarla yapyor. Keke daha iyisini yapsayd da alfabeyi tartmaktan kurtulsaydk. 03.03.1998

26

Jn Trklerden Bn Trklere
Trkiye'de herhangi bir Anayasa ya da Kanun maddesi szm ona bir hakk verdii zaman bir sonraki maddede verdiklerini geri alr. Dnce, rgtlenme, seyahat btn bu zgrlkler szde tannrlar, sonra da baka bir maddeyle bunlarn snrlar belirlenir. Yani idi edilirler. Sayn Ali Rza Sakl da, bir Trk olarak Trklne yakr ekilde paa babalarnn bu anlayn kendi alannda sadka srdryor. O da btn farkl grlerle tartmak istediini, fikir mcadelesine inandn belirtiyor, ama hemen ardndan, btn haklar idi eden Trk Anayasa ya da Kanunlarnn yolunu izleyerek bunun snrlarn da iziyor: Milli menfaatler; ulusal snrlar. yle yazyor rnein: "benim atm tartma bir usul tartmas olup esasen yllar boyu zlemini ektiim ve her trk vatandanda grmek istediim bir ilke ile ilgilidir. Bu ilke ksaca "her konuda nce Trkiye" diye tanmlanabilen "temel milli menfaatlerde mutabakat" arayan bir ilkedir. "bir insan ateist olabilir, komnist olabilir, alevi veya snni olabilir, krt veya Laz olabilir veya benim hi duymadm bir inanca veya etnik kimlie sahip olabilir. Btn bu farkllklarn ortak noktas, ortak memleketimiz olan Trkiye'dir ve onun menfaatleri hepimizin mterek menfaatleridir" Ya da daha ak olarak baka bir yerde yle yazyor: "imdi benim tartma istemeyen veya Trkiye'deki statkoyu korumay hedefleyen bir kimse deil, milli menfaatlerimizi nde tutan, ama btn bu bozukluklar tartmay gerekli gren bir anlaya sahip olduum belki anlalmtr, yoksa tartma deyince Trkiye'nin snrlarn tartmakla ie balayan anlay benim tarafmdan kabul edilebilir deildir" Bu satrlarn yazar ise u "kabul edilebilir" olmayanlardan. Bize gre, gerek blnme uluslar ya da ulusal snrlar arasnda deil; ezenlerle ezilenler arasndadr. Bu gerek blnme izgisini gizleyen her baka ayrm izgisi, ulusal veya dini veya rksal, hepsi ezenlerin karlarna hizmet eder; bu ezme ezilme ilikisini gizlemeye, ezilenlerin gerek dmanlarn grmelerini engellemeye hizmet eder. Her kim ki "milli menfaatlerden bahsetmektedir; o ezenlerin konumunu savunmaktadr. Ezenler ve ezilenler; smrenler ve smrlenler; gerek snr buradadr. Ama milliyetilerin, dincilerin hepsinin ortak bir zellii, bu ayrmla tartmay reddetmek; onu yok saymak, gndemden karmaya almaktr. Byle tartmalara girip, deliye (yani ezilenlere) ta andrmaya gelmez! Yaplacak i, susu kumkumasnda bomaktr. Bunlar hep unu gzden karmaya alrlar: btn uluslar, dinlerin iinde ulusularn ve
27

dincilerin ayrm izgilerini reddeden; gerek ayrm izgisinin ezenlerle ezilenler; smrlenlerle smrenler olduunu savunanlar vardr. ou kez aznlktrlar; baka trl olmalar da beklenemez. Kanunlar onlara kardrlar; polisler, devlet cihazlar onlara kardrlar; bin bir provokasyon ve terrn hedefidirler; ama vardlar, vardrlar ve var olacaklardr. Nasl, her eylere kadir Allah bir topal eytanla ba edemez ise; her eylere kadir egemen snflar da; hi bir zaman bu eilimlerin kkn kurutamazlar. Ezen ezilen; smren smrlen varsa, ezilenin eilimleri de elbet bir ekilde akacak bir kanal bulur. Ve bunlar btn uluslarn iinde vardrlar. Bizzat bu varoluun kendisidir en byk kant gerek ayrm izgisinin uluslar deil; ezenler ve ezilenler arasnda olduu. Her ulusun milliyetileri, dier uluslar iinde de ezen ezilen ayrm izgisine dayananlar olduunu inkr ederek, grmezden gelerek, susua getirerek; aslnda szm ona dman grd ulusun milliyetileriyle, ayn komplonun ve su ortaklnn iinde yer alrlar. Ve tam bu noktada, milliyetiliin gerek yz ortaya kar; gerek ayrm uluslar deil; ezenler ve ezilenlere arasndadr. Ezen ezilen ilikisi ayrmna kar, btn milliyetiler ortak bir cephe iindedirler. Bir Ermeni, Trk ya da herhangi bir ulusun milliyetisi arasnda hi bir fark yoktur. Bunlarn her biri, varln dierinin varlna borludur. Ayn ortak komploya katlrlar. Bizim iin "biz" szc, ezilen ve smrlenleri ifade eder; onlar iin bir ulustan olmay. Bizim "biz"imiz ile onlarn "biz"i hi bir ekilde uyumaz. Hangi "biz"in yeryznden bask ve smry yok etmek iin gerekli olduu gibi bir soruyu bile sormaktan kanrlar. nk onlarn, yeryznden bask ve smry yok etmek diye bir dertleri yoktur. Onlar sadece kendi "biz"lerinin karlarn dnrler. Yani onlar ulusu insan olmann nne geirirler. Bu satrlarn yazar; devletin ve sermayenin dmandr. Dmandr nk sermaye ve devlet yeryzndeki btn ktlklerin anas ve babasdrlar. Her biimiyle sermaye smrnn kaynanda vardr, dieri, devlet ise o smr sonucu ortaya kan eitsizlik ve yoksulluklar srdrmenin aracdr. Devlet ve sermaye, karlkl olarak birbirlerini beslerler, bytrler; insanln btn kann emerler. Bay Sakl'nn btn yazdklar ve yaptklar da bu bak asndan ok aktr. O ezenlerin yanndadr, ezilenlerin bir problematiiyle tartmay prensip olarak reddetmektedir. Yani bizimle tartmayacan sylemektedir yukardaki alntlarda. Bunda da bizi artan hi bir ey yok. Sadece sylediklerimizin yeni bir kant var. *** Peki, ne tartlyor bu platformda? Aslnda milliyetiler, aras bir tartma yryor. Bizim szn ettiimiz ayrm izgileriyle hi bir ilikisi yok bu tartmann. Hatta kendini milliyeti olarak tanmlamayan, daha sol grnen A. I. Yldrm bile aslnda tipik bir milliyetidir. Aynen yle yazyor: "Tartmak istediim birinci ve en nemli konu Trkiye'de nasl Demokrasi kurulabilir nasl
28

insanca tarihimize ve corafyamza yakan insancl bir rejim kurabiliriz?" Ezen ezilen, smren smrlen ilikisi asndan dnyaya bakan birinin "Trkiye'de nasl demokrasi kurulabilir" diye bir derdi olamaz. "Ben Trkiyede yaayan nispeten Trkiye'deki ezenleri ve ezilenleri daha iyi tanyan bir insan olarak, ezilenlerin kurtuluuna buradan nasl azami katkda bulunabilirim" diye bir derdi olabilir. Ve bu azami katknn, demokratik bir Trkiye olaca ise ok tartmaldr. Demokratik bir Trkiye demek, Avrupallarn arasna katlm ya da zengin lkeler arasnda yerini alm bir Trkiye demektir, yani imtiyazlar ortadan kaldrmaya ynelik deil; imtiyazllar arasna katlmaya ynelik bir savatr bu. Keza yazarmzda "biz" zamiri, dnyann ezilenlerini deil; Trkleri, Trkiye'de yaayanlar ima ediyor. Ayn zellikleri, deiik bir biimde . Soysal'da da grmek mmkndr. O da rnein yle yazyor: "Benim dnya grm belirlemesini arzu ettiim prensiplerden en nemlilerinden birisi "effaflk ve aklk" prensibidir. Gorbaow'un ileri srd bu prensip Rus toplumundan daha ok bizim iin gerekli olduunu dndm hep." Ak ki, buradaki "biz" de Trk'lerdir ya da Trkiye'de yaayanlar, dnyann lanetlileri deil. Demek ki, btn tartmalar esasnda, daha demokratik, modern, insancl vs. bir Trkiye'ye nasl ulalabilecei zerine olmaktadr. Sayn Soysal ve Yldrm gibiler, daha kkten bir demokrasi, genelkurmayn vesayetinden kurtulmu, tarihiyle barm bir Trkiye'nin daha iyi olacan savunuyorlar. Sayn Sunsay, Sakl gibileri, znde bugn geerli olan resmi izgiyi orasndan burasndan rtulayp savunulabilir hale getirerek; kar tarafa ara sra aba altndan sopa da gstererek "Sizin yolunuz yol deil, yle davranrsak, dmanlarmz bizi i i yerler" diyorlar. Burada sopa gstermek de "sen Ermeni misin?" gibi satamalar oluyor. Demokratik milliyetilerimiz de, buna karlk kendilerine kar hakszlk ve demagoji yapldn sylyorlar. Btn buradaki tartmalarn z budur. Elbet bu tartmada bizim yerimiz yok. Elbet bu milliyetiler aras bir tartmadr ama bizim de bir grevimiz, bunun milliyetiler aras bir tartma olduunu; ezilenlerin bilincini kararttn gstermektir. Burada bunu yaptk. *** Hi bir mMilliyeti ve egemen snf, niyetini ve amalarn bizim burada koyduumuz gibi apak koymaz. O egemenliini ancak snrlarn karmas sayesinde srdrebilir. Bu nedenle gerek onlarn en byk dmandr. Kendi karn aslnda ezdii ve smrd ounluun kar gibi gsterebilmek iin; onlar kendi zafer arabasna balayabilmek iin ya olgular, olgular yok sayamad yerde de onlardan karlmas gereken sonular alt st etmek zorundadr.

29

Gerek devrimcidir diye bir sz vardr. Yani ezen ya da egemenlerin karn savunuyorsanz bir ekilde gerei tahrif etmek zorundasnzdr. Ama ezilen ve smrlenleri savunuyorsanz, onu aramak bulmak zorundasnzdr. Milliyetilerin yapmazlk edemedii ey gerei tahrif etmektir. Bunu daha kendilerini belirlerken yaparlar. Doutan gnahldrlar. Ulus denen ey ancak yalanlar zerine kurulabilir nk. Tarihte ulus diye bir ey olmad, topu topu iki yzyl geriye giden bir tarihte yaratldklar halde onu sanki ok eskilerden beri varm gibi gstermekle ie balarlar rnein. Her gn grebileceiniz bir rnektir, Osmanl'ya Trk devleti derler. Osmanl bir Trk devleti deildi. Osmanl padiahlarna Trk deseydiniz, sizi hakaret ettiiniz iin celltlarna bodururdu. Baka milletleri ya da milliyetileri ahlaki olarak tutarszlkla sularlar, ama ayn ey kendilerine gelince "milli menfaatler" dokunulmazl altnda meru grlrler. Gerek deildir nemli olan, tutarllk deildir: milli menfaatlerdir. Ve o milli menfaatler ise aslnda ezenlerin menfaatlerinin asma yapradr. rnek mi? te sayn A.R. Sakl'dan rastgele bir tane: ""Milli menfaat" kavram olmayan hi bir toplum yoktur. (Milli menfaat kavram olan "toplum" aslnda devletler ve uluslar son bir iki yzyln rndrler) Mevcut devletlerden hi biri kendi snrlarnn tartlmasn ho karlamaz. Bunu anlamak iin ister tarihe ister bu gne bakn pek ok rnekler bulursunuz. ngiltere, Falkland adalar iin dnyann br ucuna gidip savayor. Kuzey irlanda iin de savayor. spanya Bask iin mcadele veriyor.(..)" Buradaki sinizm ok aktr. Trklerin kendi snrlarn korumasn hakl gstermek iin, baka yerlerde eletirilen rnein ngiltere emsal gsteriliyor. Yani diyor ki baymz, benim iin hakl haksz nemli deil, snrlar nemlidir. Bunun iin her eyi yaparm. Dierleri nasl yaptysa. Evet ngiltere rlanda iin savayor ama, rlandallar da ngiltereye kar savayor. Evet spanya Bask iin mcadele ediyor ama, Baskllar da mcadele ediyor. Ve bunlarda hakl olan rlandal ile Baskldr. Ama baymz bunlarn hakll hi ilgilendirmemektedir. O snrlar bir kere kanla izilmitir ve her ne pahasna olursa olsun korunmaldr. Milliyetinin ahlaki snrlar byledir. Ama ayn zamanda ecaat arz ederken sirkatin sylyor. ngiltere'de rlanda, spanya'da Bask ne ise, Trkiye'de de Krdistan odur. Onlar ne yapyorsa ben de yapma hakkna sahibim diyor. Ama zmnen Krtlerin hakl olduunu da itiraf etmi oluyor. Tabii, o kutsal "milli menfaatler" tanrsna her eyi kurban ediyor.

30

Alevilik Tanmlar ve Alevi Hareketi

(Yarm kalm taslak yaz)

Tarih nasl tarihle deil gnmzle ilgiliyse ve aslnda tarihsel olaylara ve onlarn yorumlanmasna ilikin tartmalar nasl gnmze ilikin tartmalarn Tarih biimi altnda yansmasysa; tanmlar da, tanm yapanlarn u veya bu karlarna hizmet eden aralardr. Aleviliin deil ama Alevilik konusundaki tavrlarn ne olduunu anlamak istiyorsanz, Alevilikle ilgili tanmlara bakn. Her tanm belli bir toplumsal grubun karn ve konumunu savunmaya yaramaktadr. Son gnlerde, Aleviliin ne olduu onun tanm zerine bir tartma yryor. Milli Eitim Bakanl ve Dantay, Alevilii "ayr bir inan" olarak grmeyen bir karar alyor. Elbette Aleviler bu karara hakl bir tepki gstererek, Aleviliin ayr bir inan olduunu sylyorlar. Resmi Snniliin Alevilik tanm, inkarc Trk devleti ideolojisinin Krt tanmna benzemektedir. Nasl Krtlerin varl ve ayr bir ulus olduu ve ulusal bask altnda bulunduu Krtler "Da Trkdr" denerek inkar ediliyorsa; Alevilik de slam'n bir biimi olarak tanmlanarak ayn sonuca ulalmaktadr. Aleviler de Mslman ise, onlarn kylerine imam atayabilir, cami yapabilirsiniz. Bu Mslmanl yanl bilen Mslmanlara doru Mslmanl retmeye kalkabilirsiniz. Tpk Krtlere zorla Trke retmek veya Krteyi yasaklamak gibi. Ancak bu inkarn ardnda sinike bir ikrar yapmaktadr. Nasl "Krtler da Trkdr" diyenler, onlarn Trk olmadklarn ok iyi biliyor ve tam da bu nedenle bu iddiada bulunuyorlarsa; Aleviliin Mslmanlktan baka bir ey olmadn syleyenler de, onun Mslmanlkla ilgisinin olmadn ok iyi biliyorlar ve onlardr bizzat Alevilere kar pogromlarn hazrlayclar. Bu inkarc yaklamlarn bilgisizlikle ilgisi yoktur. Dolaysyla bu gibi yaklamlara kar ikna yntemleriyle mcadele edilemez. Aleviliin ayr bir inan olduu yolundaki aklamalar ve argmanlar, nasl Krtlerin ayr bir ulus olduu yolundaki argmanlar bir tek inkarcnn bile grn deitirmediyse, kimsenin grn deitirmeye yetmez. Yaznn banda da sylendii gibi, tanmlarla Aleviliin ne olduu deil ama Alevilerin urad ayrmclk ve bask karsndaki konum ve tutumlarn ne olduu anlalabilir. Bu inkarc yaklamlarn iknas deil, imhas sz konusu olmaldr. mha derken, o grleri savunan insanlarn fizik olarak imhasn deil; o grleri egemen ve mmkn klan sistemin yani inkarcln imhasn kastettiimiz aktr. Nasl olabilir inkarcln imhas? Bu her eyden nce, onlar tecrit etmek, gc onlarn
31

elinden almak demektir. Yani siyasi bir mcadele olmak zorundadr. Siyasi bir mcadeleye girenler ise, kar taraf tecrit etmek ve onun direncini krabilmek iin en geni gleri bir araya getirmek zorundadrlar. Yani, Aleviler, Tpk Krtlerin kendilerinin inkarna kar yaptklar gibi, bir siyasi mcadele yrtmek zorundadrlar. Peki, Aleviler ne yapyorlar? Bir bakalm. Alevilerin, var olularnn inkar karsnda esas yaptklar, Aleviliin ayr bir inan olduu yolunda argmanlar getirmek. Ancak bu yntemle siyasi mcadele deil ama belki ideolojik mcadele yaplyor olabilir. Kald ki, Aleviliin ne olduu zerine grler alanna girince, bu konuda bizzat Aleviler arasnda bile bir birlik olmad ok aktr. Kimine gre, bir inantr, kimine gre bir felsefedir, kimine gre Aleviliin slamiyet'le ilgisi yoktur, kimine gre slamiyet'in farkl bir yorumu ve uygulamasdr. Aleviliin bir inan olduunu kabul ettirme hedefine ynelik bir ideolojik ve siyesi mcadele, her eyden nce Alevileri olas mttefiklerinden tecrit eder, nk Aleviliin inan olup olmamas, Alevi olmayan toplum kesimlerini dorudan ilgilendirmez. Bir ateistin ya da Hristiyan'n veya Yahova ahidi'nin ya da laikliin savunucusunu dorudan ilgilendirmez Aleviliin bir inan olup olmamas. Ama sadece Alevileri, olas mttefiklerinden tecrit etmekle kalmaz, ayn zamanda Alevileri de bler. nk, Aleviler de bir btn olarak kendini laik olarak adlandran Snni devlet tarafndan bask ve ayrmcla uramakla birlikte, bunu yaaylar ve buna kar tepkileri de kendi snfsal konumlarnn prizmasndan geerek yansr. Dolaysyla Aleviliin Aleviler iindeki farkl tanmlarnn da, Aleviler iindeki farkl snflarn kar ve konumlaryla dorudan bir ilikisi vardr. Aleviliin bir inan olduunu kabule ynelik olarak yrtlecek bir mcadele, Aleviliin belli bir tanmna dayandndan, bu tanm kabul etmeyen, rnein onu bir felsefe olarak tanmlayan Alevileri en azndan seferber edemeyecektir. Dolaysyla Aleviler, uradklar bask ve ayrmcla kar mcadelelerinde kendilerini zayflatc bir strateji izlemektedirler ve ilk yapmalar gereken hedefin kendisini gzden geirmeleridir. Alevilii bir inan olarak kabil ettirme hedefi var olan sistemin kendisini sorgulamaz, o sistem iinde, Alevilerin konumunu sorgular. Diyelim ki, bir an iin, Alevilik bir inan olarak kabul edildi, sistem deimeyecektir. Belki Alevilerin sorunu zlm olar ama dier inan ve felsefeye bal olanlarn konumu aynan srer. Aleviler mcadelelerini, Aleviliin bir inan olduunu kabul ettirme hedefine deil; her hangi bir inan, inanszlk, din, felsefe karsnda, devletin veya onun her hangi bir organnn bir karar verme yetkisinin olmasna kar yrttkleri takdirde hem olabildiince geni Alevi kitlesini somut bir siyasi hedef etrafnda birletirebilirler hem de Alevi olmayan ok geni bir mttefik kitlesine ulaabilirler.

32

Her hangi bir inan, inanszlk, felsefe, din karsnda devletin veya onun her hangi bir organnn bir karar verme yetkisinin olmasna kar olmak, aslnda kelimenin gerek anlamyla laiklii savunmaktr. Ne var ki, Trkiye'de, Laiklik ii bo bur kavramdr ve aslnda Trkiye laik deildir. Trkiye'de slamiyet'in belli bir yorumu, devletin resmi dinidir ve Trkiye slamiyet'in laiklik denen yorumuna dayanan bir yar eriat devletidir. Trkiye'de slamiyet'in resmi yorumunun diktatrl vardr. Ne var ki, imdiye kadar Aleviler, bu resmi yorum karsnda pek itirazc olmamaya dikkat etmilerdir, politik slam'n eriatlna kar, Kemalist devletin eriatn yelemiler ve bu sistemi deil, sistem iindeki kendi konumlarn sorgulamakla yetinmilerdir. Bu ise, Trkiye'deki mcadelede, glerin yer aln kkten etkilemektedir. * Bir an iin u durumu gz nne getirelim. Aleviliin ayr bir inan olduunu reddeden devlet de, barts takmay reddeden devlet de, ayn devlet ve ayn anlay, ayn yaklamdr. Pratikte, bartsn yasaklamas karsnda, barts eriat isteminin sembol olduundan, bartsn yasaklayan eriata ses karmamaktadr ve hatta desteklemektedir (Alevi burjuva toplumsal eilimlerinin de byk lde ifadesi olan CHP'nin yapt gibi) standart Alevilik. Alevilii bir inan olarak tanmad noktada da, Snni eriatnn desteini almaktadr laik eriat devlet. Bylece sistemi sorgulamalar halinde, ittifak yapabilecek gler, ayn anti demokratik ve baskc sistemin; resmi laik eriatn kurban olan gler, birbirleriyle ittifak yapamamakta, birbirlerine kar, Trkiye'nin bana bela u Osmanl art devletiliin destekisi ve yedei olmaktadrlar. Trkiye'de brokrasinin bylesine egemenlii, aslnda birbiriyle sistemi sorgulama dzeyinde ittifak yapabilecek glerin, srf kendilerine ynelik sorunlar hedef koymalar nedeniyle birbirine kar kullanlmalarna ve bunlarn oluturduu karlkl dengelere dayanmaktadr. Ayn mekanizma laiklerle Mslmanlar arasnda da bulunmaktadr. Trkiye'de hi kmsenmeyecek, belki de en byk gc oluturan, slamiyet'in aydnlanmac bir yorumunu kabullenmi, Batl normlara gre yaayan batc bir kesim bulunmaktadr. Bunlar aslnda, devletin resmi dini olmas ile de bir eliki iindedirler. mam hatip okullarna, imam ve mezzinlerin devlet btesinden para almasna, diyanet ilerine, din dersi verilmesine kardrlar bu toplum kesimleri aslnda. Ancak, Snni slam'n eriat geliyor korkuluunu grnce, tpk Aleviler gibi. Kemalist eriat devletinin birer yedei, hatta en militan savunucular haline dnmektedirler. Bylece Devlet, aslnda bir biriyle ittifak kurabilecek gleri, bir birine kar srerek bu denge zerinde egemenliini srdrebilmektedir. Ama daha ilginci, btn bu birbirine kar kulland gleri de, Krt ulusal hareketini gndemden drmek iin, Krt ulusal hareketine kar kullanmasdr. Peki nasl baarmaktadr devlet bu oyunu? Bu g iindeki burjuvazinin egemenlii ile. Ve bu konudaki devletin en byk destei bizzat yine siyasal slam'dr.
33

Eer Aleviler, kendi konumlarn deil sistemi sorgulayan bir program koysalar rnein, bu oyun ve glerin yer al batan aa deiebilir. Bu dier gleri de, benzer deiikliklere ve i atmalara zorlar. (Yarm kalm taslak yaz burada bitiyor.)

34

Alevi Hareketinin Tarihi ve Douu zerine Notlar

(Yarm kalm taslak yaz)

Kader Ortakl
Son haftalarda Aleviler ve Alevilik politik gelimeler iinde tekrar ne kt. Avrupa Birlii'nden bir temsilcinin Alevi Kurumlarla yapt grmeye Dileri Bakanl ve yazarlarn "i ilere karma" gerekesiyle kar k ve Alevilerin bu tavra kar farkl tepkileri; Milli Eitim Bakanl ve Dantay'n Alevilii "ayr bir inan" olmarak tanmayan karar ve yine bu karara zellikle Alevi rgtlerinin toplu tepkileri; ve son olarak, yedi yl nce Sivas Madmak otelinde ldrlenlerin yedinci yl dnm vesilesiyle yaplan anma ve yorumlar tekrar Alevileri ve Alevilii gndemin nne getirdi. Son gelimeler karsnda Alevi rgtlerinin gsterdikleri tepkiler, Alevilerin tavrlarnda giderek sahte umutlardan uzaklatklarnn ip ularn veriyor. Kimi Aleviler ne kadar mesafe koymak isterse istesin, Alevilerin Trkiye'deki kaderi, demokratik glerin kaderine yakndan baldr. Sol ve demokratik glere ynelik basklar daima nceleri Alevilere ynelik saldr ve katliam denemeleriyle birlikte gider. rnein yetmilerdeki Mara Katliam ve orum olaylar; o zaman sosyalistlere ynelik saldrya elik ediyor ve 12 Eyll rejimine giden skynetimlerin yolu alyordu. Madmak olaylar da ayn zellii gsterir. 1993 yl, yani Madmak katliamnn olduu yl ayn zamanda Krtlerin ykselen mcadelesine kar, her trl yasa ve hukukun ayaklar altna alnarak, illegal "zel sava"n btn hzyla balad yldr. Alevilere uygulanan terr ile, Krtlere ve dier demokratik glere uygulanan terr atba gitmitir. Kimi Alevilerin, bu kader ortaklaryla arasna mesafe koyarak, egemenlere "ben onlar gibi ykc, blc deilim" tavr iinde yaranma denemeleri onlar, iddetin hedefi olmaktan kurtaramamtr ve kurtaramamaktadr. Btn bu yakn tarihteki gelimeler, Alevilerin, Krtlerin ve dier ezilenlerin, onlardan biri, dierlerinin kaderine ne kadar ilgisiz ve uzak kalmaya alrsa alsn, kaderlerinin onlar birbirine baladn gstermektedir. Zaten Trkiye'deki egemenlerin btn mahareti, kaderi bu birbirine bal gleri birbirini kar kullanabilmelerindedir ve sistemi byle srdrebilirler. Krt mcadelesinin ykseliine kar, oven Trk milliyetilii; Trk milliyetiliinin ykseliine kar Snni slam; Snni slam'n ykseliine kar Alevilik. Bu mekanizma araclyla, ok kk bir aznlk toplumun tm zerinde egemenliini srdrebilmektedir. Trkiye'deki mcadelelerin esas sorunu, bu birbirine kar kullanlan byk toplumsal gc ortak bir program etrafnda birletirmektir. Bu baarlrsa bunun
35

karsnda kimse duramaz. Peki bu nasl baarlabilir? Bu, bu glerden her birinin, dierinin kaderini kendi kaderi bilip, onun taleplerini de kendi programna almas, bu politikay sabrlca srdrmesiyle. Ne var ki, bu glerin her birinde, bu gelimelerin ayn anda, ayn biim ve hzda olaca sanlmamaldr. Bunlardan birinin bir yerlerden balayp dierlerine rnek olmas gerekir.

Sosyalist Hareketin Rahmindeki Embriyon Dnemi

1960'l ve 70'li yllarda, sosyalistler elbette genel olarak Krtlerin ve Alevilerin demokratik zlemlerine denk debilen bir talepler manzumesine sahiptiler, ama o zamanlar Aleviler ve Krtler, uradklar zgl bask biimlerinden dolay bamsz bir zne olarak yoktular. Krtl ve Alevilii temel sorun olarak alanlar ise, daha ziyade gemiin yadigar, modernleme ncesinin modernlemeye tepkilerinin ifadesiydiler ve bu nedenle sosyalistlere kar sistemden yana bir zellikleri vard. Meclisteki ou aalardan oluan "Krt Milletvekilleri" ve TP'e kar Alevilii ne karan Birlik Partisi bu trn tipik rnekleriydi. Dolaysyla, Alevilerin ve Krtlerin zellikle gen kuaklarda ifadesini bulan modernlemeci eilimler ve kltrel dnmler, kendini Alevilik ve Krtlk iinde ve biiminde deil; onlara kar sosyalist hareket iinde ifade ediyordu. Modern Krt ve Alevi hareketi, sosyalist hareketin karnnda ilk politik tecrbelerini yaad. Bu nedenle, sosyalist rgtlerin militanlarnn ok nemli bir blmnn Krt ve Alevilerin gen kuaklarnn oluturmas bir rastlant deildir. Bu sadece Krtlerin ve Alevilerin hareketi iin byle deildir. rnein Kadn Hareketinde de benzer nitelikler grlr. Devrimci rgtlere akan gen kz ve kadnlar, o sol derneklerin, rgtlerin korumas ve ats altnda, gemiin damgasn tayan aile basksndan kurtuluun yollarn aryorlar, konumlarna kar bir mcadele yrtyorlard. Bu nedenle, sosyalist hareket iinde, Krtler ve Aleviler gibi Kadnlar da nemli bir yer kaplyordu. Ve yine bu nedenlerle, byk lde modern gen kuaklarn eskiyi temsil eden biimlere kar tepkisi, sosyalist hareket iinde ifadesini bulduundan, sosyalist hareket kelimenin gerek anlamyla sosyalist bir hareket deil, kendine sosyalist diyen siyasi olarak demokratik; kltrel olarak modernlemeci bir hareket karakteri tayordu. Sosyalizm, modern bir toplumun sorunlarn amaya yneliktir, Trkiye'de ise, bir bakma Sosyalizm bir modernleme arac fonksiyonu gryordu. Modernlemenin yol at kltrel dnmler, sosyalist rgt ve hareketler biiminde gerekleiyordu. Olaylara daha yukardan, geni bir tarihsel perspektifle baknca, Sosyalist hareketlerin, bu modernleme srelerinin bilinsiz aralar ve aktrleri olduu ok daha net olarak beliriyor. Bu durum yle de ifade edilebilir: sosyalist politika kltrel dnmn bir aracyd. Kltrel alma politik almann bir arac gibi grnmesine ramen, politika kltrn bir arac oluyordu.

36

Bamszlama ve Tarihsel klim

Bylece modern Krt ve Alevi Hareketi 60'l ve 70'li yllarda ykselen sosyalist hareketin kabuu iinde ilk geliimini yaad. Seksenli ve doksanl yllar, bu kabuu atlatp bamszlamann ortaya kt yllar oldu. Elbette bu bamszlama, iinde gerekletii tarihsel iklim kadar bu hareketlerin kendi dinamiklerinin de damgasn tayacakt. Bu dnemde tarihsel iklimi belirleyen sosyalist hareketin zldr, eitliki fikirlerin itibar yitiriidir. Dolaysyla bu bamszlamaya, gemiin eitliki ideallerinden de bir kopuma ve gnn moda reaksiyoner ideolojilerine doru bir kayma da elik eder ou kez. Ama bu birliktelik, ou kez, yani, kopuma ve eitliki ideallerden uzaklamann akmas; eitliki ideallerden uzaklamann baka znelerin ortaya knn zorunlu ve ayrlmaz bir bileeni olduu yanlsamasna da yol aar. Tarihsel koullarn ortaya kard paralellik bir zorunlu koulmu gibi grnr. Ne var ki, bu grntr. Bu kopular baka tarihsel iklimlerde, bambaka biimler altnda gerekleebilirdi. Kopu pek ala sola kay olarak da gerekleebilirdi baka tarihsel iklimlerde. rnein Trkiye'de deil ama Avrupa'da, kadn hareketi, ykseliini henz gerici dalgann yeterince ykselmedii 70'lerin banda yaarken, kadn hareketinin bamszlamas hi de eitliki ideallerden kopu anlamna gelmiyor aksine daha radikal bir toplum eletirisinin yolunu ayordu. Buna karlk kendisini var eden sorunlar, yaps gerei anti-kapitalist bir karakter tayan evreci hareket tam anlamyla ters zellikler gstermitir ortaya kt dneme uygun olarak. Bunlarn iinde sosyalist bir program gelitiren akmlar ok gsz ve etkisiz kalmaya mahkum olmutur.

Tarihsel Deneyin Dersleri

Dnyadaki dier zneler ve toplumsal hareketler gibi, Trkiye'de de Krt, Alevi, Kadn hareketlerinin sosyalist hareketten bamszlamas ve ayr bir zne olarak ortaya k bir blclk deildir. Toplumsal mcadeleler tarihi, her zgl bask biimine kar ancak ona urayanlarn bir direni gstermeye eilimli olduunu gstermektedir. Zaten modern sosyalizmin geliimi de, nesne olarak grlenlerin birer zne olarak grlmesi ve devrimci strateji iinde yerlerini almalar olarak zetlenebilir. rnein nc Enternasyonal'in ayrc zellii, onun ezilen uluslar ve ulusal hareketleri bir mcadele znesi olarak grmesinde toplanr. Bu gn, bu gelenei srdrmek ve son dnemde ortaya km btn zneler karsnda benzer bir tavr gelitirmek gerekirken, onlar sosyalist hareketi blen gerici dmanlar gibi grmek nc Enternasyonal'in geleneiyle kopumak; kinci Enternasyonal'in Avrupa merkezci ve dzgn dorusal evrimci anlayna geri dnmek demektir. Ama tarihsel deney, sadece bir bask ve smr biiminin dierlerine kar bir krl deil, bunun ztt bir eilimin varln da gstermektedir. Bu hareketlerin ve znelerin her birinin,
37

mcadele iinde, olaylarn basks ve i mant altnda dier bask ve smr biimlerine kar bir mcadeleye girme; srf kendi sorunlarna saplanp kalmaktan kurtulma eilimi tadn da gstermitir. i hareketi radikalletiinde, devrimciletiinde dier bask ve smr biimlerine kar mcadelenin de bayraktarln yapma ve o sorunlardan znelerle ortak programlar gelitirme eilimi gstermitir. nc Enternasyonal, son durumada, kinciye kar bu eilimin cisimlemesiydi. Sadece ii hareketi deil, dier hareketler de, benzer eilimler tamlardr. En klasik rnek siyah hareketidir; ulusal kurtulu hareketleridir. En son Krt hareketinin yapt strateji deiiklii de ayn eilimin ok deiik tarihsel koullarda ve kombinasyonlar iinde bir gereklemesi olarak grlebilir. Ancak bu hareketlerin radikallemesi, devrimcilemesi ve sadece kendi sorunlarna hapis olmaktan kmas demek, ayn zamanda bu hareketlerin iinde iilerin ve yoksullarn arlnn artmas demektir; bu deiiklikler daima o hareketlerin iinde ciddi snf mcadeleleriyle bir arada gerekleir. Ve ne zaman bu hareketler tekrar yatana ekilme dnemine girse, bu sefer de tersi eilim ve glerin etkisinin artt grlr. Bu hareketlerin tarihsel deneyi, eski klasik ii ve kyl ittifak veya emperyalist lkelerin iileri ile ulusal kurtulu savalarnn ittifak gibi formllerin yetersiz olduunu gstermektedir de. ilerle kyller arasndaki ittifakta, birbirlerinden farkl iktisadi konumdaki glerin ilikisi sz konusudur. Halbuki yeni znelerin ortaya kard udur. Bir bask biimine urayanlar birok snftan olumaktadr ve bu snflar o bask biimini farkl yaamakta, ona kar farkl tepkilerde bulunmaktadrlar; dolaysyla farkl program ve stratejilere sahiptirler. Bu durumda her znenin iinde, iileri temsil eden, sosyalist ve devrimci bir kanat ve bunun glenmesi bir sorun olarak kar sosyalistlerin karsna. Yani her hareket iinde, hareket noktasn o hareketi, o zneyi var eden sorunlardan yola kan, ama buradan evrensel bir eitlikilik idealine varan eilim ve akmlar sadece mmkn deil gereklidir de. Konuyu yle koyalm. i hareketi iindeki sosyalistin grevi, iilerin srf iilerin sorunlarna ynelik olarak rgtlenme ve mcadelesini amalar; tm bask ve smr biimlerine kar bir mcadeleye girmeleri ynndeki politikalar gelitirmektir. rnein Kadnlarn, Alevilerin, Krtlerin eitli aznlklarn sorunlarn, ii hareketinin kendi sorunu olarak grmesi iin almaktr. Ama bu eitim sadece ideolojik mcadele ve anlatmayla salanamaz. i hareketi iinde, ii hareketinin bu krlne kar, otonom rgtlenmeler iin almak gerekir. Yani rnein kadn iilerin erkek iilerden bamsz, zerk yaplarnn olmas; siyah iilerin, egemen ulustan olmayan iilerin vs.. Ama sadece bu da yetmemektedir. i hareketinin dnda, bu zgl bask biiminden var olan potansiyel veya gerek znelerin ve hareketlerin desteklenmesi; bunlarn ii hareketi
38

iindeki muazzam eitici rol nedeniyle de gereklidir. Tabii rnei sadece ii hareketinden veriyoruz ama btn hareketlerin iinde, dierleri karsnda benzer bir tavr iinde olunmaldr. rnein Kadn hareketi iindeki sosyalist de, diyelim bir yandan sendikada veya sosyalist partide, kadnlarn otonom rgtlenmeleri, ii hareketinin erkek niteliine kar mcadele ederken, kadn hareketi iinde de bu sefer; kadn hareketi iindeki, iilerin otonom yaplar; kadn hareketi iindeki ezilen ulustan olanlarn otonom yaplar iin; kadn hareketinin btn ezilenlerin sorunlarna ynelmesi ve kendi sorunlarna saplanp kalmaktan kurtulmas iin mcadele etmelidir. Ezilen bir ulus veya rkn hareketi iinde de, bu sefer i ve kadnlar iin ayn yaklamlar iinde bulunmaldr. Tarihsel deneyin bu tarz alglan ve sorunun bu tarz konuluu, bizleri btn altmz rgt anlay ve biimlerini; alma tarzlarn gzden geirmek zorunda brakr. Artk, ii kyl ittifaknda olduu trden, birbirinden tamamen farkl program ve konumlar bulunan iki gcn ilikisi deildir stratejik planlar belirleyen; birbirine olimpiyat halkalar gibi geen glerin ilikisidir. Her birinde olmak zorundadr ve her birinde de dierlerini savunmak zorundadr gnmzn sosyalisti Zaten bu yaklamdan yoksunluk nedeniyledir ki, burjuvazi her bir zneyi ve onu yaratan sorunlar birbirine kar kullanabilmektedir. Buna kar yaplmas gereken, her bir znenin dier znelerin sorunlarn sorun etmesi; kader ortaklnn bilincine vararak kt kaderi yenmenin yolunu amaktr. Yukarda, Alevilerin uradklar baskya kar kendine zg hareketlerinin seksenlerin bandan itibaren, iinde doduu sosyalist hareketten bamszlama eilimi gsterdiini belirtmitik. Ne var ki, bu bamszlama eilimi, bir yandan gerek 12 Eyll yenilgisinin, gerek yeni muhafazakarln ykseliinin ve daha sonra da duvarn yklnn damgasn vurduu bir dnemde ortaya kt. Esas hzlanmas ise zellikle Sivas katliamndan sonra gerekleti. Bu dnem ise ayn zamanda, Trkiye'de elverili uluslararas konjonktrn de etkisiyle, zel savan alp ban gittii, Krt hareketinin ar darbeler ald, katmerli bir gericilik ve rme dnemidir. te Alevi hareketi, bu dnemde ekillendii iin, btn radikalleme eilimleri trplenmi ve sindirilmi olarak ortaya kt ve mttefikini baka ezilenlerde deil, Kemalistlerde arad. Bu ayn zamanda, Alevi hareketi iinde, altml ve yetmili yllarda, sosyalistlere kar reaksiyon biiminde var olan, gemiin damgasn tayan Aleviciliin bir ykselii anlamna da geliyordu. Yani bir bakma eski kuaklarn anlay bir tr lmden sonraki dirili yaad. Gerici ortam onlarn bu etki artnn yolunu at. Ama bu Alevi hareketini, tpk sendikalistlerin kontrolndeki bir ii hareketi gibi, inmelendirdi ve znde kendisine dman glerin yedei durumuna drd. Bu en ak biimde, Alevi hareketinin iinde, btn tersi geleneklere ramen, bir anti sosyalizmin gl etkisinde ve Alevilerin Krtlerin hakl mcadelesine kar gsterdikleri ilgisizlik ve hatta dmanlkta grlr. Ama bu dnemde, sadece Alevilerin deil, i hareketinin de benzer zellikler gsterdii
39

grlr. i hareketi de srf kendi iine ve sorunlarna kapand. Adeta btn reflekslerini yitirdi, fel oldu ve bu fel hali hala sryor. Bu elbette en ak biimde, i hareketinin politik ifadeleri saylabilecek sosyalist partilerde grlr. Bunlarn da, Alevilerin ve Krtlerin, ama zellikle Krtlerin sorunlarna kar ilgisizlikleri ve hatta dmanca gren tutumlar dneme damgasn vurmaktadr. Bu hareketler iinde, belki de dierlerine gre, bakalarnn sorunlaryla tek ilgilenen Krt hareketi olmutur. Krt hareketi, bu dnemde, dnyada istisnai olarak ykselen ve radikalliini koruyan tek harekettir. Btn bu dnem boyunca Krt hareketinin organlar, iilere veya Alevilere kar yaplan her giriimin karsnda; her direni tohumunun yannda olmutur. Ne var ki, bu durum programatik ve stratejik olmaktan ziyade, taktik bir anlam sahiptir btn bu dnem boyunca. Dierlerinin sorunlarna kar onlara bir destek vermektedir ama dierlerinin sorunlar henz kendi sorunu deildir, ya da dier bir ifadeyle, program ve stratejisi bunlar dorudan kapsamamaktadr. Dolaysyla, Krt hareketi bir yana braklrsa, Alevi ve i hareketi, kendi iine kapanm, dierlerine gzlerini kapamtr. Bu da onlarn birbirine kar dengeler olarak kullanlmasnn yolunu amtr. Bu durumda, en azndan birinin dierlerine rnek olmas ve bu fasit daireyi krp ters ynde bir akm yaratmas gerekmektedir. Bunu baaran Krt hareketi olmutur. mral'dan sonra gelitirilen yeni izginin zellii, Krtlerin kendilerini kurtarabilmek iin bakalarn da kurtarmak zorunda olduklarn programlatrmalar olarak tanmlanabilir. Ancak bu bir ulusal hareketten bir sosyal harekete dnm, bir yandan ayn zamanda kendini demokratik grevlerle snrlama ve ulusuluun bir biiminden bir dier bir biimine geile birlikte olduundan; dier yandan ortaya koyuluunun olaanst koullar nedeniyle yeterince kavranlm ve nemi anlalm deildir. Ancak btn bunlara ramen, ortaya kt andan itibaren dier hareketlerde de benzer eilimlerin kmldanmasna ve glenmesine yol amaya balamtr. Sosyalistler iinde bu gnk egemen politikalardan memnuniyetsiz olanlarn sesi daha gr kyor ve giderek daha kararl ir izgiye doru geme eilimi gsteriyorlar. Elbet, bu eilimler henz ok gsz ve clzdr ama nemli olan bu nitelik deiikliidir. te Alevi hareketi de benzer eilimler gstermeye balam bulunuyor. Bir yandan genellikle Alevi eilimlerini bir lde yanstan ve kontrole almaya ynelik CHP'nin son sralarda Krt sorunu balamndaki mesajlar, ama nemlisi, zellikle Alevi rgtlerinin son tepkileri ve bunlar ifade edi tarzlar, Alevilerin de giderek radikalleme ve bata Krtler dier ezilenlerin sorunlarna eilme eilimine girdiini, bu izgilerin sesinin daha ok kmaya baladn gsteriyor. Unutmamal, her d sava ayn zamanda bir i savatr. i hareketi, sar sendikaclara, sendikalistlere; sosyalist hareket bu gnk Krtlerin mcadelesine bigane ve souk sosyalistlere kar sert bir mcadele vermeden, burjuvaziye kar da bir mcadele veremez; Krt hareketi, eski ulusuluk anlayyla sadece Krtleri sorun eden ve etmek isteyenlere kar
40

mcadele iinde bu gnk yere gelebilmitir. Alevi Hareketi de, Alevilii Kemalizm'in yedek gc yapan klasik Alevicilie kar, Krtlerin ve iilerin sorunlarn kendi sorunu yapan bir izgiyle, Aleviler zerindeki baskya son verebilir. Her hareket kendi iinde, dierleri iin de mcadele eden bir izgiye ulatnda bu gcn karsnda kimse duramaz. Snni veya Trk olarak Aleviye veya Krde kar duran ii o zaman ii olarak Alevi ve Krt'n sorununu kendi sorunu yapacaktr; buna karlk Alevi memnuniyetsizlii Snni politik slam'da yanstm iiye kar, Kemalizm'in deil, Kendi dertlerine sar olmayan iiyle ve Krtlerle birlikte davranacaktr. Krtler ise oktan Aleviler ve iler iin en acil taleplerden oluan demokrasi programlarn sundular. Son olaylarn gsterdii gibi, Alevilere hakl davlarnda en byk destei sunann Krt hareketin organlar olmas ve uradklar hakszlk karsnda Alevilerin sadece Krt hareketinin organlarnda dana kakarl seslerini ifade edebilmeleri bir rastlant deildir. (Yarm kalm taslak burada bitiyor)

41

Bat ve Politik slamn Bat Kartl

(Yarm kalm taslak yaz)

Sayn Ali Rza Sakl'nn tartt konulara gireceim. nce u medeniyetler meselesi zerine birka sz. Sayn yazar, belli ki, bn Trklere de Jn Trklere de kar. Ama Jn'lere kar nispeten bir saygs var onlar daha deerli buluyor. Bu durumda kar olann, en azndan Bat Uygarln (ya da yazar gibi Medeniyetini) diyelim kendine kaynak olarak almamas, rnein slam uygarlnn fikri temellerine dayanmas umulurdu. Ama o bile yok, yazar bizzat, Bat uygarlnn en baya pespaye fikirlerini, bilinen hakikatlermi gibi sralyor. Medeniyetler de birbirinin yerine geerler vs.. Yani bn Trkyere atfettii ii kendisi yapyor. nsanln her defasnda daha iyi bir medeniyete geecei fikri, tipik, yzeysel, vlger, dorusal evrimci bir bak asndan baka nedir ki. Tipik bir pozitivizmdir bu. Gerek Tarihsel sre ise ok daha baka ve karmaktr. Bari yazarmz biraz gl slam tarihiliinin geleneine dayansayd. Bize gelenek dersi verdiine gre. rnein onda biraz bni Haldun derinlii bulabilseydik. Ne gezer? Bize Fukuyama'lardan bahsediyor. Aslnda tam da bn-jn Trk'e davranyor. slam Tarih gelenei ve Marksist Tarih geleneine gre, buna kanmca Annales Okulu da eklenebilir, Medeniyetler gerekten yklrlar, ama ou kez, baka medeniyetler tarafndan deil, medeni olmayanlar tarafndan. Ve medeniyetlerin ykln, ou kez byk gerileme dnemleri izler. Ama Bat medeniyetinin btn dier medeniyetlerden kkten bir fark vardr. Smer'den beri btn medeniyetler, znde toprak ekonomisine, bunun yaratt rn bolluuna, dolaysyla bir art rne dayanrlar. n Asya ve Akdeniz'de buday, Hint ve in'de pirin olmadan (Amerika'daki medeniyet balanglar da Msr ve Patates) medeniyet dnlemez. Bat medeniyeti ise, bir sanayi uygarldr. Ama daha nemli bir fark vardr. Modern kapitalist medeniyet ncesi btn medeniyetlerde, karn kayna, deiim alandr. Kar etme eylemi, birileri zenginleirken dierlerinin fakirlemesi demektir. lem sonunda toplum bir stn olarak daha zenginlemi olmaz. Ama kapitalizmde durum tamamen farkldr. Karn kayna retimdir. inin denmeyen emeidir. Kar etme eylemi bir btn olarak toplumun zenginlemesine de yol aar. Zaten bu nedenledir ki, son bir ka yzylda deiim lgnca bir boyuta ulamtr. Bu medeniyet karsnda dier hi bir eski medeniyetin direnmesi mmkn deildir. Nasl
42

eski medeniyetler karsnda, ilkel kabileler direnemediyse yle. Yazarmz gibi szm ona direnme cakas atanlar bile bu cakay daha atarken reddettikleri uygarln kavramlaryla ve deer yarglaryla dnmeye balarlar. te in, son derece stabil bu eski uygarlk, Kapitalist uygarln btn zelliklerini almak zorunda kalyor. Belki inli gene Mac Donald'ta deil de kendi zengin mutfandan yiyor. ama bunun sorunun zyle ilgisi yoktur. in renklerine boyanm bir kapitalist uygarlktr o. Benzer farklar Avrupa lkeleri arasnda bile grlr. Politik slam ile Kemalistler arasndaki tartmada, Kemalistler politik slam yanl anlyorlar. Onu eski "rtica" ile kartryorlar. Aslnda bugnk politik slam, tipik modernlemeci, bat uygarlnn temelini alan, ama ona, ezilenleri koruyan yeni eler katan, paternalist bir bat taklitiliidir. slamclar da aynen Kemalistler gibi Bat taklitisidirler. Bir zamanlar, Bat uygarlna kar gerekten direnen ve irtica denen, bugnk politik slamdan ok daha tutarl olarak direnenler vard. Onlar rnein, Radyo'nun gavur icad olduunu sylyor ya da Ezann mikrofon ve hoparlr ile okunmazsn reddediyorlard. Onlarn gene bir i tutarll vard. Yenilgiye mahkum bir medeniyeti umutsuzca da olsa savunuyorlard. Bunlar Bat'nn rasyonel dncesini de reddediyorlard, yani kendi ilerinde tutarlydlar. Ama bugnk politik slam, Bat uygarlnda ne varsa hepsini alyor. rnein, bilgisayarda gnde be vakit ezan hatrlatan programlar yapyorlar. Bat'nn moda evlerine kar, tesettr modas dkknlar var. Ve btn bunlar da sanki szm ona batya direnmekmi gibi alyorlar. Bat uygarlnn en rezil yanlarn taklit etmekten ve ona slami bir cila srmekten baka bir i yaptklar yok. Kapitalizmin ve Bat uygarlnn temeli olan dokunulmaz, kutsal saylan kii mlkiyetine dokunmay akllarndan bile geirmiyorlar. Geireni de zndk diye dlyorlar. O ok szde beendiklerini syledikleri Osmanl ise, bilinir, zel mlkiyete zerrece deer vermez, o zamanlarn temel retim arac olan topraklar her kuakta yeniden datverirdi, insanlar alsnlar da karnlarn doyursunlar diye. O topraklarn da kullanmn verirdi, mlkiyetini deil. Szm ona Bat'ya direnen politik slam, Bat uygarlnda, ezilenlerin yani iilerin son birka yzyldaki mcadelelerinin geleneine sahip ksa bari. nk bu gelenek aslnda bat uygarlnn en ciddi eletirisinin tohumlarn iinde tar. Batda bir para olumluluk tayan ezilen gelenek ve kazanlarnn yzde yz reddi, btn gerici ve iren unsurlarn, zel mlkiyetten cretli emee, modadan medyaya olduu gibi benimsenmesi ve bunlara bir slam cilas. Politik slamn bat kartlnn z budur. (Yarm kalm taslak burada bitiyor)

43

kinci Blm - Tersinden Kemalizm (smail Beikinin Eletirisi) Alevilik, Din, Ulus, Bilim ve Politika zerine

44

GR
Geenlerde, internette sayn smail Beikinin Alevilerde Kafa Karkl balkl bir yazsna rastladk2. Yine bundan epey bir sre nce Beikiden Serbestiye Mektup diye bir Metin yaynlanm ve Beiki o yazda, zellikle calan konusunda, uzun sren suskunluunu bozmutu3. O sralar, Beikinin Serbestiye mektuplarnda dile getirdii baz yaklamlar, zellikle calana ilikin syledikleri zerine bir eletiri yazmay dnm ama zamanszlktan buna olanak bulamam, sonra da baka yazlarn ve olaylarn ne gemesiyle konuya bir daha dnememitik4.
2

smail Beiki, Alevilerde Kafa Karkl,

http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/553.htm . Yaz bu almann sonunda da yer alyor. Okuyucu ncelikle son blme gidip Beikinin yazsn okuyabilir.
3

Beikiden Sersbestiye Mektup, Gelawej,

http://www.gelawej.com/modules.php?name=News&file=article&sid=45
4

Burada o eletirimizin ne olduuna ksaca deinebiliriz. Beiki, Serbestiye Mektuplarnda kendisi hakknda yaplan eitli deerlendirmelere ilikin olarak, bunlarn kaynak ve kant gsterilmeden ve gerekelendirilmeden yaplm olmasndan yaknyordu. Ama calan sz konusu olduunda ayn mektuplarn iinde yakndn kendisi yapyordu. rnein yle ifadeler vard: Bugnk ideolojik ve politik teslimiyet ise calann rk duruundan kaynaklanmaktadr.(...) rnein 1999 balarnda, calana Romadayken, diren Abdullah diyenler de vardr. Belki de bunlar daha oktu. calan o nerilere neden itibar etmedi? mralda calann dostlarn da dinleyecek kadar bir inisiyatifi kalm myd? Salam duruu olan bir lider, herkesi dinler ama doru bildiklerinden de taviz vermez. Burada aka calann direnmedii, teslim olduu gibi yarglar var. Bunlar ok iddial yarglar. Ama Beiki bunlarn hi birisini kantlama zahmetine girmiyordu. Beikinin Krt hareketi iinde byk bir prestiji var ve hakknda bu yarglar ne srd kii de en byk Krt hareketinin nderi. Beikinin ne dnd hakknda sadece kulaktan kulaa dolaan sylentiler vard. Byle bir ortamda, Beiki, bu ok nemli iddialarn kantlama yoluna gidecek yerde, hi bir kant getirmeden, sanki bunlar kantlanmasna gerek bile olmayan aksiyomlarm gibi, yukardaki szleri sarf ediyor. Hem de aylar yllar sonra, bu konuda uzun sren bir suskunluktan sonra, bu konuda yaynlanm ilk yazl metninde. Belki burada, bunlarn zel mektuplar olduu, bir mektup iinde geer ayak sylenmi szlerde calann tavrnn analizinin beklenmemesi gerektii sylenebilir. Eer mektuplar zel mektuplar olarak kalsayd byle bir itirazn anlam olurdu. Ama o mektuplar yaynland ve yaynlannn esas politik amac da, yaynlayanlar asndan bu kantlanmam cmlelerdi. Yoksa kimsenin umurunda deildi Beikinin maruz kald toptanc deerlendirmeler. O mektuplar yaynlanarak u mesaj veriliyordu kamu oyuna. Bakn Beiki de calann teslim olduunu, davay sattn sylyor. O mektuplar bu mesaj verme amacyla yaynlanmt ve zaten herkes de byle alglad. Eh sayn Beiki de dnk ocuk deildir mektuplarn tam da bu nedenle yaynlandn anlamayacak. Ve belki kendisi tam da bu nedenle yaynlanmasn istemi de olabilir. Her halkarda, bu mektuplarn esas olarak bu cmleler iin yaynland bellidir. Beiki, en azndan, ya bu ifadeleri karlm olarak, sadece kendisi hakkndaki iddialarla ilgili ksmlar yaynlamalyd ya da bu iddialarn kantlayan bir

45

imdi, sayn Beikinin Alevilerde Kafa Karkl yazsn grnce, hem zaten epey bir sredir Alevilik ve Aleviler zerine yeni bir yaz yazmak iin bir frsat kolladmzdan; hem ulus ve din kavramlarnn ve fenomenlerinin sosyolojik bir aklamas artk ertelenemez bir grev olarak dayattndan; hem de Beikinin daha nce yapamadmz ve aslnda bir sosyolog olarak ok uzun yllardr dndmz- eletirisini yapmak iin yeni bir vesile doduundan ve de Beikinin yazs, btn bu ilerin bir arada yaplmas iin olduka uygun bir metin olduundan, ii bir seferde yapmay veya bir tala bir ka ku vurmay denemenin ekiciliinden kendimizi kurtaramadk. Yazmzn grnteki konusu: Alevilik ve din zerine grleri balamnda smail Beikinin savunduu politik program ve stratejinin ne olduunun gsterilmesi, bunun demokratik olmayan karakteri ve bunlarn bir bilim adam, bir sosyolog olarak grlerinin dayand teorik ve metodolojik temeller ile balantsdr. Fakat yaznn esas konusu, daha derindeki konusu, yntem ve teorik temeller ile onun politik sonularnn ilikisi; o ok derinden ileyen dip akntsnn, somut bir rnek balamnda, yani smail Beikinin grleri balamnda, ele alnmasdr. Yani yntemsel yanllar ile politik tavrlar ilikisi. Bu anlamda yaznn zndeki konusu Beiki, Din, Alevilik bile deildir. Onlar bu balamda sadece somut bir rnek ilevi grrler. Yaz elbette sadece yntemsel sorunlara ilikin deildir, onun daha d kabuunu din ve ulus teorileri oluturmaktadr. Ama sadece Sosyolojik olarak bunlarla snrl da deildir. Elbette, Politik bir tavrn eletirisi ve savunusudur. Yani Beikinin rtk ve nesnel olarak savunduu program ve stratejinin ortaya karl ve bir eletirisidir. Eletiriye gemeden nce bir konuya aklk getirelim. Burada smail Beikinin Eletirisi szlerini gren veya okuyan Trk milliyetilerinin ellerini ovuturduklarn grr gibi oluyoruz. nceden bildirelim, bouna heveslenmesinler. Biz Beikinin bir insan olarak verdii rnek mcadelenin bir hayranyz ve grlerine ilikin eletirilerimize ramen onun Trkiye

yaz eklemeliydi. En azndan buradaki ifadelerin bir mektubun ak iinde yer aldndan, kendisinin ikayet ettii ve kurban olduu durumu, mektuptaki ifadelerin aynen calan iin yarattn belirtebilir ve bu nedenle okuyucudan zr dileyebilirdi. Btn bunlar yapmamtr Beiki. Kendisine yaplm olan kaynak ve delil gstermeden yarglamay bizzat kendisi calana yapmtr. Eletirimiz bu mahiyette olacakt. Bundan sonra da, Bir Dnemin Eiinde serisi altnda yazm olduumuz, calann, teslim olduu, direnmedii vs. gibi iddialar ve calann dnce ve davranlarn zmlediimiz yazlar gsterip kendisini tartmaya ekmeye alacaktk. Beikinin kantlanmaya gerek olmayan birer aksiyommu gibi syledii hkmlerin hi de yle olmad bu yazlarda ayrntlaryla gsterilmektedir. Bu yazlarmz merak eden onlar u adreste bulabilir: http://f27.parsimony.net/forum67059/messages/472.htm

46

Cumhuriyetinin rk ve smrgeci sistemine kar, ezilen ve varl inkar edilen Krtler iin verdii mcadeleye deer biilemeyeceini dnyoruz5. Denebilir ki, smail Beiki, kendi dorudan amac bu olmasa bile, en azndan bir yan rn olarak, Trklerin onurunu kurtarmtr. Bizim burada tartmak istediimiz sorun baka, sosyolojinin ve tarihin daha temel sorunlar; yntemsel sorunlar, bunlarn zellikle Ulus ve Din teorilerinde ortaya k; bunlarn politikayla ve ideolojik mcadeleyle ilikisi ve bu balamda da Beikinin bir bilim adam olarak trajedisi. Beikiye eletirimiz, TCnin dayand anlay ve ideolojiyi eletirmesi noktasndan deil; aksine Beikinin, Trkiye Cumhuriyetinin, o Resmi deolojisinin dayand varsaym ve n kabulleri sorgulamadan aynen kabul edip onlara yle kar kt, ama bu kar kyla aslnda kar ktnn varsaymlarn, benimsedii ve savunduu noktasndandr. Yani Beikiye eletirimizin z: onun nesnel olarak, yntemsel ve politik dzeyde Kemalizmi, kendi deyiiyle Resmi deolojiyi savunduudur; Kemalizmin ulusuluk ve laiklik anlaylarn paylamasdr. lk balkta ok ters gelebilir ama, eletirimizin ana fikri; Beikinin znde bir Kemalist olduudur. Dier bir deyile, Beikinin kendi znel niyet ve kayglarnn tesinde, nesnel olarak ters yz olmu bir Kemalizmi savunduudur. nsan olarak Beikinin trajedisi de tam bu noktadadr. O, kurban olduu sistemin ve anlayn bilinsiz bir savunucusudur. Yanllklar komedisi demek geliyor insann iinden, ama bu bir trajedidir. nk onun kendisine kar kt Kemalistler ya da resmi ideoloji de benzeri bir yanl anlamayla onun, Kemalizmin veya resmi ideolojinin bir dman olduu kansndadrlar ve bu nedenle nerdeyse btn bilinli hayatn hapislerde geirmesine yol amlardr. Ve tpk eksi ile eksinin arpmnn art sonu vermesi gibi, bu yanllklar komedisi, bir trajedi olarak gereklemektedir.

Bu konudaki yaklammz hakknda bir fikir edinmek istenirse, 18 yl nce Krdistan Press iin yazdmz, Bir Mihenk Ta balkl yazya baklabilir. u adreste bulunabilir: http://www.comlink.de/demir/yayinlar/kurpress/kpyazilar.htm

47

BRNC BLM

YNTEMSEL SORUNLAR

Eletirinin Yntem Sorunlar

Sayn Beikinin Alevilerde Kafa karkl yazs, az bulunur bir kafa karkln yanstmaktadr. Yazda, olgusal, politik, sosyolojik ve yntembilimsel (metodolojik) bir ok yanl bir arada bulunmaktadr. Beikiyi eletiren bu yaznn bal, sadece Beikinin Aleviler hakkndaki yazsna nazire olsun diye Beikide Kafa Karkl olarak koyulmad, gerekten Beikinin yazsnn en belirgin karakteri bu olduu iin, bir trajediye vurgu yapmak iin yle adlandrld. Beiki bilim, bilim dedii iin btn hayatn hapishanelerde geirmitir. Bilim uruna ok ac ekmi bir bilim gazisinin yazsnda kendi ama ve kayglarndan bamsz olarak, nesnel anlamda bir teolog (ilahiyat), gerici bir politikac ve en gerici sosyolojilerin tezlerini savunan bir ideolog olarak ortaya kmas ancak bylesine korkun bir kafa karkl ile mmkn olabilir6. Ne var ki, bu kafa karkln okuyucuya somut olarak gstermenin bir zorluu var. Beikinin yazsndaki nermeler ou kez, ayn anda bir ok farkl balamda yanl nermelerdir. Ama zellikle de o an yazda kullanld balamda yanl nermelerdir. Yani Beikinin yazsnda, yanllar yanllarn iinde bulunmaktadr. Her nerme ou kez birka defa yanltr. Bazen doru nermeler vardr ama bu sefer yanl bir balamda kullanldklar iin yine yanl olmaktadrlar; tpk yanl bir hayat iinde doru bir yaam olamayaca gibi. Ama insanlar genellikle kavram ve nermelerin gerek balam ve ierikleri zerine kafa yormadndan, bunlarn doru nermeler olduu gibi bir izlenim domaktadr.

Ama kafa karkl sadece Beiki ile snrl deildir; sadece onu hapse tkanlarla da snrl deildir. Onu destekleyenler de ayn kafa karkl ile malul olduklarndan Beikiyi Beikinin kendisini; Kemalistlerin Beikiyi sand gibi anlamaktadrlar. Dolaysyla Beikideki kafa karkl Trkiyeli veya Krdistanl solcunun ve aydnn kafa karkldr da. Bu nedenle eletirimiz aslnda, Beikinin somutunda, Trkiyeli ve Krdistanl aydn ve solcularn eletirisidir.

48

rnein, politik veya hukuki olarak Alevilii bir din, bir inan olarak tanmlamak, onun sosyolojik veya teolojik olarak yle olup olmadndan bamsz olarak dorudur. Yani politik ya da hukuki bir balamda, Aleviliin sosyolojik veya teolojik olarak bir din olup olmamasnn nemi yoktur. Alevilik bir dindir, bir inantr nermesi yleymi gibi ele alnmas gerekir anlamnda dorudur. Ama politik bir balamda, sosyolojik olarak Alevilii bir din; dini de bir inan olarak tanmlamaya kalkmak, hem sosyolojik olarak yanltr. Hem de politik bir balamda sosyolojik olarak Aleviliin bir din olduunu kantlamaya kalkmak, zmnen din olmayanlarn veya din olduunu kantlayamayanlarn, dier dinlerle eit bir konumda olamayaca trnden gizli bir varsaymn savunusu anlamna gelir. Bylece soyut olarak, politik balamda doru olan, Aleviliin ayr bir din olduu nermesi, kullanld balamda, somutta, hem politik hem de sosyolojik olarak iki kere yanl bir nerme olarak ortaya kar. Hepsi bu kadar olsa yine iyi. Dahas da var. rneimize bal kalrsak, bu yanl iinde ayn zamanda yanl daha vardr. nk btn bu nermelerde (1) tarihsel ve otantik Alevilik; (2) kendini bir inan olarak tanmlayan modern Alevilik; ve (3) politik ve sosyal bir hareket olarak Alevilik, hep ayn Alevilik olarak ele alnmaktadr. Bu nedenle bu Alevilii bir Alevilik gibi ele almann kendisi de yanl olduundan sz konusu olan 2 x 3 = 6 yanllktr. Bu kadar da deil. Btn bu yanllklar aslnda, kendisi yanl olan bir teolojik tartma iinde yrtldnden 6 x 2 =12 kere yanltr. Ama bu yanl, kendisi yanl olan teolojik tartma iinde, soyut olarak doru bir nerme olabilir. Ama soyut olarak, teolojik tartma balamnda doru olan nerme aslnda teolojik bir nerme olarak ifade edilmediinden, yazarn kendisi teolojik bir tartma yaptn dnmediinden, yanl anlamaya dayand iin yine yanl bir nermedir. Btn bu katmerli yanllar tespit etmek ve gstermek gerekten ciddi bir sorun olarak ortaya kmaktadr. Her kullanmn tek tek farkl ieriinin gsterilmesi gerekmektedir. Ama bu takdirde de esas sylenenin gzden yitirilmesi tehlikesi ortaya kmaktadr. Baka bir rnek verelim. Genel olarak bilim ynteminin ne olduundan, bilimsel olma niyet ve abasnda olanlarla, rnein sosyologlarla tartrken sz etmek anlamldr. Ama bu bilimsel olmak gibi bir paradigmas bulunmayan bir inancn, bir dinin taraftarlarna sylenirse, bu bilim yntemi deil, ilahiyat yntemi, teoloji yntemi zerine bir nerme olur. Orada bilim deil, bilimsel verilere dayanan bir teoloji savunulmu olur. Beiki ilerde grlecei gibi aynen bunu yapmaktadr. Ama yanllar analiz edilip, gsterilmedii takdirde onun bilim yntemi zerine yazd ve konutuu sanlabilir. Zaten kendisi de yle sanyor. Tekrarlarsak, Beikinin yanllar ve kafa karkl sz konusu olduunda, zorluk bu yanllarn ya da kafa karklklarnn bulunmasnda deil bunlarn ayn anda, ayn cmlede, bir ok farkl dzeylerde tekrarlanyor olmasndadr. Zorluk, bu bir defada tekrarlanan farkl yanllar ayr ayr gstermektedir.

49

Bunu iin yaplacak bir tek ey vardr. Her balamda yanl gsterirken, dier balamlar tartma d brakmak. Yani yanllar farkl soyutlama dzeylerinde ele almak ama bunu yaparken baka soyutlama dzeylerindeki yanllar doruymu gibi kabul etmek. rnein Beikinin yazsnn btn olarak anlamn ve yanln gsterebilmek iin, sylediklerinin sosyolojik olarak yanlln bir kenara brakmak gerekiyor. Ama din ve Alevilik hakkndaki grlerini sosyolojik bakmdan yanlln gsterebilmek iin, bu sefer de yazsnn btnsel anlamn ve yanln, yani onun ilahiyata ilikin bir tartma olma karakterini bir kenara koymak gerekiyor. Ama sosyolojik olarak yazy ele alrken de, din ve Alevilik hakknda bir ok baka yanl varsayma dayandndan, sosyolojik ele aln kendi iinde de farkl soyutlama dzeylerini ayr ayr ele almak gerekiyor. rnein tarihsel Alevilii ele alrken, tarihsel Aleviliin bu gnk Alevilikle farkn tartma d brakmak gerekiyor. Veya bir sosyal hareket olarak Alevilik ile, inan olarak Alevilik arasndaki fark yok saymak gerekiyor. Tabii btn bunlar ele alrken, olgulara veya olgularn yorumlanmasna ilikin yanllar yok saymak gerekiyor. Olgulara veya onlarn yorumlanmasna ilikin yanllar ele alrken de, bu sefer btnsel, politik ve sosyolojik balam bir kenara brakmak gerekiyor. Bu nedenle, Beikinin eletirisi, her biri farkl soyutlama dzeylerinden oluan farkl blmlerden olumak zorunda. Okuyucu bunu kat kat soan gibi dnebilir. En dta ilerici, demokrat bir bilim adam var. Onun iindeki katta, politik dzeyde, bu ilerici bilinen bilim adamnn gerici varsaymlar savunduu ortaya kyor. Onun iindeki sosyolojik dzeyde, metafizik sosyolojiyi savunan, tipik bir pozitivist gerici sosyolog, bir burjuva ideologu ortaya kyor. Onun da iindeki dzeyde artk bir sosyolog deil, bir ilahiyat, bir teologla karlalyor. Bu nedenle yaznn her bir blm soann yeni bir katman olarak grlmelidir. Beikinin yazs bir bina ya da yap metaforuyla da ele alnabilir. En altta, temellerini teolojik bir tartma oluturmaktadr. Onun stndeki alt katlar, metafizik ve pozitivist bir sosyoloji, onun stnde resmi ideolojinin varsaymlarn kabullenen bir tersinden Kemalizm. Binann d grn, svas ve boyas ise bir ilerici bilim adamdr. Bu durumda yle bir soru ortaya kar: btn bu farkl soyutlama dzeylerini ayr ayr ele almann bir anlam ve gerei var mdr? Bir kere temellerinin yanll gsterildi mi, zaten btn bina km olmaz m? Gerekten de biimsel ya da soyut olarak yledir. Beikinin yazsnn teolojik, ilahiyata ilikin bir tartma olduuna dair niteliini gsterdikten sonra dier dzeyleri ayr ayr ele almann gerei yoktur. Ne var ki, daha nce de beyirtildii gibi, bizim amacmz, kendi bana, Beikinin yanllarn gstermek deildir. Biz ezilenlere yntemsel sorunlar ile politik tavrlar arasndaki derinden ileyen ilikiyi gstermeye ve bunun yan sra devrimci bir program ve stratejiyi anlatmaya alyoruz. Bu anlamda, bizim iin, Beikinin yazs sadece bir

50

vesiledir. Bu nedenle, yntem ile politika arasndaki bu ilikiyi gsterebilmek iin, tm bu dzeyleri ayr ayr ele almak gerekmektedir. Burada bizim amzdan sorun, her soyutlama dzeyini ayr ayr ele almak deil, bunlarn hangi srayla ele alnacadr. Ya da yle ifade edelim. Soann ccnden, en i katmanlarndan d katmanlarna doru mu; d katmanlarndan iine, zne doru mu gitmek gerekir? Yap metaforuna bal kalrsak, tpk bir binay tepeden aa doru ykmak gibi mi, yoksa bir binay temelden atya doru ina eder gibi mi? Burada, aratrma yntemi ile aklama ynteminin farkll ve elikili birlii konusu gndeme gelir. Elbette, aratrma, en dtaki katmandan, olgulardan ze yani yasalara, grnmeyen ilikilere doru, atdan temellere doru bir yol izler. Buna karlk, aklama, en i katmandan, znden, temellerden yola kmaldr. Biz de yle yapacaz ve bu anlamda, Marksn yntemini izleyeceiz7. Yntemsel olandan, en soyut olandan yola kacaz. Anlatmda aratrmann yolunu tersine gideceiz. Ama, bu yntem bilimsel bakmdan yeterli olmakla birlikte, pedagojik bakmdan yanltr. Biz konuyu bilen akademisyenler iin deil, ezilenler iin yazyoruz. Mandelin Marksist Ekonomi El Kitabnn Giriinde8, dier Marksist El Kitaplarnn yntemini eletirirken
7

Kukusuz, sunu ynteminin, biim ynnden, aratrma ynteminden farkl olmas gerekir. Aratrma yntemi, ilenecek malzemeyi ayrntlaryla ele almal, onun gelimesinin farkl biimlerini tahlil etmeli, i bantlarn esasn bulmaldr. Ancak bu yapldktan sonra, gerek hareket yeterince anlatlabilir. Eer bu baaryla yaplrsa, eer ele alnan konunun yaam tpk bir aynada olduu gibi ideal bir biimde yanstlrsa, karmzda salt a priori bir yap varm gibi gelebilir. (K. Marx, Kapital, Birinci Cilt, Almanca kinci Baskya nsz, http://www.kurtuluscephesi.com/marks/kapc102.html )
8

Ekonomi Politiin Eletirilmesine Katknn nszndeki nl pasajda Marx, ekonomi politik alannda bilimsel bir aklamann izlemesi gereken metodu belirtir: somuta varabilmek iin soyuttan hareket etmek. Elkitab yazarlarnn ou, Marxn geen yzyldaki ispatlamalarn, ksaltlm ve genellikle yetersiz bir ekilde, her seferinde yeniden ileri srmek iin bu pasajdan ve Kapitalin cildinden esinlenmilerdir. Oysa aklama (exposition) metodu ile bilginin douunu (oluumunu, kkenini) birbirine kartrmamak gerekir. Marx, somutun ilkin, kendisini meydana getiren soyut ilikilere ayrtrlmakszn anlalamayaca zerine ne kadar srar ediyorsa, bu ilikilerin sadece dahiyane bir sezginin ya da stn bir soyutlama yeteneinin sonucu olamayaca zerinde de o kadar srar etmektedir. Bu soyut ilikiler, her bilimin hammaddesi olan ampirik veriler incelenerek ortaya konulmaldr. Marxn byle dndn anlamak iin, Ekonomi politiin Eletirilmesine Katknn nsznde metot hakknda sylediklerini Kapitalin 2. basksna yazd nszdeki u pasajla karlatrmak yeter: Bununla beraber aklama metodu bilimsel aratrma metodundan kesinlikle ayrt edilmelidir. Bilimsel aratrma konuyu ayrntlaryla ele almal, farkl gelime ekillerini tahlil etmeli ve bunlar arasndaki i-balanty bulmaldr. Ancak bu almay yaptktan sonradr ki, gerek hareket tam olarak aklanabilir. Bu baarlrsa, gerein [oluumu] tam olarak yanstlrsa, a priori bir kurulu (construction) karsnda bulunulduu izlenimi yaratlabilir Demek ki, geen yzylda yazlm Kapitalin blmlerini 20. yzyln ortasnda olduka doru bir ekilde zetlemekle yetinen bir aklama, her eyden nce bizzat Marksist metot asndan kesinlikle yetersizdir. Bununla beraber, Marksizmin geen yzyln bilimsel verilerine dayand iin aldn syleyen eletirmenlerin kesin iddialar da bir o kadar yetersizdir. Gerekte bilimsel bakmdan doru olan tutum, Marxn ekonomik tezlerinin tmnn geerli olup olmadn incelemek iin bugnk bilimin ampirik verilerinden hareket etmeye almaktr. Hemen belirtelim ki Marxtan, Engelsten pasajlar arayan okuyucu bu kitab hayal krklna urayarak kapatacaktr. Marksist ekonomi el kitaplar yazarlarnn tam aksine, kutsal metni aktarmaktan ya da bunlarn yorumunu yapmaktan baz istisnalar dnda kandk. Buna karlk, insan topluluklarnn gemite, imdiki zamanda ve gelecekteki ekonomik faaliyetleriyle ilgili fenomenler hakknda hkm veren belli bal ada iktisatlarn, iktisat tarihilerinin,

51

dedii gibi, soyuttan somuta giden yntem, geni ezilen kitleler sz konusu olduunda yetersizdir hatta olumsuzlua dnr. nk aratrmacnn olgulardan yola kp ulat genellemelere kadar kat ettii yolu onlar hi kat etmemilerdir. Byle bir durumda o sonulardan yola kmak, anlalmamaya ve teorik sistemin, bir takm formllerin ezberlenmesine indirgenmesine yol aar ve her zaman amtr da9. inlilerin dedii gibi, sadelik, ancak geliimin ok st aamasnda kazanlan bir niteliktir. Picasso da, kendisi iin resim yapmann, fazlalklar atmak, olduunu sylyordu. Ulat en yetkin noktada, tm fazlalklarndan arndnda, yapt boa figrleri, nerdeyse boa kavramnn bir imgesi haline geldiinde, o boann ardnda, maaralarn dip kelerinde ilk amanlarn izdikleri hayvan figrlerinden, Rnesans ressamlarnn atafatl tablolarna kadar on binlerce yllk bir birikim vardr. Bu birikimi iermeyen bir gzlemci, Picassonun boasn, bir ocuun ya da maaralara resim izen ilk amanlardan birinin yaptn sanabilir. Yanlr. Bu sre bir ekilde yaanmadan veya zmlenmeden, o Picassonun boas ne yaplabilir ne de anlalabilir. Marxn Kapitali de bir bakma Picassonun Boas gibidir. Mthi sadedir10. Ama bilimsel bakmdan ulalan bu sadelik, siyasi ve didaktik bakmdan bir tehlikedir. Bu nedenle, Mandelin Marksist Ekonomi El kitab, Marksn Das Kapitalde izledii aklama ynteminin izledii yolun tersini izler. Marksn Kapitali yazmak iin aratrrken izledii yolu, sadelemi biimiyle ve gnn verileriyle yeniden izler; yeniden kat eder; yeni olgulardan hareketle o teorik binay yeniden ina der. Bylece ezilenlerin, Marksn kat ettii yolu bir ekilde, minyatr llerde, tpk ana karnndaki veya

etnologlarn, antropologlarn, sosyologlarn ve psikologlarn eserlerinden yer yer pasajlar aktardk. Bizim ispatlamaya altmz ey, ada bilimlerin ampirik verilerinden hareket ederek Karl Marxn tm ekonomik siteminin tekrar kurulabileceidir (yaratlabileceidir). (Ernest Mandel, Marksist Ekonomi El Kitab, s. 16-17, kinci Bask, ubat 1974)
9

Tam bu nedenle, Lenin, u an hatrlamadmz bir konuma ya da makalesinde, Komnist olmann bir takm formlleri ezberlemek deil; insanln kltr ve bilim mirasn zmlemek olduu zerinde durur. Diyebiliriz ki, sosyalist kuaklar arasnda yaygn olan sosyalizmi bir takm formller olarak anlama ve tekrarlama, onun zn ve yntemini anlamama, onlar anlamamaya mahkum etmi bu tmdengelimle yazlm el kitaplarnn birer kurban olmalaryla da ilgilidir. Olgular bilmeden, olguya ilikin bir temel olmadan onlar hakkndaki en st dzeydeki soyutlamalar anlatlmtr. Tabii anlalmas mmkn olmadndan, o zaman onlar sadece formller olarak anlalr, sonular olarak benimsenir. Bir kere sonu forml olarak benimsenince de bunlar olgularn salkl insan anlayyla bile grlp anlalmasnn nnde bir engel olutururlar. Bu nedenle, insanlar sosyalist olduktan sonra, olaan zihin kvraklklarn bile yitirmektedirler. Bu gnk sosyalistler kua ayn zamanda bu yanl el kitaplarnn, yanl pedagojinin kurban bir kuaktr.
10

Bu sadelii kefediini Isaac Deutscher yle anlatyor:

Son olarak bir ift sz daha: Das Kapitali ett ediimin zerinden otuz yldan fazla bir sre geti; tm ciltleri kitaplmda durmasna ramen, bir daha ona dnmedim. Tm bu sre boyunca, birka kez alnt yapmak istediim bir pasaj aradmda, sadece sayfalarna gz atmakla yetindim. Son haftalarda onu yenden okumaya baladm. Geen sre iinde, anlalmazl ve karmakl ile zel olarak n yapan ve Marxn da soyut ve Hegelci biiminden dolay biraz zr diledii ilk blm bitirdim. Eski tandk sayfalar, benim iin hala ekiciliini koruyordu; fakat daha ncekilerden farkl olarak imdi dikkatimi eken, Das Kapitalin temelli basitliidir. (saac Deutscher, Das Kapitali Kefetmek, Devrimci Marksist tartma Defterleri, s.114, Say 5, Haziran 1987) Tabii burada, basitlik yerine sadelik szc daha doru olurdu.

52

yumurtadaki bir canlnn milyonlarca yllk evrimi tekrar yaamas gibi, kat etmelerine olanak salar. Dnce de biyolojik evrimin ontojenes filojenes ilkesine uymak zorundadr. Bu nedenle, bir uzlama noktas olarak, sadece temellerin yanllnn gsterilmesiyle yetinmeyip, her katman ayr ayr ele almann, soyuttan somuta ya da genelden zele doru olan bu gidiin didaktik mahzurlarn bir lde olsun gidereceini dnyoruz. Bu nedenle, nce en soyut, yaznn genel karakterine ilikin dzeyden balayp, srasyla sosyolojik ve politik dzeylere gideceiz. Olgusal dzeyi ayrca ele almaktansa, Beikinin yazsna dip notlar olarak deinmekle yetineceiz.

Temel ve Gizli Varsaymlar

Beikinin bu eletirisinde Beikiden bir ok alnt bekleyenler hayal krklna urayacaklar demektir. nk Beikinin yanllar, dile getirdii nermelerden ziyade o nermeleri ifade etmesine yol aan varsaymlardadr. Esas sorun, bu gizli varsaymlarn ortaya karlmas ve yanllnn gsterilmesindedir. Dncenin anatomisi onun ifade edilmemi gizli varsaymlarndan karlabilir. Bunu somut olarak gstermeye alalm. Sayn Beikinin yazsnda kantlamaya alt temel nerme u cmlede zetlenebilir. Alevilik, Yahudilik gibi, Hristiyanlk gibi, Mslmanlk gibi, Budizm gibi farkl bir dindir, farkl bir inantr. Bu ok basit gibi grnen cmlede, bir ok gizli nerme ve gizli varsaym bulunmaktadr., Yukardaki satrlarda aka grlen nerme: Aleviliin Mslmanlktan farkl bir din olduudur. Ne var ki, burada gizli olan baka varsaymlar da vardr. Birinci rtk varsaym: Dinlerin bir nan olduudur. Dier rtk varsaym: Aleviliin de bir inan olduudur. Yani Alevilik farkl bir dindir, bir inantr dendiinde, bu iki varsaym da rtk olarak ifade edilmi olur. Bir dier rtk varsaym da udur: Alevilik de tpk Budizm ve Hristiyanlk gibi ayr bir dindir denirken, onlarla ayn kategoriden bir din olduu sylenmi olmaktadr. Grlecei gibi, bu gizli varsaymlar, her biri ayrca kantlanmas gereken nermelerdir. Halbuki, Beiki, aslnda kantlanmas gereken nermeleri, karsamalarnn grnmez dayanaklar olarak ele almaktadr. Ama sadece bu kadar deil.

53

Beiki, tarihsel olarak var olmu otantik Alevilik ile bu gnk Alevilii de zde grmekte, onun toplumsal ilevindeki ok kkl deimeyi yok saymaktadr. Aleviliin ayr bir din olduuna dair btn kantlar, otantik Alevilik veya tarihsel Alevilikten vermektedir. Yani bu gnk Aleviliin ne olduunu tartmasna ramen, btn delillerini tarihsel ya da otantik Alevilikten getirmektedir, hatta bu gnk Alevilerin grlerini Alevilik olarak grmemektedir. Burada gizli varsaym: Bu gnk Alevilik ile tarihsel Aleviliin ayn ey olduudur. Yani yine kantlanmas gereken ama hibir ekilde tartlmayan gizli bir varsaym ile kar karyayz demektir. Ama sadece bu kadar deil, bu gnk Alevilikte de bir sosyal hareket olarak Alevlik bakadr, kendini bir inan olarak tanmlayan Alevilik bakadr. Beikinin yazs bu ayrm da yapmad iin, bu iki Aleviliin de ayn ey olduu varsaymna dayanmaktadr. Dolaysyla, Beikinin yazsnda, tarihsel Alevilik, kendini inan olarak tanmlayan Alevilik ve sosyal bir hareket olarak Aleviliin ayn ey olduu ynnde bir baka gizli varsaym bulunmaktadr. Ama sadece bu kadar da deil, ok nemli bir gizli varsaym daha bulunmaktadr. Beikide din kavramnn, politik ve sosyolojik karlklar ayndr. Yani Beiki Din kavramnn politik ve sosyolojik anlamlar arasndaki fark grmemekte; politik bir tartmada bunu sosyolojik anlamyla; sosyolojik tartmada ise politik anlamyla kullanmaktadr. Yani Beikide din kavramnn politik ve sosyolojik anlamlarnn zde olduu biiminde bir baka gizli varsaym daha bulunmaktadr. Ama sadece bu kadar deil. Beiki, Aleviliin ayr bir din olduu nermesini politik bir tartma balamnda, Alevilerin urad hakszla kar durmak iin savunmaktadr. Ama byle bir balamda bu nermeyi savunmak iin, farkl din olmayanlarn veya farkl din olduuna dair bilimsel kantlar getiremeyenlerin ayr bir din muamelesi grmeyi hak etmeyecei gizli varsaym gerekir. Sadece bu kadar deil, sz konusu olan devletin davran olduundan, devletin kimin din olduguna karar verebilecei ve vermesi gerektii varsaym, yani Kemalizmin, resmi ideolojinin varsaym dier bir gizli varsaymdr. Yoksa, Beikinin yapt gibi, Aleviliin ayr bir din olduun kantlamaya kalkmann baka bir alam olur mu? Beiki Aleviliin ayr bir din olduunun bilimsel bir gerek olduunu ve devletin bu bilimsel geree gre davranmasn talep etmektedir; rtk eletirisi budur. Ama byle bir eletiri ve talebin ortaya koyulabilmesi iin, devletin zellikle toplumsal konularda, nesnel bilimsel verilere gre tavr alabilecei gibi bir baka gizli varsaym daha vardr. Ama bu varsaymn ardnda da toplumda, gerek konum ve karlar farkl glerin mcadelesinin deil, bilimsel ya da akli argmanlarn belirleyici olduu ynnde bir baka gizli varsaym yatar. Yani u burjuva rasyonalizminin n kabul.

54

Sadece bu kadar deil, btn bu argmanlar aslnda Alevilere yneliktir, yani Alevilerdeki kafa karkln yok etmek hedeflenmektedir. Alevilik ise, yine Beikinin kendi kabulne gre bir inant. Bu inancn taraftarlarna inanlarnn farkl bir din olduunu bilimsel olarak kantlamaya almaktadr. Ve bunun iin tarihten, sosyolojiden kantlar getirmektedir. Byle kantlar getirmek iin, bir inancn retinin tarihsel veya otantik biimleriyle tutarl olmas gerektii ynnde bir baka varsaym vardr. nanlarn kendilerinin ne olduu hakknda bilime gre karar vermeleri gerektii veya verebilecekleri gibi yine bir baka varsaym daha vardr. Ama hemen grlecei gibi artk bilim alanndan km, teoloji, ilahiyat alanna, dinden sapknlar yakan engizisyon yarglarnn var saymlar alanna adm atm bulunuyoruz. Sadece yargcmz artk, heretik bir dinin bilimsel verilere dayanan yargcdr. Heretik bir dinin (Aleviliin) bilimsel verilere dayanmay savunan bir yargc olmak (bilimsel olarak Alevilik ayr bir dindir) engizisyon yarglaryla ayn varsaymlarn paylald gereini ortadan kaldrmaz. Onlar da ayn i tutarllktan yola karlar ve ayn i tutarllk nedeniyle Aleviliin ayr bir din olduunu, bir sapkn Mslmanlk olduunu sylerler. Beiki, tersinden, Alevilii Mslmanln bir biimi grmenin sapkn bir Alevilik (kafa karkl) olduunu syler. Bilimsel argmanlara dayanan bir Alevi ilahiyats olarak ortaya kar. Papaln bile artk bilimsel argmanlara dayanarak ocuun ruhunun erkek spermi yumurta hcresini dllediinde olutuunu syledii bir an Alevi ilahiyatsnn da sosyolojik olarak Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya kalkmasn yadrgamamak gerekir. Btn bu gizli varsaymlar, Beikinin yazsnn ve yaptklarnn zdr. Bu nedenle z anlamak iin bu gizli varsaymlarn en nemlilerini en temel olanlarn bulup karmak ve onlarn yanlln gstermek gerekiyor. Dolaysyla Beikinin eletirisi, onun gizli varsaymlarnn gsterilmesi ve eletirisi olacaktr. Bu nedenle, yazmzda, Beikinin yazsndan ok alnt bulunmayacaktr. Biz onun yazsnn temel nermelerini ele almakla yetineceiz. * Beikinin yazsnn en genel nitelikleri yle tanmlanabilir: Beikinin yazs Teolojik bir yazdr. Beiki yazsnn Sosyolojik (bilimsel) bir yaz olduunu dnmektedir. Ama Beiki yazsn Politik bir balamda yazmtr. Ya da bu karmaa yle de zetlenebilir: Beikinin yapt, Politik bir tartmay, Teolojik dzeyde ama Sosyolojik kavramlarla yrtmeye almaktr.
55

Bunlarn her birinde, ya gerici nermeleri savunmaktadr ya da yazs dayand varsaymlarla gerici ve yanl bir nitelik tamaktadr. Ve buradaki eliki de udur: yaz ilerici ve demokratik kayglarla yazlm olup okuyucularca da yle anlalmaktadr. imdi Bunlarn her birini ayr ayr ele alp Beikideki kafa karkln gstermeye alalm.

56

KNC BLM

BTNSEL ANLAM ELETRLER

Epistemolojik Eletiri
Beikinin temel nermelerinden biri udur: Alevilik bir nantr. nk aynen yle diyor: Alevilik(...) farkl bir dindir, farkl bir inantr. Peki, epistemolojik olarak nan nedir? Doruluunun kantlanmas iin rasyonel ve olgulara dayanan delillere ihtiya duymayan kabullerdir. nan: ispata gerek grmeyen dorulardr. yleyse bu u anlama gelir: Dier dinlerde olduu gibi, Alevilikte de Alevilerin bir eyi kabul etmeleri iin ispata, rasyonel, bilimsel kriterlere uygun, olgulara dayanan delillere ihtiya yoktur. nk Aleviliin inan olduunu syleyerek, Aleviliin veya Alevilerin byle eylere ihtiya duymayacan zmnen kendisi belirtmi olmaktadr. imdi Aleviliin nan olduu tespitini doru kabul edelim ve inan da epistemolojik olarak, bilime zt bir anlam tadndan, Alevilerin bir eyi kabul iin bilimsel verilere, olgulara, rasyonel delillere ihtiya duymayaca veya duymamas gerektii sonucunu, tekrar ele almak zere bir kenara koyalm. * Peki Beiki yazsn kime yazyor? Yazsnn esas muhatab kimdir? Alevilere!.. Aleviler. Bunu nereden karyoruz? Yaznn bal ve btnnden anlald gibi, Beiki bunu aka da belirtiyor. rnein yazsnn bir yerinde aynen yle diyor: Alevilerin kafa karklndan kurtulmalar gerekir, Alevilerin Alevilik konusunda berrak dnce ve duygulara sahip olmalar gerekir. Alevi Mslmanm, Mslman Aleviyim gibi sylemlerle Aleviler hibir yere yryemez. Bu gibi sylemlerle Aleviler kendi ayaklarn kendileri zincirlemektedir.
57

Yani Alevilerin kendilerinin ayr bir din olmalarn kabul etmelerinin Alevilerin mcadelesini glendireceini dnmektedir ve Beikinin yazs bu mcadeleyi glendirmek iin yazlm bir yazdr. Bu nedenle yaz btnyle Alevilere, Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya dolaysyla onlar Aleviliin ayr bir din olduuna iknaya yneliktir. Yaznn bal da ayn ekilde bu duruu ifade etmektedir: Alevilerde Kafa Karkl Beikinin yazsnn bal rnein Alevilerin Aleviliin slam'la likisi Hakkndaki Grleri gibi bir balk olsayd, byle bir balk hem bir deer yargsyla ykl olmaz, hem de konusu Alevilerin grleri olurdu. Ama smail Beikinin yazsnn bal byle bir balk deil, Alevilerin Aleviliin slamla likisi Hakkndaki Grleri Yanltr anlamnda bir balk. Yaz da zaten tam da bu anlama uygun olarak, bu yanll dzeltmeye ynelik. Yani Alevilerde Kafa Karkl, bir durumu tanmlayan bir balk deil, bir tutumu yanstan, deer ykl bir balk. Zaten Kafa Karkl szlerinin kendisi bir deer ykldr. Ntral deildir. Aleviler arasnda yaygn ama yok olmas gereken eyi tanmlamaktadr. O halde, Beikinin yazsnn esas muhatab, hedefi Alevilerdir denirse yanl bir ey sylenmi olmaz. Elbette her yaz gibi bu yaz da btn okuyuculara yneliktir. Ama onun btn olarak ve balyla esas ilevi, Aleviler arasndaki yanl olduu dnlen bir grle mcadeledir. nk bu grn yaygn olduu; bu gr zayflatld takdirde, Alevilerin daha iyi mcadele edecekleri dnlmektedir. O halde bu sonucu da bir kenara koyalm: Beikinin yazsnn muhatab Alevilerdir; Alevi inancnda olanlardr. * Peki, Beikinin yazsnda yapt veya yapmaya alt nedir? Aleviliin ayr bir din, ayr bir inan olduunu kantlamak, hem de bilimsel olarak kantlamak. Beiki btn delillerini tarih ve toplumdan getirmekte ve bylece Aleviliin slamiyetten ayr bir din olduunu bilimsel olarak kantlamaya almaktadr. Beiki yazsnn bir ok yerinde bilim ve bilim yntemi zerine deinmelerde bulunuyor, kendisinin o bilim yntemine gre davrandn ve davranmaya altn sylyor. Sadece bir rnek aktaralm: Bilim olgulardan hareket eder, bilimin hareket noktas olgulardr. Bu olguyu olduu gibi alglamak, onu deitirmeye, yok saymaya almamak, arptmamak anlamna gelir. Bu haliyle fizikteki, yani doadaki olgularn ele alnyla, sosyal bilimlerdeki olgularn ele alnnda fark yoktur. Doada rnein bir kaya nasl kaya olarak alglanyorsa, toprak olarak alglanmyorsa, sosyal bilimlerde de rnein Alevi, Alevi olarak, Mslman, Mslman olarak, Krt ise Krt olarak alglanmaldr. te bu noktada sylemeye altm ok aktr.
58

Bu aktarlan blmde Beiki zmnen kendisinin olgulardan hareket ettiini; olgular olduu gibi algladn, onlar deitirmeye, yok saymaya almadn, hasl bilim yntemi ile yazsn yazdn ifade etmektedir. Yani Beiki yazsnda bilimsel olarak Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya almaktadr an azndan kendi yaptnn bu olduunu dnmektedir. Ve bu sonucu da alp bir kenara koyalm. * imdi bu sonular bir araya getirelim. Beikinin bilim yntemine gre. Alevlik bir inantr. Epistemolojik olarak inan: bilimsel kantlara gerek duymayandr. Beiki, yazsn Alevilere, bir inancn, bir dinin taraftarlarna, yani bilimsel kantlara gerek duymayanlara yazmaktadr. Peki bu durumda yaznn yapmaya alt nedir? Alevilere bilimsel olarak Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamak. Dier bir ifadeyle, bilimsel olarak her hangi bir kanta gerek duymayanlara, bir inancn taraftarlarna bilimsel kantlarla bir fikri kabul ettirmeye almaktr. Bu kendi iinde bir eliki deildir de nedir? Eer Alevilik bir inan ise, niye bilimsel kantlar getiriliyor? Eer bilimsel kantlar getirmenin bir anlam varsa, Aleviliin bir inan olduu nermesi yanltr. Beikinin yazsnn temel elikisi budur; bir inancn taraftarlarna, onlarn inancnn kendi n kabulleriyle deil; bilimsel kantlarla bir fikri kabul ettirmeye almak 11. Grld gibi, Beikideki kafa karkl daha bu ilk admda bile grlmektedir ve bu Alevilerdeki kafa karklndan ok daha byk bir kafa karkldr. Aleviler hi olmazsa bir inancn taraftarlardr. nananlarn inanlarnda bir i tutarllk, bilimsellik aranamaz. lke olarak bir inanta bilimsel anlamda bir kafa karkl olamaz. Yani Alevilerde, bir inancn taraftarlarnda, bir kafa karklndan sz etmenin kendisi bir kafa karkldr. Hele bu kafa karkln bilimsel kantlarla dzeltmeye almak katmerli bir kafa karkl anlamna gelir. Niin? nk, Beiki bir inancn taraftar olarak deil, bir bilim adam olarak, bir bilim yntemi ile yazan olarak bunu yapmaktadr. Bir Alevi olarak, Alevi inancndan biri olarak yapsa, inanta mantk aranamayacandan, bu bir kafa karkl olmazd, ama bir bilim adam olarak yapnca bu tam anlamyla bir kafa karkldr.

11

Btn dinler, Allah'n varlnn bilimsel olarak kantlanamayacan veya akl ve deney yoluyla kavranamayacan, bilimsel olarak veya akla uygun argmanlarla kantlamaya alrlar. Bu onlarn temelindeki elikidir. Beiki de benzer bir eliki iinde, bir inanc, bir dini, Alevi'yi, kendisinin ne olduu hakknda bilimsel dnmeye aryor.

59

zetle Beikinin yapt epistemolojik olarak, bilimsel kantlara gerek duymayana, bilimsel kantlar getirerek bir eyi kantlamaya almaktr. Ve bu kendi iinde elikidir.

60

Teolojik Eletiri
Sosyolojik Deil, Teolojik Bir Tartma

Beikinin bilimsel kant ve delillere gerek duymayan bir inancn taraftarlarna bilimsel kantlarla bir eyi kantlamaya kalkmasndaki elikiyi bir kenara brakp, byle bir eliki olmadn var sayalm. Beikinin yazsnn ne yaptn, yazsnn neye ilikin bir yaz olduunu anlamak iin, bir nceki blmde gsterilen epistemolojik elikiyi yok saymak ve baka bir soyutlama dzeyine gemek gerekmektedir. Bu nedenle, Beikinin bir bilim adam olarak elikisini bir kenara koyup, u soruyu tekrar soralm: Beikinin yazsnda yapt nedir? Beikinin yapt: bir inancn taraftarlarnn, inanlaryla i tutarllk iinde bulunmalarn salamaya almaktr. Yani yazsnn btnnde, Alevilere unu demektedir: bakn inanlarnz, rituelleriniz unlar unlar, bunlar sizin ayr bir din olduunuzu gsterir, o halde kendinizin ayr bir din olduunu kabul ediniz; bir tr slamiyet olduunuzu sylemeyiniz, tutarsz olmaynz, kafa karklndan kurtulunuz!. Yani, Alevileri kendi iinde, inanlaryla tutarl olmaya; inanlarna uygun bir biimde ayr bir din olduklarn kabul ettirmeye alyor? Peki bu nasl bir tartmadr? Bu, sosyolojik ya da politik bir tartma mdr? Bu, ne sosyolojik bir tartmadr, ne de politik bir tartmadr. Bu, teolojik, ilahiyata ilikin bir tartmadr. Bir inancn iindeki kafa karklndan sadece ilahiyatlar, teologlar, din adamlar sz edip, bu kafa karkln problem edebilirler. Bilim adamnn veya devrimci demokrat bir politikacnn byle bir problemi olmaz. Niin olmaz? Bir sosyolog iin, Alevilerde veya baka bir inancn taraftarlarnda kafa karkl diye bir sorun olmaz. nsanlar neye inanyorlarsa odurlar. Sosyologlar teologlarn kriterleriyle inanlar deerlendirmezler. Dolaysyla bir sosyolog zaten yazsna Kafa Karkl gibi
61

bir balk da koymaz ve koymamaldr. nk byle bir balk deer ykldr. Byle bir balk konuyu deil; kendisine kar olunan eyi tanmlar. Elbette bir inancn taraftarlarnn inanlarnn otantik biimleriyle yaayan ve uygulanan biimleri arasndaki farkllklar da bir sosyolojik almann konusu olabilirler. Tm inanlarda byle olgular gzlemlenir. Bu farkllklarn nedenleri zerine bir alma elbette olabilir. Ama bu durumda bile bu farkllklar deitirilmesi gereken, kendisine kar mcadele edilen bir ey deil; bir olgu, aklanmas gereken bir fenomen olarak ele alnabilir. Bilim adamnn grevi, aslnda, o yzeysel olarak kafa karkl gibi grnen olgunun, hi de kafa karkl olmadn; aksine onun, ardndaki nesnel toplumsal nedenlerle tutarl olarak aklanabileceini gstermektir ve bu aklamay yapmaktr. zetle, Alevilerdeki Kafa Karkl Beikinin bir sosyolog, bir bilim adam olarak incelemesinin konusu deildir. Kafa karkl bir inceleme konusu deil, Aleviler arasnda yok edilmesi, ortadan kaldrlmas, kendisine kar mcadele edilmesi gereken bir durumdur. Dier bir ifadeyle Beikinin yazsnn bal, yazsnn konusunu deil, kendisine kar mcadele ettii dnceyi tanmlamaktadr. Bu u anlama gelir: Beikinin yazs sosyolojik bir yaz deil, teolojik bir yazdr. Ayn noktaya politik bir yaz olmas balamndan da varlabilir. Yani gerekten tutarl laiklii savunan devrimci demokrat bir politikacnn da Alevilerdeki kafa karkln dzeltmek gibi bir sorunu olmaz, onun sorunu Alevilerde (ve btn dinlerde) kafa karkl zgrln savunmak; kafa karkl iinde olanlarn, kafa karkl iinde olmayanlar; veya kafa karkl iinde olmayanlarn kafa karkl iinde olanlar tarafndan bask altna alnmasnn mmkn olmayaca koullar iin mcadele etmektir. Yani devrimci demokrat bir politikacnn politikac olarak konusu kafa karkl deil, kafa karkl zgrl olabilir. Beiki kafa karkl zgrl iin deil, kafa karklna kar mcadele etmektedir. Yani yaz sosyolojik deil, politik bir yaz olarak, politik amalarla yazlm bir yaz olarak ele alndnda da ayn sonu, yani teolojik bir yaz olduu sonucu ortaya kmaktadr. Bunu biraz daha yakndan grelim12. Alevilerin urad baskya kar olan ve sorunu politik dzeyde ele elan, tutarl bir laisizmi savunan bir devrimci ve demokrat politikac, Alevliin ayr bir din olup olmad tartmasna girmez. Kendilerinin ayr din olduuna inananlar ayr dindirler. Buna devletin her hangi bir
12

Aslnda Beiki bu politik balam, yazsnda ok ak olarak da ifade etmektedir.

rnein yle yazyor: Alevilerin kafa karklndan kurtulmalar gerekir, Alevilerin Alevilik konusunda berrak dnce ve duygulara sahip olmalar gerekir. Alevi Mslmanm, Mslman Aleviyim gibi sylemlerle Aleviler hibir yere yryemez. Bu gibi sylemlerle Aleviler kendi ayaklarn kendileri zincirlemektedir. Bu satrlarda, Alevilerin verecekleri mcadele ile Aleviliin ayr bir din olup olmad konusundaki kabulleri arasnda zorunlu bir iliki olduu aka ifade edilmektedir. Yani bu kafa karklndan kurtulup, Aleviliin ayr bir din olduunu kabul ettikleri takdirde Aleviler baarl bir mcadele verebilirler demektedir. Bu aka, yaznn politik bir yaz olduunun ifadesidir.

62

mdahalesi olamaz ve olmamaldr der. Devletin grevi, bir din iinde ayr din olduunu dnenlere, onlarn ayr din olmadklarn dnen dindarlarn bir bask yapmasn engellemek olabilir der. Yani, devrimci demokrat politikac, inanlarn kendi iinde kacak sapknlklara, tutarszlklara zgrlk salamaya alr. Devrimci demokrat bir tavr sapknlklarla mcadele etmez, sapknlk zgrl iin mcadele eder. Ama Beikinin yapt, bir yandan sapkn bir tarikatn (yani Aleviliin, onu Mslman ounluk yle kabul ettii iin yle diyoruz) ayr bir din olduunu savunarak, yani onun sapkn olmadn savunmak, yani sapknlk zgrln savunmamak oluyor. Ama dier yandan bunu yaparken, Aleviliin iindeki bir sapknla kar, (nk Aleviliin slamn bir eidi olduunu dnmek, en azndan Beiki iin, Kafa Karkl dedii iin, Alevilik iinde bir sapknlktr) mcadeleye girmi oluyor. Yani Alevilik iinde de sapknlk zgrln savunmuyor ve Alevilik iindeki bir sapknla kar fiilen bir alevi teolog gibi mcadeleye girmi oluyor. O halde Beikinin yazs, sapknlk zgrln savunmayan ve sapknla kar bir yaz olarak, aslnda politik bir balamda ve amala yazlm olmakla birlikte, ieriiyle politik deil, teolojik bir yazdr. Yani yaz politik ise gerici bir yazdr; politik deil ise teolojik bir yazdr. Beikinin yaptnn, diyanet ileri memurlarndan veya Snni din adamlarnn yaptndan hibir fark bulunmamaktadr. Tek fark, bunu Aleviler asndan yapmas, ii dna evrilmi olarak yapmasdr. Yani sapkn mezhep olarak kabul edilenin iindeki sapknlkla mcadele etmektedir13. Beiki tutarl olarak laiklii savunmad iin, devrimci demokrat bir tutum iinde olmad iin; devletin dinlere karmasn ilke olarak sorgulamad iin, davrannn i mant onu,
13

Gerek bir laisizm savunucusu asndan, kii bir araya gelip ayr bir din olduunu dnyorsa ayr bir dindir. Devletin grevi, onlarn dier dinlerin olas basksna kar korunmasn salamaktr. Alevilik Snnilik konusuna balarsak, politik bir tartmada demokratik bir tavr savunan bir insan, slam iinde, Alevilerin tamamnn veya bir ksmnn inanlarn ayr bir din olarak grmelerini garantiye alacak koullar savunmaldr. Elbette bir inancn veya farkl inanlarn taraftarlar arasnda Aleviliin veya baka bir dinin ne olduuna dair tartmalar olacaktr. Devletin grevi, btn bu tartmalarn hibir politik anlam ve sonucunun olmamasn salamaktr. Yani inancn btnyle kiisel bir sorun olmasn salamaktr. Devlet zorunun ilevi, inanlarn kiisel bir seim olmasn salamaya ynelik olmaldr ve btn bu farkl inanlar karsnda devlet kesinlikle tarafsz olmaldr. yle diyelim. Diyelim ki slam iinden bir sapkn mezhep kp slamiyet'in dogmalarn eletiri bombardmanna tutuyor. Devletin grevi, bu sapkn mezhebin zgrln savunmak ve salamaktr. Bu mezhebin taraftarlarna kar, ounluu oluturan Mslmanlarn bir zor, bir yaptrm uygulamasn engellemektir. Konunun btnyle fikirsel tartma dzeyinde kalmasn salamaktr. Trkiyede olmayan budur. Bu gn artk, Aleviliin slamn iinde bir ayr mezhep olduunu syleyen Snni ounluun basksna kar, Snni bak asndan sz konusu olan bu sapknln zgrln savunmaktr demokrat bir bak asnn grevi. Yani Snnilere kar veya devlete kar, Alevilerin ayr bir din olduunu kantlamaya kalkmak deil, aksine sapknlk zgrln savunmaktr. Beiki, politik olarak bunu yapmyor. Yani zmnen devletin kimin din olup olmayacana karar vermesini kabul etmi oluyor.

63

bir teolojik tartmaya srklemektedir. Devletin, dinler hakknda sz sahibi olmasn sorgulamad iin, devlete Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya kalkmakta; ama bu sefer Alevilerin kendilerini slamn bir tr olarak tanmladklarn grnce; bu sefer Alevilere, ayr bir din olduklarn kantlamaya kalkmakta ve bunu yapt an da, Aleviliin kendi iindeki sapknlklarla mcadele eden ilahiyat olarak ortaya kmaktadr. Ve bu da onun, bir inancn taraftarlarna bilimsel argmanlar getiren bir ilahiyat olmas elikisiyle sonulanmaktadr. Yani bir politikac olarak veya politik bir tartma ve sorun balamnda devrimci demokrasiyi ve tutarl bir laiklii savunmad iin sonuta nesnel olarak bir Alevi teolog olmaktadr.

Sosyolojik Deliller Getiren Bir Teolog

Ama bu teolog, sosyolojiden delliler getiren bir teologtur. Bunu grelim. Burada, biimsel olarak bir alevi teolojisi olup olmadnn nemi yoktur. Beikinin yapt budur. Alevilere kendi inanlar ile tutarl iseler, Aleviliin slamiyetin bir biimi olduu yolundaki fikirleri bir yana brakmalarn sylemektedir. Bir dinin taraftarlarna, o dinin, o inancn saf biimlerini retmek, onun n kabulleriyle tutarllk iinde bulunmay salamak her zaman teologlarn iidir, din adamlarnn iidir. Eer Beiki bir bilim adam ise, Alevilerin, bir inancn taraftarlarnn, i tutarllklarnn onun sorunu olmamas gerekir. Bunlar sadece bir veri, bir olgu olarak onun konusu olabilir. Eer Alevileri i tutarlla aran bir Alevi ilahiyats, bir teolog ise, yapt bir teolog olarak doru olabilir ama bu sefer de, yaplan tartmann veya getirilen delillerin sosyolojik ya da bilimsel bir anlam yoktur. O halde, Beiki, sosyolojiden deliller getiren bir teologdur. Yapt teolojik bir tartmadr. Yapt bir inanc i tutarlla ardr. Getirdii delillerin sosyoloji ve tarihten olmas, bilim bilim diye srekli vurgulamas, onun bu zndeki niteliini deitirmemektedir. Btn bunlar sadece ortada bilimsel bir tartma olduu yanlgsna yol amaktadr. O halde Beikinin metni, politik ya da sosyolojik bir metin olarak ele alnamaz. Beikinin metni teolojik bir metindir. Bu metinle ancak Alevilik inanc iinde olanlar veya teologlar tartabilir. Biz ise ne Aleviyiz ne de teolog. Dolaysyla bu tartmaya girmemiz mmkn deildir. Biz konuyu sosyolojik ve politik olarak ele almaya alyoruz. Yani rnein Beikinin teolog olarak tartmas bizi ilgilendirmiyor ama bu tartmasnn politik ve sosyolojik anlam ilgilendiriyor. Ama yine de, Beikinin kendi i elikilerinin, girdii yolun onu bir teolog olarak da nasl silahszlandrdn grelim. Bir teologmu gibi olaya bakalm. Yani yine bir baka soyutlama dzeyine geelim.
64

Beikinin yaptnn bu teolojik karakterini teslim ettiimizde, o teolojik tartmann kendi mant iinde nereye varmaktadr? Teolog olarak Beikinin kendi bindii dal nasl kestiini grelim. Teolog Olarak Birici Sonu: Tutarszla ar Beiki, kendi i tutarszlyla kalmamakta, muhataplarn, yani Alevileri de bir tutarszla zorlamaktadr. Kendi i tutarszl, bir inancn taraftarlarna bilimsel argmanlar getirmekti; ya da teolojik bir tartmay sosyolojik kavramlarla yrtmekti. Ama bunu yaparken, kendi tutarszln muhataplarna da aktarmaktadr. Yani Alevilik bir inan olduuna gre, bir Alevi, tpk Aleviliin dier bir sr inanc gibi, slamiyetin bir biimi olduuna da inanabilir. Bunlarn hepsi inantr eni sonu. nanlar arasnda bir tutarllk aranmaz. nancn kendi iindeki bu tutarszlk, inan olarak bir tutarszlk oluturmaz. Tutarllk olmamas inanlar tutarsz yapmaz. Tam da aksine inanlarn tutarlldr bu. Yani Alevi, diyelim ki, olgulara aykr da olsa, Alevliin slamiyet erevesinde bir inan olduuna, tpk on ikinci imam olan Mehdinin bir maarada uyuduu ve bir gn kacana inand gibi inanabilir. Bunlarn her ikisi de eni sonu inantrlar. Alevi bunlar iin, tpk Mehdinin maarada beklediine ve bir gn kp geleceine dair bir bilimsel delil aramad gibi, slamiyetin bir biimi olduuna dair de bir bilimsel delil aramamaktadr. Yani Beikinin kafa karkl iinde olduunu syledii Alevi kendi iinde tutarldr. Peki Beiki ne diyor ve yapyor? Mehdinin maarada uyuduu ve bir gn huru eyleyecei inancna nedense bir itiraz yok, bunun iin bilimsel kantlar getirmiyor veya istemiyor. Alevilik bir inantr diyerek bilimsel kantlar istemeyeceini belirtmi oluyor. Onun itiraz, Aleviliin slamiyetin bir biimi olduu inancna. Bu ne perhiz bu ne lahana turusu? O inansa o da inan. Beikiye ne? Neye inanacana Beiki mi Alevi mi karar verecek? Beiki ise, Mehdinin uyumadna ve bir gn kp gelmeyeceine; bu inancn bilimsel olmadna hi bir itiraz yneltmiyor da tutuyor, Alevilerin slamiyet'in bir tr olduuna inanmalarn, onlarca inantan bir tanesini sorun ediyor. Bylece Aleviye kendi kafa karkln ve tutarszln da bulatrmaya alyor. Aleviye unu demi oluyor: inancnn baz konularnda istediin gibi inanabilirsin, bilimsel kantlara gerek yoktur; ama slamiyetle ilikiler konusunda inancn yeri olmamas gerekiyor. Bilimsel olarak inancnn slamiyetten ayr olduu kantlandna gre bunu kabul etmen gerekiyor. Yani inancnn baz yerlerinde, inanca ilikin baz yerlerinde bilime ilikin kriterlerle dnp davranmalsn. Yani benim gibi tutarsz olmalsn, ya da benim i tutarszlm sen de yanstmalsn. Beikinin teolog olarak yapt, nesnel olarak, kendi tutarszln ve kafa karkln Alevilere de bulatrmaya almaktan baka bir ey deildir.

65

Teolog olarak ikinci sonu: Engizisyon Yargl

Dikkat edilsin, Beiki potansiyel olarak, engisizyon yarglarna meruiyet salayan bir yoldadr. nk laik bir sistem, dinler iinde sapknlk zgrlnn savunusudur ayn zamanda. u soruyu soralm: Peki insanlar, Beikinin kantlarna ramen grlerinde srar ederlerse ne olacaktr? nk Beiki sadece Alevilere ayr bir din olduklarn kabul ettirmeye almyor, esas hedefi bunu devlete kabul ettirmek. Zaten bunu devlete kabul ettirmenin yolu Alevilerin bunu kabul etmeleri olduunu dnd iin Alevilere ayr bir din olduklarn kantlamaya alyor ve bir teolog gibi tartmaya girip onlar i tutarlla davet ediyor. Beikinin yaptnn politik bir anlam yoksa, yaptn yapmasnn anlam yoktur. Varsa ortaya bir sorun kar. Alevi otoritelerin veya devletin bu konudaki gr ve yaptrm hakk kabul ediliyor demektir. Yani bir takm Aleviler kp da biz slamn bir tryz diyemeyeceklerdir. nk bilimsel olarak kantlanm ve devlet tarafndan da kabul grlmtr ki Alevilik slamn bir biimi deildir. Bunu sylemek sapknlktr. Eer yle olmasayd Beikinin yaptklarn yapmasna gerek olmayacakt. Peki o Aleviliin slamn bir biimi olduunu syleyenler sylemeye devam ederlerse ne olacak? Onlar Beikinin ve Beikinin istedii gibi devletin bilimsel olarak ortaya koyduu sonular kabul etmemekte srar ederlerse ne olacak? Eer, onlar da ona inanyorlar, yle inanyorlarsa yledirler denecekse, bu imdiden niye denmiyor da uzun uzun onlara yle olmadklar kantlanmaya allyor? Ama Beikinin yaptnn bir anlam varsa, byle bir durumda, bu sefer onlarn yola getirilmesi ve o sapkn fikirlerden kurtarlmas gerekir. Elbette Beiki bilim adam olarak, fikir zgrlnden yana ve iddete, zor yoluyla imana getirmeye kardr, ikna etmesi gerekir. Ama kar taraf ikna olmuyorsa ne olacak? Onlar Aleviliin slamn bir biimi olmadna ikna etmek; ikna olmadklar takdirde zorla bu grn onlara kabul ettirilmesi gerekecektir. Beikinin aa kmam potansiyel konumu budur. Peki nasl getirilecek? Bilimsel veya teolojik kantlar bir ie yaramyor? Gelsin ikence ve hapishane. Beikinin potansiyel olarak varaca yer budur. Bir dini i tutarlla ekmeye altnzda, bir teolojik tartmaya girdiinizde ve bunun politik sonular olmasn kabul ettiinizde maalesef varacanz yer budur. Bunun fade edilmemi olmas ve ortaya kmamas sonucu deitirmez.

66

Grld gibi, bir teolog olarak Beiki, aslnda inan zgrln savunaym, Alevilerin urad baskya kar kaym derken karmza bir engizisyon savunucusu olarak kmakta ve onu merulatrmaktadr. Ama daha da kts var.

Teolog olarak nc sonu: Snni Teologlara Silah

Snni slamn engizisyon yarglarna, Alevileri ve kendisini de kurban olarak sunuyor bir teolog olarak. Yani Snni slam'n engizitrlerine de bir zafer bahediyor. Eski alarn Alevi babalar Snni slamn engizitrlerine kar daha zekice bir savunma bulmulard; Kurann bir zahiri bir de hakiki anlam vardr diyorlard; hakiki anlam da herkesin anlayamayacan sylyorlard. Bylece Snni ilahiyatnn her trl mdahalesinin yolunu batan tkayp onu dlyorlar; onun mdahalesini reddediyorlard. Ama Beiki, kendi elikisiyle, bir Alevi teolog olarak, Snni slamn mdahalesine ve engizitrlerine tm kaplar ayor. Bunu nasl yapyor? Beiki, Alevilik inancnn bir ksmna inan olma hakk gryor ama o inancn kendisinin ne olduu konusunu grmyordu. Beiki karsnda bir Snni slam teologu (veya Aleviliin slamn bir tr olduuna inanan bir Alevi teologu) kp yle diyebilir: insanlar kendilerini nasl kabul ediyorlarsa yledirler. Madem ki Aleviler kendilerinin Mslman olduunu dnyorlar, onlar Mslmandrlar, sizin onlara karmaya hakknz yok. Esas yanl olan onlarn kendilerini Mslman grmesi deil, Mslman grmelerine ramen Mehdiye inanmalar; namaz klmamalardr. Dzeltilmesi gereken yanl budur. Onlara Mslmanln bu olmad gsterilmelidir. Byle bir itiraz Beikinin yaptndan hi de daha az mantkl olmayacaktr. Bylece Beiki, bir teolog olarak tartmaya girdiinde, sorunu koyu yntemiyle, sadece devleti deil, Mslman ilahiyatlar da sz sahibi yapar. Zaten biraz da Mslman ilahiyatlar byle dedikleri iin Beiki Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya almaktadr. Ama ayr bir din olduun kantlamaya alrkenki kendi elikisi, kapdan kovduunu bacadan ieri almakta ve Snni karsnda kendisini ve Alevi'yi silahszlandrmaktadr. Tabii teolojik olarak.

Sonu

67

Beiki tutarl bir demokrat olsayd, unu derdi Alevilere: Aleviliin ne olduu konusunda Aleviler arasnda farkl grler olabilir. Bu grlerin hibir politik sonucunun olmad koullar iin mcadele edilmelidir. O zaman ne byle teologlua soyunur; ne Snni teologla politik sonular olan haklar ve silahlar sunmu olur; ne inanlara bilimsel argmanlar sunan elikilere der, ne de Alevileri i tutarlla aran bir engizisyon yargc durumuna derdi. Alevilerle politik bir sorunu ve Alevi hareketinin politik sorunlarn tartacak yani program ve strateji tartmas yapacak yerde, Alevilik inanc zerine tartmaya girmesi, Beikiyi bir ilahiyatya ve engizitre dntrr. Alevilere yneldiinde bir ilahiyat, bir engizitr olan Beiki, bilim adamlarna/kadnlarna yneldiinde ise basit bir ahlak olarak ortaya kar.

Bilim zgrl Yerine Ahlak Zabtal

Beikinin devletin laik olmayan yapsn, anti demokratik yapsn sorgulamamas, Alevilere hitap ettiinde onu bir teologa dntrmekteydi. Ayn konum, bilim adamlarna yneldiinde, onu bu sefer bir ahlak zabtasna dntrmektedir. Karmza bilimsel aratrmalarn zgrce yaplaca bir sistemi savunan bir demokrat deil, bilim adamlarna en azndan toplumsal bilimler alannda zgrce aratrma yapma olana tanmayan bu sistemde, onlar kendisi gibi tm sonular gze alarak davranmamakla eletiren bir ahlak kmaktadr. Ksaca bunu grelim. * Beiki, yazsnn bir yerinde, Alevileri iknay brakp, bu sefer bilim adamlarna ynelmekte ve onlara u szlerle ynelmektedir. Doada rnein bir kaya nasl kaya olarak alglanyorsa, toprak olarak alglanmyorsa, sosyal bilimlerde de rnein Alevi, Alevi olarak, Mslman, Mslman olarak, Krt ise Krt olarak alglanmaldr. te bu noktada sylemeye altm ok aktr. Tarih, sosyoloji, siyaset bilimleri, antropoloji, iktisat gibi sosyal bilimler alannda; hukuk gibi normatif bilimler alannda; psikoloji gibi insan bilimleri alannda alan profesrlerdir. Profesrler veya profesrlerin ok byk bir ksm byle yapmyor. Hakikati aratrmak, duygusuyla, endiesiyle deil resmi gre hizmet etmek endiesiyle hareket ediyor. rnein Krt Trk olarak alglyor, Krte Trk muamelesi yapyor. Aleviyi Mslman olarak alglyor, Aleviye Mslman muamelesi yapyor. Bylece olgulardan deil resmi grn bilgilerinden hareket etmi oluyor. Baka bir deyile resmi gr, resmi ideolojiyi bir daha dorulamak, bu bilgiye meruiyet vermek, ciddi bir ynelme, ciddi bir hareket noktas oluyor.

