GS. BS.

MIRCEA IFRIM
vrN Sf VIN HAN LAM Y KHOA RUMANI
? = ,
ATLAS GIAI PHAU NGIIO'I
Ph;i'n ncji tl!Jng
NguiJi d;ch: as. Nguyi}n Kim LQc
.. . . . ~ ?
NHA XUAT BAN Y HQC
HA N(n - 2004
Coordinaitor:
Colaborators:
Reviewers:
Mircea Ifrim
Member of the Medical Science Academy
Human Anatomy Atlas
Mircea !frim
Chen Feng Ifrim,
Adrian Maghiar,
Traian Maghiar,
Viscera
I Acad. Gh. Niculescu I
Prof. Dr. Cezar Niculescu, Prof. Dr. Dumilru Dragoi, Prof. Dr. Mocanu Gh.
Illustrations by E. P5.1rascuta
Translation into English - L.M.Roller
Ifrim, Mircea
Human Anatomy Atlas/Mircea Ifrim - Arad: Servo - Sal, 1999.
3 vol.; i1.; 34cm.
ISBN 973 - 9442-03-X
VaLlI - 1999 - 272 p. Bibliogr. - ISBN 973-9442-04-8
611 (081)
Loi lI!a
euon Atlas gia.i phau nglidi rna cae b:;m dang d.m tren tay co nQi dung de cl}p chu yeu
Wi cae (cd quan). Tac dUQc xuat ban b.ng tieng Anh va 18. cang trinh dftu tien
thuQc nay cua nganh Giai ph au hQc Rumani.
"Atlas giai ph au ngudi" truClc het la slJ. ke thua va phat ttl tudng cua nha gi3.i
ph[m h9C VI Francisc Josef Rainer, cha de cua nganh Giai phfru hQc Rumani. Nen tang
tli h1dng khaa hQc cua Rainer bit ngu6n tit each ohio c{lu true thea chile nang: mQi
dlu true gi3.i phftu deu dl1Qc nghien CUll va giai thich d1;ta tren Cd sd chuc nang cua chung.
Ben d6, "Atlas giai ph au ngl1di" con dang thdi mQt quan Cd ban khitc
ella y hQc dlili. D6 chfnh la quan Him sang.ICu6n sach kh6ng di vaa rno t8 cae cau
true giai phftu voi nhung chi tie't ntdm ra va b6. NgU<;lC l;;ti, no trung trinh bay cac ca'u
truc Day trong moi tlidng quan voi y nghla lam sang cua chung theo phlidng phap dinh
khu, nh5m phrit huy tai muc t6i da t(nh huu dl).ng cua giai h9C d6i voi thvc hanh
y h9c.
VOl nQi dung ki{n thuc sau rQng va hinh anh minh hO\l- lam sang phong phu, cu6n sach
nay da VU<;lt qua khuan kh6 cua mQt cu6n Atlas giai hQc thong thl1dng.
Thanh cang cua cu6n sach bAt ngu6n tU ket hqp giua quan dinh khu him sang
voi nhung ky nghien cuu moi nhat ve cau truc hinh thai (chl).p cAt lop vi tinh, ghi
hinh cQng hUdng tU, chl).p nha'p nhay quet lOp, n(ii soi). ke't h9P ay phan anh qua trinh
vua ke' thua nhung gia trj khoa h9c truyen th6ng dli<;lc thie't bdi Francisc Josef Rainer,
vua khang ngung tie'p nhung kham pha moi nhat cua y hQc d\l-i.
Voi mQt phl1dng phap tie'p hoan taan moi, thaat khoi 16i rna ta chi tie't rudm ra
chi' q.p trung vao nhung khai Cd ban nhfft, co y nghIa lam sang quan trQng, cu6n
"Atlas gilli phftu ngl1di" da d\l-t toi mQt sv thong thOling hiem tha"y trong mQt Hnh vvc v6n
rat C\l thJ la gi8.i hQc. Cuan sach chuyen khao nay, vi the, la S11 phan xung dfmg
cua mQt nganh khaa hQc gi8.i phfru d\l-i, tUdng xung voi nhung doi hoi cua ki nguyen
moi dang bAt dau.
Tac gin cua cu6n "Atlas gilli phftu ngudi" la mQt nha gilli phfru hQc co uy tin, voi tai
nang va nhung c6ng hie'n dB. dU9C bie't den tren toan the gioi, va dang giu cac chuc vl).
Chu tjch cua A.B.! - Uy ban Nghien cuu Hoa Ky, T6'ng Giam d6c cua sU: The' gioi
6 Cambridge v .. v" C6ng trinh nay cua ong dl19C danh gia la mQt dong gop c6 gift trj cua
Giai ph:iu hQc Rumani cha gilli phfru h9C toan the' gidi. N6 cling d6ng thdi 18. s\1 ket
tinh cua qua trinh ke' thua c6 phat huy nhung gia tr! khaa hQc va tinh than cua GS Rainer,
m(Jt ngudi luon hl1dng cui}c ddi minh thea theo cau cham ngon: "Ngudi thay VI d\l-i 18. ngudi
thfry dEw t\l-o nen nhung the h9C tro xua't sa.c hdn chfnh bEm than minh",
si GS. ES. NICOLAE CAJAL
Chu tjch Han lam Y khoa Rumani
3
LC:ii n6idau
Cu6'n sach Atlas gi:ii ph.u hQc. xuat ban bltng tieng Anh 1:\ ffi9t tal c6 119i dung
vtiqt qua khuon kh6 eua l;i.11 phb.u hQc kinh MQt m;)t, chung toi nhun toi nhling
chi tiet phAu c6 tam quan trQng lam sang, va khac chung Wi trinh bi\y nhling u:ng
cil,ll1g khaa cd ban dt;!a tren nhung biet Sall sAc ve cau true giai phfru.
GiAi phAu ella cd song c6 ffii)t vai tro quan trQng, khai d5.u bdl quan cua Giao
:-;11 Feancisc Rainer eho dong: "Gial phau hQc l:i m9t khaa hQc cua cd th6 song". Cling trong
hoi c<:1nh nay ma giai ph.u hQc X quang, sang bdl Eugen Flavu, mQt ct;{u sinh vicn xuat
"iic tnloc cllly eua Giao 81.1 Francisc Rainer, da chiem dUQc vi tff uu the.
Do d6. "arh Atlas nay se co feh cloi v6i sinh vien eua cac tnldng d9-i hQc y khoa, va ca doi
vdi nhung bllC sy d cac ngimh chuycn khoa khac nua. Voi cuon sach nay, hQ c6 san mQt tai
11<'1.1 honn helo ve' giai ph5u hQc lam sang rat huu ich trong thljc hanh hang ngay.
TCJi mon,{ rang, trong boi canh nhu v*y, dut1c bay to long bict dn cua t6i doi voi nhung
ngui'J! v1 da dao tai trong nhieu nam: sl Stefan Milcu, SI 1.
Fagri'isfmu. Sl Theodor Burghele, GS. TS. V.Papilian, GS. TS. Th. Riga, GS. TS. F.
Crilciul1, 31 B. Menkes, GS.TS. Z.lagnov, GS. TS. RRobacki, GS. TS. 1. Chiricula.
Dong thdi, toi xin dim dn rat nhieu SI N. Cajal va sl V.Voiculescu vi slj quan
t[lm nong va Slj. giup da than thiet cua cae s1 trong toan bQ qua tdnh nghe
ng-hip eua Wi.
TOl mong: muCIn duCjc bay to long bi(t dn toi nhung dong eua toi Ia cae GS. TS.
Cczar Niculescu, GS. TS. Dumitru Dragoi va GS. TS. Gheorghe Mocanu, vi dli giup da toi
c6 hiu qua de' ho:\n thanh cu6n sach Atlas nay.
Cutli Cun!? nhung kh6ng he kern philn Ion lao, Wi xin bay to long kinh trQng sau
nh<1"t t{ji Sl Gheorghe NicuIescu, rna tai co han dUQc cQng tile gan gui va suo't ddi
81 o:i gianh cho tai tinh chan thanh.
GS.BS.MIRCEAIFRIM
si Vin Han lam Y khoa
5
LiJi lita .............. ....................................................................................................................... 3
Lai noi ddu .. ........................................................................................................... 5
Chu'dng 1. Duu va Cd ......................................................................................................... 9
1\-10 dAu ............................................................................................................................... 11
Vung mlii ............................................................................................................................. 12
Ctl..C hoc nllli ................................................................................................................ 15
Nhung xoang c0-nh mili ............................................................................................. 21
1lnc ............................................................................................................................ 23
Ti('i'n din h hoc ................................................................................................... 24
lloc chinh thl1c ................................................................................................. 25
Nhung vung nong cua hOC va cua ........................................................... 28
Nen (san) hoc mi$ng ................................................................................................... 31
lAiai va vung Iuai ......................................................................................................... 32
H
' lh" 'b 'h" " 38
ong tuyen nucIC Qt cua oc mH;mg ................................................................. .
Yom ................................................................................................................... 41
C
" h' h h" h h' ' h" " 49
,ac l an p an p 1,1 t u9c cua oc mWng ................................................................ .
Yung hiiu ............................................................................................................................ 55
Hau (H9ng) .................................................................................................................. 55
Vung duJi ham va vung mang tai .................................................................................... 65
Vung d110i ham ............................................................................................................. 65
Vung mang tai .............................................................................................................. 66
Vung thanh quan ............................................................................................................... 67
Thanh quan .................................................................................................................. 67
Vung tuyen giap khf quan. thvc quan ......................................................................... 81
Tuyen gitp .................................................................................................................... 81
Khi quan c6 ......................................................................................................... 87
Th' d "
J,iC quan co ....................................................................................................... 89
Chu'dng 2: Ngtjc ................................................................................................................... 91
Thanh ngl,iC ........................................................................................................................ 93
Vung vu (rung tuyen vu) ................................................................................................... 95
Khoang nb'Vc ....................................................................................................................... 97
Mang ph6i ..................................................................................................................... 97
Phc quan gac .............................................................................................................. 101
Ph6i ............................................................................................................................. 103
Cay phe quan .................................................................................................................... 108
Trung that ......................................................................................................................... 116
Trung tha"t truOc .......................................................................................................... 116
Vung tim-mung ngoai tim .......................................................................................... 127
Trung that sau ............................................................................................................ 146
Chu'dng 3. B1;Ing ................................................................................................................. 155
Mb d."iu ............................................................................................................................... 157
Gioi va cac th.3.nh cua bl,lIlg ..................................................................................... 157
6 b1,111g ............................................................................................................................... 162
7
8
Phuc (I' .... lang b1;l-ng) ........................................................................................... 162
Tfing treo kct m,:tc trang ngang ........................... . .. .................. 179
Vung dq day ...... .179
tit trang-t1;l-Y t,:tng .......................................................... . . ............................ 189
\lung gan .............................................................................................. .
Vung Iflch .................... ..
T:'ing dLiai treo ket trnng ngang ...................................................... ..
..196
.216
...21S
Hong tnlng vii h6i t.rang (Hong-h6i trnng) ............................................. .. .. ...... 219
D'.li trang (RuQt. gift) ................................................................................................ 226
Khoang sau phlic ......... .. . ........................................................................ 214
CIC tuyen tlni<:Jng .................... . . ................................... 247
Th('ln .................... .. . .................................................
NiQu qulin .. . ........................................................................... 262
e,k m,)ch m{m 6 khoang sau phuc m1).C .................................................................. 265
thong huyet sau phuc 01<)e ella (; bl,lng ..................... .................. ..267
Chuoi thAn kinh giao cam thAt lung ........................................................................ 269
D
.... , (D" .... d )
aln rOl ':lng 31n rOI t10ng ................................................. . ................ 270
Chu'dng 4. Ch:'ii-u hong ........................................................................ . . .... 273
1\16 diu .... . ................................................................................... .. . ................ 275
Pillir 11l(1C ehQ.u hong ...................................................................................................... 276
l:::'lllg quang ............................................................... . . ........................ 282
C{IC cd quan sinh d1;l-e trong- clla nam giai...... .. ......... .. . .......................... 28;'')
Tinh honn .............................................. . .. .............................................. 2S7
J\.-1 ao t inh ..... . ............................................................................... 2S8
Gng tinh ...................................................................................................................... 290
ang ph6ng tinh ........................................................................................................... 291
Tuyen tien ............................................................................................................ 292
Cflc h(;mg tinh (Cclc tuyen br,mg) ................................................................................. 295
d':lo nanl gidi ........................................................................................................... 295
Ule cd quan sinh d1;l-c trong ella nil gioi....................................... .. ................. 299
Vung am d(lo ............................................................................................................... 299
Vung tv cung ................................ .. .............................................................. 804
Vung voi ti':t eung-bu6ng trling ................................................................................... 312
nll gi6i ...................................................................................... . .. ............... 319
D,1Y chi,\u ........................................................................................................................... 821
Cfle bQ phi,l.n sinh d1;l-c ngoai clla nu gi8i ....................................................................... 332
Cr'lC br) sinh d1;l-c ngoai ella nam giOi ...................................................................... 335
Clnidng 5. Mc}t so ling dVng lam sang nC;H-ngoliLi khoa .......................................... 341
:l\-19t. so ling d1;l-ng khoa ..................................................................................... 343
Chu'dng 6. Nhung khili vE'! giai phhu in vivo va nQi soi ............................... 363
Nhllng khfli v& giai ph3.u in vivo va n9i soi ........................................................... 365
Kh{l.m lam sang cae trong khoang than ................................................................. 365
Hinh ehieu dlC t<,lng trong 6 len thanh ......................................................... 365
Binh chicu cae trong 6 by.ng ten thanh b1;l-ng ......................................................... 372
Kham cae t<,lng trong khoang than d1;l-ng C1;l-... ............. ...382
Tai tham khao ch<)n 19c .......................................................................................... 399
9
Madau
Phhn tren eua than ngl1di bao gam hai
thanh philn: dau (cephalaeum) va co'
(cervix). gioi han phau each giua hai phau
nay lil mqt yang, brlt dau lit lJ cham
ngoai (inioll). dlidng nay keo dai sang hai
hen d<.>c theo dttdng tren, toi mom
chum, yang qua mom nay toi phfa
dVdi ong tai ngoai, roi tOi bb sau eua nganh
len xLtdng ham dvoi thl d6i huang di tiep
xu6ng dvai dQc bd nay dtf tOi goc xlidng ham
du(ii (gonion), r6i Lien 1'a phia trLloc qQc
thea bCl dvoi eua xVdng nay toi I} dim
Wnalhiun). d day du'dng gioi d hai ben
gry.p 1,1hau khep kin yang gioi gilta dau
va co.
Xoang tran
XlJong cu6n mOi giO'a
(xuang xoan giva)
Xl/emg cu6n mui dlfOi
(XLlang xoan duOi)
Khau cai xuong
(khau cfJi rung)
Man khau cili
(khiu cai m<lm) .-.,:.-..
dinh ____
Tru INOc man khau cai
(cung khau cai-Ilfrn). -------'
Hanh nhan (amidan) _____ -=:;;
khau cai
Tru sau man khau cai _---'1
(cung khc\u cai-hau)
dinh mieng
Co cam-IOO
Co cam-m6ng Ngach tren
hanh nhan
eua can xut1ng ue, d day dliang nay trung
oi gioi dlioi eua ho nnh mQ.eh canh.
Nhung C(1 quan nen phftn dftu ella
''b may thu nh(m cae chat" (Rainer) tue la
phftn tren eung clla tieu hoa va h6 hap,
dliQe gQi ten kh6ng chinh xae la cae
"tQ.ng" "ct1 quan")l, Nhung nha giai
phdu e6 gQi cae thanh phan ella thong
tieu hoa va h6 hap nAm a trong lang ngl,tc
va 6 bl,mg 1a "tf,tng", vi nhin tha'y chung eo
ve bong mliQt (nhay nhot), Am Vat, va nAm
trong m<?t 6 thanh m?c (6 mang ph6-i hol)c
phe mf,tc, 6 mang ngoai tim ho(le ngo?i tarn
m?c, 6 nlang bt,mg ho(l.c phlic rna tit
d6 chung co de dang dva ra ngoai dl1c;1C
Xuang cu6n mOi tren cung
(xuang xoan tren cung)
Xucmg cu6n mOi Iren
(xuang xoan tran)
/ ",.na boam
Ranh mOi sau
cai
L6 cila
voi tai (vOi nh9
Hanh nhan hau (VA)

Go voi tai (vOi nhQ
Cung d61 dOi
7(---_Ty.11.U (hongmOi)
(Iurn gal
vOI-hau
i
thanh mOo)
Khoang thanh quim
Hinh 1: Thiel do dling dQc giila dau vii eel
Oltang giai h;,ln dvdj clla vung ed, phan
deh cd va ngtJe, la mQt dl1dng bAt dftu tit
dlnh mom gai ella dot song cd thu 7, keo dai
>lang hai ben, Wi mom eung cae xut1ng vai,
!'oi d6i huang di ra trUoe va vao t rong, dQc
theo ba trvae ella hai xUdng don, Wi bd tren
, d!ch III danh philp IIII'ng LaM "vIscera", c6 nghia
chung ta cltc t><> co quan Irong co Ihl!; a Iilc
gl3 lrinh ngu6n g6c clla III "viscera" lCu,s1 phillill tfnh ngli
c6 nghia la nh/in, b6ng, Iron, ICm, mOl O'liu ,,' chi nhling bO
ph('m, co quan nAm Irong 16ng ngl,lC va /I: bl,lng nhe thanh m,c
bao b9C, nUn c6 O'lIQc nhimg tfnh ch1 Ir!n. Tuy nhi!n, ngay
nay nghia Clla let nay 0'1I<;JC rna rng ,,4 chi C3 nhiAu b
co quan khac khOng a I rong 16ng ngl,lC va IS bl,lng, nhll mai,
mii)ng, hliu. c6 Ih' d!ch til "viscera" sang li4ng Vii)\ ta "lang"
"co quan".
II
(gQi li:l dua phu ra ngoai) chi qua mQt
duting ddn gian, du sau lam thung
to[l.ll bQ chieu day CUD. cac thanh gioi h:;m
diC 0 n6i tren. Thu*t ngu dl1Qc dung
d6 chi' cac bQ ph*n cua thong tieu hoa va
h6 hap a phtin tren cua than (dfiu va c6)
la kh6ng chinh X{\C, vi chung kh6ng a
trong mQt 6 thanh do d6 chung kh6ng
duCjc baa bQc bal mQt mang thanh bong
mliQt va :lm, tuy nhien cac nay nhm
d nhung vi trio ma toi dUQc chung thi
phal phflU tich, dt chung ra khoi vung cd
t.h chua chung.
Cac "tq.ng" d ph<in trim cua than ngutii
nay deu llam d ph <in giua (vung dung
dQc glua eua than ngudi), ca_ trong hai phftn
cua phftn tren than ngl1di, tUc 18. a dfiu va d
vung trl10c cua c6, nhung vung nay Sf!
mang ten eua phan tl1dng ling.
Nhu the, d dau, ngay giua co vung
nuli, tq.o nen bdi mQt xUdng ben ngoai va
hai hoc mili a trong sau, phia duai vung hoc
mui 180 viJng ming voi cac m6i tren va
duOi. v:\ vung dim (hinh 1).
o vung truac cua c6 lien tiep c6 cac
vung dudi cdm, vung xudng mong, vung
tuy{/n giap va vung s/.fn nh6n (toan b9 cac
vung nily hQp thanh vung thanh quan), roi
toi vung khi quiin, trong be sau cua ho
llnh mQ-ch canh, keo dui toi t(m khuye't finh
11I(lch canh (incisura jugularis) (xem q.p I).
Oloi hai bi?m cua cac (cd quan)
t.huQc c\u<Jng tieu ho8.-h6 hap, d trong vung
c6' truoc 18. hai dUdng thAng dung, theo quy
udc. W cae khop lic-don tai bd duoi cua
xtidng ham dual.
Tu)' nhien, do?-n dau cua thong tieu
hoa con c6 cac cd quan doi (co hai cd quan
doi xling), do d6 chung phai nam d hai ben
cua dUdng giil'a. D6 b nhung d6i tuyen
nuoe bQt Ion: doi tuyen dUal ham va d6i
tuyen mang tai, nh6'ng tuyen TIlly mang ten
cua cac vung tUdng ling. Cac tuyen dUdi
ham d phia dUal xUdng ham dudi, a
hal ben cua vung duoi dm, con cac tuye'n
mang tai thi nAm a phia dudi 6'ng tai ngoai,
giUn co' lie-don-chum va bd sau cua 'nganh
len xudng ham dudi. Giua vung mang tal
12
va vung 1a vung cd don, d lop nong
cua vung nay c6 miu nh6 ra trl10c (mfru
trudc) eua tuyen nudc b9t mang tai cung vOl
O'ng bal xua't eua tuyen gQi 18. o'ng Stenon
(dQe thea tieng 18. xte-nong).
Vung mui
(Regio nasalis)
Vung mui co nhiing gidi sau day;
phia tren la mQt dudng th&ng nam ngang di
qua die'm goc mui (nasion) (la
nhau giU'a dudng khop mui-tran va
phtlng dung dqe giua); ben dUal la mN
dUdng thiing n&m ngang di qua die"m dudi
mui (lil di'nh eua goc hQp bdi bd duoi cua
vaeh mlii voi moi tren); a hai ben la hai
ranh tiep noi nhau: ranh miii-mci va ranh
mui-mi mdt.
Vung mlii c6 hlnh nhu mQt hinh
thap voi ba ben va mQt day (gQi la thap
mui). C::tnh trude, tue 18. song mui (dorsum
nasi), di tU gO'c mili, Wc lA die"m goc mui
(nasion) tal dau mlil con gQi la dinh mui.
Song mui nam d giUa hai m:)t trude-ben cua
thap mlii; hai nay trai chech sang hai
ben tOi cae ranh mlii-ma va mlii-mi mflt,
hai ranh nay l::ti chinh lii. hai ben cua
thap mlii. M:;it ben thu ba cua thap mili 10.
sau, d sau, va lien tiep voi ca_c hoc mlii.
Day eua thap mlii chinh la hai lo mui
(nares), ngan each voi nhau bdi b2l duoi cua
vach mlii.
Mili co be ben ngoni phil bai da, va
be ben trong phil bai da-niem lien
tie'p voi niem h6 hap cua cac hoc mlii.
N5.m trong be day, giua hai be mi}.t ben
ngai va ben trong nay In cae Idp khac cua
vung mlil:
Idp mo lien ket-ma dtioi da
lop cd va
khung xudng-sl,m.
Mlii nh6 ra truoc so voi m0-t, c6 hinh
va kich thuoc rat thay dSi. Phan dual
cua cac trlloc-ben cua mui di d9ng
dllQc, thnnh canh mui (alae nasi). Tu
dinh mai di ra phia sall co m9t nep da.
Vach mili va nhung bd tl.}' do cua cac canh
mili gioi hai l6 mui (nares), phan a ben
ngoai nhat cua 16 mili gQi In nhung diim
canh milL
Chieu cao cua mili dllQc tfnh W dilm
goc miii (nasion) toi ctiim dudi mili, va
chieu rQng cua mG.i la khoang cach giua hai
ctie'm ccinh maio Ty s6 giua chieu cao va
chie'u rQng cua mili gQi la chi s6' mili. Phan
b6 cua chi s6 mili tren to<'m cau mang tinh
chat thich nghi va thea lu$.t Thomson
Buxton thi chi 56 nay tang len til cac vung
toi cac vung am (hinh 1-6).
Cau true: a phan tren cua mui, lop da
mong va de di dQng, nhllng a phan dlloi
mui, da trd nen day hdn va dinh hdn vao
cac lop d sau. Da dllQc cung cap bai nhieu
mau va chua nhieu tuyen bi'i nhdn. 0
phan tren, da de tach khoi cac lOp sau;
nhllng a mla dllOl fhi da dinh ch(lt van cac
cftu truc s\lll-sQi a lOp sau hdn.
Lap rna lien ket-rnd duai da mong,
chi c6 chu yeu a phan tren cao cua vung
mui, nhllng hall nhll kh6ng co a khu vl.}'c
cac canh mili va dinh miii.
Lap Cd do cac cd bam da m(lt
2
nen,
va bao gam cac cd duoi day:
- Cd kieu hanh (ho(lc cd thap cua miii),
bam s1,ln ben cua canh mili va vao
xudng mili (os nasaIe, cling gQi 1a xl1dng
so'ng mili) rai di toi va bam da a
vung nAm giua hai cung long may.
- Cd mili (musculus nasalis) bao gam hai
phan: phdn ngang (pars transversa) ho:)i.c cd
ngang mili va phdn canh miii cd nil
mili. Phlin ngang clla cd mili di tu lop can a
song mlii va bam vao sau clla da a
ranh mlii-ma. Phlin canh mili cua cd mlii
thi b:it nguan tu sau clla ranh mlii-ma
va den bam vtw lap sau cua da d bd
dlldi cua hai I6 miii (nares).
2 Cae eo bam da eon l1l1<;le 99i 18 cac Cd net
- cd nang moi tn!n va cdnh mili (m.
levator labii superioris alaeque nasi) bam
nguyen uy van m{i t ben mom tran cua
xlldng ham tren va vao mom mlii cua xlldng
tran (tuc mom {5 mM trong cua xlfdng tran)
rai toa xuong bam vao lop sau cua da a
canh mili va moi tren.
- cd h(1 vach mili (m. myrtiformis)3 xuat
ph at tu ho cd la cua xudng ham tren va tu
ho nanh rai den bam tan van lop sau cua da
a phan vach mlii di dQng (hinh 5).
Khung Vung mlii dUQc
nang da bai mgt khung xl1dng-S1,ln.
Phan Xl1dng cua khung hQp bai mom
tran cua xl1dng ham tren, cac Xl1dng mui
4
,
gai mlii truoc va mom khiu cai cua xUdng
ham tren, hai mom Xlldng nay gidi hJ;ln 16
hinh qua Ie (Wc 1(\ 10 trudc cua h6c mui
xudng).
Ll.}'c nen cua dQng tac nhai til' nhung
ding a phia trudc cua cac ham dQc
thea hai mom tran cua xUdng ham tren, len
toi vom SQ (calvaria), nen mgt khu vl.}'c
Xl1(1ng gQi la tr1,l khang ll.}'c mlii-tran .
Nhung ll.}'c nen til cac rang ham dau tien
truyen dQc theo cae dl1dng ll.}'c duoi 6 mAt
cua cac tr1,l go rna, roi cilng h9i t1,l VilO cac
tr1,l mlii-tran noi tren. T6ng ll.}'c nen noi
tren du<;!c truyen qua cac tr1,l mlii-tran toi
xU(jng tran va cac xudng mlii, tJ;lo nen mQt
tr1,l khang ll.}'c tran-sang trudc cua xudng SQ,
do xUdng sang va dlldng khop lien-tran hQp
thanh. Nhl1 phan trl10c cua cac hoc
mlii duqc d6ng khung bai hai tr1,l khang ll.}'c,
cac tr1,l nay bao cho phan trl1dc cua cac
hoc mlii va dong thdi dung lam khung
xl1dng nang eta cho mlii.
Cac Xl1dng mlii (cling gQi la: xl1dng mui
chinh thuc) la hai manh Xl1dng d{ic hinh
b6n cJ;lnh, tiep khop voi nhau b tren dl1dng
giua, nen mgt vom, hai bd ben cua vom
nay t\1a tren bd trl1dc cua cac mom tran
Xl1dng ham tren, va b phia trm thi vom tiep
khdp vbi gai mlii cua xl1dng trim_ 0 tren
3 Co h{l Of;ich maf (m. myr1fformfs) con l1l/<;le dich Ii] cO /tJ
4 XUdng mai (os nasa/e) con 9Qi la Xl/dng s6ng mui ho(i.c
Xl/ong mUi chfnh therc.
13
dudng giua ve phfa sau, vom clla hai xudng
mlii tie'p khdp vdi monh dung thiing clla
xudng sang, do do vom nay tang cUdng cho
he thong nang da d giua hai ho'c mlii (Wc la
";anh dUng thiing xUdng sang va xUdng la
mia
5
). Bd truac cua mam khAu cai clla
xudng ham tren c6 tac dvng nang da cho bd
sau clla cae 10 mlii trudc clla ho'c mlii xUdng
vil. vach mlii cling bam vao gai mlii clla
xlMng ham tren.
* Nih ben duai clla khung xudng Sl:m
clla mlii chi' h9P bai cac s\ln, bao gam: cac
s1;in ben cua mili (cartilago nasi lateralis),
Ii hai mimh sl,ln hinh tam giac, n&m a hai
ben dudng giua thuQc ve hai m;)t trudc-ben
clla thap mlii, xen van giua xudng mlii va
canh mili (alae nasi) a moi ben (hinh 2).
- Sl.j..n canh miii ldn (cartilago alaris
major) lil. sl.1n doi, nAm d phia dudi s\ln ben
clla mlii, hinh mong ngt!a, giai ph An
trudc ngoai Clla cac 16 mlii. 81.1n cimh mui
lOn co hai nganh, ngimh trong tham gia vao
ph.n di d9ng clla vach mlii, va nganh ngoai
t9-o nen khung cua canh mlii (hinh 3, 4).
Khoang trong giua nhung s1,ln tren
ella mui dut;lc biS sung bbi cac cau mang
xd, trong be day clla cac ming nay c6 co
m9t so lut;lng kh6ng co d!nh nhung mieng
s1,ln nha gQi la S{ln ph{l, s{ln canh mili nhd,
sl!n vitng va s1j.n lua; cay. Mang xd xen
giua cac s1,ln lien tiep vdi mang xUdng hol)c
mang s1,ln
6
d xung quanh.
81,1 tiep giap giua ph.n xudng va sl.1n
cung tham gia vao hinh thai clla mlii.
Lap dztai niem mae: d bd cac 16 mui,
da phu be m;)t ben ngoai cua mui qul)t sau
vao trong cac hoc mlii, va tdi muc bd dUdi
clla nhung sT/-n ben clla mili thi da tiep noi
vdi niem m9-c h6 hap clla ho'c mlii. PhAn da
d day (a be ben trong clla mlii) dfnh
vao mang s\m (ngo9-i S1,ln) , do do neu
bi m1,ln nhQt a vung nay thi rat dau.
5 XUdng 1.3 mia (vomer) con 99i 1011 xUrJng l/fiji cay.
S Mang xUdng. mang sl!n con chJqc 99i la ngOl;li c6t va
sun. Iii m6 lifln ket baa b9C a Mn ngoaj cac cau truc xUdng
va sun.
14
Hoc miii: Be ben ngoai ella vung
mlii d ca. hai beh se tiep no'i vao phia trong
va ra sau vdi be ben trong clla ph..n
n..m d phia truoe ella cac h6c mlii. Be
ben trong clla d09-n truoe-duoi cac hoc mlii
dUQc phll bai da, c6 hinh mQt ang vdi chieu
dai khoang 15 mm (gQi la tii/n dinh mili).
Thanh ben ngoai clla tien dinh Wong ung
voi canh mlii va thanh ben trong chinh Ill.
uach mili (septum nasi). La dudi clla tien
dinh chinh la cac 16 mlii. La tren clla tien
dinh nAm d m uc dut;lc gQi la thm mili
(limen nasi), tuc la mue d do ldp da phu be
clla tien dinh tiep noi vdi ldp niem m<,lc
h6 hap; them 'mlii co hinh clla mQt khe hinh
tam giac. 0 truoe clla nhung 16 mlii,
sat hai ben dinh mlii, thi bd dUdi clla cac
canh mlii hdi qU?t ra phia sau gioi h9-n mQt
khoang nha d ben trong gQi la ngach dinh
mili. Trong lOp da clla dUdi cac tien
dinh mlii, co cac tuyen b8 nhdn vil. nhung
long rung (uibrisae), cac 16ng nay dai ra va
tro nen cung hon theo tu5i.
Hai canh miii co tac d1.}.ng dAy kh6ng
khi tai niem khuu giac, neu kh6ng co
tac dQng clla canh mlii thi cam th1,l khuu
giac se bi giam.
kham phkn truoc cua cac hOc mlii,
ngudi ta 811 d1,lng phudng phap soi mili va
soi hoc mili tit phia trUde.
m{lU va day than kinh vimg miii
D(mg mgch ella vung mlii gom co:
- d{)ng m(Lch s(i'ng mili, 18.. mQt nhanh
cua di)ng miit, dQng m9-ch nay 18.
nhanh bEm clla duy nhat cua di)ng
canh trong. DQng m9-ch sang mlii phan bo
eho vung goc mlii, s6ng mlii va tiep n6i voi
dt;ng m(Lch gac (m6.t) Ia nhanh clla dt;ng
m(Lch mij.t, nay d6i khi cung
tach ra mQt nhanh cho song mlii, canh mui
va mQt nhanh cho vom
- d{Jng m(Lch canh mili: la nhanh ella
dQng m9-ch
Tinh mqch thu mau clla vung
mlii HI. rinh mach canh mili va finh mach
gac (mdt), ca hai deu la nhanh cua tinh
mg.ch m(it. thong tinh m9-ch ms;it tiep
noi a vung g6c trong cua mat voi tlnh mg,ch
mat tren, tInh nay se db vao xoang
Unh mc;tch hang ij trong h9P SQ, do d6 ne'u
n;)n mt,m nh9t con non (chua thanh mu) d
vung mili thi e6 dftn toi h:).u qua viem
tinh mQ-ch huyet khoi d xoang tInh ml;1ch
hang, day 1a mi}t tinh tq.ng Him sang n$ng.
Mqch bgch huyet (bgch mgch) cua
vung mili dU9C phan thanh cac nh6m sau:
nh6m tren: thu bl;1ch huyet r6i
db vao cac huyet a vung tren
tuyen mang tai va cac truac tai;
. nh6m giua: thu nh$-n huye't dt; db
vao cae hl;1ch bl;1ch huyet duai tuyen mang
tai;
nh6m duai: thu nh$-n huyet
d5.n ve nh6m hl;1ch dudi ham.
Th,j,n kinh V/;in d9ng dU9C tach ra tU
cac nhanh cua day th:ln kinh mat.
Than kinh cam giac dUQc dam baa
bqi day than kinh tam thoa, thong qua
nhung nhanh:
thfrn kinh duai-rong rQc (mili ngoai),
1;\ mi}t nhanh t(i.n cua day th:ln kinh mili-
mi, day than kinh nay 1l;1i 1;1 nhanh cua
day than kinh m<'it; nhanh duai-rong rQc chi
ph6i cam giac ij vung goc mili.
day th.n kinh dudi () mAt, 10. nhanh
t:).n eua day th.ln kinh ham tren; day th.ln
kmh dliai {) m<'it chi phoi cam giac cho ph.ln
ben ngoai cua vung mili;
- nhanh mili ngoai (day th.ln kinh canh
mili), la mt nhanh cua day than kinh sang
trude (day than kinh mili trong); than kinh
nay bi la nhanh tl}n cua day than kinh
mili-mi, mt nhanh cua day than kinh
mat. Sau khi tach ra khoi day thAn kinh
sang tntac, thi nhanh mili ngoai di len
ngoai cua xudng mlii tdi cho xUdng TIlly tiep
khdp vdi cac sl,ln cua mlii, vUQt qua gidi hl;1n
nay va tiep tl,lC di ij dudi da cho tdi ti).n dinh
mlii. Nhanh thin kinh mlii ngoai nay chi
ph6i ca.m giac d phan trudc-dudi cua mlii.
Phia sau cua thap mlii la cac h6c mlii.
Cae hoe miii
(Cavum nasi)
H6c mlii hinh thanh mot he th6ng
dudng h.lm c6 nhieu ngach, d ph.ln
trung tam cua khoi xudng m;)t, va dUQC
phan thanh hai nu:a bdi m(lt vach d chinh
giua (xem I).
Cac hoc mui thong voi cac hoc hdi gQi la
cac xoang cg,nh mui (sinus paranasales)
xoang hdi eua mi;it: d6 la cac xoang
tran, xoang ham, xoang budm, va xoang
sang. Ve phia truoc, cac hoc mili (xl1dng)
md ra ngoai bAng hai 16 gQi la cac zJ mili
trude. Ve phia sau, cac hoc mili (xl1dng)
thong vdi ph:in h(;mg-mili (con gQi la ty-
hau)7 bdi hai 10 gQi la cac lo mili sau. Cac
h6c mlii la cd quan nglti; vi vi tri cao cua
chling, cac hoc mili la ph.ln tren cung cua
dudng ha hap.
M6i h6c mui c6 b6n thanh, d6 la: thanh
ben ngoai khong deu va thanh ben
trang, thanh tren va thanh duoi; ba thanh
sau nay c6 cfi'u truc ddn glan hdn.
'" Thanh ben trong cua hai hoc mlii la
mQt khung xUdng-Sl,ln chung cho ca hai h6c
mlii nen con gQi la vach mili (septum nasi),
vach mlii hQp bdi manh dung thAng cua
xudng sang (lJ ph fin tren), xudng la mia
xudng ludi cay (d phfln sau va d110i) va
vach sl,ln (d ph;in trudc).
Veieh mili duc;!c phu bdi niem d;
tach khoi nen xUdng-Sl,ln. Cach bd sau cua
10 mlii trudc 1,5cm, dai khi co thay mQt
16 nha cua cd quan Jacobson con gQi la Cd
quan lei mia-mili (organum vomeronasal),
la m9t 6ng nha di tich phoi thai, dUQc lot
bdi niem tren m(lt chieu dai khoang
7 Trang tai lil)u Gial phau hoc tiing Yil)t trll6"c h9n9
ciJng 99i la hau. Vi hau thOng vai ba Cd quan kh,k nhau
o phia tnrOc. la h6c mai, Mc mi(mg va thanh quan, nEm dlt9c
phAn biE)t thanh ba phan: ty-hau (philn miJi), kMu-hau (phan
va thanh-Mu (phan Ihanh quan). Neu sa ng6n
ngu thong Ihltang thi c6 the 99i ba phan d6 Ian 11I<;!1 la h9ng-
mOi, hC;Jng-ml(mg Ya h9ng-thanh quan. Trang lai liE)u nay
chUng 10i SLr ca hai danh philp n6i trAn. Ngoai ra
kha:u-hau, thanh-hllu con dlt<;!c 99i la thu'9ng - h9n9
(epipharynx). trung-Mng (mesopharynx) va h!J-h9n9
(hypopharynx) (xem thllm cM thich 14),
15
vili milimet. a phcin duoi cua vach mUl,
trong lOp niem m!;l.c co mQt ''vet m!;l.ch", la
mQt vung rat giau mau, va thudng la
ndi xay ra chay mau cam (chay mau mlii).
* Thimh tren cua moi hoc mlii can g9i la
fran hoc mili, la mQt mang dai theo chieu
tniac-sau, va cong 16m huang xuong phfa
du'oi, chi rQng khoang vai milimet. Trim
h(rc mili kf tu phia truoc ra phfa sau h9P
bai: cac xztdng mili (can g9i 1a xu'dng song
mlii), gai mili cua xztdng trein, mdnh ngang
cua xztdng sang (can g9i la manh sang:
lamina cribosa) va than xztdng bztdm. Tr:ln
hoc mlii ngan cach hoc mui vai h9P va Ia
phan xu'dng de gay va nhat cua so-mat, vi
manh sang rat mongo . .
* Thil.nh dvdi can g9i la (ho$.c san)
eua hoc mui, cling co hinh nhu' mi)t
m{mg, nhung mang nay ri)ng hdn va ngiin
hdn so vai trb.n cua h5c mui. Scm hoc mili
ngan each cae hac mui voi hoc Ba
phtl.n tv truoc eua san hoc roui hinh thimh
boi mom khdu cdi cua xztdng ham tren, can
mQt phtl.n tu sau la manh ngang cua xztdng
khti'u ceii. Niem mf,lC phu nen hoc mui che
kin mQt ang nho g9i Ia ong rang cUa
(ductus incisivus) ho$.c ong khdu cdi trztac.
* Thanh ben ngoai cua cae hoc mui h9P
thanh bdi m$.t trong cua cac xVdng ham
tn2n va cdnh trong cua mom chan blidm,
hai xu'dng nay tiep khop 16.n Ivqt voi:
xztdng (os lacrimale);
mdnh dz/ng thdng cua xztrlng khdu cai;
cac khai ben cua xztdng sang (con gri
la me cung xudng sang);
xztdng cuon mUl dztdi (concha
nasalis inferior) con gri la xlidng
xoan dztdi.
Xztdng sang Ia yeu to' ehinh hinh thanh
nen thanh ben ngoai cua h6c mlii, vi v*y
xu'dng nay la dUQ"c coi la ''xvdng chinh cua
mili" (Guerran). Cac xVClng tham gia van
thanh bm ngoai cua h6c mlii girli hl"m hai
6ng va rnQt 10:
- Gng mili-l ho$.c ong (canalis
naso-lacrimalis), ong nay girli d phia
ngoai boi xUClng ham tren, xUdng va mom
16
cua xztdng cuon mili dztdi; 0 phia trong
bdi chinh xUClng cuon mui duoi; ang
Ia dUdng th6ng giua hoc mAt voi hac mlii,
qua ong nay mtoc mAt se d6 vao ngcich
milt dztdi.
- Gng khau cdi ldn ho$.c ong khii'u ceii
sau, nAm giua xudng ham tren va xudng
khftu cai; 5ng nay ngan cach hoan toan voi
hac mlii va chi co 10 md ra d vom cai;
- Lr5 bliJm-khdu cai (foramen spheno-
palatinum) giai hf,ln bdi mi)t khuyet cung
ten va xztdng bztam; qua 16 nay, ho' chan
bztdm-khdu cai th6ng vdi hoc mlii, va cung
qua 16 nay rna bo kinh chinh
clla hoc mui di vao h6c mui, do do 16 buaro-
cai dvqc coi la "r6n" clla h6c mili. 8
Cae xu'dng ellon rniii xu'dng
xoan): Thanh ben ngoai cua cac hoc mlii
kh6ng rna go ghe do co cac xudng
cu6n. Thvc ra day chi la cac la xudng, cong
10i ve phia long cua h6c rolii, va co chieu dai
theo hVdng tnioc-sau.
Xrtdng cufIn miU drtai ho(ic xLtdng
xoan dztai (concha nasalis inferior) la m9t
xUdng rimg va 13. xUdng dai nha't
trong so' cac xVdng cuon; Xl1dng eu6n duoi
n.m bAc ngang qua 10 clla xoang ham, che
kin ph:ln dvoi ella 10 nay, va tiep khop voi
gd cuon clla cac xVdng ham tren va xUdng
khu cai, va tiep khop voi ca xudng
Cae xrtdng cuon (xodn) tTen va giiia
(concha nasalis superior et media) kh6ng
phiii la cac xudng rimg rna 1ft cac bQ
cua xUClng sang. Ed tren clla cac xUClng
cu6n nay dinh khoi ben eua xVdng sang
me cung xUClng sang).
Xztdng cuon giita hinh thanh nhv mi)t
mom hinh vo-van nh6 vao phia trong, Wi
g:ln sat voi vaeh mui, va do do phan chia
hoc mlii ra thanh hai Mng: t:lng tren, Ia
vung khltu gidc (regio olfactoria) va tang
dudi Ia viing h6 hap (regio respiratoria).
XVClng cu6n giua keo dai ra trVac va ra sau,
8 "R6n': Iii ngiJ chi nai cac m<;lch mau va day than kinh
trung (Ii vila \la (Ii ra khoi m9t Cd quan. vi r6n phOI,
r6n Iilch,
V1.1Qt qua d ben tren cac xoang sang ra phia
tru'dc va ra phia sau, khop voi mao sang
(hoQ.c g(j cuon trEm) cua xu'ong ham tn'3n va
xu'ong khfru cai. Xuong cuo'n tren nha hon,
nhl.lng co hinh giong voi xu'dng euon
giua; eo con c6 mQt xuong cuon thu: tu
ha<)c xu(}ng cuon tren cung (xltdng euon
Sanlorini). Phi a tren cac xuong euon la
'lung iren cuon (hoi;ic ngach buam-sang),
phia trlioc cua ngach nay e6 [0 cua xoang
bu{Jm md vifo hoc mlii. M6i xu'dng eu6n
cung vui thanh ngofri cua h6e mlii d ph:1n
tlldng ling, gioi h?n mQt khoang gQi la
ngdch mili (meatus nasi).
Nhung ngaeh miii
Ngdch mUl tren (meatus nasi
superior) chi 18. mQt khoang nha, n<'im d
phiin sau cua hoc mui, trong ngach mui
tren thay co 2 ho?c 3 16 nha cua cac tf[ bao
sang sou (cellulae posteriors) md 'laO ngach
mili nay.
Ngdch mUl giita (meatus nasi
medius): (j thanh ben ngoai cua ngach nay
c6 nhieu cau
- BQt sang (bulla ethmoidal is) baa gom
llli)t te' bao sang hinh t6 chim en, thanh
tren eua te' baa sang nay la mQt la xu'dng
thu9c ve xu'(1ng xoun giU'a;
- MQt nhieu 16 nha eua nhU'ng te'
ha(} sang tru'oc va giU'a md ra d ben duoi va
phia truoc eua b9t sang (vao mQt ranh d
phia sau eua b<:mg nay);
- Nhl ngdeh mui giila hoQ.c 16 th6ng
giua nhf1:ng ngaeh mlii;
- Mom moe, la mQt hi xuong c6 hinh mQt
lUdi gUdm eong, t\1 tach ra di vao vitng de
/nUL (agger nasi) - mQt vung 16i lm khae
eilng do mOt te' bao sang t(l.O nen - mom
m6c vUQt qua 16 eua xoang ham, r6i tie'p voi
xUdng euon duoi d phia duoi, va voi xUdng
kh:lu cai d phia sau;
Khe ban (hiatus semilunaris)
ho:)e ranh moc-bqt, nllm d giU'a bqt sang va
mOm moe;
- Phiu sang hoi}.e ong tran-mili lien tie'p
voi khc ban biit cheo khoi ben
xUdng sang; day la mQt "6ng thong nh6 len"
eao tren d6 hinh thanh xu'dng cuon giib_
Ngach mui dliiJi (meatus nasi inferior): (j
phan tru'oe cua bd tren cua ngaeh nay co 16
du'oi cua ong md van ngach.
L6 eua xoang ham bi ehe Hlp d phia
duoi bdi mom ham cua xliong euon du'oi;
xoang ham md vao ngaeh mfi:i giua.
mfJ-c mlii: Niem phil thanh
ben ngoai cua hoc mlii dinh chQ.t voi lop
ngo(l.i cot (mang xuong, cua eac
xu'ong, va dUQc g9i la niem ngo?i c6t.
Niem ml;lc nay phu be mQ.t cae xu'dng va 16i
ra luon sau vao trong nhf1:ng xoang cr;rnh
hoc miii va nhung tt bao sang (gqi chung la
eac xoang hoi). Rieng xoang ham thi kh6ng
nhu' vi}.y, vi niem mG.i ehe Hip hai 16
cua xoang, va chi eho xoang th6ng voi
h6c mili d phia sau va phia tren b(ji mQt 16
n<'im d phia tren mom moe. Cac 16 eua tat ca.
eac xoang hdi deu md 'lao ngach mG.i giU'a
la do chung c6 cung mQt nguon goe ph6i
thai voi h6c mlii tlidng l1:ng, ttl ngu6n goc
ph6i thai chung nay ve sau moi e6 s\1 phan
ly khac nhau. V m{it djnh khu, thanh ben
ngoai cua hoc mili c6 phan chia thanh
ba vung kha-c nhau: vung d phia trlioc
phiing nhan, vung d phia sau c6 cae ngaeh
vi c6 nhU'ng xudng euon va vung tren la
vung khuu giae.
Cae m\lch mau va day than kinh (hinh 6)
mgch ehinh eung dip mau cho
hoc mG.i HI. nhanh eua dOng mt;Ich ham
tren, gqi la d(jng mt;Ich bl1dm-khdu cdi, va
nhung ngu6n phV la nhung nhanh cua
dqng mt;Ich milt va d(jng mqch mij..t.
D(jng mr;zch buam-kh6.'u cdi
(a. sphaenopaiatina) ehui qua I6 bl1dm-
khdu eai (du'qc coi nhu' "ron" cua hoc mili)
thoat ra khoi ho' dUdi-thai dudng, r6i
phan chia thanh nhieu nhanh gqi ia cac
dong mf;lch mui sau, mili ngoai, va mili
trong (aa. nasaies posteriores, laterales et
septi).
- D(jng mr;zch mui trong (con gqi la di)ng
mr;zch vach mui) se tach ra nhung nhanh
mlii tren va ngoai phan ph6i cho vung
eua xuong cu6n tren, r6i di che'eh vach mlii
17
tai g:ln ong rang crla thi no'i tiep voi
d9ng mJ;lch khftu cai xuo'ng, d9ng mQ-ch nay
di ngang qua man khftu cai (ho<ii-c khftu cai
mgm)9 til phia truoc ra phfa sau,
- Nhiing dQng m(Lch mui ngoai, doi khi
hqp nha't thanh m9t than chung, ph an bo'
cac nhimh cho cac xUdng cuo'n mili va cho
cac ngach mili dudi va giua.
'" Nhi1ng nguon dqng m(Lch phl:l baa gam:
- nhung d(jng m(Lch sang truac va sau
(aa. ethmoidales anterior et posterior), dgu
1a nhanh clla dQng mJ;lch mAt; nhung d9ng
sang nay cung cap mau cho vling
khuu giilC va cho niem clla vung truoc
xUdng cuo'n, cilng nhu cho xoang tran;
- dng mqch dudi-vach miii, la m9t
nhanh clla d9ng phan nhanh d
vung trudc-dudi clla vach mili.
"Vet la m9t vling nh6 niem
n5.m d ph:ln dudi-trudc clla vach mui, d day
cac d9ng mJ;lch da mo ta a tren no'i tiep voi
nhau. H:lu het nhung trudng hqp chay mau
cam (chay mau mui) n<ii-ng thlidng xay ra d
phia sau ella "vet m:;1ch" va mau chay ra la
tu d9ng ml.lch mui trong.
Tinh mgch dgu di kern theo cac dQng
mJ;lch cung ten. Chung thanh hai
luoi: m9t luoi nong a trong niem mJ;lc
va. mQt mQ-ng sau a trong c6t-mQ.c (ngo<;li
cot). Nhung tInh mQ-ch trong xUdng chay
thiing tdi ''ron'' clla hoc mili, va la nguan chay
mau trong phiiu ciit xUdng cuon. Mau
tInh mJ;lch clla hoc mui mQt phAn duqc dftn luu
qua nhilng tlnh mqch mili sau van dam roi
tlnh m(Lch chan budm, m9t ph:ln qua nhung
tlnh mqch miii tren tOi xoang tlnh mqch hang,
con mQt ph:ln nh6 qua nhung Hnh m:;lch
de; vao tlnh mqch mi,it.
Mach bach huyet (bach mach) tao
nen nhung 1uoi phong ph-d. n&m' a
trong niem mui, va cung giang nhu cac
Hnh mQ.ch, chung dAn luu b<;lch huyet theo
ba hudng: tdi nhilng bJ;lch huyet sau-
9 Mim khiu cai. khiu ceti mAm, trong mOt s6 Illi lio?u
tieng Vio?l Inioc day cOn g9i la man hau. Trang tai nay
chung 16i chi d!ch la man kh.1u cai hoitlc kh.1u cai mem vi thea
ti6ng Latin thl chi c6 hai tlt -palatum molle", "velum palatinum"
de chi phan nay, va l?oi Ihw[ll ngG' lieng Anh va tieng Phap
cling Ian iu'QI la soft palate va voile du palais .
18
hau, tdi cac c6 sau, va m9t phan nh6
hdn tai cac huyet dudi-ham.
Thein hinh gidc quan (khriu gidc)
dUQc dam baa bdi day th:ln kinh khuu giac,
bao g6m nhigu sqi xuat phat til vung khuu
giac clla niem mui, va hQp tren
m9t tich khoang 2 centimet vuong, d
mat tren clla xudng cuan tren va a ph.1.n
mui ngang vdi muc d6. Day than kinh
khiiu giac la nhung b6 sqi tn,lc clla cac te
bao clla niem mac khuu, cac te' bao khuu
giac nay n&m rai 'rac, xen l.ftn giua nhilng te
bao nang dB clla ldp niem Nhung te
baa khuu giac luang cl,l'c se tiep xuc th6ng
qua cac khdp thtin kinh (sinap) vdi nhung
te baa mu-ni (ho<ii-c mil su) clla hanh khuu
bdi sQi trl,lc ella chung, sau khi nhilng sQi
trl,lc nay da chui qua nhung 10 clla manh
ngang xudng sang. Tit day nhilng xung
thftn kinh khuu giac se tn,tc tiep di tdi vung
khuu nao, khong qua m9t trJ;lm trung gian
nao nua, va do d6 dt1dng d.n tru.ygn khuu
giac chi baa gam c6 hai ndron.
Than kinh cam gidc duqc dam bao
bai nhung nhanh tan cling clla ddy than
kinh budm-khilu cai, m9t nhimh clla day
than kinh ham tren, day nay lQ-i Ia nhanh
thu hai clla day than kinh tam thoa. Ngudi
ta phan cac day thiln kinh miii tren
(nn. nasales superiores) tai phan nhanh chi
pho'i cam giac d phan niem m:;lc phll cac
xUdng cuo'n giua va duoi, day thiln kinh
miii-khtlu cai (n. naso-palatinus) thi chi
phai cam giac a vach mlii, va nhung nhanh
clla nhung day thftn kinh khAu cai trudc va
giua thi chi pho'i dm giac d ngn hoc mui.
N goai ra, co mQt nhom nhung sqi than kinh
th1,1c n&m trong day thftn kinh buom-
khAu cai, chung xuat phat til hqch chan
budm-khtlu cai honc hach budm-khtlu ccii.
Nhung sqi than thl,l'c tren di tdi
hach cai la nhung sdi tach ra tl1
m'Qt day th:ln kinh, gQi la day than kinh
Vidien (dQc la vi-dieng), n:lm trong o'ng
chan buom, thong qua re giao cam clla dam
ro'i. thiln kinh quanh d(jng mQ.ch canh trong,
va tU cac day thiln kinh da thong qua day
than kinh m(it va ddy than kinh thit.hau.
Day thftn kinh mlii trong day than
kinh sang trudc, la nhanh clla day thi'in
kinh miit chi pho'i cam giac a vung 10 mui
va phan trudc clla mlii.
xuong Ie
I
"
XU'ong tr<'m
XU'ong mOi (wong s6ng mOi)
Mom Iran xuong ham tren
_----- Sun ben cua mOi
phl,l cua mOi
canh mOi 16'11
f) (tru ngoai)
Sl,ln canh mOi nho
LomOi
Hinh 2. Cae eua rniii (nhin W phia ben ngoai)
Xoang tran
xuong mOi
(wong song mui)
Manh d(mg Ihang _______
xL/l1l1g sang
Sun b'n cua mui
Sun vech mOi _____ ...
(sun Ie mia)
Sun canh mOi 16n __ -
(tru trong)
Gai mQi trvoc
Xlfang Ilfai cay
(Xlfong Ie'! mia)
6ng rang clla
.. .
Mao ga wong sang
/ Manh ngang 'u""g s'ng
// (manh sang)
/" La wang buOm
Xoang blfOm
Manh trang mom
chan buOm
Manh nam ngang
wang khau cai
Mom khau cai wong ham tfen
Hinh 3. Cae eua rniii (nhin W phia ben trong)
19
Dinh mOi
mOi
Vaeh mOi (vaeh giDa mOil
Sun canh mUi Ian (tru trong)
Sun canh mOi Ian (Iry ngoai) ===::::::::::::::::::::::i
__ -------Canh mUi
Sun vaeh rnaii
(vach gii1a mOil
LOng mOi
Gai mOi \rude
Hinh 4. Cac clla mui (nhin tit ben dlfai)
Xuong Iran
H6c rnlt (6 rn't)
Mom I&n xuong _______
ham \r&n
Xuong 1& __
Sun ben eua mUi __
Sun canh mOi Ian -------Tj
(Iru ngoai)
Sun canh mOi Ian
(tnJ trong)
Sun vach mUi (vach giDa mOil
xuong mOi (wong 56ng mOil
Khemi
_----:;7 Sun ml mal
Co nang mOi tr&n
va canh mOi
.,....-.;;:-----_ Co mOi, phan ngang
(co ngang mOil
Co mOi, phan canh
mOi (ea no mOil
Co ha vaeh mOi
Cav6ng mOi
Hinh 5. Thap mui (khung va cac ca)
20
Xoang tran ------,!i
DOng mach mang nila Wac
Gai tran
Xuang mGi (xllang
s6ng muil
Day "kinh mGi
va dOng mach vach mGI
NMnh mGi ngoai (Vl) ---_....:
Vaeh mOi (vaeh giCta mGir
Sun ben eua mui
Mao ga xuang silng
Htmh khlru, cu6ng kh(tu, cae day tMn kinh khw g(ae,
dng m<;lch sang tnIac
Cae day thAn kinh kh(ru giae trang, dOng m<;leh vaeh mui
Mimh sang (manh ngang xllang sang)
Xoang bUOm
H6 yen
'7:.it:== Mat doc
t--' Cae day tMn kinh va dOng
mach vaeh mOl
Dc1y kinh mui-khau
dlnh mGi
Sun canh mOi ian
Dinh mGi--
caL dOng magh vaeh mGi
Hanh I)han hau (amldan)
Mac
LO mGi sau
Vach mOi (phan di dOng) __ /
Day kinh va dOng __
mach mOi-khu cai ___
MOl tr6n---
6ng rang ella ______ ---.J
LO hau eua vOi tai (vOi nhD
GO' vOi tal. ;
Man kMu cal (khau cal
Cung truac d6t di
--'---- (Iurn gal
L ___ Khau cai Xl..fOl1g (khau cai cling)
Hinh 6. Cae mau vii day than kinh (ala niem mae mui
Nhiing xoang c<;Inh miii
(Sinus paranasales)10
xoang ct;lnh mili la nhling xoang
hdi phl.l thuQc vao cac hoc mui, vi chung
phat :,;inh tu cac hoc mui va. clmg nh*n
khong khi tit cac hoc milL Nhling xoarlg
cq.nh miii phitn bo thanh bon nh6m: cac
xoang sang, xoang tran, xoang bU'om, va
xoang ham: cac xoang nay tlll.fdng hay bi
nhiem khuf1n Ian tu hoc mui vao va gay ra
viem xoang.
OIl xoang eanh mUI. Iii ngfr chi ehung cae h6c nam a
trong kh6i xlIClng mat. ehlia kh6ng khi. va (feu th6ng vOi cae
hoc mui. Co m6t 56 ten gQI khik 130: xoang hOi, xoang
Cae xoang nay (fl/oe goi t6n theo t6n ella xlIClng ehlta cae
xoang <'6
Cae te bao sang
(Sinus ethmoidalis seu labyrinthus ethmoidalis)
(Xoang sang me cung sang)l1
Cac te bao sang vo-j soluqng tit 8 den 10
te bao, hinh thanh mQt thong ng6c
ngach, nl1rn trong be day cua hai kh6i ben
xl.lrJng sang. Nhung te bao sang deu rna
thong ve phia ben trong vilo cac ngach mili
tren va !;iua, nguqc ve phia ben ngoai
chung duqc ngan each hoan toan voj cac hoc
mAt bdi manh hoc m6.t cua xUdng sang. Cac
te bao sang lien quan: ve phia tren vo-i
mang nito cling va nao (ncn co dan Wi
" Xoang sang bao sang: 130 eae xoang e1;lnh m(ji
hoae xoang hoi a trong xllClng sang. Tuy nhi6n, vi eac
xoang sang bao g6m rift nhi4iu h6e nhe, n6n mil; h6c (fl/QC gQi
Itl tiS bao sang. Cae bao sang (f4iu nam a trong hai kh6i
b6n ella xl/dng sang, lam eho eae kh6i xl/ong nay e6 cau true
roit phltc tiilP boi nhieu h6e, ngaeh nhe, h9P nhiJng h6e,
ngaeh (f6 (fl/ge g<;l; t6n 130 mit eung sang.
21
cae bie'n chung a mlmg nao va nao khi bi
viem), ve phia ngoai vai hai hoc mAt, ve
phia sau vai xoang buam, va ve phia du'ai
vai xoang ham, cae te' bao sang d phia tru'ae
con lien quan ve phia tren vai xoang tnln,
xoang nay co dUQe eOlIa m9t te' bao
siwg-trcin ZJn.
Xoang tran
(Sinus frontalis)
La hoc hdi co hinh thap ba ml\it va m9t
day, xoang tran xuat trong giai
tre em va co mue d9 phat thay d5i.
Thanh truae eua xoang day, va tu'dng ung
v(ji vung 16ng may; thanh sau eua xoang
mang hdn, lien quan voi mc:mg nao va qua
cae lap mang nao lien quan vdi thuy tran
eua d(Li nao (qte trU:de eua ban edu d(Li
nao). Thanh trong eua xoang trim la vach
gian-xoang, ngan each hai xoang trim d hai
ben voi nhau, hai xoang nay bao gio eung
kh6ng b:lng nhau ve kieh thuoe; thanh dUal
dl1QC xem la day eua cae xoang tran va lien
quan voi hoc mAt va xudng sang. Xoang
tran th6ng voi ngaeh mili giua bdi 6ng tran-
mui, ong nay c6 16 md VaG phlu cua ngaeh
mui giiLa n:lm d cve trm eua khe ban
C6 lam thu th6ng xoang
tran b:lng each dua ong th6ng qua ngach
mui giua.
Xoang bllOm
(Sinus sphenoidalis)
Cae xoang buom d hai ntia ben eua
than xU:dng bU:dm, hai xoang hai ben dUQc
ngan each vai nhau bdi m9t vach rat mango
Cae xoang buom lien quan: ve phia tren voi
h6' yen (sella turcica), trong ho c6 chua
tuyen yen (con gQi la tuye'n nao), ve phia
sau vai mq.t doc, ve phia ngoai voi cac
xoang tlnh m(Lch hang, trong xoang tinh
m9-ch nay con chua d9ng canh trong,
va cac day thlln kinh SQ so III, IV, VI> va
VI, con ve phia duoi thi xoang buom liEm
22
quan voi hau (hQng). Thanh tru'oe eua
xoang buom nhin VaG phan hdu-mili (con
gQi la ty'-hau), va co m9t 16 nha md thong
VaG ph an nay eua hau, nhung 16 bi lap bdl
m9t mang ngan niem va bi khoi xltdng
cu6n giiLa ehe khuat tam nhin. Xoang bllom
co thJ co kfch thuoc nha, trung binh,
IOn; trong trudng hQp xoang Ian thi e6
se thong Val cac ngach n:lm trong be day
cua canh ldn xU:dng bu:Jm, trong nen eua
mom chan bu:um, ho:;i.e thong voi 6ng thi
gicic, hoi;ie voi xoang ham, eilng nhu voi
ngaeh d mom cua xr.tdng cham.
Xoang ham
(Sinus maxillaris seu antrum Highmori )
(Xoang ham hang Highmor)
Xoang ham la mQt hoc nam trong than
eua xU:dng ham tren, nhung thanh eua
xoang c6 thJ chi' la nhung tam xudng mang.
Hinh cua xoang cung gi6ng voi hinh
eua than xUdng ham tren, We la hinh thap
c6 bon mi;it bEm (deu gQi Ia thanh xoang) vdi
mQt day huang VaG phia trong.
Thanh trude tudng ling voi h6' nanh va
la thanh phftu thu@.t, vi dudng VaG xoang la
dudng qua ranh ltJi-mci 12, ph.n dUal eua
thanh nay c6 dam r6i rang trm bAt
cheo qua. Thanh sau va ngoai thanh
duoi-thai dUdng) lier.. quan voi h6' chan
buam-kha'u cui, trong be day cua thanh nay
c6 day than kinh ding sau day
than kinh rang sau) di V':W chia nhimh
toi cac rang. Thanh tren (con gQi la
thanh 5 mii.t) la min d mdt, trEm thanh nay
co ranh dum 6' mt'it ch9-Y tU sau ra truoc, roi
tiep tl,1e vai ong du:Ji 0" mdt. Ranh duoi 6
mAt lam thanh mQt gd xt1dng 10i vao bm
trong xoang. Thanh trong eua xoang tlie 1a
day thap, tudng ling voi thanh ngoai cua
cae ngcich mui giila va dUdi, e6 m9t 16 r9ng
gqi la [6 xoang ham (hiatus). (] ngach mui
giua, 16 xoang ham c6 mom moe di ngang
'. RSnh r::lnh ti;lo nAn bai mt bAn (bm ngoai) la m-\il
trong rna va ben kia, (ben trong) Iii Ic;!i phu bO rang (be
dU'Oi) cua xll<lng ham trm.
qua vb. phan lOn 18 bi lap kin bai niem m<:tc.
d ngach mlii duoi, 10 xoang ham bi bit kin
hdi mom ham cua xudng eui{n dUdi, nhung
V1 trf nay chinh la dUQc chQn chQc
xo::mg ham. Bd truck cua xoang ham tUdng
ling vdi ong miiil. Bd duoi cua xoang lien
quan voi cua hai rang ham IOn dau tien
va rAng ham be thli hai, do do xoang hay b!
<'tnh hUdng bdi nhung vg ding. Binh
thu(Jng xoang ham chua khang khi. Hinh
vii. kfch thuac cua xoang kha thay doi.
Xoang nha vdi tich dudi 8 centimet kh6i
co th& la binh thudng ho<!c do h$,u qua cua
qua trlnh khuftn mq.n tinh. Xoang
tan voi tich vUQt qua 15 centimet khoi
co the" thong voi cac ngach: ve phfa tren
ng-ach nftm trong bg day cua nganh len
xu'dna hiun tren, vg phia ngoai ngach nAm
trong x/.Ldng go ma, ve phia duoi uAm trong
be dily cua b(t huyt rang cua vom khftu cai,
va ve phi a sau-tren cung co th& co ngach
n:lm d phAn tren cua xudng khdu cui.
Hoc
(Cavum oris)
JI6e ming ho<!c (W tie'ng Hy
LQ.p: stoma = m6rn) la b9 ph(l.ll d:lu tien,
ho.$,c d m.$,t cua dudng tim hail.. Nhd
c:'lu truc cua nen b(i phQ.n nay c6
chU'c nang la hoan thilnh giai dau cua
qua trinh tim hoa, va kim so at cha't luqng
cua thlic an bAng cac hO<:J,t d(ing: nhai, tham
miOc b9t, va nu6t khoi thlic an; cung nhu
vf).y, vi co cac thanh gioi h6c va
cac cd quan chua dVng d ben trong, rna am
thanh philt ra W thanh quan se duqc
thanh l(ji n6i phat ra ro rang va co hiJu
dUQc (hinh 7).
H6c ca'u t<:J,o nen bdi m!)t khung
xudng voi hai xUdng ham, cac ca'u truc
phan mem se dUQC phan ba'd nang hdn ho<}.c
sau hdn so voi khung xUdng nay, cung
t<:J,o nen cac thanh cua h6c
1J H6"c mi('mg co the con goi liiI 6
Cac thanh d nang cua ml!?ng chinh la
cac vung nang cua m.$,t, bao gom: cac moi,
cAm va vung cd dn.
Nhung thanh b sau cua mleng: phfa
tren va trong nen vung khau cui (can
gQi la vom phfa duai t(;lO nm ntn
(hoc san) Val a giUa la ludi va hai
ben la cac vung cua cac tuye'n nuac bQt duoi
ham va duai ludi.
Vg phia sau-ben, h6c lien quan
voi hai vtlng Ian vung dudi-thui dUdng
va vimg chan bUdm-ham, hai vung nay
chua nhung thanh ph.n mau va th.in
kinh la nguon cung cffp mau va chi phoi
thfin kinh cho phan Ion hoc
Hoc rnb ra phia truac bbi khe
(rima oris), khi cac moi giil yen d tu
the bat d(ing, thi khe nay chi la m!)t khe ra't
voi chieu nAm ngang tit 4-5 cm, gioi
bai cac bd tl.,i do cua cac moi tren va
duoi. Hoc thong vg phfa sau voi hau
(h9ngj14 bai mQt 18 md thudng xuyen, gQi 1<\
tiin dinh hau ho<}.c h9ng-ming (eo hfiu-
hO{lc eo h9ngj15, eo co hinh cua mQt
cung voi chieu cong lorn nhin xu6ng phia
dUOl va ra sau, dU:Qc gidi d phia tren
bai man khau crii (can gQi IS. khdu cui
me'm) , d hai ben bdi cac nep khdu crii-lui1i
(con gQi In cac trl!- trudc eua man khdu crii),
va d phia duai boi ndi tiep n6i giua hai
phfin day va than cua luai.
Khi hai cung rang (ham rang) tren va
duoi khep l1i1i sat voi nhau, thi h6c
chi con 18. mQt khoang 010, voi kh6i lUdi
chiem het phlln trung tam cua
NguQc h6c chi trd thanh mQt
khoang sv khi no chU'a cac tich
chat rAn, chat long, hdi khi, ho<!c khi
14 Hl1v cling 99i la hpng hai tU nay coi nhl1 dong nghia, la
thCl' hai clla 6ng lieu hoil xen giii'a va Ihl,Sc
quan. Tu h9ng dl1t;1c dung phd Ihong hdn (viem hong, dau
h9ng), nhling trong nhUng Ihuoitt- nglr kep bao g6m hai hoi71c
ba tU thi hau va h9ng c6 Iht1 dung thay doi cho nhau. (vi dl,l
ty'-hliu, eo-h9n9, ung thll h{J-h9n9, amidan hAu, cO nang
hau. Cd khll hBu, co vOi-Mu ... ). Trong lai li$u nay lu Hl1v va
H9ng dU'QC dllng thay cho nhau va la dong nghfa.
Eo la 16 thong giii'a h6c mi(lng va phan
clla h;!iu ho.(\c khBv- hliu). Trang mQt s6 tai lieu
Giai phliu h9C 10 nay c'lI1<;1c 99i la eo-h9n9. Trong lai
chUng toi chi slt dl,lng hai thuoitt ngii' eo eo
va la !'long nghTe.
23
MOi tren __ eu mai Iren
Gung rang tren (ham rang
Khau cai xlIang (khau cai clffig)
Man khau cai (khau cai mem) ----f
Ihit (illcri gal ------;,
Mep (mOi, m"ngj--__
Eohong (eo-hau) -----"
Ham II" ai---_+\""
Gung rang dLlrn {ham rang d"'.J-----\:"'"

fTry sau man khu cai (cung khau caihau)

HCilnh nhan (amidan) khau cai
. tnJOc man khau cai (cung khau caillIm)
tren ILlcri (illng ILlm)
Mat dllrn ILlrn
r V dLlm ILlcri
Ham mOi dllm
'-I'---Lrn
durn
...a ... Ranh m6i-cam
Hinh 7. Hoc nhin 16ng III phi. IrtfCsc
IU:oi n,lt ra sau, khi djch hai
ham rang cach xa nhau ra (ha
khoang cach giua hai ham rang khi mifi!ng
ha r{mg co Wi 4-5 cm, khi do khoang
cach giua cac bd tl,1 do cua cac rang cva d6i
difi!n nhau d hai ham tren va dl1Oi.
Hai cung rang (ham rang) va
m (bit huyt rang) cua cac xl1dng ham
phan chia h6c ra lam hai phan:
- Phan 0 phia ngoai cac ham rang
gQi 180 tin dinh ming;
- Phan nAm 0 ben trong cac ham rang
du:qc gQi lit hoc ming chink thue.
Hai phan nay cua h6c thong voi
nhau qua cac khe giua cac rang va qua m(>t
khoang tr6ng dung nllrn 0 phia sau
cua cac rang ham cu6i cung gQi la k hoang
sau- riing ham, khoang nay tr6ng ngay
cii khi hai ham rang khep voi nhau.
24
Tien dinh hoc
(Vestibulum oris)
Khi h6c mu:mg 0 tl1 the khep, thi tien
dinh chi la rn(>t khoang ao co hinh
mong ngl,1a rna chieu cong 16m hl10ng ra
sau, dl1qc gidi 0 giua m(>t ben (phia
t rl1C1c-ngoai) 13 rnoi va rna, va ben kia (phia
sautrong) 180 cac cung rang (ham rang) va
biJ rang cua cac Xl1dng ham co lqi
che phU
16
.
Voi chieu caD trung binh ti1 4-5 cm, tien
dinh mifi!ng gidi boi cac tui cung,
nen cac ranh cua phiu tiin dink tren va
dl1(ji con gQi 18. vam tie'n dink
'8 CUllg rang ham rang va biJ rang eua cae l(u'Clng
ham c:6lfli phu goi chung la cung rang-Ic;li
tren va duai). Moi ranh cua tien dinh
dUQC phan thanh hai mla-ranh, nita-ranh
phai va trai, bdi mQt nep hinh liem gQi la
ham moi (frenulum labii superioris et
inferioris: ham moi tren va dudi).
d phia rna cua tien dinh ngang
vdi muc rang ham tren thu hai co 10 rna
ming eua 6'ng Stenon, Wc la 5ng bai xuat
ella tuyen nuoe bQt mang tai (papilla
parotidea: nhu tuye'n mang tai).
Tie'n dinh thong voi hoc
ehinh thU:c d khoang sau-rang ham, gioi
h0n sau cua khoimg nay la mQt n(p, n:im
trong be day CUll. nep 18. day ch6ng chan
budm-hiun, huang thiing dung, khi ha to
thi nhin thiy nep nay a phia trong
clla h6'
Hoc chfnh thLtc
(Cavum oris proprium)
La phftn sau cua mleng, n6.m d phia
sau-trong eua d.c cung riing-lr;Ji; hoe
chinh thuc hinh b.u dvc, hdi theo ehieu
tren-duai, phfin sau rng hdn phftn trudc;
kieh thuoc cua hoc chinh thuc cung
Iii kich thuoe cae ehieu cua di.c cung rang
(haITI Wc la: dUdng klnh truoe sau:
7.6 em, dUdng kieh thiing dung: 2,5 em, va
kinh ngang: 4-5 cm do khoang giua
m(lt nhai cua hai rang ham Ion euoi eung a
hal ben, va 18. 2,6 em neu do khoang giua
hai rang ham be d hai ben.
Hoc chinh thue gioi a phia
trEm b6i vbm kh6u cai xudng eo niem m\l-C
phil, niem mSic nay tiep tvc ra phia sau
phu khung Cd-m\l-c cua man kh6u cai (khdu
cai nre'm) (hinh 7-9).
Ve phia trude-ben, hoc ehinh
thli:c dUQe gioi hl;ln bdi cung ding va bai bd
xUdng co 19i ehe phu cua cac xUdng ham
(We bd ding cua dic xUdng ham tren
va dudi)17. d phia sau, hoe chinh
thue thu nha dftn chieu ngang ve phia eo
va nllm sau giil'a cae bd trude
cua hai nganh len eua X\1dng ham dudi, loi
vao trong hoc khi ha to, va
thanh dung thiing cua tien dinh h.lu, ph.ln
nay cua hoc chinh thuc nftm giua hai
viing chan budm-khdu ccii d hai ben, do d6
e6 th@ van dUQc vung chan budm-kh6u cai d
dO\l-n nay dU:Clng
Gioi dudi cua hoe ch(nh thuc
1a ne'n (ho$.c san Phftn giil'a
eua nen la luBi, lUdi 10i len thanh
mQt khoi IOn van trong hOc ehfnh
thuc, va cung voi eung rang-IQi d hai ben
gidi h?-n eae d.nh gqi la ranh huyt-ludi.
Ranh huyt-lu?!i (a moi ben) la m9t
khoang hinh tam giac keo dai, vdi dinh a
phfa sau gidi h\l-n bai bd rang nftm
d phia ngoai cua day luai. Ph.ln truCle cua
ranh huyt-lUdi c6 V cua tuyen nude bQt
duoi luai nho len, v nay a phia sau tiep sat
vdi miu nha ra truoc cua tuyen nude bot
dudi ham, cung vdi 5ng bai xuit cua tuyen
nay gQi la f/ng Wharton (dQc theo am 1a
Oac-tong). Nhung V 16i cua ca.e tuyen dudl
ludi tl;lo nen dudi ludi, doi khi la hai V
hinh mao ga, nen gQi la mao duai IUdi.
a tren dUClng giGa, c6 ham lu?!i (frenulum
linguae), khoang 1 cm phfa sau ch6 bam cua
ham nay co mQt u nha gQi la cc tuye'n nudc
bqt, a giGa dinh cua eVe nay c6 10 rna van
eua ong Wharton (ductus sub man-
dibularis: ong dudi ham), hdi ra ngoai
eua 10 ong Wharton co 10 cua ang bai xuU"t
ehinh cua tuyen dudi 1uai, gQi 18. ong Rivinus.
Tuyen nuoe bQt duai lUdi con eo nhieu ong bai
xuit phV (tu 1012 ong) cung rna van
ranh va chi eo thd nhin thiy khi
sOl kinh p hong d\l-i.
17 Gac r!l.n9 cua hai ham phal lrign W Irong cac ho 991 la cac
rang, d cac bo duai va Iren cua cac xl1dn9 ham Iren va
duoi Il1dng ltng. Cac bo nay dU'Qc 99i la bel nMg, c6
niem phu 99i la 11);. cho dli hinh dung, m91 so
5ach giao khoa liang 99i hQp cac rang va cac bo
rang c6 phu nhu'lay la cung rang It:;Ji.
25
Niem. Toil.ll b9 hac
dUQC lat deu d*n bdi niem m:;tc, niem
nay chi' khang phu ph:in vanh cua cac rang.
Tu}' thea tung vung trong h6c
niem rat khac va c6 cau
truc thich nghi voi nhi1ng giai do:;tn tien-
tieu hO{l khac nhau cua kh6i thuc an.
'Bi1t dAu tU 10 (khe d ndi
tiep n6i gii1a da va niem m:;tc tren cac moi,
niem m:;tc tiep tl,lC phu be mQ.t trong
cua d.c moi va rna, va chua d1,1ng nhieu
tuycn miOc b9t mioc_nhaylH (c6 ca te baa
tict nuoc b9t loang va te baa tiet nuoc
nhay), rat nha, rai rac trang tfing
m6. Can phai n6i rftng cac tuyen nhi) nay
aUQc phan b6 t$.p trung d:;ic a nhi1ng
vung c6 ho:;tt d9ng chilc nang m:;tnh hem, vi
dl,l cac tuyen d vung rang ham cua
tien dinh.
Khi tU m$-t trong cua moi va rna quQ.t
len phu bd rang cua cac xUdng ham,
t.hi niem m:;tc I:;ti thich nghi voi mQt
chuc nang moi, d6 la chiu suc ep. Do v$.y,
niem m:;tc a day tra nen dfiy hdn, dai ben
hdn, kern long leo hdn va giau rna sQi hdn,
tra thanh m9t mang sQi-nhay, va dUQc g9i
Ia lqi. Lqi phu lien t\).c tu m:;it tien dinh
(m$-t t.ruoc-ngoai) cua cac bd ding
sang m*t Ivai (m:;it sau trong) cua cac bd
nay, Iuan qua cac khe giua cac rang, va t<;lO
nen mi}t bao ch&c chin a xung quanh c6 cua
cae rang, baa nay phu chdm rnQt chut len
phan c6 rang giai phfiu. d phftn 1Qi phu
chdm len c6 rang nay, hinh thanh mQt lui
cling vong quanh rang, tui cung nay nang,
rna trong be day l:;ti c6 chua doStn yang tran
cua day chling huyt-rang; do do binh
thudng giua niem m:;tc (IQi) va be rnl).t dic
ding th1,1c s1,1 khong tiep xuc voi nhau.
'8 Tuyen mfoe bQt co ell hai IOi,'li Ie bile tiel mf6e b9t loang va
tiel nUoe nhay. eon (!Ude 99i la luy6n pha luyen
hon h9P,
26
d phia mQ.t Iudi (m$-t sau-trong) cua bd
rang cua cac xUdng ham, thl 1Qi
khong c6 cung tfnh chat gi6ng nhau gii1a
ham tren va ham duoi.
o xUdng ham tren, niem phu to an
bQ be ml}t cua vom caj gii1 nguyen
tinh cha't sQi-nhay voi chuc nang cua no
nhv khi trinh bay a phftn IQi. 0 day thuc an
dUQc t$.p trung va ncn kh6i (Cl,lc)
thuc an truoc khi nu6t. N goai ra, d phfin
sau va giiJa cua vom cai xVdng, thi
trong lop sau cua niem mQ.C c6 nhieu
rna tuyen.
Tuy nhien, niem ddn ddn mat bot
tinh chat xd (s9i) kf! tu gioi h:;tn sau cua
vom kh&u cM xtidng, df! tra thanh m(>t niem
m<:lC dai chiic nhung mem m?i hdn, c6 cd
cha't cua tuyen. Niem m?c nay phu len be
mQ.t cua nhi1ng tr\). ella man khtiu cdi
(velum palatinum) voi nhieu tuyen nude bQt
rib rac a ben trong.
Phan 19i phu ml}t ludi (m$-t sau-trong)
cua bd rang d xUdng ham dudi thi
nhanh chong ma't tinh chat xd (S(li) va
chuyf!n thanh niem m:;tc cua vung dvoi Iudi
va cua Ivai; niem mQ.C nay Iat phfin tren
cua nen Niem m:;tc cua vung duoi
Iuai nay va phan quQ.t len mQ.t duoi lliai clla
n6 rat mong va rnem m?i, nhung tudng d6i
dai ch:ic. Do do co th so sanh voi nicm m?c
cua moi va rna dli9c.
Khong dung IJ;li voi phfrn niern m:;tc phu
m:;it trEm cua Ivai, a day chung Wi chi nhan
mJ;lnh Cali true ella ph:in niem m<;lC d
mi).t tren cua luai khang nhi1ng phiii thich
nghi voi 81,1 v*n d9ng cua luai, rna ca voi
ehue nang ne'm eua Ivai nua.
Khoang hau (khoang
T I'I,l sau man khau cai (cung khau cai, hau:l,
Sun thanh thi!!!t (nap thanh mOn)
Np hau-thanh '";';
Hanh nhAn
(amldan khau cal)

chan bu6m trang

Nganh I!!!n xuong ham dutJI
Tru truac .man khau cai ----i--Yi+ ...
(cung khau dii-hrOi)
lOng mach mat ---- -411.
./,1--:'-----CO'mut
i--F----- Mac hau-mut
(m9c hQng-mut)
Hinh 8. Hoc (nhin W phia tren, cat ngang dau thea
mt mat nam ngang qua nganh len xuang ham dum va bo phan tnln)
Man khau cai cill mem)
CO' thai duong
Xuong ham durn __
Hanh nhan hau (amydan haul
CO' chan budm
chan bu6'm trang
CO'can
Cac hach bach huyet durn ham __
CO' cam-mong
...,,,,,,<c-__ CO' hai than (co nhl than)

Hinh 9. Hoc cae cd nhai (thiet d6 dung ngang)
27
Nhiing vung nong cua hoc
va cua
Cae m6i va vung moi
Cae m6i 1a ill9t IOf/.i thanh di dQng eua
c6 chuc nang khep kin hoc d
phia trU'dc tOi ill1i'C do can thiet. Moi m6i la
m9t nep cd-mQ-c di dQ"ng dll<;lC: nep trEm hO{lC
mbi tren, v:\ nep duoi hoac moi dUdi; hai
moi tiep xuc sat voi nhau '(j b6 nAm ngang
tV do ella chung, t<:10 thanh khe mi/fng (rima
oris). Cae d..u cua hai moi g(ip nhau d phia
hai ben tf/.O nen hai mep (hlnh 7),
Hinh ngoai eua llloi: Moi moi co
m(lt ph..n mQ.t) nong d bEln ngoai, phu
b6i da, va mQt phan (m(it) sau d ben trong
phil bai niem ll<.lC, hai phan nay
lien tiep veri nhau iJ b<1 it! do eua mOi.
Moi tdin n&m d bEm dlidi thap mui, phia
dU'6i die'm dlidi mili Ia di@m n5m d day
(nen) ella urich mili. Moi tren gid] h:;m d hai
ben b0i hai ranh, n&m d phia sau cae canh
mui, 18. cae ranh miii-mci, xu6ng phia dlioi
hrin b ngang mue moi tren thi ranh nay
mang ten la ranh miii-m6i-ma.
6 ml)t nong eua moi tren, tren dlidng
giua, co mQt ranh dung dQc, di tU day vach
mili xu6ng phfa duai, gQi ten Ia ranh dUdi
miii hoQ.c ranh nhdn trung (philtrum), ranh
nay het b gibi hQ.n cua ph:'in moi phil
b6i niem mQ.c.
Ed tV do cua moi c6 mau do hong clla
niem mQ.c, chung to lOp duoi niem d
day c6 nhieu mao mau. 0 ph:'in giUa
cua moi tren, ngay d d..u duoi clla ranh
nhan trung co Cll giua (Ia mot mu cua moi
nho ra truac).
Niem mQ.c cua moi tren a da<:m tuong
ling vai cac rang cl'ta va rang nanh, se qul}t
len phll bo rang cua xuong ham
tren, tQ.o thanh mQt tui cung, hol}c ranh
{ren cua tie'n dinh ming (hol}c fornix
uestibuli superior: uom tie'n dinh ming
tren). Ranh nay chia moi thanh hai nl'ta
28
trai va phai bbi mQt nep giua dQc, hinh liem
gQi la ham mai (frenulum labii superioris ..
ham mai tren), ranh nay tiep n6i ph..n sau
cua moi voi lqi.
Moi dum trong da sef trudng hqp
hoi th\lt ra sau hon so voi moi tren, a
ngoai, nong, moi duai ke lien voi vung cam
a ben du'oi, gioi giUa moi dlidi va vung
la ranh moi-cam; a hai bm thi moi
dlioi dU<;lc gioi hslll bai phan keo dill xu6ng
duai clla ranh miii-m6i-mci.Vung tiep nefi
da-niem cua mOl duai (pars
intermedia: vung trung gian) co hinh cua
mQt dUdng cong deu hdi 16m len tren.
M$.t sau cua moi duai (pars mucosa: phdn
niem mc;tc) phil boi niem niem
mQ.c tU moi dual len phll cung rang l<;1i
a Wong ung voi cac rang cl'ta va rang
nanh, nen ranh dudi cua tie'n dinh
fornix uestibuli inferior: VDm
tie'n dinh ming dudi).
Cling gi8ng nhu' a moi tren, a sllu
eua moi duoi, tren dUdng giua c6 mQt nep
gQi la ham m6i dum (frenulum labii
inferioris). Ham eua hai moi tren va duoi
chinh 18 m6c dUdng giUa clla hefc
Cau true eua moi: Cac moi dU<;lc cau
bai 5 lOp rna Mn lu'<;It til nang toi sau
la: lOp da, lOp rna lien ket-mB duai da, lOp
co, lOp du'oi niem m<;lc, va lOp mo niem
ml,'l.e va tuyn.
* Da: da b vung moi day, gIaU nang
long va tuyn ba nhan; a lap sau c6 mQ.ng
luai mQ.ch bQ.ch huyet kha mau.
f,1a lien ket-md dudi da: lOp nay thieu
ij nhung cho co co bam da bam vao da; tuy
nhien, ij vung duang giua va ij vung mep
thi co hAn c3. mot neft nho that su' la mo lien
ket sqi. . . .
Gac cd cua mai: baa g6m cac cd uong
m8i hol}c con gQi la cd khep m6i va phuc
hQp nhung cd bam da mQ.t d quanh
cac cd nay t*n het ij ldp sau eua da vung
moi, voi cac sqi cheo nhau, chung tQ.o
nen d hai bm, phfa sau cac mep moi ben
mQt not {Cl}cJ lien ktt sau mep. Nhung cd
nay xe'p lam hai lop nong va sau: bao g6m:
cd go ma Zan va nho, cd nanh, cd nang moi
tn}n l'a canh mili nong va sau, cd tam gicic
nu3i dudi, va cd vuong cam. 6 lOp sau nhat la
Cd mut, (J sd sinh, trong be day cua cae
moi, e6 cae b6 sqi cd nftm thea huang sau-
trude. tZI.O nen cd ep moi (ho(lc cd Klein).
Trang be sau duai ciie lOp cd e6 mi)t lOp
nhung tuyen nhay day dl)e, d6 18. nhung
tuycn (nuae bQt) eua moi.
* Ldp niem m(1c c6 bi@u rna lat t:ing phu
d be va dfnh eh$.t v{ji lOp cd d ben duai
trong cae vung eua bd tv do cua hai moi. 0
Chf6i ldp bi6u rna e6 mi,lng lUdi mQ.ch b<,leh
huyct kh6ng lien vai mQ.ng ludi m9-ch
bw:h huyet d m(lt ngoai (duai da) eua moi.
mau va day thiin kinh cua moi
Cdc dng m(1ch ehlnh cua hai moi, dU:ng
dau Ii cae dQng m(1ch vanh (moO tren va
dlidi. deu la nhi1ng nhimh cua hai dQng
nH;u;h mqt. Cac dQng m(1ch vanh tren va
chtdi chui qua lop cd va toa nhanh V:lO be
m(!.t :'laU cua hai moi, d vung gan di.e bd tv
do CUll. moi, d day cac di)ng m<,lch vanh d hai
ben noi tiep voi nhau. Ngu6n di)ng m<,lch
thli hai cua moi 1:1 cac nh:inh moi cua dqng
lI1(1ch dudi 6' mat di tdi moi Hen va nhanh
moi ella dQng m(lch cam di tdi m6i dudi.
Nhitng day than kinh vn dQng eua moi
bat ngu6n til nhi1ng nhanh cua day than
"'inh mat. con day th:in kinh cam giac deu
1(\ nhanh cua day than kinh tam thoa, va
d(lc bit IS. nhanh cua day than kinh ham
tren (day than kinh so VY9 thong qua
nhanh dlidi 6' mat doi vai moi tren va day
than kinh ham dlidi (day thfin kinh s6 V
3
)
thong qua nhanh cam d6i vai moi duai.
Clirn va vung clirn
Cam t<,lO nen mQt V nho d giua va duai
cua ph&n trU:dc-dU:di cua mi;it I). Vung
10 Than kmh so V 1, so V,. cach viet ng,n g(;m ten cac
nhanh eila day than kinh tam thoa, Than kinh tam thoa 1;'1 day
'han kinh so dUde danh so th(( V (ni:im), chia ra ba nhanh
eung 16n, do d6 viet gon cac nhilnh la V
1
, V
o
, VJ Ian Iuql d,
chi cae nhanh thu nha', (than kinh mat), thu hai (than kinh
ham tren) va th(( ba (than kinh ham duai).
cAm dUQc gidi h;;Ln ve phia tren vai moi duai
bai ranh m6i-cdm va phfa du:di gidi h;;Ln vai
vung c6 bdi bd dlioi phan truoc cua than
xlidng ham dlioi. Cam e6 hlnh th ben
ngoai nhli mi)t cu (gQi la gnathion ::: l6'i
cdm), l6i cam cong 16i vg phfa truoc ca theo
ehigu du:ng dQc Lin chieu nAm ngang. Lo'i
cdm dUQe phu bdi da day va dfnh VOl xt1dng
bem duai, d mi;it sau va tren vung dt1dng
giua, da giau nang long va tuyen bfr nhdn, d
day c6 cac b6 cua cac Cd bam trvc tiep vao
da (Cd bam da cd, cd nang cdm 20, va cd tam
giac m6i).
Vung cAm tren toan bi) tich cua n6
tudng ung voi vung dU:Qc gQi la "vung cam"
(vung "cam" cua m$.t 1a nhi1ng vung rna
phan bo' mQ.ch va thftn kinh 13. khong dang
gia). Hai vung cAm hai ben, moi
vung deu hinh tam giac rna dinh nftm d
phfa trm, ngang mue vai ndi tie'p noi gii1a
da v(\ niem m;;LC eua moi dudi.
Mol va vung rna
(Regia buccalis)
Cae ma t;;Lo nen hai thanh ben eua hoc
N6i chung, ma tl;lo nen vung truoe-
ben cua m$.t hoi;ie vung ma.
Vung rna co nhung gidi hl;ln sau day:
phia tren la biJ dlidi 6' miit, phfa dUdi la biJ
dudi xudng ham dlidi, phia trudc 18. ranh
miii-ma va mi)t dUdng tiep h,le ranh nay di
xu6ng phfa dudi qua hai mep (cua
phfa sau la bd trudc cua cd c&n, bd nay la
gioi h<,ln giua hai vung rna va vung cd dn.
Vimg rna bao gam hai ph:in nha hdn:
phftn tren la vimg dlidi 0 miit bao eho b6
m(1ch-than kinh dlidi 0' mdt va phftn duai la
viing ming nm thanh ben th{tt 81,1 eua
6 va thong thudng hay dUQc gQi
13. vung ma, thu{tt ngi1 nay da trd nen
thong dVng.
Hinh ngoai: Vung rna 13. ml)t hinh
bon dai theo ehieu dung dqe, vung rna
2<J Co nang dim con dt1Qc gOi la Cd cham (flU.
29
c6 u9ng mqch va anh mqeh miJt di chea qua
va co ong Stenan di ngang, chia thanh hai
phin trEm va duOi.
:Ma c6 hai m$.t: m$.t ngaai ha$.c m<1it da,
va m,;i.t trong ho<1ic m(i.t mi}t da r(mg
hon so vaj mQ.t
Mi;it ngaai eua ma, tv do va de di d(mg d
ph An trung tam, nhu'ng d phftn chu vi thi
dinh vai lOp xudng thu9C vE1 m(i.t ngoai cua
cac xu'Cfng ham tren va xudng ham duai.
Mt trang cua ma, phu bai niem m\l-c
nen thanh ngaai eua t;in uinh
ming; d rn$.t nay, ngang muc voi c6 ding
h:l.m tren thu hai c6 16 md vao cua
(/ng Stenan, xung quanh 16 nay c6 riii rac
nhiE1u tuyen nu'ac b9t cua niem m\l-c rna con
g9i 1a tuye'n rang ham.
Call true: Tit nong van sau, rna du'Qc
cau b0i nam lop ke tiep nhau nhu duai
day, kh6ng lop mang xudng (cot rna
e{lc phftn mE1m cua rna bam van a phfa tren
va phfa dual.
* Lap da: rat mong va nh5.n nhvi b
phAn tren, nhung tra nen day hdn b phin
duai va b phfin nay c6 b9 .rau day, a m(i.t
sau cua da c6 m9t lu'ai m:;Lch b<;lch huyet
kha mau.
* Lap rna Win ke't-mC! dLtai da: phong
phil hdn a phiin sau eua vung, 16t m<)t sau
cua da, lop nay b nhung ngudi m*p ben va b
tre em co ehua nhieu rna. Trong lop rna
lien keto rna c6 m9t cvc rna tron g9i la el:le
inC! Biehat (d9C thea tieng Bi-Sa) n&rn
o phan trensau eua vung rna. Khoi ma c6
lan xa ra phia ben ngoai 16'p ed mut,
v,i ra phia tru'ac gan ed thai dLtdng va
bd trLf6'e eua cd cdn, r6i Ian Wi cae khOllng
rna hEm ket-rna eua cac h6' dLtdi-thai dLtdng
va ha'thai dLtdng, va l:lp day khoang trong
6' trong cac ho nay. Do d6, thong qua khoi
ltiQng rna nhung khoang trong trong cac
hEl n6i tren thong thudng voi nhau va voi
vung rna.
* Cac ed eua mt, h9i tv ve phia cac nut
ell sau mep, cac cd nay x.lp xep thanh hai
16p kh6ng lien tvc. L6'p nong W trEm xuong
duoi c6 nhung ed sau day: eae cd go rna ldn
va be, cd nang nang mai tren va eanh mili,
30
ed eLtdi, cd bam da cd va cd tam giae mOl
dLtJi. Lop sau ch-u yeu t\l-O nen bdi ed mut,
cd nanh, ed nang sau m6i tren va eanh mui
va ed vuong edm.
* Khaang gian cd: la nhung khoang
cach n&m giua cac cd, dJ gianh cho cac
m\l-ch mau, day thin kinh va ong Stenon di
qua. Cac d9ng m:;Lch va finh m:;Lch m<)t di
thea du'dng cheo g6c qua vung rna, n&rn d
giua bd truocdudi cua ed can va g6c trang
eua mat. Trang trudng hQp co cac hqch
bqeh huytt ma va hr;ch cd mut thi cac
nay se n&m d9C theo du'dng di cua cac d9ng
rn<;lch va tinh rn$.t.
Ong Stenon di ngang qua 1lI1a sau cua
vung rna, huang di n&m tren m(lt dUdng
th:1ng v\l-ch tit dai tai toi eanh mili cung
ben, va tren dUdng nay c6 th@ Sd nAn thay
ong. Toi bd tru'O'c cd ean thi ong Stenan
vong qua bd nay, di vaa trong vong tru'ac
gan ed thai dLtdng, lien quan voi cl:lc ma
Biehat va chui qua cd mut d@ r6i cuoi cung
rna vao ti/Xn (1t'nh ming bai m9t 10 a ngang
muc c6 rang ham tren thli hai.
* Ldp khong lien tl,lC nhfing tuye'n nu:ac
b9t: nArn d m$.t sau eua niem m\l-C rna, lOp
nay dinh vdi m(i.t sau cua cd mut. Trong lop
nay cua niem co lu'oi
huyet kha mau.
L6'p xudng d phin tren cua rna la thanh
rna cua xLtdng ham tren nen vung dudi
6 rn.lt), b day c6 16 cua (rng dLtdi 0" mdt,
trong d6 co b6 mr;ehthan kinh dLtdi 6' mdt.
Lop xudng d phin ben duai eua rna do phtin
ngoai cua than xucJng ham dLtdi thanh,
a day co lo eam vai b6 mqch than kinh crim
nAm trong do.
Cae mall va thdn kinh eua rna
Vung rna chu yeu nuai duang bdi
u(Jng mqeh va anh mr;ch m(it, va thu: yeu
bai nhung nhanh cua d9ng mr;eh thai
dLtdng, cua uQng mqch ham trang va cua
a9ng mg,ch mdt. Nhung nh{mh dt;lng rn';lch d
vung rna tiep noi vdi nhau n!il vung no!
tie'p giua hai uQng mg,ch canh trang va
eanh ngoai.
Vung (Cd) dn
Vung (cd) c&n lien tiep voi vung ma d
phia sau, va la vung d phia sau cling trong
S('l nhung vung nong eua
Vung (cd) can gid-i bai cae bd cua cd
c;in ma n6 mang ten: gidi trliac cua
vung chinh In bd trudc cua cd c:in, bd Day
hoi chech len tren va ra trude, gidi hQ.D dudi
cua vung tUdng (tng vdi bCl dudi cua ch6
bam cua cd din uno xlldng ham du:di. Gioi
h;:tD treD eua vung 1a cung tiep va gidi hQ.ll
sau eua vung 18. bd sau eua ngdnh len
xlMng ham dlidi, bd Day cung dong thdi 18.
gi{Ji h;;tll trl1dc eua vung mang tai.
Vdl nhung gidi hQ.ll nhu' trEm. vung (Cd)
can co hinh th@' cua m9t hinh bon qmh dai
thea chie'u dting dQc, giong voi vung rna lien
tiep voi no ngay a phfa truDe.
til nong tai sau, vung (Cd) can can
tq.o b6i: da va cae b<) cua da, rna lien
ketma dudi da, can cd cdn, va cd cdn.
Da d vung nay dai ben, c6 th6ng long
to c{Ing (diu). va h10i mQ-ch bQ-ch huye't thu
nh(m bQ-ch huye't de d6' ve cac hftch vimg
man{.[ tai,
Ben trong da la lop rna lien ket-ma dudi
da. chlcU it nhieu rna md, di trong lOp nay
c6 nhung thanh ph an sau day:
- dt)ng mr;tch ngang mr;tt, chQ-y song song
Val cung tie'p va d dudi cung nay 1 em.
rfng Stenon, chQ-y tU sau ra trude, di
kem b6i miiu nho ra tniac cua tuye'n nuoc
bqt mang tai; doi khi mfru nay n&m eo
khoi tuyen va dU:Qc coi nhu mi}t tuye"n mang
tai ph!!. (ing Stenon n&m trm mi}t dUdng
thJng ke ttl dai tai toi canh mui cung bEm,
vii co the Sd nftn thay dU:Qc.
- cac sQi cung toa rQng cua cac
nhanh thai dl1dng-mt vii nhdnh c6'm(it
cua day than kinh m(it. Cac nhanh thlin
kinh nay di qua vung cd dn va phan b6 cho
cac cd bam da mg.t.
Can (cd) cein phu rni!tt ngoal cua cd va
dfnh chiftt VaG cd, lam cho vung (cd) cdn la
mQt vung day.
Bd truoc cua can (cd) cein Iii cho bam
cua mQ-c cd mut, Ill. cd bam da duy nhat
c6 mQ-c, va la cho bam cho d.c b6 sau cua cd
cl1iJi, la cd n5.m d vung giua cua rna. Bd sau
cua can (cd) cdn la ch6 bam cua can co"
nang, can nay khong phai la gi khac rna chi
18. la nang cua mQ-c cua vung mang tai. Ve
phfa tren, can (cd) cdn lien tiep voi m(Lc
thai dl1dng. Ong hai xuat va mrJu nho ra
trl1ac cua tuye'n nudc bQt mang tai, di ra
phia truoc, nAm d trong m(!c (cd) cdn, rna d
phan nay nay thi mQ-c tach ra lam hai lao
Cd din lap dfiy vung (cd) cein va dlnh
vao lop mang xUdng cua xudng ham dudi la
ch6 bam cua ed d.n, chi' rieng d phfa tren thi
cd nay rdi khoi xudng ham dudi d@ bam vao
mom tilp cua Xl1dng go md (hinh 9).
Nen (San) hoc
(hoi;ic san la khoang
nAm d giUa vong cung 15m cua than Xl1dng
ham dl1ai d phia trudc, va chieu 16i ra tru'dc
cua xl1dng mong d phia sau, gioi hQ-n tren
cua nen la niem m(!c va gidi
hQ-n duoi la ldp da du'oi xu'dng mongo Hai cd
hdm-m6ng d hai ben dan voi nhau tren
dUdng giua gQi la dl1iJng aan giua, tf,to nen
mQt hodnh cd (diaphragma oris), va
phan chia vung nen mi{!ng thanh hai ph:in:
phdn tren-hdm mong va phan dl1di-hdm
mong (hinh 9).
Phdn tren-hdm mong d phan giua
cua nen la vimg dl1di ll1di, se dUQC
rna ta cung voi ll1iii.
Phdn dl1otham mong cua nen
hQp thanh boi ba doi Cd:
1. Cd hammong bam vao toan bQ chieu
dai cua al1iJng hdm-m6ng (linea
mylohyoidea) cua xudng ham dudi. Ti1 day,
cd hdm-m6ng di xu6ng ve phia mi;\.t truoc
than xl1dng mong va ve phia dudng giila, d
day hai Cd ham mong hai ben lien ket vdi
31
nhau t9.0 nen dl1dng dan gifta
21
di dudng
khap giiia cam Wi xudng mongo Nhu v*y,
hai c(J ham-m6ng t9.0 nen mQt hoanh cd, co
tile dVng nang dd hai cd c&m-mong va htdi b
vung dudng giua va cac tuye'n nudc bqt dUdi
[udi b phfa ben ngoai hdn. Cac Cd ham-
mong dU<;lc chi ph6i bbi day than kinh tam
thoa, thong qua nhanh thu ba cua no la day
than kinh ham dUdi tu day nay tach
ra nhanh cd ham-mongo d phia tren hai cd
ham mong 1a hai cd c!im-m6ng.
2. Cd cam-mong Oa cd dai) di til cu cam
du'di eua gai cam xUdng ham dUdi Wi m<itt
tru'ae xUdng mang va duqc chi ph6i bbi day
than kinh hq thit
22
, nhung s<;li v*n d9ng
eua day than kinh nay xuat phat W d09.n
tu.y sci'ng cd Cli C
2

:3. Bz,lIlg trUr1C cua cd hai than
2
:! bam VaG
riinh cd hai than (can gQi la h6 cd nhl than)
6 bd du'di eua xudng ham duai, til day, bvng
tniac eua cd hai than di ra phia sau, tiep
then bih m9t gan trung gian, gan nay duqc
niu vi'to xu'dng mong bbi m9t diii gan hinh
vong thong I(;mg. Cd hai than ciing dUQc chi
phoi bbi day than kinh cd ham-mongo Cd
hai than dli(jC che phu b lOp nong bdi cd
ham da co' va da. Ca ba cd cua vung tren
mong rna ta (j tren deu Ia cae cd h9. ham (h{l
xuang ham dudi) va nang xudng mongo
Phan dudi ham-m6ng tudng ung vai vung
tren mong can duqe gQi la tam giac trUde eua
c6. Trong phan nay ngu'di ta phan m9t
vung giua vung dUdi c!im, nAm b giua
cac bt,mg trudc eua hai cd hai than d hai ben,
Vfl hai vung d ben ngoai, nAm giua bVng
tniae va bvng sau cua moi Cd hai than d moi
ben, thi nen hai vung dudi ham, hinh
21 Dvong dan gii1a: la len 99i mt s6 c8U tlilo do cac Cel d6i
xCtng. cung ten, a sat hai ben dtIong giiJa, c6 GaG tho sQi dan
ket voi nhau tii'O nen mol dVong thfing d chinh giVa. e6 khi
giong nhlI mot gan dai. ehk. Vi dl,l VEl duong c!an 910'a nhLf
vay thay d giO'a hai co ham-mong ij nen mieng, hoo:'ic gilla hai
co nimg m6n ij ph<'ln day ch{iu, ij thanh sau eua hau
(hong).
n Day than kinh ha trong it saeh tieng con goi la
than kinh dfill hfillhW. la d6i day than kinh so so XII, chu yeu
chi ph6i van dong eac cd ClIa ILfdi va m9t s6 cd ella vung tren
mong.
,,, Co hai than: cOng goi la Cd nh; tMn. 10lili cd e6 hinh the dolic
bl$t la c6 hai bung co nOI tlep vCi nhau b6'i m9t gan ij giO'a,
:i2
tam giae, se dl1QC rna iii d trong chuang noi ve
tuyf/n nuac b9t dudi ham.
LliOi va vimg h.tai
LUdi 1a mQt co quan cau bW bdi cd va
m:;1C, be )uai dU(jc phu boi niem m:;1C
day, va day lUdi (hol)c cu6ng lUdi) dinh
lien vdi nen hinh thanh m9t vung b
giua eua phan tren ham-m6ng eua niln
ming. Niem phu m.;lt tren ludi co chua
cd quan vi giac, la b9 phq.n cam giae
quan nem, va 18. nai ph at sinh ph an X0 tiet
tai cae tuyen nuac bQt phv thuQc h6e
(hinh 9-12).
Ph.n trudc cua ll1di la ph.n tv do, co
kha nang chuygn dQng rdt d@ dang. Phan
nay eua Iuai, chiem toan b9 phan khoang
nAm d ben dudi vom kh.1u cai xudng,
va gidi hQ.n 0 hai ben va phia truCie bi1i cae
eung rang lqi tren va duOi.
Khi thi ludi lap day h6c
ming chinh thue va bi{{n hoc nay thanh
m9t khoang iw. d nhung ngudi bt thieu
rang, thi ludi can co xu huang chui VaG ca
nhung khoang tr6ng do thieu rang do.
Ludi la m9t cd quan phV cua dudng tieu
hoa vi nhd nhung gai lUdi ngudi ta cam
duqe nhung vt cel ban va danh gia
du<;lc chat lU<;1ng cua thuc an. LUdi cung
tham gia vao cac hO{lt d9ng mut (hut vao),
giu thuc an trong va phan ph6i thuc
an VaG khoang giua nhai cua cac rang.
Luai gop phan t{lO nen kho'i (el,lc) thuc an,
dAy no ve ph{a sau tai ha'u (hqng) vao hie
nu6t. Luai con 1a m9t cd quan t{lO Idi n6i va
hoan am thanh phat ra til thanh quan.
Hinh the" ngoai: Ludi co hinh bau dve
vo-i trVc dai trudc-sau, hdi theo chieu
tren-duai, vdi m9t dinh hudng ra trudc.
LUdi co hai hai bd, mQt di'nh
21
, va mQt
day radix linguae: rJ ludi).
,. Dtnh ludi 1.3 dau phfa trllCe. thu nho, mongo hoi nhon cua
Illdi. ng6n nglI dan gian 99i dl'nh Illdi la dau ludi, Day Iud, 18
phan sau cling ella Illdi. rng. day. ng6n ngii dan gian hay goi
la eu6ng Judi.
M(it lren hoi;ic lling llLrii (dorsum
ltn{.fuae) theo chieu ngang va cong 16i
theo m;)t phAng dting dqc. Giua mQt phfin
ba sau va. hai ph:'i.n ba truoc cua m:)t tren
c6 m()t l'fmh hinh chua V gqi Ia V llidi
(sulcus terminalis: ranh tan), md ra phia
trudc. (j dlnh clla V Iuai co mQt h6 nh6 gqi Ia
US tit ({ora men caecum), day 18.
nhau cua ba mnm phoi thai eua Iuai, va
dong thai cung 18. di@m phat sinh tuyi?'n
t{iap 6 gi:li ph6i thai (hinh 10).
Lo (it d ngudi Idn c6 th@ nhu mQt
h6 16m nong ho$-c s,lu. Nhvng khi 16 nay giu
nguyen t{nh ch{lt ph6i thai thi se IS. mQt 6ng
thflng til La tit tdi ti';tn eo tuye'n giap.
Ph:'i.n m$-t tren Iuai d phia truck V llldi,
cbn gqi Ia phan cua llldi, nAm ngang,
c6 milt ranh ch?y dQc theo chieu trudc sau d
chinh giua, nen gqi Ia ranh giila (sulcus
medianus). d hai ben cua ranh nay niem
m<,lC IVdi c6 nhung 16i rat nh6 gQi Ia cac gai
ludi".!.', then kich thuac Ian d:'i.n va so IUQng
nh6 dfin, cac gai nay dUQc gQi 103. gai chi, gai
hi, gai n{[m va gai ddi. Cac gai ddi, hO{lc
gai co ranh bao quanh, chi c6 9 toi 11 cai,
cung xAp xep theo hinh chu V d ngay phia
trVdC ranh t(in; trong cac gai ddi nay va cac
gai n{{m, {.fai hi co nhung n{l vj giac, Wc Ia
d.c co quan cam (reccptor)26 giac,
trong khi cac gal chi thi giU ehuc nang
cd hQc.
Ph:1n m$-t tren iUdi CJ phfa sau V IUdi,
con gqi la phan hau, dung dQc, co d:;ic di@m
1h ndi qp hQp clla nit nhieu cae nang bflCh
h{Jyet, bo' trf kh6ng dell, toa.n bQ duqc gqi Ia
" Cac gal 11.101 c6 4 991 la gai hinh cM (nho nhU sdi chi),
gai 103. gal hinh ntlm va gal hinh dlil. De cho gon, trong tai lieu
nay se chi dung cac tU: g81 chi, galla. gal mfm va g81 dlii. Gai
Iuoi c6n goi 11'1 nhu Illal (nhu dai. nhu nam. nhu hi., nhu chi).
26 Cd quan nMn cam: la nhiing cau truc co chuc nang dac
biE)t 1.'1 thu nh$n cac kich thich tCt b!1m ngoai ben trang Cd
the. va thu6c nhieu ban chat khac nhau (glac quan, cam giac.
thay doi ve huyet ap, vi! cac khi trong maul. roi dan truyi!n
vao he thong than kinh de Xl! IY. Ngay nay cac tai liE)u lieng
Anh. Phap va co the nhieu thu !ie'ng khac giu nguyen tCt
receptor de chi nhung cau truc nay (tham chi 11'1 cac dIu truc
phan III 0 mang te bao de tiep nhan cac phan tl! ben ngoai
nhll harmon cling dUdC 99i loll receptor). Do do chung toi dung
thua! ngu thay doi cho nhau: receptor hoac Cd quan nMn
cam.
hc;wh nhdn llLdi ho:;ic amidan llliJi
27
Giai
sau-duai eua phfin sall nay cua Iuai co
ba ni/p llldi-thanh trong d6 co m9t
nitp giiia (plica glossoepiglotticae media:
nitp llldi-thanh giila) va hai nitp ben
(plicae glossoepiglotticae laterales: nlp llldi,
thanh ben), deu n6i Iuai voi S{ln thanh
va giila ba nep nay c6 hai lorn nho gQi
Ia cac thung lung thanh (valleculae
epiglotticae).
Mat dlldi cua luai kern ph&ng hon so voi
tren, va d tren dUdng giila co mQt nep
gQi Ia ham itldi (frenulum linguae), ham
Iuai n6i m$-t duoi Iuai vai ranh
va co tac d\lng che cac dQng tac cua
dinh Iudi.
o hai ben cua day ham Iuai co hai c\lc
nho nBi len do Ia cac clfe dlLdi llldi, tren
dinh cua m6i C\lC co mQt 16 md cua (fng
Wharton; ben ngoai nua c6 16 md Clla eac
6ng bai xuat chinh clla cac tuyen nuoc bQt
dUdi luai (6ng Bartholin), xa hdn ra phfa
ngoai thi co hai \l tuyen nuac bQt dl1di luai,
voi 16 md cua nhung 6ng tiet ph\l nh6 hdn
(6ng Rivinus, khoang 5-10 6ng).
Song song voi ham ludi, d duai IUdi
mlii ben co mQt vet mau xanh cua anh
mQ.ch fILm sau, giai a phfa ben ngoai
bdi mQt mao nhi) mQt nep lorn nh6 gQi
Ia nlp ren (plica fimbriata), song song
vai bd Iudi.
Rai biJ ben cua IUdi tron va lien
quan voi milt llidi cua cac riing. Dqc theo
ph fin sau cua cac bd nay co cac 16 rna ra
ngoai cua cac tuyitn nhdy Weber.
Dinh llidi (apex linguae) theo chieu
tren-dudi, la ph:in di dQng nhat cua Iudi. Ve
phia dinh IUdi, con co mQt d6i tuyen nude
21Hanh nhiJn la tCt dich tCt amydan (nghfa tieng Phap) de chi
cac cau truc mo Iypmpho it nhleu trung, ndi sinh san ra
cac te baa Iympho. Trang tai li$u nay S8 dung hai tU nay thay
the cho nhau \la 11'1 dong nghTa
26 Thanh (Epiglottis) la ten goi mt sun b phfa tren cling
cua thanh quan hinh giong cai 1110"1, co chuc nang kin
thanh quan trong dng tac nuot, do d6 trong CaG tal lieu
Viet co hai caGh goi' SI,Jn thanh sun nap thanh quan.
Tuy nhien. theo danh phap quoc te thi epig/olliis co nghfa 11'1
tren thanh m6n
33
h9t thuQc IO{li tuyen pha, g9i la tuy{/n
Blandin-Nuhn.
fJay (cu6'ng) htdi la phan IUdi dfnh VOl
khung xudng va la ndi hQi tv clla nhung cd
tham gia 'laO eau clla ludi; phia ben va
dttdi cua d{IY IUdi 103. ndi cac m9ch mau va
thrin kinh di 'laO IUdi.
Khung xu'dngsgi ella lu'oi: LliBi nhli
mb trio d phAn trcn khang c6 khung xlldng
rieng: tuy nhien, vi htdi duqc t90 nen ehu
yeu bdi nhieu cd, trong so d6 c6 cae CO chi
nam d hen trong lliai (nQi t9i), nhung I?i c6
nhieu cd di tai Iuai til bEm ngoai (ng09i Iai),
nhi) cae cd nay ma llidi e6 thJ chuyJn d9ng
nYt de dang, nen c6 rna tii khung xlldng
(j gH1p vdi Iudi, li:J. ch6 bam ella nhung cd
ngo,!-i lai, va mQt khung eho nhung cd
n91 u.\l bam. Khung xlldng ella hrai bao gam
xlldng m6ng va mom tram cua xll(ing thai
dlfdng, con khung sqi eua IUdi baa g5m
Infmg m6ng-Illdi, bam 'laO bd tren clla
xUdng m6ng, d phan giua hai sitng nhd ella
xUdng nay. nli.m d dlidi niem m<}.c ph u mi;it
t1'l2n cua IUdi, va 'laO uach lllih. Vach llidi 103.
m9t miinh 89i hlnh liem, dl1ng dge d trong
m:)t phiing dung giua clla IUdi, day cua
txich llidi dinh voi mang mang-llidi va than
.nMng mong, con dinh cua uach hU'dng ra
phia trlidc ve phia dinh llidi. Cac cd bam
v:3.0 khung xlidng sqi nay cau t{lO nen
hrai (hinh 11).
Cae ed eua luCii: Lua] Ia m9t kh6i thtt,
(t9ng tinh clla hiai Ia d9ng tac phoi hQp ella
17 cd, trong d6 16 cd Ia nhung cd nAm a hai
ben do'i xung vdi nhau, va khong bao gid
thicu. cac cd nay t90 thanh 7 doi, va 2 co Ie;
e6 m9t cd khi e6 khi kh6ng g9i lit cd h<;mh
nhfin-Illdi (amidan-Illdi) (hlnh 12, 16, 17).
A) Cac Cd tii ben ngoai di tili luiii
(ngoc:i lai)
* C(J crim-Illdi (m. genioglossus) la cd
doi, nbm doi xung, t90 nen toan b9 phAn
tntae-dudi clla phftn Iliai di dQng cua Ivai.
Cd b&t dAu tit phfa truac bai m9t gan bam
VI3.0 m()m ciim tren clla gai cdm d ml)t sau
than xlldng ham duai; tit day cae b6 cd toa
len tren va ra sau thanh hlnh qU?t, voi
nhung sqi cd c6 chieu huang khac nhau, t{lO
cho htdi c6 nhung dQng tac thay del. Nhung
34
b6 sQi cd trEm cung t?O thanh dVdng hlnh
cung cong ra trudc, di tdi qn dinh llidi va
den bam vao din clla luai. Nhung b6 sqi
cd duoi cung thl hftu nhli nbm ngang tu
trudc ra sau, Wi bam 'laO bd tren xlldng
mong, va 'laO mang mong-llldi, cit 'laO
,<;n thanh Nhung b6 sQi trung gian d
giua hai I09i trE!ll, thi day dl)c, ch:;ty
chech tdi phAn sau cua lliai.
Dng tac: Khi nhung sQi tren cung co,
thl keo dinh Iuai xuong phia sau ph&n
dUdng khdp giua clla dm. Nhung sqi trung
gian d giua cd co, thi ep luai xuong nen
con khi cae sq'i dUdi cung co thi keo
xUdng m6ng len trE!ll ho?c dua di'nh IUdi ra
ngoai
.. Cd tram llidi (m. styloglossus) cung Ia
cd doi, bAt d&u bai m9t gan nha d phia sau
bam 'laO mom tram xliUng thai dlldng, tit
day die b6 sQi cd taa ra hlnh qUl.lt tai 'lung
day va phAn sau cua Iuai. Cd di tii m(Jm
tram toi phftn ben cua than llirii.
Nhung sQi d tren eung clla C(J tram-htdi
t90 nen bd ella luai, suot tit day tdi di'nh
llldi, c6 m9t nh6m b6 SQi cd huang 'laO phia
dUdng giua va bam 'laO uach llldi, con
m9t nh6m b6 sQi cd khac thl t{lO nen phun
ben cua phftn sau Iuai.
Nhling sQi cd d duoi cung bAt cheo d
phfa trudc voi cac sQi chinh clla cd sitng-
lurJi, rai voi ph&n chinh, We phfin day luai
clla cd dlldi-lIlJi, tiep t1,lC di 'laO phfa trong
ella cd nay bAt cheo voi cac sQi ella cd
llidi dudi va toi dinh lurii thi eheo vdi
cac sQi ella cd trdm-Iudi ben doi
DQng tac: Rhi m9t cd tram-Iuai co thi
keo Iuai ra phfa sau, len tren va ve phia
clla cd co; neu ca hai cd CO dong thdi. thi
chung keD Ivai len tren va ra sau, ve phia
man kha'u cai.
.. Cd dlldi-llidi (m. hypoglossus) Ia cd
doi, hlnh ehu nflm d hai ben cua day
llldi, ben tren xlldng mong. Co baa g5m hai
phfin, khac nhau tuy theo vi trf bam 'laO
Xl1dng m6ng. Phan sitng-Illdi bam 'laO toan
b9 ehieu dai ella b2J tren sitng Mn xlldng
mong va phan tiep giap ella sitng nhd
xlldng m6ng.
Khe thanh mOn (thanh mOn)
thanh am thanh
dinh (day thanh am a;',--J
hoac day thanh am
Nep pheu-Ihanh thie! (pheu-nap thanh
-"'''''''<--- 9iao pheu
Cu sun sllng
;,..-- eu 51:/n chern
'1--- Ngach hinh qua Ie
Sun thanh thiel (nap Ihanh
Thung lung thanh thle!
Nt1"p hJOi-thanh thie! b&n (hoac ngoai)
lum-Ihanh thle! gnJ'a
Lc5 tit ella Ilu
Ranh tan (ranh hinh chll' V) ella Ilu rn--..Jt.di ,lIiI-.,... ..
Gai dtli (Nhu d.'l---\\.:::;c.... __
Gai Is {nhu
Gai n6n (nhu
Gal nam (nhu
Gal chi (nhu cno

Hanh nha.n Il.lOi (amidan 11I0i)

Day 100 (cu6ng lutri)
Hanh nhan khau cai
(amidan cai)
-,j'---- Tru Intac man khau cai
(cung khau cai - IVai)
Mal Iren hJOi (h.Ing hIOi)
1"''-'''--...,--1' --- Ranh giua 100
Hi nh 10. Llfoi (phan nam ngang va phan dang va 10 thanh quan I"ln (10 vao Ihanh quan)
Co dQC Iren IU'Oi

CO ngang Illm

I LO l, t cua
, .
1- .j Day lUrn (cu6n9 lurn)
Caham-mong
Cacam-m6ng
xucmg mong
Thung lOng Ihanh
1---- Sun thanh
(nAp thanh mon)
nl1n dinh Ihanh quan
"'--jJ+-- Sun giap
Hinh 11 . Llfoi va nen hoc (thiet do dang dqc giua)
35
Co khau cai-llJOi - - --_--,
Co Iram-Il,rOi - - --_ _ --,
Dinh 11IOi
Co doc dll6i

HCilnh nhan khu cai (amidan cai)
;i----- -- Co lram-hau
t----- -- Co khfl hau b6
A ....... ftf-- - --- Co khft hau giO'a, b6 sun-hau
Co ----./
Co cltm-mong
Co m6ng-ll1O'i -
Ca ttam-m6ng ---___ _
Mang giap-m6ng
Co giap-mong
Manh ben ttai ctia sun giap
Co nhan-giap, b6 !hang, b6
Co khfl giO'a, b6
-------- Sling Ian xlIoog mong
- '7--- ---Co khft hilu dll6i, b6 giap-hilu
;';?::::zS1-::;::t ---- Co khit hau dllal, b6 nhan-hau
Hinh 12. Cae ea ella hrai
Cae 6ng bai nh6 eua dll6i I
Cue dll6i II" ____ ..... ...,
6ng bai euatuyl1"n
Co I '
,-
"
-:.

Co hal than. bl,mg Irvac ___ .....J
36
Tuyen nllOc bQI dll6i 11I0l
i:----- --- 6ng bai xuat eua dl1O'l ham
nutJc bot diJ{Ji ham

'f----- - Co hammong
'---- Co cam-m6ng
Hinh 13. Tuyen mfae b9t dlfai IlfCti
Phan day-IlLdi thl. bam vao than xudng
m6ng, V.?l0 bd 16m ella ch6 bam ella cd dim-
luiii vii. phia tren ehB bam cua ed ham-
mong d xVdng ham dvoi. Til nhling nguyen
u.Y n:iy, c8. hai ph An eua cd duai[udi, each
nhau bdi rnQt khoang trong, di chech lm
tren, ra tntoe, va trong, toi ph:1n ben
ngoai ella Ivdi. Hai ph:1n nay duqc lien ket
vdi nhau bdi nhling b6 tren clla cd tram-
ludi rna chung b&t cheo, rbi eh0-Y tiep tdi
dinh iUdi va Wi uach ludi.
DQng tac: cd dUdi-luui keo ludi xuong
dtidi. eel niiy lil dbng vdi cd clim[uai, va
voi cd tram-luBi d mQt mue dQ nhat dinh.
)Jeu ca hai cd hai ben cung co thi hai cd
dUdi-luai keo IUdi ra ngoai
* Cd khdu ceii-Iuai (m.palatoglossus) Ia
eel d6i, nen trv trudc cua man khilu ceii
(eo ming- hr;mg). Cd khau cai-Iuai chQ.Y tU
tren xuong duoi va van trong, tdi phnn ben
cua day [uai, d day cac sqi cua cel nay tr(in
l;\n vdi cac h6 sdi cua cac cd tram-luai, hau-
llLdi va hr;rnh nhan-luai.
DQng tac: tham gia vao dQng tac nang
d{lY IUdi, lam giam bch thuoc clla eo hQng-
mi$ng.
* Co hr;rnh nhan-luai hoQ.c amidan-luai
(m. amygdaloglossus) dvqe eae tac gia Phlip
neu len nhu m9t cd khi co khi khang. Khi
c6 thl. no dl1qc rna tit Ia m(it bo cd nha bam
van can htiu, can nay di tiep ve phia m?t
sau ella hq.nh nhan khau ceii. Ttl day, cd
h(lJrh nhan-luai di xuong dvoi tdi day luBi,
va van phia trong d@ dan Vdj cd cung ten d
ben doi
DQng tac: hai ed cung eo thl nang day
[uai len tren ve phia vom khilu cai.
"' Cd hau-luai (m.pharyngoglosssus)
thvc ra chi la nhling b6 tren cung eua cd
khit hau tren, cac b6 ed nay ch:;ty xuong
dudi va ra trvoe d dvoi cd dUdi-luui, roi tr9n
Hin voi nhling b6 sqi cua cac cd khac
clla hidi.
DQng tae: keo luBi ra sau va hdi len
phia tren
B) Cric Cd nlim d trong [uBi (n(ji tq.i)
* Cd [uBi du{Ji {m. longitudinalis
inferior = cd dQc duaO: t:;to nEm philn duoi
cua Juai; cd nay a phia sau thi n&rn giUa cd
clim-iuai va cd duai-iuai, eon d phia truoe
thl. nArn gilia cd tram-Iudi va cd clim-ludi.
D(mg tac; keo dinh Ium ra sau va xuong
dVdi, lam eho Juai ngftn l:;ti va uon IuBi cong
len tren.
". Cd luai tren (m. longitudinalis
superior = cd dQc tr{m) nArn ngay d bEm duoi
lap niern m:;tc va lOp din cua m:;it trEm Ivai;
cd ch:;Ly dQc tU day {uai toi dinh Iuai va bam
vao dinh ludi.
DQng tac: nang dinh ludi len cao va keo
IuBi sang ben ve phfa ed co.
". Cd ngang (m. transversus linguae = cd
ngang Iuao, b8.o gam nhling b6 sqi ed eh:;ty
theo chieu ngang clla Iuai, do do Ia mQt eel
Ie, d ben duoi clla cd doc tren cua ludi.
Cae b6 sqi cel bam vao m:;it ben cua vdch
IUdi va vao m$.t sau clla lup dm eua niem
mr;rc phu bd Ivai.
DQng tdc: cd ngang 1l1ai co se thu nha
chieu ngang clla luai va do d6 lam bing
chieu dai clla Iuai, ho$.c uon IVdi cong
thanh hinh mang dQc.
"' Cd dilng dQc (m. verticalis linguae :::
cd dilng dQc IUdi) xuat phat til m$.t sau clla
can Iuai, roi den bam vao ldp duai niem
mqc eua mi;it dudi luai.
Di)ng tac: lam dfi!t luai theo chieu tren-dudi.
Cac ffi'ilch rnau va day than kinh
clla htdi (hinh 16 va 17)
DQng mqch: luoi kh:i giau m:;teh mau
nuoi duang, chu ye'u Ia cac nhanh clla dQng
mr;Ich Ium va thu ye'u la dic dQng mr;Ich
khtlu ceii len va dQng mq.ch h6.u len (nhanh
clla d9ng mq.ch canh ngoai).
C6 hai vung hinh tam giac qua d6 c6 th@
vao duqc tOi dQng mq.ch tum, trong hai vung
nay, dQng m:;tch luai chi bi che khuat bdi cd
m6ng-lum va tuye'n nude bQt dum ham.
Tam giac Beclard co nhung c:;tnh Ia:
sitng ldn xudng mong, bd sau cua cd mang-
37
illdi va bljng sau cua Cd hai than, trong tam
giflC nay, u9ng mQ.ch Ivai cheo day than
kinh hc;z-thit_
Tam giac Pirogoff, c6 nhung cStnh sau
tillY: gan trung gian cua cel hai than, bCl sau
cua c(i ham-m6ng, va day than kinh hC;Z-
thit. Trong thvc te', ne'u g.$.p tniClng hc;lP
ehiiy mau 6 f,l.t a IVdi, thi ngvCli ta ua th5.t
than eua dJ)ng mqch canh ngoai heln 103. thAt
rieng di?ng mf,l.ch JUdi.
Tinh mqeh: 'fren dOf,l.n dnu thi tInh
mQ.ch ltt6i di kern d(mg mf,l.ch Juai; nhvng
sau do thi rdi xa dqng mf,l.ch va ra phia
ngoai, xuit hin cung voi day th6n kinh hq-
lhit {J khoang giua cd m6ng-ludi va bd sau
eua ed ham-mongo Tinh mQ.ch Iuai nhQ.n cac
l'ink mqeh lung hldi, tlnh mqeh iudi sau, va
tlnh mqch dllfJi iUdi db VaG nhu nhung
nhanh bEm, roi di V,lO phia trong Wi cd
trdm-m6ng va dO' VaG linh mqch canh trong
ho<)c tn;tc tie'p, ho$.c qua mqt than chung voi
hai tInh mQ.ch khac gQi Ia than linh mqch
gidp-llliJi-mi!t.
Mwh br;Ich huyet: cac mf,l.ch bf,l.ch huye't
cua vung Judi m<).t djnh khu co chia
ra lam ba nhom chinh:
1. Nhom mf,l.ch bf,l.ch huye't day ILiai va
bti luJi, dO' VaG hqch dllrJi-ed hai than; cac
mf,l.ch bf,l.ch huye't sau cua Iudi cung dO' VaG
hf,l.ch nay.
2. Nhom m:;tch bQ.ch huye't xuit phat til
philn lung cua IUdi n:lm d phia tnioc V Iuai
(sulcus terminalis linguae) thi de; cac
ntlm d c:;tnh than tInh mqch giap-luiJi-
ml. B,:!-eh huyet a phan nong thuqc bCl cua
nhling vung nay thi thudng hay de; cac
hQ.ch dlldi ham hdn.
3. Cac ml}-ch bf,l.ch huyet d vung dinh
lLidi thi hQi tl;l cac hg.ch dudi cd:m, tu day
bf,l.ch huye't se duc;lC dan Wi chuai hqch linh
mach ednh trlldc, va de; VaG trong nh6m
hqeh vai-mong.
Su d6 nay co thay dO'i, nhit Ia khi
cae mZlch bf,l.ch huyet xuit ph at tU vung
nam i1 g:1n giua bd cua Ivdi.
Nhilng ddy than kinh vn df)ng cua IUdi
h6.u het la nhanh cua day than kinh
38
hg.-thit (day than kinh S9 sf/XII), day th:1n
kinh nay chia thimh mQt so IOn nhung
nhanh cho m6i b6 cua cae cd Ivdi. each
phan b6 th:1n kinh nay cilng nhu 56 IU<;lng
IOn cac cd cua IVdi Ia Iy do lam cho luai co
dQng tac rat da df,l.ng. Trong s6 nhung day
than kinh khac, thi chi' c6 day thrin kinh
hau chi ph6i dQng cho cd kha'u
cai-illiii.
Ddy than kinh cam giae: cam giac cua
Iudi duc;lc chi ph6i bai ba day than kinh
khac nhau: than kinh tam thoa, thong qua
day than kinh Iuiii nhQ.n cam giac a do:;tn
trvoc V Juai; than kinh thit-hriu cam
giac a ph:'in sau lUdi, tru mQt khu vvc rat
nh6 eqnh-thanh a giua, do day thrin
kinh phe'-vt nh*n cam giac, thong qua
nhanh clla n6 Ia ddy thrin kinh thanh
qudn tren.
Than kinh giac quan (vt giac) d hai
ph:1n ba truoc ella Iuai duc;lC dam bao bi1i
day thitng nh'i (nhanh cua day than kinh
trung gian Wrisberg, hol).c day th6n kinh
VI!'), di tdi n6i tie'p voi day than kinh htui
Wi h1di.
MQt phan ba sau cua IUdi thi vt giac do
day than kinh thiijt-hau va than kinh
vi dam
thCing tuyen nUde bc;>t
eua hCie
C6 rat nhieu tuye'n nUDC bQt dd chat che
tie't eua chung vao trong h6c mieng. Cae
tuyen nay duc;lC phan thanh hai IOQ.i:
cac tuyen IOn va tuyen nho.
Nhung tuyen mJoc bqt ldn: 1:\ nhung
d6i tuyen ntlm d6i Kung d hai ben, theo thl1
tv vi trf tU phia sau ra phfa truoc co: tuye'n
mang tai, tuyen dliJi ham va tuyin dudi
lliBi (hinh 13).
Hai doi tuyen duoi ham va duoi IVdi
thuQc vung nn ming, trong khi d6i
tuyen mang tai n:lm trong 56 nhung thanh
ph:1n cua khoang eqnh-hau.
Nhung tuycn nu'ae bQt nho eua
nlem ml,lC mHpng: Niem mwng
thucing xuyen Am uot nhC! nhung tuye'n
nuoe b9t nho tie't nuoe bQt nuoc (long) va
nh;\y vao h6c ming. Cac tuye'n nho nay
cling du<jc phan thanh ba nh6m thea
dinh khu:
1. Cae tuyen m6i-ma: n1m d trong
m9t lOp rna lien ke't mong dlUh cef ha:iic ngay
b6n dudi niem m:;J.c, lam eho niem m:;J.c 16i
vao trong va c6 ve nhu e6 nhieu num. Cae
tuyen mDi-ma nay tl}p trung voi so' IUQng
nhieu hefn d xung quanh ZO ming va d phftn
giua ella tiJn dinh d day chung hQp
thanh nhung tuye'n rang ham d xung quanh
10 cua ong Stenon.
2. Cae tuyen khiiu cai: nftm d trong
ldp rna mong dudi niem m:;J.C va trong ldp
niem m<,l.c phu be mQ.t man khdu eai d vung
c<,l.nh dudng giUa. 0 Yom khflu cai XUefng,
ldp rna chu:a tuye'n nuoe bQt dfnh chl).t
lrip niem m:;J.c va cOt-m:;J.c, d vung hai bm
dudng giua thi tuye'n mau hdn. 0 man khdu
ceii, ldp rna chu:a tuye'n nudc bQt giam dan
be d:iy, trd nen mong d phan mang; Idp rna
chaa tuyen nuoc bQt nay phu toan bQ vung
kh<lu cai va ti@u
3. Cae tuye'n IUdi, da dUQc trinh bay,
nam d sau dudi niem m:;J.c cua vung IUdi d
sau V Iudi, sau hefn ca ldp cac nang br;rch
huyet. d cac biJ lztdi thi co nh6m nhung tuye'n
Ham ngay trong lOp niem m:;J.c, su6t tU V lztm
Wi dinh lztm. M$.t dudi cua dinh lztiJi co doi
tuye'n nudc bQt gQi Ia tuye'n Blandin-Nuhn
voi kich thudc khoang 10-15 mm, n:lm sau
trong lOp cef va d6 ra hoc bang cac
6ng bai xuat nho (cac tuyen nay 1:1 nhi.'tng
tuycn pha, nuoc-nhay). 0 day IUdi co tuyen
nudc Ebner.
Vung dutli lutli vii tuyen nutlc bc;>t dutli lutli
Trong khoang giua day lztiJi (euo'ng
[/loi), xztdng ham dztdi, niem nen
2B TI{iu tllJt la mol mom nho nh6 ra khoi phan gilla ella bo
sau man khfiu cal. ngon ngll dan gian goi la 11.10; gao
va phan dudi nen n6i len mQt
\1-, t{lo thanh khoang (vung) dudi luai. Trong
khoang nay co chua tuye'n nude b9t dUdi
lztiJi voi ang bai xuat cua n6, mdu nh6 ra
trztde cua tuyen nuoc b9t dudi ham di kern
bai 6'ng bai xuat cua tuyen nay (6ng
Wharton), b6 kinh cua Iuai (g6m
d(Jng m(1ch, anh m(1ch lztiJi, va day than
kinh lztdi voi cae hr;reh thljc ut phv thuQc)
va day than kinh h(1-thit (day thdn kinh S9
85 XII).
Vung t<,l.O nen phan tren.ham-mong (We
ph:1n tren) cua ne'n la m9t vung hinh
liing trv tam giae dUQc gidi h<,l.n bai: m$.t
ngoai cua day IUdi (cu6ng lUdi) a phia trong,
m$.t trong cua XUefng ham duoi d phia
ngoai, va cd ham-mong d phia duoi.ngoai. d
m$.t trong cua xudng ham duai thuQc vung
nay co mQt h6 nh6 la h(/ dztdilztiJi, nftm a
ngay phfa tren cua gil cd ham-mong (gd
xliefng cd ham-m6ng bam vao). Hai cd
ham-mong la m9t hoanh cd cua nen
ngan cach vung dudi IUdi vdi tam giac dztdi-
cam a phia trudc, vdi phan trudc cua uung
dztdihd.m a khoang giua, nhung hai vung
nay (dudi-Iudi va duoiham) thong thudng
tt,1 do vdi nhau a pbla sau cua bd sau cd
ham-mongo d phia tren, phan tren cua ne'n
dUQc che phu bai niem m<,l.c di
tU biJ rang cua XUefng ham dudi tai
day IztiJi. Thanh nay (Wc Ia niem
lien tvc vdi thanh tren cua vung
dudi ham.
Vimg du'di-lu'i1i chua d-t!ng nhling thanh
phan sau day: tuyen nztde b9t dztm IztJi, mdu
nho ra trztde eua tuyen nztde b9t dztdi ham di
kern voi ong Wharton, cac day than kinh lzti1i
va than kinh dpng mr;rch, linh mqch
lztiJi va cae m{lch huye't.
* Tuyen nlide b9t dztdi lzti1i chie'm
khoang Idn nha't cua vung, day la mQt tl}p
hQp nhling dam tuyen nho, to an bQ t<,l.O nen
mQt kh6i nQ.ng khoang 68 g, voi chieu dai
Ia 25-30 mm, chieu cao la 11-15 mm, va
chieu day Ia 5-6 mm. TUYeTr nztdc bQt dztdi
lztBi dUQc bao bQc bdi mQt la rna lien ket-xef,
mQt phan (phan duoi-trong) dUQc phu bai
mQt Ia mong rna md. Tuyen c6 hai m:)t, hai
bd va hai dau ho$.c ct,1c (hinh 13).
39
- Mt trong cua tuye'n, ph5.ng, lien quan
voi cd c6m-luai va cd cdm-mong, tuyen mtac
b9t va hai eo nay cach nhau mQt khe, di
qua khe nay c6 cae thanh phan sau: day
than kinh luai, cac d9ng m(Lch va tlnh
mc;tch dUdi lu:ai, dOliln cu6i eua day than
kinh h<;l-thit (XII) va 6ng bai xUllt cua
tuye'n nuac bQt dudi ham ({{ng Wharton).
- Mt dUdi-ngoai cua tuye'n, 16i, n.m
glln trong h6 dudi IUdi d m<;'it trong xuong
ham dudi, ngay tren crJ ham-m6ng.
- Bd dudi eua tuye'n, mang va 16i, lach
sau van trong g6c giua crJ hdm-mong, cd
ciim-mong va cd cam-luiJi; viem ta'y nen
c6 th@ ph at sinh b trong khe nay. Doi
khi. vung duai IUdi e6 thong thudng voi
vung duai ham qua khe giua nhung b6 blch
rdi khoi nhau eua cd ham-m6ng, vi co nay
chi dUQc phu bbi mQt la mang mo lien ke't e6
nhieu 18 thung.
Ong bai xua't eua tuyen dudi Iuai c6 mQt
ong chinh (ductus lingualis major) eon e6
ten Ia f/ng Bartholin, ong nay di kern vai
6'ng bai xUllt cua tuyen duai ham (We Ia
6ng Wharton, mb van b dinh cua cl,le
dudi lUdi), va rna vao 6 bai 16 nAm d
phia ngoa! c!ic dudi ludi, tuyen dudi Iuai con
c6 nhieu ong bai xuat nha, md van ranh
bdi nhieu 10 nha n.m tren dUdng
th5.ng dQc thea tr\lc dai cua dUdi luai.
* Mau nh6 ra trudc cua tuyin nudc bQt
dudi ham: mue dQ ldn nha thay deli vi mJ.u
nay keo dai co th@ tai sat qtc trU:dc eua tuyen
duoi IUdi, hoi;ie khong vUQt qua mQt phin ba
sau eua tuyen nay. Du trong tinh huang dtnh
khu thi ngudi ta cung thEiy mdu
nh6 ra trude cua tuye'n duoi ham deu dU9C
ket noi ch<).t che voi bd dudi cua tuyen dudi
h.tdi bai mQt Ia mo lien ket-xd nha, eung vdi
cac m'.lch mau va day than kinh.
* Ong Wharton: di vao vung dudi h.tdi
tren mot chieu dai tU 30-40 mm, va nAm d
trong khe d giua tuye'n duai lUdi va day !tidi
(cuong ludi), chi d duai lOp niem mlilc phu
ne'n c6 Val milimet, va b phia tren
cua mJ.'u nh8 ra trude cua tuyen dlidi ham.
* Day than kinh luJi: la mQt day than
kinh cam giac va giac quan (vt giac), va la
40
mQt trong nhung nhanh cua day than fann
ham dU:di (13). Day than kinh lui1i di vao
vung dudi Iuai, bAt eheo ang Wharton tU
ngoai vao trong va tu duai len tren , d trong
khe giua tuyen dudi IUdi va mfru nho ra
trudc eua tuyen dudi ham, d day day than
kinh taeh ra m9t nhanh quan trQng eho
tuye'n nUde bot duai 1udi. Sau d6 ddy thtln
kinh ludi di vao khe giua day Iudi va tuyen
dudi Iudi, r6i di tie'p vg phfa dinh Iuai
eung d d6.
'" Ddy than kinh (than kinh S9
so' XII): vang qua bd truac eua cd mong-luiJi
r6i di sau phan duai cua vung dudi ludi,
tOi gan thanh trong eua vung nay va
chia thanh hai b6 nhanh ehui van be day
eua luBi qua nhung khe giua cac b6 eua cd
c6.m-luai. Giua hai day than kinh h<;l-thit
va than kinh ludi, c6 nhigu nhanh n6'i tie'p
hinh cung (cong).
* D(mg m(lch lui1i: chlilY dQc d ben q.nh
cd mong-luai, r6i d phia ben ngoai cd cam-
ludi cho tai dinh }lidi.
Cac m<;lch b<;lch huye't: trong vung duai
hldi e6 nhigu m:;teh blilCh huyet to thu
b:;teh huyet W eac bd huyt rang cua xudng
ham dudi, tU niem m(LC ne'n ming, tU dinh
luai, va bd ludi cung ben, d6 vao eac
hQ.ch bc;tch huylt dudi ham. Trong trudng
hQp ung thu tuyen duai ham, thi c6
phat thEiy m9t hai h'.lch b'.leh huyet
cua vt'mg duai lUdi bi sung to.
C6 di vao vung nen bAng
nhung dudng vao phau nhu sau:
- DUdng duai, biing cach r'.lch thanh da
d giUa biJ dudi eua xUdng ham dUdi va
xudng m6ng;
- DUdng tren, di qua bhng caeh
q.ch lap niem mc;tc d ne'n ming, d giua
tuyen dU:di luiJi va xudng ham dudi, ho(!.c d
giua tuye'n du:di" luai va mt dudi luai
(dl1dng vao tai ong Wharton);
- DUdng trude: di qua tam giac dUdi-
cdm. Dudng r:;teh da co th\l'e tren
dudng giua ho<).c d ben ngOal hon, dQe ba-
truac cua bl,lng trude cua cd hai than. Neu
can thi e6 d.t rdi cd nay lehoi xUdng
ham dudi.
- C6 mQt dudng truac vao ne'n
md rQng nhung it khi du<;!c s11 dVng, 18. dt
xudng ham duai d ca. hai ben dudng giua,
ho:(ic d ch6 noi giila hai phfin ngang va
phfrn dung cua xUdng ham duai.
Vern
(Tran hoc mi,m9)
Hoc ming du:c;c gioi v phfa tren-
sau bdi mQt thanh cong 15m xuong dudi
ni'm vimg kha'u cui (vom kh;\u cai, vom
Thanh nay ke c*n ve phia tren va
tru:oc voj cac hoc mil-i, ve phfa ben voi vung
lqi-rdn!{ (vung xlidng ham tren) va cac
xoang ham, ve phia tri'm va sau voi phan
hau-mili (con gQi In ty'-hau) va cac ubi tai
(hol).c uOi nhL), ve phfa ben va sau voi thanh
ben cua hau, va ve phia duai 13 hoc ming
cung voj uilng hc;Inh nhdn (amidan).
tren-sau cua vung kh;\u cai tudng
ung voi cac hoc miii, voi cac xoang ham (m(l.t
tri'm vom khiu caj 1\ mi?t phAn nen cua cac
xoang nay), va voi phAn h9ng-miii (ty'-hdu);
mQ.t duoi cua vung khftu caj nhin trVc tiep
vao hoc ming, va niEm uam ming.
Vung khftu cai bao g6m hai phAn r5
phtln truoc, hau nhu ngang, 13. phAn
xudng, va co gQi 18. vom kh;\u cai,
hol}c kha'u cui cung (palatum durum), hoi).c
kha'u cui xlidng; phAn sau chech tU
tren xuo'ng du:di va ra sau, gan nhu thiing
dung, mem, c6 cau to-0 va di dQng
gQi 1a man khiiu ccii hoi).c khdu cdi
me'rn (palatum molle).
Co quan sat va kham xet vung khftu
cal thong qua hoc ming, qua cac hoc miii
va qua phan h9ng-miii (t:t-hiw). Cach kham
xet thu<).n 1<;li nhat la kham qua dudng hoc
Kham vung khftu cai phat
nhung thay dei v hinh cua vom
khflu cai. vClm c6 lien tl,lc hay bi dut quang,
vom c6 vet nut hoi;lc 16 thung khong, dung
ngon tay sd n.1n van vom khftu Cal co thi
phat du:qc nhilng cho da-y len, kh6i u,
mQt tich tv nao d6. C6 thi kham ml).t
tren-sau cua man khdu ccii (khdu ccii mim),
bftng cach dua ngon tay qua hoc
hau (hQng).
Vung kh;\u cai, nhin chung, cong 16m
theo ca. hai chieu, va c6 dUdng vien 18. biJ
huyt rang, hinh cung, cua xlidng ham tren,
vom hu:ang xu6ng du:di va ra tru:ac; chieu
trudc-sau cua vom la 7-9 cm, chieu nay
thay dBi tu)' theo kich thuoc cua ph.n man
khilu ccii (khilu ccii mim), vi man khdu ccii
c6 thi ng:in, trung binh, hol}c dai. Chieu
cao trung binh eua vom khftu cai la 1,5 cm.
C6 nhung trudng h<;!p vom cong nhieu va
trong cae trU:dng h9P khac vom tha'p
hdn va c6 trai r(>ng thanh (dl}c
la b nhilng ngudi bi mftt mQt phtln hof).c
toan bi? rang).
d tre em, man khd'u cui (khilu cdi mm)
dai hdn, va doi khi co giu nguyen nhU:
den tuBi trudng thanh, lam cho ngudi
d6 khi n6i co giQng mui. Man khd'u cui c6
rung dQng trong giac ngu sau; khi ngu
sau, ham duai co gjan va ngudi ngu hit
khong khi qua ca mili va he md lam
cho man khdu ccii rung d(>ng giua hai luong
khong khl, nen cac am g9i la tie'ng ngciy
(hinh 14, 15).
Vung kh;\u cai ca'u bdi b6n ldp mo:
- niem m;;tc phu be mi).t ben duoi cua
vom c6 biJu mo thuQc tieu hoa
mo lat tAng);
- ldp t-uyen d duoi niem khftu cai;
- lop xUdng cua kh;\u cai cung lien
tiep ra phia sau voi lop cua kh6.'u
ccii mm;
- ldp niem phu be bEm tren cua
vom khAu cai (trong d6 c6 mQt phfin la nen
cac hoc mui) la biiu mo te baa tru c6 long
thuQc ki@u ho hap. .
41
Dliang dan cai
Cac (nl1Oc b<;lt)
khau cai
XlJUllg ham dllm
MOe bot mang tai
(lliDi gal
mach khau cai
Khau cai wang (khau cai clrng)
Day than kinh khau cai 16'n
E>6og mach khau cai len
Man khau cai (khau cai mem)
Hinh 14. cai xlidng cai CUng) va cai mom
(man cai) (Ben trai : lap n6ng; Ben phili: lap saul
Cung rAng tn!!n (ham fang
Co nang man khau cai
Co khit hau
(b6
Co khAu cai-hau
Co khau cai 11iDi
Hanh nMn khau cai
(amidan khau cai)
Khau cai XlJUllg (khau cai Cting)
DOng mach khau cai
Gan co cang man khau cal
Dliong dan (day
chan bu6mMm
Co khau cai-oau
Co cai-llIOi
Co tram-lliDi
Day 11iDi (cu6ng 11IDi)
lieu (tllm gal
Vach tllm (vach giO'a 100)
Hinh 15. Khu cai xlidng va milO cai , vllng nhan (cac Cd cua v(Jng cai)
42
TInh mach canh ngoai
:0 hai than (nhl than), bl,mg tntO<:
DOng mach
Day than kinh (XII)
DOng mach ltc-dOn-chOm
Quai than kmh c6
DOng canh ngoai
DOng mach luOi
Co mong-luOi
DOng giap Iren
Co giap-mong
COllc-don-chOm
Co tram-m6ng
Dng mach nhan cai, co Iram-IU'Oi
Day than kinh IU"', hach duOi ham (than kinh thuc vM)
6ng bai xual cua (mtt'1c bI;lt) dllOi ham,
co cam-Ilia;
Xl/l1l1g ham dllOi
DOng mach dlJOi IlIfJi.
cocam-mong
COham-m6ng
XlIang mong
Co ltc-mong (ltc-don-mong)
Co val-mong
Hinh 16. Vung dllcii Illai va vung trim mong
(day than kinh ha-thiet, than kinh luai, co duai luai, dong maeh duai luai - lien quan)
co chan butnn trong
Co day than kinh thiet-hau
Co tram-mong
Co hai than (nhi than). bung sau
mach dlJOi Ilia;
DOng mach mat
DOng mach cimh ngoai
Day than klnh (trim ch6 cat)
Co. tram-hau, va day
chang tram-m6ng
DOng mach canh trong
Co khit hau giCra, dOng mach IltOi
SlIIlg Ian xU'Cmg m6ng
Hi nh 17. Vung dllcii IlIai : lien quan - than kinh
OaytMn
(ph'n cho
Cac dong mach Illng
co cam-llIfJi
XlIang mong
(boe 10 dOng luai va day than kinh luai bang eaeh eat bvng sau eua eCl hai than)
43
Kha'u cai cling kha'u
cai xltdng
(Palatum durum)
Niem Lit (phil) m(l.t dudi ella
vom khd'u aii; d bO' rang cua Xl1dng
ham tren thi niem illJ;lC nay day, dfnh
van Idp mang xzldng (c6t-mt;Ic). d hai philn
ba truoc eua Yom khfru cai va d cae bO' ella
Yom, tren m<)t niem m:;tc thay c6 3-7 nep
nAm ngang, mau do-xam. d mQt phftn ba
sau, thi niem ill9-C nay nhan, va co nhieu 16
ella die tuyen nude h9t nho.
d hai phAn ba tniac, c6 pharr
dUQC mqt vet ella duo-ng giua; con d mqt
phftn ba sali thi vet nay t9-0 nEm dVdng dan
cua khftu cai, dl10ng nay th@ hoi mQt
vet nh6 cao nhu mQt mao, ngl1Qc l:;li,
bdi ill9t vet lorn nhl1 mqt rauh. Rauh nay d
phia trl10C t*n het d phia sall ella khe giua
cae ding eva giUa ella ham tren, boi mQt h6
nh6 hlnh qua Ie, ho(l.c d6i khi boi mQi di@m
nh6 gQi 103. cll kha'u cai, wang ling voi 16
rang ctta. H6 hinh qua Ie eu khdu ecii
n6i trE!ll Ia vi trf ella ong Jacobson, m9t di
tfch clla dl1dng thong thl1dng
nguyen thuY. b ndi nay co m9t bo rna lien ket
chui sau vao ong kha'u eai trudc va cung co
cho dl1dng dan giG'a. d phia sau, thl dl1dng
dan giua cling d tiiu thit (lu:iJi ga).
Lap tuyen clla niem phll vom khftu
di.i trUi r9ng ra hai ben clla dUdng giua
duoi d:;mg hai dai song song, day khoang 2-
3 mm, keo dai tdi khliu cui m;m. Lop
tuyen nay khong th tach ra khoi Idp duai
niem dut;jc vi chung dinh chJ:it vdi phfrn
sau clla Idp dudi niem
Khung xUdng cua khftu cai (khftu ca.i
xUdng) dl1qc tang cUd-ng d chu vi bdi bd
huyt rang clla xuang ham tren, hinh cung,
la m9t vom cong 15m theo ca hai chieu
ngang va trl1dc-sau. Khftu cai xl1dng h9P
bdi mom kha'u ccii cua xU:dng ham trim d hai
phfrn ba trudc, mom nay tiep khdp vai bdi
mom ndm ngang cua xrtdng kha'u ccii,
nen rn9t ph.n ba sau cua khftu cM xudng.
44
Vorn khfru cai xudng nhan 21 phfrn sau,
nhung go ghe d phfrn trudc, VI co nho.ng \l-
nho xep song song va d6ng tam. Vorn c6 hai
dUdng khdp thiing g6c vdi nhau: m9t dUdng
khdp tnidc-sau tren dl1dng giua, g9i 13
du:itng khap giua khci'u ccii, va m(lt dl1dng
khdp chf,ly theo chieu ngang. Hai dUdng
khdp nay thanh hlnh chu la nho.ng
dudng tiep kho-p giUa cac xUdng nen
khftu cai xUdng_
Hdi 21 phfa sau cua dUdng khdp ngang,
co cac 6ng khilu cai phlJ sau rnd vao It kha'u
ccii be (foramen palatinum minor), 10 nay
n:lrn 21 ngang voi muc xUdng ham cu6i cling
va 21 gfrn bit rang; 16 khftu cai be th6ng
lE!n phfa tren nb r(lng dfrn nhu hinh m9t
rnd vao trong h6' chan bU:dm-khdu cui.
Bd sau clla vorn khftu cai Xl1CJng hdi 15m
ra trl1de, tren du'dng giua clla bd nay co m9t
mftu xUdng 10i ra sau g9i la gai mui sau
(spina nasalis posterior). d ca. hai ben, bd
sau ella khftu cai xudng deu he't d dfru
ella mom chan brtdm. Canh trong clla mom
chan buo-m co m9t rnftu lOi n:lm ngang va
huong ra phfa ngoai g9i la moe clla mom
chan bu:dm. Xung quanh 16 ehinh c6
thay nhieu 16 ph\l-. d ca. hai ben, bAt dftu ttl
bd trl1ac ella ZO kha'u aii co mQt ranh nho
dQc ra phfa trude theo bd cua vom
khftu eai xUdng, ndi vorn nay lien tiep voi
bit rang tren; eac d{mg mCfeh vii day
than kinh kha'u cai d trong tanh nho
nay. d ben eua ranh nho nay con thiy
eac h6 nho phan each nhau, doi khi bdi
nhung mao nhQn trong do ehl1a cac tuyen
nudc bQt nho. Mang xl1dng phu
vom khfru cai xudng kha phat va dfnh
ehlllt voi xl1dng d tren dUdng giila. Lop cot-
cling dinh vdi niem va kh6 boc
khoi Idp xU'dng, nha't la vi be m{it xU'CJng go
gh@. Ldp c6t-rnf,lc nay c6 rn(lt y nghla th,-!c
trong nhung phau d vom khftu
cai, ca ve m{it md dudng VaG thdi d tai
hoc mui, Ian ve ph au t{lO hlnh
cho tre em bi ti}.t hd ham e'ch
(palatoschisis). Ldp tren cling ella khfru cai
XUdng tl1dng ung vdi n;n hoc mlii va la ldp
niem mCfe mili.
Cae mach miw va da-y thiin kinh
eua vung khu cui
* Ve phfa vom kh:1u cai xudng
dUQc nu6i du6ng chu yeu bdi d(Jng m(}ch
khf/u cai xu6ng, la mQt d9ng m;;Lch riEmg, va
thli yeu b6i nhanh vach mui cua df)ng mqch
hlidm-khdu aii.
_ Df)ng m(Lch khdu cai xu6'ng (ho$e dt)ng
mQch khdu cai sau) la m9t dQng m;;Lch cua
v(\m khfru cili xUdng, tach ra tU df)ng m(}ch
ham trong. d trong ha'dudi-thai dudng, sau
d6 di qua ang khdu cai iJn, vuc;!t qua fai
tndJc cua li'i khd'u cai va tiep t\lC di trong
ranh nha ;) bd cua yom khftu cai da n6i tai d
ncn. tU trong ranh nay dQng m;;Lch tach ra
nhung nhanh ben vao phia trong va ra
phia ngoai; nhung nhanh ben nhi) nay se
philn chia thanh cac nhanh nho hdn nua,
nai tiep voi nhau thanh cac cung dQng
m;,l.ch d bd rang cua vom khftu cai.
Vi chung ta da biet ro dudng di cua
dng m,:!-ch chinh cua yom khftu eai xudng,
nen trong ph&u khi n:.ch mimh niem
nH,lc d!nh dung b1t kin m(>t chb khuy12t
cua xL1dng th1 ph.i}i b<it dnu dUdng r<;tch d
phia tntdc cua rang ham cuai cung.
_ Cu5ng dQng thu hai cua yom
khAu cai xudng la d\)ng mc;teh mui trong,
m(>t nhfmh cua df)ng mc;teh bUdm-khiiu cai,
tU htlc mui, chui qua liJ rang cita (16 khdu
cai trudC), vao h5c va phan bo b
ph&n truoc cua yom khftu caL dong thdi noi
ticp voi d(>ng mf,lch kh&u cai xu6ng.
* Cac tInh m(}ch deu di kem dQng m<;tch
cung ten, dftn mau d5 vao dam ra'i finh
m(1ch chan burim va vao cac nnh mf,lch cua
niem mf,lc mlii; cac t'inh m;;Lch chi d&n mau
ve cilC nnh mf,lch cua h&u va cua tuy12n
hi.mh nh'ln CljC ky thu yeu.
* Cac m(1.ch bc;tch huy{/t chf,ly ve phia cac
h(1.ch bqch huyr/t cd sew va cae h(1.ch sau hau.
* Gae day than kinh la nhEmh cua day
than kinh ham tren (V
2
). Nhung day than
hinh khd'u cai trurk va giiia (thoat ra t11 l6
khfiu cai ldn). di b ben cf,lnh cac dQng mQ.ch
vii phfm chia thanh nhung nhanh nhi)
ph{m ba V[:lO trong niem mQ.c, chung a
giua nhung C1,lm wyen nuoC bQt nh6; mQt
vai sQi than kinh di ra phia sau ve phia
man khd'u cai; vung ehi ph6i cua day than
kinh kha"u cai truae va giiia la hai phan ba
saU cua YOm khfiu cai xudng, tUdng ling voi
cac rang ham nhi) va Ion. N guon chi phai
than kinh thu hai la day than kinh miii-
khdu cai, day nay chui qua l6 rang ella va
phan ba cac nhanh vao niem cua phan
truoe Yom khfiu cai voi giai h;;Ln sau la mQt
dUdng ngang noi giua hai rang nanh.
La rang clla, bi che khuat bai nhii rang
cua, tren duong giua, d phia sau cac
rang ci'1a giua khoang 1 em; a ph:in duai thi
16 nay nho, nhung Um phia trcn thl tfl.eh
thanh hai nganh hQp thanh chu "V" hoQ.c
chu "Y" di chech ra sau va len tren, md
vao nen hai hac mui, d ngay hai ben cua
vach mui. D@ thlfC dung d9ng tac gay
te, phiii chQc kim vao sau trong 10 khoang
5 mm, theo huang song song vai cua
ding cva giua.
LiJ khdu eai ldn d cach bd sau cua
kh:lu cai xudng 5 mm ve phia truoc, a cach
moe cua canh trong mom chan budm 1 cm
ve phia truac, va cach bfJ ding 1 cm
ve phia trong. Tren m$,t phftng dung ngang
(m$.t phiing tran), 10 nay ngang muC khe
giila di.ng ham Ion thu hai va rang khan.
Ong khdu ccii di chech xuong phia duoi
va ra trudc. thv:c hi(m gay te t6t, kh6ng
d.n phai chQc kim vao trong ang, rna chi
phong be vung la khdu cai lon la du, d$,c
la phong be' vung truoc cua 10 nay.
cai mem hO{lc man cai
(Palatum molle)
Khdu cai me'm la mQt manh cd-di.n
giila hrng-miii (ty'-hau) va
(khd.u-hau). Khau ccii m@m co chuc nang
ngan cach giila hai phan mlii va ming cua
hQng trong luc nu6t, va lam thay dbi am
phat ra. Kha'u ccii me'm dinh vao bd sau cua
khiiu edi xudng va hEm tiep ve phia sau vo-i
tilu (ludi gil). Ve phi a duai, khfru cai
mem hEm ket vdi day luJi va thanh h&u
(hQng) bai hai b6 cd hinh cung, gQi la cung
45
khd"u cai-lui)i (arcus palatoglossus) ho$,c
tr(I trudc va cung khdu ceii-hau (arcus
palatopharyngeus) trl! sau cua kh{lu
ceii m{/m, nAm giUa hai tr1.,l nay c6 h(Jnh
nh6n khiiu ceii (amidan khiiu ceii)_ cai
mem dur}c cau tl,lO bdi can, co, va niem m<:tc,
Can. kh6:'u ceii mfi'm 1a m9t 1a s<;li lien
tie'p vai khti'u ceii xUdng d phia tniac V?l
ctinh vao bd sau cua ph.n nay, a phia hai
hen thi khllu cai mem dlnh vao moe chan
hudm (hamulus pterygoideus: m6c d d.u
dLi{Ji canh trong cua mom chan buom), Can
S<;li ni"\Y hlnh tam giac, m<).t tren eua manh
dm 5<;li m\y c6 m9t s6 co bam vao, va tu duy
cae cd di len toi nen 59 (cd nang man khdu
cai va cd ciing man khdu ceii), tu
dvdi eua can cai mcm di xuang day
llfdi VI\ thanh hau (Cd kh{iu ceii-Iudi va cd
khtiu ceii-hau). Ngoai ra, d ph.n giua c6
nhung b6 cel nho, xuat phat tu gai mili sau
cti tai dinh cua tilu thift (g9i 1a cd tilu
ho<).c JUdi gll.).
Cae cd eua kh5u cai miim
* C(} nang man kha'u ccii (m. levator veli
palatini), con g9i 1<'1. cd dei-voi tai trong, nAm
(j phiin sau-ben cua Jo mui sau, cd co
nguyen uy tu:
m(lt gun nho bam van go ghe eua
m<).t dliai cua xudng thcii duong, d phia
truck ngo;\i so vdi 16 dudi cua ong d9ng
mQ.ch dinh;
- mom bqc eua ph an nh! cua XUdng thai
duong, mom nay t<;lO nen phan tren cua baa
ct9ng m;,lch dnh;
m9t 56 S<;li cd bam vao m<).t dudi cua
phan s1.,ln cua voi tai (voi nhr).
Tu nhung nguyen uy nay, cd nang man
kha'u cai di xu6ng phia du'di cua vi)i tai, vi
eel chI b,it cheo phim trong cua vi)i tai b
mue canh ngoai cua mom chan buam, roi
de'n bam van mat tren cua can kh[{u cai
mem, cheo b dUdng giua veri cd cung ten
d ben d6i Cd nang man kha'u cai
nen mot nep niem n6i cao len d thanh
ben cua hqng-mili.
46
D9ng tac: nang man khfru cai len cao,
va co d(>ng tac phl,l 113. lam gian r9ng 10 hfiu
cua voi tai.
* Cd ding man khfiu cai (m. tensor veli
palatini); con g9i Ia cd da-voi tai ngoai,
nAm d phia ben ngoai 80 voi canh trong cua
mom chan buom, so voi voi tai, va so voi cd
nang man khau ceii. Cd bam nguyen uy tu
ho'thuyin cua mom chan buam, 113. ngoai
cua sun voi tai, va phfln xtlong cua voi tai d
gilJa to bau va Ii] gai budm
JO
d d
trong cua gai butim. Cac b6 cua cd
cang man khtiu ceii W nhf:1ng nguyen uy
n6i tren di xuong gif:1a cd chan budm trong
va cd nang man khdu ceii, vang qua va dl.l<;lC
ket nai VIl.O m6c chan buam, roi VU<;lt qua
cho bam cua cd milt d toi bam tan van can
cua man kha'u ceii, vao ttch d phia
5au mao khdu ccii, va vao manh n6m ngang
cua xUdng khdu ceii. Gif:1a gan cd cang man
kh[{u cai va moc chan budm (hamulus
pterygoideus) co m9t tui thanh m(Jc nho.
D9ng tac: ding phfln trlioc cua man
kh:1u cai trong d9ng tac nu6t, dong thdi mij
r9ng vbi tai,
* C(} kha'u ccii-hau hau-voi tai
(m, palatopharyngeus, m. pharyngosta-
phylinus): xuat phat tit m;).t duoi eua can
man khdu cai, tit d.u trong cua sun voi tai,
va tit moc chan budm, cung voi nhung S<;li
cua cd khit hau tren. Cd kh&u cai-hfiu
nen be day cua trv sau man khtiu cai
arcus palatopharyngeus: cung kha'u cai-
hau), d philn duoi cung cua cd, phan Ion
eae 8<;:1i cd di vao va t;)n het d ldp duoi niem
m<;lc cua phan dlidi hftu.
DQng tac: nang hfiu len cao, keo
man kh:lu cai xu6ng dlidi; thu nha 16 cua eo
(isthmus (audum),
* Cd khdu ccii-ludi (m. palatoglossus):
bftt dall tit m;).t dv6'i giua cua din man
khdu cai, roi di tdi philn ben ngoai cua day
lUdi (eu6ng Ivai), nen trudc cua man
kha'u cai (ho;).e arcus palatoglossus: cung
khdu ccii-ludi).
:10 Ld gai buVm con d"tJ<;lC cac tilc gia Phap 99i 103 /0 tron be,
FJi)ng [(ie: nhu eo khfru cai - hau.
* Cd tie"u hOQ,e IILdi ga (m. uvulae):
biit dftu til gai mili sau va t1).n het d trong
ti6ll thi$t.
T()rn Lit di?ng tac cua nhung ed cang va
c(/ nang man khd'u cai, chung ta c:ln nha
n)n,:{. co thu nhat lam ding ph an truoc cua
man khiilu cai. trong di?ng tiic nu6t, len toi
ph6ng ng':-lng voi moe c}din bILdm. trong
khi co thli hai cung cang man khiu cai,
nhu'ng chi c6 nang man nay len toi
ngang muc eua nhling cd chan bILdm, va
niH! V'\Y cd dl.ta man cai toi rip VaG
thanh sau clla hau (hQng). Cil. hai co k
tl'('n deu la nhling cd lam giiin voi tai. Voi
vi tri ella chung, hai co nay bao quanh voi
tai. cd eang man hau 6 phia truoc voi, va cd
nang man h{}u 6 phil! sau voi. Cit hai cd
cung c6 tac d\mg rna ri?ng voi tai, vn nhu
v,), lam thfmg khf hom nhl.
Niem mac eua man khfiu cui: m9t
ph&n cung gi6ng nhu niem mC.J.C a khdu cai
Xltdng. Tuy nhien, niihn a man khd'u
cai mong hon, kern dfnh hdn, va ngan cach
vdi ldp tuyen bai m9t Wp rna lien ket duai
nicm
Vung hgnh nhan kh6."u cui ho<,'ic
vung amidan khfiu cui (regia tonsillaris):
niim d giai h?n giua h6c mi$ng vii hau
(hqng), tham gill. cau tQ.o nen eo hQng-ming
(co lulu-ming). Vung hC.J.nh nhan khfru cai
bao gom mM ben mOt h6 gQi la ho' hq..nh
nhdn (fossae tonsilares) va hai hq,nh nhan
hhrIU cai ho(te amidan khdu ceii (tonsillae
palalin.ae) gQn trong hai h6 cung ten.
Ho' hanh nhan hinh vom nhon la do 6 phia
tren thi hai tnf. trude va sau' Clla man khdu
c-di sat voi nhau, nhung a duoi thi tach xa
nhau,
Tn; trude, con gQi la cung khdu cdi-ludi
(arcus palatoglossus) la do Cd khdu cdi-llLdi
loi vho phia trong tQ.o thanh ffi{lt nep c6
niem mQ.c che phu. TrlJ. trlLdc b:it tu
gan day cua tiiu thit, di tai thanh ben cua
ho'u (hQng), rBi di xuong dudi tdi ba ben cua
day llif]i tQ.n het a day. Tn; sau ho$.c
cung khdu cai-hau (arcus palatopha-
ryngeus) cling la m{lt nep co-niem ffiS\C nhu
trv truoc, nhung 10i vao phia trong hon va
bam vao thanh ben cua hau; ne'p nay c6
hinh tam giac huang chech phia duoi, ra
ngoai va ra sau, va dUQC phu bbi niem rn0-c
cua h<iu. Thanh ben ngoai cua hi;' hq,nh
nhan dUQc tC.J.o nen b6i cd khft hau can
hau, va rat hiem khi c6 c:l cd hq..nh nhan-
llLdi tham gia (khi c6 co nay). d phla ngoai
hdn nua, 10. cd tram-llLdi va cd tram-hau,
hai co nay 6 trong khoang cr;mh-hau.
Day cua h6 hC.J.nh nhan b phia duai, ttidng
ling vai nep lltdi-thanh ben, Thanh
ben ngoai clla h6 hl;lllh nhan con hQp b61 c:i
ean n(Ji-hau, H0-nh nhan khfru cai (arnidan
khfrU c3.i) d nua tren cua h6 hy-nh
nhan d5. rna til d tren.
Hanh nhan khdu cai (amidan khfru
cai): cau tQ.o biJi mi?t kh6i cae nang bqeh
huylt, n5.m d be m<).t thanh ben eua hall,
trong vung hgnh nhan. H?nh nh:1n khAu
cai hinh qua ball dvc, hdi dui thea
tren-duoi, va theo trong-ngoai.
M$.t tfong cua h?nh nh:1n hoi 10i ho$.c
phng, nh5.n vi c6 niem mQ.c hftu phu,
nhung tren nay thay c6 nhung 10 (18
den 20 10) la mi$ng cua nhling h6c an sau
VaG trong hC.J.nh nh:1n. ngoai cun hQ.nh
nhan khfru cai c6 mot lop rna lien ket bao
bQe tQ.o nen baa hq,nh nhan (va hqnh nhan),
rat kho tach rdi khoi nhu rna ben trong.
Cilia hai ph<in ba tren cua bao hQ.nh nh:in
vai thanh cua hau c6 m9t lop b6c tach dUQC
vi la lop rna lien ke't long leo, gQi 1a khoang
quanh-hq.nh nhan, dUQe ung dVng trong
phau ciit hqnh nhan khdu eai; tuy
nhien ap xe cling c6 th@ hinh thanh trong
khoang quanh hC.J.nh nhan nay va dUQc gQi
khang dung Ia viem tay hy-nh nhan. M9t
phan ba duai cua bao hqnh nhan thi dinh voi
cac co cua thanh h<iu va 1a vung d di toi
dtlQc cuang;:;l chinh cua h?nh nh:1n (hinh 15).
CIjC tren clla h:;lllh nhan khtiu cai, cach
vai khfru cai xuong bai h(j'tren-h(;mh nhan,
la di tich clla ranh cung mang thli hai a
thdi ky bao thai.
J1 Cu6ng: la Ihual ngCf Giai phau h9C hay dung de chi I.f!p hQp
cac Ihanh phan nu6i dlfang (m'Slc mau, m'Slch bach huyi'1I),
day than kinh, va thanh phan chu-c nang (vi dy phs qU<3n, ong
m.f!t) trung l'Sii de Cli vao va di ra khOI cd quan h01i\c t;,'lng.
47
Bd sau cua h:;mh nhan ngan each VOl
tru sau cua man kh:lu cai bai mot ranh c6
ch'ieu sau thay dbi.
evc dUdi cua h,;mh nhan thong thudng
narn {j dich nep lUdi-thanh ben 2 cm
ve phia tren, va tach rdi khOl nhung m6
lympho d xung quanh.
C6 quan sat hQ-nh nhan cm
rat de dimg b,1ng cach nhln qua h6c
Khi hil r9ng va keo hrBi ra truoc, an
hrai xu6ng thfip vi:t ra truoc bang rn9t de
Iuai. thi se trong thay ra hQ-nh nhan khftu
C<ii nam giii:a hai In.! cua man khdu cdi, voi
kich thuoc to nha; hQ.nh nhan c6 kich
thltac Wn h(jn a em va bi teo nha khi
den tubi gia. C6 kham nhan bftng
ng6n tay dVng cv dlia qua hoc
Kharn h;;mh nhan khftu cai qua dUdng
milt rat kh6 khan vi bi can tra bai nganh
xUdng ham dudi. Ne'u bAng an mQ-nh
dau ngon tay vao cac lOp rno mern nam d
ben duai goc ham, thi c6 cam dU9C
lWnh nhan kh:lu cai neu b! phi dQ-i to;
tuy nhicn, kham se d{; dang hdn nhieu
neu dlra ng6n tay vao vung hg,nh nhan,
nhling d9ng tac nay phai rat kheo leo.
Vimg hqnh nhan: lien quan ve phia
tren vai man khd'u cai, nen khi vung hQ.nh
nh<1n bi tich mD. thl mu d@ Ian tai man
khiiu clh, ve phfa tniac duoi voi day lUdi,
nen ung thu hQ-nh nhan hay Ian tai day
Iuai, ve phia duoi vai vung dual ham, nen
viem tay d khodng quanh- hc;mh nhan thi co
Ian tai vitng duai ham.
Mgt ben ngoai cua vung hQ-nh nhan lien
quan qua thanh hftu vai khoang cg,nh hau
(ho.$-c khoang "ham-hau"), chua day m6liEm
ket va rna rna, vui trong khoi rna nay c6 dic
cd ldim-lucJi va cd tram-mong, nhung dqng
mqch hau len, d(Jng mc;zch mt, d(jng mfl-ch
canh trong va canh ngoai, (inh mqch canh
trong, va cac day than kinh phe:
vi, than kinh phl/
2
va thiln kinh
Phiin IOn cac rnQ.ch rnl'm va day than kinh
nay deu nim hdi d phfa sau.ngoai so vai
-" Day than kinh phu (n, accesorius) la day than kinh S9 s6 IX.
cac tac gia Phap QQi day than kinh nay 103 day than kinh gai
song.
48
dien d6i chie'u cua hanh nhan kha'u cdi len
cua h&u. D(Jng mqch canh trang nflm
cach hQ.nh nhan kh:lu cai khoang 1,5 em d
phia ngoai va phia sau (doi khi dQng rnQ.ch
nay nam sat Vdi h<;lnh nhfm va chi cach
nhau bdi thanh eua hau), dii'iu nay bUQc
phfru thu$.t vien phai rat th$.n tr9ng khi
thlfC cae phfru d vung hr;wh
nhan. Df)ng mqch mgt e6 khi di cong len tai
giap cvc duJi cua hQ-nh nhan khftu cai. do
d6 cilng cfin thQ.n trQng d tranh gay chiiy
rnau do tan thudng dQng mqch nay. Trong
s6 nhung day than kinh vua d tren, thi
day than kinh ntlm rat gtin thanh
eua hau, do d6 cung la thanh phfin bi
tBn thudng trong cac thli d vung
hQ-nh nhan.
Cae m;;teh mau va day than kinh
ella hl;lnh nhan
. Cac d9ng mQ-ch bftt nguon tu d(mg
mgch luai, d(Jng mgch hau len, vn d(Jng
mgch mt, cac ct9ng m9-ch cua hQ-nh nhan
dgu tai hQ-nh nhan tU m?t ben ngoai (g9i Ia
r{/n hqnh nhan). DQng mQ-ch quan trQng
nhat la d(jng mqch khflu caL len
(a. palatina ascendens) (Ia nhfmh cua dQng
mqch mt), d(jng mqch khflu cai len tach ra
mQt nhanh (ramus tonsillaris: nhanh hgnh
nhan), doi khi kha to gay ra chay mau 0 Q-t
trong ph.u thuQ.t dt hQ-nh nhan khfru cai.
- Cac tInh m9-ch tQ-o thi'mh m1)t luai cac
tInh mQ-ch nha d be m$-t eua nhiin, va
mau tlnh mQ-ch duqc thu nh$,n vao cac tInh
mQ-ch cua h:lu.
. M<;tch b?ch huye't: hQi tv ve cac h?ch
mQ-ch huye't duai ham, nfirn d vung quanh
g6c xtwng ham dUdi, va ve cac hQ-ch c6 sau
(nodi lymphatici jugulodigastrici : nh6m
hfl-ch bqch huyit rinh mgch crinh-cd hai
than). Trong trudng hqp b1 viem nhi@rn, thi
eac h:;tch nay sung to va co Sd min thay,
doi khi chung hQp thanh m9t kh6i to, dau a
duai goc ham.
- Cac day than kinh hinh thanh d be
mat cua hanh nhan khfru cai mot Iuoi sdi
nha v6i cac sdi tach ra tU cac day 'than kinh
lUdi (mQt nhinh nha cua day thfrn kinh tam
thoa: va than kinh thit-hau (so' IX).
Cae mJil-ch mau va day kinh
eua khdu cai xu'o'ng va man cai
Cae dQng m<:).ch cua vam khiiu eai
xurJnf..[ va eua })Uln khdu ceii xuat phat. til
I1H}ch mf)t (a.palatina ascendens: dng
mQch hh{u ceii len) va tit do<:).n cu6i eua
a(mg mQeh ham trang (a. palatina des-
c('nciens: d(Jn/t mq..eh khiiu cai xuong), di.c
dQng m?ch nay cho cae nh;'Inh wong ung 18.
d(mg mq..ch kha'u ca,i lim (a. palatina major)
'1/1l. nhung dng mq..eh khi.iu. ceii be (aa.
palatinae minores), phan nhanh ij trong h6
chan buomhlin1.
_ Cae finh m?ch t?O nen nhung- dam roi
do cac thrm tlnh m?eh ldn hdn va dim
m{1lI do' v;\o dam rt)L tlnh mq..ch chan burJtn
va vao d.c anh mq..eh cua hau.
_ Cac b[J.ch huyet d6.n luu b?ch
h uyet eua vung Wi nh6m h:;tch tren clla
clw(]i hl7ch b(Ich huyet eo'sau.
_ Cac day th:1n kinh cam giae la nhanh
(,Uel day than kinh miii-kha'u cui (cac nhanh
nay mang ten la nn. palatini major, medius
et minnres: cae day than kinh khii'u eui [rln,
trun;..: binh uu nho), tat ca. di toi vung khftu
c:ii qua ()ng khdu eui trude va d(fu thuQc ve
khu v\fc chi phoi eua day than kinh ham
tren (V J. Ngoai ra, vung khiiu eai can
chi phoi hiji cac sQi cam giac eua hai day
than kinh vaphe'-vj. Cae day thftn
kinh vi;tn dQng thi xuat phat til day than
kinh ham dlidi (VJ (cac nhimh vQ.n dQng
nay g{)i ten la n. tensoris veli palatini: than
hi !th erl ding man khiiu ceii), tU day than
kinh thit-hau va day than kinh phe'-vj, Hin
lli0t c6 nguon goc tU nhung day than kinh
lIIt va hl7-thit (day than kinh chi
chi phoi rimg mQt cd luBi-ubi tai).
Cae thimh philn phlol thuqe eua
hoe
Lqi
(Gingivae)
La phftn niem mt;1c dinh vao cot-
m(IC ella cae xUdng ham tren va ham dudi,
che phil bit rang cua cae xlidng nay a
ca hai mi;l.t tien dinh va mi;l.t (mi;l.t
Ivdi). phil a hai nay lien tiep voi
nhau qua khe giua nhung va xung
quanh C6 rang thi thanh m(>t vong nh.n
(vong tron c6 be day), tang eu'dng eho rang
du'Qc giu vung hdn vaO cae huyt rang, dong
thdi cung voi lOp c6't-mt;1c rang-huYft rang
hinh thanh m(>t lien ket dan hoi, phai tach
ra trlioe khi muon nh6 m(>t rang nao do. LQi
bam vaO lop cot-m<:).c (mang xlidng) ella
d.c xlidng ham, do d6 khi ehQe kim phong
be novoeain d 1r;11 rat dau.
Cae rang
(Dentes)
La cac eau truc c:im VaG trong die
rang d bd cae xVdng ham trm va
dlioi; rang co ehuc nang nhai va ea chuc
nang Idi noi. Cac ding xe'p thanh hai
hang tren va dlioi, t<;lo nen eac cung rang.
Khi ng$,m cung ham tren (cung rang
tren) thl1cmg qua ra trlioc so voi cung
ham dlidi (cung rang duoi), t<;lo thanh eai
gQi la d.n rieng" eil
kdu khep rang. a 10ai ngudi, rang chi'
thay co m(>t Hin {gQi 1a mQc rang hai
Ian), qua trinh nay bAt dftu tit khoang 6
tU6i rlidi va ket thuc vao khoang 14 toi 15
tu6i. Tuy nhien, rang ham Wn thu ba con
gQi 18. rang khan (dens sapientiae), thi mQe
mU9n hdn.
MQc rang: Lftn mQc rang tha nhat c6
20 rang sdm, can gQi 1<1 rang sita
(dentes decidui lactei: rang sua r\lng som)
bao gam: 8 riing crla, 4 rang nanh, va 8
rang ham sita
33
; rang ham sua CUBl eung
mQc d chb eua nhung rang ham nho trong
lJ Giua s6 lu'Qng va len goi clla cac rang sua va rMg vlnh
vien co m9t diE!m can n6i r6 de khoi nham Ian: d nguoi Ion
trong s6 cac rang vTnh "ien Iren moi nua ham co 2 rang ham
be (premolars) va 3 ham Ion (molars). con d tre em
Irong thai ky m9c rang sua thi moi nua ham chi co hai rang
ham. Cho nen khong n6i ro dU9C 103 rang ham be ho9c Ion.
Tuy nhiEm a Clay tac gill 99i la rang ham Ion (molars) va them
d!nh ngu "sua". do d6 chung toi d!ch cac 111 Cl6 la rtJng ham
sO'a th(l nhfit va th(l hal.
49
IAn thay n'ing ho<)c Ian mQC rang vlnh vien.
Thai ky mf)C rang sita b&t dfru til 6 thimg
t{ji :H'i th{mg tubi. Dc'iu tien In mQc cac rang
cUa giita (thang thli 6-9), rai den eac rang
Clta hen (th{mg thli 9-18), rai den cac rang
ham thlt nhi{t (thang thli 22-26), rai den cae
rdng nanh (th{mg thli 28-34) va cu6i cung
\;'-1 cllC rang ham thlt hai (thang thli 32-36)
(hinh 18. 25).
Cric rang vlnh viJn (dentes permanents)
xuar sau khi cac rang sua l'\mg di. r@
clla cac rang sua bi tieu dfrn du{ji ap l-t,J'c clla
cac n'ing v1nh vi@n dang mQc len (tnl
tn_iCing hQp cac rang ham Ion vlnh vien, vi
di.c rang nay khang c6 trong lhiJi hi' rang
sita). d ctay, th11 tt): mQc rang (mQc rang
v1nh viEin ry.ng rang s-G'a) b. nho sau:
rang ham IrJn thlt nhrt't (giua 5 va 7 tuGi),
cac rang eua giita (giua 6 va 8 tubi), cac
rang elta ben (gi-G'a 8 va 9 tubi), cac rang
nanh (gi-G'a 10 va 12 tubi), cac rang ham be
(gi-G'a 11 va 12 tuGi) va rang ham ldn thlt
hai (gi-G'a 12 va 14 tuGi). Rang ham Ion thlt
na (gr}i la "rang kh6n") In rang mQC cu6i
cung giua 19 va 30 tubi. N6i chung, Cal'
rtmg thu(lc ham du'oi mQC tru'oe so voi rang
ham tren, cach nhau tu 2-4 thang.
Nhling rang vlnh vien, voi so lU'qng la
32 se bao gam: 8 rang czla, 4 rang nanh, 8
rang ham be va 12 rang ham ldn, phan bo
giong nhau d hai ham tren va du'oi.
Trang th1jc hanh ngu'di ta
dung "c6ng thlic riing" dem va biet
cac rang, cang thuc nay trinh bay so' clla
Cal' rang tu'dng ling, lily moc la dudng giua
clla moi cung rang, do d6 cong thuc rang se
nhu sau:
50
8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8
87654321 12345678
Ho(l.c don gian han
2 123
2 123
Hinh chung: Thong thudng, mM
rang bao gam ba phf!n: vanh rang, c6' rang
va re rang (hO?C chan ding) (hlnh 21, 22).
Vanh ding (corona denlis) la phfrn nhin
tha'y dUQe trong mall tdng nga. C6
ph an tren vanh clla m6i rang: mi;'>t
ngoai huong ve phia tien dinh
(facies labialis sive buccalis: m(tt moi va
ma).'l4, mi;'>t m?t trong hudng ve phi"3 lu6i
phia vom (facies lingualis sive
palatina: mgt lrtdi hoic khri'u ceii), cac ml}t
tiep giap vdi nhung rang ben q.nh tren
cung m9t cung rang th1 gQi In mit tie'p girip
(facies contactus) - tuy thea cac rang khac
nhau, cac m<).t tiep giap se la dic mrl-t ben
doi voi rang clta va rang nanh, se la m(It
trrtdc va sau doi voi rang ham be va Ion -
ngoai ra cac rang ham be v,\ ldn thi can c6
m9t milt nhai (facies masticataria) ra't
hoa. Tren m(It nhai clla Cal' rang nay, c6 dic
num lui gQi la Cal' cit rang (tubercula
dentis), Cal' cll nay giu vai tro tham gia vao
d9ng tal' nghien th11C an.
ea' rang (collum dentis) noi tiep giUa
vanh rang va re rang va nAm ngang mue bd
rang clla lc;ti.
Re rang (radix dentis) la ph..n c6
vao riing, cach v{ji thanh clla
ding bdi lop cfIt-m'1c rang-huyiJt rang. C6
rang va rang mau vang C6 rang
chi e6 m9t rEi, c6 rang nhieu rEi, m6i
cung bai mi;'>t dinh re rang (apex radicis
dentis).
Hinh neng (hinh 23, 24). Nhling
rang clta (dentes incisivi) hinh nhu ludi
simg, thea chieu truoc-sau. Rang cva ham
, Ve m<"illhual nglt 1161 ve hlJilllg cac m(il Clla vanh r<"ing can
pRan biel nhu sau: cac rang cCra va r<"ing nanh co hai m<"il
hLlang ra (ruoe ho(!.c ra ngoai, ILldng lIng vOi m<"il trong ra mOl
va rna (nen con dLl!1c goi la mill mOi va ma). m9t m\'lt huang
ra sau ho<"ie vao trang thi nhin ve phia IIJOi hMe vom miEmg
(nen dUClC goi la Mji haac khtJ'u cai). con cae m;'!.t rang
gi8p vei nhau thi dell 99i la tiip giap: a rang eLfa vil rang
nanh thi la cae mal ben, con a rang ham Ihi la m;'!.t trude vil
sau Rieng eae rang ham eo nhai.
"
Rang nanh sua
Cae rang ham sO'a
Hinh 18. B(I rang CI Ire em 6 lubi (rang 5i13)
Xoang ham ----..;
Cae rang Mm be
,--F!anQ ham Ian Ifen thil ba (rang kh6n)
Rang nanh (ham) tri}n
Rang nanh (ham) duCri -
dutli thO hal
duCri Ihil ba (rang khOn)
6n9 rang dlla; (6ng Mm dU'Oi)
lO can
Rang ham Ion dL1lJi thu- nhat
Hinh 19. B{> rang CI ngllai 'an
dLiOi tintdng dung trong khi rang ei'ta
ham t!ntimg hdi chech ra tnidc.
Cae ding flanh (dentes canini) co vanh
rflng khoe hdn va loi 1'a phfn moi. Re rang
nanh hloh khoe thLtdng hdi chech
ra ngoai.
Cae rang ham be (dentes premolares:
rling tn/dc-hilln) c6 didm ia d nhai
c6 hai ell rang (mQt ell d phia tien dinh
VI\ l1l(?t ell b phia ILiai ho<'.ic phia
caiY
If
" hai ell rang nay ngall each nhau
kh6ng hoim toim boi mc)t ranh ngang.
Re eua cae rang ham be thi tht1dng co
mt re du d6i khi rang ham be thu
nhat co re chi; ct6i .
Cae riing ham Wn (dentes malures: ding
ham) co In nhai c6 tit 3 den 5
Ve gQi ten cac CIl rlmg 0 mtit nhai cua cae rang ham,
)(em I{li chu thich 'Ie cach goi len cac cua vanh rang a
chu thich 3:1 cuO; lrang 34.
51
Hinh 20. B9 rang khi khep kin (can)
cli riing. cac co nay co vai tro dimg
trong dQng tac nghien thtrc an . . Vanh eua
cae rl-\ng ham IOn trim (0 haITI tren) hinh
Lboi ho(lc hinh khoi bfi.u dl.lc, voi nhai
co bCin ell (hai ell b phfa Inn. va hai ell d
phia Ittai phia khiiu cili), phon deh
nhau hoi m9t ranh. Vanh eua nhung rAng
ham lon du'ili (d ham duoi) thU'o:ng hinh
khoi vuong. Ian hem va thltang c6 so'll.lr.Jng
ell thila (gQi iii eu Carabelli) so voi nhung
rang ham Ian trim lllong (rllg.
Rarlg ham Lan thl1 ba (con gQi Iii. "ding
hh6r1" - dens serotinus siue sapientiae), lit
rAng phat nhat va c6 khi khong c6.
Ccie dillg ham Lan trim c6 ba re (hai re a
phfa rna va m9t re d phfa khtlu cai), trong
khi cac rAng ham Ion dttdi chi c6 hai re
(mQt re tnl{Jc va mQt re sau), tQ1C eua ca.c
rllng ham 10'0 hoi chech ra phfa sau.

