TLH Xa Hoi Va TLH GTSP 2007

Chng I TM L H C X H I L M T KHOA H C
I. I T NG V NHI M V C A TM L H C X H I 1. Hi n t ng tm l x h i v tm l h c x h i Khoa h c no cng b t u b ng nh ng s ki n m ta c th quan st c. V v y khi nghin c u tm l h c x h i (TLHXH) ta ph i nghin c u v nh ng hi n t ng tm l x h i c a m t dn t c. Khi mu n di n t m t nt tm l c trng no c a m t dn t c, ng i ta th ng nhn cch ha dn t c y nh m t con ng i. Chng ta ni: Ng i c kiu hnh, ng i M th c d ng, ng i Nh t nh n n i, ng i Nga b c tr c.v.v... T t nhin khng ph i l m t cch ni ch t ch v m t khoa h c. B i v m t dn t c khng ph i l m t con ng i, m i ng i khng ph i l m t i n hnh cho tnh cch c a dn t c h . Ta dng phng th c nhn cch ho kh ng nh s quan st tinh t nh n ra nt c trng c th t trong tnh cch c a m t dn t c. Trong cu c s ng x h i, cc thnh vin trong nhm x h i lun quan h tc ng qua l i v i nhau th c hi n nh ng ho t ng chung t o i u ki n cho s t n t i v pht tri n c a cc nhm. Trong mi tr ng x h i chung , h th ng c ph n ng tm l gi ng nhau, p ng tc ng c a hon c nh s ng. Hi n t ng tm l x h i l s bi u hi n tm l th ng nh t c a cc thnh vin trong m t nhm x h i no tr c nh ng tc ng c a hon c nh s ng. N nh h ng, i u khi n, i u ch nh s ho t ng cng nhau c a cc thnh vin trong nhm x h i. Nh ng hi n t ng tm l x h i lc u ch bi u hi n m t vi ng i, nhng qua m i quan h tc ng qua l i gi a cc thnh vin trong ho t ng cng nhau, nn t tm tr ng c nhn s d n d n ly lan thnh tm tr ng chung c nhm. Ch ng h n nh cc em h c sinh l p 12 bi u hi n lo l ng i v i k thi t t nghi p v l a ch n ngnh ngh trong tng lai, h n hn lm b con nng dn lo m t ma ... Trong cu c s ng x h i th ng n y sinh v t n t i nhi u lo i hi n t ng tm l x h i khc nhau nh: Tnh thng yu c a m i ng i i v i nh ng ng i ngho kh, tn t t khng ni nng t a, lng tin c a qu n chng i v i s lnh o c a ng trong s nghi p xy d ng x h i m i. Cc hi n t ng tm l x h i lun v n ng theo quy lu t tm l chung c a m i nhm x h i nh t nh trong m t giai o n l ch s no . Tm l x h i n y sinh do s ho t ng v lao ng c a con ng i c tnh ch t x h i. Trong i s ng con ng i ph i quan h v h p tc v i nhau m i s ng v ho t ng c. Quan h y l quan h con ng i, l quan h tm l, l nh h ng tm l qua l i v i nhau, t n y sinh tm l chung c a nhm ng i. S n y sinh v t n t i cc hi n t ng tm l x h i tr thnh ngu n g c ng l c thc y s ra i c a m t chuyn ngnh khoa h c tm l m i - l Tm l h c x h i.
http://www.ebook.edu.vn
TLHXH l m t khoa h c nghin c u nh ng v n n m trong b n ch t c a cc hi n t ng tm l x h i. 2. i t ng, nhi m v c a TLHXH 2.1. i t ng c a tm l h c x h i Mu n xc nh i t ng c a m t khoa h c c n xem xt khch th m n nghin c u v ch ra b n ch t c a khch th y. V n ny t ng nh n gi n, song vi c xc nh i t ng nghin c u l m t v n ph c t p v kh khn nh t. lun t n t i nh ng quan i m khc nhau gi a cc nh tm l h c v cc tr ng phi tm l h c. C quan i m cho r ng i t ng nghin c u c a TLHXH l nghin c u cc hi n t ng tm l x h i c hnh thnh v pht tri n trong cc nhm x h i. Tuy nhin cc hi n t ng tm l x h i hnh thnh v pht tri n nhi u lo i, nhi u d ng. TLHXH nghin c u nh ng hi n t ng tm l x h i chung nh t, c tc d ng i u ch nh hnh vi c a ton b cc c nhn tham gia ho t ng tch c c v m c ch ho t ng c a nhm x h i. Quan i m khc l i cho r ng i t ng nghin c u c a TLHXH l nghin c u nh ng hi n t ng tm l c a kh i ng i ng o, c a t p th , c a c ng ng... Xt v ngu n g c th t t c cc hi n t ng tm l u c tnh ch t x h i, m tm l c a c nhn l hi n t ng do x h i quy nh. Th c t cho th y khng c c nhn th khng c nhm, t p th v ng c l i khng c c nhn no l i s ng bn ngoi nhm t p th . Trong ho t ng v giao ti p tm l c nhn nh h ng t i tm l c a nhm, t p th v ng c l i tm l c a nhm, t p th l i nh h ng t i tm l c a c nhn. Nh th T H u c vi t: M t ng i u ph i nhn gian. S ng chng ch m l a tn m thi Tm l i: TLHXH nghin c u nh ng nt c trng trong tm l c a cc nhm x h i, cc quy lu t hnh thnh v pht tri n cc hi n t ng tm l x h i nh: nhu c u v l i ch c a t p th , tnh c m c a c ng ng, ch qu n chng, tm tr ng x h i, tnh cch dn t c, b u khng kh tm l trong cc nhm x h i. 2.2. Nhi m v c a TLHXH 2.2.1. Nhi m v nghin c u l lu n H th ng ha cc v n l lu n, xc nh cc khi ni m, cc ph m tr c b n ti n t i xy d ng cu n sch gio khoa hon ch nh v Tm l h c x h i Nghin c u cc quy lu t hnh thnh cc hi n t ng tm l x h i. K th a cc thnh t u nghin c u c a tm l h c n c ngoi v trn c s nghin c u th c ti n n c ta xy d ng m t h th ng cc phng php nghin c u ring cho tm l h c x h i. 2.2.2. Nhi m v nghin c u ng d ng Nghin c u tm l dn t c v bi n i c a n trong t ng giai o n l ch s .
Nghin c u cc kha c nh c a cng tc qu n l x h i: T cng tc t ch c cn b n ng l i, ch trng chnh sch, h th ng php lu t... n nh ng y u t tm l c trng c a ng i qu n l lnh o. Nghin c u tm l trong lnh v c s n xu t, kinh doanh. Cc kha c nh tm l trong quan h gi a cung v c u, gi a ng i bn v ng i mua, v n nng cao nng su t lao ng, c i ti n m u m hng ha... Nghin c u cc v n t i ph m, cc t n n x h i, v n nhi m mi tr ngQua xc nh u l nguyn nhn thu c v c nhn, u l nguyn nhn thu c v pha qu n l x h i (tr c h t v ch y u l cc nguyn nhn tm l) a ra h ng gi i quy t thch h p. Ngoi ra, v n gia nh hi n nay c ton th gi i quan tm, cc kha c nh tm l trong b u khng kh tm l gia nh, truy n th ng, n p s ng vn ha trong gia nh ang l nh ng th c ti n i h i tm l h c x h i nghin c u. 3. M i quan h gi a tm l h c x h i v h t t ng x h i Tm l h c x h i v h t t ng x h i l hai hnh thi c a th c x h i nn gi a chng c ci chung v c ci ring. TLHXH v h t t ng x h i u ph n nh th c t i x h i. Nhng h t t ng x h i c hnh thnh m t cch t gic do m t nhm ng i (cc nh t t ng) trong x h i xy d ng nn. N mang tnh giai c p r r t v lun thay i theo t ng hnh thi kinh t x h i. Cn hi n t ng tm l x h i c hnh thnh b ng con ng t pht ho c t gic trong cu c s ng x h i. N v a mang tnh giai c p v a mang y u t khng c tnh giai c p. N v a mang tnh c ng linh ho t nhng v a mang tnh b o th tr tr . Gi a tm l h c x h i v h t t ng x h i c m i quan h tc ng qua l i v i nhau, TLHXH c nh h ng tr c ti p ho c gin ti p n s hnh thnh pht tri n c a h t t ng x h i. ng th i, n l phng ti n bi u hi n c a nhau trong ho t ng x h i. V v y, khi nghin c u hi n t ng tm l x h i th ph i tnh n nh h ng c a h t t ng ang th ng tr trong x h i ng th i v nh h ng c a n i v i tr tu , tnh c m v ch c a qu n chng. II. S L C L CH S HNH THNH TM L H C X H I L ch s c a TLHXH lin h ch t ch v i l ch s c a Tm l h c v Tri t h c, n c th chia lm 3 th i k: 1. Th i k tch ly tri th c TLHXH trong lnh v c tri t h c (Th k V tcn n gi a th k XIX) Khi ni v quan i m c a cc nh tri t h c Hy l p c i c nh h ng t i s ra i c a Tm l h c x h i, chng ta ch nhi u hn n quan i m v x h i v con ng i c a Platon v Aristote. - Platon (427 - 374 tcn) trong cc lu n thuy t v o c x h i v trong phc th o v m t x h i l t ng r t ch n cc quan h lin nhn cch. ng cng ch ra s nh h ng c a cc c nhn n s n nh c a nh n c. Trong cc
tc ph m c a mnh, Platon quan tm n cc ki u lo i nhn cch x h i. Theo ng, trong x h i c ba ki u nhn cch c b n: * Nh ng ng i lun c g ng lm v a lng ng i khc (ng i h ng t i xc c m). * Nh ng ng i say sa theo u i quy n l c v s n i danh (ng i h ng n quy n l c). * Nh ng ng i lun c kht khao hi u bi t (ng i h ng n tri th c). Ba ki u nhn cch trn ph n nh ba y u t tm l c a con ng i: tnh c m, ch v tr tu . - Aristote ( 354 - 322 tcn) l m t ng i m ng v i c a khoa h c x h i, ng nh gi cao y u t tnh c m. Theo ng c ba ng l c c a s lin k t con ng i: tnh b n, s thch v ng nh t. Trong tnh b n l ng c c a a s cc nhm x h i. Aristote nh gi cao vai tr c a cc nhm x h i i v i con ng i. ng cho r ng, con ng i c n ph i s ng trong cc nhm x h i nh gia nh v nh n c. Nhm x h i c b n nh t i v i con ng i l gia nh. Quan i m ny c a ng v n cn r t ph h p v i x h i hi n i ngy nay. C th ni, m c d cc quan i m c a cc nh tri t h c Hy L p cn kh xa v i cc tri th c c a Tm l h c x h i hi n i, nhng cc t t ng ny c nh h ng khng nh n cc t t ng ni chung v Tm l h c x h i ni ring chu u sau ny - Cng th i k ny c Hraclite, ng cho r ng c th phn chia con ng i thnh hai lo i: * Lo i ng i bi t hnh ng trn c s c a ngn ng v tr tu , bi t i u khi n nh ng nhu c u, c mu n b n thn. * Lo i ng i ph thu c vo cc nhu c u i h i c a b n thn. Theo ng lo i ny ch ng khc m y so v i cc sinh v t khc. - Sau ny c Rutx, Hghen ... nh ng t t ng TLHXH c c trong tri t h c duy tm l n tri t h c duy v t... Chng khng tch r i nh ng hi n t ng tm l c b n nh t. V th phn bi t u l kha c nh TLHXH thu n ty l i u kh khn trong th i k ny. 2. Th i k tm l h c m t (Gi a th k XIX n u th k XX ). Vo th k XIX c s phn chia cc hi n t ng tm l x h i: nhm, t p th , m ng, s b t ch c, s m th ... ng i ta b t u tm ki m phng th c v cch ti p c n cho vi c nghin c u chng. Tuy nhin ch d ng l i m c so snh nh ng y u t , nh ng s ki n khc nhau m thi. Do v y m tm l h c x h i giai o n ny g i l TLH m t Nm 1859 Steintal v Lacharute xu t b n t p ch TLH dn t c v ngn ng h c b ng ti ng c. Cc ng l nh ng ng i sng l p ra TLH dn t c. W. Wundt (1832 - 1920) ng i c xem l sng l p ra tm l h c hi n i. Nm 1879, ng thnh l p phng th c nghi m tm l h c u tin t i Lai xch ( c). y l s ki n h t s c quan tr ng v c ngha i v i khoa h c tm l.
V i s ki n ny, tm l h c khng ch l m t khoa h c nghin c u c b n m cn l m t khoa h c th c nghi m. Nm 1900 Wundt xu t b n t p u tin trong b 10 t p v TLH dn t c, trong ng s d ng nh ng phng php nghin c u s n ph m vn ha nh: ngn ng , ngh thu t, th n tho i, phong t c,....Theo ng, tm l h c x h i l m t phn ngnh c n thi t c a tm l h c. ng cho r ng, khng th nghin c u con ng i nh m t c nhn n l , bi t l p, m c n ph i nghin c u con ng i trong nh ng m i quan h c a con ng i. Cc ng chung m t i m l TLH ng ch m t i cc hi n t ng c bi t b t r trong th c dn t c ch khng ph i trong th c c nhn. u th k XX cc thuy t hnh vi, phn tm ra i, song chng ch d ng l i m c m t . 3. Th i k TLHXH v i t cch l khoa h c th c nghi m ( u TK XX n nay) Sau chi n tranh th gi i l n th nh t, cng lnh do Mit a ra chu u v Olpooc a ra M yu c u ph i bi n TLHXH thnh m t khoa h c th c nghi m nhanh chng c tn th ng v pht tri n M . Trong giai o n ny TLHXH d a trn t t ng c a cc thuy t TLH hnh vi, TLH c u trc, TLH phn tm. c bi t l thuy t hnh vi n ph h p v i vi c xy d ng m t ngnh th c nghi m. Nhm nh l i t ng nghin c u ch y u. TLHXH tr thnh m t khoa h c c l p c nh d u b ng s ki n cu n sch gio khoa u tin v tm l h c x h i c xu t b n vo nm 1908. l cu n Tm l h c x h i c a tc gi Edward A. Ross. Cu n sch c a ng d a trn c s k t h p hai khoa h c: tm l h c v x h i h c. N i dung chnh c c p trong cu n sch ny s b t ch c c hnh thnh, pht tri n v th c hi n nh th no. ng s d ng hi n t ng b t ch c gi i thch s thay i t t ng, thi quen v quan i m gi a cc thnh vin trong cc nhm x h i. M t s ki n quan tr ng n a gp ph n lm cho TLHXH tr thnh m t khoa h c c l p, l s ra i cu n sch c tn Nh p mn tm l h c x h i c a Mc Daugal. Trong cu n sch ny Mc Daugal l gi i s gi ng nhau v hnh vi gi a c nhn trong nhm x h i thng qua s b t ch c. V i hai cu n sch gio khoa u tin nh d u m t d u son quan tr ng trong l ch s pht tri n tm l h c x h i, ngnh khoa h c ny tr thnh m t khoa h c c l p. T n nay TLHXH i c m t ch ng ng g n m t th k . Ngy nay, v i s pht tri n m nh m c a n n kinh t bu c cc nh TLHXH ph i i m t v i nh ng v n kinh t x h i nng b ng. N kch thch nh ng nghin c u ng d ng nh m gi i quy t nh ng v n c th n y sinh trong th c ti n m tr c y TLHXH cha lm c. n c ta, TLHXH l m t ngnh cn r t non tr , song trong th i gian g n y, ngnh khoa h c ny c nh ng b c pht tri n quan tr ng. Vai tr c a Tm l h c x h i trong i s ng x h i ngy cng c kh ng nh.
III. CC PHNG PHP NGHIN C U TLHXH 1. Cc nguyn t c 1.1. Ph i m b o tnh khch quan trong vi c nghin c u cc hi n t ng tm l x h i. N i h i ph i xem xt nh ng hi n t ng tm l v n c trong hi n th c v i y m i thnh ph n, quan h v cc d u hi u bi u hi n c a chng. V th ng i nghin c u ph i c th c trch nhi m nghim tc, khng c ty ti n nho n n, thm b t t li u theo ch quan c a mnh, ph i bi t s d ng cc phng php nghin c u m t cch khoa h c. 1.2. Ph i nghin c u hi n t ng trong cc m i lin h v quan h c a chng. V t t c m i hi n t ng trong t nhin, trong x h i v trong tm l con ng i u c lin quan v tc ng qua l i l n nhau. V i nguyn t c ny ng i nghin c u s rt ra c cc quan h ph thu c nhn qu v cc quy lu t nh h ng l n nhau gi a cc thnh ph n trong c u trc tm l x h i. 1.3. Ph i nghin c u hi n t ng trong s pht tri n c a chng. Hi n t ng tm l x h i khng t n t i c nh m n th ng xuyn bi n i v ch t. Nghin c u hi n t ng tm l x h i trong qu trnh v n ng c a n s lm phong ph thm ngu n ti li u, tng thm tnh khch quan c a cc c li u gip ta i vo b n ch t c a hi n t ng v c th pht hi n ra nh ng quy lu t c a chng. 1.4. Ph i nghin c u hi n t ng trong m t ch nh th tr n v n. M i s v t hi n t ng u c m t c u trc nh t nh ph i nghin c u t ng thnh ph n ring r c a hi n t ng ng th i nghin c u m i quan h tc ng qua l i c a chng trong c u trc tr n v n. 2. Cc phng php nghin c u 2.1. Phng php quan st y l phng php m ng i nghin c u s d ng cc gic quan, ch y u l th gic, thnh gic nh n bi t s v t hi n t ng. i t ng quan st c th g m cc d ng bi u hi n sau: - Th hi n qua ngn ng : c ng , t c , m c di n c m, c i m ngn t , ng php, cch pht m - Th hi n qua phi ngn ng : nt m t, hnh ng, c ch di chuy n, tr ng thi ng im c a con ng i, kho ng cch gi a ng i ny v i ng i khc, phng h ng v n ng, s va ch m * u i m: Gip ng i nghin c u n m b t k p th i nh ng thng tin, s ki n n y sinh trong m t th i gian ng n. * Nh c i m: Phng php ny lm cho ng i nghin c u d b nh m l n s ki n, m t nhi u th i gian, i khi b ng ph i ch i i t ng c nh ng hnh vi ph h p v i m c ch nghin c u. B ng phng php quan st ta m i ch th y c nh ng bi u hi n bn ngoi c a i t ng v d b nh h ng thi ch quan c a nh nghin c u. 2.2. Phng php i u tra
Dng n m b t nh ng ph n ng tm l c a m t nhm ng i no i v i nh ng hi n t ng x h i ho c ang x y ra nh m pht hi n nh ng c i m tm l c a h . Phng php ny c th c hi n theo m t h th ng cu h i t ra cho cc thnh vin nhm i u tra tr l i. C cc lo i cu h i nh: + Cu h i ng: l cc cu h i a ra cc phng n tr l i, i h i khch th nghin c u ph i ch n m t hay m t s trong cc phng n tr l i . Cu h i ng c 2 lo i: cu h i ng phn i v cu h i ng c nhi u phng n tr l i. Cu h i ng phn i l cu h i c 2 phng n tr l i i l p nhau, khch th c th ch n m t trong hai phng n tr l i. (V d : cc phng n tr l i c hay khng, ng ho c khng ng ). Cu h i ng c nhi u phng n tr l i c th theo cc thang nh gi. (V d : T t, kh, trung bnh, km, kh tr l i ) + Cu h i m : l d ng cu h i khng a ra cc phng n tr l i. Theo yu c u c a cu h i, khch th tr l i m t cch tng i t do theo quan i m c a mnh v v n c h i. * u i m: Nghin c u trn a bn r ng, c th thu th p ki n c a nhi u ng i trong m t th i gian ng n. * Nh c i m: Ti li u thu c thin v s l ng v vi c tr l i cu h i l ki n ring c a t ng ng i nn n cha ph n nh y tm l chung c a nhm. M t khc, cu tr l i cn ph thu c vo trnh nh n th c, n i dung cu h i, tm tr ng c a h lc tr l i...nn tin c y c s sai l ch ng k . 2.3. Phng php ph ng v n L phng php tr chuy n trao i, h i p nh m n m b t ki n m t s ng i hay m t vi v n x h i no y. Phng php ny di n ra d i hnh th c t do ho c so n s n. t o ra c b u khng kh m m, tho i mi gi a ng i h i v ng i c h i, c n ch m t s yu c u sau: Cc cu h i a ra ph i r rng, d hi u, trnh a cu h i qu tr c ti p ho c qu chung chung. Cu h i ph i ph h p v i trnh h c v n, i u ki n s ng, vn ha c a ng i c h i. C n trnh cc cu h i v nh ng v n t nh lin quan n ng i c h i (nh chuy n ring t, vi c ki m ti n ) * u i m: Do g p tr c ti p nn ta c th v a c nghe, v a nhn th y i u b , c m xc c a ng i tr l i. * Nh c i m: M t nhi u th i gian, thng tin thu c t 2.4. Phng php th c nghi m Th c nghi m l phng php t o ra cc tnh hu ng c n thi t tc ng vo i t ng m t cch ch ng trong nh ng i u ki n c kh ng ch tm hi u di n bi n tm l c a i t ng. Th c nghi m c th c ti n hnh d i hai hnh th c: Th c nghi m trong t nhin v th c nghi m trong phng th nghi m.
* u i m: C tnh khch quan cao v m i chu n m c, quy trnh u c xc nh c m b o tnh khoa h c. * Nh c i m: l th c nghi m v i con ng i nn ph c t p, khng d s d ng khi cha c c s l lu n v hi u qu th c nghi m ch t ch r rng. Hn n a hi n t ng tm l x h i c tnh l ch s x h i nn th nghi m ti n hnh h u nh khng l p l i c c ng c tin c y. 2.5. Phng php t o tnh hu ng th thch Phng php ny th c ch t l a con ng i vo cc quan h cng vi c, quan h x h i c th c h th c hi n nh ng nhi m v c giao trong hon c nh nh t nh. Trong qu trnh ho t ng, h s b c l cc ph m ch t o c, tr tu , nng l c...m t cch chn th c, nh ng i qu n l d on v nh gi tng i chnh xc v nhn vin c a mnh. T phn cng lao ng m t cch h p l nh m khi d y ti m nng c a nh ng ng i lao ng d i quy n. Tnh hu ng th thch c th l tnh hu ng th c, p d ng phng php ny trong tuy n ch n v ti p nh n nhn vin tr c y v hi n nay Nh n c c ch t p s . Th c ch t th i gian t p s l nh m m c ch a ng i lao ng vo cng vi c th thch. Trong th i gian th thch, ng i lao ng th hi n nng l c, ph m ch t tr tu trong cng vi c ng v i trnh nh n th c, chuyn mn, ngh nghi p c a mnh. Vi c t o tnh hu ng th thch l m t phng php nghin c u r t quan tr ng trong qu n l nhm x h i, c bi t i v i nh ng nhn vin m i. Tuy nhin, khi th c hi n phng php ny c n ki m tra chu o nh gi ng nh ng nng l c v ph m ch t m cng vi c c n. * u i m: T ch c nhanh chng, su s c v c l ng chnh xc nh ng ph n ng c a ng i c th c hi n, n c tnh khch quan cao. * Nh c i m: Phng php ny kh ph c t p v ph i n m c di n bi n tm l c a i phng, hon c nh s ng c a h v nh t l ph i t o tnh hu ng sao cho h p l. Trn y l m t s phng php nghin c u c b n, m i phng php nghin c u khoa h c u c m t m nh, m t y u. Mu n nghin c u b t c m t v n no c a tm l x h i ph i c s k t h p cc phng php, trong s c phng php ng vai tr ch o, cc phng php khc ng vai tr h tr .
CU H I N T P
1. Th no l hi n t ng tm l x h i? Anh (ch ) hy nu m t s hi n t ng tm l x h i ang di n ra trong x h i hi n nay. 2. Nu m t s n i dung c b n c a cc th i k hnh thnh tm l h c x h i. 3. Nguyn t c nghin c u tm l h c x h i? Phn tch u i m v nh c i m c a t ng phng php nghin c u.
4. Nu m t s v d th hi n s v n d ng phng php t o tnh hu ng th thch trong nghin c u tm l x h i.
Chng II CC HI N T NG TM L X H I V QUY LU T HNH THNH
I. CC HI N T NG TM L X H I 1. B u khng kh tm l x h i 1.1. Khi ni m L ton b cc tr ng thi tm l tng i n nh c trng cho m t t p th , n nh h ng r t m nh n cc quan h tm l v hi u qu ho t ng c a t p th . B u khng kh tm l (BKKTL) l ni t i khng gian trong trong ch a ng tm l chung c a t p th . B u khng kh tm l g m ba m t sau: M t tm l: l hi n t ng tinh th n c a con ng i c th hi n trong ho t ng v giao ti p (nh nh n th c, tnh c m, ch ) M t x h i: b u khng kh tm l ch c xu t hi n qua m i quan h gi a cc thnh vin trong nhm x h i. M t tm l x h i: BKKTL ni ln tr ng thi tm l chung c a cc thnh vin trong nhm nh tr ng thi vui v , ph n kh i l c quan, ph n n , cng th ng C nhi u lo i b u khng kh tm l x h i, thng th ng b u khng kh tm l mang nh ng c trng c b n c a nhm x h i. VD: B u khng kh l h i c a c n c ngy 30/4, b u khng kh c n c i b u c Qu c h i, b u khng kh h c t p cc tr ng h c trong nh ng ngy thi cu i nm... B u khng kh tm l c vai tr r t quan tr ng i v i i s ng x h i. N c tc d ng quy nh ton b cu c s ng, hnh vi, quan h x h i c a m i ng i
trong nhm, n gp ph n quy nh s n y sinh tnh tch c c th c hi n nh ng nhi m v c a t ng thnh vin trong nhm x h i. N nh h ng r t l n n t t ng tnh c m v hnh vi c a m i con ng i trong nhm x h i , n c bi t quan tr ng i v i nh ng ng i lm vi c trong cc lnh v c i h i s sng t o v ngh thu t. T nh ng k t qu nghin c u ta th y r ng: hi u qu c a cng vi c trong t p th , nhn cch c a ng i qu n l lnh o v b u khng kh tm l c a nhm lun lun c m i quan h ch t ch v i nhau. N u ta s ng trong m t b u khng kh lnh m nh thn i trong t p th s t o ra tm tr ng ph n kh i vui v m i thnh vin, lm tng thm tnh tch c c c a h trong cng vi c th c hi n cc nhi m v c giao. Ng c l i, n u s ng trong b u khng kh m m, m t t do, dn ch , m i ng i l nh nh t v i nhau, cng th ng, xung t... s d n t i r i lo n nh p t c lao ng lm cho s n ph m km gi tr v ch t l ng, khng kh u o i, bu n chn, th bao trm...Trong tnh hu ng th ng i lnh o c n ph i tm hi u nguyn nhn no gy ra BKKTL tiu c c gi i quy t t n g c. Trnh l i gi i quy t ch quan duy ch, v i vng qui ch p, n pB i v cch gi i quy t ch lm cho b u khng kh tm l thm cng th ng ch khng gi i quy t c v n . V v y, vi c hnh thnh BKKTL t t p trong t p th khng ch l nhi m v b t bu c m cn l nhi m v ph c t p i h i s c g ng c a t t c cc thnh vin trong t p th , trong vai tr hng u thu c v phong cch c a ng i lnh o. 1.2. Bi u hi n c a b u khng kh tm l B u khng kh tm l ph n nh nh ng i u ki n qu n l t ch c v c s v t ch t trong ho t ng cng nhau, trong thi c a con ng i v i nhau, nn n c bi u hi n m t s i m sau: 1.2.1. B u khng kh tm l c bi u hi n thng qua cc m i quan h gi a cc c nhn trong nhm. BKKTL c hnh thnh t cc m i quan h tc ng qua l i gi a con ng i v i con ng i, nhng n khng ph i l t ng th cc ph m ch t c nhn c a t ng thnh vin. Th c t ch ng minh nh ng c nhn t t c th n y sinh nh ng quan h x u v i nhau v ng c l i nh ng ng i c thi u st cha h n c quan h x u v i nhau. Trong t p th , n u quan h gi a cc thnh vin di n ra m t cch tho i mi, m i ng i u c c m gic mnh khng b gi i h n b i m t i u g, m i ho t ng c a con ng i c di n ra m t cch t do, k lu t khng lm m i ng i nm n p lo s khi th c hi n nhi m v th t p th lun c b u khng kh tm l tch c c. 1.2.2. B u khng kh tm l c bi u hi n thi c a m i ng i i v i cng vi c chung, v i b n b v v i ng i lnh o c a h . Thi i v i cng vi c chung, v i b n b v v i ng i lnh o c pht tri n v c ng c trong qu trnh cc thnh vin lao ng cng nhau, n ph thu c r t nhi u vo tnh ch t v phong cch c a ng i lnh o, n u ng i lnh o hay cu g t, coi th ng ng i th a hnh, d n ng l i v i nhn vin, s t o b u khng kh n ng n ,
lm gi m hi u qu lao ng. V th ng i lnh o c n ph i hi u bi t su s c v t p th c a mnh cng nh quan h gi a cc thnh vin trong t p th v i nhau v thi c a h i v i cng vi c, i v i cu c s ng. Mu n xy d ng b u khng kh tm l tch c c th ngi lnh o ph i tm hi u ty thu c vo tr ng thi c a t ng tnh hu ng m s d ng nh ng bi n php kh c ph c nh ng t n t i trong t p th khng nn r p khun my mc. B i v, cng m t tc ng tm l nhng c th gy ra nh ng ph n ng khc nhau trong cng m t nhm. 1.2.3. B u khng kh tm l c th hi n s th a mn v cng vi c do m i ng i trong nhm m nh n. Trong t p th c b u khng kh tm l t t th cc thnh vin th ng c m th y hi lng tho mn v i cng vi c mnh ph trch, cc thnh vin lun ng vin on k t gip l n nhau hon thnh nhi m v c a t p th . V d : Trong t p th th ng di n ra cu c th o lu n si n i v nh ng v n c lin quan t i s ph n c a c nhn, c a t p th , c bi t l i v i vi c nng cao hi u su t lao ng c a t p th . i u , bi u hi n s quan tm l n nhau c a cc thnh vin trong t p th , m b o l i ch c a ng nghi p, bi u hi n s g n b l i ch c a c nhn v i l i ch c a t p th . Trong t p th , m i thnh vin c phn cng nhi m v r rng, v tr c a t ng ng i t b xo tr n. M i ng i u nghim tc c trch nhi m th c hi n cng vi c c giao v i k t qu cao, i u ny ph n nh t t m i quan h gi a ng i lao ng v i cng vi c, bi u hi n s n nh v m t tnh c m v i vi c lm, khng c s ch p v, t m b ... Mu n xy d ng b u khng kh tm l tch c c trong t p th th c n ph i t ch c lao ng c khoa h c. Ph i ch t i cc y u t ng vin khch l , ng vin tinh th n v v t ch t i v i ng i lao ng trnh nh ng xung t c th x y ra trong t p th . 1.2.4. S tng ng tm l v s xung t tm l S tng ng tm l: l s ph i h p t i u nh ng ph m ch t nhn cch c a m i ng i trong ho t ng chung. S tng ng s thu n l i cho vi c nng cao nng su t lao ng v th a mn s hi lng c a cc c nhn. C nhi u d ng tng ng tm l: tng ng v th ch t, v c i m tm sinh l, v m t tm l x h i... S xung t tm l: l s mu thu n c a cc thnh vin c ng ch m n quy n l i v t ch t, n uy tn danh d v gi tr o c d n n s b t l c trong trong vi c k t h p ng b v s hi u bi t l n nhau c a m t nhm hay cc c nhn trong x h i. S xung t tm l l do c mu thu n trong t p th gy ra, nhng khng ph i b t c mu thu n no cng g i l xung t. C cc d ng xung t sau: Xung t gi : l m t k sinh s v m t k ph n bc. K sinh s th ng ch ng i m nh, i khi gi u m t, ni x u sau lng, nh n xt v ng tr m... Xung t tng ng: c hai bn cng ch ng i l n nhau do c hai cng xm ph m quy n l i c a nhau v c s hi u l m ng nh n l n nhau, khng ai ch u ai nn tm m i c h i gy nn xung t.
Xung t ph c t p: lo i xung t ny c xu t pht t nhi u l do v nhi u ng c khc nhau. Th m ch hai bn b qua nguyn nhn chnh c a m i b t ng m quay ra s v , ch trch xc ph m l n nhau. Xung t bng n : l sau m t th i gian hai bn ng m ng m ch u ng nhau v trong kho ng kh c s b c b i t t i c c i m v xung t bng n . Nguyn nhn d n t i s xung t c a nhm: Do t p th khng c t ch c k lu t hay k lu t khng nghim do nng l c cn b qu n l y u. Do i u ki n lao ng kh khn, thi u h p l trong i ng (nh m c s ng th p, m c lng khng h p l, i u ki n lm vi c c h i, nhi u nguy hi m ... ) Do thi u hi u bi t, thi u tng h p, ni x u l n nhau, xc ph m danh d , uy tn c a nhau trong t p th c tnh cch x u nh: kn c a, c c, th o n, ch k , mu m, tham lam,... Do s khc bi t v l i ch, ki n, quan i m, nhu c u, cch ng x M t nguyn nhn quan tr ng khc th ng d n n xung t c a nhm l s kht v ng v quy n l c c a cc c nhn. Khi trong t p th xu t hi n xung t ta ph i tm hi u nguyn nhn tm ra bi n php kh c ph c xung t. 1.3. Ch tiu nh gi b u khng kh - S tn nhi m v tnh i h i cao c a cc thnh vin trong nhm. - Ph bnh c thi n ch. - M i ng i t do pht bi u ki n v nh ng v n c lin quan n t p th . - Khng c p l c c a ng i lnh o i v i cc ng i b lnh o. - Cc thnh vin trong t p th c s ng c m gip nhau khi g p kh khn. D a vo nh ng tiu chu n trn m ng i lnh o c n ch xy d ng BKKTL c a t p th m t cch h p l nh m thc y tnh tch c c ho t ng c a cc thnh vin trong t p th , nng cao hi u qu lao ng c a t p th . 1.4. Cc y u t nh h ng t i b u khng kh tm l x h i 1.4.1. Phong cch lm vi c c a ng i lnh o Ng i lnh o bi t cch t ch c qu n l, bi t tn tr ng nhn cch, bi t khi d y tnh tch c c sng t o c a cc thnh vin. Ng i lnh o khng nn l m t ng i m lc no cng kh m m v i ng i c p d i c a mnh m ph i vui ti, ni m n , l ch thi p. N u th y m t ng i ng khen th ph i k p th i c nh ng l i khen thch ng, khi tr ng ph t th ph i c s th n tr ng cao . Ng i lnh o c n bi t ni v bi t nghe, ph i hi u bi t ng i d i quy n, quan tm n i s ng c a h , ng vin h nh ng lc c n thi t, h i han v gia nh, l phng php c hi u qu t o b u khng kh tm l t t. 1.4.2. S ly lan tm l
