De Groene Revolutie in Iran (2009) was misschien nog te vroeg, maar na Tunesi en Egypte begin dit jaar verdient

twitter toch de Nobelprijs voor de Vrede ex aequo met Facebook, uiteraard. Social media de verzamelnaam waaronder internetdiensten gebruikers de mogelijkheid bieden instant met anderen te communiceren staan aan de wieg van de omwentelingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Arabische Lente en Twitter Revolutie zijn synoniemen voor de binnenlandse politieke conflicten met een regionale impact. Ben Ali, Moebarak en met een beetje geduld en geluk ook Assad: allemaal weggetwitterd door een nieuwe generatie vrijheidsstrijders. De revolutionair 2.0 is niet bewapend met een AK-47, maar met een laptop en internetverbinding of smartphone. Hij filmt, post, twittert en verspreidt zijn revolutionaire ideen online. Denk aan de bejubelde Egyptische Googlevoorman Wael Ghonim. Het regime nam hem gevangen om zijn rol in het verzet tegen Moebarak omdat hij de mogelijheden van Facebook optimaal benutte. Ghonim, die werkt aan een boek onder de titel Revoltion 2.0, zei voor CNN: Wie een samenleving wil bevrijden, moet haar internet geven. Enmaal toegang tot internet omzeilt de dissident 2.0 dan zelf wel blokkades en treedt westerse bibliotheken binnen waar hij bij John Stuart Mill, Barack Obama of in debat, met westerse leeftijdsgenoten of daarvoor speciaal aangestelde ambtenaren van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken inspiratie opdoet voor het post-revolutionaire tijdperk. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton en voormalig adviseur Nationale Veiligheid van president Bush Mark Pfeifle, venten de successen van deze nieuwe revolutionairen graag uit. Ook speciaal VNgezant Recht op vrije Meningsvorming en -uiting, de Gualtemalteek Frank La Rue, is enthousiast. Hij schrijft in een rapport voor de Verenigde Naties dat internet een belangrijke voorwaarde is voor democratisering in de wereld. Transparantie, toegang tot informatie en faciliteren van actief burgerschap zijn door internet mogelijk. De rest democratisering volgt bijna als vanzelf. Sterker: internet biedt toegang tot informatie en helpt samenlevingen niet alleen vooruit, maar helpt ze ook de waarheid en democratie te vinden. Twitters nominatie voor de Nobelprijs is trowuens een oud idee. Het was Mark Pfeifle de dienst al in 2009 nomineerde. Die nominatie verdiende het sociale medium toen met een beetje hulp van Obamas nieuw aangestelde e-diplomaat Jared Cohen. Hij belde vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken naar Jack Dorsey. Of de twittertopman het onderhoud aan het platform kon uitstellen? Iranirs hadden de tool nodig om hun strijd tegen het regime te cordineren, wist Cohen. En zo geschiedde. Volgens Cohen kon door dat uitstel de Iraanse bevolking even de lucht van de democratie inademen. Die lucht werd trouwens al snel uit de opstand geknepen. Na een wekenlange, verwoede strijd zat Iran eind 2009 weer potdicht. En dat herhaalt zich nu in Syri, waar even moedige als weerloze opstandelingen, rake en vaak fatale klappen krijgen zonder noemenswaardig contact te kunnen leggen met buitenlanders. Het regime heeft weinig excuses nodig om de jacht op opstandelingen te openen. Zo meldt Reporters Without Borders deze week nog de ontvoering van de Syrische blogster Amina Arraf (A Gay Girl in Damascus). Volgens haar neef was zij op weg naar een afspraak toen drie mannen van in de twintig opdoken die haar in een auto sleepte. Sindsdien: geen spoor. Haar familie heeft ook geen idee wie achter de ontvoering zit: de geheime dienst, militia van de Baath Partij of gewoon, gangsters. Internetgeruchten melden dat Iran Syri bijstaat in de strijd tegen opstandelingen. Niet alleen op straat, ook op internet. En in Tunesi berichten bloggers over politiegeweld tegen jongeren die zich zorgen maken over de voortgang van de hervormingen. In Egypte lijkt sektarisch geweld de voorbode voor een mogelijke militaire interventie om rust en orde te herstellen. Als militairen daar al ooit uit beeld zijn geweest, bepalend als ze zijn bij het opstellen van de nieuwe grondwet.