68

Kanmca sosyal bilimlerdeki tkanmann, sosyal bilimlerde gelime salanamamasnn temel nedeni budur. Beiki, bilimsel aratrmann sonularnn her trl politik sonu ve dolaysyla kaygdan azade olarak yaplabilecek koullar, yani gerek laiklii ve demokrasiyi savunmad iin, bilim adamlarnn politik kayglarla sonular karmalar karsnda, bilim adamlarna saldrmakta, onlardan politik sonularna ramen o politik sonular yokmu gibi, o sonular gze olarak sonular karmalarn istemektedir. Yani onlar stn ahlakl insanlar olmaya davet etmektedir. Denilenin bu olduu ok aktr. Devletin bir resmi gr olmas tartma konusu yaplmyor, bilim adamlarnn bu resmi gre kar durmamalar eletiriliyor. Bu tavr ne demokrat bir tavrdr ne de bilimseldir. Bu ahlaki bir tavrdr. Bilimin bizzat kendisi ortaya koymaktadr ki, eer bilimsel varglarn politik sonular olursa, ortadaki tartma artk bilimsel deil politik bir tartmadr. Politik konumlar ise insanlarn karlaryla yakndan balantldr. Ve yine bilimsel olarak bilinmektedir ki, insanlarn karlarna aykr olursa, matematik aksiyomlar bile tartma konusu olur. Bir demokratn grevi, nasl sapknlkla mcadele deil, sapknlk zgrl iin mcadele ise; bilim sz konusu olduunda da, bilim adamlarnn ahlakszlyla, korkularyla mcadele deil; en ahlaksz bilim adamlarnn, en korkak bilim adamlarnn bile, her hangi bir konuyu en kk kiisel ve politik kayg duymadan, yani politik sonulara yol amayacak ekilde, bilimsel kayglarla tartabilme zgrln elde edecei koullar iin mcadeledir. Yani devletin yaps ve biimine kar mcadeledir. Beiki ise bunu yapmyor, devletin yapsn ve biimini; rnein Alevilik zerine bir tartmann politik sonular olmasn sorgulamyor; bilim adamlarn ve onlarn ahlakn; onlarn bu sonular gze alamamalarn sorguluyor. Bir biyolog terliksi hayvann bir bitki mi hayvan m (nk bu tek hcreli ayn zamanda kendi iinde klorofil de bulundurur. Yani ayn zamanda ototroftur, hem bitki hem de hayvan zellikleri tar) olduunu tartrken, ne kadar korkak olursa olsun, ne kadar ahlaksz olursa olsun, bu tartmann sonular onun korkmas iin bir neden oluturmayacandan bu tartmay tamamen bilimsel kayglarla yapabilir. Devrimci demokrat birisi, ya da gerekten sosyolojinin, toplum bilimlerinin, en azndan din; dil, kltr, soy, tarih gibi alanlarda gerekten bilimsel bir kaygyla aratrmalar yapmasn isteyen bir bilim adam da, ayn biyologlarn koullarnn sosyoloji alannda da geerli olmas iin mcadele etmeli onu savunmaldr. Bunun bir tek koulu vardr, din sz konusu olduunda, gerek bir laiklik. Uluslar, rklar vs. sz konusu olduunda da ulusun tanmndan her trl rk, soy, kan, dil, dinin dland, bunlarn politik bir anlamnn olmad ve hepsinin eit olduu bir Demokratik Cumhuriyettir. Gerek laik bir demokratik cumhuriyeti savunmayan her muhalefet ister istemez en elikili durumlara dp en gerici tavrlar savunur durumda kalr. Beikinin bana gelen de budur. O, Sosyal bilimlerdeki tkanmann, sosyal bilimlerde gelime salanamamasnn temel
69

nedenini, devletin yapsnda deil, profesrlerin Hakikati aratrmak, duygusuyla, endiesiyle hareket etmemelerinde buluyor. Sorunu devletin yapsnda, dolaysyla o devleti ortaya karan snf ilikilerinde ve snflarn glerinde deil, profesrlerin ahlaknda veya cesaretinde gryor. Ahlakl ve cesur olmakla bilimsel aratrmalarn gelimesi ve sonular arasnda zorunlu bir iliki de yoktur. te sayn Beiki, ahlak sz konusu olduunda, yani ahlakl olmak ve sonularna katlanmak sz konusu olduunda, hibir bilim adamnn eline su dkemeyecei bir noktada bulunuyor, ama yine bu yazda grlyor ki, bu insani yksek nitelikler, onun sosyolojiden argmanlar getiren bir teolog olmasn; yani dediklerinin aslnda zerrece bilimsel deeri olmad gereini deitirmiyor. Beiki aslnda devletin resmi gr veya resmi ideolojisi olmasn sorun etmiyor; bunun bilimsel olmamasn sorun ediyor; Beikinin eletirdii, devletin resmi gr olmas deil, bu grn bilimsel olmamasdr. Bu nedenle devletin yapsna ynelecek yerde, Alevilere ve bilim adamlarna ynelmektedir. Alevilere yneldiinde, onlardan Aleviliin ayr bir din olduunu kabullenmelerini, bilim adamlarna yneldiinde, onlardan kendisi gibi hapislerde rmelerini istemektedir. Bu tavr ahlaki bir tavr olabilir ama bu tavr demokratik deil, anti demokratik bir tavrdr. Ve aslnda Beiki karmza bir demokrat olarak deil, bir ahlak teolog olarak kmaktadr. En iyi engizisyon yarglar ahlak teologlardan kar. Ama bu ahlaki tavr, politik olarak bir ahlaklkla sonulanmaz sadece, sosyolojik olarak da olgular olduu gibi ele alp aklayamamakla sonulanr. Sosyologun grevi, nasl Alevilerin kendilerini nasl grmeleri gerektiini sylemek deil, onlar olduklar gibi ele alp neden yle olduunu aratrmaksa, ayn ekilde, bilim adamlarnn nasl davranmalar gerektiini sylemek deil, onlarn davrann olduu gibi ele alp aklamaktr. Bilim adamlar birka istisna dnda aynen Beikinin dedii gibi davranmaktadrlar. Ama neredeyse hepsi byle davrandna gre, ortada ahlaki vaazlarla veya eletirilerle dzeltilecek bir sorun deil, aklanmas gereken, nedenlerinin ortaya karlmas gereken bir sorun var demektir. Ancak bu nedenler ortadan kaldrldktan sonra, o sonular da ortadan kalkabilir. Bilim adamlarnn bu davranlarnn nedeni aratrldnda, bilimsel aratrmann sonularnn politik sonular olduu durumlarda bilim adamlarnn bilimsel deil kiisel, ideolojik ve politik kayglarla aratrmalar yapp, konular seip, sonular kard grlr. O halde, bu durumun ortadan kaldrlmas gerekir. Bu ise ancak devletin din, dil, soy, kltr politik alann dnda brakmasyla yani ulusun, dili, dini, tarihi, soyu, rk olmamasyla mmkndr. Yani bilim adamlarnn niye yle davrand sorusunu sorup, soruna bilimsel ve sosyolojik yaklasa bile sosyolog olarak karaca sonu, bilim adamlarna ahlaki vaazlar vermek deil, devletin sistemini deitirmek gerektii olurdu. Dier bir deyile, bilim adamlarn eletirmek,

70

sadece politik olarak deil, ayn zamanda sosyolojik olarak da yanltr ve bilimsel aratrmalarn gerilii konusunda yanl bir aklamann sonucu olarak var olabilir. * Bilim adamlarn sulayarak, politik olarak devletin yapsn tartmayarak ve gndemden drerek onu olumlayan Beiki, bir bilim adam; bir sosyolog olarak da bindii dal keser. Sosyal bilimlerin, sosyolojik tartmalarn politik kayglardan azade olarak yaplmasnn koullarn engellemi ve bu gnk sistemi olumlam olur. Onun eletirisi sosyologlar bilim d kayglarla sonular karmaya zorlayan sisteme deil; bilim adamlarna ve Devlete ahlaki bir eletiri olarak kalr. Beiki, rnein bilim adamlarnn bilim adna en basit bir olguyu, rnein Krtenin ayr bir dil olmasnn inkar etmesini eletirirken, bunu onlarn ahlaki olarak drst olmadklar eklinde bir eletiriye indirger. Aslnda onlarn bunu inkar etmelerinin nedeni, tam da devletin din, dil, etni, kltr karsnda tarafsz olmamas, ulusun dile, dine, soya vs. gre tanmlanmas ve dolaysyla bunun politik sonular bulunmasdr. Bilim adamlar/kadnlar, bu sonularn var olan egemen sistemle elieceini grdkleri; korktuklar, ilerinden olmak istemedikleri; Beiki gibi hapiste yatmak istemedikleri iin en basit gibi grnen olgular bile inkar etmektedirler. Ancak, rnein, Krtenin ayr bir dil olup olmamasnn politik bir sonuca yol amad koullarda; btn dillerin eit olduu bir toplumda, bilim adamlar kiisel kayglardan azade olarak, (tpk bir hayvann u veya bu tr iinde snflanmasnn politik bir sonucunun olmad bir biyologlar tartmasnda olduu gibi) Krtenin hangi dil ailesinden olduunu tartabilirler. Ama bunun iin de ulusun dile gre tanmlanmamas gerekir. Yani bilim adamlarnn deil, bu sistemin, devletin yapsnn deimesi gerekir. Bilimsel olarak byle bir tartmann da elbette yeri vardr ve olmaldr. Biyoloji gibi, trlerin anatomilerinin ok belirgin tanmlar iinde bulunduu bir bilimde bile, bir ok canlnn hangi tre ait olduu ya da ayr bir tr m olduu ynnde biyologlar arasnda bir ok tartma olur. zellikle gei biimlerinde bu snflama olaanst zordur. Bir ornitorenk ku mudur, memeli midir? Yavrular yumurtadan kar ama st gibi bir svyla besler onlar. Ya da yle ortak yaamlar vardr ki, ortadakinin bir tek canl m yoksa, iki ayr canlnn ortak yaam m olduu sylenemez. Biyoloji gibi, sonularn hibir politik anlamnn bulunmad, yani en azndan bu gn iin bulunmad bir bilim dalnda bile bilimin uzak snrlarnda kesinlik bylesine uzak iken, elbet sosyal bilimler alannda veya linguistik alannda bu tr tartmalarn olmas son derece olaandr ve de yaplmaldr14. Politik kayglardan azade byle bir tartmada pek ala en
14

Aslnda Biyoloji de gnmzde tekrar politik tartmann iine girmektedir bir ekilde. rnein krtaj tartmalarnda, ceninin ne zamandan sonra yeni bir canl olarak saylabilecei ve dolaysyla ve onu ldrmenin cinayet saylabilecei tartmas gibi. Burjuvazi, kiliseyle birlikte aileyi savunmak, ocuk doumlarn tevik etmek iin bunu olabildiince aa ekme, ocuun rahme dt ana kadar indirme, buna karlk feminist hareket geciktirme eilimindedir. Gler ilikisine gre bu sre ilk andan ok uzun bir dneme kadar deimektedir. Byle bir tartmada, yani canlnn ne zaman ortaya kt balamnda aslnda Krtaj hakk tartlmaktadr ve bu bilimsel bir

71

sama gibi grnen tezler bile, ilerinde belli bir hakikat pay tayabilirler ve hakikatin unutulmu ya da dikkatlerden kam bir ynne dikkati ekebilir; onun tm karmakl iinde kavranmasna katkda bulunabilirler. Bu en ak Trke, Zazaca ve Krte balamnda grlebilir. Krte ve Trke ok farkl dil ailelerinden olduklar iin ortada pek bir sorun yoktur. Ama Zazaca ve dier Krt lehelerinin arasndaki ilikide bu aka ortaya kar. Zazaca hem ayr bir dilin hem de bir lehenin zelliklerini gsterir. Ama bu tartmann btnyle, politik sonular dolaysyla politik kayglar tamayan saf bilimsel, linguistik amalarla yaplmas bakadr, politik sonular olaca dnlerek yaplmas bakadr. Ayr bir ulus olma hakknn ancak ayr bir dil ile olabileceini kabul eden bir anlay ile bunun bilimsel bir tartmas yaplamaz 15. Orada artk
tartma deildir. Burada bilim pek ala gerici bir politik pozisyonla akabilir. Ama bu tam da bilimin uzak snrlarnda kesinlik kalmadndan hemen hemen olanakszdr. Benzer durum lm konusunda da geerlidir. lm ne zamandan itibaren geerlidir. Suni yaatma tekniklerinin gelimesiyle bu ciddi bir problem olarak ortaya kmaktadr. Bakm masraflarn azaltma veya insanlarn o halde ac ekmesini engelleme gibi kayglarla bu snr aa ekmek isteyenler olduu gibi; Almanyada olduu trden, tamamen politik Nazi gemiin basks altnda bunun ilerde toplumda i gcnden yararlanlamayacak olanlarn elimine edilmesinin arac olarak kullanlabilecei veya yaknlarnn bir insann mirasna konmak iin veya bir hemire veya doktorun iin yknden kurtulmak iin bunu kullanabilecei gibi korkularla bu snr iyice kesin st bir noktaya ekmek isteyenler de bulunmaktadr. Burada da tartma aslnda bilimsel deil, politik bir tartmadr ou kez. Benzer sorunlar ayn ekilde klonlama, kk hcreler, embriyonla deney gibi konularda da ortaya kmaktadr. Bunlarn hi biri bilimsel tartma deildir. Bunlarn hepsi politik ve ideolojik tartmalardr. Dolaysyla politik kayglardan azade tartlmas olanakszdr. Tartldnda da zaten varlacak sonu bilimsel olarak byle bir snrn izilemeyecei olacaktr. nk gei tipleri veya sreleri, ya o ya da o mantna smaz. Hem o hem de o mantn gerektirir. Bu ise siyasetin mantna uygun deildir. Hem l hem canly kabul eden bir hukukta neyin cinayet neyin insani yardm olduuna karar verilemez. Bu nedenle bu gibi sorunlar tartldnda bunlar politik olarak tartmak gerekir. Bilimsel argmanlar sadece politik hedeflere hizmet eder ve onlar gizlemeye yarar. Bu balamlarda rnein Avrupal biyologlarn da Trkiyenin Kemalist devletinin sosyal bilimcilerinden daha farkl davranmad ortadadr. Oralarda da bir ila firmasnn veya bir partinin veya bir ideolojinin, bilim adamlarnn ulatklar sonularda bilimsel kayglardan ok daha belirleyici olduu grlmektedir.
15

Krtler ile Zazalar arasnda bu tartma aynen grlmektedir. Zazalarn bir blm Krtlerden ayr bir ulus olduklarn kantlamak iin Zazaca'nn ayr bir dil olduunu, Krtler de aksine onlarn ayr bir ulus olmadklarn kantlamak iin Zazacann Krtenin bir lehesi olduunu kantlamaya almaktadrlar. Bu tartmada, tpk Trkler ve Krtler arasnda olduu gibi, her iki taraf da ayn anlay savunmaktadr aslnda, yani ayr bir dilin yoksa ayr bir ulus olamazsn. Yani tam da Trk ulusuluunun gerici, ulusu dile, dine soya gre tanmlayan ulusuluun, bir kopyas. Trk ulusuluu kendi zehrini Krt ulusuluuna aktm, onu bir kopyas olarak yaratmtr. Krt ulusuluu da bunu Zaza ulusuluuna aktm, onda bir kopyasn yaratmtr. Krtlerin Zazalara kar getirdikleri argmanlar, kelimesi kelimesine Trklerin Krtlere kar getirdikleri argmanlardr. Halbuki devrimci demokratik bir tavr, linguistik dzeyde bu tartmann bilimsel kayglarla yaplamayacan, nk bunlarn aslnda politik bir tartmann argmanlar olduunu syler. Byle bir tavr, hem Zazalar ve Krtler zerindeki ulusal baskya son vermek hem de byle bir tartmay btn politik kayglardan azade olarak srf bilimsel kayglarla yapabilmek iin ulusun, yani politik olann, yani devletin dile (veya soya, etniye, dine vs.) gre tanmlanmasna kar kar ve demokratik bir cumhuriyeti savunur. Bu koulda devlet isteyene istedii ana dilde eitim hakk salamakla grevli olar. Devletin veya ulusun dili olmaz. Bir veya birka dil, ortak konuma dili olarak kabul grebilir ama bu btnyle teknik bir sorunun zm olarak bir ortak konuma dili olacaktr, politik bir anlam yoktur ve farkl dillerden insanlarn ortak kararyla deitirilebilir. Hatta o lkede ounluun konumad, bambaka bir dil ortak bir dil seilebilir. Ayrlmak iin kimsenin ayr bir dili, tarihi olduuna dair bir kant getirmesi gerekmez. Tpk svire'de olduu gibi, isteyen ayrlr. Zazalar da tpk Trkler ve Krtler gibi demokratik bir ulusuluk anlaynda olmadklarndan, ayn gerici ulusuluk anlayna dayandklarndan, enerjilerini ulusun tanmndan dilin, soyun karld bir demokratik cumhuriyet iin deil, Zazalarn ayr bir etni olduklarn, ayr bir tarih ve dile sahip olduklarn kantlamak uruna harcyorlar. Tabii buna kar Krtler de bu sefer ayn ii tersinden yapyorlar. Tpk bir sre nce Krtler ve Trklerin yapt gibi.

72

politik bir tartma vardr. Bu politik tartma karsndaki devrimci demokratik politik tavr ise, ulusun dile ve dine gre tanmlanmasna kar kmak olabilir. Bylece hem ulusal baskya kar klm, hem de bilimsel tartmann politik kayg ve amalardan azade olarak yaplmasnn koullar iin mcadele edilmi olur. Zaten demokratik bir ulusuluk ve laiklik anlay ile sosyal bilimlerde ilerleme arasnda korkun bir iliki vardr. Din, dil, kltr gibi son derece nemli toplumsal fenomenlerin politik anlamnn olduu bir devlette bu tartmalarn srf bilimsel kayglarla yaplmas olanakszdr. rnein, Krtenin ayr bir dil olduundan sz etmenin politik sonularn olduu bir sistemde Krtenin ayr bir dil olup olmad zerine bir tartma bilimsel kayglarla yaplamaz. Beiki ise, eletirisini bir bilim adam, bir sosyolog olarak bunun olanakszlna younlatracak ve ulusun rnein, dile, dine, etniye ve kltre gre tanmland bir lkede, tarih ve sosyal bilimlerin bu konular srf bilimsel kayglarla zgrce tartmasnn koullarnn olamayacan syleyecek ve devletin yapsn tartmaya sokacak yerde; devleti bu konuda bask yapmamaya; bilim adamlarn da korkmamaya, cesur olmaya armaktadr. Bu demokratik bir tavr deildir. Bu son durumada ahlaki bir eletiriden baka bir ey deildir. Bir sistem insanlarn veya bilim adamlarnn cesur ve yiit olmalar gerektiine gre deil, aksine insanlarn ve bilim adamlarnn herkes kadar namussuz, kurnaz, korkak ve kar peinde olduu varsaymna dayanarak eletirilebilir. Bilim zgrln savunan bir eletiri, devrimci ve demokratik bir eletiri olmak zorundadr. Yani o korkak ve kar peindeki sosyologlarn, tpk o korkak ve kar peinde olan ama bir canl trnn u veya bu aileden saylmasnn politik bir sonucu olmad iin fikirlerini korku duymadan savunduklar iin korkak ve kar peinde olduklar grlmeyen, biyologlar veya paleontologlar gibi, bulgularnn sonularnn kendileri iin, bir sorun yaratmayacak koullarda almasn salamay hedeflemelidir. Bunun ilk koulu da dil, din, etni, gibi ayrlklar karsnda devletin ntral olmas; yani ulusun, politik olann bunlara gre tanmlanmamasdr. Somutlarsak, rnein memurlardan drstlk ve keyfi olmama beklenmemeli; aksine onlarn ahlaksz ve keyfi olacaklar var saylarak byle davranmalarn engelleyecek bir yap, yani siyasi biim hedeflenmelidir. rnein, btn memurlar seilmeli; gelirlerinin ortalama ii creti ayarnda olmas salanmal; srekli rgtl halk tarafndan denetlenmeli; memurlarn tayin ve terfi ilemlerinde onlarn amirlerinin ya da devletin gizli servislerinin raporlar deil; bamsz memur sendikalarnn tutacaklar siciller belirleyici olmal vs.. Byle koullarda, en

te Beiki, bu gerici milliyetiliin, yani ayr dili olmayann ayr ulus olamayaca varsaymnn, Trk milliyetiliinin dayand bu varsaymn, Krt ulusal hareketine damgasn vurmasna yol aan en nemli kiilerden biridir. calann yaptnn ve yapmaya altnn ne olduunun calann bizzat kendi rgtnce bile anlalamamasnn ve bir trl tutarl olarak savunulup uygulamamasnn en nemli nedenlerinden biri Beikinin dayand bu anlayn Krt hareketine de egemen olmasdr. Ve calann bu izgiyi koymasyla Beikinin onun izgisine kar tavr almasnn ardnda da bu temeldeki anlay fark yatmaktadr. Biz de zaten bu yaz serisinde bu derin isel balanty gstermeye alyoruz. nk, bu gerici ulusuluk anlayyla kopmadan ve onunla hesaplamadan Orta Dounun kan deryasndan kmas olanakszdr. Ama bu gerici ulusuluk anlaynn kkleri, pozitivist gerici sosyolojilerdedir.

73

namussuz ve keyfi memurlar bile namuslu ve kurallara uygun davranmak zorunda olur. Aksine bir sistemde, en namuslu memurlar bile keyfi ve namussuz olmak zorundadr. Yani bilimselliin koullarna da kar alr sayn Beikinin bir eyleri kantlamak iin kabul ettii gizli varsaymlar. Kendisine kar mcadele ettiklerini silahlandrdnn; kurban olduu sistemi glendirdiinin farknda deildir sayn Beiki, bilim adamlarnn korkakln veya ahlakszln bilimsel gelime olmamasnn nedeni olarak gsterirken.

Gerek Laiklik Yerine Devletin Alevilii Tanmas

nceki blmlerde grld gibi, Beiki Alevilere yneldiinde bir teolog, bilim adamlarna yneldiinde bir ahlak olarak yazmaktadr. Ama imdi var sayalm ki, Beikinin yazs ne Alevilere yneliktir ne de bilim adamlarna, zel bir muhatab yoktur ve genel olarak topluma yneliktir. Dolaysyla var sayalm ki epistemolojik elikileri bulunmamaktadr; var sayalm ki teolojik veya ahlaki bir yaz deildir. Dikkat edilsin, byle olduunu var sayyoruz. Onun politik bir yaz olarak anlamn ve yanln gsterebilmek iin byle var saymak, buraya kadar akladmz hatalarndan arndrmak zorundayz. Yine var sayyoruz ki, yazsnda, sosyolojik dzeyde olgusal ve karsama dzeyinde hi bir yanl yoktur. Ve yine var sayyoruz ki, Din ve Alevilik olgusunu da sosyolojik olarak doru bir biimde ele almaktadr. Yani Din ve Alevilik hakknda btn syledikleri sosyolojik olarak doru bir teoriye dayanmaktadr. Ve btn bunlara ramen ve bu koullarda bile Beikinin yazs politik bir yaz olarak gerici bir yazdr. Niin? nk, sosyolojik bir aratrmann sonularnn politik sonular olduu koullarda, bu sonular politik bir balamda ne srmek, fiilen o koullar olumlayp onun sadece biimini, sonularn eletirmek anlamna gelir. Bu genel ve soyut ifadeyi somutlayalm. Trkiyede devletin laik olmad, genel olarak Snni slam; Snni slam iinde de kendi zel yorumunu kayrd ve destekledii aktr. Alevilie uygulanan bu bask ve asimilasyon politikasn merulatrmak iin, gerek devlet, gerek Snni din adamlar, hatta kimi Aleviler, Aleviliin slam'n bir tr olduunu sylemektedirler. Aleviliin slam'n bir tr olduunu sylemek, devlete ve Snnilere, tpk Krtlerin da Trk olduklarn sylemek gibi bir ileve sahiptir. Byle denerek, nasl Da Trklerini normal Trk yapmak zere, onlara dillerini yasaklamak ve zorla Trke retmek rasyonalize edilebiliyorsa; ayn ekilde Alevilii de
74

slamn bir eidi olarak tanmlamakla, Alevi kylerine camiler amak, Alevileri Snniler gibi dnp davranmaya zorlanmak rasyonalize edilmektedir. Bu baskya kar biri demokratik ve z bakmndan ilerici; dieri ise ideolojik olarak tpk o basky yaratan iliki gibi gerici ama bir baskya kar tavr olduu iin sonular itibariyle ilerici, iki biimde kar klabilir. Birincisi demokratik ve z bakmndan ilerici tavrdr. Bu tavr dil rneinde ele alalm. Demokratik olarak dersiniz ki, ulusun dili, tarihi, etnisi, soyu, dini olmas gericidir. Bunlar ulusun tanmndan dlanmaldr. Devlet btn dillere, etnilere, tarihlere, soylara eit davranmal bu eitlii kollamakla ykml olmaldr. Devlet insanlarn her hangi bir din, dil, etni, soy, inan, dinden olduklar iin bir eitsizlie uramasn engellemekle ykml olmaldr. Dil, soy, etni, tarih siyasi deil, kiisel bir sorun olmaldr tpk bir inan gibi. Nasl devletin dini olmamas gerekirse, tarihi, soyu, dili, etnisi olmamaldr. Devletin, dolaysyla ulusun nasl dini yoksa tarihi, dili, etnisi, soyu da olmaz ve olmamaldr bir Demokratik Cumhuriyette. Bu durumda, byle bir program savunan birisi, her hangi bir dilin hakkn savunmak iin, o dilin ayr bir dil olduuna dair, linguistikten deliller getirmez. nk herkes ana dilini renmek hakkna sahip olmaldr. stedii dili ana dili olarak seme hakkna sahip olmaldr. nsanlar isterse mahalli bir leheyi isterse uluslar aras yaygn bir dili, anadili olarak seebilmelidir. Devletin grevi neyin ayr bir dil olduuna karar vermek deildir. Buna hakk ve yetkisi olmamaldr. Devletin grevi insanlara ana dillerinde eitim salamak ve dillerin eitliini salamaktr. Byle bir sistem veya byle bir sistem iin mcadelede, bir dilin linguistik olarak ayr bir dil veya lehe olmasnn politik bir anlam bulunmaz. Bu balamda, pek ala linguistik olarak ayr bir dil olmayan diller politik ve hukuki olarak ayr bir dil imi gibi, ayr bir dil olarak ele alnmak zorundadr. Yani linguistik olarak ayr bir dil olmak ile, politik olarak ayr bir dil olmak ok farkl eylerdir. Devrimci bir demokraside, dier dillerle eit olmak iin, linguistik olarak ayr bir dil olmak gerekmez. Benzer ekilde tutarl bir laik olarak da, devletin inan alanna mdahalesine kar karsnz, devletin grevinin sadece her hangi bir dinin bask altna alnmasn engellemek olduunu savunursunuz. Bunu savunan bir insan, her hangi bir inancn ayr bir din olduunu kantlamaya kalkmaz. kii bir araya gelip istedii inanc kurabilir. Devletin grevi sadece bu inancn dier inanlar tarafndan bask altna alnmasn engellemek olur. Bu durumda bir inancn, sosyolojik olarak ayr bir din olup olmadnn politik bir anlam olmaz. Byle bir tutarl laiklik savunucusu, bir inancn politik bir tartma iinde, ayr bir inan olduunu sosyolojik olarak kantlamaya kalkmaz ve byle bir kantlama giriiminin kendisinin yanl olduunu syler. Tpk dilde olduu gibi, demokratik bir cumhuriyette her hangi bir inancn, dier inanlarla eit haklardan yararlanabilmek iin sosyolojik olarak ayr bir inan, ayr bir din olduunu kantlamas gerekmez. Nasl, linguistik kriterlerle ayr bir dil olmayan bir leheyi,
75

insanlar eer ayr bir dil gibi renmek istediklerinde devletin grevi onlara bu olana ve dier dillerle eitlii salamak ise, her hangi bir inancn taraftarlarnn da, dier inanlarla ayn eitlikten yararlanmak iin, ayr bir inan olduklarn kantlamalar gerekmez, kendilerini ayr bir inan olarak gryorlarsa ayr bir inantrlar, onlarn hukuksal ve politik olarak yle ele alnmalar gerekir. Bu devrimci, demokratik bir talep ve tavrdr. Ama Beikinin tavr bu devrimci demokratik tavr deildir. Dolaysyla Beikinin talepleri de devrimci demokratik talepler deildir. Peki nedir Beikinin tavr ve talebi? Beiki, tpk dil ve ulus kavramnda, dilin linguistik ve politik anlamlarnn farkn grmedii ve bunu kartrd gibi, inan kavramnn sosyolojik ve politik (veya hukuki) farkllklarn grmemekte, bunlar kartrmaktadr. Ama bu kartrn ardnda, demokratik olmayan bir politik duru bulunmaktadr din konusunda. Tpk ulus konusunda olduu gibi. Beiki gerekten demokratik, tutarl laik bir tutum ve anlay iinde olsayd, byle bir kartrma da ortaya kmazd. imdi bnu grelim. rnein, tanr tanmazlk veya ateizm epistemolojik olarak inan alanna girmez, inancn reddidir. Ama, politik veya hukuki olarak, ateizm bir inantr. Yani ayr bir inan gibi ele alnmas gerekir. Devletin grevi ateistlerin de, dier inananlarla ayn haklardan yararlanmasn salamaktr. rnein, her dinden taraftarlarn mezarl varsa, ateistlerin de byle bir talebi varsa, ateistlerin de ayr bir mezarl olmas gerekir. steyen ateist de oraya gmlebilmelidir. Bunun iin ateistlerin ayr bir dinsel cemaat olduklarn kantlamalarna gerek olmamaldr. Devletin grevi ateistlerin ayr bir din olup olmadn tartmak deil, onlar hukuken ve politik olarak ayr bir dinmi, ayr bir inanm gibi ele alp, onlarn dierleriyle eitliini salamak olmaldr. Ayn ekilde, Alevilik, diyelim ki sosyolojik olarak ayr bir din deildir. Ama Aleviliin ayr bir din olduunu dnen Aleviler, politik ve hukuki olarak olarak ayr bir din olarak dier dinlerle ayn haklardan yararlanrlar. Devletin grevi zaten bu politik eitlii salamaktr. Devrimci demokrat veya tutarl bir laisizm savunucusu, bu inancn politik ve sosyolojik anlamlar arasndaki farka dikkati ekip; politik olarak kendine ayr inan diyenin ayr inan olduunu savunur; sosyolojik argmanlarla byle bir tartmaya girmez, byle bir tartmaya girmenin devletin kimin din olduunu karar vermesini merulatran gerici ilevine, politik olarak gerici anlamna dikkati eker. nk, ancak devletin kimin inan olduuna karar vermesini sorun etmeyen ve bunu olaan kabul eden bir anlay, devlete ve Snnilere veya yurttalara Aleviliin ayr bir din olduunu sosyolojik olarak kantlamaya kalkar. Yani Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya kalkma eyleminin kendisi, ne kadar bilimin dolaysyla ilerici dncenin bir savunusu imi gibi grnrse grnsn, kendisi
76

gerici bir politik yaklamn ifadesi ve sonucudur. Bylece ierii doru bile olsa, yani Beiki gerekten sosyolojik olarak doru bir din kavrayna dayansa ve yine sosyolojik olarak Aleviliin ayr bir din olduunu kantlasa bile, yapt, sosyolojik bir tartmay politik bir balamda yrtmek olduundan, eylemin kendisi gericidir; kendisi politik olarak yanltr; sosyolojik doru, politik bir yanla tekabl etmekte ve onun gerici zn gizlemektedir. Beikinin yapt tam tamna budur. Ve bu sadece Alevilik konusunda ortaya kan bir zellii deildir Beikinin. Ortada ok daha temel, derinde bir yanl bulunmaktadr. Bu nedenle bu yanl aynen Krt sorununda da ortaya kmaktadr. Beiki Krtenin ayr bir dil olduunu savunmutur ylarca. Linguistik olarak doru olan bu nerme, politik balamda, devletin ya da ulusun dile gre tanmlanmasn sorun etmeyip zmnen savunduundan, tpk Aleviliin ayr bir din olduunu savunmak gibi, politik olarak gericidir. Aslnda Beikinin yapt, Krt sonunudaki tavrn olduu gibi Alevilere aktarmaktr dolaysyla oradaki temel yanln da. Bu tavra gre, denilmektedir ki, Krte ayr bir dildir veya Alevilik ayr bir dindir. Krtede linguistikten, Alevlikte sosyoloji ve tarihten yzlerce delil getirerek, Krtenin ayr bir dil, Aleviliin ayr bir din olduunu kantlanmaktadr. Byle bir yola girdiinizde, elbette Krtler ve Krte; Aleviler ve Alevilik zerindeki baskya kar km olursunuz, bu anlamda tavrnzn nesnel ilerici bir anlam olur. Yani var olan bir baskya kar duru, var olan sistemle kar karya geli demektir bu. Ama ayn zamanda, Krtenin ayr bir dil; Aleviliin ayr bir din olduunu tartmaya kalkp, bunu kantlamak iin deliller getirdiinizde, zmnen, yani rtk olarak, kurban olduunuz sistemi ve onun dayand var saymlar savunmu olursunuz. Yani, u varsaymlar kabul etmisiniz demektir: Birincisi, ayr bir diliniz yoksa, bunu linguistikten deliller getirerek kantlayacak durumda deilseniz, ayr bir dilin layk olduu haklardan yararlanma hakknz olmayacaktr. kinci olarak, devletin neyin ayr bir dil olduuna karar vermesine, bir dili olmasna bir itiraznz yok demektir. Yani yaptnz nesnel olarak, devletin ulusu dile gre tanmlamasn; kimin dil olduuna karar vermesini sorgulamamak, bu egemen devletin varsaymlarn kabul etmek ve savunmaktr. Tam da onun varsaymlarn kabul ettiiniz iin aksini kantlamaya kalkmaktasnzdr. Krte gerekten ayr bir dil olabilir. Bu linguistik olarak doru da olabilir. Ama bu linguistik dorunun, byle bir politik balamda dile getirilmesinin kendisi yanltr ve doru burada yanla dnr. Tpk yanl bir program iinde doru bir strateji; yanl bir strateji iinde doru bir taktik veya Adornonun dediine ithafla, yanl bir dnyada doru bir yaam olamayaca gibi.

77

Burada politik olarak doru bir tavr, linguistik bir tartmann politik sonular olmasnn koullarn ortadan kaldrmak olabilir; bunu olduu gibi kabul edip, sorgulamayp, aslnda politik bir tartmay objektif bir linguistik tartma mmknm gibi ve linguistik bir tartmaym gibi yrtmek deil. Sorun aynen Alevilere aktarlabilir. Zaten, Beikinin yapt tam tamna budur. Krt sorunu karsndaki tavrn olduu gibi Alevilere aktarmaktadr. Krtler sz konusu olduunda nasl Krtenin ayr bir dil, Krtlerin ayr bir ulus olduunu kantlamaya alyorduysa; imdi de Aleviliin ayr bir din, Alevilerin ayr bir dinin taraftarlar olduunu kantlamaya almaktadr. Linguistik olarak Krtenin ayr bir dil olduunun doru olmas gibi; Aleviliin sosyolojik olarak ayr bir din olduu da doru olabilir. Ama politik bir balamda bu linguistik doru nasl sosyolojik ve politik bir yanla dnyorsa, ayn ekilde Aleviliin ayr bir din olduu ynndeki sosyolojik doru da, ayn zamanda politik bir yanla dnmekte ve onu gizlemektedir. Niin byledir? nk Beikinin yapt devlete, Aleviliin ayr bir din olduun kabul ettirmeye almaktr. Yani ayr bir din olduunu, sosyolojik olarak kantlayamad takdirde, ayr bir din olarak davranlmasn isteyemeyecei var saymn kabullenmekte ve savunmaktadr. Ayn ekilde, ulusal sorunda da yledir. Ayr bir dil olduunu kantlayamazsa, ayr bir ulus olduunu iddia edemeyeceini dnmektedir. Ama bunun da ardnda devletin bir dili ve dile veya etniye dayanan ulusu olmasnn kabul vardr. Din sz konusu olduunda, devletin kimin din olduuna karar vermesinin kabul vardr. Beikinin itiraz, devletin ve ulusun dile gre tanmlanmasna deil; Krte ayr bir dil olmasna ramen Krtenin ayr bir dil ve dolaysyla Krtlerin ayr bir ulus olarak tanmamasnadr; din sz konusu olduunda Beikinin itiraz devletin kimin ayr din olduuna karar vermesine deil; Aleviliin ayr bir din olmasna ramen ayr bir din olarak kabul edilmemesinedir. Bylece, Beikinin trajedisinin nedeni ve mant ortaya kyor. Beiki tam da siyasi ve ideolojik bakmdan bir Kemalist olduu; Kemalizmin varsaymlarn paylat; onlar eletirmedii; onlara kar kmad iin; Krtenin ayr bir dil; Krtlerin ayr bir ulus; Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamakla uramaktadr. Krtler ve Aleviler ezildii iin; Krtenin ve Aleviliin ayr olduunu sylemek Beikinin hapislerde rmesine yol at iin, yaplan i Kemalizmin uygulamasna kar kt iin ve dolaysyla onun tepkisini ektii iin onun bu gerici ve Kemalist z, grlmemektedir. Halbuki Beiki, gerekten Kemalist sistemin dayand varsaymlar kabul etmeyip onlar sorgulayan bir politik hedefi benimsemi olsayd, Krtenin linguistik olarak ayr bir dil olduunu kantlamakla uramaz; ulusun dile, soya, tarihe, dine gre belirlenmesine kar
78

kard; ulusun dile, soya, tarihe, dine gre belirlenmesine kar kmak, demokratik bir ulusuluu savunmak olur; ulusun neden byle tanmlandnn nedenlerine ynelirdi. Buna yneldiinde, burjuvazinin gericilii; Stalinizmin egemenlii gibi olgularla karlar, o zaman burjuvazinin ve stalinist brokrasinin neden gerici bir ulusuluu savunduklarn aklamaya alr; gerici ulusulua kar politik ve ideolojik bir mcadele iinde olurdu. Ayn ekilde, din sz konusu olduunda da, Beiki gerekten Kemalist sistemin dayand var saymlar kabul etmeyip sorgulasayd, sosyoloji ve tarihten kantlar getirerek Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamakla uramaz, devletin zele, inanca ait alana mdahalesini reddeder; kii bir araya gelip ayr diniz diyorlarsa ayr dindirler; devletin grevi onlarn dier dinler ve ounluk tarafndan bir baskyla karlamasn engellemektir derdi. Ama Beikide btn bunlar yoktur. Niin yoktur? nk Beiki Kemalizmin milliyetilik veya dine ilikin anlayn benimsemekte onlar sorgulamamakta ve zmnen savunmaktadr. Beiki tam da Kemalist sistemin varsaymlarn kabul ettii iin, zmnen onlar savunduu iin Alevilik ve Krtlk zerine, btn yazlarn yazmtr. Eer byle olmasayd bu yazlar var olamaz ve onlarn bir anlam bulunmazd. Ne yazk ki, Beikinin btn ilesi, eseri ve hayat Kemalizmin dayand var saymlarn bilinsiz bir kabul ve savunusudur. Eer bu kabul olmasayd, btn o eserlere gerek olmazd. Bu korkun bir trajedidir. Beike kemalizme ramen Kemalizmi savunmakta, ama kemalizmi savunduunu bilmemekte, ona kar ktn sanmaktadr. Yanllklar trajedisi denebilir buna. Beikinin anlamad udur: Kemalizm, Krtlerin varln inkar deildir; Kemalizm ulusun dile, soya, kana gre tanmlanmasdr. Krtlerin varlnn inkarna kar kmak, Kemalizme kar kmak deildir, onun somut bir biimine kar kmaktr. Kemalizm Alevilerin ayr bir din olarak tannmamas deildir; Kemalizm devletin kimin din olduuna karar vermesi ve devlet olarak o dinlerle iliki kurmasdr 16. Alevilerin ayr bir din olarak tannmyor oluuna kar kmak Kemalizme kar kmak deildir. Beiki, Kemalizmin zne deil, onun somut grnmne, somut biimine, somut sonularna kar kmaktadr. Ama o somut grnmne kar karken onu znden savunmaktadr. Savunmaktadr nk Beiki, Kemalizmle ayn felsefi ve sosyolojik temelleri paylamaktadr: yani pozitivizmi ve metafizik sosyolojileri17.

16

Elbette Kemalist sylemin ve gerekliin kendi iinde de elikili bir yaps vardr. Ulusu vatandalkla tanmladn syler ama o vatandal bir dil, bir soy, bir tarihle yani Trklkle tanmlar. Devletin laik olduunu syler ama, btn Snni din adamlarnn maa devlet btesinden kar okullarn devlet aar vs.. Bunlara Alevilerin de eklenmesiyle Kemalizm veya devletin yapsnda bir deime olmaz.
17

Beikinin yapt, Kemalizmin bu gerici zn, aynen Krt ulusal hareketine de bulatrmak olmutur. Kemalizm kendi lanetini ve gericiliini, Beiki araclyla Krt Ulusal Hareketine bulatrmtr.

79

Beikinin Kemalizm anlay, aslnda Kemalizmin Kemalizm anlaydr. Eer onun metodolojik temelleriyle ifade edersek: pozitivizmin Kemalizm anlaydr. Bu anlay, Kemalizmin dayand btn var saymlar savunur, sadece onun somut biimlerini eletiri konusu yapar. zetle, Beikinin yazs, Alevilere veya bilim adamlarna ynelik deil yani teolojik veya ahlaki bir yaz olarak deil; topluma ynelik bir program veya devlete ynelik bir talep olarak okunduunda, yani politik bir yaz olarak okunduunda, karmza Kemalizmin var saymlarn kabul eden ve savunan gerici bir politika kmaktadr. Bu gericilik, Kemalizmin somut biimlerine kar k, somut bir baskya kar k biiminde ortaya koyulduundan onun gerici z grlmemektedir. * Buraya kadar Beikinin mant bakmndan gerek tutarl bir laiklii savunmadn ve tam da byle olduu iin sosyolojik, epistemolojik, teolojik ve bilimsel elikilere yuvarlandn gstermeye altk. Ama Beiki, yazsnn bir yerinde bu rtk anlay ak olarak da ifade ediyor. Laiklii tarif ettii yerlerde aslnda kendi laiklik anlayn ifade ediyor. Geri yazsnda byle ifadeler olmasayd da sonu deimezdi ama bunlar Beikinin tutarl bir laisizm savunucusu olmadn bizzat Beikinin kendi ifadeleriyle de ortaya koyuyor. rnein Beiki yle yazyor: Laiklik her eyden nce devletin btn inanlara eit mesafede bakmasn salayan bir ilkedir. Bu tanm laiklii aklamaz. Devletin btn inanlara eit mesafede bakmas, onlar devletin tanmasn varsayar. Bu laiklik deildir. Bu Kemalizmin laiklik anlaydr. Yani cemevine de camiye davrand gibi davranmasn istemek. Beikinin itiraz, devletin camileri tanmasna, yani her hangi bir inancn ibadet yerlerini tanmasna deil, cemevini tannmamasnadr. Zaten aynen yle yazyor: Cami karsnda cemevinin hibir varlnn tannmamas laiklikle badaan bir durum deildir. Beiki tutarl bir laisizm savunucusu olsayd, sorunu cami karsnda cemevinin tannmamas deil, caminin tannmas olarak koyard18.
Gerici Trk milliyetilii, belki bylece Krtlere olan bir borcunu dyor. Trk milliyetiliini de bu gerici lanetle ekillendiren bir Krtt: Ziya Gkalp. Ziya Gkalp, ayn zamanda O. Comte, Durkheim sosyolojilerini ve pozitivizmi Trkiyeye getiren ve Trkiyede sosyolojinin temelini atan adamdr. Beiki de bir sosyolog olarak, bu sosyolojinin bir meyvesidir. Bu gerici Trk milliyetilii zehrini, Beiki kanalndan Krtlere geri vermektedir. Tarihin ok ilgin bir ironisidir: Trk milliyetiliinin babas bir Krttr (Gkalp) ; Krt milliyetiliinin babas da, ya da en azndan babalarndan bir de bir Trk (Beiki). Gkalp, Marksizm'i deil, gerici burjuva sosyolojilerini, pozitivizmi Trkiyeye getirmitir. Beiki de Marksizm karsnda ayn gerici sosyolojilere dayanm ve Marksizm karsnda onlar savunmu ve onu Krt ulusal hareketine bulatrmtr. Sosyolojik Eletiri blmnde gsterilecek olan da budur.
18

Bir baka rnek. Beiki syle yazyor: Aleviler her yl 16 Austosta Hac Bektai Veliyi anma trenlerinde devlet ve hkmet yetkilileriyle bir araya gelmektedirler. Bu gnlerde bu laiklik anlay sorgulanabilmelidir. Aleviler devlet

80

Ve Beiki, sadece tutarsz bir laisizm savunucusu olmakla kalmyor; laikliin tutarl bir savunucu olmad iin, Alevilerin mcadelesini de zayflatyor. Devletin cemevini de tanmas iin mcadele eden bir hareket sadece Alevileri birletirebilir. Aslnda Alevilerin devrimci ve demokrat, tutarl laiklik savunucusu olmayanlarn birletirir. Ama tutarl bir laisizm savunusu, yani devletin camileri tanmasn, yani inan yerlerini tanmasn ve onlara karmasn sorun eden ve buna kar kan bir hareket, tm ezilen inanlar; tm gayr memnunlar birletirebilir. Bylece Beiki tutarl bir laisizmi savunmamakla kalmyor, Alevileri verdikleri mcadelede yalnz kalmaya mahkum ediyor. Bunu ilerde greceiz. zetlersek, Beikinin tutarl bir laiklii savunmaktan uzak oluu; Kemalizme znden deil, somut biiminden dolay kar oluu ve farkna varmadan onun zn savunuu; yani devletin dinleri tanmas ve eit davranmasn istemesi,19 Beikiyi devlete Alevliin ayr bir din olduunu kabul ettirmek iin abalamaya itmekte. Ama Aleviler kendilerinin slamn bir eidi olduklarn sylediklerinden, bu sefer nce Alevilere ayr bir din olduklarn tantlamaya almakta. Alevilere bunu kantlamaya alnca, bir teologa dnp teolojik bir tartmaya girmekte; teolojik bir tartmay bilim adam olarak ve bilim adna yapnca da ilk bata ele aldmz, epistemolojik elikiye dmektedir. Btn bu elikileri, Beikinin tutarl bir demokrasi ve laiklik programn savunmamas nedeniyle ortaya kmaktadr. Eer Beiki, devletin gerekten laik olmasn savunsayd, btn bu tartmalara girmez, dolaysyla Beikinin bu yazs var olmazd. Aslnda Beikinin sadece bu yazsna has bir durum deildir bu. Aa yukar btn eseri budur. Ezilenden yanadr ama ezenin, kendi celladnn varsaymlarn savunmaktadr. Cehenneme giden yollar iyi niyet talaryla delidir.

ve hkmet yetkilileriyle tartabilmelidir. Bu, Alevilerin kanamayacaklar bir grevdir. Sorun yine yanl koyuluyor. Tutarl bir laisizm savunucusu iin sorun Alevilerin devlet ve hkmet yetkilileriyle tartmalar deil; genel olarak bir inancn savunucularnn devlet ve hkmet yetkilileriyle tartmalar olmaldr. Devletin sz sahibi olmasnn sorun olarak grmeyen ancak sorunu byle koyabilir.
19

Dinler arasndaki eitlii salamak bakadr; dinlere eit davranmak bakadr. Biri dinlerin birbirine mdahalesini engellemeye, dieri dinlere mdahaleye yneliktir.

81

NC BLM

NAN OLARAK ALEVLK

Giri
nceki blmde Beikinin demokrasi ve laiklii tutarl olarak savunmaktan uzak oluunun, yani modern burjuva toplumunu bile en ideal ve mantk sonularna varm biimiyle savunmaynn; Kemalizmin varsaymlarn kabul ederek, Krtler ve Aleviler zerindeki baskya kar kmasnn, onu, Alevilere yneldiinde bir teologa, bilim adamlarna yneldiinde bir ahlakya ve topluma yneldiinde daha mkemmel bir Kemalizm savunucusuna dntrdn gstermeye altk. Bu eletiri znde, en ideal burjuva dzeni ve kapitalizm asndan bir eletiriydi. nceki blm boyunca, sz konusu olan, Beikinin yazsnn ve yaptnn btnsel anlamyd. Dolaysyla Beikinin din ve Alevilik hakknda sylediklerinin ieriine girilmiyor, Beikinin sosyolojik olarak din ve Alevilik hakknda dediklerinin doru olduunu var saylyordu. Bundan sonra ise tam tersi bir yol izlenecektir. nceki Blmde doru olduu var saylanlar tartlacak ve eletirilecek, buna karlk, nce gsterilen yanllklarn ise olmad var saylacaktr. Yani bu sefer, var saylmaktadr ki; Beikinin yazs teolojik ve ahlaki bir yaz deildir; varsaylmaktadr ki: politik balamda da Kemalizmin varsaymlarn paylamamaktadr; varsaylmaktadr ki: Beikinin yazs, tamamen sosyolojik amalarla yazlm bir yazdr. rnein, sosyologlar arasnda yaplan, Aleviliin ne olduu ile ilgili, dinin ne olduu ile ilgilibir sempozyuma sunulmu bir bildiridir. Dier bir ifadeyle, rceki blmde eletiri Politikti. Bu kitapta tamamen Sosyolojik dzeyde kalnacak; Beikinin yazs sosyolojik olarak eletirilecektir. nceki blmde Beikinin din ve Alevilik hakknda sylediklerinin ieriine girilmiyor kullanld balam ve dolaysyla bu balam iindeki anlam inceleniyordu; bu blmde ise, tam tersi, sylendii balam bir kenara braklarak esas eletiri konusu Beikinin sylediklerinin ierii olacaktr.

82

Ayn ekilde nceki blmde, Beikinin yazs, burjuva uygarlnn varsaymlar asndan; ideal bir burjuva demokrasisi asndan eletiriliyordu; bu blmde ise, nceki eletirinin dayand varsaymlar da sorgulanacak, yani Burjuva demokrasisinin, burjuva uygarlnn kendisi eletirilecektir. Bu anlamda, Bu ve bundan sonraki blmler, nceki blmn bir eletirisi olarak da grlebilir. Beikinin iinde bulunduu kafa karkln zmlemek ve gsterebilmek iin bu soyutlamay yapmak zorunludur. Burada farkl soyutlama dzeylerinde ayr ayr ele alnan zellikler Beikinin kafasnda ayrlmaz bir btndr. Bunlarn analiz dzeyinde birbirinden ayrlmas, birbirinden soyutlanmasnn nedeni bu btnl ve ayrlmazl gstermektir. Tpk bir metann deiim ve kullanm deerlerinin somut metada ayr deil bir btn olmas; dncenin o btn gstermek iin onlar dncede ayrmak, birbirinden soyutlamak zorunda olmas gibi. Somutun o karmakln gstermek iin soyutlama zorunludur.

Sosyologluk ve Sosyoloji Nedir?

Beikinin demokrasi ve laikliin tutarl bir savunucusu olmamasnn; Kemalizmin varsaymlarn savunmasnn, bu politik tavrn metodolojik kkleri, onun sosyolojik grlerindedir. Bunlar arasnda zorunlu bir iliki bulunmaktadr. Beiki gerici burjuva sosyolojilerinin, pozitivizmin bir savunucusu olduu iin politik dzeyde nesnel olarak ve bilinsizce Kemalizmin varsaymlarn kabullenip savunmaktadr. Bu blmdeki eletiri bu balanty gstermeye ve bunu kantlamaya almaktadr. Beiki, politik dzeyde nasl, tutarl bir laiklik ve demokratik sistem savunucusu deilse, ayn ekilde, sosyolojik dzeyde de, brakalm Marksizm veya tarihsel maddecilii bir yana, aydnlanmann, burjuvazinin devrimci dneminin deil, gerici dneminin tarih ve toplum grlerine dayanmaktadr. Bunu aslnda Beikinin sosyolog kimlii ve sfat da gsterir. Beiki bildiimiz kadaryla hibir zaman Marksist olduu gibi bir iddiada bulunmamtr. Beiki eserlerini bir sosyolog sfatyla yazmtr ve yazmaktadr. Peki ama u sosyoloji nedir? Sosyoloji, gerek sosyoloji olan Tarihsel Maddecilie kar, bilim nam altnda, gerici burjuvazi tarafndan gelitirilmi bir ideolojidir. Beiki hep bir bilim adam ve sosyolog olduunu sylemektedir ya da kendisi hep byle tanmlanmaktadr. Ama bu ifadenin kendisi bir elikidir. nk sosyoloji, gerek toplum ve tarih bilimine kar, burjuvazinin artk gericiletii dnemde, karlarn savunmak zere gelitirilmi ideolojinin addr 20. Dolaysyla
20

Sosyoloji bir bilim olabilir. Tipik burjuva bilimi olarak gnll, nesnel, yansz olamaz. Sosyologlar, nlerinde drt kat eilinerek sayg gsterilen ve rnleri her gn yeryznn drt bucanda gklere karlan kiilerdir. Hepsinin

83

sosyologlar, bilim adam olamaz. Sosyologlar ideologdur. Gerici burjuvazinin karlarn savunan ideolojinin addr sosyoloji21. Dolaysyla Beikinin bir sosyolog olmas ve sosyolog olduunu dnmesi aslnda gerici bir burjuva ideolojisini savunduunun itirafndan baka bir ey deildir. * Sosyoloji, burjuvazinin gericilemesinin ideolojik ifadesidir. Burjuvazinin, Aydnlanmann tarih ve toplum anlayyla kopuunun, o dnemin btn kazanmlarn terk ediinin bir grnmdr. Aydnlanmann kazanmlarna sahip karak, onu iinde tayarak amaya alan ise Marksizm olmutur. Yani ortada iki farkl damar bulunmaktadr. Biri aydnlanmann kazanmlarn iinde tayarak aar; dieri onlar inkar eder. Biri Marksizmdir veya Tarihsel Maddeciliktir, dieri ise Sosyoloji. Pozitivizm ya da metafizik sosyolojiler gerici burjuvazinin bilim boyas srlm ideolojisidirler. Beikinin btn kavramsal temeli bu sosyolojidir. Kavramsal temeli bu sosyoloji olan Beikinin yine ayn kavramsal temeli paylaan Kemalizmin varsaymlarn savunmasnn hibir artc yan bulunmamaktadr aslnda. Marksizm ve sosyolojinin bu zt karakteri ve farkl damarlar kiiler dzeyinde, sosyoloji ve Marksizm'in soy aalarnda bile grlebilir. Saint Simon, yanl hatrlamyorsak, bir zamanlar an Yaynlarnda kan Cemil Meriin kitabnn alt balnda deinildii gibi lk Sosyalist ve lk Sosyologtur22. Bu sosyoloji de, sosyalizm de elbette henz ocuksudur. Onun grleri iinde, tpk Hegelin felsefesinde olduu gibi, devrimci unsurlar kadar topik ve hatta gerici unsurlar da bulunmaktadr.
kulland gzlk burjuvann dumanl grdr. Sosyoloji, "byk sosyologlar"n gstermeye altklar gibi, masum, saf ve ne olursa olsun "gerek arayc" bir bilim deildir. Sosyoloji,19. yzylda serbest rekabeti kapitalizmin, 20. yzylda tekelci finans kapitalizmin emrindedir ve her ne pahasna olursa olsun, kapitalizmi hakl karmak iin kan teri dkenlerin uydurduklar ynla tarikatlar maherine bugn sosyoloji ad veriliyor (Dr. Hikmet Kvlcml, Metafizik Sosyolojiler, http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/metafiz.htm)
21

Ne var ki kaba kuvvet yetmezdi. Alt snflar "kafadan gayr msellah" (dnce bakmndan silahszlandrlm) olmalyd. Kyl, nasl olsa ortaadan daha gerilerde bir retim ve toplum yaants batana batmt. Dnya gr asndan kiliseyle derebeyi; din ve dnya aal kylnn iflahn kesebilirdi. Fakat, ehirlere yl fabrika iilerinin kulana bir sosyalizm suyu kamt. Sosyalizm bilim ve bilinti. Bilime ve bilince kar zorbalk gibi afsun tafsun, papaz nefesi pek skmeyebilirdi. Dnce alannda bir eyler yaplmalyd ki, kapitalizm rahat etsin. i snf sosyalizm mi diyor? Btn burjuva bilim adamlarna gizli, ak skca smarland: Sosyalizmin tekerine odun sokacak bir dnce akm uydurmalydlar. Parlak aydnlar sosyalizmin bir davran olduunu, yalnz bana davrann bir "bilim" olamayacan syleyerek, sosyal bilim anlamna gelen sosyoloji szcn icat ettiler. Bilimsel sosyalizm, ii snfn tuttu. Sosyoloji burjuvaziyi arkalad. Onun iin, iki dnce atan birbirine kart amalara yneldi. Sosyalizmle sosyoloji szlk anlamyla birbirlerinden pek az farkl olmalarna karn, birbirlerine dman kesildiler. Sosyoloji burjuva bilimi olarak kald. i snfnn sosyolojisine tarihsel maddecilik adnn verilmesi gerekti. Onun iin, tarihsel maddecilii geliigzel sosyolojiler iinde bir sosyoloji okulu sayp geivermek yanltr. i snf sosyolojisinin, tarihsel maddecilik adyla, btn dier sosyoloji okullarna kar kesin snrl bir bilim cephesi ve ayr bir dnya olduu kavranlmaldr. Yoksa burjuvazinin istedii bilim kargaalna kap alr ve beyinler orbaya evrilir. (Dr. Hikmet Kvlcml, Metafizik Sosyolojiler, http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/metafiz.htm )
22

Kitap daha sonra letiim Yaynlar tarafndan, Cemil Meriin btn eserleri arasnda da yaynlanm.

84

Nasl Hegelin devrimci zn deil, gerici sistemini sahiplenenler sonradan en gerici, faizme kadar giden akmlarn temellerini attlarsa, buna karlk Marks ve Engels, ondaki devrimci z alp, aarak daha ileri gittilerse, felsefedeki bu ilikinin benzeri Saint Simonun grleri karsnda da grlebilir23. Marks ve Engels, kendilerini ayn zamanda Owen, Fourier ve Saint Simonun bir izleyicisi olarak grmlerdi. Bunu Engels, bizzat topik Sosyalizmden Bilimsel Sosyalizme adl almasnda derinliine aklar. Yani lk Sosyolog ve Sosyalist olarak Saint Simonun grlerinin Marksizmin kkeninde olduu, Marksizmin kurucularnca belirtilmi ve bu gelenee sahip klmtr24. Tarihsel Maddecilik bir yanyla da bu ilk sosyologun grlerinin gelitirilmesidir. Sosyolojik olarak, bu kken ilikisi bile Tarihsel Maddeciliin gerek sosyoloji, yani toplum bilim olduunu gsterir. Ama daha az bilinen bir ey daha vardr. August Comte da Saint Simonun bir talebesidir. Ama bu talebenin yapt, Marks Engelsin gelitirdikleri tarihsel maddecilik denen sosyolojiye kar, daha sonra sosyoloji adn alan gerici ideolojiyi gelitirmek olmutur. Marks-Engels, Aydnlanmann kazanmlarn ieren ama onlar aan bir miraslar olduklarn gizlememeleri ve bu mirasa sahip kmalar gibi, grlerinin kkenindeki topik sosyalistlerin grlerini de hibir zaman gizlememilerdir. Buna karlk, August Comte, balangta kelimenin gerek anlamnda, yani bir mrit25 anlamnda, bir Saint Simon'cu olmasna ramen, sosyologlatka, Saint Simondaki sosyolojiden ve sosyalizmden, yani aydnlanmadan kalan ne varsa kurtulup gericiletike, bu kkeni karsnda gerek bir inkar ilikisi iine girmi ve hatta bu kiisel dzeyde bile kopumalar olarak yaanmtr26. Yani Saint Simon zerine kitabn alt balnn da yerinde bir ekilde ima ettii gibi, genel anlamyla, toplum bilimi anlamnda sosyoloji ve sosyalizm birbirinden ayrlmazcasna birbirine baldr ve ilk sosyologun ayn zamanda ilk sosyalist olmas bir rastlant deildir. Ayn iliki daha gelikin olarak Marks ve Engelste grlr. Sosyalizmi en gelimi bir siyasi

23

Buna Cemil Meri de dikkati eker. Kitab tantan bir notta yle deniyor: Meri'e gre amz Saint-Simon'la baslar; o, hem Comte, hem Durkheim hem de Marx'n hocasdr. Dolaysyla, Saint-Simon anlalmadan ne Marksizm ne de Sosyoloji tam olarak anlalabilir.
24

Gerici nkar ile devrimci ve diyalektik inkarin (inde tayarak ama, Aufhebung) ztl, Tarihsel Maddeciliin ve Sosyolojinin, ya da burjuvazinin ve i snfnn, topik sosyaistler karsndaki tavrlarnda da grlr. Comte,(Burjuvazi, Metkfizik Sosyolojiler) Saint Simona hibir borcu olmadn sylerken, Marks ve Engels (i Snf, Tarihsel Maddecilik) ise, onun tam aksine, Btn topik Sosyalistlere, olan borlarn srekli olarak vurgularlar.
25 26

Cemil Meri de, Comteun bir akirt olduunu belirtir. "Yani veren deil, alan."

Burjuvazinin bu kendi devrimci gemiini inkarna ve bunun iinde sosyolojinin gerici ilevinin anlamad iin Cemil Meri, August Comteun Saint Simon karsnda, Marks-Engelsin tam aksine olan, inkarn bir tr psikolojiyle aklamaya alyor. Oudipus Kompleksi ve kiisel bir nankrlk gibi grnen aslnda tarihsel bir kayn, yani burjuvazinin gericilemesi ve kendi gemiini unutmak ve unutturmak istemesinin kiilerin hayatnda bir yansmasdr. August Comte, Saint Simona kar, Marks-Engelsin aksine hibir borcum yok diye bir inkara girince, bunu Cemil Meri yle yorumlar: "Eflatun vefasz akirdi Aristo'yu, anasnn memelerini kuruttuktan sonra, ona tekmeler savuran bir taya benzetir. Benzeti, Aristo'dan ok Auguste Comte iin doru. Comte, dnce tarihinde dip kompleksinin en aheser rnei."

85

program olarak ortaya koyanlar, ayn zamanda gerek tarih ve toplum biliminin yani gerek veya diyalektik sosyolojinin (Tarihsel Maddecilik) kurucusudurlar. August Comte ise, tam tersini yapmtr. Sosyalizmi de terk eder, sosyalizmsiz bir sosyoloji kurar. Sosyalizmsiz bir tarih ve toplum bilimi olamayacandan, aslnda gerek anlamda, toplum bilimi anlamnda sosyolojiyi de terk eder ve onun yerine sosyoloji denen bir ideolojiyi ikame eder. Ama bu, bir ideoloji olduu iin, ideoloji olduunu da gizlemek zorunda olduundan kendine sosyoloji; gerek sosyoloji olan tarihsel maddecilie ise ideoloji der. Bu iki damarn aynen Trkiyede de srd grlr. Trk burjuvazisi, hibir zaman devrimci bir dnem yaamadndan, bu burjuvazi daha doarken, bat burjuvazisinin gerici dneminin ideolojisi olan sosyolojiyi, olduu gibi Trkiyeye getirmitir. Trk milliyetiliinin babas olan Ziya Gkalpin ayn zamanda bu gerici sosyolojiyi Trkiyeye getiren kii olmas bir rastlant deildir. te Beiki, bu gerici sosyolojinin bir meyvesidir. O esas formasyonunu altml yllarda yaamasna ve bu yllarda Trkiyede Marksizm btn entelektel hayata damgasn vurmasna ve ona canllk veren biricik damar olmasna ramen, Beiki hep bu damara uzak kalmtr27. Beiki bu pozitivist, gerici, metafizik burjuva sosyolojisinin bir savunucusu ve uygulaycs olagelmitir. Bu Sosyoloji, Trkiye niversitelerinde kinci Dnya savandan sonra, ama zellikle ellili ve altml yllarda etkisi artan Amerikan Sosyolojisinin rnekleme tekniklerinin de izlerini tar. August Comte, Ziya Gkalp, yani u pozitivizm ya da metafizik sosyolojiler izgisinin karsnda Marks-Engels izgisinin Trkiyedeki devamcs, yani Ziya Gkalpin ztt, Hikmet Kvlcmldr. Trk burjuvazisi, gerici sosyolojiler ithal eder ve bununla milliyetilii ekillendirirken; gen ii snf ve hareketi, Tarihsel Maddecilik ve Marks-Engelsten ilham alr ve gerek sosyoloji olan Tarihsel Maddecilii sahiplenir. Beiki bu izgilerden ikincisinin deil (Marks-Engels-Kvlcml), birincisinin (August Comte, Ziya Gkalp) bir izleyicisidir. Kendisin sosyolog olarak tanmlamas bile bu anlama gelir. Bizim Beiki eletirimiz de, bu ikinci izginin bir izleyicisinin birinci izginin bir izleyicisine yapt eletiri olarak da okunabilir. Beikinin tavr da bizim tavrmz da bu farkl iki damarn devamn yanstr. Formel ya da mesleki olarak elbette Beiki bir bilim adamdr, bir sosyologdur, yani alan toplum olan bir bilim adamdr. znel olarak muhtemelen btn kaygs, bilim d hibir kayg ve ama gtmeden gerein zn bulmaktr. Bu anlamda znel, yani niyetleri bakmndan da bir bilim adam olup olmadn tartmyoruz. Byle olduunu var sayyoruz ve bundan phe etmiyoruz. Zaten Beikinin hayat bundan phe iin hibir neden sunmaz da.

27

Beiki hibir zaman Marksist olduunu iddia etmemitir. Bu bakmdan elbette Marksist olduun syleyip de, o Marksist grnm iinde en gerici metafizik sosyolojileri savunanlara gre elbette ok daha iyidir.

86

Ama btn bunlara ramen, Beiki nesnel olarak, savunduu ve temsil ettii sosyoloji ile, kelimenin gerek anlamnda bir bilim adam olamaz. nk savunduu sosyoloji bir bilim deil, bir ideolojidir. Biricik toplum bilim vardr: Tarihsel Maddecilik28. Beikinin metodolojisi kendine sosyoloji diyen bu gerici ideolojiden kaynakland iin, bu gerici ideolojiyi savunduu iin, kendisi znel olarak tamamen ezilenlerden yana olma, tamamen gerei aratrma kaygs iinde olmasna ramen, nesnel olarak bu gerici ideolojiyi savunmakta ve politik alanda da Kemalizmin devlet yapsnn dayand var saymlar kabullenmekte ve savunmaktadr. Bu Beikinin Kvlcmlya kar tavrnda da grlebilir. Kelimenin gerek anlamnda Trkiyede biricik sosyolog vardr, O Marks-Engelsin ortaya koyduklar anlamda, Dr. Hikmet Kvlcml. Yani nasl Beiki August Comte, Ziya Gkalp izgisinin, kendine sosyoloji diyen gerici burjuva ideolojisinin bir devamcsysa, bunun karsnda da Marks-Engels ve Dr. Hikmet Kvlcml izgisi vardr. Beikinin bu izgi karsndaki tavr, sadece ve sadece suskunluktur. Ama bu suskunluk fiili bir kar k ve eletiridir aslnda. Beiki, ne burjuva sosyolojileri ne de Marksizm lafzyla rtl ideolojiler karsnda Marksizmi savunmamtr. Bu normal, ama yapt, daha da ktdr. Marksizmi, yani Kvlcmlnn grlerini eletirmemitir de. Kendi savunduu grler fiilen bunun eletirisi olmasna ramen. Yani onu gndemden drmtr, tartma dna itmitir, ona kar Kvlcmlnn deyiiyle Susu Kumkumasna girmitir. Onun bu konumu, yani eletirmemesi, ou kez, tam tersi anlamda, Marksizmle bir yaknlk anlamnda yorumlanmtr. Dnn bir kere, Trkiyede din konusunda ve hele zellikle Aleviliin ne olduunu anlama konusunda Marksizme belli bir katkda bulunmu esiz bir teorisyen var, Dr. Hikmet Kvlcml adl. Beiki, Aleviler zerine bir yaz yazyor ve Beiki, eserinde bu kiinin ne eserine ne kendisine en kk bir atfta bile bulunmuyor ve hibir ekilde o kiiden
28

Marx-Engels ve rencileri, kendi sosyal grlerine sosyoloji adn vermediler. nk: a) Sosyoloji ad verilen bilim, tarihsel maddecilikten sonra icat edilmitir. b) Sosyoloji salt ii snfna kar, dolaysyla da tarihsel maddecilie kar savamak iin kurulmutur. c) Sosyologlar tarihle sosyolojiyi birbirinden ayrmakla, hem tarihi hem de sosyolojiyi ksrlatrmak istemilerdir. d) Burjuva bilim adamlar sosyoloji abalaryla tarihi bozmaya ve toplumu her trl deiiklikten alkoymaya almlardr. Sosyolojinin bu saylan ve saylmayan ana nitelikleriyle ii snfnn toplum bilimi olan tarihsel maddecilii birbirine kartrmamak gerekir. nk tarihsel maddecilik: a) Sosyolojiden nce ynlara mal edilmi nesnel ve halk yanltmaz bir bilimdir. b) i snfnn kapitalizmden daha ileri ve olumlu bir yce bilim-insanlk amacn savunur. c) Tarihle: sosyal dnceyi karlatrarak her iki bilim abasn en yksek sosyal sentezlerine kavuturur. d) Tarihin gerek yzyle tannp yorumlanmasna dayanarak, toplumun kurtarc deiikliklerine k tutup yol aar. Buna karn, irili ufakl burjuva bilim adamlar sosyoloji etiketini taktklar bir sr tez, hipotez, teori arasna tarihsel maddecilii de kartrrlar. Kendi znel iddialar gibi, tarihsel maddecilii, nereye ekersen oraya gelir bir kuru varsaymlar torbas biimine sokmaktan holanrlar. Sosyoloji ad, szlk anlam gibi gerekten "toplumun bilimi" olsayd, toplumun mddi temel ilikilerini rtbas etmeye kalkmazd. Sosyologlarn hemen hepsi, eer tarihsel maddecilii bilmezlikten gelemezlerse, onun karsna dikilirler. Toplumun temel ilikilerini maskelemekten, gidi yasalarn bozmaktan kendilerini alamazlar. (Dr. H. Kvlcml, Metafizik Sosyolojiler)

87

yararlanmyor. Bu aktan susu kumkumasdr. Zaten bu yok sayn Beikiyi nerelere gtrd bu blmde ayrntlaryla da grlecektir. deolojik mcadele sadece bir gr eletirilerek veya ona saldrlarak yaplmaz, ideolojik mcadelenin esas silah, tehlikeli olan fikirlerden hi sz etmemek, yok gibi yapmak., gndemden, bilinlerden ve tartmadan drmektir onu. Beikinin yapt tam da bu olmutur gerek sosyoloji karsnda, yani daha somut ifade edersek, Hikmet Kvlcml karsnda. Baka lkelerin sosyologlar bir lde affedilebilir: Trke sapa bir dildir ve Kvlcml diye birisi bilinmemektedir. Ama Beiki, Kvlcmly bilir. Buna ramen eer din zerine, Alevilik ve slam zerine yazyor ve ondan hibir sz etmiyorsa, tam da aslnda burjuva sosyolojilerinin yaptn yapmaya devam etmektedir. * te bu sosyolojik eletiri blmnde, yukarda genel olarak deinilen Beikinin dayand sosyolojinin gerici karakteri somut olarak ele alnp gsterilecektir. Ama bunu yaparken, Alevilik ve din farkl dzeyde ele alnacaktr. Beiki ayrmamakla birlikte, ki bu ayrmay bizzat onun gerici burjuva sosyolojilerine dayanmasnn sonucudur ve ilerde bu da ayrntsyla grlecektir, farkl Alevilii birbirinden ayrmak gerekmektedir. Birincisi, kapitalizm ncesinde yzlerce yl yaam olan, tm toplumsal hayat dzenleyen Alevilik. Buna Otantik ya da Tarihsel Alevilik denecektir. kincisi, kapitalizmin ve burjuva sisteminin egemenlii ile birlikte, bir inan olarak tanmlanm ve kendini yle kabul etmi Alevilik. Buna nan Olarak Alevilik veya Burjuva Toplumunun Alevilii denecek. ncs, Trkiyede Aleviliin urad zgl baskya kar, Alevilerin direniinin ifadesi olan; bir sosyal hareket olarak Alevilik. Buna sosyal bir hareket olarak, veya yeni sosyal hareket olarak Alevilik denecektir. Beikide birbirinden ayrlmayan bu farkl Alevilik ayr blmde ayr ayr sosyolojik olarak ele alnacaktr29. Tarihsel veya Otantik olarak Din ve Alevilikten Balayalm.

Dinler nan mdr?

Bir eyi anlamann en iyi yolu nce onu anlamamakla ie balamaktr30 diye bir sz vardr. Bu zellikle, din, millet (ulus) gibi hepimizin ne olduunu bildiimizi dndmz ama
29

Beikinin bu Alevilikleri bir tek eymi gibi ele almas, bu gizli varsaym, aslnda, burjuva sosyolojisinin ya da pozitivizmin gizli varsaymnn ifadesinden baka bir ey deildir.
30

Ernest Mandel, Marxn ktisadi Dncesinin Oluumu, s.41. Bu sz zikrederken bir borcu deyelim. Bu sz ilk kez, Mandelin zikredilen kitabnda okumutuk, orada Marksn emek deer teorisini gelitirirken, herkesin anladn

88

konuya giren btn tarih ve toplum bilimcilerin itiraf etmek zorunda kald gibi, ne olduunun anlalmas en zor31 toplumsal fenomenler sz konusu olduunda, ok daha doru ve akldan bir an iin bile karlmamas gereken bir ilkedir. Beikinin genel olarak din zel olarak da Alevilik konusundaki davran tam da bu szn aksine bir rnek oluturuyor. Beikiye gre, Alevilik bir dindir. Dinler bir inantr. Alevilik de bir inantr 32.

dndn eyleri bir trl anlayamayarak o sramay nasl yaptn anlatrken kullanyordu bu sz. yle yazyordu: Bir eyi anlamann en iyi yolu nce onu anlamamakla ie balamaktr. Klasik ngiliz ekonomi politik okulunca ilenip kurulan, sonradan da bizzat Marxn yetkinletirecei emek deer teorisine kar gen Marxn ald tavr ite bu atalardan kalma sz yanstmaktadr. lk sistematik ekonomi politik incelemesine elik eden eletirel notlarnda Marx emein, deerin temeli olduunu aka reddeder. Ayn aklkla da Felsefenin Sefaletinde onu kabul eder. Bu ikisi arasnda yllk bir sre vardr, 1844 bandan 1847 bana dek () Yllar sonra, Avrupada srgn yaamnda Irklkla yzleip bunu bir teorik sorun olarak ortaya koyup bunun ok zgl bir biimi olan anti-semitizm balamnda Yahudi sorununu aratrrken, Mandelin bir anektodunda, bu sz, henz bir gen Komnist iken, byk etkisinde kald ve hayat boyunca kendisine olan borcunu srekli belirttii, Abraham Leondan rendiini okumutum. Bu, ok gen yata Naziler tarafndan ldrlm; daha da gen yata Yahudiler ve Yahudilik hakknda, halk-snf diye tanmlanabilecek ok nemli ve orijinal teori gelitirmi, (Aslnda bu teori, Kvlcmlnn Tarih Tezi ve Marksn Kapitaliyle uyum halindedir) devrimciyi bu vesileyle bir kez daha hatrlatalm.
31

Bu paradoksu Hobsbawm, yle anlatyor:

Nkleer bir savatan sonraki gnlerden birinde, galaksiler aras bir tarihinin, kendi galaksisindeki alclarn kaydettikleri uzaktaki kk felaketin nedenini aratrmak zere artk l durumdaki bir gezegene ayak bastn dnn. Bu tarihi gelikin nkleer silah teknolojisinin eyalardan ziyade insanlar yok edecek biimde tasarlanmas nedeniyle korunmu bulunan gezegen ktphaneleriyle arivlerine bavursun. Gzlemcimiz, bir sre inceleme yaptktan sonra, yeryz gezegenindeki insann tarihinin son iki yzylnn, millet terimini ve bu terimden tretilen szckleri anlamadan kavranamayaca sonucunu karacaktr. Millet terimi insanlarn ilikilerinin nemli bir boyutunu anlatr grnmektedir. Ama tam olarak neyi? Sr burada yatar. Tarihimiz, on dokuzuncu yzyl tarihini milletlerin inas tarihi olarak sunan, ama ayn zamanda, her zamanki saduyusuyla Bize sormadnz zaman bunun ne olduunu bilir, ne var ki hemen aklayamaz ya da tanmlayamayz diyebilin Walter Bagehotu okumu olsun. Bu gzlem Bagehot asndan ve bizim amzdan geerli saylabilir, ancak, millet fikrine inandrclk kazandrr grnen insanolunun deneyimini yaamayan galaksiler aras tarihiler asndan geerli deildir. (E. J. Hobsbawm, Milletler ve Milliyetilik, s.14-15) Ayn paradoksu Benedict Anderson, syle ifade ediyor: Olgular ak olmakla birlikte nasl aklanacaklar uzun zamandr sren bir tartmann konusu olmu. Ulus, Milliyet, Milliyetilik zmlenmek bir yana her birinin tanmlanabilirlik asndan son derece kt bir hreti var. Milliyetiliin modern dnya zerindeki etkisiyle kyaslandnda, bu konudaki kabul edilebilir teorilerin says ok snrl. (...) ngilizcedeki en iyi ve kapsayc metni yazan Hugh Seton-Watson, zntyle unu kaydediyor: Dolaysyla, ulus iin herhangi bir bilimsel tanm yaplamayacan teslim etmek zorunda kalyorum; oysa ortada bir fenomen var ve varolmaya devam ediyor. Liberal gelenekten hi de daha az devasa olmayan Marksist tarihilik ve toplumsal bilimler geleneini devralan ve r ac (...) Tom Narin, byk bir ak szllkle, Milliyetilik teorisi Marxizmin byk tarihsel baarszln temsil ediyor diyor. (B. Anderson, Hayali Cemaatler, s.17) Burada ok ilgin bir yan var. Herkes bir ulus ve ulusuluk teorisi olmadndan sz ediyor ama bir din teorisi de olmadndan sz etmiyor. Aslnda ortada bir din teorisi de yoktur ve tam da bu nedenle bir ulus teorisi de yoktur. nk Ulus, modern toplumun dinidir. Dinin bir teorisi olmadan bir ulus ve ulusuluun teorisi olamazd. Ulusuluun eletirisi, ulusuluk bir din olduundan dinin eletirisi olmak zorundadr. Ve Marxn dedii gibi, dinin eletirisi, btn eletirilerin badr. Yani ulusun ve ulusuluun eletirisi btn eletirilerin badr.
32

Beikinin btn yazsnn temel tezini bir kez daha hatrlayalm:

89

Burada u anki konumuz bakmndan bizim iin nemli olan, dinlerin bir inan olduu nermesidir33. Bu nerme ilk bakta, kantlanmasna gerek bile olmayan apak bir gereklik gibidir. Zaten Beikide byle ele aldndan, dinlerin gerekten bir inan olup olmadklar eklinde bir soruyu aklndan bile geirmemekte ve bunu kantlanmasna gerek olmayan apak bir gerekmi gibi ifade etmektedir. En son sylenmesi gereken en bata sylenirse: Ne tarihsel veya otantik dinler ne de bu gnk, kendilerini inan olarak tanmlayan dinler sosyolojik olarak birer inan deildir. Dinlerin inan olduu nermesi, bilimsel deil, burjuva ideolojisinin ya da pozitivist, metafizik sosyolojilerin bir nermesidir. Niin? Bunun iin nce u soruyu soralm. nan nedir? nan nasl bir kategoridir? nan, felsefi, bilgi teorisine ilikin epistemolojik bir kategori olarak ele alnabilir. Ama Beikinin yazs, bilgi teorisine ilikin, epistemolojik bir sorunu tartmamaktadr. nan bir de, hukuki, siyasi bir kategori olarak alnabilir34. Yani, modern burjuva toplumunda, dinler siyasi ve hukuki olarak inan olarak tanmlanrlar. Bu anlamda inan, politik olmayan, zele ait olan demektir. Bu ideal burjuva toplumunun kabuldr. Eletirinin ilk blmnde de zaten bu kabul asndan Beikinin dediklerini ele alm ve Burjuva toplumunun bu kabul asndan Beikinin bunun tutarl bir savunucusu olmadn gstermitik. Ama Beiki, yazsnda dinler bir inantr derken, bu hukuki veya siyasi anlamda kullanmamaktadr. Beiki dinler bir inantr derken inan kavramn sosyolojik bir kategori olarak kullanmaktadr ve sosyolojik bir tanm yaptn dnmektedir.
Alevilik, Yahudilik gibi, Hristiyanlk gibi, Mslmanlk gibi, Budizm gibi farkl bir dindir, farkl bir inantr. Yahudilik nasl Mslmanlk deilse, Hristiyanlk nasl Mslmanlk deilse Alevilik de Mslmanlk deildir. (...) Aleviliin bir mezhep olmadn, ayr bir inan, ayr bir din olduunu belirtmeye alyorum. Beikinin yazsnn tamam, bu aktarlan paragraftaki nermelerin delillerle kantlanmasna adanmtr. Bu nedenle yukarya aktarlan paragraf, Beikinin yazsnn zerinde ykseldii kavramsal ve metodolojik temeli ifade etmektedir.
33

zel olarak Aleviliin bir inan olup olmadna, tarihteki zgn Alevilik ve bu gnk kendini inan olarak tanmlam Alevilik olarak sonra geleceiz.
34

Epistemolojik olarak inan ile, hukuki veya politik olarak inan arasnda hi bir rtme de yoktur. rnein Allahn varlna inanmamak, bilimsel olarak varlnn kantlanmadn yleyse Allahn olmadn sylemek, epistemolojik olarak inan kategorisine dahil deildir ama bu epistemolojik olarak inan olmayan anlay, politik olarak kendisinin bir inan gibi ele alnmasn, inan olarak kabul edilmesini talep edebilir. nk, Rasyonel ve bilimsel deliller gsterilmedii iin Allahn var olmadn syleyenler, diyelim ki okullarda din derslerinin olmas halinde, laikliin farkl inanlar karsnda eit olmas gerektiinden hareketle, Din derslerinin kaldrlmasn veya Beiki gibi ters yz olmu bir Kemalizm erevesinde, Allah'n varlna ilikin din dersleri verilmesi gibi, Allahn olmadna ilikin Allahszlk din dersleri verilmesini de talep edebilirler. Byle bir durumda, epistemolojik olarak inan olarak tanmlanamayacak bir gr, hukuki ve siyasi bakmdan bir inanm gibi; Allahn varln kabul etmeyenler inancym gibi kabul edilmesini ve dier inananlarla ayn haklardan yararlanmasn talep edebilir. Zaten en ideal anlamyla laiklik budur: nancn veya inanmamann, politik ve hukuksal olarak, zele, ait, inanca ait olduu varsaymdr.

90

Ne var ki inan diye sosyolojik bir kategori yoktur. nan, burjuva toplumunun, burjuva ideolojisinin bir kategorisidir toplumu dzenleyen. Bu, burjuva toplumunun ve burjuva ideolojisinin bir kategorisini sosyolojik bir kategori olarak ele almak, tam da, Sosyolojik Eletiri blmnn giriinde belirttiimiz gibi, metafizik sosyolojilerin ve pozitivizmin, Marksizm karsnda burjuva ideolojisini savunmann bir arac olduunun somut bir rnei olarak ortaya kar. Yani, Beiki, din bir inantr diyerek, burjuva toplumunun siyasi ve hukuki ideolojik bir kategorisine, bilim ve sosyoloji kaftan giydirmektedir. Beikinin dedii yle bir ey de deil: Modern kapitalist toplumda ya da burjuva toplumunda ve ideolojisinde dinler inan kategorisi iinde tanmlanmaktadrlar. Hayr, bunu demiyor Beiki ve tam da sorun buradadr. Burjuva toplumunda, veya daha ntral bir ifadeyle modern toplumda, dinlerin zele ait olanla, inan alanyla snrland, hukuki olarak dinlerin inan ve zele ait olan olarak tanmland sosyolojik bir nermedir. Ama dinlerin bir inan olduu nermesi ideolojik bir nermedir, burjuva toplumunun ve ideolojisinin dayand normatif bir nermeyi, sosyolojik bir nerme olarak ortaya koymak; burjuva ideolojisinin bir kavramn sosyolojik bir kavram gibi ele almak olur. te Beikinin yapt tam tamna budur. Sosyolojik olan kavram inan kavramnn kendisi deil; inan kavramnn hukuki ve politik bir kavram olduu ve modern burjuva toplumunun rgtlenmesinin temel talarndan biri olduudur. Beiki ise, btn bunlar sorgulamaz. Burjuva toplumunun rgtlenmesinin dayand ayrm, sorgusuzca kabullenerek sosyolojik analiz kategorileri haline getirir. Ve bu kategoriler metafizik sosyolojilerin, pozitivizmin kategorileridir, ayn zamanda Kemalizmin dayand kategorilerdir.

Dinlere nan Demenin Anlam

Dinin inan olduunu sylemek ne anlama gelmektedir? Bununla sylenmek istenen sosyolojik olarak nedir? Modern toplumda bir eye inan demek, o politik olmayan alana ilikin demektir. Yani inancn politik bir anlam yok ve olmamal demektir. Ama bu anlamn, bu kullanmn kendisi politiktir. Yani inancn politik bir anlam olmad, olamayaca veya olmamas gerektii politik, ideolojik, hukuki, normatif bir nermedir sosyolojik bir nerme deildir.

91

Dinin bir inan olduu nermesi, tpk matematikteki nermeler gibi hukuki bir normatif nermedir. Dini inan olarak tanmlamak, normatif bir tanmlamadr; hukuki bir tanmlamadr; burjuva toplumunun hukukunun dayand bir aksiyomdur. Sosyolojik bir balamda bu normatif nermeyi sosyolojik bir nerme olarak ele almak, yani Beikinin yaptn yapmak, bu, burjuva hukukunun ve devlet sisteminin dayand normatif bir kavram, yani ancak inan olan dindir ya da dinler inan olmak zorundadr, inan olduklar takdirde dindirler kuraln alp, dinlerin sosyolojik olarak inan olduklar anlamnda kullanmak olur. Beikinin yapt, metodolojik olarak, ahlakn kavramlarn sosyolojinin kavramlar olarak kullanmaktan farkszdr. Bunu biraz aklayalm. Bir insan ldrmek cinayettir dediinizde bu sosyolojik bir tanm olmaz. Burada hukuki veya ahlaki bir tanm vardr. Sosyolojinin analiz kavram, cinayet gibi bir kavram olamaz. Cinayet sosyolojik bir kavram deildir. Bir aklama arac deil, aklanmas gereken bir olgudur. Sosyoloji insanlarn insanlar ldrmeleri olgusunun, ahlaki olup olmad ile de ilgilenmez. O insanlarn birbirlerini ldrmelerinin ne zaman ve hangi koullarda bir cinayet, ne zaman ve hangi koullarda bir eref, ne zaman ahlaki bir ycelik ne zaman insanlk d bir davran olarak tanmlandyla veya insanlarn niin birbirlerini ldrdkleriyle ilgilenir. Bunun iin kavramlar gelitirir, analiz aralar gelitirir. nsan ldrmeler cinayettir diye sze balayan ve bir sosyolojik sorunu tartmaya balayan bir sosyolog, bu szleri sarf ettii andan itibaren, hangi yaftay taknrsa taknsan bir sosyolog deildir artk. Bir ideolog, bir dzen savunucusu olarak konuuyor demektir. Bu toplumda insanlar ldrmek, cinayet olarak tanmlanmaktadr demek bakadr, insan ldrmek cinayettir demek bakadr. Birinde bir olguyu ifade etmi, dierinde bir deer yargsn savunmu olursunuz ve bu deer yargsn bilim adna savunduunuzda bir ideolojiyi savunmu olursunuz. Ayn ekilde, modern toplumda, dinler bir inan olarak tanmlanmaktadr demek bakadr; din bir inantr diyerek bir sosyolojik analize balamak bakadr. Din bir inantr diye bir sosyolog olarak sze balayann, insan ldrmek cinayettir diye sze balayan bir sosyologdan hi bir fark yoktur. Beikinin dedii u deildir: modern toplumda, inan diye bir hukuksal ve siyasal bir kategori vardr, bu kategori, siyasal olmayan, zele ait olan anlamna gelir. Yani bu kategorinin ardnda da, toplumda, politik, zel, ekonomik gibi, ayr kurallar olan alanlar olduu anlay yatar. Ve byle bir balamda modern toplumda hukuken ve politik olarak dinler inan, inanlar da din olarak tanmlanrlar, bu, aslnda bunlar zel olana aittirler anlamna gelir. Ama Beiki, din bir inantr, Alevilik bir inantr dediinde, burjuva toplumunu dzenleyen kavramlarn, ayn zamanda toplumlar aklamaya yarayan bilimsel

92

kavramlar olduklarn sylemi ve savunmu olur. Syledikleri bu gizli varsaym ierir; nesnel olarak bu anlama gelir. te Beikinin yapt tam tamna budur. O burjuva toplumunu dzenleyen hukuki ya da siyasi bir kavram, sosyolojik bir kavram olarak kullanarak, tam bu gizli varsayma gre davranm olmaktadr. Ama bu gizli varsaym, tam tamna pozitivizmin varsaymndan baka nedir ki? Pozitivizm burjuva toplumun dayand ideolojik ve politik kategorileri evrensel sosyolojik kategoriler haline getirmekten baka bir ey deildir. Ve bu pozitivizm, ya da metafizik sosyolojiler Kemalizmin metodolojik temeli deil midir? zetlersek: belli fenomenlere, rnein dine, modern toplumda inan denilmesi sosyolojik bir olgudur, ama inan kavram bu sosyolojik olguyu aklamaz. Kendisi aklanmas gereken bir olgu, yani dinlere inan denilmesi, bir analiz arac olamaz. Aklanmas gereken, baz eylere, rnein dine niin inan dendiidir. Beikinin yapt tpk, bir sosyologun, Allahn varlna inananlarn, Allah hakknda sylediklerine dayanarak, Allah bir sosyolojik analiz kavram gibi kullanmaya kalkmasna benzer. Allahn ne olduu, Allaha inananlarn, Allah hakknda syledikleriyle anlalamaz; dinin ne olduu da burjuva toplumunun din hakknda syledikleriyle anlalamaz. * Modern toplum, yani burjuva toplumu, politik olann ulusal olanla tanmlanaca var saymna dayanr. Politik olann ulusal olanla tanmlanabilmesi iin; modern toplum ncesinde, politik dahil tm toplumsal hayat dzenleyen dinler, bu alann dna itilmek, politik alandan dlanmak zorundadrlar. Yani dinler, inan olmay, politik alanda sz sahibi olmamay kabul ettikleri takdirde, din veya inan adn almay hak ederler. Yani bir din veya inan, politik olan belirlemeye kalkt an, bir din veya inan olmaktan kar, bir isyan olur. rnein bir yaratcnn varlna veya gn sonra kyamet kopacana veya btn bu dnyann gerek deil bir hayal olduuna inanabilirsiniz; bunlar birer inantr denmektedir modern toplumda. Dikkat edilsin inantr kavram, tamamen siyasi olmayan, zele ait olan anlamndadr. deal burjuva toplumunda, bir ey inan olduu srece devlet size karmaz, tamamen inan zgrl vardr; byle dndnz iin her hangi bir yaptrma maruz kalmazsnz denmektedir. Yani Allaha inanabilirsiniz ama Allahn emirlerine deil, ulusun parlamentosunun kararlatrd yasalara uyduunuz srece... Byle yaptnz srece sorun yoktur. Ama Madem ki inancma gre bunlar bir hayaldir ve ben de bunlarn hayal olduuna inanyorum ve gn sonra kyamet kopacana gre vergi vermeye gerek duymuyorum, ben Allah tanyorum, kullarn yapt yasalar tanmyorum dediiniz an, artk tam da inancnza uygun davranmanza ramen bir inan muamelesi grmez davranlarnz. Ya deli diye tmarhaneye atlrsnz ya da terrist bir asi olarak ldrlr veya en iyi halde hapishaneye tklrsnz. Yani yle dediiniz an, artk inan alannda, zel alanda, bir yaptrma uramadnz alanda deil; siyasal alandasnz demektir. Siz inancnza uygun
93

davranmanza ramen artk hukuksal ve siyasal olarak inan deilsinizdir. nk, zel olanla kalmam, siyasal alana girmisinizdir. Bu rnek bize inan kavramnn, sosyolojik bir kavram olmadn, siyasal, ideolojik ve hukuki bir kavram olduunu ok ak biimde gsterir. Burjuvazi, dinleri toplumsal ve siyasal alann dna srmek iin, dinlere inan der. Dinlere inan demek, onlar politik ve ekonomik alann dndadrlar, zele ilikindirler demektir. Ama dikkat edilsin, bu tanmlamann kendisi bir inantr aslnda. Dinlere inan demek burjuvazinin bu diktatrln savunmaktan baka bir anlama gelmez. Bu diktatrln ideolojisidir. Bizzat o diktatrln muhataplarnn da kendilerinin inan olmalarn kabul etmeleri ve siyasal alanda bir hak iddia etmemeleri, burjuvazinin bu ideolojik egemenliin onlara kabul ettirildiini ve onlarn da bu diktatrln aralar ve destekileri haline geldiini gsterir ama bu onlarn da kendi kabullerine ramen sosyolojik olarak bir inan olduklar anlamna gelmez. Bu hem zorla hem de burjuva dzeninin salad daha yksek emek retkenliiyle, ama her zaman ideologlarn, tpk uygarlklarn rahipleri gibi, gelitirdikleri ideolojiler, ve her eyden nce pozitivist sosyolojiler ve sosyologlar araclyla yaplr. Beiki dine inan diyerek, burjuvazinin bu modern rahiplerinin iini yapmaktadr. Ama rahipler her zaman Cellatlarn ikinci yzdr. nan olduu sylenen dinler inan olmay kabul etmedikleri an, celladn, iddetin sras gelir. Onlara bunu zorla kabul ettirilmesi, onlarn inan alanna koyulmalar gerekir. O nedenle rahipler cellatlardan hi de daha az gnahsz deildirler.

zel (Politik Olmayan) Niin ve Nasl Vardr?

Bir nceki blmde, inan denen kategorinin sosyolojik bir kategori olmad, inan szc ve kavramnn zele ait olan, politik olmayan anlamna geldii ve bu kategorinin aslnda burjuva toplumunun rgtlenmesinin, hukukunun, ideolojisinin, politikasnn bir kategorisi olduu gsterildi. nan demek, zel olana ilikin; zel olana ilikin de politik olmayana ilikin demektir. Ama bu balantnn ve bunun sosyolojik bir kategori olmadnn ve ideolojik ilevinin gsterilmesi, burjuva toplumunda niin zel, politik olmayan diye bir hukuki ve politik kategorinin var olduunu aklamaz. O halde burjuva sosyolojisinin zeli sosyolojik bir kategori haline getirdiini gsteren bir sosyoloji iin (Tarihsel Maddecilik iin, Diyalektik Sosyoloji iin) ilk soru: burjuva sosyolojisinde ve hukukunda neden zel, politika d diye bir kategorinin var olduudur. kinci soru: dinin niin bu kategori iinde deerlendirildiidir. nceki blmde, dine inan demenin anlam aklanyordu. imdi ise o anlamn anlamnn ne olduu sorusunun cevab aranacaktr. Bu cevap, Beikinin din bir inantr dediinde niin

94

tam da burjuva sosyolojisini savunduunu, daha dorusu burjuvazinin dinini savunduunu daha ak olarak gsterecektir. * Toplumsal hayatn zel, politik, ekonomik gibi alanlara ayrlmas ve bunlarn her biri iin ayr yasalar, kurallar ve ayr ilkeler sadece Modern Toplumda, Kapitalist Toplumda, Burjuva Uygarlnda grlmektedir. Kapitalizmden nce hibir toplumda ya da uygarlkta zel diye bir alann ayrld grlmez35. Zaten toplumun dnda, zel diye bir kavram da yoktur. Peki niin kapitalizm ncesi toplumlarda byle bir ayrm yoktur da modern, kapitalist toplumda, yani burjuva uygarlnda vardr bu ayrm? Bunun srr yine, kapitalist ekonomi ile kapitalizm ncesi ekonomilerin kkten farkl karakterindedir. Kapitalizm ncesinde smr ekonomik ilikilerin ve retimin kendisinden kmaz. Ekonomi D Cebir yoluyla hara ya da vergi olarak alnr. Egemen snf ayn zamanda devlet olarak rgtlenmitir. Yani devlet olmasa, art rne el koyulmas da mmkn deildir36. Uygarlklarda, devletsiz, silahsz, yani ekonomi d cebir olmadan, retim de smr de mmkn deildir. Dolaysyla politik ve ekonomik ayrm yoktur sistemin ileyiinde. Politik olan ayn zamanda ekonomik, ekonomik olan da politiktir. Kapitalizmde ise, durum tam tersinedir. Art deerin elde edilmesi iin devlete ya da ekonomi d cebire ihtiya yoktur. Modern burjuvazi hara ya da vergiler araclyla soymaz iileri37. Sermaye ve zgr i gc varsa, art deer retim srecinin kendisinde retilir. Art deerin ekonomik olarak olumas iin, kapitalizmin devlete ya da politik olana ekonomik bir faktr olarak ihtiyac yoktur38. Bylece kapitalizm ncesi uygarlklarda, smr ile devlet arasndaki bu olmazsa olmaz ilikinin, kapitalist ekonomide kopmas, modern toplumda, ya da kapitalist toplumda ya da burjuva uygarlnda hukuki, siyasi ve ideolojik olarak ekonomik ve politik olann ayrlmasnn koullarn yaratr. Ama bu hukuki, siyasi, ideolojik olarak ekonomik, politik
35

Aslnda kapitalizm veya burjuva uygarl akln egemenlii, teorik tutarllk gibi grnse de, durum tam tersinedir. Kapitalizm ncesinin dinleri, ister uygarln, ister komnn dinleri olsun, kendi iinde ok daha tutarldrlar. Tm toplumsal yaam ayn ilkeye gre rgtlerler. Burjuva uygarlnn dini ise her alan ayr ilkeye gre: tam anlamyla eklektik bir yamal bohadr burjuva uygarlnn dini.
36

Kapitalizm ncesinde ok snrl bir ilevi olan Tefeci Bezirgan Sermayenin konumu ve ilevini, deer transferine, yani aslnda dolandrcla veya soygunculua dayanan art deer elde ediliini kolaylk olmas iin bir kenara koyuyoruz. Kapitalizm ncesinde meta retimi kural deil istisnadr.
37

Vergiler gemi toplumun bir kalnts gibi, gelirlerin yeniden dalmnda bir ilev grrler ama bu kelimenin gerek anlamyla smr deil, soygundur. Vergiler olmadan da kapitalist bir toplum ve smr mmkndr. Hatta en ideal biimiyle byle olurdu. Marks Das Kapitalde Deer Yasas ve Art Deer smrsn anlatrken devlet diye bir kavrama gerek bile duymaz.
38

Devlete elbette sosyal olarak, ezilenlerin direniini krmak iin ihtiyac vardr ama ekonomik olarak, art deer elde etmek iin ihtiyac yoktur. Devlet kapitalizmde, smrnn gereklemesi iin ekonomik bir faktr deildir. Kapitalizm ncesinde ise devletsiz smr mmkn deildir.

95

ve zeli ayrmak onlarn sosyolojik olarak ayrld anlamna gelmez, kapitalizmdeki, bu ayrl olanann kendisi sosyolojik olarak kapitalist retimle ayrlmaz bir btndr39. Kapitalizmde smr iin ekonomi d cebire, devlete ihtiya duyulmamas nedeniyle politik olan, ekonomik olandan ayrlabilir; byle bir ayrmn varl tasavvur edilebilir hale gelir. Dier bir ifadeyle politik ve politik olmayan ayrm, aslnda, kapitalizmde smrnn bizzat ekonomik faaliyetin iinde, retimde, ekonomi d bir cebre gerek olmadan gereklemesinin zihinde bir yansmasdr40. Yine bu mekanizma, eski egemen snflardan ayr olarak, egemen snfn ayn zamanda devlet olarak rgtlenmesi zorunluluunu ortadan kaldrr. Snf olarak burjuvazinin dnda ve o smrnn dnda ayr bir devletin varl mmkn olur. Ve bizzat bu da, politik ve politik olmayan ayrmnn aslnda sosyolojik bir ayrmn zihinlerde yansmasym gibi kavranmasn pekitirir. Dikkat edilsin, burjuvazinin dini, modern toplumun dini veya ideolojisi bizzat bu ayrmn kendisidir. Kapitalist smrnn yani art deer retiminin ekonomi d cebire, devlete gerek duymadan gereklemesi politik ve politik olmayan ayrmn mmkn ve gerekli klar ama peki din niin politik olmayan diye tanmlanr? Aslnda sadece din deildir bu politik olmayan olarak tanmlanan. deal kapitalizmde soy, kltr, dil, etni, rk, cins de politik bir anlama sahip deildir41. Soru udur: niin bunlar politik olmayan kategorisine koyulmaktadrlar kapitalist toplumda veya burjuva uygarlnda? Bunu mmkn ve gerekli klan, igc denen metan ok zgl karakteridir. Bu igc denen metan fiziksel veya manevi zellikleri ile onun kullanm ve deiim deeri arasnda bir iliki yoktur. Btn dier mallarda, bir maln kullanm deeri ile fiziksel veya moral zellikleri arasnda dorudan bir iliki vardr. Bir maln kullanm deeri onun fiziksel zelliklerinde younlamtr ve onlarla belirlenir. Diyelim ki bir bardan biimi yapld madde, bu maddenin zellikleri vs. onun kullanm deerini belirler. Camdan ya da seramikten ya da tahtadan yaplan bardaklar uzun veya ksa, ince belli veya kaln belli bardaklar hep farkl ilevler, farkl yararllklar demektir.

39

Burjuva ideolojisinin btn oyunu da buradadr zaten, bu ayrl sosyolojik bir ayrlm ve onun ifadesiymi gibi ele almak. Sadece Marksizm bu oyunu aa karabilme yeteneindedir. Ama Marksizmin bunu aa karabilmesi iin, aydnlanmann, yani burjuva ideolojisinin etkilerinden ve kalntlarndan kurtulmas gerekir.
40

Bylece, kapitalizm ncesi toplum iin tasavvuru mmkn olmayan bir blnme gerekleebilir zihinlerde. Her alan iin ayr kurallar ve yasalar, ayr hukuklar. Ekonomi alannda kar yasas egemendir. Ama daha ok kar iin de arasal akl. Akln egemenliine ve bilime vg aslnda kapitalizmin bir ideolojisidir de. nk bilim denen son durumada arasal akldr. Politik olan ise neye gre belirlenecektir? Politik olan da ulusal olana gre belirlenir. Yani ekonomi ration (akl), politika nation (ulus) ilkesine gre dzenlenir. Halbuki kapitalizm ncesinde, dinler her eyi ayn ilkeye gre dzenlerler. Ticaret de, sava da, politika da, i de, a da sevime de, her ey ayn ilke iin yaplr. rnein Allah iin. Kapitalizmde ise, ticaret kar iin, politika ulus iin yaplr rnein. Hibir i tutarllk yoktur.
41

Dinin zellikle byle tanmlanmas kapitalizmin iinden kt toplumlarda dinin tm st yapy oluturmas nedeniyledir. Kapitalizm bununla sava iinde egemen olduundandr. Ama imdilik bu somut tarihsel hareketi bir kenara brakp, dini zel olarak tanmlamann mmkn ve gerekli oluunun nedenlerini ele alyoruz.

96

Halbuki igc denen meta sz konusu olduunda, i gcnn bir siyah veya bir beyaz, bir kadn veya bir erkek, bir Alman veya bir Krt, bir homoseksel veya bir hetoroseksel, bir Mslman veya bir Hristiyan, bir asil veya bir soysuz olmas; o igc sahibinin siyah veya yeil gzl olmasndan; kuru fasulye veya skender Kebap sevmesinden daha farkl bir sonu yaratmaz. Keza btn bunlar, o igcnn fiyat, yani cret asndan da bir fark yaratmamaktadr. Yani i gc denen metan kullanm deeri ile onun fiziksel ve moral zellikleri arasnda hibir iliki olmadndan, art deer smrs kapitalizmin z olduundan ve de art deerin retimi de i gc denen metan kullanm deerinin gereklemesiyle mmkn olduundan, kapitalizmde bunlarn hibir ekonomik anlam yoktur, dolaysyla da politik bir anlamlar yoktur. gc denen metan bu zellii, kapitalizm ncesinde adeta her eyi belirleyen bu zelliklerin politik olmayan olarak tanmlanmasn mmkn ve gerekli klar. Kapitalizm ncesinde ise rnein inanc ya da soyu dnda insann var oluu bile tasavvur edilemez. Aforoz (ister komnden ister dinden olsun), an ar cezadr. Toplumdan dlanma ve lm demektir. Ancak bir komnn (ki komn de aslnda bir totemden gelenlerin dinsel cemaatdr) veya dinsel cemaatn yesi olarak var olunabilir42. Kapitalizmde ise, igc denen metann, kar ve art deerin kayna olan bu biricik metann, dili, dini, soyu, kltr, hibir eyi kapitalizmin ileyiini ilgilendirmez. Kapitalizm, kendi iinde rk, milliyeti, cinsiyeti vs. deildir. Zaten bu nedenle ideal burjuva toplumunda, tm dillerin, dinlerin, cinslerin, rklarn eitlii ilkesi egemen olur43.
42

Kapitalizm ncesinde zenginliklerin kayna esas olarak tarmdr. Tarmsal retim ise znde kk kyllerin retimidir. Kk kyl esas olarak komndr. Bu mece, Rus Miri, Alman Mark olarak kapitalizmin douuna kadar bile varln srdrr. Dolaysyla kapitalizm ncesinde, komnn dnda, komn daldnda ve uygarlaldnda da dinsel cemaatn dnda insan mmkn deildir. Bu gn bizlere tasavvur edilmez ve boucu gelen ey; yani zelin olmamas, soyun (ki soy da son durumada totem araclyla dindir) dinin tm toplumsal yaam kapsamas. Bu nedenledir ki kapitalizm ncesinde toplumda dinler karsnda tarafszlk mmkn deildir. Din kapitalizm ncesinde politika dn deil, kapitalizmin, politik, ekonomik, zel diye ayrp ayr ekmecelere ve hukuklara yerletirdii tm alanlar kapsar. Din bir styap kurumu deildir. Din styapnn ta kendisidir. Marksistlerin dini bir styap kurumu olarak tanmlamalar, burjuva ideolojisinin, Marksist bir rt iinde yeniden ortaya kmasndan baka bir ey deildir. Kapitalizmin yaratt bir yanlsama ve burjuva ideolojisinin egemenliinin bir yansmasdr, politika, kltr, aile, din, hukuk, gelenekler vs. gibi styap kurumlar kavray. Kapitalizmdeki bu hukuki ayrlmann, sosyolojik bir ayrlmaym gibi grn ve Marksist bir terminolojide dile geliidir. Kapitalizm ncesinde, din dnda ne bir hukuk, ne bir aile, ne bir kltr ne de bir din vardr. Kapitalizmde de ayndr aslnda, sadece kapitalizmin dini bu ayrmn kendisidir. Yani zel, politik, ekonomik ayrm veya dinin zel olduu; politiin ulusala gre belirlendii; ekonominin kara gre belirlenecei, btn bu ayrmn kendisi dindir, kapitalizmin dinidir. Dolaysyla bu ayrmn kendisi de, yani kapitalizmin dini de, bu st yapnn ta kendisidir. Bu ayrmn dnda da bir st yap yoktur.
43

Gerekte teorik sorun kapitalizmin niye dini zel olarak, yani politika d olarak tanmladnda deil; somut tarihte kapitalist toplumlarn politik olan niye etniye, soya, tarihe, dile gre tanmladklar; niye her zaman dini tamamen zel bir ey olarak ele almadklar; niye hibir zaman ideal bir laiklik olmadndadr. Kapitalizmin ideal biiminde, deer yayas bakmndan bunlarn hi birine gerek yoktur. nk i gcnn u veya bu soydan, boydan, dinden olmas sonucu deitirmez. Bunun aklamas elbette, sermayenin gerek tarihsel hareketi ile olabilir. Sermaye veya deer yasas somut tarihte ne gibi srtnmelere ve arplmalara urayarak hareket etmektedir? Marksizmin geliim tarihi bu somut hareketin anlalmas ve tematize edilmesinin tarihidir. Kapitalizm gelitike de saf biimine yaklatndan, Marksn Kapitalde

97

Tam bu nedenle bunlara zel denir. Bu nedenle burjuva toplumunun btn anayasalarnda herkes inanc, fikri, rk, cinsi, soyu sopu, kltr ile eittir denir44. Bu kapitalizmin temelindeki i gc denen meta karsnda sermayenin konumunun siyasi bir ifadesidir. Bu ayn zamanda kapitalizm ncesinde politik olan belirleyenin, politik alandan zorla dlanmasdr. gcnn bu zellii olmasayd zel (politik olmayann politikten ayrlmas) olmazd. Bu nedenledir ki (yani hibir politik anlamlar olmad, politik alandan dlandklar iindir ki) kapitalizm ideal biiminde btn bunlar karsnda tarafszdr. Burjuvazi ilk devrimlerini kapitalist olmayan toplumlar iinde yapt; bu toplumlar dine gre dzenlendii iin, dinin zel olduunu ilke haline getirmitir.Yani dinin politik olan, ekonomik olan alandan dlannn ve bunun zorla gerekletirilmesinin ifadesidir dinin inan, politika d, yani zele ait olduu ilkesi. Bu ilkeyi kabul etmeyen din zorla politik alandan tasfiye edilir. Kendisini inan olarak kabul etmi din ise, artk her ne kadar kapitalizm ncesindeki dinin devamcs olduunu iddia etse de, bu sadece grntr; dinin inan olduunu syleyen dinler aslnda gemiin kalntsn deil; modern toplumun, kapitalist toplumun, ulusuluun ideolojisini savunurlar ve burjuvazinin egemenliine hizmet ederler45. Bu bakmdan burjuvazinin egemenlii ile, kendisinin inan olduunu, politika d olduunu syleyen dinler arasnda bir eliki yoktur. nk bunlar artk din deil, burjuvazinin, kapitalizminin dininin bir bileenidirler46. Gsterildii gibi bu dinin birinci ilkesi politik ve politika d ayrm ise ikinci maddesi dinin politika d, yani zel olduu idi. Bu bakmdan gnmzn bu ayrm kabullenen ve savunan dinleri, devamcs olduklarn syledikleri dinlerin dmandrlar. kisi bir arada yaayamaz. O halde, sayn Beikiye tekrar dnersek. Sayn beiki, din bir inantr dediinde, burjuvazinin dininin bir amentsn tekrarlam olur.
ele ald biime yaklam olur ve bu nedenle Marksn Kapitali; kapitalizm var olduka daima artan bir tazelik yaar.
44

Bu nedenle bu eitlikleri salamaya ynelik btn sosyal hareketler, yani ulusal, rk baskya veya cinsel baskya kar hareketler vs. hepsi znde burjuva karakterde, baarya ulatklarnda kapitalizmi ideale yaklatran ona bir canllk ve dinamizm veren hareketlerdir.
45

Bu kendini inan olarak tanmlayan ve burjuvazinin ulusuluk dininin basit bileenleri haline gelmi dinlerin ayrca baka soyutlama dzeylerinde ele alnmas gereken bir ok baka ilevleri de bulunmaktadr. gcnn yeniden retilmesinde, zellikle Aile balamnda; kapitalizmin her eyi metalatrmasna kar yani yabanclamaya kar bir ila olarak, ezilenler iin bir dayanma ve savunma, ezenler iin bir uyutma arac olarak gibi ayrca ele alnmas gereken bir ok ilevi vardr. Ama bunlar hem sermayenin gerek tarihsel hareketi hem de snflar ve politika balamnda ele alnmas gereken yanlardr. Bunlar ksmen bir ok Marksist tarafndan incelenmitir. Biz de ilerde yeri geldike bu konulara gireceiz. Burada sorunun zne younlamakla yetiniyoruz. Bir sonraki blmde bu konu ksmen tematize edilecektir.
46

Nasl klasik uygarlklarn dinleri, komn dinlerinin kimi adetlerini ve sembollerini kendi btnlnn bir paras olarak kullanrlarsa, (rnein komnn totemleri uygarlk tanrlar olabilir. Topluma kabul merasimi olan acl imtihanlar, rnein snnet gibi komn hayatn dzenleyen kurallar uygarlk dininin bileenleri olarak kullanlabilir). Klasik dinleri de modern toplumun dini benzer biimde kullanmaktadr. Bu biraz simbiyoz bir iliki gibidir. Modern toplumda kendini inan olarak gren din, kapitalizmin dnda var olamaz artk. Ama Kapitalizmin de varln srdrmesi iin byle bir din bir ok ilevler grr.

98

Bilim diye diye neredeyse tm hayatn hapislerde geiren bir insan, aslnda burjuvazinin dininin amentsn tekrarlamaktan baka bir ey yapmamaktadr. Metafizik sosyolojilerin insan getirecei yer baka bir ey olamazd.

99

DRDNC BLM

MARKSST DN, ULUS ve STYAPILAR TEORS

Marksist Bir Din Teorisi Yokluunun Dolayl tiraflar

Beiki yazsn yazal aylar olmu. Beiki yazsnda dinin bir inan olduunu sylyor. Ve koca lkede bir tek Marksist kp da dinin bir inan olarak tanmlanmasnn aslnda burjuva uygarln, sistemini ve ideolojisini savunmak anlamna geldiine dair bir tek sz etmiyor. Bir rastlant m bu? Hayr. nk kendine Marksist diyen bu Marksistlerin hepsi de aslnda ayn metafizik sosyolojilerin nermelerini Marksist bir terminolojiyle savunmaktadrlar. Beikiden farkl dnmemektedirler ki onu eletirsinler ve o nermeye itiraz etmeyi akllarndan geirsinler 47. imdi bunun derindeki nedenlerini ksaca ele alalm. Bylece bu sosyolojik eletirinin dayand teorik temel ksaca da olsa aklanm olur. * Marksizmin (Tarihsel Maddeciliin ya da Diyalektik Sosyolojinin) bir ulus teorisi olmad sylenmitir ve bu imdiye kadar doruydu. Ama, bir din teorisinin olmad hemen hemen hi sylenmemitir. Ve Marksizmin bir din teorisi olduuna dair bir yerlemi yaygn kanaat vardr. Fakat Marksizmin bir ulus teorisinin olmadn sylemek Marksizmin bir din teorisi olmadn itiraf etmekten baka nedir ki?
47

Yani aslnda Marksistlerin de din kavray Beikininkinden farkl deildir. Aslnda Marksistler Birinci Kitapta yaplan Beiki eletirisinin dayand anlaytan tesine sahip deildirler: O birinci blmde din bir inan olarak kabul edilerek, burjuva toplumu balamnda Beiki burjuva toplumunun gerektirdii tutarl bir laiklii savunmad asndan eletirilmiti. Bu blmde ise o tutarl demokrat din anlaynn kendisi eletirilmektedir, bir bakma bu kinci Kitap, ayn zamanda Birinci Kitabn da eletirisidir. Tabii Birinci Kitabn eletirisi olduu kadar Marksizm biimindeki burjuva sosyolojisinin ve Marksizm iindeki Aydnlanma kalntlarnn da eletirisidir. Birinci Kitap devrimci ve tutarl bir demokrasi ve laiklik asndan Beikinin eletirisiydi, bu Kitap o tutarl demokrasi ve laikliin eletirisidir. Dolaysyla bundan tesini bilmeyen; kendini Marksist olarak tanmlayan ama znde yle olmayanlarn da bir eletirisidir.

100

Tam da bir ulus teorisi olmad iin bir din teorisinin olmad grlmemektedir. Ve tam da bir din teorisi olmad iin ulus teorisi yoktur. Bir din teorisi olmad srece bir ulus teorisi olamazd. nk, tam da dini zel olan, inanca ait olan olarak tanmlamak; veya tersinden ifade edersek politik olan zelden ayrmak ve politik olan ulusal olana gre tanmlamak, yani ulusuluk modern toplumun dinidir. Bir inancn taraftarlarnn inanlar hakknda syledikleriyle o inancn ne olduu anlalamaz. Byle bir davran, rnein Allah, Allaha inananlarn Allah hakknda sylediklerine gre tanmlamaktan baka bir anlama gelmez. Marksizmin imdiye kadar, gerek ulusun gerek dinin ne olduuna ilikin syledii her ey, ulusularn, yani politik olan ulusa gre tanmlayanlarn ve dinin politik olandan ayr olduunu syleyenlerin, yani burjuva uygarlnn ideolojisinin ve inanlarnn ulus ve din hakknda sylediklerini kabul edip tekrarlamaktan baka bir ey olmamtr. Ve bunun bir dinin taraftarlarnn dinleri hakknda syledikleriyle o dinin ne olduunu anlamaya kalkmaktan hibir fark yoktur. Bu nedenle, din bir inantr demek bu modern toplumun dininin, yani ulusuluun, yani politik olann ulusal olana gre tanmlanmasnn, bir amentsn tekrarlamaktan baka bir ey deildir. Marksistlerin dini bir inan olarak tanmlayarak, yani zele ilikin olarak ; yani politik olmayan olarak tanmlayarak yapt tam tamna budur. * Marksizmin bir ulus teorisinin olmad gibi bir st yaplar teorisinin olmad sylenmitir ve bu imdiye kadar doruydu. Ama bu balamda da bir din teorisinin olmad sylenmemitir. st yaplar teorisi olmadn syleyi ve din teorisi olmadn gremeyi, tpk ulus teorisi olmadn gr ve din teorisi olmadn gremeyi gibi; yani bir ulus teorisi olmad iin din teorisi olmadn gremeyi ve bir din teorisi olmad iin ulus teorisinin de bulunmay gibi, ayn madalyonun iki yzdr. Bir styaplar teorisi olmad sylenmekte ama bir din teorisi olmad iin de bir st yaplar teorisi olmad grlmemektedir. nk, bir din teorisinin ve dolaysyla onun modern biimi olan ulus teorisinin olmamas bir st yaplar teorisinin olmamas bieminde grnmektedir. Bir st yaplar teorisinin olmadnn sylenmesi znde Marksist bir din teorisinin olmadnn itirafndan baka bir ey deildir. nk, din, ama modern toplumun din deyip hukuken inan veya zel olarak tanmlad din deil, kapitalizm ncesindeki din bir st yap kurumu deil, tmyle st yapdr. Keza, modern kapitalist toplumda, kendini inan olarak tanmlayan din de, bir styap kurumu deil; btnyle styapy oluturan, modern toplumun dini olan ulusuluun bir bileenidir.
101

Dinin tmyle styap olduu gerei, ulusuluk da dediimiz veya z: politik, ekonomik ve zeli ayrmak ve politik olan ulusal; zel olan din olarak tanmlayan modern toplumun dininde de deimez. Bizzat hukuki olarak, politik, zel ve ekonomik ayrmnn kendisi, modern toplunun dinidir ve bu da bir st yap kurumu deil, tmyle st yapdr. Dier bir ifadeyle, dini bir st yap kurumu olarak veya inan olarak (yani zele ilikin olarak) tanmlayan bir Marksizm, znde modern toplumun dinini, yani burjuva ideolojisini savunan bir Marksizmdir. Bu Marksizm, bilinsiz olarak modern burjuva uygarlnn zel, ekonomik ve politik ayrmn sosyolojik kategoriler gibi alp, burjuvazinin bu ideolojik ayrmn savunuyor demektir. imdiye kadar maalesef olan da bu olmutur. Burada ayrca ulusuluun modern toplumun dini olduu nermesi hakknda ksa bir aklama daha yapmak gerekiyor. Ulusulukla ilgilenen bir ok Teorisyen ve Marksist de, ulusuluun bir din olduunu sylerler. Ancak onlar bunu sylerken, dini bir ideoloji, bir styap kurumu, bir inan olarak tanmlamaktadrlar; yani burjuvazinin dinininin, ulusuluk dininin din kavramn kabullenip, o anlamda ulusuluun bir din olduunu sylemektedirler. Bu gr muhakkak ki, ulusu snf gibi, bir kategori olarak dnenlere gre, nispeten daha esnek ulus kavramna dayanr ve politik olarak daha ilerici bir ulusulua olanak salar ama; bu nerme yine de burjuva toplumunun dini erevesinde, o dinin kabullerine dayanan bir nerme olarak kalr. Biz ise, ulusuluk bir dindir; modern toplumun dinidir derken, dinin bir ideoloji, bir inan, bir styap kurumu olmad, tm toplumsal hayat dzenleyen styap olduu anlamnda bunu sylyoruz. Yani dini burjuvazinin dininin, ulusuluun tanmyla tanmlamyoruz. Dierleri ise, ulusuluun bir din olduunu sylerlerken, dini tam da bu ulusuluk dininin tanmlad anlamda kullanyorlar. Bu fark anlamadan konuyu anlamak mmkn deildir. Burada devrimci olan, yeni olan dnce, dinin ne olduudur; Ulusuluun da bir din olduu deil. * Dnyay kasp kavuran ulusuluun bylesine alternatifsiz egemen oluunun en byk sorumlusu, szde ulusuluun dman olduklarn syleyen Marksistler ve Enternasyonalistler olmutur. nk onlar burjuvazinin, yani ulusularn ulus hakknda sylediklerini, onlarn hukuki ve ideolojik kategorilerini sosyolojik kategoriler haline getirmiler, onun bilinsiz savunucular olmulardr. Dinin tm dnyada gerek ulusal olann tanmlanmasnda giderek artan lde kullanlmasnn; gerek ezilmeye ve yabanclamaya kar tepkinin bir bayra olarak ykseliinin en byk sorumlusu da yine szde kendilerinin tutarl ateistler olduklarn syleyen Marksistler olmutur. nk onlar modern toplumun dininin din hakknda sylediklerini, burjuvazinin veya ulusularn hukuki ve ideolojik kategorilerini sosyolojik kategoriler haline getirmiler, onun bilinsiz savunucular olmulardr.