Ng i lnh o c c hi h c s t o b u khng kh tho i mi d ch u, t o ra quan h thn m t, c i m v i m i ng i. Ngoi ra, cc nh nghin c u v TLHXH cho th y: n u m t t p th ton nam gi i ho c ton n gi i, th hi u qu lao ng th ng khng cao so v i t p th c c nam v n . 1.4.3. i u ki n lao ng Mi tr ng lao ng ph i c m b o v sinh, th m m nh: ph i nh sng, c trang tr ph h p v i i u ki n lao ng, khng c nhi u ti ng n, trang ph c c a ng i lao ng ph i ph h p v i lo i lao ng. Ni lm vi c khng ngn n p s lm cho ng i lao ng c thi quen c u th , d d n n cc tai n n lao ng lm cho ng i lao ng khng an tm, i u s nh h ng t i hi u qu lao ng. 1.4.4. L i ch L i ch v t ch t c nh h ng r t l n n b u khng kh tm l x h i. Khi i s ng x h i c nng cao s t o ra b u khng kh ph n kh i m m, m i ng i c trch nhi m hn v i cng vi c. 2. Tm tr ng x h i 2.1. Khi ni m L m t hi n t ng ph bi n, th ng n y sinh nh m t ph n ng t nhin, t t y u c a con ng i i v i nh ng hi n t ng, nh ng s ki n, nh ng bi n ng quan tr ng v ang x y ra trong hi n th c c lin quan m t thi t n s tho mn hay khng tho mn nh ng nhu c u v t ch t hay tinh th n c a h . Tm tr ng l m t tr ng thi c m xc c a c nhn hay t p th , n l m t hi n t ng ph bi n n y sinh c nhm l n v nhm nh , n xu t hi n trong t t c cc lnh v c c a i s ng x h i nh: h c t p, lao ng, vui chi, sinh ho t... Tm tr ng c nh h ng n qu trnh sinh l c a con ng i: C th thc y ho c c ch ho t ng, lm nhi u lo n cc qu trnh sinh l v c khi lm c nhn c hnh vi b t pht ngoi mu n, lm mo m nhn cch. 2.2. Cc lo i tm tr ng x h i Trong x h i c nhi u lo i tm tr ng khc nhau nh: tm tr ng chnh tr , tm tr ng ngh nghi p, tm tr ng sinh ho t...Tuy nhin, cn c vo cc tnh ch t c a tm tr ng x h i phn lo i: 2.2.1. Tm tr ng x h i tch c c: l tm tr ng d ch u, l c quan, ph n kh i hn hoan, lo i tm tr ng ny nh h ng n thi c a m i ng i, n qu trnh chuy n ha c th . Nh v y ho t ng tm l cng c nng cao: con ng i nhanh tr hn, tho vt hn, qu trnh xu t hi n m t m i trong lao ng n y sinh ch m, quan h gi a ng i v i ng i c i m hn, m i ng i quan tm v mong mu n h p tc v i nhau. 2.2.2. Tm tr ng x h i tiu c c: l tm tr ng bi quan, y m , ho ng lo n, chn ch ng, bu n b c Lo i tm tr ng ny km hm ho t ng c a con ng i, gy m t tm l n ng n trong t p th , trong x h i. Tm tr ng x h i tiu
c c lm cho tnh tch c c m i thnh vin b gi m st, ph n ng sinh l cng nh tm l b r i lo n, t duy r i r c, lu n qu n sinh ng tr, tnh nh y c m gi m st, lm vi c chng m t m i. Vi c kh c ph c tm tr ng tiu c c c th b ng cch gio d c th c v cc gi tr , cc nh h ng chu n m c, b ng vi c nu gng nh ng nhn t tch c c trong i s ng, b ng vi c gio d c th c v s c n thi t ph i t t i nh ng m c tiu c ngha quan tr ng c a t p th . Nh ng vi c lm ny s kch thch c nh ng rung c m tch c c m i con ng i lm cho t p th s ng khoi tinh th n, lm c th kh e kho n. 2.3. i u ki n hnh thnh tm tr ng x h i Tm tr ng n v i m i c nhn th ng b t ng khng ch nh. V.I.Lnin coi: Tm tr ng l ci g h u nh l m qung, v th c v khng l ng tr c c Tm tr ng x h i c th c hnh thnh b ng con ng t pht ho c t gic. Tm tr ng x h i ch u s tc ng c a y u t khch quan v ch quan, n c t n t i trong m t th i gian nh t nh. N c ngu n g c t hi n th c x h i, n v a ph n nh th c t i x h i, v a ph n nh nhu c u nguy n v ng c a qu n chng. V v y mu n hnh thnh tm tr ng x h i tch c c th c n ph i tm hi u nguy n v ng c a qu n chng, n m b t c nh ng nhu c u c a h , qua xc nh c tc ng c a cu c s ng hi n th c i v i h . Vi c hnh thnh tm tr ng x h i tch c c khng ch n thu n b ng y u t tm l hay ch b ng nh ng l i l thuy t sung, m c n ph i tc ng vo tm tr ng x h i b ng nh ng hnh ng c th thi t th c nh: - y m nh cng cu c xy d ng kinh t , vn ho x h i c a t n c - M r ng s dn ch trong qu n l v trong sinh ho t x h i - Tng c ng s nghim minh c a php lu t - Quan tm n i s ng c a qu n chng nhn dn Bn c nh c th thng qua cc phng ti n thng tin i chng v cc lo i hnh ngh thu t lm phong ph i s ng tinh th n c a nhn dn, gip m i ng i vn t i ci ng, ci p, c th c ch ng l i nh ng thi h t t x u, nh ng m mu ph ho i c a k th. Ch ng h n th ng xuyn t ch c cc bu i vn ngh , giao lu, chi u phimtrong cc tr ng h c, trong c ng ng t o ra tm tr ng tch c c. Tm tr ng x h i ph n nh cc bi n i quan tr ng bn trong ho c bn ngoi c a cu c s ng x h i. N u trong x h i i u ki n kinh t c c i thi n, i s ng tinh th n c nng cao th tm tr ng c a m i ng i th ng theo h ng tch c c. V th A.X.Macarenco nh s ph m xu t s c Nga coi vi c hnh thnh tm tr ng tch c c trong t p th lao ng l vi c lm b t bu c c a ng i qu n l. 3. D lu n x h i 3.1. Khi ni m
D lu n x h i (DLXH) l s phn on, nh gi v thi bi u c m c a cc thnh vin trong t p th v nh ng s ki n, bi n c no trong n i b t p th ho c trong x h i m h quan tm. D lu n x h i l m t hi n t ng tinh th n x h i ph c t p n t n t i trong t t c cc giai o n l ch s , n l m t trong nh ng phng th c t n t i c a th c x h i. D lu n x h i d l phn on c a c nhn hay c a t p th nhng bao gi n cng bi u hi n s t p trung c a: nh n th c, l tr v nhu c u nguy n v ng c a t p th . T xa xa ng i ta th y d lu n x h i c s c m nh r t mnh li t, n c s c m nh v hnh thm nh p vo cc lnh v c ho t ng c a i s ng x h i. Ng i ta so snh DLXH nh l p l c c a kh quy n, con ng i c th c m nh n n nhng khng th tr c ti p nhn th y n b ng m t th ng, n c t n t i trong m i ng ngch c a i s ng x h i. * c i m c a d lu n x h i: - D lu n x h i mang tnh ch t cng chng. - D lu n x h i c quan h ch t ch v i quy n l i c a c nhn v c a nhm. - D lu n x h i cng d dng thay i. * Cc lo i d lu n x h i: DLXH xu t hi n nh l s n ph m nh n th c nh ng v n x h i c p bch v i h i ph i c gi i quy t. DLXH c hnh thnh m t cch t pht ho c t gic. DLXH c hai lo i: D lu n chnh th c v d lu n khng chnh th c. + D lu n chnh th c: l d lu n c t n t i cng khai, c ng i lnh o v t p th th a nh n, n c lan truy n b ng con ng chnh th c. + D lu n khng chnh th c: l nh ng d lu n khng cng khai, n c lan truy n m t cch t pht. Lo i d lu n ny c th ng ho c c th sai, nhng bn trong n th ng ch a ng nh ng y u t khng chnh xc, lm cho phn on mang tnh ch t m h v n c th l tin n. Tin n l nh ng thng tin khng chnh th c, c th n ch a m t ph n s th t, t nhi u c c u trc l i theo cc quy lu t tm l, b lm mo m i trong qu trnh truy n mi ng. N c lan truy n r t nhanh v th ng gy ra h u qu khng t t, tai h i nh t l nh ng thng tin mang tnh ch t ph ho i. Th c nghi m cho th y cc c th trong khi truy n b cc tin n, v p ph i kh khn l lm sao nh c y cc y u t v c c u trc c a tin n. H ph i c u trc l i, i u ch nh l i theo phng th c hi u v theo l i ch ring c a h . S chi m h u ch quan gy ra s bi n d ng c a cc tin n. N u trong t p th c xu t hi n tin n th cng ph n no cho bi t tnh tr ng c a t p th m t kha c nh no . V v y, ng i lnh o c n ph i tm hi u k v tin n (nh: n i dung tin n, m c ch v tnh ch t, m c nh h ng c a tin n, ai l ng i a ra tin n...) c bi n php gi i quy t h p l (nn dng
bi n php t nh ngn ch n tin n, cung c p y thng tin cho qu n chng h c kh nng nh n nh phn xt v n cho ng n...) D lu n x h i d c vai tr quan tr ng nhng n cng gi ng con dao hai l i: n c th khuy n khch c v ci ng, ci m i v ln n ci b o th l c h u, ci khng ph h p v i l i ch c a x h i. Bn c nh , n cng ch a ng v xi gi c ci x u ci l c h u. V v y, ta khng nn m c cho d lu n x h i di n ra m t cch t pht m c n ph i bi t h ng d n d lu n x h i pht tri n theo h ng tch c c. 3.2. Vai tr c a d lu n x h i b D lu n x h i bi u th thi c a a s ng i trong c ng ng, l quan i m, c m xc, ch c a t p th n c s c m nh r t to l n v c vai tr quan tr ng trong i s ng x h i. c 3.2.1. D lu n x h i ng vai tr i u ha cc m i quan h v hnh vi x h i. Khi trong x h i hay t p th x y ra nh ng bi n c l n ng ch m t i l i ch c a c ng ng th d lu n x h i c hnh thnh m t cch nhanh chng v r ng ri, n c tc d ng nh h ng hnh vi v ho t ng c a qu n chng theo cc chu n m c o c x h i v cc gi tr x h i. Trn c s nh gi, phn xt cc s ki n hi n t ng DLXH nu ra cc chu n m c h ng d n nh ng vi c ta nn lm v nh ng vi c ta nn trnh. N lm cho cc phong t c t p qun, truy n th ng c pht huy c tc d ng v c nh h ng tch c c t i cc thnh vin trong x h i. 3.2.2. D lu n x h i c th ki m ch ho c kch thch s pht tri n cc qu trnh tm l tch c c, h n ch nh ng tiu c c trong quan h x h i, trong cc nhm x h i. Vi c lm xy nh tnh ngha; h i t thi n ng h ng i ngho kh, c n... l nh ng d lu n x h i h ng vo lng nhn h u, nhn i c a con ng i i v i ng lo i. 3.2.3. D lu n x h i cn c vai tr gio d c con ng i, n nh l m t phng ti n tc ng, i u khi n i u ch nh tm l c a cc thnh vin trong t p th . D lu n x h i c tc ng vo th c con ng i, chi ph i th c c nhn c nh ng hnh vi, thi cho ph h p v i cc chu n m c hnh vi x h i, ph h p v i o l c a con ng i. N l cng c gio d c c s c thuy t ph c m i ng i trong x h i th c hi n ch trng chnh sch c a ng v nh n c. D lu n x h i c tc d ng gio d c nhi u khi cn m nh hn c bi n php hnh chnh. 3.2.4. D lu n x h i cn th c hi n ch c nng c v n cho cc t ch c, cc c quan c ch c nng gi i quy t cc v n c lin quan t i c ng ng. Tm l i: D lu n x h i c vai tr r t quan tr ng trong cc giai o n pht tri n c a t p th . D lu n x h i lnh m nh l s c m nh tinh th n duy tr s n nh b n v ng c a nhm x h i, n l y u t thc y s pht tri n cc nhm x h i theo cc nh h ng c xy d ng. S thnh cng hay m i r n n t c a t p th cng th ng b t u t d lu n x h i. 3.3. Cc giai o n hnh thnh d lu n x h i 3.3.1. Cc y u t nh h ng t i qu trnh hnh thnh d lu n x h i
- D lu n x h i ph thu c vo tnh ch t c a cc s ki n, hi n t ng x y ra trong x h i. Nh ng s ki n hi n t ng lin quan n quy n l i c a nhi u thnh vin trong nhm th d lu n x h i s c hnh thnh nhanh chng v m nh m hn l khi n ch lin quan n quy n l i c a s t ng i. - Ph thu c vo tm th x h i. N u qu n chng c chu n b t t v t t ng tr c khi x y ra nh ng s ki n hi n t ng th c th i u khi n c d lu n x h i. - Ph thu c vo trnh hi u bi t, h t t ng s l ng v ch t l ng c a thng tin. Nh ng y u t c th tc ng n khuynh h ng, n i dung v chi u su c a d lu n x h i. N u thng tin khng y r rng th lm cho phn on mang tnh ch t m h v c th ch l tin n ch cha ch c l d lu n x h i. - Ph thu c vo thi quen, n p ngh, tm tr ng, ch, tnh c m c a c ng ng ng i. N u trong c ng ng x h i c tm tr ng t t tch c c th s nh n xt nh gi v cc s ki n, hi n t ng s khc khi trong x h i c tm tr ng tiu c c. 3.3.2. Cc giai o n hnh thnh d lu n x h i - Giai o n I: Xu t hi n nh ng s ki n, hi n t ng c nhi u ng i ch ng ki n v suy ngh v nh ng s ki n hi n t ng . - Giai o n II: C s trao i gi a ng i ny v ng i khc v cc s ki n . Trong giai o n ny c s chuy n t th c c a c nhn sang th c c a x h i. - Giai o n III: ki n c a nhi u ng i d n d n c th ng nh t l i xung quanh nh ng v n c b n. Trn c s hnh thnh s phn xt, nh gi chung th a mn i a s ng i trong c ng ng. - Giai o n IV: T s phn xt nh gi chung i n s th ng nh t v quan i m, nh n th c v hnh ng hnh thnh nn d lu n chung. Qu trnh hnh thnh d lu n x h i l s n ph m c a giao ti p x h i. Mu n n m c d lu n x h i v s d ng n nh l phng ti n gio d c c s c thuy t ph c qu n chng ta ph i n m c qu trnh n y sinh hnh thnh c a n, bi t i u ch nh theo h ng c l i cho s pht tri n c a x h i. 4. Truy n th ng 4.1. Khi ni m Truy n th ng l nh ng c tnh, t p qun, t t ng v l i s ng c hnh thnh trong i s ng v c x h i cng nh n, n c truy n t th h ny sang th h khc v c tc d ng to l n i v i m i c nhn v ton x h i. L ti s n tinh hoa c a th h tr c chuy n giao cho th h sau. Khi ni v truy n th ng th c nhi u cch ti p c n v i khi ni m truy n th ng. Nhng d i gc TLHXH coi truy n th ng l nh ng di s n tinh th n n mang tnh lin t c v lun c k th a. Truy n th ng lun g n li n v i s t n t i
v pht tri n trong con ng i, n theo chi u h ng c a tng lai. M i ng i u mang trong mnh nh ng gi tr truy n th ng cc m c khc nhau. Truy n th ng l do con ng i xy d ng v pht tri n, n l m t m t khng th thi u c c a n n vn minh. N c coi l th keo k t dnh cc thnh vin v i nhau lm cho t p th tr thnh m t ch nh th on k t v th ng nh t. V v y m truy n th ng c s c m nh to l n trong i s ng x h i. V d : truy n th ng tn s tr ng o, knh gi yu tr , l lnh m l rch... Truy n th ng c s c m nh to l n trong i s ng x h i, b i l truy n th ng c cc c i m c b n: tnh ch t qu n chng, tnh n nh b n v ng, tnh k th a v sng t o, tnh ti n b v d gy c m xc. Cng v i c i m c b n th truy n th ng th hi n vai tr duy tr tr t t cc quan h x h i, m b o s n nh m i ho t ng v sinh ho t c a cc thnh vin trong nhm. Truy n th ng gp ph n xy d ng nh ng chu n m c khun m u hnh vi ng x trong cc quan h x h i n nh cho cc thnh vin trong nhm, c bi t l i v i th h tr . V d : s tn s tr ng o hay knh trn nh ng d i...Truy n th ng t o ra s khc bi t c o c n thi t gi a cc nhm x h i, gi a cc c ng ng trong cu c s ng sinh ho t. 4.2. Cc lo i hnh truy n th ng Truy n th ng c t n t i d i hai d ng: L ch s v t th v l ch s tinh th n. - Cn c vo n i dung c a truy n th ng ta c: Truy n th ng cch m ng, truy n th ng dn t c, truy n th ng lao ng, chi n u, truy n th ng th thao... - Cn c vo ngha tch c c c a truy n th ng ta c: Truy n th ng t t p, ti n b ng th i cng c truy n th ng x u, l c h u. i u ny cng d hi u b i l cng v i s pht tri n c a x h i, quan h kinh t , i u ki n s ng thay i V th nn c th c truy n th ng i v i x h i hi n i s tr nn l c h u, khng cn thch h p n a Ni n truy n th ng l ni n phong t c t p qun, l h i mang b n s c dn t c c truy n t i ny sang i khc. Nhng truy n th ng bao gi cng thay i ch m hn l c h u hn so v i s thay i c a hnh thi kinh t x h i, v th ta ph i k th a truy n th ng m t cch sng t o c ch n l c. Phong t c t p qun: L m t m t bi u hi n c a truy n th ng, l nh ng thi quen x h i mang cc c trng trong l i s ng c a m t c ng ng c a dn t c, c bi u hi n trong cch n m c, cch ng x , trong quan h x h i, trong l t t h i h, trong c lao ng s n xu t...Phong t c mang tnh ch t c ng ng, tnh n nh v tnh truy n th ng. L h i: L b ph n c u thnh phong t c c a m t dn t c. n c ta, theo th ng k cha y , trong m t nm cc vng trn t n c c hn 40 l h i chnh. L : l m t h th ng hnh ng c bi t mang tnh cch i u, bi u th m t s trn tr ng, lng ng ng m c a cng chng i v i i t ng c c l .
H i: l h th ng nh ng hnh th c vui chi, gi i tr c tnh truy n th ng c a dn t c, c a a phng... Tm l i: Truy n th ng, phong t c t p qun v l h i l cc y u t mang m b n s c tm l dn t c, nhng khi khi ph c l i l h i, phong t c t p qun c n ch ch n l a nh ng ci t t p, ch ng khi ph c nh ng truy n th ng b o th l c h u khng ph h p v i x h i hi n nay. 4.3. S hnh thnh v pht tri n truy n th ng Truy n th ng c t n t i v pht tri n nh vo ho t ng sng t o c a con ng i, c a t p th , c a c ng ng dn t c. B n ch t c a truy n th ng l s l p i, l p l i c tuy n ch n, l s tch ly truy n b, s k th a v sng t o nh ng kinh nghi m l ch s x h i c a cc th h n i ti p nhau. Truy n th ng c ch c nng thng bo thng tin, i u ch nh v gio d c... Nh cc ch c nng m cc chu n m c hnh vi ho t ng v nguyn t c c a cc m i quan h x h i, nh ng kinh nghi m s ng v u tranh, nh ng gi tr vn ho tinh th n c a con ng i c lu truy n v pht tri n. L ch s Vi t Nam c 4000 nm d ng n c v gi n c l i cho th h tr m t kho tng truy n th ng dn t c, cch m ng v cng phong ph v c o. N c th hi n qua hng trm di tch l ch s vn ho; h th ng cc nh b o tng, lng t m, n cha mi u m o; nh ng pho sch t li u phong ph v qu gi, nh ng kinh nghi m trong lao ng s n xu t, chi n u v sinh ho t c lu truy n su r ng trong nhn dn, truy n th ng dn t c c th hi n cc c trng vn ha, vn h c ngh thu t, l i s ng... n cng bao hm nh ng v n tm l dn t c v c th hi n trong vn h c dn gian, ca dao t c ng , dn ca, truy n ti u lm Vi t Nam... ng cha ta i ny qua i khc coi tr ng vi c xy d ng nh ng truy n th ng t t p v chuy n giao n cho cc th h con chu mai sau. Do v y, vi c gio d c truy n th ng cho th h tr l m t v n m x h i v cc nh gio d c c n quan tm. Con ng gio d c truy n th ng cho th h tr : Nh tr ng, x h i v gia nh c n gio d c cho th h tr truy n th ng lao ng c n c, sng t o, on k t, thng yu m b c l n nhau, truy n th ng hi u h c, tinh th n tn s tr ng o b ng cch t ch c cho h c sinh ti p xc cc nhn v t l ch s , tham quan du l ch cc khu di tch l ch s vn ho. Gio d c truy n th ng thng qua h th ng thng tin i chng, qua cc lo i hnh ngh thu t, qua cc tc ph m vn h c ngh thu t... Gio d c truy n th ng cho th h tr c n ph i b i d ng v gio d c nh ng truy n th ng t t p, ti n b c a dn t c. Ph i gip cho th h tr k th a v pht tri n nh ng truy n th ng m t cch sng t o. Bn c nh vi c gio d c truy n th ng t t p cho th h tr , c n ph i gio d c cho th h tr c thi u tranh xo b nh ng truy n th ng, phong t c t p qun x u, ng th i xy d ng v pht tri n nh ng truy n th ng m i. Vi c ch ng l i nh ng truy n th ng, phong t c l c h u ta khng nn s d ng s c m nh quy n l c, khng nn dng b o l c p o, m ch y u l ph i bi t tuyn truy n gio d c t t . Vi c xo b nh ng
truy n th ng x u l c h u l m t cng vi c r t kh khn, ph c t p i h i ph i c ti n hnh trong th i gian di, khng nn nng v i. II. CC QUY LU T HNH THNH TM L X H i 1. Quy lu t k th a Khi ni n tnh k th a, ng i ta th ng ni tnh k th a sinh v t, t c l truy n l i nh ng c i m gi i ph u sinh l t i ny sanh i khc nh gien. Bn c nh cn c tnh k th a x h i - l ch s , t c l truy n t i ny sang i khc nh ng phng ti n sinh ho t v t ch t, n n vn ha tinh th n. S k th a tm l x h i l m t hi n t ng ph c t p, chng khng pht tri n theo quy lu t di truy n m theo quy lu t x h i. Tnh k th a x h i c hi u nh l s truy n t t th h ny sang th h khc nh ng gi tr v t ch t (nh cng c lao ng, dng, cng trnh vn ha ) v nh ng gi tr tinh th n (kinh nghi m s n xu t, truy n th ng, phong t c t p qun) S k th a tm l x h i c a ng cha ta khng ph i d i hnh th c c s n m b ng ho t ng sng t o c a mnh, th h sau k th a tm l, kinh nghi m c a th h tr c c ch n l c, c i bi n, b sung vo nh ng ci m i. S k th a tm l cc l a tu i khc nhau khng gi ng nhau. * Tu i nhi ng: ti p nh n m t cch v i u ki n tm l c a ng i l n. * Tu i thi u nin: C thi ph phn ci c m c d cha h n cc em a ra c l l xc ng b o v quan i m c a mnh. Nn ta c th th y hi n t ng l cc em c th ph nh n t t c m i th nh h ng. Nhng m t khc cc em l i sao chp b t ch c cch x s c a ng i l n m cc em cho l c uy tn. * Tu i thanh nin: Nghe theo ng i l n, nhng ch ti p thu ci g m chng cho l ti n b . Thanh nin mu n t v ch k ho ch v ng i, xc nh cho b n thn nh ng quan i m s ng v c cch nh gi ring. * Tu i tr ng thnh: tu i ny, ph n nhi u l i u ch nh l i nh ng i u m b n thn mnh hnh thnh trong tu i thanh nin. V i nh ng tiu chu n hon h o hn ng i ta ng m ngh ci di s n c a ng cha v b sung nhi u i u ng ch . * Tu i gi: Ng i ta b t u suy ngh nhi u hn n vi c gi gn nh ng i u m h k th a. Th i k ny h th ng sinh ra b o th . H c thi quen ng trn l p tr ng c k xt on m i th v i h i ng i khc ph i ph c tng v i u ki n nh ng chu n m c c trong sinh ho t, trong suy ngh. 2. Quy lu t ly lan S lan truy n tm l l s nh h ng qua l i c a c m xc, c a tm tr ng t ng i ny sang ng i kia. L s lan truy n c m xc khi con ng i ti p thu tr ng thi c m xc c a ng i khc. V d : s ti p xc tr c ti p trong cu l c b , trn gi ng ng, ngoi sn v n ng,... bu c con ng i ph i tr i qua nh ng xc ng
chung, tm tr ng chung. l hi n t ng vui ly, bu n ly . Ni m vui c lan truy n th ni m vui tng ln, cn n i bu n c chia s th v i i. S ly lan tm l c th di n ra m t cch t t , c th di n ra theo ki u bng n . V d : m t th i trang lc u ch th y vi ng i m c, sau lan truy n ph m vi r ng l n. S lan truy n di n ra theo ki u bng n khi con ng i ri vo tm tr ng cng th ng cao v tinh th n, v xc c m. Trong tr ng h p th c y u i h kh t ch c b n thn v b ri vo tr ng thi bu c ph i th c hi n m t cch my mc. S ly lan tm l l do tnh x h i c a con ng i quy nh. Ng i ta th ng c tm l lm theo t p th , lm theo tm l chung c a nhi u ng i.V d : hi n t ng ho ng lo n c a m ng, cn b c trn sn nh y, c v v n ng vin trn sn v n ng. Cc nh TLH Nh t b n xc nh n r ng: M t ng i th c tm tr ng bnh th ng m i ca lm vi c trung bnh c 100% kh i l ng cng vi c nh m c. N u h mang m t tm tr ng cng th ng no th ch lm c 80% nh m c v s n ph m lm ra b ph ph m tng ln 5 l n. Tm tr ng ng i s lan truy n sang 8 n 10 ng i cng nhn khc xung quanh, khi n s ph ph m c a c kp th tng ln, nng su t lao ng gi m i. Nh gio d c A. X. Macarenc cho r ng: Trong t p th lao ng bao gi cng ph i gi m t b u khng kh tm l ph n kh i l c quan, d ch u. Trong t p th ph i c thnh vin vui nh n, ti hi h c, c s tng h p tm l. M t nh s ph m ti nng khng c quy n c nt m t r, chn ch ng, cu gi n khi lm vi c v i h c sinh, cho nn bi t lm ch tm tr ng c a mnh. Trong th c t ta th y tr em d b nhi m nh ng tc ng khch quan bn ngoi nh t l nh ng thi h t t x u. ngn ch n nh ng thi h t t x u c n ph i xy d ng l i s ng t t p cho m i ng i. Ph i hnh thnh tr m t b n lnh ch ng l i nh ng g lai cng, k ch c m tri v i o l c a ng i Vi t nam. Mu n v y nh gio d c ph i hi u c tm l c a tu i tr c h ng pht tri n ng n. 3. Quy lu t b t ch c B t ch c l s ti t o, l p l i cc hnh ng, hnh vi, tm tr ng, cch suy ngh ng x c a m t ng i hay c a m t nhm ng i no . B t ch c l m t phng th c c trng nh t tr em nh n th c th c t v tnh hay b t ch c l m t thu c tnh c b n c a nhn cch ang pht tri n. Con ng i khng ch b t ch c hnh ng m cn b t ch c c t duy v quan i m c a ng i khc n a. Trong cu c s ng b t ch c th ng c th hi n trong cch n m c, tr em b t ch c l n nhau, b t ch c ng i l n, ng i l n b t ch c l n nhau, x h i loi ng i b t ch c gi i t nhin. Trong s pht tri n tm l con ng i, ng i ta c bi t ch n vai tr c a b t ch c Cc nh tm l h c, tri t h c t s n cho r ng b t ch c c tnh ch t v th c, n l s sao chp m t cch my mc cc ph n ng b ngoi c a nh ng ng i khc. Cn cc nh tm l h c X Vi t cho r ng s b t ch c l m t thu c tnh c ng, ph c t p c a con ng i v i t cch l m t th c th c a x h i, n bi u l
nhu c u c a a tr mu n c quan h tch c c v i m i ng i. S b t ch c di n bi n qua nhi u giai o n v pht tri n t s sao chp m qung n s b t ch c c th c, c l a ch n v c ng c thc y. l a tu i khc nhau th s b t ch c cng khc nhau nh: Tu i s sinh, hi nhi: tnh b t ch c v cng t. Tu i v n tr : sao chp nguyn si nh ng i u quan st c. Tu i m u gio: bi t c i bin trong b t ch c. Tu i nhi ng: b t ch c c th c, c ch n l c. Tu i thi u nin: mang tnh l a ch n. Hi u qu c a s b t ch c cn ph thu c vo tm th c a ch th v nhm ng i m h ch u nh h ng c uy tn m c no i v i h . Nh s b t ch c m con ng i c th tr nn t t , t t b ng v i nhau hn. S ch ng ki n nh ng hnh ng ho hi p c th nh th c lng nhn i v tinh th n tng tr l n nhau. Tuy nhin, m t ci g b t ch c nhi u l n s tr thnh thi quen, nh ng thi quen x u r t kh s a. Ng i l n khuy n khch cc em b t ch c nh ng l i ni hay, c ch p, hnh ng ng v ngn chng b t ch c nh ng vi c lm khng hay, khng h p v i l a tu i c a mnh. Trong gio d c, gi ng gi i thuy t ph c h c sinh b t ch c i u hay l ph i kh; su t m v bi u dng nh ng gng sng h c sinh noi theo cng r t kh; t mnh lm nh ng i u t t ng nh mnh ni, mnh ngh h c sinh lm theo, i u ny v cng kh. Do n u nh gio d c nu c gng sng cho h c sinh th l i cng qu v ni cho ng l yu c u nghim ng t i v i nh gio d c. 4. Qui lu t tc ng qua l i S ph n nh i u ki n x h i l ch s v s lnh h i n n vn minh c a nhn lo i c di n ra thng qua vi c tc ng qua l i gi a ng i v i ng i trong qu trnh giao ti p. Trong qu trnh tc ng l n nhau nh ng c m xc c a ng i ny s c l ng d u ho c tng c ng ln do nh ng c m ngh, rung ng v cch x s c a ng i khc.Cc Mc ni: Con ng i t nh n th c v t nh gi mnh trn c s nh n th c nh ng ng i khc. S nh h ng qua l i l n nhau v tnh c m trong qu trnh giao ti p c a t p th hay c a nhm x h i t o ra tm tr ng l c quan ph n kh i hay nghi ng s s t, tm tr ng chung nh h ng m i thnh vin trong t p th . M c nh h ng l n nhau gi a cc c nhn cn ph thu c vo nhi u thu c tnh c a h : m t ng i cng c uy tn i v i nh ng ng i khc bao nhiu th nh h ng c a ng i i v i ton nhm cng l n b y nhiu. Ng c l i, m c nh h ng c a tm l t p th i v i m t c nhn ty thu c vo uy tn c a t p th d i con m t c a c nhn y. Trong qu trnh tc ng qua l i gi a ng i v i ng i trong giao ti p n u ch xc nh n i dung c a n khng thi th cha , m i u c b n cn ph i c p n phng th c tc ng l n nhau b ng cch thng bo, truy n tin, thuy t ph c, m th v nu gng...Nh tc ng qua l i m m i h c sinh u th m nhu n tm l c a t p th l p h c, nhm b n b. Cho nn, m t h c sinh c gio d c t t khi b ri vo t p th cha t t, m t on k t cng d n d n ch u nh h ng c a n. Ng c l i, m t h c sinh cha th t ngoan khi gia nh p t p th l p t t cng s c c i t o d n d n.
Trong i s ng th c t con ng i ch u nhi u nh h ng r t khc nhau. Gi a nh ng lu ng tc ng nh v y, ng i ta s ch n l y nh ng tc ng no ph h p v i v n tm l c a c nhn mnh, ph h p v i nh ng yu c u pht tri n c a mnh cng nh v i nh ng m c tiu v nh ng nhi m v c a cu c s ng.
CU H I N T P
1. B u khng kh tm l x h i l g? Phn tch vai tr, c trng v cc m t bi u hi n c a b u khng kh tm l. Cho v d . 2. Khi trong t p th c mu thu n th xu t hi n xung t hay cha. T i sao? Theo anh, ch th mu thu n nh th no m i d n n s xung t? Cho v d minh ho 3. Phn tch cc giai o n hnh thnh d lu n x h i. Theo anh ch ngn ch n tin n ta nn tc ng vo giai o n no?. T i sao? (Gi i thch b ng v d c th ) 4. Truy n th ng l g? Anh ch hy phn tch vai tr c a truy n th ng i v i cng tc gio d c th h tr trong x h i hi n i ngy nay. 5. Nu cc quy lu t hnh thnh tm l x h i. V n d ng nh ng quy lu t trong vi c gio d c nhn cch cho h c sinh ph thng 6. Tm hi u b u khng kh b ng phng php Ph. Phtl (F. Fidler) theo m u sau: 1. H u ngh 987654321 Th ch 2. Thu n ha 987654321 B t ha 3. Hi lng 987654321 Khng hi lng 4. H p d n 987654321 Th 5. C hi u qu 987654321 V hi u qu 6. m cng 987654321 L nh nh t 7. H p tc 987654321 B t h p tc 8. ng h nhau 987654321 Khng t t v i nhau 9. Quan tm n nhau 987654321 Bu n chn 10. Thnh cng 987654321 Th t b i - Cch ti n hnh: Cho h c sinh t nh gi v b u khng kh tm l theo nhm (t p th ) mnh, theo cc c i m ghi trn. H c sinh nh gi t ng c i m m c no th khoanh trn vo con s ghi i m s tng ng (9 b c) - Cch tnh i m v nh gi k t qu : c ng i m c a 10 c i m l i v nh gi theo chu n sau: T t nh t (l t ng) 90 i m Trung bnh 50 i m X u nh t 10 i m N u ti n hnh nghin c u trn nhi u h c sinh c a nhm (t p th ) th l y trung bnh c ng k t qu c a c nhm v nh gi theo chu n trn.
Chng III QUAN H X H I V QUAN H LIN NHN CCH