""' ... 11 ....,. WIngar. Mgo/I

Hinh 21 . Cae rang (rang elra: 1-2; rang nanh:
3; rang ham be: 4-5; rang ham Ian 6-7-8)
Hinh 22. Cae rang vinh vien
Ham tren
Ham dum
Cae rang r/!ng slim (We 1a rang sita) co
vanh mau hoi xanh, va nho hOn. Hoc
tuy rang i(li thllong rqng hon.
Cac rllng b6 tri thanh mt hang
cong gQi Iii. cung rAng, cac tiep giap sat
voi nhau. Nhung d ngang muc co rAng, thi
giua nhung rang d nhau c6 khe gian
rallg (spatial interdentaria: khoang gian
rang). Cac Tang ham nho va h3m Ion trim
co hltdng thAng dung, trong khi vilnh coa
cac rA.ng ham IOn dudi thl hoi chech ve phja
trong, tltc 130 phia hoc chinh thuc.
Cung ding trclL (arculi dentaLis
superior) hlnh ball dl,1C (hinh elip), con eUTIg
rang duai (arcus dentalis inferior) thi hinh
paraboi, voi nhieu bien khac nhau it
nhi eu.
Kilu cdn tiep xuc) dUQc gQi ia
"d6ng" ho(i.c "khop". Trong vi tri dong thl
cac rAng ctra ham t ren thlldng ra phia
tn((Je hdn vdi rang cua ham dlrdi, chong
Il'll C':lC rang ('uo] dudi IllQt. chilt.
CtlU t.rllC ci.'ia ciw rang (hinh 26, 27):
il hun i rung m(li ]';lng: 1.:0 m<)t hoc gql lit hoc
}'(f11f! (Cot'/"" dFlttis). lute lilY rallg. hoc
thong: \'di mQt ho;)c nhiel! {/ng re rCilig
ho0.(' filiI! chrill n'ing (conati ... radicis dClltis),
c;l(' tillg" nil)' dell co 10 Illd 1'3 d dmh
l'UOl C;'I(' re nlng [{oram ..... /! apltt!s de/His: /6
dlnh (1'1'/ I'clflp!.
/-Il ic Illy relng va die ()/tg re ding chua
d:1\' m{) hen klYt memo nuill do giilu
m:ldl molll vi) nhung s(li than kinh cam
gl:1L dlt<;lC KQi In ttl}' rang (pulpa dentis).
Bao xung: quanh ttly rll.ng In mQt chit
gu)ng v(ji xlidng gQI Iii. nga rang (substantia
elwrol'a: chri'l IIgiIJ, chat nay mall vn.ng
nh.)t. h(m va glall mu6i khoilllg hdn. so
\'i1i Xlrong-.
Chilt nga a phal1 re rang dU(Jc phil ben
ngoill bell 1ll9l lop mo xl(dng mongo mall
niw-\'ang nlu,l1 .. gQi In ccment (cementum
S/L't' substantia ossca: cement hOQ-c cha'l
uldl/if). lap Xltdng nay kct noi vdi cot-mac
!'(tl1g.lllIyt rfing bdi mQt thong nhung
";(ii tr,W keo (gqi Hl sC;1i Sharpey),
r\gil n)ng d phhn vanh rAng thi dtl(Jc
linn b9(' bdl men rdng (substantia
adamaillilla). In ml chfll mall tdng. bong,
co [he COl [:'1 m6 nin cung nhat trong co
the. h:lll nlnt ch I Call hoi cac muoi
kho.lng vii ngrlm bdi apatit thuc
phosphat. Men rcillg dltQC d'iu t:;IO bdi nhung
don vi g'Qi Itt lrf! mell rang. tl'l,l men ri1ng
hinh trl,l dui. SilU m.;tt. nam goc
viJi be cua lJalLh rang vii ket noi voi
nhau bdi m(lt chat gAn vo dinh hinh,
,
b
Cae tIang nanh


bed
Cae rang ham IOn tr6n

c
CAe rang ham l(m dum
Hinh 23. Cae ella rang
b
Gacrangcita
(ham) duO b
e
lUng naOO (htsm) dUOl
Hinh 24. Cae eola rang
Hinh 25. Cae rang sila (rang rung sl1m)
53
B9 may nang da va co djnh cae
ding (parodontium: ct{u truc cr;rnh rang)
bao g6m ban yeu ta sau day:
1. M6 quanh d rang ho$.c nha chu
(periodontium) hQp bdi rna hen ket bao
xung quanh re rang, d khoang glua re
n)ng va thanh clla huyt rang. Cac sQi
ken ket nfli re rang vao thanh clla
n'ing mang Hnh dim hoi, do d6 lam giam
suc ep tac d9ng Wi rang trong hic nhai, d.n
nhilng th-u:c an d.n. 0 g.n mi$ng clla huy$t
rhng. cac sQi keo cua rna quanh chan
r{ing nAm toa ra xung quanh nhu nan hoa
b{mh xe, hdi uan cong ve phia be m:).t clla
t"flng, gQl la day ch6ng vang rang
(ligamentum circular dentis), day chAng
D<:\Y f:i6p philn ket n6i lQi voi co riing. a phia
duai huy$t rang, nhung s0i cua mo quanh
rJ rang c6 huong chech heln, va a dinh re
rang thi cac sQi nay thanh m9t phl1e
h9P cac s9i dQc va toa ra hinh nan hoa, gQi
lb. day cltling dinh d (ligamentum apicale).
2. Lr;Ji: (da mo ta d ph8.n tren).
3. Bit huyt rang va huyt riing: cae
huy$t rang ho$.c 6 chan rang 18. nhung ho'c
nJm d bd huyt rang (con gQi la mom huYrl
rang) cua cac xlldng ham lrcn va dUdi,
trong d6 e6 re rang cAm Xtidng d huy$t
rang luon thay d6i, phl,l thuQC vao cae yt'(u
to' Cd hQc tac dQng toi huy$t ding.
4. Cha't cement: con gQi la xlldng
quanh rtf rang (xudng quanh chan rang)
du<;lc ket nai voi co't mt;Lc riing-huyt rang
bdi cae sr;Ji Sharpey.
M{ich mau va day than kinh cua cac riing
* Cae dQng mr;rch nuo:i duang cae rang
xuat phat tU dQng mc;.ch huyt rang dUdi
(a. alveolaris inferior) va cae dong mr;rch
huyt rang lren (aa. alveolares superiores
ante rio res et a.
p08terior: cac d(mg
trudc va trcn-sau);
54
alveolaris supenor
mt;1ch huyrt rang tren-
tat ca cac dQng
nay deu la nhanh dip mQt hOQ-C cap hai cua
d(ing m(lch hdm trong. Sau khi di qua 6'ng
rang dlldi clla xUdng ham duoi, va nhung
6'ng nho eua xudng ham tren, nhung d<)ng
n6i trEm no'i tiep voi nhau ra't phong
phil, rBi tach ra cho m6i rang mt)t ho$.c
nhieu nhanh ding (rr. dentales). Truoc khi
chui vao I6 dinh rtf riing, nhung nhanh
rang nay tach ra nhung nh{mh rat nha
di tai lr;i va cot mt;1c rang-huy?t rang, rbi
mal chui vao ong rtf rang (tJ'ng chan rang)
trd thanh mao d trong tuy rang.
Cac tinh mr;rch di kem cac dQng m[).ch
ttidng ung.
M(lch br;rch huyet: huyet W
cac rang clla ham tren tOl nhom giua va
ngoai ella chu6i hq.ch bg,ch huye't dlloi ham,
trong khi huyet tit nhung fang cua
ham duoi thi dUQc dAn ve nh6m trE!D clla
cac hc;.ch cd sau.
Day than kinh: la th.n kinh cam giue,
thuQc vung chi ph6i cam giac e-ua e{lc nhanh
cua day than kinh tam thoa. Cung rang
tren e6 eac nhanh di toi clla day than kinh
ham tren (Vz); cac nhanh nay tSLO nEm dam
rOl ding, W do phan eac nhanh eho xudng,
lQi va rang (rr. gingivales et dentales
superiores: cae nhanh lr;i va rang tren).
Cung rang duoi cac nhanh ella day
than kinh rang dudi (la mQt nhanh cua day
than kinh hdm dlldi, V,1), day than kinh
rang dlldi trong mQt ang eung ten d
trong xudng ham duai, cung nen dam
rai ding, tit d6 tach ra cac sQi than kinh cho
lQi va eho rang (rr. gingivales et dentales
inferiores: nhanh lr;Ji va rang dlldi). Tat ca
nhung nhanh nay sau khi di trong ang re
rang thi vao tuy rang va nen m(it 1uoi
sQi rat phong phu.
Vanh rang
c6 rang
R! rang
(chan r.lng)
I.IL __ LO 6ng ro rang
Hinh 26. Cau true chung ella rang
(thiet do dung dQc)
Vung hau
vung hQng)
Hau (HQng)
(Pharynx)
Hall hf)ng) la mQt cd Qllan d do
hDi dVdng h6 hap (tit rnili thong xuong
thaTllt quan) va t ieu hoa (til xuong
tllI{(> quan) b.-it cheo nhau; do do co ten goi
Iii .. nga tli hau" (nga ttt hong), H6u co hln'h
the' nhti mr)t phel1 a phfs lrlioc
cQf sf/ng co', va keo dai tren mQl k hoang dQ
1 ii em, tit /l i n SQ toi ngang mue be, dlioi eua
nhall thanh quan, tlidng ung voi bd
dllui ella dot song e6 thu 6 (Cr,) a nguai JOn,
dot song co 4 ( d tre sd sinh, dot
song co 7 (C;) d ngliai gilL Nhung: moe nay
thny d6i thea st;( dQng eua huu
trong khoang giin bAng chieu eao eua mot
d6l sling_ -
li:J. i phal1 ba tren cua hau n6m d dnu.
ph13 sau eua yang cung clla xltdng ham
dltdi: con mQt phall ba dl(oi eua hau lai
ndm 0 uimg c6', lien quan voj than.h quan
lien tiep v(jj quan.
Hinh 27. Cau true eua m!)t rang ham be
Hau thong ra phia tntCic: a mQt ph:'i.n ba
tren vCij cac hoc mlli , thong qua cae 16 mlli
sew, d mQt phall ba giua voi hoc qua
eo (eo (aditus
huccopharyngeus: 101. vdo va d
m9t phrl.n ba dlioi thi thong voi thanh quan
qua i6 pheu-thanh (aditus laryngi s: 16
uno lhanh quail, [6 thanh quan tren),
SIJ phan chia die phan cua hAu thea dinh
khu a trong vung cung phl,l thuQc
nhung vi trf thong thlidng nay: vung tren
cua hAu gQi In thlLqnghQng (epipharynx)
ty-ha' u (rhinopharynx) hQng-miii
(pars nasalis pharyngis: phan mui eua
hilu) , vung gilla In trunghau (meso-
pharynx) kh6.'u-hau (oropharynx) hO$c
(pars Of'alis pharyngis: phall
mifng cua h{iu) , va vung dlioi gQi Ja Ju;z.-
h9ng (hypopharynx) thanhh6.u
(laryngoph.arynx) , /u;Jflg.thanh quan
(pars laryngea pharyngis: phan thanh quan
cua hau) ( h lnh 28-34), 36
Hinh ngoai va li en quan: Hau co
mQt m{lt sau, hai m{lt ben, m9t ct,tc tren va
mQt CIJC dvdi,
:)01 Va danh phap Gild ph3,u h9C gQi tim cac phtin ella hau
ho$c hi\mg, xem them cac chU th(ch 7 lIa 14
55
* sau hfru gan nhu va lien tiep
d hai ben vai cac m;;it ben, h9P vai hai m;;it
nay thanh cac g6c gan tron. sau cua
hau tudng ttng vai cot song co', voi than va
m(Jm ngang cua 6 dot song c6' tren cung,
dlIQC phil a phfa truoc bal mQt lap cd t<;l.O
nen bai cac cd trudc song (mm. rectus colli
et rectus capitis: cd thiing co' va cd th6ng
dau) va bai mq,c trudc song. Ngoai ra, m;;it
sau hau con lien quan voi chuoi than kinh
Ulan cam co'.
Gilia hriu, a phia truoc, va cac cd
trUde sdng va mq,c tru(k song, nAm a phia
sau. b khoang sau-hau (spatium
retropharyngeum). Khoang nay chtta mo
lien ket long leo va hai h<;l.ch bQ.ch huyet
(gQl 18. cac h(Jch sau-hau), nhilng hQ.ch b;;tch
huye't wi,Y nh(i.n cac m<;l.ch b;;tch huyet til
tuyitn yen (tuyen h<;l. nao), til h(Jnh nhtin
helu (amidan hau), til voi tai (voi nhI) va tit
cAe hoc miii.
NhU'ng h?ch b;;tch huyet nay rat de bi
viem nhiem (viem tay h<;l.ch sau hAu).
Khoang sau hdu bao dam cho hau
dQng dUQc so vdi cQt s6ng.
Thong qua thanh sau hau c6 kham
xet c(le dot song c6 tren cung, chich
l"<;l.ch 6 viem tay sau hau, ho$.c ch9C hut ap
xe l<;l.nh xuat thtt phat do Pott a
cQt song c6 (lao cQt song CO).
* d hal ben, thi dOlln ddu cua hau lien
quan a hai ben voj cae tuyen nudc b9t mang
tai, con dOlln co"' cua hfru thi lien quan voi
vimg cd uc-dim-chum; vung nay c6 thi phan
chia thanh hai vung, mQt d tren va mQt d
duai, bbi mQt ph.lng nftm ngang di qua
b6" trm eua slJn giap.
- d trong vung ben tren, thi lien quan
voi thanh ben cua hau c6 nhU'ng th13.nh
ph'ln sau day: nguyen uy cua cac dqng
lIlQ.ch canh trong va ngodi, ca.c df)ng mgch
gidp tren, hau len, luiJi, (inh milch canh
trang; phfa duai hdn thi c6 than (inh milch
gidp-luai-m(it; ch?y a phia tren va phia
trong cua than ti"nh m<;l.ch nay la day thdn
hinh day than kinh nay bftt cheo
56
phfa ngoa! cua cac dQng mQ.ch canh trong
va dnh ngoai, d d.ch 5"20 mm phfa tren
cua chb chia doi cua d9ng milch canh goc
(con g9i IS. d9ng milch canh chung), thuClng
nhat 113. d ngay phfa tren nguyen uy cua
d9ng milch luiJi. Tren m$.t ben cua thanh
hau c6 day than kinh phi.vj di til tren
xuong duai kern theo bdi nhanh than kinh
tim tren cua day nay.
. d trong vung ben duoi, thi thanh ben
cua hilu lien quan v6'i d9ng m(Jch canh goc
(dnh chung), rinh milch canh trong va day
thdn kinh ph' vj, voi ph<in sau thuy ben cua
tuyin giap (giap tr;;tng) va cuong m<;l.ch cua
tuyen nay, voi quai cua day than kinh
(XII) di kern thea rinh m(lch
canh trong.
Trong khoi rna lien ket a khoang
cq,nh hau (spatium parapharyngeum) c6 cac
cd tram di qua (cac cd bam nguyen uy d
mom tram cua xudng thai dudng g9i chung
la cac cd tram), cac cd nay cung vai m?c cua
chung t:;to nm rnQt vach dttng ngang (g9i 113.
canh cua hau - Thoma Ionescu)37, vach nay
chia khoang c<;l.nh hau ra lam hai vung
trudctram va vung sau-tram.
Vung trudc-tram thong thudng tr\!,c tiep
voi vung mang tai; con vung sau-tram thi
c6 d9ng milch canh trang, rinh m(Jch canh
trang, day thdn kinh phi-vj (X), than kinh
phlJ (XI), (IX), va chu6i giao cam
c6' di qua; tat ca. cac thanh phan vila dUQc
k@, moi dAu deu n.m d phia sau cua d9ng
milch canh trong; nhung sau d6, day than
kinh phl:l ch;;ty ra phia ngoai d@ toi cd uc-
don-chum va cd thang, day than kinh
hau di chech xuong phfa duoi, tai phia
hfrU va day lUdi; day than kinh c6
dUClng di tUdng tv nhu day than kinh
hau, nhung xuong thap hdn, lach qua giua
nnh m?ch canh trong va dQng m:;tch canh
trong va di vao vung duoi ludi. d vung nay
cung c6 nhung hgch (bllch huyet) co" sau.
37 Canh cua hau diJl;lc cac lac gia Vi!)!1 va Phap goi la
hoimh tn'}m.
Co cMn bllOm ngoai
. Mom tram
Day chang tram-m6ng
Co tram-m6ng
Co cMn buom trong
Co hal tMn (nhl tMn), bung sau
Co tram-luDi
Co trAm-m6ng (gAn bam tan) --
DuOng dan giCia a thanh sau hau
',i--- Co tram-mona

hal tMI] (nni than), bung sau

o tram-hall' .
o trAm-m6ng
66 etlan

B6 ham n-IIng./IJu
86 hJOi-hau
86 sun-hau (a)
86 sl.fng-hau (b)
Co khil hau
Co khil hau giLra
86 giap-hsu (a)
86 nhan-hau (b)
Co khlt hau dllCri
J----- giap, thuy ben pha;
Hinh 28. sau cua hau (hQng) Lap Cd
Khoang (endapha rynx: not hau)
(cavum pharyngis: hoc hcJU)J8; dtt<Jc chia
thflnh ba vung tang), dvqc gQi ten gQi
tuy thea tang do thong vdi cd quan nao
trong ba cd quan 1a miii, thanh
quan.
-- Hau cling nhU' va mCii, 103 co quan rong. c6 ni
dung ben !rong la mOl khoilng Ir6ng. c6 Ih' gQi la h6c. 6. (Me
t11ll}ng, h6c mii!, 6 nhllflg theo mt s6 l ai titSng
Viet thi goi 1.1 khoang hau.
T>:-hau (lhl.tf/ng-hQng, hQng'mili) (pars
nasalis pharyngis): keo dai til ne'n so Wi
mue ngang vom kha'u eai, nen so tao' nen
thanh trm cua hau nen cung gQi la
vom hau (fornix pharyngis). HQng-miii c6
chieu eao khoang 5 cm, chie.u ngang 4 em,
va chie.u tntde-sau 2 em. Ve phia dvdi.
hQng-mui thong viJi (khciu-/uiu)
(pars aralis pharyrzgis), ve phia tnliJc thong
viJj cac hoc mili bdl die [6 mili sau. Cac IJ
mili sau lil hai 16 hlnh biiu duc c6 truc liJn
hudng thea chieu tren dViJi, 16 mUi sau
57
Day kinh (dO<;ln a dau)
Dt'lI'lg canh trong
Day than kinh {XII}
Day than klnh ph\! {than gal} (XI) ---
Day than kinh Ihanh quan trim __
Day than kinh (doan a cd)
Day than kinh Ihanh quan tren
Co lien pheu
Co nhan-pheu sau
Day tMn kinh thanh quan dl/O'i
giap (thuy biln)
D6ng mach giap duO!
Man cai
(khau cai
Phan hau ella IVai
(phan dlmg Ihang)
S\!.n thanh thie!
(nap thanh m6n)
Ne"p hau-Ihanh thiet
Ngach hinh qua Ie
TInh
canh lrong
Ong mach canh g6c
(canh chung)
Thl!c qUlin
Day than kinh thanh
quan dum (qual nguoc)
Hinh 29. Lien quan hai mat ben eua hau va thanh quan (nhin W phia saul
giCli h.1n d phia ben ngoai boi cae ranh miii-
lUlu, d phla ben trong boi bd sau ella vach
miii, il phia tren bili than xlidng blidm, va d
phia duoi boi man kha'u ecii.
Thanh tren ella hau ho(te vom hau
(fornix pharyngis) nen bdi than xudng
budm vii mom ndn xlidng eha'm; vom hau
doc L11 tren xuong duoi va ra sau; lien tiep
voi thanh sau eua hau, thanh sau ella hau d
nay nAm d phfa t r ucic day ehdng
eha'm-drji, eung trlide eua dOl d(h va than
cib d(/( Thanh tren cua hQng-mui e6
mOt dam mo lympho tra.i dai, gQi la h(;mh
nhan hau Luschka (ho(tc amidan hau)
(lonsilla pharyngea).
nhan hau 1a mQt cd quan lympho,
milu vang e6 mQ.t dQ mgm, hQp bdi 7-8 thuy
nh6, kh6ng deu nhau, ngan each nhau bbi
nhung ranh, gQi la khe (ho(i.c hoc) h(;mh
68
nhan lonsillares). MQl trong nhung
khe nay tren dlidng giua, sau hon ca,
va t(ln het bbi mQt tlii thua tit duqe gQi 1a
lui hau (bursa pharyngea). Nhung khe
khae cua nhan hau cling hQi tv ve tlii
hau nay. H(;mh nhan hau dai khoang 3 em,
va kieh thude tang dan tdi 16 lu6i, sau
d6 thl. teo dan. Khi h(;mh nhtin hau bi
phi thl. t<;lO nen sui vom h9ng39. Do h(;mh
nhan hau e6 nhieu mil.U nu6i dUdng,
nen khi tharn kham bAng ng6n tay rna Sd
nAn vao d i ng de gay ra chay mau. Hr;mh
nhrin h6u cling la mQt bQ ph*n ella vong
bg,ch huyel Waldeyer (vong Waldeyerj4.
3\1 Sui \10m hc;n!";} thlfong n6i theo ngCr lieng Philp Iii
co VA (vegelalkm adenoide: sui me !ympho).
40 Yang Waldeyer, thue ra phai 99i Iii vong me
Iympho quanh do Waldeyer me 111 d"au lien.
86,n9 ,nact canh lrong
)
...
\
.'. -
. '.
. '.,;. .
.;. ,.', .,'
..
Co hai tMn (nhi IM")"----"<""'l-II
bung sau
"
DOng mach
mach mat -
DOng mach luOi

1----- Day than kinh mal (VII)
""'-.---- Co hai than (nhl than), bung sau
Day than kinh (XII)
, __ :J, ____ Day than kinh phu (tntin kinh gal) (XI)
.J,J'f.----Co ltc-d6n-chum

TInh mach canh trong

Day than kinh
DOng mach canh goc (canh chung)
L.-2!--lJ!f-------- Than giao cam (chuOi 9iao cam cO)
giap (thuy ben)
mach giap dU'Oi
. than kinh ngltc;JC
Hinh 30. Hau (h9n9), ba doi day than kinh S9 dttai cung, (X, XI , XII)
vit than giao cam (chuai giao cam c6) (Nhin IiI phia saul
(') phia trl1dC eua IU;lIlh nhan h6u. d6i
khi co the' lhay mQt cae dil.ll1 te bao
mo. lil eli tfch eua (/ng luyi/n yelL nguyen
thlt}. Dng nay se trd thanh lui Rathke, va
dam lC baa !nO con I<:\i dUQc g9i la
luy(/n yen ha'u hO{lc tuye'n yen hong.
a VOIn /ulu, thfm xudng bvom va mom
!len xudng ch?tm duc;lc bQc bbi mQt lOp cot
t11(l.C (mang xu'dng) day trong do co phat
u xd hQng-mui.
Thanh ben eua hQngOliii co 16 hau cua
ebi lui (ostium pharYllgaeum tubae
auditil'ae) Old vuo hau. LO nay nftm d phia
"au cua dllu sau xl/dllg cwj'n mili dlidi 1 em,
va d phia tren cua mem hau 1 COl, thong
qua vOL lai (con gqi la voi nhI), hau thong
voi hom lui, va voi tai cling la dlidng Ian
trfln nhiem khufln ta hQng len lai giita.
Phla bCi sau lo hau cua uoi lui co m9t l.,I
niem do uoi lai loi vao trong hAu
gqi la gil voi lai (torus tubarius). tu gb voi
tai co m9t nep niem di xuong phia
dUdi, ra ngoai, tdi phia man khflu cai gQi la
nep uoi-ha.u (plica salpingopharyngea);
nAm trong nep nay ia cd voi-hau. Phia sau
cua nep voi-hau co va 10 voi tai co rn9t ho
gQi 113 hd' Rosenmiiller ngcich hau
(recessus pharyngis). La hau cua voi tai co
huong lam cho co kham de dang
bftng cach dVa m9t ong tham qua ngach
rnlii dUdi dEi dfty vao 10 voi tai. NicOl
baa quanh 16 hall cua voi tai cling co nhling
kh6i rno Iympho thanh h{lnh nhan uoi
hoijc amidan uOi Gerlach (tonsilla tubaria).
Thanh duoi cua h,;mg-mili Oy-hau) chi
hlnh thanh trong d9ng tac nuot, khi man
ceii du'c;lc nang len tiep xuc vdi thanh
sau hau, va ap vao ga gOI
Passauant (qw nm khi cd khit hau tnJn co).
59
Vach rnOi (vach la mia) ____ {-\-
Cac wang cu6n rnOi (wang xoan mOil ----'l--\lr-
trem. gltla. dlIOi
Co cMn btJam trong
Co hai (nhi than), bung sau __ --';:"
Ca cai hau (Iru sau man khau ";(;';j===''''
Sun thanh ihl6t (nc3P thanh IT
.,. /
Cae co 1i6n pheu ngang va eMo ---'H:L
h---oa, chang butJrn-ham
'--- Co ehan buam ngoal
clllJ
. thie!
qu;in !fen (10 vaG thanh quan)
" , --- Ngadl hinh qua Ie
Co nhan-pheu sau ---\-'-\1\

'II
Hinh 31. Hau ben trong, nhin tlt phia saul
Cae Jwnh IIhrin kha.'u coi, h.anll nhfw
t'oi, flrmh nhrin [lICli va hrwh nhri" htiu, tQ.o
n('ll L'ong bQch Iwyi[t WaLdeyer.
Khau-hcllL (trungIUIl/g,
(}Jars oralis pharYlIgis : phtin cua
11(111): e6 giC.Il hQ.1l trim I:) man kha.' /I cdi , khi
m:\n nay dUQc ruIng len muc nflm ngang, va
g"afi d110i mQt m:)t phfmg nbm ngang
(II qua Ih611 xl/dng mOllg. Ba du'dng kinh
eua hQng:.ming dell dai khoilllg 4 em.
Klui"l/-hou ve phia tntde thong rng rai vdi
h{,(: llll(!ng qua eo (isthmus
fO/lcil/o!): co nflY gidi h:;lIl d phia tren bili
eli/IiI it/iII-hili/II cai, baa gam hai trl} tnlac
(' lI :l 111011 Idaj/l cd; vii d phia dudi hdi ILloi.
Tnt sew ('tl;1 mim hlla.'/l cdi di chech til trcn
xu{)ng dltdi vi\ I'a sau d thanh ben eua hilu,
(if)
tr{l saIl con dltt;.lC gQi lit cUllg kh6."u cdihall
(arci palaiopharyngei ).
GiUa hai tru truoc va sau eua man
khftu cai.thanh ben eua hau hlnh thanh luj'
h(wh nhan, trong do chua lu;wh Ilh6..n khi iu
cd; (amidan It ha'u cai) . Qua thanh hau,
nhan khftu cai lien quan voi die
thanh ph an nflm trong khoang c(;mh hii'u.
Thanh-hau (ht;L-h9ng, hQng-thanh
quan) (pars laryngea phtin
thanh quan eua hali): nAm d giUa hai m:)t
ph.lng nAm ngang, mQt dl qua than xll(/lIg
m6ng va Illt di qua gii:li d110i cun
thanh quan b mue sl.m l1/uin. DO\l 11 nay cao
5 em. Phia tntoc cua thanh-hau eo cae
thanh phan: I.llanh thiql (nap thanh mCJIl).
day lui/i. hrJ1lh nllo:n ll1i/i. cae nep lUdi-
Xllang cu6n mOl (wong xoan) gllia _ _ '"-'-
Xt.rong eu6n mOl (Xllong xoan) dud! - --,
Mat hJOi (Ivng IUOi)
Than xuong m6ng
Kh6i mO mCf) eua tllanh quiln
r--- Hanh hau (amldan hau, VA)
,a---- Go vOi tar (go voi nhi)
"41---- Lo hau cia voi tal
:---Ngach hau (M Rosenmulier)
f'i!r--- voihau
il'-'il--- Man khau cai (khau car mem)
Hanh nMn khu cai (amldan khau cai)
tL TI\I sau man khau cal (eung khau ca!-Mu)
';1>--- Gal dal (nhu dai)
,'1----Syn thanh (nap thanh m6n)
'.---Khoang thanh Quan
Hinh 32. Hau (h9n9) ben Irong, nhin In)n Ihiel d6 dang dqc giila dau va co)
thonll Illift , voi eae Ihung lung thanh
phia sau-chtoi ella nhung thanh phfin nay
la 10 vao hO(le 10 thanh quon trlln hot;ic l6
/'itO thanl! {Juan (adit us laryngis), 16 nay
{.!irli h<.1Il bdi eae SIjt1 pheu., !lhe gian S{tn
pheu, de lIep pheu,.lhanh d hai ben 10
trim thanh quan In hai ngcich hinh qua le
an 55.U viw hai m!\t ben ella thanh quan,
u'>n thilnh ella ngach nay co rnQt nep
nen do day than kink thanh
([IIOrl '"en (gQi la mtp Hyrtl). mQl ncp cluy
nhftl trang cd nen clo clay kinh.
Thanh sau eua thanhhau wong (ing vai
thitn (,lla dic dot song c6 C
a
- C
8
.
('<-l'u t rue cuo thanh h a u: thanh hau
('0 niom tat nll)L trang (tunica mucosa:
hlp l/ii!11t 1n9C), niern thuQc
mo lilt tang. rieng phan haumiii (t,Y.-hfiu).
I hi l1Iem thu9C ma tn;l co
long (niern ho hap). nhtlng
cung Hic dac co nhung cho III rna lin
tang. Trong lap niern co nhung tuye'n
h&u (glandulae pharyngeae) d nong. va
lhuc tuyitn pha d phan h9ngmiii.
thuQc tuyen nitay a phan hQng.mit?ng
va hQng-thanh quan. Trong niem rnf.lc ciing
c6 cilc nang lympho.
Ben dttai ICfp niern m?c la mQl ldp 1110
lien ket (tela submucosa pharyngis: ldp
dudiniem InQC hau), lOp mo lien ket nny
trd nen mau. dai ben, giong nhu m9t 10. 5c;li
xO chAc, nen dUc;lc gQi If.l ca.n hau. Can hau
phat hOn d phan ben duoL con d noi
can bam vao ngofli m1n 59 thl can t(\O
thanh rnQt phuong nang da eho hau.
gQi In m{lC hau-nifn (fascia pharyngo
bassilaris), Q day. rieng can hau tl}-O nEm
lha.nh hau, vi khong c6 cO d phan
61
Hanh nhAn Mu (alTlldan Muj
Trl,I tnriX: man kMu cai (00 khAu
nnh mach hanh nhan ____
thl(!t (IUOI gal
___ Tru sau man khAu efIi (efIl khtIu efIiMuj
mach hanh nhan --,""'''''''''="i
CckM Mu
Co khd [j,1la
Sun lhanh Ihlfll (Mp Ihanh mOIl)
Sun -------', \I
Hinh 33. Thanh ben cua hau (h9n9) (vung nhan)
CilC cd ella hiiu: Lop cd (tunica
muscularis) cua hiiu dUQc chia ra lam hai
nh6m: nh6m cd Ilhit lIiiu va nh6m cd nang
hall (hinh 28. 30. 31).
A. Cae ea Iddt Iu.lu: la ba cd d/i!t, cong
vao phia trong. 0 phia sau. die cd nay deu
dan voi Cd ben doi d tren dVdng gilta
U,l0 nen dltdng dan giita Clla lUlu (raphe
pharyngis): cilC cd khit hau chong len nhau
nhLf kicu m{\i ng6i. nlnfng l<;lp ngvQc, tue In
cd khit h:"iu dlfdi ehdm len mt;lt phan cd khit
hall giun vn Cd nay l::ti chdm len mi?t phun
cd khit hilu tren.
- Cu hh[t hiJu [ren (m. constrictor
pharyngis superior): biun nguyen uy tit:
11I1a ben dlfoi cua bd sau cua manit [rong
mom chon blLom (pars pterygopharyngea:
b6 ('han blt/Jmhau), day cluing chan bu(}m-
halll (raphe pterygomandibularis: dlliJng
dan chan bllJmhiun) ,d phin ni'im giua
mom ch;)n bvom va huytJt riing eua
xlldng ham du'(}i (pars bllccopharyngea: 60
dau sau ella giJ Cd hiun mong
ella xvong ham dvoi (pars mylopharyngea:
bo ham, mong-Iuiu). va day Ivai (pars
glossopharyngea: b6 llLiJi-hau. bo nay con
dttQc eoi In mQt C<1 ricng gQi la cd haullliJi).
Tit cae nguyen uy tren, cae bo cO noi
ch ung deu t*n het d dttdng dan giua cua
thanh sau hau: cae bo trm cung thl di len
tren va 1"3 sau, theo mQt mQt dttdng cong VI)
den bam vao CII hau it mom nen xlldng
cha'm, mQt khoang trong khong co cO
d ngay dttoi m<)t ngoai nen sq. Khi cd Ilhit
hd'u tren co se dong kill pMi n hQngmui
trong d(iong tac nuot, bfmg caeh nen m9t
l.,l loi i1 thanh sau hau (gQi la gOl
Passavant), goi nay do hlY man kha'u cui
cung dong thdi dVQc nang cao len khi nuot.
Lo hau clla voi tai
Co cang man khau cai
DOng mach khau cai Illn
TN trvcrc man khu cai
(co khau cai-lU'Oi)
DOng mach hanh nhan
(amidan khau cai)
Co Iram-IU'Oi
Day Ihan kinh thielhau (IX)
Co m6ng-tU'Oi
Day chang Iram-m6ng
Than xU'ang m6ng
Sun giap
Co nang man khau cili
Co v6ihau
TN sau man khau cai (co khau cai-hau)
TInh mach nhtm (amidan khau cai)
Co khil hau trlln
Co khft hau gilia
I-:===-- Co Iramhau
Sun Ihanh !hiel (nap Ihanh mOn)
Khoang Ihanh quan
Hinh 34. ben trcng hiiu - cac cd cu. ty'-hiiu va
(Nhin trlln thiet do dung dQc, dii cat bo hi.mh nhan c<!Ii )
lam eho thong lhlrdng giua hQngmui va
h(,lng:mit?ng dlrqe dong kfn.
. Cd !lhil hall giita (m. COllstrictor
p!Jaryngis medius): co nguyen uy tu bd sau
sllflg be .nt(jllg mimg (pars chondro-
b6 s{lTlhtiu) va d bo tren sung
lUll eua xlwng nay (pars ceralopharyngea:
bo sUllg-hall). Tu nguyen uy. ed nay toa
thIl!1h hinh di ra phia sau va bam tl)n
\'[1.0 dltiJlIg dall gii"ta d thanh sau ella hau,
tren m()t mla chieu dili clla dUdng nay.
Cd hhit hall dltdi (m. constrictor
pharYlIgis inferior): con gQi 10. Cd lhanh
quan-hau. bl!11 nguyen uy trim mQt gd cheo
eua m(lt !lgacii va d sling dlMi clla giap
(pars Ihyrupharyngea: 66 giciphau). a
ben Clla vong SlJ.II nhdn (pars cricopha-
rYllffea: b6 nhan-hau), va a ngoai ella
vang Sljll khi quan trE!n cung (pars
lracheopharyngea: 66 khi quan-hau); W
nhung nguyen uy nay. cd di vang ra phia
m(it sau h5.u t(1n het tren dUdng dan
giua clla nay, trcn gan hel chicu dai
Clla dUClng nay.
- Cd lu;wh nhan-hld; (m. amygda-
[oglossl.ls) la cd khi co khi khong, khi co thl
cd nay di W bao (UO) xd ella h(mh nhan
kha'il cai tOi bd ben clla iuai.
DQlIg tac: khi cac cd khit h5.u co, thi
c6 tac d\:ll1g dfiy kh6i thuc an tu trcn
xllong duoi.
B. Cac Cd nang hii u (ho(ic cac cd dQc):
dell xuat phat W m(lt ngoai clla ,dn SQ, roi
di xuong duoi, thudng bAt cheo voi cac sqi
clla ciic cd khit hiiu. rai bam t(tn vito nhOng
s1,1n thanh quan va vao can hiiu.
63
CO' tr3m-It.r0J
CO'Mm-m60g
D3y than klnh (XU) _____ J
Co m6ng-loo
CO' hal than (nhl th3n)/ bong tnrOc
(nuOc bot) mang tal
C( can. m<;lc co can (can can)
madl mat
06ng mach mat
TInh m'ilchcanh ngo3l
D3y than kmh luO'i
bot) dllOi ham
kinh (XII )
Co val-m6ng
Hinh 35. Cae tuyen nllae b9t dllai ham, dllai IlIiii va mang tai (lien quan)
- Cd tr(im-hau (nt_ slylopharyngeus):
hl-lm nguyen uy d mom tram xlldng thcii
dlldllf..(. roi dl xuong dudi. liteh vao khe giua
(';-1(' cd hili! hall lren va gilla d& difn bam t:)n
vilo bd tl'cn vii bo sau eua sl,ln gidp.
ClI hh(l11 cdi-hiiu (m.palato-
pharyngeus): xuilt phat tli thanh sau hau
va tit bo sau ella SI.Hl gicip di tdi bam t:)n
viw cdll khilu ecii (nuim) . trcn duong giua, d
(\;-'ly. cac sqi ed dan l.n vdi d i e sc;l i eua cd
ding ten be n doi di(!n.
- Cd vbi-hau (TTl_ salpingopharyngeus):
XU3t phat tli mat duoi cua sun ubi lai va
eung nhl! ed khu ca i-hau di van trong
thilllh ben clla hilu.
61
D(mg ldc: Cae cd rujng hei'li c6 ehue nang
keo hau len trong dQng tac nuot. t'.lO thu:)n
lc;li eho cac cd khit hau day khoi thuc an
xuong ph ia dlloi.
Thanh cd eua thanh hau d phla ben
ngoai dlic;le phu bdi m9t lOp mo lien ket (gQi
la "ao ngoai ao lien ket eua hti.u"), lop
010 lien ket nay nAm xcn vao gi ua hau Vt\
nhung cd qua n d ben qlnh, lam eho hau
d9ng dll<;lC dang.
M;;:"c]l ma u va d ay t h a n ki nh cua h au
D9ng Hau dl1Qc nuoi dl1dng chu
yeu bdi d9ng nU;lch hau len (a. pharyngea
ascendens), la mQt nhanh ben eua d(mg
lnQch ednh ngoai, va thl1 yeu boi nhling
nh{tnh cua d(jng mqch kha'u cdi len, eua
u(lnu I1IQch huJm-khii'u cdi va cua dong
m([ch vic/ian (Ia nhung nhitnh cua dong
lnQch ham ngoai).
'*' Tioh lnQ.ch: d lop duai niem mQ.c va
lOp ,10 lien ket eua hau co nhling dam rot
I[nh nU,l.ch thu nh$.n mau dJ dan luu VaG
tlnh mQeh ednh trong va phin naG VaG eac
dam /"6i tlnh mQeh chan hudm.
* M(p:h mqch huyiJt: dAn htu bf.wh huyet ve
dle hwh sau hau va hqch c6' sau (nhom duoi).
'" Day tluin kinh: ciie ed dUQe v$,n dQng
h(ii c:1c nh,inh eua dam rat hau (plexus
ph (l/:v/l.ueus) nam 6 vung ben eua cd khit
hilu gi iJ'a va nen bal cae nhanh cua hai
day than kinh thit-hau va phtt-vi.
Dam rtli thin kinh nay eung chua
nhung sQi than kinh thlfc vt den til hgch
glao cam vi' tren chi phoi ldp niem m[J.C,
va eli theo nhung sQi than kinh W hlJ.ch c6
tren con c6 nhling sQi den tu day than kinh
talll thoo.
Vung dUOi ham
va vung mang tai
Vung dU'oi ham
Tuyen dLfoi ham
(Glandula submandibularis)
(J phfin nang, vung dltJi ham dUQe giai
d phan trcn bdi bit duJi eua xltdng ham
dl/di. va a phan duai bdl cac bl;mg trude va
bung sau ella crt hai than, tlJ.O thanh mQt
vung hlnh tam giac. Vung dual ham chua
d\fng luy(/n nltdc bQt dueli ham la chu ye'u,
LUy6n nay dUQc bao quanh bai mi)t ml:lc lien
ke't. b) mc)t thanh phrin cua mr;rc co' nang, 41
nwc nay gioi vung cua tuyen.
'., Mac eo' 121 cae la ma lien ket, bao bae hal'le ehe phu cae cd,
va cae ed quan d eel. va ket n6i eae co va ed quan m'ly voi
nhau. Tuy thea vi tfi. ngLlai ta phan ba m,?c co 1.3 mac co
Vimg du'di ham c6 ba thanh:
- Thanh tren-ngoai: Ia m(it trang cua
xltdng ham dltdi, phan nam d ben duai cua
gil cd ham-mang.
- Thanh dudi-ngoai: tQ.O nen bai mf1c
c6' nang, cd bam da c6', va da phu ben
ngoai cung.
Thhnh trong: tlJ.O nen bai cd ham-
mang, Cd mang-htdi, Cd tram-lueli va cd
tram-mang.
Tuyen du'di ham: khong chi n..m gQn
trong gidi h';in cua vung tam giac n6i tren.
o bd sau eua cd hdm-mang, giua co nay vh
cd mang-lltiJi co mQt khe qua d6 vung duai
ham thong thuong vdi uung dltdi-lur"Ji, day
cung 1a noi rna ma'u nha ra. trltJc cua luye'n
dudi ham cung vdi ang Wharton (duCtUH
submandibularis: ong tuye'n dltdi ham) di
VaG vung dltdi-IltEJi. Trong vung nay, tuye'n
dudi ham lien quan vai diiu sau cua tuyen
dual IUdi, tlJ.O nen mQt kh6i tuyen chung.
Ong bai xurit cua tuyen duai ham di qua
phia mi;it trong cua tuye'n nuac bQt dltdi ludi
va md vao ranh bdi mQt 10 d dinh
cua cljc dltJi-lltai (papilla sublingualis: nhu
dudi lltai) (hinh 35).
Cae lllB.ll va day than kinh
eua vung du'di ham
Dong mr;reh: tuyen duai ham dUQe
nuoi dUdng b(ji nhung nhil.llh cua df)ng
mgch m(it va dong mf1ch lltai.
Tinh mgch: di kem dQng
cung ten, va thu mau d6 ve linh mf1ch
canh trong.
M(lch bgch huyet: b
9
ch huye't cua
vung duai ham dS VaG cae hr;rch b(lch huyet
dltdi ham.
Day than kinh: tuye'n dudi ham dUQc
chi phoi bai than kinh pha giaa cam 1a
nhung sqi cua day thilng nhr (chorda
tympani) (la nhanh cua dil.y than kinh
trung gian ho(l.c day than kinh s5 VII'),
thung nhl di tai n6i tiep vdi day than kinh
nong. m,?c cel giua va m'.le eel sau. Co tai lieu Glai phAu hoc
con gai cae m.;Jc co nay 1<11 can c6.
65
lliiii, day nay tach cac nhanh di cac
hq.ch than kinh duOi ham, 6 day cac S<;li
th&n kinh pho giao cam truoc h9.ch di W
nhan nude bqt tren se tiep xuc, qua cac
khdp th&n kinh (sinap), voi cac S<;li sau
hQ.ch. va cac h;;>.ch nay di tOB. nhanh van cac
ph&n cua nhu rna tuyen dt chi phoi tuyen
che tiet nudc bQt.
Cae s(!i than kinh giao cam thi den
tuyen nuoc bQt duoi ham thong qua cac
dam rOL than kinh quanh d(Jng mqch m(it
va d9ng mr;zch [fiJi, cac s(!i thfrn kinh nay di
theo nhanh tuyen dUdi ham cua cac d9ng
va htBi dt trong tuyen.
Trong vung dUdi ham co cac d9ng mgch
Inr)t, d9ng mr;zch luiJi, finh m(Ich m(it, tlnh
Inflch luJi va day than kinh hfl-thift (XII)
di qua.
Vung mang tai
Tuyen mang tai
(Glandula parotis)
Vung mang tai co nhung gidi nhu
sau: phia trudc 1a bd sau cua xUdng ham
dudi (bd sau cua nganh len va goc xudng
ham dUdi); phia tren la ong tai ngoai; phia
sau la xlidng chum va cd uc-don-chum; phia
du"di Ia mQt dUdng thing quy uoc ti,ep tl,lC til
hd dUdi cua xudng ham dUdi tdi diem dUdng
nay Cd uc-don-chum.
Vung mang tai chua tuyen nude bQt
cung ten, la tuyen Ion nhat trong so nhung
tuyen nuoc b9t ph\,! thuQc hoc Tuyen
mang tai du"qc bQc trong m9t bao (va) S<;li xd
gQi la m(Ic mang tai (parotid fascia), cung
la mQ.c khep kin vung mang tai.
Vung mang tai: co hinh thoi-binh hanh
vdi trl,lc ldn hUdng theo chieu dung dQc, bon
thanh va hai day.
- Thanh ngoai la da, voi mr;zc mang tai
nang ntlm a ben duoi, m9.c nay lim tiep a
' . . ,',
vung m9.t Vdl mr;zc mang tal-can, va d vung
cn vdi m(Ic cd uc-don-chum la m9t b9
cua m(lc co"' nang;
66
- Day truoc-tren lil 6ng tai ngoai ell
ph..n xu"dng va ph..n S\lll);
-Thanh sau la thanh cd, t?O nen bai cd
uc-don-chum va br;ng sau cua cd hai than;
-Day duoi du<;lc tlilo nen bai m9t tam rna
lien ket, gqi la veIch sc;Ji xd gian tuyln, vi
vach nay ngan cach vung mang tai kh6i
vung dUdi hiim;
-Thanh truoc la thanh Xl1dng-cd vi tQ,o
llI2n b6i bd sau nganh len xudng ham dudi va
bd sau cua cd cdn va cd chan bumn trang;
- Thanh trong lien quan voi h..u, dU<;lC
t'.lO nen bai can mom tram, din nay bao
quanh bo cd-day ch5.ng bam vilo mom tram
xUdng thcii dudng ( gqi la b6 Riolan: bao
gam cac cd trdm-hau, tram-m6ng, va cac
day chdng tram-ham va tram-m6ng). M.lu
nha cua tuyen mang tai di qua can tram
nay lQt van khoang qtnh huu
khoang ben huu), a day m.lu nho cua tuyen
lien quan vdi thanh ben cua hau va khoang
sau-tram.
Tuye'n mang tai: dUQc bao bQc trong
mQt m?c, qua nay tuyen c6 nhung lien
quan cung giong voi lien quan cua vung
mang tai. Tuyen mang tai co hai ma'u nho
(hinh 35):
- Ma'u nho ra trudc ho.;lc gQi 1a ma'u nho
m(it, di qua m.;lt ngoai cua cd cdn va tiep
tl,lC bbi dOliln ngoai tuyen cua ong bai xuat
gqi la ong Stenon.
- Mdu nho vao trong ho$,c mdu n"h6 hau
Ong bai xuat cua tuyen nuoc b9t mang
tai di ngang a m$,t ngoai cd cein, rai ngang
qua cd mut va rna vao ranh tdin cua tilfn
dinh hoc mifng bai m9t 10 nflm a ngang
muc c6 rang ham be tren thli hai.
Cae mau va day thdn kinh
eua vung mang tai
* D9ng mq..ch nuoi tuyen mang tal Iii.
nhanh mang tai cua d9ng m(lch canh ngoiii
va nhung nhan h tach ra tU cho phan doi
cung cua d9ng m;;>.ch nay a trong be day
cua tuyen, ngoai ra con co nhung nhanh
cua d9ng mq..ch thai dudng nang va cua
d(mg mqch ham tren, cung la hai nhanh
cung cua dQng m{lch canh ngoai.
* Tlnh m(;u:h: 10. cac nnh m{lch di kem
dQng mQ-ch cung ten.
* M(;u:h bqch huyit: bQ-ch huye't cua
tUyen mang tai dU(jc d..n hiu ve dic hqch
tai nang va sau (trong tuyen), rai tU
diiy L.ii dd vao nhung hqch bqch huyit co'
thuQc nh6m sQ.
* Day than kinh: trong tuyen mang tai
c6 day than kinh m(it di qua, day thin kinh
nay tou r9ng' thanh nhung nhanh thai
dlMng-m(it va c()'-m(it a ngay trong tuyen,
hai nhtmh lOn nay n6i tiep voi nhung
nh[mh cua dam r6'i than kinh cd nang va
nh:'inh cua day than kinh tai-thai dudng.
Than kinh ph6 giao cam chi ph6i tuyen
c6 nguan g6c tU nhan nuac bQt d!ldi n.lm d
trong hanh nao. Til trong nao di ra cac S9i
thfin kinh ph6 giao cam nay qua day than
hinh Jacobson can gQi la day than kinh nhl
tar (n. tympanicus) va qua day than kinh
rid nang be Wi hqch tai (can gQi la hqch
Arnold), hQ.ch nay ndm a gan va dinh voi
day thfln kinh ham duai (Yl) , ttl day than
kinh ham dudi thong qua day than kinh-tai
thdi dudng va nhanh n6i tiep cua no vdi
day than kinh mt, cac st;li than kinh ph6
giao cam di vao tuye'n mang tai chi pho'i
hm.lt d9ng che tiet. Cac s<;li truoe h{lch va
sau lwch cua ph6 giao cam tiep xu,e voi
nhau qua d.c khop than kinh (sinap) a
trong hqch tai.
Than kinh giao cam chi ph6i tuyen
mung tai thi xuat phat til chu6i giao cam
cd. Cac s<;li trudc hl,lch va sau hl,lch cua than
kinh giaa cam nay tie'p xuc voi nhau qua
nhling sinap a trang hqch giao cam co" tren,
roi tU day, cac s<;li sau h{ich se thea cac dam
roi: quanh cac d(mg mqch eanh, rai quanh
d(mg m(lch thai dudng nung va ham trang
va quanh cac nhanh ttl cae dQng mQ.ch nay
tai tuyen mang tai chi ph6i tuyen.
N [.;aai ra, trang vung mang tai can c6
mot 1m.>t thanh uUQc ke du'oi day:
d()'ng rnQ.ch canh ngoai, tlnh mqch canh
rigoni, day than kinh m(it (VII), cac day
tha'n kinh lai-thai dUdng, day than kinh tai
ldn va nhling hqch bQ.ch huyet mang tai
nang va sou.
Vung thanh quan
(Regia iaryngica)
Vung thanh quan gioi hl,ln ben tren bdi
bi! tren slJ,n girip va ben du'oi bai bi! duai
sun nhdn; va ve phia hai ben thi lien quan
voi tuytn giap (giap tr<;l.ng).
Thanh quan
(Larynx)
Thanh quan 1a ed quan phat am, nftm a
ben du'di xudng mong, va du't;lc n.6i vdi
xu'dng nay bai mang mong-giap, thanh
quim nftm ngay phia tren vong slJ,n khi
quan thu nhat va du'QC n6i voi vang nay bai
miing nhdn-kht quan. Phia sau thanh quim
la hau (hQng) (pars laryngica pharyngis:
phan thanh quan cua hau), va ve phia
truoc th! thanh quan du'Qc che phu bai cd
uc-giap va cd giap-mong, nhling cd nay
thuQC ve thong nhling cd thling, ci'mg
giua bit tren xUdng uc va bit dudi xudng
ham dUdi, va ca bai Cd bam da cd va da.
Bd tren eua sl;[n girip, khi dau a tu' the'
binh thu'dng, thi nftm ngang mue vdi bd
tren cua dot song co" thu 5 con bd du'oi
sun nhan thl n&m ngang muc voi bd duoi
dot song co' thu 6 (C
6
). Do d6, thanh
quan d ngudi ldn tu'dng ung vdi chieu caa
cua hai dot so'ng cd C
5
-C
6
. Tuy nhien, vi tri
nay thay d6'i tuy thea tu6i.
Khi dau .j tu the' nging, thi thanh quan
xuong thap va bd dUdi cua no co 6
ngang muc bd trm cua dot song co" 7 (C
7
).
d(lc 1a d ngu'di gia.
Vi tri cua thanh quim thay d6i tuy thea
tu6i va thea gidi. (5 phoi thai va Sd sinh
thanh quan nftm ngang mue than cae d6t
s6ng e6 3 va 4 (C
3
-C), can 6 ngu'di gia thi
67
Day chang giap-m6ng
Sun thanh (n<lP thanh mOn)
- 1- ,r S(tng 16T1 Xltang m6ng
Sun IhOc =====It ...):1
LOp niem cua thung
lOng Ihanh thiel
eu chern _ ___ -\-_-j-
eli sling
Nep ainh --+4-
lien dinh thanh quan ---1- '[
Nep thanh am (day thanh am) _--1--'1
Co thanh am
Co
Day chang nhan-giap
Tuyen giap (thuy ben trail
Tien dinh thanh quan
ir---- SLmg (sCtng m6ng) sun 9iap
Co lien pheu ngang
'-1':"'--+--Co lien pheu cheo
+---/1---N6n chun
1-:----;/-----Co nhan-pheu sau
SCtng dlJ6'i sun giap
L-" __ Khi Quan
Hinh 36. ben Irong cua Ihanh quan (nhin tv phia saul
thanh qUfm d ngang mlfe di.e dot song d;
C\; C
7

Do nhung mOl lien ket giai ph5.u. rna
bat ell dQng naQ xay ra giila win
va Cd hodnh, deu co nnh hUdng teli
thay dbi vj tri eua a'ng thanh-khi quiin.
Nhung dng eua CQl song (cui va
ngli3 dau) deu lam thay d6i chieu dai cua
c/ng thanh-khi quan tit 10 toi 30%_ Trong tv
the nflm nglta, thanh quan va khf quan se
cao hdn mot nlta hoac tham chi mot chieu
cao eua d6't so'ng co';. quan'
d(mg thea chieu du ng dQc, di len cao
khi nglta dau, khi nuot, va khi ph at nhung
am cao: va di xuong thap khi phat
dc am thap va khi cu i dau.
Kfch thlioc cua thanh quan cling thay
d6i thea tu6i, gioi va thea titng ca Vao
luc mdi sinh thanh quail rat phat
nhling to dfin len cho tdi 3 tu6'i, va ttt
d6 dau phat thanh qulm phat
68
rat nhanh d t r c em trai vaa tu6i
thl. Rich thlidC trung binh la: 35-50 mm
chieu eao, 35-43 mm chieu ngang, va 25-36
mm chieu t rVdc sau.
Thanh quan la mQt Cd quan rong, cau
boi khung 51).n, cac khdp giua cac
S1).n, cac day chling, cae mang dan hoi ket
noi cac 51).n v(ji nhau, va m9t thong Cd
di?ng, cae mau va day than kinh
(hinh 36-59).
Khung Sl,In c ua t h a nh qua n: baa gom
ba 5\111 Ie va hai Sl,In dci.
* Sl:ln giap (cartilago thyroidea): In s1.,ln
to nhat eua thanh qUEm, co the nhin thay
nbi caD len va Sd thay qua da vung c6
t r lioc. S1.,ln giap c6 hai manh bfm phai va
trcii (lamina dext ra et sinistra), lien tiep vdi
nhau 0 phfa trude, tf;lo t hanh mQt goc
khoang 90 (d nam gidi), md ra phfa sau,
dau tren eu a goe nay c6 the Sd thay
qua da; phfin nh6 nhieu nhat ra truoc nay
Than XlIOT'lg m6ng
Day chang m6ng-thanh
Day chang giapm6ng
Kh6i m/j' ma-) cila thanh quan
Day chang giap-thanh thie! (cu6ng sun thanh
hoac cu6ng nap Ihanh mOn)
Day chang dinh
Day thanh am (day chang thanh am)
Co
Co
Day nhAn-glap
Day chang vOng khi quan, ......,:::::;
cac khl quan
Sun khi quan
Sl,In thanh thiet
Mang giap-mong
-f---- SlJng Sl,ln giap manh
Svn
1-- -- nh!nhlu
;'l 7'--- Ban (manh) sun nhAn
11----- Lap ni&m ct.a hau (hQng)
Hinh 37. ben trong eua thanh quan (Nhin W phia trail
con dll(IC t-:91 li1 (I thallh qudn (prominenlia
larYllg;ca) ho:)c qua tcio Adam
42
(hinh
11 ).
() dau trcn coa g6c tiep noi glUa hai
manh ph:'-ii va tn'ii con thi{y khuyet gicip
tre" (illcisura thyreoidea cranalis: khuye't
Ricip pltia dau). Ti't bo sau cua dic manh
bell di ticp lim phia tren c6 moi ben mQt
Sll'ng mimg SI,in gicip (corn u hyoideum
carliLagii thyreoidei)"' :', va di tiep xuong
phfn duiJi co moi ben m9t sUllg nhan S(ln
, .
gwp (cornu cricoideum), tren mOl sitng
IIhall dell c6 mQt khdp, khiJp
OJ Phim Iren cung cua qnh glila hai mimh phai lIa Irai cua
sun gl 3p c6 m61 gQi 13 giflp trim, ph;in nay nh6
ra phi::! InIac nhieu 111m Ihanh rnt 1,1, ngl.lOl Tay ph\lOng
gOI 13 qua faO Adam, con ngOn ngil dan gian Vi.t thi QQi nhllrn
101 hau. du !rong 111 / h61J chi nhitng ngl.lOl rna tflo Adam
nh6 f a Iniac qua ro rei
' Sung m6ng va simg nhAn sun glap con gQi l;in 11.101 la sring
Iren va sung dt/IJi
nhan, tiep vdi cac wong ling cua
nhall.
sau-trong cua S1,1O gtap kh6ng
nhung chi giiJj thanh quan. nhung con
om lay ca thanh bim cua lu:iu (hQng), lam
cho giua nhung manh ben clla S\lO giap va
thanh ben cua hau hlnh thanh a moi ben
mQt ho gQi la dinh thanh-hau ho(tc ngach
hinh qua le (recessus piriformis), thuqc ve
vung thanh-h{iu (ht;JIlg-thanh quon).
., S(Jn nhan (cartilago cricoidea): c6
hinh giong mqt chiee nhan c6 m(tt, viJj phan
nhan a phia sau, Ml}t nhan la Inqt
manh. hinh gan nhv bon viJi tn,lc dai
theo hudng tren-duoi gQi la ban manh
SI.j.1l nhan (lamina cartilaginis cricoidae). 0
bo tren cua ban S(ln nhan e6 hai khiJp
pheu khiJp voi khbp Wdng (tng d
day eua cac sl.j.n pheu (hlnh 45-47) .
69
* Sl,ln thanh thit sl,ln ndp thanh
mon (cartilago epigloltidis): gio'ng hinh m9t
1ft cay, vai phAn bCl tl,i do r9ng, huang len
tren, va phan cu6ng la (petiolus
epiglottidis: euong thanh b phia duai;
sl,ln thanh thit nay khi soi thanh
qu;ln nh'in thny nhu mQt ell gQi Iii. cu thanh
thlt (tuberculus epiglottidis). Cu{/ng Sl,ln
thanh ket no'i vai m.;it sau cua goc s\,1n
gi,,1p d ngay phfa tren eh6 bam cua cae day
thanh am (hinh 36, 37, 44).
bCl tl1 do clla sun thanh thiet tao
. . . .
t1el1 phan truac eua lo thanh qudn tren
(aditus laryngis: [0 vao thanh quan). S\ln
thanh quan co vai tra d$.y kin zg thanh
quan tren khi nuot, do do lam cho cae eh:it
dich va khoi thuc an bilt bUge b! dtly vao
Iu'lu va thl/c quan. Be mQ.t sl:ln thanh
thlt co mQt so ho 16m, do Ia eh6 chua cac
tuycn nhay.
* SI,lJl ph&u (cartilago arytenoidea): 1a
sl:ln doi, co hinh thap vai ba m$-t ben va mQt
(b.y. M(i.t ben trong va m(i.t sau ella sl:ln
phCll nhftn. khae vai mc:it ben ngoai go ghe.
Deiy (basis) sl:ln phEiu co khJp nhan
(facies articularis cricoidea) tiep khap
v6i din tlfdng ling 2J bCl tren ella ban sl,ln
nhan. eung co hai mom: mQt 0 phia
tntae Ia eh6 bam eho day thanh am nen gQi
]a mom thanh am (processus vocal is), va
m(lt mam huang ra phia sau-ngoai 103. eh6
bam eua d.c cd eua thanh quan, nen gQi la
mi>m cd (processus muscularis). Dinh eua
sun ph.fu heJi nga ra sau va tiep khap voi
sl:ln sung (hinh 42-47).
:-Jhd khap giua cae sl,ln phtu voi sl,ln
nluin, mil cae Sl,ln phlu, duai tac dQng eua
cae co. co th pho'i hqp sll dQng ella
d.c day thanh am va toan bQ ehuyn d9ng
eua thanh quan.
* Cac slfn ,<;ltng (cartilago corniculata):
hO<;1e .'>I,ln Santorini, 103. sl:ln dai, nh6, hinh
tnln, llam 0 di'nh eua cac sl,ln phlu, t\l-O nen
70
hai cu (tuberculum corniculatum:
sung) 0 hai bCl cua khe gian-phlu.
,
eu sl,ln
Cac Sl,ln chem (cartilago cuneij()rmis)
con gQi la slfn Wrisberg, cling b. s\ln doi,
nha, n:lm 0 ben ngoai s\,1n sung, trong cac
nep phlu-thanh thit, va cling tf.l..O thanh
nhung cu (tuberculum cunei{orme: cu sl,ln
chem), c6 th nhin thay khi soi thanh quan.
Trong be day cua day ch6.ng m6ng-giap
ben, cling c6 hai S1,ln rat nha (kich thuoc chi
bfmg gQi la sl,ln thoc (hinh 36, 48,
50,51).
BQ may day ch.1ng cua thanh qu':l.ll:
Phlin truoe cua xrtdng mong vil. ella sl,ln
giap cung nhu cua sun nhan ket noi voi
nhau b2Ji cae mang sqi xd, cac miing nay co'
dinh khung sl:ln ella thanh qudn voi xrtdng
mongo XUdng nay duqe co dinh vao nc'n
S9 b2Ji nhung day chling tram-mong va cae cd
cua lUdi. Nhung mang sqi xd n6i tren, duqc
tang cUClng boi nh ung day chAng, dang thCii
cling la du'Clng vao eua nhung phliu thu$.t d
thanh quan Wi cae vimg khae nhau ella cd
quan nay (hinh 36, 37, 48, 55, 57).
BQ may day chAng ket noi thanh quan
voi nhung b<) ph$.n Ian bao gam: mang
mong-giap, mdng m6ng-thanh thit, cae
day ehiing lUdi-thanh thiet, hau-thanh
thit, giap-thanh thit, va day chang ho.;ic
mang nhan-khi quan.
Mang mong-grap
hyothyreoidea) , trai tu xUdng
(membrana
m6ng tai bi!
[ren va cac sung mong (sung tri'm) cua Sl:ln
giap. Ph lin giua eua mang ducje tang eUClng
boi day ch6.ng mong-giap giLta (ligamentum
hyothyreoideum medium), can 6 hai hCl sau
ngoai cua mang thi co cac day chling mong-
giap ben (ligamentum hyothyreoideum
laterale) tang cUClng, trong be day ella hai
day chftng nay co chua hai Sl,ln thoc
(cartilago triticea).
Do thanh quan duqc ket n6i che
vfii xUdng m6ng, nen thanh qUlin cling
tham gia vao Sv chuyn d9ng cung voi
xctrJng n,\y.
Ph an hen ngoai cua mang mr)ng-giap co
nhung 16 cho cae dng mg,ch va tlnh
In(Lch thanh qudn tren va nhanh trung
(ramus inlernus) cua day than kinh thanh
(jluln tren (n. laryngeus superior) chui van
thanh quan.
* Mung mang-thanh (membrana
hyocpiglottica): hEm ket m$-t truoc cua sl}n
lhanh voi biJ tren cua xILdng m6ng. Phia
ciltoi mang m6ng-thanh giua sl}n thanh
vii mang mong-girip c6 kh6i rna
IIId: COl/JUS adiposum) cua thanh quan. Mang
m6ng-thanh thit kh6ng lien t\lC; mung m\y
gio} hq.n cung voi mang m6ng-giap d phia
tl'uoc. Sl}1l thanh d phia sau, va Sl}n giap
() phia duoi m9t khoang gQi la khoang mong-
giop-thanh lhit.
,;: Day chcing IUdi-thanh (Zig.
glossoepiglolticum) n6i day IILdi voi sljn
thanh thit, dt)i niem mi.lc len thanh cae
ncp; c6 ba day chilng luoi-thanh lao
m(Jt day giua va hai day ben; cac nep niem
do chung tfl,O thanh cilng mang cung
ten; mr)t ntp IILdi-thanh thit giita va hai
nlp lrAIi-thanh lhit ben, giua ba nep la hai
h6 J6m g(li lit cac thung lUng thanh thit.
* Day chling giap-thanh thit (lig.
thyreoepigZutticum): tQ,o thanh m9t khop
giua SI,m thanh thit va goc sl}n giap; day
ching nil.y nAm d bEm duoi eua day chdng
mr)n{.{-lhanh thit, ket noi cu6ng Sljn thanh
thit vai mQ,t sau cua khuye't giap tren
(khuyet d giua bd tren svn giap).
* Day chdng nhan-khi quan (lig.
cncotracheaZe); cang giua bd duai cua sl}n
nhan vii Liang Sljn khi quan tren cung.
* Day chling tie'n dt'nh (Zig. vestibuIare):
tham gia va.o cau cua cae ne'p tie'n dinh.
,.. eric day thanh am (Zig. vocaIe): la cac
day ch&ng dU<;lc cau tQ,o bdi mo S<;li-chun, d
phia truoc, cae day chilng nay bam vao goc
slfn thanh quan qua m9t cau truc dan h6i
(macula {Zava: vet vang), d phfa sau thi cae
day ch&ng nay bam vao mom thanh am cua
day pheu.
.. Mang x(} -chun cua thanh quan
(membrana fibroelastica laryngis); la m9t
mang kha day, n&m b duoi lop niem
cua thanh quan. C6 th phan mang
nay hai phan khac nhau; phan tren va
phfrn duOi.
1. Phan tren cua mimg xd-chun: la
mang doi, doi xung nhau, n&m d hai ben
phai va trai, mai ben 1a m9t mang hinh bon
cQ,nh (membrana quadrangularis: mang
bOn c(;mh), b<it dau d phia tren W cac ne'p
pheu-thanh r6i di xu6ng dudi toi t:}n
het b:lng cach tr9n l.in voi cac day ch!ing
thanh-the/to Ve phia truoc, mang bon
bam vao sljn thanh va ve phfa sau thi
bam van milt trlLde ngoai sl}n pheu. Mang
b6n t:;IO eho tiin dinh thanh quan c6
hinh non e\lt Vd:i day Ion md len trm.
2. Phan dudi cua mang xd-chun: gQi Ia
nun chun (conus elastic us), tUdng ung voi
khodng dILrJi-thanh man va la mN thanh
phftn lien ket-chun quan trQng eua thanh
quan; d phia duoi, non chun bam vao cung
va biJ ben ban eua sl}n nhtin, til day n6n di
len tren d bam ve phia truoc vao mat sau
cua goc slfn giap a 0,5 em dudi khuyr'/t giap
tren, va ve phia sau bam vao mom thanh
am cua sl,Ln pheu. Nhu v:}y, biJ tren tlj do,
eua non chun cang giila g6c s\ln giap va
mom thanh am eua s\ln pheu thanh cac
day thanh am_ D09-n truoc cua n6n chun,
n&m giua bd dudi cua s\ln giap va cung cua
S\ln nhfrn du<;lc gQi la phan tlj du cua n6n
chun (pars libera coni elastic i) day
chdng nhtin-giap (Zig. cricothyreoideum).
Hinh cua n6n chun thay d6i moi khi
thanh man md ra.
71
Cae khop ella thanh quim (hinh 45-47)
* Khdp nhan-pheu (articulatio cricoa-
rytenoidea): la mQt khop dQng voi sv: tham
gia eua dic khop d ddy eua eae s(ln
phiiu (facies articularis cricoidea) va eae
khop d biJ tren eua ban slJn nhan
(focies articularis erytenoidea), da-y la
nhung khop day du, voi mQt mang hOQ,t
dteh va mQt baa khop e6 eae day tang
cu'dng d phia trong_ Cae khop nay e6
thve du'(1e eae d(>ng tae tnlQt S\ln ph!u
theo chieu ngang va xoay s\m ph!u quanh
tr\lc d1i'ng d9C. Bdi nhung d{'mg tac nny, s\ln
pheu du'a mom thanh am va do d6 cae day
lhanh am lQ-i gan nhau hoQ.e ra xa nhau.
Nhu:ng dQng tae khep va md (giQ-ng) nay la
bAt bUQe doi vaj eh1i'e nang eua thanh quan
(phat am va thd). Tat ca_ nhung cd ben
trong eua thanh quan tae dQng tnje tiep tai
hai khop nay.
* Khdp nhan-gidp (articulatio crieothy-
reoidea) In hai khap dQng, phAng, nAm tie'p
khop giua sung nhan (sung duai) eua s(ln
gicip voi mi;it ben eua slJ-n nhan (fiacies
articulari:, thyreoidea: khdp gidp), hai
sl,ln du'(1c ket noi voi nhau boi mQt bao
khop, voi ba day ben ngoai, sau, va
tru'oc tang Cu'dng.
Nhd khop nay rna slJn gicip e6 tru'Qt
tren s\ln nhfrn voi bien dQ nha, va e6
xoay quanh mQt tr\le nllm ngang di qua ea
hai khop doi xung nhau, do d6 lam ciing cae
day thanh am.
Bftng each nang cung slJ-n nhan lfm eao,
thi phan tren eua ban slJn nhan voi eae slJn
pheu nAm tren d6 (hai sl,ln nay tit{p khdp
voi nhau) se bi nga ra phia sau, lam eho cae
day thanh am ciing ra. N gU<;lC l:;l.i, neu cung
SlJ-n nhan dUc;:le keo h:;t xuong tha'p, thi
nhung bam eua cae day thanh am se
72
l:;ti gan nhau hdn va lam eho d.e day nay
trung l:;ti.
Cae cd ella thanh quan (hinh 50-52,
54, 58)
* Cd nhan-gicip (m. cricothyreoideus): di
til biJ dUdi va sung nhan (sung nha) eua s(ln
gidp Wi bd tren eua cung Sl,ln nhan. Cd e6
dQng tae nang cung s\ln nh.ftn len eao. lam
eho ban s(ln nhan nga ra sau hoi;ie cae ban
eua slJ-n gidp nga ra phia truoe, ket qua eua
dQng tae nay la lam eang cae day thanh am.
Cd dU'<;lC tQ-o nen bdi hai b6: b6 truoe, gQi In
b6 th6.ng va b6 sau gQi la b6 chech hoQ.e
b6 cheo.
* Cd nhdn-pheu sau (m. CTlcoa-
rytenoideus posterior): di tu mi;it sau eua
ban SlI-n nhan toi mom Cd cua s(ln pheu.
D9
n
g hie eua ed la keo mOm cd s\ln pheu ra
phia sau, lam cho sl,ln nay di theo
ngang, va tu d6 rna rQng khe thanh
m6n (rima glottidis), vi cae ne'p thanh am
(Wc la cae day thanh am) bi keo ra phia
ngoai; day la cd ma thanh m6n (Cd giqng
nep thanh am) duy nhat ella thanh quan.
Trong truang ht;lp cd nay bi thi day
thanh am d eung ben se kh6ng di
ra phia ngoai dU<;le.
* Cd nhiin-pheu ben (m. CTlcoa-
rytenoideus lateralis): di tU mi;it ben eua cung
s(ln nhan Wi mom cd eua day slJ-n pheu. Cd e6
tae d\lng keo mom cd slJn pheu ra phia truoe,
va do d6 khep khe thanh m6n (rima
glottidis), lam trung eae day thanh am. Cd
nhan pheu ben la cd ma thanh man (gir;mg
nep thanh am). Khi hai cd hai ben cung eo thi
hai slJn phiu sat l{li goftn nhau hdn.
Mi'mh Irai eua
syngiap \
giap Iran
Ir'n sun giap) 'yf
Usung;,p _ r
(tao Adam)
Sltng mong
(Sltng
CU glap
DUCmg eheeh
(go cheo)
.... _ Cu duO; syn giap
Dien kh<'1p nhan (di$:n
val syn nhan)
Sung
(s(mg duCi)
Hinh 38. giap (nhin tu phia ben Inii)
'l--- sUng mong (sung !Ten) syn gLilp
Khuyel giap tren
Ir'n syn 9;'ll)[J
Manh ben phi,;---"(,,---
syn giap
Sltng mong
(sling Irem)
Sltng nhan
giap duO;

(s(mg dum)
duO; S\ln giap)
Hinh 39. Sun giap (nhin tu phia lruae)
,--CU giap Iren (eli tren syn giap)
Sltng mong (sling Iren) syn giap
g;ap Iran (c, Ir'n sun g;ap)
\ fF')
[)uCmg eheo (ga eheeh)
syn giap
"------(;, glap du"
(eli duO'i sl,ln giap)
Hinh 40. giap a nam giai
, l' " 8uOOg ch'o (go chlich)
giap duO; (ell duO; syn giap)
syn gialP
Hinh 41 . giap a nil git:li
syn
Mom ell
Mom Ihanh am
Oien khap vO'i
ban sun nhan
Hinh 43. pheu Irong)
Oi$:n kh<'1p vO'i bi?m SI:Jn nhlm
Sun thanh thiel
c---- thanh mOn),
, bCr II! do
Hinh 42. pheu (mal dien khap. haae day)
Sun poe" ---,.'11
Cl'.--- H61am giae
Mom Ihanh 'm--
Hinh 45. Cae pheu: cae khap nhan-pheu
(nhin Icr phia Iruae)
\\
Cu6ng thanh thi1
Hinh 44. Ihanh
mip Ihanh mon
73
Ban (hoac manh)
sun nhan
Mom thanh
am Sl,ln pheu
MOmcc
sun pheu
i khOp v6'i
sun giap
Hinh 46. Cae khc1p
(nhin tIT phia saul
Thung lang Ihanh ---...,
Sl,ln thanh (nap thanh mOn) ___ -."
Son cMm ---... ,..,....;
Sl,ln sLII1g - __
MOm co sl,ln --+
Mom nhan (mom dU'6'i) sl,ln giap
Sl,ln sLmg ---=
;""---1 oi pheu
Mao hinh cung -----L.t', ___ HIS hinh tam giac
Momcc MOm thanh c\m
sl,ln pheu
suo
Ban (heac n'lanh)
L ___ ", ban cau
SI,1n nhan
DiE!!n khOp
SI:1n giap
sl,ln
Cung sl,ln nhan
-C:::::-. __ Sun nhan
Hinh 47. Khc1p
(nhin tlr phia ben ngoai)
IIlO'ithanh glfta
!,\---- Mang giap-m6ng
SLII1g 11m XLlang m6ng
+--- Sun IhOc
'--..-1---- Mang b6n (;<!;nh
't--- sang m6ng (Slffig Iren) sun giap
Day chang nhan..glap
Hinh 48. Khung sc;ti cola Ihanh quan M,mg, day chang (nhin tlr phia saul
71
* Cd gidp-pheu (m. thyreoaryte-
noideus)'ll: Di tU' trong ella dOQ.n dudi
g()C slfn gidp tai m(it ben ngoi1i pheu.
Cd dUQe tQ.o nen bai hai b6: b6 ngoa; (pars
lateralis) Vll 66 trong (pars medialis). Hai
eli hai ben eo tac Iam khe thanh
m{jn, bang cach keo hai pheu lQ.i gan
nhau (b6 ngoai) va dieu chlnh slrc ciing clla
cae clay thanh am (66 trong), lam cang
hun trung eae nep thanh am (day thanh
hm): do d6 hai cd n,l.y dtiQe gQi Ia cd thanh
am bi$t 10. b6 trang).
.. Cd lien pheu (m. arytenoideus): bao
gam hai b6, 66 ngang (pars transversa), di ttl
m(it sau va mom cd cua s\in pheu mc}t ben
,.,ang ben doi va b6 cheo (pars obliqua),
cti tii mom cd clla mc}t sy.n pheu tai dinh cua
pheu bEm doi Cae ed nay lam
thanh mon (rima glottidis) , va lam
phfin nEW [8 thanh quan tren (aditus
laryngis: 1/; vao thanh quan).
* C(i gidp-thanh (m. thyreoepig-
lotticus): di tu g6c sl;ln gidp to-i bCi ben cua
S(W thanh thit va to-i mang b6n cqnh. Cd
c6 tac d\lllg d6ng lif thanh quan tren bang
c{{ch keo thanh (nAp thanh quim)
xliong dudi va fa sau. Hai cd gidp-thanh
e6 vai tra bao kh6ng cho di
rdi V,lO thanh quiin theo cd che phan
CltC cd eua thanh quan, nhin toan bc},
thvc hi$n dU(jc cae chlrc nang sau day: bao
khbng cho cae di vi)tt rdi van dudng h6 hap
theo cd che' phan XQ., khep nha hoQ.e rna r9ng
hhl' thanh mon va Iam ding kung cac
/tel) thanh am (day thanh am), b&ng each
n,\y, thanh quan co the"; phat ra mQt 109-t cac
am vai tan so khac nhau va nhu thanh
quan dong thdi IS. mQt ed quan phat am.
44 Co thanh am 1.3 len goi b6 Irong cua Cd (dlfai). vi
b6 lrong nay nam sal va cung VO"l dc day chtJng giap-phf,u
tao nEon cae day thanh am (theo cae tac gia PMp). Day chang
gl.9p-pheu cung vai be trong Cd giap pheu dl1i?c phu boi niem
mac thi goi 1.3 nf'ip thanh am.
Khoang thanh quan (cavum laryngis):
khoang thanh quan eo hinh th6 nhu mc}t
dang h6 eat nen cO th phan ba phan
(ho$.e tang): phan tren (tang tren) gQi IS.
thztc;Jng thanh quan (epilarynx) ho<)c khoang
tren thanh mfm, ho$.c tie'n dinh thanh quan
(vestibulum laryngis), keo dal til: lo thanh.
quan tren tai ngang nip tiJn dinh a phfa
dudi. Phnn giua (dng giua) giua
khoang phia tren la cae nep titn dinh va
phia duo-i IS. cac nep thanh am (day thanh
am), phan nay dUQc gQi la trung-thanh
qudn (mesolarynx) ho<)c thanh-tho't
(ventriculus laryngis)4.,. Khoang tU cae nip
thanh am tdi bd dub cua sl,1n nhrin IS. thuc}c
phan duai (dng duai) va dU<;le gQi la h9--
thanh quan (hypolarynx) ho:)c khoang dUdi
thanh mon (cavum infraglotticum
laryngit,;).
... Phan tren (epilarynx: thuc;Jng thanh
quan) con gQi la titn dinh, cO giai tren
la [t thanh quan tren (aditus laryngis: It
VaG thanh quan), 16 nay huang ra phfa sau
va len tren. Chu vi eua It thanh quan tren
00 VaG thanh quan) phan truac la bd eua
s"m thanh thit, hai ben la hai nep pheu-
thanh (plicae aryepiglotticae), hai nep
nay di tit phia truo-c ra phia sau, ehech til:
tren xuong dudi va vao trong, do do hai nep
sat gan nhau V,l. d khoang gill a dau sau
cua hai nep hinh thanh khuye't gian phEu
(incisura interarytenoidea). Trong be day
eua moi nep pheu-thanh thit co mQt
nha: sn chern Wrisberg, va d dau sau clla
moi nep thi eo sn sung Santorin;. La
thanh quan tren (18 vao thanh quan) md
r9ng khi thd binh thudng, nhung trong hic
nuot thi 16 bi bit kin bdi thanh thi$t va
day Iuai, con thanh quan dUQe keo len phia
tren. d phia ngoai ella cae nep pheu-thanh
45 Thanh lhiit con I'IlfQC 99i 18 bu6ng Ihanh qUEm. thlfC ra 1.3
hai ngach 0 hai ben Ihong vai lang giiJa cua khoang Ihanh
qW1n boi mot khe. khe nay nam gilta nep lien rJinh va nep
Ihanh am 0 moi ben (Wc 1<'.1 giiJa day thanh am gia a tren va
day Ihanh am Ih.f!t a dlfal)
75
thi0t. niem thanh quan lien tiep vai
niem cua hriu, hinh thanh a moi ben
m(>t ranh huang ve phia lo tren cua thzJc
quan, gQi la ngcich hinh qua le (recessus
piriformis). Thanh thit (ndp thanh quan)
dUQc noi vai day lUdi n5.m a phia tn1ae-tren
bdi ba nep niem m0-c d6 la hai ne'p lUdi-
thanh thit ben va m(>t ne'p lUdi-thanh thit
gill'a (hlnh 37, 53, 54, 57,59).
:-.liem m?-c phu tdn dinh thanh quan la
thlH?e b@'u Lit tring, voi mQt lOp duai niem
m<:te phong phil rna lien ket thua, rna trong
tnfdng hQp viem se thi gay ra phli ne
thanh man, tuy gQi the nhung phli ne la (j
phla tren thanh man.
Khi vi m(>t IS' do nao d6 (b9nh huyet
thanh, hau thanh quan v.v.) rna
x[iy ra phil thanh mon, thi ve giai ph:iu
cac nep bt sung to len, ZO thanh quan
tnJn 00 vao thanh quan) bj thu nha
dtl.l1g va benh nhan se kh6 thb, doi khi
khong th6 duqc va bi thd. Neu khong
can cap cuu b5.ng ong nQi khi
quAn hol)c rna khi quan thi nh:1n c6
nguy C(j bi t11' vong do ng0-t thci.
*' Thanh th(i't (bu6ng thanh quan)
(mesolarynx: trung thanh quan) tudng ung
val cua khoang thanh quan giua
nep tdn dinh a phia tren va nitp thanh am
(ddy thanh am) a phia duai. Giua hai nep
nily, c6 mQt ngaeh phat ra phia ngoai
gqi la ngcich thanh quan (recessus laryngis)
lcon gQi 1<1. ngach (bu6ng) Morgagni]. Hai
IH'P tlin dinh giai d gi ua chung m9t
khe goi 18. khe tiil'n dinh (rima vestibuli), va
giua hai nip thanh am (day thanh am) 103.
khe thanh mon (rima glottidis, cling gQi la
thanh mon). Nhu the, phfrn giua thanh
qU<:1n thong voi phan tren (tien dinh) qua
khe tien dinh va thong voi pha.n duoi
(khoang duai thanh man) qua khe thanh
mon (hinh 54, 57).
Ciie nep thanh thilt 103. m9t doi nep niem
m9-c biit d:1u (j phia truae tit bam cua
76
S(ln thanh van goc S(ln gicip, va trai ra
thea n<1m ngang. Trong day ella
hai nep nay c6 mQt so sqi cd bam vao me>t
day chftng (ligamentum ventriculare: day
chdng thanh tMit). Hai nep nay con dugc
gQi la day thanh am gid. Mang b6n
ti},n het ci muc ella cac ne'p nay.
6 phia dvoi eua cae nep thanh-thei't 1a b(l
may thanh am chinh thuc (eac day thanh am
ehinh thuc), chung tl;lo nen thanh mono Be>
may thanh am la hai nep thanh am (labia
vocals plicae vocales), gioi a hai ben
khe thanh mon h{l?-e thanh mono Trong
day ella cae nep thanh am c6 cae cd thanh am
(m. vocal is), bam vao day thanh am
day ch<1ng thanh am), day nay n:1m a bd tv
do eua moi nep thanh am, va cling 103. bd tren
cua cae non chun (hl.nh 56).
Cae nep thanh am bam 6 phia truoc van
goc 8!ln giap, ngay d duoi eha bam cua Sl,in
thanh thit, can vc phia sau thi bam vao
mom thanh am ella day sun phcu.
. .
Nhu vi}.y, khe thanh mon (hoi;ie thanh
mon) dU<;lC phan thanh hai phan: phan
truoc gQl la pha'n gian mang (pars
intermembranacea) va phan sau la ph an
gian s(ln (pars intercartilaginea).
* Phan duoi thanh man clla khoang
thanh quan gQi 18. khoang dltrJi thanh mon
(cavum infraglotticum) hc;t-thanh quan
(hypolarynx) nftm trong s(ln nhan ella
thanh quan, va dVQc gioi d phia trVoc
va ben tren bbi cung sl,in nhan va non chun,
gioi h\l.n phla sau va phfa ngoai boi ban sl,in
nhdn va phan ben cua s1,1n nay, phia
dudi thi khoang dudi thanh man thong vdi
khi quan. Non chun bam vao bd" tren cua
cung nhan, rai tU d6 di len toi bd duai
sl,in giap, ph:in giua cua n6n nay t:;l0 nen
day chling nhan-gicip, can gQi la ph6n tzJ
do cua non chun (parI>' libera coni elastici);
ph an con l<;l.i eua non chun di len toi ti}.n
cae day thanh am va ti}.n het a day, Trang
Mau Ihlla
thanh that
Day chang
nhAn-giap
Xl/Ol'lg mong
SlIflg IOn
xU'ang m6ng
Mang
giap-m6ng
;---'1-- Day chIng
giap-thanh
Khi quan
Hinh 49. Day chang nhan-giap va mang
giap-mong (nhin IiI phia InIac)
XlJOIlg m6ng
Co
Sl)n cham
Sl)n slIflg
Cae co lian eheo
Co sau
Sun slIng -+-'\.;:,
Cae co lien
eMo
Co nMn-
pheu sau
phllu-thanh thiel
m6ng
(slrrig Iren) s\Jn giap
...o;JJ-- C:a lien ngang
f-- S'ln nhAn
nhan
(slIng dl/(Ji) sl)n giap
Hinh 50. Cae cd cua Ihanh quan
(nhin IiI phia saul
S\Jn thanh thlel (nap Ihanh mOn)
CU Ihanh (eu mlp thanh m6n)
Sl)n phllu
Sl)n giap
Co lien pheu ngang
Sl)n nhan
Hinh 51 . Thanh quan ben Irong (nhin IiI phia saul
kho:ing 11;lIn giua lion chun va cac manh
bell S!iI! guip co cd gicip-pheu. Niem
thanh Quan dinh VaG trong cua
lion c/wn. niem nay thu9C ki&u h6 hap
(biiu nuj trlj. co long ehuyii'n). tru d phan
nJj) th(lflll am: d phan nay nicm phai
thfch nghi voj tac kea cl'lng cd hQc
trang lue ph{\t am va thd, nEm duc;le phu boi
biell molal i(lng.
Citc ml.lch ma u va day tlul n ki nh
eua t ha nh qulw
* Cae (tqng cua thanh quan deu 1a
nhanh eua cae dQng mgeh gicip trim va
dQlIg rnt;tch gicip dt1di.
D,";ng mq.ch thanh quan tren (a. laryngea
crallialis) tach ra tu dQng m(lch gicip tren d
77
Co giap-
thanh thi$t
Slrng m6ng (Slrng trEm) s(,Jn giap
Co pheu-thanh thiet
Xlfffilg m6ng
hau-thanh thi$t
Mom ca sun pheu o;aIJ-mOn,I_-''Ii
'
Co giap-phlw
Nep Mn dinh
Nep thanh am
(day thanh 'm)
Cothanh am
Co giap-pheu
Co
pheu Mn
Day chang
nhan-khf quan
Co lien pheu cheo
Co lien pheu ngang
Co nhan-pheu sau
Dien khap vOi S(,Jn
giap (di$n khap giap
cua sun nhan)
Co nnan-giap
(cat ngang)
Hinh 52. Cae cd eua Ihanh quan
(nhin chech tCt phia ben)
S(,Jn thanh thiet (nap thanh mOn)
Xlfffilg m6ng
Day chang dinh
Mac cO __
Mang hinh bOn eanh
Tien dinh thanh quan
Khe dinh
, Sun giap
Day thanh am (day chang thanh am)
Khe thanh mom (thanh man)
Dong Ifnh mach giap tren
Khoilng dlfOi thanh m1n
Sun nhan
Thanh that (bu6ng
thanh quan)
Sun giap
Sun nhan
Khf qUl3n
Hinh 53.Thanh quan, Ihiel do dUng ngang
(nhin tCt phia saul
Tien dinh thanh quan
Co pheu-Ihanh Ihi$t
Co giap-mong
sau
Tuyen giap
Hinh 54. Thanh quan, Ihiel do dUng ng"ng (nhin tCt phia saul
ngang milc bd tren s\ln giap. D9ng
thanh quan tren cheo nheinh trong cua
day than kinh lhanh quan {ren, chui qua
mang m6ng-gieip va to.1 nhl.I1h nuoi dlldng
phan liJ'n dinh thanh quan. Dqng m0ch
thanh quan tren co tlnh cling ten di
kem. D9ng mf.l.ch giap tren ciing tach ra
nhfl.l1h gQi Ja d(Jng mqch nhan-gicip, t(1i nu6i
dltdng phan du'di clla thanh quan. D(Jng
m[Jch thanh quan dUdi (a. larYllgea
caudalis) 180 m9t nhanh nh6 cua d(mg rnc;rch
gieip dUdi, di xuang d phfa sau va tren ella
khdp llh(lll-gicip, rai tach ra nhung nlulnh
cho nhung cd d phia sau thanh quan va cho
lOp niem eua thanh quan.
* Ceic tlnh m(Jch clla thanh quan baa
gam anh rnc;rch thanh quan {ren, d6 vao
tinh giap tren va tlnh mc;rch thanh
quan dltdi d6 vao dam rai tinh mach
tuyen giap. .
Thung lung
thanh
Sun cMm --tl,........[,\
Sun sung
II.lOI-thanh gll1a
Sun thanh thillt
(nAp thanh mOn)
"""-.- X""'9 m60g
Nep thilll
Day ehling m6ng-igap
Nep dinh
Khe glan pheu
Sun pOeu
(khe glan sun pheu)
Day chIng
sau
Day
nhan-glap sau
S(Jng m6ng (s(mg
Irlln) sun giap
Sun SlfnQ
KhOp nhan-giap
N6n chun
Cung sun nhan
sa Irl!n ban
(manh) s",n nhan
MOm co soo pMu
MOm thanh
am sun pheu
[My IhaIlhAm (day
cMri] tI\aM ami
Hinh 55. Thanh quan: mimg mong.giap
(nhin phia saul
Khuyet giAp tren
(khuyel tren sun glap)
Hinh 56. Cae day lhanh am
Xll(1llg m6ng
Kh6i mo (dllm
alhanh quan
Day cMng giap-m6ng
Day ch1ing giflp-thanh
S",n giap

Thanillh3! (bu60g thanh quan)
Day nhan-giap
Sun nMn
Cae v6ng sun khi quan
Sun thanh Ihil!!
(nap !hanh m6n)
Day cMng glap-
thanh thll!t
Nep pMU-lhanh Ihl(ll
Cu sun cMm
Cu sun slrng
dinh Ihanh quan
Co lilln pheu ngang
Nep phelJ-
Ihanh !hiel
Cli sun chem
Cli sun
'""g
Galilln
p. pMu ngang
lOp n;em mac thlle quan Co nhan-
pheu sau
Khe thl!C-khf quan Co nhan -
-hAu
Hinh 57. Thiel do dUng dQe qua Ihanh quan
cae tuyen
elIn giap Irang
Sun thanh !hill! (nap thanh qUfl1l) ....
Cllihanh (eU nap Ih"'"
Nep Mn dinh
pM,I"oo" Ih,'.' __ .' dlnh thanh quan
Sun Ihanh !hillt
(nap thanh mOn)
Day than klllh
thanh quan trlln
Quai Galien
S(mg nhan (svn9
dl/O'i) sun glap
Tuyen giap
D6ng mach
giap durn
Day than klllh
qual ngltOC
Ngach hinh qua 1(1
Cli sun cMm
Cli sun sling
Nep thanh am (day thanh am)
<.1-. n,',h sau eUa thanh quan
Hinh 59. La vilo lhanh quan
(10 lhanh quan Iren)
Hinh 58. Cae day than
kinh eua thanh qUlin
79
* M(jch b(jch huyet ella thanh qUEm
(h((lc chia ra lam hai nh6m; nh6m tren va
nhom dltOi. 6 ph5.n tren thanh quan, cae
m:.lch huyet theo dlidng oi clla d9ng
iTIQ-ch thanh quan tren va dd v6 eac hgeh d/
sou, nl)m d glin eho phCin doi eua d6ng
nI(lch canh goc, B;;teh huyet d phfin dlioi
thanh qUlin trlioe tien dUQe diin ve cac h(Jeh
tnt/Je thanh quan, r5i tu day moi dUQc dan
ve c/liloi h(Jch eo'sau, dl}c la bQ.eh huyet
o dOQ-n tren Sl}n nhan: trong khi bl.lch huye't
d do<).n dliai Sl}l1 nh?l.n, thl chl.lY theo cac
]11;.leh di cung ddy than kinh thanh quan
dldii. de Wi chw)i h(Jch trude hhi qudn. Tit
ca nhu:ng ml.lch b'.l.ch huye't ella thanh quan
euoi cung deu d6 ve nhung h9Ch ben duoi
ella c/wiii e(f
* Cric ddy than kinh cua thanh quan
(hinh SR) la day than hinh thanh quan tren
(n. larYII!{pus va thiln hinh thanh
quan dr/oi (n. laryngeu8 caudalis), cii hai
deu e6 nhling sQi thAn bnh V(lll d9ng va
cam giae.
DllY than hinh thanh quan tren la m9t
nhfll1h ella day than kinh (X). Day
thAn kinh thanh quAn tren di tOi gan sung
Jdn xlidng m6ng thi chia ra hai nhanh:
IIJuinh trong va nhcinh ngoai. Nhanh ngoal
rhl ph6i eho e(j thanh quan-hau va co nhdn-
;.:iap. I\Thflnh trong chui qua mang m6ng
girlp. r(ji ch;:;ty d dlioi lop niem m::).c cua
nwich hinh qua Ie va chi ph6i niem mac
phu sl}n thanh va niem m?c thanh
qUlln toi ben dUdi cac ne'p thanh am (day
thanh am).
Day than kinh thanh quiin dudi 1a
nh!lnh cung cua day than !?inh quijt ngur;e.
D[l,Y thAn kinh thanh quan dltdi di clIng
m(jch thanh quan dUdi tOi thanh sau
ella thanh quan i'J ngang muc hhop nhdn
girip. Nhu:ng nhanh v?n dng cua th.n kinh
nflY chi phoi toan b9 cac cd cua thanh quan,
nil co n!uln-girip (vi cd nay da dliQC chi phoi
bO'j nhanh ngoai CUR day th:ln kinh thanh
qUlln tren). Nhung nhanh cam giac cua
than kinh thanh quan dudi chi phoi niem
len tai t:;l.n phia tren cua hhe thanh
mon. va xuong phia duoi toi tc).n ngang muc
[.'img -"(In hhi quan thu 2 hOQ-c thu 3.
eo
a dO<;l.n tren thanh quan, vung chi ph6i
cua hai day th.n kinh thanh quim tren va
dvoi xen ke voi nhau.
Tham kham thanh quan: Sd n&n
thanh quan dftu cuc ngon t.ay doi voi
ph5.n thanh qUaD 21 tren dUdng giua, va n&n
thanh quan (j giua hai ngon cai va ng6n tro
doi voi ml)t ben cua thanh quan. Tham
kham nhu phai dUQc th1jC m9t
cach ben nhlin va thong, nhhm phat
nhling yeu to giai ph.ll khAc nhau co
thk cam nh$.n dliQe phap nay.
Nhm d gio! h9n tren cua uung dUdi
m6ng, xudng nay chi loi len chut it, nhling
co sd nAn thuy duQ'c. Tiijp theo Xlidng
m6ng d tren dUdng giuB. co mQt hellam nong
cao khoang 2 cm tUdng ling vai mang mongo
girip, roi tOi khuye't girip tren 16i nhf{t, Vil
goe SI,W gicip, 16i thanh quan hay qua tao
Adam dlioi nua l;;ti c6 mi)t 16m thu- hai
tVdng ling voi mang nhdn-girip, va dlioi
clIng Ia cung S{lll nhdn. a hai ben, c6
nn thay sitng ldn cua xudng m6ng, VA thap
hdn mt ehut co sd thay cac sltng m6ng
(sung tren) cua sl}n giap va monh ben cua
Sl}l1 nay, bi che phu mQt phan bdl cac thuy
ben tuye'n girip (G, Portman).
Tham khrim cac hc;tch bg.eh huye( c6 y
nghla nhat Ia trong cac trudng hqp
ung thu thanh quan, nhlim phat di
can tdi Nhung h(Jch trude thanh
quan, chu6i hc;tch tlnhdQng mfleh canh,
ehu6i h(Jch gai deu c6 sd n&n thay neu
bi sung. Trong th1jC te, d.n quan tam d$c
bi9t tOl ehu6i tlnh-dQng mc;tch canh vi hay
c6 di can Ian tOi nhat. Sd nan chubi h;:tch
nay bii.ng diu ngon tay, an s!lu VllO vung
dng mg.ch eanh tu phla bd trltac va bd sau
co ilc-clon-chiim. C6 mQt kg lam cho
cach kham nay de thvc hdn la;
bnh nhan ngoi tren ghe dJu, thtiy thuoc
dung 21 phia sau; bao nhan cui dilu ra
truoc, sd nAn chuoi h:;lch nhu da rna tii d
tren voi ngon tay gap cong llJ-i.
Soi thanh quan: Trong khuan kh6
cach tham kham nay, chung tai chi n6i toi
vi9c quan sat cac dQng cua cac ntp
thanh am (day thanh am) va eua slfn pheu.
PhM quan sat ca trong luc nhan phat
am llm hic thd. Df d:;tt m\lc dich d6, baa
bmh nhan phat cac am "i" hoac "a", roi sau
d6 hit sau vao. B.1ng cach nay chung ta se
c6 d1.1t;lc cac dli lien quan tOi ba nh6m
eej thvc cac chuc nang sinh ly cua
thanh quan (cac cd ding dtiy thanh tim, va
hhfip thanh man ho:;tt d9ng khi ph at am, va
cd md thanh man ho:;tt 09ng khi thb) dong
thdi cung oanh gia d1.1t;lc chuc nang eua hai
khrip nhdn-ph&u.
U.1ng cach kham xet n6i trm, chung ta
co nhin thay hinh anh cua b9 may
thanh am nh1.1 sau:
- Trong khi nhan thb nhang
thl ne'p thanh am (dtiy thanh tim) hdi d
cach xa nhau (gi-stng), va do d6 khe thanh
man c6 hinh tam giac can, day huang ra
sau (nhin thfty day d phan duoi gudng soi
thanh quim).
- Trong hie nhan hit vao th.$.t sau,
thi ca hai phJu deu lui each xa nhau,
keo theo chung hai day thanh tim (ne'p
thanh am), do 06 day eua tam giac thanh
man tang kich thuoc va thanh man trd
thanh hinh nam q.nh.
Trong luc phat am thi cac day thanh
am nam song song va hai phJu sat l:;ti
gnn nhau; khe thanh m6n c6 kich th1.1oc
chieu ngang nha nhat. Trm thvc te, thi
trong luc phat am cac ne'p thanh am (ddy
thanh am) rung, l{li giln va tach xa nhau
voi tKe d9 nhanh; bAng mih thudng thi
khong nhin thay nhung rimg tung
chuy@n dQng nay, nhU'ng thay dUQc
dOng t6ng h<;lp- cua chung la hinh anh oa- m6
tii d tren.
Vi tUc;lng sinh 19 cua hon hQp cac
hinh anh, nhung dao dong V1.1qt qua tan so
10 chu ky/giay khong nh.$.n tha'y bang
mlit thudng oUQc, nhung hinh anh nay c6
th@ thiy du<;!c nhC! qua ho:;tt
neu sa d\mg mQt nguon anh sang phat
thi1.nh nhip, dieu chinh a mQt tiln s6 thich
hqp. BAng cach kham duoi den
voi tan so va bien dQ thay d6i, va
trong dieu thanh man khep, thi c6
phat du<;!c cac ve phat am a ngay
giai do:;tn chuc nang.
Vung tuyen giap-
khi qulm - thvc qulm
La vung nAm a truoc va glua c6, bao
gom tuye'n giap (giap tn;mg), khi qudn va
dO<;ln c6 cua thljc qudn. Vung gicip-kh(Ahljc
qudn cung thu9c ve vung dllai-mong, va co
mQt khung sQi xd t:;to nen bdi mqe cd nong
voi cd bam da c6, va m(,1c co"' giila.
Ve trinh bay, vung gicip tr(,1ng co
th@' phan each ro voi vung khi-thlje
qudn. Vung giap tr:;tng c6 hinh th@' In hai
tam giac nAm d hai ben dudng giua, deu
lien quan ve phfa trong voi khi qudn, ve
phia tren-ngoai voi tren eua cd vai-
mong, va ve phfa duoi- ngoai voi cd lIc-acJn-
mongo Tuyen giap trai dai tu mQt phan ba
giua eua slfn giap ve phia tren, xu6ng Wi
t.$.n vong s/l-n khi qudn thli 5 thu 6,
tudng ung voi cae aot song c6' 5 aen co' 7
(C(;-C,) ve phia duaL Vung khi-thljc qudn
hinh chu nh.$.t, giai b phia tren bdi s/l-n
nh!in, d phia duoi bdi khuye't anh m(,1ch
eanh cua bd tren xudng lic, va d hai ben bai
hai dudng th&ng n6i giua cac khdp lie-don
voi bd ngoai cua c&m.
Tuyen giap
La mQt Cel quan Ie, a phv nu ph at tri@'n
hdn so voi d nam gioi, lam eho c6 e6 hinh
tron deu dJ:j.n hdn va to hdn. Tuyen giap
hinh chu H gam c6 hai thuy ben, hau nhu
bAng nhau, hinh thap ba (voi mQt e\l'C
nhQn {j tren va mQt evc to (j duoi coi nhu
day thap). Hai thuji ben cua tuyen n6i voi
nhau a giua bAng mQt eo trung gian. Ngoai
ra, con e6 mQt mom thap (gQi Ia thap
Lalouette), thap nay khi c6 thi xufft phat tu
eo tuye'n ho!}e thuy trai, rai di len tren
tOi phia xlldng m6ng (hinh 60).
Eo tuye'n giap: eo tuyen giap nAm d
phia truoc hai vong s/l-n khi qudn tren
cung, d6i khi e6 nAm eao a phia tren
81
sun nhan. Vi lien quan giua eo tuye'n giap
v{ji khi quan, nen thu thu*t rnb khi quan co
hai tren-eo va dudi-eo. Eo
tuyen giap n5.m cach khuye't t'inh mc;zch
ednh eua xtMng Ile tit 2,5 de'n 3 em vil phia
tren, va d,ly 18. rn9t m6c quan trQng d.n
phiii biet khi him thu thul).t rnd khi quan.
Ve' phia trude, eo tuye'n giap dUQ'e ehe phu
bdi eae ed zte-gicip, cae mc;Lc co' nong va mc;ze
co'giila, ed bcim da c6', va da.
Cite thuy ben tuyen giitp: die thuy
ben tuyen giap la hai kh6i tuyen dai thea
ehleU tren duai, vai ba m$t bm la mi;it cd
(tue tntae-ngoai), m(it thanh-khf qudn
(tue rn$t trong) va m(it mr;teh mau (We
sau); moi thuy ben co rn9t qte tren nh6 hdn
VR mQt eife dudi to dU<;le coi Iii day.
* M(it trudc-ngaai: lien quan qua mQt ldp
mt) lien kct ma vdi ed zte-gicip, ed zte don-
m6ng va cd vai-m6ng, cae ed nay deu dUde
baa hQc bdi can eri'giila (fascia calli media) ..
* M4t sau lrang: lim quan voi vong SlJn
khf quiin thu nh[{t, voi s1,ln nhlin, va s1,ln
giap. (j phia sau, nay di qua ra sau khi
quan, gan thlje qudn, va lien quan vai
eae thanh phan nam trong khe giua thuy
ben tuyen giap va thve quan la day than
kinh thanh quiin dllJi va chuai hQ.eh bc;LCh
hllyifl khi quiin.
* M(it sau eua thuy bm tuyen giap lien
q uan vai b6 mc;zch than kinh co', Ia
voi dng mc;Lch eanh gar: (eanh chung).
* C!Lc tren cua thuy ben hdi nh9n, 18. vi
trf d do, d(mg mc;Lch giap tren, nhanh eua
d(jng rnc;zch canh ngaai, ehui qua bao tuyen
glap VaG trong tuye'n va toa ra cae
nh,inh, ehu yeu 18. d ml)t truocngoai eua
thuy ben eua tuyen. D9ng rnQ.eh giap tren
e6 finh rnQ.eh eung ten va cae nhanh cua
day than kinh thanh quan tren di kern.
Nhd nh ngadi cua day th:ln kinh nay (gQi la
nhanh nhlin-gi6p) di eheeh tit tren xu6ng
duCi-j 6 tren eua thuy ben tuyen giap
tal cd nhan-gidp.
* Cl/c dllJi cua thuy ben, binh thu'dng
nftrn c{\eh 1,5-2 em d phia tren xrtdng ztc
(incisura jugularis: khuye't tinh rnl;leh canh).
82
Miing lien ket bao bQe tuyen gi:ip bao gam:
- Baa trong ehinh th ue (baa rieng eua
tuye'n giap), la rnQt lop rna lien ket sQi xd
dinh vdi nhu rna tuyen;
- Bao ngoai quanh tuyen giap, xuat
ph:it tit mf7c co' giua.
Bao quanh tuyen giap (bao xd hoQ.c
baa ngoai): khac voi baa trang chinh thztc
(baa trang rieng) eua tuye'n giap, bao ngadi
quanh tuye'n bao bQc than tuyen, va dfnh
voi baa trang. Baa ngaai quanh tuye'n la
rnQt la rna lien ket sQi Xd, ve phia sau-trong
thi bao nay dai biln hdn con tren cae ph:ln
can chi la rna lien ket rfft thua, baa
ngaai quanh tuye'n do rna lim ket la til
nhieu ngu6n g6e khae nhau dong d;;ic 1?-1.
Baa ngaai quanh tuye'n, tren tht,rc te, Iii slj
n6i tiep giua cae mang lien ket (j each nhau
dUdi day:
- ve phfa truoe, 113 rnQ-e bao ed uc-giap,.
nay eilng chi Ia rn9t ehe eua mc;ze c6' giita;
- ve phia ngoai va phia sau, Iii baa mr;reh
than kinh eua b6 tlnh-dng mc;Lch ednh;
- baa dqng mQ.ch canh (vagina caratica);
- vil phia trong, baa ngodi quanh luye'n
giap 113 nhung la. rna lien ke't bao quanh
thve quan va khf quan, va cilng 113 rnQt
ph:ln eua baa tr;mg. Bao ngadi quanh tuyen
giap can dUQ'e tang cUdng bdi rna quanh
rnQ.eh rnau eua 4-5 euong mc;Lch eua tuyen.
Nftrn sat voi phfrn quanh khi-tht,re quan eua
baa ngoai tuycn giap co nhung la rna hEm
ke't dong dQc dUdng di eua cae ddy
than kinh qu(it ngrt(jc, day th:ln kinh nay di
d phia ngoai bao tuyen gi{ip, niim giua khi
quan va tht,re quan. De vao dU<;le tdi day
than kinh quoilt ngU<;le, tren day thfrn
kinh nay d phftn gii1a va tren ella c6, thi se
phai pha va bao ngoai tuyen giap va rnd
khaang gian-baa eua tuye'n (khoang gii1a
bao ngoai quanh tuyen va baa trong rieng
cua tuyE(n). Nhie'u 13. s<;li xd truoe s6ng di
kern ea dng mc;Lch giap drtdi va vong tuyen
giap eua chu6i than kinh giaa cam. 0 vi tri
eac 18. rna lien ket nay n5.m sat nhau, thi
chung tQ.o nen rn9t mang duy nhat b5.ng
each dinh lien voi nhau, va tang eUdng eho
bao xd eua tuyen. DQe theo nhilng eau true
nay. nhung chat djch tich t\,l ho;)c ap xe 0
khoang gian-bao tuyen giap co thli Ian trim
xu6ng toi t:)n phan trm trung that, vao
viillg c(f b('ic thang-e(Jt so,zg va van
tntdc .<;(;"1Ig va k/wang trUde song.
- ve phia tren. baD ngoai quallh tuye'n
aiop tie"p t\,lC di len toi xUdllg mong va bam
\'10 xlfdng nay.
- d phis dudi eua eo va qte dUdi thuy
ben tuyen giap, bao tuyen giap 11).1
ban vong quanh eo tuyen va cac thuy ben,
U)O nen me?t tlli eimg. tui nay bam vaa khi
quan (1 phia sau, va tre?11 Ian voi phan con
1,)1 eua lit InO lien ke! trude-khi quan. La m6
liell he! dltdj -eo tuycn giap thli nhu
rncjl 1ft rna dltng ngang duy nhat, kea dal toi
trung tluJl va dUc;lC me?t so tac gia gQi la
\:). uiapngoc:zi tam a giG:a baa ngoai
quorzh tuye'l giap va baa trong lIqle 81/ (baa
ricng) Ikl. hho(wg quanh luyelt giap
khoallg luye'l giap, khoang nay, tuy co cac
me.1eh mau eli qua, nlll.tng th(tt s\11a me?t ldp
boc tach trong phau thu(tt, tuy nhien, b
phia tnfoc, phia duoi va phia sau-ngoai thl:
boc tach hdn. Dall moi eua dUdng vaa
toi boe tach eua tuyen Iii. dic cd lic-
gicip. vi cd nay dinh voi baD quarzh luye,z
giap cht)t ehe hdn sa voi phlin con cua
nl(lC co' giita, Xac dinh dUc;lc hai cd lic-giap
vn di van dUc;lC m(tt sau cua chung, voi lOp
rna lien ket phl,l thue?c, se dAn chung vao toi
klzoang quanh tuyen giap. Ngoai ra, baa
quanlz luye,z giap con ket noi chi! voi
ldp cio IIgoai clla khi quan va tht,re quan va
kh6i tuyen va cae baa eua no voi nhJn
va khi quan. Do do, a day b6c tuyen
trong baa (ne?i-bao) th(tt s\1 la kh6ng thli
thl!c hi(m dUc;lC, va colaeh van khaang gian
bao tuyen iii. hanh de?ng nguy
Tuyen g iap (t r <;a. n g) lien quan
m(tt thiet voi tuyen giap, Cac tuye'n. C9n
giap tr;lllg la nh ung tuyen nhi). thong
thUdng c6 so' IUQng Ia bon tuyen, moi ben co
hai, me?t tuyen tren va rne?t tuyen duoi.
Cac tuye'n. c91l giap tr;lng !a ndi co rat
nhieu bien giai phAu hc;>c.
Doi tuyen dl1di co nam a gAn
C1/e dUdi eua cac thuy ben tUye'l giap, trong
goe hQp boi tuyen giap va tlli/e quiin,
nAm b trong be day eua baa tuyen gidp, a
khu v\1C ben trong hdn, gfin ndi d(mg nu;teh
gidp dl1di chui vao tuyen. Doi tuye"n cn
giap tn;mg tren, khi nAm 0 ngang mltc cua
m(\.t truoc-ngoai S{LIt nh6n, thi dUc;lc gQi la b
vi tri cao (Silveirs); nhUng cac tuyen nay
thudng hay b vi tri thap hdn, ngang mue cua
vang Sl:ln khi quan thlt hai, V! tri nay dUc;lc
gc;>i 13 vi tri ben trang (Crisoli). Rat hie-m
trUdng hc;lP, tuyen co th& co vi tri nqibaa
ho(\c niji-tuye'n. co thli giG: cac tuyen
c4n giap In;l1lg, trong ph au thu!).t cAt tuyen
giap gan toan be?, nglloi ta phai chua ra dijng
m(lch gidp tren va chi thAt chc;>n lQc rieng
nhcinh lntdcngodi cua dQng mQ,ch nay.
..
,,,
voj bao mq.eh eua co', Tren rnQt thiet do .,
ngang ce), toan bQ nhung ldp rna lien ket mo
tn d trim ra nhu me?t la mo him ket '
nfun ngang. do d6 mQt so tac gia mo ta
nhG:ng cau true nay nhtt me?t tht,rc thli rieng
bit. gQi In can co' ngang, de?C doi voi la
gilta cua ml).C co (m;lc co' giiLa).
Ve phia ben trong va phia sau, thi
khoang qIJarzh tuyeiz giap dan dan thu
va mat hAn do bao qualllz tuye'n va baa
rieng cua tuyen dfnh lien voi nhau, t!;lO nm
m(>t Iii rna lien ke't duy nhat, la nay dinh
iuon ca voi IJp ao ngoai cua thanh quan va
khi qufl.l1, La rna lien ket nay th\1c s\1 trb
thnnh me?t be? may nang do, ket n6i toan be?
"

"
Hinh 60. Chyp nhap nhay quet tuyen giap
83
I
Cac tuyen qin gwp tn;mg thudng hay
dliQC nuai dliang bai cac nhanh cua a9ng
m(J.ch giap dl1di nhat; mai dQng
nuai tuye"n deu la mQt dQng mq.ch tiji.n,
khang c6 nguon n6i tiep nao bu khi
thAt. Nhu viji.y khi thAt cac dQng cua
tuye"n giap, c6 gay ra tinh tr\1ng tuye"n
giap bt d.t sinh ly do thie"u cap
mau; khi dt thuy ben tuyen giap toan bQ d
ngoai baa quanh tuyen thi cung c6 dftn
toi h$.u qua nhu tren, do d6, khi phftu
thu?t phai giu l\1i mQt "tudng" nhu rna a
phia sau (mQt lOp mong nhu rna d ph.n sau
thuy ben tuye"n giap) bao nhung
nhanh tuyln cua dQng giap duoi, d6i
tuyen e(in girip trc;mg dl1di, va day than
kinh thanh quan dudi.
),Ie"u nhi.1ng thanh phan n6i trm bi t6n
th liang, thi se din tal bie"n chung sau m6
1a chung co cung cd, bien chung nay c6 thJ
tranh duqc bttng cach chi th&t rieng nhanh
trudc-ngodi cua dQng m\1ch giap tren va
chua nhanh sau,
Cae mau va day thi1n kinh
eua tuyen giap
Tuyen giap la mQt co quan rat phong
phli m\1ch mau, Kich thuoc cua tuye"n giap
thay d6'i tu)' theo luqng mau duqc cung cap,
trong trudng hqp huyet ap -a phan dftu-c6'
tang len thi tuyln gicip c6 dliqc
mQt luqng mau thua du, rna no se gui trd
l\1i tim, xoang canh tham gia vao co che"
dieu hoa luu luqng mau nay. Mai dQng
mq.ch trong b6n a9ng mt;Lch giap deu c6 mQt
kich thuoc long m\1ch ngang voi mQt a9ng
m(J.ch quay. Nhung dQng m\1ch giap cung
cap cho tuyen giap mQt luQng mau b&ng voi
luqng mau rna cac a(Jng mt;Lch nao cung cap
cho
Tuyen giap co nam cuong mt;Lch: d m6i
ben c6 hai cu{/ng ben va chi rieng mQt
cuong dudi.
>I< Cae dl)ng mgch
1. D(mg mg,ch gicip tren tach ra tu
truoc cua d9ng mt;Lch canh ngoai d cach
phfa tren cua ch6 phan doi cua d(Jng mg,ch
canh goc 5 cm. Moi dftu dQng giap
tren di ngang a trong vung tam gicic aQng
84
mr;teh canh, roi Wi gan tuye"n glap va t$,n
het b&ng cach chia ra hai nhanh cung d q(C
tren cua thuy ben tuytn giap.
Trong vung tam giac a9ng mQ.ch canh,
dQng m\1ch gia.p tren lien quan ve phfa
ngoai voi cac lOp co m\1c va da che phu vung
nay, va ve phia trong thi dQng mf,lch ap VaG
thanh quan, d t.rm ngoai cua thanh
quan dQng m\1ch di kern voi day than kinh
thanh quan tren.
o dO\1n gan tuye"n giap (ciji.n.tuye'n),
dQng m\1ch giap trm c6 Hnh m(lch cung ten
di kern cung voi nhrinh ngoai cua day than
kinh thanh quan tren, tat ca h9P thanh
cuong mQ.ch than kinh trfm cua tuye'n giap;
cu6ng nay lien quan: d phia ngoai voi cd !Ie-
gicip va bftlng tren cua cd vai.m6ng; d phia
trong voi mung gidp-mong va sl:ln giap; d
phia truoc voi bd sau cua cd gicip-m6ng; va
d ph fa sau voi- b6 tLnh-a9ng mt;Lch canh.
DQng m(lch giap tren tach ra nhung
nhanh bm sau day: nhanh dl1dimong di toi
cac cd duoi-mong, nhanh giua cd uc-aon-
chum, aQng mg,ch thanh quan tren chui qua
mung giap-mong cung voi day thftn kinh
cung ten va ph an nhanh cho thanh cua
thanh quan, va nhcinh nhdn-giap n6i tie"p
voi nhanh cung ten ben d6i
Nhung nhimh cung cua dQng m(lch giap
tren la:
- Nhanh trong, tie"p h.lc hliong di cua
dQng m\1ch chfnh, di thAng dung - xu6ng
phia duoi, d9C theo thuy ben tuye'n gicip va
cung b:lng each n6i tiep vdi nhanh cung
ten ben d6i t\10 thanh nor tie'p tren-eo
(tuyen giap);
- Nhanh sau, ch\1Y d9C theo sau
thuy ben tuye'n giap va n6i tiep voi nhanh
sau cua dQng mg,ch giap dudi cung ben;
- Nhanh ngodi, toa nhanh d m(lt truoc-
ngoai cua thuy ben tuye"n giap;
DQng m(lch giap tren nuoi dUdng hai
phftn ba tren cua tuye"n giap va mot phan
cua eo tuyen giap, cung voi thanh cua
thanh quan.
2. D9ng mt;lch gicip dudi, trong hftu het
cac trudng hQp tach ra nhu mQt nhanh ben
cua than d9ng m(Lch gicip-co', rat hie'm
trudng hqp di;mg m\lch nay tach ra trlfc tiep
tU d9ng m(}ch dudi don. Dong m\lch giap
dUdi cung c6 t\lo nen mot than chung
vdi bat cu nhfmh ben cua dong m{lch
dUdi Qcm'u,. Ve m$.t ngo\li khoa thi dang chli
y hl. trudng h<;lp dQng m\lch giap dUdi tach
til di}np mQ,ch duai don cung mQt than
chung vdi d(jng m(Lch d6t s6ng. NgL1di ta da
thay c6 6% 56 trudng hQp, d dO\ln goc cua
than chung cua d(mg mqch gidp duiii vdi
df)ng mr;tch dot s6ng hinh thanh mQt non
d(jng mr;tch.
DL1dng di cua dong m\lch giap duai dut;1c
chia ra la.m ba dO\ln.
DO\ln dftu la dO{ln dung dQc, dong
m{lch du't;1c phil bdi m{lc trUdC song va rna
md, va di qua giua b6 m{Zch than kinh co' vii
dQng mr;tch do't song (d phia trudc-ngoai),
rbi t?o thanh dO\ln cong thu nhat duai-
trong, d phia dudi cu dQng m(}ch canh rna
di;mg m{lch giap dUdi kh6ng bao gid tai gftn
vi n6 di cach xa cu d(jng mt;Ich canh tU 1
den 3 cm, trung binh la 1,5 cm.
- DO{ln thu hai la dO\ln nftm ngang,
d(>ng m\lch giap du'di t\lo nen m{lt dO{ln cong
thu: hai ra phia trL1ac, va b:it cheo mi)t sau
cua dQng mq,ch canh goc va m*t trL1ac cua
d(jng m(Lch dot seIng. Tuy nhien trong 12%
56 trL1dng hdp d ben trai va 3,5% so trL1dng
h0P d ben phai, di;mg m{lch giap duai b&t
cheo phia sau dong m\lch dot song, tu), thea
cac bien ve nguyen uy cua d(jng m(}ch
piap dudi va tuy theo muc dot so'ng dL1ai
cung (Co ho$.c C
5
) co [6 ngang ma d(jng
mt;Ich dat song chui vao. Trong dO{ln nay,
d(>ng m\lch giap dL1ai dinh vai m{lc co'sau
va quai than kinh giao cam va lien quan
gdn vdi h(}ch giao cam cd giila. d day, dong
m{lch tach ra nhimh cho chu6i giao cdm c6.
Dieu nay giai thich t{li sao khi th&t dong
giap duai co gay ra nhung t6n
thudng d chu6i than kinh giao cam ca'.
'b Cac tac gia Phap rna tll m! nhanh cua d(Jng mi;Jch d!J(Ji
don, gOI la tMn giap-nhi c6'-vai la rn{lch chung, t(r
xuat phat 4 nhanh cung, rna m9t trang s6 nay la
dong mi;Jch gi'ap d!ldi'
- Tdi bd trong cua a(jng m(Lch canh gtfc,
thi dQng m\lch giap dudi l!ili t\lo nen dO\ln
cong thu b.a, 15m len phfa tren, va sau do
thi ho$.c dQng m\lch giap dudi phan nhanh
cung, trong 70% so trudng hqp, ho$.c di
them 3-4 cm nua nhu mQt than dQng m{lch.
a dO\ln thf.t. ba nay, d{lng m\lch giap dL1ai
tach ra nhanh ben cho tuye'n cn giap
trQ,ng, va c6 lien quan vai day than kinh
'qui;it ngu(Jc. DQng m\lch bao gid cung b:it
cheo day th.n kinh d bd sau cua tuye'n
giap. Bien sau day hay g$.p hdn: day
than kinh qu(it ngu(Jc phai bcit cheo d phia
trudc than dQng m\lch giap duai chu khang
belt eheo nhanh cung cua no; con day than
kinh qu(it ngu(Jc trdi thi a phfa trong
hdn vii bAt cheo phia sau dong m\lch giap
dL1ai d ph.n ba trong cua n6. DO\ln thu hai
va thu ba cua dQng m\lch giap dL1ai bao gid
ciing lien quan yai mi)t sau-dudi cua thuy
ben tuye'n gidp va dO\ln thu ba cua dQng
m\lch nay la n&m trong bao eua tuyen
(nQi-bao).
DQng m\lch giap duai tach cac nhanh
chokhiqudn,hau,vathcquan,khinhung
nhanh nay kh6ng xuat phat tU mQt
trong nhung nhcinh cung cua dQng m\lch
giap duai.
Nhung nhanh cung eua dQng m\lch giap
duai gam co:
- Nhdnh sau di len tren thea biJ sau eua
thuy ben tuyen gitip t\lo thanh noi tiep dQc d
bd nay;
- Nhcinh trong vang qua cc dum cua
thuy ben tuye'n gidp, va di len tren d9C theo
m(it trong eua thuy ben, t\lO thanh cung no1,
tie'p dudi-eo, hiem thfly. Khi co cung nay,
thl cung dUQc hinh thanh bai mQt nhtinh
trudc-trong eua dQng m\lch giap dUdi, ill dge
bd duai cua eo tuytn gidp.
- Nhdnh ngodi toa nhanh nuai duang eho
m(it trudc-ngodi cua thuy ben tuyen giap;
- Nhdnh sau, tiep t\lc huang di cua than
di)ng gidp dUdi, ch\lY d9c mfit trong
cua thuy ben tuye'n giap, n&m giua thuy
nay va khi quan, tren dUdng di tach ra cac
nhanh eho tuyen. Cac nhanh cung cua dQng
m\lch giap duai vua rna ta a tren cung cap
85
mau cho n1'1a duoi cua cac thuy bm tuyen
giap va n6i tiep vdi nhau d trong nhu rna
tuy(n va viii nhanh cung cua dgng mc;Lch
gieip tren. RiEmg phiin eo tuyen thi nllm d vi
tri "giao giua b6n dQng giap,
nhl1ng chi c6 it nhanh n6i tiep nilm ngang
giua chung a day, vi c6 th@ d.t eo tuyen
giap rna kh6ng sQ chay mau nhieu.
3. 'fJgng mc;Lch giap gii1a hoi)c a(;ng
mClch giap dUdi cung (a(ing mc;Lch
Neubauer) la mi)t di)ng m<;lch khi c6 khi
khong (co trong 10% s6trl1dng hQp); khi co,
thi dQng nay tach ra tu than a(;ng
mrp:h tay-aau hol).c tn,tc tiep tu quai a(ing
mflch chil, va di lm tren d trong lei ma lien
kit gieip-ngoqi tam mq,c tiii eo tuyin giap,
va khi co ai)ng m{Lch giap gii1a na-y thi mQt
trong hai at)ng mt;Ich gieip dUdi l<;li thudng
khbng co. Trong thiJ. md khi quan qua
eo hoi.ie dudi eo phai tranh dt phai dQng
giap giua neu thay co.
* Tinh mq,ch: ve so' IUQng, finh mt;Ich
giap gilta co thieu, co chi co mQt,
ho$.c nhieu: nhung Iuon luon la tInh m<;lch
ng.n, xuat phat tU mift ngoai cua thuy ben
tuyen giap, r6i di qua phia trudc cua dqng
nu/ch canh goc va db tn1c tiep tlnh
mc;Lch canh trong, va khong di kern viii dQng
m<;lch nao eua tuyen giap.
1tnh mg,ch gicip dUdi phat sinh tU
nhieu re, r6i di xu6ng phia dudi d trong lei
ma lien kit gicip-ngog,i ttim mg,c toi d6
vao g6c finh mc;tch dUdi aon-canh trong
van finh mc;Lch tay-aau trai.
* Mq,ch va hq,ch bq,ch huyet cua
tuyen giap va tuyen giap tr<.'lng: b<.'lch
huyet tU cac phtln ben ngoai va tren-sau
cac thuy ben tuyin girip dUQc thu
vao nhung than b<;lch huyet
47
ch<;lY theo cac
cuong mg,ch than kinh girip tren va d6 van
dic hqch co' sau (nllm d phia trong tinh
m<.'lch canh trong). B{lch huyet tU philn
trUoc va philn tren cua thuy ben ca tU
eo, dUQc thu nhi;tn vao m9t thfm bm trong,
than nay khi di qua m$.t truoc cua tuyen
giap co bi ng.t quang bdi mQt vili h{lch
47 Than huyel ia nhiing ion, thu
nhieu nhanh nho hdn n6 va IhUang diS vao
86
cd nang (nAm d giita, trudc thanh quan). Tdi
giUa tuyen giap va s\m nhftn thi cac than
na-y hQp voi cae b<.'lch huyet cua phiin
tren thanh quan va cung d6 chulJi hc;LCh
linh mg,ch canh trong.
Tu phiin dudi cua thuy ben va tU eo
tuyen giap, cac m<;lch b\leh huyet co mQt
nhom di ra phia ngoai (nh6m ngoai) va m9t
nhom vao trong (nh6m trong). Nh6m ngoai
di kern theo finh mg,ch gicip giila va dan
b<.'lch huyet ve cac ben dudi cua chuoi
cd stiu d phia trong tInh m<.'lch canh
trong). Nh6m trong thl d5 vao 5-6 h<.'lch
trung gian (trude va cc;tnh khi quan), n&m
dQc tren dUdng di cua day than kinh quQ.t
nguf1C va day than kinh phe'-vj; Cac h<;tch
nay cung nhi;m blilCh huyet tU phan sau va
dudi cua thanh qudn va tu phan trE!ll cua khi
quan, cu6i cung d6 ve chuoi h\lch cb sau
(phia trong tInh m<;tch canh trong). Cae m<;lch
b<.'lch huyet thuQC nhom ben trong co co
dUdng di khac (kh6ng de vao chuoi h<.'lch tinh
m\lch dmh trong), tUe IS. db vao cac ht;Ich
b(Lch huyr/t trung th{{t sau, rBi tU day d6 van
thiln bt;Ich huytt phe' quan-trung th{{t.
MQt bien thu nam 18. nhung m<.'lch
b<.'lch huyet tu tuyen giap d6 van chuoi h(Lch
b(Lch huye't sau hd.u.
* Cac day thdn kinh cua tuyen girip:
tuyen giap dUQc chi ph6i bdi cac sQi than
kinh giao cam (e6) khong vo myelin di theo
cac m<.'lch mau va bdi nhUng day than kinh
thanh qudn tren va audi. Day than kinh
thanh qudn dUdi lien quan vdi at)ng mt;Ich
giap dUdi (nhu da dUQc mo ta d phan tren),
phai dUQC chu. y tranh kh6ng ch{lm tdi day
than kinh nay trong phau thuat cAt tuyen
giap, vi day than kinh nay neu bi t6n
thUdng se gay ra rai IO\ln phat am. Do do,
trong trudng hQp phai thAt mQt so' nhanh
cua cuf/ng mt;Ich duOi eua tuyen giap thi
phai het suc tranh khong cac nhanh cua
day than kinh thanh quan dudi b! tan
thudng.
Khi quan ciS
Khi quan lien vai thanh quan vi
khi quan 18. mQt phArr cua dUdng h6 hap
d110i. 6 nglidi lOn, khi quan biit d.u d
ngang mue kholmg giua cae ddt song cd thu
6 va thu 7 (C
6
-C,), nhu'ng dOl chie'u nay
cung thay d6i it nhieu thea tueli. Khi quim
hE{t d ch6 n6 chia d6i thanh hai pht
(juan g6c. Vi tri chia doi nay ttidng flng voi
dOl song nglfc thfl 4 va thli 5.
Ve mi;it dtnh khu, khi quim du'Qc pharr
ra lam hai do:;tn: dor;zn co' (pars cervicalis
tracheae) va dO(ln ngljc (pars thoracalis
tracheae).
6 ngudi Idn, khi quan dor;zn cf/ da.i 5-7 em,
chiem khoimg mQt llva t6ng chieu dai cua
ca. khi quan. 6 tre em, khi quan eel
ngAn hdn, chi 4-6 em. Yang khi quan
thli nhat d ngang mue d6t song c6 6 ho$.c 7,
th*m chi ngang mue dot song ngl,lc thti
ohat (thea Corning-Hafferl). Khi quan
ciS dau til bo duoi s,!n nhiin, co mang xd
kEh noi voi 5lJ.n nay, va t<)n het d muc ml}t
ph.ng nAm ngang di qua bo tren cua can
xlldng uc. Trong nay, khi quan
tren duong giila cua ciS, nhung hdi
sang phiii di dan xuong phia ngvc, uon
theo tu the cua CQt song, tuc la di chech
xu6'ng dudi va ra sau.
Lien quan quan trqng nhilt cua khi
quan ngvc la vdi ia ma lien ktt trllac-
khi quan. Day la mQt la rna lien ket mau
(day dl}c) che phu m(it trlldc-ben cua khi
quan. Tuy nhien, co tach sau cua
Ut rna lien ket nay ra khoi mi;it trlldc khf
quan di vao khoang trlldc-khi quan,
khoang nay thong xu6ng tdi t<}.n trung theft
va la mQt ldp boc tach phau thu(Lt 1:9" tudng;
cling co thvc nQi soi trung that
cach di theo lop boc tach nay. xac
dinh Idp boc tach n&m giua la rna lien ktt
trlidc khi qudn va khi quan lam cho thu
thu<)t md khi quan trd thanh kh6ng chay
mau. M<;lt trudc cua la mfi lien ktt trlldc-khi
qudn lien quan vai tat ca cac thanh ph an
cd, va kinh cua vung dlldi-
mong, rna la rna lien ke't nay co bao
trong thu thu<}.t b9C 1{1 khf quan.
ve. phia tnioc, thong qua ia ma lien
ktt trllac-khi quan, khi quan ciS lien
quan: d muc cac vang S\ln dAu tien (vang
thu 2, 3, 4) voi eo tuyen gieip, vbi lei mo lien
ke/; giap-ngog.i tam mg.c, rna trong be day co
chua cac huyet (gQi la chu6i hg.ch
trlldc khi quan, cac huyet
tn cac thanh quan, va cac
huyet tn eo tuyen giap), voi cac tlnh mg.ch
giap, voi than tlnh m(1.ch tay-ddu khi than
nay di vuqt qua len tren can xllcJng uc, va
doi khi vdi d9ng m(1.ch gidp giiia (d(ing
m(1.ch Neubauer) khi co d{lng nay.
Ve phia ngoai, khi quiin ciS lien
quan voi nhung mau Ion cua ciS d moi
ben; dQng mg.ch canh goc hdi lui ra sau hdn
so voi khi quan va b! dily ra phia ngoa.i bdi
thuy ben tuyen giap.
Trong khe niim giua dQng rn(1.ch canh
goc, thl,lc quan, va khi quan, co dQng m(1.ch
giap dllili di qua va. phan chia thanh cac
nhanh cling d phia duoi Cl,lc dlldi cua thuy
ben tuyen giap. Day thdn kinh qu(it ngll<Jc
phai n&m d phia sau hdn, d trong khoang
gioi hJ;l.n d giua khi quan, thvc quan, va cQt
song, trong khi day thdn kinh qu(it ngll(lc
treii d phia truoc hdn, trong goc hQp
bdi ben tht):c quan va ml}t sau khi
quan. Ca hai day thAn kinh qui;it nguqc deu
bitt cheo d9ng gia.p duoi cimg bim.
Tat ca cac thanh phAn tren deu duqc
che phu d phia truoc bdi lop va da.
o ngang muc Sl;Ln nhdn (C
6
), khi quan con
lien quan voi l6 tren eua thl,lc quan.
Ve phia sau, qua thl,tc quan, khi quan
lien quan voi C9t song cd; khi quan ket n6i
voi thl,tc quan bbi rna 5qi chun va cac sqi cd
87
(gQi 1a cac day chdng khi-thc quan). Ca
hai nay dU<;lC baa bQc chung trong
mQt la rna lien ke't (gQi Ia m{Lc baa
t{Lng Monteiro), baa nay xuat phat tu
ngoai sQ, baa phu hau, thanh Ibp cia
ngoai cua hcw, rai tiep t\lC baa bQc khi
quan va th1;tc qulm va di xuong Wi
trung thift.
Cau true ella khi qwin: Khi quan co
hinh thfi nhU' m{it ong hinh tr\l, nhU'ng m{it
ph fin tU' sau cua ong thi Khi quan dU'gc
cau bbi:
- Lap niem mqc a trong cung. Niem
nay lien tie'p voi niem cua thanh quan
6' phia tren, va phu bdi bie'u mo trLJ t6ng
co long chuye"'n. Ben dubi la lop duai niem
mqc;
- Lop giua la lap Cd-slfn, hQp bai 16-20
vang s\ln khong dfly du (vi thieu a mQt
phfln tU' sau, nen m6i vang s\ln ra la
hinh m6ng ng1;ta); eae vang s\ln nay hdi
theo ngang a do;;>.n khi quan e6 va
thea chiou dQC a khf quan ngv:c; vang
S\ln thil nhat d(ic day hdn cac vang
khac. Cac vang s\ln ket noi voi nhau bai cac
day ch6ng chun (mang chun), lien tiep voi
lOp mang SLJn (ngo{Li slJn) cua cac yang. Hai
dau sau cua moi vang S\lll dU'Qc noi voi
nhau bdi mQt mang cd hQp bdi nhung sqi cd
lrdn ngang;
- Ldp ngoai cung la mQt mang sqi xd
chun, phu a ml)t ngoai cac vang s\ln va ket
noi chung vbi nhau (gQi la day chling vong)
dong thdi phu tie'p cii ml)t sau cua khi quan
(phfin Cd), toan bQ hQp thanh [dp ao ngoai
eua khi quan.
Cae mall va day than kinh dla
khi quan
* D{)ng mqch: cac d{ing m;;>.ch cua khi
quan dOf,ln c6 tach ra tU aQng m{Lch giap
dudi cling nhU' tu dQng mqch, giap giUa (khi
c6 d{ing mQ.ch nay).
88
Tinh m{Lch: d.c tlnh nilm ngang
trong khoang giua cac vang s\ln cua khf
quan, va d6 eae tInh mt;Lch giap va van
ludi tInh m{Lch quanh thl.jc qua.n.
Cac m{Lch b{Lch huye't di qua cac mang
sQi xCI va a moi ben d6 van chuoi
nilm dQc cac day than kinh quijt nguqc; a
phfa dU'bi, cac nay lien tiep voi cac
h{Lch khi-phe' quan.
Cac day than kinh: khf quan chi a se
ngu6n cung dip day th:in kinh cua thanh
quan, tilc la hai doi day than kinh thanh
quan tren va dudi.
- Day than kinh thanh quan tren, chu
yeu la th:in kinh cam giac, xuat phat tU
h{Lch dudi (hQ.ch r6i) cua day than kinh phe'-
vi, tu day di chech xuong du6i va ra trU'dc,
biit cheo eho phan doi cua aQng mt;Lch canh
goc a ngang milc sitng Zan xudng mong (m6c
gay te), rai phan ehia thimh hai nhanh
cung: nhanh trong va nhanh ngoai.
+ Nhanh trong (hol)c nhanh tren) nhm a
ben dU'bi a(jng mqch thanh qudn tren, chui
qua mang giap-mong va phan nhanh chi
phoi niem ml;lc ph.n trE!ll thanh quan, niem
eua ph.n h6u d g.n, va day ludi.
Nhanh nay thl.1dng hay noi tiep vbi day
than kinh thanh qudn dudi (qufit ngufJc)
tl;la nen quai Galien.
+ Nhanh ngoai (hol)c nhanh dudi) iJ
phia ngoai, dQc theo ch6 bam cua cd khit hau
dum, tach ra mQt nhanh un ang cd nh6n-
giap, chui qua mang nh:1n-giap r6i phan
nhanh cho niem ml;lc ph:in tien dinh thanh
quan, nep thanh am, va vung dudi thanh
mon. Ngoai ra, nhanh ngoai can duy tri
trl.1dng 11;tc cua tat ca eae eCl cua thanh quan.
Day th6n kinh thanh quan dudi (qut
ngut;Jc) ehu yeu 13. day dQng, tach ra tu
day than kinh phe'-vi: day bEm phai thi tU
phia duai cua dQng m{Lch dudi don phai,
day ben trai thi tU duai quai d{)ng m{Lch
chu. Tli nguyen uy m\y, cac day thfrn kinh
thanh quan duoi di lfm phia trm, nftm
trong g6c khi-thvc quim, day ben phai thi
di hdi chech can day ben trai thi di theo
huang thing dung. Cac day thi'in kinh
thanh quan duoi deu di qua mt sau cua
thuy ben tuyen gicip, nhung lien quan voi
d9ng mf1ch thanh qudn dudi khac nhau
gii1a day thftn kinh ben phri.i va ben trai;
sau d6 cac day thftn kinh nay di qua phia
duoi cd khit hdu dudi, roi chui vao trong
thanh quan va cung cap nhanh cho tat ca
cac cd cua thanh quan (ngo;;ti tru cd nhan-
giap), dQng tac cua cac cd nay la khep
rna thanh man, do do c6 vai tro phat am va
thd. Day th6n kinh thanh quan dudi can chi
phoi niem a phftn sau thanh quim va
noi tiep voi nhanh trong cua day thftn kinh
thanh quan tren. Tren dUdng di, day than
kinh nguQc con tach ra nhu-ng nhanh
ben la than kinh tim giila, cac nhanh khi
quan, thl/c qudn, va hau.
ThlfC qui'ln dO<:ln ci5
Thl/c qudn 1a mQt ong noi voi
hau (h9ng) ij tren va voi df1 day d duoi. Dva
tren cac vung rna thvc quan di qua, c6
phan thanh ba sau: ce,
ngvc va bl:lllg. (Chung toi se trinh bay
chi tiet hdn ve sv phan chia cac cua
thvc quan trong phfrn n6i" ve thvc quan
do;;tn ngvc).
DOf1n c{/ cua thl/c qudn nftm d lop sau
nhat cua vitng dudi-mong, phia sau khi quan
c6. c6 eua thvc quan dai 5-6 em,
dfru d ngang mue btl dudi s,!-n nhtin, each
voi cung rang dudi 15-16 em ve phia duoi
(nAm ngang muc dot sfing co' thu 6), va t?n
cung d ngang muc phAng nAm ngang di
qua bd tren cua xudng rIc.
Thvc quan nftm tren dudng giUa c6
nhung htl} sang trai. Ba trai cua thvc
quan vUQt qua sang trai so vai m(it ben trcii
cua khi qudn; can bd phili cua thvc quan thi
nftm trong g6c nhi h9P bdi khi qudn va
c9t so'ng co'.
Thvc quan cung voi khi quan dl1Qc baa
bQc bdi mQt lOp ao m6 lien ket, t;;tO nen mQt
baa sQi xd, lien tiep voi bao cua huu (ao lien
ket baa quanh hfrU) va keo dai xuong trung
that tai t$.n cd hoanh. Baa rna lien ket nay
chua dVng cD. day than kinh qu(it nguqc
(nhanh cua day tha'n kinh ph:vi), n.1m
trong g6e giua khi va thvc quan.
Thve quan c6 lien quan: d phia
truoc voi thimh sau cua khi qudn, ehi c6
mQt phftn rat hfi!p gfrn bd trai, vUQt sang
trai hdn so veri khf quan thi kh6ng d sau khi
quan. Phfa truac cua phftn thVe quan vUQt
sang bfm trili so voi khi quan nay lien quan
voi nhu-ng thanh phi'in: day than kinh qui;it
ngur;Jc trai, d(mg m!ch giap dum trai, tInh
cung ten di kern dQng m;;tch, chu6i
hf1ch b!ch huyit nAm dQc day than kinh
qui;it ngur;Jc, va sau cua thuy ben tuyin
gidp trai. Phia sau, thvc quan lien quan voi
m:)t truoe cua ci}t song co: dUQc che phu bai
cac cd va mf1c trude so'ng.
Ed trai thvc quim khong bi khf quan
ehe d phfa truoe, la bd d; di vao dt1 md thVc
quan tU bm ngoai, day la bd ph.u thu$.t
cua thvc quan.
Ed phai eua thVc quan nAm fln sau 2-3 mm
trong g6e hQp bdl khi quan va cQt s6ng cd,
lien quan a phia tn2n voi day than kinh
qug,t ngurJc phdi, vi day than kinh nay tu
dtUii di len di'in dan gi'in bd thve qUEm,
voi d(mg mr;zch gicip dUdi phdi va nhung
nhanh eua dQng m;;tch nay, toa ra nhu nan
d gilla khi qudn va CQt song co'.
Hai bd cua thvc quan e6 lien quan m$.t
thiet voi chu6i giao cam co' (h(lch giao cam
89
cd gii1a), voi d(jng mt;Lch canh goe, tlnh
mt;Lch canh trong va day than kinh ph:vi.
Do trai cua tht;1c quan d phan duoi cua
Cd con lien quan voi ong ngljc
41l
Cite mau va day th.n kinh
eua thlj'e quan e6
Tht;1c quan c6 chu yeu duqc nuOl
dLidng bdi cac dQng mt;Lch giap dl1di, thong
qua cac nhanh thljc quan tren cua dQng
mQ.ch nay: cac tlnh m:;tch gam co tlnh mr;z.ch
thljc qudn tren, dftl1 mau d6 vao cac tlnh
mr;z.ch giap tren. Br;z.ch huye't cua tht;1c quaD
dOQ.n Cd thi d6 ve cac ht;Lch cd sau.
Cac day than kinh chi phoi tht;1c quan
dOQ.n c6 la nhanh cua day than kinh phe'-vi
(X), than kinh (IX) va nhuDg sqi
cua than giao cam C6'4'J
a ong dan b\lch hUYEH Ion nha"ttrong CCI the. thu htlu het
loan b bach huyet trong cd <'Ig ali vl:lo mt tfnh m\lch "
nen co (phan dl10i cung cua co).
49 Phan th!!ln kinh giao cam cli bao g6m 3 than kinh n6i
voi nhau boi nhung /hilng (day than k.inh cO to) trung gian 99i
chung 103 /Mn glao cam co hol;ic giao cam cd.
90
91
Thanh nglfc
Khung xltdng eua ngifc (osteothorax:
fr)ng xltdng) hqp boi 12 d6i xl1dng
Sf/Un. 12 dot SO;lg va xlidng ue, cae
xti<Jng nay gioi m<.>t khoang gqi 18 "long
ng\jc". khoang nay chua cae eua ngt,1c.
Gidi IH.m tren eua ngl,tc In dot S(rng ngl/c
thu nhat (trim cung), d6i xlldng slli/It tha
nhat (tl'm cung), va khuyet tren uc
(incisura juguLaris sternalis: khuyet anh
II/cJ(-h canh cua xlidng Uc), cae Xl1dng nay
h9P thanh 16 lren cua lo'ng ngljC (apertura
thoraeis craniali,'): 16 lOng ngl!C phia dau).
Cae hach bach W '"" ,
Than duO; don phai
Cae hach bach dinh nach
Cae hach dlf(, d(in_""
Cac hach bach llQuc
Cae hach bach huyet trung
tam nach (nhom lrung lam)
Cae b<;Jch --1"=1::
huyet dU6i,: --o""':!:::::=
Cae 0
huyet nClog
I (
,
Gidi dudi cua ng\1C dUQc gQi la lo
dl.lai eua l6ng ngljC (apertura lhoraeis
caudalis: La l6ng ngljC phia du6i), hQp bdi
miii uc, biJ dlirJi cua cac xltdng sUdn dttoi
cung, dau trttoc cua 3 xttdng xUdn dttdi
cung va mom ngang eua dOL song ngljc
thit 12.
Klwang long ng\1C chua (cavum
viscerltm thoracis: khoang l6ng ngt/c t(pzg),
vttQt qua nhung gioi tren cua lo'ng ngljc
xlidng vaa dttQe rno tao Nhtt d n.hung
giai dOl;1n h6 hap nao do, mang ph6i
2
va
pho'i VLlc;:lt hAn Im tren so Va! cac xtfdng
sttdn tha nhat, dinh mang phoi co the lm
eao tdi tan nua chieu day eua xlidng don. <1
phfa dltdi c\ing gidi hlJ.-n duoi cua
khoang long ngve chua tl;1ng 13 tuy theo vj
linh mach canh trong phai
Co (rc-d6n-chum
-
Cae huy61 nm Mp
Cac hach bach huy61 canh (rc
Co ngl,fC to
Hach bach huyel gian-sU'OIl.
Hinh 61 , Cae huyet ella tuyen vii
D6t s6ng ngi/C cang c6 \.!.Ii li4u gQi I.!.I dtit s6ng /llng
93
Xoang sO'a
6ng dan sO'a -=::::t-J.<
---
\

l

Tuyen
Hinh 62. Cae tuyen vu
Co gian Sl1Cm ngoai
Co gian Sl1Cm trong
XI.IC1Ilg SlIOn Ihl1 VI
Numvli
Xoang dan sCra
Tuyt1n vii
Kh6i mO' cUa vii
XlfOflg slIOn thl1111
dOng mach,
SlfCm
Xl1OflgslfCmlhl1Vll Congl1c
Hinh 63. Tuyen vu - thiet do dge (eau true)
tri clla cd hoanh, cd nay co lm cao tOi
ngang mtle khoiing gian sILitn
3
4-5.
J Khoang gmn suon cung nhU' cac co glan stJOn. d3y
klnh. d6ng mach. tinh mach 9'8n siltln trong m1 s6 lai liltu
COn gOI 1ft Mn slIOn (vi du co si/CIn, klnh lien
si/CIn .).
94
Ths.nh ngVc chinh thtre du<;!e cau bdl
nhung thanh phan sau day: long ngl,(c
xUdng, cae cd gian slLitn ngodi, mQ-c ngoai
ngt!c (ngolili-ngJ.!e), ph6n tiep t\le eua mQ-c co'
nong (fascia colli superficialis) di xuong
ngl,(C, cae cd gian slfitn trong phu bdi mQ-c
trong ngl/c (ntji-ngl!c). GiOa mlile Ilqi-ngJ.!c
va mang ph6'i con c6 IJp ma lien klt dllJi
thanh mw (tela subserosa), 18. ma lien ket
nay dinh ch,)t vui La thanh cua mang pho'i,
va cung vai La thanh mang ph6'i khi bj viem
se g,1y ra chung viem day mang ph6"i.
o thhnh np,ic, co vling vu (vung tuyen
Vu.) la vling dl).c dang quan tam v& m*t
lam s,l.ng (hinh 61-63).
Vung vu (vung tuyen vu)
(Regio mammae)
Ve m*t djnh khu, vung vu trAi dQc tren
dueJng thAng dung qua di@m giG a cae xUdng
clon, tU ngang muc xUdng suon thu 4 de'n
xlirJng sUdn thu 7, va thea ehi&u ngang til
phia trong 1'a phia ngoai tu dU:dng eqnh
x/l'(/ng Ltc tai dlldng nach trU:de a m6i ben.
Ve phia ngoll.i, tuye'n vu dIng thudng xuyen
c6 mdu Zoi vao vung naeh,
Vilng vu v& chi&u sau tien toi s:ft mQ.c
eua cd ngl/c to, nhu vQ.y, vung vu du'r;le ngan
c{\C'h v01 cac xU:dng sl1dn va die khoang gian
sltiJn bili nhung thanh ph:in giai phftu tQ.o
nen thanh truoe eua h6' naeh,
Co hai tuy{tn vu (tuyen sua). Tuy nhien
d6i khi e6 gl)p C{iC tru'dng hr;lp tuyen vu
thiLa (da vu) ho?c chi' e6 mQt, ho$.c thie'u ca.
hai tuyen vii (t(it kh8ng vu).
Hinh th@ eua vu nlt thay d6i, thang
t.hu'dng nhat In hinh ban du, dai khi hinh
qua 1e, hinh rna ho*e hinh tn,!.
Kfch thuoe eua vu thay deli thea tu6i,
tlnh tn:l-ng 15' (co thai, sau de) va theo
tUng di nhfl11 khae nhau, Truoe tu6i dl)y
thi. t.uyen vu chua phat tri@n, tui tu6i d*y
thL tuye'n vu moi ddu philt t.ri@n day du
hOn. V,l. sau tu6i man kinh thi tuye'n vu l<il-i
thofli (hinh 62).
() trung tam clla ph:in da phu tuye'n vu,
e6 num vu (papilla mammae) bao xung
quanh b6i Quang vu. Quang vu h1 mQt vling
hinh tn'm bao quanh day num vu, co dl1dng
Idnh tit 15-25 mm. Da trong vilng Quang
vu mong va mau do tim, tren m$.t da e6
nhieu num lOi nho, gQi la cae eu c-ua qU:lng
Vll. cae ell nay tl1dng ling voi 16 ma ella
nhung tuyen bii nhiln hdi bj phi d<il-i nAm d
duoi da.
Trang thdi ky co thai co mQt so ell xuat
0 vilng Quang vu, dut;le mQt so tae gia
eoi la eac tuyen vu phl,l, gQi la eu
Montgomery .
N&m 0 trung tam ella qU:lng Vll la num
vu. num vu la mQt num 10i hinh trV cao tu
10-12 mm va e6 duong kinh tu 9-10 mm.
Dai khi num vu khang 1ai ra ngoai ma l<il-i
lun sau vao trong (gQi la num vu hinh r6'n).
Be ella num vu go ghe, nhan nheo, e6
mau nau, sam hdn so voi mau do tim eua
qU:lng vu. Dinh ella num vu co khoang 15-
20 16, d6 la 16 md ra ngoai ella cae 6ng ddn
sita (ducti laetifcri). d dinh num vu da rat
mong, dfnh eh$.t voi cae ma ben duai, va d
m$.t sau e-ua da co mQt so Sc;Ji ed trdn t(;iO
Den ed du:di qutlng vu
1
, khi eac sQi ed nay eo
thi lam eho num vii d\1ne th:lng len.
Ma kim ke't ma a vung vu du'r;le phan
chia ra lam hai lOp: mQt lop 6 phia tru'oe
t.uyen vu (d nang hdn ma tuyen), lOp nay phat
hdn, gop ph:ln t<il-0 nm hinh ben
ngoai ella t.uyen; mQt lop khac n:1m d sau,
phfa sau tuyen vu (6 sau hdn ma tuyen), kem
phat tri@n hdn va gQi la ma md sau tuye'n vu.
Hai lop ma nay thang thudng voi nhau qua
suot be day ella nhu ma tuyen vu.
Nhu ma tuye'n vii thuQc tuyen 6ng-
nang. Nhung nh6m nang tuyen lien ke"'t voi
nhau thanh nhung tilu thuy tuyen, va
nhi&u ti@u thuy hQp thanh thuy tuyen. M6i
nang tuyen bao gam mQt mang day, kh6
ra, tren do co mQt lop te bao hinh sao
gQi la te' baa ed-bie"'u mo, co tac dvng tich
elje dfty sua ra ngoai. Cae tiiu qudn tuye'n
(ong dan sua nh6) dur;le cau t<;lO bai mQt lOp
te bao ed-bi@u rna va mQt hO$.e nhieu lOp te'
bao hinh khoi vuang ho(l.e hinh try-. Cac
ti@u thuy dUQe bo trf theo hinh nan hoa,
moi thuy co mQt ong dan sua ma ra
ngoai boi mQt 10 d dinh num vu; m6i ong
truoe khi ma ra ngoai deu c6 mQt dO<il-n
ngcin phinh to gQi la xoang dan sita. Cae
nang tuyen vu dUQc baa quanh bai ma kien
ke't mB, n&m d phfa truoe va phia sau tuyen
(hinh 63).
4 C6 t,k gill 99i co d(/(Ji quang vO la cO nOm vO
95
Tuyen vu co nhieu m.1u nha, mQt s6
mflu khi co khi kh6ng nhu m:lu nha dl1di
xudng don, xudng lic, va mElu nho duoi,
nhl1ng co mQt mElu baa gid cfmg co 13. mElu
nha vao ha nach (mElu nha naeh) di qua bd
dl10i cua cd ngt;tc to.
Tuyen vu duQc baa bQc trong mQt la
mw: do rna kien ket dudi da (h{1 bi) hoa
tqo tha nh, mqc nay c6 th phan thanh
hai phAn la m{1c truoc va va m{1c sau uu.
M{1c sau va du<;lc ngun cach vai mSlc cua
cd ngl/c to bCii mQt lop mo lien ket long !eo,
l.im cho tuyen vu di chuyn de dang so vai
lop cd (ldp mo lien ket sau vu nay du<;lC g9i
if) tiii sau vii - Chassaignae).
sau vu ve phia tren c6
vao mQ.c cd ngt;tc to, th<)m chi vao c6t mSlc
(mang xudng) clla xudng don, dang thdi
cung noi voi m<;tc trl10c vu t<;to thanh m9t
day ch5.ng treo st;t eua tuyen vu. Neu
d,1y chAng nay bi daD, gian, thi se gay ra
chung sa tuyen vu (vil tinh tr<;tng nay
bi&u bdi num vil bi 15m xu6ng, kern
thea vai vu phi dSli dau (chung dau vu).
Cae mall va diiy than kinh
cua villlg vu
*' Cac ai)ng mc;wh xuit phat tu ai)ng
mg.ch vu trang, la m(it nhanh cua di)ng
m(Jch dUdi don (chu ye'u nu6i dl1dng phAn
trong va tren cua tuyen), tU ai)ng m(Jch va
ngadi (con gQi la aQng m{1ch ngl/c ngaai) ,
mQt nhtmh clla ai)ng mr;zch nach (chu yeu
nuoi dudng ph.n ngoai tuyen), va tu nhung
d{)ng mr;zch gian slfdn thong qua nhung
nhanh xien nuoi dudng ph.n sau
cua tuyen).
*' Cac tlnh mg,ch ch<;ty theo huang nguQc
lQ.i vai cac dQng m<;tch Wdng ling.
* M(Jch b{1ch huye! (hinh 61): dl1Qc phan
thanh ba nh6m: ngoai, trong va duai. Nh6m
mSleh bSlCh huyet ngoai dim b\lch huyet Wi
nh6m ngl/c cua chuoi hr;zch neich; nh6m
trong dan bSlCh huyet ve cac hSlCh b\lch
huyet tren dudng di ella di)ng m{1ch va
trang; con nh6m dudi dan b\lch huyet tdi
cac h(Jch bg,ch huye! neich va dlfdi aon.
96
Cac m\lch bSlCh huyet cung hinh thanh
mQt llfdi nang va mQt IILdi sau. Ludi nang
bao gam hai dam rai, aam rat bi va h(J bi,
cac dam rai mSlch b:;tch huyet nay mau hdn
d vung Quang va. Luai b(Jch huy{/t sau
thi nAm ij giua va baa quanh cac tie'u
thuy tuyffn.
M\lch bi,lch huyet di tU cac h.1ai nay c6
phan ra lam hai dudng chinh va ph1,l:
- DlfiJng chinh la auiJng nach va ngl/c
trong (vti trang). Cae m\lch b\lch huyet di
thuQc aILdng nach d vung bd ngoai cua
tuyen vu se di Yang qua bd duoi cua cd ngl/c
ta (d6i khi di XUYEm qua cd nay) va tai cae
hSleh bQ.eh huyet a h6 nnch (chuoi hoi},c
nh6m h{1ch nach), ehu yeu la nh6m hr;tch vu
ngaai (nh6m hSleh nftm theo di)ng m(Jch vu
ngaai hoi},c ngl/c ngadi), nhung cilng co thJ
tai nh6m trung tam, nh6m h(Jch vai va
nh6m dum don. Cac hSlCh b;;tch huyet nay
chu yeu thu nh$.n bSlch huyet d phftn til
ngoai cua tuyen VD.. Tu cac h(Jch nach b<;tch
huyet se tiep t\lc dl1Qc da.n ve cac hr;tch b(Jch
huyet tren aon.
Nhung h(Jch vu trong ho<)c cr;tnh rIc nAm
d9c tren dudng di cua di)ng m(Jch vu trang,
cac mSlch bQ.ch huyet db' ve chuoi h?ch nay
xuat phat tU 1um b(Jch huye! sau clla tuyen,
ehu yeu la thu9C mia trang, r6i tU cac hSlCh
vu trong b(leh huyet dUQe dan tdi nhung
hSlCh nAm ij phia trong nhit cua vung tren
don, ho{lc dUQe d5 trt;tc tiep vao a'ng ngl/c (d
ben trai) hol)c VaG ong br;rch huyf/t phdi 5 (d
ben phai).
- DuiJng ph 13. dudng trt;te tiep da.n
h(lch bSlCh huyet Wi cac hr;rch tren don
(Mornard), baa gom nhung mSlch bQ.ch
huyet di xuit phat tu ph.n tren clla vung
vu (vung vu dUQC chi a thanh bon 6 bai hai
dudng th.lng dung va nAm ngang cAt nhau
d mim vu), cae mSlch nay da thftng vao cac
hqch bg,ch huyit tren aon, hoJ:i.c nAm d
hoJ:i.c d duai vimg xUdng don.
DlfiJng nach trung ttlm-ngaai (Gerota)
la dudng da.n b(lch huyet tu mQt ben vu
" Trong tai litiiu nay. eng b,!,ch huydt ph?Ji dllOC tac gia 99i
tim trnh b{Jch huydt Ion (greallymphalic vein).
",ll1g ben (ttli dt1 tdi c:1c hqch nach ben
dr;i
DUlin;.; phu dlfdi, kern ph6 bien hdn,
xU{lt ph,'tt tU phan d1.16i ella vung vu va dan
hach huyet t6i cac hQ-ch nhm d phan tren
ella ("(i tluing b(mg.
j{6 rang lD. each phan b6 cae vung
huyct eua vu lam eho ph au thu:}t vien g.$.p
kh{l khtlO Wn. khi phiii cih tuyen vu ca khai
(t08n bi)) cung vO'i toan bi) nhung nhung
hw:h b:.1Ch huyet thu b
0
eh huyet eua
\'llllg. khi ruyen vu b1 ung thlt; nay dai
khi the thtjc duqc. Do d6 chftn
do,ll1 ung thu tuyen vu bui)c phiii duqc
thuc hien s6m nh1t khi co tilc Ia vao
gini ctOl.ln m;) nhung nhom hq.eh b:;teh huyet
COll chua bj eli can tbi, nhat la cae h{lch cua
chu/;i L'U trong.
"' Cflc day than kinh cua tuyen vu xuat
ph,\t tu cae day than kinh gian sudn, cac
ct6i d(lY than kinh gian sl/rJn til thli II t6i
thu VI, tU cae nluinh tren aon cua aam roi
than !?inh c6' va tu cae nhanh ngl/c cua dam
nii thein hinh canh fay. Cae sqi than kinh
t/qlc v(it thl. di thea c:1c di)ng m9.eh Wi
tuye'n vu,
Khoang ngl!c
(0 ng\1c)6
() ng\ic c6 gi6i h0n tren va du6i la hai io
ng{1c lrl}n va dUdi ([0 tren va lo dUdi cua
/(1n,I<,' ng{lc), 6 phla tnt6c, ben thi 6 npjC
lhi(,iC glfji h0-n brJi xuring ltc, cac xudng sudn
\'8. cie cri {[ian surln, can 6 phla sau thi b6i
('(d ,wfng ngl/c: 6 ng\ie la mi)t khoang chua
(',ll1g, dl) c6 nhi4u (Cd quan ho$c
thilnh phan) khae nhau (hlnh 64, 65, va
hin11 120).
l\10t so d.C trong {5 ng\ic dUrjc bao
bQc biji thanh mQ-e (nhu ph6i va tim), can
.' I J. hoac khoang, hoac hoc 18 ba tlI Viiit dung de dieh tU
Latinh cavum, co nghTa la mt kho2lng trang, co ho;[le khong
chera cac thanh phan d ben trang. Viii thai quen trang ngon
ngCi glai va y hoc, cae lac gia sii dung ba 111 nay
thay the nhau tuy thea hoan canh vi dl,l. h6c h6c mai,
khoang hau. khoang thanh quan, 6" ngl/C, 6 pMc m.;Jc.
d.c t9-ng khae thl. chi c6 ma liiin ket dUdi-
thanh mqc baa bQc,
C6 hai thanh mqc: mang pho"i (ho.$.e phe'
mqc), bao bQe quanh ph6i, va mung ngodi
tim ngoQ-i tam mqc) baa bQc quanh
tim, do d6 nen ba 0" thanh mQ-C 16n, Cae
cau truc giai phau nam trong khai mo Win
ket dudi thanh mqc n6i chung keo dai theo
ehieu dQc tren-duoi, va ma lien ket t9-0 nEm
a xung quanh cae cau truc nay m!)t ldp ao
lien ket (ao ngoai), va dlC day chang, ho.$.c
qp trung thanh mo lien kc't cua trung tha't
(lamina fibrosa mediastini: lti s(ii xri cua
trung that), va mo lien ket dUdi thanh mQ-c
(tela subserosa: lap dudi thanh mqc), lien
quan mQ-t thiet v6i thanh mQ-e, 100p ma lii?m
ket du6i thanh mQ-':: can b.lo nen mqc n(ji-
ngl/c va bao xa ngo(Li tam mq.c.
,
Mimg ph6i
(Ph"
Mang phi;i (phe mQ-c) la thanh mqc bao
bQc quanh ph6i.
Mang pho'i bao gam hai Hi: la tq.ng, bao
bQe trlJC tiep xung quanh ph6i (dinh sat vao
nhu ma ph6i), va la thanh 16t trong ella
thanh ngl/c, sat voi la ma lien ket gQi 10.
m(Lc nQi-ngl/c. La thanh va la tSlng eua
milng ph6i lien tiep voi nhau d vung ron pho"i
t:;w nEm mi)t thanh lien tl,lC, va gidi d
giua hai 18. m9t khoang ao, toan toan kin, gQi
103. 6' mang ph& (ho.$.c o'phe'mqc).
Theo dinh khu, th1 la thanh cua mang
ph{5i (can gQi la phe' mqc than h) bao gam
nhung vung sau day: dOSln 15. thanh phil
m:).t ben cua c(U so'ng, cac xuring 8udn va cac
khoang gian Sl.tdn, va mQt ph<in xudng ltc,
dOl.ln nay dU(jc gQi la mang pho"i Sl.tdnc(jt
so'ng (pht mqc suan-d)t so'ng) (pars
costvertebralis pleurae parietalis: phan
sl.tdn-c(jt song cua pht mqc thanh), dOQ-n 15.
thanh phu m(lt tren cd hodnh dU(jc gQi 10.
mang phrfi hoanh (phe' nlq..c hoanh (pars
diagphramatica pleurae parietalis: phan C(i
hodnh cua phe' m(LC thanh), dOQ-n Ia thanh
97
llH-lng phoi ehe phu nu).t ben eua cue thanh
phiin nt.m cf vung giua cua long ngt,tc (trung
th:'l'lL lu'C III dic thanh phall giua hai
phoi (quod ill medio stat). nay dl(<;IC
J.!qi Ii'! mimg ph6'i lrung th(j't (phe'mgc trllllg
(hri'n (]Jars mediastillalis pleurae paricta.lis)
phon (rung thi/l ClIO. pltif tn(IC tlianh): trang:
nily phe' m:,lC thanh co mQt phan giap
vejj /1!illlg ngoai tim (lIg0g,; tam mgc). che
phu bao xCI cua ngo::n tum m<)c, va ngftn
t:'I(:h phan nay CUll trung that voi e[le i/
//Ifill!: phf/i (binh 6668).
Dng mach chu I.n--
Cae nhanh eua tinh m1,lch Clla {a !rong g''")-4
La thanh eua mang phol khi tit
mQL nay eua thanh ngl,tc sang mt),t
khac thi nen mQt goc /lhj ho::,'tc lui
cimg, gqi lit lui cung phil' 1n(IC
1
Tui cimg
sttCfn-trulIg thfl't dl1(1e t:;to nen do phe' m\lC
phu cac xUdng sltdn sang thanh pht m(IC
(rung thlit, t!j.i cUllg hounh-(rullg th{/t du'Cjc
t\lO nim do phe' nl(lC hoonh chu),cn tiep
thanh phfJ' I7l{lC trlwg Ih6'1, va lui cung
sltiJrt-c(J1 SO;lg dlf<;1C t {lO nen khi phe mry.c
phu dlC, xlidng sudn Il),t len phu m:)1 ben cQt
songl!, d dm_tn lrung lhei't, l:i thanh mang
phoi HI lien l \Ie, nhung laeh vao khe giua
,--- TInh durn don Iral
Ph6i Iral
DOng phOi
6 mang ngoal tim (O ngoai tam mac)
6
Mang
ngoai lim tam mac)
manaphOi 10 m,c)
...... Tam thai tral
4l"f-- OTnh !1m (mom tim)
Co hoanh
_____ Thuy gan
loch Ity)
day
eal Irang ngang trang ngang)
Hinh 64. Thiel do dtlng ngang qua ng,!e va phan Iren ella
Pill mac ((ung theft (lil thanh) d vung
rein pllOf qu,)l I<)i de' lien tiep voi pht 1It(IC plio!.
\b t(lI1!::,), con U,lO nen day cluing phot, d
hen tiuoi Clla CIIO;lg pluj/ va roil plu)i. va koo d:\i
xuong m:jt tren cd hoilllh: day chllng nay c6
hll1h L<lm giac. nen dl1c;:IC Wuldeyer gQi 1ft m{lC
(rt!(J plr6t (mesonellnlollium),

