You are on page 1of 236

i

T.C. Mersin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi Anabilim Dal Ynetim Bilimleri Blm

KRESELLEME VE KAMU YNETM: TRKYE RNE

Melehat KUTUN

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2005

ii

T.C. Mersin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi Anabilim Dal Ynetim Bilimleri Blm

KRESELLEME VE KAMU YNETM: TRKYE RNE

Melehat KUTUN Danman: Prof. Dr. Tayfur ZEN

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2005

NSZ Kreselleme, her eyden nce kapitalist sisteme ilikin bir aamadr. Dolaysyla kapitalist ekonomik sistem devam ettii srece, kresellemenin farkl boyutlar ile karlalacaktr. Bugn bu boyutlar ekonomik, sosyal, siyasal, ynetsel, teknolojik ve kltrel srelerde etkilerini fazlasyla gstermitir. Bu nedenle kresellemenin kamu ynetimine etkisinin gncel nemi ve bu etkinin kaynak ve biimlerinin aratrlmasnn gereklilii, kresel-ulusal kar atmalarnn iyi anlalmas ve reform sorununun zmne bilimsel yarar almann tad nemi ifade etmektedir. Dolaysyla, kreselleme ve kamu ynetimi arasndaki ilikinin incelenmesi ve Trk Kamu Ynetiminin bu srecin neresinde durduunun tespiti bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. alma konusunun gncellii nedeniyle 11 Temmuz 2005 ve 11 Austos 2005 olarak belirlenen dzeltme dnemi ierisinde, konunun ierii asndan nem tad dnlen yrrlkteki ve yrrle yeni girmi yasalara ilikin deiiklikler de almaya yanstlmaya allmtr.

ii

ZET Bugn, Trkiyede siyasal, ynetsel ve sosyal yapya ilikin nemli dzenlemeler yaplmaktadr. Kreselleme srecine bal olarak gerekleen bu dzenlemeler, 1980lerden bu yana ekonomik yapnn yeni-liberal eksenli politikalarla dntrlmesi almalarnn bir devamdr. Dnemin siyasal ve ynetsel yaplanmas ise, yeni sa anlay erevesinde belirlenmektedir. Bu anlayn Trk Kamu Ynetiminde ngrd dnm, zellikle 2000li yllardan sonra kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi amacyla karlan yasa ve tasarlarda somutluk kazanmaktadr. Sz konusu dnmn gereklemesi esnasnda kreselleme bir uygarlk projesi olarak sunulmakta, dnya ekonomisi ile btnlemenin, demokrasinin, insan haklarnn vb. gereklemesinin onsuz olamayaca vurgulanmaktadr. almann sonucundan uluslararas kurulularn ngrd politikalarn amacnn, Trk Kamu Ynetiminde nemli bir dnmn abas olduu ortaya kmaktadr. Bu giriim, Trkiye gibi gelimekte olan lkelerin kamu ynetimleri zerinde daha derin etkiler yapmaktadr. Bu srete, devletin refah devleti ilevi ortadan kaldrlmakta ve kamu ynetiminin faaliyet alan toplum aleyhine snrlandrlmaktadr.

iii

SUMMARY GLOBALIZATION AND PUBLIC ADMINISTRATION: EXAMPLE OF TURKEY Today, Turkey witnesses the important regulations related with political, administrative and social structure. It may be said that these regulations, realizing in connection with the globalization process can be evaluated as continouing process of the transformation of 1980s neo-liberal politicies in Turkey. The political and administrative structuration is determined by new right approaches. On the other hand, the concrete implementations of this theoretical approach can be clearly observed in the past laws, especially come into agenda after 2000s, aiming to re-regulation of public administration. In the process of such realization, globalization is submitted as a civilization project, and it is stressed that integration with the world economy, democracy, human rights, etc. cannot be done without it. At the end of this study, what is come into being is that the aim of policies proposed by international organizations is to transform the Turkish Public Administration. This attempt has had a big impact on the public administration of the developing countries like Turkey. In this process, the welfare state function of the state has been eliminated and the scope of public administration was narrowed against the public interest.

iv

NDEKLER NSZ ZET NDEKLER KISALTMALAR LSTES GR I.BLM: KRESELLEME SREC VE FARKLI YAKLAIMLAR I.1.Kreselleme Kavram ve Kavrama likin Tartmalar I.2. Kresellemenin Nedenleri ve Boyutlar I.2.1. Ekonomik Nedenler ve Boyutlar I.2.2. Teknolojik Nedenler ve Boyutlar I.2.3. Siyasal Nedenler ve Boyutlar I.2.4. Kltrel Nedenler ve Boyutlar I.3. Kreselleme Srecine likin Farkl Yaklamlar I.3.1. Kreselleme Savunucular I.3.2. Kreselleme Kartlar I.3.3. Dnmcler II.BLM: KRESELLEME SRECNN KAMU YNETM ANLAYIINDA ORTAYA IKARDII DNM II.1. Ulus Devletin levlerinin Deiimi: Refah Devletinin Krizi ve Yeni Sa Anlay II.1.1. Ulus-Devletin Ekonomik levlerinin Deiimi II.1.2. Refah Devletinin Krizi ve Yeni Sa Anlay II.2. Kresel Dzeyde Ulus Devletin Kuatlmas

Sayfa No i ii iv vii 1 9 10 15 15 19 21 26 29 29 32 38

43

44 46 51 55

II.2.1. Yukardan (Kurumsal) Kuatma: Uluslararas Kurulular II.2.2. Aadan (eriden) Kuatma : Yerelleme Sylemi II.3. Yeni Sa Anlayn Kamu Ynetimi Anlayna Yansmalar II.3.1. Kamu Ynetimi Anlayndaki Dnm II.3.2. Yeni Kamu letmecilii Anlay II.3.3. Ynetiim Anlay III.BLM: 1980L YILLARDAN GNMZE TRK KAMU YNETM YAPISININ DNTRLMES III.1. Uluslararas Kurulularn Trk Kamu Ynetimi Yapsnn Dntrlmesine Etkileri III.1.1. IMF Etkisi: stikrar Politikalar III.I.2. Dnya Bankas Etkisi: Yapsal Uyum Politikalar III.1.3. Dnya Ticaret rgt Etkisi: GATS ve Kamu Hizmetlerinin Ticarilemesi III.1.4. OECD Etkisi: Dzenleyici Reformlar III.1.5. Avrupa Birliine Uyum Etkisi: lerleme Raporlar III.2. Trkiyede Ynetsel Yapnn Dnm Arac Olarak Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun III.2.1. Merkezi Ynetim ve Yerel Ynetim likisinin Yeniden Dzenlenii III.2.2. Yeni Yerelleme Anlay III.2.3. Kamu Hizmeti Anlayndaki Dnm 78

56 70 74 75

85

93

102 104 109

114 121 129

132

139 153 166

vi

III.2.4. Dzenleyici Kurullar ve ngrlen Yeni Kamu Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi III.2.5. Demokrasi ve Ynetim: STKlarn ngrlen Yeni Kamu Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi 183 174

SONU KAYNAKA

192 206

vii

KISALTMALAR LSTES AB a.g.e. a.k. Ar-Ge BM BDDK U DB DE DEA DPT DT EPDK GATT : Avrupa Birlii : ad geen eser : ayn kaynak : Aratrma Gelitirme : Birlemi Milletler (United Nations) : Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu : ok Uluslu irketler : Dnya Bankas (World Bank-WB) : Devlet statistik Enstits : Dzenleyici Etki Analizi : Devlet Planlama Tekilat : Dnya Ticaret rgt (World Trade Organization-WTO) : Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu : The General Agreement on Tariffs and Trade (Tarifeler ve Ticaret Genel Antlamas) GATS : General Agreement on Trade in Services (Hizmet Ticareti Genel Anlamas) IMF IULA : International Monetary Fund (Uluslararas Para Fonu) : International Union of Local Authorities (Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii) KGV KHK KT : nsan Kaynan Gelitirme Vakf : Kanun Hkmnde Kararname : Kamu ktisadi Teekklleri

viii

KYTK MT OECD

: Kamu Ynetimi Temel Kanunu : Milli stihbarat Tekilat : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik ve Kalknma birlii Tekilat)

PTT PUMA RK RTK SAL SECAL SPK STK s. ss. TBMM TESEV TESK TK TOBB TOSAV TRIMS

: Posta Telgraf Telefon : Public Management of OECD : Rekabet Kurulu : Radyo ve Televizyon st Kurulu : Structural Adjustment Loan (Yapsal Uyum Kredileri) : Sectoral Adjustment Loan (Sektrel Uyum Kredileri) : Sermaye Piyasas Kurulu : Sivil Toplum Kurulular : sayfa : sayfa says : Trkiye Byk Millet Meclisi : Trkiye Ekonomik ve Sosyal Ettler Vakf : Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Destekleme Dernei : Telekomnikasyon Kurumu : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii : Toplumsal Sorunlar Aratrma Vakf : Agreement on Trade-Related Investment Measures (Ticaretle Balantl Yatrm Tedbirleri Anlamas )

ix

TRIPS

: Trade-Related Aspects Of Intellectual Property Rights (Fikri Mlkiyet Haklaryla Balantl Ticarete likin Anlama)

TSAD UMMR YPK

: Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei : Marmara Belediyeler Birlii : Yksek Planlama Kurulu

GR Gnmzde kreselleme kavramn tanmlayan eitli grler bulunmaktadr. Bu grler, kreselleme savunucular, kreselleme kartlar ve dnmcler olmak zere ana balkta toplanabilir. Kreselleme savunucular ve dnmclere gre kreselleme, en genel anlamyla toplumun ve bireyin yaam koullarn ekillendiren ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel srelerde ulusal snrlarn neminin azalmas olarak ifade edilmektedir. Kreselleme kartlarna gre ise, kapitalist sistemin btn dnyaya yaylmas anlamnda, kapitalist gelimede gelinen son aama olarak tanmlanmaktadr. Kresellemeye ilikin farkl grlerin nedeni, kreselleme srecinin

tanmlanmas konusunda, onun boyutlarna ve sonularna hangi pesrpektiften bakld ile ilgilidir. Bu farkllk, 1970lerin sonlarndan itibaren dnyadaki birok gelimi ve gelimekte olan lkenin ekonomik krizden k politikas araylaryla birlikte daha belirgin bir hale gelmitir. Bu erevede kreselleme kartlarnn kreselleme srecini, kapitalist sistemin 1970 sonras yaanan ekonomik krizlerden bir k yolu olarak grmeleri, zellikle yeniden yaplanma sreci olarak tanmlamalar ve i pazara dayal ekonomi politikas izleyen gelimekte olan lkelerin dnya ekonomisi ile btnlemelerinin teorik ve kurumsal altyapsn oluturma sreci olarak ifade etmeleri bu srecin boyutlarna ve sonularna ilikin olumsuz deerlendirmelerinin temel nedeni olmaktadr. Buna bal olarak 1980lerden sonra Trkiyede da alma politikalarnn uygulanmaya balanmasyla belirginleen kreselleme sreci, dnya genelinde mali piyasalarn ve sermaye hareketlerinin serbestlemesi temelinde ve yeni liberal politikalarn

btn dnyaya yaylmasn salayacak biimde ilerlemektedir. Dolaysyla bu politikalarn uyguland lkelerde ekonomik yapdaki dnme bal olarak ynetsel ve siyasal yaplar da dntrlmekte, daha uygun bir yap oluturulmaya allmaktadr. Srecin ileyi mekanizmasn ise Uluslararas Para Fonu (International Monetary Fund-IMF) ve Dnya Bankas (DB (World Bank)) gibi uluslararas kurulularn ye lkelere nerdii, sosyoekonomik ve ynetsel-siyasal yapnn yeniden yaplanmasna ilikin politikalar

oluturmaktadr. Bu politikalar, kreselleme srecine bal olarak birok tartmay da beraberinde getirmektedir. Temel tartma noktalarndan biri ise, ulus-devletin ilevinin ve bunun faaliyet organ olan kamu ynetiminin ilevlerinin yeniden tanmlanmas ve dzenlenmesi olarak belirginlemektedir. Kreselleme savunucularnn, ulus-devletin ilevlerini yitirdiini ya da bunlarn andn iddia etmesine ramen, gerekte sre tam tersi bir biimde sermaye lehine ulus devletin glendiini ortaya koymaktadr. Ulus-devletin ilevlerindeki bu dnme bal olarak da kamu ynetimi anlay ve rgtlenmesi yeniden tanmlanmakta ve

biimlenmektedir. Ulus-devletin refah devletine zg uygulamalar bu srete yerini yeni sa politikalarla biimlenen uygulamalara brakmaktadr. Dolaysyla ulus-devletin refah devleti ilevleri sorgulanmakta, ortadan kaldrlmakta ve yerine bunlar reddeden yeni sa politikalar konulmaktadr.

Kreselleme srecinin gereksindii yeni sa politikalar ise Washington Konsenss sonucu, IMF ve DB gibi uluslararas kurulular araclyla oluturulup, yrtlmektedir. Bu politikalar yeni liberal ve yeni muhafazakr yaklamlardan olumaktadr. Yeni muhafazakrlk, klasik muhafazakrln zerine bireysel zgrlk kavram eklenerek oluturulmaktadr. Bilindii gibi klasik muhafazakrlkta toplumsal yap, geleneklerce belirlenmektedir. Buna gre toplum, hiyerarik bir yapya sahiptir ve bireysel farkllklar bu yapnn doal zeliini oluturmaktadr. Yeni muhafazakrlkta ise bata aile olmak zere, geleneksel ve dini kurulular, komuluk ilikileri ve vakflar yeni liberal politikalardan kaynaklanan eitsizlikleri ortadan kaldran kurumlar olarak ortaya kmaktadr. Devletin bu kurumlara mdahalede bulunmas, bunlarn geleneksel doasn bozaca gerekesiyle reddedilmektedir. Dolaysyla yeni muhafazakrlk, bu kurumlarn varlklarn devam ettirmelerini ve devletin bu alandan ekilmesini ngrmektedir. Bu erevede yeni sa anlay, yeni liberal ekonomik yapy ve yeni muhafazakr siyaset sylemlerini iermektedir. Bu nedenle kreselleme sreci ile yeni sa politikalar birlikte dnlmeli ve birbirlerini tamamlayan bir sre olarak alglanmaldr. Bu anlamda yeni san devleti alglay biimi ile kreselleme srecinde tanmlanan devlet anlay benzer bir yapy ifade etmektedir. Bu balamda almann konusu, 1990lardan sonra tartma alan genileyen kreselleme srecinin ve buna bal olarak uygulamaya konulan yeni sa politikalarn, kamu ynetimi zelinde neden olduu anlay deiiminin incelenmesidir. almann btnnde kresellemenin daha ok sosyo- ekonomik ve siyasal boyutlar ele alnarak, bu boyutlarn

* Washington Konsenss: IMF ve DBdan oluan iki Bretton Woods kuruluunun yapsal uyum srecinde nerdii politikalardan olumaktadr. Maria Lavinge, (1999), The Economics of Transition Fron Socialist Economy to Market Economy, Macmillan Press, Second Edition, London, s.159.

ulus-devlet ve kamu ynetimi ile ilikileri incelenecektir. Kreselleme ve kamu ynetimi arasndaki ilikinin irdelenmesi, kresellemenin genelde devlet, zelde kamu ynetimini ne ynde etkiledii ve kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi ulus devletin bu srete mrn tamamlayp tamamlamad da sorgulanacaktr.Dolaysyla almada, kreselleme belirli bir dnemi tanmlayan geici bir sre olarak deil, kapitalist srecin bir devam olarak ele alnmaktadr. Bu yaklama gre kreselleme kapitalizmin ortaya kndan bu yana devam eden sermaye birikiminin ve bunun kanlmaz bir gerei olarak dnya pazarlarnn btnlemesinin devam olan bir sreci ifade etmektedir. Dier bir ifadeyle bu almada, kapitalist sistemin temel unsuru olan sermaye birikiminin devamn salamak zere yaanan uluslararaslama ve pazar btnlemesi sreci kreselleme olarak deerlendirilmektedir. Kresellemeye ynelik yaplm almalarn byk bir ounluunun ekonomik altyapdaki dnme vurgu yapm olmas st yapya, yani kamu ynetimi rgtlenmesi ve ileyii zerindeki etkisinin son dneme zg gelimelerle kendini gstermesi ve yeterince incelenmemi olmas byle bir almann yaplmasn gerekli klmaktadr. Dolaysyla almann temel amalarndan birisi, ekonomik altyapya bal olarak st yapda yani, kamu ynetiminde ortaya kan dnmn eletirel adan incelenmesidir. Bu incelemede, kreselleme srecinin bir st yap kurumu olan kamu ynetimi zerindeki etkilerinin incelenmesi almann temel noktasn oluturmaktadr. Bu nedenle alma, kresellemenin genelde devlet, zelde kamu ynetimine ilikin alglay biiminin deerlendirilmesini, buna bal olarak da Trk Kamu Ynetimine etkilerini ieren bir durum tespitini amalamaktadr. zellikle son yllarda Trk Kamu Ynetiminin kreselleme srecine uyumunu salamak

amacyla yaplmak istenilen reformlar ve bunlara dayanlarak hazrlanm olan birok tasar ve yasa bulunmaktadr. Halihazrda TBMMnde kabul edildii halde zerinde tartmalarn youn olduu yasalarn ve yeni yasa taslaklarnn TBMM gndeminde bulunmas, bugn Trk Kamu Ynetiminde bylesi bir yaplanmann sonularn ortaya koyan almalar gerektirmektedir. Dolaysyla bu alma bylesi bir gereklilik nedeni ile yaplm, sorunlar ve sonular tartmay amalamtr. almada, uluslararas kurulularn Trk Kamu Ynetiminin kreselleme srecine uyumunu salamak zere nerdii politika ve yapsal dnmn Trkiye Cumhuriyeti devletinin Anayasas ile ciddi elikiler ierdii ve kamu ynetiminin yapsal ve ileyisel yeniden yaplanmas zerinde belirgin etkileri olduu temel varsaym olarak kabul edilmektedir. Buna bal olarak kreselleme srecinin ekonomik, siyasal, hukuksal ve ynetsel alanlarda ok boyutlu etkisi olduundan hareketle, bu alanlar da aratrma konusu olarak ele alnmtr. Belirlenen temel varsaymn dayana ise, kreselleme srecinin lkelerin gerek ekonomik, gerekse siyasal ve ynetsel yaplarnda srece uygun olarak geirmekte olduklar dnmn etkilerinin Trk Kamu Ynetimi balamnda belirginlemeye balam olmasdr. Temel varsaym gz nnde bulundurularak oluturulan alt varsaymlar ise yledir; Kreselleme sreci ulus devletin ilevlerini deitirmektedir, Sz konusu sre, zelletirme uygulamalar ile sosyal devleti, Yerelleme politikalar ile de merkezi ynetimi zayflatmaktadr.

Sz konusu varsaymlarn ve durum tespitinin yaplmasnn amaland bu almann yntemi, asl olarak literatr taramasna dayanmaktadr. Ulalabilen yabanc ve yerli yaynlar ile internet sitelerindeki akademik yaynlar alma iinde deerlendirilmitir. Bunun yan sra, eitli rapor, belge ve zellikle kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasna dnk, uzun bir sredir Trkiyedeki siyasal gndemde yer alan yasalardan ve yasa tasarlarndan yararlanlmtr. rnein, IMF ve Trkiye arasnda imzalanan niyet mektuplar, DBnca 1997 ylnda yaynlanm ve konuyla dorudan ilgili olan World Development Report, The State n a Changing World raporu, GATS Anlama Metni, OECD Dzenleyici Reform Programna ilikin rapor, Avrupa Birlii (AB) 2004 ilerleme raporu, Trkiye Odalar ve Borsalar Birliinin 2000 ylnda yaynlam olduu Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden Yaplandrlmas raporu, Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Kanunu ve bu erevede km olan dier yasa ve tasarlar incelenmitir. alma, amac ve yntemi nda blmden olumaktadr. lk blmde, kreselleme srecinin kuramsal ve kavramsal erevesine ilikin tartmalara, buna bal olarak da kreselleme srecinin nedenleri ve boyutlarna yer verilmitir. Kreselleme srecine ilikin farkl yaklamlarn deerlendirildii ilk blmde, bu farkllklar kresellemenin boyutlar temelinde incelenmitir. kinci blmde ise kresellemenin genelde ulus-devlet, zelde kamu ynetimi ile arasndaki iliki saptanmaya allmtr. Kresellemenin ulus-devletin ekonomik, siyasal ve sosyal ilevlerinde neden olduu deiimin yan sra, bu deiimin kamu ynetiminin ileyi mekanizmasna olan etkileri de, bu blmde deerlendirilmektedir. Dolaysyla kreselleme

srecine bal olarak yeni kamu ynetimi anlaynn tanmlanmaya alld bu blmde, kamu ynetiminin iletme rgt biimi olarak algland belirlenmektedir. Dier bir ifade ile, kamu ynetiminin yaps ve ileyiine dnk ngrlen deiime ilikin yaklamlar ikinci blmn temel tartma noktalarn oluturmaktadr. Buna bal olarak da, kresellemenin ngrd devlet ve yeni kamu ynetimi modelinin ilevlerine dikkat ekilmektedir. almann nc blm, birinci ve ikinci blmde erevesi izilen kuramsal ve kavramsal ereveye ve yaklamlara bal olarak, 1980lerden gnmze Trk Kamu Ynetiminde yaplmak istenilen dnmn incelenmesini amalamaktadr. Bu blmde Trk Kamu Ynetiminde gerekletirilmek istenilen dnm rnei, ncelikle 24 Ocak 1980de balayan istikrar ve yapsal uyum politikalarnn genel hatlaryla

deerlendirilmesini gerekli klmaktadr. Buna bal olarak uluslararas kurulularn Trkiyede kamu ynetimini dzenlemeye dnk sunduu reform nerilerinin, Trk Kamu Ynetiminin yapsal ve ileyisel deiimini salayacak mekanizmalarn ve yasal srelerin

deerlendirilmesi bu blmde ele alnacaktr. Buna gre reform nerilerine bal olarak Trkiyenin son yllarda gndeminde olan kamu ynetimi reformuna ilikin dzenlemeler bu blmde ele alnmaktadr. Bu erevede kamu ynetimi reformu kapsamnda hazrlanm olan tasarlar ve yasalar, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas konusunda yaplmak istenileni belirlemek asndan nemli ipular sunmaktadr. Dolaysyla kamu ynetimi reformu ierisinde arlkl olarak Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun ve yerel ynetim reformu kapsamnda hazrlanm olan l zel daresi Kanunu, Belediye Kanunu ve Bykehir Belediyesi Kanunu btnsel olarak deerlendirilmektedir. Bylece bu yasalarn yrrle girmesi halinde Trk Kamu Ynetimi

anlaynda, rgtleniinde ve ileyiinde ortaya kacak dnmn deerlendirilmesi olanakl hale gelmektedir.

I. BLM: KRESELLEME SREC VE FARKLI YAKLAIMLAR Kreselleme srecinin kavramsal ve kuramsal erevesinin aklanmaya allmas, ncelikle kavramn kullanmna ilikin farkl yaklamlara ve tanmlamalara deinilmesini gerekli klmaktadr. Kavrama ilikin yaklamlar ierisinde kresellemenin yeni bir sre olup olmadna deinilmesi ve tartmann kreselleme mi, uluslararaslama m boyutunda yrtlme allmas nem tamaktadr. Kresellemenin tarihsel srecinin aklanmas ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel boyutlar balamnda deerlendirilmesini gndeme getirmektedir. Bu balamda kreselleme sreci ekonomik anlamda; devlet korumaclndan vazgeilmesi, sermayenin serbest dolamnn nndeki engellerin kaldrlmas ve ticaretin serbestlemesi ile ifade edilen serbest piyasa ekonomisi, siyasal anlamda; ok partili demokratik sistem, insan haklar ve hukukun stnl kapsamnda liberal demokrasi, kltrel anlamda ise farkl kltrlerin, inanlarn dncelerin kaynamasyla oluacak bir evrenselleme olduuna ilikin sorunlar balamnda tartlmas ve bunlarn kuramsal dzlemde devlet ve kamu ynetimi sistemine etkileri tartmalarna nasl yansdnn irdelenmesi yararl grlmektedir. Kreselleme srecine ynelik farkl yaklamlar ise; kresellemeyi savunanlar, kresellemeye kar kanlar ve daha ok kreselleme savunucularna yakn duran, dnmcler olarak ifade edilen grlerdir. Bu grlerin kresellemenin hangi etkileri boyutunda kresellemeyi savunduklar ve neden kar olduklarna ilikin aklamalarnn incelenmesi konunun saydamlamasna katkda bulunacaktr.

10

I.1. Kreselleme Kavram ve Kavrama likin Tartmalar Kreselleme, en genel anlamyla kapitalizmin gelimesinde yeni bir aamay ve dnyann btnlemi tek bir piyasa haline gelmesini ifade etmektedir1. Kreselleme kavramnn bugnk anlamyla kullanm konusunda ise iki farkl kaynaktan sz edilebilir. Bunlardan ilki, sz konusu sylemin ilk kez 1962 ylnda Kanadal letiimci Marshall Mc Luhann kresel ky kavramn kullanmasna2, dieri yine ilk kez 1980lerde Harvard, Standford ve Columbia gibi Amerikan niversitelerinde kullanlmaya balanmasna ilikindir3. Ancak, kavram olarak 1960larda ortaya kan, 1980lerde kullanm yaygnlaan, gnmzde ise birok tartmann odak noktas haline gelen kreselleme sreci, sz konusu dnemlerle ilgili olmasna karn ilerleyen blmde deinilecei gibi, kkeni bundan ok daha geriye gitmektedir. 1980lerden sonra yaadmz dnyay tanmlamak bakmndan ska kullanlan, birok konunun ve tartmann odanda yer alan kreselleme kavram, en genel anlamyla sermayenin, fikirlerin ve insanlarn uluslararas boyutlardaki dolam biiminde ifade edilebilir. Sz konusu bu dolam, ayn zamanda ulusal kltrlerin, ulusal ekonomilerin ve ulusal snrlarn zld, sosyal hayatn da bu zlmenin ortaya kard sreler tarafndan belirlendii bir sreci ifade etmektedir4. Byle bir sre ise deerlerin, dncelerin ve bilginin hem ayrt, hem farkllat, hem znelletii, hem de standartlat bir dnyay anmsatan geni ve tartmal bir ierikle ilikilendirilebilir5.

Gencay aylan, (1999), Kresellemenin Geliimi, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s. 14. 2 Haluk Geray, (1999), letiim Bilgi Toplumu ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s.39. 3 Yusuf Erbay, (1998), Kreselleen Dnyada Trkiye, Trk dare Dergisi, Yl 70, Say 421, 1998, s.299. 4 Hirst Paul-Thompson Grahame, (1998), Kreselleme Sorgulanyor, ev: ala Erdem-Elif Ycel, Dost Kitabevi, Ankara, s.26. 5 H. Emre Bace, (1999), Kreselleme, Devlet ve Demokrasi, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say.4, Ankara, s.9.

11

Bu anlamda kreselleme, birbirine kartlk oluturacak biimde, btnleirken paralanan, kreselleirken yerelleen btn bunlarn da birbirine kart bir sreci simgelemektedir. Bu da, kresellemenin tanmlanmas konusunun, daha ok onun boyutlar ve sonularna nereden bakldyla ilgili bir durum olduunu ortaya koymaktadr. Kreselleme srecine ilikin grlerin eitlilii, belirsizlii, farkll kavramn tanmlanmasnda karlalan genel sorunlarn temelini oluturmaktadr. rnein, ekonomistler, siyasal bilimciler, rgt kuramclar, i dnyas liderleri, akademisyenler ve kamu ynetimcileri de dhil olmak zere sosyal bilimciler, konu zerinde farkl grlere sahiptirler. Bu kiilerden ekonomistler, kresellemeyi dnyann btnyle bir piyasa haline gelmesine ynelik bir adm olarak deerlendirmektedirler. Ekonomistlere gre kreselleme, dnya ekonomisini oluturan sosyal ve ekonomik unsurlarn birbirleriyle ve sre iinde de dnya piyasalaryla eklemlenmesini ifade etmektedir6. Ekonomistlerin kresellemeye ilikin tanmlar ayn zamanda sz konusu kavramn ekonomik anlamna da iaret etmektedir. Bu anlamda kreselleme, piyasa ekonomisinin yaylmasn, dnya leinde ekonomik rgtlenmelerin artmasn, sermaye hareketlerindeki olaanst serbestlii, d ticaret hacmindeki ve okuluslu irketlerin faaliyetlerindeki art ifade etmektedir7. Kresellemenin ekonomik anlamna ilikin yukarda yaplan genel tanmlarn tersi ynde bir tanma gre kavram, serbest piyasann yaygnlamas olarak deil, eitsizliklere ve katmanlara dayal yaylan ve derinleen kapitalist gelimenin yaylmas olarak yorumlanmaktadr. nk kresel irketlerin ve kresel sermayenin gelimekte olan lkelerin glerini at bir dnyada, bu lkelerin kendi politikalarn uygulamak yerine

Erin Yeldan, (2002), Neoliberal Kreselleme deolojisinin Kalknma Sylemi Deerlendirmeler, Ankara, Gz Say 7, s.20. 7 Mehmet Aktel, (2003), Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Asil Yayn Datm, Ankara, s.59.

zerine

12

ekonomik, askeri ve siyasal bamllklar nedeniyle uygulamak zorunda kaldklar ekonomik politikalarnn olmas, varsaylan serbestlikle badatrlamamaktadr8. Siyasal bilimciler ise kresellemenin lke egemenliine dayal geleneksel tanmlardan ve kavramlardan uzaklaarak hkmet d kurulularn ortaya kmasna doru bir hareket anlamna geldiini ifade etmektedir9. Baka bir anlatmla siyasal anlamda kreselleme, devletin etkin ama snrl bir yapya dntrlmesini ifade etmektedir10. Siyasal bilimcilerin benimsedikleri farkl bir tanma gre kreselleme, kapitalizmin dnya apnda yaratt politik, kltrel vb. alanlardaki btnlemenin yeni ve byk yaylmas karsnda gelitirilmi ideolojik bir kavramdr11. Bu anlamda kreselleme, politik bir ara olarak kullanlmaktadr. Buna bal olarak da kendiliinden ve nlenemez bir sre olduu savunulmaktadr12. letme alanndaki akademisyenler ve danmanlar ise kreselleme kavramn snrsz bir dnya eklinde betimlemektedirler. Ayrca, kresellemeyi hkmetlerin deil zel sektr firmalarnn harekete geirdii bir sre olarak grmektedirler13. Bunun nedeni, kresel dzeyde serbest piyasa ekonomisine gemi olmak ve btn lkelerin dnya piyasalaryla btnlemelerinin amalanm olmasdr. Bu yzden, mal-hizmet ve sermaye hareketlerindeki serbestleme, kreselleme olarak tanmlanmakta ve buna en ok zel sektr giriimcilerinin katlyor olmas, rekabet koullarnn egemen olmas ve kr

Meryem Koray, (2003), Kresellemeye Eletirel Bir Bak ve Yeni Kresel Anlayn ve rgtlenmenin Kanlmazl, 2000-2003 Petrol- Yll, Petrol- Yayn, stanbul, s.54, Korkut Boratav, (1999), Ekonomi ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s.26. 9 Ali Farazmand, (2001), Globalization, The State And Public Administration: A Theoretical Analysis With Policy Implications For Developmental States, Public Organization Review, December, Vol.1, Issue.4, s.442. 10 Aktel, a.g.e., s.59. 11 Sungur Savran, (1996), Kreselleme mi, Uluslararaslama m?, Snf Bilinci Dergisi, Say 16-17, s.2. 12 Cem Somel, (2004), Azgelimilik Perspektifinden Kreselleme, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? Kreselleme I, s.118-200. 13 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 444.

13

gdsnn hedeflenmi olmas krsellemenin zel sektr tarafndan ynlendirildiinin ortaya konulmasna neden olmaktadr14. Kreselleme kavramna ilikin farkl yaklamlarca yaplan tanmlamalarn yan sra, kavramn yeni bir sre olup olmadna ilikin tartmalar da sz konusudur. Bu balamda, kapitalist gelime sreciyle birlikte kresellemenin varolduu ynndeki anlay, bu tartmalarda ne kmaktadr. rnein Ellwood kresellemeyi, eski bir sreci anlatan yeni bir kavram olarak tanmlamaktadr. Ellwooda gre kresel ekonomi, be yzyl nce balayan Avrupa smrgecilik dnemiyle beraber ortaya kan btnlemeyle balamtr. Ancak, bu sre son eyrek yzyldr bilgisayar teknolojisindeki gelime, ticari engellerin kaldrlmas ve okuluslu irketlerin politik ve ekonomik glerinin artmasyla hz kazanmtr15. Bu anlay benimseyenler, kavramn kullanmndaki ykselii, 1980lerden sonra da alma politikalarnn uygulanmasyla hzlanan uluslararaslama srecine, dnya genelinde mali piyasalarn ve sermaye hareketlerinin serbestletirilmeye balamasna ve yeni-liberal politikalarn btn dnyaya yaylmasna dayandrmaktadr16. Dolaysyla, kreselleme olarak ifade edilen sre, kapitalizmin tarihi boyunca bilinen, tank olunan uluslararaslamasndan baka bir ey deildir17. Byle bir ynelimin ardnda ise uluslararas ticaretin, siyasal ve teknolojik ilikilerin yzyllardr uluslarn arasnda gelimi olduu dncesi bulunmaktadr18. Baka bir ifadeyle, kresel ekonomi ile uluslararaslam ekonomi arasnda byk fark vardr. Uluslararaslam ekonomi, birok

Glten Kazgan, (1997), Kreselleme ve Yeni Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul, s.70-71. Wayne Ellwood, (2003), Kresellemeyi Anlama Klavuzu, ev: Betl Dilan Gen, Metis Yaynlar, stanbul, s.13, Farazmand, (2001), a.g.e., s.444, Savran, (1996), s.1. 16 Yasemin zdek, (1999), Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say 3-Eyll, TODAE, Ankara, 1999, s.26. 17 Nail Satlgan ve Etyen Mahupyan, (1996), Kreselleme, Ulus Devlet ve Kimlik, ktisat Dergisi, Say 362, s.8. 18 Frederick Riggs, (1998), Public Administration in America: Why Our Unigueness is Excptional and Important Public Administration Review, 58(1): ss.22-31, Akt: Farazmand,(2001), a.g.e., s. 442.
15

14

14

irketin, ayr ulusal ekonomilerdeki tabanlarndan ticaret yaptklar, byk oranda uluslararaslam bir ekonomidir. Kresel ekonomi ise ekonomik sonularn tmyle, dnya piyasa gleri ve ulustesi irketlerin kararlar tarafndan belirlendii ekonomidir. Kresel bir ekonomide ulusal ekonomilerin bir rol bulunmazken uluslararaslam ekonomide ulusal politikalar geerliliini korumaktadr19. Kresellemeyi yeni bir sre olarak tanmlayanlar ise daha ok teknolojik gelimelere, Dou Blokunun yklmasna ve serbest piyasa modelinin stnlne vurgu yapmaktadr20. Bu unsurdan biri olan teknolojik gelimeler; mobil telefonlarn, internet balantlarnn, medya ve networklerin gsterdii ilerlemenin dnyann kldne ve byk bir kye dntne ilikin sylemleri glendirmesi eklinde ifade edilmektedir21. Bunun yan sra, teknolojik gelime bakmndan kresel dzeyde btnlemi finansal piyasalar, elektronik devreler araclyla ilemlerini saniye ile ifade edilecek bir srede gerekletirebilmektedir. lem hzndaki bu art ve Dou Blokunun yklmasyla kresellemenin nndeki nemli engellerden biri alm olmakta ve bu da liberal piyasa ekonomisine olan gvenin artmasna yol amaktadr22. Btn bunlarn sonucunda kreselleme, kapitalist sistemin temel unsurunu oluturan sermaye birikimi srecinin devamn salamak zere yaanan uluslararaslama sreci olarak tanmlanabilir. Bu sre, ekonomik ve sosyal yaplarn bugnk kreselleme evresine uyumunu salayacak biimde yeniden dzenlenmesi anlamna gelmektedir. Baka

* Ulus-tesi irket kavram, uluslararas bir ynetim ana sahip olan irketleri tanmlamak iin kullanlmakta ve bu irketler, dnyada vergi ve ucuz igc asndan yksek kazanl yerlerde faaliyet gsteren, zel bir ulusal kimlik tamayan, gerekten serbest olan sermayeyi ifade etmektedir. Ayrca Baknz. Hirst ve Thompson, a.g.e., s. 37. 19 Hirst- Thompson, a.g.e., s.220. 20 Meryem Koray, (2001), Kreselleme Sreci ve Ulus Devlet, Ekonomi, Siyaset, Tartmalar, Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, s. 47. 21 Yaar Erjem, (1996), Kreselleen Ne?, ktisat Dergisi, Say 362, s. 2. 22 Farazmand,. (2001), a.g.e., s. 444-445.

15

bir deyile, sermayenin bugn eskisinden daha fazla belirleyici olmas, serbest piyasa anlaynn sadece ekonomi alannda deil, sosyal yaamn tm alanlarnda da etkili ve belirleyici unsurlardan birisi haline gelmesine neden olmutur. I.2. Kresellemenin Nedenleri ve Boyutlar Kreselleme yeni bir sre olmayp, kapitalist sistemin gelime evreleri iinde yaanan uluslararaslama sreci eklinde tanmlandnda uluslararaslamada etkili olan temel unsurun, sermaye birikimi sreci olduu anlalmaktadr. Bu erevede sermeye birikimi ile ilikili olarak kreselleme veya uluslararaslama sreci, ekonomik, teknolojik, siyasal, sosyal ve kltrel olmak zere birok boyuta dayanmaktadr. Dolaysyla, kresellemenin ekonomik ve toplumsal sreler zerindeki etkilerini deerlendirebilmek asndan genel erevesiyle ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel boyutlar zerinde durmak gerekmektedir. I.2.1. Ekonomik Nedenler ve Boyutlar kinci Dnya Savann ardndan lkelerin benimsemi olduu refah devleti politikalar, ulusal ekonomilerin uluslararas ekonomi ile olan ilikilerini kontrol altnda tutmalarn iermektedir. Ancak 1970lerde dnya ekonomisinde yaanan kriz, lkelerin da almalarna neden olmutur. Da alma sreci, yeni-liberal ekonomi politikalar eliinde 1980 sonrasnda hzlanarak srdrlmtr23. 1970li yllarn sonunda nce ngilterede Thatcher, sonra Amerikada Reagan, paralel bir biimde yeni-liberalizmi ya da neo-liberalizm olarak adlandrlan politikalar uygulamaya koymutur. Bu politikalarn temel amac, kreselleme olarak adlandrlan srece ulusal ekonomilerin uyumunu

23

zdek, a.g.e., s.26-27.

16

salamak olarak deerlendirilebilir. Ancak liberal ve yeni-liberal politikalarn dnya ekonomisinde uygulama alan bulmas yeni bir olgu olarak deerlendirilmemelidir. Daha nce de ifade edildii gibi kapitalist sistemin gelime evreleri iinde ou kez, bugn kreselleme olarak tanmlanan sreler yaanmtr. Dnya kapitalizminin gelime srecinde, deniz ar keiflerin balad 1490lar I. kreselleme evresi olarak ifade edilmektedir24. kinci kreselleme evresi ise Sanayi Devrimini izleyen 19. yzyldan balayarak I. Dnya Savana kadar olan dnemi kapsamaktadr25. Bu dnem iinde kreselleme olarak ifade edilen sre, dnya kapitalizminin merkezlerinin evre lkelere ynelmesi, bunun nedeninin de ucuz ham madde kaynaklarn kontrol altnda tutmak, ucuz igcn kullanmak ve piyasay kontrol etmek olduu Somel tarafndan da vurgulanmaktadr26. Bu dnemin temel zellii ise para piyasalarnda ve ticaret ilikilerinde altn standardnn norm kabul edilmi olmasdr 27. I. Dnya Sava ile 1970li yllarn ban kapsayan ara dnem dnda kalan ve bugne uzanan sre ise III. kreselleme evresi olarak deerlendirilmektedir28. III. kreselleme evresinin bir ncekinden fark ise finans sermayesindeki akkanln artmas biiminde deerlendirilebilir. Bu durum, ulusal paralarn deiim hadlerinde belirsizlie neden olmakta, finansal sistemin ileyiinde eitli risklere yol amakta ve speklatif kazanlar zendirmektedir. Bu dnemde, sermayenin krll ama olarak belirlenmekte ve ekonomik refahn arttrlmas gerekesiyle toplumsal, ynetsel, kltrel alanda ortaya
Baskn Oran, (2001), Hangi Kreselleme?, Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, s. 2, Ellwood, (2003), a.g.e., s.13-14. 25 Baskn Oran, a.g.e., s. 3. 26 Cem Somel, (2002), Trkiyede Kreselleme zerine Tepkiler, Praksis , Yaz Say 7, Ankara, s. 36. 27 Yeldan, (2002), a.g.e., s.22. 28 Hrst-Thompson, a.g.e., s.8-14, Kazgan, (2001), Kreselleme-Ulus Devlet ve Yeni Ekonomik Dzen, Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul. s. 24-28.
24

17

kabilecek her trl engelin kaldrlmas talep edilmektedir29. Tanmlanan kreselleme evrelerinde uluslararas dolama konu olan sermaye biimleri farkl gibi grnse de, sermayenin uluslararas dolamnn artmas, kreselleme evrelerinin ortak zelliini oluturmaktadr. Kresellemenin kapitalist sistemin gelime evreleri iinde dnem dnem yaanan sre olmas, asl olarak kapitalist sistemin ileyi mekanizmas ile ilgilidir. Bilindii gibi kapitalist sistem, sermaye birikimine dayal bir sretir. Sermaye birikiminde temel ama ise kr maksimizasyonudur. Sermaye birikimi srecinde, bir sre sonra ulusal piyasalarn bu birikimi gerekletirmek iin yeterli olamamas, hatta engel tekil etmesi, krizlere neden olur. Dolaysyla, kapitalizmin ortaya kndan bu yana kresel bir nitelik tayor olmas, srekli olarak sermaye birikiminin nn tkayc engellerin kaldrlmasn, piyasalarn uluslararaslatrlmasn gerektirmektedir. Dolaysyla kreselleme srecinin ekonomik boyutu, en genel anlamyla dnya ekonomisini oluturan sosyal ve ekonomik paralarn hem birbirleriyle, hem de dnya piyasalaryla eklemlenmesi olarak ifade edilebilir30. Baka bir ifadeyle ekonomik boyut, ticaret ve sermaye hareketlerinin serbestlemesi ve yeni piyasa anlayna ilikin engelleyici her trl yapnn yok edilmesi anlamna gelmektedir. Kresellemenin amac, ekonomik kriz ortamnda en rasyonel kabul edilen kriz ynetimi politikalar olarak uygulamaya konulan yeni-liberal politikalarn dnya apnda yaylmasn salamaktr. Bylece bu politikalar, sermayenin uluslararas piyasalar

29 30

Erin Yeldan, (2001), Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, letiim Yaynevi, stanbul, s.20-24. Yeldan, (2002), a.g.e., s.20.

18

geniletecek biimde, gelimekte olan lke ekonomilerine giri kn kolaylatrmakta ve birikim srecinin devamn salayc bir ilev grmektedir31. Bu erevede, para ve sermayenin ulus devlet snrlarn aarak dnya apnda dolamas ve piyasalarn serbestlemesiyle, ulusal ekonomilerin zerklii ortadan kalkmaktadr. Bylece ulusal ekonomik yaplar, uluslararas ekonomik sisteme uyum salayacak biimde

dntrlmektedir32. Kresellemenin ekonomik boyutunun, ulusal ekonomilerin uluslararas ekonomik sisteme eklemlenmesinin yan sra, dier bir yansmas, okuluslu irketlerin faaliyetlerindeki art olarak belirlenebilir33. okuluslu irketleri, kreselleme srecinin genilemesini salayc bir unsur olarak deerlendiren aylan, bu kurulularn, retimde yenilik tekelini ellerinde bulundurduklarn, retim yerinin seiminde, datm ve servisinde esnek davrandklarn ifade etmektedir. Bunun yan sra, dnya toplam ticaretinin de byk bir blmn gerekletiren bu kurulular, teknolojik gelimeyi de denetleyerek, dnyann hangi yresinin geliecei ve hangi yrelerinin yeni teknolojiye sahip olaca konusunda da belirleyici bir konumda bulunmaktadrlar34. okuluslu irketlerin genel zellii, ulusal tabanlarn korumalar, buna bal olarak da bal olduklar ulusun dzenlemelerine tabi olmalar, korunmalar ve desteklenmeleridir35. Somel, ulusal

zdek, a.g.e., s.26. Sungur Savran, (1998), Kresellemenin Ekonomik Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik, Sosyal, Siyasal, Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara, s.21. 33 Fredric Jameson, (2000), Kreselleme ve Politik Strateji, Birikim Dergisi, Birikim Yaynclk, Kasm, stanbul, s.43. 34 Gencay aylan, (1994), Deiim Kreselleme ve Devletin Yeni levi, mge Yaynevi, Ankara, s.149. 35 Hrst ve Thompson, a.g.e., s. 16-17, 34.
32

31

19

taban gelimi lkelerde bulunan bu irketleri, gelimi lkelerin ekonomilerinin bir uzants olarak grmenin daha gereki olduunu vurgulamaktadr36. Savrann da ifade ettii gibi;
.....sermayenin ulusal aidiyetinin ortadan kalktn sylemek bir yanlgdr. Bunu btn dnya biliyor ki Mercedes Alman, Toyota Japon, General Motors Amerikan irketidir ve ayn sektrde rekabet etmektedirler. Bu irketlerin ulusal sahipleri hangi lke ise o lke tarafndan destekleneceklerdir......37.

Baka bir anlatmla, okuluslu irketler, ulusal kkenlerinden kopmamakta, belirli ulusal piyasalarda, yerel reticiler ve araclarla yerlerini glendirmektedirler. Katma deer yaratma kapasitelerinin byk bir ksmn da, ait olduklar ulus iinde brakmaktadrlar38. zleyen blmde de deinilecei gibi teknolojik ilerlemelerin ulam, iletiim alannda gsterdii byk gelimenin, dnya kapsamnda kreselleme olarak tanmlanmasnn en nemli nedenlerinden biri, okuluslu irketlerin faaliyetlerinin uluslararas dolamna salad kolaylkla ilgilidir. I.2.2. Teknolojik Nedenler ve Boyutlar Kapitalizmin ilerleme srecinde, gelimekte olan lkelere ulama ve oralardaki ucuz igc ve kaynaklar kullanmak nemli bir yer tutmaktadr. Bunu gerekletirmenin yolu ise okuluslu irketlerin faaliyetlerinin gelimekte olan lkelere tanmasdr39. Bu dnemde bunu olanakl klan teknolojik gelimeler olup, srecin kreselleme olarak adlandrlmasnda vurgu yaplan temel noktalardan birini oluturmaktadr.

Somel, (2004), a.g.e., s.201. Savran, (1998), a.g.e., s.17. Benzer grler iin baknz: zdek, a.g.e., s.28., James Petras, (2002), Devletin Merkezilii, Kreselleme ve Direni, Cosmopolitik Kitapl, stanbul, s. 24. 38 Hirst ve Thompson, a.g.e., s.235. 39 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 445.
37

36

20

rnein, kreselleen irketler Asyadan daha ucuz igcnn olduu ve hibir evresel yasan bulunmad Afrikadaki baka bir noktaya tanabilmektedir. Ya da bilgisayar sistemiyle bir tasarm, baka bir lkeye aktararak retim srecini ok kolay bir ekilde biimlendirmek sz konusu olabilmektedir40. Bu rneklerin de ortaya koyduu gibi, kapitalizmin gelimesi ve byme ihtiyac, teknolojik gelimelerden ayr dnlememektedir. Bugn de dnyann kresel bir kye ve piyasann da kresel bir piyasaya dnt ynndeki sylemlerin ardndaki en nemli glerden birini teknolojik gelimeler oluturmaktadr41. Sermaye, teknolojik gc kullanarak, daha hzl bymekte ve birikimini gerekletirecek alanlara ulaabilmektedir. Yakn dnemde ortaya kan bu gelimeler ierisinde en etkili olan, enformasyonun yerel ve kresel lekte genilemesi ve bunun da maliyetlerinin gittike azalmasdr42. Bunun sonucunda teknolojik bulularn ulam ve iletiim alanna hz kazandrd gzlemlenmektedir43. Teknolojik gelimelerin, biliim, iletiim ve ulam alannda yol at kolaylklar sayesinde, dnyann hibir yeri baka bir yerine uzak ve yabanc olmamaktadr. Bu etkin ulam ve iletiim alarnn, retim srelerinden, pazarlama srelerine kadar gelimekte olan lkelerin gelimi lkelere olan bamlln arttrd sylenebilir. Kliksbergin de iaret ettii gibi, teknolojik gelimelerin, sermayenin ve finansn uluslararaslama srecini hzlandrmasna dayal olarak gelien kreselleme

40 41

Savran, (1998), a.g.e., s. 11. Koray, (2003), a.g.e., s. 55. 42 Zygmunt Bauman, (1999), Kreselleme: Toplumsal Sonular, ev: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar, stanbul, s.24. 43 Mehmet Yksel, (2001), Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, Siyasal Kitabevi, Ankara, s.84.

21

sreci, dnya ekonomisinde nceki dnemlere ilikin (1960l yllarn refah devleti uygulamalar) uygulamalardan farkl bir yapsal dnme yol amaktadr44. I.2.3. Siyasal Nedenler ve Boyutlar Kresellemenin siyasal boyutu, siyasal snrlarn bir devlete belirli bir toprak paras zerinde mutlak egemenlik salama gcn yitirmesi, lke ynetim sistemleri arasndaki etkileimin artmas, demokrasi, insan haklar ve zgrlkler temelinde d mdahalelerin younluk kazanmas, dil, din, kken v.b siyasal-kltrel unsurlar dzeyinde uluslararas kurulularn etkinliinin artmas biiminde deerlendirilebilir.

Kresellemenin siyasal boyutunun iinde yer alan temel unsurlarn dayana ise 1989 sonrasnda Sovyetler Birliinde yaanan sistem dnmyle belirginlemektedir. 1989 sonrasnda iki kutuplu dnya sisteminin tek kutuplu hale gelmesi sonucu, sermayenin nndeki politik engelin ortadan kalkt varsaym, uluslararaslama kavram yerine kreselleme kavramnn kullanlmasn kolaylatran etkenlerden biri olarak

deerlendirilmektedir45. Bunun yan sra, devletlerin ve bireylerin ileri boyutta ortaya kan teknolojik gelimelere uyum salama zorunluluklarnn gerekliliinin, kresellemenin kar konulamazl sylemini arttrmas da bir dier etken olarak ifade edilmektedir. Bu da, kresellemenin kanlmazln ve ayn zamanda ideolojik ieriini ortaya koymaktadr46. zdekin de belirttii gibi, kresellemenin siyasal boyutundan, ulusal ekonomilerin ve ulusal ynetim politikalarnn srele beraber ilevsizletii, kresel bir

Bernardo Kliksberg, (1994), The Necessary State: a Strategic Agenda For Discussion, International Review of Administrative Sciences, Vol.60, s. 183. 45 Satlgan ve Mahupyan, a.g.e., s.8. 46 Sonay Bayramolu, (2002), Kresellemenin Yeni Siyasal ktidar Modeli: Ynetiim, Praksis, Yaz Say 7, Ankara, s. 102.

44

22

ekonominin ortaya kt ve ulus-devletlerin ilevlerinin buna uyum salayacak biimde dnmesi gerektii gndeme gelmektedir47. Kresellemenin temel dayana, piyasann zgrldr. Buna gre, zellikle gelimekte olan lkelerde uygulanan korumac politikalardan vazgeilmesi

gerekmektedir48. Ancak gelimi lkeler, ak ya da dolayl olarak korumac politikalarn srdrmektedirler. Baka bir anlatmla kresellemenin siyasal boyutu, gelimekte olan lkeler asndan devlet mdahalesinin snrlandrlmasn ngrrken, dier taraftan devlet mdahalesinin gelimi lkelerde srdrld gzlemlenmektedir49. Nitekim kresellemenin itici unsuru, gelimi lkelerin (Bat ve Amerika) siyasal ve ekonomik alanlardaki belirleyici gc olarak ortaya kmaktadr50. Gelimi lkeler bu gc, IMF, DB, Dnya Ticaret rgt (DT), gibi uluslararas kurulularn nclnde srdrmektedir51. Bunlara bal olarak, kresellemenin siyasal alandaki boyutunun,

kreselleme srecinde devletin ilevlerinin deiimi ve bu srete ortaya kan Sivil Toplum Kurulular ile (STK) ilgili olduu sylenebilir. Kreselleme, ulus-devletlerin ekonomik, siyasal ve toplumsal yaplar zerindeki ilevlerinin bu srece uyumlu biimde deiimine neden olmaktadr
52

. Dolaysyla ulus devletin ilevlerindeki deiim,

kreselleme sreci ierisinde dnldnde ulus devletlerin sonunun geldii biiminde

zdek, a.g.e., s.26. aylan, (1994), a.g.e., s.139. 49 Savran, (1998), a.g.e., s. 21. 50 Anthony Giddens, (2000), Elimizden Kap Giden Dnya: Kreselleme Hayatmz Nasl Yeniden ekillendiriyor?, ev: Osman Aknhay, Alfa Yaynclk, s.15. 51 a.k., s.15. 52 Bae, a.g.e., s. 3.
48

47

23

yorumlanmaktadr53. Kresellemenin siyasal boyutu, liberal grle ilikilendirilmektedir. Buna gre liberal gr, kapitalist bir ekonomide piyasa mekanizmasnn hibir mdahaleye gerek kalmakszn kendiliinden optimum gelir ve kaynak dalmn gerekletiren tek mekanizma olduu temeline dayanmaktadr54. Bu nedenle

kresellemenin siyasal boyutu, devlete ekonomik ve sosyal yaamda mmkn olduunca az grev verilmesinden yanadr. Yani devlete, asgari grevlerinin dnda grev verilmemesini, yani ilevlerinin olabildiince snrlandrlmasn ngrmektedir. Devletin ilevlerini azaltmann yntemi ise kapitalizmin yeniden yaplanmas kapsamnda siyasal ve ynetsel liberalisazyon biiminde ortaya kmaktadr. Yeni dnya dzeni olarak da adlandrlan srecin ideolojik dayana ise liberalizasyon kavram ile ifade edebileceimiz kreselleme srecidir. Kreselleme ile ayn anlama gelen liberalizasyon kavramnn anlam, temelde siyasal ve ynetsel mekanizmalar, ticaret piyasalar ve finansal piyasalar zerindeki her trl kontroln kaldrlmas olarak ifade edilebilir. Bundan ama ise anlan bu olgularn uluslararaslatrlmasdr55. Kreselleme bu anlamda, yeni sa anlay da ierecek biimde yeni liberal politikalar, kuralszlatrma

Peter Burnham, (2003), Kreselleme, Apolitikletirme ve Modern Ekonomi Ynetimi, Praksis, K Say 9, Ankara, s.16. * Iklnnda ifade ettii gibi, liberal szc, etimolojik olarak, zgrlklk anlamyla balantl olup, ifade edilen zgrlk her bireyin deil, ekonomik gce sahip olanlarn zgrldr. Baknz, Alpaslan Ikl, (2000), Kresellemenin Anlam, Kresellemenin Yansmalar, TMMOB Yayn, Ankara, s.10. 54 Ikl, a.g.e. s.10. ** Yeni dnya dzeni, kapitalizmin yeniden yaplanmas olarak ifade edilmektedir. Buna gre, kapitalizm alternatifsiz bir dnya dzenidir. Bu yeni dzende souk sava yoktur, Sovyet tehdidi yoktur, bir sistem ve dnya leinde zafere ulalmtr. Gelimekte olan ekonomiler de dhil olmak zere btn dnya Pazar mekanizmasnn egemenliine girmitir. aylan, (1994), a.g.e., s.144. 55 lhan Dadelen, (2004), Liberalizasyon, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, www.insanbilimleri.com., s.5, (15.02.2005).

53

24

(dereglasyon), zelletirme ve yerelleme unsurlarn iermektedir56. Yeni liberalizmin ve muhafazakrln bileenlerinden oluan yeni sa anlay ise devletin mdahaleci politikalarnn devlet brokrasisinde harcamalar gereinden ok arttrd ve brokrasiyi hantallatrd gerekesiyle ekonomik alanda, yeni liberal politikalar, toplumsal alanda ise geleneksel muhafazakr deerleri ngrmektedir57. Devletin stlenmi olduu hizmetlerin zel sektr ve sivil toplum kurulular lehine geniletilmesini, ekonomik alanda serbest piyasa sistemi iinde yer alan firmalarn sunduu sosyal gvenlik hizmetlerinin kullanan der ilkesine gre biimlenmesi ise bir ngr olarak ortaya kmaktadr58. Dolaysyla deme gc olmayann, kamu hizmetinden yararlanmasnn mmkn olamayaca bir mekanizma ortaya konulmakta, bu da beraberinde toplumsal huzursuzluklara neden olmaktadr. Yeni sa, tam da bu noktada yeni-liberal politikalarndan kaynaklanan uygulamalarn neden olaca sorunlarn giderilmesinde geleneksel kurumlar devreye sokarak, hem bu kurumlarn yeniden canlandrlabileceini, hem de liberalizme destek verilebilecei anlayna dayanmaktadr59. Bu dnmle amalanan ise kresellemenin dier boyutlarnda da sz edildii gibi, sermayenin nndeki btn engellerin ortadan kaldrlmasnn gereklemesidir. ngrlen bu deiimin aralar ise zelletirme ve kuralszlatrma uygulamalar eklinde ortaya kmaktadr. zelletirme, dnya genelinde kamu ve zel sektr arasndaki deiimin en

* Dzenleme d brakma olarak da ifade edilen kuralszlatrma kavramnn anlam, devletin kamu sektr zerindeki yasal dzenleme, kstlama ve denetim yetkilerinin azaltlmasn ve sre iinde kaldrlmas anlamna gelir. Fiyatlarn serbest piyasa mekanizmasnca belirlenmesi buna rnektir. Baka bir ifadeyle, ekonomik yaama ilikin kural koyma yetkisinin, kamu tekelinden alnarak zel sektre, ya da zel sektrn sivil toplum kurumlarna devredilmesi anlamna gelir. Baknz: Birgl Ayman Gler, (2005a), Devlette Reform Yazlar, YAYED Paragraf Yaynevi, Ankara, s. 7. 56 aylan, (1994), a.g.e., s. 24, Birgl Ayman Gler, (1996), Yeni Sa ve Devletin Deiimi, TODAE Yayn, Ankara, s.45. 57 Songl Sallan Gl, (2004), Sosyal Devlet Bitti Yaasn Piyasa, Etik Yaynlar, stanbul, s.168. 58 Sallan Gl, a.g.e., s.168, Dadelen, a.g.e., s. 6. 59 inasi Aksoy, (1995), Yeni Sa ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Sempozyumu Bildirileri, Cilt.II, TODAE Yayn, Ankara, s.164.

25

nemli politikalarndan biri olup, gelimekte olan lkelerdeki hemen her hkmete, uluslararas yardm, ekonomik ilikiler, yapsal uyum politikalar iin art koulmasn gndeme getirmektedir60. Sermayenin nnde engel olarak grlen lke snrlar ve devletlerin kural koyma gleri ise bu gcn azaltlmasyla ifade edilen kuralszlatrma uygulamalaryla almaya allmaktadr. Bu anlamda kuralszlatrma, sermayenin toplumsal ilikilerin btnne nfuz etmesine, egemenliini kurmasna, kamusal hizmet alanlarn serbest piyasa mekanizmasna amasna, eitim, salk gibi sosyal hizmetlere ayrlan harcamalarn azaltlmasna ve alma ilikilerinde esneklie giderek istihdam drmeye, gelir politikasn yeniden dzenlemeye ynelmektedir61. zleyen blmlerde ayrntsna deinilecek olan bu uygulamalar, kk devlet, etkin-etkili devlet sylemi zerinden yrtlmektedir. Kreselleme sreci iinde ynetiim modelinin ngrd etkin devlet, i ve d gvenlie dnk kamusal mal ve hizmet retimini zerine alan ve piyasay kendi ileyi mekanizmasna brakan bir modeldir62. Dolaysyla, ekonomik ve sosyal srelere mdahalesi piyasann ileyiini bozaca gerekesiyle kabul edilmemektedir. Ksaca belirtmek gerekir ki, kresellemenin temel sylemi, ulus-devletin uluslararas piyasa ile btnleme zorunluluu ve bunun nasl olacann yntemlerini iermesi ile ilgilidir. Ulusdevletin uluslararas piyasa ile btnlemesi aamasnda, toplumsal yapnn srece uyumu asndan ilgili ekonomik yapya dayal olarak dntrlmesi de kresellemenin kltrel boyutlar ve nedenleri kapsamnda deerlendirilmelidir.