I. QUAN H X H I Cc-Mc: Con ng i l t ng ha cc m i quan h x h i. Cc m i quan h quy nh b n ch t x h i c a c nhn. Nhn cch l s n ph m c a m i quan h x h i ng th i l ng i sng t o v xy d ng m i quan h . V v y, mu n nghin c u TLHXH ph i nghin c u cc m i quan h x h i. - Trong m i quan h c: quan h c nhn - c nhn, c nhn - nh ng ng i khc. Trong m i quan h c nhn ng vai tr ch th . - M i c nhn u c quan h v i ng i khc theo m t cch no v i b m , anh ch em, b n b. Nh v y, b t k c nhn no cng trong m t nhm x h i nh t nh v c v tr nh t nh trong nhm. 1. Khi ni m Quan h x h i l quan h gi a cc c nhn v i t cch i di n cho nhm x h i, do x h i quy nh m t cch khch quan v vai tr c a m i c nhn trong nhm. V d : Quan h gi a: th tr ng - nhn vin, bc s - b nh nhn, th y gio h c sinh, ng i bn hng - khch hng, cha con V i t cch l thnh vin c a m t nhm, m t t p th , c nhn ph i th c hi n cc vai tr do x h i quy nh. Cc vai tr c th c hi n theo t ng ch c nng m c nhn m nhi m. Ch ng h n, m t ng i 13 tu i c th c nhi u vai tr khc nhau: l con, l anh, l em, l h c tr, l i vin, l l p tr ng Trong m i quan h x h i, cc vai tr do x h i quy nh cc c nhn ph i th c hi n cc vai tr theo ch c nng c a mnh. V v y, vai tr x h i tr thnh vai tr c a c nhn c th . 2. Qu trnh hnh thnh m i quan h 2.1. Qu trnh tham gia c a c nhn vo m i quan h x h i B n ch t x h i c a con ng i c hi u con ng i nh m t th c th t n t i v i nh ng ng i khc. Con ng i khng th s ng c l p, m ph i d a vo ng i khc m s ng, c ngha l h p tc v i nh ng ng i khc c th t n t i trong x h i. V d : Ng i bun bn ph i c ng i s n xu t ra hng ha v ng i mua hng. M i ng i u c n ng i khc th c hi n m c ch c a mnh. 2.2. S g n b c a c nhn trong m i quan h x h i S g n b l s lin h v m t tnh c m n i li n hai c nhn v i nhm x h i thng qua s th a nh n gi tr v t m quan tr ng c a ng i ny i v i ng i kia ho c i v i nhm x h i. S g n b xu t hi n nh m t hnh vi tng tc
nh m thi t l p m i quan h v i nh ng ng i quan tm chm sc t i h . Ch ng h n nh s g n b c a tr i v i m l nu l y o m , c i khc v i m ... y l hnh th c c u trc u tin c a m i quan h x h i gi a a tr v i m c a n, l quan h tnh c m. 2.3. X h i ha c nhn trong m i quan h x h i X h i ha l m t qu trnh luy n t p v ha nh p c a cc c nhn vo x h i. Con ng i v con v t mu n t n t i ph i c th a mn nh ng nhu c u c b n c a c th nh: n u ng, khng kh, t v , t n t i ni gi ng....Hnh vi c a con ng i v con v t khc nhau: con v t ch u s chi ph i c a c ch b m sinh, cn hnh vi con ng i th c ch b m sinh khng i u ch nh m ph n l n c i u ch nh b ng con ng luy n t p. Do qu trnh luy n t p v ha nh p l c s c a x h i ha. Con ng i sinh ra c x h i ha thnh c nhn c nhn cch. Qu trnh ny nh l s thch nghi c a con ng i t b n khi tr ng thnh. S ng trong t p th , trong nhm x h i m i c nhn khng ch ti p nh n nh h ng c a x h i m t cch th ng m c vai tr ch ng, c nhn ph i tch c c tc ng vo x h i c i t o x h i theo m c ch pht tri n c a c nhn. Nh v y, x h i khng ph i l tc ng m t chi u x h i tc ng n c nhn m cn c nhn tc ng n x h i. Trong qu trnh tng tc gi a c nhn v x h i th c nhn d n d n thch nghi v i cc chu n m c, nh ng gi tr c a nhm x h i t i u ch nh b n thn mnh v ho nh p vo cc m i quan h x h i. II. QUAN H LIN NHN CCH 1. Khi ni m Quan h lin nhn cch l quan h gi a ng i v i ng i, gi a c nhn v i c nhn trn c s c a nh ng c m tnh v s ng nh t v i nhau m t m c nh t nh. Quan h lin nhn cch g m c cc c i m sau: - Quan h lin nhn cch di n ra trn c s quan h tnh c m trong nhm. - Nh ng ng i tham gia vo quan h lin nhn cch v a th c hi n vai tr c a c nhn trong nhm v vai tr x h i c a nhm - Trong quan h lin nhn cch cn c cc qu trnh hi u bi t l n nhau, c s tng tc v i nhau v s tc ng qua l i v i nhau. Nh v y, bn trong m i quan h x h i t n t i m i quan h lin nhn cch. Nh tm l h c x h i, bc s tm th n ng i M g c Dgi Moreno dng phng php o l ng x h i h c o m c c m tnh hay khng c m tnh trong m i quan h lin nhn cch. Nh ng thnh vin trong nhm l a ch n nhau theo cc tiu chu n khc nhau d a vo m c c m tnh v i nhau. Song phng php o l ng x h i h c c a Morenno cha y o m i quan h lin nhn cch. K t qu cho th y c nm v tr c m ph ng trn s nh sau:
* V tr ngi sao: c h u h t cc thnh vin yu m n tin t ng, l nh ng ng i c s c h p d n r t m nh nh nam chm (nh ng ng i ny th ng l th lnh) * V tr yu m n: c nhi u ng i yu m n, g n gi, tuy nhin m c cha cao * V tr th a nh n: C c nh ng ng i thch v khng thch mnh * V tr lng qun: H u nh khng c b n b nh c n tn * V tr b t y chay: Khng ai mu n k t b n... n u lnh o ri vo v tr ny th r t nguy hi m v h l ng i c nhi u tnh x u khi n m i ng i r t ng i ti p xc. Trong nhm s ng i v tr m t v hai chi m a s th l nhm m nh, on k t. N u s ng i v tr b n v nm chi m a s th l nhm y u, l ng c ng, lun m t on k t... 2. Nh ng y u t tm l x h i c a quan h lin nhn cch 2.1. S g n gi M i quan h lin nhn cch th ng di n ra trn c s s g n gi v th ch t, a l, tm l, s thn thu c. Nh ng cng trnh i u tra v vi c ch n v ch ng c a Girard (1974) ch ng minh r ng: cc cu c hn nhn th ng c k t h p gi a nh ng ng i c cng m t ngu n g c a l, kho ng cch a l cng g n nhau th cng d thi t l p m i quan h lin nhn cch (th nh t c ly, th nh c ng ). M t s cng trnh nghin c u cho th y kho ng cch a l cng g n th cng c nhi u m i quan h lin nhn cch. Ng i g n n nhau c quan h lin nhn cch hn nh ng ng i xa nhau. S g n gi t o i u ki n cho m i quan h lin nhn cch b n ch t hn v thn thu c hn. 2.2. S gi ng nhau v khc nhau S gi ng nhau tng i v quan i m, v l i ch, v s thch v cch giao ti p d hnh thnh m i quan h lin nhn cch. Cc c nhn c xu h ng tm ki m nh ng ng i gi ng mnh trong nh ng ng i khc. M t khc s b sung cho nhau cng quan tr ng thi t l p m i quan h lin nhn cch. i v i m t s ng i s h p d n v ti v c c a h c th b sung cho nh ng thi u st c a mnh l i u ki n thi t l p m i quan h . Nh v y khng ch s gi ng nhau m cn s khc nhau cng l i u ki n pht tri n m i quan h lin nhn cch. 2.3. S tng tc Tng tc l s tc ng l n nhau c a cc c nhn nh m th c hi n nh ng ho t ng ng th i v i m c ch no c a nhm. Ho t ng tng tc c c i m sau: + Nh ng ng i tham gia ho t ng cng khng gian, th i gian. Nh v y m cc c nhn tr c ti p tc ng qua l i l n nhau, trao i nh ng thng tin, t t ng, tnh c m l n nhau + C m c ch v l i ch chung cho m i thnh vin.
+ C t ch c, c lnh o, c s phn cng gi a thnh vin. + Trn c s ho t ng ng th i hnh thnh m i quan h lin nhn cch. Trong qu trnh th c hi n ho t ng chung cc thnh vin tc ng l n nhau, trao i thng tin, t t ng tnh c m, cng t ch c v ch k ho ch hnh ng chung. C hai lo i tc ng c b n l: tc ng c nh tranh v tc ng h p tc. Trong tc ng theo h ng h p tc l bi u hi n theo h ng t t, l quan h gip l n nhau trong hnh ng.
2.4. Thn ph n Trong m i quan h lin nhn cch, c nhn nh n th c c mnh v c bi u t ng v b n thn mnh, bi t c v tr c a mnh trong m i quan h v i ng i khc m t b i c nh nh t nh c g i l thn ph n. 2.4.1. c trng c a thn ph n - Xc nh mnh l ai, c v tr nh th no trong nhm x h i. l s t nh gi v b n thn, l hnh nh v b n thn mnh th c hi n ci mnh mu n t t i. - S by t b n thn mnh ra bn ngoi nh m kh ng nh s khc bi t c a b n thn mnh v i ng i khc, nh m t o ra hnh nh t t c a b n thn v i ng i khc. S by t hnh nh b n thn thnh cng s t o hnh nh tch c c ng i khc. Khi hnh nh b n thn mnh khng n kh p v i hnh nh b n thn mnh c ng i khc th gy ra s cng th ng trong m i quan h lin nhn cch. 2.4.2. S ph thu c c a b n thn vo x h i - Thn ph n c xc nh b i v tr c nhn trong h th ng x h i nh t nh nh v t n c, ch ng t c, tn gio, ng phi, nhm t p th ...n in m nt ln cch s ng, n p ngh t o nn hnh vi x h i c a c nhn. i u t o nn nh ng thn ph n i n hnh. Ch ng h n khi nghin c u thn ph n c a ng i da en cho th y r ng thn ph n c a h khng ch g n li n v i s nh gi c a ng i da tr ng m cn g n li n v i s nh gi khc nhau trong nhm nh ng ng i da en. S nh gi trong nhm t c ng i da en cao hn s nh gi c a ng i da tr ng v ng i da en. Nh v y, gi tr tng tc c a thn ph n x h i cn ph thu c vo nhm x h i nh t nh v i nh ng gi tr n i t i do nhm t o ra. - Thn ph n cn ph thu c vo gi i tnh v s nh gi thn ph n c a ng i n ng v n b l n tu i c s khc bi t. Ch ng h n ng i n ng l n tu i cng t tin, cng th a mn, cng c th m quy n v a v . i v i ng i ph n c th c tiu c c hn v b n thn mnh, v h cho r ng nh ng nt h p d n v gi i tnh c a h b gi m i. H cn t ra cam ch u v ph c tng hn trong m i tng tc v i gia nh v x h i. 2.4.3. S thay i thn ph n
Thn ph n c a m i ng i khng c nh m c th thay i do s c g ng c a b n thn. C nhn c th t thay i thn ph n c a mnh, t mnh tm ra con ng ti n thn cho hi u qu nh t, nh vi c ch n ngh , ch n tr ng h c, ch n b n trm nm... cng l con ng thay i thn ph n. Nhng cng c nh ng ng i an ph n, h khng mu n thay i, th ng yn tm v i s ph n. Nh ng ng i th ng ngho nn v m i quan h lin nhn cch v c thi bng quan v i cu c i. Thn ph n c a c nhn c hnh thnh t tu i th u sang tu i tr ng thnh. Cc nh TLHXH ch ng minh i u v th y r ng thn ph n c hnh thnh theo nh ng c ch nh: C ch ng nh t ho; nh h ng c a nh ng qui chi u x h i; cc qu trnh nh gi c nhn v s ng tc. ng tr c nh ng tc ng c a x h i, thn ph n l m t qu trnh ho nh p c a c nhn vo m i quan h lin nhn cch. M i c nhn t xc nh mnh l ai, c hi u bi t v b n thn mnh, l gi i v n v trao i v i mi tr ng xung quanh mnh.
III. QUAN H TR NG LIN NHN CCH TRONG X H I V TRONG NH
1. Quan h lin nhn cch trong x h i 1.1. Tnh b n trong quan h lin nhn cch F.nghen vi t: Tnh b n l tnh c m su s c nh t, trong s ch nh t, l s hi sinh t t c , s g n gi v giao ti p v tinh th n. N khng ph i ch l ni m vui v h nh phc, m cn l s th thch, m t trch nhi m v ngha v n ng n . Tnh b n c th hi n nh ng i m sau: - Tnh b n l m t nhu c u tinh th n c a tu i tr cng nh c a m i ng i, tnh b n c nh ng ng i cng gi i v khc gi i. M i con ng i u c nhu c u tnh c m giao ti p v i nhau. Theo Balzac: m i tm h n c n h p th tnh c m c a m t tm h n khc, bi n n thnh tnh c m c a mnh tr l i cho ng i ta phong ph hn xa, khng c s trao i th tnh c m p y th n qu n qu i ch t mn. Trong nh ng nhu c u th nhu c u v tnh b n l nhu c u h p d n c a tu i tr , nhu c u ny c t thu u th. Tr t 4 - 6 tu i c nhu c u giao ti p v i b n cng tu i, tr b t u ch n b n v th ng ch n b n trong t p th h c t p, trong nhm b n vui chi. Khi tu i u thanh nin th yu c u v tnh b n ph i l ng i ha h p v i nhau v tnh tnh, l t ng, quan i m, t c l s ha h p v i nhau v m t tm l hn l s g n gi khng gian - Tnh b n l m t tnh c m cao th ng. Tnh b n khng ph i b ng l tr m tr c h t l m t lo i tnh c m c bi t c a con ng i d a trn c s k t thn t nguy n, c s ng c m v i nhau, qu m n nhau m hai bn u c m th y c nhu c u giao ti p v i nhau v m t tinh th n. Tnh c m u tin xu t hi n con ng i tr tu i c gio d c chu o l tnh b n ch khng ph i l tnh yu (J.J.Rutx).
Tnh b n c a tu i tr d a trn c s c a s thn tnh, thi chn thnh qu m n l n nhau. H th l v i nhau nh ng i u m ch h m i c th ni c. Ng i b n chnh l ci ti th hai, h t nguy n n v i nhau cng chia s nh ng rung c m c a nhau, m i ng i u c m th y ng i kia l s c n thi t i v i mnh. N u c trng c a tnh yu l s chung th y th c trng c a tnh b n l thi chn thnh. Tnh b n chn thnh l ph i bi t tn tr ng c tnh, h ng th v s thch ring c a nhau. C lng chn thnh th tnh b n lun lun c c i m , khng c h ngn cch ng v c, gi a h lun c s thng c m qu m n nhau, khng tnh ton v l i... A.L. Klul p vi t: Hy ch n b n cho k . N u lng v l i n n p d i m t n c a tnh b n th n c th o h chn b n m thi. 1.2. Tnh yu trong quan h lin nhn cch c a nh ng ng i khc gi i Tnh yu l s rung c m c a hai tri tim khc gi i, l s ha h p gi a hai tm h n c nhu c u v s giao ti p tinh th n cng nh tnh d c l n nhau. Tnh yu nam n l v n mun thu m th i no ng i ta cng bn n. C ng i cho r ng: tnh yu l tn ng ng c a loi ng i khng bao gi b h y di t. C bao nhiu tri tim l c b y nhiu cch yu ng, v v y vi c khm ph ra tnh yu lun lun l v n m i m v phong ph. Tnh yu l lo i tnh c m say m, chn thnh, m nh m , su s c, th m ng, trong sng, tr tnh. c i m c a tnh yu l s hi n dng cho nhau, ng th i cng l s chi m gi i t ng c yu. Khi yu ai cng mu n c chm sc ng i yu, mu n c v a lng ng i yu v c bi t mu n c mnh x ng ng hn so v i ng i yu. M i ng i u c m th y mnh ph i hon thi n hn v nhn cch. Tnh yu l lo i tnh c m p v ph c t p nn n c tnh ch t pha tr n: yu thng pha l n gi n h n, vui v bu n, h nh phc v au kh , lo u v t ho... c gi n h n sung s ng bi t bao nhiu. (Xun Di u). Ho c N.Ostropxki vi t:Ci cao qu nh t l tnh yu, ci ch k nh t cng l tnh yu. Trong tnh c m ni chung v trong tnh yu i l a ni ring u m mu s c ch quan theo ki u Thng nhau cau su b ba. Ght nhau cau su b ra lm m i M i tnh u c a nam n thanh nin c bi u hi n b ng nh ng c m xc m i l . Khi yu con ng i b ng th y mnh c nh ng c m xc k l , c nh v t xung quanh b ng tr nn ng yu l th ng. H yu t t c m i ng i, ngay c nh ng ng i tr c kia h khng c m tnh, yu t t c c nh v t, c nh v t c nhu m mu s c xc c m c a tnh yu. Tnh yu ban u c a thanh thi u nin th ng l n l n v i tnh b n b. Bn c nh s u y m ngy th, nh ng ci nhn tr u m n, nh ng cu h i l p l , ng ng ngng, lng tng, ti ng g c a r t r, h i h p. Tnh yu ban u p , th m ng nhng t khi thnh cng, n u c s gip c a nh ng ng i i tr c, m i tnh ny s pht tri n lnh m nh tr thnh hn nhn 1.3. Hn nhn v gia nh trong quan h lin nhn cch 1.3.1. Hn nhn
Hn nhn l m t hi n t ng php l, trong ng i n ng v n b cam k t chung s ng v i nhau v xy d ng gia nh h nh phc. Hn nhn cng l nhu c u tnh c m, sinh l, kinh t c a con ng i m t cch lnh m nh. Hn nhn ti n b l hn nhn xu t pht t tnh yu chn chnh khng b rng bu c b i kinh t , b i nh ng nh ki n tn gio, ng c p, m h t nguy n quy t nh h nh phc c a mnh. Sau khi k t hn, h c n b o v h nh phc c a mnh b ng lng tin c y l n nhau, i x t nh , bnh ng, c s quan tm n i s ng v t ch t v tinh th n c a nhau. Trong , lng chung th y s gip cho gia nh b n v ng v pht tri n. Trong quan h v ch ng bao gi cng n y sinh s ghen tung. l s nghi ng lng chung th y c a ch ng ho c v . Ghen tung t o cho con ng i c tr ng thi th n kinh cng th ng, lo l ng, bu n b, au kh t c gi n, lun c tm tr ng mnh y u km v c m th y mnh m t mt m t ci g ... 1.3.2. Gia nh L t p h p ng i cng s ng chung thnh m t n v nh nh t trong x h i g n b v i nhau b ng quan h hn nhn v dng mu huy t th ng. Gia nh g m c: V ch ng, Cha m , Con ci... c trng c a gia nh - Gia nh l m t nhm x h i nh nh t c t hai ng i tr ln. - Nhm gia nh bao g m nam n , c quan h gi i tnh. - Cc thnh vin trong gia nh c quan h huy t th ng, ru t th t v i nhau. - Cc thnh vin trong gia nh c quan h kinh t v i nhau: Cha m nui d y con ci, con ci ph i c trch nhi m ph ng d ng cha m khi v gi v con ci c k th a ti s n c a cha m l i. Gia nh l m t nhm nh v n ng lin t c, c s tc ng l n nhau gi a cc thnh vin t o ra m i quan h lin nhn cch trn c s thng yu l n nhau. Gia nh l ngi nh chung cho cc thnh vin c quan h ru t th t ch a ng nh ng ni m vui v n i bu n, nh ng th t b i v thnh cng, nh ng lo u v sung s ng, nh ng cng vi c v ngh ngi, nh ng b c d c v th thi Gia nh l m t x h i thu nh . Gia nh l ni giao thoa gi a x h i v c nhn. C nhn ti p thu n n vn ho x h i thng qua gio d c gia nh, ng th i l i a truy n th ng gia nh vo x h i. Trong nh ng gia nh s ng khng c h nh phc th th ng x y ra xung t gia nh, xung t gi a cc th h s ng chung trong gia nh. 2. Quan h lin nhn cch trong nh tr ng 2.1. Quan h lin nhn cch gi a th y v tr Gio vin v h c sinh tc ng qua l i khng ch b ng ho t ng d y v h c m cn b ng nhn cch. Thng qua cc ho t ng c a nh tr ng gi a gio vin v h c sinh c m i thi n c m nh t nh. N u gio vin no c uy tn cao v chuyn mn, v o c s c h c sinh c thi n c m nhi u hn. Nhn cch c a
gio vin c nh h ng r t l n n s pht tri n tr tu , tnh c m, ch c a h c sinh, c nhi u h c sinh l y t m gng th y, c gio c a mnh lm hnh m u l t ng cho cu c i mnh. Mu n xy d ng quan h t t p gi a th y - tr th gio vin ph i bi t kho x s ph m. M t m t gio vin ph i thng yu h c sinh m t cch chn thnh, bi t tn tr ng nhn cch h c sinh, tin t ng vo kh nng s c l c c a cc em. B i v, gio vin gio d c h c sinh khng ch b ng nh ng hnh ng, m b ng chnh tnh thng yu chn th t i v i h c sinh, b ng chnh nh ng c m xc v s cao th ng c a mnh. Gio vin ph i c c m xc tr c nh ng vui bu n, nh ng kh khn c a h c sinh c s ng c m v gip cc em cc em ti n b . M t khc, gio vin cng ph i yu c u cao h c sinh. Cng tn tr ng h c sinh bao nhiu th cng ph i yu c u cao b y nhiu. C ngha l gio vin ph i tin t ng vo h c sinh, nhng cng ph i lun ki m tra ho t ng c a h c sinh, ph i nghim kh c i v i nh ng h c sinh vi ph m khuy t i m. Yu c u cao khng c ngha l xt nt, kh khn v h th p ph m gi nhn cch c a h c sinh. Gio vin ph i c thi i x cng b ng, c thi bnh tnh n ho, n c n i v i cc em v ph i th n tr ng khi nh gi, ph bnh h c sinh. Khng nn nh gi cc em qu th p ho c qu cao, cng khng nn ph bnh trch m ng cc em tr c l p khi cha nghin c u k nguyn nhn c a nh ng hnh vi sai tri . Gio vin ph i bi t xy d ng t p th h c sinh thnh t p th on k t v ng m nh. T p th l mi tr ng gio d c t t i v i cc em. N u gio vin khng kho lo khi nh gi, ph bnh h c sinh s lm cho cc em t i, bi quan chn n n v cm ght gio vin... lm cho quan h th y - tr lun c s mu thu n, hi u l m, ng nh n v nhau, nh h ng khng t t n hi u qu gio d c. Tnh c m th y - tr l tnh c m cao th ng p c a con ng i. Quan h th y tr l n n t ng xy d ng nh ng m i quan h lin nhn cch khc trong x h i. Trong quan h th y - tr, gio vin ph i hi u c nhu c u h ng th, nh ng tnh c m su kn v nh ng nguy n v ng chnh ng c a h c sinh. ng th i, h c sinh cng ph i thng yu qu tr ng th y, c gio m t cch chn thnh, ph i bi t thng c m v i nh ng ci kh khn c a gio vin. Quan h th y - tr ph i trong sng khng v l i. 2.2. Quan h lin nhn cch trong nhm b n Trong tr ng, l p h c khng ch quan h v i th y, c gio v cn b nhn vin trong nh tr ng, m cc em cn c quan h v i cc b n h c sinh c a l p mnh v cc l p khc. Quan h gi a h c sinh v i nhau trn c s m n ph c, h p nhau v c tnh, v s thch v g n nhau v a l, t cc em hnh thnh nhm b n: + Nhm b n mang tnh tch c c trong l p s gp ph n lm cho l p pht tri n v ng vin khch l nhau trong h c t p. + Nhm b n mang tnh tiu c c th lun tch r i kh i t p th l p, c thi ch ng i l i t p th , gio vin v nh tr ng.
Trong t p th l p v trong nh tr ng c th n y sinh nhm b n h c sinh ph m t i lun tm cch gy r i lo n trong tr ng: tr nghi n ht, c b c, t p h p thnh bng nhm tr n l t, tr m c p, ua xe, tm cch ch ng i l i gio vin... S xu t hi n nhm h c sinh ph m t i trong nh tr ng do r t nhi u nguyn nhn. V v y, nh tr ng v GV c n ph i tm hi u k nh ng nguyn nhn c bi n php gio d c thch h p. 2.3. Nguyn nhn d n t i tr ph m t i trong nh tr ng 2.3.1. Do mi tr ng x h i Do tr s ng trong mi tr ng tiu c c y tr vo con ng cng bu c chng ph i c hnh vi ch ng i l i x h i. i u ny th ng th y nh ng a tr khng c gia nh, cha m ly d nhau ph i i v i ng i khc khng c chm sc chu o c a ng i l n. M c d, tr v n c i h c nhng chng c m th y chn n n, th t v ng khi g p nh ng b n khc cng c nh ng chng s t p h p nhau l i thnh nhm tr em h. Do hon c nh x h i tc ng khng ng u n c nhn, th m ch c th tc ng i l p v i c nhn. i u ny l do x h i ang c s phn c c r t l n gi a ng i giu v ng i ngho; vi c th c hi n lu t php khng nghim minh; trong nh tr ng lm cho tr kh ti p thu nh ng chu n m c x h i; gia nh c thi nng n y, nh p hay c thi bao che hnh vi ph m t i c a tr ... Do tr b m t h t tnh c m c a gia nh v lun b nh gi l th p km trong tr ng,l p, trong gia nh... Chng th ng c thi xa lnh th y, c gio, nh tr ng, b n b cng l p. Nh ng tr ny th ng tm cch b p nh ng thi u h t b ng cch t kh ng nh mnh trong nhm b n b, v nhm b n l ngu n ng vin an i duy nh t v m t tnh c m i v i chng. Nn chng c th s n sng hi sinh cho nhau b o v b n. N u nh ng tr khng nhanh chng rt ra kh i nhm b n th d n d n chng s thch nghi v i mi tr ng v s pht sinh t i ph m. V v y, gio d c nh ng tr em ph m t i trong nh tr ng th nh tr ng c n ph i ph i h p cng tc gio d c gia nh v ngoi x h i c nh ng bi n php gio d c c ng r n i v i chng v tm cch tch chng ra kh i mi tr ng pht sinh t i ph m, ho c c i t o mi tr ng theo h ng tch c c. M t khc, ph i lm cho tr th y c vai tr, v tr c a chng trong cc m i quan h x h i nh t nh, t o c h i cho tr rn luy n v pht tri n. 2.3.2. S sai l m c a gia nh Gia nh khng th c hi n y ngha v v trch nhi m nui d ng, gio d c con ci theo tiu chu n o c x h i. Nh ng gia nh ny th ng hay t gi tr v t ch t ln hng u v nh gi th p nh ng gi tr vn ho tinh th n. Gia nh tan v t o nn s kh ng ho ng v tnh c m v ni m tin tr . Cha m th ng d y b o con ci b ng roi v t, la m ng, ch i r a... Trong gia nh cha, m nghi n r u, ma tu, c b c... t o nn s xung t tri n min trong gia nh, lm cho tr m t h t ch d a bu c chng ph i r i b gia nh theo nhm b n tiu c c.
Gia nh c s b t ng v quan i m, ki n v phng php gio d c con ci, t o i u ki n cho tr c hnh vi sai l ch. trong nh ng gia nh ny th ng c hi n t ng tr ng nh xui, kn th i ng c lm cho tr khng bi t ai ng ai sai v ph i nghe theo ai...? D n d n cha m m t h t uy quy n i v i con ci, con ci khng nghe l i cha m . Xung t i v i cha m ngy cng tng, tnh c m gia nh tr nn l nh nh t. l nguyn nhn lm cho tr tm n nhm b n tiu c c trong nh tr ng hay khu ph . Gia nh c l i s ng khng lnh m nh, v o c khng ch lm h h ng tr v o c m cn lm h h ng v tinh th n v th xc c a tr . B i v, khi tr s ng trong mi tr ng gia nh th tr s b t ch c nh ng hnh vi ph m t i c a cha m chng. S h h ng v o c c a cha m s nh h ng t i tnh cch c a tr v tnh cch c a chng d n d n mu thu n v i b n b cng l p, v i th y, c gio. Cng ngy chng cng i l p v i t p th v tr d ri vo nhm b n tiu c c gy t i ph m. Do v y, nh ng tr ny c n c s gip t n tnh c a gio vin v cc b n b trong l p. 2.3.3. Do nh h ng c a nhm nh ng ng i b n ph m t i Nhm h c sinh tiu c c trong nh tr ng t p h p nhau l i chi b i lu l ng, chng b nh h ng c a nh ng phim nh b o l c, vn ha ph m i tru v hnh vi c a cc bng nhm ph m t i khc. Nh ng tr c hon c nh gia nh b t h nh th ng d thng c m v i nhau v chng nhanh chng ho nh p thnh m t nhm b n c cng chung c nh ng . Nh ng tr ny th ng c s gip c a nh ng ng i tiu c c v chng th ng lm ng tr c hnh vi sai tri c a h . Chng th ng c hnh vi ch ng i nh ng d lu n x h i m t cch quy t li t. Khuynh h ng ho t ng c a nhm tr h c sinh ph m t i l dng b o l c, mang tnh ch t cn qu y. Chng lin k t v i nhau m t cch ch t ch v th ng dng v l c e d a, uy hi p v th c hi n hnh vi t i c n u nh ai ch ng l i chng. Nh ng hnh vi b o l c m t s h c sinh cn qu y nh m th hi n ci ti v ch c a chng tr c ng b n v m i ng i. Nh ng h c sinh ph m t i th ng c nh ng quan i m v nh h ng gi tr gi ng nhau. Cc thnh vin tham gia vo nhm ph i tun th theo nh ng qui nh v tiu chu n c a nhm. Khi cc thnh vin khng th ng nh t ki n v i nhau chng c th theo m t nh h ng khc v gi tr th c hi n hnh vi t i ph m. Chng th ng c khuynh h ng phng i hnh vi t i ph m c a mnh tr c m t cc thnh vin khc. Chng th ng dng s c m nh c a c nhm th c hi n t i ph m. Nn m i hnh ph t c a nh tr ng khng lm chng s hi. V v y, nh ng bi n php ngn ng a t i ph m trong nh tr ng th ng g p r t nhi u kh khn.
CU H I N T P
1. Th no l m i quan h x h i? Qu trnh hnh thnh quan h x h i c di n ra nh th no? Cho v d minh ho . 2. Th no l quan h lin nhn cch. Phn tch cc y u t tm l x h i c a quan h lin nhn cch. 3. Nu m t s quan h lin nhn cch i n hnh trong x h i v trong nh tr ng. Phn tch m t s nguyn nhn d n t i nhm tr h c sinh c hnh vi ph m t i trong nh tr ng.
Chng IV NHM V T P TH TRONG HO T NG C A NH TR NG
I. NHM 1. Khi ni m chung 1.1. Nhm l g? X h i khng ph i ch bao g m nh ng c nhn ring l x p c nh nhau, khng c lin h v i nhau. Trong qu trnh s ng v ho t ng c a con ng i lun tc ng qua l i v i nhau, chnh s tc ng qua l i ny lm n y sinh cc nhm x h i. S ng trong x h i ph i c s tc ng qua l i v i x h i. S tc ng c a x h i n c nhn khng nh h ng tr c ti p m n c thng qua nhm x h i. Nhm ng vai tr quan tr ng, l c quan chuy n ti p x h i tc ng n c nhn v ng c l i c nhn tc ng n x h i. V y nhm l g?
Nhm l m t c ng ng ng i th ng nh t v i nhau trn c s m t hay m t s d u hi u chung, gi a h c quan h tng tc v nh h ng l n nhau trong qu trnh th c hi n ho t ng chung. Ta c n phn bi t nhm v i m t m ng hay m t t p h p ng i (v d : nh ng ng i b n tu xe, ni x y ra tai n n...) 1.2. Phn lo i nhm Nhm c phn lo i theo nh ng tiu ch khc nhau, phng php phn lo i nhm ph bi n hn c l phn lo i d a vo nh ng c i m c b n c a nhm. 1.2.1. Theo s l ng ng i tham gia + Nhm l n: L nh ng c ng ng ng i ng o, th ng nh t v i nhau trn m t s d u hi u chung. Trong , cc thnh vin ch quan h gin ti p, ch khng quan h tr c ti p v i nhau. V d : Nhm ngh nghi p, nhm giai c p, dn t c, t ng l p x h i... + Nhm nh : L nhm c s l ng ng i tng i t, lin h v i nhau trong mt ho t ng chung v c s tc ng tng h tr c ti p gi a cc thnh vin. V d : m t t h c sinh, m t i cng nhn, m t i bng ,... 1.2.2. Theo ngu n g c hnh thnh + Nhm c l : L do s quy c c a cc nh nghin c u, cc thnh vin trong nhm ny khng c s ti p xc, ch c quan h gin ti p do c chung d u hi u no . V d : Nh ng ng i m ch trn t Vi t, nh ng ng i lao ng chn tay,... + Nhm th c: L nhm ng i t n t i th c trong x h i, c s ti p xc c a thnh vin. V d : gia nh, l p h c, nhm tr n l t... 1.2.3. Theo trnh pht tri n + Nhm c trnh pht tri n th p. V d : Nhm tr lang thang, cc cng ty kinh doanh b ph s n, bng, ph ng + Nhm c trnh pht tri n cao. V d : T p th lao ng XHCN, l p h c tin ti n, ti u on anh hng... 1.2.4. Theo quy ch x h i + Nhm chnh th c: c hnh thnh do quy nh c a c p cao hn, trong vai tr c a c nhn v cc m i quan h c quy nh ch t ch b ng vn b n. V d : t p th gio vin trong tr ng, chi on thanh nin, ban gim kh o cu c thi... + Nhm khng chnh th c: Hnh thnh d a trn m i quan h thu n ty v tnh c m, khng c quy nh no v vn b n. 1.2.5. Theo th i gian t n t i + Nhm t n t i lu di: lng x, tr ng h c + Nhm t n t i th i gian ng n: nhm i ngh mt + Nhm t n t i theo chu k: b i d ng chuyn mn vo d p h c a gio vin
S t ng h p v phn lo i nhm 2. Nhm nh 2.1. Khi ni m Nhm nh l m t t p h p ng i nh t nh, cng lin k t v i nhau trong ho t ng chung, cc thnh vin c quan h tr c ti p v i nhau. Nhm nh l hnh th c t n t i c bi t c a m i quan h ng i - ng i trong c c s ng x h i. Nhm nh l ni di n ra qu trnh x h i ha c nhn, l qu trnh tc ng c a x h i n c nhn gip c nhn thch ng v i i h i c a x h i. ng th i n m b o s cn b ng bnh yn trong tm l c a con ng i. 2.2. Phn lo i nhm nh C r t nhi u cch phn lo i nhm nh . - Nh nghin c u M S.Kuli chia nhm nh thnh hai lo i sau: + Nhm c s : Quan h gi a cc thnh vin mang tnh tr c ti p nh quan h gia nh, b n b, hng xm... + Nhm th c p: Quan h gi a cc thnh vin mang tnh gin ti p nh cc on th , nh vn ha, cu l c b ... - Robert v Tilman phn thnh hai lo i sau: + Nhm b t bu c: S tham gia c a cc thnh vin khng ph thu c vo nguy n v ng c a h nh gia nh, t c ng i... + Nhm t do: Cc thnh vin tham gia vo nhm theo nguy n v ng nh: cu l c b th thao, nhm b n b... - E.Mayo (M ) chia nhm nh thnh hai lo i: + Nhm chnh th c: Nhm c nh n c, x h i th a nh n c tnh ch t php l trong quan h gi a cc thnh vin v i nhau, v i lnh o c qui nh r rng, c c c u ch t ch . Ho t ng chung c ngha x h i r rng. + Nhm khng chnh th c: c hnh thnh m t cch t pht, vai tr v v tr c a cc thnh vin khng c xc nh ch t ch , quan h gi a cc thnh vin d a trn tnh c m, s thch h ng th...V d : nhm thch i du l ch, xem phim, chi tennis... - Nh nghin c u M G.Haimen phn thnh hai lo i: + Nhm thnh vin: Cc thnh vin trong nhm c quan h v i nhau tun theo nh ng chu n m c qui ch b t bu c, c quy n l i v trch nhi m r rng nh t ch c ASEAN. + Nhm h i vin: Cc thnh vin t p h p theo nh ng d u hi u ho c quan h x h i no nhng khng b t bu c. V d : H i c u chi n binh, h i t thi n... 2. 3. C u trc c a nhm nh A.V.Petropxki xc nh nhm nh c c u t o b i ba l p, m i l p c trng b ng nh ng nguyn l nh t nh, t hnh thnh cc quan h gi a cc thnh vin trong nhm.