ILa Ihanh clla mang ph6. lal bA mal lrong clla long "-hi
tat II) mot 1hanh nay sang lnanh "-,a Ihi lao 1hanh m61 gec nhi
dii'm, c6 S:,U n6ng Cac g6c nhl diEln nay dll(1(: cac
lac gia Phap Q9i la llii cling, nhllng nhllng lac gia Anh My
dung til SinUS ( ..wang) d6 chi chung_ Tuy "huln tr.uAI nglltti'
cung mong phtii rna cac lac giB Phap st't dung Ii:! Ihkh hop
hon,
I La thanh cua rnang phOI phil Irong cac xllong silon va
khoang gian siJan, l<;It (1'4 phu len mat ben cua trung thai
hop thanh hai g6c nh! dr,n (hat lUI cling) m1 " phia Irlloc
dllQc gol la /til cung slIdnlrung thaI (nhdiu lal lieu khilc gQt la
lui cling slIiJn,lrung thaI Irlldc) , mol a phia sau rna Irong
nhleu tal lifl'u '<hac go. 13 llii cung slIdn-/rung that sau; nhtlng
ITong tai lieu nay lac gia go; la gol Ii:! lui cimg sUiJn-c1 s6ng
mae trung that
phO;, 0",,0 '0,"0 'Mil
TInh maeh dan I
mach dan Ion)
Thlle quan
doan nglle
06t s6ng nglle 1h1I VI (mom gail
Trung that sau
Chu6i than kinh giao cam ngllc
..... DOng mach chu nglle
(di)ng mach chu xul5ng)
:: PhOi trai
quan g6c
(ben) phai
00n9 mach
Ph. quan 960
phOi phai

chu tran

,
(ban) uai
6ng nglle
hach bach gian khf-pM quan
PhOi phai /
Htmh dng mach chu (dng ehu lE!!n) .. mae mang phOi, phan lrung that)
XlIang lIe
Sl,ln slIon Mang ngoai tim (ngoai tam mae)
Hinh 65, Thiet do ciit ngang ngl,lc qua mltc dot song ngl,lc thlt 6
La tMnh mang ph6i,
Rhan SlIon-cOt s6ng
6 mang phOtO
(0 ph. maC)
, .,
06t thlI VII (mom gail
nglle
TInh mach
e.
Dng chu ngU'e
dan (IOn) __
TInh mach (f
(OM chu xu6ng)
Thllc quan
phOi phai
@
Ph6i trai
Tam nhi trai
PhOi phai
Van nhi-IMI ir3i (van hai la, van mO nI)
TInh mach chu dLl'tn 6 mang ph6i (0 mae)

Van ba la (van nhi-that phai) Tam thai phai
XU'ang lIC mae trung that (Ia thanh mtmg ph&. phan trung thai)
Trung IhallrU'O'e TUI cung sU'Gn-lrung Ihal (lui cung xoang sU'Gn-lrung IhatlNO'c)
Hinh 66, Thiet do ciit ngang ngl,lc qua dot song ngl,lc thlt 7
99
PMi phai
ThU'C quan
Xvang lie
PhOt trili
Tam nhilrai
_ - Da,y k.inh
hoanh trai
Tam trai
Mang ngoal 11m
(ngoal tam mac)
Tui cling SIlOn-trung 1Mt (rui rung hoac
xoang SlMl-trung truac)
Hinh 67. Thiet do cat ngang ngl!c qua mtic dot song ngl!c thtiVIll
Day dlang Morozov (day dlsng glan- 061 sang oou, ,X
mang ph6i hoac
Mang ph6i thanh, phan ><I"" mao ch cM ""\lC (OM chu xu6ng)
Xl1On-ct s6ng "," ","
6 mang ph6i
(6 mac)
TInh mach
"" ,""1
Thuc quan
Tui cling (xoang) glan dOng
mach cnu-thuc quan
TInh mach phOi phai
Tui cung (xoang) gian-
tinh mach dan-Ihl,lc quan
Tam nhitral
Van nhT-lhal !rai
_ (van hai la, van mii nil

Ph61 Iral
Ph6i phai
Dnh mach chu du() Tam Ih:lt trill
Tamnhiphal Tsmth:llphai 6 m<ing ph6i (6 pM mac) Ph(i mac trung (Ia lhanh mang
phOi. trung 1M1)
Van ba la (van nhi-thal phai) Tui cling SIJOfl-trung 1M1
XU'Of\g (Ie Trung truac (lui cling hoac xoang slMl-trung thai lruac)
Hinh 68. Thiet do cat ngang ngl!c qua mtic dot song ngl!c thti IX
lon
cac phan nAm d trong trung thd't sau
(nhu d(ing chil, th1jc quan, trnh m(1ch
dan), tQ.o nen mQt lOQ.t cac tui cung nua,
nhu tui cung gian chu-thuc quan a phfa ben
trlli do mang ph6i lach khe gina d(ing
m(lch chil ngl/c va thl/c quan t;;tO nen, tui
cung gian tfnh m(lch ddn-thl/c quan d phfa
ben phaj do mring ph6i lach van khe giua
anh m(lch ddn va thl/c quan t;;tO nen_ Hai
tui cung nay lQ.i dUQc noi v9i nhau bdi m9t
day chang gian miing phoi (Morozov), la
m6t Uim rna lien ket sqi Xd, mau, va mong
nd'm theo mQ.t ph:lng dung ngang,
d vling 18. thanh eua mang ph6i phu
mi;it :-;ridn cua thimh' ngl/c lq.t len phu mr:t
triin Cd hoiinh, hinh thanh nm tui cung
sU/IIt-hoanh, khi tha van sau thi ph6i chi
liln van trong tui cling nay mQt phan, phan
con lQ.i thl la mQt tui cling mang ph6i
d{jn thuan,
a thanh ng1.}'c truac, phia sau xUdng uc
c6 m(it vling khong co mang ph6i che phu,
vung nay giong hlnh cua hai tam giac, vai
hai day mQt huang len tren mQt huang
xuo'ng duai, no'i vdi nhau d dlnh cua chung
(duQc gQi la tam giac tuye'n uc va tam
giric tim),
Tam giac tren cling du<;lc gQi la
gian-ph&' m(lc tren, a em tUdng ung vOi
tUYCII uc, va d ngudi lOn thl d vi tri nay co
rnllt khoi rno hEm ket rna la di tfch cua
tuyen uc thorii trie'n,
Tam giac dudi cling du<;le gQi la
gwn-phe' mqc dudi, co mung ngoui tim
(ngo(li tam mqc), mang nay nftrn sat vai
thanh truac ng1.}'C, khong bi che phu bai
mang ph6i, Khi chQc 6' mcing ngocii tim
(ch9C 6 ngo:;ti tam m{lc) thi th1.}'c
trong din nay se khong dl,lng ch<;tm tai 0'
miing ph{l'i.
d vung dinh ph6l. (apex pulmonis), phfa
tren xudng sudn thu nhat, phe' m(lc trung
tha', Oa thanh) hEm tiep vai phe' m(lC sudn-c(Jt
song (cling la IS. thanh) tJilO nen mQt vorn, g9i
1& dinh mdng ph()''i (cupula pleurae), che phu
dinh pho'i ij ngay ben dudi.
Ve phia truac, dinh mung pho'i vu<;lt len
tren so voi xudng sudn thu nhat, doi khi
vUQt len trm ca xudng don; ve phfa sau,
dinh mang pho'i ngang muc cua dot
song ngl/c thzi: nhat.
Dinh mang pho'i dfnh voi m(1c nqi-ngl/c
bdi rna lien ket, tlit0 nen cac day chAng, tuy
theo vi trf du<;lc gQl. la day chdng sUdn-mung
pho'i, cqt song-mcwg phdi, cqt so'ng-sudn-
mung pho"i, phe' qudn va thl/c quan-mdng
pho'i, h9P thanh m9t b9 may treo mang ph6i
theo quan eua Sebileau. Dinh mung
pho'i cling dUQc gin bdi bao lien ket cua cae
m{lch mau va day thAn kinh d gfin Clitnh,
cling nhu bdi cua cac cd bc thang.
Dinh mung pho'i lim quan ve phia sau
vai diiu sau va c6 cua xudng sudn thu nhat,
cd c(f dui, dUQc che phu bai mc;zc trudc song,
va than th.n kinh giao ca.m ma d day lu
hc;zch giao cam dUdi con g9i la hc;zch sao;
ve phia truac-ngoai dinh mung lien
quan vdi ca.c Cd bc thang, dOl;l.n sau cd b{lc
thang cua d(ing mgch dUdi don, dqng mc;zch
ngl/c trong (vu trong), d(Jng mC;Zch gian sudn
tren cung la m(it nhanh cua d(ing m(Lch chii
va vai ddy than kinh hoanh.
Phe quan goe
(Bronchi principales)
Rai phft qudn goc phai va trai (bronchi
principales dexter et sinister), cua hai ph6i
phai va trai, phat sinh tu ch6 ehia d6i cua
kh{ qudn, d ngang muc tU rua gian dot
song ngl!C thli 4 den thli 6
9
Cae phe' quan
g6c di chech ve phfa r6'n ph6'i tudng ung, r6i
se phan ra cae nhanh cho ca.c thuy ph6i, g9i
la cac phi quan thuy, phe quan thuy
phan thanh cac phi quan phan thuy
(hinh 69).
Cac phe' quan g6c deu co huang di chech
xuong dUdi va ra ngoai, h9P vai nhau mN
goc khoang 70. Phi qudn g6c phdi co
huang dBc hdn, ngtm hdn, to hdn va hdi
huang ra truoc; con phe' qudn goc trai thi
9 MI so lac gia cho dIng cho chia d6i cua khf Quan Ihanh hai
qulin goc nam ngang mLrc (161 song ngl1c Ihlt 5 6,
c61ntong hqp ngang mu-c 061 song ngl!c Ihu-7.
101
nAm ngang hdn, hdi uon h1<;1n giong hlnh
chii' S hoa, dai hdn va nha hem; ph' qaan
gOl: trai mai dau heti cong 16m len tren va ra
ngoai. om blY cung d(jng l1u;zch chu d phfa
tren. ticp do l:)i cong lorn xuong dUCJi va vao
trong tltdng (tng vai chieu cong 16i cua tim
(xl!m them hlnh 75).
.. c-:han co ewa khi quan

--_..:. ,;1!'IIi.-
Lap ao ngoai
quim (ao lien cUa quan.
Hinh 69. Chi) chia doi cila khi quan
(Khi quan va cac quan hai
ben dugc ma thea chieu dQc)
Phe' qudn goc c6 mQt dOJ;ln ngoAi ph6i vA
mgt trong ph6'i (xem them hlnh 82).
Cuong phdi (radix pulmonis) IA hqp
toan bQ nhUng thanh gia) phau
trung IQ.i dr; di vAo va di ra khoi ph5i, d ron
pho'i. Moi cu6ng ph6i baa gam mgt 'phit
qlUin goe, nhung di)ng mq.ch va linh m{tch
phi/i , cae di)ng mt;lch, finh mq.ch phe' Quan,
cae day kinh vA mQ.ch bQ.ch huyet
(xem them hinh 71).
Lien quan cua pht qudn goc vdi nhung
thanh phAn khac cua cu6ng ph6i khac nhau
d ben phai so vdi d ben trai (xem them hlnh
113 vii 114).
102
Moi phe.-qudn gae lien quan d phla truoe
voi di)ltg mq.ch pho" tUdng ling, nhung khi
toi gan ron ph5i thi d9ng nU;1.ch phrli phai
hoan to;ln nAm a phia tru(k eua phe- quail
goc phal , trong khi dpng m(Lch plio! lrcii
d phia tntoc-tren phe' qllan gor: trai
NAm a phia truce va phia dudi cua cae phe-
Qudn gac la hai anh m(Lch pho'i. mQt tinh
CJ ben tren (linh m{teh pho'; tren)
va hdi lech ra trUac so vaj tinh mach nAm CJ
ben (tLnh 111.(Lch ph{/i dltcJi). hai tinh
ph6'i deu nAm d dudi dQng: ph6'i
t\1dng ling: ve phia sau, cae phe' quan gae
lien quan vai cae d9t1g m(Lch phe' quail.
Cung: trong euong: ph6'i, phe- quan goe
con lien quan vai cac hJ;\ch huyet va
voi nhung dam rOt than kinh thljc truac
va sau.
Xa hdn, plte' quan goc lien quan Vdl
nhung cd quan va thanh phfl.n ngoai cuong
ph6'i d vU.ng tiep glilp vdj cuong ph6'i nhu sau;
a ben trai, quai d(jng mr;r.ch chu bAt
cheo lJ phia tren cua pht quan goc trai, va
d(jng mq.ch chit ngljC thi di xuong CJ ngay
phia sau cua phe quan nay. cung vai day
than kinh phe'-Uf trcii nAm d ben ngoai. Phia
tren phe' qua.n g6C trcii con c6 day than killh
qu(it ngu't;/c trcii. day thAn kinh nay sau khl
tach ra ]{hoi day than kinh ph vi trai thl
lu6n qua duai quai d9ng mr;r.ch chit I\l,i
di len tren tai phia ca. Phla sau ella
phe' quail g6c trcii con c6 thljc quan ctOt:;L/l
IIgljC, di tit tren e{) xuong va nAm qua
sang ben trai so vdi ba trili eua khi quan.
G ben phlli, thi quai linh m{tch dan
eheo phe-' quail goc phai d phis sau va phia
tren, va day than kinh phe' phdi eung di
xuong qua sau cua phe quan go'e phai ,
d phia trong quai Hnh mJ;\ch ddn. Ve phis
trude phe- quan phai lien quan vai linh
mt;lch chit tre.1t va day thdn kinh hoanh
phdi, day nay di tit e6 xuong ngt!c a
ngoai ella t'inh mJ;\ch chu tren.
Cae mau va day thitn kinh
cua phe quan
Cile phif quan duq'c nuoi dua"ng bdi cac
d9ng m(J.ch phe quan, la nhanh eua d(jng
mq.ch chit ng(tc. Cae finh mq.ch phI quan
Hinh 70. Hinh anh X quang cua ph6i (Phim cua Khoa X quang thuc B$nh vien Quan di Trung uang )
tu'dng ung v(ji c1Qng mQ,ch phe qUEm, d him
pha.i thi db linh nu;z.ch ddn, con d him
trai thi db vaa cae tlnh m<;lch bcin ddn
lO

huyet ella cae ph&' quan duqc thu
'0 Theo cae lac gia Phap thi 0 trung that sau c6 m1 tTnh mf,lch
ddn Ian" ben phai. va hai tinh mf,lch don be (tr6n va duoi) a
ben trai chu yeu (Ie thu mau tU' cae tinh m{lch 9i8n sl.lOn,
Hai linh ml;lch (Ion be I{li do vilo Hnh mi;lch don 16n va (inh
mach nay cu6i cung do vao sau eua tinh mf,lch chii tdln.
Theo danh philp btmg tieng latin thi tinh m{lch dan l6:n 99i 13
linh m<;lch dan, linh m{lch don be duai dlIdC goi lil trnh m(lch
ban dan, con linh m{lch (Ian be Iren (hJ<;'C 9Qi lil linh mf,lch
ban dan phu_
d6 ve die h9-ch b(lch huyet quanh khi-pht
quan va cae day than kinh thi xUllt ph at tli
cac dcim phot.
Ph6i
(Pulmones)
Pho'i 1il cd quan chfnh cua h9 may h6
hap, d d6 mdu linh mc;tch (mau do
103
ngheo khi oxy) dltQc chuy.n thanh mdu
dng mf;lch (mau do tltoi, gian khi oxy). C6
hai -ph6i, pho'i phdi va phe/i trdi, trong
hai ph&n ben cua a" ngl!C va dUQC ngan cach
kh6i nhau bal m9t vimg gQi la trung thett.
Phbi thay dbi kha nhieu ve hlnh va
kich thtiac, tuy thea dung lu'Qng cua long
n!{l.,l'c va giai tha vao ho<:ic tha ra. Ph6'i
phai 16n hon so vai ph6'i trai, nhting ca. hai
ph6'i deu giong mQt n-tta hinh non cAt theo
chicu dung dQc, vai hai mgt ben, mQt
16i, mQt ml).t phAng it ho;).c nhieu, m(Jt day
va m(Jt dlnh (hinh 70, 82).
* Cae m;).t ben cua ph6'i dUQc phan
thanh m(it sztdn (jacies costalis) ho;).c miJ,t
ngoiii, va m(it trung thtit (facies
mediastinalis) ho;).c m(it trong, ph6.n trtiac
cua ill;).t nay lien quan vai mang ngodi tim
(ngof;li tam mf;lc), can ph.in sau lien quan
vai cit stfng. Day phdi cung gQi la m(it
hoanh (jacies diaphragmatica), can dlnh
pho"i thi lien quan vai cac miw va th.in
kinh 0 vung nen c6' (day c6'). Giua cac ml).t
ben c6 m9t biJ trztdc, mong, gQi 1a biJ zi'c
(margo sternalis) va m9t bit sau day, tron
gQi la bit song (margo vertebralis), phan
each giua hai m;).t ben vai day la illQt
bd hinh n-tta vong tron g9i 13 bi! hoanh
(margo diaphragmatica) hol).c bit dztdi (hinh
71-74)_
Nhftng moi lien quan cua cac ml).t cua
ph6'i dUQc th. bai cac ve't ma cac eo
quan va thanh phan 0 trong 6' ngl.,l'e in dau
len cac be cua ph6i.
- d m(it szti!n (mi;it ngoai) cua ca hai
phcji co nhin thay dau an cua nhung
xzt(Jng szt(ln va khoang gian suitn tren
m;).t ph6'i.
- d m(it trung that (m(it trong) cua phdi
phdi, phia truac mflc treo phdi (tlic la day
chiing ph6'i day chiing tam gicic) c6 tin
tim (impressio cardiaca) la do tam nh'i phdi
eua tim Il).i, an nay trai r9ng tai t;}n bo
trudc pho'i ho;).c bit zi'c (margo sternalis), va
tiep tl,le a phia tren vai d'n t'inh mflch chu
trr?n (sulcus venae cavae cranialis: ranh
tlnh mflch ch-u tren), do Hnh illf,lch nay
trEm m;).t ph6i. T'inh mflch ddn cung d.
mN an lorn a phia tren cua ro'n phcfi
10-1
phdi, trong Hnh nay di vong tU
sau ra tru'oc d d6 vao nnh chu tren
thanh quai flnh mg,ch ddn. d phi a sau
r6n pho'i phdi c6 an 15m thl.,l'c qUEm
(impresssio esophagea: (fn thl!c qudn) do
thl.,l'c qulm tren m;).t trong cua ph6i.
d ml)t trong (m:;it trung that) cua ph6i
trai an tim rQng va sau, r5 hon so vai
ben phai, va phia tren an nay lien tiep
vai fin cua dng mqch ch-u (sulcus aortic us:
ranh dng mg,ch chu) do dQng ehu len
trim m;).t ph6i. d phfa tren cho cao
nha't cua tin di?ng chu hlnh cung nay
can c6 tin cua a(Jng mflch dztdi don (sulcus
arteriae subclaviae: ranh dng mg,ch dztdi
don), an nay con tiep t\lC di len ph:ln dlnh
pho"i (apex pulmonis) phai.
Ngoai nhung lien quan vua tren,
m;).t trung that (m;).t trong) cua ph6i phai
can lien quan v6'i thl!c qudn, khi qudn, day
thdn kinh pht-v? va day than kinh hoanh
va tuytn zi'c.
PhAn sau cung cua m(it trung th{{t (m(it
trong), du'Qc gQi la ph an ct song eua m;).t
nay, a ca hai bEm, deu lien quan vai than
cac dot song ngl!c, voi dau sau cac xztdng
sztein, cac hqch giao cdm ngl!c, cac day th6n
kinh, d(mg mt;Lch va tlnh mflch gian sztiJn.
- Mi;it hoanh (facies diaphragmatica)
can gQi la day ph6'i (basis pulmonis) d hai
ben ph6i lien quan khac nhau: day ph6'i
trai lien quan qua cd hoanh voi lach, phz'nh
vj ldn (day vi) cua dt;L day, va thuy gan trai;
can day pho'i phdi thi qua co hoanh lien
quan vai m$.t hoanh cua gan, moi lien quan
m'ly giai thieh nhung trltClng hQp ap xe duoi
eo hoanh ben phai doi khi c6 lam thung
co hoanh mu tran vao 6' pht mflc phai va
vao ph6'i phdi.
- Dlnh pho'i (apex pulmonis) lien quan
giong vai nhung lien quan clm dlnh
mang pho'i.
- Ea bit cua ph6i la: bit trztdc (margo
anterior) ngan each giUa mij,t sztitn (m(it
ngoai) va mi;it trung thtit (miJ,t trong) , bd
truoc ph6i trai c6 mQt khuyet tltong ling vai
tim (incisura cardiaca pulmonis sinistri:
khuytt tim cua ph6i trai), phia duai cua
quan g6c phai
1:;;-;;;;:=:::::::---- Khf quan
Phe qulin g6c trai
Dng m<;lch ph& phai
Cac tTnh mach ph& lrfIi
Tinh mach chu tren ___ -+
DOng m<;lch cM
nhi phai
Hinh 71. Cae dng phbi
"
, '
/1 II
,
1
Tt6u nhilrai
, '
I
"""""""". ' III
. "l'
'"
I' ,I I
j 1111
. ' 1' ,
, J I I
I,ll, II I I
II I,'
, I
, ,w
',I '
,',', J , ,
I)Ji
'
f'('
I
it/l
, ,', 'IH
I , III
111,11 '
Hinh 72. Hinh nhap nhay phbi binh thll<ing
(Tai li$u clla Phong Xli! nghi$m y hqc nhan, Benh vien Quan di)i Trung liang)
105
Khe gian Ihuy chech (chea)
DOng mach ph6i Irai
Phe quan g6c Iral
nnh mach ph6i Iral
Day chang ph6i (DC tam giac)
Thuy dum
Thuy Iren
An 11m (h6 tim)
Thuy giO'a
106
)inh phoi
Thuy Iren
,
I,'f
An lim (holim)
I
~
Hinh 73. M ~ t trung that ( m ~ t trong) cua ph6i tra;
Dinh phoi
Ranh Ifnh mach don (ri:inh TM don Ian)
Hinh 74. M ~ t trung that ( m ~ t trong) clia ph6i phai
Phe quan g6c phai
06ng mach ph6i phai
TInh mach phoi phai
Phan cOl song
Day chang phoi
(DC lam giac)
Day phOi
(Mal haanh)
khuye't nay, la rn9t nhu rna phci'i gQi la
It/cli (lingual pulmonis sinistri: lliBi pho'i
treii): biJ sau (margo posterior) day, tron,
nArn giua m(it SUdn ngoai) vaphdn C9t
so'ng eua m(it trong (rnQ.t trung that); biJ
dUdi (margo inferior) chinh la chu vi cua
m(;it hoimh (facies diaphragmatica)
dciy phi/i.
Ph(j'i'dl1qc chia ra lam cac thuy, phan
cach vdi nhau bai nhung khe, cae khe nay
laeh s,lu tu be cua ph6i vaa Wi ron
ph6'i (hilum pulmonis), va d11'QC gQi la khe
gian lhuYII. Ph6i phai eo hai khe gian thuy,
et'm ph6i trai ehi e6 rnQt.
- Khe gian thuy eua ph6i trai gQi la khe
eM/ch hoi;ic cheo (fissura oblique), di tU phia
trEm xu6ng phla d11'di va ra tr11'de, ehia ph6i
trai thanh hai thuy: thuy tren (lobus
superior) va thuy duoi (lobus inferior). Khe
chich b:it d:1u d mi;it trung that (rni;i.t trang)
clla ph6i, tu phfa tren ron. pho'i chech
len tren va ra sau, vong qua biJ sau ph6'i tai
m(it sl1iJn ngoai), tU day khe di chech
xuong tdi biJ dl10i (bd hoanh) eua ph6i, roi
tiep t\lC di chea m(it hoanh (day) eua ph6i
tai mi;it trung thdt euoi cung tra
r6'n ph(/i.
. Phdi phili e6 hai khe gian thuy, m!}t
khe chich va rnQt khe ngang
l2
, ph an ehia
ph6i phai thanh ba thuy Ia thuy tren, giua
va d11'ai. Khe gian thuy chich e6 d11'dng di
wong t\i nh11' khe cheeh a ph6i trai, khe nay
phan each thuy tren (lobus superior) va
thuy giita (lobus medius) veri thuy dudi
(lobus inferior) ella ph6i. Khe gian thuy
ngang (fissura horizontalis pulmonis
dextri) bAt d:1u tu phia sau, tach ra tU khe
gian thuy cheeh khi khe nay tu m(it trong
tdi m(it ngodi (melt sl1iJn) cua ph6i,
tU day khe gian thuy ngang thea ehieu
gan nh11' nArn ngang toi biJ trl10e eua
ph6i phai roi vao m(it trung thd't
trong) di tai ron ph6i. Khe ngang va khe
11 Khe gian thuy: trang mt s6 tai II$u .... iet Iii riinh gian thuy
(ha(!c ranh, khe fi{m thuy).
12 d phoi ph.li. khe gian Inuy chech con go;Ji Iii khe gian thuy
/On va khe gian tnuy ngang cOn go;Ji la khe gian tnuy M.
cheeh gi6i thuy giila (lobus medius) cua
ph6i phai.
Cling doi khi tr11'dng hQp ph6i co
nhieu thuy hdn so veri rno til hinh 6
trEm, gQi HI. pho'i du thuy, vi dV c6 e6
thuy rinh mr;rch ddn, thuy dudi phlf (lobus
cardiacus: thuy tim), va thuy sau. Trang
cae trudng hQp pho'i dl1 thuy, thi th11'dng
thuy d11' d ben phi/i phiii.
Thuy tlnh mr;rch dOn Ia rn9t phfrn khong
tach hoan taan khoi thuy dinh (thuy tren),
va d11'Qc nen la da e6 rnQt khe ph\l hinh
thanh bai dUdng di bat th11'dng eua tlnh
mr;Lch dOn. Thuy tim thuy dl10i sau
tim) th11'dng hay gi;i.p han so vdi thuy tlnh
mr;Lch don. Thuy nay e6 nhin thay trEm
phirn X quang, neu a bEm ph6i phai thi nllm
trang goe hQp bdi tim va cO hodnh, va e6
hinh tam giac, con neu a bEm trai thi thuy
d11' nay bi tim ehe khuftt. Thuy sau d11'<;je
hinh thanh bai phdn thuy dinh eua thuy
day-sau va bien thanh rnQt thuy dQe
Ron ph6i (hilus pulmonis) la noi rna
eac thanh ph:in cua cu6n.g pho"i trung di
vaa va di ra kh6i ph6i. Ron phD'i nllrn d m<it
trung thdt (rn(tt trong) cua ph6i (hinh 71).
Trong ron ph6i c6: phi quan goe, d(mg
mr;Lch phtli
13
, eae tlnh mr;Lch ph6'i, cae d(jng
mr;rch va tlnh m9ch pht qudn, cae
huyet va dam roi th:in kinh ph5i. Vi
tri t11'ong quan giua cac thanh phfin nay a
ron ph6i phai va trai khong nh11' nhau.
. Ben ron ph6'i phai: pht qudn goe
th11'dng nitrn a phia tren nhat (vi trf tren
d9ng mfLch), d(jng mfLch phtli phdi phan doi
thanh hai nhimh d ngay r6n ph6i, va a
phia d11'ditr11'de phe' qudn goe phdi. Cac tlnh
mr;rch phtli nAm d phia dueri mia va hoi d
phfa tr11'ere.
13 E>Qng phlSi la dng mang mau tinh W tam
phai cua tim Ian phlSi thanh mau dng
C6 mt thAn dng mi1!ch phoi chung cha hai phoi phal tU
tAm thA"t Phai, sau 1!16 chia thanh hai nhilnh phai .... 03 trai di toi
cac phlSi tU'Clng U'ng. Trang mQt S61ai cac lac gia 99i than
chung la ([()ng ml!lch phiJi .... a hai nhanh di toi hai phlli Iii
nMnh phai .... a nMnh Irai. Nhlmg cling lai li(!u khac 99i
hai nhanh la d()ng mlilch phlJi phSi va d()ng milch pniJi trai.
107
- Ben ron ph6i trai, thi a9ng m{lch pho'i
trai n<1m a tren phe' quan gae, phe quan gac
n;lrn iJ phfa dudi va hdi ra sau so vdi dQng
m{lch ph6'i trai (vi tri dudi d9ng m{lch). Hai
rinh milch pho"'i cung nftrn ij phfa dudi cung
v,) hdi ra truoc nhu d ben phai.
Cau true gild ph:1u eua ph6i
Ph6i dUQc cau bdi:
- DOl}n trong ph6i clla cay phe quan
Cae ludi d(mg m<;1ch, tlnh m<:J.ch,
va huyet.
- Cac nhanh th.n kinh
- M6 lien ket chun nftrn xen vao giua
cac thanh ph.n ph&' quan, mau va
d,1y th.n kinh.
Cay phe quan
Phe quan goe pha;
(bronchus principalis dexter)
Ph&' quan gae phai tach ra ba phe' quan
thUy: phe quan thuy tren phai (bronchus
lobari!> superior dexter), phe quan thuy
giua phi'ii (bronchus lobaris medius
dexter), va ph&' quan thuy dudi phai
(bronchus lobari:> inferior dexter).
Mai phe' quan thuy l<:J.i ehia ra thanh
nhieu ph{{ quan phdn thuy, di Sall
nhung khu v"l,1e nha't dlnh clla moi thuy.
MOl vung hinh thap do mQt phe' quan phfin
thuy nay thong khi dUQe gQi la phfin thuy
pho"'i. Ph&' quim thuy tren phai chia ra
thanh ba phe quan phan thuy: phfin thuy
dinh, phfin thuy sau va phfin thuy trudc;
phe quan thuy giua phai chi a ra lam hai
phe quan phan thuy: phdn thuy trong va
phun thuy ngoai; phe quan thuy dudi Ifin
1uqt tach ra: phe' quan phun thuy dinh clla
thuy dudi, dic phe' quan ph an tl:.iY day-
trong (ho<)e c{lnh tim), ph fin thuy dciy-trudc,
phan thuy day-ngoai, va cung trd thanh
phe' qudn phdn thuy day-sau, t6ng so co 5
ph&' quan ph un thuy clla thuy dudi.
108
Phe qulm goe trai
(Bronchus principalis sinister)
Phe' quan gae trai chia ra thanh hai phi
quan thuy: phe quan thuy tren trai
(bronchus lobaris superior sinister) va phe
quan thuy dudi trai (bronchus lobaris
inferior sinister).
PhI quan thuy tren trai khong tn,tc tiep
ph.n ra thanh cac phe quan ph.n thuy nhu
bEm phai, rna 1<;1i ehia d6i thanh hai than,
m9t than tren, va rnQt than dudi. Than dudi
di sau phfin truoc va duai Clla thuy trm
ph6i trai (gQi lao htai ph6i), va ehia thanh
haiphlquanphan thuy m9t tren m9t duoil-!.
Than tren thi di tdi philn tren va sau clla
thuy tren ph6i trai, chia ra thanh ba ph'
quan phan thuy 1a phan thuy dinh, phan
thuy trude va phan thuy sau (hinh 75).
Phe' quan thuy dum trai ciing phan
nhanh tudng tv nhu ph&' quan thuy duai
clla ph5i phai, chi c6 m9t khae la ph@'
quan phan thuy eqnh tim va phdn thuy
day-trudc c6 m9t than chung.
Cae phe' quim phan thuy (bronchi
segmentales): La nhung dO<;1n 6"ng khf
eu6i cung con nAm trong mb ella ph6i,
va c6 mQt khung khong lien tvc. Tu
nhung phe' quan phan thuy nay tach ra
nhung tilu phe' quan tie'u thuy (bronchioli:
tilu ph@' quan), r6i Wi tilu ph@' quan trong
tiiu thuy, ttldng ung voi nhung tilu thuy
phdi. Moi tie'u ph@' quan tdu thuy l<;1i phan
chia thanh nhieu tilu phi quan tq.n, voi cau
true thanh ang khong con Sl!-n rna chi e6 cd
trdn. Tilu phe' quan tn tach ra nhung tilu
phe' quan h6 hap (bronchioli respiratores),
thong voi nhung ph' nang va tham gia van
qua trinh ho hftp. Nhung tie'u phil quan h6
h({p l<;1i phan ehia thanh nhi@u {/ng pMi' nang
(ductuli alveolares), t$n cung boi nhung tui
phe' nang (sacculi alveolares), cac phe' nang
(alveoli pulmonis) md van cac tui nay.
Trong cau truc clla ph6i, cae tie'u phe'
quan tgn e6 vi tri di).c vi chung vua la
,. Cae phA quan phlln Ihuy nay dtIge 99i la phe quan pMn
thuy Il.IiJi trlJn va phan thuy 11id; dUrii.
,------SIJn Ihanh (nap thanh Quan)
Sun glap ' \
Sun nhim
Phi quim gOt phal
Phi quan thuy tren phai
Ph quim pMn thuy dlnh ---.:;:\
Ph quim pMn thuy trlltJc (bl,lng)
Phi! quan thuy giU'a phai ---,
quan phan thuy ngoai
quan phtin fuuy tronp' :=;;;;
Ph6 quan thuy dl/m phai
Pne quan goc troll
quan pMn thuy <'Irnh
," quan pMn !huy sau (llll1g)
f:
i Phe quan phan thuy truOe (bl,lOg)
Phe qulm thuy Iren trai
""",,pJ
#; ... Phe quim pMn thuy ll1rn tren
Phe quan pMn thuy ItlOj dU'rn
"' .. quan pMn Ihuy (irnh (pMn thuy Irem)
Phi quan thuy dlldi tral
Phe quim phan Ihuy Clay IrvOc
PM quan pMn thuy day IIong
(pMn thuy 11m)
quiln ph3f'1 !huy day wOe
qufm 'pMn !huy day ngoal
Ph6 quan pMn thuy day sau
Phe quiln pMn thuy day
trong (pMn thuy tim)
Phe quim phan thuy day ngoai
Phe quan pMn thuy day sau
Hinh 75. Cay khi.phi' qUlIn
IIHJt clo;}11 ctl<l dl.tdng d[\Il khi 1,,1] vita Ja mQl
th:lnh ph{ln h6 hap. do chung lien mf.lt.
duct Vdl nhling phi!' nang (hinh 75. 87).
Then each mo La d trim. moi phon thuy
plleil dl.fQC gloi va ph\1 thuQC vao mQt.
pll(; ' qucfl1 pll(in (hl/Y ,
Ph1Il t.huy phii'j ch.tQc coi Ih ddn vi giiii
ph;\u. ng-O<.ll khoa ClI;) pho'i, dliQC thong khl bdi
m(lt phi!. quail phon (lillY. Tr&n thl.tC Ie. plulII
lliuy pli61 la mQt phci'i thu nho. "di IlH?l ra'l
tnQt dl?ng m.}ch. mQl tlnh ml).ch. mQt phe
quan, cac ml).ch bl).ch huyel. va nhung sQi than
kinh l'icng do do mit co the C<.1t bo rieng
tung phan thuy ma kh6ng anh htidng tai cae
phfin khae eua phci'i, va trcn phim X Quang
nhffng Iy rieng bit d tung phan thuy
PhAn thuy
dinh
(eua
thuy
dlli

thuy sau (h.mg)
thuy
PhAn thuy dinh
(eua thuy tren)
----''''<-- PMn Ihuy

truOc
(ella thuy tren)
---"..-+\- PMn thuy
ngoai
(eua
thuy gilra)
5 Phan
thuy
trong
(eua thuy
gl()a)
day truOc
(eua thuy dum)
PhAn Ihuy day ngoai (wa Ihuy dlfOi)
L Phan thuy day sau (eua Ihuy dum)
Hinh 76. Cae phan thuy ph.5;'
(Nhin ngoai ella phoi phai)
khil(' nhau cung rieng dOl vdi
nhau (hinh 76-81. 83-86).
Drill! ('ria eric phcin lhuy plui'i n6i chung
dell 11lti1ng vc phia r611 phi/i_ Ngoai nhung
linh ve hlnh thai va chuc nang
eua moi phon tlwy phril. ciie phon thuy pho'i
\,\ nhttng ddn V! ve ml).t him sang, vi
nhung bi6n doi Iy (viem phe quan-
ph{)i. lao phoi. ginn phe quan) I ue khoi duu
I.:ung lilltdng hay khu tru trong mQt phan
tllllY phi;'i nil.o eto .
Tronl; tinh tql.ng blnh lhudng, khong
lhl; ph;1Il gidi gifta cae phan thuy
ph {JI' nen phim X quang_ nhung nhung gidi
nay lrd nen r6 rang trong m9t so
lin
Phan thuy IruOc (eua Ihuy tren)
Phan Ihuy dinh
(eua thuy tren)
- + Phan Ihuy
dinh (ella
thuy durn)
. .,...,..,..1,-----+ Phan thuy
L-__ Phan thuy treng
(eua Ihuy giaa)
day trong

(eua
thuy dum)
Phan thuy
day 5au
(cua thuy dllOi)
Hinh 77. Cae phan thuy phbi
(Nhin mal Irang ella phoi phai)
tinh Iy (VI d\l tham nhicm pho'i,
pho'i), vi hie do muc cim Quang cua nhu
mo phSi d cac phan Iy va blnh thudn{.{
trd nen khac nhau. Thong thudng thL
khong nhin thay dUQc gidi ph un cach
cac phun thuy ph&'i vdi nhau cit tren be m:)t
ph6i, 15.n trong be sau cua nhu me. pho'i.
Gidi cua nhung phan thuy eung rflt
thay d6i tuy theo tung tntdng hQP, va phl,l
thuQc vao hinh va kich thtti1c ella long
nglJC, va vuo V! trf cua phSi d trong long
nglJC hie quan sat. Gidi giua dlc ph:in
clla ph6i chi ro 0 cac khe gian lhuy, con
gidi giua cac phdn thuy thl hicm khi
nen boi mt)t vach th(lt 51.1.
Phan thuy day tNOc
PMn thuy
day trong
(canh tim)
PMn thuy
day sau
Phan thuy day ngoai
Phan thuy tnroc ,. ......
(bung)
Phan IhUy dinh (\huy Iran)
(thuy IrM), / /P."r'
Phan thuy sau (h.mg)
(Ihuy IrM)
.--/-- -\


Phan Ihuy
luiJilren
(Ihuy giOa)
PMn thuy dinh
(thuy duln)
Phtm Ihuy
day sau
(thuy dum)
Hinh 78. Cae phan thuy phili
(nhin mat duOi , haae mat day ella phili phai)
PMn Ihuy day ngoai (thuy durn)
thuy day truOc (thuy dum)
Phan thuy lucri dum (thuy gili'a)
PMn thuy dinh
(thuy dum)
Hinh 79. Cae phan thuy phili
(nhin ngaai ella phoi trail
PMn thuy sau (ILIng) (thuy trem)
Phan thuy dinh (thuy
Phan Ihuy trude (byng thuy
PMn \huy 'urn (\huy gili'a)
PMn Ihuy lucri dum (thuy gili'a)
Phan thuy day Irong (canh tim)
Phan thuy day sau (thuy duOi)
PMn thuy day tNOc
Phan thuy day sau
Phan Ihuy
day ogoal
Hinh 80. Cae phan thuy phili
(nhin trang ella phDi trail
Hinh 81 . Cae phan thuy phili
(nhin mat duoi haae day ella phDi trail
111
Hinh 82. Ph6i va ciiy khi.phe quan (nhin long qual)
10
PMn thuy dinh (thuy Ir!!n)
PhAn thuy sau
(lung) (!huy Ir6n)
PhAn thuy dinh
(Ihuy durn)
PMn Ihuy day sau (thuy duOi)
Hinh 83. Cae ph;;n thoy ph6i
(nhin sau eua phDi phai)
! I
--".-- PMn thuy dinh (thuy Iren)
, ----'\"-- PMn Ihuy wOe
(bung) (Ihuy "6n)
PMn thOy day ngoal
--+-- PMn thuy day lrong
PMn thllY day tnroc
Hinh 84. Cae ph;;n thoy ph6i
(nhin phia InIac eua phoi phai)
Phtm thuy lruac
(b!:mg) (Ihuy Iran)
;+- I'Mr thuy luOi
(thuy giua)
PMn thuy hJOi duO!
(lhuy giaa)
Ihuy day lruac
(lhuj duOi)
Hinh 85. Cae phan thuy ph6i
(nhin phia tnlac cua phoi trail
phe quan
Lap 00 Iron
phe quan
Sci chun
00 Iron
LuOi mac.
mau quanh
nang

ph6i
nang
Maog phOi
J (phe mac)
----'f-- Phan Ihuy dmh
(thuy
Phan thuy dinh
(Ihuy duOi)
,,--+ Phan thuy day sau
(Ihuj durn)
'----- Phan thuy day ngoai (thuy dlJ(Jj)
Hinh 86. Cae phan thuy ph6i
(nhin phia sau cua phoi trail
Vach gian phdn thuy thudng
ngheo, t rong do chua dic b<).ch huyet,
cac nha nh m;;tch mau. biet dUQc gidi
h<).n clla moi phan thuy c6 y nghia d:l\.c
quan tr9ng doi voi ph au vien, th\)c
ph au edt phdn thuy pho'i, In mQt
phau chuc va. baD ton 0 ph6i.
true e ll a phe n ang: Phe' nang 13.
cac hoc rang hinh bim cau, co nhl1 mc)t
tui, voi mo vao trong o'ng phc' nang
va cae tie'u phe' quan h6 hap, cae phe' nang
con th6ng vdi nhau boi nhling 16 nhd ho:).c
khcfu khi, moi phe nang eo tU 16 10 nho.
Nhung 10 nha nay trudc kia dUQc coi la ,
nhung 16 do t6'n gay nen, chung xuat
la do bong cac te' bao phe' nang va tf,lO
1Qi cho nhling qua trinh Iy Ian
tran tli phe nang nay sang phe nang khae.
Ph(!' nang 13. nhung hoc nha th*t S\),
nitm viji a trong m9t chat nen SQi chun va
SQi luai cua ph6'i. Moi phe nang co thanh
Hinh 87. Cau trtie ctla phtie h\1p phe nang mao phdi
113
LKhiquan
-3 DOng mach phOi tr<3i
DOng mach pMi phai
-
quan thuy tren phai
Nhanh cua quan thuy trai
Hinh 88, Cay khi phe quan va d(>ng phbi (sa do)
nen bbi mQt biii'u m6 leil dUll (chi co mQt
lop te bao). gQi la bic'u mo ph{{ nang. Cae
phc nang ng;1n e{lch vi:li nhau bdi vach gian-
ph{;" liang (thill1h phe nang). (} ngvdi Idll
moi phi!' nang co dUdng kinh tit 100-300
micron. kich thVdC nay thay doi tuy thea
thl thd vao ho(lc thd ra (hinh 87).
Phue hqp diu true " phe nang-mao
1ll . LCh": Cae plu!' !lang du'<jc gioi h1;ln bbi mQt
pllli'c h(Jp bie'u-trung rnd, phue nay co y
nhu mQt reio can mau-Jlhong khi
(ho(te mau-khi) (nhling bien d6'i Iy eua
1';10 can nay l?t nhung cd chat tnn thudng
clia tinh tn:lIlg gQi la bloc's phf/ nang-mao
1119ch). Phue hc;lp kt tu phia tit long ella phe'
liang tdi long eae mao m(lch mau dUQc cau
t.)O boi nhung thtll1h phftn sau: (1) mQt
/mIff!! ('her.'l hoql n5m d giua khang khi
v.l bii/u ma phe' nang, (2) bilu mo phI; nang,
Tlt bloc dung Iheo lIng Phap 1;'1 slf can Ira. Sl! ng3n can. Sl!
iIc che. khOng ChO mOl hlt\in 1I/9ng nao do xay ra h03c khOng
cho cac mOl tac nMn nhan IYhoa n30 dO ill qua h03c di
chuyen qua .... 1 du bloc 1;'1 do b(mh Iy cua 11m ngan
cim khOng cho lu6ng kinh {II t(f lam nhi .u6ng 10m th,'1"!
11 I
(3) melllg day ella bitfu rna phe nang, (4)
eho'l ruin (subslantia fUlldamentalis) n5m b
giua mang day ella bitu mo phe' nang va
mang day eua Iltji mo mao m{lch mciu, (5)
mallg day eua miji rna mao m(lch, va (6) bew
Lltdng ella tl bila 1ttji lila cu a cae mao m(lch
(ph6'ij gion vach phe' nang.
Ddn V! hinh thaichlie nang ella
ph6i 1.\ eae chum phe nang. Moi ehllm
phl nang la taan bQ vung nhu rna ph6'i ph1,l
thllQc vao mQt tie'u phe' quail ha hap. baa
gom ifng phe' nang, tui plu!' nallg va cac phe'
nallg rnd vao nhung ong va tui nay.
Cae mach milU vi, dilY than kinh
ella ph6i. .
'i'uan ho3.n di? ngnnh mf;lch clla ph6i
thuQc hai I01;li khac nhau: tUQn haem cllltc
nang du't;fe dam bao bdi eae dong mch pho'i
va arlh mq.ch ph6'i, va tuall hoon nuoi
duang bao gom cae dijng m(1ch va tinh
m(lch ph/I quan (hinh 7174. 88. xem them
hinh 92, 94-96, 98).
'" Dng mr;.ch phi/i: Than d(mg m?eh
pl16i xuiit ph:it W tam tha't phdi eua tim,
sa u 1119t dOQ.n thi ehia thanh hai nhanh
cling la nluinh phdi va nhanh trai, di tdi
(':1C !'()n ph{)'i tu:dng ling (xem ehu thieh 12).
C,,'tc dQng mr;rch phdi phdi va trai deu bAt
chea d trude cua pht' quan goc, b5t cheo
nay ('j phia duoi ch6 tach ra phi quan thuy
tren neu Ja ph6i phii, va 0 tn2n cho tach ra
phil qUlin thu,), tren neu la ph6i tra.i, sau do
(!6ng m(lch phdi, n6i chung. di tiep kern
theo v6i cac phi!' qudn thuy va phe' quan
phan thu,Y.
D!}ng mr;tch phdi phdi tach ra mOt
nh{ll1h cho thuy tn'n, nhanh nay l?i ehia ra
5 nh5.nh phdn lhuy; mQt nhanh cho
thu,}! Uiiio. nh{mh nay chi a thanh hai
nhftnh ph6n lhuy, va hai nhfmh eho thuy
dll'eli. tnmg d6 mt)t nhimh la cho phtln thuy
dinh cua thuy dudi va nhanh kia thi chia ra
th,\nh bon nhanh eho cae phdn thuy day.
D(jng m(1ch ph6'i trai chin thanh ba
nh:.'tnh chinh: mQt nhanh eho thuy tren,
nh{ll1h nily l?i chia thanh nam nhanh phon
thuy: mt)t nhanh eho phtln thuy dinh e-ua
th u,Y dudi v,) nhanh euoi eung thi ehia
thanh brin nhimh eho cae phon thuy day
eua thu.y du:di.
'" Tinh mr;rch ph6'i biit nguan til cae
nH.-lllg lutJi mao mq,ch quanh phi nang. Tu
d:ly biit d:iu hlnh thanh cae tlnh m?eh c6
kich thudc bing dhn va e6 dudng di dge IQ.p
v6i (hitlng eli cua eac phe quan ung.
Cuai eung. m{w til cae t'inh mach miy d6'
vilo hai tilth mpch pht/i, mQt tren, mQt dudi
('j mOl ben ph6i; c:ie llnh m(1ch ph6'i tren va
d Illh 6 ell hai phO'i deu d6' vao tam nhi trai
ella tim.
* Turin hoiln nuoi dUd"ng ph6i dUQe dam
b:lo bdi cae dong mqch va linh mq.ch phi quan:
Co hai d(5ng mr;rch phit quan, phai va trai,
deu 1:\ nhanh eua di)ng m(1ch chit ng(1c; til
oy. cae d(ing m(1ch phe' quan di tdi
l1l,l.t sau cun cAe phr/ quan g6C eung ben, va di
"flU \',\0 lrong ph6i qua ron phi/i, chung tach
l"<l nhung nh{lllh nuai dUdng thanh e-ua di)ng
mqch phr;'i va nuoi duong cay phi quan tai
t(1ll C,1e tie'u thu5; pha'I.
Cae linh mgch phit quan m6i ben c6 hai:
t'inh m?ch trude va sau. Tlnh mq.ch phit
quan :;au di a m:)i.t sau phit quan g6C, nhung
khong di kern dt)ng m?ch phe quan, rai d6
vao linh mgch ddn d ben phai, va vao Unh
m(Ich ban ddn tren 0 ben trai; nhung tlnh
m(1ch phi quan trudc cua m6i bEm deu dO'
vao linh m(}ch phdi eung ben vao linh
mc;zch ddn a ben phai va ban dan tren 0
ben trai.
Cae m(}ch bt;Lch huyet e-ua ph6i xuftt
phat W nhung lttdi mr;tch bgch huyet quanh
tte"u thuy ph6'i va htdi dudi mang phdi, til
day, cae b?eh hUYE{t d:1n b?ch huyet
d6' vao nhung hqch br;tch huyet quanh khi-
pht quan, rai tiep tl,le dO' vao nhung hgch
trung thfit trude va sau.
o m6i ph6i deu phan dUQe ba vung
b?ch huyet:
- d ph6'i phai: b?eh huyet til vung tren
duqe dftn ve cae h(lch cqnh-khE quan phai,
b?eh huyet e-ua vung dudi dUQe dftn ve
nhung hq,ch gian khE-pht quan, va b?eh
huyet cua vung giua dUQe dftn ve eac hfLCh
cgnh khE quan phdi va hr;tch gian khi-
pht qudn.
- d ph6i trai, b<;leh huyet e-ua vung tren
duqe dftn ve cae h(}ch cr;mh khE quan trai,
b?eh huyet c-ua vung dudi dU<;le doin ve cae
hq.ch gian khE-pht quan, va b?eh huyet W
vung giUa dUQe ve chu6i hqch trung
tha't trudc va ve cae h?eh niim d dudi ch6
phan doi eua khi quan (d.e hf,Lch gian khE-
phi quan).
Cae day thhn kinh chi phoi ph6i deu
e6 nguan gae W cae dam rot thdn kinh thvc
v(it c-ua ph6'i.
Ph6i va trung that: Hai ph6i deu lien
quan vdi trung thd't qua mat trung that
(ml}t trong) e-ua m6i ph6i, m?-t nay deu
e6 phi mq.c thanh ngan cach ph6i vdi trung
that, mang nay ph-u d be m?-t hai ben e-ua
khoi rna lien ket xd d trung thd't. Cae ph6i
noi vdi trung tMtt bai cac m(1c treo ph6'i
(day chdng ph6L, ho:;ie day chang tam gidc)
va bdi cuo'ng ph6'i (radix pulmoni:;). Ve phfa
trude, trung that dUQe ngi:tn each vdi
khoang ngoai mang pho'i m?e)
115
SOU .H.ldllg !lC. khoimg nay nAm b giUa cac
miwg pho'i thanh etoi xung d hai ben, va co
hinh gi6ng nhu chiec dong ho cat, hQp bbi
hal tnm giac. n6i voi nhau d dinh: tam giac
(ren dUQc gQi la luyitn lIc, tam gwc
dUdi dUQc gQi la tim (ho(tc lim-
mallg nguai tim). Ve phia sau, tl'ung that
clai theo cQi s011g ngl/c va dQc hai ben
Ctln cQt s6ng co c{lC lui cung mang ph6'i (llii
Cilllj.{ phe' mgc slldll-cQi sO'Tlg). 0 ben phiii
Lon c6 llli cUlig gian tinh nUJ.ch ddn-thI/c
quail (ho;)c /lgach gian ddnthl/c quan).
trong khi d ben tnli thi co lui cung gian
chu-tlq/c quail (ngach gion C/ill-th{/c quan).
Trung that
Trung lh{/l (spatium mediastini: khoang
[rung- thiit) In khoang d trong i; llgl/c nAm
giua hai t'llflg ph6'imcmg phOl a hai ben.
Trung that nAm gilla xudng tiC a phia truoe
va cc}t song ngl./c a phia sau. gioi a phia
trcn In fo tren clia Mng ng{/c, va gidi
phia dUdi til cd hocwh. Trung that dUQc baa
quanh bdi fn{lC rieng cua irung tha'i,
nay la mQt cau truc rna lien ke't, va la mQt
b cua nt{lC 1tQi-ngl./c. Tl'ung that chua
cac m:;tch mau, tim, va mang ngoai tim
tam Trung lha't dl1t;jc chia l'a lam
hai phan. la trung lha'[ in/de va trung lha'l
sau, bbi mt m(lt dvng ngang theo quy
uCe nflm d sat m<':'t truck khi quan va ttidng
ung: voi cho bam cua nhung day cluing phi/i
(day chang lamgicie).
Trung that tnroe
7'rung th{lt [ruiJe \:;\i dltQC phan ra lam
hai vung:: vung tren (Itt vung luye;1 ucmach
nUlu) Vft vung duoi (Itt ulmg tim-ho help).
Hinh 89. Chyp X quang d(>ng chu vel i thuoc can quang
(tili lieu cua B$nh vi$n Quan doi Trung uong)
I1()
Vung tuyen mau
Vung tren eua trung thiit trude chua
dung tuye'n ftc va nhung mall Ion n&m
d khoang giua day tim va ne'n c6',
Tuyc'n uc (Thymus)
Tuvitn Ltc 1;\ mot co quan lympho-bie'u
ma vai tro qua trinh mi@n dich.
Tuy{tn Ltc d tre em phat triJn cho Wi tu6i
thi sau d6 thi bt dau thoai tri&n, va
d1.1QC thay the boi rna lien ket rna.
N.m 6 phan tren eua trung theft trude,
tuyen ue c6 hinh va kich thu'dC kha
thay d6i; tuyen c6 hai thu)' kh6ng deu
nhau. thuy phdi (lobus dexter) va thuy trdi
(lobus sinister), n6i yoi nhau bai ffi9t dOJ;lll
(j giua t?-o nell hlnh chu H hoa (hinh 90).
Trong trung tha't, tuyen lie lien quan:
ve phia trVoc voi xztdng zIC va 4-5 d6i
slLiln ttEm cung; ve phia sau, Hin lu'Qt k& tU
iren xuong du'oi, tuyen lie lien quan vdi cac
finh mflch canh tay-dau" finh mflch chll
lren, cung ding mw_'h chll, &;ng mflch chu
len, than mflch pho'i, tim va miwg
ngoai tim (ngor;ti tam mflc); phia hai ben
tuyen lie lien quan vdi phit mr;tc trung thett
va hai dav than kinh hoanh. Trang tnJ'dng
hc.Jp phat toi da, tU tu6i sd sinh Wi 12
15 tu6i, tuyen lic e6 trai rQng Wi vung
e6, va c6 lien quan vdi cae ed dltdi-m6ng a
phfa tn1oe, vdi khi qudn a phia sau va vdi
cae b6 mr;rch than kinh co' a hai ben (d(mg
mflch canh g6e, tlnh mr;tch eanh trong va
day than kinh phii'-v.i).
Tuyen lic du'<;le bao bQc bai mQt baa xd, tu
bao xc! nay tach ra nhung veich ngiin di sau
vito trong tuyen, gidi h::;m nhung tieu thuy
fUJiln lic (lobuli thymi); tuyen lie chia ra lam
hai vung: vung va va vung tuy phan Qu'<;lc
dvd-j kinh hign vi; ca vung va va vung tuy
deu cau bai mo vfmg (mo htdi) chua d1,l'ng
trang mAt Ju'di nhung te' bilD tuyitn Ltc (la cac
t{,' hao lympho nha). Trang vung tuy tuyen uc
con c6 nhung tie'u the' Hassan, cau tJ;lO nen
bdi nhung tit hao bie"'u mo-ludi hQp thanh
nhieu lOp dong Him, moi tie'u the' Hassan
trong giong nhu' m!)t eu hanh tay, va sohl<;lng
cun chung thay d6i thea tu6i va tinh trJ;lng
d!)ng cua tuyen.
Thoai triin tuytn lic bAt d:1u xay ra
dong thdi vdi hie cac chlic nang sinh dl,lc
dftu hOJ;lt dQng, tuy nhien doi khi tuyen
lie vAn ton tai du'di trJ;lng thai tuyen uc
lympho va c6 gay ra tai bien
ngung tim, doi khi chi vi mqt stress nho,
hoac la hEm qua cua gay me toan than;
tru'dng h<;lp nay thi bUQe
phai ph Au dt bo tuyen lic.
Chung tai nh:le IJ;li ding u tuyen lie
thU:dng gay ra nhung rai loJ;ln do u chem ep
nhung Call tJ;lO giai phAu c6 lien quan
gftn, nhat 18 dic mJ;leh mau va cae day thftn
kinh a ben cJ;lnh.
Cae mach mau va day than kinh
cua tuye'n uc
Ding m9ch nuai tuyen uc la nhung
nhanh ben eua ding mflch girip duai, eua
than dtlng mr;Ich tay-dau, cua ding m(lch
duai don trrii va cua dtlng m(lch ngl/c trong
(vll trong).
eac finh mach di kern cac QQng mJ;lch
cung ten theo ehigu ngu'Q"c lJ;li, va d6' van
than tlnh m(lch tay-dau trcii.
BflCh huyet tu tuyen lic Qu'<;lc d.n boi
cac mJ;lch tai nhung hQ.ch bJ;lch huyet du'di
cua nh6m hach tlnh mach canh, cac hach
c(lnh lic, va hfleh phil quan-trung that, roi
sau d6 d5 vao i{ng ngc.
eric day than kinh chi ph6i tuyen lie la
nhanh cua day than kinh phe'-v.i, va nhanh
cua chu6i giao cam c6'-ngl/c, va nhanh cua
day than kinh hoanh.
Phia sau tuyen ue e6 cac mJ;lch mau lOn
thuQc euang m{lch cua tim, nhu' tlnh mflch
chu tren, cung ding mr;tch chll, va than
dQng m(lch pho'i, dOJ;ln du'di cua cac mJ;leh
mau Ion nay deu nAm trang baa mang
ngodi tim (can gQi la bao ha$.c tui ngo(li tam
mflc), nhu'ng dOJ;ln tren cua chung thi d
ngoai ngoJ;li tam mQ.c. Cac mJ;lch mau nay
chiem phftn du'di eua vung tren trung that
tru'de. phia tren, cac m{lch nay l:;li lien
tiep vdi cac mJ;lch mau ldn cua nn c6' (day
e6) baa gom: cac than tlnh mt;Ich canh tay-
dau phai va tnii, cae than tInh mJ;lch nay
hinh thanh bdi cae tInh mflch canh trang
va tlnh mfleh dudi don a moi bem h<;lp nha't
117
Khi qulin ---, ,---Th"IC. qulm
,.;r . lng dlJOi dOn trai
[lOng tanh g60 .0;
..oh
TInh tay-dau trai
DM va TM ngl,lC trong
(vu trong)
,----,---,;- Bao xo (SQi xo)
mang ngoal tim
Hinh 90. Trung Ihal Intdc, phan Iren (tuyen Ltc va quan)
vdi nhau; phia sau nhltng than tinh
nay lit cac nhanh dQng m<;lch xuat ph at til'
cung d(mg chu, bao gam thdn dqTlg
lII(lch lay-dau (than dQng nay se chia
d6i th:'l.nh dqrzg m.gch canh gae phai va
d9ng mgch dUdi dim phiii), dqng mgch eanh
goc trcii, va d(mg mgeh dUdi don trcii (hai
dQng l1lf.lch nay xuat phat rieng re tU chinh
qllai d911g mgch chu). Vi chung Wi
nhnn la cac mau Ion d vung
trc n cua trung that trUoc xep thanh
hai lop: d phia dUoi, lOp tntoc la lJp d91lg
nU:,1ch (bao gom cling drjng mc;z.ch chu va
than drj flg r1lgch ph6'o va lop sau la ldp linh
nU;lCh (bao gom finh mc;z.ch chu tren na m d
" flU va hoi sang phai); ngll<,1C d phia
tren thl lOp truoc 1:'1. ldp linh mgeh (bao
ga m cae tlnh nUJch tay-duu va cac tinh
h<,1p thanh cua dic than nay), can lop
sa ll 1ft Lop d91lg mgeh (bao gom drjng mgch
1 1 t'I
tay dou, d(,iflg mt;lch cdnh g6c trai va drjng
mt;lch dldi don trail. Trong vung nay can co
nhung ht;1ch bt;lch huyet trung that trudC, va
phai thef!1 eua ddy chlillg dqng mc;z.eh
day chang d(Jng mt;lch BOlat) noi gilta
dlioi eung dOng m<;lch chu vdi nhanh
cua than dOng m.!,l.ch ph6i (dOng
ph6i trai); d ben trai, day thun kinh pht-vi
til' c6 di xuong ngt,tc, tdi phia ngoai cung
dqng mg.ch chu thi tach ra day than kinh
qug.t nguqc l:-cii di vong qua dtla:i cung dQng
m.!,l.ch ehti de vito trong va len tren; d
ben phai thl day thall kinh hodnh di tit c6
xuong dqc theo ben phai cua tinh mach
chu tren; phia dvoi quai dQng ml,leh chu
e6 dam rot. thdn kinh thuc vat timchu voi
cae hc;z.ch tim. Quai d(Jng chu xen giOa
d(mg ntt;lch chu lell va d(Jng mt;lch chu
xuo'ng chu ngt,tc), nb.m ngang
trong mQI. phAng gan nhtl dung dqc d
DQng m<;lch cimh g6c trai --,
Dng rTI<;Ich dLf(Ji don trai - --'.-'101
Cac h<;lch b<;lch khf quan ---"",..
Cac h<;lch b<;lch gian khi - quim dllln ----+ ....
Qua,i dQng ch, ---+--
gian
ci, thuy
TInh m<;lch ph6i trtIi dLf(Ji --"e::..
Mtmg ngoai tim (ngo<;li tam m<;lc)
Th\IC quan----\-------"
,--"---Dong mach canh g6c phlii
,.,...-;;'-- Dong dUlii don ph;;
Than dQng m<;lch tay..<fAu
- noh m<;lch chu trlln
c::;, TInh m<;lch chu d1JOi
Hinh 91 . Tim vii nhung mau lI'n CJ vlIng day (nen) tim (nhin tiI phia quan)
c;)nh dLfdng giua, mCli dau cung nay bAt
cheo than dijng mc;zch pho'i nAm d ben trilL
rai di liep ra sau va sang phai eua khi quan
tltdng ll! nhu quai ttnh mc;z,eh dan d ben
phai (hinh 91-96).
OQng e h u d n gl;l' c
DQ'lg mc;z,eh ehu la than d9ng
chin h, nguon goe ella mQi d(lng trong
/if Oufllg dc;z,i tuan holm (can gQi ia tuan
hoiin h{; tho'ng). DQng ehu d ngl!e bao
gom hai dOf.ln:
- quai dijng mc;z,ch chu: bAt d:1u tu La
dijng mc;z,ch chii (ostium aortae) eua tim, va
het d ngang mue sUdn trai ella dot SO;tg
thu 4;
dijng mc;zch chu ngt!c (can gQi la dijng
m(;LCh chii xuong): bAt dau tU sLldn trai ella
dot SO;lg ngl/c thu 4 , di xuong toi LO dQng
mc;z,ch chu eua cd hoanh, ngang mue dot
scfng ngl/c thu 12 (hinh 89).
Quai dQn g ch u
Quai d9ng mc;z,ch chu nm m9t dUdng
vong cung lorn dvdi, nAm trang mi}t
phAng gan nhv dung dQc, trang phang
nay, quai dtjng mf",lch chii. di tu trLlac ra sau
va hdl ehech tit phai sang trai, bao gom hai

- doq,n len: mai dall di cheeh icm tren, ra
trude, va sang phai, tren mQt ehieu dai 34
cm, roi d9t ngQt thAng dung lEm tren
ding tren mQt ehieu dai khoang 3 em, tdi
ngang mue ella khdp uc-sf;ln Sl.tdn trcii
thu nhat.
- doc;z,n ndm ngang: chech ra sau
va sang trai, sao eho trai ella nay
hudng ra phia trLlac can phai thi huang
ra sau. Quai dijng mc;z,ch chu d phia tren,
119
TInh mach canh trong phai
D(.>ng m<;lch dlJUl don phai
TInh mach dum don phai
TInh m<;lch lay-dau phai
TInh mach giap durn cung
TInh mach cM tren
(doan cal Mn trim)
TInh m'i'ch don (Ian)
DOng mach phOi phai
Cac linh mach ph6i phai
TInh mach chu
(do<;ln JI
E>qng
Khi quan
E>Ong mach canh g6c \rai
TInh mach dum don Irai
DOng mach dum don trai
TInh mach lay-dau trai
Quai d(.>ng chu
oay- chAng dng
)(.>ng m<;lch phOi trai
Cac linh mach ph6i Iraj
TMn dOng m<;lch phoi
(doan cat Mn
Than dng mach phOi
cal Mn dU'Oi)
Hinh 92. Trung that tnlcic (phan dum: tim va cac mau lien quan)
"oi chieu cong huang xuong duoi, om lay
d(Hlg nu;teh phi/i, roi sau db d6i huong di
xuong phla duaL trd thanh dQTlg mf,l.ch
chu XU6-11g (con g9i In d(Hlg Tnq.ch chu ngl,fc),
k6 tu ngang muc ml)t ben trai clla than d6t
S('-llg llgl,fC Lhu 4 (hlnh 91, 92, 96, 97).
le n ella q u a i d c} ng c hu
(con g9i lil dijng m q,c h ch u Len): di Wi sat
ben than dQng mq,ch ph6'i va cung voi
than nay h9P thanh cu6-ng dQng m{lch cua
tim, cuifng d(mg mf,lch cua tim giln nhu
hoan toan nbm trong bao mang IIgoai tim
(bao ngo(li tam mgc).
- Lien quan voi bao ngoq,i tam m{1c:
CU6-11g dQng mq,ch dUQc baa quanh hoi bao
thank m(IC cua mang ngoai tim (ngoJ;li tam
bao thanh mq,c cua mang ngoai tim
16t mi)t trong boo x(} ngoq,i tam mq,c, bao xd
nay keo dai len phla tren thea cu6,zg dQng

mq,ch cua tim, bao quanh cac di)ng mJ;lch,
roi lien tiep voi lcJp cia ngoai cua cac
d9ng
o trong baa ngo(Li tam mq.c, di)ng
chu len lien quan vCii than d{)ng m(Lch phd! ,
xuat phat tit 16 dQflg mq,ch plz6'i d Him that
phai, 10 nay nAm 0 phla trudc va hdi chch
sang phai so voi l6 dQrzg mq,c/z chii d tam
that trai. Dc)ng nwch chu d ngay tr:n
nguyen uy da tach ra hai d<jng mq,ch uimh
cho tim, trong dOl;ln nay con lien quan vCii
cac sQi eua dcim ro1 than kink tim.
o ngoai bao ngoJ;li tam mJ;lc, dqllg
mf,lch chit len c6 nhung lien quan sau day:
- ve phia phai: vCii anh m{Lch chit tren,
day thdn kinh hodnh phdi, va phe- fn9C
trung lha-t phai, phe nay che phu ea
mqt ph:1n eua baa xd ngo{Li tam m{lc;
- ve phfa trai: voi ch6 chia d6i cua than
aQng mq,ch phol, voi day chling aljng m(lch,
va vdi phe' m(lc trung thilt trai;
- ve phia sau: voi a(jng m(lch pho'i phdi
va doc h(lch b(lch huye't gian khi-phf/ qudn;
- ve phfa trudC: voi tit n6ng v:'w sau
dQng m<;l.ch chu I!ll lien quan voi xUdng IIc,
cac d9ng m;lch va tlnh m;lch vu trang, tui
cung SUdn-trung thii't clla mang ph6i va
tuyitn lie.
nAm ngang ella quai dQng
ehu e6 nhung lien quan sau day:
- tntdc-tnli tUdng ung vdi phe' m(lc
trung that trai, mi;it trong Clla phd'i trai, va
nhling thanh phdn sau: day than kinh
hodnh trai, day than kinh phit-vj trai, va
eac day than kinh giao cam tim.
- MQ.t sau ngoai phiii: tit phia truoc ra
phia sau, lien quan Ian lU<;lt voi: tlnh m;lch
chil tren (co cung tInh mSl-ch ddn d6 vao a
sau), khi qudn ngl,l'c (ph..n n&m
ngang clla quai d9ng chu to:).o nen mQt
an 16m vao bO' tnii cua khf qWln), day than
kinh qu{it nglff/C trai, dic day thdn kinh
giao cam tim va nhanh tim cila than kinh
ph' vj, thljc quan aO(ln ngI/c (thl,l'e quan
vU<;It qua sang ben trai so vdi bO' trai cua
khi quim, va ij day c6 mQt ch6 do quai
dQng chu de vao), sau th1,l'c quim
eua ong nglfc (se di l!ll tdi mi;it sau eua
dQng dudi don tnii), mi;it ben tnii eua
them aot song ngI/c thu 4, rinh m;lch ban
ddn tren va chu6i giao cam ngifc trai;
- M:;it dudi cua ph..n n&m ngang cua
quai dQng ehu bAt eheo nhung thanh
ph..n sau day, tit phia trude ra phia sau
va til phia phai sang phia trai: nhanh phiii
clla than dQng m{l.ch ph6i (dqng mq,ch phol
phai), ch6 chia d6i eua than a(jng m(lch
ph{/i, n&m 6 ben trai cua duO'ng giua, dQng
m(lch phi/i trai, phe' quan goc trai;
.M"i;it dudi cua quai dQng mt;leh ehu nbi voj
eh6 chia d6i clla than d9ng ph6i b6i day
chang aQng m(lch, la mQt ong Xd, di ttch eua
ong a9ng nU,Ich trong thO'i ky ph6i thai.
Tit Ini;it tren eua ph..n ngang quai
di)ng m{l.ch chu tach ra ba nhimh dQng
IOn: tit phia truoc ra phia sau la:
than ang mq,ch tay-aau, di chech len sang
phai, d phia truoc khi quan, d(Jng m(lch
canh go'c trai, di lE!ll tren b phia ben trai
cua khi quan, va d9ng m(lch duJi aon trrii
di len 6 phia ben trai cua thl,l'c quan.
N&m giua than dljng mq,ch tay ddu va
d9ng m(lch canh goc trai la tam giac m(lch
trudc khi quan, trong d6 c6 d(Jng m(lch girip
dudi cling Neubauer (arteria thyreoidea
ima) khi c6 d9ng nay, m9t hr;ch b(lch
huytt gian khi-pht quan, va doi khi mQt
m&u tuyerz gicip l(lc ch6.
Giua d9ng canh goe trai va d9ng
duoi don tnii la tIl giric Bourgery, tU
giac nay gidi ho:).n phia truoc b6i a(jng m(lch
canh goc trai, phia sau bal a{)ng m(lch dudi
aon trai, phia dudi bai quai d(jng m(lch chu
va phia tnn bdi tinh m;lch gian suim tren
trai (trong til giac nay, day than kinh pht ..
vj bt cheo day than kinh hodnh trrii).
DQng chu ng\1c (DQng ml.lch
Chll xuong)
D(jng mftch chil ngI/c (dQng m<;l.ch chu
xubng) bAt dau tit mi;it ben trai cua thfin
aot song nglfc thu 4, tiep theo quai a(jng
m(lch chu (hlnh 94, 96).
DQng mt;lch chu ng1,l'e di tit tren xuong
duoi trong trung that sau, dQe thea biJ trrii
cua c(jt song ngifc.
DQng mo:).ch chu ng1,l'C chui qua 16 a(jng
m(lch chu c-ua Cd hoimh d ngang mitc dot
song ngljc thli 12, roi d6i ten thanh a(jng
mgch chu bVng.
Trang trung thfi't sau, dQng m<}.ch chu
ngl,l'c la thanh phfin nAm d phia sau nhat,
cung voi ong ngI/c, va c6 nhung lien quan
nhu sau: ve phia trudc, kJ tit tren xuong
dUdi, d9ng ml}eh ehu ngl,l'C lien quan vdi
cuo'ng ph& trai, day thiln kinh phe:vj trrii,
thljc quan aO(ln nglfc, va tui cling gian chu-
thifc qudn eua mang ph6i; ve phia sau,
d9ng mo:).eh chu ngl,l'c lien quan voi cac aljng
m(lch gian sUdn, cac dQng nay xuat
ph at tit mi;it sau eua ehfnh d9ng ehu
ngl,l'C, chu6i giao cam ngl.fc trai, day thiln
kinh t(lng Idn, cac t"inh m(lch brin ddn tren
va dUOl (cac tInh ml.lch nay di ngang qua
121
duO; d6n phai _ -"'"
Day kinh hoanh phili
Than dng mach -,p.:..-"c,
Iay-d'u
TInh m<;lth tay
phai

chu trim
r.

quan
t {)(log dum d6n trai
"i'" rr--'-:l''--,,-- Day than kinh trai
_ - IT"" trai
than kinh ph6-vi trili
-I Day than kinh
_ _ nglJQC thanh quan
Day chIng dOng mach
1:--_.=-'--- Day than kinh hoanh trai
_ .. Sao XO' mang ngoai lim
Iii .... tam
,
Hinh 93. Trung that tntc1e (phan tren, cae lap mau, lien quan)
Day than kinh phai
nnh mach dan (Ianl
f--:--:---:::- Quai dQng m{l:ch cluj
chIng dOng mach
ph6i trili
Than dng m<;lch eM
Cae fjnh m(l:ch ph6i
trili tr6n va duOi
PMi phai _ __ __
Th,!c quan nglfC - c---Cr---'---,---t'
- ... --t----'\- Day tnan kmh
Irai
E>(mg mach chu ngvc
,
(DM chu xu6ng)
Hinh 94. Trung that tntc1e (sau khi dii cat tim khoi cae mau -lien quan)
122
sau clm d(>ng chu ngt,tc Hin h.tQt d
ngang mtic dot song ngt,tc thti 6 va thti 7
hO:1C 8, db LInh mach ddn d ben
ph;ii), qua nhung thanh vila kEi tren,
dng mt).ch chu ngt,tc liEm quan voi cqt song
ngr,tc: ve phia ben trai, d(>ng m?ch chu ngl:!c
dtiQc che phil bih phl m(lC trung that trai;
ve phia ben phai dng mt).ch chu ngl:!c liEm
quan vai bd trfl.i cua lhljc quan; tren suot
dQc dUdng di, d(>ng rnJ;lch chu ngl:!C deu lien
quan vai ong ngljc, ang nay til vi tri sau-
(!(mg mqch chu d phia tren, dan dan xuong
phia duoi thanh vi tri sau-thljc
quan. d vi tri nay thl ong ngljc di d giua
dt'jnM mr;Lch chu va tlnh mqch ddn.
Dng m<;lch chu ngt,tc chui qua lo d{}ng
nu;u:h chu cua cd hoiwh xuong by.ng, 18
nR)' gioi bdi cac sQi gan, xd, cung,
kh6ng co gian dU<jc, nilm giua hai trl,L chinh
cua ca hoanh, va d ngang mtic do't so'ng
ngljc thu 12.
d dO'im cd hoanh thi ve phfa truoc d{}ng
nu}ch chu ngr,tc lien quan voi thl/c quan,
th\.jc quan cung chui qua l6 thl/c quiin cua cd
ho{wh de xuong bl,lllg 06 tht,tc quan cua Cd
hoil.nh n:lm ngang rntic dot song ngljc thli
10). va ve phia sau thi1ien quan. voi than dot
S()ltg ngl/c- thti 12 (xem them hinh 110, 113).
Cac nhanh cua d9ng m(lch chu ngljc
(d(mg mq,ch chu xuong) dUQc phan ra lam
hai nhom khac nhau:
* eric nhcinh tqng gnm co cac dQng
m:,lch phe quiin, dQng m<;lch tht,tc quan, va
cae dQng mt.leh trung tha't.
Cae d(jng mt;Lch phl quan: thudng co
hai ctng mf;leh ph quim phai va trai, tach
ra til phan tren eua d9ng m(1,ch chu ngl,tc
tit trong eua cung d{}ng mr;lch
chu), rni di tai truoe cua eac ph' quan
ROc tlldng ung, d6i khi tdi m$.t sau, va di
sau van ph6i qua ron phd'i phan nhanh d
tl'(mg pho'i.
- Cae d{}ng m!ch thl/c qudn: co tit hai
tai hon d9ng mt.leh, tach ra W m$.t truac cua
d(mg m!ch chu ngl,tc, eac dQng m:;Lch nay
noi tie'p Val nhung nhcinh thl/e qudn cua
d9ng mr;lch gicip dudi, Vdl eac d9ng m(lch
ph' qudn d phia tren, va noi tiep voi nhilng
nhanh cua d9ng mQ-ch hoanh dudi, va
dqng mQ-ch vanh vi (dqng mg.ch vi trcii) a
phfa duoi.
- Cac dqng m,!ch trung that: 1a nhung
dQng m:;Leh nho tach ra tu m$.t truoc
dl}ng m(lch chu. ngl/c tdi nuai mang
ngoai tim tam mang pho"i (phe
va cae hq,ch bg.ch huyet d g:1n.
Nhung nhanh thanh ngljc: la nhung
dl}ng m9-ch gian sUdn ChU
16
. Cac d9ng m:;Lch
nay thudng co tit 8 den 9 d6i, In nhilng
dQng mJ;lch cua 8 den 9 khoang gian sUdn
duai eung (nhilng dQng mJ;lch cua hai ho(le
ba khoang gian sUdn tren cung la nhanh
cua mQt than chung gQi la than di}ng
m(lch co'-gian sl1dn, m(>t trong nhung nhanh
ben cua d<5ng m(1,ch dudi don). Cac dpng
m{Lch gian sUdn chu tach ra tit mi.it sau cua
dQng mr;lch chu ngl/c d hai ben dUdng giila,
khi di toi d:1u sau cua cae khoang gian sUdn
thi co eac tlnh m{Lch gian sudn di kern, eac
d9ng mqch gian sU:dn chu di ra phia truoc,
tiep noi voi cae d(mg mq,ch gian sudn trudc
la nhanh eua dQng mr;leh ngl/c trong (ho$.c
vu trang).
DQng ph6i
La mQt dl}ng mr;lch chuc nang, co
Vl,l d.n mau tInh m:;Lch (mau do s.m, ngheo
khi oxy) tu tam thi{t phdi cua tim len ph6i
dUQc cung cap them oxy tu kh6ng khf
thd vao. DQng m(lch pho'i bao gom m9t than
chung va hai nhanh do than chung nay
tach ra 18. nhanh phai va nhanh trai
l7
, We
18. cae d(Jng mqch ph6'i phai va dt;ng mqch
phifi trcii (hinh 71, 88, 92, 94, 107, 113).
16 fJ9ng gian su'On tach ra tU d(lng mf;lch chu ngi/C thi
99i I.l! dng gian su'On chu (hoiilc saul. cac dng mach
gian sllCln tach ra tU dng m{lch ngi/C trong thi 99i la cUing
mf;lch gian S!10n trUOc.
'I Xem them chu thich 12.
12:3
E>inh mang phOi
XU'ong sU'O'n th(r I - -,:';
Chulli than kinh glao cam nguc
OM_ TM va day TK gian SI.J(Jl1
Khi qufm
Thu, quan *"..::.<
Dnh mach don (Ian)
f----8ng duO; don phai
--Ti"nh mach cimh trong
Dnh dudi don phai
Can wong Ltc
TMn dOng mach tay-dau
E>Qng mach ngU'c Irong (vii lrong)
Dnh tay-dau phai
mach tay-dau trai
t- Day than kinh
Day than kinh hoanh
Dnh mach chu Iren
Mang ngoai tim tam
Dnh phOi phai
Co hoanh
Hinh 95. Trung that (nhin W phia ben phai, sau khi aii cat bo phoi phai)
Th .i n d<} ng m\tch ph6' i
Thein dqng nt(Lch phOl xuat phat til l6
dql1g m(tch pho'i cua tam tha't phdi cua tim,
10 nay n5.m d dinh eua mQt ngach gQi 18. non
dqllg l1uJ-ch trang buong tam that phai. Mdi
dtiu til xuat phat, than dQng m:;tch
ph6i di lE'm phfa tren, huang ra sau va sang
tn'll. lam thanh mc)t dUdng cong hefi lorn ve
phfa sau va sang bm phili, om lay m:\\t
tntac-tnii eua dqllg mfJ-ch chu len .
Than dQng ph6i t!}n cung
citch chia thanh hai nhanh, hai nhanh cung
nily hQp VOl nhau thanh mc)t g6c rat tu; eho
chia d6i eua than dc)ng m:;tch ph6i nAm d ben
tnll cua dUdng giUa than ngudi, each cho
phan doi cua hhi quan 2cm ve phia dudi.
124
Than dQng m:;tch ph6i til xual
phat khi di len phia tren thi d(mg
m(Lch chu len va eung voi dQng m:;teh nay
thanh cuo'ng dqng m(Lch (euong dc)ng
cua tim).
trong baa ngogi tam mfJ-c, than
dc)ng ph6i lien quan vdi dqng mgch
chu len (mdi dftu nfim d phia sau thfm dQng
ph6i, rai len phia tren thi a phla
ll'udc-philli cua than nay); vdi hai dqllg
mc,zch udnh tim chl;ly til sau I"a trudc d hai
ben eua than dQng ph6i, va vdi nhung
nhanh cua dam rOt than kinh tim.
Thong qua baa ngogi Uim Tnc,zc, than
dQng ph6i lien quan vdi nhung thanh
phftn ben ngoai mang tim nhu sau:
DOng mach dum don trai
E>lnh ph6i
TInh m<;;ch du6i don trai
Can xl1ang Ltc ----.{L..
6ng ng"e
DOng mach cimh g6C trai - -.'-
TInh mach tay-dau IF-II
DAy than kinh hoanh
DM va TM ngl1c trong (vu trong)
Day chAng dQng m<;1ch
DOng mach ph6i tn'li
Ph. ,",.,
MaflQ ngoai tim (ngoal tam mac)
TInh mach ph6i doo
Cahoanh-.< .....
..-..,--- Dqng m<;1ch gian suOn tren cung
__ DM, TM va day TK gian Sl10n
!4-.l.--- DOng mach du6i don
;.;.j"'r-1, Qual dOng mach chu
Day than kinh phe-vj
,-=;".*- Chulli than kinh giao cam ngl1c
Hinh 96. Trung that (nhin t([ phia ben t"ii, sau khi 6a cat bo phOi trai)
_ ve phin tnloe tu tnioe ra sau (tu
n6ng- viw co th;\nh tl'l{OC (x/iUllg
li(", dO',ttl trollg eua stliJrl thu hai,
idIOM/I-! gion slldl! tlut hoi ben tdi. than
d(II1K m:.\(-- h pho'i doi chieu len thanh ng\fC
nil lll tl'ung khoang nay). va t'inh
m;,\(' h nKl.fe trong (vu trong:) bim trai, lui
('1111# .-:lldll-trllng thii't eua m,\ng ph6i. bc':l
tnidt, cua ph6'i lnii va philn ben duoi tllye'n
Ife. d dlioi va sau nua co llnh I1Iqch
pll(jj dllal;
. \'e phia phai. th[w d()ng m0.ch phoi
111:'11 (juan voi tlnh II/(lch cllli tren d ngoai
hao mang ngo:li lim. voi day thart killh
IwolIl! ph:ii va phi!' mqc trung lhitt phai:
. ve phfa trai than d{:tng lll0.ch phoi lien
quan voi phe'm(lc trung tho'! tnli. phdi trai.
day than kinh hoiUlh trcii;
ve phia tren. thim dqng ph6i
lien quan cho chia d6i ella chinh no va voj
mi)t dubj cua quoi d(jllg mgch chu. dQng
ph6i dUQc n6i vbi nll)t duoi cua quai
d9ng m:).ch chu boi day charll! dQTlg r1H;ICh.
DQn g p ho i plul i
Ul nhanh cung phili cua than dong
m(lch phi;i. co V\l dtra mau tlnh nwch
(milll do sam, ngheo khf oxy) len ph6i phat
(di)ng Jn0.ch ehuc nAng). xuat phut
eua d9ng m0.ch phoi phili nlim d phia trai
cua dudng giva thfm ngucli. hau nhu liep
l \,l C ng voi dQ1Jg m(lch pho'i trcii,
125
D(mg lllQ-ch ph6'i phiii c6 hai do an: dOQ,n
ll'u'd('-cwrng phdi di ve phia ben phai. hau
nhtt n,\m ngang, tren dudng di ngAn nay n6
b,"lt cheo 0 phla sau dOQ.n len eua quai dQng
1Ii(;H:h chu, va linh mq,ch chu tren; dOQ.n tiep
then 1:1 dO(In cw'/ng phdi thi c6 lien quan v(ji
nhllng thimh phrtn khac cua cuong pho"i
phai nhu dii m6 til d ph{in tren.
Dong nwch ph6i trai
. .
Ll nh,,'mh cung tn'li eua than dQng
mQ.ch phf/i. e6 V\l duo. mau tlnh
len phtii trai, do d6 18. d(jng mq,ch chue
nang.
Diem xuat phiit cua d(>ng m<}-ch ph6i
teil} hAu nhu lien tiep v(ji dQng m(lch phdi
phor. vii du<je n6i voi cung d(mg mq,ch chu
b6'i day ch6.ng d(5ng nUlch.
D9ng llll.ieh ph6i trai cung dUQc phan
Jinn hai ngoai-ro'n phi/i di l:;ti
g<-1n bd tn?n eua phd' qudn goc trai, nhung
kh6ng Vlf<;lt qua len tren bo nay; tiep
theo lft dogn ro'n phdi, a nay d(ing
111{1.eh di thea 1119t duong cong 16m ra truck,
'laO trong va bAt cheo phia sau eua ph{[
quail thuy tT/in trai.
Tinh chii tren
La them nnh mach thu nhan mau nnh
mQ.ch ella h:1u he't' be) phd'n tren cd
hoiwh eua than ngudi: finh mg,ch nay kh6ng
c6 van (hinh 91, 93, 95, 98, 107, 116, 117).
TInh /nr;rch chu tren bat dau d phia sau
eua hi:! dual s!ln suifn thu nhd't ben phili, sat
bd phni eua xudng uc, ngang v(ji mue eua
dot S611g ngl(c thu hai. TInh mf,lch ehu tren
dU(.ie hinh thanh do hai than tlnh nU;lch tay-
dau phdi va trai hQp nhat voi nhau: thdn
tu)'-dau phai h,lu nhu dung con than
ta,v-(ttiu trai thi di rat eheeh til tren xu6ng
(hi6i va tu tdli sang phai g$-p than tay-
dUll phdi.
TInh nt(lch chu triht c6 dUdng di gan
thiing dung va t$.n eung d thanh tren cua
tdm nhl phdi, bdi mQt 16 kh6ng e6 van; 16
nay ehieu len thhnh ng1j.c truoe tuong ling
v(ji (Viu truoe cua khodng gian sudn tha
12G
hai ben phai; chieu len thanh ng1j.e sau thi
16 t1.iong ling voi dot so'ng ngl/c thli 6, hol}e
voi bd tren eua dot :"'(/ng ngl(c thu 7.
Tinh m(leh chu tren ndm d phan tren
eua lrung thf[t trudc, cQ,nh dzLdng giiia ve
phia ben phai.
Hai phan ba tren cua tInh nt(lch chu
tren nitm ngoai bao ngo(li tam mQ,c, con
mQt philn ba duoi thi a trong baa.
Dot;ln ngoai bao ngot;li tUITl ITlt;lc
Tinh mg.ch ehu tren e6 nhung lien quan
nhu sau:
Ve phia truoe, kc tit nong toi sau,
ti:nh mQ-ch ehu tren lien quan vdi tii.'m uc-
szLdn, d(mg mc;rch va tInh mg.ch ngl(c trong
(v11 trong) ben phai tui ciing SUdn-trung
tho't trude cua mang p h5i phAi. vung luy{n
ue (We 18. hinh tam giae tren eua trung
tha't truoc).
* Ve phfa sau lien quan eua tInh mf:lch
ehu tren du<;!e ph an thanh hai dOQ-n
tren va duoi, gidi h0.n giUa hai d00.n 18. quai
tlnh m(lch ddn, d6 vao sau cua nnh
m0.eh ehu tren. d tren quai nnh m/!eh ddn,
phia sau tlnh mQ-ch ehu tren c6 chuoi hr;rch
br;rch huye't cr;rnh khi quan ben phai (trong
d6 e6 h(Ich quai tlnh mQ,eh ddn); d dOQ-n
dudi quai tlnh m'.lch don, nnh mQ-ch ehu
tren lien quan vdi philn tren eua cu(/ng phdi
phdi (bao gelm: phe' quan g6c ngoai
euang, dQng mQ-ch ph6'i phai, tlnh mQ-eh
ph6'i phai tren); eu6ng ph6i phai con e6 day
than kinh phe'-v.i phili bAt cheo d phia sau.
* Ve phia ben phiti: tlnh m<,leh ehu tren
lien quan vdi day than kinh hoimh phdi,
chu6i than kinh giao cam ng!1c ben phiii va
ph/t mq,c trung that ben phai.
Ve phia ben trai, nnh ehu tren
lien quan v(ji d(mg mc;rch chu len va voi
philn tren dQng mQ-ch chu eua ngach gian
tlnh-dQng mr;rch chu. Ng:ieh nay 10. m(lt
khoang gidi hQ-n phia ben phai bdi tInh
mr;rch ehu trfin, phia ben trai bdi dQng mr;ch
chu len, phia tren bai than tlnh mc;rch ta,Y-
driu trai, va phia dudi la bao thanh ntQ,C eua
mang ngoai tim.
trong bao ngol;li him
Tinh m",eh chu tren lien quan v6'i baa
ngo(}-i tilm m(lC va qua baa nay lien quan
v{ji nhung thanh phftn sau day:
QUil hi t(lng eua bao thanh mq,c mung
ngaai tim, tlnh nwch ehu tren licn quan voi
tam nhl phdi d phia tnioc va voi da{ln trang
ngo<:li tam m{lc cua finh m(l.ch phdi phiii" a
phia S:lU. cling qua baa ngoQ.i tam m(,lc, nnh
In,.,ch chu tren lien quan voi m?t duoi cua
dong nu;u;h phtJ'i phdi.
Qua hao ngo(l.i tam m(lC, finh mf,lch chu
tren lien quan voi nhung thanh philn sau
U[lY: phfa t1'u:oe voi khoang gian sudn thu
hai; phia trai voi ngach gian llnh-d(Jng
mach chu, ndm (j giua tlnh m{lch chu trcn
Vll dQng m",ch chu len; phia phai voi day
thdn kinh hodnh phdi, phe'mrte trung that
ph'li: va phia sau voi curIng phdi phdi (g6m
ctQng nwch phbi phai, phe quan goc phai va
t1nh m{lch phoi tren phai).
Vung tim-mimg ngoai tim
(Vung tim va ngo?i tam m?c)
DlfQC gi6'i h<;ln: d phfa tr11'oc bbi phan
du'oi thanh ngl/c lrude; a phia d11'oi bai ed
hoanh; Ci phia ben phiii va ben trai bbi eac
phi/ mqc lrung tha't; d phia sau b6i mQt
ph6ng ddng ngang thea quy uck di qua
ngay phia truoe ch6 chia t16i clla khi quan;
va 6 phia tren bbi mQt mi.J.t phung nam
ngang thea quy u'oe di qua ngay tren day
(nAn) tim.
Trang vung nay eua trung tha't trl1de co
tim vf, ngoai tim.
Mang ngoai tim
18
(Ngoai tam m?c)
Mdng ngoiii tim cung gQi la ngoQ.i tdm
III(lC Ii" mQt tui xd-thanh mq,e, baa bQc xung
'S COng giang nhLl mimg phOi con chlr;lc gqi Iii phe mac, mang
Ilg0(ll lim con goi Iii ngo?i lam m?c, hai Ihu*t ngli nily dl1dc
slJ dung lhay dOl eho nhau tuy linh huang. va kh6ng anh
hUdng loi y nghia eua cum W.
quanh tim va ffi(>t ph:'in eua nhung
mau IOn lien ket voi tim d gan day tim.
Mdng ngodi tim (ngo(li tam m(lc) g6m hai
thanh phfin:
- baa ngaai Iii. mQt baa xd, gQi la bao xd
mang ngoai tim haf,ic baa xc! ngo(l.i tilm m(lC
(pericardium fibr-osum).
. baa trang (sau) hQp bCii hai 1a thanh
mQ.c lien liep voi nhau, B"Qi lil baa thanh
mQ.c mang ngodi tim ha$c baa thanh mq,e
ngoQ.l tam mq,c (pericardium sero!;um).
Bao xd mimg ngoai tim
Baa xd mang ngoai tim giong mQt tui
hinh non, voi day d phia duoi, nAm tren
trung tilm gan eua cd hoanh (pars
diaphragmatica: phan hoanh), va mQt dinh
huong len phia tren, d day bao xd lien tiep
voi lrJp ao ngoai cua eac mQ-ch mau IOn lien
ket voi day tim. Nhung m(it ben (phiii va
tnii ) eua baa xd lien quan voi phii' m(lc
trung thil't, phe mSlC nay che phu m$t ngoai
eua baa xd d6ng thai phu luan ca. eae day
than kinh ho(wh, tren dU:dng day than kinh
nay di tU tren xuong cd haanh cung voi cac
mQ.eh ngo(l.i tilm mQ.c-hoanh. M$.t sau eua
baa xd mang ngoai tim giap voi thl/c quan
va dQng mt;Ich chll ngl/c (par!; vertebralis).
M$.t truoe cua baa xd lien quan voi mang
ph6'i va ph6'i (pars retropleuro-pulnwnaris)
va m9t phan lien quan tnte tiep voi thanh
ngl!e trudC (pars extrapleuralis), thong qua
tam giae du'oi d vung sau XUdng de.
Baa xd mang ngoai tim ket noi voi
khung xUdng cua l6ng ng1j.e va nhung ed
quan Ian c*n b6i nhGng day chilng mang
ngoai tim (day ehiing ngoQ.i tam m(lc). Cae
day nay co phan thanh ba IO{li:
day ehing zle-mang ngoai tim, hoanh-mang
ngoai tim, va crt so'ng-mang ngoai tim.
Ngaai ta eon c6 nhung day chang phl,l khae
(hinh 90, 93, 96).
* Cac day chftng uc-mitng ngoai tim
(uc-ngollli tam mQ-c): co hai day tren
va duaL
- Day ehiing ucmang ngoai tim tren:
mQt d.u bam VaG can xlidng UC, phia d11'oi
l27
cho bam cua cd uc-giap, m9t afru bam
bao xd mang ngoai tim d ngang muc cac
mi.,eh mal! lon, thvc ra la mQt day chling ci/-
mang ngnai tim;
- Day cluing u:c-mang ngadi tim dllai: ai
tV driu du"oi Xu"dng uc va til mui I1c toi phfrn
dVOI eua baa X(J ngor;zi tam mr;zc.
* Cae day ehAng hoanh-mang ngoai
tim h\ thanh phan cua m(Jc nQi-ngr,tc, m?c
nay baa gam mQt lop rna lien ket rna duoi-
ph&' m'fc vii mQt lop ma lien ket s(li xd, ket
n61 ybi 1116 X(j cua bao xd nga(Ji tam m(Jc,
u.10 t.himh ba dAi S<;li xd dai ben, d6 la nhung
day chling hoanh-mang ngoai tim, rna cac
uJ.e gd. rna tn co ph.n hdi khac nhau.
- ddy chdng haanh-mang ngaai tim
tn/de: Wdng ung voi vung trui'lc cua etay baa
xl1 /liang ngoai tim;
- ddy ch6.ng hoanh-mang ngaat tim
phdi: ehe phu mQ.t sau-ben cua tTnh mQ.ch
("hu dlkii;
- day chdng hodnh-mang ngoai tim trai:
khi c(J khi kh6ng, nam d phia sau-trai cua
day bao xd mang ngoai tim.
* Cac day chAng cgt song-mang
ngoai tim: nguan tU din trudc song
(m0c tnioc song) tren mQt dai db.i tit etot
song c6' thu 6 toi etot s6ng ngljc thli 4, rai di
t{ji b;l.m vao baa xd mang ngoai tim d ph..n
d ben ph8.i thl ch6 bam d phia tren
clioonu pho"[ phdi, con d ben trai thl ch6 bam
18. hai i;i xd bao quanh cung etQng m(Jch chu.
* Cae day chAng ph\!: ket noi bao xd
m:.\ng ngoai tim voi cac ed quan Ian c6
the' k@ ra cac day chling khf.qudn-mang
IIgoai tim. phil quan-mang ngoai tim, thlfc
l/udll-mong ngoai tim. Mg,c giap-mang ngoai
tim b mQt bi} ph(m eua m(tc c6' giiLa (fascia
colh l1ledw), cling dU(jc eai b mQt day eh:lng
ella //lang ngoai tim (ngor;zi tam mg,c).
quan cua bao xd mang ngoai
tim: baa xd manu ngoai tim bao bqc hAu
nhu toan bQ tim tru phan tren cung, 6 day,
bao x(j di len phia tren bao b9C quanh cae
miw Ian eua tim. Bao xd mang ngoai
tlm co nhung lien quan voi cae thanh ph.n
Jan nhli sau:
- vg phia truoc: d phan dlioi bao xd lien
quan voi thanh ngt!c trudc, mang ph8i, va
pho'i, 6 ph.n tren thi lien quan voi tuyen I1c;
- ve phia sau: bao xd lien quan voi cac
thanh n:lm trong trung thilt sau, d1)c
la lien quan trl!e tiep voi thljc quan;
- ve phia hai ben, lien quan voi phe' mr;zc
trung thflt va lbp rna lien ket long leo nflm
giua mang ngoai tim va phe mQ.e, trong aD
c6 eac day than kinh hoanh, va cac et!)ng
mg,ch, tTnh m(Jch hoanh tren;
. ve phia dlioi, bao X(j lien quan v{ji
trung tdm gan cua cd hoanh (trung tam
hoanh) , va thong qua cd haanh. bao xd lien
quan voi mQt s6 t:;tng trong 6 bl,lllg, aQ.e
la voi d(J day rna trong mQt so tinh trQ.ng
ly eo lao cd sb ella h(Ji chl1ng d(l
day-tim (hQi chung vi-tim) co d;lJ.c tfnh Ia
dau tim giang nhv nhai mau cd tim khi eo
rai lo1}n hOQ.t dQng d dQ. day;
- b phftn tren cung cua bao Xd, thl CilC
m;lJ.t sau, tntoe (uc-su"dn) va hai m*t ben
lien voi nhau tSlo thanh mQt bao
(capsula pericardii: bao nga(Ji tam mQ.c), tv
day, cae et(mg m(Jch chii va etJng mg,ch phe)'i
chui ra khoi bao xd, va tlnh mg,ch chu tren
di vao baa. a phan nay vi baa xd nga(Ji tam
mg,c keo dai mQt do:;tn len thanh eua etQng
mr;zch chll, nen hinh thanh ngach dQng
m(tch chu (recessus aarticus).
Bao thanh mang ngoai tim
Cilng giang voi cac thanh khac, baa
thanh m(Jc cua mang ngoai tim baa g6m hai
i3. lien tiep nhau: la tr;zng, con g9i Ia mang
tren tim (epicardium: thllr;Jng tam m(Jc), bao
b9C xung quanh va dinh sat van mQ.t n$oai
cd tim, va lei thanh (pericardium serosum:
mang ngoai tim thanh mr;zc) 16t m.$.t trong
ella bao xd mang ngoai tim.
Giua hai la tg,ng va la thanh la mQt
khoang ra't gQi Ia d mang ngoiii tim
(cavum pericardii: 6' nga(Ji tam mQ.c), trong
6 nay co chua m9t so lli<;lng rftt nha thanh
dich chua albumin, lam eho d(lng
cua cd tim d trong bao au"<;le de dang (h1nh
97, 98, 99).
DOng mach canh g6c Irai
Than mo\ilch tay-dau
D9n9 mo\ilch ph6i phai
MOi vao
xoang nganQ Theile
TInh mo\ilch chu tren
Cac Unh mo\il ch phOi
phai Iren va duOi
TInh mach chu dlJOi
D9n9 mo\ilch dlJOi don Irai
Quai dOng mach chu
D9n9 mo\ilch ph6i Irai
Cac linh mach phoi Wi tren va diJOi
Xoang chech (Haller) ngoai tam mac
Bao Ihanh mo\ilc mang ngoai lim (Ia thann)
Bao xa mang tim
Hinh 97. Mimg ngoai tim tam
(nhin tl1 mat ben trong. sau khi dli cat ren tim ra kh6i cae m"eh mau Ian)
Khf quan
TInh mach tay-<1au phili
Day IhAn kinh phe-v!
TInh mo\ilch chu Iren
Mui chi vao
xoang ngang Theile
Baa Ihanh mo\ilc mang
ngoai liro. la tang
TInh mach phoi phaf tren
TInh mach ph6i phili dlJOi
./
Day than kinh qual nglIQC Ihanh quan
, -tr- - TInh mach tay-<1au Iral
Day Ihan kinh hoanh
8M va TM mang ngoai tim
Dng mach phoi trai
mo\ilch phoi phai
TInh mo\ilch phoi Irai Iren
TInh mach ph6i Irai dlJlJi
Xoang chech
(Haller) mang ngoai tim
Bao Ihanh mo\ilc
mang ngoai tim. la thanh
Hinh 98. Bao xd mang ngoai tim tam (Cae lien quan ben trong)
129
La t{lng va 113. thanh cua bao thanh m{lc
lien tiep vdi nhau, va 0 ndi chung g<}p nhau
thl hinh thanh cac tili cung mang ngoai tim
ho;3.c xoang ngot).i tam mo:).c.
Nhu V?y, sau khi phu ml)t ngoai cd tim
cung cac ding mr;rch va (inh mr;rch uunh tim
num trong riinh uanh d giua hai ph.n nhi
vi\ ph&n that, thi lei tr;rng (hoi;ic mung tren
tim) tit phia dinh tim di len phia deiy tim,
tile Iii. phia co cae cU6'ng mr;rch bao bQe
mot phan cae euang nay. Co hai cuang
m{lch ia: cuong ding mr;rch d phia trtidc bao
gam d(lng mQ.ch chu va ding mQ.ch phdi, va
cUfJ'ng (inh mr;rch d phia sau baa gam tlnh
mach chu tren d phia tren baa xd mang
ngoil.i tim, tlnh mq,ch chrl dUdi d phia dUdi,
di tll 10 tTnh mach ehu eua cd hoanh len, va
eac (inh mr;ch' pho"i (hai tinh m{lch phfli
hai tlnh m{lch ph6i trai) deu d mi;it
sau clla day tim.
Mang tren tim (epicardium: thuC/ng tam
mr;c) tuc In la tQ.ng cua baa thanh mq,c
mang ngoai tim di tu m$t truac tim len
phia trcn va phu m$t truae ella d(jng mr;tch
chu len, d ben phai, va m$t trudc eua ding
mach pho'i d ben trai tren vung day tim. Cil
hai d9ng m{leh nay duqc bQc chung trong
m9t dOG-n clla thliC/ng tam mq,c (la tr;tng), la
nay di len tdi ndi baa xd ngoai mang
tim lien tiep vdi ldp ao ngodi clla cac d9ng
mi.lch tren, thi tu tniac clla ding
mr;Ich chu len qui.it nguQc phu m<}t trong
baa x(], t{lO nen lui cung trlidc-d{)ng mr;rch
chu (ho?c xoang trudc-d(3ng mr;Ich chu), con
ph.n mr;Ic tren tim phll trttac d(jng
mr;rch pho'i thi cung va tili cung duqc
hinh thanh gQi la tui cung trlidc-ding mr;tch
ph(/i (ho?c xoang trlidc-d(jng mr;ch phi/i),
hai tui cung nay dUQc coi vi tri lien tiep
giua lei tgng va lei thanh ella bao thanh mgc
mung ngo:\i tim. Nhtt ding mr;Ich chu.
len va d(3ng mgch ph6'i duqe baa bQc chung
b6i lei tr;Ing cua bao thanh mgc, nen chung
c6 mQt baa chung. Phia sau clla hai d9ng
n10eh noi tren hinh thanh m1)t khe n&m
ngang gQi la xoang ngang xoang
Theile (neu dua ngon tay tra lu6n tit ben
trili ra phi a sau sau d(jng mq,ch pho'i, r6i di
tiep sang phai, thi S8 nhin thay d.u ngon
130
tay thaat ra d b2:J phai eua dOng mg,ch chu
len - ngon tay trong xoang Theile). La
tr;wg clla bao thanh mgc mung ngodi tim
(mdng triin tim) tit mi;it truac tim cung di
len phu m?t truck clla tlnh mgch chu tren,
tdi ndi baa xd ella mfmg ngaai tim lien tie'p
vdi ldp eio ngoui eua tlnh nay thi
cung l{li d@ phll mi;it trong (mij.t sau)
ella baa xd va nen m9t tui cung d phia
truoc tlnh mgch chu tren. Mdng tren tim
phll ml)t truac tam nM phdi con di xuang
dQc thea cae finh mr;rch ph8i phdi, Wi eho
cae tlnh m{lch nay chui vao baa xd ngodi
mang tim thi qu{it phu m{it trong
(m{it sau) eua baa nay, thea m1)t dUdng
th.1ng dung dQe (inh mgch chu dUdi; mdng
tren tim cung phu tinh nay Wi tl)n 10
rna tlnh m{lch nay chui qua cd hodnh, rai
qu{it phll m{it trong (m<}t sau) cua baa
xd mdng ngodi tim va d day lien tiep vdi hi
thanh cua baa thanh mr;rc mang ngo:\i tim.
Tuy nhien, mdng tren tim, tuc la la
cua bao thanh mgc mang ngoai tim,
cung phu ca m<}t sau cua tim tai t?n ndi eac
t1nh db VaG mi;it sau tim. Mang nay,
sau khi phu m{it sau tam nhZ trai, thi laeh
sau van giua cac finh mgch ph6'i phdi va
tlnh mr;rch ph6'i trai, tdi t?n ndi cae tlnh
nay d6 van tam nM trai, thi
phu trong sau) ella bao xd
ngor;Ii tam mr;rc; nhu d day eung hinh
thanh m(lt tui cung sau, huang hdi ehe'ch
len tren va sang phai, dUQc gQi la tui cling
che'ch xoang che'ch Haller, roi tit day la
thanh chuy{;n tai mi;it trUdC cua tlnh
mr;rch ph6'i treii tren lien tie'p voi mq,c
tren tim phu m$,t truac ella tam nhZ treii, va
tien sang phiii phu tai mi;it trUdC clla tlnh
Chll tren, each nay t<;t0 nen
thanh thanh sau xoang ngang Theile.
Khi dua ngon tay tham do vao xoang
Theile, thi phia truac eua ngon tay 1:\ cuang
ding mr;rch g6m co dng mq,ch chu len va
than d(jng mr;tch pha'i, phia sau ngon tay se
la thanh trtidc cua tam nM trai; phfa tren
ngon tay la ding mq,ch ph6>i phdi va phia
duai ngon tay la goc hQp bdi cu6ng ding
mr;rch va thanh trudc tam nM trai.
Lo phdi cua xoang Theile la m9t khe
dl1ng dQc co bd trong la dQng mCfch chii len
va bd ngoai la ti{/u nhf phdi, tam nhf phdi
cung vdi tLnh mCfch chil tren; d day khe nay
Co dQng mCfch vanh phdi n.1m. Dua ngon
tay tro vao khe nay thi se mlm duqc toan bQ
cuong dQng mCfch (giua ngon tro a phia sau
va ngon cai a phia trudc).
L6 treii cua xoang Theile cilng 13. m9t
khe dili, gidi d phia ben trai bai tam
nhr treii, phfa tren bdi dQng mg,ch ph6'i trai,
va phia dUdi bdi dQng m{lch vanh trai.
DUdng eua baa thanh mg,c mang
ngoQi tim tu lci tfwg (mEmg tren tim) tra
nen lei thanh co hinh chu T hoa. Giua
quat a tlnh mach chu dUdi va a tLnh mach
phfi'i phdi, d ben, va ch6 a tlnh
mg,ch pho"i trai m9t ben khac, hinh thanh
ngcich ngogi tam mg,c dUdi, xoang
chich Haller (sinus obliquus Halleri).
Muon dua ngon tay tham do van xoang
chech Haller thi dnu tien phai nhtlc mom
tim len roi luon ngon tay ra sau tim,
to an b<) tim se n.1m trong long blm tay, con
dnu ng6n tay se di sau van trong xoang
Haller, xoang nay gidi a hai ben bai
nhung tLnh mt;lch pho"i treii va phdi, ij phia
trude hoi thanh sau cua tam nhL trai, va d
phia sau bai ph:ln sau eua baa xd mang
ngoai tim co lei thanh cua bao thanh
16t d mQ.t sau, phia sau cua bao xd la tht,(e
qUEm ngl,le n.1m d ngoai baa nay.
Xoang chich Haller sau khoang 10 cm,
n:lm a phi a sau eua tam nhL tnii, giua hai
tlnh mt;lch ph6'i phdi va trdi (noi cach khae
la n&m a giua hai cuong tLnh mt;lch), thong
ra phia sau vdi 6' mdng ngoiii tim (0" ngo(li
tam mCfc) noi chung, va co lien quan rfit
gan gili voi thljc qudn dO(ln ngljc.
a khu vt,(c cuong tLnh mgch con co m<)t
tlii cung tUdng frng vdi tlnh m(lch pho! trdi
va m9t tlii cung nam a giua tlnh mgch pho'i
trdi tren vdi dOng mgch pho"i trcii (gQi la
ngach pho'i trai) dUQc gioi a phia trong
bai nip di tich Marshall.
Cac ml,lch mau va day thdn kinh
cua mang ngoai tim
- Baa thanh mCfc mang ngoai tim dUQc
nuoi dllang bai nhung nhanh cua cac dQng
mt;lch va linh m(}ch vanh tim. Cac mt;1ch
bt;lch huyit eua mang ngoai tim hinh thanh
mQt lUdi duJi-mang ngoai tim cua tim. Cac
day than kinh chi phoi mang ngoai tim
xuat phat tu dam rot than kinh tim dlloi-
mang ngoai tim.
- Baa xd mdng ngodi tim dUQc nuoi
dllBng bdi cae nhanh tach ra tu cac dOng
mt;1ch hoanh tren, dOng mt;lch phi quan, va
cae dQng mgch thI!c qudn.
Cae tinh di kern cac dQng
tlrdng ung va de) ve di.e tLnh m(Jch ddn va
tlnh mt;lch hoanh tren.
huyet eua bao xd dUQc dftn
ve' nhung ht;1ch trung that trudc va ht;tch
trung that sau, nhung ht;tch hoanh va h(Jch
gian khi-phe' qudn.
Than kinh chi phoi bao xd 10'1. nhanh cua
cac day thdn kinh hodnh, than kinh phe'-vf,
thdn kinh quilt nguqc, va cac nhanh eua
than kinh giao cdm co"'.
Nhung tae gia kinh dl).c la
Lusehka, da rna ta nhieu nhanh tam
c6 ngu6n goc tU eac day th6.n kinh phe:
vi, than kinh giao cam, hol).e th6.n kinh
hoanh. Mdi day ngudi ta da phu cac
nhanh nay. Tuy nhien, nhung tai bien e6
tinh phan xay ra khi rna bao xd mang
ngoai tim, hol).c nhung kich thfch ddn thufrn
vao bao nay dB. chung minh rAng baa x(J
ngo(}i tam mt;lc giau sqi kinh chi phoi,
c6 Ie a muc d<) vi
C6 Ie cae Idp cua mang ngoai tim deu
dllQe ehi phoi bai cung m9t ngu6n than kinh
chung vdi tim. Nhung nhanh tach ra tll
dam roi th6.n kinh tim se eho nhung nhanh
nha dfrn di vao nhung baa mq.ch mau hol).c
vaa thclng mang ngoai tim a vi tri Id tqng
eua baa thanh m(Lc qul).t lien tiep vdi la
thanh (Hovelaque), trong khi nhung nhanh
khac sau hdn thi, phan nhanh a dUdi mdng
tren tim (thuqng tam mgc), nen cac dam
roi kinh n9i trlloe khi di van Cd tim
131
Khi quan
TInh mach canh trong phai
giap giap trang)
Day than kinh
TInh mach dum don
Than dOng mach tay-qilu
Day than kinh quat nQupG ttianh (tl.Ian
Day Than kinh phe-vi
TInh mach tay-dau
Day Ihan klnh hoanh
TInh mach chu trem
quat nguoc thanh quan
fMng mach canh g6c trai
Day than kinh
vi Irai (keo ra tNOel
NMnh cila dam r6i than kinh tim
PhOi phai
PMi troli
Day than
kinh hoanh
Mang ngoai 11m
(ngoai tam mac)
Co hoanh
Hinh 99. Ph"i vii trung that tnfac, sau khi dli cat rai tuyen ((c
(nhin tong quat phia tmac, day than kinh phil-vi trai duqc kilO ra phia truac)
Tim
(Cor)
Tim la mQt khoi cd rang gam e6 bon
huang (khoang rong). gQi Iii hai tam nhl va
hni tam that (hinh 100-112).
:.Ihin t6ng tim co hinh n6n, voi mQt
dciy (ruin) lUidng ra sau, len tren, mQt dinh
(mom) httdng xuong dudi. ra trude. Trl,lc dai
eua tim chech ra trude, xuong dudi va sang
trai. nhung hau nhu ngang 0 nhung
ngtio-i thAp lUll va gall nhu thAng dung 0
nhung ngltai cao gay (cor pendulum: tim
!reo).
Tim co mau do nhf,lt,;' nam gidi can n(tng
khoang 270g va d IlU brioi thl hdn.
132
D,-!a tren hlnh chung cua tim, c6
phan ba m(ll ben, ba bil. mQt day va
mQt dinh (mom).
Tren be cua tim c6 nhung dinh,
nhung l't'inh nay th4 tren be m:;'t bien
gioi gilla nhung buang tim. Trong nhung
ranh nay If,li c6 nhung mau eua tim
nAm va dU(.le che khuat phan nao boi rno
md. NgLtai ta phan nhung ranh sau:
ranh gian nhl (sulcus interalrialis), dinh
gian that (sulcus interventricularis), va
ranh gian nhl-th(t dinh nhl-thci't
dinh vanh (sulcus coronaris).
Ba cua tim fa: m(il [rudc
(sternocostalis: m{it uc-sudn), m{it dudi
(diaphragmatica: m(it hoanh), hai nay
Cac 10 clla linh mach nho clla tim
LO linh mach chu dllOi
(bavien) clla h6
H6 bau duc (dllfch 10 B,
N6p van finh chu dltOi
Lo xoang tfnh vanh
DOng mach chu
Cac co Iliac
Vach gian-tam nhf
Tam nhf phai
Lo nhi-that phai
Np van 10 xoang tfnh vanh
Van ba la, la sau
Van ba la, 103 vach (la lrong)
Van ba la, 103 tmac
Tam that phai
Cac co nhu
Vach gian-tam that
Be bO vAch (trabecula septumarglnalis)
Hinh 100. Tim ph"i , nhin ben trong ella eae buong tim
(Cia thanh clla tim phili thee chieu dQc W day tm mom tim, va banh r9ng ra hai ben)
Cac linh phOi phai
nnh mach phOi !rai
Tam nhitrai,vo3ch gian-Iam nhi
-iit- TTnh phOi trai
H6 bau duc
Lo
V6ng soi (xa)
Van hai la (van mO nil, 103 sau
TTnh m<;lch vanh IOn
nhi !rai
Tam Ihattrai
Vach gian-tam that
Cac day chang van tim (thLmg gan)
Cac co nhu
Catim
CacbEl co
Mom tim (dinh tim)
Hinh 101 . Tim trai , nhin ben trcng ella cae buong tim
(Cat thanh cua tim trai thee chieu dQc W day tm mom tim, va banh r9ng ra hai ben)
133
El6ng mitch ph6i Ir{u
Cac Ifnh mach phoi Irai
Mom tim (dinh tim) ----
,Quai mach chu
----"It-- )Qng Ill'tch ph6i phal
_:70ac Ifnh mach phOi phai
Tam nhitrai
Ranh (ranh cung)
TInh mach chu dum
-----Tam that phai
Hinh 102. Tim, eau true ella ICd tim
Cae van dc)ng phoi
Van ban
Van bfm n1
Van ban
LO dong mi,lch chu
Tam giae sa (xa) phili
T'm """',---
Van nhi-that trai
(van hai ta, van mfi nil
L; truac ===::::./
La sau
L6 nhi-tMt tfai ----'
,---LO ph6i
Cae van dc)ng chu
Van ban tral
Van ban nguy$1 phai
Van ban nguy$t sau
L6 nhi-that phai
L-. La sau an n 1-t at r:::-==== La tNoc I v h- h-
'-_______ La vach (Ia trang) phai (van ba la)
Hinh 103. Cae 10 vii khung s<!i xd ella tim (nhin tel phia nen day tim, sau khi da cat btl philn tam nhD
134
phin each voi nhau bdi hai be; m(}t bi!
lrttdc-dlldi (margo aeutus: bi! s&.e, nhqn)
Wdng doi mong, va m(}t bd day (margo
oblusus: bi! day, til) n6m a phia triti va hoi
ra sau. be nay nay duqc coi Ia m*t thu
bu. gqi In m(it ben lrcii.
Tim khong n&m doi xung giua hai ben
eua long ng1,1C, rna hai phan nam (2/5)
cua tim d ben phai cua dUdng giua
nglfc, bao gom phan IOn tam nhi phdi va chi
m(}t phan nh6 tam tho't phai, trong khi ba
phan nam (3/5) con cua tim nAm (j ben
tr:ii cua dUdng giua ng1,1C va bao gom toan
b<) lam nhi va tam thn't trdi va mt phan
Wn Idm thn't phiii. Tim phdi, chua mau linh
l1/(lch, nfim a phia sau, con tim trai, chua
Van nhf-tht phai (van ba la) 1
Cae 00 nhu (cae cOl CO)
Cae be CCI
mau d9ng nu;zch, thi nclm a phfa trude. Tim
chi ket noi vdi trung thilt b(ji nhung cUfj'ng
d9ng m(lch va cueing linh mach. va lai nAm
trong mt 6' thanh m(lC (6 m'ang tim).
vi cac ch dQng va co b6p cua tim
cang de dang.
Day (ne'n) tim hinh thanh boi phan sau
eua cac Uim nhi va nhung tinh mach d6 ve
tam nhi, We la hai tinh m(}.ch chii. (chu tren
va chu dudi) va cac linh m(}.ch pho'i.
Li e n q ua n eua t im
Tim c6 nhung hem quan day (xem
them hinh 92):
Ve phia truoc, tu nong toi Sall (tl!
truoc ra sau), tim lien quan voi ta:m uc-

l6 nhi-'hj' ph"
L6 nhi-Ihal trai
-L_ r--DOng mach chu Ian
Wmg mach phOi
-::------ Non dQng m;;.ch
Tam that trai
Hinh 104. Tam that phai (nhin ben trang bu,ong tim) va cac lei nhi - that
(sau khi dil cat bo cac tam nhD
135
Dng mo\leh dmh g6e trai
maeh dum d6n trai
Quai dOng mach eM
Cae linh mo\lch ph6i lrai - <...,,!
nau I1hTtrai
Van hai la (van mO nil
Cae ca nho (-cae cOt cal
e
Cae linh maeh phdi phai
TInh mach ehu
nau nhT phsi
H6 bau dVe
(di tich ella Botal )
Vaeh gian-Iam nhT
Van ba la
mo\leh vtmh phsi
Cae eo nhu (cae eOt cal
Vach gian-lam that
Hinh 105. Tim (hinh the be," trang bu6ng tim)
slliln, co nhftng day chiing U'c-mang ngoa"
Illn ket n6i mang ngoai tim voi xUdng (tc ,
va trim tam lic sUdn co th6 xac dlnh mQt
vung chieu cua tim gQi la tim; phia
sa u tam uc sUdn Iii cae mg.ch ngl!c frong (uu
trollg) va huyet. sau nua la cae
till d'llg phi m(1.C sudn- lrung that (truoe)
pJHli va trai. tu hai ben gan sat nhau b
lu Hwang gian sudn thu 2 Wi thu 5;
va van cach nhau bbi hai khoang hlnh tam
glnc c6 dinh huong vao nhau (tam giae tren
In tam gine tuyin UC, va tam giac du'oi
tUdng (tng voi mang ngoai tim), ve phia
136
tntoe tim cung lien quan voi mQt phan nho
cua ph6i.
Ve phia dlioi, tim lien quan tren
rQng voi cd hoimh, c6 nhung day chang
hoanh-mdng ngodi tim ket noi tam
voi cd hoanh.
Thong qua Cd hozmh, tim lien quan voi
phinh vi zan eua d<,l daY,va thuy gan trdi;
Bd tru'oe-du'CJi (margo ncutus: bd sAc,
nhQn) eua tim lien quan voi goc hQp bCli
thanh ngt,te-bvng tru'CJc va phan truCJe eua
cd
* Ml)t ben phili cua tam nhT phdi lien
quan voi m4t trung tha't trang) cua
ph6i phai d ph8.n tntoc-r6n ph6i, ph:in nay
nAm a tru'oc day chiing phdi (day chAng tam
va voi day tha'n kinh hoanh phai, day
nay di tU tren xu6ng, nAm d phfa trang phe'
IIUIC trung that phili, dQc thea phili eua
linh milch chu tren.
* Mi.it trai cua tam nM trai lien quan
vai phii' m(;lc trung that trai, vai vung an tim
cua phlJr lrai. voi d,1y than kinh hoanh trai,
nay di tit tren xuong dQc thea bao xd
mung ngoai tim, va tai m(it trfm cd hodnh a
gan dinh (mom) tim. M$.t trai cua tam nht
tnii con lien quan vdi cac d(jng mq..ch va tlnh
m(;u;h hoanh tren, nAm d phfa tru'dc hdn so
vai cac tUdng ung a bm phai.
* Ve phfa sau, tim lien quan yoi thz.tc
quan, cac day than kinh phe' vi, d.c tui cung
mlwg phi/i (tui cung gian thz.tc qudn-mang
ngoai tim, gian d(mg mq..ch chu-thl/c quan,
gian linh milch ddnthz.tc qudn), voi ding
I/u;tch chil ngl/c (dQng m?ch chu xu6ng), cac
tfnh milch ddn va ban ddn va ong ngz.tc.
Lien quan g:in gui giiJ'a tam nht trcii va
thz.tc qudn thong qua xoang che'ch Haller la
1y do cua chl1ng dau lung a vung cac do't
80na tim (cac d6t s6ng ngl,1c ngang ml1c voi
tim), va cua chung nu6t kh6, xay ra khi
mftc m!)t s6 tim, d$.c la trong
ttlidng hc;lp viem ngo:;ti tam voi chen ep
tim. Trong Ijch S11, Brutus gie't che't
Caesar dung dao gam dam vao ng\ic Caesar
thi ve't dam nam d vung ca.c d6t s6ng ngl,tc
tren.
T6m l:;ti, lien quan chu ye'u cua tung
buong tim la nhu sall: tam nM phdi lien
quan vai trIm uc-suiJn va voi phe' m(lc trung
th.elt phdi qua bao xd mang ngoai tim; tam
nht trcii lien quan voi ch6 chia doi cua khi
quan va voi thr,iC qudn; tam that phai lien
quan voi tam uc-sl1iJn va tui cung sl1iJn-
trung th{/t cua mang ph6i; tam that treii
lien quan vai cd hoanh va pha'i treii.
Hinh trong ella tim
Tim hinh n6n dUQc ngan ra thanh b6n
buong 1a hai tam nht va hai tam tha't; tuy
nhien, ve ml}t hinh thai sinh 15' thi c6
phan hai nva: tim phiii va tim trai,
ngan cach hiin voi nhau bdi cac vach (veich
gian nM va veich gian that)19.
M6i tam nhi voi tam that cung ben
thong voi nhau bdi mQt l6 nht-tha't, cac 16
nhitha't co van cho mau chI di theo mQt
ehieu tu tam nhi xu6ng tam tha't va cilng
dUQc gQi chung la cac van nht-that.
M6i tam that thong voi mQt dQng
m(lch bal mQt 16, gQl chung Ia 16 dQng mq..ch;
d m6i l6 df)ng mg,ch co ba van cho mau
chi duc;lc di thea chieu tu tam that ra dQng
cac van nay dUQc gQi chung Ia van
xich-ma van ta' chim).
Cae vaeh tim
Veich gian that hinh tam giac; dinh
cua tam giac nay d phfa truoc, tudng ung
voi dinh tim (mom tim) nhung ve ben
phai, lam cho dinh cua tim thuQc ve tam
that treii; day vach gian that hUdng ra sau,
va lien t1,lC voi uach gian nh!; cac bi! trudc
va biJ dl1di cua vach gian tha't n6i lien voi
ca.C thanh tUdng ling cua tim, dQc theo nhiJ'ng
ranh gian that d ml}t ngoai tim (hlnh 100,
101, 105, 109). Mi;it phiii cua vach lien tha't
cong loi, nhin vao tam that phiii va mt treii
16m huang van tam tha't trai. Philn sau cua
vach gian that khong ph.lng, tu"dng l1ng voi
van ba la va 16 dQng mg,ch pho'i a phfa ben
phai, vdi van hai lei (van mil ni) va l6 dQng
m{Ich chu d phfa ben trai.
Veich gian nM la mQt mang mong,
ngan cach hai tam nh! phdi va trai, t:;to nen
thanh ben trong cua chung. Mt ben phdi
cua vach gian nhi huang van tam nM phai
c6 mQt 16m nAm d ph:in dUdi-sau, gQi Ia ho'
b6u dl!-c (fossa oualis) (di tich bao thai cua
l6 Botal), h6 nay gioi h:;tn a phia truoctren
bdi mQt bd hinh cang n6i hiin len nhu' mQt
gd, gQi Ia vitn h6' Botal (limbus fossae
oualis) uong Vieussen.
'" Cae W Vach giantam nhr va vach gian-tflm theft
eon cllJ<;'c Ihay the bang cae tU 1110ng CJng la vach lien nhr va
vach lien thfft.
137
Cae tam that
M6i tiim thii't 1a m9t khoang (buong)
hinh thap, nAm 0 phia trudc va dUdi so vdi
cac tam nhZ tUdng ling, va duqc ngan cach
v{ji nhau bbi urich gian tha't.
Tren be ml)t cac thanh clla tam that,
deu di\y hdn so vdi thanh tam nhl, c6 nhung
nep neli cua cd tim ph an thanh 10J;li dip
m9t, cap hai va cap ba, duqc gQi chung 1a
cac he cd (trabeculae carneae)20
* Tam that phai c6 ba thanh, cac thanh
n6i chung ga ghe VI c6 cac be cd dudi dJ;lng cac
nep nbi len thuQc ba cap nhu da mb til d tren
va c6 ba cd nhu (musculi papillares) ba
C9t cd (hlnh 100, 104, 107, 108).
Day clla tam that phai c6 hai 16, la ZO nhl-
thci't phdi va ZO d9ng phi/i, 16 dQng
m{lch ph6i la xuat phat clla than d(jng ,
phI/i.
- Lo nhl-that phdi nAm 0 phftn dudi clla
day tam that phiii; qua 16 nay, tam that phai
thong vdi tam nhl phai. Lo nhl thdt phdi co
van ba la hQp boi ba la van hinh tam giac,
t.udng ling vDi ba thanh clla tam that la
thanh tntdc (la van trudc), thanh dum. (Ia van
dudi) va thanh trong (la van trong).
- Lo d9ng mgch ph6'i chiem ph&n tnlOC-
tren clla day tam that phai, va la dinh cua
pheu d9ng phdi; pheu nay con gQi la
n6n dQng mQ.ch, la pha.'n nh6n (pars glabra)
clla buang tam tha't phiH (gi6ng nhu m9t
ngach hinh n6n cvt rna thanh nhAn, kh6ng c6
cac be Cd). Lo d9ng mgch phaL nAm {j phia
truoe-trai ella 10 nkl thtit phdi, va cung 'nhu
to d(jng mgch chu d tam that trai, c6 ba van
vay quanh, gQi Ia cac van xich-ma (van xfch
rna c6 hinh tel chim, nen con duqc gQi la van
t6' chim); tuy thea vi tn cac van nay duqc gQi
1a van trudc, sau-phiii, va sau-ti'ai.
20 Cac be co (trabeculae carneal noi len " Irong cac
buong lam IM't, du'Oi ba khllC nhau, cUi du'Qc cac lac gia
rna Iii la cac gO co (be cap 1), cau cO (be cap 2) va ef)t CO (be
dip 3). Cae ct CO con dl1QC 99i la ca nhU (m.papil/aris), cae
day chang van tim bam W dinh ella cac cot Cd Il'li bo cac la
van nhi-tha'I, day van lim cOn du'QC g9i la thiJng gan
(chordae lendinae), Cac thu{ll ngli nay c6 thE! dung Ihay
Ihe nhau
138
Tam that trai: c6 hai thanh, {j ml)t
trong cac thanh nay ding co nhung nep nth
clla cd thu9C ba ca'p nhu 0 tam tha't phili,
nhung cac nep cd nay day hdn (hinh 101,
102, 107, 109).
- Lo nhl-thdt trai nAm d phfin dudi (phfin
thap) cua day t:im that, va c6 van hai la hinh
gi6ng mu cua su nen con g9i la van mil ni,
- Lo d9ng mgch chu nAm d phfin truoc-
phili hdn so vdi 16 nhl-tha't trai, va cung co ba
van xich-ma nhu van cung ten {j lo d(jng
mgch pho'i, nhung ba van nay dai hdn.
Thea vi tri, cac van nay duqc g9i la van sau,
van truDc-trai, va van truoc-phui,
Cae tam nhi
Rai ttim nhl phdi va trcii ngan cach
nhau b{ji uach gian tam nhl; cac thanh clla
tam nhl tJilo cho moi tam nhI c6 hinh mQt
khoang phudng (sau gftn deu
nhau), nhung nhung thanh nay mang hdn
ra't nhieu so voi thanh cua tam tha't.
TiUn nhi phai co nhung dl)c tinh sau day:
- b thanh truOc co mQt c9t Cd gt?i la cd lu()c;
- thanh trong chfnh lit ml)t ben phiii cua
vach gian tam nhl;
0 thanh tren c6 10 clla tlnh chu
tren d6 vao tam nhI;
- 0 thanh dudi c6 10 clla tlnh mgch chil
dudi d6 vao tam nhl, bd ella 10 nay c6 m9t
ne'p van gQi la van Eustachi (dQc thea am
la van dtx-tasd dtx-tasi), phfa
truoc-trong 10 nay c6 lo cua xoang tlnh
mQ.ch uanh del vao tam nhl phai, 16 nay c6
nep van g9i la van Thebesius;
thanh trudcduoi la lo nhl-thdt phdi;
- 0 giua b2l phai clla nhung lo tlnh
chu tren va lJ tlnh m(Lch chil dum, co mQt
mao, gQi la mao cung holitc mao tn (crista
terminalis), tUdng ling vdi dinh cung holiic
dinh tn His (sulcus terminalis) 0 ngoai
clla thanh ben phai ella dim that phai.
Cae linh mach phOi phai
TInh chu d\lOi
van cua III xoang linh
mach vanh (van Thebesius)
Tam tMt phai (bu6ng
tam thaI phai)
mach ph6i phai
TInh mach chu tren
Di)ng chu len
III xoang linh mach vanh
Hinh 106. Cae mau Ian a viJng day (nen) lim
(mQt 10 ma dlloc tao ra a thimh tam nl11 va tam that phili)
Than dng
Quai dQng mach chu
mach chu len
Di)ng ph6i phai
TInh chu
lOng mach vimh Irai - -":..:j",
DOng
Dong canh g6c tn3i
DOng dlJOi don trai
Day chang dng mach
-- El(lng mach phOi Irai
7' Than dOng mach phOi
Tieu nhi Irai
Dong mach vanh traL nhanh mLi
NOn pMu dOng mach phOi
lOng mach vanh trai , nhanh gian that tn.rOc
TInh mach vanh Ian
Ranh gian that tr\lOe (ranh dQC tr\lOc)
Tarn that phai
Tarn that Iral
Morn tim (dinh tim)
Hinh 107. Cae mau nuoi dllilng ti m, nhin lit phia Irllac
(da cat bo doan than dOng mach ph6i tCt day tim toi cho than dOng nay chia dOi)
139
Tam nhi trai: cung co hinh g.n l$p
phttdng, vdi cac bd g.n tron gina cac
ml).t (thanh) khac nhau; d thanh sau cua
Lim nhi: trai c6 b6n 16 cua anh mr;rch pho'i
d/l van tam nhi:, va 6 thanh tru'dC thi co l6
nhf-thd't lrai.
Cau true eua tim
Tim du'Qc bao bQc xung quanh bdi mQt
bao xr1-thanh m(Jc, tltc la mang ngoai tim
ngo(Ii tam m(Jc) da rna ta d phfrn
tren, va cau tQ.o bdi ba lOp ao:
ldp ao ngoai (Ia thanh tuc mr;rc
tr{m lim (epicardium: thu'Qng tam
- ldp ao giua In cd tim;
- ldp ao trong la nQi tam mr;rc (mang
trong tim).
Lop ao ngoai mang tren tim chinh
la la t(lng cua bao thanh m(lc mang ngoai
tim.
Cd tim
La mQt kh6i cd day va r6ng, diu bdi
mo cd van dQ.c gQi la cd tim; trong so'
cac sQi cd tim nay c6 nhilng SQi rieng cho
tung buang tim, va nhung sQi tham gia van
diu tQ.o thanh chung cho ca hai tam thtft
(hinh 101, 102),
Nhung sdi cd tim deu bam van mot
hhung srji (Xd), nAm d ddy cua cdc
theft, giGa cac tam that va tam nhi:, t:;1.0 nen
m(it khung nang da cua tim (va cho cac van
tim).
Khung sdi (xd) eua tim: bao gam 4
vong sqi, nm bd cua 4 16 IOn cua tim,
hai vong cho hai [J nhr-thtit va hai vang
cho hai l6 dQng m(Jch, cac vong sqi nay n6i
chung c6 hinh va huang chieu tUdng
nhti nhau. d vi trl tie'p giap giua cac vong
sqi cua d.c [6 nhl-tha't voi vong sQi cua dQng
m(}ch chu, hinh thanh hai tam gidc sqi
(trigone fibrosa), tam giac sQi d ben phai
tlldng {tng voi nut cua tim. Ph.n tren
cua vdch gian-tam that cung la mQt bQ
ph,$.n cau thanh cua khung st;li (Xd) cua tim
(hinh 103),
140
NQi Him (mang trong tim, ilO
trong cua tim)
La mang trong cung, Hit be ml).t ben
trong cua cac bUbng tim, va hEm tie'p voi Idp
do trong (ho$c n9i mo) cua cac dQng mQ,ch
va nnh lien ke't tn)'c tiep voi tim
(hinh 105). Ngoai ra nQi tam m(Ic cung phu
bg cua cac van tim.
Phia bm trong cua tim c6 cau tQ,o khac
nhau giua 111la phai so voi ni'ta tral; blnh
thudng, thi hai ni1a phai va tnii cua tim
dUQc ngan cach hOEm toan voi nhau b61
vdch gian-tam nh'f va vach gian-tam thut.
Ben trong tam nhl phdi, hai nnh mQ,ch chu
trm va duoi deu db mau vao, nhung dong
chay cua hai nnh nay phan cach
nhau nhl1 sau: dong mau tii: tfnh m(Jch chu
dudi, dl1Qc nep van CI 16 cua ti:nh nay
(van Eustachi) huang ve phia ben trong,
tUc la ve phia vrich gian-tam nhl; trong khi
dong mau tn tlnh mr;rch chu tren db xuong
thi dUQc mQt giJ gian-tInh m{Lch chu, gQi
la cu Lower (tuberculum Loweri), hl1dng ra
phia ngoai nen mQt vong xoay di ve
phia tam tha't phdi. Tren thanh vach gian-
tam nhi' can co van eua [6 xoang vanh (van
Thebesius) bam co h6' bdu duc, voi biJ
vin cua h6 nay, can ph.n vach phAng thl
lien t\1C voi thanh cua tie'u nhl phdi. Dong
mau di qua 16 nh'i-that phai van trong
bUbng tam tha't phai, se chay vang thanh
mQt goc ve huang cua non dQng m{Lch, va
trong thi tam that thu thi bi dfty tiep vao
dQng mgch ph6'i, lam cho cac van xich-ma
cua dQng ph6i md ra, trong khi van
ba lei d6ng Dong mau d trong nhanh
trai cua than dQng mr;rch ph6'i (dQng m{Lch
ph{j'i trrii) thAng huang voi than dQng miilch
ph6i hdn, so voi dong mau trong nhanh
phdi (dQng m{Lch ph6'i phdi), do d6 dong
mau d.u tien se di vao dQng mr;rch pho'i
trai, rbi sau d6 chay ch*m hdn d(Jng
m(}ch ph6'i phdi. Cac [6 cua tim (ostia) co
nhin thay ro tren mQt tieu ban gd.i
phftu da d.t b6 ph.n tam nhi: kh6i ph.n cae
tam that. Hai 16 nh'i-thfit d nhau
d hai ben, trong khi [6 dQng m(}ch chu va [6
dQng m(}ch thi mQt d phia trudC,
mQt d phia sau so vai nhau. Cung tren ln9t
tieu bim giai phftu nhu v(ly co nhln
Quai dong mach chu
lng mach phOi Irai
Cac finh phOi Irai _=--,,,,,
TInh mach vanh IOn
DOng vanh trai, nhanh mu
TInh mach that lrai sau
TInh mach tim giLra
(TM gian that dlfrn)
Mom tim (dinh lim)
TInh mach chu lren
mach pMi phai
Cae linh m<;leh phOi phai
Tam nhi phili
TInh mach chu dlJOi
Xoang linh m<;l:eh vanh
lim (xoang vanh tim)
TInh tim .
(tinh mach glan thai dlfOi)
I(>ng mach vanh phili
lOng mach vanh phai ,
nhanh gian that sau
Tam that phai
Hinh 108. Cae mau nuoi dllilng eua tim (nhin tu mat saul
TInh mach ehu
Nut xoang (nul Keith-Flack)
Vach gian-tam nhT
Tam nhi phili
H6 bau dl,le (dl Ueh eua 16 8ota1)
Galuoc
Dnh mach ehu duO;
86 His (00 nhi-that)
Van nhi-that pha; (van ba la)
Cac day chang van tim (Ihlff'lg gan)
Cae co nhu (cac 00\ co)
86 His phai (nhanh phai cuab6 His)
Tam thai phai
Vaeh gian-tam thai
r
TInh mach phOi pha;
Cae 16 tinh mach phOi phil;
Tam thai Irai
Cac Unh mach phOi
L6 finh mach phOi Irai
Nut nhi-Ihal (nul Aschoff-Tawara)
Cac mach vanh
Van nhi-thal Irai
(van halla,van mCi nil
Cae day chang van lim
(lhlIng g'n)
Cae co nhu (cac cOl co)
86 His Irai
(nhanh Irai eua b6 His)
Tam that Irai
Hinh 109. Cau trtie than kinh t\f dng eua tim (thiet do dQc thea truc cua tim)
141
th{l:" ra khung sqi (xd) cua tim, a giua
hai ph.n nhI va that, va niim sau trong
khoi cd eua hai phfrn nay. Cilia hai philn
nhI va that kh6ng c6 diu true nao ke't n6i
voi nhau tru b6 than kinh-cd gQi la b6 His,
rung' nhu hai tam gieic sqi (Xd) phai va trai
cua khung sqi (xd), n:lm a giua cac vong sqi
(Xd) cua nhung liJ nhl-thct't va vong sqi (Xd)
c11a t/S (ffjng mqch chu. Hai 16 cua Him that
phr\.i, lo nhI-thc'[t phdi vil lo a(mg mc;z.ch
ph6'i, pharr cach voi nhau a ben trong tim
b6i mao tren-th{[t (crista supraven-
tricularis), mao nay g6p phftn phan chia
buong tam that phai thanh hai phftn (hai
khoang'). nhau theo hinh chu U [mQt
phc'in xuong, ho$.c phan thilt (pars
ventricularis), va mQt phftn lm ph an
ph(?u (pars infundibularis)]; neu so sanh
vdi ben tam that tnli thi sv phan chia nay
Ja do hi trudc ho:).c lei d(jng mqch chu
(cuspis aorlicus) cua van hai lei, va do d6
dong mau dQng trong tam tha't trili
theo hinh chu V.
erlC lei van eua uan ba la He lei truGc, la
sau. va lei trong (hi veich), con nhung la eua
van hai za IS.: La sau (lei lung ho<)e lei
lhd.nh), va hi trudc (lei bl,ing lei d(}ng
mQch chU). Vi tim nftm theo huang che'ch,
nen vi tri cua nhung 10 cua tim cung n{;m
tren mQt mQ.t nghieng, goc voi
d()c cua tim.
thong truyen trong tim
thong th&n kinh t\l' dQng eua tim): La
cac diu truc cd-than kinh, co vai tro phat
sinh nhling xung kfch thieh cd tim co b6p
theo nhtp, va dftn truyen cac xung nay tU
ph.n nhi xu6ng phan that. Cae xung lam cd
tm1 co b6p dau tien phat sinh a nut xoang
(ho0-c nut xoang-nhI, ho:).e nut Keith va
Plack), nut nay n&m trong phftn tren cua
rfinh t(in (sulcus terminalis), a thanh phai
cua tam nhI phai, ngay duoi lOp mang tren
tim (thuqng tam mt;Lc). Nhung xung thftn
kinh h5.t ngu6n tu nut nay dUQc d..n truygn
qua thanh cd eua tam nhI, tai nut nhL-that
nut Aschoff va Tawara), nut nay nam
6 trong vach gian-tam nhl, phia dudi cua
uidn h(f hdu d(lc, va a phia trtioc cua lo
.wang tInh mqch vanh d6 vao tam nht phai.
142
Tu nut nhI-that, xuat phat b6 nhL-thfi't (con
gQi 18. b6 His), b6 nay di qua khung s<;li (xd)
ella tim, nam giua khoi cd cua tam nhI va
kh6i cd cua tam that, nhu mQt than chung
(crus commune: b6 chung), d bo sau cua
ph6n mang cua vrich gian-tam thilt, r6i chi a
ra thanh hai nhanh: nhanh phdi (crus
dexter: b6 phai), nha hdn di tai tam that
phai a cung phfa voi th,ln chung, nhanh
trai (crus sinister: b6 treii), Ion hdn,
phan thanh hai nheinh trudc va nhanh sau
(ramus anterior et ramus posterior) di
xuang tam that trai. Nhu vi).y, nhanh trai
cua b6 His phat trin hdn so voi b6 phai, d$.c
nay 113. do kh6i cd tim cua tam that trai
phai ho?t dQng hdn dam bao phan
phai mau tren dia phQ.n rQng hdn nhieu, so
voi tam tha't phai, d6 113. dta ph$.n phan b6
cua h the/ng d(jng mqch chu (hinh 109).
Nut Keith va Flack dUde nu6i dUdng bai
nhung nhanh cua d(jng mt;Lch tam nhl
truGc, mQt trong nhung nhanh eua hai dfjng
mt;Lch vanh (truClng h<;lp hay gQ.p nhilt la
nhfmh eua d(jng mqch vanh phdi).
Nut Aschoff-Tawara va b6 His (chung)
dU<;lC nu6i dUdng bdi a(jng mq.ch veich sau
thu nhat, mQt nhanh eua di)ng mc;z.ch vanh
phai (c6 113. nhanh eua dQng m{leh vanh
trai nhl1ng hie'm g:).p hdn).
Nh6.nh phiii cua b6 His (b6 His phai)
dU<;lC nu6i duang b6i d(jng mqch vrich trudc
thu hai (nhanh cua dQng ml.lch vanh trai);
nheinh trrii cua b6 His (b6 His trai) dU(jc
nubi duang bbi ca hai dijng mq.ch veich trudc
va sau.
cap mau cho b6 His nhu v$.y e6
1a ly do lam cho nhling truong hQp nhoi
mau cd tim 6 uach gian thilt thuong la nQ.ng
(lol.ln nhip, bloc nhI-thit, bloc b6-nhanh).
Cae mljlch mau va day than kinh
cua tim
Tim dU<;lc nuoi duang bai hai a(jng
mc;z.ch vanh (ho$.c dQng vanh tim):
dijng mc;z.ch vdnh phdi va d(jng mt;Lch vanh
trai (hinh 107, 108).
- D(jng mqch udnh treii ho:).c trudc (a.
coronaris sinistra): 113. nhfmh cua d(jng
mq.ch chu ten, tach ra tu dQng nay
Ot)ng mach canh g6c phai
TInh mach tay-dau phai --r;
TInh mach chu Iren
TInh chu dllOl ---J;
Than dOng mach tang (ElM than tang)
TInh mach clla - -,t.,
DOng mach chu bung - .. 11-t.
DOng mach chau ngoai
Ot)ng mach khoeo - """f"
D<lg mach cMy wile - -\lll\
[lOng mach chay sau
f)Qng mac
Elng mu chan
DOng mach canh ngoai
F Ong canh Irong
[lOng dlJ{ri dOn !rai
Quai dOng mach chu
Cac tlilh maCh Dh6i
Than dOng mach phoi
Ong mach cM ngllc (cM xu6ng)
DOng mach canh tay
O(>ng treo trang trim
Ot)ng mach treo trang dllrn
DOng mach quay
g6c chung)
mach chau trong (OM ha VI)
Dng mach dui
DOng mach dui sau
Cung dOng mach gan lay sau
'----- Cung dOng gan tay nOng
DOng mach gan chan Irong
Cung dOng mach gan chan
Hinh 110. SCI do be? may lUiln hoim
ngay phia tren nguyen uy \3 Lo d9ng tn{Lch
('hlt U tam tho-t trai, \0 nguyen uy cua dQng
nH)ch vanh tnli nAm a ph fin giua cua van
xlch-ma (reii: trong thi tam thu \a van xieh-
ilia nay chc hlp it nhit!u [0 nguyen uy clla
clQng vanh trai; do d6 htu hlqng mau
eli vao dQng m<;lch vanh trai In toi da trong
thi t6m lnldng. Tu nguyen uy, dQng
vitnh trili tien ra phia trude, iaeh trong khe
giltH than d<5ng m(lch pho'i a phia trong va
ti{/u nhf trai a phia ngoal, rai di vao ranh
gialHam the'lt lrl1de a tntoe tinh
di tdi dlnh tim (mom tim), va di vong
qua mClm nay; trcn suot duang di, dQng
m<;lch vanh trai dvqc phu bai mang tren tim
(thuQng Him va co nhung mo rna di
kern. Sau khi vong qua mom tim, dng
vanh trai het a trong riinh gian-
tam the'lt dl1cJi each mom tim vai centimet.
143
DLlCmg thang dLtng gilra xLI'Cflg U'c
Cung tinh mach chu tren
Cung tam nhi phai
d
VOm hoanh
ben
." .1;
Cung d(lflg mach chu
Cung dOng phOi
Cung lam nhl trai
,
G6c nhT-lhal trai
Cung tamthat trai
Vom hoanh
ben iral
Hinh 111. Hinh chieu cola tim (theo huang tNac saul
. [Xmg mgch vimh phai (a. coronaris
dextra), cung tach ra til dij1!g m(Ich chu len
ngang muc voi dijng m(Ich uCl.1lh trdi.
10 nguyen uy eua dQng ml),ch vanh phai nam
d ph fin glua coa in van xich-ma phdi; tli day
d(mg tn(Jch ui11lh phai tien ra tnlo.c, .
tl"ung khe giua /Min dijng m(Ich phoi d _ben
lrong tillil nhi plliii a ben ngoai, de toi
raT/h nhl-lhii'l phai (ph:in phai cua rilnh nhi
thal), dQng thea ranh nay eli ve phfa
phili da Wi m.tll duai tim, 1'oi re vao ranh
giG/Ham then dl1tii. Dijng m(J,ch udnh phdi
t{m het trang 1'811h nay bhng cach noi tiep vai
llli;tch vanh t1'ai 0 vilng gAn mom tim.
NOI tiifp gilta hoi dijllg nt(J.ch uanh: thiiy
trong 97'Y
o
so tntdng hQp, nhung thudng
nhung nOI lisp nay kh6ng du bu 1<;\i khi mQt
I rang hai dQng mt;lch bi tdc, va trEm th1,1c te
I hI hal dQng mt;lch vanh dUQc coi nhu dijng
//loch fein. va do d6 khi bi thc nghen thj
gflY ra nhoi mall cd ti;n n.tlng.
... Miiu tinh mQ-ch (sal! khi da nuai dl.rJng
tim) cua tim dude thu nh(m hoi mqt
thong chinh va idn 13 tho'ng xoang anlt
mgell uanh, lUy nhien co mqt phan nho mau
tinh lTIf,lch cu,a tim dl.tQC tim boi mQt
thong khac haa gam nhieu tinh nho gQi
thung In cac tinh mgch Thebesius.
_ th6'lIg :wallg llnh m(lch vG.n.'t: baa
gom tinh lIl(lch u(1I1h lan, rna dO/iln gan CUO!
j II
phinh to tl,lO thanh xoang finh mq,ch uimh, va
!inh mach uanh eheo th u n hft n In a u tU cac
nhanh . d tarn nhI trai (gQi In Unh m'il
ch
Marshall) d6 van dOf,ln (hlu cua xoang
vanh. Xoang lInh mach vanh co hai ncp van.
mot van d 10 cua mach uilnh Ltin do VaG
gQi 13 van Vieusse;t, va rnQl van khac a
10 cua xOO'ng vanh db vao tam nhi phdi. gQi la
varl Thebesius.
_ Cdc tinh mach udnh n.lta, xuat phat tu
phia tntdc va phai C\W tam lhitt phai, va
md vao thanh trm cua tam nhi phdi hoi
nhung 10 nho (foraminae); tinh m{l.ch quan
trQng nhfi't trong nh6m nay 13 linh m(l.ch
Galien (dQc thea am la Calieng).
. Nhu'ng tinh mach Thebesius la nhung dnh
mach nhc cua thanh tim, ma tn1c ticp vao cac
bu6ng tim hOi cac 10 gQi Is LO
Cae tn(lch b(lch huy{/t cua tim bao gom
mot mgng llirJi dltc1i-mimg trim lim (duai
thugng t:am thu huye't cua
cd tim va nhung lliiti nQit6.m m(J.c (mang
trong tim), ca hat Iltoi deu db VaG die
than b(lch huyet Idn, co van. di kern cac
mau.
Hinh 112. Hinh anh X quang cua tim
- Ludi huyet dl1oi-mang trcn
tim do' vao hai than b9-ch huyet chfnh 18
than ben phai va than ben trai.
Than b(Lch huy//t ben lraE ella tim: thu
nh$n bf)ch huyeL tit phfa tn'ti eua lUdi mach
bach huvet. 1'61 di len trel1 doc thea milt ben
tl:ai. the'o sau eua than d(Jng nt(LcA ph6'i
Vfl t(l11 het d cac hf;tch 69Ch huyil gian khi-
phi/ qudn. ttl day huyet tiep tue dUde
d:ll1 t6i cae h(1ch c<;mh khi quan phd( .
Than bf!ch huy{/l ben phdi eua tim: thu
nhf.m huyet d phia ph a] eua htdi
huyet, nhm trong riink nhl-th{z't, r6i di
Wi trlldc eua di}ng m(1ch chil len va tl)n
het d nhung b<}.ch huyet thuQc chuoi
trung [htll irlidc [rai chuoi trllde dQng
m(lch ednh),
Nhu v$.y, cae khu vt,ic thu nhf.m b:;tch
huyet 13. "chong chea nhau".
145
* Than kinh chi ph6i tim xuat phat tll
dam rob. than kinh tim (hoac dam r6i tim),
dam r6i nay hinh thanh bai cac nhanh tim
cua chuoi giao cam cd va cac nhcinh tim cua
day than kinh phe:uj.
- Nhilng nhcinh tim cua chuoi giao cam:
moi ben c6 ba nhanh: tren, giUa va duoi,
xuat phat Ian hlQt til ba h(Lch giao cam cf/
tren, giua, va duOi.
- Nhilng nhcinh tim eua day than kinh
phe'-uj: m6i ben cling c6 ba nhanh tren, giUa
va dUdi, xuat phat nhu sau: nhanh tim
tren tach tn1-C tiep ra tll cac day than kinh
phe'vi; nhanh tim giua thi tach ra til day
than kinh qu<it nguflc (than kinh thanh
quim dUdi), va nhanh tim duoi cling tach
tnjc tiep tll day than kinh phe'-vi a dUdi
nguyen uy day thAn kinh qui;it nguQc (vi
day nay cling la nhanh ben cua day thAn
kinh phe vi).
Dam r6i tim dt1Qc hinh thanh bai sv n6i
tiep phlic tQ.p giua ca.c nhdnh tim cua than
kinh giao di.m va phe'-vj k@ tren, a xung
quanh cac dQng mlilch lOn thuQc vung day
tim. Ngudi ta phan du<;lc hai dam r6i:
dam rot trudc dQng mqeh va dcim r6'i sau
finh mqch.
Trung that sau
Gidi hJ;ln giua trung thitt trude va trung
that sau 18. m9t mi;it phiing dling ngang
theo quy udc, a sat mQ.t trudc khi qudn
dO(ln ngljc, do d6 khi qudn da(Ln ngl/c cling
dU:Qc xem la m{)t thanh phan cua trung thfit
sau. Ngoai khf quan, trung thfit sau can
chu:a dljng thl,1c quan, hai day than kinh
phe'-vi, than kinh phe' vi phdi nllm a mi;it
phiii roi ml}t sau thl,1c qudn, can than kinh
phe:vi trdi n:lm d m*t tnh rai m*t trUdC cua
thljc quan. Phia sau thVc quan can co tfng
ngl/c (ductus thoracic us); a phan tren cua
trung thfi"t sau, dQng m(lch chil ngljc nAm a
phi a trai cua thl/c quan, nhung khi xu6ng
ph an dUdi thi IQ.i nAm a phia sau thljc
quan. Ben phai thvc quan lil finh m(Lch
don, va d c:i hai ben thvc quan deu co hai
146
chuoi hqch than kinh giao cam ngl/c, VOl
nhung nhanh cua chung cho cac d
ngvc va b\lng (tac la cac than kinh t(Lng)
(hinh 113).
Khi quim ngl!c
Khi qudn du<;;lc diu bai 16-20 vong
(eartilagines tracheales), khong hoan
toan, vi thieu d phAn sau (vi vong s\ln
thl;lC ra co hinh mong ngva), cac vong sl,ln
giu cho long khi quan hie nao cung thong,
rna, va cac vang q.nh nhau dUQc ket n6i voi
nhau bai nhung day chling chun hinh vong
nhdn (ligamenta annularia). Mi;it sau cua
khi quan, noi cae vang s\ln thieu dUQc bit
kin bai mdng khi quan (membrana
trachealis), cau tJ;lo bai nhung sfli cd trOn
nim ngang. Mi;it ben trong cua khi quan
dU<;lC lat bai niem m(Lc h6 hap, giau tuyen,
con m<:it ngoai khi quan thi dU9C bao quanh
bdi rna lien ket, co gQi la lop cia ngadi,
lOp rna lim ket nay n6i khi qudn voi thljc
qudn bAng nhung ddi ma cd-sqi xO (cau
bai sQi lien ket va SQi cd tron). Khi quan
dogn ngl/c hoi chech sang ph ai, trong
khi thlje quan ni3.m a phi a sau lQ.i hoi chech
sang tra.i so vdi khi quan.
Dau duoi cua khi quan, la ch6 khf quan
chia doi thanh hai phe' qudn goc phai va
trai, lim quan a phia truoc voi ch6 chia doi
cua than d{mg mpch pho'i va voi nhanh
phdi cua than nay (Wc la dt;ng m(Lch pho'i
phai), vi ch6 chia doi cua than dQng mc;zch
phdi nAm sang trai 0,5-1 cm so voi ch6
chia doi cua khi quan.
o phia trt10c cho chia doi cua than dQng
mJ;lch ph6i la quai dQng m(Lch chil, quai nay
bAt cheo khi qudn a mi;it ben trai, ill phia
truoc ra phia sau, t:;1.0 nen m9t dfiu an lorn
vao m:;i.t nay cua khi quan, gQi la {fn dQng
m(Lch chilo Giua khi quan va d9ng chli
co dam rot than kinh tim sau (hinh
113, 114).
Phia tren quai dQng mc;zch chu,
truoc khf quan ngVc, ill ben phai
sang ben trai, lien quan voi than dQng
rnqch tay-dr'iu, d9ng mqch canh goc tnii, va
chu6i hqch bqch huyi/t trung theit. Gilia
than df)ng m(,lch tay-dr'iu va dflng m(,lch
canh goc trai c6 df)ng mqch gicip dUdi cung
Neubauer tu du'ai IEm tren, khi c6 d(mg
nay.
B:it eheo ij phfa trude nhung than dQng
vua tren la than Unh rn(,lch tay-
dau tnii. Tlnh m(lch chu tren di tU tren
xuong duoi d9C theo mQ.t phai eua khi quan,
trong khe giua khi quan va tlnh ehu
tren c6 nhung b;;tch huyet. d ngudi Ian
thi phia truac than Unh m(,lch tay-dau trai
e6 di tfch eua tuye'n lIc thoai
M$.t sau khf quan do;;tn ngt,(e tie'p giap
voi thl/c qudn dO(,ln ngl/c.
Hai m$.t ben eua khf quan dOliln ng\1c c6
lien quan khac nhau:
- d ben trai, khi quan lien quan voi quai
df)ng mQ-ch chil, df)ng m(lch canh goc trcii,
ddy than kinh phe'-vi trai, d(mg m(,lch dudi
don trai, 61tg ngl/c, day than kinh qut
ngulJc (thanh quan dudi) tnii, chU6i h(lch
giao cam ngl/c bEm trai va phe' m(,lc trung
tha't ben trai.
d ben phai, khi quan lien quan vdi
quai llnh m(,lch ddn, than df)ng m(lch tay-
dau, day than kinh phe'-vj phai, cae hlilch
bQ.eh huyet va phi!' mqc trung tha't ben phai.
Cae mall va day than kinh
eua khi qllan
Khi quan. do(ln ngl/c du(je nuoi duang
bdi nhung d9ng m(lch khi quan, va nhung
tfnh mq,ch khi quan di kern d9ng mlileh
tUdng ung. Day than kinh chi phoi khf quan
thuQc cae day than kinh thl/C v4t giao cam
va ph6 giao cam.
Do khf quan U}.n het b5ng each chia doi
d phan giua ngvc (ngang muc dot song ngl/c
thu 4), nen ngudi ta phan hai phdn
eua trung that sau: ph an khi quan
va phon dudi-khi qudn. Phon khi qudn eua
trung that sau keo dai tu 16 tren cua l6ng
ngl/c toi ngang mue dot song ngl/C thu 4.
Phan dudi khi qudn, duqe cae nha X quang
g9i 1a khoang !>'au-tim, trong khoang nay c6
nhin thay tri'm phim X quang cae h(lch
bqch huyet khi bi sung to nhin thiy
tdm nhl trai khi bi gian to.
Phon dudi khi quan du(jC ngan each vai
tam nhI trai bdi mang ngoai tim (ngolili tam
mlilc), ij day, hinh thanh tui cung Haller, tui
eung nay bi gian T9ng khi c6 tran dich roang
ngoai tim (viem ngo;;ti bim mlile xuat tiet).
d hai ben eua tam nhr trai, e6 bon finh
m(,lch pho'i d6 vao, cae tinh nay di
ngang a phia duoi va phfa sau nhung ph{/
quan goc hai bEm.
Phi!' quan goc trai (Bourgery) n:lm d phia
duai quai di}ng m(,lch chll, phfa dudi quai nay
l;;ti c6 day thein kinh quit ngu(lc trdi vang
qua; moi lien quan nay glai thich tai bien
day thanh am trai khi day than kinh qu{it
ngul/c trai bi chen ep bai phong d9ng mlileh
ehu a quai bdi m9t khoi u trong
trung that tU nguon g6c khae.
Th,!c quan ng,!c
ThVe qulm do;;tn ng1,1e d ph an duoi eua
trung theft sau bAt eheo trude dQng
mlileh chu ngvc (dQng mlilch chu xuong) va
di chech sang trai, ehui qua cd hoanh d toi
tam vi. Tam vi d ngang rouc cua dot song
ngl/c thu 11. Chieu dai t6ng e9ng eua thl/c
quan la 22-25 cm, neu cQng them 15 em
ehieu dih tu LJ minlJ. (khe tdi [6
t,.en cua thl/c quan, nam, ngang mue cu
Chassaignac eua dot song co' thu 6, thi chung
ta dUDe mot cbie'u d:h toi thiJu cAn co dJ cho
m(>t 'ong' thong thVe quan (ong thong
Faucher) tdi dUQe d(,l day (binh 113, 114).
Kh:lu kinh eua th,-!c quan n6i chung
deu d?n, tuy n hien, tren su6t d9C ehieu dii
thi c6 nhung eho sau day: eho d
eua th,-!c qudn (co thg gQi 18. s(in
nhan), eho d ngang muc quai di}ng
m(,lch chu (g9i Ii h(}p dng m(,lch chu), a phi'
quan trai (hf(.p phe' quan) va d tam vi (g9i la
tam vi), a tam vi d6i khi co thJ xay Ta
co thllt cd do ldp cd phi dlili, va do d6 c6
phai cAt cd th:h tam vi dg dieu tri (phftu
cdt cd tam vi Heller). Doi khi c6
co eho thl1t a dOliln th\1C quan ehui qua cd
hoanh hoanh), LJ thl/c qudn eua cd
147
Quai linh
dan (11m)
Day- tMn kinh phe-Vl
Ong ngllc
"'-____ Day than kinh quat
- nguqc thanh quim
Thuc quan


' .

