Dumlupnar niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm Fiber Optik Haberleme Laboratuar Uygulamalar

Ahmet ALTUNCU

eref YUVKA

Frat Erta DURAK

Dumlupnar niversitesi, Mhendislik Fakltesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm

1

altuncu@dpu.edu.tr

serefyuvka@dpu.edu.tr

firat@dpu.edu.tr

zet
Yakn zamanda byk bir ivmeyle gelien haberleme teknolojileri ierisinde, fiber optik haberleme sistemlerinin yksek performans avantaj nedeniyle olduka kritik bir konumu bulunmaktadr. Bu nedenle, lisans ve yksek lisans dzeyinde eitim alan rencilerin fiber optik alanna olan ilgilerinin artrlmas ve bu alanda yeterince uzmanlam elektrik-elektronik mhendislerinin yetimesi gerekmektedir. Bu motivasyonla, Dumlupnar niversitesi Mhendislik Fakltesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm bnyesinde Fiber Optik Haberleme Laboratuar kurulmutur. Bu sayede, rencilerin derste edindikleri laboratuar almalaryla da teorik bilgilerin desteklenmesi hedeflenmektedir. Bu almada, blmmz fiber optik haberleme laboratuarnda yrtlen deneysel almalar, kullanlan test cihazlar ve malzemeler ile laboratuar almalarnn dersi alan renciler zerindeki etkileri hakknda bilgi verilmektedir. Anahtar szckler:Fiber optik haberleme eitimi, fiber optik haberleme laboratuar, deneysel almalar

1. Giri
Gnmzn gelien teknolojileri arasnda haberleme sistemleri son derece nemli bir yere sahiptir. zellikle, uzak mesafeler arasnda kesintisiz ve yksek hzda ses, grnt ve veri iletiimi salanmasna ynelik talepler hzla artmaktadr. Mevcut haberleme alarnn kapasite ve hzlarnn artrlma almalarnda bavurulan metotlar ierisinde, son 30 yln teknolojisi olan fiber optik haberleme sistemleri zel bir neme sahiptir. Fiber optik kablolarda uzak mesafelere yksek hzlarda veri iletimi kolaylkla yaplabilir [1]. Bir sa telinden daha ince boyuttaki cam fiberden yz binlerce telefon sinyali veya edeer veri dk bir maliyetle iletilebilir. Yksek band genilii ve dk sinyal kaybnn yannda, elektriksel izolasyon, elektromanyetik giriim ve diyafoniye kar baklk, sinyal gvenlii, dk maliyet, hammadde bolluu, kk boyut ve hafiflik gibi birok avantajlara sahiptir. Bu

avantajlarn bir sonucu olarak tm telekomnikasyon servis salayclar, fiber optik haberleme sistemlerini dorudan veya dolayl olarak alt yaplarnda kullanmaktadrlar. Bu nedenle, lisans ve yksek lisans dzeyinde eitim alan elektrik-elektronik ve elektronik-haberleme mhendislii blm rencilerinin fiber optik alanna olan ilgilerinin artrlmas ve bu alanda yeterince uzmanlam mhendislerin yetimesi gerekmektedir. Bu motivasyonla, Dumlupnar niversitesi Mhendislik Fakltesi ElektrikElektronik Mhendislii Blmnde sekizinci yarylda verilmekte olan Fiber Optik Haberleme Sistemleri ve yksek lisans eitiminde verilmekte olan Fotonik ve leri Fiber Optik Sistemler derslerinin laboratuar uygulamalar ile desteklenmesi iin Fiber Optik Haberleme Laboratuar kurulmutur. Bu sayede, rencilerin derste edindikleri teorik bilgilerin laboratuar almalaryla da desteklenmesi hedeflenmektedir. Bu almada, blmmz fiber optik haberleme laboratuarnda yrtlen deneysel almalar, kullanlan test cihazlar ile laboratuar almalarnn dersi alan renciler zerindeki etkileri hakknda bilgi verilmektedir.

2. DPU fiber optik haberleme laboratuar

Elektrik-Elektronik Mhendislii Blmnde sekizinci yarylda verilmekte olan Fiber Optik Haberleme Sistemleri dersinin deneysel almalarn yapmak iin, laboratuarmzda 2 set halinde mevcut olan HPS-4290/4291 fiber optik verici-alc deney setleri kullanlmaktadr[2]. Yardmc test ve lm cihaz ve malzemeleri olarak da, FC, ST, SC ve Universal fiber konnektr balklar bulunan 700-1600 nm aralnda lm yapabilen fiber optik gmetre, saysal multimetre, saysal osiloskop, IR sensor kart ve deiik fiber konnektr temizleme malzemeleri kullanlmaktadr (ekil-1). Fiber optik deney setlerinde fiber optik verici ve alc modlleri, 0.5 m, 1 m ve 20 m plastik fiberler, 1 m, 20 m ve 100 m cam fiberler, eitli konnektrler ve balant elemanlar bulunmaktadr.