60 61

Farazmand, (2001), a.g.e., 2001, s. 456. Selime Gzelsar, (2003a), Kresel Kapitalizmin Anayasas: GATS, Praksis,, K Say 9, Ankara, s, 139. 62 Erjem, a.g.e., s.4.

26

I.2.4. Kltrel Nedenler ve Boyutlar Yeni-liberal politikalarn uygulamaya konulmasyla, yeni dnya dzeni ve kreselleme gibi kavramlarla anlan bir srecin yerlemeye balad ve buna ilikin kltr, ahlak ve estetik deerlerin de e zamanl olarak olutuu izlenmektedir63. Srecin kltrel boyutu, postmodernizm olarak ifade edilmekte ve felsefe, siyaset, ahlak ve ynetimde kltrel yaplanmann kendisi iin uygun koullar yaratt gzlenmektedir. Baka bir anlatmla kreselleme sreci, postmodern anlayla birebir rtmekte olup64, postmodernist bir sosyo-kltrel yapy ngrmektedir. Bylesi bir sosyo-kltrel yap ise belirleyici bir toplum kuramnn olanakszl zerinde temellenmektedir. Postmodernistler, modern dneme ait olan her eyin son bulduunu ileri srerek, byk anlatlarn ve ideolojilerin son bulduunu dile getirip, insan ve topluma ynelik her trl dzenleme nerisini, bireyin zgrln kstlad gerekesiyle reddetmektedirler. Postmodernislere gre, insan ve toplum belirlenemez olgular olup, genel olarak topluma paralanmlk, kaos ve sreksizlik hakimdir.65 Kresellemenin kltrel boyutunu ifade eden postmodernizmin gelecee ilikin bu belirsizlik vurgusu66, ulusal, dinsel, cinsel btn kltrel ayrlklarn etkinletirilmesi gerektii zerinde biimlenmektedir. Bu da postmodernizmin, aydnlanma, ilerleme, bilim, akl gibi kavramlarla ifade edilen ve ilerlemeye dnk dnya tasarmnn karsna, duraan, bitmi, yeni bir dnya tasarm ortaya konulduu anlamna gelmektedir67. Bu balamda postmodern anlay, insan yaamnn imdiki anna vurgu yapmakta, insan bu annn
Aydn ubuku, (1998), Kresellemenin Kltrel Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik Sosyal Siyasal Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara., s.93. 64 Burnham, a.g.e., s.16. 65 aylan, (1994), a.g.e. s.192. 66 Bauman, a.g.e., s.69. 67 Cem Eroul, (1999), Ulus Devlet ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s. 51.
63

27

dnda kalan dier dnemlerinden soyutlamakta ve bu soyutlama aralarnn etkisiyle ortaya kan dnm ifade etmektedir68. Sz konusu bu soyutlamann aralar ise kapitalizmin gelimesiyle beraber tketilecek mal ve hizmet olanaklarnn artm olmas ve sat, pazarlama, reklam ve kolay kredi yoluyla gereksinmelerin annda karlanabilmesi sonucu toplumun tketmeye ilikin gdlenmesi ile ortaya kmaktadr. Bu gelimeler, retim deerlerine bal snf farkllklarn, tketim anlamnda yok etmekte ve tmyle hazc bir deer yaratarak, gerek deerlerinin gz ard edilmesine neden olmaktadr. Mikro dzeyde yeni yaplanmalarn ortaya kmas da tketim toplumunun taleplerini daha kolay karlamak adna gerekleen dnm ifade etmektedir. Bu anlamda kreselleme, evrensel bir kltr, en azndan evrensel bir tketim ve elence deerleri sunmaktadr69. Kreselleme, tketim kltrn n plana kard iin kltre ilikin deerlendirmeler, homojen bir ticaret kltr yaratarak tketimin ilevini ortaya koyacak biimde ekillenmektedir. yle ki, ister New York sokaklarnda olsun, ister Pekin, ya da stanbulda, parltl alveri merkezleri, fast-food lokantalarn varl, iilen sigarann, giysilerin ayn markadan olmas, ayn bilgisayar oyunlarnn oynanp, ayn Hollywood filmlerinin izlenmesi, ayn pop mzik yldzlarnn dinlenmesi tketime ilikin yaratlan homojen kltrn varln

vurgulamaktadr70. Kresellemenin bir dier kltrel boyutu, postmodernizmin btncl bir bak as yerine toplumdaki tekil znelerin, rnein kadnlarn, aznlklarn, ecinsellerin eitli

68 69

Ahmet Cevizli, (1999), Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, Ankara, s.761. aylan, (1994), a.g.e., s.101. 70 Ellwood, a.g.e., s.50.

28

toplumsal kmelerin bak asn ne karmasdr71. Kltrel oulculua dayal yaplan zmlemelerden izlendii kadaryla, modernliin kltrel evrensellik hedefi

reddedilmekte, kltrel oulculuk, yeni zneler, yeni etnik kkenler, yeni blgeler, yeni cemaatleri tanmaktadr72. Bireyin bal olduunu hissettii ne kadar gemiten kalma kolektif kimlik varsa btn bunlardan, yani kimliklerin temsil ettii gruplardan kopmas gerekmektedir. Bundan da, bireyin kamu alanna kar duyarszl ve ilgisizliinin artmas amalanmaktadr. Bireyselleme ya da bireyin yalnzlamas ve e zamanl srete kkten dinci hareketler, mikro-milletilik gibi olgularn ne kmas bireyin bir ekilde kendisini koruyaca alanlar olarak konumlanmasn ortaya karmaktadr. Bu da kendisini yeni sa anlayn muhafazakr kurumlarnda, i bulma gibi pratik kayglar da dhil ederek, zm aranmasn gndeme getirmektedir. Bylece postmodernizm, eilimler arasndaki ayrmlar ilgisiz hale getiren bir kltr hareketi olarak ekillenmektedir. nk ister muhafazakr, ister isyankr, ister devrimci, isterse ilerici olsun bu eilimlerin hepsi postmodern hareketin bir paras olabilmektedir. Bu da, bireyin snf kltrnden soyutlanmas biiminde kendini ortaya koymakta ve kendisine, yaad topluma ve dnyaya kar bir ilgisizliin ortaya kmasna neden olmaktadr73. Bundan ama ise rgtl kar klarn baarl olabilmesi iin gereken bilimsel anlaya dayal bilinliliin zellikle yok edilmeye allmasdr. Byle

Turgay Ergun, (1997), Postmodernizm ve Kamu Ynetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt 30, Say 4, TODAE Yayn, Ankara, s.4 72 Stuart Hall, David Hell, Yeni Zamanlar, Der: Start Hall ve Martin Jacques, ev: Abdullah Ylmaz, Aytnt Yayn, stanbul, 1995, s.174-178. 73 Heller A, -Feher, F., (1993), Postmodern Politik Durum, Trkesi: kr Argn-Osman Aknhay, teki Yaynevi, s.202.

71

29

bir bilinlilik durumunun nne rnein dinin yaylmasnn konulmas sermayenin iini kolaylatrmaktadr74. I.3. Kreselleme Srecine likin Farkl Yaklamlar Kresellemeye ilikin farkl yaklamlar, kresellemenin neden olduu ekonomik, siyasal, teknolojik, kltrel etkiler balamnda deerlendirilebilir. Bu balamda kresellemeyi olumlayanlarn, olumsuzlayanlarn ve kavrama ilikin belirsizlik iinde olanlarn grleri, ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel boyutlar dikkate alnarak deerlendirilmeye allacaktr. I.3.1. Kreselleme Savunucular Ekonomik boyutlar bakmndan kresellemenin yararlar konusunda bir fikir birliinde olan kreselleme savunucular, piyasa mekanizmas arlkl bir ekonomik yap erevesinde, srdrlebilir ekonomik kalknmann gerekleebileceini ngrmektedirler. Bu ngrye dayanarak, piyasann kendi ileyi mekanizmas iinde yaam standartlarnn ykselebilecei, gelir dalmnn daha adil olabilecei, yolsuzluklarn azalabilecei bir ekonomik modelin kreselleme ile gerekleebilecei kabul edilmektedir. Dolaysyla piyasa ekonomisini ngren bir liberal ekonomik yapnn, dnya sistemi haline gelmesinin kanlmazl ngrlmektedir75. nk dnya btnlemi tek piyasaya doru gitmekte, ulusal ekonomilerin yerini, uluslararas retim alarndan oluan kresel ekonomiler almaktadr. Savunuculara gre, piyasa her zaman devletten daha gl ve daha rasyonel almaktadr76. Dolaysyla, ar kresellemeciler ve radikaller olarak adlandrlan

Cem Eroul, a.g.e., s.51. Koray, (2001), a.g.e., s.47, Veysel Bozkurt, Kreselleme Kavram, Geliim ve Yaklamlar, www.isguc.org. 23.05.2005. 76 Giddens, (2000), a.g.e., s.16.
75

74

30

kreselleme savunucular, piyasann ekonomik bymeyi, ekonomik bymenin de toplumsal gelimeyi getireceini savunmaktadrlar. Kreselleme savunucular, teknolojik boyutlar bakmndan iletiim alannda yaanan hzl ve eitli gelimelerin farkl kltrleri birbirine ulatrmay kolaylatrdn ve kltrel farkllklara vurgu yaparak buna ramen bir arada yaanabilir olduu kabuln bir dnya gr olarak sunmaktadr77. 1980lerden sonra enformasyon teknolojilerindeki yaygnlk, dnyada mesafe kavramnn eski anlamn ortadan kaldrmtr. Bu da, kreselleme kapsamnda belirleyici etkisini finansal piyasalarda gstermekte ve bugn bu etki, daha geni alanlara yaylarak serbest piyasa mekanizmasnn, teknolojik ilerleme ve bilginin daha hzl yaylmasyla glendiini ortaya koymaktadr. Ayrca, internet ve mobil telefon sistemleri gibi dier iletiim aralar yoluyla kresel boyutta dnce alverii ile insanlar arasnda iletiimin hzlanmasn kolaylatrd belirtilmektedir. Bunun yan sra, dnya genelinde daha nce girilemeyen yerlerdeki insanlarn yaamnda ve bilgi tabannda devrim saylabilecek deiikliklerin gerekletii bunun da kresel ulalabilirlik biiminde insanolunun ilerlemesi ynnde dev bir olumlu adm olduu vurgulanmaktadr78. Kreselleme savunucularnn teknolojik bakmdan ileri srdkleri bir dier durum, teknolojik ilerlemelerin insanlarn, hkmetlerin ve sivil toplum kurulularnn arasndaki egdm kolaylatrm olduudur. Bu da kresel eriilebilirlii yaygnlatrma konusundaki bir gelime olarak ifade edilmektedir79.

Aktel, a.g.e., s. 14. Farazmand, (2001), a.g.e., s. 448. 79 Ali Farazmand, (1999), Kreselleme ve Kamu Ynetimi, ev. Sevilay Kaygalak, Mlkiye Dergisi, Ankara, s.257.
78

77

31

Kreselleme savunucular, siyasal bakmdan ulus-devletin endstriyel dnemin bir sonucu olduunu vurgulayp, kreselleme sreci ile beraber nemini yitirdiini ne srmektedirler. Baka bir anlatmla, kresel ekonominin ykselii, yeni dnya dzeni olarak yorumlanmakta ve kresel ynetim kurumlarnn douu, ulus devletin sonu olarak deerlendirilmektedir. Ayrca ulus-devletin egemenlik gcnn, kurallar koymas ve egemenlik alannda bu kurallar uygulamasnn tek bir dnya piyasasnn oluumunu engelledii ileri srlmektedir. Kreselleme ile

demokratiklemenin nndeki engellerin kaldrlmas, dnyann zengin ve yoksul lkelerinin btnlemi bir piyasada bir araya gelerek adil, eitliki ve insancl bir dnya dzeniyle btnlemesinin gereklilii vurgulanmakta ve gelimekte olan lkelerin kresellemeye kar olmamalar ileri srlmektedir80. Kresellemenin siyasal etkileri ierisinde ileri srlen tezlerin banda, iinde bulunduumuz srecin dnya genelinde kreselleme sreci olarak yaand, bu srecin demokrasinin evrensellemesi ile i ie getii, insan haklarnn korunmasnn kresellemenin temel hedeflerinden biri olduunun savunulmas gelmektedir81.

Kreselleme savunucularnn ne srd kltrel boyut incelendiinde, bunun evrenselleme olarak deerlendirildii yorumlanmaktadr. Buna gre, tarihte ilk kez gerekten kresel bir uygarlk kurulmutur. Dolaysyla kreselleme, kltrel deerlerin ve bu deerler etrafnda oluan birikimin ulusal snrlar dna taarak dnya geneline yaylmas anlamna gelmektedir. Yani kreselleme, farkl toplumsal kltrlerin ve inanlarn daha yakndan tannmas, lkeler arasndaki her trl ilikinin yaygnlamas,

DPT, (2000), VIII. Be Yllk Kalknma Plan, Kamu Ynetiminin Gelitirilmesi K Raporu, DPT Yayn, Ankara, s. 30 81 zdek, a.g.e., s.25.

80

32

ideolojik ayrmlara dayal kutuplarn ortadan kalkmas sonularn douran kanlmaz bir sre olarak ifade edilmektedir82. I.3.2. Kreselleme Kartlar Kukucular olarak da ifade edilen kreselleme kartlar, ekonomik boyutlar bakmndan kresellemeyi, sermayenin uluslararas dolamndaki snrlarn ortadan kalkmasna dayal bir sre olarak tanmlamaktadrlar. Bu bak as, bugnk kresellemeyi, kapitalizmin yeni bir aamas olarak yorumlamakta, yaanlan srecin kapitalizmin ve serbest piyasann yaylmas olarak deerlendirilmesi gerektiini ifade etmektedir83. Bunun yan sra, bu srecin sermayenin uluslararas dolam hzndaki artnn, gelimekte olan lke ekonomileri zerindeki olumsuz etkilerinin kreselleme savunucular tarafndan gz ard edilmesi, dikkat ekilmesi gereken bir konudur. nk sermayenin krl bulmad alanlardan, krl bulduu alanlara ynelmesi, lkeler arasnda eitsiz gelimeye neden olmaktadr84. Kresellemeye kar durmann odanda ise kresellemenin ncesinde emperyalizm olarak adlandrlan olgunun yeni bir biimi olduu anlay bulunmaktadr85. Kreselleme srecinin uygulamalar izlendiinde de grlmektedir ki, kreselleme sreci ile iddia edilen btnlemi bir piyasa uygulamas, sadece sermaye iin ngrlmektedir. Baka bir anlatmla uluslararas sermayenin, ulusal devletin yetkisini aarak btnlemi dnya piyasasnda, piyasa mekanizmasnn ilerlii iin gerekli olan serbestlie ulamas amalanmaktadr86.

82 83

Erbay, a.g.e., s.300. Koray, (2001), a.g.e., s.47. 84 Mahmut Mutman,(1996), Kreselleme, ktisat Dergisi, Say.362, stanbul, s.33. 85 Jameson, a.g.e., s. 40., zdek, a.g.e., s.25. 86 DPT, (2000), a.g.e., s.30.

33

Bunun yan sra kreselleme kartlarna gre, bugnn byk lde uluslararaslamas yeni bir sre olmayp, kapitalist gelime sreci ierisinde srekli yaanmaktadr. Buna gre, bugnk kreselleme ya da uluslararaslama sreci, daha nceki kreselleme evrelerinden farkl biimde yeni-liberal yaklamn savunduu serbest piyasa ve/veya rekabeti piyasa mekanizmasnn tersi olarak tekelleme dzeyinin ykselmesine yol amaktadr. Dolaysyla, byle bir gelime az sayda okuluslu irketin varl ile srdrlmektedir. Bu gelimeler, kreselleme kartlarna gre dnya ekonomisinin gerekte kresel bir ekonomi olmaktan uzak olduunu ortaya koymaktadr. Bunu destekleyen dier bir yn ise, finansal hareketlerin daha ok Kuzey Amerika, Avrupa ve Japonya geninde younlam bulunmasdr87 . Kresellemenin teknolojik boyutu bakmndan, bu alandaki ilerlemelerin yol at etkilerin kreselleme kartlar tarafndan eletirilen yanlarndan biri, bilgi anda bilginin tam bir serbestiyle dnyann her lkesine ayn lde akmasnn olanakl olmamasyla ilgilidir. Bilginin bu snrl serbestlii, Ar-Ge (Aratrma ve Gelitirme) almalarna gereken nemi veremeyen, bilgi ve teknoloji retme konusunda yetersiz kapasite de bulunan toplumlarn, bunlar gerekletirebilen gelimi lkelere bal olmalarn devam ettirecektir88. Baka bir ifadeyle teknolojik ilerlemenin yn ve ierii, konusunda karar verme gcn elinde bulunduran lkeler, teknolojik gelimelere, yatrmlarla ilgili kararlara ve Ar-Ge almalarna kadar uzanan birok konuda ynlendirici konumdadrlar. Bu da, teknolojik ilerlemenin yansz ve tarafsz olmad anlamna gelmektedir89.

87 88

Hirst ve Thompson, a.g.e., s.27-28., Farazmand, (2001), a.g.e., s.439. Hirst ve Thompson, a.g.e., s. 28. 89 Koray, (2001), a.g.e., s.33.

34

Bunu destekleyecek bir dier konu, teknolojik ilerlemelerin u ana kadar Amerika ve Bat Avrupa uluslar gibi en gl sanayilemi lke uluslarna yarar salam olmasdr. Buna karn ou azgelimi uluslarn, ilerleyen teknoloji hzna yetiememeleri sonucu, mevcut gleri azalmakta, en son teknolojik yenilikler de aradaki an iyice artmasna neden olmaktadr. Bir dier dikkat ekilmesi gereken konu ise teknolojik ilerlemenin ve iletiim teknolojisindeki hzl gelimelerin, toplumlarda dil ve etnik yapya dayal kurulan oluumlar destekleyebilecei ya da marjinal gruplarn belli evrelerde egemen olabilirliinin yeni blnmeleri ortaya karmasna olanak salayaca konusudur90. Ayrca, teknolojik ilerlemeler, lkeler arasnda fiziksel ve ekonomik egemenliklerin anmasn kolaylatrmaktadr. Bunun yan sra kreselleme kartlar, savunucularnn teknolojik ilerlemenin ekonomilerde kkl deiiklikler yaratmasyla, ulus devletlerin ve ulusal ekonomilerin gereksiz olduu ve yeni bir kresel ekonomi yaratt iddiasna kar kmaktadrlar. nk bilgisayar kullanmndaki art, internet kullanmnn yaygnl, firmalarn envanterlerini daha iyi kontrol edebilmeleri v.b ilerlemelerin, iktidarn ulus-devletin tesine kayd anlamna gelmeyeceini belirtmektedirler. Siyasal boyutlar bakmndan kreselleme kartlar, kresellemeye kar durulmasnn nedenlerini, onun insan hayat, insani deerler, topluluklar, ulus-devletler ve gelimekte olan lkeler zerindeki olumsuz etkilerinin varlna dayandrmaktadrlar. Erkzana gre kreselleme sreci, savunucularnn iddia ettii gibi, dnya zerinde yaayan her ulusun, her toplumun ve her insann uzlat bir durumu ifade etmemekte,

Rukiye Akkaya, (2004), Kreselleme Olgusu Karsnda Ulus Sorunu, Legal Yayn, stanbul, s. 123. *Teknolojik gelimenin en youn olduu lkeler olan Amerika ve Japonyada retkenlik art karlatrmasnda teknolojik gelime ncesine gre anlaml bir art olmad belirtilmektedir. Bu konuyla ilgili oranlar iin Baknz: Petras, a.g.e., s. 24-26.

90

35

bunun yerine dnsel, kltrel ve ekonomik bir proje olarak tasarlayp uygulamaya koyanlarla, yani Bat ile ilgili bir sreci ifade etmektedir91. nk, kresellemenin yrtcs olan lkelerin, uluslararas kurulularn politikalar zerinde belirleyici ve ynlendirici etkileri bulunmaktadr. Dolaysyla, uluslararas kurulular bu lkelerin etkinlik alann azgelimi lkeler aleyhine genilettiinden, kreselleme savunucularnn demokrasi ve refahn artacana ilikin iddialar geersiz kalmaktadr92. zdekin de ifade ettii gibi, kreselleme srecinde kresel demokrasi, kresel deerler, insan haklar ve dnya sivil toplumunun gerekleeceine ilikin iddialar, gerekleri yanstmaktan ok, dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin meruiyetini amalamaktadr93. Baka bir ifadeyle, kresellemenin insan haklar, demokrasinin

evrensellemesine ilikin tezleri dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin meruiyetini salama aralardr. Woodunda belirttii gibi kreselleme, ulus devletin zayflamas, egemenliin devletten uluslararas kurulularn egemenliine aktarlmas anlamna geliyorsa bu, henz gereklememitir ve gereklemesi de olas

grnmemektedir. nk sermayenin ulusal ilkeler temelinde rgtlenmeyi brakaca zor bir olaslktr. Kreselleme gerekte ulus devletler ve ulusal ekonomiler olgusudur94. Kreselleme srecinde ulus ekonomileri, kresel bir anlayla yeniden rgtlenmeye zorlanrken, ulus devletlerin ve hkmetlerin gc, ilevleri, yetenekleri yeniden tanmlanmaktadr. Yeni dnya dzeni olarak tanmlanan bu srete, ulusal

91

Hatice Nur Erkzan, (2004), Kresellemenin Tarihsel ve Dnsel Temelleri zerine, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, Say.18, s.58. 92 Petras, a.g.e., s. 26. 93 zdek, a.g.e., s. 25. 94 Ellen Meiksins Wood, Ulus-Devlet Dnyasnda Kresel Kapitalizm, eviri:Cosmopolitik, www.cosmopolitik.com/cosmo/yazi. ( 20.05.2005).

36

snrlarla baml olmayan uluslararas finans kurumlar, okuluslu irketler, uluslararas nitelikteki sivil toplum kurulular kresellemenin kurumsal ileyi mekanizmasn oluturmaktadr. Ancak, kreselleme srecinde retilen uluslararas kurumsal

mekanizmalara ramen, ulus devletin nemi azalmamakta; bunun tersi olarak, ulusal ekonomi politikalaryla sosyo-ekonomik yapnn srece uyumunu salamak iin ulus devletin ilevleri artmaktadr95. Bu balamda, kreselleme kartlar, ulus devletin ilevlerinin farkllatn vurgularken, ekonomik yap ile siyasal yapnn bir btn olarak ve birbirini etkileyecek biimde, sre iinde deiimini ifade etmektedirler. Dolaysyla kreselleme savunucularnn, ekonomi ve siyasetin birbirinden tmyle ayr tutulmas gerektii biimindeki yaklamlar, kreselleme kartlarnca kabul edilmemektedir. nk, kreselleme savunucularnn, piyasalarn glenip, serbest rekabetle merulatrlmasna, ulusal kontroln dna karlmasna, devletlerin ekonomik sonular kontrol ya da deitirme glerinin snrlandrlmas gerektii grne kar kmaktadrlar96. Kresellemenin temel sonularndan birinin, kkten reformcu ulusal politikalarn olumasn engellemekte olmas da, kresellemeye siyasal boyutta kar klmas gerektiini vurgulamaktadr97. Baka bir ifadeyle, uluslararas piyasalarn deerleri ve yaptrmlar karsnda, uluslara ulusal politikalarn oluturulamayaca kabul ettirilmeye allmaktadr. Devletin gelecei zerine dnceleri ise devletin

kresellemenin etkisiyle sadece g olarak azalmayaca, yerel ve uluslararas alanda daha da gl olaca zerinde younlamaktadr98.

95 96

Aktel, a.g.e., s.19. Hrst ve Thompson, a.g.e., s.223. 97 a.k., s.27. 98 Farazmand, (2001), a.g.e., s.441.

37

Kltrel boyutlar bakmndan ise kreselleme kartlar kresellemeyi, en gl lkeler yararna ilerleyen bir sre olarak grmektedir. Kresellemenin bir uygarlk olduu savunusuna karn, etnik, dini, milliyeti akmlarn domasna yol atn dile getirmektedirler. Baka bir anlatmla, insanlk kltrel bir btnlemeye doru deil, yeni bir blnmeye doru gitmektedir. Kreselleme, yeryzndeki insanlarn ve kltrlerin birbirine yaknlamasndan ok, egemen bir kltrn kendini kabul ettirmesi biiminde kltrel bir egemenlik yaratmaktadr99. Baumann da ifade ettii gibi, kreselleme birletirdii kadar blmektedir de100. Kapitalizmin kresellemesi ve ortaya kan eitsiz gelimeler kresellemeyle ilgilidir. Dolaysyla kreselleme, kendi eliiini de iinde barndrmaktadr.

Kresellemenin devletin, piyasann ileyi mekanizmasna mdahalesinin nlenmesi gerektii ynndeki ierii, toplumsal boyutta gelir farkllklarn derinletirmekte ve sosyal blnmelerin artmasna neden olmaktadr. Ayrca kresellemenin kltr sylemi, postmodern anlayn bireysellemeyi ykselttiini ve bunlar toplumsal deerlere ikame ettiini dile getirmektedir101. Kreselleme kartlarndan olan Ellwood ise, postmodern kltr kuramyla artan tketim olgusuna ve bunun yol at sorunlara dikkat ekmektedir. Buna gre, postmodern eilimin, toplumsal ilikileri kkten bir ekilde deitirdii, milyonlarca insan yoksullatrd, yzlerce yllk kltrleri kendi kimliklerinden soyutlad, evre saln kt etkiledii, bunun da ekonomik verimlilik adna yapld dile getirilmektedir102.

Koray, (2001), a.g.e., s.35, Haldun Glalp, (2001), Ulus Devlet, Kresel Demokrasi Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, s. 84 . 100 Bauman, a.g.e., s.8. 101 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 440. 102 Ellwood, a.g.e., s.98.

99

38

Sonuta, kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi kresel bir uygarlk deil, yeni anlaylar etrafnda balayan blnmelere doru gidildii gzlenmektedir. Bu da btnlemeyi deil, farkl kltrler, deerler ve blgeler arasnda atmalarn olduu bir sreci ifade etmektedir. Bunun yan sra, ailelerin dalmas, yerli toplumlarn ykl, bitki ve hayvan varlnn yok olma tehlikesi, nehirlerin kirlenmesi, yabanclama, madde bamllnn artmas, ykselen isizlik, gelir dalm bozukluu gibi olgular kresellemeye kar durulmasn gerektiren dier kltrel etkiler olarak sralanabilir103. nk kresel popler kltrn her yere ulalabilir olmas ve bunun kontrol edilememesi, bugn endie duyulan konulardan biri olarak ortaya kmaktadr104. I.3.3. Dnmcler Kresellemeyi, modern toplumlar ve dnya dzenini yeniden ekillendiren, hzl sosyal ve ekonomik deimelerin ardndaki temel siyasal g olarak gren dnmcler, kresellemeye ilikin deerlendirmelerinde kesin yarglara varmaktan kanma eilimindedirler. Bu balamda dnmcler, kreselleme srecinde uluslararas ve ulus-ii konular arasnda bir ayrmn kalmadn vurgulamaktadrlar105. Dolaysyla bu gre gre kreselleme, ok boyutlu bir dnm srecini ifade etmektedir. Bu dnm sreci de henz sonlanmamtr. Bu nedenle, halen yaanmakta olan bu karmak srecin nasl ve ne ynde sonulanacan imdiden belirlemek zordur106. Dnmcler, kresellemenin hem yeni, hem de devrimci zellikleri bulunduunu syleyip, kreselleme savunucularyla, kartlarn kavrama sadece

103 104

Gler, (2003c), a.g.e., s.109., Bozkurt, a.g.e. Akkaya, a.g.e., s. 123. 105 Giddens, (1999), Modernliin Sonular, Ayrnt Yaynlar, s.56, Bozkurt, a.g.e. 106 Aktel, a.g.e., s.15.

39

ekonomik adan yaklatklar iin eletirmektedirler107. Dolaysyla, kreselleme savunucularnn egemen ulus devletin sonu geldi tezini ve kreselleme kartlarnn hibir ey deimedi tezini reddetmektedirler108. Bu balamda, siyasal boyut bakmndan kresellemenin abartldn, lkelerin ynetiimin gerei olan hayati ilevleri yerine getirdiini, bu yeni gerein kanlmaz olduunu ve korkulmamas gerektiini ifade etmektedirler109. Bylesi bir gr ise dnmcler olarak adlandrlan sosyal

bilimcilerin kresellemenin olumsuz eilimlerini kmsedikleri sonucunu ortaya koymaktadr. Bu anlamda dnmclerin kreselleme savunucularna yakn durduklar sylenebilir. Yaklama Gre Kresellemenin Kavramsallatrlmas
Kr. Savunucular Yeni Olan Temel zellikler Ulusal hkmetlerin gc Kresellemenin ynlendirici gc Hakim motif Tarihsel yrnge zet Kresel bir a Kresel kapitalizm Geriliyor ve anyor Kr. Kartlar Ticaret bloklar Kresel ynetiim Gleniyor ve oalyor Dnmcler Daha zayf jeo-ynetiim Kresel sivil toplum Yeniden yaplanyor Modernitenin birletirici gc Siyasal topluluun dnm Uygarlklar atmas Devletlerin gc ve dnya siyasetinin dnm

Kapitalizm ve teknoloji Devlet ve piyasalar McDonalds, Madonna, Ulusal kar Kresel uygarlk Blgesel Bloklar Uluslararaslama devletin kabul ve Ulus devletin sonu desteine bal

Kaynak: Held, D., McGrew, A., Goldblatt D., ve Perraton, J. (1999), Global Transformations: Politics, Economics and Cultures, Polity Press. Chamridge. Akt: Bozkurt, a.g.e.

Kreselleme srecine ilikin farkl yaklamlar ifade eden bu gr arasndaki temel farkllk kayna, kreselleme srecine nereden baktklaryla, yani temsil ettikleri dnya gr ile ilgilidir.

107 108

Giddens, (2000), a.g.e., s. 22-23. Bozkurt, a.g.e. 109 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 441.

40

Btn bunlarn sonucunda, kreselleme srecinin kavramsal ve kuramsal erevesine ilikin yaplan aklamalar gstermektedir ki; kreselleme yeni bir sre olmayp eskiden uluslararaslama denilen kavramn yeni bir addr. Kavramn bugnk kullanm farkll ise Dou Blokunun yklmasna, teknolojik ilerlemenin yol at bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelere, ticari engellerin ortadan kaldrlmasna, okuluslu irketlerin etkinliinin ve glerinin artmasna ve serbest piyasa stnlnn kabulne dayanmaktadr. nk gerek anlamda kresel bir ekonomide ulusal ekonomilerin rol bulunmazken, bugn adna kreselleme denilen sre, gelimi lkelerin siyasal ve ekonomik alandaki belirleyici glerince ynlendirilmektedir. Kresellemenin kurumsal ileyi mekanizmas ise okuluslu irketler, uluslararas sivil toplum kurulular ve uluslararas ekonomik kurulular araclyla ynlendirilmektedir. Bu da, kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi ulus-devletin sonunun geldiini deil, aksine bu srete rolnn arttndan sz edilmesini gerektirmektedir. nk, kresellemenin ileyi mekanizmasn ynlendiren kurumlar, ulus-devletler araclyla politikalarn yrtmektedirler. Kresellemenin siyasal boyutu olarak ne kan bu konu, alma konusuyla olan ilikisinin nemi nedeniyle ilerleyen blmler iin bir giri nitelii tamaktadr. Kreselleme srecinin temel ekonomik boyutu, evrensel dzeyde serbest piyasa ekonomisine geiteki btn lkelerin tek piyasa oluturmak zere dnya piyasasyla btnlemesi ve mal ve hizmet sermaye hareketlerinin tam serbestlemesiyle kresellemenin salanmasn kapsamaktadr. Bu anlamda kreselleme, daha ok ekonomik temelli grnse de, ekonomik yapya bal olarak sosyal-siyasal-ynetsel yapnn ekonomik yapyla uyumlu olacak biimde dntrlmesini amalamaktadr.

41

Kresellemenin siyasal ve kltrel boyutlarnn da bunu dorulad izlenmektedir. Bu anlamda kreselleme, ekonomik bakmdan serbest piyasann stnln, teknolojik anlamda bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeleri, siyasal anlamda liberalizasyonu, kltrel anlamda ise postmodernizmi ifade etmektedir. Kreselleme ekonomik bakmdan, dnya piyasasna evrensel bir btnleme ve faydalarn btn dnyaya eit yaylmasn ifade eden bir sre eklinde nitelendirilebilmesi de sz konusu olabilecekken; gerekte, ne faydalarn dnyann her yanna ulat, ne de evrensel bir btnlemenin olduu grlmektedir. Varolan, gelimi lkeler ve gelimekte olan lkeler arasndaki eitsizliin gn getike derinlemesi, uluslararas finans kurulularn yneten uluslarn da bu srece ilerlik kazandrdklardr. Baka bir anlatmla savunucularnn iddi ettii gibi kreselleme, yaam standartlarn ykseltmemekte, daha adil gelir bir gelir dalmna yol amamakta, yolsuzluklar azaltlmamaktadr. Bunun yan sra, btn bu ekonomik, siyasal, kltrel dnm, teknolojik ilerlemelerde grlen hzlanmann da etkisiyle daha kolay ve olanakl hale gelmektedir. Bu da kresellemenin salt teknolojik devrimlerin getirdii erevede zmlenmesinin anlaml olmadn gstermektedir. Teknolojik ilerleme, iletiimin hzlanmas ve ucuzlamas sonucu, retimin baka lkelerde gerekletirilmesini olanakl hale getirmektedir. Ancak, bu mal ve hizmet hareketlerinin artmasnn ve lkeleraras yatrmlarn artmasnn zorunlu klnd anlamna gelmemelidir110 Ayrca, teknolojik ilerlemeler, dnyann her lkesine ayn lde akmamakta, bilgiyi reten toplumlarn ynlendirdii bir sre olarak ilerlemektedir.

110

Somel, (2004), a.g.e., s. 200.

42

Kresellemenin insan haklar, demokrasinin evrensellemesine ilikin tezleri ise dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin bir meruiyeti olarak deerlendirilmelidir. Kreselleme, yeni teknolojileri kontrol altna alarak,

postmoderniteyle birlikte kltrel olan, ekonomik olann ve ekonomik olan da kltrel olanla ilikilendirerek btn boyutlar etkilemektedir. rnein, bir rn, dorudan kullanmnn yannda, imaj iin de satn alnmaktadr. Jameson, bu hareketi ekonomiden kltre doru olan bir hareket olarak ifade etmektedir111. Kreselleme, kltrel bakmdan dnya zerinde yaayan insanlarn, toplumlarn uzlat bir sreci deil, aksine, blnmelerin artt bir sreci ifade etmektedir. Baka bir deyile, iddia edildii gibi bir uygarlktan deil, etnik, dini, milliyeti, akmlar hzlandran bir sreten sz edilmesine olanak hazrlamaktadr. nk kreselleme, Bat yararna ileyen bir sretir. Kreselleme denilen srecin tm dnyay ve zerindeki toplumlar nemli lde btnletirdii varsaymndan ilerlersek bu dzenden memnun olmayanlarn says olanlarnkinden fazla ise kresellemenin kanlmazlndan ya da yeni dnya dzeninin alternatifsizliinden sz edilmesi anlaml olmamaktadr.

111

Jameson, a.g.e., s. 41-42.

43

II. BLM: KRESELLEME SRECNN KAMU YNETM ANLAYIINDA ORTAYA IKARDII DNM Kresellemenin, devletin ve kamu ynetimi faaliyetlerinin sonu

(snrlandrlmas) anlamna gelip gelmedii, kreselleme sreci konusunda benimsenen yaklamla ilikilidir. Buna gre, kreselleme srecini savunan ve bu srecin kanlmaz olduunu benimseyen yaklam, ayn zamanda devletin ve kamu ynetimi faaliyetlerinin snrlandrlmas gereini belirtmektedir. Ancak, kreselleme kart yaklama gre kreselleme sreci, devletin ve kamu ynetimi faaliyetlerinin nemini ortadan kaldrmamaktadr. Bu yaklama gre kreselleme sreci, devletin ilevlerini deiime uratmakta, devletin ilevlerindeki deiime bal olarak da kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas gereini vurgulamaktadr. Nitekim Farazmandn ifade ettii gibi, deien yalnzca devletin doas ve roldr112. Bu deiim, 1970lerin sonlarndan itibaren uygulamaya konulan, ihracata dayal byme modeli ile belirginleen kreselleme srecine ilikin politikalarn uygulanmasyla, ulus devletin ilevlerinin deimesi ve bu ilev deiimine bal olarak, refah devleti ilevinin ortadan kalkmas ile ilgilidir. Ulus devletin refah devleti fonksiyonunun ortadan kalkmas ise ulus devletin, yeni dnya dzeni, yeni liberalizm, zelletirme, kuralszlatrma,

postmodernizm, ve yeni sa gibi kavramlarla desteklenerek alann geniletmektedir. Sz ngilterede, konusu dnmn Reagann deerlendirilmesinde; iktidara 1979da Thatcherin gz nnde

1981de

Amerikada

gelmeleri

Farazmand, (1999), a.g.e., s. 259. * zelletirme kavram anlam bakmndan ok geni bir alana sahip olup, kamu iktisadi teebbslerinin zel kesime devredilmesi, kamu tekellerinin kaldrlmasn, kamu hizmetlerinin finansmannda verginin yerini har ve fiyatn almas, eitli kamu hizmetlerinin zel sektre grdrlmesinin genilemesi, yasal dzenlemelerin ve kstlamalarn azaltlmasn ifade etmektedir. Turgut Tan, (1998), Kamu Hizmeti, zelletirme ve Brokrasinin Azaltlmas zerine, Trk dare Dergisi, Yl: 60, Ankara, s. 73-74

112

44

bulundurulmaldr. Yeni-liberal anlay benimsemi olan bu liderler, kreselleme denilen srecin hzlanmasnda nemli rol stlenmilerdir113. Bu yllardan sonra kapitalist ekonomilerdeki hzl yeniden yaplanmann nitelii ekonomik olup, ekonomik yapdaki deiim daha sonra sosyal, siyasal, ynetsel alanlar da etkilemitir. Bu balamda almann izleyen blmlerinde kresellemenin ncelikle ulusdevlet ve refah devleti zerindeki etkileri aklanmaya allacaktr. Ulus-devlete ilikin tartmalarda ise, kresellemenin ulus-devletin sonu olmad vurgusunun yan sra, sz konusu dnme ilikin olarak, ulus-devletin yukardan ve aadan olmak zere bir kurumsal kuatmann altnda olduuna ilikin deerlendirmeler bulunmaktadr. Ulusdevletin ilevlerindeki bu deieme paralel biimde, devletin faaliyet organ olan kamu ynetimindeki dnm bu balamda deerlendirilmeye allacaktr. II.1. Ulus Devletin levlerinin Deiimi: Refah Devletinin Krizi ve Yeni Sa Anlay Kreselleme srecine ilikin temel tartma noktalarndan birini, 1617.yzylda Kuzey-Bat Avrupada ortaya kan ve bugn iinde bulunduumuz modern devlet olarak nitelendirilen ulus devlet oluturmaktadr. Ulus-devlet, uluslararas ortamda devlet niteliine sahip olan, kendi iinde bamsz kararlar alabilen ve bunlar uygulayabilen, iinde srekli yaayan bir halkn bulunduu, snrlar belli toprak paras olarak adlandrlmaktadr114. Ulus-devleti belirleyen en nemli unsurlardan biri belli bir toprak paras zerinde kurulan egemenlik ilikisidir115. Askeri gcn kullanm ve vergi

Taner Timur, (2000), Kreselleme ve Demokrasi Krizi, mge Kitabevi, Ankara, s.14-15. Hrst ve Thompson, a.g.e., s.206. 115 Jurgen Habermas, (2002), Kreselleme ve Milli Devletlerin Akibeti, ev: Medeni Beyazta, Bak Yayn, stanbul, s.65.
114

113

45

toplama tekelini elinde bulundurma biiminde ortaya kan egemenlik ilikisi, tarihsel sre ierisinde deerlendirildiinde 16. yzyldan beri ulus-devletin deimeyen iki temel zellii olarak yerini korumaktadr. Dolaysyla ulus-devletin ortaya k, sosyo politik dzeni srdrecek biimde yasa ve dzen ilevinin olmas, kamu adna bireyin belli davranlardan kanmasn ve bunu salayacak g ve iddet kullanma tekelini elinde bulundurmas ile ilgilidir116. Ulus-devlet dneminin artk sona erdii ve ekonominin kresellemesi sonucu ulus-devlet egemenliinin zayflad ynndeki tartmalarn yaygnlat 1990l yllar ise, Dou Bloku olarak adlandrlan kutbun zld, tek kutuplu dnyann ve piyasann devlete kar zaferinin ilan edildii yllar olarak deerlendirilmektedir. Bu srecin belirleyici zelliklerinden biri ise kreselleme srecinin yeni-liberal politikalarn en temel sylemlerinden biri haline gelmesidir. Byle bir ortamda ise devletin ekonomik ilevlerinden ve toplumsal sorumluluklarndan soyutlanarak, ynetsel etkinlii bakmndan sz konusu deiime ilikin anlayla yeniden yaplandrlmas ngrlmektedir. Yeniden yaplanma kavram, ncelikle devletin niteliklerinde, ilevlerinde ve rolnde kkl deiiklikleri ifade eder. Baka bir anlatmla, toplumun, ekonomik, toplumsal ve siyasal ynden kkl bir dnm anlamna gelip, bu dnm kltrel yaam, deerleri, tercihleri, dnce yaplarn ve ideolojileri etkilemektedir117. Yeniden yaplanmann nemli bir nedeni, sermayenin, sermaye hareketlerini kontrol altna almaya ve ynlendirmeye alan herhangi bir ulusal politikann her zaman bir adm nnde olacak kadar hzl hareket etme eiliminde olduu savunusudur118.

116 117

aylan, (1994), s. 16-22. a.k., s. 67. 118 Bauman, a.g.e., s. 66.

46

Yeniden yaplanma ile devletin yeni ilevi, kresellemenin gereklerini yerine getirecek biimde serbest piyasa mekanizmasnn ileyiini kolaylatrmak eklinde zetlenebilir. Piyasa mekanizmasnn glendirilme hedefinin gerekletirilmesinde temel ama ise, sermayenin dnya apnda dolamnn nndeki engellerin ortadan kaldrlmasdr. Buna karn, emein ulusal konumunun korunmas iin, ekonomik ve siyasal dzeyde eitli nlemler alnmaktadr. Nitekim, sk g kontrolleri, alnan nlemlerin kk bir rneini oluturmaktadr. Hatta AB gibi blgesel ekonomik birlemelerde bile insanlarn dolam serbest iken, igcnn dolamnn serbestlii snrldr. nk, insanlar gerekte yaamlarn kendi yerel blgelerinde devam ettirmektedirler. nsan topluluklar tmyle, dil ve kltrleriyle tanmlanmaktadr. Bu da, onlarn bulunduklar yere bal kalmalarna neden olmaktadr. Yani ekonomiler kresellemekte ama topluluklar ve toplumlar ulusal kalmaktadr119. Sonu olarak, emek sreleri ulus devletin uygulad politikalara bal kalmakta ve devletin yeni ilevi de sermaye lehine deimektedir. zleyen blmde devletin ekonomik ilevlerindeki deiim, genel zellikleriyle belirlenmeye allacaktr. II.1.1. Ulus-Devletin Ekonomik levlerinin Deiimi 1970ler sonrasnda dnya kapitalist sisteminin iine girdii refah devletinin krizine bal olarak uygulamaya konulan yeni birikim modelinin temelini, yeni-liberal politikalar erevesinde piyasa mekanizmasnn glendirilmesi oluturmaktadr. Piyasa mekanizmasnn glendirilmesi iin ekonomik ve toplumsal yaplarn ihracata dnk birikim modeline uyumlu olacak biimde dnm koullar, Washington

Konsenssnde belirlenmitir. Konsensste nerilen ekonomik yapnn temel zellikleri,

119

Ramish Mishra, (2003), Beyond The Nation State: Social Policy in an Age of Globalization, Social Policy and Administration, Vol.32. No: 5, s.485.

47

serbest piyasa ekonomisinin yerletirilmesini amalamaktadr. Bu erevede yaplan neriler, mali disiplin, kamu harcamalarnn ncelikler erevesinde gerekletirilmesi, vergi reformu, finansal dorudan serbestleme, yabanc dviz kuru izin dzenlemeleri, verilmesi, ticaretin

serbestletirilmesi,

yatrmlara

zelletirmeler,

kuralszlatrma ve mlkiyet haklarnn dzenlenmesini kapsamaktadr120. Washington konsenss iinde yer alan nlemler, piyasa ekonomisini glendirmek zere, yapsal dnmn ve ekonomik istikrarn aralarn da oluturmaktadr. Piyasa mekanizmasn glendirmek zere uygulanan yeni-liberal politikalara dayal, yapsal uyum ve istikrar politikas sreleri, fiyatlarn

serbestletirilmesi yoluyla i ve d ticaretin serbestletirilmesini, zelletirmeler yoluyla mlkiyet ilikilerinin deitirilmesini, sk maliye ve para politikalar yoluyla makro ekonomik istikrarn salanmasn, finansal serbestleme yoluyla faizlerin piyasa mekanizmas iinde belirlenmesini ve bylece faizlerin deceini, uluslararas sermayenin lkeye giriinin gerekleerek yatrmlarn artacan ngrmektedir. Bylece, yurt ii tasarruf an kapatmak, devletin ekonomideki arln snrlandrarak devletin mdahalesi sonucu zel sektrn giremedii alan zel sektre amak, zel sektr yatrmlarnn gereklemesine ortam hazrlamak ve piyasaya mdahale ederek piyasada oluan vergiler ve vergi karl topluma hizmet sunumunu gerekletiren devletin, ekonomiye mdahalesini azaltarak, zel sektr arlkl bir piyasa mekanizmasnn

Maria Lavinge, ( 1999), The Economics of Transition From Socialist Economy To Market Economy, Macmillan Press, , Second Edition, London, s.160. * Dlama Etkisi olarak kavramsallatrlan bu durumun ayrntsna, almann Trkiye zeline ilikin ksmnda, kamu hizmetlerinin ticariletirilmesi olarak ifade edebileceimiz GATS Anlama metnine dayanarak deinilecektir.

120

48

oluturulmasn salamak, yani devletin ekonomik ve sosyal sreleri belirleme ve dzenleme ilevinin (kuralszlatrma) ortadan kaldrlmasn kapsamaktadr121. Devletin kltlmesi ve snrlandrlmas liberal felsefeye ilikindir. Ancak yeni-liberal dnem, bundan daha da ileri giderek ulus-devletin egemenliini sorgulamaya balamtr. Kreselleme, bu sorgulamaya kout biimde ulus-devletin refah devleti ilevinin yerine getirilmesini engelleyen bir sreci ifade etmekte ve devletin ilevlerinin zellikle de ekonomik ilevlerinin snrlandrlmas ve zamanla terk edilmesinin gerekliliini ifade etmektedir. Buna gre en iyi devlet, gvenlik ve yasama gibi ilevleri yerine getiren ve varl mmkn olduu kadar hissedilmeyen devlettir122. nk, ulus-devletin refah devleti ilevlerine bal olarak uygulad ekonomi politikalar, (kamu harcamalar politikas, korumac politikalar, vergi politikalar, v.b) sermayenin serbest dolamna engel grnmektedir. Uluslararas sermaye zerinden yrtlen politikalar ve ulus-devletin sona erdii ynndeki sylemler de bu mantktan hareket etmektedir123. Ulus-devletin ekonomik ilevlerindeki deiimin gerekesi ise piyasa ekonomisinin kendi kendini ayarlayc mekanizmalarnn, istikrarszl ve isizlii nleyecei yaklamna dayanmaktadr. Buna gre uluslararas sermayenin dnya apnda nc rol oynamas, rekabetin her alanda etkin olduu bir anlayn hakim olmasna ve gelimi lkelerin sermayelerinin kr maksimizasyonunu gerekletirme abalarna dayanmaktadr 124. Nitekim, 1997 DB raporunda, piyasa baarszln gidermek zere yaplan hkmet mdahaleleri sonucunda yaanan baarszlklarn, piyasa baarszlklar kadar

Sinan Snmez, (1997), Kreselleme Sylemi ve Politikalarnda zelletirmeye Verilen lev: deolojik, Ekonomik ve Mali Boyutlar, Dnyada ve Trkiyede Kamu Giriimciliinin Gemii Bugn ve Gelecei Sempozyumu, TMMOB, Ankara, s. 97-98. 122 Erjem, a.g.e., s. 4. 123 Akkaya, a.g.e., s. 106. 124 Kazgan, (2000), a.g.e., s. 37.

121

49

yaygn olduu vurgulanmaktadr. Piyasa baarszln gidermek zere yaplmas gerekenin, politik mekanizma, kurumsal yaplanma ve doru desteklerin salanmas yoluyla piyasa mekanizmasnn glendirilmesi gerektii belirlenmektedir. Bylece sosyal adaletin salanabilecei savunulmaktadr 125. Raporda, devletin eitim, salk, altyap gibi temel hizmetlerin salanmasndaki merkezi rolne ramen, bu hizmetlerin tmyle devlet tarafndan gereklemesi gerektii anlamna gelmedii vurgulanmaktadr. Buna gre, bu hizmetlerin salanmas, finanse edilmesi ve dzenlenmesi konusundaki devletin seimleri, piyasalarn greli gcne, sivil topluma ve kamu kurumlarna dayandrlmaldr126. DB 1997 raporundaki saptamalarla paralellik tayacak biimde, ekonomik yapy dzenleyen devletin uygulad, maliye, para ve istihdam politikalarnn miktar ve bileiminde gerekleen deiimler, devletin ilevlerindeki deiimi de yanstmaktadr. Buna gre uygulanan maliye politikalar, piyasa gstergelerine gre oluan arz ve talep mekanizmasnda herhangi bir sapmaya yol amayacak biimde kullanlmaldr. retim ve tketim kararlarnda herhangi bir sapma veya deiim yaratmayacak kamu gelirleri ve kamu harcamalar bileimi seilmelidir. Dier bir ifade ile piyasa gstergelerine gre oluan kaynak dalm mekanizmasnda herhangi bir deiim oluturmayacak vergi ve kamu harcamalar kullanlmaldr. Bu amala, bireylerin retim ve tketim kararlarnda herhangi bir deiim yaratmayacak biimde dolayl vergiler arlkl bir vergi politikas uygulanmas gerekmektedir. Vergi yapsndaki bu deiimle birlikte vergi yk dalm, sermaye gelirleri lehine deimektedir127. Bu da, devletin gelir edinme aralarnn cretlere ve kk sermayeye kaymasna neden olmakta ve gelir dalmnn bozulmasna yol

World Bank, (1997), World Development Report, The State In A Changing World, Published For The Worl Bank, s.26. 126 a.k., s.27. 127 zzettin nder, (2003), Kapitalist likiler Balamnda ve Trkiyede Devletin Yeri ve levi, Kresel Dzen: Birikim, Devlet ve Snflar, Der: A.H. Kse-F. enses-E. Yeldan, letiim Yaynlar, stanbul, s.255.

125

50

amaktadr. Bu durumda devletin gelir elde etmek iin, i ya da d borlanmaya bavurmas kanlmaz olmaktadr. ve d borlanmadaki art, kamu harcamalar iinde yer alan faiz demelerinin toplam kamu harcamalar iindeki payn arttrmakta, devletin alt yap ve dier alanlara yapaca kamu harcamalarnn bileimi deimektedir. Dolaysyla kamu harcamalaryla ilgili bu sre, devletin retim faaliyetlerinin snrlandrlmasna yol amaktadr128. Bu snrlandrma, sosyal harcamalarn azalmasna neden olmaktadr. Oysa, ulus-devletin nemli ilevlerinden biri, gelir blmnn dzenlenmesidir. Ulus devletin daralan ekonomik ilevlerinin nemli bir yansmas da, para politikas ile ilgili dzenlemelerde grlmektedir. Dviz kurunun serbestletirilmesi, faiz oranlarndaki dzenlemeler, sermaye piyasalarnn glendirilmesi yoluyla uluslararas sermayenin lke iine giri ve klarnn nndeki engellerinin kaldrlmas salanm olmaktadr129. Ulus-devletin ekonomik ilevlerindeki deiimin bir dier grnm, istihdam politikasnda ortaya kmaktadr. Kreselleme sreci ile birlikte ulus-devletin refah devleti ilevleri iinde yer alan isizlii nleme ya da mevcut isizlii gidermek iin uygulad istihdam politikalarnn yerini, igc talebinin piyasa koullarna gre belirlendii istihdam sreci almtr. Yeni-liberal politikalara dayal olarak, ulus-devletin ekonomik ilevlerinin deimesi, sermayenin ve piyasann ilerliinin salanmas konusuna odaklanmaktadr. Buna paralel biimde, ulus-devletin refah devleti ilevinde yaanan kriz, siyasal srete

128 129

Kazgan, (2000), a.g.e., s. 234. a.k., s.243.

51

yeni sa anlaya dayal uygulamalar gndeme getirmektedir. Bundan hareketle izleyen blm, refah devletinin krizi balamnda siyasal ve ynetsel yapda ortaya kan dnm zerindeki nemi nedeniyle yeni sa anlayna ilikin aklamalar kapsamaktadr. II.1.2. Refah Devletinin Krizi ve Yeni Sa Anlay Klasik liberal dnce, ekonomik gelimenin itici gc olarak kabul edilen kapitalist snfn, zenginlik ve refahnn arttrlmas iin serbest piyasa ekonomisinin ileyiini bozacak tm engellerin kaldrlarak, sermayenin zgrce hareket edebilmesini ngrmektedir. Bu gre gre serbest piyasa ekonomisi, bireysel fayda ve kr maksimizasyonunu gerekletiren temel mekanizmadr. Buna gre, bireysel fayda ve krlarn maksimizasyonu toplumsal refahn gerekletirilmesini salamaktadr. Bu nedenle devletin herhangi bir biimde serbest piyasa ekonomisine mdahalesi, ekonomik karar birimlerinin piyasa gstergelerine bal olarak aldklar retim ve tketim kararlarnda sapmalara yol amaktadr. Bu nedenle, bu srece devletin mdahale etmesine gerek klasik liberalizmde, gerekse yeni-liberal yaklamda kar klmtr130. Refah devleti, kapitalizmin 1920li yllarda ortaya kan dnya ekonomik bunalm ve bunalmdan kmak iin yeniden yaplanma gereinin sonucunda ortaya kmtr131. Refah devleti uygulamas, devlet eliyle toplam talep ynetiminin gerekletirilmesinin gereine dayanmaktadr. Bunun anlam ise devletin hem dzenleyici olarak hem de retici olarak ekonomiye geni mdahalesi ve toplumun temel snflar

Sallan Gl, a.g.e., s.144. * Refah devletinin temel zellii, serbest piyasa ekonomisinin tek bana ekonomik gelimeyi salamada yetersiz olduu, bu nedenle de devlet mdahalesinin gerekli olduu gr zerinde ekillenmektedir. Serbest piyasa ekonomisinin baarsz olduu alanlardaki retim eksikliine, serbest piyasa srecinin neden olduu eitsizlikleri ve adaletsizliklerin devlet mdahalesiyle giderilecei dnlmtr. Ayrca Baknz: Sallan Gl, a.g.e., s. 148. 131 aylan, (1994), a.g.e., s.55.

130

52

arasnda uzlamann salanmasdr132. Refah devletinin ilevi, ekonomik ve siyasal haklara dayal, daha adil ve eitliki bir toplumsal yapnn olumasn salamaktr. Bu erevede refah devleti uygulamalar, eitim, salk, sosyal gvenlik, alt yap gibi kamu hizmetlerinin gerekletirilmesinde geni bir mdahaleyi iermektedir. Buna bal olarak kamu kurumlar ve devletin ekonomiye mdahale biimi, gelirin adil blmnn saland bir toplumsal yapy gerekletirecek biimde, kamu hizmetlerinin retilip dalmnn gerekletirilmesi iin temel mekanizmann piyasa mekanizmas deil, siyasal sre yoluyla belirlenen toplumsal tercihlere dayal mekanizmalara dayanmaktadr133. kinci Dnya Sava sonrasnda balayp 1960l yllarn ortalarna kadar sren refah devleti dnemi, gelir kaynaklarnn ve toplumsal yaamn dier alanlarnn devlet tarafndan dzenlendii, retim ve talep dengesinin kurulduu dnemi ifade eder134. Bu yapda giriim zgrl korunarak, bireyin hak ve karlar arasnda adil bir dengenin salanmas amalanmtr135. Devlet, hem ekonomik srelerin hem de sosyal srelerin bir paras ve ynlendiricisi konumundadr. Refah devleti uygulamalar, asgari cretin tespiti, alma srelerinin belirlenmesini kapsar. Yani piyasa mekanizmasnn ileyiiyle ilgili dzenleme (reglasyon) ve denetleme ilevini grr136. Bunun yan sra, isizlik sigortas, konut, salk ve eitim gibi alanlarda toplumsal ihtiyalar giderecek mekanizmalar oluturmann yan sra, frsat eitliini salayc sosyal ierikli ilevleri bulunmaktadr137.

aylan, (2000) a.g.e., s. 10. a.k, s. 11. 134 Gzelsar, (2004), Kamu Ynetimi Disiplininde Yeni Kamu letmecilii ve Ynetiim Yaklamlar, Ankara niversitesi GETA Tartma Metinleri, Ankara niversitesi SBF Matbaas, Ankara, s.2. 135 Akkaya, a.g.e., s.134-135. 136 Burhan enatalar, (2004), Sosyal Devlet Nereye, I. Ulusal Sosyal Politika Kongresi, DSK Ankara s. 240. 137 aylan, (1994), a.g.e., s. 50.
133

132

53

Refah devletinin meruiyet lt ise kamu kurulular araclyla devletin toplumda retilen mal ve hizmetlerin blmne mdahale etmesi biiminde tanmlanmaktadr. Bu uzlama, lkede yaayan tm yurttalarn, salt yurtta olduklar gerekesiyle retilen mal ve hizmetlerden yararlanmalar gereine dayanmaktadr. Refah devletinin ekonomik ve sosyal ilevlerini gerekletirmesi bunlara uygun kamu harcamalar ve kamu gelirleri politikalarnn kullanm ile salanmaktadr. 1970lerden itibaren kreselleme srecinin etkisiyle, ulus-devletin

ilevlerindeki deiime paralel olarak refah devleti olma zelliinde de daralma sz konusudur. Sosyalist alternatifin zlmesi, ekonominin kresellemesi ve ulus-devletin ilevlerindeki deiim, refah devletinin de kapsamn etkilemitir. 1970lerin sonlarndan itibaren yeni-liberalizmin stnl ile sosyal devlet anlay zayflamaya balamtr138. Yeni liberal yaklama gre, refah devletinin zellii ve bu zelliine bal olarak gerekletirdii ekonomik ve sosyal alandaki mdahaleleri 1970lerdeki ekonomik krizin nedeni olarak grlmektedir. Bu yaklamda, toplumun btn kesimlerinin devletten giderek byyen lekte hizmet ya da frsat talebinde bulunmas devletin mali krize girmesinin sebebi olarak gsterilmektedir139. Dier bir ifade ile yeni liberal yaklam, refah devleti uygulamalarn finanse edecek kaynaklarn retilememesinin ekonomik krize neden olduunu ortaya koymaktadr. Dolaysyla, refah devleti uygulamalarnn geriletilmesi anlayna bal olarak gerekletirilen kapsaml zelletirme ve serbestleme politikalar ile devletin kltlmesi ve kapitalizmin yeniden yaplanmas gndeme gelmekte ve bu yaplanma iinde de devletin sosyo-ekonomik ilevleri sorgulanmaya balanmaktadr.