Quai
chu
__ -'-D6ng
, mach phOi

,




,
Thuc quan .,
Hinh 113. Vimg ehia doi ella khi quoin
(lien quan. nhin phia truae, da cat rai tim kh6i cae cu6ng maul
hoilnh d ngang: muc d{/t Sf/lIg ngtlc thu 10.
Ve C,lU d dO<:J,n trm cung, giap v{ji hau,
thanh eua lhl.tC quan dUQc eau boi cac
S(li cd van. nhung d dv{jj hon thi cau
boi mo e(l trdll. Niem m(lc tht,1e quan co
nhting nr/p dqc va de di dong tren ldp Cd,
n hd co lOp dUdi fliem mfJ-C In mo lien ket
long leo.
C{lC t111,lCh mau va diiy t luln kinh
ClW tht!c qullll n gl/c
1 18
- Tht,1c qulm ngt,1c du<;lC nuoi duang
hoi nhung nhanh tach ra tit nhOng dQng mry,ch
o gan (We In dQllg mg,ch giap du(}i. d9n9 nu;ch
phe' quan, d9n9 mg.ch hodnh iren).
- Cdc tinh mach tao thanh nhung dam.
rot dlldi rziem dam roi nay. d dO<.1n
du{ji cung eua tht,1c quan, noi tiep v{ji
nhilng tInh mr;z.ch dr;z. day (tinh vanh
vi hoae vi trai) la cac nhanh d6 VaG khu vl,1c
cta llnh mr;z.eh nhvng 0 dO<,ln tren thl
noi tiep vai cac tInh nU;lCh ddn. tuc 1ft
nhling tlnh m<:leh d6 VaG tlnh mf;1ch chu
Irell. Vdi nhung noi tiep nhu trcn, cae tTnh
eU<1 thlje quan d dO<:ln dudi co thJ bi
giiin (giiin tlnh nu}ch tlqtc quan) trong
lnidng hQp tinh mqch cila b-i nghen (VI
11lJ. tl'ong xd gan, khoi u eua gan), va
l;} nguyen nhfm eua nhling tai bien ehay
milll dUdng tieu hoH. tren (eao), khi nhung
I1nh m'.lLh bi ginn nay va ra.
Gan
XlIoog m6ng
Tuyen giap
Khi Quim
Thl,fe Quan
(loan cd
Ph6i phai
PM Quan
g6e Irai
day,
phlnh vi Ion
chang
Jiem eua gan
Hinh 114. D9n9 chu,
khi qu;ln, va th\"c qu;ln (lien quan)
- Cae mqeh bq.eh huyet eua tht,te quan
ngt,te dUc;Je dan ve d.e nftm rai
rae ttt tam vi Wi nh6m hqch tren don, dieu
nay giai thieh eho nhung tnidng di din
ung thu thve quan Ian tdi c3 nhung hQch
tren don Troisier- Virchow.
- Cac day than kinh phe--uj di Wi m:)t
ngoai thVe quan d ngang mue khf quon ehia
d6i; thljc quan ciing nh.i)n cae nhanh eua
day than kinh qu(i.l va eua chu6i giao
eam ca' ngljc.
Ong ngl!c
(Ductus thoracicus)
Ong nglje !D. ten gQi than huyet
21
ldn nhtlt trong cd thJ. 6ng ngljc thu nh.;t,n
huyet d lOan be) phun dudi-cd hoanh
eua ed th6, tru me)t phan gan, va
nhung mqeh bqch huyet tren ron ella thanh
b\lng; dong thdi i{ng ngl,lc eung thu nh.i)n
huyet til phan sau-ben eua thanh
ngljc, va mqt phan eua min cd' (hlnh 115).
Ong I1gl,lc hlnh thanh 1a do hqi
nh.;t,p cua hai than bQch huyet th&t lling, d
ngang mlCe hai dot song thilt [ling tren cung
h1nh thap), ngang rnu:c hai dot
so'ng ngljC dUlY. cung h1nh eao), vi v.i)y
ong lIg,",c co thJ dau ho$,c tu trong 6
bl,lng, trong 6 ngt,tc. Theo kinh diJn,
Lhi ring ngljc dfru bdl me)t phlnh to,
gQi la bi Pecqllet (dQc thea am ia Pee-
kc) ho(ie b/i'dlidng trap (cisterna chyli). Tuy
nhien phinh nay chi co, neu ong nglje
dau tU trong [; bl,lng va net! hai
than bc;tch huy{/l that lung va than bq.ch
hllyet ru(d rnd VaG phan dal! cua
ong ngt,tc
2t
.
TMn, ngoai nhiJng nghia khac (vi d\,l than ngU"oi. than nao).
con 13 ngiJ dU"Qc su dl,lng (Ie chi m9t mau
mach b(lch huyet lon, tham chi cae dtlY than kinh iOn, vi du
than dOng milCh tay-dau. tMn than klnh glao cam. Trong
thong cae b<;leh huyet thi e6 hai than b<;leh huyet to
nhat Clilde goi I;') ong: Clo I;') 6ng ngl./C va ong b(lch huye't phai
n ong ngl,fC k.hi (I'\u treng 6 bl,lng thi ClIlQe hinh th;')nh bei
Slf h9i nhap eua ba lI.an bach huyet Ion la hai tMn that Il.hlg
va mt (han r.ut.
149
TInh phai
6ng bach huyet phai
Cae gian sltem
TInh dan (dan Ian)
TInh trai

TInh ban dan
(dan be
6ng ngltc
B' dllilng ('" Pe<:quel)
cung
.... cung)
Hinh 115. TUl'n ho,m huyel
'I'u ndi bAt dau, ong ngt,tc di len theo bd
phai eua dfjng 17uJch chil, Wi ti)n day co'
(nin co), d day, ong ngt,tc di thea mQt du'dng
cong 10m xuong dVdi va ra tru'ac (gQi la quai
hof:tc cung t{ng ngl/c), roi ra tru'ac
va sang trili Wi hQi lliu t'inh rnt7-ch canh
lrongdltdi don trai, d day. ong ngt,tc
do' vao hQi lvu nay, vao t'inh rnt7-ch
canh trong trai, VaG linh mt7-ch dllai
don trcii.
Than bt7-ch huye'1. canh trong trcii va
than dllai don trai db vao {/ng ngl/c tru'ac
khi ong nay d6 vao tinh
Ong ngl,lC c6 nhung lien quan sau day:
. Phan trong 0' blj.ng. neu ong bAt dau tU
day. ong ng1.JC nhm d phia sau bd phili cua
150
dfjng mt7-ch chu bl:Lng, va d phfa ben trong
clla tr/!- phai cd hoanh (crus mediale).
. Phan trong 6' ngl/c, du'Qc phan ra lam
hai gian ddnchu (gian linh
rnfJ,ch ddn-dQng mt7-ch chu) va dOf.ln tren
dQng mt7-ch chu (dot7-n trenchu).
o dO{ln gian dan-chil, ong ngt!c nhm a
sau th(tc quan, giua dQng mt;Ich chil ngl/C a
ben trai va linh mt7-ch don (lon) d ben phai.
Ph fa tren nua, ong ngt,tc di qua m(1t phili
clla quai dQng mfJ,ch chilo Ve phia sau, ong
ngt!c lien quan vai cac d(jng mfJ,ch gian
slfdn bim phai.
o dot;Ln trenchu, ong ngt!c tiep ty.c di
len a sautrong clla dQllg mfJ,ch dlfai
don trai, lien quan ve phia trltdc Vd) d9ng
Tfnh m<;lch giap dlJai cOng TInh m<;lch giap dlJai
Xl.l'OI1g SllOn thu 1---' /
TInh m<;lch quim sau
TInh IT\<;Ich dan (dan Ian)
XIJOIlg sutm thu XII ---Jl-'-:,!-- :""....:c::.:
Co 'nat '''''9 (ea d,;) --JI
Tfnh rTI<;Ich chu dlJO'i
Tfnh m<;lch g6c ---1
chung)
"-"=-'--- TInh rTI<;Ich tay-dAu Irai
Tfnh m<;lch chu
,-- ---'\-- TInh m<;lch ban dan phI,!
(TM dan be IrEm)
_ ___ -1 __ TInh m<;lch ban dan
(TM dan be dllOi)
,--.... -
"""",..!-- Cac TM gian sutm VIII. IX
TInh ITI<;Ich thl!c quan
"":=::'\--Co hoclmh
TInh that h.mg Il!n
Co vuOng that IlfnQ
c-:,,--f''''''+ ---TI"h cOng giCta
Hinh 116. thong cac tinh dan
mc;tch canh goe tnii va day than kinh ph:uj.
trai , lien quan ve phia sau voi Cd ddi CO
(musculus longus colli), ve phia trong vdi
thljc quan va day than kinh qu(it ngl1(1C
trai, va li en quan ve phia ngoai voj d<jng
mf,lch dliili don trai va pht mc;tc trung th(t
ben t n'ii.
o vung ni n co', quai ong ngl!C
cung ong ngt,1c) di qua mQt khoang hlnh
tam giac, gQi 18 tam gicic d<jng mr;J.ch dOl
song, nAm gifta c(! ddi c6 va thl/c quan b
phia trong, cd b{ic thang trl1dc b phia ngoai,
va XI1(!ng sl1i:Jn thlZ nheft b phia duoi. Quai
ong ngl!c di b phia sau-ngoai so vdi b6 mf,lch
than kink co', phia trl1dc-trong so vdi d<jng
mf,lch va tinh mf,lch dot song, va phia trong
so vdi day than kinh hodnh trdi .
6ng ngt,1c nhftng den tit cac
hf,lch b{Lch huyt gian slii:Jn, c{Lnh c(jt song,
va trung theft sau.
151
thong cac tinh don
Tinh mQ.ch adn ddn ldn (vena
azygos major)23 bilt dall d trong ngl,ic, ngang
mue khoang gian sUdD phai thl1 11; tlnh
ddn hinh thanh do h(ii eua hai
nhimh tInh illl}-ch goc: nhanh ngoai hinh
thanh do tinh mQ.ch th.1t lung len phai hQi
nh$.p voj tinh illl}.ch gian SUdD thu 12 ben
phkli, va nhanh trong khi c6 khi kh6ng la
mQt tInh ffil}.ch hinh thanh tren be ml}t eua
tinh illQ-ch chu dudi, ho(lc (hiem g$p hdn) 18.
m(>t nhanh xuat phat tu tInh ml}.ch th:).n
phai (hinh 116, 117).
Trang 6' ngl,1c, tInh illQ.ch ddn di leD phia
tren (j mQ.t truoc eua CQt song ngl,1c , phfa
phai cua dU'dng giua, tdi ngang mue dot
song ngt!c thli 4, thi cong ra phia trudc tJ;lO
thanh quai tInh ddn b;1t chea phia
tren cua cuong ph6i phai va mb VaQ ml}t
sau eua tInh ffi<;lch chu tren.
Trang dOQ.ll di len phfa tren d trong
long ngt,(c, finh ddn co nhung lien
quan nhu sau: ve phia trong, lien quan voi
ong ngljc, va xa hdn voi dOng nu;tch chu
ngljc (dQng chu xuong) d ben trai cQt
song; ve phla ngoai (phia phai) lien quan
v{ji ph' mllc trung thiit ben phai; ve phia
.-lau lien quan voi ccjt sfIng ngljc va cac dcjng
mQ.ch gian suiJn, ve phia trudc, voi cuo'ng
pho"i phdi va ben dudi cuong ph6i thi lien
quan voi thljc quan dOQ.n ngljc, thong qua
tui cung gian anh mQ.ch ddn-thljc quan.
Quai linh mQ.ch don (ho?,c cung nnh
ml?ch dOn) di tli sau ra truoc, d ben tren
phit quan go'c ph,1i va d(mg mp.ch pho'i phiii,
nhung d bEm dudi cac hp.ch b(1ch huye't cllnh
khi quan phai, lien quan ij phia ngoai
(phai) voi phl m(lc trung that bEm phai, va 6
phia trong vdi kh[ quan, thljc quan, va day
than kinh phai.
23 Thea cae tac gia Philp thi co ba tinh mach dan, m9t tinh
mach oan di a phia phai cua C9t song ngt,lc goi la trnh ml;Jch
oan Ion. con hai tinh miilch dan dl a ben tra! C9t s6ng ngt,lc thi
a1I9c g<;>i la cac tlnh mach dan be tren lIa duoi, Thea danh
phap Wing La-tinh. thi tinh miilch dan ion duac goi iii rrnh
dan, tTnh mach dan be duol dU9c g<;>1 la linh m?ch ban
dan. lIa tinh mach dan be tren du9c 9<;>1 iii linh ban oan
phl,J (xem them chu thich10)
152
Tinh mr;z.ch dOn dic nhimh d6 vao
la anh mr;z.ch phit quan phai sau, d.c finh
mr;z.ch thljc quan va anh milch mang ngodi
tim, di.c finh m<;tch gian SUdn va di.c finh
m(lch ban ddn (tinh mr;z.ch ban don tren va
tinh milch ban dOn duai). Cac tinh milch
ban dOn di dQc theo m*t trai cua cOt song
ngljc, ben ngoai dcjng m(lch chu ngljc, toi
khoimg ngang muc dot s6ng ngvc tha 7 thi
cong sang phai, cheo m*t sau cua d9ng
m(lch chil ngljc va o'ng ngljc d6 vaG tInh
m<;l.ch ddn. Cac linh mr;z.ch ban don thu
nhQ,n mau tu 6-7 tinh mr;z.ch gian suon dftu
tien, va doi khi ca W tinh milch phi}' quan
sau trai.
Chu6i giao cam
ho*c than giao cam
(Truncus sympathicus)
La diu truc giai phftu cu6i cung n&m
d6i xung d hai ben c<;l.nh c9t so'ng ngljc, 6
dQc dau sau cac xuong sUdn, va 6 phia trudc
cac mr;z.ch gian SUdn rna chu6i h<;l.ch giao
cam cheo. Khong gi6ng cac hQ.ch giao
cam crs', chuoi hc;Ich giao cam ngljc duqc ca'u
tQ,o thea phan dOQ,n. Rieng giao
cam ng\lc thu nhat (va doi khi ell thu hai)
hQp nhftt voi giao cam c6 duoi cung
con gQi la ht;Lch sao, va cung voi h{lch sao
chuoi giao cam c6 t;;10 nen quai dudi don
(ho(>c quai than kinh giao cam Vieussens).
Chu6i than kinh giao cam ngvc tach ra dic
nhanh tim (neruus cardiac us imus: day
than kinh tim dudi cung), nhanh thljc
quan, va nhanh dcjng mc;Ich chilo Tu 6 (co
khi tu 7-8) hQ.ch giao cam ngljc cuoi cung
tach ra nhung nhimh hQp nhat l<;l.i nen
cac day than kinh t(lng ldn (nervus
splanchnicus major) va day than kinh t(lng
be (nervus splanchnicus minor), cac day
thfrn kinh t<;lng chui qua khe 6 cd hoanh
xu6ng 0' bl}ng, va tham gia vao chi ph6i
thtin kinh d cae t<;l.ng. ChuiJi hc;ICh giao cam
lI!!lk noi chung gom co 11 hgch Odin hinh
lrcn cung htlu nhLt baa gid cung h';'l
nhDP voi h(lch d/ dud; gQi 1:1 /U.1ch sao), cae
h(Ich giao cam ng(lc nEtm d phla trLtoc cae
IlI!up slliln.cql s(j'ng.
chlll;i h(/C:h giao cam ng(/C co nhung
lii'n quan sau day: d phia sau, lien quan viJi
(,:1(, 1I!(lch lJian sudn: vc phia ngoai lien
quan vai plu]' nt(IC lrUl!g thd'l, ve phfa trong
lu:'n quan voj cqt ngtlc; ve phla trLtoc
TInh mach tay-d3u phai
TInh mach chu
TInh mach dan (dan Ian)
Cac linh gan (TM gan)
thugng than phal
TInh mach linh (ben) phal
chuai giao cd m ngVc trcii lien quan vdi d(mg
mg.,ch chil ngl/c, con chuoi giao cam ngl/C
phdi lien quan vo j Unh mgch ddn.
C6 hal day than hinh t(Ing a moi ben:
than kinh t(Lng Lan va than hinh t(wg be.
- Day than kinh t(wg Mn 1:1 do nhung
nhanh xuat phat tu nhung hgch giao cam
Ilgljc thu 6, 7, 8 va 9 hQp thanh, cling co
trLtdng h9P them cac nhimh tU hf.lch thu 5
ho:!c thu 10.
TInh mach canh trong trai
TInh mach nach
TInh mach tay-dau tJai
TInh mach bim dan phu (dan be
E)6ng mach chu nguc (chu xu6ng)
TInh m<;lch bfm dan (dan be dum)
Than m<;lch tang (DM than tang)
DOng macn mac treo trang
TInh mach than Irai
TInh mach mac treo trang dum
TInh mach chau goc (chau chung)
TInh mach that lung len
Hi nh 117. thong eae tinh ehu va tinh deln
153
- Day than kinh t(Lng be h9P bai nhung
nhimh xuat phat ttt cac hg,ch than kinh
giao cam ngl.jc thli 10, 11, va 12. Day thAn
kinh nay di xu6ng phia duoi a phia
ngoai ella day than kinh tg,ng Ian, va chui
qua cd hodnh thudng cling trong m9t khe
voi chuai than kinh giao dim, doi khi chui
qua trong cling m9t khe voi day than kinh
tc;zng ldn chui qua la al)ng mc;zch chil
ella cd hoanh cung voi dQng m:;tch nay. Khi
xu6ng tai {5 hl,mg, day than kinh tg,ng chia
ra lam ba nh6m nhanh: nh6m tren, di tai
m$.t 16i ella hg,ch ban nh6m giua di
tai h(Lch mc;zc treo trang tren; va nh6m duai
di tai dam rot th(ln.
154
Bung

155
Bljng Ia phAn eua than ngudi n5.m b
glua ngl/c, va ch(iu hrF. Ve phia tren, hl;mg
du<;iC ng;\n cach vai ng-Ifc bai cd hoanh,
nhling ve phia dUdi thi thong thudng tt;1 do
vaj chou be, tf:lO thanh m9t b chung (khoang
chung) la 6' phuc mr:,rc (cavum
peritoncale), 0" mang bl!ng. Gidi hf:ln
giua d hl}ng vit (/ ch(iu he lU lStren "ua ch(iu
be. can gQi la eo tren (aditus pelvis: ZO
('no chu he), trong khi vung day chu thi
turing ung- voi is dudi cua ch(iu be ho<}c eo
dl/di (ho<}c III ra cua ch(iu be).
Gioi h"m va cac thanh
cua bl,mg
A) Gl0i h?n trel1 cua 6 b\,"mg lU cd
ho(lnh. mOt cd n5m ngang, ngan each 0'
ngllc vdi 6' bl}ng.
Cd hoanh: hinh th@ giong m9t vorn
m\rn ngang, chie'u ngang hdi dai hdn chieu
trU'oc sau, cd hoanh cong 10i len phia trm.
Ph:\n chu vi cua Cd hoanh bam van cae d(u
lnic giiii phliu tQ.o nen ZO dlldi cua lo'ng
ng(lc. Cd hoi\nh cau t:;to bai hai phan: phan
trung ttim Iii phan gan, va phan chu vi 13.
pluln cd thjt). Phan trung tam eung
gqi Ja trung tam hoanh ho<}e trung tam gan
(centrum. tendineum), can phAn ngo0.i vi bao
g{lm dlc b6 cd bam vao nhung phan khac
nhau cua ltJ dlldi long nglfc. Cd hoanh c6
chiQc xern 13, m9t cd to.O nm bbi rat
nhieu e(l hai thrin (nhj than), rna cac hl!ng
Clta cluing t",o nen ph tin vi eua cd
hoanh va balll van hai phia dai nhau
1 () ph<in dLidl eua than ngU'cli. hai XU'dng chau va xU'dng cung-
cut khdp Val nhau tao nen khung chau XLldng. Phan tfen eua
khung chau baa gom hal h6 chfju trong. con phan dU'l'li Ihu
hep lal. gOI la pelvis (be. chau), nhlU lai giai phau dich
la hong M. hO<;1c eMu be. va cac nha san-phI,! khoa hay
goi la lieu khung. Co nhCi'ng eho tei giCl' l'ill thuat ngCi' be
de chi phan n<iy. ke ca khung xU'dng. eac phan mem bam
VEW. va khoang nam d ben trong.
eua chu vi la dUdi cd hoanh; trong khi gan
trung gian d giua nhung bVng cd d6 thi dan
voi nhau, va tSlo thanh trung tam hoanh.
Cac b6 cd d phftn ngo:;ti vi c6 phan
thanh ba phan khae nhau: phan cQt soOng
th6t lung hoQ.c phan th&t lung (pars
lumbalis), phan sudn (pars costal is) va
phan lic (pars sternalis).
Phan th&t lung (pars frwlbalis) l0.i bao
gom m9t b6 ngoai va mQt b6 trong. B6 trong
cua phftn th6t lung bam vao C9t sang
lung, d moi ben bdi hai dai gan gQi la cac
trv: trl} trong (crus mediale), va trl} ngoai
(crus laterale), cac trlj- trong va ngoai d hai
ben n5m doi xung nhau, so vdi dudng giua;
eae trv d ben phai bam vao than bon ddt
s{/ng thdt lung tren cung, COn cac trv ben
trili bam vao than ba dd-t song th&t lung
tren cung; ngudi ta con rna ta m9t tTl;' giiLa
ho<}c trlj- phI!- (crus intermedius: trl!- trung
gian). B6 ngoai eua phfin thAt lung la m9t
cd voi cac sql cd bam vao rung cua cd
thdt lling hoQ:c cung thdt lung-sudn lrong
(arcus lumbocostalis medialis) va vao cung
cua cd vuong thdt lling hoQ.c cung th&tlllng-
sudn ngodi (arcus lumbocostalis laleralis).
Phlin slldn (pars costal is) cua cd hodnh
bam b<ing 6 b6 hinh rang cua vao mQ.t trong
cua nhung xlldng slldn tU thu VII de-n thu
XII, va dan cheo vdi nh ling b6 rang cua
tU'dng ung eua cd ngang bl}ng.
Phan lie (pars sternalis) bam vao mQ.t
sau eua mui lic.
V phfa trude, a ca. hai ben dU'dng giua
c6 m9t khoang trong gQi 18. tam giac s(li (Xd)
lic-slldn (khoang Larrey), nAm a giua hai b6
cd bam vao mat sau mlii tic. V phfa sau-
ben, c6 m9t khoimg trong khac gQi la tam
giac srji (xd) th&t lling-slldn, tam giae nay 10.
mQt dUdng thong thudng giua vung th*n
voi lOp rna lien ket duoi mang ph6i (gQi la la
khe Bochdalek), thoat vi hoanh c6
doi khi xay ra qua khe nay.
Cd hoanh c6 ba 10 r9ng d@ cho cae thanh
ph tin sau day di qua: anh mr:,rch chil dudi
(qua {6 anh mg.ch chu dlldi, foramen v,enae
cavae), thl/c quan va 8ng ngl/c cung voi hai
day than kinh phe'-vi (di qua Z6 thl/c quan,
157
hiatus esophageus) , va dQng mq,ch chu (di
qua L6 d()ng mflch chil, hiatus aortic us).
Cling vay. di qua cd hoanh con c6 thun
than hinh giao cam (chu6i giao cam), ehui
qua khc d giua trl! ngoai (crus lateralis) va
b6 cd bam vao cung cd thilt lung, cac day
than hinh t(lng ldn va be, than goe eua cae
tlnh lnflch ddn, va d9ng m(lch ngl/c trong
(vu t.rong) thi chui qua khodng Larrey.
Cae mach mau va day than kinh
eua cd hoanh
D()ng lnflch: Mfjt tron cd dliQ'c
cung cap mau bdi d9ng m(1ch cdhoanh Oa
nh {1nh eua dOng In(lch ngl/c trong) va hbi
d(jug !ru;zeh hoiuth tr{m (til. nhanh cua d{)ng
mwh chu ngl/c); rnfjt dlidi cd hoanh dLiQ'e
cflp mall bdi d9ng mflch horinh duai (la
nhiinh clla d(mg In(tch chu ol.;lng).
thong tlnh m(lch phfrn lOn di kern
cac u9ng tLidng ling.
Cd hOflnh c6 rnQt thong m(1ch b(lch
hUYftt kh{l phong phli. C6 phan hai
nwng hi6i Iii ludi dudi-mang bvnq (dudi
phue mf.l.c) va ludi duai-mang phoi (duoi-
phe' Nhd slie hlit trong long ng-t,ic (do
(lQng tac thC'J) mil dong bE;leh huyet
dQng m(!.nh hdn ve phia long ngl,1c. Nhv
vQ.y. viem m,lng ph6'i lien quan toi nhung
clla 6 dUdihoanh thLibng hay xiiy ra
hdn nhieu so voi viEim phuc rn;;tc duoi cd
hO?il1h do viem rnu 6' mang ph6i, ph6i, hofjc
tnrng that Ian xuong. Khung h{l.ch b;;tch
huyet phVdng phan Ion cac m?ch
h'.lCh huyet til cd hoanh deu ntm d trong
trung that trV6c VII sau.
B) Giai hE;ln duoi cua 6 bVng la hai h6'
('h(iu trong. trong dc ho nay e6 cd thdt
Lung-chill( (con g9i la cd Hai ht/
ch(i 11 trang nhm d hai ben, cung voi (1 nho
(can g9i la goc thdt lung-cung: angulus
lurnbasacralis) d phia sau va giua, va xLidng
mu d phia trucJc, baa quanh 16 vaa ch(ju be
(fd trt?n cua ch(ju be, hol),c eo tren).
C) Thanh truac cua b\:mg t;;to nen
b61 cac cd r(mg hvng (bao g6m cd chea b(1ng
n/{oai. cd chea bVng trong, va cd ngang
v6i cac din cua chling, va cae m?c
L Cac Cd nay CO thi! goi ngan g9n la Cd cheo ngoaJ, co cheo
trong vil Cd ngang. Cd eheo ngoili con dLfdC 991 la co cheo to
va Cd eMo Irong Iii Cd cheo be. Cae Cd r9ng bl,mg c6 gan d'i!t
158
bao b9c chung. Ngoai cac cd r9ng bvng, m6i
ben thanh ?Vng tru'ae can c6 h,ai cd thftng,
g9i la cd thang bvng va cd
d phia sau cua nhung cd nay va m;;tc
phu mQ,t sau cd ngang bl.lng, g9i 1a m(1c
ngang (fascia transversalis), e6 lop rna
lien ke't du6i-phlic rn;;tc roi de'n phuc
m(lc thanh 4.
Lop rna lien ket duai-phlic kha
ph at va thua (long leo) d ph an du6i
eua thanh bq.ng truoc, nen d phan nay b6c
tach phlic m?c ra khoi thanh bVng dEi dang,
nguqe l{l.i, d nhung vung khae thl 16p rna
lien ke't day d{ic hdn va dinh eh,}t phue ml.le
vao thanh bl;lng. 6 m$,t trong (rn?t sfm) eua
thanh b1,lng truoc, c6 cae nep phuc m(lc n6i
len, dtlu tit ron di len phia tren va
xuong phia du'ai, cae ncp nay la do di tich
cua nhung ml;lch mau d thCii ky phai thai
dQi phuc m{l.c thanh len, va bao g6m: Ve
phia tren, til ron di ve phia cd haanh vu
m{it tren gan, e6 ddy chdng liern, trong
bb tl,1 do cua day nay la day chdng
trim cua gan (ligamentum teres hepatis), di
tich cua tlnh m(lch ron d bao thai dil bi
ll;li va xd hoa. Til ron nhu'ng di ve phia duai
c6 ba nep phuc hai nep hai ben g9i Ja
nep ran trong (plica umbilicalis medialis),
trong m6i nep nay c6 chlia mQt d(mg m(lch
r6'n b thbi ky bao thai dil bi tAc l?i va xd
hoa g9i Ia eac day chdng ron trong (lig.
umbilicale mediale), vu a tren dUdng giua
cung e6 m9t nep phlic m{l.e, ben du'ai c6 ong
dil bi d.c 11.li, va dUQ'C g9i la day
chdng ron giiia blJ,ng (ligamentum
umbilicale medianum). Nhung nep thuqng
vi (plicae epigastricae) , do cae df)ng mflch
thuc;Jng vi duai dQi len thi d phia ben
ngoai cua cac nep ron trong va kh6ng c6
lien gi voi r6n, nhu'ng di ra phia sau tai
va rat rang, gol la can, khang nen nham vai mae Iii lap milng
lien ket bao xung quanh Cd.
3 Trong nguyen ban. philn ma la Ihilnh IrlIoc c.ua b\mg nay
Ihieu hai Cd lil Cd thAng bl,JOg (con 99i lil Cd IMng to) vii cd
IMp.
4 Cling nhlI d6i voi milng phoi, mang bl.jog cling dlIde 99i lil
phUc milc, tUe la thanh lat mi'll situ cua lhilnh bung va
dlIoi Cd hoilnh dong Ih,(ji bao bge hilu hel cae nam
Irong .5 bl,lng, va do do cung dLfde philn ra lilm hai la: Ie lhanh
(Ial mal sau Ihanh bl,Jng) va Ie (baa boc eac lang). Mang
bl,Jng vii phue dlIde dung nhlI cae 111 dong nghia.
c'.ll;.h nlidng giua ehui van baa eua cd
thdng hl,wg. Nhung ne'p phue nay gioi
h'.lll cae he; 16m (j giOa chung, gQi la cae h6'
hl!n: co ba h6 Ia: ha' bf{n tren bang
(luang (fossa inguinalis supravesicalis), h6'
hf!n trong (fossa inguinalis medialis), va hlf
hf!n ngoai (fossa inguinalis lateralis), h6
nay nhrn d phia ngoai cua nep d(jng mq,ch
thlMng vj, va trong ho co 18 sau cua a'ng
(16 b<;n "au)".
Thanh by.ng truae diu bbi nhung
Wp sau:
_ 6 hai bEm, tU nang toi sau e6: da, rna
lien ke't rna duoi da, cd cheo b1..lng ngoai, cd
eheo b1..lng trang, cd ngang h1..lng, m(1c ngang
va ph{u.: mq,c thanh.
_ 6 cQ.nh dUdng giua, tu nang tili sau c6: da,
1110 lien ke't rna duoi da, la truae ella bo.o cd
thAng hll,ng, cd thdng b1..lng, lit sau cua bao co
th,1n!-{ by.ng, mt;LC ngang va phue thanh.
Vung b((o: vilng bf{n (regio inguinalis)
ve chieu sau tliang ung voi orrg (canalis
inguinalis).
Vung hinh tam giac voi gioi h<;lll
duoi 1a Gung dili, va giai tren la rn9t
dlidng nftrn ngang n6i hai gai chfiu trude
trl'n, va gidi trong la bd ngoai cua cd
thling b1..lng.
Lop nang cua vung e6 da va rna lien
ke't rna duoi da, trong lOp mo lien ke't
rna dudi da nay co cae d(jng mt;Leh mu ch(iu
nong (vi dOng rn;;>.ch nay di).p thudng xuyen,
nen tRc dQng tOi lap rna lien ke't lam cho lop
mfl nay d<).e l?i duai dQ.ng nhu rnQt m{le, gQi
Ia InQ-C Thompson), di eung d(jng mq,ch mil
ch(iu nong con co nnh m;;>.ch eung ten va cae
';(.li eua day than kinh b1..lng-sinh dl,lc. Duai
ldp rna lien ket rna nay la can eua cd cheo
bung ngodi.
:.J5.rn d lOp sau duoi can cd cheo b1..l
n
g
ngodi co m9t khe gQi 1a ong trong 6ng
co thilng tinh ella narn gioi ho:'j.c day chdng
" each gOI cua cac h6 bliln theo cac lac gia Philp la nhll sau:
ho ben /dm bang quang dllr;Jc goi la ho ben /rong: ho bfi!n
trang (medialis) dUde 99i la ho bfi!n giO'a; h6 bfi!n ngoai
(latera/is) van gOI la ho ben ngoai (trong h6 c6 10 bi?n saul
tron tiL cung eua nil di qua. Ong eo b6n
thanh (truoe, sau, tren, va duai) va hai 16,
16 nang va 10 sau.
Dog (canalis inguinal is) la mQt
khe co ehieu dai 4-5 em, bAt dau tu 16
sau (annulus inguinalis profundus), 16 nay
n:lrn d trong ha' ngoizi. H6 ngoai
6 phia ben ngoai so voi nep d(Jng mt;Lch
thl1rJng vi, la nep phuc mQ.c do d9ng rnQ.ch
nay d9i 1!il. Ong di tU l6 sau cheeh
van trong, xu6ng duai, n5.rn giua cac lOp can
cua cac eo r9ng by.ng va ti).n he't d 16 bf{n
nang (annulus inguinalis superficialis), 16
nay nArn 6 dLiai da, tuong ling thea chieu
sau voi h6' trong (hinh 118, 119).
1) Ong duqc giai h{ln nhu sau:
Phia duai bbi ddy chiing bqn
(ligamentum inguinale)6 va day chdng phdn
ho'i Colles (ligamentum reflexum);
. Phia tren bdi bd dudi ella nhilng cd
ngang bl,lng va cd cheo blfng trong d nva
ngoai, va bbi gan kef hejp (tendo conjuntivus
aut falx inguinalis) 6 n11a trong;
_ Phia sau bdi mQ.c ngang, gan k{/t hqp
va ddy chiing phdn hOi Colles;
_ Phia truoc bdi can cd cluio bung ngodi
voi nhilng trl,l trong va ngodi, eac s<;li g18n
trl,l eua can co ehea bl,lng ngoai va mt;Lc
nang cua b1..lng.
2) L6 n nang (annulus inguinalis
superficial is), n:lrn ngay dudi da. dulje giai
hQ.n bdi ba tr1,l: trz:l trong (crus mediale sive
superius: trang hoQ.c tren), trl,l ngodi
(crus laterale sive inferius: trl,l ngoai hoQ.c
dudi), d hai trl,l nay deu xurtt phat tu can
cd cheo b1..lng ngodi cung ben, va trll- sau
(crus posterius) xuat phat ttl can cd chea
bl:lng ngodi d ben de;i va du<;lc Colles
gQi Ia day chimg phcin h6i. Ed cua U;
nang du<;lc bien deli thanh hinh trcm nhd co
nhung sqi gian dui hinh eung (arciform),
sQi (den tu rnl;J.e ngoai-by.ng) va
sqi (den tu rn{le dui) di dUdng
trc1ng (dudng giua by.ng), chung ngan
can kh6ng cho cae tr1,l cua 10 ngoai
di
6 Day cMng bi?n con dUr;Jc 99i la cung dui.
159
3) L6 hfn sau (annulus inguinalis
nAm (j mt;tc ngang, phia tren va
phin t.l'ong cua diem giua cung dui. Bd tl,l do
CUe] L/; bl./n sau dl1Qc nen bdi ch1nh mr;c
ngang. khi nay lu6n sau vilO trong 6'ng
bcn: 6 phill dLidi. 10 b9n SaL! can dl1qc gidi
hl.m b6i day chling Hesselbach (lig.
intcr/oL'colare: day ehhng gian h6), va mr;c
Ch(lll-lu(iC.
4) Ong bl";'n chva nhung thanh phtin
sau (l.,),\':
6 na111 gi6i: d.c cd biu, c{lC 8Qi eua day
thdn hinh ch(j.u-dll.i va chu-hiJ vi, ({ng tinh,
d(lng /Il(Jch 6ng tif/h (h m9t nhanh cua
({turf..[ nUJch bang quang dltcJi, d(ll1g
nily 1<'1 nhlmh cua d()ng miJeh ht;t v,i hO(IC
('h6u trong), df)ng lIlf1ch tinh (11'1 nhimh cua
d(in!!.' /lu;u.:h chv. blj.ng), dr5ng In(lch thling
tillh (Ill nhlmh eua mq.ch thu:(/ng v.i),
ctrim rn/" Unh 1Il9ch tinh trude di kern d(Jng
til/h (In m(it d{lm rbi tinh mQ-ch,
nhreu t1lQ-ch vil ngoeo, d ben phai thl.
(t()' tn!c ticp vao tInh m(ll.:h chil dudi, can d
ben trill thl (to VaG tlnh m(lch tluJ.n trai,
tinh mz<ch nay l?i la nha nh cua tinh rnQ-ch
clni dlidi). Dam r6i {inh mach tinh trudc
bf:n trai c6 bi gian, do t1nh rnQ.ch tinh
g,)p dn trd khong d6 mau duqc vao tInh
I11WJl th(m trlli, vi doi khi tInh m<;lch nay
tn'j thanh mOt rao cim kh6ng cho mau tro
v6 tim: tnidng hQ'p hQ'p nay dl1Q'c gQi 1a
gian lInh mr;ch tinh (0110c dieu trj bftng
phiiu AMARRAL ho;)c
1VA..\IISIEVITCH, tVe Ia dit di doan Hnh
In'.Ich m;) trong d6 mau bi dung khong
v6 tim ci"tr(jc); dam rot (ink mt;tch tinh sau
nh(J hdn nhieu thl n1m baa quanh d(ing
mach thu:ng tinh, va d&n mau ve tlnh miJch
h(l vi; cae m?ch bQeh huyet nftm trong ong
bl";'n do' ve nhung hr;zch bt;tch kuyet thdt lung,
- 6 nil gidi: ong chua day chling
trbn til: cung (Zig. teres uteri). Day chlng
n,\y b5.t dfiu tv sling tit cung, di ngang qua
('11(111 be nAm trong phfin trl10c cua day
chAng rng, va di tai 10 bfn sau. Day chAng
tn'lI1 ttl: cung be hdn thling tink eua nam
gi6i, di qua (j'ng rai ra khoi 6ng d 16 bfn
ntmg, va toa thhnh cac b6 SQ1 bam vao gai
mu, Jihdp nan. dng mu, va lop rna cua moi
IGO
Mn am hr}. TUdng tv nhl1 6 nam gioi, trong
6ng nu gioi, di kern theo day chAng
tron tV cung c6 nhung s<Ji eua day than
kinh b\lng-sinh dlj.-c Mn va be, va rnQt
nhanh d9ng rnQ.ch tach ra tu dr}ng miJch
thU:(/ng vi cung tlnh cua n6.
Vung ong Ja ndi e6 xay ra [haat vi.
Ve rniJ,t lam sang, ngl1di ta phfm bit
hai kie'u thoat vi ch1nh: thoat vj tl"l!C tiep
va gi.fm tiep. Trang trudng hQp thoat vi tqtc
tirfp thi tui thoat vi' chui qua thanh by.ng d
phia trong so v6i d(;ng mf1ch thur;tng vj, va
do d6 eung dUQc g9i Ih thaat vi h<;n trang.
Trong trl1dng hQp thodt vt gidn tiifp thl. ttii
thoat chui VIIO ()ng ofn tU phia ngoai so vdi
dng mgch thWing vi (nen can gQi la thoat vi
bc;n ngoai)R. Thout vj ngo;)i c6 the' b5'm
sinh ho,)c mAc phai, con thoat vj bl";'n trong
thl bao gid cung 18. thoat vi mAc phai.
Trong tang so' nhung trl1C!ng hQp thoat
vj thl 80% la thoat vj ngoai, va 20% Ja
thoat vi trong. Trong trl1dng hQp thoat
vi brim sinh thi 6ng phlie-linh miJe d thdi ky
phoi thai v..n tan t{li (v..n thong. khong tit).
Trong trl1dng hQp thoat vj trvc tiep thi
tui thoat vi chui ra ngoai thhng g6c voi
thanh bl,lng, can trong trl1dng hQp thoat vt
vi giim tiep thi ttii thoat di cheeh qu,,,
thanh b\wg. Ca hai thoat V! deu co
thoat ra ngoai thanh by.ng va xuat a [0
bf;!n nang, nhl1ng tho;)t vj trl,le tiep thl1dng
chi dung a gbc cua biu va c6 kich thl16'c
nh6 han.
Tho(it vj n(;i-thanh bl;ing la thodt
v,i gicin tie'p, khong thoat ra bEm ngoai
thanh bl,lng, ma chi dung ll.li d trong ong
bfn, va dudi ap 11!c thi bi giG: 1Q-i d gifra CilC
16'p cd cua thanh by.ng.
7 Tui thoat vi la m9t bao h9P boi m\lc ngang va la thanh phuc
mac. 0 ben trong ehCta dl.[ng mq! so thanh phan d'i di?ng b
trong 6 phUc m\le, thOng thu'dng nhat la cae khue rU9t non va
mac noi Ibn, bi dih ra ngoai 6 bung, qua thanh bung, nhat la
qua vung ben ong khi cac cO eua thanh bung yeu
(thoa! vi mac phai), hoiic do 6ng n6i phuc m,!c vdi tinh m,!c
cua I'mh hoan (ong phuc-tinh m,!c 0 thol ky ph6i thai) con ton
t\li (thoat vi bm sinh),
" ThoM ngoai con dlfr;lc 99i la thoal vi che'ch ngoai.
Co cheo bl,mg lrong
Co ngang b\lng
Co cheo bung trong
Co cheo bung ngoai
TInh mCilch dui
Co cheo b\lng ngoai
Liem
Cobiu
Day chAng phan h6i
(Ct lru Colles)
L6 nOng
ThlIng tinh
Hi nh 118. Thanh trim cua 6ng
lM va TM thuqng v\ durn
EluOng ban (cung Douglas)
luang tfang (duang giCra bung)
Co b\lng (co to)
Liem (Mm can
Day chang Gimbemat
Day chang gian h6 (Hesselbach)
Co ngang bung
va TM tinh trong
6ng tinh

H""':'-- TInh fTl<iIch dui
Day chang bE;ln (cung duil
Vang dui
Hi nh 119. Thanh sau cua 6ng
Khi linh hoem ngung philt va
ngung di chuy4in xuong biu, th! dUdC goi In
l(it linh hoem a'n. Neu sau khi sinh 'ma tinh
van con a ben trong & bt,mg, thi
dliQc gQi 13 tinh hoan a'n d bl.j.ng (retentio
abdominalis: tinh ho3.n bj giU a b\mg). Neu
tinh h03n trong 6ng bl;m, thi gqi la
linh hoan an d b,?n (retenlio inguinalis: tinh
ho3.n bj gilt a bf,m). 'l'inh h08n xu6ng va
holm lOan nAm trong biu 18 dau hieu tre sd
::;inh da philt tl'i4in day dU. .
Tinh hoan nAm trong biu a 96% so' tre
sO sinh. nhung chi d trong biu cua 68% so'
tre de non. Trang t(l.t tinh hoan l(l.e ch6 (con
gQi 130 di vi tinh h08n) thi tinh ho3on nAm a
vi tri kh6ng di4in hinh. Nhung tinh h03n
eha, thea quy tAc, baa gid eiing bi thoili hoa.
tl'ong d6 chi c6 ph an sinh tinh 1ft bi phS.
huy, con nQi tiet thi kh6ng. Trang 10% so'
trudng hQp tinh h08n chi) tbi thoai
hoa ac Hnh, vbi 50% 1a u tinh. Do do, khi
tinh h08.n nAm a vi trl bat thudng thi phai
chi dinh. phau thuilt sClm sua chua lai
neu kh6ng keo xu6ng biu thi phsi cAt
bo tinh ho3on da bj teo.
161
Thodt vi day ron hie'rn va chi xay ra
khi s"lj xAp xep cac co quan trong thdi ky
phoi thai khong hoan toano Nhu thadt
vi day ro'n cuorrg ron) xay ra la do sv.
ton cua thodt vi ron sinh 15', rna blnh
thudng se het di rat sam truac khi sinh.
Khong gi6ng vai thaat vj ron, thoat vj day
r6n khong dU<;lc che phu bai bl da, rna
chi dU<;lC che phu bai rnQt lap rnang 6i rnong,
trong su6t va rno chat keo cua day r6n.
D) Thanh sau cua 6 bVng duqc nen
bdi vung CQt song va hai vung thdt
lztng-ch(lu.
1) Vung CQt song bao gam cQt s6ng
thAt lung va nhung ph.n rnern baa quanh
no 6 phia sau (da, rna lien ket rna dUdi da,
va dic ldp co clla vung sau than ngudi
vung lung).
2) Vung th6.t lztng-ch(lu duqc gioi
phia tren b6i xudng sUdn thli 12 (n6i chinh
xac hon la bdi cac cung co thAt lung va cung
co vu6ng th&t lung), phia ben ngOal bdl bd
ngoni clla cd vuong theit lUng, phia dUdi bai
maa ch(lu, va phia trong b6i than cac dot
s6ng theit lung.
Cac co va can cua thanh sau 6 bVng
cilng dU<;lc xAp xe'p thanh tUng ldp, tit
phia truoc ra sau co: cd vuong theit lUng, cd
theit lztng-ch(lu, can sau clla cd ngang bl,lng,
cac co thuQc vung sau clla than ngudi (cd
gai song, cd ding be sau dudi, cd chea trong,
cd lling ta).
Giua bd sau clla cd cheo bl,lng trang, bd
ngoai clla cd gai s6ng, cd rang be sau-d.lidi
va xUdng sUdn thli 12, co rnQt khaang tr6ng
gQi la khaang thdt IUng-sudn-bl,lng (ho(ic til
giac "Grynfeltt", trong khoang nay, can co
ngang bVng tie'p xlic trv.c tie'p Vdi cd lung to
6 phia sau, do la rn9t vj tri co th@ xay ra
thoat vi. MQt vung khac, Wong tt;( voi tU
giac Grynfeltt la "tam giric Petit" tam
gidc theit lUng (trigonum lumbale), nArn a
giua cac cd lUng ta, cd cheo bl:lng ngoai va
maa ch(lu; tam giac nay cling la rnQt
ye'u clla thanh bVng sau, qua do co xiiy
ra tho at vi.
162
.:!
o bl,lng
(Khoang byng)
Vi 0" bl,lng va ch(lu be dell duqc lat bai
phuc mg,c, nen ngu a' bl,lng-ch(lu be la
dong nghia voi d phuc mf,lc (hlnh 120).
6 bl:lng-ch(Lu be n&rn giua cd hadnh 6
phia tren, va day chu a phia duOi. Gioi
h:;m giGa d bl}ng va a' ch(Lu be la 16 vao chu
be, ttic la eo tren. Tuy nhien, gidi h:;tn nay
chi co gia tr! ve rniflt trinh bay rno ta, vi
thl,lC ra rnll va mau tv co Ian r9ng tt;( do
a khAp toan bQ hai 6, khong phl,l thuQc vao
V! tri phat sinh. Ngoai ra, rnQt so' vi
dV tit cung von n&rn trong chu be nhung co
phat len tOi 0" bl,mg khi co thai;
nguqc l\1i, nhung khac binh thudng
n:lrn trong 6' bl,lng, nhung khi bi sa co
tvt xu6ng ch(iu be (hlnh 120-199).
Phuc m;:tc (Mimg bl,lng)
(Peritoneum)
Cac thanh va cac clla d bl,i-ng-ch(iu
be dU<;lC lat bo$.c bao b9C bbi thanh rn\1c gQi
la phuc mg..c (ho(ic mang b/!-ng). Phuc mg,c
(peritaneum) co tich khoang 1.500
Cling nhu cac thanh khac (vi dV
mung pho'i) , phlic bao g6rn la thanh va
ld tf,lng.
La thanh cua phuc phuc mg..c
thanh (peritoneum parietale) la ph5.n clla
phuc lot sau cac thanh Clla 6'
bl,lng-chu be va duqc dinh voi thanh nay
bdi rnQt lop rno lien ke't, gQi la mo lien ket
dUdi-thanh m(lc (tela subserosa) ho(ic mg..c
ni}i-bl,lng (fascia endoabodominalis),
nay lien tvc voi mf,lc nQi-ng,!c la lop rna lien
ket narn b duoi mung pho'i (hlnh 126).
La tf,lng cua phlic hoiflc phuc mg..c
tf,lng (peritaneum viscerale) bao b9C h.u he't
cac n:lrn trong 0' b/!-ng-ch(iu be. Phlic
thanh so voi phlic rn\1C t\1ng thi day
hon, va dai he1n, nhung kern dinh hon
VflO tap mo rna no phii a be
Phuc thanh va lien tiep voi
nhau va khep kin m9t khoang gQi la o'phuc
hoflc 0' mang b{tng (cavum peritonei), &
nay chi la khoang ao va chi trd nen mQt [}
th(lt t.rong nhang trudng hQp IS'_ 6
phuc fng.c vdj nhung thanh trdn nhAn nay
Chl chua mQt lOp rat mong chat dich co
lTnh
tay-dau phai
TInh mach chu tren
PhOi phai
, Gan
Mac chang viilan
(mac n6i bel'
Mac chang ganUi Irang
G6c lIang phai (g6c gan)
Ta Irang
phili
Rb Ireo Irang
albumi n, vdj tac d\Jng lam cho cae Cd quan
a ben trong' 6 truQt len nhau dl1QC de dang.
a nam gidi, 0' phuc hoan toan kin,
trong khi CI ntt gioi, [} phuc mf,lc thong voi
ben ngoai boi mQt dl1dng thong thl1dng baa
g6m Ian 1l1Qt: [0 ella hai voi til cung (ong
d6n trung) , hai viJi tEi cung, tEi cung va am
(hinh 126, 127).
Dng mach canh g6c (canh chung) Irai
----- TInh mach canh !rong !rai

than kinh phe-vi Irai

lTnh mach dliOi Cl6i') Irai
TInh 'mach tay-dau !rai
r--'ir.:.o ;-1'r------ Day 'Mn kinh
hoanh Irai
""''r--- PhOi Irai
Di;l day
'1---1-- Lach
Day chang
!rang !rai
G6c la-h6ng Irang
DM va TM mac
-ti !reo Irang Iren
!rai
chu bl,mg
:-1 mach mi;lC
!reo duOi
Hinh 120. Nhin toan canh 6 ngt!c va 6 hong
163
MQt so trong {/ bl:lng-ch{w be dltQc
bao bQc hoan toan bdi phuc m{lC t{lng va
dtrqc gQi lit cac t{lng trong-phuc m{lc, trong
khi m<)t 56 tQ,ng khac chi duqc bao bQc rnQt
phan va duqc g9i iii tr;mg ngoai-phiic mr;tc.
Phiic mr;tng lfJ-ng lien tiep vCii phuc mfJ-C
lhluzh thea nhung duang tiep
(dtiang I<)t) rat phuc nen nhung nitp
phitc mr;tc; cac nep phuc mQ,c duqc phan
thanh ba khac nhall: mfJ-c treo, mfJ-C
chang va m(lc not (epiploons). Cac nay
vua la phudng til)n n6i giu cac
treo cac vao thanh b\Ing saul
dong thai 18 phudng til)n cac mall
va day than kinh di tCii ho(lc rai khoi
cac
nnh mach don (IOn) ----
TInh chu dum - -=:-""T'----'I
Cohoanh - + t-:-
Thuy gan phai - -Hi""
Tui ---t::.....
Kel trang ---1+-1--
Manh Irang (ruOI III)
1) MflC treo la nhung nep phuc
treo giu cac rang cua ong tieu hoa vao
thanh bl,lng sau (vi dl,l, mflC treo tie'u trang,
m{lc treo he/. trang). Trong treo c6
nhung cuong kinh di tit thanh
bl,lng sau tCii cd qllan dltQc baa bQc bdl phuc
mfJ-c tr;tng. Mai mQ,c treo du<}c hQp thanh beli
hai la phuc ap vao nhau, va chi ngAn
cach nhall beli mQt J(Jp rna lien ket rna
mong, trong d6 c6 cac mQ,ch mau va day
than kinh. Cn hai Ia cua treo eua
nao d6 dell bAt dau tu la phuc m{lc thank d
m9t vi tri nhat djnh, roi di tCii tQ,ng tUC1ng
ung nAm trong () phue lien tiep voi
phuc mr;tc t{lng baa bQc nay. d vi tri rna
cac mall va day than kinh di
vao
ThlfC quan (doan ng\fc)
Ong chu xu6ng
(dng cM ngl/c)
lam (mang ngoai tim)
fI:""1-- Thuy gan traj
I+f;-- Day ehang eua gan
Da day
n6i Ian
H6i Irang
trang singma
Hinh 121. Cae trong 6
164
2) Mc;zc nflt 13 nhvng nep phuc di tit
t<).ng n9 sang kia, n6i tiep giua cae
d tang frenmc;zc ireo ket frang ngang
eua 0 phtic
no'i be (omentum minus)
IIICJC 1101 lh(/C quande;. day-fa tranggan, c6
nguon goc ti't mQt phan eua treo vi
tniae b ph6i thai, va la mQt nep phue
hinh bon bam vao gan, ihl/c quan
dOC;Z11 bl}ng, bi! cong be cua d{1 day va khuc
ta frang thu nho't. M{1c n6i be c6 hai
(ll"ltoC va sau) va ba bd (bd thl,l'C
day til trang, bb gan, va bd tl,l' do) (hinh
1:31,1;12),
NgU'di ta phall ba vung khae nhau
eua n6i be: vung ben trai trim,
ehtiCl dl,l'ng nhung nhimh mau va
Day chang tron eua gan
Tui
MM dLl6i (mat cua gan
Mac Ireo kt'H !rang ngang
G6c trang phai (g6c gan)
HI trang
Ket trang I&n
h6imanh trang
Mac \reo ru6t thua (mac treo!rung \rang)
Manh Irang lit)
RuOt thua (!rUng trang)
lOng ngoai
linn m<;lch ngoai
TNC trang (rut
nhung nhanh eua day than kinh phe.vj
trai, dl1Qe gQi til ph6.n day (pars densa).
Vung giua dU'Qc gQi 1a ph6.n mang (pars
flaecida) vi d vung nay n61 be rat mang
va trong suot. Vung phai la vung rat day
wong \tng voi bi! tl/ do eua m(le n6i be, d
day giva hai la phtie m(lc e6 die thanh phan
eua gan, nen con dtiQc gQi la phan
mc;z,ch (pars vasculosa).
noi Ian (omentum majus)
noi v!-ket trang: co nguon g6C tU mQt phan
eua treo vi sau d phoi thai, va 1a mQt nep
ph tic m(le gan gi6ng hinh b6n bAt dau
tU bi! cong tan dg, day, di qua phia trl10c cua
!litt trang ngang va dfnh VaG ket trang nay,
roi di xuong dU'oi nua, ehe phil d phia trU'oe
cae khtic h6ngho'i trang va khullg ket trang
bao xung quanh, tOi chu be.
I ',-Ti'-T--Gix trang!rai (g6c lach)
h lt-- G6c \ah6ng trang

Than trai
Ngach " trang Ir'n
Knuc ta trang len
i1lk,hUC!.l trang thu 4)
.;... mac treo trang
Hinh 122, Tang tren treo ket trang ngang va eae vung ket trang
thuge tang dtfc'li treo ket trang ngang (nhin W phia Irutie)
165
M(lC no'i ldn to-o nEm boi nhieu la phuc
CO d00-n dinh voi nhau, co tach xa
nhau (hinh 121, 123).
Hai lei trILric cua m0-c n6i Ion bam a phia
tn?n VaG bit cong l(m d(l day, tU mon vi tai
cho bflm cua lnq,c no; d(l day-lach (m0-c noi
vj-ty) d day hal m(lc not nay lien tie'p voi
nhau. Tu biJ cong lUn d(l day, hai Ia truoc
cua mq,c nOl ldn di xuong tOi ngang muc
xuong mu thi ra sau liEm tiep voi
hai lei sau. Hai lei. trlLdc cua mQ.C noi Ian:
myt la (truoc) lien tie'p voi phuc mq,c t{Lng
che phu truoc day, va m9t la (sau)
hen tiep vai phlic m:;J.c t:;J.ng phu sau d?-
day. khi toi bd cong IOn df;!. day thi hai Hi
phuc m(lc t(lng nay sat g:in nhau t9-0
thanh hai lei. trudc eua m9-C noi lan, dinh sat
VaG nhau. va di xuong duoi. d ngang muc
xlwng mu thi hai lei truac eua m:;J.c noi Ian
vua rna ta d tren 19-i ra sau va len phia
trcn d trd thanh hai lei sau, hai lei sau di
len tOi m<)t truoc kilt trang ngang roi phu
va dinh VaG m(>t tren cua m(lc treo kef; trang
ngang toi cua n6. Toi day hai 18. phuc
ml.lC tl.W nen hai 18. truoc va hai Ia sau cua
noi Ian tach xa nhau: la phuc m9-c di tU
m,)t sau eua d9- day thi tie'p tl,lC di len qua
mQ.t truoc cua tuy, va dong thdi lat thanh
sau ella hu cung mr;c not (gQi nhu v<}y vi
day la m9t ng8.ch nha cua 6 phuc m{lc, nam
d phia sau d9- day va noi be); 18. phlic
m?c xuat phat tU mQ.t truoc dlil day, thi khi
tdi thanh bl,lng sau cung se di tie'p len tren
nhung d mi;l.t sau tuy va dinh voi phuc m(lc
thanh bl,lng sau, va du<;lc coi la m9t phAn
m(lc dinh cua tuy va ta trang.
Vi cac 18. phlic m9-c nhu dB. rna ta d trEm,
khi n.lm sat nhau thi dinh vai nhau trong
qua trinh phat trin cua phuc m9-c, nen tU
ngang muc cua ket trang ngang xuong phia
dudi, thi hai la trlldc va hai lei sau cua m(lc
w}lidn dinh voi nhau va t{lO thanh m9t m9-c
noi v6i be day gom bon la thanh mlilC (phuc
mac) dlnh voi nhau, nhung d phia tren muc
kef trang ngang thi hai la trl/dc va hai la
sau eua mq,c neIi. Ian 19-i cach xa nhau: hai
lei tntac di tU bit cong Zdn dr; day toi kef
trang ngang, nen can dUQc gQi la mf,lc not
u.i-kitt trang, can hai la sau thi dfnh voi mf,lc
treo kitt trang ngang nhu da rna ta d tren,
166
lam cho treo nay trd thanh co bon la
thanh (phlic m:;J.cr
J

Tli nhung chi tie't n6i tren, chung ta
thay r.lng m(lc nur ldn va m(lc nor vj-ke!
trang kh6ng phai la m(it, va n6i Idn co
th.f phan thanh hai phfrn khac nhau:
phAn tren chfnh 1:':1. m(lc nor v.i - kitt trang,
va phfrn duai r9ng han nhigu co gQi IS.
m(lc norldn chinh thuc. Nhung nghien cuu
dU<;lc thvc doi vdi m:;J.c noi lOn, trong do
co nghien cuu cua 1. Filip, da chung minh
hai la truoc va sau cua m(lc nor l(m
khang s\! dinh voi nhau, va chung c6
vai tro trong 15' xol'in day. Tren co
Sd cua nhung du nay, Gh. Nicu1escu da
dua ra m9t ky mG cua rieng minh,
b:lng cach tai 19-i dinh va da d{lt dU'<;lC
ke't qua tot ve lam sang.
noi dJ? day-lach ho<)e mJ?c noi
V!-ty (ligamentum gastrolienaZe): la m9t
ne'p phue hinh bon cQ.nh, noi giua bit
cong ian d(l day va ron leich, va tham gia
VaG thanh trudc ella phan ben trili eua hu
cung m(lc n6i (gQi la ngach lach ho<ii-c ngach
ty cua h?u cung noi). M:;J.c noi d(l day-
leich (vj-ty) cau bdi hai 18 thanh m9-c
n.lm ap vao nhau. La truoc lien tiep voi
phuc m{lc phu m<ii-t truoc cua day,
la sau lien tie'p voj phuc phu m<ii-t
sau d9- day, tuc la 16t thanh truoc h(tu cung
mr;c not; t1t biJ cong Ian d(l day, hai 18. ap
VaG nhau va cung di tOi ro'n lach, giua hai
la co nhung nhanh m9-ch mau ngAn va d9ng
mq,ch vi m(lc not trai (hinh 130).
niH tUy'-hich noi tuy'-
ty (ligamentum pancreaticolienaie): cung la
ne'p phuc mlilC hinh bon c:;J.nh, di tu ron lach
tdi duoi tux. M9-c noi c6 hai 18. ap vao nhau: la
trude lien tie'p voi phuc m{lc phli thanh sau
h(tu cung mr;c noi, can 18. sau di t1t phuc m9-C
thanh sau cua 6' bVng, hai 18. gan nhau d
du6i tuy roi cung di toi ron lach. GiG'a hai 18.
cua not tux-lach co du6i tuy, va cae dQng
mC}-ch, tinh mq,ch lach n.lm.
g Phan ma la va mac n6i Ion nay trong nguyen ban tiang Anh
c6 mQI s6 diem lam Ian va kMng ra rang, nen nguoi dich da
m{mh di;ln si"ta Ii;li it nhieu.
:3) M(lc chdng la nhung nep phue n61
giu (ho<)c treo) vao thanh bl,mg nhung
trong: () phlie thuge b9 may tieu hoa
nhung khang: thut;')c bt;') may nay (vi
dl,l. mgc chang vo.nh, m(lc chang liem, mgc
ch6.ng laIn giric cua gan, f1l(lC chang rf)ng eua
rtr cung. v .. v ... ) (hinh 128).
Giua thAnh bl,lng va nhung rna
tl'Ong qua trlnh phat eua chung,
chuybn tit t(wg trongphuc nlg.c tra thanh
((lIIg SOUpJIlIC nu;.c, X3Y 1'1 qua trinh dinh,
t:w nfm cae m{lc dinh (vi dl,l: mg.c Treitz tuc
I:) m(IC sau teilIlY; m(lc Told Wc la mg.c sail
1u}1 ,,ang). Nhung mr,tc dinh nay la ket qua
eua 51,1 hoa Ian (din h) vao nhau cua nhung
m,)c treo nguyen thuy voi phuc mg.c thanh
Thuy gan phai
Thuy gan vuOng
ThuyauOi
(thuy Spiegel) cila gan
dinh hau cung mac n6i
Tui
n6i trang
(thuOc n61lan)
G6c k6t trang phai
(g6o ganl
trang
trang (ruOt non)
nguyen thuy nhd qua trinh dinh (hlnh 132).
6 phuc dUQc ph an thanh hai tang
bai ket trang ngang va m{lc treo cua n6:
ph an ho;)e tang tren m{lc treo ket trang
ngang (cavum supraomentale: 6 tren
n6i) va ph fin ho;)c tang dUdi m{lc treo kitt
trang ngang (cauum infraomentale: () duoi
ml}.c n(1).
Ta ng t r e n treo k ct trang n ga ng
(ho;)e tAng tuyen) dUQc gioi phia tren
bai cd hO(Lnh, phia duoi bai Ilet trang ngang
va m{lc treo ket trang ngang eung hai day
ch6.lIg hoanhket trang, va tntoctren
ella nOL Lon (omentum majus).
Thuy gan trai
Lath (IYI
trvac
Da day (phan than,
hQae thIn "I
Mac n6i gan-VI (mac n6i be)
Ba cong be da day
sa ooog Ian da day
trang ngang
Mac nO. Ian
trang Sigma
H!nh 123. Tang Iren Ireo kiil Irim,g ngang sau kh! dii dl be
no! be va keo day sang ben Ira! de Ihay ro no! Ian
167
T&ng trEm treo ke't trang ngang l{li
duQ'c phan ra lam ba khu 0' gan, 6' dg,
day, va 6' leich, cac 6 nay baa xung quanh
h(i,u cung mg,c nOl (hinh 122, 123, 125).
cung noi
'o
(Tuj m<;ic no;' tuj sau d<;i day)
H(i,u cung mqc no,- ho.i.ic tlli mg,c no'i
(bursa omentalis), hoac 0" phuc mqc be la
m9t ngach clla 6' phuc m(lc lfm, nAm a phia
sau dg, day. H(lu cung m{lc noi chi thong vdi
6 ph6c m{lc Ibn qua khe Winslow (foramen
epiploicum: 18 mg,c nOl) (hl.nh 124, 129).
Hu cung mg,c nOl baa gom hai ph&n:
tie'n dinh hu cung mg,c nOl (vestibulum
bursae omentalis) va hu cung m(lc nOl
chinh thuc, hai phftn thong v{jj nhau bbi
m9t 16 gQi 103. la hfju cung mqc nOL ho.i.ic to
tui mfLc not (foramen bursae omentalis).
1) Nhung thanh clla tuln dinh hu cung
mfLc not bao g6m: (a) thanh trudc 103. mfLc
not be; (b) thanh sau 103. khoang thanh blfng
sau n..1m 0 gifra anh m{lch chu dUdi va cac
nep phuc m:;l.c do d9ng m{lch vi trai (d9ng
m{lch VD'l va drng mfLch gan dQi len,
e6 phlic m{lc thanh lat; (c) thanh tren la
mgt dUdi gan; va (d) thanh du{ji la bd cong
be ddy (hinh 131).
dinh h(i,u cung mfLc not a phia
dudi nhung rna rQng d phia trEm, c6 m9t
ng13.ch an ra m.i.it sau gan, a giua thuy
Spiegel (thuy duoi) va cd hoanh, tdi ddy
chling vanh.
Khe Winslow 103. mQt 10 rna sang ben tr13.i
clla ti'n dinh h(tu cung m(lc not, qua khe
nay, cung m{lC noi thong thuong vdi 6
phue mac IOn. Khe Winslow dai theo chieu
tren dUdi, dUQ'c gidi h(ln: a phia trudc boi biJ
10 Hi!u cung ml(lc noi 103 m! ngilch cua 15 phUc mflc nam a
phia sau diil day, vii cac miilc noi be, noi vi:!y, mQc n6i vi
ket trang. Danh philp bang th3ng latin, bursa omantalis e6
nghfa Iii Wi mf!c no'i. Do do hai thui!t nglt cung miilc noi
vii tui miile noi nay coth4 Slt dyng thay the nhau.
11 CiIe tae gill Phap 99i nhilnh eua dng mflch than tl(lng di toi
ber eong be diil day la dng ml(lch vanh VI: theo danh phap
tieng latin, vii eile tac gia Anh My thi dqng nay dllqe
99i la dng ml(lch vj Ira!.
168
tv: do clla m(Lc nOl be We la phtin mg,ch clla
m{lc noi nay (pars vascularis), b day c6
cw5'ng gan (trong cuong gan thl finh mfLch
dla b ldp sau, Idp trudc tlnh m{lch ctta
c6 ong mt chu nAm a ben phai va dng
mg,ch gan n..m 0 ben trai); khe Winslow
duc;lc giai h{ln a phia sau bai bCi phai clla
finh mach chu dUdi; a phia tren bdi thuy
duoi clla gan; va phia dudi bai khuc ta
trang thlt nhat.
L6 tui mfLc not (M hiju cung mr;zc nOl): la
16 thong phia trai clla tien dinh cung
m<.tc noi, qua 16 nay, tien dinh thong vdi hu
cung mqc nOl chinh thuc. LO tui m{lc nOl gibi
h<.tn: d phia truac bai bi! cong be dg, day; phia
sau-tren boi ddy chang vi-tuy. day
chling d(! day-tuy. t{lng: la ne'p phlic m(lc do
d(Jng mr;zch vi trai d9i len); phia sau-dudi boi
day chiing tei trang-tuy' tfLng (ne'p phuc m{lc
do drng mg,ch gan dQi len).
2) Hfju cung m{lc not chinh thitc trai
rQng tit phai sang trai, ill la tui mfLc not tdi
ron hich. Hiilu cung m(lc n6i chinh thlic
duqc giai h<;in: phia tren bbi dO{ln phuc mg,c
thanh sau qu.i.it ra trudc tra thanh phuc
mg,c t(!ng phu m.i.it sau dq. day; phia duai
bai mr;zc treo ket trang ngang co hai 1a sau
cua m{lC noi ldn dinh a m<lit tren; phfa trudc
bbi m(it sau d(! day va m{lc nOl vi-ket trang
tuc la phan tren ClIng cua hai la trudc clla
mg,c nOl ldn, hiilu cung co Ian xuong
giua hai lei trudc va hai la sau clla mfLc nOl
ldn thanh ngach mqc not; phia sau
(thanh sau) h(lu cung noi lien quan vdi
than va duoi tuy, th(m tnii va tuyen thuqng
thn trai va cd hoanh.
cung m{lc noi c6 ba ngach: ngach
tren la ngach thv:c quan, ngach tnii La
ngach lach (ho?c ngach ty) va ng13.ch dudi
la ngeich m(!c no!.
Ngach lach ho.i.ic ngach ty (recessus
lienalis) di ttt rouc biJ cong ldn d(! day Wi
ro'n lach, gibi h{ln 0 phia sau bai m{lc not
tUy'-lach trong d6 co dic d9ng va tlnh
m(lch lach, gidi a phia trubc boi
noi d{l ddylach (vi-ty), trong d6 co nhung
nhanh cua drng mqch lach va dqng
m(lch v!-m(!c not trai. 0 ron lach, 113. trudc
cua noi tuy-lach hEm tl,lC vCli la sau cua
noi d::t day-Jach (vj-ty).
Ngach tnln ngach thlfc quan
(recessus superior): len tCli cd hodnh va
t:.10 thanh m9t tui cung (tui tit) d ben phia
tn'ii eua tJq(C quan dot;Ln bl,Wg.
Chung toi nhAc d,ng phuc dinh
khuc ta [rang thli hni (khuc xu(fng) phan d
trcn lrco ket trang ngang vao thanh
bl,lng sau co t(lO nen d phia tren th*n
phiii mQt ttli gQi la lui gan-td trang-th4n-
Mae Mm eua gan
Day lui
Phan mOn vi eua df! day
G6c kellrang phai (g6c gan)
Nep r6n ngaai
ket trang (tui ganth4n Rutherford-
Mori son), Tui nay, nhl1 ten gQi ella no, dl1Qc
bao quanh bdi: la trang, clfc tren th4n phcii,
gan, va goc ket lrang phdi (g6e gan eua ket
trang), thanh mQt khodng dudi gall d
phia tren ella goc ket trang phai, khoang
nay ia mt)t dl1dng thong thl1dng gilia tien
dinh eua h(Lu cung m(lc nOt vCli dinh cQ.llh
ket tr{mg phdi (thuQc t&ng dl1di treo
ket trang ngang).
L6 tam vi (eua da day)
Laeh, da day {mallNOc-lrong)
Than tuy.
Day chang hoanh-ket Irang !rai
Kel lrang ngallQ
Ket trang sigma
Nep r6n trang
Hinh 124. eung noi sau khi dii cat bo thanh tn/de day).
Tang dltdi treo kat trang ngang
169
Tang du'oi ml}.C treo ket trang ngang
Tang dudi m(tc treo ke't trang ngang clla
r; phuc mSle gidi ve phia tren bbi
kf/{ trang ngang va m(tc treo kit trang
ngang, day chling hoanh-kit trang tnii va
m(tc not ldn sau-du'di clla mSlC n6i IOn),
ve phia du'di bbi liS tren cua eh4u be (eo
tren)_ ve phia truoc, hai ben va phia sau bai
nhung thanh bl.:mg ttidng ung. Tang dud;
hitt mflc treo trang ngang lSli dtiqe mflc treo
frell trang, kf/t trang len va ket trang xuiJng
phiin ra lam nam khoimg khac nhau sau
(by (hlnh 124).
- Cac riinh (khoang) c(tnh kef trang
phdi va trai: n&m d giua ke/; trang len va
thanh bVng bEm phai, va giua kef trang
xu(j'ng va thanh bVng ben trai;
- Khoang mflc treo tie'u-ke't trang phai
(hO<.1C tlli ket trang phdi): la khoang n&m
giua phai eua mc;lc treo tie'u trang va
kitt trang len, khoang nay hinh tam giae
d(iY 6 tdm;
- Khoang m(tc treo tie'u-ke't trang treii
(ho,)c tui ket trang trcii): ciing hlnh tam giae
nhu'ng day a phfa du'di, va thong thtidng
rQng rai vdi ch(i.u be;
- Ch(i.u be n&m d ph.n tha'p nhat eua 0'
ph/Ie m(tc, dtit;le gidi hJ;!.n vdi 0' phuc m(tc bai
m(Jt m(it phAng quy tide di qua l;l nho, dge
cae mao va danh (geJ hinh cung) ella cae
Xlt(jng ch$,u, va bd tren xUdng mu (Wc la
phdng ella eo tren).
B6 Iri phUc " nhUng vimg
khae nhau ella is bl:Jng
Dtnh khu clla phuc m(tc d nhung vling
khae nhau ella 0"' bl;lng lam eho ta ro
hon ve tfnh chat lien tue ella phlic mac va
cho ta m(>t cach nhin 't6ng quil.t ve 'phlic
mQ.C (hlnh 126, 127, 129-134).
'I'll m(it sau eua ron, phuc m(tC thanh
lat m(it sau ella thanh bVng tru'oc, roi lat
tdi m(it dudi eua cd hoanh toi ngang mue ba-
tren-sau eua gan thi qui)t l<;ti phu tren
170
ella gan, Wc la tra thanh phuc mgc tgng
phu m$,t tren gan, va dOJ;!.n tiep n6i giua
phlie mSlc thanh va phue mJ;!.c tQ.ng b day
nm hi tren ciia cae day ch!i.ng vcmh va
ddy ch!i.ng tam giac ella gan; tit m(i.t tren
gan la phlie m:;:l.c nay di tiep Wi biJ trudc
gan r6i qu(i.t xu6ng m(i.t dudi gan, phll ml).t
nay eho t6i ron gan, b day n6 lien tiep voi la
trudc ella m(tc not be (omentum minus).
DQe bCl cong nh6 clla d<;t day, la. trude
ella mQ-c nor be lien tiep vdi phuc mflc
t(Lng phll ml).t tru'oe day eho toi qm bCl
cong ldn dJ;!. day, tuc la ldp thanh mQ-c cua
d::J. day. D9C bCl eong ldn thl. lil thanh mQ.e
nay lien tiep vdi La trudc clla mac nor vi-kili
trang, va tdi ngang mue ke't t'rang ngang
thi trd thanh mQt trong hai lci trUdC eua
m(tc nat ldn (omentum majus), vi nh1.1 ph.n
tren dB. mo tii (xern: mJ;!.e noi ldn), lei trudc
eua mQ-c not vi-ket trang nay se cling lei sau
di xu6ng qua tr1.10e ket trang ngang va
cae khue rU9t non, toi t$,n bd tren xUdng mu
r6i ngu'qc ra sau va len tren trd
thanh hai Iii. sau cua mc;lc not ldn; do d6 a
du'Ol ket trang ngang m<;tc nor IJn trb thanh
nep phlic mJ;!.e vdi bon Iii.; va vdi caeh thay
d6i nhu' thi Iii. d phfa trude nha't lQ.i trb
thi'mh Iii. a phfa sau nhflt; Iii. sau nhat nay
eua mac nOi ldn khi len Wi mat tru'oe kef
trang ;"gang thl dfnh vdi ke't nay r6i
phll va dinh len m.;it tren eua mQ-c treo kef
trang ngang eho tdi rJ eua n6 thi lien tve
vdi phuc mJ;!.e thanh b\lng sau. khac,
nhu' chung tai da rno ta, Iii. thanh mQ.c phil
m(i.t sau dQ- day tue lil thanh trUde h(w
cung m<;tc nor, d bd eong Idn dSl day se cling
voi la thanh m:;:l.e phll mi,lt tru'oc dJ;!. day lSli
g.n nhau, tJ;!.o thanh m(tc noi vi-kef trang,
va tU ket trang ngang xuong phia duoi thi
la hai Iii. truoe clla mgc not ldn; khi hai la
nay len thanh hai Iii. sau thi chung se
d vi trf ngu'qc l:;:l.i voi lue di xu6ng, do d6 Iii.
thanh mQ.e phu ml)t sau d<;t day se a phia
tru'oe hdn so vdi Iii phll m<)t tru'oe dJ;!. day,
va khi ea hai vu'Qt qua phfa trl10e ket trang
ngang va mi)t tren mJ;!.c treo clla ke't trang
nay t6i thanh b\lng sau, th'i Ia tit m(lt
sau day se di tiep len tren phu ml).t
tru'oe eua tuy, tUe la lil.t thanh sau cua hdu
cung m(tc no'i, Ve phia ben phai, hi. nay 'se
tdi phll mQ.t d1.1oi ella gan, va b phfa ben
trai thi lien tiep vdi Iii tru'oe ella mac not
tuy-leich, r6i lien tiep voi Iii. sau ella m'Slc nai
dQ- day-leich (vi-ty) d ron lach.
Mac cMng lam giac
Irai Clia gan
Gao
D9ng mach gan ribng
lOng mach gan chung
Tinh
T" It" ta;,}
Tinh mach mi;le treo Irang
Tinh mach vI-mac n6i
lOng mach vi-mac n6i phai
DOng mach Ia-tvy
GOc MI trang phai (g6c gan)
Ta trang
!rang lim
h6i-manh Irang
Mac !reo rut thua
Manh uang (I'\)(It bt)
RuOI thua (wng trang)
lM va TM ngoai
Trvc trang
Bang Quang
ThlJCQuim
Laeh (ty)
Oa day
D6ng mach IMn tang
lM va TM lach
Mac n6i !rang
Tinh mac treo Irar.g dUO!
DOng mach mac treo Irtmg trbn
G6C trang lral (g6c
G6c ta-h6ng trang
Ngach ta !rang Iren
TMnlrfli
Khue ta trang len (khiJC Ihu 4)
Re mac treo trang
trang xu6ng
Dng mach chu bung
Tinll mach chu dLlOi
DOng mach eMu g6c
(chau chung) trai
Mac treo kel
trang sigma
MI trang sigma
Hinh 125. Cae mau eua tang tren treo ket trang ngang (da cAt be m(>t phan day,
ket trang ngang va treo ket trang nay; gan va laeh du'<;1e keo len phia tren). Cae khoang ket
trang ella tang du'ai treo ket trang ngang (da dt be trang va treo trang)
d taTlg dltdi tnt;lC treo ke't trang Tlgal/g,
Iii phuc thanh 0 re cua tnt;lc treo kel
lrimg Tlgang di xuong Wi re Clta mt;lc treo
tii/II trang. tit day lui lien tiep voi lci ben
, . -
phdi cua treo tieu trang de di Wi hong
hot V'ring va tro thanh phuc mt;lc t(lng, tuc
In thanh mQ.C bao quanh hong-hoi trang.
Sau khi bQc hong-hoi trang, 13. thanh
nay tro tro thanh lei ben treii eua
treo tit1u trang va di tiep tai thanh
sau, ("ung voi 13. ben phai t{lO nEm re
ella treo trang. Tu re nay la phuc
llili di tiep tdi re eua tnClC freo ke't trang
sigma, rai tiep tl,lC eli Wi. va bao bQc kel
trang sigma rai de di tai re va
thanh m{lc treo cua kel trang sigma voi hai
la. Tu re eua treo ket trang sigma, la
phuc m{lc tro thanh phtic tn{lC thanh va di
dqc theo thanh sau xuong ch(iu be.
Trong ch(iu be, phuc du<;lc bo tri khac
nhau gi ua nam va nu gioi.
o nam gioi, phuc chi phu phAn
tren clla m(it trl.t{Jc trt;tc trang, rai lach
xuong BaU toi thanh duoi eua khung
171
l(Jp thanh mac cila da day
Da day
Thanh sau hau cung mac n6i
Ngach dLK1l (ngach n6i)
clla hau Ctlng mac n6i
Kft trang ngang
6 phuc mac
(khoang phuc mac)
n6i Ian
Phuc thanh bung tnrOC)
Tui cung b ng quang"-ht cung
Khoano sau mu
Bang quang
Kh(Jp mu (kh(Jp bfm (lOng mu) ---'t--"--
dao
Am'vat
Mac chAng vanh gan
Gan

Phuc m<;lc thanh (Iat thanh bl:mg saul

Mac n6i be
Ngach clla Ctlng m<;lC n6i
Tuy
M<;IC Ireo trang ngang
r--.:J"f-- HI Irang
Re mac treo Irang
_..,,- H<5ng trang
l) nhO
Kel Irarlg sigma
Than Ill' cung
Bu6ng Ill' Ctlng
CO Ill' cung
lui rung tU cung-In,rc trang (wi Douglas)
Trvc Irang
Amdao
Hau mOn
l<5 ngoai Am dao
Hinh 126. So tri cua ph':'c trang 6 - hong (thiet d6 dung doc 0 bung nu)
(d{IY ch<).u) lQ,a nen mt ttii cung gQi 13. lui
ciUlg Douglas (lit vi tri thap nhat ella 6
ph tic m}).c ldn), tu ttii cung nay, phtie di
len phil mql lren bang quang roi liim tie'p
voi phuc mlJ.c thanh phu d m:(\t sau eua
thtwh bl}ng trlldc, toi t.*n r6n., 113. xuat
ph at thea cach mo ta cua chting toi d trim,
(} nO gioi thl la phtic tu rJ cua mt;l-c
lreo ke! lrang sigma trd thanh phtie
thanh di xuong chQ,U be cung phil phiin tren
172
ella m(,it trudc tn!c trang, roi di sau xuong
nOa nhl1 d nam gioi thanh lui citng
Douglas, nhl1ng tU tui nay thi phtic se
di len d mf:1.t sau tui citng am dlJ.o sau roi
tie'p t1,lC phu mg,t sau-tren va day cua tit
cung, tu day lit phuc di xuong
phu mi.t trudc dUdi cua tit cung, roi tit day
moi l*t len phil m(i.t tren cua bang quang,
va nhl1 v$.y nen lui citng bang quang-iu
cung; sau do 1a phtic di len phu
Mac n6i be
Gan
MOnvi
treo kettrang ngang
Ke"t trang ngang
Mac n6i lem
H6i trang
Manh !rang (ru(lt ti!)
rOn ngoal
ron gilta
6ng tinh
Bang quang
quan trai
liet
/.
jI
DOng mach chu bt,lng
Thuy duOi (thuy Siegel) cua gan
Dng mach vi trai (vanh vi)
DOng mach (dOng ITI<lch IYI
Than tuY.
TInh mach than trai
Phijc mac tMnh (Iat thanh bung saul
Ta trang
treo ti6u trang
TInh g6c chung) trai
Rutthlta (trung trang)
sigma
Vach bang quang-\n!C trang
Tn,re trang
Hinh 127. eo tri eua phue trang 6 (thiet 06 dung dqe 0 nam)
sau eua thank hl.mg trude cho tai ron, cung
nhu d nam giCJi.
Theo chieu ngang, neu bAt dflu dUdng
di cua 1a phlic m:;J.c tu m9-c ch6.ng ldm
cua gan, thi cac hi phuc nay di thea
hai huang, sang phai va sang trai, va
chung ta co thay co mQt so chi tiet
sau day:
La ben phdi cua chAng liem di toi
gan se phu m$t tren eua thuy gan phdi va
m$t dudi tdi tl\in gan, tit day 1a phlic
nay lien tiep vai phlic liit thanh
eua h(iu cung mq,c not nhtt sau: tit ron gan,
la thanh phil dttdi gan se lien tiep
vdi lei sau cua noi be, Wi biJ cong be dq,
day thi se tiep lien vdi thanh phu m(i.t
sau ddy, tUe 18 thanh trude cua hl\iu
173
TInh mach chu dl.ltfl
Mac vanh gan
Than tuY.
MOn V!
Khuc ttl trang xu6ng (khuc thll' 2)
Than phai
RA mac treo trang
trang (V! tn)
I,J nM
OM va TM chtlU ngoai
6 (khoang) eMu hOng
Mac chang gan
Mac vanh gan

Thvc quan
Day chang hoanh-v! (hoanh-da day)
Day chAng hoanh-Iach (hoanh-ty)
Day chang hoanh-kl1t trang
Mac Ireo trang ngang
TMn trai
HOng trang
[)Qng mach chu bung
nnh chu dlfOi
quan
Ngach gian sigma
trang xUOng (VI tn)
RA tree trang sigma
6 (khoang) eMu hOng
True trang
Bang quang
Hinh 128. Thanh sau cua 6 - hong
cung m?c n6i ehinh thue, va Wi biJ cong Lan
d" day thi tiep tl,1C vdi Hi sau cua m(lc not
d(J day-leich (vj-ty) di toi ron ldch (r6n ty),
tu day, lit phuc se ra sau va vao
trong (sang phai) tra thanh la trudc cua
Int;IC not tuy-Iach (tUY.-ty), va sau d6 tra
thanh phlic mq.c thanh sau, Cl,l hdn
hit thanh sau cua cung m1,lc n6i, d day
In. phuc nay phu m(it tn.Lilc than tuy,
174
va keo dai Wi anh m(J.-ch chu dlldi,
lien tiep VOl phuc m(J.-c thanh st;f cua
thanh sau, phuc nay se phil m(it
tntilc thn phcii, rbi phu sau eua thanh
bl,tng ben phcii CUOl cung tiep lien vdi
phuc phu sau cua thanh bl!ng
trudc, cho Wi ndi lit phai cua mq.,c chdng
hem bam vao thanh bl!ng trt.tdc 1a V1 trl
khoi phitt rna chung toi vua rno tao
Ld treii (la phlic rnSlC bEm trai) cua m9-e
cluing lirim, sau khi phu mt tren eua thuy
gan trai, tOi bd tnioe gan, eung xuong
phu mcJt dudi gan toi ron gan, tu day la
nay lien tie'p voi ld trude cua m9-c not be; toi
bd cong nha d:;t day thi lien tiep voi thanh
phu mt trudc d9- day, thanh m:;te nay
6 bd eong ldn d:;t day thi lien tiep voi lei
trudL cua mt;le not dQ- day-leich (vi-ty) di toi
ro'n lach, Tu ron lach, chfnh la phuc
nay se bao bQc toan b(j cac eua laeh, rai
tdl ron ly.i la sau eua mqc not dt;l
day-laLh, va ca hai se hEm tiep voi mQ-c not
tUJ.-Iach, tuy nhicn 1:1 tru'oe cua m:;tc noi d:;t
day-lach, sau khi bao boc lach thi trb thanh
hi gau cua mf.le noi tuy.-hich, rai di toi rn(it
sau cua tuy va Ian voi (dinh voi) phue m{'Ic
thanh ;-,'au cua 6 b'l).ng; cung voi phuc
thanh gau phu d m$.t tru'oc trai; phuc
mf.lC thanh sau nay lien tie'p voi phuc mt;Ic
thanh phu thanh ben trai 6 bVng, rai phil
rn!}.t sau cua thanh blfng trudc cho tdi ndi la
tra} cua m{'Ic chdng lie'm bam vao thanh
bVng tru'oe, la xuat pha.t trong phan
rna tit nay eua chung toi,
d tang dudi eua mQ-c treo ktt trang
ngang, thea doi dl.!dng di cua phuc m:;tc thi,
neu bAt dau til rn$.t sau cua thanh bVng
trudc, phlic m:;tc thanh d day di sang ben
phai se ti(p tvc lat m<;it sau cua thanh blfng
ben phdi, rai lat cac thanh cua ranh thanh-
ke't trang phdi, phu rn(it truoe cua kef trang
len, tdi bd trong eua ket trang len thi tiep
tve lat thanh sau cua khodng m{'Ic treo tie"u-
ke't trang phdi (khoang ket trang phai) tdi
r{; eua mt;Ic treo tie'u trang, d da-y, la
phuc rnSlc se hEm tiep vdi lei phdi cua rnSlc
treo trang, rai tOi bao bQc hong-hoi
trang (Wc la trd thanh thanh rn(;1c eua
trang), sau khi baa bQc h6ng-h6'i trang thi
la phuc nay l(;1i trd thanh lei treii cua
m:;tc treo trang, di tdi re cua treo
nay d thanh bVng sau. Til re treo ti&u
tang Iii phlie rn:;tc tiep t\lC lat thanh sau cua
ho'mt;Ic treo tie''u-kef trang treii (khoang ket
trang trai) cho toi bd trong cua ktt trang
xu({ng, tiep tve phu tru'oc eua ket trang
xuong (ket trang nay rnQt phan la sau-phuc
m:;tc), rai liit ranh thanh-kef trang treii,
chuyE1n len m(it sau cua thdnh bl}ng ben
trai, va trd l:;ti sau cua thanh b""ng
trudc la khdi dau trong da:;tn rnb hi
nay cua chung toi.
175
Co hoanh
Thuy gan trai
Oaday
cung n6i
(tui mac n6i)
treo kt
trang ngang
Ta trang
Ket trang ngang
n6i Ian
NMnh trai ella IInh mach cia
trai
Tuy'
Day than kinh vi
Phuc thanh sau
Co vuOng that 11109
Hinh129. Thiel do dltng d9C qua cung noi
Ong chu b\:mg
TInh mach chu dllOi
Ta trang (khuc xu6ng
hoac ktiuc 1M 2)
Gan
Ta trang khuc
(khuc ttilt nhat)
ElM va TM vHa trang
>6t s6ng ngllC Ihlt XI
TInh trai
..
Lach (ty)
Than trai
DM va TM
vi-mac n6i trai
. Phuc mac tMnh
bung sau
mac
treo trang tren
Mac n<I Vl-lich (da d'yl!ch)
Tuy
Hau cung mac n6i
(lui nOil
Oa day
Hinh 130. Thiel do nam ngang qua Ihan ngllai a mltc dol s6ng nglfc Ihlt XI
176
Co h.mg to
Co vuOng that Itmg
Co hoanh
Loch ltil
Than trai
Than phai
86t s6ng ngllc tM XII
Gan (thuy phai)
>6ng mach chu bung
Tuyri than trai

Ha'u cung mac n6i (tui mac n61)
nnh m<;lch chu dl101
Mac chang gan-ta
trang (mac n6i be)
dinh hau cung mac n6i
..lac n6i be (mac chang gan-da day)
Gan (thuy trail
Mac chang ella gan
"-fF-"H rI'-- - Tuy
D<;I day
bung (co thAng to)
....... Phlie t<;lng (thanh m<;le)
Hinh 131. Thiet do nam ngang qua than nglfiti Ct m((c dot song ngl!c th((XIl
----Mom gai d6t s6ng nglJC thli XII
Khoang sau phuc ml,lc (clia 6 bung)
phal
PhUc mac thanh sau ...
Co hoanh siJlJnj
6 phuc ml,lC
Thuy gan phal
. XIJOI'lg stJOn thu XII
..... :::. ThAn trlli
L>ch (Iy)

Ikhoo", ph"c moo kln)
Hinh 132. Thiet do nam ngang qua than nglfiti C! m((c gilla
dot song ngl!c th(( XII va dot song that lung th(( I
177
Cung d6t 56n9 that h.rng
Ket Irilnp len
TInh mach chu dltOi
Tuy
TInh ella
Til trang (khuc xu6ng
heac khuc thLt 2)
lui mat
6n9 s6ng thallunQ
lia gian Cl6t 56n9 (TL2-TL3)
eM bl,IOQ

Caltmg to
H6ng trang
Ket trang
xu6ng
Cacheo
bung ngoal
mach
mac treo trang
Co ngang bung
Cung SlI<1n
Co thang byng (ca thAng 10)
Hinh 133. Thiet do ngang qua i'I mlic dot song that IlIl1g thlilll
Mom gai ella d6t s6ng Ihalillng thu III
Co vuOng tMt lung
Bao mO quanh-than
Co thaI hmg tem
Thfm phai
nnh machthu dl101
trang
G6c ta trang (jlJOi
Ke\ trang ngang
Khuc ta trang ngang (khuc thu 3)
Mac dinh kel trang xu6ng (mac Toldlll)
Ket trang xu6ng
n6i Ian
Ket trang ngang
El6ng mach chu bung
Mac Ireo kel trcing ngang
Mac n6i fan
Phlic mac thanh bung 1nJ{Jc
Hinh 134. Thiet do nlim ngang qua i'I mlic dot song that IlIl1g thlilV
178
Tang tren treo
ket trang ngang
D@ cho de cae t;;tug d phfin nay cua
o b\mg se dtitlc trinh bay kh6ng nhung thea
quan dii'im dinh khu, rna con quan tam toi
(ti).c chuc nang cua tung t:;lllg.
Vung day
Chua Ol,lng day va th1,1c quan b1,lng
ThlfC qulm
La m9t ngAn, tiep lien d phia tren
voi thljc quan dor,n ngl/c, hoi'j.c n6i chinh
xac hem vui thljc quan aoqn cd hoanh, va d
phia dUdi thi rna vaG trong dq. day bbi rnQt
10 gQi la U; tam vi. Vung tht!c quan-tam V!
nay giG vai tra sinh ly rat quan tn;mg, vi co
kh;l nang ngi'in ca.n djch .vj kh6ng d@ trao
ngli(lc til dQ. day len thl.jc quan, 13. ndi rna
ldp niem nwc kh6ng co kha nang trung hoa
du'Qc acid c6 kh.il nang gay lotH.
Thl,l'c quan dO<:ln bl,lng nlt ngAn, chi
khoang 3 em chieu dai. Ed ph.ii cua thJ.!c
quan (to::)o by.ng lien tie'p vdi biJ cang nho
c[la dQ, day, nhung bd trai cua th\1c quan
do::.tn bl,lng thl hQp voi vom dl.l day thanh
mOt goc nhQn, ffid len tren va sang trai ve
phia co hoanh.
Th\1c quan d01;tn bl,lng nAm d khoang
dudi hodnh'trai, ngang muc a6t s6ng ngljc
thu 10, tam vi doi chieu lm thanh lung
(thanh sau) d m{it ben trai cua than dot
s({ng ngljc thu II.
:\l$.t truoc cua thl)'C quan ngljc
dl1Qc bao phu bdi phuc phuc ml.lc nay
lien tiep vai hi truoc cua noi be, duai
ldp phlic ml.lc nay co nhung nhanh cua day
thrin kinh ph{!:vi trai. Mi:).t truac cua thl)'C
quan dOJ;ln bl,lng lien quan vai gan, IAn sau
vao gan thanh mQt ranh dung dQc d
sau gan.
sau cua th\1c quan dOl.ln bl,lng liEm
quan voi day thtln kinh pht-vi phai, voi cac
cua cd hoanh va voi cQt song.
Bd phai cua th\1c quan bl,lng lien
quan voi thuy duoi (thuy Spiegel) cua gan
va voi mt;Ic nor be, la truoc cua rnl.lC noi nay
liEm tiep voi ph6c phu rn:;it truac cua
thl)'c quan, trong khi la sau cua nOl
ngay ra sau roi lien tiep voi phuc
thanh phu co hoanh.
M:;it ben trai cua thl)'c quan do:;tn bl,lng,
nhu tren d5. trlnh bay, hQp voi vom cua
day thanh rnQt goc nhQn rnd len trm.
Cae mach mall va day thl1n kinh
cua th1/c quan by.ng
DQng mt;Ich nuoi duang thl)'c quan do:;tn
b\lng la nhung nhimh cua ang mt;Ich vi
trai (dQng m:;tch vanh vD, nhung nhanh nay
gQi la cac dng mt;Ich thljc quan-tam-vi, va
nhung nhanh cua dng mt;J.ch hoanh dudi.
Cac tlnh mt;J.ch hinh thanh mQt lLtai tlnh
duai niem d6 van tlnh mt;Ich vi
trai (tInh vanh vD, day 1a vung no?
tie'p cl:ta-chu.
Cac mt;Ich bt;J.ch huyet chu yeu diin bl.lch
huyet d6 vao chu6i ht;Ich vanh vi.
day
(Gaster)
Dt;J. day la mQt rang, phinh ra to
nha't so voi cac dO!;ln khac cua toan bQ oog
tieu hoa, xen vao giua th\1c quan d phia
tren va ta trang d phfa duai, va nAm trong
khoang dUdi hoanh trai, trong 6' dr; day, la
khoang thong thuong rQng rai voi 0' gan d
ben phai va 0' lach d ben trai. 6 dr; day dUQc
gioi ve phfa duai bdi ket trang ngang
va mt;Ic treo ktt trang ngang; ve phia trEm
bdi cd hoanh; ve phia sau bdi phuc mt;Ic
thanh sau, thl)'c ra la 1a phtic lilt thanh
sau cua h(i.u cung mt;Ic n61 va nhung
179
ThllC quan
vong
Ldp co dQC
vOng
LOp ca dQC
Hinh 135. Cae lap cO cu. Ihanh day
(nhin 1(1 phi. ben ngoai)
ma phuc nay phu 0 trttoe (tue
lit II/Y. lh(in tra.i. tuyert thllqng th{l1L trcii); &
day dttQC gjoi hf,ln ve phia tnt&: boi ehinh
lhilllh b{mg trlifJc. va m{:lt phlln bOi thu!; ga.n
Ifcii: ve phia tn'li bOi o'lach va ve phia phai bdi
6'gan (xem them hlnh 120. 122).
Hinh va kich thu'oe eu.o. day eo
nhieu tha)' doi thea tung di. Quan S!it
In vivo, day eo hlnh chung nh1.t m{:lt
cha "J" hoa (hof,lc hlnh sung bo). voi m{:lt
phon dllng, dai hdn, va mQt phan n&m
Ilgang, hdn. Pha.n dUtlg hdi cheeh tu
tl'm xuong dliCii va tU sau ra t.l'ltae, bao gem
hui hQ vOn!. ho!)c day dg day (fundus
l'l:'rltriculi sive fornix), va than vf (corpus
I'eniriculi), hai b{:l ph*n nay eo giai
ch ung In m{:lt dUdng quy lide nAm
ng-ang ke qua bd tren eua lam vf qua
Idlllyt;f lam vf (incisura cardiaca). Phan
Ildm nga tlg con gQi la phon m6n vi (pars
py{urica), cling hQp boi hai hang vi
(antrum pyloricum: hang mon vi). d
ben phai ella than vi, hdi phinh to, va (fllg
mUll Vt (canahs pyloriclls) 13 m{lt ong
hinh tn,l. hf;P, ngtin, tiep noi voi ta lra.ng;
gioi 0 giua (j'ng mcm vf va lei triwg
hli;?:n d ben ngOal bdi m9t dinh gQi lit
ranI! lei lrilllgmon Ufo Trong dnh co anh
mach tntdc-m6n uj (v. praepylorica) nAm,
Giai chung giua hai phan than vi va
hang vi la m{:lt phng quy liac. ke

th&ng goc vdi biJ cong liln dZl day di qua
khia goe (ho(lc khuyet goc), khuyet nay nlim
obi! cong nha day, ndi bb nay lu
huang thAng dung sang hudng nAm ngang
(hinh 111).
Dlil day e6 hai m(it tntdc va sall. phim
cach nhau boi hai bi! cong be (curvalure
minor) va bi! cong lon (curvature major); bd
cong be hudng sang phai va len tren, e6
n1(lC not be bam vao, con bi! cong Ian thi
huang sang trai va xuong dUal, co tn{1C not
vike! trang bam vao, n01 dlil day vai ke!
trang nga.ng, va m(lc not d{l daylach (vjtY)
noi day vCii lach.
day thong voi th1,1c quan d phfa tren
qua 16 tom vi va thong voi ta trang d phia
duoi qua 16 mon vj (hinh 136, 139).
TU)f thea tinp tr;udng hic cua ldp
Cd, day c6 the dung th"ng, hlnh ehu "J"
hoa, nbu rna til. 0 tri!m. giong nhu mot sung
bo; neu trudng h;lc tang thi giua phnn
dung v-a ngang kho phan nhau:
t.ruClng h;lc giam, thi hai bb cong gil.))
nhau hon va phan nAm ngang dlil day
co xu huong tro nen thong thang xuong
dttoi, mat trucmg 11,1c.
Ve m{lt giai phftu+chuc nang, ng,ttdi ta
phan hai phan eua day la phan lieu
hoa <J;ars digestoria) chinh la dun.g
baa gom day Vf va than vt va phan l{/ng day
(pars egestoria) bao gltm hang vf va orlg
m6n vf,

US tam VI va 'lung tam VI da day ------'
mac
Khuc ta trang (khuc
Phan rOO '11 cUa
KMc ta trang xuong (khuc 1M 2)
Ba cong IOn da day
Dll:"----'Cac. (van) ngang cua niem
dqc clla niem m;:lc ta trang
m;:lc 13 ltarlQ (van Kercknng)
,-\:'1----. Kh',)c ta trang ngang (khuc thli 4)
Hinh 136. Be ben trong eua d"y va ta trang
ThO'c quan
r r"." mOn vi ct.i3 da day
Tam vi
Co that 'long mOn VI
LO mOn VI
Hinh 137. Cau true eua tam vi
Hi n h t h f! be n t rong cua day
Be m:)t hEm trong cua day du(,1c lat
hdl lap l1iem I1l{lC co nhieu nep nh<1.n, mQt so
ne'p nhftn nay ch{ly theo tr\).c dQc clla day
gong song vCii bi.! cong lan, trong khi cac nep
khac nh6 hdn, ch{lY thea chieu thang dung
nAm ngang chech va khong deu
d;)n. DQc theo biJ cong be c6 mQt ranh, nAm
d gi lta hai nep dQc dH(,1C gQi 18. o;zg d(l day
(cana li s ventriculi) duiJlIg d(l day
WaLdeyer (Wafdeyer "Magenstrase").
Ciing co mQt so cac ranh nho hdn bao
quanh nhung hinh da giac gQi III
rig day (areae gastri,cae), tren he cua
Hinh 138. COu true ben trong eua mon vi
nhilng d{l day nay l{li thay co nhung
cau t<;lo hinh lOng gQi In nep hinh l6ng
(plicae villosae), ngAn cach nhau hai nhung
10m trong do nhung tuyen cua d{l day db
djch vj vao thong qua nhung ho' d{L day
(foveolae gaslricae), Lo lam vj c6 mQt nep
nicm ml)e gQi 1a van tam vtth{/c Quan, th!.!c
ra 18. do g6c nhQn giua thr,tc quan va day vt
(vom day) nen (mQt so tac gia eho
rAng 10 tam vj khong co van rna ciing khong
co cd Vung phsn each giua niem
day voi niem thvc qUEm rat ro
La man vi co mot cd thiit m6n vi (cd hinh
vang khi co thi thAt kin 10 a 'giua) (m.
sphincter pylori) va mQt van nen bal
181
nep niem mQ.C, nhung la mQt cau truc
khong thudng xuyen, chI co vai tra chuc
n[tng, va do do khong duQ'c cong nhQ.n trong
danh phap giai ph:1u hQc) (hinh 136, 138).
Lien quan eua day
1\) M(1t trUde dc;t day lien quan voi hai
vung kh:lc nhau cua than ngudi: tlic la
thanh ng(fe truoc va thanh bl,mg truOc.
1) Vung thanh ngljc: dUQ'c gioi h{ln bai
cung sl!n-sudn ben tr:ii. D{l day lien quan
vdi nhung cd quan nAm trong 6 ng1.jc thong
qua cO hoanh.
Chieu len thanh ngy"c trudc, thi day vi
(vom day) len toi ngang muc khoang
gian sudn thli 5 ben trai.
Qua c{l hoanh, phftn nay cua dl;l- day lien
quan v(ji pho"i va mang phd'i trai, tim va
mang ngoai tim (ngo{li Uim ml;l-c).
Thuy gan tnil it nhieu lach van giua
m(it truoc eua d:;:t day va cd hoanh, nhung
d'.l day lien quan tr1.jC tiep voi thanh ngl/c
trUdC chi thong qua cd hoanh a mQt vung
gqi In khoang Traube, khoang nay hinh ban
ngu.y$t. n.m giua nhung vung tieng (go)
cty.c cua gcm a ben phai, cua hich 6 ben trai
va ella tim 6 phia tren, va cung sl,m-sudn
trai a ben dliOi. Day la vung go vang.
2) Vung thanh bng trude: d{l day
cung doi ehieu tr1.jc tiep len thanh b\mg
tntoc trEm mQt khoang hinh tam giac g9i ID.
tam giac Labbe, gioi hl;l-n b6i bd dudi cua
gan 6 ben phai khi bd nay di chech qua
uiwg uj cua by.ng, b6i cung s/!-n-slLdn
6 ben trai, va bai kitt trang ngang a phia
dli(ji (giO'i duoi nay tlidng ung voi m9t
dlidng thAng nAm ngang n6i d5.u trude eua
d,C xurJng sudn thl1lO d hai ben).
B) M(it sau dc;t day baa gt3m ba phan
lien quan khac nhau:
1) Ph5.n tren cung co ddy ch&ng hoanh-
d(L day chAng treo dl;l- day) bam va
lien quan V0'1 cd hoanh.
2) Phan giua: lien quan voi hqu cung
m(Lc n6l ehinh thlic, va qua h$.u cung m{lc
noi, m?t sau dQ. day lien quan voi: than va
duai tuy, duai tuy nAm trong mg,c n6L tuY,-
182
lrich c6 di dl1<;lc, cung voi d{mg
mc;tch va tlnh mc;tch hich; phAn giua m:;it
sau duy con lien quan voi m(it truoc cua
th(in tnii baa quanh bai tuye'n thur;lng thqn,
hich va duai tuy'.
3) Phan dvai eua m:;it sau dQ. day n&m a
thap hdn so voi bd duoi than tuy, phftn nay
cua m?t sau day nAm trl,1C tiep tren mg,c
treo ket trang ngang, trong do c6 cung dQng
m<;tch cua ket trang ngang g9i la eung mg,ch
Riolan (cung noi tiep giua cac d(jng mc;tch
ket trang tren phdi va trail. Thong qua m(Lc
treo ket trang ngang, phftn dudi cung clla
m(it sau d9- day lien quan voi goc ta.-h6ng
trang va nhung quai ru(jt non ti@u
trang tren cung (tUc la cac quai hong trang
dau tien).
C) Bit cong nh6 day (curvature
minor) la ndi bam cua mc;tc n6'i be, a gan bd
cong nha d9- day, la hai ph an day va phan
mdng cua m9-C noi be; ph5.n day n&m cao
hdn, sat voi thl/e qudn dO(Ln bl!ng, ben
trong c6 nhung m9-ch mau va nhung nhanh
eua day thlln kinh pht vi trrii di sat d9C bd
eong be. Phia sau m{lc noi be la tdn dinh
h(iu cung mc;tc n6L.
Ve phia ben ph ai, ranh man vi-tei trang
la ranh gidi giua bd conp be d9- day va khuc
tei trang thl1 nhti't (con g9i la khlie ngang
tren). Ed eong be cling 1a moc ben phai cua
m9t vung g9i 1<'1 vung tc;mg ho?e viing than
t(Lng (a lOp sau eua vung nay, duoi 1a phlic
miilC thanh clla tien dinh hq.u cung n6i
c6 tlnh mc;tch chu dUdi, d(jng mg,ch chu
blfng vO'l nhanh cua n6 la d9ng mc;tch than
tg,ng cung voi dam ral dUdng la m1)t dam
roi thiin kinh th\le v$.t IOn cua 6 by.ng),
trong vung t;;tng nay, d ngang mue bd duoi
d6t s6ng ngl/e thl1 12, tu m<}t trlioc cua
d9ng m9-eh chu bvng tach ra d9ng m;;teh
than tQ.ng vdi cae nhanh cua n6 baa quanh
b6i nhung h9-ch va sqi thiln kinh thljc v4t
cua dam roi dudng.
DM va TM vi Ira; (vanh vi) ---=
DUOng bam eua mac no; be vao day --,
gan
6ng ehu
i
Hanh la Irang - --,<
Mon vi
Khue ta trang xuong
(khue th(r 2)
DM va TM vi-
mac n6; phai
. LOp CC! doc cua
Ihanh la Irang
Nhanh thlfe quan eua DM va TM vi Irai
(vanh vi)
byng
"
*---Day vi {phinh vi Ian
Phan mon vi cua day

luang bam clla mac
n6i Idn vao day'
'--- -DM va TM noi Ira;
Hinh 139, Cae mau eua day
TInh mach CLra
chang liern cua gan
Ong
6ng lui mat
Gan
lng lui
Tui mal
M6nvi
Dng madch vi-ta trang
Ket trang ngang
lng v!-m?c noi phai --
l'\)-:{,--[...>!.
""+- Co hoanh

than tang
Dng vi Irai (vanh vi)
Dng lach (dong mach ty)
{tj)
-lk--4- Dong mach vi-mac noi Irai
Mac n6i Ian
Hinh 140, DQng than
183
D) B(! cong ldn day hoQ.c bd' cong V!
l{jn (curvatura major) duQ'c phan chia lam
hai mQt dOQ.n dung dQc va mQt dOQ,n
nhm ngang.
DOQ.n dilng dQc k tli' tren xu6ng dudi
t liOng ling voi cho bam cua nhling mgc
chdng hoanh-dg ddy (hoanh-V1)' va mqc nol
d(l day-lrich (vl-ty), m9-c noi nay ra't va
tnlllg be' day c6 chila nhung nhimh ng:ln
ella mQ-ch lach di tai d[.l. day.
DOQ-n nhm ngang la cho bam eua mqc
IIni uf-kc't (r(lng, trong m[).c n6i nay c6 chua
m(Jt cung d(mg m:.ich do cac d(mg mqch vj-
III(IC n6i phai vii trai tiep nCli voi nhau, cung
dQng mq.ch nay n:im cach xa b2J cong Ion
l11()t khoAng tren dudi 1 cm.
D) Mtm vi s\f la mt)t ong, ldp cd bao
quanh man vi c6 cau truc nhu mi)t cd thilt
l(Jflg. l\Ion vt 1<1 ong thong thudng giua
hang vi vii khuc ta trang thzi nhd't, mon V!
clWY che'ch tren, sang phai, va ra sau.
Do'i chieu len thanh bl).ng sau, man vi n:im
ngang ml1c phili cua than dot song thilt
lling thu: nhat. Man 'Ill n5.m sau trong uitng
vi, va c6 nhling lien quan sau day:
ve phfa truoc-tren, lien quan voi thuy
vutmg cua gan va voi cd tiii mgt; ve phfa
chlai, lien quan voi tuy, tlnh mq,ch caa,
dr}ng nlQ-ch gan, dQng mg,ch vi-tci trang,
nguyen uy cua di)ng mflch vi mgc noi phdi,
cung nhu voi kttt trang ngang va mr;zc no/'
v?-ket trang; ve phfa sau, mon vi lien quan
vai tdn dinh cung mflc nor va thong
qua tien dinh, lien quan voi pht'in cd tuy va
d(ing mgch vi-ta trang; mon V! cling nam b
giai h'.lll duai cua viing tq,ng d:l ma ta a tren
va lien quan voi mqc treo ket trang ngang va
cung dng m(}ch Riolan nAm trong mJilc treo
n{ty; ve phfa tren thi mon 'Ill lien quan voi
rnqc nor be va cuong gan n.lm trong philn
mQ.ch (pars vascularis) cua mi}c noi nay,
E) Lien quan cua tam vi cling giong voi
nhung lien quan cua th\fc qurm dOQ,n bVng
dil. du'r;lc mo til b ph:in tren.
184
Cau truc cua day
D:;;t day c6 nhung lOp ao
12
sau (hinh
135-138);
- Ldp niem mgc: lr;lp bbi rna trv
dd'n, voi nhung tuyen nhay, ChE( tiitt chat
nhay 6 vung hang vi va man Vl, va ciic
tUYE(n day vi che tiet acid va pepsin;
- Lap du:(}i niem mqc: chua cac mQ.ch
mau, mQ.ch b?ch huyet va cac dam roi thnn
kinh th\fc gQi 18. dcim rar Meissner;
- Lap cd: cau tQ,O bOl ba lop khac nhau:
lOp nang nhit 1a lOp cd' dQc, n.lm ngay du'oi
lop thanh mg,c (p huc mi}c qmg bao b9C dQ.
day), lOp giua 13 lop cd vong, va lOp trong,
n.lm 6 sau nhat 1a lop cd' cheo.
- Lap thanh m(1C: chinh la lci tg,ng cua
phuc mqc (mang b1,lng); thanh mQ.c khong
che phu mQt phan nho cua day (vom d:;t
day), b day co nhting sQi lien ket, noi day V!
vdi cd hoanh va dUQc gQi 13. day chdng
hoanh-dg, day (hofmh-vD.
d cac bit cong be va bit cong Ian cua dQ,
day thi thanh mi}c bao bQc hai cua dC}.
day 1i}i giln nhau lien tie'p vai cac 1:5. cua
cac mqc noi be, mqc noi vj-ket trang va mqc
not dg, day-Iach (V1-ty).
Cac mi}ch rna u va day thiin kinh
(hinh 139, 140)
1) Cac mgch mau cua d? day:
Cac d9ng mqch cua d? day deu c6
nguan goc tU d9ng mq,ch than tqng (d9ng
mg,ch vi trai ho?c vanh vi, cac nhanh cua
d9ng mg,ch gan va cua d9ng mflch Leich), cac
dQng m9-ch tai dS! day thi no'i tiep vai nhau
t?O nm hai cung (vangJ di)ng mr;zch ch?y
dQc hai bd cong cua d? day.
a) Cung (vongJ mc;.ch bit cong be do dQng
m?ch vanh V1 vi trdi va (a. gastrica
sinistra), dng mflch man vi dng
m(1ch vi phdi (a. gastrica dextra) noi tiep
voi nhau t?O thanh.
12 Thea each ma 18. cua nhltng nha ma hac thi thanh cua eac
ong hoiile t{lng rong (vi dl,l ('lOng mach. linh ong lieu
haa, duang sinh dl,lcdt ... ) cau tao bdi nhieu lop. thi
moi h'lp d6 (llIClC 99i 1<'1 ao.
Hinh 141. Chyp X quang clay
,
"
II'
/'
""
."
,
-
'I
I
Hinh 142. Cae huyel eua day
tam V! phai; tam V! Irai ; bO cong be bUconglan; tren mOn vj; dlltn mOo vi; 7.Nh6m
dng mach vi Irai (vanh vi); 8.Nh6m dn9 gan chung; 9.Nh6m dOng than 10.Nh6m h<;lch r6n lach; 11.Nh6m
d(lnQ lach: 12.Nh6m h<;lch m{lcchang gan-ta trang; 13.NhOm sau tuy' .
185
DQng m(Jch vj trai (a. gastrica
sinistra) con gqi Ia dQng mQ.ch vanh vi la
nh{mh phia tren trong ba nhanh cung clla
Gng m(Jch than tr;ng (tuy nhien, co tnldng
hqp d9ng mQ.ch V1 trai Ia mQt nhanh ben
cua di)ng Hich). Duang di cua dQng
m:.wh V! tral co th phan lam ba dOQ.n: (1)
DO:;ll1 thnnh sau, ij nay dQng vi
dinh voi nhung lOp sau, bj c6 djnh va
bao quanh bdi cac nhanh cua day than kinh
phe-vj va cac h,,!-ch b?ch huye't cua nh6m
h(tch tn/dc dQng mr;ch chu. (2) DOQ.n gioa,
m6i diu d9ng mlJ.ch di len phia tren gan
nlnt thimg dung, rai huong ve phia ba cong
ue dQ. day, d dOJ;!.n nay dQng mQ.ch vj trai dQi
phuc ll1Q.C len thanh illQt nep cong, b
gldi hQ.n giaa tMn dinh hu cung m(Jc nOl
va hdu cung m(Jch noi chinh thitc (gQi In
lit:hn dQng mJ;!.ch vanh vi). (3) DOQ.n dJ;!. day,
tli dQng illQ.ch vi trai tai bd cong be
dJ;!. day, Ia diill n6i ill(lt phan ba tdm va hai
phin ba duoi cua bd cong nay, dQng illQ.ch
chia thanh hai nhimh cung truoc va sau,
hai nhimh nay di sat vao bd cong be dQ. day
(j phia truoc va sau, va n6i tie'p voi cac
nhimh tUdng ung clla dQng illQ.ch vj phai
(ho?c dQng m<:).ch mon vD (a. gastrica
dextra).
1Ynh mr;zch vj trai (v. gastrica sinistra)
xuit phrit d giln mon vi, tit day, ttnh ill<:).ch
nay di len phfa tren, dQC theo bo cong be
dil.y va di kern voi dQng illQ.ch cung ten cho
tal t.$.n nep do phuc mQ.c dQng mQ.ch nay dQi
len gQi Iil li@m df)ng mr;ch vj trrii. Sau khi
di Wi phia sau phuc illJ;!.C thanh sau, thi
tlnh ill,,!-ch vj trai di ra phia sau tuY, va del
van sudn trai cua llnh mr;ch clla.
FJng m(Jch man vi hO$-c dng m(Jch vi
phdi (a.gastrica dextra) trong h..u het cac
trudng hqp deu la nhanh ben cua d(mg
mr;ch gan chung, tuy nhien co trudng hqp
l<;l.i tach ra tit dng milch vi-ta trang; dQng
mQ,ch nay nh6 hdn dQng m?ch vi trai nhieu.
Trong trudng hqp tach ra tit dQng mJ;!.ch gan
chung, thi moi d..u dQng illQ.ch vj phai nAm
t.rong culJ'ng gan, d phia truoc va ben trai
cua nhung thanh ph..n khac cua cu6ng gan
(gam co rinh milch cila d lOp sau, ong mgt d
phia phai va dng mr;ch gan d phfa trai clla
186
lOp truoc), nhu V?y dQng mQ.ch phiii cung
nAm trong hai la clla m{lC n6i be va di dQC
bo cong be d{l day len phia tren va chia
thanh hai nhanh cung n6i tiep voi cac
nhanh tUdng ung cua d9ng mQ.ch vi trai.
'I'lnh mr;ch mon vi (vj phai) di kern theo
dQng mJ;!.ch cling ten va da than t'inh
milch cila.
b) Cung (vongJ m(Jch cua b& cong ldn dc;t
day: do hai d9ng milch v,i-mr;c nOl phai va
trai n6i tie'p voi nhau tQ.o nen.
- D9ng mr;ch vi-mllC noi phdi la mQt
trong hai nhanh chia d6i clla df)ng milch vi-
ta trang, bftt dftu tit ba dudi khuc ta trang
thlL nhat. DQng mJ;!.ch v!-m,,!-c n6i phai lOn
hdn so vdi dQng mQ.ch vi-m{lc n6i trai. Tit
nguyen uy, dQng mJ;!.ch v!-mQ-c n6i phai chui
vao gitta hai lit clla mllc noi vj-ktt trang va
di sang ben tnii dqc thea b& cong ldn d(l
day, thudng cach xa ba nay m(lt khoang.
'I'lnh milch vj-mr;c nOl phdi 103. dang
hanh cua dQng m,,!-ch cling ten, di tai bd
dudi clla man vi, thi d6i huang di len phia
tren, d phia trudc cua tuy, tham gia
cung t'inh mr;ch trl/dc tuy. TInh m<;lch vt-
m,,!-c n6i phai cung vai rinh milch kef. trang
phdi tren hQp thanh mQt than chung rai d6
vao rinh mc;tch m(lc treo trang tren.
- Dng m(lch vi-mllc nOl trai la mQt
nhanh ben tach ra tU df)ng m(lch leieh ho.$.c
tit mQt trong nhung nhanh cung cua dQng
m{l.ch lach. DQng m:;tch vi-mJ;!.c n6i trM di
trong gitta hai la cua m(lc noi dll day-Iach
(vi-ty) d tdi bo cong lOn d{l. day, do do co
mQt sau dJ;!. day va m9t dO{ln duoi dJ;!.
day. dlioi d.<:). day cua dQng m{lch V1-
m?c n6i trai nAm trong giua hai lit cua mr;c
n6i vi-ket trang, di sang phia phai, dQc thea
ba cong Ian dQ. day di n6i tie'p voi dQng
vi-m{l.c noi phai.
'I'lnh mr;ch vi-mllc noi treii dong hanh
voi dQng m{lch cung ten va db' vao rinh
milch leich d giin r6'n !rich.
c) Nhflng nhrinh ng6.n clla dng m(lch
leich tach ra tit chinh d9ng m{lch lach ho:)ic
ill nhanh cung clla no r6i di tai phiin tren
clla bd cong IOn d{l day va tal day vi.
6ng lUi mal
Gan (thuy phaiJ
6ng mal chu
(6ng Choledoc)
Tui mill
6ng tuy phu (6ng Santorinl.
6ngI'y,",) __________
;
)
6ng mAt chu (6ng eh",,,,,,) ----flI
Khuc t:J trang xu6ng
(khuc 1M 2)
6,g gao
finh mach clra
O(Ing mach gan neng
OQng mach lach (dOng ty)
TInh mach lad!
(linh mach tY)
DuOi IUy
Than tuy
'""'-:-:- TInh mach mac Ireo trang
OQng mach m<:tc treo trarog
G6c t:J-Mng trang
Hinh 143. (Cae 6ng b<ii xuat - tien quan gan)
OM va TM VI!rai (vanh vi)
TInh mach elsa
0Qng mach gan
6ng chu
(6ng Choledoc)
DOng mach ttl
lrang tren
Moo vi
DOng mach-
vi-t:J trang
DOng mach ta-IUY
m<,lch v!-
mac n6i phai
OM va TM
mac treo trang
DOng mach
tA-tuy dllOi
OM vA TM
lrang phai Iffin


ThAn tral
lath (tY)
OM vaTM
I""
Tuy
ElM v;!J TM
than trtli
DOng mach trang gill'a
Hinh 144.Tii Irang Va nhin lit phia Irllile; cae rnau
187
Loch (ty)
ElM va TM lach (ty)
Hong trang
nnh mach mac !reo trang dum
ElM va TM vi Irai (vanh vi)
DOng mach Ihan tang
" . - - -
-
- --'
6n9 mal eM (6n9 Choledoc)
nnh mach Gila
lOng gan
ElM va TM mac treo trang
Khuc ta trang xu6ng (khuc thli 2)
lau tuy
Khuc ta !rang ngaflQ (khuc th(t 3)
Hinh 145. ra trang, tyy va ong (nhin tcr phia saul
Cohoanh
Ihllang than phai
nnh mach cua
DOng mach gan
gan chung
6n9 lui mal
Than phai
Khuc la Irang
xu6ng (khUc th(r 2)
lau luy.
Khue 109 trang
ngang (khuc !hll3J
nnh m<;lch ehu du6i
I
I.
Co vuOng thall1Jl19 . :J
El009 mach gan
DQng" vi Irai \vanh vi)
DOng m<;lch ehu ngue
Loch (ty)
f---\..;t;_ DM ,; TM lach (ty)

""-- Irai
El M va TM than Irai
ElM va TM mac treo trang
_--4'-1'-- - Hong trang

Niu quan Irai

nnh mach mac !reo lrang dLf(Ji
Dng mach mac Ireo lrang dU'Oi
Hinh 146. Vimg (vung than
188
2) Nhfing mgeh bgeh huyet cua d:;1
day d&n b?ch huyet ve ba nhom h:;1ch khac
nhau, eRC nhom h:;1ch nlly deu phai dt bo
(n:;1o h:;1ch) trong ph.u thu$.t dt d"il day d&
dieu ung thu (hinh 142).
- Nh6m hl).ch h?ch b?ch huyet dQc theo
dQng m{1ch vj trai (nh6m vanh vi): nAm dQc
bo- cong be day Wi t$.n nguyen uy cua
o9ng m?ch vi trai.
- Nhom h?ch b:;1ch huyet dQc theo d(jng
nu;zeh leich, keo dai toi t$.n ron lach;
- Nhom h?ch b?ch huyet dQc theo dQng
m{1ch vi-mfle n/ii phai, trong do co nhung
hflCh sau-man vj, thu9C chuoi hflCh vi-tei
trang va nhung hqch duoi-mon vi.
Ch?ng thli hai cua duo-ng d.n luu b\l.ch
huyet cua d? day la cac hg,ch ron gan va
hl/eh trude d(jng m(1.ch chu. Ngoai ra, con co
moi lien giua cac h:;lCh bl).ch huyet eua
day voi hqch b(1.ch huye't tren don (h\l.ch
Troisier, trong trudng hqp ung thu d? day)
3) Cae day than kinh chi phoi d? day
co hai ngu6n:
- Th.n kinh giaa cam: tU dam rot dlidng
di tOi dJ;!. day thong qua cac darn roi than
kinh quanh cac d9ng m1,1ch.
- Than kinh phD giao cam: la cae nhanh
xuat phat tU cac day thr5n kinh phe:vj. Can
phai nhan ml).nh tai vai tra eua day than
kinh nay doi voi hOl).t d9ng nhu d9ng, ehe
tieL va cam giac cua dJ;!. day, dva tren ch11e
TIling nay rna ngtidi ta co th& ph&u thu$.t cAt
day than kinh phe-vi d& dieu td loet
dl). day-ta trilng (ph.u thu$.t ciit day than
kinh phe-vt cua Dragstedt).
Vung til trang-tlolY t'i1ng
(Vung
Vung tei trang-tuy' tqng (ta-b.,lY) duqc
nen b21i hai t:;1ng (Cd quan) la to. trang
va tuy' (ho?c tuy' b;mg), hai tJ;!.ng nay phv
thuge l.in nhau rn9t cach eh$.t ehe ca ve
phat triJn phoi thai, ve giai ph&u va ve
ly (d?e 13 moi lien ve giai phftu
giua dflu tuy' va ta trang la rEit m$.t thiet,
va phan nao la m6i lien giai phau giua
duoi tuy voi ron lach). Chung toi rno tii hai
t:;1ng nay eung voi ttlng tren m(1.c treo krd
trang ngang, rn$.c du chung deu nArn 21
khoang sau-phuc mg,c (chung la nhung tJ;!.ng
b! thanh hoa thli phat, ho<)c noi cach khae,
tra thanh cac t\l.ng sau phuc mJ;!.c m9t cach
thli phat), vi ly do la thong qua hu eung
mg,c not ta trang va tuy lien quan gan gui
voi cac tJ;!.ng khac eua ttlng tren mg,c treo ke't
trang ngang, va hdn nua nhung cuong
mJ;!.ch cua eac tl).ng trong vung nay deu xuat
phat tU dQng m(lch than tflng cang lam cho
m6i hEm quan nay cang ch:i\.t ehe hdn. Th1jc
ra, vung ta trdng-tuy. tflng 18 m9t vung
trung gian, m9t phfln 21 tflng tren va
m9t phfln a tting duoi m?c treo ket trang
ngang (hinh 143, 151).
Ta trilng
(Duodenum)
TO. trang la dO\l.n dtiu tien eua tie'u
trang (ru9t non), vi ta trang nAm xen vao
giua mon vi cua dJ;!. day va hang trang. Ta
trang dAu tU man vj va het 21 gac ta-
hang trang (We 1a dflu tien tU d6
rU9t non bAt dfiu tr21 nen di d9ng, vi dLiqe
treo vao thanh bVng sau bai m9t mg,e treo).
V! tri, hinh va eau t{lo cua tit trang
Ta trang uon eang nhu hinh rn6ng ng1J:a
voi ehieu 16m huang len tren, bao quanh
lEiy dr5u tuy' va lien ket ch$.t che voi dflu tuy
va voi nhung ong bai xuat cua tuy (ong tuY.)
va ong mg,t.
Ta trang bao g6rn bon khue; khLie thli
nhat khuc ngang tren, ho$.c khuc tren
(pars superior), di tU ranh to. trang-mon vi
toi duoi co tui m(it, va con duqe gQi la hanh
ta trang; khuc thu hai khue xuong
(pars deseendens), hUdng di tll c6
tui rn$.t th:lng xuong dUdi toi ngang muc
eljc dudi thn phai; khue thl1 ba hoac khuc
ngang duJi ho$.c khuc ngang (pars
189
horizuntalis), l{li huang m9t Ian
nua, d di til phai sang tnii, til ngang cvc
duai cua th(m phai Wi bd trai cua CQt song
thdt lung, ho$.c chinh xac hon tCri re cua
ml;u; treo tie'u trang; khuc thli tu, ho$.c khuc
len (pars ascendens), tu m$.t ben trai cua
trco tiu trimg, di len phia tren va
sang trai, dQc theo m$.t trai cua clot song
that lung thli II. Trang dO{ln dUdng di cua
minh, ta trang nen ba khue ngo$.t ho$.c
ba g6c gap, Lin IUQt In goc ta trang tren
(jlexura duodeni superior), g6c ta trang
dudi (jlexura duodeni inferior) va guc ta-
hling trang (jlexura duodenojejunalis) (hinh
143-145).
Hinh ben trong: :..1$.t ben trong
cua ta trang co nhung nep nlim ngang (gQi
11\ nep Kerckring) (nhung nep nay kh6ng co
d khuc trcn cua ta trang), va nhung long
rU()l ho,)c nhung mao ru(;t, M$.t trong cua
dO{ln xuo'ng cua ta trang co m9t nep niem
m'.le gQl 1:) nitp drc ta trang (plica
longitudinally duodeni), n6i len theo chieu
dQc. v:J. do ong m(lt chu di tu tren xuong d
trong be day cua ta trang t{l.O nen; ngay d
diiu duoi nep drc la trang nay e6 mQt \1, gQi
l;l c/!c ldn ho$.c nhu ta trang ldn
(papilla duodeni major), trang be day cua
nhu nay la b6ng Vater, Wc la m9t ho r6ng
trong d6 ong mi chll va ong tuy chinh (ong
Wirsung) cung d6 vao; d phia tren eua C\1C
rUQt Ion e6 c/!c rUQl be ho$.C nhu la trang be
(papilla duodeni minor), d dinh cua nhu
n,'-\y e6 16 rna VaG ta trang cua ong tuy phI!
(o'ng Santorini) (hinh 143, 145, 150).
Thil.nh cua tit trang cau tQ.o bdi bon lOp
{1.O: tu nang vaG sau 18. ldp thanh m(,lc,
ldp ell, IdP dUdi niem mr;r.c va ldP niem mr;r.c.
Trong Idp dudi niem m{lc c6 chua nhil'ng
tuycn tii trang gQi 103. tuyen Brunner
(glandulae duodenales) thuQe tuyen
(lng-ttii, voi m$.t dQ day nhat la d khuc
ta tr;\ng thu nhit, cac tuyen nay c6 IOn
v(jj kfch thuoc tdi 3 mm, nhin thay dUQc
hAng mAt thudng, va chi c6 rieng d ta
trang, rna kh6ng c6 d cac phAn khac cua
rui)t non.
190
Lien quan eua tit trang
1) Ve lien quan vdi phuc m{lc, thi
ta trang dUQc coi nhu mQt tr;r.ng sau-phr1c
m(LC, vi qua trinh dinh t{lO nen m(Jc Treitz,
thong qua m:;lC nay sau ta trang dinh
lien vdi phuc m(Lc thanh sau 6 b\1ng. Tuy
nhien, d phftn ben trai cua khtic ta trang
thli nhit thi van con tan t{li treo tit
trang, trong khi ph.n ben phai cua khuc ta
trang thu nhit, khuc tit trang thu hai, thu
ba va thu tv chi co phtic m{lc phu a
trudc (tUc la sau thi dfnh voi phuc mq..c
th8.nh). M{it trudc cua khuc ta trnng thu
hai c6 re cua m(Jc treo ket trang ngang
cheo qua, hdi chech til phiii sang trai va len
tren, va m<).t trudc cua khuc ta trang thu ba
thi co rJ m(Lc treo tilu trang bilt cheo til
tren xuong dUdi (hinh 147).
Phuc m{lC bao bQc phAn trai cua dO:;ln ta
trang thli nhit, tUe la hanh la trang lien
tiep ve phfa tren vdi phan ta trang cua m(lc
not uj-gan (tUe 103. mQ.c noi be), phAn nay
con dUQc gQi 18. phdn m(Jch cua m(Jc not be
m(Lc chling ta trang-gan, giU'a hai la
phtic m:;lC cua phnn nay c6 cac thanh phan
cua cuong gan.
Phue m{lc phu khuc til. trang thu tu va
goc ta-hong trang, trong hfru het eac trudng
hQP, nen nhieu nep hinh ban nguyt
(plicae seminalares), ben dVdi cac nep nay
Ia nhil'ng ho gQi la h6 ngach ta trang,
cac ngach nay lil. do qua trinh dfnh giua cae
la phtic khong hoan toan, ho.$.c dinh
qua muc, do cae m{leh mau dQi phtic
m{l.c len thanh cac ne'p. Khi cac khuc
trang ehui vao trong cac ngach nay thi c6
xay ra thO!lt vi ben trong. C6 c6 cac
thoat vi ben trong vao cac ngach sau
day (hinh 148, 149):
Ngach ta trang tren: nAm d sau doan
tren cua khue ta trang len (khtic ta trang
thu tu);
Ngach tei. trang dudi, nii.m d ph fa sau
eua dOQ.n duoi cua khtie ta trang len (khuc
ta trang thu tu);
Ngach tren hoac ngach (inh mach
c(Jnh ta trang: n:lm 'a giua cae ngaeh ta
trang tren va dudi;
- Ngcich dUdi hol,ic ngeich dQng mqch
cqnh tei trang: rat hiem thfi"y, va b;lO nm bai
dOng m(lch ke! trang treii tren;
- Ngach ta-hong trang tren (Thomas
Lonescu): nen bai nep phuc m:;lc cua
linh mr;lch mqc treo trang dudi, n:lm d ben
tr{,i eua c9t song thAt lung, giua bd tren cua
g6c ta-hong trang va rJ cua mr;lc treo ke't
lrang ngang;
- Ngach sau tei trang tren (Gruber-
Landzert): n:lm d phia sau cua khuc hi
trang thli t1..t.
Ngoai ra, chung t6i nh5c cac
khue cua tii. trang bao quanh dau tuy' a cac
phia tren, phia ngoai va phia duOi.
2) Khuc tn trang thu nhfi"t (khuc tren,
khue ngang tren) lien quan: d phia truoc va
tren voi gan va tui mt; d phia sau voi (rng
mt chu, rinh mqch clia, va aQng mr;lch vi-
tei trang; phia duai voi ddu tuy;
3) Khuc ta trang thli hai (khuc xu{/ng)
m(lt truoc c6 d cua m(lc treo ke! trang
ngang bAt cheo, do d6 c6 mQt phan a tang
tren va m9t phan d tfing duoi cua treo
nay. Phon d tang tren m{le treo ke! trang
ngang lien quan voi gan, va tui doi
khi t(l trang duqc n6i voi tui m$t bai mQt
chAng c6 tm 18. mr;lc ehling tui mt-ta-
ke't trang; ph/m d duai m(lc treo ke! trang
ngang lien quan vdi nhung khuc tiEiu trang.
Ve phfa sau, thi khuc tii. trang thli hai
quan voi mill lruae cua thn phdi, voi
cu({ng lhn phdi (do d6 phan nay con dUQc
gqi 1<\ "phfrn trudc cua Cruvielhier"),
va voi linh m(lch chu duai. Giua ta trang va
cac nay la mqc dinh Treitz. Ve phfa
trong khuc tii. trang thli hai hEm quan voi
da'u tuy' va ve phia ngoai voi gan va ke!
trang len.
t!) Khuc ta trang thli ba (khuc ngang
duJi): hoan toan n:lm d tfing duoi m\lc treo
ket trilng ngang vung rUQt; khuc ta
trang thli ba lien quan ve phia trudc vai r
m\1c treo tii/u lrang va cac m(lch mr;lc treo
{rang tren (dQng nllm a phia ben trai,
tTnh a phia ben phiii cua dQng
cae mt,tch mau nay chui tU sau ra truoc khOi
bo- dudi cua than tuy thi bAt cheo phfa trudc
cua khuc tn trang thli ba, khuc nay con lien
quan a phia truoc voi cac quai hfmg trang.
Ve phia sau, khuc ta trang thli ba lien
quan thong qua m{lc dinh Treitz voi Cd thdt
lung (Cd dai), linh m(lch chu dUdi,
qudn phdi, dQng m{lch chu bl:lng, va nguyen
uy cua dQng m{lch tinh phai dQng
mqch buo'ng trung phai (21 nu gioi). Ve phfa
tren, khuc tit trang thli ba lien quan voi
than tuy, cac m{lch mr;lc treo trang tren chui
qua khe giua giua tuy' va khuc ta trang
nay, ve phia duai khuc ta trang thli ba lien
quan voi nhung quai tdu trang.
5) Khuc thli ht (khuc len) c6 nhung lien
quan sau day: ve phia tri'm va phia truoc,
khuc ta trang thu tu lien quan voi d:;l day
thong qua m{lc treo ke! trang ngang, va voi
nhung quai ruot non; ve phia sau lien quan
voi cd th&t lu"ng ben trai (Cd dai), cu6ng
thn trai, va a(jng m(lch chu bl:lng; ve phia
trong lien quan voi dQng m:;lch chu bl,mg va
tren cua rJ m(lc treo tdu trang; con ve
phla ngoai thi lien quan voi bd trong th(;in
trai, giUa th$.n trai va khuc tii. trang len c6
qudn trai va cung mflch Treitz
nen bai cac tlnh m(lch m(lc treo trang dUdi
di kern va tiep t\lc duo-ng di voi d(jng m{lch
ke! trang trai); phuc c6 lQt sau vao
duol cung Treitz va nen m9t
ngach, co chieu cong 16m huang vao phia
trong, c6 kha nang la V! tri xay ra thoat vi
ben trong.
Cae mau va day than kinh
eua ta. trang (hinh 144, 146)
- Ta trang dU<;1C nu6i duBng bdi cac aQng
m(lch tci-tuy, c6 ngu6n g6c nhu sau: hai
dQng m(lch tci-tuy' tren 1a nhanh cua dQng
mr;lch vj-tei trang, dQng nay la
nhanh cua dQng m{lch gan chung, va hai
dQng m{lch tei-tuy' duai la nhanh cua ai)ng
mr;lch m{lc treo trang tren.
Cac linh m(lCh td-tul- dong hanh voi cac
dQng m:;lch cung ten va d6 ve tlnh mflch clia.
Cac mg,ch bflCh huye! cua ta trang cung
h9P voi doc huyet cua tuy' thanh
cac than IOn hdn dftn huyet ve cac
huyet a cuong gan va quanh
dQng m{lch than t(lng.
Day thfin kinh chi phai ta trang la cac
sr;i giao cam va phD giao cam
191

Khuc ta trang xu6ng
(khuctM 2)
trang len
Np h6i-manh trang
Ngach saumar,h t"lng ._++
H6 manh trang ---1""'--':
-'t-tL-lach
Kt trang ngang
KhUc ttl trang len (khuc Ih114)
RlI Ireo ht!!U trang
-,r---".n-- KI trang xu6ng
Ranh ngang ciia kl1t trang
Kt trang sigma
treo kA"1 trang sigma
Ngach gian sigma
1..I''l--I'"'" mac thanh
"--'--+-Cae mi?ch ngoai
trang
Vilch bang quang-true trang
'------.:.....- Bang Quang
RuO! thua (Irilng trang)
Mac treo ru1 tnua) __ J 6 eMu hOng (khoang eMu hOng)
Hinh 147. va tang dlfai treo ket trang ngang nhin tit phia trlfac
(da cal ba Irang len, k(H Irang ngang va Irea Irang)

(Pancreas)
Tu}! (tu,Y Is mQt tuyen vita noi tiet
vita ngo<;ll tie't, "Am d phia sau m(lc
thanh bl;mg sau, do do cling nhu lei trang,
tuy. dVQc coi nhtt ffiQt tc;mg sa.u-phuc nt(Ic.
Cung glong ,voi til trang, m$t trudc tuy tl,lng
duc;!c chia ra lam hai phan bbi r cua mac
treo Mit trang ngang: m9t phan b tdng
m(lc treo ket trang ngang va m(>t b tdng
dl1{Ji 111;.g,c treo ket trang ngang. Tuy 1a m(>t
na.m 0 rat sau trang 6 b\lng va lien ket
thiet voi tei trang (hlnh 143 147, 150).
192
Vi t.-i va h inh th&"
Tuy tl,lng keo dai thea chieu ngang than
ngui:li , va co hinh gan giong vdi mQt cai
bua vdi can bua b phia trai va dau bua d
phia (Mackel). Tuy baa gom bon ph an:
- Dilu tuy (caput pancreatis) hinh gan
tron, hdi d('!t thea chieu trudc sau, nAm gQn
trang khung tei trang hlnh m6ng ngl,1a nhtl
da mo- t.il d tren, dllu tuy co m9t mflu nha
xuong dl10i va vaa trang, nAm b phia sau cac
m(lch mgc treo trang tren, khi cac mach mau
nar di tu phia sall than tuy ra phia trl1OC,
mall nay duQC gQi 1a mom moe (processus
uncinatus) tie'u luy Winslow).
Co' tuy eo tuy' (isthmus
pal/creaits) 1:\ mQt ntt ngAn va
nttm k<;:t giua khu.c ta {rang thit nhfit (khtic
tr0n) (J p hia tren, va cae lnq,ch mq,c treo
tning tren () phia duoi.
Than tuy' (corpus pancreatis), keo dai
tll co' tuy gang ben trai va len tren, hlnh
li.1ng tfl). tam giac (m$-t ngang c6 hinh
tam gi{H':). do do co phan ba m?t
cua than tuy (cac m?t truoc, sau, duoi va
ba bd (tren, truac va duOi). 0 m$-t truoe,
giin diu tuy. nbi len mQt \l gQi 103. cu mq,c not
(tuher omentale), va a m:').t gau co hai ranh
s!lu ltl cac riinh chua d(jng m(lch va tlnh
1119cll lach.
[JuDi tuy' (cauda pancreatic) nAm d
gili'a hai hi cua m(lc not tuy-lach (tuy-ty), co
hinh thav dO"i nh5t vA co th@ dai hoac
ngttn khiH: nhau b tung ca (hlnh 146) ..
Tuy dinh ch:)t VaQ thanh b(lng sau i':I
pluin diiu tuy hdi m(lC dinh Treitz cua ta
tn\ng-, va ('j phA.n than tuy bdi m(lc no/: vj
sau dfnh vdi phllC m(Ic thanh sau cua {)
phtic nUlC.
() phein dflU tuy, d mc;rc treo k{/t trang
!lgang philn 1'8 lam hai phan thuQe hai tang
tren va dltai mC).c treo ke't trang ngang, do
v,)y. phtic m'.lC phu m$-t tniac dnu tuy cung
dlil.ic ph:ln thanh hai phan tren va duai
mQ.C t.reo nay.
d phein than, thi tuy nlim hoan toan d
t(ing tren m(Ic treo kef trang ngang, vi vfJy
no nAm d thanh sau cua hqu cung m(lc no]
(hinh 147).
Tuy' co nhfing lien quan sau day:
a) nuu tuy'
() m$-t trltac co rE mc;rc treo kef trang
n!-{ang ch,.l.Y chech qua, ncn v m$-t lien
quan eung ctuQc chia thanh hai phfrn: phnn
U-en m;.lC treo k6t trang ngang lien quan vai
mOil vi d(I day, va nAm d thanh sau clla tien
dinh h()u cung m(lc no/:; phfrn du"oi ml.lc treo
kEh trang ngang lien quan voi kef trang
ngang va nhung quai rUQt non.
d m?t truoc cua dnu tuy con c6 dOng
m(lch vi-mc;zc not phdi di ngang qua va doi
khi c.ii cac d(Jng m{Lch, tlnh mc;zch tei-tuy'.
- d m:)t sau cua dfru tuy e6 ong mqt
chu, tai dO<;ln nay thi tach xa kh6i tlnh
m(lch cita, va n.1m sau trong mo tuy' d m$-t
sau, t<;lo thanh mQt ranh ho?c dl1dng hAm,
va co lien quan voi cac cung d(jng m{Lch ta-
tuy'. Thong qua mc;rc dinh Treitz, m;).t sau
dnu tuy lien quan vb tlnh m(lch chu duCti,
bd trong th(rn phdi, niu qudn phdi va
cuong thqn phdi.
- Bd tren clla dAu tuy' lien quan vai
khuc tei trang thit nhat (khtie tren).
- Bd phai cua dau tuy' nhm sat voi khuc
ta trang xu{/ng (khue thli hai), khuc nay
baa quanh dfru tuy' va lien ket voi deiu tuy'
bing nhung ong bai xufit mt-tuy'.
- Bd duoi dfru tuy' lien quan voi khuc ta
trang ngang (khuc ngang dltoi, khtic th(t
ba), hai t{lng vfrn sat vai nhau.
- Bd tnii eua dfru tuy' lien quan voi c{te
m(lch m(Ic treo trang tren.
b) Co'tuy. (con gQi la eo tuy): 1a phAn
clla tuy, nam giua khuc ta
trang thit nheit d phia tren, va cac m(Ich
m(Ic treo trang tren d phfa duai, ehinh hai
thanh phAn nay da t<;lO nen c6 tuy'. C{) tuy
c6 nhung hEm quan sau day:
- M;).t truoc, lien quan voi phtie m{lc phu
thanh sau hqu cung m(lc no/:, d vi tri eua
d(jng m(lch vi-ta trang; cua mc;rc treo kef
Lrang ngang eung di ngang gfrn m$-t
truae cb tuy', vai mon vi d(l day va kef
trang ngang.
- M$-t sau e6 tuy' liE!il quan thong qua
mr;Ic dinh Treitz voi tlnh m(lch chu dudi, va
voi dO<;ln nguyen uy eua tlnh m(lch dta.
- Bd trE!il e6 tuy' tiep giap voi khuc La
trang thu nheit.
193
M(lC treo ket 1
!rang ngang
c--- ta-hOng trang phai
Ngach ta-h6ng trang
Nep ta-h6ng
trang trai
KMc til !rang
. " _ _ _ Ilm(khucthlt4)
-
trang Inli
HOng trang
Mac !reo trang ngang
Nep ttl trang
N9'''' 0
!rang Iren
trang dltOi

Ngach ta
Hong trang
DOng mach mile tree trang dUC1l Mac treo trang
0009 mach chu bung
ta trang durn
lOng rna'"
ket trang \rai
Hinh 148. Cae ngaeh la - hong Irang
6ng chu (6ng Choledoc)
6ng luy phu (6ng Santonnl)
Toy
609 luy dlinh (6ng Wirsung)
Nep ngang ella mac iii trang
Khoc til trang I!n (khuc thl14)
Hinh 149. Cae ngaeh la Irang
Gai til trang be (num ruot be)
Gai til trang lem (mirn ruQI (0)
6ng mat chu (6ng Choledoc)
6ng luy chinh (6ng Wirsungj
Hinh 150. cilu Irue eua la Irang. La rna eua cae 6ng
(
L 'Co that ,j"" til !rang (Aibot-KapandJi)
'----Co that Ochsner
Hinh 151. Cae eel Ihal yang eua la Irang
- Bd duoi c& tux tiep giap voi cae m(lch
ntt;Ic freo trong lren, cae mach nay di tli
phia sau ra tnioc qua duai bd nay.
c) Th an tuy' hinh lAng tfl,l ba tuy
khan!; deu nhau, voi ba va ba bd:
- truoc (facies anterior) co hi thanh
phuc ml;lC cua h(iu cung m(lc not phu, va
thong qua cung ml),c noi lien quan voi
m<;it sau dt;l ddy;
- rn(lt sau (facies posterior) tiep giap voi
mt;lc dinh Treilz va thong qua ml;lc dinh nay
lien quan nhung thanh phan sau day, kif tu
ben phai sang ben tr:ii: dQllg mt;lch chu
va phan nguyen uy eua dQng Inl;tch
mt;lc lreo lrang tren, dam rot tlu1n kinh
t(lng, tlnh m(lch th(in trai, cu(fng th(in trai,
va thq.n lrcii; dQng mq.ch va Unh Tnq.ch leich
Dai xa clla gan
TInh gan
(linh mach ""'1 _ _
Ranh thvc
Thuy dol Imuy SpogO)
Day chang tTnh
(day chang
6ng Arantius)
TInh clla
000g _ !l'n neng
6ng gan
An da day
An ta trang
Thuy gan vuOng
Tui mat
Thlmg tinh mach r6n
(day chang Iron clla gan)
,--co tui mat
An' Irang
TInh mach chu dlfUi
Mal hoanh cua gan
(phan dinh)
An thuang Ihan
Ranh tTnh mach chu dttOi
An -
6ng malchu
Choledoc)
6ng lui mal
Co lui
Thuy gan phai
(mal dttOi hoAc mal lang)
Hinh 152. dlldi cua gan
Mac chang vanh
chang lam giac phai
Mal hoanh cUa gan (mal _____ _
Thuy gan phai -t".
,,---- chang !iem
/
Co hoanh
Mac chang
tam giac trai
Thuy gan trai
__ -;;:L. __ Day chang
TUI mal
80 duOi clla gan
tr6n clla gan
Hinh 153. So tri ph,;c m",c it gan (cac m",c chang cua gan)
195
(r'j phan nilY nnh lach nh$n tlnh
"'([ch m(1c treo trem/{ dudi d6' vao), cae h9Ch
huyct thu(JC chuai tux-hich (tuY.-ty).
- ml}t dliCli cua than tuy rat c6 ba
cho lorn, til trai qua ph:li la: an ta-hong
trang do /{oc ta-hfmg trang de vao; (In hong
{rang la do quai hong trang thli nhat lQ-i
vet lorn; va (tn kl!f trang do kef trang ngang
dc vilo.
. bt':! tren lien quan 6 phfrn ben phai voi
d(jng nU;J.(;h than t(mg va dam r/Ji duong, d
phan ben tnl.i lien quan voi cuong lrich;
- bd tnidc 1:) cho bam cua m(1c treo kitt
trang ngong;
. ba saL! lien quan voi goc ta-hong trang
V.:1 v6i th(Ln trai;
d) Du6i t{lY n5.m d gifra hai ia cua mgc
Jl(J/: tuy-lach (tuy-ty)
- t trttac tham gia vao phan ben trai
ella thtlnh sau h(Lu cung mg.c noi, va lien
qunn voi d(mg nUJ.eh va tlnh mgch hich;
- sau lien quan vai thn trai;
- m(lt duai g5.n voi ket trang ngang.
- di@rn ti)n cung cua duai tuy co tai
gan sat ho<}c d cach xa ron lach, tuy thea
aubi tuy dai ho<).c ng5.n.
Cau true eua t\lY
Tuy Ia mQt tuyen hon h<;lp ca ng001 tiet
V:.1 nQi tlet, d110c bao quanh bai rn9t bao (vo).
oj Phan ngoc;Li til/t, con gQi Ia tuy ngoc;Li
td'f dllQc cau tf).o bai nhling nang tuye'n (tui
tuye'n) hinh cfru, gi6ng voi cac nang tuyen
rncue b9t. H$ thong nhling quan bai
xuiit (ti6u quan tuy) bt dau til nhling nang
tuyen nay, hQp nhltt th.hnh cac ong bai xuat
11l0i dau Ia cac ong gian nang tuyen, rai
th,lnh cac 6ng to hcm dan, d@ cu6i cung d6
vilO ong bai chlnh gQi Ia rs'ng tuy chinh
(duct us pancreaticus) hoqe ong Wirsung, va
({ng lily ph,! (ductus pancreatieus
acessorius) hof,lc ong Santorini. Ong tuy
chinh md v,)o trong long ta trang cung vai
(j'ng mt chu, thong qua bong Vater a CI}C
rUrll lOll ho<}c nhu ta trang lfin (papilla
duodeni major), con ong luy phI} thi de vao
196
til. trang a dinh cua CI}C rUQl be ho:?c nhu ta
trang nhJ (papilla duodeni minor).
b) Phan nQi titt tux n(Ji tiel bao
g6m nhung ddo Langerhans, rai rac d
khii p nhu rna tuy. Cac daD Langerhans
dllQc cau tf.l.O bbi nhling dili te bao xen ke
bai nhling mao rn0ch mau, trong cac te b,)o
cua tuy n9i tiet co nhling ti'/ bew bela che
tiet insulin va nhung til bao alpha che' tiet
glucagon va yeu t6 lipocaic (yeu t6 co UtC
d1,lng ngan nguo. rna dqng d gan).
Cae mau va day than kinh
ella tuy'
- Tuy dtiq:c nuor dlldng bal cac d(Jng
mq.ch ta-tuy, In cac nhanh cua d{Jng m(lch
viola trang (dqng mQ-ch nay I,;ti Ia nhanh
cua dQng m<'lch gan chung), va cua d(Jng
m(Jch mgc treo trang tTl?n: phfrn than va
duoi tuy d119c nUDi dlidng chu yeu bdi
nhung nhrinh tuy cua d(Jng m(1ch lach va
cua d(Jng mc;Lch mc;Lc lreo trang tren, Tuy
nhiE!n, doi khi tit d(jng mll-eh gan chung
di.ng tach ra mt)t nhanh trt.!c tiep di Wi tuy',
gQi Ia dQng mq..ch gan trong.
Cac finh m(Jch clla tuy di kern nhfrng
d9ng cung ten, cac tInh nay deu
d.n mau ve thong (inh mc;Lch cU:a.
Cac rnf,l.ch huyet d,ln b<,1ch huyet
t6i cac hgch quanh tuy hoi).c Cc;Lnh-tuy, d(lc
Ia tai nhling hc;LCh sau-tuy, cGng nhll
toi cac hq.ch b9Ch huyrIt lily-lach cae ht;zch
tuy tren va durii, va diC hc;LCh quanh dQng
mq.eh thrin tc;Lng.
Cac day tha n kinh chi phoi tuy Ia
nhling 89i thfrn kinh giao cam va phD giao
cam di tCli tuy tu cac dam rot duong, dam
rOl mq,c treo trang tren, va dam r6lltich (la
cac dam r6i thfrn kinh thvc di theo C{lC
d<;mg rn0ch cung ten).
Vimg gan
Vung gan (regio hepatica) nAm a phan
ben phai cua lang tren mq.c treo kef trang
ngang cua 6 ph6.c mQ-c, vung nay chua rnt)t
rat IOn 1a gan (hinh 152-170).
v! tri
Gan nAm a vitng hq, SlLdn phdi va Iffn
mQt phtin sang vung thuqng vi ben trai.
Can lien quan ve phia tron voi cd hoanh, va
bch mQ.t tren 10i con g9i 18. m(it hoanh (facies
diaphragmatica) tiep xuc tr\1C tiep voi cd
hOi'mh. ve phia duoi, gan lien quan voi cae
t'.1ng d phfin tren eua {; b\lng (nhu' thljc
(juan. dq, day, phfrn ta trang a tfing trE!ll
treo ket trang ngang), va rni.J,t duoi
hO(lc mt tq,ng (facies visceral is) gan con
lien quan voi rnQt so tf.lng nAm d gioi hf.ln
cLw vung nay (vi d\l goc gan cua klt trang,
V:\ 1111a phiii cua kitt trang ngang).
Ve phia duoi, 0' gan c6 lien ht% voi nhli'ng
kho:ing va 6 Hin c$.n thuQc cii hai tftng tren
Vi\ dtidi rn,}e treo ket trang ngang. Nhu' viily,
thhng qua khe Winslow (foramen
epipZoieum). {; gan thong voi h(w cung mq,c
nat: va thong qua khodng gan-th(m-td-kitt
[rang (spatium hepatolicum), 6 gan thong
thtidng voi ranh thanh-klt trang ben phdi
(spatium parietocolicum dexter); d phia tren
khuyet tam vi (incisura cardiaca) va day vi
hOi).C vbm dq, day (fornix ventriculi) {) gan
thong thudng voi 6' hich (loja lienalis), va
dqr theo ml).t truoc cua mq,c noi lOn
(omentum majus) thi {) gan thong thudng
voi phnn dudi eua {) bl,lng.
Hnu het cac ml)t eua {; gan duqc lat a
h6i phuc mg.c thanh va di.c t:;mg trong
{3 nay (tilc la gan va tui rn$.t) cilng du'qc bao
bqc hAu kh&p rnQi mi.J,t bai thanh mg.c (la
phuc m0.c), ngo0.i trl1 rieng rnQt phan
nh6 ella mi).t sau gan gQi la phan dinh (pars
cl{{ixa), va tat nhien trl1 c:1 nhung
dVdng ham cua nhung mQ-C chiing sau day:
mac eh6ng libn (lig. falciforme), mq,c chling
vanh (lig. coronare), mq,c chling tam gieic
(lig. triangulare), m(}c chling vanh vj (lig.
coronaTe ventriculi), nep vj-tuy' (plica
gastropancreatica), mq,c chling gan-thljc
(juan ph an day (lig. hepatoesophagicum
pars densa) va mq,c chling gan-vi phan
mong (lig. hepatogastricum pars (laccida),
mfle chdng gan-tei trang (lig.
ht'patoduodenale), mq,c chling gan-thi}.n (lig.
hepalorenale), mq,c chling thi}.n-ket trang
(lig. renocolicum) We Iii mq,c ch6ng hoanh-
k':illrang phat (lig.phrenocolicum dexter).
Phue mae ella gan
Phlic mq,c phu be m<)t cua gan tlic 18.
thanh mq,c cua gan lien tie'p voi phuc mq,c
thanh qua nhli'og mq,c chling va lien tiep
voi thanh mQ-c cua cac to.ng khac thuQc 6ng
tieu hoa thong qua m(}c noi be (omentum
minus).
Cac m0.c chAng cua gan la nhli'ng ne'p
phuc m0.C n6i (hoi.J,c treo) gili' gan vao thanh
b1,lng va cd hoanh (hinh 153-155), g6m co:
a) Mq,c chdng vanh (ligamentum
coronare) , keo dai til phai sang trai va nAm
hall nh11 thea mQt ml)t ngang, bao
gom hai la tren va duoi. M6i lil la mQt ne'p
til phlic mq,c thanh (la thanh) len ho$c
l$,t xu6ng toi be m$t gan d@ trd thanh phuc
mq,c tq,ng (la to.ng), do v$,y gili'a hai hi. co
mQt khoang d d6 ml)t sau cua gan tie'p xuc
tnjc tiep voi nhung thanh phfrn ntlm d phfa
sau n6 rna khong qua la phuc m0.c nao,
phan nay d11qc g9i 18. ph an dinh cua gan
(pars affixa hepatica).
- La tren cua m0.c chtlng vanh lien tie'p
voi eac 1a phai va trai tudng ling cua m0.c
chling liim a m$t tren gan.
- Lei dudi eua m0.c chAng vanh l$,t til
truoc cua t'inh mq,ch chu duoi, va di len
dQc theo bd trai cua tInh nay, bao b9C
Iffy thuy auoi (thuy Spiegel) cua gao. M0.c
nay di dQc bd tren, roi bd trai cua thuy auoi
rai lien tiep voi lei sau cua mq,c nOT be. D00.n
ben trai eua la duoi m0.c chtlng vanh ve
phia ben phai, lien tiep voi la trlioc cua
mg.c noi be.
Hai dftu phai va trai cua cae la tren va
duoi eua mg.c chling vanh to.o thanh hai
mq,c chling tam gieic, trong d6 m0.c chtlng
tam giac ben trai hinh thanh 1'6 han.
b) Mq,c chang tam gicic trai (lig.
triangulare sinistrum): hinh thanh bdi d:lu
ben trai cua hai la tren va duoi eua mq,c
chling vanh IQ-i gftn va dinh voi nhau. M0.c
chtlng tam giac trai hau nhu nAm ngang,
lien ket thuy trai eua gan voi cd hoanh. Do
do, e6 mQt mit tren, mQt miJt duoi, va ba bd
103. bd sau hol)e biJ hoanh, bd truoc hO$c biJ
gan va bd ngoai la biJ t{t do.
197
xc clla gan
Thuy gan!rai --,
MClC chang vanh
Thuy auOi (Ihuy Spigel)
TInh mClch gan (tinh mClch ganl
TInh mClch chu durn
Mac chang
Thuy gan phai
Day chang linh mach chu durn
Hinh 154. hoilnh cua gan (nhin tlt phia saul
e) Mgc chang tam gicic phai
(/ig.trianguiare dextrum) ciing dUQc hlnh
thanh nhu chAng tam gi3.c trai, nhting
ng:)n hdn va kem ro hdn so vbj ben trili.
d) Mt;lc ch&ng liem (ligamentum
(a/ci{orme). 13 nep phuc mac Iftt tit thanh
bl:lIlg trudc vii mM duaj cd hoanh Wi mat
trl'n gan: chAng liem nAm theo
1111)t dung dQc tit truoc ra sau nhung
co phon httdng ra sall va sang trai.
ehhng licm hinh Lam giae voi nhung bCi sall
d.-I),: oil tl'l/()c-tren, keo dili tit dttoi cd
/toc/nh toi t:;tll r6ll; biJ sau dudi, keo dai tu
giua hai ella lei tren mc ch6.ng vimh
toi dciy chc1ng tron eua gan: bi! tl! do di tu
I'()II tai day chling troll g(lp bd trUde
eun gan.
. Giua hai In eua m;:te hem co day
chang trim cua gan nlim, va nAm doc thea
bi! tl/ do cua chAng hem (day' chAng
tre)J1 In di lieh cua tlnh nt(lch ron b phoi
thai bi tAc ngoai day ehAng tron, eon e6
nhung (inh mach canh ron.
e) M(IC: not be (omentum minus) la mot
nc"p phuc m:)e nAm theo chieu dung ngang,
n6i ml)t dt(ai gan vbi thl/c quan, bd cong be
d(1 day vi, khue thu nhat tei trang. M::tc noi
be diu t;:to bili hai \a truac va sau, co hai
m(tt va bon bd:
198
- a bi! trcii (bCi d::t day). thi tuy theo
tung do:)n noi be thay d6i khae nhau.
Tue la, a do:)n thljc quan, Iii trube eua mae
n61 be phu trude thl!c quan. can la
eua n6i nay lQ.i b bCi phai eua
thl!C' quan: a do:)n bi! cong be d(l day thl c:l
hai J{\ trude va lit sau eua mac n6i be deu
lien tiep voi thanh m9-c phu c'ac m{.lt tUdng
ung truoe va sau cua d(l day (va ehe phil ca
vong m9-ch cu,a bi! cong be). 0 phan di dQng
cua khuc lei trang tlui nh{t"t (hanh lei lrang),
dOQ.ll phia trai eua ([(mg Tnt;lch vi-lei trang
thi phuc eiing dUQc bo tri nhu d bi! cong
be d(l day; tuy nhien a phan eo cua khuc
ta trang thu nhat (do\tn d bell phili eua d(mg
m::teh vi-ta. trang), thl lit truae cua mQ.c n6i be
lien tiep vbi thanh m9-c eua truac ta
tnlng, Ia. sau eua mQ.c nOl nay ra
phla sau de len tiep voi phuc mt),e thanh phu
thanh b\mg sau tf.lO nen m(lc chdng tei triillg-
finh mc;rch chit.
. Bi! hoanh cua mQ.C no! be rat ngAn, ea
hai la truae va sau deu lien tiep vai phue
m:,te thanh lat d dubi cd hoanh;
- Bi! til do cua m::tc no! be chua CU6l1g
gan d giua hai 14 truoe va sau, bd nay cling
la bb trubc eua khe Winslow. Doi khi mac
n6i be e6 phan keo dai qua sang phai,
nen m(lc chang lui mit-td-ket trang;
l14i;it trudc eua mf!.c no'i be c6 gan che
phu (khoiing cach giua m<il-c noi va
dlibi gan gQi l.h khoang
- Mat sau cua mac noi be la thanh trttoe
eua dinh hu ;ung mgc noi va tttdng
(1l1g 6 phia sau vbi vitng tg,ng (vung d(ing
m:.lch than t:;tng).
. ':\'lac noi be c6 ba phan khac nhau ve
C;)U b.w: (1) phiin ben phai gQi la phtln
IIIQch (pars vascularis) hoQ.c ph an cuang
gan, chua cae thnnh phan cua cuang gan
(vdi ([nh nU;ll'h dia b sau nhat, phia trttoc
tlllh 1111.lCh clta c6 dQng mg,ch gan d ben trai
Vl1 61Ig nUlt chu d ben phai); (2) phan giua
phan mang hoQ.c phfin trong suot (pars
j7accida), rat mong va trong; (3) phan tren-
trill phan day (pars densa): day hdn,
ni'i,m giua hai 18. c6 cac nhanh gan cua dng
nU;J.(;h vi trai Vll. nhieu nhanh chi phoi gan
eua day thim kinh pM/-vi trai.
Gan
(Hepar)
Gan (hepar) In m(it tuyen Ibn, nAm d
vung hq-sridn ph iii thuQc tang tren mg,c treo
la" tnlng ngang cua 6 phtic m(l.c,
Hinh va lien quan
Gan c6 hai m"-t la tren ho:)e mfit
IWdnh (jacies diaphragmatica) va m"-t dttoi
nuJt tr;ng (facies visceralis) ngan cach
nhau d phia trttdC bdi mN bd duoi ho:)c biJ
sac (margo acutus); con d phia sau, thl hai
mQ-t gan lien tiep voi nhau bai m(it biJ tron
(margo obtusus; bo til), nhl1ng bd nay
khang dtiqc coi In m(it bo gioi giua hai
m<.1t gan, mel. du'qc xem nhl1 m(it m{i.t, Wc
mij.l sau gan ttidng ung voi phn gan khong
c6 thanh mt;tc (phue t<il-ng) Wc la phtln
dinh (pars affixa) hOQ-c con gQi la
kh6ng ehe phu"!.'.
1) M(it tren m(it hoanh (facies
diaphragmatica) cua gan 15i va rQng, nAm
sat nhl1 due khu6n voi m?t dual cd hoanh,
", Cac lae gia Phap ma la gan c6 ba milt la mal Iren hoae
truoe-Iren. mal duoi hoae sau-duoi. va sau, cae
dude ngan eaeh nhau bOI ba bel lil: bo truCe mong va sae. bo
Jau Iren va sau duoi (feu IU.
m{it tren dl1qe phan lam hai thuy gan Ia
thuy phdi va thuy tnii, b(ji mQt
theo m(it ml)t phftng g.n nhti dung dQc
gQi 113. mt;tc chfing li@m (da mo tfl. d phc1n
tren), m<il-c ch.1ng nay noi gan van vai cd
hoanh va thanh bl:mg truoc. Ph an each giai
hl.ln giua hai thuy d dttai gan IS. mQt
ranh ch<il-Y dQe theo chiu trl1dc-sau. 0 m:)t
trm gan, ben thuy phai c6 c6 cac vet
16m cua cac xudng svcm, con (j thuy trai thi
c6 an tim (hinh 153, 154).
2) dUdi ho:)c mfit t<;mg (facies
uisceralis) cua gan hl10ng xu6ng du'oi, hdi
ra sau va sang trai, tren be m{i.t c6 ba rfinh
(hinh 152, 155, 157):
- Ranh trl1oc-sau d ben trai, gQi ranh
dllC trai (sulcus sagitta lis sinister), biit dfru
tit mQt ho (khuyet) b bd trl10c cua gan, roi
di dQc ra phia sau d6 Wi khuyet day chiing
tlnh mach. Ranh doc trai chia ra lam hai
do:;tn: truoc tt1dng ung voi day chiing
trcm eua gan (ligamentum teres hepatis),
Wc la di. tieh eua tInh ron d ph6i thai
d5. tiic l<il-i, con do:;tn sau ttidng ung voi day
chiing (inh mt;tch (ligamentum venosum) Iii.
di tich cua ang Arantius (ductus venosus:
ong tlnh m(lch) d phoi thai cung dB. tAc
- Ranh trl1oc-sau ben phai con gQi 13.
ranh dqc phai (sulcus sagitta lis dexter),
cung c6 hai dO<il-n, trl10C In ho'lui mt
(fossa vesicae (elleae), con d0<il-n sau Iii. riinh
tlnh mq.-ch chit dzt8i (sulcus venae cauae),
hai phftn trl10c va sau cua dinh dQc phai
dvqe ngan cach nhau bdi m(it mu nhu rna
gan gQi 113. mom du6i (processus caudatus)
vi mom nay thuQc thuy duai ho{i.c thuy
Spiegel eua gan,
- Ranh ngang (sulcus transversus):
eung la rifn gan (porta hepatis: czta gan), la
ndi cho cac thanh ph an eua cuang gan di
va di ra khoi gan (gom c6: lOp sau 18.
tlnh m,!ch czta, lop trtibe d ben trai Iii d9ng
mqch gun va d ben phai la a'ng mt)l1.
" Theo cae lac gia Phap thi trong ron gan (ranh ngang eua
du"oi gan), mOl Ihanh phan cua euong gan (fa phan thanh
hai nhilnh. va (llIge xep thanh ba lop: lop d sau nhal la hai
nhanh eung phai va trai eua tfnh mach caa, lap giiJa la hai
nhanh eua dt)ng m,!,ch gan va lop trLroe nh<'lt lil hal ong gan
phai va tfai. tuc loll hai 6ng mal di ra khoi gan d4 sau d6 hqp
nhal thanh 6ng gan.
199
Thuy duOi (thuy Spigel)
Day cMng [nh mach
(di tich ala 60g Aranbusl
An !hlfe quim
At. da day
Thuy gan \rai
Day chang Iron cua gan (Ifnh mach roo)
Thuy gan '""'9 ...
,---- Tinh mach chi) dlJOi
---"' ___ - Pnan trl!n (pMn dlnh) wa
mat hoanh sau gan)
Mac chang vanh gan
Mac cMog tam 91aC PMI

-----...!i.+-. '"" trang
lui mal
-_-#-_ f..n Mt trang
Thuy gan phai
Hinh 155. dttdi cua gan Ron Ilan (riinh ngang)
M
lui mal
0(')n9 mach
liiimAt
An ta Irang
6nglui m" - -E'
An tMn - +'
6ng gan - -&-'
chung
6ng mat chU
(6n9 Cho!edoc)
TInh mach cira
gan dinh)
Hinh 156. dttdi) cua gan
Day chartg Iron ella gan
Thuy gan VUOog
6n9 gan lraj
An da day
Day chang nnh mach
(dl tich cUa 6ng Arantius)
000g mach gan ril!ng
Thuy duOi (thuy Spigel)
(86 Iri cua tinh clra, dng gan, 6ng mat; cae mau eua lUi mal)
200
Ba rilnh vVa rna ta ij tren ph an chia
rn(lt duoi eua gan thanh b6n rnQt din
(j hen phii.i clla ranh dQc phdi, rnQt Ct
ben trai ella ranh d{Jc tnii, con hai
n';111 d khoimg giua hai ranh dQc thi rnQt (j
phia tntl:lc v:'i rn9t (j phia sau ranh ngang.
ben phai (clla riinh dQc phiii)
tu'(Jng (tng voi thuy gan phdi, co nhung vet
16m t<;1o nen b6-i cac t<;1ng nim d sat voi m{it
dltai gan sau day: an ki/l trang (impressiv
colica) d phia tru'oc, tfn lh(tn (impressio
ref/v lis) cung voi (t'n thU(ing lh(tn (impressio
slJprarenalis) d phia sau, va (i'n ta trang
(unpressio duodenalis) ij phia trong va giua
{i'n hi!'t trang vil an thn.
Din n5m d ben trai rflnh dQc trai ttldng
(tng vai thllY gan tnii, lien quan voi day vi
hOQ-c vom day vit m9t phan cua rn*t
tru(k df.l. day (impressio gastrica: d'n dq
doy). d phftn tru'oc. Val thljc quan dO<;1n
bl,Illg (impressio esophagea: tIn thl/c quem) d
phfa SHU. thljC quan nam sau trong gan t{lO
th:1nh m9t ranh, phia trong ranh nay co eu
In(IC no/: (tuber omentale).
n:1m d phia truoe ranh ngang gQi
la thllY vuOng (lohus quadratus), tiep giap
vai man vj dZl day, Vl'i hanh ta trang;
nAm d phia sau ranh ngang gQi Ja
thuj: dw3i thuy Spiegel {lobus
("([udalus) n5m d trang tiJn dinh hgu cung
m(jc n6t, lien quan (] phia sau voi cd hodnh,
(J ben ph:ii voi tinh lh(Ieh chit dILdi, b ben
tl"fli voi tlu!e qudn va d phia dudi voi df)ng
l1u;J.(;h than lqng, bCl tren eua tuy va bd eong
be d(l day.
hoanh (m$.t tren) cua gan voi
cong loi len tren, hilu nhu tiep xue toan bo
voi cd hodnh. Chi c6 phfln giua va truoc
m:;it nay tiep xue voi thdnh bl:Lng trILde tren
mQt di$n hlnh tam giac b phia dUal cua goc
giua hai cung s/fn-sILcm, trong vung tht/(!ng
[Ii (vung nay duqc gQi la tam giac gan), va
d,'ly Ii{ vling duy nhat c6 thcf sCI nAn thay
gan khi kham b\lI1g.
_\I\'i.t hoanh (mi;it tren) clla gan e6 mot
di11 khong co thanh mqc (phuc m<;1c
che phu (pars af/ixa: phon dinh) nam d
giO'a dtc Hi tren va 18. dual cua m(Lc chdng
vdnh, tu hai la nay hinh thanh hai m(Ic
chdng tam giac phai va trai (ligamentum
triangularis dexter et sinister), va mQt
cung khong co thanh rn{lc che phu Ct
giua ch6 bam cua hai ia cua m?c ching trea
gan Wc mr;c chdng liJm (ligamentum
falciforme).
d mq t hoanh eua gan chi c6 m9t vet lorn
do tim de vao gQi la. an tim (area cardiaca),
phnn con l<;1i thl m{i.t haanh cua gan lien
quan qua cd hodnh voi uung phdi-mang
pho'i (area pleuralae et pulmonalae) tudng
ling. d vung kh6ng c6 thanh mQ-C phu Wc lil
phan dinh (pars affixa), thi m$.t tren gan
lien quan trljc tie'p Val voi cd hoanh d ca hai
ben cua linh m(lch chu dudi.
d phia tren va phia truac cua philn
dinh (pars affixa) hinh thanh hai khoang
(6) phlic m<;1C giai h<;1n bdi Ia tren eua m?c
vanh cua gan, va m<;1c chang liem d6
la: cac khoang phuc mqe hoanh-gan trudc,
d hai ben phai va tnii eua m<;1C
hem; b phfa sau va duai cua philn dfnh thi
la duai cua m{lc vanh gioi hslll mQt
khoang (6) phlic m{le gQi 13. khoang phuc
mqc haanh-gan sau ttidng ling Val phftn sau
cung cua m*t haanh, khaang nay lien tiep d
phi a sau voi m<).t t<;1ng duoi) cua gan.
Trang nhung khoang phlic m1.lC miy c6 thcf
xay ra ap xe duoi ed hoanh (duoihoanh).
Cau true ella gan
Cau truc ella gan bao gam nhung
nhimh cua tlnh m(Ich cua, eua d(jng mqch
gan, nhung dUdng mt trong gan, C{lC nu;tch
b(leh huytt va cae sVi thiln kinh.
Ph an thuy gan
Gan duge mo tii la chi a thanh hai thuy
chfnh la thuy phdi va thuy trai, nhung each
phan chia nay khong thich hqp voi yeu cau
cua ph..u thu$.t, vi khong tudng ling voi
te phan nhanh eua cac m{lch mau b
trong gan. Thljc ra, gan dugc phan thanh
m9t so khu vljc tuy thea each phan nhanh
ella thong tlnh m(lch cua ho<'j.e cua
thong tlnh m(Ich tren gan Iii. Slj nay ia
15 thong tinh m<lch trlJn gan con cll/oc 991 If! he thong fjnh
ml{1ch gan, vi nhiin9 Ifnh m{lch tr{m gan (hMc /lnh mfjlch gan)
201
r{{t quan trqng, vi trong tntdng hqp gan co
kh6'i u ho$.c u nang v .. v .. thi ngl1di ta co
d.t b6 h&n mQt ho$.c vai phfin thuy co
sau khi dfl th.it bUQc nhung mau di
\n)o chung. :Khi1ng khu vl/-c g9i 1a phon thuy
1111Y ngan cach voi nhau b6i nhi1ng ranh
gioi it duQ'c cung dip mau, tlic la cac khe
gian phfin thuy, tuy ChI 1a khe 8.0 (h1nh
1 GO. Hi 1, 16:'), 164).
C6 ha khe:
- Khe cita chinh J(i, di tU hl'/ tui mt toi bd
tr()i cull finh mach chu dudi, tao thanh mot
m;)t phdng doc khoang 70 dQ: doc ve phfa
C\au v,) sang phai, va di c&t ngang qua r8'n
gan d n(Ji phan doi cua CllC mau va
6ng dan m(l.t.
- Khe cita phai: n{u nhln m?t duoi gan
thi khe nhy keo dai tU dAu phili cua ron gan
tOi hiJ trutlc cua gan, va t$n cung d mi).t tren
go.n (j bd ben phai cua finh mr;ch chu dudi.
- Khe cita trai: hlnh thanh mQt goc nhi
90 dq va bao gom hai mqt da'.ln
dung dqc di thea f{ng Arantiu8, va mqt
d ltng ngang 18. dl1dng keo dai sang tnli cua
ron gan.
I\Thung khe nay deu chua nhung tlnh
/!Iach tn?n. gan, va gioi nam vung chfnh:
-Vung giua phai: nAm a giua khe
ctia chinh va khe clia phai;
-Vung hen ngoai phai: 0 ben phai
clla khe cva phai;
-Vung giua trai: n&m 0 giua khe
Ctill chinh va khc cva trai.
-Vung bon ngoai trai: d phia trai
cua khe cVa tral.
Vung sau (ho?c vung ll1ng) tuong ling
yoi thu} Spiegel, 1a mqt don vj rieng duqc
cung cap mau boi ca hai cuang m'.lch phai
Vel td.i.
Moi vung k. tren dl1Q'c phan ra lam
clic phan thuy, dl1qc cung cap mau bai mqt
nh,inh cua tInh eva. Cae phan thuy
thLle SLlla nhiJng tTnh mach thu hoi mau til trang gan Clo VaG
trnh mach eM dudl de vi!:. tim.
,(, Khe ella: nen hleu la khe trnh m{Jch etla, vi dl,la VaG sl/
phan bo nhanh cua trnh ella
202
dl1qc danh s6 tU 1 de'n 8, theo kim
dong ho la:
- vung sau (ho$,c lung), tuong ling voi
ph an thuy 1;
- vung ben ngoai tnii, tU'ong l1ng voi
phfin thuy 2;
- vung q.nh giua trai, tu'ong l1ng voi
phan thuy 3 va 4;
- vung gii1a phai: tu'ong ung voi
phan thuy 5 va 8; trong hai phan thuy nay
thi chi ph an thuy 8 1a nhin thuy dl1qc a m<)t
tren gan;
- vung bEm ngoai .phai, tuong l1ng voi
phan thuy 6 va 7.
Th;}t thi kh6ng c6 mi!.t ph.ing nao
ngan each giua nhung ddn v1 nay. Cac
cu6ng m:;lch phan b6 trong gan thea
m:;lch t$n, do d6 neu th&t bUQc cueing thi se
Wi tli a nhi1ng vung ma cuo'ng bi
th5.t chi ph6i. th6ng phan thuy thea cac
{inh mr;ch trcn gan, ve t6ng 103. chong
chea vai thong phfrn thuy thea (inh
mQ-ch ciia.
Cac vung theo (inh mr;ch tren gan chi co
ba: vung tren gan phai, do nnh trEm
gan phai thu hoi mau; vung tren gan giiIa
do nnh tren gan dqc thu hoi mliu,
tInh nay nAm dung tren khe cl'ta
ehinh; va vung tren gan trai do tInh
trEm gan trai thu hoi mElli.
Tinh mljLch clia 103. than tInh m:;lch lOn,
thu hoi mau 0 dl1dng tieu hoa dl10i Cd hoanh
d. dan ve gan.
Tlnh m:;lch caa hQp bdi ba nguon tinh
m:;lch chfnh:
Tinh mr;ch mf1c treo trang dudi thu hoi
mau tu kc't trang trcii, d6 vao (inh mr;ch
!rich t(lo nen m9t than chung, than tInh
m(lch nay se hqp nhat vai tlnh mr;ch mr;c
treo trang tren, 1a tInh thu nhij.n mau
tu ke't trang phdi, tif/u trang va tuy', t:;lO
thanh tlnh mc;Lch ciia,
Than chung cua tInh m:;lch m:;lc treo
trang duoi va tInh m(lch ty hlJp nhat voi tInh
m(lch m:;lc treo trang tren d ngang muc dot
s6ng that lung thu 2, ngay sau c6' tuy', tf,{O
thanh than tlnh mgch cua (hinh 165, 166).
I '''''. I I IU" II U"II UIU'"UII'"'" I
"" ' Ol ,
,
',llj",IIIIIJIUII"UI'"IIIIU'I''lltt'I''I''' :'Ulilli' u', 'I," II,' "
II " I W II I' "" III' 11111"'1 ' '" .,
II ':'l"',','l "1 I " M,I,.','rm ',",',',nll/l "1\',,'1' /,',:I,iU, ,: "1,,. ,\':11::/ \ "
,I dU, 'IN"I:I\',"", 11",11 ,111 I" IIIJIII' '
II I 101 m," '" 1111 I ,11, II
I I 1l\:W III .,MI,fll:l,\,/IIjI\\\UI)uW,,:H'rllllllll,llw.I',I,UlIIIIIIV,h\1 P .,
, .. ,,/,1 ' I /' 1,\'II'llltllm\II,,IH11\)',IW,I\1/1/ 1Ir"IIII"nu"
'1Iilll\" I ','I,'\11ml"/ln'I\\jl ,IIIMI\!,'r,'nlWJ, ::,\\,
'I '" '," U II' I 'I'UW 1f"WIIIIIIII
'11v I "1/"
111
1,'/ 'l N mr'lIl ',II\W"II
III, I: I
J
,,' \"1""/' ,//lIluM I
,',",',1" 111" 11).1' '/'''111111 '{I'I"P,
, 11'111 '1",1,,, 11,1,' I 11"11"','/1'111 ,
, 711 UII , I'"'" " 'II 11'/' , II "' , 'I"
I '/1)" , '11"1" , II " '" II I I '"" II , .. \
, 'II, I{( 'I'I II', 'II,' I," ,"" ,'" 1'1
1
"1',',1'1''\\1:'
111111" 11'1/" I ' , " I , ", , ,
'I/II'I\\' . . . ,11 .. 1" II
I I, " I ,\,,",1111,11 I
" ,,'
''''/ I ,\\ I'I '"
, "'1" ' I
, "
,
Hinh 157. Hinh chyp nhap nhay gan binh thllong
Thuy phai (Phan sau
eua thuy phai kinh dien)
TInh mach chil doo
1 + Thuy trai ben (thuy tfai kinh
........
,.
Cae nhanh tr6n ella tfnh maeh elia
(1-4 eho cae thuy tren)
TInh mach chil durn
TInh m<:lch eiIa
\ Nhftng nhanh doo
Thuy phai gula (canh giua) (phan 1 . Thuy tfai gll)a (canh giua) cUa tfnh mach elra
tnt&: cia thuy phai kinh (thuy duOi va thuy vuOng) (t '-4' cho cae thuy dU'OI)
Hinh 158. Djnh khu trcng gan cua tinh ci'ta va tinh gan (tren gan) (Trinh bay sa do)
,
Ong rnt;lch gan
TIn!) mach eva
Ong mal
Hinh 159. s6 tri nhanh cua tinh ci'ta, d(,"g gan, va 6ng c't trcng gan
(Trinh bay sa d6)
203
Tinh m?ch ci'ta ai len tren tOi ron
gan, toi gan ron gan thl t*n cung b::tng cach
chia thanh hai nhfmh cung; tinh m?ch ctia
co chieu dai 8-10 cm va aUdng kfnh kho':mg
15 mm. Tinh m?ch ctia co nhung liEm quan
nhu sau:
a) sau tuy': ve phia tnioc, finh
m?ch ci'ta lien quan voi cd' luy; phia sau,
lien quan voi lInh mqch chu dUdi thong qua
mqc dinh Treitz; ve ben phili lien quan vai
Oltg mt chu; ve phfa tnli lien quan vai
phAn nguyen uy cua di)ng mqch mqc treo
trang tren.
b) aO?n trong cuong gan: lien quan cua
tinh m?ch ci'ta co phan ra lam ba dOl;ln:
b aay cuong gan, b bO' tlj do cua m?c noi be,
va d ron gan.
- 6 day cua cuong gan (ndi cu6ng gan
b&t aau hinh thanh) tInh mf).ch ci'ta lien
quan: ve phfa truac voi mqc no! be (la
cruac) va cu mqc no! cua tux, cu nay ntm
glua Hnh m?ch ci'ta va khuc ta trang thli
nhat; ve phfa tnii lien quan voi di)ng mqch
gan, dQng m?ch nay di theo m9t duO'ng cong
len tren va sang phai, va tach ra dQng
mqch ui-tei trang; ve ben phai lien quan vai
6ng mt chil, 6ng nay cung voi tinh m?ch
ci'ta t?O nen khodng gian clla-chil, hinh tam
giac; ve phia sau lien quan voi day chAng ta
trimg-tinh m?ch chu.
- 6 bd phili cua m?c nbi be, tinh m?ch
ci'ta lien quan voi nhung thanh phan khac
cua cucJ'ng gan nhu sau: tinh mach cva la
thanh phfrn to nhat va n.1m a ml)t phftng sau
nhat; d{)ng mqch gan di tu duai len tren dQC
theo sUdn trai cua tinh m?ch ci'ta va d phia
trtioc hdn, ong gan 01 tu tri'm xu6ng nAm d
phfa truoc sUdn phai cua tlnh m<;lch ci'ta va
hqp nhat vai ong tui mt a m9t khoang khong
nhat dinh; cac mqch bqch huye't di kern nnh
m?ch ci'ta, con cac aam r6i than kinh thi
nam d ml)t truoc va sau tinh m?ch. Nam
trong bd phai cua m?c n6i be, tinh mf).ch ci'ta
lien quan voi nhung thanh phfrn ngoai cu6ng
gan nhu sau: phfa tru6'c la duai gan,
phfa sau la khe Winslow, n.1m d gil1a tinh
m?ch cva va tinh m?ch chu auai, va la 10
th6ng gii1a titn dt'nh hu cung mqc no/. voi
6' phuc mqc ldn.
204
- 6 trong r6n gan, tinh m?ch ci'ta van la
thanh phan nltm d phi a sau nhat, va chia
a6i thanh hai nhanh cung d phan ben phai
cua ron gan; nhanh phai ngAn hdn va c6
phan tie'p tl,lC huong di cua than tinh m?ch
ci'ta, con nhanh trai dai hdn nhung cong
sang tnli ai vao gan nhti m9t hinh cung.
D9ng m?ch gan cung chia ra hai nhanh
cung a phfa truoc sUdn trai cua finh m?ch
ci'ia: nhanh phili cua dQng m<;lch gan ai cheo
qua giua ong gan phdi d phfa truoc va
nhanh phili cua tinh m?ch ci'ta d phfa sau;
nhanh trai cua d{mg m?ch gan cung nAm d
giua t{ng gan trcii d phia tru6'c va nhanh
trai cua tinh m?ch ci'ta d phia sau. Dng gan
phai va tnli tu trong gan di ra hqp nhat
thanh' ong gan, hoQ.c o'ng gan chung (ductus
hepaticus communis) d phfa truck nhanh
phdi cua linh mqch clla.
Than linh m<;lch clla nh*n cac nhanh
ben la finh mqch vj trai (vanh vD, finh
m<;lch ui phdi (finh mQ.ch mon v!) va finh
mgch td-tuy' phdi tren. Ngoai ra, nhanh
phai cua tinh m?ch ci'ta con nh*n hai linh
mach tui mat va nhanh trai cua n6 nhan
tinh dil bi tAc 1a o'ng
va finh mqch ron a phoi thai (bi tilc, tra
thanh day chii.ng finh mqch va day chang
tron cua gan).
Nhung nhanh cung cua tlnh mach clla
lo (hlnh 158, 159):
a. Nhanh ph,ii, ng5n, hfru nhu tie'p tl,lC
dUdng di cua than tinh ci'ta' va chia
thanh hai nhanh cho vung: (1) tlnh mqch
ben ngoai-duJi (cho vung ben ngoai phai),
nhanh nay di thea m9t dUdng cong chieu
16m huang ra sau va sang trai; tu phfa 16i
cua nhanh nay I?i tach ra nhi1ng nhanh
cho phan thuy 6; con do?n cu6i cua n6 chia
thanh nhung nhanh cho phan thuy 7.
(2) tlnh mqch trung ttim-tren (cho vung
c?nh giUa phai), cung di theo m9t aUdng
cong rna chieu 16m huang ra sau va di ve
phfa ml)t tren gan; ttt chieu 16i cua aUdng
cong, tach ra nhung nhanh toi phan thuy 5,
va aO?n con 1?i thi chi a ra thanh cac nhanh
cho phan thuy 8.
Phan thuy lung-ben
(sau-ngoai)
Phan trong tMy !rai (vung trung tam)
I
Khe chfnh
Phan thuy bung-
(truac-ngoai) Phan trong thuy
trai (vung bung)
Phan lung-auOi
Phan thuy
trung gian
Hi nh 160. Cae ph.n Ihuy gan
dllai) (Thea C. H. Hjartsjb)
Thuy phai
quan mat trong thuy
TInh mach gi an thuy
DQng gian \i!liu thuy
6ng mat gian lieu thuy
Maoquan mat
Mao mac hinh xoang
TInh mach trung tam !huy
Hinh 162. Cau Irue eua gan Ihuy gan
(sa do)
Thuy trai
Khe chfnh
Phan thuy b!,mg-dau
Phan thuy trung gian
Phan thuy lung-duai (sau-dLlOi)
Philn lrong thuy trai (vung Irung tam)
Khe phu
Phan thuy lung (sau-ngoai)
1.-..._ ./ "--- Phan thuy (IrLloc-ngoai)
Phan trong thuy Irai (vung bung)
Hinh 161 . Cae ph.n Ihuy gan hoanh Irllae Iren) (Thea C. H. Hjartsja)
h. :\Thilnh tn'ti. lllili CUlU nAm ngang d
!rong din gan. nli khi lili dau sau cua dinh
(1;\\' ehi.lng tdm thl {l<)t ngc)t hltong
\'ong: rn lnldc. Vt\ l:)11 het d cach bd trude
).!:11l ('Ill. Til nhtlllh u-{\i d trang
.lfrtll ra nhung nhcinh cho phon thuy 1
duoi): til eho qu:)t I'a tnldc eua nhanh
tdi. 11.1ch ra til/It m(IC:/z g6c: eli tdi phan thuy
:2. viI do;:tn cuoi cua nh{lIlh tnli ch ia thanh
hal cu6ng tinh nl0ch: (I) t u{/ng phdi eli ve
phla ph a n thuy 4; va (2) cu611g treii eli ve
phai phan thuy 3.
Ngoai cach chia nhanh hinh rno III
d tren. co eo bat thuang: vi du nhanh
phai kh6ng co. thay vao do la hai nhftnh
tach t n,te tiep til eho t(lIl cu ng eua Hnh
rn0eh cu:a va di vao phan gan wdng ling voi
nhilllh phat di&n hinh.
205
ThiJy phal
PT c.anh gilla
PT ngoai-trlm
PT ngoai-trem
PT ngoai-dllOl
\
PT ngoai-dllOl
,
l
PT canh gilla dl/(Ji
PT canh gili'a dUOl Tui mal
Hinh 163, Cae phan thuy gan hoilnh trllae tren) (Thea Reiferscheid)
Khi tinh m.)ch etta bi U\c nghen, di.e noi
tiep cltu-('hu co th& phat Cac tiep noi
nay X!IY n1. d nam vung:
(1) No, tiep th{tc quan-tam-phinh vi: eae
(lnh m'.lch d phan trcn eua day noi tiep
voi nhung tlnh mD-eh thl.,te quan (lhuQe
th611/1 linh mgch ddn). va voi tlnh nU;lch
hocmh (ilidi tr,ii, nhung trong trvong hQp
d.c tlnh elta thi thong noi tiep nay
khong du dan hiu mau, cae tlnh se
ginn vA va ra, dan to-i tui bien ehay mau
tiet! hoa ne).ng.
(2) No! liJp (j rOrt: thong qua nhung finh
l1u;H.:h qlllh I'D!! (quanh r6n), day chling trim
d6i khi eung van dan mau,
(3) No! tie'p d tn!e lrimg: la n6i tiep grua
Ilnlz I/I(Jch tr(/e troflg (ren. la. nhanh eua
til/II 1II(lch mgc treo trong dUdi voi nhung
tlnh IIIgch trang git/a va dUdi, thuQc
th6rlg anh m(Jch cldt dudi.
(4) Not tiep day eh(w-thaflh bl:mg: th&
bdi enc tinh m(l.ch Retzius, la no/: tiep
('tlath(ill va nhung t1nh mt;\ch d cac mD-C
ch,\ng eua gan:
(5) No, tiep cila-tren gal!: rat hiem thay.
tInh ctta eua gan, con e6
nhung linh lII(lch eua p}qJ, nAm trong
day eua nhung ml;lc ehAng la eae nep phue
me.le. c{l(, finh m(leh eua phl.t nay nOI tiep
:206
giun twin hoan cua cac tD-ng trong {} hl,lng.
nhat la a dJ;l day. tui va gan Vdj tuan
hoan Hnh cua thanh bl:lIlg va cd
hoanh.
Trang so' nhung tinh m<:tch noi nay.
chung toi ddn cli: cac tinh eua m<:te
chAng liem. die t'inh cua ll1<:tc ehAng
tam giile t.rai, cac nnh m<:tch eua day chAng
tron. c{lC t.lnh mD-ch tui cac tlnh mJ;lch
duong ml)t, nen 1l19t eung tlnh
mD-ch thl)t sl! dqc theo 6ng m*t.
D{lng gan
D<)ng m;;t.eh la m9t trong ba nhanh eung
eua d9ng mg.ch than t(,wg, tach I'a tu d9ng
than a ngay phia tren cu In(lc
not cua tuy, sau nguyen uy cua dQng
vj tnii (vanh vi) (hinh 166).
Nhanh dQng IOn nay moi driu ticp
tl,lC huong di cua d(Jng mg.ch than 19.ng.
nhung sau d6 thi di ehe'ch ra tl'lidC. sang
phiii va h6i xuong duO-i. Khi di)ng nay
to-i bo trai eua linh m(Jch cua thl ehia ra
lam hai nhanh la dcjng m(lch gan rieng v:)
dQng mgch vi-ta trang.
. D(mg mg.eh vi-la trang di eheeh xu6ng
duoi, ra tl'Vde va sang phiii, bAt eheo
sau eua khuc La trang thtl nha'l, a gio-i hJ;ln
giua hai phan di d(mg va co' djnh eua khue
ta trang nay, roi khi Wi bd dUdi khuc La
trang thli nhfit thi phun ra thanh hai
nh3nh la dQng mf!ch v!-mgc nOl phai va
nhting dang mQ-r:h ta-tuy' tn/Cle-tren (dQng
O1[.,ch t6.-tuy' phai tren).
- mqeh gan rieng tie'p tl,lC di lm
phia tn'n 6 phia tntdc bd trai cua tinh
mW'h cU'a d phn bd phai eua mf,l.c noi be, va
khi Wi /'(j'n gan thl chia thlmh hai nhmh
cung phlii v,\ trai. Lien quan cua dQng
tn[.,ch gan of{ dUQc mo ta trong ph,ln hEm
qllan ella nnh mf:l.ch elia.
lnQ.ch gan c6 nhling nhanh hEm
sau day: d(lng mQch vi phdi (mon vD, d(Jng
lIIQ('h tlii lnrJl.
nh(111h cua dQng mQ.ch gan phan
nh{lllh 6 trong gan, n6i chung, di kern voi
cnc I1h:1nh clla tlnh mQ.ch cua (hinh 159).
(1) .'ih6.nh cung trai cua dQng m?ch gan di
(i he'n ChiOJ vii phla trL10C nhanh trai ca tlnh
111l.ICh CUD, va chia ra hai nhanh di gan:
11h6.l1h In"(oc cap mau cho phan thuy 3 va
nhil.l1h sau di ngang van phan thuy 2. Trudc
khi phan 2 nhimh cung n6i tren, nhanh trai
ella d(ing nwch gan tach ra hai nhanh ben:
nh6.l1h trudc di Wi phan thu)' 4 va nhanh
.:;nu !J,)t cheo tinh mQ.ch cua d@ di tOi phan
thuy 1, (2) Nh{mh cung phai cua dQng mf,l.ch
gan dl ngang sang phai va nftm d giua ong
gaH phal d phia tru'ac va nhanh phai cua
tlnh mQ.ch cua ('j phia sau. Sau d6 nhanh
ph:1i clla d(ing mQ.ch gan di tdi bd tren cua
nhanh ph,ii cua tinh mf:l.ch ctia, di kem
11 hb nh nb)' va cung nhu nhanh phai cua
t111h l1l?ch clia, chia ra thanh hai nhanh:
nhfl.l1h giua eho phan thuy 5 va 8 va
nh:'ll1h ben ngol,i phai eho cac phan thuy 6
va 7,
Cae m:;-teh b:;-teh huyet cua gan bao
geJtl1 nhung nong va nwch sau.
1) fl..IW'h LQ.ch huyet nang, nAm d ben
thanh mQ.c cua gan (phtic mQ-C thanh
huo bqe gan):
. Cac mf:l.ch huyet d nua truoc eua
m:)t tren va mQ.t dudi gan d6 ve' cac h<?-ch
huye't r6n gan,
- Cae mG-ch huye't a nlia sau cua
m.(i.t tren va m(it sau gan di toi nh6m h?ch
b:.iCh huyet d9ng mQ.ch chu; m9t s6 cae
InQ.(:h nay di thea tinh m\lch chu duoi va toi
c{it: h:)ch nglJc.
- Cac m\lch bQ-eh huyet d cQ-nh m?c
chAng hem di toi cac h:;l.ch b;;tch huyet trong
6 nglJC va cac hG-ch sau mlii tic.
2) Nhung m\lch bl,lch huyet sl1u di theo
cae nhanh tinh m?ch va trung thanh
hai dong ldn: dong: tlnh mq.eh ci'ia, di ve
phia cac h?ch r6n gan. va dong tdm gan di
toi cae h?ch b?ch huyet d xung quanh nnh
m?eh chu du'oi va trong 6' ngl,ic.
Cae tinh m:;-teh tren gan: du'Cjc phan
thanh bon nh6m: CriC nnh m?ch tren
gan chlnh (phai, giua va trai) va phl,l, deu
di Wi sau gan v{i d6' vao finh mQ-ch chu
duoi (hinh 152, 154).
- Tinh mg,ch tre n gan lrai dUQc hlnh
thanh do slJ hQi cua mQt nh(mh ldn
ch;;ty theo chieu tniac sau, thu hoi mll.u tu
phan thuy 3 voi mQt nhanh nh6 hdn,
theo chieu ngang, thu hoi mau til phan
thuy 2 va voi m9t nhanh trung gian khi co
khi khang.
Tinh mQ.ch tren gan tr{l.i dUQc hlnh thanh
nhu vf}.y c6 chieu dai khoang 1-3 cm, se hOi
nh(ip voi (inh mqch tren gan giua, rbi db vao
sUdn truoc-trai cua finh mg,ch ehu duCli.
- Tinh mg,eh tren gan giUa du'Qc hlnh
thanh bdi nhling nhil.llh den tu phan thu)' 3
va 4. Ngoai ta tinh ml.ich nay con m9t
nhanh den tU phan thuy 8, Than tlnh m:;tch
tren gan gilia dai khoang 12 cm, ch:;ty dQe
thea khe flnh m\lch cU'.a chinh va tf.lll het
bAng cach hQp nhit voi (inh mr;teh lren gan
trai d@ d6 vao (inh mach chu du(1i;
- Tinh mqch tren gan phdi hinh thanh
bch nhling nhanh thu hoi mau d ben
ngoai ph:h, tlnh m?ch nay nftm d khe etin
phai, dai 12 cm, va long rfft to, Tinh mQ.ch
tren gan phai ch:;ty thea mQt dUdng cong
16m xu6ng duai, song song voi m:Itt tren
gan. Tinh mg,ch tren gan phdi c6 m9t do?n
d ngoii.i gan, nAm a khoang lien ke't sau-
gan, va d6 van su'dn truoc-phai eua tlnh
mq.ch ehu dUCli a p hia tren cho d6 vao tinh
m\lch ehu duoi cua hai tlnh m\lch trEm gan
trai va gilia m9t khoang d9 1,2 cm,
- Cac tlnh mqch tren gan sau: 10.. nhling
!lnh mQ-ch tren gan phl,i ho.;1c eac nnh m\lch
207
Thuy phili Thuy trai
PT e<;Inh giO'a duOi