4290 (verici) modlnn yapsnda 1 kHz AC kaynak, kuvvetlendirici, DC sfrlama kayna, diyot src, LED diyotlar (660nm-850nm) ve lazer kaynak bulunmaktadr. Kuvvetlendirici kazanc ve DC sfrlama genlii potansiyometre ile kontrol edilebilmektedir. 4290 (alc) modlnde silisyum PIN fotodiyot, kuvvetlendirici, ayarlanabilir DC sfrlama kayna ve k kat kuvvetlendiricisi bulunmaktadr. k katnda DC ve AC k sinyali elde edilebilmektedir. Verici ve alc modllerindeki toprak hatt yardmyla genlik seviyeleri osiloskop veya multimetre ile llebilmektedir. [2] Yksek lisans programnda alan leri Fiber Optik Sistemler dersinin laboratuar uygulamalarnda ise, Anritsu MS9710B optik spektrum analizr (OSA), Santec ayarl lazer kayna ve dier test cihazlar, pasif optik elemanlar, eitli fiber kablo ve konnektrler yardmyla LED ve lazer diyot karakteristiklerinin elde edilmesi, optik ykseltelerde (EDFA) kazan ve grlt faktr lm ile optik izolatr ve optik filtre gibi pasif elemanlarn spektral iletim karakteristikleri elde edilebilmektedir.

modlndeki DC sfrlama potansiyometresi ayarlanarak vericiden iletilen, dolaysyla alcya gelen optik g deitirilmekte ve alc modl kndaki gerilim deeri llmektedir. Deney sonunda elde edilen, alc modlnn optik giri gc-k gerilimi grafiinden alcnn optik/elektriksel dnm oran elde edilmektedir. Bu lmler plastik ve cam fiberler iin 660 nmde ve 850 nmde tekrarlanmaktadr.

ekil-2 rencilerin deneysel almas

2.1.2. Plastik ve cam fiberler iin verici modlnn akm/g karakteristiklerinin elde edilmesi:
LED ve Lazer diyodun yayd optik g miktar, diyoda uygulanan iletim akmnn PE f ( I F ) deeriyle deiir. Optik fibere aktarlabilen g miktar ise fiber znn apna ve nmerik farkl aklna baldr. Bu deneyde uzunluklardaki cam ve plastik fiberlerin her biri iin PE f ( I F ) karakteristii elde edilir. Fiber kndaki optik g lmleri, gmetre ile yaplmaktadr. fiber optik

ekil-1 Fiber optik haberleme deney seti

2.1. Fiber optik haberleme deney seti ile yaplan deneyler

Fiber optik haberleme deney seti ile yaplabilen deneyler balca: Fiber optik alcdaki PIN fotodiyot ile vericideki LED ve Lazer diyotlarnn karakteristiklerinin elde edilmesi ve performanslarnn kyaslanmas, optik alc/verici devrelerinin plastik ve cam fiberler iin kalibrasyonu, plastik ve cam fiberlerde zayflama lm, fiber optik balant noktalarnda zayflama lm ve fiber optik iletiim sisteminde analog ve saysal sinyal iletimi saylabilir. renciler deney setinde bulunan farkl ayarlar yapmak ve test noktalarndaki gerilimleri lmek suretiyle, teorik bilgileriyle pratik uygulamalar arasnda iliki kurabilmektedirler.

ekil-3 Zayflama lm Deney Dzenei

2.1.1. Plastik ve cam fiberler iin alc modlnn g/gerilim karakteristiklerinin elde edilmesi:
Fiber optik alc modlnn k gerilimi, alcya gelen optik g ile orantldr. Bu deneyde verici

2.1.3. Plastik ve cam fiberlerde zayflama lm:

Fiber zayflamasnn llmesi iin verici, alc modlleri ve referans fiber kablo kullanlr. lk nce

referans fiber kablo balanarak

P k gc 1

llr. Daha sonra referans fiber kablo, test fiber kablosu ile deitirilir ve P2 k g seviyesi llr.

iin ayarlanabilir zayflatc gibi kullanlabilir. Kablo balant aral artrlarak, alcya gelen optik g seviyesi uygun bir deere ayarlanr. Diyot akm (I D ), k voltaj (U A ) ve k gc (P E ) llerek kaydedilir ve lazer diyotunun src akm-k gc karakteristii elde edilir.