102

Marksistler, modern toplumun dini olan zel, politik ve ekonomik ayrmnn kendisini deil bunun uygulamalarn eletirmilerdir. Marksistler politik olann ulusal olana gre tanmlanmasn deil, bunun somut gerici biimlerini eletirmiler ve onlara kar kmlardr. En iyi halde, her trl inancn zel olmas iin, politik olann demokratik nitelikte (nsan haklarna dayal yurttalk kavramna dayanan, dil, din etniyi ulusun tanmndan dlayan) bir ulusulua gre tanmlanmas iin savamlardr. Yani ne ulus ne de din konusunda yani styapda, programlar burjuva uygarlnn programndan baka bir ey olmamtr. Bu nedenle bu gn dnyay kasp kavuran milliyetilik ve milliyetiliin kar konulmaz zafer yry, Marksistlerin burjuva ideolojisinden yeterince kopmamlktan kaynaklanan gnahlarnn cezasdr. Ama ne var ki, Marksizmin, aydnlanmann, burjuva sosyolojilerinin etki ve kalntlarndan kopamaynn cezasn tm insanlk ekmektedir. Marksizmin, ilk yapmas gereken i, nce bu gnahlardan arnmaktr. Btn byk dinler, kendi nefsine yani i gdlere kar sava en nemli grevlerden biri olarak tanmlar. Snfsz toplumlarn, komnlerin dinlerinde nefsi kontrol altna almay reten acl snavlar her zaman bir kuraldr. rnein Alevilik eline, beline, diline der. slam, en kutsal sava insann kendi nefsine verdii sava olarak tanmlar. Uzak Asya dinlerinde kendi nefsiyle mcadele iinde Nirvanaya ulamak en yce hedeftir. Benzer ekilde, insann insanlamak iin i gdlerine sava amas gibi, Marksizm de kendi iindeki aydnlanmann ve burjuva ideolojisinin kalntlarna kar kutsal bir cihat amak zorundadr. Bu kutsal cihadn meydan muharebelerinin verilecei yer de, din, ulus ve st yaplar teorisi alanlardr. Bu alanlarda burjuva ideolojisinin bilinsizce benimsenmi yarglarndan kurtulmadan, bir sosyalist uygarlk projesi gelitirilemez, bamsz bir program koyulamaz, burjuva ideolojisinden bamszlalamaz, hasl modern ii snf, insanln karsna bamsz bir alternatif olarak kamaz. i snf bu kutsal cihad baaramad srece de, insanlk iin hibir yaama ans bulunmamaktadr. Kendine Erefi mahlukat diyerek kendini canllarn zirvesine oturtan insan olu, ya da Homo Sapiens, yok ederek yerini ald Naendertal denen insan tr kadar bile uzun yaamay becerememi, doa tarihinin en ksa yaam tr erefini kazanacaktr. * Marksizm, her zaman iinden kt aydnlanmann gnahlaryla damgal olmutur. Marksizmin geliim tarihi bir bakma aydnlanmann gnahlarndan arnmann tarihidir.

103

i hareketinin ve tarihsel maddeciliin tarihinde her ileri srama aydnlanmann bir gnahnn daha bilince k, bir gnahndan daha arnma demektir. Bizzat Marx-Engelsin dncesinin evrimi, aydnlanmann gnahlarndan bir arnmann tarihidir. rnein bu, Hindistanda ngiliz egemenlii ile rlanda konusundaki grlerinin farkl ve zt niteliinde grlebilir. Bu farkllk aslnda onlarn dncesindeki geliimin iki farkl aamann, aydnlanma etkisinden bir arnn ifadesidir. Geri bir lkede sosyalist devrim olasl ve olana (yani nce Trokinin 1905de n grd, 1917de Nisan Tezlerinde Leninin ayrca vard sonu ve onun fiili gereklemesi olan Ekim Devrimi) II. Enternasyonal dneminde sosyalist harekete egemen olan, dzgn deien ve aamal tarih anlayyla bir kopula, yani aydnlanmann veya burjuvazinin evrim anlayndan bir kopula birlikte olmutur. Birinci Dnya Sava sonrasnn ykselii, yine II. Enternasyonal dneminde egemen olan, aydnlanma kalnts pozitivizm damgal tek ynl ve tek ulu tarih anlayyla kopumaya karlk dmtr. Marx ve Engelsin Komnist Manifestonun daha ilk satrlarnda dile getirdikleri, k ya da devrim gibi48, ya barbarlk ya sosyalizm biimindeki ak ulu tarih anlay yeniden kefedilmitir49. Faizmin ykselii, bu ykselii aklama gerei, Marksizmin yine burjuva aydnlanmann bir kalnts olan, ilerleyen tarih anlayyla ve Aydnlanmann tanrs akln, akl dna varnn kavranmasn ve burjuva rasyonalizmiyle kopuunu, yani bir kalntdan daha arnmasn gerektirmitir50. Hikmet Kvlcmlnn kapitalizm ncesi toplumlar ve tarihi aydnlatma giriimi, en akl d grnen dinlerin ardndaki rasyonel olann aa karlmasn; dzgn ve aamalarla gelien tarih anlayyla ve Avrupa merkezcilikle kopumay 51; yani Aydnlanmann kalntlarndan bir arnmay getirmitir.
48

Bugne kadarki tm toplumlarn tarihi, snf mcadeleleri tarihidir.

zgr ile kle, patrisyen ile pleb, senyr ile serf, lonca ustas ile rak, ksacas, ezen ile ezilen, birbiriyle srekli bir kartlk iinde bulunmu, birbirine kar gizli ya da ak kesintisiz bir mcadele srdrm, bu mcadele ya tm toplum yapsnn devrimci bir dnmyle, ya da mcadele eden snflarn hep birlikte kyle sonulanmtr. (a.b..) Komnist Manifesto, http://www.marxists.org/turkce/marx/1848/manifest/kpm.htm
49

Bu konuda gayet iyi bir inceleme, Michael Lwynin, Dnyay Deitirmek zerine adyla Trkiyede Ayrnt Yaynlar arasnda yaynlanan derlemesindeki Rosa Luxemburgun ya Sosyalizm ya Barbarlk Anlay adl makalesine (s. 127-135) baklabilir.
50

Bu balamda zellikle, Benjaminin Devrimler tarihin mdat Frenleridir nermesi ve Frankfurt Okuluda denen, Eletirel Teorinin katklar, zellikle, Aydnlanmann Diyalektii anlabilir.
51

Kvlcmlnn Eserlerinin en nemlileri, nternette u adreste bulunmaktadr: http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/index.htm. zellikle, Allah-Peygamber-Kitap adl eseri, din hakkndaki burjuva sosyolojisinin din anlayyla tam bir kopumann kenarna kadar gelmektedir. Ama bir trl gereken sramay ve kopuu yapamaz, nk kendisi Ulusuluun ulus teorisine sahiptir. Hem de tarihi bile uluslarn tarihi olarak grecek ve anlatacak kadar. rnein Dinin Trk Toplumuna Etkileri adl almann bizzat ad bile bu snrll ve amaz yanstmaktadr. Yani bir zamanlar bir din bir de Trk toplumu, yani Ulus varm gibi konuyu tamamen ulusuluun penceresinden ele almaktadr.

104

Marksizmin imdiye kadar bir ulus ve din teorisinin olmamas da yine aydnlanmann kalntlaryla ilgilidir. Marksizm, dini ya klasik aydnlanmann rasyonalizmi balamnda, yani akl m inan m, balamnda, bir epistemolojik sorun olarak; ya yabanclama balamnda bu yabanclamann bir ifadesi ve ona bir tepki olarak; ya ideoloji balamnda, yani ezen ve ezilen snflarn karlarnn ifade edilmesi balamnda; ya bir sosyal hareket olarak, bir siyasi parti olarak, rnein Hristiyanlk ve kyller sava rneklerinde olduu gibi, ele almtr. Ama dini bu tarz aln kendisi, modern burjuva toplumunda dinin koyulduu inan alann tm kapitalizm ncesi tarihe, snfl ve snfsz toplumlar tarihine yaymaktan baka nedir ki? Yani burjuva sosyolojisinin ve aydnlanmann dine ykledii ilevi, onun politik olan dnda inan olarak tanmlanmasn ve bir ideoloji olarak grd ilevi, onun tarih boyunca gerek sosyolojik niteliiymi gibi almaktan baka bir ey deildir. Modern toplumda din, bir inanca ve bu inanca ilikin tamamen zele ait seremonilere ve de rituelleri dzenleyen din adamlarna indirgenmitir. Modern toplumdaki bu durum, tm tarihte de dinin byleymi gibi ele alnmas ynnde bir yanlsamay pekitirir. Sanki kapitalizm ncesinde de din sadece bir inan, bir takm riteller ve din adamlarym, tpk modern toplumdaki ilevleriyle snrlymlar gibi grnr. rnein, eski Yunanllarn veya Azteklerin veya Krtlerin veya Trklerin inanlarndan, dininden sz edilir. Yani bu gnn dnyasnn kavramlaryla tarihe baklr. O zaman Yunanllar olmad ve bu gnk inan anlamnda dinler olmad, o dinlerin bu gn modern toplumda ulusun yapt her eyi yapt unutulur. Bu nedenle din deyince akla bir takm seremoniler, bir takm bo inanlar ve bir takm din adamlar gelir. Bu gnn toplumundaki gibi politik alann dna itilmi (ama bu itiliin kendisi politiktir), bir inan olan dinler gelir. Din deyince akla, bu gnk cem gelir, namaz klmak gelir, kilisede pazar duas gelir. Dede gelir, imam gelir, papaz gelir. Tarihte, u modern kapitalizm douncaya kadar, hi bir zaman din bunlardan ibaret deildi: ister snfsz toplumun ister klasik uygarlklarn dinleri olsunlar, onlar tm toplumsal yaamn her ann, her momentini, tm toplumsal rgtlenmeyi ve organizmay belirliyorlard. Bu sadece uygarlklar ve onlarn dinlerinde byle deildi; snfsz toplumlarda, komnlerde de byleydi. Alevilik diyelim, cem, dede veya bir takm inanlar deildi sadece. Doduunuz an, adnzla, doumunuzdaki seremoniyle, soyunuzla bir Alevi olarak douyordunuz. Bu andan itibaren tm yaamnz, suyu imenizden insanlarla ilikilerinize, en mahrem ilikilerinizden her hangi bir toplulukta, rnein cem treninde nerede nasl oturacanza veya giyineceinize veya dans edeceinize; cemaate eit hakl bir ye olarak kabul ediliinizden lmnze, eitiminize, bir su ilediyseniz cezalandrlmanza, ocuklarnz nasl eiteceinize, sizin nasl eitileceinize; ne zaman neyi yiyeceinize veya neyi yiyemeyeceinize, yiyeceinizi nasl hazrlayacanza kadar her ey ama her ey din tarafndan belirlenir. Yani din sadece epistemolojik bir inan veya ideoloji deil, hukuktur, eitimdir, salktr, ekonominin dzenleniidir, art rnn nasl kullanlaca ve datlacadr, retimin nasl
105

rgtleneceidir, hasl her eydir. Domadan nce ve ldkten sonra da o din belirler manevi varlnz. Alevilik dnda bir hukuk, bir ahlak, bir sanat, bir bilgi, bir eitim yoktur. Alevilik ya da din, ahlak, sanat, gibi styap kurumlarnn yan sra onlar gibi bir ey deil, bunlarn hepsidir. Sadece Alevilik mi byledir. ster slam, ister Budizm, ister Hinduizm, ister eski Yunanllarn dini, ister Eski Msrn dini gibi uygarlk dinleri; ister amanizm, Alevilik, Ezidilik gibi snfsz toplum dinleri olsun, btn toplumlarn btn dinleri byledir. Din toplumun var olu tarzdr. Din ekonomi ekirdeini saran sitoplazma gibidir. Dinin dnda hibir ey yoktur ve var olamaz. Hibir styap kurumu, yani ne devlet, ne sanat, ne hukuk, ne ahlak, ne yaam ne lm, ne salk ne hastalk dinin dnda var olamaz. Dinin d demek, toplumun d demektir. Bu nedenle kapitalizm ncesinde en korkun cezadr aforoz52. slam ele alalm. Doduunuz an Mslman olarak doarsnz, hatta domadan nce bile Mslmansnzdr. nk hemen her dinde insanlar ancak ayn dinden olduklaryla birleebilirler. Yani ancak belli bir dinden anne ve babann ocuu olarak doabilirsiniz. Daha kulanza okunan ezan ile birlikte sylenen isminizle o dine, topluma girersiniz. sminiz bile dinseldir. Keyfi olarak verilemez. O dinin yasaklamad bir isim olmak zorundadr. Bu andan itibaren tpk nefes aldnz atmosfer gibi o din tm hayatnz ve eylemlerinizi, tm toplumsal yaamnz belirler. En mahrem eylemlerinizden sonra nasl ykanacanzdan, bir su ilediinizde nasl ve neye gre yarglanacanza, kime ne kadar vergi vereceinize, art rn kimlere nasl datacanza (sadaka ve zekat), neyi nasl reteceinize, ne iin ve ne zaman savaacanza, ne zaman ve ne iin lmeniz ve ldrmeniz gerektiine, ldnzde mezarnzda nasl yatacanza, ldkten sonra nasl anlacanza, hatta ruhunuzun nereye gideceine kadar her ey din tarafndan belirlenir. Ahlak, kltr, hukuk, tm bilgi ve eitim yani toplumsal ve politik olan her ey dinseldir ve toplumda politik diye bir ayrm da yoktur. Dinsel olan ayn zamanda politik, ayn zamanda zel, ayn zamanda toplumsal, ayn zamanda estetik, ayn zamanda etik, ayn zamanda pedagojik, ayn zamanda ekonomik vs.dir. zel yani politika d olana ve olmay kabul edene din diyen; politii ulusal olana gre tanmlayan ve din olmad iddiasnda bulunan bu gnk toplumun dini de farkl deildir. Doduunuz an modern toplumun dini olan ulusulua gre belirlenmi bir devletin yurtta olursunuz. Dnyada her hangi bir devlete ait olmayan bir tek kar toprak yoktur, ulussuz olarak dnyaya gelmeniz mmkn deildir, tpk kapitalizm ncesinde dinsiz olarak dnyaya gelmenizin mmkn olmad gibi. Yani domadan bile bu dinden olmaya mahkumsunuzdur. Ama bu din kulanza ezan okumaz da size bir doum ilmhaberi ve nfus czdan verir. Bunlar olmadan varlnz bile kantlayamazsnz. O andan itibaren tm hayatnz bu ulus denen eski toplumlarda imdi kendisinin yapt her eyi yapanlar inan diyerek politika dna atan ve kendisinin din olmadn syleyen din dzenler. Hangi okula gideceksiniz;
52

Bu son derece parmam gznedir. Btn eski uyarlk kalntlar dinseldir. ster Smer zigurrat, ister Msr piramidi veya tapna; ister Panteon; ister Akropol, ster Gotik Kilisesi; ister Cami; ister Budist veya Hindu tapna; ister Aztek, Maya piramidi olsun, hepsinde din, devlet ve toplumsal rgtlenmenin merkezidir bu yaplar. Din, bylesine kr parmam gzne tm toplumsal ve siyasal rgtlenmedir.

106

neler reneceksiniz; neler yapnca toplumun bir yesi olacaksnz; kime ne kadar nasl vergi vereceksiniz; nasl cezalandrlacaksnz; ne zaman ldrecek ve ne zaman ldrleceksiniz? Ne zaman alacak (alma saatleri) ne zaman dinleneceksiniz (Tatil gnleri)..? Hasl her ey bu din tarafndan dzenlenir. Bu dinin dnda var olu yoktur. Bu dinin kapitalizm ncesi dinlerden bir tek fark vardr. Bu dinde politikann belirlendii ulus ve ekonominin dayand kar ilkesinin kendisinden insanlar aras ilikileri dzenleyecek, o ilikilerde gzetilecek bir ahlaki ilke karlamayaca iin53, eski alarn dinlerini bu eksiini kapatmak iin kullanr54. Modern toplumun dini, politik olan ulusa, ekonomiyi kara dayandrmaktadr. Karn insanlkla ne ilikisi vardr ki? Kara hizmet eden eyin insanla da hizmet olduu varsaym, yani sermayenin karna olann insanlarn da karna olduu varsaym, (ki bu btn kapitalist toplumlarn varsaymdr. Btn politik ve ekonomik kararlar bu varsayma gre alnmaktadr.) en akl d ve batl inan gibi grnen dinin en batl ilkesinden daha m az batldr? Modern toplum, yani u kapitalist toplum, nce tm insanlar eittir deyip sonra politik olan ulus denen eye, yani eit olabilecekleri ulus denen eye gre belirlemektedir. Ancak bir ulusun bir yesi iseniz o eitlikten haklar ve grevlerden yararlanabilirsiniz demektedir. Bu davrann bizzat kendisi bir elikidir. Ama elikiler ve tutarszlk onun tabiatdr. Peki nedir ulus? En demokratik biiminde bile belli bir devletin topraklarnda domu olmaktr. Bu btnyle rastlantsal ve aslnda hibir insani temeli olmayan seimin neresi hangi dinden daha rasyonel ve insanidir? rnein kapitalizm ncesi bir uygarlk styaps olan slamiyet, insanlara bir kelimeyi ahadet getirerek Mslman olma olana verirken ve
53

Politik olan belirleyen Ulustan, ekonomik olan belirleyen kardan hibir ahlaki ve insanlar aras ilikiyi dzenleyen ilke karlamayacandan, insanlarn toplum olarak yaamasnn temelini de yok eder kapitalizm. zellikle, Gelimi kapitalist lkelerde, sk sk grlen ocuklarn arkadalarn hibir sorumluluk veya vicdan azab duymadan ldrmeleri gibi olaylar, inan olarak tanmlanm dinlerin destei olmasa, kapitalizmin, ya da modern toplumun dininin, toplumu bir arada tutacak hibir arac olmadn gsterir ve bunun bir yansmasdr. Kapitalizm ncesinde hibir dinin insan, kapitalizmde inancn yitirmi insan kadar tehlikeli deildir. nk btn dinlerde insanlarn davranlarna yn verecek bir ahlaki ilke, bir referans noktas diye bir sorunlar yoktur. Ama kapitalizmde ve onun dininde, zeli (ahlak), politik ve ekonomikten ayrp, politii ulusa, ekonomiyi kara gre belirlediinizde artk hibir referans noktas kalmaz. Kapitalizm bir yandan dinlerden an kapatmak iin destek ararken, dier yandan srekli onlar andrr. Eer kapitalizmin bu andrmasna ramen insanlar hala inanca byk deer biiyorlarsa, bu insan olabilmeyi srdrmek iin, kapitalizme kar mucizevi bir direnitir; ulusun kar ve kardan te bir eylere dayanabilmenin araytr. Her eye ramen, kapitalizmin bu korkun, toplumu yok eden tahribatna kar, inan, ama hukuki bir kategori olarak deil, ontolojik bir kategori olarak, insanlarn varlklarna anlam veren bir ey olarak inan, kapitalizme bir direni, insani olan savunmadr. Bu inan Marksizm de olabilir baka bir din de. nemli olan yaama anlam veren bir referans noktasnn olmasdr. Bu referans noktas nesnel olarak kapitalizmi glendirebilir de, ama insanlarn var oluuna bir anlam ve davranlarna l sunar. Byle bir noktaya sahip olmann, ister bir Mslman, ister bir Sosyalist veya ister bir Budist olsun, insanlar ok daha insan kldn herkes hayatndaki ilikilerde gzlemleyebilir.
54

Yani modern toplumdaki kendini inan olarak tanmlayan din de modern dinin, yani politik olan ulusal olanla ve dini zel olanla tanmlayan dinin bir bileenidir; ve bu anlamda ilevi bakmndan gemiin bir kalnts deildir. Eer gemiin kalnts dinlerin ilkeleri olmasayd, akl ve ulustan insanlar aras ilikileri dzenleyecek hibir ahlaki ilke, insanlarn hayatlarna anlam veren hibir deer karlamayacandan, yine byle kendini bu alan dzenlemekle, inan olmakla snrlam bir din yaratlmaya allrd. Fransz devriminin en radikal gnlerinde bile bir akl ve insanlk dini yaratlmaya kalklmasnn nedeni budur. Bu din ateizm de olabilir, akl dini de veya gemiten gelen bir dinin inan olarak tanmlanm biimi, rnein Alevilik veya slamiyet de olabilir. Ve tabii bunlar elbette tercih edilir.

107

bunu insann kabulne ve seimine brakrken, bu gnn hududundan girilmesine kar bin bir bariyer ren, onlar elektrikli teller, maynlar, silahl askerler hatta uydularla, enfraruj kameralarla donatan, vatandalna girilmesi ve klmas adeta olanaksz veya almaz brokratik engellerle dolu olan modern uygarln dininden daha m az demokratik ve eitlikidir. Hele bir de, ulusu bir dilden, bir soydan, bir dinden, uydurulmu bir tarihten olmakla tanmlayan gerici ulusuluklarda, tutarszlk ve akl dlk; akl d, batl ve tutarsz denerek lanetlenmi olan dinlerin hibirinin ulaamayaca zirvelere kar. Bir bozkurtun soyundan geldiini syleyen Trkler veya Kavadan geldiini syleyen Krtler, Ademin veya Nuhun oullarnn soyundan geldiini syleyen dinlerden daha m rasyonel ve tutarldrlar? Kapitalizm ncesinde snfsz toplumlarn dinlerinde soy, kandalk ve ortak totem tm st yap ve toplumun bir sembol olarak ister istemez snrlamak zorundadr. Ama bu koulda bile kan kardelii ve kirvelik gibi biimlerle ak kaplar bulunur. Uygarlk dinleri ise esas olarak, dine balanmay herkese bir hak olarak grr ve tm insanlara bir ar olarak evrensel bir karakter tar. Ulusuluk ise, kanda toplumdaki gibi bir gereklilii bile olmamasna ramen o beenmedii dinlerin evrenselliinin kenarna bile varamaz. Hibir ulusuluk insanla bir ar deildir. Bunun neresi insani veya akli olabilir? Her din, kutsal olan olarak tanmladnda aslnda toplumu sembolize eder ve o kutsal iin olan her ey aslnda toplum iindir. Ama bu kapitalizmin dininde sadece kar ve ulus iin olabilir. Bunlardan hangi ahlaki ya da insani ilke kabilir ki? Bu nedenle modern toplumun dini insani ilikileri dzenleme, insan hayatnn anlam gibi sorulara bir cevap verme hatta byle sorular sorma yeteneinde bile deildir. Bu ise modern toplumun dininin, insanlarn toplum olarak yaamasn dzenleme yeteneinde olmaynn, iflasnn ilandr. Fransz devriminin en dine kar gnlerinde bile burjuvazi, bunlara bir cevabn kendi dininin, yani ulusuluk ve karn, iinde bir yeri olmadn sezmi, o koullarda, eski dini bu ilev iin kullanmak mmkn olmadndan, bir akl dini uydurmak zorunda kalmtr. Kar ve ulus ilkelerinden insanlarn toplu yaamasnn hibir ilkesi karlamazd. Ancak daha sonra, dini bir kere politik olann dna ittikten sonra, onun kalntlarn kendi aybn rtmekte kullanmann daha karl olduunu grmtr. Bu nedenle, burjuvazi her yerde o inan denerek, politika dna itilmi dinin en byk tevikisidir. Kendisinin inan olduunu kabullenmi dinler, ilevleriyle eskinin bir kalnts deil, modern dinin bir bileenidirler. Bylece kapitalizmin dininin tam anlamyla bir i tutarszlk iinde olduu da ortaya kar. Ulus iin l, kar iin al, Allah iin yaa der rnein. Allah, kar ve ulus, bunlar hangi ortak ilkede birleebilirler ki? Ama pratikte, Allahn (zelin, inancn) ve ulusun (politik olann) karn (ekonominin) mihrabnda, her an her dakika milyonlarca kez kurban edilmesiyle Fena

108

Fillaha (Nirvanaya) ya da Ruh l Kudse ulap tutarszlndan kurtulur kapitalizmin dini. Ve geriye bir tek ilke kalr: kar, kar ve yine kar. Bu kapitalizmin dini, insan, hasta bir izofrenik varla dntrr. Halbuki, kapitalizm ncesi dinler her eyi ayn ilkeden karyorlard: O dinler yemekten imeye almaktan yaamaya, lmekten ldrmeye her eyin biricik ilkesiydiler ve bu gnkyle kyaslanmayacak bir i tutarllklar vard. Selam Allah iin veriyor; Allah diyerek yemek yiyor; Allah iin a kalyor; Allah iin yayor; Allah iin alyor; Allah iin lyor ve Allah iin ldryordunuz. Ve Allah da aslnda insanlarn toplum halinde yaaynn, toplumun bir sembolyd. rnekler slamiyet'ten veriliyor ama, btn dinlerde byleydi bu. Arkeoloji gsteriyor ki, gerek snfsz toplumlarda gerek uygarlklarda dinsel olmayan hibir ey yoktur. Vcuttaki dvmenin biimi, rengi, zaman ve nasl yaplacandan, giyime, yemeye, mzikten ahlaka, hukuktan retime, dalmdan tketime, bilimden tbba her ey ama her ey din iindedir. Gnmze kalm btn tarihsel eserler veya arkeologlarn kardklar gnlk hayata ilikin eyalar, her ey dinseldir. anak mlein zerindeki motiflerden, heykellere, Gotik katedrallerinden, Yunan ve Roma tanrlarna; Budist tapnaklarndan; Smer Zigurratlarna; Aztek piramitlerinden Msr piramitlerine; her ey ama her ey dinseldir. En din d grnen saraylar bile dinin dolaymyla var olmular, onlarda oturanlar ayn zamanda en byk dinsel otoriteler olmular veya otoritelerini din araclyla kurabilmilerdir. Bylesine hayati nemde, tm toplumun iinde adeta nefes ald atmosfer; ya da retici gler ekirdeinin etrafndaki sitoplazma, yani st yapnn kendisi ve somut biimi olan din, hasl toplumun tm rgtlenmesi, Marksizm tarafndan, garip bir ekilde, tpk aydnlanma filozoflarnn yapt gibi, aslnda sadece felsefenin ve epistemolojinin bir konusu olarak, en ileri gittii noktada da snflar mcadelesindeki partiler ve ideolojiler balamnda deerlendirilmitir. Bu btnyle, burjuva aydnlanma ve ideolojisinin Marksizm iindeki varlnn sonucudur. nk burjuva ideolojisi, dini bir inan bir ideoloji sorunu olarak grr. Marksizm bunu olduu gibi alm ve hibir eletiriye tabi tutmadan kullanmaya kalkmtr. Marksizm nasl ulusun ne olduu konusunda ulusularn tanmna dayanmsa, dinin ne olduu konusunda da ulusuluun tanmndan hareket etmitir. Dinin bir inan olduu nermesinin ulusuluun bir nermesi olduunu hibir zaman kavramamtr. Bu nedenle, bir ulusuluk ve ulus teorisi olmad gibi bir din teorisi de olmamtr. nk ulus ve ulusuluk teorisi ancak bir din teorisinin kapitalizmdeki zgl bir biimi olarak var olabilir. Din bir styap kurumu deil, btnyle styap olduundan bir st yaplar teorisi olmamtr.

Marksizmin Doutan Gnah

109

imdi, burjuva ideolojisinin, aydnlanmann gnahlarnn Marksizmin din alanndaki grlerine nasl damgasn vurduunu ve bu gnahlardan arnma ynnde niin ve nasl pek bir yol kat edilemediini ksaca grelim55. Marksizm veya tarihsel maddeciliin din hakkndaki grleri denince herkesin aklna mehur Din halkn afyonudur sz gelir. Ne var ki, bu sz Marksizmi savunmak veya Marksizmin zayfln gstermek adna temel nerme olarak zikredenlerin bilmedii veya unuttuu bir ey vardr: Bu sz Marksist bir sz deildir ve aslnda Markstan kaynaklanmaz. Dinin halkn afyonu olduu fikri, Markstan nce de Kant, Herder, Bruno Bauer, Heine gibi burjuva dnr ve filozoflarnca da eitli balamlarda ifade edilmitir56. Yani dinin halkn afyonu olduu fikri, byk lde, burjuvazinin kapitalizm ncesinin styapsn, yani dini zel diyerek politik alann dna itip politik olan ulusal olanla tanmlamak iin savat dnemin; modern toplumun dininin eski toplumun dini zerinde diktatrlk kurup, politik alandan dlamak zere kavga verdii; onu sadece bir dnce ve ideoloji olmaya ittii ve indirgedii dnemin bir fikridir. Burjuvazi, bunu saladktan sonra, bizzat kendi yeni dininin bir bileeni olarak, onu zele, inanca indirgenmi biimiyle kendi an kapatmak iin onu kullanmaya balaynca, Marksn bu sz balamnda saldrd, aslnda kendi gemiidir. Burjuvazinin Marksn bu szne saldrs aslnda Marksizme deil, onun kendi devrimci gemiinin anlaylarna saldrsnn; kendi devrimci gemiini inkarnn bir yansmas olarak okunmal ve anlalmaldr57. Bu nermenin Marksist bir nerme olmadnn birinci kant, onun daha nce burjuvazinin devrimci dneminin dnrlerince ifade edilmi olmas ise, ikinci kant bu nermeyi Marksn Marksist olmadan nce ifade etmi olmasdr. Marks, bu nermeyi Marksist olmadan nce; yani Tarihsel Maddecilik denen Diyalektik Sosyolojinin kimi teorik temellerini kefetmeden nce; yani henz bir devrimci demokrat, Sol
55

Aslnda bunun ayr bir incelme, ayr bir kitap konusu olmas gerekir. Byle bir alma yapmaya niyetimiz var ama zaman olur mu bilmiyoruz. En azndan baka Marksistlerin byle bir ii grev edinmeleri harika olurdu.
56

Marksizmin saysz yandalar ve kartlarnn gznde dinsel olgunun Marksist deerlendirmesinin nl din halkn afyonudur formlasyonu zetler grnmektedir. Bu ifadenin hi de Marksizme zg olmadn hemen anmsatalm. Bu ifadeyi eitli balamlarda kant, Herder, Feuerbach, Bruno Bauer ve Heinenin yazlarnda bulmak mmkndr. Michael Lwy, Marksizm ve Din, s.28, http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/677.htm Burada ilgin olan udur. Marksizmin din hakkndaki grlerinin derli toplu zetini yapan Lwy bile, bu nermenin dinin bir aklamas olarak Marksizme ait olmadn vurgulamyor, hem Marksizmin hem burjuva dnrlerin anlamnda sahipleniyor. Yani dinin byle deerlendirilmesinin pek de yanl olmadn sylyor. Tam da temel yanl burada. Dinin byle deerlendirilmesi yanl, ve bunu grmesi de mmkn deil nk bizzat kendisi bu yanln iinde.
57

Snflar ve snf mcadelesi konusunda da benzer durum vardr. Sanlann aksine snflar ve snf mcadelesi de Marksizmin bir kefi deil, nce burjuvazi tarafndan kefedilmi bir fikirdir. Ve burjuvazinin, daha sonra Marksizmin ahsnda snflarn ve snflar mcadelesinin varl fikrine saldrs, onun kendi devrimci gemiini inkarnn bir yansmasdr.

110

Hegelci olduu dnemde, 1844de Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisinde zikretmitir. Tarihsel Maddeciliin kefi ve ilk formlasyonlar ise, daha sonra 1846da Alman deolojisindedir. O halde, bunu Marksn sz diye benimseyen Marksistler aslnda, Marksist olmayan, aydnlanmac bir nermeyi, burjuva ideolojisini Marksizm diye savunmaktadrlar. Ayn ekilde, buna Marksizm diye saldranlar da aslnda burjuvazinin devrimci dneminin bir fikrine, yani kendi unutmak istedikleri gemilerine saldrmaktadrlar. Ama bir sorun daha var. Bu nerme, bu gnk kuaklar tarafndan da ek bir kltrel krlma iinde anlalmaktadr. Yani bu nermeyi eletirenler de savunanlar da, onu yanl anlayarak eletirip savunmaktadrlar. Marksn bu nermeyi ifade ettii zamanlarda, afyon, bu gnk gibi insan eylemden uzaklatrmak iin uyuturmak anlamnda deil, uyuturucu bamllnn artrd olumsuz bir k ve dekadansla ilgili anlamda deil; olumlu, zaten aclar iinde olan iin ar kesici ila anlamnda kullanlyordu. O zamanlar afyon ar kesici bir ilac artryordu ve bu anlamda kullanmt Marks. Yani gnmzn tartmalarnda, afyon metaforunun, Marksn yazsnda kullanld zamandakinden farkl bir anlam ve arm vardr. Bu nedenle ortada, genellikle her iki taraf iin de ayn zamanda bir yanl anlama bulunmaktadr. Ar kesici ila anlam szn ifade edildii balam iinde ok aktr. Marksn szleri aynen yledir: Dinsel ac, ayn zamanda gerek acnn da, gerek acya kar protestonun da ifadesidir. Din, ezilen yaratn i ekii, kalpsiz bir dnyann kalbidir; tpk ruhsuz bir durumun ruhu gibi. O, halkn afyonudur.58 Bu alntda, ou ada yorumcunun anlad anlamda egemen snflar tarafndan halk uyutmak, pasifize etmek iin ona verilen bir uyuturucuyu artran hibir ey yoktur. Aksine, ac iindekinin aclarn dindirici bir balamda sz edildii ok aktr. Marks, dini, bir acnn da vuruluu, aclara kar bir protesto ve aclara kar bir ar kesici olarak tanmlamaktadr. Ama bu otantik, arplmam anlamyla bile, aslnda Marksn bu anlay, Marksist deildir ve aydnlanmann ufku iindedir. Ama onun ayn zamanda almasnn ip ularn da vermektedir. Dinin diyalektik bir kavran vardr: hem acnn da vurumudur, hem ona kar bir protestodur, hem de aclara kar bir ar kesicidir59.
58

Zikreden Michael Lwy, Marksizm ve Din: Kurtulu teolojisi meydan okuyuu, Dnyay Deitirmek zerine iinde, 1999, Ayrnt Yaynlar. Ayrca Yaznn rfan Cre tarafndan yaplm ve Belge yaynlar arasnda Marksizm ve Din, Kurtulu teolojisi Meydan Okuyor adl kitapta yaynlanm, 1990, tarihli baka versiyonu daha bulunmaktadr. Bu metin u adreste de bulunabilir: http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/677.htm
59

Aslnda, Marksn din hakknda bu syledikleri, bu gnn dnyasnda, din denenlerin belli ilevlerini anlamak iin ok daha akteldir ve modern toplumda yabanclam emek ve smr altnda yaayanlar iinde din denen eyin grd ilevi anlamak iin ok salam bir hareket noktas sunar ve sylendii dnemden ok daha geerlidir. Marksn szleri, bu gn meta retiminin ve yabanclamann hayatn her alann kapsad kapitalizmde, zellikle

111

Modern toplumun dininin din dediklerinin elbet byle bir ilevi de vardr ama dinin ne olduunun cevab deildir bunlar. Dinleri inan diyerek, ideoloji diyerek kendi basit bileenine dntren modern toplumun dininin ve genel olarak dinlerin ne olduudur sorun. Ama yukarda da belirtildii gibi, o dnemde Marks, henz, sosyolojik olarak dinin ne olduu sorusunun kenarnda bile deildir, nk henz Sosyolojiyi kurmu deildir, yani Tarihsel Maddecilii. O aslnda din zerine Marksizmin gr diye ok mehur olmu bu satrlarda sosyolojik olarak dinin ne olduunu deil, felsefi olarak dinin ne olduunun nasl anlalacan tartmaktadr. Marksn bu dnemde yazd gerek Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisi 60, gerek Feuerbach zerine Tezler 61 hep dinle ilgili gibi grnr. Ama btn bu eserlerde, dinin ne olduu zerine sosyolojik bir tartma deil, dinin ne olduunun nasl anlalaca zerine metodolojik bir tartma yrtmektedir62. Marksn btn bu dnem boyunca sylemek istedii, dinin ne olduunun dnyevi olanda anlalabileceidir. Buradaki din daha sonra, dnce, dnyevi de varlk anlamn kazanarak, insanlarn varlklarn dnceleri deil, dncelerini varlklar belirler nermesine varacaktr. Bu anlamda, Marksn btn bu din zerine dedikleri, felsefi sorunun cevabnn sosyolojide aranmas gerektii anlamna gelmektedir. Dikkat edilsin Marksn kavramlar henz, sosyolojik kavramlar bile deildir. Din ve dnya kavramlarn kullanr. Tartt aslnda varlk ve dnce ilikisidir. Din hakkndaki o szler dinin srrnn dnyada aranmas gerektii anlamndadr. Marksn dedii esasnda, bu felsefi sorunun cevabnn sosyolojide bulunabilecei ynnde bir metodolojik ilkeyi ima eder63.
uzak Asyann tanrsz dinlerinin yaygnlamasn ve nc dnyadaki politik slamn ykseliinin belli vehelerini anlamak bakmndan ok salam bir balang noktas, gl ip ular sunmaktadr.
60

rnein Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisi u cmleyle balar: rnein Drdnc Tezde aynen yle yazmaktadr Marks:

Almanya iin dinin eletirisi esas olarak bitti, ve dinin eletirisi her eletirinin balang kouludur.
61

Feuerbach, dinsel kendine-yabanclama olgusundan, dnyann biri dinsel, biri yersel dnya olarak ikilemesi olgusundan hareket ediyor. Yapt i, dinsel dnyay laik temeline oturtmaktan ibarettir. Oysa bu laik temelin kendi kendisinden kopmas ve kendisini bamsz bir diyar olarak hayal alemine yerletirmesi olgusu, ancak bu laik temelin kendi kendisini blmesi ve kendi kendisiyle elimesi ile aklanabilir. Dolaysyla bu sorunun kendisi, ilkin, kendi elikisi iersinde anlalmal ve, ardndan da, bu elikinin ortadan kaldrlmasyla pratik iersinde devrimciletirilmelidir. u halde, rnein, dnyasal ailenin, kutsal ailenin gizemi olduu bir kez kefedildikten sonra, dnyasal ailenin kendisi de teorik ve pratik olarak yok edilmelidir.
62

Bu nedenle, ne yukardaki alntda ne de hemen hepsi yzeysel bir okumayla din zerineymi gibi grnen Feuerbach zerine Tezlerde henz hi tarih ve deiim yoktur. Din her toplumda, her zaman byleymi gibi tartlmaktadr. Halbuki Marks, bu tartmaya bir cevap olarak, sorunu sosyolojik olarak koymaya baladnda, sonular bizzat tarihten karmaya ve tarihten baka hibir bilim olmadn sylemeye balayacaktr Alman deolojisinde: Biz, yalnz bir tek bilim tanyoruz, o da tarih bilimidir. Tarih iki ynden incelenebilir. Tarihi, doa tarihi ve insanlar tarihi diye ikiye ayrabiliriz. http://www.kurtuluscephesi.com/marks/almanideoloji.html
63

Bu yaklamn kendisi bal bana devrimcidir. Felsefeden kopuun ve tarihe yneliin balad yerdir. Aslnda Aydnlanmann din anlayyla bir polemiktir. Aydnlanma dini dnyadan ayrmaya alyordu. Marksn szleri bir

112

Bu ilke, metodolojik bir ilke olarak yanl deildi ve muazzam devrimci bir neme sahipti, ama tam da bunu anlamak iin, dnyaya, yani topluma ve tarihe yneldiinde ve dini sosyolojik olarak ele almas gerektii noktada, dnce varlk ilikisi balamnda, bir ideoloji veya bilin anlamndaki din kavramn sosyolojik bir kavram olarak kullanmaya devam ettiinde, tayin edici yanl yapar Marks. Marks, topluma ynelip de dini ele aldnda, onu sadece bir dnce, ideoloji, bir bilin biimi olarak tanmlayarak bu felsefi, anlamndaki din kavramn olduu gibi sosyolojiye aktarm olur. Aslnda yapt farknda olmadan tam da eletirdiidir. Yani tarihsel maddecilikteki din kavram aslnda sosyolojik bir kavram deil, burjuva aydnlanmasnn felsefesinden kaynaklanan felsefi bir kavramdr ve tmyle burjuvazinin dini politik olmayan olarak tanmlaynn damgasn tamaktadr. nk burjuva felsefesi, aslnda modern toplumun dininin hizmetindedir ve onun ekillendiricisidir. Burjuva felsefesinin dine btn saldrsnn z, dini burjuva toplumunun dini tkt yere tkmak iin ideolojik bir seferdir. Marks, burjuva toplumunun ve aydnlanmann bu din anlayn, hibir eletiri szgecinden geirmeden; tarihin ve toplumun, yani olgularn mihenk tana vurmadan sosyolojik bir kavram olarak kabullenir ve onu sadece dnce, ideoloji, bilin biimi olarak tanmlar. Halbuki bu tanmn kendisi, dini politik olmayan olarak tanmlayan burjuvazinin, modern toplumun dininin bir dogmasdr. Bunu somut olarak grebiliriz. rnein Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisinde aynen yle yazyor: nsan, insann dnyasdr, devlettir, toplumdur. Bu devlet, bu toplum, dnyann tersine evrilmi bilinci olan dini yaratrlar, nk onlarn kendileri tersine evrilmi bir dnyadr. Bu alntda nemli olan, dinin bilin olarak tanmlanmasdr64. Din tarih boyunca ayn zamanda toplum, devlet veya insann dnyas olmasna ramen, Marks, din diye bunlarn dncedeki yansmasn anlyor. Yani, tam da burjuvazinin dininin din tanmlayn, politik olann, dnyasal olann d olarak tanmlayn, dinin kendisi olarak alyor. Yani Beikinin yapt yanln aynsn, ok daha sofistike olarak Marks da yapyor. Daha sonra tarihsel maddeciliin kuruluu anlamna gelen Alman deolojisinde, din hakkndaki bu anlay, yine aynen karmza kar. Din burada bir bilin biimi, bir ideoloji olarak alnr. Bir rnek: Bu bakmdan, ahlak, din, metafizik ve ideolojinin btn geri kalan, ayn ekilde bunlarn karl olan bilin ekilleri derhal btn zerk grnn yitirirler
bakma, btn o felsefi abann bu olduunu, ama bu ayrlan eyin kendisinin ve bizzat bu ayrlmann temelinin dnyada, toplumsal gereklikte aranmas gerektii yolunda bir cevaptr. O cevabn bu gnk dnyann adaletsizlikleri ve aclarnda aranmas gerektiini sylemektedir, yani toplumsal gereklikte. Dnyevi temelin kendi kendisinden ayrlp, kendisini bamsz krallk gibi bulutlara yerletirmesi olgusu, ancak bu dnyevi temelin iten yrtlmas ve i elikileriyle aklanabilir. (4. Tez)
64

Aslnda her ne kadar dinden sz ediliyorsa da burada sosyolojik deil felsefi bir kategoridir din, dncedir. Tartlan varlk ve dnce ilikisidir, somut toplumdaki ve tarihteki dinin ne olduu deil.

113

Bu alntda grld gibi, din, ahlak, ideoloji, metafizik arasnda, onlar gibi bir bilin biimi olarak ele alnmaktadr. Halbuki, tarihteki gerek toplumda, dinin dnda ne ahlak, ne ideoloji, ne politika, ne devlet, hibir ey yoktur. Din tmyle styapy oluturur. Burjuvazi kendi dinini styap yapabilmek iin dini bir dnceye, ahlakn, ideolojinin yan sra bir bilin biimine indirger ve onu bu indirgenmi haliyle kendi dininin bir bileeni, bir savunucusu yapm olur. Tarihsel Maddecilik daha doarken, dini bir bilin biimi olarak ele alarak tam da burjuva ideolojisinin varsaymn, dinin politik, toplumsal olan olmadn, sadece, zele dnceye ilikin olduu varsaymn, yani aslnda kendisi hukuki normatif bir tanm olan din kavramn kabullenmi bulunmaktadr. Yani Marksizm ya da Tarihsel Maddecilik, bu din kavrayyla. burjuvazinin dininin (zel ve politik diye bir ayrma gidip, dini zel olarak tanmlayan ve politii ulusala gre belirleyen dinin) bilinsiz bir savunucusu olur. Ve tam da bu nedenle Marksizm ne din, ne ulus ne de st yap teorisi gelitiremez. te Marksizmin doutan gnah budur65. Marksizmin organik bir unsuru olmayan bu ur, zamanla byyerek, bir kanser gibi yaylarak tm organizmay ele geirerek, Marksizmin tm devrimci zn yitirmesine, bu da Marksizmin lmne sebep olacaktr. Marksizm yeniden domak, ama bu gnahtan, bu urdan arnarak domak zorundadr. Daha sonra Marksn ve Marksistlerin hibir zaman kurtulamayacaklar burjuvazinin ya da aydnlanmann etkisi tam tamna budur. Dinin eletirisi, ki btn eletirilerin badr demektedir Marks ona, Modern toplumdaki dinin eletirisi, dinin zel olarak tanmlanmasnn eletirisi olmak; politik olann ulusal olana gre tanmlanmasnn eletirisi olmak gerekirken, din hep bu modern toplumun eletirilmesi gereken anlay erevesinde anlalmtr. Bu Alman deolojisinde de byledir ve ondan sonra da hep bu erevede kalr. Dinin ne olduu tm tarihten deil, yani kapitalizm ncesinden deil, burjuva toplumunda din denen eyden hareketle anlalmaya allr. Din kavramnn tmyle styap anlamnda deil styapnn bir esi, bir ideoloji, bir bilin biimi anlamnda bu kullanlnn ideolojik nitelii, bunun kendisinin modern topluma ait dinsel nitelii hibir zaman grlmez.

65

Yani Tarihsel Maddecilik doarken bu aydnlanmann gnahyla domaktadr. Henz evrimini tamamlayp ondan kurtulamamtr. Onu bir kr barsak gibi iinde tamaktadr. Bu kr barsan iltihaplanmas ve o bnyeyi ldrmesi tehlikesi vardr. Sonra olacak olan da budur zaten. Ulusuluk tam da buradan Marksizmi esir alr. Bir din teorisi olmad iin, ulusuluun bir din olduu anlalamaz ve dine kar sava, hep burjuva aydnlanmasnn fikirler alemindeki sava olarak ele alnr. Aslnda bu bir geri giditir de, bu fikirler olarak, ideoloji, inan yani politik d olarak tanmlanm dine kar mcadele, aydnlanmann yapt mcadeleye geri dnmekte, Feuerbach zerine Tezlerden geriye dlmektedir. Halbuki Feuerbach zerine Tezler bu mcadelenin fikirler alannda yaplamayacan kantlamaya ynelikti ve oradan sosyolojiye sranyordu. Bu geri dn, Leninin Militan Maddecilik zerine makalesinde ok aktr. Lenin dine kar mcadeleyi, tam da aydnlanmann anlamyla hurafelere kar mcadele olarak ele almakta, aydnlanma yazarlarn nermektedir. En byk hurafenin, modern toplumun dini olan ulus olduunu, politik, ekonomik ve zelin ayrlmasnn bir din olduunu ve politik olann ulus denen ne olduu belirsiz eye gre tanmlanmasnn, dinin tmyle styap iken sadece, zele ilikin ve dnceler olarak tanmlanmasnn en byk hurafe olduunu grmemekte, ulusuluun bir din olduunu grmedii iin ulusulua kar bir militan materyalizm savunmas nermemektedir. Yani bylece sosyalistler modern toplumun dininin militan ve radikal savunucular haline gelmektedir.

114

Marksn bu yaklam, yani Tarihsel Maddeciliin douundaki gnah, sonra gelen Marksistlerce bir eletiri ve tartma konusu yaplmamtr. Dinin ne olduu yolunda tarihten bir sonu karlmaya allmam, tarihe ynelindiinde, tarih hep burjuva toplumunun dine ykledii anlamda kavranm, bu kavray erevesinde baz ilerlemeler kaydedilmi, bu kavrayn snrlar zorlanm ama hibir zaman bu kavray alamamtr. * Bu snrllktan dolay elbette Marks sulanamaz. Her fikir doarken kendi iinden kt dnyann izlerini zerinde tar. Hele bir bilimin tm alanlarda ayn zamanda ve ayn hzla ilerlemesi beklenemez. Yani, ortaya koyduu yeni bilimin her alannda mkemmel bir teori kurmasn beklemek, Markstan fizik snrlarnn tesinde bir ey beklemek olurdu. Bundan sonra Marks, hakl olarak modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmak iin, modern toplum da genellemi meta retimi olduundan, bu genellemi meta retimini yneten yasalara younlam ve bu alandaki tasarlad eserin ancak ok kk bir blmn yazp daha da ok kk bir blmn yaynlayabilmitir. Aslnda Marksn yapt ina edilecek koca bir binann temeline ilk talarndan bir kan koymaktan baka bir ey deildir. Kapitalist toplumun ekonomi temelini bile tam anlamyla btn somutluu iinde ele alamaz. Snf kavramn bile tanmlayamaz. Kapitalin kendisi yarm kalm bir eserdir. Snflar der birka paragraf yazar ve biter. Brakalm kapitalist toplumun st yaps, yani kapitalizmin dinini, (yani ulusuluk, yani dinin inan olarak, politik olmayan olarak tanmlanmas, zel olarak tanmlanmas) Kapitalizm ncesi tarihi ise planna bile alamamtr. Dolaysyla Kapitalizm ncesi tarihin btn st yapsnn din olduunu kefedip, kapitalist toplumun, dininin yani st yapsnn ne olduunu sormasnn olana yoktur. Btn bunlar Markstan beklenemezdi. Bunlar insann fizik ve moral kapasitesinin stnde olurdu. Bu tpk bir bonzai aacnn birka nesil iinde yetitirilmesi gibi nesilleri kapsayan bir i olmak zorundayd. Kald ki, Marksn zamannda tarih ve tarih ncesi hakkndaki veriler de ok snrlyd. Tarih eski Yunan ve Romaya kadar gidiyor ve esas olarak Avrupa tarihiyle snrl bulunuyordu. Bu tarih aydnlanma dncesinin nda krlm olarak alglanabiliyordu. Yani dinin tarihte de Aydnlanmann onu tanmlad ilevlerle snrl olduu dnlyordu. Yine de Marks ve Engelsin yaptklar i, yani tarihin ve toplumun ok snrl bir blmne bakmalarna ramen, yani topu topu iki bin yllk bir Avrupa tarihi, bu tarihten insanln tarihinin genel gidiine ilikin kardklar sonular, rnein Samanyolu iinde yakn yldzlara kadar bakma olana salayan kt bir teleskoptan elde edilen verilere dayanarak, evrenin evrimine yn veren gler hakknda olduka doru bir aklama yapmaya benzer. Aslnda sorun sonra gelenlerin ellerindeki ok daha yetkin olanaklara ve yeni veriler ynna ramen, teoride gerekli dzeltme ve gelimeleri yapamamalarnda toplanr. Ama bunun nedeni yine, dncenin evriminin srrnn da yine toplumsal yaamda olmasdr. Bilimlerin ilerlemesi iin ihtiyalar yz niversiten daha fazla etki yaparlar. Tarihsel
115

Maddeciliin kaderi ii snfna balyd. Dnyada ise ciddi ii hareketi Avrupa ile snrlyd, dolaysyla Tarihsel Maddeciliin ilerlemesine yn veren kuvvetler, Avrupa ii hareketinin mcadelesinin ihtiyalarna balyd. nk dnya ii snfnn esas ekirdei ve ciddi ii hareketi orada bulunuyordu. Avrupadaki mcadele asndan ise, dinin ne olduu, tarih gibi sorunlar hi bir dorudan ekicilik barndrmyordu. Bu da Aydnlanmann etkilerinin giderek onun asli bir unsuru gibi kavranmasna ve giderek onun kkenindeki aydnlanmayla hesaplama ve kopuma anlayndan uzaklalmasna yol ayordu. Bu nedenle, Marksistler, Avrupann dna, Avrupa tarihinin dna ktnda, ya da tarihin ilerlemeyip atallandn hatta gerilediini, barbarla doru bir gidi olduunu grdnde daima aydnlanmann anlay ve kalntlaryla karlamak ve hesaplamak zorunda olmutur. Ve kapitalizm ncesinin st yaps da aslnda din olduundan, bu karlama hemen daima din ile balantl olmutur. ster Bloch, ister Benjamin, ister Kvlcml olsun hemen daima burjuva aydnlanmasnn Marksizme sinmi din anlaylaryla bir atmay getirmitir.

Marks Sonras Din Teorisi

Din zerine Markstan sonra Batda yaplan katklarn derli toplu bir zeti, Michael Lwynin Marksizm ve Din adl eserinde bulunabilir. Biz burada sadece ok belirgin birka noktaya deinelim. Engels, zellikle Almanyada Kyller Sava66 eserinde, dinin bir snf mcadelesi arac olarak, bir siyasi parti ve ideoloji olarak ilevi zerinde younlamtr. Elbette bu yaklam, aydnlanmann dini sadece akl d ve batl inan olarak gren anlayna kar, keza yine aydnlanmann dini eski egemen snflarn halk ynlarn kontrol altnda tutmak ve uyutmak iin kullandklar bir uyuturucu olarak gren anlayna kar, kesin bir paradigma deiiklii anlamna gelir. Engelsin yaklam, en akl d gibi grnen dinin ayn zamanda akli bir z olduunu; ezen snflarn bir komplosu olarak tanmlanann, ayn zamanda ezilen snflarn bir silah ve hareketi olduunu gsterir. Bu kesinlikle, burjuvazinin ve aydnlanmann o mekanik ve basitletirici din anlaynn snrlarnn dnda ve onu kardr. Ama zaten bu yaklamn kkleri bizzat Marksn henz bir burjuva demokrat iken yazd ve diyalektik niteliiyle burjuva ufkunu zorlad nceki blmde ele alnan szlerde vardr. Engels bir bakma, bu felsefi balamda, dnce ve varlk ilikisi balamnda, metodoloji balamnda sylenmi szlerin, imdi somut tarihsel balam iinde, sosyolojik olarak da yle olduunu gstermektedir. Din sosyolojik olarak da bir isyan ve protesto olarak ortaya kmaktadr.

66

Engelsin bu kitab nternette u adreste bulunabilir:

http://www.kurtuluscephesi.com/marks/koyluler.html

116

ster Almanyada Kyller Sava olsun, ister daha sonra yazd ilk Hristiyanlar zerine makaleler67 olsun hep ayn izginin varl grlr. Hepsinde din bir snf mcadelesi arac ve biimi, ezilenlerin karlarn ifade etmekte kullandklar bir ideolojidir. Ne var ki, btn diyalektik ve aydnlanmacln, burjuvazinin din anlaynn snrlarna smayan niteliine ramen, Engels, dini hep bir ideoloji, bir sosyal hareketin ifadesi olarak almaktadr. Ama bu, burjuvazinin din tanmn, dini bir inan olarak tanmlayn sorgulamaz ve ister istemez onu yeniden retir. Ama bu yine de, bir inan, bir ideoloji olarak bile burjuva aydnlanmasnn ve pozitivizmin din anlaylarnn iine de smaz. Zaten bu nedenle, daha sonra gelen btn Marksistler, din konusunu ele alp bir ilerleme kaydettiklerinde hep bu Engelsin yaklamnn izinden giderler. Bu Blochtan, Kvlcmlya, Luxemburgtan Lwye kadar deimez ve hep bir duvarc sicimi gibi grlebilir. Lenine geersek; Lenin, zaten kapitalizm ncesi tarihle hemen hemen hi ilgilenmemitir. Dolaysyla bu tarihin styaps olan din de onun teorik ilgisinin dndadr68. Modern toplumda dine ilikin yazdklar ise, tipik, devrimci demokrasi erevesinin dna kmaz. rnein, 1905de yazd Sosyalizm ve Din zerinde makalesinde unlar yazar: Din, kiinin zel sorunu olarak kabul edilmelidir. Sosyalistler, din konusundaki tavrlarn genellikle bu szlerle belirtirler. Oysa herhangi bir yanl anlamaya yol amamak iin bu szlerin anlam kesinlikle aklanmaldr. Devlet asndan ele alnd srece, dinin kiisel bir sorun olarak kalmasn isteriz. Ancak, Partimiz asndan dini kiisel bir sorun olarak gremeyiz. Dinin devletle ilikisi olmamas, dinsel kurumlarn hkmete dein yetkileri bulunmamas gerekir. Herkes istedii dini izlemek ya da dinsiz, yani kural olarak btn sosyalistler gibi ateist olmakta tamamen zgr olmaldr. Vatandalar arasnda dinsel inanlar nedeniyle ayrm yaplmasna kesinlikle gz yumulamaz. Resmi belgelerde bir vatandan dininden sz edilmesine de son verilmelidir. Kiliseye ve dinsel kurumlara hibir devlet yardm yaplmamal, hibir denek verilmemelidir. Bunlar, devletten tamamen bamsz, ayn dncedeki kiilerin oluturduu kurumlar niteliinde olmaldr. Ancak bu isteklerin kesinlikle yerine gelmesi halinde, kilisenin devlete Rus vatandalarn ise kiliseye feodal bamllklarnn srd, (bugne kadar ceza yasalarmzda ve hukuk kitaplarmzda yer alan) engizisyon yasalarnn var olduu ve uyguland, insanlar inanlar ya da inanszlklar nedeniyle cezalandrd, insanlarn vicdan zgrln baltalad ve kilisenin u ya da bu afyonlamasyla hkmetten gelir ya da mevki salad utan verici
67

Friedrich Engelsin zellikle u iki makalesi anlabilir: Bruno Bauer ve lkel Hristiyanlk. Din zerine iinde, Sol Yaynlar, s.191-202. Vahiy Kitab, ayn yerde, s.203-210
68

Ama Lenin ayn zamanda, modern toplumun dini olan ulusulukla, yani modern toplumun styapsn oluturan dinle en ok ilgilenen, bunu Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk formlasyonuyla, sosyalist hareketin programna sokan en nemli teorisyendir. Bu nedenle Leninin Ulus konusunda yazdklar aslnda din konusunda yazlm olarak kabul edilmelidirler. Bunun nasl bu ulusuluk dininin gerici bir versiyonunun egemenliine yol at ve sosyalistlerin bu gerici dinin savunucular haline geldii, ilerde ulusuluk ve din balamnda ayrca ele alnmay gerektiriyor.

117

gemie son verilebilir. Sosyalist proletaryann modern devlet ve modern kiliseden istedii, kilise ile devletin birbirlerinden kesinlikle ayrlmasdr.69 Burada Leninin dinin sosyolojik bir aklamasna girmedii, onu ideal burjuva anlamda tartt ok aktr. Bu kitabn birinci blmnde, Beikiyi byle tutarl bir din politikas savunmad asndan eletirmitik. Leninin yukardaki satrlar o politik eletirinin, dini bir inan, zele ilikin olarak kabul ederek yaptmz eletirinin dayand temeli zetler. Ama bu sosyolojik eletiri blmne gsterdiimiz gibi, bunun bizzat kendisi, yani dinin inan olarak tanmlanmas, zele ilikin olarak tanmlanmas burjuvazinin din anlaynn bir ifadesidir. Bu talep ideal bir kapitalizmin koullarn salamaktan baka bir anlam tamaz. Yani dinin sosyolojik bir tanmna girmeyen Leninin yaklam aslnda, dinin bir inan olduu ynndeki, burjuva ideolojisinin bir kabuldr ve sosyolojik olarak kullanldnda, burjuva bir din anlayn dile getirir. Dier bir ifadeyle Lenin de, burjuvazinin din anlayn, yani onun sosyolojik olarak da bir inan, zele ait olduu anlayn savunmaktadr. Burada, din hakkndaki Marksist grlere ksaca ku bak bir gz atarken, ilerde Modern toplumun dini olan ulusuluk balamnda tekrar dnmek zere Lenini bir kenara koyarak, Lenin sonrasna geelim. Luxemburg, Bloch, Gramsci gibilerin din zerine grleri de hibir zaman, dini bir ideoloji, bir sosyal hareket olarak ele almann dna kmaz. Bu izginin en son rnei, Michael Lwydir. Lwy, Marksizm ve Din - Kurtulu Teolojisi Meydan Okuyor70 adl eserinde, Latin Amerikada zellikle gl bir ekilde grlen Kurtulu Teolojisi denen hareketi, bu klasik Marksist gelenein izleri zerinden giderek ele alr. Kendisi de bunu zaten aka belirtir: Hi kukusuz, btn bunlar (yani Kurtulu teolojisi bal altnda toplanan gelimeler ve olaylar) klasik Marksist din anlayna, zellikle bu anlayn on sekizinci yzyl burjuva filozoflarnn materyalizmine ve anti klerikalizme indirgenen vulgarlatrlm trne bir meydan okuma anlamna gelir. Ancak Marks ve Engelsin yazlarnda ve baz modern Marksistlerinkinde- gnmzn olduka artc gerekliini anlamamza yardmc olabilecek kavramlar ve zmler bulabiliriz. Ve zaten Marksizm ve Din adl almas, bu gelenein, bu kavram ve zmlerin derli toplu bir ele alndr. Michael Lwy, klasik Marksist gelenein bu gn bulunduu noktay ele alp eletirmek iin en ideal rnek saylabilir. Gerekten de Michael Lwy, hem din hem de ulus sorunu zerine ok younlam; klasik Marksist gelenei Maocu, Stalinist veya II. Enternasyonalci arptmalardan azade bir ekilde savunan ve iyi bilen, Marksizmin din ve ulusal sorun konusunda yeterli olmadn sezen ve belirten bir Marksisttir.
69

Bu yaz u adreste bulunabilir: Yaznn tamam u adreste var:

http://www.kurtuluscephesi.com/lenin/dintr.html
70

http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/677.htm

118

Otantik gelenein tutarl srdrcs olan ve onu dogmatike deil gelitirerek savunmaya alan, eksik ve zaaflarna srekli vurgu yapan bu Marksist bile, Marksist bir din teorisi olmadn grmemekte, rnein yukarda dile getirilen yazsnda, Marksn Alman deolojisinde din zerine dediklerinde, yani onu bir bilin biimi olarak tanmlamasnda en kk bir eletiri noktas grmeyip bunu aynen kabullenmekte ve tekrarlamaktadr. rnein aynen yle yazyor: Toplumsal ve tarihsel bir gereklik olarak tam bir Marksist din aratrmas, daha sonra, zellikle Alman deolojisinde (1846) balad. Baka bir deyile ideolojinin, bir halkn manevi retiminin, fikir retiminin, temsillerin ve bilincin pek ok formundan biri olarak dinin zmlenmesi, ister istemez maddi retimle koullanyor ve toplumsal ilikilere denk dyordu. (s.47) Grlecei gibi, Lwy gibi bir Marksist, bile dinin deolojinin, fikir retiminin, bilincin pek ok formundan biri olduunu sylyor ve bunda hibir yanllk grmyor, yani bunun tam da burjuvazinin dininin din tanm olduunu grmyor ve bunu tam bir Marksist din aratrmas olarak tanmlyor. te tam da bu snrllk, bu Marksizmin doutan gnah, onun, Marksist retideki eksiklikleri grmesine, bunlara vurgu yapan ok az Marksistten biri olmasna ramen bir trl k yolu bulamamasn da getirmektedir. Bunu somut olarak grelim. rnein, yine ayn kitapta yer alan71, Marksistler ve Ulusal Sorun balkl makalesinde., aynen yle yazyor: Marks ne sistematik bir ulusal sorun teorisi, ne ulus kavramnn tam bir tanmn verdi ne de bu konuda proletarya iin genel bir siyasal strateji gelitirdi. Konuya ilikin makaleleri genellikle zgl durumlarla ilgili somut siyasal nermelerdi. Uygun teorik metinlere gelince, en bilinen ve en etkin olan, hi kukusuz, Manifestodaki cemaatler ve ulusla ilgili olduka rtl pasajlardr... (.85) Dikkat edilsin, bu gn dnyada Marksizmin bir ulus teorisi olmadn syleyen ve kabul eden Marksistlerin says ok azdr. Yukardaki alntnn kantlad gibi, Lwy bunlardan biridir. Ama Lwy bile, ulus sz konusu olduunda, bir ulus teorisi olmadn syleyen Lwy bile, din sz konusu olduunda, Alman deolojisinden dinle ilgili aktard satrlardan sonra, Marksizmin bir din teorisi olmadn sylemeyi aklndan bile geirmiyor ve aslnda ulusuluun din kabul olan, dini bir bilin biimi olarak kabul etmeyi Marksist din teorisi olarak tanmlyor. Bu tam da Marksist bir din teorisi olmadn grmemenin, Marksist bir ulus teorisi olmadn sylemenin br yz olduunun bir rneidir. Ayn durum, styaplar konusunda da grlebilir. Michael Lwy, bir st yaplar kuram olmadn dorudan ifade etmemekle birlikte, sosyalizmin baka bir uygarlk tasavvuru gelitirmek zorunda olduun sylerken, bunu da dolayl olarak ifade etmi olur:
71

Michael Lwy, Dnyay deitirmek zerine, Ayrnt yaynlar.

119

Marksizmin, sorgulanmaya, eletirilmeye ve yenilenmeye ihtiyac olduu kuku gtrmez; ama bize gre bunun, ne srlenin tam tersi bir nedenden tr, onun retici endstriyel kapitalizm modelinden, modern burjuva uygarlnn temellerinden kopuu yeterince radikal olmad iin yaplmas gerekir. Marksistler (Marksn kendisi deilse de) ou kez, zellikle retici glerin gelimesinin devrimin nesnel temeli ve sosyalizmin gerekliliini merulatrmann ana argman olarak gsterilmesi bakmndan on sekizinci ve on dokuzuncu yz yllarn tipik ilerleme ideolojisine uygun admlarla hareket etmilerdir. Vulger Marksizmin baz formlarnda, toplumsal devrimin yce hedefi toplumun kardee ve eitliki bir anlayla yeniden rgtlenmesi yani niteliksel olarak farkl yapdaki retici glerle yeni bir retme ve yaama tarz anlamna gelen bir topya- deil; sadece retici glerin serbeste gelimesine engel oluturan retim ilikilerinin kaldrlmasdr. Pek ok Marksist, yasalar, belirlenimcilii, saf anlamda nesnel kehaneti ve izgisel evrimciliiyle doal bilimlerin epistemolojik paradigmasnn tarihsel alanna doru keyfi bir genilemeyi temel alan burjuva/pozitivist modeli; Plekhanovdan Louis Althussere kadar belirli bir Ortodoks Marksizm tr tarafndan nihai sonularna itilen bir eilimi izlemitir. (s. 12-13) Burada yeni bir retme ve yaama tarz diye ifade edilen ayn zamanda yeni bir styapdan baka bir anlama gelmez. Ama dayand din teorisi, dini sadece bir inan olarak, bir ideoloji olarak, bir bilin biimi olarak tanmlayan, burjuvazinin din teorisi olduundan, yeni bir retme ve yaama tarz dedii eyin aslnda yeni bir din, yani yeni bir styap anlamna geldiinin farknda deildir. Keza bir ulus ve ulusuluk teorisi olmad iin, yeni bir retme ve yaama tarznn, dinin zel, politik olann da ulusal olana gre tanmlanmasnn iinde olamayacan grememektedir. nk btn dinler ayn zamanda tam anlamyla bir retme ve yaama tarz, bir uygarlk idiler, burjuva uygarl ve onun dini de farkl deildir. Yani Lwy, yeni bir uygarlk tasavvurunun gerekliliinden sz ederken, yeni bir retme ve yaama tarzndan sz ederken, dolaysyla da ayn zamanda btnyle yeni bir styap yaplanndan sz etmi olmaktadr. Ama dine aydnlanmann, burjuvazinin onu tanmlad noktadan, daha dorusu modern toplumumun dini olan milliyetiliin dinleri tanmlad noktadan baktndan, ne eski dinlerin ne de modern toplumun dininin btnyle bu styap olduunu anlayamamaktadr. Dolaysyla yeni bir uygarlk tasavvurunu somutlayamamakta, somut bir siyasi ifadeye brndrememektedir. Aslnda, gerek kapitalizm ncesinde, gerek kapitalizmde dinin btnyle styap olduu anlalnca, baka bir uygarlk tasavvurunun, baka bir din olduu da ortaya kar. O halde sosyalizm bir din olmak zorundadr. Ayr bir uygarlk tasars demek, ayr bir retim ve yaama tarz, ekonomi ve styapnn tmyle ayr bir rgtlenmesi ve din de tmyle st yap demek olduundan, ayr bir din olmak demektir. Yani, sosyalizmin radikallemesi, sadece ekonomik ve siyasi bir proje olmaktan kp bir uygarlk projesi olmas bir din olmas demektir.
120

Ama bu din kavram, katiyen burjuvazinin dinlere ykledii ve Marksizmin imdiye kadar anlad burjuva biimiyle anlalmamaldr. O gerek, sosyolojik anlamyla anlalmaldr. Sosyalizmin ayr bir uygarlk projesi olabilmesi, yani bir din, yani ayr bir retim ve yaama tarz olabilmesi iin, burjuvazinin dine ykledii anlamda, din olmaktan kmas gerekmektedir. * Bununla ne demek istediimizi, programatik dzeyde aklamaya alalm. Dinin tamamen zele ait olmas, devletin dine hibir ekilde karmamas, ideal burjuva toplumunun din anlay ve programdr. Bu sadece din iin geerli deildir. Dil, soy, rk vs. iin de ayn eyler geerlidir. Yani gerekten demokratik bir cumhuriyet iin mcadele, modern, burjuva toplumunun dini, en ideal biiminde, sadece dini deil, dili, etnii, rk, soyu, tarihi, politik olann dna itip, zele ilikin olarak tanmlama mcadelesidir. nk igc denen metan kullanm ve deiim deerinin, dolaysyla art deer retiminin onun inanc, rk, soyu, sopu, kltr vs. ile ilgisi yoktur. Bunlardan sadece din kapitalizm ncesinde politik olan belirledii ve modern toplumun dini onlarla mcadele iinde egemen olduu iin, laiklik, yani dinin zele ait olmas, bunlarn yan sra ayr bir ilke olarak tanmlanmtr. Bugn, kana soya dayanan bir ulusuluun yaygn egemenlii anda, ok kltrl, ok etnili denerek, tpk bir zamanlarn dine dayanan devletlerine kar laiklik zel bir kriter olarak getirildii gibi, bugnn etnie, dile, kltre dayanan devletlerine kar da ok kltrllk benzer bir ilev grmektedir. Ama bu btnyle burjuvazinin programdr. Buna eriildiinde, modern toplumun dini olan milliyetilik, ya da baka trl ifade edersek, politik olann ulusal olana gre tanmlanmas ve dinin yan sra dil, soy, rk, kltr, etni, tarihin de politik olmayan olarak, zele ilikin olarak tanmlanmas; ulusun sadece yurttalkla tanmlanmas, ideal bir burjuva uygarlnn koullarnn olumasndan baka bir ey deildir. Yani en radikal laiklii, en demokratik ulusuluu savunduunuzda, eni sonu yaptnz i, burjuva uygarlnn dinini savunmaktr; kapitalizm iin en ideal styap koullarn savunmaktr. Byle bir program iilerin geici, taktik, minimum program olabilir ama bu iilerin program olamaz. Hele ayr bir sosyalist uygarlk projesi byle bir programla hi yetinemez, kendini bu programla snrlamak ii hareketi iin, dolaysyla insanlk iin intihar demektir. Bu program politik zel ayrmna dayanr ve politik olan, en demokratik biiminde bile olsa, ulusal olanla tanmlar. Yani modern toplumun dininde, onun st yapsnda en kk bir deiiklik anlamna gelmez bu. Peki, iilerin bunun karsnda ayr bir styap, ayr bir din, ayr bir uygarlk program ne olabilir? Bu program, politik olan ulusal olana gre tanmlamay reddetmek olabilir. Yani ulusal olan da zel gettosuna, ulus dininin nceki dinleri tkt gettoya tklmaldr.

121

Nasl burjuvazinin dini, kapitalizm ncesi toplumlarn dinini, inan deyip, zel olan olarak tanmladysa, ii snf da, burjuvazinin dinine ayn eyi yaparak kendi dinini tanmlam, farkl bir uygarln temelini atm olur. Ceza suun cinsindendir. Gze gz, die di. Bylece iiler, eski toplumlarn dinlerinin tarihsel intikamn da alrlar, burjuvazinin dininden. i snf, burjuvaziye, burjuvazinin dier dinlere yaptn yapmak zorundadr. Dier dinler nasl btn toplumsal ve siyasal hayat rgtlerken, tm st yapy olutururken, burjuvazi tarafndan zeldir, politik olmayandr, inantr denerek bir gettoya kapatldysa, imdi bizzat bu anlayn kendisi de, yani politik olan ulusla, ekonomiyi karla ve bunlarn dn da inanla, zelle, politik olmayanla tanmlayan dinin kendisinin de ayn cezaya arptrlmas gerekmektedir. O halde, ii snfnn program, Leninin ve btn Marksistlerin ifade ettii, dinin zel bir sorun olmas, din ve inanlarn eitlii, aznlk inanlarnn ounluun basksna kar korunmas deil, dini zeldir diye tanmlamann dolaysyla politii ulusal olanla tanmlamann da yani bu modern toplumun dininin de zele ait olarak tanmlanmasdr. Bu bambaka bir styap rgtlenmesi, yeni bir retme ve yaama tarz, baka bir uygarln programlatrlmas, yani zetle baka bir dindir. te, sosyalizm bir din olmak zorundadr ve bunu baarmak iin de burjuvazinin din kavrayndan kurtulmak zorundadr derken demek istediimiz budur. Sosyalizm, burjuvazinin din kavrayndan kurtulduu an, dinin btn tarih boyunca tm st yapy, retim ve yaama tarzn rgtlediini ve modern toplumun retim ve yaama tarznn da ulusuluk olduun grebilir. Modern toplumun retim ve yaama tarznn ulusuluk, olduunu grnce de o dine kar baka bir retim ve yaama tarzn alternatif olarak koyabilir, yani baka bir din olabilir. te Lwy; Lwynin ahsnda en otantik biimiyle bile klasik Marksizm, burjuvazinin din anlayn aamad iin, eksiklerini sezmesine, snrlar zorlamasna ramen bunu bir trl baaramamaktadr. Bir ulus teorisi olmadn sylemekte; baka bir uygarl programlatrmaktan sz etmekte, ama bir burjuvazinin dini inan, bilin biimi olarak tanmlamasna hapis olduundan, baka bir uygarln aslnda ulusulua kar bir program olduunu, bunun da aslnda baka bir din anlamna geldiini grememektedir. Klasik Marksist gelenein din konusundaki durumunu zetler ve eletirirken Lwynin bilmedii ve bilmesine imkan da olmayan Kvlcmly ele alarak klasik Marksist gelenein birikimini zetlemeye ve eletirisine devam edelim.

Kvlcmlda Din teorisi

Michael Lwynin bilmedii ve dolaysyla zetine almad Marksist, ki kendisinin Marksizmin btn eksikleri belirtmesine ramen o eksikleri bir trl zememesine neden olan eksik halka, Dr. Hikmet Kvlcmldr. Kvlcml Trke gibi sapa bir dilde yazd iin dnyadaki Marksistlerce ve dolaysyla Lwy tarafndan da bilinmez ve bu nedenle de almasnda yer almaz.

122

Ama Marksist gelenek iinde, Din zerine en etkileyici alt st edici almalar Hikmet Kvlcml yapar. Ve gidilebilecek en ileri noktalara kadar gider. Niin? nk Hikmet Kvlcmlnn esas aratrma alan kapitalizm ncesidir. Kapitalizm ncesinin st yaps ise, ister snfl toplum ve uygarlklar olsun; ister snfsz toplum ve komn olsun, bu gn inan diyerek zel alana tklm, dindir. Kapitalizm ncesi ile megul olan birinin din ile karlamamas olanakszdr. Marksistler arasnda kapitalizm ncesi ile bu kapsamda ilgilenmi ikinci bir rnek daha yoktur ve tam da bu nedenle Marksistler arasnda, din zerine bu kadar yazm, kavraylarda bu lde alt st edici ve kapsaml aratrmalar yapm ikinci bir rnek daha yoktur. Marks nasl modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmak iin, (modern toplum denen kapitalizm de bir genellemi meta retimi toplumu olduundan) meta, insan karsna neredeyse bir doa yasas gibi dikilen deer yasas ve onun somut ileyileri zerinde younlamak sorunda kaldysa; Hikmet Kvlcml da, kapitalizm ncesi toplumlarn yzndeki peeyi kaldrmaya altnda, onun temel varolu ve rgtlenme biimi, yani styaps olan din zerinde younlamak zorunda kalmtr. Bu nedenle, bizzat aratrma alannn kendisi, yani kapitalizm ncesi tarih ve toplumlar, dini onun almasnn eksenlerinden biri yapmtr. Burada, Hikmet Kvlcmlnn btn almasn ele almann olana bulunmamaktadr ve bu ayrca yaplmas gereken bir almadr. Ama burada bu kubak hzl bak iinde zellikle belirtilmesi ve alt st edici niteliinin gsterilmesi gereken ynler var. Ksaca bunlar ele alalm. * Hikmet Kvlcml, dini, bir fikir, bir bilin biimi olarak ele aldnda bile, burjuva ideolojisinin dini ele al tarznn tam karsnda yer alr, tam anlamyla bir paradigma deiiklii yapar. Bu nedenle, yzde doksan dokuzu vulgar olan Marksistler, Kvlcmlnn bu anlaynn tam karsnda yer almlardr ve yer alrlar72. zellikle vulgar Marksistler dini ve dinlere temellik eden metin ve sembolleri, gerekliin arptlmas, ideoloji, samalk, batl inan olarak tanmlarlar73. Kvlcml ise, bunlara deiik
72

Bu Mihri Belli ve efik Hsnden Dou Perinceke veya Yaln Kke kadar hi deimez. Fakat daha da ilginci, slamc teorisyenler de, bu baya materyalistlerin ahsnda Marksizmi eletirmeyi ok severler ve nedense Kvlcml hakknda hi bir ey sylemeyip tam bir susu kumkumasna yatarlar. Olduka canl bir entelektel yaam olan slamc burjuvazinin teorisyen ve entelektellerinin Kvlcml hakknda hibir inceleme yaynlamam olmalar, onun karsnda yokmu gibi davranp onu susua getirmeleri de ok anlamldr. Bylece szde Marksistinin de (yani burjuva sosyalistinin de), politik slamcsnn da (yani burjuva slamcnn da) karsnda su ortakl iinde sustuklar Kvlcml, kesinlikle bilinmez ve tartlmaz kalr.
73

Bunun Trkiyedeki en tipik rneklerinden biri Turan Dursundur. Turan Dursunu politik slamclar ldrd. Politik slam ve Aydnlanma elikisi aslnda, burjuvazinin iki kanad arasndaki bir elikidir. Ulusu dinle tanmlayarak etnii, dili zele ait kategoriye yerletiren gerici burjuvazi ile, ulusu etniyle tanmlayarak dini zele ait kategoriye yerletiren gerici burjuvazi arasndaki bir eliki.

123

bir k altnda bakarak, tabiri caiz ise onlar zahiri deil, hakiki manalaryla ele alr. Bylece onlarn aslnda gerein olduka salam ve doru bir ifadesi olduklar sonucuna ular. Burjuva dncesinin irrasyonel dedii, karmza birden bire son derece rasyonel olarak kar. rnein Cennet ve oradan kovulma efsanesini ele alalm. Semitik dinlerin bu temel sylencesi, klasik aydnlanmac bak asndan tamamen uydurma bir samalk olarak grnr. nsan maymundan gelmitir! Nereden kmaktadr bu Adem Havva hikayesi? Bunlarn hepsi batl inanlardr. Yalandr. Ama Kvlcmlnn bunu gerek anlamlaryla aklamasnda bu bilime kar ve batl inanlar gibi grnenlerin birden bire gerein son derece doru ve drst bir anlatm olduu ortaya kar. Cennetten kovulma, ilkel sosyalizmin snfsz toplumundan uygarla, snfl topluma gei; ylan biimindeki eytan; btn n Asya dinlerinin bereket ve toprak tanrs ylan; ylann sunduu meyve veya buday veya bilgi aac; uygarln zenginlii veya uygarln bilgisi (nk uygarlk ayn zamanda bilgi ve yaz demektir) bununla birlikte snfsz kanda toplumun kardeliinin ve masumiyetinin yitirilii olarak anlaldnda, aslnda bu sama bir yalan gibi grnen efsanenin gerein son derece sadk ama ocuksu ve masum bir ifadesi olduu ortaya kar. Elbette Kvlcml, burada klasik Marksist gelenee dayanmaktadr. Ayn yaklamn ip ularna Engelste, onun lk Hristiyanlar ve ncil ile ilgili yazlarnda bile rastlanr. Kvlcmlnn yapt, Marksizm'in zndeki, sonradan vulgar Marksistlerce bastrlp unutulmu bu gelenein ayak izlerinden yola kmak ve onlar daha ileriye gtrmektir. Bir baka rnek. Kvlcml Allah ve Allahn sfatlarn inceler. Kuran Tarihsel Maddeci bir bak asyla tefsir eder. Bylece, aydnlanmann modern bilimin karsnda grd Allah ve Kuran, karmza, tam zt nitelikleriyle kar. Allah, toplum yasalarnn sembolik ifadesi, peygamber bu yasalar sezen ve insanlara anlatmaya alan toplum bilimci ve devrimci, yani imdi Marksistlerin yapt veya yapmas gereken eyi yapan insan olarak ortaya kar. Kuran ise akla kar bir hurafeler kitab deil, akla bir ardr. Ve bu nedenle slamn tanrsnn varln kantlamak iin mucizelere ihtiyac yoktur. En byk mucize tarih ve toplumun yasalar ve bunun bilgisi deil midir? Bu dediklerimizin somut olarak grlebilmesi iin, zihin tembellii iindeki okuyucularn aratrmak ve bakmak iin eneceini bildiimizden, Kvlcmlnn bir eserinden bir blm aktararak, Kvlcmlnn yapt, din kavranndaki muazzam devrimin ap hakknda bir fikir vermeye alalm. Bunun iin zellikle, aydnlanmacln din anlayna dayananlarn tylerini diken diken edecek provakatif bir blm aktaralm. Unutmayn bu satrlar, dnyadaki sayl yaratc Marksistlerden biri tarafndan, bir ateist tarafndan yazlmaktadr:

124

Kvlcm, Kurann Tarihsel Maddeci adan bir tefsiri olan, Allah Peygamber Kitap74 adl eserinin KUTSALLATIRMANIN SON HALKASI: KUR'AN ve HZ. MUHAMMED adl blmne besmele ve onun anlamyla balyor: 1- "BSMLLAHRRAHMNRRAHM" (Rahmn ve Rahm Allah'n adyla.) Rahmn: Ancak, doann ve insan toplumunun en temelli diyalektik gidi kanunlarnn yaratabilecei ycelikte bir iyilik - yaratclk - sevgi - merhamet (acma) olumluluudur. Bu topyekn madde ve manann akndan km zenginliklerdir. Tek bana insanlar - sosyal snflar - zmreler - uluslar; hatta insanlk bu olumluluu - zengin yaratcl kapsayamazlar. Bu yzden "Rahmn " sfat sadece Allah' a yaktrlabilir. Topyekn doann ve insan toplumunun temellerinde bulunan kanunlarnn akndaki, binlerce yl gemesine karn kavranamaz - ele geirilip yn verilemez zenginlik ve ycelilik; sadece Allah'a yani bu tarihsel aka denk der. Ve o'nu kavrayamayan - hele ynlendirilemeyen insanla da, bu yce merhametlilii (hereyi kuatan iyilii) sadece Allah'a yaktrmak der. Peygamberler, Antik Tarih'te kent kurucu; cahiliyetteki barbarl medeniyete geirmeye alan nderlerdir. Ve dolaysyla bu yce tarihsel determinizmin, az rastlanr (yzlerce ylda bir kabilen) birer yansmasdrlar. Baka bir anlatmla her peygamber, kendi ann ve toplumunun lideri olsa bile bu yce tarihsel akn zelliklerinin kendisinde yansm bulduu iin, bu yce diyalektiin szcs - yanstcsdrlar. Bu yzden Allah'n Resul' mertebesini hakkederler. Ama buna ramen peygamberler bile "Rahmn" sfatn kendilerine yaktramazlar; "Rahmn"lk ancak doa ve toplumu (tm alemleri) kapsayan bu diyalektik oluundur; yani Allah'a aittir. Ancak "Rahim" sfat peygamberlerin olabilir: "ok merhametli" anlamnda kullanlsa da bu baka insanlardan ayrcalkl nderlere yaktrlr. Ki Allah'n Rahmn'lnan yansmadr. Yani tarihsel determinizmin nderlerde yansyp kendi tercmesi olduu lde o nderler veya peygamberler "Rahim" (ok merhametli: Fedakar) olabilirler. Ve diyalektik gidiin daha az yansd (diyalektiin szcln daha az yansd insanlara nclk ederler. "Modern Peygamberler" diyebileceimiz burjuva ve proletarya devrimlerinin teorisyen burjuva ve proletarya devrimcileri de, bu ller iinde "Rahim"dirler. Yani "sonsuz hogr" sahibi olmaya eilimlidirler, yatkndrlar. Geri Marks - Engels - Lenin gibileri dndakiler daha ok "Rahmn"la, hatta Allah'la zenirler: toplumun ve snflarn zerinde "Allah"la zenip kendilerini tapn konusu yaptrmak istemilerdir. Stalin bunun en dramatik rnei olmaktan kurtulamayanlarn

74

Bu kitap nternette u adreste bulunuyor:

http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/apkicin.htm

125

banda gelir. Ama hepsinin kendi zayf paranoyaklklarn gizlemek iin bunu uuraltlaryla yaptklar artk herkese sezilmekte ve bilinmektedir. Veya anlalmaktadr; anlalacaktr... Marks'n Mezarnda yle yazar: "nsancl olan hibir ey bana yabanc kalamaz" Ve Marks da rnek yars Engels de, yaamlar boyunca bu szn en derin anlamlarn ilerinde duyarak yaayp ieklendirmekten geri duramayacak teorik - pratik mcadeleler sunmulardr. Bu rnek yaamlarnn en derin anlam: "Rahim" olmaklarnda toplanr. nk onlar gerekten doann ve toplumun en temel kanunlarnn en yetkin modern "Resul"eri (ellileri) olmak durumundadrlar. Yce tarihsel determinizmin yaayan modern yansmas, temsilcisi - szcsdrler. Onlarla birlikte bu "Rahim"lik (hogrnn sonsuzlua uzan) "Rahmn"la dek uzanr yaklar gibi olursa da; tersine diyalektik yceliin zenginlii daha ok kavranr ve "Rahman"ln yani yce yaratcln sadece evrimin kanunlarna (Allaha) ait olabilecei anlalr. Evrimin (Tarihsel determinizmin) yani doa ve insan tarihinin temel kanunlarndan kalkarak topyekn ak karsnda; Marks - Engels gibi evrimin en yksek yansmalar bile sadece basit bir "Kul" olmaktan teye gidemezler. Bunu onlar kadar iyi sezen kimse kmamtr. Unutulmamaldr ve daima hatrlanmaldr ki Tarihsel Maddeciliin kurucular bu iki insandr. Bu u anlama gelir: "Allah" en iyi onlar anlamlar ve onun kurallarna uyarak tarihsel ak kendi dengesine oturtmak iin en yetkin mcadeleyi vermiler ama bunun, ancak "doum sanclarn lmlandrmak"tan te bir ey olamayacan ok derin anlamlaryla alakgnllce anlatmlardr. Yani Allah'a (Tarihsel Determinizm'e) en yakn olduklar halde, O'nun sadece basit birer uygulayc - szc - eli durumundaki "kul"lar olduklarn bilmilerdir. Bu geliim tarihsel ak, yeni mecralara girdike alp daha derin resul rneklerini vermekten geri duramaz. Yani Marks - Engels' den de daha gelikin kavraylar - Allah'a yaknlamalar ve o lde de diyalektik ak karsnda en bilinli resuller olunsa bile; o derece basit - sade bir "kul" olunmaktan da kurtulu olamayacan anlayanlar kacaktr. nk "Kii" ne derecede Tarihsel Determinizmi: Doa ve insann topyekn akn kavrasa da, tek bana o ak karsnda 'bir "hi"tir. Ancak koyduu teori toplumda kavranp maddeleirse "hep" olabilir. O halde ancak Allah'n en byk yansmas, evrimin en son halkas insan toplumudur ve ancak O, evrimi (Allah') anlayp kendi kanunlarnn emrettii temel dengesine oturtabilir. Fakat toplum da "Kii"lerden derlenmitir. Ve her kiinin bu kavray gelitii lde toplum bu grevini baarabilir.
126

O halde tarih her kii'yi kendisini anlayp kendi yoluna sokacak almlara girmek zorunda kalacaktr. Ve her kii deyim yerindeyse peygamberleri anlayabilecek "Rahim"lie ulamak eilimine girmek zorunda kalacaktr. Ve Peygamberlikler hatta nderlikler btnyle bitmek zorunda kalacaktr. Hz. Muhammed ile antik peygamberlikler bitmitir. Ama Modern Sosyal Devrimlerle birlikte peygamber adlarn almasalar da bir eit modern peygamberlikler dnemi almtr. Nasl kentil tarihsel devrimler'in bitiiyle antik peygamberlikler de sona ermise modern sosyal devrimlerin maksadna eriiyle modern peygamberlikler de son bulacaktr. Ve kiilerin "kendi baca"ndan aslaca, kendisinin ve toplumunun bilmecesini zecei veya zemediinin anlalaca; toplumca elbirlik yeni batan zmler arayaca almlar geliecektir. O zaman her kiinin mezar banda deil ama beyninde ve kalbinde (her hcresinde) iliine kemiine ilenmi olarak u cmle yazacaktr: "nsancl olan hibir ey bana YABANCI KALAMADI" nk her kii, hayvanlktan kal beri bastrd hayvanlklarn sonuna dek yaarken kanayacak; kendinden nefret ederce kanayacak - aclarla - yaralarla yklenecek ve yenibatan insanlaacak; sosyal hayvanlktan bylece karak her trl yabanclamasn aacaktr; "bilinli" birer "insan" olacaktr. Ne yazk ki bu, tpk vahet ana paralel biimde deil ama kltrel atlmlarla kuaktan kuaa adm adm geliebilecek aclarla dolu bir geliim olacaktr. Ta ki btn antik ve modern peygamberleri derinden kavrayan "insancl olan hi bir ey bana yabanc kalamad" szcn hakkedene dek... O zaman peygamberleri de aacak bir olgunlua eriecektir. nk peygamberlerin en modernlerinin bile ektikleri aclar, snfl toplumun son demlerindeki insanln (her kiisinin) ektii aclar yannda ok az kalacaktr. nk bu aclar, maddiyatn, maneviyat her saniye yapt ikencelerle yiyip bitiren gidiinin ve maneviyat tkenince yeniden kazanlmasnn onlarca yl alaca uzun yalnzlklarla dolu yllar olacaktr... Ve bu aclar genellikle erkekli kadnl manevi yaralanmalar kapsasa da, kadnlarn anlalmasn ve erkeklerin insanlamasn salayacak kadnlarn zaferiyle sonulanacak daha ok erkeklerin imdiye dek tatmadklar aclarla ykl olacaktr. nk egemen babahanlk, egemen erkek rejimleri, baka trl asla yola gelemeyecek derecede (binlerce yldr) kadnlara kar efendilikte talamlardr. Yeni kuaklar, ne yazk ki balarna gelen bu dramlar anlayamayacak slk iinde geliiyorlar. Bu yzden her erkek, kadn zerindeki ve toplum iindeki erkeksi yceliini (dolaysyla maddi - manevi smrsn) ancak kadnlarn kapitalist veya sosyalist yoldan olsun, erkeklere kar
127

yaptklar kurtulu savalaryla alaa edip bilinlere karabilecekler ve kadnlara hak ettikleri saygy - sevgiyi - deeri yeni batan gstereceklerdir. Belki o zaman gerek "aklar" bu kez bilinli olarak yeni kuaklarda yeniden filizlenebilecektir. O gn geldiinde, herkes "Rahim" (sonsuz toleransl) olma zelliini kazanm olacak ve Allah'n "Rahmn"ln (diyalektiin yce yaratcln) o gne dek grlmemi llerde anlam ve o'nun doacl ve insancl dengelerine "uyum" yapmay kanna kartrm olacaktr. te "Bismillhirahmnirrahim"in amzdaki derin anlamlar, bu temeller iinde kavranabilirse, o szcn syleyene ve topluma bir yarar olabilir... Bu uzun alnt, Kvlcmlnn ahsnda Marksist gelenein kat ettii muazzam ilerleme hakknda bir fikir verir. Ancak bu uzun alntnn yapld yerde bile Kvlcmlnn hala dini bir ideoloji olarak ele aldn, yani burjuvazinin din tanmlamas erevesinde sorunu tarttn bir an iin bile unutmamak gerekir. Marksizmin doutun gnah, yani dini bir ideoloji, bir bilin biimi, bir kltr olarak ele alma anlay varln srdrmektedir. Kat edilen btn ilerleme bu anlayn rahminde geeklemektedir. Onunla elimektedir ama bu kabuu bir trl kramamaktadr. Bu ayn kitabn Giriinin ilk satrlarnda bizzat Kvlcml tarafndan bile aka ifade edilmektedir: Konumuz; " Din "; zerinde en ok speklasyon: dnce vurgunculuu yaplan alan! Oysa tam tersi olmas gerekir: yleyse bilimin en ok kl kuanmas gereken alanlardan birisi de din konusu olmaldr. Bu yzden bu alanda "deoloji" ve "politika" skemez, skememelidir. O yavanlklar ancak bilim ateiyle durdurulup dntrlebilir. Meselemiz hi de kincil-ncl kategoriden bir i saylamaz. nk din konusu, sadece toplumun atsnda tkrdayan bir kltr meselesi deil, insan beyninde dnce mekanizmalarnda ileyen adeta sistemlemi canl bir dnce biimidir. Ve insan beyninde kolayca sklp atlamayacak derinliklere yapm kklere sahiptir. Dikkat edilsin, din Toplumun atsnda yani st yapsndasadece bir kltr meselesi deil, (yani bir styap kurumu, styapnn kendi deil ve ayn zamanda bir kltr meselesi, yani politik olmayan, politikadan dlanm kltr alanna konulmu olmay aynen kabul ediyor Kvlcml) sistemlemi bir dnce biimi (Yani Alman deolojisinde Marksn bilin biimi dedii) olarak ele alnmaktadr. Yani tamamen burjuvazinin dini kapatt alanda tartmakta, din hep zele ait olan alanda kabul edilmektedir. Yani politikann d olarak; yani bir styap olarak deil, styapdan bir blm olarak. Marksizmin doutaki gnah aynen srdrlmektedir. Sylenenler ierik olarak bu kabuln kabuunu zorlamasna ramen byledir.

128

Bu kabuu zorlama, zelikle Osmanlnn toplumsal sistemini inceledii Osmanl Tarihinin Maddesi 75 adl kitapta iyice belirginleir. Din artk sadece bir inan, bir ideoloji, bir kltr deil, ayn zamanda bir hukuk ve politika sistemi, bir mlkiyet sisteminin rgtlenmesi olarak karmza kar. Dinin tmyle styap olduunu sylemek neredeyse dudan ucuna gelmi, dalnda olmu bir meyve gibi kk bir esintiyi beklemektedir. Ama o esinti bir trl gelmez. Osmanl Tarihinin Maddesinin kinci Kitab76, din, mlkiyet ilikileri, hukuk ve devlet zerine younlar ve bu balantlar gsterir. Sadece balklar bile bir fikir verir: slam Dnyasnda Toprak Problemi; slam Toprak likileri ve Hukuku, Tarih inde slam Toprak Problemi; Hristiyan Dnyasnda Toprak problemi; Romadan Kiliseye; Barbarlktan Saltanata; Bizans Kilisesinden Osmanl mparatorluuna; Franklarda Toprak likileri: Osmanl slam izgisi gibi balklar bile, burjuvazinin dini sadece inanla, zel olanla snrlayan anlaynn kabuklarna smazl gsterir. Btn bu balklarda din, ayn zamanda bir mlkiyet ilikisi, bir hukuk, ekonomik ilikilerin dzenlenii olarak ele alnmaktadr. Ayrca Kvlcml bunu statik, lgn olarak da ele almamaktadr; komnden uygarla geiler iinde, dinamik, diyalektik bir sre olarak ele almaktadr. * Ve komn, zellikle de komnn insann insan oluundaki muazzam ilevi ortaya kardka, aslnda, din tmyle toplumun styaps olarak ele alnr. Ama bu ekilde byk harflerle ifade edilemez bir trl. Din, Osmanl veya slam uygarln ele alrken, henz tmyle st yapy deil, st yapnn siyasi ve hukuki alanlarn da kapsamaya balarken, komne, yani snfsz topluma gelindiinde, tmyle styap, hatta tmyle toplum (komn) haline gelir. Komnn dinini, yani kutsallatrmay, yani totemi ve bunun ortaya kmasnda, yani insann insan olmasnda, cinsel yasaklarn nemini kefettike, bu giderek netleir. Byk harflerle, dini tmyle styap olarak ifade etmese de artk, fiilen yle bir kavraya ular. nsan sadece totemi yaratmamtr, ayn zamanda, insan, totem, yani ilkel komnn Allah, tarafndan yaratlmtr. Ama Kvlcml bunu byle bir balamda deil, hala felsefi, varlk dnce, balamnda ifade eder. nsan sadece Allah yaratmam, bizzat kendisi de Allah tarafndan yaratlmtr. Tabii bu Allah, Allaha inananlarn dedii Allah deil, nsann toplum anlamnda yaratt soyutlama, totemdir. Bylece o idealizm, materyalizm kavgas gibi grnen; daha sonra Aydnlanma tarafndan Allah insann yaratt biiminde ifade edilen, eliki diyalektik bir biimde zmn bulur. nsan sadece Allah ve tanrlar yaratmam, bizzat kendisi tanrlar

75

Bu kitap da nternette u adreste bulunmaktadr:

http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/osman1.htm
76

http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/osman2.htm

129

tarafndan yaratlmtr. ok daha derin anlamda, insan tanrlar yaratt gibi, kendisi de tanrlar tarafndan yaratlmtr. Kendisinden okuyalm: Allah doru drst armz unun uras Hz. Muhammed'den beridir. Oysa ilk Allahlar, insanln neredeyse douundan beridir. Ve deie gelirler. 1- Demek bir kutsallatrma prosesi sz konusudur. Totemizm'e kadar uzanr. nsan toplumu, iinde doup gelitii evreni yorumlamay bile dnemeden, dorudan doruya doann ocuu olarak gelitii anda kendisini kutsallatrma gidiinin beiinde bulmutur. Ama yine de, insann dnmeden tasarlamadan yaad bu kutsallatrma davran totemcilik, kendi evriminin veya evreninin kendiliinden yorumunu iermitir. nsan toplumunun ilk totem tanrlar: Aalar ve hayvanlar, insann nereden geldiinin lmsz belgeleri olmulardr. Totemizm ataya inan dini saylr.77 Ve biraz aada yle devam eder: nce insan toplumu vardr. Allah insan toplumundan kt. Sonra insan, Allah'tan yaratld gibi oldu. Allah' insan yaratt halde, insan yaratann Allah olduu sanld. Neden? Bu sanmann altnda bir gereklik: doa ve insan determinizminin payn aramamal m? "Hereyi insan yaratt" dersek insan ne veya kim yaratt diye sormamz gerekmiyor mu? lk totem tanr bu denli nemlidir. Doaya uzanr. "nsan insan yaratt" sznde de bir gereklik pay var elbette. Ama yine de bu bir ksr dng olmaz m? "Doal eleim" yasas bu denli nemlidir. Genel maddeciler iin Allah' insann yaratt su gtrmez bir gerekliktir. Ama "nsan nasl oldu da Allah' yaratt?" sorusuna yeterli cevap arand hele hele bulunduu sylenemez, ikincisi: Allah' insan yarattysa (burada rol oynayan sosyal ve zihinsel - psikolojik mekanizmalarn ne olduu bir yana) "nsan kimin ya da neyin yaratt" sorusuna yeterli cevap arand, hele hele bulunduu sylenebilir mi? Buna da gsmz gere gere evet diyemeyiz. "te u kadar zamandr Darvinizm, u kadar zamandr Marksizm maddecilik alannda arpyor yetmez mi? denecek elbette... Ancak ne Darvinizm Marksizmle ve Marksizm Darvinizm ile sentez olmay braktk, sentez olma savan drste yaln kln balatm saylmazlar. Bu da ho grlebilir ise de, bunsuz yani sentez olmakszn yukarda andmz sorularn cevaplarn doyurucu llerde arayp bulamayz. Belki buna vakit var, diyebiliriz. Ama ne Darvinizm ne de Marksizm kendi ilerinde kendi mantk bulu teori silsilelerini (daima ykselerek ilerleyen ve bir tek senteze ulaan geliimlerini) tamamlam saylmazlar. Elbette bu alanda da savalar veriliyor. Darvinizm somut bitki-hayvan genelliinden somut hcre mikro biyolojisine girdi.
77

http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/apk.htm#Tarih%20Tezi%20Inda

130

Marksizm, kendince her yandan her eyle megul pozlarn verse de, bilebildiimiz kadaryla bu savata Darvinizm'den ok daha geri kald. Marks'n ve Engels'in mantk bulu teori silsilesi bile kavranp ilerletilemedi. Teorik tapn hecmeleri (krizcil ataklar) iinde teoriye dokunulmaz kutsal tabu kalnd. Biz yllar yl bu boluu doldurma sava iinde olduk. Konu, ok genlikli hatta denebilir ki nkleer verimlilikte oldu. nk maddenin paralanabilir en kk paras Atom'un paralan kanunlar gibi, canlnn en kk paras Hcre ekirdeinin gidi kanunlar gibi, toplumun en kk paras Komn'n paralan kanunlar zerinde duruluyordu. Barbar (Komn) insann ilenmemi ilk temel cevher filiziydi. O ilk cevher filizinin medeniyetlere zl kanunlar veya barbarlarla medenilerin kyasya dv diyalektii hemen btn tarihin gidiini yakalamamza yardm ediyordu. nsanlk tarihi, toplum biimlerinin geliim tarihidir. Ve bu gidi ister istemez, tpk fizik ve biyoloji kanunlar benzeri kanunlara uyar. Bunda alacak bir yan araymz, olabildiine esnek olan sosyal olaylarn iinde kanunlarn seilemez oluundan ve onlar yaamaktan semeye vakit ayrma gcn bulamaymzdandr. Hatta o gc bulanlarn bile bu yolda sk sk yenik dmelerinden; yolun sarp oluundandr Kvlcmcl, komn ele alrken, onu kendiliinden tmyle styap olarak ele almaya balamtr78, bunun nice verimli olduunu79 grmekte, bunu gremedii iin zeletiri yapmaktadr80. Fakat, btn bunlara ramen Kvlcml, Kvlcmlnn ahsnda Marksizm veya Tarihsel Maddecilik, bir trl gereken sramay yapamaz. nk, dinin zele, dnce dnyasna ait olduu anlaynn damgasndan; yani u milliyetiliin, u kapitalizmin dininin anlayndan kurtulamamaktadr; douundaki laneti zerinde tamaktadr. Dini epistemolojik dzeyde, bilim ve inan balamnda; ontolojik dzeyde, yani hayatn anlam var oluun temel sorunlar anlamnda tartmaktadr. En ileri gittii noktada bile metodoloji dzeyinde, ideoloji dzeyinde, haydi haydi hukuk dzeyinde tartmaktadr. Dinin tmyle styap olduu anlalamad iin, bir trl modern toplumun dini yani styaps nedir diye sorulamamakta, ulusun ve ulusuluun srrna eriememektedir. Bylece din zerine btn Marksist yazn, btn ilerlemelere ve kabuu zorlamasna ramen, modern toplumun dininin, burjuvazinin dininin din anlaynn bir savunusu olmay aamaz. Kendisine kar sava verdii sistemin ve snfn dayand ideolojinin ve ayrmlarn bilinsiz bir savunucusu olur. Bylece Marksizm, balangtaki o devrimci zn de yitirip tmyle

78 79

Komn top yekn tek bir organizmadr (Komn Gc, s. 188); Biraz aada yle yazyor:

Ancak bu yol sanlan ve umulandan ok daha verimlidir. Sadece toplum biimlerinin geliim kanunlarn vermez; din gibi kltrel hukuksal sanatsal edebi zihinsel proseslerin peelerini de kaldrp gerek yzlerini eletirerek bu geliim kanunlar uyarnca gereken atlmlara yol gsterici olabilir yenilerini temellendirebiliriz.
80

Yllardr, duraksz ve her vesileyle zerine eildiimiz bir konu olduu halde; komnn bile elemanlarn ayrntlarna girerek tasnif etmeye; herbir eleman daha alt elemanlara ayrmaya-i balantlarn kurmaya altmz halde, ana sentezi zden kardmz ve bunu da gayet doal olarak olarak binyllardr uur altmza bastrm olduumuz iin yaptmz ararak tespit ettik. (Dr. H. Kvlcml, Komn Gc, s.190)

131

burjuva ideoloji ve politikasnn bir aracna dnr. Doutaki bnyeye yabanc kanser hcreleri, gelimi ve tm organizmay ldrm, onun yerine gemitir. Hem de en gerici biiminin. Her dinin, yani st yapnn bir devimci bir de gerici dnemi vardr. En iyi bildiimiz slam tarihini rnek alrsak, Muhammet veya Ergin Halifeler devrinin slam ile, Uygarlklar ele geirmi ve kendisi bir uygarln styaps olmu, rnein Emeviler veya Abbasiler dneminin slam arasnda dalar kadar fark vardr. Biri devrimci dieri gericidir. Burjuvazinin dini de, ilk ortaya kt zaman, devrimci dnemini yaarken, dini zel diye tanmlayarak, ulusu tanmlarken yurttalk haklarna dayanrken, yani ulusu dile, soya, etniye, kltre, tarihe gre tanmlamazken; gericiletii dnemde, ulusu giderek soya, dine, dile, etniye, kana, rka, kltre gre tanmlamaya balar. Marksizm balangta Demokratik Cumhuriyet biiminde ifadesini bulan asgari programla bu modern toplumun devrimci dneminin dinini savunurken, bir din ve ulus teorisi olmadndan, modern toplumun dininin ve ulusuluun kendisini hi sorgulayamadndan, yani bir teorisi olmadndan, zamanla kendi znel niyetlerinin aksine bu dinin en gerici biiminin bir savunucusu olur. Bu en ak ifadesini, Uluslarn Kendi Kaderini Tayin Hakk denen ilkede bulur. Bu ilke, egemen ulusun sosyalistlerince savunulduunda, politik olarak egemen ulusun veya devletin basksna kar ilerici bir anlam tamakla birlikte, ulusun neye gre tanmland sorusuna cevap vermedii iin, giderek ideolojik olarak bizzat kana; dile, soya, dine gre tanmlanm ulusuluu desteklemek olur. Yaplan artk ulusun tanmndan dil, din, soy, rk, etninin dlanarak, dilsel, dinsel, etnik, kltrel, rksal baskya son verilmesi; yani burjuvazinin devrimci dneminin dininin anlaynn savunusu deil, gerici dneminin anlaynn savunusudur. Bylece, Marksistler modern toplumun dininin doutaki devrimci biiminin, demokratik ve cumhuriyeti biiminin deil, en gerici biiminin savunucular haline gelirler. Kvlcml, Troki ve Lenin gibi byk Marksistler bile, balangtaki gnahn bu lanetinden kurtulamazlar. rnein, Kvlcml, Dinin Trk Toplumuna Etkileri diye kitap yazar. Kitabn konusu yzlerce yl nceki amanizm, slamiyet gibi dinler olmasna ramen ve o zamanlar bu gn anladmz anlamda Trk diye bir ey olmamasna ramen, bu Trk deyii, btnyle ulusuluun yaratt tarihin bir rn olmasna ramen, bunu olduu gibi kabul ederek, Trk Toplumundan sz etmekte hibir sorun grmez. Devrimci dnemin ulusuluu bir tarihe gereksinim duymuyordu. lk ulusun, Amerikann bir tarihe ihtiyac yoktu bir ulus olmak iin, bir etnie, bir dile vs. ihtiyac olmad gibi. Fransz devrimi, Fransz ulusunun kklerini Frank krallnn tarihinde deil devrimde ve devrim gnlerinde buluyordu. Ulus, tarihe kar olarak ortaya kmt. Ama gerici dnemin etniye, dile, soya, kana dayanan ulusuluu, tarihi de uluslarn tarihi haline getirmitir. Ve ite, Kvlcml gibi bir Marksist bile, niyeti ne olursa olsun, hatta Trk
132

derken, ilkel sosyalizmi, Komn kastetsin, tarihe bu gerici ulusuluun yaratt tarihin kavramlaryla bakmakta, o tarihte bir yanda din bir yanda Trkler grmektedir. Yani uluslar ve onlarn tarih boyunca farkl dinleri trnde bir tarih tasavvurunu farkna varmadan savunmaktadr. Halbuki, din var ise, bu ister amanizm ister slam olsun, ulus yoktu. Ulus varsa din yoktu. Yani din ve Trk Toplumu bir arada ayr eyler, karlkl iliki iindeki eyler olamazd. nk Trk Toplumunun kendisi bir dindi. Dinin Trk Toplumuna Etkisi, dinin dine etkisi veya modern topumun din dediinin, modern toplumun dinine etkisi anlamna gelebilirdi. Elbette bu da nemli bir inceleme konusudur ama onun ele ald bu deildi ve bunu anlayamyordu. Hasl modern toplumun dininin bir teorisinin olmamas, onun kapitalizm ncesi toplumun dininin ne olduunu anlamasn da engelliyor ve bu kanaldan Marksizm, burjuva ideolojisi tarafndan teslim alnyor; modern toplumun dinin en gerici biimlerinin bir savunucusuna dnyor ve tm yaratcln yitiriyordu. Beikinin din bir inantr szlerine hibir Marksistten itiraz gelmemesinin nedeni de buydu. nk onlar da aslnda Beikinin savunduunu, modern toplumun dininin gerici bir biimini savunuyorlard. Kvlcml bunun trajik sonularndan sadece biriydi.

Frankfurt Okulu: Aklcln Akldl

imdiye kadar, kimi zaman ulusuluk modern toplumun dinidir dedik, kimi yerde ayni ierii ulusuluun zn de aarak, modern toplumun dini, politik olann ulusal olana gre tanmlanmasdr dedik; ya da ayni eyi deiik bir ekilde ifade ederek: modern toplumun dini ulusuluk ise tanrs ulustur dedik. Modern toplumun dini, dinin inan olarak, zel olarak tanmlanmasdr dedik; veya ayni z deiik bir ekilde ifade ederek: modern toplumun dini, kapitalizm ncesi toplumun dinini (styapsn), inan diyerek politik alandan dlamaktr dedik. Modern toplumun dini daha ok kardr dedik veya halkn deyisiyle dini para, Allah kardr dedik. Ya da btn bu farkl tanmlarn ban gstermek iin: Modern toplumun dini, ekonomik, politik ve zel diye yaplan politik, ideolojik ve hukuki ayrmn kendisidir dedik. Btn bu farkl gibi grnen tanmlarn hepsi, aslnda ayni eyin farkl bir yanna vurgu yapar ve bu ifade edilen farkl yanlar, o ifade edilmemii de ierirler. yle bir analoji aklayc olabilir. rnein, insan sosyal hayvandr, insan alet yapan hayvandr, insan glen hayvandr, insan dnen hayvandr, insan konuan hayvandr gibi tanmlardan birinin kullanlmas bile, ifade edilmemi olmalarna ramen dierlerini var
133

sayar. nsanin btn bu nitelikleri birbirinden ayrlamaz. Biri varsa zorunlu olarak dierleri de var olur. nsan sosyal bir hayvansa, ayni zamanda konuan bir hayvan, dolaysyla dnen bir hayvan, dolaysyla glen bir hayvan vs. olmak zorundadr. Tpk bir canl memeli ise onun ayni zamanda omurgal bir hayvan, scak kanl bir hayvan, yavrusunu douran bir hayvan olmas gibi. Benzer ekilde kah birini, kah dieri kullanlan bu tanmlarn temelinde de, kapitalizmde art deerin bizzat retim surecinin iinde gereklemesi, ekonomi d cebire gerek duymamas bulunur. Modern retimin bu zellii, politik, ekonomik ve zel ayrmn mmkn ve gerekli klmaktadr. Dier yandan, bu art deeri reten metann, yani is gcnn kullanm deeri ile onun fiziki veya moral zellikleri arasnda bir iliki olmamas da dini, etniyi, soyu, politika d, zel olarak tanmlamay mmkn klmaktadr. Denebilir ki, bu zellikler onun ekirdeindeki DNA moleklleri gibidir. Modern toplumun dini olarak sralanan tanmlar ise, bu DNAnn sentezledii proteinlerdir. rnein kapitalizm ncesinde, ekonomi d cebir olmadan art rne el koyulamayacandan, zel, politik ve ekonomik gibi bir ayrm ne mmkndr ne gereklidir. Dolaysyla bu DNAnn rettii proteinler de kapitalizm ncesi toplumun, bunlar ayrmayan ve ayrmas mmkn olmayan dinidir. O dinde her ey ayni ilkeye tabidir81. Bu nedenle, modern toplumun dini, yukardaki tanmlarn yani sra, aklclk olarak da tanmlanabilir. Modern toplumun tanrs akl, dini aklclktr. Bu tanm da en azndan dier tanmlar kadar dorudur, ayni gerein baka bir ynne vurgudur. Dier bir ifadeyle, ekonomik, politik, zel ayrmnn kendisi aklclk diye de tanmlanabilir. Ama nasl, dini bu toplumun dininin dine ykledii anlamla ele almak bizi bu dinin bilinsiz bir savunucusu yaparsa; nasl politik olann ulusal olana gre tanmlanmasn sorgulamayp, ulusuluk diye belli bir ulusun karlarna gre hareket etmeyi eletirdiimizde, yani Enternasyonalist olduumuzda, politik olann ulusal olana gre belirlenmesini kabul ettiimiz iin, bir ulusu olmaktan kamaz ve bu ulusulukla dininin bilinsiz bir savunucusu olursak;
81

Burada, can alc olan, herkesin ve dolaysyla Marksizmin de ipin ucu kard yer, modern toplumun dininin yapt bu ayrmn, yani zel, politik ve ekonomik ayrmnn, sosyolojik, dolaysyla analitik bir ayrm olmad, bunun ideolojik, politik bir ayrm olduudur. Ekonomik, politik, zel diye ideolojik, politik veya hukuki bakmdan ayrlanlar sosyolojik olarak birbirinden ayrlmad, bir btn olduu, ayrlamayaca iin, modern toplumun ideolojisinde ayrlmaktadrlar. Bu ideolojik olarak ayrn kendisi, ayrlmazln bir ifadesidir. Zaten modern toplumun dinine ilikin o farkl tanmlarmz bu sosyolojik ayrlmazl yanstrlar ve vurgularlar; bu ayrmn sosyolojik bir ayrm olmadn vurgulayp onun ideolojik karakterini vurgularlar. Ama bu ayrm sosyolojik bir ayrm gibi ele aldnz an, farkna varmadan modern toplumun dininin bilinsiz bir taraftar ve savunucusu haline gelirsiniz. Marksizmin bana gelen tam tamna budur. Dini hep zele ilikin, kiisele ilikin tanmlamas, bir ideoloji olarak ele almas; politik olann ulusal olana gre tanmlamasn sorgulamay ve buna kar kmay aklndan bile geirmemesi, ekonomik, politik ve zel ayrmnn kendisini sorgulamamas, btn bunlar, sonunda onu bizzat modern toplumun dininin bir savunucusu haline dndrmtr. Marksizm veya ii hareketi, hibir zaman bu dinin kendisini tmyle eletiremedii iin, eletirisi sadece ekonomik temelle snrl olduu iin, kara dayanma ilkesiyle snrl olduu iin, program sadece meta retimini ortadan kaldrmay hedefledii iin, bu din iinde heretik bir muhalefet olarak kalmtr. i hareketinin, bu dinin tesinde baka bir din; yani baka bir styap tasavvuru ve program olmamtr. Sonunda, bizzat o eletirel zn de yitirerek, onun en gerici biimine teslim olmutur.

134

ayni ekilde, bu akl dininin akla ykledii anlam ve tanm kabul ettiimizde de farkna varmadan yine bu dinin bir savunucusu ve taraftar oluruz. Yani bu dinin akl kavramna ykledii anlamn kendisi bizzat bu dindir. Akl, bilimi bu dinin akla ykledii anlamda kabul edip kullandnz andan itibaren, bu dinin bilinsiz bir savunucususunuzdur. Bu dinde akln ilevi, bu dinin akl dln gizlemektir. Yani, politiin ulusa, ekonominin kara gre ekillenmesini; var olua, hayatin anlamna ilikin, tm topluma ilikin en temel sorunlarn da zel denerek politik alann dna itilmesini, toplumsal hayatin ilkeleri olmaktan karlmasn, bu korkun akl dl akli gstermektir. Descartesten Kanta btn byk filozoflarn yapt ve yapmaya alt budur. Bu nedenle onlara bu modern dinin peygamberleri de denebilir82. Bu dinin akla ykledii anlam ise sudur: hayatin anlam, doru, iyi, niye varz, doru ve insanca bir hayat nedir gibi sorular aklin deil inancn konusudurlar. Akl o andan itibaren amac deil arac tartr. Amacn kendisi akla yasaklanmtr. ste bu arasal akl, akl olarak kabul ettiiniz andan itibaren, yani bir rasyonalist olduunuz andan itibaren, yine bu dinin bilinsiz bir savunucusu olursunuz. Frankfurt Okulunun gstermeye alt budur 83. Ama
82

Elbette bu akl dini ilk knda, tpk kapitalizm ncesinin btn dinleri gibi bir nesnel akl fikrinden yola kyordu. Akl, nesnel akl olarak Tanrnn yerine koyuluyordu. Ama ksa bir zaman sonra bu akln yerini, znel akl arasal akl alr ve amacn kendisi ortadan kaybolur. Frankfurt Okulunun esas byk katks bu akl tutulmasn vurgulama ve gstermesinde toplanr. Nesnel Akl ve znel ya da arasal akl fark, bir bakma modern toplumun dininin iki farkl aamasna karlk der; tpk insan ve yurtta haklarna dayanan bir ulusuluk ile dile, dine, etniye dayanan bir ulusuluk gibi.
83

(...) Ama akla ygun davranlar sonuta mmkn klan kuvvet, zgl ierik ne olursa olsun, snflandrma, karsama ve tmdengelme yeteneidir: dnme aygtnn soyut ileyii. Bu tr akla, znel akl ad verilebilir; esas olarak, aralar ve amalarla ilgilidir; az ok batan kabul edilmi amalara ulamak iin seilen aralarn yeterli olup olmad zerinde durur. Amalarn kendilerinin de akla uygun olup olmad sorusunu br yana brakmtr. Amalarla ilgilenecek olduunda da, daha batan, bunlarn da znel anlamda akla ygun olduunu, yani znenin varln (bu, bireyin varl da olabilir, bireyin hayatnn bal olduu topluluun varl da) srdrlmesine hizmet ettiklerini kabul eder. Bir hedefin herhangi bir znel kazan ya da kardan bamsz olarak, kendi bana tadn sezdiimiz erdemleriyle akla uygun olabilecei dncesi, znel akla tmyle yabancdr; en yakn faydac deerlerin tesine geip, kendini toplumsal dzenin btnyle lgili dncelere adadnda bile byledir bu. Bu akl tanm ne kadar masum ya da yzeysel grnrse grensen, bat dncesinde son yzyllarda meydana gelen derin bir deimenin belirtisidir. nk uzun bir sre boyunca, akl konusunda, bunun tam kart olan bir gr geerliydi. Bu gr akl yalnz bireyin zihninde deil, nesnel dnyada da, yani insanlararas ve snflar aras ilikilerde, toplumsal kurumlarda, doada ve doann grnlerinde de var olan bir kuvvet olarak gryordu. Platnun ve Aristotelesin felsefeleri, skolastik dnce ve Alman idealizmi gibi byk felsefi sistemler, rnesnel bir akl teorisi zerine kurulmutu. Bu gr, insan ve amalar da iinde olmak zere btn varlklar kapsayan bir sistem ya da hiyerari oluturmay amalyordu. Bir insann hayatnn akla uygunluk derecesini belirleyen, bu btnlkle arasndaki uyumdu. Bireysel dnce ve davranlarn lt, sadecea insan ve amalar deil, bu btnn nesnel yaps olacakt. Bu akl kavram, znel akl darda brakmyor, ama onu evrensel bir rasyonalliin ksmi , snrl bir ifadsi oarak gryordu. Her eyin lt, bu evrensel rasyonllikten karlmalyd. Arlk aralarda deil, amalardayd. (Max Horkheimer, Akl Tutulmas, s.55-56,) Burada unu not etmek gerekiyor. Sadece Felsefi Sistemler deil, btn dinler de byledir. Felsefenin yapt sadece bu gelenei srdrmektir. Ama tabii Alman felsefe geleneinin ocuu olan Frankfurt Okulu, olduka eorosentrik bir yaklamla bunu bir felsefi gelenek sorunu olarak ve Bat dncesindeki bir krlma gibi gryor. Halbuki bu zellik btn kapitalizm ncesi dncenin temel gizli varsaymdr. Allah tam da bu ayrlmazln bir ifadesidir. Krlma kapitalizm ncesi arasndadr. Keza sorunu felsefi bir sorun olarak grd iin, bunun tm styapnn rgtlenmesine ilikin karakterini grmyor ve dolaysyla niin byle bir ayrma gidildii sorusunu sormuyor. Bu sorularn cevab kapitalist retimin ok temel nitelii, ekonomi d cebire gerek brakmayan smr zellinde bulunabilir. Dolaysyla nesnel akldan znel akla gei ile ekonomi, politik ve zel ayrm arasndaki ilikiyi

135

bir din, dolaysyla styaplar teorisi olmadn bilmedii iin, bunun aslnda bu toplumun dininin bir eletirisi olduunu gremez. Tm styapya ilikin bir sorunu ideolojik bir sorun gibi kavrar. nk kndisi de hala dinin bir ideoloji olduu eklndeki brjuva dncesine prangelerle baldr. Kvlcml gibi, bunun modern toplumun dini olduunu, tmyle styap olduunu gremez. Kvlcml, modern toplumun dininin, akl d, inan dediklerinin, yani antik toplumlarn dininin, aslnda ne kadar akli olduu noktasna varyor, bu toplumun dininin din hakkndaki ideolojisinin eperlerini zorluyor ama bir turlu onun dna kamyordu. Kvlcmlnn tarihte yaptn felsefede, tersinden Frankfurt Okulu yapar. Bu toplumun dininin, yani aklclnn nasl akl d olduunu, nasl akl dna vardn gsterir. Bu toplumun aklcl arasal bir akldr; zsel deil. nsan hayatinin, toplumsal hayatn nasl daha doru bir hayat olabilecei sorusunu sormamaktadr. Hayatn kendisi akl dna atlmaktadr. Bu akl dna dm hayat iinde aklc bir hayat olamaz. (Yanl bir hayat iinde doru bir yaam olamaz Adorno) Bu akl dini batan ayaa akl ddr. Bir yandan dinlere, akl d der, sonra en temel sorular da akl dna atar. Ama bylece, dinleri, yani akl d, inan dediklerini, en temel sorunun cevabyla grevlendirmi olur. Gya akl dinidir, aslnda akl d dediklerini insan hayatna anlam vermekle grevlendirir. Bylece fiilen, kendini inkar ederek akl dna varr. Sadece bu kadar deil. Akl dna att dinlere akln cevap vermesi gereken grevi ykler ama bu dinleri tam anlamyla zel olarak, yani politik ve ekonomik eyleme ya da dzene yn vermemesi gereken olarak tanmlayarak kendi ekonomk ve politik dzeninin kurar. Bylece, sosyal hayvan olan insan, toplum yarat ve toplumu yaratm insan, toplum d olarak akli olmaya zorlanr. Politikann ulusal olana gre, ekonominin kara gre tanmland bir toplumda, bunlardan bamsz akli bir hayat mmkn olabilirmi gibi. Bu toplumun ekonomisi kar, politikas ulus ilkesine gre dzenlenir. Yani retimin ve toplumsal yasamn dzenlenmesinde, eski calarn dinleri kadar olsun, toplumsal olann, insanlar iin doru ve iyi olann ne olduunun sorulmas ve gzetilmesi yoktur. Bylece tanrs akl, dini aklclk olan modern toplumun dini; akli da aklcl da yok eder ve akl dna varr. Akl dini, kar ve ulus tanrlarna toplumsal olan teslim eder. Toplumsalln bu akl dlnn kurbanlarna da bireysel olarak, din dedii, politik ve toplumsal alandan uzaklatrarak, zele ait dedii ilac sunar. Ama bu dinin ayni zamanda aslnda akl d olduunu syleyen kendisidir. Yani sadece toplumu akl dna gre, ulus ve kara gre rgtlemez, o akl dnn sonularna kar nerdii are de akl d dediidir. nan dedii dindir.

gremiyor ve eletiri buradan giderek sadece felsefi bir dzeyde kalyor ve politik bir programa dnemiyor. Dinin eletirisi, (yani burjuvazinin dininin eletirisi) bir yntemin, bir anlayn, bir ideolojinin, bir felsefenin eletirisi olarak kalyor. Zaten bunu asayd, bu ayrmn kendisini ve politiin ulusal olana gre tanmlanmasn, yani ulusuluu, bu dinin dier vechelerini de; bir styap olarak onun tamamn da sorgulard.