PT ngoai-duOi PT ngoai-duOi
PT ngoai-tren
Hinh 164. Cae phiin thuy gan - dllai) (Thea Reiferscheid)
('U:1 bd va cac tlnh cua thuy
Spiegel.
at(O' ng tl1<)t trong ga n: cac dUdng
m(lt tl-ong gan cung mang tfnh chat ph an
thll)" tu trong gan nhung dtidng m$.t nay
hQi v6i nhau tra thanh hai ong di ra
khoi ron gan dutjc gQi la Oltg gan phdi va
(/II{.: gan trai.
- Ong mDt eua phan thuy 3 mOl d5.u di
chech l'a tl-UOC va sang phiii, rai uon cong
de eh0Y theo huang dQe truoesau; ong nay
hqp nhat vdi ong m$t cua phtin thuy 2 t':10
th,\nh mQt than chung eli ngang ve phia
phrii, va nh::)n them m(Jt hol)c nhieu ong eua
phdn thu 4 do' vao m(lt truoc va rnQt hol)c
nhiell ong ella ph{jn thuy 1 do vao sau.
cYIIg gar! (,,6i duqe hlnh thanh bling cach
nh u v(\y.
- Ong m$t eua phan thuy 6 va 7 hqp
nhc'lt v6i nhau de to.O nEm allg ben ngoai phdi;
- Ong cua phan thuy 5 va 8 cung
hqp nh<:'lt de t::).o thanh {'-ng cqnh gilla phdii
208
- Ong tr;mh gilLa phai va ong ben ngoai
phai hqp nhat voi nhau thanh (;ng gan
phdi. Tuy nhien co nhieu bie'n th& khac
nhau trong cach hinh thanh ong gan phiii.
Gan dut}c baa bQc bdi mQt bao lien ke't
gQi la bao Glisson, phia ngoai co thanh IlWC
(phuc rrwc to.ng) che phu. 0 ron gan, bao
Glisson vay quanh cac mall cung
cae mall nay di van sau trong gan, va
cung voj nhung nhanh nll:lch phan bo thea
hi nh nan qU0.t, ph an chia nhu mo gan I'fi
lam cac ddn vj gQi la tie'u thuy gan .
thuy gan kinh di 6n
La nhung ddn vj hinh thai, ngan cach
voi nhau bai l11a lien ket nang dJ (rna
d ngudi, tie"u thuy gan dfi dut}c xac dinh 1ft
giong vdi thuy gan cua It}n, trong do
vach mb lien ket quanh thuy rat phat
va r6
:\1oi tiiu thuy gan co hinh thap
hinh non voi day 1ft mQt hinh 11.,lc giac, day
cac thuy gan dell Iniong ve phia bao
Glisson. 0 vi cua nhung ddn vj nay
thuy), mo quanh thu th&
dudi dQ-ng nhung dui (vach) mong nAm
giua dic thuy lm c$.n nhau, nhu'ng d
nhung g6t tie'p giup nhau cua nhieu
thuy, thl ma o$rn hin duai d<.lng mi)t
khoang h1nh tam giue A"qi la cae khoang eua
ho(:\c kh()ang Kiernan, trong cac khoung nay
c6 bon thanh phan ong, d6 la: rnQt nhanh
clla ([nh mqch elLa, mi)t nhanh cua dQng
nu;zeh {Jan, mOt {/ng dan m(it va mqch bq,ch
huyel. Khti v:).y, thl,ic ra ti6u thuy gan cua
Iljn dUQc ngan cach vdi nha u bai rna dm
quanh tiJu thuy, va a g6c cua nhung ti6u
thuy hlnh da giac thi rna dm thJ hin nhu
nhung khoang hinh tam giuc gql la khodng
cu'a (tuc la nhung khoang rna di;)m trong d6
c6 chua brin thanh ph<ln giong nhu' cac
thanh phan 6 ron gan) va d trung tam mOl
Lieu thuy thl c6 rn9t t1nh gqi Iii tlnh
mq.ch lrung tam ldu thuy, ca cac mao mq.eh
hinh xoang v:\ cac be til hao gan (be Remak)
trong moi ti8u thuy deu h9i t1,l ve phia t1nh
m,).eh trung tam nay.
6 ngul'ji, ti6u thuy gan c6 cau truc
kh6ng den muc oien hinh nhu v$.y, vi vach
1116 lien kGt dm quanh cac ti&u thuy khong
phat nhl.! (1 108.i lQn. Do d6, thuy
gan d ngu'di dUQc quy o!nh 18. toan bQ nhung
be ti/ hew {Jan ph1,l thuQc vao mQt tlnh mc;,eh
trung lam, vil. dl1Qc giG! h0-n d chu vi bdi
In()t dUdng tuy ti$n, n6i giua cac khoang
clla: Wc hl. d ngu'di, cac khoan{J eua kh6ng
no'i Val nhau bai cac dai mo lien ket, rna chi'
bdi nhung mQ-ch mau ch<.lY vong quanh
thuy.
Tie'u thuy (gan) etta
6 ngtidi, trEm t11l.jc te chung ta g$.p
quan ni$m ve tii/u thuy gan eua ho$.c tie"'u
thuy ddo ngu(ie cua Sabourin, voi trung
tam 10-i la m.Ot khoang eUa, hoQ.c chlnh xac
hdn la In!)t o'ng dan m$.t. Tie'u thuy eua nil.y
h'inh thanh bdi toan bi) nhung ddn vi che
tie't khang t(nh toi vi tri cua chung, mien IS.
chung phy. thuQc vao m!)t rIng mt trung
tam. Phf1n ngo0-i vi cua thu), cua Iii
In!)t utidng tuy y noi giua ba tlnh mqch
trun{.f tam lulu thuy kinh 6 nhau
va t<:lO nEm Tn!)t tam giflC.
Tu cac mach mau n.m d trung tam cua
tidu thuy cu-a, tach ra cac dng m(l.ch va
t1nh mQ.ch quanh thuy, di d chu vi cua
tiJu thuy va cap mau cho nhu rna gan cua
thuy, thong qua nhung mao mq,eh hinh
xoang. Di song song voi nhung m(l.ch mau
quanh thuy nay co mt {/ng m(lt nh6
quanh tifi'u thuy, cac tifi'u quan m(lt 6 trong
wfu thuy (6 giua hai hang te baa cua nhiing
be te bao gan) d6 vao cac ong m$.t nho
quanh ti6u thuy nay, cac ong nay d6
m$.t o'ng mi)t Ion hdn d khoang
elLa.
Cae nang tuyen gan
6 ngu'di, Rappaport rna t3. cau truc gQi
la nang tuyen gan, baa gam toan b9 nhung
ddn vj hinh thai-chile wing cua gan, phV
thu9c vao cung mQt nguan cung cap mau va
cung mQt a'ng m$.t nha; n6i each khac, nang
tuyen gan la nhung ddn V! nha hdn so voi
nhung thuy, vi chung 18. tham gia nhu
nhung yeu to' thanh phfrn vao ca cau t:;1.0
cua hai 10Q.i tiri'u thuy kinh difi'n Iftn tie'u
thuy eita cua gan.
),.101 thuy kinh oiJn se phai dUQc
xem lil. cau tQ.o nEm bdi nhie'u dudi-odn V1
hinh thai chue nang, tuc la nhigu nang
tuyi/n gan.
M61 nang luyen gan dEfu niim a trong
hai tUlu thuy kinh die'n 6 q.nh nhau. Trong
cung m9t thuy kinh thi nhung
nang tuyen gan 13. nhung ddn vi d9C l$.p voi
nhau ca ve phudng cap mau 1:1n
dan luu mi)t. Slj huu cua nang tuye'n
gan cung chung to c6 tU<ln hoan "phan
dO{ln" ton t{li trong moi tiu thuy, va dieu
nay giai thfch t6'n thl1dng khang b:lng nhau
6 cac di$n tich khac nhau trong ti&u thuy,
Nhung diu truc nang tuye'n nay gini
thich dUQc nhieu khia c:;l.llh trong
ly cua gan, vi trong nhung trudng hQp nay
c6 thJ quan sat thay t6'n thu'dng kh6ng nhl1
nhau trong cung mQt tie'u thuy kinh die'n.
),.1oi tiu thuy kinh cung baa gam
nhung be te baa gan gQi la be Remak, x.lp
xep thea hinh nan hoa banh xe hQi ty. 'lao
mQt {inh mqch trung ttim tie'u thuy. Nhung
be Rernak dUQc bao quanh bai nhung mao
mq,eh hinh xoan{J c6 thanh kh6ng lien ty.c.
Ciua nhung mao mqeh hinh xoang va cac
209
Dnh mach cua
Ta trang
Dnh mach ta-tuy
Dnh mach vI-mac n6i phai
trang ngang
Dnh mach ta-Iuy dum
Dnh VI lrai (vanh vi)
Dnh mach 1,3th (ty)
Tuy
Dnh mach vi-mac n6i trai
Dnh mach vi-ta lIang
Dnh mac treo lrang Iren
Dnh mach trang giDa
Hi nh 165. TInh ella, tinh laeh va tinh ket trang girta
be tc bilO gan (be Remak) 1a nhung khoong
Disse. a thanh eua nhung khodng Disse co
m{>t Itidi ba ch ieu cae sQi vang (s<;li
reticulin), Hi nh eua cae te haD gan co
the' khtL khac nhau, nhttng ndm lien vt'ii
nhau thanh hai hang mc)t thanh cae
b(, Remah. To baD gan co thcf hinh J{ip
phltdng, ho;)c da din (nhieu m$t). ffii)t
trong nhung eua te baa 18. qtc
m(;ll hliong VaG mao hinh
xO:lng) va m(l.t doi thvong Ifl q/c mt
huang ve phia qwin a giua
hai hang te biw eua moi be Rcmak).
C(/c II/(jt eua te bl:\o gan la m(l.t trim do
c6 nhung nlnh I1ho thAng. cung y(ji ninh {j
m:)t eua te bao d ben tf;lo thanh
nhung mao quan m(it. CI/c mg.ch lhi tiep
xut' tn.lc tiep vi:li dong mati d trang cac mao
1II(lch ht'nh xoang. Giua cl,tc va thanh
kh6ng lien ll,lC eua mao hinh xoang la
idWclllg Dtsse.
Giua cae mao quoit mr;il va mao mf,Lch
hil/h :mang kh6ng co mo'i lien tiep giap,
vi than tc bao gan nAm xen vaa giua hai
khu Vl.!C (hai c\,lc) nay; mo'i lien tiep giap
nay khi bi thay d6i. nhl1 trang mc)t so'tlnh
210
ly, thl se dan t(ji tlnh
di vao dong mau va la mQt trang nhung
nguon go'c cua chung yang cia trang
him sang.
Cae dlfong ngoai gan
Nh ilng dlldng (dan) m{it ngoiti gan HI.
nhung cau truc dQc ll)p ve m(l.t dinh khu,
tllY chung co lien quan rat gan gfii vai
nhung thanh phal1 khac eua cuo'ng gal!
(nhll Qi)ng mf,Lch gan. linh mgch cita, cac
tn(lch b(lch huyet va cac dam rOt than kinh
thl/c Cac dlidng m:)t ngaai gan nlim
trang viwg galt.th4nta-kel trang. la giiJj
h<:tn tniac eua khe Winslow (foramen bursa
omentalis), va lien quan ve phla tren viii 1ft
phuc m<:tc (lit. t<:tng) phil m(it dltdi gan, ve
phla dvoj v(jj th(in phdi va viwg tei trimg,
ve phla trai, lien quan voi phan mang eua
m(Ic ndt be (pars fZaccida). Dttdng m0-t
ngoai gan bao gom duang m{it chinh va
duitng mc;lt phl,l (hinh 150, 156. 167170).
Du'dng ehinh: la 6ng gan-m(it chu
Ong gan chung (ductus hepaticus
communis)" hinh thanh do hai 6ng gan
phdi va trai (ductus hepaticus proprius,
dexter et silJister) hqp nhilt vai nhau d vung
ron gan. Ong gan (chung) di xu6ng phia
duai d bd phai cua mq,c n6l be, rai hqp nhat
v6i 6ng tui mgt (ductus cysticus) di tit cd tui
mgt (vesica fellae) tai, d@ thanh ong m(it
chi' haQ.c 6'ng choledoc (d9C la c61ed6e,
ductus choledochus). Noi chung ndi ang gan
va. ang tlii m$t hQp nhat v6'i nhau thudng a
ngang bd tren cua khuc tei trang thit nhat,
a phia sau khlic nay. Ong mgt chil mai
dfiu di tiep huang eua r/ng gan chung rbi Wi
phia sau dau tuy thi cong sang phai va hdi
ra trv{Jc chui vao trong thanh ta trang, a
muc ph..n ba giua cua khuc ta trang thit
hai (khlic ta trang xu6ng). Ong m(it chu diii
khoang 5 cm, vii c6 dUdng kfnh long khoang
5 mm (hinh 156).
6ng m(it chu duqc phan lam bon daGon
khilc nhau: doq,n tren ta trang, rat ngi'in,
thudng khang e6 (thieu), doqn sau tei trang,
dOr;In sau tuy, v8.,doq,n thanh (n..'im trong
thanh ts. tri1.ng). Ong m{it chu t$n het
mlt 10 del chung v(jj rIng tuy chinh vao bong
Vater ho;).c bong gan-tuy (ampulla
hepatopancreatica) (hinh 150).
vg m!}t lien quan cua drtdng m(it chinh
(6ng gan-m$t chu), chung tai neu len nhung
di@m quan tr9ng nhat sau day:
- 0 doqn sau-tci trang: ang m<)t chil di
til tren xu6ng dudi qua ml)t sau khuc ta
triIn!? thit nhat, trong nay 6ng m$t
chu bdt cheo d(mg m(Jch td-tuy. phdi tren.
- 0 dOfln sau tuy, ang m$t chu n..'im a
m$.t sau ddu tuy, ong thanh mQt ranh
sau trong nhu rna tuy, c6 khi thanh him
mQt dUdng hAm. Phia sau clla ong m$t chu
la m(Jc dinh Treitz, va qua nay, ang
m$t chu lien quan v6'i {inh mqch chit duiii,
{inh mflch th(in phdi, {inh mflch tinh phdi
va (inh m(Jch thrtqng th(m phai.
17 6ng gan chung do hai ong gan phili va (fai
phai va tral). tl1 gan Cli ra khoi ron gan thl help nhat voi nhau
t'ilO thanh mt 6ng chung nen goi la 6ng 'gan chung. Tuy
nhien cho ngan gon va theo th6i quen, nhieu t.!li lieu tieng
Viiit van gQI 6ng gan chung co the gQi ia 6ng gan.
- DO(Jn thanh, ang chu n5m trong
be day eua thanh trong khuc ta trang
xu6ng, hQp nhat vai 6ng tuy chinh va cung
del vao mQt hoc gian rQng a thanh ta trang
g9i 1a bong Vater ho$.c bong gan-tuy'
(ampulla hepato-pancreatica). Trang mQt so
trudng hQP, tuy hie'm thay, hai 6ng nay co
th@ d6 vao ta trang bai hai 10 rieng.
Ong m(it chu va 6ng tuy chinh cung nhu
bong Vater dl1Qc bao quanh bai nhung sQi cd
vang va eheo, c6 nhung sqi chung va SQi
rieng cho tilng ang, thanh mQt cd g9i Iii
cd thdt Oddi (a(,Jc la O-di).
Cae mau va day kinh eua
du'dng chinh (hinh 167)
Cac di}ng mr;Lch eua dUdng chinh
bao gam nhung nhanh qu$.t ngu<;lc tach ra
tU d(Jng mr;Ich tui m(it, dQng nay la
nhanh bEm cua dr)ng mflch gan, va nhi1ng
nhanh cua cac dfjng mqch ta-tuy, nhat la
d(mg m(J,ch tci-tuy phdi tren.
Cae {inh mach dgu thu6c khu vuc thu
hai mau cua {ink m(Jch cita. . .
Cac mqch bg,ch huyet chu yeu di kern
dng m(}ch gan, vi chung deu d6 vao cac
h(Jch bqch huyet d cu6ng gan.
Cac day than kinh xuat phat tll hai
dam rai: dam rOl gan trrtdc di theo dQng
gan va dam rOl gan sau, di kern tInh
cua.
Nhii'ng du'ong phy. bao gam tui
mgt (vesica (ellea) va 6ng tui mt (ductus
cysticus).
- Tui mgt (vesica (ellea) hinh qua Ie,
n..'im trong h6' titi mt a m$.t duai gan. Tui
m{it co nhung phfin sau day: day (fundus),
thudng hdi nha ra phfa truoc so voi biJ trrtiic
gan; than (corpus) a duoi gan, trong h6'
tui mgt (giua mllit tren cua than tlii m$,t va
duai cua gan e6 mQt lOp rna lien ket xd
trong do c6 nhfrng ilnh mflch cita ph), m$.t
dvai than tlii mat lien quan voi goc kef:
trang phdi va hanh ta trang; cd (collum) tui
lien tiep v(ji 6ng tui m(it (ductus
cysticus). Ve cau true, thanh tlii m$,t
dU<;lc eau bai ba lOp iLO: lop phuc mq,c (la
thanh phu duai than
va day tui m$t, nhung dai khi, phuc
211
chang vanh gan
Mac chang
Day chang Iron (di tich tinh
Dnh Clra va d9n9 mach gan neng
TOi mal
6ng IOi
Dnh m?ch vi phai (Iinh m?cti mon vi)
Dong mach vimac n6i phai
. . D9n'9
Cac linh m?ch ta-tuy
Dnh m?ch kellrang gi((a va phai
Dnh chu durn
Dnh h6i manh Irang
D9n9 than
D? day
Cac tinh mach ngan cua da day
DM va TMlach ,(1"\ .
Dong mach mac trang tren
Dong mach vHa IranQ
Dnh macti vi-m'ac nOi trai
Dqng mach chu b\mg
Dnh m?ch kEH !rang gi((a
Dnh m?ch mac Ireo trang Iren
Cac linh kel Irang Irai
Dnh mach treo Irang durn
Cac linh m?ch sigma
Hinh 166. thong tinh ella
LOp Ihanh mac
'1-"'. Day IOi mat
Than tui

Co IOi mat
D9n9 mach IOi mal
""an' phai
. m?ch gan neng
6ng gan chung
-f--6ng mat chu
(609 Choledoc)
Hinh 167. Cae mau eua tui
212
cung baa bQc toan h9 cac mf.lt eua tui
m(lt va tl.lO thanh m9t Tnt;Jc lreo nai tui
voi duoi gan; IJp cd rat mong; IJp
nieTn Tnt;lc hinh thanh nhung nep thVdng
xuyen, bao quanh nhung h6 10m hlnh da
giae, va nhung nep khae, se mat di khi tui
m(lt ehllu day Dung tieh eua lui
khoang 50-60 cm:l.
- Ong lui m(il (ductus cysticus) gap khuc
d c(/ lIli m(il; tu c6 tui m<:lt ang nay di xuong
phfa dtioi, sang trai, va ra sau, tai sVdn
phai cua (/Ilg gan chung, t<;l0 voi ang
thanh m9t goe nhQn, rai t<)n cung bflng cach
d6 chung voi ang gan vao dng m(il elUt. Ndi
hai ong gan va dng Uii m(il hQp nhat thlidng
6ng gan chung
Ong ehu

b d
,
9
h
k
'. "-.
C7
m
"
p
=
q
,
Hinh 168. Cae hinh dllang dan ngoili gan: (Thea B. Kaurias)
a. Ong nOi gan-Iui malden; b. Ong noi gan-Iui kep; c. Ong noi gan-ong tui d. Ong e. 6ng gan voi ba nhanh;f. ong gan vai
b6n nhc:mh; g. Ong noitui mal-ong gan phai; h. Ong lui Crvi trf cao; i. Cae loq.i hinh nguyen uydud'ng matehfnh;j. OnglUi mal-6ng gan Irai;
k. 6ng lui do o-v! tri Ihap; I. 6ng lUi mat xoan oe 0- phfa truoe; m. Ong lui xoan a phia sau; n. Ong lui mat xoan hai vang; o. Kh6ng co ong
gan chung; p. Cae ong gan do vao lui q. Ong mal d6 VaG la trang o-hai cho; r. luang lu voi truemg hqp q; s, ong ehu che dOi a doan cuoi ;
t. TUi IhUa o-doq.n cuoi eua ong chu; u. Nang sinh eua 6ng
213
Hinh 169. X quang tui - Hinh anh tui tnlerc khi tui co bop
d ngang bo trim eua khuc lei trdng thIJ nhill,
va doi chieu len thanh bvng sau thi iJ
ngang mue bd duiJi eua d6t sf/ng thii.t lung
thu 1. Gng tui dili khoang 3 em, va
long ong tli c6 tui ml),t toi cng chu to
dan ra. Co mQt so trVdng h<;lp ring tui mtfi.t
ohin be ngoai nhv co hioh mot chubi hat
hloh ben ngoai nay tltdng u ng
214
nhung nep ngang va chea d trang, cae
nep nay tJ;lo thanh cae van xodn 6C Heister.
Trang' nAm d trong bo phili eua
not be, 6ng tui c6 nhung lien Quan
sau day: v(ji linh m{fch ella nAm d phia sau;
veJi {/ng gan chung nAm d ben phiii, va cung
v(j j ong l ui m4t va m<it dltdi gan gioi h;;tn
mc)t khoang hinh tam giac gQi 13 tam gicic
Hinh 170. X quang lui Hinh anh lui dang co bop
Budd, nhimh trai cua dQng mt;lch gan di
cheo qua tam giite nay chui vao ron gan; d
xa hem, ong tui con lien quan vai dijng
1I!(;Lch gan nborn d ben trai cua ong gan chung.
d day eua cuong gan, 13. ndi rr.a ong lui
mQt thlidng da llili sat va dinh vai {/ng gan
chung. thi ong tui m(lt lien quan a phia
truoc vbi khuc tei lrang tha nhd't, ong tui
chi each voi sau til. trang hoi
nui be (Ia tntoc), lien quan b ben trai voi
tinh mt;z,ch cua va cho chia doi eua dijng
m<;tch gan chung (thanh dQng mr;z,ch gan
rieng va d(jng mQ,ch vj-tei trang), a dOliln
. nay, qua cae lit eua mli\c n6i be, ong tui
lien quan voi ml).t duoi gan va khuc tit
215
trang thu nhat d phia trude, vdi khe
WinsLow Unh nlt;Jch chit duai a phia sau
(xem them hlnh 169 va 170).
C{IC ma u va d ay than kinh
ella d lidn g m(lL ph\! (hlnh 167)
Cae dU'ang m;)t phl,l nuoi duang hai
dQug mr;tch tiii mU, dc)ng m;,tch nay 13
mClt nhclnh ben phai eua dqng rm;zch gan,
ho:)c tach ra tU nheinh cung phai eua d9ng
"u;zch gan, nhling trong ca hai trudng hqp,
dQng m"lch dell Lit nguyen uy di Wi eO'lui nu).t
va chin I'a thanh hai nhanh phai va trili.
Tinh mr;tch lui mt;'it, gom co hai tinh
Ill:),("h n6ng di kern dc)ng eung ten, roi
tai do' vaa nh6nh cung pluii cua tinh m(lch
clio. Nhung linh m(lch sau eua t.ui di
tn,fc tiep vaa gan va thuQe nhom eac linh
m(lch ('lfa ph lj.
Cae nUJch b(lch huyi;:t Min huyet. ve
CU'C sau cUa lach
Cae nhanh dng mach
ngcin 10i da day
HAu cung mac n6i-
(lui mac n6i\
DOng mach lach (Iy)
TInh lach
DOng mach vi.m<;lC n6i trai
cae h(lch d co'tui mcJl va nhung hc:teh b;;tch
huyet a ba trudc eua khe Winslow, til day,
b;;teh huyet duqc dan tiep tdi die h(lch sau
tei-tuy.
Gric day than !link chi phoi duClng m<)t
phl,l den tit dam rot gan trltac.
Vunglach
(Vung Iy)
Vimg lach chua leich (lien, con gQi la ty),
mQt cd quan cai la thuQc h thong
iympha (sinh te baa lyrnpho).
Oleich co nhung thanh sau day gidi h;,tn:
- Phio tren, sau va ngoai (ben t.rai): In
vom hoanlt ben trai, phia tren yom nay Ia
tui cung mang pho'i tnli. dciy pho'i trai, cac
Xl.ldng slton thu 9, 10, va 11, va cae khoang
gian Sltdn tUdng {tng;
ClIC salJ cila lach
NMnh cJQng mach ngan cila d<:l day
R6n lach (roo ty)
OOog mach lach (ty)
lTnh rTl<;lch lach (ty)
DOng mach vimac r.6i \rai
(mat sau !tong) ctia lach
Mal hoanh
(mat sau-ogoai) cila lach
Mat vi
truOc troog)
cUa lach)
Cuc trvOc cila lach
Hinh 171. Lach (Iy) - Cac mau cua lach
Hinh 172. Lach (Iy) - Ron lach
216
- Phia dltdi. la nva trim cua truoe
va biJ ngoai lh(tll trai, luye'n thllr;Jng lh(ln
lrai . \'3 dliy chang hodnhlcich (suslenla-
CU/IIIII lien is": cluin de"lcich);
. Pllia trallg. 1ft than ella dot song ng{tc
lint 11. vft nih tren ella than dOl sf/ng ng{tc
thu 12. bi! cong Idn dt;t ddy, va nt(lC nOl dq.
day-hicll (V!tY):
. Phia tn/dc, Iii. mq.c Itoi v#kel trang, va d
lop truoc nua 1ft li1cinh ng{/c-b{wg ben pluli.
Lach (Ty)
(Lien)
Litch ic'! IllQt hlnh e6 thay
dOl ttl.y thea ca nhan. nhltng n6i chung la
hinh tU vui bon va hai eve. Laeh
d trong 0 dttdi haiz.nh treii: neu doi
chieu len thil.l1h bVng tntocbcn d vitTIg hg.
irai. thl d ngang muc dot song ngljC thu
11. va len thil.l1h ngl,iC ben thl {J ngang mue
cfl[' XI/Ulig SUdn tflu 9, 10, va 11, va trong dieu
blnh thltdng thl kh6ng sd nAn thiy qua
thanh by.ng. Laeh n&m eheeh d phia tren
cllng sy.n- sudn trai , voj try.e dQC eli dQe thea
xudng sl1('in lhli: 10 (hlnh 171-l73).
eve tNat ella I,kh _
R6n lach (,60
BiJ "09 cu.-jtl
ella IAch
Tren ngvdl song (in vivo) lach III cO
quan dtrt;lc cap milll rat nhieu, va ve hlnh
ngoili c6 phan bit m(il ngoai lien
quan v(j:i cd hoan.h, mt;it trong d gfin trung
tam co ron lach. ehia nay thanh ba
tiep X(IC vai nhung Ian
tiep xu(' voi t.h4n trai co lorn ho(l.c (i'n thQ.1I
lrai a phia sau-trang, tiep xue vui d(l
day a phia truoe-trong, tiep xuc voi goc
{rai kCllra.Tlg d dudi-trong). Lach co hai bd va
hai Cl,ie. 0 xac chet thl lach kh6ng con mau,
va do do nhung Ifill cae vet
10m tfll. nhu da trinh bay d trcn.
- Mt;it hoanh m{il ngoai C/acies
diaphrctgmatica); nhiln vn loi, ap sat vno
m<:Lt dlroi cd hoanh. Thong qua cd hoanh.
nay eua I{teh lien quan vdi tui cung
mang trai va day ph6t tr6.i. M(tt hoanh
dut;lc phu toan h(i bdi phuc In(lC tq..ng (thanh
mD-c lach), do d6 lach la m9t cd quan trong
phuc Doi khi Ihuy gall ira; qua phat
thi c\,tc trai eun gan keo da) toi t$n
vung nay, va lQt vao giua cd hoanh va leich.
- Mij.t vt mi,it dg. day, hof.le mij.t
In.tcJctrollg (facies gastrica) lit 10m.
ve phia sau cua nay c6 ro;t lach: ron lileh
phon chia truae-tl'ong thanh hal ph.n;
phl1n tl'UOC ron lien quan voi d(l day, con
phan sau ron t iep giap voi thgn trdi. Ro;/
- Cqc sau cU. lach
Hinh 173. Lach - nhin "hung
217
ldeh e6 1 he lien quan g&n v6i duoi tuy', khi
du6i tu.Y. clai, nllm a giita hai la eua mf!c not
lny-hich (tuy-ty) va tai sat r6n lach.
- M(it th(m (facies renalis) hu'dng
phfa trong va hcji ra sau, tu'ong doi be
m,)t V<'l lien quan vdi m*t tru'de va bd
ngo11i eua lhfjn Irar, vi)' voi tuye'n thlAing
th(in trdi.
. Al(it lui! tning (facies colica) hO{1c con
gQl 1:\ ddy ldeh ia tiep xuc v6i g6c kilt
tr/mg !rni. v,'l day chling hoanh-krlt trang
tr(ii con du(,ic gO! la chan de' hich
(8uslentacullwllicnis).
- Bli !nMC-lrt'n hrJl)C b(l rang cu'a ho<}.c bi!
sdc eua Jaeh (margo crenatus siue acutus)
ngan cach nujl Iwdnh veri m(it v,i (m*t
d;.l day).
- Bd sall-dlLdI ho$.c bi! tli (margo inferior
.'iil-'e margo obtusus) 1;\ gi6i hQ-n gii1a mql
l/()(inh vi\ mift th(in.
- Bi! [rong (margo medialis) ngan cach
giua m(it vi va m(it thn.
Crjc lTl(dC (ho$.c C{tc tTltdc-dltdi) deli
('hH?-U len thi'tnh ng1,1C d vao khoang gian
81((1n thlj' 10: c\ie nay n&m trt?n day chling
hodnh-}O('f trang.
. Crjc sau ho$.c sau-tren n&m ghn cQt
,:,ong 6 ngang muc dot song ngl/c thu: 10, do
dC!. can ltu'QC gQl la cl/c c(it song.
L,'tch dUQc baa b9C bal m9t baa (va) xd
khil d<li chilc. Dieu nay rat quan trQng, vi
trong nhltng trudng hQp chan thuong m?nh
d vung cltroj thanh ngvc ben tn'll, ho$.c vung
h[.1 t:1u<jn trili thi nhu m6 lftch c6 thf bj tBn
thLwng. nhlfng u() (bao) xd cua lach lQ-i
kh6ng 1';lch va (trudng hQp nay gQi la vo
Lrich dltdi-va). Trong nhitng trudng hQp
kh;5.c, khcJi mau du6i - vo c6 thf hinh
th,\nh, va ph at tri&n, rai lam va vo xo, d..n
tdl Ch,-1Y mau trong 6 phuc m?c ngoai vo
1;'leh (gqi 1:\ chdy mciu hai thi). Do do, cfrn
ph:l] tlwo roi che nhung nhan bi
chan th t/(Jng b vung duoi long ngVc trai
ho,1.c vung h? sudn t,-ui, neu thay huyet ap
ct(}ng rnQ-ch bi giarn dQt ngQt, nhanh,
n?ll nban khat nUdc, ra rna h6i l.;mh, tuc la
218
c6 nhi1ng dau soc chay mau, thi phai
can ngay bAng ph.ftu thuf).t.
Phia ngoai VQ xd, lach con dUQc bao bQc
cac m(it bai phuc mqc iQng (thanh
m{lc lflch), phuc rn{lc nay lQ.t lQ-i a vung r6n
leich, bQc nhung ml}.ch mau cua lach, eua dl').
day va du6i tuy, t?O nen nhung mr;rc nor
tuy-lcich (tuy-t5'), VI! dr;r day-Iach (vi-ty).
Citc ml;lch mau va day than kinh cua tach
- D(jng mqch {(ich la mQt trong nhitng
nhanh 16n cua d(jng mf!ch than tf!ng, tu
nguyen uy, d9ng mQ-ch nay di dQc bi! {ren
cua than {uy rai nam cung voi du6i tuy 0
giUa hai III eua m(!c n6i tuy.-lach (tuy-ty) df
tai r6'n leich. d gan ron lach, d9ng m?ch
lach ph an thanh hai nhanh cung, m6i
nhanh nay lai chia thanh G-8 nhanh nha
hon, d& di vao nhu rna Hich. Tren du'dng
di, d9ng m<;lch Hich con tach ra nhitng
nhanh ben sau day: cac nhcinh tuy, d(jng
mq..ch vi-m(,lc not trai, va nhung nhanh
ng&n cho phinh vj ion d(! day (vorn d? dl'ty,
ho$.c day vD.
- Tlnh mq..ch lach thudng co dUdng kinh
16n hon di)ng rni}ch cung ten, tInh m9-ch di
kern va n&m b phia sau dQng m?ch. TInh
rnl.lch lach nh$.n rinh mqch mQc ireo trang
dltrJi db thanh mQt than chung, rai hOi
nh:}p vOl finh nu;tch mq..c treo trang ldin,
t?O thanh finh mqch cita.
- Cae mf!ch bc;tch huyet db vao cae hqch sau
tuy va cae hc;tch quanh d(jng m(lch tluln tqng.
- Cae day thdn kinh den lach tU dam
rot dlldng.
Tang dLlCli m<;lc treo
ket trang ngang
Tfrng nay cua 6 bVng n<lm a phfa dudi
mgc treo ket trang ngang, a tIlng nay co
h6ng trang va hdi lrang (g9i chung Ia tii/u
trang, hoQ.c rU9t non) nArn a vung giua, bao
xung quanh bai khllng ket trang g6rn co Lin
luQt cac dOliln 13. manh trang c6 thila
bam vao, krlt trcmg len, kilt trang ngang, ket
trang xuong va kilt trang sigma, ket tril.ng
sigma 1a uOSln cUDi cung eua ket trang va
lien tiep voi trl!e trang nAm d trong ch(iu

eilC tSing nam a tang dudi InflC treo kitt
trang ngang ull'Qe ehe phu d phia truoc bdi
Inflc ncri lrIn (omentum majus). M'iic nDi lOn
b,,1m d phia trEm vaa dQc hi! cong ldn dq day,
roi til d6 di xuang phia tnioc kIJt trang
ngang, vu'Qt qua ket trang nay, che phu d
phia trudc CilC quai ti{/u trang va khung kilt
trang. Trong dng duoi m?c treo kct tJ;'ang
ngang, mQ.e n6i lOn Ia m9t tam philc ml}C
hinh b6n e?nh, voi be mQ.t kh6ng nhan eteu,
c6 diC ml,H:h mlw vii cac khoi rna n:lm d ben
trong; m?e nDi Ibn eau t?O bai b6n la phile
nll,IC, hai la trudc va hai la sau, cae 18. tUdng
ung nay lien tiep voi nhau a gi6i hQ.n dudi
eua m?c noi nay, nhu'ng mQ.c n6i ldn cung
c6 nhieu bien th@ kh{lC nhau tuy theo tUng
ca th@,
Cae mau va day thiin kinh eua
noi IOn:
Cac di)ng In(fch cua n6i Idn rat
phong phil, va tach ra tU m9t cung u9ng
m?eh hinh thanh bai cac d(Jng nu;zeh vf-mflc
not ph:h Vlt trlii n6i tiep voi nhau, cae
nhanh til (16 tliCh ra di vaa giua hai Hi.
tru6e; con hai la sau t.hl nh$.n cac dOng
lI1Q.ch tilch ra til nh:inh ella dJ;mg mqch hich
va hi che d(mg mfleh ta-tuy dudi (trAi),
Cele tInh mqch ]a dong h:l.nh cua dOng
mQ.ch tltdng ling, diC tinh m?eh d hai Ia
truoe clla m?c nOl 16n thi dS ve tInh mqch
u/-mflc nor trai ha:)c ve tInh mqch hich,
nhung tlnh m9.ch a trang hai Iii sau
thi thudng d6 ve tInh mach mflc treo
trang tren,
Cae mqch bqch huyet rat phang phil,
B?eh huyet til hai 18 truoe th1 d6 ve cae
n:lm dge thea d9ng mflch vj-mflc n(;'i
phdi roi tU do tiep tl,!C du<;le doin toi cae hflCh
18 K{;t trang trl16c cay 99i la d<;li trang. Nhl1ng hifln nay thea
danh phap giai phIIU hoc bang \ie'ng Lalin thi colon CI1<;lc d[ch
la k{it trang, con trang gia dtmh cho III Lalin
mtestmum crassum_ Ket trang baa gam cac phan CO'i\n:
manh trang, kef trang len, ke"t trang ngang, Uit trang xuong,
va ke"t trang sigma: con d{li trang ho{lc rut gi8 bao g6m Ia-t
ca cac doan /(fit trang ke tren cng them true trang .
sau-mon V? va cuo'ng gan, nhu trong
phoiu thu$.t d.t ung thu d? day eung din
phiii dot ca m:;tc n6i lOn, huyet til hai
la sau n6i IOn thi d6 ve cac h?ch ella
chuSi tuy-lcich
Cae day thiln kinh chi phoi m:;LC n6i IOn
cung rat phong phil va h9P thanh cac dam
rai, Cae sqi th<'in kinh den m:;tc n6i 16n til
dam rot gan va dam ro'i lach,
H6ng trang va hoi trang
(H6ng-hoi trang)
(Jejunum et ileum)
Hang trang va ho'i lrang la hai khue di
d9ng ella rui)t non, khac voi lei trang 113.
khuc co dinh
19
_
Hifng-ho'i trang di til goc tci-hSng trang
tai goc ho'i-manh trang (van hoi-manh
trhng), Goe ta-h6ng trang nkim a m:)t trai
clla C9t song, ngang ilia gian d6t song thilt
lung 1 va 2; con goc hoi-manh trang th1
n.m d trong ho' ch(iu phd-i, phfa tru6e khdp
cung-ch(iu phai, d giua khoang hai b6 cd
lhilt lung-eh(iu, H6ng-h6i trang dai khoang
6,5 m va dUdng kfnh ben trong thi giam
dan, kG tU hong trang (2,5 em - 3 em) to-j
hc5i trang (2 em).
Ve hinh th@ ngoai thi hong-hoi trang
hinh trl,!, dUQc mg.c treo tiiu [rang treo (noi)
vaa thanh bl.;lng sau. Til di@m dau tOl di@m
euoi, h6ng hoi trang sAp xep thanh cac quai
rUQt2_ Cae quai h6ng trang n:lm thea ehieu
ngang, quai nay d tren quai kia, va deu
nam d phan ben trai, tren va giua ella tang
dudi mflC trev ket trang ngang. Khung quai
hoi trang th1 sAp xep thea chieu d9C, quai
19 Ta trang, hong Irang va hoi trang la ba doan cua ruot non,
voi nhll'ng tinh cha-t chung ve hinh thai, cau truc, va chuc
nang khac voi c'i\i trang (ho{lc ru6t gia), tuy nhien tCrng dO'iln
cling co nhiing Cl{lc diem rleng, TlI "rut non" it nhi,elu c6 y
nghra la lieu trang, nhl1ng thl1ang III "tieu trang" hay dl1qc SLr
d\lng de chi hai khuc hong-hoi trang (vi d\l m'ilc Ireo lieu trang
la mi;l.c Ireo hong-heli !rang), con tCr ru(!t non dung de chi toan
be ca ta-, hong- va h6i-trang,
20 Moi quai rUQt Cleu co hinh chCr U voi hai nam song
song noi veli nhau boi m(!t doan ngAn 0 giCra.
219
nay d ben qmh quai kia, ngo<;ti trit rieng
mQt do<;tn cu6i cling clla hoi trang, dai
khoang vai centimet thl nftm ngang, th.lng
goc vdi manh trang va de) manh trang.
Ranh giai giua hang trang va hoi trang
khang ro tuy nhien, ngttdi ta uac h1Qng
103. ba phan nam phia tren cua tie'u trang
thui)c ve hong trang con hai phan nam duai
la thui)c ve h6'i trang
21
Cung co mQt vui yeu
to cho phep phan h8ng trang vai h8i
trang nhv sau: h6ng trang co so' luQng cac
nitp ngang nhieu hdn va khi sd nn thi thay
chc hdn, nhung khang co nhung mdng
Peyer; nguQc l<;ti, d ho'i trang nhung mang
Peyer rat nhieu; hong trang dl1Qc cung cap
mau phong phil hdn so voi hoi trang; ldp ao
cd cua heing trang day va chc hdn so vdi
ldp ao cd clla hoi trang.
Lif!n quan eua hang-hoi trang nhu
sau: ve phia truac lien quan voi mg,c not
idn, m<:).c nay ngfm cach htmg-h8i trang voi
thanh bVng truac; ve phia sau, hong-hoi
trang lien quan vai thanh bVng sau va
nhung thanh phan sauphilc mf!.c (ta trang,
th(in, nifu quan, nhU:ng dQng ml.lch va tinh
m'.lch Ion va cac than b<.'lch huyet ldn); ve
phia trcn, hong h6i trang lien quan vai mg,c
treo kitt trang ngang va kelt trang ngang,
trong khoang m(Jc treo tii/uk{/t trang phi'li
(con gQi la khoang ket trang phai) thi lien
quan vdi khuc ta trang thrl ba (khuc
ngang), dilu tuy', cl,1c duoi clla thn phdi,
cac mg,ch kift trang phiii va nifu qudn phdi;
trong khoang m(Jc treo tie"'u-k{/t trang trai
thl lien quan voi khuc ta trang ten (khuc
thu tl1), g6c ta-h6ng trang, goc k{/t trang
trai, cac mQ,ch mQ,c treo trang dudi, va
qudn trai; ve phia duoi, cac quai tifu trang
di xuong tdi cac ho' ch(iu va ca ch(iu be,
d day, cac khilc biu trang tiep xuc voi bang
quang, tn!c trang, va d nu giai thi tiep xuc
ca vdi til: cung; ve phfa hai ben, heing.hbi
trang quan vai k{/t trang len va kef
trang xu6ng.
21 Theo cac tac gia Pho3p thi hOi trang chi 103 dO<;ln cuoi coa tflu
trang, dai khoang 60-80 cm, lruoc khi do vilo manh trilng. Phan
con lai tinh ngl1t:1c len phia tren toi goc ta-hbng trang la thuQc vt;
hoi trang. Voi tong chieu dai cua tillu trang la 6.5 m. neu hOI
trang dai tU' 60-80cm. thi hong trang se dai til 5.75,9 m.
220
Tui thiia Meckel la mQt di tich clla
ang r6n-rui)t ton t<.'li d khoang 2% so ngl1oi.
Tui thila Meckel n.m cach goc hr5i-manh
trang khoang 80 cm ve phfa tren. Hinh thi
clla tui gi6ng m9t ng6n cua bao tay (gang
tay); chieu dai tit 5-6 cm, nAm tl,1 do trong 6'
phuc mqc. Trong mQt so trudng hqp hiem
hdn, tuy khang co tui thita Meckel, nhl1ng
co mQt dai m6 xd di tit rUQt toi ml)t sau clla
r{/n.
treo ti!u trang
(Mesenterium sive mesostenium)
Mqc treo tilu trang la ne'p phuc mJ;lc
treo cac quai hr5ng-ho'i trang vao thanh
bvng sau. treo trang cung Ia cau
truc d cho cac mJ;lch rna u va day than kinh
dt;la vao d6 rna lien voi hanghoi trang.
MQ,c treo tie'u trang co mQt rJ (biJ"
ngn chi khoang 15 cm; va mQt bit rUQt rat
dai, bAng vai chieu dai clla hr5ng-ho'i trang.
Chieu rQng Clla ml.lc treo tiiu trang (iUc la
kich thuoc tu re Wi bCi rui)t) thay deli tit 12
toi 15 cm, ph.ln rQng nha't 1a d dOJ;ln giua;
con (j hai dau, Wc 1a d gan goc ta-hang
trang va goc hr5imanh trang, thi nit
Ml.lc treo bu trang huang chech tit tnii
sang phai, tu tren xuong duai, tit ngang
muc clla m{lt trai dot song that lung thu 1
tai khdp cung-ch(lU phai, va phan chia tang
duai mSlc treo ket trang ngang thanh hai
khodng kef trang phdi va trcii; m<:).c treo tiiu
trang co hai m$.t 1a milt trudc-phai va milt
sau-trai va hai bCi 103. biJ rJ ho$.c bit thanh
(bvng) va bd rut.
Ri mac treo tiiu trang (radix
mesenterii) tirc la bCi thanh c6 hlnh mQt chu 8
hoa, vai mQt aOSln tren chech xuong dudi va
sang phi'li, di tit g6c ta-h6ng trang toi bd dUdi
ella khuc ta trang thl1 ba (khue ngang), (j
dOl.ln nay ml.lc treo tiiu trang bt cheo
phfa truoe d(jng mg,ch chu b(lng va tlnh mqch
chu dUdi; dOJ;ln giua Chl.lY th.lng dung tit tren
xuang duai d phia truoe d(jng m(Jch mg,c treo
trang tren, Wi t$.n rua gian dot song thilt
lung 4 va 5; dOJ;ln dUdi ll.li ehe'ch xuang dttoi
va sang phai, CJ m$.t trl10c cd that lung, di toi
manh trang, sau khi da: bt cheo phia truac
quan phai va cae d(jng mr;tch, tlnh mr;tch
ch(iu goc (ho$.c ch$.u chung).
Cae nep
ngang (van
Kerknog)
Hinh 174. Cau true eua hong trang
(eae nep ngang)
Trung rc CWI ml.lC treo tiall trong co
tll.jug II/(lch 111(1(.' lreo trung '''en n&m b phan
Irt'n "it Illiallh ho'i-manh-kel lrimg cua no
n,\m (j phnn dVdi.
Hinh trong eua tii"u tdmg: Be
m(lt ben lrong CllS rUQt non co nhung Call
tnic sau van ngang ho:)c Van
U.l nhung nep nlem hlnh bi.l.n
nAm ng-ang thea chieu vong eua
tif!i, frang (tuc lil gOt vbi tn:tc cua
khuc rUQt do): van co nhiell a hOIl!! frang va
it hUn d hoi fritng, nhling a h6i frartg e6
d{J m mil bach huyel gQi til mallg Peyer,
\'ai u'o l'ua de 1'011 ngang la tang din tich
hilp thl.1 ella lieu trang (hinh 174, 177. 17S).
true cua tn'tng: gom co bon
lop "au dft,\", tU nang vao sau:
- Lap thallI! m{ll': chinh lil plwc m(lc
!(lIIy hao b9C trang. thanh nay lien
ue'p viii hat Iii clw nl{Jc ireo ti{/ll lrimg di tit
fll! rllot tdi bd re cua rnDc trco nay d thiinh
,.;au.
- LiJp cd. gom co lllQt Idp ben ngoai cau
U.lO hdi Cl:l.C cd dQc vii Ibp ben trong bdi
SQi cd vong. giOa hal lOp cd nay co
nhung clam 1'01 Odin killh IIIr;e v(i.t gqi 1ft
dam r6, Auerbach.
- Ldp dl.!di ntem mg.c: la rno lien ket
lhua. tl'ong Wp nily co nhf:tng dam roi th;.ln
kinh gQi la d(im rai: Meissner:
- Ldp nicm In{JC: bao gam ma lc,1p
phu) d be va lop Bitht ma
phu cua nicm ml;lc Lrang la m6 Lrl,l
don. bao gom nhilng tc bao rugt v:\ te' bao
hlnh diii (te bflO tiet nhay) va nhung tUYlfn
1'1IQt (glandulae illtestilloles) con gQi la
luyen LieberkUlw (hinh 1 i5. 176, ISO).
Lop chua nhieu t6 bao lympho,
niim rai dlc (gQi la nang lympho ddn
dt)c) thanh di.c ciiu truc nang sl!
(nang Iympho trung), d(lc III nhung
mdng Peyer if phan hoi trang, bao gom
nhung dam nhieu nang Iympho t(tp trung
vdi nhau. Lop dttqc ngan cach vdi lOp
dlfoi Illem bdi mQt ldp cd niem
(muscularris mucosae)
Cdc lOng rUQt (nhung mao rUQt) (villi
illlestinales) la nhung call true gan hinh t1'l,l
eua niem rUQl non, voj chieu cao la 0,5-
1.5 III Ill, hinh gi6ng nhung ngon eua g:\ng
tay, co vai tro ehu eh6t trong ehue nAng
chinh eua trang 13 hap thu cae chat
dinh duong. Long rU9l (nhung mao rUQt)
Iii eau true Clla trang. phan
tri)l1 cua lei trcing va phan clioi ella hoi
trang kh6ng c6 long rUQt. Long rUQt Iii cau
true eua lop niem ml)c trang. bao gom
mQt trl.J.c lien het d giua. chua ma lien ke't
va cac !lUlU, tn:l.c lien ket nay In do
Idp clla niem nho vao trong long
ruQt. try.c liell ket phu bdi bicil mo
nicm m!).c trang. mo nay cling lit
rna trv don, voi ciie te' bao lIl{l.In khia
bao g6m chu yeu 13 nhung fe' boo ru{jt, hurm
c6 te bao hlnh dai (te' bao tiet nhay), hau
nhtt khong: eo, vii die te bao IlQi tiet cung
hiem thav (hinh 179).
.tY16 Cl'ia long rUQt, Iii khoi 1Il0 "16i"
vao long lrang tu ltip clla niem
m;.lc: day Iii mo lien ket vong (m6 IVdi), co
chua mot so' nhieu hoae it soi tao keo manh
nho. va' S<;li chun. te bao eua
try.c lien kift giau dic tii bao da hinh (da
lei nhung te bao nguon g6c cho.
tuc I.a nhOng nguyen baa sqi va mo bilO (rna
bao thttdng thuQc typ thue eung
221
nhung ye'u to te bao lai tUc la nhung
te hila den tu mau. te baa
lai baa gam nhung cau trung
flllh va 11a acid (thuQc nguon goc mo
nguon gac til mau), cac te baa Iympha va
Wong baa V .. v ... M6i l6ng rUQt d tr\lc trung
tiun co mQt mao Inf).ch dlfdng tni'p, vai mQt
"duu tjt" con mQt thl rna vao trong
l11;:J.ng hidi d.c lllQch huyet Clla [{jp
;\1(lch mau n:1rn trong cac long l'uQt La
ml)t l{Ali mao 1Il(l ch d(jnganh nU;lch. Ph:in
!
o
o
Lap niem
<>-Hl'- Nang Iympho dan
Nep ngang
(van Kerkring)
IllID\jL Lap dLlo; niem
LOp co vang
LOp co dc;x:
LOp Ihanh mac
(phuc
Hinh 175, Cau Irue eua Irang
222
(hinh anh ICIng lap ao)

r
/-
.. r ' f
Hinh 177, Cau Irue eua hoi Irang
di}ng tach 1'a tit nhung nhanh dQng
cua [{jp roi di vao nhung mao tu
day Wi dlnh cua nhung mao, d day di}ng
m:;lch cong (tf,lO thanh mQt eung) va trd
thanh l11ai mao nlf,leh phong phll nAm d
dtiai mung dciy ella m6 If,lp, roi do' vao
cae tie'u rinh mf)..ch, dic ti&u t1nh nay
se d6 vao dam r ot rinh ntf)..ch a lap
d110] rn6 l1iem mlilc.
... -l.ong ruQI
(nhung mao ruOt)
ILlo; mach bach huyet sau
Lap mO lien kel dLlo; niem mac
'r-::::-- huyet
Hinh 176, Cau Irue eua Irang -
Thiel do dling dge
Cae nang Iympho (mimg Peyer)
, ,
,
,
Hinh 178, Cae mang Peyer
,
Mach duOng trap trung tam
Nang Iympho
ruOt (nhung mao ruOt)
Luo; mach mau va mach bach
huy6t trong lOp duO; niem mac
Hinh 179. Cau true ella 16ng ru<it (nhung mao ru<it)
ra, nong lien ket cua long
l'u()t, con co nhftng sqi than kinh, xuut phat
tu dam rot Meissner, khi tdi clla long
1'1l9t thi cI\C sQi th::in kinh nay Sf! het a
lrong- thanh cua ca cac mall va mQ,ch
(/taing trap, hOi)c d nhung thanh phan c6
khn n;\ng co nit, nhung thanh phan co rut
n:'\y bao gam nhung sQi cd treJn di tU lcip cd
IIIi'm tal. hODC In nhung te bao hi nh thoi.
I,hl nhung te bho nay eo thi se lam eho long
l'uqt thu ngttn I:).i. va do d6 thuc diiy cac
chAt di chuyen trong die mao mt,lch mau va
II/flU lIIt;t.ch dlliJng trIHlp.: khi cac te bao nay
{!lan 1'a I;\m cho ltmg rUQt dai ra. va tu d6
bill t(ll1g din tfch hap thu. Bhng cach nay,
[(mg rui}t kh6ng nhung chi 13. Cd quan hap
thu rna con 13 be;, co tac d\1ng "chuybn
diiy" chat. dam bao sl.! v(tn cae chilt
hap thu a trong cac mau va mf),ch
duang trap.
Cae m;;tc h ma u va d ay thrt n ki nh ella
ti &u trang
1) .De;,ng cua hong hoi trang va
cua trco tieu trang 1:\ d{}ng nUJ-ch m(lc
treo t rang tn1rt; dqng mt.tch nay cap mau cho
toan bQ h6ng.luj'i trang. manh trang, ru(jt
hel triing len, va hai ph"n ba ben
ph:ii c-ua kel trang ngang, den die'm
Bohm.Canrwn. De;,ng mf.tc treo trang
223
Lap dum thanh
LOp thanh
(ph"c mac: lar,,1
LOp diJOJ niem mac
Lap niem mac
LOp dum niem mac
r Lilp ca
Lap Ihanh mac
Hinh 180. Sd do cae l<'1p ao eua Ihimh Irang (thiet do)
Mac IIeo Mu Irang - ___ ==-" "-Cf.-,I-:::J'-f" til""" ..
Ngach h6i-manh Irang durn-' ......
Khuc cu6i h6i Irang _---',,""'=-"
Manh trang ql) - -,
treo rut Ih('" 1----------,
(Irung Irang)
,----'>.,c-----Kel Irang ngang
Mac Ireo kel Irang ngang
m<;lc Ireo lieu trang
qulm Irai
Kel tiling xu6ng
Kel Irang sigma
IIVC trang
Hinh 181 . Tang dtl<'1i treo kettrang ngang eua 6 phue
(kilt trang ngang va kilt trang sigma duq, keo len phia tren)
Hinh 182. Hinh anh X quang cua d ~ day, ta tralng, va t i ~ u trang
(Ho so cua B$nh vi$n Quan di Trunlllong)
225
tren co nguyen uy tach ra tu mi;lt trudc cua
dong mfLch chu bng, cach nguyen uy cua
d{5ng m(lch thdn tfLng khoang 2 cm ve phia
dUdi; sau khi di dOQ-n dftu tien a sau ty.y
d6ng mQ.ch di ra phia truoc cua khuc ta
trang thli ba (khuc ngang), va chui vao
trong ri cua mfLc treo tiii'u trang, trong r@
nay, dQng m?-ch m?-c treo trang trEm c6
nhung lien quan sau day: ve ben phai vdi
tlnh mqch mfLc treo trang tren, ve phia sau
voi tlnh m?-ch cua quai hong trang thu
nhat. ve phia truoc, voi dQng m(lch ke't
lrang giiia d giua hai l8. cua mac treo
kef trang ngang , va ve phia trai vdi quai
hong lrang thu nhat.
fJrng m(lch mfLc treo trang tren tach ra
nhung nhanh ben cho vitng sau-tuy' va ke't
lrang phdi, sau d6 thi tach ra 14-15 nhanh
cho hong trang va h6i trang (g9i 1:\ cac dong
mfIch hong trang va dOng m(lch ho'i trang) ,
cac nhanh nay noi tiep voi nhau thanh
nhung cung d<Jng m(lch voi nhie'u cap khac
nhau, va cuoi cling thi tach ra nhung
nhcinh thdng (vasa recta) di toi thanh cua
tie''u trang.
CUO} cung cua d(mg m(lch m(lc freo
trang tren, d phia trai, va nhanh hoi-luang
manh-trung trang (cung cua dQng mQ-ch
nay), d ben phai, noi tiep voi nhau nm
mQt cung dQng mQ.ch rat rQng, n<'im trong
cU\lg di)ng nay la mQt vung mf,lc treo
hhu nhu khong c6 mQ.ch mau g9i la "vung
va mqeh Treves".
2) Cac tlnh mfLch hinh thanh mQ.ng ludi
duoi niem m:;LC, til day xuat phat nhung nnh
mQ.ch hong trang va h6i trang, la cac nhanh
dt; vao tlnh mfLch mqe treo trang tren.
3) Cac m(leh bfLch huyet cua ti@u trang
v,l mQ.c treo ti@u trang bft ngu6n chu yeu
tu C(lC mao mqeh duang chap trung tdm cua
cae long rut (nhung mao rU9t), tu: day b:;tch
huyet dO' vao ludi mfLch bqeh huye't d lOp
dUdi niem m<.'J.c, va sau d6 van cac mf,lch
bQ.ch huyet di kem cac Hnh m:;tch; dUdng
thu h6i b<;l.ch huyet nay c6 ch(ing h(lch thli
nhit la cac hfICh bfLch huyet d mfIc treo tie'u
trang, khoang 200 hQ.ch, tu day bf,lch huyet
ho$,c dUQc dO' tn;ic tiep ho$,c th6ng qua cac
hQ-ch b?-ch huyet a quanh drng m(lch than
226
t(lng, than rui}t, va than nay cung voi
hai than thelt lung t<;l.O nen b@ dUdng trap
(b Pecquet).
4) Cac day than kinh thue vat den ti@u
trang tu dam rol. dUdng va dam rOL m(lc
treo trang tren. (hinh 182).
DOjIi trang (RuQt gia)
(Intestinum crassum)
Kit trang lien tiep voi tie"'u trang d phia
tren va keo dai tii g6c ho'i-manh trang toi
tn-!c trang, cho ket trang sigma tiep noi voi
tqlC trang nhm d ngang muc dot so'ng cung
thil 3 (ke't trang va tnjc trang gqi chung la
dqi trang hoi;ic rut gia, xem chu thich 18).
Dgi trang dai tii 1,60 toi 1,85 m, voi
dUdng kinh khoang 7-8 cm d dOl,ln d.u,
giam dfin cho tdi dOQ-n cuoi chi' con khdang
3- 3,5 cm.
Nhung yeu to giai phftu dtnh khu va Slj
s:lP d(l.t cua phue mqe lam cho co m9t s6'
khuc cua ket trang di d9ng du'ljc (ket trang
di di}ng), trong khi m9t so' khuc khac l<;1.i trd
nen co dlnh (kilt trang co' djnh) bdi qua
trinh dinh cac hi phti..c ml,lc vdi nhau; dieu
nay dftn tdi st;l phan ket trang thanh
nhi1:ng doq.n khac nhau sau day: manh-
trung trang (manh trang va ru(it thua), kilt
trang len, kilt trang ngang, kit trang xuo'ng,
ket trang sigma (con gqi la ket trang ch$,u
h6ng) tie'p thea ke't trang sigma 1a trife
trang; trljc trang md ra ngoai bai 10 hu
mon (hinh 184, 185).
Kf!t trang c6 nhung d(l.c di@m sau day ve
hinh th@ ngoai, nhi1:ng d(l.c ditim nay cho
phep phan d:;ti trang voi ti@u trang
(hinh 183).
- Tren be m-$.t dQ.i trang c6 nhung ddi cd
dQc (taeniae coli), n6i chung c6 ba dib Cd d9C
theo chieu d9C cua cac khuc ke'! trang,
ba dai cd nay dUQc coi nhu' b5.t dau til m9t
di@m chung la cho bam cua rUGt thua vao
manh trang (g9i la day ru(it thua). M9t
trong ba dai cd d9c nay g9i la ddi tl/ do
(taenia libera), kh6ng c6 thanh ph.n giai
philu nao bam mQt dai tuong ling voi
eho btWl cua nco ket trang 0 ph6i t hai.
nen dUQc g9i 1:) diii mr;tc treo kef trang
(t(lf'lIia mesocoiica): con diii thu ba thi 0
het lrcwg ngallg co mr;tc no/: ldn bam
vilO nen dltQC g9i la ddi nU;lC not (taenia
0111('111 a li ").
C;te bl.!au. het trang (haustra coli) la
nhClng din loi len eua thanh ket trang. cae
11ltdU ngan cach voi nhau hoi nhvng ninh
n;1m ngang. wong ling voi nhling nep loi
vila tl'ong long ket trang gQi la nep him
l1!-!uyt ke't lI"ang (plicae semilunares coli) .
Tuy nhicn dlC nep him k(ft trang
. . .
kh;ic \'oi nep han tieu trang VI 0 t ieu
t l'img. ene nep nay chi cau hoi Ibp niem
m;.I<': . con nep a keL trang thi cau hoi
to:\n hi) be day Lhanh rui)t.
H6i Irang
Manh Irang (ruQI lit)
r6n ngoai
(n6p OM IhllOllg vi dlllJi)
Dili co doc -f-....
lap nillrn ---.,.J
mac
L--' __ Cae ngang
ella trang
Hinh 183. Cau true eua trang
(ru(>t gia)
Berm ma ella m<;le n6i lern
..... - M<;Ie n6i lern
",1';-,;..- Ket trang ngang
Goe ketlrang Iraj (g6c laeh)
Hong !rang
Ket trang sigma
Berm rna cU3
Nep r6n trong
thUn9 8M r6n)
r6n gilta bung
di tich 6ng nillu nang)
Hinh 184. Tang dt/cii treo ket trang ngang eua 6 phue
n6i Ian da duqe lat len phia tren)
227
Thuy duOi (thcl; S,pia,el
. Thl!c quan
Lach (ty)
long m<!ch
TInh mach mac treo
lng mach m<!c treo
lng mach tn,rc trang
G6c ket trang sigma
m<!ch cua
'--li'="o-TInh mach chu dlJcri
Tuyen thlJong than phai

Khe Winslow
6ng chu /6ng.Choledoc)
Bao ma Ruanh man
Than phal .
6ng tuy chinh (6ng Wirsung)
M'lnh Irang (rut IiI)
Rut thua (trung trang)
Hinh 185. Gae tang trong 6 bung hong (nhin tiI phia saul
. Cac bilm md (appendices epiploicae):
1ft d;;ie thu ba ve hinh ngoai eua
he! trang rna d tiifu trang kh6ng eo. Bitm md
la nhung cau truc hinh tum mau vang. voi
l11t)t lop phuc bao bQc d ben ngoai. ben
trong chua d\,1ng mt khoi rna, cac biJm ma
deu bam vao he't trang dQc theo nhung ddi
cd dvc.
Nhttng lop ao sau day cfing co nhung
dQ,c di&m ricng cho phcp phan giua ket
trang va trang:
228
BIJOU ket trang
Manh trang
(rullit)
Nep btm
nguyet ktH trang
Van hoi manh trang
""'- HI6ii trang
Irang)
:k-' Mac t",o rubt thua
Ru\ thua
(trung trang)
Hinh 186. Manh trang (rUl?t tit)
,
I

!
,
\
) -fJ(v
I
,

Hinh 187. Cae hinh ve vi Iri eua manh Irang (ru(>1 IiI)
a. Manh trang nAm ogang dll61gan,.ruot Ihcra hE!!n quan tl1!e vOi lUI b Manh Irang dung dU'Ol gan; c. Manh trang I(ln nguCJC nam
ngang dlJO'i gan; d. Manh trang nam Ov! trilhallung; e Manh trang aVI lri h6chau: f,Manh trang crv! In hOng
. Ldp than" mqc (tunica serosa sive tela
,"eros(,) chfnh la phlie nt(JC t(Lng baa bQc ket
In\ng. tuy d mi;lt so phuc mt,lc kh6ng
baa bqc tonn bi) cae eua ket trdng
12
.
Hieng tr!fC trang thi kh6ng co thanh
boo bQc ma chI c6 1n9t ao lien ket xd, day;
- Lap fIH?m In(LC (tunica mucosa) baa
hai lOp: lop ngoai In ldp cd dQC, nhvng
kh6ng ral eMu be ket tl'fmg rna
ThlfC ra loan b6 Icel Irang a Ihol ky phOi Ihal dilu
nam !rong 11 phuc mac deu chloe Ih8nh bao b9C "
loan bO cae mal Nhllng knl ket thue qua trinh nay thi mQt 56
doan ket 11<1ng (ktf t trang l{Jn, kattrang xu611g, dOiln bim phai
ket Irang ngang) dinh ... ao thanh bung sau ... a Iro thanh eo
dlnh, dO d6 ve mal hinh thU'c, Ihl cae doan nay kh6ng dllQC
eOlIa e6 thanll milc phu 0 mat sau dlnh) NgllQc
nhilng khuc Irang khOng dinh vilO thanh bung sau (m8nh
Irllng Iral ko/ lf8ng ngang ki/ ,r{)ng sigma) thi dtlOC
Ireo vao thanh bung sau bal mac Ireo, do 1!16 III do, va d6ng
Ihal co Ihrlnh mllc baa boc 0 bQ cae Riling tr/Je
l,-on9 chi c6 phuc mac (lilc Iii Ihanh mac) phu 0 mot ba
Iren eua mat 111l0\:. do d6 la mQllang nam ngoal (hoac drJOi)
phuc mac, va lop ngoa. cung Itl mO Mn kal xrJ
tf),p trung thanh ba ddi cd dQC, va lop trong
ra Jdp cd vong;
Lap duai niem tn(1C (tunica
submucosa) Iii rna lien ket tlnta ch ua ch,tng
cac thanh phan mau, bt,tch
huyet, va sQi kinh;
. Litp niem tn(1C (tunica muscularis)
dtiQc phil hoi rnQt rna trl,l don , vdi
nhieu tuyitn Lieberkuhn, hem dlioi lit ma
lien ket, lrong do chua nhi eu rna lympho.
Manh trang va ru{>t thlia1.l
(Caecum et appendix vermiform is)
Manh trong lei khuc dgi trang (ruQl
giil) dau tien, to nh<"it. nAm 0 dlidi 10 h(j'i
trang d6 vao trang,
rl RullhU'a con QQi Itl/rung trang ", I gl6ng nhll mQt can sau
thea danh phap Latin Ihl nghia (len la m$u hinh can sAu

1) Manh trang hinh nhu' m9t tili, ming
tui d phia tren th6ng vai kitt trang len;
rur)t thila bam vaa manh trang (d m.(it
trong) la dim ba deli cd dQC trung va tit
d6 xuat phat ra ba m$.t khac nhau clla
manh trang (mQt dai truac, mQt dai tl,t do
sau-ngaai va m(lt dai dinh sau-trong); ngaai
1'a nguCli ta con m6 ta manh trang c6 mQt
day va mQt than.
Manh trang trang h6' chq,u phai,
tu)' nhi6n trong trU:Clng hQp phat ph6i
thai bat thuClng, manh trang co th n:1m d
vt trf cao hdn (manh trang n:1m ngang duai
gan. luc nay ru(jt thiLa se lien quan voi tui
m{zl. ho$.c manh trang dung dQc duai gan,
luc nay kef trang len chi la mQt ra't
ng:1n): ho$.c manh trang d vi trf tha'p (manh
trang 6 vung thilt lILng, vung h6' chqu hol\ic
trong chqu be) (hinh 187).
Khi manh trang n:1m trong ho ch<).u
phai, thi co co bon kit1u hinh thai
nhu sau:
- pheu sl.!, vai rUQt thila bam
d phia duai va huang xuo'ng phia duai;
- Ki6u uon thanh goc tu, vai ruot thiLa
huang xuong duai va vao trong;
- Kieu uon thanh goc vuong Val rUQt
thua n<1m d sau manh trang;
- uon thanh goc nhQn, vai rUQt
thlta huang len tren va vaa trong (trlLdc
ho(lc sau-hfJ'i trang).
2) Lien quan clla manh trang va
rUQt thua:
- Ve phia truac, manh trang lien quan
trl,tc tie"p vai thanh bl}ng trlLde d vung ho
chl}u phai, d6i khi gifra manh trang va
thanh b-y.ng co nor zan lach vao. Ve
phia sau, manh trang lien quan vai cac
thanh phan n:1m trong ho' chQ-u phdi, baa
gam: phuc m(lc thanh sau, lap mo lien ker
mil dlLdi phuc lap rna lien ket nay lien
ty.c vdi rna lien ke"t n&m sau d du'ai cung dlii
va dUQc gQi la khoang Bogros, chQ-u
(m"l.c phu rn.s1t tru'dc cd thift llLng chq,u), cd
[Iuil ZlLng-chq,u, va cae nhanh clla dam ro/.
thtin kinh th&t llLng (than kinh dui va
dui bi).
230
- Ve phia ngaai, manh trang lien quan
voi chu, ben du'ai nay la cd th&t
IILng-chu va day than kinh dui-bi.
- Ve phia tren, manh trang lien quan
vai mew chQ-u phai va nhfrng cd rQng bl,mg.
OWa manh trang va h6 trong 18. phrln
duai clla ranh thanh-ker trang,
- Ve phia trang manh trang lien quan
voi cac quai h6i trang cu6i cling va dau
du'ai phai cua m{lc n6r Zan; d binh din sau
hdn, manh trang lien quan ve phia trang
vai nhung mc;Ich chgu ngodi.
- Ve phia dudi manh trang lien quan xa
hdn vai cung dui va l6 sau.
3) Hinh th bm trang ella manh trang
va rUQt thua, vi d mitit ngoai manh trang
kh6ng c6 cac bILau, nen manh trang chi la
mQt tui g.n tron; cae ddi Cd dQC thi nhBn va
deu bt d.u tu mQt chung la
ru(it thila bam vaG manh trang. Trang mQt
so' trudng hQp hiem g$.p co thay mQt vai
bILau, ngan cach nhau bai nhfrng ranh vang
tran nAm ngang. Ben trang clla manh trang
co mQt van, g9i la van h6i-manh trang, va
phia duoi van nay d thanh trang ella manh
trang c6 ZO cua rUQt thila md vao manh
tring (hinh 186).
Van h6'i-manh trang (valva ileocaecalis)
can gQi la van Bauhin (am tie"ng Bo-
hanh): e6 hinh th nhu' mQt khe nam
ngang, vai m9t la tren (labium superius:
m8i tren) va mQt hi dlLoi (labium inferius:
moi dILdi), hai la nay gl)p nhau d hai drlu va
tQ.o nen cac mep trlLoc va mep sau clla van.
Tu moi mep lQ.i c6 mQt ne"p gQi la ham mep
van (frenulum valvae ileocaecalis). Yang
quanh 10 h6i-manh trang, ldp cd vang clla
rU9t day len thanh mQt cd thdt trdn
sl,t, gQi la cd thilt Keith (hinh 188).
Ca'u truc ella van h6i-manh trang bao
gam: m9t lop cd trdn p hy. thuQC vao lap cd
ella h6i trang va mQt ldp cd khac th uQc ve
lOp cd Clla manh trang. Cae lit van ho'i-
manh trang cling dl1Qc phll a be m(lt bdi cac
lap niem rnt;te va du'ai niem m<;lc, con lop cd
thi Chll ye"u la cd vang.
Van ho'i-manh trang gi6ng nhu rnQt
pheu. Ma 16 nha thi hu'ang ve phia manh
Ham eua
h6imanh trang

l6 NOt
Ihllil (rna "0-,..-;:;:;;
manh lIang)
RuOI Ihua --'
(trung trang)
ket trang
jM; ..... _VaohOi.
manh trang
Hinh 188. Van hoi manh trang
Manh lIang (ru(lt lit)
h6imanh trang dlJOi
r ftijollk' / 'Ig'<'" h6imanh trang duo
NOt 1I1lIa
'trang
"\-FMI U1lra
trang)
;1.,f-.H6 <,"au ph'i
Hinh 190. Ngaeh hoi manh trang dtfdi
(mug con Ion thl huong vc phia h&i
(rang. do 16 tl'()ng nhu hoi tn'l. ng dttQC long
vall hen trong manh trang, va nhu van
nay chi cho cac chat tit lieu trong di xu6ng
d(ll trang. nhttng can trd kh6ng cho cac chal
tlt ria; (rang ngu<Jc trd lieu trimg.
La rufjt thila dc3 van man" trang (ostium
flppendiciil uermi{orm.is) a ndi tiep
gi ilp giua thanh dtioi voi lhanh sautrong
eua manh lrilllg, d phia dui:li cua van h6i-
manh trimg ml khoang cilch 1,52 cm. L6
c6 hinh pheu hoc)c hinh trim: 0 16 ruljt thila
11111 vao manh lrang co mQt ncp niem m<;lc
loi J6n gql 13 vall Gerlach.
,--'Ianh trang
,.--HIOii trang
Hinh 189. Cae ngaeh sau manh
trang va ket trang
,
,
I Truac h6i trang
Sau manh , \\' \ i;,
Sau h6i trang
In Mn Irong
ngoal .,
Vilrib'n 7Jf\'
lv
a vuog u nhO
chau hOng
,
- ,
Vi In blnh thlJO'ng, Ian
Hinh 191. Cae vi tri eo eo
etla rUQt thlla (theo Gerota)
4) Tuy thea 5\1 b6 trl eua phuc
manh trang c6 th c6 nhieu bien ve
hinh th.ii khac nhau:
- manh lrimg di dijng, khi phuc
(thanh bao bQc manh trang d hQ
m(lt ngoai, va nhtt manh trang kh6ng he
dinh vdj phuc f1l(l.C thanh eua h(/ chu phiii:
. monh trang co'dinh voi day tl,i do, In do
trong qua trinh philt phoi lhai cua phuc
sau manh frang dinh voi phli.c m(l.c
thanh phil h6 ch(tu trong ben phai:
231
BuOu
k't
trang
Manh trang
(ruel lit)
ban
ella trang
Dai codoc
ella lrang
trang len
Dng mach
h6i-manh trang
Mac treo
roOt Ih(ta
Ru(lt thua
(trung trang)
Hinh 192. Manh trang (ruot tit)
va rU9t thlfa (trung trang)
- monh trong dinh kh611g houn loan:
khi manh trang van hi co dinh. nhung con
mt khoang trong d phla sau gQi ia ngcich
sau-manh trang:
- NiYu qua trlnh dinh xuy ra hoan loan
thl manh trang holm toan bi co dinh. D6i
khi trong hoan doh nay. rurjl thiLa van di
tl! do trong 0' phtlc m{lc, ho:)c nAm
sou manll trimg, va doi khi tu'Qng dinh
chi xliy ra d dUdng giua-sau eua manh
trimg lam eho manh trang nhll c6 ml m\lc
treo gQi In nl(lC treo manit lrimg.
Tuy thea qua trlnh sAp xep eua ph/ic
d mank trimg va rUQl thila, trong vung
nay co hinh thanh m9t so lIe'p ph/ie m(lc
va rnQt so ho:
. Giua lhanh ngoai (ben ph:ii) cua rnanh
trang va phuc m<;l.c thanh co hei' c(Jnh-manh
lrimg; ve phia trong thi co n{/p 1t6i-manh
trang. nep nay ia do nhanh tntClc cua d(mg
"'(Jeh h&i-manh frang dQi lim tren dtlbng di
tai trude manh trang. va do do giai hJ;ln
d phin sau h{y' ho'i-manh trang trim.
- Giua ho'i trang_ manh trang. ruijl
thila If.l.i co mQt nep phuc m1;lc g9i ia nip h6i
trang-ru(Jt thila (nep hoi-tr ung trang), nep
nay giCli mQt ho itt ho' ho'i-manh trang
232
dudi, rUQt thua doi khi n11m d trong ho nay.
Phia sau manh trang thudng hay co hi/ sau-
manh triwg va rUQt thua eung hay nAm
trong d6 (hinh 189. 190).
V! trf eua ruijt thila thay dO'i eung voi V!
trf thay d6i eua manh triwg, do do rUQt
thua e6 nam d dudi gan. trong ho' chu
phai, ho<)c trong ch(w be.
5) Ru(jl thila con gQi ia trung trang
(processus vermiformis)
C6 hinh nhU mQt ong hinh tn,l dai
khoang 9 cm, xuat philt tU day tU m(il
trong eua manh trallg. Dciy rucjt thila la
d.iu bam vao manh trang. a ba ddi cd
dC}c ('ua ke-t trang hQi tl,l voi nhau.
nay d cach van h&i-manh trang khoang
2 cm ve phia duoi: ru(Jt thiLa kh6ng phai
bao gid cung rna thUdng cong queo.
hay nhat la rUQt thua c6 mQt reo
ngiin, bam vao manh trang, va mQt do:;t.n
dai hdn, di tlj do. Dqc trong cila
rUQt thua ia ndi bam eua treo rucjl
thila. Thong thudng, neu treo nay
ngiin, thi rUQt thua nAm a phfa trong so voi
rnanh trang; con khi mQ.C treo nay dai thi
rUQt thua co th! n&m d nhieu V! trf khac
nhau theo chieu kim dong ho.
Tuy thea chieu huong cua rut thua,
Testut da rno ta nhung V1 tri sau day: Rucjl
thiLa di xUlj'ng (42% so tn..tdng h!;1p), nAm a
phl'l.n trong cua h{/ chu phdi va dinh cua
n6 co tdi sut ch(iu be (trong trubng hqp
nay. rUQt thua lien quan a phia sau voi cd
th&t lurzg. d phia trudc voi thanh bl;trzg
trUde va cac quai h6i trang, d phia trong voi
cac quai ho'i trang, d phia ngoai voi dciy cua
manh triwg. dinh rui)t thila lien quan g.in
voi cac mg.ch eh(tu ngoai va eh(tu lrong va
cac mg.ch tirzh; neu bi viem, thi qua trlnh
viem de lan tdi cac t<;lng trong ehu bel.
Ruqt thiLa i.J ngoai (26% 56 trl1dng h!;1p), lien
quan phia ngoai vaj day ch&ng RUQt
thiLa d trong (17% so trUdng hqp) lien quan
voj cac quai lUi'u trang. Rucjt thiLa di len
sou manh trang (13% sO' trUdng h!;1p), nAm a
sau manh trang va chi a sau kilt
trang ten. Gerota da rna ta dily du hdn
nhung vi tri khac nhau nhu tren ella rUQt
thua (hinh 191).
ElOng manh trang InIac
Elng ru1 IhlIa
Irung trang)
-=

Hinh 193. Cae rna" eua rnanh trang
6) Cau truc cua manh trAng va rUQt thua
cung baa gam bon ldp ao nhlt ket trang:
- L6p thanh m(l.c chlnh la phuc m(l.C
tD-ng bao bQc quanh manh trang va
rUQt thua:
- L6p cd baa gam 16p cd dQC va 16p cd
yang: d manh trang thl. ldp cd dQC tq.p trung
thonh ba ddi cd dQc, nhu'ng d rUQt thita thi
Jdp cd dQc phan bo deu thanh mQt Jdp
lien tl,lc.
- L6p dv6i niem m;;tc la molien ket thU'a;
- L6p niem m:;tc. ij manh trang thi giong
\'di d ket trang n6i chung: con d rUQt thita
thl trong lop niem m,.\c c6 nhieu nang
lympho. va day 13 1:9 do mQt s6 tac gia
gQi l'uQt thita !a mqt hflnh nhan (hO(IC
anI/dan) o b(/ng.
7) C{IC llH,lch mall va day thb.n kinh cua
manh trang va rUQt thita (hlnh 192. 193)
C;1C nUJch cua manh trang va rUQt
thlia c6 nguon goc ttt drng Inc;zch mc;zc ireo
t r(lIIg t din. tli d9ng m:;teh nay tach ra
nhdnh ho'i-ket 'rang, nhanh hai-ket trang
tOI gan goc h6i- manh trang thl tach ra ba
nh{lI1h Ia: d(mg tn(lch manh trang tntdc,
dng mgch manh trang sau va dng m(lch
ruf;t thi/a.
- Dng m(lch manh trang tn/de (doi khi
c6 hail lach ra mQt nhanh eho ph an dU'oi
ke't trang len va m9t nhanh di tvi phfl.l1 ph6i
mau cho thanh trU'ac manh trang va day
ntrl thii'a;
- Dng m(lch manh trang sau cung tach
ra m9t nhanh cho phal1 dtiai cua Mit trang,
roi cho nhung nhanh manh trang Wi phan
ph6i ma u cho day cua manh trang;
- Dng m(lch rurt thita (hol,tc d9ng rn:)ch
trung tl'ang) trong m(lc treo rUQI thita
va trEm dU'dng di tach ra nhieu nhanh ben
di tai rU9t thita.
Cac Unh m(lch di kern cae dQng m<,leh
cung ten, la nhanh ben thu hoi mau ve cac
anh r!u;Jch ho'i-manh trang, tlnh m'i\ch nay
lai do v-ao finh mach mac treo trang tn2n,
r6i db ve tlnh m(lch clia,' dieu nay eho thay
viem rUQt thlia co dan tdi bien chung up
xe gan.
Cac m(lch b(lch huyifl dttn b;;tch huyet ve
cac nh6111 h;;tch sau day:
- Citc h(lch ho'i-manh trang, d day
va trong be day cua m(lc treo rUQl thita, d
goc manh trang-ruQt {hila, d trU'dc va
sau eua manh trang;
- Cac hflCh m(lc lreo ttill trang n&rn tren
dQc dU'ong di clla cac m(lch m(lc treo {rang.
- Cac h(lch la-lilY:
Cae day thti'n kinh di Wi rnanh trang va
rU9t xuat phat tU' dam rOL lI1(lc ireD
trang tren.
233
Ket trang
(Colon)
Ke't trang lil dO<;ln d(li (rang (ruQt gia) di
tu manh [rang t6i trlle trang (cho n6i tiep
giua ket trang va tr\1C trang ngang
J11l1c dot song cung thu: 3). Ket trang du'<;jc
chia ra thanh nhung khlic (ho{lc do<}.n) sau
etay (khang k@ manh kilt trang len
(colon ascendens), di tu ndi tiep tl,lC vai
manh trang tai ml),t dvdi gan, thi ra
tni{Jc va sang trni U,l.O thanh goc kli trang
phdi ho(ic g6c gan (jlexura coli dextral, til
gric trang phdi di ngang sang trai tai
grJc kif! trang trai (jZexura coli sinistral la
kt,i lrang ngang (colon tranversum), g6c kef
trang tnii ntim d duai lach, nen con gQi 1a
goc lach. Tit g6c lach, ket trang chuy@n
huang" di thftng xuong duoi tai ngang muc
mao ch(iu trai thi gqi Ii'! kef lrang xuong
(colon descendens), tiep thea kef trang
xu{/ng h. kef trang sigma (colon
signwideum) (con gQi Ia ket trang eh(i.u
h6ng) oi tU ngang mao ch(iu trai tOi ngang
mile phia trvoc ddt xzidng cung thu: ba, thi
tiep voi tT{lc trang (hinh 185, 194).
Ket trang len (colon ascendens): b&t
dau til phAn tren eua h6' chg,u phui, rai di
len phia tren trong vung thiit lung phai; d
phia truoe ket trang len duqc ph II boi ph lie
mQ.C (Is. q.ng) va co nhung lien quan, ve
phia sau vdi cd thilt htng-ch(iu va m;}t trude
qtc du(/i thn trai, thong qua mllc dinh
Toldt, ve phfa ngoai voi thanh bl:lng bEm
phri.i gilta thanh bl:lng va thanh ngoai eua
ket tnl.ng len U), ranh (khoang) thanh-kef
lrang phdi; ve phia truoe va phia trong ket
tl'ang len lien quan vai eae quai rUQt non.
Doi khi ket trang Jen co c6 m9t mQ.c
trea ket trang it nhieu ra
.'4 Theo nhling tac gia Anh My thl rut gia ho\l.c d<;ll trang
(intestlnum crassum) bao gom toan b6 dO<;ln rut tiep theo
rubt non tiifu trang. nghi8 la gam ea manh trang. mOl
thUa. cae khue kidl Irang l(!Jn. ngang, xuong. ket Irang sigma
va tnfc trang. con ket trang (colon) la phan d,;'li trang kh6ng ke
monh Irang ruM thCJa va trlic trang. Tuy nhien cac tac gia
Phap thl cung Co'l manh Irang la thuc ve k.t trang vi c6 cac
tinh chal eua ket trang n61 chung.
G6c ket trang phai (flexura coli
dextra) hol)c goc gan lien quan 0 phia sau
vdi khuc ta trang xu{/ng (khue thli hai) va
thn phdi, lien quan 0 phia truac voi mi;it
dUdi t<;mg) eua gan (tQ.o nen lom ke't
trang d m<)t nay) va day tzii m(i.t; goc ket
trang phai duqc gilt t{li cho bdi mg..c chAng
hoanh-kfif trang phdi. Goc nay c6 Ia mt)t
goe nhQn, khi k{[t trang ngang dai va 103. g6c
vuong hol)c goe tu, khi ket trang ngang
ngAn va di ehech len phia tren dJ Wi goc
kef trang trai (goc lach).
Ket trang ngang (colon transuersum),
103. khuc ket trang giua hai goc kef
trang phai va trai, ke't trang ngang di tu
phiii sang trai hoi ehech len phia tren. Kef
trang ngang co m9t mfJ,c treo r9ng, lam eho
ket trang nay co khii nang di rat
rQng rai.
Re mCfc treo kef trang ngang la dUdng bam
eua mt;tc treo nay vao thanh bvng sau, d1.1dng
bam nay n&m ngang () bl:lng, tit phai sang trai
hoi ehech len tren; dfru phai eua 6 tren eua
cc duJi thn phdi, con dau trai thi 0 tren cl/e
tren thn trai; kJ tu phai sang trai m?c
treo ket trang ngang bfi t cheo a m(i t tniac
khuc tci trang xu6ng (khlie thu hai) va dau
tuy', rai di dQe thea bd duoi than tuy'. Trong hai
la eua mfJ,c treo kilt trang ngang co cung mr;lch
Riolan va d(mg mfJ,ch kef trang giila (arteria
colica media). MQ.e treo eo hai m$t truoe-
tren va m;}t sau-duoi, m!)t sau- d1.1Oi lien quan
voj nhung quai tif/u trang.
Kef trang ngang duqc coi nhu eo
phan: phan bEm phai, In phan co djnh,
di tU goc kef trang phdi Wi chea
phia truae cac mfJ,ch mr;lc treo trang tren; con
ph..n ben trai, 103. phan con l{li cua ket trang
ngang, dai han, phIin nay rat di d9ng.
Kef trang ngang lien quan ve phia truoc
vai thanh bl;lng tnloc, m$.t truoc clla ket trang
ngang c6 mllc nor ldn bam vao; phia tren lien
quan voi m(it du:di gan va voi biJ cong ldn dr;l
day, bd nay noi voi ket trAng ngang bdi mllc
n{/i dfJ, day-kilt trang (vj-ket trang); ve phia
duoi, kef trang ngang lien quan voi goc ta-
hong trang. va nhung quai tie'u trang; ve phia
sau lien quan voi thn phdi, khuc tci trang
xuf/ng, ddu tuY, va than tuy'.
trang ngang
Mac treo trang ngang --- - --9F-'
gilta
Til Irang
DM va TM
treo Irang IrM
mach h6i manh trang
H6i Irang
Manh trang
\
DQng Irang gilta
va Ira;
1+----,- Irai
",,"7"+- H5ng Irang
mach trang Irai
KI trang xu6ng
ElM va TM mac
treo trang dllOi
Cac mach Iinh

th,!llII1g
qulm [raj
TInh g6<:
{chau chung} Iraj
"'1----'- DOng mach sigma
treo trang sigma
trang sigma
Hlnh 194. Khoang sau ph"c (Manh trang va ket trang len duqc keo ra ben ngoal;
kilt trang ngang duoc keo len cao, 19 khoang sau ph"c m.,c)
G6c kct trang tl'ui (flexura coli
sin/slm) goc lrich: lien Quan ve phla
:-;"l U voi Ihn [rdi va luyiln thl.L(fng th{in trrii;
ve phLa tren-ngoai voi lrich (dti lai a'n ket
Irang tren be lach); ve phfa tnfoe voi
(/a d(iy. t::lI1g nay keo dui ve ben trai d phia
truoe cua gac ket lrang trrii. Goe ket trang
Il"(ii 11<\111 d sau. va cao trong uung ht;I sl1i1n
Ireii. va nh911 hon goe kf/t trang phdi. Gac
hef Irimg Irai dli<JC no'i voi cd hoanh boi mac
chcing /wanhki/I frang tnii chhng
t l.W ne n chdn de'cua lrich).
Kct tnlng xuong (colon descendens)
keo dai tit gac kf/t trang Irai Wi ngang mue
m(lO ch{ill tr{li, hoi dui hdn so voi ket trang
len. Ket trang xuong cung b! thanh hail.
giong nhu ket trang len thong Qua mg.c
dinh Toldt.
Kef lrang xwfng lien quan ve phia sau
voi cd vuong thilt lllng, va bd ngoui than
trait voi nhung day than kinh chfluha vi
ch(i.u-hl;m; ve phia truoc, ket xu6ng
lien quan voi cae quai tili'u trang va voi
ranh lhimhket lrang trai. Cac truoc,
trong va ngoai clla ket trang xuong dU<Jc
phu boi phitc mg.c tgng (thanh mJ;lc), rieng
m(i.t sau thl co mg.c dinh Toldt.
Ket trang s igma (colon sigmoidellm)
tiep theo kef trang xu6,zg tit ngang mue
mao ch(iu tnli. rai di toi m(i.t trvue cua dot
235
SOilg cimg thu ba thi tiep noi voi tq/c trang.
Kef trilllg sigma con dUQc gQi In ket trang
chuch4u be (ket trung hong
be) kel trang CUOt. Ke'l lrang sigma c6
nhung d$c ditfm sau day: eae blldu ket lrang
kh6ng thtf r6 net, chi eo hai ddi cd d(Jc,
t.:{le bifm md rat ohieu va xep thanh hai
hang. kitl trilllg sigma di dQng nIt de dang
vi (hi(Jc treo vao thanh sau bdi mqt
III(IC' Ireo [(mg.
Ke:llrang
sigma
Ngach giian
kellrang
Hinh 195. Ngach gian sigma
TInh mach vi lrai (vanh vi)
TInh mach ct'ta
Ta Wng
TInh mach ta-Iuy !ren
TInh ke:1 Irang gl[(a
TInh mach ta-Iuy dl1(:fi
TInh mac lreo Irt:lhg !ren
TInh mach h6i-manh lrang
Kel trang sigma co ohieu bien thtf, lien
quan Wi dQ dui khae nhau eua ket trang va
cua treo kel lrang d tUng ea thtf.
Tuy thea muc dq di dQng, kel trang
sigma co thtf dl1Qc phan lam ba dO<;ln bdi hai
eha gap goe: dO<;lo thu nhat di tu mao chu
trili tdi bd trong eua cd that lllng (gQi la
"ket trang chi)U"): dO<;ln thu hai t<;lO nEm mqt
quai rUQt c6 dQ dai thay d6i, phy. thuQc vao
chieu cao eua doi tuQng thu9C VaG
doi WQng co di d<;lng to ket lrang sigma bflm
sinh hay kh6ng, thu hai nay dl1QC gQi
Ja "quai sigma", quai sigma eli theo mQt
dl1dng cong rna chieu 16m nhin xuong dl1oi;
elo<;ln thu ba eli chech tu phai sang trili va
xuong d110i, dl1QC noi VaG thanh by.ng sau
boi n1t treo ngAn, ell1t;jc g9i la "doliln
tn!c-ket trang". DOZln thu hai va thu ba t<;lO
thunh kel trang ch4u be (ket lriing ch4u
hong), co m9l treo nho, rng tu 25 tdi
30 em.
TInh mach lach (ty)
TInh mach vi-mac n6i !rai
TInh Irang trai
TInh mach mac !reo trang dum
Hinh 196. TInh Ireo Irang Iren
Re f1I(lC treo lrang sigma brlt dau tlt
melO ch{w trai. di ngang van phia trong, tiJi
bd ngoii.i eua cd thdt lung, b:1t cheo phfa
tn/de {Juan trai. d day treo hinh
Ih:'tnh m9t ngaeh gQi Iii. ngach ni- sigma
(recessus inlrasigmoideus), m9t ph an kltl
'rang sigma eo nAm d trong ngaeh nay;
lu bd ngoili eua cd th&t illng. re treo
ket trang sigma di xuong phia duiJi tdi gan
dttdng giua d muc dOl song cling thtt ba
(hlnh 195).
Ki!i lrimg sigma co nhung lien quan sau
d{IY: (I do;:tn ch';"u. ket trang sigma lien
quan ve phia tl'110C voi thanh bl,lllg tnMc,
vdj nhung quai tiiu (rang va vdi m(1c not
Mn: ve phia sau lien quan voj thank bl,t11g
sau d dinh thanh-ket trang lrai. vdj m(1C
dinh Toldt trai, vdi m(lc ch(iu. voi cd ch(iu.
vdj eae rHr;zch linh ho<:\.c m(lch buo'ng trung.
voi day than kinh sinh d(ICditi. vdi cae
mr;zch ch(zu ngoai; do:).n be
hong) cib ket trang sigma lien quan d phia
tnloc voj bang quang (neu la nu gidj thl
lien quan vdj lU cung va cae phan phi."). vui
eae quai tiiu trang. lien quan d phia sau voi
quan, voi bong tn,tc triuzg. voi cae
m(1ch ngoai va ch(iu trang (hI). vi): ve
trang ngang
Cac tinh trang
Khuc ta trang (khUc thl14)
Hllng trang
TInh mach true trang !rEm
TInh mach tach (lfnh mach ty)
TInh mach mac treo trang dlIOl
TInh mach kat trang tral
:::::",,"- Cac tinh sigma
trang sigma
TNc trang
Hinh 197. TInh Ireo Irang dlliti
Mac !reo trang ngang
80ng mach trang gliJ'a
80ng mach trang phai
DOng mach trang
86ng mach rubt thlIa (trung trang)
N6i vOi dOng mach trang trai
8Qng mo\lch mac treo trang
Cac dqng mach va h6i trang
Hinh 198. Dc)ng Ireo Irang Iren
237
phia dudi, quai kitt trang sigma lien quan
vdi bang quang. cac niu qudn (d nG: gidi thi
lien quan voi mg,c chdng rQng, cac 6'ng difn
trung, va cac bu6ng trung), voi bong tn,tc
trang va tui cung Douglas (am tieng
Du.gd-1a).
Cae mau va day than kinh
eua kct trang
Cac dr)ng mqch cua ket trang bftt nguon
tu dr)ng mqch mqc treo tning tren va dr)ng
mqch mqc treo trang dudi. Trong tht;Cc te,
theo quan diim giai khoa, neu
din Cll VaG phan b6' d9ng m9-ch nu6i dUdng
thl c6 thi phan chi a ke't trang thanh hai
phan 103. ke't trang phdi va ke't trang trai.
A. Cac d9ng mgch eua kef trang
phiii la cac nhanh cua dQng mc;tch mg,c treo
trang tren; d9ng m9-ch nay tach ra ba
nhanh chinh ben phai sau day:
1. Dr)ng mqch ho'i-manh trang (con gCli
1A d(jng m(Ich klt trang phdi dudi): tach ra
til dQng mg,ch mqc treo trang tren a phi a
duai m9t chut so vai nguyen uy cua dQng
mqch ker trang phdi tren, sau d6 di a trong
rJ mqc treo tdu trang, chech xuang duai va
sang phai, bAt cheo tlnh mqch mg,c treo
trang tren, niu qudn phai, ca.c mqch tinh
va tc).n het a phia truoc cua goc h6i-manh
trang. Trudc khi t<).n het, dQng m?ch hOl-
manh trang tach ra nhung nhanh ben sau
day: di)ng m(lch klt trang len, n6i tiep vdi
ca.c dQng m?ch khac cua ket trang tf,lO
thanh cung d(mg mg,ch c(lnh-ket trang; dQng
mqch manh trang trudc cap mau cho manh
trang va phan duoi ket trang len; d(mg mg,ch
manh trang &au cap mau eho m?t sau manh
trang; dQng mqch rur)t thua (dQng m9-ch
trung trang), va dQng mqch h6i trang.
2. D(jng mt;Lch ker trang phdi tren, tach
ra tu d9ng m9-ch mf,lc treo trang trm d phia
trudc khuc ngang ta trang (khuc ta trang
thli ba), sau d6 di chech len phia tren va
sang phai bftt cheo trudc cua phfrn ta-
luy' num dudi m(lc treo ket trang ngang r6i
chia ra thanh cac nhanh sau: nhanh dudi,
di xu6ng dudi d9C theo bd trong cua ke't
trang len, rai n6i tiep voi nhil.llh trm cua
dr)ng mqch ke't trang phdi giila tham gia
238
VaG cung dOng mqch c(lnh-ke! trang phai;
nhanh tren, di VaG giua hai la cua m(lc treo
ke! trang ngang, rai n6i tiep vai mQt nhanh
clla dng mqch ket trang tnii tren hinh
thanh cung d(jng m(lch RiolanHaller;
nhanh tren cua d9ng mf,lch ket trang phai
trEm cung cap mau eho hai phfin ba phai
cua ket trang ngang, tai t<).n dilm Bohm
Cannon.
3. D(jng mc;zch ke't trang phdi gifia tach
tU dong m0.ch m0.C treo trang tren a phia
dudi nguyen uy cua dOng mqch ke't trang
phdi tren, rai di tai bd trong cua ke't trang
len, chi a thanh hai nhanh mQt nhanh len
va mQt nhanh xu6ng. Hai nhanh nay n6i
tiep vdi nhung nhanh tucmg ling cua cac
dng mc;z.ch ke! trang phdi iren va dudi
thanh cung d(jng cqnh-ket trang;
d9ng m9-ch ket trang phai giua dut;:le coi la
dQng m9-ch t sl,l' clla ke! trang len.
. Cae tlnh mr;rch cung ten dic dng mqch
ke't trang phai nay thudng di kern dQng
m9-ch tudng ling. Rieng finh mqch ket trang
phdi tren khi tdi m;).t trudc dau tuy' thi ht;:lp
nhat vdi finh m(lch vj-mqc nor phdi , t9-0
nen m9t than vj-klt trang chung.
B. Cac d9ng mq,ch cua ke't trang trai
biit nguon tu drng mr;rch m(lc treo trang
dudi, dQng m<;tch nay tach ra til m;).t truoe
va a phia tren cho phan d6i t<).n cung clla
drng mqch chii br;.ng 5 cm, ngang mlic vai
dla gian dot sf{ng thdt lung thli 4 va thli 5.
DQng mr;rch mr;rc treo trang dudi co ban
dOQ.n lien quan khac nhau: do0.n sau til.
trang, thh lung, d09-n ch<).u va dOQ.n
ch<).u be (ch<).u hong be).
a do0.n sau-ta trang, d9ng m9-ch m9-c
treo trang duai bi che phu a phia truac bai
mqc Treitz, tuy' va tei trang; d d09-n thht
lung, dQng mf,lch m9-c treo trang dudi n&m d
giua cd thilt lung trai va nifu qudn trai,
tlnh m9-ch mf,lc treo trang duai di kern dQng
m9-ch d ben phai dQng m9-ch; d dOf,ln ch<).u,
d9ng m9-ch m?c treo tra.ng dudi n&m a giua
hal 1a cua m(lc treo ket trang sigma, va bAt
cheo phia trudc cac mt;Lch chu goc
ch<).u chung); d d09-n be ch$,u
hong be), d9ng m0.ch m:;>.c treo trang dudi
Dng mach trang giCra
D6ng mach mac treo trang dllOi
D6ng mach trang tn3i
D6ng mach InfC trang
-- E>ng sigma
H;nh 199. D9n9 treo trang dll,;;
van nfull d trong m(lc treo kitt trang sigma
V:'1 eli tai de tl)n het a ngang muc dot song
('ling thU 3, phia sau dau tren cua tr(tc
(rong. bAng cach phan i El.ln hai nhanh cung
iii hai d(Jng . ./I/(Jch trtlc trimg tren.
D(Jng /1/f1ch tn(lC treo trilllg dlliJi tach ra
m<)t so nhfll1h ben cap mau cho ket trang
"e (ht<jc rno tit dlt(li day, va hai nhanh cung,
lil (':1(' (t(Jng I!IQch trang tren se dttqc
m6 UI d phan trlnh bay ve tn;tc trang.
1. D(Jllg mt;lch het lrimg trrii tren, tach
ra tu d(Jng I1lQch mQc ireo frang dUdi d cach
khue ngang Ul trang (khuc thu 3) khoang 2
;3 em ve phia dudi: tU day, d(:mg ket
tl",\ng trai len dl len phia tren, qua khoang
n,)111 d gilta khuc ta lrang len (khuc thu 4)
\':'1 th:)n tnli; d(mg mt;lch het irallg trdi tren
hilt chea anh /llfJ-ch m(lc ireo {rang duai va
l'llng tinh nay hQp thanh cWlg mt;lch
'/'reitz, roi b:it chea phia trttoc qudn
tnli. c::tc mt;lch tinh ho(tc mf.lch buong trung
ben trili va lh(r.n trai; khi toi khoang goc kitt
'r(ing trcii (goc Inch) thl d(}ng ket
tr:lng trai trim chia ra Hlin hai nhanh: mQt
nh,\nh len, di dQc keL trang ngang, nAm
g"llh hai In cua mqc treo !lcl trang ngang va
noi tiep voj nhanh tuong ung cua d(Jng
t1lt;lch kilt trang phiii trcn thanh cung
d(ing mt;lch Riolan; mQt nhanh xuong eli dQC
he! trang xu6ng, rai noi tic'p voi nh[mh cua
d(Jng mt;lch /i.'ct lrang trdi giua, neu nhimh
nay co, ho(lc voi d(Jng mt;lch (kel traTlg)
sigma tren, t::to nen cung d(Jng nlt;Ich
ct;J.nh-kel trang xwj'ng,
2, Than d9ng mt;Ich sigma: tach ra tU
dQng treo trang, duoi roi nhanh
ch6ng phan Ghia thanh ba nhanh: cilc d(Jng
nlt;lch sigma lren, giua va dlldi. Nhung
d(Jng mq,ch sigma nay noi tiep voi nhau
nen cung d(JlIg mt;Ich cql!h'/lel trang. cung
nay noi tiep ca voi cung drjng nllJ.ch c(lnh-
ket lrang xuong.
Cac anh tn(l.ch chi' dong hanh 1119t phan
vai nhung d(Jng nlt;Ich wdng ling; m(Jng htoi
tinh m<i\ch b trong thanh ket trang dO'
cac Linh ntt;lch sigma va Linh tnt;lch kel
(rang trcii trdn, ca hai deu (1;111 mau ve
thong tinh ntt;Lch ctta, thong qua tinh mf.lch
m(Ic treo trang duJi, tinh m<i\ch nay hqp
nhat vai tinh mt;lch lrich thanh mQt than
chung truac khi diS' linh mq,ch clla.
239
Co nang
hau mOn
Ca that ngoai hau mOn
MO lien ket (ca that van hau man)
durn da
Hi nh 200. Tr\fe trang nhin chung
Cil e III/h mgch sigma di kem cac dng
1ll"H:h cung ten. ch(lY trong giva hai I{l eua
mae freo lull frang sigma, roi db vaa tlnh
1II{lch m{lC ireo trang dltili d ngang mue 10
tn:'n eua ch:)u be hong be).
Da
that ngoai
van)
mOn
Tinh mgeh ket trartg trai (ren kh6ng di
kem dng cung ten. va db vila
tren cua linh mr,lCh m{lc treo (rang dl1ai.
Cae mq.,ch bq.,ch huyet cua ket trang
hinh thanh cac mang Ivai d trong Ii.lp niem
m<;lc. lOp cd va Ii.lp dttoi nicm sau do d6
huyc't ve dic hq.ch b(lch huyitt c{Ulh kef
trang (cac h{lch hoi,ket trang. cac ket
trang phUi. giua va trail, roi lU clay clb ve
chu(1i lu;zch bq.ch huyiit m(lC treo I.rang lren
va f1zt;.tc treo trang dlliJi , va tu day.
huy6t l<;li tiep t\1C dO' ve cac nh6m Ju}ch tinh
nt(.tch dla va sau tuy'.
Cac day t/ul.n kinh cua ket trang lit than
kinh thl,1c V(lt, hQp bdi nhung than hinh
giao cam va ph6 giao cam. f\1anh trang, ru(>t
thua. kct trang len, va hai phan ba phai cua
kct t r ang ngang nh:;lIl di.c sqi than kinh gino
cam tU cac h(lch mq.c treo trtlllg (n1n va hc;zch
f(lng, va cac sqi than kinh ph6 giao ci'im til'
day thein kinh phe:vj, Nhung phan con lD-i
cua ket trang thi nhi)n cae sQi than kinh giaa
cam t il' dam rOl than kinh moc treo trang
dltdi va nhung sqi than kinh ph6 giao cam til'
dam rOt ph6 giao cdm cung thong qua cae
day than kinh t(wg ch{w be hong be).
Cae cOttrve trang (cOt Morgagni)
Cae xoang trlle trang
Ca nang hau mOn
CO that ngoai (that van) hau mOn
Ca thatlrong (that tran) mOn
Hinh 201. Cau true ella cae eC1 that (van g) mon
2-10
Cac oop ngang
(cae van Clia INC
Co thai ngoai
(IMI
cac xoang hau
nang Iympho
(ho&c INC trang mOn
Hinh 202. Cau true ella tn!e trang
Trt!c trang
(Rectum)
Trl/C frang lit dOlJ,n cUDi c\ing cua d(li
lning. Giai h(ln tren ella trl$C trang I:)
cuoi cua kef lriwg sigma. d ngang muc
dol sf/ng eli,ng thu ba, con giai h(lll dltai cua
trt,{c trang lit duilng htJu man-da, d
vimg ti6p gHip giua niem trvc trang
voi da clla vimg ddy c/HJIJ.
trang bao gom hai phan: mQt phan
be. gqi la bong tr{tc trang (ampulla
recti), nAm d ngay phiu trttoc chieu cong
cua x/Ldllg cung. va mQt philn day gqi
1a a'ng h(tu mo" (canalis analis). phiin nay
In mQt ong di vong qua xlldng c/!t. lam
thanh n1Qt dubng cong I&i 1'a tnioc.
OOng mCilch ru,19"O----i
,-Do' mach truc !rang trim
00'9 mach va trnh mach tlllC trang Ir!n
Jr. flO,,, mach truc trang giCla
'---c,,,,,,, Mu moo
mach In!C "''9 dV<i
Hinh 203. Cae rnau cila trlfe trang
DOng mach """'
DOng mach cung gll.ta -++1:
DOng mach cMu trong (ha VI) -u-'H
Dong mach INC trang III'n
[l()ng tNC trang
[lOng mach IfVC lrang dt
Hinh 204. Cae dc)ng eua
trlfe trang (sa do)

Tinh mach mac treo traflg durn
.r1C'-- nnh mach true tr<lng tr6n
,
Hinh 205. Dan hru rnau
eua trlfe trang (sa d6)
241
Tqtc lrang trong m9t khoang c6
gjlij h';ln ra do d6 trong phfiu thw)t co
slt dVng lam lOp boc taeh tnje trang,
hoQ.c eo th@ e6 dinh try:c trang be'u bi sa,
th(m1 chi d.t b6 tnje trang trong tnJ'd'ng hQ'p
ling thu.
Hinh th6 ngoai: Doc;rn ch(iu be eua
try:e trang hoQ.e bong tnle trang eo hinh
eua m9t ong hdi hinh trV, nhung kh6ng eo
nhii'ng df}C di@m eua ke't trang; lop cd dQe
ella try:e trang kh6ng tv 10-i thanh eae dai ed
dQc ma phan tan thanh m9t lop deu dQ,n
(hinh 200).
Trcn b6 m(l.t ngoai eua try:e trang, co
hai ho(l.e ba ranh ngang, tUdng ling voi cae
van Houston a m(l.t ben trong eua try:e
trang.
fJoQ-n day eh(iu eua try:e trang ho(l.e (fng
h(iu man co cae ed nang h(iu man va ed thdt
hiu mdn bao xung quanh.
Try:e trang (ruQt thftng) chi thilng d
d9ng vQ,t: eon a ngud'i, try:e trang eo hai
chieu cong khi nhin tit phia ben. DOf;l.n bong
tn,te trang d trong be la t9-ng nAm d
phia sau cung, va co dudng di gan nhu song
song vai chieu eong eua xlidng cung va
xrtdng c/.Jt, nhu v$.y try:e trang eo hai chieu
congo chieu eong lorn ra truoc d phia tren va
chieu cong 16i ra truae d phia duai. Chieu
cong thli nhat du<;lc gQi 18. gap eung (flexura
sacralis), vii chieu eong thli hai, hinh thanh
do tn,tc trang vang qua xUdng e1,lt, dUQ'e gQi
18. gap day ch(iu (flexura perinealis), sall
gap nay. thi try:c trang md ra ngoai ed
b(h 16 h(iu man.
TrT!e trang dai 15-20 em, trong d6 dOliln
bong dai 1216 cm, va d09-n ong h$.u mon
dai 34cm.
Long try:c trang khi r6ng, thi h:'iu nhu
chi 18. rn9t khoang ao, vi d.c thanh eua tnjc
tril.ng hie do S{lt voi nhau; tuy nhien d rieng
dOQ.n bong thi long tn,te trang co dudng
kinh tit 2-5 cm. Khi tn,tc trang chua day
phan. tich eua no se tang len dang kf,
Vll. co th@ de VaG nhii'ng t9-ng d ben C9-nh.
Hinh trong. d trong phfrn bong
tnle trang, co ba ne'p niem m9-c nAm ngang
(plicae transuersales recti: nip ngang eua
242
tnlc trang), eon dUQ'e gQi la eae van
Houston. Van thli nhat n:lm d phia ben
trai, cach Ii] h(iu man 67 em, van thli hai
n,j,m d ben phai, gQi Ia van Kohlrausch, eao
do 2 cm, va van thli ba nAm d thanh truoe-
trai, eaeh zi] h(iu man khoang 11 cm. 6
phfrn ong h(iu man thi niem try:e trang
hinh thanh 7-10 ne'p dQe nha, gQi 13. cac eQf
h(iu man (columnae anales) hoQ,c e9t
Morgagni, nhung ne'p nay If;l.i n6i voi nhau d
phia trcn 16 hQ.u man, va t9-0 thanh nhling
cau t<;!o hinh gi6ng tei chim se, gQi la cac
xoang h(iu man hoi;i.e xoang Morgagni (sinus
anales sive rectales: xoang hfju man hoQ,c
xoang tnle trang) (hinh 201).
d bd' cua zJ h(Lu man co thf nhin thay
mQt sO' ne'p da xep theo hinh nan hoa banh
xe. Vung tri Ia m9t vung hinh vanh khan
eua ang h(iu man, tuang ling ve phia sau
voi m9t so nhung cQt hfju man neii cao lE!ll,
va d vung nay c6 th@ nhin thay duQ'c nhii'ng
dam rOl tlnh m(,lch cua lop duoi niem m<;!e
tn,1c trang, khi tinh m<;!eh d eac dam r6i nay
bt gian thi co nhin thay ro (gQi la tri).
Call true eua tn!c trang. Tn,te trang
duQ'c ca'u tf;l.O bai cac lOp ao sau day: lOp
ngoai cung co ph an Ia thanh rnc;tc, co phan
la rna lien ket xd; lop giua Ia ldp cd, va ldp
trong la ldp dlidi niem mflc va ldp niern mc;re
(hinh 202).
. Lap thanh m(,lc va xd (tunica serosa et
fibrosa): phan tren cua truac va ben
cua bong trT!c trang co phuc mflc (thanh
m<;!c) bao phu, phuc m9-c nay tit truoc
tn,tc trang se len phu bang Quang d
nam giai ho$,c tit cung d nu gioi. Khi tit rni;i.t
truac tnjc trang, qu$,t len cae t9-ng noi tren
thi hinh thanh m9t tui cung, g9i la tui cung
Douglas, Ia thap nha't cua a' phiic
mc;rc; trong trudng hQ'p viem phue m<;!c, thi
mu va diCh thudng d9ng 19-i a tui cung nay.
Ph:'in con l<;!i cua tn,1c trang duQ'c bao bQc
bai mQt ldp rna lien ke't xa.
- Lap cd (tunica muscularis): bao g6m
lop ngoai Ia cae sQi cd dQc va lop trong la
cac sQ'i cd vang.
a) Lop cd dQc kh6ng thanh cac dili
ed dQc nhu d kit trang, nhung tnli deu
thanh rn9t lop lien t\lC va co phan
thanh ba lOp nha:
- lOp ngoai: cac sQi cel bln dIng i'J
tren clla c(/ nang hu man;
- ldp giiia: dan lfin v6i nhung sqi eel eua
C(j nang hu man;
- lOp trong: nitm giua cd thilt ngoai hu
man va cl1 thdt trong hu man, cel nay
nen hd1 Sl)' t$p trung nhieu sqi eua 16p cel
vong clla tn,tc trang;
b) Ldp cd vong Iii lOp sau, nAm d phia
trong so v6i ldp eel d9C va cd thilt ngoai hu
man (sphincter ani extern us); ph5.n dVdi
cung clla 16p cel vong nay nen cd thilt
tronf{ hu man (sphincter ani internus).
- Lop dUdi niem mf.lC (tela submucosa);
- L6p niem (tunica mucosa): cau
toSlo bdi m9t bi6u mo tr1.,l deln, d b6ng
tTilc tranf{, vii hi'Ji rna lat tang d dO<;ln
a'nf!, hfiu mon.
Cae phu'dng tii;n giii' tqtc trang:
Tn,tc trang dUcfC giii vung eho b21i phuc
mq.c phu d phan tren ella mi;it trude, va
thong qua phuc m?c nay b6i ca.e cuong
m<;tch (cac d9ng nu}ch tTile trang tTen va
gifta), bdi cac cd nang hu man, va bdi cae
ldp rna lien ket noi trl)'c trang voi nhilng
sinh d1.,lc-ti6t d gan.
Lien quan eua tn;tc trang: Trt,te
trang nllm a trong m9t khoang gQi 1a
khoang a trt,tc trang.
6 trl)'c trang gi6i h?n d phia tn10c bai
can tiiln lift-day chu neu la nam gidi va
hdi day cluing r9ng neu la nG: gidi; d phia
sau hdi m(it trudc xlldng cung va xlidng C(lt,
cac crJ thap va cac c(! ngo'i-c(lt; d hai ben bai
cac cd nang hu mon: d phia dvoi bdi g6e
hQp bch tTilc trang va cd nang hu man; ve
phia tren thi a tn,tc trang dl1QC gidi bdi
phlic mac.
Xung quanh tn,tc trang 1a: khoang
truric-trzjc trang. nlim giila tn,tc trang va
can tien lit-day chi:LU neu Ia nam gioi va
giua tn!_c trang va eac day chllng r9ng neu
Ia nil gidi: khoang sau tTile trang, nAm giila
tn,tc trang va elle xl1e1ng cung-c\lt; cac
hhoang ben tn.te trang, n:lm giua m9t la din
dung dQe ehea chigu trudc-sau, gQi 1a din
cung-trzjc trang-sinh dlfc-mu va thanh cua
chu be; c6 m9t vai dai mo lien ket nlim
thea ehieu dung ngang, trong do co cac
d9ng m(Ich tTilc trang giiia.
a) Ph..n b6ng tTilc trang co nhung lien
quan sau day: Vg phia truoc bong tn,tc
trang lien quan voi tui cung Douglas (can
gQi la tui tn!c trang-bang Quang d nam gioi
hol).c tui tTilc trang-ti't cung i'J nu gidi, tui
nay d nil xuong thap heln so voi nam gi6i),
voi day bang q uang, tam gicic gian ong
tinh, cae b9ng tinh, b6ng eua cac ong tinh
va tuye'n titn lit trong trudng h<;lp nam
gioi; con trong trU'dng h<;lp nll gi6i thi hEm
quan v6i ti't cung va am d(Io. phia sau,
bong trl)'C trang lien quan voi nhung thanh
ph..n n<1m d trong khoang sau tn,tc trang,
baa gam: d9ng mqch cilng giiia, cac
huyet, chu6i than kinh giao cam cilng,
rdi tdi xlI(/ng cung va xlldng cl;Lt. tren
eua hai mi;it ben eua b6ng trl)'C trang e6
phuc m(Ic phu, rai qul).t len thanh bEm clla
chi).u be thanh eae tui cung c(Inh-tTilc
trang; do do, d hai bEm, tn,tc trang co hai
da?n lien quan: tren eac tui cling
c(Inh- tTilc trang, qua phuc tn,te trang
lien quan voi ke't trang sigma va. cac quai
tie'u trang, can a dudi cac tui cung
c(Inh-trzjc trang thi mc)t ben tn,tc trang lien
quan vdi ddi trang-sinh dl,lc-mu
va qua dai rna lien ket nay lien quan voi
niu qudn, va. cac m(Ich ch4u trong
hf). vi). Khi tn1-c trang d:iy phan, tha.nh ben
clla trve trang tiep xue v6i cac ehi).u
trong va a nil gioi thi con tiep xuc voi hai
buo'ng trung va voi ti't cung.
b) Ph..n ong h4u mon clla tn,tc trang co
nhilng lien quan sau day: Vg phia trl10c
lien quan khae nhau d nam va nil; a nam
gioi thi ang hi).u mOn lien quan voi hanh
niu d(lO, cac tuyen hanh-nifu d(Io (ho<iie
tuyen Cowper), ed ngang niJng eua day
ch$.u, niu d(Io mitng, dinh cua tuyen titn
lit thong qua can titn lift-phuc m(Ic; a nil
gi6'i ang h*u mon lien quan d phi a truoc voi
thanh sau am dr;lO qua khoang trve trang-
am df).o. Vg phia sau, d ea nam va nil gioi
ong mon lien quan voi dUC1ng noi giila
hai eel nang h1)u man, voi dl1iJng dan h(iu
man-xlldng e(lt va ngach sau clla hr5' ngJi-
tnle trang. 6 hai ben, ong h*u mon lien
243
quan voi hfI ng(5i-tn!e trang va b6 mr;eh-
than kinh thrn.
JJ(iu mon (anus) la m<)t 16. qua do tn!e
trang md ra ben ngoai; 16 hZlll mon n:lm 6
ph:111 sau cua day ehq,u. L6 c6 hinh mQt khe
doc, vai lap da phu co nhicu nep nhan toa
hinh nan hoa, giau ciiC tuyen b3. nhdn va
tu:,--.'en mo h6i. B9 cd eua 16 h$,u mon thu9C
lo",i ed thdt vong, se dU<;lc rna ta 6 phn.il
trlnh bay ve day eh(iu,
Cae m<;lch mau va day than kinh
eua trtfc trang
eric m<;l.ch di tOi tntc trang la
nhung d9ng m",ch sau day (hl.nh 203, 204):
- D(Jng mr;teh trlfe trang tren (a. reetalis
superior): Iii. nhanh cung eua d(ing m(;1eh
!rule treo trang dlLJi, cung cap mau cho
phan bong tnle trang va noi tiep vai cac
d(jng mr;Ich tn!c trang giila va d(mg m(;1ch
tr(te trang dliJi;
DQng mr;teh tnfe trang gii1a (a. reetalis
media); hi. nh,inh cua dc}ng mr;teh ehu trong
(d(mg h<;l. vi). d9ng m",ch nay nha;
- D(jng mqeh tnfe trang duJi (a. rectalis
inferior); Iii. nhfmh eua d(jng m(1.eh trong
(a. pudenda interna), di)ng mf.1,ch nay l",i la
nh{mh eua dQng mr;teh eh(iu trong; d9ng
lw).ch try'e trang duoi cung cap mau eho phan
()'If..[ lI(1u mon eua tnte trang, vii. neli tiep voi
cti)ng tnjc tren va giua.
Mqng Iudi tinh mr;teh eua tnfe trang
ciuljc d[\ll lUll b6i (hinh 205);
- Tinh mr;Ieh tn!e lrang tren (vena reclalis
superior), W tnte trang di len phia tren hQp
nht{t v{ji (inh mr;eh 'let trang sigma
thanh finh mr;eh mr;c treo trang dudi va eUeli
dO' ve (inh m(;1eh eu-a;
- C{l.e anh mr;teh tnlc trang gii1a (venae
rectales mediae): thu nh*n mau 6 phan dudi
ella b6ng trl!e trang va d6 vao tlnh mr;teh
clui u trong.
Cac linh mq.ch tn!e trang dUdi (venae
rectaIe:.-o inferiorcs). d6 VaG linh mqeh
trong. tlnh ml;ich nay l<;1.i dfin m{w vg llnh
mqch eh(iu trong r6i vg linh mq.eh chu dUdi.
244
Noi tie'p glua cae tlnh m<;l.ch try'c tn'mg
t<;l.O nen, thong thuClng giua h thf{ng tlnh
mach eu-a (thong qua cac tlnh tnjc
trang tren) va thong lInh mr;ch chu dudi
(thong qua cac nnh tnjc trang giua
va duoi).
Cae mr;teh br;eh huyi/t eua try'e trang
bao gam ba nh6m:
- Nh6m tren: di theo tlnh mr;teh tTlfe
trang tren dAn b<;l.ch huye't ve churJi hr;Ieh
bqeh huyef kef trang;
- Nh6m giua: dan bf.1,ch huyet ve chu/ji
hr;teh br;Ieh huyet ehu trang va ehuai
xUdng eung;
- Nh6m duoi; dan huye't ve cac hr;ch
br;eh huyef bt;n-dui (nh6m tren va trong).
Nhi1ng day than kinh chi phoi trvc
trang den til dam rOl than kinh tht;n va
dam rOl than kinh eung-qd.
Khoang sau phuc m<;lc
(Spatium retroperitoneale)
Khoang sau phue mr;Ic b\ mQt vung chua
rna lien ke't, d giua l. phuc mr;Ie thanh
sau va thanh sau cua d bljng thuQe phfrn
th:'it lung-eh?u, co them mr;Ie bljng trong
(faseia abdomini ehe phu phia
trUde. Khoang sau phuc chi la mQt bt)
ph?n 6 phia sau cua m9t khoang Ion hdn
gQi lil khoang ngoai phuc mr;te (spatium
exlraperitoneale). Khoang sau phuc
chua dt;ing th(in, tuyen lh(in, niu
quan, m9t phfrn eua kef trang len va kef
trang xuong, ta trang, tuy, d(!ng mr;eh chu
bljng, linh mf!eh ehil dliJi, nhung thfw than
kinh thuoe he thue ual cua 6 bung, nhung
. . .. . .
mq.ch br;Ieh huyef va hr;ch hf!ch huyef,' tat d.
nhung thanh phAn nay nfrm 6 trong khoi
rna lien ke't phong phu eua khoang sau
phuc m<;l.e (hlnh 206, 207).
25 Mac bung trong (fascia abdominis intemus) con al1c;lC 99i 121
ngang bung. vi 113 18 rna lien ket phu d rnl'it trang cila co
ngang bl,lng.
La th\lc quiln ella co hoanh
Tuyen thuang thim phai
Than ph;;,------;
OOng mach tinh
TInh milch linh - - ,l---"-'C.,I:
Cac dOng milch sigma _ -'-_
OM va TM g6c
(chau chung)
Day than kinh sinh due dui
(nhanh dui va
OM va TM chau trong
be, tui eung bang
quang-tNc trang
OM va TM thllOng vi duO; - --l.,-----....::
Co thang bung (CO thang to)
"1--- Thue quan doan bung
OOng mach tMn tang
OOng mach mac treo trang tren
milch linh
""jJ,;f----Til,h mach tinh
OOng mach mac treo trang dum
quan trai
Hinh 206. Khoang sau ph"c
TInh mach eiia va dOng mach gan rieng OM va TM vi Irai (vanh vi)
M++- L>ch
TInh mach chu duOi
Tuyen thuang thim phai - -.-1+
OM va TM tach (ty)
. 6ng gan
eng mat cM (6ng C
Khuc ta Irang xu6ng
Khuc ta trang ngang (khuc tha 3) - -H+I---
TInh mach chu duOi
Nieu quan trai
09n9 mach chu bung
Hinh 207. Khoang sau ph"c (vung tiHuy)
245
M9t so nhung thanh phan tren (th$,n
va tuye'n thuQng cac m'il-ch mau IOn
cua by.ng, b{/ thrln va quan, ca.e than
thAn kinh th1,1C v(lt va eae h'il-ch b<;leh huye't
th,1t lung-chu) la nhung thanh phan sau
phuc mqc nguyen phcit, ehung du<;le bao
quanh b6i m9t 1a m<;le hoa tit mo lien
ke't, gQi In ao niu-d(lc trang, ngu<;lC llili
nhung thanh ph un khae (ba khuc la trang
cuoi, tuy, kitt trang len va ke! trang xu{{ng)
chI la nhung tqng sau phuc m(lc tha phdl,
do qua trinh dinh cae Ia phuc m{lc, lam cho
In(LC treo (nguyen thuy) cua chung dinh veri
lfi phuc mqc thanh sau (t1,lO nen eae mqc
dlnh sau td-tuy mqc Treitz, m(}c dinh
sau ke't trang phai ho(lc mqc Toldt I va
dinh sau ke't trang trai ho(le m(lc Toldt II).
Ve phia sau, khoang sau phuc m{lc lien
quan voi nhung thanh ph An t;;tO nen thanh
sau eua b1,lng 6 vung thAt lung-ch$,u, ne'u
tinh theo lop thi hi sau ra truoc e6: da va
mo lien ke't duoi da, cd lling to, can thilt
hint? (aponeurosis l.ombodorsalis), cd uu6ng
thelt lling, va cd lhdt lling (co dai); d hal ben
con c6 cae cd cheo bl;lng ngoai va trong (mm.
obliqui abdominis externuss et internus), cd
ngang bl;lng (m. transversus abdominis), va
t.rong (truoc) eung la mr;c bljng trang
(fascia abdominis internus).
Ve phia truoc, thong qua phue m<;le
t.h;\nh sau, khoang sau phue m(lC tie'p giap
voi nhung thanh ph an giai ph&u n:lm d
Lrung (j' phuc mr;c. Ve phia duoi, thi khoang
sau phuc m':l-c lien tie'p voi khoang dudi
phlic mt;[c.
Khoang sau phuc mt;[c chua d1,1ng m9t
khoi mo lien ke't rna gQi la kh61 mo qznh
thrln (corpus adiposum pararenale), ben
trong khoi rna nay l{li co m9t m(lC gQi 1a
mt;[c quanh thqn (fascia perirenalis), m?e
nay bao quanh thqn va tuye'n thur;Jng th(in,
J:{iua th$,n va quanh th$,n l:;1i co lop rna
gQi la bao mo quanh thn (capsula adiposa
perirenal is). M(lc quanh thqn co m9t Hi
trlioc (lamina pararenalis) va m9t la sau
(lamina retrorenalis), hai la nay lien tiep
voi nhau d phia ben ngoai, mr;c quanh thqn
chinh 1a 1a mo lien ket co ten gQi 1a do niu-
dl;lC trong. Ao nay lien tiep d phia dUal veri
246
"luoi t:;1ng" trong eh*u be, la m9t cau true
xo nang da eua eh$.u be (corpus fibrosum
intrapeluinum: khoi lien ket xo trong
be), va lien tie'p d phia truoc voi m(lc ron-
bdng Quang (fascia
Nhung thanh phftn tren t{lO nen rio xd
niu-dl;lC trang (tunica fibrosa urogenitalis
interna), khdi phat tll ron rai di xuong dUal
toi t$,n ch$,u be, va ra sau toi eac vung cua
cac tr;ng sau phuc mt;[c (hinh 219),
Ao niu-dl,ic trong lien tiep voi mo lien
ke't sau phuc m:;J.C, Ve phia dUdi, ao nay lien
tie'p voi mo lien ket a cae h{/ ch(iu trong keo
dai tdi t$,n cung aiLi, rai di dQc thea nhung
cau truc m{leh-thftn kinh VaG trong ch(iu
be. d phia sau, ao nay bao quanh eae
quan, d hai ben thi bao quanh cae mach
mau cua bu6ng trang, va trong ong bf!n 'thi
bao quanh thitng tinh. khae, lOp ao
lien ke't xd nay con bao quanh a9ng m(lch
ch(iu ngoai va khi d(mg m{lch nay qua vong
auP' xuong vung tra thanh a9ng mt;[ch
dili thi ao lien ke't cung di kern theo. d
trong ch$,u be, thi Ia mo lien ke't xo nay di
thea cac m(lch ch(iu trang va nhanh eua
chung Wi eac tl).ng va thanh eua ch$,U be,
lim tiep Vdi "luoi xd" (retinacula) (Wc lU
vaeh ho?c baa m(lch than kinh), lU m9t eau
truc nang da cho cac t:;1ng cua ch$.u be. Ve
phia trudc, cio trong keo dai til
m(lt truoc bang Quang len toi Sf!O ron, di.ng
giua hai dai xo la di tfch cua d(jng mt;[ch
r6n d phoi thai, va ap vao m?t trlioc eua
phuc m(lc thanh blfng trUdC, Vfi phia trm.
thi ao niu dr,J.c trong len Wi cd hoanh, va
dftn din lfin vdi lOp mo lien ke't eua cae
khoang dUdi hodnh, th$,.t 31,1 trd nen phudng
treD giu cua m9t so t{lng sau phuc m:;1C,
,r; MI!lC rein-bang qUBng dlfqe eae tae gia Phap gqi 1<11 r6n-
trudc bang quang. 1<11 m(!t la ma lien ket di tlt ron xuong toi
be. ehe phu trlfoe eua bang quang. hai bo ben eua
ron-trtIoe bang quang ehlta di lich cua hai dng maeh
rtin a phbi thai.
.7 Vong dui eon dlfqe gqi 1<11 vong (lacuna vasorum) tue
la khoang trong giua, bCltrtIac xtIO'ng chau va cung dui de cho
l'I6ng linh va day than kinh Clui Cli tlt trong 5 b!,mg
xuong vung Clui.
Cae tuyen thLt<;lng
(Glandulae suprarenales)
Tuyitn thllrjng th4n nAm d qtc tren eua
moi th(in: Luycn thu<;lng th$.n phai hloh tam
giac. tuyen lrai hinh ban Moi tuyen
('II ha m<;it: m(it truoe (facies anterior), m{it
S(lli ([acies posterior) va mgt day ho*c mgt
thrill (facies rerwlis), nay lien quan
tn,le ticp voi Vi tuye'n thuQng th$.n
khon!; c6 r6n. nen nhieu mB-eh mall va day
th;';n kinh di vao tuycn a m(l.t trlloc va cae
bd eun tuycn.
Tuyen thuqng th*n phai n&m hdi thap
hon. ngang mue dOl so'ng ngl/C Lhli 12, con
tuycn thuqng tnl.i thi obm ngang muc
ddt .wJi!g ngl/c thli 11 (hlnh 208, 209).
:\1oi lUYc'f/. tJutrJng th(in deu nAm trong
m(ll 0' thl/flng th(in, philo trm eua 6 gioi
h<-)11 bdi m9c quanh-th(in. Tuyc"o dll'Qc treo
gilt kha VaG cd hoanh va gan boi
nhung cuong m:;tch-than kinh va cae diii ma
lit'll ket.
Ba Iren thllOng tMn
Baa mO quanh-thiln
Bao xo cua
Cae dOng mach thlltlng IMn Iren
Cilc Unh mach thl1C1ng IMn
- I'" ''''''' thl1cmg thAn
'r- [lOng mach thtrong than dlJOl
jf-- mach thiln
mach IMn
Quan
Hinh 208. vii luyen Ihtlc;tng
phai (nhin Iniac)
'l'uyen thttt;:lng c6 nhung lien quan
nhu sau: Ve phia sau, tuyen thuQng
lien quan voi phan sau eua cd hoanh, qua
cd nay v(ji tui cung sl1i1n-hoanh cua mang
pho'i , qua tui nay tuyen lien quan voi hai
xl1dng su'itn thu 11 va 12; nhm giua tuyen
thuQng thi)n va cd hoanh, c6 chu6i than
kinh giao cam ngl/c-bng va cac day than
kinh t(Lng_ Ve phia sau, tuyen thuQng
phai con lien quan voi rinh mr;zch chu dl1ai,
goc tren eua tei trang, va thuy gan phdi.
Ngoai ra, tuyen thuQng th!)n tnh lien quan
voi iach, du6i tuy, m<).t sau cua phinh vi talt
dg day thong qua hij,u cung mge nol:. Ed
trong cua hai tuyen thl1c;lng tht),n deu tiep
giap voi dam rol: dUdng va voi cae h(Lch ban
nguyt cua dam rai nay, voi dijng m(Lch ch,}
brlg d ben tr{li va voi rinh mgch ch,} dl1di d
ben phai. DEiu trim eua cae tuyen thl1Qng
lien quan voi cd hodnh, con dEiu
duoi voi qtc tren thij,n, va xa hdn nua voi
cuong thij,n.
Tuyen thuQng hQp thanh bdi hai
phan: thl1CJng thij,n vo va thuCJng thij,n tuY
Thl1CJng thij,n vo cau t:;to bdi nhung te bao
cae dQrlg mach thtrong than giua
Nieu quim
Cae dOng mach
thl100Q than Iren
sa tren thtrong
Hinh 209. vii tuyen Ihtlc;tng
Ira; (nhin InIac)
247
xep thanh day, vui ba lOp khac nhau: vung
cung (zona glomerulosa), uung b6 (zona
fasciculata) trong vung nay cac te bao xep
thanh cae cQt song song, va uimg IUdi (zona
reticularis) c6 nhGng te baa veri bi@u
diu truc khang deu nhau
2R
Thuflng th{in
luy cau t<;to boi nhung te bao lia cram, khi
nhuOm muo'i cram thi b:it mau nau
ho?c vilng, xen ke giua nhung te baa nay la
d.c mao hinh xoang, cae sQi th:in
kmh giao cam, VI) ca. nhung tc baa thnn
kinh gino cam.
Cae mau va day than kinh
eua tuyen thu'gng thi[m
e[le tuyi/n thuflng lh(m rat gwu ml).ch
mall v;\ day thfin kinh chi phoi, vi chuc
ntll1g quan tn;mg eua tuy-en va moi lien
quan p;lua thu(Jng thqn lUy voi h lhiln kinh
giao cam.
C<:1C dOng m?ch baa gam ba a9ng mg.ch
llut(lng th(in: a9ng mc;ch thurjng th(in tren
(a. suprarenalis superior) Ia nhEmh cua
dng mg.ch hoilnh dUdi, a(mg mc;tch lhuf/ng
th(in giita (a. suprarenalis media) tach ra
trt!c tiep til ang mc;ch chu blfng, va a(mg
Inf!.ch thu(Jng th(in duoi (a. suprarenalis
i.nferior) Ia nh{mh ben clla ai)ng mc;ch th(m.
f'v1[w tlnh mc;ch cua tllyen thu0ng thQ.n
allQc thu h6i vao tlnh mg.ch trung tam
(vena centraLis), tlnh nay d ben phai
nO' vao tlnh mg.ch chu duui, con d ben trai
thj etO' vitO tlnh lru;u.:h th(m lrai.
e[,C m(lch bc;ch huyet tit tuyen thl1Qng
than dAn bach huvet d6 ve nh6m hach thilt
fltr;g.c!tu (chu.thb1t lung), va tren dl1dng di
chung noi tiep voi ml).ch b{l.ch huyet cua
th(l.ll vii. cua mang ph6i.
Tuyen thl1Qng thQ.n dUQc chi phoi bai
me)t dam rot thl(rjng th(jn rat giau sqi th:in
kinh, b&t nguan tu dam roi dUdng, dam roi
thlf0ng th$.n tf,lo nen cuong th..n kinh ben
trong (cuong than kinh dUdng) voi nhung
'$ Theo mot so lal lieu ma h9C, thi Ih119ng vo co ba lop
eau truG khac nhau ke III ngoai vi vao trung lam la: lOp cung
VOl cae Ie baa xep thanh hinh day uon congo lOp b6 voi cac Ie
baD xep Ihanh day loa ra phia ngoai vi, va lop Il.Ioi voi nhO'ng
day te b':'l0 noi nhau lhanh 111di xen ke vdi CaG mao
mach mju.
248
sQi thfrn kinh giao cam va ph6 giao cam.
Tuyen con dl1qc chi phoi bai cuong than
kinh sau do nhanh cua nhung day than
kinh tc;ng t<;to nEm, day thfrn kinh tf,lng xuat
phat tu sau hc;tch thEm kinh giao cam ngl/c
duoi cung.
Th{1n
(Ren dexter et ren sinister)
Th(jn !D. cd quan chfnh clla b may lief
niu. EO may nay h9P bai hai thQ.n, cac dai
th$.n, th?n, quan, bang quang va
d{l.o (hlnh 210-222).
Th?n !D. tl).ng nlim sau phuc m<;tc, th?n
trai hdi cao hdn than phii.i.
).i1oi th$.n (:teu c6 hinh hl;tt voi 2 In?t
la mt trude (facies anterior) va mi;it sau
(facies posterior); hai bd Ia biJ ngOlii (margo
lateralis) 10i, va ad tTOng (margo medialis)
mil. do<;tn giUa 16m sau tQ.o thanh rrIn thn
(hilum renalis); hai cvc la cl/c tren
(extremitas superior) va CI;/C dudi (extremilas
inferior). Tn:lc dQc cua thQ.n hdi chech til tren
xu6ng duoi va ra ngoai, con trvc ngang thl
hdi chech ra ngoai va ra sau. M6i c6
kfch thuoc khoang 12x6x3 cm, can n?ng til
120 tai 140g, th$.n c6 mau do nau, va dQ
tudng doi ch<ic.
Than dUdc cftu tao nen bai nhu ma than
va a trung t'am thi c6 m9t hoc rang g9i la
xoang lh(in.
Xoang th(jn (sinus renalis) sau khoang
3 cm, la mQt hoc trong d6 chua dVng cac
thanh phAn cua cwYng thn bao gam ph..n
dau cua nhung dUdng dan (ddi th(in va
be" thn), cilc ml).ch m[w (a9ng mc;tch va tlnh
mCJch th(in), cac day thnn kinh Vl) mQt khoi
rna. Sau khi tuac bb tiit ca nhung thanh
phfrn k@ tren ra khoi xoang thQ.n, thi tren
thie't dung ngang qua th$.n se thay
xoang th(in gAn hinh h9P voi thanh co
nhfrng num lai g9i 13 gai th(in (hol)c nhli
thn), bam vao chu vi clla moi gai co ill9t
a6.i nho, gifra nhung aili nho Ia cac If gian
gai tl).O nen bal chat va (va th$.n 1<\ mQt
trong hai ph..n chinh cun nhu rna
ph:1n kia la tuy
thap (day thap Malpighi)
rea, ,"" than (tuy
,ai
cot
Nieu quim
i nho
I
Hinh 210. Cau Irue eua
l ... rhu rna th(tn dl1Qc bao bQc ben ngoai
bOl m(Jt hao xd chl\e (capsula fihrosa), co th
hoc du(.lc. I3[,n trong hao xd. nhu rna than
(\ti(je phan thanh hai vung: vung tuy hO:\lc
tu:y lh(rn (medulla renis) vung vo ho?c vo
th(tn (cortex renis).
1) Tuy lh(m nfrm d Sall hdn bao gam
nhung thap lhfjn (pyramides renales) con
gqi 10. lhap Malpighi. Moi th$.n c6 tiI 7 den
14 thap day thap (basis pyramidis)
hlt"ong ra phla ngoai, g.n song song v6i biJ
nguai clla th<jn, dinh thap 10i v,lo trong
xoang th(tn, chinh 1a cac gai th(tn (papilla
rerlu/is). ivToi gai th(in c6 ml)t dai nho (calix
milloI') bAm vao chu vi, va co th nhin thfi"y
ttl: 15-20 ]0 nho gQi Ia la gai th(tn
(jiJraminae papillarcs) d phnn be m,)t gai
nhm () trong (iai nha, do d6 vung nay eua
gal th(m dtfQC gqi Ia dif!n sang (area
('r; bosa).
\10i lhap th(tn co coi la hQp hdi hai
Vlll1g; vung gai th<jn va vung ben ngoai hdn
c6 llhung van khfa toil nhu hinh nan hoa til'
{i(l[ th(tn 1'::1 phia ngoai. nhung van khfa d6
1,\ hlnh anh coa nhi1ng (:;'ng g6p (ong thu
gam ntiCk ti&u) Vll. nhung m?ch mau.
2) Vo thfjn (cortex renalis) nfrm d phia
ngoai so voi tuy th(m, chiem khoang giua
tuy va bao xd cua va th(in dUQC
xac dinh la nhi1ng vung c6 nhung {flu cau
th(in, va nhu v$.y, vo th<}n an sall cn VaG
giua nhung thap th(tn (thap Malpighi), tl.lO
thanh nhung c()t Bertin hoi;).c cf)t th(in
(columnae renales), nhi1ng c(Jt Bertin loi
VaG xoang th$.n nen cac I} gian gai d
thanh cua xoang th(in. Cilng v$.y, til' day
coa nhung thap th(in (thap Malpighi) c6
nhung van khia mau toa ra vung va
th(tn tl1dng ung, tl.lO ncn nhung tia tuy hoi;).c
cac thap Ferrein, m6i viln khia nay hqp bch
ttr 50 den 100 rIng sinh 1-10i thap
Malpighi va thong thap Ferrein tlidng
ung voi day thap dUQc gQi la mQt thuy th(in,
eon mai lhap Ferrein thi thea Danh philp
Oiai Phftu hQc Paris dl1Cjc gQi la tliu thuy
th(in [mi;).c du tliu thuy th(in d5. dl1Qc quy
dinh lD. cn ph&n me dqo bao quanh ml)t
d(Jng mqch (gian) tilu thuy di d trung tam
Ifin nhung thap Fercin d vung xung quanhJ.
Giua cac thap Ferein la phfin me d(;lO,
nhuQm mall sftrn, chua cac tulu cau th(tn
cung voi nhung d(Jng mQ-ch den cua chung
va nhung ong th<}n eoa cac nephron. Tren
cac tieu ban rna hQc, die tiiu cau th(tn
nhU: nhung cham mau do, va th(tn 18.
vung mau vang-do nhf.\t, con tuy th(m thl
mau nh?t.
Nhu' v<}y, th<}n dl1Qc chia thanh dic thuy
th(in (lobi renales), mai thu)' th<jn baa gam
mQt thap Malpighi voi nhi1ng thap Ferrein
co lien h$ voi day cua thap Malpighi nay va
toan bQ vung vo th<}n bao xung quanh
chung. Moi thuy th(rn bao g6m cac tie'u
thuy vi) (lobuli corticales) bao gam mQt thap
Ferrein ho?c mQt tia tuy V<1 vung vo th$.n
bao quanh thap nay (tuc Ia me dqo). d
trung tam cua m6i tia tu) 10. mQt rIng gop,
V<1 vung xung quanh chua dVng tat ca
nhung nephron phV thuQc vao ong g6p nay
(hlnh 214). Nephron Ia ddn vi hinh thai va
chuc nang cua th<}n.
Cdu true va sieu edu true eua
nephron
Nephron 1<1 nhi1ng ddn vi hlnh thai-
chuc nang coa th<}n, chung la che tiet
249
mtdc Moi nephron bao gom mt aiu
crill thc,in ho(ic tii/ll cau Maipiglti va mt {/ng
sinh Ca hai co 2-2,5
triu nephron (hinh 215).
cau thil.l1 hoi'tc cau
Malpighi: Ti(/u c{iu' th(in lit mt cau truc
phuc ht;lp mao mo; tilu diu th(m
co hlnh diu. dtidng kinh khoang 200 micron
(giua 150 va 300 micron). co the nhin tha'y
b:1ng thtidng nlnt mi?t cha'm mau do d
phan '11(; dQo cua vo th$.n. Moi tiBu d.u
cilu tl)O bai mt cur)n mao m(lch. gQi 10.
('lion mao mach than hoac cuon mao ,nach
M;Jlpighi. Vt\o giua hai tilu
fI/(1ch (vi dflY In m9t Ivdi mao-
dQng ky iI,t: rete mirabile); cU9n mao
nilY dti('}c bao quanh bai mQt baa h9P
bdi hai iI\ InO (1n phan dau cua ong
nlu). gQi la hao Bowman; giua hai la
bic'u mo hl mi?t khoang rong g9i la khoang
BouNllan.
lieu ciiu c6 hai C{/C: m9t ct,Lc
mqch thuQc ve ('uQn mao m(l.ch than va m9t
qlc thui?c vc baD Bowman. C(ic mg,ch
1:1 ron eua cU9n mao qua d6 tilu d(mg
mQch dell chui vao trong bao Bowman roi
chia ra thanh 3050 mao kh6ng n6i
ticp ngnng voj nhau, nhting t*p hQp l:;ti
thanh mQt lieu d(mg rn<;teh di, dng
,Ji nay rai khai bao Bowman eiing a
q/e mnch. Cve m"leh a sat voj (j'ng IUr;Jn grin
cua ullg sinh Ct,Le eua bao
Bowman In ndi bao nay lien tiep v6j {/ng
lllr;Jn gan eua ong sinh
Bao Bowm.an : dv('}e hinh thanh do
cUljn mao m(lch th(i.n Ian sau vao Hdau tit"
ella 6ng sinh (gi6ng nhti dflu mqt bao
ngon Lay bj dfly thl,1t va long vao ben trong);
nhti se hlnh thanh mqt khoang nAm d
giua hai la te bao mo lat dcm: la thanh
(.j phia ngoai gom mQt lOp te bao nAm tren
milflg day eua 6/1g sinh niu, va la t(lng
gom mQt lOp te bao nAm sat va luon vao
khe giua eac mao m(l.ch eua cU9n mao mg,ch
gan nhv "due khuon" trm ehung. Ha i la
thanh va lit eua baa Bowmarl lien tiep
voi nhau d quanh ct,Le m(leh eua Lilu cau
lh(i.n. Ciua hai 13. hinh thanh mQt khoang
rong gQi 1a khoang ho(le khoang
250
Bowman, khoang nay thong voi long eua
ong ll1{!n gan d qtc eua tilu eau th(i.n.
Cwjn Inao mq,eh thqn: eUQn mao
la mQt ky lQ" hQp bai
mot e/uim mao mach. nAm xen vao giua hai
tilu dqng mg,ch: tirlu d(mg mg,ch de'n va
mi?t tirlu dqng m{Zclt di. d ct,Lc m(lch eua tii!u
cau hai dng ml;l.ch nay nAm rat
gan nhau, hau nhti hQp voi nhau thanh tnqt
goc rnd rQng ra phia ngoai ti&u cau (vc phla
nhu rno vo Sl,t ehE'mh ve d IOn
giua hai dQng m;;teh den va di (dVdng
kinh cua lieu d9ng m{Zeh di nha hon so voi
dtidng kinh cua tirlu dQng nlQch den), lam
tilng itp Il,tc thuy tinh a trong cUQn mao
m(lch (gi6ng nhti tinh tn;l.Ilg u d nnh
do d6 thue dfty qua trinh IQC a cac
tiiu call. th4n. Hang ngay c6 1.500 lit mall
tuan hoan qua hai th$,n, tU do e6 mqt lvt;lng
nvoe la 180 1ft dVQc loc vao trong khoang
Bowman (hhoang eung voi mQt it
dtidng glucose, eae acid amin, va mQt so'
mu6i, dung djeh nay dV(,}e gQi la nl1de tiflu
dou tien (hinh 216).
DSI (IMn) nhe)
Sao xa cila than
TInhmach
N""",', '+
'-J IBao" co,
Hinh 211 , va quan
Bao xa eua than
r Vo 'Kh6i ma trong xoang
sang, cae 16 gai
Thap thim (thap Malplghi), tuy
f-ir1k- Day tMp
(day IMp Malpighi)
Dai
Ihuang thim
Cae dng thuqng tren
80' tren cua tuyan thlJOllg than
Baa ma quanh
Bao XI] cUa
Tuyan thlIqnq 1M.'
Dnh thuang than
DOng maeh IhlJOllg duO;
Nhimh d6ng maeh
Dnh
Cae (cot Bertin)
. . .
Hinh 212. Cau true the
cau -"'-- -'!tW'-'
dng di
OnQluan - -
Doan thang ong xa - --== ,--\\--":-
(doan
6ng 11Iqn xa Itlqn cUa 6r
lieu dng maeh
lieu ffnh mach thang
\
luy than (thap Malpighi) \
\
th?n
Hinh 213. Than trai
nhin tntcie (euong
Cae nhanh baa than
cau thim
Cae d(mg maeh gian thuy
Cae linh mach gian lieu Ihuy
"""';::::-- Cae dOng mach hinh eung
- - - Day IMp than (day IMp Malpighi)
mi,leh gian thuy than
I: Dnh mlleh gian Ihuy than
TMp (IMp Maipighi)
6", gall -----tt-'r ' i/ GaitM"
\L'l ___ /_ ,_.
! --LO gai (16 eua 6ng gai nam a dien sang)
Hinh 214. Cau true vi ella
251
COOn mao mach
diu
r -+- Onolu,,". gln
252
Tieu dQnHI-l
mach di