- L p th nh t: Cc thnh vin c quan h tr c ti p v i nhau trn c s c thi n c m hay c c m v i nhau, m i ch l quan h b ngoi gi a cc thnh vin. - L p th hai: Quan h gi a cc thnh vin mang tnh gin ti p, c s th ng nh t v nh h ng gi tr chung th hi n s ha h p trong quan h thng qua tnh ch t c a ho t ng chung. - L p th ba: Quan h gi a cc thnh vin ti p t c c pht tri n trn c s ti p nh n nh ng m c ch chung trong ho t ng c a nhm. S hnh thnh c a nhm ph thu c vo s cng b c a nhm theo yu c u c a t ch c x h i, s tham gia c a c nhn vo vi c gi i quy t nh ng nhi m v c a nhm. II. T P TH 1. Khi ni m v t p th T p th l m t nhm c t ch c ch t ch , ho t ng theo m c ch nh t nh, ph c v cho l i ch x h i, v s ti n b c a x h i. M t t p th bao gi cng l nhm, nhng khng ph i t t c cc nhm u l t p th . C hai lo i t p th : + T p th c s : l cc thnh vin quan h tr c ti p v i nhau v c s giao lu tnh c m tr c ti p. V d nh l p h c, t h c sinh... + T p th c b n: g m nhi u t p th c s . V d : Tr ng g m c nhi u l p... T p th c 3 ch c nng: ch c nng nghi p v , ch c nng x h i chnh tr v ch c nng gio d c. Thng qua vi c th c hi n cc ch c nng c a t p th m t p th m b o hi u su t lao ng, th c hi n cc nhi m v gio d c thnh vin c a mnh 2. Cc giai o n pht tri n c a t p th 2.1. Giai o n t p th m i hnh thnh T p th m i hnh thnh nn m i ng i trong t p th m i bi t nhau, th m ch cha bi t h t nhau. H cn gi nhi u ci ring, cha c s ph i h p ng b trong cng vi c chung, h ang d n lm quen v i nhau. Ng i lnh o cng cha bi t h t c p d i c a mnh. Quan h gi a cc thnh vin m i ch l quan h b ngoi v i nhau. M i cng vi c u xu t pht t ng i lnh o, nn i h i ng i lnh o c n xy d ng h th ng t ch c k lu t ch t ch . C n t ra yu c u c th r rng cho cc thnh vin v ki m tra ch t ch vi c th c hi n cc yu c u . giai o n ny m b o c nh ng i u ki n tm l thu n l i cho s th c hi n thnh cng ton b nh ng nhi m v c a ho t ng t p th th ng i lnh o c n ph i cng quy t bi t s d ng m t cch h p l cc bi n php hnh chnh. Ng i lnh o c n bi t t ra r n trong phong cch qu n l c a mnh khi i u hnh cc ho t ng c a t p th .. 2.2. Giai o n c u trc ha t p th
Trong giai o n ny m i thnh vin trong t p th cha th t s on k t nh t tr v i nhau, cha c s th ng nh t v cha t gic trong ho t ng chung c a t p th . Do nh ng yu c u cao c a ng i lnh o nn trong t p th c s phn ha i ng thnh nh ng nhm khc nhau nh: + Nhm tch c c ch ng: g m nh ng ng i c th c nh t lin k t v i nhau thnh i ng cn b . H s n sng ng h m i yu c u c a ng i lnh o, tch c c th c hi n n v i h i ng i khc cng th c hi n nhi m v c a t p th . + Nhm th ng lnh m nh: H s n sng th c hi n m i yu c u nhi m v c a t p th ra, nhng khng xu t sng ki n m lun tm th th ng ch i + Nhm th ng tiu c c: Th ng d ng dng v i l i ch c a t p th , t thi th v i m c tiu v nhi m v c a t p th . H th ng c tm th l ng trnh nhi m v c a t p th + Nhm tiu c c ch ng i: Th ng tm cch ch ng i cc yu c u c a ng i lnh o v i ng c t cn, ch ng tm cch li ko cc thnh vin khc tham gia vo i ng ch ng i. Trong giai o n ny t p th c s phn ho thnh nhi u nhm khc nhau, nn nhm nng c t ng vai tr quan tr ng trong vi c hnh thnh d lu n x h i c a t p th , trong vi c ng h nh ng ho t ng c a ng i lnh o, thc y t p th pht tri n. Ng i lnh o ph i bi t d a vo i ng c t cn, ng h nh ng yu c u c a h v t o i u ki n thu n l i cho nhm th ng lnh m nh chuy n thnh nhm tch c c ch ng. ng th i ph i c thi u tranh m nh m lm cho nhm tiu c c c s chuy n ho t tm tr ng i l p sang chi u h ng ho ng. Ng i lnh o c n ph i tm hi u c i m tm l c a m i thnh vin xem h thu c nhm no tm cch i x thch h p. Trong tr ng h p ny, ng i lnh o c n t r phong cch dn ch i v i thnh vin c a nhm tch c c, ti n hnh c ng b c v i m i ng i trong nhm ch ng i v v a dn ch v a c ng b c v i m i ng i trong nhm trung gian khi c n thi t. C n s d ng phng php gio d c m m d o, linh ho t nhng cng quy t n u c n c th dng bi n php c ng ch , gip t p th chuy n ha sang giai o n pht tri n m i. 2.3. Giai o n t p th v ng m nh T p th c pht tri n t i m c hon thi n, m i thnh vin u ng c m v i nhau, cng h p l c ti n hng th c thi cc ho t ng cng nhau, bi t s ng vui v chan ha v i nhau v khng cn c nhn no ch ng i. Quan h gi a cc thnh vin gi m b t s cch bi t gi a cc nhm v i nhau, c s u tranh gp cho nhau v c yu c u i h i cao nhau. M i ng i c m i quan h h p tc, tng h th c s , nn t o c b u khng kh tm l tho i mi. Cc thnh vin th c c vai tr trch nhi m c a mnh trong t p th . H lun c s on k t nh t tr cao, lun ch ng, t gic tch c c trong m i ho t ng chung c a t p th . T xy d ng k ho ch ho t ng chung v t t ch c ho t ng
th c hi n k ho ch m khng c n m nh l nh hay m t bi n php c ng ch no c . Cc thnh vin c nh ng yu c u cao v i nhau v i v i ng i lnh o. y l giai o n t p th pht tri n t i m c cao nn n ch ch p nh n v ng h nh ng quy t nh ng n v nh ng ng i lnh o c o c, c ti nng. Do v y, ng i lnh o ph i lun hon thi n nhn cch c a mnh. C ngha l ng i lnh o c o c, c nng l c, c trnh , c sng ki n, c kinh nghi m lnh o, v a ph i c yu c u cao, v a ph i kho lo trong cch i x v i m i ng i. ng th i ng i lnh o ph i th ng xuyn bi t t o l p v gi v ng c b u khng kh tm l tch c c, nng ng, sng t o trong t p th . Vi c lnh o t p th lc ny v a d dng nhng cng v a kh khn, nn ng i lnh o c n th c hi n y vai tr c v n c a mnh lnh o a t p th i ln. Tm l i: S pht tri n c a t p th tr i qua nhi u giai o n v i m c pht tri n khc nhau. V v y, trong cng tc gio d c, ng i gio vin ph i n m b t c tnh hnh c i m l p mnh ph trch a ra n i dung v bi n php gio d c thch h p n t ng c nhn hay t p th h c sinh. 3. T p th trong nh tr ng 3.1. c i m c a t p th gio vin - T p th gio vin l l c l ng tr c t, th c hi n nhi m v o t o v gio d c h c sinh c y kh nng p ng c nh ng yu c u i h i cao c a x h i. - T p th gio vin bao g m cc gio vin cng d y m t c p h c c trnh o t o ngang nhau, c chia thnh nhi u t : t t nhin; t x h i v t b mn chung. - T p th gio vin c nh tr ng giao nhi m v r rng, nh ng nhi m v c gio vin qun tri t v chuy n thnh nhi m v c th c a t ng gio vin trong cng tc d y h c v gio d c. - M i t p th gio vin u c h th ng chu n m c v chuyn mn, v quan h r rng. T p th lun t o i u ki n cho m i gio vin th hi n ti nng v c c a mnh trong ho t ng s ph m. - T p th gio vin th ng c s th ng nh t cao v m c ch, ngha c a ho t ng chung m mnh m nh n. C s phn cng cng vi c ph h p v i nng l c m i ng i. Nh v y m m c ch chung c a t p th v c a t ng c nhn c th c hi n m t cch c hi u qu . - T p th gio vin lun hi u h c sinh v i thi nghim tc, th n tr ng v c ni m tin vo chi u h ng pht tri n nhn cch c a h c sinh c n t t i trong tng lai. ng th i gio vin cng ph i t hi u mnh, ph i nghim kh c v i chnh mnh, khng nn d di bung th mnh trong ho t ng o t o v gio d c. Nh c nh ng c trn m t p th gio vin c b u khng kh s ph m lnh m nh, v ng ch c, n gip cho gio vin c ni m tin vo cu c s ng, c thi chan ho c i m v i nhau v c nhu c u c ng hi n ph c v th h tr . T p th gio vin c 3 ch c nng c b n:
+ Ch c nng nghi p v d y h c, gio d c, t b i d ng v chuyn mn. + Ch c nng x h i chnh tr nh tham gia ho t ng x h i chnh tr trong nh tr ng, a phng ni tr ng ng. + Ch c nng gio d c cc thnh vin trong t p th gio vin v t p th h c sinh. 3.2. c i m t p th h c sinh 3.2.1. c i m - T p th h c sinh c nhi m v ti n hnh ho t ng h c v cc ho t ng khc lnh h i n n vn ho x h i c a dn t c c a nhn lo i, nh m pht tri n tr tu v hnh thnh nhn cch c a mnh. - M i ho t ng c a t p th t ho t ng h c t p, vui chi, lao ng u ph i tun theo k lu t nghim ng t, c t ch c ch t ch v mang tnh gio d c cao. - Cc thnh vin trong t p th c cng chung l a tu i, trnh h c v n, c i m tm sinh l v n kinh nghi m s ng... Do v y m ho t ng c a t p th h c sinh c t ch c m t cch c h th ng, c n i dung thi t th c v c hi u qu . 3.2.2. Gio d c h c sinh trong t p th Nh ng nghin c u s ph m kh ng nh: con ng ng n nh t hnh thnh nhn cch ph h p v i m c ch gio d c l gio d c thng qua t p th . M t t p th pht tri n trnh cao s l mi tr ng l phng ti n gio d c t t nh t tc ng n cc thnh vin. Nhn cch t t p c a h c sinh khng th hnh thnh v pht tri n ngoi t p th . B i v, trong t p th th th c b n ng c a a tr c nng ln v n th c c vai tr trch nhi m c a mnh trong t p th . Cng v i s pht tri n c a t p th h c sinh, tnh tch c c v s t gio d c c a t p th v c a t ng thnh vin cng c tng ln. B u khng kh tm l, d lu n, tm tr ng, truy n th ng... c a t p th h c sinh c nh h ng n s t th c, t nh gi v s t gio d c c a m i thnh vin. Thng qua ho t ng giao ti p gi a cc thnh vin trong t p th th nhn cch c a h c sinh c hnh thnh v pht tri n. T p th gio vin v t p th h c sinh c m i quan h v i nhau, quan h gi a t p th h c sinh v t p th gio vin l quan h tc ng qua l i hai chi u: gio vin tc ng n t p th h c sinh, ng th i t p th h c sinh l i tc ng tr l i t p th gio vin gio vin t i u ch nh hon thi n mnh. Trong m i quan h th ng i gio vin ch nhi m l p ng vai tr c bi t quan tr ng xy d ng v pht tri n t p th h c sinh thnh t p th v ng m nh. Quan h gi a t p th gio vin v t p th h c sinh c th t t i cc hi u qu sau: gio vin bi t xu t yu c u ng n v theo u i yu c u n cng. Gio vin ph i giao nhi m v cho t p th h c sinh v c h c sinh ti p nh n. Ph i hi u c cc t p th h c sinh trong nh tr ng v xc nh c t p th no th c s l phng ti n gio d c h c sinh. Xy d ng m ng l i tch c c trong t p th h c sinh. Gip h c sinh c c m c tiu ng n v t ch c ho t ng theo m c tiu .
Quan h gi a t p th gio vin v t p th h c sinh c bi u hi n
s sau:
Trong quan h gi a gio vin v i t p th l p h c, phong cch quan h th y gio v i l p h c th t quan tr ng. Ty thu c phong cch c a gio vin m cc em c cch ng x ph h p, ho t ng c a l p c i u ch nh. Khi t p th h c sinh cha c s th ng nh t, n nh th gio vin cha th th c hi n c nguyn t c gio d c trong t p th v thng qua t p th (v khng ph i b t c t p h p tr em no cng l t p th ). Ng i gio vin ph i xy d ng m t t p th on k t, d n d t sao cho cc nhm th ng nh t v h p tc v i nhau. Xy d ng tm tr ng tho i mi trong t p th , t nh , l ch s tn tr ng l n nhau, trch gy t t ng ganh ght, k l n nhau. l phng th c hi u nghi m trnh xung t tm l trong t p th h c sinh.
CU H I N T P
1. Trnh by khi ni m v s phn lo i nhm? 2. Th no l t p th ? Trnh by cc giai o n pht tri n c a t p th . 3. Nu nh ng c i m c a t p th h c sinh v t p th gio vin. Phn tch m i quan h gi a t p th gio vin v t p th h c sinh trong nh tr ng. 4. Phn bi t gi a nhm v t p th . Cho v d minh h a. 5. Hy xc nh xem cc nhm no d i y c g i l t p th ? T i sao? - M t l p h c nh tr ng ph thng. - M t nhm tr em trn ng ph . - Cc gio vin c a m t tr ng h c. - M t nhm h c sinh i tr ng cy xanh vo ngy ch nh t. - Cc gio vin cc tr ng tham gia ch m thi tuy n sinh.
CHNG V NH NG V N CHUNG V GIAO TI P S PH M
I. KHI QUT CHUNG V GIAO TI P X H I 1. Khi ni m 1.1 Giao ti p l g? Giao ti p l hnh th c c trng cho m i quan h con ng i v i con ng i m qua n y sinh s ti p xc tm l v c bi u hi n, cc qu trnh thng tin, hi u bi t rung c m, nh h ng tc ng qua l i l n nhau. Giao ti p l m t hi n t ng c th c a con ng i, ngha l ch ring con ng i m i c giao ti p th c s khi s d ng phng ti n ngn ng (ni, vi t, hnh nh ngh thu t...) v c th c hi n ch trong x h i loi ng i. Giao ti p c th hi n s trao i thng tin, s hi u bi t l n nhau, s rung c m v nh h ng l n nhau. Khi c s ti p xc gi a m t ng i v i m t ng i khc, ho c v i m t nhm ng i khc:V d nh t p th l p h c sinh, i s n xu t th ng i ta thng bo cho nhau nh ng thng tin. N i dung thng bo c th l cc hin t ng trong i s ng sinh ho t (gi c , m t, hay nh ng v n th i s trong n c, qu c t , ho c nh ng tri th c m i trong lnh v c khoa h c k thu t hay ngh nghi p nh t nh. Qua ti p xc con ng i nh n th c c v ng i khc: T hnh d ng, i u b , nt m t b ngoi n th c ng c, tm tr ng, xc c m. tnh cch, nng l c, trnh tri th c v cc gi tr h , ng th i qua nh n xt nh gi c a h v mnh ng i ta hi u thm c v b n thn. Do tc ng c a l i nh n xt, c a s bi u c m c a ng i ang giao ti p m gy ra nh ng rung c m khc nhau ch th ti p xc nh qua l i khen lm ta vui, hay bu n, x u h v b ch bai ho c b kch ng b i l i ni thm hi m c a ng i giao ti p v i mnh. Trong qu trnh giao ti p, s hi u bi t l n nhau cng tr nn su s c v m i ng i cng nh gi l i nh ng tri th c kinh nghi m c a mnh v c th d n t i s thay i thi i v i nhau, v i s v t hi n t ng c bn lu n v c th d n t i s m n ph c hay mu thu n v i nhau. R rng l giao ti p bi u hi n nh h ng v tc ng qua l i l n nhau r t
m nh m , gy nn nh ng bi n i v h ng th, thi , tnh c m v cc bi u hi n khc c a xu h ng nhn cch. Trong tm l h c, giao ti p cn c coi nh m t lo i ho t ng. Ho t ng ny di n ra trong m i quan h ng i - ng i nh m m c ch thi t l p s hi u bi t l n nhau v lm thay i m i quan h l n nhau, nh m tc ng n tri th c tnh c m v ton b nhn cch. l s tc ng tr c ti p ng i - ng i di n ra trong m i quan h gi a ch th v i ch th ti p xc. Phng php v n i dung giao ti p ph thu c vo v tr c a con ng i trong quan h s n xu t, vo t ng l p hay nhm x h i c a ng i . Giao ti p c i u ch nh v i cc y u t c lin quan n s n xu t, bun bn, cc nhu c u x h i v do t pqun c a t ng a phng. t ng dn t c, do cc chu n m c o c v.vT c ng c cu Nh p gia tu t c l v th . 1.2. Ch c nng c a giao ti p - Ch c nng thng tin hai chi u gi a hai ng i hay hai nhm ng i. - Ch c nng t ch c, i u khi n ph i h p hnh ng c a m t nhm ng i trong ho t ng cng nhau. - Ch c nng gio d c v pht tri n nhn cch. Con ng i khng th s ng c l p, tch kh i gia nh, ng i thn, b n b v c ng ng ng i. Ph m vi giao ti p c a con ng i ngy cng c m r ng: T ti p xc v i m n anh ch em trong gia nh. Nh v y, cng v i ho t ng c a m i c nhn th giao ti p gip con ng i lnh h i c cc chu n m c o c x h i, n m c cc kinh nghi m x h i l ch s v tr thnh nhn cch ngha l nn ng i . Ngoi ra theo m hnh c a Jacobsen sau khi nghin c u v giao ti p ra m t m hnh ch c nng cho m i s giao ti p bao g m 6 thnh t , g i l l 6 ch c nng trong giao ti p. + Ch c nng nh n th c : Ch c nng ny yu c u ng i ni ph i r rng, m ch l c. y l ch c nng thng tin r rng. + Ch c nng c m xc: Ch c nng ny yu c u ng i giao ti p ph i t o ra c nh ng c m xc t t p cho ng i i tho i. S ti p xc kh khan thi u tnh c m, nh ng l i c c l c, s n m c c u th khng th c hi n c ch c nng c m xc trong giao ti p. + Ch c nmg duy tr s ti p xc : Ng i giao ti p gi i khng bao gi c pht r ng trong giao ti p, ngha l nh ng pht m hai bn c m th y h t chuy n ni, lng tng khng bi t lm g. V d : Hai bn u khng bi t ni g n a, khch ch n cm cha chn, khch ph i i m ch ng bi t lm g. + Ch c nng th m ng: l ch c nng t o ra nh ng cch ni th v . S d ng l i ni mang ch t th, c s c t ng t ng cao, t o ra m c m ng i nghe. + Ch c nng siu ng : l ch c nng l a ch n cc t , cc cu, cc ni t, hi u nhi u, ni nh nhng hi u su s c.. + Ch c nng qui chi u: L ch c nng ni trng vo cc c i m tm l c a ng i nghe, nh trng vo ci m ng i nghe ang th y c n, ang mong i. y l ngh thu t ni chuy n, ngh thu t v n ng, ngh thu t qu ng co.
1.3. Vai tr c a giao ti p trong i s ng c nhn v x h i - Giao ti p l i u ki n t n t i c a x h i loi ng i. Khng c giao ti p khng c t n t i x h i. Giao ti p l c ch bn trong c a s t n t i v pht tri n c a x h i, n c trng cho tm l ng i. - Thng qua giao ti p c nhn gia nh p cc m i quan h x h i v i cc c nhn khc trong cc nhm x h i v quan h v i ton x x i. - Qua giao ti p con ng i ti p thu n n vn ha x h i v bi n thnh ci ring c a mnh, ng th i c nhn ng gp vo s pht tri n n n vn ho x h i. - Qua giao ti p con ng i n m b t c cc chu n m c o c c a x h i, cc gi tr x h i c a ng i khc, c a b n thn trn c s t i u ch nh, i u khi n b n thn theo cc chu n m c x h i. Qua ta th y giao ti p c vai tr r t quan tr ng trong i s ng c a c nhn, c a x h i. Trong ho t ng s ph m khng th khng c s giao ti p gi a th y v tr, v giao ti p l i u ki n, phng ti n xy d ng m i quan h th y tr. Trong qu trnh giao ti p c s trao i thng tin gip con ng i hi u bi t l n nhau, nhng s hi u bi t l n nhau c a con ng i ch u nh h ng c a n t ng tri gic ban u; c a nh hnh x h i v ch u nh h ng c a hi u ng nh ho quang. 1.4. Cc hnh th c giao ti p - Cn c vo phng ti n giao ti p ta c: Giao ti p b ng v t ch t; giao ti p b ng ngn ng ; giao ti p b ng tn hi u phi ngn ng . - Cn c vo tnh ch t v qui cch giao ti p ta c: Giao ti p chnh th c v giao ti p khng chnh th c. - Cn c vo s l ng v thnh ph n tham gia vo qu trnh giao ti p ta c: Giao ti p gi a c nhn v i c nhn (giao ti p lin nhn cch). Giao ti p gi a c nhn v i nhm. Giao ti p gi a nhm v i nhm. - Cn c vo kho ng cch giao ti p ta c: Giao ti p tr c ti p v giao ti p gin ti p. Tu theo m c ch, n i dung v i t ng giao ti p m ta c th s d ng lo i giao ti p no cho ph h p nh m em l i hi u qu cao nh t.. 2. Ngn ng trong giao ti p 2.1. Vai tr c a ngn ng trong giao ti p - Khi m t ng i ny giao ti p v i ng i khc u ph i s d ng ngn ng (ni ra thnh l i hay vi t ra thnh ch ) truy n t, trao i ki n, t t ng tnh c m cho nhau. Nh ng ng i cm khng ni c (ngay c tr ng h p h khng th vi t thnh ch ) th h di n t ngh, tnh c m c a h b ng c ch , nt m t v c ch c a hai bn tay... l phng ti n giao ti p c th ng nh t cho nh ng ng i cm trong m t n c h s d ng trong qu trnh giao ti p. - a tr m t, hai tu i cha c th giao ti p b ng ngn ng ho c ng i l n m v n ngn ng ngho nn th nhi u khi t ra lng tng, v khng tm ra c ng t ng c n thi t di n t i u mnh mu n ni. i u lm h n ch ch t l ng v hi u qu c a m i l n giao ti p. Nh ng ng i c v n ngn ng phong ph th r t thu n l i trong giao ti p, h di n t d dng v chnh xc nh ng i u h mu n ni v h c th di n t v n m t cch h p d n v i tnh thuy t ph c cao.
Trong th c t c nh ng ng i vi t r t hay nhng l i ni r t d : ni ch m ch p, ni l nh, kh khan khng lu lot. - C nh ng ngh nghi p m s giao ti p i h i ph i c trnh pht tri n ngn ng cao (vi t v ni u gi i, c bi t l ni). Ch ng h n: ngh d y h c; ngh lu t s; ngh qu ng co; ngh pht thanh vin... C nh ng lo i ho t ng vi c s d ng ngn ng nh l m t nng l c ngh nghi p v c o t o c n th n nh: Gio vin d y h c; lu t s bo ch a cho k ph m t i; pht thanh vin c tin; h ng d n vin du l ch; di n vin i n nh v sn kh u... - Trong giao ti p, ngn ng khng ch bi u t ngh, tnh c m c a con ng i m n cn th hi n trnh h c v n, trnh vn ho v gi tr nhn cch c a con ng i. Nhng ta cng khng nn ch cn c vo ngn ng c a ng i v i vng nh n nh v nh gi nhn cch c a h m t cch sai l ch, m c n ph i cn c vo vi c lm th c c a h ch khng ph i s ng k ch, nh l a, nh l c h ng. B i v, trong qu trnh giao ti p v m t l do no , th m ch v m t thi quen con ng i khng ni ng s th t nh h ngh, c m xc hay c nh nh th ny nhng l i ni v vi t khc i c th gi m nh i hay c ng i u ln, th m ch ni ng c hon ton...ngha l h ni d i. Nh v y, ngn ng khng ch l phng ti n, phng php truy n t thng tin, di n t, bi u l trung th c th ng th n nh ng i u con ng i hi u bi t, suy ngh v c m xc, m cn l phng ti n v phng php con ng i che gi u, xuyn t c s th t, nh l c h ng i t ng trong giao ti p. 2.2. Nh ng c i m v phong cch ngn ng c a c nhn trong giao ti p 2.2.1. c i m v ngn ng c a c nhn Ngn ng c a c nhn th ng mang nh ng c i m sau: - Tnh c i m : L s th hi n m nh m v nhu c u giao ti p. Ng i c c i m ny th ng hay ti p xc trao i tm t tnh c m v i nh ng ng i khc v h c i s ng n i tm r t phong ph. - Tnh kn o: Th ng t b c l tm t tnh c m v i nh ng ng i khc do h khng c nhu c u giao ti p ho c khng quen ti p xc v i nhi u ng i. - Tnh ni nhi u: l nh ng ng i khng t ch , ki m ch c ho t ng ngn ng , h ni nhi u v khng c s l a ch n c n thi t, h t ho c khng nghe c l i ni c a i t ng giao ti p v i mnh v khng xem ng i khc mu n g v c thi nh th no... - Tnh hng bi n: L nh ng ng i c s th ng nh t gi a ngh v l i ni, m c ch giao ti p c th hi n m t cch r rng, sinh ng giu hnh nh v y s c thuy t ph c trong l i ni.V d trong nhi u sch bo ng i ta hay d n l i ni ngn ng hng bi n c a nh cch m ng Bungari imitr p t bo ch a cho mnh c hi u qu tr c to n hay l i ni hng bi n y s c thuy t ph c c a ch t ch Phien Catstr (Cu Ba ) 2.2.2. Phong cch ngn ng trong giao ti p Ngn ng th hi n i s ng n i tm c a con ng i cho nn gi a nhn cch v phong cch ngn ng c m i quan h r t ch t ch v i nhau. Qua ngn ng c a
m i ng i, gip ta c th phn on c ng i lm ngh g? thu c t ng l p no, giai c p no trong x h i, tnh cch c a ng i nh th no v c h ng th v ci g?.... D a vo cch pht m, t c ni, s ko di cu, s d ng ngh thu t, thu t ng , thnh ng , ti ng lng,s nh m l n khi ni, hay nh ng sai ph m v ng php v..vng i ta phn ra m t s phong cch ngn ng sau: - Phong cch sinh ho t: Ngn ng chn th t trong vi c s d ng t . - Phong cch vn ngh : Ngn ng c dng m t cch bng b y, trau chu t mang tnh vn ngh . - Phong cch khoa h c: Ngn ng mang tnh lgic ch t ch , r rng v chnh xc. - Phong cch cng tc: Ngn ng c s d ng theo cc qui cch c th ch ha theo m u nh t nh cho t ng lo i cng tc. 3. M t s qui t c trong giao ti p x h i 3.1. Ph i quan tm, th hi n tnh c m gi a ng i v i ng i trong cu c s ng Quan tm n ng i khc l i u khng th thi u c trong b t c m i quan h no. S quan tm t i nhau gip ng i ta trnh c c m gic b b ri gi a cu c i. C quan tm t i nhau m i cng nhau chia s ng t bi, v t qua nh ng kh khn c a cu c s ng i th ng. Nh ta th ng hay ni: Ni m vui c chia s s tng ln g p i. N i bu n c chia s s vi i m t n a 3.2. Bi t tn tr ng ng i khc trong giao ti p Trong giao ti p ch c tn tr ng mnh l sa vo ch ngha v k v khng th c nh ng quan h t t p v i nh ng ng i xung quanh. a v , quy n th , ch c t c, s c p, s c m nh, ti nng...cng khng cho php ai t mnh ln trn ng i khc. Trong quan h x h i, trong kinh doanh... ch ng ai mu n mnh b h th p. M t s ph phn khng kho lo, thi u t nh s lm ng i khc c m th y b xc ph m. Trong b t c v n quan tr ng no, n u ta bi t tn tr ng ki n c a nhau th k t qu s t t p hn. Vi c chuy n ha t ch ngha v k sang tn tr ng ng i khc l ngu n g c c a m i c x t t.V d :Trong m t cu c h p bn v v n kinh doanh, gim c ngh m i ng i cho ki n. C m t v ng ln pht bi u v v n t ch c nhn s . ti khng c p tr c ti p n v n kinh doanh, nhng gim c v n khng ng t ngang v i ng i pht bi u xong. Sau , gim c ni: V n c a anh a ra r t hay, chng ti s ghi nh n pht tri n ti p, m c d khng tr c ti p nhng n g i cho ta vi c s p x p l i t ch c cng tc kinh doanh c t t hn. Xin cm n anh. 3.3. Lun bi t kh ng nh con ng i, tm u i m ng i khc M t chuyn gia tm l ni: Ci v n qu nh t c a ta l nng l c khu g i c lng hng hi c a m i ng i. Ch c khuy n khch v khen ng i m i lm pht sinh v gia tng nh ng ti nng qu nh t c a ng i ta m thi. Ti bi t ch c c ng i s ni: Ph i! Ai l g ci thuy t m t ng t ch t ru i! N nh ht cho ng i ta ln my xanh ch g! Nhng ng i! Ng i thng minh h khng c n cu u!
y l i khen t ng ph i khc v i l i n nh ht. L i khen ph i xu t pht t y lng, t thm tm m ra, hon ton khng v l i. Nh Tm l h c Emerson ni: ng ti c l i cm n v khuy n khch! Nh ng l i ni , t lu sau ta c th qun, nhng nh ng ng i c ta khen t ng s hoan h v lun nh c nh t i. V d : H c sinh A ch h c bnh th ng.L n u tin em c i m 7, C gio ngh c l p v tay khen b n v b n c ti n b . 3.4. Qui t c nh v l qui t c nh v l ph i bi t t v tr c a mnh vo v tr c a ng i khc suy ngh, thng c m khi ng x , c bi t l khi c n gp ki n v i ng i khc. Ng i Vi t Nam c cu: Trch ng i hy ngh n ta. N u ta khim t n nh n tr c r ng ta cng ch ng hon ton g r i m i trch ng i khc, th ng i khng th y kh ch u l m. Tm s c a m t ng i cha: Th ng nhc n c p ti n mua k o, ti gi n l m: N m xu ng, hai roi. Ti nh nh, b t ch t nh l i chuy n nm xa cng tr c tu i n, ti t ng n c p ti n c a cha ti. Pht hi n, ng i ni: Th t x u h ! Nay tr m vi ng, mai vi ch c... ri t con s l tn tr m chuyn nghi p! Ni xong ng i khc. Ti khc theo v h a: Tha ba, con s khng bao gi ti ph m. Gi tr c m t con, ti bung roi, l p l i l i d y c a cha ti. Th ng nhc o khc v cng ni y cu ni ngy xa ti ni v i cha, khng sai m t ch . 3.5. Dng l i ni t nh Ni c gi i l ni th ng, ni v vo m t. V d :Ti khng cho; ti khng c; anh ni sai. Cn ni tnh thi l ni t nh , c tnh c m, lm cho ng i nghe c th ti p thu tho i mi n i dung c a b n thng i p. V d : Ti e r ng s nh gi nh th cha tho ng; N i dung t t, ch ti c l thi hi gay g t; C hy v ng em s .Con ng i ta ai cng c lng t i. Trong giao ti p, khng ai mu n mnh b ch m t i hay c m th y ng ng ngng. V d : Anh ki m ti n khng b ng ng A bn c nh... Ph m Cao Tng c nu v phn tch l i ni ch m t i ng i khc nh cu ni sau: Ti r t ght nh ng b nh mng tay nh mu. T i nghi p, c nh ng bn tay bp mng ang c gi u nh ng mng tay sn nhng khng k p. Ng i th t ra cu ni trn nhn th y, nn v i ch a: Ti u c ni n m y b! Nhng mu n! Nh t ngn k xu t, t m nan truy (M t l i ni ra, b n con ng a u i theo cng khng k p.) Trong giao ti p, tuy t i khng nn ni m a mai hay chm ch c ng i khc, lm ch m t i v t n thng n h . Trong m i ng i, t i nn gi v l tnh c m c a con ng i c ph m cch. ng nn ni a chm ch c, nh t l nh ng ng i qu nh y c m. Ng i Php ni: M a mai hay tt vo m t ng A, b B c g khc nhau khng? i m khc bi t duy nh t l tt th ku, nhng th ng l i khng au b ng.V v y, hy chn vi thi m a mai trong m . Ch gi u m t ng i m hay k cm th ng b m ho c cm. Trong giao ti p hng ngy, ki u ni tri t l cng th ng xuyn x y ra. L i ni n gi n nhng c tc d ng tch c c, lm gi m s kh ch u cho ng i i
di n. Ng i Vi t Nam th ng hay ni: C a i thay ng i; M t m t ng i hn m i m t c a... 3.6. Giao ti p c n c l, c tnh L v tnh l hai m t c n c quan tm trong giao ti p, ng x . Chng ta ng bao gi qun m t i u l: Ng i thua t ai ch p nh n h thua v h c l i c Tri l i, h m ra on h n ng i th ng v c khi h c tm tr th. Ng i qun t xem s th ng b i l chuy n th ng tnh. K ti u nhn xem th ng l vinh, b i l nh c. Thng th ng ng i th ng th hn hoan vui thch, cn ng i b i th bu n b c, kh s .V d : Sau khi chi n th ng qun Minh, vua L L i cho ng i sang gin ho, c t ng vng b cho ng i t ng Vng hi sinh, gy ho kh tr l i gi a hai n c, nh m t o i u ki n xy d ng t n c. Chnh v v y m khi tranh ch p b t c vi c g, ta x theo l th cng ph i ngh n tnh. ng bao gi i x c n tu ro mng v i nhau, ngay c khi l k th. i v i k th, chng ta th ng nhng cng nn ch a cho h m t l i thot danh d , ng lm nh c h . Khng c ti u nhn v o c v i nh ng ng i s ng cng nh ng i ch t. ng b ta v n d y: On th nn m ch khng nn k t. i x qun t v i k ch, m l i thot cho k th c th c m ho n ch m d t h n th. 3.7. m b o ch tn trong giao ti p Trong giao ti p, vi c gi l i h a l i u r t quan tr ng. N ni ln s tn tr ng ng i c h a, cng nh gi khng x y ra t n th t no cho ng i c h a. Sng ph ng l y u t t o ra ch tn. Khi giao c v i nhau r i, d c thay i i u ki n th no chng ta v n ph i tn tr ng nh ng l i giao c tr c y. Ng i Trung Hoa thnh cng trong kinh doanh nhi u n c trn th gi i v h lun gi ch tn. 3.8. Cch ni hi n ngn v ni hm ngn Theo Paul Grice ni m t cch hi n ngn l Ni i u g , ni m t cch hm ngn l Lm cho ai ngh t i i u g . Hi n ngn l l i ni c ngha bi u hi n tr c ti p ra ngoi, cn hm ngn l l i ni c ngha n bn trong, i h i ng i nghe ph i c g ng hi u, gi i m .V d : - phng h p A ni: Nng qu. B: , nng nh l a .Cu c a A l hi n ngn, khng c hm ngn . - nh c a B, A ni: Nng qu. B: C chai bia y. Cu c a A v a l hi n ngn (tr i nng) v a l hm ngn (Cho u ng g) Nh v y n ngha, n ph thu c r rng vo b i c nh hay tnh hu ng, i h i m t s gi i m c bi t, v ngoi m ngn ng cn c m tm l x h i. Tm l i: Trong x h i hi n i, s giao ti p, ti p xc, trao i b ng l i ni c ch hnh ng... l v cng quan tr ng. Giao ti p gp ph n t o nn m i quan h t t p trong cu c s ng x h i hng ngy, trong kinh doanh. M t l i ni hay, m t c ch p c th gy ra n t ng t t, t o ra s tin c y h p tc. ng th i cng ch v m t l i ni c th ph v m i quan h , lm m t lng ng i khc, lm t n
thng n s b n v ng c a m t t ch c. C th ni giao ti p l m t cng c s c bn quan h , lm kinh t , t o ra h nh phc gia nh
II. KHI QUT CHUNG V GIAO TI P S PH M