136

Bylece bu gnk toplumun akl dl, ancak en akl dn insanin yzne bir tokat gibi arpan sama biimlerde verilebilir hale gelir. Aslnda modern sanat, Kafkadan Beckete, tam tamna da budur. Halbuki kapitalizm ncesindeki btn dinler, doru veya yanl, doru bir hayat nedir sorusunu sorup bu soruya bir cevap verebiliyorlard84. Kapitalizm ncesinde, en akl d gibi grnen, en sama gibi grnen cevap bile aslnda son derece aklidir. Bilimin grevi bu akl d denendeki akli olan; bu kendinden ncekileri akl d olarak niteleyip akli olduunu syleyenin akl dln ortaya karmaktr bir bakma. Farkl hareket noktalarndan Kvlcml ve Eletirel Teorinin yaptklar bir ynyle budur. Burjuvazinin akl dini, kendinden nceki dnleri kl d gstermeyi ok ince bir hileyle yapar. Sosyolojik olarak ele alnmas gereken sorunlar, epistemolojik veya metodolojik bir sorunmu gibi ele alarak metodolojik olarak bir hile yapar. rnein Allah ele alalm. Allah, rasyonalizme gre, deneyle kantlanamaz. Akl ddr, inana ilikindir denir. Ama burada inan aslnda, hukuki, zele ilikin anlamnda iken, birden bire, epistemolojik olarak ele alnmaya balanverir. Siyasi bir sorun, sanki ortadaki epistemolojik bir sorunmu gibi tanmlanmaya ve tartlmaya balanr. Ama bunu yapabilmek iin, Allahn ne olduunu, sosyolojik olarak tartmaz, Allahn ne olduunu Allaha inananlarn dediklerinden hareketle tartmaya baslar. Aslnda yapt teolojik bir tartmadr, bu teolojik tartmann sonularn metodolojik ve politik sonular gibi, sosyolojik sonular gibi koyar85.
84

Kapitalizm ncesi tm styaplar ya da dinler bir Nesnel Akl kavrayna dayanrlar. ster Komnn dini veya styaps olan amanlk gz nne getirilsin, ister tek ya da ok tanrl uygarlk dinleri, styaplar. amanln tm varlklar kaplayan ruhlar ve onlarn ilikileri; tek tanrl dinlerin tanrs, bizzat o nesnel akln kendisidir. Bu bakmdan, modern toplumun dininin, akl dininin, akl d, bo inan diye damgalad dinler, aslnda son derece akli bir ekirdee sahiptirler. Burjuva aklndan farkl olarak diyalektik akln grevi, burjuva aklnn akld dediinin bu akli zn; burjuva aklnn akli olmayan zn gstermektir. Bu iliki yle bir paralellikle daha iyi klanabilir. Daha nceleri bir ok kere, burjuvazinin, kapitalizm ncesinin styaps olan dinleri zel, politika d alana attn ve sosyalizmin ya da ii snfnn da, burjuvazinin dinine ayn eyi yapmas gerektiini; onun politik olan belirlemekte kulland ulusal olan, btnyle zel, politika d alana atmas gerektiini yazmtk. Rasyonalizm karsnda da Nasyonalizmin paraleli davranmak gerekir. Burjuvazi nasl, kapitalizm ncesinin, nesnel bir akla dayanan ve znde son derece rasyonel bir ekirdei olan btn dinlerini nasl, akl d, bo inan olarak damgalad ise, diyalektik akl ya da ii snf veya sosyalizmn de, burjuvazinin bu dininin kendi akl dln, bo inan niteliini gstermek; hatta bunu yaparken, bu dinin akl d veya bo inan diyerek damgaladklarnn son derece rasyonel b.ir ekirdekleri olduunu gstermek zorundadr . Bylece bo inanlara kar ideolojik mcadelenin hedefi ve ierii, imdiye kadar allm olann tam tersine dnmektedir. O btn oklarn, modern toplumun dininin irrasyonel ve bo inan karakterini gstermeye yneltmek; yani ekonomik, politik, zel ayrmnn kendisine; zelin, yani hayatn anlam ve ahlakn akl d bo inan denenlere havale edilmesine; politik olann ulusal olanla belirlenmesine; ekonominin kara gre belirlenmesine yneltmek zorundadr. Modern toplumun dini olan aklclk, elbet douunda tam da bu biim iinde domu olmasna ve Nesnel Akl olarak tanrnn ya da ruhlarn yerine akl geirmi olmasna ramen, tam da bunu yaparken, hayatn anlamn ve amacn zel olana, politika d olana atmas, ve bu atn kendisini bir akl dini olarak tanmlamas, kendi ipini ekmesi olmutur. Ama, akl d denerek zele edilmi dinlere terk edilince akla kalan sadece, her hangi bir ama iin seilen yollar ve yntemler olur.
85

Yani birinci blmde gsterilen Beikinin kabaca yaptklar, aslnda ok daha ince biimde, burjuvaznin dinince de yaplr.

137

Halbuki, rnein Allah, Kvlcmlnn yapt gibi, Allaha inananlarn onun hakkndaki tasvirleriyle deil, gerek tarihsel ve toplumsal anlam ile ele alndnda, epistemolojik veya teolojik deil sosyolojik bir kategori olarak ele alndnda, yani doa ve toplum yasalarnn soyut ve genel ifadesi olarak ele alndnda; yani nesnel akl olarak ele alndnda, Allahn var ve kantlanabilir olduu ortaya kar. Allahn var olduunun kant mucizeler deil, bizzat u doa ve toplumdur, onun gidiidir. Allah zaten bu gidisin genel yasalar deil midir? nsan tarihsel ve toplumsal ocukluu iinde ona yle demektedir. Bylece akl d, inan olarak tanmlanan, gerek eletirel bak asndan akli olarak ortaya kar. Ve bu bak asndan, modern toplumun kendini akli olarak gren dini ise, tam terine akl d olarak, hurafe olarak ortaya kar. rnein, daha ok kar iin retim, daha ok kar salayan yntemlerin kendisi pek ala arasal akl bakmndan aklc olabilir ama bu daha ok karn neresi aklcdr? Modern toplum, politik olan, yani devleti ulusal olana gre rgtlemekte ve dzenlemektedir. Peki, ulusal olann neresi aklcdr. Bir ulustan olmak nedir? Niin dier insanlar dlanmaktadr? Ulusal kar iin olann insanln karyla ne ilgisi vardr? Btn bu sorularn cevabi aslnda hayrdr. Yani Marksizm aslnda Frankfurt Okulu, Kvlcml gibiler araclyla muazzam bir paradigma deiiminin kenarna gelmitir. Akl dini akl d olarak; bu akl dininin akl d diyerek, inan gettosuna tktklar son derece akli olarak oraya kmaktadr. Atlmas gereken artk kk bir admdr. Sadece her eyin deiik bir k altnda grlmesi, dinin aslnda kapitalizm ncesinin tm st yaps olduu; modern toplumdaki dini zel, politii ulusal olarak ayrma ve tanmlamann da modern toplumun dini olduunu grmek yetecektir. Aydnlanmann safralarndan kurtulan bu sosyoloji, hzla ykselebilecektir. Ne var ki, btn bu abalar, dnya ii hareketince, Marksistlerce bilinmez kalr. Dolaysyla ne ulus ne din teorilerinde burjuvazinin dininin dna klamaz. Hatta, ii hareketi ve ona egemen partiler, modern toplumun dininin en gerici biimi tarafndan fetih edilip onun savunucular haline gelirler. Elbet bunda Marksizm'in ve sosyalist hareketin, giderek kyl lkelere ve giderek daha kyl bir kitleye doru kaynn belirleyici etkileri vardr. Kyllk, tpk eski an gebe barbarlar gibi, baka bir uygarlk kuramazd, dolaysyla burjuvazinin dini karssnda ondan daha gelikin baka bir din de, yani baka bir uygarlk veya styapy programlatramazd. Bu nedenle en fazla olaca, bu var olan uygarlk tarafndan fetih edilmek veya onun iinde bir radikal muhalefet ya da heretik mezhep olmaktan teye gidemezdi. Bylece Marksist dnce ile ve Marksizme Dayanma iddial sosyal hareketler zt ynde bir evrim geirirler. Batda dncede, Frankfurt Okulu veya Kvlcml gibilerin ahsnda, Marksizmin iindeki aydnlanma kalntlarndan kurtulmaya, onlar giderek daha bilince karmaya doru bir teorik eilim geliirken; Douya doru yaylan sosyalist harekette, giderek bu dinden daha fazla

138

etkilenme, hatta giderek bu dinin en gerici biiminin etkisi altna girme ynnde bir eilim grlr. Ama Batdaki Marksist dncede, modern toplumun dini tarafndan fethin yolunu aan Lenin, Troki, Luksemburg gibiler olur. Din karsnda, burjuvazinin dininin, dini zel bir sorun olarak gren programndan teye gidemeyen ve Ulus sorunuyla dorudan yzleen bu Marksistler, farkna varmadan, modern toplumun dinin en gerici biimlerinin karsnda bile ses karamaz hale gelirler. Onlar Marksizmin douunda bulunan gnah, yani aydnlanma kalntlarnn zellikle ulusulua ilikin olann bytp, Marksizm'in giderek bu toplumun dininin en gerici biimlerinin savunucusu haline gelmesinin yolunu aarlar.

Burjuvazinin Dininin (Ulusuluun) ki Aamas

Dinlerin bir devrimci bir de gerici olduu dnemler vardr. Burada gericilik ve ilericilik derken, o dinin kendisinin ayn kalmakla birlikte, koullarn deimesine ayak uyduramayp gerici bir ilev grmesini kastetmiyoruz. Hayr, burada kastettiimiz o dinin kendisinde yaanan gericilemedir. Yani o dinin ilk ortaya kndaki kurtuluu ve eitliki hedef ve kabullerin terkidir. rnek olarak daha iyi bildiimiz slam dininde bu iki farkl dnemi karlatralm. Muhammet veya Ergin halifeler zamannda, btn Mslmanlar silahldr; cami, Mslmanlarn toplanp karar aldklar, halifelerin Mslmanlara hesap verdikleri demokratik bir meclis gibidir. En sradan Mslman kp, rnein halife mere, sen hrszsn der. O da aksini kantlamaya alr cemaatin iinde. Silahl zel adamlarna, bana hakaret etti vurun kellesini diyemez. Ne byle silahl adamlar vardr ne de henz Mslmanlar silahsz klnmtr. Allah doa ve toplumun yasalarn ifade eden bir soyutlamadr. Bir de, medeniyetleri ele geirdikten ve de medeniyet tarafndan ele geirildikten sonra, Muaviye ile balayan ve btn slam uygarlklar boyunca srp bu gne kadar gelen slamiyeti gz nne getirelim86. Halife, silahl adamlardan oluan bir devlet cihaznn badr. Buna karlk, Mslmanlar silahszdr. Halife seilmez, soydan geer. Halifeye hesap sormak ne kelime, kimsenin byle bir ey aklndan bile geemez olur. Tm demokrasi yok olmutur. Cami, btn temsili ve demokratik ilevini kaybetmi, devlete egemen olanlarn karlarnn ve dogmalarn Allah adna insanlara tekrarland yer olmutur; demokrasinin deil, demokrasiyi yok etmenin, insanlar Allah diye yeryz efendilerine kulluk yaptrmann bir arac olmutur. Allah, doa ve toplumun yasalar deildir artk, mutlak egemen devletin, yani snf egemenliinin, bezirganln sembol ve hizmetindedir.

86

Elbette burada kolaylk olsun diye byle bir basitletirmeye gidiyoruz. Tarihte ok daha karmak bir gidi sz konusudur. rnein Ouzlarn Mslmanlamas ve slam uygarln ele geirmesi, komn geleneklerinin yeniden canlanmas, Muhammet dnemi Mslmanlna geri dn gibi bir etki yapar. Ama onun kendisi de Mslmanln yaad uygarlama ve gericileme srecini yaar.

139

Bu iki slamiyet birbirine galaksiler kadar uzaktr. Benzeri btn tarihte grlr. Hristiyanln kaderi de daha farkl olmamtr. Burjuvazinin dini de, yani aklclk veya ulusuluk da, benzer bir deiim geirir. Bu deiim, devrimci ve demokratik bir ulusuluktan, insan haklarna ve yurttala dayanan bir ulusuluktan dile, soya, rka, dine, etniye dayanan bir ulusulua; demokratik bir devlet rgtlenmesinden, demokrasinin budanmasna; nesnel akldan znel ya da arasal akla; aydnlanma ve ncesi filozoflarn rasyonalizminden pozitivizme doru evrimde grlebilir. Burjuvazinin dininin ilk devrimci biiminde, ulus yurttalarla tanmlanmaktadr. Yurttalar ise bu gn anlald anlamda, etni, dil veya soyla hibir iliki iinde deildir. Yurttalk insan haklar ve dier insanlarla birlikte yaamann gerektirdii grevler ile tanmlanmaktadr. Dil, bir ulusu tanmlamann deil, halkn iradesini gerekletirmesinin, bilgiye ve bilime ulamasnn arac olarak grlr. Dini, cinsi, rk, soyu, siyasi gr ne olursa olsun insanlarn eit olduklar, bunlarn politik bir anlamnn olmayaca sylenir. Bu nedenle, bu ilk uluslarda, bu ilk burjuva devrimlerinde, bu modern toplumun dininin ilk devletlerinde, dile, soya, ulusal tarihe hibir gnderme yoktur. Amerika ulusu, ayn soydan ve dilden ngilizlere kar sava iinde kurulur. Tarihi yoktur ulus olmak iin bir ulusal tarihi olmas gerektii fikri tasavvur bile edilemez87. Ulusun ayn soydan ve dilden olanlarca ya da tarihi olan uluslarca kurulabilecei gibi bir ulus anlay egemen olsayd, yani bu gn dnyada yaygn olan gr, Amerikan ulusu; yani dnyann bu ilk ulusu, hibir zaman var olamazd. Ayn durum Fransz Devriminde de grlr. Fransz Devrimi bir tarihe dayanmaz. O, tarihe kar gerekleir. Kendisi yine Franklarn soyundan gelen bir krala kar yaplan devrimde, ortak bir dil veya kkene gre yaplan tanmlamann bir anlam olamazd. Bu Fransz Devriminin ulusu oluturanlar iin setii szckte de grlr: Yurtta. Bu szck ne etnik ne dilsel ya da dinsel bir gnderme ve arm iermez. Sadece ayn toprak parasn, yurdu paylamaya bir gndermedir. Bu yurt da zgr komnlerin kendi iradeleriyle oluturduu bir birlik olarak anlaldndan, belli bir tarih, kltr vs. ile snrlar nceden belirlenmi bir yurdu ima etmez; yani bu gnknden tamamen farkl bir anlam ve ierie de sahiptir. Her hangi bir dile, dine, soya, tarihe, etniye dayanmadan ulusu yurttalkla tanmlama, yani insan haklar ile tanmlama, modern toplumun dininin, burjuvazinin dininin devrimci dnemidir. Btn bu zellikler bu modern dinin, akl dininin peygamberleri olan, Descartestan, Kanta kadar btn burjuvazinin devrimci ann filozoflarnda grlr. Hibiri kendini bir soy, dil veya bu gn anladmz anlamda bir ulusla tanmlamaz. Vatanlar yeryz, milletleri insanlktr88.

87

Bu tarihsiz ulus aslnda, tarihi en eski olan ulustur. Tarihi olan uluslarn hepsi, sonradan, ulusuluun gerici dneminde ortaya ktklarndan daha tarihsizdirler. rnein, tarihten nce bile var olduunu iddia adan Trk ulusu, topu topu 70 veya seksen yllk bir tarihe sahiptir. Tarihsiz Amerikan ulusu ise, 200 yl akn bir tarihe sahiptir.
88

Modern toplumun dini de tpk kapitalizm ncesi toplumun dini gibi, tm styapy kapsar. Onun dnda var olu mmkn deildir. Nasl kapitalizm ncesinde dinsel olmayan hi bir ey olmaz ise, modern toplumun dininde de bu dinin dnda olan hi bir ey yoktur. Hatta kendi dnda olduun syledii ve inan olarak tanmlad dinler bile

140

Ama burjuvazinin ya da modern toplumun dini de, tpk antik tarihin dinleri gibi deimeye, rnein Muaviye dnemi slam'na benzemeye balar. Peki kapitalizmde bu nasl olmaktadr ve niin olmaktadr. Daha nce, sorunun, dil, din etni, soy, cins ayrmnn her trl politik anlamdan azade olmasnda deil, (nk bu i gcnn kullanm deerinin onun fiziksel zellikleriyle bir iliki iinde olmamasyla ilgiliydi) niin btn burjuva toplumlarnda byle olmadn aklamakta olduu sylenmiti. Yani sorun burjuvazinin niin ulusu, yani politik olan dile, dine, soya, etniye, kltre gre tanmlamad deildir; niye sonradan bunlara gre tanmlamaya baladdr. Burada burjuvazide, tpk toprak rant ve toprak sahipleri karsnda olduu gibi bir deiim grrz. Burjuvazi esas olarak, soyut tarihsel karlar bakmndan veya saf ekonomik bakmdan, toprak sahiplerine rant haracn vermekten karl deildir. Yani topraklarn kamulatrlmas aslnda burjuvazinin bir talebidir ve radikal burjuvazi bu talebi ortaya koymutur. Ama somut tarihte, snf mcadelesinin sonucu olarak, snf kar, soyut ekonomik kar karsnda stn gelir ve ilere ve halka kar, burjuvazi, egemenliini korumak veya kurmak iin, toprak sahipleriyle i ve g birliine girip, onlara verecekleri destek karsnda rant haracn ve hatta politik iktidar vermeyi kuzu kuzu kabullenir. Benzeri bir deiim de ulusun tanmlanmasnda olur. Gerekten bir demokratik cumhuriyet olduunda, yani din, dil, etni, kltr, rk vs. politik olann dna koyulduunda ve bunlar iin gerek bir eitlik olduunda, bu hem iilerin birlemesi iin ideal koullar yaratmaktadr, hem de byle devrimci ve demokratik bir ulusuluk iin harekete geen yoksullar sonra yeniden eski kovuklarna tkmak zor olmaktadr. Bu amaza burjuvazinin bulduu zmdr, dile, dine, soya, rka, kltre, tarihe dayanan ulusuluk. Bunun iin, burjuvazi gerici bir ulusulua geer, ulusu insan haklaryla deil, dile, soya , dine gre tanmlamaya balar; nsan haklarnn yerini uluslarn kaderini tayin hakk alr. Ancak belli bir ulustan, yani etniden, dilden, dinden, kltrden olabilenler bu haklardan yararlanabilirler demektir bu. Burjuvazinin, daha nce sava ierisinde olduu kapitalizm ncesinin devletlerine kar artk demokratik ve devrimci idealleri savunmasna gerek olmaz. Osmanl, Avusturya-Macaristan veya Rus mparatorlarna kar, Fransz Devrimi benzeri, insan haklaryla ve demokrasiyle tanmlanan bir hareket gereksizdir artk. Demokrasi ideallerinin yerini, toplum szlemelerinin yerini, tarihe gnderme yapmayan, aksine tarihe kar kan bu ulus

onun iindedir. nk eski toplumun dinlerinin zele ait olduu dncesi bizzat bu dinin bir kabuldr. Dinler bunu kabul ettiklerinde bu dinin bir unsuru haline gelirler. Romanclar bu dinin vaizleridir. Mzisyenler bu dinin ilahilerini yazarlar. Ressamlar bu dinin ikonalarn yaparlar. Nasl kapitalizm ncesinde dinsel olmayan hi bir resim bile mmkn deil iken, ayn ekilde bu dinde de dinsel olamayan hi bir ey mmkn deildir. Her hangi bir natrmort, ya da manzara resmi bile ister kbist ister ekspresyonist ister soyut stille yaplsn, bu dinin kabullerini gizli bir varsaym olarak iinde tar. Tpk eski toplumlardaki en din d gibi grnen saray hayatn anlatan minyatrlerin bile, o dinin insanlara verdii bak asn yanstmalar gibi. (Bu balamda Orhan Pamukun Benim Adm Krmz roman hatrlanabilir.) unu bir an bile akldan karmamak gerekiyor; laiklik, yani dinin inan sorunu olduu anlay bu dinin bir ilkesidir. Btn laik sanat da dolaysyla bu dinin erevesindedir.

141

anlaylarnn yerini; dile, etniye, kltre, tarihe gre tanmlanm bir ulusuluk anlay almaya balar. Burjuvazinin dini artk gerici bir dindir89. Burjuvazi, demokrasi isteyip ezilen kitleleri silahlandrp onlarla ittifak yaptnda, onlarn bunu ciddiye aldklarn ve mantk sonularna kadar gtrmeye niyetli olduklarn Fransz Devriminde grmt. Demokratik Cumhuriyet, pekala ii snfnn iktidarnn da zgl bir biimi olabiliyordu. Hem iktidarn kendisine gemesini salayacak, hem de ezilenleri blp devrimci ve demokratik ideal ve gelenekleri unutturacak bir biim bulunmas gerekiyordu. Bu, dile, soya, kana, dine dayanan bir ulusuluk oldu. Bylece modern toplumun dininin o ksa sren devrimci biiminin yerini, bu gne kadar sren gerici biimi ald90. Ulus, artk yurttala ve insan haklarna gre deil, bir tarih, dil, soy ortaklna gre tanmlanmaktadr. Ulus artk zgr bireylerin bir toplumsal szlemesi deil, tarihten, soydan, dilden referans gsterebilenlerin yapabilecei bir szlemedir. Eski ulusuluk btn insanlar eittir diyordu, yeni ulusuluk, u dilden, u soydan, u ortak tarihten gelenler eit olabilirler demektedir91. Eitlik ancak uluslar arasnda olabilir demektedir. nsanlarn eitliinin yerini, her biri tarihe, dile, soya, dine, etniye veya kltre gre tanmlanm uluslarn eitlii almaktadr. nsanlar ancak byle uluslarn birer yesi olarak ve onlar araclyla ve onlarn iinde eit olabilir denmektedir. Bu dramatik dnm, ulusuluk dininin ilerici biiminden gerici biimine dnm, Orta Avrupada, yani ncelikle Almanyada gerekleir. Bugn soya, dile dayanan Alman ve yurttala dayanan Fransz ulusuluu diye metafizik bir ekilde birbirinden ayrlan ulusuluklar, aslnda, modern toplumun dininin iki farkl aamasna karlk derler. Bunlar sadece iki farkl ulusuluk olarak tanmlamak, onlarn zn yok eder. Bu, Emeviler slam ile Asr Saadet slamnn, Mekke slam ile am slam olarak, iki farkl slam diye ele alnmasna benzer. Bunlarn zt karakterleri, birinin ilerici dierinin gerici karakteri grlmez olur. Gericilii gizlemenin aracdr ve onu merulatrr.

89

Burjuvazi gericilemesine ramen, i hareketi bu eski ideallere ball srdrr. Bu nedenle bu dinin gerici biimine gidi de, Antik an dinlerindeki gibi, dz bir yol izlemez ve ok karmak bir sretir. i hareketinin demokratik karakterli kazanmlar, burjuvazinin dinine, antik uygarlklarda barbar aknlarnn, yani Komnn etkisinin ykseldii dnemlerinkine benzer bir genlik as etkisi yapar.
90

Bu deiim her alanda, rnein Mzikte bile grlebilir. Mozartn Trk Mar. Bu gn anladmz anlamda Trkler iin bir mar deil, Osmanlya onlar Trk dedii iin, Osmanl mziinin motiflerini kulland iin Trk Mardr. Yani bu gnk gibi bir anlam da yoktur Trk szcnn. Hibir etnik, bu gnk anlamyla ulusal gnderme iermez. Baka bir uygarln, baka bir mzik sisteminin baka seslerini, yeni insann yaam sevinci ve dnyaya baknn bir ifade arac olarak kullanmasdr. Yani modern toplumun dininin devrimci dneminin fikirlerinin ifadesinin aracdr. Orada, Osmanl mziinin motifleri, hi bir etnik veya bu gn anlald anlamda ulusal arm ve gnderme iermeden, teknik bir olanak olarak kullanlmaktadr. Halbuki, burjuva devrimlerinin douya doru kay, yani gerici milliyetiliin ykseliiyle birlikte, klasik mzik alann, Macar Rapsodileri, Slav Danslar, Finlandiyalar, Smetanann Moldavyalar kaplar.
91

Demokratik Cumhuriyetin i hareketinin programndan kaybolmas ve bundan Uluslarn Kaderini Tayn Hakkna gei tam da bujruvazinin dininin devrimic dneminin programndan gerici dneminin programna gei, yani Burjuvazinin dininin en gerici biimi tarafndan Marksizmin ve i Harketinin teslim alnmas anlamna gelir.

142

te, Marksizm tam da bu dnmn olduu dnemde, hatta bu deiimin ayak izleri zerinde ve bu deiime kar olarak doar. Komnist Manifestonun yazld gnler ayn zamanda, gerici ulusuluun da burjuvazinin dinine damgasn vurduu gnlerdir. Yani ulusun insan haklarna gre deil, dile, soya, tarihe gre tanmlanmaya balad gnlerdir. Marksizm burjuvazinin dininin devrimci dneminin ocuudur, dolaysyla onun ideallerini benimsemiti. Hangi dinden, dilden, soydan, kltrden, rktan, cinsten olursa olsun insanlarn eit olduu, hi birinin bask altna alnmad bir toplumun sosyalizme gidiin n art olduun dnyordu. Bunun iin, bayrana her zaman iin asgari program olarak Demokratik Cumhuriyeti yazd. Yani burjuvazinin bile pratik olarak hi bir yerde tam gerekletirmedii ve gerekletiremedii, dini, dili, soyu, kltr, rk, cinsi politik olamayan olarak tanmlamay, yani burjuvazinin dininin devrimci dneminin ilkesini yazd bayrana asgari program olarak. Ama Marksizm ayn zamanda, Almanyadaki ulusu dile, soya, etniye, kltre gre tanmlayan bu gerici milliyetiliin de izlerini tar. Bu milliyetiliin somut politik ifadeleriyle her zaman kar karya gelse de, bu milliyetiliin kendisini hibir zaman sorgulamay aklndan geirmedi. nk onlarca prenslie paralanm Almanyada burjuva devrimi Almanyann birlii, iaryla tanmlanyor Almanyann birlii ise; Alman denenlerin birlii olarak anlalyordu. Bunun iin siyasi birlikten nce bir Alman ulusu, bir Alman tarihi yaratmak gerekiyordu. Alman ulusuluunun feodal prensler karsndaki bu nesnel ilerici niteliinden tr, onun gerici z, Marks ve Engelsin bile oklarnn hedefi olmad. Onlar, Alman Birliinin bir savunucusu oldular. Halbuki Alman birlii demek, Alman ulusu demekti ve Alman ulusu, Alman soyundan, kanndan, dilinden veya kltrnden olanlarn politik birlii anlamna geliyordu. Kendileri hibir zaman bir Alman ulususu, hatta bir Alman bile olmamalarna, ulussuz, kozmopolit sosyalistler olmalarna ve bununla vnmelerine ramen, belki de tam bu nedenle, hibir zaman bu elikiyi sorgulamak akllarndan gemedi. Elbette onlar Alman Birliini isterken, bunu Alman olduklar iin, ulusu bir kaygyla deil, iilerin birliine giden yolun bu olduunu, sosyalizme bu yoldan daha iyi gidilebileceini dndkleri iin istiyorlard. Ve bunu isterlerken dier etni, dil, kltrden olanlarn bask altna alnmasn akllarndan bile geirmiyorlard. Ama niyetler ne olursa olsun, kar kmayarak, nesnel olarak, ulusun dile, soya, dine gre tanmlanmasn da, yani bu gerici ulusuluu da desteklemi oluyorlard. Gerekten kendilerinin bununla kastettikleri, Alman dilinden ya da soyundan olanlarn oluturduu ulusun birlii deildir, yani etniye, dile dayanan bir ulusuluk deildir. Bu rnein, Engelsin Erfurt Programnn Eletirisinde ok aktr92. Orada, bize lazm olan ey,
92

"Birincisi. Mutlak olarak kesin olan bir ey varsa, o da, partimizin ve ii snfnn, egemen duruma, ancak demokratik cumhuriyet ekli altnda gelebilecekleridir. Hatta, demokratik cumhuriyet, Byk Fransz Devrimi rneinin gsterdii gibi, proletarya diktatrlnn zgl biimidir de. rnein Miquel'in yapt gibi, en iyi adamlarmzn bir imparatorun altnda bakan olmasnn akla sar bir ey olmad besbelli deil mi? Cumhuriyet istemini programa dorudan doruya koymak, hukuksal bakmdan olanaksz gibi grlmektedir, oysa bu, Fransa'da, Louis-Philippe zamannda yaplabildi, ve bugn de talya'da yaplmaktadr. Ama bugn Almanya'da aka cumhuriyeti bir parti programnn kaleme alnmasnn olanaksz oluu, bu lkede bar yoluyla bir cumhuriyet

143

tpk Fransz Devrimi dnemindeki gibi, komnlerin gnll birliidir der. Ama btn bunlara ramen hibir zaman, Alman ulusuluunun bu karakterini de eletirmemilerdir. Tam anlamyla bir tutarszlk vardr. Yani gerici ulusuluun ulus tanm susularak kabul edilmektedir. Ortadaki elikili durumu grememektedirler. Bu eliki, zellikle Engelsin tarihsiz halklar (ki burada tarihsiz uluslar demek ister) kavramnda bile yansmasn bulur. Sanki, tarihi olan bir ulus varm ve tarihsizlik bir ulus iin olumsuz bir nitelikmi gibi koymaktadr sorunu Engels, Hegelden ald bu kavramda. zetle, Marksizm esas olarak, burjuvazinin dininin devrimci dneminin ideallerini en radikal biimde savunduysa da, yani demokratik bir cumhuriyetin en tutarl biiminin bir savunucusu olduysa da, iinde ulusun dile, soya, etniye gre bu tanmlamasna kar bir itiraz yneltmemenin elikisini tad.

kurulabilecei, ve yalnzca cumhuriyet deil, bir komnist toplum yaratlabilecei hayalinin ne byk bir gaflet olduunu tantlar. Bununla birlikte, zorunluluk karsnda gene de cumhuriyet sorunu, susarak geilebilir. Ama bence programda yer almas gereken ve yer almas mmkn olan ey, btn iktidarn halk temsilcilerinin elinde toplanmas istemidir. Eer daha ileri gidilmek istenmiyorsa, imdilik, bu kadar yeterli olabilir. kincisi. Almanya'nn ulusal birliinin gerekletirilmesi. (sayfa 528) Bir yandan kk devletlere blnmeye son verilmelidir; - Bavyera'nn ve Wrtemberg'in zel haklar[262] devam ettii srece, rnein Thringen'in haritas bugnk yrekler acs durumunu koruduu srece, varn Alman toplumunu devrim yoluyla deitirin! te yandan zgl olarak Prusyal zihniyetin Almanya'y ezmesine son verilmesi iin, Prusya ortadan kalkmaldr ve zerk eyaletlere blnmelidir. Kk devletlere blnme, ve Prusya zihniyeti, ite Almanya'nn iine hapsedilmi bulunduu elikinin iki yn; bunlardan biri, tekini hakl gstermenin her zaman mazereti olacaktr. Bunun yerine ne konmal? Benim grme gre, proletarya, blnmez tek bir cumhuriyetten baka bir biimden yararlanamaz. Nitekim, Amerika Birleik Devletleri'nin o muazzam topraklar zerinde federatif cumhuriyet, Douda imdiden bir engel tekil etmeye balamakla birlikte, bugn de bir zorunluluktur. Byle bir ey, iki adada drt ulusun yaad ve tek bir parlamentoya karn, bugn bile hl ayr yasann yan yana uygulanmakta bulunduu ngiltere'de bir ilerleme olurdu. Kk svire'de federatif sistem, ancak bu lke, Avrupa devletler topluluu iinde tamamen pasif bir ye olmakla yetindii iin hogryle karlanabilir bir engel oluturmaktadr. Almanya iin, svire'ninkine benzer bir federalist rgtlenme, nemli bir gerileme olurdu. Federal bir devleti, btn halindeki devletten, iki nokta ayrt eder; birincisi, federasyonun yesi olan her devletin, her kantonun kendi medeni hukukuna ve ceza yasasna sahip bulunmas, kendi adli rgtlenmesine sahip bulunmasdr; ikincisi, halkn meclisi yannda, her kantonun, byk olsun, kk olsun, oyunu kullanabildii bir devletler temsilcileri meclisinin bulunmasdr. Ne mutlu ki, biz, birinci noktay am bulunuyoruz ve onu yeniden kabul ettirmek iin harekete geecek kadar safdil deiliz. kinci noktaya gelince, buna da federal konsey biiminde malik bulunmaktayz ve bu olmadan da yapabiliriz, stelik bizim "federal devletimiz" daha imdiden merkezi tek devlete doru geii ifade etmektedir. Ve 1866'da ve 1870'te yukardan yaplm olan devrimi geriletmek bize dmez; tam tersine, biz, buna aadan bir hareketle (sayfa 529) gerekli tamamlamay ve iyiletirmeyi salamalyz. (Demek ki, tek bir cumhuriyet. Ama, 1798'de kurulmu olan imparatorluun imparatorsuz ekli olan bugnn Fransz Cumhuriyeti anlamnda deil.[272] 1792'den 1798'e kadar her Fransz ili, her belediye, Amerikan modeline uygun olarak kendi tam zerk ynetimine sahip bulundu, bize de byle bir ey gerek. Byle bir zerklik nasl rgtlendirilebilir ve brokrasisiz nasl edilebilir, Amerika ve Birinci Fransz Cumhuriyeti, bunun nasl olacan bize gsterdi; Avustralya, Kanada ve teki ngiliz kolonileri de bugn bize bunu gstermektedirler. Byle bir eyalet ve belediye zerklii, rnein kantonun konfederasyona gre pek bamsz bulunduu, ama bu bamszln, ileye (Bezirk) ve belediyeye kar da olabildii svire federalizminden ok daha zgrdr. Kanton hkmetleri, ile mlki amirlerini (Bezirkesstatthalter) ve valileri tayin ederler; oysa ngilizce konuulan lkelerde byle bir ey yoktur, ve biz de, gelecekte, bunlardan, Prusyal il ve hkmet mavirlerinden olduu gibi (Londrat ve Regierungsrat) kendimizi kurtarmalyz." http://www.kurtuluscephesi.com/marks/erfurt.html

144

Alman ulusunun Almanla gre tanmlanmasna itiraz etmezlerken, tutarl demokratlar olarak Amerikan Savanda, gney eyaletlerinin, ulusu rka gre tanmlamasna kar en radikal sava da neriyorlard. Ama bu radikal sava nerisinde bile, bunun ulusulukla, yani politik olann neye gre tanmlanacayla ilgili balanty gremiyorlard. Kuzey-Gney savan sadece klelie kar bir sava, bir toprak dzeni iin sava olarak gryorlar; bunun ulusal karakterini, bu savan aslnda ulusun neye gre tanmlanacana ilikin bir sava olduu anlamn gremiyorlard. Kuzey-Gney sava, aslnda, ilerici dnemin ulusuluunun gerici ulusulua kar son zaferi ve kuu lyd. Bu tam bir kr nokta oluturuyordu. Bu kr noktann metodolojik temelleri de, modern toplumun st yapsnn rgtlenmesinde zel, politik ve ekonomik ayrmnn ve politik olann ulusal olana gre tanmlanmasnn tayin edici, modern toplumun st yapsn belirleyici niteliini grememelerindeydi. Bunun ardnda da, kapitalizm ncesindeki toplumlarn styapsnn ne olduunun bilinmemesi, yani dinin ne olduunun bilinmemesi yatyordu. Bunun ardnda da bizzat dinin inan olduu, politik olmayan olduu yolundaki burjuvazinin dininin din kavray.. Bylece daire kapanyordu. Dolaysyla Marksizm aslnda, ancak burjuvazinin dini iinde gl bir heretik mezhep olabildi. O dinin iinde, o dinin devrimci dneminin ideallerini korumaya alan eitliki bir muhalefetti ama o dine kar baka bir uygarln dini olarak kendini koyamad. Hibir zaman programna, nasl olursa olsun politik olan ulusal olana gre tanmlanmasn reddetmeyi; ulusal olan kiisel bir sorun olarak koymay veya ekonomik, politik, zel ayrmn amay koyamad. Dolaysyla ayr bir din ars (styap projesi) olamad. Burjuvazinin diniyle byle kkten kopuamad iin de sonunda onun tarafndan, hem de en gerici biimleri tarafndan teslim alnd. zetle Marksizm bir yandan burjuvazinin dininin devrimci dneminin ideallerini en son noktasna kadar savunuyordu, ama dier yandan, nesnel ilerici niteliine bakarak, bu dinin gerici biiminin ulusuluk anlayn ve ulus tanmn da hi eletirisiz kabul ediyordu. Marksizm gemisi bu delikten ald sularla batacaktr. Ve gemi bu sular daha doarken, Alman Birliinden sz etmenin gerici nitelii zerine bir tek sz etmemekle; tarihsiz halklar gibi, tam da en gerici ulusuluun kavramlarn iinde tamakla almaya balamt. En radikal olduu noktada bile, kendini a-nasyonalist olarak deil, enter-nasyonalist olarak tanmlad. Yani ulusal olanla politik olann akmasn reddedip bunun karsnda ulusal olan da dier dinler gibi bir inan ve zel olarak tanmlamay hedeflemedi; yani ulusal olanla politik olann akmas ilkesini kabul ederek kendi hedefini ifade etti. Bu bile Marksizmin sadece burjuvazinin dini iinde heretik bir mezhep olduunu, ama o dinin karsnda baka bir din, baka bir uygarlk tasavvuru olamadn gsterir. Burjuva devrimlerinin douya kayna paralel olarak burjuvazinin gerici milliyetilii de yayld. Bu burjuva hareketler, Rusya, Avusturya-Macaristan mparatorluu, Osmanl mparatorluu gibi antik ve gerici devletlerin egemenliine kar olduundan, nesnel bir ilericilikleri vard, ama bunlar ayn zamanda gerici bir milliyetiliin ifadesiydiler. nk artk ulus, belli bir dil, etni, tarih hatta dine gre tanmlanmaya balamt.
145

Sosyalistler eer doru drst bir ulus teorisine sahip olsalar, bu gerici ulusuluklar nesnel ilerici sonular nedeniyle politik olarak desteklerken ayn zamanda bunlarn ulusu, dile, tarihe, soya gre tanmlamalarna kar, devrimci bir ulusuluu da savunurlar ve bu ulusulua kar kesin bir ideolojik mcadele yaparlard. Burjuvazinin bu dininin gerici versiyonuna kar bir tek bile eser yoktur. Byle bir problem bile yoktur. Ayrca Marksistler ve ii hareket sadece gerici ulusulua kar devrimci demokratik ulusuluu savunmakla da yani asgari programla da yetinemezdi, politik olann nasl tanmlanrsa tanmlansn ulusal olanla belirlenmesine de kar kp, nasl tanmlanrsa tanmlansn, ulusal olann da zel bir sorun olarak tanmlanmasn, yani burjuvazinin dinini de dier dinlerin yanna atmay programna koymak zorundayd. Bunlarn hibiri olmad. Ne burjuvazinin dininin gerici versiyonunun dayand ulusuluk anlayna kar bir ideolojik sava verildi; ne de bu dinin temel ilkesi olan, politik olann ulusal olana gre belirlenmesi ve onunla akmas ilkesine kar bir ideolojik ve programatik sava verildi. Bu ikincisine kar bir program hi olmad. Birincisine kar bir demokratik cumhuriyet program savunuldu ama, giderek bu programn yerini, gerici ulusuluu ve onun ulus tanmn merulatran ve destekleyen, uluslarn kendi kaderini tayin hakk program ald.

Luxemburg, Lenin, Troki: Marksizmin lm

Sosyalistler modern toplumun dininin bilinsiz savunucular olduu iin ona kar bir program koyamadlar ve sonunda onun en gerici biimi tarafndan ele geirildiler. Bu ele geirili, uluslarn kendi kaderini tayin hakk ilkesi araclyla oldu. Cehenneme giden yollar iyi niyet talaryla delidir. Her biri aslnda ulusuluun her biiminin gerek dmanlar olan, Lenin, Luxemburg, Troki gibi byk Marksistler, bizzat bu gerici milliyetilie teslimiyetin yolunu aanlar oldular. zgr komnlerin birilii olan, politik olan her hangi bir din, dil, soy, kltr ile deil, haklarla tanmlayan Demokratik Cumhuriyet projesi, Fransz ve Amerikan devrimlerinin ulusuluk anlay gitti, onun yerini, uluslarn kendi kaderini tayin hakk ald. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk deniyordu. Peki ulus neydi? Ulusu btn orta ve dou Avrupada burjuvazi, yani gerici ulusuluk, bir dil, soy, kltr, tarih ortaklna gre tanmlyordu. Bylece uluslarn kaderini tayin hakk, aslnda, gerici ulusuluu dayanan burjuvazinin ulus anlaynn kabul ve desteklenmesi anlamna geliyordu. Eer bu ilke geerli olsayd, Amerikan i savanda, ayrlan gney eyaletlerine kar hibir ey denemeyecei grlmyordu. Bir ulusu bir dile veya bir soya gre tanmlamann da bir rka gre tanmlamakla ayn gericilii baka bir biimde retmek anlamna gelecei dnlmyordu.
146

Bylece gerici ulusuluun ulus tanm da bilinsizce benimsenmi oluyordu. Bu gidi, bizzat Lenin, Troki ve Luxemburg gibi, byk Marksistlerin eliyle gerekleti. Bunlarn hi biri, ulusun dile, soya, tarihe gre tanmlanmasn sorgulamay aklndan bile geirmedi. Elbette bunlar lnceye kadar devrimci demokrasiyi savundular. O dile gre tanmlanm uluslarn, btn dillere, kltrlere eit davranacaklarn var sayyorlard. Ama eer yle ise de, ulusun niye bir etni, dil veya tarihe gre tanmland sorusunu bile sormay akl edemiyorlard. rnein, Balkanlarda, her biri politik olan, her hangi bir dile, soya, dine, etniye dayandrmay reddeden, insan haklaryla tanmlayan uluslarn, yani devrimci dneme gre tanmlanm uluslarn ya da zgr komnlerin birlii deil; Balkan Federasyonu savunuluyordu. Yani dile, soya, dine dayanan gerici ulusuluklara dayanan devletlerin ilerici bir federasyonunu istiyorlard. III. Enternasyonal bile bunu savunuyordu. Uluslarn birer etniye, ya da dile gre tanmlanmasn ise sorun bile etmiyorlard. nk, farkna varmadan, burjuvazinin ulusuluk anlayn paylayorlard; ulusuluun nasl tanmlanrsa tanmlansn, politik olann ulusal olana gre tanmlanmas olduunu anlamyorlar, ulusuluu, bu tanmlanann karlarn nde tutmak olarak tanmlyorlard. Ulusuluun, dini zel olarak tanmlamak anlamna geldiini anlamyorlard; ulusuluun ulusal ve zel ayrm yapmann kendisi olduunu anlamyorlard. Tabi bu sre yle hemen bir anda gereklemedi. Bu iki anlay uzun sre bir arada ve eliki iinde yaad. rnein Lenin, bir ulusu byk lde insanlarn sbjektif kabullerine bal olarak anlyordu. Tm dillerin ve kltrlerin eitliini, bir tek ocuk iin bile ana dilde eitimi savunuyordu. Uluslarn kaderlerini tayin hakkn demokratik bir cumhuriyetin fiili sonucu olarak anlyordu. Ama bunu savunduu devletlerin kendilerini bir etni veya dile dayanarak bir ulus olarak tanmlamalarn da ayn ekilde olaan kabul ediyordu. Ne var ki, uluslarn tanmnn burjuvazinin gerici ulusuluuna veya ulusulara braklmas ve bunun dnyann aslnda artk sadece gerici ulusulardan olutuu bir dnemde yaplmas, fiilen gerici ulusuun ulus tanmlarn kabul etmek anlamna geliyordu. Sonunda bu fiili kabul, bir teorik kabul haline de dnt. Bu Leninin vd Stalinin tanmnda veya Otto Bauerin ulus tanmnda aka grlr. Orada ulus tam da ulusularn, hem de gerici ulusuluun ulusularnn anlad biimde tanmlanr. Ulusuluun aslnda, nasl tanmlanrsa tanmlansn, politik olan ulusal olana gre tanmlamak olduu ynnde; uluslar ulusularn yaratt eklinde bir kavrayn izine bile rastlanmaz93.
93

Bugn de durum farkl deildir. rnein bu Lenin, Luxemburg, Troki geleneinden bir Michael Lwy bile, hala yle yazabilmektedir: Byle bir snflayc teorik ereve kurmak iin yaplan en sistematik aba, hi kukusuz, Stalin'in 1913'ten beri nl Marksizm ve Ulusal Sorun adl denemesidir. Btn "nesnel" ltleri (dil, toprak, ekonomik yaam ve "ruhsal biimlenme" birlii) tek bir tanm iinde birletirerek, Stalin, "btn zelliklerin bir arada bulunmas halinde bir ulus vardr" grnde srar etmitir. Bu kat ve dogmatik ereve, tam bir ideolojik Procrustrean yatayd ve Yahudiler, Birleik Devletler'deki Siyahlar vb. gibi "hetorodoks" ulusal topluluklar anlamann nnde on yllar boyunca dikilen byk bir engel haline geldi. Bu tanm, Gmrk Birlii yoluyla ekonomik birliini kurmadan ok nce de Almanlarn bir

147

Troki veya Luxemburg da farkl deildir. rnek olarak Trokinin bir tanmn alalm: Ulus insan kltrnn srekli ve canl bir faktrdr. Ulus sadece u andaki sava deil kapitalizmi de mezara gnderecektir. Ve sosyalist bir rejimde, politik ve ekonomik bamllk zincirlerinden kurtulan ulus, tarihi gelimede uzun sre temel bir rol oynayacaktr. (Troki, Ulus ve Ekonomi, 1915, zikreden, Enzo Traverso, Marksistler ve Yahudi Sorunu, s.187) Trokinin bu satrlarnn altna hangi gerici milliyeti imza atmaz ki. Ulus hem tarihe hem de gelecee ait bir insan kltrnn srekli ve canl bir faktr olarak tanmlanmaktadr, milliyeti hibir znel gds olmayan Troki tarafndan bile. Ulusun kapitalizmin styaps, dini olduunu anlamamaktadr. Onun tarihsizliini anlamamaktadr. * Ama bu dnemde bile hala, bu gerici ulusuluk, Marksizm iinde henz bir hastalktr ve btn vcudu ele geirmemitir. Ama Rusyada devrimin tecrit olmas ve bir sre sonra brokrasinin iktidar ele geirmesiyle birlikte, Stalinizmin egemenliiyle birlikte, gerici ulusuluun ulus tanm ve anlay tm dnya ii ve sosyalist hareketine damgasn vuracak; demokratik cumhuriyet; zgr komnlerin birlii ve ulusal basknn ulusun tanmndan her trl etnik, dilsel, tarihsel, dinsel belirleyiciyi dlayarak ortadan kaldrlmas anlay terk edilecek ve unutulup gidilecektir. Bylece sosyalistler ve ii hareketi gerici ulusuluun ulus anlaylarnn fiili bir savunucusuna dnecektir. Bylece, burjuvazinin dininin en gerici biimi, sosyalizmi kendi iinden teslim almtr artk. Bundan sonra dnyadaki, soya, dile, dine, etniye, tarihe yani gerici bir ulusulua dayanan uluslarn ounu bizzat Sosyalistler, Marksistler kuracaktr. Uluslar ve ulusuluu yok etmek iin km bu retinin taraftarlar gerici bir ulusuluk anlayna dayanan uluslarn kurucular olurlar. Bir rastlant deildir, Sosyalistlerin kurduklar btn uluslar, bir etniden ya da dilden kaynaklanan ada sahiptir. Amerika Birleik Devletleri kadar olsun, yani burjuvazinin devrimci dnemindeki kadar olsun, demokratik isimler bile almamlardr, savunduklar gerici ulusulua uygun olarak. rnein Dou Avrupa veya Balkan Demokratik Cumhuriyetler Birlii gibi; Orta Asya ve Sibirya Demokratik Cumhuriyetler Birlii; Hindiin Demokratik Cumhuriyetler Birlii gibi. Bir corafya adyla snrl, hibir etnik, tarihsel gndermede bulunmayan uluslar kurmamlardr. ster Vietnam, ister zbekistan, ister Azerbaycan, ister Bulgaristan, ister Polonya veya ekoslovakya, ister Slovenya, ister, Srbistan olsun, hepsi bir etniye, bir dile, bir soya, bir tarihe gnderme yapan, devrimci demokratik karakteri olmayan gerici bir ulusulua dayanan uluslardr bunlar. Bu nedenle bir rastlant deildir, Tito ile

ulus haline nasl geldiklerini, ya da Franszca konuan Belikal veya svirelilerin Fransz ulusunun neden bir paras olmadklarn aklayamaz. (Lwy, Vatan m Yeryz m? http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/49.htm ) Yani daha esnek bir ulusuluk tanmn daha sert bir ulusuluk tanmna kar savunuyor. Bylece, esnek ya da kat bu tr ulus tanmlarnn ulusularn tanmlar olduunu,bunun kendisinin yanlln grmyor.

148

Enver Hocann, in ile Vietnamn; Kamboya ile Vietnamn; savalar ve buradaki ulusal nefretler. Marksistlerin hibiri hibir yerde, ne ulusu dile, soya, dine, tarihe gre tanmlayan devletlerde, ne de bu devletlere kar baka dile, soya, dine, gre ulusu tanmlayarak kan ulusal hareketlerde, bu tanmlamalarn kendisini sorun yapp ona kar kmamtr. Siz hi, Trk devletinin adnn Trk, lkenin Trkiye, tarihinin Trk tarihi, dilinin Trke olmasna kar kan bunu gerici bir rklk olarak tanmlayan; bu topraklarda yaayan insanlarn, zgr yurttalar olarak bir ulus oluturmalarn ve ulusun tanmndan tm bu gndermelerin atlmasn, btn bunlarn hibir politik anlam olmamasn talep eden bir sosyalist grdnz m? in kts bu sadece Trkiyede byle deil, btn dnyada sosyalist ve ii hareketinde byleydi. Ayn ey, bu devletlerin ulusal basklarna kar hareketleri iinde de yoktur. Bylece Marksistler sadece ulusuluun deil, gerici ulusuluun savunucular ve bu ulusulua dayanan uluslarn kurucular olunca, burjuvazinin, yani gerici ulusularn Marksist olmamas iin bir neden de kalmaz. Bylece Marksizm veya sosyalist hareket bir sre sonra, gerici ulusuluun kendini ifadesinin ve gerici zn gizlemesinin bir arac olur. Ama Marksizm ulusuluk haline dnnce, ona artk sadece o gerici ulusulua hizmet etme dnda ihtiya da kalmaz. Bylece, Sovyetlerin yklnda ve sonrasnda grld gibi, aslnda gerici ulusular olan sosyalistler bylece sosyalizm kabuunu da atarak en gerici milliyetiler olarak ortaya karlar; asllarna rcu ederler. Sadece bu Marksist ve sosyalist grnmn egemen ulusun karlarn ve egemenliini korumaya hizmet ettii yerlerde, rnein Trkiye, Srbistan, Rusya gibi lkelerde, bu ulusular birer Marksist olduklarn iddia ederek varlklarn srdrrler. rnein, Trkiyedeki btn sosyalist hareketler, aslnda Krtlerin ezilmesi karsnda bir suskunluun, egemen ulusun pozisyonunu korumann bir rts olduu iin hala Marksizm ya da sosyalizm sfatna sahip kmaktadrlar. Trkiyedeki sosyalizmin hala bu kadar yaygn olmasnn nedeni, sosyalizmin ya da Marksizmin deil, gerici milliyetiliin yaygnlnn bir yansmasdr. Eer bunlar, brakalm sosyalist olmay bir yana, bir para devrimci ve demokratik bir ulusuluu savunsalard, Trkiye Cumhuriyetinin bir ulusun, bir dilin, bir etninin adyla tanmlanmasna; bir tarihin bir kltrn devam olarak tanmlanmasna kar mcadeleye girer, ulusun tanmndan tm etnik, dilsel, dinsel, kltrel ve tarihi gndermeleri dlamak iin mcadeleye girerlerdi. Yani dilsiz, dinsiz, tarihsiz, etnisiz, soysuz bir ulus tanmna gemeye alrlar, bu yoldan ulusal basklar ortadan kaldrmaya alrlard. Bugn dnyada Marksist kalmam bulunuyor. leri lkelerdeki Marksistler bile, ulusal olanla politik olann akmas ilkesini sorgulamad; nasl tanmlanrsa tanmlansn ulusal olann da, yani burjuvazinin dininin de, zel olan olarak tanmlanmas, yani btn ulusal snrlarn ve devletlerin reddi gibi bir programa sahip olmadklar iin, yeryz lsndeki artk rkla

149

dnm, dnyann yoksullarn bir BantustandaHata! Bavuru kayna bulunamad. tutmann arac olmu bir ulusuluun fiili savunuculardrlar. Geri lkelerdeki Marksistler fiilen etniye, dile, tarihe dayanan gerici ulusuluu savunmaktadrlar; byle bir sorunun pek olmad Amerika ve Avrupa gibi ileri lkelerdeki Marksistler ise, ulusal olann politik olana gre tanmlanmasn sorgulamadklarndan, yeryz lsndeki bir rkl savunur durumdadrlar. Dncelerin kendi mant vardr. Ve bu mantk kiilerin niyetlerinden bamsz olarak iler. Eer Marksizm douunda, bir ulus ve din teorisine sahip olsayd; daha doarken, btn lkelerin iileri birlein tarzndaki stratejik, gce ilikin arsna; ulusal olanla politik olann akmas ilkesini kaldrn; burjuvazinin dinini de dier dinleri tkt yere tkn diye sze balasayd bu gn ok baka bir yerde olurdu dnya. Bu gn, ulusuluk dini, modern toplumun dini, savunmada olur, milyonlarca insan bu dine kar, bu dini dier dinlerin yanna tkmak iin mcadele ediyor olurdu. Byle bir dnyada belki faizmler, ulusal katliamlar yaanmazd. Bu gidiin en byk sulusu, burjuvazinin dininin gerek yzn gremeyen ve onu dier dinlerin yanna atmak ynnde bir program gelitiremeyen sosyalistler, Marksistler olmutur. Marksizm eski gcn tekrar kazanabilmek iin, modern toplumun dininin kabullerinden kurtulmak, bunun iin de ok kkl bir arnma ateinden gemek zorundadr. * Marksizmin nereden nereye geldii, bir trl zemedii ulusuluk hayaleti tarafndan nasl arpld, en iyi Yahudilerin durumunda grlebilir. Fransz Devriminin Yahudileri zgr yurttalar haline getirmesi ve onlar gettodan kurtarmas, Avrupadaki Yahudileri derinden etkiledi, onlar zerlerindeki baskya kar, dini, dili, etniyi politik olann tanmndan dlayan demokratik bir cumhuriyet araclyla ulaabileceklerini grdkleri iin, devrimci demokrasinin dolaysyla da bunun en tutarl savunucusu olan sosyalist hareketin kurucu ve ncleri oldular. En tipik rnek Markstr. Bir ok mehur hahamlar yetitirmi olan bir soydan gelen Marksn babas, Fransz devriminin bu ekicilii ve sonular nedeniyle bir Aydnlanmacdr. Bundan sonra btn Orta ve dou Avrupann Yahudileri birka kuak boyunca en iyilerini sosyalist harekete verir. Kautskyden, Bebele, Luxemburgtan Trokiye, Benjaminden Mandele kadar, Marksist ve sosyalist retinin hemen hemen btn byk teorisyenleri Yahudidir. Yahudilerin olmad bir orta Avrupa kltr dnlemez bile. Btn bunlar, Fransz Devriminin Yahudileri zgr yurttalar olarak gettodan kurtarnn yol at sonulardr. Ama yzyln ortalarndan itibaren, gerici ulusuluun ykseliiyle birlikte hem bu gerici ulusuluun Yahudilere kar tavr deiir hem de Yahudiler iinde ayn ekilde, ayn gerici ulusulua dayanan anlaylar gelimeye balar. Devrimci demokrasi araclyla baskdan
Hata! Bavuru kayna bulunamad. Gney Afrikada siyahlarn kapatld ve beyazlarla tm temaslarn kesildii etraf duvarlarla evrili yerleim yerleri, hapishaneler.

150

kurtulma, yani ilerici ve devrimci demokratik ulusuluun yerini, Siyonizm denen, ulusu dil, din, dil, soyla tanmlayan gerici ulusuluk almaya balar. Baskdan kurtulu artk, Fransz Devriminde olduu gibi, ulusun tanmndan dili, dini, soyu dlama yolunda deil; byle tanmlanan, yani dile veya dine hatta rka gre tanmlanan Yahudi ulusunun da ayr bir devleti olmasnda grlmeye balanr. Marksizm devrimci demokrasinin tutarl bir savunucusu olduu srece yine de Yahudilerin en iyi beyinleri, Siyonizme deil, sosyalizme akt. Aslnda Siyonizm ve Marksizm arasndaki eliki ve polemik biiminde, zellikle Yahudiler iinde yaanan mcadele, iki farkl ulusuluun mcadelesiydi. Burada yine o fasit daire ortaya kmaktadr. Devrimci ve demokratik bir ulusuluu savunmak, burjuvazinin dinini savunmak olduundan, bu dinin kavranmasn, yani ulusun ve ulusuluun, dinlerin kavranmasn olanakszlatrmaktadr. Ulusuluun ne olduu kavranamad iin, ulusularn ulus tanmna dayanlmakta, uluslar ulusular tarafndan yaratlm olarak deil; tpk snflar gibi sosyolojik gerekler ve analiz kavramlar gibi grlmektedir. Byle grld iin de etniye soya dayanan ulusuluk karsnda hibir ey yaplamamakta, ona teslim olunmaktadr. Yani Marksizm, hem de bizzat ou da devrimci demokrasiyi savunan Yahudi nder ve teorisyenleri eliyle, gerici ulusuluk karsnda silahsz kaldka, hem Yahudileri bask altna alan gerici ulusuluk hem de ayn eilimin Yahudiler iindeki zgl biimi olan Siyonizm giderek ykseldi. Sonunda Yahudiler kurban olduklar gerici ulusulua dayanan bir devlet kurarak, kendilerine yaplanlar Filistinlilere aynen yapmaya baladlar. Bu fasit dairenin vard yer Trokide ok aktr. mrnn sonlarna doru, Yahudiler iin dnyann hibir halkn rahatsz etmeyecek bir yerde bir yurt bulmann tek zm olduu anlaylarna kadar gelmitir. Devrimci demokrasiden bir Yahudi devletine. Yani ulusun tanmndan dini, dili, etniyi dlayan bir Demokratik Cumhuriyetten, dine, dile; soya dayanan bir ulusulua ve byle bir devlete. rnein bir konumasnda yle der: genken Yahudi sorununun neredeyse kendiliinden ortadan kalkacan sylemeye eilimliydim. Yzylmzn son eyreindeki gelimeler ne yazk ki bu ngry dorulamad. (Zikreden Traverso, Marksistler ve Yahudi Sorunu, s. 258) sraildeki, milliyetilik, rklk nedeniyle kapitalizmi ve emperyalizmi sulamak adet olmutur. Elbette kapitalizmin ve emperyalizmin nitelii veridir. Ama biz Marksistler soruyu yle sormalyz: Biz yapmamz gerekeni yaptk m? Eer Marksizm ve ii hareketi gerekten bir din ve ulus teorisine sahip olsayd; bir program olsayd, bu gn insanlk bulunduu yerde mi olurdu? Bizim buna cevabmz: hayrdr. Eer bu gn burada sylediklerimizi, 150 yl nce Komnist Manifesto satrlarnda, veya daha sonra rnein Ekim Devrimi sralarnda veya daha sonra, kinci Dnya Sava sonrasnda veya daha sonra 1968de bile sylyor olsaydk, u ulusuluun yzndeki peeyi kaldrm olsaydk, imdi ok baka bir dnyada yayor olurduk.
151

nsanlk bizim gnahlarmzn kefaretini dyor, onun cezasn ekiyor. Bu gnk durumun en byk sulusu, burjuvazinin dini iinde heretik bir mezhep olmaktan kamayan, onunla yeterince derinden kopuamayan Marksizmdir, Biz yapmamz gerekenleri yapamadk, yapabileceklerimizi yapmadk. Bunun iin insanln ektiklerinin en byk sulusu biziz. Bugnk dinin ve milliyetiliin bylesine ykselii, bizlerin gnahlarnn cezasdr. Modern toplumun dininin esiri olduumuz iin ne bir din ne de ulus teorimiz oldu. Bunlar olmad iinde yeterince radikal bir kopu baaramadk ve sonunda bu din tarafndan tmyle teslim alndk. Ve bu gn bizim yanllarmzn sonular, tutarl devrimciler olamaymzn sonular adeta almaz nesnel koullar olarak karmza km bulunuyor. Kendi gnahlarmzn sonular gnahlarmzn kefaretini demeyi bile engelliyor.

Din, Ulus, styaplar Teorisi ve Programatik Sonular

Buraya kadar nce burjuva toplumunun inan, zele ilikin anlamnda din dediinin, hi de inan, zele ilikin olmadn, kapitalizm ncesi toplumda tmyle styapy oluturduunu; inancn burjuva toplumunu analiz etmeye ilikin deil bu toplumu rgtlemeye ilikin dolaysyla ideolojik bir kavram olduunu, Marksizmin en byk hatasnn, kapitalizm ncesine ve dine burjuva toplumunun din kavramyla bakmasnda olduunu gstermitik. Sonra ayn durumun ulus ve akl iin de geerli olduunu; yani bu kavramlarn da aslnda burjuva toplumunun rgtlenmesine ilikin kavramlar olduunu gstermeye altk. Burjuva toplumunun dini inan olarak tanmlamasnn kendisinin modern toplumun dininin bir grnm, bir bileeni olduunu gsterince, Marksizmin burjuva aydnlanmasnn kalntlarndan kurtulamamasnn ortaya kard fasit daire daha ak grlyordu. rnein Marksizm, dini inan veya ideoloji olarak tanmlayarak, tm tarihi de burjuva toplumunun dininin kategorilerine anlam oluyordu; ama tarihi byle anlaynca, dinlerin inan olmadn; tmyle styap olduunu gremiyordu. Dinlerin tmyle styap olduunu gremedii iin de, modern toplumun dini ya da styaps nedir sorusunu soramyor; bu soruyu soramad iin de, dinleri inan olarak tanmlamann; toplumsal yaam zel, politik, ekonomik diye kategorilere ayrmann ve byle rgtlemenin aslnda modern toplumun dini olduunu gremiyordu. Tabii dini inan olarak tanmlamann burjuva toplumunun dini olduunu grmedii iin, dinin ne olduunu anlayamyor ve daire tekrar balad yere dnyordu. Yani tam anlamyla bir fasit daire. Denebilir ki Marksizm bu fasit dairenin dna kmay, bu emberi krmay bir trl beceremedi. Kvlcml ile kapitalizm ncesi toplumlar ve tarihi ele alrken; Eletirel Teori (Frankfurt Okulu) ile arasal akl ve aydnlanmay eletirirken ve 80li yllardan sonra da Uluslar ve Ulusuluk zerine, ksmen Marksist gelenek dnda (Gellner), o muazzam
152

Kopernik Devrimi (B. Anderson, E. Hobsbawm vs.) gerekleirken bu emberin snrlar zorland ama bir trl krlp dna klamad. Bu fasit daire krlp da dndan bakld an bir ok temel sorun birbiri ardnca orap sk gibi zlmektedir: sadece tarih ve sosyoloji alannda deil, programatik ve politik olarak da. Bu, ayn zamanda, bu yaklamn Marksist teorinin programatik temelleriyle kesin bir uyum iinde olduunu gstermektedir. Bylece birbiriyle ilgisizmi gibi grnen sorunlarn aslnda bir ve ayn sorunun farkl grnmleri olduu da aka ortaya kmaktadr. rnein, Marksizmin bir styaplar teorisi olmad bir ok Marksist tarafndan belirtiliyordu ama bu styaplar teorisinin tam da din ve ulus teorisi olmas gerektii grlmyordu. Ya da bir ulus teorisi olmadndan sz ediliyordu ama, tam da bir styaplar, dolaysyla bir din teorisi olmad iin bir ulus teorisi olmad grlemiyordu. Doa bilimlerinde, yeni bir teorinin aslnda eski teorinin tutarl bir gelimesi olduu ayn sonulara baka yollardan varlmasyla gsterilebilir. rnein Einstein Fizii, Newton Fiziinin akladklarn da ayn tutarllkla aklamaktadr. Bu bakmdan byle bir uyum, ayn zamanda bu yaklamn Marksizmin i tutarll olan bir gelimesi olduunun bir kant olur. Biz bu uyumu programatik sonular olarak gstermeye alalm. Bu almada ksaca bir balang olarak da olsa, bu teorinin (din, ulus ve styaplar) bir ve ayn teori olduunu gstermeye altk. imdi bunun programatik sonular olarak da Marksist retiyle tam bir uyum halinde bulunduunu ve onu tamamladn gsterelim. * Marksizmin kapitalizmden sonrasnn styaps balamnda syledikleri ok snrldr. Sylenenler sadece ekonomi ve devlet sorununa ilikindir. Tmyle styapy kapsamaz. (Bu kapsamay, aslnda yukarda deinilen, dinin styap olduunu, ulusuluun da modern toplumun dini olduunu grememenin sonucudur.) Programatik balamda temel kavramlar unlardr Demokratik Cumhuriyet, Proletarya Diktatrl (gei dnemi), Sosyalizm (Komnizmin alt aamas), Komnizm (Komnizmin st aamas)94. Bunlar en genel ekonomik ve politik zellikleriyle Marks, Engels ve Leninin eserlerinde ele alnmaktadr. Dikkat edilsin, ekonomik ve politik zellikleriyle dedik. Yani devlet cihaznn nasl olacana veya olup olmayacana ilikin zellikleriyle. Bu blmde Marks-Engels ve Leninin dediklerini ayrntl olarak aktarmayacaz. Okuyucunun bunlar bildiini ve kafasnn kark olmadn var sayyoruz. Ksaca en nemli kaynaklar yle belirtebiliriz: Demokratik Cumhuriyet konusunda en ayrntl deinmeler Erfurt Program Eletirisinde, Engelste bulunabilir:
94

Burada Trkiye Sosyalist hareketindeki ok yaygn bir yanl anlamay da ksaca analm. Trkiyede kapitalizm ile sosyalizm arasndaki gei dnemi olan proletarya diktatrl sosyalizm ile kartrlr ve ayn ey saylr. Dolaysyla Trkiyenin sosyalistleri aslnda hibir tartmay anlamazlar. rnein tek lkede sosyalizm gibi. O nedenle burada sylenenleri de anlamayacaklar tahmin edilir.

153

(http://www.kurtuluscephesi.com/marks/erfurt.html) Proletarya Diktatrl konusunda Fransada Savata, Marksta bulunabilir.: http://www.kurtuluscephesi.com/marks/icsavas.html ) Sosyalizm ve Komnizm konusunda Gotha Programnn Eletirisinde yine Marksta bulunabilir: (http://www.kurtuluscephesi.com/marks/gotha.html ) Lenin, Devlet ve Devrimde bunlar ve dier baz dank deinmeleri bir bakma bir tek almada toplar ve yorumlar: (http://www.kurtuluscephesi.com/lenin/devlet.html ) imdi btn bu yazlar okuyan unu grr. zellikle gei dnemi, sosyalizm, komnizm sz konusu olduunda, sadece ekonomi temeline ilikin olarak baz deinmeler vardr bir de devletin biimine ilikin. Yani gelecee ilikin olarak sylenenler sadece politika ve ekonomiyle, ya da mlkiyet ilikileriyle snrldr. Ama rnein ulus konusunda veya bir btn olarak styapnn rgtlenmesi konusunda, en azndan kapitalist toplumun styapsnn alternatifinin ne olaca konusunda hi bir deinme yoktur, tam bir suskunluk vardr. Niin vardr byle bir suskunluk? Yaklammz bizzat bu suskunluu da aklamaktadr. Bu suskunluun nedeni tam da dinin, ulusun, modern toplumun dininin ne olduunun anlalamamas ve hedefelenen topluma da tarihe olduu gibi, modern toplumun dininin bak asndan baklmasdr. Yani, modern toplumun dini, Marksizmin sadece tarihe (dolaysyla dinin tmyle styap olduunu anlamasn) ve gnmze (dolaysyla modern toplumun dininin kendisinin, ulusuluun ne olduunu anlamasn) bakn deil; gelecee bakn da esir alm ve onu programszlatrmtr. Marksizm, programn sadece ondan (modern toplumun dininden) zgrleebildii ekonomik tahlil alanyla snrl klabilmitir. Ama rnein, burjuva toplumun devletinin temel var olu biimi olan ulusa kar veya zel, politik, ekonomik ayrmnn kendisine kar bir tek szn varl bir yana, byle bir sorunun problematize edilmesi bile yoktur. Halbuki, burada dile gelen yaklamla, sadece din, ulus, styaplar teorisi bir btn olarak ortaya kmamakta; ayn zamanda btn burjuva toplumunun styapsna kar bir program gelitirme ve bir uygarlk tasavvuru anlamnda da program anlayn geniletme olana ortaya kmaktadr. Ama burada, ilerlemeci ve ak ulu tarih anlaylar ile program anlaylar ilikisine ksaca deinelim.

154

Marksizm ilerlemeci tarih anlaynn yani aydnlanmann etkilerinden kurtulup ak ulu bir tarih anlayna yneldike, klasik program anlaynn yetersizlii sorunuyla da karlam ve baka bir uygarlk tasavvuru sorunuyla yz yze gelmitir. Tarihsel Maddeciliin en temel nermelerinin ksa ve zl bir ekilde ifade edildii, Ekonomi Politiin Eletirisine Katkya nszde, Marks, yle yazar: Maddi hayatn retim tarz, genel olarak toplumsal, siyasal ve entelektel hayat srecini koullandrr. nsanlarn varln belirleyen ey, bilinleri deildir; tam tersine, onlarn bilincini belirleyen, toplumsal varlklardr. Gelimelerinin belirli bir aamasnda toplumun maddi retici gleri, o zamana kadar iinde hareket ettikleri mevcut retim ilikilerine, ya da bunlarn hukuki ifadesinden baka bir ey olmayan mlkiyet ilikilerine ters derler. retici glerin gelimesinin biimleri olan bu ilikiler, onlarn engelleri haline gelirler. O zaman bir toplumsal devrim a balar. ktisadi temeldeki deime, kocaman styapy, byk ya da az bir hzla altst eder. (K. Marks, Ekonomi Politiin Eletirisine Katkya nsz, http://www.kurtuluscephesi.com/marks/katki.html ) Bu bak asndan, ii snfnn ya da sosyalist hareketin grevi, retici glerin gelimesine engel olan retim ve mlkiyet ilikilerini yeni gelimiim dzeyine uydurmak, yani bu toplumsal yasann bilincli bir uygulamasna gemek olur. Burada konumuz asndan nemli olan fikir, geliimin nndeki engelleri kaldrmak, yani bu hedefe ynelik olarak mlkiyet ilikilerini yeniden dzenlemek olarak ortaya kar. Byle bir yaklam ve paradigmada, programatik grev, tarihsel grev: ilerlemenin nndeki engelleri kaldrmak olarak tanmlanr. Ama Tarihin ak ulu olduu, hatta ilerlemedii, bir ke doru gittii gibi bir tarih ve toplum anlay, programn ilerlemenin nndeki engelleri kaldrmak olarak tanmlayamaz. Byle bir yaklamla program belirlemek, uuruma doru gidiin nndeki engelleri kaldrmak anlamna gelir. Dolaysyla ak ulu bir tarih anlay, ayn zamanda program anlaynda kkl bir deiim demek; tarihsel gidiin nndeki engeli kaldrmak deil, onu onu gittii yoldan evirmek, baka bir yola sokmaya ynelik olmak zorundadr. Artk emek retkenliinin ykselmesi deil; neyin, niin ve nasl retilecei esas sorun olarak ortaya kar. Byle bir anlayta, retici glerin gelimesine tekrar bir hz verecek, onu engel olmaktan kacak bir mlkiyet ilikilerini programlatrmakla yetinilemez. nk rnein retici Glerin daha hzl gelimesi, doann daha hzl tahribi anlamna da gelmektedir. O aydnlanmann, teknik gelimelerin kendiliinden btn sorunlar zecein dair varsaym oktan berhava olmu bulunmaktadr. Sorun gelimenin nndeki engeli kaldrmak deil, aksine o gelimeyi durdurmak veya baka yne sevketmek olarak ortaya kar. Ama bu da toplumsal yaamn nasl rgtlenecei sorusuna; bu rgtlenmenin hangi amaca bal olaca sorusuna baldr. Yani arasal akldan nesnel akla doru bir geriye dn gerekmektedir.

155

Program, hedef: gelimenin nndeki engeli kaldrmak deil, baka yne sevketmek, yolu deitirmek, toplumsal yaamn nasl rgtlenecei olarak ortaya knca, sadece artk retici glerdeki gelimeyle elien retim veya mlkiyet ilikilerini deitirmek olarak koyulamaz. Sorun toplumu artk bir doa yasas gibi kendisine tabi klmayacak, aksine toplumun karar alma ve uygulamasna olanak salayacak retim ve mlkiyet ilikileri, yani meta retiminin ortadan kaldrlmas olarak ortaya kar. Ama bu da henz sadece bir nkoulun yerine getirilmesidir. Bu noktada da u soru ortaya kar: bu kararlar hangi hedefe ynelik olarak alnacaktr? Ama toplumsal yaamda kararlar alrken gzetilecek bir ilkeden, bir hedeften sz ettiiniz an, burada artk ahlaki bir ilkeler alanna girmiiniz demektir. Ahlak, bir kiisel sorun olmaktan kar, programatik bir sorun, siyasi bir sorun, styapnn nasl rgtleneceine ilikin bir sorun haline gelir. Yani baka bir uyarlk sorunu; ilerlemeci tarih anlay ve burjuva uygarlnn, ahlak, inanc kiisel bir sorun olarak tanmlayp toplumsal rtgtlenmenin dayanaca bir ilke olmaktan karmas ile daha batan atmaktadr. Yani, sosyalist program, modern toplumun rgtlenmesindeki, zel, politik, ekonomik ayrmnn kendisini sorgulamak; yani nesnel akla geri dnmek zorundadr. Bunu ise ancak, zel, politik, ekonomik olan ayran burjuva toplumunun bu ilkesini; bu ayrmn kendisini politika dna atarak, bu ayrmn kendisinin politik anlamn yok ederek yapabilir. Ama bizzat bunun kendisi, baka bir uygarlk projesidir. * lerleyen tarih ve kendini sadece baka retim ve mlkiyet ilikilerini dzenlemekle snrlayan program anlayyla; ak ulu tarih ve tm styapy dier bir deyile baka bir uygarl taslaklatrmak zorunda olan program anlaylar ve bu baka bir uygarlk anlaynn zel, politik ve eknomik olan ayran burjuva toplumunun styapsyla elimesi ve buna kar karakterine deindikten sonra, imdi, bu yeni kavrayn, tpk Einstein fiziinin Newton fiziini ayn zamanda iermesi gibi, klasik olarak program konuuna syleenleri nasl ierdiini grelim. nce Demokratik Cumhuriyetten ve uluslarn kendi kaderini tayin hakkndan balayalm. gcnn rksal, dinsel, dilsel niteliklerinin onun kullanm deerini etkilemedii, dolaysyla ideal bir kapitalizmde veya burjuva devletinde, bunlarn politik bir anlamnn olmamas gerektii noktasndan hareketle, burjuva toplumunun en ideal biimi olan demokratik bir cumhuriyet, ayn zamanda, sadece dinsiz deil, dilsiz, tarihsiz, etnisiz bir devlet olmaldr ve olabilir sonucunu ele alalm. Burjuva toplumunun bu en ideal biiminde, ulus ne bir din, ne bir tarih, ne bir etni, dil, soy vs. ile tanmlanamaz; btnyle bunlara hi bir gndermede bulunmayan bir yurttalkla, insan haklaryla tanmlanr.

156

Byle bir Demokratik Cumhuriyette, ulusun bir dili, dini, soyu, rk, kltr, tarihi olmadndan, her hangi bir dinsel, etnik, dilsel, kltrel vs. bask mmkn deildir. Devlet bir tek insan iin bile anadilde renim olana salamak zorundadr. Tm diller, kltrler eittir. Tabii bu ayn zamanda uluslarn kendi kaderini tayin hakk ilkesinin, yani bu gnk somut anlamyla: dile, soya, dine vs. dayanan ulus tanmlamalarnn reddidir. nk bu hak uluslarn dile, dine, soya vs. gre belirlendii gerici bir ulusuluu var saymaktadr. Ama ulus, bir dile, dine, soya, kltre, etniye gre tanmlanmyorsa, bu anlamda hibir bask yoksa, durum tpk ideal bir laiklikte olduu gibiyse, uluslarn kendi kaderini tayin hakk demek, aslnda, ulusu bunlara gre tanmlama hakk, yani gerici ulusuluun demokratik ulusuluktan ayrlma hakk demektir. Tpk ABDde kleci eyaletlerin Kuzeyden ayrlma hakk gibi olur bu hak. Bu bir hak deildir ve demokratik ulusuluk buna kar savamakla ykmldr. Elbette ayrlma hakk olmaldr ama bu ulusun nasl ve hangi etniye veya dile gre tanmlanacana ilikin bir hak olarak deil; her hangi bir kyn bile ayrlma hakk olarak. Yani merkezi yapnn ancak gnll bir birlemeye dayanmas ve isteyen bir kyn bile ayrlmas anlamnda. Yani aslnda ayrlma hakk, devletin yapsna, nasl rgtleneceine ilikin bir sorundur. Ulus olmakla balantl deildir. Elbette bu Demokratik Cumhuriyete, her hangi bir blgenin, kyn, hatta mahallenin ahalisi isterlerse ayrlabilirler. Ama bu ayrlmak isteyenler, politik olan bir dil, ulus, din, klt vs. ile tanmlamadklar takdirde ve srece. Byle bir tanma gidildii an, gidenlere kar, tpk, kuzey eyaletlerinin gney eyaletlerine kar sava gibi sava gerekir. nk, bir ulus, bir tarih, dil, etni, dil vs. gre tanmland an, bu otomatikman bu tanmn dndakiler iin bask demektir. O halde en azndan devrimci demokrasinin slogan, gerici Uluslarn kendi kaderini tayin hakk deil, isteyen bir tek kyn bile ayrlma hakk; komnlerin zgr birlii olarak Demokratik Cumhuriyettir. Ulusal olann, dile, dine, soya, etniye, tarihe gre tanmlanmasnn reddidir. Bylece Marks; Engels, Leninlerdeki bir trl netlie kavumam sorun, bir tek darbede zlmektedir95. Yani sadece ulusun ve ulusuluun ne olduunu bir para olsun grmek; bu burjuva toplumun dininin gerici ve demokratik biimlerini ayrmak bile, Marksizmin ve ii hareketinin, demokrasi ve uluslar konusundaki programszln ve konfzyonu bir vuruta datmaktadr. Hem de bunu bir yan rn olarak yapmaktadr. Bylece Lenin sonrasnn gerici ulusuluu destekleyen programndan kopulmakta, tekrar Marks, Engelslerin dneminin demokratik ve cumhuriyeti biimine dnlmektedir.

95

Bu konuda ilerde imkanmz olursa, yukarda sz edilen metinlere dayanarak bu karmakl ve aslnda burada sylenenlerin o karmakl nasl zdn gstermek istiyoruz: ya da biraz dikkatli bir okuyucu bunu kendisi de yapabilir. Bu aslnda tpk Leninin Devlet ve Devrimi gibi bir sklolstik almadr. Normal olarak akademik eitim alm birinin yapabilecei bir almadr.

157

Ama bu yaanan tecrbelerin dersiyle ve bu yaanan gerici milliyetiliinin sonularnn kendisiyle mcadele edilecek koullar olarak ortada bulunmas nedeniyle, ulusun tanmndan her trl etnik, dilsel, dinsel, rksal, tarihsel gnderme ve referanslarn reddi, onlarn da tpk din ve inan gibi zel alanna koyulmas talebinin netletii bir Demokratik Cumhuriyettir. Marks, Engels, Leninin bu konularda yazdklar, birdenbire anlam ve netlik de kazanmaktadr. Bu ilk sonuta bile, yani henz minimum program sonucunda bile hemen grld gibi, bu yaklam, gerici ulusuluun ulus tanmlarna gre rgtlenmi lkelerdeki ii snfnn demokratik stratejisi bakmndan, muazzam bir netlik ve salamlk sunmaktadr. Byle bir program, ii snfnn, sradan ekonomik mcadeleden kafasn kaldrp, tekrar tm ezilenlerin nne gemesini salar; demokrasi ve zgrlkler bayrann burjuva liberallerinin (rnein Trkiyede kinci Cumhuriyetilerin) elinden alp onlarn gerek niteliklerini grmeyi salar. Ayn ekilde, iiler, politik slam altnda rgtlenen burjuvaziye kar da muhalefetin bana geebilir ve onun etkisinden kabilir. Ama bu muazzam politik mcadele olanaklar bile, sadece bir yan rndr ve geer ayak yaplacak ilerdir aslnda ii snf asndan. nk btn bunlar, ulusuluun, yani burjuva toplumunun bu temel var olu ve rgtlenme tarznn reddi anlamna gelmez, sadece onun gerici biimlerinin reddi anlamna gelir. Bu demokratik cumhuriyet program, gerici ulusulua kar demokratik ulusuluk, burjuva toplumu ve kapitalizmle elimez, her hangi bir lkede onun iin en ideal biimi ve olanaklar yaratr. Bu program, zel diye bir alann varln sorgulamaz. Ekonominin, politiin ve zelin ayrln sorgulamaz. Politik olann ulusal olana gre tanmlanmasn sorgulmaz. Aksine bunlar en tutrl biimlerde, en ucuna varm biimiyle savunur. Sadece gerici milliyetiliin politik anlam verdiklerini; ulusun gerici tanmlarn, politikadan dlayp zele atar. Derki, devlet, dil, etni, kltr, tarih konusunda tpk din gibi olmaldr. Bunlar da zeldir. Devletin nasl dini olmazsa, dili, soyu, etnisi, kltr, tarihi de olamaz. Ulus byle zelliklere gre tanmlanamaz, onu byle tanmlamak gericiliktir. Ve bir kyn bile ayrlma hekk, zgr komnlerin birlii olarak demokratik cumhuriyet ile, brokratik, militer, pahal olmayan bir devlet yaps rgtler. Dnyann bir ok lkesinde demokratik cumhuriyet hi olmad iin, hemen hepsinde ulus bu gerici zelliklere gre tanmland iin, iiler lke apnda politika yaparken, bu program yararl ve gereklidir. Hatta etnilere, dinlere vs. gre gerici ulusuluklara blnmle kar, blge apnda ortak bir direni iin de son derece gereklidir. rnein Orta Douda ABDye kar ortak bir direni rgtlemek iin, byle bir program, olmazsa olmazdr. Tekrar edelim, ulusun tanmndan her trl din, dil, etni ve soyun dlanmas devrimci demokrasinin programdr ve direni iin, kendileri bu gerici ulusulua kar olumu devletlerin basks altndaki uluslar iin bir yoldur. Demokratik ve cumhuriyeti bir taleptir.
158

Sosyalist deildir. Yeni bir din deil, var olan dinin gerici elerinden arndrlmas; ona bir genlik as yaplmas; devrimci geleneklerin canlandrlmasdr. Antik tarihteki barbar aknlarnn yaptklarna benzetilebilir. rnein Trklerin veya Berberlerin Mslmanlamasnn, slamiyete yapt genlik alarna benzetilebilir. Demokratik geleneklere bir dntr. i hareketi imdiye kadar, modern toplum karsnda biraz antik an bu genlik as yapan barbar kavimleri gibi bir ilev grmtr. Genel oy hakk, sosyal devlet, demokratik zgrlkler vs. hep burjuva toplumun dininin demokratik ynde bir genletirilmesi, bir barbar asdr. Ama tam da bu nedenle, tpk o medeniyeti fetih edip ona genlik as yapan barbarlarn bizzat o medeniyet tarafndan derhal fetih edilip, medeniyetin rmlne batmas gibi; ii hareketi de bizzat genlik as yapt medeniyet tarafndan fetih edildi ve ona benzedi. Halbuki ii hareketinin ihtiyac olan baka bir dindir (styapdr, uygarlktr). Bu din var olan dini sorgulayp ykmay hedeflemelidir. Bu somut olarak, ulusal olanla politik olann akmas ilkesine inanc, yani ulusuluu kiisel bir sorun olarak, bir inan sorunu olarak ele almak ve politik alandan dlamaktr. Bu olabilir yeni bir din, eski dini tasfiye eden bir din. * Demokratik cumhuriyet ve gerici ulusuluun reddi program, ayn zamanda, bu gnk dnyann global problemleri karsnda tutucu hatta gericidir. nk bu gnk dnyann genel problemleri gz nne alndnda onlara hibir zm sunmad gibi, var olan sorunlarn kangrenlemesine de yol aar. rnein bugnk globallemenin ap gz nne alndnda, bu program ulusal devletin ve snrlarn savunusudur. Somutta yeni savalar demektir. Somutta bu dnyann siyah ve beyaz blnmesinin merulatrlmas demektir. Bu programda snrlar sorgulanmamaktadr. Yani Demokratik Cumhuriyet ya da ulusun tanmndan dini, dili, etniyi dlamak program, dnyann global sorunlarna kar bir cevap gibi ortaya koyulduunda, dnya apnda bir program ve strateji olarak fiiliyatta apartheit sistemini savunmak anlamna gelir. Bunu yle bir formlasyonla ifade edebiliriz. Ulusun tanmndan dili, dini, etniyi, soyu, kltr, tarihi dlamak ve bunlar tpk din gibi zel alanna atmak, yani demokratik bir ulusuluk ve demokratik bir cumhuriyet, bir lke veya blgedeki sorunlara cevap olabilir ama dnya apndaki sorunlar sz konusu olduunda hibir ie yaramaz, aksine sorunlar srdrr. Bu sorunlara ancak, politik olanla ulusal olann akmas ilkesinin reddi bir cevap olabilir. Ama bu fiilen bir sosyalist devrimdir. nk politik olan ulusal olana gre belirlenmeyecekse bu fiilen, ulusal snr ve devletlerin yklmas arsdr. Bylece sosyalist devrim program ayaklar zerine oturmaktadr. Bu muazzam alt st oluu ksaca anlatmay deneyelim. Eskiden, sosyalist harekette ve ii hareketinde ya da Marksistler arasnda, tahrifatlarndan arnm biiminde bile, yle bir anlay vard: bir veya birka lkede sosyalist devrimler olur,

159

ii snfnn iktidarlar kurulur, bunlar lke lke yaylarak tm dnyay kaplar, sonra da bu ulusal ilkeye gre rgtlenmi devletler ilerde bir tek dnya cumhuriyeti halinde birleir96. Bu yaklamn milliyetiliin, yani ulusal olann politik olanla akmas anlaynn esiri olduu; onun tesine gitmedii ok aktr. Bunda dnya uluslarnn, iilerinin ulusal olanla politik olann akmasn reddetme; yani burjuva toplumunun styapsn reddetme yoktur. Halbuki din, ulus ve styaplar teorilerini sentezleyen yeni yaklamda, bu iliki kkten deimekte ve tam tersine dnmektedir. Orada sonra ulalaca dnlen, burada hareket noktasdr. Tm insanlara, politik olann ulusal olanla akmas ilkesine kar klmas, yani daha batan bu devletlerin yklmas ars yaplmaktadr. Bunlar ykmak iin yaplan giriimin sonunda ortaya kacak olan sosyalist devrimdir. Bu ayn zamanda, bu gnn dnyasna problemlerine acil bir cevaptr da. Nasl tanmlanrsa tanmlansn uluslara gre tanmlanm bir dnya ne bugnk retici glerin gelimiliine denk dmektedir, ne insanln sorunlarna ulusal devletlere gre bir zm bulmak mmkndr. Keza, bu gnk gelir farkll dzeyinde bu fiilen apartheit olduundan, bu dnyann siyahlarnn beyazlara kar da acil programdr. Eski ve yeni yaklamn farkn bize Muhammet rnei daha iyi gsterebilir. Muhammetin kabilelere (kan ve soy kardeliine) gre rgtl bir dnyada slamiyeti egemen klmas gibi dnlebilir bu sre. Bu srete, kandala dayanan airetler iinden paralanm; kan kardeleri birbirine dman olarak baka kan kardelerinin iindeki din kardeleriyle birleebilmitir; kan kardeliine dayanan toplumsal rgtlenme yklarak toplum bu din kardelii ilkesine gre rgtlenmitir. Bu gnn uluslara blnm dnyasn, tpk cahiliye dneminin airetler, kan ve soy kardeleri dnyas gibi grebiliriz. Tpk airetlerin soy kardelii karsndaki Mslmanlarn din kardelii gibi, ulus kardeliini kabul edenlere kar, her ulusun iinde politik olann ulusal olana gre belirlenmesini reddedenlerin kardeliini savunan; uluslar paralayan ve politik olan bu ilkeye gre, yani ulusal olann zel olduu, politik olmad ilkesiyle rgtleyen ve ulusal devletleri yok etmeyi hedefleyen bir hareket gerekmektedir. slamiyet nasl soy ve kan kardeliine kar sava iinde, soy ve kan kardei airetleri yok ederek, paralayarak olutuysa, ii snfnn dini de, ulus kardeliine kar sava iinde, uluslar yok ederek, paralayarak oluabilir. Nasl slamiyette bu savata insanlarn kabul ve inanc temel belirleyici idiyse, bu gn de insanlarn kabulleri ve bilinleri bunda hayati nemdedir. Muhammet nasl btn putlar, yani o kabilelerin tanrlarn, sembollerini paralad ve onlar bir tek Allah, yani toplum kardeliinde birletirdiyse, ii hareketi de, Marksizm de, uluslarn tanrlarn, bunun sembolleri olan ulusal bayraklar, paralamak, onlara kar kutsal cihat
96

Bir Dnya cumhuriyeti ideali, Klasik programda da vardr. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii ad bile bu programatik hedefin ifadesidir. Oradaki Cumhuriyetler Birlii, aslnda aslnda dnya apnda bir Cumhuriyetler Birliini ifade ediyordu. O dnya apnda olacak olan iin geici bir adlandrmayd bu sonradan anlamndaki deimenin tersine.

160

amak; hepsini bir tek insanlk bayra altnda birletirmek zorundadr. Yani tpk slamiyette olduu gibi, ulusulua ve ulusal devlete kar mcadele hayati nemdedir. Ama bu ulusuluktan, ulusuluun anlad ulusuluk deil, sosyolojik anlamda, burjuva toplumunun styapsnn ve rgtlenmesinin ilkesi anlamnda ulusuluk anlalmaldr. Ulusal devlettens de, bu gn egemen olan, ulus dine, dile, etniye gre tanmlayan devletler deil, bunlar bile zel kategorisin atm, en demokratik devletler anlalmaldr. Yine bu analojiye bal kalrsak, imdiye kadar ii hareketinin program ve yapmaya alt yle zetlenebilir. Kabile yapsn, yani kan kardeliini hibir ekilde hedef almadan, paralamadan ve onun yerine yepyeni kalitede bir ey koymadan; kabileler iinde kabilelerin kardeliini savunanlarn (yani ii snflarnn) iktidar ele geirmeleri ve sonra yine bu kan kardelii ilkesine gre rgtlenmeye devam eden ama artk kabilelerin karde olduu anlaynn egemen olduu kabilelerin zamanla bir tek byk kabilede birlemeleri. i hareketinin, sosyalist hareketin program aa yukar buydu, bir siyasi styap olarakr ulus ilkesine gr rgtlenmi devletleri ykmay hedeflemiyor. Bu devletlerin dayand ilkeyi sorgulamadan bu devletlerde iktidar alarak, ondan sonra zamanla bu ulusal snrlar ortadan kaldrmay hedefliyordu. Bu hedefe ulalsa, bir tek dnya cumhuriyet olsa bile, bu cumhuriyet politik olann lusal olana gre tanmlanmasn sorgulamamaktadr. Yani burju a uygarlnn ilkesini sorgulamamamktadr. Bu eski programd ve ocuksuluu ve yeni bir uygarlk yaratma yeteneinden uzakl ok aktr. nk var olan styapy aynen almakta, kan kardeliini; kan kardelerinin baka kan kardeleriyle de karde olduunu savunmaktadr. Toplumu byle rgtleme iddiasndadr. Yeni program ise kan kardelii yaplarn ykp, bir din kardelii yaps kurmay hedeflemektedir. Ulus kardelii yerine, insanlk kardelii. Bu baka bir ilke, baka bir uygarlk demektir. Yeni Program ise, daha batan bunu sorgulayarak yola kmaktadr. Ulusal olan zele ait sayacam; bu zel, politik, ekonomik ayrmn kaldracam demektedir. Yani ayn zamanda daha batan baka bir styap, baka bir uygurlk tasavvuru olarak ortaya kmaktadr. Yani ii snf ve modern toplum Muhammetin yolundan gitmelidir. Tm insanlara tpk Muhammetin yapt gibi bir ar yapmaldr. Burada dayanlan teori, dnya iilerine Muhammetin yolunu nermektedir. Uluslar paralayalm. O uluslarn putlar olan bayraklar yakalm. Biricik Allah gibi biricik insanlkta birleelim. Putlara (uluslara ve ulusal bayraklara) deil, Allaha (insanla) tapalm. Sosyalizm bu anlamda da bir din olmak zorundadr. 97
97

Burada calana ilikin bir gzlemde bulunalm. Bilmiyoruz ama son grmelerinde sarf ettii kimi szler onun da bizden bamszca benzer noktalara ulam olabilecei kansn uyandrmaktadr. Son grme notunda yle diyor: Son savunmamn dnya apnda etkisi olacaktr. Marks aan bir izgiyi calan baaryla tamamlamtr deyin. Marksizmin yz elli yllk zmszlnden k buldu deyin. Bundan byk mutluluk duyabilirsiniz deyin. calan nemli bir eyler kefettiinin farkndadr. Bir nceki grme notunda da yanl hatrlamyorsak btn dinleri zdm anlamnda bir eyler sylyordu. Keza daha nceki grme notlarndan birinde, bir rlandalya yazd u satrlar da manidardr: Benim durumumu ksmen kavradnz sanyorum. inde bulunduum koullarda bilimsel bir yapt hazrlayamayacam aktr. Biraz daha iyi anlamanz iin, verdiiniz Mevlana rneinden de cesaret alarak

161

Dikkat edilirse bu, tam tamna, Marksn Paris Komnne bakarak proletarya diktatrl dedii, Paris Komn tipi devlete de uyar. O devlet olmayan devlet (Engels) bile hala bir snf mcadelesi aracdr, bir diktatrlktr. Bu din de, politii ulusal olana gre tanmlayan karsnda bir diktatrlktr ve bir devlettir. Byle proletarya diktatrl kavramnn somut anlam aa karmaktadr. Diktatrlk diktatrce ynetim deildir. Diktatrlk, tpk modern toplumun dininin dinlere inantr diyerek onlar zel dedii alanda zorla tutmas gibi; burjuvazinin bu inancn da inan olarak oraya tkmak ve tutmaktr. Bylece Proletarya Diktatrl ve Burjuva Diktatrl kavramlarnn; veya ayn ey olan Proletarya Demokrasisi98 ve Burjuva Demokrasisi kavramlarnn sosyolojik ierikleri de netlige kavumaktadr. Burjuva demokrasisi veya diktatrl; politik olann ulusal olana gre tanmlanmasn zorla kabul ettirmektir. Yani rnein din zel deil deyip, politik veya hukukidir dediinizde, verginizi devlete deil de cemaate verdiinizde; ulusa gre tanmlanm devlette deil de cemaatte askerlik yaptnzda bu demokrasinin ayn zamanda bir diktatrlk olduunu grrsnz. Demokrasi bunu kabul edenler iin geerlidir. Proletarya demokrasisi de, biz politik olan ulusal olana gre tanmlamak istiyoruz diyeceklere kar; tpk burjuva demkokrasininin, bir politik dolan dinmize r tanmlamak istiyoruz diyenlere dayand gibi davranacaktr. Demokrasi ulusal olann zel bir sorun, inanca ilikin, politika d bir sorun olduunu kabul edenler iin geerli olacaktr. Yani snflar ve snf mcadelesi olduu srece, burjuvazi zerindeki diktatrlk, nam dier Proletarya Diktatrl, tpk burjuvazinin kapitalizm ncesi snflar zerindeki diktatrl gibi, o uygarlklarn ya da topluluklarn dini zrindeki bir diktatrlk olacaktr; tek fark bunun burjuvazinin dini zerindeki bir diktatrlk olmasdr. Bylece, Proletarya Diktatrl kavram ayn zamandabaka bir uygarlk program iinde bir anlam da kazanmaktadr. Kavram reddedilmemekte, ama anlam ve ierii gelimekte, ierii netlemektedir. *

sylemeliyim ki, benim slubum ada olamaz. Becersem bile tercih etmeyeceim. Bilimci softalndan ciddi kukularm var. Kendimi yanl anlamamanz dileyerek belirteyim ki, slubum biraz peygamberce veya bilgecedir. unu demek istiyorum: Mitolojik, felsefi, dini, bilimsel ve estetik-ahlaki realiteyi i ie vermeyi daha insancl buluyorum. amz bilimi korkun lde kadavrasaldr. Snrsz paralayarak incelemeyi ahlaken de tehlikeli buluyorum. Bana gre insanln kurulu gelenei sonuna kadar belirleyici olmak durumundadr. Bu yzden totemik, mitolojik anlatm kmseyemeyiz, kmsersek kknden koparlm insan kabul etmi oluruz. Bu tehlikelidir. Kutsal kitabn -Kur'an da dahil- insanlk yks gnmz bilimince rahatlkla rtlebilir. Fakat ondaki asla saygszlk edilmemesi gereken yan gelenee iman derecesinde deer vermesidir. Gelenekten unu anlyorum; evrensel oluumun insanlamasna ve oradan gnmze kadar yaanan her ey ayn zamanda KAOS aralna, yani zgnleme, yaratclk olgusuna da inanyorum. Yani gelenei deitirebiliriz. Tanrsalln z de budur. Bu tanrsalln yaratc insan olduu aktr. Toplumsal anlamda bu szc kullanyorum. Btn bunlar, calann da bizim tarttmz alanlarda dolatn ima etmektedir. (Ek not: Daha sonra bu yazlar Avukatlar araclyla kendisine ilettik. Yanks henz ayn dalga boyundan ok uzak olduunu gsteriyordu.)
98

Sosyalist Demokrasi de deniyor yanl olarak, sosyalizm snfsz toplumdur. Orada Proletarya yoktur. Sosyalist Demokrasi, almayana ekmek yok ilkesini, burjuva hakkn ve etiliini salamaya ynelik topluma karlk der.

162

Evet ama bu da aslnda ii snfnn amac deildir. i snfnn amac egemen snf olmak deil, snflar ve devleti ortadan kaldrmaktr. Yani kendini yok etmektir. Modern toplumun dinine ilikin tanmlamalarmzdan kan program bu hedef ve dnmle de tam tamna uyumaktadr. Modern toplumun dinini, politik, ekonomik ve zel ayrmdr ve toplumun bu ayrma re rgtlenmesidir diye tanmlamtk. Proletarya diktatrl, ya da iilerin, ulusal olann politik olanla akmas ilkesini de bir inan olarak zel alana atmasndan sz ettik. Ama zel alana atmak, zel diye bir alann ayrlnn toplumsal rgtlenmede veri olmas demektir. Yani burjuva toplumun dininin tam anlamyla dna klm olmamaktadr, sadece onun politik rgtlenme ilkesi zele atlmaktadr. Bu deiim bile hala burjuva toplumunun ufku iindedir. Tpk herkese emeine gre ilkesinin, burjuva toplumunun ufku iinde bir ilke olmas; Marksn deyiiyle, bunun burjuva hak eitliini salamak anlamna gelecei gibi. Sosyalizmin ya da iilerin hedefi ise, nasl snfsz bir toplum ise, ayn ekilde bizzat bu ayrmn yok edilmesi, zel, politik ve ekonomik ayrmnn ortadan kalkmas olabilir. Ancak o zaman, burjuva toplumunun tesinde ayr bir uyarla varlabilir. Peki zel, politik ve ekonomik ayrmna nasl son verilebilir, sosyalist bir uygarla nasl ulalabilir? Politik ve ekonomik yok edilerek, zel, politik, ekonomik ayrm yok olabilir. Bu ne demektir? Politiin yok olmas devletin yok olmasdr. Devletin ya a politiin yok olmas iki farkl anlamdadr. Proletarya Demokrasisi veya Gei toplumunda olduu gibi, bir snf mcadelesi arac olarak Devlet vardr. Bunun karl, ulusal olann zorla zel olarak tutulmasdr. Ama bir de, snflarn olmad, sosyalizmdeki, hak eitliini salayan devlet vardr. Yani ktln zorunlu kld; zgrlkler alemine geilemedii iin demokrasiyi uygulayan; hala bir yaptrm gc olan devlet vardr. te byle bir devlet olduu srece bile, artk bir snf mcadelesi arac olarak devlete gerek olmasa bile, bolluk olmad iin var olan devlete gerek olduu srece, hala politik olan var olmaya devam edecektir. Ancak, Devlet yok olduunda, yani Herkese ihtiyacna gre ilkesi geerli olduunda; zenginliklerin grl grl akt bir toplumda, devlet, yani politik yok olur. Ama bu ayn zamanda ekonominin de yok oluuna denk der. Ekonominin yok olmas nce meta retiminin ama son durumada emein yok olmasdr. Yani deer yasasnn bir doa yasas gibi insanlarn kaderini belirlemekten kmas; yok olmas. Marksn temel eseri olan Kapitalin alt balnn Ekonomi Politiin Eletirisi olmasnn derin anlam da budur zaten. Kapital, kendi konusunu dolaysyla kendini yok etmeye ynelik

163

bir eserdir. Sosyalist hareket de kendi konusunu ve kendisini yok etmeye yneliktir. i snf da burjuvazi ve snflarla birlikte kendini yok etmekle ykmldr. Elbette meta retimi ortadan kaldrlp, planl ekonomiye, toplumun ve insanlarn ihtiyalarn karlamaya ynelik kullanm deerlerinin retimine geildii andan itibaren, yani ekonomik kararlar toplum tarafndan belirlendii andan itibaren burjuva toplumunun styapsnn bu ayrm, yani ekonomi ve politik arasndaki ayrm en ar darbelerden birini alm olur. Ama ancak, bir bolluk ekonomisinde, burjuva hak eitliini salama gerei hissetmeyen bir ekonomide, ekonomi yok olur. Yani sadece snflarn deil, i blmnn de olmad bur toplumda, politik gibi ekonomik olan da yok olur. Ama politik ve ekonomik yoksa onlardan ayr bir zel de var olamaz. Bylece zel, politik ve ekonomik, yok olurlar. sosyalizmin program budur. Sosyalizmin program, ulusal olan zele atkmak deildir kendi bana, bu sadece zel, politik ve ekonomikin yom edilmesi iin geilmesi gereken zorunlu bir aamadr. Burjuva toplumu karsnda, ii hareketi, rnein meta retimine son verip ekonomiyi toplumun kararlarna tabi kldnda zaten bu burjuva toplumunun ekonominin ayr, politikann ayr, inancn ayr ilkeleri kuraln am olur. Ama, ekonomi diye, devlet diye bir sosyal gereklik ve bunlara karlk den sosyolojik kategoriler var olmaya devem eder. Snflar ile birlikte bir snf egemenlii arac olarak devlet ve iblmnn ortadan kalkmas ve zenginliklerin grl grl akmasyla da burjuva hak eitliini salamann arac olarak devlet yok olur. Bunun ekonomideki karl, meta retiminin son bulmas, deer yasasnn egemenliinin sonu, zenginliklerin gerek kaynann bo zamanlar olduu toplumda da emein yok olmasdr99. Bu kategorilerle birlikte ekonomi de yok olur 100.

99

Kelimenin tarihi anlamyla emek, yani alnnn teri ile kazanmaya mahkum edilmi acl ve yoksul insanln bu gne kadar yapt i, beeri praxisin en sefil, en gayri insani, en hayvani eklidir. Friedrich Engelse gre de, sosyal snflara ayrlm insanln bkn tarihi nasl sadece insanln bir tarih ncesi ise, tpk bunun gibi geleneksel emek de artk nesneler deil, fakat ahenkli bir ekilde gelimi ahsiyetler reten yaratc, evrensel beeri praxisin tarih ncesi eklinden baka bir ey deildir. Metann, deerin, parann, snflarn, devletin ve sosyal iblmnn ortadan kalkmasndan sonra, tam olarak gelimi sosyalist toplum, kelimenin geleneksel anlamyla, emein ortadan kalkmasna yol aacaktr. (Ernest Mandel, Marksist Ekonomi El Kitab, cilt 3, s.370-371)
100

Her bilim bir bilgi aracdr. Sorulan sorular bir cevaptr. Demek ki, ekonomi politiin cevaplandrmaya alt sorular Deer nedir? Sermaye ve Art Deer nerden gelmektedir? cretler nasl belirlenmitir? Para tedavlnn fiyatlar ve konjonktr zerindeki etkisi nedir? Tekrar-retim nasl ilemektedir?- Ekonomi politik, Emtia ve para retimi ile birlikte doduuna gre, onlarla birlikte ortadan silinecektir. Marksn Kapitale Ekonomi politiin Eletirisi alt bayln koymas, Kapital iin Hazrlk almas olan eserine. Ekonomi Politiin Eletirisinin Ana Hatlar (Grundrisse der Kritik der Politischen Ekonomie) demesi tesadf deildir. Marksa gre, ekonomi politik z bakmndan ideolojidir. Marksist felsefe olmad gibi, Marksist ekonomi politik de yoktur. Marksn eseri, devrinin bu iki byk ideolojisinin almasnn bir eseridir. (...) Ekonomi politik, kefetmeye alt ekonomik kategorilerle ayn zamanda ortadan silinir! (E. Mandel, Marksist Ekonomi El Kitab, Cilt:3, S.436-437, )

164

Bylece, ekonomi politiin konusu bir sosyolojik kategori olarak ekonomik yok olduunda; tpk ii snfnn burjuvaziyi yok ettiinde kendisinin de yok olmas gibi, zel de yok olur. Buraya kadar sylenenler, yani Marksn dedikleri, bir uygarlk program, burada ifade edilen, din ve ulus teorilerinin uyumunu gstermek iin yle bir emalatrma da ie yarayabilir.

165

Tablo buraya gelecek

166

* Marks, dinin eletirisi btn eletirilerin badr diye balamt henz bir devrimci demokrat olarak Hegelin Hukuk Felsefesinin Eletirisinde sze. imdi bu sze tekrar geri dnlebilir. Ama elbet bir st dzeyde. Yine Marks gibi diyebiliriz, dinin eletirisi btn eletirilerin badr. Ama buradaki din kavrammz artk burjuvazinin dininin din kavram deil; burjuvazinin din kavramnn kndisinin bir din olduunu da gsteren bir kavramdr. Buradaki eletiri artk tpk Kapitalin alt balndaki gibi bir eletiridir, kendi konusunu yok eden bir eletiri. Yani somutlarsak, dinin eletirisi, ulusuluun eletirisi, yani politik olann ulusal olana gre tanmlanmas ilkesinin eletirisi; dinlere inan demenin eletirisi; rasyonalizmin eletirisi; inan (zel), politik, ekonomik ayrmnn eletirisi olmak zorundadr. Ve bu anlamda eletiri henz balyor. * Okuyucu ilk bakta btn bu sosyolojik eletiri blmnn smail Beikinin eletirisiyle bir ilikisi olmadn dnebilir. Ancak bu doru deildir. Bu blmde, Marksist gelenein eletirilmesi ve gelitirilmesi erevesinde, Beikinin eletirisine temel olan, tarihsel maddeci yaklam olumlu bir biimde sergilenmeye allmtr. Bunu yapmak zorundaydk nk, bu on yldan fazla bir sredir dank olarak eitli yazlarda yer aldysa da, bilinmemektedir ve dolaysyla eletirinin dayand grlerin, bilinen ekmecelerin iine sokulup anlalmamas tehlikesi bulunmaktadr. Ama dikkatli bir okuyucu iin, bizim yine bir Marksist olarak yaptmz, Marksizme ve zellikle vlger Marksizme ynelik eletirilerin aynen Beiki iin geerli olduunu fark etmek hi de zor olmasa gerektir. Blmn banda sosyalistlerin niin Beikinin din bir inantr demesine bir eletiri getirmedii sorusunu sormutuk. Btn blm, aslnda sosyalistlerin de Beiki gibi dinin bir inan olduunu dndklerini gstermektedirler ve onlar da Beiki gibi burjuvazinin dininin bir amentsn sylemektedirler. Ne var ki, Beiki, sadece burjuvazinin dininin kabulleriyle i grmyor. Bu dinin gerici biiminin kabulleriyle i gryor, tpk bu gnk sosyalistler gibi. Devletin tmyle inan alanndan kmasn deil, btnyle zel bir sorun olmasn deil; Aleviliin de bir din olarak devlet tarafndan tannmasn savunuyor. Yani devletin dinleri tanmasn deil, Alevilii tanmamasn sorun ediyor. Gerek ve tutarl bir laiklii savunmuyor. Ayn ey ulus ve ulusuluk iin de geerlidir. Beiki, devletin bir dile, dine, soya, etniye, tarihe gre tannmasn deil, belli bir dile dine soya gre tanmlanan bir ulusun tannmamasn sorun ediyor. Yani gerici dnemin ulusuluuna, burjuvazinin dininin gerici dnemine dayanyor, onu savunuyor. Gerici ulusulua kar demokratik ulusuluu savunmuyor.
167

Bu Trkiye ve dnyadaki ii hareketinin ve ezilenlerin direnilerinin iinde bulunduu perspektifsizliin ve kszln bir yansmasdr. Onun hali pr melalini gstermektedir. Ama ayn zamanda Beiki, buna kar mcadele edecek yerde onu glendirmektedir. Beiki, Kemalizmin ulus ve ulusuluk anlayn, yani, dile, dine, soya, tarihe dayanan bir ulusuluk anlayn aynen paylamaktadr, onun eletirisi, ayn ilkelere dayanan baka bir ulusun tannmamasdr. Onun da Kemalizmin dayand ilkelere gre ulus olduunu kantlamak ve elikisini gstermeye almaktr btn abas. Beiki sadece gerici egemen Trk ulusuluunun kurbanlarn destekledii iin ilerici ve demokratik bir ileve sahiptir. Ayn ekilde, resmi devlet dinine kar Alevileri destekledii iin ilerici ve demokrat bir ilev grmektedir ama, program ve dayand anlay itibariyle, kurbanlarn savunduu sistemin btn varsaymlarn ve kabullerini paylamakta ve savunmaktadr. Bu nedenle Beikinin grleri, ii dna evrilmi Kemalizmdir; tersinden Kemalizmdir. imdi artk Beikinin Alevilik, slam, din vs. zerine somut grlerine ve dayand bu anlayn ve pozitivizmin ayrntl bir gsterimine geilebilir.

168

BENC BLM

OTANTK YA DA TARHSEL OLARAK DN VE ALEVLK

Giri
nceki blmde, politik ifadesi devrimci demokrasi olan, burjuva aydnlanmasnn eletirisi yapld. Bu anlamda nceki blm kendisinden nceki blmn bir eletirisi gibi de okunabilir. Dier bir ifadeyle nceki blm, sosyalizmin devrimci demokrasiyi eletirisidir. Tarihsel Maddeciliin burjuva rasyonalizmini eletirisi ve ayn zamanda Tarihsel Maddeciliin burjuva rasyonalizminin kalntlarndan bir arnma abasdr; yani zeletiridir. Bu bakmdan, aslnda Beikinin eletirisi burada bitirilebilir. Eletirinin metodolojik temelleri koyulmutur. Bundan sonras olgular ve ayrntlardr. Her hangi bir kii, kk bir abayla bunlar sonsuz kere deneyip salayabilir. Fiziksel bir yasay ifade eden bir forml dnelim. rnein mehur E=m.c 2 formln ele alalm. Bu formlde ktle ve enerjinin eitli nicelikleri ele alnarak bu formlde dile getirilen bantnn doru olup olmad sonsuz kere kontrol edilebilir. Yldzlar, atom bombalar vs. bu formln doruluunu lmekte kullanlabilir. Bundan sonras artk teknik ve ayrntl abaya ilikindir. Enerjinin farkl biimlerini toplamak, ayn enerji trne dntrmek yle hesaplamak, ktleyi tam olarak bilmek, k hznn bykln hassas deney ve lerlerle tam olarak hesaplamak gibi ileri yapmak herkesin yapabilecei ilerdir. Burada artk o grnmez ilikiyi kefederkenki yaratc abaya gerek yoktur. Ayn ekilde, buraya kadar ifade edilen din, ulus, styaplar teorisine dayanarak, bundan sonra insanlk tarihinde ya da gnmzde bu teori sonsuz biimler iinde tekrar tekrar kontrol edilebilir. Bu nedenle sosyolojik eletiri burada bitirilebilirdi. Dinlerin inan olmad; dinlere inan demenin bir inan olduu ve bunun modern toplumun dininin bir bileeni olduu gsterilmi bulunuyor. Ne var ki, tarihsel bir gericilik dneminde yayoruz. Gericilik dnemlerinde insanlar genelleme yeteneklerini yitirirler; grnmeyen, derinden ileyen ilikilere, yani toplumsal yasalara daha az ilgi gsterirler. Ayrntlar, aslnda burjuva dnyasnn ufkunu amayan eletiriler, daha byk ilgi grrler. nsanlar olgular ve bu olgularn yzeydeki, grnr nedenleriyle ilgilidirler. O nedenlerin ardndaki nedenlere pek kimse kafa yormaz olur. Bunun elbette bir i mant vardr. Toplumda kkten bir deiime ynelen veya byle bir deiim gereinin ortaya kard her hareket, temel nedenleri aratrmaya, dolaysyla daha
169

metodolojik, daha genel sorunlara ilgi duymaya eilim gsterecektir. lkedeki sistemi blgeyi hatta dnyay deitirmek istiyorsanz, elbette gnn olaylarna birka bin yllk mesafeden bakmanz; en derindeki nedenlere inmeniz gerekir. Bu nedenle devrimci ykseli dnemlerinde, bu gnn tam tersi bir eilim grlr. Genel yasalar, nedenlerin ardndaki nedenler esas dikkatlerin ve ilginin merkezine gelir. Bu nedenle, devrimci ykseli dnemlerinin tartlan konular, dorudan yaanan olaylarla tamamen ilgisizmi gibi grnr. rnein altml yllar gz nne getirelim. O dnemde, Osmanl toprak dzeninden, diyalektiin ne olduuna; doa yasalarndan sanat teorilerine kadar son derece soyut konularn gndemi doldurduu grlr. Somut veya gncel olaylar, genel metodolojik sorunlarn, genel yasalarn ve tarihsel eilimlerin tartlmas balamnda gndeme gelir. inde bulunduunuz dnemde ise, eilim tam tersinedir. Metodolojik sorunlar bile olgulara ilikin bir tartmaym gibi ele alnmaktadr. Yani imdi olduu gibi, var olan sistem iinde, kk, sradan deiikliklerin peinde iseniz veya her trl deiiklii reddediyorsanz, elbette genellemelere ihtiyacnz olmaz. Bu nedenle yazdklarmzn bu gnn dnyasyla, bu gnn ruhuyla hibir ilikisi yoktur. Onlar unutulmu ve bilinmeyen bir dnyann ruhunu korumaya ve yaatmaya alrlar. Bu gnn dnyasnda bir yank bulma anslar yoktur. Ama devran hep byle gidecek diye bir kural da yoktur. Gn gelir ruh hali derinden derine deimeye balar, o zaman kk balantlar bile byk nem tarlar. Bu nedenle kulukada da olsa beklemek zere tohumlar samaya devam etmek gerekiyor. Ve yine bu nedenle zaman sana uymuyorsa, sen zamana uy deyiine uygun olarak, buraya kadar genel olarak sylenenleri, Beikinin metnine ve tartt konulara bal kalarak, somut olgular ve karsamalar dzeyinde ele alalm. Yani bundan sonra eletirinin daha somut, zamane ruhunun ihtiyalarna daha uygun blm balyor. Bir bakma imdiye kadar, dinin ne olduunu tartyorduk, imdi, o genellemeleri, somut Alevilik balamnda, ele alp tartacaz.

Farkl Alevilik
Daha nce de deinildii gibi, Aleviliin farkl biimini kesinlikle birbirinden ayrmak gerekiyor101. Beikinin temel yanl, tam da modern toplumunun dininin kabulne uygun olarak, bu farkl Alevilii bir ve ayn Alevilik gibi ele almasdr.
101

Ayn durum elbet slam iin de geerlidir. Tarihsel ya da uygarln styaps olarak slam; kendini bir inan olarak tanmlayan slam ve sosyal bir hareket olarak slam. Ayrca bu sosyal hareket olarak slam farkl karakterlere de sahiptir. Bir ok yerde, dinsel deil, ulusal baskya kar veya snfsal smrye kar direniin bayradr.

170

Bu vesileyle yaznn banda yaptmz ayrm tekrar hatrlatalm. farkl Alevilik vardr. 1) Aleviliin Trkiyede zgl olarak bask altnda bulunuuna bir tepki olarak, modern bir sosyal hareket olarak Alevilik. 2) Bu gnn, kendini bir inan olarak gren, aslnda rasyonalizm ya da ulusuluk dininin bir bileeni olan Alevilik. 3) Tarihte var olmu, otantik, komnn styaps olan Alevilik. Bu farklar ok nemlidir. rnein, gnmzn Aleviliin inan olduunu syleyen Alevisi, gerekte Alevi deildir artk. nk, dinlerin bir inan olduu modern toplumun inancdr. Kendisinin Alevi inancndan olduun syleyen aslnda bununla, modern toplumun dinleri inan olarak tanmlayan inancndan olduunu; modern toplumun dininin bir amentsn sylemi olur. Ayn ey slam iin de geerlidir. slam inancndan olduunu syleyip, kelimeyi ahadet getiren, artk gerekte Mslman deildir; bu eylemiyle slamiyete olan inancn deil; slamiyetin de dier dinler gibi bir inan olduunu syleyen modern toplumun dinine olan inancn ve balln ifade etmi olur. Yani bugnn Alevisi de, Snnisi de, Hristiyan da, Budisti de, hatta Ateisti de, hep ayn dinin mminleridirler. Onlar, dinlerin inan olduunu syleyen dindendirler; yani rasyonalizm dininden, yani ulusuluk dininden, yani zel, politik ve ekonomik olan ayrarak toplumu rgtleyen modern toplumun dinindendirler. Aslnda durum tpk kapitalizm ncesinde olduu gibidir. Kapitalizm ncesinde nasl var olan dinlerin dnda bir var olu mmkn deilse; bu gnn toplumunda da, bu toplumun dininin dnda var olu mmkn deildir. Yani Ateistler bile bu toplumun dinindendirler. Dinin bir inan olduunu syleyen bir Ateist ile bir Mslman ve bir Alevi, ayn ortak inanta olduklarn ifade etmi olurlar. Bu gnk dinler tartmas, yani Aleviler, Snniler, Ateistler arasndaki tartma, eski an dinlerinin iindeki mezhepler tartmas gibidir. Modern toplumda hangi inancn, modern toplumun ihtiyalarna daha uygun bir inan olduu tartmasdr. Bu gnn toplumunda kendilerinin inan olduunu syleyen dinler, tarihteki dinlerin devamcs olduklarn sylemektedirler ve kimsenin bundan en kk bir kukusu bulunmamaktadr. Ama bu batan aa yanlgdr; dinleri onlarn kendi haklarndaki iddialaryla deerlendirmedir. Tarihteki dinler tm toplumsal yaam belirliyorlard; tmyle styapydlar. Bu gnk dinler ise, modern toplumun styaps iinde, onun politik olmayanla, zelle snrl, organik bir bileenidirler. Onlar modern toplumun organik bir parasdrlar, bir zamanlar var olmu dinlerle (styaplarla) zden bir ilikileri kalmamtr. Bunu yle bir benzetmeyle aklamak mmkn olabilir.