El9n9 gian
thuy lhan
Quai Henle
ILIon xa
6ngg6p --
Hinh 215. Nephron (ddn vi - cau tao)
dOng mach
di
Cae quai mao
mach eua
cl\"u
Bao Bowman
(bao cAu
Hinh 216. Cuim mao cau
6 1lg sinh moi eng sinh gom
e6 (eng) gan, (eng) trung gian va
do:.tn (eng) xa, tiep sau do:.tn xa 10. eng g6p:
- Ong gdn: In do:.tn ddu tim ella eng
sinh nil)u, do.i khoang 14 mm, dlfdng kinh
khoang 60 micron. 6ng gan ir,li du<}c phun
thanh hai dO<,ln la dot;Ln [!I<ln (cong
queo) va dogn lh6ng. Trong dOf).n lu<}n clla
ella eng gan, gQi lit o;zg lllrJn gan, 98.599%
ilt<}ng nuoc dau tien, cung voi dudng
glucose, cae acid amin va mQt so mlloi
khoang din thiet cho cd dl..lQC tai hap
thu: phan mloe con sc tham gia vao
thanh phan cau tf).O nuoc clloi cung (1.5
Ht). Do::tn ella Dng gan Ii!. mqt
ong d6 la phon xuo'ng eua quai Henle.
Ve chuc nl'\ng, nay tham gia VaG qua
t.rlnh co d<;'\.c va pha loang mldc .
. 6ng xa: lit doan thu hai ella ong sinh
nil)u cung bao g6m 'hai dOf).n la dog.n thdng
va dO(lrt l!lrJn (cong queo). DO<;ln ho<;'\.c
eng thil.l1g We In phan len eua quai llenle,
phfin nay co dUdng kinh to hdn phan xuong,
va d tl'ong vung luy thtJ;n (dai khoang
9 mm). luQn (do<,tn eong queo) cua
Dng xa gQi 10. o'ng [urJn xa (dai khoang 4,5
den 5 mm), tiep thea phon len cua quai
Henle. va nhm d vung vel thtJ;n,
du do do lien quan voj el/c mgeh ella
lieu diu, We til voi nhung lieu dQng mg.ch
den va di cua du thi).n. Nhung te bao
bit tha.nh eua (/ng [!If/It xa rat dng ve
hoa, co mQt thong enzym
phong phu; trong so nay co enzym
phosphatase kiem va SUCC1l11C
dehydlogenase. rno cua ong ll/f/n xa
tham gia VaG cae qua trinh tai hap thu
nuoe va qua trinh che tiet cung nhtl tGng
hgp (hinh 217).
Phuc h l1p t i 6u di U t h *n lit mQt
cau tru.c dang du<}c mo ta l'ieng.
Phuc hrJp e4n tiiu cau th(in bao g6m ba
cau true b may ci).n ti6u cau nhm
d tiC'u aQng mg.ch den. gOt q/c ("Polkissen")
nAm d lie'u dQng mg.ch den, trong g6e hQp
bdi hai d9ng m<,leh den va di va vet di;ic
(macu.la densa) (Zimmermann), 1ft rn9t e::lu
true mo nAm d gioi h<,tn giua phan len
Clla quai Henle va {{ng lur;1n xa, c6 lien quan
mf!.t thlet viJi ti&'u dng mr;zch aen.
Nglri'Ji ta cho r&ng phuc hfJp cqn tiiu
c/iu Odin, ngolli chlic nang che tiet, tl1C 103.
",iln xuat rn renin. cc'111 10. mOt cd quan cam
thV elp suat va/ho(lc hoa hQc (I. Diculeseu).
thaOl gia diEht hob tutln harm qua cu(jn mao
mqch eua tiiju cau thn,
Nhitng ong gop, hAu het n&rn trang
til)' thijn va trang vung tia tuy (eile thap
Fel'fein) Cll;! vo co ngu6n goc tll st,l
ph'lll nh{ll1h ella mum niu quan. vh chlic
ll{ll1g r:hinh clla chung chi 10. thu gam ntioe
ucu euoi eung tU nhi1ng aog sinh va
d,111 ntiiJc tieu xuong cae phtln i!J du'ai cua
cllidng din
Tuy thea dti(Jng kinh, cau truc te baa,
V;l \'j tri cae ong g6p dtic;le phan ra lam ba
lo<).i eh1nh: ong trung gian n&m b va thn,
vi't Ill. trtjc tiep nh(m m9t vai ong xa
eua cae nephr()n, rai di vha tuy thn tiEi'p
hen voi dic 6ng thdng (tubuli renales recti:
6ng th(tn th5ng). cac 6ng thiing la thanh
phlln chu yeu tQ.o nen tuy thqn, cac ong
thAng do' vao a'ng dTrg gai Bellini 6ng
gop BeLLini), 6 phan gai cua cac thap
Malpighi va. co 10 rna ra d din sang eua
nhftng gai thn. B{mg each cau nhll
tit h8.ng ngan ang thu gorn a day clla
moi lhap Malpighi (4,000-6.000), nlldc ti&u
dltc;lC t(tp trung dhn va dan tal dinh eua moi
th{lp chi b(1i 1520 orrg gop Bellini.
tri va lien quan eua th.;in:
n<11"n d khoang sau phuc m1;lc, trang vung
thllt htng-hoanh, va trong 0" than, voi
nhung gi6i h<;tn nhll sau: phia tren la mQt
1l1,)t ph,1ng ndm ngang di qua ao't song ngljc
thf1 11; phia d1l6i ding la mQt m$t ph1ng
nbv vQ.y nhting di qua dot song thdt lung
thtl 3: phia ngoai la mQt m,)t dl1ng
dqe di qua dinh clla xlldng slidn cuai eung
(xllong Sll(Jn 12); phia trong la dVdng cgnh
cQt song. C{tc tren clla th*n n:1m trong vung
u/t(ii-hoanh, con cljc dUdi trong vung
dltrii-thdt Lung,
Th?n du<}c bao 1ge bdi mQt phan clla do
.Hi niudw.: trong, rna d khu vl,1e nay thi gQi
HI f/1(le quanh-thn; m0C quanh th(tn gam
e6 m9t lei trude thn (lamina prerenalis) va
m9t ld 8au thq.n (lamina retrorealis): la
trude thqn tnH r9ng ra a phfa trlloc clla
tht}n, cu6ng th{m, d(jng m(lch chu bljng.
tlnh m(lch chu. dudi, rai lien tiep vdi La
trudC thij:n ben doi La sau thn (gQi 1ft
mc;zc sau thn Zuckerkandl) che phll m<).t
trtiac cac cd vuong th&t lung V,l cd thdt
lung-ch(w va bam vao c9t song th5t 11lng.
Ve phia tren, hai la tr1l6c th<itn va sau th(m
baa bQc ca tuycn thuqng thn r6i tiep tl,lc di
len d& bam vaa cd hoanh; ve phia duoi, ca
hai la deu lien tiep voi phan chf;l u b6 cua ao
xd dl;ic trong (hinh 219).
Cac 6' thn d hai ben thong thtidng voi
nhau qua phtln trlloC cua chung va thong
xuong phia dlloi dQc theo cae nifu quan.
Gilia ao xd trong (tll'e m?c
quanh th$.n) va th$.n c6 m9t lop ma gQi 1.1
bao rna quanh thn. Giua la sau-th(in eua
ao n,iy va cae cd vuong thAt Ivng va thAt
l<)i e6 m9t lOp ma khac gQi la. !rip
ma qznh thqn baa rna Gerota.
Thong qua mr;LC quanh-thn. eo lien
quan voi nhung phfin clla h9 xlldng d trang
vung thc'it lllng, voi phuc mQ.c, vai cae t
0
ng,
cac m<;l.ch mau, cae day than kinh d grin, va
voi thanh bl,lng, nhat la thanh bl,lng sau.
1) Lien quan eua thg.n uai b9 Xltdng:
bd trong eua th<).n n:1m aujlng giiia cua
CQt song mQt khoang thay dbi til 3 cm (ctJc
tren tai 6 cm (et!c dllai th<itn); ran
th{in n:1rn ngang mlie mom ngang ao't slIng
thdt lung thli 2. la ndi ma eac thanh phfin
clla ew{ng th(ln di V,lO va di ra kh6i thq.n.
Nita tren cua m(lt sau th<.n lien quan v6i
d.c xUdng suiJn thu 11 va 12, voi cd hoanh,
va voi khe tam gicie Bochdaleek; giua cae
Xlldng slldn va cd haanh c6 tui cung sliun-
hoanh eua mang ph6i laeh (khi lam
phau thu{it ma vung 11lng, kh6ng dVc;le
eh<).m vao tui cung nay), tui eung nay khi
toi dUdng giua thl xuong thip 2 cm d dti6i
xlldng sVdn thll' 12, va bAt chea xVdng slidn
thli 12 ho$e 11 d di&rn each dlldng giua
12 em. Do d6, khi Xlldng stidn thli 12 ng5n
ho<).e khong e6, thi mang pho"'i xuong thap
duoi Xlldng sVdn thli 11 nhieu, va chi co
lien quan voi day ch&.ng thdt llingsuun.
253
2) Lien quan eua thijn vai phue
mqe: phuc m<;l-c co nhung lien quan quan
trr:mg vai hai th$.n. Ben trai, re ml7c
[reo Icr/l [rang ngang mQ-t truoc
th(1l1 d giua phAn ha tren va ph&n ba giua.
Do d6. 6 tAng duai m9-c treo ket trang
ngang, mQ.t truoc cua th(m tr:'li lien quan
v{ji dudi clla m9-c treo nay; a b6 ngoai
th(l.l1 trai, phuc mflC phll mi;tt truck
n<\y lien tiep voi phlic m9-c d m,Q.t tnioe het
trang xuo'ng, phlic nlly l::ti lien tiep voi
ph tic mQ.C thanh phu phAn bEm ngoai cua
1111.lC ehB-Lt, v:l. ve phia trong thi lien tiep voi
I:) trai ella 1r/!;tC trea tie"u trang di toi phu
trni eua cac quai rUQt non. Ben th(l.l1
]1h;\.i. phuc phu m,Q.t truoc thf).n lien
riep ve phia tren v{ji phuc m9-c phu m(lt
(htoi gan, t:;l0 thanh m(!c chdng gan-th(in;
\'e phia trong thi lien tiep voi phuc mf}-C phu
bd salt khe Winslow Vll. voi phuc m9-c phu
l1lQ.t tnt6c khll,C ta trang thu: nhrt, tQ.o nen
m(!c chdng ta trang-lh(in, ve phia ngoai thi
lien tiep vai phuc tn(!C thimh bl:mg sau.
a) Lien quan eua mgt truae thqn:
b[:n th:).n phili: mQt phAn ba tren v:\ mia
ngoai phnn ha giua ella m$-t truoc th(m lien
quan vai m,i).t du6i thuy gan phdi, thong
qun phuc m(!c; nlia trong cua mQt phAn ba
giua truoc th(l.ll lien quan tn,ic tiep v6i
hhll,C ta trang lltll hai (khuc xuong), con
1119t phtin ba duoi clla m{it truoe th$.n lien
quan voi g6c ket trang phdi, voi mqc Toldt J
va cac quai tiri'u trang euoi. Ben th$.n trai:
mQt phnn ba tren ella m,i).t truoc thq.n lien
quan tn,ic tiep v6i tux, cac mq,ch hich di dqc
bd tren cua tuy.; qua phuc m9-c, ph an ba
tren clla mQ.t truoc thq.n trai con lien quan
vai m(it day cua Zeich va mQ.t sau d(! day;
hai phfln ba duoi cua m:)t trudc th$.n trai
lien quan thong qua phuc m{lc voi g6c ket
trang trai V<l. vai cac quai rUQt non.
4) Lien quan eua mgt .<;au thqn: du<;lc
phan Elm hai phnn 1:\ ph&n ngllc va
phan hy.ng.
a) Lien quan 6 phan ngl,ic: m:).t sau th$.n
lien q uan thong qua baa md cg.nh th(;in
Grrata voi cac t"lj- cd hoanh d phia trong, va
vai c{lC b6 ed hoanh bam vao cung cd lh&t
lling va cung cd vuong thilt lung. d V1 tri
254
nay, giua cae b6 cua co hoanh c6 nhung khe
hd, qua d6 mQ.t sau th$.n lien quan voi lui
cung sUdn-hoanh eua mang pho"'i, dieu nay
giai thfch Iy do viem quanh thq.n co Ian
t6i mang ph6i.
b) Lien quan d ph.n by.ng: m!}.t sau
lien quan a ben trong voi cd thilt lung
va ben ngoai voi cd vuong tluit lung, voi cac
diiy thiin kinh v:l. ch$.u-h9- vj. d
day cac day thrin kinh nay chui qua cri
ngang blj-ng Iach giua cd nay va cd
cheo hlptg trong. Dieu nay giiii thich nhung
trudng hqp If cua co th6 gay dau
Ian t6i vung vung sinh dy.c va ph:'in
gac ella dui. Phia sau cua eri ngang b(mg.
m(lt sau th(m eeln lien quan vdi "tu: gicic
Gryn{elt" va "tam gidc Petit", la nhG:ng khe
hd cua thanh by.ng sau rna qua d6 viem mu
a vung co th6 thoat ra ngoi'ti.
5) Lien quan cae biJ thqn
" TId ngoi'ti ella th$.n phai lien quan voi
m:).t dLloi gan, va kef trang con bd ngoai
th$.n trai thi lien quan vdi mt th(in cua
lach va v6i kilt lrang xuong.
- Ed trong cua th$.n phai dttQc che phll d
phia tru6c bai khuc ta trang xuo'ng va lien
quan vai rinh mf!.ch chil dUdi; con bd trong
th$.n trai thi lien quan voi g6c ta-h/fng
trang va voi af)ng In(!ch chu blj.ng.
d do:;m giua ella bd trong th$.n eo nrn
th(Ln, qua d6 cuong di trong th$.n.
Cac thanh phan clla cuang thq.n xiip xe'p
til tren xuong duoi va til truoc ra sau gam
co: rinh mflch th(1n, a9ng mg.ch thfin, va btl
lhr;in. Ntta duoi eua bd trong ca hai
deu lien quan voi d09-n tren eua niu qudn.
6) Lien quan cae elfe eua thi).n
- Cl/c tren cua hai thQ-n lien quan vd}
cac tuyen thuCjng th(in; tuy nhicn tuyen
dUQc ngan cach voi ey.:e trEm th$.n bai mQt
16p rna lien ke't, do do khi thQ-n bi sa thi
tuyen thuqng van duqc giG: cho.
- Cl/c dUdi clla thq.n. nam tren m(lt cd
vuong thiit lung.
Th$.n duqc chang giu t<;l-i cho bai chinh
cac thanh eua d thr;in, cac thanh nay t<:i0
tWI1 mQt Yong da duai eua th;)n voi bao
/lui quanh th(m, bai cAe m{leh m{w eua th$.n
cung la m9t yell ttl treo giu quan tr9ng.
l\htfng yeu ttl gia thi!.n t{li ehti quan tr9ng
nhnt vlin til. {l.p h;le trong 6 bVng, ap h;le nilY
cp V,l.O thanh bVng sau. Th(l.n trai duc;lc
gil1 t<.li cho ttlt hon so vai th(m phai III vi
nhung ly do sau: e6 m,!c dinh ket trang
x:ucl'ng (rectocolic fascia), c6 than tux a
phia tniac, co llnh nU;lch thuVng th(m trai d6
\':10 tinh mQ.ch th(in trai lam eho cu6ng th(in
tr,li (hide gll] vung hdn (hinh 220, 221).
Cae mau va day thfrn kinh
cuathl).n
A) dli(.Jc nu6i duJng bdi cae dng
III(;tch th(l.1I (aa. renales).
Thong thudng c6 hai df)ng m(lch th(in,
ul.ch ra tU df)ng mr;rch chu b(1ng, ben dUdi
che) nguyen uy eua dng m(lch m(lc treo
(rang tren, viI d ngang mue d6t s6ng thdt
lung thu 1.
Cac dQng m<,leh th$.n deu d sau
pi1l1e va oi theo hUdng eheeh ra ngOaI,
xutlng duoi. va ra sau; oQng m{lch th<).n trai
hCli hdn so vdi oQng th$.n phai;
ca hai de'u t(m he't d ron th(in tudng ung,
thudng bAng each ph an ra 5 nhanh t$.n,
trol1g- stl nay co 4 nhanh bAt cheo trUde
hi!' th(in di vao xoang th(m, chi e6 mQt
nh{lI1h di a phia sau be' th(in. Cac dng
mf!ch th(in co mQt lien quan a nguycn
uy, trpn dlidng di cua dO{ln tniac-euong
thQ.n. dO{ln trong cu6ng th(in, a ro'n th(in va
d lnmg xoang th(ln.
1) gfrn nguyen uy eua cae oQng
m'.lCh lien quan: a phia tren vdi dng
mqch than tfIng, nAm iJ trung tam cua vimg
tr;zng: d phia dUdi voi dfru cua cac dng
nUJ-ch sinh d(1c (dQng tinh d nam gidi
dOng buang trung a nil gioi), d
hen trong vai d(jng mr;rch mr;zc treo trang
Iren; (j phia sau-trong voi nguyen uy eua
(;//.g ngl/c, a phia truoe vdi than tux va lInh
Jr/wh th(ln lrai.
2) DO{ln truoc-euong th$.n
29
chi e6 d
d(jng mQ.ch th(in phai, vi dqng m?eh th$.n
trai co nguyen uy a rat gfrn cudng th(rn.
DOQ-n truac cuang th$.n eua dQng m{leh th$.n
phili nim d phia "au tlnh mach chu dudi,
va licn quan: uri phia trudC udi tlnh mr;zch
chu dUdi, vdi tinh m?eh th(l.n tdj d6 VaG d
do?n nay, va dUge baa quanh bdi nhung
hCj.ch th.n kinh truoe va sau tinh m{leh chu
va phu:e ht;lp t:;mg ta-tuy; ve phia sau, do?n
trudc-euong cua dQng m?ch phiii lien
quan vdi mQ-t phai cua than ddt SOltg thlit
lung thli 1, voi tr(1 phdi cua cd hoanh, Vdi
cae day than kinh tr;zng, va re trong eua
(inh mQ.ch dan iCm.
3) Do?n euong th$.n: moi cuong th$.n
baa g6m nhilng thanh phfrn nhu sau: tlnh
mfIch th(ln nim d ldp truoe nhat (tinh m?ch
th;)n trili dai hdn, nAm ngang hdn va co
mQt truoc- euong); df)ng mr;rch thn d
lOp giaa, va be' th(rn nb.m a lOp sau cung;
cac huy't siip xep thanh ba 16p:
d.e ldp truoe, giUa, va sau mau; Cae
day thfrn kinh s5p xep thanh hai lOp bao
quanh d(jng mr;zch th(in. Cae cuong th$.n
deu n&m trong d th(ln va qua thanh cua 6
th$.n (tilc 1a quanh-th$.n) lien quan: ve
phia sau vdi thanh b1}.ng sau thuQc vung
thdt lung (ngang mue dot song thAt lung 1),
ve phia trong voi c1i)ng m(lch chu bl:lng neu
Ia euong th$.n ben trai va voi ([nh mr;zch chu
dudi neu 103. cllang th$.n ben phili; ve phia
ngoai vdi r{/n than, ve phia trfm vbi cac
tuyen thltr;lng thein, ve phfa dUdi vdi niu
quan va cae mr;zch sinh dl:lc (mr;zch tinh d
nam gioi bU6'ng trung d nti: gidi).
Cuong ben phai nlim d muc tren
mr;rc treo ket trang ngang, nen lien quan ve
phi a truoc thong qua mr;zc Treitz vdi vung
ta-tuy (diiu tU);, khuc ta trang xuong, ong
m$.t ehu). Cuang th$.n ben trai ve phfa
trUde co rl mr;zc treo ket trang ngang biit
eheo, trong m?c treo nay c6 cung mr;zch
Riolan. d phfrn tren cua re m?e treo ket
trang ngang, eu6ng ben tral lien quan
voi than tU);, cac mr;zch lach, va a dUdi re
2. DO,;ln tntoc-cu6ng la cua c'!9ng phai
(va cua tinh m,;lch than trail chlla di vaa cu6ng than, chCt
kh6ng phai la n.1im 6 phia tr\Joc cu6ng th';'in.
255
treo ke't trang ngang thi lien quan voi
grfc ta-!Ulnu t,-rIng va a9ng mQ.ch kilt trang
trai tren.
-1) Do:::m ron th(\O: r1(Jng nu;zch thrIn t(in
eung {j gfin rOil thn bang cach chia thanh
hni thfl.n: than trLfoc-, V:l th(in; do d6
rl!ll1 toi hinh Thanh hai ldp nhanh d(mg
111 [.\ch: lOp va lOp lop truoc-
he' baa gflm nhicu nhanh tlich ra til than
trltde cun dOng ml.tch thf!.n; con Wp sau
thlfc {'htl't chi Ja than sau cua dc)ng mQ.ch
thEm n,l.y di s5.t vila mcp sau eua ron
th(ill va hi mep nay che khuat, do d6 m(lt
"all cun be' th(il1 khang e6 m(w. va la
trl thu(\l1 h,ii etc' mil be' thco dudng
thAt lung.
Trucc khi cti 1,'0.0 r({n th(in, dQng mG-ch
t6ch to. nhung nhanh ben eho cac
hQ-ch. e(ic nhanh niiJu quan truoe va sau,
dic nhanh eho bao md, nhung nhanh nay
n6i tie'p v6i cung ar)ng mQ.ch ngoai th(in.
eta sri trLidng h(!p, nhling nhanh cung
t<1ch ra ltl hai than cua dQng m::>ch th(m
thliCJng hao gam 4 nhanh va va
tn()t nh5.nh sau be', Nhung nhanh TIlly 18.
nhlfng d{Jng mr;ch phon thuy, n:lm d ranh
gidi trong nhu m6 th$-n cua 5 phdn thuy,
111:'1 ve m(lt ngoQ.i khoa thl. rat quan trQng
lt6i vdi phfru thu(it ciit th$.n mQt ph:in.
Nhung phdn thuy nay dUQc cung cap mau
m()t nhanh dOng va day than kinh
It()C 10P, 1:\ nhung phan thuy sau day:
. Phan thuy Lren (segmentum superius)
(phrtn lhuy et,tc tren) dUQc cung cap mau bai
cl(Jng /n(Jch phfin thuy tren (dqng mQ.ch cvc
tren) (a. segmenti superioris);
- Phan t/w:v dUt1i (segmentum in{erius)
(phan thuy clfC duai) dUQc cung cap mau bai
/n(Jch phfin thuy dUdi (dc)ng cvc
dU'di) (a. segmenti inferioris);
. Phdn tfwy trlidc-tren (segmentum
nnteriu::; ::;uperius) (ph5.n thuy tTl2n trudc-
he) chi(.lC cap m{Hl hdi d()n{{ mQ.ch phan thuy
triMe-tn!n (d(ing m0-ch qiC tntoc-tren) (a.
sl!gmcnti anlerioris superioris);
- Phan thuy tnidc-duai (segmenlum
anlerius inferius) (phan thuy trudc-be' du6i)
chrqc ctip mau biJi a(Jng mQ.ch phan thuy
tru(ie-dudi (dQng m9-eh phan thuy truDe-bi!
duai) (a. segmenti anterioris inferioris)
- Phan thuy sau (segmentum posterius)
(phan thuy dUQC cap mau bdi d(Jng
mQ.ch phan thuy sau (dQng phan thuy
sau-be') (a. segmenti posterioris),
GiUa khu vvc cap mau cua nhung oQng
m9-eh philn thuy truae v:\ cua
dQng mQ.ch phan thuy sau (sau-be) e6 mQt
vung it m0ch mau gQi la "r)img va mQ.ch
Hyrtl", ngudi tn hay md th!}n theo vung nay
lay sOi.
Phlln thuy thljn c6 gia trj thvc tien rat
lon, vi cho phep thvc clit phlln thuy
(dt m(it phfrn) Trang tnidng hQp th!}n
co gioi hQ.n d mQt vung nhat dinh (nhu
lao u ... ).
Ong ILIon xa ____
6ng g6p-\-----d
EJai than --\--
Hinh 217. Sa do eau true eua
vimg vo va vimg tuy cua
Ngay a trong xoang th(in, (:I1C dng
m(Jch phon thuy kg tren ds. ph,ln 1'a th,\nh
cac nhcinh gian thuy (arteriae interlobares
renis), cac dQng m0-ch nay di vao nhu rna
thi),n d vung cac c(Jt Bertin, r6i di thea C9.nh
cac thap thQ,n Malpighi tit gai t6i day
thap, a day cac dQng m9-ch gian thuy chin
ra Thanh cac a(jng mach hinh cung
(arteriae arcuartae), til cac nhanh hinh
cung nay tach ra cac dng m(lch gian tdu
thllY (arteriae interlobulares), cac d9ng
Tlu!ch gian tir/u thuy cung nhu nhung
nhanh di)ng m\}.ch dB. dU<;lc rna tii khac 18.
nhung dQng mQ-ch (khong n6i tiep vdi
nhling nhimh khac-KD), va dU<;lc phan b6
thea hinh nan hoa bimh xe; tit cac df)ng
mr;zch gian tic'u thuy tach ra cac nhanh bao
th(tn (rami capsular), n6i tiep vdi cac dQng
eua bao ma quanh-th(m. Cung til cac
dQng gian thuy, tach ra nhung
{if/u d(Jng mr;zch dr/n, chui vao trong nhung
bao Bowman (cua d.u thtj.n) rai phan
ra ths.nh 25-50 mao m:}.ch, tI}O nen cUQn
mao mQ-ch cua ciiu cac mao m?ch
nay co dQ.c Iii khong n6i tiep ngang voi
nhau rna 1Q-i hQp nh,,{t I?i t:;l0 thanh rnQJ
tit'u df)ng mr;zch di (We la hlnh thiinh mQt
lUdi mao m?ch ky cli). Ti(/u dQng mg,ch
di ra kh6i baa Bowman d qtc mr;zch cua baa
nlIY, va I:=,1i ph,ln chia ths.nh mQt rnQ-ng mao
rn?ch nun baa quanh Hi'y cac ong th(tn (6ng
sinh nhling d day IS. mQt mG-ng
lu01 mao mG-eh giong vdi di.c hfoi mao m:=,1ch
thong thuClng khac trong cd th, Wc Iii co
nhieu n6i tiep ngang va se d6 vao cac tit'u
anh nu;rch. Citc tii/u d9ng mqch di nay n5m
gan tuy th(m, nen con tach ra nhung nhanh
gQi Ia ti/u d(mg mr;rch thling (arterioIae
rcctae), cap mau cho tuy th(in, truoc day
dlic,lc gQi lD. tie'u d()ng mc;zch thang gid
(spuriae). Tuy nhlen, tuy th(m con duqc
cap mau bdi nhung ngu6n rieng cung gQi lao
tit'u df)ng mqch thang, va tniac day dUQC
gQi IS. cac tir/u di)ng mr;zch thling th(It
(verae), cac dQng m{1ch th&ng th(i.t nay
tach ra tU cae df)ng mr;zch hinh cung va cac
dng mr;zch gian tir/u thuy. Nhl1 vtj.y, tren
dong mall dQng m?ch, thi vo th*n duqc cap
mau nhieu hem tuy
DBi voi baa ma quanh th(tn, thi ngu6n
cung cap mau Ia til cac nhanh tach ra til
chinh d9ng mr;r.ch thn, til d(mg mqch
hoanh dUdi (mt nhanh ben nho cua di)ng
m{1ch chu b-l,lng), til df)ng mg,ch mr;zc treo
trang trim, tu cac d(;ng mc;tch thdt lung va
tU cac di)ng m(lch thur;Jng thn. Tift ca cac
nhanh dQng nay n6i tiep vdi nh2.u
hinh thanh nhling cung di)ng m'.lch.
Tom Iai. co thJ nhan manh dac ve
phan b6 m?ch cua thi;l.n Ia: thuQc
di)ng mG-ch (khong co nBi tiep ngang
giua cac nhanh-ND), va thi;l.t st): co mi)t gidi
h{1n giUa mQt vung truoc cua r9ng IOn
hdn va mt vung sau nh6 hdn, do Ia vung
vb mr;zch Hyrtl, di d phla sau cua blJ ngoiii
thn 1 cm, va hai vung qte thn trong d6
vung ct,l'c dudi kern ro hdn ve ranh gidi.
Do d6, c6 thlfc ph&u thuQ.t d.t thQ.n
mQt ph<'in va. neu illi)t trong nhung nhanh
cung cua d9ng mr;zch thn bt d.c nghen thl
5e dua l?i h(tu qua Ia nh6i mau d vung nhu
rna th(i.n tUdng ung.
B) Mau tlnh mr;zch cua nhu rna
dUQc thu h6i trudc tien vao nhling tlnh
mc;zch hinh cung, di kern cac dng rn{1ch
cung ten tUdng ling, cac tlnh mqch hl'nh
cung nay noi tiep nhau t:=,1o thanh nnung
cung Unh mqch trim thap, i.'I day C{lC
thap Malpighi, cac tlnh mr;rch len va xuong
deu db vao cac cung tlnh mG-ch nay.
Cac finh mr;rch xu/)ng Iii nhling finh
mqch gian ti{/u thuy (venae interlobulares)
di kern cac cIt)ng m<,lch cung ten_ Nhling
finh mqch len Iii. nhung tilu Unh mc;zch
thang (venulae rectae) cung di kern cac
dQng cung ten, va co V\l thu
hOi mau tu tuy than.
Cac cung finh mr;rch trcn tluip Malpighi
se dB vao cac tlnh mc;tch gian thuy (venae
interIobares), cac tlnh m?ch nay se di qua
cac cQt th(m (ct)t Bertin); trong vung nhling
ct nay cac nhanh tInh m?ch khac se
cung vai tInh ruG-ch gian thuy hQi tv l{1i d
q.nh cac dai th(m, t<:).o thanh nhling Hnh
ml}ch thea nhieu rat da dl}ng, va di
vao trong xoang thn t:=,10 nen anh
mqch th(tn.
Cac finh m(!ch th(tn deu Ia thanh ph..n
sau phue m?c va deu d6 vao finh mqch chu
duai; Hnh m<:).ch th;tn phai ng5.n hdn so voi
tInh m{lch thi!n trai_
Cac finh mr;r.ch thn Ia thanh ph..n nAm
b lop trl10C nhit cua cuong th(tn.
Chi rieng tlnh m?eh trai rndl co
do?n trudc-cuong, do<:).n nay c6 nhung lien
quan sau day: ve phia trudc lien quan qua
.
257
PMn thuy cuc
PhAn Ihuy lruac-be trim
PMn thuy IrLl ac-M dlJOi
PMn thuy cl/C dU'Oi
Nhin trtlt1c
Phc'ln thuy elle
Phc'ln thuy In.tOc-M
Phc'ln thuy tnrac-M dlJOi
Phc'ln thuy eU'e due. - "r
Nhin tit ben trong (ba Irong
Nhin sau
PMn thuy CU'C
Phc'ln Ihuy sau-be
PMn thuy trude-be
Phan thuy truac-M dlJOi
PMn thuy Cl/e dU'O;
PMn Ihuy el,fe
Phan Ihuy truac-M
+ -Ph,an Ihuy truOc-M dl/Ol
Phan tt1uy Cl/e dlJOi
Nhin III phfa ngoai (ba ngoai
Hinh 218_ Cac phan thuy
Can that h.tng-cung:
La nOng
La sAu
Khoang sau phuc m{lC:
M9C sau
Khoang
Khoang C9nh-tt1an
(bao mO canh
Than phai
Irang len
Mae bung ngoai
Mac gian co ngoai
Mac bung trong (mac flQang)

INac than
Mac dinh trang len
(mac Told! I)
nnh mach chu dU'Oi
Mae treo lieu trang
to
(\,k\in;-\'\ Ifang xu6ng
PhiJc mac thanh
Mac bung ngoai
Than lral Mac 91an co ngoai
Mac tntOc than Mac bung trong (mac ngang)
Mac dlnh trang xuOOg (mac Told! II)
06ng mach chti bung
Hinh 219. - trong - s6 tri a ngang mttc vai cac
258
"
I ,
" "
, I
I
I I II
I I I I
I ' I
I
t 1 I II I
I I I r I I I
I I I
I " , I II
,
I I I I
Hinh 220. Hinh anh nhap nhay binh thuang (Tai cua vien Quan y Trung uang)
Hinh 221. Hinh anh nhap nhay ctlo thay sa pha;
(Tai lieu cua Benh vi$n Quan y Trung uang)
259
mqc dinh Treitz VOl vung ta-tuy'; ve phia
sau lien quan v6'i aQng mqch chu bl}ng; ve
phia tren -tntac, lien quan v6'i nguyen uy
cua a9ng mc;lch mqc trea trang trim. TInh
m{lch trai cac nhanh ben la tlnh
mqch tinh hoQ.c tlnh nU;lch buo'ng trung,
tinh mqeh thufjng thn trai, va doi khi ca
tlnh mqch haanh dudi trai. d trang baa ma
quanh th(ln c6 mQt mQ-ng lu'oi nnh m:;tch rat
phong phu, htai nnh m:;tch nay hQi tl,l vaa
mQt cung tinh m:;tch ngoai song
sang voi bd ngoai clla cung nnh mQ-ch
nay cung mau tU thong qua cac
llnh m{Lch xuyen, va dfrn luu mau van cac
nnh m<;lch cua ke't trang, cua thanh bVng
sau, eua tuye'n thuqng cua quan,
cua tinh haEm hoiltc buang trung. sl.}',
h thong nnh m{lch nay la mQt dUdng d.n
lun bang trang trudng hqp huye't khoi
nnh th@.n.
Trong baa th(ln cung nhu' d quanh cac
adi th(in va gai th(m co nhftng noi tigp
d<)ng-tinh m<,lch. Cung nen n6i them la d be
m?t cua c6 nhftng tinh m(1,ch hinh saa
Verheyen, la hQi tv cua nhieu tlnh m{Lch
eua baa thijn d nhftng di@m bAt dau cua
nhung tinh mq,ch gian ti{/u thu::; ngay ben
dl.tai baa xd ella d day cac tlnh mc;lch
cua baa th(in d6 vaa tlnh mc;lch gian tie'u
thu} sau khi chung di qua bao th@.n.
C) Cae nu/ch b(lch huye't: N gl1di ta da
mo tit ba nh6m m:;tch b<;lch huye't ella
mQt nh6m sau gom cae m<,lch b:;teh huye't di
kern cae mQ-ch mau, va tren dUdng di cua
chung c6 thay nhfrng nhi); mQt
dam rai m:;tch b:;tch huyet dUdi baa xd cua
thijn, va mQt dam roi trong baa ma quanh-
thijn, noi tie'p vO'i aam rot dUdi baa xd cua
thijn. Ba nh6m m:;tch b:;tch huyet nay dfrn
luu huyet ella thl}n phai tai ehuoi
h(Jch bt;Lch huyet c<;tnh-chil phdi, va chu6i
ht;Lch sau-tlnh m{Lch chil, va d.n htu bQ-ch
huyet clla th$.n trni Wi chu6i ht;Lch ct;Lnh-
chil trai d vung thAt lung.
D) Cac day than kinh chi ph6i
thu9c thl.}'c v$.t, bao gam nhftng sqi thcln
kinh giaa cam de'n tU aam rot dudng,
dcim rot m(lc treo trang tren, va nhung h:;teh
than kinh vo-th(m. Ngoai ra con du'qe
260
chi phoi bdi nhanh clla ca.c day than kinh
t(Jng va day than kinh phr/-vi. Nhung SQi
than kinh k@ tren di thea a(jng m(lch thijn,
t<'!-o nen aam re/i thn, va di sau vao nhu rna
th*n d@ chi ph6i cac ciu true khac nhau,
dQ.c la phuc hrJp than kinh-niu-a(jng
m(lch c(lnh tdu cau thijn (phuc hQp c<;lnh
ti@u cau
Cae du'O'ng bili tiet (d&n ella
Sau khi hinh thanh, nuac ti@u cuoi
cung dUQc d6 ra ngoai cd thong qua
nhung dl1dng dan baa gam cac aai
nho (calices renales minores: dai nh6),
dili ldn (calices renales majores: dai
IOn), bl th(m (pelvis renal is), qudn
(ureter), bang quang (vesica urinaria) va
niu a<;to (urethra). Cac dai b@
va quan hQp thanh mQt vung dinh khu
gqi 121. vimg be' thn -niu quan, giai h?-n:
phia tren bdi mQt miJ,t phing n.m ngang di
qua du'ai dot song ngr,tc thu 12, ve phia dl1ai
bdi m9t m?,t phAng nftm ngang quy uac di
ngang qua cac gai ch(iu trudc tren, ve phia
trang bdi mQt mQ.t phAng dung dqc d cach
aul:!ng giUa than ngu'di 2-2,5 cm, va ve phia
ngoai cung bdi mQt m*t phAng dung dqc di
qua dinh mom ngang cua nhftng ae/t sc/ng
thdt lung (hinh 222).
Cae dcii thqn nho (calices renales
minares) la nhung cau t:;to cd-m:;tc, nAm d
ben trang xoang thijn, m6i dai nh6 c6 m9t
diu am lay va bam vao chu vi clla mQt gai
thijn, con dau kia thi hqp nhit vai mQt vai
dai nh6 khac t:;ta thanh mQt adi [fin (tuy
nhi!ll kh6ng ph:h bao gid cung nhl1 C6
tU 6 den 12 dai nh6, cung s6 IUQng v(ji cac
gai thn, nhl1ng l:;ti co it hdn so 111qng
cae thap th.$.n (Malpighi), vi co cac ong
gop cua hai thap th(in de) chung vaa mQt
aai nho, vi gai clla chung hc;lp nhat vai
nhau (gQi la gai chung). Be m*t ben trong
clla dai, tiep xuc voi nuac thi nhan,
con be m*t bEm ngoai thi lien quan v(ji kh6i
mB va nhftng m:;tch mau va day thfrn kinh
n.m trong xoang th(in.
Dcii thij,n liIn (calices renales majores)
c6 2 hoi1-e 3 dai Wn, moi dai lOn do hai hoQ.c
ba ddi nho hqp nhit tQ-a thanh. Neu cac dai
th$.n du'qc eau nhl1 vua rna ta thi
Hinh 222. Hinh anh X quang dlf()ng tiet binh thlfong
th*n c6 hinh r llng cLta; ngUQc If,li, neu cae
dai nhi) rnd thAng vao bti th*n thi cac dai
nay c6 kich t hl1dc Ion hon va thl}n se c6
hinh bong.
Bi (pelvis renalis) , ding Is m1)t
cau co-ml;lc, giong hinh eua m9t
hoi det t heo chieu trudc sau; pheu
hUang ra phia ngoai va nh*n cae ddi thn
d6 vao, con dinh pheu thi lien tiep vai
261
quan. Hinh thi cua bi kha thay d6i,
nhu'ng n6i chung c6 hai kiiu chinh: kiiu bi
th$.n hinh b6ng khi cac adi thn ngn con
bi thf;tn to kich thuoc lon, va kiiu bi
hinh rang cua hoi;lc tOR nhanh, khi cac ddi
nho hc;Jp nhat thanh nhung ddi lOn dai con
thf;tn thi nho hdn.
Be' th(in c6 hai m$.t truoc va sau, ba bd
duoi, tren va tren-ngoai bd day, bd day
chinh la pheu nh$.n cac dai th(Ln d6
vao, va m(it dinh la ndi b@ d6 vao
niu quan.
Be' th(Ln c6 hai ph.n: ph.n trong
(trong xoang va phfrn ngoai
(ngoiii xoang
Ph.n trong thudng ngAn, va bd
nftm d lOp sau so voi nhung thanh
phan khac cua cuong truoc bi
lien quan voi nhung m:;tch mau truoc-
bi (t'inh m:;tch nftm tru'oc so voi d(ing m:;tch);
sau bi chi' lien quan voi than
a(jng m<;Lch sau-be" la m(it trong nhung
nhanh cling cua d(ing m:;tch th$.n, va nhanh
nay di sat mep sau ron thn, nen sau
Iii vi tri l<;)i cho phau
rna b@
Phan ngoiii cua b@ th<}.n lien quan
d phi a tru'oc voi nhung d(jng m<;Lch phan
thuy trudc-bi cua d(ing m:;tch th<}.n va
nhung nhanh tlnh m<;Lch trudc-bil cua Hnh

Ngoai nhung lien quan voi mall
nhu vua mo ta d tren, bi than con c6 nhung
lien quan sau day: ve phfa tren voi tuye'n
thur;Jng th(in, ve phfa duoi voi niu quan,
phi a ngoai voi ron th(Ln, ve phia sau voi cac
lOp cua thanh b\lng sau C\l thi lEi cd thdt
lung, thong qua lOp ma cg,nh th(Ln Gerota,
ve phia truoc bi lien quan khac nhau
giua ben phai va ben trai: d ben phai,
th$.n lien quan voi khuc tei. trang xu{/ng
thong qua m<;Lc dinh Treitz, va voi tlnh
chu dUdi; con d ben trai lien
quan voi than tuy' va c6 d cua mf,lc treo ke!
trang ngang bAt cheo d m!).t truoc.
262
quan
(Ureter)
quan la m(it Bng nBi
voi bang quang, di tit tren xuong duoi
dQc qua 6 b\lng va be. quan nAm
sau phlic va dili khoang 30-35 cm.
Niu quan biit dau tU dinh cua be'th(in,
ngang mli:c ao't song thdt lling thu 2, rai
moi dau di thAng xuBng duoi, va sau d6 thi
chech vao trong. DUdng di cua quan
bao gam dOf,ln bl,mg (pars abdominalis),
h:1u nhu thAng dang, di tit ngang mac dBt
song thAt lung tha 2 tai eo tren ([6 tren
ch(iu be), va aOf,ln ch(iU be (pars pelvina), di
tU eo tren tai bring quang, va nftm trong
ch(iu be; tren dUdng di, quan co ba chB
gap khlic: m(it d gan thn, m(it d eo tren va
chb gfip khlic thli ba thi d trong chu be.
quim cung co nhilng hE;lp hdn
xen ke voi nhung gian r(ing hoo: ngay
duoi chB tiep nBi voi b@ th$.n la m(it dOliln
r(ing gQi Iii phiu (infundibulum), rai den
mot hE;lp hdn gQi la ctf quan, sau
do tdi m(it dOliln gian r(ing gQi lEi thoi
that lung-ch(iu, tai eo tren thi quan
hE;lp a m(it rat nd.n, va sau d6 la
gian r(ing gQi la thai chu be, rai toi chB hE;lp
cuoi cling truoc 16 d6 vao bang quang.
quan dUQc chAng giu chB m(it
cach tUdng doi: doi khi co m(it day ch6.ng
niu quan-that lung, nhung thong thudng
hdn thi quan dfnh vao phuc m<;Lc thanh
b;mg sau, nen khi di phlic thi
quan cling di thea, day la
phai ghi trang cac phau thuf;tt.
quan co m(it dam r6'i mau va s9i
than kinh baa quanh, can phai tranh trong
phau (vI d\l khi lay soi, md
quan, md thong quan).
Lien quan eua quan thay dO'i
tuy theo tung dOJ;ln:
1) DO<;Ln b(!ng (pars abdominalis) dUQc
phan thanh hai khlic la khuc thdt lung di
tU b@ toi xttdng cung, va khuc chu di
tu xudng cung tai eo tren.
Hinh 223. Hinh imh Chl!P X quang d9n9 chu-chau
(Cho thay r6 69n9 m"ch chu bl!ng, cac 66ng mach chi[l u ngoa; va chau trang)
a) Khuc th6.t lung eua quan pha.i c6
nhung lien quan nhu sau: ve phia trude,
lien quan va dinh voi phuc m{lC thanh bl,mg
sau, thong qua phuc ml;lC nay a phii n tren,
niu qUEm li en quan vCJi khuc la trang
A' . ?
XUOllg, 1'01 co re eua ml;lC treo trang bAt
cheo d phia tn.,tac, va sau d6 cae mach sinh
d{lC (nJ(;zch linh d nam gioi va buong
trung a nu giai) ciing chea a phfa tn.ti:lc
quan; ve phia sau niu quan phsi lien
quan vbi cd thdt lung, va thong qua ml;lc
chi)u, lien quan vbi die day than kinh sinh
dl,lc-dui va dui bi ngoai; ve phia trong, niu
quail phai lim quan voi Linh mg,ch chit
duJi , cae hl;lch bl;lCh huyet cua chuoi
htng-chu va cae chu6i than kink giao cam;
ve phia ngoai lien quan voi ket trang len.
Khl.i c thAt lung cua quan trai cung
c6 him quan tudng t1,1 nhu ben pha i, nhung
c6 nhung khac nhtt sau: ve phia trt10C
c6 re ella m(1c treo kf/t trang sigma bAt
cheot qua ngach cua treo nay c6 sa
nAn thA'y quan trai; ve phia trong
263
quan trai lien quan voi d(jng mg,ch chu
b(lng; va v& phia ngoai lien quan voi ket
trang xuong.
b) Khuc ch(iu cua quan dai 3-4 crn,
bAt cheo phia trlloc cac d(mg mg,ch ch(iu:
quan phai bAt cheo phia trllac drng
mr;rch chu ngoai b dlloi cho chia doi cua
drng mg,ch chu goc 1,5 cm, trong khi
quan trai bAt cheo phia trlloc drng mg,ch
chu goc b phia tren cho chia doi cua dQng
nay 1,5 crn; v& phia sau, cae
quan vrin lien quan voi cd thilt htng; ve
phfa trlloc, quan phai co r@ mg,c treo
tii/u trang bAt cheo va lien quan voi
cuai hfj'i trang, cac mg,ch ho'i-ket trang va
ru(d thita (khi rUQt thua thuQc di
xuong), trong khi do quan trai c6 r@
cua mg,c treo ket trang sigma cheo phia
trude. va hinh thanh d day ngach gian
sigma la rnQt moc sO n.in quan trai;
ve phia ngoai thi quan hai ben d&u
lien quan voi cac mg,ch sinh d(lc.
2) Doqn chu be (pars pelvina): di tU eo
tren toi bang quang. Do:;tn nay cling ehia
thanh hai khuc la khuc thanh va khuc
l(1ng. be cua quan co lien
quan khac nhau giua nam gioi va nu gioi.
a) 6 narn gioi: khuc thanh do:;tn be
cua quan hai ben di tU eo tren xuang
duoi up vao thanh cua ch(LU be va hau nhl1
thAng dung, co lien quan rat gan voi cac drng
n1qch va tlnh mqch ch(iu trang.
Khuc t:;tng do:;tn be cua quan
d nam gioi di ngang tU thanh be van
trong, qua khoang dlldi phuc mg,c cua ch;}u
be, va nllm d giiJa bang quang va tn.jc
trang, b:'it cheo a phia tr!l1 6ng tinh, rai di
qua truoc day bqng tinh chui van
thanh bang quang, rai rna van long bang
quang bai m9t 10 nho.
b) d nil gioi: khuc thanh do:;tn ch$.u be
cua quan hai bm d&u co di}ng m(1ch til
cung di d phia ngoai (dQng m:;tch nay la rnQt
trong nhung nhimh tJilng cua di}ng mqch
ch(iu trong), va c6 phuc m:;tc phu d phia
trong, phlic mlilC nay 16t day h6' buo'ng
tnlng, nEm quan co lien quan voi
buo'ng trzlng d phia trong. Khuc t(lng cua
niu quan d nu gidi cling di ngang VaG
264
trong, va nAm a dciy cua m{lc chang ri}ng, d
day, drng m{lch tit cung bAt cheo phia trl10e
cua quan, sau d6 quan di qua
phia truoc cua am d{lo rai chui van thanh
bang quang va rnd vao long bang q uang bdi
rnQt 16 nho. Lien quan giUa niu quan voi
drng mg,ch til cung b day m{lc chang rrng IS.
rnQt chi tiet giai phau quan tn;mg, vi trong
trl1dng hQp c.it tv cung, phau vien co
d.t phili niEflu quan.
3) tlianh bang quang: la dOliln rat
ngAn, quan ch(lY chech toi 16 rna vao
bang quang, a day co rnQt nep niem mqc
ngiin can kh6ng nudc ti@u tnlo nguQe tU
bang Quang len quan. Hai [0
quan va ZO d{lo giGi h<;l.n a bang quang
rnQt tam giac, gQi la tam gicic Lieutaud ho(ic
tam gicic bang quang (trigonum vesicae).
cau true, dlldng dan co nhung
ldp ao SllU day: do lien ket (tunica
adventitia) d ngoai cung, diu t(lO bai rna lien
ket xd chun; do cd (tunica muscularis): nAm a
giua; ao cd Ij b@ chi cau t{lO boi cae sQi cd
vang, nhung Uti quan thi rnQt ph an ba
tren va dudi hQp boi ba ldp s<;li cd trdn co
huong nhau (lop dQc ngoai cung, ldp
vong d giue, va ldp dQC a trong cung), nhung
a mQt phftn ba giila cua quan thi ao cd
chi c6 hili lop (lop dQC d ngoai va lop vang
a trong); do niem m{lc (tunica mucosa): 16t
trong cung, cau t{l.o boi mQt rna tang gQi
la rna tiep.
Cae m,;teh mau va day kinh
ella dai, va niilm quilll
Dai dl1QC cap mau bai
nhung nhanh cua dqng m{lch th{in.
quan dl1Qc cap mau bai nhung nhanh tu
nhieu ngu6n khac nhau: tren cung do
cac nhanh cua d(jng m{lch th{in va cua cac
dQng m(Lch thdt lllng, dO(ln rn9t phan ba
giua do cac nhanh cua dQng m{lch tinh
di}ng mt;Lch buo'ng trzlng, va dQng m{lch
ch{iu goc, dO(ln mQt phftn ba duoi cung do
nhung nhanh cua drng m{lch ch(iu trang,
drng m{lch bang Quang tren, dqng mqch
bang quang dl10i va dQng m{lch ong tinh (b
nam gioi).
Cac linh mg.ch di kern dQng rn(lch cung ten.
Cae m(Lch b(Lch huyet tU quan
bVng d.n b:;>.eh huyet tai cae h(Lch thdt
lling, va huyet eua quan
be thi duqe ve cae h(Lch
huyi/t ch(w trong.
Cae day than kinh chi phoi quan
In sQi than kinh thr,tc u4t den tU cac dam ror
thn, chu, va h(L vj, cae sQi thAn kinh nay
deu di thea cae d9ng tdi cae
Wong ting eua quan.
Cac mach mau d
khoang sau phuc m<:lc
)9n9 chu
D(mg m(Lch chu b(1ng di tu zo d9ng
m(Lch chu eua cd hoanh, d ngang mue gifta
dot srj'ng ngr,tc thti 11 va 12, xuong tdi
ngang mue dot s(j'ng thrit lung thil 4, thi
tllch thanh ba nhanh cung III hai d9ng
mgch chqu g6C chung) m9t d9ng
mg.ch eung giita (hinh 223, 225).
D(mg mg.eh ehu b(1ng co dUdng di g.n
nhti th.ng dung, nhung n&m hdi sang
ben trai eua dUdng g-iua, d ngay phia trude
eua e9t song thAt lung, va trang khaang sau
phuc
Chieu dlli eua d9ng m:;tch chu bVng tU
15 t6i 18 em, con dUdng kinh thi thu hE:p
dAn tU tren xuang dudi.
T.ren dUdng di, d(mg ehu bVng
dUQe baa quanh bdi m9t lOp mo lien ket
thua, bdi dam rot than kinh giao cam chu
30
,
va bdi eac huyet eua chuJi ht;Lch
tluit lung-chu: baa g6m di.e h(Lch trudc-chu,
3D Cac dam rOI than kinh thilC vflt thilong .:Ii theo cac .:Iqng
m\loch de toi cac vung cac I<;lng rna cac .:Iqng nay
cap mEw, trln .:Iilong <:l"i, cac so;Ii than kinh thl,lc vo,it n6i vCi
nhau t\loO nen cac dam r6i quanh i'l"qng mang ten dqng
mach rna chung dl theo. Do do nhl!ng ngii ve .:lam r6i va
h\loch than kinh c6 chl! chu (vi dl) dam roi chi}, lhan kinh
chU-Ih(m, chu-m?c Ireo Irang) phai dilo;lC hieu 1.3 .:Iqng
chu (VI dl,l than kinh chi'! th{1n tlic la than kinh
mach chi'!-.:Iong mach
cae h?eh chu ben-phdi, cac h(Lch chu ben-
trtii va cae hg,ch sau-chu.
1) Ve phia sau, d9ng m(Lch chu bftlng
lien quan d phia sau vdi C9t song thdt lung,
be' b(J.ch huyet Pecquet va d.u eua ong
ngr,tc, ve phia ben-sau vdi cac than than
kinh giao cam th6.t lung va cae tlnh m(J.ch
thdt lung ten.
2) V phia trude, lien quan d9ng
ehu bVng thay d6i thea tUng
(a) Trong uilng t(J.ng (vung than t:;tng):
d9ng m:;teh chu bvng tach ra cae d9ng mg.ch
hoanh dUdi va d9ng mg.ch than t(mg, tu
d9ng m:;tch nay tach ra cae d9ng m:;tch
gan, lach va vi trai (a. gastrica sinistra)
haiite vanh vi; phia trudc do:;tn nguyen uy
cua nhung d9ng m:;tch nay la h4u cung m(J.c
nor, ph.ln mong eua m(Lc nor be, ml)t duoi
gan, va biJ cong nho cua dg, day.
(b) Trang vung tci-tuy': d9ng ehu
bVng lien quan vdi tuy' va khuc ta trang
ngang (khue thu ba), cac nay ap vao
mi;it trude d9ng ehu bVng thong qua
phuc mg.c thanh sau. 0 day d9ng mg,ch chu
b(1ng tach ra cac nhanh la d9ng m(Lch m(Lc
treo trang tren va mt;Lc treo trang dudi, cae
d9ng mt;Lch th9-n va d9ng mg,ch sinh dl!-c.
Khue ta trang ngang va mom moc tuy' bi
kE:p d gilla di?ng m:;teh chu bVng va di?ng
treo trang tren. d do:;tn nay,
d9ng mg.ch chu bl!-ng n:1m tren trve gifta
eua mot m9t ttt giac gQi la ta giac Rogie, co
cae c:;tnh 13. finh mg.ch cua, tlnh m(Lch
thulJng th(in trtii, than tlnh mg,ch lach-m(Lc
treo trang va finh m(Lch th4n trai.
(c) Trang vimg dudi ta trang: la da:;tn
euoi cling cua dong chu b\lng; d
nay, d9ng mg,ch chu bl!-ng lien quan, d phia
trude, vdi nhung quai tdu trang thong qua
m(LC treo kef; trang sigma.
265
Cae nllfmh Ilia day mAn klroh
phe-vij (dat tllAn kmh phI-.., ph8l)
(""'(7. "',' dO, iMn kml'l larlg that Illng
Gal:; haen lhiin klllh mae tr1IO trarog d\IIlI
mad1 mac Ireo Irang
dam r6I thAn
mac IraC lIar.g dLJOl
Hinh 224. Cac dam rai than kinh
thifC d vlIng 6 hong
3) Ve phia triti. dQnC nl<;1ch chu b(mg
lit1n quan voi nhung thanh sau day
tu tren xu6ng dl1oi: cd hodllh. luyen thll(/ng
lhijn t.ril.J. bo trong cua thQ-fl trai, quart
tl"{li, trudc eua cd thdt lilng va cac
fIIf;lch sinh d{lC ben trai (mach linh
mach buang t1'llng) , . .
4) Ve phi:). ben phai, ben eQ,nh dqng
m{u.:h chu b(wg co linh mgch cluJ. dlldi di
kem. trong khe giua d<)ng mQ,ch chu
bl,lng va tinh mach chu dLtCli co eac haeh
b:.ICh huyet ella c;w6i hr;zch thdt
5) eha chia ba cung clla d1}ng nU,lch
ehti b\lng co nhung hem quan sau day: ve
phia trl1C1e 1;\ cae chuoi than kinh giao cam
thdt [Itng, d{IY than kir/h trudc cung, mg,c
treo kel trang sigma, va dOQ,n dau cua dQng
mgch tr(/c trang tn!n; ve phia sau, co dam
rOT thiill kinh !h&t lung: ve phia dttdi c6 t am
giac l,l nh6chiju, rna hai ben 13. nhOng
dqng m(l.ch chQ-lt gdc chung), va day
lit l,l nh6: trong tam glac nay co tinh mach
c:h(w goc trai di qua va c6 cae
huyet VEl phia tren Iii dftu cua
dQlIg m(,lch m('lc treo trang duiii, d<)ng "wch
nay xuat phat til' trudc dQflg mq.ch chu
h(lIIg d phia tren eho chia ba cung
266
45 em; ve phia phrli 13. cho bAt dau eua finh
m(1-ch chu dudi vil nhung hQ,ch huyet
tntbc t'inh lnQ,ch chu ho(\c chu bim-
phai; ve phia trai 13. ha gian sigma. nguyen
uy eua thdn d91lg nlgch sigma va nguyen
uy eua tinh nl<;1ch mq.c lreo lrang dlldi.
nhimh ben eua d(>ng Inl;lch chll
b\lng: DQng mQ,ch ehu bvng tach ra nhung
nhanh ben dl1<;1e philn lam hai lot;ti li.'l "Iuinh
thanh va nhanh t{Lng.
. Nhung nhanh thanh hao gom: dgllg
lIlf.J:ch hoanh dltdL va nhOng d9ng tn(lch
lhdt [ling.
- NhOng nhanh tQ,ng l\li du(:le phan
thhnh nhung nhanh d6i (co hai d9ng nweh
eung ten tach ra (} hai ben) 13 nhung dljng
Tlu;lch Oll-'f/rlg th9,n, dQng m9ch th(in, dQng
mgch sinh dl,lc va dQllg m(}ch niEJu quon
giila: nhi.1ng nhanh Ie (chi co mqt va xuat
phat tu truoe ella dQng m<,lch chu bl,mg)
baa gom dQng tnfJ..ch than tfJ..ng (d9ng m<.lch
nay lQ,i chia thanh ba nhimh cling la d(mg
fngch gan, d(mg m-fJ..ch tach va dqng mgch uj
trai ), dQllg mgch mq.c treo trimg t,riJ.1l va
d9ng mr;zc ireo trang dudi.
Cile nhliDh CilDg clla dQng
ehu bl,lng: DQng chu bl,lng chia ra ba
nhanh cung trong d6 hai nhimh JOn la hai
d9ng ntgch ch(J,u gdc (ho(i.c d(jng rngch chgu
chung):
1. DQng mgch ch9,u g6c (arteria iliaca
communis): Bdt nguon tit cha phan nhanh
cung cua dQng mq.ch chu bl}-ng d ngang muc
dot saizg that lUng thO 4. Hai d9ng m<;lch
goc phid va trai deu di ch(fch xuong
duoi ra ngoai toi phia trudc khdp cimg
chQ-u, roi chia thanh hai nhanh cung la
d9ng mfJ..ch ch9,u ngodi va dqng mq.ch chQ-u
lrong (d9ng ml;lch eh*u trong con gQi Iii
dng m (tch hq. vj);
2. D(jllg f1lfJ..ch chg.u ngodi (arteria iliaca
externa): d.i tit phia truoe khdp cungch{iu
tdi day chang b(J.n (cung dui) , tu day d<)ng
mQ,ch d6'i ten thAnh dQng mfJ..c:h dui. D<)og
ngoai Uich ra hai nhanh bEm:
dQllg mgch thllC;Jng vj dlliii (arteria
epigast rica inferior) va d9ng m(tch mil ch(iu
sdu (a rteria circumflexa ilium profunda).
DQng thu<;Jng vi duoi tach ra
nhanh mu (ramus pubicus) noi tiep voi
ai)ng m(1ch btt thanh mQt cung dQng
m:=).ch gQi 1a cung chet), con dQng mu
chau sau thi blCh ra nhanh len (nhanh
bvng) va nhanh ngang (nhanh chQ.u).
3. Di)ng mc;z.ch ch(iu trong (arteria iliaca
interna), con gQi la d(mg mc;z.ch hr;r vi: lEi
dQng ml,lch chinh ca'p mau cho ch$.u be.
D(>ng mQ.ch nay tit nguyen uy a truoc khdp
cung-ch(iu di xuong duoi va ra truoc, toi
hlwyitt hong ldn hoQ.c khuylt ngoi ldn
(in.cisura ischiadica major) thi chia ra
thanh mQt chum nhanh, dugc phan
thanh hai 10!,li: cae nhanh ngoai eh*u be va
nh:'ll1h trong chQ.u be.
- Cac nhanh ngoai ch*u be co: dQng
mc;z.ch !nong tren (arteria glutaea superior),
dong mc;z.ch ngoi mong dlldi (arteria
glutaea inferior), d(ing m(Lch bft va d(ing
m(Lch trong (arteria pudenda interna).
- Cac nhanh trong ch*u be g6m cae
nhanh thanh va cac nhanh tl,lng: (a) Cac
nh{mh thanh la df)ng m(Lch chrJu-thdt lllng
vii cac d(ing mc;z.ch cung ben. (b) Cac nhanh
to-ng g6m co: d(jng mr;rch ron, di)ng mc;z.ch
bewg quang dllJi, d(ing mgch tnlc tning
dlldi (neu d nil' gidi thi c6 them d(jng m(1ch
irk cung va cac df)ng mc;z.ch am dc;z.o).
Tinh chu dltdi
1.,11. nnh m:=).ch lon, thu h6i mau cua cac
chi dlldi, a' blfng va ch(i.U be dJ do' ve tim,
tlnh m?ch chu duoi la nnh di kern
a(;ng mc;z.ch chu blfng (hlnh 226).
TInh mr;rch chu dlldi hinh thanh bai hai
tlnh mr;rch ch(iu goc (eh*u chung) phili va
trai h<;Jp nhit voi nhau a ngang muc ctf.a
gian dot song giua dot song thdt lllng thu 4
va thu 5; tit day, tInh ml,lch chu dudi di
th5.ng len tren, dQc thea sUdn phai eua ci)t
song thdt lllng, toi ngang muc dot song thdt
lllng thu: 1 thi tInh hdi chech sang
phai dao thanh mQt ranh d m4t sau gan
va trong do; sau d6, nnh m{lch chu
duoi chui qua cd hodnh bdl 16 tInh m{lch
cua cd nay vaa 6' ngljc, ehui qua bao xd
milng ngoili tim roi d6 vao tam nhf phdi
eua tim.
Trang 6 bVng, tlnh mc;z.ch chil dlldi
nllm d sUdn phai cua c(it song that ll.tng va
co nhung lien quan sau day: (a) ve phia
truoc, c6 phuc m(1c thanh blfng sau phu, va
qua hi phuc nay lien quan voi re cua
m(1c treo tie'u trang, dic mr;rch tinh
m(1ch bu6ng trung ben phai, khuc ta trdng
thu ba, dau twx, va finh mr;rch caa (giil'a
flnh m{lch cua va tInh ml,leh chu duoi la khe
Winslow), va voi sau cua gan (b day
trnh m{lch chu duoi nAm trong mQt ranh
ngan cach thuy gan phdi voi thuy Spiegel
thuy duoi); (b) ve phia sau, tlnh mi;lch
chu duoi lien quan voi CQt song that lllng,
cae dQng m(1ch that lllng ben ph:h, dQng
mc;z.ch th(m phai, d(ing mc;z.ch hoanh dUdi
phai, cac day than kinh t(Lng Zan va be ben
phai, va chuJi th{m kinh giao cam thdt
lllng ben phai; (c) ve phia trong, tinh
chu duoi lien quan voi df)ng m(Lch chu
bl}ng; (d) ve phia ngoai, tInh chu duoi
lien quan voi cd thdt ll.tng, niu qudn phai,
bd trong eua th(Ln phili, tuye'n thuqng th(in
phai, va phAn ben trai cua thuy gan phdi.
TInh chu duoi tren dUdng di nhQ.n
nhil'ng nhanh bm sau day: cac tlnh mc;z.ch
hoimh dlldi (venae phrenicae inferiores), cac
tlnh m(1ch thdt lung (venae lumbales), cac
tfnh mgch thllqng thn (venae
suprarenales), cac tlnh m(1ch sinh dl}c
(vena spermatica interna et vena ovarica),
cac tlnh mq.ch th4n (venae renales) va cac
tlnh mc;z.ch gan (venae hepaticae)31.
thong bltlch huyet sau
phuc mltlc cua 6
thong b?ch huyet sau phuc cua
6 bvng baa gom nhung h(Lch b(1ch huye't va
m(1ch b(1ch huye't (hinh 227).
31 Cac tac gia Phap g(Ji cac tfnh gan la cae ITnh
lr{m gan
267
1) Cac b(,lch huyet (nodi
lymphatici) dll'Qc vui trong ma lien ket clla
khoang sau phuc m:;tc va dUQc phan hii;lt
thanh hai nh6m: nhom chu va nh6m thdt
illng-chd.'\2.
a) Nh6m ch(lu (nodi lymphatici iliaci):
gam co nhung phan nh6m ch{m ngoai, chQ,u
trong (ho(lc 0), g6c chung).
b) Nh6m thatlung-ch,] (nodt lymphatici
lumbales): chia thanh dic phan nh6m hach
that, Ivng-chll va phfrn nh6m tl),ng.
Dng mach ket trang gicta
KhUc ta trang (khuc thu 4)
ta treo tl6u trang
TInh mach mac treo trAng dum
DOng mach chu bung
DOng mach trang dum
Chu6i kinh giao cam that Ilmg
TInh mach cMu g6c (chAu chung) Irai
Nhanh cU8 dam tnan kmh vi
lymphatici gastrici), cac h(,lch leich (nodi
lymphatici lienales), cac h(,lch gan (nodi
lymphalici hepatici), cac hl;lCh m(,lC treo
trang (nodi lymphatici mesenterici), va dic
h(lch kilt trang (nodi lymphatici colici).
2) Cac m(,lch b(,lch huyet de'n cac
huyet sau phuc cua 6 bl:lOg la
nhung xuat phat til eac chuoi
ngoai, trong, chuoi tinh
buong trung, cae lung,
thti<Jng thi;tn, day, gan, lach, treo
trang v:i ket trang.
TInh mach thAn trai
TInh mach tinh trai
quan trai
Hinh 225. Khoang sau ph"c (Olla ben trail
Tuy thea vi tri dinh khu cua chung, cac
huyet thuQc phan nh6m h(,lch
thilt lllng-chu dVQe phan thanh cae
cr;mh-chu trait c(lnh-chu phai, trudc-chll, va
sau-chu.
Phdn nh6m ht;tch t(;mg baa gam nhung
nh6m sau day: cac h(,lch dt;t day (nodi
n N6i va cac hilCh bilCh huy't. ngil that IlIng<M phai
hl6u la tM! cM. vI cae h{leh nay nllm (, lung
Quanh ([ng milch chu bl,lng va a vung that lung: cung
cac nh6m h{leh C<,Inh-chu trai. phlli. tnloc-chu, sau-chu la eac
hach a Clloh milch cM. (, bAn phai. bAn trai. tnJik
milch cM va sau m(lch cM.
268
3) Cae mt;tch b(1.ch huyel di til cac
bl;1ch huret sau phue cua a bvng dbn
huyet Wi be' Pecquet be' duang
tdip (cisterna chyli); dudng trap a
phia trl1de dot song thal lung thu 1 va 2, va
d phia sau dqng m(,lch chll bl}-ng; nay thu
nh*n hAu het huyet eua phan thfm
d duifi cd hoanh va tiep noi voi ong
ngl,lc; ong ngl,lc (ductus thoracicus) bAt
nguan ti1 be' Pecquet, ong chi co mQt
rat trong 6 bl,lng, sau d6 ong
ng1,1e chui qua cd hoanh d l6 dqng m(,lch clla
ed nay van trung that sau, va di qua het
vung ntlY de len toi nen co va het bfing
e,lch do vito hfji lliu linh /nfl-ch ben trai hQp
hili lIll/) nu;ch canh trong va linh mQch
c/u'di don Ireii (con gQi Ill. hfji luu pirogo{n.
Chu6i than kinh giao cam
thilt lung
Chuo; than kinh giao cam th&t lung
n,)m (j khoang sau phuc cua (; bl,lng, d
hai ben cua than c{lC doL so'ng th&t [ling;
(huol nay In phan tiep n01 cua chuai than
I,i"h gwo cam ng{/c, kif tit Cd hocwh Wi
ngang mlcc l,J nho.
Chuo; ,!I(ln kinh giao cam (truncus
sympalhicus) thfit lung 13 mQt thung than
klllh, ma tl'en dUdng eli co nhung h(lch than
giao cam xen vao gilla,
K61 trang ngang
Ta trang
DOng mach k6t Irang phai
Than phai
TInh mach linh phal
Dng mach tinh phai
Niau quan phai
Chuoi than kinh giao cam thdt lung
nho hdn so voi chuoi than kinh giao cam
va 1:6 4-5 ht,lch than kinh giao cam
xen vao giua, chu ng nAm d ngang muc di.e
than dot song thdt lling Wdng ung.
Chuoi than kinh glao cam lung c6
nhung lien quan nht! sau: chuoi ben phai
lien quan d phfa tntoc voi lil/h !nfl-ch chil
dUdi, va tinh In(tch ch(iu goc phai; chuoi
ben tnli lien quan d phia tntoc mQt philn
viii d6ng tnQch chil b(lng. Ca hai chu6i lien
quan ve ph1a sau-tl'ong voi cf)t SOfig th&t
lling, va 'Ie phfa saungoai v(ji nhung eho
bam eua cd that lling,
Nhung n'\imh chinh cua chuoi thl.n
kinh giao cam lung la: (a) nhung
nluinh quan" dtjng mch Chl/; (b) nhung
nhanh no'i giua hai chuai thiln kinh
giao cam. d hai ben, (c) ddy than kinh t(trlg
ch(iu be, hinh thanh boi nhung nhanh
xuat phftt tit 4-5 h(lch giao cam Lltlit lung.
M;:IC treo k6t Irang ngang
Tuy
DOng mach trang gil1a
DOng mach mac treo Irang Iren
TInh mach mac treo Irang Irem
>ng m;:lch mac treo trang dLfOi
DOng mach chu bung
TInh mach chu dl16'l
DOng mach h6i k611rang
Cac DM va TM h6i trang
Hinh 226. Khoang sau phuc (nita ben phai)
269
cae nhanh nay hQp nhilt thanh day than
kinh tt;tllg ch(iu be a ngang muc mom nh6; a
day, hai day than kinh t(;mg phai va trili
ella hai ben hQp nhat thanh mQt "day than
kinh trU{JC cung", day than kinh trude eung
khi di vao trong be philn chia ra
thi\nh hai day than kinh h(l vi phiii va trai,
(d) nhOng nhanh n6i tiep (rami communi
cantes) hQp nhat vai nhau dtf nen dam
rot than kinh thdt lling-chu, dam r01 nay
bao quanh dijng m(lch chu bl:lng va lien tiep
d phia tren vai dam rot dudng va d phia
dttai vai cae dam roi ht;L vi (hinh 224).
Tinh chu diJOl - ---cF
Hach bach

DOng mach than tang
mach
Th>o
Than huyat) _ ---a
Ihlt kmg
Cae bl
huyat cling

eMu ngoai
Darn rai t<;lng (Dam rai dU'dng)
(Plexus coeliacus seu solaris)
Dam rOt dudng ia mQt dam r6i thlin
kinh phue t{lP va nAm a truac d{mg
m(lch chu bl,lng trong khoang tit nguyen uy
ella dijng mt;tch than tt;tng tai nguyen uy ella
cac dijng mC!ch th(in (til' dot song ngt,tc thu
12 tai dot song thdt lling thu 1; dam r6i
duong co ba doi h(,lch than kinh va rat
nhieu s<,ji thlin kinh lien ket giua nhOng
do (hinh 224).
DOng mach VI
trai (vanh vi)
Cae hach bach huyal V! Irai
DOng mach hoanh dl.ltli

DOng mach lach (dOng mach ty)

06ng mach gan chung
Ong mo\lch lrai
mach mac !reo lrang Irtln
DOng mach ctni bung
Cae ho\lch bach huyet Ihalll.mg
qulin Irai

DOng ffio\lcl'l eMu g6c (ch3u chung)

Tinh mach eMu gOC (eMu chung)
'---- e'e hach bi\lch huyaf Irong
Hinh 227. Cae va huyel a khoang sau phue
270
1) Nhfing h<;lch thfrn kinh (baa gom
hll-ch bim nguyt, hg,ch chu-mg,c treo trang
tren va hg,ch chii-th(in), cVQc phan bo lfin
hl'Q't tit tren xu5ng dubi, va b gan
nguyen uy cua cac at)ng mg,ch than tg,ng,
dng mg,ch m(Lc treo trang tren va cae ai)ng
m(Lch thn.
Cae hg,ch ban nguyt (ganglia
coeliaca): c6 hai hl;lch nAm d sat hai ben
dlidng giUa, d ben phai va ben trai cua a(ing
m(Lch than t(Lng, thuQe lOp sau eua vung
t(Lng (Luschka). MOl hl;lch deu hinh liem,
vdi chieu cong 16m huang len phia tren,
ben phai dai khoang 2 cm va hl;lch ben
trili khoang 1,5 crn. Cac h(Lch ban nguyt
nrlrn vui trong mb liEm ket sau phuc m<;l.c va
lien quan: ve phia truac voi Hi phuc mll-c 16t
thanh sau cua hu cung mg,c nOL, h<;l.ch ben
phili bi che mQt ph.ln bai tlnh mg,ch chii
dUdi va dew tux; ve phia sau hl;lCh ban
lien quan vai a(ing m(Lch chii bl}ng
va cac trl! cua cd hoanh; ve phia dl10i voi
tuy va d(jng m(Lch lach, ve phia trong voi
dng mqch thdn t(Lng va ai)ng mg,ch chu
bl,ing; ve phia ngoai voi tuye'n thr1r;1ng thn
cung ben.
- Cac hg,ch treo trang hg,ch
m(Lc treo trang (ganglia mesenterici): nAm a
gan nguyen uy cua ai)ng mg..ch mg..c treo trang
tren, va n6i tiep vai cac h(Lch ban nguyt va
h(lch chu-thn bai nhung sQi nai tiep.
- Cac hg.ch chu-thn hol)c hg,ch th(m
(ganglia renales): n5m giln nguyen uy eua
nhung di)ng mqch thn; hl;lCh th<).n ph:li bi
che khuat d phia truac bdi tlnh mg,ch chu
dr1di, va hl;lCh ben trai boi tlnh mg..ch
thq,n trai.
2) Nhii'ng day thfrn kinh di Uti dam
roi du'dng g6m c6: (a) Day than kinh phe'
vi hl,ing (nervus vagus), day nay di qua cd
hoanh duai dQ.ng mQt dam r5i thAn kinh
quanh-th1;1'c quan, sau do tl,l l<;ti thanh rnQt
than than kinh b-l;mg sau, tit than nay tach
ra "nhanh dam rai dVdng"33. (b) Day than
kinh tg,ng ldn (neuvus splanchnicus major),
hinh thanh boi 81;1' h<;lp nhat cua nhung
nhanh truac cua cae hg,ch than kinh giao
cam ngl/c thu 5-9, sau khi hinh thanh day
than kinh t(Lng ZrJn chui qua cd hoanh
vao 6 hl,mg, a day day th5.n kinh tach ra
rn9t nhanh chinh di tai hg,ch ban nguyt
cung ben, va cung vai nhfmh cua day than
kinh phl vi k tren tf).O nen quai than kinh
Wrisberg, ngoai nhanh chinh nay, day than
kinh tl;lng Ion con tach ra nhung sQi nha di
tai tuye'n thur;lng thn; (c) Day than kinh
tc;wg nho (nervus splanchnicus minor); (d)
Day than kinh hodnh phai (nhanh bl,lng).
3) Nhii'ng nhanh thfrn kinh di tii
dam roi du'dng: la nhung nhimh quanh
dQng ml;lch, chung tl;lo nen nhung dam rai
hoanh duai, darn rai quanh than tl;lng, dam
rai gan, dam rai vanh V}, darn rai lach, dam
rai dam r5i m?c treo trang tren, dam
rai ml;le treo trang duai, dam rai tinh hO:;lc
buang tnrng, va cac darn rai thuQng th.$-n.
Cling can nhiic l:;ti la vung tg,ng (vung
than tl;lng) a khoang sau phue m:;tc va
dUQc gibi hl;ln: a phia duai bai do:;tn ngang
cua biJ cong be d(l day, ong man vi va bd
tren cua kh.'ic ta trang thit nhtit; a phia
tren bai ml)t dl10i eua gan (Cl,l la thuy
auai ho:;i.c thuy Spiegel); iJ ben trai bai dOl;ln
thAng dung eua biJ cong be dg, day; va 0 bim
ph8i bcii tlnh mg..ch clta, di)ng mg..ch gan
rieng va ong gan-m(it chil, cac thanh phan
nay t<;to nen cuong gan. a phia trl1ac, m(LC
nor be (omentum minus) va tin dinh hu
cung mll-c not ngan cach vung t<;tng voi 6
phuc m:;tc IOn; d phia sau, vung t:;tng dU<;lc
gioi h{ln bai mQt lOp xUdng-ed-m:;tc hinh
33 Theo cac tac gia Phap va kinh dit$n thi trong hai day than
kinh pM; vi .. chi c6 day than kinh phe ',It phai tach ra hai nhimh
Ili tai cac hoilch ban nguy$t ella dam r6i dllong. Day than kinh
nay di theo thVc quan 0 sau va eung voi thlle quan ehui
qua co hoanh r6i phan hai nhanh eung noi trEm. Nhiing thuf,it
ngii dam r6i quanh thl,lC quan va day than kinh phe vi bl,mg
khong dtIge eac lac gia nay n6i toi.
271
thanh b6i cac dot s6ng ngljc thu: 11, 12 va
d/{t s6'ng thdt lung thu: 1. Hai ben clla vung
t.Q.ng con c6 hai tuye'n thli(jng th(in.
Trang uitng t(mg c6 aing mflch than
lqng voi cac nhanh eua dQng m ~ c h nay,
drng mflch chu bl:lng, aam r67 dliong, day
than kinh ph/tv? br,wg (day t.han kinh phe
vt phai),. cac h0-ch b0-ch huyet, bi dlidng
tntp Pecquet (cisterna chyli), b6 nay n;im 6
sau a(mg mflch chu bl:lng hdi chech sang
phai, va nh0.l1 ba thfl.l1 bQ.ch huyet d6 vaa ls.
hai thun tluit lling va mQt than ru(Jt.
272
cung nay tach ra cac aflng nU;Ich gian tiC'u
lhu,Y (arteriae interlabulares), cite dflng
m(lch gian ti(/u lhuy eung nhv nhung
nhanh d9ng da dU:<;lC rna tn khac 18.
nhung dOng m<;1ch ti}.n (kh6ng no'i tiep vdi
nhung nh{wh khac-ND), va dU:<;lC phan bo'
thea hinh nan hoa banh xe; tU cac aQng
In(1ch gian tit/u thuy tach ra cac nhanh bao
thn (rami capsular), no'i ticp voi cac dQng
cua bao ma quanh-thqn. Cung tu cac
d{)ng m?ch gian thuy, tach 1'a nhung
ti'u dQng mQ.ch den, chui VaG trong nhung
bao Bowman (eua ctiu thQ.n) r6i philn
ra th'lnh 25-50 mao m<;1ch, b.w nen cUQn
mao m<;1ch eua ciiu thf).n; cac mao ill<,J..ch
nay e6 df).c lil kh6ng n6i tiep ngang voi
nhau rna l<;1i h<;lp nhit I<;1i t<;10 thilnh mQt
tie"u d(mg IHQ.ch di (tuc 1a hinh thanh mQt
l<i4u Ivai mao In?ch ky di). Tiii'u aflng lnQ.ch
di 1'a kh6i bao Bowman a qtc l1tQ.ch cua baa
nay, va l<;1i phan ehia thanh mQt mQ.ng mao
m'.l.ch nua baa quanh lay cae ong th(m (6ng
sinh nhu:ng a day 1a mi)t mQ.ng
Ivai mao gi6ng voi cae Iu:oi mao mQ.ch
thong thU:dng khae trong cd tile la co
nhieu noi ticp ngang va se d6 vao cac tie'u
finh mw:h. Cae tulu d(jng m(}ch ai nay
gfln tuy lhn, nen con tach ra nhung nhanh
g9i la tdu d(jng m(leh thdng (artcriolae
rectae), cap mau cho tuy thn, truoc day
dU<;lC gQi la tdu dQng mQ.eh thling gid
(spuriae). Tuy nhien, tuy thi}.n con du<;lC
cap mau bai nhung nguon ri&ng eung gQi la
ti{./u aflng mr;rch thang, va tniac day dl1QC
gQi 18. cae lulu d(jng m(}eh th{wg tht
(verae), cac dQng m<,J..ch th$.t nay
tach ra tu cac aQng meh hinh cung va cac
dQng mqeh gian tiii'u thuy. Nhu vQ.y, tren
dong mau d9ng ml.leh, thi vo th<)n dl1<;lC cap
mau nhieu han tuy thQ.n.
D6i voi baa ma quanh thn, thi nguon
cung cap mau IS. tu cac nhanh tach ra tu
ehinh a(jng mqeh thn, tU aQng mch
hoimh dlidi (mQt nhanh bm nha cua dQng
mQ.ch chu b\lng), tu dQng m(}ch m(le treo
trang tren, tU cac dQng m(lch thdt lung va
tu cae dflng m(leh thuqng th(m. Tat ca cae
nhanh dQng ml.leh nay n6i tiep voi nhau
hinh thanh nhung eung dQng illl;l-ch.
T6m lai, co nha'n manh dae ve
phan b6 m<;1ch eua la: thuQc kiJu
d(mg m?ch (kh6ng co n6i tiep ngang
giua cae nhanh-ND), va st,t c6 m9t gioi
hQ.n giua ill9t vung tru:oc cua th<)n rQng Idn
hdn va mQt vung sau nha han, do 1a vung
v6 m(lch Hyrtl, di d phia sau cua bit ngodi
thrln 1 cm, va hai vung qtc th(in trong d6
vung ct,tc dudi kern ro han ve ranh giai.
Do d6, c6 tht,te phau d.t
mOt phan va neu illOt trong nhung nhanh
eung eua d(jng m(leh th(jft b! dc nghen thi
se dua hi}.u quil. la nhoi mau d vung nhu
rna tuong ling.
B) Mau tinh m(lch cua nhu rna th<)n
du<;le thu hoi trudc ticn vao nhung tinh
m(lch hinh cung, di kern cac dQng m<;1ch
cung ten Wong ling, cae finh m(lch hinh
cung nay noi ticp nhau t$,o thanh nnting
cung tinh m(lch tren thap, ntlm d day eac
thap Malpighi, cac tinh mQ.eh len va xu6ng
df'iu db vao cae cung finh illl.leh nay.
Cac tinh mqch xu6'ng la nhung llnh
mQ.eh gian tii/u thuy (venae interlobulares)
di kern cac d911g cung ten. Nhung
llnh m(}ch len IS. nhung tiilu tlnh m(leh
thang (venulae reclae) cung di kern cac
dQng m<;1ch cung ten, va co V\l th'u
h6i mau W tuy thn.
Cae cung finh m(lch tren thap Malpighi
se d6 vao cae tinh nU;Ieh gian thuy (venae
interlobares), cae tlnh mQ.ch nay se di qua
cac eQt th(jn (eQt Bertin); trong vung nhung
cQt thi}.n nay cae nhanh t"inh khac se
cung vdi t"inh m1},ch gian thuy h9i t\l l<,J..i a
c?nh cac adi th(i1t, tQ.o thanh nhung tlnh
thea nhieu rat da va di
vao trong xoang th(jn tl.lO nen tInh
m(lch th(jn.
Cae tinh m(lch thn df'iu la thanh phan
sau phuc ill<,J..C va deu d6 vao tinh mr;reh chu
dUdi; tInh ml.leh th$.n phiii ng&n han so vai
finh thi}.n trai.
Cac tInh m(}ch th(in la thanh phftn nftm
d lop trttoc 'nhat cua cuf/ng th(in.
Chi rieng Hnh m?ch thi}.n trai mal co
da?n trl1oe-euClng, dO?l1 nay co nhung lien
quan sau day: ve phia trl10c lien quan qua
.
257
Phan thuy elle trim
PMn thuy
Phan thuy dum
PMn thuy Cl/e dum
Nhin tn/de
Phan thuy clfc
PMn thuy
PMn !huy trvac-b6 dum
PMn thuy CU'C dum
Nhln tlt bim trong (bet trong
Nhin sau
Phan thuy clfc
Phan thuy
Phan thuy tnrac-b6
+--Ph,!nthuy tNi1c-M dOOl
PMn Ihuy CIfC dum
PMn thuy CIfC
thuy Iren
Phan thuy dllO'i
Phtm thuy CI,fC duOi
Nh'in tlt phfa ngoai (bet ngoal
Hinh 218_ Cae phiin thiJy
Can that lU'hg-cung:
La n009
La sau
Khoang sau phue m<;lC:
Mac sau than
Khoang
Khoang
(bao mO
Than phai -I
!rang len +-"' .... '11
Mac bung ngoai
M;;.e glan co ngoai
Mac bung trong (m;;.e ngang)
M;;.c Irvac than
Mac dinh Irang
(mac Told! I)
TInh m;;.ch chu dU'Oi
M9c Ireo trang

bung
niW-duc trang
trang xu6ng
Phuc mac lhanh
Mac bung ngoai
Than Irai L Mac glan co ngoal
Mac tnJOc than Mac bung !tong (mac ngang)
Mac dlnh ket trang xu6ng (mac Toidt It)
DOng mach cluj bung
Hinh 219. - trong - s6 tri II ngang mlte vai cae
258
, .
" ,
I ,
, .
" I " I , , ,
I
I " I
,
I I I ,
Hinh 220. Hinh anh nhap nhay binh thllilng (Hi li$u ella B$nh vi$n y Trung liang)

"
, ,
"
" .. . it"
', ..,'.1 \ . .'1.,'.' .. 11..,1
,
..
,' 1
Hinh 221. Hinh anh nhap nhay eho thay sa phai
(Tai li$u ella y Trung uang)
259
mfiC dinh Treitz vd} vung ta-tuy'; ve phia
sau lien quan voi a(mg mqch chu bLJng; ve
phia tren-tnioc, lien quan voi nguyen uy
cua aQng mg,ch mqc treo trang tren_ TInh
trai cac nhanh ben b. tlnh
mqch tinh finh mfich buo'ng tritng,
finh mfich thufJng thn trai, va doi khi cn
finh mqch hoiinh dUdi trai. d trong bao ma
quanh th(in co m(it ml.lng hioi t'inh rat
phong phu, hioi tlnh m0-ch nay h(ii t\l van
m(it cung nnh ngoai nam song
song voi bd ngoai eua cung nnh mQ.ch
nay cling mau tlr thong qua cae
tlnh mqeh xuyen, va dan hiu mau 'laO d.c
nnh mQ,ch cua ket trang, eua thanh b\lng
sau, eua tuyen thli(lng cua quan,
eua tinh hoan ho(l.c buang trung. sv,
thong t'inh nay la m(it dUdng dan
luu bang trong trlidng h(lp huyet khBi
tlnh mQ,ch
Trong bao th(in cung nhu d quanh cac
aai th(in va gai th4n co nhung nBi tiep
d9ng-t'inh Cling nen n6i them la d be
m(lt cua th1).n c6 nhung tlnh mg,ch hinh sao
Verheyen, la hi)i t\l cua nhieu tlnh mqch
cua bao th(in d nhung bAt dau cua
nhung tlnh mqch gian tie"u thuy ngay ben
dlioi bao xu cua thQ.n; d day die finh mqch
cua bao th(in db vao finh mqch gian tie"u
thuy sau khi chung di qua bao
C) Cac m(lch bqch huyet: Nglidi ta dB.
rna ts. ba nh6m b?ch huyet cua
m0t nh6m sau gam dic mQ.ch b?ch huyet di
kern cac mlJ-ch mau, va trm dUdng di cua
chung c6 thay nhung hlJ-ch nha; rn(it
dam rai m?ch blJ-ch huyet duoi baa xu cua
th(in, va mQt dam rai trong baa ma quanh-
th(in, noi tiep voi aam rol. duoi bao xd cua
th4n. Ba nhom m<;lch b<;lch huyet nay d.n
luu bQ.ch huyet cua th$,n phai toi chu6i
hg,ch bt;Lch huyet cc;mh-chu phdi, va chuoi
hg,ch sau-tlnh mqch chu, va dan luu blJ-ch
huyet cua thQ.n trai tal chuoi hg.ch cc;mh-
chii tral d 'lung thiit lung.
D) Cac ddy thiln kinh chi phoi
thuQc thvc bao gam nhung sQi thftn
kinh giao cam den tlr aam rol. dUdng,
aam rol. m(lc treo trang tren, va nhung hQ.ch
than kinh vo-th$.n. N gOal ra thQ.n con dliqc
260
chi phoi bdi nhanh cua cae day thiln kinh
tg,ng va day thiln kinh phe:uj. Nhung S9i
thftn kinh tren di thea aQng m(lch th4n,
tlJ-O nm aam r6l th(in, va di sau vao nhu rna
df chi phoi cac ca'u truc khac nhau,
dl)c la phuc hfJp thrin kinh-niu-dQng
mqch c(Inh tie'u ca'u th(in (phuc hQp
cfru
Cae du'dng bai tie't (ddn nit%u) eua th*n
Sau khi hinh thanh, nliOc cuBi
cung dli(lc db ra ngoai cd th thong qua
nhling dUdng dftn bao g6m cac adi
nho (calices renales minores: dai thEm nha),
aiii ldn (calices renales majores: dai
IOn), be' th(in (pelvis renalis),. qudn
(ureter), bang Quang (vesica urinaria) va
aqo (urethra). Cae dai b@ th$.n
va niu quan hQp thanh mQt vung dinh khu
gQi la uung bt/ th(in -niu qudn, gioi hQ.n: ve
phia tren bdi ffii)t ml)t ph.lng nAm ngang di
qua duoi aot song ngl;fc thli 12, ve phia duoi
bdi mQt m(l.t phiing ngang quy lioc di
ngang qua cac gai ch(iu trudc tren, ve phia
trong boi mi)t m(l.t phimg dung dQc d cach
aUdng giUa than nglidi 2-2,5 cm, 'laVe phia
ngoai cung bai m(it ml)t phiing dung dQe di
qua dinh mom ngang cua nhiing aot song
thdt {ling (hinh 222).
Cae ddi thgn nho (calices renales
minores) la nhling cau tl.lO Cd-mlJ-c, nam d
bm trong xoang th4n, m6i dai nha c6 m(it
da.u om lay va bam 'laO chu vi cua mQt gai
th(in, con dftu kia thi h(lp nha't voi mQt vai
dai nha khac d t?O thanh m(it ddi Ian (tuy
nhien khong phai bao gid cung nhli Co
til 6 den 12 dai nha, cung so luqng voi cae
gai th(in, nhl1ng IIJ-i c6 it hdn so lUQng
cac thap (Malpighi), vi co cac ong
gop eua hai thap th(in db chung vao mi)t
aiii nho, vi gai eua chung hQp nhat Val
nhau (gQi la gai chung). Be m(l.t ben trong
cua dai, tiep xuc voi nlidc tifu, thi nh:in,
con be ml)t ben ngoai thi lien quan voi khoi
rna va nhling mlJ-ch mau va day tha.n kinh
trong xoang th(in.
Ddi thgn liln (calices renales majores)
co 2 hoQ.c 3 dai lon, moi dai Ion do hai hol)c
ba aai nho hQp nha't thanh. Neu cac dai
th$.n dliqc ca'u tQ,o nhli vua rna tii thi
Hinh 222. Hinh anh chl,lp X quang dlfang tiel binh Ihlfang
th(tn co hlnh rling eva; nglt<;lC ll;li, neu cae
dai nhi) rnb thAng vao thi cae dai
nay co kich thttoc Ian hon va sEl c6
hinh bong.
Be' than (pelvis renalis). cung 13 mQt
cau giong hinh cua mQt
hoi det theo chieu trLtoc sau;
huang ra phia ngoai va cac ddi th4n
d3 vaa, ci)n dinh pheu thi hEm tiep vdi
261
quan. Hlnh cua th;}n kha thay dBi,
nhung noi chung co hai chinh:
th:%l-n hinh bong khi cac dai thn nd.n con
b@ th(i.n to kic h thuac lon, va th{in
hinh rang cua toa nhanh, khi cac ddi
nho ht;lp nhat thilnh nhung dai ldn dili con
b@ th{in thi ngiin, nho hdn.
Bi th{Ln co hai truoc va sau, ba bd
duoi, tren va tren-ngoai hOl}c bd day, bd day
chinh la ming pheu nh{in cac dili th(tn dB
vao, va m{lt dinh la noi dB vao
qudn.
Bi th(Ln c6 hai phfrn: phfrn trong th:%l-n
(trong xoang va ngoai th$.n
(ngoui xoang
trong th$.n thudng ngAn, va
th:%l-n nAm d lOp sau so vai nhung tha.nh
ph:1n khac cua cuong truoc
th:%l-n lien quan voi nhung mau truoc-
(tInh nAm truoc so voi dQng
m$.t sau chi lien quan voi than
d9ng m(lch sau-be' la. mQt trong nhung
nhanh cung cua dQng va. nhanh
nay di sat mep sau ron th(in, nen sau
Iii V! tri 1(# cho phfiu
md th?n.
Ph an ngoai cua lien quan
(j phia truoc voi nhung dQng m(lch phdn
thuy tntdc-be" cua dQng va
nhung nhanh finh m(lch tntdc-bf/ cua tInh
th:%l-n.
Ngoai nhung lien quan voi mlilch mall
nhu vua mo ta d tren, con c6 nhung
lien quan sau day: ve phfa tren voi tuyen
thlllJng th(in, ve phia duoi voi qudn,
phfa ngoai vai ron th4n, ve phia sau voi cac
lop cua thanh bl),ng sau C1,l th@ la cd that
lllng, thong qua lop md c(lnh thn Gerota,
ve phla trudc b@ than lien quan khac nhau
giua ben phai va. b'en trai: d ben phai, b@
th<)n lien quan voi khuc tei trang xu6ng
thong qua m(lc dinh Treitz, va voi tlnh
m(lch chu dlldi; con d ben trai b@ th?n lien
quan voi than tuy' va c6 rJ cua m(Lc treo ktt
trang ngang biit cheo d truoc.
262
quan
(Ureter)
qudn lil mQt Bng noi b@
th{in voi bang quang, di tU tren xUBng dual
dQc qua 6 bl),ng va chi}u be. Niu quan nAm
sau phuc mStc va da.i khoang 30-35 cm.
qudn bl'it dau tU di'nh cua be'thcjn,
ngang muc dot song thiit lllng thu 2, r6i
moi dfru di thAng xuang duai, va sau d6 thi
chech vao trong. DUdng di cua niu quan
bao gom dO(ln bl}ng (pars abdominalis),
hau nhu thAng dung, di ttl ngang mllc dot
sang thAt lung thu 2 toi eo tren (ZO tren
ch(Lu be" va dor;z,n chu be (pars pelvina), di
tU eo tren tai bang quang, va nAm trong
ch(iu be; tren dU:dng di, niu quan co ba chCi
gflp khuc: m9t d gfrn th(Ln, m9t d eo tren va
cho gflp khuc thll ba thl d trong chu be.
Niu quan cilng co nhung doStn hfi!p hon
xen ke vai nhung dOliln gian rQng hdn: ngay
duai cho tiep nai voi th?n la m9t
r9ng gQi la phiu (infundibulum), roi den
m9t dO.!,l.n hfi!p hon gQi la cd qudn, sau
do toi mQt gian rQng gQi la thoi
that htng-ch(Lu, tai eo tren thi niu quan llili
hfi!p d mQt rflt ngAn, va sau d6 la doStn
gian r9ng gQi la. thoi chu be, roi toi ch6 hfi!p
cuai cling trudc 10 dB vao bang Quang.
Niu quan dUQc chAng giu cho mQt
cach tudng dai: doi khi c6 mQt day chdng
qudn-thiit Illng, nhung thong thudng
hdn thi niu quan dinh van phuc m(lc thanh
b1,lng sau, nen khi di phuc thi
niu quan cling di chuy@n thea, day la
diem phai ghi nh;}n trong ca.c ph.lu thu*t.
Niu quan c6 mQt dam rai mlilch mall va SQi
than kinh baa quanh, cfrn phai tranh trong
ph.u thu?t (vi d1,l khi lay soi, md niu
quan, md thong niu quan).
Lien quan eua nit?u quan thay d6'i
tuy theo tUng dOJ;ln:
1) DO(ln bl,i-ng (pars abdominaUs) dUQc
phan thanh hai khlic la khuc th&t lllng di
ttl b@ th?n toi xuong cling, va khuc chu di
tU xuong cling tdi eo tren.
_ Hinh 223. Hinh anh ch\lp X quang dC;>ng m,!,ch
(Cho thay r6 d(>ng chil bung, cac dong ngoai va trang)
a) Khuc lIuit lllng eua quan phai c6
nhung lien quan nhtt sau: ve phia truoe,
lien quan va dinh vi1i ph ric thanh b1,lng
sa u, thong qua phuc nay 0 phan tren,
quan lien quan viJj khuc tei trang
xU6'ng, roi co re eua m<;tC treo trang bdt
chea a phia truce, va sau d6 cae mg,ch sinh
d(JC (mfJ,ch tinh b nam giOi va m(;lCh bu6ng
lnj'ng 0 nu gidi) cung bAt chea d phia trl1dC
qua n; ve phia sau quan phai liEm
quan wi cd thitl lllng, va thong qua
lien quan voj cae day thfin kinh sinh
dl,lc-dlli va dui hi ngoai; ve phia trang,
quan phai lien quan voi linh mach chu
dum, cae hlilCh huyet eua thAt
htng-chu va cae chu6i than kinh giao cam;
ve phfa ngoai lien quan voi htt trang len.
Khlie thAt lung ella quan tnli eung
e6 lien quan tuong tlj nhu ben phai, nhung
e6 nhung khae nhu sau: ve phia trucc
e6 re eua treo ket. trdng sigma bAt
cheo, qua ngach cua m/ilC treo nay e6 sa
nAn thay qUEm trai; ve phia trong
263
quan trai lien quan voi dQng m!;lch chu
blj-ng; va ve phia ngoai lien quan voi kef,
trang xuong.
b) Khuc chrJu cua quan dai 34 em,
bAt cheo phia truoc cae dpng mt;Lch ch(iu:
quim phai biit cheo phia truoc dQng
Tn(Jch chrJu ngoai a duoi cho chia doi cua
(tpng mp,ch ch(iu goe 1,5 crn, trong khi
quan trai bAt eheo phia truoc dQng mq,ch
chu goc d phia tren eho chia doi cua d9ng
In?ch nay 1,5 crn; ve phia sau, cac nit%u
quan vftn lien quan voi cd thilt lllng; ve
phia truoe, nit%u quan phai c6 r mq,c treo
lie'u trang bAt cheo va lien quan voi do?n
cuoi h6i trang, eac m!;lch hd'ike't trang va
rupt thila (khi ruqt thua thu9C di
xuong), trong khi d6 nit%u quan trai c6 ri.
('ua m!;lc treo kef, trang sigma cheo phia
truoc, va hinh thanh a day ngach gian
sigma In m9t mac Sd nAn nit%u quan trai;
ve phia ngoai thi quan hai ben deu
lien quan voi cac m!;lch sinh dljc.
2) Dop,n ch(iu be (pars pelvina): di tit eo
lren tai bang quang. DOJ;ln nay cung ehia
thanh hai khuc la khuc thanh va khuc
tc;mg. Do?n eh?u be ella nit%u quan c6 lien
quan khac nhau giua nam giai va nu gioi.
a) 6 nam giai: khuc thanh do?n be
eua nit%u quan hai bEm di ttl eo tren xuong
duoi ap van thanh cua ch(iu be va hfrU nhu
th&ng dung, e6 lien quan ra't gfrn voi cae di}ng
nu;zch va anh mp,ch ch(iu trang.
Khue ch!}.u be cua quan
d na rn gioi di ngang tu thanh eh!}.u be
trong, qua khoang dlldi phuc mt;Lc eua ch!}.u
be, va n.1m d giua bang Quang va tn.,lc
trang, biit cheo a phia tren (rng linh, r6i di
qua m$,t tr110C day b9ng tinh d@ ehui van
thanh bang quang, r6i md vao long bang
quang bai m9t 10 nha.
b) 0 nu gidi: khuc thanh ch!}.u be
cua qUEm hai ben deu e6 drng mq,ch til
cung di a phia ngoai (d9ng nay hi m9t
trong nhung nhanh t?ng eua dQng mg,ch
ch(iu trang) , va c6 ph tic phu a phfa
trong, phuc nay l6t day hd' bUd'ng
trilng, nen quan c6 lien quan voi
bu6ng trilng d phi a trong. Khtic tJ;lng cua
quan 0 nu gioi cung di ngang van
264
trong, va nAm d day cua mp,c chdng rQng, a
day, dQng m!;lch tit cung biit cheo phfa trl10C
eua quan, sau d6 quan ci qua
phia truoc cua am dp,o r6i chui van thanh
bang Quang va md vao long bang quang bdl
mQt 16 nha. Lien quan giua nieu quan Val
dQng mp,ch til cung a day mqc chling r6ng la.
mqt chi tiet giai phau quan trQng, vi trong
trudng h<;lp cAt tli cung, phau thu!}.t vien c6
d.t phai quan.
3) th'anh bang quang: la ra't
ngAn, quan chech toi 10 rna van
bang quang, a day c6 rn9t nep niem mp,c
ngc\n can khang nuoc ngu<;lc tU
bang quang len quan. Hai l6
quan va [0 dp,o gioi a bang quang
mqt tarn giac, gQi 1a tam giac Lieutaud
tam gidc bang Quang (trigonum vesicae).
vii dLu true, dl1dng dan c6 nhung
lOp ao S=lU day: do lien kef, (tunica
adventitia) 0 ngoai cung, ea'u t<;io boi rna lien
ket xd chun; ao Cd (tunica muscularis): nAm a
giua; ao cd ,j th!}.n chi ca'u boi cac S<;li cd
vong, nhung toi quan thi mqt phiin ba
tren va hQp bdi ba lop s<;li Cd trdn c6
hl,l'ang nhau (lop dQc ngoai cung, lOp
vong d giUG, va lo-p dQc 0 trong cung), nhung
d rn9t phAn ba giua cua quan thi ao cd
chi c6 hai lOp (lop dQc d ngoai va lOp vong
a trong); c10 niem mt;Lc (tunica mucosa): 16t
trong cung, cau bai mqt rna tfrng gQi
la rna tiep.
Cae mau va day thlln kinh
eua dai, be' va quan
Dai th?n, dl1<;lc ca'p mau bai
nhung nhanh ella dQng mqch th(in. Nit%u
quan dl1<;le cflp mau bdi nhung nhanh ttl:
nhieu nguon kha.c nhau: dOJ;ln tren cung do
cae nhanh cua dQng m!;lch th4n va cua cac
dQng m!;lch thdt lung, m9t phnn ba
giua do eac nhanh cua d9ng mflch tinh ho?c
dQng mq,ch buo'ng trung, va dQng mp,ch
ch(iu gae, ID9t phfrn ba duoi cung do
nhilng nhanh ella dQng mg,ch ch(iu trang,
dQng mt;Lch bang Quang tren, dQng mt;Lch
bang quang duai va dQng mt;Lch o'ng tinh (d
nam giOi).
Cae finh m{lch di kern d9ng cung ten.
Cac m(Lch b(Lch huytt W quim
bt,lng dan b?ch huye't tai cac h(Lch th&t
lung, va b?ch huyet cua quim do?n
be thi duqc dan ve cac h(Lch b(Lch
huytt ch(zu trong.
Cac day than kinh chi ph6i quan
In sqi than kinh thljc vt de'n ttl cac aam rOL
thdn, chu, va ha vi, cac sdi than kinh nay
de'u di theo cac' ml,lch Wi eac do?n
tUdng ling cua quan.
Cac m'ilch mau d
khoang sau phuc m'ilc
Dr')ng m(Lch chu bljng di tu 16 aqng
rnr;Lch chu cua cd hoanh, a ngang muc giua
eMf s(fng ngljc thu 11 va 12, xuong tai
ngang muc aot song thilt lung thu 4, thi
t[\ch thanh ba nhanh cung la hai d(mg
mrJ-ch chu goc chung) va. m9t afmg
m(;u'h cung giiLa (hinh 223, 225).
FJr')ng m(tch chil bl!ng c6 dUdng di gan
nhu thing dung, nhung hdi sang
ben trai cua dl1dng giua, a ngay phia tnlac
cua c9t s6ng thAt lung, va trong khoang sau
phlic mf,J.c.
Chieu dai cua d9ng m<;tch ehu b1,lng tU
15 t6i 18 em, con dUdng kfnh thi thu
dan tu tdm xu6ng ou6i.
Tren dU:dng di, d9ng m?ch cho b1,lng
duqc bao quanh bai m9t lop ma lien ket
thua, b21i drim rOL thein kinh giao cam chu:
lo
,
va bbi cac h?ch b<;tch huye't cua chu6i h(Lch
that lung-chit: bao g6m cac h(Lch trude-chil,
3" Cac dam rOI than kinh thl,fc thlJong dl theo cac dng
milch de toi cac vung hol1lc cac t'ilng rna cac d9n9 m<;lch nay
c.'.ip mau. tren dlJOng di, cac 59i than kinh thvc v.\ll n6i vai
nhau tao nEm cac dam rOI quanh d9ng m<;lch, mang ten d9n9
m<;lch rna chung di theo, Do do nhCtng ngCr Clam roi va
hach than kmh co chiJ chu (vi dl,l dam roj chil, h<;lch than kinh
chu-thim, chU-mfJc treo trangJ phai dl1<;lc hiAu Iii dng m<;lch
chu (vi du hach than kinh chu Wc ta h'ilch than kinh dng
m<;lch chudng milch th.;inJ.
eac ch u ben-phiii, cac h(Lch chu ben-
trai Va cae h(Lch sau-chu.
1) Ve phia sau, a9ng m(Lch chu bl!-ng
lien quan a _phfa sau vdi C9t song that lung,
be' b(1ch huyet Pecquet va dO<;tn dAu cua rIng
ngljc, ve phfa ben-sau vdi dic than than
kinh giao cam thift lung va cac tlnh mr;zch
theit lung len.
2) Ve phia trude, lien quan d9ng
chit bt,lng thay deli theo tUng do<;tn:
(a) Trong uimg t(Lng (vung than
dQng ehu h1,lng tach ra cac af)ng m(lch
hoanh dudi va a9ng m(Lch than t(Lng, tit
d9ng m?ch nay tach ra cac d9ng
gan, lach va vi trai (a. gastrica sinistra)
vanh vi; phfa trlldc do<;tn nguyen uy
eua nhftng d9ng mf,J.eh nay la h(iu cung m(Lc
no'i, ph An mong cua m(Lc not be, dudi
gan, va bd cong nho cua d{l day.
(b) Trong uung ta-tuy: d9ng mf,J.ch chu
bl,lng lien quan voi tuy va khuc ta trang
ngang (khue thli ba), eac nay ap vao
tru6'c d9ng m?ch ehu b1,lng thong qua
phuc m(lc thanh sau. 0 day af)ng m(lch chu
bl,mg tach ra eac nhanh la ar')ng m{lch m(Lc
treo trang tren va mr;zc treo trang dUdi, cac
af)ng m(lch thn va a9ng m(1ch sinh dlj.c.
Khue tii trang ngang va mom moc tuy b!
a giua d9ng m<;teh chu b\lng va dQng
m<;tch treo trang tren. d do<;tn nay,
af)ng m(Lch chu blj.ng nam tren tr\lc gifta
cua mQt mQt tu giae gQi la tIL giac Rogie, co
cae la finh m(Lch cua, finh m(lch
thulng thn trai, than tlnh m'lch lcich-m(lc
treo trang va tlnh m(1ch th(in trai.
(c) Trong vung duai ta trang: la dO{l.n
cuoi cung cua d9ng chu b\lng; 21 do<;tn
nay, ar')ng m(Lch chu bljng lien quan, 21 phia
trU:oe, voi nhung quai tie'u trang thong qua
m{lc treo kef trang sigma.
265
r'k'-- 00", ","', w," va dam rOi bntl
"""1;7 "'" """ kiM tang 1M! ILtng
cae hadl thAn klnh mac !reO Irang dim
'-t--... ", mach mac Ireo Irang
dlt\'1l va dam r6i IMn
ktntl mac lreo trang dlfl
Hinh 224. Cae dam roi than kinh
thlfC d vimg 6 hong
3) Ve phia tl'iri, dqng m{lch chu b/..lng
li en quan \'ui nhilng thanh phan sau day
til tr&n xuong du'di: C(I hoimh, tuytn thlLf/ng
111(';11 tl'iii, bi:! trong eua th(l1l trai. Quan
trai. m;jt tnldc eua cd thiit lllng va cae
mgell sinh d{tc ben trai (mQ.ch tinh
O/{lch buang lrIlng) .
4) Vc phia ben phai , ben cf).nh dijng
m{l c:h cJui bl,mg co linh tn{l.ch chu dudi di
kem. trong khe giua dng ml;lch chu
bl:lOg va tinh chu dtiOi c6 cae h!;lch
bl;lCh huye't cua chu6i hc;z.ch th&'tlflng-chii..
5) Cho chia ba cung cua dQng
chu bl,lng co nhung lien quan sau day: ve
phf8 t rVce la cae chu6i than kinh giao cam
!lull lttTlg, day thun kinh truae cung, m{lc
lreo kct trang sigma, va dau cua d(mg
m(Lch ,,.(/e trimg tren: ve phia sau, co ddm
"0' tJdin kin" that lung; ve phia dttoi co tum
gicic {I nh6-ch(iu_ ma hai ben la nhung
dtjng m{Lch chfiu goc chung) , va day
lit II Ito: trong tam giac nay c6 finh m{Lch
goc trai di qua va c6 cae hach bach
huyel ch<)u ; ve phia trEm lit dAu
dqng m(!ch m(l.c treo triwg dltcii, dQng
nay xufi'l phat tit truoe d(mg m(!ch chu.
CI phfa. trcn cho chia ba t$n cling
266
4-5 ve phia phai Ia cho bAt dau clla tinh
m{Lch chit dlldi va nhung huyE1-t
tr110C tinh mach chii hoi\c hach cho. ben-
phai; ve phia tnii 1ft sigma, nguyen
uy cua I han d(mg nUJ.eh sigma va nguyen
uy cua link m{Lch m{LC treo trulIg dUdi.
Cae nhanh ben cua dQng lll{'ch chii
b\lng: D9ng chu bl,lng tach ra nhung
nhanh bdn dl1Qc phfin IaTn hai iO{l, i la nhdn!!
thanh va nhanh t(lng.
. Nhung nhanh thanh baa gom: dqng
In(lph hoallh dUdi va nhung dijllg lTl(Lch
thdt Lung.
- Nhung nhanh J{l.i duqc ph1.1n
thanh nhung nhil.l1h doi (eo hai dQng
cung ten tach ra d hai ben) 13. nhang dijllg
mg.ch lh t(jng th{in.. dqng mt;lch lhim, dqllg
mq.eh sinh va d9lig mq.ch quail
giita: nhung nhanh Ie (chi eo mot va XtUlt
phat tit truae cua di}ng m{l,ch chu bt)ng)
bao gom m{Lch thall ({,mg (dc)ng mQ-ch
nay I{l,i ("hia thanh ba nhanh cli ng la d(mg
mq.eh gal1, d9ng mg,ch leieh va dqng mg.ch vj
trai), dqflg Ing.eIL m(1e treo trang tren va
d9ng In{Lch m{LC treo trimg dudi.
Cac nhanh cung ella dQllg m{lch
cbu bl,lng: Dc)ng mlil ch chu bl:mg chia ra ba
nhanh cling trong d6 hai nh{tnh Ian la hal
dQlIg mq.ch ch(iu gDe d9ng m{Lch ch(iu
chung):
1. B{ing mq.eh ch4u gae (arteria iliaca
communis): nguon tit ehb phftn nhanh
cung cua dqng mq.ch chu. d ngang muc
dot Slrng thift lUng tha 4. Hal dQng
goc phai va tral deu di chech xuong
dvoi va ra ngoai toi phia trl1ac khdp cung-
ch(iu, roi chia thanh hai nhanh cling lit
dqng mr;u:h ch(iu ngoai va dqng mq.ch ch(ili.
trong (d(?ng chl)u trong con gQi lit
dqng m{Lch hg. vi);
2. Dqng m{Lch ch(iu ngoai (arteria iIiaca
externa): di tit phia truoe kluJp cungch(iu
toi ddy chting (cung dui) , tit day dQng
d6i ten thanh dQng mq.ch dui . Dc)ng
ch(lu ngoal tach rn hai nhanh ben:
dqng m{Lch thu(jng vj ducii (arteria
epigastrica inferior) va dijng /n{lch mu chg,u
sau (arteria circumfZexa ilium profunda).
DOng mQ.ch thu<;1ng vi duoi lQ.i tach ra
nhcinh mu (ramus pubicus) noi tiep voi
d()ng mf;Lch bit (tf,la thanh mQt cung dQng
mf,lch gQi la cung chf(t), con dQng mf,lch mil
ch(m sau thi tach ra nhimh len (nhmh
bVng) va nhanh ngang (nhanh
3. D(mg mflch ch(iu trang (arteria iliaca
interna), con gQi la dQng mf;Lch hq, vi: la
d(mg m\lch chinh dip mau cho eh$.u be.
D9ng m:;tch nay tit nguyen uy d truoc khdp
cimgch(iu di xuong duoi va ra truoc, toi t$.n
khuyel h6ng ibn ha$.c khuyet ngo'i ldn
(incisura ischiadica major) thi ehia ra
thanh m(}t chum nhanh, du<,;lc phan bit
thanh hai lo[).i: cae nhanh ngoai eh$.u be va
nhanh trong ch$.u be.
- Cac nhanh ngoai ch$.u be co: di)ng
mfj.ch mong tren (arteria glutaea superior),
di)ng rnqeh ngo'i hol)e m6ng dUdi (arteria
glulaea inferior), di)ng mf;Lch bit va di)ng
mr;,ch thf!n trong (arteria pudenda interna).
. Cac nhanh trong ch$.u be gam cac
nh{mh thanh va cae nhanh t?-ng: (a) Cac
nhanh thanh Ia dQng mq,ch ehrju-thdt lung
va cac dQng mqch cung ben. (b) Cac nhanh
t?ng gam co: di)ng mqch ron, di)ng mf;Lch
bang Quang dUdi, dOng mf;Lch trlfe tding
dUdi (neu d nu gioi thi co them di)ng mqch
tlt cung va cae di)ng mqch am dqo).
TInh chu dud;
Ul. tlnh mach lon, thu hoi mau eua eac
chi dUdi, 6' va cht;iu be d6 vg tim,
t1nh m?-ch chu duoi la tlnh mf}.ch di kern
(tQng mr;tch chil b(lng (hinh 226).
'IYnh mqch chit dUdi hinh thanh bai hai
linh mf;Lch chQ,u goc (eh$.u chung) phili va
trai h<;1p nhat voi nhau d ngang mue rua
gian dot s6ng giila dot song thilt lung thu 4
va thu 5; W day, tInh mQ.ch chu duai di
thimg len tren, dQc thea sUdn phili eua cQt
sdng thdt lung, toi ngang mue dot song thiit
lung thu 1 thi tinh m?-ch hdi ehe'eh sang
phai dJ dElO thanh mQt ranh a mt sau gan
va n:lm trong d6; sau do, tlnh m?-ch chu
duoi chui qua cd hoanh bdi 10 tInh
cua Cd nay dJ 0' ngl!c, ehui qua baa xd
mang ngoai tim rai de) vao tam nhl phdi
cua tim.
Trong dOQ.n 5 bVng, tlnh mr;tch chu dUdi
n&m a sUdn phai cua ci)t song thilt lung va
co nhilng lien quan sau day: (a) vi phfa
trudc, co phuc mf;Lc thanh b(lng sau phu, va
qua 1a phlic m:;J.c nay lien quan voi cua
mqc treo td'u trang, ca_c mr;tch tinh
mqeh bu6ng trltng ben phUi, khuc tei trang
thzi: ba, dau tuy', va tlnh mqeh clta (giua
tInh mQ.ch cl'1a va tinh mQ.ch ehu dudi 18. khe
Winslow), va voi sau cua gan (d day
tlnh mQ.ch chu duoi nAm trong m9t ranh
ngtm each thuy gan phdi vdi thuy Spiegel
hoQ.c thuy du6i); (b) ve phia sau, tInh m?-ch
chu duoi lien quan voi ei)t so'ng theit lung,
eac dQng mq,ch theit lung ben ph:ii, dQng
mr;tch th(in phai, dong mt;Leh hoanh dUdi
phili, cac day than kinh tqng ldn va be ben
phai, va chuoi than kinh giao cam thilt
lung ben phai; (c) ve phia trong, tinh mf,lch
ehu dU'oi lien quan voi di)ng mr;tch chil
blj-ng; (d) vg phfa ngoai, tInh ehu duoi
lien quan voi ed thilt lung, niu quan phai,
bd trong cua thn phai, tuyen thurjng th(in
phili, va phan ben trai eua thuy gan phdi.
Tinh mQ.ch chu duoi trm dUdng di nhi).n
nhilng nhanh ben sau day: cac rinh mr;tch
hoiLnh dUdi (venae phrenicae inferiores), eac
tlnh mr;tch thilt lung (venae lumbales), cae
finh mqeh thurjng th(in (venae
suprarenales), ca_c finh mr;tch sinh d(lc
(vena spermatica interna et vena ovarica),
cac tlnh mt;Leh thn (venae renaies) va cac
finh mqeh gan (venae hepaticae)31.
thong biliCh huyet sau
, ? A?
phuc millc cua 0
H thong huyet sau phuc m;;tc eua
{] bVng baa gam nhilng hflCh bflCh huyet va
mqch bqeh huyet (hinh 227).
31 Cae lac gia Philp gQi cae tTnh mach gan Iii cae tTnh ml!eh
tren gan
267
1) Cac hr;zch br;zch huyet (nodi
lymphatici) dUDe vui trong rna lien ket cua
khoang sau phuc mac va du<;,c phan
thanh hai nhom: nhom ch9-u va nhom thdt

a) Nh6m ch9-u (nodi lymphatici iliaci):
gam c6 nhung phan nh6m ngoai.
trang (ha<)c 0), gOc (ho<).c ch*u chung).
b) Nh6m th6t lung-chu (nodt lymphatici
lumbales): ehia thanh cac ph5.n nh6m
thAt lung.chll va phan nh6m
Dong mo\leh trang giaa
Khuc ta trang (khue th(r 4)
Nep ta trang-mac treo trang
TInh mach mac !reo trarlg duOi
DOng mach chu bung
D9n9 m<;lch mac treo trang durn
Chu6i than kinh giao cam that IlJI1g
TInh mach goc (eMu chungltrai
Nhanh eua dam roi Illan kinh n<;l vi
lymphatici gastrici), cae hr;zch hich (nodi
lymphatici lienales), cac hr;zch gan (nodi
lymphatici hepatici), cac lu;wh mr;zc treo
trdng (nodi lymphatici mesenterici), va dic
hr;zch !let trdng (nodi lymphatici colici).
2) Cac mr;zch bq.ch huyet de'n cac h:).ch
huyet sau phuc cua () b\lng In
nhung mJilch xuat ph at til' ca.c chuoi
ngoai, Ch(lU trang, chuoi tinh ho(tc
buang trung, cac h(l,ch thAt lung, th*n,
thuQng day, gan. lach, treo
trang va ket trang.
TInh mach than !rai
TInh mach tinh lrai
Than Irai
quan trai
Hinh 225, Khoang sau phuc (nrra ben trail
Tu), theo V! tri dinh khu clla chung, cac
b/ilch huyet thuQc phdn nh6m hr;zch
that lung-chil du<;,c phan thanh cac
cC;Lnh-chil trai, cr;znh-chit phcii. trude-chit, va.
sau-chil.
Phew nh6m hq.,ch tq.,ng baa gom nhung
nh6m sau day: cac hq.,ch dq., day (nodi
l2 N6i v& cac huy61, ngCr tMI Itmg-cM phal
hl&u la tMt m{lch cM, vi cac hlilCh nay c xung
quanh dng chu bl,lOg va c vung tht IImg; cling v;J!y,
cac nh6m h{lch Irai, phili, Irt/Oc-chu, sau-chu la cac
hech c c{lnh m{lch cM, c btln phai. btln Irai, tftl'()c
m{lch cM va sau m{lch eM.
268
3) Cac mq.,ch bq.,ch huyet di tU cac
huyet sau phuc Clla 6 b\lIlg
huyet tbi be' Pecquel be' duang
trap (cisterna chyli); dudng trap nAm a
phia truac dot song that lUng thu 1 va 2, va
a phia sau dijng mr;zch chit bl:lng; bJ nay thu
nh$n het huyet clla phAn than
thJ b duai cd hoanh va tiep noi voi ong
ngl/c; ong ngl,lC (ductus thoracicus) bllt
nguon tit be' Pecquet, ong chi co mQt
rat ngAn nAm trong 6 b\lng, sau do ang
ngv:c chui qua cd hoanh d 16 dijng mq.,ch cua
cO nay vao trung thd't sau, va di qua het
vung nay de len lci ncn eo' va het
each do' vila hQi lUll linh mQ,ch ben trai hQp
hcii tillh I1lftclt canh lrong va tinh mQ,ch
dlMI dotl Irai (con gQi la h(Ji luu pirogorn.
Chuoi than kinh giao cam
thilt lung
ChI/vi thall !;inlt giao cam thiit lung
n1m d khonng salt phue eua () blJ.ng, d
hai ben ('ua c{le dot SOlig thdt lUng;
ehuoi nay In phan ticp noi eua chuiJi th6n
hillh giao cam ngl/c. k& til cd hoitnh Wi
ngang mllc u 11116.
Chwri thel" !linh giao cam (truncus
sympathiclJs) lung In m9t thung than
kinh. ma tl'cn dUdng di co nhung hQ,ch than
h/llh giao cam xcn viw giUa.
trang ngang
Ta trang
ElOng mach trang phs;
Than phai
TInh mach tinh phi'li
Elng mach tinh phi'li
Nieu qulin phi'li
Chu.oi than kinh glao cam lung
nho hon so vci chuoi than kinh giao earn
ngl.,1C, va co 4-5 than kinh giao cam
xen vilo giua, chung d ngang mttc cac
than dot song thdt lung tuong ttng.
Chuoi than kinh glao cam lung co
nhung lien quan nhu sau: ehuoi ben phai
lien quan a phia trucc vci tinh mq.eh chu
dU{Ji, va linh mQ,ch chiju g{/c pha;: ehuoi
ben trai lien quan d phfa truce m9t phan
voi dqng m(lch chit bl.mg. ClL hai ehuoi lien
quan ve phia sautrong voi cqt slfng tltdt
IILng. va ve phfa sau-ngoai voi nhung eho
bam clla cd thdt lung.
Nh]]ng n1lanh chfnh eua ehuoi than
kinh giao d .. m lung 13: (a) nhvng
nhanh quanh di}ng mgch chu: (b) nhung
nhanh noi tii"'p giua hai chu6i tluln kinh
giao cam a hal ben, (c) day than kinh tgng
ch4u be, hinh thanh boi nhung nhanh
xuat phat tit <15 hg.ch giao cam LhiiL lung.
Mac treo trang ngang
Tuy
ElOng mach trang guIa
Elng mach mac treo trang tren
TInh m;;tch mac treo Irang Iren
DOng mach mac treo Irang dU'Oi
ElOng mach chu bung
TIrih mach chu dU'6i
DOng mach h6i trang
Cae ElM va TM h6i trang
Hinh 226. Khoang sau phuc (n(1a ben phai)
269
cac nhan h nay hQp nhat thanh day than
kinh tallg be b ngang muc mom nh6; b
day. hai day than kink phai va
ella hai ben hQp nhilt thanh mQt "ddy than
kinh tn/de eung", day than kinh trude eung
khi di vao trong ch:;"u be l(,1i phan chia ra
thanh hai day than kinh vj phai va trai.
(d) nhung nhimh n6i tiep eommu?i.
cantes) hQp nhat vdi nhau de t(,10 nen dam
rOt than kinh theit lung-chu, dam r6i nay
baa quanh d(jng nu;reh chu bl,mg va tiep
d phia tl'cn Vdl dam rot dtidng va (j phia
dUdi vdi cac dam rot vi (hinh 224).
TInh mach chu dl10l - -t'-
Hach
00 hoanh
OOng thfln
TM, 1""""''''''1--

Coc "'dh -----,
that lung
TInh --,1-
ehu dlJOi
Ctle b<;Ich --+--1
cUng
CO<: hach "'ch
eMu ngoai
lam rai tang (lam rai dLfong)
(Plexus coeliacus seu solaris)
Dam rot dudng lit mQt dam r6j than
kinh phuc tap va nAm b m(i.t trlloc d(mg
mach ehu trong khoang tu nguyen uy
cua dong than tdi nguyen uy eua
cac thg,,,; (tu dot song ngyc
12 tdi dot song that lung thu 1; dam rOJ
dUdng co ba doi th6n kinh va rat
nhieu sQi than kinh lien ket giua nhung
d6 (hinh 224).
DOng mach vi
Iral (vanh vi)
Cae hil huyfl vi Wi
..... -----'til#-- OOng mach hoanh dVOi
oo'ng (dng

06ng gan chung

OOng macl1lhAn lral
Ireo Irang Iren
COC hach bach huyflIhallung
Cae h<!cI1 bach eMu trong
Hinh 227. Cae va huyet 01 khoang sau phue
270
1) Nhii'ng hljLch thiin kinh (baa gam
hfICh han nguyt, hqch chu-mfIc treo trang
tren va hq,ch chu-th(in), cuc;lc ph an bo Hin
h.iqt tu tren xuong duoi, va nAm d gan
nguyen uy cua cac aqng mqch thfin tq,ng,
a(jng mr;zch m(Jc treo trang tren va cac aqng
rnqch thiln.
Cac hfICh ban nguyt (ganglia
coeliaca): c6 hai hach nAm a sat hai bEm
dUClng giua, d ben phai va bEm trai cua atjng
mr;rch than tq,ng, thuQc ldp sau clla vimg
tC!ng (Luschka). M6i h{lch deu hinh liem,
voi chieu cong lorn huang len phia tren,
h{lch ben phai dai khaang 2 crn va h{lch ben
trai khoang 1,5 cm. Cac hw:h ban nguyt
ntirn vui trong rna lien ket sau pht'ic rn{lC va
lien quan: ve phia truoc voi Ia phuc m{Zc 16t
thanh sau cua h(iu cung m{Zc nOl, hSlCh ben
phai bi che mQt phan bai tlnh mflch chil
dudi va aau tux; ve phia sau h{lch ban
lien quan voi atjng mf7ch chu bl}ng
va cac trl} cua cd hoanh; ve phia duoi voi
tux va a(Jng m(Jch tach, ve phia trong voi
dng mq,ch than tqng va a(jng mqch chu
bl}ng; ve phia ngo:li voi tuy@'n thuVng th{in
cung ben.
. Citc hC!ch chilmflc treo trang ho:]i.c hf7ch
mflC treo trang (ganglia mesenterici): nAm a
gan nguyen uy clla a(mg mf7ch m(JC treo trang
tren, va noi tiep voi cac hq,ch ban nguyt va
hwh chilthiln bai nhung sqi noi tiep.
. Cac h(Jch chu-thiln ho:]i.c hflCh th(in
(ganglia renales): ntim gfin nguyen uy clla
nhung a(mg mqch th(in; phai
che khuat 0 phia truoc boi tlnh mach chil
dttJi, va h;;tch thi},n ben trai bai tlnh m{Zch
th(zn trai.
2) Nhii'ng day thiin kinh di toi dam
roi du'dng gam co: (a) Day than kinh phe'
vi hl;lng (nervus vagus), day nay di qua cd
hoanh duai d;;tng mQt dam roi thftn kinh
quanh-th\l'c quan, sali d6 tl,l l;;ti thanh mQt
than thfin kinh b-I,mg sau, tu than nay tach
ra "nhanh dam roi dUdng"33. (b) Day thein
kinh tqng lf1n (neuvus splanchnicus major),
hinh thanh bai S\l' hqp nhat cua nhung
nhanh tr110C clla cac hflCh than kinh giao
cam ngz.tc thft 5-9, sau khi hlnh thanh day
thd.n kinh t{Zng zan chui qua cd hoanh d@
vao 6 bVng, d day day thfin kinh tach ra
rnQt nhanh chinh di Wi h(lch ban
cung ben, va cung vai nhanh cua day than
kinh ph@' vi k tren t{lO nen quai than kinh
Wrisberg, ngoai nhanh chinh nay, day thfin
kinh t;;tng IOn con tach ra nhung sqi nha di
toi tuye'n thuqng th(Ln; (c) Day than kinh
tflng nhd (nervus splanchnicus minor); (d)
Day thiln kink hodnh phdi (nhanh bl,lllg).
3) Nhii'ng nhanh thlin kinh di tii
dam roi dlidng: 1a nhung nhanh quanh
dQng chung nen nhung dam rai
hoanh duoi, dam r6i quanh than t;;tng, dam
rai gan, dam rai vanh vi, dam rai lach, dam
rai dam rai m;;tc treo trang tren, dam
roi mSlc treo trang duai, dam rai tinh ho:]i.c
buang trung, va cac dam r6i thuqng thi},n.
Cung d.n nh:1c l{li lEi vimg t(lng (vung
than t;;tng) nam d khoang sali phuc rn;;tc va
duc;lc gioi h{ln: d phia duoi bdi dO{ln ngang
cua biJ cong be dfl day, ong man vi va bO'
tren cua kh.tc ta trang thlt nh{x't; 0 phia
tren bdi duoi cua gan (CV th@ la thuy
auai ho{ic thuy Spiegel); d ben trai bdi dO<;ln
thAng dung cua biJ cong be d(J aay; va 21 ben
phai bai finh mflch czla, atjng mflch gan
rieng va ang gan-m{it chil, cac thanh ph.n
nay nen cuong gan. d phia truoc, m(Jc
nOl be (omentum minus) va tUIn ainh hilu
cung mflC nOl ngan cach vung t;;tng voi 6
phuc m;;tc Ion; b phia sau, vung t;;tng duQ'c
gioi bai lliQt lOp xudng-cd-m;;tc hinh
Thea cac tac gia Philp va kinh thi trang hai day than
kinh phe vi, chi c6 day than kinh phe vi phai tach ra hai nhanh
di toi cac h;;.ch ban cua dam r6i du'dng. Day than kinh
nay (Ji thea thl!c quan b sau va cung vOi thl!c quan chui
qua cO haanh roi hai nhtmh cung n6i tren. NhU"ng thuat
ngii (Jam roi quanh thi/C qulm vii. day than kinh phe vi b!,mg
kMng dllQC cac tac gil! nay n6i tai.
271
thanh b6i citc dOt sc/ng ngI!c thti 11, 12 va
(Ml s{/ng thdt lung thti 1. Hai bEm cua vung
t<.ing con c6 hai tuyin thuqng thn.
Trang uung t(;wg c6 d(Jng mqch than
t(J. ng v{ji cac nhanh cua d9ng m ~ c h nay,
dQng mqch chu bl,wg, dam rot dUdng, day
than kinh phi-vi b(lng (day than kinh phe
vj phil i), cac h<.ich b<;l.ch hUYEtt, be' dudng
trap Pecquet (cisterna chyli), b ~ nay nAm a
sau d(jng mqch chil bl:lng hdi chech sang
phai. va nh$n ba than b ~ c h huyet db" vao Ia
hai than thdt lllng va m9t than rurf.
272
Chgu hong
273
Mddau
Ch(iu hong (j ben dudi va lien tiep
voi (/ blfng d phia tren. Khung ch(iu co
coi 18. gam hai philn: ch$.u Ion va be.
Ch*u IOn 18. phan khung ch$.u hQp bdi hai
h6' ch(lu trong va gidl d phia truoc bdl
thanh blfng tt1C1ng ling. Ch(iu be la phan
khung chu d giua hai gioi tren va
du:di sau day: Gidi h:;m tren 13. duang t(in
hQp hdl If nh6, cae dzldng kink cung eua hai
xuring ch(iu va. btl tren cae xztdng mu, cac
thanh pharr nay gioi m<)t 10 gQi l8.
duClng velO eua ch(iu be (aditus pelvis)
l/; tren ch(lu be eo tren!; gidi h;;tn duai
gQi la dUdng ra cua ch(iu be (exitus pelvis),
[0 dUdi chQ,u be eo duJi, hQp bbi
b6n moe xudng 18. b0 duoi khJp ban d(mg
nw d phia trude, cac lj ng6i d hai ben, va
dinh ntdng C!lt d phia sau; 16 dudi ch$u be
dli0c bit kin b6i cae phftn mem gQi la
day ch(iu.
Trong chu be, hoi}.c trong 6' (khoang)
c/uju be chinh thz/c, nglidi ta con rna til mQt
z/j gilta cua chQ.u be, 16 nay niirn trong mQt
m$.t ph5ng niim ngang di qua dot s6ng cung
thl1 ba 6 phia sau, hai gai hong (gai ng6i) d
hai ben va phftn clla mi}.t sau khdp ban
d(Jng mu 16i nhat ra phia sau d phia truac
(16 nay con dU<;lc cac tac gia Phap gQi la
eo giila).
L(i dU:di cua ch(iu be dU<;lc bit kin bdi
.<;an ch(iu be hQp boi hoanh ch(iu va hoanh
niu-dljc (tiet d\,lc).
Hoanh ch(iu, giong nhu m9t pheu rat
r(mg ma rnd len phia tren; hoanh
nay 6 phi a trlick hQp bai cac cd nang hu
man {mu.<;culi levatores ani}, voi cac b6 mu-
C\lt (hoQ.c b6 trong) va chQ.u'C\lt (hoi}.c b6
. Theo m6 ta ella cac lac gia Philp va mot 50 tai lieu Giai
phau h9C trong nuce, thi eh(1U be (con 99i I'; h6ng be) Iii
phan duai ella khung ch?u_ Gil'li hi;m tri'm cua be 18 mt
10 c6 chu vi 18 mot vong xl/ong hinh hoi bau dye rng chieu
ngang, goi 18 eo tn'm, va glOI duai 18 mt 10 gan hinh thoi
gOI la eo dt/oi. Duong hinh cung hOii1c go cung ella xuong
chau con goi It! gd \/6 danh; gilla eo tren va eo duoi con co eo
gliJa (NO)_
ngoai), Va d phia sau bai cac cd ng6i Cljt
(musculi coccygei). Hoanh chQ.u barn a phia
ngoai, ca hai ben, VaG thanh xudng cua
khung ch(iu va vao m1ilc cd cd bit trong
thong qua mt cung gan gQi la cung grin
m{lc cd bit (arcus tendineus fasciae
obturatorae), va a phia trong tren dudng
giua VaG xUdng qlt thong qua duiJng dan
h(iu man-Cl,lt.
Niim giua hai cd nang h(iu man co rnQt
khe gQi la khe day ch(iu vai rnQt phftn phia
truac d@ cho d{lo va am d{lo chui qua
gQi la khe dl,lc {hiatus urogenitalis} va
mQt phftn phia sau co 6'ng h(iu mantrz.tc
trang chui qua gQi la khe h(iu man {hiatus
analis}. Hai khe nay ngan cach voi nhau
bbi trung tam grin cua day chu la mQt
di@m dai chAc nhat a san cua chu be.
N&rn d phia duoi phfrn truoc clla hoanh
chu la hoanh hoanh
hinh tam giac, cung hQp bbi hai vung doi
xung, giai h1iln khe qua do co niu
d{lO va am d{lo chui qua ne'u la nu gioi, va
co niu &;zo chui qua neu la nam gioi.
Hoanh la mQt cau truc cd-can cau
t:;Io bai mQt la can (gQi Ia can niqu-d!.JC
Carcassone); can nay a phia duai giap vai cd
ngang sau day chQ.u (musculus transversus
perinei profundus); cd nay d phia trong dan
vao tap ao cd cua rim 6 phia sau hdn va
thuQc lOp nang hdn con c6 cd ngang nang
day ch(iu {musculus transversus perinei
superficialis}, cac cd nay dan voi nhau tren
dUdng giua, nen duiJng dan h(iu mono
hanh do d nam giai, duiJng dan
h{iu man-am d(Jo d nu giai. Phfrn trong va
trudc cua hoanh cung vdi day
chdng mu cung (ligamentum arcuatum
pubis) t:;IO nen day chdng tntOc-niu do
hoQ.c driy chdng ngang ch(iu be (ligamentum
transversum pelvis), day ch&ng nay gidi
h:;In nhung 10, qua d6 cac mau va day
thfrn kinh di tai cac t{lng cudng cua Cd quan
sinh dl;lC ngoiii. Trong thanh phftn cua
hoanh niu-dl;lC con c6 nhung cd thdt bao
xung quanh cae duong d6 la: cd
th&t vrin cd th&t ngoai d{lo
(sphincter urethrae externus) d narn gioi, va.
cd thdt niu d<;to-am d{lo d nu giai, cd nay
l:;ti c6 hai phftn la cd thdt ngoiii niu d{lo
275
(sphincter urethrae externus) va cd thdt am
ar;w (sphincter vaginae).
Can phai n6i r6 ding, hai hoimh chQ,u
va hoanh niqu-dLJc ch6ng len nhau ij phfin
tn10c cua day ch(iu, va ngan cach voi nhau
bdi mQt ngach cua h6' ngo'i-tn..tc trang tU
phia sau Ian ra phia tn1ac va duqc gQi la
khoang gian hoanh (spatium interdia-
phramata). Nhu v$.y, hoanh tUC1ng
ung voi tam giac cua day ch(iu, va
tam giue nay c6 hai ldp hoanh chong len
nhau Wc la hoanh ch(iu 0 trEm va hoanh
niudw: 0 duai. Nguqc 19-i, ij phan sau cua
ariy chQ,u, tam giac h$.u man chi c6 mQt
hounh cluju he, duai hoanh nay la khoang
ch(iu be dl1di da con gQi la h{/ ng6'i-tri!C
trang (fossa ischiorectalis); d lop nong,
khoung nay dut;lc chia thanh hai phan a hai
ben boi cd thdt ngoai hQ,u man, cd nay bam
VaG nMng C/.lt a phfa sau, thong qua dl1iJng
dan hQ,u m6n,c1:lt.
Hoanh ch(iu, duqc hinh thanh nhu v<)y,
t,:o nen gioi duai cua chQ,U be (hoi;l.e cua
khung chi).u n6i chung), e6 vai tro nang da
cac trong chQ,u hong, va nhd' cau truc
phue t9-P eua minh, dl}c la cae Cd thdt,
mi't hoanh nay tham gia VaG hOQ.t dQng cua
d09-n cuoi eung cua eac al1dng tieu hoa va
al1dng tie't niu-sinh dLJc.
Cae thanh ben eua ch(iu hong dUQc hinh
thanh bai phan duoi eua khung ch(Lu xl1dng,
tue la phan duai eua hai xl1dng ch(iu va bai
cac cau t9-0 cddi.n dfnh vao cac thanh ph:n
cua khung xUdng nay (xem t<)p I). Khung
xlidng gioi hai ben eua 6' (khoang) ch(iu
be dUQc nen bdi nhilng thanh phAn sau:
d hai hen la phan duai cua ml}t trong hai
x/trlng ch(w, d day ehu yeu la cac la bit, h.u
nhu' dUQe b!t kin bdi mang bft; a phia truac
la m:).t sau eua cac xl1dng mu va khdp ban
d()nR mu; va a phfa sau Ii'!. truoe cua
xl1dng cimg va xl1dng C!J-t.
Khoang tr6ng giua hai xl1dng ch(iu va
h6 ben cua Xl1dng cung c6 cac day chdng
clmg-hong, day eh:lng nay phan chia
khoang trong giila xltdng ch@.u va xuC1ng
cung ra thanh hai 10: 10 tren gQi la khuyet
ngdi ldn hoQ,c can gQi la khuye't hong [dn, va
276
10 ben duoi gqi 103. khuyet ngo'i be hoi;l.c
khuyet hong be.
C6 hai cd bam VaG moi thanh bEm cua
ch<)u hong la cd bit trong (musculus
obturator internus) va cd thap (mUl:icu[us
piriformis). Cd b,it trang bam vao vang
xudng xung quanh 16 bjt va qul)t ra ngoai
qua khuyet ng6'i be dJ tai bam VaG dftu tren
xudng dui; cd thap thi bam a phfa trong vao
m*t truoc cua xl1dng cung va di ra phfa
ngoai qua khuyet ngolldn cung tdi bam VaG
dau tren xl1dng dui. Ngoai ra, can c6 nhilng
cd bam vao cac h6' ch(iu va vao mQ,t ngoai
cua cac xl1dng ch(iu.
Trang so cac can, chung tOi k wi can cd
bit trong che phu mQ.t trong cua cd nay.
Vi; hai phfa ben, ch(iu hong c6 nhilng 10,
c6 tam quan trQng hC1n, thong v6'i Cae vung
ben ngoal, sau day: ZO b,it (foramen
obturatum) c6 curIng milch thtln kinh bjt di
qua, khuye't ng6i Mn (incisura ischiadica
major) c6 c{le m9-eh mau va day th:in kinh
cho vimg m8ng di qua, cac mQ.ch mau va
day th:in kinh nay hQp thanh hai eU6'ng
(b6) (b6 mong tren va mong dl1di)2, ngan
each nhau bai cd thap; khuye't ng6'i be
(incisura ischiadica minor) c6 cuong (b6)
m(lch thtln kinh th()n trang di qua.
Phuc mc;tC chi)u hong
1) Phue eua eh*u hong lat
trong cac thanh eua chl)u hong, va l<)t len
phu eac t?ng nAm trong ff (khoang)
ch(iu hong.
a nam gidi, phuc mQ.c nay di tit phia truoc
ra phia sau, l:in luqt phu len bang quang va
trl1c trang (hl.nh 228,229,237,243).
. d bang quang, phuc m?e chi phu ph:in
tren cung clla m*t tru'oc bang quang; can d
hai ben, khi bang quang dAy thi phuc m9-c
hinh thanh hai tui cung gQi la cac h8' c(lnh-
bangquang.
Con 9qi la b6 mi!lch tMn kinh tren tllap va b6 mi!lch tll[in
kinh dl.10i IMp (ND).
Mae treo tieu trang
Tleu trang (ruQt non)
M?e n6i Icm
Bang quang
L6 trong nieu d?o ...
CaMnh-x6p
(ea hanh-hang)
r --->:--Ko( trang sigma
Day than kinh 56ng cung thu 2 (C2)
Day than kinh 56ng cung thu 3 (C3)
Caeut
""'-:;,,-4- Cae day than kinh tang eMu hong
1;0 mu-el,lt
8g trang
that ngcai (ea that van)
Mu man
'=------ B6 dLldi da <
_ __ --B6 nOng t- Ca that ngoai mOn
B65au I
Hinh 228. Cd that ngoai (Cd that van) mon Cs nam giai
Bang quang
Elinh bang quang
Khap ban d(Jng mu - --'
Ni$u dao
Vat hang (eua dLlcrng
x6p-(cua dLlcrng vi
H6
trong ni$u d?o

that ngoai (ea that van) mon

that trcng hau mOn
cOt mali va cae xoang mOn
Vung mOn-da
Hinh 229. Thiet do dting dQc giii'a qua chau be nam giai
277
l) nho
Cae mCileh buong tr(mg
Dong mCileh ehau
TInh mCileh eh?u ngo,;; ---c#--
Bu6ng tn:mg
V6i hi eung (6ng dan trung, v6i Fanop)
TiI eung
Bang quang
T ui eung bang quang-tll' eung
PhUe mCile
Amdao
Xucrng mu
Nieu quan
...:".o,..- - Tn,re trang
Nep true trang-tlr eung
Tui eung true Irang-tlr eung
(lui eung Douglas)
Gap eung eua trlfe trang
""'"1-- quan Irai
Hoanh eh?u be (hoanh day
Gap day eMu ella trtle trang
Hinh 230. hong n[(giai, be tri eua ph,;e
Day than kinh s6ng eung thlt3 (C3)
Day than kinh song eung IhLr 4 (C4)
Nieu quan
mCileh hi eung
Oay tiI eung
ThEm tlr eung
T ui eung bang quang-tiI eung
Kh6'p ban dong mu
dCilO
La ngoai am dao
,\
,
\
Day than kinh hCil vi phai
Haeh than kinh giao cam eung
Dam r6i than kinh ha vi duo; phai
H?u mon
Hinh 231. Cae day than kinh eua hong a n[(giai (Thiet do dung dqc giila)
278
6 lrlle trang, phlic mQ-c chi phu mi:i.t
tntoc va hai mi)t ben cua bong tn.!e trang.
- 6 giU'a bang Quang va tn,tc trang phlic
nlQ.C di sau xuong phia du'oi tQ-O thanh tui
cung Dougla.<; (lui eung bang quang-tn!e
(rang); d,iy cua tlii cung nay d cach lJ h(ru
man mi)t khoang 7cm; phlic mQ.c giua
hang Quang va tn,J'c trang lQ-i bi day cua cac
h(mg linh d9i lim, do d6 t:;to thanh hai tui
cung thu phat: tlii truoc 18. tui bang quang-
b9ng tinh va tlii sau 13. tui bQng tinh-
tr!tc trang.
- GiUa mi)t ben cua tn,J'c trang va thanh
bcn cua ch$.u hong, phuc m:;tc cung hinh
th;\nh hai ht/ cqnh-tn!c trang.
d nit giiJi, phuc m:;Lc phu m?,t trEm
bang quang d phia tru'oc va phu m:).t tru'oc
va hai bcn cua tn.!c trang d phia sau
(hinh 230, 231, 232, 250),
d giU'a bang Quang va tnjc
tril.ng, phuc rnJ;lc phu len cac cua tii
cung va con keo dai sang hai ben tao nen
hui mqc cluing rf)ng d hai ben cua tii
Tli cung va hai m(}c ehling ri)ng phan
chia ph:1n phlic mQ-c cua chQ.u hong thanh
hai phal1 nha han: (a) Phan trudc tu'ong ung
d giuu voi tui eung bang quang-tii cung, va
(j hai ben voi cac h6' e(;mh-bang quang v;\ h6'
trliJe-huang tnLng; (b) Phan sau thi d hai
ben t.l1ong ung voi nhU'ng h6'bu6'ng trzlng va
di.e MY cfJ-nh-lr(tc trang, con d giua thi tl.tong
ling v(jj lui cung Douglas hoQ.c tiLi eung tii
cung-tn.!c trang (dity tlii nay a cach 10
mon khoiing 7 cm cung nhu' d nam gioi, va
lit tniac cua t.lii phu 2cm tren cung cua
tJulnh sau am rlr;w, rai di len trm lien tiep
vili phlic mQ-c phu rn{it sau tren cua tii cung
va voi iii sau eua mfle ehling rQng).
2) Tui citng Douglas lit V1 tri thap
nhf!t eua 0" phuc mac, va do d6 lit noi dch tu
eua djch ri viem mu khi die dich
hinh thanh trong 6 phuc m:;Lc.
Tui cling Douglas hinh thanh nEm bai
phuc va bo tri khac nhau giua hai gioi
nam vii nU'.
a nam giiJi, tlii cung Douglas ngan
each tn.!e trang voi bang quang, hinh thanh
do Ia phlic m:;Lc phu mt trude tn.,tc trang
qul}t len phu day cua cac b9ng finh, nAm d
phia tren day (hol}c nen) cua tuy{/n tin
1,5 em, rai sau d6 rnoi phu mt sau cua
bang quang.
Vi c6 cac bQng tinh xen giU'a tn.!c
trang va bang quang, nen tlii clIng Douglas
du'<;lc phan ra lam hai tlii thu phat: mQt tlii
nha, nong a tru'oc cac bQng tinh (tlli bQng
tinh-bang Quang) va m9t tui sau han, r9ng
han a sau bQng tinh, la tui eung Douglas
thej,f Sf!.
Dt1<;lc cau t?O nhu' vf).y, tui cung Douglas
rna rQng d ph&n tren, co th@ chua cac quai
ru(jt non hol}c ke't trang sigma, nhung d
phan duoi thl han.
Tui cung Douglas d nam gioi c6 nhU'ng
lien quan quan trQng nh:lt nhu' sau: ve phia
tru'oc, lien quan voi tam giae aay bang
quang, dOJ;ln cuoi cua cac quan, cac
b9ng tinh, va cac 6'ng linh, ve phia sau lien
quan voi trl/e trang, va do d6 c6 kham
tlii cung Douglas qua cach tham tnjc trang
bling ng6n tay.
a nit giiJi, tlii cung Douglas ngan cach
tii eung voi trz.te trang, dU't,:lc hinh thanh
nhu' sau: phuc rnJ;lC phu a milt sau (m:).t sau-
tren) eua ta eung di xuong duoi d@ phu rnl}t
sau cua vom am a(lo (tlii cung am dJ;lo sau),
va tie'p tl,lC di xuong thap han nua toi muc
cach IJ h(tu mon 7 cm ve phia rai rnai
len tren va ra sau dJ' phu m$.t tr110C
cua phan tren cua bong trz.te trang; d hai
ben thl. phuc mQ-c qul}t len phu trong
cua thanh eh(iu hong tQ-o nen hai h6' eqnh-
trr.,te trang.
ra, phlic mJ;lc 6 day du'<;lc gioi hQ-n d
hai ben bai cac ddy ehdng tii cung-eillIg, 16i
len thanh ne'p, va do d6 hinh thanh mQt
khoang hinh chU' U md ra phia sau.
PhAn du'oi cua tui cung Douglas a nU'
gioi, n&m d sau am dQ-o la phan tlj do, con
ph an tren thi c6 ehua cac quai ruM nun,
hoQ.c mQt phon phlj.. cua tv cung ho$.c tii
cung gap ra sau. d phl,l nu, c6 thd kham ttii
279
eung Douglas qua each tham am d(1O
tham tnlc trang ng6n tay.
3) Phuc cua ch*u hong ehia 6
(khoang) eh*u hong thanh hai ph:ln: phan
trong-phue mile va phan duJi-phuc mllc.
A) Phtin trong-phuc mgc dUQe gQi la 0'
phuc m{IC chu hong (cavum pelvis
peritoneale) chua dVng phAn trong phlie
m9.e eua cae tf,lng d tron!; eh{lU h6ng, dli(jc
phil a phfa ben tren boi la phlic m::,>e vua mo
tn d tren, cae tl;l-ng nay c6 baa gam: cae
quai ru(Jt non, manh trang va rUQt thila 6 vi
tri thap, kef trang sigma, ong drin trung
vbi til cung (salpinx), ong nay e6 16 mC1
VIlO trong 6 phue m?e; tui eung Douglas lii
vt tri thap nhat eua 6 phlic m::,>c.
B) Phd.n durJi phuc mgc ho(tc 0' chu
be dliai phuc m(lc (cavum pelvis
subperitoneale), dUQc bao quanh bdi cac
thanh cua ehQ.u hong, ben dudi dUQc gjdi
hf,ln bdi san ch(iu hong va bcn trcn bdi 16.
phuc vlia mo tii d tren. 6 nay chua
dl,ing phAn ngoai phlic m9.C cua cac tf,lng
trong ch$.u hong va rn!?t khai mo licn ket xd
trong ch$.u hong, kh6i rno lien ket nay
bai rnQt luJi (retinacula) cau t?O nen
bdi nhung y{{u to ket noi giua thanh cua
chu be va phAn dudi phuc cua cac
t9.ng dUQc la phtic rnf,lc vua mo til d tren che
phu. Ludi mo liEm ket nay du'Qc gQi ten
thay dbi thea tUng vi tri eua tf,lng rna n6 c6
lien quan: d phfin tqtc trang thi gQi la ma
cQ.nh-tqtc trang (paraproctium), k6 d lei
sau-tqtc trang; a ph An til cung thl du'Qc gQi
la ma c(tnh til cung (parauterium); d phAn
am &;10 thi dUQc gQi la ma qmh am dllo
(paracolpium), a vung tuy{/n tdn va
bang Quang thi dUQc la ma c(;mh bang
Quang (paracystium), rna nay bao g6m c8.
milc ron-tntdc bang quang. Tru'dng phai
Gini phfru Rumania dVa tren nhung nghien
cuu eua ricng minh, coi lei sau-tnlc trang va
mllc ran-trudc bang Quang la ket qua cua
qua tdnh dinh lam mat di m9.c treo trvc
trang va cac day bang quang, di tkh
cua cac day ch&ng bang quang nay chinh la
day chdng mu-bang Quang a nu gioi ho*c
day chdng mu-tdn a nan gidi.
280
Phan du'di phlic rn?c cua 6 eh(iU hong
dLlQc nhung lit mo lien kct-xd gQi 13. la cung-
tnlc trang-sinh dl;lc-mu:
J
, phan ra lam ba
vung khac nhau: mQt vung giiLa va hai
viLng ben. Lei eilng-tnle trang-sinh dl;lc-mu
18 mQt yeu to phI} thuQc baa eua dJng milch
chu trong (dQng rnQ.eh h? YD. YE(U to' nay
hinh thhnh hai vrich a cQ.nh du'dng giua, keo
dai W xUdng mu tdi xudng cung va om lay
hai m<flt ben eua cac t::,>ng cua be;
trong hai VflCh nay e6 nhung nhanh dc)ng
m{\ch di tOi cac va cae sQi cua dam ra7
thrin kinh h{I vi.
Vimg giila la vung nitrn giua hai lei
cung-tr!tc trang-sinh dl;lc-mu, t?O nen
khoang {(mg.
Hai [)llng Min ntim giua thdnh ben cua
ch$.u hong V<l lei cung-tnle trang-sinh dl;lc-
mu, t::,>o ncn hhoang ehr;iu bi cClnh t(mg.
a) Khoang tClng: Ca d nam vii nu gioi,
khoang giua nay du'c)c phan ra lam hai
phdn b6i m(it vach dung ngang, a nam gidi,
vaeh nay la can tdn eh(iu (ho*c
veich sau-tidn lit) con d nil gidi thi vAch
ngang nay la m(Ic dClo-am dr;o (ho(tc
vach dqo) Vll mqc sau am d(to
(ho(tc uach tr!tc trang-am d(Io).
- Khoang trudc (truoc-giua): chua cac
tf,lng sinh d\lc-tiet Khoang nay l(ti
du'Qc can (m(Ic) ran-trudc bang quang phan
chi a nha nua ra thanh khoang truac-bang
Quang (con gQi 13. khoang Retzius) va uung
bang quang-tirin lift (trang d6 chua dt;ing
bang quang. tuyen ticn dic eng tinh,
va bQng tinh); khoan!; nay d nU' gioi Ia
vimg am dt;Lo (chua bang quang, tt't cung va
,1m d?o).
- Khoang sau (sau-giua) la khoang tnlc
trang chua dVng trlfc trimg, va du'QC ngan
cach voi thanh sau cua ch$.U be bdi lei trudc-
cung, 18. nay khep kin khoang sau-
tn,1c trang.
b) Khoang chr;iu be c(Inh tClng, vi chu
yeu c6 lien q uan voi tn.jc trang, nen con
du'Qc gQi 18. hhoang ch<;iu bi-tnle trang
3 Lil mvc cling-tn!c trang-sinh duc-mu con dLJ'<;IC galla dol
cung-mu (NDJ.
Nieu quan
Day chAng treo bu6ng tning
Bu6ng trlln ' g I
Day rieng bu6ng tnmg
(day chang hi cungbu6ng tn.mg)
Day chang irOn hi cung
Day chang r6n ngoai
Day chang r6n gllm
(g' "' bung) ---=
KMp ban dOng mu ___ -+s."'i
TMn Illcung
l6 ngoal Itt cung
MOl Ian am /l
H6
U nho
Than III cung
Tui cung II1!C trang-Ill cung
(lui cung Douglas)
VOm am
(lui ciJng am dao)
T ui cling tn,tc
trang-til' cung
!rang
MOl sau 16 ngoai c6 ICr cung
l 6 ngoai c6 III cung
MOi trul'Jc III ngoa! c6 Ilr cung
L--------Tul CUl1g bang quang-hi cung
Hinh232. Thiet do dling dQc gilla qua C hong ncr giai
fJawnng chcJ.u be cq.nh-tn!c trang), vCii
nhung gidi sa u day: ve phia tTen la Hi
phuc mQ.C 1(lt til m(\t tru'dC va ben tn!c
trang len cite lQ.ng nAm d phia. tru'oe va len
th;lnh ben ella ehf)u be: ve phifl dvdi la
lrcmg ch(w hOllg. tuC la tn(l.C SalL eua day
ehiju . phu d m;ilt trim houllh ch(Lu hOllg.
hobnh nay nAm ehech tU ngoai vao trong va
xliong d\fdi: ve phfa tl'ong la lei cung-trtlc
trimg-sinh dl:Lc-mu ; va ve phia ngoai la
thanh ben eua chQ.u hong.
Cae thanh phan nAm trong khoang
be ql.l1h tQ.ng vua rna ta a tren gom e6:
khoi rna lien ket rna, cuong mr;Lch than kinn
bjt , cae n1(1.ch chu trong (hQ. vi) voi cae
nhanh cua cac m;,lch nay, d*c 1a cac
nhanh t;,lng, cae mt;Lch va h(lch b(l.ch huyet.
dam rd'i than kinh hQ. vi. dOQ.n hong
eua quan. va ITIQt vach ngang, vach
281
nily hinh thanh b6i 1<i rna lien ke't ehua eae
m0-ch m,iu va b6i cac mg..c lien ke! vai phuc
InQC, trong so nay phai tdi: cio lien he!
cua dong mc;rch chgu trong (h0- vi), din ron
trude bang quang, can tifln chgu, va
la-sau trrjc trang_
Tntdng phai Giiti phiiu hQe Rumania da
chung minh n1.ng eae eau true sQi xd vita rna
til d tren, vc phudng hinh thai la
cua ngudi, tinh thich nghi
vdi tu the dung thAng. Cac dlU true sQi xd
eua hong co vai tra nang da cac tl;mg
trong ch,ju hong va la be) trong
u hong eua rio niu-dl}c trang rna chung
t6i aft noi tdi 6 chudng trudc (xem ehudng
ehung t6i eung dft n6i d.ng mc;rc ron-
triMc bang quang ph\l thue)c ao niu-dlJc
tTOng llliy. Ao dl,le trong co eoi nhu
111e)t vang, va la me)t cau lien ket thong
nhtit dilm bao the' finh tQ.i eua cae to-ng
kh,lc nhau rna ao nay tiep xue, dudi nhU'ng
dicu kil1 thich nghi eua ehue nang eua cae
t<'l.l1g voi tU the dung th.1ng.
Bang Quang
(Vesica urinaria)
Bo tri eua cae mg..c va eua phuc mg,c
Lrong chu htmg dan Wi hl.nh thanh
m9t hinh tui co y nghia d<:ie ve
lam sang va ngo?i khoa, do la bang quang.
1) Hinh va dung tieh eua bang
'luang: Bang quang (vesica urinaria) la
1116t chua co eau true cd-mac; d6 VaG
hang Quang c6 hai niu quan, qua hai
quAn bi'-tng Quang nude tit th(in
hili tie't ra, rai sau d6 moi tong ra ngoai cd
thong qua niu dr;w; nuoe dUQe
chua (giU' lQ.i) d trong bang Quang giU'a
nhU'ng Jan ti(m.
B,)ng Quang e6 mQt dinh (apex vesicae)
va mc)t day (fundus vesicae), n?l.m i'J phia d6i
voi dinh va Ia ndi khdi dau ella niu
dc;ro. Do?n giU'a dinh va day bang Quang gQi
U-I than bang quang (corpus vesica).
282
Hinh eua bang Quang thay doi tuy
thea mve dQ chua nuae dfty ho:}e rang,
do d6 khi bang quang rang la me)t hinh tU
voi me)t day huang ra sau va xu6ng
dudi, va me)t dinh d phia trude-tren, dinh
bang quang du<;Je noi vai s(Jo ron bdi me)t di
tieh eua ong d ph6i thai, n?trn
trong nep ron gi lta , g9i la day chdng ron
giila (ligamentum umbilicale medianuml,
d hai ben nep nay e6 hai day chdng rf/n
trong (ligamentum umhilicale mediale) 103.
di tich eua cae dQng m?ch ron d ph6i thai
dll tiie 10-i va xd hoa. Khi bang quang dily
thi hinh khoi bau dl,lc vai trvc dQe di ehe'eh
thea huang sau-tren (hinh 233).
Dung tich trung binh ella bang Quang
la 250 toi 350 mI, tuy nhien dung tieh nay
thay d6i rat nhieu tuy theo tufli, giai, va
tinh tr{lng 15' eua tUng trudng h<;Jp
(hinh 238-240).
2) V! tri eua bitng quang: Bang
Quang n:1m d trong ch(iu h6ng trong rne)t 6
(khoang) vdi cae thanh gioi h{ln nhu sau: ve
phia trude la mgc r6n-tntdc hang quang,
qua nay Ia hai xUdng mu hEm ket vdi
nhau b6i khap ban d(Jng mu; ve phia sau 1a
mg,c tie'n lit-phuc mg..c va vach bang
quang-trrjc trang d nam gidi, ho(l.e voeh
bang quang-dm dg,o d nU' giai; ve phfa hai
ben Ia cae cd bjt trang va cd nang hu mon;
ve phia dudi Ia tuyen tiin lit d narn gioi
ho(l.e am dc;ro va hoanh d nU' gidi
(can phai noi r5 la d nll gidi thi bang quang
d vi trf thap hdn so vdi nam gioi, va do d6
tiep xue tnje tiep vdi hoanh niu-dlJc); ve
phia trm la phuc mr;IC. nao quanh hang
Quang co lOp mo lien ket chu hfmg-duJi
phuc mr;IC va nhung khoang dudi phue m'.le
(khoang trude-bang quang, khoang sau-
bang Quang) nhu da rna ta d phftn tren.
Bang Quang dUQe co ajnh 6 ben trong 6
(khoang) bang quang: d phia dudi b6i day
chu; 6 phia tren bdi phiic mg..c, phue mQ.C
nay ket noi bang Quang voi cae t?ng d gan
Dfly cMng rtin giila la di tich cua 6ng noi ron voi bang
quang 0 phoi thai, sau d6 ong nay teo di QQi la 6ng ni,#u r6n
(urachus), do do cac thu$t ngCt day cMng rtin glila. 6ng
ron va day IreD bang Quang. day chimg rtin-bang Quang giila
coi 18 dong nghTa.
va "oi cac ddy chang ro'n-bimg Quang giita
('0 frong: d phia trvdc bdi cac day cluing
IIw-bang Quang (ligamentum pubovesicale),
trong cae day nay c6 nhung sqi cd
trdn. va bai day chdng mu-tic'n
(ligamentum puboproslaticum): d phfa sau
bifi mQl nh6m nhung SQi cd trdn n61 bang
ljuung vdi tn!c trang, g{,li la cd tn!c trang-
bi/flg quang (m. rectouesicatis) 0 nam gioi,
n6i vdi tu: t!ung, gQi Ia cd til cung-bang
l!1l(lIIg (m.uteroul!llicaiis) d ntt gioi.
3) Lien q lI an ella ba ng Quang: Thong
qua di.e thanh cua 6 (khoang) bang quang
vva mo ta, bang Quang c6 nhii'ng m6i lien
CjLl:ln khac nhau giua nam va nU gidi, va
nhung lien quan nay eung thay d6i toi mQt
mltC' de) nhal d,nh tuy thea bang quang day
rong.
A) Khi bang Quang r6ng, thl bang
Quang co ba (truoc, sau va duoi), hai bd
ben va I11Qt dinh. Lien quan cua bang
quang I,hi r6ng nhv sau:
a) M(t.t tntdc (truoc-dl.tdi); lien quan voi
mgc nfll-Lntdc bung quang. khoang Retzius,
day chlillg lIlu-bang quang, dam roi
a'lh II/(lch Santorini, cae huyet,
ho lhtin Jei"h va khap ban
dong nw:
b) M(Ll sau (t ren-sau): phil hdi phue
va eo lien quan voi m:)t truoc ella trllc trang
() nam gioi voi tIL cung d nu gioi, voi
cae quai ruijt non. v6i ket trang sigma va
doi khi voi ca rUQl thiLa neu rue)t thua d vi
tri ch$u hong.
e) M9-t duai (sau-du'oi): con gQi lil day
hang quang (fundus uf!sicae) di tu cf1 brUig
(juang t6i tlii cimg bang quang-trl/c trung a
nam gioi hoi;lc til co bang Quang toi tui ciJ.ng
bang quang-lll cung d nil gioi. 0 nam giai,
dclY bang quang lien quan voi tuye'n tie'n
fit , cae bQng tinh. bong eua 6,W tinh, qua
nhung thanh ph an nay day bang Quang
lien quan voi truoe !rI!e trang. a nu
gidi. day bang quang lien quan vai c6 ttL
cung va thanh tru'ae ella am d(;w.
eI) Cae bi! ben cila bang Quang lien quan
Vdl ciie cd nang h4u mfm va trong ella
cd bit trong: phue phu tren-sau
cua bang Quang khi len thanh ben cua
ch*u hong hinh thanh nen cac ho' ct;Lnh-
bung quang, trong cac h6 nay c6 thif co cac
quai rU9t non; d ben duoi cac h6 phuc mJ;lC
nay bang quang lien quan voi khoi ma lien
ket Ch{LU hong dum- pluIc m(lc, va d. nam
gidi thi trong phftn nay cae quan bAt
cheo dic ong tinh:
d) Di1nh cua bimg quang co ong ro'n
(day treo bang Quang) bam vuo; con d hai
goc sau-dltoi thi c6 hai quan chui vao
thanh biing Quang.
8) Khi bang Quang day thi lien quan co
phan thay d6i: luc nay, phtlc di tu
thanh bl,lng tntoc Wi phll len bang quang
sau-tren) se hinh thunh mQt lui phuc
m(lc lntdc-bang quang, che phii mQt phan
tren cua m;;it truoc, trong phAu IUd
bang quang, phai day tui cling nay Jan caD,
tranh nlioc chay vilo 6 phuc }l1<;lC
(hinh 243, 244).
.'

pMng tinh
Hinh 233. Cau true ella bang
Quang va nam gicii
283
,1) Hinh trong eua bitng quang:
11(l.t ben trong cua bang Quang co nhung
cau true sau day: d phan day bang Quang co
n19t khang c6 nep nhan, hinh
tam giac vdi hai goc sau 13. hai liJ eua cac
quan va goc tniac 13. lr3 cua nifu dC;lO;
di$"n TII)y auqc g9i 1a tam giac bang Quang
(trigonum vesicae) hoi;ic tam giac Lieutaud.
a) Hai lr3 niu quan duqc gidi bdi
mOt nep niem ml.lC g9i la nep niu quan
(plica ureterica); v:) noi giua hai 16 nay IS.
mOt nep niem rnQ-c nim ngang g9i Ia nep
gwn niu quan (plica interureterica), phia
sall nep gian niu quan hlnh thanh m9t
ranh 16m gqi Ia ho'gian niu quan.
b) Lr3 niu df!o trong (ostium urethrae
illlernum), hinh tron a tre em va phv nu,
nhling hinh mQt khe ngang d nam gioi do co
tuyPll tie'n lift; 16 dl.lo trong la ndi tha'p
nhat clla long bang quang, duqc bao quanh
b6i m9t dam roi tlnh mQ-ch dUdi niem ml.lc,
cung gop phan vao cd ehe dong 16
qUlin. Than bang quan phAng a tre em,
nhling khi tu5i eang Ibn thl phat sinh
nhung nep tZl.O thanh cac crt va cac ngach it
nhieu ro nth.
5) Cau true eua bang quang: Thanh
cua bang Quang duqc nen b21i cac ldp ao
srru day: ao thanh mg,e (tunica serosa), cia
x(i (tunica fibrosa), do cd (tunica
muscularis) va niem mg,c (tunica mucosa).
a) Ao (lap) thanh ml.lc Ia la phue
phu bhng Quang. Phuc mQ-c hinh thanh i'J
phan tren eung eua mi;it truac bang Quang
m<yt tui g9i Ia tui tntdc-bang quang, khi
bang Quang day va vuqt len cao i'J phia trm,
xa hd tren xudng mu.
Ve phfa sau, phuc mQ-c dfnh vai lap ao
lien ket cua hang Quang bi'Ji rna lien ket, va
phu i'J m$-t sau (m$-t tren-sau) bang Quang;
d nam giai sau khi phu sau bang
quang, phuc m<:lC di xuong tdi cac bQng tinh,
ph u d tren day cac b9ng tinh va xuong thnp
hdn nua, rai moi qul).t len phu ml).t truac
ella bong lrT.;tc trang, nen tui cung
Douglas (tui cung bang quang-tn,tc trang);
6 nu gidi thi phuc mJ;lc phu sau (sau-
tren) cua bang Quang len phu ml).t
284
truoc (trudc-dudi) eua t11 eung va tl.lO thanh
tui cung bang quang-til: eung; tui cung nay
nam ngang muc giai hJ;ln giua than va co'til:
cung va khong bao gid' xuong tai vam trudc
(tui cung trudc) eua am dQ-o, rna chi dung
lQ.i each tui cung nay khoang 2-3 em ve
phia tren, do do co coi phan dual cua
ml).t sau (tren sau) cua bang Quang va eEl ti'i
eung la cac phan d ngodi phuc m(1c.
d m$-t sau bang quang, phuc con
phll cii len tren dOQ-n cu6i cua cac o'ng tinh,
eac ong nay di tit phia ngoai van trong tai
dO(1n bong, nhu v$.y giua bong cua hai 6ng
tinh d phfa ngoai va tui bang quang-tnfc
trang, hinh thanh mQt tam giac d sau
eua bang Quang nam giai, g9i la tam giae
gian ong tinh. d hai ben eua bang quang,
phuc cung hlnh thanh cac h6' c(Inh-
bang Quang (fovea paravesical is), cae ho
nay thong len tai muc cua cae nep ron ngoai
(ligamentum umbilicale lateral is) do cac
df)ng mg,ch thuf/ng v,i duai dQi phuc len
tJ;lO thanh, va hen tiep d phia tri'm vai h(/
b({n tren bang Quang (fovea supravesicalis),
cae ho nay nim d phia tren khdp ban drng
mu, d hai ben cua nep rffn giita.
Ngoai ra, khi bang Quang r6ng, thi d
giai sau cua ml).t sau (tren-sau) cua
bang quang, phuc m?c can tJ;lO thanh m9t
nep ngang, gQi IS. nep bang Quang ngang
(plica vesicalis transversa).
b) Ao (lap) xd: 1a mo }jen ket, von la m9t
thanh phan cua phuc tl.lng eua m(Ic
trong-ch(iu hong (ml.lc nQi-ch$.u hong).
e) Ao (lap) cd: ao cd cua thanh bang
quang bao g6m ba ldp sqi cd trdn. Lop ngoai
cung hQp bai nhung bo srJi cd dQc, dic bo sqi
cd nay bAt dau tii cho bam clla day chang
ron-bang Quang giita (dinh bang quang) rai
toa ra d thanh truac va thanh sau (sau-
tren) d6ng thdi tSlo nm cd mu-bang Quang.
Lop giua gam co cae b6 SfJi cd uang, va voi
chieu huang kh6ng d6ng nha't. Lop trong
cung g6m cac stJi cd roi, phan Ion chiilY theo
chieu dQc d phan trm va chieu ngang d
phan duai. Lap cd roi lien tiep voi lOp cd cua
thanh niu dg,o d dau tien, bao phu
vong quanh lap nay clla d?o va t?O
nen cd thilt bang Quang (m. sphincter
4) Hinh thti trong eua bang Quang:
l\l(i.t ben trong cua bang Quang c6 nhung
cau true sau day: (j phiin day bang Quang co
ll1Qt kh6ng co ne'p nhan, hlnh
tam giac vai hai goc sau la hai l6 cua ccic
ni(!u quan va goe truoc 1a 10 cua niu a(;w;
nil.y dUQe g9i 10. tam gicic bang Quang
(trigonum vesicae) ho$.e tam giac Lieutaud.
a) Hai 10 niu quan duc;lc gioi b(ji
mQt ne'p niem mQ.C g9i 103. nip qudn
(plica ureterica); va noi giua hai 10 nay 103.
mQt ne'p niem nflm ngang g9i lil. ne'p
gian niu quan (plica interureterica), phia
sau lHtp gian niu qudn hinh thanh mQt
ranh 16m gQi la ho'gian niu quan.
b) LiJ niu aflo trong (ostium urethrae
internum), hinh tron a tre em va phv nu,
nhung hinh mQt khe ngang a nam gioi do eo
tuy{/n lit; 18 d:;l0 trong 1a no] thap
nhat ella long bang quang, dUQe bao quanh
bi'jj mQt dam rai nnh ml;l-ch duoi niem ml:l-e,
cung gop phAn VaG co che' dong 18
qUlin. Than bang quan ph5.ng d tre em,
nhung khi tuGi cang IOn thi phat sinh
nhung ne'p tl:l-o thanh cac C9t va eae ngach it
nhieu r6 net.
5) Cau true ella bang Quang: Thanh
cua bang quang dUQc nen bai eae lOp ao
sau day: cio thanh mflc (tunica serosa), cio
x(i (tunica fibrosa), cio cd (tunica
musculans) va niem mflC (tunica mucosa).
a) 1\0 (lop) thanh ml:l-e la la. phuc ml:l-e
phu b:\ng quang. Phue ml:l-e hinh thanh a
ph an tren eung eua m$.t truoe bang Quang
mQt tui g9i 10. tui tntdc-bang quang, khi
bang Quang dtly va vUQt len eao d phia tren,
xa bd tren xuong mu.
Ve phfa sau, phue mQ.C dinh voi lop ao
lien ke't cua bang Quang bai mo lien ke't, va
phu d m(i.t sau (m$-t tren-sau) bang Quang;
d nam gioi sau khi phu ml)t sau bang
quang, phuc ml:l-e di xuang t6i cac bQng tinh,
phu d tren day cae bQng tinh va xuang thap
han nua, r6i moi qu$.t len phu ml)t truoe
ella hong tnJc trang, tl;l-o nm tui cung
Douglas (tui eung bang quang-tnje trang);
('j nu giai thi phue mQ.C phu m$-t sau (sau-
tren) ella bang Quang qul)t len phu
284
truoc (trude-dudi) cua tiL cung va tl:l-O thanh
tui cung bang quang-tiL cung; tili eung nay
ngang mue gioi giua than va c6' tiL
cung va khong bao gid xuang tdi vom trudc
(lui cung trudc) cua am aflo, rna chi dung
ll:l-i eaeh tui cung nfq khoang 2-3 em ve
phia tren, do do eo th@ eoi phAn dudi eua
ml)t sau (tren sau) cua bang Quang va e6 til
eung Ia eae phAn d ngoai phuc m(J-c.
a m$-t sa u bang quang, phuc con
phu eit Jen tren dOl:l-n eu6i eua eae (Ing tinh,
cae 6ng nay di tu phia ngoai VaG trong toi
aOfln bong, nhu vQ.y giua bong cua hai ong
linh a phfa ngoai va tui bang quang-trljc
trang, hinh thanh m9t tam giac a m$-t sau
cua bang Quang nam gioi, g9i Ia tam giac
gian ({ng tinh. a hai ben eua bang quang,
phuc ml:l-e eung hinh thanh cac h{), cflnh-
bang Quang (fovea paravesicalis), cae ha
nay thong len tdi muc eua eae nitp ron ngoai
(ligamentum umbilicale lateralis) do eae
df)ng mflch thuqng vi dudi d9i phuc m?e len
tl:l-o thanh, va lien tie'p a phfa tren voi h6'
bfn tren bang Quang (fovea supravesicalis),
cac h6 nay n:1m a phfa tren khdp ban a9ng
mu, d hai bm cua ne'p ro'n gilta.
Ngoai ra, khi bang quang rang, thi a
gidi h?n sau cua m$-t sau (tren-sau) cua
bang quang, phue mae can tao thanh mot
ne'p ngang, gQi la bang Quang
(plica vesica lis transversa).
b) Ao (lop) xd: la rna lien ke't, van Ia mot
thanh phan eua phuc ml:l-e t?ng eua
trong-ch(iu hong (mQ.c ni?i-ch$.u hong).
e) Ao (lop) co: ao co eua thanh bang
Quang baa g6m ba ldp sQi co tron. Lop ngoai
eung hQp bai nhung bo sqi cd dQc, eae bo sqi
co nay b:lt d:iu tu eh6 bam cua day chling
ron-bang Quang giUa (dinh bang Quang) r6i
toa ra a thanh truoe va thanh sau (sau-
tren) d6ng thdi tl:l-O nen cd mu-bang Quang.
Lop giua g6m co cac bo sqi Cd vong, va voi
ehieu huang khong d6ng nhat. Ldp trong
cung g6m cae sqi cd rot, phan Ion ch\lY thea
ehieu dge a phan tren va ehieu ngang d
phfin duOi. Lop ed rai lien tie'p voi lap eo cua
thanh niu ar;lO a dOl:l-n dau tim, baa phu
vong quanh ldp nay cua d?o va tl:l-o
nen cd thilt bang Quang (m. sphincter
vesicae). Ca ba lop cd cua bang Quang hlnh
th:l.nh mi)t don vj cau truc, dUQc gQi la cd
t/JIIg day cua bang Quang (musculus
detrusor vesicae).
c) Ao (lop) duai niem la m6 lien
k6t thua, nhling lop nay khong eo a phfrn
day bang quang, Wc Ia vung tam giac
Licutaud, lam cho d day, niem mac rat it di
chuye'n; dieu nay co Ia nh8.n
lam cho hay gi}p cae t6n thuong lao bang
Quang 0 vung nay.
d) Ao (lop) niem cau t<il-0 bdi mQt
ldp ke't co nhieu sQi ehun va mi)t
biel! m6 Iflt tAng.
6) Cae m<;lch mau va day th.n kinh
cua h:'mg quang
3) Rang Quang dUQc cap mau bai bon
cud'ng df)ng mc;zch, d6 la cac dng mr;Ich
bang Quang tren, nhanh eua dl)ng mg,ch
ra,L-bang Quang; cac dl)ng mqch bang
Quang dU'di, hi nhanh eua dl)ng mflch ehu
{rong (h? vD; mOt cuong truoc la m9t nhanh
cu." d(Jng mflch thr;n trong va cua d(Jng
m(lch lhur;Jng v.i dUdi; mi)t cUDng sau baa
gam nhilng nhanh tach tit dl)ng mflch tnlc
trang giila d nam gioi hol)c tu dl)ng mflch til
(,'ung va d(ing m(lch am d(lo d nu gioi.
Cac di)ng m:;tch cua bang Quang nDi tie'p
\,6i nhau rat phong phli, t<;l0 nen ba lap llioi
dOng d cac ldp dudi-niem m{lc, dudi-
thanh mac, va dli6i-biu mo.
b) Cdc tlnh mflch cua bang Quang rat
nhieu V,{ ra't 16n; cac Hnh mQ.ch nay xuat
phat tit C:1C dam rDi Hnh mach d dudi-niem
m,,!c, trong lOp cd, va i1 m6; cae
tInh nay cung di thea cac dOng mQ.ch
rai d[) van Unh mflch chu trong (h<il- vi) va
tlnh Tnf1ch thqn trong. Dam roi tInh mQ.ch if
dlidi niem m{lc hlnh thanh d xung quanh
CIlC 16 d cac goc cua tam giae bang quang
mOt kie'u gOl (inh m(lch, nhupg gai nay d.ftn
mau dnh mQ.ch ve dam rOl tlnh m(lch bang
quang-thqn (hlnh 243, 245).
c) Bang Quang cung e6 mQt luai mgeh
b(leh huyet kha phat a trong lop Cd.
Tu day, bAt dau nhung m<il-ch xuyen di qua
thanh bang Quang dJ d6 lUdi mf,Leh
bqeh huyet quanh bang quang, Iuoi nay
cung kha phat triE1n. Tit day, cac m{lch b<il-ch
huye't di se theo ba dudng: dlidng trude,
huye't toi chuai hg,ch bflCh huyet chu
ngodi; dUdng sau dan b{'tch huyet toi ehu6i
hflCh chu goc va chu trong; va dUdng duoi
d.n b;;tch huye't toi eac h{'tch bQ,ch huye't a
dudi cho pha n doi cua dng mflch ehu blfng.
d) Nhung day than kinh chi phDi bang
Quang xuat phat tit thong th&n kinh
giao cam va phD giao d_m Ch{lU hong.
Nhung day thfrn kinh co nguon gDc giao
ca.m tach ra tu dam rOl hfl v.i, dam rai nay
lQ,i sQi th:1n kinh giao d.m tit dam rOl
than kinh th&t lung-chu, thong qua day
than kinh trude cung. Cac sQi than kinh
ph6 giao cam thl xufft philt tit h tho'ng
than kinh phD giao cam cung, thong qua
cac day than kinh chu hong. Nhung sQi
thfrn kinh vua tren t{'to nen ij trong
thanh bang Quang hal dam rDi, mQt dam roi
nAm trong Uip cd va mi)t nAm d trong ldp
duoi niem m{'te, tit cac dam rDi nay e6
nhung sQi di tal biu mo.
Cac day thAn kinh ph6 giao cam ehu
yeu ph an bo d ph..n than cua bang Quang
tUc la trong cd tong day (m.detrusor); con
nhung sQi thi'in kinh giao cam thl chu yeu
chi phoi ph an c6 bang quang. Cd thdt van
nh@.n nhung sQi thfrn kinh tu day than
kinh thftn.
Cae cO quan sinh dl!e trong
? "
eua nam glol
Trong ch(i.u be eo vung cua tuyen tie'n
va doC bQng tinh, vung nay con ch ua ca
mN dO<il-n cua niu dflo va chQ.u eua
cac ong tinh, dOQ.n mly clla Dng tinh e6 moi
. lien quan n9i bO m:ftt thiet voi tuye'n tien
cung voi ong ph6ng tinh rna cac bQng
tinh eung co lien
Vi m\lc dich giang d{lY, dua ra
mi)t hlnh anh dfiy du ve bl) may sinh de
cua nam gidi, trong Chl1dng nay, chung tOi
285
I
I
lay bang Quang ----f/-
B6ng ong tinh (doan bOng ella 6ng tinh)
BQng tinh