138 139

Mishra, a.g.e., s. 484. aylan, (1994), a.g.e., s. 78.

54

Sz konusu yeniden yaplanma kapsamnda zerinde durulan nokta, devletin kltlmesinin kesin bir doru olarak kabul edilmesidir. Buna ilikin kuramsal dayanak ise yeni sa politikalarla belirginlemektedir140. Yeni sa politikalar, yeni-liberal ekonomi politikalaryla birbirini tamamlayacak biimde, refah ve demokrasi iin tek tek lkelerde ve dnyada toplumsal ve kamusal olan hibir alann kalmamas gereini belirlemektedir141. Bu erevede yeni sa anlayn iktisadi uygulamalar, serbest piyasa ekonomisinin bireyin refahnn ykselmesini salayacak bir mekanizma olarak ortaya konulmasyla

biimlenmektedir. Bu mekanizma kapsamnda, bireyin kendi kendine yeterlilii, aile ve yerel topluluklar aras dayanma, kendi kusuru olmakszn yoksullua denlere, yerel ynetimlerin, yerel topluluklarn, dinsel ve geleneksel kurumlarn ya da gnll zenginlerin yardmlar yer almaktadr. Bunun yan sra, yerel dzeydeki ynetim birimlerinin toplumsal refaha ilikin eitli sorumluluklarnn varlna karn, devlete bu konuda nemli ilevlerin verilmemesi gerektii belirtilmektedir. Bunlara bal olarak yeni sa anlayta, srekli, evrensel ve kurumsal bir refah sisteminin varolmas gerei kabul edilmemektedir142. Sonu olarak, yeni-san ngrd politikalar, refah devletine alternatif olarak ortaya kmakta, refah devleti bireysel zgrlkler ve piyasa zgrl adna sorgulanmaktadr. Bu yaklama gre, refah devleti toplumsal ve ekonomik gelimeyi, demokrasiyi, bireysel zgrl engelledii iin snrlanmaldr. Bu snrlandrma, devletin zelletirmeler yoluyla kltlmesini, vatandalarn can ve mal gvenliini salamak dndaki ilerle ilgilenmemesini ngrmektedir143. Buna gre, ulus-devletin etkin

140 141

a.k., s. 88. Gler, (1996), a.g.e., s. 78, Sallan Gl, a.g.e., s.168. 142 Sallan Gl, a.g.e., s. 144. 143 Birgl Ayman Gler, (1994), Nesnesini Arayan Disiplin: Kamu Ynetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt.27, Say.4, Ankara, s. 17.

55

ekonomik ynetici rolnn sona ermesi gerekmektedir. Temel ilevi, en az masrafla uluslararas sermayenin gerektirdii sosyal ve kamusal hizmetleri salamak ekline dnmektedir144. Dolaysyla devlet, kapitalist kreselleme srecinde zel sektrn uzun vadeli stratejilerini dzenleme ilevini stlenmektedir. Bu dzenleme ise ulusal ekonomilerin dnya ekonomisi ile btnlemesini salayacak ekilde gereklemektedir145. zet olarak yeni sa yaklamn ulus-devlet anlay, ulus-devletin ilevlerinin belediyelerin grevleri gibi deerlendirilmesine indirgendii sonucunu ortaya

karmaktadr. Yani mmkn olan en az maliyetle, i dnyasnn ihtiya duyduu altyapy ve kamu mallarn salamak olarak belirginlemektedir146. Yeni sa anlayn devlete ilikin ngrd biim, brokratik g ve siyasi otoritenin uygulama alannn ulus devletlerin snrlaryla kstlanamayacadr147. Bu yaklam, kresel dzeyde ulus devletin kuatlmasn ortaya karmaktadr. II.2. Kresel Dzeyde Ulus-Devletin Kuatlmas Kuatmak kelimesinin szlk anlam, bir yeri, bir topluluu, topluluun bulunduu yeri, orada bulunan kimselerin kamalarn, gitmelerini vb. engellemek iin epeevre sarmak, ember iine almak anlamndadr. Bir eyin kuatlmas ise onun btnyle bir eyin iine alnmas, evresinin, genel durumunun sarlmas anlamna gelmektedir148. Kresel dzeyde ulus-devletin kuatlmas ise ulus-devletin uluslararas kurulular ile dardan, yerelleme sylemi ile de ierden adeta bir ember iine alnmasn ifade etmektedir. Dolaysyla, ulus-devletin kuatlmasnda birinci aya, uluslararas

Hrst ve Thompson, a.g.e., s. 209. Klicksberg, a.g.e., s.188. 146 Hrst ve Thompson, a.g.e., s.210. 147 Richard K Common, (1998), A Review of The Globalisation of New Public Management, The International Journal of Public Sector Management, Vol.11, Issue.6, Bradford, s.3. 148 Byk Larousse, Szlk ve Ansiklopedi, Milliyet Yayn, Ankara, s.7210.
145

144

56

kurulular olutururken; dier aya, yerelleme eilimiyle yerel ynetimlerin yetkilerinin merkezi ynetim aleyhine arttrlmas oluturmaktadr. Buna bal olarak bu srete, kresel ekonomiyle uluslararas kurulularn oluturmu olduklar dzenlemeler, ulusal dzenlemeler aleyhine genilemitir. Sz edilen kuatma sonucu kreselleme, uluslararas kurulularn da etkisiyle, devletin kendi dinamiklerine dayal bamsz hareketini ortadan kaldrarak, bunun yerine d dinamiklere bal hareket tarzn ortaya koymaktadr149. Bu da, ulusdevletin ekonomik hayata ilikin ald kararlarda uluslararas kurulularn sz sahibi olduklar anlamna gelmektedir. zellikle gelimekte olan lkeler, gelimi lkelere olan bamllklar ve uluslararas kredi kurulularnn etkisiyle ekonomik ve sosyal yaplarn deitirmek durumunda kalmaktadr150. Gelimekte olan lkelerde, ulus-devleti dardan kuatan temel unsur, gelimi lkelere olan bamllklarna bal olarak uluslararas finans kurulularyla aralarndaki ekonomik ilikilerin sonucudur. Bu nedenle bu blmde, yukardan kuatma biimi olarak uluslararas finans kurulularnn zellikle gelimekte olan lke ekonomilerinde oynad rol deerlendirilecektir. II.2.1. Yukardan (Kurumsal) Kuatma: Uluslararas Kurulular Ulus-devletin ilevlerinin deiimine neden olan etkenlerin banda,

uluslararas kurulularn ve bunlarn etki alanlarnn kreselleme srecine ilerlik kazandracak ekilde genilemesi yer almaktadr151. Bu da eitli kurumlarn ve kurulularn varl ve etkililii ile gereklemektedir. nk, hukuksal kurallar ve kurumlar olmadan uluslarn ticaret politikalarn ynlendirmek, uyumazlklar zmek,

149 150

Gler, (1994), a.g.e., s.17. Aksoy, (1995), a.g.e., s. 159. 151 aylan, (1994), a.g.e., s. 61.

57

ulusal olan ile olmayan arasndaki ayrm ortadan kaldrmak ve ticari serbestlemeyi salamak mmkn deildir. Sz konusu bu ilerlii salayacak deerlerin, kurumlarn ve mekanizmalarn yaratlmasnn gereklilii IMF, DB, DT ve OECD (Ekonomik ve Kalknma birlii Tekilat) gibi kurulularn faaliyetlerini gerektirmektedir152. Bylece, ulus-devletin ekonomi zerindeki yetkilerinin mmkn olduunca azaltlmas ve uluslararas kurululara devredilmesi, ulus-devletin ilevlerinin deiimindeki nemli boyutlardan birini oluturmaktadr. kinci Dnya Savann hemen ardndan, 1944de Birlemi Milletler Para ve Finans Konferans, Bretton Woodsda toplanm ve konferansn amac, sava sonras dnemde baar ve refah yoluyla gerekleecek, barla btnlemi bir dnyann kurulmas olarak belirlenmitir153. Ancak, sz konusu konferansn amac, 1944de IMF ve DBnn kurulmas, 1947de GATTn (Tarifeler ve Ticaret Genel Antlamas) temellerinin atlmas ile zamanla ekonomik bymeyi kreselleme ynnde ynlendirme ilevine brnmtr. Yani, kresel dzeyde hizmet alanlarnn serbestlemeye almas, bunun olmas iin de sermayenin nndeki tm engellerin kaldrlmas amacn tamaktadr. 1945 sonras gelien ve uluslararas hukukta somutlaan ve hzlanan uluslararaslama sreci, uluslararas anlamalarn ve uluslararas kurulularn saysnn neminin artmasn salam, ulusal ekonomiler ve i politika dorudan uluslararas anlamalar ve kurulular araclyla dzenlenmeye balamtr154. Bu kurulular, kreselleme srecine paralel ve bunu destekler biimde devletin korumacl yerine kuralszlatrma, ticaret ve sermaye hareketlerinin serbestlemesi, kamu iletmelerinin
152 153

Yksel, a.g.e., s. 93. Hrst ve Thompson, a.g.e., s. 17, Ellwood, a.g.e., s. 27, Yksel, a.g.e., s.150, aylan, (1994), a.g.e., s.169, Sinan Snmez, (1998), Dnya Ekonomisinde Dnm-Smrgecilikten Kresellemeye, mge Yaynevi, Ankara, s.304. 154 zdek, a.g.e., s. 30.

58

zelletirilmesi, devletin kltlmesi gibi ilkeleri benimsemitir155. kinci Dnya Savandan hemen sonra oluumuna balayan, gnmze kadar da etkinliini ve alann genileten uluslararas kurulular, ulus devletlerin egemenlik alanna nfuz ederek onlar refah ilevlerinden uzaklatrmakta ve onlara yeni ilevler yklemektedir. Aada da ayrntl olarak incelenecei gibi uluslararas kurulularn politikalar ve etkinlikleri birbirleriyle rtmekte ve 1980lerde ykselen yeni-liberal ideoloji de bu faaliyetleri dnsel anlamda tamamlamaktadr. Bu rgtlerin temel amac, ksaca sermayenin uluslararas hareketine ilikin dzenlemelerle ilgili olup, kapitalizmin kresel lekte rasyonel bir kararllk iinde yeniden retilmesinin ve kurumsallamasnn salanmas eklinde ifade edilebilir156. Birlemi Milletler ve onun nde gelen uluslararas kurulular, (IMF, DB, DT, OECD gibi kurulular) kreselleme srecine byk katk salayarak kresel kapitalizmin egemenlik alann arttrmtr157. Uluslararas kurulular, ekonomik ve toplumsal kesimleri etkileyen nemli kararlar almaktadr. Bu kurulular, gl devletler ve onlar etkileyen okuluslu irketlerle yakndan ilikilidir. Sz konusu kurulularn kredilerini ve kredi verme koullarn ngren politika ilkelerinin tm, bu devletlerin maliye, hazine ve ekonomi bakanlar tarafndan tespit edilmektedir158. Bunun nedeni uluslararas kurulu olarak ifade edilen IMF ve DB gibi kurulularn, bata Amerika olmak zere birka sanayilemi lkenin sz sahibi olduu kurulular olmalardr. yle ki, IMFnin kuruluunda kota sahibi otuz dokuz lke bulunmakta ve kotalar, IMFnin kaynaklarn ve oy saysn belirlemektedir. Dolaysyla, Amerika ve ngiltere en yksek kotaya sahip lkeler olduklarndan alnan kararlarda

155 156

Yksel, a.g.e., s. 151. aylan, (1994), a.g.e., s.169. 157 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 448. 158 Petras, a.g.e., s. 24-25.

59

belirleyici ve ynlendirici bir konumda bulunmaktadrlar. IMFnin kurulduu 27 Ekim 1946 tarihinde ye otuz dokuz lkenin kota toplam 7.472 milyar dolardr. Toplam oylarda Amerikann pay, %36.8, ngiltereninki %17.9, ve Fransannki %6.5 olup sadece lkenin kota toplam %55i amaktadr. Dier sanayilemi lkelerle bu pay %68i bulmaktadr. 1995de ise 179 lkenin kota toplam iinde Amerikannki %18.3, ngiltere, Fransa, Almanyann toplam pay %39.3 olup, toplamn %55ini bulmaktadr. Ayn ekilde DBda da sadece Amerika ve ngilterenin oy toplam %50ye ulamaktadr. 1970li yllarn sonunda 151e ulaan ye says iinde Amerika, ngiltere, Fransa, Almanya ve Japonyann toplam oy iindeki pay yaklak %40 olup, bu pay dier sanayilemi lkelerle beraber %50yi amaktadr. Bu oran iinde, gelimekte olan lkelerin pay ise etkisiz bir byklktedir159. DBnn kendisinin belirttii gibi, 100 akn lkede yaayan, 4.7 milyar insan kendi mterisi olarak gren bir para kurumu konumundadr. lk kurucu olma sfat nedeniyle geleneksel olarak bankann bakanln, Amerika bakanlar yrtmektedir160. Woodun da belirttii gibi, IMF ve DB gibi uluslararas kurulular, her eyden nce belli ulusal sermayelerin aralardr. Sahip olduklar yrtme gcn, onlar ynlendiren ulus devletlerden ve onlarn ileri srd koullar yerine getiren ulus devletlerden almaktadrlar161. IMFnin kurulduu dnemde varlk gerekeleri, uluslararas ticaretin yaylmasna ve dengeli bymesine yardmc olmak, yksek dzeyde istihdam ile reel gelirin desteklenmesine, srdrlmesine katkda bulunmak ve uluslararas ticaret yaplrken dviz deiimini kolaylatrarak dnya ticaretini tevik etmek gibi amalarn

Bulletin du FMI, 1994 (Eyll) ve 5 ubat 1996 (ngilizce Bask). P.Lenain, 1994 (19 Ekim), s. 15-22, Aktaran: Snmez, (1998), a.g.e., s. 307-315. 160 www.antimai.org., (23.05.2005). 161 Wood, a.g.e.

159

60

gerekletirilmesi olarak ifade edilmektedir. Bunun yan sra, kredi kuruluu olarak zellikle gelimekte olan lkelere kredi salamaktadr162. IMFnin bu ilevi, 1970lerden sonra dnme urayarak Afrika, Asya ve Gney Amerikada ekonomik gelimeyi finanse etmek eklinde deimitir. Bunu yaparken de en nemli ilevlerinden biri, ekonomik istikrar salamak biiminde tanmlanmtr. 1980li ylardan sonra ise hibir ticari bankann kredi vermeye yanamad yoksul lkelere kredi vermeye balamtr163. Ancak IMF, kaynaklarn kullanma aarken yelerine verdii fonlarn tekrar geri dnn salayacak politikalarn bu lkelerce uygulanmasn koul koymaktadr. Dolaysyla, borlanacak olan lke, standby veya benzer anlamalarla d an gidermek iin bu kaynaklar kullanacan ve bir istikrar program izleyeceini kabul etmi olmaktadr. Tam da bu noktada, stand-by anlamalar, IMFnin devleti ve ynetsel yapsn kuatma mekanizmas olarak ortaya km olmaktadr. Bu mekanizmann ileyii ise koulluluk politikas kapsamnda, bor karl ilgili lkenin gerekletirmesi istenilen reformlarn yaplmasyla

gereklemektedir. IMF tarafndan uygulamaya konulan ve ilgili lkenin almas gereken ekonomik nlemleri ortaya koyan ekonomik programa ise niyet mektubu denmektedir. Niyet mektubu ile, ilgili lkenin izlemeyi taahht ettii politikalar kabul edilmi olur ve stand by anlamas imzalanr164. Bu anlamda IMFnin rol, gl ekonomiye sahip lkeler lehine hazrlanan reetelerin dier lkelerce gerekletirilmesini kolaylatrc

dzenlemeler yapmak ve denetlemek biiminde tanmlanabilir165.

162 163

Ellwood, a.g.e., s.28, Yksel, a.g.e., s.151. Yksel, a.g.e., s. 152. 164 Snmez, (1998), a.g.e., s. 316, Ener Meliha,-Siverekli Demircan Esra., (2004), Kreselleen Dnyada IMF Politikalar Ve Trkiye, Roma Yaynlar, Ankara, s.27. 165 Snmez, (1998), a.g.e., s. 311.

61

IMFnin uygulad stand-by anlamalar sonucunda, devalasyon, ticaretin serbestletirilmesi ve zelletirme e zamanl olarak bir ok borlu lkede uygulanmtr. Bu politikalarn uzun vadede, borlu lkelerin ekonomik bamszlklarndan, maliye ve para politikalar zerindeki denetim haklarndan vazgemelerini salayacak dzenlemeleri ngrd sylenebilir. Bu dzenlemelerle, uluslararas kurulularn etki alanlarnn arttrlmas amalanmaktadr. Buna bal olarak, az gelimi blgelerin gelimesi nlenmekte ve kaynaklarn ulus devletlerin kontrol dna kmas olanakl hale gelmektedir. Bu da, zamanla IMFnin demeler dengesi sorunlarn zmek iin IMFden kredi alan lkeleri, sk para ve maliye politikalar uygulamaya itmitir. Bu politikalar, ayn zamanda sz konusu lkelerde yeni-liberal ekonomi politikalarnn uygulanmas anlamna gelmektedir 166. Bretton Woods Konferans ile kurulmu olan kurululardan bir dieri olan DBnn balangtaki kurulu amac, kinci Dnya Savann harap ettii lkelerin yeniden inasnn salanmas olarak ifade edilmektedir. yelerden toplanan aidatlar ve uluslararas sermaye piyasalarndan alnan borla finanse edilen banka, yelerine ticari bankalardan daha dk faizli kredi salamaktadr. Avrupann 1950lerde yava yava toparlanmasyla DBnn ilgisi nc Dnyann bamszlna yeni kavumu lkelerine ynelmitir167. DBnin amac da IMFnin amac ile kout olup, ye lkeleri dnya ekonomisiyle btnletirerek(eklemleyerek) kresel ekonomik bymeyi salamak eklinde zetlenebilir. Sz konusu bu btnletirmeyi gerekletirirken, azgelimi kapitalist ekonomileri yeniden yaplandrmak, dnya kapitalist sistemi iinde yer alan

166 167

Ellwood, a.g.e., s.41. a.k., s.29-30.

62

azgelimi lkeleri dnya ekonomik iblmne yeniden katmak ve sermayenin retime ynelik alanlara yatrmn kolaylatrarak ye lkelerin yeniden inasna ve gelimesine katkda bulunmak eklinde ortaya konulmaktadr168. DBnn kurulu amacnn deiimine ilikin olarak, ye lkelere alan kredilerde 1980lerden sonra IMFninkine benzer bir nitelik deiiminden sz edilebilir. Bu tarihten itibaren DB, yapsal uyum kredileri (Structural Adjustment Loans ( SAL)) ad altnda kredi sistemine gemitir. Bundan sonra DBnn faaliyet alan, herhangi bir ye lkenin ekonomik, toplumsal ve ynetsel yap ve dengelerini deitirmeye, yeniden yaplandrmaya ilikin olmutur169. DBnn devleti ve ynetsel yaplarn kuatma mekanizmas olarak ortaya kan yapsal uyum politikalar, ynetsel reformlar araclyla deien koullara gre ynetsel yapnn yeniden yaplanmasn salamak ve ynetimin mevcut siyasal yapyla uyumlulatrlmasn iermektedir170. Bu reformlarn bir dier amac, DBnn uluslararas kreditrlere ve yatrmclara azgelimi lkelerde drstlk, adalet, serbestlik, bamsz yarg, insan haklarna sayg, verimli ve yolsuzluklardan arnm brokrasi vaat etmesidir171. Bu ynelim, az gelimi lkelerin kalknma abalarna teknik yardm ve hazrlanan projeler iin mali destek vermek biiminde ifade edilmektedir172. Buna bal olarak DBnn yapsal uyum politikalar, kinci Dnya Sava sonrasnda benimsenmi olan devlet destekli kalknma anlaynn braklp, rekabeti serbest piyasa ekonomisi

Aye Tatar Peker, (1996), Dnya Bankas: Kalknmaclktan yi Ynetim Sylemine, Toplum ve Bilim, No.69, s.9. 169 Birgl Ayman Gler, (1995), Kamu Ynetimi ve Dnya Bankas, Amme daresi Dergisi, TODAE Yayn, Cilt.28, Say, 3, Ankara, s. 18. 170 Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 3. 171 Gler, (2003c), a.g.e., s. 104. 172 Snmez, (1998), a.g.e., s.316, Gler, (1995), a.g.e., s. 19.

168

63

anlaynn benimsenmesinin bir aracn oluturmaktadr173. Yapsal uyum politikalarnn ieriinde kamu harcamalarnn kslmas, kuralszlatrma, zelletirme, kamu

brokrasisinin dnm, ekonomik yaplarn ve ynetsel kurumlarn yapsal uyuma tabi tutulmas bulunmaktadr174. Yapsal uyum politikalar, DB tarafndan iki aamada uygulanmaktadr. Birinci aama ksa dnemli makro-ekonomik istikrar nlemlerini kapsamakta, ikinci aama sosyo-ekonomik yapnn deiimini hedefleyen yapsal reformlar iermektedir. Sz konusu yapsal reformlar, ekonomik istikrar salama sreciyle ayn zamanda gerekletirilmektedir. IMF ve DB istikrar nlemleri hem bte an, hem de demeler dengesini hedef alr175. Gelimekte olan lkeler, 1970lerin sonlarnda dnya ekonomisinde kolayca borlanma frsat bulmular ve kalknma projelerinin finansman iin hzla borlarn ykseltmilerdir. Ancak, faiz oranlarnn ykselmesi, dnya ticaretinin daralmas ve mal fiyatlarndaki dme, gelimekte olan lkeleri tam bir d bor kmazna srklemitir. Bu lkeler, sz konusu srete borlarn deyebilmek iin yeniden borlanmak zorunda kalmlardr. Kalknma projelerini gerekletirmek iin borlanan lkeler, bu projeleri gerekletiremedikleri gibi srekli darya net kaynak transferi yapmak zorunda kalm, bir taraftan da bor srekli artmtr176. Bylesi bir bor ksr dngsyle 1990l yllara gelindiinde yapsal uyum politikalarnn yaratt olumsuzluklar, DBnn iyi ynetiim sylemini gndeme getirmitir. yi ynetiim kavramyla, devleti kalknma anlayndan vazgeilerek serbest
Cenk Aygl, (1998), Neo-Liberalizmin Baarszl ve Ynetiim, Toplum ve Bilim Dergisi, 76 Bahar, s. 241. 174 Adrian Leftwich, (1994), Governence, The State and The Politicis of Development, Development and Change, vol.25, s. 367. 175 Michel Chossudovsky, (1999), Yoksulluun Kresellemesi, IMF ve Dnya Bankas Reformlarnn yz, ivi Yaynlar, stanbul, s. 65. 176 aylan,(1994), a.g.e., s. 176.
173

64

piyasa anlaynn benimsetilmesi amalanmaktadr. Bu da kuralszlatrma, zelletirme, kamu brokrasinin tasfiyesi anlamna gelmektedir177. Kuralszlatrma ile amalanan, devletin hukuksal ve ynetsel alann daraltp, piyasa zerindeki denetimini azaltmaktr. Bunun sonucunda devlet stlendii kamusal faaliyetlerden soyutlanacak ve kamu tekellerine son verecektir178. Kresellemenin uluslararas kurumsallamasn salayan kurululardan bir dieri olan DT, 1995 ylnda tamamlanan Uruguay Round Ticaret Mzakerelerinin sonunda kurulmutur.179 Temeli ise 1948 Havana Turunda kurulan GATTa dayanr. GATT anlamasnn imzalanmasyla 1995de DTnn kurulmas, kresel ekonomik sistemin geliiminde nemli bir dnm noktas olarak kabul edilmektedir180. GATT anlamasn imzalayan lkeler, d ticaretlerini dzenleme haklarndan byk lde vazgemi olup, bu konuda belirlenmi olan uluslararas dzenlemelere uymay kabul etmi olmaktadrlar181. GATTn kurulu amac, ksaca dnya ticaretini serbestletirmek iin gmrk vergilerinin azaltlmas, uluslararas ticaretin genilemesinin nndeki tm engellerin kalkmas ve gerekli dzenlemelerin yaplmas eklinde zetlenebilir. Bu ama, DTnn kuruluuyla beraber ticaret alannda uluslararas kural ve disiplinlerin daha da iyiletirilmesi ve glendirilmesi eklinde geniletilmitir182. DTnn kurulmasyla lkeler arasndaki serbest mal ve hizmet dolamn tevik edecek ve denetleyecek bir
Leftwitch, a.g.e., s. 366. Aksoy, (1995), a.g.e., s. 168. 179 Yksel, a.g.e., s.151. * DTnn kurulu anlamalar, dnya genelinde mal ticaretini belirleyen GATT (Tarifeler ve Ticaret Genel Antlamas), hizmet ticaretini belirleyen GATS (Hizmet Ticareti Genel Anlamas) Fikri mlkiyet haklarn belirleyen TRIPS (Fikri Mlkiyet Haklaryla Balantl Ticarete likin Anlama) ve ticaret haklarn belirleyen TRIMS (Ticaretle Balantl Yatrm Tedbirleri Anlamas) anlamasdr. Sz konusu bu anlamalara DT yesi btn lkeleri kapsam iine almtr. Ayrntl bilgi iin Baknz: Gaye Ylmaz, (2001), Kapitalizmin Kaleleri-II DT, TMMOB Yayn, stanbul, s. 23-59. 180 Chossudovsky, a.g.e., s. 39. 181 Yksel, a.g.e., s. 90. 182 DT, (2003), 5. Bakanlar Konferans, Kresel Kalknmaya Doru, 10-14 Eyll 2003 Cancun Meksika, TSAD Yayn, Ankara DT, TSAD, s. 9.
178 177

65

rgtn kurulmas gereklemi olmaktadr. nk, DTde IMF ve DB gibi ayn ama etrafnda kurulmu olup, elindeki geni imkanlarla ulusal ekonomilere yn verme yetkisine sahip olan bir kurulutur. DT kurulu tz, ulusal ticaret politikalarnn denetlenmesi gibi dnya ticaretinin uluslararas bankalar ve okuluslu irketler yararna dzenlenmesini iermektedir183. nk, hizmet ticareti alannda d piyasaya yatrm yapmann yolu, azgelimi lkelerdeki hizmet sektrnn serbestletirilmesinden gemektedir. 1980lere kadar bunun gerekleememesinin nedeni, hizmet sektrnn byk bir ksmnn kamusal ya da devletin denetim ve dzenlemesi altnda bulunmasdr. 1980lerden sonra uygulanan zelletirme giriimleri, kuralszlatrma politikalar, elektrik, su, haberleme, ulam, bankaclk, sigorta gibi devlet tekelinde bulunan ana hizmet sektrlerinin uluslararas rekabete ve yatrmlara ak hale getirilmesinin yolunu amtr184. DTnn kurulu anlamalarndan bir dieri olan GATS (Hizmet Ticareti Genel Anlamas), uluslararas hizmet ticaretine ilikin temel kavram, kural ve ilkeleri kresel dzeyde belirleyen, tm hizmet sektrlerini ve bu hizmetlerin retilmesi iin gerekli tm mallarn retilmesini de kapsayan, ilk ok tarafl yatrm ve ticaret antlamasdr. Bir hizmet sunucusunun bir dier ye lkenin hizmet sektrne sermaye yatrm yapabilmesinin nndeki engellerin kaldrlabilmesi temel hedefleri arasndadr185.

Chossodovsky,a.g.e., s. 39. Gzelsar, (2003a), a.g.e., s. 119. 185 Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS) Gereke, www.antimai.org, 25.05.2005, Gzelsar, (2003a), s.120.
184

183

66

GATT Anlamasna bal olarak imzalanm olan ve halen genileme grmeleri devam eden GATS, alanna giren kamusal hizmet sektrlerinde piyasalamay hzlandrma amacyla zellikle eitim ve salk alanlarnda younlamaktadr186. Dolaysyla GATSn esas genileme alan, kamu hizmetleridir ve anlamayla tm kamusal hizmet alanlarnn kresel piyasa ileyiinin iine dhil edilmesi beklenmektedir. GATSn temel ilkeleri arasnda bir lkeye giren sermayeye, o lkenin kendi sermayesine tand tm avantajlar tanmas yer almaktadr. Yani, GATS hkmleri erevesinde belirlenen tm hizmet sektrleri piyasaya alrken, yerli ve yabanc hizmet ticareti yapanlar eit saylacaklardr. Bir dier ilkeye gre, bir lke ekonomik, siyasal ve kltrel ortaklklar nedeniyle kendisine yakn grd ya da karlkl ibirlii iinde kar olduunu dnd baka bir lkeye tand ticari ayrcalklarn, tm GATS yelerine uygulamak zorundadr187. DTnn ulus-devleti ve ynetsel yapsn kuatma mekanizmalarndan biri olarak ortaya kan GATSn amac, ksaca mal ticaretindeki liberalizasyonun mmkn olduunca ok lkeye ve tm hizmet sektrlerine uygulanmasdr. yeler birbirlerine verdikleri ticari ayrcalklar, dar sektrel bazda deil, tm sektrler ve lkelerden dnecek olan geni bir ticari krllk zerinde temellendirmilerdir188. GATS geniletme amacnn temelinde ise kresel dzeyde hizmet alanlarnn serbestlemesini salamak, bunun iin de sermayenin nndeki tm engellerin kaldrlmas bulunmaktadr189. Bu amacn arkasnda DT olduu kadar ayn ama etrafnda birlemi olan IMF ve DBda bulunmaktadr.

186 187

www.antimai.org., (25.05.2005). a.k, s.123. 188 Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS) Gereke, www.antimai.org, a.g.e. 189 a.k., s.134.

67

1980lerden bu yana IMF ve DBnca uygulanan ve yapsal uyum denilen bir sreci yaayan, kendi kamusal hizmetlerinin kamusallk niteliini ortadan kaldrarak, salktan eitime, su hizmetlerinden sosyal hizmetlere temel kamusal hizmetlerin tmn yerli ve yabanc irketlere aarak piyasa mekanizmasna hazrlayan azgelimi lkelerde GATS hkmleri, IMF-Stand-by anlamalar, DB yapsal uyum politikalar ile birlikte deerlendirilmelidir. Daha nce de ifade edildii gibi IMF, DB ve DT gibi uluslararas kurululara ek olarak gelimekte olan lkelerin ekonomi politikalarnn izlenmesine dnk yakn ibirliine dayanan yeni bir yetki paylamnn olutuu sylenebilir190. Uluslararas kurulular arasndaki bu yetki paylamnn dier bir aya OECDdir. OECD, iktisadi alanlarda faaliyette bulunan dier uluslararas kurululardan farkl olarak, daha ok stratejik ynelimleri ortaya koyan bir think thank kuruluu gibi faaliyet gstermektedir. Bu balamda, ilgili ye lkelerin kendilerine ilikin ulusal politikalarn dnya ekonomisine uyarlamalarna katkda bulunmak OECDnin faaliyet alanlarndan birisidir191. Nitekim, OECDnin varlk nedeni en genel ifadeyle kreselleme srecine uyum salayabilmek ve bu sreten mmkn olduunca krl kmak iin kamu ynetimlerinde kkten deiikliklerin yaplmas konusunda politikalar retmektir. OECDnin kurumsallama sreci, 14 Aralk 1960 tarihinde imzalanan, 30 Eyll 1961de yrrle giren Paris Anlamasyla gereklemi olup, genel olarak ekonomik ve ticari konularn incelendii bir tartma ve inceleme kuruluu niteliindedir. yeleri ise piyasa ekonomisini uygulayan lkelerden olumaktadr192. OECDnin kamu

190 191

Chossodovsky, a.g.e., s. 40. Sonay Bayramolu, ( 2003a), Dzenleyici Devlet Dzenlenirken: OECD Trkiye Raporu zerine Eletirel Bir zmleme, Praksis,K Say 9, Ankara, s. 144. 192 www.oecd.org/about.htm. (22.12.2004).

68

ynetimi odakl almalar ise 1990 ylnda kurulan Public Management (PUMA of OECD) adndaki kamu ynetimi incelemeleri ve deerlendirmeleri yapmakla grevli bir rgtn kurulmasyla balam olup, azgelimi lkelerde reform almalarn bu birim eliyle yrtmektedir. PUMAnn amac, kreselleme srecinde ye lkelerde piyasa ekonomisinin ilerliini salayacak ekilde, uygun ortamn yerletirilmesi iin iyi ynetiimin gelitirilmesi, iyi ynetiim iin uygun koullarn salanmas, hkmetlerin kamu sektrn nasl yeniden yaplandracaklarna ilikin politikalarn belirlenmesidir. Dier bir ifadeyle kresel koullara uygun bir devlet ve kamu ynetiminin oluturulmasdr193. Uluslararas sistemde artan geni bir karlkl bamllk, yeni teknolojik gelimeler ve uluslararas kurulularn byyen nemi, toplumu etkileyen gleri her zamankinden daha karmak, paral ve ok boyutlu hale getirmektedir. Ek olarak, ulus-alt ynetim kademeleri, yerelleme politikalar yoluyla daha geni bir zerklik kazanmakta, STKlar ve yurtta gruplar nemli bir g olgusu olarak ortaya kmaktadr. te yandan yeni biliim ve iletiim teknolojileri ynetimin grntsn deitirmektedir. Bu gelimelere bal olarak PUMAnn balca ilevlerinden biri, kamu sektrnn bu deien duruma ynetim ve iletim bakmndan nasl uyum salayabilecei zerinde almaktr194. PUMA, 1994 ylndan sonra dzenleyici reform programnn aratrma abalar, 1996 ylndan sonra da eitli programlarla ye lkelerin kamu ynetimi reformlar araclyla faaliyetlerine balamtr195. OECD, PUMA faaliyetleriyle kreselleme srecine uygun olarak lkelerin kamu ynetimlerinin dntrlmesine

www.oecd./org/puma/about., (22.12.2004). www.oecd.org.oecd/pages/home, (22. 12. 2004). 195 OECDnin Dzenli Reform ncelemeleri Trkiye Raporu zeti, ev: Vedat Uras, Ahmet Arslanolu Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, s.176.
194

193

69

ilikin dzenleyici reform programlar yrtme grevini stlenmitir. Dzenleyici reformlar, 1997 ylnda kabul edilen OECD Dzenleyici Reform Program ile uygulama alan bulmutur196. Sz konusu program, devletin ilevlerindeki deiim kapsamnda, daha ok kamu ynetimi alannda yrtlmektedir. Buna bal olarak ye lkelerin yasal ve ynetsel dzenlemelerinde gerekli reform almalarn yrtmek bu programn ana hedefini oluturmaktadr. OECD, kresellemeyi hkmetlerin sorumlu olduklar toplumlarn gereksinimlerini karlayabilmek iin, hzl ve etkin bir ekilde cevap vermek zorunda olduklar bir sre olarak tanmlar. Bu tanmlamada dzenleyici reformlar, dzenleyici devleti gndeme getirmekte, bununla da geleneksel dzenlemeler yapan devletten, etkin, hzl, esnek, deiime uygun bir yaplanmaya sahip olan devlet ifade edilmektedir197. Dzenleyici reformlarn kapsamna, yasama, yrtme ve bunlarla ilgili tm alanlara ilikin reformlar girmektedir. OECDye gre temel sorun, kamu hizmetlerinde i piyasalarndaki gibi bir rekabet ortamnn nasl oluturulacadr. Dolaysyla reformlar da bu soruna cevap oluturmak adna uygulama alan bulmaktadr. Sonu olarak uluslararas kurulularn amac, tek tek devletleri ve devletlerin ynetsel yapsn kendilerine zg mekanizmalar araclyla etkileyerek, ekonomik yapnn dnya ekonomisi ile btnlemesini salamaktr. Dolaysyla, siyasal ve ynetsel yapnn bu btnlemeye uyumlu olmas iin IMF stand-by anlamalarn, DB yapsal uyum politikalarn, DT GATSla hizmetlerin ticarilemesini ve OECD dzenleyici reform programn uygulamaya koymaktadr. Bu uygulamalar, ayn zamanda ulus-devletin yukardan kuatlma mekanizmalar olup, ekonomiden siyasete ve ynetime her alanda serbestlemeyi ngrmektedir. Dolaysyla bu serbestleme sreci, retim srecinden

196 197

Bayramolu, (2003a),a.g.e., s. 145. Bayramolu, (2003a), a.g.e., s. 145, Sonay Bayramolu, (2003b), OECD ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Yl 4, Say 14, Ankara, s. 1.

70

hizmet sektrne ve kamu ynetimine kadar uluslararas kurulular araclyla gerekletirilmektedir. Bununla beraber, gelimi lkeler gl korumac politikalar uygulamaya devam etmektedir. Bunun en nemli gstergesi, okuluslu irketlerin ulusal temelini halen korumas ve uluslararas alanda hzla byyen hizmet ticaretinde stnln gelimi kapitalist lke ekonomilerine ait olmasdr. Dolaysyla, bir yandan tm dnyada devletlerin piyasaya mdahalesine kar klrken, te yandan en fazla korumacl gelimi kapitalist lke ekonomileri yapmaktadr. Piyasalarn hibir zaman tmyle amayan, stratejik nemdeki sektrleri korumak iin mdahaleci davranan Amerika ve Avrupa lkelerinde devlet mdahalesiyle sermaye korunmakta, desteklenmekte ve genilemektedir. Uluslararas kurulular araclyla gelimekte olan lkelerde ekonomik ve sosyal yapnn dnm, lke iindeki yerelleme eilimli dzenlemelerle

tamamlanmaktadr. Bu dzenlemeler, ulus devletin ilevlerinin deitirilmesi ya da ulusdevletin kuatlmasnn bir dier ayan oluturan yerelleme politikalarn iermektedir. Dolaysyla izleyen blm, aadan kuatma kapsamnda yerelleme syleminin deerlendirilmesini amalanmaktadr. II.2.2. Aadan (eriden)Kuatma: Yerelleme Sylemi Ulusdevletin ilevlerindeki dnmn bir dier boyutu, merkezi ynetimin yetkilerinin yerel ynetimlere devredilmesi sonucu, yerel ynetimlerin yapsnn deitirilmesi ve merkezle ilikilerinin yeniden dzenlenmesidir. Bu erevede, kreselleme savunucularnn ve yeni sa politika uygulayclarnn gndeme getirdii kavramlardan bir tanesi de yerellemedir.

71

En genel anlamyla, yerel ynetimlerin glendirilmesini ifade eden yerellemede ama, yerel ekonominin dnya ekonomisinin gereklerine uygun bir ynelimle ekillenmesi olup, bu ayn zamanda ulus-devletin yeni ilevlerinden biri olarak ortaya konulmaktadr. Sz konusu bu ynelimin nedeni, daha nce de ifade edildii gibi sermayenin nndeki btn engellerin ortadan kaldrlmasna dayanmaktadr. Bu engeller, ksaca lkelerin snrlar ve bu snrlar iinde devletin kural koyma gcnn varldr. Dolaysyla, bu engellerin ortadan kaldrlmas ya da zayflatlmas gerekmektedir. Uluslararas kurulular, ulus-devleti dardan kuatrken, yerelleme kavramyla da bireyin yerel kimlii ne kartlarak, ulusun birletirici gc yeniden tartmaya almaktadr. Bu tartma, insanlarn kresel gelimelerden kayg duyarak yerel kimliklerine daha sk sarlmalar ihtiyacnn sonucu olarak younluk kazanmaktadr. Bu sreteki ama, ulus-devletten hareketle, kapsayc vatandalk kavramnn yerine kimlik esasl vatandalk kavramnn yerletirilmesidir. Bu da, ulus-devlet anlaynn

sorgulanmasn gndeme getirmektedir198. Kresellemenin yerel ynetimler zerindeki etkisi, yerel ynetimlerin dorudan kresel piyasalarla iliki kurmalarn salayacak mekanizmalarn yaratlmas eklindedir. Bylece ulusal piyasalar, ulusal sermaye ve emee ilikin ekonomik ilevlere bal ulus-devletin, yetki ve sorumluluklar bakmndan gcnn en aza inmesine neden olmaktadr199. Yerel ynetimler, uluslararas irketler ve kredi kurulularyla dorudan ilikiye girmekte ve bylece merkeze ait olan ekonomik, ynetsel ve toplumsal ilevleri devralmaktadrlar. Ulus-devleti zayflatma biimleri olarak deerlendirilebilecek olan bu uygulamalar, merkezi devletin kural koyma gcnn azalmasna neden olmaktadr. Bunun

198 199

Erbay, a.g.e., s. 302. Kazgan, (2000), a.g.e., s. 34.

72

yan sra, blge ynetimleri oluturarak yerellemenin ileri boyutlara gtrlmesiyle de ayn sonuca varlmaktadr200. Baka bir anlatmla, ulus-devletin dnya ekonomisi ile yerel ekonomi arasndaki tampon grevi kaldrlmakta, yerel ekonomi dnya ekonomisinin ihtiyalarna uyumlu hale getirilmeye allmaktadr201. Burada temel gereke, rekabet edilebilirlik, kuralszlatrma, zelletirme, ekonomik srelere kamu mdahalesinin snrlandrlmas olarak zetlenebilir. Yerelleme politikalarnn da etkisiyle, ulusal piyasann uluslararas sermayeye almas, uluslararas sermayenin nceliklerinin vatandankinin nne gemesine neden olmakta, bu da ulusal btnln ayrmasna neden olmaktadr. Kazgann da belirttii gibi, bugn birok toplumda ortaya kan dinsel ve etnik alt-kimliklerin neden olduu i atmalar, buralarda dalmalar (Yugoslavya, ekoslovakya, SSCB gibi) ya da ayrlma taleplerini gndeme getirmektedir. (talya, Trkiye, spanya gibi) Kltrel farkllklarn yeni bir olgu olmamas, salt kltrel dzeydeki aklamalarn yetersizliini ortaya koymaktadr. Gnmzde bunun nedeninin, kltrel farkllklardan ziyade, ulus-devletin refah ilevlerinin deimesiyle ilgili olduu sylenebilir202. Yeni sa sylem, dnyadaki politik ve ekonomik deiimleri kreselleme sreci iinde meru ve doru kabul ederek, ulus devletin yeterliliini ve zerkliini sorgulamaktadr. Bunun yerine, merkezi ynetimin yetkilerinin byk bir ksmnn devredildii yerel ynetim modelini savunmaktadr. Yerel ynetimlerin yetkilerinin

200 201

Eroul, a.g.e., s. 49-50. Hayri Kozanolu, (2004), Kreselleme ve Uluslarst Sermaye Snf, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, s. 17. 202 Kazgan, (2000), a.g.e., s. 245.

73

arttrlma

gerekesi

ise

dorudan

demokrasinin

salanabilecei

iddiasyla

desteklenmektedir. nk, dorudan demokrasinin temel belirleyeni olarak yerel dzeyde halkn kendi ihtiyalarn daha iyi tanmlayaca ve belirleyecei kabul yer almaktadr. Dolaysyla yerelleme, merkezi ynetimin hantall ve bu yzden kaynaklarn etkin kullanlamad gerekesiyle hizmetlerin yerinde grlmesinin etkin bir zm oluturaca savunusuna dayanmaktadr203. Yerellemenin savunulmasnn dier bir gerekesi ise bu sayede demokratiklemenin artacana ilikindir. Dolaysyla, hizmetlerin yerinden retilmesinin hizmeti kullanana en yakn olmasn ifade eden ilkenin (subsidiarite) uygulanmas sz konusu olmakta, bu da yerel ynetimler zerinde merkezi ynetimin vesayetinin azaltlarak, seilmilerin atanmlar karsnda glendirilmesi anlamna gelmektedir204. Yani, demokratikleme ve yerelleme arasnda kopmaz bir ba olduu kabul edilmektedir. Kreselleme sreciyle uyum iinde, dinamik, rekabeti bir toplum hedefine bu ekilde ulalaca ngrlmektedir. Bunun meruluu ve kabul edilebilirlii de yabanc sermaye yatrmlarna daha ekici koullar yaratlmas ve piyasann artan hareketlilii ile ekonomik gelimenin daha da artaca eklindedir. Sonu olarak, uluslararas kurulularn faaliyetleri ve yerelleme politikalar, ulus-devletin ilevlerindeki deiimi, dnya ekonomisindeki deiime uyum salayacak biimde desteklemektedir.

Faruk Ataay,- Atilla Gney, (2004), Yerelleme ve Kalknma Sorunu: Kamu Ynetimi Reformu zerine Deerlendirme, Mlkiye Dergisi, Say.243, Cilt.xxv, Ankara, s. 133. 204 a.k., s. 133.

203

74

II.3. Yeni Sa Anlayn Kamu Ynetimi Anlayna Yansmalar Ulus-devletin ilevlerindeki deiime paralel olarak, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas, 1990l yllarn en nemli konularndan biridir. Bu konuda zellikle geleneksel brokratik yaplanmann dnm, ynetsel etki alannn kltlp yerellemenin n plana karlmas, bununla da piyasa mekanizmalaryla uyumlu bir ynetim aygtnn oluturulmasna allmaktadr. Kamu ynetiminin bu ekilde deien yaps, kapitalizmin 1970lerin sonundan itibaren yaad kriz sonucu uygulamaya konulan yeni-liberal politikalar ve bunlarn dnya genelinde uygulanmasn ve kamu ynetiminin de srece uyum salayacak biimde yeniden yaplanma srecine tabi olmasnn bir sonucudur. Baka bir deyile kreselleme, devletin temel yapsnn ve kamu ynetimi anlaynn deiimine neden olmutur. Bu anlay deiimi, devleti refah devletinden irketlemi devlete dntrmtr. Bu dnm, devletin ve ynetimin devamlln yok etmemi ancak devlet, dnya genelinde sermayenin yeniden retiminin ve kresellemenin gl bir kurumsal arac haline gelmitir205. Yani uluslararas sistemdeki deiim, devletlerin kamu ynetimlerinin zerinde gerek anlay, gerekse kurumsal dzeyde etkilerini gstermeye balamalarnn bir sonucudur206. Yeni sa ekonomik ve sosyal politikalarn damgasn vurduu bu dnemde,

* Yeniden yaplanma, ynetim sisteminin yapsnda, hizmet tercihlerinde, personel rejiminde, igrme zihniyeti ve yntemlerinde, karar verme srecinde, siyasal sistemle olan ilikilerinde ve sistemi harekete geiren drtlerde kkl deiiklikler demektir Cahit Tutum, (1996), Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, TESAV Yaynlar, Ankara, s. 6. ** irketlemi devlet kavram, Farazmandn ifadelerinden anlald zere, glge devlet, beki devlet, dzenleyici devlet, yani piyasa mekanizmasna ilerlik kazandracak uygun koullar salayan devlet anlamna gelmektedir. 205 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 449. 206 Gler, (1996), a.g.e., s.55.

75

devletin ve dolaysyla kamu ynetiminin deiim ve yeniden yaplandrlmasna ilikin dnm iki nokta etrafnda deerlendirilebilir207. Bu noktalar, devletin/kamu ynetiminin ve kamu faaliyet alannn zellikle ekonomik nitelikli olanlardan balayarak klmesi ve daralan alanda genelde kamu faaliyetlerinin zelde de kamu rgtlerinin, kamu iletmecilii anlay etrafnda yaplandrlmas ve iletilmesi olarak belirginlemektedir. Sz konusu bu balklar almann ilerleyen blmlerinde de ifade edildii gibi, kresellemenin devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkilerini gerekelendirme sylemleri biiminde deerlendirilebilir. Bu balamda almann izleyen blm, kamu ynetimi anlayndaki dnm ve bu dnmn kuramsal dayanaklarnn incelenmesini kapsamaktadr. II.3.1 Kamu Ynetimi Anlayndaki Dnm Geni anlamda kamu ynetimi, ynetimin tm etkinliklerini ierir. Dar anlamda ise gler ayrl ilkesinde sz edilen gten biri olan yrtme alanna ilikindir. Bu anlamda kamu ynetimi, hem kamusal etkinlikleri, hem de bu etkinlikleri yrten rgt anlatmak iin kullanlan bir kavramdr208. Kamu ynetiminin birincil varlk nedeni, kamu hizmetlerinin sunulmasdr. Bu hizmetlerin sunumunda ise bugn de tartld gibi, etkililik ve verimlilik kavramlar kamu ynetiminin bir disiplin olarak ortaya kt andan itibaren nemli amalarndan birisi olmutur. Bu, ayn zamanda kamu ynetimi disiplininde, disiplinin douundan bugne, kamu ynetimi-zel ynetim ayrm ya da benzerlii, kamu ynetimi-siyaset ayrm ya da birlikteliine ilikin tartmalar da beraberinde getirmitir.

207 208

Aksoy, (1995), a.g.e., s. 166-167. Emre Cahit, (2003), Ynetim Bilimi Yazlar, maj Yaynclk, Ankara, s. 185

76

Kamu ynetimi siyaset ayrmnn dayana ise liberal grle ifade edilebilir. Liberal gre gre devlet, ekonomik faaliyetlere mdahale etmemeli ve devletin ilevleri ekonomik faaliyetlerin yasal snrlarnn belirlenmesi olmaldr. Devletin ilevlerindeki bu snrllk, ynetim ve siyaset ayrmn gerekli klmakta ve kamu ynetiminin tpk zel sektr gibi ilemesi gerektiini vurgulamaktadr209. Tarihsel sre iinde deerlendirildiinde ynetim ve siyaset ayrm, disiplinin douu olarak ifade edilen Wilsonn 1887de yazm olduu darenin ncelenmesi almasna kadar uzanmaktadr. Wilsona gre kamu ynetimi, devletin temel faaliyetlerini gerekletiren teknik bir aygt olarak ifade edilmektedir210. Ona gre ynetim, salam ilkelere dayanmal, etkili ve verimli zellikleri iermelidir. Bu da kamu ynetiminin hukuk ve siyasetten ayr dnlmesi gerektiini ifade etmektedir. Kamu ynetimi ve zel ynetim arasndaki farkll ifade eden bu ayrm, Taylorun bilimsel ynetim ilkesine de dayanmaktadr. Taylor, zel iletmelerdeki gibi kamu ynetimi rgtlerinde de birincil amacn verimlilik olduunu ifade etmitir. Yani ynetim olgusu, sosyal-siyasal ortamdan uzaklatrlarak, teknik-mekanik ynleriyle yeniden

dzenlenmekte ve rasyonel, verimli, etkin rgtlenmi, kaynaklar verimli kullanan ynetim anlaynn n plana karlmas hedeflenmektedir211. Bugn, kamu ynetiminde kreselleme srecinin etkisiyle disiplinin douu olarak kabul edilen dnemdekine benzer biimde, siyasetten soyutlanm bir kamu ynetiminin ynetim ilkelerine gre ileyii sz konusudur. Bu da, kamu ynetiminin bir

Birkan Uysal Sezer,(1992), Byk Devlet Kk Devlet Tartmas, Amme daresi Dergisi, Cilt 25, Say 4, TODAE Ankara, s.16. 210 Woodrow Wilson, (1961), darenin ncelenmesi, Wilson Seme Paralar Trkiye Siyasi limler Dernei Yaynlar: Siyasi limler Serisi 1, Ankara, s. 76. 211 Aksoy, (1995), a.g.e., s. 169.

209

77

yandan ekonominin ve toplumsal yaamn ynetiminden ekilmi, dier yandan da kalan ilevleri asndan zel sektr rgtlenme anlayn benimsemi bir kamu ynetimi modelinin gndeme getirilmesini olanakl klmtr. Refah devleti dnemi uygulamalarnda, ynetimin siyasetten ayr

dnlemeyeceine ilikin anlay egemen iken, 1970lerden sonra ulus-devletin refah devleti olma ilevlerine ilikin sorgulamalarn balamasyla, tekrar ynetim ve siyaset ayrmna ilikin tartmalar younluk kazanmaya balamtr. 1970lerin sonlarndan itibaren tekrar belirginleen siyaset-ynetim ayrmna ilikin eitli anlaylar ise kamu iletmecilii, yeni kamu iletmecilii, ynetiim gibi yaklamlar egemen paradigmalar olarak kabul etmektedir. Bu srete ortaya kan dnmn bir boyutu, ynetsel adan geleneksel kamu ynetimi yaklamndan yeni kamu iletmecilii yaklamna, siyasal adan ise brokratik devlet rgtlenmesinden dzenleyici devlet rgtlenmesine gei, dier boyutu ise yeni kamu iletmecilii anlayndan ynetiim anlayna gei olarak ortaya kmaktadr212. Baka bir ifadeyle, yeni-liberal politikalarn ngrd yeniden yaplanma srecinde, devletin ilevlerinin yeniden tanmlanmas, kamu ynetimi alannda da kkl dnmlerin balamasna ve kamu ynetimi anlaynda Aksoyunda belirttii gibi, kamu ynetiminin siyasal, sosyal boyutlarndan soyutlanarak rgtleni anlamnda

iletmeselletirilmesine, yani vatandan mteri olarak algland yaklamlarn ortaya kmasna tanklk etmektedir213. Bu da, kamu sektrnn kaynak tahsisinin, milli gelirin adil dalmnn, ekonomik byme ve istikrarn salanmasndaki ynlendirici rolnn zel sektrn etkisi altna girmesi anlamna gelmektedir. Bu srete zel sektr ise refah

212 213

Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 1. Aksoy, (1995), a.g.e., s. 167.

78

devleti uygulamalarn onaylamamakta214 ve devletin, kamusal ve zel faaliyetlerinin gerekletirilmesi iin istikrarl, etkin, adil bir yasal dzenleyici ereve ortaya koymasn talep etmektedir. Bunun iin de215, piyasada istikrar ve adaleti gvence altna almak, etkin ve hesap veren bir kamu ynetimi modeli sunmak gerekmektedir. Bu anlayn ngrd kamu ynetimi anlay olan yeni kamu iletmecilii yaklam, deien koullara kamu ynetiminin uyumunu salayacak yaklam olarak ne kmaktadr. II.3.2. Yeni Kamu letmecilii Anlay Kamu ynetimi disiplinine ilikin ontolojik tartmalarn ieriinde ynetimiletmecilik ayrmas ya da kamu ynetimi-zel ynetim ayrm nceden beri yaplmaktadr. letmecilik yaklamnda, standartlarn ve performans lmlerinin net olarak belirlenerek, sonularn temel alnd bir ynetim anlay, ekonomik etkinlik ve etkililik, uzmanlama ve mteri odakllk, srekli iyiletirme gibi ynelimlerle, resmi sre ve usullere gre tanmlanan idare(administration) kavramnn yerini, sonularn baarlmas iin kaynaklarn etkin kullanmna dayal ynetim(management) kavram almtr216. Bu ayrma, 1980lerden sonra yeni araylar eklenmitir. Bunlardan bir tanesi kamu iletmecilii yaklam olup, bu yaklamn ortaya k 1970li yllarn sonlar ve 1980li yllarn bana kadar gtrlebilir. Kamu ynetiminden kamu iletmeciliine doru anlay farkllamas, hem ilevsel adan, hem de kuramsal adan nemli bir

Aykut Polatolu, (2001), Kamu Ynetimi Genel lkeler ve Trkiye Uygulamas, METU Press Yayn, Ankara, s.53. 215 Gler, (2003c), a.g.e., s. 108. 216 P. Aucoin, (1990), Administrative Reform in Public Management: Paradigms, Principles, Paradoxes and Pendulums, Governance, 3(2) April, ss. 115-117, Aktaran. Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 6.

214

79

deiimi vurgulamaktadr. Bu deiim, temelde devletin ilevlerinin yeniden tanmlanmas etrafnda toplanmakta217 ve kamu rgtleri ierisinde karar alma srelerinde erki elinde bulunduran st dzey ynetim mekanizmas zerinde younlamtr218. Bu anlay, kamu ynetiminin zel sektrletirilmesi gdsnden hareketle, zel sektre zg verimlilik ltlerini esas alarak, performans gstergeleri, bteleme biimleri, alanlarn deerlendirilmesi, terfi sistemine gre deme gibi kat performans lmlerinin uygulanmasnn verimlilii arttracan ngrmektedir219. Kamu ynetiminde verimliliin artmasn, her eyin stnde gren kamu iletmecilii anlaynn temel varsaymlar ise yle ifade edilebilir. Toplumsal ilerleme, ekonomik ilerleme sayesinde gerekleebilir, verimlilik ise iletiim, rgtsel teknolojinin gereklemesi, retkenlik, planlama, uygulama, lme ve profesyonellemi bir ynetici grubunun varlyla gerekleebilir. Bu ilevleri yerine getirebilmek iin de yneticilere hareket alann salanmaldr220. Yeni kamu iletmecilii anlay, yukarda ksaca sz edilen kamu iletmecilii okulunun kendini yeniden tanmlama giriimlerinin bir sonucudur. Sz konusu anlay, ngiltere kkenli olmakla beraber, bir ok lkede kamu ynetiminde bir dizi reform hareketi ile birlikte gelimitir. Yaklamn ilk kullanld yerler ise OECD raporlar ve Londra niversitesi Profesr Hoodun almalardr221.Yeni kamu iletmecilii anlaynn kuramsal dayanaklar ise yeni-liberal dncenin de kuramsal dayanan oluturan anayasal iktisat okulu, kamusal tercih kuram ve yeni sa politikalardr. Dolaysyla, son dnemlerde ortaya kan yeni kamu ynetimi modeli

Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 4. Ylmaz stner, (2000), Kamu Ynetimi Kuram ve Kamu Ynetimi letmecilii Okulu, Amme daresi Dergisi, Cilt 33, Say 3, TODAE Yayn Ankara, 17, ss.15-32. 219 Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 6. 220 stner, a.g.e., s. 21. 221 a.k., s.20.
218

217

80

nerileri ve tartmalar, kreselleme sreci ve onun ideolojik ve kuramsal altyapsn oluturan yeni-liberal sylemle dorudan ilintilidir. Bu egemen anlay, rgtlenme ve karar verme srelerinde etkinlik, mal ve hizmet sunumunda tketici taleplerine duyarllk, krllk, verimlilik, deiime ve yeniliklere aklk ynnde yeniden yaplanma, sistem merkezli ve retim odakl kamu ynetiminden insan merkezli ve tketim odakl kamu ynetimine doru ynelii ifade eden teorik yaklamlar beraberinde getirmitir222. Bu teorik yaklamlardan biri olan anayasal iktisat okulu, bireylerin istekleri ve tercihlerinin kurumsal yaplarca belirlendiini savunmaktadr. Bu yaklama gre piyasa, doal deil, nitelii gerei toplumsaldr, bireyci deil, kolektivisttir. Piyasa, kaynaklar salayan doal dzen deil, bunu yapacak kurumlar harekete geiren bir kurumdur223. Anayasal iktisat okulu, devlete ait yap ve srelerin piyasalatrlmasna, bunlarn piyasa kurumlarnn ynetimine devredilmesine, dolaysyla toplumsal yaamn piyasa adna yeniden rgtlenmesine kavramsal destek salamtr224. Bu kavramsal ve kuramsal ereve, kamu ynetimi yapsnda kkl deiiklikleri, kamu hizmeti sunumunda paralanm brokratik kurulular, ihalecilik sistemiyle rekabet ve piyasa ortam ve tketici tercihleri gibi yaplarn yerlemesini nermektedir225. Kamusal tercih kuramclarna gre ise devlet, hkmet ve kamu kurulular sanld gibi toplumun karndan yana deillerdir. Devlet ve kurumlar, kendi yararlarn daha fazla nemsemektedirler226. Yeni san kuramsal dayanaklarndan biri olan kamusal tercih teorisi, yeni-liberalizmde olduu gibi son aamada ekonomik zgrl temel
Ulvi Saran, (2004), Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma Kalite Odakl Bir Yaklam, Atlas Yaynclk, Ankara, s.22. 223 Gler, (2003c), a.g.e., s. 97. 224 a.k. s. 99. 225 Rhodes, ( 1996), The New Governance: Governing Without Government, Politicial Studies, XLIV, s.655, Aktaran:Gler, (2003c) a.g.e., s.100. 226 Aksoy, (1995), a.g.e., s. 165, Sallan Gl, a.g.e., s. 40.
222

81

zgrlk olarak grmektedir. Bu nedenle devletin ekonomik faaliyette bulunmasnn, kaynaklarn verimsiz kullanmna ve israfa yol at iin kltlmesi gerektiini ngrmektedir. Hooda gre yeni kamu iletmecilii anlaynn temelinde, anayasal iktisat okulu olarak adlandrlan ve toplumsal proje adlandrmas yeni sa olan, rekabete dayal, mterilerin tercih zgrlklerinin olduu, effaf ve inisiyatifi olan bir brokrasi oluturmay ama edinen bir anlay bulunmaktadr. Bu da, profesyonel iletmecilik olarak adlandrlan, zel ve kamu rgtleri arasndaki ayrm kabul etmeyen kamu ynetimi iletmecilii anlayn gndeme getirmektedir227. Bu anlay erevesinde kamu sektrnn yaps, ileyii ve hizmet verme biimlerine yneltilen eletiriler, kamu sektrnn kltlmesi ve ynetim anlaynn deitirilmesinde etkili olmutur. Daha az devlet, daha ok piyasa anlaynn toplam refaha daha ok katk salayaca anlay temelinde, iletiim teknolojisi ve kresellemeyle gelen yeniliklerin, ynetimi, hantal ileyen bir yapdan, daha hzl ileyen bir mekanizmaya doru zorlad ve kamu hizmetlerinde daha fazla talepte bulunan vatanda(mteri) kitlesinin ortaya kt ynndeki sebeplerin bu sreci hzlandrd vurgulanmaktadr228. Devleti zel sektr gibi almaya iten bu anlaylarn benimsenmesin nedeni

Hood, Cristopher, (1991), A Public Management For All Seasons, Public Administratipon, Vol. 69, Spring, ss.3-19., Aktaran, stner, (2000), a.g.e., s.21. * Kamu ynetimi alanndaki deiiklikler kamu sektrnn organizasyonunda hem ynetim anlay, hem de ynetim yaplarnn deimesi eklinde ortaya kmaktadr. Kamu sektrnde piyasa anlaynn hakim klnmas ve zel sektr ynetim uygulamalarnn kullanlmaya balanmas ayn zamanda yeni kamu ynetimi diye de ifade edilmektedir. 228 Veysel K Bilgi, Turgut Gksu, (2004), Yeni Gelimeler Inda Trkiyede Kamu Ynetimi ve Yerelleme Eilimleri, 2004 Trkiye ktisat Kongresi 5-9 Mays zmir Tebli Sunular-Kamuda yi Ynetiim, DPT, Yayn, Ankara, s. 53.

