Propast Rimskog Carstva III: Huni i Seoba naroda

Autor Veles
Sriieda, 24 Ozuiak 2010 18:20
Pocetkom 4. stolieca Rimsko se Carstvo ponovo stabiliziralo, medutim iz krize izlazi bitno
izmiienieno. Dva su iaka vladara uspiela transIormirati i osvieziti imperii: Diokleciian i
Konstantin. Iako su niihove metode bile bitno suprotne, oboiica su zapravo tezila slicnom idealu.
Htieli su carstvo u koiem bi vlast cara bila apsolutna i neupitna, bez potrebe za skrivaniem iza
vec posve izlizane "volie senata i rimskog naroda", nego temeliena na svetom bozanskom pravu,
po uzoru na drevne istocne monarhiie (Perziiu i Iaraonski Egipat).
Razlika ie, naravno, bila u izboru religiia. Diokleciian ie svoiu bozansku vlast htio
ucvrstiti invociraiuci vec staru i umirucu rimsku
mitologiiu (u koiu vise nitko zapravo niie vierovao u onom propagadnom obliku u koiem iu ie
Carstvo prezentiralo). Konstantin ie, pak, uvidio dobru sansu da car postane braniteli nove i
rastuce krscanske viere. Poviiest ie naravno pokazala ciii ie pokusai urodio plodom.
Tiiekom 4. stolieca, novi-stari imperii ponovo ie iaka i stabilna velesila no, kako su pokopani i
posliednii ostatci drevne republike, tako se vise ne moze govoriti ni o viecnome gradu kao o
niegovom siedistu. Konstantin, naravno, seli priiestolnicu na istok, gradeci novi grad
Konstantinopol (ili Carigrad, kako ce ga u kasniiim stoliecima prikladno prozvati Slaveni) na
lokaciii starog grckog polisa Byzantiuma. Micanie imperiialne vlasti iz zapadnog diiela Carstva
samo pospiesuie niegovo odumiranie.

Teodoziieva podiela Rimskog Carstva na istocno i zapadno 395. samo ie konacna racionalizaciia
mnogih raniiih ideia o reorganizaciii imperiia. Vec Diokleciian uvodi podielu na cetiri diiela (sa
cetiri posebna vladara, dva cezara i dva augusta nad niima) koii otprilike odgovaraiu istocnom i
zapadnom komadu imperiia: takva se podiela medutim ne uspieva odrzati ier naravno da su cetiri
meduvladara odmah pocela medusobno ratovati za vrhovnu vlast. No, Teodoziieva se podiela
uspieva odrzati ier do 395. u zapadnome diielu Carstva vise niie bilo dovolino snage ni zivota da
se tamo itko ide dizati protiv istocne polovice.
Naime, 376. godine nevolie za zapadno Carstvo ponovo ulaze na velika vrata, u vidu gotskih
plemena koia prelaze Dunav, harace Balkanom, da bi potom 378. satrli Rimliane kod
Adriianapolisa (ili Hadrianopolisa).
Medutim, to niie bio pravi problem ier, riiecima tadasniih poviesnicara, i sami su Goti biezali od
nekog divlieg naroda iz neznanih zemalia koii ie klao i unistavao sve pred sobom. Ubrzo su se na
zapad pocele sliievati ciiele riieke liudi, plemena i naroda s istocnih stepa za koie nitko priie niie
cuo ni znao: nakon Gota Franci, pa Alani, Vandali, itd. Nova se sila dizala na euroaziiskim
stepama, pocevsi na Dalekom Istoku tamo negdie na sievernim granicama Kine gdie su bili
poznati kao Xiongnu (sto su Kinezi 4. stolieca vieroiatno izgovarali kao Hon).
Dio tog naroda koii ie presao preko ciiele Aziie i tieraiuci sve pred sobom zapoceo veliku seobu,
kada su se napokon poiavili na zapadu u 5. stoliecu, ostao ie zapamcen kao Huni.
Huni, i niihov naipoznatiii krali Atila, u poviiesti se
obicno identiIiciraiu kao glavni i konacni krivac za propast Carstva na zapadu i tome doista iest
tako, samo, kako to obiasnih gore, oni su indirektno poceli ugrozavati Rim daleko priie nego sto
su sami banuli na niegove granice. Huni su, naprosto, bili banda. Nisu se bavili ni
polioprivredom, ni stocarstvom, niti bilo cime drugime osim rata i pliackania. Zato su se stalno
selili s miesta na miesto, preko pola sviieta.
Razlog niihove iznimne voine uspiesnosti bio ie novi tip poiacanog luka koii su upotrebliavali,
reIleksni luk, iz koieg su niihovi laki konianici sipali striiele u bitci. S druge strane, vecina
euroaziiskih nomadskih naroda onog doba, konkretno Sarmata, preIerirala ie tesko oklopliene
konianike (grc. kataIrakte) oboruzane dugim kopliima.

