Ngh bun xa qua tc ng, ca dao Ngh bun t xa khng c cc triu i phong kin xem trng.

Chng nhng vy, x hi Vit Nam thi phong kin cn xem thng nhng ngi lm ngh bun bn. H gi nhng ngi ny l phng con bun, bn con bun... V l , ngh bun khng pht trin trong thi phong kin Vit Nam. Ngy xa, ngi ta quan nim rng mun tin thn khng c con ng no khc ngoi con ng khoa c. Ch c khoa c mi lm nn danh gi con ngi, nng bc v tr con ngi trong x hi, mc d ai cng bit rng phi thng bt ph. Nhng vic lm giu do bun bn li khng c xem trng. Nhng ngi Nho hc coi khinh vic lm giu bng con ng bun bn, bi v h quan nim, lm giu bng ngh bun l la gt, l bt nhn, vi ph bt nhn, vi nhn bt ph. Sau ny ngh bun c nh gi cao hn, c x hi xem trng hn. Chuyn bun bn v kinh nghim c ngi xa c kt trong rt nhiu tc ng, ca dao. Trc tin, mun bun bn trc ht phi c vn c bt mi gt nn h. Lc u vn t th bun bn nh, sau ny tch ly c vn nhiu th bun bn to. Nhng c vn ln khng phi l tt c, m ngi bn cn phi bit cch bun bn, bun bn sao cho li nhiu, mun vy th phi bit bun tn gc, bn tn ngn. Mun vy phi chu kh i xa, n tn ni bn th mi bn c gi, ch bn sang tay cng chng li nhiu. Ban u, nu cha c vn th nh chp nhn cnh bun gnh bn bng, bun thng bn mt, bun ngc bn xui, thm ch bun u ch, bn cui ch, phi chu vt v bun S bn Tn, hoc: Na m n i cng chng Na m v sng gnh gng ra i. Vn t th nh phi vt v, ch yu l ly cng lm li ri sau mi tch ly dn thnh vn to. cn cha k lc gp phi cnh ch cha hp k cp n. Vic bun bn u phi lc no cng xui cho mt mi, mua may bn t m tht thng tng lc nh bun tru gp nng, bun ng gp ma, hoc: t hng nhng cng anh hng gp nhng thong manh qung g.

Kim c ng tin u phi l chuyn d, nhiu khi phi m hi, si nc mt ch chng phi chuyn chi. Nhng nh th vn cn hn nhng k bn mm nui ming, n nh rng ung, ung nh rng leo, lm nh mo ma hoc gi nhng k khng lm c vic g m ch ton khoc lc kiu bn tri khng mi Thin li, bn nng cho tri, bn sm cho Thin Li, nhng thc ra chng lm c tr trng g.

Khi chu kh bun gnh bn bng mt thi gian, tch ly c s vn ln, ngi ta s chuyn sang bun bn ln, bi v ch c bun bn ln mi c c li to. Nhng ngi bun bn cng phi d chng, bi v thuyn ln th sng ln, do ngi bun bn phi tnh ton k, phi lao tm kh t nhiu vic so vi lc u bun bn nh:

ng c nm trn sp vng, c n c mc, li cng c lo ng bp nm trong x tro, t n, t mc, t lo, t lm.

Ngh thut trong bun bn ngoi vic bit chn loi hng cn phi bit chn a dim bun bn. l nhng ni phi thun li cho ngi tiu dng n mua, nht cn th, nh cn giang. Bun bn ch c ng c ngi qua li, gn sng, ni tp np ngi ln k xung th mi c th bun gp chu, cu gp ch, bun mt bn mi... Bn cnh , ngi i bun cng khng nn i bun bn mt mnh v d b chn p v gi c, m phi bun c hi, bn c thuyn. Nhng ngi bun bn khn ngoan th chng bao gi mua tru, bn ch, mua vi bn o - ngha l u t ln nhng thu li v nh git, khng tng xng vi s vn b ra. Hoc gi, bun bn m khng bit nghin cu th trng, khng bit tm hiu s thch ca ngi tiu dng th chng khc no bn qut ma ng, bun hng ma h. Do , bun bn ngoi vic c ng vn, c ngh thut bun bn cn phi c kinh nghim na. Chng hn nh, bn g king ngy gi, bn ch king ngy ma v thi tit y bn khng c gi... Bun bn th phi ngh n ng li, nhng n li ty chn, bn vn ty ni cn gi mi lm n lu di. Hoc gi, trong vn th ni, ngoi vn th bun lm sao va thu c li va khng lm mt khch.