227

82

ise devletin ilevlerinin yeniden tanmlanmas abalardr. nk, kresellemenin ieriinde yeni kamu iletmecilii, evrensel bir ynetim anlay olarak grlmekte ve lkelerin kamu ynetimi sektrlerinin yapsal, rgtsel, personel sistemleri ile dntrlmesi ngrlerek, kresel eklemlenmeye uyumlu bir kamu ynetimi oluturulmaya allmaktadr.229 Yani, yeni kamu iletmecilii ile kresel politikalar arasnda sk bir iliki vardr. Devleti kltmek hedefi, niceliksel olarak kamu brokratik yaplarnda bir klmeye yol aarken, ayn zamanda etkililik asndan kamu ynetiminin gcnn arttrlmasn ngrmektedir. Bunun nedeni ise yeni-sa ve ilgili politikalar iin gerekli dntrme srecinin gerekletirilmesidir. Ama, kk ama gl bir kamu ynetimi oluturmaktr. Bu anlamda giriimcilik, eyleme ynelik olma, kontrol elinde bulundurma gibi zellikler kamu ynetiminde sz konusu etkilik asndan nem tamaktadr230. Bu erevede yeni kamu iletmecilii yaklamnn bileenleri yle ifade edilebilir; yeni kamu iletmecilii anlayyla genel vurgu, siyasetten ynetime kaymtr. Yneticilerin sorumluluk ve yetkileri ak olarak tanmlanp, ynetme etkinlii alannn geniletilmesi ngrlmtr. Bunun nedeni, yneticilerin alacaklar tm kararlarda maliyet bilinci ile davranmalarnn salanmasdr. Bunun yan sra, ynetsel sistemlerin dzenlenmesinde hiyerarik rgt modeli yerine yatay rgt modeli benimsenmektedir. Bu da, geleneksel devlet rgtlenmesi iinde yer alan, brokratik yaplarn birbirleriyle kullanan der ilkesi temelinde iliki kurmasn ve yar-zerk birimlere ayrlmasn

Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 4. stner, a.g.e., s. 25. * Kamu ynetiminde yatay rgtlerden anlalan, geici rgtlenmelerin yani ad-hoc rgtlerin oluturulmasna ilikindir. Sadece o an o ie ilikin kurulan rgtleri ifade etmektedir. Bir rgt ierisinde belirli bir konuda aratrma yapmak zere oluturulan ve birok uzmanlk alanndan kiilerin bir araya geldii proje gruplar adhokratik rgtlere rnek gsterilebilir. Baknz: Koray Karasu, (2001), Profesyonelleme Olgusu ve Kamu Ynetim, Mlkiyeliler Birlii Vakf Yaynlar, Ankara, s. 151.
230

229

83

gndeme getirmektedir. Bylece, bal olduklar bakanlklardan ayr olmakla beraber, devletin denetimine bal, kamu kurumu niteliindeki kurulularn yaplandrlmas sz konusu olmaktadr. Srelere odakl bir ynetim anlayndan, sonulara odaklanan bir ynetim anlayna geilmitir. Bu da, kamu rgtlerinin rettikleri mal ve hizmetlere ve bunlardan elde edilecek verimlilie gre deerlendirilmelerini ifade etmektedir. Resmi srelere ve kurallara bal uygulamalarn temel alnd idare (administration) yerine, sonulara ulalmas iin kaynaklarn etkin kullanmna ynelik bir ilginin ne karlmas, kamu sektrnde ynetimin (management) faaliyet srecinden stn olduu dncesine ncelik kazandrmtr. Bylece hizmetlerin esnek sunumu nem kazanmtr. Vatanda kavram, bireysel tketici veya kamu hizmetlerinin mterisi olarak tanmlanmaktadr. Ayrca, kamu iletmeleri zelletirme yoluyla paralanm, esnek, uzmanlam ve zerk birimlere balanmtr. Kaynak kullanmnda, disiplin ve ekonomik tutumlulua vurgu yaplmakta ve kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde rekabeti arttrc giriimlere yer verilecei ngrlmektedir 231. Bunlara bal olarak yeni kamu iletmecilii anlay, her ne kadar kamu ynetiminin verimliliini gelitirmede kullanlacak tekniklerin bir btn gibi sunulsa da, gerekte piyasa mekanizmasnn uygun koullarda ileyiinin devlet eliyle desteklenmesi ve dzenlenmesi politikalarnn bir parasn oluturmaktadr232. Yani, belirli bir dnya gr ya da ideolojisinin merulatrlma biiminin ifadesidir ve kreselleme ideolojisinden bamsz dlmemelidir. Bu balamda uluslararas kurulular da kresel siyaset ynnde ve kontrolnde devaml olarak merkezde olup, evre lkelere sz konusu

231 232

Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 4-5., Gler, (2003c), a.g.e., s. 100. Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 5.

84

anlay ynelimli, politikalar uygulamalar konusunda neride bulunmaktadr233. nk, bu anlayn etkinlik, ekonomiklik ve verimlilik gibi ilkeleri daha ok ekonomik karakterli olup, bu politikalar IMF ve DB gibi uluslararas kurulular yoluyla dnyaya yaylmaktadr234. Btn bunlardan karlacak sonu ise yeni kamu iletmeciliinin, yeni sa politikalarn uluslararaslamas, zelletirmenin uluslararaslamas, uluslararas
235

kurulularn rolnn ve politika transfer hareketlerinin uluslararaslamasn

ifade

etmesidir. Bunlara dayanarak kamu ynetiminin iletmeselletirilmesinden hareket eden yeni kamu iletmecilii ve benzer anlaylarn kamu ynetiminde uygulanmasnn en genel ifadesi, halk, hep, btn, anlamna gelen kamunun vatanda kavramnn yerini zel sektrn hedef kitlesi olan mteri kavramnn alm olmasdr. Yani, kamu ynetimi halkn tm iin faaliyette bulunurken, kamu ynetimi btn iinde anlam kazanabilen zel sektrn sunduu hizmetten, sadece hizmeti kullanabilme gc olan

yararlanabilmektedir. Kamunun hizmet sunumunda eitlik ve adaletlilik ilkeleri ve hizmetin toplumun tm kesimlerini kapsamas, bir nitelik olarak ortaya karken, zel sektrde bunun yerine hizmetin bedelini deyebilenin ondan yararlanaca, bunun da verimlilik ilkesi kapsamnda gerekleecei sz konusudur. letme odakl anlaylarn kamu ynetiminde uygulanmasnn yarataca olumsuz etkilerin baka bir boyutu da, kamu iletmecilii anlay zelinde aklanabilir. ncelikle, kamu yneticileri, karar alma ve kamu hizmetine ilikin faaliyetleri gerekletirmede, zel sektr yneticilerine gre daha snrl bir zamana sahiptirler. Ska

Common, a.g.e., s.3. Recep Kzlck, 21. Yzylda Ynetiim ve Yeni Kamu Ynetimi, Yeni Eilimler ve Yeni Teknikler Trk dare Dergisi, Yl 75, Say TD, s. 185. 235 Common, a.g.e., s.2.
234

233

85

sz geen performans lm bakmndan kamu yneticisine ilikin bir lt bulunmazken, zel sektrde bunun farkl yntemleri her zaman bulunmutur. Bunlarn yan sra, effaflk ilkesini ne kararak meruluk boyutunu genileten anlay, sz konusu ilke asndan kamu ynetimi ile kyaslandnda, kamu ynetiminin effaflk bakmndan daha gelimi olduunu gzard etmektedir. nk, kamu ynetiminde eitli denetim mekanizmalar bulunurken, zel sektrde bunun tersi olarak gizlilik n plana kmaktadr. Ayrca, kamu ynetimi faaliyetleri toplumla ilgili olduundan medya tarafndan da denetlenmektedir. zel sektr iin bylesi bir denetim sz konusu deildir. Yeni kamu iletmeciliinin uygulanma srecinde ortaya kan bu gibi sorunlar, zellikle gelimekte olan lkelerde iyi ynetiim sylemini gndeme getirmitir. Dolaysyla, kamu ynetiminde yeni sa politikalarn uygulanmas konusunda tamamlayc bir yaklam biimi olan iyi ynetiim anlaynn alma kapsamnda deerlendirilmesi gerekmektedir. II. 3.3. Ynetiim Anlay 1980li yllardan itibaren yeni-liberal politikalarn yaygnlamas ve kamu iletmecilii yaklamnn da etkisiyle, kresel lekte devletler, piyasa ileyi mekanizmalarn ve zel sektre zg ynetim tekniklerini kamu ynetimine uyarlamaya balamlardr. Yeni kamu iletmeciliinin ngrlen baary gsterememesi, kendisiyle ayn kaynaktan beslenen baka bir anlayn, ynetiim anlaynn ortaya kmasn gndeme getirmitir. nk, 1990lara gelindiinde sz konusu politikalarn yol at ekonomik krizler, isizlik, yoksulluk gibi dnya genelinde ortaya kan olumsuz sonular, yeni-liberalizmin kendini yeniden tanmlama ihtiyacn gerektirmitir. Dolaysyla, ynetiim anlay, yaanan ekonomik krizleri ve toplumsal huzursuzluklar ileri srerek meruiyetini salamaya almaktadr.

86

Yeni-liberalizmin kendisini yeniden tanmlama giriimi, dikkatlerin devlet zerine ekilmesini gerekli klmtr. Bu, ayn zamanda yeni-liberal politikalarn neden olduu sorunlarn da kabul edildii anlamna gelmektedir. Bylece, 1980lerde kk devlet, optimal devlet sylemlerinin yerini, piyasa-dostu devlet, ynetiim ve etkin devlet sylemleri almaya balamtr236. Bunun anlam ise, yeni kamu iletmecilii yaklamnn dzenlenerek, ynetiim modeli ile yeniden sunulmasdr. Dikkatlerin devletin zerine ekilmesinin bir dier nedeni ise, ekonomik reformlarn hayata geirilmesi iin ynetsel reformlarn uygulanmasnda devletin etkinliinden yararlanlmak

istenmesidir. Ynetiim, kavram olarak ilk kez DBnin Sub-Saharan Africa: Crisis To Sustainable Growth adl 1989 tarihli Raporunda kullanlmtr237. Ancak, ynetiim kavramna ilikin tartmalarn, kamu ynetiminde younluuna karn, kavramn anlam konusunda bir netlikten sz edilemez. Ynetimsiz ynetiim olarak karakterize edilen kavram, networklarn, ortaklklarn ve uluslararas pazarn nemini vurgulamaktadr238. Anglo-Amerikan siyasal teorisine gre ynetim, hkmetin karar alma ve onlar uygulama kapasitesindeki gc olarak tanmlanmakta, hkmet ise ulus-devlet dzeyinde, kamu dzeninin devamn salamak ve kolektif hareketi salamak amacyla oluturulmu kurumsal sreler olarak tarif edilmektedir239. Ynetiim szc ise daha az ynetim ve kk devlet gibi kavramlar karlamaktadr240. Bu da, kamu

Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 9. Aygl, a.g.e., s.241-242., Bayramolu, (2002), a.g.e., s. 86., Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 15., Gler, (2003c), s. 102. 238 Peters, B. Guy., Perre, John., (1998), Governance Without Government? Rethinking Public Administration, Journal Of Public Administartion Research&Theory, April, Vol 8, Issue 2, s.223. 239 Gerry, Stoker, (1998), Governance as Theory: Five Propositions, International Social Science Journal, Mart, Vol. 50, Issue 155, s. 17. 240 a.k s.17.
237

236

87

harcamalarnn azaltlmas, kamu hizmetlerinin zel sektre devredilmesi, kamu personelinin azaltlmas ve zelletirme anlamna gelip, kreselleme olarak adlandrlan srete ynetiim anlaynn zelliklerini ortaya koymaktadr. Baka bir tanma gre, ynetim (government) szc, ada devletin kurumsal yapsn ve emredici karar verme srelerini karlayan bir kavram iken, iyi ynetiim (good governance), iktidarn karar alma srelerinin, devlet (i iktidar) ve sivil toplum (d iktidar) arasnda paylalmasn ve bu yolla kk devlet modeli ile belirginleen demokratik kapitalist yapy ifade etmektedir. Bu da ynetsel bakmdan etkili, bamsz, hesap sorulabilen, effaf bir kamu ynetimi yaps anlamna gelmektedir241. Bu tanmlamalardan farkl olarak, devlet ya da hkmet szcklerinden tremi olduu dnlen kavramn, bir anlam farklln ortaya koymak iin de kullanld ifade edilmektedir. Buna gre iyi ynetiim sylemi, kuvvetler ayrl, yarg bamszl, hukukun stnl gibi ilkeler zerine otururken, ynetiim szc, kamu alannn tanmlanmasnda, sivil toplumun ya da STKlarn belirleyici hale geldiini ifade etmektedir242. Baka bir ifadeyle, kamu politikalarnn oluturulma ve uygulanmas srasnda konuyla ilgisi olan kamu, zel, gnll btn gruplarn katlm sonucu oluacak ynetsel etkinlikleri ifade etmektedir243. Bu da dikkati, sorumluluklardaki deimeye, devletin geri adm atmasna, zel sektr, STKlar ve daha geni anlamda vatandan sorumluluk almasna ynelik bir anlaya gtrmektedir244. Ynetiim kavramnn sylem olarak ykselmesinde ve siyasal-ynetsel bir projeye dnk olarak kresel dzeyde meruluk kazanmasnda en byk rol, DB

241 242

Leftwich, a.g.e., s. 371-372 . aylan, (2000), a.g.e., s. 20. 243 Stoker, a.g.e., s. 18, stner, a.g.e., s. 22. 244 Stoker, a.g.e., s. 21.

88

oynamakla beraber, IMF gibi uluslararas kurulular ve Batl hkmetlerce yaplan destekler nemlidir245. DB iyi ynetiimi, bir lkenin kalknmasnda ve toplumsal kaynaklarn ynetiminde siyasal gcn uygulanma biimi olarak tanmlar246. DB iin ynetiim, yeterli ve hesap verebilir bir ynetim iin aba sarf etmeye indirgenmitir247. Kavramn en yaygn kullanm, azgelimi lkelerde 21. yzyl siyasal ynetsel yaplanmas ya da devletin yeniden yaplandrlmas248 eklindedir. Yukarda da ifade edildii gibi ynetiimin meruiyet temelini, mevcut sistemin krize girmi olmas oluturmaktadr. Sz konusu kavramn siyasal yaama girmesi ise, DBnn raporlar ve bor verdii lkelerde uygulamaya konulmasn istedii reformlarla gereklemitir. Siyasal iktidar bakmndan ynetiim, siyasal iktidarn kimler tarafndan kullanlacana ilikin zmler reten, bunun mekanizmalarn ve modellerini oluturan, mekanizma ve sreleri belli varsaymlar etrafnda teoriletiren yeni bir iktidar, dolaysyla yeni bir kamu ynetimi yaklamdr249.Bu yaklam, devletin insanlara i grecekleri gvenceli bir zemin sunamad, insanlarn gelimeleri iin uygun ortam salayamad ve yerellemenin (decentralizasyon) yaplmadnda kalknmann srdrlemeyeceini ifade etmekte ve zm olarak, siyasal liderler, iverenler ve toplumsal liderlerin bir araya gelerek insan merkezli politikalar rettii, bunlar zerinde de halk onaynn alnd bir siyasal sistemi, yani ynetiimi (governance) sunmaktadr250. Ynetiim modelinin kurucu unsurlar, devlet (brokrasi), toplum (STK) ve zel sektrden (irket) olumaktadr. Gl devlet vurgusu ise, devletin piyasalatrlmasn, piyasa iin

245 246

Aygl, a.g.e., s. 239. Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 15. 247 Stoker, a.g.e., s. 18. 248 Gler, (2003c), a.g.e., s. 95. 249 Bayramolu, (2002), a.g.e., s. 114. 250 Gler, (2003c), a.g.e., s. 110.

89

glendirilmesini ifade etmektedir. Yani piyasa iin etkin ve piyasa iin esnek bir devlet ngrlmektedir251. Ynetiim, piyasa iin gerekli dzenlemeleri yapan (dzenleyici devlet), ekonomik faaliyetlerden ve ekonominin ynetiminden ekilen piyasa ile dost olan devleti tanmlamaktadr252. Ynetiim modelinde STKlar, toplumsal amalar belirleyecek, bunlar gerekletirme ilevini yerine getirecektir. Devlet ya da kamu ynetimi de geleneksel siyasi otoritesini, toplumsal amalarn STKlar tarafndan belirlenip gerekletirilmesi ynnde ve gerekli serbestlik kapasitesinin arttrlmas dorultusunda kullanacaktr. Toplumsal amalarn belirlenmesi, gerekletirilmesi bundan sonra siyasal sreten beklenmeyecek, bunu, toplum deil topluluklar dorudan doruya stlenmi

olacaklardr253. Bu ekilde, devlet-piyasa kartl syleminden vazgeilerek devletpiyasa-sivil toplum ortaklna ilikin bir model oluturulmu olacaktr. Bu oluum, ekonomi ve toplumdaki sorunlarla yzlemede, devlet ve sivil toplum arasndaki ilikilerin kurulmasnda, devletin rolnn ne olaca, yani uygun olan etkin klmada ynetsel kapasitenin ne olaca da ynetiim modelince belirlenecektir254. 1994 DB raporuna gre, yeni kamu ynetimi modeli olarak ifade edilen ynetiim, u drt ilkeye dayanmaktadr255. 1. Hesapverebilirlik: Kamu grevlileri faaliyetlerinden sorumludur. Rekabet ve katlmn yaygnlatrlmas iin sivil toplum rgtleri desteklenmeli, yerelletirme politikalar gelitirilmeli, yerel hizmetler fiyatlandrlmaldr. Kamu grevlerinin
251 252

Bayramolu, ( 2002), a.g.e., s. 97. Tatar Peker, a.g.e., s. 42. 253 aylan, (2000), a.g.e., s. 20. 254 Klicksberg, a.g.e., s. 185, Aygl, a.g.e., s. 242. 255 Leftwick, a.g.e., s. 372, Bayramolu, (2002), a.g.e., s. 89-90, Gzelsar, (2004), a.g.e., s.16, Gler, (2003c), a.g.e., s. 102.

90

eylemlerinden sorumlu olmas, bunlarn denetimi iin denetim mekanizmalarna zel sektr ve sivil toplum rgtlerinin de katlmnn salanmas nemlidir. Bunun yannda yerelletirme gerekmektedir. 2-Kalknmann yasal erevesi: zel sektre ynelik olarak, istikrarl, yansz, adil biimde uygulanan kurallardan oluan bir hukuk yapsnn oluumunu ngrr. Dier bir ifadeyle ekonomik kalknma, tmyle hukuksal dzenlemeler yoluyla zel sektr faaliyetlerinin uygun koullarda srdrlmesi iin gerekli mekanizmalarn oluturulmasna ynelmektedir. 3-Bilgilendirme: zel sektr hesaplar iin yaamsal neme sahip olan ekonomik koullarn, btenin, piyasalarn ve hkmet tasarmlarnn herkes iin gvenilir ve ulalr olmasn ngrr. 4-effaflk(Saydamlk): Hesap verebilirliin geniletilmesi, yolsuzluun politikalar zerinde allmal, yerel hizmetlerin fiyatlandrlmas

snrlandrlmas ile politika yapmnda kamu ve zel sektr arasndaki danma srelerinin desteklenmesini ngrmektedir. DB 1994 ynetiim raporunda, devletin etkinliinin salanmasnn devletin piyasaya gven veren bir ilev dnmne uramasyla gerekleebileceinden sz edilmektedir. Bunun yan sra, sivil toplumun gelitirilmesine de zel bir nem verilmitir256. 1997 DB raporu ise ncekilerin aksine, devletin yeniden tanmlanarak glendirilmesinden sz etmektedir. Raporda, kresel ekonominin gereklerini

karlayabilecek, teknolojik deiimlere uyum salayabilecek, etkin ve glendirilmi bir

256

Tatar- Peker, a.g.e., s.43-47.

91

devlet amalanmaktadr. Rapor ayrca, etkin bir devlete nasl ulalr sorusuna cevap aramakta, piyasann daha iyi ileyebilmesi iin nasl bir devlet gerekir sorusunu sormaktadr. Raporda tanmlanan devlet, serbest piyasa ihtiyalarna cevap veren bir devlettir. Nitekim, devletin 1980li yllar boyunca urad itibar kaybnn tekrar kazanlmas iin de, toplumlarn devletin sorumluluklarnn yeniden tanmlanmasn kabul etmeleri nerilmektedir. DBna gre devletin ilevi, kendi kapasitesiyle

uyumlulatrlmaldr. Kapasitesinin altnda kalan grevleri, vatandalar ve eitli devlet d topluluklar (STKlar) tarafndan yerine getirilmelidir257. Bu nedenle devletin temel grevlerinde younlamas gerektii vurgulanmaktadr. zetle ynetiim modeli, kresellemenin kanlmaz olduu tezinden hareketle dnya ekonomisine uygun devlet ve ynetim anlay ortaya koymaktadr. Sz konusu model, devlet toplumu ynetir anlaynn terk edilerek, devletin dnda kalan dier rgtlerin de (STK ve zel sektr) devlet ynetimine eit ekilde katlmn ngrmektedir258. Ynetiim modeli, kamu-zel, devlet-devlet d, ulusal-uluslararas aktrler tarafndan gerekletirilen bir model olarak tanmlanmaktadr. Ynetim, bu modelde sadece devlet tarafndan gerekletirilmemekte, ynetim srecine zel sektr ve STKlar da dhil edilmektedir. Bunun yan sra, kreselleme kuramclarna gre ynetme ilevi, ulus-devletle snrlandrlmamal, kresel STKlarn da bu srece dhil edilmesi gerektii ngrlmektedir259. Sonuta, sosyal devletin tasfiye edildii, her eyin piyasaya tabi klnd, etkinlik, krllk, byme gibi piyasa kltrne ilikin ekonomik kavramlarn, toplumsal

257 258

Bayramolu, (2002), a.g.e., s. 95. a.k., s. 85. 259 Gzelsar, (2004), a.g.e., s. 12-13.

92

yaam ynlendirdii bir srete, uluslararas dzen ve ulus-devletin bu oluuma gre yeniden yaplandrlmasnn ad ynetiim olarak ortaya kmaktadr. Baka bir anlatmla, devlet dndaki aktrlerle devleti ynetmenin ve devleti piyasalatrmann ad ynetiim olarak ortaya konulmaktadr260. Ynetiim modelinin kamu ynetimi asndan ngrd dnm, kamu ynetiminin alann daraltma, harcamalarn kstlama, personelini azaltma, hizmetlerini zelletirme ve faaliyetlerini piyasalatrma eklinde ortaya kmaktadr261. Model, kamu ve zel sektr, devlet ve toplum ayrmn anlamszlatrarak en iyi zm olarak sunulmaktadr. Sz konusu anlaya gre, kresellemenin ba dndrc hzda ilerlemesinin, toplumsal olaylarn karmaklnn, ancak ynetiim gibi esnek ve hzl dnm kapasitesine sahip rgtlenme ile karlanabilecei

vurgulanmaktadr262. Kreselleme srecine ayak uydururken de STKlarn gelimesine ortam hazrlamakta, kamu yarar ve kamusal alan kavramlarna dayal yurttalk anlay geride braklmaktadr. Bunlarn yan sra ynetiim, iktidarn nasl daldna ilikin bir anlayn formln ortaya koymaktadr. Bu da iktidarn temeline piyasay koyarak piyasann nasl daha iyi ileyebileceine ilikin bir formldr. Devlet aktrleri bu srete dzenleyici bir konumda olup, devletin, ynetiimin uygulanabilmesi iin hukuksal, siyasal ortam uygun hale getirmesi ngrlmektedir. Devletin yeni ilevi, ynetiimin gereklemesi iin gereken altyapy salamak, uluslararas kurulularla da buna kurumsal destek oluturmaktr263.

Bayramolu, ( 2002), a.g.e., s. 88. Birgl Ayman Gler, (2002), Governance Kavram ve Dayanaklar, Baslmam alma (Taslak): Aktaran: Bayramolu, (2002), a.g.e., s. 88 262 Bayramolu, (2002), a.g.e., s. 109. 263 Tatar-Peker, a.g.e., s. 43.
261

260

93

III.BLM: 1980L YILLARDAN GNMZE TRK KAMU YNETM YAPISININ DNTRLMES 1970li yllarn ortalarndan itibaren gelimekte olan lkelerde, ekonomik ve mali serbestleme kapsamnda da alma programlar uygulamaya konulmu, bu erevede retimin, ticaretin ve finans sektrnn serbestletirilmesi, dnemin belirgin zelliini oluturmutur264. Bu sre, ekonomik yapdaki dnme bal olarak, siyasal yapnn dzenlenmesi iin bir zemin oluturmay hedeflemitir. Dolaysyla, kreselleme olarak ifade edilen ve 1970lerin ortalarndan gnmze kadar devam eden sre, gelimekte olan lke ekonomilerinde ve Trkiyede ekonomik ve toplumsal yaplarda dnm ngrmektedir. almann bu blmnde Trkiye ekonomisinde, dnyadaki gelimelere bal gereklemesi istenilen dnmn, kamu ynetimi anlayna ve kurumsal yaplanma srecine yansmalar ele alnacaktr. Bu yaplrken, dnya ekonomisinde yeniden yaplanma ile nemli ilevler stlenen uluslararas kurulularn rolleri, gelimekte olan lke ekonomilerine aktardklar politika nerileri ve aralar Trk Kamu Ynetimini deerlendirmede kullanacamz temel aralar olacaktr. Ancak, nerilen politikalar uygulayacak mekanizmann nasl oluturulduuna, konu asndan gereklilii nedeniyle, ncelikle 1980li yllarda gerekletirilen kurumsal-yasal

dzenlemelere ksaca deinilmesi gerekmektedir. Trkiyede 24 Ocak 1980 istikrar ve yapsal uyum politikalar ile balayan dnm, dnya ekonomisi ile btnleme srecini ifade etmektedir. Bu politikalar, serbest faiz, dviz kuru ve dk cret politikalar ile hzl ihracat artnn yan sra, demeler dengesinin iyiletirilmesi, enflasyonla mcadele, devletin ekonomiye

264

Yksel, a.g.e., s.89.

94

mdahalesinin snrlandrlmas ve Trkiyenin d kredi notunun arttrlmas amalarn gerekletirmek zere uygulamaya konulmutur265. Bu ekilde, ite ve dta tam serbestliin salanaca, bireysel aktrler tarafndan kaynaklarn en etkin biimde kullanlaca ve bireysel fayda ve kr maksimize edilmesinde etkin politikalarn gerekleecei kabul edilmektedir. Buna gre, piyasa aksaklklarnn giderilmesi, yine piyasann ileyi mekanizmas iinde kendiliinden otomatik olarak zlecektir266. Dier bir ifadeyle, teorik temelini liberal yaklamdan alan bu dzenlemeler, piyasa mekanizmasn ekonomik ve toplumsal yaam dzenleyen temel mekanizma olarak ele almaktadr. Bu yllardan sonra iktidara gelen hkmetlerin kamu ynetimine ilikin dzenlemeleri, 24 Ocak Kararlarna paralel olacak biimde gereklemitir. Kamu ynetiminin dzenlenmesinin gerekesi ise, kamu ynetiminin ar merkeziyeti oluu, ar istihdamda bulunmas, verimsizlik, krtasiyecilik, yeniliklere ve yenilikler sonucu ortaya kacak ihtiyalara cevap verememesi olarak belirlenmi ve kamu ynetiminin sosyo-ekonomik gelimeleri takip edemedii eklinde ifade edilmitir267. Yeni sa anlayn buna ngrd zm ise, devletin kamu hizmetlerine ilikin faaliyetlerinin snrlandrlmas, devletin ekildii alanlarn da piyasa

mekanizmasyla doldurulmas ynndedir. Bu eilim, devletin ekonomiyi ynetiine ilikin kurumsal dzenlemeleri beraberinde getirmitir. Bu dzenlemelerin, yrtme organnn glendirilmesi sonucu ekonominin ynetimini stlenmesi ile gerekleecei

Topal, a.g.e., s.73. Yakup Kepenek-Nurhan Yentrk, (2000), Trkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, Ankara, s.197. 267 Tacettin Karaer, (1987), 12 Eyll ve Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Dzenlenmesi, Amme daresi Dergisi, Cilt 20, Say 3, TODAE Ankara, s.36-37. 1980 ve 1984 yllar arasnda kamu ynetimine ilikin dzenlemeler iin ayrca baklabilir.
266

265

95

dnlmektedir. Dolaysyla, Trk kamu maliye sisteminin yasal-kurumsal yapsnda nemli bir deiim ngrlmekte ve bunun da kamu ynetiminde yaratlmak istenilen yap ve ileyiteki deiimden bamsz dnlmemesi gerekmektedir. Bu balamda ekonominin ynetimi iin kurullar oluturulmu, Maliye Bakanl ve Devlet Planlama Tekilat ( DPT) gibi ekonomik ve mali kararlarda etkin olan kurulular zerinde nemli dzenlemeler yaplmtr. Bylece kamu ekonomisine ilikin temel kararlar, Babakanlk bnyesinde, ekonominin ynetimini stlenmi olan kurulularn st dzey yneticilerince alnmaya balanmtr. Dneme zg kurullardan biri, 1984de sonradan Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu olarak adlandrlan, Babakanla bal st dzey brokratlardan oluan Para Kredi Kuruludur268. Bu kurulun ilevi, para ve krediye ilikin politikalarn belirlenmesinde egdm salamak, demeler dengesindeki gelimeleri izlemek, fiyatlar konusunda nerilerde bulunmak eklindedir269. Bylece nemli ekonomik kararlar, Babakanlk Mstearnn bakanlnda, birka st dzey kamu grevlisinden oluan kurullara* braklmtr. Sz konusu kurullarn ortak zellii, kurul bakanlarnn alnan kararlarn uygulanmasnda, Bakanlar Kurulu kararn gerektirmeyen durumlarda ilgili bakanlklarca uygulanmak zere karar alabilmeleri eklindedir. Bu da, kurullarn Bakanlklar zerinde yetkilerinin bulunduu anlamna gelmektedir. Bunun yan sra kurul yelerinin tm, ncesinde sadece brokratlardan oluurken; 1980 ylndan sonra her iki kurula birden bakanlk yapan Babakanlk Mstearnn, babakan yardmcs ve devlet bakan

268 269

Resmi Gazete, Tarih: 25.01.1980, 8/166 Bakanlar Kurulu Karar,. 25.01.1980. Ouz Oyan, (1998), Trkiye Ekonomisi Nereden Nereye, maj yaynclk, Ankara, s. 37.

96

olmasyla kurullarn siyasal kimlie dnmesidir. Bu ekilde 1980-1983 dneminde uygulanan kurul sistemi, genel brokratik rgt emasnn dnda faaliyet gstermitir270. Dneme zg baka bir yaplanma, 1984de Hazine Genel Mdrlnn Maliye Bakanlndan, D Ticaret Genel Mdrlnn Ticaret Bakanlndan alnarak Babakanla bal bir Hazine ve D Ticaret Mstearlnn kurulmasdr*. Hazine ve D Ticaret Mstearlnn kurularak Babakanla balanmas, IMF ve DBnn ngrd ekonomik yapya ilikin reformlarn tek elden yrtlmesi amacndan hareket etmektedir. Benzer biimde 1960 ylnda kurulan DPTde 1980lere kadar ulusal kalknmay ynlendiren bir planlama rgt iken, bu yllardan sonra ekonominin ynetimi ve uluslararas kurulularla ibirliine girerek, yapsal uyum politikalarnn topluma benimsetilmesi ilevini stlenen bir rgte dnmtr. DPTdeki bu dnm, 24 Ocak Kararlar ile devleti uzman personelin nemli bir blmnn tasfiye edilmesi, yerine yeni sa anlaya uygun personelin alnmas ve bunlara ksa yoldan uzmanlk verilmesi ile balanmtr. Bu dnemde 255 planlama uzman DPTden tasfiye edilmitir. Bunun hemen ardndan DPTde alan bir tek snavda uzman personelin yarsndan fazlas deitirilmitir. Bunun nedeni, yeni ekonomi politikalarn uygulayacak ekibin o gnn siyasal grnde olunmasn gerektirdii anlaydr271. Bunun yan sra, DPT

* Kamu ynetimini nemli lde etkileyen kurullara rnek olarak, ithalat ve ihracat rejimini dzenleyen Koordinasyon Kurulu ve demeler dengesine ilikin para ve maliye politikalarn belirleyen Para ve Kredi Kuruludur. Bunun yan sra Babakan bakanlnda alan ve sz edilen iki kurulun ald kararlarn siyasal ierik kazanmasna yardmc olan, Ekonomik ler Yksek Koordinasyon Kurulundan sz edilebilir. Gler, (1996), s. 58-59. 270 Gler, (1996), a.g.e., s. 59-61. ** Hazine ve D Ticaret Mstearlnn, yannda DPT Mstearl, DE, MT Mstearl v.b. Babakanla balanmas, Babakanlk kurumunun hizmet bakanl gibi alglanmasna neden olmaktadr. Babakan bu kurulularn en yksek hiyerarik amiridir. Gnday, a.g.e., s. 366. 271 Onur Ender Aslan, (1998), Devlet Planlama Tekilat: 1980 Sonras Dnm, Amme daresi Dergisi, Cilt 31, Say 1, TODAE, Ankara, s. 109-110.

97

Mstearl bnyesinde kurulan Aratrma Enstits* Danma Kurulunun bir kanadnn iveren kesiminden olumas, yine bu dneme zgdr. 1980 ve 1994 arasnda DPTnin dnmne ilikin srekli dzenlemeler yaplm, Kanun Hkmnde Kararnameler (KHK), bunun kurumsal mekanizmasn oluturmutur. DPTnin bu ekilde 1980lerde balayan dnm, 1993de 511 sayl KHK ile uluslararas kurulularn taleplerinin, ekonomiye uyarlanmas ilevi ile devam etmitir. Ayrca DPT bundan sonra stratejilerini uluslararas kurulularla birlikte ve onlara uygun belirlemeye balamtr.272 Buna paralel biimde, DPTnin bir organ olan Yksek Planlama Kurulu (YPK), bu dnemde yaplan yeni dzenlemelerle planlamaya ilikin st dzey bir kurul olmaktan karlarak ekonominin ynetimiyle ilgili bir kurula dnmtr. Kurul, Kamu Ortakl daresi ile Toplu Konut daresinin gelecek yl programlar ile, yl iindeki programlarnn uygulanmasn deerlendirme grevini stlenmitir. 1991de yaplan 437 sayl Devlet Planlama Tekilat Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname273 ile de st dzeyde hedefler belirleyen danmanlk yapan bir kuruldan yksek zelletirme kuruluna dnmtr274. Btn bunlarn yan sra, ekonominin merkezilemesi kapsamnda, Bakanlar Kuruluna vergi yasalaryla geni yetkiler devredilmi ve yasama organnn devre d kalmas sz konusu olmutur. Temel mali yasalarn dnda bir fon sistemi yaratlm, Babakanlk kurumu, dorudan ya da devlet bakanlklar eliyle oluturulan bu fon

Aslan, a.g.e., s. 117-120. Resmi Gazete, Tarih: 14/8/1991, Say: 20960. * Sz konusu Enstitnn kurulma amac, ekonomik, kltrel, toplumsal konularda aratrma inceleme, yapmak, bunun koordinasyonunu salamak ve bilgilere erimek olarak belirtilmektedir. Enstitnn almalarnda yardmc olmak zere bir danma kurulu kurulmutur. Bu kurulun yeleri iveren kesiminin yannda, niversite retim yelerinden oluturmaktadr. Dolaysyla yeni liberal politikalarn bir yansmas olan bu durum, ayn zamanda ynetiim modelini de artrmaktadr. 274 Aslan, a.g.e., s. 114.
273

272

98

ekonomisinin %75ini kontrol edebilme durumuna gelmitir275. Bu da, kamu gelir ve giderlerinin TBMMnin denetimindeki merkezi btenin dna kmasn olanakl hale getirmitir. Fonlarn oluturulma nedeni ise, bu dnemde yksek gelir gruplarnn vergi yknn nemli lde azaltlarak, tasarruf sahiplerinin ve giriimcilerin zel yatrmlara ynlendirilmesi sonucu kamu aklarnn ortaya km olmasdr. Kamu zel fonlar olarak adlandrlan fonlar, bu aklarn karlanma aralarndan biri olmutur. Sz konusu fonlar, 1989 ve 1993 arasnda say ve hacimleri hzla artan, bte d harcama aralar olarak ifade edilmektedir. 1988de fonlarn toplam gelirlerinin bte gelirlerine oran yaklak %50yi bulmutur276. Dolaysyla fon uygulamalar sonucu, devletin mali ynetimindeki gc zayflam, kamu ekonomik ynetiminin egdm ve denetimi zorlam, bunun sonucunda da kamu kaynaklarnn etkin kullanm ortadan kalkmtr. Yrtme organnca gerekletirilen btn bu dzenlemelerin arac, yrtme organna KHK karma yetkisinin verilmesi olarak ifade edilebilir. Yrtme organna bu ekilde yetki devri, yasama organnn grevlerinin eitli yetki yasalaryla devredilmesi biimindedir277. Bakanlar Kuruluna KHKlarla kamu ynetimini dzenleme yetkisi, Haziran 1982de karlan 2680 sayl yetki yasas ile verilmitir278. Bu yllarda KHK uygulamas yaygnlatrlm ve istisnai olan bu yetki genelletirilmitir. yle ki, 1972 1978 arasnda 17 tane KHK karlm iken, 1983de 91, 1984de 46 tane KHK karlmtr. 1982 ve 1990 yllar arasnda karlan 305 KHKdan 261i ise, dorudan kamu ynetimini dzenlemeye yneliktir. KHKlar genel olarak kamu ynetiminin kurumsal yaps, personel rejimi, ynetsel usullerin dzenlenmesi noktalarnda

275 276

Oyan, (1998), a.g.e., s. 25-38, Gler, (1996), a.g.e., s. 63. Oyan, (1998), a.g.e., s. 10-11. 277 a.k., s. 37. 278 Gler, (1996), a.g.e., s. 38.

99

younlamtr279. Birka rnek vermek gerekirse, 223 sayl KHK ile personele ilikin dzenlemeler yaplarak, szlemeli personel uygulamasna geilmi280, 1980-1988 dneminde, sigara tekelinin kaldrlmas, KTlerin zelletirilmesinin balatlmas, madenlerin kamulatrlmas kararnn kaldrlmas gibi dzenlemeler yaplmtr
281

Personel rejiminde szlemeli personel kullanmnn yaygnlamas ise, zelletirme politikasnn uygulamalarnn youn olduu KTleri nemli lde etkilemitir. 1984 ylndan sonra artan bu uygulama, KTlerde memur statsnn salad genel gvence sisteminden ve ii statsnn salad sendikal haklardan szlemeli personelin muaf tutulmas iindir282. 1980li yllara ilikin bu dzenlemelerin yrtlmesi, mevcut brokrasi iinde yetkilerin kurullarn bandaki yneticiye aktarlmas ile olmutur. Bylesi bir yetki deiimi, bakanlklarn, KTlerin, niversitelerin, yerel ynetimlerin, yani, tm kamu kurumlarnn ynetim yaplarna yanstlmtr283. Dolaysyla, dnemin sosyo-ekonomik yapsn dzenlemeye koyulan yapsal uyum politikalarnn, mevcut brokrasinin engelinden kurtulabilmesi ve hzl gereklemesi amacyla kurullar, zm olarak grlmtr. Bylece yapsal uyum reformlar, mevcut brokrasi iinde, proje amal ortaya kan alt kademe alternatif brokrasiler araclyla yaplmtr284. Salk Bakanlnda Salk Reformu Projesi Genel Koordinatrl, Milli Eitim

Bakanlnda Projeler Kurulu Bakanl ve Karayollar Genel Mdrl iinde kurulmu olan Oto yollar Daire Bakanl, alternatif brokrasiye rnektir. Kamu

279 280

a.k., s. 63. Aslan, a.g.e., s. 113. 281 Karaer, a.g.e., s. 54. 282 a.k., s. 66. 283 Gler, (1996), a.g.e., s. 68. 284 a.k., s. 97.

100

ynetiminin ayn kurumunda, birbirinden farkl olumu ikili yapda bu birimler, d krediye dayanlarak grevlendirilen personelden oluup, ek gelire, yurtd olanaklara, modern bro ortamlarna sahiptirler. Ayrca, hiyerarik denetimin dnda olmalar, zel yasayla kurulup kamu grevlisi statsne sahip olmalar mevcut brokrasiden farkl yanlarn ortaya koymaktadr. 1980lerden bu yana yrtlen devletin ekonomik ve mali alandaki mdahalesinin snrlandrlmasna ilikin yapsal reformlarn sonular, sanayi, tarm ve hizmet alanlarnn tmnde i gren KTlerin zelletirilmesine, Trk Parasnn Kymetini Koruma Kanununun kaldrlarak, kamu bankaclnn tasfiyesine ve yabanc bankacln serbestlemesine, tarm reformu sonucu lkenin retimde bulunma olanann ortadan kalkmasna ve lkenin ak pazar haline gelmesine, yerli yabanc irket ayrmnn ortadan kalkmasna ve zel sektrn yabanc sermayeye uygun koullar salamasna ilikin deiimi iermektedir285. zlendii gibi 1980li yllar, nceki yllar ile karlatrldnda gerek anlay, gerekse rgtsel adan olduka farkldr. Dneme ilikin anlay farkllnn vurgulanmas, kullanlan kavramlarda da kendini gstermektedir. rnein, 1945lerden 1980lere kadar ki uygulamalarn ad, devlet nclnde ulusal kalknma ile ifade edilen idari reform kavramyla anlrken, 1980 sonrasnda, zellikle 1990lardan sonra yapsal uyum eklinde anlmaktadr. dari reform dnemi, devletin yapsnda genilemeye, ilevlerinde arta ve modern bir brokrasinin yaratlmasna yneliktir. Yapsal uyum dnemi ise devletin ilevlerinde niteliksel bir dnm ifade etmektedir. Bu dnm,

Birgl Ayman Gler, (2003b), kinci Dalga Siyasal ve Ynetsel Liberalizasyon-Kamu Ynetimi Temel Kanunu, Trkiye Yol- Sendikas Yayn, Ankara, s. 15-16, Gler, (2005a), a.g.e., s. 163.

285

101

serbest piyasa mekanizmasn glendirecek biimde, kamu ynetiminin iletme tipi bir rgtedntrlmesini hedeflemektedir. dari reform, en genel anlamyla sistemin temel kurallarnda ve yaplarn ilevlerinde tmden deimeyi ierir286. Bu balamda Cumhuriyetin kuruluundan gnmze kadar idarede reform, kinci Dnya Savandan sonra zerinde durulan nemli konulardan biri olmutur. Ancak, reform almalarnn eitliliine ramen, uygulamaya geilmesi konusunda eitli skntlar yaand, ya da uygulamaya geilemedii gzlemlenmektedir. Reform almalarnn uygulamaya geememesinin baz nedenleri, almalar teknik dzeyde sahiplenecek bir kuruluun bulunmamas, uzun sreli kararll salayacak siyasi ve brokratik yapnn olmamas, almalara ilikin raporlarn uzmanlam bir kadro ile sistemin btnn gz nnde bulunduracak ekilde uygulama projelerine dntrlememesi olarak ifade edilebilir287. Acaba temel neden, kresel glerin engellemesi olmasn! 1990l yllardan sonra ise, almann ilerleyen blmlerinde deinilecei zere, devletin dzenleyici zellii ne karlarak, ne yapmas gerektiine deil, nasl almas gerektiine ynelik konular zerinde durulduu izlenmektedir. Bu erevede, devlete kar kmadan, belli ilkelerin yerine getirilmesiyle maliyetlerin azaltlabilecei

* Kamu ynetiminin iletme tipi bir rgte dntrlmesine ilikin yaklamlar, almann II. Blmnde anlatlmtr 286 Gler, (1996), a.g.e., s.28. ** 1949 ylnda Prof. F. Neumarkn hazrlad Devlet Daire ve Messeselerinde Rasyonel alma Hakknda Rapor- NEUMARK Raporu, 1950 ylnda BARKER raporu, 1951 ylnda MARTIN ve CUSH Raporu, 1958 ylnda Trkiyede Devlet Personeli Hakknda Bir Aratrma adn tayan CHAILLEUX DANTEL Raporu, 1962 ylnda, Devlet Personel Dairesince hazrlanan Devlet Personel Rejimi Hakknda n Rapor, 1963 ylnda MEHTAP Raporu, 1965de Payaslolunun hazrlad Merkezi darenin Tara Tekilat zerinde Bir nceleme, 1966da F.Yavuz tarafndan hazrlanan Trk Mahalli darelerinin Yeniden Dzenlenmesi zerine Bir Aratrma, 1972 de dari Reform Danma Kurulu Raporu- darenin Yeniden Dzenlenmesi: neriler ve lkeler, 1991 KAYA Raporu. Ayrntl Bilgi iin Baknz: Tutum, a.g.e., s. 84-86. 287 Reform almalarnn uygulamaya geememe nedenlerine ilikin ayrntl bilgi: DPT, (2000),a.g.e., s. 910.

102

temel yaklam biimi olarak kabul edilmi ve devletin salt dzenleyici ilevinin ne karlmas hedeflenmitir. 2000li yllara gelindiinde, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas kapsamnda bakanlklarn kltlmesi ve merkezi ynetim yerine yerel ynetimlerin n plana karlmas ile geni kapsaml bir dnm giriimi sz konusudur. Kamu ynetimi de, bu deiim sreci iinde, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei, kreselleme, devlet anlaynda yaanan deiim, verimlilik araylar gibi birbiriyle etkileim iinde olduu varsaylan sylem ve anlaylardan etkilenmitir. zetle, 24 Ocak 1980 Kararlaryla balayan istikrar ve yapsal uyum politikalarnn 1990lara kadar olan, kreselleme srecinde lke ekonomisinin piyasa mekanizmas etrafnda ekillenmesini hedeflerken, bu yllardan sonraki ise siyasal ve ynetsel yapda kresel etkiler sonucu ortaya kan yapsal dnm kapsamaktadr. Bugn bu yapsal dnm, izleyen blmlerde de deinilecei zere Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun ve bunu btnleyen dier yasalarla tamamlanmaya allmaktadr. Daha nce de ifade edildii gibi, kamu ynetiminin kresellemenin gereklerini yerine getirecek biimde bir dnm srecine girmi olmasnda, gelimi lkelerin ynlendirdii uluslararas kurulularn rolleri son derece nemlidir. III.I. Uluslararas Kurulularn Trk Kamu Ynetimi Yapsnn

Dntrlmesine Etkileri Kreselleme sreci kapsamnda yeni-liberal politikalarn uygulanmasyla, Trk Kamu Ynetiminde amalanan dnm, dnya ekonomisini ynlendiren uluslararas kurulularn gelitirdii reform politikalar araclyla ynlendirilmektedir.

103

1980 sonrasnda IMF ve DB tarafndan nerilen reformlar, 1990lardan sonra OECD ve DT ve ABnin katksyla yrtlmeye balamtr. Baka bir ifadeyle kamu ynetimi reformunun ynlendiricileri, IMF, DB, DT, OECD gibi uluslararas kurulular ve kresellemenin yrtcs lkeleridir. Glerin de ifade ettii gibi yrtlen almalarn teknik ieriini DB hazrlamakta, OECD buna katkda bulunmakta, IMF hazrlanan teknik plann kritik uygulama noktalarn mali yaptrmlara balayarak gvence altna almaktadr288. rnein Trkiyede 1980 ktisat Politikas Tercihlerinin belirlenmesinde IMF ve DB tarafndan oluturulan istikrar ve yapsal uyum program etkili olmutur. Programn bir kanadn istikrar ile IMF, dier kanadn yapsal uyum ile DB oluturmaktadr. IMF destekli yrtlen istikrar politikalarnn amac, dzenli ileyen demeler dengesinin yaratlmas ve ticaretin serbestletirilmesinin nndeki kstlamalarn en aza indirilmesi ynndedir289. DB destekli yrtlen yapsal uyum politikalaryla da, kamu sektrn kreselleme srecine uyumlu klacak mekanizmalarn yaratlmas hedeflenmektedir. DB, devleti kltme politikalarn nermekte, OECD ise kamu ynetiminde iyi ynetiim anlaynn yerlemesi ynnde ulusal hkmetleri ynlendirmektedir290. Uluslararas kurulularla yaplan ibirlii ve yapsal uyum politikalar sonucu lkeler, uluslararas kurululardan aldklar borlarla ksa vadede istikrar, orta vadede ekonomide dzelme, uzun vadede kalknma iin gerekli finansman salamay

Gler, (2003b) a.g.e., s. 10. Suut Doruel,(2002), stikrar Politikalar ve Ekonomik Byme: Trkiyenin Son Yirmi Yllk Serveni zerine Dnceler, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, s.13. 290 Tekin Akgeyik, (2004), Kamu Ynetiminde Reform Araylar: KY Perspektifli Bir Yaklam, Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, s.64.
289

288

104

amalamaktadrlar. Ancak uluslararas kurululardan bor alabilmenin koulu, temel ekonomik ve toplumsal politikalarn ve kamu ynetiminin rgtlenmesine ilikin geni ierikli bir dnmn gerekletirilmesini zorunlu klmaktadr291. Dolaysyla uluslararas kurulularn Trkiye zelinde altyap ve st yap kurumlaryla kreselleme sreci ile uyumlu olacak biimde izledikleri politikalarda bu kurulularn her birinin etkilerinin aklanmas nemlidir. III.I.1. IMF Etkisi: stikrar Politikalar Gelimekte olan lkelerin 1970lerin sonlarndan itibaren dnya pazarlarndan kolay borlanabilmeleri, kalknma projelerinin finansman iin hzla bor stoklarn ykseltmelerine neden olmutur. Faiz hadlerinin ykselmesi, dnya ticaretinin daralmas ve mal fiyatlarndaki dme, gelimekte olan lkeleri, tam bir d bor amazna srklemitir. Bu lkeler, sz konusu srete borlarn deyebilmek iin yeniden borlanma zorunluluunda kalmlardr. Kalknma projelerini gerekletirmek iin borlanan lkeler, bu projeleri gerekletiremedikleri gibi, srekli darya net kaynak transferi yapmak zorunda kalm ve bir taraftan da bor stoku srekli artmtr292. Dolaysyla yeniden yaplanma sreci iinde zellikle gelimekte olan lkeler, byk olumsuzluklar yaam ve d bor sorunu olan lkeler kalknma konusunda ciddi engellerle karlamlardr. 1980lerde gelimekte olan lkelerde uygulanan IMF istikrar politikalar, ulusal ekonomileri IMF tarafndan salanan kredilerin geri denmesine ve mali sermayenin rahat dolamn salayacak hale getirilmesine ynlendirmitir. Bunu gerekletirecek reformlarn yaplmas ise zorunlu klnmtr293.

291 292

Gler, (1995), a.g.e., s. 24. aylan,(1994), a.g.e., s.176. 293 zdek, a.g.e., s. 29.

105

Trkiyenin IMF ile ilikileri, 11 Mart 1947de IMFnin kurulmasndan 1 yl sonra ye olmasyla balamtr. 1979 ylnda* IMF ile yaplan stand-by anlamas ile Trkiye serbest piyasa mekanizmasn uygulamaya balam ve IMFnin ortaya koyduu yapsal dzenleme koullarn kabul etmitir. 24 Ocak Kararlarnn uyguland 1980-1988 yllarn kapsayan dnem, ticari liberalizasyonun, mal ve hizmet ticaretindeki serbestlemenin yerletirilmeye alld dnemdir. Bu politikalar, ithal ikamesine dayal kalknma stratejinin yerine, ulusal ekonomide birikim ve kaynaklarn dalmnda belirleyici olann, piyasada oluan fiyatlar olduunu ve dnya ekonomisi ile btnlemenin mal ve hizmet ticaretini arttrmaya ynelik devlet destei ile srdrlen ihracata dayal kalknma stratejisinin izlenmesi ile gerekleeceini ortaya koymutur294. 1989 sonras sre ise sermaye hareketlerinin serbest dolamnn nndeki engellerin kaldrlmasn salayan, Trk Parasnn Kymetini Koruma Kanununa ilikin 32 sayl kararname ile gerekleen dzenlemeleri iermektedir. IMFin gelimekte olan lkelere ve Trkiyeye verdii kredilerin

koulluluk(conditionality) kriterleri, IMF programlarnn en nemli zelliklerinden birisini oluturmaktadr. Koulluluk mekanizmas, IMF kaynaklarnn hkmet niyet mektuplarnda taahht edilen politikalarn izlenmesi kouluyla dilimler halinde serbest braklmasn iermektedir295. IMF yesi olarak Trkiyenin kurumdan kredi alma koulu, kamu reformlarnn gerekletirilmesine dayanmaktadr296. Bu koullar arasnda

* lgili anlama 1979 ylnn Haziran aynda Blent Ecevit hkmeti dneminde imzalanm olup, nerilen
paketin uygulanmas aznlk hkmeti kuran Sleyman Demirel dneminde gereklemitir. Bu erevede Trk Liras bir nceki ylda olduu gibi tekrar devale edilmi ve 1 Dolar 47 Trk Liras olmutur. Dolaysyla tkanan ekonomi, Trkiye'de 24 Ocak 1980 kararlarnn gndeme gelmesinde nemli bir etken olmutur. http://arsiv.hurriyetim.com.tr/fix98/75yil/70ekl.htm. Yeldan, (2003), a.g.e., s.54-59, OECD, (2003), Trkiyede Dzenleyici Reformlar-Ekonomik Dnme Yaamsal Destek, TSAD Yayn, Ankara s. 33. 295 9 Aralk 1999 Tarihli IMF Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (24.12.2004). 296 9 Aralk 1999 ve 18 Ocak 2002 Tarihli Niyet Mektuplar, www.tcmb.gov.tr, (24.12.2004)
294

106

KTlerdeki atl istihdamn azaltlmas, toplam kamu sektrnde ve KTlerin ynetiimine ilikin yeni dzenlemelerde effaflk talepleri yer almaktadr297. Baka bir anlatmla, IMF verdii krediler karlnda, ulusal ekonomi politikalarnn yerine, kendisinin ngrd politikalarn izlenmesini, demeler dengesinde istikrarn

salanmasn ve serbest piyasa mekanizmasnn kurumsallatrlmasn talep etmektedir298. Bu erevede yapsal politikalarn deerlendirildii program gzden geirmeleri ise koulluluk politikalarnn aralarn oluturmaktadr299. Koulluluk mekanizmas, IMF ve Trkiye arasnda yaplacak dzenlemenin biimsel srecini olduu kadar, bu dzenlemelerdeki politikalarn niteliini de belirlemektedir300. rnein IV. Be Yllk Kalknma Plannn Sanayilemeyi Hzlandrma, Ara Mallar Sanayilerindeki Yatrmlar Tamamlama stratejisi IMF ve DB tarafndan dviz ktln arttraca gerekesiyle reddedilmi ve bunun yerine da ak byme modeli ngrlmtr. Buna bal olarak, yeni-liberal ticaret politikas tercih edildiinde 1980ler boyunca bor ertelemesi, finansman kolayl ve yapsal uyum kredileri iin daha nce reddedilen kredinin yaklak 6 kat orannda kaynak salanmtr301. Trkiyenin IMF ile ilikileri, 1990larn sonundan itibaren piyasa

mekanizmasnn gl olmasn ngren Gl Ekonomiye Gei Program kapsamnda alnan nlemlerle devam etmektedir. Bu balamda Aralk 2001 istikrar program, kamu

25 Temmuz 2003 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (24.12.2004). Ener ve Demircan, (2004), a.g.e., s.89-90. 299 zcan Karahan, (2002), IMF Destekli stikrar Programlarnda ngrlen Yapsal Politikalarn nemindeki Gelimeler Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, s.132. 300 a.k., s.132. 301 Nazif, Ekzen., (2001), Kemal Dervi ve 1980ler zerine, Mlkiye Dergisi, Ankara, Say 229, Cilt: xxv, ss.119-121.
298

297

107

sektr temel fazlasn yksek tutmak iin sk maliye politikas, sk para ve dviz kuru politikas, kamu finansmannn kuvvetlendirilmesi, kamu harcamalarndaki israfn azaltlmasn ieren tarm ve sosyal gvenlik reformlarn, kamu mali ynetiminde effafl, vergi politikasnda ve ynetiminde reformu, ABye uyumlu gmrk dzenlemelerini ve devletin ekonomideki arlnn azaltlmasna ilikin kapsaml zelletirme programn ngrmektedir302. Bu politikalarn IMFnin koulluk mekanizmas gerei olduu niyet mektuplar incelendiinde ortaya kmaktadr. yle ki, 20 Kasm 2001 tarihli niyet mektubu;
.siyaset ile ekonomik kurumlarn idaresinin daha fazla birbirinden ayrlmas ve effafln arttrlmas ilkelerini ne karan ve daha rekabeti bir ekonomik yapnn temellerini atan nemli yapsal reformlarn
303

yaplmasn ngrmektedir. 18 Ocak 2002 tarihli niyet mektubu, devletin ekonominin iinde youn bir ekilde yer almasn, yapsal bir sorun olarak deerlendirmekte ve zel sektrn rolnn, kamu kaynaklarnn etkinliinin ve mali raporlarn effaflnn piyasa mekanizmas ile salanacan belirtmektedir. Bunun yan sra, iyi ynetiimin salanmasnn, yerli yabanc yatrmlarn tevik edilmesinin ve kamu hizmetlerinin etkinliinin arttrlmas iin reforma tabi tutulmas gerektii zerinde durularak, lkenin gvende olmasnn piyasann gvende olmasyla salanaca vurgulanmaktadr. yle ki;

Glsn Grkan Yay, (2002), Trkiye ve Meksikada stikrar Programlarnn Karlatrlmas, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, s.174-188, Ener-Demircan, (2004), a.g.e., s.129-130. 303 20 Kasm 2001 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr. (14.01.2005).