171

Modern biyoloji ve evrim teorilerine gre, hcre iindeki organellerin bir ou, nceleri bamsz canllard. Bunlar sonradan baka tek hcreli canllarla simbiyoz bir yaama girdiler ve sonunda bu gnk hcrenin olmazsa olmaz bir organik bileeni; yapta haline dntler. rnein hcre iindeki mitokondriler byledir. Virsler hari gnmzde btn hcreler, ilerinde mitokondrileri barndrrlar. te dinlerin bu gnk durumlar biraz bu rnee benzer, mitokondrilerin eskiden bamsz canllar olmalar gibi; bu gnn din denen ve modern toplumun sitoplazmas iinde bir mitokondri gibi ilev gren inan olarak dinler; bir zamanlar tmyle bamsz baka canllar gibiydiler; yani bamsz birer styapydlar. Bir zamanlarn bamz yaayan canllar olan motokondriler ile bu gnn artk hcre dnda bamsz bir varl olmayan; hcrenin organik bir bileeni olmu mitokondriler arasndaki iliki gibidir, bu gn toplumundaki din ile bir zamanlarn dinlerinin ilikisi. Beiki ncelikle bu fark grmyor ve yok sayyor. Ama hemen anlalabilecei gibi bu grmeyiin ve yok sayn nedeni, tam da modern toplumun dini asndan tarihe bakmas; tm tarihi inan olarak dinlerin tarihi ve uluslarn tarihi olarak grmesinin sonucudur. Ama sadece bu ikisini kartrmyor Beiki. Bugn bask altna alnmaya kar bir sosyal hareket olarak Alevilik ile tarihteki Alevilik ve inan olarak Alevilii de bir ve ayn Alevilik olarak gryor102. Aleviliin zgl olarak bask altnda olmasna kar, yani modern toplumun dininin saf ve ideal biimde egemen olmamas nedeniyle ortaya kan, bir hareket olarak Alevilik ile, bir inan olarak Alevilik arasnda da hibir zdelik ilikisi bulunmamaktadr. Eer Alevilik zerinde zgl bir bask olmasa, yani modern toplumun dinine uygun olarak, tm inanlar ayn eitlii ve zgrl yaasayd, Alevilik biimindeki modern sosyal hareket olmazd. Yani devlet camilere imam yetitirmese, Alevi kylerine cami amasa; camileri desteklemese, Snni ounluun Alevilere yapaca ayrmcla kar duran tedbirler alsa, Aleviler de cem evi amak ihtiyacn duymaz, Alevi genleri gslerine Zlfikar madalyonlar asmazlard. Yani, bir sosyal hareket olarak Alevilik, sermayenin gerek tarihsel hareketinin bir rn ve sonucu olarak ortaya kar ve baarya ulat takdirde nesnel sonucu, bir inan olarak Aleviliin ve sermayenin ideal var olu koullarn yaratmaktr. Yani kimse inancndan dolay bir bask altnda olmaz, din tamamen kiisel bir sorun olur. Bu sosyal hareket, kendisini ne kadar gerek Alevi kimliine dn olarak tanmlasa da znde, modern toplumun dininin ideal biimin savunan, yani her hangi bir inan zerinde bask olmasna kar kan bir harekettir. Kendi iddias olan gerek otantik Alevilie bir dn olduu iddiasnn aksine, bir inan olarak Alevilii savunur; aslnda Aleviliin de bir inan olmas iin bir harekettir; yani modern toplumun dinini en ideal haliyle egemen klmak iin bir harekettir. Dier bir deyile modern toplumun dinine bir genlik asdr.

102

Zaten tam da bu fark gremedii iin, bir sosyal hareket olarak Aleviliin program ve strateji sorunlarn, teolojik bir tartmaya dntrmektedir.

172

Beikinin yapmak istedii, bu sosyal hareket olarak Alevilie nasl baarl olacana dair bir program, strateji ve ideoloji nermeye almaktr. Bu niyet elbette, ezilenlerden yana soylu bir niyettir. Ama bu soylu niyet, onun nasl epistemolojik, politik ve teolojik olarak elikiler iine dmesini engellemiyorduysa; sosyolojik olarak da bu Alevilii kartrmasn engellemiyor. Ama biz imdi tarihsel Alevilik hakknda Beikinin grlerini ele alrken, bu yanl yapmadn veya bu Alevilik arasnda bir fark olmadn var sayacaz. Yani Beikinin Alevilik hakkndaki nermelerini tarihsel, otantik veya styap olarak Alevilik hakknda sosyolojik nermeler olarak ele alp, sosyolojik nermeler olarak tartacaz. Tekrar edelim. Sosyolojik eletiri iin: 1) Beikinin tarihsel, inan olarak ve sosyal hareket olarak Alevilii doru olarak ayrdn veya bunlarn gerekten Beikinin varsayd gibi bir ve ayn ey olduunu varsayyoruz. 2) Beikinin nermelerinin politik veya teolojik bir tartmadaki nermeler deil; dorudan sosyolojik nermeler olduunu var sayyoruz. imdi tekrar Beikinin temel nermesini hatrlayalm: Alevilik, Yahudilik gibi, Hristiyanlk gibi, Mslmanlk gibi, Budizm gibi farkl bir dindir, farkl bir inantr. Yahudilik nasl Mslmanlk deilse, Hristiyanlk nasl Mslmanlk deilse Alevilik de Mslmanlk deildir. (...) Aleviliin bir mezhep olmadn, ayr bir inan, ayr bir din olduunu belirtmeye alyorum. imdi, bir sosyolojik nerme olarak, sosyologlar aras bir tartmada, Aleviliin ne olduu zerine bir tartmada, bu nermeler doru mudur ve ne anlama gelmektedir? Onu grelim. Yukardaki alntda tarihsel Alevilik hakknda rtk olarak u nermeler ifade edilmektedir: 1) Alevilik bir inantr, 2) Alevilik Mslmanlk, Hristiyanlk, Budizm gibi bir dindir. 3) Alevilik slamiyet iinde bir mezhep deildir. Bu nermenin de sosyolojik nermeler olarak; tarihsel, otantik Alevilie ilikin nermeler olarak yanltr. Yani sosyolojik olarak ele alndnda: 1) Alevilik bir inan deildir; tmyle styapdr. 2) Mslmanlk, Hristiyanlk ve Budizm gibi, ayn kategoriden bir din deildir. 3) slamiyet iinde bir mezheptir. Yani Beikinin Aleviliin ne olduuna dair btn nermeleri sosyolojik olarak yanltr. Niin ve nasl yanltrlar? Bunlar grelim.
173

Tarih, Toplumlar ve Dinler

Eer kafanz, hibir bilimsel deeri olmayan Prokrutes Yata ya da deli gmlei gibi ilkel toplum, kleci toplum, feodal toplum gibi emalar ve ilerleyen bir tarih anlayyla orbaya dnmemise, var olan tm insanlk tarihi ve toplumlar balk altnda toplanabilirler. Kandala Dayanan Snfsz Toplum: Biz buna komn diyeceiz. Aklda kalmas iin yuvarlak hesap 50.000 yl nceden beri, yani en az Homo Sapiens103in ortaya kndan beri var olmutur. Artk sadece corafi olarak tropik ormanlar, ller, tundralar; eriilmez okyanus adalar ve da balar gibi uygarln pek giremedii yerlerde son rnekleri yaamaktadr. Ayrca, yaayan son izleri modern toplumun gzeneklerinde (mesanelerinde) ekirdek aile olarak son savunma mevziine ekilmi; modern toplumun organik bir bileeni haline gelmi; igcnn yeniden retiminin sosyal masraflarn drerek kar orannn dmesine kar bir ilev gren, toplum. Yaz, snflar, devlet yoktur. Art rne Ekonomi D Cebir ile El Koyan Snfl Toplumlar ya da Klasik Uygarlklar: Bunlar da, birer sfr atarak ve yuvarlayarak kolayca aklda kalmas iin 5.000 yl nce Aa Mezopotamyada domu ve 500 yl ncesine kadar Maripten ine uzanan bir kuak boyunca yaylmtr. 500 yldan beri tam bir geri ekili iindedir. Art rnn zorla, yani ekonomi d cebirle ele geirildii; art deerin genellikle, mallarn eitsiz bir deiimine yani deer transferine dayand (Tefecilik ve Bezirganlk), dolaysyla toplumun genel bir zenginlemesine yol amad, esas olarak tarm retimine dayanan uygarlklar. Dnyadaki kylk blgelerin ve kasabalarn byk blmnde bu toplumun ve yaamn son kalntlar vardr. Yaz, snflar, devlet vardr. Yaz egemen snflarla snrldr Modern Kapitalizm ya da Burjuva Uygarl: Yine aklda kalmas iin yuvarlak hesap 500 yl nce, Kuzey Avrupada, ngilterede domu toplum. Bu gn btn dnyay egemenlii altna almtr.

103

Homo Sapiens, yani Akl nsan. Bu adlandrma bile, modern toplumun dininin, rasyonalizmin damgasn tar. nan nsan demek daha az doru olmazd.

174

Smrnn kayna retimden edilen art deerdir, dolaysyla smr sonunda bir btn olarak toplum zenginleir. Ekonomi d zor, yani vergiler ve ganimet, belirleyici deildir artk. Vergiler araclyla gelirlerin yeniden datmnda belli bir etki olarak varln srdrr. Eitsiz deiim ise birinci ve nc dnya arasndaki ticarette byk bir deer transferine yol asa da, bunlarn ikisi de onun kendine has, onu o yapan zellikler deildir, kapitalizm bunlar olmadan da var olabilir. En belirgin karakteristii, genellemi meta retimi olmasdr. Her ey metalar, yani deer yasas her eyi belirler tm toplumsal sreleri kendine tabi klar. Yaz, snflar, devlet vardr. Yaz genelleir. * Bunlarn her biri kendi iinde de bir evrim geirir. Yani elli bin yl nceki komn ile bu gn yaayan ve bir ok uygarlk ve kltrlerin etkisi altnda belli bir deiim geirmi komn elbette farkllklar gsterir ama bunlar temeldeki zdelii deitirmez. Ayn ey uygarlklar iin de geerlidir. lk Smer uygarl ile rnein Grek veya slam uygarl arasnda da byk farklar vardr. Ama zdeki ortaklklar ayndr. Keza, kapitalist toplumlar da doduklarndan bu yana deiirler; ticari, manfaktr, snai, fordist, post fordist kapitalizmler birbirinden ok farkldr ama onlar zde klan nitelikler varln srdrr. Ve bu toplumlar sadece zaman iinde birbirlerini izlemezler; sadece zaman iinde temel karakteristikleri erevesinde bir evrim geirmezler, ayn ada da bir arada bulunurlar. Ve bu bir arada bulunu basit bir toplam gibi, birbirine su szdrmayan kaplar gibi bir arada bulunu deildir. Komn ve tefeci bezirgan ilikiler, kapitalizmle ve ona tabi olarak, tpk insan ve barsaklarndaki bakteriler gibi bir simbiyoz iliki iine de girebilirler ve bylece tpk karmak eko sistemler, hayat birlikleri gibi toplumsal bir sistem de olutururlar. rnein komnn son kalnts aile, i gcnn yeniden retilmesinin bir arac olarak bir ilev grp yaamn kapitalizme bal olarak srdrebilir. Veya tefeci-bezirganlk modern finans kapitalle et ve trnak gibi olabilir. Toplumsal ilikilerin hibir kitaba smayan karmakln yaratan bu simbiyoz ilikilerdir. Dnya tarihine ve toplumlara, onun en ayrc karakteristiklerini ve btnsel karmakln ieren bylesine bir bak olmadan, ne tarih ne modern toplum ne de bugnk politik ve sosyolojik gelimeler anlalamaz. imdi bu alfabetik snflamadan ve aklamalardan sonra bu toplumlarn dier karakteristiklerine gelelim.

Komnn styaps Olarak Alevilik

Komnde uygarln temel ayrc izgileri olan snflar, devlet, yaz yoktur.

175

Komnde yaz yoktur. Bilgi, yani toplumun binlerce yldr biriktirdii tecrbeler sentezi, yaz bilinmedii iin kuaktan kuaa, sz ve davranla aktarlr. Bu bilginin korunmas iin ona dokunulmalk kazandran kutsallk ve aklda kalmas ve kuaktan kuaa aktarlmas iin, ritim ve kafiye, yani mzik, iir ve dans hayati nemdedir ve henz birbirinden ayrlmamtr. Yaz olmad iin okullara gerek yoktur. Snflar olmad iin, belli bir snfn imtiyazlarn ve smrsn koruyacak ve salayacak silahl adamlar, hapishaneler, mahkemeler, bunlarn yetitirilmesi iin okullara ve btn bunlarn giderlerini karlamak zere vergi memurlarna gerek yoktur. Ynetici otoritesinin kaynan silahl glerde deil, bilgisinde ve tecrbesinde, insanlarn onu gnll kabulleniinde bulur. Devlet yoktur ki sosyolojik bir kategori olarak siyasi olan olsun ve zel ondan ayr olarak tasavvur edilebilsin. Burjuva toplumu, inanc kiisel, zel alana ilikin olarak tanmlar. Ama komnde zel yoktur ki inan diye zele ait bir ey olabilsin. Dolaysyla her ey bir tek toplumsal iindedir. Burjuva sosyolojisinin din diyerek inan ve siyasal olmayan olarak tanmlad ey, aslnda komnn tmyle styapsndan yani kendisinden baka bir ey deildir. Vlger Marksizmin aydnlanmann ve burjuva sosyolojisinin etkisi altnda bir styap kurumu olarak tanmlad din, aslnda tm styapdr. Dinin dnda hibir ey yoktur. ster Alevilik, ister amanizm, ister Ezidilik veya baka bir biim veya adlandrma olsun, bunlarn hepsi znde komnn rgtlenii, styaps, ya da kendisinden baka bir ey deildirler. Yani amanizm, Alevlik, Ezidilik veya dnyann baka yerlerinde baka adlar ve biimlerde var olmu dier dinler, inan anlamnda din deil, komnn farkl a ve biimlerde rgtlenii, komnn kendisi, tm styapsdr. Burada amanizm ile ilgili ksa bir aklama yapmak gerekiyor. amanizmin Trklerin slamiyet ncesi dini olduu ynnde yaygn bir yanl anlama olduundan, amanizm Trklerin otantik dini gibi anlalmaktadr104. Bu batan aa yanl bir nyargdr. amanizm evrenseldir. Afrikadaki kabile bycs, engizisyonun yakt cadlar; Alevi dedeleri; Kzlderili kabilelerinin bycleri, ilk maara diplerine resimleri yapanlar vs. hepsi amandr. Animizm, Totemizm, amanizm ayn olgunun farkl etnolog ya da antropologlarla yaplm farkl adlandrmalardr. amanizm yerine, totemizm, ruhuluk vs. de denebilir. nemli olan adlandrma deildir. Biz burada, uluslar aras yaznda yaygn olarak kullanld ve yerletii iin amanizmi kullanyoruz ama bunun Trklkle hibir ilgisi yoktur. Tamamen sosyolojik bir kategori olarak, snfsz toplumlarn styapsn, dinini adlandrmak iin kullanyoruz. Hemen grlecei gibi, snf, devlet, yaz olmamas, bir ok farkl biimlere ramen btn Alevi toplumlarnn ortak karakteristikleridir. Alevilik zerine btn aratrmalar, Alevliin kitapszlk olduunu, yani yaz, yani uygarlk olmadn; Dedenin nemini; mzik, iir ve dansn birliini ve nemini; toplumda silahl adamlarn yeri olmadn, kadnn toplumdaki
104

Bu yanl anlama ve nyargya Beikiden bir rnek: Fakat Alevilik sanldnn tersine Orta Asya kkenli, amanizm kkenli bir inan deildir.

176

yksek yerini vurgular. Btn bunlar Aleviliin komnn dini olduunu gstermektedir. O komnn orta doudaki uygarlklarla iliki iinde, komn nitelii erevesinde ortaya km ve gelimi bir styapsdr. Dier bir ifadeyle amanizm'in (snfsz toplumun dininin, styapsnn) gelimi bir biimidir. Bu gelimeyi yle anlamak gerekir. rnein, birka milyar yl nceki ilk tek hcrelilerin veya bakterilerin, olduka ilkel bir yaplar vard. Ama evrim sadece tek hcreliler, sngerler, yumuakalar, omurgallar vs. eklinde bir yol izlememitir. Ayn zamanda tek hcrelilik erevesinde de bir evrim yaanr ve ortaya ok kompleks tek hcreli canllar kar. rnein, terliksi hayvan bir tek hcrelidir. Muhtemelen evrimin ok ileriki bir aamasnda ortaya kmtr. Karmaklk bakmndan belki bir meduza veya bir sngerden daha gelimi olabilir. Ama btn gelimiliine ve karmaklna ramen bu onun tek hcreli olduu gereini deitirmez. Alevilik de, belki Smerlerin veya Eski Msrn diniyle karlatrldnda, tpk bir terliksinin, bir snger ya da deniz anasndan (meduzadan) ok daha kompleks bir yapya sahip olmas gibi, ok gelikin bir yapya ve felsefeye sahiptir muhtemelen. Ama daha gelimi grnmesine ramen, bu, Smer veya Eski Msrn dininin bir uygarlk dini; Aleviliin bir komn dini olmas gereini; yani birilerinin ok hcreli dierinin tek hcreli olduu gereini deitirmez. Alevilii de byle kavramak gerekir. O da bir tr terliksi hayvan gibidir. Komnn kendini rgtleyiidir, ama, elli bin yl nce, maaralarn derin kuytu kelerine hayvan resimleri izen amanlarn bulunduu komne gre ok gelimi ve karmaklam bir komndr; ok gelimi ve karmaklam bir amanizmdir. Ama tpk o ok gelimi terliksi hayvann, ne kadar karmak olursa olsun yine de tek hcreli olmas gibi, Alevilik de bir komnn dinidir; o dinin bir biimidir. Nasl bir terliksinin ekirdek, sitoplazma ve zardan oluan tek hcreli bir canl olma nitelii deimez ise, Alevi toplum da komndr105. Yaz, snflar, devlet yoktur. Dalar Orta Dou ve Akdeniz'de, uygarln etkilerinden kendini en ok koruyabilmi, komnn en uzun yaad yerler olmulardr. Bu nedenle, slam aleminin neredeyse btn dalar, aa yukar Alevidir. Arnavutluk dalar Alevidir. Balkan dalar Alevidir, Anadolunun dalar Alevidir, Krdistan dalar Alevidir, Lbnan dalar Alevidir: Atlas dalar Alevidir. Himalayalar Alevidir. Elbette bu Alevilikler bir ok farkllklar da tar. ok farkl tarihleri, dilleri gelenekleri vardr. Ama bir ey ortaktr. Devlet, snflar, yaz yoktur. Alevilik, bir inan deil, komnn kendisidir, komnn rgtleniidir. Komnn ayr, kendi var oluu dnda bir inanc yoktur ki ona ilkel toplumun inanc denebilsin. Alevilik, bugnk, politik olann d olarak tanmlanm, inan olarak tanmlanm anlamyla, yani pozitivist burjuva anlamyla din deildir. Aleviliin olduu bir toplumda, modern toplumun
105

Ya da ahtapotlar, olduka yksek bir zekaya, ok gelimi gzlere sahip olmalarna ramen yine de bir yumuakadrlar, balk deildirler. Omurgaszdrlar. Bir ok balktan daha baarl olmalarna ramen byledir bu. Yani salyangoz, midye ve istiridyelerle ayn ailedendirler. Alevilik de byledir. O ok gelimi bir komndr ama yine de komndr, uygarlk deildir, ahtapotlarn balk ya da omurgal olmamas gibi ve evrimde daha nceki bir aamaya denk der.

177

anlad anlamda inan veya din denen bir kavram yoktur ki Alevlik bir din veya inan olsun. O kendini, ben kendimi siyasi olmayanla snrlyorum dememektedir ki din olsun, inan olsun. Bir siyasi olan kavram bile yoktur ki byle bir ayrm yapabilsin. Toparlarsak, Alevilii, sosyolojik olarak bir din veya inan olarak tanmlamak, burjuvazinin ya da modern kapitalizmin silah, retkenlik ve ideoloji zoruyla onu olmaya zorlad tanmn iine hapsetmeyi kabullenmek ve onu savunmak demektir ve hibir bilimsel deeri yoktur. smail Beiki ise, tam tamna bunu yapmaktadr.

Dersim Ayaklanmas: Aleviliin Bir nan Olmaynn Kant

Aleviliin bir inan olmad ve kendisinin inan olduu dncesiyle bir arada bulunamayaca ve Aleviliin bir inan olduu dncesine gre rgtlenmi bir toplumun Alevilik zerinde diktatrlk olduu, yani kapitalizmin st yapsnn komnn styaps zerinde bir diktatrlk olduu, en ak biimde, Aleviliin veya komnn dininin komnn rgtlenmesi ve kendisi olarak varln srdrmeye alt noktada ortaya kar. rnein Aleviliin otantik biiminde, eriata ya da modern hukuka dayanan mahkeme diye bir ey yoktur. Ne cumhuriyetin ne de eriatn mahkemeleri vardr. Tm komn kendisi bir mahkemedir. Dara kan sank hakkndaki karar tm komn verir ve uygular. Bu ou kez, fiziksel bir acy bile gerektirmez. Sadece toplumdan dlanm olmak bile yeter. nsan komn dnda, cemaat dnda var olamayaca iin; yani ortada henz bir birey bile olmad iin; komnn dnda bir var olu mmkn olmad iin; komn yesi iin bu dlanma (aforoz) lme e deer bir cezadr. Tabii bu cezay uygulayacak kadlara ve onlar yetitirecek bilim adamalarna, retmenlere veya mahkemelere ve hukuk fakltelerine gerek yoktur. Dolaysyla btn bunlar iin vergilere, demeyenleri ieri tkacak polislere ve hapishanelere de. Ama en demokratik, en inan zgrlnden yana devlet bile, Alevilie, kendi din ya da inan tanm ve snrlamasn ona kabul ettirebilmek iin, szde zgrlk adna, en byk iddeti uygular. Sadece Alevilik byle deildir. Btn dinler byledir. Dinler inan olduklarn, zele ilikin olduklarn kabul etmedikleri takdirde, bu onlara zorla, iddetle kabul ettirilir, eer retim ve ideolojinin gcyle bu baarlamyorsa. nk sorun hangi hukuk geerli olacaktr sorunudur. Aleviliin ya da komnn dar m, burjuva cumhuriyetin mahkemesi mi? Snfsz toplumdaki gibi vergi olmayacak mdr? Yoksa vergiyi devlet mi alacaktr? Snfsz toplumda herkes silahl olduundan askerlik diye bir ey yine bilinmeyecek midir? Yoksa, burjuva devletin ordusunda askerlik yaplp, silahlar teslim mi edilecektir? Yani Alevilik veya dinler bir inantr demek, gerek dinler zerinde bir diktatrl, bir iddeti savunmaktr. Dinlerin bir inan olduunu syleyenler, dinlerin kendilerinin inan olduklarn kabul etmeyip, tm toplumsal ve siyasal hayat eskisi gibi dzenlemeye devam
178

etmeleri karsnda ne yapacaklar noktasnda susmaktadrlar. Beikinin yapt da tam tamna budur. Bir yandan slamiyetin iddetinden, yaylmaclndan sz eder modern hmanist bir zgrlk olarak, dier yandan Alevilik de, dinler de bir inantr der. Bu, o din inan olduunu kabul etmedii takdirde zorla byle yaplmas iin bir fetvadr ayn zamanda. Sadece inan olmay kabul etmeyen bir dine inan olmann nasl kabul ettirildiinin en son ve tipik rneklerinden biri Dersim Ayaklanmas denen olaydr. Binlerce yl boyunca Dersim, Fars, slam (Orta Dou) ve Bizans (Akdeniz) uygarlklarnn ortasndaki dalk blge olarak, tpk Afrika veya Amazon ormanlar veya fethedilmemi Avustralya ve Amerika ktalar gibi, uygarln fetih edemedii, komnn varln srdrd bir zgrlk adas olarak kalmtr. O zamanki askeri aralar hibir zaman bu dalk blgenin fetih edilmesini; oralarda yaayan komnn uygarlklarca boyun edirilmesini mmkn klacak bir dzeye erimemitir. Dolaysyla komn, Dersimde 1930lara kadar varln srdrm, oralara uygarlk ne slam uygarl olarak ne de burjuva uygarl olarak girememitir106. 1938de ortada bir ayaklanma veya isyan da yoktur . Devlet tarafndan balatlan ve bahane yaratlan bir cezalandrma, ezme, boyun edirme sz konusudur. Aslnda, binlerce yl antik uygarln fetih edemedii bu blgeyi, uygarlk, burjuva uygarlk olarak uaklarla nihayet 1938de fetih etmitir. Bugnk, ulusal hareketlerin ve o uluslarn kendileri iin bir tarih yaratma abalarna bal olarak savunduklarnn, kendileri iin bir tarih yaratma ve gelenek ina etme abalarnda ifade edilenin aksine bir Zaza veya Krt ayaklanmas da deildir. Olay Alevilik biiminde yaayan, komnn zorla paralanmas ve din ve inan haline getirilmesi iin bir iddet kullanlmasdr. Modern burjuvazinin ve kapitalizmin komn yok ediidir. Elbette, Krt milliyetisi, Nuri Dersimi gibi kimi aydnlar bunu ulusal bir ayaklanmaya evirmek yolunda giriimlerde de bulunmulardr. Ama bunlar onun gerek niteliini deitirmez. Olay, devleti, askerlii, vergiyi bilmeyen ve tanmayan, bilmek ve tanmak istemeyen Dersime, vergi, askerlik, mahkemeler, yaz, okullarn sokulmas ve sonunda onlarn da kendilerini inan olarak tanmlamay kabul etmek zorunda kalmalardr. Bugn hibir Alevi artk, devletin mahkemelerini tanmyorum bizim geleneksel yarglarmz yeter diyerek mahkemelere gitmezlik ve devlet mahkemelerinin kararlarn tanmazlk etmemektedir; askerlie gerek yok, biz hepimiz silahlyz diyerek askerlie gitmemeye kalkmamaktadr; bizim kltrmzde yaz yok diyerek okula gitmemeye kalkmamaktadr. Kalkarsa yine silah zoruyla hepsini yapmak zorunda kalacan bilmektedir. syan, denen ey tam da bu vergi ve askerlii kabullenmemeydi. Dersim bunlar tanmyor ve tanmak istemiyordu. Artk bugn Dersimli Aleviler de kendilerini sadece bir inan ile snrl, politik olann dyla, kiisel olanla snrl olarak tanmlamay kabul etmi bulunmaktadrlar. Ve bu kabul
106

O zamanlar Dersim bugnk TC idari blmlemesiyle yaratlan uydurma Tunceli denen ilin ok tesinde, Sivas, Bingl, Elaz gibi illerin bir ksmn da iine alan ok geni dalk bir blgeyi tanmlyordu.

179

edilmi ve fiili biimiyle Alevilik, artk bir inan bir dindir. Ama Alevilerin bunu, gerek zorla, gerek ideolojik egemenlikle, gerek modern toplumun salad emek retkenliiyle (rnein okula giderek ilerde daha iyi bir yaam) kabul etmi olmas, gerek otantik, tarihsel Aleviliin bir inan olduu anlamna gelmez. Bu gn btn Aleviler, eski Aleviliin de bugnk Alevilik gibi bir inan olduuna inansalar da, bu onlarn inancndan bamsz olarak Aleviliin inan olmad gereini deitirmez. Bu sadece, burjuva ideolojisinin zaferini, kendi kurbanlarnn bile onun ideolojisinin bilinsiz savunucular olduunu gsterir. Toparlarsak, sayn Beikinin, bilimsel diyerek savunduu, Aleviliin bir inan olduu tezi, Kemalizmin Alevilere, ya da burjuvazinin komne zorla kabul ettirdii anlay ideolojik planda savunmaktan baka bir ey deildir. Tek fark, binlerce Dersimlinin lmnden sonra, artk bunu yaamaya kalkacak ve savunacak Alevi kalmad ve hepsi inantr dedikleri iin, Beikinin bu iddete gerek duymamas ve o iddetin mirasn yemesidir. Maalesef ok acdr ama gerek tam tamna budur. Beikinin trajedisi, kendisine kar sava, hele zellikle ideolojik sava yrtt Kemalizmin ideolojik savunusunu yapyor olmas ve bunun farknda olmamasdr. Ama daha da kts, onun dostlar ve dmanlarnn da bunun farknda olmaylardr. Dolaysyla onun farknda olmasnn nnde bir engel olmalardr.

Diktatrlk Kavramnn Anlam

Burjuvazi devrimci anda kendisinin insanlara daha byk mutluluk ve refah getirdiinden yola karak, yaptnn bir iddet olduunu reddetmiyor ve bunu bir iddet olarak savunuyordu. Burjuvazinin bu devrimci dneminin gelenei daha sonradan iilerce sahiplenilmitir. Bu nedenle, sosyalistler burjuva demokrasisinin bir diktatrlk olduunu sylemilerdir. Bu nedenle proleter demokrasisinin ayn zamanda bir proleter diktatrl olacan gizlememilerdir. Sonradan, brokrasinin diktatrlk kelimesine ykledii, politik anlamda, diktatrce bir ynetim anlamnda bir diktatrlk deildir bu. Sosyolojik olarak diktatrlktr. Her sistem bu anlamda bir diktatrlktr. Bunu en iyi Alevilik, slam ve ulusuluk arasndaki ilikide grebiliriz. Sadece, dier dinleri inan olmaya zorlamak bir diktatrlk deildir. Alevilik, slam ve burjuva toplumu; slam da Alevlik ve burjuva toplumu karsnda bir diktatrlktr. Klasik Alevi bir toplumda, varsayalm ki, birileri cemlere katlmamaya, rnein slama inanmaya balasnlar. Ya dlanr ve aforoz edilirler ya da yok edilir. kisi bir arada yaayamaz. Bugn bile, Aleviler Snnilerle evlenmezler, evlenen dlanr. Bu da bir baskdr. Ki bugnk Aleviliin eski Alevilikle ilgisi de yoktur. Bugnk Alevlik artk kendinin inan olduunu kabullenmi bir Aleviliktir. Buna ramen byledir. Ya da slam toplumunda Aleviler biz kadnn emrini dinlemeyeceiz diyemezler, bizim memura ihtiyacmz yok vergi vermeyeceiz diyemezler. Dedikleri an bu onlara zorla kabul ettirilir. Yani slam da Alevilik karsnda diktatrlktr. Ama bunlarn her ikisi de ayn
180

zamanda, onlar inan olarak tanmlayan modern toplum karsnda da diktatrlktrler; tpk modern toplumun da onlarn karsnda diktatrlk olmas gibi. Ya biri ya dieri geerlidir. Ya kadnn hkm, ya laik yargcn ya da darn hkm geerlidir. Biri geerli ise dierleri geerli olamaz. Olmaya kalkarsa zorla geersiz klnr. rnein bu gn, siyasal olan ulusal olana gre tanmlam devlette Mslman, ben inancm gerei kadnn kararna gre yarglanmak istiyorum diyemez. Derse, isyan etmi saylr ve yok edilir. Alevi, benim okula ihtiyacm yok, topluluumun binlerce yl boyunca yaamn srdrmesini salayan kutsall ve birikmi bilgileri renmek iin, okula gerek yoktur veya ben mahkemelerin deil bizim ortak mahkememiz olan darn kararlarna uymak istiyorum; dolaysyla beni ilgilendirmeyen okullar, silahl adamlar ve kadlar iin vergi vermek istemiyorum diyemez. Bunu dedii an, tpk eriat isteyen Mslman gibi, isyan etmi saylr ve imha edilir. Burjuvazinin, dini sadece inanla snrlayan tanm iine zorla sokulur. Yani aslnda, dini inanla snrlayan burjuvazinin anlay, klasik Aleviliin veya slamiyetin kendini tanmlay zerinde kesin bir diktatrlktr. nan zgrl denen ey, inan olmama zgrl zerinde bir diktatrlktr; bu zgrln reddidir. Ama bunun tersi de dorudur, yani devleti, siyaseti, kiiseli tanmayan bir Alevilik de, dini siyasi ve toplumsal olanla tanmlayan slamiyet de aynen bugnk, dini bir vicdan sorunu olarak gren anlay zerinde bir diktatrlktr. O halde biri varsa dieri yoktur. Yani, dini vicdanla ve kiisel olanla; politika ve kamusal alan dyla tanmlayan varsa, artk din yoktur. Ama din varsa, yani Alevilik veya slamiyet varsa, modern toplumun tanmlad anlamda, zele, inana ilikin anlamnda din ve ulus yoktur. Beiki ise bir sosyolog olarak sorunu byle almyor. Bir yandan rnein, slamn zorlayc ve iddete dayanan karakterinden sz ederken, dier yandan slam ve Aleviliin inan olarak tanmlanmasnn iddete dayanan karakterini ve bu iddeti onayladn gizliyor. Alevilik ve slam bir inan olmay reddettikleri an, onlar inan olarak tanmlayan bugnk modern toplumun ya da ulusuluun onlara slamn Alevilie davrandndan daha az iddetle davranmayacan grmezden geliyor. Biz ise, Alevilii ya da slamiyeti bir inan olarak tanmlamann onlar zerinde bir diktatrlk olduunu gizlemiyoruz. Ama onlarn birbiri karsnda ve kendilerini bir inan olarak kabul eden sistem karsnda bir diktatrlk olduklarn da gizlemiyoruz. Ve sadece bu kadar da deil, bugnk toplum sadece gemiin siyasal ve toplumsal sistemleri karsnda bir diktatrlk deildir. Bugnk toplum, siyasal olann ulusal olanla tanmlanmasna dayandndan, ulusal olann tpk dier dinler gibi inanca, kiisel alana atlmasn savunan sosyalist anlay karsnda da bir diktatrlktr. Ve nihayet bizim programmz olan, ulusun da bir inan olmas gerektii, yani onun da dier dinlerin yanna yollanmas; siyasal olann ulusa deil, tm insanla gre belirlenmesi ve siyasal, zel, ekonomik ayrmlarnn kaldrlmasna dayanan nerdiimiz sistem de, siyasal olann ulusal olana gre belirlenmesine dayanan bugnk sistem zerinde bir diktatrlk olacaktr.
181

Bu diktatrlk, tpk bu gnn, kendilerinin inan olduunu kabul etmi dinlerinin zgrln garanti etmesi gibi; zele ilikin olduunu kabul etmi uluslarn zgrln garanti edecektir. Herkesin istedii ulustan olma zgrl olacaktr ve tpk devletin dini olmad gibi ulusu da olmayacaktr. Ceza suun cinsinden olacaktr. Gze gz, die di. Madem ki, kendisi eski toplumlarn sistemlerini inan veya zel gettosuna tkmtr; kendisi de, modern toplumda politik olan belirleyen ulusal olan da; yani modern toplumun dini olan milliyetilik de; siyaset d olanla tanmlanp inan, zel gettosuna, gerekte ait olduu yere tklmaldr. Bu da pratik olarak tm snrlarn kalkmas demektir.

slam ve Dier Uygarlk Dinleri Bir nan mdr?

Beikinin nermesi sadece Aleviliin deil, slamiyetin de bir inan olduu varsaymna dayanyor. Ve bu varsaym da yanltr, nk sadece Alevilik deil, sadece amanizm veya dier komn dinleri deil; slamiyet de veya dier uygarlk dinleri de inan deildirler. nsanlarn snfl topluma geiiyle birlikte, devlet, snflar, para, yaz yani tarma ve ticarete dayanan klasik kapitalizm ncesi uygarlklar ortaya kar. ok tanrl Smer dininden slamiyete kadar btn bu uygarlklarda ortak olan yaz, devlet ve snflardr. Sadece n Asya ve Akdeniz alannda byle deildir bu. Pers-ran (ki bugnk Krdistandan in ve Hint uygarlklarna kadar olan alan kaplar), Hint ve in uygarlklar gibi btn byk uygarlk alanlarnda ortaktr bunlar. (Amerika ktasnda Aztek, Maya ve nka uygarlklar bu kategoriye girerler. Daha dorusu uygarlklara gei karakteri daha ar basar.) Bu orijinal uygarlk blgelerinin her birinin, belli bir tarihsel dnemden sonra km kendi dini vardr. in uygarlk alannda Konfys veya Taoculuk; Hindistanda Hinduizm (Brahmanizm) ve Budizm107, Pers uygarlk alannda Zerdtlk ve sonra slam formu altnda iilik; Orta Dou ve Akdeniz uygarlk alannda Musevilik, Hristiyanlk ve slamiyet. Hatta bu uygarlklarn iinde bile uzun yllar srm imparatorluklar, alt blnmelerin snrlarn izerler; yani dinin ve politikann ayrlmazl grlr. Dou Roma (Bizans) ve Bat Romann snrlar, Ortodoksluk ve Katolikliin snrlardr. Roma mparatorluunun kuzey snrlar Protestanlkla, Katolikliin snrlarn izer. Benzeri iilik ve Snnilik biiminde ran ve n Asya uygarlklar arasnda da grlr. Pers uygarlk alan iilik; Arap uygarlk alan Snnilik styapsndadr. Bu dinlerin veya felsefelerin egemen olduu toplumlarda, ister Budizm gibi tanrsz olsun; ister Hinduizm gibi arkaik biimlere dayanyor olsun; ister Semitik gelenekte olduu gibi bir yaratcnn varln var sayyor olsun; ister Smer, Msr veya Yunanllarda olduu gibi ok tanrl olsan, hepsinde ortak olarak: yaz, kitap rahipler, devlet, vergiler, snflar vardr. Yani bunlar uygarlk dinidir. Ama burada da din kelimesini trnak iinde yazmak gerekir. nk bunlar da, Beikinin ya da pozitivist sosyolojinin ona verdii anlamla din
107

Hint uygarlk alannda domasna ramen, genellikle daha az uygarlam uzak Asya alanlarnda, medeniyete daha az bulam alanlarda etkili olmutur. Biraz Uzak Asyann Protestanl gibidir

182

deildir. Bunlar hem siyasal hem de toplumsal alan rgtlerler. Yani bu dinler uygarlklarn, siyasi ve toplumsal rgtlenmeleridirler. Devlet ve snflar varsa, siyasi olan da var demektir. O halde bu dinler de burjuvazinin ona atfettii din tanmnn aksine, kendilerini srf inanla tanmlamaz ve snrlamazlar. Onlar byle tanmlama diye bir problemleri olmadan, fiilen o uygarlk alanlarnda tm toplumsal ve siyasal hayat dzenlerler. Gerisi, tpk her yerin Aleviliinin yaz, devlet, snf olmamas ortakl temelinde farkl olmas gibi; farkl uygarlk alanlarn ve alar yanstan, z deitirmeyen farkllklardr. Bu bakmdan, slamiyet de, tpk, btn antik uygarlklarn dinleri gibi, bir din deil, tm toplumsal ve siyasi hayat dzenleyen bir uygarlk ve snfl toplum rgtlenmesi ve siyasi biimidir; yani tmyle styapdr. O snfl toplumlarda kiisel olan yoktur. Bugnk anlamda, zele ait anlamnda inan olarak tanmlanabilecek bir alan yoktur. Dolaysyla inanca, zele ilikin deildirler. Bugn, toplumsal hayat, insanlar aras ilikileri dzenleyen, kamu hukuku ya da medeni hukuk denen alan da kapsarlar. Bugn bu ilikileri, yani nasl evlenileceini, bir evliliin geerli olmas iin ne yapmak gerekeceini vs. burjuva yasalar tanmlamaktadr; eskiden bu dinler tanmlyorlard. Kiliseler, camiler, tapnaklar, manastrlar her zaman, insan hayatnn en temel, doum, lm, evlenme, cemaate kabul gibi alanlarnda sz sahibiydiler snfl toplumlarda. Bugn ise, evliliin geerli olmas iin, medeni hukuka gre bir belge, doduunuzu kantlamak iin doum kad; ldnz kantlamak iin doktor raporu vs. gerekir. Ve btn bunlar ancak, o burjuva uygarlnn okullarnda okumu, burjuva devletinin memurlarndan elde edebilirsiniz. Antik uygarlklarn dinleri, bugn burjuva uygarlnn onlar tanmlad anlamda dinler deil; burjuva uygarlnn kendisi iin hak grdklerini yapan, siyasi ve toplumsal ilikileri dzenleyen kurumlar ve ideolojilerin btnyd. Kendilerini hibir zaman bir inan olarak tanmlamyorlard. En byle tanmaz grnenleri bile fiiliyatta devlet ve kamu hayatn belirliyorlard108. rnein slam, kendini kiisel ve vicdani bir toplumsal kurum olarak m tanmlamaktadr? Hayr. Byle tanmlamas mmkn deildir, nk kendisi zaten vicdani olann siyasi olandan ayrlmad bir dnemin ve anlayn rndr. rnein, slam bir hukuka sahiptir. Hukuk ise her eyden nce, ilikiyi dzenleyen kurallar demektir. Bu kurallara uymayana meyyide (yaptrm) demektir. Hangi dnce ve davrana hangi yaptrmn uygulanacana karar verecek kadlar; bu kadlarn kararlarn uygulayacak silahl adamlar; bu silahl adamlar ve kadlarn iae, ibadesi iin mal veya para olarak vergileri toplayacak memurlar; btn bunlarn yetitirilmesi iin okullar ve bu okullar, retmenler iin de yine vergiler vs. demektir. slam

108

Sk sk Hristiyanlk iin, slamdan farkl olarak tm toplumsal hayat dzenlemedii sylenir. Bu doru deildir. Burjuva aydnlanmasnn kafalara yerletirdii bir nyargdr. Bizans mparatorlar, Osmanl padiahlarndan zerrece farkl deildiler. Eer Kuzey Avrupa Hristiyanl kast ediliyorsa, Anadoluya akan Ouz boylarnn Mslmanl da onlardan farkl deildi. Statik bir slamiyet veya Hristiyanlk yoktur.

183

bir uygarlk dini olduu iin, din ayn zamanda siyasi, yani devlet iktidarna ilikin dzenlemeler demektir. Halbuki, Beiki, slam bir din, bir inan olarak tanmlarken, onu arptmakta, btn dnya tarihine ve toplumlara burjuva toplumunun gzlyle bakmaktadr.

Burjuva Uygarlnn Devrimci ve Gerici Biimi

Beiki, dinleri bir inan olarak tanmlayarak burjuvazinin ideolojik egemenliine hizmet ediyor dedik. Ama bu sadece burjuvazinin ideolojik egemenliinin deil, onun en gerici biimlerinden birinin egemenliidir. Yani pozitivizmin. Burjuvazi, ya da onun dini, henz devrimci olduu dnemde bir bakma yle diyordu aydnlanmac filozoflarn diliyle: Evet eski dnyada din hi de inanca ilikin deildi, bu nedenle de insanla bir mutluluk getiremediler. Krallara, asillerin imtiyazlarnn ve basklarnn dayana oldular. Tam da bu nedenle, onlarn politik alandan dlanmalar, zele, inanca ait alana yollanmalar gerekmektedir. Bu gnn dnyasnda siyasal olan kendini Allaha veya kana, asalete veya baka bir eye gre tanmlayamaz, byle bir tanmlama insanln yararna bir ilev gremez, bu nedenle, dinler bugnk toplumda ancak inanla, zel olanla kendilerini srdrdkleri takdirde var olabilirler. Aksi takdirde onlara kar iddet uygulanr. Evet bu onlar zerinde bir diktatrlktr, ama bu diktatrlk meruiyetini insanlara salayaca daha byk refah, zgrlk ve eitlikten alr. Ve unutmayalm ki onlarnki de bizim zerimizde diktatrlktr. Ne var ki daha sonra, burjuvazi, ezilenlerden korkusu, gericilemesi ve bunun ideolojik ifadesi olan pozitivizm ile birlikte bu demokratik ve devrimci karakterini brakr, artk onlarn bir inan olmadklarn, inan olmaya zorlandklarn gizlemeye balar, sanki hep inanmlar, tm toplumlar burjuva toplumunun eitli biimleriymiler, ayn kategori ve kurumlara sahipmiler gibi bakar btn tarihe. Aslnda pozitivizmin ya da metafizik sosyolojilerin btn ilevi de budur, tm toplumu ve tarihi bu adan bir bilimsellik maskesi takarak yeniden yazmak ve bakalarn unutturmak. Bu anlay bir kere ortaya ktktan ve yerletikten sonra, yani tm tarihte ve toplumlarda da din politik ve toplumsal olandan dlanp inan alanna tkldnda artk tm insanlk tarihini uluslarn tarihi olarak yazmak iin yol alm olur. Byle bir tarihilik zerinden de, dile, soya, kana dayanan bir tarihin ve dolaysyla dine, dile, soya dayanan gerici ulusuluun ve uluslarn yaratlmasnn yolu alm olur. Yani burada ayn zamanda, artk politik olann, yurttalkla ve onun haklaryla belirlemekten ve ulusu yurttalarn haklarna gre tanmlamaktan vazgeilmi; ulusal olan da dil, etni, soy, kltr, din ile belirlemeye, yani bir gerici milliyetilie, devrimci demokratik karakterini yitirmi bir ulusulua geilmi olur.

184

Bu nedenle Aydnlanma burjuvazinin devrimci dneminin dncesiyken, pozitivizm ya da son durumada hepsi de pozitivist olan metafizik sosyolojiler, burjuvazinin gerici dneminin; aydnlanma ulusun yurttalkla, yurttaln haklarla tanmland dnemin dncesiyken; pozitivizm ulusun dinle, dille, soyla, kanla tanmland bir dnemin yntemi, toplum ve tarih anlay olarak ortaya kar. Aydnlanma ulusuluunun bir tarihe ihtiyac yoktur, o aksine tarihsiz olduu yeni bir balang olduunu, tarihte kkleri olmad onun anti tezi olduunu iddia eder. Bu nedenle, tarihteki toplumlar modern toplumun gemiteki benzerleri gibi ele almaz. Ama pozitivizm sz konusu olduunda, btn tarihte ve toplumlarda da dinler imdiki gibi siyasal, zel ayrm varm gibi ele alnarak, o etniye, soya, dile, dine dayanan uluslara bir tarih yaratmann koullar ve yntemi yaratlr Pozitivizmin temel ideolojik ve teorik ilevi budur. Bunun iin gerici burjuvazinin, demokratik geleneklerin terkinin; yurttalk haklarna dayanan tarihsiz bir ulus tanmndan etniye, dile, dine dayanan tarihli bir ulus tanmna geiin ideolojisidir. Bu nedenle Pozitivizm Kemalizmin ve Trk milliyetiliinin de dayand sosyoloji ve metodoloji daha dorusu ideoloji olmutur. Trkiyeye pozitivizmi getiren Z. Gkalpin ayn zamanda Trk milliyetiliinin babas ve ttihat Terakkinin ideologu olmas bir rastlant deildir. Ama Krt milliyetiliinin ekillenmesinde, Ziya Gkalpin Trk milliyetiinin ekillenmesinde oynadndan hi de daha az rol oynamayan Beikinin bir pozitivist olmas da rastlant deildir. Hatta Ziya Gkalpin ruhunun Beikinin bedeninde yaamaya devam etmesinden baka bir ey deildir bir bakma. Beiki bu gerici gelenei reddedecek yerde, aynen kabullenmekte, sahiplenmekte ve yeniden retmektedir. Ama onu daha tehlikeli yapan, onun politik sonularna kar karken bunu yapmasdr. Bu onun gerici znn grlmesini engellemekte, bu gerici zn ilerici ve zgrlk bir kabuk iinde yaylmasna hizmet etmektedir. Bu nedenle, ezilen ulusun hareketinde, onun btn plebiyen niteliine ramen devrimci ve demokratik bir yntem ve program geliememektedir. Krtler ulusal baskya ulusun tanmndan etniyi, soyu, dili; yani Trkl, Krtl, Arapl politik olann tanmlanmasndan karan bir programla deil; ulusu Krtl, Trkle, Arapla gre tanmlayan bir programla mcadele ediyorlar. Bir ulusal baskya kar hakl olan bu mcadele, kendisine kar mcadele ettii ve kurban olduu ulusuluun tm zelliklerini, tpk bir DNA moleklnn kopyas gibi kendi iinde tayor. Ve tam da bu nedenle Beiki, calann bu yndeki el yordamyla yrtt abalara ve sonulara kar tavr alarak, gerici milliyetiliin glenmesine, bu abalarn akim kalmasna hizmet ediyor. Aleviler zerine bu yazs ise, ayn gerici yaklam bu sefer Alevi hareketine aktarmaya alyor. Toparlarsak, Beiki aslnda komnn rgtleniini, styapsn ve kendisini (rnein Alevilii); antik uygarlklarn styapsn, yani tm politika ve toplumsal hayat dzenleyen dinlerini (rnein slamiyeti) inan olarak, din olarak tanmlayarak ve bu anlay btn

185

toplumlara ve tarihe yayarak, sadece sosyolojik olarak yanl bir nermeyi savunmamakta, o kendisine kar mcadele ettiini syledii Kemalizmi de en znden savunmaktadr.

Alevilik, slam ve Dier Dinler

Beiki, Aleviliin Mslmanlk, Hristiyanlk, Budizm gibi farkl bir din olduunu sylemektedir: Alevilik, Yahudilik gibi, Hristiyanlk gibi, Mslmanlk gibi, Budizm gibi farkl bir dindir, farkl bir inantr. Gnmzn Alevilii anlamnda, yani bir inan olarak Alevilik anlamnda, sosyolojik olarak bu nerme doru bir nermedir. nk gnmzn Budizmi, gnmzn slam, gnmzn Hristiyanl ya da gnmzn Yahudilii de kendilerinin bir inan olduklarn sylemektedirler. Bu anlamda, yani bunlarn hepsi farkl inanlardr; modern toplumun dinleri inan olarak gren dininin farkl tarikatlardr anlamnda, doru bir nermedir109. Ama, inan olarak Alevilik ve dinler sz konusu olduunda sosyolojik olarak doru olan bu nerme, tarihsel ve otantik olarak; styap olarak alevilik sz konusu olduunda, sosyolojik bir nerme olarak, yanl bir nermedir. nk sosyolojik bir nerme olarak Alevilik ile Yahudilik, Hristiyanlk, Mslmanlk ve Budizm arasndaki temel fark yok etmektedir. Aleviliin slamiyet ile farkn, Yahudilik, Hristiyanlk, Budizmin slamiyetle fark gibi, ayn kategoriden bir fark olarak ele almak, onun btn bu dinlerle olan temel farkn yok etme, grmeme anlamna gelir. Bunun ardnda ise, tarihin ve toplumun bir sre olarak anlalmamas; durgun, statik eyler olarak anlalmas anlay yatar. Alevilik, defalarca belirtildii gibi, snfsz toplumun, komnn styapsnn bir biimidir. slamn egemen olduu yerlerdeki bir biimidir. Kolay anlalmas iin yle diyelim: Alevilik slam uygarlnn egemen olduu alanlardaki komnn, snfsz toplumun dinidir. Alevilik kitapszlktr.
109

Ama gnmz Alevilii, yani bir inan olarak Alevilik anlamnda sosyolojik olarak doru olan bu nerme, ifade edildii politik balamda yanl bir nermedir. Bu nermenin politik bir nerme olarak yanlln Birinci Kitapta gstermitik. nk, bu nerme, gizli bir varsaym olarak, devletin kimin farkl bir din olduuna karar vermesinde bir sorun grmyordu. Sadece devletin bu karara bilimsel llerle varmasn talep ediyor ve bu balamda bilimsel llerle de Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya alyordu. Bunun ardnda da, bilimsel olarak ayr bir din olduunu kantlayamayanlarn, dier dinlerle eitlii talep hakk bile olmayaca gizli varsaym bulunmaktayd. Btn bu akl yrtmenin tutarl ve radikal bir demokrasiyle ilgisinin bulunmad; aslnda tam tamna Kemalizmin din ve toplum ilikileri anlayn paylat grlmt. Politik balamda doru olan anlay, devletin kimin farkl din olduu konusunda sz ve yetki sahibi olmasn reddeden ve politik bir balamda ayr bir din tartmasna girmeyi reddeden anlaytr.

186

Yahudilik, Hristiyanlk. Budizm ise uygarlklarn, snfl toplumlarn styapsnn bir biimidir. Yani yine kolay anlalmas iin, uygarlklarn dinleridirler, snfl toplumlarn, devletli, yazl toplumlarn dinleridirler. Hepsinin kitaplar vardr. Hatta bu uygarlk dinleri iinde, Yahudilik, Hristiyanlk ve slam ile Budizm de farkl uygarlk alanlarnn dinleri olarak ayrlrlar. lk Orta Dou, Budizm Uzak Dou uygarlnn dinidir. Snfsz bir toplumun dinini, snfl toplumlarn dinleriyle ayn kategoriden bir dinmi gibi koymak, onun zn yok etmek, ne olduunu anlalmaz klmak demektir. Mrekkep bal da suda yaar, o da bir balktr demekten farkl deildir. Mrekkep bal nasl balk deilse; Alevlik de Budizm veya slam gibi bir din deildir. Aleviliin, dier dinler gibi bir din olmadn onun yaygn olduu blgeler bile gsterir. Alevilik ayr bir din olsayd, genellikle slamiyetin yaygn olmad alanlarda yaylm olmas gerekirdi. Yahudiliin zel kast konumu bir yana braklrsa, Hristiyanlk, Budizm, Hinduizm, slamiyet, farkl yaylma alanlarna sahiptir. Elbette snr blgelerde bu geiler byle net deildir ama her birinin dier dinlerin dnda esas olarak belirleyici ve egemen olduu alanlar vardr. rnein Hindistan alt ktasnda Hinduizm, Orta Douda slam, Avrupada Hristiyanlk egemendir. Ama Alevilik sz konusu olduunda Aleviliin slam, Hristiyanlk veya Budizmden ayr bir egemenlik alan yoktur. Hatta aksine, Alevilik sadece slamn egemen olduu yerlerde grlr. Budizmin, Hristiyanln egemen olduu yerlerde Alevilik grlmez. Eer Alevilik Budizm veya Hristiyanlk gibi, onlarla ayn kategoriden bir din olsayd, slamn dnda da (rnein Yahudilik gibi) grlmesi gerekirdi. Halbuki slamn yaylmad, egemen olmad yerlerde Alevlik grlmez. Demek ki Alevilik ile slam arasndaki iliki, Yahudiliin, Hristiyanln, Budizmin slamla ilikisi gibi bir iliki deildir. slamn yaylmad yerlerde Alevilik yoktur. slam nerede egemense ise orada Alevilik de grlr. Yani slam ve Alevilik arasnda ok yakn bir iliki vardr. Ama te yandan, Alevlik, slama Yahudilik ve Hristiyanlktan deil, Budizm ve Hinduizmden bile ok daha uzaktr. Bunu en basit bir gzlem bile gsterir. Gotik katedralleri, camiler, Budist ya da Hindu tapnaklar, hepsi, belli devletler ve uygarlklar tarafndan ina edilmi, devasa yaplardr. Ama byle devasa bir tek antsal eser bile yoktur Alevilie ait. Aleviliin tapna yoktur zaten. Tapnak demek uygarlk demektir. Aleviliin slama Hristiyanlktan, Budizmden bile daha uzak olmas ama ayn zamanda onun sadece slamn yaygn olduu yerlerde grlmesi ilk bakta bir eliki gibi grnr. Ama ortada bir eliki yoktur, sadece tarihe ve toplumlara metafizik, tarih ve toplum st kategorilerle deil, bir sre olarak; retim ilikileri ve onlarn belirledii styaplar olarak; snflar mcadelesi olarak bakmak gerekir.

187

Beiki ise tarihe bu kategorilerle bakmyor. Gerici milliyetiliin kategorileriyle, pozitivizmin kategorileriyle bakyor. Krtlk, Trklk gibi tarih ve toplum st dzeye ykseltilmi kategorilerle bakyor. Aleviliin bir Krt veya Trk dini olduu gibi, son derece gerici bir tarih anlayna dayanan tartmalara giriyor. Getirdii argmanlarn aslnda, Aleviliin, slam uygarlnn yayld yerlerde, komnn dini, styaps olduunu kantladn bile gremiyor. Beikinin nermelerini tersine evirirsek: paradoksal bir ifadeyle, Alevilik Beikinin iddiasnn aksine, slamn bir biimidir. Ama slama da Budizmden bile daha da uzaktr. Yani Hinduizm, Budizm, Yahudilik, Hristiyanlk gibi bir din deildir. imdi tarihsel maddeciliin kavramlar ve bakyla bu paradoksun paradoks olmadn grelim.

Bir Politik Parti Olarak Alevilik

ok yaygn bir yanl kannn aksine110, Marxn da aka vurgulad gibi111; tarihte ve toplumlarda snflarn ve snf mcadelesinin varlnn gsterilmesi ve kabul Marksizmin ayrc fikri ve n koulu deildir. Snflar ve snf mcadelesi Marksdan ok nce henz devrimci barutunu yitirmemi burjuvazinin dnr ve tarihilerince bulunmu ve kabul edilmitir. Burjuvazi devrimci barutunu yitirince, snf mcadelesini, snflar ve snf mcadelesinin varln inkar ederek srdrm; kabul etmek zorunda olduunda da snflar retim mnasebetleri iindeki konumlaryla ve karlaryla deil, gelir dzeyleriyle tanmlamtr. Yani snf kavramnn ieriini boaltmtr. Hele snflarn tarihsel ve kltrel konumlanlar gibi daha derine giden zmleme aralar burjuvazinin susuunu ve dmanln ekmitir her zaman. Snflar ve snf mcadelesi konusunda gerici burjuvazinin ynteminin, pozitivizminin bu zellikleri, aynen smail Beikide de grlmektedir.
110

Bu yanl fikrin yaylmasnda Komnist Manifestonun ilk satrlarnn, Bugne kadarki tm toplumlarn tarihi, snf mcadeleleri tarihidir. szleriyle balamasnn belli bir pay vardr. Halbuki bu nerme, burjuva ufkunun tesine gemeyen burjuva tarihiliinden gelen bir nermedir. Paradoksal olarak Komnist Manifesto tarihsel maddeciliin szleriyle deil, tarihsel maddeciliin de sahiplendii, burjuva tarihiliinin szleriyle balar.
111

Ve bana gelince, modern toplumdaki snflarn ya da bunlar arasndaki savamn varln kefetmi olma onuru bana ait deildir. Burjuva tarihileri bu snf savamnn tarihsel geliimini, burjuva iktisatlar da snflarn ekonomik anatomisini benden ok nce aklamlardr. Benim yeni olarak yaptm: 1) Snflarn varlnn ancak retimin geliimindeki belirli tarihsel evrelere bal olduunu; 2) Snf savamnn zorunlu olarak proletarya diktatrlne vardn; 3) bu diktatrln kendisinin btn snflarn ortadan kaldrlmasna ve snfsz bir topluma geiten baka bir ey olmadn tantlamak olmutur. (MARX'TAN NEW YORK'TAK J. WEYDEMEYER'E, http://www.kurtuluscephesi.com/marks/mektuplar1.html )

188

Yukarda, Beikinin Aleviliin slamdan ayr bir din olduunu sylemesi, sadece onun dier dinler gibi bir uygarlk dini olmadn rtme, dolaysyla bir tarihsel evrim fikrinin reddi anlamna gelmez; ayn zamanda, Aleviliin snfsal karakterini de grmemek anlamna gelir. nk Alevilik, antik uygarlklar karsnda komnn st yaps olduu gibi, ayn zamanda bir siyasi partidir. Yani belli bir snf mcadelesinin, belli bir snfn eilimlerinin ve karlarnn korunmasnn arac olma ilevi grr. lk bakta burada bir eliki varm gibi grlr. Snfsz bir toplumun, yani komnn rgtlenii ve styaps olan Alevilik nasl olmaktadr da ayn zamanda snfl bir toplumda bir snfn kar ve eilimlerini yanstan bir siyasi parti ilevi de grmektedir? Bu bir eliki deil midir? lk bakta yle gibi grnr ama deildir. nk snflar ayn zamanda sadece ekonomik deil, ou kez, somut tarihte, tarihsel bir konumlan da yanstr. Yani devlet ve egemen snflar karsnda iktisadi konumlan bakmndan kyllk ayn zamanda, tarihsel konumlan olarak komndr, uygarlk ncesidir, snfsz toplumdur. Yani bir bakma evrimin farkl iki aamas ayn zamanda iki farkl snf olarak var olur. Bu ne demek? Bunu biraz aalm. Snflar ve snf mcadelesi, sosyolojik bir olgudur. Yani, bizim isteklerimiz, irademizden, niyetlerimizden, onun varln kabul edip etmememizden bamsz olarak vardr. ylesine vardr ki, snf mcadelesinin varln reddetmenin kendisi de snf mcadelesinin bir grnmnden baka bir ey deildir. Snflarn eilimleri daima, bir ekilde kendilerini ifade edecek kanallar bulurlar. Bu kanallar bulu hem egemen snflar hem de ezilen snflar asndan geerlidir. rnein, egemen snflar, bir kle partisi olan Hristiyanln bayran alp, onu baka yorumlardan geirerek, bir devlet ve egemen snf partisi ve ideolojisine dntrp, ezilenlerin bayran onlara kar kullanrlar. Benzeri slam tarihinde de grlr, Kureyli particilere kar bir Plep partisidir slam. Mekke eraf tarafndan, en sembolik ifadesiyle; Muaviyenin askerlerinin mzraklarna Kuran yapraklar asmasyla, pleplerin bayra pleplere kar zengin snflarn bir bayra haline getirilir. Benzeri modern tarihte de grlr. Marksizme kar en byk katliam, Marksizm bayrayla yaplr. Sovyetlere egemen olan brokrasi ve onun teorisyeni Stalin tarafndan, Marksizm Leninizm diye diye; ii snf, proletarya diktatrl diye diye, Marksizm yok edilir; ii snf zerinde bir diktatrlk kurulur. Burjuva devrimlerinde de farkl olmaz. Napolyon imparatorluunu, Fransz Devriminin renkli bayrayla ilan eder. rnekler oaltlabilir. Yani egemen snflar kar ve eilimlerini, ezilenlerin en zafer kazanm bayraklar ve parolalar iinde bile ifade etmenin ve onlar tmyle kontrol altna almann yollarn ararlar ve bulurlar. Ama bu sadece egemen snflar asndan byle deildir, yani sadece onlarn snfsal eilim ve karlar, en zt grnen biimlerin iinde bile kendini ifade edecek bir kanal bulmakla

189

kalmaz; ezilen snflarn eilimleri de, ezen snflarn bayraklar ve ideolojileri iinde kendilerini ifade edecek kanallar bulurlar ve yaratrlar. Bir sre sonra, artk egemen snflarla zdelemi bir ideoloji olmu Hristiyanlk iinde, balangta Hristiyanl yaratan ezilenlerin eilimi, bu sefer kilisenin resmi Hristiyanln yeniden yorumlayarak, kendine akacak damarlar bulur. Daha saf ve zgn bir Hristiyanlk parolas rnein, reformasyon ve kyller sava dneminde olduu gibi bu eilimleri ifadenin arac olur. Benzeri sosyalist harekette de grlr. Aslnda, dnyaya gzlerini Stalin ile am ve gerek devrimci Marksizm hakknda n yarglarla dolu yeni radikal kuaklar, Stalinin adn dokunulmazlatrp, onu radikal yorumlara tabi tutarak devrimci eilimleri bir ekilde yeniden retmenin yolunu bulurlar. Btn Arnavutluk izgisindeki en hzl Stalinist parti ve rgtlerin yapt tam tamna budur. O snfsal kar ve eilimler bir ekilde akacak kanallar bulur ve bu kanallar yaratr. slam tarihinde de yle olur. Peki slam gibi, zaten kitab yazya geirilmi ve Allah sz diye dokunulmaz klnp eriat alimlerinin elinde en gerici yorumlar resmiletirilmi bir sistemde bu eilimler nasl kendileri iin bir kanal yaratacaklardr? ok basit. Nasl, bni Haldun, daha sonra, akli bilimler, nakli bilimler ayrm ile, din alimlerinin mdahalesini, nakli bilimler alanna sokup akli bilimler alann bu mdahale ve kayglardan azade klarsa; nasl daha sonra burjuvazi toplumu zel ve siyasi gibi alanlara blerek ve dini zele atarak ayn eyi politik alannda yaparsa yle, aa yukar ayn mantk ve mekanizmayla. Ezilenlerin eilimleri de, Kurann bir zahiri bir de hakiki anlam vardr deyip, Kelam bir kenara atarak, onu her trl yoruma ak hale getirirler. Bundan sonra o zahiri olmayan anlamn, hakiki anlamn ardna gizlenerek her trl muhalif eilim kendini ifade ve rgtlenme olana bulur. Bylece btn ehir retmenleri, hem meslek rgtleri hem de snfsal partileri olan tarikatlarda rgtlenirler. Bu tarikatlarn hepsi kendini bir ekilde getirir Aliye balar-ki bu da rastlant deildir. Muhammetin lmnden sonra, Ergin Halifeler dnemi boyunca slam iindeki mcadelenin tarihi, aslnda bir plep partisi olan Mslmanln, Kureyli particilerce tekrar ele geirilmesinin tarihidir. Ama bu mcadele ve ele geirili esnasnda slamiyetin yayl sonucunda taraflarn nitelikleri de deiir. Artk dnn Kureyli particileri, Mekke kentinin Tccar asilleri olmaktan km, bir uygarln, bir imparatorluun devlet snflar; bezirganlar olmulardr. Ayn ekilde, Mekkenin Plepleri de, artk klasik orta dou uygarlk alannn ezeli smrlen kylleri olmulardr. Balangta, plepler silahl iken ve onlarn zerinde ykselen bir silahl adamlar topluluu yokken; artk bu uygarlama prosesinden sonra onlarn devamcs olan

190

smrlen kyller silahszdr. slam ele geirmi Kureyli particilerin elinin altnda ise silahl adamlar, yani devlet bulunmaktadr. Ama madem ki dnn particileri, uygarln egemen snflar olarak eriat araclyla snfsal eilimini slama dayatr; dnn pleplerinin eilimleri de uygarln retmenliinin eilimleri olarak tarikatlar biiminde kendine akacak bir kanal yaratr. Bylece pleplik de kendi damarn klasik uygarlklarn muhalif partilerine Batni tarikatlara aktarr. Balangtaki uygarla gei aamasndaki Mekke kentinin Kureyli - Mslim (Partici - Plep) savann yerini eriat (bezirgan uygarl, devlet) ve tarikat (ezilen emeki snflar) kavgas alr. slamn ilk yllarndaki atmalarn tarihi bu dnmn tarihidir. Kkeninde, pleplik bulunduu iin, btn ezilen partileri, kendilerini ilk slam dneminde particilere kar pleplerin nderi olan Aliye balarlar112. Ve Mekkenin gnl uzlatrlarak yani parayla satn alnarak Mslman olmu Kureyli zenginleri ve eraf nasl feth ettikleri Bizans ve Sasani uygarlklarnn kurum ve gelenekleriyle kendi egemenliklerini silahlandrdlarsa, ezilenler de ayn eyi onlara kar yaparlar. Binlerce yllk Orfeusuluktan, Mazdekilie, Katarlardan, Maneizme ezilenlerin partilerinin btn gelenekleri de, kendi birikim ve tecrbeleriyle bu muhalif, hakiki anlamn ardna gizlenmi slam tarikatlarn silahlandrrlar, birikimi onlara aktarrlar. Aslnda, dnn Hristiyanlk iindeki kafiri olan Katar ya da Bogomil, Zerdtlk iindeki kafiri olan Ezidi, ya da Maneizm, bu sefer Mslmanlk iinde bir kafirlik ve kitapszlk olarak varln srdrmeye devam eder. Btn tarihilerin ve sosyologlarn ayrntlar arasnda kaybolmasna yol aan, bu canl sreci, snf mcadelelerinin ve geleneklerinin bu srekliliini kavrayamaylardr. imdi Aleviliin nasl olup da hem bu geleneklere dayanan ezilenlerin yoksul kyllerin partisi olduu (ehir retmenlerinin partisi de esas olarak Bektailik denebilir) hem de snfsz toplumun, yani komnn rgtlenii, styaps olduu, bu birbiriyle eliirmi gibi grnen olguya gelebiliriz. Burada antik uygarlklarn yaps ve snflarn tarihsel konumlann iyi kavramak gerekir. Kyllk sadece kyllk deildir, o zaman iinde bir konumlan da ifade eder. Kyl, ayn zamanda, komn olarak yaayan, uygarla gememi olandr113. Bu gn bile, dnyann kyleri hala uygarlk ncesi, kasabalar klasik antik uygarlk, ehirleri modern kapitalizm
112

Beiki bu sreci de anlamyor ve olaya bir sosyolog olarak aklanmas gereken bir olgu olarak deil; Alevilerdeki bir yanlg ya da kafa karkl olarak bakyor. Dier bir deyile teolog olarak. Alevi niin Aliye dayandn bilmeyebilir; bunun iin tutarl olmayan elikili gibi aklamalar yapabilir. Sosyologun grevi, o tutarszln ardndaki tutarll bulmak ve gstermektir. Beiki ise Alevileri tutarlla davet ediyor. Bakn siz Mslman deilsiniz u Aliye ball da brakn diyor. Bylece Alevilerin kendin Aliye balamalarnn ardndaki nedeni anlamad gibi; Ali ile dier halifeler arasndaki gark ve atmay da anlamadn gsteriyor. Ama Mslmanln da ne olduunu anlamad iin; aslnda dinin de ne olduunu anlamad iin; bunlar Beikinin mantnn zorunlu sonular olarak ortaya kyor.
113

Hikmet Kvlcml, Kadn Sosyal Snfmz adl almasnda Trkiyenin ok katl sosyal ehramn tam da byle ele alr. Benzer Yaklam Abdullah calanda da grlmektedir. rnein o da bu gn bile Krdistanda neolitik toplumun kylerde yaadn ifde etmektedir.

191

gibidir, gren gz iin. Klasik uygarlklarda bu ok daha byleydi. Kapitalizm ncesinde sermaye, her zaman toplumun yzeyinde kalr. Onun ardnda bir kapal ekonomilerin kyllk denizi vardr. Smrnn, art rne el koymann temel biimi Hara, yani vergilerdir. Hara komnn paralanmasn zorunlu klmaz. Kyllk ayn zamanda hara deyen, smrlen kyl; ama ayn zamanda komn, snfsz toplum olabilir. Hara ekonominin temel sermayesi olan bezirgan sermaye de ancak byle bir temel zerinde, yani kyllk ve komnlerin kapal ekonomiler denizi zerinde var olabilir. nk bezirgan ticaretinde art deerin kayna, ucuza alp pahalya satmaktr. Ucuza almak ise, onun deerinin bilinmemesini, yani kapal ekonomiyi var sayar byk lde 114. Kapal ekonomi ise komnn yaamasn olanakl klar. Ama komn ayn zamanda, kavimler gleri ya da barbar aknlar ya da tarihsel devrimler ile tekrar tekrar glenir tarih boyunca. Antik, kapitalizm ncesinde art deer retimden deil, deer transferinden elde edildiinden, yani sonunda toplum genel olarak zenginlemi olmayacandan, sadece birinin zenginlemesi dierinin yoksullamasyla olacandan, sermaye sahibinin zenginlemesi (tefeci ve bezirganln gelimesi) retmenlerin yoksullamasyla olabilir. Bu da retimin gerilemesine yol aar. Bu da uygarln rmesine ve ticaret yollarnn tkanmasna.. Antik tarihin kmaz da tam buradan doar115. Bu kmaz, barbar kavimlerin aknlar zer. Ama barbar kavimlerin akn demek ayn zamanda, komnn tekrar glenmesi de demektir116. Kald ki, klasik uygarlkta, ticaret esas olarak lks tketim mallaryla, egemen snflarn tketimiyle snrldr. Egemen snflarn varl ise, byk lde haraca dayanr. Art rn,

114

Btn dnyada nerede kapal ekonomi varsa misafirperverlik de vardr. Misafirperverliin ekonomi politii, Deiim Deerlerine dayanmayan bir ekonomidedir. O Trklerin veya Krtlerin deil, btn dnyada kapal ky ekonomisinin veya onun kltrel mirasnn hala yaamasnn ortaya kard bir zelliktir. Burada da uluslarn tarihi almasyla kar karyayzdr. Trklerin, Krtlerin veya her hangi bir milletin zellii deildir misafirperverlik. komnn, kapal ekonominin, kullanm deerleri reten bir ekonominin zelliidir. nk insanlar rettiklerinin deerini bilmezler. nk rettikleri mal, meta deildir.
115

Kapitalizmde ise, mekanizma bundan farkldr. Art deer retimden kaynaklanr. Art deer elde edildiinde, ii fakirlese bile, bir btn olarak toplum zenginlemi olur. Kapal ekonomilerin varl, bezirgan ticaretinde karn koulu iken, kapitalizmde onlarn paralanmas ve meta retimi ilikilerine ekilmesi kouldur. Bu nedenle komn uygarlklarn yannda btn kylk alanlarda yaar. Ayn durum devletin ald art rnde de geerlidir. Devlet klasik uygarlkta, haracn alr ve gerisine karmaz bu da komnn varln srdrmesini hem olanakl hem de gerekli klar. Yani rnein Aleviler, kendi mahkemeleri, dedeleri, cemleri ile yaamaya devam edebilirler. Kapitalizmde ise devlet onu paralamak zorundadr burjuvazinin bir arac olarak. Ancak o zaman, igc satclar ve mallarn alclar olabilirler. Bu sayede komn, binlerce yllk uygarlklardan geerek kapitalizme kadar yaamn srdrr. Ama kapitalizmin ortaya kyla birlikte, tpk bu gn onlarca trn hzla yok olmas gibi, sadece kltive trlerin kalmas gibi, komn korkun bir hzla yok olur. Biz bu yok oluun son ahitleriyiz.
116

Bylece, her tarihsel devrim, her uygarlk veya imparatorluk ykl ve kurulular, komnn ve geleneklerinin tekrar glendii, kyn ehre stn geldii bir dneme de denk gelir. Feodalizm ya da Orta a denen tam da budur. Avrupay farkl klan udur. Avrupa uygar deildir. Avrupada komn yle gldr ki, Kuzey Avrupann uygarlamas Roma ile kapitalizm arasnda bin yl srer; eski uygarlk beiklerinde birka on yl bile srmez bu ortaalar. Avrupada bile, Romann, yani uygarln fazla bulamad yerlerde geilebilir kapitalizme, Romann bulat yerlerde, rnein Fransada Sen Bartelmi katliamlaryla komn gelenekleri ve kapitalizme gei olanaklar yok edilir.

192

vergilerle, ou kez dorudan rn olarak, ayni olarak ele geirilir. Dolaysyla haraca dayanan bir ekonomi, komnn yaamasnn koullarn sunar117. Hara, komnn dalmasn zorunlu klmaz. Aksine, onun daha da gl olarak yaamasn destekler. Komn veya komn oluturan kyller, devlete belli bir vergiyi dedikten sonra, devlet onlara karmaz. Kyller, komn yaamaya devam edebilirler. Bylece antik uygarlklarda kyller, devlet karsnda kyl snf, ama kendi iinde bir komndrler. Yani aralarndaki sorunlar btn komnlerdeki gibi kan davalaryla veya kendi mahkemeleri olan darlarla zebilirler. Kendi ilerinde bunu uygulayacak askerlere gerek yoktur. zetle, komn, bir uygarlk alannda art rnnn bir ksmna veya tamamna el koyulan kyldr ayn zamanda. Yani snflarn tarihsel ve kltrel konumlan denen olgu nedeniyle, kyllk ayn zamanda komndr, uygarlk ncesidir. Bu nedenle, Alevilik hem komndr hem de ky retmenlerinin partisidir. ok kaba olarak, Bektailiin ehir retmenlerinin, Aleviliin ky retmenlerinin partisi olduu sylenebilir. Alevlii dier dinler gibi bir din olarak ele almak, onun bu snf mcadelesi arac olma; siyasi parti olma niteliini grmeme sonucunu verir. smail Beikinin yapt tam tamna budur. Alevlilie Budizm veya Hristiyanlk gibi bir dindir demek, sadece onun komne has bir olgu olduu gereinin ve bylece tarihsel deiim, evrim fikrinin gizli bir reddi olduu anlamna gelmez; ayn zamanda onun kapitalizm ncesinin bir partisi, yani bir mezhep olduu gereinin; ve bylece snflar ve snf mcadelesinin de gizli bir reddi anlamna gelir. zetle; Beiki Alevilii dierleri gibi bir din olarak tanmlarken, hem evrim hem de snf mcadelesini sosyolojik analizin bir kategorisi olarak kullanmamakta ve onlar reddetmektedir. Bu en gerici, tipik, Kemalizmin dayand metodolojiden, pozitivizmden baka nedir ki?

Komnn Kendini Savunma Arac Olarak Alevilik

Alevilik slam uygarlnn egemen olduu yerlerde, hem komnn styaps hem de ky retmenlerinin partisidir dedik. Peki ama bu komnn st yaps niye dorudan amanizm biiminde varln srdrmemektedir de byle bir deiime gerek duymaktadr? Bunu zorlayan nedir? Bu soruyu sorduumuzda, Aleviliin bir baka ileviyle karlarz. Alevilik sadece komnn rgtlenmesi deil ayn zamanda uygarla, slama kar bir savunma mekanizmasdr. Alevilik olmasa komnn- slamn egemen olduu yerlerde, uygarln maddi ve manevi basklar karsnda yaamas mmkn olmazd. Bu anlamda Alevilik slama kar
117

te bu mekanizmayla Kapitalizm douncaya kadar Komn ok yaygndr. Alman Markndan, Rus Mirine kadar. Her yerde komn yaamaktadr. Hatta modern burjuva demokrasisine ve kapitalizme geii bile bunlar salar. svire demokrasisi, Alp dalarnda henz komn yaayan zgr kyllerin hareketinde kaynan bulur. ngiliz Pritenliinden Protestanla her yerde komn vardr. Stalinin yapt zorla kolektifletirme bile komnn gelenekleri sayesinde ayakta durabilmitir.

193

erbetlenmi; baklk oluturmu komndr ya da amanizmdir. Tam da byle olduu iin onun yayld yerler sadece slamn yayld yerlerdir. Orta Asyadaki komn, diyelim ki, Ouz Kaan Destanndaki slamiyet ncesi biimiyle -ki bu biimin kendisi de otantik biim deildir 118- kalsayd, hem ak bir kafirlik ve kitapszlk, bir cahilliye olarak slamn iddetini daha ok ekerdi ve ona dayanamazd; hem de ona ideolojik olarak dayanabilecek aralardan yoksun olurdu. Bu da otomatikman komnn yok oluunu; daln getirirdi. slam uygarl tarafndan boyun edirildiklerinde, bu kabileler ister Krdistan dalarnn ister Orta Asya steplerinin gebeleri olsun, artk o eski aman kabilelerin dinlerini srdrmesi olanakszdr. Ya kitapsz kafir olarak; Allahn varln ve tekliini tanmayan puta tapar olarak kltan geirileceklerdir, ya da Mslman olacaklardr. Ama zorla Mslman yapldklarnda yle hemen Mslman olmazlar. Grnte bir uygarlk dinini kabullenmilerdir ama komnn temeli olan kk retmenlik ya da gebelik varln srdrmektedir. Bu yeni kabul edilmi dinin kabuu altnda; onun grnm iinde eski styapy da aynen srdrrler. Yine aralarndaki sorunlarda kadya gitmeyeceklerdir. Yine kabilenin aman hastalar iyiletirecektir vs.. Ama ortada bir eliki, biim ile ierik arasnda bir eliki varln srdrecektir119. te Alevilik bu elikiyi giderir; ona hem ierie ilikin bir biim sunar hem de onu slam uygarlna kar korur. Bylece komn, rnein eriat Kurann zahiri manasdr; yzeyidir; Tarikat yolu eriattan yksektir diyerek kady bir kenara atabilir. Kurann hakiki
118

rnein, Ouz Kaan Destanndaki Ouz, muhtemelen kzden gelmektedir. kz ise, uygarln gelitii her yerde tanrdr. Eski Msrdaki Apis kznden, Hindistann kutsal kzlerine veya Asur ve Pers uygarlklarnn kz tanrlarna ve stun balklarna kadar her yerde tanrlamtr. nk, kz olmadan tarm ekonomisi adeta olanaksz gibidir. Bu nedenle, Ouz Kaan destan muhtemelen, Pers etkisi altnda yeniden ekillenmi bir komn rgtlenmesini yanstr. Keza slamiyet ncesi Ouz rgtlenmesi ve toplum yapsn yanstan Dede Korkut hikayelerinde, Tepegz gibi motiflerde, Hint yolunun destan Sinbat veya Karadeniz, Akdeniz yollarnn destan Odyssseusdan ok ak etkiler grlr. Yani slam ncesi Ouz amanl da, orijinal bir amanlk deil, uygarlklarn etkisiyle biim deitirmi, onlardan etkilenip onlara direnecek ekiller alm bir amanlktr. Ouzlarn esas yurdunda bulunan Siriderya nehrinin ad kz Nehridir. Ouz Kaann ayaklar kz aya, gs ay gs vs.dir. Aslnda bu farkl hayvanlarn bileimi olan Ouz Han, farkl totemleri olan kabilelerin bir birliini; bir kabile konfederasyonunu ima etmektedir. Ouz Han Destannn Tarihsel Maddeci bir yorumu, slamiyet ncesi Orta Asya komnlerinin toplumsal rgtlenmeleri ve retim biimleri hakknda ok zengin malzemeler sunabilir.
119

Bu sreci 70lerde Trkiyede sosyalist hareketin yaylmas ile bir kyaslama yaparak daha kolay anlamak mmkn olabilir. Sosyalizm modern toplumun rndr. Ama dnya tarihinde o bir ok kez geni kyl kitleler tarafndan da sahiplenilir. Kyllerin kendilerini sosyalist olarak tanmlamalar Kyllerin sosyalist olmasyla deil; onlar arasnda yaygn sosyalizmin kyllemesiyle son bulur; bir sosyalist terminoloji iinde, rnein eski Alevi gelenekler aynen yaamaya devam eder. Trkiyede Halkn Slalesi denen Maocu kkenli radikal hareketlerin hepsi aa yukar byledir. Bu gn bile, Avrupada, yaayan bir fosil durumundaki, bu gibi hareketlerin derneklerine gittiinizde; sosyalist bir form altnda eski Alevi kltrn olduu gibi yaadn grrsnz. Dnn ki, artk bir modern toplum sz konusudur. Artk ehirlerde yaayan modern retim ilikileri iindeki insanlar sz konusudur. Buna ramen onlar sosyalist olmam; sosyalizm Alevilik olmutur; kyllk olmutur. Antik tarihte ise, hala gebelie ya da kk retmenlie devam eden topluluklar sz konusudur. Modern ehre g etmi bir Alevi bile, iddete dayanmadan gnll olarak sosyalist olurken sosyalist olmayp, sosyalizmi kyl veya Alevi kltrnn bir biimi haline getirirken, antik tarihte, kl zoruyla Mslman olan gebelerin veya kyllerin, toplumsal ilikileri aynen devam ederken ne kadar Mslman olabilecekleri tasavvur edilebilir.

194

manasnda her ey Tanrdr diyerek puta taparlktan kurtulabilir. Dede denen aman Ali soyundan gelmektedir diyerek koruma altna alnabilir. Uygarln btn mdahale yollar kapatlm; o resmi biim ve ierik arasndaki uyumsuzluk alm olur. Tutarl bir ideolojik btnlk salanr. Eski amanlk srdrlememektedir ama Mslmanln ekonomik temeli de yoktur, Alevilik bu elikinin zmdr. Hem slamn iddetinden korunmaktadr; hem onun ideolojik saldrsna kar salam bir i mant vardr hem de bu yeni koullarda komnn styapsn srdrmeye olanak salamaktadr. Alevi olmak, slamn iddetinden korur. Artk Alevi komne kolayca puta tapar denemez. Onlar da Mslman'dr, hatta en hakikisi olduklarn sylemektedirler. Dierleri zahiri Mslmandrlar. Bylece uygarln silah etkisizletirilmitir. Yani Alevilik slamn iddetinden; kafir, puta tapar olmaktan kurtulmutur. Ve bu sadece onun iddetinden korunma deildir. slam ne de olsa bir uygarlk dinidir. ok gelikin kurumlar ve kavram sistemi vardr. amanizmin, ortada bir iddet olmasa bile slam ncesi biimleriyle buna dayanabilme ans yoktur. Ama Alevilik, Budizmden; Kabalaclktan, Maneizmden, Bogomillikten szp ald kavramlarla olduka gelimi kavramsal aralar ve kurumlar sistemi salar. rnein amanizmde olduu gibi dalarn, ovalarn, hayvanlarn, bitkilerin ruhundan deil; Allahn tm varlklarda olduundan sz eder artk. Dalarn, hayvanlarn, bitkilerin ruhundan sz eden; Allaha e baka tanrlar tand iin hem slamn fiziksel saldrsnn hedefi olur ve ideolojik olarak buna dayanma ans yoktur. Ama varolan her eyde Allah gren bir amanizm, yani Alevilik, hem puta taparlktan kurtulur, hem de slamn Allahna kar gelimi bir felsefi ve kavramsal temele sahip olabilir. Yzlerce tanrnn, ruhlar olan dalarn, nehirlerin, hayvanlarn, bitkilerin slamn her eye kadir biricik Allahna kar durma ans yoktur ama ne yerde ne gkte her yerde ve hibir yerde olan slamn Allahna kar; tm varlklarda kendini da vuran; tm varlklarn onun bir grn olduu bir Allah pekala slamn Allah ile ba edebilir. Bu uygarlk ve komn ilikisi biraz mikroplarla antibiyotiklerin ilikisi gibidir. Yeni antibiyotiklere kar mikroplar yeni savunma mekanizmalar gelitirirler. Yeni uygarlk etkilerine kar da komn yeni savunma mekanizmalar gelitirir. Alevilik, bu anlamda komnn slamiyete erbetlenmi, baklk oluturmu bir biimi gibidir. slamn ideolojik ve kltrel stnlkleri karsnda komne direnecek ve yaayacak bir ideoloji ve kltrel temel salar. Komnn yaanmasn ve srdrlmesini mmkn klar. Aleviliin felsefi arka plan olmadan, Ouz Kaan destanlarnn veya ilk maara resimlerini yapanlarn amanl ile komnn slama dayanmas olanaksz olurdu. Bu baklk, yani savunma mekanizmalarn gelitirememi veya gelitirmeye zaman bulamam bir komn, uygarlk tarafndan yok edilir ve kendisine benzetilir. Tpk bir salgn hastalk karsnda baklk ve a gelitirememi canllarn durumundadr komn. Ya da ani bir evre deiiminde trlerin bu deiime ayak uyduracak zaman bulmamalar ve yok olmalar ile karlatrlabilir. Ama koullarda yava yava gerekleen bir deiime kar tr
195

koruyacak deiiklikler baarlabilir. Aleviliin ortaya kmas epey zaman almtr bu nedenle. slamn ran zerinden Orta Asyay ve Krdistan egemenlii altna almas ksa zamanda gereklemitir. Ama Aleviliin ve Batni tarikatlarn ortaya kmas epey bir zaman alr ve birka yz yl sonrasna gelir. Bu dnem boyunca bu aralar gelimitir. Benzeri bir rnek Kuzey Avrupadan verilebilir. Roma mparatorluunun feth edemedii yerler; yani yeterince uygarlamam yerler de sonradan Hristiyan olurlar.Ama bu Hristiyan olu d kabuktadr, iinde komn ve onun st yaps olduu gibi yaamaya devam eder. rnein, Robin Hood efsanesi tam anlamyla Hristiyan bir grnm altnda, amanizm'in, yaad bir toplumu anlatr. Btn bu dnem boyunca, o komn geleneklerine uygun, kilisenin resmi Hristiyanlna erbetli bir Hristiyan Alevilii kmas zaman almtr. Bu noktaya ancak birka yz yl sonra Luther, Kalvin zamannda varlabilmitir. Britanya adalarnn komnleri, Priten olmadan nce, bir yandan komn olarak yayorlar; bir yanan Papann arsyla inanm Hristiyanlar olarak Kuds fethetmeye gidiyorlard. Orta Asyann komnleri de, Alevi olmadan nce, Eba Mslimler; Seluk Beyler, Gazneli Mahmutlar oldular. Aleviliin ortaya kmas iin, uzun bir zaman gerekti. Aleviliin, yani slamiyete kar bu ideolojik ve kurumsal savunma aralarnn gelitirilmesinde Horasan Erlerinin byk bir nemi olduu grlmektedir120. Horasan ise, pek yolu araclyla Budizmden Maneizm'e btn uygarlklarn ve uygarla kar direni deneylerinin bir potas gibidir. Hem Orta Asyann komnlerine yakndr; hem de uygarla giden yollar ve balantlar zerindedir. Horasan muhtemelen, bu zgl konumu nedeniyle, slamiyete kar bizim burada ksaca Alevilik dediimiz erbetin, bakln gelitirilmesinde byk bir neme sahip olmutur Ama bu Horasan Erlerinin gelitirdii Alevilik bir kere ortaya knca, kendi bamsz dinamizmi harekete geer. Artk, sadece slama kar bir savunma arac olmaz; nesnel olarak slam uygarln genletirmenin ve dolaysyla onun yaylmasnn bir arac haline gelir. Bu gn milliyeti tarihiliin Trklerin Anadoluyu fethetmesi dedii, aslnda Bizansn, yani Dou Romann bir tarihsel devrimle yklmas ve bir rnesansa uramas gerekleir. Yani Alevilik, bir Ortodoks Hristiyanlk uygarlk alann, Mslman uygarln ele geirmesinin arac olur.

120

Horasan ve Horasan Erleri hakknda Hikmet Kvlcmlnn, eyh Bedrettin Manakbn yorumlad almas ok nemli deerlendirmeler iermektedir. (nternette u adreste bulunabilir: http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/bedreddin.htm. Horasann bu yerinin nemini yle vurguluyor: Uzak Dounun in ve Hint medeniyetleriyle Yakn Dounun Irak, Msr ve Akdeniz medeniyetleri arasnda en istikrarl geit ran yaylsdr. in ve Hintten kalkacak kervan, Akdeniz kylarna inmek iin, ran yaylsndan ap gelirdi. Bu tarihsel karayolunun en ilek kuzey kestirmeleri stnde Horasan ve Hvarzim(?) lkeleri gelimiti.

196

slamn Yaylmasnn Bir Arac Olarak Alevlik

Tpk Gotlarn ve Germenlerin Bat Romay ykmalar ve ele geirmeleri gibi, Orta Asyadan gelen komnler de rm Dou Romay, yani Bizans feth ederler. Ama bu fetih sadece silah zoruyla olmaz; an zamanda Horasan Erleri denen profesyonel devrimciler araclyla olur. Bizans uygarlnn egemen olduu alanlarda da, onun basks altnda yaayan komnler bulunmaktadr. Daha nce de belirtildii gibi, uygarlk komn hemen yok edemez. ehirlerden, yollardan biraz uzaklanca komn, yani sapkn mezhepler ve kyl muhalefeti yaamaya devam eder. Dnn bundan ok deil yarm yzyl nce bile, hatta bu gn bile bu komnn izleri Ege gibi Trkiyenin en gelimi blgesinde bile dalarda yaamaktadr. Bin yl nce ok daha glyd bu. Yani Bizans, Bizans deildi sadece. Onun da Alevileri vard. Katarlar, Bogomiller ve dier sapkn mezheplerdi bunlar. Hem de tam tamna bu gn Alevilerin yaad yerlerde yayorlard121. Bizans sadece doudan, ran zerinden deil, kuzeyden de, yani Karadeniz zerinden de Balkanlar yoluyla gelen srekli komn aknlarna maruzdur. Bunlarn bir ksm Hristiyanlamakta ama bu sefer Hristiyanln Alevilikleri biiminde; Bogomiller, Katarlar ve dier sapkn mezhepler olarak, tpk bu gnk Anadolu, Kafkaslar ve Balkanlarda olduu gibi yaamaktadrlar. Ve bu sapkn mezhepler biiminde yaayan komnlere Bizans, Bizans feth edip Bizans tarafndan feth edildikten sonra, Osmanlnn Alevilere ve sapkn mezheplere davranaca gibi davranmaktadr. Anadoluya gelen Ouz boylarnn says ve gc aslnda bu gn abartlmaktadr. Modern teknikle yaplan btn aratrmalar kavimler gnn yle byk nfus deiimlerine yol amadn gstermektedir. Fatihler genellikle sanldndan ok daha kk bir orann oluturur nfusun. Bu gn Trk ve Mslman olanlarn fizyonomileri de bunu kantlar zaten. Bunlarn ezici ounluu, Alevilemi ya da Mslmanlam yerli ahalidir. Bizans ele geiren Ouzlar, artk Karadeniz zerinden gelen Gagavuz ve Bulgarlar gibi aman boylar deildir. Bunlar daha nceden slam uygarl ile karlam Horasan Erleri araclyla slam iinde bir muhalefet veya komnn gelimi bir biimi olarak rgtlenmi boylardr. Bu nedenle, Karadeniz zerinden gelenlerden farkl olarak Hristiyanla kar da zrhldrlar. Feth ettiklerinin diniyle dinlenmeyecektirler. Doudan gelenlerden, ancak

121

rnein imdi Kazdada tahtac Aleviler yaamaktadr. Bizansta ayn yer, srekli Bizansn bana bela olan, boyun edirilemeyen bir sapknlk yatadr. Bu olgulara dayanarak, imdi Krt ve Trk milliyetilerinin Aleviliin Trk dini mi Krt dini mi olduunu tartmalar gibi; yirminci yzyl banda da; yani henz Krtlerin ve Trklerin milliyetilii bilmedii dnemlerde, onlardan ok nce milliyetilii kefetmi Rum ve Ermeniler, Alevilerin aslnda otantik Rumlar veya Ermeniler olduunu sylyorlard.

197

Karamanlar gibi, yeterince uygarla ve slamiyete bulamam olanlar, Hristiyanlamaktan kurtulamayacaklardr. Bu boylardan devlete egemen olanlar ve devlet kuranlar Snninin Hanefi'si olur. Ama bu bile bir sretir. Balangta, bu Snnilik de, komn gelenekleri ve yorumlaryla doldurulmu, yani uygarlktan olduka arnm, komne daha yakn bir Snniliktir. Dolaysyla, Alevlik ile ilikisi, sonra uygarlam Osmanlnn Alevilik ile ilikisinden ok farkldr. rnein Orhan Gazi, aslnda bir aman olan Geyik Dedeye hediyeler alkoll ikiler yollar ve onunla i birlii iindedir. Dier tekke ve babalarla ilikilere yzlerce rnek verilebilir.122 Burada toprak ilikileri batm; kyllerin isyan ve srekli bask halinde olduu bir Bizans gz nne getirmek gerekiyor., Yeni gelen, komn gelenekleri hala yaayan (henz yeterince uygarlamam; yani Mslmanlamam veya Hristiyanlamam anlala) fatihler ile Bizansn ezdii kyller ve komnler nesnel bir kar ortakl iindedir. Yeni fatihler daha az vergi almaktadr, Hristiyan bile kalndnda Bizansa verilenden daha az bir vergidir bu; Mslman olunca daha da azdr. Hele ortada hem komn srdrecek ve hem Bizansa kar Osmanl ile ittifak salayacak; hem Osmanlya kar savunma mekanizmalar salayacak, hem de Mslman tarifesinden vergi vermeyi salayacak Aleviliin nasl bir ekicilii olaca tahmin edilebilir. Bizans Ortodoksluunun en ok basks altnda kalm en Bogomil blgelerin, yani bu gnk Bosna, Arnavutluk ve Mekodonyann, Bulgaristandaki dalarn, yani Balkanlarda medeniyete en uzak, en dalk blgelerin; komnn en gl olduu yerlerin sonradan Ortodoks denizindeki Mslman adalar olmas bir rastlant deildir. Bu sapknlar ve Osmanl ittifak, tpk Anadolu Alevilerinin birka yz yl sonra ah smail ile kuracaklar ittifak gibidir. Yani Bizans karsndaki, Bogomiller ile Mslman, ama uygarlktan epey arnm ve henz yeterince uygarlamam bir Mslman olan Osmanl bir kar ortakl iindedir. Bu kar ortakl ve yaknlama, sonradan bunlarn byk lde Mslmanlamas sonucunu dourur. nk Bizansn basks ve ar vergiler altnda inleyen komn ve kr retmenleri Mslman olduu takdirde, bu sefer Hristiyan ahaliden de daha az vergi verecektir. Ama Bizans egemenlii altnda yaayan komnler iin, bundan da daha iyi bir baka alternatif vardr. Hem komn rgtlenmesini koruyabilir, hem de Mslman taifesinden vergi verebilir. te burada Horasan Erlerinin ilevi ortaya kar. Onlarn getirdii reti, hem komnn styapsn korumay salamaktadr, hem bu Mslman devlet ve fatihlerle ilikiyi srdrmeyi salamaktadr hem de Mslman tarifesinden vergi vermeyi salamaktadr. Bylece, Horasan Erleri, Anadoluyu ve Balkanlar Aleviletirir. Yani bu Alevileme sadece Alevi Trkmen ve Ouz kabilelerinin geliiyle olmamaktadr; Bizans egemenliinde yaayan komnler de, daha nce Katar, Manici, Bogomil olan komnler de hzla Alevileir.

122

Padiah Orhann (14. yy.n ilk yars) yararlklarndan dolay Geyikli Babaya vakfetmi olduu emlak yannda Baba Mayhordur diye iki kp rak ve iki kp arap gnderdii de belirtilmektedir. ki kp rak ve iki kp arap olgusu, Geyikli Babann bunlar tketiyor olmas irdelenmesi gereken bir konudur. (Beiki, Alevilerde kafa Karkl)

198

Bu nedenle Balkanlarda eski Bogomilliin yaygn olduu yerler ayn zamanda Bektailiin gl olduu yerler olarak ortaya kar. Anadoluda da nerede Hristiyan sapkn mezhepler, yani komn varsa, orada Mslman sapkn mezhepler grlr, yani Alevilik. Bu gn bile, milliyetilerin, Anadolunun Trklemesi gibi grdkleri ve grmek istedikleri olay, aslnda bir yandan gler ile komnn ykseliidir, ama ayn zamanda Hristiyan uygarln komnnden (Bogomillikten), Mslman uygarln komnne (Alevilie) kabuk deitirmedir. Bu kabuk deitirme anlalamaz ise, Alevilik dier dinler gibi yaylan bir ey olarak anlalr. Hayr, Alevilik yaylmaz. Uygarlk dinleri yaylabilir uygarlkla birlikte. Ama Alevilik komn olarak giderek daha az alanda etkili olur; sadece srekli mevzi kaybeder; uygarlk ise yaylr. Aleviliin yaylmas gibi grnen, var olan ve giderek azalan komnlerin, bir grnmden dier grnme geiidir. Hristiyanla erbetli biimden, Zerdtle erbetli biimden Mslmanla erbetli biime geitir. Dersimli Krt veya Zazalarn veya Rumelideki Bektailerin kendilerinin Horasandan geldiklerini sylemeleri, onlarn Horasandan geldiklerini deil, Horasandan gelen bir Pir araclyla bu rgtlenmeye geildiini gsterir. eliki gibi grnende eliki yoktur. Onlar elbette binlerce yllk Ezidilik, ki onun kendisi de amanizmin deimi bir biimidir, geleneklerini srdrmektedirler. Ama bu gelenekleri slamn egemen olduu bir uygarlk alannda yaatmay ve korumay salayacak rgtlenme ve kavramsal aralar sunan babalar, yani profesyonel devrimciler Horasandan gelmektedir. Aslnda onlar da belki Horasandan gelmemektedirler fiziksel olarak. Belki Horasandan gelen bir reti ya da Pirden ilham almaktadrlar, demektir btn bunlar. Ama bylece Alevilik, Bizansa kar Hristiyan bir uygarlk alannda slamn yaylnn bir arac ilevi grr; yani bir tarihsel devrimin arac olur. Denebilir ki, Osmanl Bizans, Alevlik aracl ile feth etmitir.

Alevilik ve iilik, Snnilik, afilik, Hanefilik

Beiki, hem genel olarak dini, hem de zel olarak Alevilik ve slam ne kapitalizm ncesinde ne de bugn gerek toplumsal ilevleriyle ve dinamik sreler olarak ele almad iin, Alevilik, iilik, Snnilik ilikilerini ve bunlarn gerekte ne olduklarn da anlamamakta, sorunu Alevilerdeki bir kafa karklym gibi koymaktadr. Beikinin olgu ve karsamalara ilikin yanlglarn, yaznn sonunda, onun metninin dip notlar biiminde gstereceimizden, burada tekrarlara yol amamak iin sylediklerinin ayrntsna girme gerei grmyoruz. Ama sadece bir rnek verelim. Beiki, bir yandan yle diyor: iilik her eyden nce bir Araplk olaydr. Birka satr aada da yle yazyor: iiliin iktidar biiminde kurumlamas, devlet dini olarak kurumlamas, randa Farslarda gereklemitir.
199

iiliin ne olduunu hibir ekilde aklam olmamaktadr bu szler. Ama bununla da kalmamakta, tarihe Arap ve Fars gibi ulusuluun kavramlaryla bakmaktadr. iilik eer bir Arap olay ise, niin randa bir devlet dini oluyor? Bunun bir aklamas bir yana byle bir soru bile bulunmamaktadr. iilik, Pers uygarlk alannn slamdr. Pers uygarlnn binlerce yl etkisinde ve egemenliinde kalm, genellikle Araplarn yaad blgeler de bu gnk Irakta olduu gibi, elbette iidir. Ama bu da iiliin Arap olay olduunu deil, Pers uygarlk alanna ait styap olduunu gsterir. O uygarlk alan iindeki Araplar elbette o uygarln styapsyla dinlenirler. rnein, Hrvatlar ve Slovenyallar da Slavdr ama Srplar ve dierleri gibi Bizans (Dou Roma) deil, Bat Roma egemenlik alan iinde kaldklarndan Ortodoks deil, Katoliktirler. Ayn ekilde Pers uygarlk alan iinde kalan Araplar da iidirler. Bu iiliin Araplk olay olduunu deil, tam da ran olay olduunu gsterir. Ve burada ran denince bu gnn ulusuluunun rann deil, binlerce yllk, Orta Dou ve in-Hint uygarlklarnn yollar zerindeki ran uygarlnn rann anlamak gerekir. Ancak eletiriyi sonraya brakp iilik, afilik, Hanefilik gibi blnmeler ve bunlarn anlamlar zerinde duralm. iilik, Pers-ran uygarlk alanna has, tpk Zerdtlk gibi, zaten ayn styapnn slam grnm altndaki biimidir. Yani bir uygarlk dini ve/veya mezhebidir. Bu bakmdan, iiliin Alevilik karsndaki konumu, kendisi gibi bir uygarlk dini/mezhebi olan Snnilikten farkl deildir. iilik, ran; Snnilik Orta Dou ve Akdeniz uygarlklarnn slamlardr. Alevilik ile onlar ayran ise, uygarlk ve komn ayrmdr. Bunlarn uygarlk dinleri veya ayn uygarlk dininin temel mezhepleri olarak, komn (Alevilik) karsnda ayn dmanl gstermelerinde alacak bir ey yoktur. Ama bundan Beikinin kard sonu, Aleviliin komnn styaps olduu deil, bir Krt veya Mezopotamya dini olduudur. Kemalistler de ayn mantkla bunun bir Trk dini olduunu sylemektedirler123. Peki iilik ve Alevilik ilikisi nedir? Niin kartrlmaktadr ve niin aralarnda yaknlklar olumutur? rnein niin iiler ile Aleviler kartrlrlar. Niin Anadolunun Pir Sultan ah smail iin yle vgler dzer. Niin ah smail Anadolu Alevilerinde byle byk bir yank bulmutur? Beiki bunu bir sosyolog olarak aklayacak yerde, bunda bir kafa karkl; Aleviliin bir bozulmasn gryor ve sapknlklara ve tahrifatlara kar bir Alevi teologu olarak yazmaya balyor yine 124.

123

Yzyln banda Ermeni ve Rum milliyetileri de Aleviliin aslnda otantik Rum veya Ermeni dini olduunu sylyorlard. Alevilii her hangi bir ulusa mal etmek, ayn gerici milliyetiliin, tarihi alan ve uluslarn tarihi olarak yeniden ina eden milliyetiliin farkl grnleridir.
124

"Alevi inancna ii unsurlarnn nasl kart incelenmeye deer bir konudur. 15. yzyln sonlar, 16. yzyln balar randa ah smailin ynetime gelmesi, Safevi Hanedanlnn kurulmas, Osmanlda ah Kulu Ayaklanmas (1509-1510) Yavuz Sultan Selimin padiahl ve aldran Sava (1514) ayrntl bir ekilde incelenmesi gereken bir sretir. Alevi inancna ii unsurlarn karmas kanmca bu dnemde gereklemitir. Bu dnemden nce Alevi inancnda acaba drdnc halife Aliye ballk, On ki mama ballk var myd?

200

Bu konu incelenmelidir diyor ama bunu derken bir sosyolog olarak deil; bir teolog olarak, nasl tahrifatlar yapld anlamnda bir incelemeden sz ediyor. Halbuki tarihe dinamik, komn ve uygarlk iliki ve elikileri asndan bakldnda eliik veya tahrifat gibi grnen olaylarn tutarl bir aklamasna kolaylkla ulalabilir. Ouzlar komn olarak, tpk Germenlerin veya Gotlarn Roma mparatorluunu tarihsel devrimle ykmas gibi, Bizans ve Pers uygarlklarn tarihsel devrimlere urattlar. Ama bunlar ykar ve slaleler kurarken ayn zamanda, feth ettikleri uygarlklar tarafndan feth edildiler. Pers uygarln feth edip onun tarafndan feth edilen Ouzlar (Ak Koyunlu, Kara Koyunlu, Safevi) Azeriler oldular. Dou Roma-Bizans uygarln feth edip onun tarafndan feth edilenler de Osmanllar ve bugnk Trkler oldular. Azerice ve Anadolu Trkesinin ayrlmas fatihlerin bu feth ediliin kesinletii 16. yzyllarda gerekleir. Bu, farkl uygarlklarca feth ediliin, kltrel farkllamann yansmasdr Azerice ve Anadolu Trkesi ayrm. Bizans feth eden Ouzlar da, ran feth eden Ouzlar da, komndler ve her ikisi de Alevi idi esas olarak. Osmanl bile, balangta dorudan Alevi olmasa da Alevi Batni gelenekleriyle i ieydi ve onlardan kesin izgilerle ayrlmyordu. Ayn ey ran iin de geerlidir. ran feth eden Ouzlar da, balangta Alevidirler. Feth ettike iileirler. rnein ah smail, bir Trkmen Alevidir henz, ama hemen bir nesil sonra artk iilemi bir Safevilik ortaya kar. Orhan Gazi, Geyik Dedeye, yani komn nderi amana hediyeler yollar. Birka kuak sonra, Yavuz btn Alevileri kesmeye balar. Osmanl Bizans feth ettike, daha Snnilemitir. Ama bu Snnilik bile, rfi hukuka ok geni bir alan tayan Snniliktir. Ahalisinin ou Hristiyan olan ve bu ahalinin yksek bir uygarla sahip olduu bir blgenin Snniliidir. Bu nedenle de, Hanefilik iin, Bizans uygarlk alannn, devlet dini diyebiliriz. Hanefilik, hukuki bakmdan gelenekte yaygnl esas aldndan daha esnektir. rnein afilik ok daha tutucudur. afilikte gelenekte eskilik nemlidir. Belki ilk bakta paradoksal gelebilir ama afilik de aslnda komnn kendini savunma mekanizmasdr. afiliin yaygn olan deil eski olan icmann ilkesi olarak almas; komnn medeniyet etkilerine kar kendi yapsn ve kutsalln korumasn hedefler. Yine afiilik, bu tutuculuuyla elikili gibi grnse de, tam da komn ile bu ilikisi nedeniyle, daha ksa ve hzl namazlar gibi, gebe komn yaamnn ihtiyalarna uygun olarak kurallar dzenler.

Yukarda Hacbekta Derghndaki caminin 1826 ylnda yapldn belirtmitim. rnein bu tarihten nce Alevi kylerinde, Alevi yerleim birimlerinde cami olup olmad aratrlabilir. Alevilik, Osmanl toplumunda zellikle mparatorluun ykselme dneminde dlanan bir inant. Aleviler de hep dlanan bir grup olmutur. iilik de genel slam anlay iinde hep muhalefette kalmtr, muhalefette kalan, dlanan gruplarn birbiriyle iliki kurmas doaldr. Ama iiliin Alevi inanc ve anlay iinde, Alevi gelenekleri iinde kurumlat grlmektedir. Bu kurumlamann Alevi inancnn geleneklerini bozduu da grlmektedir."

201

Muhtemelen Krtlerin, ya da Krdistandaki komnn uygarlkla fazla i ie olup ondan daha fazla etkilenenleri, Alevilikten daha baka bir mekanizmayla, afilik araclyla komn korumaya alrlar. afiilik, bu korumay artk bir uygarlk dininin mezhebi biiminde yapmaktadr. Krdistann Dersim gibi daha az uygarlk etkilerine maruz kalm ksmlar Alevi iken, uygarlkla daha sk bir iliki iinde olmu blmleri afiidir125. afilik bir Snni mezhebi olarak, Krdistan'daki komne kendi varln Snni slam biiminde srdrme olana salar. afiilik gibi ayn zamanda tutucu bir mezhep, Orta dou gibi, uygarlklarn ve dinlerin kat kat, st ste yld bir alanda bir devlet kurmaya uygun bir mezhep deildir. O airet yapsn korumaya uygun bir dindir ya da mezheptir. Hanefilik ise afilikten farkl olarak, eskilii deil yaygnl temel alan esneklii ile, gerek Hristiyan ahalinin nfusa gl olduu; gerek komnn ok yaygn olduu bir alanda, Bizans mparatorluu gibi bir alanda nceden slam ile zrhlanm fatihlere egemenlik ve devlet kurma olana salar. Bu nedenle devletleen, beylik kuran Ouzlar Hanefi olurlar; gebe Ouzlar veya kapal ky ekonomisinde yaayanlar Alevi kalrlar. Hanefiliin bu esneklii bile Osmanlya balangta yetmemi, Osmanl rfi hukukun alann eri hukuk aleyhine srekli genileterek; yani Hristiyan ahaliye ve Komne belli bir zerklik salayarak egemenliini kurup srdrebilmitir. imdi iilik, Hanefilik, afilik hakkndaki bu aklamalardan sonra, ii, Alevi, afi, Snni ve Hanefi ilikileri bir dinamik iinde kolayca anlalabilir olur. Ne bir tek, hep ayn karakterde bir Osmanl vardr, ne de ran Ouzlar ve Trkmenleri. Her ikisi de bir uygarlama, buna bal olarak bir iileme ve Snnileme projesi yaamaktadr. Bu dinamik bak as iinde, Pers uygarlk alanndaki Ouzlar ile Bizans uygarlk alan iindeki Ouzlarn ilikileri daha iyi anlalabilir. Osmanl uygarlatka, Alevilerde bir dman grmeye balar. Ama ayn srada, ran Safevilerle bir tarihsel devrim yaamaktadr. Orada henz sre bandadr. Yani daha Alevidir, komne daha yakndr randa iktidara gelen Safeviler. Anadolu Alevilii yani komn ile randa tarihsel devrimi baaran komnn yaknldr bu. Ama Safeviler de da nihayet bir devleti ele geirmitir ve bir sre sonra da kendileri ele geirdiklerince ele geirilecektir. Zaten yle de olur; Safeviler iileir. Yani Pers uygarlnca feth edilirler. Anadolu Alevilii ile ah smail balantlar; ah smailin Alevi olarak bir tarihsel devrimle Pers uygarln ele geirdii dnemin balantlardr. Ayn srada ise, Osmanl artk iyice uygarlk tarafndan ele geirilmi bulunmaktadr. Biri oktan uygarlam (Osmanl), dieri uygarlamann bandaki (ah smail) de olsa bunlar artk devlettirler ve elbette Pers ve Bizans uygarlklar arasndaki atmada elbette bu
125

afilikte bu gemiin dokunulmazl, esneklii ortadan kaldrmakta ve muazzam bir tutuculuk yaratmaktadr. Ama bu tutuculuk ve komn savunma, Alevilikten farkl olarak, yazl ve kitapl bir uygarlk dini iinde gerekletiinden, analitik dnme, soyut dnme iin daha elverili bir temel salar. PKKnn kimi zellikleri ile afilik ilikisi incelenmeye deer bir konudur.

202

yaknlklardan her iki taraf da yararlanmak isteyecektir. Nasl Sovyetler, Ekim Devrimine olan sempatileri, dnyadaki sosyalist parti ve hareketleri, aslnda kendi d politikasnn aralar olarak kullandysa yle. Anadoludaki komnn yani Alevilerin ii devleti ile i birlii yapmas gibi; Krdistandaki komnn, (ki o zamanlar Krdistan, Bizans-Osmanl deil, ran uygarlk alanndayd) yani afiiliin, kendisine daha ok esneklikle yaklaan Osmanl Hanefilii ile i birlii sz konusudur. Bunlar imdi ulusal tarihilerin anlatt gibi, Krtler ve Trkler veya ranllar arasnda deil, farkl uygarlklar ve komnler arasndaki ilikilerdi. Zaten savalarn sonucunu, bu komnlerin tavr belirler. Yavuz, yenierilerin kararszln kullanr ve Krt airetleri ile ittifak yapar. Bu sava iki uygarlk alan arasndaki savatr ve bundan, Bizans-Osmanl alan karl kar. O zamana kadar Pers uygarlk alannn bat snrlar, Krdistan dalarnn bat snrna uzanrken, bu gn neredeyse 500 yldr ayn kalan Trkiyenin ve Irakn dou snr olan blgeye doru gerilemitir126. Ulusal tarihilerin Krdistann paylalmas dedikleri; aslnda, ran uygarlk alannn bat snrnn douya kaymas, gerilemesi, Akdeniz ve Ortadou alannn douya doru bir genilemesi demektir. Osmanl genlik dneminde, yani henz tam Snnilemedii dnemde, Bizans topraklarnda batya yayln nasl Alevilik biimindeki komnn desteiyle saladysa; Snniletii dnemde, douya yayln da afilik (Snniliin bir mezhebi olduundan otomatikman ittifak haline giriyordu.) biimindeki komnn desteiyle salamtr. Osmanl henz uygarlamad dnemde, yani henz Anadolu ve Balkanlarda yayld dnemde Alevilikle ittifak yapmaya uygundu ve bu ittifak araclyla yayld; uygarlat dnemde ise afiilikle ittifak yapmaya uygundu ve bu ittifak araclyla yayld. Bu nedenle, devlet olduktan sonra Osmanl, Trkmen ve Alevileri srekli katlederken, afii Krtlerle genellikle iyi ilikiler iinde olmu ve Alevi komne kar, afii komn (yani ulusu tarihilerin Trkmenlere kar Krtler diye anlad) desteklemitir. Bu gn bile, afiler arasnda etkili PKKnn, Alevi blgelerde daha snrl bir etki gstermesinin ardnda bu tarihsel arka plan yatmaktadr. Ayn ekilde, gerekten laik olan Krtlerin mcadelesi kendilerine muazzam bir mttefik sunmasna ramen Alevilerin, Krtlerin mcadelesine souk ve dmanca davranlarnn ardnda da bu tarihsel arka plann belli bir pay bulunmaktadr. Tarihsel Alevilik blmn bitirirken toparlarsak; Alevilik, iilik, Snnilik gibi olgular, ancak retim biimiyle dorudan balantl olarak, komn, uygarlk, dinin tmyle styap olmas gibi tarihsel maddeciliin kavramlaryla ve tarihin dinamik bir sre olarak ele alnmasyla anlalabilir. Beikinin yazsnda Aleviliin bir Krt veya Mezopotamya dini olduunu kantlamak iin kulland btn olgular burada ifade edilen bizim yaklammzn kantlardr. Onlar
126

Ama bu gerileme daha nceden beri srmektedir. Milattan nce Perslerin, Yunanistana kadar sefer yapt ve sahil kesimleri hari Anadolunun Perslerin etki alannda olduu gz nne getirilsin. Akdeniz uygarl, zamanla, Pers uygarln epeyce douya doru geriletmitir. Bu uzun vadeli geriletme muhtemelen, Pers uygarlnn karasal ve daha az kvrak ve buna karlk Akdeniz ve Orta Dou uygarlnn bir deniz uygarl, dolaysyla daha kvrak olmasyla ilgisi olsa gerektir

203

Beikinin tarihi inan olarak dinler ve uluslar olarak gren yaklam iinde srekli elikilere yol aarlar. Beiki, bizzat kendi zikrettii ve deindii olgulardan ne sosyolojik, ne de politik olarak karlabilecek ve karlmas gereken sonular karmamaktadr. nk, metafizik sosyolojilerin, pozitivizmin, dier bir deyile, burjuva toplumunun dininin, ama bu dinin genliini yaayan biiminin deil, gerici biiminin bir rahibidir. Ancak modern toplumun gericilemi dininin engizitrleri, dinlerin sadece bir inan olduunu sylemekle kalmazlar, tarihi de uluslarn ve inan olarak dinlerin tarihi olarak grrler. Beikinin yapt da bundan baka bir ey deildir.

204

ALTINCI BLM

MODERN SOSYAL HAREKET OLARAK ALEVLK

Giri
nceki blmde, Tarihsel ya da Otantik Alevilik dediimiz, kapitalizm ncesinde komnn st yaps olarak Alevilii ana hatlaryla ele aldk. Ondan nceki blmde, Marksist Din, Ulus ve styaplar Teorisinin (daha dorusu teorisizliinin) eletirisi ve gelitirilmesi biiminde dinlere inan denmesinin modern toplumun dini olduunu gstermi; bu modern toplumun dininin dier vehelerini (rasyonalizm -politik, zel, ekonomik ayrmnn kendisi- ve ulusuluk -politik olann neye gre tanmland-) ana hatlaryla ele almtk. Yani modern toplumda, modern toplumun dininin din dediklerinin bu dindeki yerini ana hatlaryla gstermeye almtk127. Bu blmde de bir yeni sosyal hareket ya da sosyal hareket olarak Alevilii ele almaya alalm. Bir yeni sosyal hareket olarak Alevilii ele almak iin yine baka bir soyutlama dzeyine gemek gerekiyor. imdi de Beikinin gerek kapitalizm ncesi toplumlarn dini; gerek modern toplumun dini hakknda sylediklerinin doru olduu ve dehe nce eletirilen yanllarnn ve elikilerinin olmad var saylacak. Aslnda Beikinin yazs, bir btn olarak gze alndnda, ne tarihsel Aleviliin ne olduunu tartan bir metindir ne de bir inan olarak Aleviliin kendi i tartmalarna ilikin teolojik bir metindir. Beikinin yazs, ayrntlar, yanllar, i elikileri bir yana itilerek ele alndnda, bir sosyal hareket olarak Aleviliin nasl baarya ulaaca zerine bir yazdr. Yani bir zne asndan, Aleviler asndan, bir strateji tartmas yapmaktadr. Alevilerin ezilen bir inan durumundan kurtulmalar iin ne yapmalar gerekir? sorusuna cevap aramaktadr Beikinin yazs.

127

Bu almada, gerek kapitalizm ncesinin gerek kapitalizmin dinlerini (styaplarn) tm karmaklklar ve deiimleri iinde ele almak sz konusu deildir. Bunun ne yeri burasdr ne de bunun iin bir olanak vardr. Burada yaplmaya allan, Beikinin grlerinin eletirisi balamnda, bu esas konuyla balanty koparmadan eletirinin dayand teorik temelleri aklamak; ilerde yaplacak almalar iin temel talar koymak; bu almalar iin bir teorik ereve oluturmaktr.