1. Khi ni m Giao ti p s ph m l giao ti p c tnh ch t ngh nghi p gi a gio vin v h c sinh trong qu trnh d y h c v gio d c, nh m t o ra s ti p xc tm l, xy d ng b u khng kh tm l thu n l i cng cc qu trnh tm l khc t o ra k t qu t i u trong quan h th y - tr, trong n i b t p th h c sinh v trong ho t ng d y cng nh ho t ng h c. M c ch c a giao ti p s ph m l truy n t v lnh h i n n vn ha x h i c a nhn lo i c a dn t c cho th h tr , nhng qu trnh truy n t v lnh h i ch c di n ra trong m i quan h giao ti p gi a th y v tr. Trong qu trnh ti p xc gi a th y v tr nh m m c ch thng bo thng tin v t ch c ho t ng nh n th c c a h c sinh. V v y, gio vin c n ph i suy ngh v tnh ch t c a thng tin l n hnh th c bi u t thng tin. M i ho t ng giao ti p b ng cch ny hay cch khc u c tc d ng gio d c i v i h c sinh. Do v y, gio vin khng ch d y cho h c sinh bi t cch giao ti p, m cn ph i d y cho h c sinh c ngh thu t giao ti p n a. Trong , s gng m u c a gio vin l r t quan tr ng cho s thnh cng trong d y h c v gio d c. S ti p xc gi a th y v tr v a mang tnh ch t ch nh v a mang tnh ch t t do, c hai cch giao ti p ny u c nh ng c i m tm l i v i cc nhm h c sinh khc nhau, c i m tm l c a giao ti p ph thu c vo chnh ng i gio vin v k nng c a h . Trong qu trnh giao ti p th tr ng thi tm l c a c th y v tr c thay i, s bi n i tr ng thi tm l c a h c sinh th ng d nh n th y, nhng t ng i l i ch n s bi n i song song ng i gio vin. Tm l i: Giao ti p s ph m l i u ki n m b o cho ho t ng s ph m t hi u qu cao. N l lo i giao ti p c tnh ch t ngh nghi p c a gio vin v h c sinh trong l p v ngoi gi ln l p. N l m t thnh ph n c b n c a ho t ng s ph m, khng c giao ti p gi a th y v tr th khng th t c m c ch gio d c. 2. c trng c b n c a giao ti p s ph m * c trng 1: Trong giao ti p s ph m, ng i gio vin lun ph i c s th ng nh t gi a l i ni v vi c lm. Khng bao gi c mu thu n x y ra trong hnh vi ng x . Ng i gio vin khng ch giao ti p v i h c sinh thng qua n i dung bi gi ng, tri th c khoa h c, m cn l t m gng m u m c v nhn cch cho h c sinh noi theo. V th , nhn cch c a gio vin c nh h ng r t l n t i nhn cch c a h c sinh. Khng nn ni v i h c sinh r ng: Cc em hy lm theo l i ti ni! Ch ng lm theo i u ti lm.. * c trng 2: Trong giao ti p s ph m gio vin c n ph i dng bi n php gio d c tnh c m thuy t ph c v n ng i v i h c sinh, ch khng nn dng bi n php nh p tr d p h c sinh. i u 15 b lu t ph c p gio d c ti u h c c ghi: Gio vin ph i th c hi n y trch nhi m gi ng d y, gio d c v qu n l
tr ng l p, gng m u trong m i ho t ng nh tr ng, trong s ng x h i. Nghim c m nh ng hnh vi xm ph m thn th v danh d c a h c sinh. Trong giao ti p s ph m gio vin ph i bi t kho x s ph m, ph i lun quan tm g n gi hi u bi t tm l c a h c sinh, d on tr c c nh ng ph n ng c th x y ra h c sinh c bi n php gio d c thch h p, ng th i bi t gi ng m c khi gi i quy t cc tnh hu ng. A.X.Macarenc cho r ng: S kho lo i x v s ph m l s bi u hi n chn thnh c a lng nhn o chn chnh, nhng khng ph i c a con ng i ni chung m c a nh gio d c lnh ngh . * c trng 3: Trong giao ti p s ph m ph i c s tn tr ng c a nh n c v x h i i v i gio vin. V i truy n th ng tn s tr ng o c a nhn dn ta nay cng c nh n c qui nh b ng lu t. i u 14 c a b lu t gio d c: Nh n c c chnh sch v t o i u ki n x h i qu tr ng nh gio, tn tr ng ngh d y h c, b o m cc i u ki n v t ch t v tinh th n nh gio th c hi n nhi m v c a mnh. i u 76: C m ng i h c c hnh vi v l , xc ph m nhn ph m danh d , xm ph m thn th nh gio, cn b cng nhn vin nh tr ng. Tm l i: giao ti p s ph m t hi u qu th c n t o ra BKKTL giao ti p tch c c gi a gio vin v h c sinh. Trong , gio vin th c s l ch th c th c ch c t xy d ng m i quan h ny. Trong giao ti p, h c sinh th ng hay s gio vin, s cng th ng tm l ny l hng ro tm l ng m ng m c hnh thnh trong qu trnh h c t p. Mu n xa b hng ro tm l ny th hon ton ph thu c vo thi v hnh vi ng x c a gio vin. Giao ti p s ph m h p l c ngha l bi t t o ra nh ng c m xc, tnh c m tch c c th y v tr. Bn c nh gia nh v x h i c n ph i gio d c cc em c thi knh tr ng cc th y c gio. 3. Cc hnh th c giao ti p s ph m 3.1. Giao ti p trong nh tr ng 3.1.1. M c ch giao ti p: L truy n th tri th c khoa h c d c qui nh trong chng trnh k ho ch sch gio khoa trong t ng b c h c, c p h c khc nhau kch thch s pht tri n tr tu , pht tri n t duy sng t o h c sinh. T ng b c hnh thnh h c sinh phng php h c v t h c trn l p v nh. 3.1.2. i t ng giao ti p: Ch y u l cc em h c sinh v i nh ng c i m tm sinh l khc nhau trong cc th i k l a tu i khc nhau. Khi giao ti p v i cc em h c sinh, gio vin c n c thi t nh , tn tr ng nhn cch c a h c sinh, nh nhng v i cc em nhng v n i h i cao, nghim kh c nhng ph i khoan dung nhn i. 3.1.3. N i dung giao ti p: Ch y u l nh ng tri th c khoa h c v t nhin x h i v con ng i. Gio vin ph i c phng php trnh by g i m , gi ng gi i, ch ng minh, nu v n ... v i ngh thu t truy n c m h p d n nhng v n m b o yu c u m c ch c a bi gi ng v kch thch t duy tch c c sng t o c a h c sinh. 3.1.4. Phng ti n giao ti p: c th hi n qua cc phng ti n ch y u sau:
- Ngn ng ni ph i m b o vn phong khoa h c, d hi u, c bi t cc khi ni m m i, ng php, pht m ph i chu n. - Ngn ng vi t trn b ng theo m t dn bi, trnh t lgic c a bi, cc m c, theo qui nh. Nh ng khi ni m, cng th c tiu ..c n c ch ng minh, gi ng gi i khc chi t qua cch trnh by b ng h p l - Phong cch, t th nh c ng hong t tin. Y ph c g n gng, s ch s trang nh, l ch thi p theo qui nh c a nh n c i vin ch c, khng khu g i s ch khng ch nh h c sinh. 3.1.5 i u ki n giao ti p: Giao ti p s ph m c di n ra trong i u ki n c bi t c tr ng l p, bn gh , ph n b ng... theo nh ng qui cch ph h p v i c i m tm sinh l c a h c sinh. Tr ng l p ph i m b o i u ki n v sinh th m m.Khng gian v th i gian, quan h th y tr m b o cho h c sinh m t c m gic an ton, t tin, tho i mi, ch th c. 3.2. Giao ti p ngoi nh tr ng 3.2.1. M c ch giao ti p: Truy n t v lnh h i v n kinh nghi m x h i, cung cch hnh vi ng x trong cc m i quan h x h i, c bi t cc sinh ho t trong nhm x h i nh: gia nh, lng xm, ph ph ng, ng nghi p... 3.2.2. i t ng giao ti p: G m t t c cc thnh vin trong cc nhm x h i v nh ng h c sinh ( g n nh, cng khu ph ...) khi ti p xc v i gio vin. S ti p xc gi a gio vin v h c sinh khi giao ti p ngoi tr ng c tc d ng lm gng cho h c sinh noi theo. M t khc cn khch l cc b c ph huynh d y b o con ci noi gng theo cc m u hnh vi . 3.2.3. N i dung giao ti p: N i dung ch y u l h th ng cc thao tc hnh vi ng x , t th tc phong trong t ch c sinh ho t c a c nhn v cc nhm x h i (c ng ng). 3.2.4. Phng ti n giao ti p: Ch y u l ngn ng ni v vi t, trong nh ng phng ti n phi ngn ng chi m u th . T t c cc phng ti n giao ti p c gio vin s d ng tu theo hon c nh, i t ng, i u ki n, n i dung v m c ch giao ti p. 3.2.5. i u ki n giao ti p: Giao ti p s ph m ngoi nh tr ng c di n ra trong i u ki n sinh ho t bnh th ng, n r t linh ho t v mang tnh n gi n t nhin i th ng, khng b g b theo khun m u. Tm l i: Giao ti p s ph m trong v ngoi tr ng th hi n l i s ng vn ho, k t tinh truy n th ng c a dn t c, k th a c ch n l c n n vn minh c a nhn lo i, trong th y tr l t m gng sng trong cc giai o n pht tri n c a x h i.
III CC GIAI O N TRONG QU TRNH GIAO TI P S PH M