P ve P2 k g seviyeleri arasndaki 1

deiim ve fiber kablo uzunluk fark arasndaki ilikiden fiberin zayflama katsays (dB/km) cinsinden elde edilir. Deneyde plastik fiber zayflama lm srasnda 0.5mlik plastik fiber kablo referans olarak kullanlarak, 5m ve 20mlik plastik fiberlerde zayflama llr. Cam fiberdeki zayflamay lmek ise 1mlik cam fiber kablo referans olarak kullanlarak 20m ve 100mlik cam fiberlerde zayflama llr. Deney sonunda ise plastik ve cam fiberler iin elde edilen sonular ayr ayr grafiklere aktarlarak yorumlanr.

2.1.4. Optik balant kaybnn llmesi:

Fiber optik alc modl zerine yerletirilen optik balayc yardmyla ak iki fiber ucu arasndaki mesafe manuel olarak deitirilerek, balant kaybnn mesafeyle deiimi elde edilebilir. Fiber ular arasndaki mesafe arttka, zayflama deeri de artacaktr. Alc modl zerinde bulunan balayc basit bir zayflatc olarak kullanlabilir. Bu amala deneyde 0.5 mlik iki adet plastik fiber kablo kullanlmaktadr. Plastik fiberin birisi iletim LEDine (660nm veya 850nm) dieri alc fotodiyoda balanr. Plastik fiberlerin her iki ucu balaycdan ieri doru itilerek yzeylerinin birbirine demesi ve bu sayede maksimum k gerilimi llmesi salanr. Bu gerilim, referans gerilimi U A olacaktr. Daha sonra kablolar arasndaki mesafe (aklk) artrlarak her bir durum iin k voltaj U S okunur. Zayflama ekil-4 Lazer Diyot Karakteristii

2.1.6. Fiber optik verici ve alc modl arasnda analog ve saysal sinyal iletimi:
Fiber optik deney setindeki verici ve alc modlleri arasnda analog ve saysal sinyal iletimi deneyi yaplabilir. Bu amala LED ve lazer diyotlar kullanlmaktadr. Lazerin, uyarlm emisyonla ma yapt blge byk oranda dorusal olduu iin dorudan k iddeti modlasyonu yaplabilmesine olanak salar. Modlasyon derinlii lazerin iletim akmn kontrol etmek suretiyle yaplr. Deneyde ama, lazer k sinyalinin modlasyonu ile bozulmasz sinyal iletiminin mmkn olup olmadn gstermektir. Bu deneyde 1 kHzlik sins iareti kullanlmaktadr. 0.5 mlik plastik fiberler ve alc modlndeki fiber balayc kullanlarak uygun iddette optik sinyalin alcya gelmesi salanr. Daha sonra verici modlndeki DC sfrlama potansiyometresi ile diyot src akmnn DC seviyesi deitirilerek ekil-5te grld gibi alc knda dzgn bir sinsoidal sinyal alnmaya allr [2].

s 10 log U A U S

formlyle hesaplanarak dB mm grafii elde edilir [2].

2.1.5. Lazer diyot karakteristiinin elde edilmesi:

Deney setinde ayrca 680 nm dalgaboyunda grnr krmz k k veren 1 mW gcnde bir harici lazerde bulunmaktadr. Deneysel almann bu blmnde bu harici lazerin src akm-k gc karakteristikleri elde edilir. ekil 4te tipik bir lazer diyot akmna bal optik k gc karakteristii gsterilmektedir. Dk akmlarda lazerde sadece spontane emisyon gerekleir. Fakat eik akm geildiinde uyarlm emisyon balar ve k gcnde olduka yksek bir art salanr. Alc modlne taklan lazerin gc 1 mW ile snrlandrlm olmasna ramen, bu g alcy doyuma gtrebilir. Fiber optik alc modlndeki fiber balayc alcnn doyuma gitmesini nlemek

ekil-5 Fiber optik deney setinde 1 kHzlik sinsoidal sinyalin iletimi.

3. Optik Deneyleri

Spektrum

Analizr

(OSA)

Dumlupnar niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii bnyesindeki Fiber Optik Haberleme Laboratuarnda gerekletirilen pratik uygulamalar arasnda, optik spektrum analizr (OSA) ile yaplan deneylerde zel bir neme sahiptir. Optik spektrum analizr (OSA) cihaz ile fiber optik haberleme sistemleri ile ilgili birok test, lm ve analiz yaplabilmektedir[3]. Bu pratik uygulamalar, fiber optik eleman ve sistemlerin alma prensiplerini ve yeteneklerini anlamay byk lde kolaylatrmaktadr. Laboratuarmzda, Anritsu MS9710B modeli OSA kullanlmaktadr. (ekil-6) Bu lm cihaz ile gerekletirilebilen ok sayda uygulamalardan bazlar u ekilde sralanabilir: 600-1750 nm dalgaboylar arasndaki tm optik sinyallerin g, dalgaboyu, spektral genilik lmleri LED, Fabry-Perot lazer, DFB lazer diyot ve EDFL (erbiyum katkl fiber lazer) g ve spektral zelliklerin karakterizasyonu (ekil-7) EDFA (erbiyum katkl fiber ykselte) kazanc, bandgenilii ve grlt faktr lmleri (ekil-8-9) zolatr, optik band geiren filtre (OBPF) ve sirklatr gibi pasif optik elemanlarn iletim spektrumlarnn ve kayp karakteristiklerinin elde edilmesi