205

Beikinin yazsna ilerici ve demokratik karakterini veren bu problematiidir; ezilenlerden yanadr ve ezilenleri zne olarak ele almakta ve bundan kurtulu iin ezilenlerin ne yapmas gerektii sorununu tartmaktadr. Yaznn somutunda bu ezilenler Alevilerdir. Ne var ki, bu soruyu tartrkenki akl yrtmeleri; dayand varsaymlar; verdii cevaplar, hasl geri kalan her ey, yanl ve gericidir. Ama Beikinin bu yanllar, bu temeldeki, ze ilikin dorusu nedeniyle; yani cephenin ya da gienin bu tarafnda olmas nedeniyle, rnein Alevilerin bu ezilmilikten nasl kurtulaca gibi bir derdi olmayan veya Alevlii bask altnda tutan bu sistemin nasl glendirileceini tartan ama bu tartma gerek din, gerek Alevilik; gerek olgular, gerek karsamalar, gerekse varsaymlar dzeyinde ok daha genel dorulara dayanan grlerden bin kat daha dorudur. nk temel sorunu dorudur. Bu bask nasl ortadan kalkacak; bizzat bu baskya urayanlar bir mcadele znesi olarak neler yapmaldr? Temel sorun budur Beikinin yazsnda. Soru doru sorulmutur? Cevaplarn yanll ikinci planda gelir. Buna karlk, sorunu byle koymayan, ama Aleviliin ne olduu zerine en doru fikirleri ieren cevaplar bile yanl olmaktan kurtulamazlar. nk onlarn sorusu doru deildir. Bizim Beikiyi eletiri hedefi olarak sememizin nedeni de, onunla temeldeki bu zdeliktir. nk biz de aslnda ayn soruya cevap aryoruz: Aleviler nasl bir strateji izlerlerse, zerlerindeki bu baskya kar baarl bir mcadele verebilirler? Alevilerin ne yapmalar gerekir?128 Eletirinin ok geni alanlara yaylmasnn bir sonucu bu temel zdeliin gzden yitmesi olabilir. Ama bu hareket noktasn, bu temeldeki zdelii hi unutmamak gerekmektedir. * Beikinin yazsnn bu znde doru olan yann gz nne aldmzda, onun, bunun bilincinde olmasa ve verdii cevaplar kar tarafa hizmet etse de, bir sosyal hareket olarak Alevi hareketinin sorunlarna bir cevap arad grlr. Beiki, bir sosyal hareket olarak Alevilik ile, bir inan olarak Alevilik ve styap olarak Aleviliin ok farkl karakterlerini grmedii; ve hepsini ayn ey olarak ele ald iin, bir sosyal hareket olarak Alevilik nedir? diye bir soru sormamakta ve bu soruya cevap aramamaktadr. Ama, kendisi bu ayrmn bilincinde olmasa bile, yazs bir sosyal hareket olarak Aleviliin sorunlarn tartmaktadr. O halde Beikinin yazsnn neye cevap aradn daha iyi anlamak iin; bir sosyal hareket olarak Aleviliin ne olduunu anlamak gerekmektedir nce. Ama bu ayn zamanda, Beiki, bir sosyal hareket olarak Alevilii dier styap ve inan olarak Aleviliklerden ayrmad iin, bu ayrmayn da bir eletirisi olur.

128

Daha dorusu bizim znemiz ii snfdr. Hem ii snf, bir Alevi hareketini hasl deerlendirmeli ve onunla nasl iliki kurmaldr sorusuna, hem de Alevi hareketi iinde ii snf neyi savunmaldr, Alevi hareketi iinde ilerin program ve stratejisi ne olmaldr sorularna cevap arar. Bu elbette nemli ve temel bir farktr. Zaten btn eletiri de bu farktan domaktadr bir bakma. Ama en azndan her ikisi de ezilen asndan ele almaktadr sorunu.

206

Tekrar edersek, Beikinin yazsnda btnyle tarihsel Alevilik tartlyormu gibi grnmekle birlikte, aslnda onun tartt tarihsel Alevilik, otantik Alevilik ya da kapitalizm ncesinde bir styap olarak Alevilik deildir; yle gibi grnmektedir ama gerekte tartt, btn dinlerin gerekten inan ya da zele ait olduu modern toplumun dininin ideal biimine ulamak iin bir sosyal hareket olarak Alevilerin ne yapmas gerektiidir.

Bir Yeni Sosyal Hareket Olarak Alevilik Nedir?

Bugn artk, komnn styaps olarak bir Alevlik yok. En azndan 1938 Dersimden beri yok. Bunun ne ekonomik temeli var, ne de her hangi bir Alevi bu eski styap olarak Alevilii korumaya kalkyor. Hi bir Alevinin veya bir Alevi kynn veya Alevi gebe bir kabilenin biz vergi vermeyeceiz; askere ve okula gitmeyeceiz; mahkemelere kmayacaz ve onlarn kararlarn tanmyoruz dediini duymadk. Bunu bilinsizce 1938lere kadar Dersimliler yapyordu. En azndan Askere gitmiyorlar, vergi vermiyorlar hasl modern burjuva devletini ya da modern toplumun dinini tanmyorlard. iddetle paralandlar ve yok edildiler129.
129

Burada artk bir pratik anlam olmamakla birlikte, teorik olarak bir soruna ksaca deinmek gerekiyor. Var sayalm ki, Trkiyede veya her hangi bir lkede, 1938 Dersim'inde olduu gibi, snfl toplumun, devletin girmedii, komn yaamnn srd toplumlar var ve bunlar modern devletin egemenlii altna girmeyi reddediyorlar. Yani vergi vermiyorlar; askerlie gitmeyi reddediyorlar vs.. Bunlara kar tavr ne olacaktr? Tarihsel deneyin bize gsterdii nedir? Marksizm ve ii hareketi, balangta ilerlemeci tarih anlay ve Aydnlanmann iyimserliinin etkisi altnda bu toplumlarn zorla veya bar biimlerde modern ilikiler iine ekilmesinden yanayd. Bunun en klasik rnei Marksn Hindistanda ngiliz egemenlii konusunda syledikleridir. Keza dnyann her yerindeki sosyalistler burjuvazi tarafndan yapldnda da genellikle bu tr boyun edirme hareketlerini tarihsel ilericilik adna desteklemilerdir. ABDdeki veya Avustralyadaki Yerlilerin (yani Komnn) zorla imhas karsnda pek ses karmamlardr. Bunu tarihsel bir zaruret gibi grmlerdir. Bu tavr kkten deitirmek gerekmektedir. Ama bu deiiklik burjuva toplumunun zm gibi olmamaldr. Burjuva toplumu, artk boyun edirecek bir ey olmadndan, zaten paralad komn, yine politik olmayan anlamnda kltr olarak tanmlamakta, rezervata kapatmakta, ksmen sbvansiyonlarla, ok kltrlln bir gstergesi olarak szde korumaktadr. Burada tam anlamyla bir dolandrclk sz konusudur. nk bir yandan komnn ekonomik temeli yok edilmekte, onlarn topraklarna el koyulmakta; bunun karlnda rezervatlara tklmakta ve sosyal yardmla yaar duruma drlmektedirler. Ekonomik temeli ve styaps paralanm bu insanlar hzla yok olmaktadrlar. Dier yandan, onlarn styaps, dini de; kltr denerek politik alann dnda tanmlanmaktadr. Yani ok kltrllk aslnda, dinin inan olduunun, laikliin, yani modern toplumun dininin, post modern versiyonundan baka bir ey deildir. Hi kimse, benim kltrmde devlete vergi vermek yok, askerlik yok, devletin mahkemeleri yok, okul yok diyememektedir. Yani aslnda, ok kltrlln gstergesi gibi koyulan rezervatlar vs. tpk laikliin modern toplumun diktatrlnn bir grnm olmas gibi, modern toplumun diktatrlnn bir grnmnden baka bir ey deildirler. Sosyalistlerin tavr tamamen farkl olmaldr. 1) Bu halkalarn yaadklar alanlar, ulusal devletlerin snrlar dnda kabul edilmelidir. Yani oralarn alan kltlmemeli ve her hangi bir ekilde zel mlkiyetin oralar ele geirmesi engellenmelidir. Ne gibi doal zenginlikler olursa olsun, bu savunulmaldr. 2) Bu halklar ulusal devletin snrlar dndaki alanlarda kendi komn yasalarna gre yaamaldr. Ancak kendi kararlaryla ve gnll olarak yaamlarn ve yasalarn deitirmelidirler. 3) Ne var ki bir tek dnyada yaanyor. evre kirlilii bile bu halkalarn yaam alanlarn etkilemekte ve eski yaam biimlerini srdrmelerine olanak tanmamaktadr. Dier yandan uygarln etkilerine kar durmak da olanakszdr.

207

O zamandan beri btn Aleviler bu gibi iddialarda bulunmadan kendilerinin bir inan olduunu sylemektedirler ve yle davranmaktadrlar. Alevilerin bu gn artk bir inan olmakla, yani modern toplumun diniyle bir sorunlar yok. Onlarn sorunu modern toplumun niin btn inanlara inan olarak davranmad noktasnda. Yani Aleviler aslnda modern toplumun dininin ideal biiminin savunucular. Onlarn sorunu bu ideal biime olan uzaklktan kaynaklanyor. Bugnn kiisele ait olduunu kabul eden inan olarak Alevilii ile kapitalizm ncesinin, komnn styaps olarak Aleviliin fark her alanda grlebilir. rnein cem toplumsal rgtlenmedeki hukuk, renim, topluma kabul vs. gibi esas ilevlerini yitirmi, politik olmayan ilevlerle, tam da modern toplumun ihtiyalarna uygun ilevlerle kendini snrlamtr. Aleviler artk eitimlerini cemlerde dedeler araclyla szl olarak deil; cumhuriyet okullarnda laik retmenler araclyla alyorlar. Doduklarnda ya da topluma kabullerinde Alevi ritallerinin hi bir politik nemi ve anlam bulunmuyor. Bir doum ilmhaberi, bir nfus kad yoksa, 18 yan doldurmam ve askerliini yapmamsa, Alevi cemaatince douma ve topluma kabule ilikin ritallerin eksiksiz yaplm olmas hi bir anlam ifade etmiyor. Her Alevide devletin sadk bir yurtta olarak bunlar yapyor. Yani modern toplumun dinini kabul etmi bulunuyor; arada cem yapmak, semah dnmek, dedenin elini pmek, tavan eti yememek, byk brakmak, camiye gitmemek, evin ba kesinde bir Ali veya On ki mam resmi asmak vs. gibi politik anlam olmayan dnce ve eylemler, zaten tam da modern toplumun dininin din dediklerinden bekledikleridir. Yani btn bunlar yapan Aleviler, her ne kadar kendilerine Alevi demeye devam etseler de, artk Aleviliin deil; modern toplumun dininin gereklerine uygun davranlar iinde bulunmaktadr. Gerek tarihsel Alevilie; styap olarak Alevilie uygun davran, vergi vermemek, mahkemeleri tanmamak, askere gitmemek, okula gitmemek, nfus kad karmamak vs. olurdu. Ak ki byle bir davran yok. Aleviliin zne dnme iddial veya Alevistan kurma gibi hedefleri olan hareketler ya da gruplar bile komne ve onun styapsna dn istemiyorlar; onlarn istedikleri ve Aleviliin znden anladklar Alevilie dayanan modern bir devlettir. Bu devlet ulusu Alevilik ile tanmlayacaktr. Yani gerici ulusulua gre bir devlet. zetle styap olarak Alevilikle, modern toplumun styapsnn bir bileeni olarak alevilk arasndaki ayrm ok aktr. Ama bir yeni sosyal hareket olarak Alevilik ile modern toplumun dini iinde Aleviliin ilevlerini de kartrmamak gerekir. Bir inan olarak Alevilik, modern toplumda bir ok ilev grr. Metropollerde yaayan insann yalnzlna bir cevap olmaktan; bir ar kesici ve kalpsiz dnyann kalbi olmaya; ontolojik sorunlara bir cevap olmaktan insanlar aras gnlk hayat dzenleyen ahlaki ilkelere kadar bir ok ilev grr. Ama bunlar modern toplumun dinine ait ilevlerdir. Bir inan olarak
Bu durumda zaten bu komnlerin zl uzun vadede kanlmazdr. Yaplmas gereken, onlarn zerkliini veri kabul ederek, onlarn temsilcileriyle ve kendileriyle mzakere iinde, bu ilkel komnizmden modern topluma geiin en sancsz ve kolayca nasl olabileceini aratrmak ve deneme yanlma yoluyla da olsa byle bir biimi benimsemek olabilir. Bu yaklam hem klasik ilerlemeci anlaytan hem de bu gnn post modern ok kltrllk anlayndan tamamen farkl, tarihsel deneyin nda Marksistlerin benimsemesi gereken anlaytr kanmzca.

208

Aleviliin ilevleridir. Yeni sosyal hareket olarak Alevilik baka bir fenomendir. O tam da modern toplumun dinin ideal biimine ulamak iin bir harekettir. Bu modern toplumun dininin grnm ve ilevlerinden farkldr. Bu fark yine cem rneinde grebiliriz. Modern toplumun dininin bir yn olarak Alevilikte cem, politik olmayan olarak varln srdrr. Bir inan olarak Aleviliin, politik olmayanla snrl yanlarnn aktarlmasnn aracdr. Bir sosyal hareket olarak Alevilik ise, Alevilerin youn olduu mahallede bir cemevi ya da bir Alevi dernei aar. Cem artk, Aleviliin bir inan olarak rituallerinin retildii bir eylem olmaktan byk lde kar, politik bir anlam kazanr. Cem merasimleri artk gizli olmaktan kar. Bir folklorik ve politik gsteri olur. Alevilikte ibadet iin Mslmann camisine karlk den bir cemevi yokken, cemevi diye yepyeni bir fenomen ortaya kar. Boynuna Zlfikar madalyonu takm alevi gen bu sosyal hareket olarak Alevilii sembolize eden en iyi rnek saylabilir. Ortada dernekleri, gazeteleri, radyo ve televizyonlar ya da bu ynde giriimleriyle, klasik alevi dedelerinden ok farkl olan Alevi dernei yneticileri ile, kendi brokrasisi ve aydnlar ile gerek kapitalizm ncesinin bir st yap olarak Aleviliinden, gerek modern toplumun politik olmayan, inan olarak Aleviliinden tamamen farkl, bilinli veya bilinsiz politik hedefleri olan, modern bir fenomen vardr. Ve bunun en nemli zellii politik olmasdr. Ne var ki, bu politik karakter, kapitalizm ncesi toplumda bir politik parti olarak, kr retmenlerinin partisi olarak Alevilikle kartrlmamaldr. O zamanlar bir snf hareketinin ifadesidir Alevilik. Halbuki bu modern sosyal hareket, her eyden nce bir kr hareketi, kapal ekonomiye dayanan bir yapnn direnii deil, bir ehir hareketidir ve snfsal konum ortaklndan deil inan ortaklnn, inan nedeniyle uranan bask ortaklndan domaktadr. Bir siyasi parti olarak Alevilikte, insanlar ortak snfsal konumlar ve karlarnn nedeniyle bir araya geliyordu ve Alevilik bunun ifadesiydi; modern yeni sosyal hareket olarak Alevilikte, onu oluturanlar snfsal bakmdan birbirine zt toplumsal kesimlerden olmalarna ramen, Alevi inancndan olarak ezildikleri iin bir araya gelmektedirler. Bu hareket modern bir hareket olmakla birlikte, modern toplumsal snflarn eilimlerinin veya karlarnn ifadesi olan partilerden ve hareketlerden de farkldr. Ortada tamamen modern topluma has bir fenomen, bir sosyal hareket var ama bu hareket ayn zamanda bir siyasi parti karakteri de gstermiyor, yani bir snfsal konumdan; bir iktisadi konumlantan kaynaklanmyor. Bu hareketin iinde bu farkl snfsal eilimler, farkl siyasi partilerin eilimleri de kendi ifadesini buluyor. ok ak ki, bu hareket, Aleviliin urad zgl basknn bir rndr. Eer, diyelim ki Trkiye, gerekten laik olsa, yani devlet gerekten dini kiinin zel bir sorunu olarak grse, hibir inanca imtiyaz tanmasa ve hi birini zel olarak desteklemese; aznlk inanlarna kar ounluk inancnca yaplabilecek basklara kar aznlktaki inanlar korusa bir yeni sosyal hareket olarak Alevilik olmazd. Bu hareket zgl basknn bir rn olarak vardr. Ve bu
209

Alevilik hem tarihsel Alevilikten hem de modern toplumdaki din ve inan olarak Alevilikten farkl bir olgudur. Bu hareketin hedefi aslnda Alevilik zerideki zgl basky kaldrmaktr. Ama Alevilik zerindeki zgl basky kaldrmak demek, modern toplumun dininin ideal biimi iin bir mcadele demektir. Yani bir Yeni Sosyal Hareket olarak Alevilik her ne kadar Alevilik iin ve Alevilerin bir hareketiymi gibi grnse de bir Alevi hareketi deil, rasyonalizm dinine, ulusuluk dinine, dinleri inan olarak tanmlayan dine ilikin, bu dinin kabullerine dn savunan bir harekettir. Yani znde burjuva ve demokratik bir harekettir. Hedefine ulatnda, din, gerekten burjuva toplumunun dinindeki ideal ilevine kavumu; tm politik anlamndan soyutlanp ve tamamen zele ait bir konu olur. Bu almann balarnda, modern toplumun dininde dinin niin zel olarak tanmlandn ele alrken, zorluun bunu aklamakta deil, niin her zaman byle olmadn aklamakta olduunu sylemitik. Bunun anahtarnn da sermayenin gerek tarihsel hareketi kavramnda olduunu belirtmitik. Bu yaklam zelletirirsek, Alevilik sz konusu olduunda sorun udur: bir yeni sosyal hareket olarak Alevilii anlamak iin, Aleviliin Trkiyede niin zel olarak bask altnda olduunu aklamak gerekir. Bu anlalmadan, alevi hareketinin neden var olduu anlalamaz. Ama zel olarak Alevilikte grlen ok daha genel bir fenomenin zgl bir grnmdr. Yani sadece Trkiyede ve sadece Alevilik deil, bir ok lkede bir ok inanlar da bask altndadr. O zaman nce soruyu genel olarak sormak gerekmektedir: gcnn dili, dini, rk, cinsi vs. onun kullanm deerini etkilemediine gre, niin bir ok kapitalist lkede belli dinler zel bir bask altndadr? Dinlerin bask altnda olmas demek, ayn zamanda uluslar ya da politik olan dinlere gre tanmlanyor demektir. Yani bir ulus belli bir dine gre tanmlanmasa; din tamamen politik alann dnda, zel olarak tanmlansa, yani gerekten laiklik olsa o zaman belli dinler bask altnda olmazd. O zaman daha genel ve dakik olarak soru yle de formle edilebilir: ulusun tanmnda niin belli dinler kullanlmaktadr. Kapitalizmin mant asndan byle olmamas gerekirken ve lkelerin hepsi de kapitalist lkelerken, niye byledir? Ne var ki, bu bizi daha genel bir sorunla yzletirir: uluslar ayn zamanda dile, etniye, rka gre de tanmlanmaktadr. Ayn ekilde kapitalist retimin mant bakmndan byle bir tanmlama da yanltr? O zaman u soruyla karlayoruz: kapitalizmin mantna gre, sermaye dil, din, cins, rk, etni vs. karsnda tamamen ntral iken, somut kapitalizmde niin burjuva devletler politik olan, yani ulusal olan belirlerken belli din, dil, rk, etni, kltre dayanmaktadrlar? Ama sadece dil, din, rk, etni karsnda byle bir durum bulunmamaktadr, cinsler karsnda da ayn durum sz konusudur. O zaman ok daha genel bir eilim karsndayz demektir.
210

Demek ki, sermayenin gerek tarihsel hareketi ile Marksn Kapitalinde analiz ettii saf ve soyut hareketi arasnda belli bir fark bulunmaktadr. deal ya da soyut biiminde deer yasasna gre, i gcnn dili, cinsi, dini, rk art deer zerinde hibir etkide bulunmamasna ramen, soyut olarak dil, din, cins ve rklar karsnda sermaye tamamen ntral olmasna ramen, niin kapitalist lkelerde politik olan bunlara gre tanmlanmaktadr. Nin bu fark vardr? Bu farkn aklamas, sadece bizim somut var olan kapitalizmi daha iyi anlamamz salamaz; ayn zamanda bu aklama politik mcadele iin de gereklidir. nk, ister dinsel, ister rksal, ister ulusal, ister cinsler aras baskya kar olsun, btn yeni sosyal hareketler hep bu sermayenin gerek tarihsel hareketinin rn olarak ortaya kmaktadrlar. O halde, ii hareketinin bu hareketleri anlamas ve ilikisi ile bu hareketleri yaratan nedenler arasnda isel bir ba vardr. Bu hareketler ve onlar yaratan nedenler hakknda tutarl bir aklama olmadan, ii hareketi devrimci bir strateji de gelitiremez. Bir sosyal hareket olarak Alevilie gelirsek. i hareketinin bir sosyal hareket olarak Alevilik ile ilikisi veya Alevi hareketi iinde ii hareketinin veya sosyalistlerin nasl bir program ve strateji izlemesi gerektii gibi bir sorunun cevab, ancak genel olarak Yeni sosyal hareketler ve onlarla ilikilerin derslerinden hareketle anlalabilir. Bir sosyal hareket olarak Alevilie gelirsek. i hareketinin bir sosyal hareket olarak Alevilik ile ilikisi veya Alevi hareketi iinde ii hareketinin veya sosyalistlerin nasl bir program ve strateji izlemesi gerektii gibi bir sorunun cevab, ancak genel olarak Yeni sosyal hareketler ve onlarla ilikilerin derslerinden hareketle anlalabilir Yani, Beikinin yazsnn asl konusu olan, Alevilerin zerindeki basknn son bulmas iin Alevi hareketinin nasl bir program ve strateji izlemesi gerektii sorununu tartabilmek iin, Aleviliin ne olduu vs. zerinden, buraya kadar yaplan tartmalarn bir anlam yoktur aslnda. Byle bir tartma iin gerekli nermeler, benzer nedenlerle ortaya km hareketlerin tarihinden karlabilir. Yani bu sorunu tartmak iin rnein, kadn hareketinin, ulusal baskya kar hareketlerin, siyahlarn hareketlerinin, dinsel baskya kar dier hareketlerin tarihsel deneylerini tartmak gerekir aslnda. te bunun iin, nce Alevi hareketinden ve Alevilik zerine imdiye kadar yrttmz tartmalardan uzaklamak gerekiyor.

Yeni Sosyal Hareketler ve Marksizm

1960lardan sonra ii hareketinin politik bir hareket olarak yok oluu ile ters orant iinde o gne kadar daha nceden hi ngrlmemi ve var olmam yeni zneler ve toplumsal hareketler ortaya kmaya balad: Siyahlarn hareketi, kadn hareketi, ekolojik hareketler, bar hareketi gibi hareketler. Gerek Marksizm ve gerek ii hareketi o zamana kadar ne byle hareketlerin varln ngrm, dolaysyla bunlar bir strateji sorunu olarak tartmt, ne de
211

bu hareketleri yaratan problemlere zel bir nem vermiti. Ve imdi bu hareketler ii hareketinin ve Marksizmin yok olduu Avrupa, Amerika ve Japonya gibi gelimi bat lkelerini derinden derine sarsmaya balyordu. Bu hareketlerin ortaya k, sadece bir sosyal harekelenme deildi ayrca bir entelektel canllk, bir paradigma deiimi anlamna da geliyordu. Ekoloji hareketi, teknik, hayranln, ilerleme anlayn, tekniin tarafszln sorguluyor; kadn hareketi tarihe ilikin btn bilinenleri kadnn gznden yeniden yazyor; smr ve basknn ok daha derinlerdeki nedenlerine yneliyor; kapitalizmin devam ile kadnn bask altna alnml arasndaki balar aklyor; rkla kar hareket milletler ve milliyetilie ilikin teorilerle birlikte ulus ve ulusulua ilikin r ac tartmalara katklarda bulunuyordu. Yani nasl rklar olduu iin rklar deil; rklar olduu iin rklar vardysa, ayn ekilde uluslar olduu iin ulusular deil; ulusular olduu iin uluslar vard. Ulus ve ulusuluk teorilerinin bu noktaya varmasnda, bu ilikinin daha kolay grld rkln analizi nemli bir ke tayd. Buna karlk ii hareketi ve Marksizm, en eletirel ve devrimci gelenei srdren radikal akmlarda bile 60larda tekrar kazandn umduu eletirelliini, teorik dinamizmini ve yaratcln yitirmi bulunuyordu. En iyilerinde bu, yeni sosyal hareketlerin iinde ve yannda yer alarak; onlarn teorik katklaryla beslenerek canlln bitkisel hayatla srdrmekten teye gitmiyordu. Bu durum, bir ok teorisyenin ve sosyalistin, bir yandan bu hareketleri yeni bir zne olarak selamlamasn ve klasik Marksist konumlara veda etmesini getirirken, dier yandan bir ok dogmatik sosyalistin de, yeni sosyal hareketlerden sz etmeyi bile bir affolunmaz gnah gibi grmelerini getirdi ve her zaman grlen o dogmatik-revizyonist amaz btn tartmalara damgasn vurdu. Aslnda bu hareketleri selamlayanlar da lanetleyenler de, Marksizm kavraylarnn yzeyselliine ve yanllna bal olarak, ayn ortak varsaymdan hareket ediyorlard: Bu hareketlerin varlnn Marksizmle, onun ngr ve analizleriyle badamad. Her iki taraf da bu n kabul benimsedikleri iin, bir taraf Marksizmden kurtulmak iin bu hareketleri yeni zneler olarak selamlyor, dier taraf Marksizmi savunmak adna bu hareketlerden sz etmeyi bile affedilmez bir gnah olarak lanetliyordu. Marksizm dememi miydi tarih snflar mcadelesidir diye? Snflar da retim ilikileri iindeki konum ve kar farkllklaryla belirlenmiyor muydu? Ama artk ii snfnn bir snf mcadelesi yapt bile grlmyordu. Buna karlk cins, rk, ulus hatta kuak farklarna gre sosyal hareketler ortaya kyordu. Artk en azndan bundan sonra tarihin snflar mcadelesi olduu grn bir gzden geirmek gerekiyordu. Grnd kadaryla artk tarih ezilen snflarn deil de ezilen cins, ulus, rklarn mcadelelerine sahne oluyordu. retim ilikileri iindeki konum ve kar belirlemiyordu mcadeleleri. Marksn Kapitali btnyle ilevsiz grnyordu.

212

Zaten Marksistlerden hi biri de bu zneleri grmemiti. Bu bir rastlant da olamazd. Marksizmde bir eyler eksik ve yanl olmalyd. Marksizm'in bir ulus teorisi zaten yoktu. Engels kadnlarn sorunlarnn kapitalizmin gelimesiyle bir ekilde kendiliinden zleceini dnm ve kadnlar bir zne olarak grmemiti. imdi bizzat o zne olarak grlmeyen kadnlar bir sosyal hareket, bir zne olarak ortaya kyor ve kapitalizmin srdrlmesinde kapitalizmin denmemi emeinin yerini ve nemini aklyordu. Hele bunlardan daha farkl olan ekolojik hareket Marksizmdeki bu eksik veya yanll iyice gze batryordu. Marksn temel eseri olan Kapital deiim deerinin incelenmesine ayrlmt ama bu ekoloji sorununu da, hareketini de yaratan Marksn bir kenara att kullanm deeri oluyordu. Aa yukar byle zetlenebilecek bu itirazlar karsnda kendine Marksist diyenlerin yaptklar, btn bunlara gzlerini kapamak ve bu sorunlar gndeme almamak biiminde oluyordu. Yani bir yanda olaylara olgulara vurgu yaparak teorinin yetersiz veya yanl olduunu syleyenler, dier yanda olgulara gzlerini kapayarak znde bir eyin deimediini syleyerek teoriye olan imanlarn salam tutanlar. Her blnmede, her yeni durumda grlen o tipik birbirini yaratan ve besleyen iki ucu boklu denek. Bu gn de rnein globalleme konusunda ayn kutuplamay grebilirsiniz. Aktrler deimitir. Bu gn bir yanda Negri, dier yanda Trkiyeli sosyalistlerin ok sevdii James Petras. 80li yllarn ortasna doru, Avrupada srgn yaamna baladmzda bir yandan Avrupadaki Trkiyeli gmenler arasnda bir hareketlenmenin ve radikallemenin balang dnemiyle; dier yandan zellikle Almanyada hala zirvesinde bulunan bar, ekoloji ve kadn hareketleri ile karlamtk130. Bu durum bizi, bu hareketler niin var ve nedirler sorusuyla yz yze getirdi 131. Biz, szde Marksizm savunucularndan farkl olarak, bu hareket ve sorunlarn varl ile yzleiyor ve bunlarn ciddi bir teorik meydan okuma olduunu sylyorduk 132. Bu nedenle, Marksizmi savunan iman btnlerce bir post Marksist veya bir post modern gibi grlyorduk. Ama biz bu hareket ve sorunlarn varlna Marksist teorinin temelleri iinde ve onlar gelitirerek cevap verilebileceini sylyorduk ve kendimize gre gelitirdiimiz teoriyi aklyorduk. Ama bu sefer de Marksizmi savunmaya devam ettiimiz iin, bu olgulara dikkati ekerek Marksizm'in bittiinden dem vuranlarn gznde bir dogmatik Marksist olarak kalyorduk.

130

Bu evrimin daha ayrntl bir aklamas u yazda bulunuyor: Hamburg Derslerine nsz

(http://www.comlink.de/demir/biyograf/hamburg/hamburg.htm )
131

Bu yz yze geli Devrimci Marksist Tartma Defterlerinde yaynlanan Sesli Dnmeler balkl yazda ele alnmt. Yaz u adreste bulunabilir. (http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/234.htm )
132

Yeni sosyal hareketlerin ortaya kard teorik meydan okumay grme ve bununla yzleme u yazda grlebilir: Marksizm ve Gnmz Dnyas (http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/235.htm ). Bu yaz Trkede yaynlanamad, ama Almanca bir evirisi, Drdnc Enternasyonalin Almanya Seksiyonunun teorik organ olan SOZ Magazinde yaynland (http://www.comlink.de/demir/deutsch/ceviri/marxismus.htm )

213

Her ikisi de, byle bir tavrn varl, onlarn dayandklar varsaymlar sorguladndan, tavrmz karsnda kesin bir susu kumkumas ve su ortakl iinde bulunuyorlard. te bu yeni sosyal hareketlere ilikin olarak, o zamanlar, yani onlarn hem mahiyetini, hem var olu nedenini hem de Marksizmin onlar niye ngrmediini, yani ayn zamanda kendini aklayan bir teori gelitirdik. Aslnda gelitirdik bile denemez zaten var olan elemanlar bir araya getirdik. Bu teorik aklamann temel kavram: Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi idi.

Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi ve Yeni Sosyal Hareketler

Modern toplumda meta retimi ve deer yasas bir kara delik gibi var olan her eyi kendi ekim alanna ald, kendine tabi kldndan, modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmak; onun zn kavramak iin, Marks Kapitalde saf bir kapitalizmi analiz ediyordu. Bu analiz iin gerekli bir soyutlamayd. Sonra gelen Marksistler deiik etki ve deikenlerle bu sermaye hareketini daha bir karmakl iinde inceleyecek yerde, Marksn saf kapitalizme dayanan soyut analizinden toplumsal hareketi anlamaya alyorlard133. Yanl olan buydu. Bizzat Marks bile eserinin ileriki blmlerinde, zellikle toprak rantnda olduu gibi analizini rnein kapitalizm ncesinden kalan toprak zerindeki zel mlkiyet ve bunun sermayenin hareketi zerindeki etkileriyle daha somutlatrarak bunun nasl bir ey olduunun rneini vermiti. Yaplmas gereken buna devam etmekti. Elbette insanlarn cinsiyetsiz olduu bir toplumda veya kadn erkek eitsizlii diye bir farkn bulunmad bir toplumda kapitalizm en mkemmel ekliyle ilerdi. Ama kapitalizm bu eitsizliin var olduu bir toplumda douyor ve yaylyorsa tpk toprak zerindeki zel mlkiyet tekelinin kapitalizm zerinde bir etki yapp onu arptmas ve bizzat kendisinin de bir deiime uramas gibi bir iliki ortaya kyordu. Ayn sorunla Kvlcml da yzlemi, tpk toprak sahipleri ve kapitalistler ilikisi gibi, Trkiyede finans kapital, tefeci bezirgan kaynamasnn varlndan sz etmiti. Yani sermayenin saf ve soyut hareketi baka, gerek tarihsel hareketi bakayd. Btn bu hareketler sermayenin gerek tarihsel hareketinin bir rn olarak ortaya kyorlard134. Marksn Kapitali bu saf ve soyut hareketi ele ald iin, bu sosyal hareketleri, sorunlar ve

133

Marksizmin ve Tarihsel Maddeciliin bu gidii hakknda daha ayrntl bilgi u yazda bulunabilir. Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarn Ele Alacak Bir Site (http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/6.htm ve http://f50.parsimony.net/forum202260/messages/7.htm )
134

Sermayenin gerek tarihsel hareketi ve yeni sosyal hareketler likisi ve bu hareketlerin burjuva karakteri hakknda u yazya baklabilir: Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi, Politika ve Kltr, http://f22.parsimony.net/forum41888/messages/2951.htm

214

zneleri konu etmiyor ve n grmyordu. Sorun Sermayenin Gerek tarihsel hareketini incelemekte toplanyordu. O zaman bu hareketleri yaratan mekanizmalar anlalabilirdi. Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi kavram bize ait deildi. Aslnda ifade edilmese de gizli olarak Marksta bulunan bir kavramdr. zellikle metodunu anlatt, soyutlamann ilevinden, aratrma ve aklama metotlarnn farkllndan sz ettii nszlerinde bu ok aktr. Biz bu kavrama bir analiz arac olarak, Mandel arclyla, Rosa Luxemburgun Marksn yeniden retim emalarn eletirmesi balamnda ulamtk. Mandel, Marksist Ekonomi El Kitabnda, Rosa Luksemburgun Marksn yeniden retim emalarna yapt, kapitalizmin prekapitalist bir evre olmadan kendini yeniden retemeyecei itirazn (ki bu itiraz, Rosann Kautskylere kar radikal bir eletiri ve tavrn teorik arka plan olma kaygsn yanstyordu) eletirir. Kapitalizmin kendini yeniden retmesi iin kapitalist olmayan bir evre ve o evreye doru bir yaylmann gerekli olmadn syler. Soyut olarak byledir ama, Mandel ayn zamanda, Rosann itiraznda ortaya koyduu yeniden retim emalarnn kapitalizmin gerek tarihsel hareketinin bir ifadesi olduunu belirtiyordu. Yani Rosann itiraz yntemsel olarak yanlt ama olgusal olarak var olan durumu ifade ediyordu. Mandel bu balamda aynen yle yazyordu: Rosa Luxemburgun sermaye birikiminin (art deerin gereklemesinin) pre-kapitalist bir evre dnda mmkn olmadn ispatlamak iin giritii teebbs bilinmektedir: Bu teebbsn boa gittiine inanyoruz. Fakat ayn zamanda Rosann, SERMAYENN BLFL kapitalist bir merkezden, kapitalist olmayan bir evreye doru balayan GEREK HAREKETN aklayp tahlil ettiine inanyoruz. (biz majisklledik. Marksist Ekonomi El Kitab, Cilt 3, s:448-49) Mandel biraz ilerde, pratik faaliyeti izin verdii takdirde teorik almasnn younlaaca alanlar sralarken, yine bu gerek tarihsel hareket balamnda anlalabilecek ve Kvlcmlnn byk lde Mandelden bamszca yapt, u grevden sz eder: Pratik faaliyetimiz elverdii lde, aratrmalarmz hedefe ynelecektir: nc Dnya denilen lkelerin azgelimiliinin ve (kapitalist dnya piyasasnn erevesi iinde almas imkansz olan) para sermayesinin ilkel birikiminin snai sermayelerin ilkel birikimine dnmesini nleyen engellerin daha derin bir tahlili (...) Yazmay dndm bu eser, Marksist ekonomi Kitabnda giriilen bu abay bylece devam ettirecektir. Fakat bizden bakalar bu meseleye sarlrlar ve Marksist aratrma metodunu bizden daha iyi uygularlarsa, bundan memnunluk duyacaz. Yaratc Marksizmin rnesansnn ancak ve ancak kolektif bir eser olabileceine, son tahlilde devrimci snf mcadelesindeki ilerlemenin kolektif bir rn olacana her zamankinden daha ok inanyoruz . 1. Mays. 1969 (S.45152) Aradan geen otuz be ylda, Mandel bir daha o dedii konuya dnemedi, esas olarak, Ge Kapitalizm ve Uzun Dalgalar ile Kapitalizmin yeni safhasnn tahlilinde younlat.

215

Ne var ki, Mandelin yapmay dnd ama younlaamad ey, tam da ayn problematikten hareketle, Kvlcml tarafndan, prekapitalist sermaye ve modern sermaye ilikileri balamnda, finans-kapital ve tefeci bezirgan kaynamas olarak daha nceden yaplm bulunuyordu. Daha sonra, nc Dnyaclar ya da Merkez-evreciler denen teorisyenler de, yani azgelimiliin gelimesini ele alanlar da ( Andre Gunder Frank, Wallernstein, Samir Amin vs. ) benzer konularda younlatlar ve benzer sonulara yaklatlar. Bir bakma, Mandelin dedii kolektif gelitirilim bir anlamda gereklemi oluyordu. Ama sermaye gerek hareketini sadece prekapitalist ilikiler balamnda gerekletirmez. Ayn zamanda bu cinsel eitsizliklerin olduu bir dnyadr bu dnya. Bu dnya snrl bykl olan bir dnyadr. Mallarn fiziksel zelliklerinin retim koullar zerinde bir etkide bulunduu bir dnyadr vs.. Yani bu gerek tarihsel hareketi sadece kapitalist olmayan bir evreye doru yayl balamnda deil, tm bu balamlarda ele almak gerekmektedir. Bu kapitalist olmayan evreye doru yayl bu gerek ve somut tarihsel hareketin sadece bir yndr. Tm ynlerini ele almak gerekmekteydi. te bunu, bizzat bu gerek tarihsel hareketin rn olan hareketler yaptlar. Yeni sosyal hareketler ile sermayenin gerek tarihsel hareketi arasnda dorudan bir iliki bulunuyordu. Bu hareketler kendilerini yaratan somut ilikileri aklamak iin ister istemez sermayenin gerek tarihsel hareketini incelemi oluyorlard. Bylece Mandelin bekledii teorinin kolektif olarak gelitirilmesi gerekleiyor ama hemen her zaman olduu gibi baka bir yoldan, ii ve sosyalist hareket iinde deil; Marksizmin gelitirilmesi balamnda deil; ou kez de Marksizme kar eletirel bir sylem iinde. Yeni sosyal hareketler Marksizmi eletirirlerken Marksizmi gelitiriyorlard. Cinslerin olmad ya da cinsel ayrmn sosyal bir ayrma tekabl etmedii bir kapitalizm ideal bir kapitalizm olurdu ve orda bir kadn hareketi olamazd elbette. Sermayenin gerek tarihsel hareketindeki arplmalar sonucunda bu yeni znelere ortaya kyordu. Ve ii hareketinin, snf mcadelesinin yok olmas gibi grnen de bizzat bu arplmann sonucu olarak ortaya kyordu. rnein geri lkelerle eitsiz bir deiim olmasa, kadn emeinin smrs olmasa bat ii snfnn kendi burjuvazisiyle byle bir uzlamas olmazd. Yani ii hareketinin yok oluu ile yeni sosyal hareketlerin var oluu aslnda ayrlmaz bir ba vard; bunlar ayn madalyonun iki yzydler Tabii yeni sosyal hareketlere sermayenin gerek hareketi balamnda, bu ortaklk iinde bakldnda, sadece ortak bir kavramsal ereve salanm olmuyor, ayn zamanda yeni sosyal hareketlerin yeni olmad da grlyordu. nk ulusal kurtulu savalar da bu yeni sosyal hareketler gibi sermayenin gerek tarihsel hareketinin bir rnyd. Hi de yetmilerde ortaya kmamlard.

216

Ve Marks-Engelsin ulusal kurtulu savalar ve ii hareketi ilikisi konusundaki balangtaki yanlglar ve sonraki evrimleri ayn ekilde btn dier hareketler karsnda da grlyordu ve ayn evrim dierleri karsnda da gerekletirilmeliydi. Yani onlar balangta, sermayenin saf hareketinden hareketle, ngiliz iilerinin kurtuluunun Hindistan ya da rlanday kurtaracan dnrlerken; sonradan sermayenin gerek hareketinden hareketle; Hindistan veya rlanda bask altnda olduu ve smrge durumu srd takdirde ngiliz isinin burjuvalaaca ve kurtulmay dnemeyecei; rlanda veya Hindistann smrgelikten kurtuluunun ngiliz iisini kurtulua yneltebilecei noktasna gelmilerdi. Ayn durum btn hareketler, kadnlar, siyahlar vs iin de geerliydi. Yani Marksizmin yapmas gereken, Marks ve Engelsin bu deiimlerini her alanda yapabilmekti. Bu hareketler farkna varmadan bunun teorik aklamasn da sunuyorlard kendi var olu nedenlerini aklarken. Kadn hareketi, aile ve kadnn denmemi emeinin i gcnn yeniden retimindeki; bunun i gcnn fiyatnn (cretlerin) dk tutulmasndaki ve dolaysyla da kar oranlarnn dmesine kar ilevini ortaya karyordu. Bylece saf kapitalizmin mant bakmndan, sermayenin kadnn ezilmesinden zel bir kar olmamas gerekirken, somut ve gerek tarihsel harekette, bu basky yeniden retiyor ve bylece kadn hareketinin var olu koulunu da yaratm oluyordu. nc Dnyaclar ekol, az gelimiliin gelimesinin mekanizmalarn aklyor; bylece ayn zamanda dzgn ilerlemeci tarih anlay ve ilerlemeci modernleme ekollerine kar da gelmi oluyordu. evre hareketleri kullanm deeri ve retim koullar ile kapitalizmin ilikileri balamnda bu somut tarihsel geliimi inceliyorlard. Keza bu toplumsal hareketten g alan biyoloji aratrmalar, dolayl bir yoldan ilerlemeci tarih anlayn doa bilimlerinden srp atyorlar; Gould gibi paleantologlar evrim teorisinde bir devrim gerekletiriyorlard. Bu da toplumun tarihinin kavrannda, ilerlemeci anlaytan kurtulua yeni bir destek sunuyordu. Btn bu katklarda yanltc olan, Marksizme bu katklarn, Marksizme kar ya da souk bir biim iinde yaplmasyd. Aslda marksistlerce teorik olarak yaplmas gereken aba kendiliinden, bilinsizce, bunun yapld bilinmeden yaplm bulunuyordu. Yaplmas gereken sadece bu yaplan ve yaplm olann anlamn ve bir btnn paras olduunu gstermekti. Bu nedenle ortaya koyduumuz: sermayenin gerek tarihsel hareketi kavramnn, yeni sosyal hareketlerin var olu nedenlerini ve karakterlerini anlamak iin temel olduu dncesi, yeni bir teori olmaktan ziyade, bir Puzzle paralarn bir araya getirmekti. sermayenin gerek tarihsel hareketi kavram, yeni sosyal hareketlerdeki ortak olan ortaya karyordu.

217

Yeni Sosyal Hareketlerin Sorunlar ve Dersleri

Yeni sosyal hareketler saf bir kapitalizmde olmayacak; kapitalist retimin kendi i mantnn rn olmayan hareketlerdir; onlar sermayenin saf hareketinin somut tarihte urad arplmalarn sonucu olarak ortaya karlar. rnein atmosferin olmad bir ortamda da bir ta brakldnda artan bir hzla der. Tan byle her trl srtnmeden, o safl bozucu etkilerden azade olarak dmesiyle kyaslanabilir saf bir kapitalizm. Ama hareket, bir gaz iinde gerekletiinde bir ok arplmalar ortaya kar. Atmosferin direnciyle tan d hznda deimeler olur. te yandan ta da derken atmosferde bir ok girdaplarn olumasna yol aar. Bu girdaplar da bizzat yine tan d zerinde ek bir kar etki yaratrlar vs.. Dier yandan cva buharndan bir atmosferde bu diren farkl olur; oksijen ve azottan bir atmosferde farkl. te Marksn Kapitaldeki analizi, sermayenin hareketini incelemesi, atmosfersiz bir ortamda yere braklan bir tan hareketini incelemek gibidir. Bu nedenle Marksn analizi hibir ekilde, yeni sosyal hareketleri ngrmez. Ama gerek tarihsel hareketi iinde sermaye de tpk atmosferi olan bir ortamda bir tan dmesi gibi, bir takm srtnmelere urar. Hareket arplr ve te yandan tpk tan da atmosfer zerinde etkilerde bulunmas gibi, kendisi zerinde arptc etkide bulunan koullar zerinde de bir kar etkide bulunur. Saf kapitalizmin mant asndan sadece iki temel snf vardr ve bu kapitalizmin olmazsa olmaz kouludur: sermaye sahipleri ve igcn satan zgr iiler. Halbuki gerek tarihsel harekette bir ok baka zneler de grlr. lk elde kapitalizm ncesi retim ilikilerinin rn olarak veya modern retimle dolayl ilikiler iinde ortaya kan tabakalar. Bunlara bir btn olarak kk burjuvazi denmektedir. Kyller, esnaflar, zanaatkarlar gibi, gemi retimin yadigar olan kk retmenler ile; memurlar, denetleyiciler gibi modern retim srecinin dorudan rn olmayan kk burjuva tabakalar. Bir de kapitalizm ncesine ait egemen snflar, tefeci-bezirganlar ile toprak aalar da zikredilebilir. Klasik Marksist literatr, esas olarak bu ilikileri inceler. Burjuvaziye kar, kk burjuvaziyle ittifak, bu ittifakn mekanizmalar, ilikileri, program vs.. Klasik Marksizmin strateji tartmalarnn z budur. Ama dikkat edilirse btn bu literatrde, farkl snflarn ilikileri sz konusudur. Yani ii snfnn dnda baka bir g vardr; kk burjuvazi ve kyllk. Sorun bu g ile ii snf ve hareketinin ilikileridir. Bu zneler, sermayenin hareketinin arplmasnn sonucu olarak, modern kapitalist ilikilerin sonucu ortaya kmazlar. Sermaye olmadan nce de vardrlar. Bir bakma birbirinin yan sra var olan iki farkl retim ilikisindeki, egemen ve ezilen snflar ilikisiyle ilgilidir bunlar.

218

Yeni sosyal hareketlerde ise, bu klasik literatrde tartlan, farkl snflar arasndaki ittifak ilikileri deildir sz konusu olan. nk bu yeni sosyal hareketin zneleri, gemi bir retim biiminin yadigar olarak deil; sermayenin arplmas dolaysyla ortaya karlar. Tamamen modern hareketlerdir bunlar, sermaye dolaymyla, onun gerek hareketi dolaymyla ortaya karlar. rnein kadnlar binlerce yldan beri ezilirler, ama bir sosyal hareket olarak bir kadn hareketi, kapitalizmin gelitii lkelerde ortaya kmtr. Benzer ekilde, rnein Alevilik tarih boyunca hep ezilen snfn partisi de olmutur. Ama bir sosyal hareket olarak Alevi hareketinin, tarihteki bu ezilmeyle bir ilgisi yoktur. Bu hareket, modern toplumdaki ezilmenin bir rndr. Modern sosyal hareket olarak Aleviliin, tarih boyunca ezilmekle ilikisi tamamen tesadfi bir iliki ve akmadr. Pek ala tarih boyunca hi de ezilenlerin bayra olmam, aksine egemen sistemin ifadesi olan bir din de bugn pek ala ezilenlerin bir sosyal hareketinin bayra olabilir. Bir yeni sosyal hareket olarak politik slam bir ok yerde byledir rnein. Pekala Alevilik de Snnilik gibi devletin destekledii ve imtiyazl bir din durumunda da olabilirdi. rnein Suriyede Aleviler bu durumda saylabilirler. Ya da, tarih boyunca, kavimler baka kavimleri bask altna almtr. Ama bunlar hi bir zaman ulusal kurtulu hareketlerine yol amamtr. Modern ulusal kurtulu hareketlerinin kendilerine tarihten kaynaklar aramalar, onlar yaratmalar ve onlara bugnk anlamlarn vermeleri bu gerei deitirmez. Aktr ki, yeni sosyal hareketler denen zne, gerek program, gerek strateji, gerek rgt bakmndan, rnein bir kyllkten tamamen farkl zellikler tamaktadr. Bunlar saf kapitalizmdeki arplmann rnleri olduundan, hedeflerine ulatklarnda sermayenin hareketini saf biimine daha yaklatrm, yani kapitalizme bir tazelik ve dinamizm kazandrm olurlar. ster ulusal kurtulu hareketleri, ister siyah, ister kadn, ister genlik hatta ekoloji hareketleri gz nne alnsn, bunlarn belli baarlar kaydettii her yerde, kapitalizm daha dinamik, daha modern, daha esnek olmutur. Genlik as yemi gibi olmutur. Ayn ey Alevilik iin de geerlidir. Diyelim ki Alevi hareketi, devletin Alevilii de tanmas gibi laiklikle ilgisi olmayan ve ona ok uzak bir hedefi deil de gerekten laiklik, yani devletin inanlara hibir ekilde karmamas hedefine ulat. Bu Trkiyedeki kapitalizme bir genlik as olur ve canllk verir. Ne var ki, bu hareketler bir kere ortaya ktklarnda bir baka dinamizmi de harekete geirirler: radikalleme ve anti-kapitalist hedeflere doru ynelme eilimi gsterirler. Hedefleri hi de radikal olmasa bile, znde kapitalizmi sorgulamasa bile, yolun kendisinde, mcadelenin iinde bir radikalleme ve kapitalizmi sorgulama eilimi gsterirler. Niin ve nasl byle bir eilim gsterirler? Birincisi, bu hareketleri yaratan, kapitalizmdeki arplmayd. Bu arplmaya kar hareket ister istemez, kapitalizmle de kar karya gelir; onun somut arplm biimine kar k,
219

somutta var olan egemen snfa bir kar k halini alr. Bu zellik onlarn, kapitalizm dolaymyla var olmalarndan kaynaklanr. Soyut olarak kapitalizme kar olmamalarna ramen, somut ilikiler iinde byle bir eilim gsterirler. Ama bu sosyalizme doru eilimi yaratan onlarn yaps ve mcadelenin bu yap temelinde gelien dinamiidir. Bunu biraz aklayalm. Yeni sosyal hareketleri yaratan neden, iktisadi ilikiler iindeki konum deildir. Bu nedenle bu hareketler snf hareketi deildir ve bu hareketlerde btn snflar bulunurlar. Kadn hareketinde btn snflardan kadnlar yer alr. Ulusal harekette btn snflardan o ulusal baskya urayanlar yer alr. Bu klasik Marksist135 ve ii hareketinin yzlemedii ve tartmad, yeni bir durum ve olgudur. Klasik bir rnek olduu iin kadn hareketini gz nne getirelim. Bu hareket iinde, btn snflardan kadnlar yer almaktadr. nk ister ii, ister kk burjuva, ister iveren olsun btn kadnlar kadn olduklar iin bir ekilde bask altnda bulunmaktadrlar. Bu olgu, daha nce yzleilmemi bir sorunu gndeme getirir. Klasik farkl snflar ilikisinde, sosyalistlerin ya da ii hareketinin grevi, dier snf rgtlemek deildir. Onunla ayr bir zne olarak iliki kurulur ve bunun sorunlar tartlr. Yani sosyalistler ya da ii snf, rnein bir kyl hareketi rgtlemek gibi bir hedef ve aba iinde olamaz (bunu zaten kyller kendilerine sosyalist diyerek yaparlar). Kylleri sosyalist yapmaya almak, kyllerin sosyalist olmasyla deil, sosyalizmin kyl sosyalizmi olmasyla sonulanr. Zaten kylleri sosyalist yapmaya kalkan sosyalistler de kyl hareketini rgtlemi olurlar nesnel olarak. Halbuki yeni sosyal hareketlerde tamamen farkl bir iliki sz konusudur. rnein kadn hareketinin, ulusal veya rksal baskya kar hareketlerin nemli bir blm, hatta esas iilerden oluur. Bu nedenle, ii hareketinin veya sosyalizmin bu hareketle ilikisi klasik ii kyl ittifak ilikisi gibi ele alnamaz. Sosyalist hareketin, ii hareketinin kendisi bizzat bu hareketin iindedir ve iinde olmak zorundadr. Bylece klasik sosyalist ve ii hareketinin karlamad baka bir durum ortaya kar. Sosyalistler ya da ii hareketi, bu hareketleri rgtlemek; onlar iinde sosyalist bir eilim oluturmak; bu hareketlerin ncs olabilmek iin almaldrlar. i hareketi ya da sosyalist hareket kendisine byle bir grev koymasa bile, snflarn eilimleri her zaman kendini ifade edecek bir damar bulduklarndan, bu hareketler iinde btn snflarn, dolaysyla iilerin eilimleri de bir ekilde ifadesini bulur. Ama bu hareketlerin iinde iilerin eilimleri de ifadesini bulunca, o giderek kapitalizmi sorgulama; sosyalizmi yeniden kefetme eilimi gsterir.

135

Aslnda Yeni sosyal hareketlerin yeni olmadn, ulusal kurtulu hareketlerinin de yeni sosyal hareketlerle ayn ortak karakteristiklere sahip olduuna nceden deinmitik. Bu anlamda farkna varmadan ulusal kurtulu savalar balamnda, bilincinde olmadan yeni sosyal hareketlerde btn snflarn olmasnn ortaya kard sorunlar ele alma elbette Marksist gelenekte vardr. Ama dncenin akn bozmamak iin imdilik bunu bir kenara brakyoruz.

220

Ama bu kapitalizmi sorgulama eilimi, kendini genellikle, o yeni sosyal hareketin mcadelesinin mant araclyla ortaya koyar ve radikalletike bu noktaya doru geliir. Mekanizma aa yukar yle iler: balangta o zgl bask biimin kar bir direni ve sosyal hareket ortaya kar. inde btn snflar ve onun eilimleri henz kristalize olmam ve ayrmam bir biimde vardr. Bu snflarn eilimleri giderek farkl programlar ve stratejiler biiminde ortaya kmaya balar. Bir tarafta genellikle, hareketi srf kendi sorunlar ve reformist karakterdeki talepleriyle snrlayanlar, dier tarafta, yeni mttefikler ve gler bulmak iin dier toplumsal bask biimlerine de ynelenler ve bylece giderek btn sistemi sorgulayan bir programa doru eilim gsterenler. Ve giderek bir sre sonra bu eilimler arasnda bir ayrma balar. Benzer eilimler her hareketin iinde gerekletiinden, her hangi bir sosyal hareketin iinde, dier hareketleri yaratan sorunlar sorun edenler ve sistemi sorgulama eilimi gsterenler, dier hareketlerdeki benzer eilimi gsterenlerle bir ortaklk ve beraberlie; giderek balangta o zgl baskya kar olarak yola ktklaryla kopua doru giderler. Bu eilim btn hareketlerde grlr. Sadece somut tarihsel tecrbede hepsinde ayn lde gelimemitir. Ama Siyah hareketi gibi, gerekten modern bir toplumda, Amerikada domu ve byk lde iilere dayanm bir harekette iilerin, ii snfnn bu eilimi, tam da bu biimde ortaya kar. Kuzeyin sanayi blgelerinin Malcolm Xi ile, Gneyin kleci geleneklerinin gl olduu blgelerin Martin Luther Kingi baka yollardan bu noktaya, tam da bu sonuca gelmilerdir. Bir bakma, biri slamiyetten, dieri Hristiyanlktan hareketle sosyalizmi yeniden kefetme noktasna gelmilerdir. Malcolm X radikalletike, srf siyahlarn sorunlarna hapsolmay am, tm ezilenlere hatta dnya apnda ezilenlere ilikin bir program ve strateji noktasna yaklam, bu da onun siyah Mslmanlar hareketinden dlanmas ve sonunda ldrlmesini getirmitir. Benzerini King de yaar, o da giderek, tm ezilenlerin mcadelelerini birletirme ve onlarn taleplerini kendi bayrana yazmaya doru bir evrim geirir. rnein ldrld gn, siyahlarn nderi olarak bir ii grevini desteklemeye gitmekte, yani siyah hareketi olarak ii hareketinin taleplerine de sahip kma noktasnda bulunmaktadr136.
136

Benzer eilimler btn yeni sosyal hareketlerde grlr. Altmlardaki genlik hareketi balangta niversitelere ve rencilere ilikin taleplerle balam bir sre sonra, tm toplumdaki ezilenlerin mcadele hedeflerini bayrana yazmtr. Hatta Trkiyedeki altmlardaki ii hareketi ve Trkiye i Partisi bile bu eilimi dorular. O ii hareketi, tm ezilenlere ynelik bir program ortaya koyduunda, yani i Partisini kurduunda, toplumdaki tm gayr memnunlar iin bir ekim merkezi olabilmitir. Aslnda Trkiyede altmlarn btn dinamizmini yaratan da, yeni sosyal hareketlerin ve ii hareketinin, bilinsiz bir biimde, tm dier ezilenleri kapsayan demokratik karakterli programlara sahip olmasyd. Altm ve yetmilerdeki Trkiye sosyalist hareketinin hemen sadece Krt, Alevi ve kadnlardan olumas bir ok kiinin dikkatini ekmitir. Bunlar bu hareketin iinde sonradan olduklar gibi, Krt, Alevi ya da kadn kimlikleriyle deil sosyalist olarak yer alyorlard. Kendilerini sosyalist olarak tanmlamalarna ramen, onlar aslnda bu zgl basklara kar tepkinin bir ifadesiydiler. Bu hareketler o zaman dorudan devrimci ve demokratik programlar etrafnda birletiinden, yani bir Krt, bir Alevi, bir kadn olarak mcadelesinin sonunda varaca yere daha balangta varm olduundan, tm bu yeni sosyal

221

zetle, yeni sosyal hareketler tm snflardan insanlar kapsadklar iin, bu snflarn eilimleri o hareketlerde ifadesini bulur ve o hareketlerin iinde bir snf mcadelesi de var olur. Bu snf mcadelesinde iilerin eilimi, radikal taleplere ynelme, yeni ittifaklar kazanma dinamii ile, tm toplumdaki ezilenlere ilikin bir program oluturma dinamizmi araclyla kapitalizme kar olma karakteri gsterir. Ama sorun sadece snflarn eilimlerinin yeni sosyal hareketler iinde ifadesini bulmas deildir, bu hareketler de snflarn veya snf hareketlerinin iinde ayn zamanda ifadelerini bulurlar. rnein kyl hareketi ii hareketinin iinde olmaz. Dolaysyla, ii hareketinin iindeki kyl hareketiyle ilikiler gibi bir sorun da olmaz. Ama yeni sosyal hareketlerde btn bu hareketler ii hareketinin iinde de vardrlar. rnein kadn hareketi ayn zamanda sendikalar, ii partileri iinde de ortaya kar. Kadnlarn uradklar zgl basklara ve bu basklar karsndaki krle kar kadnlarn ayr talepleri, zerk rgtlenmeleri ortaya kar. Ve nihayet sadece snflar ve hareketleri iinde yeni sosyal hareketler; yeni sosyal hareketler iinde snfsal eilimler deil; ayn zamanda yeni sosyal hareketler iinde, yine bizzat yeni sosyal hareketlerin eilimleri ortaya kar. Yani rnein kadn hareketi iinde bu sefer Siyah hareketinin ifadesi, Siyah kadnlarn beyaz kadnlara kar duruu olarak; veya Siyah hareketi iinde, kadn hareketinin, onun erkek ve seksist karakterine kar Siyah kadnlarn direnii olarak ortaya kmas gibi. Grld gibi, yeni sosyal hareketlerin birbirleri ve ii hareketiyle, bir a gibi kesien ilikileri sz konusudur. Ve btn bunlar hep, bu hareketlerin kendi iine kapanma, kendilerini srf kendi sorunlaryla snrlama eilimine kar; tm toplumsal bask biimlerine kar olma gibi bir eilimi beslerler. Bu ilikiler de ister istemez, bu hareketler znde btnyle sermayenin gerek tarihsel hareketinin rn olmalarna ve kapitalizmi deil, onda kendilerini yaratan arpkl sorgulama karakterinde olmalarna ramen, fiilen anti kapitalist bir eilimi glendirir. i hareketi veya sosyalist hareket, sermayenin gerek tarihsel hareketini anlayamad gibi, bu yeni sosyal hareketler karsnda da tam anlamyla anlaysz ve dmanca bir tavr iinde olmutur. Ama bu da bizzat ii hareketinin, devrimci karakterini yitirmi olmasyla, yani tm toplumdaki gayr memnunlarn sorunlarn sorun etmemesiyle ilgilidir; ii hareketine damgasn vuran ekonomizmin bir yansmasdr137.

hareketler bir tek sosyalist hareket biiminde ortaya kyordu. Bu nedenledir ki, sosyalist hareket dalnca, yani bu ortak ve devrimci demokratik program kaybedilince hepsi aslna rcu ettiler. Bu gnn grevi, ayn sentezi bu sefer bir st dzeyde, her biri hareketin iinden yola karak gerekletirmektir. Yani kadnlar, Krtler, Aleviler, iilerin devrimci demokratik bir programa sahip olarak dier sosyal hareketlerle ittifak kurmak isteyenleri, kadn, Krt, Alevi, ii hareketi iindeki, Alevici, Krt, iici ve kadnclarla kopumak, onlara kar mcadele etmek ve dier hareketlerde ayn eyi yapanlarla ortak bir program etrafnda birlemek zorundadr.
137

Leninin Ne Yapmalda dedii anlamda Ekonomizm. Yoksa Ekonomizm kavram son yllarda, Stalinizme kar ak bir tavr almaktan kanan merkezcilerin muz gibi ne niyetine yenirse o anlama gelen bir kavram anlamnda deil.

222

i hareketi, kadn hareketinin, siyahlar hareketinin sosyalist ve ii hareketini bldn; onu hedeflerinden saptrdn dnmtr. Kendi iindeki kadn ve siyahlarn zerk rgtlenmelerini blclk giriimleri olarak alglamtr. Daha sonra bu hareketler glenip de, artk tehdit ve yasaklarla onlar engellemek mmkn olmaynca, bu sefer tpk egemen snflar gibi taktik deitirilmi, bu hareketlerin entegrasyonu ve ksrlatrlmasna gidilmitir. Sendika veya partilerde kadnlara zerk blmler alm, kadn yeler iin kotalar ayrlmtr rnein. Artk bildirilerin dilleri deimi, cins ayrmcs ifadeler terk edilmi, politik korrekt olunmutur. Ama znde deien bir ey de olmamtr. Sadece ayrmclk ok daha ince biimlere brnerek devam etmitir. in kts bu sadece ii hareketinde byle olmad. Bizzat bu hareketlerin kendileri de ii sosyalist hareketin tm zaaf, krlk ve brokratiklemesini ok daha hzl ve derin olarak yaadlar. Yani btn bu hastalklar bizzat bu hareketlerin iinde de ortaya kt. Bu hareketin kazanmlar veya organlarndan yaayan bir brokratlar tabakas ii rgtleri veya burjuva toplumuyla ilikiler iinde sistemin dayanaklar haline dnt. Ne var ki, btn bu bu nareketler vekazanmlarna ramen, ne iilerin smrs, ne kadnlarn ezilmesi, ne rklarn ve uluslarn ezilmesi ne evrenin tahribi durmu veya azalm deildir. Bu gnk durgunluk, toplumsal mcadeleler tarihinde her zaman grlen med ve cezirlerden biridir ve nesnel nedenler ortadan kalkmadndan yarn br gn bu hareketler bugnden n grlemeyecek biimlerde yine ortaya kacaklardr. Bu gnk ini dnemi bu hareketlerin tarihsel deneylerinin sistemletirilmesi ve sorunlarnn tartlmas iin deerlendirilmesi gereken bir boluktur aslnda. i hareketi ve sosyalist hareket, bu hareketlerle ilikileri ele alan, btn programatik, stratejik ve rgtsel sorunlar gzden geiren bir strateji tartmas yaam deildir. Bugn hareketlerin kendisi ortada grlmediinden bir sorun yokmu veya sanki sorunlar zlm gibi grnmektedir ama aslnda sorunlarn hepsi olduu yerde durmaktadr. * i ve sosyalist hareketin bu hareketlerin tarihsel deneyinden karaca dersler nelerdir? En nemlileri yle sralanabilir: 1) i hareketi veya sosyalistler, bu hareketlerin iinde ve oluumunda yer almal ama ayn zamanda bu hareketler iinde devrimci ve sosyalist bir eilimin program, strateji ve taktiklerini ekillendirmelidirler. 2) i hareketi bu hareketleri yaratan sorunlara ilikin program kendi bayrana yazmal ve kendi iinde bu zgl baskya kar krlklere kar otonom hareketleri desteklemelidir. Bu iki temel ders ve yol aslnda birbirini tamamlamaktadr. Tarihsel deney bunlardan biri olmadnda dierinin olmadn da gstermektedir. Aslnda btn bunlar devrimci ii hareketinin unutulmu bir ilkesinin yeniden hatrlatlmasndan baka bir ey de deildir.

223

Bu yle zetlenebilir: ii hareketi, devrimci bir ii hareketi olabilmek iin, ii hareketi olmaktan kurtulmak; ii hareketi olmaktan kmak; toplumdaki tm gayr memnunlar toplayacak bir hareket olmak zorundadr. Yani iiler, kyllerin, kadnlarn, ezilen uluslarn, rklarn, cinslerin taleplerini kendi bayraklarna yazp onlar iin mcadeleye girmedikleri takdirde, ii hareketi bir sendika ve parti brokratlar hareketi olarak kalr; bir reformist burjuva hareket olmaktan teye gidemez. Ve dier ezilenlerin taleplerini kendi bayrana yazmayan bir hareket, ayn zamanda srf kendi sorunlarna younlatndan, toplumun dier ezilenlerinin mcadelesiyle kendi mcadelesini birletiremez, dolaysyla tecrit olur ve yenilgiye mahkum olur. Ama yeni sosyal hareketlerin tarihine baktmzda, ayn eyin yeni sosyal hareketler iin de geerli olduu grlr. kadn hareketi, kadn hareketi olmak iin, kadn hareketi olmaktan kmak zorundadr; ezilen uluslarn, dinlerin, rklarn hareketleri gerekten yle olmak iin ezilen ulus, din ve rk hareketleri olmaktan kmak, toplumdaki tm gayr memnunlarn taleplerini bayraklarna yazmak zorundadr. Yani nasl ii hareketi, ii hareketi olmaktan kmak zorundaysa ve ancak ii hareketi olmaktan kt takdirde ii hareketi olabilirse, ayn ekilde rnein Krt hareketi, Krt hareketi olmaktan; kadn hareketi, kadn hareketi olmaktan; Alevi hareketi, Alevi hareketi olmaktan kmak zorundadr. Ve ancak bunu yaptklar takdirde Kt, kadn ya da Alevi hareketi olabilirler. Ve tarihsel deney tam da unu gstermektedir: bu hareketlerin her birinin iinde, burjuva kanatlar, tpk ii hareketi iindeki burjuva sosyalist kanat gibi, yani sendika ve parti brokratlar kanad gibi, bu hareketlerin taleplerini srf kendileriyle snrlamak, fark toplumsal ve snfsal eilimlerin varln blclk olarak; hareketin hedeflerinden saptrlmas olarak grmek eilimindedirler. Yani bir sosyalist bir yandan ii hareketi iinde, rnein bamsz bir kadn hareketini ve onun otonom rgtlenmelerini ve kadnlarn mcadelesinin taleplerini iilerin kendi bayraklarna yazmalarn savunurken; dier yandan bu bamsz kadn hareketi iinde, kadn hareketinin, gerekten hedeflerine ulamak iin, mcadelesini deir ezilenlerin mcadelesiyle birletirmek gerektiini; kadn hareketinin dier ezilenlerin sorunlarn kendi programna almas gerektiini savunmaldr. Bylece, diyalektik olarak birbirini tamamlar bu abalar. Kadn hareketi iinde iilerin ve dier ezilenlerin taleplerini savunduunuzda, iiler, ezilen uluslar, dinler vs. sizin yannza geleceklerdir. Bylece kadn hareketi iinde btn ezilenleri toplayan devrimci bir kanat oluacaktr. Kadn hareketi iinde bir kopuma yaanacaktr. Ayn gidi tersinden ii hareketi iinde de olur: ii hareketi iinde, kadnlarn, ezilen uluslarn, dinlerin taleplerini savunduunuzda, ii hareketindeki sendikalizm ve ekonomizmle kar karya gelirken bu sefer o hareket iinde ve dnda bunlar sizleri destekleyeceklerdir.

224

Bunlar her zaman o hareketler iinde burjuvaziyle kopuma demektir; o hareketlerin brokrasisiyle kopuma demektir. Yeni sosyal hareketlerin tarihi, ii hareketinin bu eski ilkesini aynen dorulanmasnn ve yeniden kefedilmesinin tarihidir. Ama dediimiz gibi, btn bu talepler aslnda, kapitalizm iin ideal koullar demektir. Bu da fiilen u anlama gelir: Yeni sosyal hareketleri yaratan taleplerin btn bu hareketleri birletirecek bir program iinde birletirilmesi, fiilen ideal bir kapitalizm talebidir baka bir ey olmaz. Yani gerek bir laiklik; kadnlara tam bir eitlik; ulusun tanmndan her trl, dili, dini, soyu, kltr dlamak; tam bir demokrasi, fikir ve rgtlenme zgrl gibi tm talepler znde demokratik cumhuriyet ve ideal bir kapitalizm programndan baka bir ey deildir. imdi ksaca byle bir ideal kapitalizm ve Demokratik Cumhuriyet programnn bu farkl sosyal hareketlerin taleplerini birletirme imkan ve gerei zerinde ksaca duralm. rnein ii hareketi iinde, iileri srf iilere ilikin ekonomist mcadeleyle snrlayanlara kar mcadele edip, Krtlerin, Alevilerin, kadnlarn haklar ve uradklar zgl baskya kar iileri mcadeleye ardnzda ve bunlar iin bir program ortaya koyduumuzda; bu ayn zamanda, bir demokratik cumhuriyet programndan baka bir ey olmaz. nk ulusun tanmndan her trl dili, dini, etniyi dlamak otomatikman bu zgl basklar ortadan kaldrr. Krtler iinde iilerin, kadnlarn, Alevilerin mcadelesinin hedeflerini bayraklarmza yazalm diyenlerin konumu glenir. Aleviler iinde de ayns olar. Aleviler iinde Krtlerin taleplerine; Krtler iinde Alevilerin taleplerine sahip kalm diyenlerin konumunun glenmesi, ayn zamanda hem karlkl olarak hem de dier hareketler iinde devrimci demokratik programn gcn ve etkisini ykseltir. Yani ortaya kendini besleyen bir sre kar. Ama btn bunlarn, bu dereciklerin bir tek nehirde birlemesi ve birbirini desteklemesi, ancak tm bu farkl znelerin taleplerini bir tek sistematik btn iinde toplayan bir programla mmkn olur. Bylece demokratik cumhuriyet olarak ifade edilebilecek parola ve programn, bu hareketler iindeki dar grlle kar mcadele iin muazzam pratik ve hayati nemi ortaya kar. Yani ii hareketi iinde, Alevilerin, Krtlerin, kadnlarn, haklarn savunmak aslnda, demokratik cumhuriyeti savunmak olabilir. Ayn ekilde, Krt ya da Alevi hareketi veya kadn hareketi iinde, demokratik cumhuriyeti savunmak ayn zamanda bunlarn iinde dierlerinin talep ve mcadelelerini savunmak demektir. Bylece, birbirine kar kullanlan btn muhalif hareketlerin bir tek btn iinde, bir tek siyasi hareket iinde birlemesinin temel art ortaya kar. Btn bu farkl bask biimlerini yaratan ortak eyin ne olduu sorununa gelince, sermayenin gerek tarihsel hareketine, yani balangtaki k noktasna geliriz. Demokratik cumhuriyet ise, sermayenin ya da kapitalizmin ideal siyasi formudur soyut olarak.

225

Ama demokratik cumhuriyet de tpk bu yeni sosyal hareketlerin tm bask biimlerine kar bir dinamik tamas gibi, iinde bunu aacak bir dinamik tar138.

Beikinin Grlerinin Alevi Hareketi indeki Anlam

imdi, tekrar Beikinin yazsnn aslnda tartt konuyu tekrar hatrlayalm. Beikinin yazs, Alevilerin zerindeki bask ve ayrmcln kalkmas iin Aleviler veya Alevi hareketi ne yapmaldr sorusunu tartmaktadr ve bu soruya verilmi bir cevaptr. Onun doru yan bu soruya bir cevap aray olmasdr. Ama bunun haricinde, verdii cevaplarn tamam yanltr. imdi aalardan orman grememe durumunda olmamak; ayrntlar arasnda kaybolmamak iin, bu soruya Beikinin programatik cevabn hatrlayalm. Beikinin programatik cevab udur: Aleviler devlete Aleviliin ayr bir din olduunu kabul ettirmelidirler. Bu programatik cevabn kendisi, gerek bir laiklii deil, ii dna evrilmi bir Kemalizmi savunmak olduunu daha nce grmtk. nk, gerekten laiklii hedefleyen bir program, devlete Aleviliin ayr bir din olduunu kantlamaya ya da kabul ettirmeye kalkmaz; byle bir abann, devletin dinler hakknda sz sylemesini kabul etmek anlamna geldiini syleyerek sorunun byle koyuluunu reddeder ve hedefini, inanlarn ve dinlerin zel bir sorun olduu, kimin din veya ayr bir din olduuna devletin her hangi bir ekilde karamayaca; kiinin bir araya gelerek istedii dini ve inanc kurabildii; devletin grevinin sadece bu inanlar arasnda eitlii salamakla ykml olduu bir sistem veya devlet olarak aklar. Sorun byle koyulduunda, Alevilerin zerlerindeki baskya son vermek iin ne yapmalar gerektii sorusu balamnda, Aleviliin ne olduunu tartmann bir anlam yoktur ya da daha dorusu bir ok kereler gsterildii gibi gerici bir anlam vardr. Sorunu gerek laiklik dzeyinde koyan bir program iin, tartlacak konular: Alevilerin gerekten laik bir devlete ulamak iin, hangi glerle ittifak yapabilecekleri; hangi mcadele ve rgt biimlerini gelitirecekleri gibi konular olur. Konular bunlar olunca da, benzer mcadelelerin deneyleri, rnein yeni sosyal hareketlerin deneyleri; toplumdaki temel snf ve partilerin kar ve eilimleri gibi sorunlar gndeme gelir. Yani Aleviliin zerindeki basklara kar ne yapmak gerekir sorusuna cevaplar, tarihte ya da Aleviliin din mi mezhep mi olduunda deil; toplumsal hareketlerin deneylerinde; var olan toplumsal glerin kar, eilim ve karakterlerinde aranmaldr.

138

nk Engelsin de dkkati ektii gibi, Demokratik bir Cumhuriyet ayn zamanda i Snfnn iktdarnn zgl bir biimi de olabilir.

226

Dikkat edilirse Beikinin yazs, btn bu sorunlar tartmamaktadr. Sosyal hareketlerin dersleri; toplumdaki snflarn ve eitli hareketlerin eilimleri, karlar ve karakterleri gibi sorunlar Beikinin yazsnda aramak bouna bir abadr. Niin? nk Beikinin program, yani devlete Aleviliin ayr bir din olduunun kabul ettirilmesi hedefi, kendi i mantyla devlete bunu kabul ettirebilmek iin, nce Alevilerin Aleviliin ayr bir din olduunu kabullenmelerini gerektirmekte; buradan da Beiki Alevilere bunu kabul ettirmek iin Aleviliin ne olduu zerine yazmakta ve tam da bu nedenle yazsnn bal Alevilerde Kafa Karkl olmaktadr. Beikinin program ve mantna gre, devlete Aleviliin ayr bir din olduunu kabul ettirebilmek iin Alevilerin kafa karklndan kurtulmas; nce kendilerinin ayr bir din olduklarn kabullenmesi gerekmektedir. Ama bunun kendisi Alevi hareketine nerilmi bir programdr, bir stratejidir. Ve Alevilere nerilmi bir program ve strateji olarak, bir politika olarak yanltr. Var sayalm ki, gerek kapitalizm ncesinde komnn styaps olarak; gerek kapitalizmde, rasyonalizm veya ulusuluk dininin bir bileeni, yani inan olarak, btn bu yaz boyunca eletirdiimiz yanllar Beiki yapmam olsa ve yazs btn bu konularda doru nermeler ierseydi, yani yazsndaki btn yazdklar doru olsayd bile, btn bu dorular yine yanl olurdu. nk Alevilerin zerindeki basknn kalkmas iin ne yapmak gerekir konusundaki yanl bir politik ve stratejik cevabn; yani ayr bir din olduunu kabul ettirmek ve nce bunu kabul etmek cevabnn, aralar olurdu onlar. Buna karlk, var sayalm ki Alevilik iinde yle bir eilim var: Aleviliin ayr bir din olduunu deil de, slamiyetin bir mezhebi olduunu veya bir din deil de bir felsefe, bir kltr olduunu dnyor (ki Aleviler iinde byle diyenler de var) ama te yandan, devletin Aleviliin ayr bir din olup olmadna karar vermesini prensip olarak reddedip gerekten laik bir sistemi savunuyor ve bunun iin Alevilerin izlemesi gereken stratejileri tartyor. Byle bir eilim, Aleviliin slamn bir biimi olduuna ilikin cevab ne kadar yanl olursa olsun, politik olarak doru bir cevap vermi olur. nk bu cevabn yanllnn, savunulan program bakmndan bir anlam yoktur. nk o program gerekletiinde, ayr din veya bir dinin mezhebi olmann, pratik ya da siyasi bir sonucu olmaz. Devletin her hangi bir inancn din mi mezhep mi olduuna karar vermesi ve davran farkllnda bulunmas sz konusu olmaz. zetle, iindeki tm nermeler doru olsayd dahi, Beikinin yazs, Alevilerin ne yapmas gerektii sorusuna verilmi yanl bir cevaptr. Onun biricik olumlu yan, ezilen bir inancn taraftarlarnn bu durumdan nasl kurtulacaklarn; onlarn ne yapmalar gerektiini sorun etmesidir. Ama bunun haricinde verilen cevaplar, btn bu eletiri boyunca gsterildii gibi, her dzeyde yanltr. Ama bu en doru olduu noktada bile ok kkl bir yanl daha vardr. Beiki soruna snflar asnda bakmamaktadr.

227

Devrimci ve sosyalist bir bak as, sorunu Aleviler veya Alevi hareketi ne yapmaldr diye sormaz; Alevi hareketi iindeki iiler, bu hareket iinde ne yapmaldr ve nasl bir program ve stratejiyi savunmaldr diye sorar. Veya, Alevilerin zerindeki baskya kar ii hareketi ne yapmaldr ve nasl bir program ve stratejiyi savunmaldr diye sorar. (nceki blmde, sorunun Alevi hareketi iindeki iiler ve sosyalistler ya da ii hareketi iindeki devrimciler veya sosyalistler biiminde koymann hibir fark bulunmad gsterilmiti.) Ama sorunun byle koyulmamas; yani bir sosyal hareket olarak Alevi hareketi iinde snflar, onlarn eilimleri, farkl programlar ve stratejileri olacan veri olarak kabul etmemenin kendisi de bizzat burjuvazinin karlarnn, egemen snflarn eilimlerinin, gericiliin bir da vurumudur. Tpk gerici burjuvazinin bir ulus iinde farkl snflarn, karlarn ve eilimlerin varln kabul etmemesi gibi Alevi burjuvazisi de Alevi hareketinin iinde bu farklarn varln srekli inkar eder. nk ancak bu farkllklarn farkl snflarn eilimlerinin ifadesi olduunun rtlmesi ve gizlenmesi sayesinde burjuvazi nerdii izginin kendi eilimlerinin ve karlarnn ifadesi olduunu gizleyebilir ve hareket iinde hegemonyasn kurup srdrebilir. Yani, Aleviler ne yapmaldr sorusunun kendisi, Alevi hareketi iindeki farkl snf ve eilimleri grmedii bunu gndemden drd iin gerici bir z tamaktadr. Bu, Alevi hareketi iindeki snf mcadelesini; farkl program ve stratejilerin aslnda farkl snflarn eilimleri olduunu gstermeyi grev olarak nne koymaz. Bunun, szlerin ve davranlarn ardnda gizlenmi snf karlarn aa vurma gibi bir derdi yoktur. Gerici olan budur. Alevi hareketinin ne yapmas gerektiini, iiler asndan tartan birisi, Alevilerde Kafa karkl gibi grnenin aslnda, hi de kafa karkl olmadn, bunlarn farkl snflarn eilimlerinin kendilerini eitli varsaymlara gre artikle edileri olduunu; bunlarn nasl bir mantkla bu snf eilimlerini ifade ettiini gstermeye alr. Alevilerde kafa karklndan sz etmenin kendisinin, sadece bir kafa karkl deil, ama ayn zamanda egemen snfn karlarn savunmann ve bunu gizlemenin arac olduunu gstermeye alr. Beikinin yazsn ve yaklamlarn gz nne getirdiimizde, onun yaklamnn sadece yanl deil, Alevi hareketi iinde, nesnel olarak, egemen snflarn, yani burjuvazinin karlarn bir savunusu olduu ortaya kar. Ve bu savunu, stratejik olarak, Alevilerin hareketini tecrit etmekte, blmekte ve baarszla mahkum etmektedir. Bunu grelim. Beiki, Tam bir laiklii deil de devletin Alevilerin ayr bir din olarak tanmasn hedefledii iin, daha batan Alevileri dier ezilen din ve mezheplerden ayrmaktadr. Gerek bir laiklik mcadelesi yerine devletin tanmas hedeflenerek, gerek bir laiklik mcadelesinde yer alabilecek nemli bir g, hatta en nemli g olan Aleviler, bu mcadeleden koparlmakta, ok zel ve snrl bir mcadeleye ekmektedir. Ama ayn zamanda bu, Alevilerin mcadelesini de zayflatr. ok aktr ki, Alevilerin ayr bir din olarak tannmas, onlar zerindeki basky; devletin dinler hakknda karar vermesini
228

ortadan kaldrmayacandan bir Hristiyan, bir Ezidiyi, bir ateisti, hi ilgilendirmez. Dolaysyla , btn bu bask altnda olan inanlarn bir arada glerini birletirmesine hizmet etmez byle bir talep. Yani Alevilerin mcadelesini en yakn mttefiklerinden tecrit eder. Ama sadece bu kadar deildir, dier ezilen dinlere de, kendisi kt bir rnek sunmu olur. Onlar da kendilerinin devlet tarafndan tannmas iin mcadele etmelidirler demektir bu. Yani her bir bask altndaki inan kendi bask altnda oluuna kar; devletin kendisini ayr bir din olarak tanmas iin mcadele etmelidir demektir bu. Byle bir mcadelede belki Alevilerin bir ans olabilir ama dierlerinin byle bir ans bile olamaz. Aleviler Trkiyede inan olarak ezilen en byk kitleyi oluturduklarndan, baarya ulamalar, yani devlet tarafndan ayr bir din olarak tannmalar halinde, Trkiyede laiklik mcadelesi en byk gc kaybedecek demektir. Dier ezilen dinlerin byle bir ans bulunmamaktadr. Ne Ezidilerin, ne Ateistlerin ne Hristiyanlarn says etkili bir toplumsal hareket yaratacak byklkte deildir. Yani pratik sonucu bakmndan, Beikinin hedefi benimsendii takdirde, aslnda Trkiyedeki demokrasi mcadelesini blnr ve zayflar. Ve demokrasi mcadelesi zayfladnda da Alevilerin konumunda bir deime ans olmaz. nk nasl reformlar devrimci mcadelenin yan rnleriyse, ancak gl ve radikal bir hareketin varlnda nispi olarak baz hedeflere ulalabilir. Buraya kadar sadece aka ezilen inanlar ele aldk. Ama aslnda Trkiyede daha zgl bir durum bulunmaktadr. Devlet bir yandan Snnilii her biimde desteklemektedir ama dier yandan zel bir slam yorumundan oluan resmi bir devlet dini vardr Trkiyede. Bir inan olarak slamn eitli biimleri de bu bask altndadr. Alevilere ynelik, onlar devletin tanmasna ynelik bu mcadelenin gerekten bir laiklikten yana olabilecek geni Snni kitleleri kazanma ans da yoktur; onlarla bir ittifak da kurmaz, Halbuki gerek bir laiklik iin mcadele, gerekten bir inan olarak Snni slama inananlar da bu laiklik mcadelesine ekebilir. En azndan onlar tarafszlatrabilir. Snnilerin iindeki burjuvazinin egemenliini sarsabilir hatta ortadan kaldrabilir. Ama Alevilii devlete ayr bir din olarak kabul ettirme program, bunu da engeller. Tabii bunlar programn kendisinin sonular. Sadece bu dzeyde Alevi hareketin verecei zararlar bunlar. Zararlar burada kalmyor. Alevi hareketini de kmaz skolastik tartmalar iinde sektler olmaya mahkum ediyor yaklam. Beikinin Alevilere nerdii, Aleviliin ayr bir din olduunu kabul etmeleriydi. Yani bu bir stratejik grevdir. Hedefe ulamak iin bir yoldur. Ama bu mcadele yolu, Alevi hareketinin tam anlamyla i teolojik tartmalar iinde kendini yitirmesinden ve sektler olumasndan baka bir sonu vermez. nk, kimi Aleviler bir din, kimileri amanizm, kimileri bir mezhep, kimileri bir felsefe, kimileri bir kltr olarak grmektedirler Alevilii. Bylece, Aleviliin ne olduu zerine bir tartma, gerek bir laiklik iin politik mcadelenin yerini alr. Bu farkl Alevilik yorumlar ayn zamanda farkl snfsal eilimlerin ifadesi olduundan ve bunlarn birbirini ikna etmesi sz konusu olamayacandan, aleviler iindeki snf
229

mcadelesi, tpk ortaa manastrlarndaki tartmalar gibi, Aleviliin ne olduu zerine ayrntl ve skolastik bir tartma haline dnr. Bu ise bir ok sektlerin olumasna; modern, somut hedefleri olan bir hareketin oluumunun engellenmesine yol aar. nk modern toplumda sadece somut iler ve hedefler etrafnda birlikler kurulabilir. Bir takim ilkeleri kabuller etrafndaki birlikler her zaman sektlerin olumasyla son bulur. Hasl, Beikinin program ve stratejisi, sadece Alevi hareketini mttefiklerinden tecrit etmez; ayn zamanda kendi iinde de sonu gelmez skolastik tartmalara eker ve btn gcn tketmesine yol aar. Halbuki, gerek bir laiklik hedefini ne alan bir Alevi hareketi, otomatik olarak bugnk Kemalist sistem altnda ezilen btn dinlerle hatta Snnilerin nemli bir kesimiyle bile gerek bir laiklik iin birletirme olana bulur. Sadece bu deildir, Aleviliin ne olduunun politik bir anlam olmayaca iin, Aleviliin ne olduu zerine Aleviler arasndaki tartmalar, bu politik mcadeleyi blc, onun gcn tketici bir etki yapmazlar. Yani gerek laiklik hedefi olduunda, Alevilerin glerini birletirmesi ve politik bir hedef etrafnda birlemeleri mmkn olur. Bunun mmkn olmas iin ise, Alevilerin iinde Beikinin program ve yaklamnn etkisi olmamas gerekir. Yani bizim bu Beiki eletirimiz de, Alevi hareketinin baars ve gerek hedef ve mttefiklere ynelebilmesi iin bir abadr. Alevi hareketinin nasl bir strateji izlemesi, nasl bir program izlemesi gerektiine dair bir kar grtr. ilerin Alevi hareketi iindeki program ve stratejisidir. Ama biz Beikiden farkl olarak, Alevilerin, Aleviliin ayn din olup olmadnda anlamalarnn bir nemi olmadn ve tartmann bu noktada younlamasnn da yanl olduunu sylyoruz. Alevi hareketi, Aleviliin ayr bir din olup olmadn deil, daha geni ittifaklarn nasl kurulabileceini; bu konudaki baka hareketlerin deneylerini incelemelidir diyoruz. Bu nedenle, Beikide rnein yeni sosyal hareketlerin dersleri gibi bir sorun bulunmazken bu bizim metnimizde nemli bir yer tutuyor. O kendi stratejisi iinde Aleviliin ne olduunu tartrken, biz yeni sosyal hareketlerin deneyleri, Alevilik iindeki toplumsal eilimlerin farkll ve bunlarn programlar, bunlarn metodolojik kkleri zerine younlayoruz. Aleviliin ne olduu zerine burada yazdklarmz, stratejik bir grev deil; Alevi hareketi ve ii hareketi iinde burjuvazinin ideolojik etkisine kar mcadelenin ve onun program ile metodolojik kkleri arasndaki ilikinin aa karlmasnn bir aracdr. Peki, sosyal hareketlerin mcadele tarihi neyi gstermekteydi? Bu hareketler kendi hedefleriyle kendilerini snrladklar srece, bunun onlar iinde burjuvazinin egemenliine yol at ve ayrca bunun onlar da mttefiklerinden ve daha byk glerden tecrit ettii iin de hedeflerine ulamalarn gletirdii idi. Bu durumda biz, Alevilere unu neriyoruz: Aleviler sadece tam bir laiklik talebiyle yetinmemelidirler, nk bu talep sadece ezilen inanlar kazanmay salayabilir. Nfusun

230

byk bir ounluu Snni olduu iin, Snnilerin byk bir blm bu mcadeleye ekilemez. Geni toplum kesimlerini kazanabilmek iin, Alevilerin baka ezilenlerin taleplerine de sahip kmas gerekir. rnein, ezilen bir ulus olan Krtlerin talepleri var. Baka ezilen uluslar var. Bunlar iin, ulusun tanmndan tm dil, din, etni, rk, soy, tarih gndermeleri atlmal; ulus dilsiz, dinsiz, rksz, tarihsiz, etnisiz soysuz olmal ve yurttalk ve haklaryla tanmlanmaldr talebi ne srlmelidir. Devlet, btn diller, dinler, etniler karsnda tpk gerek bir laiklikte dinler karsnda olduu gibi olmal, btn bunlar zel bir inan veya kabul sorunu, politik olmayan olarak tanmlanmaldr. Byle bir talep rnein, Alevilere, Krtlerin ve dier ezilen dil, etni, kltrlerin mcadelesini kendi mcadelesiyle birletirme olana salar. Elbette sadece bu deildir. Btnyle iktidarn gerek temsilcilerin elinde bulunaca tam bir zgrlk; pahal, baskc, brokratik devletin tasfiyesi gibi bir yn somut talep ile birlikte, hem iilerin hem isizlerin, hem ehir orta snflarnn isteklerine ynelik bir program ortaya karlabilir. Bu g karsnda hibir g duramaz. Bugn birbirine kar kullanlan gler glerini birletirmi olurlar. Grld gibi, Alevilerin ezilmekten kurtulmasnn yolu, Aleviliin ayr bir din olduunu kabul etmelerinden veya devlete bunu kabul ettirmeye almalarndan deil; kendi mcadelelerini dier ezilenlerin mcadelesiyle birletirmelerinden gemektedir. ok daha radikal bir demokrasi programna ynelmelerinden gemektedir. Tm ezilenlerin mcadelesini birletirecek bir sistematik programn ksa ve zl ifadesi ise, demokratik bir cumhuriyetten baka bir ey deildir. Yaplmas gereken Aleviliin ne olduu zerine skolastik veya sosyolojik tartmalar deil; Alevilerin bir sosyal hareket olarak hangi glerle en geni cepheyi kurup tm gayr memnunlarn mcadelesini nasl birletirebilecekleridir. Beiki ise, Alevilere byle bir yol nermiyor: Alevilere ayr bir din olmalarn ve bunu devlete kabul ettirmelerini neriyor. Bu ise tam da Alevi burjuvazisinin talebidir. Alevi burjuvazisi, bunu sadece farkl bir n kabulden hareketle yapmaktadr. Onlar Aleviliin slamn bir tr olduunu syleyerek, devletin Alevilii tanmasn istemekte; Beiki ise bunu Aleviliin ayr bir din olduu gerekesiyle istemektedir. Talep ayndr, sadece gerekeler farkldr. Bu gereke fark, Beikinin talebini daha radikal; stratejisini daha doru yapmamaktadr. Beiki aslnda Alevi hareketi iinde, kendi znel niyeti ne olursa olsun Alevi burjuvazisinin kar ve eilimlerini yanstmaktadr yazdklaryla. Ama bu burjuvazinin devrimci ve demokrat bir versiyonunu deil gerici versiyonunu.. Metodolojik olarak Aydnlanmann rasyonalizmi deil pozitivizmi.. Marksizmi deil; Kvlcmly deil; O. Comteu, Ziya Gkalpi.. Gerek bir laiklii deil; devletin Alevilii tanmasn..
231

Demokratik bir cumhuriyeti deil; ii dna evrilmi bir Kemalizmi yanstmaktadr. Aac tohumundan tanmyorsanz meyvesinden tanyn. Bunun nasl bir tehlikeli yaklam olduun grmek istiyorsanz Krt hareketine bakn. Bugn Alevi hareketinde tohum olarak grlen Krt hareketinde meyve vermi bulunuyor. Beiki Krt hareketi iinde, devrimci demokratik eilimlere kar Krt burjuvazisiyle; calana kar Okuolu yani Barzani ile; ulusun dile dine soya gre tanmlanmasn reddeden demokratik ve cumhuriyeti bir ulusulua kar; onu dil, din etni ile tanmlayan gerici ulusulukla birlikte saf tutuyor. znel niyetleri ne olursa olsun nesnel olarak byle bu. Programlarn, yntemlerin kendi mant vardr. Cehenneme giden yollar iyi niyet talaryla delidir.

232

YEDNC BLM BEKNN TRAJEDS

Beikinin Dayand Ulus Teorisi

Marksist ya da tarihsel maddeci ulus teorisinin temel nermesi Marksist olmayan bir sosyolog tarafndan (E. Gellner) formle edilmitir: Uluslar olduu iin ulusuluk deil, ulusuluk olduu iin uluslar vardr. Bu nerme, modern toplumun dinini, styapsn anlamak bakmndan, gerek bir Kopernik Devrimi baarmtr. Bu nermeye bal ikinci nerme de; ulusuluun ulusal olanla politik olann akmas ilkesine dayanddr. Pozitivist ulusuluk ve uluslar teorisi ise139, uluslarn yeni bir fenomen olduunu bir noktaya kadar kabul eder. Ama onun esas yanl, ulusular olduu iin uluslarn olduunu deil; uluslar olduu iin ulusularn olduu, yani bilincin dnda, tpk snflar gibi ulus diye bir eyin var olduu varsaymna dayanmasndadr. Bu anlaya gre nasl snflar olduundan dolay snf bilinci varsa, uluslar olduundan ulus bilinci olumaktadr. Ulusunun grevi bu uyuyan bilinci uyandrmaktr. te smail Beiki bu teoriye dayanmaktadr. Yani, tipik pozitivist ulusularn ulus teorisini, bilim olamayacandan ideolojisini bilimsel bir teoriymi gibi savunmaktadr. Ulusularn ulus tanmndan hareketle ulusun ne olduunu anlamaya almak, Tanrya inananlarn Tanr hakkndaki tanmlarndan hareketle tanrnn ne olduunu anlamaya almaktan farkszdr. Beiki hep bilimden sz eder. Bilim ise Beikide adeta srf olgulara indirgenmitir. Yani Krtenin ayr bir dil olduu veya Aleviliin ayr bir din olduu gibi olgulara indirgenmitir. Halbuki bilim sadece olgular deildir. Varsaymlar, teorik genellemelerdir de, nk o olgular da bizler bilinli veya bilinsizce kabul ettiimiz o varsaymlara, teorilere gre grebilir, deerlendirebilir veya sorun edebiliriz. Dier bir ifadeyle, bilim sadece Krtenin ayr bir dil olup olmad deildir. Bilim ayn zamanda ve daha ok, rnein ulusun, ulusuluun, dinin ne olduudur. rnein, uluslarn ulusular tarafndan yaratld; ulusuluun ulusal olanla politik olann akmas ilkesini savunmak olduu teorisine dayanrsanz, o politik olanla akmas gereken ulus denen eyin, bir ok farkl biimlerde tanmland ve tanmlanabileceini ve bu farkl

139

Gellner ncesi tarihsel maddeci diye bilinen ulus teorisi de bu pozitivist karakterdedir ve bu nedenle sonunda Marksizm pozitivizm tarafndan teslim alnmtr

233

tanmlar ile toplumsal snflar ve snf mcadelelerinin evrimi arasnda ok yakn ve derinden ileyen ilikiler olduunu grrsnz. O zaman bu farkl ulus tanmlarna ve ulusuluklara bakldnda, burjuvazinin devrimci dneminde ulusu, dil, din, etni, soy ile tanmlamadn, devrimci barutunu yitirdikten sonra, on dokuzuncu yzyln ortalarndan sonra gerici, ulusu dile, dine etniye gre tanmlayan bir ulusuluun ortaya ktn grrsnz. te, burada, Beikinin o bilim bilim diye savunduunun 140, aslnda hi de yle bilimle ilgili olmad, aslnda Beikinin tpk din konusunda, bilim derken pozitivizmin din kavramna dayanmas gibi, ulusularn hem de en gericilerinin ulus kavramna dayanarak btn abasn kurduu ortaya kar. Beiki, tpk devletin dine hi karmamas, yani inanca ait olana hi karmamasn savunacak yerde, nasl Aleviliin de bir din olduunu kantlamaya alarak, aslnda dayand varsaymlar ve ideolojik bakmdan gerici ama var olan somut ilikiler iinde ilerici nesnel sonular olabilecek bir izgi iindeyse, ulusal sorunda da ayn durumdadr. Devletin dil, din, soy karsnda tamamen tarafszln, devletin dini nasl olmuyorsa, dili, soyu, etnisi de olamayacan (ortak konuma dili teknik bir sorundur. Ulusun dile gre tanmlanmas baka, bir devletin bir veya bir ok dili, ortak anlama dili olarak semesi baka bir sorundur.) yani demokratik bir devlet yapsn savunacak yerde; devletin varsaymn kabul ederek, ve o varsaym erevesinde devletin politikasna kar kma izgisi izlemitir. Dolaysyla Beiki, ulusal sorun karsnda da, tpk din ve Alevilik konusunda olduu gibi, devrimci demokratik bir program savunmamakta; burjuvazinin gerici dneminin ulusuluunu, dile, dine, etniye, tarihe, soya dayanan bir ulusuluu savunmakta ve devletin yapsn tartma konusu yapmamaktadr.

140

Beikinin bu bilim bilim diye olgular anlamas yaklamnda, sadece toplumsal olaylara pozitivist bir yaklam deil, bilimin ve bilginin kendisi hakknda da pozitivist bir anlay vardr. Bilimi sadece olgulara indirgemektir bu. Politikann sadece kimi olgularn kabulne indirgenmi sonulara gre belirlenebilecei ve belirlenirse bilimsel olaca trnden bir anlaytr bu. Bylece gerek tarihsel hareketin analizinin yerini; tarih ve toplum st bir bilim, gerekler ve dorular kavray alr. Bilim tarih ve toplum st bir kategoriye dnr. Bir tr tanr olur. Halbuki, tarih, insan karlarna aykr ise, matematik aksiyomlarn bile tartma konusu olacan gsterir. Beiki ise bir sosyolog olarak, o olgularn niye byle olduu, yani somut toplumsal ilikiler ve tarihsel srele ilgilenmez. Niin resmi ideoloji byle yapyordur, niin Kemalizm byle davranmaktadr sorusunun cevaplar Beikide yoktur. Beikide hep, bilimi kabul etseydi byle olmazd cevab vardr. Peki o bilimi niye kabul etmemektedirin cevab yoktur. nk bu soru yoktur. Bu soru, Kemalizmin sosyolojik bir aklamasn zorunlu klar. Beikide Kemalizmin bir aklamas da yoktur aslnda. Hangi tarihsel ve toplumsal ilikilerin sonucu olarak vardr Kemalizm. Bu soru ve cevab da yoktur Beikide. Hatta Beikide Kemalizm bir toplumsal iliki bile deildir, bir ideolojidir. Beikinin konusu sadece onun grnmleri ve sonulardr. O ideolojiyle mcadele edildii takdirde, yanllar gsterildii takdirde sorun zlecektir. Btn mcadele bir ideolojik mcadeleye indirgenmitir. Ama bu ideolojik mcadelede, bizzat o kendisine kar mcadele ettiini dndnn tm varsaymlarn kabullendii ve yeniden rettii iin tm yapt kendi bindii dal kesmektir Beikinin.

234

Beiki ve calan
Bylece, Beikinin, Abdullah calann demokratik cumhuriyet talebine niye kar kp mesafe ald konusunun anahtarna, metodolojik kklerine geliyoruz. Beiki, btn o radikal grnmne ramen, Kemalizmin dayand, ulus anlayna dayanmakta, onu kabullenmekte, bu anlay sorgulayacak yerde olgulara dayanarak onun Krtler karsndaki konumunu sorgulamaktadr ama, onun varsaymlarn paylamakta ve yeniden retmektedir. Ve tam da bu nedenle, calann ortaya koyduu anlay kavramamakta ve ona kar kmaktadr. nk calann yaklam, bir bakma, Beikinin btn abasnn dayand varsaymlar anlamszlatrmaktadr bir yanyla. Btn o grnteki uzlamac, hatta kimilerince teslimiyet gibi deerlendirilen grnmne ramen, calan, aslnda Beiki karsnda radikal bir konumda bulunmaktadr. O Kemalizm'in dayand ulus anlayn sorgulamaktadr; ayn soydan, ayn dilden olmadan da, btnyle hukuki bir tanma dayanarak, devletin btn dillere eit davranmas temelinde ulusu yeniden tanmlamay programlatrmaktadr. calan, Kemalistlerin ve Beikinin dayand ulusulukla blnmektedir ve onlar sorgulamaktadr. imdi denecek ki, calan byle demiyor. Aksine, savunmas okunduunda, calann btn teorik abasnn znn burjuvazinin gerici dneminin dile, dine, etniye dayanan ulusuluundan, tekrar devrimci demokratik dneminin, yurttala dayanan ulusuluuna dn olduu grlr. Ne var ki, bu teorik, programatik ve stratejik aba, bu hedefi, bu devrimci ve demokratik ulusuluu reddedenler tarafndan, onun ifade edildii olaanst zor koullar, snrl kavramsal aralar, diplomatik ve taktik manevralarnn zorunlu kld grnmler nedeniyle, kastl olarak, bunlar onun zym, Kemalizme teslimiyetmi gibi gsterilmektedir 141.

141

rnein, calan, Mustafa Kemali rnek alyorum diyor. Buradan hemen, ite ihanet etti, bakn Kemalizmini itiraf ediyor haykrlar kyor, Kemalizmle ayn milliyetilii paylaanlardan. Halbuki calann yapmaya alt, byle derken bazen bir taktik manevra veya diplomatik mesajdr. nk pekala kar tarafn bir nderinin politikac veya taktisyen olarak bir zelliini rnek alabilir. Ve belli bir diplomatik yaknlk oluturmak iin, byle bir vurgu yapyor olabilir. Bu onun programn kabul ettii anlamna gelmez. Ezilenler ou kez ezenlerin bayraklarnn ardna gizlenerek hedeflerine ulamaya da alrlar; tpk ezenlerin, ezilenlerin bayraklarnn ardna gizlendikleri gibi. Sanki tarihte ve toplumsal mcadeleler tarihinde btn bunlar yokmu gibi; sanki btn dnyadaki tecrit olmuluu ve olaanst koullar PKKy son derece kvrak hareket etmeye, ince manevralar yapmaya ve yok olmaktan kurtulmaya zorlamyormu gibi davranlmaktadr. calann btn abasnn z grlmemektedir. O ulusun tanmndan dili, dini, soyu, etniyi dlayarak, tm dillerin, etnilerin, dinlerin, soylarn, kltrlerin eitliine ulamay ve bu temelde Orta Dou gibi bir alanda btn halklarn devrimci demokratik bir ulusuluktan yana olanlarn birletirmek istemektedir. Buna karlk calan Kemalizmle uzlamakla, ihanetle sulayanlar, bizzat kendileri Kemalizmin dayand ulus ve ulusuluk anlaylarn savunmaktadrlar. Bunlar sadece milliyeti Trk sosyalistleri ve etniye dayanan bir ulusuluk anlayna dayanan Krtler deildir. Ayn zamanda kendi rgtdr. Ayn zamanda pek az kalm, Krtlerin mcadelesini destekleyen be Trk sosyalistidir. Hi birisi, calann ne yaptn, hem de el yordamyla yaptn anlamamaktadr. Anlayamazlar da, nk hepsi, burjuvazinin ulus ve din anlaylarn paylamaktadrlar. Hem de en gerici biiminin.

235

Aslnda onlar, byle yaparak kendilerinin Kemalizmle zde olan ulus anlaylarn savunmaktadrlar. Beiki, bir bilim adam olarak, btn bunlar, bu zlerin kendi ztlar biimindeki grnn gstermesi gerekirken, bizzat kendisi bu grnn ardna snarak, aslnda, devrimci demokratik ulusulua kar, kendi Kemalizmle zde gerici ulusuluk anlayn savunmaktadr. calann anlayn olaanst zor koullarn dayatt bir biimde ifade etmesi, yeni zn eski biimlerde ortaya kmas gibidir. lk otomobiller, at arabalarna benzerlerdi. Ama tm benzeyilerine ramen bu onlarn tamamen baka bir nitelikte olduklar gereini deitirmezdi. Buna karlk Beiki, grnte Kemalizme ve resmi ideolojiye kardr, ama zyle onun ii dna evrilmi biimidir. Yani otomobile benzeyen bir at arabasdr. Bylece, Kemalizme kar en uzlamaz grnen, hatta bu nedenle calan iin Kemalizmle uzlat, ideolojik taviz verdi diyen Beiki aslnda o btn radikal syleminin ardnda Kemalizmin dayand ideolojik varsaymlar ve ulusuluk anlayn yeniden retmekte, onun egemenliine, Krtler arasnda, Kemalizmin dayand ulusuluk anlaynn gcn korumasna ve arttrmasna hizmet etmektedir. Buna karlk Abdullah calan, btn o grnteki teslim olmuluk, Kemalizmle uzlamlk grntlerinin ardnda, Kemalizmin dayand var saymlar, ulus anlay ve tanmlarn reddetmektedir142.

Dostlarn Gnah ve zeletiri

Bir mcadelede belli bir hedef ya da dman zerine younlamak bir sre sonra belli lde sizi de dmannza benzetir. Bu benzeyii kaba bir biimde, biimsel ve grnteki kimi
calann bu anlalmazl ile, ulus ve din teorisi konusundaki Tarihsel Maddecilik teorisinin bilinmezlii at ba gitmektedir. Bu gn calann ne yaptn anlamak iin, bizim zellikle son on yldr eitli yazlarmzda tekrar tekrar anlattmz ulus ve ulusulua ilikin teorileri anlamak ve tartmak gerekir. Halbuki bu gne kadar bunlarla ilgili bir tek yaz bile km deildir. calann kendisi bile kendisinin nasl bir atlm yaptnn; yaptnn tarihsel ve nesnel anlamnn farknda deildir. Olamaz da, nk o uluslararas sosyalist hareketin birikimlerini bilmemektedir. Btn bu atlm, ok elverisiz ideolojik ve teorik aralarla berbat bir ideolojik iklimde yapmaktadr. nemli olan, bylesine olaanst olumsuz koullarda bunun bile yaplabilmi olmasdr. nemli olan, hala belli bir gc temsil eden, dinamik bir toplumsal hareketin nderinin bunu yapm olmasdr. Bu gnn karanlk dnyasnda, Orta Douda daha byk karanlklar gelirken, kk de olsa bir umut dr. Tarih ona bu ans verir mi? imdiden bir ey sylenemez. Sonucu mcadele belirler. u an verecek gibi grnmyor. Belki ad bile hatrlanmaz biri olarak uzun yllar unutulabilir. 1917de Ekim devrimi patlamasayd, Lenin, ad bilinmez, binlerce srgn Rus devrimcisi gibi tarihin karanlklarnda unutulmu olarak kalrd.
142

Keza, Beiki, devletin yaps sorununu ne Alevilere ne de Krtlere ilikin olarak sorun yapmamaktadr, buna karlk calan, devletin yapsn sorun yapmaktadr. Beikinin dayand anlay, srf Alevilerin birliine, Krtlerin birliine dayanr. calann anlay ise, Trlerin ve Krtlerin blnmesine ve soya, dile dayanan ulusuluu reddedenlerin birliine dayanr.

236

benzerlikler biiminde anlamamal. Bu benzeyi, derinden, yle kolay grlmeyen, hatta tam da kendisine kar savalana zt grnlerde ve biimlerde ortaya kar. Bu benzeyi, daha ziyade dmann problematiklerine, paradigmasna hapsolma olarak anlalmal. Taraflar belirleyen paradigma iinde, bu ortaklk ve benzeyiler grlemez, aksine orada birbirine zt olarak grlrler. Baka, kapsayc bir bak asndan bakldnda bu zdeki benzeyi grlebilir143. te Beikinin de durumu biraz byledir. Onun btn enerjisini alan, hayatnn byk blmn hapislerde geirmesine yol aan ey, Trkiyeye egemen brokratik oligarinin Krtleri bask altna almas ve onlarn varln inkar etmesidir. Beikinin btn abasnn z u nermelere indirgenebilir: Krtler vardr; ayr bir ulusturlar ve Krdistan bir smrgedir. Bunu inkar etmek bilim yntemiyle eliir. Beiki iin bu tartma hep sosyolojik bir tartmadr. O hep bir sosyolog olarak tartmaktadr. Ne var ki, bu tartmadaki nermelerin sonular politiktir. Ve politik bir tartmann varsaymlarna gre yrtlmektedir. Ama sadece devlet tarafndan deil, Beiki tarafndan da. Beiki, devletin var saymlarn kabul ederek ona kar kmaktadr. Yani Krtlerin ayr bir ulus, Krtenin ayr bir dil olduunu kantlayamasa, devletin kard sonular kabul etmesi gerekecektir. Beiki, devletin ya da kendi deyimiyle egemen ideolojinin dayand varsaym tartmamaktadr. Yani ayr bir etnin, kltrn, dilin yoksa ayr bir ulus da olamayacan. Uluslarn ancak dil (din, etni) temelinde var olabilecei. (Kemalizm tam da bu varsayma dayand iin, Krtenin Trkenin bir lehesi; Krtlerin da Trk olduunu savunmak zorundadr.) Beiki ise bu varsaym sorgulayacak yerde, onu kabul ederek, yeniden reterek Krtlerin zerindeki baskya kar kmaktadr. Ya da tersinden ifade edelim; Krtenin ayr bir dil; Krtlerin ayr bir ulus olduunu kantlamaya alr ve Krtler zerinde baskya politik olarak kar karken Kemalizmin dayand ulus anlayna dayanr ve onu savunur. Yani hibir zaman sorun yle koyulup unlar sylenmemitir: Krtenin ayr bir dil olup olmamas nemli deildir; Krtlerin ayr bir ulus olup olmamas nemli deildir; kendilerini Krt olarak tanmlayan insanlar ayr bir ulusuz diyorlar ve
143

Bu benzeyi bir yanyla, bir tr ar uzmanlama gibidir. Belli bir organizmann belli bir ilev zerinde olaanst zellemesi gibidir. Doada bu tr ar zellemi bir ok canl tr bulunmaktadr. O koullarda olaanst baarl olan bu canllar, koullarn ortadan kalkmasyla, bu ar uzmanlamann cezasn yeni koullara uyamamakla ekerler. Doa hibir eyi karlksz vermez. Ama toplum ve tarih da yledir, o da hibir eyi karlksz vermez. Bu ar uzmanlamann veya kar tarafn paradigmasna hapsolmann tipik bir rnei olarak, Marksist hareket iindeki Trokist gelenek gsterilebilir. Sovyetlere egemen olan Brokrasi ve onun ideolojisi olan Stalinizm ile mcadeleye ylesine younlamtr ki, tezlerinin hepsinde hakl olmasna ve doruluu olaylarca kantlanmasna ramen, Stalinist brokrasinin yklmasyla birlikte, kendisine kar mcadele ettiiyle birlikte kendi var olu koulunu da yitirmitir. Sorun olaylarca zlmtr veya olaylarca kantlanmtr ama kantlama gerekletii an o muazzam aba birden anlamszlamtr. rnein tek lkede sosyalizm olamayaca, tarih tarafndan kantlanm, ama bu kantlama, bir zamanlar, kuak boyunca, Devrimci Marksizmin temel tartma konularndan birinin bu olduunun, artk kimsenin ilgisini ekmedii bir dnyay ortaya kararak gereklemitir.

237

kendilerini eziliyor olarak gryorlarsa yledirler. Bunun iin tarih, linguistik ve sosyolojiden kantlar getirmeleri gerekmez. Burada tartlmas gereken, Krtenin ayr bir dil olup olmad veya Krtlerin ayr bir kltr ve etniye sahip bulunup bulunmadklar deil; devletin bunlar karsnda tarafsz olmas, hibir dilin ya da etninin; kltrn veya tarihsel ortakln ulusun ve politik olann tanmnda yer almamasdr. nk ulusun bunlar olmadan olamayaca bizzat ulusuluun gerici dneminin bir uydurmasdr ve gerici bir ideolojidir. Beiki hibir zaman sorunu byle koyup tartmaz. Tartmamasnn nedeni, tam da politik veya uygulamadaki sonularn reddettii Kemalizmin varsaymlarn kabul ediyor oluudur. Bu kabul edi, sosyolog olarak bir tartma biiminde ortaya kmaktadr. Varsaymlarn tartmad iin, Kemalizme btn eletirisi olgular dzeyindedir. Bu nedenle bilimi adeta srf olgular ve onlarn varln kabul etmeye indirger. abalar, Kemalizme kar belli olgularn varln, yani rnein Krtenin ayr bir dil olduunu, kantlanmaya adanmtr. Ama burada o olgulara bylesine bir vurgu ve bilimin neredeyse sadece olgular tespit etmeye indirgenmi pozitivist bir anlay ile Kemalizmin dayand var saymlara dayanmak ve onlar savunmak arasnda ayrlmaz bir iliki vardr. Eer, Kemalizmin var saymlarn kabullenmeseydi; bu varsaymlar sorgular; olgulara byle taklmaz; bilimi adeta srf olgulardan ibaret grmezdi. te bylece politik bir sorunu (devletin diller karsnda eit olmas gerektii; dile veya etniye gre tanmlanan bir ulusu olmamas gerektii veya neye gre tanmlanaca sorunu), bilimsel bir sorunmu gibi (linguistik olarak Krtenin ayr bir dil olup olmad; sosyolojik olarak Krtlerin ayr bir ulus olup olmad) tartmak, devletin yani politik olann, yani ulusun dile, etniye gre tanmlanmasn olaan kabul edip, bylesine bir ulus, politika ve devlet anlayna ve yapsna kar mcadeleyi gndemden drmek, egemen brokratik oligarinin varsaymlarnn ve ulusuluk anlaynn kabul ve yeniden retilmesi sonucunu dourur144. O bu politik tartmay, yukardaki rnekte olduu gibi, politik bir tartma olarak gtrecek yerde, sanki ortada bilimsel bir tartma varmasna tartmaya girer. Ve girdii an, artk kazansa da kaybedecektir. Krtlerin ayr bir ulus olduunu kantlasa da, Krtenin ayr bir dil olduunu kantlasa da, ayr bir dili olmayanlarn ayr bir ulus olamayaca; ayr bir ulus olduunu kantlayamayanlarn ayr bir devlet kurma hakk olmayaca gizli varsaymlarn, yani kendisine kar mcadele ettii glerin varsaymn kabullenmi ve yeniden retmi olur. te Beikinin en byk handikab tam da buradadr. Ama sadece kar tarafn ideolojik egemenliine hizmet etmi olmaz, ayn zamanda Krtler, yani ezilen ulus iinde de ayn ideoloji ve varsaymlarn egemenliinin glenmesine ve yaylmasna; Krtlerin ulusal kurtulu hareketinin egemen ulusun ulusuluunun ters yz olmu biimi olmasna; bir tr Krt Kemalizminin egemenliine hizmet eder. Yani Kemalist resmi ideolojinin ve devletin kurbanlar arasnda da, ancak ayr dili ve tarihi olduunu kantlayabilenlerin ayrlma hakk olabilecei eklindeki anlayn oluup
144

Kemalizmin hala bunca gl olmasnn nemli nedenlerinden biri, Beiki gibi, Krt direniinin de byk lde, Kemalizmin varsaymlarna dayanmas ve onu yeniden retmesidir.

238

gelimesine yol am olur. Ve bylece Krt ulusal hareketi de, kendisine kar mcadele ettii Trk ulusuluunun ii dna evrilmi bir biimi olarak ortaya kar. Onunla ayn varsaymlar paylar, ayrlk olgulara ilikindir. te Beikinin yapt ve trajedisi tam da budur. O kurban olduu devletin yapsn, ulusuluk anlayn savunmaktadr. Ve daha kts bunu bilim adna yapmaktadr. Ve byle yaptnn farknda deildir. Ve bunu yaparken gerekten en kk bir kariyer, maddi veya manevi bir imtiyaz peinde deildir145. Trajedi tam buradadr Beikinin urad bunca bask, onun sosyoloji ve tarih alannda, bilimin kendi evrimi bakmndan, doru teorik bir temele dayand; olaylarn daha derin ilikilerini kavrad veya byk katklar yapt anlamna gelmez ya da bunun bir kantn oluturmaz. Bilimsel dncenin, aratrmann asgarinin asgarisi bir koulunu yerine getirdiini gsterir sadece. Ama, her bilimsel abann alfabesi olan, Marksn da dile getirdii, aratrmann kendi sonularndan korkmamas ve var olan glerle kar karya kaldnda onlarn karsnda geri ekilmemesi, ylesine az bulunmaktadr ki, bilimsel dncenin bu alfabesini yerine getirmi olmak, dayanlan varsaymlar ve teorik temelleri glgede ve gndemin dnda brakmaktadr. Elbette bu dediklerimizden apriori olarak Beikinin sosyoloji teorisine bir katk yapmad; ya da en gelimi teorilere dayanmad sonucunu karmak da yanltr. Tartma hibir zaman bu dzeyde olmamtr ki, bu anlalabilsin. Bu hibir zaman, saf bilimsel kayglarla, rnein, btn bilim adamlar iin, Krtlerin varlnn veya Krtenin ayr bir dil veya Krdistann smrge olduunun tm sosyologlarca, tartlmasna bile gerek grlmeyen bir ortak kabul grd bir ortamda veya politik kayglardan azade olduu bir ortamda tartlmamtr ki, Beikinin almalarnn sosyolojik bakmdan dayand teorik temellerin ne olduu anlalp tartlabilsin. Bu noktada onun dostlarnn gnah gndeme gelir. Bir sz vardr, ben dmanlarmdan kendimi korurum, Allah beni dostlarmdan korsun diye. Beikinin dostlardr ona en byk ktl yapanlar. Trk devletinin en basit olgular dile getirdii iin zindanlarda rtt bu insana, olgular yorumlarken dayand teoriler ve yntemin daha derin ve temel konularnda kimsenin bir ey syleyecek hali kalmamtr. Bunun devlet tarafndan kullanlma ve yanl anlalma olasl vardr. Devletin zaten vurduuna bir de sen vurur duruma dmek istemezsin. Ama bu iyi niyetli ve dosta kayglar bile aslnda Beikiye kar alr uzun vadede. Onlar da tpk, Beikinin iyi niyetle Kemalizm cehennemine giden yolun talarn demesi gibi, Beikiyi cehenneme gtren yollarn talarn derler. Hem devletin inkar ve basks hem dostlarn korumas, zerine bir kabus gibi ker Beikinin.

145

Trajedi buradadr, sanki Grek trajedi kahramanlarnn kehaneti gerekletirmemek iin mcadele ederken o kehaneti gerekletirmeleri; kaderlerine kar karken o kaderi gerekletirmeleri gibi, gizil olarak savunduu ulus ve dile ilikin yaklamlar, ulus veya din zerine sosyolojik bir tartmann, politik kayglardan azade olarak tartlamamasnn koullarn yeniden retmektedir

239

O ar uzmanlama pekiir, yeni ufuklar ve yeni alanlar amaz. yilik yapaym derken ktlk yaplr. Halbuki dnce, olabildiince farkl alanlarda, ok farkl ynlerden gelen eletiri ve elikiler iinde bir ufuk genilii kazanp kendini gelitirebilir. te biz bu duruma son vermek iin kk bir deneme ya da balang yapmaya altk. Beikinin Trk devletinin inkarclna kar mcadele ederken dayand var saymlar, bunlarn politik sonularn ele almaya altk. Beikinin politik tavrlar ile dayand metodolojik derin dip akntlarnn ban ve bunlarn aslnda yeterince radikal olmadn; byk bir kopuu yanstmadn, aksine kendisine kar mcadele ettiklerinin mantn kabullendiini ve onu yeniden rettiini gstermeye altk. Eletirimizin doru veya yanl olmasnn bile nemi yoktur. Eletirinin byle bir yaklamla olmas kendi bana nemlidir. Beikinin en byk talihsizlii, yukarda anlan nedenlerle, grlerinin hibir zaman bu tr bir eletirinin konusu olmamasdr. Bu eletirilerimiz Beikinin alnnn bu kara yazsna bir son verme giriimi olarak kavranmaldr. Dolaysyla, bu eletirimiz, Beikiye imdiye kadar bu eletiriyi yapmam olmamz nedeniyle kendimize ynelik bir eletiri, yani bir zeletiri olarak da okunmaldr.

240

SEKZNC BLM

BEKNN METNNE KENAR NOTLARI

Sunu
Buraya kadar Beikinin yazsn farkl soyutlama dzeylerinde, tarihsel ya da styap olarak Alevilik; inan olarak Alevilik ve sosyal hareket olarak Alevilik balamnda metodolojik, sosyolojik, politik, hatta teolojik vs. olarak ele aldk ve ayr ayr yanllarn gstermeye altk. Btn bu eletiriler boyunca pek alntya ba vurma gerei duymadk. nk yaz boyunca Beikinin dayand temel nermeler veya varsaymlar, Beikinin yazsnn grnen yz deil, grnmeyen yz, z ele alnyordu. Ne var ki, Beikinin yanllar sadece bunlardan ibaret deildir. Beikinin yazs olgular, karsamalar, aratrma teknikleri vs. gibi bir ok alanda da bir ok yanl ieriyor. Bu yanllara, dncenin akn bozmamak iin hi girmedik ve bu yanllarn yaplmadn var saydk. Yani btn eletiri ayn zamanda olgulara, karsamalara, aratrma tekniklerine ilikin yanllar bakmndan da bir soyutlamayd. imdi, bu blmde, Beikinin bu tr yzeysel, grnr yanllarna deineceiz. Elbet Beikinin btn yanllarna tek tek deinmek; btn kavram ve karsamalarn mantk yanllar bakmndan gstermek mmkn deil, gerekli de deil. ou kez ksa deinmeler veya rneklerle yetinilecektir. Bu eletiriler metnin iinde ksa kenar notlar biiminde yaplacak. Teknik olarak bu kenar notlar dip notlar eklinde metinde yer alacak. (Bunun nedeni Kenar Notu tekniinin btn bilgisayar ve basm sistemleri iin mmkn olmamasdr. Buna karlk dipnotu teknii bu gn bir standarttr.) Ayrca byle yaparak, btn bu yaz boyunca eletiri konusu yaplan Beikinin metnini de eletiri ile beraber sunmu olacaz. Bylece okuyucu, eletiri konusu olan Beikinin metnini baka kaynaklarda arama zahmetinden de kurtulmu olacaktr. Btn bu blm boyunca, buraya kadar eletiri konusu yaplm konulara tekrar girilmemeye allacaktr. rnein Alevilerde Kafa karkl bal, daha nce eletirildiinden ayrca eletirilmeyecektir. imdi, Beikinin metni ve ona ilikin Kenar Notlar.