302

108

..kamu sektr reformu, kamu kaynaklarnn idaresinin ve etkinliinin kalc bir ekilde arttrlmasn amalamaktadr. Bu alanda odaklanlacak konular, kamu hizmetinin reforma tabi tutulmas, kamu mali hesaplarnn birletirilmesine devam edilmesi ve mali raporlamalarn ve effafln gelitirilmesi304

eklindedir. 15 Temmuz 2003 tarihli niyet mektubu ise kamu hizmetlerinin verimli, effaf ve katlmc bir biimde gerekletirilmesi iin daha uygun bir yasal ve kurumsal ortamn yaratlmasn ngrmektedir. Bunun iin de kamu ynetimi reformuna ilikin yasal dzenlemelerin hazrlanmas gerektii ifade edilmektedir
KT ynetiiminin iyiletirilmesine ilikin stratejitamamlanmtr. Sz konusu strateji, performans hedefleri oluturulmasn, ynetimin hesap verilebilirliin ve etkinliinin artrlmasn ve d denetiler tarafndan performans ve mali denetim yaplmasna imkan verilmesini iermektedir305.

Bu stratejiyle uyumlu yasal deiikliklerin, 2004 yl sonuna kadar tamamlanmas ngrlmektedir. 2 Nisan 2004 tarihli niyet mektubunda ise, ekonomik reform gndeminin derinletirilecei, KTlerde atl istihdam snrlamaya ynelik taahhde bal kalnaca, kamu sektr hesaplarnn ve effaflnn daha da arttrlaca belirtilmektedir.
kamu ynetiminde merkezi idarenin yetkilerinin bir ksmnn yerel ynetimlere devredilmesi dahil kamu ynetimi kurallarn belirleyen, merkezi idare ile yerel ynetimlerin sorumluluklarn aka belirten ve Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu ile uyumlu, Kamu Ynetimi Temel Kanununun ksa sre iinde TBMMden gemesi beklenmektedir.306.

304 305

18 Ocak 2002 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (14.01.2005). 15 Temmuz 2003 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (14.01.2005). 306 2 Nisan 2004 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr. (15.02.2005)

109

15 Temmuz 2004 tarihli niyet mektubu, kamu maliyesi performansnda kalc iyilemeyi salamak iin yapsal reform programna devam edilecei, KT ynetiiminin iyiletirilmesine ilikin stratejinin tamamlandn ve kamu sektr personel sisteminin glendirildiini belirtmektedir307. Sonu olarak IMF istikrar politikalar308, kreselleme srecinde ekonomik bymenin ve etkin rekabet edebilmenin, sadece piyasa mekanizmas ile gerekleecei savunusundan hareket etmekte ve kamu ynetiminin bu mekanizma ile uyumlu olacak biimde dzenlenmesini ngrmektedir. Buna gre devlet, piyasalarn doal ileyiini salamal, bu ileyie katk yapc nlemleri almal ve buna ilikin politikalar uygulamaldr. III.I.2. Dnya Bankas Etkisi: Yapsal Uyum Politikalar Trkiyede yeni-liberal politikalar, dnya ekonomisi ile btnleme sylemi ile salk, eitim ve sosyal altyap gibi hizmetlerin, dier hizmetlerden ayr tutulmadan serbest piyasa mekanizmasna gre yaplanmasn iermektedir. Bu srece 24 Ocak Kararlar ile girilmi olup, her alanda ekonomik serbestleme ngrlerek, yapsal uyum reformlar araclyla dnya ile btnlemenin salanaca savunulmutur309. Trkiyenin kredi bulmakta zorland 1980 ncesi dnemin ardndan uygulanan 24 Ocak Kararlar ile, DBnn uygulatmak istedii politikalar iin uygun ortam hazrlanmtr. Ekonomik yapda kresel etkilerin bir sonucu olan bu politikalar, beraberinde birok st yapsal deiiklii getirmitir. Bu, ayn zamanda kamu ynetiminde idari reformdan, yapsal uyuma gei

15 Temmuz 2004 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (15.02.2005). Mehmet A. Civelek-M.Banu Durukan, (2002), Globalleme Srecinde stikrar Programlarnn Gerek Amalar, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, s.116-117. 309 Snmez, (1996), a.g.e., s.485.
308

307

110

srecinin de balangcdr. Yapsal uyuma gei, Trkiyede 12 Eyll rejimi, IMF stand-by dzenlemeleri ve DBnn yapsal uyum kredileri ile 24 Ocak Kararlar kapsamnda balayan ekonomik nitelikli politikalarla yrmektedir310. Yeniden yaplanma olarak da ifade edilen yapsal uyum, kkl reform giriimleri anlamna gelmekte ve belli amalarla giriilen, planl ve bilinli bir dntrme hareketini ifade eden, yapsal uyarlama, kavram ile ayn anlamda kullanlmaktadr311. Baka bir anlatmla yapsal uyum politikalar, siyasal alan ile ekonomik alannn yeniden biimlendirilmesi ve tanmlanmas anlamna gelmektedir312. Yapsal uyum politikalarnn youn olarak uyguland yllar ise, 1980-1986 aras dnemdir. Bu yllardan sonra DB, ihracatn tevik edilmesi, ticaret dengesinin srekliliinin salanmas, i talebin azaltlmas ve d ticaretin serbestletirilmesinin yan sra, sektrel uyum politikalarna ynelmitir. Bu kapsamda mali sektr bata olmak zere, tarm, enerji, salk ve eitim gibi sektrler izlemeye alnmtr313. DB yapsal uyum srecini, hukuksal olarak uluslararas kredi anlamalar araclyla yrtmektedir. Anlamalarn bir blm, dorudan hkmetler ile yaplan bor anlamalar ve Bankann bir kamu kurumu ile yapt anlamalar eklinde uygulanmaya balamaktadr. Anlamalar, Bakanlar Kurulunca onaylanmaktadr. Anlama metninde kredinin kullanm ile ilgili, rgtlenmenin nasl olaca, hangi dzenlemelerin yaplaca, nelere ncelik verilecei yer almaktadr. Ayrca, verilen kredi ile alnacak mallarn listesi,

310 311

Gler, (1996),a.g.e., s.39. Tutum, a.g.e., s.4-5. 312 Gney, (2004), a.g.e., s. 3. 313 Gler, (1996), a.g.e., s. 79.

111

borcun verilme nedeni olan projenin tanm, geri deme plan anlama metninde belirtilmektedir. zlendii gibi, DBnn verdii krediler, IMF stand-by anlamalarnda olduu gibi, eitli koullara dayanmaktadr. IMFnin koulluluk mekanizmas gibi, DB da kredi verme konusunda, siyasa deiimini koul olarak ne srmektedir. Yani, DB bor verdii lkelerden piyasa ekonomisine ilerlik kazandracak biimde, reform yapmalarn talep etmektedir314. DB ile yaplan kredi anlamalar, ekonomi politikalarndan balayarak, toplumsal blm ilikilerine, kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesine kadar eitli alanlar kapsamaktadr. Verilen krediler, kredi alan lkenin tercihleri ynnde deil, kapitalist sistemin gereklerine gre kullandrlmaktadr315. rnein, 1992de ukurova Kentsel Geliim Projesi iinde yer alan belediyeler su, kanalizasyon ve kat atk alt yap yatrmlar iin kredi istemi, DB yerel ynetim finansmannda sorunlarn dzeltilmesi gerektiini, yoksa kredinin verilmeyeceini sylemitir. Bu durum, bir anda Trkiyenin yerel ynetim maliyesinde kapsaml bir reformu gndeme getirmitir316. Kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasna 1979 Stand-by anlamas ve DB ile imzalanan, 1984 ylna kadar sren 5 Yapsal Uyum Kredisi (Structural Adjustment Loan (SAL)) ile balanmtr. Bu anlamalar, ksaca KTlerin tasfiyesi, enerji sektrnde zelletirme, mali sermayenin kresel ilikilerini dzenleyecek ekilde para ve sermaye piyasalarnn kurulmas ve iletilmesi, tarm sektrnde gbre, tohum, ila, makine gibi girdilerde devlet tekelinin krlmas v.b. eklindedir. 1985den sonra ise enerjiden, eitime

Filiz ulha Zab, (2003), Yeni Liberal Politikalar ve Sivil Toplum rgtleri: Dnya Bankasnn izdii Yol, Liberal Reformlar ve Devlet, KGEM Sempozyum Bildirileri, Ankara, s. 329, Tatar-Peker, a.g.e., s.34-37. 315 Gler, (1996), a.g.e., s. 83-84. 316 a.k., s. 84.

314

112

eitli sektrleri dzenlemeye ynelik Sektrel Uyarlama Kredileri (Sectorel Adjustment Loan (SECAL))ler gndeme gelmitir. Bunlarn yan sra sadece belirli bir konu iin, plan, program nitelikli proje kredileri ngrlmtr317. Kalknmann salanmas iin verildii sylenilen bu krediler (SAL, SECAL, proje kredileri), ncelikle ithalat kouluna balanmtr. rnein, tarm sektrn gelitirmek iin verilen kredinin, %90 tarmsal girdilerin ithalinde kullanlmak zere verilmitir. Tarmsal girdilerde devlet tekelinin kaldrlmas ve fiyatlarn serbest braklmas koul olarak konulmutur. DB ile Trkiye arasnda 1950lerden bu yana yaklak 170 kredi anlamas yaplmtr. Bu kredilerin %80i ise sanayi, enerji ve tarm zerinde younlamtr. SALlarn hepsi, kamu kesiminin kltlmesi, lke pazarnn da almas, demeler dengesi ve bte aklarn gidermek iin, kamu yatrmlarnn daraltlmas ve ihracatn arttrlmasn koul koymutur. SECALler, mali sektrn iyiletirilmesi, verimliliin arttrlmas, sermaye ve para piyasalar ile bankaclk ve eitim sektrne ilikin dzenlemeler zerinde younlamtr. Proje kredileri ise, genellikle dorudan bir sektr iinde zel bir konuya ilikin kredilerdir. 1984de KTler iin, ynetimi gelitirme amacn tayan Teknik Yardm Projesi bu kapsamdadr318. 2000li yllara gelindiinde DB, devlet reformunu dzenlemeye ynelmi, bu amala, Trkiyeye alan en yksek tutarl kredi olma zelliini tayan 2002 tarihli Program Amal Mali ve Kamu Ynetimi Uyarlama Kredisini amtr. Ayn kredi, 2001 ylnda da alm ve iki kredinin %50lik blmleri merkezi ynetim, hukuk, adalet,

317 318

Gler, (2000), a.g.e. Gler, (1996), a.g.e., s. 95.

113

kamu ynetiimi konularnda yaplacak reformlara ayrlmtr. kinci kredinin bir ksmnn kullanlmasnn ardndan, kredinin kalan ksm iin kamu ynetiminin rgtlenmesine ilikin dzenlemeler ile, kamu personel rejimi reformuna ilikin almalarn balatlmas koulu istenmitir319. Nitekim, DB dorudan devletler ve devlet politikalar zerinde younlam bulunmaktadr. Bu eilim etrafnda, 1980lerde devletin ekonomideki ilevi reddedilirken, 1980 sonras bankann aratrma ve yaynlar piyasann ileyiinden daha fazla, devletin ilevi zerinde durmaya balamtr320. Bankaya gre gelimenin salanmas iin, devlet ve piyasann ibirlii iinde bulunmas ve devletin hatalar dzeltme ilevini stlenmesi gerekmektedir321. Btn bunlar, devletin ekonomik ve sosyal ilevlerinin deimesi, kamu hizmetleri ve sosyal gvenlik hedeflerinin azaltlmas anlamna gelmektedir322. Ancak, kamu ynetiminin zayflklarn gereke gstererek uygulamaya konulan yapsal uyum politikalar, bu sorunlar zmekten ok, kreselleme srecinde uluslararas sermayenin ihtiyalarna cevap verecek biimde dzenlenmitir. zetle Trkiyede uygulamaya konulan yapsal uyum programlarnn belirgin zellikleri, dzenleyici, mali ve ynetsel planlarla ngrlen reformlar eklinde ortaya km olmalardr. Reformlar, geni kapsaml zelletirmeleri, yerel zel sektrn ykseliini, koruyucu nlemlerden vazgeilmesini, zel sektrden alnacak vergilerin

319

Birgl Ayman Gler, (2003a), Devlette Reform, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Ankara, Yl 4, Say 13., s. 5, Gler, (2005a), a.g.e., s. 33-34. 320 Gzelsar, (2003b), a.g.e., s.26. 321 World Bank, (1997), a.g.e., s.25. 322 Brendan Martn, (1994), zelletirme Kamu Yarna m?, Trk Harb- Sendikas Yayn, Ankara, s. 199.

114

azaltlmasn, snrsz igc lehine emek yasalarn ve devletin ekonomideki rolnn azaltlmasn iermektedir323. III.I.3. Dnya Ticaret rgt Etkisi: GATS ve Kamu Hizmetlerinin Ticarilemesi Trkiyenin GATSla olan ilikisi, 1950-1951 ylndaki Uruguay

Grmelerine dayanmaktadr. 12 Mays 1988 Bakanlar Kurulu kararyla GATS anlamas, Trkiyede uygulanmaya balanm ve Resmi Gazetede 30 temmuz 1988 tarih ve 88-3447 sayl karar olarak yaymlanmtr. DT kurulu antlamas da, 25 ubat 1995 tarih ve 22213 Mkerrer Resmi Gazetede 3 ubat 1995 tarih ve 95-3525 sayl Bakanlar Kurulu karar olarak yaymlanmtr324. GATSla ilikiler, her ye devletin Hazine Mstearl tarafndan takip edilmektedir. Trkiye de bu grev, Hazine Mstearlnn Banka ve Kambiyo Genel Mdrlnce yerine getirilmektedir. Bu mdrln altnda D likiler Dairesine bal Anlamalar ubesi, GATSn hkmlerini yerine getirmek iin taahht listesinde yer alan sektrle ilgili kamu kurum ve kurulularnn meslek rgtlerinin bilgilendirilmesi, hizmetlerle ilgili sektrel taahht listelerinin hazrlanmas ve taahht listesinde yer alan sektrlerle ilgili ikili grmelerin organizasyonu grevini stlenmi bulunmaktadr. Merkezi Cenevrede bulunan DT sekretaryas ile iletiim, Dileri Bakanl, D Ticaret Mstearl ve Hazine Mstearlndan temsilcilerin bulunduu DT Trkiye Daimi Temsilcilii araclyla salanmakta ve uygulamada zel sektr grlerine ncelik verilmektedir325.

Farazmand, (1999), a.g.e., s. 257, Gler, (1996), a.g.e., s. 85-89, Gler, (2003b), a.g.e., s.11. Ekrem Kutbay, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara, s. 30. 325 Figen engnl, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara, s.47 Gzelsar, (2003a), a.g.e., s.125-126.
324

323

115

GATS hkmleri ierisinde yer alan hizmetlerin dokunulamaz ve stoklanamaz zellikte oluu, uluslararas ticarete gre uluslararas yatrmlar eklinde ynlendirilmesini olanakl klmaktadr. Buna bal olarak, dorudan yatrmlar eklinde gerekletirilen hizmet ihracatnn gelimi lkelerce, gelimekte olan lkelerdeki hizmet sektrne yatrm yapabilmeleri salanmaktadr. Bunun gerekleme olasl ise hizmet ticaretinin serbestlemesi ile mmkn olmaktadr326. GATSa gre, bir hizmetin uluslararas sermayeye alamamasnn tek engeli, kamu gc (kamusal otoriteler-devlet) tarafndan yerine getirilen bir hizmetin, ticari nitelik tamamas ve hizmet yerine getirilirken rekabeti ortamn olumamasdr. Bir hizmet alannda ticaret ve rekabet artlarndan biri geerli olduunda bu alan, GATS kapsamnda saylacaktr327. Nitekim, tmyle kamu faaliyeti olmayan, kamunun yannda piyasa tarafndan da retilen tm hizmetler ticari hizmet kapsamnda saylmaktadr. Buna gre eitim, salk, ulam, haberleme gibi sosyal hizmetlerin nemli saylabilecek byk bir blm, kamusal hizmet olmaktan kp, ticari hizmet kapsamnda deerlendirilmekte ve buna gre dzenlenmesi ngrlmektedir. Kamu hizmetlerinin alan bakmndan GATS asndan iki konu nem tamaktadr. Bunlardan ilki, kamu hizmeti alanlarnda zel kiilerin faaliyette bulunmasna ilikin olup, dieri kamu hizmeti alan iin gerekli olan mal ve hizmetin piyasadan karlanabilmesine ilikindir. lk zellik, kamusal hizmet retimine ynelik alanlarda zel sektrn de faaliyette bulunmas iin ayrcalk tannmasn ierir. kinci

326 327

Gzelsar, (2003a), a.g.e., s.119. GATS Anlama Metni, Madde 1- Ama ve Tanm, www.antimai.org., (25.05.2005), (Gzelsar, (2003a), a.g.e., s.122.

116

zellik, devletin kamu hizmeti retimine ilikin gerekli mal ve hizmetleri kamu ihaleleri yoluyla piyasadan satn alabilmesini iermektedir328. GATS dzenlemelerine ilikin bir baka zellik ise tm hizmet sektrlerinin serbest piyasa mekanizmasna tabi olmas ve yerli ya da yabanc hizmet ticareti yapan btn firmalarn eit kabul edilmesidir. Dolaysyla bir lkede yerli sermayeye tannan tm ayrcalklar, yabanc sermaye iin de geerli olmaktadr. DT eski Bakan Renato Ruggerio, GATSla ilgili grlerini yle dile getirmektedir329;
GATS ile, daha nce ticaret politikas iinde tanmlamadnz alanlar bile piyasa ekonomisine aabiliyorsunuz ve yerli hizmet irketlerine tandnz ayrcalklarn aynsn ya da daha fazlasn yabanc irketlere de tanyorsunuz. Korkarm u anda ne hkmetler neyin altna imza attnn ne de irketler neler kazandklarnn farknda deiller.

Herhangi bir lkenin kar olduunu dnd bir baka lkeye tand ticari ayrcalklarn tmn GATS yesi dier lkelere de tanmak zorunda oluu, GATS dzenlemelerinin bir dier zelliini oluturmaktadr. Baka bir GATS dzenlemesine gre, effaflk ilkesi gereince lkelerin ulusal mevzuatlarna ilikin deiimlerden, karlan yasalardan ve alnan tm kararlardan haberdar olunmak istenmektedir. Bylece uluslararas sermayenin dolamna engel tm dzenlemelerin annda tespit edilmesi ve uygulamadan kaldrlmas salanm olacaktr330. Nitekim, DBnn ngrd yeni kamu ynetimi modeli olarak sunulan ynetiim anlay kapsamnda yer alan effaflk ilkesi,

Onur Karahanoullar,(2002 ), Panel GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara, s. 34. GATS sadece hkmetler arasnda yaplm bir anlama olarak deil, ncelikli olarak i dnyas ve hizmet ihra etmek, darda yatrm yapmak ve faaliyet gstermek isteyen zel irketler yararna ileyen bir mekanizma olarak deerlendirilmelidir. Trkiye ve GATS, www.antimai.org., (25.05.2005) 329 Gaye Ylmaz, (2004), Hizmetlerin Piyasalatrlmas: Olayn Teknik ve Teorik Boyutlar, Hukuk ve Adalet Dergisi - Say 1, Ankara, www.antimai.org, (.25.02.2005). 330 GATS Anlama Metni, a.g.e., Gzelsar, (2003a), a.g.e., s. 120-124.

328

117

kamu kurumlarnn karar alma srelerinin de ilgililere ak hale getirilmesini ve alnan kararlarn hzl ve ak bir ekilde duyurulmasn iermektedir. Baka bir anlatmla, hizmet ticaretinin kresel serbestlemesini amalamakta ve kamu hizmetlerinin de piyasa mekanizmasnn ileyiine braklmasn kolaylatrmaktadr331. effaflk ilkesinin

uygulama biimi ise anlamayla ilgili, anlamann ileyiini etkileyen btn nlemlerin, hemen ya da en ge yrrle girdii tarihte, ye lkelerde yaymlanmasn iermektedir. Buna bal olarak effaflkla ilgili temel ykmllkler, kanun, dzenleme ve bunlarla ilgili deiikliklerin zamannda ve hzl yaynlanmas, bilgilendirmenin salanmas ve aratrma noktalarnn belirlenmesi eklinde ortaya kmaktadr. Anlamay imzalayan bir ye, GATS kapsamnda belirtilen bu ilkelerden herhangi birini ihlal ettiinde dier yelerin DTye bavurma ve ilgili lkeyi dava etme hakk bulunmaktadr. Bunun yan sra GATS anlamasn imzalayan bir lke, ayn zamanda hangi hizmet sektrlerini serbestletireceini de listelemektedir. DT yesi Trkiye, GATS sektrel snflandrmasnda belirtilen hizmetlerin yaklak yarsna taahht vermi bulunmaktadr. Bu listeye gre, mesleki hizmetler, haberleme, mteahhitlik, mhendislik ve mimarlk, eitim, evre, mali sektr, salk, turizm, ulatrma hizmetleri ve bunlara ilikin dier hizmetler GATS kapsamnda bulunmaktadr. Trkiyenin taahhtte bulunduu hizmet sektrleri yledir332;
1-Mesleki Hizmetler a-Uzmanlk gerektiren hizmetler b-Bilgisayar ve ilgili hizmetler c-Dier mesleki hizmetler 2-Haberleme Hizmetleri a-Posta hizmetleri b-Kurye hizmetleri c-Telekomnikasyon hizmetleri 3-Mteahhitlik ve lgili Mhendislik-Mimarlk Hizmetleri 4-Eitim Hizmetleri a-lk,orta ve dier

retim hizmetleri b-Yksek retim hizmetleri 5-evre Hizmetleri a331 332

Gler, (2003a), a.g.e., s. 11. Gler, (2005), a.g.e., s. 46. GATS ve Trkiye, www.antimai.org, (25.05.2005).

118

Kanalizasyon hizmetleri b-plerin kaldrlmas hizmetleri c-Salk-evre ve benzeri hizmetler 6-Mali Hizmetler a-Sigortaclk ve sigortaclk ile ilgili hizmetler b-Bankaclk ve dier mali hizmetler 7-Salk le lgili ve Sosyal Hizmetler a-Hastahane hizmetleri 8-Turizm ve Seyahat le lgili Hizmetler aOteller ve lokantalar b-Seyahat acentalar ve tur operatr hizmetleri 9-Ulatrma Hizmetleri a-Deniz tamacl hizmetleri b-Hava tamacl hizmetleri cDemiryolu tamacl hizmetleri d-Kara tamacl hizmetleri.

GATSn 1.maddesinin 3 bendinde hizmet tanm, kamu gcnn kullanmna ve uygulanmasna dnk hizmet gruplar dnda kalan, btn alan ve sektrlerdeki hizmetleri kapsamaktadr. Kamu gcnn kullanlmasnda ve uygulamasnda sunulan hizmetin anlam ise ticari ama dnda ve bir ya da birden fazla hizmet sunucusuyla rekabet etmeksizin sunulan hizmet biimlerini ifade etmektedir333. Bu tanma gre ilk anda kamu hizmetleri, GATS kapsamnn dnda tutuluyor gibi grnse de, asl olarak btn kamu hizmetleri GATS hkmleri dna karlmamakta, sadece kamu gc araclyla gerekletirilen hizmetler ve devletin tekel olarak faaliyet gsterdii hizmet retimleri kapsam d tutulmaktadr. Dolaysyla, kamu hizmetlerinin byk bir alannn GATS hkmlerine tabi olduu sonucu ortaya kmaktadr334. Tmyle kamusal bir hizmet eklinde yerine getirilmeyen ya da ksmen piyasaya alm tm hizmetler ticari zellik tadklar gerekesiyle GATS kapsamna alnabilmektedir. Bu da, devletin asli grevleri olarak kabul edilen (gvenlik vb.) hizmetlerin dnda kalan eitim, salk, ulatrma gibi hem kamu, hem de zel sektrn yer ald hizmet alanlarnn hepsinin GATSa dhil edildii anlamna gelmektedir. Trkiyenin hastane hizmetlerine ilikin verdii taahhtte

, GATS Anlama Metni, a.g.e., Karahanoullar,(2002), a.g.e., s. 32-33, Kutbay, (2002), a.g.e., s.27, Gzelsar, (2003), a.g.e., s.122. 334 Birgl Ayman Gler, (2002a), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara, s. 40-41.

333

119

gre, bu alanda piyasaya giri engeli bulunmamakta, yerli ve yabanclar iin ayn koullar geerli olmaktadr. Bu da, Salk Bakanl izniyle yabanclarn da Trkiyede hastane kurabilecekleri anlamna gelmektedir335. Baka bir rnee gre, Trkiye kamu okullarna verdii destein aynsn yabanc, zel eitim irketlerine de vermek zorundadr. Amerika, konuya ilikin olarak Trkiyeden yabanc kurumlarn sadece lke vatanda olmayan rencilere eitim verebilmeleri artnn iptalini ve serbest piyasa mekanizmasna gre dzenlenmesini istemitir. Amerikann Trkiye dhil gelimekte olan lkelere uygulad bu politikann temelinde, d ticaret ann byk oranda hizmetler ticaretinden karlyor olmas bulunmaktadr336. Bunlarn yan sra, Trkiyede Telekomun zelletirilmesi, salk, eitim, su ve p hizmetlerinde zelletirilmelere ilikin almalar, Kamu halelerinin uluslararas sermayeye almasna ilikin dzenlemeler, Enerji Piyasas Yasasnn kabul edilerek enerji, retim, datm ve iletiminin zel sektre devredilmesi gibi birok dzenleme serbestlemenin nndeki engellerin kaldrlmasn iermekte olup, GATS hkmlerinin uygulama biimlerini ortaya koymaktadr. GATS anlamasna ilikin dikkatlerin ekilmesi gereken bir dier konu, anlamay imzalayan lkelerin anlamann genel hkmlerine gre verdikleri taahhtlerden geri dnmelerinin sz konusu olmamas ve anlamann belli aralklarla yeniden dzenlenmesini kabul etmi olmalardr. Bundan da serbest piyasa mekanizmasna dahil edilmemi hizmetlerin sre iinde dahil edilmesi amalanmaktadr. Bu ilkeler sonucunda, eitim, salk gibi en yaamsal kamu hizmetlerini GATSa dahil eden lkeler, bu taahhtlerinden vazgeme hakkn kaybetmi bulunmakta ve belli kamu hizmetlerini belli tarihe kadar korumay baarm lkelerin de bu korumay uzun yllar srdrmesinin nne

Kutbay, a.g.e., s. 29. Tezcan Abay, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara, s. 60-61, Gzelsar,( 2003a), a.g.e., s. 126-132.
336

335

120

geilmi olunmaktadr. Bu ilkeler kapsamnda sektr baznda alnan nlemler de ancak 10 yl sre ile korunabilecektir. rnein 1994 ylnda yabanc eitimci ve doktor giriini yasaklayan lkeler 2004 ylnda bu yasaktan vazgemek zorundadr337. Bu anlamda, lkemizde Kamu Ynetimi Reformunun yasalamas konusunda gsterilen abalar da bu amalarla paralellik tamakta, reform GATSa uyum salayacak mekanizmann yaratlmasn stlenmi bulunmaktadr. Kreselleme sreci, ekonomik kararlarn sermaye lehine alnmasn ngrmekte ve okuluslu sermayenin tm lkelerde kendi kurallar ile genilemesine ve faaliyette bulunmasna neden olmaktadr. Buna gre uluslararas sermaye, her lkede ve her alanda mal ve hizmet retiminde bulunabilmektedir. Buna ilikin getirilen tek snrlama daha nce de ifade edildii gibi, bir hizmetin ticari nitelikte olmamas ve kamu gc tarafndan gerekletirilirken de rekabeti ortamn olumamasdr. Bu da, sadece ynetsel ve teknik nitelikli baz hizmetlerin kamu alan kapsamnda kalmasn ifade etmektedir. Bunun dnda kalan dier tm hizmetler, zel sektr ve uluslararas sermayeye alm bulunmaktadr. Bu da, yerli ve yabanc sermayenin ayn anda, ayn alanlarda faaliyette bulunaca anlamna gelmektedir. Sonu olarak, hizmet ticaretinin serbest piyasa mekanizmasna gre ilemesi, uygulamalarn bu ileyi ynnde olup olmadnn denetlenmesi ve kararlarn bu ynde alnmasn salayacak kurumsal mekanizmann ad GATS olarak ifade edilebilir. Kreselleme srecinde GATSn stlenmi olduu rol, hizmetlerin kresel dzeyde serbestlemesi iin ulusal dzenlemelerin engel oluturmamas biiminde gerekli dzenleyici ve hukuksal mekanizmann salanmas biiminde zetlenebilir. Dier

337

Ylmaz, (2004), a.g.e.

121

uluslararas kurulularla paralel olacak biimde GATSda gelimi lkelerin karlarnn korunmasna ve enoklatrlmasna hizmet etmektedir. Glerin de belirttii gibi, dnya hizmet ticaretinin yaklak, %50si Bat Avrupa lkelerinde, %25i Kuzey Amerika lkelerinde olup, geriye kalann %20si Asya, %3 Latin Amerika ve %2si Afrika lkelerine aittir. Bu da, hizmet ticaretinin yaklak %75lik gibi byk bir orannn kreselleme srecinin yrtcs lkelerince gerekletirildii anlamna gelmektedir338. Dolaysyla GATSn Trkiye gibi gelimekte olan lkelere ynelmesinin nedeni, buralarda, gen nfusun fazlal ve ucuz igcnn younluudur. Bunlarn, her trl sosyal gvencenin dnca tutulacak biimde istihdam edilebilmeleri, ya da ulusal normlarn ngrdnn de altnda bir toplumsal gvenceyle altrlabilmeleri byk avantaj olarak kabul edilmektedir. III.I.4. OECD Etkisi: Dzenleyici Reformlar OECDnin Dzenleyici Reform Programnda dzenleme kavram,

Trkiyede stratejik sektrlerde ve alanlarda oluturulan, st kurullar ya da dzenleyici kurullar olarak anlan yeni bamsz kamu kurumlarnn yaptklar dzenlemelerle ilikilendirilebilir. Bilindii gibi dzenleyici reformlar, dzenleyici devlet modelini gndeme getirmekte ve bundan da geleneksel dzenlemeler yapan devlet yerine, kreselleme srecine ilerlik kazandracak hzl, etkin, esnek ve deiime uyumlu devlet tipi anlalmaktadr 339. OECD, PUMA adn tayan organ araclyla 1990lardan sonra devletin yeniden yaplandrlmasna dier uluslararas kurulularla paralellik oluturacak biimde

Gler, (Der.), (2002b), Hizmetler Ticaretinde Kreselleme,: GATS, DSK-Genel , Ankara, s. 4-5. Sonay Bayramolu, (2003a), Dzenleyici Devlet Dzenlenirken: OECD Raporu zerine Eletirel Bir zmleme, Praksis, Ankara, Say 9,s. 144-145.
339

338

122

dzenleme-reglasyon reformu ile katlmtr. Dzenleme, devletin karar alma alann daraltmakta ve toplumun ynetimini stlenen kamu gcnn, zel sektre ve sermayeye devredilmesini ieren dzenlemeleri kapsamaktadr. Bu da, rekabeti piyasada kural koyma gc olarak ifade edilmektedir340. Kuralszlatrma-dereglasyon ise herhangi bir alanda devletin mdahale yetkilerinin ortadan kaldrlmasna ilikin dzenlemeleri kapsamaktadr. rnein, devletin tekelinde olan Posta Telgraf Telefon (PTT) hizmetine, zel sektrn katlabilmesi iin PTT hizmetinin zel sektr tarafndan da gerekletirilebileceine ilikin dzenlemeler bu kapsamdadr. Ayn ekilde, gbre-tohum ticaretinin zel sektrce yaplabilmesi, yine bu alandaki dzenlemelerle ilgilidir. Yaplan dzenlemelere de kuralszlatrma denmektedir. Sz konusu dzenlemeler sonucunda, PTT hizmetine ilikin Ulatrma Bakanlna ait olan yetki zel sektrn de katld bir st-kurula devredilmi bulunmaktadr. Bunun ad dzenleme (reglasyon) olup, dzenlemenin bir alanda yaplmas da kuralszlatrma olarak ifade edilmektedir341. PUMAnn belli bal ilevleri ksaca, kamu personelinin ynetimi, dzenleme, bteleme ve mali ynetim gibi kamu sektrlerinde hkmetlerin nasl altklarn izlemek, bu alanlarda hkmetlerin etkin ve etkili olmalarn salayacak yntemleri belirlemek ve ynetiim konusunda hkmetleri tevik etmek eklindedir342. PUMAnn ilevleri OECDnin kamu ynetiminin zerinde durduu ve gelitirilmesini istedii konulara ilikindir. Balangta kamu iletmecilii, yeni kamu iletmecilii kavramlaryla ifade edilen olgular zerinde dururken, sonrasnda devleti sadece ynetiimin bir paras

340 341

Bayramolu, (2003a), a.g.e., s. 146. Gler, (2005a), a.g.e., s. 36-37. 342 Bayramolu, (2003b), a.g.e., s.44.

123

olarak gren kamu ynetiimi anlay zerinde durmaya balamtr. 1997 ylndan sonra da Dzenleyici Reform Raporu ile daha kk devlet, devlet d ynetiim modellerinin gelitirilmesini, kamu-zel ibirliinin ve gruplar arasndaki ilikilerin gelitirilmesini tevik etme eiliminde olduu izlenmektedir343. Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrl, 12.03.2001 tarih ve B.02.0. PPG. 0.12-320-3949 sayl genelge de belirtildii zere, Dzenleyici Reform Program, hkmetlere, yasal ve ynetsel dzenlemelerin kalitesinin arttrlmas, kuralszlatrma program kapsamnda zellikle ekonomik altyap ile ilgili sektrlerde mevzuatn azaltlmas, piyasalarn ileyiini kolaylatracak rekabet politikasnn kurumsallatrlmas, ekonomik byme ve iletmelerin nnde engel oluturan gereksiz hukuki dzenlemelerin ortadan kaldrlmas, dzenlemelerde aklk, effaflk gibi dzenlemelerin ekonomik ve sosyal etki analizlerinin yaplmas konularn iermektedir344. OECDnin Trkiyede Dzenleyici Reformlar adn tayan raporundan da anlald zere, Trkiyede kamu sektrne ilikin reformlarn ynetilmesinde ve denetlenmesinde rol stlenmi bulunmaktadr. Sz konusu rapor, OECDye ye lkelerin kamu ynetimlerinin dzenlenmesine ilikin almalarn yaplmasnn kararlatrlmasyla, ilgili lkelere ilikin yasal ve ynetsel dzenlemelerde reform almalarnn yaplmasn konu almaktadr. Ayrca rapor, Trkiye gibi gelimekte olan lkelere nasl yaklald hakknda fikir vermektedir. Raporda, kamu ynetiminde reform yapmaya ilikin gelimelerden sz edilmekte ve Trk kamu ynetiminin rgtlenme yaps ve kapasitesi incelenmektedir. Bunun yan sra rekabet politikalar, piyasalarn akl, elektrik, gaz, tamaclk sektr ve telekomnikasyon sektrlerine ilikin incelemeler ve kamu

343 344

a.k., s. 43. Gler, (2005a), a.g.e., s.168.

124

ynetiminin kreselleme srecine uyumunu salayacak politika nerileri bulunmaktadr. Rapora gre, bu alandaki kurumsal mekanizmalar almann ilerleyen blmlerinde deinilecek olan dzenleyici kurullar adndaki yaplanmalarla gerekletirilmektedir. Raporun nerileri arasnda, kamuya memur atanmasndan ihale yasalarna, yerel ynetimlerden eker ve ttn endstrisine, bankaclktan enerji sektrne kadar eitli ve nemli sektrlerde geni alanl politika ve uygulamalar yer almaktadr. Rapor, ayn zamanda rekabetin gelitirilmesi kaygsnn bulunduunu da sk sk dile getirmektedir345. Rapora gre, ekonomide devletin rolnn azaltlmasnn gerekesi, lkenin ekonomik hayata ilikin yanl kararlarn nlenmesine ynelik yeni bir dzenleme erevesi oluturmak eklinde belirlenmektedir346. Buna gre dzenleyici reform, iyi alan bir piyasa ekonomisinin gelimesi iin elzemdir. Bununla rekabete ve yenilenmeye engel olan konularn ortadan kaldrlmasna ve ekonomik etkinliin gelitirilmesine ortam hazrland ifade edilmektedir. Bylece, rekabet edilebilirlik, verimlilik ve uzun vadeli kalknma artmakta ve kamu kaynaklarn (rnein salk, eitim ve evre gibi) sosyal giderler iin kullanma olana domaktadr347. Raporda ayrca, daha nceki reformlarn etkili bir piyasa ekonomisi kuramad ve mali sorunlara etkili zmler getiremedii belirtilmekte ve reformlarn ve yeniden yaplanmann rekabet ve gvenli piyasalar iin uygun ortam hazrlad ifade edilmektedir. rnein, KTler halen ekonomide nemli bir yer igal etmektedir. Kamu kesiminde verimlilik, zel sektre oranla dk olduundan personel saysnn azaltlmas gerekmektedir. Hkmet halen geni lde ekonomiye mdahalede bulunmaktadr. OECD lkeleri ile karlatrldnda,

M.Grsan enalp-Hakan Reyhan-Ahmet Haim Kse, (2000-2003), Kresel Ynetiim ve Sendikalar, Petrol- Yll, stanbul, s. 310. 346 OECD, (2003), a.g.e., s. 27. 347 a.k., s.28.

345

125

Trkiye imdiye kadar ynetimini ve dzenleyici erevesini reforma tabi tutmakta ge kalmtr348. OECD dzenleyici reform program eliyle bir lkenin kamu kaynaklarnn datm nasl yaplacak sorusunun cevabn, dzenleyici kurullar araclyla vermeye almaktadr. zellikle enerji, telekomnikasyon, gibi stratejik alanlarda dzenleyici kurullarn kurulmas, bu kurullarn yasal ve mali ynden zerk ve bamsz olmalar ve kamu kurum ve kurulularnn da bu ilkeler etrafnda ekillenmesinin gereklilii vurgulanmaktadr. Bu uygulamalar, OECDnin kamu ynetimi zerinde neden olduu nemli etkilerinden birisini oluturmaktadr. Bir dier etki ise kamu ynetimi siyaset ayrmna ilikindir. Kamu ynetimi zerinde siyasi denetimin olmamasn bu denetimin zel sektrle ibirlii iinde olan teknokratlarca349 gerekletirilmesini iermektedir. Baka bir ifadeyle raporun, merkezi hkmetin rgtlenmesine ilikin ngrd modelde Babakanlk koordinasyon bakanl gibi alacak ve dier bakanlklar arasnda egdm oluturacak birim olarak tanmlanmaktadr. Buna gre, bakanlklarn faaliyetleri ve karar alma sreleri izlenecektir350. Ataay ve Gneyin de ifade ettii gibi;

....ekonomik, ve sosyal politikalar konusunda karar verme mekanizmalarnn


siyasal srelerden uzaklatrlmaya allmas, politika belirleme ve uygulama merkezleri zerindeki siyasal basklarn azaltlmasnn hedeflenmesi ve teknokrasi anlay yeni yaplanmann en dikkat eken zellikleri

arasndadr351.

a.k., s.18. Teknokratlar, alternatif brokrasi olarak adlandrlan, mevcut brokrasinin iinde ve ondan ayr zel koullara sahiptir. 350 OECD (2003), a.g.e., s.59-63. 351 Ataay ve Gney, (2004), a.g.e., s. 144.
349

348

126

Bir dier etki, tm kamu rgtlenmesinin rekabet, ticaret ve yatrm tevik eden niteliklerle yeniden rgtlenmesidir. Bu da, kamu ynetiminin serbest piyasa mekanizmasna gre yaplanmasn ve kamu ynetiminde geleneksel kamu yarar ilkesinin terk edilmesi anlamna gelmektedir. Bir dier etkilenme, kamu ynetiminde kalite kontrol ilkesinin yerlemesi gerektii, kanun ve dzenlemelerin kalite kontrolnn yaplmasnn rekabeti, ticareti ve yatrm tevik edecei, eitli menfaat gruplarnn etkisinde kalmasn nleyecei vurgulanmaktadr352. Dolaysyla, OECDnin kamu ynetimine ilikin nerisinin, Dzenleyici Etki Analizi (DEA) ile ekillendirilmesi gerei belirtilmektedir. Buna gre DEA, yeni konulan kurallarn maliyet ve faydalarn ak, belirgin ve dengeli olarak deerlendirmeye yarayan bir analiz olarak ifade edilmektedir353. Rapora gre, reformlarn baarl olamamasnn nedeni, DEAnn bulunmaydr354. DEAnin temel zellii, tm yasal, ynetsel ve siyasal dzenlemelerin merkezi olarak izlenmesini salayan bir yntem olup, programn uygulanmas byk bir alt yapy ve personel yatrmn gerektirmektedir355. nerilen bu sistem, Bayramolunun ifadesiyle, lkenin tm ynetim kademeleri arasndaki koordinasyonu, tm faaliyetlere ilikin kontrol ve izlemeyi iermektedir356. Glere gre ise DEA, OECD tarafndan dzenleme reformlar ad verilen devleti yeniden yaplandrma almalarn garantiye almann bir arac ilevini grmektedir. Bu analizin asl varolma nedeni, herhangi bir kamu kurumunun ve kamusal kuraln, piyasada rekabet sistemini olumsuz etkilememesini salama amacn tamaktadr357.

a.k., s.59-63. DEAne ilikin ayrntl bir alma: Sonay Bayramolu, (2004), Kamu Ynetimi Reformu ve Dzenleyici Etki Analizi, www.kamuynetimi.org. (24.05.2004) 354 OECD, (2003), a.g.e., s. 21. 355 Bayramolu, (2003a), a.g.e., s. 155. 356 a.k., s. 156-157. 357 Gler, (2005a), a.g.e., s. 99-100.
353

352

127

OECDnin kamu ynetiminin deimesini nerdii yap, daha ok kresel ynetimi mmkn klmaya dnk uluslararas kurulularn ynetimini kolaylatracak bir yapya benzemektedir. Hkmet de dhil, tm kamu ynetimi toplumdan ve toplumsal ilikilerden kopuk, teknik bir aygt olarak tasarlanmaktadr. Bu neri, uluslararas kurululara ilerlik kazandracak biimde uluslarn egemenlik haklarndan vazgemeleri sonucuna yol amaktadr. OECDnin ngrd yeni kamu ynetimi modeli olarak ynetiim, kamu ynetiminin kresel dzeyde etkinlik kazanmas iin temel drt ilkenin hayata geirilmesini ngrmektedir. Sz konusu ilkelerin gerek anlamlar sorgulanmadnda, ya da kreselleme sreci iindeki ilevleri yeterince deerlendirilmediinde kar klmas mmkn olmayan neriler sunmaktadr. Bu ilkeler, effaflk, hesap verilebilirlik, hzl ve adil yarg, katlmclk olup anlamlar ancak kreselleme sreci iinde

deerlendirildiinde ortaya kmaktadr. rnein effaflk ilkesi, kamu kurumlarnn karar alma srelerinin ilgililere ak hale getirilmesini iermekte ve bu kararlarn daha ak, hzl ve yaygn bir ekilde duyurulmas anlamna gelmektedir. effaflktan ama, zel sektr yatrm ve iletmeciliini kolaylatran ortamn yaratlmasnn salanmasdr358. Buna karn, zel firmalarn kamu hizmeti retimini gerekletirmesi ngrlmekte ve effaflk ilkesinin gerektirdii sorumluluklar yerine getirmeleri beklendiinde ticari sr kavramn ne srmektedirler. Hesap verilebilirlik ilkesi, kamu kurumlarnn zel mali denetim kurulularnca denetlenmesini ifade etmekte olup, kamu kurumlarnn zel sektr iinde yer alan firmalar gibi dnlmesine neden olmaktadr. Kamu kurumlarna ilikin

358

Gler, (2003a), a.g.e., s. 11.

128

denetimin zel irketlerce yaplmas ise kamu ynetimi ve siyaset arasndaki ayrmn belirginlemesine neden olmaktadr. Bylece, kamu faaliyetlerinin meclis denetiminin dna kmasyla, halkn kamu hizmetlerinin retimine ilikin tercihlerini ortaya koyan sre de kesintiye uram olmaktadr. Katlmclk ilkesi ise ynetiim modelinde ngrld gibi STK ve zel sektrn katlmn iermektedir359. Dolaysyla katlmclk, kamu kurumlarnn gerekletirmesi gereken hizmetlerin STKlarca ve zel firmalarca gerekletirilmesi anlamna gelmekte ve meclisin yetkilerinin katlm modelinde ngrlen unsurlara devredilmesi sonucunu dourmaktadr. Bunun yan sra daha nce GATS kapsamnda ifade edilen, ayrmclk yaplmamas, gereksiz ticaret kstlamalarnn kaldrlmas, rekabet koullarnn yaratlmas da yine OECDnin piyasada aklk konusuna verdii nemi ifade etmektedir360. zetle dzenleyici reform program, bakanlklardan dzenleyici kurumlara kadar, yetki devri dhil, hkmet iinde karar mekanizmalarnn yeniden yaplanmasn ve kanlmaz olarak da bunlarn takdir yetkilerinin snrlandrlmasn ngrmektedir. Dzenleyici reformun baarsnn da hkmetin kapsaml bir reform programna sahip kma oranna ve batan belirgin bir strateji gelitirmesine bal olaca vurgulanmaktadr. Kamu ynetiminin dnm, uzun vadeli reformlarla olacandan kamu ynetiminin yapsnda ve kurumlarnda dzenleyici reformlar sayesinde gl atlmlar yaplaca belirtilmektedir. Bu da, rekabete dayal bir piyasa ekonomisine gei ve verimli bir zel sektre dayal reformlarla gerekleecektir. Sonu olarak, yeni san en iyi dzenleyici, rekabettir361 slogannn uluslararas kurulularn temel k noktalarndan birini oluturduu, zerinde durulan konularn nitelii gzlemlendiinde dorulanmaktadr.

359 360

a.k., s. 12. Bayramolu, (2003a), a.g.e., s. 147. 361 Martn, a.g.e., s. 227.

129

III.I.5. Avrupa Birliine Uyum Etkisi: lerleme Raporlar Trkiye ve AB arasndaki ilikiler 1959 ylna kadar uzanmaktadr. 1963 Ankara Anlamas ile ngrlen Gmrk Birliine gei, 1995de gereklemi, 1999 ylnn sonunda da, AB Bakanlar Konseyi Trkiyeyi tam yelik konusunda aday lke statsnde kabul etmitir. 1980lerin serbestleme politikalarndan sonra, Ocak 1996da yrrle giren Trkiye ile AB arasndaki Gmrk Birlii anlamasyla, Trkiye ABden gelen imalat sanayi rnleri ithalatnda gmrk vergilerini kaldrm, imalat sanayi rnleri iin ABnin ortak d tarifelerini uygulamaya balamtr362. AB mktesebatnn i hukuka dhil edilmesi sreci ise reformlarn gndemini ekillendirmekte ve mktesebat bir rnek tekil ederek reform srecinin ekillenmesini salamaktadr363. Tam yelik, Trkiyenin nemli siyasi nceliklerinden biri olarak kabul edildiinden yelik kriterlerine uyumun salanmas iin gerekli dzenleyici reformlarn gelitirilmesinde itici glerden birini oluturmaktadr. Bu balamda ileri srlen koul gereince, Trkiyenin 2004 ylnn sonuna kadar AB kurumsal yaplanmasna uyumlulatrlmas gerekmektedir364. Baka bir anlatmla Trkiyenin yesi olmak istedii ABye katlabilmesinin n koulu, birlie ynetsel adan uyumlu olmasn

gerektirmektedir. Bunun iine Anayasa dhil birok yasann aykr hkmlerinin deitirilmesi ve kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasnn gerekletirilmesini gerektirmektedir365. Kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas kapsamnda, DBnn yerellemeye

OECD, (2003), a.g.e., s. 33-34. a.k., s.19. 364 TOBB, (2000), Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden Yaplandrlmas, No:358, Ankara, s. 40. 365 a.k., s. 3.
363

362

130

ilikin nerileri, yerel ynetim reformunu zelletirmeye amak iken, ABninki ayn reformun federal ynetime almas ynndedir366. Dolaysyla Trkiyede yerel ynetim reformu, Birlemi Milletler (BM), Uluslararas kurulular ve ABnin etkisi ve denetimi altndadr. BM ve DB yerelleme, AB ise subsidiarite-yerellik kavramyla yerel ynetim reformunu ynlendirmektedir367. Bu da yerel ynetim yasa tasarlarnn, ABnin blgesel ve yerel ynetimler asndan yaratt bask ve DBnn yerelletirme politikalaryla ekillendii anlamna gelmektedir. Yeni-liberal politikalar, ekonomik alt yapy dzenledikten sonra, siyasal ve ynetsel yapnn dzenlenmesine ynelmitir. Bu yllar, sadece Trkiye gibi gelimekte olan lkeler iin deil, ABye dhil lkelerinde siyasal ve ynetsel yaplarnda kapsaml bir dnmn olduu yllardr. rnein Fransada 2 Mart 1982 tarihli, Belediyelerin, llerin ve Blgelerin Hak ve zgrlklerine ilikin karlan yasayla, yerel ynetimler zerindeki valinin sahip olduu vesayet yetkileri kaldrlm, blge ynetimi yerel ynetim olarak kabul edilmitir. 6 ubat 1992de devletin lkesel rgtlenmesi iin hizmette yerellik ilkesi getirilmitir. Merkezi ynetimin yetkileri snrlanarak, yerel ynetimler genel yetkili konuma getirilmitir. 1986da zelletirmelere balanm, bundan ama da, kamu giriimleri sonucu byyen kamu sektrnn tasfiyesi olarak belirtilmitir. 2003ten sonraki Anayasa deiiklii sonucu da, yerel ynetimlere geni yetkiler verilerek zerklikleri arttrlmtr368. ngilterede ise, Thatcher, 1980lerde kamu ynetimi reformu ile kamu sektrnn borlanma talebini kontrol altna alma, kamu harcamalarn ve kamu personeli saysn azaltma yoluyla devleti kltme, verimsiz ve hantal olarak sulad yaplar deitirerek

Gler, (2005a), a.g.e., s. 70. a.k., s. 67. 368 Onur Karahanoullar, (2004), Fransa, Kamu Ynetimi lke ncelemeleri, A SBF KAYAUM, Ankara, s. 35-36, 72-74.
367

366

131

karar alma ve bunlar uygulamaya geirmede hzl ve etkin bir yapnn oluturulmasn hedeflemitir. Blair hkmeti ise 1997de Avrupa yerel Ynetimler zerklik artn imzalamtr369. Rusyada, 1992 ylnda DBna ye olmasyla kamu ynetimi reformlar balatlmtr. Yeni-liberal politikalarn yrtcln ise IMF stlenmitir370.

Dolaysyla ABye yelik kapsamnda gerekletirilmesi istenilen yasalar, sadece Trkiyeden deil, ye btn lkelerden istenmektedir. Ancak daha ncede ifade edildii gibi, bu kurulularn politika belirlemelerinde birka sanayilemi lke sz sahibi olduundan, gelimi lkelerle gelimekte olan lkeler sreten farkl etkilenmektedir. Trkiye 2004 ilerleme raporuna gre, sz konusu reformlar uzun bir srecin paras olup, lke genelinde her kademeye yansmas gerekmektedir371. Trkiyenin ABye katlm srecine ilikin lerleme Raporlar, siyasal-ynetsel yapnn ileyiinde nemli deiikliklere neden olan unsurlar arasndadr. Bu erevede, ABye uyum srecinde mali sektr reformunun uygulanmas, piyasada dzenleyici ilev yklenen dzenleyici kurullarn bamszlnn korunmas, kamu sektrnn zelletirilmesinin hzlanmas dorudan yabanc yatrmlarn kolaylatrlmas gibi koullar belirtilmektedir372. lerleme raporlarnn ekonomik kriterler blmnde, ileyen bir piyasa ekonomisinin varl iin gerekli dzenlemelerin bir an nce yaplmas gerektii vurgulanmaktadr. Bu da, daha nceden kamu sektrnce gerekletirilen hizmetlerin zelletirilmesi ile olanakl olaca anlamna gelmektedir. 2004 lerleme Raporunda Trkiyede zellikle makro ekonomik dengesizliklerin azaltlmas iin, ileyen bir piyasa
Koray Karasu, (2004), ngiltere, Kamu Ynetimi lke ncelemeleri A SBF KAYAUM, Ankara, s. 158-159. 370 Nuray E.Keskin, (2004), Rusya, Kamu Ynetimi lke ncelemeleri, A SBF KAYAU, Ankara, s. 291-292. 371 Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 lerleme Raporu, (2004), AB Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii, Ankara, s.155 372 Gler, (2003), a.g.e., s.13.
369

132

ekonomisinin kurulmasna ynelik kayda deer bir ilerlemenin gerekletirdii belirtilmi ve IMF istikrar programnn srdrlmesi ve DB yapsal uyum reformlarnn gerekletirilmesi durumunda, AB iinde rekabet basks ve piyasa gleriyle baa kabilecei ifade edilmitir373. ABnin kamu ynetiminin deiiminde yapt bir baka etki, Avrupa Komisyonunun STKlara verdii yardmlarla bu kurulularn desteklenmesi ve Trkiyedeki faaliyetlerini uluslararas kurulular ve zelliklede AB kurumlarnn talepleri dorultusunda gerekletiriyor olmalardr. ABnin STKlara ilikin destei, ynetiim modelinin bir gerei olarak, Trkiye gndemine 2000 ylnda Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei (TUSAD), OECD, DB ve AB ortaklyla yaplan Avrupa Birlii Yolunda yi Ynetiim adl toplant ile girmitir. ABnin d politika, gvenlik ve kalknma alanlarnda ncelikleri arasnda ilikide bulunduu lkelerde demokrasinin gelitirilmesi ve glendirilmesi, hukuk dzeni, insan haklarna sayg, temel hak ve zgrlklerin korunmas v.b yer almakta ve ilgili lkelerde yaplmas istenilen dzenlemelerin meruluu byle salanmaktadr. ABnin STKlarn faaliyetlerine ve onlarla ibirliinin gelitirilmesine verilen nemin nedeni de budur. III.2. Trkiyede Ynetsel Yapnn Dnm Arac Olarak Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Trk kamu ynetiminde amalanan dnme nclk eden yeni-liberal politikalar, serbest piyasa en iyisini bilir, zel sektr en iyisini yapar, sylemlerinden

373

Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 lerleme Raporu,a.g.e., s, 155-156.

133

hareketle, ekonomik ve sosyal gelime balamnda devletin temel ilevlerinin sermaye birikiminin nndeki engelleri kaldrmak ve zel sektr desteini arttrmak olduu anlay zerinden yrmektedir374. OECDnin Trkiyede Dzenleyici Reformlar raporu, bu anlaya paralel biimde Trkiyede 1980lerden gnmze kadar yaplmak istenilen reformlarn baarl olamamasnn nedenini, iyi ileyen bir piyasa ekonomisinin ynetiminin, iyi ileyen kurumlara, etkili ve hesap verebilen bir hkmet sistemine ihtiya duyduu gereinin gzard edilmesi olarak ortaya koymaktadr375. Dolaysyla, Kamu Ynetimin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun, 1980lerde balayan ve birinci dalga olarak adlandrlan ekonomik ve mali serbestleme reformlarnn baarszlnn, ikinci dalga376 ad ile kavramlatrlan siyasal ve ynetsel serbestlemeye dayal reformlarn gerekletirilmesiyle giderilebilecei savunusuna dayanmaktadr. Kamu ynetiminin kreselleme politikalarna uyum salayacak biimde dnmn amalayan yasa, ilk taslak olarak Nisan 2003te km olup, 1992 ylndan beri gndemde olan Kamu Personel Rejimi ve 1995den beri gndemde olan Bte ve Mali Ynetim Reformu ile birlikte devlet sisteminin genel yapsnda, mali yapsnda ve personel yapsnda kkl bir deiimin gerekletirilmesini amalamaktadr. Kamu ynetimi reformu kapsamnda hazrlanm olan tasarlar ve yasalar ise kabul tarihlerine gre unlardr377.

Martn, a.g.e., s. 21. OECD, (2003), a.g.e., s.34. * Kamu Ynetimi Temel Kanunu, TBMM Genel Kurul Grmelerinde Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun olarak deitirilmitir. almada Kamu Ynetimi Temel Kanunu ve Temel Kanun olarak kullanlmtr. 376 Gler, (2003b), a.g.e., s. 5. 377 www. http://yonetimbilimi.politics.ankara.edu.tr/kamu. (13.07.2005).
375

374

134

1. 09 Eyll 2003 Tarihli 4982 Sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu378 2. 10 Aralk 2003 Tarihli 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu379 3. 25 Mays 2004 Tarihli 5176 Sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun380 4. 24 Haziran 2004 Tarihli 5197 Sayl l zel daresi Kanunu (10/07/2004 tarihinde Cumhurbakan tarafndan TBMMne geri gnderilmitir.) 5. 15 Temmuz 2004 Tarihli 5227 Sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun (03/08/2004 tarihinde Cumhurbakan tarafndan TBMMne geri gnderilmitir.) 6. 9 Temmuz 2004 Tarihli 5215 Sayl Belediyeler Kanunu (22/07/2004 Tarihinde Cumhurbakan tarafndan TBMMne geri gnderilmitir.) 7. 24 Aralk 2004 5272 Sayl Tarihli Belediye Kanunu381 8. 23 Temmuz 2004 Tarihli 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu382 9. 13 Ocak 2005 Tarihli 5286 Sayl Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn Kaldrlmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun383 10. 4 Mart 2005 Tarihli 5302 Sayl l zel daresi Kanunu384

378 379

Resmi Gazete, Tarih: 24/10/2003, Say: 25269. Resmi Gazete, Tarih: 24/12/2003, Say: 25326. 380 Resmi Gazete, Tarih: 08/06/2004, Say: 25486. 381 Resmi Gazete, Tarih: 24/12/2004, Say: 25680. 382 Resmi Gazete, Tarih: 23/07/2004, Say: 25531. 383 Resmi Gazete, Tarih: 28/01/2005, Say: 25710. 384 Resmi Gazete, Tarih: 04/03/2005, Say: 25745.

135

11. 13 Temmuz 2005 Tarihli 5390 Sayl Bykehir Belediyesi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun385 12. 13 Temmuz 2005 Tarihli 5391 Sayl l zel daresi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun386 13. 13 Temmuz 2005 Tarihli 5393 Sayl Belediye Kanunu387 14. Blge Kalknma Ajanslar Yasa Tasars (31 Ocak 2005) 15. Bamsz dari Otoritelerin Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Tasars 16. Kamu Sermayeli irketler Kanunu Tasars 17. Dernek ve Vakflarn Kamu Kurum ve Kurulular le likilerine likin Kanun Tasars Bu yasalar ierisinde, Bilgi Edinme Kanunu, Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn Kaldrlmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ve Bykehir Belediyesi Kanunu Trkiye Byk Millet Meclisinde (TBMM) kabul edildikten sonra yrrle girmitir. Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun, TBMMde kabul edilmi, ancak Cumhurbakannca onaylanmamtr. l zel daresi Kanunu 5197 sayl yasa olarak TBMMnde kabul edilmi, Cumhurbakannn onaylamamas nedeniyle TBMMnde tekrar grldkten sonra 4 Mart 2005 tarih ve

385 386

Resmi Gazete, Tarih: 13/07/2005, Say: 25874. Resmi Gazete, Tarih: 13/07/2005, Say: 25874. 387 Resmi Gazete, Tarih: 13/07/2005, Say: 25874.