Mun g th mun, trong vic bun bn phi bit tnh ton, khng nhng th m cn phi tnh k na, bi v ln con tn bn con tru, bt sa g cht; khng nn bn b tu nh ng, bn b mua d v cy, mua quan tm, bn quan t. V iu quan trng na l phi bit tit kim, ch khng phi c ng no xo ng y, bc ngn cn di th c ngy cng sp tim, c khi phi bn v con tr n. Cho nn, t ngy xa ng b ta dy bun tu, bn b khng bng n d h tin. H tin mi giu, c cu mi c, nng nht cht b tch ly c nhiu tin ri th phi bit dng s vn u t thm cho cng n vic lm sinh thm ng li na. Bi v tin trong nh tin cha, tin ra ca tin cn nu khng th cng chng qua l tin d thc mc.

Ngay t xa xa, ng cha ta bit coi khch hng l thng ri. V vy, ngi ta thng r tai nhau bn hng chiu khch, bn rao cho khch. Ngi bun bn nt mt phi ti ci, ni nng phi nh nh, ha nh, kho lo chiu khch va lng khch, vui lng khch n, va lng khch i, bi v li ni quan tin, thng thc, ch khng ai bn hng m li ni vi khch theo kiu bu dc chm mm cy th bun bn lm sao thnh cng c. Bn cnh , ngi bun bn rt ra kinh nghim bn chu mt mi hng, cch tt nht trong bun bn l tin tr m nh, tin trao cho mc... tr nhng mi lm n lu nm, c uy tn th ha may cn cho thiu chu c, ch ngoi ra th khng nn. Trong bun bn ngi xa cng khuyn khng nn bn hng ni thch, lm khch tr r m ch nn thun mua va bn gi c khch m lm n lu di, bi v quen mt t hng. Trong nhng tnh hung lm n khng thun li, th kinh doanh trong nhiu trng hp phi bit chp nhn tht bi, chp nhn l tun hng ra m sm thu hi ng vn v, v vy, c nhng trng hp ngoi mun th ngi kinh doanh phi bit bn r cn hn li, chng c n cng ln c vn ch khng phi ch bit ngm hng i n lc gi ln. Mt iu quan trng trong bun bn lm n l phi bit gi ch tn ch khng th n xi th c. Thiu n th phi tr n, ni mt l mt, hai l hai, mua chu phi nh, ch khng nn n qut: Mt tru th li tu tru Nhng qun cp n c giu hn ai.

Mun lm n lu di vi nhau th ng qun c qua c li mi toi lng nhau, ch khng phi ch bo bo th li mt mnh. Bn cnh , ngi bun bn cng phi bit gi o c trong kinh doanh. Khng th chp nhn mt ai lm n theo kiu treo u d bn tht ch, bn mp ng gi lm bu, bn mt ca gi lm cm...

u phi ch c vic ngi bn mi cn c kinh nghim, m ngi mua cng cn phi c kinh nghim, c ngh thut mua na, nu khng s mua lm, s chu cnh tin mt tt mang. Hoc khng kho th tin chinh mua c thi, ch c nhng k di dt mi: Vng mi ch t khng mua Mua ly vng by thit thua trm ng. Cc mt hng ph bin ngy xa u c ngi tiu dng truyn t kinh nghim m la chn cho c ming ngon, hng tt: Mua tht th chn ming mng Ly chng th chn con tng nh ni. Hoc: Mua c th phi xem mang Mua bu xem cung mi toan khng lm. Hay: mua tru xem sng, mua ch xem chn. Thng thng th mua nhm, bn khng nhm cho nn ngi mua phi cn thn, la chn k, phi bit mc c, bit thm bt mua th thm, nm th nht... Ca dao, tc ng ni ln nhng kinh nghim, nhng ngh thut, nhng phng thc... kinh doanh ca cha ng. L d nhin, mi thi mi khc, vic kinh doanh ngy nay khng ging nh ngy xa, nhng nhng g c lu truyn qua ca dao, tc ng s mi mi l bi hc hu ch i vi nhng ai quan tm n chuyn kinh doanh. Trn Quang Diu * Nhng cu tc ng - ca dao dn trong bi c trch t Doanh nghip Vit Nam xa v nay ca tc gi L Minh Quc. NXB Tr - 2004.