241

ALEVLERDE KAFA KARIIKLII

smail BEK

Bir Aleviye Neden namaz klmyorsun, neden oru tutmuyorsun, neden Hicaza gitmiyorsun? eklinde sorular sorduumuzda, Biz Aleviyiz, bizim inancmzda, bizim geleneimizde namaz, oru vs. yok diyor. Alevi isen o zaman drdnc halife Aliye ballk nedendir, Hseyin ileleri nedendir, on iki imama ballk nedendir? diye sorulduu zaman ise Alevi epeyce aryor. Drdnc halife Aliye balln Mslmanlk olduu, Hseyin ileleri ekmenin, on iki imama balln Mslmanlk olduu, iilik olduu, Mslmanln da namaz, oru, Hicaza gitmek vs. gibi artlar olduu anlatlyor 146. Ayn Aleviye Sen hem drdnc halife Aliye, on iki imama bal olduunu sylyorsun Hseyin ileleri ekiyorsun hem de Mslman olmadn Alevi olduunu, Alevilikte namaz, oru, hac olmadn sylyorsun bu bir eliki deil midir? eklinde yeni bir soru soruyorsun... Alevi olduunu syleyen buna vurgu yapan kiinin kafas iyice karyor, ne diyeceini bilemez oluyor. Ama yine de, Alevilikten de, drdnc halife Aliden de, on iki imamdan da vazgemiyor. Kafa karkl, dncelerde duygularda bir berraklk olmamas gnmz Alevilerinde ok sk rastlanan bir durum oluyor 147. Baz gazetelerin son yllarda Alevilerle, Alevi genlerle
146

Beiki, slamn artlar ile Mslman olmak arasndaki fark grmediinden, (ki bu gremeyi onun din hakkndaki pozitivist-Kemalist bak asnn sonucudur, o artlar yerine getirmeyenin Mslman olamayaca gibi bir sonu karyor) Alevilere Aleviliin ayr bir din olduuna dair gl bir silah verdiini dnyor. Halbuki durum pek yle deil. Aleviler de, Allahn varln ve birliini ve Muhammetin onun kulu ve elisi olduunu kabul ederler. Zaten tam bu nedenledir ki, Osmanl hukukunda Mslman taifesinden vergi verirler. Bu nedenle, formel olarak, Beikinin itirazna pek ala bir Alevi veya Mslman, bu dediklerinin onlarn Mslman olmadn deil, grevlerini yerine getirmeyen Mslmanlar olduklarn gsterdiini; yani ortada bir eliki olmadn syleyebilir ve hi de haksz saylmaz. Beikinin kartrd udur: Mslman olmak iin, islamiyetin be artn uygulamak gerekmez. Sadece Kelimeyi ahadet getirmek yeter. Yani Allehin birliine ve Muhammedin onun elisi olduuna inan bildirimi. Bu andan itibaren mslmansnzdr. Namaz klmasanz da mslmansnzdr. Ama grevlerini yapmayan bir mslman. Tpk rnein bir devletin vergisini vermeyen yurtta gibi. Aleviler ilke olarak Muhammetin Allahn resulu olduunu reddetmezler. Allahn bir olduunu da sylerler. Yani bu anlamda Mslmandrlar formel olarak. Beiki bu fark bilmediinden, aslnda kar tarafn eline bir argman verdiinin farknda bile deildir. Ama burada ilgin olan Beikinin niin bu temel basit hatalar yaptdr. Beikinin kendisi her ne kadar Kemalizme ok kar kar grnyorsa da, kendisi Kemalizmin bir rndr ve o nedenle sradan bir Mslmann veya Alevinin rtebilecei trden deliller getirmektedir. Beikinin kendisi, Kemalizmin ya da gerici burjuva dininin, pozitivizmin bu toplumda yapt kltrel tahribatn ap hakknda bir fikir veren somut rnektir. Elbette bu satrlarn yazar da bu hastalktan azade deildir. Tek fark onun Marksizm sayesinde bunun bilincinde olmasdr. Hepimiz, Kemalizmin dou ve bat kltrnden, yani klasik uygarlklarn kltrnden kopard ve burjuva uygarlnn kltrne kapad hilkat garibeleriyiz.
147

Bilim adam Beiki, Alevilerin dnce ve duygularna berraklk getirmeyi grev ediniyor. Sosyologlarn grevi ne zamandan beri teologluk oldu? Beiki tarafndan fiilen yaplan ve savunulan bilimsel bir Alevi teolojisi.

242

ilgili rportajlar yaymladklar, anket sonular yaymladklar grlyor, bu rportajlarda, anketlerde Alevilerin, zellikle Alevi genlerin ok kark dnceler ve duygular aksettirdikleri grlmektedir. Alevilere kendilerini nasl algladklar, kimlikleri hakknda sorular sorulduu zaman, dinleri, inanlar sorulduu zaman Mslman bir Aleviyim veya Alevi bir Mslmanm gibi cevaplar verdikleri grlyor. ten elikili olan bu kavramlar, bu ibareleri Aleviler gayet rahat bir ekilde kullanabilmektedirler 148. Halbuki Alevi ise Mslman deildir, Mslman ise Alevi deildir. Alevilik, Yahudilik gibi, Hristiyanlk gibi, Mslmanlk gibi, Budizm gibi farkl bir dindir, farkl bir inantr. Yahudilik nasl Mslmanlk deilse, Hristiyanlk nasl Mslmanlk deilse Alevilik de Mslmanlk deildir. Yahudi bir Mslmanm, Mslman bir Yahudiyim, Hristiyan bir Mslmanm, Mslman bir Hristiyanm birbirleriyle elien ibarelerse, iten elikili kavramlarsa Alevi bir Mslmanm, Mslman bir Aleviyim kavramlar da iten elikili kavramlardr. Aleviliin bir mezhep olmadn, ayr bir inan, ayr bir din olduunu belirtmeye alyorum. Alevilerin byk ksm Aliyi sevmek, on iki imama ballk Aleviliktir. Ali sevgisini on iki imam sevgisini yreimizden hibir g ekip karamaz... diyorlar. Mslmanlar da, rnein Selamet Partisi veya Fazilet Partisi de Aliyi sevmek Alevilikse biz Aliyi herkesten daha ok severiz. On iki imam da... diyordu. yleyse biz de, Aleviyiz diyordu. Alevinin kafas bu szlerle bir defa daha karyordu. Alevi bu akl yrtmeler karsnda bocalayp duruyordu. Ahmet k ve Hatice Yaar 7-13 Nisan 2002 tarihleri arasnda Radikal gazetesinde bir rportaj yaymladlar. Rportaj, Alevi Genler Konuuyor bal altnda yaymland. Kendinizi nasl tanmlyorsunuz? Sizce etnik kimlik mi daha nde yoksa dinsel kimlik mi? Alevi olduunuzu gizleme ihtiyacnz hissettiniz mi? Alevi olduunuz iin bask ya da farkl
Eh Adnan Hoca olduu sylenen Harun Yahya da, modern bilimin sonular nda ayn eyi yapmaya alyor saylr. (Her hangi bir dinin bilimsel doruluunu veya Allahn varln, hatta cinlerin perilerin varln kantlamaya alanlar da ayn eyi yapmaya alyorlar.) Beikinin onlardan fark nerede? Tek fark onlar doa bilimlerinden, Beiki sosyoloji ve tarihten kantlarla bunu baarmaya alyor. O tarih ve sosyoloji ise, tam anlamyla ulusuluun uydurmas bir tarih ve gereklii arptan bir pozitivizm.
148

Beikinin kendisinin kafas kark o Alevi genlerin deil. Sosyolojik bakmdan Aleviliin slamiyetten ok farkl bir din olmas bakadr; slam inanc ve hukuku bakmndan Aleviliin formel olarak slam iinde kabul edilmesi bakadr. Alevi inanc bakmndan onlarn kendilerini slam iinde ifade etmeleri bakadr. smail Beiki bu gerek anlamlar ayracak ve neden yle olduunu aratracak yerde, tutarszlktan sz ediyor. Kald ki, her ey bir yana, Alevilerin kendilerinin bir eit Mslman olduklarn sylemeleri hi de tutarszlk balamnda ele alnamayacak bir taktik mcadele biimidir ayn zamanda. ok aktr ki Trkiyede halkn ou Mslmandr ve bunlar arasnda Aleviler hakknda bilinen mum snd hikayelerine kadar bir yn yarglar ve dmanca duygular vardr. Aznlkta olan Alevilerin, her ey bir yana, Mslman ounluun tepkisini ekmemek iin bir tr Mslman olduunu sylemelerinin anlalmayacak bir yan yoktur. O tutarszlk gibi grnen, srf bu kayg gz nne alndnda bile, Snni ounluun iddetinin nesnesi olmamak iin yaplan kendi iinde tutarl bir taktik savunmadr. Eer Alevilere, bu taktikler tutmaz, byle bir eit Mslman olduunu sylemek seni o iddetin nesnesi olmaktan korumaz, aktan Mslman olmadn savun bu seni daha iyi korur denmek isteniyorsa bu denir. Ama o zaman da sorun zaten tutarszlk sorunu deil, hangi mcadele biiminin ve taktiinin Mslman ounluun iddetinden daha iyi koruma salayacadr. Burada iddet derken gnlk hayattaki manevi iddeti, ounluun kendi normlarna uymayan ayplayan, dlayan iddetini kastediyoruz byk lde.

243

muamele ile karlatnz m?, Kendinizi Alevi olduunuz iin farkl gryor musunuz? gibi sorulara genlerin verdii cevaplarn bazlar yle: Aleviyim, demokratm. Elbette slami inan iindeyim. Krdm ama kendimi tantrken bunu n planda tutmam. Mezhep kimliim n planda gelir. Aleviyim Mslmanm. Aleviyiz Mslmanz. Biri soracak olursa Trkm ve Aleviyim. Aleviliimi gizleme ihtiyac iinde olmadm. Aleviyim. Alevilii seviyorum. Hogr, sevgi gibi birok eyi Alevilikte rendim. Mslmanm ama yobaz deilim. Kendimi Alevi olarak dnyorum. Dinsiz insan dnemem. Alevilik Mslmanlktan ve Anadoludan kma... Baz ortamlarda Aleviliimi gizledim. Mslmanm ama herkesle bark biriyim. Ayrmc deilim. Aleviliimi gizleme ihtiyac duymadm. Bask da grmedim. Aleviyim, Alevilik Mslmanlk iinde bir mezhep. Aleviyim, Erzincanlym, bunu hemen sylerim. Kuran Kerimde belirlenen slamn artlar var. Yardmlama, dayanma iinde yayorum. Bence bunlar namazn yerine geer. Kz lisesinde din hocamla tartmaya girdim. Aleviler Aliye inanr Muhammedi tanmazdedi. Cemde Allah, Muhammet, Ali diye balarz dedim... Snnilik Alevilik ayrm yapmak doru deil... Yanl bir ey sylenirse sessiz kalmam. Ama Aleviyim diyorsam bunu iyi bilmek zorundaym. Trkiye Cumhuriyeti vatandaym. Kendimi slam iinde tanmlarm ama Taliban da Mslman diyorlar, Recep Tayyip Erdoan da... Allah, Muhammet, Ali lemesi iinde Ehlibeyt iinde gryoruz kendimizi. zetle Trkm Aleviyim. Be yl ncesine kadar Aleviliimi gizledim. Aleviyiz, Mslmanm. Ailemden grdm kadaryla Aleviyiz, Mslmanz, Aleviliimi asla gizlemedim. Dinle ok fazla alakam yok ama uzak da deilim ama Aleviyim. Kken olarak Aleviyim. Alevi kltr ile yetitirildim. Bunun iinde Kuran da var. Snnilik ve Aleviliin zamanla ayrld dnlyor. Ama ikisi de Mslmanla girer. Kendimi Alevi olarak tanmlyorum. Mslmanlk? Derine inersek ok karr... Aleviyim, mezhep ya da dini anlamda demiyorum. Bir kltr, bir felsefedir bana gre. Peygamberimiz Hz. Muhammet. Biz de Allah, Muhammet, Ali lsne inandmz iin, ben de kesinlikle Mslmanm. Etnik kimlik geri planda kalmal bence. Aleviliimi gizlemem. Aleviyim, tabii ki Mslmanm.

244

Ehlibeyti bilen Mslmandr. Alevilik de onun bir paras. Benim iin ne etnik kimlik, ne dinsel kimlik nemli. Alevi olan artk bu niteliklerini gizlemiyorlar. 149 Ahmet k ve Hatice Yaar yz genle konutuklarn sylyorlar. Bunlardan yirmi drd ile yaptklar konumalar yaymlamlar. Bu genlerin ya 18-29 arasnda deiiyor. Genler arasnda lise rencisi olanlar da var, niversite rencisi olanlar da var. i, mzisyen, zel irket eleman, muhasebeci, terzi, elektrik kaynaks, makine mhendisi, eczac kalfas, turizmci olan genler de var. Bu genler arasnda semah hocalar olanlar da var. Genlerin bir ksm erkek, bir ksm kadn. Bu kk bir soruturma bile Alevi genlerin duygularnda ve dncelerinde ne kadar byk bir karklk olduunu gsteriyor. Bu durumda kafa karklnn Alevi genleri belirleyen temel bir niteleme olduu sylenebilir. Konumalar yukarda belirtilen on yedi kiiden sadece ikisinde kuku var. Bu kuku Alevilii, Mslmanl sorgulamaktan kaynaklanyor olabilir. iilik phesiz Mslmanlktr. Bu ok aktr ama Alevilik de iilik deildir. Bu da ok aktr. Trkiyenin toplumsal yapsn ve sorunlarn izleyenlerin ve gzleyenlerin bir ksmnn ok basmakalp baz ibareler ortaya koyduklar grlmektedir. Trk-Krt elikisi, Alevi-Snni elikisi gibi baz elikilerden sz edilir. Buradaki Alevi-Snni elikisi ok yanl kurulmu bir kavram iftidir. Doru kurulmu kavram ifti150 Alevi-Mslman elikisi olmaldr. ii-Snni elikisi yine doru kurulmu bir kavram iftidir. iiliin Mslmanlkla ilgili bir olgu olduunu syledik. 7. Yzyln ortalarnda slamiyetteki iktidar mcadelelerinin iilii ortaya kardn gryoruz. iilik her eyden nce bir Araplk olaydr151. Araplardaki iktidar mcadelesinde daha dorusu peygamberin lmnden sonra yerine geecek halifenin tayini konusunda gerekleen mcadelede muhalefeti temsil edenlerdir. Ama iiliin iktidar biiminde kurumlamas, devlet dini olarak kurumlamas, randa Farslarda gereklemitir. iiliin dinsel ibadetlerinde, dinsel inanlarnda Kuran, cami, namaz, hac vs. elbette vardr. Ama Alevilikte cami, namaz, hac vs. yoktur. Kuran da yoktur. rnein Alevi inancndan olan, Alevilii yaayan kylerde camiye rastlanmaz. Aleviliin en nemli zelliklerinden biri de Alevilikte sazn, szn olmasdr. Sazn, szn olmad bir cem dnlemez. Mslmanlkta ise mzik yoktur. rnein Mslmanlkta saz/balama hi yoktur. Mslmanlkta Alevi semahlarn andran hibir figr yoktur. Ama bazen ilahiler def, davul gibi baz vurmal alglar eliinde okunmaktadr. Alevi cemlerinde de vurmal alglar yoktur. Gerek drdnc halife Ali, gerek on iki imamlar slamiyeti yaymak iin ok byk aba iinde olmulardr. rnein Halife Alinin blgenin yerli

149

Btn bu cevaplar aslnda cevaplar verenlerin Alevi olduklarn deil, modern toplumun dininden, Alevilii bir inan, zel sorun olarak gren dinden olduklarn gsteriyor, hepsi de Alevilii ve slamiyeti bir inan olarak gryor. Beiki ncelikle bunu anlamyor. Bunu gsterecek yerde, yani onlarn aslnda Alevi olmadn; Alevilii inan olarak gren dinden olduklarn, bu din erevesinde Alevi inancndan olduklarn gsterecek yerde, bizzat kendisi de ayn dinin, yani dinleri inan olarak, zele ilikin olarak tanmlayan dinin bir yesi olduundan, ne bunu gryor ne de gsterebiliyor.
150

Doru kurulmu kavram ifti, komn ve uygarlktr. Bu zden bir ilikiyi yanstr. Alevi-Mslman ifti onlarn zdeki ayrln vermez.
151

iilik bir Araplk olay deildir. iilik, bir Farisilik olaydr. Pers uygarlnn olaydr.

245

halklarna slamiyeti kabul ettirmek iin ok youn basklarn uygulad bilinir 152. Alevi inancnda olanlarn, Kzlbalarn ise byle bir sorunu yoktur. Yani slamiyeti yaygnlatrarak btn halklar slamiyete katmak gibi bir sorunu yoktur. Alevilerde Aleviliin propagandasn yapmak, herkesi Alevi yapmak gibi bir urada yoktur, byle bir inanda Alevi geleneklerine aykrdr. Alevilik slamiyetten nce Mezopotamyada yaayan bir inantr153. Zerdt kkenli bir inantr. rnein Ezidilik ile Alevilik arasnda ok sk bir ba vardr. Her iki inancn da Zerdt kkenli olduu sylenebilir154. kinci halife mer, nc halife Osman ve drdnc halife Ali dneminde slamiyetin evredeki halklara kabul ettirilebilmesi iin ok youn bir bask uyguland. Bu bask Mezopotamyada da gerekleti. rnein Krtlere slamiyetin kabul ettirilmesinde ok ar bir iddet kullanld. te bu ar bask karsnda baz yerli halklar slamiyeti kabul ediyor grndler155. Dalarn zirvelerine, gzden rak yerlere ekilerek, iten, kendi inanlarn yaamay srdrdler156. Ama dalarn arkalarnda,
152

Tipik, slam, Alevilik ve Aliyi pozitivist bak asyla yorumlama, bu gnn dnyasnn kriterleriyle yorumlama. Kendisi Alevilik veya dinler bir inantr derken, inan olduunu deil de bir styap, toplumsal rgtlenme olduunu dnen dinler zerinde slam veya Aliden ok daha byk bir iddeti savunduunu grmyor. Dinlere inan demek antik an ve komnn dinlerine modern toplumun dinini zorla kabul ettirmek deil midir? Kald ki, Aleviliin de uygarlk karsnda belli bir yaylmasndan sz edilebilir. Barbar aknlar, komnn yaylmasndan baka nedir ki? Soruna byle burjuva ahlaknn kavramlaryla baklamaz, iddetten veya yaylmaclktan yana olmak gibi. Bunlar bu gnn dnyasnda ok modadr ve revatadrlar ama zerrece bilimsel ve aklayc deerleri yoktur.
153

Alevilii bir ulusa, bir blgeye balama. amanizmi de Trklere ve Orta Asyaya verdi. Peki Ezidilik amanizm deil midir? Beiki tipik Kemalist tarih ve sosyoloji yazmnn kavramlaryla dnyor. Ortaokul tarih kitaplarnda, Trklerin Orta Asyadaki slamiyetten nceki dini amanizmdir denir ya, Beikinin kafasnda da amanizm ile Trklk otomatikman zdeleir. Sonra bu Kemalist tarihiliin kavramlaryla ona kar kacaktr aklnca. Krdistandaki Alevi dedesi de amandr, Afrikadaki kabile bycs de amandr; yaklan cad da amandr; Egenin da kylerindeki Kadn Analar da amandr. Bu, komnn dnyann her yerinde grlen evrensel biimidir.
154

Yine yanl. Zerdtlk bir uygarlk dinidir. Ezidilik muhtemelen, uygarla bulamam komnn dinidir. Byk bir olaslkla, Ezidiliin Zerdtlkle ilikisi, Aleviliin slamlkla ilikisi gibidir. nk Krdistan binlerce yl boyunca Pers uygarlk alannda kalmtr. Bu uygarln dinine kar komnn var olu biimi olsa gerektir Ezidilik. Elbette, bu alana Zerdtlk egemenken komn kendini Ezidilik biiminde rgtlerken, slam egemen olduunda, slamn Ezidilii olan Alevilik biiminde rgtleyecektir. Ayn ey Orta Asyada da, Anadolu ve Balkan Hristiyanlarnda da grlr. Hristiyanln Alevileri olan, Bogomiller, Katarlar slam altnda Alevi olurlar. Beiki ise, sorunu byle ele alacak yerde, Kemalist tarihilerin ayn bak asn ters yz ederek Alevilii anlamaya alyor. Eh Aleviliin Orta Asya kkenli olduu sylenmiyor mu? Bu da Trk gericiliine ve ovenizmine hizmet etmiyor mu? Ezilenden yana olan Beiki, derhal Aleviliin Krt kkenli olduunu kantlamaya giriyor. Ayn gerici anlay, ters yz ederek ezilenden yana kullanlmaya alyor. Ayn gerici anlay yeniden reterek ve o laneti savunduu ezilenlere de bulatrarak.
155

slamiyeti kabul ediyor grndler. Peki o tutarsz olduu sylenen genler de aa yukar aynsn yapmyor mu? Onlar da slam iinde grnmek istemiyorlar m? Ayrca bu bizzat Aleviliin slam ile ilikisinin rnein bir Budizmin slam ile ilikisinden farkl olduunu, rnein slamiyetin olmad yerde Alevilik olmadn gstermiyor mu? Beikinin zikrettii olgular, Alevilik zerine kendi dediklerini deil, bizim ifade ettiklerimizi kantlyor. Kendisi elikili aklamalar yaptn grmyor. rnein, Aleviler slamiyet'i kabul ediyor grnyorsa, bu onlarn slamiyetle ilikisinin Budizmin veya Hristiyanln slamiyetle ilikisi gibi bir iliki olmadn gsterir.
156

Bu Alevilerin baskdan kaarak dalk blgelere yerletikleri yargs baz zel doru durumlar ifade edebilir ama genel olarak doru deildir. Aleviliin komnle, uygarla ve yollara uzaklkla ban grmemenin sonucudur. Doan Avcolundan yaylm bir fikirdir. Aleviler zaten o dalk blgelerdeydiler. Zaten orada olduklar, uygarla uzak yaadklar iin Alevi idiler. Alevi olduklar iin dalara gitmiyorlard. Dalarda yaadklar iin Alevidirler. Elbet binlerce yllk mcadeleler, yollarn yer deitirmesi vs. sonucunda tersi durumlar da olabilir, yani insanlar Alevi olduklar iin, basklardan kurtulmak iin dalara de gidebilirler. Ama bu temel olarak yanltr. Dncenin varl

246

zirvelerinde hi bir zaman slamn gereklerini yerine getirmek gibi bir aba iinde olmadlar. Kendi inanlarn, geleneklerini yaamay srdrdler. Alevilik Mezopotamya kkenli, Zerdt kkenli bir inantr157. Ezidilik ile ok yakn bir benzerlii vardr. Fakat Alevilik sanldnn tersine Orta Asya kkenli, amanizm kkenli bir inan deildir. Alevi semahnn, figrlerinin incelenmesi Orta Asyann, rnein Trkmenistann folkloruyla karlatrlmas bunu aka ortaya koyar. 2002 yl balarnda Kanal 7de Ekonomi Vizyon isimli bir program yaynlanyordu. Bu programda Trkmenistandaki ekonomik gelimeler, ekonomik atlmlar dile getiriliyordu. 6 Ocak 2002 tarihinde leden sonra yaynlanan programda, Trkmenistan Devlet Bakannn Byk Safar Murat Trkmenbann Ruhname ismiyle hazrlad ve yaynlad kitaptan sz ediliyordu. Devlet bakan Trkmenbandan Byk Safar Murat Trkmenba diye iltifat ieren ibarelerle sz ediliyordu. Ruhname isimli kitabn ieriinde Seluklular, Ouzlar, Alparslan, Turul Bey, Dede Korkut, Krolu gibi konular vard. Seyfullah Trksoy isimli muhabirin hazrlad ve sunduu bir programd bu. Ruhname isimli kitabn yazlmas, baslmas, datlmas kutlanyordu. Sk sk Tkmen-Trk kaynamasndan sz ediliyordu. Devlet kurmak-millet kurmak sk sk dile getirilen kavramlard158. Programa Trkiyeden Kutlu Akta, Yalm Eralp, Saffet Arkan Bedk gibi emekli brokratlar, TRT Genel Mdr Ycel Yener de katlmt. Tekstil fabrikalar sahibi Ahmet alk da oradayd. Bir saate yakn sren programda sk sk folklor ekipleri de ekrana geldi. Erkekler ayr, kadnlar ayr oynuyorlard. Oyunlarda daha ok Hint etkisi, in etkisi gze arpyordu. ok
belirledii anlamna gelir. Toplumlar Alevi olduklar iin dalarda yaamazlar; dalarda yaadklar iin Alevidirler. Yani komndrler, yani uygarla fazla bulamamlardr.
157 158

Alevilik Mezopotamyada da slamiyetten nce de var olan komnn slam uygarl iindeki biimidir.

Bir dier yanl da Trkmenleri Trk kabul etmek. Beiki, nedense tpk etnik milliyetilie dayanan Trk tarihiliinin Orta Asya halklarnn Trk olduu tezini, pan-Trkizm'in tezini benimseyip yle kar kyor. Yani Kazaklar yle deildi, Trkmenler byle deildi derken, aslnda, onlarn da Trk olduu yolundaki pan-Trkist Trk tezini de kabullenmi oluyor. Yani modern bir Trk milliyetisi kp, Trkmenler Ouz ya da Trk deildir ki, sizin onlarda Alevilikten izler bulunmad yolunda getirdiiniz argmanlar Aleviliin bir Ouz dini olmadn kantlyor olsun dese Beikinin verecei cevap kalmayaca gibi, bu kii karsnda; zmnen, pan-Trkizm'in iddialarn kabul etmi duruma decektir. in daha da ilginci, bizzat kendisinin anlatt yayncyla sohbet ve yayncnn dedikleri, yani Azerbaycanda durumun farkl olduu, Beikinin btn dediklerini rtm olur. Kazaklarda, Trkmenlerde Alevilie benzer hibir eyler olmamas, Ouzlarda olmadn gstermez. Zaten, konutuu gazeteci, Azerilerde farkl diyor. Azeriler Ouzlarn Pers uygarlnda tarihsel devrimler yaparak onlar tarafndan feth edilenleri; Trkler, Ouzlarn Bizans uygarlnda tarihsel devrim yaparak onun tarafndan feth edilenleridir. Yani esasen kendi anlatt olgular, bilinsizce kabul ettii ve kabul ettii iin de kar bir delil olarak kulland pan-Trkist tezi rtmektedir. Ouzlar ayrdr, Trkmenler ayrdr. Ouzlar, Pers uygarlnn etkisinde yzyllarca kalmlardr. Bu anlamda, Dou Anadolunun dalk blgelerinde komn yaamn srdren ve yzyllarca Pers Uygarlnn etkisinde kalan Krtler ile paralellik gsterirler. Belki, Krtlerin Pers ve Araplarla kaynamayp, Ouzlarla kaynaabilmelerinin ardnda bu tarihsel arka plan yatmaktadr. Her ikisi de uygarlamamtr ve her ikisi de farkl dil ve corafya koullarna ramen binlerce yl ayn uygarln, Pers uygarlnn etkisi altnda kalmlardr. Keza her ikisi de, Pers uygarl zerinden slamn etkisine girmilerdir. Trkmenler ise, muhtemelen daha ok, bizzat yine Beikinin anlatt gzlemlerin gsterdii gibi, in uygarlnn etkisi altndadrlar. Keza bir tr Asya Protestanl saylabilecek Budizm araclyla da slamiyetten nce gl bir Hint etkisi altnda kalm da olabilirler

247

yumuak dnler, ok yumuak eililer, yumuak hareketlerle saa sola savrulmalar, szlp elips izmeler gze arpan hareketlerdi. Folklor ekipleri sk sk ekrana getirildi. Her defasnda kadnlarn ve erkeklerin ayr ayr oynadklar grlyor 159. Bu oyunlarda Alevi semahn andran hibir figr olmad gibi 160 gerek kadnlarn, gerek erkeklerin giyim kuamlarnda da Alevi giyim kuamn andran, hibir ekil, hibir figr yoktur. Alevilerde kadnlar-erkekler kark bir ekilde semah yrrler. Kadnlarn ve erkeklerin kark oynamalar Alevi semahlarnn nemli bir zelliidir. Yal kadn ve erkeklerin de semah yrmeleri Alevi semahlarnn dier nemli bir zelliidir. ocuklar da semah yryebilir. Byk Safer Murat Trkmenbann Ruhnamesinin kutland elencelere ise folklor gsterilerine161, oyunlara ise hep genlerin katld gzlenmektedir.

159

imdi Aleviliin orta Asya kkenli olmadnn kantn inceleyelim. Beikinin burada bir sosyolog olarak, en basit rnekleme tekniklerinin ilkelerine bile aykr davrand grlyor. Var sayalm ki, Aleviliin Orta Asya'daki amanlarla hibir ilgisi yok. Peki Beikinin delilleri bunu kantlar m? Hayr. Niin? Sosyolojide rnekleme tekniklerinde, rnein toplumdaki sarlarn oran veya ortalama gelir dzeyleri hakknda bir fikir edinmek iin telefon rehberinden tesadfen isimler seilerek yaplacak bir anket ve rneklemenin batan yanl olaca retilir. nk sarlarn evlerinde muhtemelen telefon olmayacandan hi sara rastlamayacaksnz demektir; evlerinde telefon varsa da telefon sesini duymayacaklar ve sizin anketinize kmayacaklar demektir veya sadece telefonu olabilecek bir gelir dzeyindekileri kapsyorsunuz demektir. Beikinin kantlar da aa yukar byle. Trkmen devletinin muhtemelen Trk devleti ile birlikte ve yine muhtemelen her iki devletin en gerici ve faistlerinin hazrlad bir programdaki grntlere bakarak, Orta Asya Trkmenlerinde Alevilik ile hibir iliki bulunmadn sylemek, batan yanltr. Trk televizyonunun spikerlerine veya arkclarna bakarak Trklerin ounlukla sarnlardan oluan bir rk olduuna kanaat getirebilirsiniz. Trkiye devlet radyolarnda arabesk alnmaz ama halkn yzde doksan arabesk dinler. Gerek sat rekorlarn Radyo ve Televizyonda alan sanatlar deil, Mslim Babalar Orhan Abiler krar. Diyelim ki TRT, Kazakistan iin devlet eliyle Trkiyeyi tantc bir program hazrlad. Bu programda brakalm arabeski bir yana, Alevilik veya Alevi mzii hakknda bir tek ima bile bulamamanz yzde doksan dokuzdur. Peki Trkmenba gibi bir diktatrn egemen olduu; muhtemelen Trkiyenin Atatrk gibi iler yapan bir adamn egemen olduu bir lkenin hazrlad resmi tantma programnda durumun farkl olmas iin bir neden var mdr? Byle olmayacan bizzat Beiki adeta alay ederek anlatt olgularda ifade ediyor. imdi brakalm Trkmenistanda Alevilie benzer bir eyler olup olmadn bir yana, varsayalm ki yoktur. Ama btn yukarda sylenenler veri iken yle bir programa bakarak, Trkmenistan mziinde Alevi mziine ilikin hibir yaknlk olmad ynnde bir sonu karmak, Telefon rehberinden yaplan bir anketten hareketle ehirde sar bulunmadn sylemek gibi bir eydir. Yani Beikinin iddias, olgu olarak doru olsa bile, deliller yanltr ve hibir geerlilii yoktur. Beiki, sadece yanl bir metodolojiye dayanmyor; aratrma teknikleri alannda bile, sradan bir sosyoloji talebesinin bile yapmayaca trden yanllar yapyor.
160

TRT de Klasik sanat mzii korosu, Muzaffer Sarszen stili trkler ve iftetelli rneklerini Kazakistan veya Trkmenistana yaynlasayd, Trkmenistan veya Kazakistan Beikileri de Trkiyedeki Alevi Semahnn varl ile ilgili en kk bir izlenim bile edinemezlerdi. Trkmenbann devlet radyosu veya televizyonunun yaynladklar Trk devletininkinden farkl m olur? Onlar da Trkmenistann Muzaffer Sarszenlerini, Trk sanat mzii korolarn karrlar.
161

Yine ayn ey. Hangi televizyon programndaki folklor gsterisinde ocuklar veya yallara yer verilir? Onlar seme devlet okullarnda eitim grm folklorculardr. Trkmenistanda gerekten kadn erkek ayr dans ediliyor olsa bile; hep ayn ritim srse bile kantlar yanl. Kald ki, Trkmenistann da ehirlere ve medeniyete uzak blgelerine, kylerine gidildiinde, Tpk Krdistan, Trkiye veya dnyann her hangi bir yerinde olduu gibi yaayan komn geleneklerine, kadn ve erkein birlikte dansna; deien ritimlere rastlanaca kesindir.

248

Alevi semahlar Alevi cemleriyle ok yakndan ilgilidir. Cem her eyden nce bir araya geli demektir. Dinsel ve inansal bir tapnma durumudur. Ama cem sadece bu deildir. Cem toplumsal bellei nesilden nesile tayan bir kurumdur. Paylamn, direniin, sulardan ve ktlklerden arnmay, kendi kendini ynetmeyi hedefleyen bir mekanizmadr. Semah yrmek cemlerin sonunda gerekleen bir oyundur. Semahn ar semah, orta semah, hzl semah olmak zere blmleri vardr. Cemlerde sylenen nefesin ritmine gre semah yrmenin hz da ardan hzlya doru deiir. Trkmenbann Ruhnamesinin kutland gsterilerde sergilenen oyunlar ise orta kararllkta bir hzda srp gidiyordu. Semahlarda semah yryenlerle, semaha katlan br Aleviler arasnda youn bir iletiim vardr. Duygu, dnce ve ruh olarak semah yryenlerle, ceme katlan brleri arasnda youn bir btnlk vardr. Ceme katlan herkes semah yryenlerin bir parasdr. Trkmenistanda yukarda anlatmaya altmz gsterilerde ise oyuncularn dndakiler sadece onlarn seyircisidir. Burada sadece bir elence sz konusudur. Alevi semahlarnda ise duygu, dnce, kutsal bir varla sevgi sunma n plandadr. Byk Safer Murat Trkmenbann 62. ya yldnm de 2002 ylna rastlyordu. 62. ya yldnmnde de byk kutlamalar yapld, ayn oyunlar bu kutlamalarda da sergilendi. 2001 ylnda TRTde pek Yolu belgeseliyle ilgili baz gsterimler olmutu. Bu TRTnin de katklaryla ekilen bir belgeseldi. Bu ekimi yapanlar inden baka, Kazakistan, Krgzistan, Trkmenistan, zbekistan gibi lkelerde de ekimler yapmlard. Bu ekimler srasnda da bu lkelerin folklor zenginlikleriyle ilgili programlar ekrana getirilmiti, Kazakistan, Krgzistan, zbekistan gibi lkelerdeki halk oyunlar da Trkmenistandaki halk oyunlarna benziyordu. Bu oyunlarda da, rnein Turnalar Semahn, Krklar Semahn andran hibir figr yoktu. Bu semahlarda keskin dnler, krk admlar, rnein saa dnyormu gibi yaparken sola sramalar kutsal bir varla sayg sunma hali nemli figrler olarak grlyor. Yeldirme, Alevi semahlarnn ok nemli bir figr oluyor. Trkmenistandaki pek Yolu adl belgeseli izlediimde, hep Alevi semahlar aklma geliyordu162. Alevilik Orta Asya kkenlidir, amanizm kkenlidir, Trklerin Orta Asyadan getirdii bir inantr, gelenektir diyenler acaba bu programlar izlemiler midir? zleyenler acaba neler dnyor? Alevi semahlarnn kklerini bu oyunlara, bu gsterilere bakarak bulabiliyorlar m? Orta Asyaya bakarak Alevi semahlarnn kkenleri hakknda hibir ey renilemez, ama Ezidilerin ibadetlerine bakldnda Ezidilerin gnee yzlerini evirip dua etmeleri izlendiinde, kutsal gnlerde gerekletirdikleri rakslara bakldnda Alevi semahnn kkenleri hakknda ok salkl bilgiler elde edilebilir163. pek Yolu program yapmclarndan Ali Atila Erdeme bu izlenimlerini anlatmtm. Trkmenistanda, Kazakistanda, Krgzistanda yle olabilir ama Azerbaycanda yle deil demiti. Aslnda,
162

Yine ayn yanlg. Ama bu sefer katmerli. nk Program pek yolu ile ilgili. Yani binlerce yl boyunca uygarlklar arasndaki en byk yol ile ilgili. Yol demek ticaret demektir, yol demek uygarlk demektir. Oralarda Alevilik yani komn kalntlar aramak tarih ve toplumun gidi yasalar hakknda en kk bir kavraya uzak olmak demektir.
163

Beikinin bir kartrd da Trkiyede ok farkl Alevilikler bulunduunu gz nnden uzak tutmas. Alevilik diye Dersim Aleviliini rnek alyor. Baka blgelerin Alevilerinde hi de Dersim Alevilerinde grlen Gnee tapma yoktur. Bunun aklamas da ok basittir. Her blgenin Alevi'si, Alevi olmadan nce baka bir dinin Alevi'siydi veya amand da ondan.

249

rnein fotoraf bu dnceleri ak bir ekilde ortaya koyabilir. Trkmenistan folklorunu gsteren bir fotoraf, herhangi bir Alevi semahn gsteren bir fotoraf ve Ezidilerin gnee durup dua etmelerini gsteren bir fotoraf. Orta Asyadan Horasana, Mezopotamyaya, Anadoluya gelen Ouzlarn nemli bir kesiminin Alevi inancn benimsemeleri ok doal 164. nk gebe olup at srtnda dolaanlar iin, yerleik olmayanlar iin Alevi inanc ok elverilidir. Gnde 5 vakit namaz buyuran, oru, hac buyuran slamiyetin ise gebe yaam karsnda benimsenmesi ok zordur.

ALEVLER-KRTLER

Alevilerin yaadklar, kar karya olduklar en byk tehlike asimilasyondur 165. 19. Yzyln ikinci eyreinden beri Alevilere uygulanan politika, asimilasyondur 166. 1826dan
164

Beikinin anlamad dier bir konu. lkel komuna dinleri yaylmaz. Onlar vardr biim deitirir. Hibir zaman bir uygarlk dininden, bir slamiyetten, bir Hristiyanlktan Alevilie dn olmaz. nk, o komnn styapsdr. Uygarlktan komne dn olmaz. Yani Trkler veya Krtler Alevi nancn benimsemez. Onlar zaten, kolayca Alevilik biiminde artikle olabilecek inantadrlar. Alevilik inan olarak ele alnnca elbette byle inan deitirmekten sz edilebilir. Alevilik de Dinler de nan deildirler. Onlar tmyle styapdrlar. Toplum uygarlamadka, kapal ky ekonomisi olarak kaldka, o styap da kalr sadece, Zerdtlk egemense Manicilik veya Ezidilik, Hristiyanlk egemense Katarlk veya Bogomillik; Mslmanlk egemense Alevilik gibi biimler alr ve yle devam eder. Beiki ise, btn bunlar tam bir Kemalist gibi Trk ve Krt olarak ve bir inancn edinilmesi ve terki olarak anlyor. Kendi sralad olgularn anlamn bile dnmyor. Gebe olup at srtnda dolamak komnden baka nedir ki? Peki bizzat bu Aleviliin Krtlk veya Trlkle ilgisi olmadn, Alevi inancn benimsemek, Trklerden veya Krtlerden kan bir dini dierlerinin benimsemesi diye bir durumun sz konusu olmadn gstermez mi? Beikinin bir ok yerde zikrettii olgular aslnda karsamalarnn zddn kantlyor.
165

Asimilasyon kendi bana niye bir tehlike olsun? Zorla, baskyla yaplan bir asimilasyon bir sorundur. Zaten ortada bir zor olmadnda kendiliinden asimilasyon olur. Bir dier nokta, asimilasyon tehlike deil, bitmi bir sretir. 1938de Aleviliin rasyonalizm-nasyonalizm dini tarafndan asimile edilii bitmitir. Bu gn artk Alevilik diye bir ey yoktur. Alevilik burjuva toplumunun dini tarafndan asimile edilmi bulunmaktadr. Aleviler inan olduklarn sylyorlar ve inan olmak istiyorlar dierleri gibi. Bundan daha byk hangi asimilasyon olabilir? Beikinin savunduklar da Alevilii burjuva toplumunun dinine asimile etmek deil mi? Beiki bu asimilasyon iin, Alevilerin ayr bir din olmalarnn daha iyi olacan savunmaktan baka ne yapyor aslnda? Eer Alevilerin zorla burjuva toplumunun dini erevesinde, o dinin din dediklerinden baka bir dine gemeye zorlanmalar kastediliyorsa, ki bunun kastedildii ak, aksine bu abalar, asimilasyona kar bir diren yaratyor tpk Krtlerde olduu gibi. Nasl fiilen Krteyi unutmular bile, Krt ulusal hareketinin balamas ile Krtln kefedip Krte renmeye baladysa; bir yn ateist ve sosyalist de, Alevi hareketinin ortaya kmasyla birlikte, Alevi olduun hatrlayp, Alevilii yeniden kefetti. Hatta bir sosyal hareket olarak Aleviliin esas kadrolarnn bunlar olduu sylenebilir. Hasl Aleviler iin, Beikinin dedii anlamda ve nedenlerle asimilasyon diye bir tehlike yoktur. Eer Alevilik zerinde bir bask olmasayd, Trkiye gerekten laik olsayd, ite o zaman bir asimilasyon tehlikesinden sz edilebilirdi. nk, slamiyet, bir uygarlk ve bezirgan dini olarak, kapitalist toplumda, modern toplumun dinden beklediklerini yapmaya en uygun dindir. O zaman modern ehir hayat iinde, Alevilerin, Snni slamn da yine kendisini bu ilevlere uydurmu biimi tarafndan, veya ateistler tarafndan, hzl bir asimilasyonu mmkn olabilirdi. Ama bu gn baktmzda, durum; Alevilerin ateistleri asimile etmesi biimindedir. Alevi geleneklerinin Trkiye sosyalist hareketinin nemli bir blmn fiilen asimile ettiinden bile sz edilebilir bugn.

250

beri Vaka-i Hayriyeden beri Alevilere asimilasyon politikas uygulanmaktadr. Bu tarihte Yenieri Ocann kaldrlmas ile birlikte Bektai derghlar da yktrlmtr. Sultan Mahmud bundan sadece Hacbektataki dergh istisna klmtr. Hacbektataki dergh yktrlmam, kilerevinin karsna cami yaptrlmtr. Bu camiye de bir Nakibendi eyhi gnderilmitir. Dergh cemaati artk Nakibendi terbiyesiyle yetitirilecektir. Asimilasyon balamtr. Alevilerin Mslmanla asimile edilmeleri, aynen Krtlerin Trkle asimile edilmeleri gibi bir sretir. Alevi kylerine cami yaplmas 20. yzyln banda Jn Trklerle birlikte iyice gelimitir. Cumhuriyetle birlikte ise sistematik bir politika olmutur 167. Her Alevi yerleim birimine cami yaptrmak, camiye bir imam tayin ettirmek, Alevileri Mslmanlatrmann etkin bir yoludur. Dr. Cemit Benderin, On iki mam ve Alevilik (Berfin, 5. Bask, 2003) kitabnda Resmi deoloji ve Alevilik bal altnda yer alan bir blm var. (s. 141-145) Bu blmde Dr. Cemid Bender 1992 ylnda Ankarada Diyanet leri Bakanlnda yapt bir grmeyi anlatyor. Grme konusu Alevilik. Dnemin Diyanet leri Bakan Said Yazcolundan randevu alnyor, fakat son anda Said Yazcolu tartmaya girmeme gibi bir ilkesi olduunu belirterek, grmeyi kendi adna Din leri Yksek Kurulu Bakan Vekili rfan Ycelin yapmasn istiyor. rfan Ycel de Alevilerin Mslman olduunu, camileri olduunu, namaz kldklarn, oru tuttuklarn sylyor. Alevilerin Mslman olduunu, Alevilerin kylerinde de cami olduunu sk sk dile getiriyor. Dr. Bender Alevi kylerine zorla cami yapldn, rnein Dersimde Vali Kenan Gvenin vatandalardan toplanan paralarla cami yaptrdn bu konudaki dncelerini soruyor. Din leri Yksek Kurulu Bakan Vekili yine Alevilerin Mslman olduunu, her Mslman kynde cami olmasnn istenen bir ey, gzel bir ey olduunu sylyor. Osmanl, Alevileri Mslman bir grup olarak grmyor, Aleviyi Kzlba, Alevi olarak, Kzlba olarak gryor ama yok edilmesi gereken, Mslmanlar iinde yaamamas gereken bir grup olarak gryor. Bunun iin vahete varan uygulamalar da yapyor. Bu vahetten korunmak iin de Alevilerin dalarn yksekliklerinde, anayollarn ok uzanda kendilerine
166 167

Yani burjuva dnmler ile birlikte. Bu zikrettii olgudan karlabilecek sonucu karmyor Beiki.

Burada modernleme ve Alevilik ilikisi sz konusudur. Burada politikann zel alana mdahale etmesi ve onu politikletirmesi sz konusudur. Aslnda aklanmas gereken, Cumhuriyet ve Merutiyetin Alevilii byle bask altna almamas gerekirken niye aldn aklamaktr. Bunun srr, Hristiyan halklarn ve burjuvazinin tasfiyesinde, tefeci bezirganln glenmesinde, ve kendi yaratt canavar kontrol altna almak isteyen modernlemeci ve kendi egemenliinin srdrmek isteyen devlet snflarnn bu nedenle resmi bir slam' tevik etmelerindedir. Yoksa kii olarak, znel olarak, Atatrk bir Allahsz olarak, Alevilie daha yakndr. Keza, Melamilik, Bektailik ve ttihat Terakki arasndaki balantlar da ideolojik olarak yaknlklar sunmaktadr. Hasl Aleviliin bask altnda olmasyla, devletin Snni slam'n zgl bir yorumunu , Alevi kylerine cami yapmn tevik etmesi arasnda isel ve zorunlu bir ba yoktur. Zaten Suriye rnei byle bir zorunlu ba olmadn gsterir. Suriyenin Kemalizm'i Alevilere dayanmaktadr. Ama orada bile, Alevi Esat, tpk Allah'a inanmayan Kemalin Mslman grnmesi gibi Mslman grnmeden yapamaz. Devlet snflar da bolukta hareket etmezler, egemenliklerini korumak iin g ilikilerini gzetirler. Ermeni ve Rum katliamlar, srgnleri ile, burjuva ilikiler tasfiye edilip pre kapitalist egemen snflar glenince, onlar kontrol altna alabilmek; onlarn halkn memnuniyetsizliini kendi yedeklerine aln dengeleyebilmek iin, bir resmi snnilii, znel olarak buna hi bir yaknlk duymasa da destekler devlet snflar. Kendi egemenliini srdrmek iin, Alevileri Snnilere yem eder. Sonra da yem ettiklerine kar onun koruyucusu olarak kar. Bylece Alevileri kendi yedeine alr. Bonapartizmin ezeli numarasdr bu.

251

yer aradklar, yerleim birimleri oluturduklar biliniyor. Buysa toplumun Alevi/Kzlba olarak kalmasn inanlarn, geleneklerini yaamasn, i zerkliini korumasn salyor. Cumhuriyetle birlikte dncede ve duyguda tek tip insan yaratma politikas dorultusunda Krtler Trkle asimile edilirken, Alevilerin de Mslmanla asimile edilmesine gayret ediliyor. Aleviler inanlarn, geleneklerini, i zerkliklerini bu ekilde yava yava yitirmeye balyor. Mslmanm ama Aleviyim, Aleviyim ama Mslmanm, Mslman Aleviyim, Alevi Mslmanm ibareleri bu ekilde ortaya kyor. Osmanlnn Aleviye kar tutumunun daha drste olduunu dnyorum 168. nk Osmanl Aleviyi Alevi olarak gryor, ama fiziki olarak onu yok etmeye alyor. Aleviler de yok olmamak iin kendilerince nlem alyorlar. Cumhuriyet ise Aleviyi Mslman olarak gryor, fiili olarak Mslmanlatrmaya, Alevilii yok etmeye alyor. Alevi kurumlarn, Alevi inanlarn, geleneklerini bozuyor, etkisiz klyor. Asimilasyon phesiz sadece Krtlere, Alevilere uygulanan bir politika deildir. Asuriler, Ezidiler, erkesler, Lazlar vs. de bu politikann etki alan iindedir. Bir zamanlar Krtler en iyi Trk biziz, esas Trk biziz, has Trk biziz derlerdi. 1960larda byle bir slogan vard. Bunun gibi zaman zaman en iyi Mslman biziz, esas Mslmanlar Alevilerdir diyen Alevilere de rastlanmaktadr. Bu asimilasyonun younluu ve yaygnlyla ilgili bir gstergedir. 1994den nceki, yani Nelson Mandelann cumhurbakanlna seilmesinden nceki Gney Afrika ynetimini dnelim. Yerli halkn ve beyazlarn ayr ayr mahalleleri, ayr ayr okullar vard. Lokantalar, sinemalar, otelleri hep ayryd. Nfusun % 20 kadarn oluturan beyazlar, yerli halk kendi ilerine almak istemiyorlard 169. Yerliler Bantustan170 denilen dikenli tellerle evrili ok geni alanlarda, ok byk bir maduriyet iinde yayorlard.
168

Osmanlnn Aleviyle ilikisi sadece dmanca deildir. Osmanlnn kendisi bir uygarlama srece dolaysyla Aleviyle dmanlama sreci geirir. Burada drstlk deil, uygarlk komn elikisidir nemli olan. Cumhuriyete gelince sorun drstlk sorunu deil, bu fark aklamak gerekiyor. nk, normal olarak, glenen rticaya kar, Kemalizmin, (ki kendisinin dinle, slam'la pek ilgisi yoktur, hatta ittihat terakki, Bektailik, Melamilik kanalndan bir ok yaknlklar vardr), Alevilikle bir ittifak yapmas beklenirken, bunu yapmaz, aklanmas gereken budur. Bunun aklamasna nedense girmiyor. Soruyu byle de sormuyor. Bunun nedeni Hristiyan katliamlardr. Bana toplad cinleri datamayan durumundadr Kemalist Brokrasi, Mslman tefeci bezirganln ykselii karsnda. Aktan kar direnecek gc yoktur. Onu vesayet altna almak ve egemenliini yle srdrmek zorundadr, bunun sonucu olarak Trkiyede Alevilik bask altnda olur. Yoksa kendisinin Alevilii zel olarak bask altna almasnda bir kar yoktur. Aleviliin ezilen muhalefeti olmasyla falan isel bir balant yoktur. yle olsayd, Alevilii korumas, imtiyazl yapmas gerekirdi. Tek tek Kemalistler Alevilere ok sempatiyle bakarlar. Aslnda Beikinin tavr tam da bu Kemalistlerin Alevi deerlendirmelerinin bir ifadesidir.
169

Asmilasyona kar olmak adna, neredeyse Apartheid'in vgsne varyor. ine almak istemiyor mu?, Ayr ayrm? Bu kavramlar onu insaniletirir. Sorun ayrlk, iine almamak deildi. Birinin btn haklar varken dierinin yoktu. Ayr yaam bunu rten bir ideolojik kavramdr. Ayr denen bir hapishanede tutmakt. Etnilere dayanan bir milliyetiliin varaca yer bu oluyor anlalan. En ac meyve burada: Apartheita neredeyse bir vg.
170

Bantustanlarn zerklii efsanesi, geleneklerin srd efsanesi bir yana, Gney Afrikada Siyahlarn mcadelesinin baarsnda esas merkez Bantustanlar deil, Townshiplerdir. Yani o kukla devletler deil; modern proletaryann yaad, byk ehirlerin kenarnda siyah iilerin blgeleridir. Oralarda ise Beikinin szn ettii ve Bantustanlarda var olduunu syledii zerkliin ve gelenein zerresi bulunmuyordu. Buna karlk Bantustanlar, Siyahlarn mcadelesinde genellikle blc ve gerici bir ilev grdler. Hem de tam da Beikinin yaklamna benzer yaklamlarla. Yani Beikinin dedii olgularla da uyumamaktadr.

252

Kanalizasyon, elektrik, su, konut gibi temel hizmetler ok yetersizdi. Ama toplum kendi geleneklerini, kendi inanlarn yayordu 171, Gney Afrika toplumu172 i zerklie sahipti, ite bu i zerklik giderek iktidar yaratt. 1994de yaplan ilk demokratik seimlerde Afrika Ulusal Kongresi iktidara geldi. Nelson Mandela cumhurbakanlna seildi173. Nelson Mandelay uzun yllar cezaevinde tutan, Afrika Ulusal Kongresini terr rgt ilan eden beyaz ynetimin Cumhurbakan, De Klerk ise Nelson Mandelann yardmcs oldu. 1990larn ortalarnda Dnyann en rk devleti denen Gney Afrikada byle bir sre yaand174.
171

Hangi inanc yayormu? Dine inan derseniz yle. Kald ki ou da Hristiyanlamt. Hangi gelenekmi bu? Kendi mahkemeleri mi vard. Av alanlar m vard? Gelenekler kendi bana bir hedef midir? Onlar insanlara mutluluk verirse bir anlamlar olur. Ama Beikide artk gelenei korumak kendi bana bir hedef ve ideal haline geliyor. (Kald ki o da gelenek deil.) A da kalsan, suyun da olmasa da Bantustan denen hapishanede yayorsun ve geleneklerini koruyorsun ya gerisi nemli deil. Temiz bir su ime, insan gibi beslenme geleneklere dahil olmuyor her halde. Sonra nasl bir i zerklikmi bu? Hibir eye karar verme yetkisi olmayan, mahkumlarn, akam saymn kimin vereceini semeleri zerklii gibi bir zerklik. Ama nemli deil. Gelenekleri koruyoruz ya.
172

Gney Afrika Toplumu mu? Apartheit rejimi, Siyahlar, Beyazlar, deil. Yine yumuatc bir ifade. Krtleri ve Alevileri u Kemalist iktidar da byle Bantustanlara kapasa iyi olacak. Onlar bylece asimile olmaktan kurtulacaklar. zerk olarak geleneklerini yaayacaklar ve bu zerklikten kendi iktidarlarn yaratacaklar. Halbuki bu Kemalizm Gney Afrikann apartheit rejiminden bile daha ktdr. O hi olmazsa Kurtulu iin Siyahlara olanak salamt onlar Bantustana tkarak. Kemalizm bu olana bile vermiyor. aka bir yana Beikinin dedii aa yukar bu anlama geliyor. Sorunu basknn ortadan kaldrlmas ve demokrasi deil, asimilasyona engel olmak koyunca, bunun kendisi bal bana bir hedef haline gelince, Beiki rklkta bile iyi bir eyler bulabilir hale geliyor. Engizisyon yargl; Apartheit vgs. Yaarsak daha neler greceiz bakalm.
173

Burada, Beikinin calana kar tavrna da deinmek gerekir. Eer uluslar aras bask olmasayd, Gney Afrika ekonomisinin Siyahlara ball olmasayd, Mandela veya o zerkliklerle bir yere ulalaca yoktu. Krt hareketinin ise maalesef byle bir destei yok. Bu gn calan, tpk Mandelann yaptn yapmaya alyor ok daha kt koullarda. Baarszln nedeni, geleneklerin korunaca Bantustanlarda yaamamak deil. Gcn yetmemesi. Siyahlar Gney Afrikann yzde doksanyd. Krtler ve Aleviler ise, Trkiyede aznlk. Trkiyenin dnya dengelerindeki yeri, ran ve Arap lkelerinin dnya dengelerindeki yeri, Gney Afrika rejimine yapld gibi bir bask yaplmasna olanak vermez. Btn bunlar ele alacak tartacak ve bu gszlkten nasl klacan tartacak yerde, niye Bantustanda yaayp, gelenekleri koruyup oradan zerk hareket yaratp oradan da zgrl kazanamyoruz diye hayflanmak. Beikinin yapt tam tamna bu. Bunu yapmaya alan calana kar Beiki tavr alyor. Mandela, beyaz ynetim kendisiyle grmeye oturduunda, en yakn arkadalarna bile uzunca bir sre sylemiyor. Yani rgtnn bilgisi olmadan Beyaz ynetim ile birlikte grmeleri rgtten gizleyip grmeye girdii iin, biimsel olarak, rgtten atlmas veya ihanetten cezalandrlmas gerekirdi. Trk solu hakl olarak Krtlere kar ifte standart izlemekle sulanmtr. Peki etnik milliyetilik, calana kar, PKKya kar ifte standart uygulamyor mu? calan ihanetle sulayanlar, btn dnyadaki kurtulu savalarn benzer iler yaptklar iin, rnein Mandelay da mahkum etmelidirler. Keza Saddamla pen Talabanileri de unutmamaldrlar. Gerek g ilikileri ve bunlar deitirmek iin politik program ve stratejiler zerine yazp tartacak yerde, bunlardan hi sz etmeden, bu konulara hi girmeden, nk bu konular bilim adam kimliini srdrmeyi salamaz, zerk blge dedii Bantustanlarn, gelenekleri srdrmenin kurtuluu getirdiinden sz etmek, her anlamda akl almaz bir gericilii savunmaktr. Eer bu eletirilerimiz etkili olmaz ve Beiki btn grlerini gzden geirmez ise, Beikinin varaca yer, herkeste korkun hayal krklklarna yol aacaktr. O zaman onun dndn kimse sylemesin. Hayr o bugnk izgisini srdrrse oraya varacaktr. Bu izgiden dnmesi, Marksizme ve hi olmazsa politik ve programatik olarak devrimci demokrasiye varmas; etniye, dile, tarihe, dine dayanan ulusuluktan kurtulmas; ters yz olmu Kemalizm'ini amas gerekmektedir.
174

Asimilasyona kar olmak, zerklik adna iyice gericilie, Apartheite bir vg noktasna sryor Beiki.

253

Ali Yldrmn Alevi retisi (talik, 2000) kitabnda ok ilgi ekici bir blm var. Bu blm Ya siz Snniletirin, ya biz iiletirelim baln tayor. (s. 176-183) ranl dini liderlerden eriat Medari, dnemin Diyanet leri Bakan Sleyman Atele yapt resmi bir grmede Trkiyedeki Alevilerden ikayet ediyor, Alevilerin ateistletiklerini sylyor. Ya siz ilgilenin Snniletirin, ya da bize brakn iiletirelim diyor. Bu szn babakanl dneminde Tansu iller iin hazrlanm Alevilik Raporunun ilk sayfasnda yer ald belirtiliyor. Trkiyede Alevilik, Aleviler ve Alevilerde Siyasal Yap, Siyasal Kltr baln tayan 107 sayfalk raporun 24 Aralk 1995 seimleri ncesinde Tansu illere sunulduu belirtiliyor. Raporun bir blmnn de, Diyanet leri Bakanl Ba Mfettii, Abdlkadir Sezginin hazrlad not ediliyor. ranllara verilen cevap aktr. Biz Alevileri Snniletiriyoruz buradaki Snniletirme Mslmanlatrma anlamna geliyor. Her Alevi kyne cami yaplmas, cemevi yaplmsa bile muhakkak bir de cami yaplmas, camiye bir de imam, mezzin tayn edilmesi asimilasyonu yaygn bir yolu oluyor. Cemevlerinde resmi ideolojiyi glendirici konumalar yaplmas, bu ynde programlar oluturulmas yine kararl bir ekilde yaama geiriliyor. ranla yaplan byle bir pazarlk Alevi kitlelerde nasl bir dnce, nasl bir duygu yaratyor acaba. Ya siz Snniletirin, ya biz iiletirelim ne anlama geliyor. Snniliin ve iiliin Mslmanln iki yorumu olduunu dnrsek, asimile edilmek istenen kitlenin Mslman bir kitle olmad ak deil mi? Irakta Saddam Hseyin rejimi ktkten sonra ii Araplar ok byk bir hareketlilik iine girdi. Nisan, Mays aylarnda (2003) mam Hseyinin ehit edilmesinin yldnmnde on binlerce ii Kerbelada toplanmaya balad. iilerin ou buraya yryerek gitmeye alyordu. Yzlerce ii demir zincirlerle srtn, ban dvyordu. Srtndan bandan kan karyordu. Binlerce ii srne srne mam Hseyinin Kerbeladaki trbesine, drdnc halife Alinin Necefdeki trbesine varmaya alyordu. Btn iilerin Hseyin ileleri ekmedii sylenebilir. Ama bu srete olan, bu ileleri eken on binlerce iinin olduu da gerektir. iiler, Hseyin ileleri ekerken, insan ister istemez Alevileri hatrlyor. Aleviler phesiz Kerbelaya, Necefe filan gitmiyor. Alevilerde byle bir hac anlay, gelenei yok. Yukarda belirtildii ekilde Hseyin ileleri de ekilmiyor. Tm bunlara ramen baz Alevilerin kendilerini on iki imama bal hissetmeleri, bunu sk sk vurgulamalar, her Alevi evinde drdnc halife Alinin resimlerinin asl bulunmas irdelenmesi gereken bir durumdur. Halife Aliye, Hseyine, on iki imama ballk tamamen iilikle ilgili bir olaydr. Aleviliin bu adan iilikle hibir ilgisi olmamasna ramen, Aleviler neden bunu aka ifade edemiyor. Aleviler elbette tarihte yaanm bir zulmle ilgilenebilir, byle bir ilgi Alevi inancyla, Alevi yaam biimiyle de uyuur. Hatta bir gereklilik olarak da ortaya kar. Ama sanki Alevi cemaatinin bir yesiymi gibi, Halife Aliye, Hseyine, on iki imama balanmak artcdr. On iki imam ileleri eken Aleviler acaba tarih boyunca srf Alevi olduklar iin kendilerine gsterilen iddeti biliyorlar m? Ali Yldrmn Osmanl Engizisyonu (teki, 1998) kitab bu iddetin, ikencenin, katliamn boyutlarn irdeleyen deerli bir almadr. 2 Temmuz 1993te, Sivasta Alevilere kar ok ar bir katliam gerekletirildi. Mart 1995de de stanbulda Gazi Mahallesinde ve mraniyede bir krm gerekletirilmiti. Daha nce de orumda (Temmuz 1980), Marata (Aralk 1978) yine Alevilere dnk zulmler,
254

katliamlar oldu. Bu katliamlarn Alevilerin yreklerinde ar yaralar at da bir gerektir. Acaba Alevilerin yreklerini yaralayan bu olaylara ranl iiler, Irakl iiler ne kadar zldler? Veya ranl iiler, Irakl iiler bu katliamlar kendilerine dert ettiler mi? Aleviler tamamen Araplkla, iilikle ilgili bir olay olduu halde, Hseyin ileleri ekerek 1400 yllk bir davay gnmzde de srdrmeye alyorlar. Acaba Alevilerin Sivasta, Marata, orumda uradklar zulmler iileri dertlendirmi midir? iilerin Kerbeladaki ile ekmelerini izlerken, insan ister istemez u konuyu da dnyor. Kerbela trenlerinde Alevi semahlarn andran hibir blm, hibir gsteri yok. Aleviler bunlar karlatrarak, Alevilik, iilik konusunda Aleviliin iilik olmad konusunda neden berrak bir dnce oluturamyor. uras ok aktr drdnc halife Ali hibir zaman Alevi olmamtr. O, slam Snnetine sk skya baldr, kendinden nceki halife Osman, halife mer, halife Ebubekir gibi... Burada, acaba bilmediimiz bir sr m vardr?175 rnein Hasan Sabbah Alamutta yapt eitli konumalarda bu srr aklyor. (Wladimir Bartol, Fedailerin Kalesi Alamut, eviren Atilla Dirim, Yurt Kitap-Yayn, s. 166-173; s. 441 vd., s. 452-454) Burada bu srr ama gereini duymuyorum. Ama Hasan Sabbahn kavraynn ok dikkate deer olduunu dnyorum. Kanmca Tapnak valyelerinin de byle srlar vard. Acaba Alevilerin de benzer srlar var m? Bu sr ne olabilir? uras ok aktr ki Alevilerin Alisiyle tarihsel kiilik olan Ali, yani drdnc halife olan Ali ok farkl kiilerdir. Alevilerin Alisi halktan herhangi bir kiidir, Alevilerin Alisi Doa-Tanr-nsan btnlnde yer alr. nsan Ali doann-Tanrnn kendisidir. Drdnc halife Ali ise yeryzn, gkyzn, btn canl ve cansz varlklar yaratm Allahn bir temsilcisi olarak kavranlmaktadr. slamiyeti yaymak iin evre halklara ok ar iddet gerekletirmitir. Alevilerde byle bir tanr anlay yoktur. Doa-Tanr-nsan bir btn oluturmaktadr. Doay gren insan, tanry da grr, tanr her insanda ayr ayr tecelli eder. Mslmanlardaki yani Snnilerdeki ve iilerdeki tanr anlayyla, Alevilerdeki Tanr anlaynn ok farkl olduun belirtmeye alyorum. 19 yzylda yaam Hilmi Dedenin Ayine tuttum yzme Ali grnd gzme Nazar eyledim zme Ali grnd gzme iirinde sz edilen rnek insan Alidir. Tanr Alinin kiiliinde gzlere insan niteliinde grnr. (Bu iir iin bak. smet Zeki Eybolu, Trk iirinde Tanrya Kafa Tutanlar, Okat Yaynlar, stanbul 1968, s. 119)

175

Anlatt btn olgular, Aleviliin komnn styaps olduunu; iilik ve Snniliin farkl uygarlklarn slam olduunu gsterir. Olgulardan gereken sonucu karamyor. nk tarihin ve toplumun bir sre olarak ele aln yok. Ali konusu da ayn, O slam iinde Mekke erafna kar pleplerin eilimlerini ifade ettii iin btn slam Aleminde, sadece Aleviler deil, btn Batni ve Rafzi tarikatlar, yani btn halk muhalefeti ve komn kendini Aliye balar. Burada Beikinin sandnn aksine bir yanlg yok, belli bir gelenee eilime bilinsiz de olsa bir sahiplenme vardr.

255

ALEVLKTE ELETR ZGRL

Alevilik ile Mslmanlk arasnda ok derin bir fark vardr. Bu doann, toplumun ve insann kavranmas srecinde ortaya kan bir farktr. Mslmanlkta Kuran her eye egemendir. Doa, toplum, tarih insan hakknda en doru bilgilerin Kuranda yazld kabul edilir. Kuran eletirilemez. Kurandaki bilgilerin doruluundan kuku duyulamaz. Bu bilgiler tartlamaz. Halbuki Alevilikte snrsz bir tartma zgrl vardr. Alevilikte doa, tarih, insan, Ali (drdnc halife Ali deil) her ey tartlr. slam teolojisinde varolu tanrnn yoktan var etmesidir. Yaratan-yaratlan ikilemi Mslman teolojisinin en nemli unsurudur. Alevilikte ise yaratanla yaratlann birlii vardr. Alevi inancnda varolu Tanrnn kendi znden fkrmasdr. Alevi Tanry kendi iinde bilir. Alevi inancnda yer, gk, deniz, her ey Tanr ile doludur. Alevilikte Doa-Tanr-nsan birdir, btndr. nsan Ali doann ta kendisidir. Hallac- Mansurun (9-10. yy.), Yunus Emrenin (13. yy.), Nesiminin (14-15. yy.), Srurinin (16. yy.), Hilmi Dedenin (19. yy.), Edip Harabinin (19. yy.) iirlerinde bu nitelii grmek mmkndr. Kaygusuz Abdaln, Hakk ister isen demde iste Irakta, Mekkede, Hacda deildir deyii yine ayn anlama gelmektedir. Tanrnn bir paras olmas nedeniyle insan kendi geleceini kendi belirler. Fiillerinden sorumlu, her biri Tanrnn bir paras olan insan phesiz zgrlk bir dzeni seecektir176. slami teolojide ise insann kaderi Allah tarafndan belirlenir. slam inancnda insan Tanr anlay iinde kaybolur, yok olur. nsan Tanrnn varlnda eridii iin artk insandan eser kalmaz. Alevi inancndaysa insan Tanry kendi iinde yourur, Tanrya yeni bir ruh ve ekil verir. Alevi ozanlar her zaman yeri, g, insan, her eyi yaratan Tanr anlayna kar direnmiler senin karnda ben de varm, senden ayr ben de varm... demek istemilerdir. Alevilikte dogmatizm yoktur 177. slamdaysa youn bir dogmatizm vardr. Kaygusuz Abdaln u athiye/yergisine bakalm. Kldan kpr yaptrmsn Gelsin kullar gesin deyu

176

Beikinin bu satrlar Aleviliin tipik pozitivist ele alnnn rnei. Onlar bu gnk burjuva toplumunun kavramlaryla ve hedefleriyle deerlendiriyor. Halbuki Aleviliin kendisi iin, yani snfsz toplumun styaps iin, bir dzeni semek deildir sorun, var olan devam ettirmektir. zgrlk veya zgrlk dzen deildir. Alevi teolojisinin kavramlaryla da Aleviliin ne olduu anlalamaz. Beiki, komnn slama (yani uygarla) kar kendini savunabilmek iin niye byle bir tanr kavrayn gelitirmek zorunda olduunu aklayacak yerde bir Alevi propagandisti gibi yazyor. Bir sosyolog deil bir teologun satrlar Beikinin satrlar. Bir pozitivist teolog.
177

Bu da Aleviliin bir idealizasyonu. Nasl olmaz? Gelenee dokunmamak, onun kutsalldr btn Komn styaplarnn z. Bugnn Alevilii, Alevilii modern toplumun dininin bir bileeni, bir inan olarak gren Alevilerin, Alevilik hakknda syledikleriyle mi deerlendirilecektir?

256

Hele biz yle duralm Yiit isen ge a Tanr Kaygusuz Abdaln 14. yy. sonu 15. yy. banda yaad bilinir. Bu iirde din ve Tanr eletirisi vardr. Tanrnn var olduu varsaylan gcn gstermesi istenmektedir. Byle bir eletiri ancak Alevi airlere has bir eletiridir 178. Mslman bir kiinin byle bir Tanr eletirisinde bulunmas olas deildir. Bu iir 1950lerdeki lise edebiyat kitaplarnda iirin ruhuna aykr bir yorumla deerlendirilmektedir. rnein air,Tanrya ulamak iin insanlarn nefislerini yenmeleri gerektiini belirtiyor. Tanrya ulamak iin nefsini yenme zahmetine katlanmayan insanlar yeriyor. nsanlarn Tanrya ulamak iin kldan ince kltan keskin srat kprsnden gemeleri gerektii anlatlyor... (Auh Srr Levent, Trk Edebiyat, Lise II, nklap Kitabevi, 1951, s. 63-64; Nihat Sami Banarl, Metinlerle Trk Edebiyat, Lise II, Remzi Kitabevi, 1951, s. 54-55; Abdurrahman Nisari, Metinle Trk Edebiyat, Lise II, nklap, 1955, s. 55-56; Cevdet Kudret, Trk Edebiyatndan Seme Paralar, nklap ve Aka, 1973, s. 72-73) Byle ters, iirin ruhuna hi uygun olmayan bu yorumlara ramen bu iir, bu atiye/yergi 1950lerde liselerde okutulan Trk Dili ve Edebiyat kitaplarna konabilmi. Gnmzdeki kitaplarda da bu iire, atiye/yergiye yer veriliyor mu acaba. 16. yy.da yaad sylenen Azmi Babann Yeri g ins- cin-i yarattn Sen ey mimar ba eyvanc msn? Ay, gn arhi, burcu varettin Ey mekan sahibi rahanc msn? eklinde balayan iiri de atiye/yergi kabul etmek mmkndr. (Bu iir iin bak. smet Zeki Eybolu, a.g.e., s. 78-84) Yunus Emreye veya Mridi Molla Kasma atfedilen bir iir de, atiye/yergi kabul etmek mmkndr. Bu iir yledir. Srat kldan incedir kltan keskincedir Varp ann stne evler yapasm gelr Altnda gayya vardr ii nr ile prdr Varup ol glgesinde biraz yatasum gelr. (Nihat Sami Banarl, a.g.e., s. 55)

178

Tipik Turan Dursun yaklam. Turan Dursun da slamn ne olduunu anlamayp, tabiri caiz ise onun hakiki deil zahiri anlam zerinden onu rtmeye kalkmtr. Allahn Allah, Cennetin Cennet olmadn hibir zaman anlamamtr ve Allahn veya Cennetin yokluunu kantlamaya kalkmtr. Halbuki, Allah doa ve toplum yasalar; Cenneti ilkel snfsz toplum olarak anlaldnda onlarn var olduunu anlarsnz. Beikinin yaklam aslnda tipik Kemalist yaklam olmaya devam ediyor. Tek tek her Kemalist Alevilere zel sempati besler. Ama Kemalizm onlar ezmek zorundadr. Beikinin sempatisi, Kemalizmin Alevileri bask altna almasyla elimez. Reason de Etat

257

Yunus Emrenin de, Ya ilahi ger sual etsen bana diye balayan kl gibi kpr gerersin ge deyi diye devam eden bir iiri vardr. Bu iirde de rnein Tanrnn terazi tutmas, ktlkleri tartya vurmas, eletirilmektedir. Terazi tutmak tacirlerin, bakkallarn iidir, denilmektedir. Terazi korsun hevesat dartmaa Kastedersin beni oda atmaa Terazi ana gerek bakkal ola Ya bazergan, tacir- aktar ola (smet Zeki Eybolu, a.g.e., s. 42-43) Doann, tarihin, toplumun, insann kavranndaki bu ok farkl baklar, birbirlerine ok zt olan anlaylar elbette Alevilik-Mslmanlk farknn temelinde duran bir konudur. Btn bunlara ramen unu da belirtmekte yarar vardr. Drdnc halife Aliye ballk, on iki imama ballk gibi konular Alevileri de dogmatik bir dnceye doru ekmektedir179. Aleviler bu konular kolay kolay tartamamaktadrlar. Buysa Aleviliin temelindeki dnce ve kavraya zttr. Bu ballklarla Alevilik kendi z deerlerinden yava yava kopmaktadr. Aleviler ocuklarna Ebubekir, mer, Osman gibi isimler vermezler. Bunu birinci halife Ebubekirin, ikinci halife merin, nc halife Osmann, drdnc halife Alinin haklarn yemelerine, Alinin haklarn vermek iin mcadele etmelerine balarlar. Bu suretle Aleviler tarihsel bir davay 1400 yla yaklaan bir davay gnmzde de srdrrler. Halbuki slamiyetin kavranmas konusunda, drdnc halife Ali ile nceki halife arasnda hi fark yoktur180. Nitekim halife Alinin ocuklarnn iinde isimleri Ebubekir, mer, Osman olanlar da vardr. Halife Alinin kzlarndan nceki halife ile Ebubekirle, merle, Osmanla evlendirilenler de vardr. Bu konuda Faik Bulutun Alisiz Alevilik (Doruk 1997, daha sonra Berfin) kitab nemlidir. Faik Bulutun Yol dergisinde akir Keeliyle yapt tartmalar da dikkate deer. (Yol, say:5/2000, say:9/2001, say:10/2001) Alevi inancna ii unsurlarnn nasl kart incelenmeye deer bir konudur. 15. yzyln sonlar, 16. yzyln balar randa ah smailin ynetime gelmesi, Safevi Hanedanlnn
179

Burada aslnda biraz nce syledii Alevilikte dogmatizm olmad nermesinin olgulara uymadn itiraf etmektedir. Ama bunun Alevilerdeki Aliye ballkla izah edep Alevilii bundan tenzih etmeye kalkmaktadr. Aliye bal olmayan bir Alevilik var mdr ve mmkn mdr? Beiki, Alevilii Snni slam'la ilgili her eyden kurtardka onun zne, o zgrlk ve demokratik ideale dneceini dnyor. Ama bir yaratc inancnn kendisi de yine slam ve uygarlklardan alnmtr. En iyisi onlardan da kurtulmaktr. Otantik biimde, btnyle btn varlklarn birer ruhunun olduu amanizme niye dnmeyelim ki? O daha da zgrlk klmaz m Alevilii.
180

Yani slamiyetin iinde snf mcadeleleri olmamtr demektir bu. Yine ayn eyler. Bir inancn i tutarlln salamaya alma. Ama bunu Beiki gibi bir pozitivist yapnca bu i tutarlln kayb olur. Tutarsz olan Aleviler deil, Beikidir. Ne yapp edip Alevileri slam ile ilgili her sembolden kurtarmal ki Aleviliin ayr bir din olduunu hi itiraz edilemez bir biimde kabul ettirebilsin ve de ayn zamanda btnyle zgrlk bir Alevilie ulalabilsin. Bunun iin de Alevilik iinde nce bu reformu yapmaya alyor. Aslnda yapmaya alt, Jakobenlerin Fransz Devrimi gnlerine yaratt trden bir akl dini. Beiki, Alevilii orasndan burasndan yontarak, bir akl dini haline getirmeye alyor. Tabii btn bu yaptklar hep bir inan olarak Aleviliktir. Yani burjuva toplumunun dininin ihtiyac olan bir Aleviliktir. Eer o Alevilik vergi vermemeye, okula ve askere gitmemeye kalkarsa, bana Dersimde olduu gibi gaz bombalar yaacaktr. zgrlkln zgrlkl bu kadardr.

258

kurulmas, Osmanlda ah Kulu Ayaklanmas (1509-1510) Yavuz Sultan Selimin padiahl ve aldran Sava (1514) ayrntl bir ekilde incelenmesi gereken bir sretir. Alevi inancna ii unsurlarn karmas kanmca bu dnemde gereklemitir. Bu dnemden nce Alevi inancnda acaba Drdnc halife Aliye ballk, On iki imama ballk var myd? Yukarda Hacbekta Derghndaki caminin 1826 ylnda yapldn belirtmitim. rnein bu tarihten nce Alevi kylerinde, Alevi yerleim birimlerinde cami olup olmad aratrlabilir. Alevilik, Osmanl toplumunda zellikle mparatorluun ykselme dneminde dlanan bir inant. Aleviler de hep dlanan bir grup olmutur. iilik de genel slam anlay iinde hep muhalefette kalmtr, muhalefette kalan, dlanan gruplarn birbiriyle iliki kurmas doaldr. Ama iiliin Alevi inanc ve anlay iinde, Alevi gelenekleri iinde kurumlat grlmektedir. Bu kurumlamann Alevi inancnn geleneklerini bozduu da grlmektedir181. te iiliin Alevi inanc iindeki bu kurumlama srecinin incelenmesi gerekir. Bu srete, Velayetname, Menakpname gibi eserlerin tahrip edildii, bozulduu, bu eserlere yeni blmler eklendii, bu eserlerden baz blmler karld ok byk bir olaslktr. Yine bu srete Alevi ocaklarna, yeni Silsilenameler dzenlendii ok byk bir olaslk dahilindedir. Menakb-i Hac Bekta Veli, Hac Bekta Veliyi on iki imamlardan Musa el Kazma balamaktadr. Halbuki Musa el Kazm 798 tarihinde lmtr. Hac Bekta Veli ise 1207 tarihinde domutur. Hacm Sultan Velayetnamesinde ise Hac Bektan dorudan doruya Ahmet Yesevinin rencisi olduu yazlmaktadr. Halbuki Ahmet Yesevi 1166 ylnda lmtr. Hac Bekta ise yukarda deindiimiz gibi 1207 de domutur. Velayetnamelerin veya menakpnamelerin 1481-1501 yllar arasnda derlenip toparland, yazya geirildii sylenmektedir. (Nejat Birdoan, Anadolunun Gizli Kltr Alevilik, Hamburg Alevi Kltr Merkezi Yaynlar, 1990, s. 73-74, 96-97) Bu noktada Alevilerdeki bu sr kavramnn deerlendirilmesinde de yarar vardr. Alevi srr nedir? Bu sr kimde saklanmaktadr. Her durumda u sylenebilir: iiliin temel kavramlarnn Alevilie alanmas, Alevilerde giderek ok byk bir kafa karklnn yaratlmasna neden olmutur. Bu kafa karkl sadece Anadolu Alevilerinde grlen bir durum deildir. Mezopotamya Alevilerinde, ran Alevilerinde, Suriye Alevilerinde, Nusayrilerde, Kafkasya Alevilerinde de rastlanan bir durumdur182. Alevi inancna baz ii unsurlarn kartn sylyoruz. Ya siz Snniletirin, ya biz iiletirelim nerisiyle ilgili baz somut gelimelere de dikkat ekmekte yarar vardr. rnein orum merkezindeki Alevilerin iilere benzemeye baladklar, kendilerine ait bir
181

Beiki Alevilii bozulmaktan kurtarmay i edinmiken bari u slama da el atsa da onu da bozulmuluundan kurtarsa. slam da ok bozulmutur. Hemen Muhammet'in ld gn balar bozulma. Yoksul Ali Muhammeti gmerken, Mekke Eraf alel acele Bekiri halife seer rnein. Hele Drdnc Halifeden sonra, Emeviler ile birlikte, o ykmaya altnn kendisi haline gelir slam. Bu bozulmalardan kurtulmu slam da epey zgrlk dr.
182

Btn dnya Alevilerinin kafas kark. Bir sosyolog ile mi yoksa bir teolog ile mi, retinin safln korumaya alan bir teolog ya da peygamber ile mi kar karyayz? Alevilik u iiliin ve slamiyet'in etkisi olan eylerden bir kurtulsa hem ok zgrlk olacaktr, hem de onun ayr bir din olduunu kabul ettirmek ok daha kolay olacaktr. Bir sosyolog iin ise, bir politik mcadele yrten iin ise, bu tutarlln veya tutarszln bir anlam olmamas gerekir. O neyse o olarak ylece ele alnmaldr. Beiki, sen yle olmamalsn diyor.

259

cami yaptklar, camiye gittikleri gzleniyor. iilerin Hseyinin Kerbeladaki, drdnc halife Alinin Necefteki trbesine srnerek vardklarn belirtmitim. Trbelere, dergahlara srnerek girme gelenein baz yerlerde, baz Alevilerde de grld gzlenmektedir. Bunlar iilemenin bir gstergesi olarak deerlendirmek mmkndr. Aleviler-Trkler ilikisi ile Aleviler-Krtler ilikisinin ayr ayr deerlendirilmesi gerekir kansndaym. Ahmet kn ve Hatice Yaarn Alevi Genler Konuuyor rportajna yine iaret etmek gereini duyuyorum. Baz genler Krt olduklarn ama Alevi kimliklerinin her zaman etnik kimliin nnde olduunu sylyorlar. te bu kavraya, bu dnceye, bu duyguya ve bu tutuma iaret etme gereini duyuyorum. Bu anlayn, bu srecin geliiminin incelenmesinde yarar vardr. Krt sorunu sz konusu olduu zaman bu anlay egemen gler tarafndan ynlendiriliyor olabilir. Etnik kimliin n plana karlmamas, gerilerde tutulmasn egemen deerlerle uyuan bir dnce ve tutum olduu aktr. Mehmet Bayrakn Alevilik ve Krtler (zge, 1997) kitab bu konuda deerli bir inceleme, aratrma ve belgeler kitabdr. Ali lger, 1990larn banda yaynlad Yeni Divan, 1990larn sonunda yaynlad Pir dergilerinde Alevi/Kzlba Krtlerin sorununu dile getirmeye almtr. Haim Kutlu Alevi Kimliini Tartmak, Kitap 1, Alawiydiler, Hem de Kzlba (Belge, 1997) ve Temel zellikleriyle Kzlba Alavilik, Talibin El Kitab (Tarihsiz) isimli kitaplar Alevilik ve Krtler konusunda dikkate deer incelemelerdir.

TRKYE LAK BR DEVLET MDR?

Yukarda, Trkiyenin Alevilere kar asimilasyon politikas uygulad, Alevileri Mslmanlatrmak iin ok youn bir aba iinde olduunu belirtmitik. Laiklik ise devletin en nemli sylemlerinden biridir. Alevi inancn, geleneklerini yok etmek, Alevileri Mslman yapmak laiklik ilkesiyle rten bir davran mdr? Hi deildir. Laiklik her eyden nce devletin btn inanlara eit mesafede bakmasn salayan bir ilkedir. Cami karsnda cemevinin hibir varlnn tannmamas laiklikle badaan bir durum deildir183. ran devlet yetkilileri Aleviler iin ya siz Snniletirin, ya biz iiletirelim diyorlar. Bu laiklik ilkesiyle badaan bir sre midir? Burada dikkate deer bir rnek vermek gereini duyuyorum. Yol dergisi 4. saysnda (Mart-Nisan 2002) Hac Bekta Dergahnn krokisini yaynlad. (s. 96) Hac Bekta Derghnda cemevi yannda bir de cami var. Dergah ziyaret edenler veya her yl 16 Austosta Hac Bekta Veliyi anma trenine katlanlar, caminin her zaman ak olduunu grrler. Dergh, cemevi ise mze gibidir, resmi alma saatleri dnda kapaldr. Bunun tesinde mzelere giri cretli olduu gibi, dergh ve cemevi de cretlidir. Hac Bekta Derghna bu caminin 1826 ylnda yapldn yukarda belirtmitik. Bu, camiye ve cemevine bakn ok farkl bir rneidir. Trkiyenin laik bir devlet olmadn tek bana bu rnek bile gstermektedir. Trkiye laik bir devlettir diye konuanlar,
183

Bunun neresi laiklik? Cemevini tanma laiklik olmaz. Sadece Alevlii de tanm bir resmi laiklik olur. Laiklik, her ikisini de tanmamamdr. Tanma diye bir durumun olmamasdr. steyen istedii mabedi kurar. Devlet bunlara zerrece karmaz.

260

Alevileri Mslman kabul edenlerdir. Yani resmi ideolojinin Aleviler karsndaki dncesini sorgusuz sualsiz kabul edenlerdir. Resmi grn baka bir abas da Alevilii Trklerin dini, Trkmenlerin dini olarak kabul ettirmeye almasdr. Ak bir ekilde bilindii gibi Krtler arasnda da Alevi olan nemli bir kitle vardr. Laiklik Trkiyede ok sk konuulan bir ilkedir. Fakat bu konu daha ok trban, ba rts gibi, mam Hatip okullar gibi konularda dile getirilen bir ilkedir. Bu konuda yaplan tartmalarn, konumalarn daha ok teorik dzeyde yapld da grlmektedir. AlevilikMslmanlk-Devlet ilikisi ise somut bir konudur. Ama bu konuda bir deerlendirme yaplmamaktadr. Halbuki sosyal bilimler ancak somut sorunlarn irdelenmesi srecinde geliir. Trkiyede teorik konularda ok geni tartmalar yaplabiliyor. Ama somut konulara girmekten kanlyor. Somut konulara girmek kanlmaz olduu zaman da bu ancak resmi ideoloji erevesinde yaplabiliyor. Btn bunlar dn zgrl olay ile ok yakndan ilgilidir184. Aleviler her yl 16 Austosta Hac Bekta Veliyi anma trenlerinde devlet ve hkmet yetkilileriyle bir araya gelmektedirler. Bu gnlerde bu laiklik anlay sorgulanabilmelidir. Aleviler devlet ve hkmet yetkilileriyle tartabilmelidir185. Bu, Alevilerin kanamayacaklar bir grevdir186. Alevilerin kafa karklndan kurtulmalar gerekir 187, Alevilerin Alevilik konusunda berrak dnce ve duygulara sahip olmalar gerekir. Alevi Mslmanm, Mslman Aleviyim gibi sylemlerle Aleviler hibir yere yryemez. Bu gibi sylemlerle Aleviler kendi ayaklarn kendileri zincirlemektedir188. Kafas kark olann sadece Aleviler olmad; basnn, sivil toplum kurumlarnn da kafasnn kark olduu da sylenmelidir. rnein, Ord. Prof. Dr. Hilmi Ziya lken, Sosyoloji Szlnde Alevilii yle tarif etmektedir.

184

Yine her cmlenin yanl olduu bir paragraf. Laikliin mam hatipler, trban balamnda gelmesi ve bu balamda tartlmasnn neresi teorik? Tamamen politik bir tartma olarak yrtlmektedir bu. Burada Beikinin kafasndaki bir kavram ifti kyor ortaya. Teorik, soyut oluyor. nk, trban tartmalar teorik dzeyde kalyor diyor sonra buna kar Mslmanlk, Alevlilik, devlet ilikisi konusunun somut olduunu sylyor. Teoriin zdd somut deil pratik olduuna gre, ilk kullanmdaki teorik soyut anlamna sahip. Yok eer teorik anlam geerliyse, somut pratik anlamnda kullanlmaktadr. Bu bizlere Beikinin kafasndaki teori ve pratik; soyut ve somut ilikisinin ipucunu vermektedir. Teorik ve soyut olumsuz; pratik ve somut olumlu bir anlama sahiptir. Olumsuzluk trban, imam hatip konularnn tartmasna aittir. O halde Alevliin devlet ve slamla ilikisi ise olumlu olduundan ona da somut dmektedir. Bu bir yan. Aslnda bunlarn hepsi politik tartmalardr ve politik olarak tartlmalar gerekir. Aksine politik sonularn, yani Beikinin deyiiyle somut veya pratik tartmalarn olduu yerlerde sosyal bilimler zgrce tartamaz. Bu konuya eletiride uzun uzun deinmitik.
185

Aksine gerek bir laiklik mcadelesini yrtenler din cemaatlerin veya temsilcilerinin devlet ile bir araya gelmesine, oraya devlet grevlilerinin gelmesine kar kmaldrlar. Bunu ayrca btn inanlar iin talep etmelidirler.
186 187 188

Aleviler bu grevden kasalar iyi olur. Alevi teolog Beiki Alevilii yabanc maddelerden arndrma savanda gene.

Beikinin temel dncesi: Devlete Aleviliin ayr bir din olduunu kabul ettirmek iin nce Alevilerin kendilerinin ayr bir din olmalarn kabul etmesi gerekir. Bunun iin de kafa karklndan, slam ve iilikle ilgili gndermelerden kurtulmalar gerekir. O zaman, kendilerinin ayr bir din olduunu kolayca kantlayabilirler ve kimse de onlara ayr bir din deilsiniz diyemez.

261

Peygamberin damad Ali ve nesline stn deer verenleri gsteren isimdir ki, genel olarak iyi mezhebinden olanlar bunu benimser. Fakat Sunni tarikatlarnda da manevi nezheplerin (inabe) bir ksm Ebubekire, bir ksm Aliye ulat iin onlara zel anlamda Aleviye, Bekriye tarikatlar denir. Yaygn olan birinci anlamdr. Anadoluda Kzlba, Tahtac, Sara, Srek vb. adlarla tannan eitli kapal cemaatleri Alevi dirler. Fakat bunlardan zmir yaknndaki Dede dorudan doruya Esterabada bal olduu halde, tekiler Hacv Bektada elebilere balydlar. (Sosyoloji Szlg, M.E.B. Yaynevi, Devlet kitaplar, 1969, s.14) Profesr Hilmi Ziya lken, Alevilii, peygamberin Ali nesline yani Mslmanla balayarak byk bir hata ilemektedir189. Alevilik ile iilii kartrmas yine byk bir hatadr. Halbuki profesrn bir de 1924 tarihinde Mihrap mecmuasnda yaynlad bir yazs vardr. (Say 13-14, 1924) Bu yaznn bal, Anadoluda Dini Ruhiyat ve Mahadeleridir. Yol dergisinin 8. saysnda (Kasm-Aralk 2000, s. 43-53) yeniden yaymlanmtr. Anadolu Tarihinde Dini Ruhiyat Mehadeleri, Barak Baba ve Geyikli Baba (Latin harflerine eviren Ahmet Tatan) Profesr lken bu yazy kaleme alrken akaik-i Numaniye isimli bir eserden sz etmektedir. Bu eserde Padiah Orhann (14. yy.n ilk yars) yararlklarndan dolay Geyikli Babaya vakfetmi olduu emlak yannda Baba Mayhordur diye iki kp rak ve iki kp arap gnderdii de belirtilmektedir. ki kp rak ve iki kp arap olgusu, Geyikli Babann bunlar tketiyor olmas irdelenmesi gereken bir konudur190. 1924de bu tr olgular dile getiren Prof. Dr. Hilmi Ziya lkenin 1969da bunlara hi deinmemesi Alevilii Mslmanla balamas dikkate deer bir konudur. 1924den, 1969a olgularn ele alnmasnda ve deerlendirilmesinde ilerleme mi var, gerileme mi?191 Alevilerdeki kafa karkln, yazarlarda ve yayn organlarnda da izlemek mmkndr. rnein bu yazarlar, bu yayn organlar Prof. Dr. rene Melikofu vazgeilmez bir Alevi uzman olarak deerlendirmektedirler. Halbuki Prof. Melikof Alievilii Mslmanlk iinde deerlendiren, Mslmanlk dnda bamsz bir Alevi kategorisinden hi sz etmeyen bir aratrmacdr. Prof. Melikofa gre aman gruplar Orta Asyadan Horasana, rana, Anadoluya gelmiler. Burada slamla kararak yeni bir din yaratmlardr. Yeni dinlerinden, eski kltlerini de srdrmlerdir. Prof. Melikof, yeni din oluturulurken, Maniheizm gibi bir takm inanlarn etkilerinin de olduunu sylemektedir. Ama Maniheizmi Orta Asya kkenli bir inan gibi sunmaktadr. Prof. Melikof Aleviliin Krtlerle, Yezidilikle, Zerdtlkle ban kurmamaya zen gstermektedir. Bu bakmdan resmi gre ok yakn bir profesrdr.

189 190

Aleviler bitti imdi de dierlerini dzeltiyoruz.

Btn bunlar Osmanlnn Alevilik ile ilikisinin de deitiini, henz Bizans feth etmedii zamanlarda onunla i birlii iinde olduunu gsteriyor. Tabii ayn zamanda Babalarn birer aman olduunu; Aleviliin amanizmdeki kklerini de. Ama Beiki bu sonular karacak yerde, tamamen baka bir sorun balamnda, lkenin ideolojik evrimi balamnda rnek olarak zikrediyor. Ama onu da bu biimde deil, sanki bir ilerleme ve gerileme meselesiymi gibi ele alyor.
191

Sorun ilerleme gerileme deil, lkenin ideolojik deiimidir. Bu ise Alevilik ile ilgili bir konu deil, aydnlarn evrimi ile ilgili bir konudur. Bir zamanlar Ekim Devriminin etkileriyle Sosyalizmle flrt eden bir gen lken vardr, sonralar Tarihsel Maddecilie Reddiyeler yazm bir lken vardr.

262

Prof. Melikof bu grlerini Uyur dik Uyardlar, Alevilik-Bektailik Aratrmalar Cem Yaynevi, stanbul, 1993, isimli kitabnda aklamaktadr. Hukuk felsefesi ve hukuk sosyolojisi profesr Dr. Niyazi ktende Orta Asya ve Alevilik yazsnda (Cem dergisi, 1993) Prof. Melikofun grlerini benimsediini belirtmektedir. Prof. kten Laiklik, Din ve Alevilik Yazlar (Der Yaynlar, gelitirilmi 2. basm, 1995) isimli kitabnda Aleviliin slamn Anadolu yorumu olduunu sylemektedir. Prof. kten yle demektedir. ... yan bamda olan, halka yaylan, yzyllardr sre gelen Anadolu Aleviliini grememitim. Anadolu Alevilii sanki bana sadece bir folklor gibi gelmiti. Gzel trkler, anlaml iirler, arada srada isyan etmi Kzlbalarn slamn zgrlk, liberal, sevgiye dayal yorumu iinde olduunun bilincine varamamtm (s.6) O zaman Prof. Melikofa ve Prof. ktene sormak gerekir. Yavuz Sultan Selimin (1512-1520) eyhlislam Mft Hamzann, Kanuni Sultan Sleymann eyhlislam Ebusuud Efendinin fetfalar slamn veya zgrlk slamn neresinde durmaktadr. Osmanl engizisyonu en ok kimlere kar almtr. 1978de Marata, 1980de orumda, 1993de Sivasta , 1995de stanbulda Gazi Mahallesinde ve mraniyede gerekleen Kzlba/Alevi katliam slamn veya zgrlk slamn neresinde durmaktadr? ran ile Irak 1980lerde sekiz yl savamlardr. Bunlardan hangisi slam veya zgrlk slam daha iyi temsil etmektedir. Prof. kten, yukarda belirtmeye altmz ifadesinde yan bamzda olan Anadolu Aleviliini tanmadn, bunu sadece folklor gibi algladn, daha sonra ise Anadolu Aleviliinin slamn zgrlk yorumu olduunun, sevgiye dayal yorumu olduunun bilincine vardn, tandn sylyor. Bu nasl tanmadr? slamda veya zgrlk slamda saz-sz var m? Semah yryne benzer bir ibadet biimi var m? arap imek, rak imek var m? Kadn erkek eitlii var m? Ama buna benzer ibadet biimleri Yezidilik de var. Prof. kten Yezidileri fark edebiliyor mu, tanyabiliyor mu? 192 Prof. Mmtaz Turhan, Mecburi Kltr Deimeleri konusunu incelerken, ..mesela spanyollar Meksikada yerlileri kiliseye gitmeye, Hristiyan merasimine itirake mecbur ederken, ayn zamanda putperest dinlerini de terk etmeye zorluyorlard. demektedir. (Mmtaz Turhan, Kltr Deimeleri, Sosyal Psikoloji Bakmndan Bir Tetkik, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1951, s. 102) Prof. Mmtaz Turhan, Meksika yerlileri ile ilgili dncelerini Ralph Linton isimli bir Amerikal antropologun Amerikan Yerlisi Yedi Airette Kltrlenme isimli kitabna dayandrmaktadr. Bu aratrma da 1940 ylnda yaymlanmtr. (Bak. Emre Kongar, Trk Toplum Bilimcileri, Cilt 2, Remzi Kitabevi, stanbul 1988, Emre Kongar tarafndan hazrlanan Mmtaz Turhanla ilgili blm, s. 239) Profesrlerin bu tutumu karsnda insan aryor. Prof. Mmtaz Turhan, Mecburi Kltr Deimeleri, konusunu incelerken Meksika yerlileri ile ilgili bir almay dayanak yapyor. Peki, byle bir konu irdelenirken her Alevi kyne cami yaplarak, camiye imam tayin edilerek ve btn bunlar zorla yaplarak, Alevilerin Mslmanla asimile edilmeleri neden incelenmiyor. Trkiyede bu konu dinamik bir ekilde yaanrken, neden Meksika yerlileri
192

Sorun Yezidilik deil, bunlar btn komnlerde vardr.

263

sz konusu ediliyor. Amerikal bir antropologun Meksika yerlileri ile ilgili bir almas, yerlilerin zorla Hristiyanlatrld konusu, yani sadece bu konu inceleniyor. Btn bunlar bilimin kavramlaryla, siyasetin kavramlaryla, bilim yntemiyle eletirilebilmelidir. Eletirilmeye en ok ihtiyac olanlarda kanmca profesrlerdir. Bilim snrsz bir dn zgrl ortamnda gerekletirilebilen bir dnce yntemi. rnein profesrlerin tutumlar, yazlar, kitaplar ayrntl bir ekilde eletirilebilmelidir. Ama bu eletirilerden dolay herhangi bir idari veya cezai bir yaptrm gndeme gelmemelidir. Bu eletiriler elbette Krt sorunu, odak noktas yaplarak gerekletirilen eletiriler olacaktr. Bu noktada zgr eletiri dinamik bir ekilde alabilmelidir. nk gizlenen, karanlklarda braklan, akla kavuturulmas istenmeyen o dur. Ermeni ve Asuri soykrm, Alevi sorunu, Alevilik-Mslmanlk-Laiklik ilikisi yine bu erevede ele alnmas gereken sorunlardr. nk bilimin temel grevi gizleneni, karanlklarda braklan, bilinmeyeni, bilinmesi istenmeyeni aydnla kavuturmaktr. Kanmca profesrlerin tutumlar hakikati aratrmak erevesinde deerlendirilemez. Profesrlerin tutumlar kafa karkln daha da artran, yaygnlatran bir dorultuda geliiyor. Bu ise ancak resmi gre hizmet olarak alglanabilir. Halbuki bilim hakikati aratrmak tutumunda, endiesinde olan bir dn yntemidir. Btn bunlar birinci planda resmi ideolojinin, resmi grn eletirilmesini gerekli klar193. Deniyor ki snrsz bir dn zgrl olmaz, kiilere hakaret olmad srece, iddet zendirilmedii srece, her dnce, daha dorusu her dncenin aklanmas zgrce yaplabilir. Biz bilim ynteminden sz ediyoruz. Bilim yntemiyle dnenler neden
193

Bunlarn politik sonularnn olduu yerde bilimsel olarak tartlamazlar. Bilim adamlarnn tutarszl korkakl veridir. Herkesin Beiki gibi hapislerde rmesi istenemez. stenebilecek ve urunda mcadele edilebilecek talep; bunlarn politik sonularnn olmamasdr. Bunun politik ifadesi ise, gerekten laiklik ve ulusun tanmndan dil, din, tarih, etninin dlanmasdr. O zaman btn bunlar bilim adamlar hibir bilim d kayg gtmeden tartabilir hale gelirler. Beiki ise ne tutarl bir laiklii savunuyor ne de ulusun tanmndan dilin, soyun, tarihin, dinin, etninin dlanmasn. Bunlar kabul ediyor ve ondan sonra da bilim adamlarndan bunlarn politik sonularnn olduu koullarda hi korkmadan gereken sonular karmalarn bekliyor. Bir demokrat deil, bir ahlak karsndayz. Bakn ben byle yaptm ve yllarca yattm siz yatmadnz, yapmadnz, buna cesaret edemeyen korkaklarsnz diyor. Btn bu dedikleri dorudur da ama biz korkaklara korkak olduklarn sylemek ve onlar aalamakla grevli olmamalyz: biz en korkaklarn bile korkmadan fikirlerini syleyebilecekleri; korkmalar iin hibir neden olmayaca bir sistem iin mcadele etmeliyiz. Beiki ise bunun iin mcadele etmiyor somut politik tavryla. Alevilerden ayr bir din olduklarna inanmalarn; bilim adamlarndan kendisi gibi hapislerde rmeyi gze almalarn istiyor. Beiki ok ahlakl olabilir, bir evliya da olabilir. Muhtemelen de yledir. Ama bize evliyalar deil, tutarl demokratlar lazm. Beiki politik olarak bir demokrat deildir. i dna evrilmi bir Kemalist'tir. Devletin kimin din olduuna karar vermesine deil, Alevilii ayr bir din olarak tanmamasna kardr. Ulusun dine, dile, soya, etniye, tarihe gre tanmlanmasna deil; Krtlerin ayr bir dilleri olmasna ramen niye ayr bir ulus olarak tannmadklarna kardr. Kemalizmi eletirirken onun btn anlaylarn savunmaktadr. Ve bunlar ezilen Alevi ve Krtler iinde yaygnlatrmaktadr. Beiki, Kemalizm'in laiklik ve ulusuluk anlaynn, Krtler ve Aleviler iindeki, Trkiyede demokrasi mcadelesinin bu iki nemli gc iindeki, en byk savunucusudur. Beikinin temsil ettii politik program ve anlayla kopumadan Alevi ve Krtler gerek bir devrimci demokrasi program gelitiremez ve mcadelelerini birbiriyle ve iilerin demokrasi mcadelesiyle birletiremezler.

264

bakalarna hakaret etsinler? Dncelerini, duygularn bilimin kavramlaryla, siyasetin kavramlaryla ifade edenler, hakaret etmek gibi bir endie iinde olmazlar. Karsndaki kiiye hakaret; bilimin, siyasetin kavramn kullanamamaktan doan bir endienin yaratt gerginlik srecinde ortaya kan bir duygu aklamasdr. Terr iddialarna gelince, insanlar elbette srf kiisel keyifleri iin daa kmazlar, silahl mcadelelere girimezler. te terr denen bu olayn, maddi alt yapsnn da bilimin ve siyasetin kavramlaryla ilgilenmesi gerekiyor. nsanlar, gruplar yle bir mcadeleye sevk eden temel etkenler nelerdir? Mcadeleye kimler katlyor, toplumun hangi kesimleri katlyor? Katlanlarn ya ortalamalar nedir? Bu kiiler, gruplar kendilerini nasl tantyorlar? steklerini nasl ifade ediyorlar? Mcadeleye kadnlar da katlyor mu? vs. Bilim olgulardan hareket eder, bilimin hareket noktas olgulardr. Bu olguyu olduu gibi alglamak, onu deitirmeye, yok saymaya almamak, arptmamak anlamna gelir. Bu haliyle fizikteki, yani doadaki olgularn ele alnyla, sosyal bilimlerdeki olgularn ele alnnda fark yoktur. Doada rnein bir kaya nasl kaya olarak alglanyorsa, toprak olarak alglanmyorsa, sosyal bilimlerde de rnein Alevi, Alevi olarak, Mslman, Mslman olarak, Krt ise Krt olarak alglanmaldr. te bu noktada sylemeye altm ok aktr. Tarih, sosyoloji, siyaset bilimleri, antropoloji, iktisat gibi sosyal bilimler alannda; hukuk gibi normatif bilimler alannda; psikoloji gibi insan bilimleri alannda alan profesrlerdir. Profesrler veya profesrlerin ok byk bir ksm byle yapmyor. Hakikati aratrmak, duygusuyla, endiesiyle deil resmi gre hizmet etmek endiesiyle hareket ediyor. rnein Krt Trk olarak alglyor, Krte Trk muamelesi yapyor. Aleviyi Mslman olarak alglyor, Aleviye Mslman muamelesi yapyor. Bylece olgulardan deil resmi grn bilgilerinden hareket etmi oluyor. Baka bir deyile resmi gr, resmi ideolojiyi bir daha dorulamak, bu bilgiye meruiyet vermek, ciddi bir ynelme, ciddi bir hareket noktas oluyor. Kanmca sosyal bilimlerdeki tkanmann, sosyal bilimlerde gelime salanamamasnn temel nedeni budur. Btn bunlara ramen iyi olan gelimeler de var. Pir Sultan Abdal dergisinin, Yol dergisinin, Munzur dergisinin yaynlarn srdryor olmalar iyi bir gelimedir. Bu dergilerde bilim, kltr, sanat konularnda aratrmalar yaymlanmaktadr. Munzur dergisinde Dersim yresiyle ilgili etnografya almalar da yer almaktadr. Pir Sultan Abdal derneinin, Hseyin Gazi derneinin, Kalan kltr grubunun faaliyetini srdryor olmalar da nemlidir. Ayrca Haim Kutlu, Ali lger, Mehmet Bayrak gibi birok yazar Alevilik konusunda kayda deer yaynlar yapmaktadr.

265

nc Blm - Son zamanlarda Yazlm Politik Yazlar

266

Trklerin Mslmanlamas m? Mslmanlarn Trklemesi mi?