136

5302 sayl yasa olarak yrrle girmitir. Belediyeler Kanunu 5215 sayl yasa olarak TBMMde kabul edilmi, ancak Cumhurbakannca geri gnderilmesi nedeniyle tekrar grlp, 24 Aralk 2004 tarih ve 5272 sayl Belediye Kanunu olarak yrrle girmitir. zerinde ok az deiiklik yaplarak kabul edilen yasa, 13 Temmuz 2005 tarih ve 5393 sayl dzenleme ile baz maddelerinde ibare deiiklikleri yaplarak yeniden yrrle girmitir. Bu kapsamda yeni sa politikalar ile hedeflenen yeni tip devlet rgtlenmesinin; demokratik, tarafsz ve effaf ynetimin hedeflenmesi temelinde; Bilgi Edinme Kanunu, kamu gelir ve harcama sisteminin kurulmasn ve bte dzenlemesini ieren; Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, kamu grevlilerinin uymas gereken effaflk, tarafszlk, hesap verebilirlik gibi etik ilkelerin yerlemesini amalayan; Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, mevcut grevlerinin il zel ynetimlerine devredilmesini ngren Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn Kaldrlmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile, Yerel ynetim reformuna ilikin l zel daresi Kanunu, Belediye Kanunu, Bykehir Belediyesi Kanunlarnn tm, Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunu btnlemekte ve bu yasa erevesinde hazrlanm olan dzenlemeleri iermektedir. Kamu ynetiminin btn kurum ve kurulularyla dnmn hedefleyen ve kamu ynetimi reformu kapsamnda birlikte dnlmesi gereken sz konusu yasa ve tasarlar hem toplumsal srete, hem de yasama srecinde nemli bir direnle karlam ve Cumhurbakannn muhalefeti ile tartmal bir sre balamtr. Bu erevede, gerek tasar aamasnda olan, gerekse yasalaan belgelerin ereve kanununu oluturan Kamu

137

Ynetimi Temel Kanunu (KYTK) ve yerel ynetim reformu kapsamnda l zel daresi, Belediye ve Bykehir Belediyesi Kanunlar gz nnde bulundurularak Trk Kamu Ynetiminin rgtleniinde ve ileyiinde yaratlmak istenilen dnmn incelenmesi nemlidir. Bu balamda ncelikli olarak KYTK ve yerel ynetim reformuna ilikin yasalar temel alnarak, merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisinin yeniden dzenleniine deinilecektir. Yeni kamu ynetimi anlayna ilikin bir dzenlemeyi ieren bu iliki, yerel ynetimlerin yetkilerinin geniletilmesini ve yeni yerelleme anlaynn yerletirilmesini amalamaktadr. Dolaysyla, merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisinde yaplmak istenilen dnm, kamu hizmeti anlaynda kresellemenin gerei olarak, sermeye akkanln salama ynelimli bir dnm gndeme getirmektedir. KYTKnun Trk Kamu Ynetiminin yapsnda ve ilevlerinde ortaya koyduu dnme ilikin aklamalara balamadan nce, Trk Kamu Ynetiminin mevcut yaps ve ilevlerine ilikin genel grnm hakknda ksa bir aklamada bulunmak gerekmektedir. Her eyden nce Trkiye, niter (tekli) devlet yaplanmas balamnda merkeziyetilik ilkesini benimsemi olan bir lkedir. Merkezden ynetim, ynetimin topluma sunaca hizmetlerin merkezde ve tek elden yrtlmesi anlamna gelmektedir. Hizmetlerin lke dzeyine yaylmas ise merkez adna tara rgtnde bulunan yetkililerce gerekletirilmektedir. Anayasann 127. maddesinde dzenlenmi olan, yerel ynetim kurulular ise merkezi ynetimin, yani devlet tzel kiiliinin dnda yer alan kamu tzel kiileri olarak dzenlenmitir. Bu kurulular, merkezi ynetimden ayr mal varlklar ve bteleri olup, merkezi ynetimin hiyerarisine bal deillerdir. Merkezin taradaki grevlileri, merkezdeki yetkililerce atanmakta, merkezdeki yetkililerin emir ve talimatlar dorultusunda hareket etmektedirler. Dolaysyla merkezle aralarnda hiyerarik bir ba vardr. Bu baa dayal olarak hiyerari, illerin ynetiminde yetki genilii, yerel

138

ynetimlerde ise idari vesayet kurumlaryla uygulamaya gemektedir. Anayasann 126. maddesinde yer verilmi olan yetki genilii ilkesi ile hizmetlerin tarada gecikmeden yrtlmesi amalanmtr. Yani hizmetlerin gecikmeden yaplmasnn amalanmas, merkezi ynetimin tarada bulunan yetkililerine merkez adna karar alabilme olanann verilmesini gerektirmitir388. Kamu ynetimini oluturan bu rgtler, (merkez, tara, yerel ynetimler) kurulu ve grevleri ynnden birbirinden bamsz olmayp, bir btnn unsurlarn oluturmakta ve bu unsurlarn hepsi varln yasada bulmaktadr. Buna gre, kamu ynetimini oluturan her unsur, ya kanuni idare ilkesince yasayla, ya da yasann aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulmaktadr. Bu btnlk, Anayasada kendisini 123.maddede idare kurulu ve grevleriyle bir btndr ve kanunla dzenlenir merkezden ynetim-yerinden ynetim esaslarna gre dzenlenir ilkesinde bulmaktadr. Ynetimin btnl ilkesi, niter devlet ve kanuni idare ilkesi ile gereklemektedir. Bu ilke gereince, merkezi ynetim kurulular arasnda btnln salanmas iin hiyerari, merkezi ynetim kurulular ile yerinden ynetim kurulular arasndaki btnln salanmas iin de idari vesayet hukuki mekanizmalar olarak ortaya kmtr. Merkezin yerel ynetimler zerinde denetleme mekanizmas olarak ortaya kan idari vesayet kurumu araclyla, yerel ynetimlerin eylemleri ve ilemleri sonucu devletin btnlnn tehdit edilmesi ya da kamu hizmetlerinin lke dzeyinde gerektii biimde yrtlmemesi engellenmi olmaktadr389. Kamu ynetiminin bu yaps zerinde, kreselleme srecine bal olarak gerek anlay,
388

gerekse

rgtsel

bakmdan

byk

bir

dnmn

gerekletirilmesi

Metin Gnday, (2003), dare Hukuku, maj Yaynclk, Ankara, s.59-60.

139

amalanmaktadr. Baka bir ifade ile, yaratlmak istenilen dnm, rgtsel yapy da kendisine uygun biimde dntrmeyi hedeflemektedir. Trk kamu ynetimi asndan bunun arac, yrrle girip girmemeleri konusunda youn tartmalarn olduu KYTK ve yerel ynetim reformuna ilikin yasalardr. III.2.I. Merkezi Ynetim ve Yerel Ynetim likisinin Yeniden Dzenlenii KYTKnun amac, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki yetki ve grev blmnn yeniden dzenlenmesi ve kamu hizmetlerinin zel sektre grdrlebilmesinin yolunun almasnn salanmas olarak zetlenebilir. Temel Kanunun ama bal adn tayan 1.maddesi, kanunun amac yannda, merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisinin yeniden dzenlenmesinin kapsamn da

belirlemektedir. Sz konusu madde uyarnca; ... kamu hizmetlerinin adil, sratli, kaliteli ve verimli bir ekilde yerine
getirilmesi iin merkezi idare ile mahalli idarelerin grev, yetki ve sorumluluklarnn ada kamu ynetimi ve ilkeleri erevesinde belirlenmesi; merkezi idare tekilatnn yeniden yaplandrlmas ve kamu hizmetlerine ilikin temel ilke ve esaslarnn dzenlenmesi...

hkm altna alnmtr. Merkezi ynetim ve yerel ynetim arasndaki ilikinin ada nitelii, ilerleyen blmlerde deinilecei zere, yerel ynetimler lehine dzenlenen grev, yetki ve sorumluluk dalmn iermektedir. Bu ekilde yerel ynetimlerin artan grev, yetki ve sorumluluklar balamnda yeniden yaplandrlaca ve ada nitelie ulaaca dnlmektedir.

Vakur Versan, (1990), Kamu Ynetiminin Siyasi ve dari Tekilat, Der. Yaynlar, stanbul,s.192, Gnday, a.g.e., s.74.

389

140

Gerek Temel Kanun, gerekse yerel ynetim reformu kapsamnda karlm olan yasalara ilikin itirazlar, henz tasar aamasnda iken balam olup, TBMMnde genel olarak iktidar milletvekillerinin oylaryla kabul edildikten sonra Cumhurbakann muhalefeti ile karlamtr. 3 Austos 2004de Cumhurbakan, 15 Temmuz 2004 tarihli 5227 sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunun 4., 5., 6., 7., 8., 9., 11., 16., 23., 38., 39., 40., 46., 49. ve geici 1., 3., 4., 5., 6., 7., 8. ve 9. maddeleri olmak zere 14 ana ve 8 geici, toplam 22 maddesinin bir kez daha grlmesi iin TBMMne geri gndermitir. Geri gnderme gerekesi olarak yaplan dzenlemelerin; Anayasada ngrlen tekil devlet yapsna, idarenin btnl, yetki
genilii ve idari vesayet ilkelerine ve kamu ynetimi yararna uygun dmediini...

belirtmitir390. Dolaysyla ilgili yasann Cumhurbakannca, tekrar grlmek zere TBMMne geri gnderildii 5., 6., 7., 8., 9., 11., 16. ve geici 1., 5., 6., 7., 8. ve 9. maddelerinde grev, yetki ve sorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birimde verilecei belirtilerek, merkezi ynetimin genel yetkileri ve yrtecei grev ve hizmetler tek tek saylmtr. Merkezi ynetim tarafndan yrtlecek grev ve hizmetleri dzenleyen 7. maddede, merkezi ynetimin grevleri;
adalet, savunma, gvenlik, istihbarat, d ilikiler ve d politikaya ilikin grev ve hizmetler ile .. maliye, hazine, d ticaret, gmrk hizmetleri ile piyasalara ilikin dzenleme grev ve hizmetleri

Cumhurbakanlnn 15 Temmuz 2004 Tarihli 5227 Sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunu Veto Gerekesi, www.belgenet.com/2004, (12.06.2005). a.g.e.

390

141

eklinde teker teker saylmtr. Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki ilikinin bir dier ynn dzenleyen kamu ynetiminin kurulu ve ileyii, balndaki 5. maddenin l bendi ile 9.maddenin ikinci fkras, merkezi ynetimin, yerel ynetimlerin sorumluluk alanlarna giren grev ve hizmetler iin yerel dzeyde rgtlenemeyeceini, ihale ve harcama yapamayacan iermektedir. 5.maddenin l bendinde de belirtildii zere; kamu kurum ve kurulular, kanunlarla kendilerine aka grev verilmeyen
ve kuruluun amacyla dorudan ilgili olmayan alanlarda iletme kuramaz, mal ve hizmet retimi yapamaz, bu amala personel, bina ara, gere ve kaynak tahsis edemez..

hkm yer almaktadr. 9. maddenin ikinci fkrasnda ise; merkezi idare, mahalli idarelerin sorumluluk alanlarna giren grev ve
hizmetler iin mahalli dzeyde tekilat kuramaz, dorudan ihale ve harcama yapamaz.

hkm yer almaktadr. Ancak, 9. maddenin nc fkrasnda; merkezi idarenin grevleri arasnda saylan hizmetlere ait yatrmlardan ilgili
bakanlka uygun grlenler, mahalli idareler eliyle de gerekletirilebilir....

hkmne yer verilerek yetki, grev ve sorumluluk bakmndan merkezi ynetimden yerel ynetimlere doru bir ak amalanmaktadr. lgili maddenin altnc fkrasnda da belirtildii zere;

142

mahalli idarelerin grev, yetki ve sorumluluk alanlarna giren konularda


karlacak tzk, ynetmelik ve benzeri dzenlemelerde, mahalli idarelerin yetkilerini kstlayc, mahalli hizmetleri zayflatc ve yerinden ynetim ilkesine aykr hkmlerin

konulamayaca hkm belirtilmitir. Sz konusu maddelerden anlalan, merkezi ynetimin ynetsel dzenlemelerinin yerel ynetimleri snrlandrc, yetkilerini kstlayc hkmler ieremeyecei, yerel ynetimlerin grev alanna giremeyecei, ancak yerel ynetimlerin merkezi ynetimin grevlerini stlenebileceidir. Dolaysyla, merkezi ynetimden yerel ynetimlere doru yetki, grev ve sorumluluk akna, bakanlklara ilikin dzenlemelerle somutluk kazandrlmak istenmektedir. Temel Kanunun bakanlklara ilikin dzenlemeleri ieren 16. maddesinde, bakanlklarn merkez ve tara tekilatlarndan olutuklar ve tara rgt bulunan ve kaldrlan bakanlklar saylmaktadr. Tara rgtlerinin kaldrld dokuz bakanlk, II sayl cetvelde belirtilen Dileri, Bayndrlk ve skn, Salk, Ulatrma, Tarm ve Kyileri, Sanayi ve Ticaret, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Kltr ve Turizm ve evre ve Orman Bakanlklardr. Buna gre tarada rgtlenebilecek olanlar, I sayl cetvelden tara rgt olmayanlar karldnda, geriye kalan Adalet, Milli Savunma, ileri, Maliye, Milli Eitim ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlklar olmak zere alt tanedir. Dokuz bakanln tara rgtlenmesinin yasakland yasa, bu bakanlklarn tara rgtlerinin il zel ynetimlerine ve belediyelere devredilmesini ngrmektedir. Bu da, yetki genilii ilkesinin ortadan kaldrlaca anlamna geldiinden, merkezi ynetime ait yetkilerin nemli bir blmnn yerel ynetimlere devredilecei ortaya kmaktadr.

143

Bylece, il zel ynetimlerinin genel yetkili olduunu ifade eden grevler ayrl ilkesi tekrar gndeme gelmi olacaktr. Sz konusu ilke, Temel Kanunda merkezi ynetim tarafndan yrtlecek grev ve hizmetler bal altnda 7.maddede merkezi ynetimin grevlerinin sayma yoluyla belirtilecei eklinde dzenlenmitir. Ancak, Anayasann 127. maddesi, yerel ynetimlerin varlk nedenini, mahalli mterek ihtiyalarn karlanmas olarak belirtip, merkezi ynetimin genel yetkili olduunu ifade etmektedir. Dolaysyla, sz konusu madde, Anayasa ile elien bir durum ortaya koymaktadr. Yeni kamu ynetimi anlayna gre hazrlanm olan yasa, il zel ynetimini, yani yerel ynetimleri ilin ve il halknn mahalli mterek ihtiyalarn karlamak iin genel yetkili klmakta ve mevcut yapnn tersi ynde davranmaktadr. nk yasa, banda vali ve kaymakamlarn bulunduu il sisteminin yerel olarak kabul edilmediini belirtmektedir. lgili kanunun 9.maddesi; merkezi idare tarafndan yrtlmesi ngrlen hizmetlerden il ve ilelerde
yaplmas gerekenlerin, kanunlarda belirtilen istisnalar dnda, valilik ve kaymakamlklar tarafndan gerekletirilmesi esastr.

hkmne yer vermi olsa da, tara da rgtlenmesi yasaklanan bakanlklarn il mdrlerinin, il idare kurullarnda yer alamayacak olmas, mlki idare sisteminin temeli olan il idare kurullarnn ilevsizlemesine neden olacaktr391. Baka bir ifadeyle, tara
* Grevler ayrl ilkesi: Bakanlk tara rgtlerinin il zel ynetimi ile belediyelere devri deiiklii, illerin ynetiminin grevler ayrl ilkesine balanma sonucunu yaratmaktadr. Grevler ayrl, yalnzca yetkilerin devredilmesi deil, yerel seilmi organlara devlet grevlerinden bir blmnn mali kaynaklar, tanr ve tanmaz mallar ve personel zerinde yerel seilmi organlarca tzel kiilik haklar kullanlmasna olanak vermek zere grlmesini ifade eder. Birgl Ayman Gler, (2004b), Reformlar emas: Yap Nedir?, ngrlen Ne?, alma Notlar, http://ankara.politics.edu.tr/%7Ebguler.taslaknotlar.htm., (25.02.2004). ** Temel Kanunda, Trk kamu ynetiminin rgtlenmesinde genel yetki ilkesinin ortadan kalkmasna yol aacak dier maddeler, 6. ve 8. maddelerdir 391 Koray Karasu, (2003), Kamu rgtlenmesi Boyutuyla Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, Kamu Ynetimi Reformu ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler (2), Mlkiyeliler Birlii Yaynlar No, 60, Ankara, s. 59.

144

rgtleri kaldrlmayan bakanlklar iinde, Adalet ve Milli Savunma Bakanlklar zerinde mlki idare amirlerinin yetkilerinin olmamas ve denetlenememeleri, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn Trkiyede 81 ilden sadece 23 ilde tekilatnn bulunmas, merkezin tara rgt ile ilikisinin kurumsal arac olan yetki genilii ilkesinin uygulamadan kalkaca anlamna gelmektedir. Bilindii gibi, mevcut yapda, mlki idare sisteminde il ynetiminin ba olan vali, devlet ve hkmetin ve de ayr ayr her bir bakanln ildeki temsilcisi konumundadr. Bu yapda valinin adli ve askeri rgtler ile ilikisi snrl olup, bunlar zerinde ynetim ve denetim yetkisi bulunmamaktadr392. Bakanlklarn tara rgtlenmelerine ilikin Temel Kanunun ortaya koyduu dzenlemelerin uygulanmas halinde, illerde il genel ynetimi iinde valilerin bakanlnda defterdar, il milli eitim mdr ve tm illerde rgt kurulursa il alma mdrnden oluan kiilik bir st dzey heyet kalacaktr. Bu da, ilin ynetiminden sorumlu olan ve her ilde, ilede vali ve kaymakam bakanlnda kurulan ve bakanlklarn tara rgtlerinin mdrlerinden oluan idare kurulunun alamayaca anlamna gelmektedir. Bylesi bir durumun sakncas, ilin genel ynetiminin felsefesini oluturan yetki genilii ilkesinin ortadan kalkacak olmasdr393. Bakanlklarn ildeki ube mdrlerince oluturulan il idare kurullarnn, ileyemez duruma gelmesi sonuta, ilin ynetiminin il zel ynetimine devri anlamn tamaktadr. Kamu ynetiminin rgtleniinin ve ileyiinin bu biimde dnmnn gerekesini ise yine ayn yasann kamu ynetiminin ilkelerinin dzenlendii 5.maddesinin e bendinde yer alan grev, yetki ve sorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birime verilir hkm ile ortaya konulmaktadr. Bir baka gereke ise

392 393

Gnday, a.g.e., s. 407. Gler, (2005a), a.g.e., s.110-112.

145

babakanlk ve bakanlklarla ilgili temel sorun olarak grlen, rgtlerinin srekli ve gereksiz yere bymesidir. Bu gereke ile babakanln grevleri, bakanlklar arasnda koordinasyonu ve devlet rgtnn dzenli almasn salama biiminde, hkmet siyasetinin yrtlmesine indirgenmesi nerilmektedir394. Bu ve buna benzer gerekelere dayal olarak sz konusu kanun uygulanmaya balandnda 27.09.1984 tarih ve 3046 Sayl Bakanlklarn Kurulu ve Grevlerini dzenleyen yasa395, yrrlkten kalkm olacaktr. Sz konusu yasa bakanlklarn iinde yer alan birimleri, genel olarak ana hizmet birimleri, danma ve denetim birimleri ile yardmc birimleri olmak zere balkta toplamtr. Danma ve denetim birimleri olarak, tefti kurullar, aratrma planlama ve koordinasyon kurullar, hukuk, basn ve halkla ilikiler ve gerekli grldnde bakanlk mavirlikleri bulunmakta, yardmc birimler olarak da, personel genel mdrl veya dairesi bakanl, eitim, idari ve mali iler daireleri bakanl, savunma sekreterlii ve zel kalem mdrl saylmaktadr396. 3046 sayl yasann bakanlklarn temel kurulular baln tayan 5.maddesinde yasann amac;
kamu hizmetlerinin dzenli, sratli, etkili, verimli ve ekonomik bir ekilde yrtlmesi iin bakanlklarn kurulmasna, tekilat, grev ve yetkilerine ilikin esas ve usulleri dzenlemek

biiminde belirtilmektedir397. Bunun yan sra, 3046 sayl yasada herhangi bir bakanlk

TOBB, a.g.e., s.7-8. Resmi Gazete, Tarih: 9/10/1984, Say: 3046, Bakanlklarn Kurulu ve Grev Esaslar Hakknda 174 Sayl Kanun Hkmnde Kararname ile 13/12/1983 Gn ve 174 Sayl Bakanlklarn Kurulu Grev ve Esaslar Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin Kaldrlmas ve Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda 202 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanun. 396 3046 sayl yasann 7., 12. ve 13. maddeleri. 397 a.k.
395

394

146

rgtnn, merkez, tara ve yurtd rgtleri, bal ve ilgili kurululardan olutuu belirtilmektedir. Temel Kanunun 2. maddesinde ise kanunun kapsamnn; ..bu kanun, merkezi idare ile mahalli idareleri ve bunlarn bal, ilgili ve ilikili kurum ve kurulularn kapsar eklinde belirtilmi olmas, ngrlen rgtlenmede ilikili kurululara da yer verildii anlamna gelmektedir. likili kurulular balnda dzenlenmi olan 26.madde de ilikili kurulular; .. piyasalara ilikin dzenleyici ve denetleyici grev yapan, kamu tzel
kiilii ile idari ve mali zerklii haiz, zel kanunla kurulan kurululardr. Bu kurulularn ilikili olduu bakanlk, kurulu kanununda gsterilir

eklinde tanmlanmaktadr. Bu madde, ilerleyen blmlerde ayrntsna deinilecek olan, Trk Kamu Ynetiminde son yllarda saylarnda art grlen dzenleyici kurullara ilikindir. Belirli alanlarda dzenleme ve denetleme yetkileri bulunan, bu kurullarn faaliyetleri zerinde, babakanlk ya da bakanlka hiyerarik ya da vesayet denetiminin olmamas ynetimin btnl ile ters dmektedir. Temel Kanunda babakanla bal olanlarn dnda, mstearlk biiminde bal ve ilgili kurulu kurulamayacann hkme balanmasnn yan sra, blge dzeyinde rgtlenen bal kurulularn il dzeyinde, il dzeyinde rgtlenenlerin ise blge dzeyinde tekilatlanmalar nlenmitir.398 Bakanlk rgtlenmesinde yaplmak istenilen bir baka deiiklik, 3046 sayl yasada dzenlenmi olan, danma ve denetim birimlerinin kurulabileceine ilikin, 12.maddede denetim birimleri iinde yer alan Tefti Kurulu Bakanlnn kaldrlmas, Aratrma Planlama ve

398

Karasu, (2003), a.g.e., s. 60.

147

Koordinasyon Kurulu (APK) Bakanl yerine de, Strateji Gelitirme Bakanlnn kurulmasdr399. Temel Kanunun 27. maddesinde belirilen Strateji Gelitirme Bakanl;
Bakanlklarda, bakanlk stratejilerinin, ama ve politikalarnn belirlenmesine, bakanlk hizmet ve tekilatnn gelitirilmesine, bakanlk faaliyetlerinin performans sonularnn deerlendirilmesine yardmc olmak zere Strateji Gelitirme Kurulu oluturulur. Kurul, bakanlk mstearnn bakanlnda, bakanlklarn kurulu kanunlarn da belirtilen birim amirlerinden oluur ve konu ile ilgili kiiler, kamu veya zel kurulu ve sivil toplum rgt temsilcileri arlabilir. Kurulun sekretarya hizmetleri Strateji Gelitirme Bakanlnca yrtlr

hkmne dayanmaktadr. Temel Kanunda yer alan stratejik kurul, bakanlk stratejilerinin ama ve politikalarnn belirlenmesi ve bakanlk performansnn

deerlendirilmesi srecine zel kii ya da kurum temsilcilerinin katlabilecei anlamna gelmekte ve ilgili maddeden, ynetiim modeline uygun bir yaplanma amaland anlalmaktadr. Bunun yan sra 3046 sayl yasann, yardmc hizmet birimleri bal altnda dzenlenmi olan Personel Genel Mdrl ya da Personel Daire Bakanlklarnn yerini nsan Kaynaklar Daire Bakanlklarnn almas ve yine bu balkta dzenlenmi olan Eitim Dairesi Bakanlklarnn grevlerinin bu daireye verilmi olmas, kamu ynetiminde yer alan birimlerin isimlerinin de zel sektr terminolojisine gre

* APKlarn varlk nedeni, gerek planl kalknma, gerekse ada ynetim asndan yerine getirilmesi zorunlu olan, birbiri ile yakn iliki iinde olan, birlikte ve bir btn halinde ele alnmas gereken, aratrma ve inceleme, organizasyon ve metod, planlama, bte, istatistik hizmetlerini verimli ve etkili bir biimde yrterek, uygulamann plan ve programlardaki esaslara uygun olarak gelimesini izlemek ve salamak, kuruluun merkez ve tara kademelerinde bu hizmetlere ilikin almalar arasnda uyum salamak, gerek bakanlk ya da kurulu ii, gerekse dier bakanlk ve dier kurulularla bu grevlere ilikin koordinasyon hizmetlerini yrtmek ve bakanlk ya da kurulu ile DPT arasndaki ibirlii ve koordinasyonu gerekletirmektir. Tayfur zen, (1987), Planlama Ynetimi (Trkiyede APK Birimleri Uygulamas), ileri Bakanl Aratrma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Bakanl Yayn, Yayn No: 426, Ankara, s.130. 399 15 Temmuz 2004 Tarihli 5227 Sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun, 20. Maddenin a bendi, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar, (01.12.2004).

148

ayarlandn ortaya koymaktadr. Ayrca, dari ve Mali ler Dairesi Bakanlnn yerini, Destek Hizmetleri Daire Bakanlnn almas yine buna ilikin bir baka deiiklii oluturmaktadr400. Temel Kanunun geici maddelerinde ise, mevcut rgtlenmenin ve ileyiin dntrlmesi amacyla illerde ve ilelerdeki merkezi ynetim birimlerinin hangi yerel ynetimlere devredilecei ile merkezi ynetime ait personelin ve mallarn yerel ynetimlere devrinin nasl olacana ilikin esaslar dzenlenmitir. zetle merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisinin yeniden dzenlenmesine ilikin abalar, il zel ynetimlerine devredilen alanlarda grevli bakanlklarn tara rgtlerinin kaldrlmas ve merkezi ynetimin ilde grev yapamayaca erevesinde younlamaktadr. Bu da, toplumun btnn ilgilendiren, salk, tarm, orman, evre gibi hizmetlerin mahalli mterek ihtiya kapsamna alnd anlamna gelmektedir401. Baka bir anlatmla, Temel Kanunda yerel ynetimlere devredilmesi ngrlen, salk, evre ve orman, kltr ve turizm, sanayi ve ticaret, bayndrlk ve iskan gibi hizmetlerin yerel ihtiyalara cevap vermekten te, asl olarak toplumsal bir ihtiyac karlama zellii, gzard edilmektedir. Bunun yan sra, alt yap alanna ilikin faaliyetlerin byk bir blmnn il zel ynetimlerine devredilecek olmas, il zel ynetimlerinin bu ilevi gerekletirecek olanaklara sahip olup olmadnn gz nnde bulundurulmadn ortaya koymaktadr402. Kamu ynetiminin rgtlenmesine dahil tm kamu kurum ve kurulularna

Karasu, (2003), a.g.e., s. 62. Ouz Oyan, (2004), Kamu Ynetimi Reformu mu, Kamu Hizmeti Kavramnn Yokedilii mi?, Mlkiye Dergisi, Ankara, Say 243, Cilt: xxv, s. 110. 402 Ataay-Gney, (2004), a.g.e., s.131-141-142146.
401

400

149

ilikin dzenlemeler Temel Kanunun kamu ynetiminin kurulu ve ileyiinin temel ilkeleri balnn a bendindeki; kamu ynetiminin kurulu ve ileyiinde, idarenin btnl esastr ibaresinin yer ald 5. maddesinde, mahalli idarelerin grev, yetki ve sorumluluklar baln tayan 8. maddesinde; mahalli .mterek ihtiyalara ilikin her trl grev, yetki ve sorumluluklar ile hizmetler mahalli idareler tarafndan yerine getirilir, tekilatlanmaya ilikin ilke ve esaslar ifade eden 12. maddenin a bendindeki,
grev ve yetkilerin tespiti ile tekilatlanmada, idarenin btnl ilkesi esas alnr

hkmlerin tm ynetimin btnln dzenlemeye ilikindir. Ynetimin btnl ilkesi, devlet rgtlenmesi iinde kurum ve kurulular arasndaki btnle iaret etmektedir. Yetki genilii ve idari vesayet kurumlar, bunu salamak iin Anayasa tarafndan dzenlenmitir. Ancak Temel Kanun, ynetimin btnlnn temel ilkelerinden biri olan idari vesayet konusunda yerel ynetimlerin yetki, grev ve sorumluluklar kapsamnda bir dzenlemede bulunmamaktadr. Cumhurbakannn sz konusu yasay ve bu erevede karlan dier yasalar geri gnderme gerekesinde de ifade edildii gibi Trkiye Cumhuriyeti devleti;
...Anayasada tekil devlet modelini kabul edilmitir. Tekil devlet modeli, merkeziyeti yapy ve ancak onun denetim ve gzetiminde merkez d rgtlenmeyi olanakl klmaktadr. Anayasada hem yasama, yrtme ve yarg erki merkeze balanarak siyasal, hem de ynetim dzeneinde merkez esas alnarak ynetsel ynden merkeziyetilik benimsenmitir...403.

Temel Kanunun merkezi ynetim ve yerel ynetimler arasndaki ilikinin yeniden dzenleniine ilikin ngrd yap, Anayasann 123., 126. ve 127. maddelerine

Cumhurbakanlnn 15 Temmuz 2004 Tarihli 5227 Sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunu Veto Gerekesi, a.g.e.

403

150

aykrdr. lgili yasada merkezi ynetimce gerekletirilecek hizmetler saylarak, geici maddelerle yerel ynetimlere devredilecek olan merkezi ynetim rgtleri ve tarada rgtlenemeyecek merkezi ynetim birimleri belirtilmitir. Anayasada yerel ynetimlerin varlk nedeni, ortak yerel ihtiyalarn karlanmas amacyla hizmet retmekle snrlanmakta iken, Temel Kanunda yerel ynetimlere ilikin dzenlemelerde, merkezi ynetim anlmamakta ve Anayasaya aykr bir dzenlemeye gidilmektedir. Dolaysyla merkezi ynetim tarafndan gerekletirilen grev ve hizmetler, teker teker saylmakta, yerel ynetimlerin grev yetki ve sorumluluklar ise, merkezi ynetimin bu yasa ve dier yasalarda saylan grevleri dnda kalan hizmetlerin tm ile mahalli mterek ihtiyalar olarak belirlenmektedir404. Cumhurbakanlnn ilgili kanunlara ilikin geri gnderme gerekesinde de belirttii gibi; .... Trkiye Cumhuriyeti Devleti ynetiminin yaplanmasnda esas olan
anayasal ilkeleri ortaya koymak; ulus devletin dnsel temellerine ve tekil devlet modelinde rgtlenmeye egemen olan merkeziyetilik ve yerinden ynetim ilkeleriyle bunlar tamamlayan idarenin btnl ve idari vesayet kavramlar zerinde durmak..405

gerekmektedir. Ynetimin btnl ilkesini amalayan bir dier mekanizma olan hiyerarik ynetim ilkesi ise, 45. maddede yetki devri bal altnda dzenlenmitir. Buna gre, bakanlklar ve bal kurulularn st dzey yneticileri, mlki idare amirleri ve belediye bakanlar snrlarn belirlemek kouluyla yetkilerinden bir ksmn astlarna devredebileceklerdir. Bundan da anlalaca gibi hiyerarik ynetim, yetki devri ilkesi

Onur Karahanoullar, (2003), Kamu Ynetimi Temel Kanunu Taslandaki Anayasaya Aykrlklar, Kamu Ynetimi Reformu ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler, GETA Tartma Metinleri (2), Mlkiyeliler Birlii Yaynlar No, 60, Ankara s. 53. 405 Cumhurbakanlnn 10 Temmuz 2004 Tarihli 5197 Sayl l zel daresi Kanununu Veto Yazs, http://www.tccb.gov.tr/tr (10.7.2004).

404

151

ile yumuatlm bulunmaktadr. Merkezi ynetim ile yerel ynetim arasndaki ilikinin bu ekilde dzenlenii, kreselleme ve Temel Kanun arasndaki iliki ile ilgilidir. Dolaysyla, ulus-devletin ilevlerinde ngrlen dnm ve yerel ynetimlerin bu srete stlenmesi istenilen grevleri, kresellemenin Trk Kamu Ynetimine etkisiyle ilgilidir. Bu dzenlemeler, yerelleme sylemi ile yaplmaya allmakta ve merkezi ynetimin yerel ynetimlere daha fazla yetki aktarmnda bulunmas amalanmaktadr. Bylesi bir yaplanmann amacnn, yerli yabanc sermaye gruplarnn, yerel ynetimler kanalyla karlarn arttrmalarnn yolunun almas eklinde deerlendirilmesi gerekir. Sz konusu kanunda da yer yer belirtildii gibi, merkezi ynetimin grevlerinin nemli bir orannn yerel ynetimlere devredilmesinin ngrlmesi, bu hizmetlerin zel sektr kurulular araclyla gerekletirilebileceini ifade etmektedir. Bylece zel sektrn, devrald herhangi bir hizmet iin, yabanc irketlerle ibirliine girebilmesine imkan salanm olmaktadr. Bunu salamas dnlen bir dier mekanizma ise, denetim konusuna ilikin dzenlemelerdir. Sz konusu dzenlemeler, bakanlk rgtlenmesi iinde tefti kurullarnn kaldrlmasn, bunlarn yerine i denetiler tarafndan yaplacak olan i denetimi ngrmektedir. 5393 sayl Belediye Kanunun 55.maddesinde de belirtildii zere, ileri Bakanlnn yerel ynetimlere ilikin denetiminde, tefti ve soruturma yetkilerinin dnda bir denetim ngrlmektedir. Bu madde, ynetiim anlaynn ngrd yeni kamu ynetimi modeli kapsamnda, iktidar ve brokrasiyi hesap

* ...Denetim, i ve ilemlerin hukuka uygunluk, mali ve performans denetimini kapsar. ..Ayrca, belediyenin mali ilemler dnda kalan dier idari ilemleri, hukuka uygunluk ve idarenin btnl asndan ileri Bakanl tarafndan denetlenir. 13 Temmuz 2005 Tarihli 5393 Sayl Belediye Kanunu, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar, (12.07. 2005).

152

verebilirlik ve effaflk ilkeleri gereince kamu kurumlarn ve btnsel anlamda devleti, zel, serbest, zerk mali denetim kurulularnn denetimine amay hedeflemek, yani devletin kurumlarnn denetimi, siyasal denetim ve i denetim kurumlarnca yaplmas gerekirken bunun, zel kurulularca yaplmasn ngrmektedir406. Bunun yan sra, yerel ynetimler zerinde sadece hukukilik denetimi ngrlmekte yerindelik denetimi yasaklanmaktadr. Oysa yerel ynetimlerde, kayrma ve yolsuzluk gibi hukuk d ve denetimi gerektiren srelerin varolma olasl, yerindelik denetimini gerekli klmakta ve bunun toplum yararna olduunu ortaya koymaktadr. rnein, 9.maddede belirtilen merkezi ynetimin kamu hizmetlerine ilikin yatrmlarnn bedeli denmek kouluyla, yerel ynetimlere yaptrlabileceinin belirtilmesi, yerel ynetimlerin siyasallamalarna neden olabilecek boyutlardan birini oluturmaktadr. Baka bir deyile, merkez ve yerel ynetim arasndaki siyasi parti uyumsuzluu, yerel ynetim hizmetlerinin yetersiz retimine yol aabileceinden, yerindelik denetiminin nemi bu noktada artmaktadr. Ancak, daha sonra aklanaca gibi, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artna gre dzenlenmi olan yeni yerel ynetim modeli, yerindelik denetimini reddetmektedir. Ayrca, i denetilerin dorudan kurum yneticisine bal olmalarnn ngrlmesi, denetimin yanll sorununu ortaya karmaktadr. Sonu olarak, merkezi ynetim ve yerel ynetim arasndaki ilikinin yeniden dzenleniini ieren btn dzenlemeler, merkezi ynetimin kamu hizmetlerinde birlik, ynetimde btnlk, toplumsal yarar ve yerel ihtiyalarn gereince karlanmasnn salanmas

sorumluluunun ortadan kalkmas sonucunu douracak biimdedir407. Merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisinin kreselleme srecinin gereklerine gre dzenlenme abas,

406 407

Gler, (2005a), a.g.e., s. 47. a.k., s.120.

153

mevcut yerel ynetim anlayndan farkl, srele uyumlu yeni yerelleme anlaynn bir sonucudur. III.2.2. Yeni Yerelleme Anlay Yerelleme, kavramsal adan, ynetim yapsnn ar merkezilemi niteliinden kurtulmas, blgesel ya da yerel kamu hizmetlerinin yerinden ynetilmesi, yerel toplumlarn zerk, demokratik, effaf, verimli bir ynetime sahip olmas anlamna gelmektedir408. Kreselleme sreciyle beraber kavram, yapsal uyum politikalarnn ileyiine paralel olacak biimde ierik deiimine uramaktadr. Kresellemenin ideolojisi yeni sa anlay etrafnda gerekletirilmesine abalanan bu dzenlemeler, yerel ynetimlerin serbest piyasa mekanizmas kurallarna gre faaliyette bulunmalar iin merkezle aralarndaki ilikilerde yerel ynetim lehine bir grev devrini ngrmektedir. DBnn yerel ynetim reformunun gereklemesini istemesinin nedeni, bu ekilde yerel ynetimlerin sermayeye alacak olmalar olarak ifade edilebilir409. Bu balamda yeni yerelleme anlay, toplumsal kaynaklarn, kamusal alandan serbest piyasa alanna aktarlmas anlamna gelen yeni sa anlayla ekillenmekte, sermaye, zel sektr ve kreselleme ile beraber yrmektedir. DB, ulus devletlerin merkezde toplanan yetkilerinin bir ksmn btnleen dnya ekonomisinin ynetici rgtlerine, bir ksmn da siyasal gcn paylalmas amacyla yerel ynetimlere devredilmesini nermektedir. Yani, yeni yerelleme anlay, merkezden taraya, taradan yerel ynetimlere sonra da merkez, tara ve yerel ynetimlerden de zel sektre yetki devrini ngrmektedir410. Baka bir

Cevat Geray, (2001), Kentleme Sorunlarnn zm Asndan Kreselleme, zelletirme, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 10, Say 4, TODAE, Ankara, s. 8. 409 Gler, (2003a), a.g.e, s. 5-10. 410 Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, (2003), Yerel Ynetim Sorununa Yaklammz, Yl 4 Say 14, Ankara, s. 61.

408

154

ifadeyle kresel dzeyde yerelleme, sermayenin kresellemesiyle btn lkelerde yerliyabanc ayrmnn ortadan kalkt piyasay ifade etmektedir. Bu yzden yeni sa anlayn yerelleme anlay, yerel ynetimlerin merkezi ynetimden zerklemesini, mali piyasalara serbeste borlanabilmesini, yerel alt yap hizmetlerini zelletirecek biimde zerklemesini amalamaktadr. Bunu da, idari vesayet yetkisinin kaldrlmas konusundaki srarla yapmaya almaktadr411. Yerel ynetimlerin ar merkeziyetilik, merkezle tara arasndaki

iletiimsizlik, ynetme leine aykrlk, gereksiz byme olarak gsterilen temel sorunlar, onlara geni yetkiler verilmek istenmesinin gerekelerini oluturmaktadr412. Baka bir anlatmla, halka gven duymak, yerinden ynetimin salad stnlklerden yararlanmak, Trkiyenin Ankaradan ynetilemedii gereini kabul etmek, v.b eitli gerekelerle yerel ynetimlere daha fazla yetki, kaynak, zerklik verilmesi gerektii savunulmaktadr.413 Bunun yan sra, merkezin yerel ynetimler zerindeki vesayet denetiminin snrlarnn belirsiz, mali bakmdan kstl, i rgtlenme bakmndan merkezle aralarndaki ban gl olmasnn yerel ynetimleri amalarndan uzaklatrd ifade edilmektedir414. Yeni-sa anlayn yerelleme anlay olarak kabul edilen yeni yerelleme anlay, ynetimin btnl ilkesi yerine yerellik-subsidiarite ilkesinin yerlemesini ngrmektedir. Dolaysyla Temel Kanun, idarenin ileyi ilkeleri blmnde

Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, (2003), Yerel Ynetim Sorununa Yaklammz, s. 62., Eren Deniz (Tol) Gktrk, Atilla Gktrk, (2002), Kreselleme ve Sivil Toplum Yaklam, Bilim ve Siyaset, Mart Nisan Cilt 17, Say 2, s. 149, Seyhan Erdodu, (2003), Kamu Personel Rejiminde Uyarlanma, Kamu Ynetimi ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler, Tartma Metinleri, Siyasal Bilgiler Fakltesi, Ankara, s. 15. 412 TOBB, a.g.e., s. 44 . 413 Gler, (2005a), a.g.e., s. 227. 414 TOBB, a.g.e., s. 46., OECD, (2003), a.g.e., s.21. * Subsidiarite ilkesi: 17. Yzyln balarnda Althusius adl Alman dnrn federalist teorisi, 18.19.yzylda birey ve piyasa karsnda devleti ikincil kabul eden liberal gr, 1896 ve 1936 yllarnda Katolik kilisesinin ilan ettii bildirilerden g almaktadr. Gler, (2005a), a.g.e., s.123.

411

155

ynetimin btnl ilkesi yerine, hizmetin halka en yakn birimde verilmesi anlamna gelen subsidiarite ilkesine yer vermitir415. Baka bir ifadeyle yerellik ilkesi anlamna gelen subsidiarite, kamusal hizmetlerin halka en yakn ynetim birimleri araclyla sunulmas yani, kamu hizmetlerinde yerel ynetimlere tannan ncelik anlamn tamaktadr416. Yeni yerelleme anlaynn Trk Kamu Ynetiminin ynetsel

rgtlenmeye ve ileyiine etkisi, yerel ynetim reformu kapsamnda gerekletirilmeye allan dzenlenmelerde kendisini gstermektedir. Dolaysyla Temel Kanun erevesinde karlan, 5302 sayl l zel daresi Kanunu, 5272 ve 5393 sayl Belediye Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ulalmak istenilen yapya ilikin dzenlemeleri iermektedir. Sz konusu kanunlardan, 73 ana madde ve 3 geici maddeden oluan 24 Haziran 2004 tarih ve 5197 sayl l zel daresi Kanunu, TBMMnde iktidar milletvekillerinin oylaryla kabul edilmi ve Cumhurbakanna gnderildikten sonra, TBMMne geri dnmtr. Cumhurbakannn Anayasann 89. ve 104.maddeleri uyarnca ilgili yasay geri gnderme nedeni, genel olarak ilgili yasann merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisini dzenleyen Anayasann 123., 126., ve 127.maddelerine olan aykrlna ilikindir. Cumhurbakan tarafndan geri gnderilen yasann 13 ana maddesi ile 1 geici maddesinin tekrar grlmesi istenmitir. TBMMne geri gnderilen maddeler ise, 3., 6., 7., 10., 11., 13., 15., 18., 25., 45., 47., 52. ve geici 1.maddelerdir417. 5197 sayl yasann TBMMne geri gnderilmesinin ardndan birka deiiklikle tekrar kabul edilip, 22 ubat 2005 tarihli 5302 sayl yasa olarak Cumhurbakanna sunulmu ve 4 Mart 2005te yrrle girmitir418. Bunun ardndan Cumhurbakan Anayasa Mahkemesine bavurma

Ruen Kele, (2001), Kreselleme ve Yerel Ynetimler, Cevat Geraya Armaan, Mlkiyeliler Birlii Yayn, Ankara, s. 571. 416 a.k., s. 574-578. 417 Cumhurbakanlnn l zel daresi Kanununu Veto Yazs, a.g.e. 418 Resmi Gazete, Tarih: 4/3/2005, Say: 25745.

415

156

yoluna gitmitir. Sz konusu yasann itiraz edilen maddelerine 51.maddenin eklenmesi ve geici 1. maddenin karlmas sonucu 13 madde iin yrtmenin durdurulmas ve iptali istenmitir419. Cumhurbakannn geri gnderme gerekeleri ierisinde; l zel ynetiminin grev ve yetkileri, belirgin ve snrl bir biimde tek tek
saylmak yerine hizmet alanlar belirtilmekte, yasalarla aka baka kurum ve kurululara verilmeyen yerel nitelikteki her trl grev ve hizmetin il zel ynetimlerince yerine getirilecei genel ve soyut biimde ngrlmekte, bu arada, il zel ynetiminin hangi hizmet alanlarnda il genelinde, hangi hizmet alanlarnda belediye snrlar dnda yetkili olaca vurgulanmakta...420.

ifadesi, sz konusu yasayla kanunla yaplmak istenilenin ne olduunun anlalmas asndan son derece nemlidir. 5197 sayl yasann il zel ynetimleri yerellik ilkesi erevesinde tanmlanmaktadr. lgili yasann 7. ve 10.maddelerinde il zel ynetiminin tzel kiilii ve bunun karar organ olan il genel meclisinin grev, yetki ve sorumluluklarnn yerellik ilkesine gre dzenlenmesi idari vesayet kurumunun ilevsizletirilmesi abasna dikkatleri ekmektedir421. lgili yasann il zel ynetimini tanmlayan 3.maddesinde il zel ynetimi;
ilin ve il snrlar iindeki halkn mahalli mterek ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiisi...

olarak ifade edilmektedir. 5302 sayl yasann ayn maddesinden il ibaresi kartlarak il halknn ... ibaresi kalmtr. 5197 sayl yasann il zel ynetiminin grev ve

Birgl Ayman Gler, (2005b), 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine alma Notlar, http://ankara.politics.edu.tr-bguler., (12.07.2005). 420 Cumhurbakanlnn l zel daresi Kanununu Veto Yazs, a.g.e. 421 Gler, (2005b), a.g.e.

419

157

sorumluluklarn aklayan 6.maddesi;


..kanunlarla baka bir kamu kurum ve kuruluuna verilmeyen mahalli

mterek nitelikteki her trl grev ve hizmeti yapar, gerekli kararlar alr, uygular ve denetler

biiminde balarken, 5302 sayl yasa, ayn maddeye il zel idaresi mahalli mterek nitelikte olmak artyla.. diye balamaktadr. Bunun yan sra 5197 sayl yasann 6.maddenin a fkras il zel ynetimlerini salk, eitim, sanayi ve ticaret....ve dier ihtiyalarnn karlanmasna ilikin hizmetleri il snrlar iinde yapmakla

grevlendirilmiken, bu maddede yer alan eitim hizmetleri 5302 sayl kanundan karlmtr. Bundan ayr bir baka deiiklik, il genel meclisinin grev ve yetkilerini aklayan 5197 sayl kanunun 10.maddenin k bendinde yer alan
halk denetisini

semek ifadesine, 5302 sayl yasada yer verilmemi olmasdr. 13 Temmuz 2005de l zel daresi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair 5391 sayl yasayla da 5302 sayl yasann baz ibarelerinde deiiklik yaplmtr422. 5302 sayl l zel daresi Kanununda 13 Temmuz 2005 tarihli deiiklikle 32.maddesine uygun grd takdirde ibaresinden sonra vali yardmclarna ibaresi eklenmi, 63.maddesi kaymakamlarn grev ve ek denei bal, grev ve ek denek eklinde deitirilmi ve ilgili yasann birinci fkrasnda kaymakamlar ibaresinden nce vali yardmclar ve ibaresi ile, kaymakamlara ibaresinden nce vali yardmclarna ve ibaresi eklenmitir. tiraz edilen yasa maddeleri btnsel olarak deerlendirildiinde, valinin il genel meclisinin bakanl grevinin sona erecei, dolaysyla il zel ynetiminin il ynetiminin dna karlmas sz konusudur. Dikkatlerin ekilmesi gereken bir dier

422

Resmi Gazete, Tarih: 13/7/2005, Say: 25874.

158

nokta, 51.maddede il zel ynetimlerine serbeste borlanma olanann tannmas, borlanmaya getirilen snrlamalarn azaltlmas ve 52. madde ile de il zel ynetimlerine irketleme yetkisinin verilecek olmasdr. lgili maddelerin ne anlama geldii kreselleme srecinde yerel ynetimlere yklenen ilev dnldnde ortaya kmaktadr. Bunun yan sra, il zel ynetimleri, merkezi ynetimin izin ve onayn almakszn her trl faaliyette bulanabilecek, gerek ve tzel kiilere izin ve ruhsat verebilecek, ynetmelik karabilecek, yasaklar koyabilecektir. ve d borlanmaya gidebilecek, zelletirmeye karar verebilecektir. Personel almnda istihdamnda bte ve kesin hesap zerinde merkezin onayna son verilerek merkezin vesayet denetimi kalkm olacaktr. Sonuta sz konusu yasann yrrle girmesi ile, 3360 Sayl l zel daresi Kanunu ortadan kalkmtr. Belediye Kanunu toplam 89 ana madde ile 9 geici maddeden, Bykehir Belediyesi Kanunu ise, toplam 33 ana madde ve 4 geici olumaktadr. Bu yasalarn yrrle girmesi sonucunda 3.4.1930 tarihli 1580 sayl Belediye Kanunu ile 3030 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu yrrlkten kalkmtr. 9 Temmuz 2004 tarihinde TBMMnde edilen 5215 sayl Belediye Kanununun, 3., 14., ve geici 4. maddelerinin bir kez daha grlmesi iin Cumhurbakan tarafndan geri gnderilmi ve TBMMnde ok az deiiklikle 24 Aralk 2004 tarih ve 5272 sayl yasa olarak tekrar kabul edilmitir. Cumhurbakan, ilgili yasann baz maddelerinin Anayasaya aykrl nedeniyle Anayasa Mahkemesine bavuracan bildirmi ve TBMMndeki ana muhalefet partisi, sz konusu yasann iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. 13 Temmuz 2005 tarihli 5393 sayl, 85 ana madde ve 5 geici maddeden oluan Belediye Kanununda, 5272 sayl yasadaki deiiklikler korunmakla beraber, 5272 sayl yasann 1., 5., ve 8.ci geici maddelerine yer verilmemitir.

159

5215 sayl yasann 3.maddesinin c bendinde, beldenin belediyesi bulunan yerleim birimleri olduunu belirtmesine karn a bendinde belediye;
beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip tzel kiisi

olarak tanmlamaktadr423. Yaplan dzenlemede belediye tanmlanrken, belde halk yannda belde ayrca belirtilerek, beldenin yerel ortak gereksinimlerini karlama grevi de belediyelere verilmitir424 5272 sayl yasann ayn maddesinde, beldenin.. ibaresi kaldrlm ve ilgili madde belde sakinlerinin...... ibaresi ile devam etmitir. Bylesi bir ayrm, belediyelerin merkezi ynetime ait grevleri stlenmesine ve merkezi ynetimin gerekletirmesi gereken kamu hizmetlerinin retim ve sunumunda genel yetkili duruma gelmesine neden olacaktr. 5215 sayl Belediyeler Kanununda belediyelerin grev ve sorumluluklar genel ve soyut olarak belirtilmitir. Oysa Anayasann 127. maddesi yerel ynetimlerin grevlerini mahalli mterek ihtiyalar karlamak eklinde

snrlandrmtr. Genel olarak reform kapsamnda, Anayasann 123. 126. ve 127. maddelerinde belirtilmi olan ilde merkezi ynetimin uzants olan ve yetki genilii esasna gre oluturulan il genel ynetimi ile, yerel ynetim rgtlenmesi olan ve idari vesayet ilkesine gre oluturulan il zel ynetimi ve belediye bulunmaktadr. 127.maddede yerel ynetimlerin; il, belediye veya ky halknn mahalli mterek ihtiyalarn karlamak

9 Temmuz 2004 Tarihli 5215 Sayl Belediye Kanunu, http://www.yonetimbilimi.politics.ankara.edu.tr. (20.09.2004). 424 Cumhurbakanlnn Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunu Veto Gerekesi, a.g.e.

423

160

zere kurulacaklar belirtilmitir. 5215 sayl yasann 14. maddesindeki belediyenin grev ve sorumluluklar balnda; Belediye, kanunlarla mnhasran baka bir kamu kurum ve kuruluuna
verilmeyen mahall mterek nitelikteki her trl grev ve hizmeti yapar veya yaptrr, gerekli kararlar alr, uygular ve denetler

hkm ile belediyenin grev ve sorumluluklarnn genel ve soyut olarak belirtildii anlalmaktadr. Anayasann 127. maddesinde yerel ynetimlerin rgtlenmesi, hem corafya hem de konu ynnden snrlandrlmtr. Buna gre yerel ynetimler, ancak yresel olarak rgtlenebilmekte ve yerel ortak gereksinimlerin karlanmas iin grevlendirilebilmektedir. lgili kanunda yerel ynetimlere ilikin buna benzer bir snrlamaya gidilmemitir. Dolaysyla 5215 sayl Belediyeler Kanununun 14. maddesi, l zel daresi Kanunun 6. maddesi ve Temel Kanunun 7. ve 8. maddelerinin birlikte dnlmesi gerekir. 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ise 23 Temmuz 2004de TBMMnde kabul edilmi ve Cumhurbakannca onaylanmtr425. 13 Temmuz 2005 tarihli 5390 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunla, 5390 sayl kanunun 6.maddesinin 3. fkras, geici 2.maddenin 1. fkras uyarnca deitirilmitir. Bu yasann yrrle girmesi nedeniyle 3030 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu yrrlkten kalkmtr. Temel Kanun ve yerel ynetim reformu kapsamnda karlm olan dier yasalarla, hizmetlerin yerinde retilmesinin, yerel halka yaknl gerekletirecei,

425

Resmi Gazete, Tarih: 23/7/2004, Say: 25531.

161

bylece yerel ynetimler zerindeki vesayetin azaltlarak seilmilerin atanmlar karsnda glendirilecei, STKlarn katlm ile de demokratiklemenin salanaca dnlmektedir426. Yerel ynetim reformunun gerekletirilmek istenmesinde, yerel ynetim birimlerinin yeterince demokratik olmad vurgulanmakta ve Avrupa Konseyince kabul edilen Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn ilkelerine uygun bir yaplanmann yaplmas gerektii savunulmaktadr. Mevcut durumun bu arta ilikin ilkelere uygun olmad belirtilerek, yerel ynetimlerin yetkilerinin artrlmas temelinde bir dzenleme amalanmaktadr. Trkiyenin 1949dan bu yana yesi bulunduu Avrupa Konseyinin hazrlam olduu art, 1985 tarihli szleme ile ortaya kmtr. art, genel olarak ada anlamda bir yerel ynetim modelinin tamas gereken ilkeleri ortaya koymaktadr. 1992 ylnda Trkiyenin onaylad szlemeye gre, zerk yerel ynetim, kamu hizmetlerinin byk bir blmn kendi sorumluluklar altnda, halkn seecei karar organlar eliyle yerine getiren, grevleriyle orantl gelir kaynaklarna sahip, merkezi ynetimlerce yaptklar ilerin yerinde olup olmad bakmndan deil, sadece hukukilik denetimine tabi, kamu tzel kiilikleri olarak tanmlanmaktadr427. Buna bal olarak kreselleme srecinin yeni kamu ynetimi modelini ifade eden ynetiim Trkiyede belediye meclislerinin yerini alacak biimde kent parlmentosu, kent konseyi, kent kurultay v.b. oluumlar gndeme getirmektedir. Bu model daha nce de deinildii gibi, katlm boyutu olarak STKlarn ve sermeyenin etkin olduu oluumlar ifade etmektedir. Bu balamda yeni yerelleme

Ataay-Gney, (2004), a.g.e., s. 133. Ruen Kele, (2003), Yerel seimler Yaklarken Yerel Demokrasimiz, ktisat Dergisi, IFMC Yayn, stanbul, s 11-12. * Trkiyede ynetiim uygulamalarna rnek olarak, Global Compact-Kresel Szleme adn tayan BM Genel Sekreteri Kofi Annann Ua ilikin davetiyle ilgilidir. BM, STK ve Uun bir arada olduu bir oluumda dnya geneline ilikin oluturulmas dnlen politikalarn tespitinin adn Global Compact koymulardr.
427

426

162

anlay, demokrasinin salanmasnn katlm mekanizmasnn gelimesiyle artaca gerekesiyle desteklenmektedir. Ancak, yerel ynetimlerdeki siyasal ilikilerin katlm mekanizmasyla Dolaysyla, deil temsil mekanizmasyla temsil ilikisi, yrd patronaj gzard edilmektedir. etrafnda

yerel

ynetimlerde

ilikileri

ekillenecektir428. Bunun yan sra, yetkilerin yerele devredilecek olmas, yetkileri kullanacak olann niteliinin de sorgulanmasn gerekli klmaktadr. yle ki, Trkiye zelinde dnldnde, yerel meclis ya da belediye bakanlklarna, hatta parlamentoya seilecek olanlarn iinde, ilgili yrenin kkl ailelerinden gelenlerin orannn yksekliine dikkat ekildiinde, yerel iktidar elinde bulunduran kiinin ulusal iktidarla da durumunu salamlatraca sz konusu olmaktadr429. Mevcut yapda yerel ynetimler, il zel ynetimleri, belediyeler ve ky olarak dzenlenmi olup, Temel Kanunun yeni yerelleme anlay, blge kalknma ajanslarnn da dahil edildii bir modeli ngrmektedir. Blge kalknma ajanslar modeli, ABye uyum erevesinde gndeme gelen bir ynetim modeli olup, blgesel politikalarn yrtlmesi amacyla kurulmas ngrlmektedir. Ekonomik gelimenin ulusal kalknma ile salanamayaca anlayndan hareketle, dnya ekonomisi ile uyumlu olacak biimde, rekabet koullarna gre biimlenecek olan blge leinin ekonomik gelimeyi salayaca savunulmaktadr430. Dolaysyla, yerel giriimcilik temelinde, yabanc sermaye yatrmlar iin ekici ortamn yaratlmasyla salanaca dnlen bir kalknma modelidir. Bu da, yerel-blgesel kalknmann, ulusal politikalarla deil de, yerel giriimciler ve zel sektrle olaca anlamna gelmektedir. Bu modelde, blge kalknma

Ataay-Gney, (2004), a.g.e., s.143-144. Gler, (2005a), a.g.e., s. 105. 430 Faruk Ataay, (2005), Kamu Ynetim Reformu, evre ve Blge Kalknma Ajanslar Yasa Tasars, Sempozyumu, TMMOB evre Mhendisleri Odas-Yerel Ynetim Aratrma ve Yardm Dernei, Ankara, s. 49-50.
429

428

163

ajanslarnn grevi ise, yerel ve blgesel lekte dzenleyici bir konumda olacak biimde, blgesel plan ve programlar yapmak, mevcut proje ve yatrmlar desteklemek, ar-ge, eitim, tantm gibi faaliyetlerde bulunmaktr431. Yerel ynetimler alannda, blge kalknma ajanslarnn kurulmak istenmesinin amac, devletin blgesel gelimeye yapabilecei katklarn snrlandrlmas olarak deerlendirilebilir. Baka bir ifadeyle, yerel ynetim reformuna ilikin karlan yasalarla blge ynetimi forml, blge kalknma ajanslar ile kurulmaya allmaktadr. Dolaysyla blge kalknma ajanslarnn kurulmasna ilikin yasa tasarsnn TBMM gndemine gelmesini bu kapsamda dnmek gerekmektedir. Bu erevede, yeni kamu ynetiminin yerelleme anlayna ilikin ngrd boyutlardan biri, mevcut kamu ynetimi rgtlenmesinde yer olmayan bir kademe olan blge kalknma ajanslarnn kurulmas ynnde gsterilen abalarda da ortaya kmaktadr. Sz konusu ajanslar, blgesel gelime politikasnn aralarndan biri kabul edilip, ilk rnei Amerikada 1930larda grlmtr. Bugn ABnin oluum srecinin

hzlanmasyla blgelerin ekonomik politika bakmndan zerklemeye balamas ve yabanc yatrmclarn ekilmeye allmas, blge kalknma ajanslarnn kurulmasnn gerekliliinin savunulmasna neden olmaktadr432. Blge kalknma ajanslarnn genel zellikleri, hkmetten bamsz bir yapda olmalar, snrlar belirlenmi bir blgenin giriimcilik potansiyelini gelitirmeyi amalamalar ve ekonomik kalknmaya katk salamay amalam olmalardr. Bunun yan sra faaliyetlerini, kamu sektrnn ya da zel sektrn finanse ettii kurulular olarak tanmlanmaktadr.