Ti anticki proto-vitezovi bili su dobra udarna sila za pogranicne ratove s Rimlianima ili
Germanima, ali nisu se mogli nositi protiv udri-pa-biezi napada Huna. Huni su prakticki
istriiebili sarmatske narode s euroaziiskih stepa u svoioi migraciii.
Pod Atilom, Huni dosezu vrhunac svoie snage i obrusavaiu se na Rimsko Carstvo haraceci kroz
ciielu Galiiu, sve dok naposliietku 451. nisu nabasali na Gotsko-rimsku koaliciiu u bitci na
Katalauniianskim poliima. Ta ie bitka zavrsila s ogromnim gubitcima na obiema stranama i bez
iasno deIiniranog pobiednika, ali ipak ie snazno potresla Hune i zaustavila niihovo napredovanie
na zapad.
Atila potom pokusava napasti Italiiu i osvoiiti Rim, ali od toga ga na neki misteriozni nacin
uspieva odgovoriti papa Lav I. Prema poboznoi legendi (koiu ie RaIael oviekoviecio tiiekom
Renesanse na svoiim stancama), papa ie uspio otierati Atilu uz nebesku intervenciiu Sv. Petra i
Pavla. Manie pobozna variianta iest da ie, po nalogu cara Valenciiana III, Atila izdasno
potplacen da se okani Rima.
Naivieroiatniia ie, medutim, mogucnost da se Atila ostavio napada na Rim ier ie u
gradu vladala epidemiia kuge. Bilo kako bilo, voda Huna
vratio se u Panoniiu, centar svog novosnovanog carstva, gdie ie 453. umro nakon cielonocnog
piiancevania na svoioi zenidbenoi gozbi. Odmah po niegovoi smrti hunsko ie carstvo pocelo
pucati po savovima i ubrzo se raspalo.
Do ovog trenutka, zapadni dio imperiia lezi u rusevinama. Hunska priietnia ie prosla, ali nevolie
koie ie izazvala nisu. Vizigoti s Balkana prelaze u Italiiu gdie pod Alarikom vec 410. opsiedaiu
Rim, osvaiaiu ga i pliackaiu (iako su bili relativno pristoini, nisu puno palili ili silovali). Puno ie
gadniii napad Vandala 455. koii ie dosao s iuga, iz AIrike: naime, Vandali su 406. u koaliciii s
Alanima napali Galiiu, prohuiali Europom, dosli do Spaniolske, spustili se preko Gibraltara u
AIriku, tamo osnovali kralievstvo i onda pod kraliem Geiserikom Sepavim presli u Italiiu i dosli
pred Rim s nekih 80 000 liudi. Navodno ie papa Lav I. uspio uvieriti vandalskog vodu da ne
ubiia liude i ne pali grad, ali pitanie ie iesu li se Vandali toga i drzali. U svakom slucaiu,
temeliito su opliackali Rim od svega vriiednog.
Do sada se sva imperiialna obrana odavno povukla s granica kako bi gasila pozare u
unutrasniosti. Barbarskih horda ima vise s ove nego li s one strane Raine i Dunava, a da stvar
bude znacainiia, to vise nisu teutonska plemena s toliagama i krznenim subarama s kakvima su
Rimliani imali posla u Cezarovo doba. Kroz narastaie trgovania, sluzenia i ratovania s Rimom,
dolazi do miesania barbarske i klasicne kulture. Novi narodi osnivaiu svoia kralievstva na
teritoriiu imperiia, dogovaraiu saveznistva s Crkvom i carevima, ukliucuiu se u imperiialnu
politiku i diplomaciiu i, ukratko, nisu vise barbari.
Sada ie vec svima iasno da ie Iamozna 476., koia se u
svim udzbenicima navodi kao godina u koioi ie Zapadno carstvo palo, puka Iormalnost. Vec
desetliecima priie toga carevi na zapadu potpuno su ovisni o placenickim voiskama stranih
naroda (uglavnom Germana), a niihovi zapoviednici postaiu toliko mocni da na kraiu sami
postavliaiu i smieniuiu careve kako se to niima svida.
476., medutim, germanski voiskovoda Odoakar svrgava posliednieg cara Zapada, Romula
Augustula, ali ne postavlia nikakvu novu marionetu na niegovo miesto. Drugim riiecima, do tog
trenutka ie na zapadu vec i sama instituciia cara postala toliko beznacaina da Odoakaru niie vise
koristila niti kao puka Iasada. Tai cin zapravo niie imao nikakvog veceg odieka u svoie vriieme.
Liudi u Italiii nastavili su zivieti u relativnom miru i stabilnosti kroz desetlieca koie ce oznaciti
priielaz 5. u 6. stoliece. Nove nevolie i unistavania zapocet ce tek sredinom 6. stolieca kada ce
bizantski car Justiniian povesti rekonvkistu za preosvaianie Italiie i ciielog zapadnog diiela
Carstva.
Ima mozda neke simbolike u tome da ie posliednii rimski car na zapadu nosio ime osnivaca
Rima, Romula, kao i naslov prvog cara, Augusta. Zanimlivo ie da ie ista prica bila u Perziii:
posliednii veliki perziiski krali priie islamskog osvaiania, Khosroes II, nosio ie isto ime kao i
prvobitni utemeliiteli perziiskog carstva tisucu godina raniie, Kir Veliki. Na perziiskom, oba su
imena Kuros.