Arabische Lente? Zeker! Maar komt die wel door twitter? Of zijn het stijgende prijzen, toenemende werkloosheid, ergernis over volstrekt willekeurige corruptie en een uitzichtloos bestaan voor tweederde van de bevolking rond de dertig onder een dictatoriaal regime? Deze politieke, economische en sociale factoren zijn ontbreken vrijwel in veel verklaringen voor de revoltes en lijken al helemaal te zijn verdwenen uit de verklaring van het actuele geweld dat op de revolte volgt. Er zijn schokkende en schokkerige beelden van neergeslagen demonstraties en interviews daarover met mensen op straat. Maar wie wordt hier genterviewd? En wat willen ze van wie precies? Vragen ze het regime terug te keren en hen tegen het geboefte te beschermen, zoals de staatstelevisie ons wil doen geloven? Zijn het burgers die juist dissidente militairen vragen om hen te helpen in de strijd tegen veiligheidstroepen van het regime die waren afgereisd voor een straf-expeditie? We kijken massaal naar YouTube op televisie op het Journaal. Want dat is de kracht van sociale media: laten zien. We zijn ingelogd in de wereldgeschiedenis die zich voor onze ogen ontvouwt. En, hoe paradoxaal, daardoor overschatten wij het belang van sociale media in de strijd tegen onderdrukkers en ontwikkelen wij een blinde vlek voor humanitair leed. We verleggen onze aandacht richting diplomatieke experimenten met veilige tools voor dissidenten. Want idealiter creeren we in het Westen een ruimte waarin we de revolutionair 2.0 vanachter ons bureau en laptop kunnen bijstaan in zijn doodstrijd tegen dictatoriale regimes. Die wens komt voort uit onze betrokkenheid met die vrijheidsstrijd en onze vooringenomenheid met internettechnologie. En uit een overtuiging die zeker niet nieuw is: wie beschikking heeft over en toegang tot de juiste informatie, kan zichzelf bevrijden. Internet is de ultieme combinatie van ons technocentrisme en het liberale idee van bevrijdende kennis. Toch zijn er vier goede redenen om twitter geen Nobelprijs voor de Vrede toe te kennen, maar op zoek te gaan naar een revolutionair 1.0 een dissident van vlees en bloed. 1. Versnippering Er is geen land waar elite en leger plus geheime dienst tegenover politiek activistische bloggers staan. Wie in het Midden-Oosten internet bezoekt, doet dat om dezelfde redenen en motivaties als wij in het Westen, met dezelfde verschillen in politieke overtuiging en persoonlijke behoeften. De blogosphere bestaat helemaal niet. Uit onderzoek van het Berkman Center (Harvard) naar de blogosphere van de Arabische wereld (in 2009) bleek vooral de versplintering ervan. Onderzoekers vonden in de Arabische wereld verschillende clusters bloggers verenigd onder eenzelfde thema. Alleen in Egypte waren dat er in 2009 al vijf. De jeugd is actief, zeker. En de Moslimbroederschap (voor de revolte formeel verboden, maar op internet wel degelijk aanwezig). Verder heb je Egyptische islamisten en seculiere reformisten (van bijvoorbeeld de Kefaya-beweging; de felste critici van Moebarak). Een bredere, pan-Arabische, links-georinteerde oppositie (die bijvoorbeeld over aids en homorechten schreef) was er ook. De onderwerpen in de ruim 4.000 blogs die het Berkman Center in de hele Arabische wereld onderzocht, bleken zeer divers en niet enkel gericht tegen het regime of, ze waren ook niet allemaal op democratisering uit. Eenvijfde van alle posts ging over terrorisme. En procent spreekt zijn steun voor islamisme als politieke ideologie, bijna eentiende bekritiseert die politiek juist. Een divers beeld, concluderen de onderzoekers. Zo divers dat internet niet het instrument is voor haatzaaien jegens het Westen noch jegens het eigen bewind. 2. Versuffing Als er al kritiek op het regime is, rijst de vraag of deze ook aankomt. De populariteit van online games, videos en muziek is ook onder onderdrukten vele malen groter dan politieke blogs. Niet religie, schrijft Evgeny Morozov in