1. M u qu trnh giao ti p s ph m - Giai o n ny cn g i l giai o n nh h ng ban u, khi m i ti p xc l n u th cc gic quan c a c ch th v i t ng giao ti p u ho t ng tch c c ti p nh n thng tin t pha bn kia. Ch c nng c b n c a giai o n ny l nh n th c, trong nh n th c c m tnh l h t nhn c a giai o n ny. Khi ch th
v i t ng giao ti p cha quen bi t nhau th nh ng thng tin c m tnh b ngoi nh: dng ng i nt m t, nh m t, trang ph c... l r t c n thi t i khi mang tnh p t. Trong giai o n ny tr c gic ng vai tr quan tr ng. y cn g i l tr c- c m gic, ngha l sau khi nhn, nghe, s , m ho c n m ng i m t v t g , ti p xc v i ng i l bi t ngay t t, x u, lnh, d ho c c m t d bo quan tr ng cu c giao ti p di n bi n theo chi u h ng no. Tr c gic c hnh thnh b ng v n kinh nghi m ngh nghi p lu nm c a gio vin khi ti p xc v i h c sinh. V d : M t gio vin c kinh nghi m khi g p hai em h c sinh ang nh l n, ch i th th m t em ci u bi t l i, cn em kia th m t v n t nh b nh khng c chuy n g x y ra. Gio vin ngh r ng em th hai c n ph i ph i h p v i gia nh gio d c. M c ch c a giai o n ny ph i t o ra c s thi n c m v tin yu c a h c sinh i v i gio vin. Mu n v y t y ph c, n nh m t n c i (hi n d u) v cch i ng, t th , phong cch c n nh c, ng hong, t tin t o c m gic an ton cho h c sinh, t o ni cc em m t s g n gi, nhng knh tr ng th y c gio. - Giai o n ny th ng di n ra khi gio vin b t u ti p xc l p h c m i, tr m i v i vai tr v tr m i. Nn giai o n ny gio vin c n t o ra n t ng ban u th t t t, n l y u t quan tr ng c tc d ng ch o v nh h ng qu trnh giao ti p gi a th y v tr. M c ch c a giai o n ny l t o ra s thi n c m, s tin yu c a h c sinh i v i gio vin. Nn m i bi u hi n t pha gio vin ph i t o c m gic an ton cho h c sinh, cc em th y g n gi nhng v n knh tr ng th y, c gio. - t o ra n t ng ban u t t th gio vin c n ph i chu n b chu o cho bu i g p m t u tin. Chu n b v n i dung nh s ni g, ni nh th no khi ti p xc v i h c sinh? Trang ph c ra sao, hnh vi c ch nh th no...? Trong l n ti p xc u tin v i h c sinh th gio vin ch c n gi i thi u vi nt v b n thn (nn ni ng n g n, r rng) lm quen v i h c sinh. Sau s gi i thi u chng trnh mn h c v i s ti t l bao nhiu, m i tu n h c bao nhiu ti t, c m y l n ki m tra, thi vo th i gian no. Phng php d y v h c mn ra sao...? N u l gio vin ch nhi m th n i dung giao ti p l n u phong ph v ph c t p hn. Gio vin c n ch r ng m i thi quen ng x v i gio vin sinh s c hnh thnh ngay t bu i u ti p xc. N u gio vin qu c ng r n s lm cho h c sinh s hi ho c tm cch ch ng i l i gio vin. Cn n u gio vin qu d di hay lng tng thi u t tin khi ti p xc v i l p s b h c sinh xem th ng, thi u tn tr ng. Tuy nhin, n t ng ban u cng ch l n t ng ban u, cn thnh cng trong giao ti p s ph m l c m t qu trnh ti p xc lu di gi a gio vin v h c sinh trong su t nm h c, th m ch 3, 4 nm (n u th y c lm ch nhi m su t 3 nm THPT). 2. Di n bi n c a qu trnh giao ti p s ph m T t c n i dung, m c ch giao ti p c th c hi n giai o n ny v n cng quy t nh s thnh cng hay th t b i c a qu trnh giao ti p s ph m. Trong giai o n ny, b n ch t ch th c c a th y v tr c bi u hi n m t cch sinh ng v chn th c nh t. Ch ng h n: Cng l s yu thng h c sinh nhng
m i gio vin c c tnh khc nhau l i th hi n tnh thng v lng nhn i m i ng i l i khc nhau. Ch ng h n: C gio vin r t t nh nhng l i yu c u cao; c gio vin th l i p bn, g th c rn e; c gio vin l i ng i im l ng sau g p t ng em m c khuy t i m nh c nh ... y l giai o n thu ht s ch c a h c sinh vo bi gi ng, nn gio vin c n ph i chu n b k n i dung bi gi ng, bi t cch s d ng phng php, phng ti n d y h c sao cho ph h p v i c i m tm sinh l c a h c sinh. thu ht s ch c a h c sinh vo bi gi ng gio vin c n ch m t s v n sau: + Cc ti t h c nh t thi t ph i gi ng bi m i, c n trnh by bi gi ng theo h th ng lgic ch t ch , c tr ng tm tr ng i m, c n khi qut n i dung bi m c c n thi t gip h c sinh d nh , d hi u, d v n d ng. + Ngn ng c a gio vin khi gi ng bi ph i r rng c ng i u bi u c m, nh p v a ph i c nhi u thng tin c tc d ng kch thch s ng no c a h c sinh. Ngn ng c a gio vin c km theo hnh vi c ch , nh m t n c i, t th tc phong, cch trnh by b ng... sao cho h p l v i i u ki n hon c nh tnh hu ng. + Gio vin ph i ln l p v k t thc bi gi ng ng gi v c n ph i th c hi n y cc b c c a bi ln l p theo m t trnh t khoa h c nghi p v s ph m. + C n ph i gi i p m t cch r rng, d hi u nh ng th c m c, nh ng cu h i c a h c sinh c lin quan t i bi gi ng. N u cha chu n b k p th h n cc em gi h c sau (Gio vin c n tr l i h c sinh m t cch kho lo gi c uy tn c a mnh v i h c sinh), trnh tr l i m t cch ty ti n, sai l ch. + Trong gi gi ng c n t o ra b u khng kh tm l tho i mi trn c s hi u bi t l n nhau lm cho h c sinh tin t ng vo gio vin, cc em ch nghe gi ng, ghi chp v c th hi u bi ngay trn l p em l i k t qu d y h c cao. 3. K t thc qu trnh giao ti p - Khi k t thc qu trnh giao ti p s ph m th c gio vin v h c sinh u nh n th c c r ng: m c ch, n i dung, nhi m v giao ti p c th c hi n. C hai u th c c i m d ng t i . - Khi k t thc qu trnh giao ti p gio vin c n ph i c nh ng tn hi u ring k t thc (xa b ng, xem ng h , x p sch v , gio n vo c p...), khng t o ra s h t h ng t ng t khi n i dung bi cn ang dang d ho c d ng l i khi m c ch, yu c u giao ti p cha c th c hi n.C th d ng giao ti p, nhng l i s lu luy n cc em h c sinh, bi t t o cho cc em tm th ch i gi ti p theo c gi i p. Ho c nu v n h c sinh v nh suy ngh, khi d y h ng th h c t p b mn c a cc em. Nh tm l h c ng i M Luchin b ng k t qu nghin c u c a mnh nh n xt: khi tri gic ng i quen th thng tin cu i cng l i c ngha hn c . n t ng cu i cng c a m t ti t gi ng, m t bu i gi ng bi, m t cu c g p g , cng l i nh ng k ni m p cho h c sinh. Hy k t thc qu trnh giao ti p s ph m, m h c sinh mong mu n g p l i th y c c v s m u m c nhn cch, chi u su v nng l c chuyn mn, s b n lnh v tr tu . .
Tm l i: S phn chia cc giai o n giao ti p trn ch mang tnh ch t tng i, cc giai o n c a qu trnh giao ti p khng t n t i c l p m chng c quan h m t thi t v i nhau, giai o n tr c s l c s cho giai o n sau. Trong m i giai o n c n ph i c m t s k nng giao ti p nh t nh.V v y, mu n giao ti p t k t qu th vi c hi u m c ch, n i dung phng ti n giao ti p v n cha , m cn c n ph i c c k nng k x o v nh ng th thu t giao ti p n a.
CU H I N T P
1. Phn tch vai tr c a ngn ng trong qu trnh giao ti p. 2. Phn tch n i dung ngha c a cc qui t c giao ti p x h i. Cho v d minh ho . 3. Su t m nh ng cu t c ng , ca dao, thnh ng ni v ngo i hnh trong giao ti p; cch ni nng; thi v tc phong; kinh nghi m c a con ng i trong qu trnh giao ti p. 4. thnh cng trong qu trnh giao ti p s ph m th ng i gio vin c n ch nh ng n i dung g m i giai o n c a qu trnh giao ti p. 5. L y m t tnh hu ng giao ti p s ph m c th c m anh(ch ) bi t c y cc bi u hi n c b n c a cc giai o n giao ti p trong qu trnh giao ti p.
BI T P TH C HNH
Bi 1: Gio vin l n u tin n ti p xc v i l p. n gi vo l p nhng h c sinh trong l p cn n o, m t tr t t , em th ng, em th ng i trn bn, c em cn cha vo l p...Trong 5 cch ng x sau anh (ch ) s v n d ng cch no? T i sao? a. Gio vin vo l p khng quan tm n hi n tr ng c a l p, i ln b c gi ng v gi i thi u mnh . b. Gio vin vo l p ng tr c m t c l p (gi a hai ba hng gh ) im l ng, nt m t nghim trang, khi no c l p ng ln gio vin m i ti c i, cho c l p v ni: M i cc em ng i xu ng. c. Gio vin vo l p ng i cng v i h c sinh, ch cho h c sinh vo m i ng d y m i i ln b c gi ng, nt m t vui ti, m i cc em ng d y, cho cc em r i m i cc em ng i xu ng. d. Gio vin khng vo l p ngay m ch cho cc em ngoi vo h t v ng i vo v tr c a mnh, l p tr l i yn tnh, r i m i b c vo l p . e. Gio vin vo l p c nguyn hi n tr ng, i ln b c gi ng, m t nhn xu ng l p v ra hi u cho h c sinh ng i xu ng Bi 2: Trong gi h c, c m t h c sinh khng ch nghe gi ng, m ang lm vi c ring ( c truy n, v tranh...). Nm cch ng x sau anh (ch ) s ch n cch no? T i sao?
a. Gio vin theo di h c sinh , c gi ng bi bnh th ng, i n lc em h c sinh th t ch vo vi c ring c a mnh, gio vin t t i xu ng ch h c sinh, thu s n ph m v nh c nh h c sinh h t bu i h c l i g p th y (c). b. B t qu tang em lm vi c ring cng tang v t, cho i m 1 v ph bnh tr c l p . c. Nh c tn h c sinh lm vi c ring tr c l p ch m d t ngay hi n t ng . d. B t qu tang em lm vi c ring cng v i tang v t, ph bnh tr c l p. e Th y em h c sinh lm vi c ring, gio vin nh c nh c l p ch vo bi gi ng nhng m t h ng vo em h c sinh . Bi 3: Nm cch d ng bi gi ng d i y anh (ch ) s ch n cch no? T i sao? a. Dnh th i gian h p l d ng bi gi ng b. Theo ng cc b c c ng c d n d tr c khi ra chi. c. Gy n t ng m nh m cho h c sinh tr c khi d ng bi gi ng. d. D ng bi khi nghe hi u l nh h t gi . e. D ng t ng t v bi di, kh
CHNG VI NGUYN T C V PHONG CCH GIAO TI P S PH M
I. CC NGUYN T C GIAO TI P S PH M Trong qu trnh giao ti p s ph m nh t thi t ph i c nh ng quan i m t t ng ch o, nh h ng cho hnh vi, hnh ng ti p xc c a gio vin v h c sinh nh m m b o k t qu cao cho qu trnh giao ti p s ph m. l nh ng nguyn t c v yu c u ng x , n ch o ton b qu trnh giao ti p m i c nhn trong nh ng hon c nh khc nhau. Nhng vi c v n d ng cc nguyn t c giao ti p s ph m cn ph thu c vo i t ng, m c ch v nhi m v , tnh hu ng giao ti p n a. 1. Nhn cch m u m c trong GTSP (tnh m ph m trong giao ti p) Giao ti p s ph m l s ti p xc gi a gio vin v h c sinh, nn ng i gio vin c n ph i gng m u tr c h c sinh v m i m t v hnh vi, c ch , t th tc phong, trang ph c, l i ni... nhn cch m u m c c a gio vin c bi u hi n c th nh sau:
+ Bi u hi n s m u m c v trang ph c, hnh vi c ch , l i ni... t t c nh ng bi u hi n ph i th ng nh t v i nhau. Ni nng ph i r rng m ch l c, khc chi t, c ch ph i ng hong, nh c, t tin..., khng th ni m t ng lm m t n o. + Thi v nh ng bi u hi n c a thi ph i ph h p v i cc ph n ng hnh vi (k c hnh vi ngn ng ). V d nh: Khi trch ph t h c sinh th gi ng ni ph i d t khot, nh m t ph i nghim ngh , c ch ph i r rng.Cn mu n khen ng i h c sinh th l i ni, hnh vi ph i nh nhng ho c si n i, nh m t vui ti, nt m t r ng r ... + Khi s d ng ngn ng th ch cch ch n t , dng t ... ph i phong ph, ph h p v i tnh hu ng, n i dung v i t ng giao ti p.Trong nh ng tr ng h p kh x c n khoan dung v trung h u. Trong giao ti p s ph m c n c s th ng nh t gi a l i ni v hnh ng. S t nh , l ch thi p c a gio vin l m t nhn t quan tr ng cho s thnh cng c a qu trnh d y h c. N u c s mu thu n trong l i ni v vi c lm c a gio vin th s nh h ng r t l n n s hnh thnh v pht tri n nhn cch c a h c sinh. Gio vin c nhn cch m u m c th s t o ra uy tn i v i h c sinh, m b o s thnh cng trong giao ti p s ph m. 2. Tn tr ng nhn cch i t ng trong giao ti p Trong giao ti p s ph m c n tn tr ng nhn cch c a h c sinh, ph i coi i t ng giao ti p nh l m t con ng i, m t ch th v i y cc quy n c h c t p, vui chi, lao ng... ph h p v i nh ng c trng tm l ring. Ph i t o i u ki n thu n l i cho h c sinh b c l nh ng nt tnh cch, nhu c u, nguy n v ng c a h c sinh. Gio vin khng nn p t h c sinh theo mnh m t cch my mc, duy ch, m ph i gy c n t ng ban u t t p i v i h c sinh. Ph i bi t t v tr c a mnh vo v tr c a h c sinh t o ra s thng c m hi u bi t v tn tr ng l n nhau. Gio vin khng nn lm i u g cho ng i khc m chnh i u ta khng thch. Tn tr ng nhn cch i t ng giao ti p c bi u hi n r t a d ng phong ph trong cc tnh hu ng giao ti p s ph m khc nhau. N th ng c bi u hi n thi hnh vi c ch , i u b , ngn ng v trang ph c c a gio vin. + Tn tr ng nhn cch i t ng giao ti p l gio vin ph i bi t cch ni v bi t cch l ng nghe ki n c a h c sinh, d l ng hay sai th cng khng nn c t ngang hay ngo nh m t i ch khc t v kh ch u... lm cho i t ng giao ti p s hi m khng ti p t c cu c i tho i, khng dm by t h t nguy n v ng c a mnh. Khi nghe h c sinh trnh by, th ng th cc em kh ni, kh di n t ki n c a mnh, gio vin ph i g i nh nhng, c th bi u l thi khch l, ng vin cc em ni h t nh ng suy ngh, mong mu n c a mnh. + Tn tr ng nhn cch i t ng trong giao ti p c th hi n trong l i ni c a gio vin ph i chn th t, m c m c, n ho, c i m , t gi ng i u, cch pht m, vi c s d ng t sao cho m b o tnh vn ho. B t k trong tr ng h p no cng khng c xc ph m n danh d , lm t n thng t i ph m gi nhn
cch c a h c sinh (khng nn dng nh ng l i l th t c x v m ng nhi c h c sinh) nh t l tr c l p hay ch ng ng i. + Tn tr ng nhn cch i t ng trong giao ti p c th hi n trang ph c c a gio vin: trang ph c c a gio vin c n c s hi ho, cn i ph h p v i hnh vi c ch , i u b , l i ni c a gio vin theo ki u: G p nhau nhn qu n o. Ti n nhau nhn tm h n. Trang ph c g n gng, s ch s ng ki u cch l th hi n s tn tr ng h c sinh. Cn qu n o li thi, khng s ch s l bi u hi n s thi u tn tr ng cc em. + Tn tr ng nhn cch i t ng trong giao ti p c th hi n l gio vin ph i bi t khch l nh ng u i m c a h c sinh, bi t l ng nghe v bi t km ch khi c n thi t. Khng nn t thi t c gi n hay t ra kiu cng t ph , lun cho mnh l hn ng i v c thi coi th ng ng i khc, khng nn n i gi n p bn gh , cau my nhn trn, nghi n rng hay c nh ng l i l n ng n th l tr c h c sinh. Hnh vi, c ch i u b c a gio vin ph i lun gi tr ng thi cn b ng, c nh p i u khoan dung, c n trnh nh ng hnh vi, c ch b t pht, nng v i . V d : Gio vin khng nn x bi c a h c sinh tr c l p... Tn tr ng nhn cch i t ng trong giao ti p s ph m chnh l tn tr ng mnh v ngh nghi p c a mnh, c nhn d y: Mu n nh n c a ng i ta ci g, th hy cho ng i ta ci . Trong qu trnh giao ti p s ph m n u khng th c hi n t t nguyn t c ny s d n n s hi u l m l n nhau, gy khng kh cng th ng m i ng i lun mu thu n, b c t c thnh ki n v i nhau v tm m i cch ch ng i l n nhau. 3. Nguyn t c c thi n ch trong giao ti p. Trong giao ti p s ph m c n t o ra nh ng tnh c m t t p gi a th y v tr hai bn c s hi u bi t l n nhau v d thng c m cho nhau. C thi n ch trong giao ti p l gi a ch th v i t ng ph i lun ngh t t v nhau v t o i u ki n thu n l i cho ng i mnh giao ti p. Gio vin ph i tin t ng i t ng giao ti p, lun ng vin khch l tinh th n c a cc em. Trong h c t p, gio vin khng ngh r ng h c sinh c a mnh h c km, o c t i hay h c sinh c bi t..., cho d h c sinh c km th t i chng n a v o c c v n th gio vin cng nn ngh r ng l nh ng nt tnh cch cha c hon thi n, n ch bi u hi n trong th i gian ng n v nh t nh nh ng h c sinh s tr thnh nh ng ng i t t v m i m t v i s gip c a gio vin. A.V Xukhmlinxki khuyn r ng: C n ph i tin t ng con ng i, v l ci tha thi t nh t i v i con ng i. C n gn gi n ch ng l i s nghi ng l nh nh t... Trong qu trnh giao ti p, s hi u bi t l n nhau l m t qu trnh y mu thu n: mu thu n gi a nh ng i u nh ni ra v i ci ni ra m t cch c th c hay v th c; mu thu n gi a l i ni v hnh vi c ch ... hi u bi t m t con ng i khng ph i d . B i v, con ng i l m t nhn cch khng l p l i, con ng i r t c th v i i s ng tm l r t a d ng phong ph v cng r t ph c t p, nhng khi ti p xc con ng i khng th b c l t t c nh ng nt c trng tm l ring v ta cng ch c th hi u c m t ph n no m thi. V v y, ci c b n
nh t m b o s thnh cng trong giao ti p s ph m l ph i ngh t t v i t ng giao ti p, khng nn c nh ki n hay ganh t v i nh ng thnh tch c a ng i khc, ng th i khng nn ch c i, ch gi u tr c th t b i c a i t ng giao ti p. C nh v y m i t o ra khng kh t t p trong giao ti p v ta cng c th d rng hi u v i t ng c a mnh. Nh ng bi u hi n c a s thi n ch trong giao ti p s ph m: Thi n ch c a gio vin bi u hi n thi , trch nhi m i v i ho t ng d y h c. Nhi m v c a gio vin l truy n t tri th c cho h c sinh, lm th no h c sinh hi u bi... v i thi n c a mnh, gio vin ph i su t m cc ti li u, chu n b gio n k cng, m i l i ni c a gio vin tr c h c sinh u ph i c chu n b , g t ra th t chu o gip cc em hi u bi, lm cho h c sinh th y ph n kh i, t tin hn. Chnh i u cng ng vin khch l cc th y, c gio mu n em h t ti nng s c l c c a mnh ph c v cho h c sinh. + Thi n ch c a gio vin cn th hi n s nh n xt nh gi cc em khi lm bi, s cng b ng khi cho i m... N u gio vin nh n xt nh gi ng s ng vin, khch l cc em h c gi i vn ln, nh ng em h c km c n c g ng nhi u hn n a. S khng cng b ng c a gio vin v tnh lm cho cc em h c gi i ch quan, t cao t i, nh ng em h c km c i m kh c ngh nh th l c khng c n ph i c g ng...i u chnh l h i cc em. Trong nh gi, i v i nh ng h c sinh v hon c nh c bi t c nhi u c g ng nhng k t qu v n ch g n t yu c u th gio vin c n s d ng phng php t m ng ni m tin i v i cc em s c hi u qu t t.V d ng ch t l ng bi ki m tra, em h c sinh A ch t 4,5i m, th y cho 5 i m, cu i gi yu c u em l i g p ring, ch cho em th y ch sai v ki n th c, ho c ch l m trong bi - m c d v y, th y tin r ng l n sau em s t i m 5 (n a i m, l ni m tin c a th y vo s ph n u c a c a em h c sinh A l n ki m tra sau ). B i v, khi cc em c gio vin tin t ng giao vi c cho cc em th ph n l n cc em u t c k t qu kh i ph lng tin c a th y, c gio i v i mnh. + Thi n ch trong giao ti p s ph m cn th hi n ch khi giao vi c c a l p; trong vi c phn x nh ng v n h c sinh nh lm tr ng ti; trong l i ni c a gio vin nh khng nn la m ng, qut n t h c sinh, m l i ni c a gio vin d l ph bnh hay trch ph t tr c l p, m i ph huynh n tr ng k t h p gio d c, ph t lao ng, tr c nh t... u c n ph i c thi n ch v mong mu n h s thay i. Nh ng l i ni thi u thi n ch c a gio vin i v i h c sinh l th hi n s b t l c c a gio vin trong qu trnh giao ti p s ph m. V v y, khi c i u g nghi ng th nn ni th ng ch ng trong lng, n s l m t gnh n ng r t nguy hi m. Trong qu trnh giao ti p th c ch th v i t ng khng bao gi nn ngh mnh giao ti p v l i ch c a c nhn, cng khng nn v l i ch c a b n thn m gy thi t h i n uy tn c a i t ng giao ti p, c a t p th . Ph i bi t t l i ch c a h c sinh ln trn h t theo kh u hi u: T t c v h c sinh thn yu. khng ch l kh u hi u m cn l nguyn t c ng x c a gio vin i v i h c sinh.
4. Nguyn t c ng c m trong giao ti p - S ng c m trong giao ti p s ph m l gio vin ph i bi t t v tr c a mnh vo v tr c a i t ng giao ti p khi ti p xc, khi gi i quy t cc tnh hu ng s ph m c s thng c m v hi u bi t l n nhau. C nh v y th gio vin m i th c s s ng trong ni m vui n i bu n c a h c sinh. Nh c s ng c m m gio vin m i c hnh vi ng x ph h p v i nhu c u, nguy n v ng mong mu n c a cc em v s em l i hi u qu gio d c cao. - t o ra s ng c m trong giao ti p s ph m th gio vin c n ph i c s quan tm g n gi tm hi u c i m tm l c a h c sinh, qua hi u c i u ki n hon c nh gia nh c a t ng em c th cng rung c m v i h c sinh, t o ra c m gic an ton ni h c sinh. Khi ti p xc v i h c sinh, gio vin khng nn gy khng kh cng th ng trong tm tr h c sinh qua m i l n giao ti p. Ph i lun t o cho h c sinh nh ng ni m vui m i, c nhu c u mu n c ti p xc v i gio vin. ng c m l c s hnh thnh m i hnh vi ng x nhn h u, khoan dung l ng theo ki u: Thng ng i nh th thng thn. Ng i gio vin khng c s ng c m v i h c sinh th ng gi i quy t cng vi c theo nguyn t c c ng nh c.V d : H c sinh ngh h c m t bu i l ph bnh gp ; bi ki m tra km cho i m km, khng c n tm hi u nguyn nhn, i u ki n hon c nh gia nh, b n thn h c sinh ra sao... Gio vin hy nh l i tu i th h c t p c a mnh ng c m v i cc em, b p l i nh ng thi t thi, thi u h t do hon c nh gia nh kh khn khng th no p ng cho cc em c.Trong giao ti p s ph m khng t tr ng h p nh v y. Bi th Trong l p c a tc gi Ph Vn Trn sau y ni v n i dung ny: 1 Sao khng ch u h c bi ? 2 Tha c nh d u ..h t 3 Ng i xu ng ngay i m m t L i h c ch ham chi Ph i th u c i. Lng ang ma gip h t Sng ch xong bu i h c Tra ra ng b t cua u ph i em ham chi u v em l i h c Khi c nh i kht Em kh lm tr ngoan ngh thnh n c m t Ri Ri U t - m t bn
Tm l i: Giao ti p s ph m l m t h th ng ph c t p v l qu trnh sng t o gi i quy t cc nhi m v gio d c, h c t p, mu n t c m c ch trong qu trnh giao ti p th ng i gio vin c n th c hi n t t cc nguyn t c c b n trn. Nh ng nguyn t c ny nh m hon thi n nhn cch c a ng i gio vin, nhng chnh nh ng nguyn t c ny gp ph n xy d ng pht tri n nhn cch cho h c sinh. * M t s th thu t kho lo trong i x s ph m th hi n tnh th ng nh t c a cc nguyn t c giao ti p s ph m: - Gio vin ph i lun quan tm n h c sinh trong h c t p v trong sinh ho t. - Bi t m m c i chn th t, thn thi n khi ti p xc v i cc em h c sinh. Gi ng ni th hi n thi thi n c m, hi n d u, n ho ngay c nh ng khi t c gi n nh t. - Bi t cch ng vin khch l m i ng i cng quan tm n h c sinh. - Bi t g i ln nh ng suy ngh c a h c sinh, gip cc em ni ln c nh ng i u cc em mu n ni hay c m th y kh ni, gip cc em v t qua c nh ng kh khn c a i th ng h c t p t t hn. - Ph i lm cho h c sinh hi u c nh ng m t m nh, m t h n ch v tr tu , v tnh c m, th ch t c a mnh c h ng h c t p v ph n u vn ln. - C n c l i khen thnh th t, khi b t u cu chuy n v i h c sinh c bi t t o c m gic an ton, ni m vui m i, ngh l c m i cho h c sinh sau m i ln ti p xc v i th y c gio II. PHONG CCH GIAO TI P S PH M 1. Khi ni m chung Phong cch giao ti p s ph m l ton b h th ng phng php, th thu t ti p nh n, ph n ng hnh vi tng i n nh, b n v ng c a gio vin trong qu trnh ti p xc nh m truy n t v lnh h i nh ng tri th c khoa h c, nh ng k nng k x o, v n kinh nghi m s ng xy d ng v pht tri n nhn cch ton di n c a h c sinh. - Phong cch giao ti p g m ba d u hi u c b n sau: + L h th ng nh ng phng php th thu t ti p nh n v ph n ng c a con ng i trong qu trnh giao ti p. N c th hi n trong hnh vi, c ch , nt m t, i u b , l i ni... c a con ng i, n tng i n nh trong nh ng i u ki n hon c nh khc nhau. + L h th ng nh ng phng php th thu t c a hnh vi mang tnh ch t ring c a t ng c nhn do hon c nh hay do c tnh c a h th n kinh m i ng i qui nh. + L h th ng phng ti n giao ti p c hi u qu gip c nhn thch ng v i nh ng thay i c a mi tr ng (nh t l mi tr ng x h i). chnh l s m m d o linh ho t hay l s t nh , thng minh c a m i ng i trong cch i nhn x th nh ng tnh hu ng khc nhau. - Phong cch giao ti p g m hai ph n:
+ Ph n n nh: qui nh s khc bi t gi a cc c nhn trong qu trnh giao ti p, qua m cc ch th giao ti p c th hi u c i t ng c a mnh c nh ng ph n ng p l i cho thch h p.V d c ng i khi tri gic thin v phn tch nh ng chi ti t v n v t, cc thnh ph n b ph n. cc s v t hi n t ng, nhng cng c ng i thin v tri gic ton th , tr n v n. C ng i ni r t nhanh khi gi ng bi v v n ng i u ny trong giao ti p v i b n b.C em h c sinh khi tr l i th y c gio bao gi cng run run s s t lc ban u, sau t giy m i n nh c r rng m ch l c. C th y c khi gi ng bi, c ng i a i l i trn b c gi ng ni vung tay, nhng c ng i ch ng m t ch th m i ni c r rng, m ch l c, hng h n. Nhng ng c l i c gio vin khi gi ng bi thch ng i gh th ni nng lu lot hn lc ng. Ph n n nh ny m t ph n do c u t o c th . Cc ch c nng ho t ng c a n.Dng i, ng, c ch i u b gp ph n ng k t o thnh phong cch c a con ng i. m c d v y, vai tr x h i c ngha l n lao trong vi c t o ra phong cch. Tr c h t ni n s phn cng lao ng x h i, x h i cng pht tri n, s l ng ngh nghi p nhi u ln, i h i nh ng nt c trng tm l i v i m i ngh ph c t p hn xa r t nhi u. Lm thay i nh ng thao tc hnh vi ng i lao ng t o ra phong cch m i. Phong cch c a con ng i trong th i k i m i c nh p i u nhanh h i h , kh n trng hn th i bao c p . M t kha c nh x h i khc qui nh phong cch c a con ng i, chnh l s thay i cc quan h x h i. Thay i cc quan h x h i bu c con ng i ph i c phong cch ng x ph h p. V d trong th c t qua c c gio xin thi vi c v ng lng qu t i khng s ng, chuy n ngh i bun bn quan h ng i i bun bn l khch hng, l ch hng khc v i ng i gio vin v i h c sinh, bu c c gio ph i thay i phong cch ng x c a mnh. Nh v y quan h x h i d y con ng i ph i thch ng + Ph n linh ho t: Gip c nhn c th thch ng v i s thay i c a mi tr ng s ng thay i. Phong cch giao ti p c a con ng i thay i theo l a tu i; theo cc m i quan h khc nhau; theo ngh nghi p; do s c kho , s bi n ng c a i s ng tnh c m... Ph n linh ho t c ng c a phong cch giao ti p l do m i c nhn t t o l p,tp nhi m c trong cu c s ng v ho t ng c a m i ng i , c bi t trong cc m i quan h x h i gi a ng i v i ng i. Nh c c i m ny, cng tc gio d c c a chng ta mi pht huy c th m nh c a mnh b ng cch xy d ng cho h c sinh nh ng thi quen hnh vi ng x . T i ng ni nng, s d ng i u b l ch s , c vn ho trong giao ti p v i con ng i 2. Cc lo i phong cch giao ti p s ph m 2.1. Phong cch giao ti p dn ch - Dn ch trong giao ti p s ph m l gio vin ph i bi t tn tr ng nhn cch c a h c sinh, ph i hi u c nh ng c tm l c nhn, v n kinh nghi m s ng, trnh nh n th c, nhu c u ng c, h ng th, m c tch c c nh n th c c a h c sinh. Nh , gio vin m i d on ng, chnh xc cc m c ph n ng, ho t ng c a h c sinh trong v sau qu trnh giao ti p.
- Dn ch trong giao ti p cn th hi n ch gio vin ph i lun quan tm g n gi cc em, gip cc em gi i quy t nh ng v ng m c trong h c t p cng nh trong sinh ho t, bi t l ng nghe ki n, nguy n v ng c a h c sinh v lun tin t ng cc em. Nh ng nguy n v ng chnh ng c a cc em ph i c gio vin p ng k p th i ho c c l i gi i thch r rng. T , gio vin s t o ra c ni m tin, s knh tr ng c a h c sinh i v i mnh, nh m xy d ng t t m i quan h gi a gio vin v h c sinh, t o ra b u khng kh tm l thn m t, g n gi, thng yu gi a m i ng i v i nhau, nh m em l i hi u qu cao trong ho t ng s ph m. - Trong giao ti p s ph m gio vin s d ng phong cch dn ch t o s kch thch tnh t gic, tch c c, c l p sng t o h c sinh gip cc em say m v i cng vi c, lun c nhu c u h c h i, ham hi u bi t...Lm cho cc em th c c vai tr, v tr c a mnh trong h c t p cng nh cc ho t ng khc trong cc nhm b n b. Gip cc em c th c gio d c l n nhau v t gio d c, t rn luy n mnh t ng b c pht tri n v hon thi n nhn cch theo yu c u khch quan c a x h i. - Dn ch trong giao ti p v i h c sinh khng c ngha l nung chi u, th m c h c sinh qu m c, cao vai tr c a c nhn ho c tho mn nh ng i h i khng xu t pht t l i ch chung c a t p th . Dn ch trong quan h th y v tr nhng khng lm m t i ranh gi i gi a th y v tr theo ki u C m m t l a, cng dn ch th cng ph i th hi n truy n th ng Tn s tr ng o. Dn ch trong giao ti p v i h c sinh l gio vin bi t tn tr ng h c sinh, ng th i cng ph i c nh ng yu c u cao h c sinh v m i m t, ph i lm cho h c sinh c thi tn tr ng i v i gio vin. i v i gio vin phong cch dn ch trong giao ti p l th hi n t m gng sng cho h c sinh noi theo. 2.2. Phong cch c on Phong cch c on trong giao ti p bi u hi n l gio vin th ng xem nh nh ng c i m ring v nh n th c, c tnh, nhu c u, ng c h ng th c a h c sinh v th ng th c hi n cng vi c theo nguyn t c c ng nh c m t ch n kh nng c a h c sinh. V v y khi ti p xc v i h c sinh, nh t l khi giao vi c cho cc em, gio vin th ng c nh ng i h i xa l m h c sinh kh c th th c hi n c trong ho t ng. V d : M t gio vin ch nhi m ch t v n h c sinh c a mnh tr c l p: - Anh khng bi t x u h ? Anh l l p tr ng m chnh anh cng ni chuy n trong gi h c.Vai tr gng m u c a anh u n u th th lm sao m anh nh c nh cc b n c. - Tha c em khng thch lm l p tr ng. C hy c b n khc, em khng x ng ng - em l p tr ng t i tr l i. C gio ng c nhin. Khng ng mnh l i nh n c s ph n ng nh v y - c thi, c ni - Anh khng ph i thch ti. N u anh khng cn gng m u n a, chnh ti s ch n m t ng i khc x ng ng hn anh . (Thay l p tr ng - Th c hnh gio d c )
Gio vin c phong cch c on trong giao ti p th ng c cch nh gi v hnh vi ng x n phng m t chi u theo ch quan c a b n thn gio vin. Ch ng h n: Trong l p n u h c sinh no tch c c ho t ng n i b t tr c l p th th ng c gio vin coi l b ng b nh ho c l mu n chi tr i. Cn h c sinh no nht nht, th ng m t cht th l i cho em l chy l i, bi ng nhc. Trong qu trnh nh gi h c sinh th gio vin th ng cho l h c sinh by gi v a km c i, d t nt l i v a v l hn tr c y... Khi s d ng phong cch c on trong giao ti p s lm m t i quy n t do c a con ng i, ki m ch s sng t o, s suy ngh c l p c a con ng i lm cho x h i khng pht tri n v con ng i b t h nh hn l h nh phc. Trong giao ti p n u gio vin s d ng phong cch c on th s hnh thnh h c sinh tm th ch ng i ng m, tr c m t gio vin th cc em t ra ngoan ngon, l php ho c c v th , lnh m, mi n c ng khng quan tm, c nh ng em th ch ng i ra m t...Nh ng gio vin c phong cch ny th ng b h c sinh nh gi l ng i kh khan, v ng v , thi u t nh , c ng nh c, ch l nh ng ng i c a cng vi c... Tuy nhin, phong cch c on cng c tc d ng nh t nh i v i nh ng cng vi c i h i ph i gi i quy t trong th i gian ng n, c p bch c tnh ch t l h i, phong tro... Nh ng ng i c phong cch c on th ng l nh ng ng i trung th c, th ng th n, nng n y, nhi u khi v ng v thi u t nh trong ti p xc v i ng i khc gi i... 2.3. Phong cch t do Phong cch t do trong giao ti p s ph m s pht huy c tnh t gic, tch c c trong ho t ng nh n th c. Kch thch t duy c l p sng t o c a cc em, lm cho h c sinh c m th y tho i mi v n c xy d ng trn n n t ng l tn tr ng nhn cch h c sinh. Khi s d ng phong cch ny i h i h c sinh ph i c trnh nh n th c cao, c tinh th n t gic v c th c trch nhi m cao i v i cng vi c c giao. Phong cch ny th hi n s linh ho t, m m d o i khi pha l n s kho x s ph m. Cng c nh ng tr ng h p bi u hi n nh l giao ti p ng u nhin nh thi hnh vi c ch , i u b ng x c a gio vin i v i h c sinh d dng thay i trong nh ng tnh hu ng hon c nh giao ti p khc nhau. Phong cch ny s d dng thay i m c ch, n i dung th m ch thay i c i t ng giao ti p. Ch ng h n gio vin ang ni chuy n v i h c sinh A, khi g p h c sinh B l i quay sang ni chuy n m qun h c sinh A... Trong giao ti p s ph m khi s d ng phong cch giao ti p ny gio vin ph i r t th n tr ng v c n ph i suy ngh k v h u qu c a n. B i v c nhi u tr ng h p, gio vin khng lm ch c c m xc c a mnh th ng t ra d di v i h c sinh, i khi thi u s ng n...T s n y sinh t t ng t do qu tr n, trong t p th c s l n x n do k lu t l ng l o khng nghim. Quan h th y tr b coi nh , h c sinh c hnh vi ng x v l , coi th ng nhn cch c a th y, c gio theo ki u C m m t l a, cch ni nng x giao, n i u nhm chn... Tm l i: Ba lo i phong cch giao ti p s ph m ni trn u c u nh c i m nh t nh. Do , trong ho t ng s ph m gio vin c n ph i c s k t h p