Tuyen Mnh-nieu dao (tuyen Cowper)
Re dllong vat
Co ng61-hang
TInh mach thAn trai
OOng mach than trai
L ______ qUlln trai
oay chang ron gifta
(bl,lng) r6n- ni$u nang
Nieu dao mang (doan mang nieu dao)
Val hang (wa dllcmg vAt)
x6p (eua dlJOI1g vat)
Mao tinh ------,-,'
Tinh hoan ---==t
(luvdau (ella dllOng vat)
Hinh 234. B(> may tiet sinh cua nam gidi (sa d6 nhir chung)
se m6 til. ea tinh hoan, milO tinh va cae
dl/iJl/g dcin linh rna ve dinh khu
thuQc ve c5.c vung khac.
286
Cling vC1i ly do tren rna tha t\1 trinh bay
cae cd quan sinh d\lc nam gioi se nhu snu:
tinh hann, mdo tinh, (Ing linh, ollg phong
tinh, tin cae b<;mg tinh. va. niu
daa (hinh 234).
Tinh hoim
(Testis, Orchis)
Tinh holm IS. cd quan san xuit ra tinh
trimg va dang thdi cung 13. nhung tuye'n n(ji
tilt sim xuit ra cae hormon sinh dl:lc nam.
Hai tinh hoan phiLt sinh va philt d
hai vung thiit lung trong thdi ky phoi thai,
nh1.1ng tu day, cae tinh hoan di chuye'n
xuong (descensus testis) dQc thea thanh
lung (thanh sau) cua 6 bVng, di qua 6'ng
tdi biu; trong tnI'dng hqp binh
thtidng thi ngay tu khi ra dCii tinh hOEm da
d trong biu, d day hai tinh h03.ll ngan
eAch vdi nhau bai m{lt vach giii:a btu
(septum seroti). Tuy nhi!ll, qua trinh di
chuy@n cua tinh ho8.n xuong biu co
dling IJ;li d nhung mue khac nhau: d trong ff
bl;lng, trong {/ng bfn, d 16 bfn nang, va bat
thl1dng nay du't;lc gQi 18. tinh hoem lc;rc ch6
dt vi linh hoan); tinh haEm l\lc chCi co
thtl chi xay ra a mQt ben ho(ic ca hai ben.
Tinh ch6 can dUQc di12u trj bftng
ph.u thw}t hoi;ic nQi khoa, neu kh6ng thi se
c6 nguy cd teo tinh houn.
Hinh cua m6i tinh hOEm la hinh qua
bau d\1c, hoi theo chieu ngang, vdi tr\1c
dai hudng chech ttl trE!fi xuong duai va tit
trudc ra sau. Kich thuac trung binh clla m6i
tinh hoan la: chi8U dai khoang 4-5 cm,
chieu rQng khoang 2,5 cm; tinh hoan co
mau tdng bong, d{) rein tUdng tv nhu
m?t d9 clla nhdn cau, duqc bao bQc toan b<)
bai thanh mllC. M6i tinh hoan c6 hai mi;it:
mijt trong va m(it ngoai, hai bd la bit tren-
sau va bit ducJitnlcJc, va hai cvc la qlc tren
(extremitas superior seu capitalis) va qtc
dUdi (extremitas inferior).
Mi;it trong clla tinh hoan hdi 10i va co
thanh m{lC che phll. Mt ngoai t\l' do va
cung duqc bao phll bai thanh mllc, nay
co nguon g6'c tit phuc mc;rc nE!fi dUQc gQi la
tinh m{!c (epiorchium), mi},t ngoai loi hdn
so vai m$.t trong. 0 gan biJ sau clla tinh
hoan, tinh m(Lc lach vao giua mao tinh va
mift ngodi clla tinh hoan, t;;Lo nen m9t tui
cung tinh m{lC gian tinh hoan-mao tinh
hoi},c con gQi la tui hoi}.c xoang mao tinh
(sinus epidymidis); bd tren (tren-sau) clla
tinh hOEm lien quan voi mao tinh, va voi cac
mJ;lch mau cua thung tinh. tren clla
tinh hoan dUQc che phu boi dau cua mao
tinh. Giua cuc tren ella tinh hoan va di'iu
mao tinh co th\ nha hinh qua b!lu dvc
bam vao, gQi la ma'u kh6ng cu6ng hoi;ic mdu
tinh hoan (appendix testis), m.u tinh hoan
chi chua mQt chat dJ;lng keo (va la di tlch
cua dau trE!ll clla ong Muller cua ph6i thai);
cvc duai tinh hoan nAm a ngoai bao tinh
mllC, va la cho bam cua day chdng dUdi clla
mao tinh. a phia duai g!ln cho bam cua day
chdng dUdi cua mao tinh, con co mQt bo cac
sqi lien ket chun va sqi cd trdn, noi qtc dudi
clla tinh hoan va mao tinh vai mi;it sau clla
btu, co tinh hOEm van biu va co ten gQi
la thitng gilt tinh hoan (gubernaculum
testis) clla Hunter.
o ben duai bao thanh m{lC clla tinh
hoan, tuc la ben duai tinh m(Lc
(epiorchium), tinh hoan con dUQc bao bQc
bdi m9t bao xd, dai, day, gQi la mang trdng
cua tinh hoan. Be day cua mang trdng tinh
hOEm trung binh la 1mm, nhung () bd sau
clla tinh hoan thi vo nay day len, nha't la a
nlta tren clla bd nay, d day la ch6 va Xd day
nha't, tJ;lO nen trung that tinh hoan
(mediastinum testis) hoi;ic the' Highmore;
the' Highmore hinh thap ba mi;it, d dinh
thap co cac mJ;lch mall va day than kinh di
vao tinh hoan va co tit 10-15 ong nhc. gQi la
ca.c {/ng ai (ductuli efferentes)5, chui ra kh6i
thtl Highmore; cac ong ai nay la m9t phan
clla cac auiJng dan tinh, sau khi ra khol th
Highmore thi chui vao dau clla mao tinh.
Tit dinh va hai mi}.t ben cua Highmore,
co nhieu vach lien ket di sau vaa tinh hoan
va phan chia tinh hoan thanh nhleu ddn vj
gQi la tie'u thuy, moi tinh hoan eo tli 150-
200 tie'u thuy. Moi ti.gu thuy tinh hOcln la
mQt vung hinh non, day huang ra phia chu
vi, We 18. phia cua baa xd tinh hoan, doi
VOl th\ Highmore; mOl thuy tinh
IJ;ll chua tii 34 ong gQi 18. ong sinh
5 tJng di eon OllQe 99i \a 6ng ra. Nhung 6ng nay nllm giua tinh
hoan va mao tinh cun thanh hinh n6n, nen cae tile gia Phap
eon 99i hi non xuat. 6ng Oi, 6ng ra va rr6n xuAt h!!.
06ng nghia.
287
tinh lltl/n sinh tinh (tubuli
semilli{e'ri, contnrti). Cac ong nay rat cong
queo, uon luqn, co chieu dai thay d6i tit 70
toi 80 em. dudng kinh tit 150-200 micromet,
va trong moi thu thi cac ong sinh tinh
co tiep noi voj nhau (hinh 235).
Dau mao linh

linh hailn
ThCtng linh
_ ,"0' that
tinh hoiln
(Val Highmore)
f- EluOim;c tinh
L
--'========== Mang Irang linh hailn
Vach (gian lieu thuy)
tinh haan
Hinh 235. Gau true ella tinh hoim
Cae t/ng sinh tinh nen nhu ma clla
tinh hoan (parenchyma testis) va la philn
ngoQ.i Wit eua tinh holm; moi ong sinh tinh
dtiqc cau hoi mQt mang dciy, trm mang
day eo hai te bao: cac it bao mdm th uQc
llH)i giai dOfiln phat cua dong hnh
(nhung te baa non nhat, gQi la die linh
nguyen bao, sinh san, ra cac te bao
dan dan vao phia long ong sinh
I inh. can b ngay trong long ong sinh tinh
thi chua cae linh trii.ng). mQt te bao
khclc cling tren mang day cua cac 6ng
sinh tinh Iii. cac le' baa Sertoli, eo vai tro
nang dJ.
288
xen giua cac ong sinh tinh cong
queo 13 ma lien ket, trong rna nay co nhung
te baa gqi la te' bao k cua tinh hoan I,t
baa Leydig, te bao Leydig HH:iC chtic
nAng 1l9i' tiet cua tinh
Cac 6ng sinh tinh deu huang ve phla
trung that tinh hoan, cac 6ng nay del VIlO
ffiQt htoi die ong nho noi tiep nhau d
trong trung that tinh hoan, gQi lit ittiii tilth
(rete teslis)6 holitc luii{ Haller, tli lltai Haller
hinh nen cae ong xucft, cac ong nay
se d6 vao ong mao linh d phan dau
mao tinh.
Mao tinh
Mao tinh la mQt cd quan hlnh dai nhu
dau phAy, nitm sat dQC biJ sau tren cua tinh
hoan, 'chieu eong 16m eua mao tinh huang
xu6ng dl10i va ra truoe, vi v(i.y an khop voj
chieu t6i cua bd sau trm cua linh hoan
(hinh 235).
Mao tinh baa gom ba phan: dau (caput) ,
than (corpus) va duoi (cauda epididymis).
Chieu dhi cua mao tinh khoang 5 em, ehieu
r9ng khoang 12 mm a philn dilu, nhung
kieh thu'oe cua mao tinh nhi) dan ve phla
duai HIm eho mao tinh Co hinh mot da'u
phfly IOn. .
fJau mao lhu tinh to him ra, va ket n6i
voi tinh hoan bdi nhung ong di, bdi cac sgi
lien ket va mang thanh m(lc ella linh korU},
(bnh
Trcn dau mao t1nh hoan co drnh m9t lui
nh8, khi c6 khi khong, va la mt di tich cua
dau tren ong Wolf a phoi thai. Than mao
thu linh hinh lang tn) ba tren than
cling co mQt so' tui nho, gQi 1a cd quan
Giraldes, la nhung di tich cua 6ng Wolf,
tudng ling Vdl phan ong
(paraoop,horon): than mao thu linh dE}t thea
B Thea m6 la cua cac nM mO h9c thi tfllllc khi cac 6ng sinh
linh cong queo (16 vao hllli linh ho\ic hJ{li Haller a Irong
Highmore, con c6 mt 6ng r;il ngan 99i 101 6ng thlmg:
6ng thilnQ, liJCJi Haller, 6ng (Ii, co th' coi la nhltng phan (lau
cua dlfi:Jng d!m tinh.
hltdng tren-duai. Thanh m('LC phil t ren mao
t111h. roi qu(it ra phu len tinh hoan, va
tZlO thanh lui gion mao tinh-tinh horm,
ho(ic _wal1g mao tinh (sinus epididymis).
,1)
\--6n
g
tinh
l '
\ B6ng 6ng
)
tinh (do.an
_ b6ng cua
" oog tinh)
6ngtlnh
6119 ph6ng tlnh
Hinh 236, B9n9 linh, ong linh, ong bai
xUill cua b9n9 linh, va ong ph6ng linh
D6ng mach r6n da
tAc va xa haft (n6p
r6n ngoai
OM va TM ttHJgng vi dllOi
6ng r6n
Tuy6n dao
Mao tinh lien quan 0 ph fa trong voi di.e
thanh phil n cua thung tinh, m{tt duai ella
mao ket nO'i vaj tinh hoan bbi nhung
s<,1i lien ket. IJ8u duai mao t inh lien tiep voi
ong tinh, va hQp vaj O'ng nay mQt gac nhQn
md len phfa tren nhu hlnh mQt t6e (vi
O'ng tinh tu duoi mao ti nh qu(\t len phfa
tren dJ di viw thung tinh). Cling nhu tinh
hoan, mao tinh du<,1c cO' vao biu boi
day chling biu ho{tc thung no/: tinh houn
(gubernaculum testis) va bbi hai day chling
mao tinh: mQt day tren va mQt day duai,
giua hai day chAng nay cung co xoang mao
tinh do tinh m('LC lach vao giUa mao tinh va
tinh hodn nen.
Th(lt ra mao tinh chi la nu)t O'ng nhi) va
rat dai, khoa.ng 6m, nhung gap khuc eUQn llili
thanh m9t khoi, chi eon 5 em chieu dai; nhung
vong gap kh ue va cU9n llili ella ahg mao tinh
duQC baa bQC chung trong m9t lap mo lien ket,
tlilo nen mQt mang trdng ella mao tinh,
nhung mao nay kh6ng day va chAe nhu mang
triing ella tinh hoan, lam eho khi mao tinh bi
vicm, t h. co thJ sung to len.
OM va TM eMu ngoai
Co tllang bung (co tllang 10)
Quang
Cng tinh
BOOg tinh
lien
"':::::z=t Co nang hau mOn
- 80ng Irong
H6 ng6i-lrvc Irang
Hinh 237. Thiel do dllhg ngang qua hong II nam gicii di qua phia In/de Irl!c Irang
(Nhin cae khoang tlr phia saul
289
Ong tinh
6'lIg tinh dau tit duoi mao tillh va
t;)11 het d di6m noi tiep giua b(Jng linh vai
6'ng phong iinh. Dng tinh hinh trl,l. tru
neng dOi,l11 a gan cuoi ong, d day dUdng
kinh eua eng to len va be eua ong tra
nen go gh6, Co nh ung buau d mlf t ben ngoai,
tltdng ttng voj nhung lui phinh d m(it ben
trang, phan nay gQi 18. bong eua ong linh
(ampulla ductus deferentis). 6ng tinh c6
m(lt 09 chi\c (sCI thay r:in). lbng chieu
did tun ong tinh khoang 60 em, va dUdng
kinh tU 34 mm (hlnh 236. 239).
Ong tinh co dUQc phan thanh
nhung dO<:ln sau day: dog.n nHio tinhtinh
hodll, dO(l1l thi/flg tilth, dO(ln (/ng bt;n, va
dO(lI/ c-/uiu-ch(w be.
1) Doqu. mao ti"htinh hoan: biit dall
ttt dudl /IIclO twll, qu(tt len phia t.ren va
phia tntoc. di thea bd sau (sau-t.ren) ella
lInh horm. iJ dQc mfit irong eua mao tinh:
1rong nily. ong tinh dt((;fC ngan cach
Co cheo buog
(00 cMo bung I
Co cMo buog I,,,,,,, _
(00 eheo buog be)
Co ngang bung
Maoch:iu
Co
6 06, 'hOp hOng
v(1i mao tinh bai nhang t'inh mf},ch tinh
thuc dam rot link m<;Ich tinh sau.
2) Doqn thitng linh: bAt dau tit phan
tr!Jl cua than mao linh, tit day, ong tinh di
thltng dung lim phia trcn Wi I6 b(}rl ngoai.
Trong do<).n nay, ong tinh la mt
trong nhung thanh ph.in hQp thanh cua
thitng t inh.
Thi"tllg linh (funiculus spermaticus) la
cuang cua tinh hoan va mao tinh. Ciic
thanh phfin hqp thanh cua thitng tinh gam
c6: cj'ng tinh, cac di)ng m{1ch tinh trong
(dQng tinh), di)ng rn<;Ich a-fig linh, va
di)ng m.f,1.ch cd biu, cac sqi than kinh di kern
cac dng nay, cilC dd In ro1. tinh nU;Ich.
linh tn.loc va sau, cac tinh mJ'.l.ch cua dam
rai nay noi tiep voi nhau rut phong phu va
tf}.O nen tinh m<;Ich tinh, dic mf}.ch b1';lch
huye-t va day cluing Cloquet, In. di tich cua
(fllg phuc-tinh m(1.c a phoi thai ali tAc I<).i va
xCI hoa. Toan be) cac thanh ph:i.n nay dUQc
bQc chung trong mt baa lien ket XCI.
3) Doqn 6-ng a trong ong
k& tit [0 ben nong tai Io blfn sdu. 13
,(50 "oa
- r&i IrOng
ElM va TM tinh
Phuc mae thanh
bang quang
Dflg mach t111.fong vi dum
Bang quang
Co bit troog
Mang bit
Co naog Illtu mOO
Hinh 238. trong eua thanh trLlde; bang quang (nhin tcr phia sau ttli)
290
!niong trenduai. Thanh m{lC phu trm mao
tinh, roi ra phil len tinh hoan, va
thanh lui gian mao tinh-tinh hoan,
xoang mao tinh (sinus epididymis).
111
Bong tinh
Hinh 236. B9n9 linh,
xual eua b9n9 linh, va
8('mg mach r6n aa
tac ... a xa hoa (nep
r6n ngoai ben)
DM ... a JM thlfqng v! dlfOi
L>ng ron
Tuyen dao
6ng tinh
1\--(leo phong tinh
Mao tinh lien quan i'J phia trong vai cac
thanh phan cua thang linh, dUai cua
mao dUQe ket noi voi tinh hoan hi'Ji nhung
sQi lien keto Dau duoi mao tinh tiep vai
(j'ng tinh, va hQp vai ong nay m9t g6c nhQn
md len phla tren nhu hlnh m9t t6c (vi
ong tinh tit duoi mao tinh lEm phia
tren eli vao thting tinh). Cling nhU tinh
hoan, milo tinh dUQc co vao biu bdi
ddy chdng biu thang not link koan
(gubernaculum testis) va bdi hai ddy chdng
mao tinh: mt day tren va mQt day dUal,
giua hai day chAng nay cung co xoang moo
tinh do linh mqc lach vao gil1a mao linh va
linh hOOIl nen.
ra mao tinh chi la m9t ong nha va
rat dai, khoang 6m, nhUng gap khuc cun
thanh m9t khoi, chi can 5 cm chieu dai; nhling
vong gap khtlc va cun ll;li cua ong mao linh
dUQc bao bQc chung trong m9t lOp ma lien ket,
tl;lo nen mQt mang triing cua mao tinh,
nhung mao nay khang day va chAc nhU mang
trAng cua tinh hoan, lam cho khi mao tinh b!
vicm, thi co sung to len.
8M ... a TM ngoai
Co bl:mg (ccr thang to)
Quang
Ong tinh
B9n9 tinh
Tuyen tien
nang hau mOn
- DOng macn trang
....:.-::-- H6 ng6i-trvc trang
Hinh 237. Thiel do dltng ngang qua hong a nam !Jidi di qua phia Irude Ir\ie Irang
(Nhin cae khoang l,m9 tlI phia saul
289
Ong tinh
linh b:i.t duu tu dudi mao linh va
L)n hlh d noi ticp giuu bf/ng linh VOl
dilg phong tinh. Ong tinh hinh tn,l, tru
rieng do;:t.n d gall cuai ong. d day dUdng
kinh eua ong to len va be m;)t eua ong trd
nen go ghe. co nhung buou d m(l.t ben ngoai,
tLidng- ung voi nhting lui phinh d m:).t ben
trong. phln nay gqi 18. bOrlg eua allg linh
(ampulla ductus de{erentis). Ong tinh c6
m(lt d9 ch:i.c (so nAn thel}' dn). to'ng chieu
dili cua ong tinh khoung 60 em, va du'dng
kinh ti134 mm (hinh 236. 239).
Ong tinh c6 th6 dU9c phal1 thanh
nhung dO:).11 sau day: dor;z/t milO linh-tinh
}WQI1. dO{lH tilling tilth. doq.n (fng va
dO(1I1 ch(iu-ch(w be.
l) Doqn mao tinh-tinh hoan: bih dau
tll' clllcJ; mao lilli!. qu(l.t len phia trm va
phb rn.toc. di thea ba sau (sau-trm) ella
tmh holm. d dQc nu;H lrong clla milO linh:
Trang dOQ,n ong tinh dl1Qc ngan cach
CO' cMo bung
(oocMo bong
CO' chilo bI,lng trong
(00 chilo bung be)
CO' ngang bung
Mao eMu
Co Il1Ilg-chAu
vai mao tinh boi nhung tinh tinh
thuQc ddm rot tLllh m(1ch linh sau,
2) Doq,n thul1g tinh: dau tit phan
tren clla th6n mao linh. tu day, ong tinh di
thil.ng dung len phia tren tai to ngoai,
Trong dO<;ln nay, ong tinh la mQt
trong nhung thanh phan hQp thanh clla
thung tinh,
Thling tinh (funiculus spermalicus) la
euong ella tinh hoan va mao tinh, Cac
thanh phan hQp thanh ella thung tinh gam
co: lIng linh, cac d9ng tnf;lch tilth trong
(dQng rn:;tch tinh), d(Jllg fn(1ch 6'ng linh, va
d(jng fnfJ,ch cd biu, cac sQi than kinh di kern
cae dQng m<;lch nay, cac dd m rdt: tInh nl(1ch
linh trUde va sou, cac tTnh mQ.ch ella dam
rai nay noi tiep voi nhau rat phong phil va
tao nen tLnh mach tinh. cac mach bach
h"uyet va day ch6ng Clo(Juet, la cli" tich
(rng pltllctinh mgc d phoi thai da l:;ti va
xd hoD.. Toan bQ cac thiinh ph an nay dt1Qc
bQc chung trong mQt bao lien ket xd.
3) Dogn o'ng blfn: d trong ong
b(Jn, k{; tu Lo ben nong tai to bfJn sou. Iii
ElM va TM \inh
Phuc mac thanh
H6 bang quang
DOng mach thuang durn
Bang quaog
CO' bit trang
Mtlng bit
CO' nang hau mOo
Hinh 238. treng cua thanh byng tn/ac; bang quang (nhin tlr phia sau ten)
290
ma ong tinh bilt d.u di vao (/ bl,mg-
chlI hong. Trong ong tinh van
lien quan vai cac thanh phftn khac cua
th unf.{ linh nhu d:l mo ta d trEm, nhung con
lien quan them vai cac day than kinh b(lng
sinh va sinh d/fc-aili, va voi ar5ng mg,ch
thitng tinh.
4) DOCfn chqu-chq.,u be: Tai it bl?n sau
thi cae th'lnh phfin cua thung tinh se phan
tan. t{l.ch rdi khoi nhau va di thco cae
huang khac nhau: d.c tInh eua dam
I'o/' finh mQCh tinh trude thanh (inh
mach tinh, dnh mach niiy di len thea thanh
sau d6 v,\o lInh mr;tch ehu dUdi (d
hen phi:i.i) hoc).c VEW tinh m(Leh thn trai (d
trai): cae tlnh ml.lch cua dam r6l !lnh
mach tinh sau thi d6 v,\o (inh mg,eh thliqng
l',i: 6'ng tinh c6 dr5ng mr;tch 6ng tinh di kem,
tii 10 bl;n sau di vao 6 (khoang) eh.$-u hong,
b5t cheo phia tren dr5ng ntt;Lch thuqng vi,
t:,l0 thanh mOt vong eun g cong 16m xuong
phia duoi, doi nghieh v6i chieu cong 16m len
tren eua d9ng m:;tch thu<;lng v!, rai Wi b5t
cheo C{iC dQng mg,ch va anh mg,ch ch(iu
ngoai di xu6ng vao trong 0' (khoang)
chu hong.
Trong 6 (khoang) ehQ.u, 6'ng tinh mdi
dau di d mi;it ben bang quang, biit cheo phfa
trpn niu quan va dQng mg,ch r{/n,
vcmg trcn day eua b9ng tinh, tai mi;it sau
bang quang va phinh to thanh bong o'ng
tinh (ampulla ductus deferentis), bong 6ng
tinh lien quan d phia trl1ac vdi aay bang
quang, va d phia sau vdi bong tn..tc trang,
cung vdi bong 6ng tinh ben d6i gidi
hQ.n d hen trong mQt khoang gQi 1a tam giae
f.{ian-6'ng tinh, con d phia ngOal thi cac bong
ong tinh lien quan vai bQng tinh cung ben.
Ong tinh cau true bdi nhling lOp ao sau
ctll .. v: lop ngoai cung 18. ao xd cau bdi mo
lien ket, {W cd cau tQ.o bdi nhling s<;li cd trdn
hinh xoAn 6e, va ao niem m:;tc dl1<;le phu bdi
bi6u mo.
Cae ITl{lch mau va day than kinh
eua tinh hoan, milO tinh va ong tinh
Tinh hoan cap mau bdi d(mg
m(teh tinh lit mOt nhanh cua ai)ng mg.ch
.chl/. hl,lnf.{. Mao tinh cling du<;le dip mau bdi
d(mg tinh, va c8. bdl a(jng mg,eh ong
tinh, 103. nhanh eua d(jng mg,eh bQng-6ng
tinh, dQng nay 103. nhanh eua a(jng
mgeh ehu trong YD. Ong tinh trong
aO(ln mao tinh-tinh hoon va dogn thilng
tinh dl1Qc cap mau bai die di)ng mg,eh 6ng
tinh va d(jng mg,ch thitng tinh, dQng
nay tach ra til di}ng mgeh thuqng vi dudi,
va n6i tiep vdi cac dc)ng tinh va dQng
6ng tinh.
- Cae tInh mg,ch eua tinh hoan va ph..n
truoc eua mao tinh t:;to nm nh6m t1nh
trl1ac hoi;l.c aam rOl tInh mg,eh tinh
trude, con nhling Hnh m:;tch cua ph..n sau
mao tinh thi tl.lO nen dam rOl tInh mr;tch
tinh sau. Nhung tinh m:;tch cua 6ng tinh
mQt mi;l.t d6 vaG nhting dam r6i tInh
tinh trudc va sau viia mo ta, ph..n khac, d
trong ch.$-u hong thi d6 die aam rOl tInh
mg,eh bang quang tdn lit va aam ro'i tlnh
mg,ch tinh.
- Cae mfLe bt;Lch huyet eua tinh hoan va
mao tinh di len tfl2n theo cae m:;tch tinh va
dfrn b:;tch huyet ve cae hr;tch chu-b/fng. Doi
khi mQt ph..n huyet eua tinh lQ.i
d6 ve cae h(Leh eh(i.u ngodi n&m d vi tri chia
d6i eua aQng mgch eh.{iu g6C (eh?ll chung).
huyet eua 6ng tinh du<;lc dftn ve eac
hr;teh b(Leh huyet chu ngoai va ehu trong.
- Cac day than kinh chi ph6i tinh hoan
va mao tinh xuat phat tii dam r6l dudng
(dam r6i theo cae dQng ml.leh tinh di
tal tinh hOall va mao tinh, gQi 103. dam r6l
than kinh d(mg m(Lch tinh, va tu aam rOl
h(L vi thi di theo dam rOl bQng tinh-6'ng tinh
tdi tinh hoan va mao tinh,
Ong ph6ng tinh
(Ductus ejaculatorius)
Gnp: ph6ng tinh lien tiep vdi ong tinh,
dUele hinh thanh d phfa tren eua day tuyen
liilt 103. do 6ng tinh va 6ng xuat eua
b9ng tin'h h<;lp nhat voi nhau. Sau khi hinh
thanh, 6ng ph6ng tinh di vao trong nhu ma
eua tu)[/n tdn iit, va t.$-n het bal mQt 10 md
291
vao trong nifu dt;lo lien a day, hai
10 aug ph6ng t inh nlim d hai ben nui (con
gQi la do'i linh) .
Co '''''' +-
I
I
TInh mach chu dllOi
Nieu quan (doan bung)
eOt
linh
Hinh 239. 89 may liel sinh dye ella
nam gidi (Lien quan giiia ni"'u quan va 6ng tinh)
Cau trUc cua ong phong tinh cling tuang tt,1
vdi cau trUc clla ong tinh, chI khac nhau la long
ang ph6ng tinh nhc. han long ang tinh, lam cho
linh du'(1c dfty vao trong voi mqt
h,tc han va we dq nhanh han, khi lop Cd
cua thanh ong tinh co.
292
Thanh ang phong tinh cau boi ba
ldp 3.0 nhu sau: Ngoai cung la ao lien ket
xa, ao nay kh6ng co d ang phong tinh
nlim trong t uyen t ien ao ca g6m c6 lop
ca dQc va lop ca vong, va ao niem cau
bdi Idp va rno tn.l (hlnh 236,
240-242).
Tu_ye'n tien nAm trong mqt 6 co
gioi h!;\n ro cho phep t h1,1c cac phau
khoa kha thu*n lQi.
1) Hinh vi tri va ki c h thuO'c:
Tuyitn tie-n c6 kich thudc gan giang mQt
de lon, eo lien quan mi).t thiet voi bQ
may sinh d\lc ve chuc nang, va nAm d
trong khoang chu be-dUdi phuc mt;lc, tt;ta
tren hoanh nup ngay ben duoi
bang quang, va drnh ch(j.t vao bang quang.
Tuyen tien phat d xung quanh
dau tiE'm ella dt;lo nam gidi, do do
du'Qc coi ia chui qua tuyen, va co
lien quan voi tuyen tien rat mi).t thiet
ve cac giai phau dinh khu va
khoa-W.rn sang.
a nam gioi trudng t ha nh, tuyen tien
c6 ehieu dai tit 20-30 mm, ehieu rQng
khoimg 40 mm, va chieu day 25-30 mm; din
n(jng bl nh thudng ella tuyen la 20-25 g.
Tuyen ii(!t hlnh n6n hai thea
ehieu truoe-sau, day hUong len tren ve phia
day bang quang, con dInh quay xuang phia
duai. Dot;ln tdn lii}t clla dt;lo (pars
prostatica urelhrae) di xuyen qua be day
clla tuyen; day tuyen lien quan vai bang
quang con dinh tuyen lien quan vdi hoanh
Mijt lruOc eua tuyen lien quan voi
khdp ban dqng mu va m$t sau thl lien quan
voi tr(Lc trang, nen con gQi Ia mfit trt!c trang
(facies rectalis). Tham kham trt,1c trang
ng6n tay e6 Sd nAn thay tuyen
7 Tuytin tiAn li$t c6n dlJac QQi It! tuy5n nhisp
tien hoQ,C xoa nAn tuyen. Hal ben
eua tuyen tien lii;!t lien quan voi cae cd
nang hu mOn.
Tam giae bang
Quang (day
bang Quang)
lo dao trong
6ng pMng linh
U nui (d6i tinh)
Tuyen htinh
ni!'!u dao
Hanh dlJ(1Ilg
(hanh x6p)
Val x6p
(cua dlJang vat)
D6ng mach
sau dlJ(1Ilg val
Vanh quy Miu
Quy do'iu
Bao quy dau
lO meu quan
Tuyen lien
6ng bai xuat
tuyen liet
Tru dlJ(1Ilg vat
(vat hang)
6ng eua tuyen
hanhni!,!u dao
Mang trang
eua vat hal'lg
Cae be trOl'lg
vat hal'lg
(vaeh hil'lh
IlJac eGa
dlJong vat)
H6 thuyel'l
I'li!'!u dao
Hinh 240. Bang quang va nam gi6'i
Tuyen tien lii;!t gam co hai thuy ben, noi
voi nhau b phfa sau bdi mOt eo, va d phia
tnioc bdi phontn/de d(lo ella tuyen. a
mOt so ngudi gia, ph.ftn eo tuyen trd nen phi
d::ti va tQ,o thanh mOt thuy giua, phat
d giua niu dQ,o va bang quang, c.ftn phai
dt bo.
d(lO tie"n di xuyen qua tuyen
rien lii;!r tren mOt ehieu dai khoang 3 cm.
Tren be thanh sau cua cua
nay c6 mOt 10 loi len gqi la nui
do"i linh (colliculus seminalis), ve phia tren
va ve phia duai lien tiep voi {J nui (d6i linh)
co cac mao d(lo (crista urethralis). 0
dinh clla nui rnd ra 10 clla tui tie"n lit, tui
nay giong hinh mOt ngon clla baa tay (gang
tay), dUdng kinh 1-6 mm, va sau 910 mm
(tui tien lii;!t la di tich cua dOQ.11 cuoi ong
Muller d phoi thai) (hinh 237-240, 242).
o hai bEm nui co hai l6 cua cac ong
ph6ng linh rnd vao nii;!u dQ,a, va 30-50 10
nho cua d.c tuyen nang-ong rieng cac
tuyen nay duc;lc baa quanh bbi mo lien ket
va cac bo Sc;li cd trdn, duc;lC gQi la cd titfn
Dich tiet cua tuyen tien lii;!t 1a dich
nhdt, co !nui dl)e bit?t, gop phfln vao kha
nang di cua tinh trung, cac tinh
trung dOng trong tinh voi toe
dO khoang 25 micromet moi giay.
2) 6 t uyen Tuyen tien lii;!t
nAm trong mOt () duc;lC gidi hQ.n bbi cac
thanh dudi day:
- Thanh sau: la din tien mQ.c
clla Denonvillier, con gQi la vach tn.1C
trang-bang quang;
Thanh trudc: In sau cac xudng mu
va khdp b,in dOng rnu;
Thanh ben phai va trai: la cac la rna
lien ket thuQc ve cung-tn.1c trang'sinh
d\lc-mu viI cac cd nang man; trong be
day clla cac thanh ben co nhung dam roi
tlnh cua tuyen tien lit?t:
Thanh tren hQp boi: day chAng mu
nhiep hQ, day bang quang, cac ong tinh va
cac bQng tinh (bQng tinh con duc;lc gai 1a
tuyen bQng); .
Thanh dudi la hoanh nii;!ud\lc.
6 tuyen tie'n thong thudng Vdl
khoang tntdc-bang quang va khoang sau-
bang quang, qua khe b giua nhung day
chdng mu-tMn GiOa thanh cua () tuyen
va tuye'n co rnQt khodng quanh-tuye'n win
chua rna lien ket thua. Xung quanh
tuyen, lOp rna lien ket nay dong hdn,
tQ.o thanh m(lC tuyen titfn (fascia
293
prostatae). Phia ngoai clla hi rnl,lC nay a hai
ben co nhung dam rot {inh m(lch bang
quang-tie'n lit. Khang nEm nhfrrn rnl,lc
tuyen tien voi baa xd rieng clla tuyen.
Tuyen tien dUQc co dtnh chb bai
phtic rnl,lc, cac day ch5ng rnu-tien va bai
tuyen dinh voi dl,lO va bang quang.
3) Lien quan ella tuyen C6
xep thanh hai lien quan: lien quan
ben trong voi cac thanh phAn di xuyen qua
tuyen, va lien quan ngoai voi cac thanh
ph An nArn a phia ngoai 6 tuyen thong qua
cac thanh Clla 6 nay.
a) Tuyen tien lien quan ben trong
voi cac thanh phfrn di qua tuyen la nieu
dr;w va cac ong ph6ng tinh.
b) Lien quan voi cac thanh phfrn ben
ngoai 6 tuyen nhu sau: ve phia truck, tuyen
tien lien quan VOl rn{it sau khop ban
dqng mu, giua tuyen va khop nay co rn9t
lop rna hEm ket va rnQt dam r6i nnh rn?-ch
ngan cach, rna lien ket va dam rai nnh
nay du<;!c gioi hf,l.n a phia tniln bai cac
day chling mu-tien lit; ve phia sau, tuyen
tien lien quan voi bong trilc trang, giua
b6ng tr1,l'e trang va tuyen co can tie'n lit-
phuc mr;z.c cua Denonvillier ngan cach; ve
hai ben va phia duoi, tuyen tien lien
quan VOl eac cd nang hu man, cac la mr;z.c
eung-tri!c trang-sinh dlfc-mu va voi ngach
thong ra phia truoc clla ho' ngo'i-tri!c trang;
ve phia tren, day tuyen tien (basis
prostatae) lien quan voi day bang quang,
cac bQng tinh, va cac ong tinh; ve phia duoi,
dinh clla tuyen tien (apex prostatae)
lien quan tn,1e tiep voi hoanh va
nArn ngay tren hoanh nay.
Ve cffu true, tuyen tien hQp bdi
rn9t nhu ma tuyen ho(ie eha't tuyen
(substantia glandularis prostatae) va rnQt
rno lien ket trong d6 chiein uu the la
dic SQi cd trdn, von la d{ie clla tuyen,
cac sQi cd trdn nay co vai tro dfty dich che
tiet ella tuyen ra kh6i tuyen VaG giai dOl,ln
phong tinh.
Nhu rno tuyen thanh bon thuy: hai
thuy ben phdi va trcii (lobus dexter, lobus
sinister), noi voi nhau d giUa bai eo tuye'n
(isthmus prostatae) d phia truoc clla
294
dl,lo, tuy nhifm, d6i khi khong c6 phfrn
eo tuyen; rn9t thuy giila (lobus medius)
nArn a phfrn sau tniln clla tuyen; va rn9t
thuy sau (lobus posterior) nArn a phfrn sau-
duoi clla tuyen gfrn tri!e trang.
Nhu rna tuyen tien baa gorn hai
khac nhau: cac tuyen dr;z.o thu9C
tuyen nhay, nflrn a xung quanh phan
dl,lo tien va d6 VaG dl,lo nay
bdi nhung 16 nh6; lo?-i thu: hai la ma tuye'n
tien chinh thac, thu9c tuyen nang-
6ng, c6 tu 30-50 tuyen nay, cac 6ng bai
xufft ella chung hQp nhftt voi nhau d hinh
thanh nen cac ang tuye'n tie'n (ductili
prostatae), cac ong nay deu rna VaG nhung
xoang tien va nhung xoang nay 11,li c6
lien quan vai cd thAt ngoai dl;lO, nguQc
If,l.i, nhung tuyen' quanh dl.lo thi co lien
quan voi cd thiit trong d:;IO.
Ma lien ket clla tuyen tien cffu
bdi nhung SQi cd trdn, sqi keo va
SQi chun.
Tuyen tien duqc bao bQc bai rn9t
baa xd rieng, cflu t?-o bai rna lien ket rnau,
voi nhung sqi chun va sqi cd trdn, tit baa xd
cd nay Uich ra nhung vach lien ktt Xd-cd,
phan chi a tuyen thanh nhieu tie'u thuy, va
h9i tv vao rn9t trung tam, di xuyen
qua trung tam nay c6 cac ong ph6ng tinh va
nArn trong trung tam con c6 tui tie'n lit
8
,
nArn d phfa truoc.
Cae mau va day thdn kinh ella
tuyen
- Tuyen tien duqe cffp rnau bai
nhung d(jng mr;z.ch xuflt phat W cac dqng
mr;z.ch bang Quang dlldi (a. vesicalis
inferior) va d(jng mr;z.ch tn.jc trang giila
(a. rectalis media);
- Cac {inh mt;I-ch dftn rnau W tuyen tien
d6 vaG dam rot tlnh mr;z.ch tie'n nflrn
xung quanh tuyen, rai d6 VaG {inh mr;ch
trong (v. pudenda interna) (hinh
243-245).
" lui lien con dU9C 99i Iii lui bau dl,lC lien Iii di Uch
ella dau.dLIoi ella ong Muller, tLIdng clLIdng vOj am daD d nli'
gioi, nen eCing 99i la am dl,'lO dl,le.
- Cac m(lch bflCh huye't dftn huyet
til tuyen tien ve eae hqch chu ngoai va
ch(iu trong va cae h(lch cung.
- Cac day than kinh den tuyen til dam
rot than kinh tin 1a mQt nhanh eua
dam rot than kinh h(l vi, bao gam cac sqi
th:1n kinh giao cam va ph6 giao cam.
Cae b\mg tinh (Cae tuye'n b9n9)
(Vesiculae seminales sive glandulae
vesiculosae)
Co hai b9ng tinh, cac bQng nay mQt
dong vai tro san xuat ra dieh che tiet d@
gop vaG ca'u tinh dich, va
khac lit nhl1ng chua nhl1ng san phAm
clla dic dudng tinh. M6i bQng tinh co hlnh
non, vai be m;ii.t ngoai kh6ng phimg nh.n
rna uon bQng tinh chech til' tren
xuong dlidi va vao tr"ong, a trm day ella
tuye'n tie'n gil1a bang Quang va trrJc
trang (hinh 236, 241, 242).
BQng tinh lien quan ve phfa truac voi
day bang Quang; ve phfa sau voi phan b6ng
clla (rng linh; va ve phia ben ngoai vai dam
rot {inh mr;zch tiin lit. Day clla cac bQng
tinh lien quan voi tlii cung trl!c trang-bang
Quang (tili cung Douglas), cO quan
cung ben ehSlY vong qua (truac khi chui vao
thanh bang quang); dinh clla bQng tinh lien
tiep voi iJ'ng bai xu{[t (ductus excretorius)9,
ang nay hqp nhat voi rIng tinh hlnh
thanh 6ng ph6ng tinh. Be rn;ii.t ben trong
clla bQng tinh nhieu ngoc ngach do co nhiu
nep niem m:;tc xen Ian voi nhl1ng tili phinh.
BQng tinh cau t:;to bai nhung ldp: ao lien
ket xd a ngoai cung, ao cd a gifi'a, t:;to nm
bai nhung sqi ed dQc d nang va sqi cd vang a
sau, ao niern mQ.c (tunica mucosa) diu
bdi cac te bao che tiet.
9 Vi bong tinh vua la mol lUI chua. vua la m911uyen che liet,
nen dng di tlt b9ng linh ra cOng dllo;:tc goi la 6ng bai xuat.
Cac m1;l.ch mall va day thiln kinh
ella b9ng tinh
BQng tinh duqc cap mau bai nhanh clla
dQng mQ,ch bang Quang dUdi va clla dl?ng
mflch tn!c trang giita; cae nnh m:;tch d5 vao
dam rot tlnh mt;Lch bang Quang va tUn lit;
Cae huyet dim b:;teh huyet ve
cach h(Ich chu trong; cac day thAn kinh
chi phoi bQng tinh xuat philt til' eac dam rOL
th6.n kinh ht;L vi, bang quang, va tie'n
di:lO nam gidi
(Urethra)
Niu dt;Lo nam gioi b&t dAu til' I6
dg,o clla bang quang ho$.c 16 niu dr;zo trong
(ori{tcium urethrae internun), va t<1tn he't d
I6 niu d(Io ngoai (orificiurn urethrae
externum)lO n.m a dAu tll do cua quy dau
dudng v(it. nam duqc phan
thanh b5n dOl;ln khilc nhau: dO<;ln thanh
bang quang, rdt ng&n, nllm a day bang
Quang (c5 bang quang), dOfln tie'n (pars
prostatica) dai khoang 3 em, di xuyen qua
tuyn lit; dor;zn mang (pars
membranacea), chui qua hoanh niu-dltlc;
va dO<;ln xop, nam trong vt x6p cua dUdng
vt (hinh 240-242).
1) Dogn tien lift, co lien quan thay d5i
vai tuye'n tUn d:;to chui qua tuye'n,
dao thanh rnQt dlldng hAm a trong tuye'n
rdt gAn voi m$.t trllClc clla tuyen, chi
co tntdng hqp if phfa trlldc d:;to khong
eo nhu rna tuyen.
2) Dogn mang, nay dllQc gQi ten
nhu v$.y, vi thanh cua dOliln nay
dllqc bao quanh bbi cd that van ngoai ni?u
d(IO va m(Ic day Ch(LU, va lien quan b phia
truoc voi ddy chdng ngang clla day ch(iU,
va vdi dam r6t tlnh m<;lch bang quang-tdn
can phfa sau thi lien quan voi eac
tuye'n dQ,o va trung tam gan clLa
day ch(iu.
10 l!) nifilu df;1o ngoai con 99i It! ItJ sao.
295
-N'!, (doon mang)
Hinh 241 .Tuyen lien dii ph"u lieh
va eae bQng linh (nhln tlr phia sau)
BQng Ilflh
- T,""

Hinh 242. Tuyen l ien va cae bQng linh
3} Doq.n x6p : nAm kin a trong uc,it x6p
cun dUl1ng uQ,t. chui vao v(it xop
tli m{it tren, a each dau sau eua vl)t nay
khoang 0,51 em ve phia trude.
296
Hinh cua nam thay d6i tuy
thea tin'h tr(lng chuc va blnb anh
dUQc bAng cac phuong phap kham
Xquang hO{lc d\mg c\).. rong, trong
giai gilta nhung lfin chi nlnt
rnQt khe ao, vi cac lhanh eua nAm
sal vdi nhau.va neu kham thi se thay c6
nhilng khuc Trang tinh blnh
thuong, nam co nhung chieu cong
thanh binh chu S. Chieu cong a phia
sau lorn ra phia tnloc, do niu dl).o om lify
khap mu khi di tit trim xuong dudi va tit
sau ra tnldc; con chicu cong d phia tnlac
thl thi If;li loi ra tnloe vi
trong phan ru xuong cua dUdng philn
nay treo 0: duoi khdp mu. Tuy nhiem, nhung
hlnh thai cua cling phl,l
thuQc VaG kfeh ea cua dfJ,o. Nhu vi),y.
khi ni(!u r8ng thi cae thanh cua no sat
lfJ,i vdi nhau, con khi dfJ,o co day nuoc
thi eo b6n phon hE;P sau diiy: chB (1
L6 dc;o ngodi, (1 doq.1l trong vq.t :cop eua
dudng vi).t toi goc tnloc mu, d dO(ln miing do
co cd van bao xung Quanh, va a Lo
d(lo trang. Giua cae phan nay In nhung
phon gian to hdn, trong do co vung trong
tuye'n tier/.
Vi co nhung phan va phan gian
fqng nhu tren, nen hinh trong cua
cling thay dbi thea tung dOf.\n. (J
dfJ,o tien co ciie mao d(lo
(crista urethralis). nAm a thanh sau eua
va to ra a phan giua, gqi In I,l nui
do'i tinh (colliclls seminalis) , trim dinh
cua do"i linh ( I,l nui) co 10 mo cua lui tUIl
lui b&.u df!.c tUn (utriculus
prostaticus). tui tien In m9t ong tit, di
Sall VaG tuyen tien va 1A di tich cua eng
Muller a phoi t hai; a hat bEm eua {L ruii co
hai [0 ong ph6ng linh rnd voo niQu tien
til' nay eua nam giai.
dLtdllg dan tinh vA dLtdng tiel hqp nhat
lam m9t. gQi la dLtdng Cfin pha i
neu len rang I,l nui (verumontanum) gioi
htln (1 hai ben mqt so he 16m thea chieu dQc,
gQi 1A cac xoang tien (sinus prost aticus),
chinh trang nhung xoang nay co ld ong
ph6ng linh, va khoang 10 10 nhc hdn cua
mach trong (ha vi)
OOng mach chau g6c (eMu chul)9)
. Meu quan - -..
Cae m(lch Ilnh
Ca tMI h.rng - # -..:
DOng then trong
On9 mach bang Quang Iren

DQng m<;lch r6n
TM va day TK bit
Cae day than kinh rung
Bang Quang
""il;.'':i'--- True trang
Hinh 243. Thanh ben ella hong i'I nam gici'i
cae ong do 20-30 tuyen cua tuyen tien
hdp nhat tao nen d6 vtlO.
. Trong dOf.l.n mang eua thi c6 16
eua cae tuye'n d<;lo md vao.
d doan xop, thi c6 10 cua tuytn himh
nieu (tuyell Cowper) va co cae h6'
h6' dt;lo (lacunae
urelhrafes), nflm a phia sau hanh eua v4t
.r6p (corpus spongiosum). Day 18.
:wollg frill (foramina: 10 to) va xoang nho
(jorominula: 10 nhc) cua niem mf.l.c, va dtlc;lc
gioi bdi cae nep niem trong day
cun cae xoang nay co nhung 10 eua tuye'n
IIICU dao (tuyen Littre) rna vao. 0 each 10
ngoai khoang 12 em co rnc)t nep
niem mac ngang, hlnh fiem, gQi la van
11(/ th u;n (valvula fossae navicularis)
(Ciuerin). nep nay n6i len tit thanh sau ella
ho thuyen. Khi thong thi phai chu
y toi nhung chi tiet hlnh thai nay clla
thanh nieu dao, va phai th1.Jc thong
mQt cach th<).t th*n trQng.
Ve mat cau truc, cau t:;to boi
mot. lOp va mc)t lop cd. 0
tiin Iiet, thanh clla ket nOl voi
nhu m6 tuyen, va a xop thi cling ket
nm che voi cau truc coa v(lt xop coa
dUdng v*t.
Lop niem cau boi mo
dUang tiet k6 tir L6 lrong d(lo tOi.
nui. roi tit day toi h(/ thuye'n thi lqp boi bieu
mo tru tang; tir h6' thuye'n Wi L6 dg.o
ngoai "thi mo l<1p thuQc lat tling,
voi mot lop mo lien ket giau s<1i xd
chun mau, trong do co dam rai
tinh mach voi nhung ho mau.Trang lop
niEhn mac co chua nhieu nhung tuye'n
dt:;Lo thuQc
nang6ng nhm 0 trong bieu rna va trong
niem mac; cac tuyen nay ch tiet nhay
baa ve mac khoi tr<1t loet
do tinh cMit aci"d coa nliCic thay d5i tuy
theo ch do an uang.
297
Nieu quan - _ _
mach enau ngoai
Dong mach rnO chau sau
Day chang r6n ngoai
DOng mach
bang
N6i giCra dOng mach
vi durn va dOng mach bit
Bong tinh
cUng giua
DOng eMu g6c (eMu chung)
D6ng mi;lch eMu-thaI h.rng
09n9 mach trong (ha vi)
e r-- Dong mach mOng
DOng mach cUng ben (ngoai)
mach mOng durn
(dOng mach ng6i)
DOng mach bit
d l-- Dng bang Quang durn
1t;j1:== DQng mach tn!e trang giO'a
., DOng mach trong
True trang
Hinh 244. D(lng trong vi) i'I nam g;iJ;
DOng mach eMu g6c
(ehau chung) phai
Dng mi;lch goc chung) (rai
DOng mi;lch cung giO'a
DOng mach chiiu-that lung
DOng mach chau trong (ha vi)
DOng mach m6ng tr(!on
Dong mach Iii cung
long mach then trong
OOng mach mOng duOi (1M ng6i)
OOng cung (ngoai)
lOng mach we lIang .,/'"
Tr!!c trang
DOng mach ctlu bung
Bu6ng tn1ng
DOng mach bu6ng tr(mg
DOng mach eMu ngoai
06ng mach bang Quang Iren
Day chling r6n ngoai
Tu eung
Cae dOng mach lil eung
..... Bang Quang
Amd<\lo
Hinh 245. Dc?ng trong vi) i'I n(lg;iJ;
298
Ldp cd co chua nhung sdi cd trdn va cd
vfl.11. Nhung sqi cd trdn sp theo huong
dQc thi lien tiep voi ldp cd rOl clla bang
quang, nhi1ng sQi cd vong thanh lop ben
ngo8.i va 6 vung dtiu clla nieu dao thi
hinh th,)nh nen cd thdt bang q'uang tren
(sphincter vesicae superior) ho$.c cd th&t
'/"pn (lissosphinctcr), cd nay co m9t phan
n(W1 ngay trong tuyen tien Nhung sQi
cd vim. nen cd th&t van nieu dau
nfom d ben ngoai
tien i'J ni9u dc;w mang, va con du'Qc
gQi lit cd thdt bemg Quang dudi
ves.i(ue inferior), cd nay do nhanh ella day
than hinh thf!n chi phoi.
Cae mall va day than kinh
eua df!o
_ Ni$u tien dUQe dip mau bdi
nh:inh eua dQng mr;tch tn!c trang giUa, va
nhanh cua d(Jng mr;teh bang Quang dudi;
clQ.o mang duqc eap mau bai dQng
mqch hanh dudng v4t; eon d:;l.0 xop thi
do dQng mqch ni9u dqo va dQng mq,ch mu
d/idng v(it cap mau.
_ Cac tlnh mr;tch dfrn mau tu nim dao
tien v& dam ro'i tlnh mach tUn iiet tu
ni$u d<'.lo mang v& tlnh mq,ch thfn va
til ni$u dQ.o xop v& tlnh mq,ch mu dudng
v(it, euoi cung mau tu cae dam roi va eac
tlnh nay d6 ve tlnh mach chtlu
[rong (hinh 243-245). .'
_ Br;tch huyet tU nieu dao ti&n liet va
d::).O mang dUde h.1u v& eae 'hach
W x6p thi dUQc dan ve 'cae
hll-eh ch(iu ngoai.
Cae eo quan sinh dye trong
? .... '-'
eua nil glol
cd quan sinh dlj.c trong eua nu gidi
dell nam d tron.?" ch(W be; ve phudng
dinh khu co the dUQC eoi la tQ.o nen vung
t(Lng sinh dl,lc trong eua nll gioi.
Vung nay du:qe gioi d phia truoe bdi
uimg bang d(Lo, ve phia sau bdi
uimg tn!c trang, v& phai hai ben bal thanh
chu hong va Ian rQng xuong dudi toi t$-n
am hr? Gioi tren eua vung sinh
dV
e
trong eua nu tU:dng ung g:in dung voi
mi;it phAng eua la tren chu be (eo tren).
Tuy nhien, gioi hsln nay co thay d6i ra't
nhi&u, ca trong nhung di&u ki$n sinh ly
(thai nghen) Hin lY. Vung tqng sinh
dlJc trong eua nu co phan chia thanh
cae vung la vung am dr;to, tUdng ling voi am
vung tu cung tudng ling voi tv eung, va
uimg ubi tu Cung-bu6ng trung tudng ung voi
hai cd quan nay (hinh 246, 247).
Vung am dao
Am
(Koipos)
ph\lC V\l m\le dieh giang dQ.Y, a phan
nay chung tai se rna ta toan bo am dao
chg,u be-day ch(ru. .'
1) Hinh vi tri va kich thuoc: Am
d(Lo IS. mQt ong cd-m<,le hinh trv co gian, dan
hiji, gill vai tro trong giao tieh ehua
tinh trung d gan e6 til eung, va la dUdng
thai nhi ra ngoai khi sinh, va rau thai ra
ngoai sall khi de.
Am d<,lo hlnh tr\l b mQt ph:in ba tren,
theo huang truoc-sau d mQt phtin ba
giua va thea ehi&u ngang d mQt phan ba
duoi. Thanh truoc va thanh sau eua am dao
nfom sat voi nhau. .
Kieh thuoe ella am thay d6i, ehieu
dai trung binh la 8-9 em; thiinh sau dili hdn
thanh truoe, VI thanh nay d phi a tren bam
vao co' tu cung a mue eao hdn.
Am dlil-0 eilng nhU d<,lo nfom che'ch
xuong duoi va tU sau ra truoe, hQp
Vdl W cung m9t goe gQi 18 g6c tu cung-am
dc;to, goe nay md ra truoc, ve phia khrJp ban
dQng mu. So voi dUdng nAm ngang, am
thanh mQt gae khoang 60.
299
Hinh 246. Hinh anh X quang litcung voi Ittcung
'fran dttdng di, am chui qua khe
!lieu-due eua hotmh Ch(lU, hoimh nay chia
"di eua am thanh hai do(}.n: dog,n
chou be a phia tn1n hoanh, nArn trong 6 am
va phan day chiju, dinh voi cd ngang
sdu eua day chiju va voj m(lc day
chgu giiia.
300
Phon chciu be ella am nAm trong
mot khoang gQi 18. 6 am dt;w; khoang nay
dtictc giai han d phia tn.tClc boi bang Quang
va 'nieu d phia sau bbi In!c trang; a
phia trim bbi ttl' cung; va a phia dlloi thi 6
am daa dUde dong kin boi cae thanh eua am
d"eu vao day Gilla thanh eua
V6i Ilr cung
(6ng dan Irl1ng. v6i Fallop)
Loa v6i Ilr cung
v6i II! cung)
Nieu quan phai
Bu6ng lrung -__ _
Day chAng bullng tn:mg
(day cnang IIi cung-bl!6n9 tning)
Day chang Iron Iii cung ----"<
Amdao
L6 ngoai nieu dao
L6 ngoai am dao
DOng mach lhan
Tinh maCh than
Nieu quan Irai
Tii cung
Bang quang
Day treo bang Quang
(6ng nieu nang)
NiE!U quan
Nieu dao
Quy dau am vat
Tru am val
Hanh lien dinh
Cae IOn cua tien dmh Bartholin)
Hinh 247. B(> may tiet - sinh cua nil gidi (SCI do nhin chung)
alii dew va thanh eua 6 am co uitng
('(1Il1! am dgo (paracolpium) 1ft mQt lOp mn
lien kct. Am co di de dang
nhC! clt) long leo eua 1110 lien ket baa xung
qllanh. vii theo di ehlly&n eua e6 ttl Cling,
('hI c6 dau dl1di am la co djnh vi dfnh
lien vno (Itl), eh{tu. Am dttqe treo giu
('ho nhd b(lm vilO c6' tiL cung, nhd khoi mo
liell c/uiu beduai phiic m(IC dong d(ie If;li
( 'j xung quanh die mau thanh lei
1119C cilng-tn!c triillg-sinh dl,lc-mu), nhd ket
noi giua am d<;lo voi d::lO, bang Quang
va trang. Am con dU<;1e do d ben
dudi hili trung lam gan eua day ch4u (cae cd
nang h9-u man. dO. khong bam tl'l,tc tiep
\'ao ,im dlw nhl1ng om ch{l.t lilY thanh sau
,im d:.lO nhu' mQt bl1y).
Voi hinh eua mQt ong hinh tn:l, am
dl;lO e6 mt dau tren va mQt dau duai, m<)t
m(it ben ngoai va mQt mijt ben trong (hinh
247-249,251).
Dau tren am dl).o bam vao ehu vi co'tit
cung d vitng noi tiep giua mQt phiin ba giua
vdi mQt phan ba dl1di eua e6 til: eung. VOl
vong bam nhl1 v*y, cae thanh cua am
hinh thanh In<)t ranh vong tron d xung
quanh CC> ttl cung, gqi la vom am Vom
am dl1<;1C phan ra thanh b6n tui cung
am dg..o, ttldng ung voi nhung thanh eua am
la liii cimg uom IrUGC (fornix
anterior), tui cting vom sau (fornix
301
poslerior) va hai t ui cung ho<),c vam ben
phdi vil bell lrai (fornix lateralis dexter et
sinister) . Vi am bam a m$.t sau c6 tv
cung cao hon so voi m?t tn1oc, nm lui ciutg
sau l:\ tlii cung sau nhat (20-25 mm), tui
dl1lg trudc co khi chi 1a mQt ranh nang.
Thal/h sau am d<:J.o dUQc che phu bai phue
mq.c tqtc trang-til cung (tuc tlii cli ng
Douglas), tui nay xu6ng thap hon lui cung
(valli) sau am dao, nen co kham tui
Douglas qua cach tham am bAng ng6n
thay. thl.jc hin dan luu dich ho$.c mu
d lui Douglas qua am Cac tui cung
(v(lm) am hai ben lien quan voi mo lien
h(/t cq. nh til cung va voi cae mch til cung,
trlQeh am cl{1o va dam r6t than kinh h(1. vj
lru'de. Cling Vk)Y, cac tui cung (vom) am
hai ben lien quan voi cae niu quan, di qua
Vlll1g nay a giua am va bang quang,
tn_toc khi chui vao thanh bang quang.
Dau dl1Ji cua am dr;w (phan day
nhm trong lop sau eua day eh(iu, hQp hai
mo xo-co, it dan hoi. va la phan gian rQng

kern nhElt cua toan b(> am Dau dlirJi am
dr;w lien quan a phia truck voi d(1.o va a
phla sau voi 6'ng h(i.u mon, va each vai 6ng
h(lU man bai tam giac tnlc trang-am dr;w: a
dinh cua tam giac nay, am dUQc ket n6i
vai trl.jC trang bai ed tn!e trang-am dr;w.
2) Li en qua n eua am d<:t 0
Am c6 nhung lien quan sau day:
a) M(it lrfide (pars anterior) lien quan
khac nhau tu tren xu6ng duai: Phan tren
lien quan voi vung lam giac day bang
Quang (tam giae Lieutaud) va duoi
ella d(1.o; tam giac bang Quang lien
quan vch tam giae am do Pawlick (tam
giae nay Ja m(>t din a trong am gidi
hai cQt am truoc che d6i va mQt
nep nga:ng).
Day chang
buong tn.mg (day chang
cung-bu6ng trimg)
(rna lien ket) treo v6i tll' cung
cua bu6ng tflIng 6ng ea quan hinh l!Joc (ea quan RosenmUiler)
Amd(jo
:102
cung
Mac chang r(ing
Day chang Iron ti't cung
Bong v6i ti't cung
;; (do(jn bong v6i tll' cung)
loa (pheu) v6i
tll' cung va cae tua
Cae mach bu6ng trlIng
Mu co cuong buong trimg
L-.- Mau cO cuong phu
trang .
Nang trung co hOc (thu- phat)
- The vang (hoang the)
Hinh 248. B(> may sinh dye nil gilli
MOl sau 16
ngotli cO Iii cung
L6 ngoai cO Iii cung
MOi tnroc 16
ngOOl cO '
Amdao
MO dem (mO lien cua b06,,,
Day neng "_" "",,,
(d:Jy cMng Iii cung-bu6ng
r Mae Ireo v6i Iv cung
Co quan RosenmUiler
TMlrang
, BOng vOl Iii cung
bOng vOi tit cung)
loa (pheu) vOl Iii
a.ng va die lua loa
Cae mach bu6r.g tnmg
00 cu6ng bu6ng tnmg
cu6ng phiJ
L cae nang tnmg 00 hOC (nang thll phill)
Thli vang (hoang 1M)
lap nlem mac am dao
Day chang trdn lit cung
Mac chang
Hinh 249. 8{> may sinh dye nllgioi (Cd Illeung va am
quim
Cae mach bu6ng In:mg
Day chang Ireo bu6ng tn:mg

(Ong dan tn:mg. voi Fallop)
Mac chang r6ng
Day chang Iron Iii cung
.;-.
Tn.rc Irang
TUI Cling tnrc trang-hi cung
(lui CiJng Douglas)
Mac chang r(lng
Tli cung
Day chang IrOn lit cung
Bang Quang
Day !reo bang quang
Hinh 250. hong nll gioi , nhin lit phia Iren (cae day chang eua III eung)
303
b) Miit sau cua am d tren
tUdng ling voi tui cung Douglas (tui nay
nftm xen vao giua vom am sau va tn,iC
trilng); dOl;ln giua mQ.t sau am diilO hEm
quan vai ml)t truac tn,ie trang va duai
thi ke't noi vai trl):C trang bai mot vung hinh
tam giac, gQi la tam gicic tr/!c trang-am dc;w
(trigonum rectovaginale), c6 day d phia duai
va di'nh d phia tren.
c) Hai mit ben cua am lien quan a
mc)t phfrn ba tren vai day cua mq,c chling
voi nhung mau va day than
kinh trong day cua chhng Day
(We In eac dam rot finh mq,ch bang Quang
vii lit cung-am dq,o, cac di}ng mq,ch c6' tit
cung-am d(lo, d(jng mq,ch tit cung, nhung
nhtmh cua dam rOl than kinh hq, vf), d m9t
phan ba giua, m(lt ben am d?-o lien quan
voi c(in (mc;rc) day ch(Lu va cac cd nang h(iu
mOn, cd nay In ye'u to' da va giu am dQ,o
quan trQng, a phan ba duai, thanh bEm am
dl;lO lien quan voi hoanh
3) Hinh hEm trong va cau true:
),J'jem ml}-c phu ml).t trong eua am co
m9t so nep ngang va tren dudng giua eua
moi thanh sau va truoe co mgt nep tron,
dung dQc, gQi In cae ci}t am dC;lO trudc va sau
(columna rugarum anterior et posterior), Ve
phia dudi, ci}t am dc;ro trudc t*n cung d phia
trude l6 ngodi am dc;w bal mQt cho day 15i
len gQi la Cll nif-u dc;w cua am dc;ro (carina
urethralis vaginae), cu nay nAm ngay 0
phia duai cua lo sao (16 ngoai d;;to), Ve
phia tren, thi C9t am dq,o trudc liili tach ra
thanh hai che, hai ehe nay giai eung
voi m9t ne'p ngang a mue 16 ngoai cei ttl
cung m9t tam giae gQi la tam giac Pawlick,
tudng ung vai tam giac Lieutaud cua day
bang quang, NhUng ne'p nay ro net hdn a
con gal va cac doi con trinh nguyen:
(hinh 251).
Ve ml}t ea'u true, am dQ.o e6 ba Idp : Idp
ngoai la ldp ma lien ke't (ao Xd) do mo lien ket
chun tQ.o thanh; ldp cd (tunica muscularris)
cau bai eac sQi Cd trdn va mo lien ket
chun, cae s<;Ji cd trdn nay a dfru duoi cua am
tl}-o nEm cd thAt trdn am ltJp niem
mc;rc (tunica mucosa) lc;!p boi mo lat tilng
kh6ng co tuyen va lop dE;!m.
304
4) Cae mach mau va day thlin kinh
cua am d.t;lo
- Am dQ.o ph.n Ian dUQc dip mau bal di.e
d9ng mflch am d(lo, cac d(>ng nay ll}-i
18 nhimh cua dqng mIlch tit cung, Ngoal ra,
am dl;lO con cac nhanh cua d9ng mIlch
bang Quang dltdi, di}ng mq,ch tnlc trang
giUa, va di}ng mflch thffn trong,
- Cac tlnh mq,ch xuat ph at W cac lOp
niem va lap cd, hinh thanh cac dam rot
tlnh mIlch am dc;ro (plexus venosus
vaginalis), d$.e phat d hai thanh
ben. Mau W d,e dam roi nay dUQc dan
dam rol. finh mg,ch tit cung db tfnh
mg,ch tit cung, tlnh mc;rch bang Quang d@
db tlnh m(Lch bang quang-tim dc;ro, va
dam r6l. tnlc trang db vao d,e finh
mg,ch tnlc trang. Tat ca cae tInh nay
euoi cung db vao tlnh mIlch chrlu trang,
- Cac mg,ch bc;rch huytt a philn tren am
dan huyet cae h(Lch ch(iu trong,
a phfin duai am dl}-o thi db cae hg,ch cung
va hg,ch bqn n6ng (hinh 258), Cae ml;lch
huyet eua am noi tiep voi
b;;tch huyet cua c6 t-i'1: cung va am h(>; nhilng
chl}-y 0 phan sau am QI}-o thi noi tiep
v6i cac mQ.ch huyet cua tr1.,1C trang,
- Cae sQ'i than kinh thl/c vt chi phO'i am
d;;to xuat phat W dam rOl than kinh hq, vi
dudi va dam rc/i tit cung-am dg,o, Cac
nhanh than kinh than (soma) - nhanh
dQng, cam giac khong thugc hE;! thvc thi
den W dam rol. than kinh cung thong qua
day than kinh t."1t?n trang,
Vung til cung
Vung tit cung chua dVng mQt t,!ng
chinh IS. tit cung (uterus, hysteron),
Vung t-i'1: cung hEm quan phia tru6c
voi bang quang, phia sau voi trl/c trang,
ve phia hai ben vai cac vbi tit cung (5ng dAn
trung) va bu6ng tritng, ve phia duoi v6i am
dflO. Til: cung Iqt VflO gH1a eae thanh
Xltdng eua ch(iu be ni':m binh thu'Clng kh6ng
sCI nAn t.hay tu: cung qua thanh bl,lng
tru'dc. Tuy nhien, trong thbi ky thai nghen
thl kich tllltdc eua til: cung tang len, va
dau ttl thang thu: ba eua thCli ky thai
nghen, tti cung vUQt len qua gia:i h::;tn tren
eua u be va trd thanh mQt tr;wg trang {l
h{l1lg, do d6 c6 Sd nan dUQc qua thanh
bl,lng tnioc.
Mac treo vOl li'r cung
. Tua bu6ng INng
(eua loa YOi)
lrong am eua eung
(mOi sau 16 ngoai c6 lu cung)
ong bai xual ella luyen
(tuyen Bartholin)
Tii eung
(Uterus, Hysteron)
o phl,l nu cia trudng thanh, tit cung c6
hinh qua Ie va:i phsn day to hdn d phia
t ren, 'Va dinh nho d phia duai; dinh c6 mt
phan nAm d trang phan tren cua am. ac;LO
(hinh 247).
1) Hinh ngoai: Ttl cung bao gom
nhung phan sau day ti't tren xuong dUdi:
than ttl cung (corpus uteri), hinh n6n Cl.lt
hdi thea chieu tntac-sau, do d6 c6 m9t
rnc;it intde rnc;it bang Quang (facies
vesicalis), mt mc;it sau ho(ic m.c;it ru(it
L66 bung eua yoi Iii
0" .... Cae mach bu6ng INng
chang rng
L6 ngoai cO Iii cung.
C(JI am dao lruae
', /14--- Lap niem mac ella thanh am dao
Lap Cd eua thanh am .
r"rt- CI,'lI am sau
Cae mimh mang trinh raeh
L6 ngoai
MO; b"m hO
!J i Ian am hO
dau am val
:L.._ MO quy dau ani
Hinh 251 . Tit eung, am va eae ea quan sinh dye ngoai (nhin phia truac)
305
NOI mac lli cung
Bu6ng hi cung (bu6ng than Iii cung)
Mat sau trim)
cung
Bu6ng cO III tung (6ng cO hi cung)
Day tli cung
LOp 00 IIi
Thanh
(mang ngoa:i tli eung)
am CIao sau (luI cung am dao saul
-Tul cung tM; trang-Iii cung (WI cung Douglas)
MOi sau 16 ngoal co Iii cung
1::1 l6 ng081 cO hi tung
Mal bang quang (mal tnroe dllOi)
Tui c(Jng bang quang-Iii cung
Vom am doo wac (lUi cung Am dao wac)
i tm 16 ngoal cO III cung

Hinh 252, Tit cung , Ihiel do dllng d9c
(facies w[cstinalis), giua cae rni)t nay Iii hai
h(! phdi va trrii (margo uteri dexter et
cac bd nay 10m d tl'l cung ella
ng-udi clllt[l de l:1n nao. va loi d ttl cung iJ
ngu'di da sinh con nhieu Ian. Ph:1n trim
Cling cua than tl1 cung dVQc gQi Ii'!. day lit
('tlflg (fundus uteri), d hai dau clla day tl'l
cung Ill. ci\c g6c gQi la sung tit cung, cac
:-;ltng tti' cung lien tiep voi hai ubi tu cung
(hinh 2-19, 251)11.
Co' tit clwg (ceruix uteri) la phan duoi
('ung, thu nho cua tii ellng, ct) tu: cung
hinh lrt), lien tie'p a phia tren voi than ttl'
l'lIng. con d dvai thi e6 rn(>t phnn ehui vao
dilU trim ella am Chieu dui clla etl tu
t'ung khoimg 3 em, dttQe ehia th;).nh hai
phon I;), pha" tren-am d{;w (portio
sIIprauagillalis ceruieis) va phan trong am
d-o (portio uagina/is ecruieis) Duong bam
cua del" (ren am dq.o vao chu vi eua ctl tl't
cung 1ft m(>t dtldng vang tron, tuy nhien,
dttdng bam nay d phia sau lim cao hdn phia
tnide. do do tui cilllg am dt;lO sau (fornix
l'oginale posterior) sau hdn t ui eung tru'oe.
VitO ntts sau cua thbi ky co thai, thi gilta
lhan va co' tu eung h1nh thanh mQt
trung gian gQi la eo til cung (isthmus uteri),
iii m9t ranh vang lron, nhin ro d phia tn1oe.
" VOl tll cung, 99i theo danh phap tiA'ng Lahnh la duclUs uteri.
nghia den Itl 6n9 cua Ii'! cung. tuy nhllln cac tac gia Philp va
Anh cOn 99i 60g nay cac tiln: vOl Fallop (trompe de
Fallope. fallopian trump). 6ng dAn /finlg (OVIduct),
306
Til eung co 10 rnd ra am dt;to, gQi iii /0
ngoizi c{/ cung, 10 nay d nglidi chva htn
nao sinh con thi hlnh tron. !lining a ngtldi
da de nhieu Ian thi hlnh IllQt khe nftm
ngang gloi boi mdi tri/de (labium
anteior) va mdi sau (labium posterior), hat
m6i nhau a hai dau gQi 1a hai d
ngltdi da sinh con nhieu lan, La Ilgoai eO'lu
cung thvdng khong khcp kin.
o phl,l n11 ehva sinh con, chicu caD tU
cung la 6 7 em. chieu r9ng iA 4-5 em. con
ehieu day Ia 2-2,5 cm; nhung iJ ngudi d5
sinh con thi dic kich thuoe nay t(tng thelll
tit 1-2 em, va d ngudi co thai thi lil eung to
hdn gap nhicu Hin. tro thimh mQt l?ng
t rong 6 b\1ng (nglidi ta thttdng: linh tu6i
thai dl,tn tren chicu cao tu cung do dttQc d
tung thoi khae nhau).
Tv the eua til cung cling co tam quan
trong rat IOn. Tr{lC cua tluin va tr{lC cua c6'
tu cung hQp voi nhau thanh rnc)t goe, gOi 10
goe gap, rna ra phia truoe ve phia khap mil.
va thay d6i W 140
11
den 170
11
, v{Ji tV the
nay, ngttdi ta gQi In ta cung gal) lntac (gap
ra t rvae).
Trl,lc dQc eua tV cung lJ;li hQp voi In,a:
d9C eua am d{1O mQt goc, cung rnd ra phia
truoe, gQi Ifl goc dl. vao khonng 90" ho(tc
100, va d tv the nay thi ngtldi ta gQi 18. ill
cung do" tn/de (hoi)e nga ra phin trude).
Tv cung va am hQp nhat vai nhau
ve tv t he nEm m9t tl'\1e tl1dng ung Val
trlle cua chu be, V1\ day cung Iii trl;lC theo
t.hai nhi chui ra kh6i chQ.u be khi diL
Tv cung 1;\ m9t di d9ng du'<;lc, than
tv cung c6 thd thay d6i tu' the' so voi c6 tv
cung, th(lng qua nhung dQng xuy ra d
eo tli cung, hOI)c b! diiy ra sau khi bang
quang dAy, ho.$.c bi d:1Y ra phia tru'oc khi tn.1c
day, hoc}c theo ca hai phia khi b1 d&y
bdi nhung quai rU9t, va sau d6 trd vii tu
the' binh thudng, Tuy nhicn, trong tinh
ly, thi tv cung c6 khi khong trd du'qc
tu the' blnh thu'dng nua, va dang Ie phai gap
va ngii ra truClC thi nga ra sau kct h(,lp v6i
R([P ra sau ho,)c sang ben.
2) Cae phu'dng gill tii' cung: Tv
cung dUQc treo giG: t?i ch6 b6i nhung
phc(Jng treo giit tii cung, ket noi tv
cung vilo thanh CUll. chrj,u be, va bdi nhung
phlldng tin nang &i tv cung til phia du'oi.
A) Gac phu:ong tin treo giit tri cung
bao gam phuc mc;tc, mc;te chiing rQng (fig.
latum uteri), day chdng tron ti't cung (lig.
teres uteri) va day chdng tit cung-cling
(hinh 250, 251),
- Phuc mqc til sau tren eua bang
Quang len tv cung, tu eo rai di len phll
m(it tntCic clla than tit cung thanh tui
cung bang quang-tv cung), rai phu ph&n
aay tit cung, ra sau dE! phu mfit sau
than tit cung, Wi do?n tren-am d?o eua cd
ti't cung, va tie'p tl,lC xuong sau hon nua d
phia sau am df.!-o rai moi qU.$.t len m.$.t trtiOC
cua trl!e trang, t?O nen tiii cung Douglas
(ttii cung tv cung-tn.1c trang).
- Cac mc;te chdng rQng (Zig. latum uteri)
Iii hai phu'ong ehinh dE! treo giG' tv
cung. D6 la hai ne'p phuc m<:).c hinh g&n
vuong, xuat phat tU hai la phuc m:;Le phu
mat tru'dc va sau clla tv cung, khi Wi hai biJ
cua tli cung thi sat l<:).i nhau va keo
dai sang hai ben Wi thanh bEm eua
be, giong nhl1 hai canh nha xoe ra hai
ben than eua tv cung.
Moi mJ;lC chAng rQng e6 hai m{it va bon
bd, (a) Mfit trllde phu len tren day chiing
trem ti't cung va m{it bEm ella bang Quang;
(b) m(it sau lien quan voi bur5ng trung, va
tJ;lO thanh m9t m<:).c trco gQi 1a mc;tc treo
bur5ng trung (mesovarium), m:;LC treo nay
bam be mat bur5ng trUng thea m9t
dudng gQi la alldng Ji'arre- Waldeyer, nhu'
v.$.y buang trl1ng la co quan duy nhat trong-
ph tic nhling khong c6 phuc bao
bQc toan b(P (va du'qc treo thanh hl,lI1g
sau bi'li day chdng treo buo'ng trung); (c) bd
tren mc;tc ch5ng r9ng 1a bd tt,! do, ben trong
ehfra vbi tii cung, phuc eua chAng
r9ng bao bQc Val tv cung d eac mt\lt tru'dc,
tren va sau, va d mt\lt du'oi cua voi thi t<:).o
thanh mc;tc treo vbi tii cung; (d) bd dlldi cua
mJ;lc ch.ng rQng gian rQng vi hai Ia tru'Clc va
sau clla mac ch.ng nay tach dfin ra xa
nhau khi di Wi san va thanh ben chu be,
phan nay du'Qc gQi la aay mc;tc ehdng rQng,
chl1a m9t khoi IOn rna lien ket rna thu'a, lien
tie'p voi kho? rna lien ket ma chu be-dlldi
phuc mc;tc va dl1qc gQi 1a m6 cr;wh ti't cung
(parametrium); nAm trong khoi m6 kien
ke't rna nay can c6 aam r6'i than kinh h(J. vj,
quan va d9ng mc;teh ti't cung bAt cheo
nhau; (d) biJ trong cua chAng r9ng
tu'ong ling voi biJ ben cua than ti't cung 1a
noi chAng r9ng bam van tv eung; dQc
theo ba nay e6 len eua a9ng mc;tch ti't
cung, cac aam rot anh mqch, cac
bach huye't va day th.1n kinh; (d) biJ ngodi
chAng r9ng mang, de di chuYE!n, va
bao gam hai tren, tu'ong ung vdi
bd ngoai clla ml,lc treo vbi ti't cung treo
voi tv cung 1.:3. ph&n tren cung clla mJ;lc
ch5ng r9ng, hinh thanh nhu' sau: hai la
tru'de va sau clla mJ;lc r9ng bao bQc
cac m{it trUoc, sau, tren clla voi tv cung, roi
den sat nhau d m.$.t dvoi cua voi dE!
thanh treo treo voi tv cung; treo
Val til cung con du'Qc gQi la canh tren cua
ml,lc chiing r9ng; trong mJ;lC treo c6 chua cae
d9ng mc;tch vbi tii cung, 113. sau ella treo
l:;Li lien tie'p voi la tren cua ml,lc treo bu6'ng
trung; m:;Lc treo nay du'QC gQi la canh sau
cua ml,lc chftng r9ng, trong d6 co cae
ra, bul'ing Irung Irong qua Irinh phat da ('Illqc
phuc miilC coa m'i'C ch:.ing (We la phuc m?e coa be)
bao b9c loan b cae tuy nhifln, Iren mol phan h'ln be mat
coa bul'ing Irung phuc m?c nay hoa chi con I?I mol lop
bidu m6 pM, lam eho vung nay Illang nhll khOng e6 phue
m'i'C phO, va dieu nay la mt 51! thich nghi ('Ie cho cac nang
trung chin e6 the va ra, giai ph6ng trung chin, lue 0'6 loa voi
IrUng den ap vao bu6ng trung va d6n lay !rUng dan vao
buong Iii eung,
307
N6i giO'a dQng ILr eung va dOng buong Irlmg
V6i lu eung (6ng dan lrimg, v6i Fallop)
Bu6ng tnlng
v6i lu eung ella dng
Ir(tng
Cae nMnh buong Irlmg
mach ILr eung
mi;leh Irong
Cae dOng mach am dao
Hinh 253. Cae dc)ng eua buong tnmg villti eung
mau cua huang tnlng). dlil1i cua he
ngoai dinh Vl1i thanh ben cua eh(1U be,
(tng Vl1i trong cua co bit trong, d
day. hai hi trul1c va sau cua
ri)ng len thanh cua chf.tu he d phia trul1c
va phia sau, va lien tiep Vl1i phuc phu
cite thilnh nay.
Ben trong cac lit phuc cua
fng co cac Lhanh ph&n n6i len,
thanh cile canh cua mQC ch6ng r(jng: canh
lrt!fl tlidng ung vl1i mq.c ireo ubi tiL cung
(mesosalpinx) vi uoi tiL cung nS.m d trong bo
tren cua nay; canh trudc do day chiing
t ron ti't cung di lit truce len, va canh sau
lUdng ling vai nu;rc treo bu6ng trung.
-..r..iu ..... hr :.J"'ou-"r>?-c '\".-.h1.'I'> --. .. '",y:,
lUdng mo lien ket rnd, lien t\IC vai rno rna
die vung Ian NAm trong kh6i rna
ella mac chAng rng con c6 nhung thanh
phAn quan, eua d(jng
mach tii cung, d(Jng nlflch buong trang,
d6m rot bu6ng trUng, cac huye't,
va citc day than kinh ti't cungbuo'ng trang.
Mot so tac gia rna ta nhung SQi cd trdn va
308
SQi lien ket nAm d day chAng rng, tl;1O
thanh day chang ngang cua Mackenrodt.
. Day chang tron ti't cung (lig. teres
uteri) 113. rnc)t dai sQi lien ket va Cd, bAt d.u
tlt g6c (sung) ttt cung, d dlil1i cho voi ttt
cung IiHn tiep vai ttt cung. Tu sung ti't cung,
cac day chAng tron di cheeh ra phia tru{jc,
va ra ngoai (nAm trong conh trudc cua nlQC
chiing r(jng), di cheo d m(i.t ben cua bang
quang, rai bAt cheo cac mq.ch ch(iu ngooi,
nen mt vong cung vci chieu 10m huang
xu6ng dubi va vao trong, roi chui vao to bfJn
sciu cua ({ng bt;n; sau khi di het chieu dili
cua ong bc;m, day chAng tron di ra khoi ong
qua IJ nong va t*n het bAng cac h6 sqi
pam VR() I!n.i mil vl)n I/t.n.wr. lj(>n 1.-0'.- ,....,,'l
cua go mu (mons Venens: go VIf m1,.
Cac day chang trOn ti't cung cau t:;to hdi
mQt khung sQi lien ket chun, cac sQi cd trdn,
mQt dng m:;tch, la nhanh clla di}ng
mflch thl.l(lng v# dubi, mQt t'inh thu
hoi rnau ve tinh thuQng vi duai, cac
m:;tch h:;tch huyet, cac sQi than kinh xuat
phat til dam rot than kinh li't cung, va tu
cac day than kinh sinh dlfC-dui, chu-hrf vi
va
- Cac day chang tit cung-cung va tit
cung-thiit lung: ciu tJ;lo bbi nhung sqi lien
ket va cac S<;li cd trdn. Day ch:1ng ttt cung-
cung xuat phat til phfin eo tit cung r6i m9t
phan (cac S<;li cd trdn) di Wi trl,tc trang, va
m9t phAn khac (cac S<;li lien ket) di tai
trudc cua xU(jng cung. Cac day chang tit
cung-cung nen hai nep hinh n6i
len i'J dUdi phuc mrfc ch(iu be; bd dUdi ngoai
cua dic day nay lien tiep vdi can (lei
ma lien kit) cung-tn,tc trang-sinh dl,lc-mu.
B) Cae phuong tin nang diJ tri
cung: g6m cae day chiing cimg-trrjc trang-
sinh de-mu (da du<;lc mo ta b phftn tren),
nhung cau truc lien ket giua til cung voi
cac khac va day eh(iu.
- Ve cac lien ket vdi nhung a gftn,
can phai noi Wi dog,n tren am dg,o cua cd tit
cung, phftn nay cua c6 tv cung m9t lien
ket vdi day bang quang bai lrip ma lien kit
chu be-dudi phuc m(lc, n:1m d phia dUdi
cua tui cimg bang quang-tit cung, va
khac lien ket vdi trrjc trang bdi lei mo lien
ktt cung-tn,tc trang-sinh dljc-mu.
- Deiy chu, tuy khong lim ket tn,ie tiep
voi til cung, nhung thong qua am d(lo cung
la m9t phudng rat quan trong nang da
tl.'t cung tU phia dudi.
Tom tll: cung duqc gill vung tJ;li ch6
nhd sl,i tham gia cua nhieu cau truc giai
phl1u, trong d6 phai tai: am dr;LO va day
chu la yeu to n6i trong cac phu'dng
ti$n gili ttt cung, cae day ch&ng tron tit
cung la doi trQng cua nguy cd nga ra sau
cua tli cung; cac day chang tit cung-cung
h"m che tl.'t cung nghieng qua ve phia truDc,
va mrfc chang rqng cung voi lei mo lien kit
cimg-trrjc trang-sinh dlfc-mu ngan can
khong cho tll: cung nga sang ben. Nhung
t6n thudng b$nh ly xay ra i'J phuc h<;lp cau
truc nay co gay ra roi ve tu the cua
tl.'t cung va sa tli cung, In nhung ly cfin
den dieu tri ngoai khoa.
3) Lien quan eila tit eung: kha phu:c
a) Than tit cung, hinh n6n C1,lt, hdi
then truoc sau, nen co hai co
phlic phil. M{it trude lien quan voi
bang quang va du<;lc ngan cach voi bang
quang bai tui cung bang quang-tit cung;
m{it sau lien quan voi tn!c trang va du'<;le
ngan cach vdi trl,ic trang bdi tui cung trrjc
trang-tit cung (tlii cimg Douglas), trong tui
nay co co nhung quai rUQt non chui van
d6i khi ca ket trang sigma; hai bi! ben
cua ttt cung, kh6ng co phlie phu, tUdng
ung voi mg,c chdng rQng cung ben, va lien
quan vdi cae dQng m(lch tit cung; day tit
cung d phia tren cung co phlic phu,
tiep giRp voi cac quai rUQt non va kef trang
sigma.
b) cd tit cung hinh tr1,l vai hai ph.n
tren IS. phAn am va phfin trong am
- Phdn tTin-am d(lo dai kholmg 15-20 mm,
lien quan ve phia truac vdi day bang
quang; ve phia sau voi tui cung Douglas va
voi trrjc trang; a hai ben voi day m(Lc chdng
rQng, trong day cua cholng nay co dQng
m(Lch tit cung, cae dam roi tInh va
cuoi cua qudn. DQng mg,ch tit
cung, di tU ngoai van trong va len
tren; con nicu qudn thi di thAng tit tren
xuong duai, ra truoc va vao trong, bAt cheo
phia tren cua dQng mg,ch tit cung chui
vao thanh sau eua bang quang.
Lien quan giua dQng mg,ch til cung voi
quan d vung day m(Le chang rQng rat
quan trQng, vi trong phAu dt ttt cung
neu thui).t vien kh6ng chu y d.y du,
thi co lam t6n thudng tdi quan. Do
do trong nay cfin phii tach
rieng d9ng mJ;lch tll: cung ra thAt bU9C
truDC khi dt.
- Phdn trong am dg,o cua c6 tv cung dai
til 8 tdi 12 mm va co du'dng kfnh tit 20 den
25 mm, hinh non, a dinh co lo ngoai co'
tit cung.
4) Hinh ben trong eila tit eung
co nhling hnh sau day:
- BU6'ng tif cung (cavum uteri),
bu6ng than tit cung: tren thiet d6 dung
ngang co hinh m9t tam giac can vai day d
phia tren hdi congo Be cua thanh trudc
va thanh sau cua bu6ng than ttt cung
va ap sat vao nhau. a cac goc cua bu6ng
309
than tv cung co ba 10: hai 10 a hai goc tren
phai va trai gQi la l6 tit cung cua voi til
cung. qua do uoi tit cung thong voi buang t11
cung; con 10 d11'ai thong vai 6ng c6' til cung,
gQl 1a l6 trong cua c6' tit cung.
- Ong c6' tit cung (canalis cervicis uteri)
ho:;ic bu6ng c6' tit cung, hinh thoi a ng11'di
chua sinh de; 6'ng c6' til cung thong d phia
trEm vdi buang than tv cung qua [0 trong cd
tli cung, con phia duoi th1 thong voi am dao
bdi io ngodi c6' til cung. TrEm be ml)t cua
hai thanh truck va sau eua 6ng e6 tv cung
deu co mQt ni/p dpc d giila, tU nep nay di
sang hal ben co nhieu nep ngang lam eho
nhin to:"m b9 giBng hinh anh eua m9t diy co
canh, gQi Ia cay ddi ti't cung (arbor vitae
uteri) hol)e ni/p hinh C9 (plicae palmatae); a
phl,l n-G' da sinh con nhieu Ifrn thi bu6ng c6'
tli cung co hinh non Cl.}-t.
5) Cau true cua tl't cung: Tv cung
hinh thanh bdi ba lop, t<;10 nen thanh
tli cung.
a) Ldp thanh mr;Lc (tunica serosa) la
phuc m0-c phu a mQ-t ben ngoai cua tv cung,
duoi phue m'.1c nay c6 m9t ldp mo lien ket
mong gQi la ldp dUdi thanh m{lc (tela
subserosa);
b) LdP cd (tunica muscularis): tl;lo nen
bdi cac S9i cd trdn c6 chieu h11'ong thich h9P
voi chuc nang cua tv cung; cac sQi cd nay
xep thanh hinh cung b quanh eo, day va hai
sung ti't cung, va lien tiep voi cae sQi cd cua
mllc chang rf;Jng. Lop cd cua tv cung, gQi la
ed mllc (myometrium) ca'u bai cac sQi cd
trdn xep tam ba lop: ldp ngoai cung, dUdi
thanh mile, la nh-G'ng sQi cd dQC va ngang;
!(Jp giU'a bao gam nhieu S<;li cd n6i tiep
phong phil voi nhau, gi-G'a cac s<;li cd 1'.11 co
nhieu m'.1ch mau, chu yeu ta nnh m'.1ch; ldp
trong cung gom cac sQi cd dQC va Yang, s5.p
xep thanh nh-G'ng b6 cd hinh xo5.n 6c, a gi-G'a
c;'tc b6 cd nay chua nhieu mo lien ket, rna
trong thdi ky c6 thai thl nga'm nhieu dich,
lam cho cac SQi cd co truc;lt len nhau 'khi
kfch th11'dc cua tv cung tang len. Cac SQi cd
vang chiem 30% kh6i IU<;lng Cd eua than tv
cung. trong khi a eo va e6 tv cung chi c6 10-
15% s6'l11'c;lng sqi cd vang.
310
c) LdP niem mt;Ie (tunica mucosa) con gQi
la nQi m{lc til cung, d11'Q"e lat bai rna tn,!
c6 long ehuyJn, cac long nay h11'bng
ve phia am d'.1o; rna tr\! lat toan bi? be
ml)t eua cae thanh eua bu6ng tit cung, d.
6ng (bu6'ng) c6' til cung; nh11'ng khong phu a
m$.t ngoai cua ph:in c6 tv cung n:lm trong am
d(Jo, ph:in nay dUc;le phu bai mo lat t:ing
nh11'ng khong sung hoa. GWa phfrn niem mac
phu bu6'ng c6' tit cung ho$.e 6ng c6 tv eung vbi
m61at t:lng phu ml)t ngoai e6 tv cung c6
mi?t d11'dng ranh gioi gQi la uung tie'p gicip c6'
tit cung-am d(lO.
Lop niem m'.1e eua buong than tv cung
cau t'.1o bdi mo tr\l ddn e6 long
co nhieu tuyen gQi la tuye'n tit cung
(glandulae uterinae), cae tuye'n til cung nay
thu9C tuyen ang ddn hO$.e ph an nhanh,
day tuyen an sau van tai lOp cd tv eung,
tuyen nay c6 d$.e tinh ph"" thui?e hormon
rat m0-nh.
Lop niem ml;le cua ring c6' til cung khae
vbi niem m'.1e eua buong than tV cung vi
thu9C 10'.1i tuyen, vai nhieu te bilO tiet nhay
va kern ph\! thui?c hormon hdn. Cac tuyen
eua ang c6 tv cung ph an nhieu nhanh,
thuge nang tuyen voi nhieu te bao tiet
nhay. Neu ang e6 tv cung bi bit kin thi se
lam ph at sinh cac nang gQi la nang Naboth
(ovula Nabothi).
6) Cae mau va day thiin kinh
eua tl't cung (hinh 253)
a) Tv cung du'Qc ca'p mau chu yeu boi
d(jng m(lch til cung (a.uterina), m9t nhanh
cua dQng m(lch chlju trong (h<;1. vD, va ph:in
nao bbi dQng milch bu6ng trung (a. ovarica)
va dQng m{lch day chdng tron.
- D(jng m(Jch til cung xuat phat tU than
df;Jng m(lch ch(iu trong (h0- vD, hol)c rieng
ho$.c cung m9t than chung vai dQng m(lch ron,
b trong hff bu6ng trUng. DUdng di cua d9ng
m<;1ch tv cung co phan lam ba dO'.1n: sau
mllc chang rQng, dum m(lc chdng rQng va
trang m(lc chdng r9ng. Nhin chung di?ng m0-ch
di theo m9t dUdng eong rna ehieu 16m huang
len tren, vdi chieu dai khoimg 15 cm, va t*n
cung b phia dudi bu6'ng trung b:lng each nOI
tiep vdi dQng m(Jch buang trung.
Trong donn thanh, Wc doan sau mac
chfl.ng rQng, dQng mSl-ch tti' cung tU nguyin
uy, di chech xuong duai va ra trudc, sat van
thimh ben cua chfju be, va hEm quan vai cae
di)ng lnQ-ch ron va dQng mc;tch b?t a phla
truoc, voi thanh ch(iu be d phla ngoai, rai
rdl khoi thanh nay d ngang muc gai ngai
(gai hong), trong dOQ.n thanh, d9ng tli
cung lien quan d phfa trong voi niu quan,
d dft); quan vftn dfnh phuc mSl-c.
Trong d09-n ngang, Wc dOQ.n dUal mSl-C
r(mg, dQng mSl-ch ttt cung di tu ngoai
vitO trong. bao quanh bai mQt khoi rna lien
kct, la phan keo dai cua lop ao lien ket baa
quanh dOng mSl-ch chQ.u trong, rai tu day
ctQng m?ch di van day cua mq,c chdng rQng,
dQng m?ch di ngang qua day chAng
l'Qng thanh tiep thea 1a
do<',m trong mQ.c chling rQng; dOJ;ln nay di ve
phla c6 tti' cung roi lm tren di d9C bd
ben cua ttt cung, tOi sung ttt cung thi chia
t himh hai nhanh cung noi tiep vdi
hai nhanh Wdng ling cua a(jng mq,ch
buang trung.
Gilia d(jng mc;rch til cung va niu qudn
c6 nhling lien quan quan tr9ng: dQng mJ;lch
ttl cung va quan bt cheo nhau theo
hinh chli X tren mQt do?n dai, d ngang muc
do,).n tren am dQ.o cua c6 til cung. Sau khi
bilt cheo quan, dQng mJ;lch t11' cung di
thea mQt dudng cong vdi chieu 15m huang
len tren va ra ngoai, de di van giua hai la
ella m?c chang fQng.
Trcn dudng di, dQng m?ch tu cung tach
ra nhieu nhanh ben, trong do phai tOi cac
nhil.llh 18. d(jng m(1ch phuc m(1c, ni?u quan,
bang quang, va am dq,o (a. vaginalis), dQng
ml,lch nay cap mau cho c6 tti cung va phan
tren [tm d?o.
Ngaui ra d9ng m?ch con tach fa nhieu
nhc'mh bcn ngoan nghoeo cho c5 ttt cung va
than til cung. Cac nhanh cho tti cung nay,
khi te'li bd ben tti cung thi chia lam hai
nhanh di vao cac thanh truoc va sau cua tu
cung, rai thu nha Min cho toi dUdng giua
cua thanh tV' cung, do d6 dUdng nay 18. vung
ngheo m?ch mau cho phep r?ch qua thanh
tV' cung 111a khong chay nhieu mau.
Hai nhanh cung cua dQng m?ch tu cung
la nhcinh buang trung, di vao mg,c treo
bU6'ng trung de n6i tiep voi nhanh tUdng
ling cua a(jng mg,ch buang trung tSl-a nen
cung d(jng m(1ch cc;rnh buang trung, va
nhcinh uoi til cung di van mq,c treo voi til
cung neli tie'p vdi nhanh tUdng ung cua
a(jng mf;lch bu6'ng trung nm cung a(jng
m(1ch duoi voi tit cung.
- '1'11' cung con nhl)n them nhanh tU
dQng m t:lch buang trung va tU dQng m<',l.ch
day chAng tron.
b) Mau finh mc;tch mOl dfru dUQc thu
vao trong cac xoang tlnh mf;lch til
cung (cac khoang chua mau co thanh 1a nQi
rna, nAm a trong ldp cd cua tti cung), sau d6
mau tInh ml;lch (16 cac aam r6'i tlnh
mq,eh til cung (plexus venosus uterinus),
nlim d gilia hai Hi cua m:;tc chling rQng, va
di dQng mQ.ch tu cung; tu day, mau
tInh m?ch cua ttl cung se duc;lc dftn ca ve
tlnh mf;lch ch(iu trong va ve cac tlnh mq,ch
cua vbi tit cung va bu6'ng trung. TInh mQ-ch
buo'ng trung ben phai thi d5 vao tlnh mc;tch
chu dUdi, con tInh buang trung ben
trai thi d6 van tlnh mg,ch th(in trdi.
Cac tInh mJ;lch cua day chAng tron, kern
quan trQng hdn va d5 van tInh m?ch tht1c;lng
vi duoi.
c) Br;rch huytt cua ti't cung dUQc d.n ve
cac nh6m h:;tch b?ch huyet khac nhau:
- B?ch huyet tU ph an aay til cung, thi
dt1Qc dfin tai cac mSl-ch cua bu6ng trung va
thong qua cae ml;lch cua day treo
buang trung day chAng th:lt lung-
buang trung), di thea m?ch bu6ng trung,
d6 vao cac h(1ch bfLch huyet thilt lung.
- BSl-ch huyet tu sitng tit cung, dUQc dftn
thea eac m?ch di theo day chiing tron dti tOi
ong bc;n, rai di d9C ong va d6 vg cac
hf;lCh bg,ch huyet n6ng.
- B?ch huyet cua phan thdn tit cung va
phan tren cd' til cung thi d5 vao cac
bSl-ch huyet di kern dQng mt:lch tu cung d@
do' vaa cac hc;tch cg,nh tit cung, r6i tU day l?i
dUQc dftn toi cac hflCh ch(iu trong, nAm d
xung quanh dQng nay.
311
- huyet d phlln dl1di co' tit cung va
phirn tren am dr;w duqc dfin vg cac h<;Lch
ch(iu ngodi, ch(iu trong va ch4u goc va cn
h<;Lch cung (hinh 258),_
d) Cac sqi than kinh giao cam va ph6
giao cam chi ph6i ttl cung xu.fft phat tit dam
r6'i than kinh chu dl1di va tit cac d6i day
than kinh cung thu ba va thu tu_ Cac sqi
th.n kinh den tU dam r6i chu duai nm
dam r{j'i tit cung-am d(lO, va c6 them nhung
sQi thfin kinh ph6 giao cam cua day than
kinh t(Jng ch(iu be tai tham gia. 0 hai ben
c6 tll cung, c6 nhigu te baa thftn kinh th1.jc
v$.t xen ke voi nhau, nen h<;Lch
than kinh co' tll cung Frankenhauser. Tu
thftn kinh nay cac sqi than kinh co va
kh6ng baa myelin se di tai am t1't cung
va bang quang. Cac phfrn phv cua ttl cung
nh$.n cac sQi thfrn kinh tu dam rot buong
trltng. Nhung sQi th.n kinh tU ddy than
kinh t<;Lng ch(lu be di tai ttl cung thi nAm
trong nep trr,tc trang-tit cung.
Vung voi til cung-buong tr(mg
V6i Ilt cung
(Tubae uterinae)
Voi tll cung (ho<)c ong dlin trl1ng ho<)c
voi F'allop; xem them chu thfch 9) IS. hai
ang cd-ml;lc, dai 10-12 cm, nAm d bd tren
cua m(1c chling r(mg. Voi tu: cung bAt dfru tit
sitng tit cung, rai di ngang ra phfa ngoai,
tC:li phan giua cua bu6ng trltng, thl cong
thanh m9t quai voi chieu 16m huang van
phfa trong, am lay buang trl1ng.
Moi voi tu: cung c6 nhung sau day:
- pheu ho<)c phiu uoi tit cung
(infundibulum tubae uterinae) con gQi Ia
loa voi tit cung, vi c6 hinh nhu m9t pheu
ho$.c loa, day Ioe r(lng, nen bdi 10-15
ni/p ho<)c tua voi (fimbria tubae). Trong 66
cac tua voi nay, c6 mQt tua dai nh.fft gQi la
tua bu6ng trl1ng (fimbria ouarica), tua nay
di theo diiy chling uoi-bu6ng trung, va dinh
312
voi day chAng nay. 0 trung tam cua ph@u
VOL tit cung c6 la 6' blfng (ostium
abdominale) cua voi, 10 nay thong 0" phuc
m(lc voi ben ngoai.
- bong bOng voi tit cung
(ampulla tubae uterinae), chiem 2/3 toan bQ
chieu dai cua mM voi tu: cung, va thu nha
dfrn vg phfa eo, bong uoi tit cung c6
dudng di ngoAn nghoeo vong quanh buo'ng
'rung (hinh 248, 249, 251, 255).
- eo eo uoi tit cung (isthmus
tubae uterinae): la d ngoai ttl
cung, eo voi tu: cung di tai tu: cung d giua
day chling tron tit cung va ddy ch&ng rieng
buo'ng trung (con gQi la ddy chiing tit cung-
buo'ng trl1ng).
- tit cung hol}c dO(ln thanh (pars
uterina seu intertitialis); IS. voi tu:
cung chui qua bg day cua thanh t1't cung,
rai mer van bu6ng t1't cung bdi m(lt 16, gQi lil
[6 tit cung (ostium uterinum) cua voi tu:
cung, 10 nay nAm d g6c tren cua buo'ng
tit cung.
Voi tit cung dUQc c6 dinh chAc han d
ph:ln trong 60 vai ph:ln ngoai. Tham gia
van cac phudng giu VOl tu: cung c6 day
ch&ng treo buo'ng trl1ng va day chdng uoi-
bu6"ng trung.
Voi til cung chi 1a mQt 5ng duong
kfnh khoang 1-2 mm nhung phinh to hem d
dO(ln b6ng, va trong thanh 6ng c6
nhung nep dQc gQi la nep uoi tit cung (plicae
tubariae), 6uOt tU 16 tit cung teli ZO 6"
blfng cua uoi tit cung lam cho tinh trung di
trong voi dU<;:lC thu<).n lqi.
Cac nep dQc r.fft nhigu, va toi b6ng
uoi tit cung thi phan nhanh (nen gQi la me
d(lo uoi tit cung).
theo duong di cua voi tll cung,
nguCli ta rna ta mQt phan nlim ngang cua
voi, di tu sitng tit cung toi cr,tc dl1ai cua
buong trung, bao gam eo va mQt ph.n b6ng
VOl ti't cung, nAm b bd trEm cua m(lc chling
r{jng; phan tiep thea 18. ph.n con cua
b6ng voi ttl cung, vong quanh buo'ng
trl1ng, r6i cung voi loa uoi tit cung nen
tui bu6ng trung 1a m9t tui rna buang trung
b trong do.
Trong be day clla mg.c treo ubi tit cung,
tilc la phan tren cung Clla mg.c ch6ng rQng
(canh tren), con co mQt so thanh phan la di
tlch phDi thai ella th$,n nguyen thuy
(epoophoron).
VOl tii cung, nam d trong bi! tif do clla
Int;lc chdng r(jng th$,t ra co V! trl va lien
quan rat thay dai tuy thea kha nang di
dQng clla mo cg.nh tit cung va tit cung. Eo
viJi tit cung ngang, nhung toi gan
buang trung thi bong ubi tit cung 1:;1i di len
tren d9C theo tr\!c clla buang trung toi t$,n
el,ie tren clla buang trung, rai uon eong l:;1i
di xuong dlioi va vao trong tOi mijt trong
clla huong trung, loa (pheu) uoi tit cung om
lay lay mi;l.t nay; cac tua clla loa ubi tit cung
va mt;lc treo ubi tit cung nEm mQt ao
ngan cach m$.t buong trung khoi d phuc
Int;lc (duQc g9i Ia quai ubi tit cung: ansa
tuhae). Day chinh la. mQt eong C\! thu
trung. khi trung dliqc giai phong ra a m$.t
buang trung, hic nay phuc hlJp gidi phdu
tua loa-loa se huang trung tOi 16 d bzj-ng
van ubi tit cung va toi buo'ng tit cung.
Cau true eua voi tit eung: voi ti'1 cung
cau bai lop ao thanh mQ-c (tunica
serosa) d ngoai cung, thanh m:;tc nay lien
tiep voi mg.c treo vbi tit cung, va la mQt
phin cua phuc mt;lc, duoi lOp thanh mlilC co
mQt lOp mo lien ket thlia, trong do co citc
mau va day than kinh g9i la ldp dudi
thanh mQ-c (tela subserosa), trong nua la
lrJp ao cd (tunica muscularis), va trong cung
Ia niem mg.c (tunica mucosa).
Ao c(f cau t:;tO bai nhung s<;li cd trdn, siip
xep thii.nh ba lOp: lop sau la lOp day nhat
h9P bai nhung SQi cd d9C, lOp giua bai
nhung sqi cd vong, va lOp nong l:;ti la nhung
sQi cd dge. Ba lop cd nay hQp nhat b:w nen
mQt h$ thong thong nhat co them nhung sqi
cd trdn den tU mg.c chling ri)ng. Ao cd a
b6ng ubi tit cung ngheo cae SQi cd hdn so voi
d eo v6i tit cung.
Ldp niem m(Lc ella voi ti'1 cung dUQc IQp
bcji rno tr\! ddn, co long
va nhung te baa tiet nhay d trong
lOp dm.
HO:;tt dQng clla cac long nhieu
va rn:;tnh hdn b nlla ngoai cua voi tll cung,
thuc d'y trung da th\l tinh di ve
phia bu{ing tit cung. D!ch nhay che tie't bdi
cac te' baa tie't nhay dung Htm lop ao niem
dich clla trung, va co co vai tro nuoi
duBng doi voi tinh trung va noan baa.
BUDng trll'ng
(Ova rum)
Buo'ng trung Ht tuye'n sinh dlfC clla nti
giOi, va la cd quan doi, mQt ij ben phai mQt
ij ben trai; buang trung vila la tuytn ngot;li
titt vila la tuyen nQi tief. Buang trung san
xufft ra noiin baa (trung), dong thdi che' tie't
ra eac hormon nit, til do lam xuat cac
dl)e gioi tfnh thu phat, dong thai tham
gia mQt phan quan tr9ng vao vi$c hinh
thanh ki@u cffu true nti gioi (hlnh 248,
249, 251).
1) Hinh ngoai va V! tri: Buong
trung hlnh qua biu d\lc, voi mQt tr\lc dai
thang dung, va hai ml)t (mijt trong va m(it
ngoi'ii), hai bd (biJ t1/ do va biJ mQ-c treo) va
hai CVc (cifc vbi va c1/c tit cung). Chi&u dai
trung binh clla buong trung la 3 cm, chi&u
rQng 2 cm, va chieu day 1 cm. Buong trung
can n$.ng til 6-8 g; nhung trong thdi ky
ngoi'ii hog.t dQng sinh dl,lc (climacterium)
thi kich thuoc eua buong trung gium hdn.
Mau va dQ clla bu6ng trung
kha thay d6'i; dQ cua buang trung
thong thudng 111 dan hoi va hdi mem; nhung
sau man kinh thi tra nm d.n, xd va mall
xam.
Be rni.it buang trung a tre em gai thi
nhung a ph\! nu khi tuai eang IOn va
cang sinh de nhieu Ian hdn, thi be m$.t
buang trung cang san sui hdn.
Sau khi ph at sinh va phat tri@n a vimg
that lung trong thdi ky phoi thai, thi buong
trung di chuyi1n xuong phia duoi, cho den
khi sinh thi binh thudng hai buang trung
da a trong chQ,U be, thuQC uung sau-tit
313
(nlllg, d phia sau mgc chdng rijng, phia dtioi
va; ttl cung, va phia trtioc lrt!c trang. Buang
. trung la duy nhat tuy nArn trang 6
phuc nhl..tng khong dtic;lC baa bQc toan
be? boi phuc phuc dung ilili a gan
bu6ng lrllng nbm a bi! m{lC treo (margo
mesouaricus). gioi hliln nay gQi lit duiJng
phuc mflc-buo'ng lrung Farre- Waldeyer
(xem chu thich 10).
:-.Jhtl huang trung khong co ia thanh
l'icng day dO., rna mQt ph an IOn be rnJ:it
chI co rno phu gQi ia biiu rna mam. Do
do khi mo ui buang trung, co th6 slt d\Lng
e8 hai ngu la cd 'Juan trongphuc mt;lc
(nitm ben trong 6 phuc va cd quan
II goai'plllic mq.c (khong co thanh baa
bQc) d6 chi Cd quan nay.
Q"'"_-,
Bu6ng tr\mg
Voi tr(mg
Day chang tr6n tu cung
2) Lien quan ella buang trung:
Trang khodng dudi phuc mg.c cua uung sau
ttl cung vua rno ta a tren, co cae rnlilC mau
va day than kinh mong eli qua d gan, cac
day than kinh nay c6 th& bi kich thfch
trong qua trinh viem buang trung. va gay
dau Ian td' i vung mongo
Trang so nhung lien quan dti<Jc rno ta a
philn tren, thi lien quan giua buang trung
vbi quan co tam quan trQng d$.c ve
phl1dng khoa, vi trong khi
thu<j.t (.i buang trung, co lam t6n thtlong
toi ni(!u quan (hinh 254).
bu6ng tn1ng
I tning
D9n9 mi;'lch trong (hi;'! vi)
quiln
"-----. treo
sigma
. "
Bang Truc trc'mg
INC tranghi cung (lui cling Douglas)
Hinh 254. Lien quan ella bu6ng trtlhg (Thiet do dtlhg dge hong)
3 14
Eo vOl
Day chang bu60g bung (day cMng _---,.;..-....:.
[lay III cung C
, '
"
lO "gool c6llr cuo'9
Hinh 255. Nguon eung cap mau ella buong trU'ng
, , .
--_ .
. ...
Hinh 256. Cau true eua niem mac tlieung. Bien
dbi niem tli eung trong h<;lp trU'ng
thu tinh
1. Qua tnnh nang tNng chin; 2 Rung tn:rng; 3. Hinh thilnh 1M yang (hating
!hal 4. yang (hoang thai nghim; 5. NguyQn boo lam td Irong niem
mac cU8 lis cung. Cae pha (glai doan) cil8 chu ky kinh (thO! 91an 28
ngay): ngay 0 tOi 4. pha himh kinh tis cung bong ra), ngay 4 lOi
14 pha I'Iang trung (tang san cae ella niem mac lu cung), ngay 14 tai
28: pha progesteron (Irung lamld)
Hinh 257. Cau true eua noem tli eung.
Tlldng quan giita ehu ky buong trU'ng vOi ehu ky
tli eung trong trllCJng h<;lp trU'ng khong tinh
(Langman)
1 Qua trinh nang tn:mg chin: 2. Rung tn:mg (tnIng khOng dlJ(1C thu tlnh chi
s6ng dlJOC nhal la 48 910') 3. yang (hating dllOC hinh thanh;
4 Yang \hoai triQn: 5. Nil!m mac tiI cung Cae pha (9ia; ella
chu ky kinh (thai gian 28 ngay) ngay 0 1(Ji 4 pha htmh kinh
(niem mac Iv cung bong raj: ngay4111114 pha nang tning (tang san
mactiscung): ngay 14 den 28: pha proges\eron
aJ M{it ngoai thanh) cua buong
tr(tng, a ngudi chua sinh de Ian nao, tltdng
(tng voi ranh ho(le her Krause
1J
, he nay gial
hl;m a phia sau boi cae mg.ch ch9-u lrong va
quan, a ph fa truck hdi cho bam ella
mg.c chling rqng vao thanh ben eua
hong, a phfa tren bai cac rng.ch ch(iu ngoai,
va a phla duoi bal than chung cua hai di}ng
ntt;J.ch ttl cung va dqng mgch ro'n. a day eua
h6 Krau se e6 bo mg,ch-than kinh bit. Lien
quan nay giai thich 15' do vi sao ph\! nu cam
thay bi dau a trong dui khi bi viem
bu6ng tnlng (oophoritis). a ph\! nu da sinh
de nhieu Ian thi buang trung trong ho'
Claudius gidi h!;ln bai bd ben xl.1dng cung a
phia sail, quan va di)ng mg.ch ttl cung
a phfa trude, di qua he nay c6 b6 mg,ch-than
kinh mong dl.liJi (bb ml;l.c than kinh duai
cd thap).
b) Mij.t lrong buong trung dUc;:Ie phu boi
ubi ttl cUlig va mgc treo ubi tit cung, va c6
lien quan vai nhung quai ho'i trang va he/'
trang sigma a ben trai, voi manh trang va
ruqt thita d ben phai, va lien quan ca voi
bong trlje trang khi b6ng nay dJiy.
,] 991 Iii h6 bu6n9 !rung.
315
Haeh bach Ih1i1It.mg
Hach b{lch
Hinh 258. Cae huyiit eua be) may sinh cl ncr gic1i
. Lim quan thiet giUa ubi tit cung va
buong trung giai t hieh sao viem VOl til
cung (thUdng gQi lit viem phan ph\1-) hau
nhu baa gid cung kern thea viern buong
trung d mue de;, nMlt dinh, va hie do gal 18.
viem voi-huang trung (salpingo-oophoritis).
Lien quan giua rwjt thiLa Val bu6ng
frltng cung la ly do xay ra viern ruOt thua-
phan phl,l ben phai val tan suat dang
va quan val tnle trang la ly do e6
the kham buang tri1ng thong quan thAm
tn!c trang b:1ng ngon tay trang rn9t so
trVdng hQP, nhat In trong trvdng hQp sa
316
buang tr(tng vao tui cung trllC triLllg-tli
cung (tui cung Douglas)_
c) Bd m(Zc treo (margo mesouaricus)
ho(ic bit trlldc cua huang trung, ket noi vaj
m(Zc chang r(mg bdi m(Zc treo bu6ng frung
co me;,t vung gQi 13,. ron bu6ng trung (hilus
ouarii), thong qua ron, cac thanh phan mac
mall va than kinh di vaa buang tri1ng, phfa
truac bd nay co len cua bong uoi
tit cung.
d) Bd tl/ do (margo liber) bit sau
cua buang tri1ng lien quan vaj nhung quai
tie"u trang;
d) CI/c uiJi (extremitas tubaria) hoac cuc
tren cua buang trung la tri co ddY
treo bu6ng trang va day chdng viJi-bu{ing
trang bam V{lO.
e) CI/c ti't cung (extremitas uterina)
cl/c dliJi cua buang trung la tri co day
chdng rieng cua bu6ng trang (day chdng tit
cung-budng trung) bam vao. Ct;rc dudi
buang trung a ph\! nu sinh de nhieu Hin Ht
ndi sCI nAn thay du<;lc khi tham kham am
ho*c trt;rc trang ngon tay, vi c\1c
nay drat gftn san ch(iu (doi khi e\1c nay tie-p
xue voi san ch*u).
3) Cae phudng treo gift buong
trung: Bu6ng trung dUQc treo giu bdi cac
phuong sau day: mc;rc chdng rQng, day
chang rieng buang trang, cac cuong mt;Ich
cua buang tru:ng, day chdng treo bUlj'ng
trang, day chiing uoi-bu6ng trung va m(JC
treo buo'ng trang.
a) Ddy chdng treo bu{ing trang
(ligamentum suspensorium ovarii) la m(it
cau truc xd-cd, chQ-Y song song vdi cuong
thftn kinh cua buang trung. Day
chftng nay xuit phat tu mQ-c treo ruN thua
d ben phai va W mQ-e treo k"h trang sigma d
ben trai, r6i di xuong duoi tdi g6e trt'm-
ngoai eua mt;Ic chdng r(mg, rai tdi bam vao
et;rc tren (cl,1c voi) cua buang trung va mJ;lc
treo bu6ng trung.
b) Day chiing rUing cua buting trung
(ligamentum ovarii proprium) con gqi la
day chAng thung ti't cung-buang trang
(chorda utero-ouarica), d trong canh
sau cua mr;tc chang rQng, di tu sung til cung
td1 cz,tc dl1Ji (c\1C ti1: cung) cua buang trung.
e) Ddy chdng voi-buo'ng trang noi Cl,tc
tren (eve voi) cua buang tnlng vdi loa
(pheu) ubi til cung.
d) Mr;tc treo budng trang IS. m(it b9
eua 18. sau mr;tc chdng rng, mJ;le treo nay
treo buang trung van m$.t sau mQ-c
r9ng va thong qua mQ-c treo nay, eac m?-eh
mau va day thftn kinh di tdi buong trung.
4) Cau truc me} hQc cua bu6ng
trung
Be cua buong trung chi dU<;lc phu
bdi mo vuong ddn, gqi la bilu ma mdm,
tudng ung vdi mo cua phuc mq.c (ds.
hoa); ben dUdi bi@u mo mftm 13. mdng
trdng. Nhu mo buang trung hinh thanh bai
hai phftn: phftn trung tam, tue la vung tuy,
co m?-eh mau va phan ngoJ;li vi, tuc 1a
vung vo, nit giau cac te bao, dong d;;te va co
nhieu nang trang nftm rili rB.e.
aJ Vung vo bu6'ng trung ve cau truc co
d$.c di@m 18. vung dong di;ie te bao va co
nhieu nang trung d nhung giai ph at
khac nhau, gqi la cac giai dOQ-n trudng
thanh, ca nhung the'vdng (hoang va
cae 6 gqi 1a the' trdng (corpora
albicans), toan b9 nhung ca'u truc nay dUQc
vui trong chat eua vo buang trung, la
mo lien keto
- Nhung nang trang, co nguan goc la sl,1
cua nhung thung vo (tUe 1a
nhung dai te' bao ng:in nhung day va xWlt
phat tu qua trinh sinh san thf1 phat eua
ma mftm), xuat dftu tit'm dudi
dQ-ng cae di;ic te baa (gqi la cae nang
trung phdt tien phcit), r6i toi
khi trong kh6i te baa nay xua't cae ca'u
true hoc (thi gql la nang thu phdt) va sau
do la nang chin (giai dOQ-n thu ba). Tu mQt
sO' lU<;lng khcing 16 nhung nang trung
nguyen thuy xuat vao luc mdi sinh ( tu
200.000 tdi 400.000 a hai bu6ng trung), thi
trong suot qua trinh euoe ddi sinh duc tich
c\1c cua pht,l nu (kf tit d(ly thi d:1u
vao luc 12-14 tuSi, cho tdi tucii man kinh
vao lue 45-50 tu6i) chi co 300-400 nang
trung ph:it tdi dU<;le giai truang
thanh (chin), nhung nang tru:ng con lai deu
b1 thoai va thanh .
- Nang trang nguyen thuy xuat
nhu nhung th@' hinh cftu dudng kinh 30-50
micron. Trang nang trung nguyen thuy co
ehua mQt noan bao nguyen thuy (hiem khi
tJ;lo thanh trung), khong nhat thiet va
khang du<;lC bao bqc tmln b9 bal Idp bit1u mo
Nhung nang tru:ng nguyen thuy nay
giu vj tri dl)e trong qU:1n nhung
nang cua bu6ng trung: chung co "bat
317
hoQ.r" rung nhu "ho?t dQng", trong trudng
hQ"p ho?t ct9ng thi nang trltng nguyen thuy
lb. giai khdi dtlu cua qua trinh tien
Nhung nang tien trin sv se tnii
qurr cac giai doq,n thlt phat, co hoc, va giai
nang chin De thuQc giai do?n
thu ba (folliculi ot'arici vesiculosi: nang
trung hVng).
- Nanp tnlnp cu hoc (c6 bQng) la nhung
C:1U truc m6 hQc Vll tc bi'w hqe dQc thuQc
da hinh th{inh voi day du nhung
6tll true cua mQt nang chin, tuong ung vo-i
mt nOcln hao e6 dUdng kinh khoang 100
micron. Nang trltng co hoc trL1bng thanh
nAn \'e kich thl10e (dat toj 10 mm dudng
kfnh). c6 hi.nh qua dl,lc, va dfrn
\'e vung n6ng, g&n be ml}t cua phan vu
blldng trung, va di be nay cao len.
- l\lang lrung chin De Graaf (nang tl;1-o
noan ho(l.e giai thu ba) h\ giai dOl;1-n
phllt dAy du eua nang thu phat (nang
co ho'e). Nang kung chin c6 OL1dng kinh 20-
25 mm, lOi len tren be ml}t bUbng trung
dudi dQ.ng mt b9ng Ion hlnh tron.
Trong m6i nang trung chin, c6 mQt hoc,
gQl 10. hang (antrum) chua d.ich nang, va
mQt noan bao nam tam a trong nang,
noan dUrjc n6i voi IJp hgt (membrana
granulosa) bai mQt cuong.
Noon bao cua nang trung chfn, moi dau
13. noan hao 1, Wc la te baa trung voi bi?
nhiem site th llidng b(Ji; truoc khi trung
rl,lng (nang trting va va giai ph6ng noan bao
1'a ngoai) thl no8.n bao S8 phan chia va tra
thitnh noun bao 2 We 1a mot te baa dan b6i,
te baa nay dUQc d:ly ra bi; m$.t cua
trung vao hic trung rl,lng (hinh 256, 257).
Phan vo cua buo'ng trung con chua
nhilng the"' vang (corpus lute us), la mQt
tuye'n n91 tiet tq.m thdi, phat tU cac
rfiu truc cua nang trung chin sau khi rl,lng
t.rung (sau khi nang va va dfty trung ra
ngoai) . Dien bien eua thif vang thay d6i tuy
theo trunf..\" sau kh-i co dU:<;lc thl.1 tinh
hay kh6ng. Neu trung sau khi r\lng dUQc
th1,l tinh thi vang tiep t1,lC phat
m:;mh. tQ.o thanh the' vang thai nghen; con
neu tl"ung rl,lng ra nhung khang du<;lc thl,l
tinh thl v,\ng ngung ph at
b) Vung tuy vung mgch (zona
vasculossa) cua bUbng trung ou<;lc cau t?O
bbi rna lien ket, trong d6, ngoai cac sfji
reticulin, con c6 nhieu sfji chun va ve phi a
r6n buo'ng trung thi co ca cac sqi cd trdn.
Tuy huo'ng trung chua dVng mQt so ldn
ml;1-ch mau va mJ;l.ch b,').ch huye't, cac s<;li
th5.n kinh, va c:1 nhung te' bao than kinh
giao cam. nam a vung ro'n. D(l.c 1a vung
tuy rat giau cac cau true m,').ch mau, nhat
la cac tlnh rat to, thudng giaD rng
va chua d5.y mau, den noi co tU0ng 1,im
lil nhung 6 xuat huyet.
BUbng trting dU<;lc cap mau bai nhung
dng mgch xoiin (la nhanh cua cae dng
mgch tit cung va d6ng mgch hu6ng trling),
cac dQng xo:ln na-y toi gioi hSln giua
hai vung vo va tuy, thi phan nhanh d tSlo
nen cac dam ro'i. Tu nhung dam roi nay
xuat ph at nhung nhanh toa hinh nan hoa
toi vung vo va chi a ra thanh nhung mao
mq.ch noi tiep voi nhau tq.o nen nhung [liai
mao mq.ch cua lop va lien kef eua nhilng
nang trung co h6c va nang trltng chin. Cac
tInh xu it ph.it W nhung mao mJ;l.ch
cua vung vo bUbng trung, noi tiep nhau tl;1-0
nen dam rOL tlnh mgch phong phu d trong
vilng tuy, fbi rdi khoi bu6ng trting a ron
buo'ng trling.
Mgch bgch huye't xuat phiit tu cac mao
bl;1-ch huyet nam trong lop vo ngoai
(vo lien ket) cua cac nang tn.tng, rai hinh
thanh cac oi vao trong vung tuy, noi
tiep nhau thanh cac bSlch huyet Ion
hdn rbi cling di ra khoi bu6ng trung a rOn
hu6ng trling; b?-ch huyet cua buong trung
dU<;lc d&n ve cac hgch th6.t lling.
Nhilng sfji than kinh phan Ion 1:1 khang
c6 baa myelin di buang trung cung voi
nhung mau. Nhieu S{;J1 than kinh nay
cung a thanh clla cac mQ-ch maUV3.
nhung s<;li di VaG vung vo thi tQ-o nen nhung
dam roi nha a trong ldp vo lien ke't cua cac
nang trung, nhung khfing bao gid c6 SQl
than kinh di vao toi ldp h{lt.
5) Cae mlilch mau va day thiin kinh
eua bu6ng trung va voi tit cung
a) Cdc d(Jng nu;u:h chinh ca'p mau cho
buong tn1ng va voi tV: cung 1.1 d(jng m<;rch
bW)lIg tritng (a. ()varica) va d(mg m<;rch tit
cung (a. uterina).
- D(jng m<;rch bu6'ng tritng 18. nhanh cua
r/(mg m<;rch chu o(1ng, ttt nguyen uy, di
xuong phia d11di, nAm trong khoang sau
phlle mqc, bAt cheo phia tnioc cua nifu
quan, W trong ra ngoai; khj tdi grin ch(iu be
thi di trong be day cua day chdng treo
olH'ing tritng. d day, d9ng mQ-ch buang trung
b:11 cheo Lin th(], hai qua phta tr11dc
Qtl<ln, roi di tai qtc ubi (cvc trm) cua buo'ng
tnlng. Trong day chdng treo bu6ng trung,
lt9ng nily chi a ra hai nhanh cung 13.
nluin h bu{ing tritng va nhanh udi uiJi tii: cung.
- fJ(Jng m<;reh lU: cung la nhanh cua d(Jng
In(tch ch(iu trang, khi tdi sung tit cung thi
cung nht! d9ng buang trung, chia ra
liim hai nhanh cling 1a nhanh budng tn1n.g
va nhanh ubi tli: cung.
Cac nhanh tUdng u:ng cua hai dQng
buang tru:ng va dQng t1'1 cung
no'j tiE(p vdi nhau, hinh thanh hai cung
d(mg Inq,ch: cung dQng m(Ich cq.nh bu6ng
trllng, nAm trong mqc treo bu6ng trung va
cunj.{ a(jng m(Ieh dUdi- ubi tit cung, nAm
trong mCiC treo ubi. Ttt hai cung dQng
nay, tach ra nhung nhanh tQ.n di vao buang
trung qua ron buang trung va nhilng
nhfmh di vaa v0i tv cung.
b) Cac trnh mCich 13. dong hanh cua
d(mg hidng llng. Cac dnh
nen mQt ludi finh mCich b phan tuy cua
huang trung, rai di tdi ro'n buo'ng trltng, n6i
tiep vdi nhilng Enh mQ.ch den w tli cung,
nhotl.l1 them mau tu ludi finh m{lch dudi ubi
tit cung, thanh nhung dam r6i hinh
tua cuon, thu drtn d h6 chQ.u, t:;l.O thanh
t11Qt than tinh m0ch duy nhat, la anh mach
buring tritng (0. ouarica); flnh buang
trung bEm phih d6 Vao finh mflch chu dUdi,
con nnh buang trung tnii thi d6 vaa
tlnh mCich th(in trai. Cnn phai n6i 1'0 la cac
tlnh mq,ch cua ubi tii cung n6i tiep nhau
n(:n lUdi finh mfleh dudi-ubi tii cung, htdi
nhy n6i tie'p voi cac tinh t1'1 cung d
phia trong va tinh m:;lGh buang trung d
phia ngoiii.
e) Cac mqch bflCh huye't eua buang
trung di thea cac mau eua buang
trung til duai len tren Wi cae h(Ich b(Ich
huy({t thdt lung, rai d6 van cae hq,ch bc;rch
huyet c(Inh chu phai va trai, nlim d xung
quanh cuong th(in. Ngoai ra, Marcille da
rna ta cac m1?ch ldn d6 VaG cac hCiCh bp,ch
huyi/t ch(iu ngoai.
Cac m:;J.ch bl.lch huyet cua voi tli cung
noi tiep vdi cac b
0
ch huyet cua buang
trung va di theo dUdng cua cac m:;J.ch nay,
Tuy nhien, cung c6 mQt phfin nha b0-ch
huyet duc;lc d&n ve cac hp,ch ch(iu ngoai va
ch(iu trong (Pelle) (hinh 258).
d) Cac day than kinh chi ph6i buang
trung bao gam nhung sQi den tu dam roi
than kinh bu6ng trung, dam r6i nay lai
duc;lc cau bdl c8_C sQi than kinh de'n tu
dam rOT thn, dam rot m(IC treo trang tren,
va dam roi chu blj.ng (Kuntz). Dam r6i than
kinh buang tru:ng tach ra nhilng sc;li cho
buang trung va nhung sc;li cho voi t-li cung,
va noi tiep voi dam rol tit cung-am dQ-O.
MQt so' cac sqi giao cam trudc hq.ch cua
nhilng dam rOi tren, va nhung sQi than
kinh dlin, di qua dam rOl bu6ng trung 18.
thanh philn cua cac day than kinh tp,ng.
Voi t-li cling, ngoai nguan thftn kinh chi
ph6i xuat phat tu dam rOt buo'ng trung, con
nhQ.n them nhung nhanh cua dam ro'i tIL
cung va day than kinh mrrc treo trang.
nlt giai
dCiO nit n&m d trong ch(iu be, va di
qua day ch(iu, tu dciy bang Quang toi am
hq. nil di chech ttt tren xuong
duoi va ra truoe, song song vdi am dqo nAm
d phia sau. ra nil khang hoan
toan thdng rna hdi cang lorn ve ph(a truoc.
Chieu dai cua d
0
0 nil tu 3-5 cm, vdi
dUdng kinh khoang 7 mm. Do
0
n nha nhat
va kern gian r(mg nha't cua nil: 18.
l6 dUdi l6 sao ho(ic lo ngoai), phQn
con thi ra't de gian rQng,
319
Hinh 259. Hinh anh X quang bang quang: tntdc va sau khi
320
Hinh thtf trong cua nil ding
giong vai dl;lo nam girli, co hai ne'p dqc,
trong d6 nep dQc giua thanh sau la ro
hdn, va dllQc gQi la mao dq,o (crista
urethralis), Be mQ.t ben trong dl;lo nu
cling c6 nhieu 10 md cua cac tui phinh giong
nhu a cac ho- Morgagni da mo ta a dl;lo
narn giai.
dl;lo nu dllQc phan lam hai dOl;ln:
tren la dog,n ch(iu be, nAm a phia trE!ll
din day chu giua, va dOl;ln dlloi la doq,n
day ch(iu,
1) Dot;Ln ch(iu be cua nu co cd
thdt van baa quanh, va lien quan: ve phia
trllac vai tlnh mach mu am vat, dam rot
tlnh mach Santo'rini, cac day' chdng mu-
bang quang, va khdp mu; ve phia hai ben
voi la m(lc cung-tn,tc trang-sinh dc-mu va
cac cd nang h(iu man; ve phia sau dl;lO
lien quan mQ.t thiet voi am dC;lO, thong qua
mQt lOp mo lien ket mau gQl la ma ct;Lnh
am dg,o.
2) d(w day chu nAm a phia trlldc
am dg,o va dllQC ngan cach voi am dl;lo bai
lop rna chua dt,tng cac sQi lien ket va SQi Cd
trdn, tl;lo thanh vach dt;Lo-am dq,o. Ve
ph fa trlloc va hai ben, dl;lO day
lien quan vbi mt;Lc (can) day chu gilia, cd
ngang va cd thdt dq,o. a phia duoi can
day chu gilia, co v(it x6p (corpora
cavernosa) cua am v(it va phan truoc cua
hanh v(il xop bitt cheo.
3) L8 dudi ([6 ngoai, l8 sao) cua
nu (orificium seu ostium urethrae
externum) nAm a phia sau clla am v(it m9t
khoimg 20-25 mm, va a ngay phia trllac cu
am dg,o; bd clla 16 co nhilng nep nhu hinh
rang cua, bd nay doi khi g6 len thanh num
co kich thuoc va hinh thay d5i, nen
dllQc gQi 1ft nhu dq,o,
Vg ml)t c.{u truc, can ph8.i neu len d.ng:
DOQ.n dau cua nil dUQc bai
rna tiet niEfju, giua bai bieu rna ttl,!
tang ho,;ic gia tTl,! tAng, con do:;tn dudl cung
thi bai mo trl,l tang. Lbp dEfjm chua
nhieu sQi chun, va dam roi nnh mlilch
phong phu. Eo tri cua cac sQi cd trdn cua
lOp ao giUa cua niEfju nu cung tl1dng h;i
nhll a meu daD nam, tuc la lOp trong c.{u
tao bdi S'd1 cd doc, va lop ngoai bai
nhung sQi cd v'ong, d do:;tn dliu tiE!ll cua
nieu dao thi tao thanh mot cd thdt trdn (d
ph'ia tr'en cua io ngoai co';' c6 cd th6.t ngodi
nieu dao, do cae sdi cd van t:;to nen, tang
c1l21ng them cho Cd trdn). Trang be day
cua thanh cd cua nieu dao nil can chua hai
tuyen ct;Lnh .ni?u (gQi la tuyen Skene),
nAm a hai ben Bng d:;to, ong bai xu.{t
cua hai tuyen mlY d6 vao be lOp niem
mlilc cua dli'oO a gan [6 sao. Vi dlilO
nu ngl1n, nen co marn de di theo
dlilo len va gay viem bang quang,
Cac ml;lch mau va day thiin kinh
cua dl;lO n ft
be cua dlilO nu dllQc c.{p
mau b21i cac dqng mg,ch bang Quang dlMi va
cac dqng mt;Lch am dt;Lo, deu la nhanh cua
dqng mq,ch ch(z.u trong, va bai d(;ng mt;Lch
bang Quang truGc, la nhanh cua d(;ng mg.ch.
thf?n trong. Do:;tn day clla dlilo nu
dllQc cllp mau boi cac d(;ng mt;Lch hanh am
va dq,o, la nhanh cua dqng
mq,ch thf?n trong. Cac tInh mlilch thu
mau cua dlilO nil, dAn mau len phia
tren d5 vao dam rot (inh mach Santorini,
va xuong phia dlloi d5 VaG (inh mg.ch
hanh am vat. Mach bach huyet dAn bach
huyet til nu' ve cac hq,ch ch(iu
trong va chu ngoai. Cac day than kinh chi
phoi nft den til dam rot than kinh
ch(z.u hong dudi (J.:tlil vi) va tit day than kinh
thf?n trong (hinh 259, a va b).
Vung day ch(z.u bao gam m9t sO' thanh
philn giai phftu, l.{p kin l6 dum cua d
(khoang) ch(iu hong, Vung day ch(iu gioi
h:;tn a lOp nong boi hai nep sinh dlfc-dui 0
hai ben (nep da a giila mi;i.t trong dui va
vung day b21i day ch6ng mu cung
(ligamentum arcuatum pubis) d phia truoc,
va boi dinh xltdng elft a phia sau. Nhftng
thanh phlln vita tren hQp thanh m9t
vung hinh cham. Ve be sau vung day ch(iu
321
Co Mnh-x6p (hanh-hang)
Co ng6ihang
Co ngang nOng
day chau
Co that trong (CO
IhAI Iran) men
Co thaI ngoai (ea
thaI van) men
El6ng m<;ich
INc trang dLf(Ji
Day than kinh dui bi sau
(nhi'lnh day
Day than kinh
lruc trang dllOi
Co nang hau mOn
Nhanh day
(Day than kinh haU mOo)
Co mOng to
Hinh 260. Day nam !liiti
cau tao bdi nhung li1p sau day: tren cung la
hoanh chqu hong, eau bdi cae cd nang
h6u man va cae cd ngai'Cl,Ll voi phu eua
cd nay; d phfa truoe la eung hQp bdi
xlldng mu va khdp mu va day chiing dl1di
m u ho(tc ddy chiing mu cung (ligamentum
arcuatum pubis); d phia sau In dinh xl1dng
Cllt: va hai ben la nhung nganh dl1di xl1dng
(rami inferior ossis pubis), nganh dl1di
xlldllg ngai (rami inferior ossis ischii)14, Ij.
ngo'; va day chiing cung1,l ngo'i.
,. Ngo3nh dtlOi eua KlJong mu va eua KIJClng ng6i Ii&n ti\!p voi
nhau n&n nganh ng6i-mu, la gioi hiiln dtJOi eua 10 bit. Cae
KlIong nay 103 nhUng bQ pho\'ln eua KIIOn9 eho\'lu.
322
M(lc hoimh chiju hong (fascia
diaphragmatas pelvis) phu d tren cae
cd nang hiju mon, con phu d dudi
cd nay thi rat mong, g9i In m(lC hoanh chiju
be dl1cti (fascia diaphragmatis pelvis
inferior), nay la gidi h{ln trong cua h(/
ngai-tn,tc trang, va lien tie'p voi m(l.c cd
dQC theo dUdng bam eua cd nang hiju mon;
ve phia dui1i, m{le nay lien tiep vi1i mf;lc eua
cd thiit nieu dao. Lii mac phu mlit tren cua
cd nang h'(ju ding' bam vao' xUdng
thea dl1dng bam eua cd nay, do db thay doi
tuy thea cac vj tri khae nhau: ve phia
trang, m(lc hodnh ch(ju tren (fascia.
diaphragmatis pelvis superior) len de
lien tiep vdi baa xd eua cae tl;lng trong
Day chang Iron
DM va TM Ihen ngoai
Mep truck m6i am h6 - +---"
Bao am
Quy oau am - ----.ti
Ham am
LO ngoai nieu dl,'lo
LO am dao
H6 ng6i-lrvc trang _-======
Mep sau m6i am
mon
",' . , . -
<
l'
DM va TM ngoai
L ___ Nhanh day
M6i be
Day Ihan kinh dui bi sau
Mfmg lrinh
mach lrong
DM va TM day ngang
Hinh 261. !lay ncr gioi (philu tich thea lap: lap I va lap II )
Bao am val
Co htmh-x6p (hanh-hang)
Ham am vat
La ngoai nillU dl,'lo
Dong mach then lrong --7.-"'7
Tuyen dinh Ian -,""'"""<'
(Iuyen Bartholin)
Ml,'lc rOng dui
Ii--- (luyd,u am va!
Co hanh,6R (hanhhan,)
La am dao (10 ngoai am oao)
Mangtnnh -
Co ng6i-hang
Co ngang nOng day chflU
H6 ng6i-tn!c trang
Hinh 262, !lay chau ncr gioi (Philu tich thea ((i'p: lap III va IV)
323
be; phll philn clla cd bit trong nAm d
phia trm ch6 bam clla Cd nang mon
nhl1 se la mQt cau truc phu:c tlilP baa
gam: (a) m{lc cd bjt trong, (b) m<:l-c clla Cd
nang h(iu man, va (c) cac sQi cd a nguyen uy
ella cd nang h(iu man bi teo.
Khoang chu:a d\1ng nhung thanh phfrn
vita tren (Wc giai ben ngoai clla day
c6 hinh cham. MQt dl1dng n.ng ngang
noi hai (.t ng6i, phan chia vung dciy ch(iu
nay ra lam hai vimg hinh tam gi8.c: vung
phia sau co l6 h(iu man mlm a giua, nen gQi
la vung h(iu mon, can vling phia trl1dc c6
nhilng tiit va sinh dlJc ngoai nen
gc;>i la vung
Day cau nen bai mQt so Cd,
cling voi m<:l-c clla ciic cd nay, cac day thfrn
kinh va m<:l-ch mau nuoi dl1ang chung va
nhung thanh phdn thu(ic v cac b(i may tiet
ni(m-sinh dl,lc va tieu hoa (hinh 260-270).
Cae ed ella vung hilu mon
1) Cd nang h(iu man (m. levator ani):
nguyen uy bam d phia trl10c vao sau
khfJp mu, hai ben vao than xUdng mu, va
phia sau vao trong gai ng6i (gai hong),
va a khoang giua hai bam nay thi cd
nang h$u mon bam van cua cd bit
trong; tit nhilng nguyen uy nay, cac sQi cd
di vao phi a dl1dng giua voi mue dQ cheeh
khac nhau:
a) Nhung SQi a phia trl1dc nhat hudng
ra phia sau va phia duoi, teli ben clla
tuyen tie'n rai ti}.n het a nut day ch(iu
trung tam xd cua dciy ch(iu. Cac bo
truoc nay nen Cd nang tuye'n tie'n
(m. levator prostatae) d nam gidi, va d nil
gioi thi b.1t cheo thanh ben am dfJ-o va nhl1
vi}.y t<:l-o them mQt cd th6.t quan trc;>ng nua
cho am d{lo.
b) Nhung b6 cd d ben thi di chech
ra sau Va xuong dudi tdi ben clla tuyen
tUn va toi dfru tren clla ong h(i.u man,
rai vong vao trong tai gac h(i.u man-tn.fc
trang, dan voi nhilng sQi clla cd ben doi
mQt so sQi clla b6 nay dan vao thanh
324
ella an.g hqu man; b6 nay clla cd nang
mon dl1Qc gQi la cd mu-tn.jc trang (m.
puborectalis).
c) Nhung b6 cd can l<:1-i thi tai bam vao
bd ben clla hai dot song Cl}-t cuoi cung, va
tren duilng dan xd giita, dUdng nay la mQt
dai sQi xd di tit xlldng ClJt toi thanh hqu
man d g6c dciy ch(i.u cua tn.jc trang (fiexura
perinealis recti) (hinh 260, 264).
hinh thai, c6 phan cd
nang h;itll mon thanh hai philn la Cd ch(i.u-
ClJt va cd mu-cl}-t.
Cd ch(i.u-cl}-t (m. iliococcygeus) c6
nguyen uy bam van gai ng6i (gai hong) va
van phfrn sau ella m9t cung gan thuQc mfJ-c
ch(iu be, rai toi bam ti}.n van xlldng Cl}-t va
dlldng dan giiLa; cd nay thudng mong va doi
khi e6 kh6ng c6, c6 dUQc thay
the rna xd tren rQng. Doi khi c6
them mQt b6 phl,l d phfrn sau cling Clla cd
nay va dUQC gQi 1a cd chqu-cung
(m. iliosacralis) (xem them hlnh 228, 237).
Cd mu-clJ-t (m. pubococcygeus) c6
nguyen uy bam vao m;1it sau c,lla xlldng mu
va van philn truae ella m{lc Cd bit trong, rai
cac b6 sQi cd di ra phia sau, hdu nhu
ngang, dQc thea thanh ben ella ong hqu
mono 0 dO!iln nAm giua h(i.u mon va xlldng
c(.tt, cd mu-c(.tt tien sat vao nhau, t<:l-O nen
mQt lop xd-ed day, nAm a phia tren duilng
dan giita hc;>p bai cac cd ch(i.u-c(.tt.
Cd nang h(iu mon dUQc chi phoi bai
nhanh clla cae day than kinh song cung thu:
3 va thu 4 di tit dam ro'i, than kinh cung
tai cd.
Cac cd nang man th.t phdn
duoi clla tn.jc trang, tit d6 ca za
h(iu m6n va am d{lO, va tang cUdng cho nut
day ch(i.u (tuc 1a trung tam gan clla da-y
tl:.lO nen mQt hoanh cd c6 vai tro nang
da cac tl:.lng trong be, chong l<:l-i sU:C
dAy cac nay xuong phia dudi bai tang
ap l\1c trong d bfJ,ng.
2) Cd ClJt (m. coccygeus) con dUQc gc;>i 1a
cd ngo'i-cfJ,t, co nguyen uy bam vao gai ngo'i
(gai hong) va vao day chling cung-h6ng
(lig. sacrospinale: day chdng cung-gai), r6i
tai bam van bd xUdng ClJt va bd ben
clla dot xUdng cung duoi cung. Cd Cf,!,t cung
voi cd nang h(iu mon va cd thap khep kin
phan sau clla to dU:di ch(iu hong, d6ng thai
b6 sung cho phan sau cua hoanh ch(iu.
Cd cVt duqc chi ph6i bdi nhanh cua day
than kinh sang cung thu: 3 va thu 4.
Trong hic de, cac Cd nen san ch(iu c6
thf bi dut, rach. Ne'u trung tam gan day
ch(iu (centrum tendineum perinei) IS. ndi cac
sqi cd, gan, va mI;J.c clla hau he't cac Cd cua
day ch;)u tQ.p trung, dan xen voi nhau, ma
b1 dlit rach, thi cac b6 truoc Clla cd nang
hu man kh6ng nhung khong lam giam rna
can lam rQng them ve't rach a san ch(iu, va
hQ.u qua la lam cho tu: cung bi sa, chi
trong nhung trudng hQp nliing thi ca bu6ng
trung, bang quang va tn,tc trang cung bi sa.
3) Cd th6t ngoai hrlU man (m. sphincter
ani externus) la mQt b6 cd day, hinh vanh
khan nhung hdi bau d\lc. Cd ngoai
man cau bai hai phan: b6 nang va b6
sau. Bo nang la b6 chinh ella cd, e6 nguyen
uy bam vao dinh xUdng Cf,!,t, thong qua mQt
diii gan va vao duiJng dan h(iu mon-
cl/t, tit day cac SQi cua b6 nang co thAt
man di vong ra ngoai va ra truoc a hai ben
ong hrlu man, khi Wi phia trudc ong h(iu
man thl. bili g;)p nhau va cung bam vao nut
Xd cua day ch(iu (trung tam xd holiic gan
cua day ch;)u) , a day cd thilt hrlU man can
dan xen voi cae Cd ngang nang ella day
ch(iu (m. transversus perinei superficialis),
voi cd nang h(iu man, va voi cd hanh-xop
ho;)c cd hanh-hang (m. bulbocavernosus).
B6 sau ella cd thAt ngoai hiitu man nen
mi}t cd thiit vang bao quanh to an bi} ehu vi
ong htju man. Cac sQi ella b6 nay vong
quanh ong mon va ap sat VaG Cd mu-
tn.jc trang (m. puborectalis), va van Cd thdt
trong h(iu man (m. sphincter ani intern us),
va cling dan xen voi nhung Cd khac nua d
trung tam xd (gan) cua day ch(iu.
Cd thdt ngoai h(iu man dUQc chi phoi
bdi nhanh cua day thiln kinh song cung thu
4, va bdl nhung sQi thftn kinh den tit dam
rot than kinh trljC trang dudi ha;)c nhanh
hQ.u man (C
2
-C
3
) cua day than kinh
Binh thudng, Cd thilt ngoai h(iu man d
trong tr:;mg thai truong h,1e co, va vi cd nay
khong e6 cd doi nen n6 giii cho 16 h;)u
mon va ong mon d6ng kin. C6 dieu
cd thAt ngoai thea y muon, va
nhu 16 mon dmg khep chAc
chAn hdn.
Nhilng cd d vung
eua day nam
M(Lc nang clla viing clla day
dUQe CEtU t;;tO bai ldp te bao ma d nang,
va ldp mang a sau hdn (hinh 265, 266).
Lap te' bao rna a nang lien tve d phia
truoc voi lop cua cd biu (Cd Dartos), va d
phia sau voi ldp m6 lien ket vong, baa
quanh l8 hu man.
Lap mang eua m(Lc nang e6 cau truc
can. Ve phfa truoc, lop mang nay lien tiep
voi cd biu, ve phfa hai ben thi bam vao cac
nganh du:(Ji cua xl1dng mu va xudng ng6i; ve
phia sau thi ket n6i voi bd sau ella m(Lc day
ch(iu mc;rc dl1di cua hoanh
(fascia diaphragmatis urogenitalis inferior)
va voi "trung tam xd cua day ChU'>l5,
Trung tam xd cua day ch(iu la mQt nut
xd-ed d tren dudng giua, cach la h(iu
man 1,25 em ve phia truoc, va rEtt gan voi
hanh d(Lo cua dUdng vt (bulbus
urethrae). Nut xd trung tam day ch(iu la ndi
hQi tv clla 6 Cd, cung bam vao nut: cd thilt
ngoai h(iu man, cd hanh-x6p, hai cd ngang
nang cua day va nhung b6 truoc cua
hai cd nang h(iu man.
Cd ngang nang day chu (m.
transversus perinei superficialis) bam
nguyen uy bai mQt gan VaG phan truoc cua
trong lJ ng6i, r6i di ngang VaG trong va
cung d trung tam xd day ch(iu.
Khi hai cd ngang nang day chu cung
co thi co tac dVng giG: e6 dlnh trung'
tam gan.
15 Trung tam xo ella !'lay eLing gQi la trung tam g(w eua
(lay la mt !'Iiem nut, a l'I6 hoi 11,1 hau het eae eo eua (HIY
ehau, do d6 l<:Ii eon 991 la nut day
325
- Cd hanh-hang (m. bulbospongious sive
bulbocavernosus) nAm d sat dudng giua cua
vung niu-d,!c cua day ch?u, phia truoc l6
hu mon, bao gam hai b6 d6i xung nhau,
ket n6i voi nhau bdi m9t dUdng dan giua
nhu m9t gan chung; ca hai b6 deu bam vao
dudng dan gan d giua va vao trung tam xd
cua day ch(iu; tit eae nguyen uy nay, eae sc;li
eel d hai ben di theo huang khac nhau:
nhvng s<ji d sau nhat thl. di Wi mang day
ch(iu (We 1a duai ho$.c mq,c nang cua
hoanh niu-d(lc); nhU'ng sQi d giua thl. bao
quanh hanh vt xap va vt x6p cua dUdng
v{jt (corpus cavernosus urethrae); nhung sqi
d phfa truae thi toa ra d hai m{H ngoai eua
d.e v(it hang (corpus cavernosus penis) va
bam V:'lO day (d phfa tru'dc eho bam eua eac
c() nglJ'i-hang).
Cae co hanh xap e6 tae d\,1ng dAy ra ngoai
nhung ehat ehua trong niu dq,o. NhU'ng sqi d
phan giua cua cd nay tham gia vao tac d\lng
crtdng v(it xop cua dUdng v(it (corpus
8pongiosum penis). Nhung sQi d phan truoc
thrl.ln gia tac d\lng cUdng dUdng v(it bAng
each ep vii.o (inh m(1.ch mu drtdng vt.
Cac cd ngo'i-hang (m. ischioca-
vernosus), bam nguyen uy bCri nhung sQi
gan vii. sqi cd vao m$.t trong eua II- ngo'i, b
phfa sau trll- cua vt hang eua du'dng V?t
(crus corporis cavernosi penis), cac sqi cd di
ra tru'oc va bam vao m9t din, can nay
bam t ben ngoai va m$.t du'oi eua
dUdng v(it.
C(l ngol-hang khi eo thi ep eua
v?,t hang eua du'dng v$t va do d6 can trd
m{m tit du'ong v$.t trd ve cac tInh m:;tch, lam
cUdng dudng vt.
Nhung cd d5 rna ta d tren, gioi h:;tn m9t
khoiing hinh tam giae, voi c:;tnh trong la cd
hanh-xop (hanh-hang), ngoai la cd ngo'i-
hang, va sau la cd ngang n6ng day
ch(iu. Nhung mau va day thfrn kinh
cung nhu' nhung nhanh day ch$u cua day
than kinh diJ.i bi sau (n. cutaneous femoris
posterior) di ngang qua khoang h1nh tam
giac nay tU sau ra truoc; dJng mc;tch day
ch(iu ngang day ch(iu (arteria perinei) di
dQe bd sau cua tam giac nay eap mau cho
cd ngang nong day ch(iU.
326
Mc;tc sau cua vung niu-d,!c cua day
chu t:;to thanh lop ao cho cd ngang sau day
chu; trong lOp ml.lc nay con c6 nhung mJ;l.eh
mau va day than kinh cua vung day ch(iu
trudc. Mr;zc day ch(iu stiu hQp bbi hai lop
mango Ldp mang nang hdn va ehiie hdn cua
mJ;l.e nay gQi la mang day ch(iu ho1)e mq,c
dum cua hoanh nieu-duc (fascia
diaphragmatis pelvis inferior). Mc;tc dum
cua hoanh hinh tam giae, voi dinh
d phia trude, IV. ph.n day len thanh day
chiing ngang day ch(iu ho$.c day chiing
ngang ch(iu be (lig. transversum pelvis);
tlnh mg,ch mu stiu dUdng v{jt (ho<1-e am v<).t)
di giU'a day ehling nay va day chling mu
cung (fig. arcuatum pubis) tU ngoai van
trong eh$u be. Chui qua du'oi eua
hoanh nay e6 nhung thanh ph.n
sau day: dg.o, cac d(!ng mq,ch va day
thrin kinh cua hanh v(it xop va d gfrn
dJ;l.o lao nhiing ong bai xwlt cua cae tuyf/n
hanh-niu dq,o (glandulae bulbo-urethrales)
ho$.c tuyin Cowper; cac dng mgch sau cua
dUdng v(it, m6i dQng di d mQt ben,
gan cung xu'dng mu, va d khoang
giua eua ber bam eua mang; d(!ng mc;tch mu
dudng vt va tlnh m(1.ch mu dUdng v(it chui
qua d gan dinh eua tam giac; con 6 day eua
tam giac th1 c6 ca.c mc;tch mau va day thrin
kinh cua biu chui qua.
Ben du'oi cua mc;tc dUdi cua hoanh niu-
d,!c c6 dogn mang cua dgo, cd ngang
sau day ch(iu, va cd thdt van niu dgo, cae
tuyin hanh-niu dgo voi ang bai xuat eua
chung, cac mq,ch thr;n trong va cae day than
kinh mu dUdng v(it, cae dQng mgch va day
thrin kinh cua hanh xop cua du'dng v(i.t
va m9t dam roi finh mr;zch.
Nhung thanh phan giai ph.u nay du'qc
ngan each voi ch$.u hong d phia tren bdi
mQt lop ml.lc thli hai, kern ro hdn.
Cd ngang sau day ch(iu (m.
transversus perinei profundus), bam
nguyen uy vao m$.t trong eua nganh dudi
xltdng ng6i va di van phia trong tdi du'dng
giua thi dan xen veri ea ben dai d trong
dltong dan gan; cd ngang sau day ch(iu
cung la cd c6 tac d\mg ding trung tam xd
cua day
Cd thi'il dllO (m. sphincter
urethrae), bao bQc xung quanh niu
d\!() mang va nAm giila hai ldp nong va
silu clla uimg niu dl;lC cua day Cac cd
cua ca hai ben tac dQng phoi hqp voi nhau
nhu' m9t cd thit vang, d6ng kin
d::.l.0 mango
Tat c3 cac cd cua vung nit?u-d1,lC cua day
chQ.u dell do cae nhanh day ch(iu cua day
th/in hinh th;:;n (rami perineales nervi
pudendalis) chi phoi.
Cae cd d vung
eua day nCr
Cd ngang nang day chu a nil gldl
ltn. transversus perinei superficialis) kh6ng
khac may so voi cd ttidng ling d nam gioi, cd
nay d nu gioi chi phat hdn mQt chilt
(hinh 261-263)_
- Cd hanh-xop cd hanh-hang (m.
bulbospongiosus) a nil gidi bao quanh la
ngoai cua am dr;LO, Cd nay che phu phAn bm
eua thin dinh am hQ va bam d phi a sau van
trunu tam xd day chu, d day cac sQi cua cd
nay dan xen voi cac sqi cua cd th6.t ngoai
h(lu man. Cac sQi cua cd hanh-hang con
vti(lt ra phia trtiac am dq.o bam van vt
ha ng cua am v(it; c6 mc)t b6 nha cua Cd di
cheo qua than am v(it va khi co thi ep van
phAn lung am vt tUc la vao tlnh m(1.ch mu
am vqt.
Cd hanh-hang khi co thi hlm la
ngoai am dq.o. Nhilng sqi phia trudc c6 tac
d\lng lam cU'dng am bftng cach ep vao
(inh m(1ch mu am V(it.
Cd ngo"i-hang (m. ischiocavernosus),
nha hdn so vdi cd ttidng ling d nam gioi, che
phu phAn tl,1 do cua tn; am v(it (crus
clitoridis). Cd bAt dfru a trong cua I!
ngrJi va nganh cua xUdng ngo'i, d phia sau
chi) ham cua trl! am vt, bai nhilng sqi gan
va S<;li cd; til: day cae sqi cd di ra trtidc va
cung trong mt la can, Ia can nay bao
bQc lay ngoai va m:,'it duoi cua trl!
am vt.
Cd ngo"i-hang khi co thl ep vao tr1,l cua
am t, ngan elm kh6ng cho mau tu am vt
tra ve ca.c tlnh do d6 c6 tac dl,lng duy
tri tinh trlitng cUdng am v(it.
Mang day ch(iu mg.c dUdi cua
hoanh mg.c dudi hodnh
(fascia diaphragmatis pelvis inferior) a nil
giCii yeu hdn so vdi d nam gioi, va c6 am d{Io
chui qua; nay dan xen vai lop ao lim
ket ngoai cua am Mq.c dUdi hoanh
che phu nhung cffu truc dudi day:
dOl,ln dq.o mang va am dg.o, cd ngang
sau day cht;iu, cd th&t dg.o, cae tuyitn
tie'n dinh ldn (glandula vestibularis major)
tuyitn Bartholin va ong bai xua't cua
cac tuyen nay, cac mQ.ch trong, cac day
than kinh mu am vt;it, cac dc)ng m!;lch va
day than kinh hdnh-titn dinh va mQt dam
rOl finh mg.ch.
- Cd ngang sau day cht;iu (m. transversus
perinei profundus), bAt d.u tU nganh cua
xUdng ngoi, di ngang phfa trong, a phia
sau am dq.o g?P Cd bm doi dit?n tren
dUdng giila, cii hai tham gia van tac d1,lng giu
co dinh trung tam xd eua day ch(iu.
- Cd th6.t d(;J.O (m. sphincter
urethrae), ciu bai b6 trong va b6 ngoai.
B6 ngoai di tai cung mu a phia trudc
ni?u dg.o. B6 trong bao quanh toan bQ chu
vi cua dgu dudi dt;Lo.
Cil hai cd khi co dang thdi thi d6ng kin
d!;lo
Cae mau va day thiin kinh
ella day nU'
Day nil duqc cap mau bai drng
mg.ch trong (xem them hinh 243-245).
A) Drng mg.ch trong (a. pudendalis
interno) la mQt trong nhilng nhanh quan
trQng nhat cua d9ng mg.ch ch(iu trong, cap
mau cho day chu va cac cd quan sinh
dl,lc ngodi.
DUdng di va lien quan: drng mQ.ch
trang di ra khoi be d phAn duoi
cua khuylt hong ldn (ngoi Idn), tlic Iii [0
dudi cd thap (foramen infrapiriforme), roi
327
Ham am
l6 dCilO ",00' 'J.
Mep sau mOi am
i.
Co ngang nOng day -----'
Co nang mOn --------'
Mep trvac rnOi 3m hi)
MOi Ian am hO
La 3m dao (Ill ngoai am dao)
Mn dinh Ian Bartholin)
Hinh 263. Hoimh ella nit giai (lap phau tieh th(t 5)
liel - - ....,j
cOng-l,l
H6 ng6i-UVc tri
Co mOng to - ---:--::--
T ru dlJong hang)
H<'mh x6p (hanh dlfOf1g
Co that ngoai (ea that van) h3u mOn
86 sau
B6 nOng
B6 dlJOl da
..t
L
- Co nang hiiu mon
---..,--- - Xlfang cui
Hinh 264. Co that ngoai (CO that van) mon
328
Day chang ngang sau Clay
Nil!u (lao
Hanh dU'ong val (hanh x6p)
mach mu dU'Ong val
TInh mach mu dllOllg
Day than kinh mu dLlOllg vat
Dng mach !rong
Hinh 265. Khoang sau cua day n,am gic'ti (nhin W phia saul
DU'Ong Clan giCra CO hanh-x6p Iha"h-I'ancli-
--.._"
Co Mnl,-hang _
Mnh-n;,!u dlao
Hoanh n;!IHluh"
Day chang cong-I,! MA, _r'"
Hoanh chau hOng (co nang rn<>n'i -'"
----"&_ x6p eua dLlOllg
hang cua dllong
Co hAnh-x6p (co hanh-hang)
Mang (lay (mac noanh due dU'(Ji )
l) ng6i
Co thai ngoai rn<>" ---"'--
Hinh 266. Re dlldng (radix penis)
329
chQ.Y vong qua mi;it ngoai clla gai hang (gai
ngoi) IQ.i chui vao ch:;"u be qua khuye't
hong be can gQi In l6 ngo'i be (foramen
ischiadicum minus), vao tdi ho' ngo'i-tn.tc
trang, thi dQng trong phan ra
thanh hai nhanh cling sau day: dQng mqch
day chu (a. perinealis) va dQng mqch
dUdng vt ho<?c dqng mQ.ch am vt (a. penis
seu clitoridis). Trudc khi phan thanh hai
nhanh cung, dQng trong can
tach ra 2-3 nhanh bEm la cac dQng m{lch
tnlc trang dltOi va dQng mQ.ch hu man.
Trang vung mang, dQng mJ;lch
trong nAm chum len gai hong (gai ng6i), a
day dQng trong nAm d phia
ngoai d(jng mQ.ch ngo'i, day than kinh then
di d phia sau dQng .
Trong vung h6' ngo'i-tnlc trang, dQng
mq.ch trong ap sat vaG thanh
ngoai clla h6 cung voi day than kinh thfn,
trong mQt che clla can cd bit trang.
Sau khi tach ra cac dQng mQ.ch trllc
trang dltdi va dQng m{lch hu man nhu
nhung nh;'mh ben, dQng trong
chia thanh hai nhanh cung la d(jng m(Jch
ddy chu va d(Jng mqch dltdng vt
a) Dong mQ.ch trllc trang dltm ho(lc dic
d(jng m<;lch h(iu man (aa. anales): la hai
hoi;i.c ba nhanh dQng nha, tach ra tit
dQng mJ;lch trong d phia duoi clla gai
hong (gai ng6i), r6i di ngang qua h6' ngdi-
trllC trang toi cd thilt ngoai hu mon va
cd nang h(iu mono
b) DQng m{lch day chu (a. perinealis) ,
thudng dUQc gQi HI. dQng m<;lch day ch(iu
nang, tach ra tit dQng trang a
trong ht/ ng6'i-trl/c trang, roi di VaG day
chu trudc, vu<;lt qua hoi;i.c bAt cheo cd
ngang nang day ch(iu. Cu6i cung, nhanh
dQng mQ.ch nay eli vao Idp mo lien ket rna
dudi da, n.m d giua da va m{lc day chu
nang, toi biu va d day dUQC gQi la cac
d{)ng mQ.ch biu sau (aa. scrotales
posteriores) hoi;ic dQng m(1ch moi ldn sau
(aa. labiales posteriores) d nlt gidi.
c) FJQng mg,ch dUdng u(i.t tie'p t\lc dudng
di clla d{)ng m(1ch trong, vao trong
330
hoiinh niu-dl,lc, nAm d giua hai la clla m{lc
(can) ddy chu giita. giln ngdnh ngdi-mu.
Khi tai bd duoi clla khdp mu (d dudi day
chdng mu cung) thi trd thanh dQng m{lch
mu dltdng vt. Nhung nhanh ben clla dQng
mq.ch nay HI.:
- DQng mQ-ch hanhni?u dqo (a. bulbi
urethrae) can dUQc gQi la dQng mQ-ch day
chu sau, di toi tam giac ngoi-hanh, voi ba
cJ;lnh la cac cd hanh-hang, ng6'i-hang va cd
ngang nang, tu nhimh nay tach ra cac
nhanh cho ba cd' tren va cho cac
vt hang.
. Dpng mQ.ch niu dr;ro (a. urethralis): la
mQt dQng mJ;lch nha tach ra tit di}ng mach
dltdng vat d phia truoc nhanh hanh-';ieu
d{lo, r6i "di ve phia vt x6p cua
chui v*t nay va tie'p t\lc di tai t*n
quy dtLu.
- DQng mr;rch hang hoi;i.c dQng mQ-ch sau
clla dltdng ut (a. profunda penis) co
nguyen uy d kholmg duai khdp mu va di
cac ut hang clla dltdng v(it, trong v(it
hang, dt)ng nay phan nhanh, nhung d
dinh clla dUdng thi n6i tie'p voi dQng
cung ten d bem d6i va vdi dQng
mQ-ch mu dlldng vt.
- DQng mg,ch ma dltdng vt (a. dorsalis
penis), tie'p t\lc d(jng mQ.ch dlldng vt, di d
trong khoang giua cd ngang sau day ch(iu
va day chdng trlldc-niu dfLO. roi tdi mu
cua dUdng v*t, chSlY dQc thea nay d
dudi mQ-c dUdng vt, toi ti}.n quy dau, di
kern dQng m:;lch co tlnh mfLch mu dUdng vt
dudi dUd'ng TrE!ll dUdng di, dQng
mJ;lch mu dUdng v*t tach ra cac nhanh cho
cac vr;it hang va do;;m ni?u qudn nAm trong
vt xvp, Wi t*n quy d6u, d day d(jng mfLch
mu dUdng v(it tiep noi voi nhung dQng
khac cua dudng
d) D(jng m{lch am vt (clitoridis): tUdng
((ng vdi d(Jng mg,ch dudng vg,t d nam gidi,
va ding co dUdng di nhu vf!.y. tuy ng:ln hdn.
DQng m:;lch am v*t tach ra cac nhanh: di}ng
mQ-ch hdnh am dt;LO, d(jng m(1ch niu dfLO,
d(jng mr;rch hang, va di}ng mg,ch mu sau
am vt.
B) Thfin kinh chi pho'i day ch:;l.u la
nhung nhanh blch ra tit dam rot thffn
(plexus pudendalis). Dam roi dUQc ciu
bdi nhung nhanh tach ra W nhanh
truoc cua nhung day than kinh sr{ng cung
tit thli hai to] thli nam. Dam rot than kinh
quan ml).t thiet voi dam roi thri'n
kinh cung, va dl1Qc coi lit mQt thanh ph:ln
cua dum r6i cling, vi dam roi thong
nhit voi dam d{i cung-cl}t. Tli dam r6i nay
tach ra nhung nhanh th:ln kinh sau day di
tai cac t<;mg sinh dl,lc va toi nhung tlfng
trong chQ.u be:
a) Day than kinh thffn (n. pudendalis)
tach ra tu dam rot rbi ra kh6i chu bi
qua phan du(h Cd thap cua khuyet hong
(ngoi) lrin ho$.c It dudi cd thap (foramen
infrapiriforme), chQ-y vang quanh gai hong
(gai ngoi) va trd vao trong h6' ngo'i-tqtc
(rang; d day day than kinh chia ra lam
hai nhimh Hi: day than kinh day chu va
day than kinh dl1dng u(lt.
Day than kinh day chfju di ra phia
trudc va chia thanh hai nhanh:
- nhanh bi (da): di a giua da va mac
day ch(iu nang, rbi tl).n cling d trong d bi)
phQ.n sinh dvc ngoai b{.ng nhung nhdnh biu
hOQ-c nhanh m6i am hr.
- nhanh cd hoac nhanh cd-nieu dao: chi
p hoi ba Cd cua giac ng6i-hanh la cd
ngang nang day ch(lu, cd hanh-hang va cd
ng6i-hang, tu nhung day thin kinh nay
tach ra nhung sQi cho hanh x6p va cho
dq,o.
b) Day than kinh mu dl1dng v(lt (n.
dorsalis penis) tiep tvc dudng di cua day
than kinh thffn, di qua duoi khap mu kern
thea dQng m{lch cling ten va toi m$.t mu cua
dl1dng v(lt, n&m trong ranh gii1a hai v(Lt
hang. Day than kinh mu dUdng v:;l.t bieh ra
nhung nhanh cho vt hang, cho da cua
dudng vl}t va eho quy dau.
c) Day than kinh cd nang h(lu man va
day than kinh ngiJ'i-cut xuat phat tU dam
ro'i va chi ph6i hai Cd nay.
d) Day tha'n kinh tn,tc trang ho;;tc h(lu
man xuit phat tit dam ra'i hoiite tU ddy
than kinh th(Jn, eung di vong qua gai hong
(gai ng6i) cling voi d(Jng mr;Lch thffn trong va
di vaG ha' nga'i-tn,tc trang, tU day di toi cd
thdt ngoai h(lu mono
d) Cac day tha.n kinh chi pha1, tq,ng la
nhung nhanh thay d6i ve so' lut;1ng va kich
thl1OC, cac day th:ln bnh nay di toi tqtc
trang, bang quang, va am &;10 ho$.c tn,lc
tiep, hoi[tc thong qua dam r61, than kinh
giao cam hr;L v.i.
Cac thimh philn thuc?c vii
be} may tieu hoil va
Nhung thanh phan nay nam trong ddy
ch(iu, thuQc b may tiEm hoa va tiet
sinh d1,lc, va d6ng thdi cling thuQc hai
vling dtnh khu cua day la vung h(iu
m6n va vung niu-dl,lc.
Vung hfju man day ch4u sau n{.m
a phia sau eua dudng noi hai l} ngo'i: trong
vling nay c6 ang hqu man, tiep tvc voi bOng
tnlc trang a phfa tren; ong hu man co cd
th6.t ngoai h4u mon (m. sphincter ant
externus) bao xung quanh
Theo dinh khu thl. b hai ben 6ng h(lu
m6n Iii hai h6' ngo'i-tntc trang (fossae
ischiorectales), hinh tam giac tren thiet d6
dting ngang. Day cua h6' ngo'i-tn,tc trang
huang xuong auoi phia da cua vung day
chQ.u, va bd mong (sAc) cua h61a dudng
nhau giua cd bit trong va mc;tc hu man (tuc
la mq,c Cd nang h(w man). H6 ngoi-tn,lc
trang duqc gioi h\l.ll d phia ben trong bdl cd
thilt ngoai h(iu mon (m. sphincter ani
extern us) va m{lc h(iu man; b phia ben ngoai
bdi ng6'i va mq,c cd bit trong; ve phia truoc
bdi mang day mr;Lc dl1m hoanh
(fascia diaphragmatis
urogenitalis inferior); phia sau bdi cd
m6ng to (m. glutaeus maxim us) Va day
chdng cung-I}- ng6'i (lig. sacrotuberosum).
Cac mq,ch tn,tc trang dl1di hol)c m{lch hu
mon (vasa haemorrhoideles inferiora seu
anales) va ddy thdn kinh tqtc trang dl1di
(n. haemorrhoidalis inferior) di ngang qua
h6 ng6i-tn,tc trang tU thanh ngOal VaG
331
thanh trong, cac nhanh day ch(lu va nhanh
da xuyen cua dam r6Z than kinh cung n&m
d phiin sau clla h6' ng6'i-tn,tc trang; con
nhung nhanh mf,lch va than kinh br'u
(hoQ.c moi am hQ) nAm a ph fin truoc h{f
ng(3i-tn,tc trang. Cac mf,lch trong va
day than kinh (vasa pudendalae
internae et n. pudendalis) di cung nhau sat
voi thanh ngoai clla h6, trong mQt 6ng gQi
la ong thf!n ong Alcocq). H6 ngai-tn)'c
trang chua diiy rna lien ket rna voi nhieu
dai mo s<;li lien ket ch:;ly ngang qua.
Cac be? sinh dl,lc ngoai
? _. ,
cua nil gldl
Cac bQ p han sinh d\lc ngoai clla nu gioi,
gQl chung 18. am hQ (vulva), bao gam cac
mai iOn va moi bi, mQt khoang gian moi,
am v(it, cac cd quan cudng (t:;lng cUdng) va
dic tuye'n phlJ thuQc (hinh 261-263).
Cau truc clla cac moi am he'?
Cac m6i am hp bao gam cac m6i lim
(labia majora pudendi) va cac m6i be (labia
minora pudendi) (xem them hinh 251).
1) MOi Ion la hai nep da, hinh qua biiu
d\,lc keo dai, a ben trong be day cua nep da
c6 chua: rna rna, mo lien ket, cac SQi cd trdn,
cac mau, day than kinh, va nhung sQi
cung too. nhanh clla day chiing trim ta
cung. M6i moi c6 mQt mt ngodi, ho$.c mq..t
da, phu bdi da, co long va sftm mau, va mQt
mt trong cling phu bdi da, nhung mong,
nh5n va mau do hong, co ve clla m9t be m{lt
niem m$.t trong con c6 nhigu tuye'n bii
nhiln, che tiet ra bl/a tim hQ. Mt ngodi cua
moi ldn am hQ lien quan voi m(l.t trong dui
cung ben, con m$.t trong moi Ion thi lien
quan Val moi nh6 cung ben, va voi m$.t
trong moi lOn ben d6i giua hai moi Ion
1a khodng gian mdi. Hai moi IOn g(l.p nhau a
hai dau trudc va sau t:;lo thanh cac mep
trude (commissura labiorum anterior) va
mep sau (commissura labiorum posterior).
Mep trudc kh6ng nhln thay ro, nAm mip d
duai go mu go nit (mons pubis
Veneri) , la mQt vung nAm a phi a truoc clla
khop mu, rna m{lt so' tac gia cling mo ta nhu
mQt ph An ella bQ sinh d\le ngoai, Mep
sau eon dUQc gQi la "df,a" nhin thay ro hdn
mep truoc, mep sau n&m a cach lo hiju mon
khoang 25 mm ve phla truoe.
Moi ldn dUQC cap mau bdi nhung nhanh
ella dQng mr;lch trong va ngoiii.
Cac tlnh ml;leh t;ii.p trung thanh cae nhanh
tUdng ling voi cac nhanh cua cac dQng
nay. huyet dUQc thu ve cae hr;lch
b(}n ngoiii.
Than kinh chi ph6i moi IOn la cac
nhanh taeh ra tit dic day than kinh chiju-
hr;l vi va va tu day than kinh th(}n.
2) Moi be: la hai nep da eo ve ngoai
giong voi niihn Moi moi be dai
3-4 em, va rQng 1 cm. M6i moi be co mQt
mt ngoiii lien quan vdi moi Idn cung ben,
va mQt mift trang lien quan voi moi be ben
doi (thong qua khoang gian moi, rna
binh thuClng thi dUQc ehe kin bai cac moi
Ion); m6i moi be eo hai bi:J la bi'J trudc ho(l.c
biJ tl/ do va mQt bil sau biJ dinh tiep
xue vdi cac hanh am dqo. M6i moi be eung
co mQt dau trUdc va mQt dau sau, d giU'a
dau truoc clla hai moi be eo am vgL M6i
moi be tach lam hai nep, mQt nep luon ra
m$.t sau eua am vijt va n6'i vdi nep tUdng
ung ella ben d6i t:;lo thiinh mQt ham
am vijt (frenulum clitoridis), mQt nep khae
thi vUQt len trm am v*t va n6i voi nep
tudng ung ben d6i t:;lO thanh ma am
vqt bao am vt (preputium clitoridis).
Phia sau am la l6 ngoiii cua dr;lo
(orificium urethrae externum) Z6 sao.
Dau sau eua hai moi be h<;lp nhat voi nhau
thanh h6
J
thuyn (fossa navicularis)
h6' tUn dinh am d{Lo (fossa vestibuli
vaginae), nhin thiy ro a d6'i tU<;lng chua
sinh con tan nao. Ben trong tie'n dinh 1a l6
am dqo (ostium vaginae)16 hol}c l6 giao hqp.
a 10 nay c6 mQt nep da-niem hinh ban
16 Am d,!-o hinh mt ong, c6 hai dau: dau Irem bam vao chu vi
co tLt cung, con dau dl16i ma ra ngoai. nen 10 ma nay 99i la /0
am d(jo (ostium vaginae) la du, nhl1ng <'Ii!i cho ra nghia cling
c6 99i la /0 ngotli am dao.
nguyt gqi la mang trinh (hymen vaginae),
chi tha'y nguyen d ngudi chua giao hQp
Ian nao, mang trinh lam cho ia ngodi am d(1o
m9t phan. Mdng trinh cling co co
hinh th khac nhau, nhu hlnh 10 sang, hinh
vllnh khan, thl}m chi khong co 10.
M6i be la m9t nep da trong be
ngoai gi6'ng nhu niem va trong be day
co chua mo lien ket giau sqi chun, nhung
khong co mo ma. Ngoai ra, mlli be con chua
nhieu ba nhiln che tiet ra bl/a am h.
Cac mau cung la nhting nhanh
n hu cua moi Wn va than kinh chi phoi cung
xuat ph at tu nhdnh day ch(iu cua day thdn
kinh thE;n.
Vai tro cua cac moi be cling nhu moi Ion
lil bao am df.lo.
Khoimg gian-m6i am hQ
(Rima pudendi)
Khodng gian-m6i am hi? lit mQt khe
rQng it nhieu tuy thea d6i tuc;.lng chua
sinh con hoac da sinh de nhieu Hin, khi
tach dic moi Ion ra xa nhau thi tha'y
khoang gian m6i giong nhu mQt a day
clla khoang nay co: (1) tdn dinh am dg,o
(vestibulum vaginae); (2) l6 sao cua
dp-o (orificium urethrae externum) va (3) l6
ngodi I6 duai am dgo (ostium
vaginae).
(1) 1'i{l'n dinh am dg,o (vestibulum
vaginae) la mQt vung giai ph.u nha be,
hlnh tam giac, gidi a hai ben bai hai
m6i be, a phia truoc bdi am vc.it, va a phia
sau bai m9t dudng ngang di qua la ngodi
eua niu dg,o.
(2) La ngo3.i (orifieium
urethrae externum), 13. m(it 10 tron, dUdng
kinh 3-4 mm, la 10 md ra ngoai cua niu
dgo. Lo ngoai d gii1:a
cua qmh day tam giac tie'n dinh am dg,o.
(3) L6 ngoai la dudi am dgo
(ostium vaginae), ma vao riinh (ho4e khe)
am h(J, hinh th4 thay deli tuy theo doi tuQng
13. ngudi ehua giao hqp, da sinh can
sinh de nhieu Ian.
d ngudi ehua giao hQp Hin nao (eon
trinh) thi 10 ngo3.i cua am duc;.!c bit mQt
phan bdi mung trinh, 1:1 mQt hoanh eo m9t
hoi,ic nhieu 10 thung. Hlnh be day, va
mue dQ dai cua mang trinh thay d8i
tuy theo Wng trudng hc;.lp.
Ve mat hlnh e6 nhting ki@u sau day
da. duc;.!C ta: ki4u hinh bim
c6 diem, hai moi, thung hai 10, va
10 sang. Tuy theo chieu day va dQ dai
c6 phan dic mem, dai,
mong, uon, dan hoi.
d ph\! nti moi sinh con mQt lan, mang
trinh c6 hinh mQt vanh voi bon hoi,ic tam
diem do mang bi ra_ch. Thong thudng, mung
trinh raeh nhung kh6ng tdi t*n bd bam cua
mang vao thanh am d9-o, lam cho 16 ngoai
am duqc bao quanh bai m9t nep phan
dU<;lc di dang, gqi la vong mung trinh.
d ph\l nti dB. de nhieu Ian thl mang
trinh bi rach qua bd bam vao am W;to, Ian
rQng Wi nhting thanh phan clla am hQ.
Cae mau va day than kinh ella
mang trinh 13. cac va than kinh clla
phan dudi am ve cau true, mang trinh
13. mQt hoanh niem mf},c giua hai lop
mo c6 chua mo lien ket vdi nhieu sc;.li dan
hoi (sc;.!i chun).
Cac CU'dng cua nO' gidi
(5Q cU'dng cua nil)
Cae tg,ng eUdng bao gom mQt Ie
tren dUdng gitia, la am vcjt (clitoris) va
hai a hai ben la cae hanh tie'n dinh
(bulbi vestibuli) (xem them hinh 251).
1) Am. (clitoris) eua nti gidi la bQ
phan tUdng dttdng tuy c6 kich thuoc nho
hdn nhieu so voi vl}t ctidng (v{l.t hang) clla
dudng vcjt nam gidi. Am vcjt hinh tn), co hai
re hlnh nem, 13. cac vt hang phdi va trai
(corpus eavernosum dexter et ninister), cac
vt hang xUilt phat tU phAn giua ella miitt
333
trang nganh ng6i-mu, rai di chech ra truac
lm tren va vaa trang, tOi phia truac khdp
mu thl sat l<:).i voi nhau thanh than am
ut (corpus clitoridis); than am huang
tren va cling bai m<)t d.lu phinh to
gQi Ia quy dau am v(it (glans clitoridis), dai
khoang 5-6 mm. Am c6 m<)t phftn nflm d
sau, kin dao, va m<)t phan h,t do c6 boo am
uqt (preputium clitoridis) che phu; giUa baa
am va quy d..u am la khe boo am
u(it. Tu sau cua quy dau am v(it di tdi
quy ddu am v(it c6 mi}t nep g(}i la ham am
v(it (frenulum clitoridis).
Than am v(it cau t<:).o bdi hai v(it hang,
ngan cach voi nhau bdi mQt vach khong
toano Quy dau lim u(it hlnh thanh bai
m<)t nhan trung tam la rna lien ket, dUQc che
phu a ben ngoai bdi mQt mang niem mt;lc c6
nhu bl'; trong quy dAu am v<}t cling chua
nhieu d..u cling eua cac sQi th.n kinh, va
la co nhung tie'u thi xuc gicic.
Cac mau va day than kinh eua
tl}ng el1dng cua nu giai: cac d(mg m::tch hau
het xuat phat tu di}ng m(lch trang
(nhanh tOi v$.t hang g9i 13 di}ng m(lch mu
sou am v(it). Cac tlnh ml}eh dfin mau ve tlnh
m(lch diLi va tlnh mg..ch trong. Bg..ch
huyet dl1Qc thu ve cae h(lch bg..ch huyet
n6ng va sau va cac h(lch ch(iu ngoai.
Cac day than kinh chi ph6i xuat phat
tU nhung nhanh cua day than kinh
trang, ngoai ra can co nhung sQi than kinh
thl/c v(it den t::tng cudng ttl dam r6l than
kinh hg.. vj, va cac st;li than kinh ph6 giao
cam den tu phdn phD giao cam cung.
2) Cae himh am dl;w eila tien dinh
ho:iic hanh tien dinh (bulbi vestibuli), la
hai v<}t cu'dng tl.1dng dl1dng voi hanh
dC;1O (hanh x6p) a nam gioi, nhl1ng d nu gioi
hanh xop nay dU:Qc chi a thanh hai nih phai
va trai, cach xa nhau bdi IrS am h6 nAm a
giua. Hai lllia hanh tiin dinh (am d::to) nay
nftm a hai ben cua to ngoai am dt;lo, nhu'ng
kh6ng phai d trong am d::to, rna d vung am
hi}, do d6 ten g9i chinh xac dang Ie phai la
hanh am hi} chu khong phai la hanh om
dg..o nhu van thuClng quen dung. Moi hanh
tdn dinh qua bc1U dt;Lc dai, co mQt mgt
ngoai loi, tiep giap voi ut hang cling ben,
334
va duqc ngan each voi v$.t hang nay bai mQt
khe nha, trong do c6 mQt khoi rna lien ket
va mt;lch mau day Ch(lU nong, xa hdn
nOa ngoai eua moi lll.1a hanh tien dinh
lien quan vOl in:iit trong cua nganh ng6i-
mu. M(it ngoai moi nua hanh tien dinh can
co cd hanh-nang bam va hai cd hai ben
g:iiP nhau d phia sau tl}O nen mQt vong cd,
baa quanh 10 duoi clla 6ng am dgo-am hQ,
voi cau t::t0 nhu v$.y, nen mQt so hic gia g9i
cd hanh hang cua nu giOi la cd thilt am m6n
ho:)e cd thdt am dC;lO (constrictor vaginae).
M:iit trong cua hanh tlin dinh 15m, lien
quan voi cuoi cua dr;lO, voi
trong cua moi be, phia sau thi lien quan voi
tuye'n Bartholin. Dau sau cua hanh tie'n
dinh, gQi 1a day, hinh tron va phinh to sat
voi h6' thuye'n. Di1.u trudc cua hanh tlin
dinh rat manh nha, va n6i voi dau truoc
ella hanh tien dinh ben dOl va voi ca
am v(it, d vung tien dinh nflm giU:a am v(it
va l6 ngoai cua dt;LO.
Hanh tie'n dlnh am dg..o d nu gioi thl)t
ra la xop hdn la vl)t cudng, duqe cau t::t0
bdi m<)t mang td.ng, ben trong chua rna
cudng voi nhung h6c rQng.
Cac m<:).ch mau va day thfin kinh chi
phoi hanh tie'n dlnh co nguon g6c tu d(mg
mg..ch trang, cac tInh cung d6 VaG
tlnh mg..ch trong va cac day th.n kinh
thi xuat phat tu dam rot hq. vj.
Cac tuyen thu9c cua am h9
1) Tuyen Bartholin hay tuyen tie'n
dinh lim (glandulae vestibulares majores):
c6 hal tuye'n Bartholin (d9C thea am 1a
Bac-to-lanh), nllm a hai ben cua 16 ngoai
am dg..o, tUdng ling voi day cua moi IOn am
hQ, Moi tuyen deu hinh qua b.lu dt;Lc voi
dQ dan hoi.
Moi tuyen Bartholin c6 mQt mq..t ngoai,
16i, phu bai dau sau hanh tie'n dlnh, va cd
hanh-hang cung ben. Mt trong cua tuyen,
16m va. lien quan voi am dq.o (day 1a
rl}ch vaa tuyen trong truCing hqp tuyen bi
viem mil). 6ng bal xuat cua tuyen
Bartholin dai 1520 mm, di tU tuyen ra
phia truae, van trong, va hdi xuong duai,
dqc theo day eua moi nho am hQ, roi rna van
ranh giua moi nho va mang trinh
phfrn con lSti cua mang trinh sau khi reich.
Cae tuyen Bartholin thuQc tuyen
ong phan nhanh.
Cac mJ;lch mau va day thftn kinh chi
phoi tuyen bao gam: cae d9ng mJ;lch thu9c
nguCl'n goc d(Jng mg.ch thc:n trong, cac finh
di kern di)ng mStch, cac m:;teh bJ;lch
huyet e6 mQt so d.n b:;teh huyet v& cac hg.ch
ch(iu va mi)t so khac v& cac hg.ch Thfrn
kinh chi phoi tuyen tach ra tU nhanh day
ch(iu-dm h9 cua day than kinh
Chuc nang cua tuyen Bartholin cung
giong voi tuyf/n Cowper cua nam gidi hllam
fim dm dg.o trong hic giao
2) Trong phftn truac cua tien dinh am
dSto a mQ.t trong eua eae moi nho, c6 cac
tuyifn tiin dinh nhiJ (glandulae
vcstibulares minores) rna chftt tiet tham gia
van cau cua b-l,l'a am hi).
Cac bQ sinh dl,lc ngoai
? ,.
cua nam glol
Biu
(Scrotum)
Biu la mi)t tui ddn (Ie), phong len, va
treo a phftn duai va giua than ngudi, ngay
dudi phfrn driy chu truac, a giua hai dui,
va duai uung mu. Kich thuoc va hinh
cua biu thay d6i tuy theo tu6i. Biu co mQt
tntoc-duoi, tren do co rn9t dudng n6i
giua (dudng dan cua biu) (raphe scroti),
dUdng nay lam cho biu co hinh cua mQt tui
hai thuy. Ben trong, biu dU(lC phan lam hai
nu:a bdi mQt vach giua gQi la urich biu
(septum scroti), ngan chia biu thanh hai
khoang mOl khoang chaa mQt tinh hoan.
Vdch biu dU(lC cau tJ;lo bai tat ca. cac lOp cua
biu tru rieng lOp da (hinh 267-269).
Vi biu la mQt ciu truc xuat ph at tU
thanh Dl!-ng trudc, nen ding bao gam mim
lOp cd mJ;lC chong len nhau nhu sau:
1) lOp da: mau slim, co nhung 16; da
cua biu cling co khi nhan nhung thudng
nhan nheo vi co lop cd brim da biu cd
dartos, a trong be day cua da. Da cua
biu c6 gian ra de dang, nen la nh)t cau
tQ.o d\l' tru dOl voi dUdng ut khi dUdng
cudng.
2) Lap cd bam da biu hO<lic co dartos
(tunica dartos) ciu t:;to bdi m9t cd cua da,
voi nhieu S9i cd trdn, cac S9i cd nay bam
vao da, nhl1ng lop cd nay khong eo a
da cua thanh bt,mg; dudi da cung co m9t lOp
rno lien ke't duai da; lop nay tham gia van
ciu true cua uach biu.
3) Mac nong cua biu (fascia
cremasteric"a Cowperi) lien tiep voi mQ.c cua
cd cheo b(!ng ngoai. Cd biu la nhung b6 cd
xuit phat tu cac cd cheo bl!-ng trong va cd
ngang bl!-ng. a day cua biu, ndi cac tinh
hoan dUQc treo van do, thi cac cd biu toa
r9ng ra va tJ;lO thanh bi) ph<)n nang cac
tuyen sinh dlfc nam (tinh hoan). Ph an cd
biu keo tinh hoan len cao la m9t dap ung
voi kfch thich da d vung tren-trong cua dui.
4) Mgc sau cua biu con gQi la tinh
mac chung (tunica uaginalis communis) la
co ngu6.n g6c tU m(c ngang bl:lng. MQ.c
nay bao bQc quanh thitng tinh va qua l.n
tinh m(c chinh thuc bao bQc ca hai tinh
hoan. sau cua biu mi)t hem ke't da
va lop cd dartos voi tinh hoan va mao tinh,
va khac tl!O nen ddy chdng biu, la mQt
di tfch cua mQt thanh phfin phoi thai gQi la
dciy chdng tinh hoan ddy keo tinh
hoan (gubernaculum testis).
5) Lap tinh mgc hoi;ic tinh mgc
chinh thuc (tunica vaginalis propria), la
thanh co nguon g6c tu: phuc m(c, om
long tinh hOEm ben trong tQ.o thanh hai
lOp tu: truoc khi tinh hOEm va mao tinh di
xu6ng biu. Nhu v<)y, tinh m(c chinh
thuc c6 hai 1a: lci thanh (lamina parietalis)
ho<lic m{lc quanh tinh hoan (periorchium),
va La t{lng (lamina visceralis) mQ.c
thur;tng tinh hoan (epiorchium), giua hai la
335
L6 ben nOng, tf1J ngoai ---,
Mac tinh OOC""" ===::;1:
Oem rOI [inh mach hinh da!I - _--'
DOng mach
60
9
DJ)u mao tinh lIa mau mao tinhl ==::;
Mau linh hoan (mau 00 cu6ng) -
TInh hoan 1103 la lang ella tinh mac ---II
La thanh ella tinh mac - --
MOiIC tinh Irong
Mac linh ngoai lIa co biu
Vtlch biu (llach giCra biu)
chang treo linh hoan