zijn pamflet The Net Delusion How Not To Liberate The World, maar media zijn opium voor het volk. In Rusland maken internetgebruikers zich geen zorgen over het democratisch gehalte in hun land, maar zoeken ze elke avond naar de beste borsten in de nachtclubs van Moskou; The Tits Show is de best bekeken video op het Russische net, aldus Morozov. Internet, stelt hij, versuft. Hij baseert dat op onderzoek van Holger Lutz Kern en Jens Hainmueller naar mediagebruik in de DDR, voor de val van de Muur. Wie in de DDR toegang had tot westerse media stond niet afwijzend tegenover het regime, maar was juist minder kritisch dan landgenoten die door een geografisch noodlot woonden in de Vallei der Onwetenden. Dat was een glooing in het landschap rond Dresden waar de signalen van de West-Duitse tv niet doordrongen; de valleibewoners moesten zich avond aan avond tevreden stellen met communistische programmas. Toch hadden zij meer op het bewind aan te merken. De propaganda kreeg geen vat op hen. Beter gezegd: die propaganda werd al irritanter. Informatie uit de vrije wereld inspireerde DDR-burgers niet om in opstand te komen, maar bleek een escape voor het dagelijks leven in het arbeidersparadijs. De West-Duitse programmas boden de noodzakelijke geestelijke ontspanning van burgers onder een dictatoriaal regime. De informatie over en uit de vrije wereld inspireerde niet tot opstand, maar nam die behoefte juist weg. Het paradoxale is dat in de Vallei der Onwetenden, waar men verstoken was van westerse media en ondergedompeld in communistische propaganda, de eerste protesten tegen het regime ontstonden, in 1989. Volgens Morozov is dit media-effect de reden dat veel autoritaire regimes internet oogluikend toestaan. Gebruikers raken vooral verslingerd aan de geneugten van games, porno en weinig diepgaand gechat over muziek of celebs, waardoor ze niet toekomen aan het beramen van een opstand, het schaven aan democratisering of het verspreiden van kritiek. 3. Verbinding Wie zijn weg heeft gevonden in de versnipperde meningen op internet en de verleidingen van een avondje borsten kijken heeft weerstaan, treft tussen internet en de werkelijkheid een kloof. Het derde argument tegen de al te optimistische stelling dat internet bevrijdt, is het gapende gat tussen sites en straat. Dat fenomeen kennen wij, in het vrije Westen, trouwens ook. Hoe kek de sites voor verkiezingen van gemeenten en provincies ook zijn we zijn niet vooruit te branden om ook echt onze stem uit te brengen. Hoe makkelijk we het ook maken. Stel dat u onder minder gunstige (politieke en sociale) omstandigheden, in een uiterst vijandige omgeving, wordt opgeroepen om te demonstreren tegen een regime dat moeiteloos mensen laat verdwijnen; pakt u dan de handschoen op, klapt u uw laptop dicht om met uw smartphone in de hand stenen te gooien naar een tot-de-tanden-toe bewapende politiemacht? Dat gebeurde wel in Iran in 2009 toen het regime niet wilde instemmen met een hertelling en de opstandelingen, beroofd van hun enige leuze die alle partijen tot een eenheid smeedde, zich moesten bezinnen op nieuwe acties. Ze besloten de laptop achter te laten en de straat op te gaan. Wat volgde was een krachtmeting met veiligheidstroepen. De afloop daarvan kennen we. Du moment dat sociale media opriepen om daadwerkelijk actie te gaan voeren, waren de demonstranten eigenlijk geen partij meer voor het regime. In de maanden die volgden trouwens ook niet waarover later meer. Maar juist voor Egypte gaat de omgekeerde redenering op. De massale protesten breidden zich uit toen internet

eruit ging. Er was geen toegang meer tot informatie over het lot van familie en vrienden. Niemand nam zijn telefoon op omdat de providers eruit lagen. Om die onzekerheid weg te nemen, zochten mensen elkaar op, op straat. Zoals vroeger gingen ze naar de dorpspomp, naar het Tahrirplein, op zoek naar elkaar en plaatsen waar nog wel, sporadisch, informatie was te vinden. Overigens leidden eerdere oproepen om te demonstreren, ook al op Facebook, niet tot hetzelfde resultaat. Het Tunesische voorbeeld en de sociaal-politieke omstandigheden werkten veel motiverender. Ze brachten in ieder geval meer mensen op de been. Sociale media hebben de kosten om dissidente bewegingen te cordineren tot nul gereduceerd. De