linh ho t c ba lo i phong cch trn sao cho ph h p v i t ng tnh hu ng c th nh m em l i hi u qu cao trong qu trnh giao ti p s ph m.
CU H I N T P
1. Phn tch n i dung v vai tr c a nguyn t c giao ti p s ph m. Cho v d minh ho cho m i nguyn t c giao ti p s ph m 2. Theo anh (ch ) th nguyn t c no th ng hay g p nh t trong qu trnh giao ti p s ph m nh tr ng ph thng? Anh (chi) hy k mt tnh hu ng th h hi n nguyn t c hay cch x x c a gio vin vi ph m nguyn t c 3. Hy ch n m t ki u phong cch ph h p v i c tnh c a mnh. Nu u, nh c i m c a phong cch 4. Phong cch giao ti p l h th ng cc phng php c ng i gio vin s d ng tc ng n h c sinh. C ba ki u phong cch.Quan tr ng l gio vin ph i bi t s d ng uy n chuy n, linh ho t ng lc, ng ch m t trong nh ng ki u phong cch trn gi i quy t nh ng cng vi c khc nhau trong gi ng d y. Ti s d ng linh ho t cc ki u phong cch trong gi ng d y l m t ngh thu t cao nh t c a ng i gio vin Hy l y m t v d ( c th l ph n di n ) minh ho cho ngh thu t trn.
BI T P TH C HNH
1. Trong m t l p h c Trong l p h c m t t nh pha nam, c gio ni gi ng B c ang gi ng bi. C m t h c sinh khng nghe gi ng m ni chuy n ring trong l p. C gio: Hng cho c bi t c ang gi ng n ph n no ? H c sinh Hng : D tha c. Em khng bi t . (c nhi gi ng c gio ) C gio nhn Hng m t lc, khng ph n ng g, sau c ni ti p: Em c bi t, em ni chuy n trong lc c gi ng bi l nh h ng n b n bn c nh v em cng khng ti p thu c bi hay khng? H c sinh Hng ci u im l ng . C gio quay ra ni v i c l p: C bi t gi ng ni c a c kh nghe, nn c mong cc em ch theo di bi, ch no cha hi u th b o c gi ng l i. C khuyn cc em ng b t ch c gi ng c a c. Ng i ta c cu: Ch i cha khng b ng pha ti ng cc em . C gio cho Hng ng i xu ng v ti p t cgi ng
bi.T tr i Hng cng nh t t c cc b n trong l p khng ai cn nhi gi ng c a c n a. Cch x x c a c gio trn th hi n nguyn t c no trong giao ti p s ph m? Hy gi i thch nguyn nhn anh ( ch ) ch n nguyn t c
2. L i ph c a c gio ch nhi m H c sinh An thng minh nhng ham chi, l i t ch u h c bi, nn k t qu thi h c ki I em ch t trung bnh. C gio ch nhi m nh n xt vo s lin l c c a em nh sau: Thng minh, nhng khng chm h c. N u chm ch hn em s t k t qu t t trong h c k cu i K t qu l em An h c t p chm ch hn v t k t qu kh trong h c k hai v c nm. L i ph c a c gio ch nhi m trong s lin l c v em An th hi n nguyn t c giao ti p s ph m no ? T i sao anh (ch ) l i ch n ngyn t c ? 3. Khng dm n nh c v khng c qa Nhn ngy 20 - 11 ngy nh gio Vi t Nam, c m t h c sinh mu n n thm c gio. Em n tr c c ng nh c, nhng khng dm vo v khng c qu. Trong khi cc b n khc ang chuy n tr ru rt trong nh c gio. C gio nhn th y ch y ra ngoi m i em h c sinh vo nh, r i c gio phn tch cho t t c cc em hi u : Con ng i s ng v i nhau ph i th t lng, s ng b ng tnh c m, cn qu cp ch l ci t ng trng m thi.Cc em nhn c c m ng v cng nhau chc m ng c gio Cch x s c a c gio th hi n nguyn t c no trong giao ti p s ph m? T i sao anh (ch ) l i ch n nguyn t c ? Anh (ch ) hy k l i m t tnh hu ng s ph m khc cng th hi n nguyn t c . 4. Chuy n x y ra trong m t gi Vn C gio g i em Linh ln tr bi c . Em linh ch c c g n n a bi . C gio h i: Em c th c ti p c n a hay khng? H c sinh Linh: Tha c, em qun, c nh c cho em m t ch ! C gio g i cho em Linh nhng Linh v n khng th c bi ti p c. C gio ni: Em c th v ch , hm sau c s h i l i bi. Cch x x trn c a gio vin th hi n nguyn t c no trong giao ti p s ph m? cn c vo bi u hi n no anh (ch ) l i ch n nguyn t c ? 5. M t s l i tm s cu h c sinh H c sinh A: C gio lun nh c nh em l n m c p nh cc b n khc. Nhng nh em ngho, khng c ti n mua qu n o m i, em ph i i n c p c o m i v b b t. Th t x u h v t i nh c, em khng n l p n a
H c sinh B: M t hm em n l p mu n. Th y gio b o em l: N u nh c u khng th n l p ng gi th ng n n a, ch t lm m t thnh tch c a l p m thi v em nghe theo l i th y gio. H c sinh C: Em khng th tr l i c cu h i c a c, ch c v y thi. C gio m ng em l ngu, l ngu th h c v n c ngu, ph i khng no ? Th l em thi h c lun. H c sinh D: M em th ng b b nh lun v em r t lo cho s c kho c a m . M t bu i h c, c gio ni v i em l b nh ho n. Sau , em khng n l pn a Qua nh ng tnh hu ng trn, anh (ch ) hy nh n xt xem ngn ng c a gio vin vi ph m vo nguyn t c giao ti p s ph m no ? N u l gio vin th anh (ch ) s ni v i h c sinh nh th no khng vi ph m vo nh ng nguyn t c giao ti p s ph m . 6. l p. a. Gio vin v n gi ng bi v a m t ra hi u cho h c sinh vo l p. b. Gio vin gi ng bi say sa khng n em h c sinh n mu n. c. Gio vin ng ng gi ng bi v m i em h c sinh vo l p. d. Em HS ng tr c c a l p xin Th y (c) cho vo l p. Th y (c) cho vo. e. M c d em h c sinh xin php vo l p, nhng Th y (c) khng cho vo. Hy xc nh cc cch x l c a gio vin trong tnh hu ng trn thu c lo i phong cch giao ti p s ph m no? T i sao anh (ch ) l i x p vo phong cch ? 7. Chuy n x y ra l p h c sau nh ng ngy ngh T t a. Th y th y gio m s i m ra, c l p 12A nhao nhao: Tha th y ng, ng ki m tra . Ngy T t n nhi u bnh chng, th t m qu nn chng em qun h t s ch c r i !. Th y Nh m t m ng: H c ra h c, chi ra chi. Ch nh hn m t tu n ngh T t cc em khng dnh ra m t ngy h c c ? Ti v n ki m tra, ai khng h c s b i m km. ng ai trng ch ti s nng nh . b. l p 12B bn c nh v a cho c gio xong, c l p cng ngh c gio khng ki m tra, c Nga cho c l p ngh lun ti t y. C tr chc T t nhau, k chuy n du Xun th t l vui v . Cu i cng c d n c l p chu n b bi ti t sau cho t t c th h c bnh th ng. c. Ch cho nh ng yu c u vui v c a l p 12C l ng xu ng c H o m i nh nhng: Th i gian tri qua khng th no l y l i c. ng b ph th i gian cc em ! N u cc em cha h c k bi, c s cho cc em 10 pht n l i sau c m i ki m tra, r i chng ta s h c bi m i, ti t sau, c s ki m ra c hai bi. Nhng nh l l n sau, ti khng gi i quy t nh th ny n a u. Cc em ph i hon thnh cng vi c bi c tr c khi n l p. ng x khi tr i h c mu n M t HS i h c mu n 10 pht ang ng tr c c a l p mu n xin c vo
Hy xc nh cc cch x l c a gio vin trong nh ng tnh hu ng trn th hi n phong cch giao ti p s ph m no? T i sao anh (ch ) l i x p vo phong cch ? nh gi s tc ng c a gio vin t i h c sinh qua cc cch x s trn.
CHNG VII K NNG GIAO TI P S PH M
I. KHI NI M K nng giao ti p s ph m l kh nng nh n th c nhanh chng nh ng bi u hi n bn ngoi v nh ng di n bi n tm l bn trong c a h c sinh v b n thn gio
vin. ng th i bi t s d ng h p l cc phng ti n giao ti p (ngn ng v tn hi u phi ngn ng ), bi t cch t ch c, i u khi n qu trnh giao ti p nh m t c m c ch gio d c. K nng giao ti p s ph m th c ch t l s ph i h p ph c t p gi a nh ng chu n m c hnh vi x h i (con ng i, ngh nghi p) nhng l i r t c nhn c a cc thao tc, c ch , i u b v i s v n ng c a c m t, nh m t, n c i cng v i ngn ng c a gio vin. S ph i h p hi ho, h p l gi a cc v n ng u mang m t n i dung tm l nh t nh ph h p v i m c ch gio d c. II. CC NHM K NNG GIAO TI P 1. K nng nh h ng giao ti p K nng nh h ng l kh nng d a vo s bi u l bn ngoi nh s c thi, bi u c m, ng i u, thanh i u c a ngn ng , c ch , i u b , ng tc... m phn on chnh xc nh ng tr ng thi tm l bn trong c a ch th giao ti p v i t ng giao ti p. Nhm k nng ny c chia thnh hai k nng sau: - K nng c trn nt m t, c ch , hnh vi, l i ni. - K nng chuy n t s tri gic bn ngoi vo nh n bi t b n ch t bn trong c a nhn cch. 1.1. K nng c trn nt m t, c ch , hnh vi, l i ni Qua qu trnh quan st nh ng bi u hi n bn ngoi nh: nt m t, c ch ng i u, bi u c m c a l i ni m gio vin c th pht hi n chnh xc v y thi , tr ng thi tm l bn trong c a h c sinh. Ch ng h n: Khi s hi th m t ng i ta tr nn ti nh t, hnh ng b g b. Khi t c gi n m t b ng... Ngn ng v ng i u c a ngn ng cng th hi n tnh cch, tr tu , tnh c m ch c a con ng i, qua ta cng c th bi t c ng i c tnh ch ng hay th ng, ng i l chn th t hay gi d i... n u in d u trong gi ng ni v nh p i u c a l i ni. V d : Khi xc ng th gi ng ni h n h n, l i ni ng t qung. Khi vui v ti ng ni trong tr o, nh p ni nhanh. Khi bu n gi ng tr m v nh p ch m, khi ra l nh th gi ng cng quy t s c g n... Nh ng ng tc di n c m khng ch bi u hi n cc c m t, m n cn bi u hi n ton b cc c b p khc trong c th nh ta th ng m m mi, n m tay khi t c gi n...ho c khi ni v nh m t th ng th hi n nh ng c m xc n i tm c a con ng i. V d : Khi u t nh m t m m xa v ng cho th y ng i ang ngh ng i mng lung v chuy n g . Ng i b n ang ni chuy n m c nh m t nh v y th khng nghe nh ng g b n ang ni. Khi nghi ng : lng my nh n ln, nh m t nhn hi nghing xu ng c u mi. Ng i c nh m t ny mu n B n hy gi i thch vi c ny r rng cho ti. M t cng c truy n c m n a l n c i Kh nng bi u c m c a n cng r t ph c t p.Vi c tri gic nh ng bi u hi n bn ngoi l c n thi t, song i u quan tr ng hn l bi t d a vo nh n xt, nh gi v phn on ng n i tm c a i t ng giao ti p. Ngha l bi t chuy n t s tri gic bn ngoi nh n bi t c b n ch t bn trong c a nhn cch.
1.2. K nng chuy n t s tri gic bn ngoi vo nh n bi t b n ch t bn trong c a nhn cch S bi u hi n cc tr ng thi tm l c a con ng i qua ngn ng v i u b r t ph c t p: Cng m t tr ng thi xc c m l i c th c b c l ra bn ngoi b ng ngn ng , i u b khc nhau. Ng c l i, s bi u hi n bn ngoi nh nhau nhng h l i c tm tr ng khc nhau. V d : Ng i gio vin ph i bi t km ch tm tr ng c a mnh t o ra khng kh vui v trong gi ln l p. Nh ng chi n s tnh bo trong m t s hon c nh no khng c php bi u l tnh c m th c ra bn ngoi... Th c ch t k nng nh h ng giao ti p l s phc th o chn dung tm l c a c nhn hay t p th h c sinh v ph huynh h c sinh m ng i gio vin ph i ti p xc th c hi n m c ch gio d c. Vi c phc th o chn dung tm l v i t ng giao ti p cng ng, cng chnh xc th ho t ng giao ti p cng t hi u qu cao. Nhm k nng nh h ng giao ti p g m hai b c sau: 1.2.1. nh h ng tr c khi ti p xc. - y l thi quen c n thi t tr c khi ti p xc v i b t k i t ng giao ti p no. K.. Usinxki ni: Mu n gio d c con ng i v m i m t, th ph i hi u con ng i v m i phng di n. Tr c khi ti p xc v i HS th GV c n c thng tin v h c sinh (nh tn h c sinh, l p, k t qu h c t p, o c, hon c nh gia nh ...) - nh h ng tr c khi giao ti p l xy d ng m hnh gi nh v i t ng giao ti p. Trn c s gio vin d on phng n ng x khc nhau, l ng tr c c nh ng ph n ng c th c c a i t ng giao ti p c cch ng x thch h p. V v y, gio vin c n c thi thi n c m, t tin, lun t o c m gic an ton cho h c sinh, cc em b c l trung th c nh ng c i m tm l c a mnh. 1.2.2. nh h ng trong qu trnh giao ti p - nh h ng l s thnh l p cc thao tc tr tu , t duy, v n s ng kinh nghi m c nhn m t cch linh ho t, m m d o... ch th giao ti p, ng th i bi u hi n ra bn ngoi ph n ng hnh vi, i u b , cch ni nng ph h p v i thay i v thi hnh vi c ch , n i dung ngn ng m h c sinh ph n ng trong qu trnh giao ti p. - nh h ng tr c khi giao ti p m i ch xy d ng c m hnh gi nh v h c sinh . Cn nh h ng trong qu trnh giao ti p l xy d ng m hnh ch th c v i t ng giao ti p. Nn khi ti p xc v i h c sinh c th x y ra tnh hu ng: m hnh tm l gi nh trng kh p ho c ch sai m t s nt so v i i t ng th c; ho c cng c th khng gi ng v i i t ng th c. Chnh s g p g tr c ti p l th c ti n ki m nghi m s ng sai c a m hnh gi nh. T , gio vin s nhanh chng i u ch nh c chn dung tm l chnh xc hn v i t ng giao ti p. 2. K nng nh v
K nng nh v l k nng bi t xc nh v tr c a mnh trong qu trnh giao ti p, bi t t v tr c a mnh vo v tr c a i t ng c th thng c m v hi u bi t l n nhau, bi t t o ra i u ki n, khng kh tho i mi, c i m i t ng ch ng giao ti p v i mnh. M t i u quan tr ng hi u bi t l n nhau trong qu trnh giao ti p l s ng c m gi a ch th v i t ng giao ti p. K nng m b o s ng c m l k nng nh v . Gio vin ph i bi t t o i u ki n i t ng ch ng giao ti p v i mnh. Bi t xc nh ng th i gian v khng gian giao ti p. Trong qu trnh m xc nh c m c ch, n i dung giao ti p v ni ln m c thn tnh gi a ch th v i t ng giao ti p. Bi t ch n th i i m m u v k t thc m t cch h p l l i u c ngha quan tr ng trong qu trnh giao ti p. Mu n t k nng trn, ng i gio vin ph i rn luy n nhi u trong ho t ng ngh nghi p, ph i ti p xc nhi u l n v i i t ng giao ti p m i c th c c chn dung tm l ng v h c sinh c a mnh. 3. K nng i u khi n qu trnh giao ti p s ph m K nng i u khi n qu trnh giao ti p l kh nng bi t thu ht i t ng, tm ra ti giao ti p, duy tr n, xc nh c nguy n v ng, h ng th c a i t ng, bi t lm ch tr ng thi xc c m c a b n thn v bi t s d ng h p l cc phng ti n giao ti p. 3.1. K nng i u khi n i t ng giao ti p L gio vin bi t thu ht i t ng b ng cch tm ra c ti giao ti p h p l v bi t cch duy tr n. Ty i t ng v tnh hu ng giao ti p c th m ta c n bi t ni g, lm g khi b t u giao ti p. Bi t thc y ho c km hm t c giao ti p. Bi t t o ra nh ng xc c m tch c c cho i t ng giao ti p. Tm hi u nhu c u, h ng th c a i t ng v h ng n i dung giao ti p theo nhu c u h ng th . 3.2. K nng i u khi n b n thn ch th giao ti p Ch th giao ti p ph i bi t lm ch tr ng thi xc c m c a b n thn, bi t t ki m ch , che gi u c tm tr ng khi c n thi t, bi t i u khi n, i u ch nh cc di n bi n tm l c a mnh v cc phng php ti n hnh giao ti p sao cho ph h p v i i t ng v hon c nh c th . Nh tri t h c Hyl p c i t ng khuyn con ng i r ng: Hy t bi t mnh. Bi t t ch , ki m ch hnh vi, c m xc v tnh c m c a mnh chnh l nh n th c c gi i h n v hnh vi ph n ng c a b n thn mnh. 3.3. K nng s d ng phng ti n giao ti p Phng ti n giao ti p c trng cho con ng i l ngn ng . N u n i dung c a l i ni tc ng vo th c th ng i u c a l i ni s tc ng m nh m n tnh c m c a con ng i. V v y, vi c l a ch n t ng m t cch c vn ha, c gio d c trong giao ti p l m t i u r t quan tr ng. Ng i u c a t ng cng nh h ng t i qu trnh giao ti p, th m ch c th lm tng hay gi m tnh su s c c a t . Nn ta ph i bi t ch n t cho t v bi t bi u hi n ng i u, nh p i u v i
gi ng ni d u dng, nghim trang, m nh l nh hay ph n n ... cho ph h p v i nh ng tnh hu ng giao ti p nh t nh. Xukhmlinxki vi t: "T l s tc ng m nh m nh t n tri tim...m t t thng minh v hi n ha t o ra ni m vui, m t t ngu xu n hay tn c, khng suy ngh, khng l ch s em l i i u tai h a.T c th gi t ch t ho c lm s ng l i hay gieo tr ng l i s cha tin t ng, c v ho c lm gi m s c m nh tinh th n." Trong giao ti p vi c l y gi ng khng ch ni hay, ht hay m tr c h t l di n t m t cch chnh xc nh ng ngh v tnh c m c a mnh. Trong giao ti p ng i ta c th dng ng i u khc nhau cho cng m t cu ni thch h p v i i t ng v tnh hu ng . V d : Gio vin c th ni cu Cho em b ng gi ng ni kh khan l nh lng ho c c th b ng gi ng ni vui v c i m ...Tr em r t nh y c m v i cc s c thi ngn ng c a ng i l n v qua s c thi ngn ng m tr bi t c thi c a ng i l n i v i chng ra sao. T th tc phong, i u b , c ch , nt m t, nh m t, n c icng l phng ti n bi u c m trong qu trnh giao ti p, n b sung, h tr cho phng ti n bi u c m b ng ngn ng lm cho qu trnh giao ti p di n ra nhanh chng, d dng v t hi u qu cao. Trong qu trnh giao ti p c n ph i t rn luy n cch ni, cch vi t l nhi m v quan tr ng v cng l c trng c a qu trnh rn luy n nghi p v c a sinh vin s ph m. Tm l i: Vi c rn luy n cc k nng giao ti p s ph m khng tch r i v i vi c rn luy n cc ph m ch t nhn cch v ton b nhn cch ni chung. c bi t trong ho t ng s ph m th nhn cch m u m c c a ng i gio vin l phng ti n giao ti p khi qut nh t, c th sinh ng nh t v c s c thuy t ph c nh t. N l y u t quan tr ng m b o cho qu trnh giao ti p s ph m t hi u qu cao.
CU H I N T P
1. Trong cc nhm k nng giao ti p s ph m, theo anh (ch ) th nhm k nng no chi m u th trong qu trnh d y h c? Nhm k nng no chi m u th trong cng tc ch nhi m l p? 2. Hi n nay trong nh tr ng ph thng, Anh (ch ) th y gio vin b h n ch nh t nhm k nng giao ti p s ph m no? Lm th no kh c ph c c hi u qu .
BI T P TH C HNH
Bi 1. Hy m t (vi t m t chn dung) v m t h c sinh m anh (ch ) thch hay khng thch gy cho anh (ch ) m t n t ng kh qun. Khi m t c n ch n cc c i m sau: C u t o c th ; hon c nh s ng c a gia nh; nt tnh cch c b n c a h c sinh ; qu trnh h c t p, a ra nh n xt chung.
Bi 2. Hy xc nh nh ng d u hi u d i y, nh ng d u hi u no cung c p nhi u thng tin nh t; nh ng d u hi u no cung c p m t s thng tin v nh ng d u hi u no khng c thng tin trong qu trnh giao ti p v i h c sinh. Khun m t C Dng ng i Nt m t nh m t Qu n o Mi, mi ng Tai Hm rng Gi i tnh Ki u tc L a tu i trang s c T th Bi 3. Em Minh l h c sinh l p 7, th ng b nghi ng l c tnh t t m t (n c p v t). th xem Minh c tnh hay khng? M t l n GV c tnh qun chi c bt my trong ngn ko bn c a GV, khi c l p ra v , Minh v sau cng (c gio ng m bo cho l p tr ng theo di). Qu nhin! Minh c nhn tr c, nhn sau khng th y ai r i i ln b c v ko ngn bn c m l y chi c bt my . Khng k p xem Minh ph n ng nh th no, l p tr ng p vo, qut ngay: n c p! a ngay ci bt my y! Minh lng tng. Mnh c m cy bt ny a cho c gio b qun! L p tr ng ni: Gi b trung th c h ? L gio vin ch nhi m anh (ch ) c nh n xt g v em Minh? Bi 4. Rn luy n k nng i u ch nh, i u khi n b n thn. a. Anh (ch ) hy t p cho mnh thi quen l khi no nng gi n hy ht vo th t su, th ra nh nhng... lm nh v y t nh t 5 l n, l y tay vu t ng c lm d u i cn b c t c. Sau ni nh nhng nh ng g mu n ni. b. Hy t p cho mnh thi quen, khng nn nh n xt v ng i khc m t i u g (d ch l phn on...) khi cha thng tin v h . Bi 5. Rn luy n k nng s d ng cc phng ti n giao ti p b ng cch ch n nh ng cu ni, cch ni di n t cc n i dung sau y: - nh h ng cho h c sinh v mn h c v phng php h c mn mnh s d y. - Ngn c m h c sinh khng c gi t p v ra quay cp. - Khch l h c sinh khi lm bi trn l p. - Ph bi n k ho ch lao ng trong bu i lao ng. - Ph bi n l ch trnh i tham quan di tch l ch s cho l p. - H ng d n th c hi n n i quy h c sinh u nm h c. - Ph bi n n i dung sinh ho t l p.
M TS
BI T P KHC
Bi 1. m t l p cu i THPT c m t i b n theo d lu n c a t p th l p th d ng nh h yu nhau. C H l gio vin d y mn S c a l p t ra r t quan tm n s ki n ny. C th m b o s c d p no s cho i Romeo - Juliet ny bi t th no l th tnh c m lng nhng c a h . D p y n. M t hm, c b t g p i b n cng xem phim r p. Hm sau, c g i b n n ln h i bi. Tr c nh ng cu
h i lin t c v d n d p c a c nh ng cu tr l i d n tr nn r i r c v t t h n. C h l nh cho c gi ng sang m t bn r i g i ti p c u con trai ln b ng. C u con trai c m th y u t c, m t b ng v ph n no hi u c c a c gio nn cu tr l i l p b p...Lc b y gi c m i ko di gi ng, mi t th : Ti g p anh ch sng i d o ph , ch c l cn cha . Hm nay, ti t o i u ki n cho anh ch snh vai nhau ti p t c cu chuy n y. Hy phn tch hnh ng c a c H. Th hnh dung nh ng h u qu c th x y ra sau s ki n ny. N u g p tr ng h p tng t , b n s gi i quy t th no? Bi 2. Tr ng vo h c ging ln nhng h c sinh v n cn thi quen cha t t l c ng lang thang cc c nh c a s v cc b c c u thang. Th y bng c gio Nhung b c n u b c c p cc em ch y v t ln thng bo v i cho nhau: Nhung ln. Nhung ln! C gio Nhung nghe r nhng v n i m tnh b c vo l p v nh nhng ni: M t s em v a ch y t d i c u thang ln cn m t l m ph i khng? Thi ng i ngh th m t t cho l i s c r i c t p trung nghe c gi ng bi m i. Hm nay bi hi kh. Ti t h c di n ra t t p. Cu i bu i h c y, c ti t sinh ho t l p. C gio tranh th nh c: Nghe tr ng, cc em nn vo l p ngay ch th y, c vo. ng n khi th y gio vin ln m i ch y v i vo g i nhau th khng c tr t t . Khi v i nh th th d c ki u xng h b o nhau ng n c t khng thch h p. V d nh u gi sng nay ng l ph i thng bo C gio Nhung ln nhng v v i qu c em g i l Nhung ln. C d ng m t lt, song trong tr ng h p ny n u c n ph i dng hai ti ng trong s b n ti ng th nn ch n ti ng no, cc em? - C ln. C ln! C l p ng thanh ni to. - ng cc em ch n hai ti ng v a g n, v a l ch s . Em no sng nay ch n v i, cha ng th rt kinh nghi m nh. Cc em nhn nhau c i, c m ng. T hi n t ng nh th khng di n ra n a. Hy phn tch cch x tr c a c gio Nhung. Trong tnh hu ng tng t , c th c nh ng cch x tr no? Bi 3. M ng l m t c gio tr p, c trnh chuyn mn v ng nhng h c sinh t qu m n c v ght lun mn ton do c d y, b i v c c cch tr bi kh k qu c. Khi tr bi ki m tra, bao gi c cng g i nh ng h c sinh kh c i m cao v i nh ng bi t danh y vinh d : Nguy n Long H i, cy ton xu t s c, i m 10! V Bch H p, cn s y ti nng, cnh tay ph i c a ti, i m 10! Sau c bu mi, gi ng y mi t th v i nh ng h c sinh trung bnh v km: No nh trung bnh ch ngha Nguy n Huy Th ng, bi c a anh c kh hn y, 6 i m. - D m i chuyn gia chn ng ng V Th Kim ln nh n g y ! Sau nh ng gi tr bi nh th , khng kh trong l p bao gi cng l ng xu ng, gi h c tr thnh m t hnh ph t n ng n i v i c l p.
Hy phn tch thi c a gio vin v cch nh n xt tr bi. Anh (ch ) th hnh dung di n bi n tm l c a h c sinh trong ti t h c trn c a c gio v nh ng h u qu c th x y ra. Bi 4. ang ng i trong phng ngh gio vin, chng ti b ng th y Th y - M t c gio tr m i ra tr ng ch y v i vo v khc n c n . Ch c l nh ng gi t n c m t c nn t trong gi h c. M i ng i xm vo h i han.Th y tr l i qua ti ng n c v n c m t: Em, em cha bao gi g p ph i m t h c sinh h n lo nh v y... Ch cho c bnh tnh l i, anh i n - m t gio vin c tu i m i h i: Th chuy n g x y ra v i c? Chuy n x y ra nh sau: khi l p 7A lm bi ki m tra. C Th y trng th y Tuy n nhn bi c a b n. Th y r t b c, khi thu bi c m ng Tuy n khng bi t t tr ng v tuyn b s h y bi. Ni xong c x v n bi c a Tuy n tr c c l p. Tuy n ph n ng m t cch quy t li t, em ng ln nh ch mp c i, nh n c b t v b c ra c a. Sau khi tr n tnh l i v suy ngh n l i khuyn c a ng nghi p. Th y xin l i em Tuy n v vi c x bi ki m tra tr c l p 7A v trong lng c b ng d y ln m t tnh c m kh t khi Tuy n m t mi b ng, p ng xin l i c gio v cc b n v nh ng hnh ng c a mnh. Phn tch v nh n xt nh ng hnh ng tr c v sau tnh hu ng m c gio Th y g p. N u l gio vin g p ph i tr ng h p trn b n s gi i quy t th no? Bi 5. Gi tr bi t p lm vn hm y l p 10B th t cng th ng. C gio Hon c m t p bi c a h c sinh nng n y gi h t bi ny n bi khc. - Th ny th h c th no c. Em Nga ng ln! T i sao em l i vi t tm t t bi? Th ng cho c bi t: T i sao em khng ch ghi l i ph. C th , h t bi n n bi kia, bi no cng ph m l i. C khi tn ring l i khng vi t hoa, khi th xu ng dng khng vi t th t vo. Cu i cng c Hon ch n tay ln t p bi ni: Khng bi t d o c p II cc em h c hnh th no? Ai d y cc em? D y vn g m ch ch n lm th no h c sinh hi u i v i l i bi vn c m y ph n. Qua cc bi vi t c a cc em ti th y cc em khng c d y v cc quy t c ng php thng th ng nh t, c gio, th y gio no d y cc em tr c y m v trch nhi m, m km th ! C l p im l ng nh t . B ng nhin nhi u ti ng r r m lan ra c l p. C Hon th y v y ni to: Tr t t , c p hai cc em khng c rn luy n v tr t t k lu t trong gi h c ? - Tha c c . Pha cu i l p c ti ng r t r vang ln. C Hon quay ph t l i v i xu ng cu i l p. Th ng, em v a ni g? Em ph n i c ph i khng? Th ng lng tng ng d y, m t ti i, m hi l m t m trn m t. Tha c, c khng nn ni x u cc th y, c gio c c a chng em. Th y, c gio chng em khng c l i.
C Hon b ng dng m t, c chm ch nhn Th ng m t lc r i ch m ri i ln b ng. C l p ci m t nhn xu ng bn. M t thong im l ng tri qua, c Hon th di: Thi cc em m v ra c gip cc em n l i nh ng i u c b n. Hm y, c l p ra v , c gio lng n ng tru v i bao ngh ch ng ch t. M t cu c t u tranh, d n v t ko di n n a m. C kh ng nh c thi sai l m c a mnh v quy t nh ngy mai s xin l i cc em. T c m i yn gi c cho t i sng. Hy phn tch v m t s ph m vi c lm c a c gio Hon i v i HS. Bi 6. M c Th Bch l m t c h c tr b nh r t khim t n v hay ng ng ngng. Em h c kh. Bch r t thch lm chi t cc m u g ho c n n b ng t st. Bch th ng mang nh ng chi t lm n tr ng cho cc em l p d i. M t l n th y Bnh b t g p Bch ang h hoy n n m t con g tr ng trong gi h c. Th y nh c Bch ch ln b ng nhng m t lc sau th y l i th y em gi u gi m ng i n n ti p. Cu i cng th y Bnh nh ph i yu c u: - Bch! Em ang lm g y? Em hy a cho ti v t em ang ngh ch, nhanh ln! Bch lng tng b ln bn b c t ng ang n n d - m t k s ang ci r p trn mnh ng a. Th y Bnh ni ti p: Em ph i nh r ng, n l p h c ch khng ph i ngh ch. By gi ti m i r v sao em ch ng bao gi ch ln b ng. V a ni th y v a nm b c t ng ra ngoi c a s . S vi c l i ti di n trong gi ton c a th y Thi, khi th y Thi pht hi n ra cng l lc Bch hon thnh xong b c t ng, ang t ln bn ng m ngha. Th y nng b c t ng ln lng bn tay r i h i: T tay em n n y ? - Tha th y vng . Bch lng tng tr l i, m t li c ra ngoi c a s . - Em c i bn tay kho lo v m t tm h n nh y c m y. Nhng t i sao em l i n n t ng trong gi h c? T by gi em h a v i th y l khng lm vi c ring trong gi h c n a nh. M t ngh s chn chnh s khng bao gi lm nh v y u. Hy phn tch cch x s i v i h c sinh c a hai th y gio trn, qua nh gi kh nng i u khi n i t ng giao ti p c a hai th y gio. Tr c nh ng tnh hu ng tng t anh(ch ) s x s nh th no? Bi 7. Nhi u gio vin d y l p 6C than phi n r ng d o ny l p n v cc em m i ngh ra m t tr chi m i: vi t vo nh ng m u gi y r i nm cho nhau. Trong gi Ng php c a gio vin ch nhi m, sau khi g i m t h c sinh ln b ng th y gio th y Vi ang li hi vi t g vo m t m nh gi y v nm cho b n ng i dy bn c nh. M y bn tay gi ra ch n ng bay c a vin gi y. Em ang lm g th Vi? Th y gio h i, m t nhn th ng c h c tr ang lu ng cu ng. Em ra kh i ch nh t t gi y mang ln y cho ti. Vi n ng n r i ch ng i nh t m nh gi y, b i r i v nt trong tay. Em khng bi t nn mang ln cho th y gio hay v t i. Em c mang ln y. Ti s khng c nh ng i u b m t c a em u. Vi mang m u gi y t trn bn gio vin.
By gi , cc em c t h t sch i. Ti s p ng nguy n v ng c a cc em. Th y gio ni ti p: Chng ta s vi t t t c nh ng i u b m t vo gi y v nm cho nhau, n u gi ny cha h t, ta s vi t c trong gi ra chi, th m ch c nh ng ti t sau n a. Vi ng ln: Tha th y ch ng c g b m t u c . Th y c c r i d y chng em h c. Th y gio m m u gi y c nh m: Lan i, c i xem phim khng, t i c a nh ht n n nh. Sau th y vi t ln b ng v g i cc em khc nh n xt v l i chnh t , cch t cu. Th y g i ti p nhi u em khc ln t cu v nh n xt. C l p l i chuy n sang h c Ng php t lc no ch ng r. 1. Th y ch nhi m s d ng phng php g ngn ch n tr chi c a h c sinh trong l p? nh gi nh ng bi n php c a th y. 2. K nng i u khi n i t ng giao ti p (h c sinh Vi v t p th l p) ng vai tr quan tr ng nh th no trong gi h c? 3. N u g p tnh hu ng trn, b n c th c nh ng cch gi i quy t no khc?
BI C THM
VNG! TI C L I Ti d y mn a l v ch nhi m l p 10A. Cng ph i xin ni ngay v i cc b n r ng: ti l m t gio vin b t t t nh , m t chn b h ng ph i l p chn gi . Ngay t h i cn h c ph thng, b m ti h ng ti i ngh s ph m v nhn nh ch c n dng ci mi ng nui thn. Ti gi ng d y h t lng v xem ra cng khng c h c sinh yu m n. M t hm, gi o c, ti d y bi Tnh chn th t. ng ra gi a l p, ti h i: - Cc em cho th y bi t, ng c l i v i tnh chn th t l g? Hai h c sinh ng i cu i l p nhanh nh u ng thanh: - Chn gi ! M y c c u gii gi i m nhau c i ph ln. Ti g m ln nh con h b thng: Ai! Ai v a ni...h ? v n tm c m t h c tr ng i bn cu i x c c u ta ng d y. Ti nghi n rng, v h t m y cu n v trn bn x nh ro t m t ci v v t o qua c a s xu ng t, r i t p t nh b c ln b c. Khng bi t mnh ang lm g n a, ti b ra kh i l p. C l p l ng l ng ng ln ra v , b l i mnh ti ng nh tr i tr ng gi a hnh lang. Ba hm sau c gi , ti ln l p, nhng ka c l p v ng teo. Ti l y xe p d t ra kh i c ng tr ng ln xe, p ch m ch m v nh, lng ng n ngang trm m i, c, thi gan xem th ng no hn, lo! B ng c ng i p xe theo, t tay ln vai ti, mi ng c i h nh h ch, i m t nh tt nheo nheo trong c p knh tr ng. - G m nh a l t duy g m tr m t m c t ng v y. Ti nhn ngang, nh n ra Huy, gio vin d y vn cng tr ng, b n thn c a ti. Ti cha k p ni g th Huy lu ru: - Bu n c i qu, gi vn hm nay mnh