(Erdoan Aydnn Nasl Mslman Olduk Kitabna Eletiri)

Daha nce Biz i Trkler, Trklk, Trk Ulusu vs. olarak ele almann sosyalizmle ve sosyalistlikle uzlamayacan, bunun en gericisinden milliyetilik olduunu ele almtk. (Baknz: Murat Belge, Biz, Toplum, Ulus ve Marksizm http://www.koxuz.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=717&Itemid=360 ) imdi bir baka somut rnekte, bunun nasl gerici, tarihi allak bullak eden bir tarih anlayna yol atn veya onunla bir arada bulunabileceini grelim. Aslnda bu konuyu, daha nce, Tersinden Kemalizm adl kitapta, Kvlcmly eletirdiimiz blmde, onun Dinin Trk Toplumuna Etkileri balkl yazsn eletirirken ksaca ve dolayl biimde ele almtk. Burada bu eletiriyi biraz daha detaylandralm, ete kemie brndrelim. rnek olarak ele alacamz kitap, Erdoan Aydnn Trklerin Mslmanlatrlmasnn Resmi Olmayan Tarihi Nasl Mslman Olduk? (Baak Yaynlar, 1994) Dikkat edelim. Erdoan Aydnn kitabnn ad, Trkler Nasl Mslman Oldu? gibi bir isim deil. Nasl Mslman Olduk?. Yani biz zamiriyle soruluyor soru. Soruyu soran zne, yani biz: Trklerdir. Dier bir ifadeyle, Erdoan aydn bir Trk olarak konuyu tartmaktadr. Halbuki daha nce grmtk ki, klasik Marksist bak asndan, bir sosyalistin, bir Marksistin bizi ancak ve ancak, dnya ii snf olabilir. Marksist veya Sosyalist, tm olaylar bu znenin bak asndan ele alr ve almaldr. Bu nedenle biz olarak bir ulusun, hele hele bu bizin, son derece gerici; kendini bir dil, tarih, soy ile tanmlam bir ulus, yani Trklk olmas, hibir ekilde kabul edilemez. Peki, Erdoan Aydn bir Marksist mi? Ya da yle olduunu mu iddia ediyor? Byle bir iddias yoksa, elbette sorun yoktur. Trkler Trklerin nasl Mslman olduu zerine yazabilirler. nk daha sonra grlecei gibi, Trklerin nasl Mslman olduu, ancak Trklerin sorabilecei bir sorudur. Marksist adan byle bir soru olanakszdr veya samalktr. Bir Marksist byle bir soru soramaz nk bu sorunun kendisi ideolojik ve yanl bir sorudur ve yanl sorulara doru cevaplar verilemez. Ama bir Marksistin, Marksist olduu iddiasndaki birinin, biz zamiriyle, Trkl zne olarak kabul ederek byle bir soru sormas katmerli bir yanltr. Bu nedenle nce bakalm Erdoan Aydn Marksist mi? Ya da byle bir iddias var m?
267

Evet, Erdoan Aydn kendisinin bir Marksist olduu iddiasndadr. rnein aynen yle yazyor: Tarihsel Materyalist bir dnya grnn savunucusu olarak... (sayfa: 18) Marksizm, Tarihsel Materyalizmin ksaltlm bir ifadesinden baka bir ey olmadna gre, Erdoan Aydn bir Marksist olduu iddiasndadr. (Burada Tarihsel Materyalizmin bir Dnya gr deil, bir bilim, ama her eyden nce bir yntem olduu konusunu ise, konuyu datmamak iin bir kenara brakyoruz.) O halde, bir yandan kendisinin Marksist olduunu iddia eden, hatta kitabn Marksist adan yazd iddiasnda olan ama dier yandan, kendisini Trk olarak tanmlayan, olaylara Trkler asndan bakan; Trk ulususu olarak yazan bir yazar karsndayz. Bu ikisinin bir arada bulunamayaca, ortadakinin Marksizm postuna brnm bir milliyetilik, hem de ilkel ve gerici bir milliyetilik olduu aktr. Ama haydi yine bir kredi daha aalm. Denebilir ki, bu yarg ok acmasz. Onun biz olarak Trkl kastetmesi, Trk olarak yazmas, Trk milliyetisi olduu anlamna gelmez. nsan pek ala Trk olabilir de Trk milliyetisi olmayabilir. Bu doru deildir. nk bu gnk Trk ulusunun, Orta Asyadan gelmi Trkler olduunu soya, rka, tarihe dayanan bir milliyetiliin taraftarlar savunabilir. Erdoan Aydnn kitabnn ad ve ierii, nasl Mslman olduk sorusuna, Orta Asyada cevap aryor. Trklerin Mslmanlatrlmasnn Resmi Olmayan Tarihidir kitabnn adnn ilk blm. Yani bu biz, Orta Asyada 1000 yldan nce Mslmanlaanlar ieriyor. Burada var olan gizli varsaym, bu gnk Trk Ulusunun, Orta Asyadan gelen Trklerin ahfad olduu varsaymdr. Btn Emin Oktay Tarih kitaplar, btn Trk Dil ve Tarih Kurumu, btn niversiteler, bu hikyeyi anlatr ve ina ederler. Bu gnk Trklerin, Orta Asyadan gelen Trklerin ahfad olduu iddias, rka, soya dayanan bir milliyetiliin iddiasdr. Ve bizim Tarihsel Maddecilii dnya gr olarak benimsemi, Trk-Marksisti Erdoan Aydn (Trk-Marksist, Kapitalist-Sosyalizm gibi bir samalktr ve kendi iinde eliir. kisi bir arada olmaz.) rk Trk ulusuluunun bu yalann olduu gibi kabul edip, fiilen bu yalann yaylmasna hizmet ederek, onu yayarak rk Trk ve Marksist nasl olunabileceinin bir rneini bizlere sunuyor. Bunun nasl bir Irk Trklk olduunu gsterebilmek iin, baka tr bir Trk ulusuluunun, rnein kltrel ve Anadolucu bir Trk ulusuluun da bu soruyu sorabileceini ve buna bambaka bir cevap verebileceini gsterelim. Pek ala yle bir Trk Ulusuluu da mmkndr: (ki byle bir Trk ulusuluu Trk burjuvazisinin bu gnk ihtiyalarna ve tarihsel olaylara daha denk der.) Bizans topraklarn feth eden Ouzlar geldiinde, Anadoluda ehirler ve kyler bo deildi. Orada binlerce yldr yaam insanlarn torunlar yayordu. Keza bu fatihler de bu insanlar katledip srmediler. Onlarn zerine egemen oldular. Ve bu egemen fatihler, fethettikleri yerlerin ahalisine gre ok kk bir aznlktlar.
268

Btn dnyada bu byledir. Fatihler fetih ettikleri lkelerin nfusunun ok kk bir yzdesini olutururlar. Ve ksa bir sre sonda, ya fetih ettikleri lkenin daha gelimi kltr tarafndan fetih edilirler, yani onun dili ili dillenir ve diniyle dinlenirler veya o yerli ahaliden daha gelimi bir uygarlk ve kurumlar sistemine sahipseler, yerli ahali fatihlerin dili ve dinini benimser. Bu da ksa zaman iinde, fatihlerin genetik olarak ounluktaki yerli ahaliyle karmalar, bir sre sonra onlarn fiziksel zelliklerine de sahip olmalar sonucunu dourur. Anadoluda da tarih boyunca defalarca byle olmutur. Son arkeolojik kazlarn ve antropolojik aratrmalarn da kantlad gibi, rnein Hitit kalntlarnn bulunduu yerde bu gn yaayanlar Orta Asyadan gelenler veya daha nceki tarihlere gelmi aknclarn ve fatihlerin torunlar deil, bizzat o Hititlilerin torunlardr. Bu btn dnyada da byledir. Bu yle bir benzetmeyle daha iyi anlalabilir. Eskiden zerine yaz yazlabilecek papirs, kat, deri gibi malzemeler az bulunuyordu ve pahalyd. Bu nedenle, ayn papirs zerindeki yazlar silinerek, veya zamanla silindii iin, defalarca farkl uygarlklarn farkl yazlaryla bile kullanlabiliyordu. (Hibir silinme tam olmadndan, bu gn ok zel tekniklerle, bir papirsn zerindeki farkl yazlar okunabilmektedir.) Bylece, bir papirs hep ayn olmasna ramen zerindeki yazlar, dil vs. zamanla deiiyordu. te bu gnk Anadolu da byledir. nsanlar hep ayn insanlardr. Onlarn dilleri ve dinleri srekli deimitir, tpk bir papirsn zerine baka yazlar yazlmas gibi. Bu yaklamdan hareketle, bu gnk Trk ulusu da, byle bu tarihin rndr, btn bu halklarn ve uygarlklarn kltrnn mirassyz bir Trkler. Bu Kltrn iinde Orta Asyadan gelen fatih Ouzlarn oran, onlarn kk bir fatih aznlk olarak genetik oranndan daha fazla deildir. Byle bir Trk ulusu ve biz tanmnda okullarda Orta Asya Trkleri bu Trk ulusunun tarihi olarak deil; Hititler, Yunanllar, Romallar, Bizans vs. tarihleri okutulur; Trklk bu tarihin devam olarak tanmlanr. Byle bir ulus tanm da yine ulusu bir tarihle tanmlam gerici bir ulusulua dayanr ama bugnk Tarih gibi kafatas deil de kltrel kriterleri ulusun tarihini olutururken kullanm olur. Byle bir milliyetilik de Trk milliyetiliidir, ama 1920-30larn ideolojik atmosferine gre ekillenmi kana, rka dayanan bir Trklkle deil, daha gnn ihtiyalarna uygun, globallemenin ve post modernitenin okluu ve eitlilii zenginlik gren yaklamlarna uygun daha ada, daha kltre gre tanmlanm bir milliyetilik olur. Yani byle bir Trk milliyetilii de mmkndr ve bu gn, ilk rnekleri Halikarnas Balksnda grlen, byle bir Trk milliyetiliini savunanlar da vardr. Ve byle bir milliyetilik, olgulara daha denk der grnen bir milliyetiliktir de. imdi byle bir milliyetilik asndan, Nasl Mslman Olduk? sorusu, bu gnk Trk ulusunu, Orta Asyadan gelenlerin ahvad olarak gren rk ve kana dayanan Trk milliyetiliinden farkl bir anlama ve ierie sahip olurdu. O zaman bu soru, Anadoluda binlerce yldr yaayanlarn, fatihler kk bir egemen aznlk olmalarna ramen nasl Mslman olduunu; ya da Balkan, Kafkas gleri ve katliamlarla Anadolunun nasl
269

Mslman bir ounlua ulatn aratrrd. Yani kltre dayanan bir Trk milliyetisi iin nasl Mslman olduk? sorusunun cevab, Anadolunun, slamiyet zrhyla kuanm gebe fatihlerce fethi ile daha sonraki dnemlerde ahalinin nasl Mslman olduu (rnein, Haratan kurtulmak iin, daha az vergi vermek iin) ve nihayet yirminci yzyln balarnda, yerli Hristiyanlarn katledip srlmesi ve Balkan ve Kafkaslardan gelenler vs. gibi noktalarda younlard. Yani Erdoan Aydnnkinden ok farkl bir yer ve zamanda arard byle bir milliyetilik Nasl Mslman olduk? sorusunun cevabn. Erdoan Aydnn kitab, yani rka, soya dayanan bir Trk milliyetisinin cevab, yer olarak Orta Asya ve zaman olarak 7-13. yzyllar arasnda younlarken, kltre dayanan bir Trk milliyetisinin cevab, yer olarak Anadolu (Balkan ve Kafkaslar)ve zaman olarak da dierinin bittii yerde, 12-13 yzyllar sonrasnda balard. Erdoan Aydn bu sorunun cevabn Orta Asyada ve 13 yzyl ncesinde aradndan, Irk, kana dayanan Trk milliyetiliinin btn yalanlarna ve varsaymlarna dayanmakla, onlar kabul etmekle kalmyor, ayn zamanda onlar yayyor ve pekitiriyor. Sanrz bu rnek, Trkiyede ilerici, demokrat ve hatta tarihsel maddeci dnya grn benimsemi solcu, aydn ve de Komnistlerin nasl saf kan gerici milliyetiler olduklarn; onlarn ilerici ve demokratlnn ancak byle gerici ve rk bir milliyetilik iinde ilerici ve Demokratlk olduunu yeterince ak olarak gsterir. * Ancak ster Kltre ve Anadoluya dayansn; ister, rka, soya ve Orta Asyaya dayansn her iki milliyetilik de, uluslarn tarihi olmad gereini inkar ederler ve uluslara bir tarih yaratma abasdrlar. kisi de gerici milliyetiliklerdir bu nedenle. u ok basit gerek bir trl kavranlmaz: uluslarn tarihi yoktur. Trk ulusu, Trk Ulusunun kuruluuyla birlikte ortaya kmtr. Ondan nce bir tarihi yoktur ve olamaz, ister Anadoluya ve kltre; ister Orta Asyaya ve Trkle dair bir tarih iddias, btnyle ulusularn bir inasdr. Bir an iin Orta Asyadan gelenlerin, Anadolunun yerli ahalisini yok edip onun yerini aldklarn, bu gnk Trk ulusunu oluturanlarn, onlarn genetik, kltrel devamclar olduklarn var sayalm. Birok kez Tarihteki kavimler kendilerinin kendilerini tanmladklar isimlerle deil ama genellikle uygarlarn onlara verdikleri isimlerle adlandrlrlar. Aslnda Trk ulusunun ad da byledir. Biz bunu bir yana da brakalm ve Trklerin kendilerini Trk olarak tanmladklarn var sayalm. Bu koulda bile O gelenlerin Trkl ile, Trk ulusunun Trkl arasnda hibir iliki yoktur ve olmazd. Ulus olarak Trklk, tamamen politik bir kavramdr. Trkln, o ulus rk bir Trk kavramna bile dayansa, genetik ve soya dayanan bir Trklkle ilikisi yoktur.
270

Bir zamanlar kendilerine Trk diyen insanlar iin ise, Trkln politik hibir anlam bulunmuyordu. Bu sadece uzaklardaki ortak bir kkene veya yine bu kkenle balantl ortak bir dile tekabl ediyordu. O insanlar, u veya bu toteme balydlar. Onlarn tm davranlarn, toplumsal styaplarn bu belirliyordu. Yani Trkler Mslmanlamad, u veya bu totemden, u veya bu boylar Mslman oldular, u veya bu boyun, soyun rgtlenme ve hukukunun yerini slam hukuku ve rgtlenmesi ald. Trklerin Mslmanlat, Trk milliyetiliinin yaratt bir kavramdr, Irka gre tanmlanm bir Trk ulusuna Tarih yaratma abasnn sonucu ortaya kan bir uydurmadr. Burada karkl yaratan, bir zamanlar u veya bu soydan veya boydan insanlarn, uzak bir ortakla bir gnderme ile, hibir dinsel veya politik anlam olmadan Trk olarak kendilerini tanmlamalar ile, bu gnn sadece politik olann tanmlanmasnn arac Trk kavramnn, ayn szckle karlanmasdr. Yani Tarihteki Trkler Trk deildiler ve olamazlard; onlar ancak Knk boyundan, Kay boyundan veya Mslman, Hristiyan olabilirlerdi. Boy ya da Din, bunlar tm toplumsal yaam, ilikileri ve rgtlenmeyi belirliyordu. Ama ulus olarak Trk ulusundan olanlar ise, u veya bu boydan, u veya bu dinden olamazlar. Politik anlam olmadan, elbette u veya bu boydan, u veya bu dinden olduklarn syleyebilirler ama bunun hibir politik anlam yoktur ve olmamaldr. zel olarak, inan olarak, kltrel olarak (ki hepsi ayn anlamdadr, yani politik olmayan anlamnda) yle olabilirler. Ama bir toteme dayanan bir dinin ya da uygarlk dininin bir inan olduu da tam ulusuluun dayand bir kabuldr. Yani insanlar, Trk ise, Trk ulusundan ise, Mslman, Hristiyan ya da Kay boyundan, atmaca soyundan olamaz. Mslman, Hristiyan, Atmaca soyundan, Kay boyundan ise Trk olamaz, Trk ulusundan olamaz. nk dinler aslnda bir inan deildir, tmyle styapy rgtlerler. Nasl Mslman olmak iin, putu paralamak, yani kabilenin totemini paralamak, kan kardelii yerine din kardeliini geirmek gerekirse; Trk olmak iin de Mslman olmaktan kmak; Allahn kanunlar yerine Trk ulusunun kanunlarn; Allahn snrlar yerine ulusun snrlarn, Din kardelii yerine ulus kardeliini geirmek gerekir. Ayn ekilde Komnn soyun, totemin, amann kanunlar ve airet kardelii yerine Trk ulusunun kanunlar ve kardelii geer. Tekrar edelim. O Orta Asyadakiler iin Trklk hibir ey ifade etmiyordu. Onlar nceleri u veya bu boydan, soydandlar. Onlar u veya totemin soyundan olarak vardlar. Daha sonra da Mslman veya baka bir dindendiler. O zaman da onlar iin Trklk hibir ey ifade etmiyordu. Nasl Mslmanlk ile onlarn boylar arasnda bir iliki yok idiyse, onlarn boylar ve sonraki dinleri ile Trklk arasnda da bir iliki yoktu ve yoktur. Uluslar, dolaysyla da Trklk, ne tarih, ne de soy, kan, kltr vs. ile ilgili deildir. Bir ulus olmak iin, bunlarn hi biri gerekmez. Bu gerici ulusuluun bir uydurmas, inasdr. Dnyann ilk ulusu olan Amerikan ulusunun bir tarihi yoktu ve Amerikan ulusu iin bir Tarih
271

gerekmemiti. Aksine ulus tarihsiz olarak ortaya kmt. Dil ve soy ise hi sz konusu bile deildir. Ayn dil ve soydan insanlara kar bir sava iinde bu ulus kurulmutu. O halde, bir soy veya tarihin olduu, ulusun onun sonucu ortaya kt, bir ulusu yalandr. Hem de gerici ulusuluun bir yalandr. nk, tpk ABDde olduu gibi, uluslarn tarihi olmad anlayyla da bir ulusu olunabilir. lk aydnlanmann demokratik ulusuluu aa yukar byle bir eydi. Uluslarn bir tarihi olduu, gerici ulusuluun bir kabuldr. ster Kltre ve Anadoluya dayansn, ister rka, soya dayanp kklerini Orta Asyada arayan ulusuluk olsun, uluslarn bir tarihi olduuna inanan ve bunu savunan ulusuluklar gerici ulusuluklardr. Demokratik bir ulusuluk, uluslarn bir tarihi olduu ilkesini reddeder ve tarihsiz, Tarihe kar olarak ulusu kurmaya alr. nk, demokratik bir ulusuluk, insan haklarna dayanr ve insan bir soy, tarih, dil, blge ile tanmlamay reddeder. Demokratik ulusuluk, Vatanm Yeryz, Milletim nsanlk diyen ulusuluktur. nk, ulusuluk znde, politik diye ayr bir alann varlnn kabul ve daha nceki alarda hukuki ve politik olan belirleyenin, yani dinlerin zele atlmasdr. Btn insanlar dini, dili vs. eittir nermesinin z, ulusuluk ncesi toplum yaamn, hukukunu, devletin rgtlenmesini vs. belirleyen dinlerin buradan uzaklatrlmas, zele atlmasdr. Bunun iin de ulusuluun, yani demokratik bir ulusuluun tarihe ihtiyac yoktur. Sonu olarak, Erdoan Aydnn Nasl Mslman Olduk? sorusu, uluslarn tarihi olduunu savunan gerici ulusuluun bir sorusudur. Uluslarn tarihi olmadndan yola kan ise, bu tarihsiz eyin, nasl yaratldn anlatr? Devrimci ve demokratik ulusuluun sorusu ise udur? Anadolunun Mslman ahalisinden nasl Trk ulusu yaratld? te o nasl Mslman Olduk? sorusu, Mslman Anadolu ahalisinden, Orta Asya Trklne, kana, rka dayal bir ulusu yaratanlarn bir sorusu olarak ortaya kar ve bu yaratln nasl olduunu gsterir bizlere. Yani, bizzat gerici ulusuluun sorusunun kendisi (Nasl Mslman olduk sorusu), demokratik bir ulusuluun sorusunun (Anadolunun Mslman ahalisinden nasl bir Trk ulusu yaratld sorusunun)somut bir rnek olarak cevabdr. Cevap: byle sorularladr. Erdoan aydn, kitabyla, kana, soya, rka dayanan bir ulusun inasna veya pekimesine hizmet etmektedir. *
272

te, Aleviler iinde ilerici bilinen, demokrat bilinen ve hatta Tarihsel maddecilii bir dnya gr olarak benimseyen Erdoan Aydnn nasl boazna kadar bir gerici milliyetilik iinde olduu. Tabii burada Erdoan Arkadamza hakszlk etmi olmamak iin unu belirtelim. Bu yaklam ve grler sadece Erdoann deil, Trk sosyalistlerinin ve hatta dnya sosyalistlerinin yzde doksan dokuzunun grleridir. Biz sadece Erdoan Aydn bir rnek olarak setik. Onu sememizin nedeni ise merebimiz. Bizim merebimiz de, yaknlarmza ve arkadalarmza kar gaddar, bize uzak olanlara ve dmanlarmza kar anlayl ve toleransl olmak olarak zetlenebilir. Demir Kkaydn 25 Mays 2006 Perembe

273

Trbann Diyalektii
Bir sre nce, 2002 ylndaki seimlerden sonra yazlm Kyafet Kavgasnn Anlam zerine yazy yaynlamtk. O yazda Trkiyede gerek Politik ktidar elinde bulunduran Askeri Brokratik Oligari ile Ekonomik ve Sosyal ktidar elinde bulunduran ve politik iktidar da ele geirmek isteyen Burjuvazinin dier bir kesimi (Anadolu Burjuvazisi veya slamc Burjuvazi) arasndaki bir mcadeleyi ve kar ortakln, ama birbirinin zdd gibi grlen tavrlarn ardnda da bir zdelik, yani aznlk olan egemen snflarn, geni ounluktan farkl grnmeme kaygsnn bulunduunu gstermeye almtk. Bugn de bu ok genel ve temel arka plann somut tarihte nasl ilediini ele alalm. lk bakta ok byk bir paradoks gibi gelebilir ama, bu kyafet kavgasn, bu kyafet kavgasnn ardndaki Mslman Anadolu Burjuvazisini, ve bu kyafet zerinden yryen Politik slam bylesine yaratan ve bir g olarak ortaya karan, bizzat bu Askeri Brokratik Oligarinin kendisidir. Bunu dediimizde, rnein 12 Eyll rejiminin sola kar politik slam desteklemesi ve okullara mecburi din dersi koymas veya Krt zgrlk hareketine kar dini rgtlenmelerin desteklenmesi ve hatta Hizbullah gibi rgtlerin bir vurucu g olarak kullanlmas gibi olgular kastettiimiz sanlmasn. Bunlar, o askeri brokratik oligarinin egemenliini srdrmek iin yapt taktik ittifaklar ve manevralardr. Ve bu politikalara ve taktikler, sosyolojik olarak, Politik slamn bu gnk Trkiyede niye byle bir politik g olarak, Burjuvazinin, en azndan bir kanadnn temel politik mcadele biimi olduunu ve onun genel olarak dinle, zel olarak slamla ve hatta Askeri Brokratik Oligariyle ilikisini aklamaz. Politik slam bayrak yapan bir burjuvazinin varl ve bu burjuvazinin Politik slam bayrak yapmas nasl mmkn olmaktadr? Esas soruyu byle formle etmek gerekir. Yoksa bu sorunun sosyolojik bir cevab bulunmad srece, btn bu politikay aklamak mmkn olmaz veya ancak komplo teorileriyle aklanabilir. Byle bir soruyu sorabilmek iin temel art: Tarihe yaadmz tarihin ekseninden bakmamaktr; onu olas tarihlerden biri olarak ele almaktr. Ancak o zaman, yanan tarihi o yapan zelliklerin srrna varlabilir. Ne demek istiyoruz? Aslnda bilimin ve bilginin evrimi, bir bakma tek olas grdmzn olaslardan biri olduunu grmektir. Eski alarda evrenin merkezinde insan ve Dnya (Yer) vard, bunun dnda bir varolu bile tasavvur edilemezdi. Ama daha sonra, Dnya (Yer), Gne Sistemi iinde ki gezegenlerden biri olarak tenzili rtbeye urad. Hem merkezi yerini kaybetti, oraya Gne geti, hem de biricikliini. Gezegenlerden biriydi artk. Daha sonra Gne Sistemi bile Samanyolu Galaksisi iinde alelade bir yldza dnt. Sonra
274

bu Samanyolu Galaksisinin bile milyarlarca galaksi arasnda sradan bir galaksi olduu grld. Belki ilerde bu evrenin bile olas milyarlarca evrenden biri olduu anlalacak. Bu gn ise, bu lde olmasa bile, o milyarlarca grnr galaksinin, aslnda yzde doksan, hakknda hibir ey bilmediimiz Karanlk Madde ve Karanlk Enerjiden oluan bir evrenin, yzde onundan fazlasn oluturmad hesaplanmaktadr. Yani o koca grnr evren bile, tm evrenin yzde onuna dm bulunuyor. Bu kavray iinde brakalm Samanyolu galaksisini, u gne sistemi bile sradan bir istisnadr. Onun olas sistemlerden biri olduu, dolaysyla onu o yapan zellikler ancak byle, dier sistemlerle kyaslama iinde tanmlanabilir. nsann durumu a farkl deildir. Eskilerin o eref-i mahlukat, yani yaratklarn en ereflisi, giderek o erefli yerini yitirmi; milyarlarca canl tr iinde bir canl haline gelmitir. Brakalm nsan, u ok gelimi sanlan memeliler bile, aslnda dinozorlarla ayn zaman ortaya km olmalarna ramen, 150 Milyon yl boyunca, imdi gklerde uan memeli yarasalarn uan dinozorlar olan kular karsnda sadece maara ve karanlklarda varln srdrebilmelerine benzer biimde, kstebek gibi yer altnda marjinal bir tr olarak var olabilmiler, ancak bir gk tann dinozorlarn varlna son vermesinden sonra onlardan kalan boluu son 60 milyon ylda doldurmulardr. Yani bir zamanlar evrimin zorunlu bir sonucu gibi grnen memeliler ve insan, aslnda evrim tarihi asndan hi de yle zorunlu bir sonu deildir. Ayrca bunlar hi de yle baarl canllar deildirler. Timsahlar, Kpekbalklar ve Kaplumbaalar onlardan ok daha baarl en az 300 milyon yldan beri var olar trlerdir. Hele hele nsan, u mahlukatn en ereflisi payesini kendini veren canl tr, Homo Sapiens, 130 bin yl boyunca var olmu ve 30 bin yl nca Homo Sapiens tarafndan kkne kibrit suyu ekilmi Neandertal nsan kadar bile var olamayacaktr muhtemelen. Ve doa tarihinin en az sre var olabilmi canl tr olma rekorunu eline geirecektir. Homo Sapiens, Doa tarihinin en baarsz canls, evrimde en ksa kmaz sokak olarak bir yere sahip olacaktr muhtemelen. Bir tr olarak nsann ne olduu ancak byle bir balamda yerli yerine oturabilir ve dier trlerle ilikisi iinde onu o yapan zellikler tanmlanabilir. Doa tarihi asndan, mahluklarn en ereflisi olmaktan en baarsz olmaya doru bir yer deiimidir bu insann doa iindeki yerini kavrayta. nsan muhtemelen milyarda bir olabilecek olaanst koullar sonucu ortaya km ve canllarn evriminde bir tr kmaz sokak, bir tr yanlg, bir deneme olarak grlmektedir bu gn. Nasl bilgimiz nsann veya Dnyann evren iindeki nemini yitirmesine, dolaysyla baka gezegenler ve canllara gre onu o yapan zelliklerin tanmlanmasna bal olarak artar ve o zaman onun zn daha azla anlayabilirsek, toplumlarn ve insanln tarihine de byle bakmak gerekir. O tarih olas milyonlarca Tarihten biriydi. Onun ne olduu ancak o olas tarihler iinde anlalabilir. te politik slam veya slam bayrak yapan bir burjuvazinin varln anlayabilmek iin
275

tarihe de byle bakmak gerekir. rnein bugn bizler ulusun bir dile gre ekillenmesi gerektiine yle alm durumdayz ki, Fransada devrim olduunda, Fransann yzde onunun Franszca konutuunu unutmu oluruz. rnein Fransz yurttalk bildirisinin, yzde doksan Franszca konumayan yurttalara hitap ettiini tasavvur bile edemeyiz. Ama bunu bildiimiz an u soru ortaya kar: Niye Osmanl mparatorluunda da ulusu dilleriyle ve dinleriyle tanmlamayan, tm Osmanl yurttalarn eit kabul eden bir burjuva devrimi olmad. Bu gn baktmzda sorusu bile tuhaf gelen bu olaslk, o zamanlar hi de kmsenmeyecek bir alternatifi oluturuyordu. Bu olaslk gerekleseydi ne olurdu? Her eyi bir yana atarak sadece bir demografik sonucu gz nne getirelim. imdi yle bir Anadolu dnn. Anadoluda bu gn yaayan insanlarn en azndan yarya yaknnn Hristiyan olduunu, bu gnk llere gre Mslman kabul edilenlerin de te birinin Alevi (yani aslnda Mslmanla, bir kitapl din olan Hristiyanlktan bile uzak kitapszlar; uygarla bulamam, yazy bilmeyen komnn dininden olanlar) olduunu tasavvur edin. Sadece byle bir demografik yap bile, bu gnk Trkiyede bir politik slamn veya slam politik iktidar da ele geirmek iin bayrak yapan bir burjuvazinin varln olanaksz klard. Byle bir lkede bir Mslman - Anadolu Burjuvazisi olsa bile, slam deil, gerek bir laiklii bayrak yaparak ancak nfusun ounluunu oluturan Mslman olmayanlarn, Alevi ve Hristiyanlarn desteini de alabilirdi. nk onlarn desteini almadan ounluu salamas ve politik iktidar ele geirmesi mmkn olmazd. Elbette nfusunun yaps byle olan bir Trkiyede zaten Askeri Brokratik oligari iktidarda olamaz, o lkenin ad, Avrupa ona Trkiye dedii iin Trkiye olsa bile ulus Trklkle ve resmi slamlkla tanmlanamaz, zaten yle bir lkenin kurucusu da bir Osmanl generali ve Bonapartist bir Atatrk deil muhtemelen devrimci demokrat belki Rum, belki Ermeni belki Mslman kkenli bir Garibaldi olurdu vs., vs.. Ve bu gn unutulmu ve unutturulmu, gerici bir ulusulukla yazlm olan tarihte bu olaslk vard ve olduka gl bir olaslkt. te ancak byle olas bir tarih iinde bu gn niye slam ve kyafeti bayrak yapan bir burjuvazinin varl ve bizzat bu kyafeti sorun yapmann var oluu anlalabilir. Sanlmaktadr ki bu gnk tarih olas biricik tarihtir. Soruna byle yaklamak, sadece dar kafallk deil, son durumada bu var olan tarihi, rasyonalize etmekten ve merulatrmaktan baka bir anlama gelmez194.
194

Tek tanrl dinlerdeki Cennet hayali veya br dnya bile, son durumada bu gnk hayattan baka bir hayatn mmkn olduu var saymna dayanr ve bu gnk dnya var olan dnyalarn en iyisi deil, katlanlmaz bir dnya olarak grlr. Yani u beenmediimiz gerici dinler bile, bir cennet var saym ile var olan yaam merulatrma ve rasyonalize etme tehlikesinden kendilerini kurtarrlar. Ama uluslar ve uluslarn tarihleri, bunu bile yitirmekle sonulanr. Ulusular iin biricik olas tarih uluslarn tarihi, biricik olas dnya uluslarn dnyasdr. 276

Baka tarihler de mmknd ve o zamanlar baka tarihler ok daha byk bir olaslk olarak grnyordu. Ama bizzat bunu da anlayabilmek ve grebilmek iin, var olan tarihi biricik olas tarihmi gibi ele alan, tarihlerin dna kmak ve btn bilinenleri unutup, her eyi yeni bir k altnda ele almak gerekmektedir. * rnein bizler, gerici milliyetiliin, yani ulusu bir dile, dine, etniye, soya vs. gre tanmlam bir ulusuluun egemen oldu bir an ve yle bir eitimin rnleriyiz. Bunun dnda baka bir var olu ve tarihin mmkn olabileceini tasavvur bile demez durumdayz. Ama burjuva devrimlerinin banda, yani u Amerikan ve Fransz devrimleri anda, insanlar ulus derken hi de byle din, dil soy gibi kriterlerin varln akllarna bile getirmiyorlard. Ve bir zamanlar Osmanlda da ulusu byle bir dil, din, soy gibi kriterlerle tanmlamayan, devrimci demokratlar, aydnlanmaclar vard. Elbette Osmanldaki ulusal hareketler iinde tpk bu gnk gibi, ulusu soyla, dinle, dille tanmlayan hareketler vard, ama en azndan onlar kadar gl, zellikle Sosyalist ve i hareketinden ilham alan devrimci demokratik hareketler de vard. Bunu grebilmek iin tarihe Trk olarak deil Demokrat olarak bakmak gerekir. (Trkiyenin Demokratlar hem Trk hem Demokrat olmak istiyorlar. Hem Trk hem de Demokrat olunamaz. Demokratln en ilk koulu politik olann, yani ulusun bir dil, bir din, bir etni, bir soy, bir rk ile tanmlanmasn reddetmek ve onu kar mcadele etmektir. Trklerin, Politik olan veya ulusu (ki ikisi ayn eydir) Trklkle tanmlamaya kar bir mcadele vermesi gerekmektedir. Ancak bu koullarda bir Trk demokrat var olabilir. Trkler ancak bir Trk devleti ve ulusuna kar mcadele ederek, Trkln hibir politik anlamnn olmamas iin mcadele vererek bir Trk Demokrat olabilirler. Bir Trk ulusu, Demokrasinin ve Demokratlarn tasfiyesi ile var olabilmitir.) Bugn Trkiyedeki demokratik hareketin zayflnn bir nedeni de, sadece bu demokratik geleneklerin ve hareketlerin Trklk tarafndan silinmi ve unutulmu olmas deildir; kendilerini demokrat olarak grenlerin bile Trklkle tanmlanmayan bir demokratl tasavvur edememesi ve bir anlamda demokrat olmamasdr. rnein, Trkiyedeki Demokratik Hareket (ve tutarl bir demokrat olmas gereken Sosyalist Hareket) bayrana Osmanlnn Ladino, Srpca, Romence, Bulgarca, Rumca, Trke, Osmanlca ve Ermenice konuan demokratlarnn resimlerini koyamad srece; (ve sosyalist hareket kendini, Selanik i Dernekleri, Srp, Romen ve Bulgar Sosyalistleri, Ermeni devrimcileri ile deil, Mustafa Suphilerle balatt srece) Trkiyede bir demokratik Hareket var olamaz. rnein, Selanikte Yahudi iilerin sendikalar ve hareketleri vard. Ve onlar bir Demokratik Cumhuriyeti savunuyorlard ve savunmaya hazrdlar ve Yahudi olmayanlar da birletirmek ve onlarla birlemek istiyorlard. Bu gn ilk Grek ulususu olarak vaftiz edilen Velestinli Rigas (u Mihri Bellinin Rigasn Dedii balkl kitabn adndaki Rigas) bu gn, Trk ve Grek ulusularnn sokmaya
277

altklar ekmeceye smazd ve bir Grek Ulususu deil, bir demokratik ulusuydu, yani ulusun bir dille, dinle tanmlanmasna karyd. Osmanlda bir Demokratik Devrim dlyordu tpk Fransada olduu gibi. Balkanlar byle Demokrat ve Devrimcilerle doluydu. Anadoluda da Ermeniler byleydi. Ermeni partileri Enternasyonal kongrelerinde temsil ediliyordu. Ermenice konuan Osmanl yurttalar arasnda, binlerce Rigas gibi, hatta ondan da solda Sosyalist yeler vard. Komnist Manifesto, Trkeye Altml yllarda evrildi. Ama bu topraklara Manifesto ondan neredeyse 100 yl nce Ermeniceye evrilip girmiti. Bu Demokratik ve Devrimci Ulusuluk sanlmasn ki sadece Hristiyan halklarda vard. Bu demokratik hareketler ve gelenekler, hem Osmanlnn Mslman ahalisinde ve yoksul emekilerinde hem de Osmanl aydnlarnda da bir yank buluyordu. Bir Tevfik Fikret, Abdlhamite suikast dzenleyen bir Ermeni Devrimcinin eyleminin baarszla uramasna zlen iirler yazyordu. Ah diyordu, o bomba birazck daha gecikmeseydi zamannda patlasayd da bizleri u mstebitten kurtarsayd. Bu gnn Trklerinin kafasyla, vay Ermeni terrist sen nasl benim Mslman Padiahma suikast yaparsn, bomba atarsn diye deil; bu demokratik hareketlerden etkilenmi demokrat bir humanist olarak Ah keke baarya ulasayd diye yazyordu iiri. Bu gnn sosyalistleri gibi, yurtseverlik veya anti-emperyalizm nam altnda, bu gerici ve rk devletin ve ulusun yannda yer almyordu. Bunlarn karsnda Vatanm ruy-i zemin (yeryz), milletim beer (nsanlk) diyordu. Bu gn tasavvur edilebilir mi, kendini Trklkle tanmlam bu devletten ve onun gerek egemeni Askeri Brokratik oligariden nfret eden bir Trk aydnnn, baarsz bir PKK eyleminden sonra Ah yle yapsayd da baar kazansayd diye zlen bir iir veya len bir gerillann ardndan bir mersiye yazmas? Yok bylesi. Tasavvur bile edilemez olmutur bugn. Ama bu gn tasavvurlarn bile tesine gemi olan, bir zamanlar gerekti ve bu gerek sayesinde nispeten demokratik dnmler son derece ciddi bir olaslkt. Jn Trkler, Ermeni devrimcilerle gizli Kongreler yapyordu. Balkanlar ve Anadoluda dalarda, keyfilie ve zulme kar an zamanda kyllerin bir tr z savunmas olan ve Osmanl devletine kar bir ikili ktidar olasln, yetmili yllarn Anti faist z savunmas gibi, iinde tayan, ete ya da Komita ya da Ekiya denen kyl devrimciler ve Narodnikler (Yani u altml yllarnn Gerillalar gibileri) doluydu. Tpk Portekiz smrgelerinde kurtulu savalarna kar savarken ondan etkilenen Portekizli Askerler gibi, Makedonyadaki etelere kar savata etkilenen Osmanl subay ve askerleri syan ediyordu. Osmanlda Devrimci Partiler kaynyordu. Jn Trklerin hepsi ttihat Terakkinin darbeci ve macerac eteleri gibi de dnmyordu. rnein Prens Sabahattinler en azndan dierleri kadar etkiliydiler. Yani Osmanlda btn dinlerden ve dillerden halklarn iinde gerekten ciddi ve gl devimci demokratik akmlar vard ve bunlar birbirleriyle ibirlii ve gbirlii iinde veya
278

araylarndaydlar. Ve bunlarn Avrupadaki ii hareketiyle, Sosyalist ve Devrimci hareketlerle (talyann Karbonarilerden Rusyann Narodniklerine kadar) balar vard. O zamanlar, Anadoluda on onbe yl sonra Hristiyan nfusun kkne kibrit suyu dklecei, sylenseydi, belki insanlar bunu samalk olarak ele alr, zerinde konumaya ve tartmaya bile demez grrler, tasavvur bile edemezlerdi; bu gn imdi nasl, halknn en az yars Hristiyan bir Anadoluyu tasavvur edemediimiz gibi. (Veya yarn eriatla ynetilecek bir Trkiyeyi tasavvur edemediimiz gibi. Kimilerinin sandnn aksine bu da bir olaslktr, hem de ciddi. Halknn yars Hristiyan bir lkeden, nfusunun yzde doksan dokuzu Mslman bir lke nasl ktysa, Atatrk devrimlerine bal, laik ve demokratik ve de nfusunun yzde oksan dokuzu Mslman bir lkeden de eriatla ynetilen bir lke yle kar. Tarih olanaksz grlenin olanakl olduunu bir ok kereler gstermitir. Krt demokratik hareketi ezildii gn, eriata veya Bir Krt-Trk boazlamansa giden yol alm olur.) Ama sorun udur. Bu gidi nasl engellenebilir? Buna kar nasl mcadele edilebilir? Askeri ve Brokratik Oligarinin nerdii ve uygulad, ehir orta snflar ve Alevilerin ounluunun hemen zerine atlad veya en azndan ehveni er grd anlayla, Diyanet leri ve mam Hatiplerle kontrol altnda tutup ba rts veya trban yasaklayarak m? Bunun yolu Askeri Brokratik oligarinin egemenliine kar kimi liberallerin yapt gibi AKPnin veya Avrupa Birliinin kna taklmak da deildir. Bunun tek yolu Askeri ve Brokratik oligariye kar gerekten demokratik bir mcadele cephesi oluturmaktr. AKPye bu Askeri Brokratik Oligariyle uzlat, demokratik olmad iin saldrmaktr. Byle bir Cephe olutuunda, Krt hareketinin yoksullara, kadnlara, genlere dayanan Plebiyen kanadnn, yani calan ve PKKnn ve DTPnin bu mcadele ve taleplerin tavizsiz bir destekisi olduu grlr. * Kaldmz yere dnelim. Baka bir tarih mmknd dedik ve yle bir Tarihte byle bir politik slam ve imdiki gibi bir blnme, hatta byle bir askeri brokratik oligarinin egemenlii mmkn deildi. Peki bu nasl mmkn oldu? Her eyden nce bu askeri brokratik oligarinin gerici hazr yeyici, hara, retimle ilgisiz binlerce yldan beri gelen karakterinden. Bu oligarinin egemenliini srdrmesi iin onun reform yapmas gerektiini dnen gen kesimleri, mttefiklerini, snfsal eilimleri gerei, devrimci ve demokratik hareketlerde deil, btn kar devrimlerde olduu gibi, lmpenlerde, henz modern dnyann sorunlaryla karlamam, bu gnn korucular gibi, kendi kabilesinden tesin gremeyen airetlerde, yani feodal kalntlarda ve dnyay paylamaya hazrlanan ve bunun iin savaan emperyalist gericilerde aradlar. Ama asl sorun, zmn bir paras deil, sorunun kendisi olan Askeri Brokratik Oligari
279

deil, Burjuvazi ve i Hareketinin hatalar ve zellikleriydi. Bu gn, tarih kitaplnda veya hatta sosyalistlerin sol hareketi anlatan el kitaplarnda sk sk syledikleri hi zerine dnlmeyen bir dogma vardr. Osmanlda kapitalizm gelimemiti ve bir burjuvazi yoktu, onun iin de burjuva devrimlerinin fikir ve hareketleri Trkiyede yer almad bu eksiklii Asker sivil aydn zmrenin yapt reform ve devrimler giderdi. Aa yukar byle ifade edilebilir bu yerleik kanaat. Bu kavray, bugnk gerici Trk milliyetiliinin yaratt ve yazd tarihi olumlayan ve ondan baka bir tarih olamayaca tasavvurunu yerletiren tarihiliin yazd batan aa uydurma, Trklkle damgal dolaysyla Irk ve tahriflere dayanan bir tarihtir ve iin kts sol bu tarihin yaylmas ve yerlemesinin en temel sulularndan biridir. Bu tarihilik burjuvaziyi, Trklk ve Mslmanlkla tanmlar her eyden nce. Dolaysyla Osmanlda bir burjuvazinin varln yok sayar. Sanldnn aksine Osmanlda hem burjuvazi ve hem de ii snf vard. Ama bu burjuvazi byk lde Osmanlnn Mslman olmayan ahalisinden oluuyordu. Ancak bu gnn gerici ve rk Trk ulusuluuyla zehirlenmi sosyalistler, sadece Trk ve Mslman oran az olduu iin bu burjuvazinin varln yok sayabilirler veya onu komprador olarak tanmlayarak tasfiyesini meru gstermeye alabilirler. Trkiye Cumhuriyeti, Osmanlnn ekonomik hayatnn canllna ve gelimilik dzeyine, i Hareketi de Osmanldaki i hareketinin gelimilik dzeyine, Sosyalist hareket de Osmanlnn sosyalist hareketinin dzeyine ancak 60l 70li yllarda ulaabildi. Trklkle Damgal ve tarihi Trklkle balatan TP 60l yllarda, Meclise giren ilk sosyalist parti olduunu sylyordu. Ama Osmanl Meclisinde sosyalist milletvekilleri vard, bunu unutuyor ve daha dorusu unutturuyor ve unutulmasna katkda bulunuyordu. Sosyalist Hareketin 60l ve 70li yllarda Osmanldaki dzeye eritii kabul edilebilir ama paradoksal olarak, Demokratik hareket, Osmanlnn dzeyine hala ulaabilmi deil. (nk en tutarl demokratlar olmas gereken sosyalistler henz demokrat deildir.) Osmanlda ulusu her hangi bir dille, dinle tanmlamay reddeden akmlar vard ama 301inci maddenin bulunduu bu gnn Trkiyesinde ulusun Trklkle (veya her hangi bir tarihle, dille, vs.) tanmlanmasn reddeden bunu aka programna alan bir Demokratik hareket bulunmamaktadr. (Sosyalistler devletin ve ulusun adnn Trklkle tanmlamada hibir sorun grmemektedirler, hatta ou Trkl savunmaktadr.) (Demokratik bir hareketin ve programn yokluu bir demokratik tarih ve tarihiliin yokluuyla at ba gitmektedir. Kendini ilk Osmanl demokratlaryla balatan, bayrana Veletsinle Rigaslar, Ermeni Devrimcileri, Romen Sosyalistlerini ve Selanikli ii rgtlerini koyan, bunlarla bir demokratik hareket tarihi koyarak bir demokratik gelenek oluturmaya alan bir demokratik parti ve hareket yok.) Bu alanda en ileri giden Krt hareketi iindeki demokratik eilimler bile, henz hala ulusun Krtlk ve Trklkle tanmlanmasndan veya en ileri gittikleri noktada Anayasal Vatandalktan sz edebilmektedirler. Ama politik olann veya ulusun tanmlanmasndan
280

Trkl kaldrarak, yani ezeni yok ederek ezileni yok etmekten ve Krt Sorununun zmn byle ifade etmekten henz ok uzaklarda, Osmanlnn bile gerisinde bulunmaktadr. Osmanldaki burjuvazi, artk ge geldii, yeterince demokrat olmad, dolaysyla emekileri rgtlemekten korktuu iin Osmanlda bir Demokratik Devrim gereklemedi. Ama sadece bu kadar da deil. Sosyalist hareketin bizzat kendisi de. Btn dnyadaki sosyalist hareketler gibi, yeterince demokrat olamad, ulusuluun zehriyle zehirlendii iin; (tpk bu gnk Trkiye sosyalist hareketi gibi) bizzat kendisi de gerici ulusuluun tanmna gre rgtlenip adeta dille, dinle, tanmlanm ulusun oluumuna hizmet ettii iin. rnein, ulusun ne olduunu bilen, hele gerici bir dile, dine, etniye, tarihe gre ekillenmi bir ulusulua kar erbetli sosyalistler: Ermeni, Bulgar, Yahudi, Helen, Srp, Romen partileri kurmazlard, daha kendi adlandrmalarnda, ulusu byle tanmlamay reddeden, her hangi bir dine, soya, tarihe, dile dayanan bir ulusa gnderme anlamn tamayan isimler alrlard. Bylece btn dillerden ve dinlerden btn sosyalistleri iinde toplayan gerekten demokrat bir demokratik ve sosyalist hareket var olabilirdi. Elbette o sosyalistler, bu gn artk hafza kaybna uram altml ve yetmili yllarn sosyalistleri gibi, ayn zamanda demokratik zlemler gdyorlard, ama tpk bu gnn milliyeti sosyalistleri gibi, bunu her biri gerici ilkelere gre tanmlanm uluslarn kardelii olarak tanmlyorlard. Bu anlamda ulusun kendisini, yok edilecek, kendisine kar mcadele edilmesi gereken bir hedef olarak koymuyorlard. Gerici Ulusuluun var saymlarna dayanyorlard ve bu anlamda ulusuydular. Ama yine de bu gnk Trk benzerlerinden ok daha yakndlar demokratik bir ulusulua. * i hareketinin ve sosyalist hareketin dolaysyla da demokratik hareketin bu zaaflar temelinde, o Askeri Brokratik oligari, onun iinden de bir kk klik, koskoca devlet aygtn kullanarak Ermeni ve Rumlar, aslnda Anadoludaki demokratik ve sosyalist hareketi tasfiye edebilmitir. Ama bu tasfiye olunca, modernletirmek zorunda olduu Osmanl Devletinin modern toplumsal temelini yok etmi; btnyle retimle ilgisiz Mslman tefeci bezirganla alan bo brakmtr. Tefeci bezirganlk ve feodal aalk bu tasfiye temelinde bylesine glenmitir. Yani Askeri Brokratik oligari, bana toplad cinleri datamayan bycye dnmtr. Hristiyanlarn tasfiyesi sadece demografik olarak eraite kar en byk garantiyi ortan kaldrmak deildi; ama ayn zamanda; burjuvazinin ve iilerin; dolaysyla modern ilikilerin ve de demokratik ve sosyalist glerin ve hareketlerin tasfiyesiydi. Btn bu alanlar Burjuvazinin yerini tefeci bezirganlk ve aalk; modern ilikilerin yerini antik ilikiler; Demokratik ve Sosyalist hareketin yerini en gerici tefeci bezirgan tarikatlar ald. Bu temelde bu gnn o korkun keyfi ve gerici ve rk sistemi oturabildi. Dnn, Askeri Brokratik Oligarinin katliamlar sayesinde, Ermeni ve Rum mallarna
281

konarak ilk sermaye birikimini yapm Tefeci Bezirgan ve Aalarn bu gnk Anadolu Burjuvazisi olmu torunlarnn, en kk bir demokratik ve laik bir eilim gstermesi bu nedenle beklenemez. Onlardan demokrasi bekleyen liberaller, sadece milletin gzne kl atmaktadrlar. Toparlarsak, bu gnk Anadolu Burjuvazisi, varln bizzat Askeri Brokratik oligarinin, Anadolunun Mslman ahalisinden bir Trk ulusu yaratma gerici projesine borludur. Bu projeye bal olarak, Hristiyan ahalinin ve burjuvazinin tasfiyesine borludur. Ve ilk sermaye birikimini Ermeni ve Rumlarn gaspedilmi mal ve sermayelerine dayanarak yapan bu burjuvazi, Anadolunun Hristiyan halk bylesine katliam ve srgnlerle yok edilmeseydi, yani demografik olarak Anadolunun yarya yakn Hristiyan olmaya devam etseydi, bu burjuvazi bu gn ba rtsn ve Mslmanl bayrak yapmazd ve yapamazd. Yaparsa da byle byk bir ounlukla Mecliste olamazd. Askeri Brokratik Oligarinin egemenliini korumak iin en korkun katliamlar ve srgnleri yapmas ve yapabilmesi sayesinde, Anadoluda bir Mslman Burjuvazi var olabilmi ve Bu burjuvazinin Politik slam barak yapmas mmkn olabilmektedir. Hem Burjuvazi hem de bu Politik slam bayra varln Laik ve Atatrk askeri brokratik oligariye borludur. Laik ve Atatrk Askeri Brokratik Oligari de egemenliini srdrmek iin, yani ehir orta snflarn ve Alevileri yedeine alabilmek iin, Politik slam ve eriat sopasna muhtatr. Demir Kkaydn 12 ubat 2008 Sal

282

Krt Sorununun zm Gerek Bir Laiklikten Geer

Bir aralar Mesut Ylmaz, Avrupaya giden yol Diyarbakrdan geer diye bir sz etmiti. Biz o zamanlar buna nazire olarak, Krt sorununun zmnn ii snfnn demokratik hedeflere ve mcadeleye nclk etmesi ve sahiplenmesinden getiini ifade edebilmek ve Trkiyenin ekonomist ve sendikalist sosyalistlerine temel yanllarn gsterebilmek iin, Diyarbakra giden yol stanbuldan geer demitik. Bu formller znde ok temelden bir ilikiyi bir paradoksla ifade etmenin aralardrlar. rneklerde olduu gibi, Batya ulamak iin Douya gitmek ve Douya ulamak iin de Batya, yani tam ters yola gitmek veya onu kazanmak gerekir. Hkmetin Krt Almnn yine byle paradoksal biimde ifade edilebilecek bir iliki nedeniyle fazla ileri gidemeden soluunun kesilecei imdiden grlebilir. Bu ilikiyi balkta formle ediyoruz: Krt sorununun zm batnn ehir orta snflarnn ve Alevilerin desteinden; dier bir ifadeyle gerek bir gerek bir laiklikten geer. Bir an iin varsayalm ki, hkmet gerekten Krt sorununu zmek istiyor. Bu gnk politikasyla ve yaklamyla zebilir mi? Onu inceleyelim. Bu hkmetin bugnk yaklamyla ve politikasyla Krt Sorununu zmesi olanakszdr. Olanakszdr, nk batnn ehir orta snflar ve Alevilerin destei ya da en azndan hayrhah bir tutumu ve tarafszl olmadan Krt sorununda gerekli admlar atacak gc bulamaz. Aleviler ve ehir orta snflar bu gn Askeri Brokratik Oligarinin yedei durumundadr. nk onlar politik slam karsnda Askeri Brokratik Oligarinin gc ve egemenliinin bir garanti olduunu dnmektedirler. AKPnin Krt alm bu zmrelere, Krtleri de politik slamn yedeine alma, dolaysyla bir mevziin daha kaybedilmesi olarak grnmektedir ve grnecektir. Bu da bu geni zmrelerin Alma kar ilgisiz davranlarn hatta gl bir direni gstermelerini getirecektir. Askeri Brokratik Oligari de bunu ok iyi deerlendirip, bir sre sonra imdi kaybettii inisiyatifi tekrar kazanacaktr. * Kimse Askeri Brokratik Oligarinin gcn ve esnekliini hafife almasn. Hkmet aslnda Ergenekon tevkifatyla bu gcn gcne dokunmuyor, bu gcn gerekli esneklii kazanabilmesinin koullarn oluturup, bir bakma onun uzun vadeli karlar adna kestaneleri ateten karyor. Bu gcn gc ve egemenliini, bu gnk askeri, brokratik, pahal, anti demokratik ve korkun merkezi ve keyfi yapy paralanmadka yok etmek mmkn deildir. Nasl topraklar kk iftilere datmadka derebeyliin bir snf olarak varlna ve gcne bin ey yaplamazsa yle.
283

Trkiyede tam bir ekonomist bak asyla feodalizmi retim alannda, toprak mlkiyeti alannda aramak adet olmutur. Halbuki, Trkiyede eer bir feodalizmden sz edilecekse, bu Askeri Brokratik Oligaridir. Yani bizzat bu devletin kendisi en byk feodal bir gtr. Zaten prekapitalist smrnn znde, ekonomi d zor vardr. Douda en byk ekonomi d zor arac bizzat devletin kendisidir. * Bu gerekler unutulmazsa, gerek laiklik ynnde de tpk Krt alm gibi bir takm almlar yaplmad; Alevilerin ve ehir orta snflarn onlar askeri brokratik oligarinin yedei durumuna dren korkular giderilmedii ve Askeri Brokratik oligari bu kesimlerden tecrit edilmedii srece, Askeri Brokratik Oligarinin gcn ve direncini krmak mmkn deildir. Bu korkular gidermenin biricik yolu da Diyanetin kapatlmas, imim hatiplerin kapatlmas; din adamlarn cemaatlerin kendi balaryla eitip geimlerini salamalar; Okullardan din dersinin kaldrlmas gibi gerekten laik tedbirlerdir. Halbuki Erdoann AKP meclis grubunda yapt u mehur alatan konumas bile bu korkular besleyici bir zellie sahiptir. Btn kardelik argmanlar (Ayn dinden analar, Selahattin Eyybinin kuds al vs.) slam ile ilgilidir ve her biri gerici bir milliyetilik anlayndan baka bir eyi ifade etmez. Btn konuma, ulusun Trklkle tanmlanmasndan ksmen de olsa uzaklarken, ayn zamanda ulusun Snni slam ile tanmlanmasn birlikte getirmektedir. Btn bu argmanlar, Alevilerin ve ehir orta snflarnn korkularn pekitirir ve onlar Askeri Brokratik Oligarinin yedekliine mahkm eder. Bu da Askeri Brokratik Oligarinin militan bir kitle desteinin ve hareket kabiliyetinin artmas demektir. Dolaysyla da Krt Almna daha byk bir diren demektir. Bu da en ksa zamanda Erdoann geri adm atmasyla sonulanacaktr. Erdoan ya da AKP ya da Burjuvazi, gerekten Krt sorununu zmek istiyorlar, bu vesayet rejiminden kurtulmak istiyorlarsa, Krt Alm gibi ve onunla birlikte bir de Laiklik alm yapmak zorundadrlar. mam hatiplerin kapatlmas, diyanetin lav, din derslerinin kaldrlmas gibi, gerek laikliin olmazsa olmaz koullar ynnde almlar yapmadan, batl ehir orta snflarnn ve Alevilerin Genelkurmayn yedei olmaktan kmas, salanamaz. Bu salanamaynca da ilk admda almlarn soluu kesilir ve diren karsnda duraklar ve geriler. Burada kiilerin yetenekleri veya samimiyetleri veya nceden tehlikeleri grp grememeleri deildir sorun. Sorunun z ok daha derinlerdedir, snflarn yaplar ve karakterleri ile ilgilidir. Yukarda balanty gsterebilmek iin bir an iin varsayalm ki hkmet Krt sorununu gerekten zmek istiyor dedik. Ama gerekten zmek istemez, isteyemez. Bunu istedii an bizzat kendi varln ve
284

egemenliini de tehlikeye atar. Ya da yle diyelim zm var zm var. Modernlemenin eyitli yollar vardr. Fransz yollar vardr, Prusya yollar vardr. Devrimci ve demokratik yollar vardr, gerici yollar vardr. Biz gerek bir zm derken, gerekten devrimci ve demokratik bir zm kastediyoruz. Yani ulusun her hangi bir dil, din, etni, soy, tarih vs. ile tanmlanmaya kar tanmlanmas. Erdoan ise, konumasnda ulusu bir Tarih ile tanmlamakta, sadece Trk tarihi yerine bu sefer (ki o da ksmen yle) Snni slam tarihi ile tanmlamaktadr. Ulusun tarih ile tanmlanmasn kategorik olarak reddetmemektedir. Ulusu tarih ile tanmlamay reddetmeden; ulusu tarih ile tanmlamaya kar tanmlamadan demokratik bir ulus ve devlet mmkn olamaz. Erdoann bu yaklam Trkiyedeki Politik slam bayrak yapan ve ulusu slam ile tanmlamak isteyen burjuvazinin, demokratik olmayan karakterinin bir da vurumundan baka bir ey deildir. Eer bu burjuvazi tarihsel ve yapsal olarak demokratik bir karaktere sahip olsayd daha batan Snni slam yerine, aydnlanmann demokratik projesi zerinden uzun teorik hazrln ve birikimini yapard. Hatta slam iinde bile, daha Muhammetin lmyle Mekke erafnn adm adm kontrolne gemi slamn deil, Muhammetin slamnn evrenselciliini yceltir ve uluslara kar bir ar ykseltir; aydnlanmada bir dman ve rakip deil, kendisiyle ayn sorunu farkl tarihsel koulanda zmeye alan bir ortak grrd. Btn bunlarn yokluunun ardnda burjuvazinin gerici ve anti demokratik karakteri yatmaktadr. Erdoan da bu fikri hazrln bir rndr. Bizzat bu arka plan burjuvazinin kendi uzun vadeli karlarnn nnde bile bir engel haline gelmektedir. Bu hi de yeni bir fenomen deildir aslnda. On dokuzuncu yzylda Avrupa Burjuvazisi de ezilenlerden korkusundan, aslnda uzun vadeli ve genel karlar topraklarn ulusallatrlmasn ve kk iftilere datlmasn gerektirirken, bunu yapmyor ve Byk toprak sahipleriyle ezilenlere kar bir ittifaka giriyordu. Trkiyede olan bunun deiik bir versiyonudur. Trkiyenin Feodal beyleri, Byk Toprak Sahipleri Askeri Brokratik Oligaridir. Trkiyedeki Burjuvazi de tpk Avrupadaki snfdalar gibi davranmaktadr. * i hareketi btn brokratlamalara ve yenilgilere ramen, dnsel ve teorik olarak, yllardr kendi hatalaryla yzleerek byle bir yaklamn hazrlklarn yapyor. Burjuvazi yllardr, slam ve Aydnlanma; Hristiyanlk ve slam; Bat ve Dou gibi zerrece demokratik z olmayan ayrmlar zerinden, bugn bizzat kendisinin bile karsna almaz bir engel olarak dikilen dnsel birikimini yapt. i Hareketi ve Marksizm ise, derin dip akntlarnda, zndk ve heretik geleneklerinde bu ayrmlarn tm samaln gsteren, din ve ulus konularn akla kavuturan muazzam bir teorik ilerlemeler salad.
285

Bunlarn henz yaygnlamam ve bilinmiyor oluu sonucu deitirmez. Bunun baarlm oluu, i Snfnn ve Marksizmin nesnel devrimciliinin bir kantdr. Gerisi znel koullara ilikindir. Eer teorik ve politik hazrlklarn zmlemi, devrimci ve demokratik bir ii hareketi olsayd, bu gnk durum byle bir hareket iin olaanst olanaklar sunard. Ne yazk ki, olaylarn geliim hz ve ritmi, teorik ve dnsel hazrlklar ve onlarns yaygnlamasn, yani znel koullarn da olumasn beklemiyor her zaman. Bizim son yllarda temellerini attmz din ve ulus konusundaki teorik ve dnsel almlar entelijansiyann ve ii snfnn grmesi, hazmetmesi ve gelitirmesi daha on yllar alabilir. Bu nedenle byle son derece tutarl olarak demokrasiyi savunabilecek bir zne yok bu gn. Sosyalistler ekonomizm batanda debeleniyorlar; ilkellii ebediletiriyorlar. Olaantst elverili koullara ramen kmaz yaratan budur. * Peki verili durumda ne olabilir? Burjuvazi korkak ve demokratik deil; i snf ise henz hazr deil. Bir de Krt ulusal direniinin ncln elinde tutan Krt zgrlk hareketi var. O bunu yapabilir mi? Evet kk de olsa byle bir olanak var. Bu hareket de son yllarda hi de kmsenmeyecek teorik almlar yapt. Bu almlar en azndan, eklektik kavramsal aralarla da olsa, bir demokratik milliyetilie aktr. Yani zgrlk hareketi, tutarl bir demokratik program savunabilir. Hem toplumsal taban hem de dnsel hazrlklar buna olduka uygundur. Tam da byle olduu iin, bu hareket imdilik AKPnin yedei olan ileri ve Batnn ehir orta snflarn ve Alevileri kazanabilir. Bunu yapabilmesi iin, bir iktidar alternatifi olarak davranmas, AKPnin almlar karsnda kendi almlarn koymas gerekmektedir. u an, tarihsel olarak kolay ele gemeyecek bir frsat bulunuyor gerekten radikal bir demokratik devrim baarabilmek iin. Ne var ki, gerek DTP gerek onun destekisi durumundaki kimi rgtlenme giriimleri (rnein Demokrasi in Birlik Hareketi) sorunu muhataplk vs. gibi inisiyatifi AKPye devreden, toplumun karsna bir alternatif olarak kmaktan uzak, kendini bir iktidar alternatifi olarak ortaya koymayan bir politikaya saplanm bulunuyor. Politikann nasl yaplacan en azndan Baykaldan renebilirler. Her admda kendi alternatifini dayatyor Baykal. Baykal da yardma armann zaman deil, Baykal ve Erdoana kar bir alternatif olarak kma zamandr.
286

* Bir rnek alalm. Baykal, Trkl bir etni durumuna m indirgediinden ikayet ediyor Erdoann. Bizler keke yle olsa demeli, Erdoann bunu tutarl olarak yapmadn sylemeli, te yandan ulusu slamla tanmladn ve bunun gericilik olduunu savunmal ve yapmak istediimizin tam da Trkleri bir Etni durumuna indirgemek olduunu aka sylemeliyiz. Ancak byle bir dil ve politika toplumun ezilenlerini kazanabilir. Evet biz Trkl de bir Etni yapmak istiyoruz; ulusu Trklkle ya da her hangi bir eyle tanmlamay reddediyoruz. Sorun Krt Sorunu deil Trk Sorunudur diyebilirse DTP veya Krt zgrlk Hareketi, bu tarihi olana deerlendirmi olur.

12 Austos 2009 aramba Demir Kkaydn

287

Ramazan Vesilesiyle ftar Yemei Vermeli nerisi zerine

Her errin bir hayr vardr derler. Demokrasi in Birlik Hareketi olarak Ramazan vesilesiyle bir "iftar yemei" dzenleme nerisi ilk kez, snrl da olsa, somut bir konuda farkl kavray ve alglaylarn, farkl yorumlarn dile getirilmesine yol at. Bu tartma, programatik karakterdeki Bildirgenin etli bir meyve gibi szlerinin iindeki tohumlarn imdi nasl zehirli meyveler vermeye baladn gsterdi. Bir program tartmas yapmann, (Program tartmas, program metni tartmas deildir ve burada programdan program metni anlald iin hep komisyonlara bu grev verilmektedir.) kavramsal netliin, programn somut hedeflerden baka bir ey iermemesi gerektiinin nemini gsterdi. Tabii grmek isteyen gzler iin. Neleri nasl gsterdi? Btn bunlar daha somut olarak gstermeye alalm bu tartmalar vesilesiyle yazda. * nce unu ak ak olarak koymak gerekiyor. steyenler, "inanllar ve inanszlar" veya bu ayrma da kar kan rnein Demokratik Birlik Hareketinin "ye" ve sempatizan kiiler, kiiler olarak toplanp iftar yemekleri dzenleyebilirler. Buna kimsenin bir itiraz olamaz ve bizim de yoktur. Ama demokratik mcadeleyi rgtlemek, derlemek, toparlamak gibi bir amac olduunu syleyen bir politik formasyonun (ekillenmenin) byle bir ey yapmasna ok ciddi itirazlarmz vardr. Byle bir davrann brakalm demokratiklemeyi, Trkiye'deki demokrasi mcadelesine zarar vereceini, DBH'nn bu durumda, zmn deil sorunun paras olacan dnyoruz. Neden? Ama buna gemeden nce ve bunu anlatabilmek iin nce bizim hangi noktadan itiraz ettiimizin iyi anlalmas ve baka itirazlarla kartrlmamas gerekiyor. Bu fark gsterebilmek iin nce dier itirazlarn bir eletirisini yapalm. Benim bu neriye itirazm, CHP veya Genel Kurmayn yapt gibi, "dinin siyasallamas"na itiraz noktasndan deildir. Ne yazk ki, Demokrasi in Birlik Hareketi iinden bu Ramazan vesilesiyle iftar nerisine kar klrken, gerekeler tam da bu biimde getirilmi bulunmaktadr. Ve bu itirazlarda yansyan gr en azndan, DBHnn ftar yemei dzenlemesi kadar yanltr ve onun ikiz kardeidir. nce bu grlerin nasl ifade edildiini grelim. rnein Glseren Pusat yle yazyor:
288

"DBH'de ortaklatmz temel prensipler asndan, DBH'nin dzenleyecei bir iftar bulumasn doru bulmadm belirteyim. Yrtmede de Uur arkadaa bu nerisini uygun bulmadm sylemitim. Elbetteki isteyen insanlar bir araya gelip kendileri adna yapabilirler. Ancak kurumsal olarak, yani DBH olarak, dinin siyasallamasna ve aralamasna kar olanlar olarak siyaseten oru tutanlarn yemei olan iftarda buluulmasn yanl buluyorum." (altn biz izdik) Benzer ekilde Aydn Erdoan da u itiraz yapyor: "Bu ite kk bir terslik olduunu dnyorum. Ankara toplantsnda, krsden "kutsal"n siyaset d kalmas gerektiini ifade etmeye almtm. () Kutsaln siyaset alannda kullanlmas, kutsal siyasal atma arac haline getirmitir ve getirmeye devam ediyor. Bu alanda bir yarmann olduu da gerektir. Kanmca doru olan, kutasaln siyasallatrlmasna kar durmak gerekir. Caminin, Cemevini, orucun, iftarn siyaset arac haline getirilmesini doru bulmuyorum." (altn biz izdik) rnein Glseren Pusat'n itirazn ieren alntda son cmleye kadar olan ksma bir itirazmz yoktur. Ancak gereke olarak yazlm olan son cmledeki itiraz, sadece arca Trkiye'nin resmi laiklik sylemine uygun dmemektedir, ayn zamanda demokratik bir program ve anlay asndan yanltr. nk, gerek bir demokraside, pek ala gerekelerini slam veya baka bir dinde bulan ve yle ifade eden partiler kurulabilir; yani dini siyasallatranlar, kutsal siyasalla195tranlar olabilir. Gerek bir demokratn grevi dini siyasallatrma zgrln savunmaktr. Ama gerek bir demokrat bireylerin, rgtlerin, partilerin dini siyasallatrma zgrln savunurken; devletin, yani ulusun ve politik olann, dini siyasallatrma zgrln reddetmelidir; yani devletin dine gre tanmlanmasnn amansz dman olmaldr. Yani kii, parti ve derneklerin dini siyasallatrmas zgrln savunurken; devletin byle bir zgrl olmasn reddederiz. Devlet karsnda dinin btnyle kiilerin zel sorunu olmas gerektiini savunuruz. Trkiye'de ise, devlet dini tam anlamyla siyasallatrd iin; yani Trkiye'de ulusun tanm ayn zamanda Snni slama dayand iin, resmi devlet dini genel olarak slam ve zel olarak da Snni slam olduu iin, kiilerin, rgtlerin ve partilerin dini siyasallatrmas yasaktr. Askeri Brokratik Oligari'nin "dinin Siyasallamas"na kar k, aslnda dinin belli bir tarzda siyasallamasn yasaklarla garanti altna almaktan baka bir anlama gelmez.
195

Burada Kutsaln din ile zde kullanm vardr ve bu yanltr. Kutsal bir dine ilikin olmayabilir. rnein kutsal politika dnda brakma da bizzat bir kutsaldr, hem de Trk Devletinin, Genelkurmayn kutsaldr. Konuyu datmamak iin bu kavram karmaalarna girmiyoruz. 289

zetle Trkiye'de din korkun lde siyasaldr. Trkiyede siyasal olan, yani devlete ve ulusa ilikin olan, sadece bir soyla, bir dille, bir rkla yani Trklkle deil; ayn zamanda dinle, yani Snni slam ile tanmlanmtr. Ve tam da byle olduu iin "Dinin siyasallatrlmas" yasaktr. Bizzat bu durum bizim programmz apak ortaya karr. Bu gnk durumun tam tersi olabilir demokratik bir program: Devletin dini siyasallatrma hakkn reddetmek ama partilerin, rgtlerin kiilerin dini siyasallatrma zgrln savunmak. Gerekten laik bir lkede ise, ulus ya da politik olan tam da dinle tanmlanmad iin, kiilerin zel sorunu olduu iin, yani din "siyasallamam" olduu iin; dini siyasallatrma zgrl olur. Yani hibir parti dini siyasallatrd iin kapatlmaz, byle yapt iin hi kimse cezalandrlamaz. Yani isteyenler rnein Mslman Demokrasi Partisi kurabilir; isteyenler Mslman iler Sendikas kurabilir. Ve byle bir lkede devletin din dersi verme, vatandalardan bir din adna vergi alma; o din iin okullar ama zgrl olmaz. Sorunun z byleyken, Demokrasi in Birlik Hareketi'nin bir "ye"sinin veya destekleyicisinin "dinin siyasallamasna" kar olma gerekesiyle rgt olarak bir iftar yemei dzenleme nerisine kar kmas, Demokrasi in Birlik Hareketini oluturanlarn henz ne kadar demokrasiden uzak olduunu gstermesi bakmndan anlamldr ve kar klan nerinin kendisi kadar yanl ve tehlikelidir. Tabii yeleri byle henz demokratik bir programa bu kadar uzak bir organizasyonun nasl demokratik bir program savunup toplumu nasl demokratikletirecei ortaya bir soru olarak kmaktadr. "Dinin siyasallamas" Trkiye'de bir tehlike deil bir gerek durumdur. Bu verili ve gerek durumda "Dinin siyasallamas"na kar olduunu sylemek, gerek durumu laiklik gibi grmek ve gstermektir ve Genelkurmay ile ayn dili konumaktr. Bugn varolan sistem bir yandan devleti dinle tanmlar ve dier yandan dinin siyasallamasn yasaklar; bunlar birbirinden ayrlmaz ikiz kardeler, ayn madalyonun iki yz olduu iin "dinin Siyasallamas ve aralamas" gerekesiyle kar kmak iki kere yanltr. Bir yandan bizler "dinin siyasallamas ve aralamas" zgrl n savunmamz gerektii iin yanltr. Yani kendi hedefimizi yanl tanmlamaktadr. Dier yandan ayn zamanda bugn devlet dinle tanmland; yani belli bir din, Snni slam, zaten sonuna kadar siyasallam olduu iin yanltr. Yani var olan durumu yanl tanmlamaktadr. Sonu olarak "dinin siyasallamas" gerekesiyle DBH'nn bir iftar yemei dzenlemesine kar kmak yanltr ve aslnda bu gnk anti demokratik sistemin kelimesi kelimesine savunulmas anlamna gelir. * Benim kar k gerekem bu deildir. Tamamen farkldr. Bunun bir ok dzeyi bulunmaktadr. Ben itirazm yaparken, hem Programatik, hem stratejik, hem de taktik olarak
290

batan baa yanl olduunu dnyorum. O nedenle kar ktm. imdi bunu aklamaya alaym. nce en basitinden balayalm. Trkiyede Snni slam ounluun dini olduu gibi ayn zamanda devletin destekledii, kendisini ve ulusu tanmlad dindir. (Devletin destekledii ve ulusu tanmlad din ille de ounluun dini olmayabilir. rnein Suriyede Alevi denen Nuseyri aznlk iktidardadr ve devlet onlara dayanr ve onlar destekler. Saddam dneminde Irakn da ounluu ii olmasna ramen iktidarda aznlkta olan Snni slam vard.) Egemen olan hele de ounluksa, bask altnda deildir, aksine imtiyazl ve egemendir, dolaysyla baskya kar ve demokratik bir hareket kmaz oradan. rnein bir ii, ii olarak burjuvazi tarafndan ezilir ama bir Snni Mslman; bir erkek, bir Trk olarak ezen durumundadr. Onun bu zelliklerinin demokratik bir karakteri bulunmaz. nk o sadece ounluun gcyle gnlk hayatta deil, hukuken de st ve imtiyazldr. Mslman, Trk ve Erkek olarak o imtiyazlarnn esiridir. O bu zellikleri nedeniyle bir bask yaamaz, aksine srekli olarak bir imtiyaz yaar. Elbette tpk sosyalizme gnl vermi bir burjuvann bu fikirlerinden dolay baskya uramas gibi bir Mslman, bir Erkek, bir Trk de baskya urayabilir, ama bu onun Mslmanl, Trkl veya Erkeklii nedeniyle deil; fikirleri nedeniyle bir bask olur. Bu nedenle ilerle veya halkla iliki kuracam diye, iilere veya halka bir Mslman, bir Trk veya bir erkek olarak gitmek, iilerin en geri ve gerici yanlarn okamaktr. Bizler bir Mslmanla, bir Trkle, bir erkekle demokratik dzeyde bir ilikiyi bir ii olarak, bir Alevi Olarak, bir Krt olarak; bir kadn ya da ecinsel olarak kurabiliriz. Yani demokratlar, biz Krtler olarak Trklerin Cumhuriyet bayramna gidelim; Krtler ve Trkler olarak ne kadar ok renkli mozaik ve de hogrl olduumuzu gsterelim diyemezler; bu demokrasi ve ok renklilik adna Trklerin geri anlarn okamak olur; biz Trklere haydi Krtlerin Newrozuna gidelim diyerek milleti siyasete alet ettiimizde biraz demokrat davranm oluruz. Bizler, haydi allahszlar ve Aleviler olarak gidelim birlikte Snnilerle iftar aalm; ne kadar ok toleransl ve demokratik ve de mozaik olduumuzu gsterelim diyemeyiz. Bu demokrasi adna Mslmanlarn geri yann okamak olur. Bizler Mslmanlara, haydi Sivas katliamn anma ve protestoya gidelim; haydi Cemevine gidip dayanmamz gsterelim veya haydi u hoparlrlerle yaplan ezan terrne ve ses kirlenmesine kar duralm diyerek dini siyasete alet ettiimizde biraz demokrat davranm oluruz. Bizler kadnlara haydi snnet dnne gidelim diyemeyiz. Ama bizler erkeklere, 8 Marta katlalm Kadnlara mcadelelerinde destek olalm dersek veya bir ecinsel ldrldnde ve terre uradnda erkekleri onlarla dayanmaya arrsak biraz demokrat davranm oluruz. Tabii byle davrandmzda demokrat oluruz belki ama ne Trklerden, ne Mslmanlardan, ne erkeklerden doru drst bir karlk bulamayz. Elbette tek tk Trk, Mslman veya Erkekler bir yank gstereceklerdir ama bunu da Trk, Mslman ve Erkek olduklar iin deil; siyasi inanlar gerei demokrat olduklar iin yapacaklardr.
291

Dolaysyla bu tr ar ve davranlar, daha demokratik karakterde olmalarna ramen, Trkleri, Mslmanlar ve Erkekleri pek fazla deitirmez ve etkilemez. Trkleri, Mslmanlar ve Erkekleri etkileyecek ve deitirecek olan, Trk olmayanlarn; Mslman olmayanlarn; kadnlarn vs. mcadeleleridir. Btn siyasi mcadeleler tarihi bunu gstermektedir. O halde bizim grevimiz btn bu zneler sz konusu olduunda ezilenlerin hareketleri iinde ve yannda yer alarak ezeni ortadan kaldrmak olabilir. rneimize gelirsek, Demokrasi in Birlik Hareketi, Snni Mslmanlarla iftar yemei dzenleyerek deil; Alevilerin mcadelesi ve rgtlenmesi iin; Aleviler iinde demokratik bir programn ekillenmesi ve demokratik olmayan Alevilerden ayrabilmesi iin mcadele ettiinde, rnein bir tartma dzenlediinde, bir yayn kardnda, Snni Mslmanlarn demokratiklemesi iin de gerekten bir i yapm olabilir. zetle, iftar yemei nerisi, her eyden nce, ezene, st olana ynelik olduu iin; ona bir tr yaltaklanma olduu iin ok yanl ve tehlikelidir. Byle bir nerinin Krtlere, Trklerin Cumhuriyet bayramn birlikte kutlayalm demekten fark yoktur. * Ama sorun sadece bu da deil, zneler arasndaki ilikiler ve program sorununda son derece ciddi yanllarla da ilgilidir bu tr neriler ve bu nerilere byle neri kadar yanl itirazlar gelmesi. Aslnda burada imdi bu iftar yemei balamnda ifade edeceim grleri gerek dier yazlarmda gerek zel olarak da Yeni Sosyal hareketler ile ilgili yolladm yazlarda defalarca ifade ettim. Belki oralarda soyut ve anlalmaz kalm grleri bylece daha anlalr ve somut olarak ifade etmeyi deneyelim. Belki biliniyordur, belki anlalmamtr, belki de unutulmutur ama tekrar hatrlataym. ktisadi ilikiler iindeki kar ve konumlardan domayan (yani snfsal olmayan) zne veya hareketlere Yeni Sosyal Hareketler denmektedir. rnein Kadn, Ecinsel, Ulusal Kurtulu, Ekoloji, Bar, Siyahlarn hareketi, Alevi hareketi gibi hareketler bu balamda saylabilir. Bu hareketlerde btn snflardan insanlar bulunur. (Bu hareketleri yaratan neden ve koullar ile bu hareketlerin teorik kavramsal aklamas Marksizmin Marksist Eletirisi adl kitabmzn Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt balkl nsznde yer almaktadr. Bu yazlar zaten daha nce gruba yollamtm. Ksaca geelim.) Yeni Sosyal Hareketler ve bu glerin ilikileri ve program gibi konular, klasik iler ve kyller gibi eline alnamaz. iler ve Kyler, iktisadi ilikiler iindeki konum ve karlar farkl glerdir. Onlarda sorun iki ayr gcn ilikisi ve ortak karlar ile ilgilidir. Ancak bir Alevi, Kadn, Ekoloji, Bar, Ulusal Kurtulu vs. hareketinde insanlar, iktisadi
292

ilikiler iindeki konumlar nedeniyle yer almazlar; zgl basklar nedeniyle yer alrlar ve bu basklar da saf anlamyla kapitalizmin kendi znden ve yapsndan domaz. Yani sermaye aslnda, saf ve soyut biimiyle cinsler karsnda ntrdr, Dinler, kltrler, soylar karsnda ntrdr. Ama sermayenin gerek tarihsel hareketi iinde sermaye eski bask biimleriyle simbiyoz bir ilikiye girdii iin; somut tarihsel hareketin bir rn olarak bu hareketler ortaya karlar ve hedeflerine ulatklarnda kapitalizmi ortadan kaldrmak bir yana ona bir canllk ve dinamizm bile verirler. rnein kadn zerindeki basknn ortadan kalkmas kapitalizmi ortadan kaldrmaz, aksine kapitalizme daha bir yaama gc ve canllk da verir. Bu nedenle bu hareketlerin tek tek hedefleri, nesnel olarak, daha mkemmel bir kapitalizm yani ayn anlama gelmek zere daha gelikin bir demokratizm demektir. Yani Alevilerin, Krtlerin, Kadnlarn, Ecinsellerin zerindeki basky ortadan kaldran; ekolojik normlarla donatlm bir demokratik cumhuriyet kapitalizm iin aslnda en ideal koullar sunar. Tabii iilerin kendi karlarn korumas ve birleebilmesi iin de en ideal koullar olur bunlar. Bu znde demokrnatik ve kapitalizmle elimeyen ozellikleri nedeniyle bu farkl znelerin hepsi (Yeni Sosyal Hareketler) bir demokratik program ve harekette birleebilirler. Btn Yeni Sosyal Hareketlerin mcadeleleri ve tarihi gstermektedir ki, bu hareketler ilerinde tm snflar barndrdndan, snf ayrlklar bu hareketler iinde programatik ve stratejik ayrlklar biiminde ortaya kmaktadr. Somut olursak rnein Alevi Hareketi iinde, iilerin eilimi tam bir laiklik iken, Alevi burjuvazisi, byk lde devletin Alevilii tanmas gibi bir programa sahiptir. Dolaysyla, Demokrasi in Birlik Hareketi, btn bu zneler iinde birlii deil, bu zneler iindeki demokratlar ile demokrat olmayanlarn blnmesini ama btn bu farkl zneler iindeki demokratlarn birlemesini savunmal ve temsil etmelidir. Bu Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin olmazsa olmazdr. Yukardaki sonu yle de ifade edilebilir: btn zneler iindeki ii snfnn eilimleri yani en demokratik eilimler ancak btn bu farkl zneleri birletirebilir ve byle bir program gelitirebilir. Ancak burada bir sorun daha vardr. Bu hareketlerin her birisi, belli bir zne asndan onun sorunlarna ynelik olarak ekillenir. Yani rnein Aleviler iindeki demokratik eilim diyelim ki diyanetin kaldrlmasndan yanadr ama ayn zamanda Krtler zerindeki baskya yol aan ulusun Trklkle tanmlanmasna kar olmayabilir. Yeni Sosyal Hareketlerin tarihi, bunlarn baka zneleri yaratan sorunlar karsnda krlk iinde olduunu da gstermitir. Keza bu iliki i Hareketi ile Yeni Sosyal Hareketler arasnda da grlmektedir.
293

Dolaysyla bu hareketler iindeki demokratik veya sosyalist kanatn grevi, sadece o hareketin iinde o znenin sorunlarnn zm iin bir demokratik program deil ayn zamanda bu programa ulamak iin demokratik bir strateji, yani dier znelerin demokratik zlemlerini de programlatrmak olur. rnein Aleviler, Krtlerin, Kadnlarn, Ecinsellerin, Ekolojistlerin, ilerin demokratik taleplerini de radikal bir demokrasi anlayyla kendi bayraklarna yazdklarnda bu gleri kazanp toplumun ounluunun desteini kazanabilir ve bu sistemi deitirebilirler. Ya da rnein Krtler de, Alevilerin, Kadnlarn, ilerin vs. demokratik taleplerini radikal bir demokrasi anlayyla kendi bayraklarna yazdklarnda bu glerin kazanp toplumun ounluunu ortak bir mcadelede birletirebilirler. Bu her zne asndan dier znelere ynelik olarak byledir. Zaten sosyal mcadeleler tarihi Krlk kadar byle bir eilimin de bulunduunu gstermektedir. Bu da btn bu farkl znelerin bir tek ortak demokratik bir programda birlemelerinin hem mmkn hem de gerekli olduunu gsterir. Tm toplum iin kapsayc ve sistematik demokratik bir program savunmad srece bu hareketlerin her biri, aznlkta ve izole kalmaya ve byle bir program savunmad iin de o hareketin iinde nderlii burjuvaziye kaptrmaya mahkumdur.

Yani, sistematik, kapsaml ve radikal bir demokrasi program Yeni Sosyal Hareketlerin ve i Hareketinin, yani tek tek bu znelerin mcadelesinin birletirilmesinin olmazsa olmaz kouludur. Her hangi bir hareketten (i, Krt, Alevi, Kadn, Ekoloji, Bar vs.) hareketle bu noktaya varlabilir. Ama burada sistematik, kapsaml ve radikal olmann yan sra bir zellik daha gerekmektedir: bu program son derece somut hedefleri iermelidir. nk somut ve sistematik olmad takdirde, bu farkl zneleri birletirme zellii bulunmaz. Somut olmak, sadece programlarn somut yaplacak iler plan olmas zelliiyle ilgili deildir; ayn zamanda bu znelerin farkl dilleri olmasyla da ilgilidir. nk bu znelerin her birinin kendi zel dili vardr ve birbirilerinin dilini anlamadklar gibi, birbirlerini itici de olabilirler. Bir tr Lingua Franz, bir tr Hiyeroglif, Ortak Dil gerekmektedir bu farkl diller konuan ve birbirinin dillerini anlamayan zneleri ortak bir mcadelede birletirmek iin. Biz tam da bu nedenle, sadece somut yaplacak ilerden ibaret, sistematik ve zl bir program nerdik tm bu farkl zneleri birletirebilmek iin, kabul edilmi bulunan "Bildirge"ye kar. Ama bildirge bu ortak dilin ancak somut eylemler ve talepler olmas gereini ciddiye almayarak, bir yn farkl znelerin diliyle gereksiz edebiyatlar yapt.
294

imdi konumuzla ilgili bir rnek verelim ve yarm kalm olan Bildirgenin eletirisine de devam edelim. "Gerek bir bar ve zgrlkler Anayasas, Krtlerin; emekilerin; halkna sahip kan aydnlarn; Hallac- Mansurlarn Pir Sultanlarn eitliki deerlerini zgrce yaatmak isteyen Alevilerin inan zgrl isteyen Mslmanlarn; fiziksel, psikolojik, cinsel bask, smr, ezilme ve iddete maruz kalan kadnlarn; cinsel kimlii zerinden dlananlarn; snr tanmakszn yaanan doa ve tarih ykmna kar snr tanmakszn ekoloji ve dostluk kprs ile kar kanlarn, neredeyse kaderleriyle ba baa braklm engellilerin, bu lkenin gndemine hep birlikte arlk koymalar ile ortaya kacaktr." Btn bu paragraf aslnda anlam olarak bir totolojidir. Btn o dolgu maddelerini kardnzda sylenen udur: zgrlkler Anayasas ezilenlerin lke gndemine arlk koymalaryla ortaya kar. Bu gne kadar aksini iddia eden mi vard ki? Ak ki aslnda insan lmemise yayordur gibi bir Lapalis Hakikat karsndayz. Ezilenlein arln koymad demokrasi veya anayasa m olurmu? Bunun aksini iddia eden olsa ancak byle bir nermenin anlam olabilir. Laf ola beri gele. Btn o aradaki dolgu maddeleri ezilenleri tanmlamaktadr gya ve de edebi biimde. Peki u edebi dolgu maddesine bakalm. Ne deniyor? Dilden balayalm. Bu satrlar sosyalistlerin diliyle yazlm ve yine o dile uygun olduu iin Aleviliin dili de kullanlm. Ama sosyalist ve Alevilerin bildirgede kendi dillerini kullanma haklar varsa yarn bakalar da kp ayn hakk isteyebilir. Yarn br gn bir Krt pek ala kp yle diyebilir ve diyecektir: "Orada Alevilerin kutsal bildikleri Hallac Mansur, Pir Sultan denmi; oraya eyh Saitlerin; Kemal Pirlerin diye eklenmesini de istiyorum. O byle diyince, bir Marksist Leninist kacak, Markslarn, Engelslerin, Lenin'lerin de eklenmesini isteyecektir. Daha sonra bakas kp bunu yetersiz bulacak, oraya Stalinlerin, bakas Trokilerin, bakas Bakuninlerin eklenmesini isteyecek; belki bir Mslman kp Ali eriatilerin, baka bir Mslman hazreti merlerin, bir Hristiyan sann eklenmesini isteyebilecektir. nk madem Alevilere bu hak verilmitir herkesin bu hakk olmas gerekir. Ya da yle itirazlar gelebilir: Bir Mslman kp bizi inan zgrl istediimizle niye snrlyorsunuz, biz de mer gibi eitlikiyiz, oraya hazreti merin adaletini savunan Mslmanlarn tabirini de ekleyiniz diyebilecektir196.

196

Koordinasyon toplantsnda metne son ekil verilirken aslnda tam da bu sorunla baka bir biimde karlald. Sadece Krtlerden sz edilip Araplardan sz edilmemesi eletirilmiti, bunun zerine Arap eklendi., ama sonra Sryaniler, Lazlar, Pomaklar, erkezler, Romanlar vs. de ortaya kt. Btn bunlar bile kimseyi 295

Bunlarn henz denmemi olmas temeldeki yanll deitirmez. Grld gibi, "Bildirge"nin somut talep ve eylemler iermeyen bir metin oluu aslnda temel bir kavrayszlkla, yeni sosyal hareketler ve bunlarn ilikilerinin anlalmamasyla ve farkl diller sorununun almas zerine hi kafa yorulmamasyla ilgilidir. Ve ok ciddi handikaplar iermektedir. Byle bir dil ve mantkla o uzun cmlede iddia edilen, yani Ezilenlerin birleerek ve lke gndemine arlk koyarak demokratik bir anayasaya ulamas mmkn olamaz. Demokrasi in Birlik Hareketi'nin bildirgesi, sadece farkl zneleri ve onlarn demokratlarn, ortak bir demokratik programda birletirme kapasitesinde deildir; ayn zamanda onlarn birlemesinin nne ek zorluklar karr. Bir diller atmas yaratma potansiyeli tar. Bu ksa nottan sonra tekrar konumuza gelelim. * Yukardaki satrlarda, somut olmayarak sadece ek zorluklar karlmyor; ayn zamanda ierik olarak da bir yn yanl ey de syleniyor. "Hallac- Mansurlarn Pir Sultanlarn eitliki deerlerini zgrce yaatmak isteyen Alevilerin inan zgrl isteyen Mslmanlarn () Burada znelerin sorunlarnn ve taleplerinin yer deitirdiini de gryoruz. Trkiye inan zgrl olmad iin ezilenler Mslmanlar deil, Aleviler'dir. Aleviler ve Alevi hareketi Pir sultanlarn, Hallac Mansurlarn eitliki deerleri iin deil; devlet Snni slam' gayr resmi olarak devlet dini biiminde tanmlad iin; yani gerek bir inan eitlii iin vardr. Eer gerekten laik bir lke olunsa bir Alevi Hareketi olmazd. Yani aslnda nan zgrl aslnda Alevilerin, Alevi hareketinin var olu nedeni ve temel talebidir. Burada bildirgenin atlad ve ftar Yemei yapalm nerilerine yol aan yanl yarg da ortaya kyor. Trkiyede Snni Mslmanlar inanlarndan dolay ezilen bir zne deildirler; aksine ezen ve egemen bir gtrler. Onlarn durumu tpk Krtler karsndaki Trklere benzer. Onlar Mslman olarak tpk Trkler gibi bu sistemden beslenirler ve sistemden beslenenler sistemi deitiremezler. Kendinizi Trk olarak kabul ediyorsanz ve ana diliniz Trkeyse, Trk olduunuz iin Trkiye'de ezilmezsiniz; ayn ekilde Mslman olduunuz iin de ezilmezsiniz. Trk olduunuz iin ancak politik fikirlerinizden dolay baskya urayabilirsiniz. Ayn ekilde Mslman olduunuz iin, ancak politik fikirlerinizden dolay baskya urayabilirsiniz. Trk nasl Trkln tam anlamyla zele ilikin olduunu savunmadan bir demokrat olamaz
bildirgede bir eylerin temelden yanl olduu, bir eylerin batan yanl gittii dncesine getirmedi. Ama olaylar inatdrlar, bunlar her admda almaz sorunlar olarak karya dikilecektir. 296

ise, bir Mslman da diyanetin kaldrlmas, okullardan din derslerinin kaldrlmas; mam hatiplerin kapatlmas; Aznlklarn dinle tanmlanmasna son verilmesi gibi talepleri ileri srmeden ve bunlar iin mcadele etmeden demokrat olamaz. Ve slami hareket iindeki radikal kesim, demokrasiye daha yakn grnen kesim; bu bildirgeyle kendilerine mesaj verilen kesim; inan zgrln deil daha ziyade eitliki deerleri savunurlar. Politik slam iindeki bu gnk ayrma henz demokratlar ve demokrat olmayanlar ayrmas deil; daha eitliki deerleri ne karan eitlikiler ve zenginler ayrmasdr. Vurgular esas olarak eitlikilik zerinden yaplmaktadr. Ama bu eitlikilii vurgulayan ve daha yakn olduu dnlen kesimlerin, bir iki istisna dnda, gerek bir laiklik veya inan zgrl bayra ast; yani rnein bizim bir Trk olarak, temel sorunun Trk sorunu olduunu sylememiz; Trk olarak ulusun Trklkle tanmlanmasna kar kmamza paralel; Snni slama kar demokratik talepleri ykselttii grlmemektedir. Bu da Snni slamn sistemden beslenmesiyle ve sistemden beslenenlerin onu deitirmeyi istemeyecekleriyle ilgilidir. Aslanda Trk Sosyalistleri ve Mslman Radikaller birbirlerine ok benzerler ve ayn madalyonun iki yzdrler. Trk sosyalistleri de, ezen ulustandrlar. Bu nedenle, ulusun Trklkle tanmlanmasn hi sorun etmezler ve esas sorun ettikleri hep fakirlik, eitsizlik, anti-emperyalizm vs. olur. Aslnda bunlar sorun etme, Trk olarak imtiyazlarn savunmann; demokratik grevlerden kamann rtsdr. (Demokrasi in Birlik Hareketini oluturan Trk sosyalistlerinin ou da byledir zaten ve tam da byle olduu iin programn ulusun tanmndan Trkl kaldrmak olarak koymamakta ve bunu en acil ve ba grev olarak tanmlamamaktadr. Bildirgenin btnne sinen mantk da budur zaten. Bildirge aslnda Krt hareketiyle ittifak yapar grnerek, Trkle kar mcadele demokratik grevinden kaan ve bunu fakirlik ve anti emperyalizm gibi gerekelerle yapan Trk sosyalistinin izgisini Krt Hareketinin demokratik eilimlerine yedirme metnidir znde. Bildirgenin ruhu budur.) Trk sosyalistlerinin bu zellii, yani Trk olarak ezen ulustan olmalar; ayn ekilde Mslman olarak egemen ve ezen dinden olan radikal Mslmanlarda da grlr. Onlar da Trk sosyalistleri gibi, anti-emperyalizm, fakirlik, eitsizlik gibi sorunlar esas sorun olarak ne karrlar. Ama bu ne kar, tpk Trk Sosyalistlerinde olduu gibi; demokratik mcadelenin ne karlmasnn bir arac deil; ondan kan; o grevleri gndemden karmann bir aracdr. Siz hi, radikal slamclarn, Trk sosyalistlerinin Trkl sorun etmemesi gibi, ulusun aslnda slamla tanmlanm olduunu sorun ettikleri grdnz m? Bu bakmdan gerek Trk sosyalistleri gerek radikal slam, bu demokratik grevlerden katklar lde, sendikalist ve ekonomist; burjuva sosyalisti; i snfnn geri bilincini temsil ederler ve bunlara kar mcadele edilmeden (Sosyalistlerle Sosyalizmin ve aydnlanmann, Radikal slamclarla slamn dili iinde bir ideolojik mcadele
297

gerekmektedir.) Ve bu nedenle eitlikilii ne karp demokratik grevlerden ve hedeflerden kaan radikal slamclarla eitlikilii ne karp demokratik grevlerden kaan sosyalist arasnda; btn farkl dillere ramen bir zdelik, bir gnl yaknl vardr. Ve bu yanltc ve tehlikelidir. nk bu yaknlk, demokratik grevlerden kasn ortaklndan kan bir yaknlktr. Buna kar ak bir ideolojik, programatik ve stratejik mcadele verilmeden Trkiyede bir demokrasi cephesi oluturalamaz. DBH ise, bu noktada, bu gnk pozisyonlaryla zmn deil, bizzat sorunun bir parasdr. Kaldmz yere dnersek; bildirgede Alevilerin ve Politik slamn konumu ve hedefleri tam da gerein tersine koyulmaktadr. Alevilerin sorunu inan zgrl, gerek bir laiklik iken onlar eitliki bir hareket gibi tanmlamakta, (resmen onlara ya da ekmektedir) politik slamn esas sorunu eitlikilik iken onlar nan zgrl nedeniyle bir baskya uruyormu gibi gstermektedir. Ama burada daha byk yanl; slamn inan olarak ezildiinin savunulmasdr. Bu doru deildir. Snni slam, Trkiyede sadece ounluun dini olduu iin deil; politik olarak devletin de dini olduu iin egemen ve imtiyazldr. Bu imtiyaz syleyip ona kar bir mcadele etmek gerekirken, resmen byle bir durum yokmu gibi sorun problematize edilmemektedir. Yaplan bir bakma herkese mavi boncuk datmaktr. Herkese mavi boncuk dataym; Herkesle iyi olaym diyen hi kimseyle iyi olamaz. Birilerini kaybetmeyi gze almadan birilerini kazanamazsnz. * Barts nedeniyle uygulanan basklara gelince, bu slama deil, genel olarak dnce, davran ve rgtlenme zgrlne basknn bir parasdr. Yani insanlarn tpk Trkle hakaret etme zgrl olmamas gibi; dini siyasete alet etme zgrl olmamasyla ilgilidir. Bu bask politik bir hareket zerindeki bir baskdr. Ama bu baskya urayan politika bunu bir inan zgrl sorunu gibi koymaktadr bu mcadelesinde. nk bu ona elverili bir konum salar. Eer bu gerekten bir inan zgrl mcadelesi olsa ve bu hareket demokratik bir karakter tasa, niversitelere giremeyen kzlar bayraklarna diyanetin kaldrlmas; imam hatiplerin kapatlmas; din derslerinin kaldrlmas gibi sloganlar yazarlard. Bir siyasi akmn urad basky bir inanca yaplan bask gibi gstermesi ile bir inancn gerekten bask altnda olmas birbirinden ok farkldr. Biz elbet, nasl fikir ve rgtlenme zgrln savunuyorsak, bu istedii gibi giyinme ve giyinmeme zgrln savunmalyz, ama Snni slamn bir din olarak baskya urad iddias doru deildir. Aksine Snni slam, hem devlet araclyla, hem ounluk gcyle dier inanlar bask altna almaktadr. *
298

Demokrasi in Birlik Hareketi, eer gerekten demokratik bir hareket olmak, byle bir hareketin ekirdei olmak istiyorsa, btn bu znelerin iindeki yeterince demokratik, kapsaml ve radikal olmayan eilimlere kar bir mcadele yrtmelidir. Yani rnein Radikal slam iinde, Sosyalistler iinde, ekonomizme kar demokratik mcadelenin ve programnn douluunu ve nemini gsteren bir politik ve ideolojik mcadele yrtmelidir. Ayn ekilde Aleviler iinde ve Krtler iinde de. rnein Krt hareketi hala tutarl ve demokratik bir program koyabilmi deildir. (Bunun kavramsal ve snfsal nedenlerini baka yazlarmzda akladk.) DBH Krt hareketini, Krtlerle Trklerin birlemesi deil; Krtln ve Trkln kiilerin zel sorunu olduu, herkesin ana dilinde eitim hakknn olduu bir demokratik bir ulusuluk iin mcadeleye armaldr. Ancak bu takdirde, zgrlk Hareketinin bir uydusu, bir peyki olmaktan kp, ona yol gsterebilir ve yardmc olabilir. Ancak bu takdirde ekonomist Trk sosyalistlerinin ekonomizmiyle mcadele edip, bu ekonomist sosyalistlerin bir araya gelmesinin bir arac olmaktan kp ekonomist sosyalizme kar mcadelenin bir arac olabilir. te o zaman btn zneleri bir tek demokrasi program altnda toplayabilir ve bu gnk kmaz aabilir. * zetle, Trkler ve Mslmanlar, Trk ve Mslman olarak, stte, ezen ve ounluk olduklar iin, demokratik bir zne deildirler. Ayn ekilde Yeni Sosyal Hareketler kategorisine de girmezler. Trk ve Mslmanlar ancak, snfsal nedenlerle; veya baka nedenlerle (Kadn, Alevi, Krt vs. olduklar iin) demokratik zlemlere ve programa sahip kabilirler. Gerek durum bu iken, Mslmanlarla Mslman olarak iliki kurmaya kalkmak ve bunun iin de onlarn en geri yanlarn okamak (iftar yemei yemek) Demokratik olmakla badamaz. Bu Trklerle bir Trk bayram kutlamaya benzer. Bunu yapanlar efendilerine yaltaklanan klelerden farkl davranm olmazlar. Bunlar yapanlar zmn deil sorunun birer paras olurlar. * Son bir sz de i Snf ile bu Yeni Sosyal Hareketler ilikisine dair. i Hareketi iin de dier hareketler iin geerli olanlar geerlidir. Nasl dier sosyal hareketlerde talepleri srf kendileriyle snrlayanlar varsa i Hareketinde de vardr. i hareketinde buna ekonomizm veya sendikalizm denir.
299

Byle bir ii hareketi, tpk Alevilere diyanette yer isteyen bir Alevi hareketi gibi; Krtlerin bir ulus olarak tannmasn isteyen bir Krt hareketi gibi demokratik olarak nitelenemez. Trkiyede i hareketi demokratik deildir ve demokratik bir program yoktur. Demokratik bir ii hareketi, btn zneleri, yani Yeni Sosyal Hareketleri ortak bir program etrafnda birletirebilecek biricik gtr. Bu olmaynca ne bu program ne de bu birleme kabilir. Dier hareketlerin bunu baarma ans yoktur. Dier hareketlerin hi birisi, tarihlerinde ve bu gn dier znelerin mcadelelerinin derslerini sistemletirmemi ya da byle bir sorunlar bile olmamtr. Btn hareketleri birletirecek bir program gibi bir sorunlar olmamtr. Bu birikime ve bu sorunlara sahip biricik hareket i Hareketidir. Zaten i Hareketi ayn zamanda dier Yeni Sosyal Hareketler iindeki devrimci ve demokrat kanatlarda da ifadesini bulur. Bugn niin bir demokratik ii hareketi yok? Niin ii hareketi demokratik ve eitliki zlemlerini Politik slam iinde ifade ediyor ve Burjuvaziyi destekliyor? nk i Hareketi byk yenilgiler almtr. i Snf Devlet ve Sendika brokrasisi tarafndan onlarca yldan beri kafadan gayr msellah edilmitir. in kts ii snfna demokratik program benimsetebilecek olan entelijansiyann kendisi ekonomist olmu durumda ve iilere srekli bunu rnga ediyor. Bu durumda demokratik bir hareketin ortaya k ve baars her eyden nce, Trk ve Mslman olarak ezen durumda olan byk ounluun iinden ii olarak ezilenlerin demokratik bir hareketini yaratmaktadr. Byle bir hareketin yaratlmas iin ise, sosyalistler arasndaki ekonomizme ve sendikalizme kar ciddi bir ideolojik mcadele gerekmektedir. Ancak bu mcadele iinde ekillenmi bir entelijansiya, ya da sosyalist aydnlar, iilerin demokratik bir hareketinin tohumunun oluumuna katkda bulunabilir ve buradan tm znelerin iindeki radikal demokratlar kapsayan muazzam bir g ortaya karlabilir. Bu satrlarnn yapmaya alt bir bakma tam da budur. Ama Demokrasi in Birlik Hareketinin anlamad, yapmad ve yapmak istemedii de budur. Tam da bu nedenle, grevini byle belirlemedii; ii ve sosyalistler arasndaki ekonomizmi temel vuru yn olarak belirlemedii iin ve tam aksine kendisi bu ekonomizmi byk lde yanstt iin, bu giriim demokratik bir hareketin oluumunun nnde nesnel bir engeldir kendisi hakkndaki kendi znel deerlendirmelerinin aksine. 29 Austos 2009 Cumartesi Demir Kkaydn

300

Alevi Mitinginin Dndrdkleri

Aleviler bu hafta sonu (8 Kasm 2009) stanbul'da "Ayrmcla Kar Eit Yurttalk Hakk" iin bir miting dzenliyorlar. Bu mitingi elbette her demokratn desteklemesi, sahip kmas ve katlmas gerekir. Bu vesileyle Alevi Hareketi zerine baz saptamalarda bulunmak yararl olabilir. Alevi hareketinin anlamad en temel sorun veya temel elikisi udur: Alevi hareketi Aleviliin ne olduunun veya ne olduuna ilikin cevaplarn hibir politik anlamnn olmad veya olamayaca bir demokratik dzen ihtiyacnn rn iken btn sylemini ve politik hedeflerini Aleviliin ne olduu zerinden yrtmektedir. Alevi hareketi politik amalarn netletirdii ve politik bir hareket olduu lde bu sylemi, dili ve paradigmay terk edecektir veya etmek zorundadr. Ya da yle formle edelim: politik bir hareket olduu lde, Aleviliin ne olduu zerine tartmalar ve Aleviliin zel dilini brakma eilimi gsterecektir veya gstermek zorundadr. O zaman dier politik znelerle ilikiler, onlarn nasl kazanlabilecei, onlarla nereye kadar gidilebilecei gibi stratejik konular nem kazanacaktr. Alevi hareketi iindeki tartmalarn Aleviliin ne olduu zerinden yrmesi, Alevi hareketinin henz bamsz bir hareket olarak ortaya kmadnn ve egemenlerden bamszlamadnn bir gstergesidir. Alevi hareketi iindeki radikal demokrat ve devrimci kanatlar bile henz bu fark fark etmi ve nemini kavram deildirler. Alevi hareketi iinde radikal ve devrimci bir kanat, Aleviliin ne olduu zerine devrimci ve doru bir tanm zerinden tartmay yrtt srece daha batan kaybetmi demektir. Gerekten devrimci ve demokratik bir Alevi hareketi veya Alevi hareketi iinde bir devrimci ve demokratik bir kanat, Aleviliin ne olduu zerine bir tartma iindeki blnme temelinde deil; Aleviliin ne olduu zerine bir tartmann kendisiyle blnerek ortaya kabilir. Buraya kadar adeta matematik formller veya geometrik teoremler gibi ifade ettiimiz bu dnceleri, harflerin yerine somut deerler koyarak gstermeye alalm. ncelikle, Alevi hareketini var eden, Trkiye'de ulusun, din, dil ve rk zerinden tanmlanm oluudur. Politik olan, yani ulusal olan, yani devlete ilikin olan bir dil, bir din, bir "rk" veya etni zerinden tanmlanmasayd, yani Trkiye Cumhuriyeti kurulurken gerekten demokratik bir cumhuriyet olarak ekillenseydi, bu gn bir Alevi veya Krt hareketi olmazd. nk byle bir cumhuriyetin daha ad rnein Trk veya Trkiye Cumhuriyeti deil, rnein n Asya Demokratik Cumhuriyeti gibi bir ey olurdu.
301

Bu Cumhuriyetin okullarnda Trk Tarihi deil, gerici ulusuluun uluslarn tarihi olduu iddiasna karlk, demokratik ulusuluun uluslarn tarihi olmadna ilikin tarihi ve genel bir insanlk tarihi okutulurdu. Keza ulus bir dille de tanmlanm olmayacandan, yani herkesin ana dilinde eitim hakk veri olacandan, bu tarihi herkes kendi ana dilinde okurdu. Yani soy, etni, dil, tarih vs. daha somut olarak Krtlk, Trklk, Araplk vs. btnyle kiilerin zel bir sorunu olurdu, tpk gerekten laik bir lkede dinin kiilerin zel bir sorunu olmas, hibir politik anlam bulunmamas gibi. Byle bir cumhuriyette, din de ulusun tanmnda hi bir anlam ifade etmeyeceinden, yani tamamyla kiilerin zel sorunu olacandan, zorunlu, din dersleri, diyanet ileri, imam hatip okullar olmazd. Keza byle bir cumhuriyette, "Aznlklar" da olmazd imdiki Trkiye Cumhuriyeti'nde olduu trden. nk ounluk olmayacakt. Dolaysyla rnein fener patikliinin ekmenik olup olmad veya "Aznlk Okullar"nn stats gibi sorunlar da olmazd. Tabii byle bir cumhuriyette kii bir araya gelip istedii dini kurabilecei, istedii dine girebilecei, kabilecei veya dinsiz olabilecei iin, Alevilii ayr bir din olarak gren Aleviler, Alevilii bir kltr olarak gren aleviler veya Alevilii slam'n bir biimi olarak gren aleviler de olabilirdi ve bunlarn her biri de kendi Alevilik anlayna gre istedikleri gibi birlikler, ibadet yerleri veya elence veya buluma yerleri aabilirlerdi. Bunlarn bir futbol kulb veya kanarya sevenler dernei kurmaktan hibir fark olmaz hibir politik anlam bulunmazd. Btn bunlar olmad iin, yani Trkiye Cumhuriyeti demokratik bir cumhuriyet olmad iin, yani politik olan, yani devlete ilikin olan, yani ulusal olan bir dinle, dille ve soyla, tarihle tanmlandndan, bir Alevi hareketi ve bir Krt hareketi bulunmaktadr. Byle bir demokratik cumhuriyette ne Alevi Hareketi olurdu ne de Krt hareketi. Eer byle bir cumhuriyette, ulusu Krtle veya Alevilie gre tanmlamaya kalkan bir hareket ortaya karsa, bu Krt ya da Alevi hareketi olmaz, demokratik bir ulusulua kar gerici bir ulusuluun hareketi olurdu ve bunu reddetmek ve buna kar demokratik cumhuriyeti savunmak, her demokratn ve yurttalarn grevi olurdu. imdi bu ok basit, temel ama unutulmu, burjuva devrimlerinin ve i hareketinin demokratik hedeflerini gz nne aldmzda, aslnda, Krt ve Alevi hareketinin, znde demokratik zlemlerden kaynaklandn ama bu demokratik zlemleri bylesine net olarak demokratik bir program biiminde ifade edemediini; demokratik zlemlerin egemen basknn ztt biiminde ifade edildiini grrz. Neden byledir? nk insanlk tarihi dz bir yol izlememektedir. Tarihte ileri atllar gibi ok byk geri gidiler de olmaktadr. Daha sonra gelenler, bu geri gidilerin sonularndan hareketle, ki o sonulardan biri de bunun bir geri gidi olduunu, yani tarihi bilmemektir, tekrar o unutulmu
302

demokratik hedefleri formle ederler ama bunu dizleri zerinde srnerek yaparlar. Fransz devriminde veya 19. yzyln ii hareketinde yukarda sylenenler son derece basit ve temel kabullerdi. Ancak 19. Yzyln banda hemen Fransz devriminden sonra Burjuvazi gericileti ve bu demokratik idealleri terk etti. Kiliseyle bart ve demokratik bir ulusuluun yerini gerici bir soya, dile, tarihe, dine vs. dayanan bir ulusuluu savunmaya balad. Buna ramen 19. yzyl boyunca, i hareketi, Aydnlanma ve Fransz devriminin bu demokratik programn savunmaya devam etti. Zaten bu zlemlere ve programa dayanarak da Ekim devrimini baard. Ancak, bu devrim kyllkle dolu, geri ve yoksul bir lkede tecrit kalnca, iilerin o ince tabakasna dayanan iktidar fazla ayakta kalamad ve onlarn yerini bir brokratik kastn egemenlii ald. Bu brokratik kast, bana getii sosyalist hareketi kendi d politikasnn avadanl olarak kulland ve o devrimci ve demokratik ii hareketini korkun yenilgiler ve cinayetlerle tasfiye etti. Bylece dnyada bu demokratik gelenekleri savunacak bir ii hareketi de kalmad. Bunlar olduu srece demokratik zlemler kendilerini sosyalist hareket iinde ifade ediyorlard. Ama bu da yok olunca, bu demokratik zlemler bu sefer verili olan durumdan hareketle kendilerini ifade yollar aramaya baladlar. rnein Ulus Trklk ile mi tanmlanmt, bu Trkln bask altna ald dier uluslar, artk demokratik bir hareket olmadndan, Trkln ortadan kaldrlmas gibi bir programla veya dnceyle yola kmyorlard. nk bunu bilmiyorlard, unutmulard bizzat o yenilgilerin sonunda, madem Trklerin devleti var bizim de olsun diyerek, rnein bir Krt ulusu ve devleti kurmak biiminde ifade ediyorlard. Bu noktada garip bir paradoks ortaya kyordu. Bir baskya kar hareketler olmalarna ramen o basknn bir kopyas olarak ortaya kyorlard. Bu tarihsel bakmdan anlalabilir bir durumdu. Tarihte de bir ok kereler byle olmutu. rnein slam ve Hristiyanlk tarihleri de byleydiler. Balangta ikisi de son derece demokratik ve devrimci idi, ama her ikisi de devletletikleri an, tm demokratik zelliklerini yitirdiler ve kendi demokratik zelliklerini srdrenleri kovuturdular, tpk Stalinizmin komnistleri yok etmesi gibi. Ama o zamanlar da baskya kar tepkiler elbette ortaya kacakt, ama bu tepkiler artk doutaki devrimci ve demokratik gelenekler unutulduundan, bilinen gerici biim iinde tarikatlar biiminde ifadesini buluyordu. Ancak ok istisnai durumlarda bu yeniden doanlar o eski kklerdeki eilimin devamclar olduklarn grebilmilerdir. Alevi hareketinin iinde bulunduu durumu daha iyi anlamak iin Krt hareketi bize ilgin bir analoji kurma olana salayabilir.
303

rnein Krt hareketi de ulusun tanmndan Trkl kaldrmak gibi bir demokratik programla deil, Ayr bir Krt ulusu yaratmak veya Krt devleti kurmak amacyla ortaya kt. Ancak mcadele iinde yava yava daha demokratik bir programa doru evrilme eilimi gsterdi. O zaman dilini Krtlk zerinden deil, demokrasi zerinden politik bir dil zerinden kurmaya balad. Krtlerin ka bin yldr var olduu, Krtenin ayr bir dil olup olmad gibi sorunlar artk Krt zgrlk hareketi iin hibir ey ifade etmemektedir. nk henz hala tam byle net ifade etmemi olsa da o artk bunlarn politik bir anlamnn olmad ve olmayaca bir demokratik cumhuriyeti hedefi haline getirmektedir. te Aleviler de byle bir noktaya vardklarnda, yani diyanetin Alevileri tanmas deil de Diyanetin kaldrlmas gibi bir talebe ulatklarnda Aleviliin ne olduunun hibir politik anlam olmadn, mcadelelerinin bunun iin olduunu greceklerdir. (Bu yarm kalm yaz burada bitiyor.)

304

Alevilerden ocuksu Beklentiler

Onur ymenin szlerinden ve gelen tepkilerden sonra bir ok kiinin de tekrarlad yle bir deerlendirme grlyor: Bu yaptndan dolay Onur ymene teekkr etmeli. Bizim krk yldr yapamadmz yapt. Aleviler bylece CHPnin ne olduunu anlarlar. Buradan da Alevilerin artk CHP destekiliinden vazgeeceini, CHPye kerhen de olsa destek veren kesimin kleceini; bylece Askeri Brokratik Oligari ve onun partisinin hareket alannn daralacan bekliyorlar. Bu karsama ve beklentilere bal olarak da btn abalarn, ymen rneinden hareketle CHPnin nasl bir parti olduu konusunda younlatrp, Alevilere, bakn hala da CHPnin zn gremez ve onu desteklemeye devam ederseniz, sonra banza geleceklerin ve Trkiyedeki demokratiklemenin baarsz kalmasnn sulusu siz olursunuz diyorlar veya dedikleri znde buraya varyor. nternetteki, sol, liberal ve hatta bir sr sosyalist sitede de ve sanki saduyunun son szym gibi grnen bu tavr ve beklentiler hem sosyolojik olarak hem de politik olarak yanltr. Bu tavr, partiler ve onlar destekleyen kesimlerin ilikisini sosyolojik olarak son derece basit, mekanik ve ocuksu deerlendirmekle kalmaz, politik olarak da Alevileri bizzat bu tavrlaryla CHPye mahkum ederler. Nasl ve niin? Bunu aklamay deneyelim. * Partiler ve onlar destekleyen toplumsal snflarn, gruplarn, znelerin ilikisi sanldndan ok daha karmaktr ve rgtlerin gerek yzn bilip bilmemeyle ilgili deildir. Bunu i hareketinin tarihinden bir rnekle somutlayalm. Bilinir ya da artk pek bilinmez, gerek Sosyal Demokrat partiler gerek ounun ad Komnist olan Stalinist partiler sadece ideolojileriyle, programlaryla ve politikalaryla deil; sylemleriyle bile elien somut politik dnleriyle de her zaman iilere ihanet etmilerdir. Aslnda onlar iilerin deil, bir ii brokrasisinin devlet ve sendika brokrasisinin veya burjuva sosyalizminin partileriydiler. Onlar karsnda bir sr kk sol grup, iilerin onlarn gerek niteliini bilmedii varsaymndan yola karak, imdi tpk Aleviler ve CHP ilikisinde olduu gibi, bu gereklerin anlatlmasnn ve iiler tarafndan bilinmesinin, sonunda iilerin bu partilerden yz evirecei gibi bir beklenti iinde olmular ve btn ajitasyon ve propaganda almalarn bunun zerine younlatrmlardr. Ne var ki, bu beklenti hi bir zaman gereklememitir. Hatta bu rejimler yklm, o Stalinist partiler Sosyal demokrat partilere dnmtr ama yine de iilerin hala nemli bir blm bu partilere destek vermeye devam etmilerdir.
305

Neden? Niin, bu anlaya gre eyler davranmalar gerektii gibi davranmamaktadr? nk bu deerlendirmeler, rgtler, partiler ve onlar destekleyenlerin ilikisini son derece mekanik, yzeysel, basit olarak ele alrlar; diyalektik deildirler. Her eyden nce idealisttirler, yani varln dnceyi deil; dncenin varl belirledii gibi bir anlayn ifadesidirler. Ama bunan yan sra, insanlarn tavrlarn akli argmanlarn belirledii gibi burjuva rasyonalizminin anlayna dayanrlar. Birincisi, bir zamanlar Sartren Cezayir sava karsnda suskunluklaryla onay veren Franszlar iin dedii gibi, aslnda herkes her eyi biliyordur. Sanlr m ki o iiler Sosyal Demokrat ve Stalinist patilerin ne olduunu veya imdi rnein Aleviler CHPnin ne olduunu bilmiyorlar. Hayr, biliyorlard ve biliyorlar. Sorun bilip bilmeme sorunu deildir. ilerin ya da Alevilerin tavrlar olgular ve karsamalara ilikin argmanlarla deitirilemez. Akli argmanlarn snflarn veya toplumsal glerin tavrn deitirecei, burjuva rasyonalizminin bir ifadesidir. Marksizm ise, insan karlarna aykr ise, matematik aksiyomlarn bile tartma konusu olacan syler. Yani dier bir anlamyla dnceyi belirleyen varlktr der. Peki, bile bile niye ladestir. Niin iiler Stalinist ve Sosyal Demokrat Partileri, Aleviler CHPyi desteklemeye devam etmilerdir? Bunun bir izah olmaldr? nk btn brokratik yaplarna, ihanet izgilerine ramen o rgtler ie yarar bir silahtrlar ve gereinde savunma iin kullanlabilirler. Radikal sol rgtler, kk gruplar, birer kk ak gibidirler. Hele rgtszlk, silahszlkla eittir. Ama byk partiler, sendikalar, her eye ramen kpekler saldrdnda belki onlar yok etmezler ama uzak tutmaya yarayan kocaman ve kaln sopalar gibidirler. O kaln sopalarn yerine koyacak iyi bir kl veya tabanca veya daha etkili bir silah olmadka, sopay atp bir kk aklarla veya en kk bir savunma silahndan yoksun olarak ortada t- teber ah- merdan kalmak istemez byk toplumsal gruplar. Aslnda sezileri ve igdleriyle, kendilerini rasyonel davranmaya ikna iin rasyonel argmanlar getirenlerden ok daha rasyonel davranrlar. Aslnda bu davrann baka bir biimi bizzat kadnlarda da grlr. Her gn milyarlarca kadn bizzat erkekler tarafndan ezilmektedir. Btn kadnlar nasl ezildiklerini bilirler aslnda; igdsel olarak ve kiisel dzeyde bu ezilmeye kar cinsler aras sava gibi grnen bir sava da yrtrler. Ve bu savata tek tek kadnlar olarak isyan ettikleri takdirde ezileceklerini iyi bilip sezdiklerinden, bizzat kendilerini ezen erkek cinsinden birini kendilerine koruyucu yaparlar. (Ya da sosyal olarak bir kadn olmaktan karlar, bir yal, bir anne, bir rahibe vs. olurlar.) Ancak yine kendisini ezen bir erkein koruyuculuu altnda toplumda tamamen silahsz ve savunmasz olmaktan kurtulurlar. Bir bakma ilerin Sosyal Demokrat ve Komnist partiler ve sar sendikalarla, Alevilerin CHP ile yaptna benzer bu yaptklar.

306

Ezilenler, kendilerine kar kullanlan silahlar, tpk uzak dounun kar tarafn gcn ona kar kullanmaya dayanan sporlar gibi (ki bu sporlarn kaynanda da ezilenlerin direnii vardr.) dmanlarna kar ok etkili olmasa da kullanmaya alrlar. Benzer bir rnek politik slamdan verilebilir. Barts erkek egemenliinin bir sembol, bir aracyken, kadnlar onu evden kp modern hayata girmenin, sokaa kmann, almann ve bylece ekonomik bamszl kazanmann ev zindanndan kn bir arac, bir kurun geirmez hamayls yaparlar. Ezilenlerin binlerce yldan beri gelimi sezgileri ve eilimleriyle yrttkleri bu mcadeleleri ancak burjuva rasyonalizminin veya pozitivizmin yol at hafza kaybna uram Kemalistler, Stalinistler, sosyal demokratlar anlayamazlar. * zetle, Alevilerin bu Onur ymen ve Dersim skandalndan sonra olsun CHPden uzaklamalarn beklemek sosyolojik olarak olgularn mekanik bir deerlendirmesine dayanan yanl bir beklenti veya ngrdr. Ama byle bir beklentiye ynelik olarak gerei aklama ve ayrlmaya ikna abalarna girmek ve bunu politik eylemin merkezine almak, politik olarak daha byk bir yanltr. Bu olay vesilesiyle sol, aslnda liberallerden ve liberal soldan farkl, radikal demokrat bir politika uygulamak istiyorduysa, btn oklarn AKPnin Krt almn PKK ve DTP gibi bir laik ve demokrat bir rgt tecrit etmeye ynelik olarak, ne laik ne de demokrat olmayan Barzaniye dayandrmasna, argmanlarn slam kardeliinden getirmesine; Krt Almnn yan sra gerek bir laiklik alm yapmamasna, hatta aksine verili durumu istemem yan cebime koy diyerek ebediletirmesine ve bylece Alevileri CHPye ve Askeri Brokratik Oligarinin kerhen de olsa destekiliine mahkum etmesine yneltmeliydi. Ancak byle davranan radikal demokrat bir duru ya da akm ya da hareket uzun vadede Alevlileri ve ehir orta snflarn da demokratik saflara ekebilirdi ve AKPye soldan bask yapp bir yan rn olarak almn daha ileri bir ortalamaya gidiine yol aabilirdi. Ama tam da byle davranlmad iin yani aslnda btn oklar niye hala CHPyi destekliyorsunuz diye Alevilere yneltildii iin, sonu beklenenin tam da tersi olacaktr. Aleviler CHPyi terk etmemekle kalmayacak CHP iinde de dnden daha boynu bkk ve ezik kalacaklardr. nk CHPnin yerine koyabilecekleri baka bir silahlar yoktur politik Snni slamn gc karsnda. Bu gidiin sembolik ifadesi imdiden Kldarolunun akbetinde grlyor. Balangta biraz da evrenin zorlamasyla, gereini yapmak gibi her anlama gelecek bir kavramla ymeni istifaya armt. Ama ymen istifa etmeyip aksine Baykaln desteini alnca, Kldarolunun istifa etmesi gerekirdi. Ama edemezdi ve edemeyecektir. Ama istifa etse de bitecekti geri ama imdi istifa etmeden bitmitir. Ayrlamazd nk yerine koyaca, ayn ilevi grebilecek bir alternatifi yoktur.
307

Aslnda Deniz Baykal kendisine ilerde rakip olaca dnlen veya byle bir beklenti iinde olunan bir potansiyel muhalifinden de kurtulup kendi pozisyonunu glendirmi olarak kmtr bu durumdan. zetle bu frtna sonucunda Alevilerin deil, Baykaln konumu glenecektir ve glenmektedir. Ama Alevilere deil, Alevileri CHPye mahkm eden, AKPnin demokratik olmayan karakterine vurgu yapan, onun demokrat olmadn; Askeri Brokratik oligariye kar tutarl bir mcadele yrtmediini ve onu bylece glendirdiini syleyen ve vuru ynn buraya yapan bir radikal demokrat muhalefet olsayd; rnein DTP byle bir vuru yn izleseydi, ksa vadede olmasa bile, uzun vadede Aleviler onu etkili bir silah olarak grebilirlerdi ve Krtlerin ve Alevilerin demokratik zlemlerini ayn potaya aktacak bir kanal alabilirdi. Trkiyedeki muhalefetin en byk sknts radikal demokrat bir izginin bulunmamasdr. Sosyalistler 19. yzylda ve en azndan 20. yzyln balarnda bu grevi grrlerdi. imdi ise sosyalistler ya liberal muhalefetin destekisi ya da ulusalcln. En byk eksiklik buradadr. Politik olarak Krt zgrlk hareketi bir lde bu ynde eilim gsteriyorsa da hem Krt burjuvazisiyle kopamad ve kopamayaca iin; hem de kltrel snrllklar nedeniyle Krt ve Krdistan gettosunun dna kamyor. Bu a, at Partisi giriimlerinde olduu gibi, liberal veya utanga ulusalc, demokratik grevlerden eitliki veya anti emperyalist bir sylemi ne kararak kaan ekonomist sosyalistlerin, rgtsel desteiyle kapamaya kalkmak ise hi bir sonu vermez ve uzun vadeli, ideolojik ve politik bir sorunu rgtsel ve teknik bir sorun olarak ele almaktan baka bir anlama gelmez. Politik mcadeleyi herkese mavi boncuk datma sanat sananlar bir sre sonra hi kimseye yaranamadklarn ve gven veremediklerini grrler. Herkese yaranmak isteyen kimseye yaranamaz. Politikada birilerini kaybetmeden birilerini kazanamazsnz, sorun kimleri kaybetmeyi dolaysyla kazanmay gze aldnz ve istediinizle ilgilidir. * AKPnin duruuyla ilgili somut bir rnek vermeden bu yazya son vermeyelim. Yeni afak yazar ve Politik slamn kanat nderlerinden biri olan, yani Mslman burjuvazinin eilimlerini en tam ve ak biimde ifade edenlerden biri olan Fehmi Koru da bugnk yazsn bu konuya ayrm. Bu gnk Dmanlar atlasn balkl yazsn rnek olarak olduu gibi aktaralm ve Alevilerin nasl keye sktrldn grelim. Dersim konusu aldndan beri patlayan tepkiler zerine CHP'de atlak bekleyenler avularn yalamak zorunda: lkemizin en eski ve hl en uzun sreyle iktidarda kalm olan (1923-1950) partisi her zamankinden daha i disiplinini korur hale geldi. nanmayan dnk gazeteleri ap beu ehreli liderlerin fotoraflarna bakabilir. Yalnzca Genel Bakan Deniz Baykal ile Yardmcs Onur ymen yanyana girmemi CHP Grup Toplants'na, Genel Sayman Mustafa zyrek de onlarla birlikte yrm...
308

l, btn fotoraflarda, olaanst neeli, az kulaklarnda bir grnt veriyor... Gerekten CHP'de atlak bekleyen CHP-kartlarn hayal krklna uratacak bir durum bu... Sadece onlar deil, her seimde gnl rahatlyla CHP'ye oy kullanmak zere sandk bana giden nemli bir kesim de byk bir hayal krkl yayor olmal. 'Dersim' dendiinde cierlerinden yank kokusu gelen, Dedeler himmetiyle hareket etmeye alm, CHP ynetimine umut balam milyonlarca insan ne yapacan armsa, bunu anlayla karlamak gerekiyor. Nasl olsa aknlklar uzun srmez; daha nceki hayal krklklarndan sonra yaptklar gibi olan sineye eker ve bir dahaki seimde sandk bana gittiklerinde elleri yine alt oklu CHP pusulasndan amaz. Ne yani, oylarn Tayyip Erdoan'n Ak Parti'sine mi verecekler? Onur ymen'in her trl lye uymayan szlerinden alnmalar beklenenler, Trkiye'de varolan sistemin kendilerini dladna inanyorlar (ab). Krsalda yaarken fazla nemsemedikleri eitliki olmayan uygulamalar kentlemeyle birlikte onlar iin sorun tekil etmeye balad: Devam ettikleri cemevlerine 'ibadethane' stats tannmyor, Diyanet leri Bakanl kendilerini temsil etmiyor, zorunlu din derslerinde ocuklarna inan esaslar anlatlmyor... Bunlarn hibirisinin sorumlusu oylarn esirgedikleri politik izgi deil, bunu iyi biliyorlar. Diyanet, Cumhuriyet Halk Frkas'nn snrlarn belirledii 'liklik' anlaynn bir sonucu; Diyanet leri Bakanl'nn lavedilmesini istemeyi parti kapatmayla sonulanacak bir siyasi su sayan maddeyi anayasaya koyan ise askerler... Din derslerini zorunlu klan da askeri ynetimler... Varolan dzenden ve yanl olduunu iddia ettikleri uygulamalardan dorudan veya dolayl sorumlu olan siyasi kadrolara onlarca yldr oy verip duranlar, bir szcsnn azndan 'Dersim' szc saygszca kt diye CHP'ye ksecek deiller ya! Dersim'de yaananlarn CHP'nin iktidar olduu bir dnemde meydana gelmi olmas imdilerde ksmesi beklenen kesimin uzun yllar boyunca CHP'ye oy vermesine engel olmad da, Dersim'de yaatlanlara hak veren talihsiz szler neden engel olsun? Sivas'ta meydana gelen ve 37 cann hayatn kaybettii olaylar nleyemeyen, eylemi saatlerce seyretmekle yetinen, bagsteren yangn sndrmeye komayan yerel ynetici (vali) ile vaktiyle kendisine danmanlk etmi valiye Derhal askerleri yardma ar demesi beklenecek Babakan Yardmcs 'sosyal demokrat' bilinen kiilerdi; bunlar grmezden gelenler herhalde Dersim sylemine taklp kalmazlar... Dersim'de yaanan dert etmeyen Dersim'in saygszca anlmasn da dert etmez. Diyanet'in varlna kar kanlar, Diyanet'i sistem ierisine yerletiren ve ona itiraz su sayan grmezden gelmiyor mu? ocuklarnn kendi inan esaslarn renemediinden yaknanlar, din dersini anayasal zorunluluk haline getirenleri hatrlyor mu, eletirilerini onlara yneltiyor mu? CHP'nin lider kadrosu doru yapyor. Nasl olsa o kesimin oylar yine kendilerine gelecektir. Deniz Baykal, Meclis'te 'Dersim'i hatrlatan yardmcs Onur ymen'i yanndan hi eksik
309

etmemeli... imdi bu uzun alnt makaleyi incelediimizde ne grrz. Yazar da Alevilerin CHPye desteklerini ekmeyeceklerini ngryor. Ama dikkat edilsin, biz da ayn sonucu karrken, bunun nedenlerini aklyoruz ve onlarn Snniler karsndaki aznlk olma ve resmen de politik olarak ezilen ve alttaki konumlaryla bunu aklyoruz. Ama yazarmz bunu onlarn znem bir inanc olarak gryor, vurguladmz inanyorlar kavramyla. Yani yle deil, onlar yle inanyor. kinci admda Alevilerin iindeki ounluu oluturanlarn demokratik din derslerinin kaldrlmas, diyanetin lav gibi talepleri deil de, AKPnin Alevi alm erevesindeki gerici talepleri Alevilerin talepleri olarak sralyor. Buna bal olarak nc adm geliyor. ikayet ettiklerinizi yapanlar Genel kurmay veya CHPdir, AKP sulu deildir. Hala da AKPye destek vermiyorsanz size mstahaktr demeye getiriyor. Ama iste tam da bizzat bu tavr, yani Alevilerin ezildiini inkar eden, dolaysyla onlarn bu davranlarn anlamaya almayan ve onlar kazanmaya almayan bu tavrn kendisi Alevileri CHPye mahkum etmektedir. Yazarmz, ya da AKP, ya da slamc Burjuvazi bir para demokrat olsa ve Genelkurmay gerekten tecrit ve kkl bir demokrasi arzulasa, karlar bu ynde olsa o zaman mantn yle kurard. AKP, Alevilerin bask altnda olduklarn grmek istemeyerek; demokrasiyi ounluun aznla tabi olmas olarak anlayarak ve Gerici Brokrasinin yaptklarn istemem yan cebime koy anlayyla Alevileri korkutmakta ve CHPye mahkum etmektedir. Birincisi, Alevilerin bask altnda olduu bir znel yanl alg veya hayal deildir. Trkiyede ulus, Trklk gibi Snni slamlkla da tanmlanmtr ve bu anti demokratik zellik giderilmelidir. kincisi, Hristiyanlarn katli ve srgnyle Snni Mslmanlar ounluk haline gelmitir. Snni Mslmanlar da demokrasiyi aznln ounlua tabi olmas ile snrlayarak bu matematiksel ounluk olma durumunu bir siyasi basknn aracna dntrmektedirler. Bu genel ve basit anlamyla demokrasi en gerici milliyetilik ile badar. Gerek demokrasi, ounluun aznln haklarn kaldramad ilkelerle snrland noktada ortaya kar. rnein Krt Almn slami argmanlara dayandrmak, bu ounluun anlayn politik bir tanm haline getirmektir. Bu en sradan olay bile Alevilerin aznlk olarak korkularnn hi de mesnetsiz olmad anlamna gelir. Ve nihayet, Diyaneti, din derslerini vs. Brokratik kastn koymu olmas AKPyi bunlar ortadan kaldrmay grev olarak nne koymamasnn gerekesi olamaz ve olmamaldr. AKP bunu grev olarak nne koymadka da Alevilerin ve ehir orta snflarnn korkularn gideremez ve onlar CHP gettosuna ve brokrasinin yedei olmaya mahkum eder. Yani bir para demokrat olsayd bu politik slamn Kanat nderi, la da slamco burjuvazi,
310

ya da AKP, sorunu byle koyar ve Alevilerin CHPye mahkmiyetleri karsnda byle timsah gzyalar dkmez, onlar demokrasi cephesinden uzak tutan AKP politikalarna eletiri yneltirdi. Ve ite tam da bu yokluktur Alevileri (ve ehir orta snflarn) CHPye ve mahkm eden. Uzun makalenin de gsterdii gibi, Aleviler hibir ekilde demokrasi araclyla kazanlmas gereken bir g olarak grlmemekte, onlarn durumlarn deitirmeleri gibi bir problematik bulunmamaktadr. Politik slam, liberaller ve liberal solcular AKPnin demokratik olmayan karakterine vurgu yapacak yerde Alevileri CHPden kopmaya armakla yetindikleri takdirde varacaklar yer Alevileri Sulu grmek ve Fehmi korunun imdi bulunduu yerde onunla bulumak olacaktr: Hala CHPyi desteklediinize gre sulu sizsiniz ve ikyet etmeyiniz. Bylece sulu Alevileri oraya sren ve demokratik olmayan AKPnin politikalar deil; Aleviler ilan edilecektir. * Grld gibi, Alevileri, haydi artk niye hala CHPdesiniz diye eletiren kampanyalar, btn iyi niyetlerine ramen demokrasi glerini datacak ve bizzat AKPnin geri adm atmasnn yolunu aacaktr. Kime niyet kime ksmet? 19 Kasm 2009 Perembe Demir Kkaydn

311