OSA lm cihaz, 600-1750 nm dalgaboyu aralnda minimum 0.07 nm znrlk ile lm yapabilmektedir. Ayrca lm seviye aral -90 dBm ile +10 dBm arasndadr. Ekranda gzlemlenen lm spektrumlar, RS232 ve floppy src yardmyla bilgisayara aktarlabildii gibi cihaz zerindeki termal yazcda da ana hatlar ile yazdrlabilir. lm spektrumlar bmp. uzantsyla resim olarak ve/veya txt. uzantsyla data olarak kaydedilebilir ve istenirse bu dosyalar Matlab ortamnda alarak grafikler yeniden istee gre dzenlenebilir (ekil-10).

ekil-8 Erbiyum katkl fiber ykselte (EDFA) test dzenei.

ekil-9 OSA ekrannda grlen EDFA k sinyali ve ASE spektrumu. ekil-6 Anritsu MS9710B optik spektrum analizr.

ekil-7 OSA ekrannda grlen EDFL k spektrumu

ekil-10 OSA ile llen spektrumlarn Matlab ortamnda birletirilmesiyle boyutlu olarak elde edilen ASE spektrumu.

Yksek lisans rencilerine dnk laboratuar almalarnda ayrca, optiwave optiamplifier 4.0 yazlm kullanlarak, EDFA ve EDFL simlasyonlar yaplmaktadr (ekil-11). Bu sayede renciler erbiyum katkl fiber ve pompa lazer parametrelerinin EDFA performansna etkisini teorik olarak analiz etme, EDFA tasarlama ve simlasyonla elde ettikleri EDFA karakteristiklerini deneysel sonularyla karlatrma ve varsa farkllklar sorgulama imkan bulmaktadrlar [4].

blmlerinin ok aznda bu tarzdaki bir fiber optik laboratuarnn bulunmas nedeniyle, yrtlen mezun olan laboratuar uygulamalarnn, rencilerimizin bu alanda avantajl bir ekilde istihdamda tercih edilmelerine ve i hayatnda baaryla alabilmelerine imkan salamaktadr.

Kaynaka
[1] Optical Fiber Communications, Gerd Keiser, McGraw Hill 3.Bask, 2000. [2] Fiber Optik Haberleme Deney Kitab [3] Anritsu MS9710B Optik Spektrum Analizr Kullanma Klavuzu [4] A. Altuncu ve Arif Bagm, L Bandnda alan erbiyum katkl fiber optik amplifikatrlerde pompa lazeri dalgaboyunun kazan ve grlt spektrumlarna etkisi, Teknoloji Dergisi, Cilt 7, Say 2, Sayfa 321-327, Zonguldak Karaelmas niversitesi, 2004.

ekil-11 Optiwave optiamplifier 4.0 yazlmnn GUI ekran.

4. SONU
Bu almada, Dumlupnar niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blmnde sekizinci yarylda teknik semeli ders olarak okutulan fiber optik haberleme sistemleri ile yksek lisansta okutulan ileri fiber optik sistemler dersleri kapsamnda gerekletirilen laboratuar almalar zetlenmitir. Her iki dersin laboratuar almalar blm fiber optik haberleme laboratuarnda yrtlmekle birlikte, lisans dersinin uygulamas byk lde fiber optik deney setiyle yaplan temel deneyleri, ksmen de OSA lmlerini kapsamaktadr. Yksek lisans dersinin uygulamasnda ise, byk lde profesyonel OSA lmleri yaplmakta ve EDFA karakterizasyon deneyleri gerekletirilmektedir. Bunun dnda, her iki grup renciye laboratuarmzda mevcut olan Fitel Furukawa S-176CF fiber ek cihaz ve aparatlaryla fiber kablo eki yapma eitimi verilmekte ve Trk Telekom MdrlKtahya destei ile Optik Zaman Eksenli Yansma ler (OTDR) cihaz tantlmaktadr. Her iki lisans ve yksek lisans kapsamnda yrtlen laboratuar almalar, endstriyel laboratuar almalaryla byk lde rtmektedir. Fiber optik haberleme laboratuarnda yrtlen youn deneysel almalar sayesinde, lisans ve yksek lisans dzeyindeki ilgili derslerde alnan teorik bilgilerin pekimesi, deneysel almalar ve gzlemlerle desteklenmesi salanmaktadr. Yurtiindeki niversitelerin Elektrik-Elektronik veya Elektronik-Haberleme Mhendislii