8M, lIa day

TK mu dl1C1nQ lIat
hang ella dllcmg
Nir;u dOilO lIa
x6p clla ducmg
Co biu
Mac linh ngoai lIa 00 biu
Hinh 267. Biu vii dll<1ng (nhin t(f phia tculle)
thanh va hi clla tinh chinh thuc,
luc tinh horm ba.t dau di xuong
biu thi hinh thanh ong tinh m{lc, va khi
tinh hoan da xuong hAn biu thi giua hai la
nay la 0' tinh m{lC hoJ:\c 0' biu (cavum scroti).
Khi trang 0' linh m{lc co dich tich tl,l
thl gQi la trim dich tinh Trang thdi ky
phoi thai, giua 6' phuc m{lC va 0' tin/rlm{lc eo
mqt ong noi viii nhau gQi la 6ng phuc-tinh
mt;lc (processus vaginalis peritoenalis), binh
thttdng ong nay tv bit llili sau khi sinh; neu
phuc-tinh m{lc ton tlili khong bit kin thi
eac quai ruqt non se bi dAy xuong biu qua
ong nay va gQi la thaat vi bAm sinh gian
tiep. Neu ong phuc tinh m{lc dttc;lC bjt kin
ngay b 16 bl!n so.u, nhung do rnQt ap h,tc qua
hOJ:\c rnQt nguyen nhan nao khac, rna
thoat vj gian tiep van xay ra b vung 10
sau thi cae bj thoat vj se nArn trong
mQt baa thoat vi rieng cling la phuc m{lC, va
336
phuc nay bi cac quai ruqt dAy phong ra
ngoai 6' b\lng. 6 Linh m{lc eo bi viem va
hie do thudng eo djch ri viern xuat
trong 6, la tran dlch tinh
Cac mach mau va diiy than kinh
ella b iu: Cac dijng m{lch eua biu phan
thanh nhung dQng nang va dQng
sa u. Cae d9ng nang la d(mg
mt;lch ngodi, dQng nay hi nhanh
ben ella dijng m{lch dui; cae dQng rnl.lch sau
la nhanh ella dijng m{lch thitng tinh, dqng
nfty la nhanh ella dijng m{lch
thl1Cjng vj. dltdi.
Cae (inh m{lch nang thu rnau tu-
biu III tinh mqch ngodi (d6 VIlO tlnh
m{lch hiln trong); cac Hnh sau
ella biu d6 ve dam rot tlnh mach cua
thitng tin h.
DOng mu dllong val Irai
TInh mach mu dllong vat
Dng mu dlIOl'ig
Mang Irang cua
hang dU'Ung val
ngoai
mach
DOng mach.dllong sAu
Vat x6p cua dU'Ung vat
Hinh 268. Dllang (cae maul
Biu t :\t.
Mac biu, co biu 1
tinh ngoai
La tMnh tinh mac
LOp co bam da biu (ea dartos)
Dau mao tinh
Day chang Qlao linh trl!!n
Mau tinh hoan
Xoang mao tinh
Mat ngoai cila tinh hoim
Day chang mao tinh dl$
DuOi mao tinh
M<;Ic nOng eua dllcmg vat
DOng mu dllong vat
TInh mach mu dllang
Mal trong bao quy dau
Ouy dau
Ham Quydau
Hinh 269. Biu vii dllang (nhin t(r phia can h)
B(lch huyet cua blu dttQc dAn ve cae
h(lch b(lch huyitt bf?11 n6ng (nh6m hQ,ch tren
trong va dttdi-trong).
Cdc day than kink chi ph6i biu thu9C ba
IOB-i sQi: cam giac, vQ.n dqng va thl,iC vQ.t.
Cilc sdi th5.n kinh nay xuat ph at tU day
than kinh lIu;n. thong qua day than kinh
hiu va tit cac day than kinh sinh dl.lc-dui va
b{Jng-sirlh dl,lc.
Dllang
(Penis sive membrum virile)
Dltdng ut,it IS. cd quan giao hQp na,m
gioi; trong dUdng vt;tt con c6 dO{ln x6p eua
nieu dao nam, va do d6 cling In mQt co
va'i tro' tiEIu (hlnh 268270).
1) Hinh ngoai va ki c h thtiac:
Dltdng ugt bao gam hai mQt doc;tn day
chiiu a phia sau g<,>i la rl dltdng vt,it (radix
337
penis). nIim d trong vung aay chu trude, va
mQt aO(1n tl/ do d phia tru'OC gQi la thun
dudng u(it (corpus penis). Thun dUdng v(it
1:1 ph.n dUdng vQ.t thQ.t slf- (pars peniles).
Trang tinh mem (kh6ng el1dng), thi
nasl.ll truoe eua dUdng thong xUDng thea
ehieu thAng dung, hQp voi aO(Ln day ehu
(re dl1dng vQ.t) mQt g6e nhin xuong phia
dUdi: khi dudng eu'dng thl goe nay
khfmg con nua.
DUdng dal khoang 10-11 em, ehu vi
8-9 em. Trong bnh eu'dng thi cae kieh
thl1de nay tang lm va ehieu dai eua du'Cfng
v:)t hIc d6 c6 tOi 14-18 em.
. Rtf du(Jng ut (radix penis) hinh thanh
biii hai re ella cae v(it hang (corpora
cauernosa penis), toi phia duoi cua khdp mu
thl hal v(it hang cung vdi v(it xop (corpus
spongiosus penis) ho:).c v(it hang &;10
(corpus cavernosus urethrae) d giG'a dJ
th:l.nh thun dudng v(it.
. Thun dudng v(it (corpus penis) hlnh
try. heli theo ehieu truoesau, voi mQt
m(it tren hoQ.e m(it mu (dorsum penis) va
mQt mt dudi mt d(Lo, vi tn2n
mi)t nay co vet n6i len clla vt xop ben
trong chua nhat 18. khi dl1dng
d thai eudng, cung tren m$t nay thay
m(lt vet gQi la duang dan dUdng v(it (raphe
penis), lien tiep ve phia sau voi duifng dan
clla biu va clla day chu.
- Bau trudc eila dUdng gQi la quy
adu (glans penis), quy dfru giDng mQt hinh
n6n, va thuQc ve v(it xop, d d.u trl10C cua
dUdng thi xop tang kich thudC, va
phinh to ra tf.l.O thanh quy dau dUdng v(it.
Quy ddu co mQt dinh, mQt day, va mQt m(it
sau 16m, trong do d.u trl1de eua cac ut
hang chui vao.
- Bao quy duu (praeputium) la mQt
ph.n da rimg, che phu quy duu, giong nhu
mQt bao ng6n tay. Bao quy d.u co mQt m(it
ngoiIi, lien tiep voi da eua thun dUdng ut,
khong co gidi hf.l.n ph an cach nhau; mQt m(it
tTOng nhin nhu mQt mang niem mf.l.e, n:1m
sat nhU: duc khu6n voi quy d.u. Bao quy
dau nDi voi m:).t duoi quy dau baa quy d.u
bdl mQt nep da gQi In ham quy auu
(frenulum preputii), trong nep nay chua
nhieu tuyen ba nhiln (gQi la tuyen Tyson),
tuyen Tyson che tiet cung voi nhung te
baa rna bong ra tf.l.O thanh bl/a quy
ddu. Chu vi phia sau cua bao quy dftu
tUdng ung voi ranh quy ddu- bao quy auu,
o phia trudc thi gioi hr,1.l1 eua bao quy dau
la mQt 10: gQi la 10 bao quy dfru, d 10 nay da
d ngoai va niem d trong quy
dau lien tiep voi nhau.
- 0 ainh ella quy dau co l6 ngoai cua
d(Lo nam, hinh mQt khe dung dQc dai
khoang 5-6 mm.
- Day cua quy dau hu'Clng rat chech tu
tren xUDng duoi va tu sau ra truOc. Chu vi
cua day quy dau to vUQt ra ngoai hCfn so voi
chu vi cua than dudng hinh thanh
vanh quy ddu, vanh nay ro hdn d phia
mu dUdng Quy dau du'Qc gioi hf.l.n d
phia sau bai ranh quy duu-bao quy adu,
ranh nay n:1m d trong 6' bao quy dau, giua
viInh quy ddu va thun dUdng vt. Ph an
dUdng tl1dng ling voi ranh quy dau-bao
quy ddu con dUQc gQi la c6' quy duu (collum
glandis).
Khi bao quy dau qua kh6ng co
qua vanh quy dau thi gQi 1a tQ.t bao
quy dau; trong trudng hqp nay b,1a quy ddu
kh6ng duqc nla di se tf.l.o dieu nhiem
khufrn gQi la viem ranh quy dau. Neu CD
keo bao quy dau qua vanh quy d.u thi gay
ra quy dau.
2) Phl1dng treo giii': DUdng
co mQt so phu'dng treo giu. Re dUdng
vt CD dinh van dciy ehu nhC! nhung cftu
true giai phftu cua day Duy ch6ng
dUdng v(it Mnh quai (Zig. fundiforme penis)
co nhung eau true lien ketchun, xuat phat
tU duilng tr6ng cua thanh bl,lng, di xUDng
phia duoi va bao quanh lay dUdng treo
phdn du'dng giua than va n8 vao th:'mh
by.ng trudc. Ve phia sau ella day nay
co day chdng treo du(Jng vt (lig.
suspensorium penis) xuat phat tit khdp mu
va cling duqc b6 tri nhu duy ch6ng dUdng
v(it hinh quai b:1ng cac sqi dinh vao m(Lc
dUdng v(it.
3) Call true cua dtidng Dudng
v:)t cau tl}O boi cac t<;l1lg clidng va cac lC1p vo
(bao) (hinh 170).
a) T<;l1lg clidng bao gom hai vt hang
(co rpora cavernosa penis) va m<)t vt xop
(corpus spongiosum penis).
- Cac vc;it hang phiii va trai nhm song
song vdi nhau ve phia m(lt mu (m(lt lung)
cua dU'dng V:ilt hang dai 15-16 cm hic
du'dng mem (kh6ng cU'dng), va dai
20-21 em khi dudng v<}t d tn;mg thai cUdng.
V(lt hang hlnh tn,l, hai v*t hang nlim sat va
dinh voi nhau d than dlidng vt,
nhung tach xa nhau d phia sau (do;;tn re);
moi v*t hang bam chAc vaG ngof,ti cot (cot
cua m(lt trong clla nganh dlioi xlidng
nw (j m<)t ben; tu day cac v*t hang di ra
phfa tntdc, len tren va vao trang, cung
voj vc;it xo/) hQp thanh than dl1dng v*t.
Phfln sau (do;;tn saul Clla hai v*t hang dl1Qc
gQi 1;\ cac nganh vt hang hol)e dlidng
uc;if (crus penis); d do;;tn than dttdng
giua hai v*t hang c6 m<)t vach gQi la uach
dlidng v<;lt (septum penis), vach co nhftng 10
thling qua do hai vQ.t hang thong voi nhau.
1'rm mu clla dl1dng c6 m<)t ranh
dQc gifta gQi lit ranh mu dlidng vt (sulcus
dorsaLis), trong ranh co linh m(lch mu sou
dl((}ng vt (vena dorsalis penis profunda)
nAm, tlnh m<;lch nay c6 y nghla quan trQng
doi voi cd che cttdng dudng v:;'t, di kern tlnh
Ingch mu sau dlidng vt c6 mQt d<)ng mf,tch
va day thfin kinh cung ten. Ve phia m(lt
duoi dl1dng v*t, d giua hai vt hang cung
hll1h thanh m<)t ranh dQc giua, r<)ng va sau
hdn, trong d6 c6 vt xop nlim, nen dUQc gQi
la dinh dlioi hang ho,}c dinh d(lo
(sulcus urethralis).
Baa bQc xung quanh moi vi},t hang c6
m9t un xd, dai ben, va day khoang 1 mm,
gQi la mClflg trdng ut hang (tunica
albugmae corporum cavernosorum), ben
trong mang tdng 1a m9t thong cac be,
cau t;;tO bdi cac sqi lien ket, sQi chun, va SQi
cd trdn (trabeculae corporum
cauernosorum), xuat phat tu mang trdng va
til vach dlidng V9l. GiOa cae be la m9t
thong nhftng hang (hoc) (cavernae
corporum cauernosorum), kich thuoc khong
deu nhan, thanh hang co Ilt}i mo lat, cae
hang dell chua dfty mau va thong thl1dng
r9ng rih voi nhau. Cae hang co vai tro quan
trQng trang cd che cudng dudng vi Ia
cau t<;lO not tiep di}ng-tlnh mg,ch
6ng bai xuat
clla tuyen
dao
dao x6p
(dO;;ln x6p
ella daD)
Mang
C1Ja x6p
x6p ,
dlIang "at
Quy
Tru dllang vat
Vach hinh IlIac
ciia vat hang
dlIang
Vat hang clla dlIang vat
V$t x6p .
hang d;;lO)
Hinh :270. Cau true ella dlldng
- Vl xop (corpus spongiosum penis)
nlim d phia m1)t duoi clla dUdng v*t, dai 12-
16 cm, baa gom ba phan: phan giila, nlim
trong th,in duong v*t, dl1Qc coi la v*t xop
Sl,1; dau sau phinh to gQi la hanh xop
ho1)c hanh dlidng vl (bulbus penis) c6 cd
(ho1)c hanh-hang) bam vao, d
phn nay c6 d(lo di vao viilt xop va c6
ong bai xuat clla cac tuye'n hanh-niu d(lo
chui qua v*t xop va chui qua ca. thanh
d6 d6 vao dau trliOc clla vQ.t
xop cung phinh to t!;lO thanh quy dtiu (glans
penis), m1)t sau quy dau 16m trong d6 co
dftu trl10c ella cac v(it hang chui sau vao. a
m1)t duoi., ngang voi uanh quy dau c6 m9t
nep da g:Qi la ham bao quy dau (frenulum
praeputii). Vt xop co Call truc tUdng tt,t nhu
v*t hang, chi c6 dieu khac 1a lOp mang
trdng cll,a xop mong hon, cac be va cac
hang d ben trong cung nho hdn, vach giila
ut xop chi c6 d phftn hanh xop, phan chia
hanh hai ban cftu, d6 la bling chung
339
ngu6n goc phat sinh cua hai vi}t xop,
nhl1ng vach khong con nua b philn xop
trong than dUdng u(it.
b) Cac Zlip va (bao) cua dUdng vt g6m
c6 da, tiep voi da cua vung mu va vai
da cua biu; lop cd bcim da biu hoac cd
dart as cung tiep lien voi cd dartos cua biu;
duoi da c6 lOp rna lien ket thua giau s9i
chun, gQi la mc;c nang dUdng ut (fascia
penis superficialis), lam cho lop da cua
dUdng di rftt de dang; duai lop
mCfC nang duung vt la den lOp mang trdng
(tunica albuginae penis), giau s0i liEm ket,
nhung c6 it sqi chun hdn va day tOi 1 mm,
baa bQc tnjc tiep di.c tc;ng cUdng, mang
trftng cung giG: vai tro mQt phan trong
dQng cUdng cua dUdng vi}t, tuy nhien mang
triing kh6ng tham gia vao cftu cua baa
quy dau.
4) Cae mau va day than kinh
eua du'dng v*t
a) DQng mgch cua dudng dUQc phan
thanh hai nh6m: cac d9ng cua
cac lop vo (bao) va cac dQng cua
t:;:>ng Cl.1dng.
- Cac dQng cua ldp vo (bao) du(mg
vi}t xU<lt phat tU cac dQng m(Lch tu dQng
mgch dui va tit dQng mc;ch mu dUdng v(i.t.
- Cac dQng cua v(it xop g6m co:
di)ng m:;tch cua phan hanh x6p la dQng
mt;lch hanh xop; dQng my.ch cua phan than
vt).t xop la cac d(Jng m(Lch hanh xop va dQng
m(Lch niu d(Lo; dQng cua quy ddu la
nhanh cung cua d(Jng m(Lch mu dUdng v(it.
Cac di)ng cua u(it hang La hai dQng
mt;lch sau vt hang (dQng mJ;l.c sau dudng
va hai d(mg mCfch mu dUdng v(lt. Tftt
ca nhung di)ng mJ;l.ch nay, c6 Vl,l ca'p
mau cha t{ing cudng deu la nhanh cua dQng
mt;lch trang, va dQng m:;tch thfi!n trong
11;11 la nhanh cua d(Jng m(Lch ch(iu trang (hJ;l.
vD. 6 trJ;l.ng thai mem (khong cudng), thi
cae dQng mJ;l.ch nay di thea dUdng xo!in 6c,
do d6 dUQc gQi la cac dQng mc;ch xocin DC
haQ.c hinh canh qU(Lt (aa. helicoidae).
b) Cac linh m(Lch duqc xep thanh hai
th6ng: th6ng tinh nang, xuat phat
tu cac Idp vo (bao) cua dUdng vi}t va tJ;l.o nen
340
linh mQ.ch mu dudi m(Lc dUdng v(it, tinh
mJ;l.ch nay d6 VaG cac linh mc;ch thf;n ngaai,
cac tfnh m(Lch thf;n ngadi IJ;l.i d6 vao tlnh
m(Lch hiln trong; nh6m tinh sau thi
d6 VaG tfnh mc;ch thf;n trong.
c) Cac m(Lch bQ.ch huyit cung hinh
thanh hai ludi nong va sau. Cac than
huyet thu nhi}n bJ;l.ch huyet di tdi cac
hQ.ch b(Lch huyet bf;n nang va sau, thuQc
nh6m ben trang, cac hJ;l.ch nay c6 bi
viem, sung, gay ra viem h<;l.ch huyet
huyet cua dudng vi}t cung c6 mi)t
phan d6 ve cac h(Lch chr;iu ngodi.
d) Thdn kinh chi ph6i dUdng thui)c
hai 10<;l.i: cac lOp vo (bao) cua dUdng thi
dUQc chi phDi bdi cac day thdn kinh song,
Wc la nhG:ng nhanh cua day than kinh thfJn
va cua dam rot thdn kinh cung, thong qua
cac day thdn kinh biu, dciy chu, va day
than kinh mu dUdng v(it; cac day than kinh
nay nhilng kich thich gay ra cam giac
ham muon dnh d\lc; nhung tJ;l.ng cUdng thi
dUQc chi phoi bbi nhung nhanh cua dam r6t
thdn kinh h<;L vf dudi va dam rot tie'n lift,
nhG:ng dam roi mlY hlnh thanh bdi nhG:ng
nhanh cua cac day thdn kinh song cung thli
1 den thli 3. Tu hai dam roi nay tach ra day
thdn kinh hang (than kinh hang), c6 tac
dVng lam gian nhd nhling tha'n
kinh ph6 giaa cam, cung nhu tac dl,lng co
nhd nhilng sQi than kinh giao cam,
thanh phan cua nhung day than kinh
nay. Chinh nhung tac dl,lng vg mQ.ch
nay tham gia vao cd che cudng dUdng
Trung tam than kinh chi huy hOJ;l.t dQng
hnh dl,lc b dOJ;l.n tuy song ben duai (g9i
la trung uang sinh d/!-c-tuy so'ng). Trung
tam nay n:lm dudi sl,i dieu hanh cua nao
thong qua nhilng kfch thich thi giac, khliu
giac, kich thich thuQc cac ngu6n goc
khac, tu d6 gay ra cUdng dudng va tiep
theo la ph6ng tinh do trung tam sinh dl,lc-
tuy song phat dQng.
Mot so'

ling dlfng
lam sang
N9i-Ngoqi khoa
341
Mqt so lIng d\mg nqi-ngo,!i khoa
Mi1 khi q u an la mQt thu thui).t mang
tinh chat eve ky cap cuu. vdi nQi dung 13
t:.10 fa mQl 10 md mbi, tren duang hu hap d
pllia duai Ihanh mon; phftu nay dvCjc
chI ctjnh trong mQi tinh tn,mg tien-ngt,tt tho
(co nguy cd de tha).
Tuy theo vi trf ClIO thap eua 10 rna khi
quan, phau co thti 1ft mit Slpl nhan-
Idt/ quan, mel hhi quan cao (trim) ho$,c mo
IiJII quan fh(iiJ (dvai) (hlnh 27t).
.11(1 S(lIl nhan-hhi qudn lit m<)t phau
e1.)'e ky cap CUll, cht1;lC th1.:1'c khi
khong co nhung phudng can thiet
de giu 10 md chi dllqc lQO ra a dltdng thanh-
I .. hl qllan (hinh 272),
Phliu t!w(it md kh qualt 15 da rnQl
dvi1ng dQc. voi chieu dai khoimg 5-6 em, 1'oi
qua mQl Jap mong ella cae cd
vii nwc eua chung, ngay ben dval Idp Cd
nay se xU[lt bon uong tren
l'lll1g eua !dd qud.n. D6i khi con phai bUQc
va dt eo lu.yii'n gidp.
Khi phai md ldti quan trong hoan canh
ciip Ct1tt thl phai cdt cac vOllg S(Ul tren cimg
clia Ilhi quan cang nhanh cang tot, va Iuon
!ll9l cal/UTI Krishaber' qua 10 rnd khl qUEm
vito t.)n ben trong khi quan (hinh 273).
Trong nnh CtfC ky dip cuu ma
khong co b9 d\mg CI;.l rnd khi quan chinh
lhuc. thl co Slt dl,lng bft't ky dl,lng Cl,l
thong thudng nao (daa, Ivai dao cl.lo, dao
dip. mimh kfnh sAc), sau khi dfl d.t dVQc
cile vong !lId quan thi 10 mil tt,1 cluy tl'i
\)di nhung dQng tiic tha ra va thd vaa cua
b(?nh nhan.
Tuy nhi en khi thl,1c hin ma khi qwin
thl bao gid cung phat th{i.n tr<,mg tranh
kh6ng xilln ph{lm vao vac cau true mQ.ch
mill! (j gan (hinh 274).
, Canun Krishaber 6ng bAng k;m loal hal congo c1e vao
khf qua" qua 10 ma khl quan. r6i c1119C buc c6 d'!nh ya,o ci!!,
nh,:lm tho qua 6ng nay
Ngaai ra, trong SlIot qua trinh duy tri
It md khi quan, con phat th\1c nhtJng
bVdc va nhung philp ph6ng ngua
nhiem khuAn.
,-". -'": ..
;--.,r ":
. ,
. ,
\=

\
Hinh 271 . Trinh bay sa do viJng
thllc rna khi quan
a.Tu eua nMn
b Ky thual ngoai khoa
Hinh 272. Phau thuat rna sun
nhan-khi quan . .
thtidng ngt!c : c6 tan suat tang
len him tl,l C do qua trinh cd khf hoa lao
dQng, do tAng cUdng giao thong, va trong
thdi chien, vi nhieu vi} khi tinh vi da duc;lc
slt dt:mg trong chien tranh. Ngoai ra, mlic
dQ n(mg eua chan thVdng ng1,1C cung ngay
cling tang hdn, va khoang 40% so nhim
bi chet ngay tl,li dja bi tai
343

b
,

Hinh 273. Ma khi qui;n
a. TlI the eua nMn !rong rOO khi quim; b. Rach da tn!m duong 9iO'a cila 'lUng cO tnn'1c: tay Irai Qi(tvUng thanh quan, ngon trO ct'Ja
ban tay Irai xac djnh phAn 9iO'a eua bel doo v6ng s\ln nhan; c. Eo luyen Qiap sau khi phau Uch tach rOi ra khOi lOp sau thi dllQC cat dOi a 9iO'a hal
banh kep; d. Makhlquim; d. (Krishaber) va<> khi quan
TInh
canh Irong
""-"--14-f-Cung linh
Cung finh
m,dl
dum eo
m<;lch tran eo
N6i tiep vo; IInh
, -=_ canh tnroc
TInh
canh tntOc
\,
Hinh 274. Nguy Cd cat vilO tinh
trcng phau ma khi quan
344
2
Hinh 275. Sd do nhilhg vet thlfdng ngifc
khong dam xuyen
1. Vet thoong thanh ngl,l'C Wm khOng dam xuyl!n, gay
xl1t1l1g SlJOn; 2. Vel thuong thanh ngl!C sau, khOng dam
xuyan, vo; 0 tOn Ihllong phOi 0' gAn.
l
, b ,
Hinh 276. Nguon goc trim mau 6 mimg ph6i
a. Chan thuang Ihanh ngllc (tdn thuang cae m<)ch 91an
Sl1Cm, m<)ch vu trang, cae m<)ch phe v.,v .. );
b,vel thuang phOi (t6n Ihl1ang nhu mO phoi); c. Chan thl1ang
trung (t6n thuang m<;lch mau ella CaG t<!ng)
Hinh 277. Mlic de? clla tran mau 6 mang ph6i
a. Tran mall 0 rnang phoi Iw;mg nho (duOi 30 ml maul: b, Tran mau 6
mang phoi IIJqngtrung binh (dU'Oi 150 ml maul; c, Tran mau 0: mang phoi
luqng IOn (tren 3000 ml maul
,
,
d

Hinh 278. Cac hinh giai phau-Iam sang
chan thU'dng long ngl!c "clta IW
a. TnJOc: b, TN&: ben: c, Ben: d. Sau: d. Ban 'ciJa
, ,
Hinh 279. Gay xU'dng sU'eln kieu "clta IW
(a) Gay xuang StKm va kiau thO' ngh!ch thutmg; (b) Trang Ihl
tho vilo (hinh ben trail va Iron9 thitha ra (hlnh ben phai)
280. Thiet do cat qua ng\fC, trinh bay Sd do cac
kieu chan thU'dng ithai ben 0 ngl!c
1. thlloog dam xuyl!n avung don-ngl/c; 2. vet thL1l1ng cam xuyen b phdi ; 3.vel
thuong dam xuyen a lhanh nglfc: 4.V1 thuong dam thung ngl/c-phOi; thuang
thung phOi ..... a .....t1t !huang dam xuyen ng\!c, dam dLrng l<:Ii {Jvung dllOi ..... ai:
6.Yet thl10ng giap vOi xllang slICrn kern thee phOi; 7.Vel thllang dflrn )(uyen
ngllc-phOi nhllng phOi kMng b[ tOn !huang; 8. thuang dam xuyen ng\!c kh6ng
gay ton thl10ng mang phOi.
,
3
Hinh 281. Cach liiin hanh gay te cho
t. Gay Ie lap n6ng: 2.Gfly Ie lOp S.3u: 3. Vung gay Ie
345
Thong thl1dng, vet thtiong Ia da d{lng va
xliy ra cii do va d<),p cac vung khac nhau cua
co VaG vat d.n, bi cac vat nay chen ep
hoqc de len, hoi.ic Ia v'et thl1dng do bAn
(hlnh 275).
Trim mau mitng ph6i: Ia co mau tich
t\1 1Zli d trong d mdng ph6l. (khoang phe'
mQ.c); mau nay c6 til nhieu nguon goc
khae nhau, do d6 can chAn doan chinh xac
va dieu trt dung dAn. Ml1C di;l n$.ng cua tran
mau mang pho'i phv thuc)c Vao 1ti<;lng mau
tlch tv trong 0' mdng pho"i (hinh 276, 277).
Tnln khi mitng ph6i: Ia trtidng h<;lp
khbng khi 19t VaG 6 phe m?c, va dl1dng khf
I9
t
v{l.O (; mang ph6i co ho$.c d6ng kin
h6 voi van trong ho$.c ngoai
Tran khi mang pho"i dong kin c6 do
thung lei thanh ho$.c l6. t{Lng cua mung
phdl, va muc di;l nqng phv thuQc VaG Il1qng
khbng khi 1Qt vao 0' mang pho'i.
Chan thlidng I6ng nglje kie'u "eli'a
I(l.t": 1a mc)t gay nhieu xtiong phuc
clla thanh ngljc, rna dl)c 1a c6 hai
dli('lng gay thea chieu dung dQc 2; hai bEm,
vai [t nhit hai xlldng slIdn b! gay, ke't h<;lp
voi gay cac xtWng khac 2; gAn (nhti xlldng
don.. x/ldng uai), d.n toi tinh tn,mg r6i lo:;m
tim-h6 hap n(j.ng, VI long ngt,1c mat dQ vung
chai (hinh 278). Khi long ngt,1c bi gay nhti
v$.y, luc nhan th2; vao thi canh cl1a (Wc
phfin long ngvc bi gay) se bi keo vaG trong
sau, can khi nhan th2; ta thl canh ctl:a
bi da'y ra ngoai, nen "kie'u thJ nghfeh
thlldng", rat de gay ttl: vong eho nhan
(hlnh 279).
Cae ve't th lidng nglj'e d;)ic n?,ng,
khi la nhung vet thtiong dam xuyen va
nhat 11\ chQc thung cac lOp cua thanh ngljc.
so' nhung vet thl10ng nay, thudng gQ.p
nhieu hdn la nhung trtidng hdp tran khi
mang pho'i do chpc hut (ch9c kim vaG 6
mang ph6i, thtidng dti hut dich ra), va
nhung trtidng h<;lp trim khi mang pho"i hJ,
d.n Wi Hnh tr?ng g9i In "hri chling ho hap
qua ur/t thlldng ngllc". Trong trtidng hdp
td.n khi mang ph6i do hut dich, thi 6'
ph()l chI thong thtidng v(ji ben ngoai tung
luc (kh6ng lien tvc), la chi' thong d
thl th(! vao gang slic ho?,c khi ho gang slic.
Trong trudng hqp tran khi mung pho'i hI!, th1
"hQi chiing hG hap qua vet thlldng ngljc"
:146
thtidng n$.ng hon, khi lei thanh mang pho'i bi
dch ri?ng hon dl1dng kinh cua thanh mon.
Vet thlidng ngljc-bl!ng thi thtidng n.;ing
hon vet thl1dng ngl,1c ddn thuan, va vet
thudng ngl,1c-bVng c6 xay ra 2; cac vi tri
cao thap khac nhau, tuy theo ditim VaG va
ra cua tac nhan dam xuyen (vi dv ve't
d{ln biin), ho?,c tuy theo tich gi<),p gay
rna chan thl10ng gay ra (hinh 280).
Dieu tri cha'n thlldng ngljc yeu cau phai
tien h8.nh ngay nhfi'ng phap cftp cuu,
d6i khi chi Ia nhung bien phap don gian va
t6i nhung l{li co' tac dvng cuu song
n{ln nhan.
Trong trudng hQp gay xlldng slldn, c6
phong be cac tiem novocain ho<)c
xylen voi con vao phfa dlldi xllring xlldn bi
gay, d V! trf co' xlldng nay, hoQ.c a ngay vi trf
xtidng gay, lam cho. n?n nhan th2; dl1<;lc d@
dang, va phong ngU'a kh:i nang bien chl1ng
ph6i (sung huye't, viem ph6i) vi mau c6
tv l{li d trong nhu rna thuy ph6i (hlnh 281).
Rach thanh, nglj'c Ia mQt phl1dng phap
ch9C o! mang ph6i, nh&m m1,lc dich tham do,
ho.;lc d&n luu (mau, kh6ng khi, mu) hOI),C
dieu trj (dtia cae thu6c khang sinh vao 6
mang ph6i sau khi da rut dich, ho$.c khi).
nhan nghieng ve phia ben
lanh, hoQ.c n&m nghieng co chan nhu
co sung, 1a tu the thich hqp nhat. Sau khi
khu.1n da b:lng con iod 2; vung chu.1n bi
ch9C kim (thudng ch9C 2; tren dtidng nach
sau), thi gay te t?i cho 2; muc xlldng slldn
tuong l1ng. Dung mc)t 6ng co nang (troca)
ch9C vao khoang gian sUdn dl,1a sat theo bd
tren cua xlldng slLdn ngay ben duoi, sau khi
chQc qua lei thunh mang phdi, th1 vao tdi J
mang pho'i, hic d6 nit nang ra khoi 6ng
(troea) va hut die phAm (mau, mu,
kh6ng khi) ra (hinh 282, 283). C6 liy
ngay mau vila rut ra khoi d mang phO'i, 19
C
,
roi b6 sung cho lti<;lng mau da bi mat
(truyen cho nhan).
mang ph6i toi thi.iu dti9'c thljC
trong cac trtidng h<;lp mil. mang phdi
(tich mu trong & mang phoi), ho?,c trong
mQt so' trudng h<;lp tran khi mung ph6'i. Sau
khi da gay te so bQ, thi dl10i dieu vo
d6i, chQc mi?t 6ng co nong
thong thtidng (troca) ho$.c ong co nong
Monod VaG 6' mang pho'i. Neu si't. d1,lng 6ng
c6 nang thong thudng, thi sau d6 rut nong
:'..-"c'WI ____
,
I
I
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
Hinh 282. Ch9C long ng\fC
a.T U'the ella va cac dl1Cmg m6e d(i chqc 16ng ngl!c;
b. DLtCmg m6c ella cae khoang gian slJd'n, 1. ChQc sai quy
each (gay ton thllCITlg b6 m9ch than kinh gian sudn); 2. Choc
dung quy each (kim chQc dl,fa satv80 batren ella xU'Clng sU'C!n)
ra se luon vao qua ang m<)t catheter (ang
thong nha, bAng cao su An D9, dfnh
ql.theter vao da d@ gift: tJ;li cho (hinh 284).
()ng thong c6 nang Monad thich ting riimg
ydi thu thuQ-t r<;l-ch mdng phal toi thie'u, vdi
6'ng nay thi catheter dB. dllc;lc d@ san d trong
long ong, do d6 sau khi rut (fng co nang, thi
catheter d lQ-i vi tri vErt chQc (hinh 285).
Hinh 283. Ch9C long ng\fC bang
ong c6 nong (Iroca)
. II.
\
')1 til
I
"m
/
Hinh 284. Md il mang phili loi bang ong c6
nonglhonglhltCSng
a. ChQc ong c6 nang qua khoang gian SlIan; b.Lu6n ong Peller
VaG long ong co nang sau khi da rut nang ra; c. Rut eng c6 nong ra.
347
Trong nhung phftu d 16ng ngvc,
ngudi ta hay dung catheter Pezza dd
luu dich d thdi ky catheter Pezzer
dinh vao cac cd gian slliJn va cac cd
nay t:;w nen mt}t cd thcit bao quanh ong
thong. (jng cao su An Dt} thfch voi
thrj'ng hut mang ph{/i.
Vi khi xay ra chan thlldng [(J'ng nglfc
k[iu "cua lt", thi thudng hinh thanh mt}t
vung thanh ngvc co nhung dt}ng
kh6ng binh thU'dng va th?m chi ca nhung
t(/n thltdng ph6'i-mang pho'i, nen can pha.i
Hinh 285.Mc'l6 mimg phdi toi bang
ong co nong Monod (troca Monod)
thvc phftu cap cuu dieu trj
nhftng tan thl1dng n6i tren, va c6 djnh l{l.i
"canh C11a" dQng. Vi m\lc dich nay,
c6 s11 d\lng mQt tam kim lo{l.i d$.t
VaG vi trf t6n thU'dng, mQt tam kim 10<.1i
sau xU'dng UC, cac phU'dng keo ben
ngoai tv simg che, ho$.c bQ d\lng Cl,l cua
O. Constantinescu.
Trong trudng hQp phftu IOn b
ph6i, c6 th@ sit. dl,lng nhieu dUOng vao
khac nhau.
\
Hinh 286. Dj hit phai vao dlliJng hi> hap va cach lay dj ra
318
a. Cae vi tri di vat e6 the dung I?i trong cay khi-phe quan: 1- Ty-hau (hong mOil (h?t kich thuac
khoang 10 micron), 2- Khi qUEm (hal kieh thuGC tlI 5-1 0 micron), 3-Phe quan va tieu ph' quan (h?t
kieh thuGe tlI 2-3 micron); b.Vi Iri eua di vi).t (; lrong phe nang (1-2 micron): c. DEiy di val ra bEing
phan xa ho.
Ha vach lien that
KiE3U ha vach tim
a 16 thCr pha!
ha vach tim
a 10 nguyen phat
Her vach lien that a phan mang
i'; phan truac
Hinh 287. lim khong
lim Iili do Ihong lien nhi
Hinh 289. Benh lim tim Iili: Iltchl1ng Fallol
a, Tit dqng ph6i; b. Dong mach chu lfich sang phi'li;
c, Thong lien that; d. Tam that phai phi
Hinh 291. Benh lim tim lai: ngO chl1ng Fallol
a.T!tdqng mach phoi; b, Dng chu sang phi'Ji: c.Th6ng
lien that; d.That phi'li phi deji; d. Thong lien nhT
Mot tai nan d.c reli, co d.1n tdi
quii 13. hut di u4t tU trang dztang h6
hap ru. Cae di nay co dung a bit
cu vt trf naa, tuy thea kich thl1dc cua
chung, va tuy thea chung aa rdi vaa sau ttri
muc naa trong cay khi-phe' qudn (hinh 286).
lay v$t ra, d.n phai nhC! den phan
ho va/hoac thit thudt Heilmlich, tuc la tac
dQng mQt ap h,rc ngQt va dil m:;tnh vaa
day cua mili xztdng ztc.
Hi'; vach liM that a phan sau -'--"=>1
Hi'; vach lien
that a phan co
Hinh 288. Benh lim khong lim lai do Ihong
lien Ihal Rogerlc Trong hQi chl1ng
Eisenmenger Ihi co mQI 10 Ihong lim
o t, :
Hinh 290. T(t chl1ng Fallol va cach phau
sita chila
a. Bieu hien gii'li phau b$nh', b, Lam cau noi giO'a dqng mach
durn don v;:n nhimh Irai cua dng phOi.


I r;:. "-.. I
...... , '
J

Hinh 292. Benh lim tim Iili: lam chl1ng Fallol
a.Tit dng mach 'phDi; b.Thong lien nhT; c.That phi'li phi dai
Cae di tat bdm sinh cua tim, co
13. ddn thu"an' hoiitc ph5i hQp, va eo th&
nhung th& sau day: m:;tch mau co vi tri bit
thl1ong, thong thl1dng bEit thl10ng giua
nhung bu6ng tim phai va trai, hE:p
van, hE:p m:;tch mau hoiitc bat tlilO mlil
eh
mau. Trong Him sang, ngl1di ta ph an
nhung trl1dng hc;lp tim tim tdi va
tim kh8ng tim tai. Cae tim kh6ng tim
tai g6m c6: t4t thong lien nM, tt thong lien'
thift- bmh tim tim tai g6m c6: tzt chung
. .
349
Pal/at, ngu chitng Pallot, tam chitng Fallot,
cic dc nghen mau ba'm sinh,
cifc mau bAm sinh phuc ti;lP, va
[(It con lIng ang mqch (ang Botal) lam cho
(t(lng mqch pho'i va a(mg mr;rch chu thong
thVdng trl)'C tie'p voi nhau (hlnh 287-295).
Chqc mang ngoai tim (ngo<jti tam
m<:tc): chi dli<;lc thl}'c khi co nhung dau
hi(m ch<'ic ch<'in chen ep mang ngoai tim
(hinh 296); ch9c mang ngoai tim nhAm mlJ-c
dfch xac djnh c6 dich trong 6' mang tim va
bun chat cua djch nay, va con d@ dl1a vao 6'
mang tim eac thuoc khang sinh, Iii.
thuoc d@ cap cuu ngung tim (tiem tim
ephedrin vi'J. calci).
K glidi ta da mo tii nhieu dim khac
nhau qua d6 c6 chQc mung ngoai tim
(hinh 297), nhl1ng dim tot nhat la aiem
Marfan. nay nAm d phia dvoi cua miii
ifc (hlnh 298).
Trang trlidng h<;fp ngung tim, thi dem
thu: tlj cac xu(}ng slLdn tu tren xuong dlioi,
cho tal xVdng sUdn thu nam, va chQc kim
tiem vao khoang gian slLdn tha nam d bd
trai eua xlLdng itc (hinh 299).
Viem vu. ho*c ap xe vu.: hau nhu chi
xilY ra trong thdi ky cho con bu, va th
dvoi nhieu th Him sang khac nhau, tuy
theo vj tri bt viem bj ap xe va muc dQ
nhiem khufln (hinh 300). each dieu tri duy
nhat la ngoi;li khoa, phap nay ke't hQp
voi liu phap khang sinh phoi hqp va mi;lnh
c6 chua khoi duqc nhung t6n thlidng
1.9 n:;ing nay (hinh 301).
Thoat la mQt ph6 bie'n nhat
cua thanh blj.ng, trong d6 trong 0' blj.ng
10i hoan toan mi)t phan ra kh6i 0'
b(wg, tat nhien cung voi mi;lC bao bQc (tuc
thanh m9-c) clla ti;lng (hinh 302). Neu
bt dAy 16i ra ngoai 6 b\lng sau khi b! chiln
thlidng sau khi phftu thi duqc
gQi la lOi tqng hoi,ic loi ruQt. Thoat vi trong
Ja thoat vj xay ra qua nhung 16 cua cac m(lc
treo va biu hin duoi mQt truong hQp
tiic ru9t. Ngli<;fc thoat vi ngodi thi
thVdng bO'i mQt khoi sung ph6ng d
dvoi da, va xuat 0' m9t trong nhung
die'm yeu cua thanh bl!-ng. Thoat vj ngoai,
nhl1 Vl)y, c6 xuat d. d nhung 16 tt;t
nhicm cua thanh bVng (vi dv; ong b?n, ron),
350
ho$.c d nhung tri cac cd cua thanh bVng
nhau (vi dV: tren alLdng trdng, alLang
Spiegel, tam giac Petit, tit gicic Grynfelt
v ... v ... ).
Trong trinh binh thudng, 0' ndi
cac cd thimh bVng g{ip nhau, chinh nhung
s<;fi cd dan cheo nhau dam bao eho thanh
bVng co suc cao ch6ng nhung ye'u to'
cd hQc tac dQng tdi thanh bl!-ng, mBi khi ap
ll!c trong a' bl!-ng tang len, nhu trong cac
d(ing tac ho, hAt hdi, non, co gAng lau
d tong phan ra ngoai khi bi tao b6n. v.v ...
Ngay d ca. nhung vung khae clla thanh
bVl"'g cling c6 xay ra thoat vj vi nhung
nguyen nhan da neu 0' tren, nhung c6 cac
yeu to bat lQi khac ci)ng them, lam cho IljC
ben cua cau truc m6lien kif! bi giam.
Thodt vj bt;n la nhung trl1dng hQp phS
bien nhat trong so cac thoat vi ngoai, va
xay ra thong qua ang b?n. Ong b?n la duong
di clla tinh hoan va cac mach tinh d
phoi thai di tu trong 6 bVng xuong bt'u. Sau
khi sinh, trong ang bfn nam gioi c6 chua
thitng tinh, va trong ong bf(n nu gioi c6 day
chiing trim tit cung. Ong b?n nAm d giua cac
lop Cd clla thanh bl!-ng, va di xuyen qua cac
lOp cd nay til sau ra nong. M.;ic dil ong b?n
dliQc tang clidng bdi nhieu cau ti;lo sqi-Xd,
nhung vfrn c6 bj cac tac dQng nhieu Hin
cua ap hre trong 6 bvng tang len va tu d6 bi
gian ra, dfrn toi thoat vj bfn. Thodt vi b?n
c6 th thuQc kiu chtch ngoai, tn,tc tiep va
chtch trong tuy thea tC).ng thoat vi chui vao
ong d ho' b?n nao. Thodt vi bfn che'ch
ngoai xay ra d ho' b?n ngoai (fovea
inguinalis latera lis), nay n&m d phia
ngoai cua a9ng mqch va finh thlLqng
vj dlLdi (a. et v. epigastrica inferior). Thoat
vi bfn tn!c tiep xay ra d ho' bfn trong (fovea
inguinalis medialis), ho nay nAm d giua
aQng mqch thlLr;lng vi dlLai va nep ron-bang
Quang ngoai (ho{ic nep ronbang quang ben)
(plica vesico-umbilicalis lateralis) la nep do
di tich cua ang m(lch ron d phoi thai dQi
phlic len. Thoat vi bfn che'ch trong xay
ra d ho' tren-bang Quang (fovea
supravesicalis), ho nay nAm d giU:a nep ron-
bang Quang ngoai va nep ron bang Quang
giita, nep nay do di tich eua ong niu-rorl 0'
ph6i thai, Wc la ddy treo bang Quang dQi
phuc mi;lC len thanh (hinh 303).
b
Hinh 294. d9n9 nghen b&m sinh
a) d6ng ffi9Ch chu; typ Ire em; b. Hep dQng chu, typ nglIdi Icln
Hinh 293. 6ng d{mg (ong Bolal)
M-H'--+
'h.:+-- Fl\
LV
Hinh 295. d9n9 b&m sinh phltc
- vi nhang d9n9 Idn
AA:. d6ng ffii?ch chu; PA: d('lng mach phDi; RV: Tam that phai; LV:
Tam that Ira;; a,dong mach chu xuat phal tlI tam that phik
b. dQng phoi xuat phaltulam that In.'!;
,
Hinh 296. Thu ch9c mimg ngoai lim
lam
Ch9C mang ngoai tim (ngo?i lam m?c) phai dLIOC thLIc hien
nhanh nhattrong IrtIcng hQp chEm ep tim, n?n nhan atlIthe
ni1ang6i.
Hinh 297. Ch9C 6 mang ngoai lim (ch9C 6 lam
a. Cae diem a d6 co the choc 0 mang ngoai tim: tJ Ttl the eua nhan; c, Huang choc kim
351
Hinh 298. Phlfdng phap Marfan
'.

Hinh 299. Chge 6 mimg ngoai tim (ehge 6
tam trong trlfirng h<;1p ngltng tim
a. Diem chQn IQC; b. Vi Iff cua goe Louis; Ci xl/emg slfCm thl) hai
,_-t..--.
'--+-

Hinh 301. Cae dlfirng khae nhau dan htu
mil titeaeapxe vii
1. DuOng ri;lch sau co ngl!c 10; 2. DlIdng quanh Quang vu;
3. DuOng theodLlOng nan hoa banh xe: 4.DlIO'ng ri;lch dlfOi vu.
Hinh 303. Cae ho ben
1. H6 ben ngoai' 2 '"16 ben lrong; 3. H61rEm 4. Nep
ttll1ang vi: 5. ':n-oang Quang ngoai (ben), 6 "Jep :t"1bang
Quang 910a. 7 Di,l la (M thU'qng vi dlfOi. 8. sau cib ')-'9
(!6bensau)
Ap xe sCra thOng v6i ap xe du(Ji da
AtJ :<e dllOi da Quang vu (viam vu)
Ap xe tuyen sera (Iuyen vu)
Ap xe sau tuyen vu (viam vu)
-
. ,
Hinh 300. Nhli'ng tbn thlfdng viem tuyen
vii tuyen sila (vi em vii)
Thoal v! IhLfgng vi
..... /.- .;iJi3--""-T-Thoal vi r6n
Thoal vi ben
Thoat 'Ii !ill;
'-----"--'-'--- TIlDa< vi bjt
Hinh 302. Cae thoat vi
a thanh trlfc1e
Ve m(\t bien, co bon mue dQ thoat
V1 chech- ngoai: die'm thoat vi thoat vi
b(?n mu. thoat uj thang linh. va thoat v#
b(?n biu; a muc de) thoat vj biu cac
cd quan thoat V! chui xuong tai btu
(hinh 304).
o nu giai rat hiem g?P theat uj b(?n xay
ra, vi ddy chdng trim lii cung co dVdng kinh
ra't be nen di qua cac ldp cd thanh bl,mg
kh6ng nm me)t khoang trong dang kf
Thout vi d iti xay ra do cac vii cac
bq ph(m trong 0" b(tng (m(Ic not Lan
rU9t) chui qua m9t trong nhung 16 nl1m a
vo.ng dlli bi gian rc)ng.
VUlig diti dVQc cach vui !limg d
phia trln bdi cung dili , Iii mqt dai sQi xd
ding tU gai ehq,u trude tren tai gai mu.
Cung dui doi ehieu lm da a giai hl;m duai
eua bl.,mg 18. mQt dudng gQi la dlidng
Malgaigne, can cli vao vi trf thoat vi ij tren
hoQ.e duai dlidng Malgaigne rna phan biEilt
aU(jc thoat vi bf!n vai thoat vj dili.
Thoat vi dili xay ra qua mQt vang
gioi h:;m ve phfa ngoai bai cd th&t lung chq,u
va day than kinh dui; ve' ph{a trong bai day
chc1ng Gimbernat, cac mflch dui va day
chc1ng chulliqe (dai ch<).u ve phia
trtlae ehinh la eung dui. Dt,ta trEm nhung
m6c giai phfru tren, ngudi ta rna ta
nhung loJ;li hinh thoat vi dui nhu' sau: tho(it
vi dili qua day chiing (Gimbernat), thoat vi
dili qmh mc;rch mau, va gian mflch mau
(Laugier), Io<}-i nay la 10J;li hay g$.p nhat
(hinh 305). Thoat vi dili xay ra a pht,l nil
nhieu hdn so vai nam giai, vi hinh eua
khung ehu" va vi khoang each nkm a pen
duoi day chang bc;n (con gQi la day chang
ngoai, We la cung dui), qua do dic
mw:h mau, day thffn kinh,
huyet va cd thdt lling chq,u chui qua, a phv
nil rQng hdn so voi d nam giai.
Thoat vi thdt lung co xay ra qua
tam gidc Petit ho$e qua ta gidc Krause
(hinh 306). Tam giac J.L. Petit giai
h<;ln bdi bd trm clla mao chq,u, bd sau ella
cd cheo bVng ngoai va bd truoc eua cd lling
to. Til giae Krause dUQc gioi hJ;ln bai: bd
duoi ella xlidng sudn thl1 12, Cd vuong thdt
lrlng, cd lling to, va cd CheD bl,lng ngodi (cd
cheo to).
Sf-O r6'n: khi bi yeu vi Iy do nhi!m
khuiin ho$,e trong trudng hQp em b1
ho ga ho m:;l.llh va nhieu qua, thi co
la vi trf xay ra thoat vi va dUQc gQi la
th()dl vi ron.
Tren duilng Clla thanh bVng
trudc, nAm giua ran va mlii lie, cling co m9t
16 nha, nhung qua d6 co xay ra thoat vi
gQi Iii. thoat vi dlii1ng trdng,
duoi nhieu dJ;lng khac nhau ve lam sang,
tuy thea n9i dung ella tui thoat vi, co the' la:
kh()[ u ma dudi phue m{lc, khoi u ma dUdi
phuc m{lc voi mQt tui ph6ng thanh m{lC,
thoat v.i mflc mal Wn, thoat vi rU(jt non (g9i
18. thodt vi Richter) (hinh 307).
Diem !hoat vj
(0 phan dau
cua 6ng ben)
Thoa! vi thilng !inh
(trang eng ben)
Thoa! vi bfiln mu
(0 k5 bI;ln nang)
Thoat vi
(di btu)
Hinh 304. Cae mile dl> khae nhau
cua thoat vi cheeh ngoai
Hinh 305. Cae loai hinh khac nhau eua thoatvi dili
1 Cung dui; 2, 3. Day than kinh dui; 4. Day
Ch?u-Iuoc (dai chau lugc); 5. cac m'ilch dui (DM va TM dui); 6. Day
chang Gimbernat; 7, Day chang Calles; a. Thoa! vi qua day chang
(Gimbernat); b, Thoa! vi c'ilnh rn'ilCh mau; c. Thoal vi gian mC;lch mau
(Laugier) la kieu thoal vi dui hay g?P nhal
Hinh 306. Thoat vi vimg that lU'ng
(cae vi tri xay ra thoat vi that lU'ng)
a. Tam giac J.L. Pelit; b. Ttl giac Krause; 1. Co Itmg to; 2. Co cheo
ngoai (00 cMo to); 3. Mao 4, Xuang sucrn thu 12; 5. Co
vuOng thaI Itmg; 6. Caltmg 10; 7. Cacheo \oocheo be)
353
b
d
Hinh 307. Th03tvi dllitng trang: cae lam silng
a. Khoi u rna duaj phuc m?c; b. Kh6i u rna durn phuc vOi lui
ph6ng thanh mac; c. Thoa! v,i mac n6i; 1. Da: 2. Mo lien duO;
da; 3. Duong trang (giO'a bl,mg): 4. Lap rna dtIl'!i phClc mac;
5. Phuc mac thanh; 6. M?c n6i (Iem); 7, Thoa! vi Richter (tI}i thoa! vi
chlra ruOt non) .
Hinh 308. Thoat vi Spiegel
a'o: Ducmg gai-r6n (duong nOi ron vO'i gai tn.rdc tren):
a'a: DLtCmg chieu ella cung Douglas; bb': DLtCmg chieu ella dlfemQ
Spiegel
Thoat vi tren duilng Spigelius it
hdn so vdi nhung lOJ;li thoat vi khac (hinh
308), va khi xily ra thl xua't d ph.n
tren-ngoai eua dim gi[lp nhau eua hai
dUdng chie'u tren thanh b\mg (Iii cung
Douglas va dlidng Spigelius).
Thoat vi khuyt't hong (khuye't ngoi)
va tho cit vi day chtj.u cling co th xay ra.
Khi tlii thoat vi ldn thi c6 nguy cd
nhung quai rutH d ben trong tui nay,
va rUQt co thi bi tli, Mi.n tdi thung
rUQt, neu kh6ng can cap cuu kip thdi.
phong ngua nhung tai bien nay, mOl khi
co thoat vi dUde chAn daim, thi nen phau
som. Phi'i'u digu tri thoat vi chu
yeu la ph\lc hai cau truc cua ndi thanh
bl,lng bi ha, qua do cac trang 6 b\lng
thoat ra ngoai.
Qua cd hoanh cling co thti xay ra
thoat vi len 6 ngl,tc, gqi chung 18. thaat vi
haanh; nguyen nhan co la do gium suc
bgn cua phfin rna 6 xung quanh cac 10 cua
cd hoanh, nhat 1a d la thl/c quan cua cd nay,
hoiitc do cac bo cd bam vao khung xl1dng
bi yeu, hoiitc do chiln thl1dng (vi dl,l sau

Giua thanh cua thl/c quan va bd cua [0
thl/c quan cua cd hoanh co mo lien ket xd-
chun, va dl1<;lC gQi la mang Bertelli-Leimer,
mang nay la phl1dng ket noi thl/c quan
voi cd haanh, bao dam cho thl,tc quan
d9ng va trl1<;lt dang trong cac
dQng tac nuot va thd (hinh 309). La thl/c
quan dl1Qc hinh thanh chu yeu la bdi trlJ
phai (crus dexter), va goc His 18. goc hQp bdi
vom d(l day va thl/c quan do(!n blJng. Trang
, b ,
Hinh 310. Cae hinh thoat vi 16 th\fC
quim (thoat vi hoimh)
a. Kieu tl1Jqt b. Kieu du5i (canh thl!C quan):
c. Kieu thU'cquan ngan
Hinh 309. Mang hoanhthl!e quan BertelliLeimer .
a. Cae sqi Juvara: b. Cae scri Rouget
354
mi?t so hoan canh, la thljc qudn bi gian r(ing
bat thu'dng, lam cho thl/c qudn aog,n bl}ng
va c:1 df,1 day bi dfty len 6 ngl,ic, gay ra thoat
vi lO thl/C qudn (hiatus hernias). Tuy theo
cd che gay thm'lt vi va cac gi:li
ph:1u-lam sang, thoat vi 16 thl,ic quan co th
thui?c cac kiu sau day: kilu tn.tlJt kilu
trl/c, kUlu cg,nh thl/c qudn, kieu ben
dli d?- day bi keo dEli ra, nhung tam vi
v:1n nhm d dudi cd hoanh), kilu thoat vi do
thl/c quan ngdn Wc la thoat vi dq. day trong
trudnl; hQp thl.jc quan qua ng:ln (hinh 310).
Cling nhu d phan lIc cua cd hoanh
(pars sternalis), giUa hai b6 cd cung c6
mQt 16 gQi la xoang Morgagni, qua 16 nay,
ma te bao nilm d trong trung thdt c6 thEi
thong thu'dng voi ti bao dl1ai-phuc
mr;tc. Nhung b6 cd cuaphan uc nftm cach
xa v6i cac b6 cua pha'n sl1dn cua cd hodnh
b6i mQt khoang trong gQi la khodng Larrey
hol}c khe Larrey hoQ.c tam gicic uc-sl1dn
(trigonum sternocostale). GiUa phan sl1dn
va phcin thdt ll1ng cua cd hofmh cung co
mQt 10 g9i la l6 Bochdalek ho;;ic tam gicic
thdt ll1ng-sl1dn (trigonum lumbocostale).
Qua nhung 16 va khe nay co th xay ra
thout vi hoanh milc phai b:1m sinh,
hoQ.c nhi!m khuAn co Ian tu 6 bVng len
6 ngl.jC hOQ-c ngu'Qc (hinh 311).
Lbi rUQt qua cd hoanh c6 xay ra do
h0-u qua cua dt bAm sinh trong thdi ky
phat trin phoi thai, ho{ic sau chin thu'dng
n(mg, sau phau Trong mi?t s6
trudng hQp cd hoanh c6 chi bi nhao
(yeu) ddn thuftn.
Tho(it vi trong xay ra khi mQt dOJ;!.n cua
rUQt non chai vao trong cac h6' phuc m(lC,
chui van khe Winslow, ho?c chui qua m9t
khe nha nao d6 cua cac mg,c treo rUQt
cua mg,c chdng rQng cua tit cung d phV nil.
C6 nhung hoim canh xay ra do sai s6t trong
ph au thuQ.t, ma cac quai rut non c6 thEi
chui qua nhung 10 lfili tren phuc
nhula d mr;tc treo kit trang ngang sau phau
edt dJ;!. day va noi miu con IJ;!.i cua
day voi ta trang.
HQi chung tiic rUQt la mt tai bien d
hVng, do trd cd h9C hOQ-c d(ing h9C tren
chieu dai cua rut.
Hinh 311. Cae Ian IhlfCing xay ra Ci
eClhoanh
a. Thoat vi kieu Bochdalek (phoi thai); b. Thoat vi do di
ba'm sinh; c. Co hoanh bi nhao '.
Hinh 312. PMn Ian IhU'CIng
Iheo ehieu .au ella vetthU'CIng
1. Vet thllong khOng dam xuyen; 2. WI thllang dam
xuyen; 3. Vet thlJcmg Ihung; 4. Phuc m<)cthanh
Hinh 313. Phan ltngeCi Ihimh
Vao giai moi xay ra, thi Cd se
giing suc khAc phvc tra n6i tren,
bdi nhung dau gifin rUQt va
ti1ng nhu aQng rwJt xua't tren thanh
blJng trl1de.
Nhu'ng neu kh6ng kh:lc phvc dUQc trd
cac phap ni khoa thi
b:lt buc phiii thl,ic ct(p
cuu ngay.
Chan thlidng bVng cung dllQC ghi
la co tftn suat ngay cang tang trong
tht;t:c hanh Tuy theo chigu sau
355
cua tan thudng, ngudi ta ph an nhung
trudng h<;lp: vet thrtdng kh6ng dam xuyen
(khi phuc m<;lC khong bj tan thudng), vet
thrtdng dam xuyen (khi phuc m<;lc bi t6n
thudng) va vet thrtdng xuyen th{{u (ca cac
t{l.ng trong a phuc m{lC cung bi tan thudng)
(h1nh 312). qua cua nhung vet thudng
nay 1a trong () phuc m(Lc se c6 mau, gQi la
trim nuiu (] mang bZ.mg hoijc {/ phuc m(Lc
(haemoperitoneum), c6 mu gQi 1a mu 0'
mdng bl}ng hoijc 6' phuc m(Lc
(pyoperitoneum). Trong mgt s6 cua
t{l.ng trong 6 bVng co tich tv dich gQi la
co" trztdng v ... v ...
Trim mau 6 phuc m(Jc xu.1t khi
t<;lng trong 6' phuc m(Lc bi va (vi d1,1
va gan, va hich) , hol\ic dut va m<;lch mau a
cae m(Jc treo rUQt, ca va chiLa ngoai tu
cun/? (ph6i phat d ngoai buang tv
cung). Tuy theo cd quan bi t6n thlldng, tuy
thea Illqng mau tho at ra ngoai m{lch, va
t6c dQ chay mau rna thay xu.1t nhung
bi@u cua soc chdy mau (m<;lch nhanh
v1.i<;lt qua 120 Ian/phut, huyet ap dQng m{lch
giiim thap dlloi 10 cm Hg, v .. v .. ). Nhung
tr1.idng hqp nay chi c6 trj bAng
philp ph:iu duoi nhung h6i
suc thfch dang.
Mil if phuc mQ-c xuat do
khudn mang bl,Jng (phuc m<;lc), hftu het dic
trlldng h<;lp 13. h$.u qua cua tan thudng
thung ong tieu hoa, bdi dau b1,1ng
tl,l phat, thanh bvng bat di)ng, tang cam
giac d da bVng (dttu hiu Dieulafoy), phan
ung thanh bl,mg (dau hiu Blumberg) (hinh
313), va cu6i cung la co cung cd thanh bl,Jng
(dau d$.c trllng Iy (hinh 314).
Nhilm khudn 6' phrlc mac c6 th& Ian toa
(to lIn ho$.c khu tru. N$.ng nhat la
nhling trlldng h<;lp nhiem khuAn Ian toa, vi
se gay ra viem phrlc m(Lc toan thi, doi hoi
phai can phfru cl,le ky cap cuu
va doi hoi trinh dQ caD trong dieu tri nQi-
khoa. Chat dich phat sinh trong a
bvng do 15' co th@ Ian tran d tang tren
m(Jc treo ket trang ngang, hol\ie d tring drtdi
mQ-C treo trang ngang, hol}c trong toan bQ d
phrlc mac (hinh 315).
356
Ngoai nhung dau lam sang (da
ml)t mall dat, sot cao, tang b{lch cAu trong
mau, non, v .. v .. ), thi tham kham trang
bAng ng6n tay e6 phat thfiy nhiem
khufi'n d tui cung Douglas (hinh 316). C6
thl,lc ch9c mang bz.mg tham do va
tri d tui cung nay, vi day 1a vi trf thffp
nhat eua 6' phlic mQ.c rna dich ly tfch
tv l<;1i (hinh 317). Trang trlldng hqp kh6ng
xac dinh dUdC chinh xac vi trf nhiem khuftn
phue . mac, thi c6 cho'c kim tham do d
b6n 0 phan tll vuong g6c cua 6 vuong)
tren thanh bVng truoc (hinh 318).
Chan thttdng th*n hftu nhu hay xay
ra va rat ni,ing, m$.c du th$.-n dU<;lc bao
bai nhung kh6i cd day, vi th$.-n n&m d
khoang sau phuc m(Lc. Trong khoang sau-
phuc m(Jc co nhiiiu day th:ln kinh giao cam
c6 gay ra va duy tri tinh
tr<;lng soc sau-chan thrtdng, va m<;lng m{l.ch
mall phong phli d day cung de gay ra nhung
khoi mau tl,J kh5ng 16 lam cho dmh
lam sang gi6ng voi trudng hqp d.c rUQt
(hinh 319).
Tuy thea s1,( toan eua nhung m6
xung quanh, va tuy thea vi trf bi thlldng
tan c6 hoi,ie khong thong thlldng voi ben
ngoai, rna nhung chan thudng nay c6
kin hd. T5n thlldng hay nhat
la t6'n thrtdng kin, c6 duoi
nhieu giai ph Au-lam sang khac nhau
sau day: va trong thn voi mgt khai mau tlf
drtdi baa xd cua th4n, va ngoai thn voi
kha7, mau tlf d trong baa ma quanh thn
(mim tv quanh th$.-n) , nlit VD thn hiJ vao
xoang thn voi chung tran mau be" thn, va
Vd th4n toan b(j voi khoi mau tl} quanh
th4n va tran mau bi th4n (h1nh 320). Hai
lam sang cu6i cung nay la hai trudng
hqp tan thlldng rat ni;l.ng, vi chung co
nguy cd bl nhiem khu:1n, va la
doi mau toan phan (toan bQ nlloc cua
moi Ian co IAn mau), dai mau
toan phAn nay d6i khi co ra't nhieu mau va
dl\ie ni;l.ng. Ve't thlldng th$.-n hay d$.c
trong hoan canh chien tranh va thlldng
ke't hqp voi tan thudng nhung t<;lng d
xung quanh.



\
,", . .,

Hinh 314. Phat co cUng calh,mh Iron!l Irllang h\1pviem phuc
a, Phuong phap dung' kham b!:mg ca hai 16n9 ban tay ap Ihanh bung; b. Phuong phAp sa+.
sau V80 tMnh byng ng6n lay
Hinh 315. Phal 16n Ihllang Cr sau Irong 6
viii ky kham dung
Phal co Cling co lhanh bur'IQ (1hanh bung ctmg nhll go")


Hinh 317. Chgc (chgc do) tui cung Douglas
a. ChQC lui cung Douglas a nO' giOi (qua am b. Chqc lui
cung Douglas anam giOi (qua trvc trang)
Hinh 316. Tham kham Ir\fc Irang bang ngon lay,
phat nhiem otui cung Douglas
a. Thitd6 dlrng dgc: b. Kythuat tMm kham trvc trang bAng n96n lay
Hinh 318. Chgc (chgc do) 6 phuc Cr bon goc
o vuong tren thanh trong trllang h\1p
tich mau, dich ri viem, co trllilng (bang nllClc)
357
Hinh 319. Lien quan cua Ihan va cau lao cua 6
(Ihiel do cal ngang) ' .
1. PhOc mac Ihanh; n9an9; 3. Cae co ella thanh 4, La
trude tMn 5 La sau ZLickerkandl, 6. Khoang rna C{lnh
7. Dng chu bl,lng; 8. nnh m,!ch chu dlJ'Oi; g, Bao rna quanh
10. CcrvuOng thaI lung;
Hinh 320. Nhilng chan Ihllang
A-Vf'J trong vOi kh6i maw tl,J dOOl baa xcr cua than: S-Va ngoai
vOi kh6i mau tu quanh C-Nl1t hOVQ vao xoang than,
vdi tran mau D-va loa" b vOl khol maw tu quanh
va Iran mau
Hinh 321. Cac dllilng lac dQng cua chan Ihllang
vao bang quang
358
"
Hinh 3:12. Anh hlldng linh bang quang day
Idi mltc: dQ cua 16n Ihlldng
a. Bang quang r6n9' tdn thuong muc d trung bfnh, bang quang
khang bi ton thuang, nhlffi9 cO the 16n thuang lac dng 1m phuc
b. Bang quang day: ton ttlI.rong rat nlJ6'c tran vao
cae lang (J x.ung quanh gay dOc, tuy
chi angoi!i phOc m,!c
Hinh 323. Lien quan d!nh khu phia Irlldc cua
bangquang
1. M,!c n9ang; 2.can r6n-truac bang Quang; 3. PhOc m,!c thanh;
4. Khoan!) tr(m-mu; 5 Khoang tn.tbc-bang Quang (khoang Retzius)
Khoang saumu"
lam r6i Ifnh
m,!ch Santorini

Hinh 324. Lien quan cua bang quang vdi cac
xung quanh dnam gidi
PhOc mac I,!ng
m,!c clla bang Quang)
oay sau
bit trong
nang mOn
co cua san
be (day
Hinh 3125. Lien quan cua bang quang vdi cac
lang x!Jng quanh d nam gidi
Hinh 326. Chge bang quang qua Ihanh
Hinh 327. Tan (nghien) soi bang
quang bang may nghien soi
Hinh 328. Sinh Ihiel nc)i soi khoi u bang quang
,
Hinh 329. Cae vi Ir; soi dltng
1. DlJOng 2. 6iu 3. Day
Hinh 330. Nhiem phal d quanh
soi nieu dao
1. Sci + 'tlp xe' duang 2. S6i .. ap xe btu: 3. SOi + ap lI.e


Hinh 331 . (La) R6
1. R6 trang: 2 R6 d(:lo-tn,rc
tran9: 3. R6 day 4. R6 ranh quy Clau
359
Ve phudng cd che gay t6n thu'ong
thl).n, c6 la chan thu'dng tn,tc tiep hoi;ic
giim tiep (gil).p gay mom ngang cae dot song
thilt lung, xUdng sudn, ho?c cac xu'dng clla
khung eh(iu).
Nhung t6n thu'dng n6i trm d.n phili
dUQc ch'n doan chinh xac va dieu trl thfch
dang vi tfnh chat d?c n?ng cua chung.
T6n thu'dng bang quang co Ie n?ng
hdn so voi t6n thu'dng vi t6n thu'dng
bang Quang thl1dng tiep theo b21i trao nude
tilu van d ph lie m{lc van cac ma d xung
quanh, va gay ra tinh tr{lng nhiim dQc-
khu6n. Ngu'di ta da biet d.ng 100 mI
nuoc clla ngudi c6 giet chet mQt con
tho 2 kg (hinh 321, 322).
ChAc chAn bang Quang d..y nu'oc tiju Ia
mQt yeu to quan trQng lam cho chan thl1dng
bang Quang n?ng them. Neu bang quang
r6ng thi cha'n thl1dng d mlic dQ trung binh
xuy ra, rna kh6ng gay t6n h?i toi bang
quang, nhl1ng vftn c6 tac dQng toi phuc
m?c. Il;li, neu bang Quang d..y nu'oc
thi t6n thu'dng se ra't nl),ng va dich
nhiem khu.ftn se Ian tran toi cac t?ng d
xung quanh, rn(ic dli vet thudng nAm ngoai
phuc rn?c.
Nhung tnidng hQp chiln thl1dng nay
cling co thtf c6 dien bien IQi, neu dUQc
chtln doim sam va chfnh xac (hinh 323-
325), va neu bQ cac phap dieu tr!
nQi-ngo?i khoa deu dUQc thvc nhu: hoi
slic, rn6 dip cliu va th6ng ke nhung t6n
thudng, phl,lc hoi chung, tiep sau do thi
ph.iii md thong bang Quang va dftn luu b.lng
6'ng thong Pezzer, cho thu6c khang sinh lieu
cao va thfch hQp voi khimg sinh do.
C6 nhung trudng hQP, khong thong
bang Quang thao nuoc titfu ra, vi
d(lo, ditt d{lo, u tuyen tin
v .. v .. Trang nhung tinh tr?ng nay, se xay ra
tinh tr?ng bi dcii cap tinh, c..n phai chqc
bang Quang ca'p cliu (chQc mQt kim qua
thanh bl:1ng 21 ngay bd tren khop mu) rut
nuoc ra. Phudng phap nhu sau: sau khi
CI;lO long mu, vo khuAn tl;li cho bAng thu6c
khuftn, chQc kim trm duiing giua blJ-ng,
ngay sat b21 tren khftp mu. Kim chQc c6
360
Ia mQt 6ng co nang (troca) cd nho, ho?c mQt
kim tiem cd lOn, da} 12-14 cm. ChQc kim
hoi!tc g6c, hoi!tc hdi chech ve phfa
khop mu. Thao nuoc tit tit, khong d.n
hut, vi neu hut ho(ic thao nuoc ti@u qua
nhanh thi se xay ra dai mau "sau thao nudc
tiiu" (hinh 3Z6).
Dai mau co do soi bang Quang hoi!tc
khot u bang Quang. Trong nhung tru'dng
hQp nay, thi sau khi soi bang Quang se
chftn doan du'Qc din nguyen ella dai mau;
sau do tru'oc khi quyet dinh phftu thui),t giai
quye""t bnh, thi c6 tan soi b.ng
may tan soi-soi bang quang (vien soi sau
khi tim nho, thi du'Qc thao ra ngoai qua
dUdng tv nhien) (hinh 327), ho$.c lam sinh
thiet kh6i u r6i d6t dm mau
(hinh 328).
T6n thu'dng Ia tbn thu'dng
g(ip kh6ng nhieu, va c6 Ia chan thudng
kin hoi!tc hd. Ve m(it lam sang va dieu tri,
dn phai xac dinh chfnh xac vi tri t6n
thudng, vi mQi ten thu'dng xay ra d d(;w
trudc, tit 10 sao tdi can day ch(lU giua,
thi bao gid cling ll;li di chling la m9t
xd cling, vi d(lo nay du'Qc bao
quanh b21i u(it x6p. NguQc l!;li, d!;lo sau
khong c6 vl).t xop bap quanh, nen xd d
dO!;ln nay kern dan hoi hdn, nhung xau d
day l!;li d.n tdi bien d!;lng ve huang di va
long cua d:;lO; yeu to nay gop ph..n
muc dQ cua t6n thudng d?o. Dut
va trudc c6 xay ra do nhieu
nguyen nhan: bi van khdp mu, b1
vao khdp mu day chling mu cung
va bt vao nganh ngo'i-mu.
Trong so nhung cua d!;lo,
chung toi ddn cit. nhung trudng hQp c6
xiiy ra nhu sau: dj nAm d trong
d?o, soi d!;lo, khuftn quanh soi
dl;lO, nit%u d!;lo, 10 ra d!;lo.
Di vat ij nieu dao: thudng chi xay ra d
d?o' nam dt khong dUQC
day ra khoi d!;lo khi thi phai
chu dQng lily ra phong ngita nhung bien
chling nl),ng nhl1 uiem ho(ic ro d{lo.
Sui niu dq..o: cling h..u nhu chi gi!tp d
nam gioi, hO{lc la sl:,i nho tr6i xuong tit cac
duiing tie't tren (cao) ho(ic tit bang
quang, ho(lc th$.m chi phat sinh cho, Wc
Iii hlnh thanh ngay trong do h$.u
qua cua mQt qua trinh 1:5' khac,
thu<).n lQi cho nuac u dQng trong
d?-o, va diln toi nhiem khuin a d<;lo
sau. Tuy thea vi trf hinh thanh soi
dl).o, sOl nay c6 th d dO<;ln dltdng aotln
biu ho(lc dOQ.n day (hinh 239).
N hiim khu(in quanh soi d trong
xuit a eung mQt ehb voi soi, neu
kh6ng th\1C ph.u dip cuu lay
s6i di. H?u qua n(lng nhat cua Hnh
nhy 10. gity ra 8P xe day ch(iu (hinh 330).
HfP dgo HI. t6n thudng dil. 6n
lam cho long eua niu aQ.o
dq.o c6 la bm sinh, do chan
thtwng, ho(tc do viem. hay
xuy ra nhat Iii do chan thudng ho(lc gi$.p va,
va xWlt mQt thdi gian ng<1n sau khi tai
11q.0 xay ra.
Dieu tT} dq.o dU<;lc chi dlnh sau
khi tfln thudng d5. 6'n dlnh va bfing cach
nong niu d(w b.ng ong eao su (6ng
:-.relaton, 6'ng th6ng d.u nha, v.,v.,)
hling que nong kim (Benique). Trong
trudng hqp nong dQ.o ph\l-c hoi
tien binh thudng kh6ng thanh cang thi phili
t.ien hanh ph.u thu(U, trong d6 ngudi ta d.t
doq.n niu dq.o bi roi n6i hai diiu d.t Il;1.i
vdi nhau, phfru thu(l.t nay gQi la nt{i niu
dtlo t(int(in.
Ro dq..o la S\1 thong thudng cua
d?-o ra ben ngoai, kh6ng qua dudng t\1
nhien, rna qua mQt duang 15'. Ro niu
dg.o hay xa_y ra sau nhiem khua'n ho(lc chan
thttdng, va hin dudi hai lam sang:
ro niu d<;lo-da (ro d:;lo-hanh,
tien dQ-o dUdng v$.t-ranh quy dfiu),
l"(J niu dg.o-tn,te lrdng (do ni(iu d:;IO-tn!C
trang, niu d:;lo-tien lit tr\1c trang)
(hinh 331).
Ro niu d<;lo-tn,te trang la trudng h<;lp
n(lng nhat, va xay fa do hlitu qua cua rip xe
tuy{/n lien va cii vaG tr\1c trang Hin viw

Hinh 332. IMlng Ian Iruyen mil khi vfi ap
xe luyen lien
a. do nam ngang be: b. Thiel do dung dQc giiJa
chau be. Ap xe voltl nhien VaG: 1- Irl/clrang; 2-Ni$u dao;
3- H6 ng6i-Irtlc Irang; 4- Khoang Inldc-In!c Irang.
Hinh 333. Cae dliOng vila phau
1. )LICmg Ihlh ILIng; 2. )tldng qua phUc
3, )tlong ngoai ket trang trong phuc mac; 4. )LICmg giO'a
trong phuc mac; 5. )LIqng giiJa ngoai phuc m9c
Hinh 334. IM'1ng vila phau i'I b(i
may tiel
1, )tlong r9ch dLIOi-SLICm; 2. )LICmg r9ch dtl(ii-stlan keo
dai (Sabadini); 3,)tldng ngang (Bazy): 4. )tldng
r9ch giO'a keodai qua canh ron; 5. )tlCmg rach canh giiJa;
6. )LICmg r9ch that 7. )tlong rach (de
Iham do ni$u quan)
361
Trong so nhung eua tuylrn
tien chung toi ddn cU: cac tnic:lng h<;lp
viem tuyen tien va u lanh tuyen
tien
Viem tuyen tiln lit thuClng rat ni;ing,
va ne'u kh6ng dl1<;lC die'u trt thCli va dung
d<in, thl. se dfrn toi nhung bien chung
C,-111 toi nhling phap dieu trj Cvc ky
phli:c
A.p xe luye'n lien lil c6 th dong thCli va
van tqLc lrang vii niu d9-o, van h6' ng6i-lqtc
trail!?, va van khoang lnL(Jc-tntc trang, hai
tnl(lng h<;lp sau 18. bien chung d<?c
(hlnh :1:12).
U lanh tuye'n tiln lit, hoi;ic u tuyln
qllanh niu drw (Marion) ho;).c phi d9-i
tuyi/n tiC'n lit (Mercier) la cac tem gQi khac
nhau cila khoi u lanh tfnh cua tuyen tien
lit, xuat hin d ngl1di gia, hin bdi
tang kich thl10c cua tuyen va gay can trd va
rai tin.
Phvdng phap duy nhat dieu trj u
bnh tinh tuyen tien la phfru dt
u tuyen, bling cach b6c nhan (kh6i u) ra
kh6i 6 dl1\1c ngan cach voi khoi u bai m9t
lOp b6c tach ro rt.
Hl}p bao quy dllu: la trl1C1ng h<;lp [6
cua hao quy dau qua nh6, lam cho quy dau
kh6ng ra kh6i dU<;lC 10 nay khi dVdng
Cl1dng; hfP baa quy dau la m9t ba't thl1dng
tu'dng d6i ph6 bien cua dlidng vt. Khi
dung phap dieu trl baa tan, each
lam giun dan din 16 bao quy diu kh6ng c6
hiu qua, thi phdU thut edt bao quy dau la
bin phap mang ket qua tot nhat. Phfru
bao gam dt m9t phfrn da va niern
cua bao quy dau va sau d6 khau n6i
chung voi nhau, b:1ng mQt dUdng khau hinh
vang tron.
362
Trong so' nhung bien chung cua bao
quy dau thi nha't la bien chung nghfl
quy dau, hin b6i quy dau bi th:1t
d lo bao quy dau, vi 16 TIllY qua nha
va kh6ng gian ra du\1c. Trong tntClng h\1p
dung tay d&y quy diu l:;Li vao ben trong
kh6ng thanh c6ng, thl. phai cAt vong da
th<it giai ph6ng quy dau.
ChQc bao tinh dut;jc chi dinh khi
trong 0' bao tinh mgc c6 mil, hoc)c mau
tfch tv, nh:1m rnve dich tharn do, dftn luu
va trt
Duong vao cua blj may tilt
phcli dva tren nhung can cu giui phfru
hQc: dUdng nay phai di sau vao qua khe
giua nhung cd cua thanh bVng, phai rnd dil
r9ng rna kh6ng xam qua nhieu van
cac cau giib phfru quan trQng (nhu
rnau, day th:in kinh) va IQi
cho phvc h6i vet rna tot sau phau
(hinh 333, 334).
Nhitng khcii n i ~ m
A'
ve
Gidi phau In vivo
,
va
N6i soi

363
Nhiing khiii nI'llm
ve giai phau in vivo' va "c;.i soi
Hitiu biet cae phudng phap kham xet in
vivo cae ll91 nftm trong khoang thtln
2
mang ill9t y nghla quan trQng,
nen m(lt cd sd Ia yeu to' kh6ng thieu
du'Qc trong nhung nghifm cuu lam sang.
I\Thfrng each kham nay baa g6m khcim
lam sang. cung nhu khcim bdng dl}ng Cl};
kham bAng dvng cv se b6 sung cho nhfrng
dQ thu dliQc ,qua khdm thljc the'tren cd
ngttdi. Nhliug tham so thu th$.p dUQc
biing hai each kham nay c6 gin trj th1,1C
himh rat cao, vi chung cho phep philt
sdrn nhfrng t$.t khac nhau, va tu
d6 tht,tc hi$n nhung bi$n phap dieu tri
thfch dang.
Kham lam sang cac t<;lng
trong khoang than
Trang khuon kh6 khdm lam sang, d.n
phal biet dt1c;lC ht'nh chiflu cua nhfrng n(3i
t(Lng n<1m trong khoang than len be
thEm ng1.ldi, d1,1a tren nhung moe cd-xl1dng
da du'Qc biet ro.
Nhung phu'dng phap chfnh dlt<;Jc sit
dVng trong kham xet khach quan, va giup
tiinh vien lam quen voi kham xet nQi t;;tng
hao g6m: nhl'n (quan sat b&ng m.lt), Sd (Sd
nAn hftng ban tay), go (dung tay go len cac
ph.n cd nghe (b&ng ong nghe y te) se
hoan chinh not nhung khach quan.
Nhin 18. phudng phap kham khach
quan bAng mftt thltdng V! tri dinh khu cua
cd quan d.n kham xet. Hinh anh quan sat
, In vivo c6 nghia la lr{m co tM" song; VI thuM ngil nay dur;lc
su dl,mg pho bien trong cac tai li$u khoa h9C, dt;!.c bi$t Iii sinh
hoc va y h9C, xuat blln hau he! cac thlt tren the
gi6i, nen t6i de nguyen khong d\ch sang lit"ing
7 Than nguoi bao g6m is ngifc, 6 .... a d hong, 99i
chung Iii 6 "khoang than",
dlt<;Jc kh6ng co gi khac hdn la hlnh anh cua
vimg dOL chie'u chfnh xac cua t:;mg
d.n kham len be cua cac thanh cua,
than ngltdi.
SiJ la phudng phap kham Vdl
nhung cach Sd nftn khac nhau, cho phep
cam giac dltQc hinh the' va vj tri cua n9i
d.n kham. Sd 13. m9t ky thul}t kham
co gia trio kh6ng th thieu khi
kham m9t cd quan.
Go la phltdng philp cot ph an
dUQc nhung am sile khac nhau, khi go tn!e
tif/p go gian tie'p len nhung vung cua
thanh than ngltdi. Tuy theo am thanh nghe
thay, phudng phup go co cung cap
nhung du co gia tri cii ve 81;1 thay d6'i
hlnh lfin kfch thltoc cua cac n9i tQ.ng
dn kham, ding nhlt ve m$-t d9 cua chung,
so voi tinh trQ.ng binh thudng, va til do
phat ra nhung bat thtidng ve t6' chuc
hinh thai-chuc nang cua tf.l.ng.
Hinh chieu cac t<;lng trong
6 ngl!C Im thanh ngl!c
. .
o ngl/c (khoang ng'!e) (cavum thoraeLS)
la khoang phfa tn2n cua khoang than, nAm
giua hai [8 cua Z6ng ng,!c, va dltQc ngan
each voi 0' b(lng d phfa duoi bdi cd hoanh, va
thong thudng vdi vung c6 d phfa tren bdi [6
tren cua Uing ng,!c (apertura thoracis
cranialis). Thanh ng1;1c dUQc eau tQ.o d phfa
trltoc bbi xltdng zIC, d phia truoe-ben bdi 12
doi xl.1dng sl10n va cac cd gian sl1on, va d
phia sau bdi 12 dot song ng,!c, voi nhung
khoi cd du6i e(jt song nAm d xung quanh.
Trong 0' ng,!c (khoang ng1;1e) e6 chua cac
tQ.ng thuQc b(j may ho hap, tim, va cae mf.l.eh
mau !dn, tuyen zIC va thi,tc quan, tat d. cac
thanh ph an nay duqc s:ip xep thanh ba
vung dinh khu khac nhau: hai vung hai bm
la vung mang pho'i-pho'i phdi va trai, va
m9t vung nAm d giUa chung gQi 13. trung
that. Trung that l;;ti dUQC phan ra lam hai
phan bdi mQt ph<1ng quy uoe vq.ch thea
ehieu dung ngang, di qua sat truac eua
365
cho khi qudn phtln d6i (thanh hai phe qWln
goe), ph.1n d phia tn10c .ml)t phAng nay g9i
13. trung that truac va phiin nAm d phia sau
thi g9i la trung thtl't sau. Trung that truac
bao gam hai phan khac nhau: phiin tren
hoQ.c ph6n tuye'n lie, va phftn dl10i
phdn tim-miing ngoiii tim. Trung thri't sau
cling vf).y, bao gam hai phan: phan tren
hoQ.c ph6n khi qudn, va phan duoi hol)c
phttn duai khi quan.
Hinh chicu cua mang ngoai tim
(ngoQ.i tam mQ.c): Miing ngoiii tim
tam doi chieu len mit lic-suan
tnidc-ben) cua thanh ng1Je bllng nhung
moc sau day: d m6i ba ben eua xUdng
lie, H(y m9t cach xa bd khoang 1 cm
trong khoang gian suan thli nhat (Wc la ij
phia tren va ben ngoai cua goc Louis). Sau
d6, dimh dau m9t d dau trong (dau lic)
cua khoang gian SUdn thu 5 phai, va m9t di@m
d cho thay mom tim tUc la trong khoang
gian sU/in thu 5 trEm dl10ng thAng dung dQc di
qua di@m giUa XUdng don trai, di@m nay nAm
each dudng giua xl1dng uc 10 cm. Noi bon
ditm vua danh diu voi nhau bAng nhung
dUdng eong hdi 10i, sao cho tQ.o thanh m9t
tU giac voi b6n kh6ng deu nhau va
deu hdi loi ra phia ngoai. Tu giac nay ehinh
13. hinh ehif/u eua mdng ngodi tim len
thanh ngl,te truoc ben.
Hinh chieu clla tim: Neu quan sat
thanh ngl,te ehech tU phia trudc-ben voi anh
sang d9i tu phia truoc, thi thiy a bEm duoi
num vu ben trai co nhung ehuy@n d9ng
clla mom tim, dU<;1C truyen ra ben ngoai qua
thanh ngl,l'c trong moi ky tam, thu (g9i la
nhat dp mom tim). Nhat dp mom tim d6i
chieu len tha.nh ngl,te d trong khoang gian
8udn thu 5 ben trai, va nAm tren duong
thAng dung d9C di qua di@m gifta xudng don
(ha*c du(lng vu trai). Tuy nhiEm, vi tri doi
chieu cua mom tim tren thanh ng1Jc con
thay dei tuy thea tuBi cua d6i tu'Q'ng,
hinh than (vi dl,l cao ha*e lun), tuy theo
nhung thay d6i chuc nang khac nhau, va cit
mQt so' tinh 15'. Vi v:}y, d tre em
nhat d(ip mom tim sd thiy a khoang gian
sudn thu 4 ben trai, hdi ra ngoai dUdng
thrtng qua giua xudng don, Nguqc
d:in dan thea tu6'i ngay cang gia, va clIng
366
voi tinh sa cae t{Lng n6i chung va cua
tim n6i rien.g, thi nhat dp mom tim Sd
tha'y d trong khoang gian suan thu 6 ben
trai. d6i chieu cua tim len thanh ngl,te
truoc nAm trong m9t tich gioi d
phia ben phili bai m9t dudng cong n6i dau
trang (dau uc) cua khoang gian suan thli 2
phai voi khap UC-Sl,ln suan thu 5 phiii, va d
phia ben trai la dudng n6i duu trang cua
khoang gian sUdn thli 2 trai voi ddm dp
eua mom tim.
Doi chieu cac 16 cua tim trim thanh
ngy'c: La nhl-that phdi (16 van ba la) 1a 16
ntlm d phia tru'oc nhit, doi chieu li'm thanh
ng1,1C tru'oc d khop giua s!ln sudn thit 5 phai
voi bd phdi xudng itc (khdP uc-sl,ln sUdn thu
5 phai), Lo nhl-that trai (16 van mil ni, 16
van hai la) d6i ehieu len thanh ngl,l'c d diiu
trong (dau lic) cua khoang gian sudn thu ba
trai, di@m nay tren m9t dudng n6i
khoang gian Sl1dn nay voi khop gifia s!ln
sudn thu 5 phili voi ba phdi xUdng uc. L6
dQng ehu doi ehie'u len thanh ngl,te
nAm d phia sau eua bd trai xUdng ue, d
ngang mue cua s!ln suan thit ba trai, con l6
dQng m{Lch thi d6i chieu len thanh
ng1,1C nAm d phia sau cua bd trai xudng lie,
tren m9t dUdng ehech keo dai tit bo
tren cua xudng sudn thu ba trai ra phia
truoc. Tuy nhien, dBi chieu cac 16 cua
tim nhu mo til d tren khong kung voi
nhung 6' nghe tim, d d6, nhftng tieng tim
nghe thtly r6 nhat (gQi la cac d van tim).
Nhung 6 nghe thfty tieng tim r6 nhit
0 nhung vt tri sau day: 6' van dQng
m{Lch ehii nAm d trong khoang gian sudn
thu hai phai, d biJ phai eua xUdng UC (0 tre
sd sinh thi 6 nay nAm tren dudng giita
xudng uc ngang muc khoang gian sudn thu
ba); d van dQng mg.ch ph6'i thi nAm d bd trai
xudng lie, ngang muc cua khoang gian sudn
thu hai ben trai (0 tre sd sinh 6' nay nllm d
khdp uc-s!ln sudn thu 4 ben trai); 6' van hai
la (van mil ni) d trong khoang gian
sl1dn thu 5 ben trai cach dl1dng giita xl1dng
Ltc 8-10 em, Wc Ia d di@m clla mom tim
(d tn3 sd sinh nay d khdp ue-s!ln
sudn thu 4 ben trai); va 6' van ba La thi nAm
d day eua mili Xl1dng ue (d tre sd sinh di@m
nay nAm tren dl1dng gifra xUdng Ltc, ngang
vai khodng gian Slldn thu 4). Hlnh d6i chieu
clla tim len thanh ng1,1c trtiac c6 nhieu thay
06i sinh 1y va ly, nhu'ng lien quan sau
clla tim voi eJt song thi it thay d6i hem
nhieu: Wc la tim d6i chieu len thanh ng1,1c
sau ttidng ung vai cae dot song ngr,te tU thu
IV den VIII (die dot s6ng nay dut;le
Giacomini gQi la dot song tim); di vao chi
tiet hdn thi: Dot ng\J'c 4 (N
4
) la. dot tren-tim,
dot song ng\J'c 5 (N5) la dot ph@u, d6t song
ngtjc 6 (Nt) la dot tam nh'i, d6t song ng\J'c 7
(N,) la d6t tam tha't, va d6t song ng\J'e 8 (Nil)
la d6t mom tim (hinh 335).
Hinh 335. Hinh ehieu ella tim vii cae 10 tim tren
thilnh ng\fC tnMe (a,b)
1. 6 nghe tim eua 10 dbng ehu (0 van dbng ehu);
2. Khap (re-d6n; 3. 6 nghetim eua 10 dong phoi (6 van dqng
phdi); 4. Deil ehieu ella mang ngoai flm tam mac):
5.6 nghe tim eua 10 van ba Iii (0 van ba Iii): 6. 6 nghe tim eua 16
van mO ni (0 van hai Iii); 7. fJuCmg cua xoang sUdn-trung
that truoe; 8. DuOng vu (dLIOng dling qua giiIa xucmg
don); 9. Duang naeh lruere.
D6i chii!'u cac xoang mang ph6i (tui
cung phe' mljlc): La thanh clla mang phdi
(phe liit trong clla thanh ngr,te,
khi la thanh tU mt)t thanh nay
Clla 6 ng1,1c sang mt)t thanh khac, thi se
hinh thanh mt)t ngaeh gQi 1a xoang mang
phJi tui eung pht mr;e), vai cach hinh
thanh nhu vf}.y, c6 nhung xoang mdng pho'i
(ngach tui cung rnang ph6i) sau day:
xoang slldn-trung th{{t trllac, xoang slldn-
hoanh, dinh mang pho'i (ngach trm)
xoang slldn-trung thit't tren va xoang cJt
s6ng-mung ph6'i (xoang slldn- trung that
sau). Ngaai nhung ngach (xoang, tui cung)
rnang ph6i n6i tren, mang ph(J'i trung thd't
(la thanh phli ml)t ben clla' trung that) con
hinh thanh them nhung ngach lien quan
voi nhung cd quan nArn b trong trung that
sau: ngaeh (xoang) gian dJng mr;eh ehu-
thr,tc qudn (d ben trai) va ngaeh (xoang)
gian finh mf,leh ddn-thr,tc quan (0 ben phai);
hai ngach nay n6i vai nhau bai mt)t day
ehiing gian mang ph6'i (do Marozov rna ta),
day chAng nay cau tJ;lo bai rnt)t dai rna lien
ke't nAm thea rnQt m!}t phiing dung ngang.
Nhung du'dng doi chie'u eua xoang
(ngaeh, tui eung) slldn-trung th{{t trlldc len
thanh ng\J'c truac, a d. hai ben phai va trai,
bilt dAu d ngang muc khdp lie-don tUdng
ung. Tu day, nhung du'dng nay di cheeh
xu6ng duai va VaG trong, tai gan dlliJng
giita xlldng lie, rai tai dUdng nay a ngang
muc clla goc crin-than xlldng lic cua Louis,
tu day hai du'dng di th&ng xuong phia duai,
hau nhu giap voi nhau, tai ngang rnuc Sl,ln
slldn thit 4, thi hai du'Clng ben phai va trili
biit dAu tach xa nhau va di tiep theo hai
huang ra hai ben.
Ve' ben phai, du'Clng doi ehieu eua xoang
(tui cung) slldn-trung that trllde di tiep
xu6ng duoi va hdi che'eh ra ngoai tai khap
giua slliJn thli 6 voi bi! phdi xlldng lie.
Til nay, xoang (tui cung) su'Cln-trung
that truac lien tie'p vai xoang (tlii cung)
slldn-hoanh phai; tii day dUdng d6i chieu
clla xoang slldn-hoanh phai di ehech xuong
duai va ra ngoai theo Sl,iI/" slldn thli 6 phai,
rai bAt ehea XU:dng Sl1dn thli 7 ph8.i d dlldng
thdng dling qua die'm giita xlldng don, bAt
cheo cac xUdng su'dn thu 8 d dlldng naeh
367
trltOc, xudng sl1dn thli 9 a dltdng nach giila,
xtWng sUdn thli 10 a dUdng nach sau, xudng
sUdn thu 11 d dltdng vai, r5i biit cheo bo
tren cua xUdng sudn thli 12 va di qua dau
sau cua xudng suon nay tai mom ngang
CUll. d{{t song ng1jc thu 12; tU diJm nay,
xoang sltdn-hoanh phai se tiep lien voi
xoang sltitn-trung th{{t sau, hinh chieu cua
dudng duong l*t mang phSi nay tU mom
ngang cua dot song ng1jc thlt 12 di th:lng
dung len toi wi'n cd, ngang muc dot song cd
thlt 7. Tli day dUdng chieu nay ra phia
truoc, toi khdp ltc-don phai (1a b:it
dliu cua dUdng chie'u dUQc rna ta), tJ;lO nen
giGi h:;m trong cua eo Kronig; gioi hJ;ln ngoai
cua eo Kronig xac dinh b:lng cach go,
khi go vung eo nay thi thay tieng vang
nhd d qua cQng hUdng cua dinh ph6'i.
Binh thudng, eo Kronig a ben phai c6 chieu
rQng di) 3 khoat ng6n tay (ba chieu ngang
ng6n tay), va r9ng hdn so voi eo ben trai
m{lt khoat ng6n tay. Neu eo Kro'nig bi
If,li thi c6 kha nang la d dinh pho'i vom
mcing phdi (dinh mang ph6i) da c6 nhung
bien deli 15' nao d6.
Ve" phia ben trai, duong doi chieu cua
xoang slti1ntrung that trltde, tU ngang
khJp lte-sl,ln sltdn thlt 4 thi di chech ra phia
ngoai (phia ben trai) xltdng l1c nhieu hdn,
duong nay b:it cheo hhop l1c-s'!n sltan thlt 5
rai vong ra h:ln ben ngoai, biit cheo s,!n
slti1n thl1 6 d digm noi mQt ph an ba giua va
mQt phan ba trong cua s\ln nay, sau d6 gl)p
xUdng slti1n thli 7 d dltang thdng dl1ng qua
ddm giiLa xltdng don (cung la duong vu
trai); tu day xoang sltitn-trung that trltoc
lien tiep voi xoang sltitn-hoanh ben trai, va
cilng tU day dudng doi chieu cac xoang
llang ph6i (xoang sltan-hodnh trai, xoang
sltiJn-trung that sau trai va dinh mang pho'i
tnii) hoan to8.n giong voi ben phRi nhu da
mo ta d tren. Nhu v*y, a phia ben trai, dAu
truoc CUll. cac khoang gian sUdn thli 5 va
thu 6, va dau trudc CUll. cac xudng suon thu
6 va thli 7 khang c6 mang ph6'i (trai) che
phu a phi a truoc.
Doi chieu cua phoi len thanh ngl!c:
Ve phia ben trai, biJ trltoc cua ph6i trai
vong ra phia ngoai xudng llC nhieu hdn so
vdi xoang (lui eung) mang pho'i tudng ling
368
(xoang sltan-trung that trudc), vi dUdng
doi chieu cua bd trltclc pho'i tnii biit cheo
Sl,Jn sltdn thlt 6 a glUa cua s\ln nay
(ph an nay cua dudng doi chieu cua ph6i len
thanh ngvc tUdng ung vai khuye't tim cua
pho'i trai), roi tiep tl).c di chech xuong dUal
va ra ngoai, bitt cheo xUdng suon thli 7 d
dltdng wich, xUdng sudn thu 9 a dltifng vai,
rai di ngang ra sau tai xudng suon thli 11 a
gAn sat voi mom ngang CUll. dot so'ng
ngljc thl1ll.
Nhu nhung dltdng dOl chie'u cua
pho'i phai va trai len thanh ngVc gioi h:;m d
phfa sau xudng UC mQt c6 hinh CUll.
mQt dong h6 nUDc (dong ho cat), trong
nay kh6ng c6 mang phbi. hinh dong
ho cat hQp bai hai hinh tam gi8.c rna dinh
noi voi nhau bdi mQt khoang 4-5 cm chieu
dai, a d6 mdng pho'i hai bEm tai gftn sat
nhau, can day cua hai tam giac thi m9t
huang len tren mQt huang xuong duoi. Tam
giac tren gQi la tam giac tuye'n ltc tUdng ling
vai tuyen cung ten (a ngudi lon, phan lOn
tuyen uc thoai va dU9c thay the bai
rna xdmB), can tam giac dUdi gQi la tam
gicic mang ngodi tim, trong nay mcing
ngoai tim tiep xuc trvc tiep voi sau
tam ltc-s\ln sudn, va cung la V! trf hang
dau chQc mang ngoai tim.
Yom mang pho'i (cung voi dinh ph6i)
nh6 len cao hem 16 tren lang ng1jc, do d6
dinh nay d cach xltdng don 2 cm ve phia
tren va a phia tren xltdng sltdn thlt 1
khoang 4 cm, len cao toi g.in mQ.t
n1.m ngang di qua d6t song co' thl1 6 (dinh
mang pheli ben phRi len hdi cao hdn so vdi
ben trail (hinh 336-338).
Ve bim sang, neu kham (nghe, go)
dinh pho'i tU phia trudc, thi ong nghe
trong vung giai hJ;ln bai bd trltOc xltdng don,
bo tren cua sUdn va xltdng Sltdn thlf
hai; kham tU phia ngoai thi dQ.t ong nghe d
day ho' nach (neu canh tay nhuc cao len thi
se Ii) xUdng suon va khoang gian suon
thu nhat); neu kham ttl phia sau thl. dQ.t
ong nghe vao hai khoang gian sltitn dau
tien a trong vitng gian xltdng vai, vung nay
gian rQng ra hdn khi nhan duai canh
tay, hol)c dl)t ong nghe vao ho' tren gai, rna
Hinh 336. Djnh khu long ngl!c, phili va
mang phili (nhin tlI phia IMic)
Hinh 337. Hinh chiou cua mang
ph6i va ph6i len Ihanh ngl!c
(Ph6i ph ai, nhin Ill' phia ben phai)
Thuy trEm phoi phai
Xoang (ngach, hji cling)
slJcm-trung that trLIae
Khe gian thuy eheo phoi phai
(khe gian thuy Ian)
Thuy dLIai phoi phai
gidi h<:l-n dlldi la bd sau gai vai. Cac vung
nay ket hQp vdi nhau thanh rnQt vung rna
binh thl1dng khi kharn cach go thi
tie"ng go vang, va c6 hinh rnt)t Yang baa
quanh vai, d6 chinh 1a eo Kronig d5 dUQc
rna til d tren haQ.c con gQi 1:\ vilng Chauvet
(hinh 339-341)_
Kham Him sang tuyen vu: Trang s6
nhung bnh hay g(lp nhftt cua thanh n{!lfC d
nil gioi, thi nhung bnh cua va (tuyen vu)
dung hang dau. Da do, kharn vu ky cang, c6
h thong va dinh ky b5.ng sd 18. din
thiet phat sdrn nhung cua vu
rna pht,l nil co phai (hinh 342345).
Hinh 338. Hinh chieu cua phili va
mang ph6i len Ihanh ngl!c
(Phili Irai, nhin tlI phia ben Irai)
Thuy trEm phoi trai
ThEm xlJc1ng LIe
Khe gian thuy cheo ella phoi trai
Thuy dLIdi phoi Irai.
Hinh 339. Hinh chiou cua ph6i va mang phili len Ihanh ng\fC (nhin Ill' phia IMic)
369
V6m (dlnh) mang phoi
pho;
Thuy !ren ella phd; phai
Khe gian thuy ChEkh ella phoi phai (khe gian Ihuy Ian)
I Thuy dud; eua ph6i phai
Xoang Sl1cm-trung that sau (hinh chieu)
Gia; han dllOi ella pho; phai (hinh chieu)
Xoang sUCm-hoanh mang pho; phai
GiOi han duO'; ella la thanh mang pho; phil;
(hinh chieu len thanh ngllc).
Hinh 340. Hinh ehieu ella ph,,; va mang ph,,; Irim Ihanh ng\fc (nhin phia saul
s
Hinh 341. fl!nh khu 16ng ng"", ph;;; va mang ph6; (nhin phia saul
1) Hinh chieu ella xoang (ngach, lui cung) suan-trung that sau; 2) Hinh chieu ella pho;; 3) DUdng va;
Hinh 343. Kham vii binh IhLfang: Vii binh
IhLfang e6 kilo da len, khong c6 s\f
dinh ella luyen va; eae lap sau han
370
Hinh 342. Ky kh3m luyen vii
a) each SO' nan (kham vu) dung; b) PMn chia vu thanh b6n phan tLf
)
_\ '-
Hinh 344. Ky lim linh di d9n9 cua
luyen vii Irim nhung lap iJ sau hdn
Hinh 345. Phlldng phap Tillaux: danh gia tinh
di d9n9 cua luyen vii Iren lap Cd ngifc 10
Hinh 346. Cac huyel cua luyen vii
l uOi mach 'Ill tilln h(! '1m cae nhOm
h{lch bach huy6"t Cr h6 nach (nh6m 'Ill ngoai. nMm 'Ill trung tam,
nhOmglan ngLICv. v .. )

. -
... - ' .
. ...
Hinh 347. Phlldng phap kham vii , dau nep d,
a. 'Ill bfnhthUCmg: dunghai ng60 taykhepviJng da ogilla,lhitha\
hmh tMnh cae nhan. b vll Iy: da l:J giiJ'a hai ng6n tal
khOng hinh thanh np nhan (vi da traMn et:mg)
" . )
'>"
Hinh 348. Kham huyel iJ ho nach Irong
11IIhe dang lay
Hinh 349. Kham huyel i'I ho nach Irong III
Ihe nam nglta
371
Vi tan sunt cao, mlic d9 nQ.ng va ty 1 til
vong eao, nen ung thu vii la lam eho
th,1Y thuoe phai quan tam tdi nhung hi@'u
hie't ve h th(/ng b<;tch huye't cua vung nay,
V,{ ve nhung hinh di can xa. cuu
nh6rn haeh bach huye't eo the gilip phat
nhung' kh6i dau eua ung thu vii,
nh:im phau sam d6 dieu tri eho
nhan khcli 1enh ho<\n toan (hinh 346-349).
Hinh chieu cac t,;lng
trong 6 bl,lng len thanh bl,lng
Bung 1a phan cua than ngudi, n.m giUa
/if.Wc "6 phia tren ch(i.u hong q phia duoi, 0'
bu fig (hiCic ngan cach voi d ngl/c bi':Ji cd
rihung thong thudng tv. do voj 6'
chu hang qua eo tren (l6 tren cua ch(iu
hong). Cae gioi ben ngoai (tren be ml}t
than nglidi) cua bung baa gum: ve phia tren
1;\ hai bCl slldn vo'i mili uc nam 6 giua, ve
phia dudi hi m9t dlidng n:lm ngang
noi hai milO ch.u. Nhung gioi ben
ngoai nay thljc ra kh6ng tudqg ling voi kich
th1..iOC thQ.t sv. ben trong cua a blj.ng.
,
e



, "
!
'!
"
c , c
,-
':1'
Nhftng du'ang giOi d!nh khu
cua thanh bVng tru'oc: Thanh blj.ng trude
dUQc phan ehia thanh 9 vung khae nhau.
Nhung vung dinh khu giai phau nay dUQc
phan each voi nhau h61 hai dlidng th&ng
n5.m ngang va hai dudng th&ng dung dQc.
Trang so hai dUdng thdng ndm
ngang, thi dudng ben tren la dudng noi
dau trudc cua hai xlldng suClng thrl 10 (nen
gQi la aUdng luiJng-slldn), va dudng ben
duai la dudng n6'i cao nhat cua hai
mao ch.u (nen gQi la dlldng luong-mao
ch'u). Val hai duang thiing nAm ngang nay,
thanh bVng truoc dliqc phan chia thanh ba
vung Ion: viwg thu(Jng vi (epigastrium),
n1m d phia tren audng luong- sUdn, ve be
sau vung nay Ian n)ng len tren toi t<).n vom
cd hoanh, d6i chie'u tren thanh ngt,rc 6
khoang gian suiJn thu 5; vung trung vi
(mesogastrium), la vung n.m giUa hai
dudng th&ng niirn ngang tren va duoi n6i
tren, va vitng h<;t vi (hypogastrium) la vung
n:im d phia duai cua aUdng luang-milO
ch.u, gioi hl,w duoi eua vung h<;t vj la hai
ncp d hai ben va khrJp mu 6 giUa.

(fc ,
xlfcrn.,9 don (dLfdng Ihang
qua diem giCra xlfang don)
'""""0 nach trLf(Jc
c
", 1\, - .j
c
--\/"100 ha slfan trai
Vung sLfon phiii
Vung thLfang vi (chfnh thUc)
't /1
::
, B
Vung r6n (hOck vung quanh ron)
Vung ho chau phai V,On,
7 he trai.
Vung trfm-bang quarg --M--'c"i
tren-mu hoac vung vi
, Hinh 350, Elinh khu thilnh tntOc cac tllang li'ng ,
AAl' dlfang thang dang doc qua diem giCra wang don phai; BB1. dLfang Ihang dang dqc qua diem giCra xLfcrng don Irai: CC 1: dLfang thang nam
ngang tren, n6i hai dau trLfoc ella dt'li XLf6ng sLfdn th(f 1 0 (dLfang ILfang-SLf6n); DD
1
: dLfdng thang nam ngang dLfOi, noi diem cao nhat eua hai mao
(dLfCmg ILfang-mao
372
Hinh 351. Hinh chieu cua day len
thanh bung tntcic
Tam giac Labbe: aa'. ducrng noi dau !rude ella
doi xl.IlJng slICm th(r 1 0
Hinh 352. Hinh chieu cua gan
len thanh tntcic



Hinh 353. Hinh chieu cua be gan len
thanh nglft thay d6i thuQc vao kie"u
cau thanh nglft
Hai dl1dng theing ditng d{Jc, 1a dOQ.ll
keo dai cua hai auiJng dung dvc qua die'm
giiJa xlfdng don, xuong qua thanh bt).ng
truoe, tdi tQ.ll hai dUdng nay cae
nip (hoQ.c 18. hai dtidng di dQc bd ngoai
eua hai cd thang b/!ng). Hai dudng thing
dung dQc nay 1Iri phan chi a ba vung vita
rno ta d tren, moi vung thanh ba vung nha:
mi}t d giua va hai d hai bEm. Vung thuqng vi
(epigastrium) n6i tren dli<;1C chi a thanh
vung thu(fng vi chinh thite d giua, va hai
vung hI:! slfdn phdi va tnii d hai ben; vimg
trung vj (mesogastrium) tren dUQc chia
(
\
J
Hinh 354. Hinh chieu cua llii len thanh

a.Yung chil1"u ella daytuj trl!n Ihanh truce: b. Diem lui
c. Cacoocua ccrthang bt,mg (cathang to) ben phai.
,
,
,
,
,
. ,
> ,
. ,
,
,
Hinh 355. Hinh chieu cua tUy'len thanh
tnldc, "vung chu"
a. H6 n:kh;Ao. DUOng thang Desjardins; b. Diem tuy (ncti 6ng
chu d6 vao til trang)
thilnh uitng rOil ij giua. va hai vung m(;mg
sr(iln phdi va trai d hai ben: con vimg h(J vi
(hypogastrium) tren dUQc chia thanh
l'llng tren-mu hoQ.c tren-himg Quang d giua,
vii hai uimg ht;' eh(iu phdi va trai d hai ben.
C{lC U:mg nam trong 6' phuc do'i ehieu
len be thii.nh bvng truoc d cuc vi
tri t uong ung trong cae vung (cae 6) nay
(hlnh :31)0).
Hinh chH;'u eua dl;t day: Hinh doi
eun dg day len u1i.ng thlit;!ng vi chinh
Ihlie vil uung IUJ sltr}n trrii dU<;le gidi h<.>n
\ heo c:'teh sau dflY:
- Ve p hi'1. t1'en Ia m(lt dudng thAng nhm
ngang di qua khoang gian sUdn thu 5, phia
duai (hidng nay e(l vung d\lc trudc tim (vung
f.("O dVe eiia tim);
- Ve phia dtiOl 1<\ m9t dUdng nam
ngang eli qua b0 duoi eua d6i XU(fng surln
thli10;
- Ve phia ben tr[li la m9t m$-t ph:lng
tiep tuyen voi thdnh ngl/c hen trai, phia
tl"Ong mClt nay c6 vimg go ri\lC eua
ldch. n,\m d trong VUltf.{ ha slidn treii.
'l\Wng ung voi phlln dfl day nau kin d
(h/CJi cung sltiin ben trai, c6 mQt vung eua
tlulnh ng{tc-bl!ng trude, gqi Ia hhodng brin
ngll)\;t Trauhe. Khodng Traube dU0e gioi
nllli sau: phfa tren lil SlpI sltdn thlt 5 va
Vllnf-[ riw tnMe lim, phia ngo3.i (d ngang
mue xuong sUdn thu 9 v;\ 10) 1:1 uitng d\lc
dw ldch: trong vung nilY tieng go nghe rat
vang. c9ng hu'dng. vi bEm trong s,1u e6
flii hhi eua phtln vhm d(J day (phinh vi lOn
d(l d:\y). Ve phia trang, d dtioi bd sU/In,
trong uung thlit;!ng vi ehinh thlic, truoc
eua d[). (HlY tiep xue tn;ce tiep voi thanh
b(Jnl! trudc, trong mOt vung hinh tam giae
mang ten 18. tam giac Labhe (dqc thea am
lil. la-be). tam giae Labbe c6 eac CQ.nh
nhu c;:t.nh bEmtrai la cung sudn treii,
cI.mh dudi 18. mQt dUdng th:lng nAm ngang
n6'1 Llilu tru:de eua hai xlidng sudn thli 10
phiii va tr5.i (q.nh nay tlidng ung voi bd
('()11{; ldn cua d0- day), va c{:lnh trEm-phai la
ell/dng phan giae eua g6c hqp bai dl1dng
thimg nam ngang n6i trEm voi cung slldn
phdi, dUdng phan giac nay tuong ling vdi bd
trllde cua gan (do<.>n bd nay di ehech qua
uitng lhuf.jng vi ehinh lhllc) (h1nh 351).
Hinh chieu cua gan: Gan doi chieu
len th,\nh bVng tru:dc niim d vung h sudn
phdi va vung thUf.jng vi. Khi go d vung dfli
ehieu nay, thi tieng go dl,lc. vi gan la qmg
d$,c, va ve phfa tren vung dl,le nil)' len tai
t:)n khoang gian surln thft 5 ben phui,
nhung thudng kh6ng xuong thflp dudi cung
sudn ben phcii. d trong uung thlt(Jng u.i
chinh thue, thi bd truae (truoe-dtfai) ho(1e bCi
s:ie eua gan doi chicu len thanh bVng thea
mc)t du0ng dit n6i tdi a phan tren, d6 1:\
dUdng: ph,ln giae eua g6e hQp be'll cung sltdn
ben phdi va dUdng nam ngang nf;i
dew trllde cua riai xlidng slidn lhu 10 (du'eJng
phan giue nay eung ehinh Ill. e0nh tren-phai
eua tam gieic Labbe). Then Murehinson, gidi
tren eua vung dl!c cua gan la m9t
dUdng hoi eong, va bdt dau d phla sau
ngang mue (t6't so'ng ngljc thu 10 ho(le thli
11, giai h0n nay gi).p riu(ing naeh phdi i'j
ngang mue khoang gian sudn thu 7. rai
vang ra truoc g(i.p rilidng thdng riling di qua
riie"'m giita xudng don d ngang mue idwang
gian su(in thl1 5, rai tiep tl,le di toi (fay cua
mili ue (hinh 352).
Vung ril!c trude f.{an e6 chicu cao Wi
9-10 cm tren riudng thling dung qua
giita xUdng don. Gioi h9-n dtioi thi thflp
xu6'ng gan 1 em khi d6'i t1.iQng: 6" tu: the nRoi
ho$.e dung (h1nh 353). Tren dUdng thAng
noi ro'n voi bd truae cua h{/ nach phcii. d
ch1.dng nay cung sudn ben phai, c6
mQt gqi Ia (fU/m tui m(it, tUring ling
vai deiy tui m(it. Thea Dejerne thi diem tui
m(it 13. gl)p nhau giua bd ngnai ella cd
thdng bl!ng ben phai vdj eung sudn phdi,
nay n5m a phia dltai ella dAu tl'UOC
s\ln su(in thti 9 va thli 10 ben phiii. e,1ch
dUdng giila blfng 9-10 em (hinh 354).
Hinh ehie'u eua tuy': Tuy nAm ('j trong
vung thuf.jng vi va vimg hg sudn tral; doi
chieu len thanh bl,lng truoe, tVY trong
nhung giai h<.>n nhu sau: ve phia tren Ja
mQt dUdng th:lng n5m ngang di qua dtiu
truoc cua xudng sudn thit 8; ve' phia dudi Ia
m9t dl1dng n5m ngang i'J phfa tren
ron 3-4 em; ve' ben phai 1<\ m9t dUdng
tb(ll1g oung each attiJllg giiia bl.;ing 3-4 em
\'6 ben phrii: ve phfa tr<:1l ta mQt dUdng
th,\ng dung c[leh dliiJng thdng dung di qua
dh"1Il giiia xuXJng don 2 em vc phfa tnh
(hlnh :V.i5).
Hinh ehicu cua lach: Lach (ty) doi
chi0u l[:n th[lnh bVng d trong vung hc;r su:iJn
lrdi thanh m(lt hinh bhu dve rna trve dai
n.1m song song voi x/tang sudn thu 10. Vung
dCli Chle'U n,\:.' 1:\ viing clla lach, vi khi
kh,\m hrmg phUcll1g phap go thi co tieng dve.
Cldi trcn cua vung allc cua lach 1m Wi
.nt'iillJ!,' suiin tltd.9, con gidi hQ.n dudi cua vung
nil.\' ('j ngnng muc xttdng suiln thu 11. et,1c
.o.;(Il1-/n'n cua Hich cach duijng giiia
khoring -1 em. gan sat voi mom ngang eua
e(IC ddt srJltg nff/.lc thu 9, 10 va 11; con qte
tl'lMc-durJi eua l{lch n6i chung kh6ng vu<;lt
.xuclnf!,' cht6i Qua cung sttdn trrii (hinh 357).
ChU:ng l6ch to thL1dng g(lp trong eac
nhiem khufln hoac ky sinh trung
m,.ll1 tinh nhu bnh sot ret, trong cac b$nh
C"ljl t1nh voi dien bien keo dili nhu' sot
thu(jnf!,' him, bW.:h diu cap v .. v ... Lach
to kct hqp voi gan to t.hfiy trong hQi chung
Hann. tl'ong hc)i chung nay, laeh phi dQ.i rat
lo. vliQ't xuong qua cung sUdn, c6 Wi t:;tn
gfin ,.OIL th(un chi xuong ho' chq,u trai.
Binh chicu eua ket trang va
trimg: Phan giua eun thanh b1,lng truoc
(cling trung U[ : mesogastrium) gam ba
\"lll1fo!: nh6 1il ['ung r61t d chlnh giua va hai
vllng /liang su'IJn phdi va trdi d hai ben
(hinh :3.31-)).
J(l;j trimg lell doi chicu tren thanh b1,lng
f]"liliC' ('j nong l}illlg Inllng sztdn phai, Wi b)n
g(ll1 mcit dtliJi gall thi h]'t trang len qu(tt ra
tni6C' vr. v;\o trong, tt).o thanh m9t g6c 70"
('"\()" cte' t-ie'p 1ie'n VOl kel trang ngang, g6e
411(lt nh:.' gQi 1a g6c hitt trang phdi ho(tc goc
g'nll. g6c h'dt tranJ; phdi ci6i chie'u len thanh
hlJng tnick thi nam 6 uung h(l sUdn phai,
<It ngay duoi vung ehieu eua gan. Kef
trang ngan{.i dCli chieu len thanh bVng truoe
th'i n5.m d gi-ua hai ciudng thAng dung cii
q un drill tru'OC cua doi xUdng stt/ln thl1 10,
V:\ 6 ngang' muc ro'n hO(le thfl"p hdn mQt
C'hlit. Ket trang ngang e6 e6 nhung hinh
thb khac nhau (hinh chu U, ehu V, ehu W,
ehil S v .. v ... ) cung nhu c6 kieh thuoe thay
dbi; chiu dai cua kitt trang ngang thay d6i
tit 50 em toi 90 em. D.u phia trai eua kit{
lrang ngang lien tiep vdi ket trang xuong,
cung theo cach thanh m9t g6e tudng tt!
nhu goc kef trang phdi, va duc;le gQi 18. goc
ke't trang trai goc lach (g6e ty); tuy
nhicn, goe kef trang trai nhQn hdn, va ni'im
6 mue cao hdn so voi g6c Idt trang phdi
(chcnh khoang 4-5 em). Kef trang
xuo'ng doi ehieu len thanh bvng n5.m d vung
mc;rng slti1n tnii. Toi ngang mue mew chu
trai thi ket trang xuong lien tiep voi doC;Zn
chu cua ke't trang sigma. DOt),n nay eua ket
trang l.;igma doi ehieu len thanh bVng truoc
thl d trong vung h6' chu trai. DOlln
chu clla ke't trang sigma di Wi eo lrcn thi
lien tiep vdi aoqn chq,u be eua ket trang
nay, va aogn chu be eua ke't trang sigma
sau khi to-o thanh mQt quai thi Wi phia
truoc eua dot siJ'ng cung thll 3 va lien t.iep
vdi dhU tren clla In!e trang.
Nhu v!)y C{lC dOQ-n cua ket trang tQ-o
thanh mQt khung, nftm trong khung hit
trang nay Ia cae quai hong-ho'i tremg, doi
ehieu len thanh bVng trude, thi cae quai
h6ng-h6i trang nAm d uung trung Vl
(mesogastrium).
Hinh chieu cua Thn doi chieu
len thanh bVng trude d phAn tren clla
hai vung nIllng szt(ln phai va tra-i, va ve
phia sau thi n5.m trong m9t vung gioi hQ-n d
phfa tren va phfa dudi bJi hai dUdng thimg
ngang, duong tren di qua aot s6ng
ngljC thl1 11, va dUdng duoi qua mao cht;iu,
vii phia trong thi gi6i hQ,l1 cua vung nay la
miilt ph5.ng dung dQe d cc;znh CQt song, va ve
phia ngoai IS. phdng dung dQc nAm
cach khoi cd thdt lung-cung til 2-3 cm d
phia ngoai (hinh 359).
Be" thq,n doi ehieu th<'mh bVng truoe
d diJm dUdng thing nam ngang di qua
r6n giilp bd ngoai eua die ed thdng blp<g
(gQi la Bazy) (hinh 360).
375
Hinh 356. Hinh chieu cua la Irimg len Ihimh
byng In/cic
aa', Duong n61 dau lmoc ella d6i xUClng sLfon 1M 9;
bb', DuOng nam ngang di qua seo ron.
'"

'"
Hinh 358. Hinh chieu cua ru(>1 len Ihilnh
byngln/cic
a- Hinh chit'iu len phan tren (vung thuang vi: epigastrium)
b- Len phan giiJa (vung trung vi: mesogaslium): (el Len phan
durn (vOng h<:l vi: hypogastrium),
Hinh 357. Hinh chieu cua lach (tY) len Ihimh sau cua
mia ng\fC Irai, vii lien quan cua lach vcii Irai
a.likh (ty): b. Than trai
Hinh 359. Vi Iri vii lien quan
giai philu cua
Hinh chieu ella quan: DU'dng di
cua /lieu (juan ao(w bl,mg d6i chieu len
th;lnh h\mg trltoc dvtjc H{y moe bdi m9t so
OleIn, gQi In cAe dil/m quan. Dii/m
quan tren turing dng voi dil/m canh-ron,
dii/m clul-U ]i) di6m' g*p nhau ella duiJng
tluing llt(lng- mao chu voi ber ngoai cae cd
thdng b/,lnR. thea Halle Ia
nhau gilla dUdng thdng lltdng-chiu vdi
dtidng dung di qua gai mu (tvdng
(tng vdi V! trl rna quan dO(In bl,mg
376
chuy@n thanh doqn ch(iu hang. trung 'lui
cho quan chea cac m(lch ch(iu).
Tren dztdng IztClng-mao ch(iu, nhu'ng d giua,
con c6 d6i chieu cua cho chia d6i
cung cua d{)ng m(lch chii b(wg. Vii/m ni(!u
quan dztJi quan-bilng quang) c6
th tham kham du'Qc qua du'dng trlfe trang
ha*c am dqo (hinh 361).
Hihh 360. Hinh chleu cu len thanh
tntdc: tLt giac Bazy-Moyrand
Hinh chieu ella ru(lt thua: Ph.n chidi
('lin thanh truoe, We vung ka vi
(hypogastrium) baa g6m ba vung hai
('llllg fur ch(iu phdi va tnii d hai ben voi mot
t'llng trf!n-mu a giua. Doi chieu len viing h6'
ch(llI phdi c6 mank trang va ruot thua.
D{('in rUQl [hila 1a doi chieu le"n thanh
b\ll1g tru:oc eua ndi rUQt thita bam vao
nwnh [rang (hiClng ung voi day ru(jl thua,
cling lb. vi tri d d6 ha ddi cd dQc eua manh
hi;>i Wl<;ti. V! trf nay eua manh trang
d phia duoi ella van hoi-manh trang khoang
:2 em), Thea Monro thi rUGt thita n:lm
(j giua dli(Jng thftng noi rdn y'6i gai chdu
tnlde ln2n ben phili, con McBurney th.
rUQt thira cung a tren dUClng th:lng noi ron




,
,
,
,
"
t
,
,

i
,

,
i
3
,
/
/
',,\
Hinh 362. Nhltng dau tren thanh bung
trong trLfilng h<;'p viem rU9t th(ta .
1 Diem McBurney; 2. Morris; 3. Diem lanz; 4. Diem
Sonnenburg; Vung chela tam giac lacobovici
:"'i:::5J
Hinh 363. Hinh chieu cua bang
quang len thanh trLf<ic
voi gai ch(tu tntrJc tTen ben phai nhU'ng each
gai nay hai khoat ng6n tay (khant ng6n tay
= be rQng eua ng6n tay). Lanzmann cho
rftng rUQt thua n&m ij noi giua
mQt phfrn ba phii vdi illc)t phfin ba giua eua
dVdng noi hai gai chu inide tren
(can gQi b. (}-u'CJng thAng lien gai chau).
So?-nenburg thi cho aie'm TUQl Ia
diem gQ.p nhau ella dltdng thang hti1ng-
chu va b6 ngosi eua cd thdng bung ben
phai. Lacobovici rno ta m9t tam g"idc ruot
th,ua voi nhung c,:!-nh la dVdng thAng n6i
vClj gai chu trILde tren ben phai, dltdng
thang luang gai chu, va bo ngoai cd lhiing
b{lng ben phai (hlnh 362).
Trang h6 ch.;tu trai thi co do an chau eua
ket trang sigma. ..
077
Hinh ehiCu eua biwg quang: Co
.'JCi n&n thay bang Quang ij vung hc;t vi, nh6t
]{l khi b,\ng quang day, va hic do thi bang
quang VllQt len tren hhJp mu (hlnh 363).
Hinh chicu eua ttt cung eo thai: Tli
th{ll1g' thu hai cua thrli ky thai nghen thi til
cung bit dall VlfQt len tren hhdp mu. rai
Ulng d<-'in chieu cao mai thang them 4 em
(hlnh 364).
Khum Iflm sang 6 bVng: dUQc thvc
hi$n b,\ng d.eh sii niin b{l/1,/? sCi n5.n b\lng c6
the v6i s(ie an 6 mVc nang, ho(lc mVc sHu
tu:\ then tlnh b$nh eua cae t,;mg trong
6' hl,lIlg. sa nAn vdi suc {in n6ng khi t6n
tllli(jng' trong ti bVng 1:\ c:,{p tinh, sCi n:1n y6i
,:;(te <'in sau tl'Ong truo-ng hQp b$nh mQ-n tinh
hO(lC khi crin phl11 philt nhung din
thLicing n{{m d S8.U (hinh 365, 366). Ngoai ra
con C'fin ph:ii n5.m vung nhung vung bi dau
trong nhung t1nh trf.l.l1g h$nh Iy kh,'le nhau
eua I;' hl,lllg (3G7).
Kham Him sang Vi n5m
1',1t ,s,lu. (1 trong khoang sau phue mc;te, n6n
chl ('6 sO- nAn thay th(m trong nhung
lnWng h(Jp th,)n bi to ra bat thudng nhu:
kh6i II V nuoc ho(lc u mu.
ThCmg thudng, th(w duqc phat nhu
v:}y bAng c:,'lc:h sd n,ln thea nhung dieh
sau (hy:
Ccich khcim Guyon: d6 b$nh nhan
n8m ngua. dau dQ.t tron mQt gai hoi cao, dui
(J t Li the gap ve phia b\lng va hoi gi0ng.
Thtiy thuoc O(lt biln tay trai cua minh
xuang (h]"6i vung thiit [ling cua bnh nhfin,
Ci\C ng6n tny thuc vao gac sliUn-thiit
fling (tue hl. g6e h9P bdi xuCing Hurln lha 12
vdi bi'i ngwli !thrfi crJ ehung d vung th5.t
hlng'J. ebn b;\n tay phai thi an len vung
lII(lIIP; slfdll cung ben. Khi bnh nhan th6
V;10 still, th1 s6 IQt vao giua hai brill
\,1,Y eua th,1y thuac. nhu mQt khai d sau
(n611 hi to). Voi cach kham nay. e6
C,-'1111 ciuQc dau hi$u "lh(Ln b(rp be'nh"
do (;uyon 1110 to. (h1nh 368).
Ccich hhum Glenard: bnh nhfm
n,\111 (j tu the nhLi tl'l2n. Th:ly thuac dLia gan
b:\n tay tl':5.i Xllang vung thiit lling cua bnh
nh[ln. voi cae dau ngon tay thue sau VaG gac
sldm-tlu'it lrlng, nhung rieng ngon c[,i thi an
vao thanh tnioe b\lng d vung m(mg suUn
cung ben, ngay ben du6i cae X!tdng suring
gia. Bao b$nh nh:1n hit vao sau. va ep ngon
cai l<;ti gin eac ng6n tay khiw, thi se c8.m
nh(iIl dUQc el/c dfiJi cua th(in IQt V:l0 giua
cae ngon nay va ngon cai (h'lnh a(-i9).
Cach kham Israel: b$nh nhan n?im
nghieng phia ben lanh (dai voi ben
dn phai kham). Th{iy thu6e tht,(e hi$n
cach kham nhti trong phurJng phdp Guyon,
co cam nh:}n thay ra han
(hinh 370).
KhiLm lam sang bl!ng d phV nit eo
thai: Sd 111in b\lng trong thvc h<'mh kh{lm
san khoa 1;\ phuong phap dang tin C(l)'.
B:lng phuong phap nay, c6 uoc lLiQng
dtiqc tu6i thai va quyet dtnh dUQC mQt so'
thai dt) tr! liu. D. Savuleseu da m6 bi nil.m
trinh tv lien tiep trong qU:1 trinh kham
bVng cho thai phV (hinh 371).
Tham kh:im m6n-tnfe trang
bfrng ngon tay: La phuong philP bi$t
co gia trt phat hi$n mQt so' bi;mh khu tru
t?i vung h(ru monln!e trang va d d cite
t:;mg xung quanh_ Phuong phap tham kham
h(iu m8n-tn/c trang dU(Jc tien hanh bftng
ngon tay tro, baa b:ing baa ng6n tay cao
su va bai nhdn bftng vaselin, dua qua l/)
h(Lu mon vao sHu nhat khoiing 10 cm trong
tn!e trang, nhu v:)y co kham mQt vong
toan bQ m.$.t ben trong cua trlfe trang va
6'ng h(iu mon (h1nh 372, 373).
Trang tn1dng hQp bi oai, qua tfuim
khcim tn!e trang b&ng ngon lay c6 th6 sO-
thay bang Quang ciing phong nhu mi)t khtJi
tron deu, nftm ij giua, v6i dQ dn nhting
dan hoi (hinh a74).
Kham tuyen (tuyen nhie'p hq):
Cling dllQc thl,tC hin qua each tham kham
tn!e trang b&ng ngan tay, sau khi dB. thao
mioC cho bang Quang trd nen rang, va
b$nh nhan co ij mQt trong hai tu the
nhu trong hinh :375. Khi tuy(/n tdn lirl bt to
thi ngon tay dua VaG tn,1c trang each 10 h(Lu
man khoimg 5 cm, se sa th:iy mt)t khoi dn
hlnh tam giac, dllY d tren, ciinh d duoi
(hlnh 375).

8
--- 9
- Blh"mg
7 tMng
6 thang
f -- 5 thang
4tMng
3 thang
2 thilng
Hinh 364. Chieu cao day hi cung i'I cac tubi thai
khac nhau, lien quan vdi khdp mu, ron va miii ltc.
1) MOi (Ie; 2) R6n (seo ron); 3) Khdp mu (khdp ban d9n9 mu)
Hinh 365. Co ctil1g ca thanh

, .
Hinh 366. Kham v"ng that IUllg trong tnlcYng
hQ"p viem ruqt thfta cap tinh sau manh trang
r:
"
.' v
. .
I,,,
-:;' ,A--- ,- 4
5
3"-- .:
-',--"
7 -- .... "0
.' ,
.
(I ,II
Hinh 367. Cac v"ng dau i'I thanh
trll6'c va thanh sau trong tnlcYng h\lp
cdn dau bunggan
1. Diem C9nh 'Cre phai trEm; 2. Diem delta (diem co delta);
3. Diemvai (diem xlIcng vail: 4. Cae diem cot song; 5.
sucn (diem xuong slIcn. nam 6xucng SllCm thCr 11); 6. Diem
canh Cre phffl duai; 7. Cae diem C9t song; 8. Diem delta
(diem co delta); 9. )i!m vai (diem xucng vail; 10. Diem
SlIon (cflem wang slIan. nam a XlJcrng SlIan thil 11)
Hinh 368. Cach kMm Guyon
(kham
379
Hinh 369. Cach kham Gienard (kham Hinh 370. Cach kham Israel (kham
'"
Hinh 371. Kham bang cach sil nan trong thl!c hanh san khoa
I. Giai dOf;l.n thl! nhat: ngU'Oi thaythuDc ap gan ban tay ella minh vaa thanh byng ella san phy dekham n6ng (sanan nhang); II. Giai thuhai:
Sa mln de xac d)nn dtlac day Ill' cung; III. Giai dm;m 1M ba: Sa nan ducri cua Ilr cung; IV. Giai oo?n IhlI til: So' nan day Ill' cung bang cit hai ban
lay; V. Giai doan tnu nam: Sa nan pnan eua III cung bang cit hai ban lay; VI. Giai thu sau: SO' nan dong thai cit hai phan ben ella Ilrcung.
380
Tham kham am bftng ngon tay:
La phlidng philp tham kham bUQe
tien hanh trong phV khoa va san khoa, ket
h(1p vdj sCI n5.n thdnh bl,mg trlldc b.ing ban
t;;y hem kia. Cach tien himh tham kham
nhll' c1uqe gQi la kham rim dflo-bl;lng
hang hoi ta.}' (hinh 376).
Hinh 372. Tham kham hau mcin-tnte trang bang
. .
ng6n tay
a,b,e,d: Cae vi trf thay d6i eua ngon tay de kMm toan bO trang
hEIU man va tr\fetrang.
Hinh 373. Vi tri ella ng6n tay trong khi tham kham
hau mcin-tnte trang iJ phia tren moie ella eCi nang
. .
mcin
Hinh 374. Kham bang quang bang each sil nan
thanh tntile, phili hc;tp vdi Iham kham Ir\fC
Irang bang ng6n lay
Do kich ihudC ch(iu be ben trong cung
dude thue hien nhCl phudng phap tham
khdm aao 'bang ngon tay. Cftn phai ghi
nha ding kinh hitu dlj.ng, con gQi la
dlldng kinh !l nho-sau mu tht sif.
(conjugata vera) phUi co kich thttoc tOl
la 10.8 em (hinh 377).
Hinh 375. Ky thiim kham tuyen lie.n
1 Tu the eua nhan: a- III Ihe dUng, chan duoi thang, than
ngllai cui ve trude t\fa tren ban kham: b- lu the nam ngua, aui
gap len va gi,;mg, rlng chan ga"p phia sau dui; 2,
tham kham: a tham kham tr\fe trang bang ng6n lay; b- sa nan tuyen
lue tham kham tr\fe trang. .
Hinh 376. Ky thuo1t tham kham am d'!O bang ng6n lay
Hinh 377. flo dU'ilng kieh khung Ihl/e
Irong hie lhiim kham am bang ng6n lay
a- ky Ihu$1 do duang kinh trang eua chau be; b- duang kfnh h(ru dyng
con gQi la duemg kinh nho-sau mu that S\f, co kieh thude la 10,8 cm.
381
Kham cae trong khoang
thfm dyng cy
ChAn dOkll1 x:ic dinh t1nldng kh6ng the:
(h,lt dltr.;lC neu chI dl,la vuo Iduim him sang,
do (16 nhicu phtldng tham khcim bdng
dUl1g ell dft dltl;lc elva vao thVc hnnh tlnJang
quy nhli nhung phlwng ph<lP bl'h buc)c phai
thl.1!: hin ph:'l.t bnh trong so'
nhting phltang phcl.p nay chung t6i s5 m6
IlHjt phlidng phLl.P hay du'(1c slt
nhl"t.
tam do: La p!nidng ph up thflm
khftm eho phep phat hln chiQc nhilng ton
tlHCdng l'lla nJ tim ho:;ic CllH cae d(J/lg m(l ch
l'e/nll, VU X<lC ctjnh dllqc nhttng rOlioQII
"hip lim. lam dJ lohe hai mQt
dlidng ghl. ll'en d6 ngttai ta d{lI1h nhung
mo'l: kh6.c nhall b&ng InQl sO' eha cil.i hI p, Q.
I{, S. T : nhung thay d6i nay i:'t do muc
tht;'phAt sinh hili cd lim, ma may tam
do g:hi chtr.;lc d CIII': giai dm)n kh{IC nhau trong
moi t.:hu ky co bop cun tim (con gqi lit clw hy
11111). Khung thay d6i eUH muc dit?1l the nay
:\u:"lt Ifl do tLfgng hlLli q/c vu tcii
('I/(' t5i ph:ln elje) trong hOl.ll d9ng ella
1(' boo ni tim.
S6f1g P phnt sinh do tugng khi't
ct.te <1 lam nhi. song nay co dt} clai 0,11 gifty,
V{I c6 bien uQ cao :1 Illlll.
- DO(J11 P-R hi(m khoang thai gian
giib Itic het khlt cljc d t{lm nht va bfit dati
ldllt cljt d Inm
- Plllk hd QRS nAIl1 trong khoang QRS
LUn. qUl'\ lrinh hill/ q/c tJ lam lhit"i.
- DOl/II ST th6 slj ket thuc Jdllt C{/e
(j 'am tho", va b:1t dati IOI cl/c (lai phan CLJC).
Tlwo deh d6. ngtfdi ta phan ba
pha: pho /(jill IIhl. pha xUIlg tham
nh(ip VllO COl" t6m lIlli"t. vI'! pha thooi lui.
Trang nhung tnldng hgp ]5'. lhi
til/Ollg gill liim drl cltfOi nhicu
hit;!u kh:il.: nhau, eho pllE!p d\,fn van
nlll"lng d,)c diem d6 Illa ctO:l1l cae bnh
eua lilll (hinh 378. 379).
Chl;tp m{l c h C,6 the phin duge
nhung bi!nh tim bam sillh,hol)c I1UtC phdi.
Ch{J.p X quang mqch e6 the kh6ng ch(J1L ll,)('
ho(le ch(1n lQc, tuy thea dung djeh thuoc can
Quang dugc t icm vao mt}t fillh mach I/go(J.i
ui dua qua mi)t 6ng thong catheter
iuon VilO trang tht/flg til1h II/(lch cllll ire"
chii dltiJ.i. Dung d! ch iad d d(J cd
lhe va VCJi nong d9 70(0'0 dttcjc dua vao tlnh
m(it bdm tiam tlj dQng dUCJi ilp.
h,rc 5-7 kg! Sau 2-3 gifly lhi co the
chyp dtfQc tim sau 4-5 giilY thi chl,lp
ducjc cite mqch pluji. va sau 7-' giay thi
chl,lp dLtgC hlnh anh ClIO c:ic a"h m(lcll pilOt
va tim trcii.


Hinh 378. Ca sCI giai ph au h9C cu. lam do
1 Nul xoang-nhi (nut Keith-Flack): 2 Vecta khu eve a t3m nhi:
3 Nut nhTlhat(nut Tawara)4. B6 HIs; 5. VectakhU-Cl,rcavach tim;
6. Veeta cu6i khli cvc a lam 7 Vecta tai ei/C (t:ji phan cl/C);
8. VeelakhCri phal khii elfe adTnh lim va tam Iral
Hinh 379. Ill/ilng ghi lam do binh Ihlli1ng
Thong tim: Cho phep tham do tn,tc
1I6p C:1C bluing tim. do ap hjc trong tim (ap
Il,fC tnmg tam nhl va tam th(i't). va trong
m;.lch (trong r1ng lnC!ch phdi va trong mao
lII(l('h pha'i). Thong tim cung cho phep dua
vi\O tim cac chat uin quang va chat dbng vi
ph6ng xa. cung nhu' lay mau mau dinh
. .
lUQng citc khi d trong miw eua tim phdi
hOrlC clla (t(mg m(Ich ph//i.
,
can Quang C{) thk luon mQt catheter
\',\0 tl'ong mOt tlnh n1(Ich a uung nep khuyu,
l'oi du'(l} s1,l' thea dOl bang x quang, dfly eng
th6ng nay v,lo t{Ji anI> m(Ich du:Ji rion rai
vao tlnh lnQ-ch chu va v:10 tim phai. Tu
!lIn phrii con c6 th6 d5y tiep ong thong vao
dr.!nR In(lch ph6'i. Sau khi dAu ong thong da
V,'IO t(Ji ll'i dV ainh, thi ngU:di ta rut ra
m()t ltiQng mau nh/) dn thiet dinh IU:Qng
C{IC khi oxy va khi carhonic, rai do ap IVc d
hl'll tl'Ong long 11l1.H:h ho(l.c trong huong tim.
Do {lp lu'c trong tim cung d'lP nhung so lieu
co 'Y' dk chrin donn b9nh tim d d,
tim m'.H:h Hin khoa pho'i.
Phli(Jng' phap thong tim md dall bdi
FOl':-,:-;m<ln (1929) va sau d6 bdi Cournard va
1{'lng\.!s di'i dUQc Bradley va
(3rnndjean cili tien: cac tac giil. nay SlJ dl,lng
['It/UJllg tim, ngh'la la dung mQt kim tiem
cd l(in h(m de ch(JC tlnh m(Ich. roi luon qua
lhng clla kim tiem nay melt catheter rat mem,
nh6. c6 rtudng bnh 1 mm, dai 130 em. Gng
thr"ll1g' catheter dUQc d.1y thea dong mau vao
teJl nhung buo'ng tim va toi cit dong mach
phi/i. Voi thli thuQ.t nay nh'an e6 'thk
chill dl,jng telt, khong gay roi lo?n dang kk
eho hOI.1t ctQng- cua tim, v:\ co thd lam 1"i
ne'u cAn thiet (hlnh 380, :381).
Ch\lp phe quan: Du'<jc thvc
(';\('h (tu'a mt chat can Quang (lipiodol) vao
Hong cny phi':' quan; chl,lp phe quan cho
phep HIm r6 ban chat eua nhung t6'n thuong
n,\m 6 vung vuot qui, t:lm cua ky thuut soi
pli(/ quan (n(li phe quan), va do d6 eho
ph6p phi,t hin dUQc nhling uSn thuong ma
chVP X quang truyen thong khong ph at
hi9n dUQC. ChlJp pM/ quan dUQc chi dinh
trong tat ca cile trudng hQp nghi ngd kho\ u
phi quanphoi, ginn phe quan, hang phe
qu::i.n va hyp phe quan. Tuy nhien, ky thuQ.t
nay co nhuQc diJm la tQ.o thuQ.n Ie;!i cho
nhi;m va ph6'i (hlnh 382, 383).
Trudc khi th\lc chlJp phi quan, thi
bUQc phili soi thanh quan, nhAm philt
hi9n t6'n thuong co co a day than kinh
(tieng noi hai giQng), va bang
cach nay lo?i tru dUQc nhung kh6 khan cho
th8.y thuoe kham bnh.
Soi phe quan: La phuong phap t6t
nha't tham kham khi quan va nhung phi
quan goe va phi quan thuy cua ph6'i. Soi
phe' quan hay dU:Qc 511 dl,lng trong khoa ph6'i
va khoa phftu thu.(it long ng1,l'c, nh..m lam
r6 ban chat cua nhung vet md kh6ng diJn
hinh tren cite phim X quang chVP long
ngvc. Vdi ml,le dfch nay, ngudi ta sU' dy.ng
ong soi pM/ quan mflm (hlnh 384), ong nay
cho phep chvp anh nhling hinh :lnh nhin
thay khi soi, lay di v(l.t roi vao cay khi-phf/
quan, va lam sinh thief cac mo benh, tham
chi riot riifn d@ dieu tri mQt so k'h6i u
quan Hmh tinh (hinh ;385).
D@ tien hanh soi phe' quan, can phai
biet kg ve khu cua thanh quan.
5V phan bo cua cay phe' quan va kich thu:dc
cua nhung 10 qua d6 dinh luon ong soi.
NQi soi thljc day-ruQt: Da
trd thanh mQt phuong phap tham kham
th\!e hanh thudng quy, nhC! c6 mQt dVng Cl,l
vdi cha't lU:Qng ky thw}t cao dUQc dua vilo S11
dvng, cho phep phat du'r;lc nhung t6'n
thuong nha nhat. DVng Cl,l dl1Qc dua vao
th1,l'e hanh dau tic.n la o'ng soi d{L day nita
me'm eua Schindler (1932), tiep sau d6 la
ong soi riC! day sqi Quang hr;c cua
Hirschowitz (1958). roi tdi soi k(/t trang
cua Overholt (1960) va Wi nay la nhGng
dlj.ng Clj. sqi Quang h9C uJi "anh sang [r;wh".
Nfji soi d(} ddy-rufjt, kh6ng nhGng co tac
dVng dinh nhung t6'n thuong do
X quang phat ma con eho phep chfln
doan dUQe tbn thuong tren nhGng tich
nh6, va nh$n dinh dUQC tinh tr"ng cua cac
mo d quanh tbn thuong. Ngoai ra, soi d(}
day-ru(Jt con cho phep lam sinh thiet va
th<)m chi dieu tri (vi dv H(y di v$t, dot
cac khoi u Elllh tinh, v .. v ... ) (hinh 386390).
383
Hinh 380. Thong tim: chat can quang da vilo Uri tam that phai (chyp tam that)
Hinh 381. Thong tim: chat can quang da vilo tai cac dng m ~ c h vilnh (chyp m ~ c h vanh tim)
384
Hinh 382. C h ~ p ph. quan: Ph6i Irai va phan nhanh C,;at cay ph. quan (nhin lit phia ben)
385
Hinh 383. C h ~ p ph. quan: ph6i tn;i va phan nhanh cua cay ph. quan (nhin tCJ phia truac)
386
Tuy theo vi trf soi, thu thuiitt 119i soi dl;l
day-ru<}t n6i ehung dUQc philn t hanh:
801 th(/c quon. soi d(,l day, soi kel trong.
S o; t1u,Ic quan cho phep tr\1C tiep quan
sal long th(/c quim. Bb.ng cach soi th\1c
qu:ln. ngudi t a kham xet be eua lOp
niJI/l I1I(1C th\1c quan. blnh thltdng c6 mall
hong I1hl.lt. vdj nhung nep thea chicu
d9C. khl dlta ong soi vao thl cac nep gian ra
niem mac trb nen nhAn. Hdn nua, neu co
ton tintdng thl soi th\1c quan co xac
djnh dUQc vj tri. biin chat va kich thudc cua
ton thlfdng. dong thdi tien hanh sinh thiel,
hoi).c co lfiy di v{lt ra, liim d6ng (dot)
nhung vet loet va chich ap xe thc Quan
neu c6. Soi tht!c Quan cu ng la mQt phltdng
rat c6 feh d08n cae trltdng hQp:
thoat ut hOGnh d l6 tht!c Quan, uiem tht!c
quan Barrett, giiin tlnh m(1ch tht!c quan,
lht!c Quan, va ung thl1 tht!c quan (hlnh
396, 387).
Soi dq diJ.Y va ch'fp hinh niem mf! c
da day noi soi Ia nhung phltdng phap rat
. .
huu feh, thudng rat dn thiet trong tham
kham ni em rrU;I C dl;l day, nhlim mve dich
doan. lam sinh thiet ho<)c lfiy dt v*t.
Cae hinh anh n9t soi khi-phe qu.an
Hinh 384. Ngi soi khi ph. qw'n
1. Hinh anh thanh mOn; 2. HlOh anh ella khi quan va hai 16 eua pM quan g6c phai va trai, 3. Hinh anh VI tri nhanh ella phE1" quan thuy
4 Dllong hO hap trim va rAy quan; 5. 6ng soi phaquan VOl anh sang lanh
387
,
3

, ,
Hinh 385. Cae hinh anh ni soi phe quan (1-6)
1. Di i'J qufm phan Ihuy dlnh eua thuy dLlm phoi phai; 2. Hinh anh u phe quim viem 9i6n9 vo; hinh anh lao: 3. Hinh anh loet do lao a phe qulm
g6c trtli; 4. Kh6i u ac tfnh cr phe quan g6c Irai ung thlt me sui; 5. Kh6i u lanh tfnh alhuy durn phdi phai; 6. Hinh anh nQi soi cua
Hodgkin aphe quiln.
Cae nep thanh am (day thanh am)
va 15 thllc Quan
Day vi (day d? day);
Hinh 386. Ni soi thl!e quan - day - rut
388
Vung hang vi va mOn vi
2 3

,
,
Hinh 387. Hinh anh n(li soi th\fc quan - day (1 - 6)
1. Dl (hal hi;mh ohan) trong thllcquan; 2. thL!Cqufm do kh6i u ac tinh; 3. Carcinom tung thll) atam vi; teo da dAy lam I rO cae
mau trong m(lt tMmg hap mau tang sac; 5. Hinh anh tOn thuang trong MalloryWeiss; 6. Polyp day.
. i
Onglui . ..:..:::
6n9 tl)Y phl,l (6ng Sanlorini)
609 chi (6n9 ChoteO()(:)-
Gai (nhu) til trang to - li---
nurn ruQI Ian)
,,--609 gan phai va trai
JJ-- 0," gan chung
6n9 eM
(6n9 CholeOoc)
609 Ivy chinh (6n9 Wirsung).
PhUc hap til trang - luy - dlJOng -
Hinh 388. N(li soi to tranlJ
Hinh imh nOi soi
(gai ta trang 10)
389
Hinh anh nQi soi g6c
Irang phai (g6c gan)
Hinh ilmh soi manh Irang
va van h6i-manh trang
van Irang)
Hinh 389. Ngi soi ket trang
,
Hinh 390. Hinh anh ngi soi ket trang
HlOh anh nQi soi ngang
Hinh anh nOi soi trang sigma
1. ViElm !rang cap tfnh; 2. Gia polyp (thit thCra gia); 3. TOn thuang ung Ihlf Iran n/in trang
"

Hinh 391. Nhilng chQc ,5
a. d6 cat ngang trinh bay ky chqc 6 bung;
b. Thanh bung truac, d6dimh da"u nhung diem choc 6 bung
390
v(lt. Nhd soi va chl,lp hinh niem m(l.C day
n<)i soi, nguCli ta co xiic dinh mQt cach
chfnh X3.C vi trL hinh va kich thuoc clla
vet loct dc;t day va tinh tr:;mg ella mo a xung
quanh vet loet, eung nhu xac dinh duc:;lc bim
chat, hlnh va so hlQng cac polyp, va
muc cll} n(\Ilg clla ung t/ut dc;t day, v ... v ...
(hinh 386. 387).
So; lei lrim g: eho phep chtin do8.n
dU<;jc [mit ta (rang va uiem ta trang trong
nhung tl'ltdng hc:;lp X Quang truyen thong
6ng cO nong (troca) chqc sinh
Sang Quang
trang sigma
kh6ng phat tha'y. Soi lei trang cung
cho phep ph at polyp va tui thila a ta
trang, ung thil uitng bong Vater va ung thil
tU1. v ... v ... (hinh 388).
Soi k e't tra ng: cho phep thi1m kham
trt!c tiep toan bl} khung ket trang, d.
cuoi h6i trang. 6ng soi ket trang co
hai voi kfch thuOc khac nhau: mQt
trung binb, dai 130 cm, va m9t lOf,li dai 180 cm.
Soi ket trang cho phep chAn doan duc:;lc cac
uiem ket trang, ban chat va vi trf cac
trang
Tuirnat
Gan

lach
Mac n6i IOn
Ket trang xu6ng.
Hinh 392. Ni soi 6 ky thl/c hien chQc il
hinh anh binh thlfang cua cac trong (; phuc
Hinh anh gan va lui
Hinh anh xcr gan Hinh anh thll di can vao gan Hinh smh dinh
Hinh 393. Cac hinh anh ni soi 6 Iy
391
lui Ihila. ph itt hi(m cac polyp khong ung
tint hoa. tang san va ung thv hoa. phat
wIg till! kef. trang va lo(w san nUJch
mdu. v .. v .. (hlnh 389. 390).
Soi trl/c trang-Idit trang sigma: eho
phcp quan sat tn!c tiep niem clla trllc
trclllg va clla ket trang sigma. Khi soi trUc
tr:'tng.ket trang sigma thi nhl1n phai'(j
ttl the' quy g6i va tt!a ngl.;l'C trim bim kham.
C'[lc d\mg CI,l kham phai dttt;lc boi trCjn r9ng
bltng nhieu vaselin. Moi Miu. 6ng sal
thea chiell htlong ve phia r6n cua nhan;
;:;au khi da da)' 6ng van du de? sau, thi rut
nang 6ng ra. va bAt dau quan sat. a ngang
muc eua cd thiil van hg.u mem, long 6ng h(lU
mon hll1h tron. voj nhung nep (van) toa ra
Hinh 394. Tham do bang ong
thOng (xong) co dolu hinh qua o liu
Hinh 396. Hinh anh soi
binh thl/ilng)
A. H6 Iren1,! nui (h6 Iren-tl6i linh); B. l) nui (d6i tmh):
C. Mao d<;lo
392
xllng qllanh nhv nan hoa banh xe. Toi dO 5au
tu 2,5 den 3 em thi cac nep (vim) n6i tren
hiem thay hdn, nhVng neu vao sau hdn thi
tha)' bong trlle trang Ind l"9ng ra, va dai hdn
nhieu 50 voi 6ng soi trl.;l'C trang, di.e nep niem
m(lC nam ngang dau xuat hln. Tal 09
5au em, thi nh1n thay d dau ong soi nep
van tf'(te trang-kef. (rimg sigma. Ngay sau khi
dVa ang sai VilO toi ket trang sigma thl hinh
anh eua ruot thay (t6i hiin: nhieu nep nho
n.iem xuat hii;!n. 6ng sai dy vao kh6
khan hon, va e6 quan sat thay hinh anh
ket trang bi dill ra, sung huyet, phil ne. 10L
dvdi nhieu khae nhau. vilt xuat huyet.
vung co b.;ii ehe phu, h9P ket trang va
khat u (hinh 389. 390).
7'
t' G,,6'"
- -::I' '

Hinh 3,95. Ky thong ella nam gidi
a. Lau n1a III ngoai niu dao (10 sao) bang dung d!ch khuan;
b. OlIa 6ng thOng (xOng) vao niu d<;lo Irong kin vO khuan;
c. Bam ph6ng b6ng Foley; d. Chuan bf buc c6 d!nh 6ng tMng
(xOng); e. 6ng thOng (xOng) da d1lQC bu{lcc6d!nh
Soi hau man: B6 sung them cho cach
t!Hlm hhd;n trzk trang-hiu m()n b6ng ngon
to.Y. y1\ cho phep chin doan d,c cua
pldin hu mdn,
ChQc () bVng thl1dng hay dl1Qc thl)'C
trong th1jC h,inh hang ngay, trong nhling
tni('ing h(ip dip cuu, nham X3.C dinh chfln doan
djeh trong C; phuc )TIl,ie, bAn chat cua djch nay
l11;'tu. mu, hoi)..c dich khac), va trong cac
m{Hl tinh thi ch9C 6 bVng d@ rut bOt dlch
di' tnMng (bang nudc) (hinh 391).
:"I{li soi (":" bVng dtit;lc cac bac sy
khoa V<'I ehuyen khoa tieu hoa i'1 chilu Au,
v,) cac bac sy phv khoa d Hoa Ky hay si'r
dl}ng. Kg thu.$.t nay eho phep chtln doan
eua cae t?ng trong 6 bVng, va
tr5.nh eho nhan kh6ng phai md 6' bf,lng
tlur In eli).
Thurn kham Trude khi thl.je
phai lam sinh va vo khucin kg cang
niu d[Jo, Sau d6, du'oi dieu vo khuin
d8i, dua mQt ong thong (catheter) dAu
hinh qua 6-liu (hinh qua bfru dvc) cd so 16
ho(1c 18 (hinh 394) hoi},c mQt que nang
Benique c(l so' 40 VaQ niu dc;ro. Bang cach
nay co the' danh gia dUQc kich thudc long
dQ dim hoi cua d?o, cung
nhti nhung v*t can co thi c6 (nhu polyp,
50i, cho v .. v .. ). Doi vdi phl} nu (nhat la
phV nil co thai) thi ca. ong thong mfm Iftn
/{ng thong kim lO(Li deu co si'r dvng dUQc.
Trong trl1dng hQp d(le co th@
(rrlg thang (xongJ co bong (xong Foley)
lllu trong mQt khoimg thdi gian nao d6,
nhung phai tinh Wi nguy cd nhiem khuAn
co x,iy ra ve sau (hinh 393).
Soi niu d(lO dl1Qe thl.jc mQt
6'ng soi d(w, quan sat trl)'C tiep ho*e
gian tiep (Mac Carty). Ong soi ni?u dc;ro
Mac Carty hay dUQc Stl d\,lng nhat VI cho
phep quan sat dong thdi dur;fc ca ni?u d(w
sau, c6' bang Quang va uung tam giac day
bang quang (g9i 18. ky soi dc;ra-
bang Quang),
Soi d(lo co cho phep chAn doan
d b(l may tiet mQt cach dang tin
(hinh 396).
Soi bang Quang: La phuong phap
tham kham tn;t.c bep phia trong cua bang
quang. Voi mvc dieh miy, thi co sl1 dVng
nhung dVng cv khac nhau nhu sau: {i'ng soi
bang Quang ddn thuan, chi cho phep quan
sat d ph?m vi bang quang; ({ng sOL hang
Quang vdi (tng thong mQt ben hoijc hai ben,
dUQc 511 dVng khi muon tham kham c8. bang
Quang va cac qudn (voi mvc dieh chir.
do an ho:).c chlJp bri th(in nguQc dong); may
soi-tan soi hang Quang dUr;fc Stl d\lng vdi
ml}c dlch nghien nho vvn vien soi d trong
bang quang,
Nhilng yeu diu trong ky thul}t soi bang
quang la niu d(Lo phai th6ng, dung rich
bang quang Wong doi du, va dich dua
vao bang Quang ph8.i trong suot (kh6ng
vAn dvc).
Sau khi dua ong soi vao bang quang,
thi quan sat cang dli va cang co phuong
phap cang tot, Doi vdi dinh hudng a
trong long bang quang, thi can phai nh$,n
ra ba m8c dfrn du'dng sau day: b9t khong
khi, cac l6 quan, va co' bang Quang.
B9t khong khi 18. do kh6ng khi di vao khi
dua dich vao lam phong bang quang, bQt
khi nay se n6'i len phia treD d dinh bang
quang, Xoay ong soi bang Quang quanh
trvc dQc tdi vi tri ""4 gi(j" va "8 gid" (giong
kim xoay trm d6ng ho), thi se
nhin thay eac l6 q uan (hinh 397), Rut
ong soi bang Quang ra mQt thi se
nhin thay co' bang Quang (tam giac day
bang Quang),
Binh thudng, niem m(lc bang Quang hdi
bong, mau do hang, hoi sftm han d vung
tam giac day bang quang, va e6 cae nep va
ranh mong hinh diy.
BAng ky thu$.t soi bang quang, co th@
phat dUQc nhung t*t bAm sinh, t6n
thuong viem, cac viEm soi, d! v$.t va kh6'i u
v .. v., trong bang quang (hinh 398),
Soi bang Quang tiem chat mau dUQe
thl)'c sau khi soi bang quang truyen
thong, roi tiem vao tlnh mlilch 4 ml dung
dich indigo-carmin 4%. Trong trudng hQp
chuc nang th$,n binh thudng, thi th$,n se
bai tiet eha't mau nay qua quiin xuong
bang quang, va se bAt dAu nhin thay chat
393
milU ph1,lt ra d tJ quan vao 68 phtit
sau khi tiem (hlnh 399).
Ch\1p th(in: Duqc t h \,tc sau khi
Hoi quan.bang quang, roi qua Dng
thong (catheter) luon vilo quan,
bdm thUDC can quang nguqc len bi thn
(hinh 400).
Kham X quang nhung t(lng nay cling
dLf(Jc th\,tc voi cung mt muc d(> phei'
bien nhll Trong kham lam sang thl
nhung ky thw:tt chl:lP (X Quang) thljc quan
(hlnh 401), cJll.lP d(L dayta trang (hlnh
402), chl.J.p ke'l trang (hlnh 403), ho(ie chl.J.p
be' lh{in (hlnh 404), deu mang J(li nhieu lqi
fch eho ehan doim .
. .
, .
,: "
, ,
Hinh 397, Soi bang quang (Ni soi bang quang)
394
1. Xoay huang 6ng soi bang Quang W 10 ngoai dao; 2. Phat hi$n da !hay bQt khOng khf cr dinh eua bang
Quang: 3. Hinh lmh soi bang Quang: A L6 ni$u qulm phai ; B gian 16 quan; c- L6 quan ben Irai

"lif '.
,
'"!J:
"

..
,


,

Hinh anh. cae; hat
ton thuang lao
Hinh anh ung thu biau
m6 bang Quang.
Hinh 398, Hinh anh soi banll quang
Chat mau Mm vila ITnh bai qua than
xu6ng bang Quang xuat a 16 niu quan
Hinh 399. Soi bang quang tiem
chat mau vao tinh
6ng tMng da duqc dlla vao ni(w quan qua 16 niu quan.
Hinh anh mac bang Quang binh IhllOng.
Hinh 400. Thong quan
Hinh 401 . th,!c quan X quang th,!c quan) (chup va chyp nghiimg)
395
Hinh 402. Hinh anh c h ~ p X quang d ~ day - ta trang
396
Hinh 403. Hinh anh c h ~ p X quang ket tr'lng
397
Hinh 404. Hinh anh X quang
E)lla 009 soi bang Quang vae trong 16ng bang quang, loon 6n9 thOng cathetervao quan, bam thu6c can Quang v306n9 thOng catheter, chat
can Quang se cho hinh anh (modl,lc) cua quan va cacdlItmg dan trim khi chl,lp X quang. C6 nhin thay hinh anh sOi ben phik
398
rai tham khao chQn IQc
Adominiclii, 1 - Curus de anatomie (Course of Anatomy), Publishing House of the Institute
of).ledicine and Pharmacy (LM.F), Jassy, 1980.
Albu, I. et a1. Anatomia omului, (Human Anatomy), Course, vol I, II" III, LM.F Publishing
House. Cluj).Japoca, 1980.
Andmnescu, A. - :0raatomia copilului (Anatomy of Child), Editura Didactica, Bucharest, 1973.
Arseni. A. - :t\eurologie, (::Jcurology(, vol I-V, Editura Medicala, Bucharest, 1981-1983.
Bernard, Claude, Baurgerie, P-Atlas d'Anatomic Humainc, vol I, II, III, IV, V, Paris, 1866.
BeninghoffYGoerttler - Lehrbuch der Anatomie .des Menschen, Urban-Schwartzenberg,
1975.
Boileau. Grant - Atlas of Human Anatomy, Baltimore, 1972.
Brazell, P-'l'ratat de chirurgie (Handbook of Surgery), Editura Medicala, Bucharest, 1966,
Chiricuta I - Cancerul colului uterin (Cancer of the Cervix of Uterus), Editura )..1edicala,
Bucharest. 1983.
Cuningham_ I-Manual of Practical Anatomy, vol I, II, III, London 1975.
Delmas, A-Voies et centres nerveux, Masson, Paris, 1983.
Diaconescu, - Curs de anatomie (Course of Anatomy), I.M.F. Publishing House.
Diculescu, I - Histologie (Histology) Editura Dicatica si Pedagogica, Bucharest, 1983.
Dimulescu. V, et. al - Anatomia omului (Human Anatomy), course, vol, I, II, III. LM.F.
Publishing House, Timisoara 1975.
Dnlgoi, Gh. and Mocanu, Gh - Anatomia pratica a sistemului nervos (Practical Anatomy of
the Kervous System); publishing House of the Faculty of Medicine, Craiova, 1982.
Fagarasanu, I Probleme de chirurgie S1 de anatomie clinica (Problems of Surgery and
Clinical Anatomy), Editura Academiei Romane, Bucharest, 1983.
Firu, P. - Stomatologie infantila (Pediatric Stomatology), Editura Didactica si Pedagogica,
Bucharest 1984.
Cavriliu, D - Chirurgia esofagului (Surgery of the Oesophagus), Editura Medicala,
Bucharest, 1974.
Gray. H - Anatomia descriptiva aplicaUi (Applied Descriptive Anatomy), vol I, II
(translated and adapted by Gr.T,Popa, 1944).
Grcgoire, K. Oberlin, S - Precis d'anatomie, I.E. Bailliere, 1973.
Grigol'cscU, A. Receptorii endocrini (Endocrina Receptors), Editura Academiei Romane,
Ducharest, 1964.
Cil"lgoresu, S - Anatomie umana (Human Anatomy) I, M, F. Publishing House, Cluj-
Napoca. 1997.
399
Lagnov T. et al - Anatomia omului (Human Anatomy), vol I. II. III, Editura Medicala,
Bucharest, 1956 ..
Lanculescu, aI., and Mogos I - Compediu de anatomie si fiziologie (Compedium of
Anatomy and Physiology). Editura Medicala, Bucharest, 1972.
Ifrim, M., et a1. - Anatomia si biomecanica educatiei fizice si sportului (Anatomy and
Biomechanics of Physical Training and Sports), Editura Didactica si Pedagogica,
Bucharest, 1978.
Ifrim, M. and Capusan, I . Morfologie normala si patologica a tesutului conjunctiv
(Normal and Pathological Morphology of the Connective Tissue), Editura Medicala,
Bucharest, 1983.
Ifrim, M. et. a1 - Riscul malformativ in reproduce rea umana (Malformation risk in
Human Reproduction), Editura Medicala, Bucharest, 1979.
Lonescu, Gh - Chirurgie (Surgery), Editura Dacia, Cluj-Napoca, 1985.
Juvara, I-Tratat de tehnici chirurgicale (Handbook of Surgical Technics), Editura
Medicala, Bucharest, 1980.
Kahle, W - Anatomie, tomes I, II, III, Flamarion Medecine Science, Paris, 1978.
Kapandji, A - Physiologie articulaire, Paris, 1968.
Kiss, Szentagothai - Atlas d'anatomie du corps humain, Budapest, 1966.
Kriendler, A. and Sager, a.-Neurologie (Neurologie), vol I, II, Editura Medicala,
Bucharest, 1957.
Lemnete, I - Curs de obstetrica si ginecologie (Course of Obstetrics and Gynecology),
LM.F. Publishing House, Bucharest, 1984.
Menkes, B. - Cercetari de embriologie experimental a (Researches of Experimental
Embryology), Editura Acedemiei Romane, Bucharest, 1984.
Menkes, B. et al. - Embriologic, curs (Embryology), course, I.M.F. Publishing House,
Timisoara, 1965.
Menkes, B. and Sandor, St. - Crecetiiri asupra formarii somitelor (Rsearches on the
Formation of Somites) in "Studii si cercetari de embriologie si histologie" (in Studies
and Researches of Embryology and Histology), pp. 129-152, Editura Acedemiei Romane:
Bucharest, 1970.
Milcu, St. M-Endocrinologie clinic a (Clinical Endocrinology), Editura Academiei
Romane, Bucharest, 1975.
Milcu, St. M. et. al - Andrologie clinica (Clinical Andrology), Editura Academie
Romane, Bucharest, 1974.
Milcu, St. M - Introducere in antropologie (Introduction to Anthropology), Editura
Acaemiei Romane, Bucharest, 1975.
Milcu, St. M. et a1. - Genetica umana (Human Genetics), Editura Academiei Romane,
Bucharest, 1976.
Moraru, I - Anatomie patologica (Pathological Anatomy), Editura Medicala, Bucharest, 1981.
Neagu, V. - Urologie (Urology), Editura Dicatica si Pedagogic a, Bucharest, 1983.
)Jetter, F. - Ciba Medical Illustration, Vol I, II, III, IV, 1984.
400
Niculescu, C. Anatomie umana (Human Anatomy), vol I, Publishing House of
University of Medicine, Bucharest, 1998.
Niculescu, Gh - Tratamentul fracturilor (Treatment of Factures): Editura Militara,
Bucharest, 1964.
Niculescu, Gh - Traumatismele membrelor (Traumatisms of the Extremities) Editura
1.filitara. Bucharest, 1973.
:t\'iculscu, Gh - Traumatismele (Traumatism), Editura Medicala Bucharest, 1975.
:-J"iculescu, V. - Anatomia extremitatii cefalice (Anatomy of the Cephalic Extremity),
Publishing House of the University of Medicine, Timisoara, 1997.
Papilian, V. Anatomie umana cu aplicatii practice (Human Anatomy with Practical
applications), vol I, II, 111, Cluj-Napoca, 1940 (reedited by Albu, 1., 1979).
Papilian V. - Histologie (Histology), vol I, II, Editura Dacia, Cluj-Napoca, 1980.
Paturet, G - Traite d'anatomie humaine, tomes I, II, III, IV, Masson, Paris, 1980.
Opp. D. and Pop a 1. - Sistemul arterial aortic (Arterial Aortic System), Editura
Medicala, Bucharest, 1984.
Popescu, L. - Atlas de Histologie (Atlas of Histology).
Rainer, 1. Fr - Oeuvrers Scientifiques, Editura Academiei Romane, Bucharest, 1945.
Rainer, 1. Fr. - Prelegeri de anatomie functionala (Lectures of Functional Anatomy),
Faculty of functional anatomy, Bucharest, 1924 - 1944.
Rauber-Kopsch - Lehrbuch und Atlas der Anatomie des Menschen, Georg-Thieme-
Verlag, Leipzig, 1940.
Riga, I. Th. - Curs de anatomie topografica si chirugie operatorie (Course of
Topographic Anatomy and Operative Surgery), vol. I, II, II, IV, Editura Medicala,
Bucharest, 1960.
Robacki, R. et al. - Anatomie pe viu (Anatomy in Vivo), Publishing House of the
University of Craiova, 1973 - 1974.
Robacki, R. - Anatomia functionala a omului (Fuctional anatomy of Man), vol I, II, II,
Editura Scrisul Romanesc, Craiova.
Rovacki, R. - Dinamica dezvoltarii somatice a copiilor intre 0 S1 7 ani (Dynamics of the
Somatic Development of Children Age 0-7 Years), in "Morfologie normal. si patologica",
vol. VIII, nr 3/1963.
Robacki, R. - Prelegeri de anatomie functionala (Lectures of Functional anatomy),
Publishing House of the Craiova University, 1970 - 1976.
Rohen-Yokochi - Photographic Atlas of Systemic and Regional Anatomy, vol. I, II,
Schrattauer, 1984.
Roman, V. - Cardiologie (Cardiology), I.M.F. Publishing House, Cluj - Napoca, 1984.
Rouviere. H. Anatomie, tome, I, II, III, Masson, Paris, 1980.
Rottenberg, N. et aI, Anatomie pe viu (Anatomy in vivo); Editura Facla, Timisoara, 1982.
S a r a ~ e a , M - Fiziopatologie (Pathophsiology), Editura Academiei Romane, Bucharest, 1983.
401
SineJnicov. RA. - Atlas anatomii celoveca, vol I, II, III, Moscva, 1972, Medghiz
(lzdatlotva meditina):
Seres - Anatomie umana (Human Anatomy), LM.F Publishing House, Tg. Mures.
Sobota-Becher Atlas der Anatomie des Urban-Schwartzenberg, Wien,
1 !land I. II. Ill.
Spalteholtz, W. Handatlas der Anatomie des Menschen, Leipzig, 1918.
Tnsca. G. et a1. - Morfopatologia substantelor de reglare endocrina (Pathomorphology of
Endocrine Regulation Substances). Editura Academiei Romane, Bucharest, 1983.
Toldt. W. Anatomie des Menschen, Leipzig, 1921.
Tonkov, V. - Anatomii celoveca, Medghiz, 1946.
'l'uchmann du Plessis - Embryologie, 11<1sson, Paris, 1976.
Vancea. P. - Curs de oftamologie (Course of Ophthalmology), LM.F. Publishing House,
Jussy, 1965.
Voiculescu, V. - Neurologie (Neurology), Editura Medicala, Bucharest, 1975.
4()2
, -' .,
NHA XUA T BAN Y H9C
ATLAS
GIA.I PHAU NGDCH PHAN NOI TANG
Chiu trach I l h i ~ 1 1 l xuat bdn
HOANG TR9NG QUANG
Bien ti[lp:
Sua ban in:
Trinh bay bia:
BS. HAl YEN
HAl YEN
CHU HUNG
. .
61 - 610.3
MS 97 - 2004
YH - 2004
In 1.500 Guan, kho A4 t ~ i XUdng in Nha xuat ban Y hQc.
G,ay phep xuat ban 56: 12-97/XB-QLXB ngay 6/2/2004.
In xong va nQp ILfU chieu quy II nam 2004.
GIA: 226.000D