431 432

a.k., s. 51. DPT, (2000), a.g.e., s. 192.

164

Blge kalknma ajanslar, ABye tam yelik grmeleri srecinde Katlm Ortakl Belgesinde gerekletirilmesi belirtilen faaliyetlerden biri olarak yer almaktadr. Blgesel gelime bakmndan, ABye uyum srecinin bir gerei olarak yerleim merkezlerinin kademelenmesini, iller arasndaki ilevsel ilikilerin, corafi koullarn vb. dikkate alnarak AB istatistiki snflandrmasna paralel biimde dzey halinde statistiki Blge Birimleri Snflandrmas yaplm ve AB yetkilileri onayladktan sonra 28 Austos 20022740 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulmutur433. Sz konusu snflandrmann gerekesi, Trkiye gibi corafi bakmdan geni ve byk bir lkede, bir il ya da blge iin uygun grlen ama ve politikalarn bir baka il ya da blge iin ayn olmamasnn, o il iin sakncal durumlar ortaya karaca eklindedir434. Bylesi bir yaplanmada temel kar k noktas, bunun federal sisteme benzer bir yapy anmsatmasdr. Benzer biimde il zel ynetimlerinin grev ve yetki bakmndan genel yetkili olmas da ayn anmsatmay yapmaktadr. niter devlet, ynetim rgtlenmesi bakmndan merkeziyetilik temelli iken, federal devletlerde kuruluun temel ilkesi subsidiarite-yerelliktir. Temel Kanun, yetki genilii ilkesini, grevler ayrl ilkesi ile etkinsizletirerek merkez ve yerel arasndaki ilikiyi federal yaplanmada grlen federal devlet ve eyaletler arasndaki ilikilere benzer biimde dzenlemektedir435. Bu da, bir sonraki aamada tm gelirlerini kendi vergi gelirleriyle karlayan, seilmi valilerin bulunduu blge ynetimlerini gndeme getirmektedir. Bu dorultuda Blge Kalknma Ajanslarnn Kurulmas ve Grevleri Hakknda Kanun Tasars da bunun hazrln ifade etmektedir436. Temel Kanun, blge kalknma ajanslarnn yapsal reformlarla mali

Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu www.politics.ankara.edu.tr, (01.12.2004). 434 TOBB, a.g.e., s. 45. 435 Gler, (2005a), a.g.e., s. 175-176. 436 Oyan, a.g.e., s.110.

433

ve

Grevleri

Hakknda

Kanun

Tasars,

165

uyarlanmann gereklerini yerine getirmenin bir arac olarak belirlemekte ve yerellemeyi tamamlayan bir mekanizma olarak gndeme getirmektedir437. Sonuta ngrlen yeni kamu ynetimi anlay, toplumun tmn ilgilendiren hizmetleri yerel ynetimlere devretmektedir. Buna gre, tarm, sanayi, bayndrlk, ky hizmetleri gibi hizmetler asndan temel birim, il zel ynetimi olarak kabul edilmektedir. Salk, evre, kltr, sosyal hizmetler, genlik ve spor gibi hizmetlerin bir ou da belediyelerin kapsamna girmektedir438. Toplumun tmn ilgilendiren kamu hizmetlerinin merkezin zerindeki ykn hafifletmek ya da merkezin hantall gerekesiyle yerel ynetimlere aktarlmasnn amalanmasndan, yerel birimlerin bu ilerle baa kp kamayacann gzard edildii sonucu kmaktadr439. Yerel ynetimlerin personel, ara, gere ve dier donanmlar, i baarabilme gleri, devralacaklar hizmetlerin verimli ve ekonomik bir biimde yrtebilmelerine ilikin elverililik durumlar dikkate alnmamtr. Ayrca, sz konusu dzenlemelerin, sosyo-ekonomik zellikleri bakmndan ok farkl niteliklere sahip olan illerin, merkezi ynetimle aralarndaki ba zayflayacak olmasnn, blgesel eitsizlikleri de arttrma olasl kanlmazdr. Yeni kamu ynetimi modelinin yerelleme anlay, yerel ynetimlerin nce zerkletirilmelerini sonra da faaliyette bulunduklar kamu hizmetlerinin zel sektre devrini, ya da zelletirilmesini ngrerek, tm yerel ve kamusal hizmetlerin ticariletirilmesine neden olacak bir mekanizmann hazrl olarak ortaya kmaktadr. Dolaysyla bu durum, hizmetlerin maliyetlerini arttrarak, hizmeti alann deyecei cretin de artmasna neden olacaktr. Bunun yan sra, istihdam olanaklarnn ve cretlerin

437 438

Gler, (2003b), a.g.e., s.15. Atay-Gney, (2004), a.g.e., s. 141-142. 439 Kele, (2003), a.g.e., s. 12-13.

166

azalmas, alma koullarnn ktlemesi ve yolsuzluklarn arttrmas gibi sorunlara neden olacak, bu da kamu ynetiminin varlk nedeninden uzaklaarak ilevsizlemesine yol aacaktr440. nk byle bir yapda kamu hizmetlerinin gerekletirilmesinde kamu sektrnn zel sektr gibi rekabet ilkelerine uymas, vatanda kavramnn yerine mteri kavramnn benimsenmesi, dolaysyla yerel ynetimlerin de iletme gibi dnlmesi amalanmaktadr441. Bylesi bir yaplanma ile, emein serbest dolamn dnda tutulmas, sendikalarn ilevsizletirilmesi ve igcnn gszletirilmesiyle sermaye dolamna engel grlen refah devleti uygulamalarnn ortadan kaldrlmasna imkan tannm olacaktr442. Merkezi ynetim ve yerel ynetim ilikisinin yeniden dzenlenii, kamu hizmetlerinin de yeni yerelleme anlayna uygun bir mekanizmada gerekletirilmesini gndeme getirmektedir. III.2.3. Kamu Hizmeti Anlayndaki Dnm 1930lardan sonra devletin refah devleti ilevlerindeki kurumsallama, serbest piyasa mekanizmasnn alannn kamu hizmetleri lehine darald dnemdir. Bu dnemde eitim, salk, sosyal gvenlik v.b hizmet alan, kamu kapsamna alnm ve toplumun dk gelirli kesimleri devlet tarafndan desteklenmitir443. 1970lerin sonlarna doru refah devletinin krizinden k olarak devreye giren yeni-liberal politikalar, krizin nedeni olarak refah devleti uygulamalarn gstermitir. Bunlara gre bu uygulamalar, kamu kesimi alann ok fazla genilettiinden sermayenin faaliyette bulunaca alan, snrlanmtr. Dolaysyla, devletin bu alandan ekilmesi gerektii ileri srlmektedir.

440

Birgl Ayman Gler, (1997), Kreselleme ve Yerelleme: Yerel Alt Yap Sektr, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 6, Say 3, s. 70. 441 inasi Aksoy, (1998), Yeni Sa, Kamu Ynetimi ve Yerel Ynetim: Eletirel Bir Yaklam, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Ankara, Say 7, Cilt 1, s.12. 442 Geray, (2001), a.g.e., s. 8. 443 aylan, (1995), a.g.e., s. 133.

167

Yeni-liberal politikalarn ngrd kamu hizmetlerinin zelletirilmesi ve ticariletirilmesi konusu, uluslararas kurulularn bor yk altndaki gelimekte olan lkelere uygulad yapsal uyum politikalarnn da temel unsurunu oluturmaktadr. Bu politikalar, kamu harcamalarn salk ve eitim gibi hizmetlerden ekerek, genellikle yabanc sermaye elinde bulunan ihracata ynelik ticarete ve borlarn denmesine ynlendirmitir444. Baka bir ifadeyle kreselleme sreci, zelletirmeler yoluyla kamusal hizmetlerin zel kesimce stlenilmesini, devletin refah devleti ilevlerinin azaltlarak, bugne kadar srdrd hizmetlerin zel kesimce karlanmasn gndeme getirmektedir. Kresellemenin siyasal ynetsel biimi olarak ifade edilen yeni sa anlayn kamu hizmeti anlaynda yaratlmak istenilen dnme etkisi, kavramn kendisi iin de farkl tanmlama abalarna yol amtr. Klasik kamu hizmeti kavram, kamu ynetiminin faaliyet alannn belirlenmesinde temel kavramlardan biri olup, genel olarak toplumun ortak ihtiyalarn karlamak, toplumsal yaam dzenlemek, toplumu ynetmek zere yetki verilen kamu otoriteleri tarafndan yrtlen grevler olarak tanmlanmaktadr445. Kamu gcnn yasama, yrtme ve yargya ilikin yetkilerinin merkezde topland Trkiye gibi lkelerde, her dzeyde kamu hizmetleri devletin tzel kiiliinde toplanmakta ve hizmetler, merkezi ynetim veya organlarnca gerekletirilmektedir. Kreselleme srecinin ngrd politikalara bal olarak, klasik kamu hizmeti kavramnn yerine, herkese eriilebilir, belirli nitelikte ve uygun fiyattan srekli ve dzenli sunulan, ada bir insan iin vazgeilmez, asgari ortak ihtiyalar karlayan hizmet eklinde tanmlanan evrensel hizmet kavram kullanlmaktadr446. Kreselleme

444 445

Martn, a.g.e., s. 24. DPT, (2000), a.g.e., s.25. 446 TOBB, a.g.e. s. 3-4.

168

sreci ve bunun ileyi mekanizmalarn oluturan uluslararas kurulularn benimsedii bu yaklam, kamu hizmetlerinin zorunlu olmadka devlete karlanmasna kar kmakta ve devletin dzenleyici ve denetleyici ilev stlenmesini ngrmektedir. Buna gereke olarak da, daha nce de ifade edildii gibi, kamu ynetimi birimlerinin, yerel ynetimlerin ve bunlarn ekonomik giriimlerinin verimsiz altklar gsterilmektedir. Bu nedenle, kamu ynetiminin dzenleyici ve kural koyucu ilevlerinin snrlandrlmas ve hizmetlerin serbest piyasa mekanizmasna braklmas savunulmaktadr447. Kamu ynetiminin kamu hizmetlerinin sunumundaki verimsizliine ilikin gerekeler, btnsel olarak kamu ynetimi anlaynn, yeni kamu ynetimi anlayna dnmesindeki gerekelerle benzerdir. Buna gre kamu hizmeti, brokrasi, ak verme, krtasiyecilik, verimsizlik, devletletirme ile ayn anlama gelmekte bu nedenle de kamu ynetiminin etkin, verimli bir yapya kavuturulmas gerekmektedir448. Kamu ynetiminin etkinliinden ise piyasa ilkelerine gre ileyen, bir kamu ynetimi anlalmaktadr. Kamu ynetiminin sunduu etkin kamu hizmetinden de piyasa ilkelerine gre ileyen ve piyasa mekanizmalar tarafndan retilen hizmetler ifade edilmektedir. Dolaysyla etkin bir kamu hizmeti, finansmannn vergilendirme yerine kamu hizmetinden yararlanann dedii fiyatlandrma mekanizmasna dayal olarak retilmelidir. Bunun yan sra, byle bir kamu hizmeti retimi anlay, performansa dayal szlemeli personel tarafndan, piyasann yapt gibi talep odakl bir brokratik yapnn olumasn gerektirmektedir449. Temel Kanun, bu anlay erevesinde kamu hizmetlerine ilikin belirtilen etkinliin gerekletirilmesi amacndan olsa gerek, 11.maddesinde kamu hizmetlerinin grdrlmesi bal altnda;

447 448

Geray, a.g.e., 15. a.k., s.12. 449 Gler, (2003a), a.g.e., s. 11. Gler, (2005a), a.g.e., s. 44.

169

kamu hizmetlerinin daha etkili ve verimli olarak yerine getirilebilmesi


amacyla, merkezi idare ile mahalli idareler, kendilerine ait hizmetlerden kanunlarda ngrlenleri, ilgileri itibariyle niversitelere, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularna, hizmet birliklerine, zel sektre ve alannda uzmanlam sivil toplum rgtlerine grdrlebilir.....

hkmne yer vermektedir. Kamu hizmetlerinin daha etkili ve verimli ifadesi, zel sektr ve STKlarn kendiliinden daha etkin ve daha verimli olduklar sonucunu yaratmakta ve kamu sektrnn de kendiliinden verimsiz olduunu vurgulamaktadr. Ancak zel sektr firmalarnn kamu rgtlerinden daha verimli olduklarn gsteren ampirik bir bulguya uygulamada rastlanmamaktadr450. Buna ramen, DBnn1997 raporunda, devletin eitim, salk, altyap gibi temel hizmetlerin salanmasndaki merkezi rolnn varlna karn, devletin tmyle tek bana bu ileri stlenmesi gerekmedii vurgulanmaktadr. Buna gre, sz konusu hizmetlerin salanmas, finanse edilmesi ve dzenlenmesi konusunda devletin seimleri, piyasalarn ve STKlarn gcn de iermelidir451. Sz konusu raporda temel hizmetlerin sunulmas, devletin orta dzeydeki ilevleri olarak tanmlanmakta ve kamu hizmetlerinin sunumunda zel sektr, STKlar ve devlet ibirlii tevik edilmektedir. nk, hava kirlilii gibi dardan gelen problemlerin ynetiminde, tekelci piyasalarn dzenlenmesinde, sosyal gvenliin salanmasnda devlet, en iyi mdahalenin nasl yaplp yaplamayacan seememektedir. Bu nedenle, kamu hizmetlerinin salanmasn gerekletirmek iin piyasalar ve STKlar ile ibirlii iinde olunmas gerekmektedir452. Bunun yan sra, AB kamu hizmetlerinin tmnn ayn kurallara tabi tutulmas yerine, ilgili sektrn zelliklerine gre dzenlemelerde bulunulmasn, hizmetin

450 451

Aksoy, (1995), a.g.e., s. 162-168. World Bank, (1997), a.g.e., s. 27. 452 a.k., s. 27.

170

gerekletirilmesinde rekabet kurallarna gre davranlmasn ve fiyatlandrmada maliyetlerin temel alnmas gerektiini ngrmektedir453. Uluslararas kurulularn ve AB gibi kurumlarn taleplerin dikkate alnarak hazrlanan Temel Kanun, refah devleti yerine dzenleyici devlet ilkesini benimsemi bulunmaktadr. Refah devleti, toplumsal eitsizlikleri ortadan kaldrmay amalarken, dzenleyici devlet, serbest piyasa mekanizmasna dayal bir sistemi piyasann gereklerine gre ynetmeyi amalamaktadr454. Dzenleyici devletin oluturulmas iin de, refah devletinin mal ve hizmet reten, datan, yneten kurum ve mekanizmalarnn tasfiye edilmesi gerektii vurgulanmaktadr. Refah devletinde ncelik, halkn ihtiyalarnn karlanmasna ve toplumsal frsat eitliinin salanmasna verilmiken, dzenleyici devletin ncelii, kreselleme srecine uyumlu olmasna allan zel sektrn ihtiyalarnn karlanmas olarak belirlenebilir. Nitekim, uluslararas kurulularn etkisiyle hazrlanan rapor ve belgeler ya da yasalar, yeni sa anlaya uygun olarak kamu kurumlarnn ticarilemesini, hizmetlerin dinsel rgtlenmelere, yerel topluluklara ve STK ad verilen dernek ve vakf rgtlenmelerine devredilmesini ngrmektedir455. Temel Kanunun 43. maddesinin bendinde de belirtildii gibi yerel ynetimlerin;
Yurt ii ve yurt d kamu ve zel kesim ile sivil toplum rgtleriyle birlikte yaplan ortak hizmetler ve dier proje giderleri

453 454

TOBB, a.g.e., ,s.3 Gler, (2005a), a.g.e., s. 190. 455 a.k., s. 90.

171

iin gider ayrabilecekleri belirtilmektedir. Dolaysyla, merkezi ynetime verilen grev, kamu kurumlarn, zel irketleri, meslek odalar ve birliklerini, STKlar ieren bir katlmclk ilevini stlenmesidir. Temel Kanunun 5.maddesinin f bendinde de aka; kamu hizmetlerine ilikin temel kararlarn alnmasnda, ilgili kamu kurumu
niteliindeki meslek kurulular ve sivil toplum rgtlerinin gr ve nerilerinden yararlanlr

hkmne

yer

verilmitir.

Dolaysyla,

Temel

Kanunun,

kamu

hizmetlerinin

grdrlmesine ilikin temel ilkelerinden biri, kamu kurum ve kurulularnn hizmette bulunurken piyasa mekanizmasna ilerlik kazandracak biimde snrlandrmalaryla ilgilidir. lgili kanunun 5.maddesinin bendinde;
kamu kurum ve kurulular, kanunlarla kendilerine aka grev verilmeyen ve kurulularn amacyla dorudan ilgili olmayan alanlarda iletme kuramaz, mal ve hizmet retimi yapamaz, bu amala personel, bina ara, gere ve kaynak tahsis ...

edemeyecei belirtilmitir. Bu da, kamu ynetimi faaliyetlerinin kamu hizmetine yasaklanaca anlamna gelmektedir. Cumhurbakannn kamu hizmetlerinin

grdrlmesinde genel yetkilerin merkezi ynetimden alnarak, yerel ynetimlere verilmesini amalayan, gerek Temel Kanun gerekse yerel ynetim reformu kapsamnda karlan dier yasalara itiraz etmesinin temel nedenlerinden biri, kamu hizmetlerinin gerekletirilmesinde yerel ynetimlerin genel yetkili kabul edilecek olmasnn, toplumsal birok aksakl beraberinde getireceine ilikindir. Cumhurbakannn l zel daresi Kanununu geri gnderme gerekesinde de belirtildii gibi;

172

Yasama organnn, her eyden nce bir hizmetin genel mi, yoksa lke
dzeyinde mi olduunu belirlemesi; yerel dzeyde grlen hizmetlerin yasada saylmas gerekir. Yoksa yurttalara standart bir kamu hizmeti sunma olanakszlaacak, artacaktr
456

hizmetler

ynnden blgesel ve yerel dengesizlikler

Kamu hizmeti anlaynda yaratlmak istenilen deiimin, bir baka ynn de hizmeti sunacak olan personelin tabi olduu rejim oluturmaktadr. Buna gre, Temel Kanunun insan kaynaklar ynetimi adn tayan bal, kamu istihdamnda iki deiiklik ngrmektedir. Bunlardan birincisi, kamu hizmetlerinin, memurlar, tam zamanl veya ksmi zamanl alan dier kamu grevlileri ve iiler eliyle yrtleceini belirtmektedir. Ayrca, dier kamu grevlileri ile iilerden tam zamanl veya ksmi zamanl olarak kadro artna bal olmakszn szlemeli statde istihdam edileceklerin szlemelerinde, ilgili personelin grevleri, hak ve ykmllkleri ile performans ltlerinin yer alaca bildirilmektedir. Bu yaklam, kamu alanlar saysnn azaltlmasn, szlemeliliin getirilmesini ve performansa dayal cret sistemini ngrmektedir457. Yneticiler tarafndan yaplan performans deerlendirmesi sonucunda alnan puanlara gre kiilerin cret artlar belirlenecektir. Yeterli puan alamayanlara ise bu art verilmeyecektir. ngrlen performans deerlendirmesinde, gerek kamu ynetiminin dier kurumlarnda, gerekse yerel ynetimlerde alan personel iin znel unsurlarn ve kayrmacln ortaya kmasna yol aaca dikkate alnmamaktadr.458 Yeni kamu ynetiminin ngrd personel rejiminin bir dier dikkati eken yn, hkmetin grevi sona erdiinde, Milli Savunma Mstear hari, mstearlar ile

456 457

Cumhurbakanlnn l zel daresi Kanununu Veto Yazs, a.g.e. Erdodu, a.g.e., s. 13. 458 a.k., s.17.

173

babakanlk ve genel mdrlk eklinde kurulan bal ve ilgili kurulularda kendi kurullarnn seimiyle gelenler dndaki bakan veya genel mdrlerin grevlerinin kendiliinden sona ermi saylmasdr. Yani, mstear, genel mdr, bakanlk grevlerinde i gren st dzey yneticiler, siyasal iktidarn geli gidiine bal olarak deiecektir459. Bu deiiklik, kamu hizmetlerinin temel zelliklerinden biri olan hizmetlerin sreklilii ilkesine ters dmektedir. Sreklilii salayan en nemli yaplardan biri ise kamu brokrasisidir. Kamu grevlilii, bir yandan vazgeilmez ve ertelenemez toplumsal hizmetleri grme zorunluluu nedeniyle, devlet gereksinmesini karlayan, bir yandan da yurttalarn siyasal haklarn kullanmalarn salayan zel bir konumdur. Bu nedenle kamu kesiminde hizmete girme, liyakat, kariyer, hizmete mr boyu balanma konular nemlidir. zetle, ulusal ekonomi iinde geni bir kesimin tkettii nihai mallar, doal nitelie sahip kamusal hizmet olarak retilen enerji, haberleme, ulam ve eitim, salk gibi sosyal nitelik tayan hizmetlerin tmnn yeni kamu hizmeti anlay iinde ticariletirilmesi amalanmaktadr.460 Kamu hizmetlerinin ticarilemesi, ya da

zelletirilmesi hizmeti kullanan der anlayna bal olarak hizmetin cret karl alnmasn gndeme getirmektedir. rnein, sosyal gvenlik hizmetleri, bir kamu hizmeti biimi olmakla birlikte, tmyle zel irketlerce ve mali piyasalarca ynlendirilecektir. alan snflarn salk ve emeklilik gvenceleri, herkesin dorudan kendi gelirinden ayraca tasarruf miktaryla salanacak fonlarla garanti altna alnmaktadr. Sosyal yardm hizmetlerinden de ayn ekilde devlet ekilmekte, 20. yzyl boyunca gelimi

459 460

Gler, (2005a), a.g.e., s. 197. Erdodu, a.g.e., s. 13

174

kurumlam, gereksinmelere yant verebilir hale gelmi kamu rgtlenmesi ortadan kaldrlmaya allmaktadr461. Kamu hizmetlerinin fiyat mekanizmasna bal olarak retilir hale gelmesinin dk gelirli guruplar asndan douraca sonu, nerilen yeni kamu hizmeti anlaynda gz ard edilmektedir. Kamusal hizmetlerin zel sektrce retilecek olmas, hizmet retiminde kr amacn ortaya karacak ve fiyat mekanizmas iinde fiyatlanabilir hale gelmesi gelir dalmn bozacaktr. Dolaysyla, kamu sektrnn kamu yararn salama ve toplumsal gelir adaletsizliklerini ksmen de olsa giderme ilevi, ortadan kalkm olacaktr462. Kamu hizmeti anlayndaki yaplmak istenilen bu deiime bal olarak, hzl teknolojik deiim, hizmetlerin kalitesindeki bozulmalar, uluslararas kurumlardan gelen basklar, zellikle ekonomiye katks byk olan enerji ve telekomnikasyon, gibi sektrlerde kkl reformlarn yaplmasn ngrmekte463 ve bu alanlarn devletin faaliyet alanndan karlmasn amalamaktadr. III.2.4. Dzenleyici Kurullar ve ngrlen Kamu Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi Kreselleme srecine bal olarak kamu ynetimi rgtlenmesinde geni bir uygulama alan bulan kurul tarz rgtlenmeler, geleneksel bakanlk tarz rgtlenmenin yerini almay amalamaktadr. Bamsz dari Otoriteler, st Kurullar, Dzenleyici Kurullar gibi adlarla anlan bu kurullar, genel olarak, organik ve ilevsel anlamda yrtme

461

Birgl Ayman Gler, (2004), Kamu Ynetimi Temel Kanunu zerine, Hukuk ve Adalet Dergisi, Ankara, Yl 1, say 2, s.36. 462 zzettin nder, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt: xxv, s. 72 463 OECD, (2003), a.g.e., s. 20.

175

organna kar bamsz olan, ayr kamu tzel kiilikleri olsun, olmasn ynetsel organ niteliini tayan, dzenleyici ve ynetsel faaliyette bulunan rgtleri ifade etmektedir464. lk rnekleri Anglo-sakson lkelerinde grlm olan dzenleyici kurullar, Kta Avrupas lkelerine 1970li yllarda girmeye balamtr. lk kez Amerikada yasama organnn yrtme organna ilikin gvensizlik duymas sonucu yaplanmaya balamtr. Kurullarn yeleri seilmilerden deil, atanmlardan olumakta ve ilgili sektrde deneyimli kiilerden seilmektedir465. Dzenleyici kurullarn kreselleme ile ilikisi, srele birlikte yeni-liberal politikalarn dnya genelinde alann geniletmesi ve bu alannn da, bu tip kurullarn buralarda yaygnlamasna ortam hazrlamasyla ilgilidir. Bunun yan sra 1980li yllarda balayp, zellikle 1990l yllardan sonra zelletirme uygulamalarndaki artla sz konusu kurullarn saylar artmaya balamtr466. Dzenleyici kurullarn ortaya k ve geliimine ilikin eitli nedenler sralanmakla birlikte, en nemlileri arasnda, giderek karmak bir hale gelen ekonomik sorunlarn zmnn uzmanlk gerektirmesi ve ekonomik kararlarn siyasi etkilerden arndrlmak istenmesinin, uzun vadeli politika oluturabilecek bamsz ve tarafsz kurumlarn varln gerektirmesi gsterilmektedir467. Baka bir ifadeyle, yasal ve kurumsal uyumlatrmann gereklemesi iin dzenleyici kurullara ihtiya duyulmaktadr. rnein, posta hizmetlerinin serbestletirilmesine ynelik kapsaml bir programn kabul edilmesinin

Turgut, Tan, (2002), Bamsz dari Otoriteler ve Dzenleyici Kurullar, Amme daresi Dergisi, TODAE Ankara, Cilt: 35, Say 2, s.15. * Byle bir rgtlenmenin ilk rneini, Amerikada kurulan Federal Ticaret Komisyonu oluturmaktadr. 1887de Kongre kararyla yrtme organndan bamsz olarak kurulmu olup, balangta sadece demiryollar ile dzenleme yetkisine sahipken giderek dzenlemekle yetkili olduu alanlar ve dier sektrlere ilikin benzer rgtlenmelerin saylarnn artt grlmektedir. Ayrntl bilgi iin baknz: Seriye Sezen, (2003), Trk Kamu Ynetiminde Kurullar-Geleneksel Yaplanmadan Kopu, TODAE Yayn, Ankara, s. 111. 465 Ali Ulusoy, (1999), Bamsz dari Kurumlar, Dantay Dergisi, Say 100, Ankara s. 3. 466 Sezen, (2003), a.g.e, s. 113. 467 Tan, (2002), a.g.e., s.14.

464

176

gereklilii, posta hizmetleri piyasas iin bamsz bir ulusal dzenleyici kurumun kurulmas ihtiyacn ortaya karmaktadr468. Kurullarn ortaya k amalarndan bir dieri, siyasal iktidar ve g odaklar karnda gvenli otoriteler olarak, temel hak ve zgrlkler ile piyasa ekonomisinin daha dzenli ileyiini, herhangi bir mdahalenin, basknn ve eitli etkilerin olmadan salanabilmesi ve gvence altna alnmas eklinde ifade edilmektedir469. Bunun yan sra, mevcut kamu ynetimi sisteminin hem iletme hem de dzenleyici ilevini yerine getirmesinin sakncalarnn dzenleyici kurullar araclyla giderilebilecei yaklam bu uygulamann temelini oluturmaktadr470. Devletin piyasada hem iletme, hem de dzenleyici konumda bulunmasnn alnacak kamusal kararlarn hakszl ve tarafszln olumsuz etkileyecei anlay, bu kararlarn bamsz ve tarafsz olarak nitelendirilen dzenleyici kurullarca alnmasn gndeme getirmektedir. Ayrca, bu kurullarn uzun dnemli politika oluturma ve izleme konusunda siyasal iktidarlarn eitli nedenlerle alamayacaklar ya da erteleyecekleri kararlarn alnmasn kolaylatraca vurgulanmaktadr471. Trkiyede dzenleyici kurullar, 24 Ocak kararlaryla balayan dnm anlatan daha az devlet, daha ok piyasa ilkesine dayal serbestleme politikalarnn yansmalar olarak ortaya kmaya balamtr. Sre iinde lke ekonomisinin uluslararas kurululara olan bamlnn artmas, ABye uyum srecinin gerektirdikleri, IMF ve DBnn ekonomik alandan kamu ynetiminin yapsna ve ilevlerine dein kkl bir

Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 lerleme Raporu , s.119. Mehmet Demir, (2000), Kurumlardan Kurullara Dnm Sreci, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Yl:1, Say:2, s.32. 470 TOBB, a.g.e., s. 4. 471 Tan, (2002), a.g.e., s. 14.
469

468

177

dnm amalamas gibi etkiler, dzenleyici kurul yaplanmalarn gndeme getirmitir472. Bunun yan sra, uluslararas kurulular ve kresellemenin yrtc lkeleri asndan zellikle gelimekte olan lkelerde gven duymadklar politikacnn alann daraltmak iin dzenleyici kurullar bir ara ve yntem olarak ilev stlenmektedir473. Yeni kamu ynetimi modelinin uygulamadaki rneklerinden biri olarak ifade edilen dzenleyici kurullarn saylarnda, Trkiye zelinde zellikle 1990l yllardan sonra nemli bir art gzlenmektedir. Bunun nedeni, IMF ve DBnn bu kurullarn kurulmasndaki basklar olarak gsterilebilir. IMFye verilen niyet mektuplarnda da belirtildii gibi Trkiyede dzenleyici kurullarn kurulmas konusuna IMF, DB, OECD gibi uluslararas kurulularn ilgili raporlarnda srekli yer verilmitir. rnein, IMFye verilmi olan 18 Aralk 2000 tarihli niyet mektubunda;
...elektrik sektrnde rekabete dayal bir piyasa iin uygun dzenleyici erevenin oluturulmas ve bu sektrdeki devlet varlklarnn dorudan sat yoluyla elden karlmas

iin 14 Aralk 2000 Dnya Bankas Ekonomik Reform Kredisine uygun olarak, tarife politikas zerinden tam yetkiye sahip bamsz dzenleyici bir kurum oluturan Elektrik Piyasas Kanununun parlamentoya sunulmas bir n koul olarak kabul edilmiti474. 3 Mays 2001 tarihli niyet mektubunda ise; Trk Telekomun zelletirilmesinin kolaylatrlmasna ilikin kanunun TBMMnden gemesi, 6. ve 7. gzden geirmeler iin n koul olarak kabul edilmitir475. IMFye verilen niyet mektuplarna ilikin genel bir

472 473

Sezen, (2003), a.g.e., s. 118. Tan, (2002), a.g.e, s. 12. 474 18 Aralk 2000 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr., (15.02.2005). 475 3 Mays 2001 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr , (15.02.2005).

178

inceleme, dzenleyici kurullarn saysndaki artn, hangi ihtiyatan ve amatan hareketle kurulduunun rnekleri bakmndan dikkat ekicidir. DB 1997 raporuna gre devlet, serbest piyasann uyumlu ileyebilmesi iin dzenleyici kurullarn varlna ihtiya duymaktadr476. Bunun yan sra, IMF ve DB onay ile gl piyasa ekonomisinin oluturulmas amacyla uygulamaya konulan 14 Nisan 2001 tarihli Trkiyenin Gl Ekonomiye Gei Program, piyasa lehine ekonomide rekabeti ve etkinlii arttrc dzenlemeleri iermekte, bunu da nemli sektrlerin zelletirilmesi ile yapmaktadr477. Programda ayrca, dzenleyici kurullarn oluturulmasna, bunlarn bamszlklarnn korunmasna, mali sektr reformunun uygulanmasna ve dorudan yabanc yatrm girilerinin kolaylatrlmasna nem verilmitir478. Dzenleyici kurullar, OECDnin dzenleyici reform program kapsamnda olan Trkiyede Dzenleyici Reformlar raporunda da temel unsurlardan biri olarak grlmektedir. Raporda, Rekabet Kurulu (RK), Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK), Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Telekomnikasyon Kurumu (TK) dzenleyici kurullara rnek olarak gsterilmekte ve bu kurullarn piyasann amalarna ilikin sorunlarn tespitinde bulunduklar

belirtilmektedir. Yani rapor devleti, tmyle piyasa mekanizmasnn ileyiine uygun dzenlemeleri gerekletiren, bunu engelleyecek davranlar nleyen bir aygt olarak tasarlamaktadr. Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden

476 477

World Bank, (1997), a.g.e., s. 27. eker Kanunu, Ttn Kanunu, Doalgaz Kanunu, Trk Telekomun zelletirilmesi vb. bunun rnekleri olarak gsterilebilir. 478 Trkiyenin Gl Ekonomiye Gei Program, www.hazine.gov tr ( 15.02.2005).

179

Yaplanmasna ilikin Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB) incelemesine gre dzenleyici kurullar, serbest piyasa mekanizmasnn uyguland ve devlet mdahalelerinin en aza indirildii alanlarda dzenleme d brakma olarak bilinen kamusal dzenlemelerin azaltlmas ya da kaldrlmas uygulamalar sonucu, bo braklan alanlarn doldurulmas ilevini slenmektedir. Bunun yan sra, yeni teknolojilerin, mali aralarn ekonomik dzeni, temel hak ve zgrlkleri tehdit etmesi karsnda siyasal iktidardan ve ekonomik g odaklarndan bamsz dzenleyici kurullarn oluturulmas, piyasa mekanizmasnn salkl ilemesi asndan zm olarak ngrlmektedir479. Dolaysyla, kamu sektrnn yannda zel sektrnde faaliyette bulunmasyla iletme ile dzenleyicinin ayrlmasnn gereklilii ortaya konulmutur. rnein, Telekomnikasyon sektrnn zel sektre almasyla Trk Telekom A yannda zel sektrn de faaliyette bulunmas, Telekomnikasyon Kurumu adnda yeni bir dzenleyici kurumun kurulmasn gndeme getirmitir. Kurullarn eitli zelliklerinden sz etmek gerekirse, en dikkati eken zellikleri, yrtme organndan bamsz olmalar, ynetsel ve mali zerkliklerinin oluu, dzenleme ilevinde bulunmalar ve yksek cretle alan kiilerden oluuyor olmalardr. Bu kurullardan RTK dnda olanlar, serbest piyasa mekanizmasnn dzenlenmesi amacna ilikin faaliyette bulunmaktadr. yeler, seilme artlarnn kaybedilmesi, vatana ihanet ve yz kzartc su ilemeleri dnda grev sreleri dolmadan grevlerinden ayrlamazlar480. Baka bir anlatmla dzenleyici kurullar, kanunla kurulurlar, kamu tzel kiiliine sahiptirler, izin verme, kural koyma, izleme-denetleme, yaptrm uygulama,

479 480

TOBB, a.g.e., s. 37. Gler, (1996), a.g.e., s.67.

180

kamuoyunu bilgilendirme, danmanlk, anlamazlklar zme, aratrma-gelitirme gibi grev ve yetkileri bulunmaktadr481. Dzenleyici kurullarn kamu ynetiminin merkez rgt iinde kanunlarnda ilgili olduklar bakanlk belirtilmekle beraber, Babakanlk ve Bakanlklarla ilikileri deerlendirildiinde yargsal denetim hari, hiyerari ya da vesayet tr bir denetime tabi olmamalar da nemli bir konudur. Genel olarak kurullarn denetim ekilleri olduu gibi personel rejimleri de farkllk gstermektedir. rnein, SPKda hizmetlerin gerektirdii asli ve srekli grevlerin kurulca atanan memurlar araclyla yaplaca, gerektiinde szlemeli uzman personel altrlabilecei belirtilmekte, cretlerin kurulun nerisi ve ilgili bakann teklifi ile bakanlar kurulunca saptanaca ifade edilmektedir. Buna karn, RKnda ynetsel hizmet szlemesi ile altrlan personel bulunmakta ve kadro statlerinin dzenlenmesi serbest braklmaktadr. Dzenleyici kurullarn tabi olduklar denetim organlar da farkllk gstermektedir. rnein, i denetim bakmndan RTK, Tefti Kurulu Bakanlnca, RK, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK), TK, ilgili kurul bakan tarafndan grevlendirilecek yetkililerce denetlenirken, BDDK iin denetime ilikin kurucu yasasnda bir dzenleme bulunmamaktadr. Dzenleyici kurullarn d denetimi, hiyerarik ve vesayet denetimine tabi olmadklarndan yarg denetimine balanmtr. Kurullarn i denetimlerine ilikin farkllk d denetimleri bakmndan kimi kurumlar iin (RTK, SPK) ilk derece yarg yeri idare mahkemeleri iken, RK, BDDK, EPDK gibi kurumlar asndan ilk derece ve nihai yarg yeri Dantaydr 482.

Sezen, (2003), a.g.e., 142-158. * rnein, SPKy dzenleyen 2499 sayl yasann 17.maddesi ilgili bakanlk olarak nce Maliye Bakanln daha sonra da Hazine Mstearlnn bal bulunduu bakanl belirtmitir. 482 Sezen, (2003), a.g.e., s. 176-177.

481

181

zetle dzenleyici kurullarn, ynetiim modelinin ngrd yeni kamu ynetimi modeli iinde devletin dzenleme, denetim ve gzetim ilevini yerine getirmek amacyla oluturulduu belirtilebilir483. Baka bir ifadeyle, ynetiim modelinin brokrasi, iveren ve STK eklinde oluturduu yapnn bir yansmas, kamu ynetiminde dzenleyici kurullar olarak ortaya kmaktadr. Yani klasik bakanlk sisteminin yannda piyasa unsurlarn ieren ve siyasal adan sorumluluu bulunmayan kurullarn oluturulmu olmasdr484. rnein, Trkiye eker sisteminin tam yetkili karar organ olan eker st Kurulunun bir sandalyesinde okuluslu irket olarak Amerikan Cargill irketi bulunmaktadr. Bu kurulda brokrasinin temsilcisi, Sanayi, Tarm ve Maliye Bakanl gibi kamu temsilcileri, zel sektr temsilen Cargill ve Konya eker Fabrikas temsilcisi, STKy temsilen de Pankobirlik bulunmaktadr485. Temel Kanunun 26. maddesi ilikili kurulular, piyasalarla ilgili dzenleyici ve denetleyici grev yapan, kamu tzel kiilii ile idari ve mali zerklii bulunan, zel kanunla kurulan kurulular olarak belirtmektedir. Ayrca, dzenleyici kurullara ilikin Bamsz dari Otoritelerin Dzenlenmesi Hakknda Kanun Tasars tasla yer almakta ve bunun anlam, devlet ynetiminin asli kurumlar olarak i gren bakanlklarn yetki alanlarnn daraltlarak, TBMMnin karar ve denetim yetkisi dnda alacak yeni karar merkezlerinin yaratlmasnn amalanm olmasdr. Bu tasarnn, ayn zamanda siyasal ve ynetsel iktidarn dorudan serbest piyasaya yani zel irketlere devredilmesi amac iinde olduu da yorumlanabilir.
TSAD, (2002), Bamsz Dzenleyici Kurumlar ve Trkiye Uygulamas, Yayn No: TSAD-T 200212/349, stanbul, s.59. * Kamu ynetiminde bakanlk tipi rgtlenmenin nemi, brokrasinin gcnn TBMM'nden almasnda ve bu gc TBMMne hesap vermek zere siyasal sorumluluk ilkesi gereince kullanmasnda ortaya kmaktadr. Bakanlk rgtlenmesinin yerine dzenleyici kurul tipi rgtlenmelerin getirilmesi, TBMM ile olan ban zayflatlmas anlamna gelmektedir. 484 Gler, (2000), a.g.e. 485 Gler, (2004), a.g.e., s.31-49
483

182

Trk kamu ynetiminde yeni bir yaplanmay simgeleyen dzenleyici kurullar araclyla, zelletirme faaliyetleri sonucunda devletin boaltt kamusal alan doldurulmaya allmaktadr486. Bilindii gibi Trk Kamu Ynetiminin kurumsal yaplanmas, merkezi ynetim ve yerinden ynetim kurulular eklinde iki tr olup, yerinden ynetim kurulular hizmet ve yer ynnden olmak zere iki eittir. Dzenleyici kurullarn sahip olduklar yetkiler ve denetime ilikin konumlar, kamu ynetiminin geleneksel rgtlenmesi iinde bulunduu yeri belirsizletirmektedir. Tzel kiiliklerinin olmas ve merkezi ynetimden zerk olmalar bunlarn yerinden ynetim kurulularna daha yakn durduklar fikrini vermektedir. Dzenleyici kurullarn varl, bu kurullarn ncesinde bakanlklara ait olan baz yetkilerin, bu kurullara getiini ifade etmektedir. Bakanlk tarz rgtlenmede brokrasi, gcn TBMMnden almakta ve yine ona kar sorumlu bulunmaktadr. Dzenleyici kurullarn TBMMne kar bir sorumluluklarnn bulunmamasna karn, ilgili bulunduklar sektre ilikin nemli politikalar gelitirmek, stratejileri belirlemek ve sektr denetlemek gibi st dzey kamu yetkilerini alm bulunduklar izlenmektedir487. Sonu olarak dzenleyici kurullar, kreselleme srecine ilerlik kazandracak biimde devlete verilen grevlerin piyasa mekanizmasnn kurallarna dayal

yaplanmasnn kurumsal mekanizmasn oluturmaktadr. Dolaysyla, Trk Kamu Ynetiminde ynetiim ve yeni kamu iletmecilii modellerinin uygulama rnekleri olarak deerlendirilebilir.

486 487

Trkiyenin Avrupa Birliine Katlm Srecine likin 2004 lerleme Raporu, s.119. Gler, (2000), a.g.e.,

183

III.2.5. Demokrasi ve Ynetim: STKlarn ngrlen Yeni Kamu Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi Avrupa Birlii Avrupa Komisyonunca sivil toplum, kamu bilincinin gelitii demokratik katlma imkan veren, iletiime ak bir alan olarak tanmlanrken, sivil alanda faaliyette bulunan kurulular da (sendikalar, iveren rgtleri, dier kurulular) sivil toplum kuruluu olarak adlandrlmaktadr488. DBnn STKlara ilikin tanm ise devlet d olan, kr amac tamayan ve kamusal yaam iinde yer alan kurulular eklindedir. Bu kurulularn ilevlerinin ksaca, etik, kltrel, siyasal, dinsel, bilimsel, hayrsever gruplar olarak bakalarnn karlarn korumak olduu belirtilmektedir. Bu balamda STKlar, cemaat gruplarn, ii sendikalarn, yerlilerden oluan gruplar, hayrsever rgtleri, inan temelli rgtleri, profesyonel birlikleri ve vakflar v.b iine almaktadr 489. STKlar, 1950li yllarda halkn devlet otoritesine kar rgtl tepkisinin ifadesi olarak ortaya kmtr. Kreselleme srecine bal olarak saylar, etki alanlar teknolojik gelimelerinde etkisiyle uluslararas boyut kazanmtr. Sre iinde ulusdevletin refah devleti ilevlerinin deiimi ile yaratlan boluklar doldurma ilevini stlenmeye balamlardr490. STKlarn stlendii bu ilevler, ayn zamanda kreselleme srecinin yeni sa politikalarnn bir ynn oluturmaktadr. Yeni sa anlaya gre, bireyler aras eitsizlik toplumun niteliinin bir zelliidir ve bunu dzeltmek iin devlet mdahalesine gerek bulunmamaktadr. Eitsizliin neden olduu toplumsal sorunlar, yine
Avrupa Birlii Avrupa Komisyonu Temsilcilii, (2001), Sivil Toplum Banda, Ankara, s.6 World Bank, (2003), Defining Civil Society, http:--web.worldbank.org-WBSITE_EXTERNAL-TopcsCSO-O, dan Aktaran, Zab, a.g.e., s. 331. * Sivil toplum kavramna ilikin, eitli tanmlamalardan sz edilebilir. Ancak burada sivil toplum kavram, piyasa odakl, piyasa arac olarak deerlendirilen anlam ile anlmaktadr. 490 Kazgan, (2000), a.g.e., s. 247-248.
489 488

184

toplumsal yerleik kurumlar araclyla zlebilir. Bu konuda aile, STKlar, kilise, vakflar, dinsel rgtlenmeler gibi eitli kurulular grev ve sorumluluk stlenebilirler491. Baka bir ifadeyle yeni sa anlay, yeni-liberal politikalarn neden olaca toplumsal sorunlarn giderilmesinde refah devleti dneminde ilevsizleen geleneksel kurumlara refah devletinin ilevlerini devrederek bu kurumlarn yeniden canlanaca dncesinden hareket etmektedir. Bu da eitim, salk, sosyal yardmlar v.b gibi toplumun tmn ilgilendiren hizmetlerin devletin ii olmad, bundan daha fazla aile ve STK gibi kurulularn ii olduu anlamna gelmektedir. Baka bir ifadeyle yeni sa anlay, devletin gndeminden toplumsal eitsizlik sorununu dlamakta ve bunun zmn de piyasa mekanizmasnn ngrd cemaatlere, ailelere ve STKlara devretmektedir. Devletin ilevlerindeki,

sorumluluklarndaki ve nceliklerindeki yeni-san ngrd bu dnm, hizmetlerin zel sektre devredilmesi, proje ayrcalklarnn zel irketlere verilmesi, denetim ve kstlarn kaldrlmas, hizmetlerin zel ya da STKlarca ya da aile veya topluluk iinde gerekletirilmesini ngrmektedir492. Yeni-liberal politikalarn ulus-devletin refah devleti ilevine ikame ettii bu yaklamn temelinde, devlet iktidarnn sivil toplum lehine snrlandrlmas

bulunmaktadr. Bu yaklam, btn bireylerde topluma dnk olma eilimi olduunu, devletlerin oluumundan nce de varolan bu doal toplumsallk durumunun bireylere karlkl zkar, karlkl yardm duygusu, mutlu rekabet ve dayanma ilikilerini kurma olana verdiini belirtmektedir. Bu anlayta, devlet gerekli bir ktlk olarak

491 492

Aksoy, (1995), a.g.e., s.164, Aksoy, (1998), a.g.e., s.4 . Martn, a.g.e., s., 26-27.

185

grlrken sivil toplum nitelii belirtilmemi bir iyilik olarak grlmektedir493. Dolaysyla, sivil toplum ne kadar iyi ise ynetime o kadar az i brakmaktadr. Yeni-liberal politikalarn uygulanmaya baland yllarla STKlarn

Trkiyede yaygnlk gsterdii yllar paraleldir. Dolaysyla, 1980 sonrasnda etkinlikleri artan STKlar, ynetiim uygulamalarnn bir unsuru olarak deerlendirilebilir. 1980 ncesinde demokratik kitle rgtleri olarak anlan kurulular, 1990lardan sonra STK olarak anlmaya balanmtr. Bu yllardan sonra STKlarn ilevlerindeki deiim, devlet tarafndan yrtlen kamu hizmetlerinin gerekletirilmesinde stlendikleri rolle ilgili olup, uluslararas kurulular, yerel dzeyde alan STKlardaki bu ilev deiimine destek olacak biimde kaynak aktarmnda bulunmaktadrlar494. rnein, ABden STKlara ynelik destek ilk kez 1980lerde zel Eylem Program kapsamnda Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii (IULA), Marmara Belediyeler Birlii (UMMR) ve ktisadi Kalknma Vakfna salanan yardmlarla gereklemitir. Avrupa Komisyonu Trkiyedeki STKlara yardm salayan balca kurulularn banda gelmektedir. Trkiye apnda ibirlii yaplan bu kurulularn dier rnekleri olan Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf (TESEV), Toplumsal Sorunlar Aratrma Vakf (TOSAV), Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Destekleme Dernei (TESK), nsan Kaynan Gelitirme Vakf (KGV), IULA gibi eitli alanlardaki kurululara faaliyetlerini gerekletirebilmeleri iin ekonomik ve dier destekleri salamaktadr. AB Avrupa Komisyonunun Trkiyedeki STKlara yardm, STKlarn faaliyet gsterdikleri alanlar gznnde bulundurulduunda dikkat ekmektedir. rnein, Trkiye

Keane John., (Der), (1993), Sivil Toplum ve Devlet-Avrupada Yeni Yaklamlar, Ayrnt Yaynlar, stanbul, s. 60. 494 Petras, (2002), a.g.e., s. 115.

493

186

genelinde devlet reformu projesi iin AB Komisyonu, TESEVle yapt anlama uyarnca, Avrupa Akdeniz Ortaklnn mali organ tarafndan 600.000 Euro katkda bulunmutur. TESEV Direktr, bugnk dnyada demokratik bir devletin reform yapabilmesi iin byk lde sivil toplumun varlna ve desteine ihtiya duyulduunu belirtmitir. Buna benzer yardmlar, Antalya Barosunca yrtlen Demokratikleme Programna 100.000 Euro, Yarg Kararlarnn Verimlilii: Barolarla hkmet d kurulular arasnda Hukuk Dzenini Glendirmek in birlii projesine 60.000 Euro, Kadn Adaylar Destekleme ve Eitme Derneine (KA-DER) 339-396 Euro katkda bulunulmutur495. AB Avrupa Komisyonunun Trkiyedeki STKlara salad ekonomik yardmlara benzer biimde DBnn yardm salad STKalan da bir hayli genitir. Banka, zellikle 1990l yllardan sonra yoksulluu azaltma stratejileri ile yerellii, yerel katlm ve yoksul kesimin kalknmaya dahil edilmesini vurgulamakta ve STKlarn bu srete daha fazla proje iinde yer almalarnn gerektiini vurgulamaktadr. rnein, 2001 mali ylnda onaylanan 264 projeden 174ne STKlarn katlm %68 dir. Bu oran 1999 ylnda %52 olup, 1990 ylnda ise %25 orannda idi496. Sektrel adan deerlendirildiinde STKlarn katlmnn youn olduu alanlar, daha ok eitim sektr ve yapsal uyum programlarnn sosyal etkilerini gidermeye ynelik sosyal politika ve yoksullukla ilgili projeler biimindedir. Bunun yan sra, DB 1994 Ynetiim Raporunda da sivil toplumu yoksullarla ilikilendirmitir. Yoksullarn, yerel cemaatler kurmalar ve yerel rgtlerin desteklenmesi ile gelitirilmesi amalanmtr. Bunun STKlarn etkinliinin artmasyla gereklemesi planlanmakta ve bu ekilde, yeniden blmn salanaca dnlmektedir497. Baka bir ifadeyle, devletin ilevlerindeki dnm, STKlarn alannn genilemesine neden

495 496

Avrupa Birlii Komisyonu Temsilcilii, a.g.e., s. 11-12, 16-26. Zab, a.g.e., s. 334. 497 Tatar-Peker, a.g.e., s.49.

187

olmaktadr. DB 1997 raporuna gre, birok lkede STKlar devletin baaramad, piyasann da girmedii alanlarda ortak hizmetlere ilikin boluu karlamak iin devreye girmektedir498. Nitekim, uluslararas kurulularn STKlarn faaliyet alanlarnn

genilemesindeki katklar son derece byktr. AB ve DBna benzer biimde OECDnin Trkiyeye ilikin raporunda, devlet tarafndan ynetilen bir ekonomiden, piyasa ve sivil toplum tarafndan ynlendirilen yeniliki ve giriimci bir ekonomiye gei srecinin tamamlanmas gerektii vurgulanmaktadr499. Bu srecin de, yeni kamu ynetimi modelinin ngrd ilkelerin gereklemesinin bylesi bir yapda STKlarn ilevlerinin genilemesiyle olaca dnlmektedir. Bu srete devlete verilen ilev ise daha ok dzenleyici devlet nitelii ile ortaya kmaktadr. Devletin dzenleyici ilevlerini konu alan DBnn 1997 raporu, piyasa mekanizmasna gre alan bir piyasay ve buna uygun koullarn yaratlmas zerinde durmaktadr. Bu da, ynetiim anlay etrafnda piyasa dostu devlet ve karar alma srelerinde STKlarn da bulunaca bir yapnn ngrlmesini ifade etmektedir500. Ynetiimin unsurlar olarak tanmlanan ve kamu sektrnn dzenlenmesine ilikin deiiklikleri ifade eden katlm, effaflk, hesap verilebilirlik gibi kavramlarn STKlarla etkinleecei dnlmektedir501. Daha ncede ifade edildii gibi ynetiim yaklam, devletin ar bydnden hareketle, toplumun taleplerine cevapsz kaldn, topluma uzak olduunu belirterek, demokrasinin ancak devlet ve toplum arasndaki uzakln ortadan kaldrlmasyla gerekleebilecei savunusuna dayanmaktadr. Bu nedenle yeni

498 499

World Bank, (1997), a.g.e., s. 25. OECD, (2003), a.g.e., s. 11. 500 World Bank, (1997), a.g.e., 28. 501 Zab, a.g.e., s. 331.

188

kamu ynetimi modeli, brokrasi, zel sektr ve STKdan oluan l bir yapy ngrmektedir502. ngrlen bu l yapda, emek kesiminin darda brakld konusu, katlmn ieriini ortaya koymaktadr503. Baka bir ifadeyle ynetiimin ngrd yeni kamu ynetimi modelinden, ... oklu aktrlerin rol ald ve hiyerarilerin yerine karlkl etkileimin belirledii bir ynetim sreci kastedilmekte504, ancak bu oklu yapya emek kesimi dahil edilmemektedir. Dolaysyla, bu yaplanma sermayenin emeki kesim karsndaki durumunu glendirecek ve ulusal piyasa ve ulusal lekli snf mcadelesi engellenmi olacaktr505. Katlmn bir dier boyutu, yerel hizmetlerin ne gerektirdiini, burada yaayanlar daha iyi bilir grnden hareketle, yerel hizmetlerin buradaki grevlilerce karlanmasna ilikin yaplan tercihle ilgilidir. Bu anlamda sivil toplum olgusunun, hizmette yerellik (subsidiarite) boyutunu ieriyor olduu ortaya kmaktadr. Bu da, vatanda asndan devletin giriiminin ancak, yerel, blgesel giriimden daha etkin ve yararl olduunda harekete gemesi gerektiini ngrmektedir506. Bu gr, ayn zamanda yerel hizmetlerin ilgi alannn daha ok toplumun tamamn deil de, belli din ve etnik gruplar kapsadndan gvenirliliklerinin ve kaynaklarnn snrl olduunu iermektedir. Tam da bu noktada STKlar devreye sokulmakta ve bu sorunun zel sektr ve STKlarn birlikte ortak hareketi ile zlebilecei ngrlmektedir. Bu noktada devlete den grev ise bu ikisi arasndaki koordinasyonu salama ilevine dnmektedir507. Baka bir deyile, STKlarn zel sektr gibi rekabet ortamnda faaliyetlerini srdrmeleri, birbirleriyle ve

Gler, (2005a), a.g.e., s. 38. Topal, a.g.e., s. 81. 504 Tark engl, (1999), Yerel Ynetim Kuramlar: Ynetimden Ynetiime, ada Yerel Ynetimler Dergisi, TODAE, Ankara, Cilt:8, Say 3, s. 13. 505 Topal, a.g.e., s. 81. 506 Avrupa Birlii Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii , a.g.e., s. 3. 507 World Bank, (1997), a.g.e., s.25.
503

502

189

kamu ynetimi rgtleriyle ibirlii iine girebilmelerini gndeme getirmektedir508. Temel kanunun 6. maddesi, bunun kurumsal niteliini oluturmakta ve zel sektr ve STKlarn kamu kurumlaryla ibirliini ngrmektedir. Bu da, merkezi ynetime brokrasi, STK ve zel sektrn katlmn ngren ynetiim modeline uygulama ilevi verildiini ortaya koymaktadr. STKlarn ilevlerine ilikin bir dier boyut, toplumda demokrasi olgusunu gelitireceine ilikindir. STKlarn imdiye kadar ynetim srecinde etkin olamadklar ve eer etkin olurlarsa verimli ve demokratik ynetimin gerekleecei dnlmektedir509. Bunun dayana, devletin merkeziyeti yapsnn demokratik olmayan uygulamalara gereke gsterilmesiyle ilgilidir. Bu, merkezi ynetimin demokratik olmayan

uygulamalarndan kurtulmasnn yolunun blgesel, yerel hizmetlerin yerinden ynetilmesi ve yerel topluklarn zerk, demokratik, effaf ve verimli bir ynetime sahip olma eilimlerini ifade eden STKlarn katlm ile giderilecei dncesinin savunulmasna neden olmaktadr510. Baka bir ifadeyle, karar alma srelerine dorudan katlmlarn STKlarn ynetimde yer almas ile salanabilecei, halk katlmnn ve

demokratiklemenin bu sayede gerekletirilecei ngrlmektedir. Bu da STKlarn halk adna katlm olgusunu demokratiklemenin nemli bir gstergesi olarak ortaya koymaktadr511. Gerekte ise, STKlar demokratik bir oluum olarak sunulan ynetiim modelinde halktan daha fazla, bir iveren temsilcisi konumundadr. Dolaysyla STKlar, gerek halk katlmn salamaktan uzaktr.

508 509

Avrupa Birlii Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii, a.g.e., s. 6. enalp-Reyhan-Kse, a.g.e., s. 312. 510 Eren Deniz (Tol) Gktrk, Atilla Gktrk, a.g.e., s. 150. 511 a.k., s. 152-156.

190

Ancak ynetiim modeline karar alma iktidarnn kime ait olduu sorusu ile yaklaldnda, ngrld gibi demokratik bir modele ulalamamaktadr. Baka bir anlatmla model, katlmc kimlii ile ne karken, katlmn demokratik olup olmadna ilikin elikileri de beraberinde getirmektedir. Glerin ifadesiyle model katlmc olduu kadar anti-demokratiktir. nk STK denilen yaplar, nitelik ve nicelik adan sermaye tabanl kurululardr. Bu da, ynetiim modelinin aya olarak tanmlanan brokrasi, STK ve zel sektrden oluan yapnn iki ayann sermaye kesimi(zel sektr ve STK) tarafndan oluturulduu sonucunu ortaya koymaktadr512. Dolaysyla, STKlarn kreselleme srecinde sermayeden bamsz olmayan kurulular olduu ortaya kmaktadr. Sermayenin, ulusal pazarlar, ulusal snrlar olan ekonomileri kendisine engel olarak grmesi, devletin hantal, verimsiz, planlamac, baskc, hiyerarik, effaf olmayan geleneksel yapsnn deitirilmesini bu gerekelerle merulatrdn ortaya

karmaktadr. Devletin gllnn yerine halkn demokratik belirleyiciliinin ifadesi olan sivil toplumun ne karlmas istenmektedir513. Sonu olarak, DB, IMF, DT gibi uluslararas kurulularn gelimekte olan lkelerde uygulamaya koyduu yapsal uyum programlarnn, refah seviyesinde neden olduu olumsuzluklar iin, STKlar yoksullarn temel gereksinimlerini karlayan ve siyasal istikrarn salanmasnda belirgin ilevleri olan kurulular olarak ne kmaktadrlar. Kamu ynetimine ilikin kararlarn belirlenmesine ve uygulama srecine STKlarn katlmn ngren ynetiim anlay ile, kamu ynetimini iletme ynetimi ile ayn gren yeni kamu iletmecilii anlay, kamu ynetiminde yeni-liberal politikalarn ynetsel alanlara kadar uzandn gstermektedir. Ynetiim, kamu gcnn kullanmna ilikin

512 513

Gler, (2005), a.g.e., s. 42. enalp-Reyhan-Kse, a.g.e., s. 213.