d y bi on thuy n nh c. Mnh c xong bi th v h i: Bi th ny c a tc gi no, cc em? cu i l p m t h c sinh ni ngay: C a nh th Huy... C n . C u ta ko di ch Huy v nh n gi ng vo ch C n. Mnh ch t hi u. C l p ph ln c i. C u bi t khng, suy ngh nhanh r i mnh cng ph ln c i. Mnh c i r t lu. C l p u c i vui v h n nhin theo. H c tr chng n l th . Qu ma khng c, ch c nh t h c tr. M ph i khen c u h c tr ph n ng r t nhanh nh y, hm h nh v thng minh n a. N mu n tru ch c mnh, c i vui ci khuy t t t c a mnh. Mnh khng cho l h n lo. V mnh, con mnh nh v n c g i mnh l: B c n i! Sau ti ng c i di, mnh ni: N u v c n m ti tr thnh nh th n i ti ng nh Huy C n th hay bi t m y! Khng kh l p h c vui v ho h ng. Mnh b t u phn tch ng vn hay c a nh th Huy C n nh th y. Mnh t c m th y y l m t gi gi ng thnh cng. C l p im phng ph c... Huy t ng t quay sang ti h i: C u m t ? Ti nh tr ng l ng: Ci mn a l c a mnh... B t gic, ti th y vang ln trong lng m t l i ni: Vng! Ti c l i. Cc em l p 10A, ti c l i! Th y c l i. bn tai ti, Huy v n h n nhin h i d n: Hm nay c u kh hay sao y? Ti p xe v t ln v r tri. Tai ti i... M T L I CHO BI T BAO SUY NGH Nhn bu i dn ti p on gio sinh s ph m v th c t p t i trng, anh ph trch nh c nh cc em h c sinh v th c thi i v i th y c gio, anh ni: G n y tr ng ta c hi n t ng l nhi u h c sinh khi g p th y, c gio khng cho... Nghe v y d i l p rm ran nh ng l i bn tn. - Cc th y, c gio ni th ch nhi u khi mnh cho cc th y, c c tr l i u. Nh c Loan, th y Th o, th y Sng... l n sau t g p t cng ch ng thm cho. - Th th khc v i c Thu, c Kim Anh, chng t cho c bao gi c cng ti c i p l i c cho cc em v c th ng h i han thm. Hng b o. - Ch ng b cho th y Th , g p h c sinh th ng quay m t i v nh khng nhn th y, th m a no khng nhn th y, c g i l ch t. Hm sau n l p th y s a cho rt c m t - Hoa p. M t em h c sinh nam t ny n gi l ng nghe b ng ln ti ng: Cc b n bi t khng, th y Hi u tr ng r t cao th nh. Hm b n con trai chng t g p th y hnh lang, m y a l nh cho trong mi ng. Th ng Tu n khng cho, n c l m th y... Th m th y l i vui v cho tr c: Th y cho cc em. Tu n hm nay c i u g khng b ng lng v i th y ph i khng?- Tu n gi t tht mnh lng tng - D khng . Em cho th y ! T hm khng khi no cu Tu n l i khi g p th y n a. KHNG TH QU TAM BA B N Hm nay b n no tr c nh t? G n tr ng truy bi r i m sao khng ai qut l p? Cha ai lau b ng? - Ti ng ci H l p tr ng h i nh qut.
Th ng Minh ng ln: Theo th t th l bn t , nhng bn th ng Quang b ph t tr c nh t l v th b y chng n khng gi t gi lau b ng. Th ng Quang l n ti ng: Bn t phn cng c th r i, a no qut l p, a no l y n c r a tay, a no gi t gi lau. Ci H ng khng gi t gi lau th mnh n ph i tr c nh t l i. Ti nh ra r i, ci H ng b h ng xe d c ng, n d t b nn by gi cha t i. K , cho n b ph t tu n n a. n o m t lc r i m i a ch y m t ni, a chi, a n bi, vi c tr c nh t c b v y. Tr ng h t gi truy bi vang ln. Chng ti a vo l p, l p cha qut, ci H ng cng cha t i. C gio ch nhi m n l p. C hi nhn m t: Ch cn 10 pht n a l vo l p sao cc em v n cha tr c nh t? C l p ng i im, c h i ci H, n p: Bn b n Minh . Th ng Minh tha: Bn b n Quang , th ng Quang ng b t d y: Phin b n H ng . ra v y. C ni kh r i ci xu ng th i b i trn m t bn gio vin, ci c p xu ng v i ra ngoi. R t nhanh th y c quay l i tay c c m ci ch i v tay kia xch x n c. C ni nhanh: T t c cc em i ra ngoi. R i c ni thm Kh n trng k o tr ng vo l p by gi . C r y n c ln n n l p v qut r t v i. Chng ti nhn nhau. Ci H v i ch y t i: C em qut . M y a chng ti cng ch y t i: a lau bn, a i m n ch i qut l p bn c nh qut cho nhanh. C gio khng ni g b i v khi y v a qut xong th tr ng vo ti t h c. Su t c tu n chng ti nm n p lo c x c cho m t tr n nhng v n khng th y c ni g. Mi t i gi sinh ho t th b y, khi nh n xt cc ho t ng trong tu n, khng th y c ni n vi c y, ci H m i ng ln nh n khuy t i m, ci H ng cng nh n l i, c m i ni r t nh : C cng l thnh vin c a l p, cc em khng lm th c lm, ta bnh ng m. C l p ci m t xu ng... ti li c th y m t c rm r m t. V hm nay, sau 8 nm tr i, ti h c xong c p 2, c p 3 v cao ng s ph m, v cng tc cng m t tr ng v i c, chuy n nh l p l i. Sng hm , chng ti t i tr ng, t t c vo vn phng ch t i gi ln l p. Ch vn th ngh con m nn khng c n c u ng v khng ai qut vn phng. B i bm y, m i ng i l y m t m nh gi y lau ch mnh ng i v tranh lu n phim M t gia nh Th ng H i r t say sa. Tr ng vo ti t 1, m i ng i ln l p g n h t, l i m y m nh gi y lt ch ng i. Vn phng cn l i ba ng i: c ch nhi m c, ti v m t th y gio tr . C nh nhng b o: Hai em ra h i.V c c m ci ch i qut vn phng. M t ti b ng: C em lm . C ch ln bn: Em r a h m chn i k o c khch th ng ng l m.Th y gio tr cng v i vng i l y ci m i n c m m t m n c. Ti bng thau chn i m th y x u h v cng. Khi l h c tr c a c, bi h c y ti t ng nh , v y m n nay lm th y, bi h c o c i th ng nh th m ti khng hi u ! Ti t nh , c l khng th Qu tam ba b n. NI V LM
C Nga l m t gio vin d y gi i, c h c sinh yu m n. l p c gi ng cho cc em v t m lng yu thng, s nng em nh , knh tr ng ng i gi c , an i gip nh ng ng i khng may... Nhng m y hm nay, lc u ch c hai h c sinh th th m bn tn, sau lan ra c l p lm cho c l p nhn c v i thi khng c c m ph c. Th ra hm n , H ng ngh h c, n nh c nh c gi ng l i bi nhng v a n c ng, H ng nghe trong nh v ng ra: 1 B im i! Gi t l n no cng b n nh th m c ci... 2 M gi t k nhng tay m y u... 3 C nh m i m t vi c m cng khng xong. R kh th t! Cha nghe h t cu, H ng v i vng quay v nh v i s ng ngng, s ng s t tr c s vi c x y ra. Hai hm sau, nhm b n thn c a H ng bi t t ng t n chuy n v n tai c. K t qu l c h c k hai, H ng l n n nhn trong gi h c c a c. C GIO TI Tr i sang xun. cc ch , qu y ti m ni ph trung tm th y xu t hi n nh ng m t hng c a t t c truy n, lm cho lng ng i n n c v i ni m vui v n i lo an xen nhau Ti i h c v , t n b qua ph nh m i ngy, ngang qua qun bnh xo n i ti ng, b t ch t lng bng khung ray r t khi nh v m t k ni m khng qun c a th i cn h c c p 2. Ngy no ti cng i ngang qun bnh xo ny, nhng u c nh g. Ch nh ng ngy c n T t, ci k ni m nh i kia m i mn man tr v , qu n qut v eo bm trong tm h n ti. Ti c m ng v m t ngha c cao p c a m t ng i, r i rm r m n c m t. X u h v c m ng, ch v k ni m y, m t k ni m cn in m hnh bng c a c gio ch nhi m, v in m hnh nh c a m t a bnh xo. .Ti l h c sinh l p 9c, h c gi i, ngoan, th y c thng m n, b n b khm ph c, ch t i ci l nh qu ngho. M ti ph i su t ngy ngoi ch v i hai thng rau. Ba a em ti cn nh cng su t ngy lang thang ni ph ph ng, ng h m bn bo, v s Ti mu n ngh h c t lu, t khi cn c r ch c tang h c l p 6, nhng m ti ng vin ti ph i h c, h c v h c, h c n ni n ch n sau ny thay b nui n em. V v y ti khng dm h c ki u c tang c r ch nh tr c n a, m n l c h t mnh, chuyn ch sing nng v i c m tr thnh m t gio s n i ti ng sau ny. Ti c g ng h c, v t kh, v ngh thng m v ti lm vui lng m b ng nh ng k t qu tuy t v i, v t b c. Ti t ho v mnh l m. Ngy y khng bi t ma qu no xm nh p vo ti, khi n cho ti ph i thm thu ng m t b a bnh xo no n tho thch, khi ti i ngang qua ci qun bn ph to mi hng thm l ng, y cm d . Ti thm d s , l i khi b ng ang lp k p, sng i ch ng c g lt d cho i, nn c b m y ci bnh xo m nh su t m y gi li n. R i chuy n ng tr i x y ra. K ng bo gi ra chi. Ti ng i ch n ch , ch cho cc b n ra kh i l p tr c, ti m i th ng th ng ng d y i sau.
Ngang qua ch ng i c a b n Ho, ti nh t l cy bt my m i keng m b n y b l i trn bn. Cho bt th t nhanh vo ti qu n, ti ra kh i l p. T tr c ban khng ai nhn th y. Ti i nhanh vo nh v sinh ng c a c n th n, nht cy bt vo lng qu n tr c b ng, ch nh trang l i y ph c, r i ung dung tr ra. Sau khi tan tr ng, ti gh ch tr i th y ngay cy vi t c m t ch u bnh xo cng b ng h t thm. Ti t v v lng tm mnh: nh Ho giu c, c m t cy bt cng ch ng sao, d s c s m l i m i cy vi t khc m! Lng tm ti c an i. K ng vo l p. Ho ng d y tha v i c ch nhi m r ng h n b m t cy vi t. C l p nhao nhao tm ki m. Khng th y vi t u. nh l c h ng - Ti, L p tr ng m nh d n ng d y ngh c Minh - tn c gio ch nhi m - cho khm xt t t c cc h c bn, c p tp. C khng ng , v cho r ng nh v y m t p, v c ch yu c u t gic. Nhng c l p nh t l tr c ban, quy t li t xin c m cu c khm xt. Cu i cng, c Minh ph i nh ng b . C l p ko nhau ra ng ngoi hnh lang, ch cn l i hai b n trong t tr c ban vo l p lm nhi m v l c sot tm ki m cy bt c a b n Ho. K t qu d nhin l khng tm th y v t b m t. B n Ho tha v i c: Tha c n u m t th thi. em mua cy khc. ng tm n a m t th gi l m !. Nghe v y ti m ng th m trong b ng. Khng ng t tr c ban khng khng xin cho khm xt m i ng i . Ban u c khng ch p nh n, v cho r ng khng t nh , c th xc ph m n nh ng b n th t th trong s ch. Ti l i m ng nh m i thot ch t. M ng cha c 3 giy, ti ph i ho ng kinh khi c l p ng thanh nh t tr yu c u c cho m r ng cu c khm xt ra ton thn. Nam khm nam, n khm n . Cc b n u mu n t ra mnh l vng th t khng s l a, ch c vng r m l ti ch t i ng c xc l n h n khi cu i cng c g t u ng thu n. May thay c nghim trang ni: - Khng m t em no c quy n r r m vo em no h t. Ch c m i mnh c lm ci chuy n ch ng ng ny thi!. Ti v a ni may thay l hi v ng c Minh s khng khm xt ng i ti, ho c ch khm qua loa l y l . B i c r t thng v tin ti . C ng m t bn c a vo l p n t ng h c sinh b c vo. Cu c khm xt ti n hnh r t k l ng ch khng nh ti t ng. Ti run r y ch n phin mnh. Ti nh tm c l ng trnh, vo nh v sinh ch ng h n, nhng l i s gy nghi ng thm. Sau cng ph i tr n tnh l i, lm b th n nhin b c qua c a i m tim p lo n x . C Minh m m c i nhn ti, hai bn tay m cu c khm xt khng khoan nh ng. Ti nn th , l nh tot ton thn. Bn tay ph i c a c s n tr c b ng ti v d ng l i kho ng 3 giy ng h . Ba giy di hn 3 nm. Ti bng hong, ng yn m chn tay r ng r i, c ng c l i. C a m t nhn th ng vo m t ti. nh m t c a c y n i th t v ng v kinh ng c. Ti mu n b t khc v n th ngay t c kh c. Nhng ch t th y c c i, m t n c i th t hi n h u t bi nh n c i c a ph t b quan m cha. R i c v vo vai ti m t ci th t m nh, ni to ln nh mu n cho cc b n cng l p nghe c : - Khng c g! Em c quy n vo l p ng i. M i em khc l i !
Ti ng i vo ch , th n th nhn c khm xt, cc b n cn l i m t cch s si cho xong chuy n. K t qu d nhin cy vi t v n khng c tm th y. N ang n m trong lng qu n, pha tr c b ng, sau l p o tr ng c a ti. Tan h c, c Minh g i ti l i, ni th t nh : Em l i vi pht v i c. Tr ng l p im l ng, ch cn l i c Minh v i ti ng i trong vn phng ban gim hi u. C xo tay t nh b ni: a cy vi t cho c, ng s . Ti run r y rt cy vi t ra kh i lng qu n, trao cho c. C h i nh : Sao em l i d i d t nh v y ? Em lm c th t v ng v cng ! Ti b t khc t c t i. V ti th th t h t v i c v nh ng ci bnh xo qui c y cm d . C xoa u ti, t thng c m. o n c m ti xch l y ra m y t b c, trao cho ti, bu c ti ph i nh n v h a khng bao gi c ti ph m. Ti khc v i c nh khc v i m mnh, khc rng r c khi trong tay ang nng niu t gi y b c, ti n m hi c a chnh c t ng ti. C c i ni : -Cht n a v , em ph i gh vo qun n m t tr n bnh xo cho thm, nghe cha? Xem nh l qu t t c a c cho em v y .Hm sau ngy h c cu i nm m l ch, c l p vui v m ng khi hay tin b n Ho tm l i c cy vi t. H i ra m i hay: T i hm qua, c gio ch nhi m ch thn mang n t n nh giao tr cho kh ch . C Minh gi i thch m t b n l p khc nh t c cy vi t trong gi ra chi ngoi sn, r i em n p l i cho vn phng ban gim hi u !. M i vi c k t thc n gi n, ch cn lo bn tn xn xao vui v v b a lin hoan l p m ng xun m i. Ring ti, ti nh su t i. Nh mi l i khuyn c a c: i cho s ch, rch cho thm. Ti khng bao gi lm m t th ng n c p n a t ci hm m ti vo qun bnh xo n m t tr n no n cng b ng b ng ti n c gio ch nhim cho ti. Ti n m t ch u bnh xo thm, r t thm v nng h i n c m t n nn, c m ng c a chnh mnh ri xu ng chn a. SAI L M NG TI C g n ba nm tri qua k t ngy ti ph m sai l m ng ti c y. Gi y khi tr thnh m t sinh vi n s ph m ti v n khng th no ngui i c m gic day d t, h i h n v c x u h n a m i khi nh v c. Ti v n l m t h c sinh chuyn Vn t u c p II. Ln c p III, thi vo tr ng nng khi u c a t nh, t p m c c tn trong i tuy n h c sinh gi i theo ng nguy n c a gia nh. Hm y, ph trch mn l ch s l p ti l m t c gio tr m i ra tr ng. S nhi t tnh v tm huy t v i ngh c a c truy n vo ti ni m say m b mn v n ph i dnh kh nhi u th i gian h c thu c lng ny. Th i gian u, ti chm ch cy cu c b t k khi no r nh r i. Ch no khng hi u ti l p t c nh c gi i p cho tho ng m i thi. C l v th m c n ti, nh n xt v s a ch a cho ti t ng bi ki m tra m t. Cu i h c k , ti chnh th c c tn trong i tuy n h c sinh gi i chu n b cho m t k thi quan tr ng s p t i. N u c gi c tinh th n nh lc u th c l by gi ti khng ph i n h n. Th nhng, ti khng chi n th ng c chnh mnh tr c nh ng l i m i g i h p d n c a b n b: Hm th i n khao m i, hm th ko nhau i xem
ca nh c mi n ph, hm th t ch c i chi xa hn ch c cy s , trm ngn l do xao nhng vi c h c hnh. H u qu c a nh ng cu c vui l hai m m t lc no cng n ng tru i u hng hng ng bi v c ch ng ch t ln mi. V r i k ki m tra ch t l ng i tuy n tr c khi xung tr n cng t i. C gio ra cho b n ti m t t ng h p ph i v n d ng kh nhi u ki n th c m i gi i quy t c. Ti hoa m t tr c nh ng dng ch l nh lng v khng ng t i vi c g p hc th ny. Nhng l b n xung quanh c m i mi t vi t nh ch y ua v i kho ng th i gian 120 pht ang tri i nhanh hn m c bnh th ng. Cn ti, lng tng nh g m c tc v ch ng bi t ph i b t u t u. Ng c ln pha b c gi ng, th y c ang chm ch ch m bi, khng n o g n a, ti nh nhng li cu n v trong ngn bn ra v c nh nu t t ng ch . Nhng v khng h c bi c ng v i vi c ph i c trong m t t th ln lt nn ti vi t khng n nh p g v d ng nh b nh ng ki n th c trong cu n v kia thi min n m c khng r i ra c. Ti u bi t m i hnh ng c a ti t ny t i gi u khng l t qua c m t c. Tim ti nh ngng p khi cu n v b rt kh i ngn bn v m t m nh gi y t ngay tr c m t: Em khng c n lm bi n a. Cu i gi l i g p c. C m gic x u h xen l n s hi nhanh chng xm chi m ton b tm tr ti. N c m t ua nhau ri xu ng m nng h i v m n cht. Tai ti nghe lng bng khi nghe ti ng tr ng h t gi i m. M i ng i n p bi ra v , ch cn mnh ti i di n v i c trong l p h c. Ti v n cn nh , nh r l m nh m t nghim ngh c a c khi c ni v i ti : Em lm c r t th t v ng! N u em khng trong i tuy n th l m t i u d ch p nh n. Nhng em l i l m t thnh vin i di n cho l p v ton tr ng tham d m t k thi quan tr ng nh th m em khng trung th c th c c th tin c em n a khng? N u c l p bi t chuy n th cc b n ngh g v em? n lc ny ti m i nh n ra r ng mnh m c m t sai l m nghim tr ng. Sai l m lm m i c m d nh trong ti b y lu nay s p h t. V x u h v i c v b n b, v khng t tin nn ti ch ng rt lu trong k thi ch n h c sinh gi i mn l ch s nm y. Ti khng dm nhn th ng vo m t c m i lc c gi ng bi nh tr c kia v gi l i trong mnh n i day d t khn ngui. C i! Li u c c tha th cho a h c tr d i d t ny khng? Ng i ta v n b o th i gian s lm lnh m i v t thng. Nhng v i ti v t thng tinh th n ny s theo ti mi nh m t bi h c su s c v lng trung th c tr c khi ti c ng trn b c gi ng nh c gio d y s c a ti ngy no HY THA L I CHO C EM NH Tr i l i d n chuy n sang ng, nh ng tia n ng ban mai y u t khng s c ph tan ln sng m ng, t ng cn gi u ma nh nh th i cng lm ng i ta l nh bu t. V y l hai nm tri qua r i mau th t, hai nm, m t qung th i gian khng lm ti qun i nh ng k ni m m m t l n ng v gi l nh nh th ny l ti l i nh . H i , ti cha ch ng ch c, ra dng m t c gio nh by gi . Ti kh kh , ngy ng c ng v i dng ng i nh b nn b n h c tr qu qui l p 9 ch ng
bi t s l g. M i l n ng l p ti u lm m i cch ra oai. V chuy n g n n cng s n. Ma ng nm y, l p 9A c a ti v a n nh n ci l nh mun th c a ng v , v a n m t c u h c tr m i t t nh khc chuy n n. v m t c u ta lc no cng d ng dng, nghnh nghnh nh b t c n ai c . trong l p ch mnh c u ta l m li, ch ng chi v i ai. C u ta c thi quen lc no cng cho tay vo ti qu n trng r t ng ngo. Hm , cng ti t tr i l nh l nh nh th ny, l nh, ci l nh t u len l i vo trong da th t, vo trong xng lm ti khng ch u n i m c d m c hai, ba l p o. Ti ki m tra bi u gi , cy vi t trn tay khng bi t v tnh hay c r ng tn c u h c tr m i n. M t tay c m t p, tay kia th n nhin cho vo ti qu n. Ti nng b ng c m t v khng th ch u n i:C yu c u em c thi nghim tc! C u ta nhn c l p v nhn ti b i r i.Tha c th em r t nghim tc y m! C bi t tr i r t l nh, nhng c yu c u em rt tay ra.Cnh tay tri ng y trong ti, nhng ch c d u hi u s r i kh i ch c. Em ng p ng ng:Tha c..em khng th ..em xin c! V m t em thay i m t cch t ng t, khng cn d ng dng l nh gi n a m nh van ln tha thi t. Nhng lng v tha c a ti lc ny nh ng ch cho tnh ho th ng. Ho c em rt tay ra, ho c em hy b c ra kh i l p! Em b i r i phn vn kh x , cnh tay tri rt ra kh i ti qu n. Ti cha c h ng giy pht sung s ng c a ng i chi n th ng ch t ch t l ng. C l p c i ln, nhao nhao nh v ch . Ti s ng s v khng tin vo m t mnh n a. Em khng c bn tay, hay ni ng hn bn tay tri c a em b c t st ch cn l i ci tay. Em ng ngc au n, i m t tho ng th t ngn ng n n c v t ch y ra kh i l p, ch y mi t, khng quay u nhn l i. Th r i t hm ti khng cn g p l i em n a. Em l n trnh ti, l n trnh t t c m i ng i nh em t ng l n trnh khi cng m r i xa qu hng x x n y, ch v ca a xt ch k c a ng i n b v i m em m h u qu n ng n em ph i gnh ch u khi gi tay ngn ca a-xt ang t t th ng vo m t ng i m . V ti, ti v tnh khi l i n i au, s m t mt, t i nh c m em vi chn. Cho n t n by gi , hai nm r i nhng ti v n cn nh nh in i m t ng ngc n t i nghi p c a em, t i sao ti l i v tm n nh v y ch . Hy tha l i cho c, em nh! V SAO M T N SINH L P 9 T ST? Chuy n au lng x y ra tr ng THCS Ng s Lim, th x B c giang ( t nh B c giang), m t ngi tr ng ang c s GD T B c giang ngh v i b GD - T cng nh n l tr ng chu n qu c gia nm 2003. Vo h i 10 gi sng ngy 17 - 3-2003, em Tr n thanh Thu , 15 tu i, h c sinh l p 9A1 c a tr ng THCS Ng s Lin c pht hi n ch t lu ngy t i c ng Bn trn sng Thng, cch th x B c giang 2 km v pha h ngu n. Em Thu c xc nh n l m t tch t 4 hm tr c, t i 13-3-2003, sau m t l i nh tr ng, b gio vin b mn yu c u lm b n ki m i m v m i ba m ln tr ng trao i. Trong
bu i lm vi c v i phng vin bo ti n phong, ng Nguy n nh Ti n , hi u tr ng tr ng THCS Ng s Lin cho bi t, s vi c b t u t ti t a l c a l p 9A1 ngy 12-3. C Nguy n Th Lan, gio vin a l ghi tn m t s h c sinh ni chuyn ring trong l p vo s ghi u bi c a l p. Ng i ph trch s ghi u bi l em Tr n Thanh Thu , m t thnh vin trong ban cn s l p, nhi u nm li n l h c sinh gi i. H t ti t h c, trong gi ra chi, khi cc b n th c m c: Sao my ghi tn tao vo s u bi ? Thu tr l i: T i b y b t tao ghi th tao ph i ghi!. Lc c gio Nguy n Th Lan v tnh ng sau lng Thu nghe th y, c gio cho r ng Thu v l , x c x c v l p t c b t h c sinh l p 9A1 b gi chi, vo l p h p ki m i m Thu . Theo ph n nh c a m t s h c sinh l p 9A1, c gio Lan gi t s ghi u bi trn tay em Thu , g i c l p vo, b t l p tr ng l p bin b n v vi c Thu g i c gio l b y, vi t i vi t l i vi l n n i dung em Tr n Thanh Thu v l v i gio vin. C gio Lan yu c u Thu ng tr c l p. Em Thu ng ln xin l i c gio nhi u l n nhng c v n xu ng li tay em ln ng tr c l p v tuyn b : T nay em Thu khng c vo l p h c ti t a l. Khng c thi cu i nm mn a l!. Em Thu v nh vi t bin b n ki m i m c ch k c a cha m . Qu ho ng s tr c s vi c, s cha m bi t s bu n v la m ng. Ngy hm sau, Thu t k vo b n ki m i m v n p cho c Lan. S vi c Thu gi m o ch k cha m b c Lan bo cho ch nhi m l p 9A1 bi t, yu c u ba m em Thu ph i n tr ng g p tr c ti p c Lan vo sng th su 14 - 3. Ngay trong t i th nm 13 - 3, Tr n Thanh Thu b nh ra i. Xc em c tm th y sau b n ngy, gia nh em Thu cho bi t , gim nh php y sng 17 - 3 cho th y, em Thu ch t vo kho ng 3 - 4 ti ng sau b a cm chi u ngy 13 - 3, t c l kho ng 2 - 3 ti ng sau khi b nh i. Em Thu ch t do ng t n c, khng c d u hi u b nh p, dng v l c hay b xm ph m thn th . Sng 19 - 3, gia nh em Tr n Thanh Thu b t ng nh n c m t l th tuy t m nh do chnh em Thu vi t g i qua ng bu i n, d u bu c c B c giang t ngy 14 -3. C kh nng Thu b th m 13 - 3, tr c khi t t . Trong th, c h c tr 15 tu i thanh minh v nh ng hi u l m c a c gio v th l : Con l l i v i c gio,con xin l i nhi u l n, con t ng c y ch do , khng truy c u con n a, nhng hm sau c l i n p bin b n ln BGH v m i gia nh n.Con suy ngh t hm th t n gi D ba m c gi i quy t n tho vi c ny th tng lai c a con cng khng cn g n a Ba m nui con n h c 9 nm r i nhng by gi , ch v m t vi c ny m con khng c thi, con cn ph n u lm g n a c g con c s ng v i ba m ba m ch ng ki n s tr ng thnh c a con. T m t l i r t nh trn l p, vi c m t n sinh d i d t tm n ci ch t nh m t l i thot trong danh d bo ng tnh tr ng cng th ng trong m i quan h nh tr ng gia nh v i n sinh tu i d y th. Khi c th cng nh tm l ang trong giai o n chuy n bi n t m t a tr tr thnh ng i l n, suy ngh cha chn ch n, b t c m t s vi c no cng tc ng n tm h n cc em. B t c l i
lo s no cng c th y cc em n tm l tiu c c, nh t l khi cc em cha tm c ch d a, cha c m t ng i b n tm giao trong gia nh, ng i quen, b n b. M t l i nh nh vi c h c sinh l mi ng g i c gio sau lng c l b y c nn x ph t b ng m t bi n php nghim kh c v nh h ng n th di n c a n sinh nh b t ln b ng, bu tr c l p, do s u i h c, u i thi nh v y? Tr l i cu h i ny, ng Nguy n nh Ti n, hi u tr ng tr ng THCS Ng S Lin cho r ng: Vi c gio vin b mn ph i h p cng gio vin ch nhi m gio d c nhn cch, c n nghim kh c l ph h p!. Khi c h i, t i sao ngay sau khi em Thu m t tch, c gia nh bo co nhng su t 4 ngy, cho n khi pht hi n xc em Thu , nh tr ng khng h trnh bo cng an ho c nh s gip t cc c quan ch c nng? ng Ti n tr l i: Em Thu b nh i vo bu i t i, lc l th i gian gia nh ang qu n l, gia nh c trch nhi m i trnh bo! QU 20-11 l nm 1978 c a th k tr c. Chng ti i l m. D l cn b gi ng d y nhng ngy hai xu t cm nh b p th u l i v i ci d dy tr trung co bp kho nh cao su. i tri n min, i quay qu t, i khng th t . Bu i chi u, v a l m b m ti ng Nga, v a ng xu ng sn k tc x xem c ai c m tha i n cm cha ch y theo. C ti ng g c a r t r. Ti m c a b c ra. Em! V a th , v a t m t b c l chu i to t ng ln hnh lang, em ni t qung: Nhn ngy .hi n chng20/11em t ng th y. Ni r i, em t m t m c i v ch y v i xu ng c u thang. Ti m b c qu n ng n 4kg vo trong phng trong m t nhn ng c nhin c a 5 th y gio tr cng . Ti thnh th o xo n tho nh ng chi c dy l t tre cn ti v ra, r i gi tay ln tr i ht to : Tr i i! S n! Nh ng c s n ln ra, nu ti, mp mp. ng l s n t i pha ct. Thm l m y! Ti v a nu t c m t ci v a c m m t c s n ln, ph i ph i. Ch! V m ng l m y. B ng anh Hng ci xu ng: Ci ny m i quan tr ng!. Anh nh t ln m t chi c phong b b b ng lng bn tay, ch y th ng ra c a s . Ti ch y theo gi t l i. Anh ki ng chn gi cao ln v a c i v a ni: My lu c s n ngay i tao m i tr cho. Nhng r i anh cng a tr ti. Ti lu ng cu ng g mi ci phong b g p c u k, r i l i ht ln: Tr i i! Th!. Nt ch em u n, dng ch ng v thanh tao, lu lot. Ch h c tr gi i Tr ng Phan : Cng nh t ng th y hoa, S th y khng c l . N i th h n th y c, Xin t ng th y s n thi! Bi th ng n g n p , nh m t l i ni a bu t mi ng, nh m t nt th c lng n n nt. Vn khoa m! Cu no cng th y. Tr Ngh m ! G M T BN THUA ang d y ti t h c, ti th y m t b c ph huynh m t b ng b ng d t con i vo c a l p 9B. Ti v i ra c a xem bc c n g.
- Ti h i c, t i sao c l i u i con ti ra kh i l p? Ch v n m b bu i lao ng, c khng n thm n th thi l i cn l m chuy n. Chng ti cn b n i lm khng c th gi m hi m t t l m i ph huynh. Ti s bo co vi c ny v i ban gim hi u. N u ban gim hi u khng gi i quy t ti s ph n nh ln S Gio d c v cch c x c a gio vin v i h c sinh. Ti cha k p nh th n th may qu, c hi u tr ng c m t. C v i vng ni: - y ch t! Hm nay l ngy khai gi ng Bc i! Ngy t t c a Th y tr chng ti, c vi c g bc vo vn phng cng trao i k o dng c nm th bu n cho Th y tr ti qu. M i bc vo vn phng u ng n c. Cng l lc tr ng h t ti t 1, ti vo vn phng th y c hi u tr ng ang h i h c sinh: 3 Em b m c lu khng? Em b b nh g? 4 Tha c em b m c m t ngy, em au b ng . - Th th c cng m ng cho em v em ch m c m t ngy v b nh l i khng tr m tr ng nn hm nay trng em r t kho m nh. C cng bu n cng em l em m ng vo ci ngy l p em lao ng. Nhng C cng thng bo cho Dng bi t l p em lao ng 4 bu i ch khng ph i 1 bu i u nh.Em bi t n i qui c a tr ng ta qui nh n u ngh h c ho c ngh lao ng th chnh ba m vi t gi y xin php. N u ba m b n n m c khng th vi t gi y xin php c th em cng ph i nh m t b n ra xin php h . Nh th gio vin ch nhi m m i bi t m i thm em ho c mi n lao ng cho em. Em hy nhn xem, quang c nh tr ng ta hm nay so v i hm h c khc nhi u khng? Hng cy xanh t t, t ng vi tr ng xo. N u ai cng ngh nh em th hm nay em n tru ng c c nh th ny khng? m t i u n a, c thng bo em bi t: Cu i nm h c xt duy t h c sinh lu ban v ln l p, chnh c gio ch nhi m c a em tha thi t b o v ki n cho em c ln l p v em l n l m r i. V y em c m n c gio ch nhi m c a em cha? Ti cng thng c m v i bc l con mnh ra ai cng thng cng qu. Chu Dng l con bc nhng chu l i l h c sinh c a chng ti. N u chu h, bc au lng m i ph n th chng ti cng au lng khng km. Do , m i s vi c h c sinh v ph n nh bc hy bnh tnh tin t ng gio vin. Hm nay c gio khng yu c u em Dng m i gia nh, th bc u c bi t ngoi bu i m ra chu cn b thm nhi u bu i khc, l ra chu chi b i h h ng, bc l i trch nh tr ng khng bo. Bc hy k t h p ch t ch v i gio vin gio d c con em ngy m t t t hn. Ti tm s nh v y bc c ki n g khng? Nghe nh ng l i phn tch c tnh, c l, ph huynh em Dng nh n ra l i c a con mnh v ni:Ti ch bi t c m n cc th y c gio, t m lng c a c gio ch nhi m ti xin c c m n. Con hy xin l i v cm n c gio i! Ph huynh vui v ra v . H c sinh vo l p. C Hi u tr ng n t n ni v i ti: C u cng nn rt kinh nghi m, ngy th ng khng c u i h c sinh, ngy khai gi ng cng khng c u i, n u h c sinh vi ph m ph i vi t gi y m i ph huynh.Ti th m c m n c Hi u tr ng g cho ti m t bn thua trng th y. y l bi h c cho ti v cng tc ch nhi m l p.
TI LI U THAM KH O
1. A.G.Cvalip (1967), TLHXH, Nxb Gio d c, H N i. 2. Cc qui t c trong giao ti p (1996), Nxb Thanh nin, H N i. 3. Th Chu (2004), Tnh hu ng TLHLT v TLHSP, NXB Gio d c H N i. 4. V Dng (Cb)(2000), TLHXH, NXB Khoa h c x h i H N i. 5. H Ng c H i, V Dng (Cb)(1996), Cc phng php c a TLHXH, NXB Khoa h c x h i. 6. Ng Cng Hon (Cb)(1992), Luy n giao ti p s ph m, Nxb Gio d c, H N i. 7. Bi Vn Hu , M ng Tu n, Nguy n Ng c Bch (1995), TLHXH, B gio d c v o t o, H N i. 8. Bi vn Hu (Cb)(2003), Tm l h c x h i, Nxb i h c Qu c gia H n i. 9. Nguy n Vn L (1997), Giao ti p s ph m, Nxb Gio d c, H N i. 10. Long (Cb)(1991), TLHXH - Nh ng lnh v c ng d ng. NXB Khoa h c x h i - H N i. 11. Tr n Tu n L (1994), Tm l h c giao ti p, i h c M bn cng TP. H Ch Minh. 12. S thng minh trong ng x s ph m (1998), Nxb Thanh nin, H N i. 13. Tr n Tr ng Thu (Cb)(1998), Bi t p th c hnh tm l h c, Nxb Gio d c, HN.
M CL C
Chng I. Tm l h c x h i l m t khoa h c. I. i t ng v nhi m v c a tm l h c x h i 1. Hi n t ng tm l x h i v tm l h c x h i 2. i t ng, nhi m v c a tm l h c x h i 3. M i quan h gi a tm l h c x h i v h t t ng x h i II. S l c l ch s hnh thnh tm l h c x h i 1. Th i k tch ly tri th c Tm l h c x h i trong lnh v c tri t h c 2. Th i k tm l h c m t 3. Th i k TLHXH v i t cch l khoa h c th c nghi m III.Cc phng php nghin c u tm l h c x h i 1. Cc nguyn t c 2. Cc phng php nghin c u Chng II. Cc hi n t ng tm l x h i v quy lu t hnh thnh I. Cc hi n t ng tm l x h i 1. B u khng kh tm l x h i 2. Tm tr ng x h i 3. D lu n x h i 4. Truy n th ng II. Cc quy lu t hnh thnh tm l x h i 1. Quy lu t k th a 2. Quy lu t ly lan 3. Quy lu t b t ch c 4. Qui lu t tc ng qua l i Chng III. Quan h x h i v quan h lin nhn cch I. Quan h x h i 1. Khi ni m 2. Qu trnh hnh thnh m i quan h II. Quan h lin nhn cch 1. Khi ni m 2. Nh ng y u t tm l x h i c a quan h lin nhn cch III. Quan h lin nhn cch trong x h i v trong nh tr ng 1. Quan h lin nhn cch trong x h i 2. Quan h lin nhn cch trong nh tr ng Chng IV. Nhm v t p th trong ho t ng c a nh tr ng I. Nhm 1. Khi ni m chung 2. Nhm nh II. T p th 1. Khi ni m v t p th 2. Cc giai o n pht tri n c a t p th 3. T p th trong nh tr ng
Trang 1 1 1 1 2 3 3 4 4 5 5 5 8 8 8 11 12 14 16 16 17 18 18 20 20 20 20 21 21 22 23 23 26 29 29 29 30 31 31 32 33
Chng V. Nh ng v n chung v giao ti p s ph m I. Khi quat chung v giao ti p x h i 1. Khi ni m giao ti p 2. Ngn ng trong giao ti p 3. M t s qui t c trong giao ti p x h i II. Khi quat chung v giao ti p s ph m 1. Khi ni m 2. c trng c b n c a giao ti p s ph m 3. Cc hnh th c giao ti p s ph m III. Cc giai o n trong qu trnh giao ti p s ph m 1. M u qu trnh giao ti p s ph m 2. Di n bi n c a qu trnh giao ti p s ph m 3. K t thc qu trnh giao ti p Chng VI. Nguyn t c v phong cch giao ti p s ph m I. Cc nguyn t c giao ti p s ph m 1. Nhn cch m u m c trong GTSP 2. Tn tr ng nhn cch i t ng trong giao ti p 3. Nguyn t c c thi n ch trong giao ti p 4. Nguyn t c ng c m trong giao ti p II. Phong cch giao ti p s ph m 1. Khi ni m chung 2. Cc lo i phong cch giao ti p s ph m
BI T P TH C HNH
Chng VII. K nng giao ti p s ph m I. Khi ni m 1. K nng nh h ng giao ti p 2. K nng nh v 3. K nng i u khi n qu trnh giao ti p s ph m
M T S BI T P KHC BI C THM
35 35 35 37 39 41 41 41 42 43 43 44 45 47 47 47 47 48 49 51 51 52 54 57 57 57 58 59 61 64

TLH Xa Hoi Va TLH GTSP 2007

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TLH Xa Hoi Va TLH GTSP 2007

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chng I TM L H C X H I L M T KHOA H C

4. Nu m t s v d th hi n s v n d ng phng php t o tnh hu ng th thch trong nghin c u tm l x h i.

Chng II CC HI N T NG TM L X H I V QUY LU T HNH THNH

Chng III QUAN H X H I V QUAN H LIN NHN CCH

Chng IV NHM V T P TH TRONG HO T NG C A NH TR NG

Quan h gi a t p th gio vin v t p th h c sinh c bi u hi n

CHNG V NH NG V N CHUNG V GIAO TI P S PH M

thng n s b n v ng c a m t t ch c. C th ni giao ti p l m t cng c s c bn quan h , lm kinh t , t o ra h nh phc gia nh

II. KHI QUT CHUNG V GIAO TI P S PH M

III CC GIAI O N TRONG QU TRNH GIAO TI P S PH M

CHNG VI NGUYN T C V PHONG CCH GIAO TI P S PH M

CHNG VII K NNG GIAO TI P S PH M

You might also like