mogelijkheden om met veel anderen in contact te komen, zijn zeer eenvoudig. Dat is pure winst. Maar de tools zelf zorgen niet dat de straten vollopen. Tussen virtuele mobilisatie en fysieke strijd zitten barrieres die het succes (of falen) van elke vrijheidsstrijd bepalen. Precies als bij ons - ook wij zijn niet te mobiliseren met een oproep op internet alleen. Om in beweging te komen is meer nodig dan een pagina op Facebook. Dat extra is moed. Heel veel moed. En daar is nog altijd geen tool voor. 4. Vervolging Ten slotte is er n factor die het succes of het falen van Revolutie 2.0 in de Arabische twitterlente bepaalt: vervolging door de staat. Het was tijdens de opstand in Tunesi dat Facebook in San Francisco aan den lijve ondervond wat de staat vermag. Op Kerstdag merkte Joe Sullivan, verantwoordelijk voor de bedrijfsveiligheid van Facebook, iets vreemds. Gebruikers van Facebook meldden dat hun account was verdwenen nadat iemand anders dan zijzelf waren ingelogd. Paginas met politiek getinte kritiek op het regime losten, hoe toevallig tijdens het hoogtepunt van de opstand, op in het niets. In The Atlantic Monthly beschrijft Alexis Madrigal wat er gebeurde: voor Tunesirs waren de mysterieuze verdwijningen het werk van s lands censor, liefkozend Ammar genoemd. Voor Sullivans team bleef het een mysterie. Totdat nader onderzoek uitwees dat Ammar op grote schaal de paswoorden van Tunesische onderdanen met een Facebook-account had gestolen. Het regime was in de tegenaanval gegaan. De strijd had zich uitgebreid naar het digitale slagveld. Zoals Egyptenaren lessen hadden getrokken uit de opstand in Tunesi, zo leerde het Tunesische regime van de maatregelen die Iran nam. In december 2009 publiceerde Raja News 38 fotos met daarop 65 gezichten, rood omcirkeld, en later nog eens 47 fotos met ongeveer honderd personen met een rode cirkel eromheen. Vraag aan het volk: wie zijn dit? Er volgden, op basis van vele tips, zon veertig arrestaties. Het regime had gebruik gemaakt van het zo geprezen crowdsourcing als je een vraag stelt aan de massa heb een grotere kans op een slim antwoord dan wanneer je die vraag alleen tot wat experts richt. Dat was vroeger tijd- en geldrovend. Sociale media bieden ons (gratis) platforms waarop we wel eenvoudig met veel mensen in contact kunnen komen. En precies van die kracht maken ook regimes gebruik. Onze particuliere bezwaren tegen KPN en Vodafone, die zo nauwkeurig ons internetgebruik in de gaten houden, is tot daaraan toe. Maar de techniek die de gebruiken, dient niet alleen hun marketing, maar kan ook ingezet worden voor voor opsporing. Ook door minder prettige overheden. Die kunnen bloggende dissidenten traceren, de revolutionair 2.0 dus. Zo wordt een marketingtool die in verkeerde handen valt een levensbedreigend middel om tegenstanders op te sporen en te vervolgen. Of gewoon te laten verdwijnen. De nadruk die Amerikaanse en Europese overheden leggen op internet als democratiserende kracht, zet de

mogelijkheid om het medium daar ook voor te gebruiken, paradoxaal genoeg, alleen maar verder onder druk. Bloggers die, goedbedoeld, uit de anonimiteit worden gehaald, lopen ongekende risicos. De sociale platforms zijn ideale middelen in de handhaving van een status quo in dictaturen. Het regime hoeft maar meer te kijken om te weten waar de knooppunten van verzet zitten. Wie veel volgers heeft, is een potentieel of werkelijk gevaar en kan op basis van zijn virtuele populariteit uitgroeien tot een echte uitdager van het systeem. In dat virtuele domein kan de geheime dienst dissidenten optimaal in de gaten houden met een minimum aan inspanning; met luttele muisklikken brengt ze een dissident netwerk in kaart. En als die virtuele werkelijkheid ergens de straat of een plein raakt, noodzakelijk om daadwerkelijk een regime omver te werpen, pakken ze direct mensen op of, erger, vallen er doden. Zoals in Syri, in Tunesi en Egypte. Zoals bij elke revolutie. Sebastiaan van der Lubben is politicoloog. Hij schrijft regelmatig voor de Podium-pagina van Trouw en houdt een blog bij op vanderlubben.wordpress.com.