191

sreci ve kamu ynetiminin ilevlerini etkilerken yeni kamu iletmecilii kamu ynetiminin ileyiini, yani alma yntemlerinin zel sektrletirilmesini

amalamaktadr.

192

SONU Ekonomik, sosyal, siyasal, teknolojik ve kltrel boyutlar tad belirtilen kreselleme sreci, kapitalist sistemin son aamas olarak deerlendirilmekte ve eskiden adna uluslararaslama denilen srecin bir devam niteliini tad belirtilmektedir. Bugn, uluslararaslama srecine kreselleme denmesinin nemli bir nedeni, teknolojik gelimelerdeki hzlanma olarak belirtilmektedir. Ancak byle bir yaklam, sermayenin uluslararas dolamnn kapitalist gelime dinamiklerinden daha ok, tek bana teknolojik gelimeye bal olarak artnn vurgulanmasna dayal bir yanlsamann ortaya kmasna neden olabilir. nk teknolojik gelimeler, gerekte sermayenin uluslararas dolamn hzlandrmaktadr. Ancak, bu srecin asl belirleyeni kapitalist sermaye birikiminin yaad uzun dnemli krizden k yolu araydr. Bu gelimeye bal olarak, sermayenin uluslararas alandaki dolamn engelleyecek herhangi bir ulusal ya da uluslararas snr ya da kstlarn ortaya kmamas iin yeni-liberal politikalar bu srete uygulama alan bulmutur. Dolaysyla kreselleme srecinin ekonomik boyutu, yeni-liberal politikalara bal olarak serbest piyasa mekanizmasna ilerlik kazandrlmasdr. Kresellemenin siyasal ve sosyal sylemleri arasnda demokrasi, evrensel deerler, insan haklar ve dnya sivil toplumunun gerekleecei vurgusu bulunmaktadr. Sz konusu sylemler, dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanmasnn meruiyetini salama biimi olarak deerlendirilebilir. Buna bal olarak kresellemenin siyasal boyutunu ieren temel sylemi, ulus-devletlerin uluslararas piyasa ile btnlemelerinin bir zorunluluk olduu ve bunun nasl gerekleeceinin yntemini sunmaktr. Buna gre bu srete, sermayenin dolam hznn artna bal olarak, ulusal snrlarn nemini yitirdii nemli bir siyasal boyut olarak deerlendirilmektedir. Ulusal snrlarn nemini

193

yitirdii kabul, ayn zamanda ulus-devletin ekonomik ve sosyal sreler zerindeki rolnn de snrlandrlmas gereini ortaya koymaktadr. Ancak, ulus-devletin ilevlerinin snrlandrlmasndan daha ok, piyasa mekanizmasna ilerlik kazandracak biimde bir ilev deiimi iinde olduunu belirtmek gerekir. Dolaysyla ulus-devletin rolnn deimesine bal olarak kamu ynetimine ilikin varolan yaklam biimleri de deimitir. Sz konusu yaklam, sermaye birikimi ve piyasann nndeki engelleri kaldrarak yeni dzenlemeleri gerektiren bir deiimdir. Bu srete devlet ve kamu ynetiminin varl korunmakta, ilevi ve alglan biimi deimekte ve sermaye birikimini arttrarak piyasay egemen klacak zellie kavuturulmaktadr. Bu deiimin ortaya kard yaklamlar, yeni kamu iletmecilii ve ynetiim anlaydr. Yeni kamu iletmecilii ynetsel, ynetiim ise siyasal yapya ilikin dzenlemeleri iermektedir. Bu yaklamlar, ekonomik zgrl temel alan, anayasal iktisat okulu ve kamusal tercih kuramlarnca desteklenmektedir. lgili yaklamlarn dnya apnda kabul grmesi ise, uluslararas kurulularn ngrd dzenlemeler araclyla gereklemektedir. Bu dzenlemelerde her bir kurulu, gelimekte olan lkelerin dnya ekonomisi ile btnlemelerini salamak amacyla, ekonomik ve sosyal yaplarna ilikin farkl alanlar paylamlardr. Buna bal olarak, IMF istikrar politikalar, DB yapsal uyum politikalar, DT hizmetlerin ticarilemesi, OECD dzenleyici reform program, ve ABye uyum srecinde sylenilenlerin tm birbirine paraleldir. Uluslararas kurulularn 1990larn sonlarndan itibaren Trkiyenin ekonomik ve sosyal yaps zerindeki etkileri deerlendirildiinde, zellikle son yllarda Trkiyenin IMFden kredi alabilme koulunun, kamu reformlarnn gerekletirilmesine baland sylenebilir. Niyet mektuplarnda, kamu ynetiminde performans hedeflerinin

194

oluturulmas, ynetimin hesap verebilirliliinin ve etkinliinin artrlmas ve d denetiler tarafndan performans ve mali denetimin yaplmasna olanak salanmas gerektii vurgulanmakta ve bu stratejiyle uyumlu yasal deiikliklerin, ngrlen dzenlemelerle tamamlanaca belirtilmektedir. Bunun yan sra, kamu ynetiminde merkezi ynetimin yetkilerinin bir ksmnn yerel ynetimlere devredilmesinin ve kamu ynetimi kurallarnn belirlenmesinin amaland, merkezi ynetim ile yerel ynetimlerin yetki, grev ve sorumluluklarn yeniden dzenleyen Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunun ksa sre iinde TBMMden gemesi gerektii vurgulanmaktadr. IMF ile paralel dzenlemeler ngren DB, 1980lerden itibaren yapsal uyum politikalar kapsamnda verdii kredilerle, kamu ynetiminin kltlmesini ve kamu ynetimi reformlarnn uygulamaya geirilmesini talep etmektedir. Bylece Trkiyenin dnya ekonomisi ile btnlemesini salayan ihracata dayal byme modeli ile uyumlu bir kamu sektr rgtlenme biiminin gerekletirilmesi hedeflenmektedir. zellikle son yllarda DBdan alnan kredilerin, kamu ynetimi reformlarnn gerekletirilmesi temelinde, merkezi ynetim, hukuk, adalet gibi alanlar dzenlemeye yneldii izlenmektedir. Kamu hizmetlerinin piyasalatrlmasn amalayan DT bnyesinde

imzalanan GATS ise, sadece kamu faaliyeti iinde yer almayan, yani kamu sektrnn yannda zel sektrnde faaliyette bulunabildii eitim, salk gibi temel kamu hizmetlerini ticari hizmet kapsamnda deerlendirmekte ve bu alanlarn piyasa mekanizmasna almasn salayc dzenlemeler ngrmektedir. Bu anlama uyarnca Trkiye ulam, haberleme, eitim, salk ve turizm gibi temel kamu hizmetlerinin

195

ticarilemesi kapsamnda geni bir taahht listesi vermitir. Kamu ihalelerinin uluslararas sermayeye almas, enerji, retim, datm ve iletiminin zel sektre devredilmesi gibi birok dzenleme, serbestlemenin nndeki engellerin kaldrlmasn iermekte olup, GATS hkmlerinin uygulama biimlerini ortaya koymaktadr. OECD ise kamu ynetiminin kreselleme srecine uyumunu salayc, politika nerilerinde bulunmakta, bu konuda ye lkelere ilikin geni aratrma ve incelemeler yaptrmaktadr. Kamu ynetimi alannda ngrd kurumsal dzenlemeler ierisinde, dzenleyici kurul tarz yaplanmalara vurgu yapmakta ve bu alandaki oluumlara destek vermektedir. Trkiyenin ABye uyumu kapsamnda, kamu ynetiminin AB kurumsal yaps ile uyumlatrlmas ve Birlie ynetsel adan uyum iin kamu ynetiminin yeniden yaplanmas gerektii belirtilmektedir. AB ilerleme raporlar, kamu ynetiminde ileyen bir piyasa ekonomisi iin gerekli dzenlemelerin, bir an nce yaplmas gerektiini vurgulamaktadr. Bunun yan sra, AB komisyonunun STKlara verdii yardmlar, bu kurulularn Trkiyedeki faaliyetlerinde AB taleplerine duyarl hale gelmelerini amalamaktadr. AB Komisyonu bylece, bu kurulular eliyle Trkiyenin ekonomik, sosyal, siyasal ve ynetsel yapsna ilikin stratejik incelemeler yaptrabilmekte ve buna dayanarak dzenleme nerileri sunabilmektedir. Bu erevede uluslararas kurulular iyi ileyen bir piyasa mekanizmasnn varlnn, yine iyi ileyen, saydam, hesap verebilen, etkili bir hkmet sisteminin varlyla salanabileceini vurgulamakta ve Trkiyede u ana kadar yaplan reformlarn baarl olamamasnn nedenini, bylesi bir ynetim sisteminin eksikliine dayandrmakta, bu da acaba tersi daha doru deil mi? sorusunu gndeme getirmektedir. Dolaysyla

196

bugn, Trkiyede demokrasi, insan haklar, dnya ekonomisi ile btnleme vb. adna yaratlmak istenilen dnm, bylesi bir ynetsel yapnn rgtlenmesinin hazrln ifade etmektedir. Trkiyede uluslararas kurulularn nerdii dzenlemeler temel alnarak hazrlanm olan, Temel Kanun ve bu erevede dzenlenmi olan dier yasa ve tasarlar, sosyo-ekonomik yapnn tmyle yeniden dzenlenmesini ngrmektedir. lgili yasayla, kamu ynetiminin btn kurumlaryla kreselleme srecine ilerlik kazandracak biimde yeniden yaplanmas amalanmaktadr. Yani, sermaye birikiminin nndeki ulusal engellerin kaldrlmasn kolaylatrc dzenlemelerin yaplmas hedeflenmektedir. Trk Kamu Ynetiminin dnmn hedefleyen kamu ynetimine ilikin dzenlemeler, Temel Kanuna dayanarak kamu ynetiminin temel kurallarn ve btnsel olarak yeniden yaplandrlmasn, l zel daresi, Belediye Kanunu ve Bykehir Belediyesi kanunlar ile de, yerel ynetimlerin yeniden dzenlenmesini amalamaktadr. Dolaysyla Temel Kanun ve yerel ynetim reformuna ilikin hazrlanm olan yasalar, birbirlerini tamamlayan dzenlemeler olup, bunlarn birlikte dnlmesi ve

deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda Temel Kanun tasar olarak ilk kez, Nisan 2003te km ve 29 Aralk 2003te TBMMne sunulmutur. Yasama srecinde iktidar milletvekilleri ve ana muhalefet partisi milletvekilleri arasnda youn tartmalara neden olan tasar, 15 Temmuz 2004de 5227 sayl yasa olarak TBMMnde iktidar milletvekillerinin oylar ile kabul edilmi, ancak Cumhurbakan tarafndan Anayasaya aykr hkmler iermesi nedeniyle TBMMne geri gnderilmitir.

197

24 Haziran 2004 tarih ve 5197 sayl l zel daresi Kanunu ise, yine ayn ekilde TBMMde iktidar milletvekillerinin oylaryla kabul edilmi ve Cumhurbakanna gnderildikten sonra TBMMne geri dnmtr. Birka deiiklikle tekrar kabul edilip, 4 Mart 2005 tarih ve 5302 sayl yasa olarak Cumhurbakanna tekrar sunulmu ve onaylanmtr. Ancak Cumhurbakan, ilgili yasann baz maddelerinin Anayasaya aykrl gerekesiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Sz konusu yasaya ilikin son deiiklik ise, 13 Temmuz 2005de onaylanm olan l zel daresi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair 5391 sayl yasadr. 9 Haziran 2004 tarihinde TBMMde kabul edilen 5215 sayl Belediye Kanunu ise, baz maddelerinin bir kez daha grlmesi iin Cumhurbakan tarafndan geri gnderilmi ve TBMMnde ok az deiiklikle 24 Aralk 2004 tarih ve 5272 sayl yasa olarak yeniden kabul edilmitir. Cumhurbakan, ilgili yasann baz maddelerinin Anayasaya aykrl nedeniyle Anayasa Mahkemesine bavuracan bildirmi ve TBMMndeki ana muhalefet partisi, sz konusu yasann iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. 13 Temmuz 2005 tarih ve 5393 sayl Belediye Kanunu ile de, 5272 sayl kanundaki deiiklikleri korunmakla beraber baz kk deiiklikler yaplmtr. 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ise 10 Temmuz 2004de TBMMnde kabul edilmi ve Cumhurbakannca onaylanmtr. 13 Temmuz 2005 tarih ve 5390 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunla da ilgili yasada baz kk deiiklikler yaplmtr. Gerek Temel Kanun, gerekse yerel ynetim reformu kapsamnda hazrlanm olan yasalara ilikin yaplan itirazlar, henz tasar aamasnda iken balam ve

198

TBMMnde genel olarak iktidar milletvekillerinin oylaryla kabul edilmitir. Bunun zerine Cumhurbakan, ilgili yasalarn tekrar grlmesi iin geri gnderme yetkisini kullanmtr. Dolaysyla sz konusu yasalar, gerek toplumsal srete, gerekse yasama srecinde nemli bir direnle karlam ve Cumhurbakannn muhalefeti ile tartmal bir srece girmitir. lgili yasalar btnsel olarak deerlendirildiinde; merkezi ynetimin ynetsel dzenlemelerinin, yerel ynetimleri snrlandrc ve yetkilerini kstlayc hkmler ieremeyecei, yerel ynetimlerin grev alanna giremeyecei, ancak yerel ynetimlerin merkezi ynetimin grevlerini stlenebilecekleri sonucu kmaktadr. Dolaysyla, merkezi ynetimden yerel ynetimlere doru yetki, grev ve sorumluluk aknn gereklemesine ilikin youn bir aba sz konusudur. Bakanlklara ilikin dzenlemelerle de bu abaya somutluk kazandrlmak istenmektedir. lgili yasalarda kamu ynetiminin geleneksel hizmet yrtme organlar olan bakanlklarn yapsnn da tmyle deimesini salayacak dzenlemeler bulunmaktadr. rnein, dokuz bakanln tara rgt kaldrlarak, tarada hizmet retiminde ve sunumunda bulunmalar engellenmek istenmektedir. Bu

dzenlemeler ile, yerel olanaklarn daha hzl ve sorunsuz olarak uluslararas sermayeye sunulmas amalanmaktadr. Temel Kanunun yrrle girmesi halinde, bakanlklarn tara rgtlerinin il zel ynetimlerine ve belediyelere devredilecek olmas, devletin asli ilevleri olarak adalet, milli savunma, iileri maliye ve alma ve sosyal gvenlik olduu sonucu kmaktadr. nk sadece bu bakanlklarn tarada rgtlenebilmesine izin verilmitir. Bunun meruiyeti ise grev, yetki ve sorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve yakn birimde verilmesini ifade eden subsidiarite ilkesidir. Burada hizmette yerellik anlamna

199

gelen sz konusu ilkenin iki ynllne dikkat ekmek gerekir. Merkezi ynetimin stlenmi olduu hizmetlerin bir ksm yerel ynetimlerce gerekletirilirken, bir ksm da merkezi ynetimin tara rgtlerince gerekletirilmektedir. rnein, Karayollar Genel Mdrlnn illerdeki uzants olan il mdrlkleri bunun bir gstergesidir. Dolaysyla uluslararas kurulularn belgelerinde ska rastlanlan ilkenin iki ynl gzard edilmekte ve sadece yerel ynetimlere zgym gibi deerlendirilmektedir. Nitekim, kamu ynetiminde yaplmas planlanan dzenlemelerin ruhunu oluturan da, yerellik olarak adlandrlan bu yaklamdr. Bu nedenle il zel ynetimlerine devredilecek alanlarda, grevli bakanlklarn tara rgtlerinin kaldrlacak olmas, merkezi ynetimin ilde grev yapamayaca anlamna gelmektedir. Bu da, toplumun btnn ilgilendiren, salk, tarm, orman, evre gibi hizmetlerin mahalli mterek ihtiya kapsamna alnaca anlamna gelmektedir. Baka bir anlatmla, yasada yerel ynetimlere devredilmesi ngrlen, salk, evre ve orman, kltr ve turizm, sanayi ve ticaret, bayndrlk ve iskan gibi hizmetlerin yerel ihtiyalara cevap vermekten te, asl olarak toplumsal bir ihtiyac karlama zellii gzard edilmektedir. lgili yasalarda yerel ynetimlerin gerekletirmesi ngrlen hizmetlerin, ynetimin btnlne uygun yrtlecei belirtilmi olsa da, yetki genilii ve idari vesayet kurumlarn ortadan kaldrc dzenlemelere yer verilmi olunmas, merkezi ynetim ve yerel ynetim arasnda olmas gereken btnln devam etmesini zorlatracaktr. Mevcut yapda yerel ynetimler, yresel olarak rgtlenebilmekte ve yerel ortak gereksinimlerin karlanmas iin grevlendirilebilmektedir. Dolaysyla szkonusu dzenlemelere ilikin genel eletiri ve kar k noktas, merkezi ynetim ve yerel

200

ynetim ilikisinin dzenlendii Anayasann 123., 126., ve 127.maddelerine aykr olmasyla ilgilidir. Nitekim Cumhurbakan geri gnderme gerekesinde, yrrle girmesi konusunda youn abann olduu bu dzenlemelerin Anayasada ngrlen tekil devlet yapsna, idarenin btnl, yetki genilii ve idari vesayet ilkelerine ve kamu ynetimi yararna uygun dzenlemeler olmadn belirtmitir. Bilindii gibi ynetimin btnl ilkesi, devlet rgtlenmesi iinde kurum ve kurulular arasndaki btnl ifade etmektedir. Yetki genilii ve idari vesayet kurumlar, bu btnl salamak iin Anayasa tarafndan dzenlenmitir. Ancak Temel Kanun, ynetimin btnlnn temel ilkelerinden biri olan idari vesayet konusunda yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklar kapsamnda bir dzenlemede bulunmad gibi yetki genilii uygulamasn ilevsizletirecek dzenlemelere yer vermektedir. Yaratlmak anlaynn yerini, istenilen yerellik dnmle, bir merkeziyetilik rgtlenme temelli rgtlenme yerletirilmesi

temelli

anlaynn

amalanmaktadr. Temel Kanunda merkezi ynetimin grevleri, teker teker saylma yntemiyle ifade edilirken, yerel ynetimler soyut ve genel yetkili klnmtr. Bunun yan sra sz konusu yasalar, ynetim ve denetimi, il genel ynetiminden il zel ynetimine aktarmakta, devlet sisteminde yetki geniliinde somutlaan merkeziyetilik ilkesi yerine, yerellik ilkesinin uygulanmasn, dolaysyla tara rgtnn kaldrlmasn

amalamaktadr. l dzeyinde ynetim yetkisinin, snrlandrlarak merkezi ynetimin temsilcilerinden il meclislerine aktarlmak istenmesi yine bununla ilgilidir. Dolaysyla yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin retim ve sunumunda standart politikalar oluturamayacak ve hizmetlerin retim ve sunumunda aksaklklar ve

201

eitsizlikler ortaya kacaktr. Bunun yan sra, il zel ynetimlerine borlanma olanann tannmas, borlanmaya getirilen snrlamalarn azaltlacak olmas ve irketleme yetkisinin verilecek olmas, hizmetlerin retim ve sunumunun piyasa mekanizmasn tanmlayan kurallar erevesinde ekilleneceini ortaya koymaktadr. Bunun ne anlama geldii, kreselleme srecinde yerel ynetimlere yklenen ilev dnldnde daha net ortaya kmaktadr. Buna bal olarak sz konusu yasalarn yrrle girmesi halinde il zel ynetimleri, merkezi ynetimin izin ve onayn almakszn her trl faaliyette bulanabilecek, gerek ve tzel kiilere izin ve ruhsat verebilecek, ynetmelik karabilecek, yasaklar koyabilecektir. ve d borlanmaya gidebilecek, zelletirmeye karar verebilecektir. Personel almnda ve istihdamnda bte ve kesin hesap zerinde merkezi ynetimin onayna son verilecek, vesayet denetimi ortadan kalkm olacaktr. Bu balamda yeni yerelleme anlay, toplumsal kaynaklarn, kamusal alandan serbest piyasa alanna aktarlmas anlamna gelen yeni sa politikalar erevesinde dzenlenmektedir. Dier bir ifadeyle yerelleme sreci, zel sermaye birikimine kaynak aktarmaya dnk olarak zel sektr ve kreselleme ile beraber yrmektedir. Bu dzenlemeler DBnn ulus devletlerin merkezde toplanan yetkilerinin bir ksmn, btnleen dnya ekonomisinin ynetici rgtlerine, bir ksmn da siyasal gcn paylalmas amacyla yerel ynetimlere devredilmesini nermesi ile ilikilidir. Yani, yeni yerelleme anlay, merkezden taraya, taradan yerel ynetimlere sonra da merkez, tara ve yerel ynetimlerden de STKlara, son aamada da yerli ve yabanc sermayeye yetki aktarmn ngrmektedir.

202

Bu erevede yeni kamu ynetimi modelinin yerelleme anlay, yerel ynetimlerin nce zerkletirilmelerini, sonra da faaliyette bulunduklar kamu

hizmetlerinin zel sektre devrini, yani zelletirilmesini ngrerek, tm kamusal hizmetlerin ticariletirilmesine neden olacak bir mekanizmann hazrl olarak ortaya kmaktadr. Bu durum, hizmetlerin maliyetlerini arttrarak, hizmeti satn alann, deyecei bedelin artmasna neden olacaktr. nk bylesi bir yapda, kamu hizmetlerinin gerekletirilmesinde kamu sektrnn, zel sektr gibi rekabet ilkelerine uymas, vatanda kavramnn yerine mteri kavramnn benimsenmesi, dolaysyla yerel ynetimlerin de iletme gibi dnlmesi gerekmektedir. Btn bunlardan anlalaca gibi yaplan dzenlemelerin temel amac, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda yerel ynetimler lehine grev ve yetki dalmn gerekletirmek ve kamu hizmetlerinin zel sektr tarafndan retimini salamak iin, kamu ynetimine genel yetki vermek biiminde ortaya kmaktadr. Bu da, yaplmak istenilen dzenlemelerin kreselleme srecinde gndeme gelen yeni kamu ynetimi anlay kapsamnda olduunu gstermektedir. Sz konusu anlay, kamu ynetiminin rgtleniini ve ileyiini, herhangi bir iletme rgt mekanizmas gibi tanmlamaktadr. Nitekim, yrrl konusunda youn tartmalarn yaand ilgili yasalarda ve yasa gerekelerinde ska tekrarlanan, effaflk, etkinlik, hesap verebilirlik, katlmclk v.b. kavramlarn, yeni kamu ynetimi anlay ve bu anlaya dayanarak hazrlanan yasa ve tasarlar incelendiinde asl olarak piyasa mekanizmasna ilikin kavramlar olduu ortaya kmaktadr. Bu erevede effaflk ile, devletin karar alma srelerine zel sektr ve STKlarn dahil edilmesi, etkin bir kamu hizmeti ile; hizmetlerin piyasa mekanizmasna braklmas ve kamu hizmetlerinin szlemelilik esasna gre istihdam edilen grevlilerce yerine getirilmesi, hesap verebilirlik ile de; brokrasinin mali

203

sorumluluunun kamu kurumlarnn zel, serbest ve kresel denetim irketleri tarafndan denetlenmesi anlalmaktadr. zetle, ulus devletlerin uyguladklar ekonomi politikalar kapitalist sermaye birikimi koullarna bal olarak deimektedir. Nitekim, ekonomi politikalar 1930lu yllardan 1970li yllarn bana kadar i talebi canlandrmaya ynelmiken, 1970 sonras yaanan krizle ihracata dayal birikimi gerekletirmek zere, d talep ncelikli bir yap kazanmtr. Bu durum ekonomi politikalarn halkn gereksinmelerine deil, sermaye birikiminin gereksinimlerine gre oluturan ve uygulayan devletin ilevindeki deiimin bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Uluslararas kurulular ve yerelleme ile, ulus devletin ynetim ilevinin deimesine ve ulusal makro ekonomik politikalar uygulama glerinin zayflamasna karn, ulus-devlet olma niteliklerinin esas olarak zayflamadn veya kaybolmadn belirtmek gerekir. Son yllarda zellikle azgelimi lkelerde uygulama alan bulan ynetiim savnn gerekleebilmesi iin ulus devletler nemli bir rol oynamaktadr. Uluslararas piyasalarn ileyi biimi, ulus devletlerin stlendikleri yeni ilevlere bal olarak uluslararas sisteme katlmlarn gerektirmektedir. Bu nedenle ulusdevletin ilevi, bu srete uluslararas sistemin gereksinimlerini merulatrmak olarak belirlenmektedir. Ancak bu geliim, ulus-devletin ve kamu ynetiminin neminin kaybolduu anlamna gelmemektedir. Kreselleme, btn ulus-devletleri farkl derecede etkilemi olsa da, kresellemeden yararlananlar, kresellemenin yrtcs birka sanayilemi lkeden ibarettir. Bu lkeler uluslararas kurulular araclyla, yeni liberal politikalarn yaygnlnn arttrlmas ve kresel dzeyde istikrarszla neden olacak lkelerin bu kurulularn ngrd politikalarla kontrol altnda tutulmasn salamaya

204

almaktadrlar. Dolaysyla, gnmz dnyas bir yandan geliri srekli artan gelimi lkeler ile, dnya retiminden yeterince pay alamayan gelimekte olan lkeler arasndaki refah dzeyi fark giderek artmaktadr. ddia edilenin aksine btnleme, sadece sermaye iin ngrlmekte, emek ulusal snrlar iinde kalmakta ve karar srelerinden dlanmaktadr. Bu balamda gelimekte olan lkeler, kresellemeye kar sosyo-ekonomik yaplarn glendirerek ve retim dzeylerini da bamll en aza indirecek biimde arttrarak ve buna ilikin politikalar gelitirerek kresellemenin olumsuz etkilerini en aza indirebilirler. nk ancak, sosyo-ekonomik ve ynetsel-siyasal bakmdan gl olan lkeler, uluslararas kurulularn nerdikleri politikalara kar direnme gcne sahip olabilirler. Buna paralel biimde kreselleme srecinde ngrlen Trk Kamu Ynetimine ilikin dzenlemelerin, hazrlanan yasalarn henz tasar aamasnda iken, hukukun temel ilkelerine, anayasal kurallara ve kamu yararna uygun olup olmad ncelikli olarak deerlendirilmelidir. Toplumun btnn ilgilendiren ulusal yararn, toplumun belli kesimlerini ifade eden yerel kar karsnda stnlnn kabul edilmesi, yaplmak istenilene kar koymann nemli yntemlerinden birini oluturmaktadr. Yerel ynetimlerin, yerel gereksinimleri karlamak amacyla rgtlenmi olduklar gzard edilmemelidir. Bu gereksinimlerin zamannda ve uygun bir biimde karlanamamas durumunda, merkezi ynetimin mdahalesi Anayasada belirtilmitir. Bu nedenle merkezi ynetimin grevleri, tek tek saylarak deil, soyut ve genel bir biimde belirtilmelidir. Kamu ynetiminin stlendii bir hizmetin yerel mi, ulusal m olduunun belirlenmesi net olarak yaplmal ve yerel ynetimlerin stlendii hizmetler saylarak belirginletirilmelidir.

205

Yurttalara standart bir kamu hizmetinin verilmesi ve blgesel dengesizliklerin nlenmesi iin zm, yerellik temelli bir rgtlenme deil, merkezi ynetim temelli bir rgtlenmedir. Sonu olarak bir lkede ekonomik, siyasal ve ynetsel etkinliin salanmas iin ekonomik ve sosyal yapnn toplumsal refah artn salayacak biimde planlanmas gerekmektedir. Bylece lke kaynaklarnn refah dzeyinin ykselmesini salayacak alanlara ve/veya sektrlere dalm ile yaratlan gelirin toplumda adil bir biimde dalm salanabilir. Bunun gereklemesinin n koulu gl bir planlama mekanizmasnn bal olmas gereken siyasal ve ynetsel yapnn varldr. Dier bir ifadeyle bir lkedeki siyasal ve ynetsel anlay biimi, aslnda lke kaynaklarnn kullanmnn toplumsal refahn artn salayacak biimde dalmn belirleyebilecei gibi, retken kaynaklarn sadece sermayenin krlln ykseltecek biimde yoksullama dzeyini arttrabilir. Bu nedenle kamu ynetimindeki deiimler basit dzenlemeler olmayp toplumu ve geleceini ilgilendirmektedir. Byle olduu iin de, deiimin kimin lehine sonular verecei temel sorun olarak karmza kmaktadr. Kreselleme srecindeki deiimin gelir dalmn bozmas, yoksulluu toplumsallatrmas, sermayenin nndeki engelleri kaldrarak eitlik ilkesini yok saymas, kamu ynetimindeki deiimin temel amacn da gstermektedir.

206

KAYNAKA AB Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii, (2004), Trkiyenin Avrupa Birliine. Katlm Srecine likin 2004 lerleme Raporu, Ankara. AB Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii, (2001), Sivil Toplum Banda, Ankara. ABAY, Tezcan, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara. AKGEYK, Tekin, (2004) Kamu Ynetiminde Reform Araylar: KY Perspektifli Bir Yaklam, Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, ss.64-77. AKKAYA, Rukiye, (2004), Kreselleme Olgusu Karsnda Ulus Sorunu, Legal Yayn, stanbul. AKSOY, inasi, (1995), Yeni Sa ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Sempozyumu Bildirileri, Cilt.II, TODAE Yayn, Ankara , ss.159-173. AKSOY, inasi, (1998), Yeni Sa, Kamu Ynetimi ve Yerel Ynetim: Eletirel Bir Yaklam, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Ankara, Say 7, Cilt 1, ss. 3-13. AKTEL, Mehmet, (2003), Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Asil Yayn Datm, Ankara. ASLAN, Onur Ender, (1998), Devlet Planlama Tekilat: 1980 Sonras Dnm, Amme daresi Dergisi, Cilt 31, Say 1, TODAE, Ankara, ss. 103-124. ATAAY, Faruk, GNEY, Atilla, (2004), Yerelleme ve Kalknma Sorunu: Kamu Ynetimi Reformu zerine Deerlendirme, Mlkiye Dergisi, Say.243, Cilt.xxv, Ankara. ss.131-146.

207

ATAAY, Faruk, (2005), Kamu Ynetim Reformu, evre ve Blge Kalknma Ajanslar Yasa Tasars, Sempozyumu, TMMOB evre Mhendisleri Odas-Yerel Ynetim Aratrma ve Yardm Dernei, Ankara, s. 49-50. AYGL, Cenk, (1998), Neo-Liberalizmin Baarszl ve Ynetiim, Toplum ve Bilim Dergisi, 76 Bahar, ss.231-254. BAE, H.Emre, (1999), Kreselleme, Devlet ve Demokrasi, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say.4, Ankara, ss. 3-14. BALCI GKEOLU, ebnem, (2004), Sosyal Yardm ve Sosyal Hizmetler Ekseninde Kamu Ynetimi Reformu, Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, ss.115-126. BARBAROS, R. Funda, (2004), Kreselleme Srecinde Devletin Deien Rol: Trkiye zerine Bir Deerlendirme, 2004 Trkiye ktisat Kongresi 5-9 Mays zmir Tebli Sunular-Kamuda yi Ynetiim, DPT, Yayn, Ankara, ss. 1-44. BAUMAN, Zygmunt, (1999), Kreselleme: Toplumsal Sonular, ev: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar, stanbul. BAYRAMOLU, Sonay, (2002), Kresellemenin Yeni Siyasal ktidar Modeli: Ynetiim, Praksis, Ankara, Yaz Say 7, ss.85-116. BAYRAMOLU, Sonay, (2003a), Dzenleyici Devlet Dzenlenirken: OECD Raporu zerine Eletirel Bir zmleme, Praksis, Ankara, Say 9, ss. 143-162. BAYRAMOLU, Sonay, (2003b), OECD ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Ankara, Yl 4, Say 14. BAYRAMOLU, Sonay, (2004), Kamu Ynetimi Reformu ve Dzenleyici Etki Analizi, www.kamuynetimi.org. , (24.05.2004).

208

BLG, Veysel K, GKSU, Turgut, (2004), Yeni Gelimeler Inda Trkiyede Kamu Ynetimi ve Yerelleme Eilimleri, 2004 Trkiye ktisat Kongresi 5-9 Mays zmir Tebli Sunular-Kamuda yi Ynetiim, DPT, Yayn, Ankara, ss.45-86. BORATAV, Korkut, (1999), Ekonomi ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, 25-35. BOZKURT, Veysel, Kreselleme Kavram, Geliim ve Yaklamlar, www.isguc.org. (23.05.2005.) BURNHAM, Peter, (2003), Kreselleme, Apolitikletirme ve Modern Ekonomi Ynetimi, Praksis, K Say 9, Ankara, ss.163-182. BYK LAROUSSE, Szlk ve Ansiklopedi, Milliyet Yayn, Ankara. CEVZL, Ahmet, (1999), Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, Ankara. CEYLAN, Yasin, (2004), Global Etik, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, ss. 127-132. CHOSSUDOVSKY, Michel, (1999), Yoksulluun Kresellemesi, IMF ve Dnya Bankas Reformlarnn yz, ivi Yaynlar, stanbul. CILGA, brahim, (2004), Kreselleme Srecinde Devlet Sorunu ve Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplanmas, , Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, ss.162-175. CVELEK, Mehmet A., DURUKAN, M.Banu, (2002), Globalleme Srecinde stikrar Programlarnn Gerek Amalar, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, s.116-117. ss. 103126.

209

COMMON, Richard K., (1998), A Review of The Globalisation of New Public Management, The International Journal of Public Sector Management, Vol.11, Issue.6, Bradford, ss.440-450. UBUKU, Aydn, (1998), Kresellemenin Kltrel Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik Sosyal Siyasal Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara. DADELEN, lhan, (2004), Liberalizasyon, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, www.insanbilimleri.com., ss.1-66. DEMR, Mehmet, (2000), Kurumlardan Kurullara Dnm Sreci, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Ankara, Yl:1, Say:2. DKMEN, Ahmet Alpay, (2002), Kresel Elit ve Trkiyede Kresel Elit Oluum Kanallar, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, Trk Sosyal Bilimler Dernei, Ed: Ahmet Alpay Dikmen, maj Yaynclk, Ankara. DORUEL, Suut, (2002), stikrar Politikalar ve Ekonomik Byme: Trkiyenin Son Yirmi Yllk Serveni zerine Dnceler, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, ss. 126. DPT, (2000), VIII. Be Yllk Kalknma Plan, Kamu Ynetiminin Gelitirilmesi K Raporu, DPT Yayn, Ankara. DT, (2003), 5. Bakanlar Konferans, Kresel Kalknmaya Doru, 10-14 Eyll 2003 Cancun Meksika, TSAD Yayn, Ankara. DURAN, Ltfi, (1997),Trkiyede Bamsz dari Otoriteler, Amme daresi Dergisi, Cilt 30, Say 1, TODAE Ankara, ss.3-10.

210

DURGUT, Metin, (1998), Kresellemenin Teknolojik Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik Sosyal Siyasal Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara. ELLWOOD, Wayne, (2003), Kresellemeyi Anlama Klavuzu, ev: Betl Dilan Gen, Metis Yaynlar, stanbul. EKZEN, Nazif, (2001), Kemal Dervi ve 1980ler zerine, Mlkiye Dergisi, Ankara, Say 229, Cilt: xxv, ss.119-121. EMRE, Cahit, (2003), Ynetim Bilimi Yazlar, maj Yaynclk, Ankara. ENER, Meliha,-SVEREKL DEMRCAN, Esra, (2004), Kreselleen Dnyada IMF Politikalar ve Trkiye, Roma Yaynlar, Ankara. ERBAY, Yusuf, (1998), Kreselleen Dnyada Trkiye, Trk dare Dergisi, Yl 70, Say 421, 1998, ss.297-308. ERDODU, Seyhan, (2003), Kamu Personel Rejiminde Uyarlanma, Kamu Ynetimi ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler, Tartma Metinleri, Siyasal Bilgiler Fakltesi, Ankara, ss. 10-23. ERGUN, Turgay, (1997), Postmodernizm ve Kamu Ynetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt 30- Say 4, TODAE Yayn, Ankara, ss.3-15. ERJEM, Yaar, (1996) Kreselleen Ne?, ktisat Dergisi, Say 362, stanbul. ERKIZAN, Hatice Nur, (2004), Kresellemenin Tarihsel ve Dnsel Temelleri zerine, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, Say.18, ss.57-70. EROUL, Cem, (1999), Ulus Devlet ve Kreselleme Emperyalizmin Yeni Masal Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, ss. 47-59.

211

EK, Hlya, (2004), Kamu Ynetiminde Deiim Dinamikleri ve Deiimin Yn, 2004 Trkiye ktisat Kongresi 5-9 Mays zmir Tebli Sunular-Kamuda yi Ynetiim, DPT Yayn, Ankara. FARAZMAND, Ali, (1999), Kreselleme ve Kamu Ynetimi, ev. Sevilay Kaygalak, Mlkiye Dergisi, Ankara, ss. 245-278. FARAZMAND, Ali, (2001), Globalization, The State And Public Administration: A Theoretical Analysis With Policy Implications For Developmental States, Public Organization Review, December, Vol.1, Issue.4, ss.437-463. GERAY, Cevat, (2001), Kentleme Sorunlarnn zm Asndan Kreselleme, zelletirme, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 10, Say, ss.7-22. GERAY, Haluk, (1999), letiim Bilgi Toplumu ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara. ss.36-46. GDDENS, Anthony, (1999), Modernliin Sonular, Ayrnt Yaynlar, stanbul. GDDENS, Anthony, (2000), Elimizden Kap Giden Dnya: Kreselleme Hayatmz Nasl Yeniden ekillendiriyor?, ev: Osman Aknhay, Alfa Yaynclk, stanbul. GKTRK TOL, Eren Deniz, GKTRK, Atilla, (2002), Kreselleme ve Sivil Toplum Yaklam, Bilim ve Siyaset, Mart Nisan Cilt 17, Say 2. GLALP, Haldun, (2001), Ulus Devlet, Kresel Demokrasi Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yayn, stanbul. GLER, Birgl Ayman, (1994), Nesnesini Arayan Disiplin: Kamu Ynetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt.27, Say.4, Ankara.3-19. GLER, Birgl Ayman, (1995), Kamu Ynetimi ve Dnya Bankas, Amme daresi Dergisi, TODAE Yayn, Cilt.28, Say, 3, Ankara, ss.19-29.

212

GLER, Birgl Ayman, (1996), Yeni Sa ve Devletin Deiimi, TODAE Yayn, Ankara. GLER, Birgl Ayman, (1997), Kreselleme ve Yerelleme: Yerel Alt Yap Sektr, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 6, Say 3, ss. 62-77. GLER, Birgl Ayman, (2000), Devletin Yeniden Yaplandrlmas www.politics.ankara.edu.tr, (15.05.2004). GLER, Birgl Ayman, (2002a), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara. GLER, Birgl Ayman, (Der.), (2002b), Hizmetler Ticaretinde Kreselleme,: GATS, DSK-Genel , Ankara. GLER, Birgl Ayman, (2003a), Devlette Reform, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Ankara, Yl 4, Say 13., ss. 3-25 GLER, Birgl Ayman, (2003b), kinci Dalga Siyasal ve Ynetsel Liberalizasyon-Kamu Ynetimi Temel Kanunu, Trkiye Yol- Sendikas Yayn, Ankara. GLER, Birgl Ayman, (2003c), Ynetiim: Tm ktidar Sermayeye Praksis, Ankara, K Say 9, ss.93-116. GLER, Birgl Ayman, (2003d), Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, zmir Barosu Konferans Salonu, zmir. GLER, Birgl Ayman, (2004a), Kamu Ynetimi Temel Kanunu zerine, Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, ss.26-63. GLER, Birgl Ayman, (2004b), Reformlar emas: Yap Nedir? ngrlen Ne?, http://politics.ankara.edu.tr.%7Eguler/taslaknotlar.htm., (25.02.2004). GLER, Birgl Ayman, (2005a), Devlette Reform Yazlar, YAYED, Paragraf Yayn, Ankara.

213

GLER, Birgl Ayman, (2005b), 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine alma Notlar, http://ankara.politics.edu.tr-bguler.,

(12.07.2005). GNDAY, Metin, ( 2003), dare Hukuku, maj Yaynclk, Ankara. GNEY, Atilla, (2004), Kamu Ynetimi Yasa Tasars zerine Bir Deerlendirme: Devlet Biimi ve Yeni Siyaset Tarz, Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 1, Say 2, ss.1-12. GZELSARI, Selime, (2003a), Kresel Kapitalizmin Anayasas: GATS, Praksis, K- Say 9, Ankara,ss.117-142. GZELSARI, Selime, (2003b), Neo-Liberal Politikalar ve Ynetiim Modeli, Amme daresi Dergisi, Cilt 36, say 2, TODAE Ankara, ss.17-34. GZELSARI, Selime, (2004), Kamu Ynetimi Disiplininde Yeni Kamu letmecilii ve Ynetiim Yaklamlar, Ankara niversitesi GETA Tartma Metinleri, Ankara niversitesi SBF Matbaas, Ankara. HABERMAS, Jurgen, (2002), Kreselleme ve Milli Devletlerin Akibeti, ev: Medeni Beyazta, Bak Yayn, stanbul. HALL, Stuart, HELL, David, (1995), Yeni Zamanlar, Der: Start Hall ve Martin Jacques, ev: Abdullah Ylmaz, Aytnt Yayn, stanbul. HELLER, A., FEHER, F., (1993), Postmodern Politik Durum, Trkesi: kr ArgnOsman Aknhay, teki Yaynevi, Ankara. HIRST Paul, THOMPSON, Grahame, (1998), Kreselleme Sorgulanyor, ev: ala Erdem-Elif Ycel, Dost Kitabevi, Ankara. IIKLI, Alpaslan, (2000), Kresellemenin Anlam, Kresellemenin Yansmalar, TMMOB Yayn, Ankara.

214

IIKLI, Alpaslan, (2003), Yerelleme, Kamu Ynetimi Reformu ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler (2), Mlkiyeliler Birlii Yaynlar No, 60, Ankara. JAMESON, Fredric, (2000), Kreselleme ve Politik Strateji, Birikim Dergisi, Birikim Yaynclk, Kasm, stanbul. KALKANDELEN, Hayrettin, (1998), Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma Sre ve Aamalar, Trk dare Dergisi, Ankara, Yl 70, Say 420. Kamu Ynetimi Aratrma Projesi Genel Rapor, (1991), TODAE, No:238, Ankara. Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, (2003), Yerel Ynetim Sorununa Yaklammz, Ankara, Yl 4 Say 14, ss. 60- 64. KARAER, Tacettin, (1987), 12 Eyll ve Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Dzenlenmesi, Amme daresi Dergisi, TODAE Ankara, Cilt 20, Say 3, s.36-37, ss.29-54. KARAHAN, zcan, (2002), IMF Destekli stikrar Programlarnda ngrlen Yapsal Politikalarn nemindeki Gelimeler Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, ss. 127-148. KARAHANOULLARI, Onur, (2002 ), Panel GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara. KARAHANOULLARI, Onur, (2003), Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsndaki Anayasaya Aykrlklar, Kamu Ynetimi Reformu ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler (2), Mlkiyeliler Birlii Yaynlar No, 60, Ankara, s.47-67. KARAHANOULLARI, Onur, (2004), Fransa, Kamu Ynetimi lke ncelemeleri, A. SBF KAYAUM, Ankara.

215

KARASU, Koray, (2001), Profesyonelleme Olgusu ve Kamu Ynetimi, Mlkiyeliler Birlii Vakf Yaynlar, Ankara. KARASU, Koray, (2003), Kamu rgtlenmesi Boyutuyla Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, Kamu Ynetimi Reformu ncelemeleri: Mlkiyeden Perspektifler (2), Mlkiyeliler Birlii Yaynlar No, 60, Ankara, ss. 55-66. KARASU, Koray, (2004), ngiltere, Kamu Ynetimi ncelemeleri, A. SBF KAYAUM, Ankara. KAZGAN, Glten, (1997), Kreselleme ve Yeni Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul. KAZGAN, Glten, (2001), Kreselleme-Ulus Devlet ve Yeni Ekonomik Dzen, Bilgi niversitesi Yayn, stanbul. KEANE, John, (Der), (1993), Sivil Toplum ve Devlet-Avrupada Yeni Yaklamlar, Ayrnt Yaynlar, stanbul. KELE, Ruen, (2001), Kreselleme ve Yerel Ynetimler, Cevat Geraya Armaan, Mlkiyeliler Birlii Yayn, Ankara, ss.563-574. KELE, Ruen, (2003), Yerel seimler Yaklarken Yerel Demokrasimiz, ktisat Dergisi, IFMC Yayn, stanbul, ss. 11-12. KEPENEK, Yakup, YENTRK, Nurhan, (2000), Trkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, Ankara. KESKN, Nuray E., (2004), Rusya, Kamu Ynetimi ncelemeleri, A. SBF KAYAUM, Ankara. KIZILCIK, Recep, (?) 21. Yzylda Ynetiim ve Yeni Kamu Ynetimi, Yeni Eilimler ve Yeni Teknikler Trk dare Dergisi, Yl 75, Say 438, ss. 181-194.

216

KLIKSBERG, Bernardo, (1994), The Necessary State: a Strategic Agenda For Discussion, International Review of Administrative Sciences, Vol.60, ss. 183-195. KORAY, Meryem, (2001), Kreselleme Sreci ve Ulus Devlet, Ekonomi, Siyaset, Tartmalar, Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, ss. 25-48. KORAY, Meryem, (2003), Kresellemeye Eletirel Bir Bak ve Yeni Kresel Anlayn ve rgtlenmenin Kanlmazl, 2000-2003 Petrol- Yll, Petrol- Yayn, stanbul. KOZANOLU, Hayri, (2004), Kreselleme ve Uluslarst Sermaye Snf, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, ss. 169-178. KUTBAY, Ekrem, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara. LAVINGE, Maria, (1999), The Economics of Transition From Socialist Economy to Market Economy, Macmillan Press, Second Edition, London. LEFTWICK, Adrian, (1994), Governence, The State and The Politicis of Development, Development and Change, vol.25, ss.363-386. MARTIN, Brendan, (1994), zelletirme Kamu Yarna m?, Trk Harb- Sendikas Yayn, Ankara. MISHRA, Ramish, (2003), Beyond The Nation State: Social Policy in an Age of Globalization, Social Policy and Administration, Vol.32. No: 5, pp. 481-500. MUTMAN, Mahmut, (1996), Kreselleme, ktisat Dergisi, Say.362, stanbul. OECD, (2003), Trkiyede Dzenleyici Reformlar: Ekonomik Dnme Yaamsal Destek, TSAD Yayn, Ankara.

217

OECDnin Dzenli Reform ncelemeleri Trkiye Raporu zeti, ev: Vedat Uras, Ahmet Arslanolu, , Hukuk ve Adalet Eletirel Hukuk Dergisi, Yl 1, Say 2, NisanHaziran, stanbul, ss.176-189. ORAN, Baskn, (2001), Hangi Kreselleme?, Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, Ankara. OYAN, Ouz, (1998), Trkiye Ekonomisi Nereden Nereye, maj yaynclk, Ankara. OYAN, Ouz, ( 2004), Kamu Ynetimi Reformu mu, Kamu Hizmeti Kavramnn Yokedilii mi?, Mlkiye Dergisi, Ankara, Say 243, Cilt: xxv, s. 110, ss.109130. NDER, zzettin, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt: xxv, Ankara. NDER, zzettin, (2003), Kapitalist likiler Balamnda ve Trkiyede Devletin Yeri ve levi, Kresel Dzen: Birikim, Devlet ve Snflar, Der: A.H. Kse-F. enses-E. Yeldan, letiim Yaynlar, stanbul, ss.249-286. ZDEK, Yasemin, (1999), Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say 3-Eyll, TODAE, Ankara, ss.25-48. ZEN, Tayfur, (1987), Planlama Ynetimi (Trkiyede APK Birimleri Uygulamas), ileri Bakanl Aratrma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Bakanl Yayn, Yayn No: 426, Ankara. PETERS, B. Guy, PIERRE, John, (1998), Governance Without Government? Rethinking Public Administration, Journal of Public Administartion Research&Theory, April, Vol 8, Issue 2, pp.223-233.

218

PETRAS, James, (2002), Devletin Merkezilii, Kreselleme ve Direni, Cosmopolitik Kitapl 1, Trkesi: Ali Ekber, Cevdet Akn, alar Arn, Adonis Reklam Yaynclk, stanbul. POLATOLU, Aykut, (2001), Kamu Ynetimi Genel lkeler ve Trkiye Uygulamas, METU Yayn, Ankara. SALLAN GL, Songl, (2004), Sosyal Devlet Bitti Yaasn Piyasa, Etik Yaynlar, stanbul. SARAN, Ulvi, (2004), Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma Kalite Odakl Bir Yaklam, Atlas Yaynclk, Ankara. SATLIGAN, Nail, MAHUPYAN, Etyen, (1996), Kreselleme, Ulus Devlet ve Kimlik, ktisat Dergisi,.Say 362, stanbul. SAVRAN, Sungur, (1996), Kreselleme mi Uluslararaslama m ? Snf Bilinci Dergisi, Kasm 1996, Say 16 ve 17. SAVRAN, Sungur, (1998), Kresellemenin Ekonomik Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik, Sosyal, Siyasal, Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara. SEZEN, Seriye, (2001-2002), The Impact Of Globalization on The Organization of Public Administration: Turkish Case, Turkish Public Administration, Vol 27-28, ss. 3-25. SEZEN, Seriye, (2003), Trk Kamu Ynetiminde Kurullar-Geleneksel Yaplanmadan Kopu, TODAE Yayn, Ankara, s. 111. SEZER, Birkan Uysal, (1992), Byk Devlet Kk Devlet Tartmas, Amme daresi Dergisi, Cilt 25, Say 4, TODAE, Ankara. SVEREKL, Demircan, ENER, Meliha, (2003-2004), IMFnin Gelimekte Olan lkeler ve Trkiyede Uygulanan stikrar Programlar zerine Etkileri, Ynetim Bilimleri Dergisi, (1:1-2), ss. 83102.

219

SOMEL, Cem, (2002), Trkiyede Kreselleme zerine Tepkiler, Praksis, Say 7, Ankara, ss. 35-56. SOMEL, Cem, (2004), Azgelimilik Perspektifinden Kreselleme, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? Kreselleme I, ss. 199208. SNMEZ, Sinan, (1997), Kreselleme Sylemi ve politikalarnda zelletirmeye Verilen lev: deolojik, Ekonomik ve Mali Boyutlar, Dnyada ve Trkiyede Kamu Giriimciliinin Gemii Bugn ve Gelecei Sempozyumu, TMMOB, ss. 95- 102. SNMEZ, Sinan, (1998), Dnya Ekonomisinde Dnm-Smrgecilikten Kresellemeye, mge Yaynevi, Ankara. STOKER, Gerry, (1998), Governance as Theory: Five Propositions International Social Science Journal, Mart, Vol. 50, Issue 155, pp. 17-28. AYLAN, Gencay, (1994), Deiim Kreselleme ve Devletin Yeni levi, mge Yaynevi, AYLAN, Gencay, (1995), Deiim ve Yolsuzluk, Amme daresi Dergisi, Cilt 28, Say 3, TODAE Yayn, Ankara, ss. 3-19. AYLAN, Gencay, (1999), Kresellemenin Geliimi, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara. ss. 13-24. AYLAN, Gencay, (2000), Kamu Ynetimi Disiplininde Bunalm Yeni Almlar zerine Dnceler, Amme daresi Dergisi, Cilt. 33, Say 2, Ankara, ss. 1-22. AYLAN, Gencay, (2001), Reforms in Turkey: Critical Appraisal of OECDs Report, Turkish Public Administration Annual, Vol, 27-28, pp.27-40. ENALP, M.Grsan, REYHAN, Hakan, KSE, Ahmet Haim, (2000-2003), Kresel Ynetiim ve Sendikalar, Petrol- Yll, stanbul, ss. 303-319.

220

ENATALAR, Burhan, (2004), Sosyal Devlet Nereye, I. Ulusal Sosyal Politika Kongresi, DSK Ankara, ss.238-246. ENGL, Tark, ( 1999), Yerel Ynetim Kuramlar: Ynetimden Ynetiime, ada Yerel Ynetimler Dergisi, TODAE, Ankara, Cilt:8, Say 3. ENGL, Tark, (2003), Yerel Devlet Sorunu ve Yerel Devletin Dnmnde Yeni Eilimler, Praksis, K Say 9, Ankara,ss.183-221. ENGNL, Figen, (2002), Panel, GATS ve Kamu Hizmetleri, Mlkiye Dergisi, Say 235, Cilt. xxv, Ankara. TAN, Turgut, (1998), Kamu Hizmeti, zelletirme ve Brokrasinin Azaltlmas zerine, Trk dare Dergisi,Yl: 60, Ankara, ss. 73-74. TAN, Turgut, (2002), Bamsz dari Otoriteler ve Dzenleyici Kurullar, Amme daresi Dergisi, Cilt: 35, Say 2, TODAE Ankara, ss.11-38. TATAR PEKER, Aye, (1996), Dnya Bankas: Kalknmaclktan yi Ynetim Sylemine, Toplum ve Bilim, No.69, ss. 661. TMUR, Taner, (2000), Kreselleme ve Demokrasi Krizi, mge Kitabevi, Ankara. TOBB, (2000), Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden Yaplandrlmas, No:358, Ankara. TOPAL, Aylin, (2002), Kreselleme Srecindeki Trkiyeyi Anlamaya Yarayan Bir Anahtar: Yeni Sa, Praksis,, Yaz Say 7, Ankara, ss. 6384. TZM, Haluk, (2004), Kreselleme: Gerek mi? Seenek mi?, Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, ss. 147-168. TUTUM, Cahit, (1996), Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, TESAV Yaynlar, Ankara.

221

TSAD, (2001), Avrupa Birlii Yolunda Bilgi Toplumu ve E-Trkiye, TSAD Yayn No: TSAD-T/ 2001-06 / 301, stanbul, 2001. TSAD, (2002), Bamsz Dzenleyici Kurumlar ve Trkiye Uygulamas, Yayn No: TSAD-T 2002-12/349, stanbul, s.59. ULUSOY, Ali, (1995), Kamu Hizmeti Anlaynda Yeni Ynelimler: Avrupa Yaplanmasnn Kamu Hizmeti Teorisine Etkileri, Amme daresi Dergisi, Cilt 31, Say 2, TODAE, Ankara, ss.21-40 . ULUSOY, Ali, (1999), Bamsz dari Kurumlar, Dantay Dergisi, Say 100, Ankara s. 3. ULUSOY, Ali, (2004), Kamu Ynetimi Reformu Hakknda Bir Deerlendirme, Hukuk ve Adalet Dergisi, Yl 1, Say 2, Nisan-Haziran, stanbul, ss.1334-144. STNER, Ylmaz, (2000), Kamu Ynetimi Kuram ve Kamu Ynetimi letmecilii Okulu, Amme daresi Dergisi, Cilt 33, Say 3, TODAE Yayn Ankara, ss.15-32. VERSAN, Vakur, (1990), Kamu Ynetiminin Siyasi ve dari Tekilat, Der. Yaynlar, stanbul. WILSON, Woodrow, ( 1961), darenin ncelenmesi, Wilson Seme Paralar Trkiye Siyasi limler Dernei Yaynlar: Siyasi limler Serisi 1, Ankara, ss.54-73. WOOD, Ellen Meiksins, Ulus-Devlet Dnyasnda Kresel Kapitalizm, eviri:Cosmopolitik, www.cosmopolitik.com/cosmo/yazi. ( 20.05.2005). WORLD BANK, (1997), World Development Report, The State n a Changing World, Published For the Worl Bank. YAY, Glsn Grkan, (2002), Trkiye ve Meksikada stikrar Programlarnn Karlatrlmas, Kreselleme Emek Sreleri ve Yapsal Uyum, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, maj Yaynclk, Ankara, ss.174-188.

222

YELDAN, Erin, (2001), Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, letiim Yaynevi, stanbul. YELDAN, Erin, (2002), Neoliberal Kreselleme deolojisinin Kalknma Sylemi zerine Deerlendirmeler, Praksis, Gz Say, Ankara, 7, ss.19-56. YILMAZ, Gaye, (2001), Kapitalizmin Kaleleri-II DT, TMMOB Yayn, stanbul. YILMAZ, Gaye, (2004), Hizmetlerin Piyasalatrlmas: Olayn Teknik ve Teorik Boyutlar, Hukuk ve Adalet Dergisi - Say 1, Ankara, www.antimai.org., (25.02.2005), YKSEL, Mehmet, (2001), Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, Siyasal Kitabevi, Ankara. ZABI, Filiz ulha, (2003), Yeni Liberal Politikalar ve Sivil Toplum rgtleri: Dnya Bankasnn izdii Yol, Liberal Reformlar ve Devlet, KGEM Sempozyum Bildirileri, Ankara. ZENGN, Ozan, (2003), Trkiye Cumhuriyeti Kamu Ynetiminde Dnm ve OECD Etkisi, Mlkiye Dergisi, Cilt:xxv, Say:241, Ankara, ss.233-264. GATS Anlama Metni, www.antimai.org. , (25.05.2005) Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS) Gereke, www.antimai.org. (25.05.2005) Trkiye ve GATS, www.antimai.org., (25.05.2005). Trkiyenin Gl Ekonomiye Gei Program, www.hazine.gov tr , ( 15.02.2005). 09 Aralk 1999 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (24.12.2004). 18 Aralk 2000 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr , (15.02.2005). 03 Mays 2001 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr , (15.02.2005). 20 Mays 2001 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr , (14.01.2005). 08 Ocak 2002 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (24.12.2004).

223

18 Ocak 2002 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, , (14.01.2005). 25 Temmuz 2003 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (14.01.2005). 02 Nisan 2004 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (15.02.2005). 15 Temmuz 2004 Tarihli Niyet Mektubu, www.tcmb.gov.tr, (15.02.2005). 15.07.2004 Tarih ve 5227 Sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun www.politics.ankara.edu.tr ,(01.12.2004). 09 Temmuz 2004 Tarihli 5215 Sayl Belediye Kanunu, http://www.yonetimbilimi.politics.ankara.edu.tr. (20.09.2004). 24 Aralk 2004 Tarih ve 5272 Sayl Belediye Kanunu, www.politics.ankara.edu.tr , (14.03. 2005) 13 Temmuz 2005 Tarih ve 5393 Sayl Belediye Kanunu, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar, (17.07. 2005). Cumhurbakanlnn 15 Temmuz 2004 Tarihli 5227 Sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunu Veto Gerekesi, www.belgenet.com/2004, (12.06.2005). Cumhurbakanlnn 10 Temmuz 2004 Tarihli 5197 Sayl l zel daresi Kanununu Veto Yazs, http://www.tccb.gov.tr/tr ., (10.7.2004). Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun Tasars, www.politics.ankara.edu.tr , (01.12.2004). www.antimai.org. (25.05.2005). http://arsiv.hurriyetim.com.tr/fix98/75yil/70ekl.htm., (18.07.2005). www.oecd.org.oecd.pages, (22.12.2004). www.oecd.org/about.htm. (22.12.2004). www.oecd.org/puma/about. (22.12.2004).

224

Resmi Gazete, Tarih: 9/10/1984, Say: 3046, Bakanlklarn Kurulu ve Grev Esaslar Hakknda 174 Sayl Kanun Hkmnde Kararname ile 13/12/1983 Gn ve 174 Sayl Bakanlklarn Kurulu Grev ve Esaslar Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin Kaldrlmas ve Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda 202 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanun. Resmi Gazete, Tarih: 24/10/2003, Say: 25269. Resmi Gazete, Tarih: 24/12/2003, Say: 25326. Resmi Gazete, Tarih: 08/06/2004, Say: 25486. Resmi Gazete, Tarih: 23/07/2004, Say: 25531. Resmi Gazete, Tarih: 28/01/2005, Say: 25710. Resmi Gazete, Tarih: 04/3/2005, Say: 25745. Resmi Gazete, Tarih: 13/07/2005, Say: 25874. Resmi Gazete, Tarih: 13/07/2005, Say: 25874. Resmi Gazete, Tarih: 13/07/2005, Say: 25874. Resmi Gazete, Tarih: 13/7/2005, Say: 25874.

You might also like